>WwW
^^ifffff
.Y-TtaäwäI
~ ^ /* J r r ^c'ää ^ ^ r. <~ A
^m^m
LIBRARY OF CONGRESS.
=^^: ...Z,.±L |
UNITED STATES OP AMERICA.
Aftfcft*fi
^iiim««;
IäÄ$$
JMJj LWJäWJavJavi
aaä£**mÄ^
rim^tf^^*^
mw*
^lSn^^^r\^^.^f^_
^r^C.^;
MIMI«E8iMMiiSMSl-i»SSSĄ?»ik^T^*.«MA.AA...u
^m***^?
wWaääi
WW
W%
^»WaSffl»
ä_-aÄ00a- ' *A
jAMflfiflÄ
iböbWo^hÄ'
■m?!^^'
sAAtSfiAfi.
NIEMIECKO-POLSKI
SŁOWNIK
WYRAZÓW PRAWNICZYCH I ADMINISTRACYJNYCH.
WYDANIE DRUGIE staraniem i nakładem
AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI
w Krakowie.
óJhf
i>°
>
W Krakovrie,
W DRUKARNI UNIWEESYTETU JAGIELLOŃSKIEGO pod zarządem lguacego Stclcla.
3,0
i f.
4
Przedmowa do wydania pierwszego.
JLoczątkiem niniejszego Słownika była praca jednego z Członków Towarzystwa Naukowego krakowskiego*), złożona Towarzystwu niedługo po ogłoszeniu języka polskiego za obowiązujący częściowo w sądach i urzę- dach.
Istniał podówczas po czteroletniem zawieszeniu prac Towarzystwa, na nowo w temże zawiązany Ko- mitet terminologiczno-prawniczy. którego zadaniem być miało wypracowanie Słownika wyrazów technicznych polskich z zakresu prawa w całej obszerności, w ten sposób: ażeby znaczenie każdego wyrazu polskiego wskazanem było przez określenie pojęcia, jakie przy- więzuje się do niego i przez dodanie odpowiednich wyrazów obcych, według potrzeby łacińskich, niemiec- kich, francuskich lub innych i aby tenże przedstawiał niejako historyją języka prawniczego polskiego.
Ten tedy Komitet zapytany o zdanie, wyraził się w tej myśli : że wprawdzie sposób dokonania przed-
*) P. Stanisława Zarańskiego.
li
stawionego sobie Słownika nie odpowiada dawniej przez Towarzystwo powziętemu zamiarowi, mimo to jednak, uwzględniając potrzebę czasową, ogłoszenie takiej pra- cy uznaje za korzystne i pożądane; bo jako z jednej strony żywotność Towarzystwa i spójnia jego z kra- jem na tern właściwie polega, ażeby bacząc na po- trzeby kraju, o ile takowe odpowiadają zadaniu To- warzystwa, zaradzać im niezwłocznie, tak zno ,vu z dru- giej ogłoszenie Słownika na podstawie przedstawionej sobie pracy, nie przeszkodzi wydaniu kiedyś innego, w zakresie i sposobie dawniej przez Towarzystwo za- mierzonym.
Już zaś nagląca potrzeba pewnego przewodnika terminologicznego wątpliwości ulegać nie mogła. Gdy bowiem w skutek rozporządzeń język polski przywró- conym został w korespondencyjach władz krajowych ze stronami; trudno było wymagać od osób do tego poprzednio nieusposobionych , a do niemieckich wyra- zów i zwrotów ciągłem użyciem wdrożonych, ażeby w pismach swoich ustrzegły się wyrażeń z duchem pol- skiego języka niezgodnych, wątpliwych, wprowadzają- cych zamieszanie, zacierające his tory czność języka pol- skiego, a nadto z powodu niezrozumiałości, mogących dawać powód do mylnych tłómaczeń.
Uwzględniając te okoliczności, Towarzystwo chę- tnie przystąpiło do myśli Komitetu, poruczając mu przejrzenie, a według potrzeby, uzupełnienie przedło- żonej sobie pracy.
Gdy na tern tle staraniem Komitetu osnowane dzieło dokonanem zostało, Towarzystwo oddaje je obe- cnie do powszechnego użycia jako pracę jego zbiorową,
ni
przekonane, że nawet możliwe, a przy względnym po- śpiechu nieodzowne przeoczenia, nie będą tego rodza- ju, ażeby uwłaczać mogły przysłudze, jaką ogłoszenie całości przynieść może językowi, a przez ten krajowi. Że mimo wszelkiej usilności ogłoszenie nie mo- gło nastąpić rychlej, łatwo to pojąć i usprawiedliwić, pomnąc, że praca dokonywaną była kolegijalnie, przez osoby zinąd nawałem obowiązkowych zajęć obarczone. Jeżeli jednak działanie kolegijalne opóźniło wykonanie zamiaru, to z drugiej strony miało ono tę korzyść, że w znacznej części zastąpiło późniejszą krytykę, tern samem zbliżyło dokonane dzieło do tego stopnia do- kładności, jakiego tylko dozwalała w miarę możności przyspieszana praca.
Przedmowa do wydania flnpp.
v ak dalece wydanie w roku 1860 przez b. Towarzy- stwo naukowe krakowskie Niemiecko-polskiego Sło- wnika wyrazów prawniczych i administracyjnych od- powiadało ówczesnej potrzebie, dowodem tego rychłe i zupełne wyczerpnięcie całego nakładu.
Ponawiające się odtąd bardzo często żądania tego dziełka, już same przez się byćby mogły dosta- tecznym powodem powtórnego wydania. Wszakże inna jeszcze okoliczność tego wymagała \ a mianowi- cie, rozszerzony zakres użycia języka polskiego, który rozporządzeniem ministeryjalnem z dnia 5go czerwca 1869 do 1. 2354 zaprowadzony został już nietylko. jak poprzednio, między Władzami a stronami, lecz jako urzędowy.
Trudności, jakie ztąd dla wielu uczuwać się da- wały, były powodem, że pojawiały się pisma nawet urzędowe, które w prawym zamiarze zapobieżenia ka- żeniu mowy ojczystej, domagały się ustalenia dowol- nie i błędnie używanych urzędowych wyrażeń.
VI
Tejto właśnie potrzebie zaradzić pragnąc, b. To- warzystwo naukowe postanowiło zająć się powtórnem Słownika swego wydaniem.
W tyra celu wysadziło ono z grona swego Ko- mitet, złożony z prawników teoretycznie i praktycz- nie zawodowi swemu oddanych, który pragnąc po- wierzonemu sobie zadaniu, o ile można, jak najdo- kładniej odpowiedzieć, znosił się nadto z niektórymi prawnikami lwowskimi, korzystając z ich pracy szcze- gółowo w zakresie rachunkowości.
Wyznaczając osobny Komitet, Towarzystwo na- ukowe tem samem wskazało , że nie idzie mu o pro- sty przedruk, ale o takie wydanie dawniejszego Sło- wnika, któreby sprostowało uchybienia, jakie w wy- daniu dawniejszem przeoczone być mogły; uzupełniło go w sposób odpowiedni rozszerzonemu zakresowi użycia języka polskiego w urzędach ; wzbogaciło za- tem nietylko przez dodanie pojedynczych wyrazów we wszelkiej służbie rządowej potrzebnych, ale nadto wyrażeń i zwrotów, które mylnie użyte, mimo pol- skich słów, rażą niewłaściwością, a idąc niewolniczo za składnią obcą, odstępując od użycia właściwego polskiej mowie, stają się conajmniej ciemnemi, jeżeli nie zgoła niezrozumiałemi.
Ponieważ niewłaściwość ta w pewnym wzglę- dzie większą wyrządza szkodę językowi, niż zatrzy- manie tu i ówdzie wyrazu obcego \ o ile zatem wyraz jaki tego rodzaju ma już z dawna utarte znaczenie i daje się naginać w spadkach i przemianach, o tyle Komitet nie usuwał go bezwzględnie , lecz tylko
VII
W tych razach, w których na to samo pojęcie nie bra- kowało równie dobrego wyrazu polskiego.
Tych trzymając się zasad, Komitet sprostował niektóre w pierwszem wydaniu Słownika dostrzeżone usterki, wzbogacił go zaś nietylko znacznym zasobem zwrotów, wskazujących właściwy sposób użycia poda- nego wyrazu, ale nadto dodaniem 1405 wyrazów wy- daniem poprzedniem wcale nie objętych. Jeżeli mię- dzy niemi znajdują się i najpotrzebniejsze wyrazy z Medycyny sądowej, to mniema Komitet, że dodatek ten dla prawników obojętnym nie będzie.
Co do samego układu, winien on zwrócić uwagę, że mając na względzie poddziały naukowe pojęć ogól- niejszych, umieszczał je zwykle pod wyrazem głó- wnym; jeźliby zatem odpowiednie im wyrażeuia nie znalazły się osobno, szukać ich należy według tej skazówki.
Na niedogodności a natomiast niezaprzeczone korzyści zbiorowej pracy, jaką i niniejsze wydanie dokonanem zostało, zwrócono już uwagę w przedmo- wie do wydania pierwszego. Opóźnienie postępu pracy musiało być jej koniecznem następstwem . a to tern bardziej, gdy Członkowie Komitetu skąpe tylko chwile wolne od zajęć zawodowych nieść jej mogli w ofierze. Komitet winien przedewszystkiem podnieść tu zasługi Prof. Dra Aleksandra Bojarskiego, głó- wnego referenta tej pracy, tudzież gorliwe i umieję- tne przewodnictwo Jego Excelencyi Dra Wiktora Kopffa, wysłużonego Prezydenta Sądu wyższego w Krakowie, które o ile z jednej strony nastręczyło Komitetowi możność korzystania z jego w długolet-
Vit I
nim praktycznym zawodzie nabytej znajomości języka prawniczego polskiego, o tyle ułatwiając pracę, nie pomału na postęp jej wpływało.
Akademija umiejętności w Krakowie, jako po- wstała z przeobrażenia byłego Towarzystwa nauko- wego, przyjmując w spuściznie pracę z jego ramienia rozpoczętą, oddaje ją do użytku z tą otuchą, iż ci, dla których jest ona głównie przeznaczoną, nie spu- szczą z uwagi, jeźli już nie tego pewnika, że „póki język, dopóty i naród", to obowiązku swego wobec stron interesowanych i powołanego wyżej rozporządze- nia ministeryjalnego.
JL.
Abänderung, zmiana, od- miana, przemiana, zamiana;
1) A. der Gesetze, zmiana ustawy ; — 2) A. der Stra- fe, zamiana kary, porówn. Umänderung; — 3) A. des Vertrages, przemiana układu.
Abbau w Górn. 1) wyrób, od- budowa (jako robota w ko- palni); — 2) komora, sze- rzyzna (jako miejsce wyro- bione); A. der Grube, wy- rabianie pokładu (wydoby- wanie ciał kopalnych tamże będących), die nicht im A. stehende Grube, kopalnia po zupełnem wyrobieniu w ru- chu zarzucona, zrób, zroby, zrobisko, wyrobisko.
Abbauen w Górn. l) odbudo wywać, wyrabiać pokład (wydobywać tkwiącą tamże wszelką użyteczną rudę); —
2) zgłębić do pewnego miej- sca, np. diese Grube ist 200' tief abgebaut, ta kopalnia jest na 200' zagłębiona, za- głębia się do 200'; — 3) wy- robić (w znaczeniu dokona- nem) t. j. wyczerpnącpokład, kopalnię ; — 4) den Eecess a. spłacać zaliczkę wydobytą
rudą ; — 5) das Grubenwas- ser a. wodę z kopalni wy- prowadzić.
Abbaustollen ob. Förder- stollen.
Abbaustrecke w Górn. cho- dnik wyrobowy, dobywalny.
Abbauwürdig to Górn. po- płatny, odpowiedni, godzien odbudowy, wyrobu.
Abberufungsschreiben, list odwołujący.
Abbildung, 1) odwzór (jako rzecz); — 2) odwzorowanie (jako czynność).
Abbite, przeproszenie (po- kora stp); A. leisten prze- prosić.
Abbrändler, pogorzelec.
Abbrechen vb. 1) przerwać, zerwać, np. eine Unterhand- lung a. zerwać układy; — 2) zaprzestać, eine Erhebung , eine straf gerichtliche Unter- suchung a. zaprzestać do- chodzenia, śledztwa karnego,
Abbrechen^- w Górn. łom, łamanie (pokładów niekrusz- cowych) ; stufemveises A. ła- manie w stopnie, w ławy.
Abbrennen der Maische, od- pędzenie zacieru.
1
Abb — Abf
Abbruch, uszczerbek, uszko- dzenie, strata, utrata, nad- werężenie. Jclm grossen A. thun , przyprawić kogo o wielką stratę, Jclm an sei- nen Hechten, an seiner Eh- re, seinem Vermögen A. thun, ukrzywdzić kogo w jego pra- wach, na dobrej sławie, ma- jątku, A. leiden, ponieść szkodę, ponieść uszczerbek, np. w rzemiośle , zarobko- waniu, die Behörde rnuss sor- gen , damit das Gesetz kei- nen A. leide, władza powin- na czuwać, żeby ustawa ści- śle wykonaną była, żeby nie była naruszoną, żeby jej nie ubliżono.
A b b ü s s e n, seine Strafe, od- cierpieć karę, (odprawić odprawować kaźń) , odsie- dzieć karę.
Abdanken, 1) uwolnić, od- dalić ze służby, ein Begi ment a. rozpuścić pułk; — 2) podziękować za co, zło żyć co , der Minister hat abgedankt, minister złożył swój urząd, wziął dymisyją.
Abdeckergewerbe, rze- miosło oprawcy.
A b d r i n g e n, ein Geständniss, ein Versprechen Jdm a., wy- módz na kim zeznanie, obie- tnicę.
Abdruck, odcisk, odbitek, ob. Separatabdruck.
Abdruschregister, wykaz wymłotu.
Aberratio (Abirrung) pr. kar., ob. Ablenkung.
Abfahrtsgeld, przesiedlne.
Abfahrtsrecht, prawo prze- siedlenia się.
Abfall, 1) a) odszczepień- stwo, odstępstwo np. od re- ligii, zasad, stronnictwa, b) odpadnienie , oderwanie się np. prowincyi od pań- stwa ; — 2) a) odpadek, od- padki (wszystko co przy me- chanicznem lub chemicznem obrabianiu od jakiej rzeczy odchodzi), b) strata, ubytek (jako skutek odpadków), ztąd w Gosp. wodn.. A. des Wassers , odpły w , ubytek (zbytniej wody roboczej), tudzież woda zbywająca (od- chodząca na bok), w Górn. A. des Gehaltes der Erze, ubytek kruszcu (w topieniu, płukaniu rudy); także od- padki (to co przy tern od- chodzi);— 3) in A. bringen, odpisać, wykreślić (z ksiąg rachunkowych).
Abfassen, ułożyć co na pi- śmie, redagować.
Abfassung, ułożenie (ujęcie myśli w wyrazy), napisanie, zredagowanie np. wyroku, prośby, ustawy, testamentu.
Abfertigung, 1) odprawa; — 2) zaspokojenie, zbycie (żądań , uro szczeń) , danie odczepnego; — 3) wypra- wienie , wysłanie , wyekspe- dyjowanie pisma.
Abf — Abg
3
Abfinde n, (sich mitJdn) za- spokoić kogo, ułożyć, ugo- dzić się z kim co do nale- żytości (o należytość), praw lub roszczeń.
Abfindungsgeld v. Abfin- dungssumme, ugodne , sum- ma układowa (za którą, się ugodzono).
Abfordern, żądać zwrotu, a. lassen, kazać odebrać.
Abformung, odwzorowanie, die durch A. vervielfältigten Erzeugnisse, odlewy, odwzo- rowane twory, wyroby.
Abfrohnen, odbyć pańszczy- znę.
Abfuhr, Geld- A-, wniesienie, przesłanie pieniędzy (do kasy).
Abführen, 1) odprowadzić, odstawić , einen Verbrecher zum Gericht a.,, zbrodniarza do sądu' odstawić ; — 2) zło- żyć, Geld an die Kasse a. zło- żyć pieniądze w kasie, wnieść do kasy; — 3) przeprowa- dzić, der Prozess ist im Lan- desgericht abgeführt tvorden, proces przeprowadzony zo- stał w sądzie krajowym.
Abgabe, 1 ) oddanie ; — 2) danina, porów n. Auflage.
Abgabsrecepisse, ob. Re- cepisse.
Abgang, ubytek, brak w ka- sie, niedobór, deficyt; A. rechtlicher Beiveise , brak prawnych dowodów, A. des Thatbestandes , brak istoty czynu.
Abgangszeugniss, świa- dectwo odejścia , oddalenia
Abgeben, 1) oddać, wrę- czyć ; — 2) złożyć, wydać, objawić np. ein Zeugniss a. złożyć świadectwo, świad- czyć, eine Erklärung a. zło- żyć oświadczenie , oświad- czyć, seine Stimme a. obja- wić zdanie na radzie, gło- sować, einen Ausspruch a., wydać orzeczenie, orzec; — 3) przydać się na co , po- służyć do czego, np. er könn- te einen guten Gefangenwär- ter a. byłby z niego dobry dozorca więźniów.
Abgehen, 1) von seiner Mei- nung, vom Rechte, vom Be- schlüsse a., odstąpić od zda- nia, od prawa, od uchwały; — 2) mit Tode a. zejść ze świata, umrzeć; — 3) es ge- hen ihm 100 fl. ab, brakuje mu 100 zł., es geht Htm nichts ab, na niczem mu nie zby- wa, nie schodzi, wszystkiego ma dostatkiem, es geht mir viel dadurch ab , przez to wiele tracę ; — 4) a. lassen (ablaufen lassen) , odesłać np. diese Expedition sogleich abgelten lassen, tę expedycy- ją natychmiast odesłać; — 5) vom Vertrage a , zrzucić się z kontraktu.
Abgeleitet, pochodni , a-te Eriverbungsart , pochodny sposób nabycia.
Abg — Al)
Abgeordnetenhaus, izba poselska.
Abgeordneter, poseł, de- putowany, delegowany.
AbgerissenesLand, oder- wisko.
Abhalten, 1) ein Gericht, eine Tagsatzung, eine Prü- fung, odbywać sąd, termin v. audyjencyją, egzamin; — 2) powstrzymać, odwieść od czego, Jdn von einer Han- dlung a., odwieść kogo od jakiego czynu.
Abhandeln, 1) traktować co, rozprawiać o czem; — 2) postępować urzędownie w czem, przedsiębrać postę- powanie urzędowe; eine Ver- lassenschaft a., przedsię- brać, przewodzić postępo- wanie spadkowe.
Abhandlu ngsinstanz,
(Verlassenschaftsinstanz) , sąd spadkowy, instancyja spad- kowa.
Abhelfen, zaradzić czemu, usunąć co , zapobiedz , za- biegać np. den Gebrechen a. zaradzić wadom, usunąć je.
Abhilfe, gerichtliche, pomoc, zaradzenie sądowe.
Abholzungsrecht, prawo wyrębu.
Abhören, Zeugen, przesłu- chać , wysłuchać świadków.
Abkehrschein, ob. Entlass- schein.
Abkommen, vb. odstąpić od czego, zaniechać czego, wyjść
z użycia, np. es hat von weiterem Verfahren abzu- kommen, należy zaprzestać v. zaniechać dalszego postę- powania.
Abkommen, sb. 1) ustanie czego , von der Befolgung dieser Vorschrift hat es in der Zukunft sein A., prze- pis ten nie obowiązuje na- dal ; — 2) układ, ugoda, np. ein A. mit Jdm treffen, u- kład z kim zawrzeć, wejść z nim w układ, ułożyć się.
Abkomraenschaft, pocho- dzenie.
Abkömmling, potomek.
Abkürzung, skrócenie, der Frist, der Strafe, terminu, kary.
Ablagerung^ Górn. pokład.
Ablas s w Kutn. spust, t. j. otwór w piecu do spuszcza- nia kruszcu wytopionego.
Ablassen, von etivas , po- przestać, zaniechać czego, odstąpić od czego, von der Untersuchung, von der Kla- ge a., odstąpić od śledztwa, od dochodzenia, od skargi.
Ablassungsbeschluss, uchwała odstąpienia.
Ablationstheorie pr. kar. teoryja uniesienia (przed- miotu w kradzieży).
A b 1 a u f, der Frist, upływ ter- minu.
Abläugnen, ob. ableugnen.
Ableben, sb. zejście, śmierć, nach A. po zejściu, po śmierci.
Abi — Abr
Ablegen einen Eid, ob. Eid eine Prüfung a., złożyć egza- min, odbyć popis ; eine Aus- sage a., zeznać, uczynić ze- znanie, eine Zeugenschaft a. dać v. złożyć świadectwo, zaświadczyć ; die Ordensge- lübde a., wykonać śluby za- konne.
Abl ehnen, odrzucić, nieprzy- jąć, wyłączyć, odeprzeć; ein Gericht, einen Bichter a wyłączyć sąd, sędziego, ein Amt a., nieprzyjąć urzędu wymówić się od niego; ab- gelehnter Bichter, sędzia wy- łączony; die Anklage a. odeprzeć oskarżenie , den Verdacht a., oczyścić się z podejrzenia.
Ablehnung des Bichter s, wyłączenie sędziego.
Ablehnungsrecht, prawo wyłączenia.
A b 1 e n k u n g, pr. kar. zbocze- nie; der Ihat, czynu.
Ableugnen etiv. , zapierać co, wypierać się czego, za- przeczyć komu czego.
Abliefern, oddać, odstawić, dostarczyć.
Ablöhnung, wypłata zasłu- gi z odprawą.
Ablösen, v. tilgen , eine Schuld, spłacić dług, uiścić się; ablösbare Schuldigkeit, powinność spłatna, ein Pfand a., ob. auslösen.
Ablösung, wykup, wy kupno,
spłata, A. einer Leistung, wykupno świadczenia.
Ablösungspreis, wy kupne spłatne.
Ableinungseid, ob. Beini- gungseid.
Abnehmen, einen Eid, od- bierać przysięgę.
Abnehmer, biorca (u kupca lub rzemieślnika), ob t. Kun- de.
Abneigung, unüberwindli- che, nieprzezwyciężona nie- chęć, odraza, wstręt.
Abnützung, zużycie.
Abolition, zniesienie, umo- rzenie czego ; A. der Strafe, zniesienie kary przez panu- jącego, A. eines Verbrechens, zakazanie śledzenia zbrodni.
A b oli ti o n s ve r tr ag, kon- trakt abolicyjny, umarzający.
Abonnement, przedpłata.
Abordnen, delegować, de- putować, wysłać ze zlece- niami.
Abortivmittel, środki po- ronne.
Abortus, poronienie.
Abrechnen, 1) odliczyć; — 2) rozliczyć się (obliczyć co się dało i wzięło nawzajem), odjąć, wytrącić; abgerechnet, wyjąwszy, gdyby nie....
Abrechnung, 1) odliczenie,
t potrącenie; — 2) zamknięcie rachunków; etwas in A. bringen, potrącić co.
Abrede, 1) umowa, układ, A. mit Jdn nehmen, umówię
Abr — Abs
się z kim ; — 2) zaprze- czenie, etwas in A. stellen zaprzeczać czemu.
A bris 8, rysunek, wzór, plan zarys, narys.
Ab rogi ren, uchylać, znieść, odwołać np. prawo, zwyczaj.
Absagen, odwołać co, odmó- wić czego.
Absatz, 1) odbyt, pokup (to- warów); — 2) oddział, ustęp (prawa, paragrafu.)
Abschaffen, 1) znieść, uchy- lić np. ustawę; — 2) aus einem Orte a. wydalić kogo; — 3) odprawić, oddalić, ei- nen Diener a. odprawić słu- żącego.
Abschieben, odesłać pod strażą, wydalić (szupaso- wać).
Abschiebung, wydaleniec, (szupasowany).
Abschied, 1) odprawa ze służby zwłaszcza wojsko- wej; — 2) Reichs- v. Land- tags A. zamknięcie v. odpra- wa sejmu.
Abschlag, potrącenie, odcią- gnienie od należytości, auf A. geben, dać na poczet
Abschlagen, etw., odmówić komu czego ; ein Gesuch eine Bitte a., nieprzychylić się do żądania lub prośby, odrzucić żądanie lub prośbę.
Abschlägig, odmowny, ob. Bescheid.
Abschläglich, potrąconym być mający; — 1) abschlägli-
che Zahlung, zapłata zdatko- wa; — 2) er hat das a. be- zahlt, zapłacił aż do rozli- czenia się.
Abschlagszahlung, upla- ta, cząstkowa zapłata (na poczet należytości).
Abschliessen, 1) ukończyć, przywieść do skutku np. die gerichtliche Verhandlung zwi- schen den Parteien ist für abgeschlossen anzusehen, roz- prawa sądowa między stro- nami poczytaną (uznaną) być ma za ukończoną; — 2) za- wrzeć, einen Vertrag, eine Ehe a., zawrzeć umowę, małżeństwo, einen Kauf a., dobić targu; — 3) zamknąć, eine Rechnung a., zamknąć, zakończyć rachunki.
Abschluss, 1) zamknięcie np. A. einer Rechnung, zamknię- cie, zakończenie rachunków; — 2) A. eines Vertrages, za- warcie umowy.
Abschoss, przesiedlne (po- datek od przesiedlenia, ga- bella).
Abschreckungstheorie, pr.lcar. teoryja odstraszania.
Abschreiben, 1) przepisać, przekopijować; — 2) wypi- sać co z jakiego dzieła; — 3) wymazać lub wykreślić sumę z hipoteki , odmazać uiszczoną upłatę z hipoteki.
Abschreibung, 1) odpisa- nie (wartości zużytych ka^
Abs
pitałów w przedsiębior- stwach większych) ; A. der Steuer, odpisanie, odmaza- nie podatku; — 2) wykre- ślenie.
Abschrift, odpis, kopija, einfache, prosty (nie poje- dynczy), beglaubigte (vidi- mirtę) wierzytelny.
Abschwören,l) odprzysiądz się, wyprzysiądz się czego, ein Darlehen a. wyprzysiądz się pożyczki; — 2) einełiEid a., przysiądz , złożyć przy sięgę.
Absehen, von etivas, pomi- nąć co, spuścić co z oka, uwagę odwrócić od czego.
Absender, wysyłacz, wysy łający.
Absenteism, absenteizm, (w ekon. pol. trwała nieobe cność w kraju właścicieli ziemi).
Absenztabelle, wykaz, spis nieobecnych.
Absetzen, 1) w kupiec, sprze dawać, mieć na co odbyt; — 2) złożyć z urzędu, oddalić usuuąć z posady ; — 3) tyle co herabsetzen, zniżyć cenę v. kurs (monety).
Absicht, 1) wzgląd np. in A. auf.... ze względu na...; — 2) zamiar, zamysł, cel, myśl, (ostatnie dwa wyrazy o ile są wzięte za zamiar).
Absichtlich, zamierzony rozmyślny, z zamiarem po-
pełniony, umyślny np. wy- stępek).
Absolut, 1) bezwzględny, ko- nieczny, a-e Stimmenmehr- heit, bezwzględna większość głosów, eine a-e Wahrheit, prawda bezwzględna , ko- nieczna; — 2) samowładny, nieograniczony (co do wła- dzy).
Absolutismus, absolutyzm, (zasada monarchii nieogra- niczonej).
Absolutorium, 1) świade- ctwo z ukończonych nauk uniwersyteckich, wyzwolenie uniwersyteckie; — 2) uwolnie- nie od odpowiedzialności z prowadzonych rachunków.
Abs o lvi ren, 1) w sąd. uwol- nić kogo wyrokiem (od wi- ny, zarzutu, kary); — 2) die Rechtsstudien a. skończyć nauki prawnicze.
Absonderung, odłączanie, oddzielanie.
Absorbtionstheorie, pr kar. zasada wyłączania (wy- łączności) , zasada pochło- nięcia kar (mniejszych w zbiegu przestępstw).
Absprechen, 1) über etw. orzekać, wyrokować o czem, osądzić co, darüber ist be- reits in 1. 2. und 3. Instanz abgesprochen, rzecz już osą- dzona w 1. 2. i 3. instan- cyi; — 2) dem Regiments- Kommandanten steht das Recht zu, über Leben und
8
Abs
Abt
Tod abzusprechen , pułko- wnik ma prawo stanowienia o życiu lub śmierci; — 3) Jdn etw. a., odmówić czego, odsądzić od czego, np. der Elchter hat ihm das Haus abgesprochen, sędzia odsą- dził go od domu.
Ab s ta m men, pochodzić, brać początek od kogo lub zkąd; in gerader Linie von Jdm a., pochodzić w prostej li- nii od kogo.
Abstammung, pochodzenie; eheliche A. , pochodzenie ślubne, z prawego łoża.
Abstand, 1) przedział, odle- głość;— 2) odstąpienie od swego prawa.
Abstandsgeld, odstępne.
Abstatten, 1) złożyć t. j. zapłacić, uiścić, np. die Un- kosten, koszta ; — 2) Zeug- niss a., złożyć świadectwo, den Eid a. , złożyć , wyko- nać przysięgę.
Abstattung, złożenie, ui- szczenie, zapłata, wykonanie.
Abstehen, von etw., odstąpić od czego np. vom Processe, vom Kaufe, von der Forde- rung, od procesu, kupna, żądania; von seinem Rechte a., zrzec się swego prawa.
Absteigend, ob. Linie.
Abstellen, 1) odstawić kogo gdzie, Jdn zum Militär a. odstawić kogo do wojska; — 2) znieść co, koniec czemu położyć, die Gebrechen a.,
znieść usterki, einen Miss- brauch a., usunąć naduży- cie , einen Unfug a. , nie- przyzwoitości, zdrożnościko- niec położyć.
A b s t i f t e n, obrać kogo z cze- go np. z majątku; Jdn von derWirthschaft a,, usunąć od gospodarstwa, einen Unter - than vom Grundstücke, pod- danego z gruntu.
Abstimmen, über etw., gło- sować w jakim przedmiocie.
Abstimmung, głosowanie.
Abstockung, wyrębywanie (lasu).
Abstreiten, l) Jdm etw. a., wyprawować, wyprocesować co na kim ; — 2) das Recht a., zaprzeczać komu prawa.
Abteufen w Górn. pogłębić, brać v. bić szyb.
Abthun, 1) odbyć co, ukoń- czyć, die Sache ist abgethan, rzecz już skończona , zała- twiona; es wird für abgethan erklärt, uznaje się za ukoń- czone, załatwione, der Streit wurde vor Gericht abgethan, spór został sądownie zała- twiony ; — 2) eine Schuld a. spłacić, zaspokoić dług; — 3) einen Missbrauch a. le- piej abstellen, znieść nadu- życie, usunąć nadużycie.
Abtrag, 1) zapłacenie (dłu- gu) ; — 2) wynagrodzenie (za uczynioną szkodę lub krzy- wdę), Jdm wegen einer Be- leidigung A. thun, dać komu
Abt — Abw
9
wynagrodzenie za obrazę; — 3) ujma, uszczerbek, szko- da, Jdm grossen A. thun czynić v. wyrządzić komu wielki uszczerbek.
Abtragen, 1) znieść, roze brać, zburzyć np. ein Ge bäude a. rozebrać budynek; — 2) zapłacić co (dług), uiścić się (z długu).
Abtreiben, 1) die Leibes- frucht a., spędzić płód, w ży wocie zniszczyć, zgubić, stracić, struć; — 2) Gewalt mit Gewalt a., gwałt gwał- tem odeprzeć; — 3) Gold, Sil- ber a., złoto, srebro pławić, czyścić.
Abtreten ein Recht, ustąpić prawa, przelać je na kogo; von seiner Meinung, vom Kaufe a. odstąpić od swe- go zdania, od kupna.
Abtreter, (eines Hechtes) , ustępca (prawa), ob. Ces- sion.
Abtretung, ustępstwo, od- stąpienie.
Abtretungsurkunde, akt (pismo , dowód) ustępstwa, ustępstwo.
Abtrittsgeld, odstępne.
Abtrünnig, odszczepiony , odpadły (od religii); a. wer- den, odstąpić , odpaść , od- szczepić się, oderwać się.
Abtrünniger, odszczepie- niec, odstępca, ob. Renegat.
Abtrünnigkeit, odszcze- pieństwo, odstępstwo.
Ab urth eilen, 1) über etw., osądzić, zawyrokować, orzec, wydać wyrok; — 2) Jdm etwas a., odsądzić kogo od czego.
Aburtheilung, osądzenie, zawyrokowanie, orzeczenie.
A b w ä g e r , öffentlicher , wa- żnik publiczny.
Abwägungskunst (Abwä- gekunst), poziomowanie, ni- welacyja.
Abwälzen, odsunąć; 1) die Schuld von sich a., od wi- ny się wymawiać, zrzucać winę ze siebie ; — 2) die Beweislast a. (überwälzen), przenieść dowodzenie (obo- wiązek dowodzenia); — 3) die Steuer a. (überwälzen) przenieść podatek.
Abweichen, zboczyć, od- stąpić lub zrobić wyjątek od czego, von seiner Mei- nung a., odstąpić od swego zdania, zmienić je, von der Meinung eines Dritten a., niepodzielać zdania czyjego, być odmiennego zdania.
Abweichung (von der Re- gel, von den Vorschriften), zboczenie, wyjątek (od pra- widła, od przepisów).
Abweiden, spasać, wypasać.
Abweisen, ein Begehren, ei- ne Klage, ein Gesuch, eine Berufung, oddalić z żąda- niem, ze skargą, z prośbą, z rekursem (odwołaniem się).
(Abwerfen, einen Nutzen> 2
10
Ab w — Act
Zinsen, przynosić pożytki, odsetki.
Abwesend, nieobecny.
Abwesenheit, nieobecność.
Ab- u. z u gewähr en, sb. w Górn. przepisanie posiada- nia w księgach górniczych.
Abzug, potrącenie , A. vom Erbtheile, potrącenie z czę- ści spadkowej, vom Gehalte, z płacy, A. gestatten, dać rabat, ustąpić z ceny.
Abzugsbrief, list do po- trącenia (porto).
Abzugsfreiheit, wolność przesiedlenia się bez opła- ty, ob. t. AbfaJirtsrecht.
Abzugsgeld, przesiedlne, ob. Abfahrtsgeld.
Abzugsporto, porto do po- trącenia.
Abzugspost, pozycyja, kwo- ta w rachunku do potrące- nia.
Abzwingen, wyrcódz, wy- musić, wyciskać co na kim
Acceptant, przyjemca.
Acceptation, przyjęcie, A eines Wechsels, przyjęcie wekslu t. j. oświadczenie gotowości zapłacenia; Eh ren-A., v. Ehrenannahme, przyjęcie wyręczne.
Accession, ob. Zuwachs.
Access i onsvert rag, układ przystąpienia.
Accessorische Erwerbungs- art, nabycie przez przy by tek, >-. przybytkowe.
Accidenzien, dochody po- boczne, obrywki.
A c c i s b a r, akcyzie podległy, akcyzny.
Ac cisę, akcyza, (podatek konsumcyjny).
Ac eisfrei, wolny od akcyzy.
Acclamation, aklamacyja, okrzyk , obwołanie , przy- klask.
Accord, ugoda, zgodzenie się ; A. Verhandlung, postę- powanie ugodowe; A. Ver- handlung einleiten , zarzą- dzić postępowanie ugodowe (z przedsiębiorcami).
Accreditiren, akredytować, uwierzytelnić; einen Gesand- ten a. zawierzytelnić posła, ob. 1. beglaubigen.
Accrescenzrecht, ob. Zu- wachsrecht.
Acht, śb> wywołanie, wygna- nie, bannicyja, klątwa; Je- manden in die Acht erklä- ren, wywołać kogo z kraju.
A c q u i s i t i o n, ob. Erwerb.
Act, akt (w znaczeniu dowo- du lub czynności) ; einen A. ausfertigen, akt sporządzić (spisać).
Acte, akt (w prawie publicz- nem i międzynarodowem) np. Schiff ahrtsacte, akt na- wigacyjny (żeglugi).
Acte, akt t. j. 1) spisanie jakiej czynności urzędowej; — 2) stanowienie jakiej kor- poracyi, die deutsche Bun-
Act — Ade
11
desacte, akt ustanowienia Rzeszy Niemieckiej.
Acten, akta procesowe, spra- wy, etwas den A. beilegen, złożyć co do aktów t.j. nie przedsiębrać żadnej urzędo- wej czynności.
Actenauszug, wyciąg z ak- tów.
Acteneinsicht, przejrzenie aktów ; die A. steht den Par- tlieien frei, wolno stronom przejrzeć akta.
Actenmässig, stosownie do aktów, podług aktów, a-e Darstellung der Thatum- stände, wywód okoliczności na aktach oparty.
Actenrotel, skład aktów.
Actenverzeichniss, sum- maryjusz, spis aktów.
Actenwidrig, w sprzeczno- ści z aktami, a-e Behaup- tungen, twierdzenia sprze- czne z aktami.
Actie, akcyja t. j. udział i dowód udziału w przedsię- biorstwie jakiem, ob. t An- theil.
Actiengesellschaft, spół- ka akcyjna.
Activa, 1) stan dodatni v. czynny majątku; — 2) sum- my na procenta wypoży- czane.
Activforderung, wierzy, telność, należytość.
Activirung, wprowadzenie w czynność, w ruch, w dzia- łalność , die A. der neuor-
ganisirten Behörden, vpre- wadzenie władz nowych.
Activität, czynność, działal- ność, ein Beamte in A. urzę- dnik w służbie będący.
Activitätsgehalt, płaca w czynnej służbie.
Activitätszulage, dodatek służbowy.
Activstand, stan czynny, dodatni np. kupca, der land- täfliche (grundbücherliche) A . stan czynny v. dodatni w hi- potece.
A c t o r, ob. Kläger.
Adap tirung, przyrządzenie, zastosowanie, A. eines Ge- bäudes , przyrządzenie bu- dynku.
Addition al, dodatkowy.
A d e 1. w Górn. kruszcorodność, der Gang wurde im A. an- gefangen, rozpoczęto kopa- nie w żyle kruszec zawie- rającej, żyła kruszec zawie- rająca wykrytą została , d. A. hält an, kruszec znaj- duje się ciągle, żyła krusz- cu ciągnie się dalej, der A. hört auf, der Gang wird faul , żyła w płonną prze- chodzi ziemie.
Adeliges Bichteramt (Ge- richtsbarheit ausser Streit- sachen) jurysdykcyja dobro- wolna, jurysdykcyja w spra- wach niespornych.
Adeln, in Adelstand (Bitter- stand) erheben, nadać komu
12
Ade — Aft
szlachectwo , nadać kogo szlachectwem.
Adelsbrief, dyplom szla- checki, przywilej na szla- chectwo.
Adelsmächtigkeit, wGórn. obfitość kruszcu.
Adhae sionsverfahren, postępowanie dodatkowe (co do pretensyj prywatnych w postępowaniu karnem), po- stępowanie połączone, przy- datkowe.
Adjudication, przysądzę nie.
Adjunction, przyłączenie.
Adjustiren, sprawdzić, wy równać, die Rechnung, den Kostenüberschlag a., spra- wdzić rachunek, kosztorys.
Adjustirung, 1) sprawdze- nie, obrachowanie; — 2) ubranie , A. eines Gendar- men, ubranie służbowe żan- darma.
Adjutum, adjutum, zasiłek.
Administrativbehörde, władza administracyjna.
Administrativjustiz, są- downictwo administracyjne.
Administrator, zarządca, zawiadowca.
Adoption, przysposobienie, przybranie, przyswojenie.
Adoptiren, przysposobić, przybrać.
Adoptivkind, dziecię przy- sposobione, przybrane, przy- sposobieniec (dziecię zwo- lone).
Adoptivvater, ojciec przy- brany , przysposabiający , przysposobiciel.
Adressant, adresant.
Adressat, adresat.
Adresse, adres.
Adstruiren, eine Klage, ob. belegen.
Advitalität, dożywocie, do- żywotność, dożywotnie uży- wanie rzeczy.
Advitalitätsrecht, prawo dożywotniego używania v. dożywocie.
Advokat, adwokat, rzecznik.
Aerar, skarb (publiczny).
Aff ect, uniesienie, wzruszenie umysłowe.
Aff ec tionswer t h, wartość, cena z upodobania 5 wartość, cena polubowa.
Affiliation, 1) wcielenie, przyłączenie np. jednej pa- rafii do drugiej; — 2) roz- gałęzienie (np. towarzystwa).
Affinität, powinowactwo
Afterbestand, podnajom, poddzierżawa.
Afterbestandgeber, pod- najmujący, poddzierżawia- jący, dający, wypuszczający w podnajemg
Afterbe standnehmer, biorący w podnajem, w pod- dzierżawę, poddzierżawca, podnajemca.
After bürge, podręczyciel , ręczyciel powtórny.
Afterlehen, podlenność.
Aft — Alt
13
Aftermiether. biorący w podnajem, podnajemca.
Afterpächter, biorący w poddzierżawę, poddzierżaw- ca.
Afterpfand, zastaw na za- stawie, zastaw zastawiony, podzastaw.
Aftervermiether, podnaj- mujący.
Afterverpächter, poddzier- żawiający.
Agent, ajent, sprawnik, prze- wodniczący w interesie, Bör- seagent, ajent giełdowy.
Agentschaft, ajencyja, spra- wnictwo.
Agio, zwyżka, mienne, nad- datek (laża) przy zmianie pieniędzy.
Agiotage, ażyjotarstwo, gra na zmianę kursów papierów
Agnat, agnat, krewny (przez ojca) , Agnaten , krewni po mieczu (w przeciwstawieniu do Cognaten , krewnych po kądzieli).
A g n a t i o n, pokrewieństwo po mieczu, agnacyja.
Agnosciren, poznawać, roz- poznawać.
Agrargesetzgebung, u- stawodawstwo ziemskie.
Ahndung, karcenie, bei son- stiger A., pod karą.
Ahn en probe, wywód przod- ków.
A i c h e n ob. Eichen.
Akten ob. Acten.
Aktiv ob. activ.
A k z i e ob. Actie.
Alienation, pozbycie.
Alimentation, żywienie t. j. dostarczanie na potrzeby życia, utrzymywanie.
Alimente, alimenta, koszta na utrzymanie.
Aliquoter Th eil, część kro- tna, część ila.
Al legat, alegat, załączka.
Alleinbesitz, posiadanie wy- łączne.
All fällig, v. allenfällig, w ra- zie, na wypadek, a-ge Kauf- lustige, a-e Zahlungen, gdy- by się znaleźli chęć kupna mający, gdyby jakie wypła- ty miały miejsce.
Allianz, alians, przymierze, sojusz.
Ali i ant, przymierzeniec, so- jusznik.
Allodialgut, dobra wolno- dziedziczne.
Allonge, przydłużek (wekslu).
Alluvion, odsyp, odsypisko, przymulenie, przymulisko.
Alp (Alpdrücke) zmora.
Alter sb. 1) wiek (jako nie- oznaczona liczba lat); — 2) dawność np. zastawu; — 3) w Gór n. A. im Felde (Al- tersgerechtigkeit) pierwszeń- stwo, przywilej górniczy.
Alter a dj. w Górn. aller Stamm alte Bauen, pole wyrobione, wyrobisko, zroby.
Alternativ, przemienny.
Altersnachsicht, darowa- nie lat, uletnienie, usamo-
14
Alt - Amt
wolnienie, nadanie pełnole- Amtsbereisung, objazd u-
tności. rzędowy.
Ä 1 1 e r n t h e i 1 ob. Elterntheil. Amtsblatt, Amalgamirwerkwöo'rn. od. dowy.
ciągalnia (złota i srebra za pomocą żywego srebra).
Ambulance, Post-A. poczta pociągowa, ob. Postamt fah- rendes.
A m e 1 i o r a t i o n, poprawa, u- lepszenie.
Amendement zu einem Ge- setzentwürfe^ poprawka, do- datek.
Amnestie, amnestyja, ogól- ne ułaskawienie, przebacze- nie.
Amortisation, Amortisi- rung , umorzenie np. dłu- gów, wekslu.
Amortisati onskasse, ( Schuldentilgung 'skasse), ka- sa umorzenia długów pań- stwa.
Amortisiren, umorzyć.
Amt, urząd; ein A. bekleiden urząd piastować; ein A. füh- ren v. versehen, urząd spra- wować ; ein A. leiten, kie rować urzędem.
Amtsalter, starszeństwo w urzędzie.
Amtsansehen, powaga u rzędowa.
Amtsantritt, objęcie ur*ę du, rozpoczęcie urzędowania.
Amtsausweis, wykaz czyn ności urzędowych.
Amtsbefugniss , ob. Amts gewalt.
dziennik urzę- sługa urzędo-
Amtsbothe wy, woźny.
Amtsdiener, posługacz urzę- dowy.
A m t s e i d, przysięga na urząd; den A, leisten, złożyć, wy- konać przysięgę na urząd; hat den A. in meine Hände abgelegt, przedemną złożył, wykonał przysięgę na urząd; in der Plenarsitzung, na po- siedzeniu pełnem.
Amt seif er, gorliwość w u- rzędzie , w urzędowaniu ; übertriebener A., przesadna gorliwość w urzędzie; ich versehe mich zu Ihrem Amts- eifer, spodziewam się po Pańskiej gorliwości
Amtserinnerung, przypo- mnienie urzędowe.
Amtsführung, urzędowanie.
Amtsgebühr, należy tość u- rzędowa.
Amtsgeheimniss, tajemni- ca urzędowa.
Amtsgewalt, władza urzę- dowa t. j. władza służąca komu na mocy urzędu.
Amtshandlung, czynność urzędowa; zur A., do urzę- dowego postąpienia, zała- twienia.
Amtspflicht, powinność, o- bowiązek urzędowy.
Amt — And
15
Amts sache, rzecz, sprawa urzędowa.
Amtsschrift, pismo, akt u- rzędowy.
Amts siegel, pieczęć urzę- dowa.
Amtstag, dzień urzędowania, kadencyja, roki np. notary- jatu, starostwa.
Amtsverbrechen (Amts- delict) , przestępstwo służ- bowe.
Amtsverwe3erv. A.-vertre- ter, zawiadowca w urzędzie.
Amtswegen, von, z urzędu.
Amts Wirksamkeit, dzia- łalność urzędowa, zakres władzy urzędowej.
Amtszeugniss, świadectwo urzędowe.
Analog, analogicznie, podo- bnie.
Analogie, analogija, podo- bieństwo ; Gesetzesanalogie, analogija ustawy; Bechtsana- logie, analogija prawa.
Anarchie ob. Gesetzlosigkeit
Anathema v. Anathcm ob. Bann.
Anbelangend, tyczący sie, odnośny ; anbelangend die Sache, co się tyczy rzeczy, sprawy.
Anberaumen, eine Frist, wyznaczyć termin.
Anbetracht, in Anb., ze względu, z uwagi na..., zwa- żywszy.
Anbieten, 1) ofiarować (ko- mu co); — 2) ofiarować się
(komu z czem t. j. oświad- czyć gotowość dania lub zrobienia czego); — 3) li- cytować, podawać cenę.
Anbietung, ofiarowanie, o- świadczenie gotowości (da- nia lub czynienia), porówn. Eides anbietung.
An b 1 a s e n w Hutn. puścić piec, zadymać, (rozpocząć topie- nie kruszcu).
Anbot, 1) zaofiarowanie ceny kupna, podanie ceny kupna; — 2) cena zaofiarowana, podana.
Anbringen, 1 ) ein Factum, einen Umstand a., przyta- czać, przywodzić fakt, oko- liczność; — 2) ein Gesuch a., wnieść podanie, podać prośbę ; — 3) eine Sache bei Gericht a., wnieść sprawę do sądu, udać zię ze spra- wą do sądu ; — 4) sein Geld gut a. v. anlegen, pieniądze korzystnie umieścić v. ulo- kować; — 5) eine Waare a., zbyć towar, sprzedać; — 6) der Zeuge bringt an, dass..., świadek zeznaje, że...
Anbruch w Górn. nacięcie, najechanie pokładu rudy kruszcowej.
Andichten, Jdm ein Verbre- chen a. , zmyślić na kogo zbrodnię.
A n d i c h tu n g, zmyślenie (t. j. czynność i rzecz zmyślona).
Androhung, der Strafe, za- grożenie
16
Ane — Ang
An eifern, pobudzać, zachę- cać, zapalać (do czego).
Aneiferung, pobudzanie, za- chęcanie, zapalanie (do cze- go)-
Anerkennen, 1) przyznać
co np. dług, pismo, podpis; — 2) uznać np. kogo, co, przymioty czyje. Anerkannt, przyznany, niewątpliwy.
Anerkennung, 1) przyzna- nie; — 2) uznanie, ocenie- nie przychylne ; A.-sgeld , lenne (opłata lennicza).
Anfahren (einfahren) vb. w Górn. spuszczać się lub wchodzić do kopalni, wjeż- dżać, zjeżdżać.
Anfahren sb. vj Górn. ^od- krycie pokładu mineralnego (w skutek roboty górniczej), przejechanie; — 2) wjazd, zjazd.
Anfall, 1) napad, zajazd; — 2) A. eines Vermögens, spa- dek, — 3) Anfallstag, o- twarcie spadku, dzień, w któ- rym spadek nastaje.
Anfechtbar, wątpliwy, wzru- szalny.
Anfechten, einen Rechtsti- tel , zaskarżać , zaczepiać, zbijać zasadę v. tytuł pra- wny , występować przeciw tymże.
Anforderung ob. Forderung.
Angabe (Angeld) , 1) zada- tek; — 2) doniesienie, po- danie , oświadczenie , wyja- wienie;— 3) wykazanie (np.
tytułu prawnego); — 4) ze-, znanie, twierdzenie. Eidli- che A. ob. Manifestationseid.
Angeben, 1) donieść, podać, zdać (kogo); — 2) oświad- czyć, wyjawić, wykazać, ze- znać, przytaczać, twierdzić. Eine Urkunde als bedenk- lich a. twierdzić, że doku- ment jest podejrzany, wąt- pliwy.
Angeber, donosiciel.
Angeblich adj. mniemany, miany (za kogo , za co) , rzekomy; adv. domniemal- nie, według mniemania, po- dania, twierdzenia, jakoby, rzekomo, niby.
Angeboren, wrodzony, przy- rodzony, a.-es Recht, prawo wrodzone.
Angebot, ofiarowanie, poda- nie, podaż.
Angedichtet, zmyślony.
Angehen, 1) tyczyć się, do- tyczyć kogo lub czego np. das geht mich nichts an, to mnie nie obchodzi; — 2) eine Behörde um etwas a., udać się do władzy, wzywać ją o co.
Angehören, należeć do kogo.
Angehöriger, swojak, na- szyniec, eines Landes, kra- jowiec; einer Gemeinde, na- leżący v. przynależny do gmi- ny.
Angeklagter, oskarżony, ob- żałowany.
Ang — Anh
17
Angeld, zadatek (przy naj- mie lub kupnie).
Angelegen sein, starać się, dbać o co; mieć na pieczy; zadać sobie pracę; sich etwas angelegen sein lassen, pilnować czego, za- jąć się czem, mieć staranie.
Angelegenheit, interes, sprawa, Jds A -ten besor- gen, zawiadywać czyjemi in- teresami , Ministerium der auswärtigen A-ten, minister- stwo spraw zagranicznych
Angeloben, uroczyście przy- rzec, ślubować co, der Mit- vormund angelobt durch Handschlag podaniem ręki przyrzeka spółopiekun; Sie werden angeloben, przyrzek niesz Pan.
Angelobung, przyrzeczenie uroczyste, ślubowanie czego.
Angelöbniss, 1) to samo co Angelobung; — 2) rzecz ślubowana.
Angemessen, stosowny, za stosowany , odpowiadający, odpowiedni , właściwy , die Strafe soll der Schuld a. sein, kara powinna być do winy zastosowana, winie od powiednia.
Angesessen (ansässig), osia dły, ein a-ner Bürger, osia- dły obywatel.
Angestammte Güter, Beeil- te, dobra, prawa rodowe odziedziczone , dziedziczne.
Angränzer, Angrenser, gra-
niczący z kim, pograniczny.
Angreifen, 1) zaczepić ko- go , targnąć się na kogo, Jdn mit Worten a. skrzyw- dzić kogo słowami, Jdn an seiner Ehre a. obrazić czyj honor, skrzywdzić kogo na czci, das Testament, die Ehe a. chcieć unieważnić testa- ment, małżeństwo; — 2) uderzyć na kogo, den Feind a. uderzyć na nieprzyjacie- la ; — 3) wziąć się do czego, zaczynać np. die Arbeit a. wziąć się do pracy, jąć się pracy; — 4) naruszyć co, ein Capital, ein Deposit a. naruszyć kapitału, depozytu.
Angriff, 1) napaść, targnię- cie się, zamach, ein A. auf das Leben, zamach na ży- cie, ein A. auf die Ehre, targnięcie się na cześć, Jds Unschuld gegen A-fe schüt- zen, niewinność czyją od po- cisków zasłaniać; — 2) ude- rzenie, natarcie ; — 3) etw. in A. nehmen, wziąć się do czego; w Góm. natrafić na pokład.
Angriffshandlung, czyn- ność zaczepna (w proc. cyw.)
Anhalt, 1) zatrzymanie się, einen A. machen , zrobić przerwę, zatrzymać się; — - 2) to czego się kto trzyma, punkt oparcia, einen A. fin- den, znaleść punkt oparcia.
Anhalten, 1) zatrzymać, przytrzymać (np. złodzieja), 3
18
Anh — Ank
Jdn auf der Flucht a. przy- trzymać v. ująć kogo w li- cie czce , verbotene Waaren a. przytrzymać zakazane to- wary ; — 2) Jdn. zu etw. a a) przynaglać, przymuszać np. zur Erfüllung seiner Pflicht a. zmuszać do peł- nienia powinności, b) po- ciągać do czego np. zum Schadenersalze , do wyna- grodzenia szkody; — 3) trwać, nieustawać, der früh- ere Zustand hält an, da- wniejszy stan trwa, nieu- staje; — 4) zatrzymać się, stanąć (na miejscu).
Anhaltspunkt, punkt opar- cia.
Anhaltstation, przystanek.
Anhaltung, 1) przytrzyma- nie, pojmanie; — 2) przy- mus , naglenie (do zrobię nia czego).
Anhängig, 1) należący do czego; — 2) eine Sache gegen Jdn a. machen, wy- toczyć sprawę przed sądem, wnieść sprawę do sądu, po- zwać kogo o co ; — 3) a. sein (vor Gericht) być w to- ku postępowania sądowego; die Rechtssache ist a. spra- wa jest w sądzie , sprawa toczy się, wisi; — 4) an- hängige 'Rechtssache sprawa wisząca.
Anhänger, zwolennik, stron- nik.
Anheimfallen, dostać się
komu, stać się czyją wła- snością, przejść w czyje ręce.
Anheimgeben v. a-stellen, zdać co na kogo, zostawić czyj emu rozsądkowi v. zda- niu.
Anheischig, sich a. ma- chen, obowiązać się do cze- go, podjąć się czego.
Anhetzen sb. poduszczenie, podżeganie, podwodzenie.
Ankauf, zakup, kupno.
Ankaufen vb. zakupować.
Ankäufer, zakupień, zaku- pujący.
Anklage, żałoba, oskarże- nie, zaskarżenie.
x4.nklagebeschluss, uchwa- ła oskarżenia.
Anklage jury, przysięgli skargowi (w Anglii Wielka Jury zwana), przysięgli o oskarżeniu stanowiący, pod- dający oskarżeniu.
Anklagekammer, izba skargowa, oskarżenia, wy- dział sądu skargowy.
Anklageprinzip (AnJcla- gegrundsatz), zasada oskar- żenia, skargi.
Anklageprozess, postę- powanie skargowe.
Anklagepunkt, punkt za- skarżenia.
Anklageschrift, akt oskar- żenia.
Anklagestand, stan oskar- żenia, Jdn. in A. versetzen poddać kogo oskarżeniu,
Ank — Anm
19
pod oskarżenie, sich im A-e befinden, być pod oskarże- niem, zostawać pod oskar- żeniem.
Ankläger, oskarżyciel, öf- fentlicher A. publiczny; Pri- vat A. prywatny, żałobnik.
Ankommen vb. es worauf a. lassen, dopuścić do cze- go; Lasse nicht darauf a., nie czekaj, nie dopuść, aże- by się to stało ; auf einen Eidschivur a. lassen, zdać co na przysięgę , przysięga to ma rozstrzygnąć, dopu- ścić do przysięgi.
Ankömmling, przybysz, przybylec, przychodzień.
Ankündigung v. Ankün- digungsschreiben, ogłosze- nie, obwieszczenie, zapo- wiedź.
Anlage, 1) zakład, założenie czego i rzecz założona; A- Capital kapitał zakładowy; — 2) załączka, in der A. w załączeniu.
Anlangend ob. anbelan- gend.
Anlegen, 1) Hand a. przy- łożyć rękę, tknąć się (cze- go), wziąć się (do czego); — \ 2) Geld a. pieniądze uinieś-j cić, Geld in Staatspapieren . a. amieścić pieniądze w pa- pierach publicznych, Kapi- talien auf Zinsen v. fracht- bringend a. dać v. umieścić kapitał na procent; — 3) Feuer a. podłożyć ogień; — i
4) etiu. darauf a. godzić na co, zmierzać do czego, er hat es darauf angelegt, taki był jego zamiar, zamysł, uwziął się na co.
Anlegung, fruchtbringende A. der Kapitalien, korzyst- ne umieszczenie kapitałów, umieszczenie na procent.
Anlehen y. Anleihe, po- życzka t.j. to co się u kogo pożycza np. ein Anlehen v. eine Anleihe bei Jdm ma- chen v. kontrahiren, pożycz- kę v. dług u kogo zaciągnąć, eine Anleihe v. ein Anlehen beivilligen, zezwolić na po- życzkę ob. Darlehen.
Anleihen vb. pożyczyć co od kogo, zapożyczyć się u kogo.
A n 1 e i h e r , pożyczający od kogo, biorący pożyczkę.
Anleiten, przewodzić (ko- mu w czem), zum Verbre- chen a. nakłaniać, naprowa- dzać kogo do zbrodni.
A ni e i tun g, naprowadzanie, podawanie sposobu osiągnię- cia czego, Jdm zu etw. A. geben, naprowadzić kogo, wskazać komu drogę do czego.
Anmassen, 1) przywłaszczać sobie co, sich fremdes Gut a. przywłaszczać sobie cu- dzą rzecz, ein Hecht über Jdn, prawo nad kim.
Anmassend, zarozumiały, pełen pretensyj, zbyt sobie
20
Anra — Ano
pozwalający, a-des Betra- gen, obejście się pełne za- rozumiałości, auf a. Art zarozumiale.
Anmassung, przypisywanie, przywłaszczanie sobie czego; Bechtsanmassung, uroszcze nie.
Anmelden, 1) Jdmetw.ozn&j mić komu co; — 2) eine Forderung a. zgłosić się z wierzytelnością, pretensy ją, den Eid a. zgłosić się do przysięgi; — 3) die Appel- lation, den Rekurs a. zało żyć apelacyą, rekurs, die Firma a. podać firmę.
Anmeldung, oznajmienie zgłoszenie się. A. der For- derung, zgłoszenie się z wie rzytelnością, pretensyją, po- danie pretensyi, A. der Be rufung, zapowiedzenie od wołania się , ohne A. bez zgłoszenia się, A-sfrist ter min do zgłoszenia się.
Anmerken, zapisać, zano- tować, naznaczyć.
Anmerkung, zanotowanie.
Annäherungsweise, w przybliżeniu , przybliżonym sposobem.
Annahme, przyj ecie , eines Geschenkes, eines Wechsels podarunku, wekslu, A. an Kindesstatt ob. Adoption.
Annehmbar, 1) mogący być przyjęty , zasługujący na przyjęcie; — 2) na uwagę; diese Bedingungen sind a.
warunki te są przyjętne, przyjmowalne , są do przy- jęcia.
Annehmen, 1) einen Wech- sel, eine Erbschaft, ein Amt, przyjąć weksel, spadek, u- rząd; — 2) przybrać, einen Titel a. przybrać tytuł, an Kindesstatt a. ob. adoptiren; — 3) przypuścić, etw. für wahr a. brać, poczytywać, uznawać co za prawdę, wir wollen a. przypuśćmy, daj- my na to, angenommen dass, przypuściwszy że; — 4) sich Eines a, ujmować się za kim, zajmować się kim.
Annihilation ob. Aufhe- bung.
Annuitäten, obligacyje ter- minowe.
A n n u 1 1 i r e n (für null und nichtig erklären) unieważnić, uznać za niebyłe.
Anomalie, l) zboczenie; — 2) nieprawidłowość, odstą- pienie od prawidła.
Anonym, bezimienny, a-e Anzeige , doniesienie bez- imienne, a-e Gesellschaft ob. Gesellschaft.
Anordnen, 1) postanowić, ustanowić; — 2) nakazać, zarządzić np. eine Untersu- chung a. zarządzić śledz- two ; — 3) wyznaczyć np. eine Tagsatzung a. wyzna- czyć termin (do audyencyi, rozprawy sądowej).
Anordnung, 1) postanowię"
Anp — Ans
21
nie; — 2) urządzenie, eine A. treffen, zarządzić ; — 3) rozporządzenie np. letztwil- lige A. rozporządzenie osta- tniej woli, testamentarische A. rozporządzenie testamen- towe.
Anprägen, einer Waare den Stämpel, wycisnąć stempel na towarze.
Anrainer, graniczący mie- dzą, sąsiad o miedzę, są- siad graniczny, ościenny.
Anrathen, doradzić. Das A. dorada, rada, auf Jds A. etw. thun, zrobić co za czyją radą, poradą, doradą.
Anrechnen, 1) policzyć ko- mu co ; — 2) komu co przy- pisywać (uważać kogo za sprawcę) np. die Scludd Jdm a. przypisywać komu winę, Jdm etw. als Verbrechen a. poczj'tywac v. brać komu co za zbrodnię, das kami ihm nicht angerechnet wer- den, tej winy niemożna mu przypisać , tego niemożna mu za winę poczytać.
Anrechnung, 1) policzenie np. in den Pflichttheil , na zachowek, na część obo- wiązkową; — 2) przypisy- wanie, poczytywanie ob. an- rechnen.
Anrecht, prawo, pierwszeń- stwo do czego.
Anrede, przemowa, mowa, eine A. an Jdn halten, mieć do kogo przemowę.
Anregen, 1) poruszać, na- pomknąć o czem, wzmiankę uczynić, eine Angelegenheit a. poruszyć sprawę; — 2) pobudzić do czego, zachę- cić, dać podnietę, pochop, angeregter Massen, jak się wyżej wspomniało.
Anregung, 1) napomknienie, poruszenie np. etw. in A. bringen, napomknąć, poru- szyć, etw. wieder in A. brin- gen, wznowić co, die Servi- tutenfrage wieder in A. brin- gen, wznowić kwestyję słu- żebności; — 2) zachęcenie, pobudzenie do czego np. das hat A. gegeben, to po- budziło, dało powód.
Anreizen, namawiać, podu- szczać, podburzać, podżegać.
Anrufen, 1) wzywać, Jdn. zum Zeugen a. wzywać ko- go na świadka , um Bei- stand a. wzywać czyjej po- mocy, ratunku; — 2) höhe- res Gericht a. odwołać się do sądu wyższego.
Anrüchig, podejrzany, złe imię mający.
Ansage w Celn. opowiedze- nie na komorze.
Ansageposten, przykomo- rek.
Ansässig, osiadły, sich an einem Orte a. machen, osiąść gdzie, ein a-ger Burger, oby- . watel osiadły.
22
Ans
Ansässigkeit, osiadłość; Bäuerliche A-ten, posiadło- ści włościańskie.
Anschaffen, sprawiać, na- bywać, dostarczać.
Anschlag, 1) przylepienie, przybicie (pisma jakiego dla podania go do wiadomo- ści); — 2) samo pismo (ob- wieszczenie, plakat i t. p.) ; — 3) obliczenie kosztów, kosztorys; — 4) w Pr. kam. zamysł, zamiar, zamach. In A. bringen, mieć wzgląd na co, uwzględniać, oceniać co; Kosten- A. kosztorys.
Ans eh lies sen, sich an Jdn, an Jds Meinung a. przyłą- czyć się do kogo , do jego zdania.
Anschluss, 1) przyłączenie się; — 2) załączenie; — 3) tudzież to, co do czego jest przyłączone, załączone, (załączka); im A-e w załą- czeniu.
Anschreiben, an die Ge- währ, zaintabulować , zahi- potekować za właściciela, zapisać kogo właścicielem.
Anschuldigen, posądzać, obwiniać, zarzucać co komu.
Anschuldigung, posądze- nie, obwinienie, zarzut.
Anschuldigungsbeweis ob. Beweis.
Anschwemmung ob. Allu- vion.
Ansehung, in A. dessen, ze
względu, z uwagi na to, co się tego tyczy, co do tego.
Ansetzen, 1) umieścić w ra- chunku, porachować np. die Gebühr a. wymierzyć, obli- czyć należytość; — 2) tyle co bestimmen, festsetzen np. den Tag, die Frist, eine Geld- strafe a. wyznaczyć dzień, termin, karę pieniężną.
Ansetzung des Erdreiches, osadzenie się ziemi, ople- zisko, porów. Alluvion i A- vulsion.
Ansicht, 1) sposób widzenia rzeczy, zdanie ; — 2) Kauf auf A. ob. Kauf.
Ansiedeln, osadzić, założyć osadę, osadowić kogo, sich irgendwo a. osiąść, usado- wić się gdzie t. j. stałe mieszkanie założyć, zamie- szkać, osiedlić się.
Ansiedelung, osada, kolo- nija, osiedlenie.
Ansiedler, osadnik.
Ansiedlerisch, osadniczy.
Ansinnen sb. wezwanie, żą- danie ; iczględnie stron : ro- szczenie.
Anspielen vb. przymulić.
Anspinnen w Pr. kar. wszczy- nać, wzniecać, knuć, (kno- wać).
Anspinnung, knowanie.
Ansprechen Jdn 1) odez- wać się do kogo , prosić kogo o co; — 2) domagać się, poszukiwać prawnie cze-
Ans
23
go, ein Recht a. rościć so- bie prawo.
Anspruch, pretensyja, wy maganie, domaganie się, ro szczenię prawa do czego, der Kläger nimmt die Er- sitzung in A. powód ucieka, odwołuje się do zasiedzenia seine Ansprüche aufgeben, fahren lassen, zrzec się swo- ich roszczeń, odstąpić od roszczeń.
Anstalt, 1) urządzenie, roz- porządzenie np. gute A-ten treffen, dobrze rozporzą- dzić; — 2) zakład, insty- tut; — 3) przygotowanie np. A-ten machen, robić przygotowania.
Anstand, 1) trudność, prze- szkoda np. die Willfahrung des Gesuchs unterliegt kei- nem A. w przychyleniu się do prośby niema trudności, niezachodzi przeszkoda; — 2) przyzwoitość; — 3) wąt pliwość; A. nehmen wahać się, mieć wątpliwość, A-e erheben, robić wątpliwości, trudności, einen A. beheben znieść, usunąć wątpliwość, trudność , przeszkodę , das kann man ohne A. thun, można to zrobić bez waha- nia się, bez skrupułu, bei sonstigem v. etwaigem A. w razie wątpliwości, A-e gegen eine Rechnung an- bringen, robić monita, za- rzuty; — 4) A. v. Stillstand
der Gerichte , zawieszenie sądów, limita.
Anstandlos, bez trudności, natychmiast.
An st and ss träfe, (custodia honesta) ob. Strafe.
Anstellen, 1) eine Klage ob. anstrengen; — 2) Jdn a. nadać posadę, urząd; an- gestellt, mający posadę.
Anstellung, 1) umieszczenie np. eine A. erlangen, zna- leść pomieszczenie; — 2) posada, miejsce, urząd, A. einer Comission, wysadzenie, ustanowienie, złożenie, ko- misy i.
Anstellungsdekret, nomi- nacyja.
Anstellungsfähigkeit, u- zdolnienie do urzędu.
Anstiften w Pr. kar. podże- gać, podniecać, podmawiać, poduszczać.
Anstifter, podżegacz.
Anstiftung, sprawienie, spro- wadzenie np. nieszczęścia, wojny, podżeganie.
Anstössig, gorszący, nie- przyzwoity, ohydny, a-ge Reden führen, odzywać się gorszącemi, nieprzyzwoite- mi słowy.
Anstreben, etw. dążyć do czego, das Reste a. chcieć najlepiej , dążyć do najle- pszego celu.
Anstrengen, eine Klage, wydać pozew, wynieść skar-
24
Ant — At
gę, einen Process a. wyto- czyć sprawę lub proces.
Ansuchen um etw. prosić kogo o co, upraszać, urn eine Beförderung a. ubiegać się o wyższy stopień urzę- dowy, um eine Aushilfe a. podawać o zapomogę, pro- sić o wsparcie , eine für- ivörtliche Eińbegleitung a. prosić o wstawienie się, do- praszać się poparcia prośby, ein A. stellen, zanosić prośbę, żądać, wnosić t. j. wnioski czynić, die Partei stellt das A. strona wnosi żądanie, uprasza, der Staatsanwalt stellt das A. prokurator rzą- dowy wnosi, domaga się, prosi, żąda.
Antheil, udział t. j. część na kogo wypadająca, dla tego 1) spadek, scheda; — 2) akcyja (ob. Actie); — 3) w Górn. kuks t. j. udział jaki ma gwarek w gwarectwie; A. haben v. nehmen an etw, mieć udział w czein, być uczestnikiem czego, należeć do czego.
Anteilbesitzer, właściciel cząstkowy.
Antheilhaber, uczestnik, u- dział mający.
An theils schein, Antheils- versehreibung, akcyja udzia- łowa.
Antichresis, umowa anty chretyczna.
Ąnticipation, zaliczka
przedpłata; anticipative Zah- lung , zapłata z góry; A. des Beweises , ofiarowanie z góry dowodu.
Anticipative, z góry.
Antidatiren, położyć datę wcześniejszą.
Antinomie, sprzeczność u- staw, antynomija.
Antrag, wniosek, przełoże- nie, przedstawienie czego, A. stellen uczynić wniosek, wnosić.
Antragen (anbieten), ofiaro- wać komu co, oświadczyć się z czem, einen Beweis a. ofiarować dowód, auf etw. a. wnosić co, lub o co.
Antragsteller, wnioskodaw- ca, wnioskujący.
Antragstellung, uczynienie wniosku.
Antragsverbrechen (A-de- licte) przestępstwa prywatne (skargowe) — na skargę dochodzone.
A n t r e t e n , einen Beweis, zgło- sić się, przystąpić do dowo- dzenia ; ein Amt a. rozpo- cząć urzędowanie, objąć u- rząd ; eine Erbschaft a. zgło- sić się do spadku lub dzie- dzictwa ; eine Strafe a. roz- począć karę.
Antrieb, pobudka, namowa, poduszczenie, podnieta, bo- dziec.
Antwort, Bede und A. ge- ben, odpowiadać (przed wła- dzą).
Anw — Adz
25
Anwachsen, powiększyć się (co do wysokości, objętości, i ilości). A-de Zinsen, na- rosła odsetki czyli procenta.
Anwalt, obrońca, adwokat, patron, rzecznik; Staals-A, prokurator rządowy.
Anwaltschaft, obrona; — Staats- A. , prokuratoryja rządowa.
Anwaltszwang, przymus działania przez adwokata.
Anwärter, oczekiwacz, ma- jący ekspektatywę, ekspek- tant, wyczekujący.
Anwartschaft, oczekiwanie, ekspektatywa, wyczekiwanie.
Anweisen, 1) Jdn zu etw. polecić komu, nakazać co, wyznaczyć go do jakiej czynności , np. sämmtliche Behörden werden angewie- sen, poleca się wszystkim władzom ; — 2) Jdn auf etw. a., odesłać kogo do czego, np. auf den Gehalt des N. — 3) den Gehalt a. , na- kazać wypłatę, asygnować płacę; — 4) Jdn dahin a.. dass..., wskazać, przepisać, polecić komu , ażeby... ; — 5) Jdn an einen a. , prze- kazać do kogo, t. j. odesłać do niego z pretensyją czyli po wypłatę, wynadgrodzenie i t. p. ; — 6) wyznaczyć komu co, np. mieszkanie.
Anweisung, 1) przekaz, przekazanie ; — 2) zlecenie przepis; — 3) iustrukcyja;
tudzież znaczenie wyrazu „amueisen" ; Post- A., prze- kaz pocztowy, gegen Post-A. za przekazem pocztowym.
Anwenden, użyć, stosować, np. die Gesetze auf die Rechts- fälle a , stosować ustawy do przypadków prawnych.
Anwendung, zastosowanie; A. finden, stosować się; das Gesetz findet A., ustawa sto- suje się; das Gesetz findet keine A., ustawa nie stosu- je się.
Anwerben, w Wojsk, zacią- gać, werbować; w Pr. kar. falsche Zeugen a., zmawiać fałszywych świadków.
Anwerbung, zaciąganie, za- ciąg, werbunek, zmawianie.
Anwesend, obecny.
Anzeige, uwiadomienie, do- niesienie , benannte A. , i- mienne ; unbenannte (ano- nyme), bezimienne.
Anzeiger, donosiciel, do- nośca.
An zeige ze ttel, karta oznaj- mienia.
Anzeigung, w Pr. kar. po- szlak.
Anzetteln, eine Verschwö- rung, knować spisek, Unru- hen a., wszczynać, wywoły- wać niespokojności , wi- chrzyć, burzyć.
Anzüglich, uszczypliwy.
Anzüglichkeiten, uszczy- pliwe wyrażenia, uszczypli- wości.
4
26
Apa — Arb
Apanage, apanaż, uposaże- nie członka rodziny panu- jącej, v. znakomitej.
A p i a c e r e , w Pr. weksl. do- wolny termin płatności we- kslu.
Apokryph, podrobiony (stp. pochybny).
Apostasie, ob. Glaubens- abfall.
Appellabilität, odwołal- ność (do wyższej władzy), nieprawomocność, die A. die- ses Urtheils wird bestritten, zaprzecza się, aby od tego wyroku służyło odwołanie.
Apellat, apelowany.
Appellation, apelacyja, od- wołanie się (do wyższego sądu, dawniej odzew), A. ergreifen, założyć, wynieść apelacyja, apelować, odwo- łać się.
Appellatio nsbeschwe r- de, wywód uciążliwości.
Appellationsgericht, sąd apelacyjny (sąd wyższy).
Appellationswerber, od- wołujący się, strona odwo łująca się, apelant.
Apprehension, wzięcie w posiadanie, ob. Besitzergrei- fung.
Apprehensionstheorie, teoryja ujęcia (Pr.Jcar.).
Approbiren, 1) uznać co za słuszne, dobre, pochwalić, zgodzić się z czem; — 2) zatwierdzić.
Aquisitiv, ob. erwerben.
Äquivalent, równa wartość, rzecz równocenna, równo- ważnik, ekwiwalent.
Arbeit, robota, praca, w Górn. a) (ze względu na czas trwa- nia roboty) , Gedingarbeit, robota na ugodę, Tagarbeit, r. dzienna, Weilarbeit r. do- wolna, przymytek; b) (ze względu na sposób wykona- nia robót górniczych); — 1) Aufdeckarbeit, robota od- krywkowa, odkrywalna, od- krywka ; — 2) Grubenarbeit r. wydobywalna; — 3) Feu- ersetzarbeit, r. ogniowa, roz- sadzanie ; — 4) Hauerar- beit (Schlägel- u. Eisenar- beit), r. rąbana czyli klino- młotowa ; 5) Keilhauer arbeit r. łupana czyli kilofowa; — 6) Klopfarbeit (Krumhül- searbeit) , r. leżąca ; — 7) Schaufelarbeit, r. kopana czyli łopatowa; — 8) Schnir- (Klaub) arbeit, przebiórka (rud); — 9) Sprengarbeit, r. strzelana; — 10) Ver- such- (Schürf) arbeit, r. po- szukiwalna, śledzenie, szur- fowanie.
Arbeiterpersonale, robo- tnicy.
Arbeitsbuch, książka ro- botnicza.
Arbeitshaus, dom pracy. 1) freiwilliges A. dobrowol- nej; — 2) Zwangs- A. przy- musowej.
Arbeitsleistung, odbywa-
Arb — Aj
27
nie, wykonywanie roboty, robota 0b. t. Frohndienst
Arbeitslohn, zarobek, za- płata za robotę.
Arbeitslohnsatz, stopa za- robkowa.
Arbeits strike, zmowa ro- botników.
Arbeitstag, 1) dzień robo- czy; --2) powszedni.
Arbeitsteilung^ podział pracy.
Arbeitsverdienst, zaro- bek.
Arbeitsvereinigung, po- łączenie, zjednoczenie pracy.
Arbiter, 0b. Schiedsmann, Schiedsrichter.
Arbitrage, arbitraż, prze- bierstwo.
Arbiträr, dowolnie.
Area, przestrzeń, przestwór, obszar, powierzchnia, grunt, obejm.
Arglist, chytrość, podejście, podstęp.
Argumentation, rozumo- wanie, wnioskowanie, dowo- dzenie, wywód.
Aristokratie, arystokracy- ja , (osoby wysokiego rodu i znacznego mienia), możno władztwo.
Armenanstalt, dom ubo gich.
Armeneid, przysięga na u bóstwo.
Armenfond, fundusz ubo gich.
Armenkasse, kasa ubogich.
Armenpolizei, policyja u- bogich.
Armenrecht, prawo ubó- stwa.
Armenversorgung, opa- trzenie ubogich.
Armenvertreter, obrońca ubogich.
Arrest, 1 ) areszt (przytrzyma- nie osoby i samo miejsce przytrzymania), przymus o- sobisty; — 2) zatrzymanie urzędowe rzeczy, zapowie- dzenie , np. A. legen auf Jds Gehalt, zapowiedzieć czyją pensyją, A. wider Jdn beivilligen, dozwolić przy- trzymania, przy aresztowania kogo.
Arreststraf e, karu aresztu.
Arrestant, aresztant, przy- trzymany więzień, pojma- niec, pojmany.
Ar re tir en, ob. verhaften.
Arrha, zadatek.
Arrogation, arogacyja, ob Adoption.
Arrondirung, zaokrąglenie.
Art, 1) gatunek (species); — 2) sposób.
Artistisch, a.-e Erzeugnisse, utwory umnicze, artysty- czne, wyroby sztuki, a. -es Eigenthum, własność arty- styczna.
Ascendenten, wstępni (kre- wni).
Aschenfall, w Hutn. popiel- nica, popielnik.
Assassinat, morderstwo na-
28
A ss — Auf
sadnicze, morderstwo z za- sadzki.
Assecuranz, v. Assecura- tion , asekuracyja , zabez- pieczenie, ubezpieczenie.
Assecuranzbrief, list, kar- ta, v. bilet ubezpieczenia.
A ssecuranzcompagnie, towarzystwo zabezpieczenia, asekuracyjne.
Assecura nzpolice, v. As- securanzschein , 0b. Assecu- ranzbrief.
Assecuranz praemie, wkładka (premijum aseku- racyjne.
Assentiren, wybierać,^, od- stawiać, dostawiać, brać do wojska.
Asse ntirung, przyjmowanie, wybieranie, zaciąg, branie do wojska.
Assen tirungsbezirk, o- kręg poboru wojskowego.
Assentirungscommission, komisyja poboru wojsko- wego.
As seutirungsplatz, miej- sce poboru wojskowego.
As sign ant, przekazujący, przekaziciel.
Assignat, przekazany, dłu- żnik przekazany, wypłatca przekazany.
Assignatar, wierzyciel prze- kaziciela, wierzyciel prze- kazany.
Assignation, przekaz, prze kazanie (do kogo).
Assissen, sąd przysięgłych.
Assistenz, asystencyja, po- moc; 3Iilitärassistenz , po- pomoc zbrojna, wojskowa.
Association, asocyjacyja, stowarzyszenie , stowarzy- szanie się, łączenie się.
Astimatorischer Vertrag, ob. Trödelvertrag.
Asyl, ob. Freistätte.
Asylrecht, prawo udziela- nia przytułku.
Ätzungsgebühr, strawne.
Ätzungskosten, koszta ży- wienia.
Attentat, zamach.
A 1 1 i n e n z, ob. Zugehór.
A u c t i o n , licy tacyja , sprze- daż publiczna, aukcyja.
Audienz, posłuchanie, audy- jencyja (w złożonych) au- dyjencyjonaluy (np. sala au- dyj e n cy j o n al n a) .
Aufbereitung, w Górn. der Erze, oczyszczanie rudy.
Aufbereitungswerk stat- te, oczyszczalnia rudy.
Aufbewahrung, przecho- wanie, zachowanie, np. in A. nehmen, wziąć do prze- chowania, zachować, 0b. Ver- wahrung.
Aufbieten, 1) alle Mittel, użyć wszelkich środków; — 2) die Ehe a. , zapowiedź głosić.
Aufdeckarbeit,w Górn. ro- bota odkrywana, odkrywka.
Auf decken, sb. odkrycie (od- słonienie) pokładu krusz- cowego.
Auf
29
A u f cl i n g e n, 1) einen Dienst- boten, przyjąć sługę; — 2) Leute a., nająć, zgodzić robotników.
Aufenthaltsort, miejsce pobytu.
Aufenthaltstaxe, pobytne (opłata od przebywania).
Auffahrtsstollen, w Górh. sztolnia wjazdowa.
Auffallend, uderzający, wi- doczny, a -de Gebrechen, u- derzające, widoczne wady, niedostatki.
Auffinde buch, repertory- jum, skorowidz.
Auffinden, einen tJöelthäter, wykryć złoczyńcę.
Auffindung, wykrycie.
Auf for der er, wywołujący, wyzywacz.
Au ff ordern, wzywać do cze- go, wyzywać, wywołać.
Auf f o rd e r un g, wezwanie, wyzywanie.
Aufforderungsklage, A-s Prozess, skarga, proces wy- woławczy.
Aufforstung, zalesienie.
Aufgabe (eines Briefes), od- danie (listu).
Aufgabspost, poczta po- dawcza.
Aufgabsrecepisse, 0b. Be- cepisse.
Aufgeben, 1) wyrzec sie, zrzec się czego , ein Hecht a., zrzec się prawa , einen Prozess a., odstąpić od pro- cesu, zaniechać sporu; —
2) einen Kranken a. , opu- ścić chorego; — 3) einen Brief a. , oddać list na pocztę.
Aufgebot, 1) zapowiedź; — 2) powołanie (do broni), er gehört zum 1. A., należy do pierwszego powołania , all- gemeines A., pospolite ru- szenie.
Aufgeforderter, wywoła- ny, wyzwany ; aufgeforderte Klage, skarga wywołana.
Aufgelaufen-*? Kosten, ko- szta wynikłe, narosłe.
Aufgeld, ażyjo, naddatek, laża.
Aufgreifen, einen Verbre- cher, pochwycić, ująć zbro- dnia.
Aufhabend, bei a- der Ei- despflicht, pod obowiązkiem (już wykonanej) przysięgi.
A u f h a 1 1 e n , wstrzymać , za- trzymać; sich no a., prze- bywać gdzie; die Execution des Erkenntnissesa , wstrzy- mać egzekucyją, wykonanie wyroku.
Aufheben, znieść, uchylić.
Aufhebung, zniesienie, u- chy lenie.
Aufhetzen, podżegać, pod- burzać, podszczuwać.
Aufkommen, mit dem Be- weise, udowodnić, t. j. zdo- łać, potrafić udowodnić.
Aufkündigen, wypowie- dzieć, np. kapitał, mieszka- nie.
30
Auf
Aufkündigung, wypowie- dzenie, np. najmu, dzierża- wy, pełnomocnictwa.
Aufladeschein, 0b. Lade- schein.
Auflage, 1) nałożenie cze- go, np. podatku, kary; — 2) danina; — 3) wydanie u. edycyja dzieła; — 4) roz- kaz , nakaz ; — Zahlung s- aaflage, nakaz płacenia v płatniczy, 0b. Auftrag.
Auflassbrief, w Górn. do- kument, list ustąpienia.
A u fi a s sen, w Górn. zarzucić, zaniechać, ein Bergwerk a. zaniechać, zaprzestać robót w kopalni, opuścić kopalnię.
Auflas sgeld, ustępne, t. j. co ustępujący opłaca.
Auflassung, 1) w Górn. zu- pełne zaniechanie robót w kopalni lub hucie, opuszcze- nie jej ; — 2) w Pr. cyiu. od- stąpienie, ustąpienie komu.
Auflauf, zbiegowisko, tłum- ne zgromadzenie sie, zgiełk.
Auflaufen, uróść, uzbierać się , aufgelaufene Prozess- kosten, narosłe koszta pro- cesu.
Auflegen, eine Steuer, nało- żyć podatek, ein Werk a., wydać dzieło swoim nakła- dem, być jego nakładcą, einen Eid a., 0b. auftragen; — verbothene Druckschrif- ten a., pisma zakazane wy- stawiać.
Auflehnen, sich gegen Jdn
v. etivas a. , powstać prze- ciw komu lub czemu, opie- rać się, targnąć się na kogo lub na co, buntować się.
Auflösend, a-de Bedingung, ob. Bedingung.
Auflösung, rozwiązanie (u- mowy, związku małżeńskie- go, spółki).
Aufmerksam, Jdn auf ettv. a. machen, zwrócić czyją u- wagę na co.
Aufnahme, 1) przyjęcie; — 2) A. von Darleihen, za- ciąganie pożyczki ; — 3) A. eines Verhörs, wysłuchanie, przesłuchanie, np. świadków; — 4) A. des Protestes, spi- sanie protestu ; — 5) A. ei- nes Planes, zdjęcie, zrobie- nie planu.
Aufnahmsbefund, ob. Be- fund.
Aufnahmsbogen, karta spi- sowa.
Aufnehmen. 1) Geld auf Zinsen, pożyczyć pieniędzy na odsetki, zaciągnąć po- życzkę na procent; — 2) einen Lehrling a., przyjąć do terminu ; — 3) Proto- koll a., protokół sporządzić, zdziałać, spisać.
Aufrechnung, policzenie, ob. Compensation.
Aufrecht, eine Klage a. be- scheiden, zarządzić postępo- wanie sądowe.
Aufrechterhalten, zosta- wić , utrzymać co w da-
Auf
31
wnym stanie , w swojej mocy.
Aufreizen, pobudzić, wznie- cić , podniecić , wzbudzić chęć do czego; — aufrei- ßende Beden, podburzające mowy.
Aufruf, der Sache, wywo- łanie sprawy; — A. der Zeu- gen, przywołanie świadków; — A . zur gerichtlichen Ver- tretung , wezwania do za- stępstwa sądowego.
Aufruhr, rozruch.
Aufrührer, burzyciel, wich- rzyciel.
Aufrührerisch, podburza- jący, wichrzący; — adv w sposób podburzający.
Aufsandung, zezwolenie na wniesienie aktu do hipote- ki, zezwolenie na intabula-
cyją-
Auf sandungsbri ef, doku- ment obejmujący zezwole- nie na intabulacyją.
Aufsatz, pismo, rzecz pi- semnie ułożona, artykuł pi- semny, A. einer letztiviUiyen Anordnung, pismo obejmu- jące rozporządzenie osta- tniej woli; — einen A. ma- chen, spisać, ułożyć co na piśmie.
Aufschieben, odkładać (na później), odwłóczyć, den Be- ginn der Freiheitsstrafe a., odłożyć rozpoczęcie kary więzienia, karę odroczyć; — die Wirkung eines Gesetzes
a., skuteczność, moc usta- wy zawiesić.
Aufschiebend, odwlekają- cy, odwłoczny, a. Bedin- gung, oi. Bedingung , a.-de Wirkung eines Gesetzes, einer Berufung, odwlekają- cy skutek ustawy , odwoła- nia się.
Aufschiebung, odłożenie, odwłoka, zwłoka, odrocze- nie.
Aufschlag, 1) podwyższe- nie opłaty, dodatek do po- datku ; — 2) podatek ; Bier- Brandwein- und Methau f- schlag , czopowe ; Koscher- fleisch-A., koszerne; Lich- terzilnd-A., świeczkowe.
Aufschlagen, 8b. w Górn. rozpoczęcie roboty kopal- nianej.
Aufschlagspunkt w Górn. punkt, od którego poczyna się oznaczenie miar kopal- nianych.
Aufscliluss, 1) objaśnienie, wyjaśnienie., A. geben, dać wyjaśnienie, wyjaśnić, A. verlangen, zażądać wyjaśnie- nia; — 2) w Górn. otwo- rzelina , otworzysko (punkt w którym o właściwości i rozciągłości wykrytego po- kładu kruszcowego prawdo- podobnie wnioskować mo- żna); A.-bau, odbudowa o- tworowa.
Aufschrift, napis; — A. des
32
Auf
Protokolls, nagłówek pro- tokółu.
Aufschub, oh. Aufschiebung, die Sache lässt keinen A. zu, rzecz nie cierpi zwłoki, oh- ne A., niebawnie , niezwło- cznie.
Aufsehen, sb. wrażenie , bei Vermeidung von A., ohne A., bez zwrócenia uwagi, bez rozgłosu, cichaczem ; — A. erregen, ściągnąć, zwrócić uwagę; wywołać, sprawić wrażenie.
Aufseher, dozorca, strażnik.
Aufsetzen, spisać, napisać, ułożyć na piśmie.
Aufsichtspersonale, słu- żba dozorcza.
Aufsichtsrath, rada nad- zorcza.
Aufsi chtsre cht, prawo nadzoru.
Aufstand, powstanie, bunt. rokosz.
Aufsteigende Linie, 0b. Linie.
Aufstellen, einen Sequester, ustanowić sekwestratora; ei- ne Wache a., postawić straż; Zeugen, Beweise a. , powo- łać, odwołać się do świad- ków, ustanowić dowód.
Aufthun, sich, w Górn. das Lager oder der Gang thut sich auf, pokład albo żyła przybiera.
Auftrag, zlecenie, polecenie, nakaz , poruczenie komu czego.
Auftragen, Jdm etw. zlecić, polecić, nakazać, poruczyć komu co ; — w Pr. cyuo. dem Gegentheile den Eid auftr., wskazać stronie przeciwnej przysięgę.
A u f t r ä g e r, v_ Auftraggeber, poruczyciel, poruczający, zlecenie dający.
Auftragsgeschäft, 0b. Co m m iss ionsgeschäft.
Auftritt, A. mit Jemand, haben, mieć z kim zajście.
Aufwand, wydatek, koszt, nakład, A. machen, żyć wy- stawnie ; — nothiv endiger A., nakład konieczny; — A. zum Vergnügen, nakład zbytko- wny.
Aufwandgesetz, ustawa zbytkowa.
Aufwandsteuer, podatek zbytkowy, 0b. Verzehrungs- steuer.
Aufwi eg ein, w Pr. kar. pod- żegać, poduszczać, podbu- rzać.
A ufwiegle r, podżegacz, pod- burzyciel.
Aufwieglerisch, podżega- jący, podburzający; — adv. w sposób podburzający.
Aufzählung, wyliczanie; — beispielsweise (exemplificati- ve), wyliczanie dla przykła- du, na przykład, przykła- dowe; — erschöpfende (ta- xative), wyliczanie wyczer- pujące, zupełne, całkowite.
Auf — Aus
33
Aufzug, 1) przewłoka; — 2) öffentlicher A., pochód.
Augenblicke, lichte A. chwile jasne, przerwy wolne.
Augenschein, naoczne obej- rzenie, oględziny, den A. vornehmen , naocznie obej- rzeć.
Augenscheinlich, jawny, oczywisty, naoczny.
Augenschein lic hkeit, ja- wność, oczywistość.
Augenzeuge, świadek na- oczny.
Ausbedingen, sieli etw., wy- mówić, zastrzedz sobie, po- łożyć co za warunek.
Ausbedingung, ^zastrze- żenie czego, wymowa, wa- runek; — 2) to, co sobie kto zastrzegł.
Ausbeissen, das A. v. Aus- gehende io Górn. sb. wycho- dnia, wysterek, t. j. część pokładu albo żyły widzial- na na powierzchni.
Ausbesserung, naprawa.
Ausbeute, w Górn. dobytek, plon, zysk.
Ausbiss, wystercze (miejsce w którem pokład lub żyła daje się widzieć).
Ausbleiben, nieprzychodzić, bei der Tagsatzung a., nie stanąć na terminie, der aus- gebliebene Theil, niestawa- jący, mit der Zahlung a., zalegać w zapłacie, nie pła- cić w swoim czasie.
Ausbleiben, §&. niestawien- nictwo.
Ausbrechen, w Pr. kar. 1) wybuchnąć, powstać, np. ei- ne Verschwörung ist ausge- brochen, spisek wybuchł; — 2) aus dem Gefängnisse a.t wyłamać się z więzienia.
Ausbruch, 1) wybuch (po- żaru, wojny, zarazy, gnie- wu) ;— 2) w Pr. kar. A. aus dem Kerker, wyłamanie się, ucieczka więźnia; — 3) A. eines Concurses , otwarcie upadłości.
Ausbüssen, odpokutować, odbyć, odcierpieć karę.
Ausdehnen, rozszerzać, roz- ciągać co , ein Gesetz un- richtig a., naciągać ustawę.
Ausdehnung, 1) rozciąga- nie, rozszerzanie; — 2)roz- ciągłość.
Ausdruck, wyraz, wyrażenie, wysłowienie, undeutlicher A. niejasne wyrażenie.
Auseinandersetzung, w Pr. handl. obliczenie się (spół- ki ze spólnikiem).
Ausfall, Abgang, brak, nie- dobór, ubytek, deficyt, np. um den A. zu decken, dla pokrycia, zastąpienia ubyt- ku ; niedomiar.
Ausfertigen; wygotować, napisać (pozew, rozkaz, dy- plom).
Ausfertigung, wypisanie, napisanie, wydanie, wygo- towanie, np. wyroku, aktu,
34
Aus
ekspedycyja; — eine Haupt- ausfertignng, wyciąg główny aktu jakiego.
Ausflucht, wybieg, wykręt.
Ausfolgen, wydać, wypłacić.
Ausfolgung, eines Deposi- tes, wydanie depozytu.
Au sfo Ig ungs be willigung, zezwolenie na wydanie.
Ausfuhr, wywóz.
Ausführen, aus dem- Lande, w Pr. skarb, wywieźć z kra- ju; w Pr. kar. ausführen ein Verbrechen, popełnić zbro- dnię.
Ausfuhrhandel, handel wywozowy.
Ausfuhrverbot, zakaz wy- wożenia.
Ausfuhrzoll, cło wy cho- dowe.
Ausgabe, 1) wydawanie (pie- niędzy), wydatek, in A. stel- len (bringen) , zapisać na wydatek; — 2) wydanie dzieła.
Ausgabsgebühr, należy- tość do wypłaty.
Aju sgabskasse, kasa wypłat v, płatnicza.
Ausgabssume, suma wy- datków.
Ausgang, eines Prozesses, wypadek, wynik procesu.
Ausgeben, wydać, falsche Münze a., fałszywą monetę udać.
Ausgeber, A. falscher Mün- ze, udawacz fałszywej mo- nety.
Ausgebot, wystawienie na sprzedaż.
Ausgedinge, wymowa, za- strzeżenie, i to, co sobie kto zastrzegł.
Ausgehauen, w Górn. a-es Feld, pole wyrobione, wy- robisko, zroby.
Ausgemacht, pewny, skoń- czony, niewątpliwy, dowie- dziony, das ist eine a-te Sache, to jest rzecz dowie- dziona, skończona.
Ausgenommen, wyjmując, wyjąwszy, oprócz.
Ausgleich, ugoda; A- Ver- fahren , postępowanie ugo- dne.
Ausgleichen, wyrównać; sich mit Jdn a., pogodzić się z kim; einen Zwist a., spór zagodzić; den Scha- den a., szkodę wynagrodzić; die Bechnung a., rachunek wyrównać.
Au s gleichungsintere s- sen, odsetki wyrównawcze.
Aushaften, zalegać, a-de Zinsen, Steuern, zaległe po- datki, odsetki.
Ausheben, brać (do wojska), wybierać, (ściągać podatki).
Aushebung, pobór (do woj- ska), ściąganie (podatków).
Aushilfe, 1) zapomoga; — 2) pomoc.
Aushilfsdiener, pomocnik.
Auskeilen, sich a. v. aus- spitzen, w Górn. das Lager v. der Gang keilt sich, spitzt
Aus
35
sich aus, pokład lub żyłaj wyklinia się, cieńczeje, kli- nowacieje.
Auskeilung, to Górn. klino- wacenie się, cieńczenie żyły lub warstwy, wyklinienie, wyklinianie się.
Aus kundschafte!), wywia- dywać się, wybadywać, śle- dzić.
Auskunft, wiadomość, obja- śnienie , wyjaśnienie , Aus- künfte einholen, żądać, za- sięgnąć wyjaśnienia, wiado- mości, A. ertheilen, udzielić wiadomości, wyjaśnienia; — A-bureau , biuro zawiado- mień v. wywiadowcze; — A-stabelle, wykaz co do osoby osądzonego ; (tabela wykazawcza).
Auskunftsperson, osoba rzecz wyjaśniająca.
Auslage, 0b. Aufwand.
Ausland, zagranica, im A.- de, za granicą.
Ausländer, cudzoziemiec.
Ausländisch, cudzoziemski, zagraniczny.
Auslegen, ein Gesetz, wy- kładać, wyjaśniać, tłómaczyć ustawę.
Auslegung, tłómaczenie; — authentische , autentyczne, urzędowe (prawodawcze); — usuelle, zwyczajowe; — doc- trinelle, naukowe; — re- strictive (engere), ścisłe, sei ślejsze, ścieśniające; — ex- tensive (weitere), rozciągłe,
rozciąglejsze; — declarati- ve, wyjaśniające.
Ausliefern, wydać, np. zbie- ga, jeńca, rzecz do schowa- nia daną.
Auslieferung, wydanie, A. eines Verbrechers an die Ob- rigkeit zur Bestrafung, wy- danie zbrodniarza zwierzch- ności celem ukarania.
Auslieferungsschein, do- wód wydawczy.
Auslieferungsvertrag, traktat wzajemnego wyda- wania zbiegów lub zbro- dniarzy, kartel.
Auslobung, Pr. kar. wezwa- nie (do zgłoszenia się, wy- jaśnienia) , obwieszczenie , opyt.
Auslösen, 1 ) eine verpfän- dete Sache, wykupić rzecz zastawioną ; — 2) einen Kriegsgefangenen a , wyje- dnać uwolnienie jeńca (wo- jennego).
Auslösung, wykupno , wy- kupienie, uwolnienie.
Ausmachen, stanowić, czy- nić, wynosić, np. das macht den Beiveis aus, to stano- wi dowód, das macht noch keine grosse Summe aus, to nie czyni, nie wynosi jeszcze wielkiej sumy.
A u s m a s s der Strafe , wy- miar kary.
Ausmessen, wymierzyć.
Ausmesser, miernik.
Ausmitteln, wydobyć, dojść
36
Ans
czego, wybadać, wyśledzić1 co, eine Entschädigung a., oznaczyć wynagrodzenie,
Ausn ahm sge rieht, sąd wy- jątkowy.
Au s p r e s s e n, w Pr. kar. wyci- snąć , wymusić na kim co, np. Jdm Geld a., pieniądze na kim wymusić, ein Ge- ständnisse/,., wymusić na kim wyznanie.
Ausrede, wymówka, wybieg.
Ausreisser, zbieg, dezerter.
Ausruf, wywołanie na licy- tacyi.
Ausrufen, ogłosić, wywołać (co publicznie), np. cenę lub wartość rzeczy na licy- tacyi.
Ausrufer, obwoływacz, wy- woływacz.
Ausrufspreis, cena wywo- łania v. szacunkowa.
Ausrüsten, w Pr. wojsk, opa- trzyć w potrzeby.
Ausrüstung, 1) rynsztunek; — 2) ubranie i uzbrojenie żołnierza.
Aussage eines Zeugen, ze- znanie świadka.
Aussagen, zeznać.
Ausschank, wyszynk, prze- daż napojów.
Ausscheiden, wyłączyć.
Ausscheidungsklage, skarga o wyłączenie (z pod zajęcia).
Ausschlag, den A. gebt rozstrzygnąć, seine Stimme
gab den A, głos jego roz- strzygnął, przeważył.
Ausschlagen, etiv., 1) wy- mówić się od przyjęcia, nie- przyjąć, zrzec się czego; — 2) w Górn. wykonać robotę kopalnianą do pewnego kre- su, np. der Arbeiter hat im Stollen 10 Fuss ausgeschla- gen, górnik postąpił w sztol- ni o 10 stóp.
Ausschlagung der Erb- schaft, zrzeczenie się spadku.
Ausschliessen, von etwas, wyłączyć, usunąć (kogo) od czego, Jdn von der Wahl, von der Erbschaft, von der Theilnahme an einer Bera- thung a., wyłączyć, wyklu- czyć, usunąć kogo od wy- boru, od spadku, od udzia- łu w naradzie.
Ausschliessung, wyłącze- nie (sędziego); — wyłącze- nie się (sędziego); — wstrzy- manie się. ob. Enthaltung.
Ausschreiben, einen Ter- min, termin oznaczyć; den Concurs zu einer Stelle a., ogłosić konkurs na urząd, posadę; einen Landtag a., zwołać sejm, wydać uniwer- sał sejm zwołujący; Abga- ben a., nałożyć, rozpisać po- datki.
Ausschuss, wydział; A. der Bürgerschaft, wydział oby- wateli ; A. der Gläubiger im Concurse, wydział wierzy- cieli upadłości; A. einer
Aus
37
Gemeinde, wydział gminy ; A-mann, członek wydzia- łu, komitetu.
Ausseracb tlassu ng, za- niedbanie, der pfliehtmässi- gen Obsorge, należnej bacz- ności.
Aus ser am tli eh, nieurzędo- wo, nieurzędownie.
Ausserehelich, nałożniczy, założniczy, mimomałżeński; a- s Kind, dziecię nieślubne; a-e Verbindung, związek nieślubny, nałożniczy, zało zniczy.
Aus sergerichtli eh, zasą- downie.
Äussern, sich, wynurzyć, ob- jawić, oświadczyć co; die Sachverständigen haben sich dahin geäussert, znawcy, biegli oświadczyli.
Äusserung, 1) oświadcze- nie, objawienie zdania; — 2) wyjaśnienie, opinija.
Ausserverweisbringung, odpisanie w rejestrach.
Aussetzen, eine Frist , od- łożyć, odroczyć, oznaczyć termin; die Fällung des ürtheils a., odłożyć, odro- czyć zawyrokowanie ; Jdn einer Gefahr a. , wystawić, narazić kogo na niebezpie- czeństwo; das Verhör a., odłożyć przesłuchanie; ein Haus zum Verkauf a., wy- stawić dom na sprzedaż ; einen Artikel, einen Po- sten in einer Rechnung a.,
zawiesie przyjęcie pozycyi rachunkowej (aż do bliż- szego wyjaśnienia) ; seiner Frau so viel zum Witthum a. , uczynić zapis na przeżycie dla żony, odkażać , wyzna- czyć pensyją dla wdowy, jährlich so viel für die Ar- men a., odkażać tyle a tyle rocznie dla ubogich; einen Preis a., wyznaczyć na- grodę; das unnütze Gestein a. , w Górn. uprzątnąć nie- użyteczne kamienie ; etw. an einem Werke a., wytknąć co w dziele.
Aussetzung, eines Menschen, porzucenie , ob. Weglegung.
Ausspäher, szpieg.
Ausspähung, szpiegowanie, śledzenie.
Aussprechen, sich über etwas a., objawić, wynurzyć zdanie o czem.
Ausspruch, orzeczenie, wy- rok, zdanie, einen A. fällen, orzec, wydać wyrok, zawy- rokować.
Ausstand, ob. Rückstand.
Ausstattung, wyposażenie (córki), wyprawa.
Aus stecken, die Gränzen, wytknąć granice, den Ze- ltend, ein Lager a., wytknąć dziesięcinę, obóz; — eine Fahne a. , zatknąć, wywie- sić chorągiew.
Ausstehen, die Strafe, od- cierpieć, odsiedzieć, ponieść, odbyć karę ; a-de v. «ws-
38
Aus
ständige Forderung, należy- tość, wierzytelność nieza- spokojona, zaległa.
Ausstellen, 1) wystawić, np. dokument, weksel, kwit; — 2) Jdm etwas a., wy- tknąć eo komu, wypomnieć, zganić.
Aussteller, wystawca, wy- stawiciel.
Aussteuer, wyprawa.
Au strąg, załatwienie, roz- strzygnienie (sądowe) , bis zum A~e der Sache, aż do załatwienia, rozstrzygnienia sporu, gütlicher A., polubo wne załatwienie, zagodzenie sporu.
Austrägalin stanz, sąd rozjemczy Rzeszy Niemie- ckiej.
Austragen, einen Streit un- ter sich a., zagodzić, zała- twić spór między sobą; — ausgetragenes Kind, dziecko donoszone (we właściwym czasie na świat przyszłe), płód dojrzały.
Austragung, der Liquidität und des Vorrechtes, wyrze- telnienie prawa i pierwszeń- stwa, A. erhobener Anstän- de , załatwienie , uchylenie poczynionych zarzutów.
Austritt, wyjście, wystąpie- nie (z urzędowania, ze spół- ki) ; — A-szollamt, komo- ra celna wywozowa. Ausübung, pełnienie, wyko- nywanie, sprawowanie.
Auswanderer, wychodźca, emigrant.
Auswan derun gsgesetz. ustawa emigracyjna.
Auswärtig, zakrajowy, po- zakrajowy; a-e Angelegen- heiten, sprawy zewnętrz- ne.
Ausweichend, a-de Ant- wort, odpowiedź wymijająca, wybiegliwa.
Ausweis, wykaz.
Ausweisen, 1) die Einbrin- gung der Klage a., wyka- zać wniesienie skargi; -- 2) sich mit einem Scheine a., wykazać, udowodnić co pi- smem, złożyć, dowód (pi- śmienny); — 3) Jdn aus einem Orte a., wydalić ko- go z miejsca; ein Ausge- wiesener, wydalony.
Ausweislos, nie mocen wy- kazać dowodów, bez świa- dectw, bez legitymacyi.
Ausweislosigkeit, niemo- żność wykazania dowodów, brak dokumentów podróży, brak legitymacyi.
Ausweisung, 1) wykazanie np. niewinności , dowodów, wylegitymowanie się; — 2) wydalenie.
Auszahler, płatnik.
Auszeichnung, 1) odzna- czenie, 2) dekoracyja.
Ausziehen, wyprowadzić się.
Ausziehordnung, przepis o wypowiadaniu mieszkań,
Aus — Ban
39
porządek wypowiadania mie- szkań.
Ausziehstreitsachen, sprawy z najmu.
Auszug, wyciąg, wypis, wy- kaz.
Authentisch, a-e Urkunde, dokument wiarogodny, nie- wątpliwy, autentyczny.
Au to graphisch, v. idiogra- phisch, ob. eigenhändig.
Autokrat, samo władca.
Autonomie, der Gemeinde, samorząd gminny, autono- mija.
Autorität, powaga, władza, np. eine unter öffentlicher A. ausgestellte Urkunde, do- kument urzędowy.
Aval, w pr, welcsl. współpod- pis.
Avalist, współpodpisany.
Aversion, ob. Pausch.
Avis, v. Avisobrief, uwiado- mienie, doniesienie, awizo.
Avisiren, 1) donosić, uwia- domić; — 2) wypowiadać; Avisant, wypowiadający, Avisat, wypowiedziany, od- odbierający wypowiedzenie.
A v i sta, ob. Sicht.
Aviticität, awitykalność. t. j. prawo rodzinne do po- siadania dóbr (w Węgrzech); w Pr. polsk. prawo blisko- wania z tytułu pokrewień- stwa.
Avulsion, oderwisko.
Baar, ob. Bar.
Bagatellverfahr en, po stępowanie w sprawach dro biazgowych.
Bahn w äch ter, budnik.
Baldmöglichst, jak najry chlej, jak najspieszniej.
Balken recht, służebność wpuszczania belek.
Bande, Diebsbande , banda, zgraja złodziei.
Bändig, einbändige Geschwi- ster, przyrodni bracia i sio- stry , zweibändige Geschwi- ster, rodzeni bracia i sio- stry.
Banditenmord, 0i, Assas- sinat.
Bank, bank.
Bankactie, akcyja bankowa.
Bankanweisung, przekaz, asygnacyja bankowa.
Bankfond, fundusz bankowy.
Banknote, bilet bankowy, banknot.
Bankrott, upadłość, bankru- ctwo.
Bank währung, waluta ban- kowa.
Bann, Bannbrief, Bannflucht, klątwa , wyklęcie , wywoła- nie.
40
Bar — Bed
Baniilegung, eines Waldes, zamknięcie lasu.
Bannforst, las zamknięty.
Bar, bares Geld, gotowe pie- niądze, gotówka, gotowizna.
Barschaft, gotowizna, go- tówka.
Base (Muhme), ciotka.
Bauamt, urząd budowniczy.
Baubewilligung, pozwo- lenie na budowę.
Bauerngut, Bauernwirth- schaft, posiadłość, gospo- darstwo włościańskie.
Baufällig, upadkiem grożą- cy, chylący się do upadku.
Bauführer, prowadzący bu- dowę, kierownik budowy.
Bauführung, budowanie.
Ba uh aft, w Góm. ein Berg- bau muss b. erhalten wer- den, kopalnia powinna być w ruchu (utrzymywana).
Baulast, obowiązek przykła- dania się do budowy.
Baulich, ein Haus in b-em Zustande unterhalten, utrzy- mywać dom w dobrym sta- nie.
Baumaterial, w ogóle, nia- teryjał budowlany, o drzewie budulec.
Bauordnung, przepis, po- rządek, ordynacyja budo- wnictwa.
Bauriss, plan budowli.
Bausch, ob. Bausch.
Baustätte, grunt pod budo- wlę.
Bauten, Ministerium' für öf-
fentliche B. , ministerstwo robót publicznych.
Bauüberschlag, kosztorys budowy.
Bauwesen, budownictwo.
Beabsichtigen, mieć za- miar (uczynić co) , zamie- rzać; b-tes Verbrechen, zbro- dnia zamierzona.
Beamte, urzędnik.
Beanständen, 00. Anstand.
Beanständet, b-e Waare, towar zakwestyjonowany , b-e Bechnung, rachunek mo- nitowany.
Bearbeitung, obrobienie.
Beauftragen, 00. auftragen.
Beaugenscheinigung, ob. Augenschein.
Beausgaben, wydać, zapi- sać na wydatek.
Bedacht, rozwaga , mit B. z namysłem; auf etwas b. sein, mieć wzgląd, zwrócić uwagę na co.
Bedeckung, 1) pokrycie; — 2) eskorta, przystawa.
Bedenken, sb. wątpliwość, przeszkoda, trudność, skru- puł, B. tragen , wahać się, być skrupulatnym.
Bedenken, vb. 1) rozważać, namyślać się; — 2) pamię- tać (o czem, o kim), Jdn mit einem Legate b. , zapi- sać komu co.
Bedenklich, b-er Zustand, stan krytyczny , niebez- pieczny; b-er Zeuge, b-er
Bed — Bef
41
Urkunde, świadek, doku- ment wątpliwy, podejrzany.
Bedenklichkeit, wątpli- wość, podejrzenie.
Bedenkzeit, czas namysłu, do namysłu.
Bedeuten, Jdm etw. 1) o- znajmić komu co, dać do zrozumienia; — 2) kazać, polecić; — 3) znaczyć.
Bedeuten, sb. es wird mit dem B. zur Kenntniss ge- bracht, podaje się do wia- domości z tą wzmianką , z tern oświadczeniem, pole- ceniem.
Bediensteter, sługa, słu- żący.
Bedingen, zamówić i zgo- dzić kogo lub co , ułożyć się z kim względem czego, o co; zawarować, zastrzedz sobie co.
Bedingt, warunkowo, wa runko wy, sich b. erbserklä- ren, przyjąć spadek warun- kowo , ein bedingtes Ver mächtniss, legat, zapis wa runko wy.
Bedingung, warunek, etwas zur B. machen, położyć co za warunek; aufschiebende B., warunek zawieszają cy ; auflösende B. , waru- nek rozwiązujący; bejahen- de B., warunek twierdzący ; unerlaubte B., warunek za- broniony ; unmögliche B., warunek niemożliwy ; un- verständliche B. , warunek
niezrozumiały; verneinende B., warunek przeczący.
Bedingungsweise, warun- kowo, pod warunkiem.
Bedrängnis s. ucisk; im Zu- stande des B-es, w ucisku, w nieszczęściu, w utrapieniu.
Bedrohung, groźba, pogróż- ka.
Bedrückung, uciemiężenie, ucisk.
Beeiden, beeidigen, etw. b., zaprzysiądz co, przysię- gą stwierdzić, Jdn b., ode- brać od kogo przysięgę; b-te Aussage, zeznanie po- przysiężone, zaprzysiężone, stwierdzone przysięgą ; b-ter Zeuge, świadek przysięgły lub przysiężny, t. j. taki, który na zeznania swoje przysięgę wykonał.
Be ein nahmen, przyjąć, za- pisać na przychód.
Beeinträchtigen, pokrzy- wdzić, ukrzywdzić kogo, poszkodować, Jdn in seinem Rechte b., praw czyich na- ruszyć.
Be ein trach tigter, poszko- dowany.
Beerben, Jdn , dziedziczyć po kim, wziąć po kim spa- dek.
Beerdigungs-Kosten, ko- szta pogrzebowe.
Befangen, parcyjalny, stron- ny, stronniczy.
Befangenheit, stronność, parcyjalność.
6
42
Bef — Beg
Befehden, zaczepiać, napa- stować.
Befestigung, der Hechte und Verbindlichkeiten , u- twierdzenie praw i obowią- zków.
Befinden, eine Klage un- statthaft b. , uznać skargę za nieprzyjmowalną; das Gericht hat befunden zu Hecht zu erkennen, sąd po- postanowił, orzekł.
Befolgen, die Anordnungen b, wypełniać rozkazy, sto- sować się do rozporządzeń.
Befördern, 1) przesłać, wy- prawiać, np towary, żołnie- rzy; — 2) popierać (jakąś rzecz) ; — 3) posunąć, pod- nieść, promowować (na wyż- szy stopień).
Befrachten, naładować (o- kręt, galar, łódź).
Befreiung, uwolnienie; B-s- Gründe, okoliczności uwal- niające; bedingte B., uwol- nienie warunkowe.
B e f r e m d e n , sb. (Befrem- dung), zadziwienie, mit B. wahrnehmen, spostrzedz co z zadziwieniem.
Befriedigen, den Gläubiger, zaspokoić wierzyciela.
Befriedigung, zaspokoję nie.
Befristung, zakreślenie ter- minu (czasu), wyznaczenie czasu, dnia.
Befruchtung, zapłodnienie
Befugniss, moc, prawo, u-
poważnienie (do czynienia czego) , persönliches , oso- biste, dingliches, rzeczowe upow.; radizirtes B., upow., umiejscowione, przywiązane do realności ; verkäufliches B., np. pozbędne.
Befund, 1) stan rzeczy (w jakim ta się znajduje); — 2) wywód oględzin, einen B. aufnehmen, spisać wy- wód oględzin.
Begebbar, pozby walny.
Begeben, sich eines Bechtes b., zrzec się prawa.
Begebung, eines Wechsels, zbycie wekslu.
Begehen, 1) einen Diebstahl, Betrug, popełnić kradzież, oszustwo, dopuścić się kra- dzieży, oszustwa; — 2) ein Grundstück b., obejść grunt.
Begehren, żądać , das B. stellen, żądać.
Begehrung sv ermögen, władza chcenia, możność żądania, żądza.
Begeh u ngs verbrechen, ob. Verbrechen.
Beglaubigen, etwas mit ei- nem Eide, mit Gründen, stwierdzić co przysięgą, do- wodami ; Jdn mittelst ei- ner Urkunde b., uwierzy- telnić, opatrzyć kogo pi- smem wierzytelnem ; eine beglaubigte Abschrift, odpis wierzytelny.
Begleiter (eines Schüblings), przystaw.
Beg
43
Begleitschein, list prze- wodny, ceduła przewodna.
Begleitung, 1) straż, eskor- ta; der Angeklagte erscheint bei der Hauptverhandlung in B. einer Wache, oskar- żony staje na rozprawie głównej pod strażą,; -- - 2) orszak, świta.
Begnadigung, ułaskawie- nie.
Begnadigungsantrag, wniosek za ułaskawieniem.
Begnadigungsrecht, pra- wo łaski, pr. ułaskawienia.
Begnehraigen, dieRechnung für b-gt erkennen , uznać rachunek za usprawiedli- wiony.
Begreifen, 1) zawrzeć, po- mieścić w czem, objąć, in dieser That sind mehrere Verbrechen begriffen, w tym czynie jest kilka zbrodni zawartych , in diesem Ver- trage ist auch der Umstand mitbegriffen , tym kontrak- tem objętą jest także ta okoliczność, v, w tym kon. znajduje się lub zawartą jest ta okoliczność, diese Verordnung begreift alle Fälle in sich , postanowie- nie to obejmuje wszystkie przypadki ; — 2) pojmować, es ist schwer zu b-n, wie... trudno pojąć, jak....
Begriff, pojęcie; im B-e sein (haben), mieć zamiar, chcieć co uczynić.
Begriffen sein, być czem zajętym , mit den Vorkeh- rungen zur Flucht b. s., czynić przygotowania do u- cieczki.
Begründen, 1) uzasadnić, ugruntować , eine Anklage , einen Antrag b., uzasadnić skargę, wniosek, der Ver- trag begründet seine Rechte, prawo jego opiera się na kontrakcie; — 2) stanowić, diese That b. ein Verbrechen, czyn ten stanowi zbrodnię; — 3) b. etw. , założyć co, eine Anstalt b. , zaprowa- dzić, ustanowić zakład ; — 4) ein Recht b. , prawo u- stanowić ; — 5) ein Rehts- verhältniss b., zawiązać sto- sunek prawny.
Begründet, uzasadniony, dadurch b-te Gebühr, nale- żytość z tego powodu przy- padająca, die GebüJir ist in dem §. b. , należytość wy- nika z §., v. ma zasadę w §...
Begünstigen, 1 ) die Zu- sammenkünfte der Verbre- cher b. , ułatwiać schadzki zbrodniarzom ; — 2) eine b-te letztwillige Anordnung, uprzywilejowane rozporzą- dzenie ostatniej woli , eine b-te Person, uprzywilejowa- na osoba; — 3) eine Par- tei b-en, być stronniczym.
Begünstigung, 1) sprzyja- nie, popieranie, wspieranie, B. der Verbrechen , wspie-
44
Bei? — Bei
ranie zbrodni popełnionych; — 2) przywilej.
Begünstigungsjahr, rok łaski.
Begutachten, objawić zda- nie, (Begutachtung ),Jdm etw. zum B-n, zur B-g übersen- den, przesłać co komu do opinii.
Begütert, posesyjonat, po- siadający dobra.
Behaftet, mit Schulden b. sein, mieć długi, die Reali- tät ist mit Schulden b., na tej realności ciążą długi, ta realność obciążona jest dłu- gami.
Behältnis s, schowalnia.
Behandeln, 1) obchodzić się z kim , v. czem ; — 2) uważać kogo za co , eine Urkunde stempelfrei b. , u- ważać dokument za wolny od stempla; — 3) Jdn mit Schlägen &., zbić kogo; —
4) eine Frage b., rozbierać rzecz, przedmiot jaki; —
5) Jdn normalmässig b., po- stąpić z kim według prze- pisów (emerytalnych).
Behändigen, wręczyć, do- ręczyć.
Behändigungsschein, do- wód doręczenia.
Behandlung, 1) obchodze- nie się z kim lub czem. traktowanie czego lub ko- go, postępowanie z kim lub czem; — 2) B. der Gläu- biger (pactum praejudiciale)
układ z wierzycielami o od- stępne ; — 3) w Góm. B. der Erze, działanie v. po- stępowanie z rudami.
Behaupten, etw., 1) twier- dzić, utrzymywać; — 2) den Prozess b., wygrać proces.
Beheben, 1) ein Hinderniss, einen Zweifel, usunąć prze- szkodę, wątpliwość; — 2) Geld b., podnieść pieniądze, odebrać.
Behelf, 1) środek dowodo- wy;— 2) okoliczność (w Proc cyw.).
Behelligen, Jdn , naprzy- krzać się komu, die Behör- den b. , zatrudniać władze bezzasadnie.
Beherbergen, przyjmować w gospodę, dawać przytu- łek.
Behörde, unterstehende, wła- dza podporządkowana, niż- sza; vorgesetzte B., władza przełożona; coordinirte B., władza współrzędna, równe- go stopnia.
Beibringen, 1) die Behelfe, przywodzić, złożyć dowody, Gründe &., przywodzić, przy- taczać powody, zasady, Stem- pel b,, złożyć stemple; — 2) Zeugen b., stawić świadków.
Beichtsiegel, tajemnica spo- wiedzi.
Beihilfe, pomoc.
Beilage, załączka, alegat.
B e i 1 a s s, 0b. Zugehor.
Beilegen, 1) einer Klag-
Bei — Bek
45
schrift den Vertrag &., za- łączyć, przyłączyć kontrakt do skargi ; — 2) einen Streit b„ zagodzić, załatwić spór; — 3) sich einen falschen Namen b. , przybierać fał- szywe imię.
Beiliegend, w załączeniu
Beimessen, 1) Jdm Glau- ben, dawać komu wiarę wierzyć komu; — 2) Jdm die Schuld b. , przypisywać komu winę.
Beipflichten, einer Mei- nung, zgadzać się ze zda- niem. \
Beisatz, dodatek, dołożenie,
Beischlaf, spółkowanie, ob- cowanie cielesne , den B. üben, pflegen, spółko w ać cie- leśnie.
Beischläfer, nałożnik, za- łożnik.
Beischläferin, nałożnica, założnica.
Beisetzung, s0. einer Leiche, pochowanie zwłok.
Beisitzer, asesor, spółrad- ca (jako członek sądu).
Beispielsweise, w sposo- bie przykładu , sposobem przykładu.
Beistand, 1) pomoc; — 2) pomocnik, B. leisten, dać (komu) pomoc, być (mu) pomocnym, eine Sache ohne B. vor Gericht führen, wpro- wadzać do sądu sprawę bez adwokata, bez obrońcy; — 3) B. (bei der Trauung),
świadek (obrzędu ślubne- go).
Beisteuer, składka, wspar- cie pieniężne.
Beisteuern, składać się (na co), przyczyniać się (do cze- go).
Beistimmen, łączyć się ze zdaniem (czyjem), przystą- pić do (czyjego) zdania, gło- sować zgodnie (z kim), być tego samego zdania.
Beitrag, składka, dodatek, przyczynek, Concurrenz-B.,
składka konkurencyjna, składka z rozkładu.
Beitreiben, Abgaben, Steu- ern, wybierać, ściągać po- datki , etwas gerichtlich b., ściągać (co) drogą sądową.
Beiurtheil, wyrok przed- stanowczy.
Beiwagen, wóz dodatkowy.
Beiwohnen, 1) znajdować się na..., być obecnym na..., mieć udział w...; — 2) ob- cować (z kim) cieleśnie; ei- ner Commission b., być przy komisyi , einer Gesellschaft b., znajdować się w towarzy- stwie, einer Rathsversamm- lung b. , być na naradzie.
Bejahen, twierdzić, potwier- dzić (na zapytanie).
Bejahend, b-de Eidesformel, przysięga na rotę twier- dzącą , b-de Bedingung , ob. Bedingung.
Bekannt, ein Gesetz b. ma- chen, ogłosić ustawę, Jdm
46
Bek — Bel
etwas b. geben , b. machen, zawiadomić kogo o czem, donieść mu o czem.
Be k a n n t m a c h u n g , ogło- szenie, obwieszczenie.
Bekennen, 1) seine Schuld, b. , przyznać się do winy, eine Thał b., przyznać się, wyznać czyn; — 2) sich zu einer Religion b., wyznawać wiarę.
Bekenntnis s, 1) Ertragsb., wyjaw v. deklaracyja przy- chodu; — 2) Religionsb., wyznanie (religijne) ; — 3) Schuldb., przyznanie się do winy, wyznanie winy.
Beklagter, 0h. Belangter.
Bekleiden, ein Amt, pia- stować, sprawować urząd, Jdn mit einem Amte b., u- dzielić, powierzyć, poruczyć komu urząd, powołać go na urząd.
Beköstigung, żywienie.
Bekräftigen, utwierdzić, umocnić, potwierdzić.
Belagerungszustand, stan oblężenia.
Belang, znaczenie, ważność, waga ; die Sache ist vom B., rzecz to ważna.
Belangen, Jdn gerichtlich b., zapozwać kogo do sądu v przed sąd.
Belangend, adv. odnośnie do, co się tyczy.
Belangter (Beklagter), po zwany, odpiera cz (o ile od powiada na skargę).
Belasten, ein Gut, obciążyć dobra długami , zaciągnąć długi na dobra , obdłużać.
Belastungszeuge, świa- dek przeciw obwinionemu, świadek potępiający , po- tępca.
Belauf, ob. Betrag.
Belebung, Belebungsversu- che, usiłowanie ku przywró- ceniu życia.
Beleg, 1) dowód; — 2) za- łączka.
Belegen, 1 ) eine Bittschrift, zaopatrzyć prośbę w załą- czki; — 2) etwas mit Be- schlag, mit Verbot b., zająć co, zapowiedzieć; — 3) w Góm. ein belegtes Bergwerk, kopalnia w ruchu.
Belegung, mit Verbot, zapo- wiedzenio, B. mit Beschlag, zajęcie.
Belehnen, nadać lenno, dać w lenno.
Belehn ungsurkunde, list lenny.
Beleidigen, obrazić, urazić kogo, krzywdzić na czci.
Beleidigend, obelżywy, o- brażający, uraźliwy.
Beleidigung, obraza, obel- ga; thätliche 2?., obraza u- czynkowa, wörtliche B., o- braza słowna.
Belobungsdekret, pismo pochwalne, pochwała (pi- śmienna).
Belohnung, nagroda, wyna- grodzenie.
Bem — Ber
47
Bemächtigung, owładnie- cie, opanowanie, ujęcie lub wzięcie rzeczy lub osoby w swoją moc.
Bemängeln, 1) wytknąć wa- dy, omyłki; — 2) w Bach. monitować, zarzuty wnosić przeciwko rachunkowi.
Bemänglung, 1) wytknię- cie omyłek, usterek; — 2) zarzuty, monita.
Bemänteln,^ Schuld zu b. suchen, starać się winę po- kryć jakim pozorem, ubar- wić, pokryć płaszczykiem.
Bemerken, 1) spostrzegać, uważać co, aus dem Berichte hat man b-t, z raportu spo- strzeżono; — 2) nadmienić robić uwagę, dem Gerichte wird b-t, nadmienia się, czy- ni się uwagę sądowi; — 3) naznaczyć co.
Bemerkung, 1) spostrzeże- nie , es wurde die B. ge- macht, zrobiono spostrze- żenie; — 2) uwaga, (którą się komu robi) , die Akten werden mit der B. zurück- gestellt, zwracają się akta z tą uwagą.
Bemessung, wymiar, Ge- bilhrenb. , wymiar opłaty (spadkowej).
Bemittelt, sattsam v. hin reichend b. sein, posiadać dostateczny majątek.
Benachrichtigung, uwia- domienie.
Benachtheiligen, Jdn, po-
krzywdzić kogo, szkodę ko- mu wyrządzić.
Beneficiar, beneficyjat.
Beneficium, geistliches, ma- jątek duchowny, uposaże- nie kościelne, opatrzenie du- chowne, beneficyjum; Pfarr- B. , 1) uposażenie plebań- skie; — 2) uposażenie pro- bostwa.
Benehmen, vb. sich nach dem Gesetze b., postąpić według ustawy, zastosować się do ustawy.
Benehmen, sb. zum weitern B. v. zur Barnachachtung, do dalszego zachowania się, do zastosowania się na przy- szłość, do przyszłego postę- powania ; sich vor Gericht b., zachować się w sądzie, przed sądem.
Benennen, nazwać imiennie, wymienić.
Benennung, des Auctors , wymienienie poprzednika.
Be nüt z en, 1) używać (cze- go), użytkować (z czego), ciągnąć użytki, den Grund b., używać gruntu, użytko- wać z gruntu; — 2) ko- rzystać, die Gelegenheit £>., korzystać ze sposobności.
Benutzungsrecht, prawo używania, użytkowania.
Beobachten, 1) uważać; — 2) zachowywać (co), prze- strzegać (czego).
Be rathend, doradczo ; b-e Stimme, głos doradczy.
48
Ber
Beraths eh lagen, naradzać się, obradować, rokować.
Berathschlagung, obrada, naradzenie, deliberacyja.
Berathung, rada, narada, obrada, der Beschluss soli erst nach vorläufiger B. ge- fasst werden, uchwała win- na zapaść dopiero po na- stąpionej naradzie (obra- dzie) ; in B. ziehen , wziąć pod obradę.
Berathu ngs- Gegenstand, przedmiot obrady.
Berathungsprotokoll, protokół obrad.
Berathungszimmer, izba obrad.
Berauben, złupić, zrabować, pozbawić czego, einer Sache beraubt werden, postradać, co, stracić, der Vernunft b. sein, być pozbawionym ro- zumu.
Berauscht, podchmielony, podpiły, odurzony, b-er Zu- stand, stan podchmielenia, odurzenia.
Berauschung, odurzenie, upojenie, opiłość ; volle B., zupełne.
Berechnung, obliczenie.
Berechtigt, uprawniony, ei- ne eigens berechtigte Person, osoba wyłącznie lub szcze- gólnie uprawniona, b. sein, mieć prawo , być upowa- żnionym (do czynienia cze- go).
Berechtigung, uprawnie-
nie, prawo, upoważnienie (do czynienia czego).
Bereich, einer Gewalt, za- kres władzy, das liegt ausser dem B. seiner Gewalt, to przechodzi zakres jego wła- dzy, nie należy do zakresu jego władzy.
Bereicherung, ungerecht- fertigte B. , zbogacenie się nieusprawiedliwione; B-s- Klage, skarga z tytułu zbo- gacenia się.
Bereithalten, mieć w po- gotowiu.
Bergamt, urząd górniczy.
Bergantheil, ob. Actie, An- theil.
Bergarbeiter, górnik.
Bergbau, górnictwo kopal- niane, kopalnictwo.
Bergberechtigung, upo- ważnienie górnicze.
Bergbetrieb, trudnienie się górnictwem, prowadzenie górnictwa.
B ergeigenthum, własność górnicza.
Bergfrohne, 0b. Bergiverks- abgabe.
Berggebäude, zakłady gór- nicze (szyby, chodniki, sztol- nie i t. p.
Berggericht, sąd górniczy.
Berggesetz, ustawa górni- cza.
Berghauptmann, starosta górniczy.
Berglehen, lenno, nadanie górnicze.
Ber
49
Bergmann, górnik.
Bergmeister, górmistrz.
Bergpolizei, policyja gór- nicza.
Bergregal, królewszczyzna górnicza.
Berg schmiede, kuźnica.
Bergunternehmer, przed- siębiorca górniczy.
Bergvorspann, przyprząg.
Bergwerk, kopalnia.
Bergwerksabgabe (Berg- frohne), danina kopalniana, olbora.
Bergwerksantheil, ob.Ac- tie, Antheil.
Bergwerkseigenthümer, gwarek.
Bergwerksgesellschaft, spółka górnicza, gwarectwo.
Berg werkssteuer , poda- tek kopalniany.
Be rg w erks verwandte, na- leżni kopalniani , t. j. wła- ściciel, urzędnicy, robotnicy kopalniani i t. d.
Bericht, sprawozdanie, do- niesienie, uwiadomienie, re lacyja, raport, Zahlung nach B., zapłata wedle zawiado mienia. B. erstatten, złożyć raport, relacyją, zdać spra wę ; B-erstatter , sprawo zdawca, referent.
B e ri eh t i g e n, 1) sprostować; — 2) zapłacić, uiścić się.
Berichtigungsverfah- ren, ob. Moniturv erfahr en.
Berüchtigt, osławiony.
Be rüc ks i chtigung, wzgląd,
uwzględnienie, in B. der Umstände, ze względu na okoliczności, w uwzględnie- niu okoliczności, in B. sei- ner Verdienste, uwzględnia- jąc jego zasługi.
Berufen, die Versammlung, zwołać zgromadzenie , sich auf Zeugen b. , po woła ć świadków, sich an die hö- here Instanz b., odwołać się (apelować , rekurować) do wyższej instancyi; Jdn zu einem Amte b. , powołać kogo na urząd; ich finde mich nicht b. , nie moja to rzecz, nie mam do tego pra- wa.
Berufsmässig, stosownie do, według powołania.
Berufs Unfähigkeit, nie- zdolność w pełnieniu obo- wiązków swego powołania.
Berufung, 1) an die höhere Instanz, odwołanie się do wyższej instancyi; B. an- melden, założyć, wnieść, za- powiedzieć odwołanie się, B. ausführen, wywieść ucią- żliwości, poprzeć odwołanie się; — 2) powołanie, np. do spadku, opieki.
Berufungsbehörde, wyż- sza instancyja.
Berufungsschrift, akt od- wołania się.
Berufungswerber, odwołu- jący się.
Beruhen, es hat darauf zu b., potrzeba na tern poprze- 7
50
Ber — Bes
stać, eine Sache auf sich b. lassen, zostawić tak jak by- ło, nic nie przedsiębrać.
Berübmung, przechwałka, przechwala.
Berührung, mit Jdm in B. kommen, zetknąć się z kim, waijść z kim w stosunki, in B. stehen, mieć z kim styczność, stosunki, związki.
Besatzung, załoga, osada, garnizon.
Beschädigen, 1) wyrządzić, zrządzić komu szkodę, u- szkodzić co ; — 2) skale- czyć kogo.
Beschädiger, szkodnik.
Be s chädig ter, poszkodowa- ny-
Bes c h affe nhe i t, istota, stan, właściwość, przymiot, B der That, des Thäters, jakość uczynku, przymiot sprawcy; nach B. der Umstände, sto- sownie do okoliczności.
Beschau, oględziny.
Beschauer, oględownik.
Beschauzettel, karta oglę- dzinna.
Bescheid, odpowiedź urzę- dowa, rezolucyja; das Ge- such wird mit dem B. zu- rückgestellt, prośbę zwraca się z tern oświadczeniem, z tą odpowiedzią; dem Bitt- steller zum B-e, odpowiada się proszącemu, w odpowie- dzi proszącemu; abschlägi- ger B. , odpowiedź odmo-
Bescheiden, 1) der Bitt- steller wird dahin beschie- den, oświadcza się, odpo- wiada proszącemu; — 2) Jdn vors Gericht b., wezwać kogo przed sąd.
Bescheidenheit (des Rich- ters, des Beamten), 0b. Er- messen.
Bescheinen, 0b. Bescheini- gen.
Bescheinigen, etw., 1) po- świadczyć na piśmie; — 2) uprawdopodobnić co , t. j. wykazać prawdopodobność czego, das Hinderniss des Erscheinens bei der Tagsat- zung b., wykazać przeszko- dę w stawieniu się na ter- minie w sądzie.
Bescheinigung, 1) świa- dectwo piśmienne; — 2) po- świadczenie; — > 3) kwit.
Beschicken, den Landtag, den Reichsrath b., wysłać po- słów na sejm krajowy, do Rady Państwa.
Beschimpfung, zelżenie, obelga, zniewaga.
Beschlag, Beschlaglegung, Beschlagnahme, zaareszto- wanie, areszt, zatrzymanie; — 2) zapowiedzenie, 0b. Ver- bot.
Beschleunigung, mit B., spieszno, mit möglichster, thunlichster B., jak można najspieszniej, najrychlej.
Be schli essen, uchwalić, po- stanowić.
Bes
51
ßeschliesser, klucznik.
Beschluss, uchwała, posta- nowienie.
Beschlussfähig, um b. zu sein, do wydania uchwały potrzeba; b-e Versammlung, zgromadzenie pełne, (w kom- plecie) ; b - unfähige Ver- sammlung , zgromadzenie niezupełne (nie w komple- cie).
Beschlussfassung, uchwa- ła, wydanie uchwały, nach der B. des Gerichtes, 1) we- dług zapadłej uchwały są- dowej; — 2) po zapadłej uchwale sądowej.
Beschränken, ograniczyć, ścieśnić ; sich auf etwas b., ograniczyć się do czego ; beschränktes Eigenthum,wln - sność ograniczona, b-e Mo- narchie, monarchija ogra- niczona.
Beschreibung, opisaniu; pfandweise B., opisanie za- stawnicze.
Beschuldigen, obwiniać, posądzać, winować.
Beschuldigter, obwiniony, posądzony, obżałowany.
Beschuldigung, obwinia- nie, posądzanie, winowanie.
Beschwerde, zażalenie, ża- łoba; Apellations-B., uciążli- wości, Nullitäts-B., zażalenie na nieważność, zaskarżenie nieważności; B. führen, n- skarżaó się, zażalenie po- dać, wynieść, wnieść.
Beschwerdebuch, zażaleń.
Beschwerdeführer, żalący się, żałobnik.
Beschwerde führ n ng, od- wołanie się, rekurs.
Beschwerdepunkte, zasa- dy uciążliwości.
Beschwerdeschrift, wy- wód uciążliwości.
Beschwerdezug, tok, tryb wnoszenia zażaleń.
Beschweren, uciążyć kogo czem; sich b. , żalić się, u- żalać się na co, sich wider ein Erhenntniss b., wnieść zażalenie przeciwko orze- czeniu; b-rt sein, być ucią- żonym.
Beschwerender Umstand, okoliczność obciążająca.
Beschwören, die Rieh tiijlceit seiner Angabe, zaprzysiądz rzetelność swego zeznania, den Sch a den , z aprzy siądź szkodę, beschworene Treue, wierność zaprzysiężona.
Beseitigen, usunąć, uchy- lić, uprzątnąć , die Hinder- nisse sind schon b., trudno- ści już uchylone, załatwio- ne.
Besetzen, ein Amt, obsadzić urząd; das Gericht b., zło- żyć komplet; die Geschwor- nenbanh b., obsadzić ławę przysięgłych.
Besetzungs Vorschlag, ob. Vorschlag.
52
Be«
Besichtigen, zwiedzić, oglą- dać, obejrzeć.
Besichtiger, oględownik.
Besichtigung, oględziny.
Besichtigungsschein, świadectwo oględzin.
Besitz, posiadanie; rechtmäs- siger B., posiadanie prawne; redlicher (gutgläubiger) B., p. rzetelne , w dobrej wie- rze; echter B., p. niewadli- we, godziwe -Juristischer B., p. właściwe ; natürlicher B., dzierżenie; abgeleiteter B., p. nieprawidłowe, pochodne.
Besitzanschreibung, za- hipotekowanie.
Besitzeinweisung, wpro- wadzenie w posiadanie , ob. Immission.
Besitzen, posiadać, mieć w posiadaniu.
Besitzer, posiadacz.
Besitz ergrei fu ng, wzięcie w posiadanie.
Besitz fähigkeit, zdolność posiadania.
Besitzklage, skarga posia- dawoza.
Besitznahme, wejście w posiadanie.
Besitznehmung, der Erb- schaft, wzięcie, objęcie dzie- dzictwa w posiadanie.
Besitzstörung, naruszenie posiadania.
Besitzstreitigkeit, spór o posiadanie.
Besitzthum, posiadłość.
Besitzveränderung, zmia- na w posiadaniu.
Besoldung, płaca, pensyja (w czynnej służbie).
Besprechung, 1) omówie- nie; — 2) rozmowa; — 3) porozumienie się.
Besserungsanstalt, dom poprawy.
Besserungstheorie, teo- ryja poprawcza.
Bestallung, 1) instalacyja, wprowadzenie na urząd; — 2) nominacyja, B-sbrief, B-s- urhunde, dekret lub patent na urząd; — 3) wynagro- dzenie, honoraryjum (adwo- kata, lekarza).
Bestand, 1) byt, trwałość, mit B. der Wahrheit, des Rechtes, bez naruszenia pra- wdy, prawa; — 2) obszar, der B. des Waldes ist von soviel Joch, obszar lasu wy- nosi tyle morgów; — 3) pozostałość, zapas, zasób, Kasse-B., zapas kasowy; — 4) za Pacht i Miethe, in B. geben, wynająć, wydzier- żawić, wypuścić w najem lub dzierżawę ; in B. neh- men, nająć, zadzierżawić.
Bestandconto, rachunek zasobów, zapasów.
Bestandgeber, wynajmu- jący, wydzierżawiający, pu- szczający w najem, w dzier- żawę.
Bestandinhaber, najemca lub dzierżawca.
Bes
53
Bestandnehmer, najmują-i xainin; — 5) die Probe b., cy, najemca, dzierżawca,! ostać się, utrzymać się. biorący w najem, w dzier-jB es t eh en d , istniejący, b-e żawę. Vorschriften, Steuern, istnie-
Bestandstück, rzecz naje- jące przepisy, podatki, ta lub wynajęta, dzierża-lBestellen, 1) Jdn b., zamó- wiona lub wydzierżawiona.j
Bestandtheil, część skła dowa , w skład wchodząca
wić kogo, ehv. b.\ zamówić co; — 2) załatwić co, ei- nen Brief b., oddać list; — 3) ustanowić, einen Bechts- freund, eine Servitut b., u- stanowić obrońcę , służe- bność; — 4) eine Sicher- heit b., dać zabezpieczenie, zabezpieczyć; — 5) ein Fehl b., uprawiać (pole, rolę). Besteller, zamawiający, za-
mawiacz. Bestellter, 1) 8b. ustano- wiony (zastępca), zur Fäh- rung eines Geschäftes, za- rządca (przedsiębiorstwa); — 2) adj. b. Mord, mor- derstwo nasadnicze. Bestellungsbezirk, okręg
urzędu pocztowego. Besteuern, opodatkować,
nałożyć podatek. Besteuerter, opodatkowa- ny-
kupujący. iBest eue rung, opodatkowa-
Bestechlich, przekupny,! nie.
przedajny, kupny. Besteuerungs umlage,
Bestechlichkeit, przedaj- rozłożenie podatków.
ność, przekupstwo. iBe stiali tat, bydlęcość, sko-
Bestehen, 1) istnieć; — 2) tołoztwo, nierząd z bydlę- b. auf etwas, obstawać, stać ciem. przy czem; — 3) aus etiv.\B es tift et, b-te Grundwirth-
Bestandvertrag, kontrakt najmu^zierżawny lub dzier- żawy.
Bestandzins, czynsz dzier- żawny lub za najem (na- jemne, dzierżawne).
Bestätigen, 1) zatwierdzić, potwierdzić, np. wyrok, kon- trakt; — 2) stwierdzić np. zeznanie przysięgą.
Bestätigung, zatwierdze- nie, potwierdzenie , stwier- dzenie.
Bestätigungsscheii smo potwierdzające.
Bestatten, pochowa«' grzebać.
Bestechen, einen Beamten, przekupić urzędnika (da- wniej przedarować).
Beste eher, przekupca, prze-
pi po-
&., składać się z czego: 4) die Prüfung b., zdać e-
schafi; osada lub dziedzina włościańska.
54
Bes — Bet
Be f?tiftung, osadzenie, osie- dlenie, nadanie gruntu.
Bestimmen, 1) Ort und Zeit b., miejsce i czas wy- znaczyć; — 2) Jdn zu etw. &., kogo do czego przezna- czyć ; — 3) Jdm den Ge- halt b. , wyznaczyć komu płacę ; — 4) skłonić , na- kłonić, spowodować do cze- go, Gründe die den Mich- ter b. haben, powody, któ- re sędziego skłoniły, ich fin- de mich b-mt, widzę się spo- wodowanym; — 5) rozstrzy- gać, zdecydować, es ist noch nicht b., jeszcze nie pewna.
Bestimmung, 1) oznacze- nie, przeznaczenie; — 2) nie- kiedy to co warunek np. der Vertrag wurde geschlos- sen unter folgenden B-en, kontrakt był zawarty pod następującemi warunkami. B-gs- Grund , powód skła- niający do czego ; — - 3) przepis , ustanowienie ; ge- meinschaftliche B-gen, wspól- ne; allgemeine, ogólne; be- sondere, szczegółowe.
Bestreiten, 1) zaprzeczać, Jdm ein Vorrecht b., zaprze- czać komu pierwszeństwa, die Giltigkeit der Ehe b., zaprzeczać ważności mał- żeństwa, zaskarżać ważność małżeństwa; — 2) opędzać, podołać, die Kosten b., opę- dzać, ponieść, zapłacić ko- szta.
Bestürzung, zatrwożenie, przerażenie.
Besuch, 1) uczęszczanie, der Börse, na giełdę; — 2) B. der Sträflinge , odwidziny, zwidziny więźniów.
Betagun g, ob . Befristung.
Betäubung, odurzenie, za- durzenie.
Bethaus, dom boży, modl- nica, bożnica (u izraelitów).
Betheiligter, 1) uczestnik, udział w czem mający; — 2) interesowany.
Betheuerung, upewnienie, poprzysiężenie ; eidliche B., stwierdzenie przysięgą.
Betracht, Betrachtung, in B. einer Sache, zważywszy; że.., z uwagi na..„ in B. ziehen, wziąć, brać co na uwagę
Betrag, suma, kwota, ilość, der Diebstahl wird zum Ver- brechen aus dem B-e des entzogenen Gutes, kradzież staje się zbrodnią ze wzglę- du na wartość rzeczy skra- dzionej.
Betragen, 1) eine Summe, czynić, wynosić tyle a tyle; — 2) zachować się, spra- wować się.
Betrauen, Jdn mit einem Amte, powierzyć, poruczyć komu urząd.
Betrauter, mający zlecenie.
Betreff, in B. der Sache, co do, względem, w przed- miocie, co się tyczy tej rze- czy, wenn in B. dieser Sache
Bet — Beu
55
Streit entstünde, gdyby o tę rzecz do sporu przyjść mia- ło.
Betreffend, tyczący(się (cze- go), odnoszący się (do cze- go), odnośny, b. den Um- stand, co do tej okoliczno- ści, b-er Theil, strona któ- rej się to tyczy, strona in- teresowana; das b-de Gericht, sąd właściwy, b-de Akten, akta przedmiotu lub spra- wy.
Betreiben, 1) przynaglać, popierać ; — 2) ein Hand- werk b., trudnić się rzemio- słem, być rzemieślnikiem.
Betreibung, 1) przynagla- nie, popieranie; — 2) tru- dnienie się np. rzemiosłem.
Betreibungsprotokoll, wykaz przypomnień, przy- nagleń.
Betreten, 1) Jdn auf frischer That, złapać, schwytać, przytrzymać, ująć, zdybać kogo na gorącym uczynku; — 2) den Rechtsweg b., u- dać się na drogę prawa.
Betretung, złapanie, schwy- tanie, ujęcie, przytrzymanie przydybanie.
Betrieb, 1) zajmowanie, tru dnienie się czem; — 2) ruch obrót w przemyśle, handlu i t. p., B. eines Bergwerkes. obrabianie kopalni , ruch roboty w kopalni. Eisen- bahn-B., ruch na kolei że laznej . Eisenbahnbetriebs-]
personale, służba ruchu na kolei żelaznej.
Betriebsanlage, zakład, w Rzemiosł, wyrobnia.
Betriebsb esorger, zawia- dowca.
Betriebscapital, kapitał obrotowy.
Betriebsperiode, czas ru- chu, roboty.
Betriebspflicht, obowią- zek zajmowania się profe-
Betriebsstätte, wyrobnia, także miejsce sprzedaży.
Betrug, 1) oszustwo; — 2) podstęp.
Bettelbrief, pozwolenie na zbieranie jałmużny.
Bettelei, żebranie, żebrani- na.
Betteln, >:b. żebrać, sb. że- branie.
Bettgeher, noclegujący; — B. halten, przyjmować na nocleg.
Beugung, des Rechtes, zbo- czenie od prawa.
Beurkunden, udwodnić do- kumentami, poświadczyć u- rzędownie.
Beurlaubter, będący na urlopie, czasowo od służby uwolniony , urlopuik (żoł- nierz).
Beurlaubung, udzielenie urlopu ; zeitliche (wiederruf - liche) B. von Sträflingen, czasowe (odwołalne) uwol- nienie z więzienia.
56
Beu — Bew
Beurtheilen, sądzić (o kim, o czem), osądzać, oceniać co.
Beute, zdobycz, łup.
Bevölkerung, ludność, za- ludnienie. B-sliste, spis lu- dności.
Bevollmächtigen, upełno- mocnić, umocować, uwładnić.
Bevollmächtigter, pełno- mocnik, umocowany, uwła- dniony.
Bevollmächtigung, umo- cowanie, udzielenie pełno- mocnictwa.
B evol Im ächtig ung sv er- trag, kontrakt pełnomo- cnictwa.
Bevormunden, opiekować się kim, rozciągać nad kim opiekę.
Bevormundung, opiekowa- nie się (kim).
Bevorrechtet, uprzywilejo- wany.
Bevorstehen, zagrażać (ko- mu); dem Geklagten steht b., pozwany (obżałowany) ma, winien, obowiązany jest...; es steht mir bevor, czeka mnie coś.
Bevor t heilen, Jdn , oszu- kać, ukrzywdzić kogo, wy- zyskiwać.
Bewachung, strzeżenie, stró- żowanie.
B e w a f f n e n , uzbroić ; be- waffnet, zbrojny, b-te Macht, Hand, siła zbrojna, ręka v zbrojna; adv orężnie, zbroj- no.
Bewähren, udowodnić, spra- wdzić, doświadczyć, wypró- bować; b-tes Mittel, doświad- czony środek, b-te Zeugnisse, świadectwa wiarogodne, b-te Thatsache, okoliczność, wy- padek, rzecz sprawdzona.
Bewegen, zu ehu. &., skło- nić do czego; sich b. lassen, skłonić się , dać się użyć ; ich finde mich nicht bewogen, nie widzę powodu, nie U' znaję potrzeby.
Beweggrund, powód po- budka.
Beweglich, ruchomy , b-es Gut, majątek ruchomy, ru- chomość, ruchomizna.
Bewegung, aus freier B., z własnego natchnienia, z własnego popędu.
Beweis, dowód, natürlicher — künstlicher JB., d. naturalny — sztuczny; unmittelbarer — mittelbarer B, d. bezpośre- dni — pośredni; einfacher — zusammengesetzter B., d. po- jedynczy — złożony; gelun- gener — misslungener B., d. pomyślny (na korzyść wy- padły) — chybiony; voll- ständiger — unvolständiger B., d. zupełny — niezupełny; ganzer — halber J5., d. cał- ki, całkowity — połowiczny, pół dowodu; Vor- (erster, Haupt) — Gegen B., d. głó- wny — odwód, d. przeciwny; ordentlicher — summarischer B., d. zwyczajny— sumary-
Bew
57
czny ; Beschuldigungs- — B Entschuldigung s-B. , d. po- tępiający — uniewinniający; B B. durch Geständniss, d. z wyznania, przyznania się;|B B. durch Urkunden, d. zi dokumentów; B. durch Zeu-\ gen, d. ze świadków; B. durch Sachverständige, d. ze znawców ; B. durch Eid, d. z przysięgi ; B. zum ewigen B Gedächtnisse, d. dla wiecz-1 nej pamięci; B. anbieten, d. ofiarować, wprowadzić; B. antreten, zgłosić się, przy-| stąpić do dowodzenia; B.\ führen, dowodzić, przepro-|B wadzić dowód.
Beweisart, sposób dowo- B dzenia.
Beweisaufnahme, prze- B prowadzenie dowodu (przez sędziego).
Beweiseinrede, obrona przeciw dowodowi , odpo- B wiedź na pismo dowodowe.
Beweisfähig, dowodny.
Beweis fü hrer, dowodzący, dowodzicie).
Beweisführung, dowodze- nie.
Beweisgrund, zasada do- wodu, dowodowa.
Beweiskraft, moc dowodu, dowodność.
Beweiskräftig, stanowiący dowód, dowodny.
Beweislast, ciężar, obowią- zek dowodzenia.
eweismittel, środek do- wodowy.
eweis schrift , pismo do- wodowe.
eweistheorie, teoryja do- wodowa; gesetzliche — freie B., t. d. wedle ustawy, usta- wowodowodowa — swobo- dna; positive — negative, do- datnia, ujemna.
e wenden lassen, poprze- stać na czem; es soll dabei bis auf Weiteres sein B. ha- ben, należy na tern poprze- stać aż do dalszego rozpo- rządzenia.
e w e r b e n, sich um etw., sta- rać się, ubiegać się o co.
ewerber, starający się o co, ubiegający się, kandydat.
e Werbung, staranie się, ubieganie się o co. B-sfrist termin . przeciąg czasu do ubiegania się.
ewerthen, oznaczyć war- tość, ocenić.
e will igen, zezwolić (na co) , dozwolić czego , przy- chylić się (do czego), uchwa- lić, das Ansuchen b., przy- chylić się do czyjego żąda- nia, prośby, eine Aushilfe &., dać, udzielić, 1) wsparcie, zapomogę; --2) pomocni- ka; eine Fr ister Streckung b., przedłużyć termin; Steuern b., uchwalać podatki.
ewilligung, zezwolenie i t. d.
e w u s s t, świadom, er ist sich 8
Bew — Bez
keiner Schuld, keines Ver- brechens b., nie poczuwa si§ do niczego, do żadnej winy,
Bewusstlos, bezprzytomny, bezwiedny.
Bew usstlo s ig k eit, bez- przytomność, bezwiedność, odejście od zmysłów.
Bewusstsein, świadomość, wiedza, B. der Schuld, des Verbrechens , świadomość zbrodni, winy, poczuwanie się do wioy, do zbrodni.
Bezeichnen, oznaczyć, zna- mionować, opisać, scharak- teryzować co , Jdn namen- tlich b., wymienić kogo, na- zwać po imieniu.
Bezeichnung, oznaczenie, allerhöchste B., najwyższa sygnatura, zaznaczenie mo- narsze , die beiliegende, der a. h. B. nicht gewür- digte Beschwerde, dołączone zażalenie najwyższą sygna- turą nie uwzględnione.
Bezeugen, zaświadczyć, po- świadczyć co np. zgodność kopii z oryginałem.
Bezeugung, zaświadczenie, poświadczenie.
B e z i c h t e n, v_ bezichtigen, po- sądzać (kogo o co), zada- wać (mu co), podejrzywać (kogo o co).
Bezichtigung, posądzanie, zadawanie (komu czego).
Beziehen, 1) wprowadzać się (gdzie) np. ein Haus b., wprowadzić się do domu,
ein Lager b., stanąć obozem, Winterquartiere b., pójść na zimowe leże, die Messen b., uczęszczać na jarmarki, by- wać na jarmarkach; — 2)spro- wadzać, pobierać np. Waa- ren b. , sprowadzać , brać zkąd towary, Einkünfte, Diäten b., pobierać docho- dy, dzienną zapłatę ; — 3) sich auf etw. b., stosować się, odnosić się, odwoływać się do czego , powoływać kogo lub co.
Beziehung, wzgląd, stosu- nek, in dieser B., pod tym względem , mit B. auf den Auftrag, odnośnie, stoso- wnie do polecenia, ze wzglę- du na polecenie, in B. auf das Vermögen, ze względu na majątek , in B. auf die Frage, co się tyczy, co do pytania, B. einer Sache sur anderen, stosunek jednej rze- czy do drugiej.
Beziehungsweise (respec- tive), odnośnie, względnie, ze względu (na co).
Bezifferter Rückstand, za- ległość obliczona.
Bezirk, 1) obręb, zakres; — 2) powiat; im Stadtbezirke, w obrębie miasta. B-śbehór- de, władza powiatowa. B-S' Commissariat , komisaryjat powiatowy. B - sgemeinde , gmina powiatowa.
Bezirksgericht, sąd po- wiatowy; Städtisch delegir-
Bez — Bla
59
tes Bezirksg. , Sąd delego- wany miejsko-powiatowy.
Bezirkshauptmannschaft, starostwo powiatowe.
Bezirksrath, rada powia- towa.
Bezogener,wPr. loeks. tras- sat, przekazany.
Bezug, 1) dochód, płaca po- bierana; — 2) pobór, Holz- bemg, pobór drzewa; — 3) mit B, auf etw. , w odnie- sieniu się v. odnośnie do czego.
Bezüge, pobierane dochody, np. płaca urzędnika i t. p.
Bezüglich, względny, od-
kiet, cie.
podpis na próżnej kar-
Bienenrecht, prawo bart- nicze
Bigamie, dwużeństwo.
Bilanz, bilans (zestawienie, porównanie stanu czynnego z biernym).
Bildlich, obrazowy, przeno- śny, alegoryczny, figuryczny.
Bildung, 1) ukształcenie, wy- kształcenie ; — 2) utworze- nie, zawiązanie,
Bildungsanstalt, zakład, instytut wychowawczy.
Bildungstufe, stopień wy- kształcenia.
co do... Bezugnahme, odwołanie się, odniesienie się do czego,
nośny; względnie, odnośnie, Billig, słuszny, was recht und
b. ist, co prawne i słuszne, b-er Preis , cena słuszna, sprawiedliwa, umiarkowana. mit B. auf die frühere Ter-JBi nnengewässer, wody Ordnung, z odniesieniem się śródziemne, do poprzedniego rozporzą- Bi nne n handel, handel wę- dzenia, wnętrzny. Bezugsakten, akta przed- Bi ttlei h e n , wygodzenie
miotowe, odnoszące, ściąga- jące się do tego przedmio- tu, odnośne, stosowne.
Bezugsberechtigter, ma- jący prawo do przychodu, do pobierania czego, upra- wniony do poboru.
B i a n c o v. Blanco, in B. las- sen, niezapisano , niewypeł- niono.
Biancoindossament, in- dos niewypełniony.
Bian counterschrift, blan-
łaski.
Bittschrift, prośba (na pi- śmie), suplika, petycyja.
Bittsteller, podający (pi- smo, prośbę), proszący, su- plikant.
B i 1 1 w e i s e (modo praecario), b. besitzen , posiadać z ła- ski, etiv. b. erhalten, wypro- sić sobie co , Jdn b. ange- hen, udać się do kogo z prośbą.
Blankett, blankiet.
Blasphemie, bluźnierstwo.
60
Bla - BF4
Blatt, kurta; nuuier dzienni ka; öffentliche Blätter, dzien- niki, gazety; lose Blätter, świstki.
Bleibend, trwały , b-der Wohnsitz, słałe mieszkanie, zamieszkanie.
Bloc, en bloc, ryczałtem.
Blockade, blokada , opasa- nie, obsaczenie.
Blödigkeit, głupowatość.
Blödsinn, niedołęstwo umy- słowe, paralytischer B., nie- dołęztwo z porażenia.
Blutschande, kazirodztwo.
Blutschänder, kazirodca, kazirodnik.
Boden, auf dem B. des Bech- tes, na podstawie prawa.
Bo denfrüchte, ziemiopłody.
Bodenzins, czynsz ziemny.
Bodmerei, bodmeryja, po- życzka losowa morska.
Bodmereivertrag, kon- trakt zabezpieczenia okrętu.
Bollete v Bollet, boleta, ce- duła.
Borg, borg, kupno na kre- dyt, auf B. geben, nehmen, dać, wziąć na borg, na kre- dyt.
Borgen, pożyczać.
Börse, giełda.
Börse agent, 0b. Agent.
B örseangelegenheiten, sprawy giełdowe.
Börse fähigkeit, prawo u- częszczania na giełdę.
Börsegeschäft, interes gieł- dowy, czynność giełdowa.
B örse kafla m er, izba gieł- dowa.
Börsenpreis, cena giełdo- wa.
Börsesensal, stręczyciel giełdowy.
Bösewicht, złoczyńca, łotr. niecnota.
Boshaft, złośliwy, b-e Un- terlassung der Verhinderung, złośliwe zaniedbanie prze- szkodzenia.
Botenfahrt, posyłka wozo- wa.
Botengang, posyłka piesza.
Botenlohn, zapłata posłań- cowi.
Botenritt, posyłka konna.
Botschafter, ambasador.
Brand, 1) pożar; — 2) w Gorzelń, pędzenie wódki.
Brandbrief, 1) list grożący podpaleniem; — 2) zaświad- czenie pogorzeli, list pogo- rzelny.
B r a n d 1 e g e r, v. Brandstifter, podpalacz, pożognik.
Brandlegung, v. Brand- stiftung, podpalenie, podło- żenie ognia.
Brandmarkung, piętnowa- nie.
Brandordnung, 0b. Feuer- löschordnung.
Brandschadenversiche- rung, B. Versicherungsan- stalt, ob. Feuerversicherung i t. d.
Brandschatzen, kontrybu- cyją nałożyć, wybierać.
Bra — Buc
61
Brandstätte, pogorzelisko.
Brand wein- Aufschlag , ob. Aufschlag.
Bräugerechtigkeit, pra- wo warzenia piwa.
Brautgeschenke, darowi- zny między zaręczonymi.
Brautschatz, posag.
Brennmaterial, lnateryjał opałowy, paliwo.
Brevi manu, odręcznie, w krótkiej drodze.
Brief böte, posłaniec z li- stem.
B ri e f c o p i r b u c h, księga od- pisów listów.
Brieferbrechung, otworze- nie, rozpieczętowanie listu.
Briefgeheimniss, tajemni- czość listowa.
Briefliche Urkunden , do- wody pisemne.
Briefmarken, znaczki li- stowe.
Briefporto, listowe.
Brief post, poczta listowa.
Briefträger, listowy, listo wnik.
Briefwechsel, korespon- deneyja, listowanie, mit Jdm im B. stehen, utrzymywać z kim kerespondencyją, zno- sić się z kim pisemnie, mit einander im B. stehen , pi- sywać do siebie.
Bringen, 1) etw. an sich, na- być co; — 2) an Mann b., sprzedać (co); — 3) an die Gewähr b., zapisać za wła- ściciela w hipotece ; — 4)
je nachdem es die Sache mit sich bringt, podług okolicz- ności; — 5) Jdn um etw. b., pozbawić kogo czego; — 6) etw. vor das Gericht b., przełożyć co sądowi, wnieść do sądu; zu den Akten, złożyć do aktów; zu Papier b., zapisać co, napisać, za- notować ; zu Protokoll b., zaciągnąć do protokółu; zu Stande b. , uskutecznić , do skutku doprowadzić; einen Flüchtling zu Stande b., zbiega ująć; in Vorschlag b., przedstawić kogo lub co, proponować , zrobić propo- zycyją; zu Ende b., dopro- wadzić do końca.
Bruch, 1 ) złamanie ; — 2) zerwanie , niedotrzymanie (umowy, przyrzeczenia); — 3) w Górn. zawalenie się, załom.
Brücken gebühr t-. B-zoll, mostowe.
Bruderkinder, dzieci stry- jeczne, wujećzne.
Brudermord, bratobójstwo.
Bruderskind, synowiec, sy- nowica, bratanek, bratanka.
Brutto, ryczałt, brutto.
Bruttoertrag, przychód su- rowy.
Bruttogewicht, waga (to- waru) ryczałtowa (razem z opakowaniem).
Buch, öffentliche Bücher, księ- gi hipoteczne, publiczne.
Bücherlich, hipotecznie.
62
Buc — Cara
Buchforderung, wierzytel- ność księgowa.
Buchführung, utrzymanie, prowadzenie ksiąg.
Buch halterei v. Buchhal- tung, 1) księgowód, księgo- wództwo, rachunkowość, ein- fache B., rachunkowość po- jedyncza , doppelte B, , ra- chunkowość, podwójna, wło- ska; 2) izba obrachunkowa.
Büchsenpfennig, w Górn. składkowe (przez robotni- ków górniczych dawane).
Buchstäblich, dosłownie, das Gesetz b. auslegen, tłóma- czyć ustawę dosłownie, sich o. an das Gesetz halten, trzy- mać się dosłownie ustawy.
Budget, budżet, etat.
Bund, związek.
Bundesstaat, rzesza, pań- stwo związkowe, federacyjne.
Burg, gród, zamek.
Bürge, ręczycie], zaręczyciel, poręcznik, rękojmia.
Bürgen, ręczyć, zaręczyć, po- ręczyć.
Burgfriede, okrąg grodzki.
Bürger, obywatel (miejski).
Bürgerlich, b-es Gesetzbuch, księga ustaw cywilnych, ko- deks cywilny, b-es Hecht, prawo cywilne.
Bürgerkrieg, wojna domo- wa.
Bürgermeister, burmistrz.
Bürgerrecht, prawo oby- watelstwa.
Bürgerwehr, milicyja, straż obywatelska.
Bürgschaft, poręka, rękoj- mia, zaręczenie, rękojem- stwo, B. leisten, dać zarę- czenie , B. stellen , dać rę- kojmię, poręczyć.
Bürgs chaftsvertrag, kontrakt poręczenia, rękoj- mi.
Busse, kara. Geldbusse, kara pieniężna, grzywny.
o.
("Wyrazów nie znajdujących się pod C. szukaj pod. K i Z.)
C ab o tage, żegluga nadbrze- żna.
Cadenz, kadencyja (roki).
Caduc v. Kaduk, spadek bez- dziedziczny, puścizna, ma- jątek opuściały , porównaj JSachlass.
Caducität (Heimfälligkeit), bezdziedziczność.
Caducrecht, prawo kaduku, puścizny.
Cal um nie, 0b. Verleumdung.
C a m e r a 1 , skarbowy , ka- meralny (dotyczący pry-
Cam — Cea
63
watnych dochodów skarbo- wych).
Cameralwesen, gospodar- stwo skarbu.
Cant on, kanton, obwód, w szczególności okrąg, do któ- rego kto należy pod wzglę- dem służby wojskowej.
Ca per, 1) statek korsarski; — 2) korsarz.
Caperbrief, patent korsar- ski.
Caperei, korsarstwo.
Capern, zabierać na morzu okręty.
Caperschiff, okręt korsar- ski (przeznaczony do zabie- rania statków nieprzyjaciel- skich).
Capital, iścizna, kapitał.
Capitalsanrechnung, po- liczenie na kapitał.
Cassation, 1) kasacyja, ska- sowanie, złożenie z urzędu; — 2) zniesienie (wyroku, aktu).
Cassationshof, sąd kasa- cyjny.
C a s s i r e n, skasować; ein Er- Jcenntniss c, znieść orzecze- nie; einen Beamten c, zło- żyć z urzędu.
Ca strat, rzezaniec, trzebie- niec.
Causalgericht, sąd ze względu na rodzaj sprawy.
Cautel, ostrożność, przezor- ność.
Cautelarjurisprudenz, przezorność prawnicza.
Caution, kaucyja, zabezpie- czenie, zaręka; acłorische C, ■! kaucyja powództwa.
jCedent, ob. Abtreter.
Capitulation, kapitulacyja.|C e di ren, 0b. Abtreten. Carenztaxe, taksa służbo-jCensur, 1) cenzura, ocenie- nie (dzieła do druku) ; — 2) postęp szkolny; — 3) kara kościelna.
Cen sus, stopa opodatkowa- nia (do wykonywania nie- których praw politycznych przepisana).
Centralbehörden, władze naczelne, najwyższe.
Ce ntralisation, centraliza- cyja, skupienie władzy.
Certifikat, certyfikat, świa- dectwo pisemne.
C e s o, wyprótek (dziecię z ło- na matki wycięte).
Cession, odstąpienie, prze-
wa, t. od postąpienia w pła-j
cy-
Cartel v. Karteli, kartel, kar- telusz, traktat wzajemnego wydawania zbiegów lub zbro- dniarzy.
Cartelträger, zanoszący wyzwanie.
Cassaabschluss, 0b. Bech- nungsabschluss.
Cassaanweisung, assygna- cyja kasowa.
Cassagebahrung, kaso- wość, zarząd kasy.
Cassaschluss, zamknięcie kasy.
64
Ces — Col
lew prawa, tudzież akt od- stąpienia.
Cessionar, cesyjonaryjusz, przelewobierca.
C e s s u s, dłużnik ustąpiony.
Charge d'Affaires, spra- wujący interesa (dyploma- tyczne).
Charta hi an ca, blankiet.
Chaussee, gościniec bity.
Chausseegeld, myto dro- gowe.
Chef, naczelnik, szef.
C hem al v. Schemat w Adm wojsk. C. Beąuartirung, roz- kwaterowanie w jakokosza- rach, C. Zimmer, izba jako- koszarowa.
Chirographargläubiger, wierzycie] ręczny.
Cimentiren, ob. Zimentiren.
Circulare, okólnik , cyrku- larz.
Circulation, obieg, cyrku- lacyja (pieniędzy).
Citation, 1) wezwanie, przy- zwanie, cytacyja; — 2) przy- toczenie , przy wiedzenie (z dzieła lub pisma jakiego).
Civilbehörde, władza cy- wilna.
C i v i 1 g e r i c h t , Civürich ter, sąd, sędzia cywilny.
Civilgerichtliches Ver- fahren, postępowanie cy- wilno-sądowe, przewód spra- wy cywilnej.
Civilgesetzbuch , kodeks cywilny, prawo cywilne.
C i vi lii s te, lista cywilna, do- dochód na wydatki dworu.
Civilprocessordnung, kodeks postępowania sądo- wego cywilnego, ustawa o postępowaniu cywilno-sądo- wem.
Civilrechtsweg, droga są- dowo-cywilna.
Civilstandregister, akta stanu cywilnego.
Civilverfahren , postępo- wanie cywilne.
Civil wache, straż cywilna (nie wojskowa).
Classenhandlung (Ge- schäft), handel szczegółowy v, gatunkowy.
Classenlotterie, loteryja klasowa.
Classenmässiger Stempel, stempel według klasy.
Classification, klasyfikacy- ja, uporządkowanie.
Claus el, zastrzeżenie, Inta- bulations C>, klauzula inta- bulacyjna, hipoteczna , cas- satorische , klauzula niwe- cząca.
Co di ci 11, kodycyl.
C o g n a t e n, krewni, a w szcze- gólności krewni po kądzieli, ob t. Agnaten.
Cölibat, bezżeństwo, celibat.
Collateral, poboczna (lini- ja krewnych).
Collation, 1) 0b. Anrech- nung; — 2) nadanie, einer Pfründe, nadanie prebendy.
Com
65
Collationiren, sprawdzać odpis według oryginału.
Collator, nadawca benefi- cyjum.
Collatur, nadawnictwo, ko- latura , prawo nadawania beneficyjum.
Collaudiren, sprawdzać ro- boty (według kosztorysu).
Collaudirung, sprawdzanie robót (według kosztorysu).
Collaudirungsprotokoll, protokół sprawdzenia robót (według kosztorysu).
Collegatar, współlegatary- jusz, współzapisobierca.
Collegialgericht, sąd ko- legijalny, zbiorowy.
Collegiengelder, czesne.
Collegialkir che, kollegi- jata.
Collidiren, stykać się, zo- stawać w sprzeczności, die Gesetze c. mit einander, u- stawy są sobie sprzeczne, zostają w kolizyi.
Collision, kolizyja, sprze- czność, dieses Gesetz ist mit jenem in einer C., ta usta- wa zostaje w sprzeczności z tamtą.
Collostrum, siara.
Colonie, osada, 0b. Ansie- dlung.
Colonisirung, zakładanie osad, ob. Ansiedeln.
Colonist, osadnik.
Colporteur, roznosiciel.
Combattant, walczący, z szeregu walczących.
Co mi tat, komitat, żupań- stwo.
Comitatsbehörde, władza żupańska, komitatowa.
Comite, komitet, ob. Aus- schuss.
Commandite, komandyta.
Commanditgesellschaft, spółka komandytowa.
Commanditist, komandy- tnik, komandytor.
Commende, Commentherei, v. Comthurei, komenda du- chowna, komendaryja, ko- mendatura.
Commentiren, wyjaśniać, wykładać.
Commercial, przemysłowy, C. Gewerbe, przemysł, za- robkowanie handlowe. C. Strasse, gościniec handlowy.
Coramission, komisyja. C-s- glied, członek komisyi.
Commissionaliter, et iv. c. erledigen, załatwić co przez komisyja (nie na radzie).
C om mi s si o u är, komisant.
Commissi o nsgeschäft, przedsiębiorstwo komisowe.
Commissionshand el, han- del komisowy (na zlecenie trzeciego).
Commissionskosten, ko- szta komisyi.
C o m m i s s i o n s t r atte v. Commissions Wechsel, weksel komisowy (na zlecenie trze- ciego wystawiony).
Commissionswaare, towar
komisowy.
9
66
Com
Commissivdelict, przestęp- stwo z dopuszczenia.
Comrais-Voyageur , komi- sant handlowy (podróżują- cy).
Committent, zlecenie dają- cy, mocodawca (w rzeczach handlowych).
Commixtion, zmieszanie.
Commodat, wygodzenie.
Communal, gminny.
Communalbeamte, urzę- dnik gminny.
Communalbehörde, wła- dza gminna.
Communalwe sen , rzecz, przedmiot gminny (gminy się tyczący).
Commune, gmina.
Communicat, komunikat, pismo udzielone do odpo- wiedzi ; unter Rilctcschluss des G, przy zwrocie komu- nikatu.
Communication, einer Schrift an den Gegentheil, udzielenie pisma stronie przeciwnej; C. der Gefange- nen, stosunki, porozumienie się więźni między sobą.
Communität, 1) spólność np. posiadania własności; — 2) spólność majątkowa, ma- jątek wspólny; — 3) gmi- na (Commune, Gemeinde).
Compagnie, spółka handlo- wa, mit Jdn in C. treten, zawrzeć z kim spółkę.
Comparent, stawający, stro- na stawająca w sądzie.
Compariren, stanąć w są- dzie na terminie, stawić się.
Compari ti on, stawienni- ctwo.
C o mpatibel, połączalny, zgo- dny.
Compensabel, potrącalny.
Compensatio n, potrącenie, kompensata, zapłata przez potrącenie.
Compensiren, potrącać, kompensować, przez potrą- cenie zapłacić, die Gerichts- hosten werden c-t, koszta się wzajemnie znoszą, kom- pensują.
Competent, sb. ubiegający się o co, kandydat, es sind mehrere C-en , wielu się u- biega , wielu jest kandyda- tów.
Competent, adj. właściwy, przynależyty, przynależący, ein c-es Gericht, sąd wła- ściwy.
Competenz, 1) właściwość (sądu, władzy). C. Conflict, ob. Conflict. C. Streitigkeit, spór o właściwość; — 2) C. der Behörde, władza zwierzchności; — 3) kom-
. petencyja , przynależytość, przynależność (roczna, mie- sięczna) ; — 4) zostawek (część oznaczona majątku dłużnika, dla tegoż w pe- wnych przypadkach prawem zastrzeżona) , die Hechts- wohlthat der O., dobrodziej- stwo zostawku ; — 5) uprą-
Com — Con
67
wnienie, dem Kläger mangeUQ oncession, 1) konsens, die G, powód nie ma pra-l koncesyja, pozwolenie na co; wa. — 2) ustępstwo.
Concessionirtes Gewerbe, przemysł za konsensem, za przyzwoleniem.
Concilium, sobór.
Concludiren, wnioskować, wywodzić.
Conclusion, wniosek osta- teczny, konkluzyja.
C o n c 1 u s u m, 0b. Beschluss.
Concommitiren, ein Ge- such, przedstawić prośbę z opiniją.
Con cordat, konkordat, układ rządu z Stolicą Apostolską.
Concretalstatus (der Ge- richte), stan służby (sądo- wnictwa).
C o n c r e t a 1 w a i s e n p e n- sion, łączna pensyja siero- cińska.
Concubinat, pożycie na wiarę , nałożnictwo, konku- binat.
C o u c u r r e n z, 1 ) C. bei Bau- lichkeiten, udział w kosztach budowy; — 2) konkurency- ja, ubieganie się; — 3) C. der Klagen, der Verbrechen, zbieg skarg, zbrodni, ob. Zu- sammentreffen.
Concurren z-Beitrag, ob. Bei- trag.
Concurs, 1) konkurs, ubie- ganie się o posadę; — 2) upadłość, upadek, zbieg wie- rzycieli, kryda ; in C. ver- fallen, upaść.
Complementär, spólnik o- sobiście odpowiedzialny, do- pełniacz (w spółce handlo- wej).
Comp lex, Güter -C. , obszar • dóbr, obszar gruntów, klucz.
Complicirt, zawiły.
Complott, spisek.
Complottstifter, knowacz, spiskujący.
Composition, 1) kompozy- ta, układ (o dziesięcinę); — 2) w Pr. kar. głowszczy- zna; — 3) Musikalische C- nen, twory v. dzieła muzy- czne.
Compromis, kompromis, zdanie się na sąd polubo- wny.
Comptabilität, rachunko- wość.
Comp t ant, su. gotowizna, gotówka, gotowe pieniądze, gegen C. v. c-te Zahlung kaufen , kupić za gotowe pieniądze, za zapłatę.
Comptoir, kantor, biuro han- dlowe.
Computation, obliczenie (czasu, stopni pokrewień- stwa).
Comthur, komtur, koman- dor.
Conceptbeamte, urzędnik konceptowy.
Conceptfach, gałęź, służba konceptowa.
68
Concur sausschreibung, rozpisanie konkursu (na u- rzędy).
Concur sco mmissär, ko- misarz upadłości.
Concur sedikt, zwołanie wie- rzycieli (w upadłości przez pisma publiczne).
Concurselaborat, wyprą cowanie konkursowe.
C oncur ser Öffnung, otwar- cie upadłości; C. über das gesammte Vermögen , upa dłość co do całego majątku.
Concursgläubiger, wie- rzyciel upadłości, krydalny
Concursinstanz, sąd kry- dalny, sąd upadkowy.
Con cursmasse, masakry dalna, upadłość, masa upad- kowa.
Concursordnung, ustawa o upadłościach.
Concursprivilegien, przy- wileje w upadłości.
Concur sp ruf u ng, egzamin konkursowy.
Concursschulden, długi krydalne.
Con cursverhandlung, postępowanie krydalne, u- padkowe , przewód upadło- ści.
Concussion, wymuś, wymu- szenie.
Condemnation, skazanie.
Conditio n, 1) warunek, za- strzeżenie (w umowach, za- pisach), ob. Bedingimg', — 2) miejsce, służba, in C.
gehen, stehen, iść w obowią- zek, zostawać w obowiązku, eine C. suchen , starać się o pomieszczenie, o kondy-
cyją.
Conduct, pogrzeb, C. Quar- tal, kwartalne (po urzędni- ku).
Conferenz, eine C. halten, mieć konferencyją, naradzać się, odbyć posiedzenie , die C. hat beschlossen, konfe- rencyją uchwaliła.
Confessionslos, bezwyzna- niowy.
Confinirung, ograniczenie pobytu do pewnego okręgu; por. Internirung.
Confiscation, konfiskata, zabór na rzecz skarbu, gra- bież.
Conflict, spór, starcie się, zetknięcie się (interesów przeciwnych). Competenz C. spór o właściwość (między dwiema władzami).
Confrontation, konfronta- cyja, stawienie do oczu, do- oczność.
Confrontiren, stawić do oczu.
Confusion, 1) zlanie się; — 2) ob. Consolidirung ad &)•
Congrua, kongrua, dochód normalny (plebana, nauczy- ciela).
Connivenz, pobłażanie.
Connossement, ceduła mor- ska,
Conscription, spis ludności.
Coii
69
C o n s e n s, pozwolenie, zezwo- lenie, konsens.
Consensualvertrag, ob. Vertrag.
Consequenz, konsekwency- ja, wynik, wynikłość, następ stwo, skutek.
Consignation, spis, wykaz
Consigniren, spisać, opie czętować ; das Militär con- signiren, mieć wojsko w po- gotowiu.
Consolidiren, 1) ustalić, ubezpieczyć, wzmocnić; — 2) zlać, zjednoczyć, połą- czyć (prawo używania z prawem własności).
Consolidirung, v, Consoli- dation, 1) ustalenie, ubez- pieczenie, wzmocnienie; — 2) zlanie, zjednoczenie czyli połączenie (używania z pra- wem własności).
Consorte, spólnik , towa- rzysz (w złem rozumieniu).
Co ns pi ration, spisek, sprzy- siężenie, spiskowanie, kno- wanie.
Constatiren, sprawdzić co, zapewnić się o ozem , po- twierdzić, stwierdzić.
Constatirung, sprawdzenie, potwierdzenie, stwierdzenie.
C onstituiren, ustanowić, rozporządzić, urządzić, np. einen Richter c, ustanowić sędziego, constituirende Ver- sammlung , zgromadzenie konstytujące, organizujące.
Constitut, 1) obwiniony,
inkwizyt; — 2) C. posses- sorisches , przeniesienie po- siadania z zatrzymaniem dzierżenia.
Constitution, konstytucyja, ustawa zasadnicza,
Consul, konsul.
Consulat, konsulat, urząd i godność konsula.
Consumtion, spożycie.
Consumtionssteue r , po- datek konsumcyjny.
Contestation, poświadcze- nie; UtisC, wdanie się w spór.
Contestiren, poświadczyć, uroczyście zaręczyć , zape- wnić.
Context, osnowa.
Contingent, kontyngens t. j. część czyli dział w jakim do czego przykładać się kto jest obowiązany np. w do- stawieniu wojska , dostar- czaniu potrzeb lub dawaniu podatków.
Contirung, w Kas. konto- wanie (zaciąganie wypłat z dziennika do księgi konto- wej).
Conto, rachunek, a C. , na rachunek, a C', stellen , v. schreiben, odebraną zapłatę policzyć na rachunek, Jdm O. geben, pożyczać komu, lub otworzyć dla kogo ra- chunek (w księdze handlo- wej), C. reguliren, rachunek sprawdzić i zamknąć, C. sal- diren , rachunek zamknąć i pokwitować.
70
Con
Contocurrent, rachunek bieżący.
Contrabande, ob. Contr e- bande.
Contr a et, umowa, kontrakt.
Contractuiässig, stosownie do kontraktu, według umo- wy.
Contradictorisch, sprze- czny; — 2) c-sches Verfah- ren, postępowanie sporne, naoczne ; c. V. einleiten, za- rządzić postępowanie spor- ne.
Contramandiren, odwołać rozkaz, dać przeciwzlecenie przeciwrozkaz.
Conträr, przeciwny.
Contrasigniren, kontrasy- gnować , podpisać się na akcie lub postanowieniu pod własną odpowiedzialnością
Contravention, v. Contra- venienz, przestąpienie prze- pisów , postąpienie przeciw umowie.
Contr a votum, zdanie prze ciwne, przeciwzdanie.
Contrebande, 1) przemyta, przemycanie; — 2) rzecz przemycona.
Contrebandir en, przemy cać, handel przemytni pro- wadzić.
Contrę ctationslheorie, teoryja dotknięcia się (w kradzieży).
Contribuent, 1) kontrybu- ent, przykładający się, przy- czyniający się (do czego),
dający składkę ; — 2) po- datkujący.
Contribution, kontrybney- ja, składka, podatek.
Controle, 1) kontrola, nad- zór, dozór, wglądanie (w co), sprawdzanie ; — 2) rejestr, dziennik czynności na dru- gą rękę.
Controlp flichtig, podległy kontroli.
Controvers, sporny.
Contumaz, 1) zaoczność, niestawiennictwo, C. einkla- gen^ a) zaskarżyć zaoczność, b) zaskarżyć niewniesienie pisma spornego, C. Erkennt- niss, wyrok zaoczny; — 2) kwarantanna.
Contumaziren, Jdn in con- tumaciam verurtJieilen, ska- zać kogo zaocznie.
Contusion, stłuczenie.
Convalescenz, eines Mechts- geschäftes, uzyskanie ważno- ści, uważnienie czynności.
Convalidation der Ehe, u- ważnienie małżeństwa.
Convalidiren, uczynić wa- żnem, uważnie, utwierdzić, ustalić.
C o n v e n t, zgromadzenie, kon- went.
Convention, konwencyja , układ.
C on vention al strafe, kara umowna.
C o nventionsfuss, konwencyjna.
Conversion, przemiana..
Con — Cre
71
Convolut, Acten- G, zwój ak- tów.
Coordination, współrzę- dność.
Ooordiniren, zrównoważyć w stopniu.
Coordinirt, spółrzędny, ró- wnorzędny, zrównany w sto- pniu.
Copialien, należność za przepisanie, odpisowe.
Copist, przepisy wacz , odpi- sy wacz .
Copulation, ślub, zaślubie- nie.
Copulationssehein, me- tryka ślubu.
Co puli ren, dać ślub, błogo- sławić małżeństwo.
Coramisirt, widymować, po- świadczony.
Cord on, kordon, osadzenie, obsaczenie granic. Sanitiits- c, ob. Sanität.
Corporation, korporacyja, zgromadzenie, ciało, cech.
Corps, 1) korpus (wojska); — 2) diplomatisches G, cia- ło dyplomacyjne.
Corpus delicti, lice, lico, (znaki zewnętrzne zbrodni, ślady czynu karygodnego), den Verbrecher sammt dem C. d. einliefern, przywieść, dostawić zbrodniarza z li- cem; por. t. Thatbestand.
Corpus tabulare, ciało hi- poteczne.
Corr ealität, niepodzielność, korealność.
Co rrectio nel, poprawczy.
Correctionsanstalt, v. Correctionshaus, dom popra- wy.
Correferent, współreferent; referent przydany.
Coupon (Zinsen- C), kupon, odcinek (odsetkowy przy papierach obiegowych).
C o u r a n t (gangbare Münze), moneta obiegowa. C-Schul- den, długi bieżące, małe bez hipoteki i zastawu.
Cours, kurs (monety). Effec- ten-G, cena, wartość publi- cznych papierów. Wechsel- C. , cena , wartość wekslu (obrachowana na pieniądze miejsca płatności). Ausser G. setzen, usunąć, wywołać z obiegu.
Cours wert h, wartość obie- gowa.
Courszettel, ceduła kursu.
C o u rtag e, ob. MeMergeschäft.
Courtage buch, konto, księ- ga rachunkowa przysięgłych faktorów, stręczycieli.
Cravall, burda uliczna, zgiełk.
Credit, kredyt. C-Kasse, G- Papiere , kasa kredytowa, papiery kredytowe. C-wesen, rzecz kredytu się tycząca, kredytowość.
Creditiv, list wierzy teiny, świadeczny, pismo uwierzy- telniające.
72
Cre — Cur
Cretin, matołek, niespełniak, karłak, kretyn.
Cretinismus, matolstwo, karłactwo, kretynizm.
Crida, upadłość, upadek.
Cridaverhandlung, postę- powanie upadkowe, konkur- sowe, krydalne.
Cridatar, dłużnik upadły, nie wypłacający, niewypłatny.
Criminalge rieht, C-pro- cess, C-richter, sąd, proces, sędzia kryminalny, zbrodnio- wy, karny.
Culpa, wina nieumyślna, nie- dbalstwo, niebaczność.
Cul tur, 1) oświata; — 2) uprawa roli. C-sgattung ei- nes Grundstückes, jakość grunta.
Cultus, ob. Behenntniss, C- Ministerium v. Ministerium für C.} ministerstwo wyznań.
Cumulati onspri nzip, za- sada łączenia kar.
Cumulirung mehrerer Aem- ter, sprawowanie naraz kil- ku urzędów, C. mehrerer Pfründen, posiadanie razem kilku prebend, C. der Kla- gen, łączenie, nagromadze- nie żądań w jednej skardze (w jednym pozwie).
Cumulativ, nagromadzony, łączny, c-e Kasse, kasa zbio- rowa.
Cur, kuracyja, leczenie.
C u r a n d, bez własnowolny, pod kuratelą zostający.
Curatbeneficium, benefi- cyjum z pieczą dusz.
Curatel, kuratela, unter C. stehen, zostawać, być pod kuratelą, Jdn unter C. stel- len, poddać kogo kurateli, oddać w kuratelę, dodać mu kuratora, eine C. verhängen, ustanowić kuratelę.
Curateldecret, dekret ku- ratelarny.
Curat o r, kurator.
Curiatstimme, głos zbioro- wy.
Cu rp fu scher, lekarz nieu- poważniony, partacz lekar- ski.
Curpfuscherei, leczenie nieupoważnione , partactwo lekarskie.
Currende, okólnik, eine C. ergehen lassen, wydać okól- nik, etw. durch eine C. ab- machen, załatwić co przez okólnik (nie na posiedzeniu), eine C. laufen lassen, obe- słać okólnik.
Cur rent, ob. laufen; in cur- renti sein, nie zalegać w czynnościach, nie mieć za- ległości.
Cur renti en, sprawy bieżą- ce (załatwiane nie na posie- dzeniu).
Curs, ob. Cours.
Dac
Dar
73
I>.
Dachstube, v. Dachzimmer, poddasze.
Dachtraufe, okap.
Dachtraufenrecht, prawo służebności okapu.
Dafürhalten, sb. zdanie, mniemanie, nach meinem D. albo meines D-s, podług mego zdania, rnojem zda- niem, jak mniemam.
Dafü r haftung, odpowie- dzialność, unter eigener D., pod własną odpowiedzial- nością.
Dagegen, 1) przeciw temu, es lässt sich d. nichts an- führen, przeciw temu nie można nic przytoczyć, ich habe nichts d., nie sprzeci- wiam się; — 2) ale, er ge- steht die Thathandlung, wi- derspricht d. dem bösen Vor- satz, przyznaje czyn, ale zaprzecza złego zamiaru.
Dahin, die Vorschrift d. aus- legen, erklären, przepis wy- tłómaczyć, wyjaśnić w ten sposób, es soll d. getrachtet werden, trzeba starać się ażeby....
Dahingestellt (sein lassen), nie wchodzić w co.
Damm, tama, grobla.
Dammerde, w Górn. wierzch nica , wierzchnia warstwa
ziemi na pokładzie kamien- nym.
D a m n i f i c a t, poszkodowany.
Dämonomanie, opętanie.
Dampf, para. D-boot, D- schiff, statek parowy, paro- pływ. D-Jcessel, kocioł pa- rowy. D-maschine, machina parowa. D-messer, paromiar. D - Schiffahrtsgesellschaft , spółka żeglugi parowej.
D a r a n g a b e, 0b- Angeld.
Daraufgabe, ob. Angeld.
Darbieten, 0b. anbieten ; die Gelegenheit bietet sich dar, sposobność się nastręcza.
Darlegen, wyłożyć, przekła- dać, wyjaśniać, objaśniać, mit Gründen d., wykazać dowodnie.
Darlehen, Darleihen sü. pożyczka.
Darlehensvertrag, kon- trakt pożyczki.
Darleiher, wypożyczający, dający pożyczkę, pożycznik.
Darnachachtung, zastoso- wanie się do czego, es wird dem. ... zur D. mitgetheilt,
udziela się, przesyła się
do zastosowania, do stoso- wnego postąpienia.
Darstellung, przedstawie- nie , bildliche I). , obrazowe 10
74
Dar — Def
przedstawienie , obrazowa- nie.
Darthun, wykazać.
Datiren, datować.
Dato, Datowechsel, weksel po dacie (wystawienia).
Datum, I) data, dan; — 2) materyjały, np. die nöthigen Daten verschaffen , dostar- czyć potrzebnych uiateryja- D łów.
Dauer, trwanie, przeciąg cza su, auf welche D., na jakiD czas, die Kerker strafe in der D. von 3 Jahren, kara trzech- D letniego więzienia. D
Daumschraube, kluby, kur ki.
Daz w i schenkunft, 1) wda- nie się; — 2) nadejście wśród D czego.
Debatte, rozprawa.
Debattiren, rozprawiać, to- D czyć, prowadzić rozprawę.
Debet, V) Kupiec, stan długu, D dług.
Debit, rozprzedaż, odbyt. D
Dec an v.Dechant, dziekan. |D
Decken, przykryć , nakryć, zakryć, pokryć, zasłonić,1 zabezpieczyć, np. die Schuld D ist gedeckt, dług jest pokry- ty, ich bin gedeckt, jestem D zabezpieczony (w pretensyi),| um den Abgang m d., dlaj pokrycia defektu (braku), D die Kosten d. , pokryć ko- szta.
Deckung, przykrycie, nakry- D cie, pokrycie, zasłonienie, D
zabezpieczenie, np. D. ha- ben, być pokrytym , zabez- pieczonym, sich zu seiner D. eines fremden Zeugnisses bedienen, zastawiać się cu- dzem świadectwem, D. der Gemeinde-Erfordernisse, po- krycie , opędzenie potrzeb gminnych.
eckungsge schäft, inte- res lub czynność zabezpie- czenia, pokrycia, eckungsurkunde, akt zabezpieczenia. eclaration,oö. Erklärung. eclinatorische Einwen- dungen, zarzuty wyłączające, ecoration, ozdoba orde- rowa, dekoracyja. ecret, dekret, postanowie- nie. Anstellung s-D . , nomi- nacyja, dekret nominacyjny, ecretiren, die Klage, 0b. aufrecht bescheiden. ecursiv, z dołu, d-e Haie, rata z dołu płatna, efekt, brak, defekt, e f e n s i v , odpornie ; d-e Alianz , przymierze odpor- ne.
eferent, Eides-D. , wska- zujący przysięgę, eferiren, 1) donieść, oskar- żać ; — 2) den Eid d., wska- zać, naznaczyć przysięgę, e f i c i e n t, emeryt duchowny. D-tenhaus, dom księży eme- rytów.
eficit, ob. Ausfall. efinitiv, stanowczy, d-es
Def — - Dep
75
Urtheil (Endurtheil), wyrok stanowczy, d-e Besetzung eines Amtes, stanowcze ob- sadzenie urzędu.
Defloration, pozbawienie dziewictwa.
Defraudation, defraudacy- ja, przemycanie (przez ro- gatkę, komorę).
Degradation. v. Degradi- rung, degradacyja, zniżenie stopnia godności, pozbawie- nie stopnia godności (co do duchownych) odświęcenie.
Dejection, eines Besitzers, wyzucie z posiadania.
Delat, strona, której przy- sięgę wskazano.
Delation, der Erbschaft, o- twarcie spadku.
Delegiren, delegować, wy- znaczyć sąd, eine Commis- sion d. , zesłać , wysadzić komisyję.
Deliberatio nsf ri st, 06. Ü~ berlegungsfrist.
Deliberiren, ob.berathschla- gen.
Deli et, przestępstwo, ob. Ver- brechen.
Delinquent, winowajca, zło- czyńca, delinkwent.
Delirium tremens, obłęd opilczy.
D e 1 o g i r e n, Jdn, wyrugować wyrzucić kogo z mieszkania
Demarcation, wytknięcie oznaczenie granic.
Demarcationsamt, urząd
do oznaczenia granic, urząd demarkacyjny. emar ca ti on ślinie, linija graniczna.
emokrat, demokrata, emokratie, ob Volksherr- schaft.
emokratisch, demokraty- czny, gminowładczy. emoliren, zburzyć, znieść, usunąć (budynek). emolirungsrevers, re- wers na zburzenie, emonstration, demon- stracyja.
e m o n s t r a t i v, ob. beispiels- weise.
emonstriren, dowodzić, objaśniać przykładami, e n a t (JDenatus) zmarły, enkmünze, medal pamiąt- kowy.
enksäule. pomnik, posąg, enkschrift, 1) pamiętnik; — 2) memoryjał. e n u n c i a n t, donosiciel, enunciation, doniesienie, litis- D. , ob. Streitverkündi- gung.
enunciren, donieść, zdać kogo.
epartement, departament (część kraju) , wydział (w urządzeniu biurowem). eponent, 1) deponent, ze- znanie czyniący, zeznawa- jący, świadectwo składają- cy, świadek; — 2) 0b Sin- terleger.
76
Dep — Dev
Deponiten, l) zeznawać; — 2) ob. hinterlegen.
D e p o r t a t i o n f. Deportirung, zesłanie, deportacyja.
Deportiren, zsyłać, depor- tować, wysłać w przezna- czone miejsce za karę.
Deportirter, zesłaniec.
Deposit, skład, depozyt, po- kład, rzecz złożona, tudzież miejsce składu.
Depositar, ob. Verivahrer.
Deposit en- Amt, urząd de- pozytowy. D- Gebühr (Zähl- geld) , składowe , depozyto- we. D-Gelder, pieniądze de- pozytowe v. w skład sądo- wy złożone. D-Schein, kwit depozytowy.
Deprecation; ob. Abbitte.
Depuriren, eine Realität von den Lasten, oczyścić z długów realność.
Deputat, ordynaryja (dla u- rzędników), dodatek do pła- cy (np. w drzewie).
Deputation, deputacyja, wy- słannictwo.
Deputirter, deputat, wy- słannik, poseł.
Derelicte, rzecz opuszczo- na, porzucona, bez właści- ciela, opuścizna.
Derivativ, ob. abgeleitet.
D er ogation sclausel, za- strzeżenie derogacyjne (u- chylające, znoszące).
Descendenten, zstępni.
Deserteur, dezerter, zbieg wojskowy.
Desertion, zbiegostwo, de- zercyja.
D e s e r v i t der Advocaten, ob. Honorar.
Detail, szczegół.
D e t a i 1 a u sf ü h r u u g, wywód szczegółowy, wykonanie z wszystkiemi okolicznościa- mi.
Detailbestimmung, ozna- czenie szczegółowe.
Detailh andel, handel cząst- kowy, drobiazgowy.
Detailinstruction, instruk- cyja szczegółowa.
D et ail verkauf , sprzedaż cząstkowa, drobna.
Detention, 1) dzierżenie; — 2) przytrzymanie, areszt.
Det entionshaus, dom wię- zienny, areszt inkwizycyjny.
De te ri o r ati on, nadniszcze- nie, niszczenie, styranie.
D et er min ati o u, rozwaga.
Deutscher Orden, zakon kawalerów niemieckich.
D evin culiren, znieść ostrze- żenie (na papierach obiego- wych).
Devinculirung der Unter- thansoctava , zniesienie ok- tawy, zwolnienie z oktawy.
Devisen, weksle płatne za granicą.
Devolution, 1) eines Rech- tes, przejście prawa; — 2) eines Beneficiums, io Pr. Tcośc. dewolucyja (prawo obsadze- nia beneficyjum w pewnych
Diä
Die
77
razach przez wyższą wła- D dzę duchowną).
Diäten, dzienna płaca, dy- jurne, dyjety.
Diäten k lasse, klasa urzę- du.
Dictiren, 1) dyktować: — D 2) eine Strafe cl., wymie- rzyć v. wyznaczyć karę.
Dicasteriura, władza, dy kasteryja.
Dieb, złodziej.
Diebsbande, banda złodziej- ska.
Diebsgenosse, spólnik kra- dzieży. .
Dieb sli a nd werk, złodziej- stwo.
Diebsschlüssel, 0b. Die- trich.
Diebssprache, gwara zło- dziejska.
Diebstahl, kradzież.
Dienst, służba; in 1). tre- ten, wejść w obowiązek, w służbę, zaciągnąć się w służ- bę (wojskową), pójść w służ- bę; D. anbieten, ofiarować usługę, służby swoje.
Dienst abträglich, szko- dliwy w służbie, z uszczerb- kiem służby.
Dienstalter, dawność, czas służby.
Dienstangelegenheit v Dienstgeschäft, interes służ-' bowy, urzędowy.
Dienstaustritt, wyjście ze służby,
ienstbar, służebny (grunt,, człowiek).
ienstbarkeit, służebność, ob. Servitut.
ienstbeflissen, skory, gorliwy w służbie, służbisty. ienstbote, sługa, dłużący, s-ca.
ienstboten Ordnung, u- rządzenie klasy służących. ienstbucJj, książka służ- bowa.
iensteid, przysięga służ- bowa; hat den D. in meine Hände abgelegt, złożył, wy- konał przysięgę przedemną. i e n s t e i f e r, gorliwość, pil- ność w służbie, ie n stein tritt, objęcie służby.
ien sten tlass ung, odda- lenie ze służby, odprawa, i e n s tfähigkeit, zdolność, zdatność do służby, i e n stfrau,służbodawczyni, pani.
i e n stf reundlich, uprzej- mie, es wird d. ersucht, u- prasza się, wzywa się uprzej- mie.
ienstgang, tryb służby, ienstgeber, służbodawca, pan.
ienstgebrechen, uchy- bienie służbowe, ienstgehalt, zasługi, pła- ca, pensyja.
ienstgeheimni ss, taje- mnica urzędowa, i en st ges ind e, czeladź.
78
Die — Dir
Dienstgratiale, łaskawy chleb.
Dienstherr, służbodawca, pan.
Diens tkathegor i e. klasa, kategoryja służbowa.
Dienstleistung, czynność służbowa, pełnienie służby, służba, posługi, usługa.
Dienstliste, lista służbowa (spis powołanych na przy sięgłych).
Dienstlohn, zasługi.
Dienstlos, bez służby, bez urzędu.
Dienstmann, posługacz.
Dienstmiete, najem usług, roboty.
Dienstordnung, porządek służbowy.
Dienstpflicht,obowiązeksłu żenią, powinność służbowa.
Dienstpragmatik, przepis służbowy, pragmatyka.
Dienstreglement, regula- min służbowy.
Dienstreise, podróż służ- bowa.
Diensttaxe (Karenztaxe), taksa od płacy urzędowej.
Diensttreue, wierność służ- bowa, w służbie.
Dienstverhältnis s, stosu- nek służbowy.
Dien s t Verleihung, nada- nie posady, urzędu.
Dienstverrichtung, spra- wowanie służby.
Pienstvertrag, kontrakt służbowy,
Dienst Verwaltung, zarząd służbowy.
Dienstverwendung, 1) użycie do służby ; — 2) za- chowanie się w służbie.
Dienstzeichen, znak służ- bowy.
Dienstzeit, czas służby.
Dienstzeugnis s, świadec- two służbowe.
Dienstzweig, gałąź służby.
Dietrich, wytrych.
Differenzgeschäft, umo- wa o różnicę kursu.
Diffessionseid, 00. Eid.
Dilatorische Einwendung , ekscepcyja zawieszająca, od- włoczna , zarzut zawiesza- jący, odwłoczny.
Dimmission, uwolnienie ze służby, dymisyja.
Dingen, najmować, gedunge- ner Arbeiter, robotnik na- jęty, najemnik.
Dinglich, d-es Hecht, prawo rzeczowe.
Di ö ces, dyjecezyja.
Diö ce san syn o de, synod dy- jecezalny.
Diplom, dyplom , dyplomat (akt).
Diplomat, dyplomata (bie- gły w rzeczach dyplomacyj- nych lub sprawujący inte- resa dyplomacyjne).
Diplomatisches Corps, ob. Corps.
Direct, prosto, wprost, bez- pośrednio , d-e Steuer, po-
Dir — Dis
79
datek bezpośredni (stały), ob. Steuer.
Direction, dyrekcyja, kie- rownictwo. Eisenbahn - D., Polizei D., dyrekcyja kolei żelaznej, policyi, 0b. t. Lei- tung.
D i r e c ti v e, instrukcyja, wska- zówka.
D i r i m e n t, ob. entscheidend.
Dirne, nierządnica.
Disciplin, karność, karce- nie, porządek.
Disciplinarbehandlung, postępowanie dyscyplinarne, porządkowo-karne.
Disciplinarerkenntniss, orzeczenie porządkowo-kar- ne, dyscyplinarne.
Disciplinargewalt, wła- dza karcenia, karność służ- bowa.
Disciplin arisch, dyscypli- narny , porządkowo - karny, w drodze karcenia , karno- ści służbowej. Jdn discip. behandeln, postąpić z kim drogą porządkowo - karną , dyscyplinarnej ; Jmd wurde d. behandelt, ktoś uległ po stępowaniu porządkowo kar nemu, dyscyplinarnemu.
Disciplinarrath, rada (se nat) porządkowo-karna, dy- scyplinarna.
Disciplin arstatut, statut porządkowo-karny, dyscypli narny.
Disciplinarstrafe, skar- cenie, kara porządkowa
Disciplinarvergehen, przestępstwo porządkowo- karne, dyscyplinarne.
Disciplinarverhandlung, rozprawa porządkowo-kar- na, dyscyplinarna.
Di s ciplinarvorschrift, przepis porządkowo-karny.
D i s c o n t i r e n, w ogóln. odtrą- cać, odrachować, w szczegółu. dyskontować (płacić weksel przed terminem płatności za potrąceniem procentu).
Dis eon to v. Esconto, przed- płata wekslu (zaplata przed terminem płatności z potrą- ceniem pewnego procentu). D. v. E. Bank, bank sku- powy.
Discretionär, zostawiony do woli, np. etwas der d-en Gewalt des Richters über- lassen, pozostawić do woli, do ocenienia sędziego.
Discretionstage^. Respect- tage, dnie uwzględnione, dnie respektowe.
Discussion, roztrząsanie, rozważanie, rozbiór przy_ rozprawach.
Dispensation, dyspensacy- ja, indult, uwolnienie od czego.
Disponibel, rozrządzalny np. majątek, rozporządzal- ny, np. urzędnik.
Disponibilität, rozrządzal- ność, rozporządzalność.
Disponiren, über Geld, roz.
80
Dis — Dri
rządząc, zarządzać pieniądz- mi, majątkiem.
Disposition, dyspozycyja, rozrządzenie , zarządzenie, den Beamten zur D. stellen, oddać urzędnika do rozpo- rządzania.
Dispositio ns fähig, mają- cy prawo rozrządzania.
Dispo sitionsfähigkeit, zdolność rozrządzania.
Dispositionsmaxime, za- sada rozrządzalności.
Dissident, innowierca, róż- nowierca.
Dissimulation, zatajenie (choroby).
Distanz Wechsel, weksel zamiejscowy.
Distrikt, ob. Bezirk.
Distribution, ob. Verkei- lung.
Di urne, ob. Taggeld.
Diurnist, 0b. Tag sehr eiber.
Dividende, dywidenda, zysk do podziału , zysk udziało- wy.
Do cu me nt, ob. Urkunde.
Documentiren, opatrzyć dowodami, udowodnić.
Dolmetsch, tłómacz.
Dolus, 1) zamiar, wina u- myślna; — 2) podstęp.
Domäne, dobra skarbowe narodowe, królewszczyzna.
Domcapitel, kapituła.
Domestikalfond, fundusz krajowo -stanowy.
Domicil, 1) zamieszkanie, siedziba, miejsce zamieszka-
nia; — 2) umiejscowienie (w prawie wekslowem).
Domicilat, wskazany w we- kslu umiejscowionym.
Domicilii* en, zamieszkiwać, być osiadłym.
Domicilii' ter Wechsel, we- ksel umiejscowiony.
Domicilirung, (eines Wech- sels) , umiejscowienie (we- kslu.
Do mi nic al, dworski.
Dominium, 1) zwierzchność gruntowa; — 2) własność.
Donation, ob. Schenkung.
Doppelehe, dwużeństwo.
Dorfgemeinde, 1) gmina wiejska; — 2) gromada.
D o t a J, posagowy. D-system, rząd posagowy (w stosun- kach małżeńskich) ; D-kla- ge, skarga o posag; D-rer- sprechen, przyrzeczenie po- sagu.
Dotation, uposażenie, wy- posażenie.
Dreiglieder ig, troisty, d-ger Instanzenzug , troista instancyja, trzy stopnie in- stancyj.
Drillinge, trojaki, trój ęta.
Dringen, in Jdn, nalegać na kogo, auf etwas d., na- stawać na co.
Dringend, adv pilno, adj. 1) dringende Ursache, przy- czyna nagląca; — 2) d-de Gefahr , niebezpieczeństwo grożące ; — 3) d-der Ter-
Dri — Dyn
81
dacht, mocne podejrzenie, d-de Inzicht, mocny poszlak.
Dritte Person, ob. Person.
Drittura, a, (unmittelbar), bezpośrednio.
Drohung, groźba, gefährliche D., niebezpieczna pogróżka, odgrażanie.
Druck, druk. D-schrift, D- werJc, pisma, dzieła druko- wane, druki.
Duell, ob. Zweikampf.
Duplik, duplika.
Duplikat, duplikat, drugi egzemplarz, drugi okaz.
Duplo, in, w dwóch egzem- plarzach, w dwóch okazach, na dwie ręce.
Durchfahrt, przejazd, prze- wóz.
Durchfuhr, przewóz. D-han- del, handel przewozowy. D-zoll, cło przewozowe, D- güter v. Transite-guter , to- war przewozowy.
Durchführen, 1) Waaren d., przewozić towar; — 2) ei- nen Rechtsstreit d., przepro- wadzić, przewieść spór.
Durchführung eines Rechts- streites, przewód sporu, spra- wy.
Durchgreifend, radykalny, dzielny, energiczny.
Durchlaucht, Euer D., Wa- sza książęca Mość ; Durch- lauchtig, Jaśnie Oświecony.
Durchlaufende Empfänge, w Kas. wpływy przechodnie (nie zmieniające stanu kasy — ile powzięto , tyle wy- dano).
Durchlaufende Post, w Rach. pozycyja pobieżna (przez rachunki przeprowa- dzona).
Durchmarsch, przemarsz, prze eh ód (wojska).
Durchschnitt, 1) przekrój, przecięcie; — 2) średnia ilość, średnia miara, im D- te, średnią miarą.
Durchschnittliches Ein- kommen, średni dochód
Durchschnitt s- Ber ech n ung. średnie obliczenie v. w śre- dniej mierze.
Durchschnittsertrag, dochód średni.
Durchschnittspreis, śre- dnia cena.
Durchsuchung, rewizyja, przeszukanie, przejrzenie, przetrząsanie.
Durchweg, przechód, przej- ście.
Durchwegs, bez wyjątku, w ogólności, zawsze.
Durchzugs gut, ob. Durch- fuhr.
Dürftigkeit, niedostatek.
Dynastie, dynästyja, rodzi- na panująca.
11
82
Bed — Bef
E.
Ebenbürtig. 1) rodzony (brat); — 2) równorodny, równego rodu.
Echt, 1) prawdziwy, istotny; — 2) niewadliwy, np. e-r Besitz, posiadanie niewadli we, godziwe.
Echtheit, prawdziwość, isto- tność; E. der Urkunde, pra wdziwość dokumentu.
Edict, edykt, wezwanie przez pisma publiczne.
Edic talauffor derung v. Ed 'i 'ctal 'Vorladung, wezwanie, zapozwanie edyktalne (przez pisma publiczne).
Edictalverfahr en, postę- powanie edyktalne.
Editionspflicht, obowią- zek wydania rzeczy.
Effect, skutek.
Effecten, 1) ruchomości, sprzęty; — 2) papiery o- biegowe.
Effectiv. rzeczywisty, isto- tny.
Effectuiren, ob. Vollziehen.
E h e , małżeństwo , Civil E., m. cywilne; obligatorische Civil E. , m. cywilne obo- wiązkowe; eventuelle v. Noth- civil E. , m. cywilne z ko- nieczności, z potrzeby; clan- destine E., m. potajemne; consumirte E., m. spełnio-
ne; convalidirte E., m. uwa- żnione-, gemischte E. (Misch- ehe), m. mieszane; Gewis- sensehe, m. wedle sumie- nia ; morganatische E. (Ehe zur linken Hand — ins Blut aber nicht ins Gut), m. salickie , na lewą rękę; präsumirte E., m. domnie- mane; E. durch Procura- tion, m. przez zastępcę za- warte; E. auf dem Todten- bette , m. na łożu śmiertel- nem zawarte ; unstandes- mässige E. (Missheirath, dis- paragium), m. nierówne, nie według stanu zawarte ; ver- meinte E. (putative, Schein E.), m. dobrej wiary, rze- kome ; wilde E., pożycie na wiarę, ob. Concubinat; zwei- fache E., dwużeństwo.
Eheaufgebot, zapowiedź, ogłoszenie małżeństwa.
ELe band, związek, węzeł małżeński.
Ehebrecher, cudzołożnik.
Ehebruch, cudzołoztwo, ein- facher E., c. jednostronne, doppelter E., c. obustronne, qualificirter E. , c. kwalifi- kowane.
Ehecontract v. Ehevertrag, umowa małżeńska, kontrakt małżeński.
Ehe — Eic
83
Ehe erki ärung, feierliche E., uroczyste zezwolenie na małżeństwo.
Ehegemeinschaft, spól- ność małżeńska.
Ehegericht, sąd małżeński.
Ehegesetz, ustawa małżeń- ska.
Ehehin derniss, przeszko- da do małżeństwa, trennen- des E., p. zrywająca, p. ważności; verbietendes E., p. tamująca, zakaz zawar- cia małżeństwa; auflösbares (dispensables), p. usuwalna; unauflösbares, nieusuwalna.
Ehelich, prawy, ślubny, e-e Kinder, dzieci ślubne, pra- wego łoża, prawe.
Ehelichen, pobrać się, oże- nić się, pójść za mąż.
Ehelos, bezżenny.
Ehelosigkeit, bezżenność.
Ehepacten, umowa małżeń- ska co do majątku, kontrakt przedślubny, intercyza.
E h e p f 1 i c h t, powinność mał- żeńska.
Eheregister, akta v. księgi małżeńskie.
Ehescheidung, rozdział małżonków, separacyj1».
Ehestand, stan małżeński, małżeństwo.
Ehetrauung, ślub, pobłogo- sławienie małżeństwa.
Ehetrennung, rozwód.
Eheungiltigkeits- Erklä- rung, uznanie nieważności małżeństwa.
Eheverbot, zakaz zawarcia małżeństwa.
Ehe Verkündigung, ob. E- heaufgebot.
Eheversprechen v. Ehe- verlöbniss , zaręczyny , zrę- kowiny.
Eheweib, małżonka.
Ehewerber, oblubieniec, na- rzeczony
Ehrenacceptation, oö. Ac- ceptation.
Ehrenamt, urząd honorowy, bezpłatny.
Ehre nbel e id igun g, obelga.
Ehrenbürger, obywatel ho- norowy.
Eh'r en fi a gge, bandera ho- norowa.
Ehrengeld, Ehrensold v. Ho- norar , czesne (adwokatów, profesorów, doktorów).
Ehrenmitglied, członek honorowy.
Ehrenrechte prawo hono- rowe.
Ehrenrührig, obelżywy , krzywdzący sławę, uwłacza- jący czci.
Ehren zahlung, zapłata przez wyręczenie.
Ehrenzeichen, oznaka, o- zdoba honorowa.
Ehrfurcht, cześć, uszano- wanie.
Ehrlos, bezczesny, bez czci, bezecny.
Ehrlosigkeit, bezcześć.
Eichamt (Eich u ngsa mt) , u- rząd miar i wag.
84
Eic - Eid
E i c h b e a ni t e, urzędnik mia- ro wy.
Eichen, porównać, sprawdzać miarę i wagę.
Eichordnung, porządek sprawdzania miar i wag.
Eichung, porównanie, spra- wdzanie miary i wagi.
Eichungscommissiou, komisyja miar i wag.
Eichungsnormale, wzory miar i wag.
Ei chwesen (Eichungswe- sen) , sprawdzanie miar i wag.
Eid, przysięga; Versicherungs E (Betheuerungs) — Verspre- chungs E., pr. stwierdzają- ca — przyrzekająca; frei- E williger — notwendiger — verabredeter E., pr. dobro- E wolna — nakazana (z urzę- du) — umowna; Haupt (Schieds) E., pr. stanowcza; Erfilllungs E., pr. uzupeł- E niająca; Schätzungs E., pr. szacunkowa, na ilość; Of- E fenbarungs (Manifestation E. , eidliche Angabe) , pr. E wyjawienia; Armuthseid, pr. na ubóstwo ; Diffessionseid, E pr. nieprzyznania pisma; angebotener- E. , pr. ofiaro- E wana ; aufgetragener (zuge- E schobener) E. , pr. wskaza- na; zurückschiebbarer E., pr. odkazalna; Wahrheits E., pr. na prawdę (des Wis-E sens, pr. na wiadomość, des Nichtwissens, pr. na nie wia-
domość); Glaubens E., pr. mniemania; Reinigungseid, pr, oczyszczająca; einen E. ablegen, wykonać, złożyć przysięgę, przysiądz; denE. anbieten, ofiarować przysię- gę ; den E. abnehmen, przy- sięgę odebrać ; den E. auf- tragen v. zuschieben, wskazać przysięgę; den E. zurück- schieben, przysięgę odkażać, zdać; einen reinen E. schwö- ren, przysięgać szczerze, rzetelnie; einen E. erlassen, odpuścić przysięgę.
idbrüchig, łamiący, naru- szający przysięgę, wiaroło- mny.
i de sabl eg u ng, wykonanie, złożenie przysięgi.
idesablehnung, nieprzy- jęcie przysięgi, odrzucenie, odmówienie wykonania przy- sięgi.
i des anbietung, ofiarowa- nie przysięgi.
idesantretung, zgłosze- nie się do przysięgi.
idesbruch, złamanie, na- ruszenie przysięgi.
idesfähig, zdolny do przy- sięgi.
i d e s f o r m e 1, rota przysięgi.
i desp flicht, unter E., pod obowiązkiem przysięgi, Jdn in E. nehmen, obowiązać kogo przysięgą.
idesstatt, an E., zamiast przysięgi; eidesstättiges Be- kenntnisse wyjawienie ze sku-
Eid — Ein
85
tkiem przysięgi (z podpisem w miejsce przysięgi). Eidesurkunde, akt (wyko- nanej) przysięgi. Eidlich, pod przysięgą, ; ei ne e-e Angade, Angelobimg, oświadczenie, zaręczenie pod przysięgą, etwas e. erhärten stwierdzić co przysięgą. Eigen, 1) własny (do kogo należący) , sich etw. e. ma- chen, przywłaszczyć, przy- swoić sobie co; — 2) eige- ner Wechsel, weksel osobi- sty. Eigen berechtigt, własno-
wolny, własnowładny. Eigenberechtigung, wła- snowolność, własnowładność. Eigenhändig, własnoręcz- nie. Eigenlöhner, w Górn, ko- pacz. Eigenmacht, samowola, sa-
mowolność. Eigenmächtig, samowolnie. Eigennutz, chciwość (zysku),
interes (własny), prywata. Eigennützig handeln, dzia- łać interesownie , w wido- kach osobistych. Eigens, umyślnie, szczegól- nie, wyraźnie, es ist ihm e. aufgetragen worden, wyra- źnie mu to nakazano, szcze- gólnie mu to polecono. Eigenschaf t, przymiot, wła- sność. Eigenschaftstabelle, 0b. Qualificationstabelle,
Eigenthum (podmiot, i przedm.), własność; (przed- miot.) właścizna ; beschränk- tes — unbeschränktes E. , w. ograniczona — nieogra- niczona; volles — getheiltes E., w. zupełna — podzie- lona; Ober — Nutzungs E., w. główna — użytkowa; Miteigenthum, wspólna; Gei- steseigenthum, w. umysłowa; belehntes E. , własność len- na.
Eigenthüm er, właściciel.
Eigenthümlich, 1) właści- wy; — 2) własny; die Sa- che hat e-e Merkmale, rzecz ma właściwe cechy; das Haus gehört ihm e., dom jest jego własny.
E i g e n t h ü m 1 i c h k e i t, wła- ściwość.
E igen th um sk lagę, skarga o własność.
Eigentumsrecht, prawo własności, właśnictwo. gentlich, właściwie.
Eignen sich, zu v. für etivas, 1) być zdatnym, nadawać się do czego; — 2) stano- wić, die That e-t sich zum Verbrechen, czyn ten stano- wi zbrodnię.
Eilbote, goniec.
Eilgut, przesyłka pospieszna.
Eilwagen, szybkowóz.
Eilzug, pociąg pospieszny.
Einantworten, przyznać, przysądzić, Jdm die Verlas- senschaft e., przyznać komu
86
Ein
spadek (sądownie), eine For- derung e., przysądzić nale- żytość (drogą egzekucyi). Einantwortung, przyzna- nie (spadku), przysądzenie (należytości drogą egzeku- cyi).
Einan twortungsdekret, dekret przyznania spadku, dekret przysądzający na- leżytość (drogą egzeku- cyi)-
Einbändige Geschwister, dzieci przyrodnie, ob. t. bän- dig.
Einbegleitungsbericht, raport z opiniją, konkomi- tatywa.
Einbegreifen, włączyć w co, umieścić w czem, die ganze Forderung, die alte Schuld
einbegriffen, beträgt cala
należytość, mieszcząc w niej i dawny dług, wynosi
Einbegriff, włączenie w co, umieszczenie w czem, mit E. der Kosten, łącznie v. razem z kosztami.
Einbekennen, 1) przyznać, — 2) wyjawić; eine Schuld e., przyznać dług ; den Er- trag e., wyjawić dochód.
Ein bekenn tniss, wykaza nie, wyjawienie, fasyja.
Einberufen, wezwać, powo łać, zwoływać.
Einberufungsedikt, e- dykt zwoławczy, powołują
cy.
Einbeziehen, włączyć, po- liczyć w co; die Kosten nicht einbezogen, bez włączenia v. nie licząc kosztów.
Einbrechen, włamać się, dostać się gwałtownie, die Diebe sind eingebrochen , złodzieje włamali się, dobyli się, wkradli się przemocą.
Einbringen, 1) podawać, wnosić, eine Klage, ein Ge- such bei Gericht e., skargę, prośbę do sądu podać v. wnieść; — 2) ściągać, egze- kwować, eine Forderung e., ściągnąć należytość; — 3) dostawić, dostarczyć, einen Verbrecher e., dostawić zbro- dniarza; — 4) przynosić w zysku, dochód czynić, das Gut bringt soviel jähr- lich ein, wieś rocznie tyle przynosi dochodu.
Einbringt ich, uiszczalny, pewny, wypłacał ny, e-e For- derung, wierzytelność uisz- czalna.
Einbringlichkeit, uisz- czalność, pewność, wypła- calność.
Einbringung, zur E. der Forderung, celem ściągnie- nia, wyegzekwowania nale- żytości, na satysfakcyją na- leżytości.
Einbruch, wtargnięcie gwał- towne, Diebstahl mittelst E., kradzież z włamaniem.
Einbürgern, Jdn, nadać ko- mu obywatelstwo; sich e.,
Ein
87
(co do miast) przyjąć oby- watelstwo miejskie ; (co do kraju) osiedlić się.
Einbürgerung, nadanie o- bywatelstwa, inkolat.
Eincassiren, odbierać pie- niądze, powziąć do kasy, einen Wechsel e. , odebrać walutę wekslową.
Eindrängen, sich, wdzierać się, sich in ein Amt e., we- drzeć się, wkręcić się na u- rząd.
Eindringen, wtargnąć , najść.
Eindringliche, eindringend, usilny ; e-e Vorstellung , u- silne przedstawienie; e-er Verstand, przenikliwy ro- zum ; e-e Hede , mowa do- bitna.
Einfach, 1) pojedynczy; ein- fache Gebühr, opłata poje- dyncza; — 2) prosty, e-e Uebertretung , proste prze- stępstwo; die Sache ist ein- fach, rzecz prosta.
EinfaLren, 1) w Góm. in die Grube e. , spuścić się, wejść do kopalni ; — 2) w Żegl. zawinąć do portu.
Einf ahrer, w Góm. wjezdnik.
Einfall, gewaltsamer E. in fremdes Gut, najście na cu- dzą własność, najazd.
Einfinden, sich vor Ger ich t, stawić się w sądzie, stanąć przed sądem.
Einfordern, eine Zahlung, wymagać zapłaty, dopomi-
nać się o zapłatę, Steuern e., wybierać podatki.
Einfrieden, ogrodzić, ob- wieść; otoczyć (rowem, pło- tem i t. p.).
Einfriedung, ogrodzenie, otoczenie np. rowem, oko- pami.
Einfuhr, przywóz, bei E. einer Waare, przy wprowa- dzeniu towaru.
Einführen, 1) ein Gesetz e. zaprowadzić ustawę; — 2) Jdn in den Besitz e., w wią- zać, wprowadzić kogo w po- siadanie, intromitować, Jdn in ein Amt e., wprowadzić kogo w urzędowanie , die Waare e. , wprowadzać to- war.
Einfuhrsgeschäft., 0h. Im- portgeschäft.
Einfuhrgut, towar przy- wozowy.
Einfuhrhandel, handel przywozowy.
Einfuhrschein, karta przy- wozu.
Einführung, wprowadzanie, in den Besitz, wprowadzenie w posiadanie , wwiązanie, intromisyja, E. eines Geset- zes, wprowadzenie ustawy. E-gs- Gesetz, Patent, Verord- nung, ustawa wprowadcza.
Einfuhrverbot, zakaz przy- wozu.
Einfuhrzoll, cło wchodowe.
Eingabe, podanie.
Eingang, 1) wchód, wejście,
88
Ein
den Zoll beim E. der Waa- re entrichten, cło przy wcho- dzie towaru opłacić; — 2) wstęp, im E. auseinander- setzen , na wstępie wyłu- szczyć.
Eingangsgut, towar przy- wozowy.
Eingangssatz, wstęp, rzecz wstępna, ustęp początkowy.
Eingangszoll, cło wchodo we.
Ein gealtert, zastarzały, e-\ Trunkenheit, nałogowe pi- jaństwo.
Eingebrachtes, wniosek (żonin), 0b. Ulata etinvecta.
Einge bor ner,' rodak , kra- jowiec.
Eingehen, 1) auf etw., przy- stać na co; — 2) einen Ver- trag e., wejść w umowę, za- wrzeć umowę; — 3) eine Bedingung e., zgodzić się na warunek, przyjąć waru- nek; — 4) ein Geschäft e., wdać się w interes; — 5) ein Gewerbe, eine Wirt- schaft geht ein, rzemiosło, gospodarstwo ustaje, upada; — 6) das Geld geht in die Kasse ein, pieniądze wpły- wają do kasy ; — 7) in die Sache e. , wejść w rzecz, rozpatrzyć się w rzeczy.
Eingekauft, e-e Bauern- gründe , zakupne grunta chłopskie.
Eingesessen, 0b. ansässig. I
Eingeständniss, przyzna- nie.
Eingestehen, wyznać, przy- znać się, das Verbrechen e., przyznać się do zbrodni.
Eingreifen, in Jds Hechte e., naruszać cudze prawa, wdzierać się w cudze pra- wa, targnąć się na cudze prawa.
Eingreifend, e-e Massregel, środek dzielny, silny, e-e Strafe, kara dotkliwa.
Eingriff, in fremdes Eigen- thum , naruszenie cudzej własności, targnięcie się na cudzą własność.
Einhalt, wstrzymanie, za- trzymanie, zastanowienie, E. thuiii tamę położyć, prze- szkodzić.
Einhalten, 1) mit der Aus- zahlung e., z włóczyć, wstrzy- mywać wypłatę; — 2) die Bedingung e., dotrzymać wa- runku, die Friste., dotrzy- mać, dopilnować terminu, die Frist der Zahlung e., uiścić się na terminie; — 3) den Voranschlag e., trzymać się budżetu, preliminarza.
Einhändigen, doręczyć, wręczyć.
Einh ändigungsschein, dowód doręczenia.
E i n h e b e n, eine Gebühr, po- bierać, ściągać należytość.
Einhebung p. Einbringung,
pobór, nie.
ściągnienie, odbiera-
Ein
89
Einheimisch, krajowy, do mowy, swojski, tubylec, tu- tejszy.
Einheit, jedność.
Einheitlich, jednolity (np. państwo).
Einhellig, zgodnie, jedno- myślnie, jednogłośnie.
Einholen, 1) ein Gutachten, zasięgnąć zdania; — 2) einen liath e., poradzić się; — 3) eine Bewilligung e. , starać się o zezwolenie; — 4) einen Flüchtling e., ująć zbiega.
Einig, zgodny, e. sein, zg? dzać się, über einen Handel e. werden, ugodzić się, do- bić targu.
Einkauf, wkupno, zakupno.
Einkaufsgeld, wkupne.
Einkerkern, uwięzić, osa- dzić w więzieniu.
Einkerkerung, osadzenie w więzieniu.
Einkindschaft, zrównanie dzieci (pod względem dzie- dziczenia).
Einklagen, sein Hecht, do- chodzić sądownie prawa swe- go, den zugefügten Schaden e. , poszukiwać sądownie szkody.
Einklang, zgodność, im E-e, zgodnie.
Einkleidung, einer Nonne obłóczyny.
Einkommen, um etwas e., prosić o co, um eine Stelle e., podać się na posadę, u- biegać się o posadę.
Einkommen, sb. dochód.
Einkommensteuer, poda- tek od przychodu, podatek dochodowy.
E i n k ö m m 1 i n g, ob. Ankömm- ling.
Einkünfte, dochód.
Einlage, l) w Pr. handl. wkład; E. der Firma, wy- kaz firmy handlowej; — 2) w grach stawka ; — 3) wy- kaz hipoteczny , np. diese Realität hat eine bücherli- che F., realność ta ma swój wykaz hipoteczny, hat keine F., nie jest znana w hipo- tece.
Einlagsbogen, 1) lista wkładek ; — 2) arkusz do- datkowy (np. w podaniach).
Ei ni ag s sc h ei n, 1) świadec- two wkładkowe (w stowa- rzyszeniu); — 2) kartka lo- teryjna.
Einlangen, eingelangt, po- dano (do dziennika), nade- szło.
Einlassen, sich in einen Streit, wdać się w spór (li- tem contestare); Einlassung in einen Streit, wdanie się w spór; sieli auf ein Geschäft einlassen, wdać się w inte- res.
Einlaufen, 1) nadejść, wpły- nąć; — 2) ein eingelaufener Wechsel, weksel nadesłany.
Einlegen, 1) złożyć, włożyć w co, die Originalien bei der Inrotulirung der Akten 12
90
Ein
e., złożyć, załączyć pierwo- pisma przy spisie aktów; — 2) die Berufung e. , odwo- łać się; — 3) Soldaten e., wprowadzić załogę.
Einleiten, rozrządzić, roz- począć, ein Strafverfahren e., wytoczyć, rozpocząć, za rządzić postępowanie kar- ne , einen Rechtsstreit e. rozpocząć sprawę, wprowa dzić rzecz na drogę sądo wą, es ist das Notlüge ein zuleiten , co należy zarżą dzić v. przedsięwziąć.
Einleitung, des Strafe er fahrens, wytoczenie, rozpo- częcie, zarządzenie postę- powania karnego.
Einliefern, dostawić, wnieść, Geld in die Kasse e., wnieść pieniądze do kasy, einen Verbrecher e., dostawić zbro- dniarza.
Einlogirung, umieszczenie.
Einlösen, wykupić (np. za- staw) , ściągnąć do kasy. einen Wechsel e., zapłacić weksel.
Einlöser, w Górn. wykupnik (urzędnik zajmujący się wy kupem złota lub srebra wy- tworzonego).
Einlösungsamt, urząd wy- kupniczy.
Einlösungs recht, prawo wykupna v. wykupu.
Einlösungsschein, bilet wykupny, wymienny.
Einmahnen, upomnieć się,
eine Schuld gerichtlich e., pozwać o dług.
Einmaischung, zacier.
Einmengen v. einmischen, wmieszać się.
Einmengung, v. Einmi- schung, wmieszanie się do czego.
Einmiethen, ob. miethen.
Einmüthig, jednomyślnie.
Einnahme, 1) pobór, po- bieranie podatków; — 2) dochód, przychód; — 3) wzięcie, zdobycie (miejsca, twierdzy).
Einnahmebuch, księga przychodów.
Einnahmsgebühr, należy- tość do poboru.
Einnahmskasse, kasa po- borowa.
Einnehmer, poborca.
E i n p f a r r e n, do parani przy- łączyć; der Eingepfarr te, parafijanin.
Einquartiren, kwaterować, wstawiać żołnierzy, wyzna- czyć leże.
Einquartirung, kwateru- nek, wstawienie żołnierzy, danie leży. E-sbillet, palet kwaterniczy, wstawienniczy.
Einrathen, doradzać.
Einrathen, sb. doradzanie, auf E. des Ministeriums, po wysłuchaniu rady mini- strów, über E. des Vormun- des, na przedstawienie opie- kuna.
Einräumen, 1) ein Befug-
Ein
91
niss, dać upoważnienie, u- poważnić; — 2) die Hypo- thek e. , zezwolić na hipo- tekę, das Becht e., przyznać prawo, die Servitut e., do- zwolić służebności ; — 3) ein Vorrecht e., odstąpić pierwszeństwa.
Einrechnen, wrachować , wliczyć w co.
Einrechnung, wrachowa- nie, wliczenie , E. in den Erbtheil, wliczenie w sche- dę, E. in den Pflichttheil, policzenie na zachowek.
Einrede (auf die Klage), 1) obrona, odpór, odpowiedź (na pozew); — 2) ob. Ein- wendung.
Einreichungs- Protokoll, dziennik podawczy.
Einreihen, umieścić, zamie- ścić, wliczyć, unter die Bür- ger e., zamieścić w rzędzie obywateli , ins Militär c wziąć, oddać do wojska.
Einrichtung, urządzenie.
Einrichtungsstücke, sprzęty.
Einrollen, zapisać na re- kruta.
Einrücken, 1) eliv. in eine Zeitung, umieścić co w ga- zecie; — 2) zur Truppe c, stawić się do szeregu.
Einrück ung zur Truppe, stawienie się do szeregu.
Einrückungsgebühr, na- leżytość za umieszczenie w gazecie.
Einsam, osobny, odosobnio- ny, samotny, e-e Absperung, areszt samotny.
Einschalten, ob. Einrücken.
Einschärfen, przykazać su- rowo, mocno zalecić.
Einschiffen, 1) wpłynąć o- krętem; — 2) włożyć na o- kręt (towar), sich e., wsiąść na okręt.
Einschiffen, sb. ładowanie na okręt.
Einschlägig, styczność, związek mający, die e-gen Behörden, właściwe władze, e-e Vorschriften, przepisy odnośne, odpowiedne.
Einschleichen, sich in den Besitz, wkradać się w po- siadanie, es haben sich viele Missbräuche eingeschlichen, wiele się nadużyć wkradło, wśliznęło, wcisnęło, der Dieb hat sich eingeschlichen, zło- dziej się zakradł.
Einschliessen, 1) die Be- lege, załączyć dowody; — 2) eine Stadt e., opasać, ob- saczyć miasto wojskiem, die Ortschaft ist im Zollgebiete eingeschlossen, ta wieś mie- ści się w obwodzie cłowym.
Einschliesslich v. mit Ein- schluss, włącznie.
Ein schluss, im E. ein- schlussweise, w załączeniu.
Einschränkung der per- sönlichen Freiheit, ścieśnie- nie v. ograniczenie osobistej
92
Ein
wolności, ohne E. bez ogra niczenia.
Einschreibbuch, księgi wpisu, wpisowa.
Einschreibegeld v. Ein schreibgebühr, wpisowe, o płata od wpisu.
Einschreiten, 1) ämtlich, działać z urzędu; — 2) bittlich e.y wnieść prośbę; — 3) für Jdn e., wstawić się za kim, zastąpić kogo w czem, dzia- łać w jego imieniu, in einer Rechtssache e., wmieszać się wuijść do sporu ; — 4) urn ein Amt, einen Dienst e., starać się o urząd, o służbę
Einschwärzen, sich e., wkra- dać , przekradać się , eine Waare e., przemycać towar.
Einsehen, wejrzeć, wg] dać, die Akten e., przejrzeć akta.
Einseitig, jednostronny, e. verbindlicher Vertrag, kon- trakt jednostronnie obowią- zujący , e-ge Geschwister dzieci przyrodne.
Einsetzen, 1) einen Erben, ustanowić dziedzica, Jdn mm Aufseher, mm Erben e., ustanowić kogo dozorcą, dziedzicem; — 2) Jdn wie- der in sein Eigenthum, in den vorigen Stand e., przy- wrócić kogo do własności, do pierwotnego stanu.
Einsetzung in den vorigen Stand, restytucyja, przywró- cenie do pierwotnego stanu.
Einsicht, der Originalien, przejrzenie, przegląd pier- wopisów v. oryginałów, zur allgemeinen E., każdemu do przejrzenia, gegen Frei- lassung der Abschrift und E., dozwalając przejrzeć (akta) i robić (z nich) od- pisy.
Einsprache v. Einspruch, opozycyja, sprzeciwienie się, protestacyja , E. erheben , sprzeciwiać się, protestować, E. bei der Ehe, tamowanie małżeństwa.
Einstandsr echt, ob. Nähe- recht, Vorkaufsrecht.
Einstehen, für Jdn v. etw.,
1) ręczyć .za kogo, za co; —
2) obstawać za kim , za czem.
Einstellen, 1) zaniechać, die Voruntersuchung e. , za- niechać śledztwa ; — 2) wstrzymać, zawiesić, das Erscheinen einer Druck- schrift e., zawiesić, wstrzy- mać wydawanie pisma, die Zahlungen e., wstrzymać, zawiesić wypłaty, nie pła- cić; — 3) etw. in die Rech- nung e. , wpisać co do r$* chunku; — 4) sich e., sta- wić się.
Einstellung, wstrzymanie, zawieszenie , zaniechanie , auf die E. des Erscheinens einer Druckschrift erkennen, orzec zawieszenie v. wstrzy- manie pisma.
Ein
93
Einstellungsbeschluss, uchwała zaniechania (śledź twa). Einstimmen, zgadzać się,
przystawać na eo. Einstimmig, jednogłośnie, jednomyślnie, jednozgodnie. Einstimmigkeit, jedno- myślność, jednozgodność. Eintheilung, podział. Eintrag, ujma, szkoda, krzy wda, Jdm E. thun, o szko dę kogo przyprawić, uszczer bek przynieść, sprawić. Eintragen, 1) wnieść, wpi- sać, wciągnąć; — 2) przy- nosić dochód, in die öffent- lichen Bücher e. , wpisać , wciągnąć do ksiąg hipote- cznych, intabulować, die Rechtssache in die Rolle, den Register e., wpisać spra- wę na wokandę, do reje- stru. Eintragung, wniesienie, wpisanie, wciągnienie, E-s- gebühr, wpisowe ; grundbü- cherliche E., wpisanie, wnie sienie, wciągnienie do ksiąg hipotecznych. Eintreffen, 1) in einen Ort, przybyć dokąd; — 2) die Bedingung ist eingetroffen warunek nastąpił, spełnił się, ziścił się. Eintreiben, Abgaben, Schul- den, eine Geldstrafe, ścią- gnąć, egzekwować podatki, długi, karę pieniężną. Eintreten, 1) in Jds Rech-
te, wstąpić w czyje prawa, ins Amt e., wstąpić w urzę- dowanie, rozpocząć zawód urzędniczy; — 2) die Be- dingung ist eingetreten, wa- runek nastąpił, spełnił się, ziścił się; — 3) er ist in das.... Jahr eingetreten, roz- począł rok...; — 4) das Straf- verfahren hat einzutreten, postępowanie karne ma być przedsięwzięte. E i n t r i t t, wchód, wstęp, przystęp , E. der Waaren, wchód towarów. Eintrittsgeld, wstępne. Einverleiben, 1) wcielić; — 2) in die öffentlichen Bu- cher e.y zapisać y. wciągnąć do ksiąg hipotecznych, za- intabulować, zahipotekować. Einverleibung, 1) wciele- nie; — 2) wpisanie do ksiąg hipotecznych, zahipoteko- wanie, zaintabulowanie. Einverleibungsclausel,
klauzula hipoteczna. Einverleib u ngsgeb ii hr, należytość v. opłata od za- intabulowania, wpisowe. Einvernehmen, przesłu- chać. Einvernehmen, sb. ^zgo- dność , porozumienie , znie- sienie się; — 2) przesłu- chanie, np. das Justizmini- sterium hat im E. mit dem Finanzm in ister ium verord- net, ministerstwo sprawie- dliwości po zniesieniu się
94
Ein — Eis
z ministerstwem skurbu roz- porządziło, E. der Zeugen, przesłuchanie świadków.
Einverständlich mit Jdm, w zmowie, w porozumieniu z kim.
Einverständniss, zgoda, porozumienie się.
Einverstehe n,sich mit Jdm, porozumieć się z kim.
Einwanderer, wchodźca, przybysz.
Einwandern, przybyć do kraju, przywędrować.
Einweihung, poświęcenie.
Einweisen Jdn in ein Amt, wprowadzić kogo na urząd, in die Güter, wprowadzić kogo do dóbr, wwiązać w dobra, intromitować.
Einwenden, czynić zarzut, zarzucać komu lub przeciw czemu.
Einwendung, zarzut, eks- cepcyja, E. des nicht zuge- zählten Geldes, zarzut nie wyliczonej sumy; E. der Theilung und Vorauslüage, zarzut podziału długu i pierwszeństwa w zapozwa- niu.
Einwilligen, zezwolić, przy- zwolić, przystać na co.
Einwilligung, zezwolenie, przyzwolenie, przystanie na co.
Einwirken, auf Jdn, auf etwas, wpłynąć na kogo lub na co.
Einwohner, mieszkaniec.
Ę i n w u r f, zarzut. Einwerfen, zarzucać komu co.
Einzeln, pojedynczo, z oso- bna, die Vollmacht ist von jeder e-en Partei zu unter- schreiben , pełnomocnictwo podpisane być winno przez każdą z osobna stronę. Ins E-ne eingehen , zapuszczać się w szczegóły.
Einzelnbestimmung, u- stanowienie pojedyncze, szczegółowe, osobne.
Einzelnhaft, areszt osobny, odosobniony.
Einzelngeri cht, sąd poje- dynczy, (niekolegijalny).
Einzelnrichter, sędzia sa- moistny.
Einziehen, 1) Jds Vermö- gen, zabrać na skarb, skon- fiskować czyj majątek, eine Verlassenschaft vom Staate als erblos e., zająć na skarb spadek bezdziedziczny v. o- puściały; — 2) ściągnąć, Kassenanweisungen e., ścią- gnąć asygnacyje kasowe; — 3) in eine Wohnung e., wprowadzić się do mieszka- nia; — 4) einen Dieb e., poimać, pochwycić złodzie- ja; — 5) Nachrichten e., powziąć wiadomości.
Eisenbahn, droga v. kolej żelazna.
E i s e n b a h n-Betrieb, ob. Be- trieb, E- Unternehmung, ob. Unternehmung , E- Verkehr, ob. Verhehr.
Eis
Emp
95
Eisenbergwerk (Eisen- bruch), kopalnia żelaza.
Eisenerz, ruda żelazna.
Eisenhammer, kuźnica, ha- mernia.
Eisernvieh, inwentarz że- lazny żywy; E-vertrag, pacht żelazny.
Elementarschaden, klę- ska żywiołowa, elementarna.
Elenchus, spis, rejestr. Ex- pedits-E. , elench (arkusz ekspedycyjny).
Eliminirung einer Summe. wyłączenie, usunięcie, wy- rzucenie sumy.
Eltern, rodzice.
Elternlos, sierota, sierocy.
Elter ntheil, jedno z rodzi- ców, rodzic lub rodzica.
Elusion des Gesetzes, obej- ście prawa.
Emancipation, wyswobo- dzenie, usamowolnienie (z niewoli, poddaństwa); E. aus der väterlichen Gewalt, 0b. Entlassung.
Emballage, opakowanie.
Embargo, ambargo , areszt położony na okręt lub to- war okrętowy, zamknięcie portu.
Embarquement, ob. Ein- schiffen.
Embryo, embryon, zarodek, zapłodek.
Emerit v. Emeritirter , wy- służony.
Emigrant, wychodźca, wy- chodzień, emigrant.
Eminente Majorität der Stimmen, przeważna więk- szość głosów.
Eminenz, wysokość.
Emissär, wysłaniec, nasła- niec, eraisaryjusz.
Emission, der Banknoten, puszczenie w obieg bank- notów.
E molumente, korzyści, emo- lumenta.
Empfang, odebranie, otrzy- manie, przyjęcie; w Bach. wpływ, percepta; in E. neh- men, odebrać, przyjąć.
Empfangbar, przyjmował- by.
Rmpftin gs-Bestatfigung , E- Becepisse , E - Schein , po- świadczenie odbioru.
Empfangsjournal, dzien- nik odbiorczy.
Empfangspost, pozycyja wpływu.
Empfangsurkunde, 1) do- wód odebrania; 2) w Bach. dowód wpływu.
Empfangs vor Schreibung, ob. Vor Schreibung.
Empfangen, 1) otrzymać, odebrać; — 2) przyjąć; — 3) począć, zajść w ciążę.
Empfänger, odbiorca.
Empfangnahme, der Waa- re, wzięcie towaru.
Empfängniss, poczęcie.
Empfehlungs- Brief, E- Schreiben, list polecający, pismo przyczynne.
96
Emp — Ent
Empfindlicher Nacktheit szkoda dotkliwa.
Emphyteusis, emfiteuza.
Emphyteut, emfiteuta.
Emphyteu tischer Vertrag kontrakt emfiteutyczny.
Empören, podburzać, roko- szyć, buntować, rokoszować.
Empören sich , powstawać rokoszyć się, bunt podnieść buntować się.
Empörer, powstaniec, roko- szanin, buntownik.
Empörung, powstanie, i kosz, zaburzenie.
E n d- w złożonych końcowy, o- stateczny , np. E- Ausweis, wykaz ostateczny, E- Ent- scheidung , stanowcze roz- strzygnienie, Endzweck, cel ostateczny.
Endemisch, swojski, krajo- wy, endemiczny.
Endflächenm assstab, miara końcowa.
E n d g i 1 1 i g, stanowczy.
Endgiltiger Vergleich, ugo- da stanowcza.
Endlich, in e-er Erledigung, załatwiając ostatecznie.
Endossiren, ob. indossiren.
Endurtheil, wyrok stanow- czy (w przeciwstawieniu do Beiurtheil, wyroku przed- stanowczego). Engagement, przyjęcie o- bowiązku, służby, zaciągnie nie się (do wojska), zamó wienie.
Engagiren, przyjąć kogo (do obowiązku, do służby), zamówić, sich e. , zobowią- zać się, przyjąć zobowiąza- nie. Enkel, wnuk, E-in, wnucz- ka, E-sohn, prawnuk. Enquete, komisyja rozezna-
wcza. Enrollirt, nowozaciężny. Entartung, zwyrodnienie,
wyrodzenie się. Entäussern, zbyć, pozbyć, sprzedać, sich eines Bechtes e. , pozbyć się, zrzec się prawa. Entäusserung, zrzeczenie
się, pozbycie. Entbehren, mieć v. znosić niedostatek czego, zbywać na czem, obywać się bez czego. Entbehrlich, zbyteczny. Entbehrung, obywanie się bez czego, niedostatek cze- go. Entbinden, Jdn seiner Pflicht e., uwolnić kogo od obowiązku, von der Instanz e., uwolnić od winy, uwol- nić dla braku dowodów. Entbindung, porodzenie, rozwiązanie. E-sJcosten, ko- szta połogu. Entdecken, ein Verbrechen, wykryć zbrodnię , ein Ge- heimniss, wyjawić tajemni- cę. Entdeckung, odkrycie, wy- krycie, wyjawienie. Entehren, zhańbić, zniewa-
Ent
97
żyć, zniesławić, eine weib- liche Person e., zesromocić, zhańbić, zbezcześcić kobie-
t§.
Entehrende Handlung, czyn hańbiący.
Entehrungsurtheil, wy- rok odsądzający od czci i sławy.
Enteignen, Jdn einer Sa- che, wyzuć kogo z własno- ści czego, wywłaszczyć go.
Enterben, 1) w Praw. cy w. wydziedziczyć ; — 2) w Górn. podgłębiać.
Enterbung, wydziedzicze- nie.
Entfallen, 1) upaść, ustać, np. der Grund der Verord- nung entfällt, powód v. przy- czyna tego rozporządzenia ustaje ; — 2) przypaść np. es entfällt ein Theil auf ihn, część przypada na niego, die entfallenden Interessen, odsetki przypadające t. j. już należne.
Entfernen, oddalić, usunąć.
Entfernt, odległy.
Entfernung, 1) oddalenie, usunięcie, np. vom Amte, od urzędu; — 2) E. (Distanz), odległość.
Entfesseln, zdjąć więzy, e-lt, wyuzdany, rozkiełzany, rozpasany.
Entfliehen, uciec, ujść, wy- mknąć się, vor der Strafe e., uniknąć kary ucieczką.
Entfliehung, ucieczka.
Entfremden, odstręczyć, ob. t entwenden.
Entführen, 1) (mit Gewalt), porwać, wykraść; — 2) (mit (List) uwieść.
Entführer, uwodziciel, wy- kradca.
Entführte, uwiedziona, wy- kradziona (osoba).
Entführung, uwiedzenie, porwanie, wykradzenie.
Entgang, des Gewinnes, u- bytek, utrata zysku; e-gener Gewinn, stracone korzyści.
Entgegen, przeciwko, prze- ciwnie, np. dem Gesetze e. handeln, postępować, dzia- łać przeciwko ustawie , e. sein, być przeciwnym, prze- ciwić się komu lub czemu. E-setzen, e-stellen, stawiać, wnosić co naprzeciw czemu, dem hlügerischen Begehren die Einwendung der Verjäh- rung e-stellen, zasłaniać się przedawnieniem przeciw żą- daniu powoda; im e-gesetz- ten Falle, w razie przeci- wnym. E-nehmen eine Bitt- schrift, przyjąć prośbę. E- sehen der Erledigung, ocze- kiwać załatwienia. E-stehen, być na przeszkodzie, na za- wadzie.
Entgegnung, ob. Erwiede- rung.
Entgehen, der Strafe, ujść, uniknąć kary, heimlich e., ujść potajemnie.
Entgelt, odpłata, ohne E., 13
98
Enfc
bezpłatnie, darmo, bez wy nagrodzenia.
Entgeltlich, odpłatnie, za wynagrodzeniem, e-er Ver- trag, kontrakt odpłatny, pod tytułem obciążającym.
Enthalten, 1) zawierać, za- mykać w sobie, mieścić w sobie , e. sein , mieścić się, zawierać się, być zawartem w czem, np. diese Summe ist schon in der früheren e., suma ta mieści się już w poprze- dniej ; — 2) siehe., wstrzy- mać się od czego , unikać czego, sich der Abstimmung e., wstrzymać się od głoso- wania.
Enthaltung, wstrzymanie się od czego.
Entheben, uwolnić, Jdn ei- ner Arbeit, eines Amtes e., uwolnić kogo od roboty, od urzędu.
Enthebungs- Urkunde , pi smo uwolnienia od służby, dymisyja.
Entheiligung, zgwałcenie, znieważenie (święta).
E'ntien v. Entitäten , ob. Grundbuchs7wrper.
Entkommen, ujść, uciec, aus dem Gefängnisse e., u- ciec z więzienia, dem Ge- fängnisse e. , ujść więzie- nia, t. j. uchronić się od więzienia przez ucieczkę.
Entkräften, zwątlić, pozba-
wić mocy, der Yerdachts-
szlak zwątlony został v. u- padł. Entkräftung, zwątlenie, po- zbawienie mocy.
E nt kräftigungsgrund, koliczność zwątlająca (po- szlaki, dowody).
Entlassen, 1) uwolnić, wy- puścić na wolność; — 2) ein Kind aus der väterlichen Gewalt e., usamo wolnie; — 3) Jdn des Dienstes e., od- prawić, usunąć, oddalić ko- go ze służby.
Entlassschein, świadectwo uwolnienia.
Entlassung vom Amte, usu- nięcie, oddalenie od urzędu, złożenie z urzędu, bedingte E., (des Sträflings), uwolnie- nie warunkowe (skazańca).
Entlasten, uwolnić od cię- żaru, das Conto e., odpisać z rachunku, wymazać z ra- chunku.
Entlastung, uwolnienie od ciężarów, oczyszczenie z za- rzutu.
Entlastungscapital,. ob. Entschädigung skapital.
Entlastungsgrund, okoli- czność oczyszczająca, unie- winniająca.
Entlastungsschriften, pisma oczyszczające, unie- winniające.
Entlastungszeuge, świa- dek za obwinionym v. unie- winniający.
grund ist e-et worden , po-|E ntledigen, 1) uwolnić od
Ent
99
- czego np. sieli seiner Schul-^E den e., uwolnić się od dłu- E gów, pozbyć się długów; — E 2) dopełnić, wykonać np sich eines Auftrages, einer E Pflicht, einer Verbindlichkeit e., dopełnić zlecenia, powin- E ności, zobowiązania się, sich des Versprechens e., wywiązać się z przyrzeczenia; — 3) za- E łatwić np. sich seiner Geschäf- te e., załatwić swe interesa.
Entlehnen, zapożyczyć się, E wziąć od kogo tytułem po- życzki.
Entlehner, zapożyczający się, zaciągający pożyczkę.
Entleiben, życie odebrać.
Entleih en, Entleiher, ob. ent- lehnen, Entlehner.
Entlohnen (r emuner tren), wynagrodzić za co, zapłacić. E
Entlohnung, zapłata, wy- nagrodzenie.
Entmannter, rzezaniec, E trzebieniec.
Entnehmen, powziąć wia- domość, wyrozumieć np. man kann daraus e., z tego się okazuje, daraus kann ent- nommen werden , ztąd mo- żna poznać. jü
Entrepr eneur, ob. Vnter-\ nehmet.
Entreprise, ob. Unterneh- mung.
Entrichten, eine Steuer , E eine Summe, Zinsen, zapła- cić podatek, sumę, odsetki,1 uiścić się z opłaty, opłacić.!
utsagen, zrzec się.
ntsagung, zrzeczenie się.
ntschädigen, wynagro- dzić, nagrodzić szkodę.
nts chädigung, wynagro- dzenie, nagrodzenie szkody.
ntschädigungs- Ausmitt- lung , wyrachowanie wyna- grodzenia.
ntschädigungs - Bürge , poręczyciel wynagrodzenia, ręczyciel regresowy.
ntschädigungs - Capital , kapitał wynagrodzenia (in- demnizacyjuy).
ntschädigung ^-Pauscha- le, wynagrodzenie ryczałto- we.
ntschädigungs - Rente , dochód z wynagrodzenia (indem nizacyi).
ntschädigungs- Verhand- lung , rozprawa w przed- miocie wynagrodzenia.
ntscheiden, 1) rozstrzy- gnąć , rozwiązać , rozsądzić spór ; — 2) postanowić, hierüber e-t das Gericht, w tym przedmiocie albo o tem stanowi sąd, sich für etwas e., zdecydować się na co.
ntscheidend, rozstrzyga- jący, stanowczy, e e Stimme, głos stanowczy, e-e Um- stände, okoliczności stanow- cze, rozstrzygające.
nt Scheidung, rozstrzy- gnienie, rozsądzenie, wyrok, decyzyja, rozstrzyg, rozwią-
.zek.
100
Ent
Entscheidungsgründe, motywa, powody, zasady wyroku, decyzyi.
Entschieden, 1) stanowczo, pewno, niewątpliwie; — 2) e-e Streitsache, sprawa osą- dzona.
Entschlagen, sich eines Ge- genstandes e. , pozbyć się, uwolnić się od czego, sich eines Zeugnisses e., wyłą- czyć się od zeznawania, od świadectwa.
Entschliessung, allerhöch- ste, najwyższe postanowie- nie.
Entschluss, postanowienie, einen E. fassen, powziąć myśl, postanowić, man Jcann zu keinem E-e gelangen, nie można się zdecydować.
Entschuldigen, uniewin- niać, tłumaczyć, usprawie- dliwiać kogo z czego; sich e., tłumaczyć, usprawiedli- wiać się z czego, sich mit Unkenntniss des Gesetzes e., wymawiać, zasłaniać się nie- wiadomością ustawy.
Entschuldigung, wymów- ka, usprawiedliwienie, E. des Ausbleibens, usprawie- dliwienie niestawiennictwa.
Entschuldigungsgrund, przyczyna wymawiająca , uniewinniająca , zasada u- sprawiedliwienia, uniewin- nienia, wymówienia się.
Entsetzen, 1) Jdn des Am- tes e., złożyć, oddalić kogo
z urzędu; — 2) eine Fe- stung e., dać odsiecz.
Entsetzung, oddalenie, u- sunięcie (od urzędu).
Entsiegeln, odpieczętować.
Entsiegelung, odpieczęto- wanie, odjęcie pieczęci.
Entsprechen, 1) odpowia- dać, być odpowiednem; — 2) dem Ansuchen e., zado- syć uczynić żądaniu.
Entsprechend, odpowie- dny, stosowny.
Entsprechung, in E. des Ansuchens, w zadosyćuczy- nieniu żądaniu, w przychy- leniu się do żądania, czyniąc zadosyć żądaniu, przychyla- jąc się do żądania.
Entspriess en , pochodzić, (np. z rodu jakiego).
Entspringen, 1) aus dem Gefängnisse e. , ujść , uciec z więzienia; — 2) pocho- dzić; daraus entspringt, ztąd wynika.
Entstehen, 1) powstać, brać początek, wszcząć się; — 2) wynikać, der daraus e-de Schaden, szkoda ztąd wy- nikła.
Entstellen, przeinaczyć, przekręcić, wykrzywić, w fałszywem świetle przedsta- wić. Jdn durch Misshand- lungen e. , zeszpecić kogo przez pobicie,
Entthronung, detronizacy- ja, pozbawienie tronu.
Entvölkern, wyludnić.
Ent — Erb
101
Entwaffnen, rozbroić.
E n t w ä h r u n g , ob. Gewähr- leistung.
Entwässern, osuszyć.
Entwässerungsanlagen, zakłady osuszenia.
Entwässerungsstollen, ob. Erbstollen.
Entweichen, 1) ujść, um- knąć, zbiedz ; — 2) uni- knąć np. niebezpieczeństwa.
Entweichung, ucieczka.
Entweichungsversuch, usiłowanie ucieczki.
Entweihen, w Pr. kość. 1) zdjąć poświęcenie (z kogo lub z czego); — 2) profano- wać, skazić świętość miejsca.
Entweihung, 1) zdjęcie po- święcenia; — 2) profano- wanie, skażenie.
Entwenden, usunąć, ściągnąć co, ukraść.
Entwendung, usunięcie, skradzenie.
Entwerfen, 1) układać v. projektować np. mowę, plan; — 2) spisać. Das Gericht soll die Fragen an die Zeu- gen selbst e., sąd winien sam ułożyć pytania dla świad- ków.
Entwer then, odjąć wartość, ubezcenić, zbezcenić, zum Theile e. , zmniejszyć war- tość.
Entwurf, 1) projekt, plan, np. budowli; — 2) pomysł, zarys.
Entziehen, 1) Jdm etwas e.,
zabrać, usunąć, odjąć komu co; — ■ 2) sich der Gerech- tigkeit e., ukrywać się przed dochodzeniem sadowem, u- nikać wymiaru sprawiedli- wości.
Entziffern, odczytać (nie- czytelne lub tajemnicze pi- smo). Einen Betrag e., ob- liczyć, wyrachować kwotę.
Entzündbar, zapalny.
Entzündbarkeit, zapal- ność.
Entzünden, zapalać.
Entzündlich, zapalny.
Entzündung, zapalenie.
Epidemie, zaraza, choroba panująca, epidemija.
Epilepsie, padaczka.
Equipage, 1) ekwipaż, po- wóz z końmi ; — 2) wWojsk. bagaże, przybory, oblogi; — 3) w Maryn, służba i żołnierze okrętowi, czeladź okrętowa.
Equipiren, oporządzić, u- zbroić, wyekwipować.
Equipirung, oporządzenie.
Equivalent, ob. Äquivalent.
Erachten, uważać, poczyty- wać np. der Umstand wird für überflüssig e-t, okolicz- ność tę uważa, poczytuje się za zbyteczną.
Erachten, sb. nach meinem E. v. meines E-s^ podług mego zdania, mniemania.
Erb (w złożonych znaczy czę- sto) dziedziczny.
Erbadel, szlachectwo, szlacht ta dziedziczna.
102
Erb
Erbaufall, otwarcie spadku.
Erbberechtigter, upra- wniony do spadku.
Erbe, dziedzic, spadkobierca.
Erbe (Erbschaft), dziedzic- two, spadek.
Erb eigen, dziedziczny.
Erbeinsetzung, ustanowie- nie dziedzica.
Erben, dziedziczyć, brać spa- dek.
Erbfähig, mogący dziedzi czyć, zdolny do dziedziczę nia.
Erbfolge, następstwo (dzie- dziczenia), sukcesyja, testa mentarische E., n. testamen towe ; gesetzliche E. , n. u stawowe ; IntestatE , n. bez- testamentowe; Noth E., n przeciwtestamentowe, ko- nieczne; er hat sich nach der gesetzlichen E. erbserMärt , zgłosił się do spadku, przy- jął spadek według prawne- go następstwa.
Erbfolger, następca, suk- cesor.
Erbgenosse, spółdziedzic, spółsukcesor.
Erbgerechtigkeit, ob. Erb- recht.
Erbgrund, rola, grunt dzie- dziczny.
Erbgut, dziedzictwo, mają- tek dziedziczny, dziedzina.
Erbieten, sich zu schwören e., oświadczyć gotowość do przysięgi.
Er bland, kraj dziedziczny.
Erblasser, spadkodawca.
Er bios (o osobach) bez dzie- dziców, bezdzietny, bezpo- tomny; (o rzeczach) bezdzie- dziczny, opuściały, e-es Gul, majętność opuściała, puści- zna, kaduk.
Erblosigkeit, bezdziedzi- czność.
Erbmasse, masa spadkowa.
Erbordnung, porządek dzie- dziczenia.
Erbpacht, dzierżawa wie- czysta.
Erbpächter, dzierżawca wieczysty.
Erbpachtzins, czynsz dzier- żawno-wieczysty.
Erbprinz, następca tronu.
Erbrechen, eine Thür, wy- łamać drzwi, ein Siegel e., oderwać , naruszyć pieczęć.
Erbrecht, prawo dziedzicze- nia, prawo spadkowe (nauka lub przepisy o spadkach).
Erb s a che, rzecz spadkowa.
Erbsannahme, ob. Erbser- Märung.
Erbsantretung, obję- cie spadku.
Erbschaft, dziedzictwo, spa- dek.
Erbschaftsannahme, ob. Erbsannahme.
Erbschaf tsanth eil, sche- da, część spadku.
Erbschafts- Ausschlagung, v. Ablehnung, zrzeczenie się spadku.
Erbschafts-6rA&ż#er, wie-
Erb — Erf
103
rzyciel spadku. (Inne zło- żone ob. pod Erbs-).
Erbschaftskauf, kupno spadku.
Erbschaft sklage, skarga o dziedzictwo.
Erbschleicher, wdzierca w dziedzictwo.
Erbseinantwortung, ob. Einantwortung.
Erbserklärung, oświadcze- nie przyjęcia spadku, przy- jęcie spadku.
Erbsinteressent, uczest- nik spadku.
Erbsteuer, podatek spad- kowy.
Erbstollen, sztolnia ścieko- wa, także powietrzna.
Erbtheil, dziedzizna, sche- da dziedziczna, część spad- ku, udział spadkowy.
Erbtheilung, podział, dział dziedzictwa, spadku.
Erbthum, dziedzictwo, dzie- dzizna, ojcowizna, macie- rzyzna.
Erb vertrag, umowa dzie- dziczenia.
Erb z ins, czynsz wieczysty.
Erbzinsgut, posiadłość wie- czysto-czynszowa, okupna.
Erbzinsmann, czynszownik wieczysty, okupnik.
Erb zinsvertrag, kontrakt wieczysto-czynszowy, oku-
Pny-
Erdfest, osadzony w ziemi, era-, nagel-, und nietfest, trwale osadzony.
Erdgeschoss, dół budynku, mieszkanie poziome, parte- rowe.
Erdichten, wymyślić, zmy- ślić.
Erdrosselung, zduszenie, (np. powrozem).
E r e c t i o n , ob. Gründung , Stift.
E r e i g n i s s, wydarzenie, zda- rzenie, przypadek.
Ererben, odziedziczyć, dzie- dzictwem v. spadkiem nabyć.
Erfahrung, doświadczenie, in E. bringen, dowiedzieć się.
Erfindung, wynalezienie, wynajdowanie, wynalazek.
Erfliessen, ein ürtheil ist erflossen, zapadł wyrok, ei- ne Verordnung ist erflossen, rozporządzenie wydane zo- stało, wyszło.
Erfolg, skutek , wypadek, wynikłość, następność, po- wodzenie, np. mit gutem E. z dobrym skutkiem, oh ne E., bez skutku, bezskuteczny, für den E. verantwortlich sein, być odpowiedzialnym za skutek, za następności.
Erfolgen, 1) nastąpić, wyjść, ob. ergehen; — 2) tyle co ausfolgen, wydać.
Erfolglassung, ob. Ausfol- gung.
Erfolglos, bez skutku, bez- skutecznie.
Erfordern, wymagać, po- trzebować, np. die Sache
104
Erf — - Erg
erfordert viel Umsicht, rzecz ta wymaga wielkiej oglę- dności, es erfordert viel Vor- sicht, potrzeba wielkiej prze- zorności.
Erforderlich, wymagany, potrzebny, stosowny, np. die e-en Fähigkeiten besitzen , potrzebną zdolność posia- dać, e~e Förmlichkeiten, wy- magane, potrzebne formal- ności, e-e Massregeln treffen, chwycić się stosownych środ- ków, przedsięwziąć stoso- wne kroki, zarządzić co z porządku rzeczy wypada.
Erf or derniss, 1) potrzeba (to co jest do czego potrze- bne) ; — 2) warunek , wy- móg, nach E. der Umstän- de, według okoliczności, jak okoliczności wymagają, we- dług wymagania okoliczno- ści, die E-e eines Vertrages, warunki v. wymogi kontrak- tu, eine Frist nach E. der Arbeit bestimmen, wyzna- czyć termin, jakiego robota wymaga.
Erforschen, wybadać, wy- śledzić, wywiedzieć się, po- szukiwać.
Erfüllung, wypełnienie, wy- konanie, dopełnienie, speł- nienie, E. eines Auftrags, wykonanie polecenia, E. ei- ner Bedingung, wykonanie, dopełnienie warunku, E. ei- nes Versprechens, dotrzy- jnanie przyrzeczenia, E, ei-
nes Wunsches , spełnienie życzenia, in E. gehen, speł- nić się, zijścić się , spraw- dzić się.
Erfüllungseid, przysięga uzupełniająca.
Ergänzen, uzupełnić, przy- dać (co), zastąpić czem, eine Untersuchung e., śledz- two uzupełnić, die Klage e., uzupełnić skargę , przydać co do niej, den Abgang e., ubytek zastąpić , e-de Ver- fügungen, rozporządzenia u- zupełniające, dodatkowe.
Ergänzung, uzupełnienie, dopełnienie, zastąpienie, E. eines Beweises, uzupełnienie dowodu.
Ergänzungs- Bestimmung , przepis uzupełniający, do- datkowy ; E- G-eschwomer, przysięgły zastępca.
Ergänzungsbezirk, okrąg uzupełnienia (wojska).
Ergänzungseid, przysięga uzupełniająca.
Ergänzungsrichter, sę- dzia uzupełniający komplet.
Ergänzungsstempel, stę- pel dodatkowy.
Ergänzungswahl, wybór dodatkowy, uzupełniający.
Ergebniss, skutek, wyni- kłość, wypadek.
Ergehen, być wydanym, za- paść, das Urtheil ist ergan- gen, wyrok został wydanym, zapadł, eine Vorladung, Auf- forderung e. lassen, wydać
Erg — Erh
105
wezwanie, rozkaz, es ergeht eine Bitte an Jdn, wnosi się prośbę do kogo.
Ergreifen, 1) schwytać, zła- pać, zabrać, przejąć mp.Jdn auf der Flucht e., schwytać kogo podczas ucieczki; Jdn auf frischer That e., złapać kogo na gorącym uczynku; den Besitz e. , objąć posia- danie; die Flucht e., zbiedz, uciec; eine Gelegenheit e., chwytać sposobność, korzy- stać ze sposobności; Partei e., wziąć czyją stronę, ująć się za kim; einen Rath e., chwycić się jakiej rady, iść za radą; — 2) wziąć się do czego, chwycić się czego; — 3) den Rehurs e. , założyć rekurs; — 4) das Wort e., zabrać głos.
Ergreifer, chwytacz, imacz.
Ergreife rsantheil, nagro- da donosiciela.
Ergründen, gruntownie zba- dać, wyśledzić.
Erhalten, otrzymać, utrzy- mać, odebrać, dostać, osią- gnąć, np. die Familie e., utrzymywać rodzinę , eine Waare e., dostać, otrzymać towar, ein Amt e., dostać, otrzymać posadę , urząd eine Antwort e. , odebrać otrzymać odpowiedź , Jdm das Leben e, zachować ko- mu życie, der Kläger erhält das Wort, skarżący ma głos in der Ausübung eines Hech-
tes e. werden, być utrzyma- nym, pozostać, utrzymać się
w używaniu prawa
sich
durch Kredit e., stać kre- dytem.
Erhaltungskosten, koszta utrzymania.
Erhängen, sb. powieszenie.
Erhärten, stwierdzić, po- przeć, mit Gründen, mit ei- nem Eide e., dowodami, przy- sięgą stwierdzić, poprzeć.
Erheben, 1) podnosić, wy- nosić, wznosić, in den Adel- stand e., podnieść do stanu szlacheckiego; — 2) An- sprüche e., rościć preten- syje, prawo; — 3) ein Ka- pital e., podnieść kapitał, Klagen e., podnieść skargi, narzekania; — 4) einen Protest e. , założyć, spisać protest; — 5) Steuern, Zöl- le e., pobierać podatki, cło; 6) statistische Daten e„ zbie- rać dane (daty) statystycz- ne; — 7) den Thatbestand e., ustanawiać istotę czynu, dochodzić istoty czynu , sprawdzać jakość czynu; — 8) den Werth einer Sache e., dochodzić wartości rze- czy.
Erheblich, stanowczy, wa- żny t. j. na uwagę zasługu- jący, gruntowny, znaczny, nichts E-es anführen, nic wa- żnego nie przywodzić, ein e-er Umstand, okoliczność stanowcza.
14
106
Erh — Erl
Erheblichkeit der Gründe, stanowczość , ważność po- wodów.
Erhebung, ob. Erheben.
Erheiraten, otrzymać przez ożenienie, wziąć za żoną (w posagu). E-tete Sachen, przy- żenek, wniosek żonin (wszy- stko co żona wnosi).
Erheischen, ob. erfordern.
Erhöhen, podwyższyć, pod- nieść , np. budynek , płacę, podatek i t. p.
Erholen, sich an einer Per- son v. Sache, powetować stratę na kim lub na czem, sich Baths bei Jdm e. , ra- dy czyjej zasięgnąć, radzić się kogo.
Erinnern, przypomnieć , wspomnieć o czem, natra- cić, Jdn an seine Pflicht e., przypomnieć komu powin- ność, den Schuldner e., ob. mahnen.
Erinnern, sb. seines Wissens und E-s, według wiedzy i pamięci.
Erinnerung, in E. bringen^ przypomnieć co.
Erkaufen, 1) etw., kupić co; — 2) Jdn e., przekupić ko- go.
Erkennbar, dający się po- znać.
Erkennen, 1) seine Schrift, uznać pismo za swoje, Jdn für schuldig e. , uznać ko- go winnym; — 2) auf den Eid e., dopuścić przysięgę
wyrokiem ; — 3) über etw. e., wyrokować, orzec o czem; für v. zu Recht e., orzec, po- stanowić.
Erkenntnis s, wyrok, orze- czenie.
Erkenntnissrichter, sę- dzia wyrokujący.
Erkenntnissverfahren, postępowanie rozpoznawcze.
Erklären, 1) ein Gesetz, ob- jaśnić, tłumaczyć ustawę; — 2) für grossjährig e., uznać pełnoletnim; — 3) mm Nach- folger e., ustanowić, miano- wać swoim następcą; — 4) seinen Willen e., oświadczyć swoją wolę, sich für oder gegen etwas e. , oświadczyć się za czem lub przeciw czemu, sich über etwas e., oświadczyć się względem czego.
Erklärung, oświadczenie, deklaracyja, objaśnienie, wy- tłumaczenie, E. des letzten Willens, rozporządzenie o- statniej woli. Waaren-E., deklaracyja towarów.
Erkundigen, sich , dowia- dywać v. wywiadywać się o co u kogo.
Erkundigung, dowiadywa- nie, wywiadywanie się, E-en einziehen v. einholen, zasią- gnąć wiadomości.
Erlag der Caution, złożenie kaucyi, zaręki; gerichtlicher E., złożenie do sądu.
Erl
107
Erlagsgebühr, składowe, depozytowe.
Erlagsschein, poświadcze- nie złożenia.
Erlas s, 1) reskrypt, rozpo- rządzenie; — 2) E. der Ab- gäben, Schuld, Strafe, uwol- nienie od podatków, długu, kary v. darowanie, odpusz- czenie takowych, E. von der Schuld, część długu daro- wana v. odpuszczona.
Erlassen, 1) eine Verord- nung, wydać rozporządze- nie; — 2) Jdm den Eid e., uwolnić kogo od przysięgi; — 3) die Schuld, die Stra- fe e., darować dług, odpu- ścić karę.
Erlassung einer Verordnung, wydanie rozporządzenia.
Erlauben, pozwolić, zezwo- lić.
Erlaubn iss, pozwolenie, ze- zwolenie.
Erlaubt, dozwolony, godzi- wy.
Erlaucht, Jaśnie Wielmożny.
Erläuterung, wyjaśnienie, objaśnienie (ustawy, rachun- ku).
Erledigen, einen Bericht, ein Gesuch, załatwić raport, pro- śbę, ein e-tes Amt, eine e-te Stelle , opróżniony urząd , opróżniona posada.
Erledigung, hiemit erhält der Bericht seine E., przez to załatwionym zostaje ra-
port, in E., w załatwieniu, w odpowiedzi.
Erlegen, eine Geldsumme zu Gerichtshänden, złożyć w są- dzie kwotę pieniężną, eine Abgäbe e. , złożyć t. j. za- płacić podatek.
Erleger, ob. Hinterleger.
Erleichtern, ulżyć, ułatwić, e-de Bedingungen, zwolnio- ne, lżejsze, dogodniejsze wa- runki.
Erleichterung, ulżenie, u- łatwienie.
Erleiden, ponieść, doznać, uledz czemu, einen Schaden e., ponieść szkodę, doznać szkody, ein erlittener Scha- den, poniesiona szkoda, das Gesetz erlitt viele Verände- rungen, ustawa uległa wielu zmianom.
Erliegen, die Urkunden e., beim Gerichte, dokumenty znajdują się w sądzie, die beim Gerichte e-den Gelder, pieniądze złożone w sądzie.
Erlös, kwota ze sprzedaży otrzymana.
Erlöschen, zgasnąć, wyga- snąć, upaść, ustać, umorzyć się, das Hecht erlischt, pra- wo gaśnie , ustaje , upada, die Strafe, das Verbrechen erlischt, kara, zbrodnia u- marza się, ein erloschenes Geschlecht, Recht, wygasłe plemię, prawo.
Erlöschung, wygaśnienie, ustanie, umorzenie, E. des
108
Erl — Ern
Pfandrechtes, der väterlichen Gewalt, ustanie prawa za- stawu, władzy ojcowskiej, E. des Rechtes, ustanie, wy- gaśnienie prawa, E. der Stra- fe, des Verbrechens, umorze- nie kary, zbrodni.
Erlös eh ungsart, sposób zniesienia, wygaśnienia, u- morzenia.
Ermächtigen, upełnomo- cnić, umocować, upoważnić.
Ermahnen, 1) upominać, na- pomnieć; — 2) zu etwas e., zachęcić do czego; — 3) zur Ordnung e., wezwać do porządku.
Ermangeln, 1) braknąć, nie dostawać, zbywać na ozem — 2) omieszkać, zaniedbać, man wird nicht e. Genüge zu leisten, nie omieszka, nie zaniedba się zadosyć uczy nić.
Ermangelung, brak, niedo- statek, in E. pfandbarer Gegenstände, w braku przed miotów zajmowalnych, ule gających zajęciu.
Ermässigen, umiarkować, zmniejszyć (koszta proceso we), moderować.
Ermässigung, umiarkowa- nie, zmniejszenie, zmodero- wanie.
Ermessen, sądzić, mniemać, uważać, wnioskować, domy- ślić się, daraus ist leicht zu e., z tego łatwo wyro- zumieć, domyślić się.
Ermessen, sb. nach dem E, des Richters, według uzna- nia, ocenienia sędziego, nach billigem E., według słusz- ności.
Ermitteln, ob. ausmitteln.
Ermittlung, 1) dochodze- nie, wykrycie (np. majątku);
— 2) oznaczenie (szkody, ceny).
Ernennen, mianować (sę- dziego, urzędnika), ustano- wić kogo czem.
Ernennung, mianowanie.
Ernennungsdekret, nomi- nacyja.
Ernennungsrecht, prawo mianowania na urzędy.
Erneuern, odnowić, pono- wić, wznowić, der Bestand- vertrag ist stillschweigend e-t worden, kontrakt dzier- żawy v. najmu został domyśl- nie v. dorozumianie wzno- wiony.
Erneuerung, odnowienie.
Erneuerungs wählen, no- we wybory.
Ernst, sb. 1) powaga, praw- da, szczerość, rzeczywistość;
— 2) surowość (w postępo- waniu), im E., ernsthaft, doprawdy, szczerze, der Wil- le des Erblassers muss mit E. erklärt werden, wola spad- kodawcy oświadczona być powinna szczerze (na praw-
a?).
Ernstlich, prawdziwie, isto- tnie, poważnie.
Erö — Ers
109
Eröffnen, otworzyć, wynu- rzyć, objawić, oznajmić, o- głosić, zagaić np. einen Be- schluss e., oznajmić uchwa- łę, die JBerathungen, Unter- handlungen e. , rozpocząć narady, układy, den Kon- kurs e., ogłosić konkurs, den Landtag, die Sitzung e., za- gaić sejm, posiedzenie.
Eröffnung, 1) otwarcie np. upadłości; — 2) objawie- nie , oznajmienie , wyjawie- nie, wynurzenie np. zdania; — 3) ogłoszenie np. testa- mentu ; — 4) zagajenie np. posiedzenia.
Erörtern, roztrząsać, roz- bierać, rozpoznawać.
Erörterung, roztrząsanie, rozbieranie, rozpoznawanie.
Erotomanie, szał miłosny.
Erpressen, wymódz na kim, wymusić, wycisnąć (pienią- dze).
Erpressung, wymuszenie, zdzierstwo.
Erproben, doświadczyć, wy- próbować, erprobte Fähig- keit, udowodniona zdolność, erprobte Gesinnung, doświad- czony sposób myślenia.
Erregen, 1) wzniecić, einen Aufruhr e. , wzniecać roz- ruch; — 2) wszcząć, einen Streit e., wszcząć spór.
Erreichen, dopiąć, dosię- gnąć, dostać się (gdzie, do- kąd) , osięgnąć, ein Alter von Jahren e., dojść do
lat... (dożyć pewnego wieku), seinen Zweck e., dopiąć swe- go celu, osiągnąć cel.
Errichten, 1) ustanawiać, założyć, utworzyć, zaprowa- dzić, ein Comite, einen Ver- ein e., ustanowić, zawiązać komitet, stowarzyszenie, to- warzystwo, eine Sparkasse e. , zaprowadzić, utworzyć kasę oszczędności ; — 2) spisać, sporządzić, zdziałać, eine Urkunde, einen Vertrag e., spisać dokument, kon- trakt.
Ersatz, 1) wynagrodzenie, E. eines Schadens, wyna- grodzenie v. zwrot szkody, diesem Beamten fallen aus Anlass seiner Dienstleistung viele Ersätze zur Last, od urzędnika przypada wiele zwrotów z tytułu jego urzę- dowania; — 2) dopełnienie, uzupełnienie , zastąpienie , E. eines Abganges, dopeł- nienie ubytku, E. einer ab- gegangenen Mannschaft, za- stąpienie, uzupełnienie u- bytku w wojsku.
Ersatzmann, zastępca.
Ersatzrecht, prawo do wy- nagrodzenia.
Ers a tzres erve, rezerwa do- pełniająca.
Ersatzrichter, zastępca sę- dziego.
Erscheinen, 1) stawić się, vor Gericht, bei der Tagsat- zung e., stawić się w sądzie,
110
Ers — Ert
na terminie; — 2) wydać,! das Gesetz ist erschienen} ustawa została wydaną; — 3) wyjść na widok, ukazać się, das Werk wird bald e., dzieło wkrótce wyjdzie.
Erscheinen, sb. vor Gericht, stawiennictwo, stawienie się w sądzie.
Erschleichen, wyłudzić co, np. eine Erbschaft, spadek.
Ersichtlich, e. machen, u- widocznić.
Er siegen, im Prozess e., przezyskać.
Ersitzen, zasiedzieć, ein Recht e., prawo zasiedzieć, długiem posiadaniem zaswo- ić, ersessenes Recht, prawo zasiedzeniem nabyte.
Ersitzung, zasiedzenie.
Ersitzungszeit, czas po- trzebny do zasiedzenia.
Erst, najprzód, pierwej, do- piero, der ersterwähnte Um- stand , wyżej wspomniona okoliczność, die Streitgenos sen sind bei demjenigen Ge richte zu belangen, welchem der in der Klage erstbenann- te Beklagte untersteht, spól- ników sporu należy pozwać przed ten sąd, któremu pod- lega pozwany w skardze najpierwej wymieniony.
Erste, pierwszy, der e. Mich ter, sędzia pierwszej instan cyi.
Erstickung, uduszenie (w ogólności); uduszenie (w ści-
ślejszem znaczeniu np. przez zatkanie ust).
Erstrichterlich, tyczący się pierwszej instancyi, e-es * Urtheil, wyrok pierwszej in- stancyi.
Erstatten, 1) zwrócić, die Kosten, den Schaden, das Verlorne e. , zwrócić komu koszta, wynagrodzić szkodę, stratę ; — 2) einen Bericht e., zdać, złożyć raport , ei- nen Vortrage., zrobić przed- stawienie, zdać sprawę.
Ersteben, eine Sache bei der Licitation, nabyć, kupić na licytacyi (jako najwięcej da- jący).
Ersteher, nabywca na licy- tacyi.
Erstehungspreis, cenawy- licytowana. cena nabycia na licytacyi.
Erstgeborner, pierworodny.
Erstgeburt, pierworód, pier- wszy poród.
Erstgebürtsrecht, pierwo- rodztwo, pierworodność.
Erstrecken, 1) przedłużyć, eine Frist e., przedłużyć, odroczyć termin ; — 2) roz- ciągać się, das Gesetz er- streckt sich über das ganze Land, ustawa rozciąga się na cały kraj v. obowiązuje w całym kraju.
Ersuchen, wzywać uprzej- mie.
Ersuchschreiben, odezwa.
Ertappen, zdybać, przydy-
Ert — Erw
111
bać, złapać, Jdn auf der That e., schwycić, złapać kogo na uczynku.
Ertheilen, 1) udzielać, dać, nadać, einen Titel, eine Wür- de e., nadać tytuł, godność; — 2) einen Befehl e., wy- dać rozkaz ; — 3) eint Frist e., wyznaczyć , przedłużyć termin.
Ertrag, przychód, plon, pro- went, intrata.
Ertragsanschlag, wykaz, obliczenie, ocenienie przy- chodów.
Ertragszweig, gałąź przy- chodu.
E r t r ä gn i s s, ob. Ertrag.
Erwachsen, 1) nabywać , wynikać, pochodzić, dem Kläger erwächst das Hecht, . powód nabywa prawa, ein t-er Schaden, wynikła szko- da; — 2) in Rechtskraft e., przejść w prawomocność, stać się prawomocnem.
Erwägen, rozważać, zważać, uważać, roztrząsać.
Erwägung, in, zważywszy, in Erwägung ziehen v. neh- men, wziąć pod rozwagę.
Erwarten, czekać na co, o- czekiwać, spodziewać się czego.
Erwählen, wybrać, obrać ■ kogo lub co.
Erweisen, 1) udowodnić, wykazać, dowieść, dowodzić, etwas mit dem Eide, durch Zeugen e. , dowodzić przy-
sięgą, świadkami, das wird sich e., to się wykaże, potwier- dzi;— 2) wyświadczyć np. do- brodziejstwo, Ehrfurcht e., oddać cześć, uszanowanie.
Erweislich, dowodny, do- wodliwy.
Erweitern, 1) rozprzestrze- nić, rozszerzyć, die Grenzen, Gebäude, granice, budynki ; — 2) przedłużyć, eine Frist e., termin przedłużyć , ob. t. ausdehnen.
Erwerb, 1) zarobek, naby- tek;— 2) nabycie (up. spad- ku).
Erwerben, zarabiać, naby- wać. Ein erworbenes Recht, nabyte prawo , erworbenes Vermögen , majątek dorob- kowy.
Erwerber, nabywca.
Erwerblos, bezzarobny.
Erwerbsfähig, zdolny do nabywania.
Erwerbsfähigkeit, zdol- ność nabywania.
Erwerbsgenossenschaft, ob. Genossenschaft.
Erwerbsgeschäft, zarob- kowanie.
Erwerbsgesellschaft, spółka zarobkowa.
Erwerbsgrund, przyczyna, zasada, tytuł nabycia.
Erwerbsmittel, sposób za- robkowania.
Erwerbsstand, stan zarob- niczy, zarobkowy.
112
Erw — Etw
Erwerbsteuer, podatek za- robkowy.
Erwerbung, zarobienie, na bycie.
Er wie dem, auf etwas, odpo- wiedzieć, odrzec.
Erwiederung, odpowiedź.
Erwirken, etwas bei Jdm e., wyjednać, dokonać, wskó- rać, sprawić.
Erwürgung, zadławienie (palcami, ręką).
Erz, kruszec , ruda ; taubes, mageres E., łysak; zusam- menhängendes, fortlaufendes E., ruda obłazgowa.
E r z a d e r v. Erzgang , żyła kruszcowa.
Erzeugen, 1) spłodzić; — 2) wyrabiać. Von ihm er- zeugt, z niego spłodzony. EineWaare e, produkować, wytwarzać, wyrabiać towar.
Erzeuger, 1) producent; — 2) rodzic (ojciec).
Erzeugnis s, produkt, płód, wyrób, utwór. Bodenerzeug- nisse, ziemiopłody. Kunst- erzeugnisse: dzieła, utwory sztuki v. umnictwa piękne- go.
Erzeugungsrecht, prawo produkowania.
Erzgebirge, góry kruszco- we.
Erzgehalt, bogactwo, pro- centowość, kruszec w ru- dzie.
Erzhaltig, rudny, zakrusz- cony.
Erz hüte (Kaue), jata.
Erziehung, wychowanie.
Erziehungsanstalt, za- kład wychowawczy.
Erziehungsbeitrag, doda- tek na wychowanie.
Erziehungswesen, wycho- wanie publiczne.
Erzlager, pokład kruszco- wy.
Erzmühle, młyn kruszcowy, rudorałyn.
Erzwingen, wymusić, wy- módz. Erzwungene Erklä- rung des Gesetzes, naciąga- ne tłumaczenie ustawy.
Erzwingung, wymuszenie.
Escomptiren, ob. disconti- ren.
E s c o n t o, ob. Disconto.
Escorte, 1) konwój; — 2) eskorta, straż przydana.
Escortiren, 1) konwojować;
— 2) eskortować, odstawić pod strażą.
Estafette, sztafeta.
Et ab li ren, rozpocząć prze- mysł jaki, otworzyć, założyć sklep, handel. Sich e.} osiąść gdzie , sadowić się , osado- wić się.
Etablissement, zakład, za- łożenie, siedziba. Ein Hand- lungs-E., zakład handlowy.
Etat, 1) poczet (urzędników);
— 2) etat (dochodów i wy- datków krajowych). Etwas auf den E. setzen, umieścić co na etacie.
Etw — Exe
113
Etwaig, przypadkowy, e-e Ansprüche, pretensyje ja- kieby czynić można, e-er Uiberschuss, przewyżka, je- żeliby się jaka okazała.
Eunuch, trzebieniec, rzeza- niec.
Evaluation, ewaluacyja, (o- znaczenie urzędowe warto- ści monet obcych).
Evaluiren, e waluo wać, ozna- czyć cenę v. wartość (pie- niężną).
E v e n t u a l- Maxime , E- Prin- zip, zasada przezorności (w postępowaniu sądowo-cywil- nem, obowiązek przedsta- wienia od razu wszystkich okoliczności, dowodów lub obron).
Eventualität, przypadko- wość, ewentualność, trafun- kowość.
Eventuel, wypadkowy, ewen- tualny, na przypadek.
E v i c t i o n, ob. Gewähr.
E vi c t i o n s 1 e i s t u n g, ob. Ge- währ.
Evidenz, jawność, widocz ność.
Evidenzhaltung, utrzymy- wanie wykazu.
Ex, były, np. Exdeputirfer, były poseł, deputowany.
Examen, popis, egzamin.
Examinand, składający e gzainin,
Exception, ob. Einwendung.
Excess, wybryk, eksces.
Ex ein di ren, wyłączyć.
Excindirung, wj'laczenie (z pod zajęcia).
Excindirungsklage, skar- ga o wyłączenie.
Excitation, przypomnienie, pobudzenie, ekscytacyja.
Excludiren, wykluczyć, wy- łączyć.
Exclusion, wyłączenie, wy- kluczenie.
Exclusive, wyłącznie.
Excommunication, klą- twa, ekskomunika.
E x c u 1 p a t i o n, ob. Entschul- digung.
Exculpiren, ob. Entschul- digen.
Excusation, ob. Entschuldi- gung.
Execution, egzekucyja, wy- konanie, wypełnienie np. E. einer Strafe, wykonanie ka- ry; E. führen, prowadzić, popierać e.; E. führen auf bewegliche oder unbewegli- che Güter, na ruchomościach albo na nieruchomościach.
Execut ionsfähig, mający moc wykonawczą.
Executionsgebühr en, e- gzekutne.
Exe cuti on sverfahren, v. Vollstreckungsver fahren, po- stępowanie wykonawcze, e- gzekucyjne.
Executivgewalt, władza wykonawcza.
Exe cuti vp r o ce ss , postę- wanie z dokumentu wiaro- godnego.
15
114
Eh
Exp
Exe cu tor, 1) egzekutor; — 2) wykonawca.
Exemplar, egzemplarz , o- kaz.
Exempt, 1) wyjęty z pod... (np. jurysdykcyi); — 2) u- wolniony od pewnych obo- wiązków.
Exemption, 1) uwolnienie; — 2) wyjęcie od powszech- nego ciężaru lub ustawy.
Exequiren, egzekwować, ściągać przymusem np. po- datki.
Exheredation, wydziedzi- czenie.
Ex hi b en t, podawca, poda- jący.
Exhibiren, 1) podawać (do urzędu) ; — 2) okazywać.
Exhibit, podanie.
Exbibitenprotokoll, dziennik podawczy.
Exhibitenzahl, liczba po- dania.
Exhibition, okazanie, Ex- hibitionspflicht , . obowiązek okazania czego (np. doku- mentu.).
Exhumir en, odgrzebać (zwło- ki), wydobyć z grobu.
Exhumation, odgrzebanie (zwłok) , wydobycie z gro- bu.
Exil, wygnanie, wyświecenie.
Eximiren, wyjąć (z pod....), uwolnić (od jakiegokolwiek powszechnego ciężaru lub ustawy).
Existenz, byt, bytność, ist- nienie.
E xi stiren, być, istnieć.
Exmission, wyrugowanie, wydalenie (z posiadłości).
Exmitti ren, wyrugować , wydalić.
Ex officio, z urzędu, urzę- downie.
E x p e c t a n t, ob. Anwärter.
Expectanz, ob. Anwart- schaft.
Expediren, 1) wydać, od- być; — 2) wyprawiać, od- syłać, ekspedyjować.
Expeditsamt, ekspedytura.
Expensen, rozchód, koszta, wydatki, ekspensa.
Expert, znawca, świadomca, biegły.
Explorant, badający.
Explorat, badany.
Exponiren, einen Beamten, wysłać, wysadzić urzędnika; eine Commission e. , wysa- dzić, wydelegować komisyją.
Exportation, 1) wywiezie- nie (kogo lub czego) z kra- ju ; — 2) wywóz (towarów); — 3) wyprowadzenie zwłok.
Exposition, ob. Weglegung.
Express, 1) adv. wyraźnie, u- myślnie, koniecznie; — 2) sb. ob. Dienstmann; Express- brief, list przez umyślnego.
Expromission, przejęcie cu- dzego długu.
Expropriation, wywłasz- czenie.
Expropriationserkennt-
Exr — Fac
115
ni ss, orzeczenie wywłasz- czenia.
Exrotulirung, exrotulacy- ja, odbiór akt procesowych.
Extabulirung, exitabula- cyja, wykreślenie üb wy- mazanie z ksiąg hipotecz- nych.
Extensiv, rozciągły.
Extendiren, 1) rozciągnąć; — 2) obszerniej wypraco- wać, wyrobić.
Exterritorialität, zakrajo- wość, Recht der E., prawo zakrajowości (niezawisłość od zwierzchności i praw kra- jowych).
Extinctive Erwerbungsart, nabycie przez wygaśnięcie.
Extra, 1) oprócz; — 2) nad- zwyczajne, bardzo; — 3) osobno.
Extraauslagen, osobne lub nadzwyczajne wydatki.
Extrablatt, osobny, nad- zwyczajny dodatek.
Extract, ob. Auszug.
Extra et ionswerk, w Górn. ob. Laugwerh.
Extra di ren, ob. Ausliefern.
Extradition, ob. Ausliefe- rung.
E x t r i c a t i o n, ob. Austragung.
f.
Fabrik, fabryka, rękodziel- nia.
Fabrikant, fabrykant, ręko- dzielnik.
Fabrikarbeiter, robotnik, wyrobnik fabryczny.
Fabrikat, wyrób fabryczny.
Fabrikbere c h tigung, konsens na fabrykę.
Fabrikbücher, księgi fa- bryczne.
Fabrikunternehmung, przedsiębiorstwo fabryczne.
Fach, zawód, das schlägt nicht in sein F. ein, to nie na- leży do jego zawodu.
Fachgebühr, pułkowe (o- płata pocztowa od pułki).
Fachlehrer, nauczyciel pe- wnego przedmiotu.
Fachmann, znawca.
Fachstudium, nauka za- wodowa , ein F. betreiben , oddawać się pewnej nauce.
Fackelzug, obrzęd pocho- dniowy.
Facti on, ob. Partei.
F actis eh, rzeczywisty, isto- tny, faktyczny, f-er Besitz, rzeczywiste posiadanie; f-es Verhältniss , stosunek fak- tyczny.
Factor, pośrednik, stręczy- ciel.
Factum, zdarzenie, wypadek, czyn, fakt, okoliczność.
116
Fac — Fal
Factur, faktura , rachunek przesyłkowy (wykaz prze- słanych towarów i ich ceny).
Factur enbu eh, księga fak- tur v. rachunków przesył- kowych.
Facultät, 1) fakultet, wy- dział (na wszechnicy) ; — 2) ob. Fähigkeit
F ä h i g, zu etwas, zdatny, zdol- ny, sposobny, usposobiony do czego ; executions fähig, ob. Fxecution ; wahlfähig, mający prawo być wybra- nym, wybieralny, rechtsfä- hig, mający zdolność pra- wną; handlungsfähig, zdol- ny do działań prawnych.
Fähigkeit, zdatność, zdol- ność, usposobienie.
Fahne, chorągiew, zur F. schwören, chorągwi v. do chorągwi przysiądz, sich zur F. stellen, stawić się do cho- rągwi, die F. verlassen, cho- rągiew opuścić, dezertero- wać.
Fahrbar, przeprawny (go- ściniec, droga, rzeka), die Bahn ist f. , kolej gotowa (t. j. pociąg może ruszyć), f-er v. schiffbarer Fluss, rzeka spławna.
Fahren, etwas f. lassen, po- rzucić co, zaniechać czego. F-de Güter, majątek rucho- my, ruchomości.
Fahrgebühr v. Fahrgeld 1) taksa od jazdy, jezdne; — 2) przewozowe.
Fahrgerechtigkeit, pra- wo przewozu.
Fahrlässigkeit, niedba- łość, niedbalstwo, zaniedba- nie, grobe F., wielka niedba- łość.
Fährmann, przewoźnik.
Fahrnisse, ruchomości , sprzęty domowe.
Fahrordnung, porządek ja- zdy.
Fahrpost, poczta wozowa.
Fahrsendung, przesyłka pocztowa.
Fahrt, w Górn. spuszczanie się do kopalni i wychodze- nie z niej.
Fahrten, w Górn. drabinki (do schodzenia do kopalni).
Fahrweg, droga wozowa.
Fahr w eg recht, służebność drogi.
Fali, 1) przypadek, zdarze- nie, przygoda ; — 2) upa- dek np. do 1) auf alle Fäl- le, na wszelki przypadek, auf jeden F., w każdym ra- zie, erforderlichen v. nbthi- gen Falls, w razie potrze- by, im F-e der Ergreifung, w razie schwytania, im F-e dass..., gdyby się miało wy- darzyć, że..., gesetzt den Fali, przypuściwszy, że..., im wi- drigen F-e, w razie przeci- wnym ; do 2) F. eines Han^ dlungshauses, upadek domu handlowego.
Fallen, 1) przypaść, spadać; — 2) upaść , podpaść np.
Fal — Fas
117
das Gut fiel auf den älte- sten Sohn, majętność dosta- ła się najstarszemu synowi, przypadła na niego, einHand- lung<shaus ist gefallen, dom handlowy upadł , zbankru- tował, das Verbrechen fällt ihm zur Last, ciąży na nim zbrodnia, die Preise sind ge- fallen, cena spadła, in Strafe fallen v. verfallen, podpaść, podpadać karze, die Wahl ist auf ihn gefallen, wybór padł na niego, obrano go.
Fallen, sb. w Górn. upad, spadek.
Fällen, 1 ) einen Ausspruch , orzec, ein ErJcenntniss, ein Urtheil f., wydać wyrok, zawyrokować ; — 2) w Górn. das Wasser f., wodę spu- ścić, wypuścić.
Fall fr ist, termin zawity, rok zawity, prekluzyjny ; er- streclcbare F., termin od- włoczny, nicht erstreckbare F., termin nieodwłoczny.
Fällig, f-e Frist, Zeit, ter- min , czas uplyniony . f-es Kapital, kapitał płatny, f-e Zinsen, odsetki już należne, f-e Nutzungen, pożytki przy- padłe.
Fälligkeit, płatność.
Falliment, Fallissement, u- padłość, bankructwo.
Falliren, upaść, zbankruto- wać.
Fallit, bankrut.
Falls, gdyby.
Fallsucht, padaczka.
Falsch, 1 ) fałszywy , obłu- dny; — 2) nieprawdziwy.
Falscher Eid, krzywoprzy- sięstwo.
Falschmünzer, fałszerz mo- nety.
F ä 1 s c h u n g, ob. Verfälschung.
Falsificat, rzecz sfałszowa- na.
Familie, rodzina.
Familiengut, 1) dobra ro- dzinne ; — 2) powiernictwo, fideikomis. .
Familienhaupt, głowa ro- dziny.
Familiennahme, nazwisko rodzinne.
Familienrath, rada fami- lijna, rodzinna.
Familienrechte, prawa ro- dzinne.
Familienstiftung, instytut, zakład rodzinny.
Familienvater, ojciec ro- dziny.
Familienverband, zwią- zek rodzinny.
Familienverhältnisse, stosunki rodzinne.
Fanatisiren, zapalać, w za- gorzałość wprawiać.
Fanatismus, zagorzałość, żarliwość (religijna, polity- czna), fanatyzm.
Fassen, einen Beschluss, u- chwalić (kolegijalnie) , po- stanowić (pojedynczo), den Entschluss, den Vorsatz /*., powziąć zamiar.
118
Fas
Fel
Fassion, fasyja, wyjaw ma- Feingehalt, ilość czystego
jątku (do opodatkowania).
F a t i r e n , eine Summe , ein Einkommen, wyjawić, wyka- zać , fasyjonować dochód, sumę do podatku.
Faustpfand, zastaw rucho- my, ręczny.
Fehler, 1) wada; — 2) hłąd, omyłka , uchybienie. Mech- nungs fehler, błąd w liczbie, omyłka rachunkowa.
Fehlerfrei, niewadliwy.
Fehlgeburt, poronienie.
Feierlichkeit, 1) uroczy- stość; — 2) F-en einer Ur- kunde , formalności doku- mentu.
Feiertag, święto, dzień świą- teczny.
Feil, przedajny.
Feilbieten, wystawić na sprzedaż.
Feilbietung, wystawienie na sprzedaż, ob. t. Yerstei gerung.
Feilbietungsedikt, F-or- dnung , ob. Versteig er ungs edict, Y-ordnung.
Feilschaft, rzecz przedaj
złota lub srebra (np. w pie- niądzach).
Feld, w Górn. pole t. j. część podziemna , na której się odbywa kopalnictwo; aus- gehauenes F. , wyrobisko, zrób, ob. alter Stamm, alte Baue; freies F., pole je- szcze nikomu nie nadane.
Feldaufsicht, dozór polo- wy.
Feldaufsichtspersonale, służba polowa.
Feldbau, rolnictwo.
Felddienstbarkeit (Servi- tut), służebność wiejska, polna.
Feldflur,tłan, niwa.
Feldfrevel, szkodnictwo polne.
Feldfrevler, szkodnik pol- ny.
Feld fruchte, owoce, płody polne, zbiór z pól, ziemio- płody.
Fe Id gut, grunt, rola.
Feldhüter, polowy v. stróż polny.
Feldmark, miedza, granica.
na, na sprzedaż wystawio-Feldmesser, miernik, geo-
Feilschen, targować co, tar gować się o co.
Feind, nieprzyjaciel.
Feindschaf t, nieprzyjaźń.
Feindseligkeiten, kroki nieprzyjacielskie, die F. wur- den eingestellt, kroki nie- przyjacielskie ustały.
metra.
Feldpęrsonale, służba po- lowa.
Feldschutzdienst, służba polowa.
F eldschutzpersonale, straż polna.
F e 1 d s e r v i t u t, ob. Felddienst- barkeit.
Fel — Feu
119
Feldstrecke, ob. Mittel- strecke.
Feldweg, droga na pole, dro- ga przez pole, droga pol- na.
Feldwirthschaft, gospodar- stwo wiejskie, polowe, rol- nicze.
Felonie, 1) felonija, wiaro- łomstwo (wykroczenie prze- ciwko zaprzysiężonym obo- wiązkom lennika, żołnierza); — 2) w Anglii zbrodnia przeciwko państwu i społe- czności cywilnej.
Fensterrecht, służebność, światła, okna.
Fenstersteuer, podatek od okien, okienne.
Ferialtag, dzień wolny, fe- ryjalny.
Ferien, f e ryj e, wakacyje, czas wypoczynku.
Fern, inwiefern, o ile, inso- fern, o tyle, inwiefern das glaubwürdig sein dürfte, o ileby to mogło zasługiwać na wiarę.
Fertigen, eine Urkunde, pod- pisać dokument.
F e rtigk eit, biegłość, łatwość wprawa, wprawność, zręcz- ność.
Fertigung, podpis.
Fesseln, kajdany, okowy więzy, pęta, Jdm F. anle- gen, Jdn in F. legen v. schla- gen, okuć w kajdany.
Fest, 1) etwas f. behaupten, upierać się albo stale utrzy-
mywać, twierdzić ; — 2) an etw. f. halten, obstawać przy czem; — 3) eine f-e Besol- dung, stała płaca v. pensy- ja, f-er Preis, stała (nie- zmienna) cena; — 4) Jdn f. nehmen, ująć, przytrzy- mać, wziąć kogo do aresz- tu, uwięzić; — 5) etw. f. setzen, postanowić (prawo), wyznaczyć, naznaczyć (ter- min), eine Strafe f. setzen, postanowić karę; — 6) es steht f., jest rzeczą pewną, niewątpliwą.
Feudal, Feudum, ob. Lehen.
Feueranleger, ob. Brand- leger.
Feuerbeschau, oględziny pogorzeli.
Feuersbrunst, pożar, pożo- ga, pogorzel.
Feuerfest, ogniotrwały.
Feuergefahr, niebezpie- czeństwo od ognia.
Feuergefährlich, grożący pożarem.
Feuergewehr, broń palna.
Feuerlärm, alarm pożaro- wy, F. schlagen, bić na trwo- gę v. na alarm.
Feuerlöschgerät h, narzę- dzia pożarowe.
Feuerlöschordnung, po- rządek ogniowy, pożarowy.
Feuermauer, mur ognio- chronny.
Feuerpolizei, policyja o- gniowa.
120
Feu — Fin
Feuerschaden, szkoda z pożaru.
Feuerstätte, ob. Brand- stätte.
Feuerversicherung, ubez- pieczenie od pożarów.
Feuerversicherungsge- sellschaft, towarzystwo ubezpieczenia od pożaru.
Feuerwehr, straż* ogniowa, pożarowa.
Feuerzeichen, znak poża- rowy.
Feuerzeiger, ognioskaz, znak pożarowy.
Fiction, fikcyja, wymysł, przypuszczenie. Bechtsf. wy- mysł, przypuszczenie, fikcy- ja prawa.
Fideicommiss, fideikomis, dowiernoręctwo, powiernic- two.
Fideicommissanwärter, powołany w skutek powier- nictwa, oczekiwacz powier- nictwa.
Fideicommissar, powie- rzennik.
Fideicommissarische Sub- stitution, podstawienie po- wiernicze.
Fid eicommissbehórde, władza czuwająca nad po- wiernictwami.
Fideicommissbesitzer, v. Inhaber, posiadacz po- wiernictwa.
Fideicommissstifter, li- st ano wiciel powiernictwa.
Fideicommissvermögen, majątek powierniczy.
Fiduciar, dziedzic powier- niczy.
Fierant (MarJctfahrer), jar- marcznik, handlarz jarmar- czny.
Filia \-Barik, F-Kasse, F-Kir- che, F - Gesellschaft , bank, kasa, kościół filijalny, przy- główny, towarzystwo v. sto~ warzyszenie filijalne v. przy- główne.
Filiatio.n, wywód pochodze- nia, rodowód.
Fina \-Erledigung, ostateczne załatwienie.
Finanzbehörde, władza skarbowa.
Finanzen, finanse, dochody, skarbowość.
Finanzministerium, mi- nisterstwo skarbu v. skar- bowe.
Finanzpatent, patent skar- bowy v. finansowy.
Finan z p r o curatur, pio- kuratoryja skarbowa.
Finanz rath, radca skarbo- wy.
Finanzwache, straż skar- bowa.
Finanzwesen, skarbowość.
Finanzwissenschaft, na- uka skarbowości.
Findelhaus, dom podrzut- ków.
Findelkind v. Findling , podrzutek.
Finden, 1) etw. für gut f.,
Fin — Fle
121
uznać za dobre , was der Bichter m bestimmen findet, co sędzia uzna za stosowne; — 2) sich veranlasst f., wi- dzieć się spowodowanym; — 3) das Gefundene, ob. Fund.
Finder, znalazca.
Finderlohn, znaleźne.
Finderrecht, prawo zna- lazcy.
Findling, ob. Findelkind.
Findung, F. des ürtheils, zbieranie , zestawienie za- sad wyroku, najdowanie wy- roku.
Fingerzeig, skazówka, Jdm einen F. geben , dać komu wskazówkę , wskazać komu co.
F i n g i r e n (erdichten) , z my ślić, wymyślić.
Firm a, firma (t. j. nazwa han- dlu lub zakładu przemysło wego używana w właściwych czynnościach i podpisach), Namen-F. , firma imienna ; gemischte F., firma złożona; Sach-F. , firma rzeczowa; ursprüngliche F., f. pierwo- tna; übertragene F., f. prze- 1 niesiona; Finzeln-F., jedno- osobowa ; Gesellschafts - F., firma spółki.
Firste, w Górn. wierzch, na- krywa w kopalni.
Firstenstrasse, ob. Stras- senfiau.
F i s c a 1 a m t, ob. Finanzproku- ratur.
Fi scaldeservit, należytość obrońcy skarbowego.
Fi scalisches Interesse, in- teres skarbowy.
Fiscalpreis, cena fiskalna, cena wywołania.
Fischerei frevel, szkodni- ctwo rybołówcze.
Fisch ereiordüung, porzą- dek rybołówstwa.
Fische rei recht, prawo ry- bołówstwa.
Fischerrecht, prawo ry- backie.
F i s c u s , 1) skarb publiczny; — 2) zarząd dóbr skarbo- wych; — 3) obrońca praw skarbowych.
Fix, pewny, stały, np. f-er Gehalt, stała płaca, f-e Stem- pelgebühr , stała należytość stemplowa.
Fixgeschäft, interes z ter- minem nieprzekraczalnym.
Flach, auf dem fen Lande, na wsi, po wsiach.
Flächeninhalt, powierzch- nia.
Fläch en mass, miara po- wierzchni (kwadratowa).
Flagge, bandera, die F. deckt das Gut, bandera zabezpie- cza ładunek.
Fl e i s eh ausschrottung, 1) rzeź bydła; — 2) cząst- kowa sprzedaż mięsa.
Fleischbank, jatki rzeźnicze.
Fleischbeschau, oględzi- ny, rewizyja mięsa.
Fleischlich, einer Person 16
122
Fle — Fol
beiwohnen, z kimś cieleśnie obcować, spółkować.
Fleischmarkt, targ mi§ siwa.
Fleischsteuer, podatek od mięsa.
Fleischtaxe, taksa mięsiwa
Fl eis s, 1) pilność, dbałość, F. auf etioas v. bei etwas antuenden , przyłożyć się, przykładać się do czego z pilnością; — 2) mit F., u- myślnie.
F 1 e i s s i g e r Hausvater , pil- ny, dbały gospodarz.
FI os s an st alt, zakład spła- wowy drzewa.
Flossgebühr, spławne.
Flossgerechtigkeit, przy- wilej spławiania.
F los swe sen, splawnictwo.
Flucht, die F. ergreifen, u- ciekać.
Flüchten, uciec, zbiedz.
Flüchtig, zbiegły, f. iver- den, uciec, zbiedz.
Flüchtling, zbieg.
Flugschrift, pismo ulotne.
Flur, pole, niwa, obszar.
Flurbuch (Steuerbuch) , ka- taster.
Flurhüter, polowy.
Flussbefestigung, ubez- pieczenie brzegu.
Flussbett, łożysko rzeki, koryto.
Flüssig, 1) płynny, ciekły ; — 2) der Gehalt wird mit dem... Tage f. gemacht, pen- syja będzie wypłacaną od
dnia..., f-ge Bezüge, pobory wypłatne, bieżące.
F o et us, płód.
Folge, 1) kolej, następstwo, skutek, in F., w skutek, in F. dessen v. dem zu F., sto- sownie do tego, według te- go, in der F., na przyszłość; — 2) F. leisten, posłusznym być, uczynić zadosyć, keine F. leisten, nie przychylić się, bez skutku zostawić, dem Rekurse keine F. geben, od- rzucić rekurs, odmówić re- kursowi.
Folgen, iść za kim, nastę- pować po kim , wynikać, daraus folgt, stąd wynika, wypływa, pochodzi, dem äl- teren Bruder folgte der jün- gere* po starszym bracie na- stąpił młodszy, der Zuwachs folgt der Hauptsache, przy- rost idzie za rzeczą główną.
Folgendermassen v. fol- gender gestalte w następujący sposób v. jak następuje.
Folgerecht v. folgerichtig, konsekwentny, wynikliwy, loiczny.
Folgerichtigkeit, konse- kwencyja, wynikliwość.
Folgern, wnosić, wniosko- wać, wnioski wyprowadzać, dorozumiewać się (z czego), wywodzić.
Folgerung, wnioskowanie, domysł, dorozumiewanie się.
Folter, tortury, męki, pytki, katusze, Jdn auf die F.
I
Fon — For
123
bringen, wziąć kogo na tor- tury, na pytki, na męki.
Fond, fundusz (domestykalny, religijny, naukowy, szkolny).
Fonds fors te, lasy fundu- szowe, instytutowe.
Fonds gut, dobro funduszo- we, majątek funduszowy.
Fondsobligation, obliga- cyja funduszowa.
Fördermann, v. Förderer, w Górn. wywozicie].
F ordern, 1) żądać, domagać się, dopominać się, von Jdm die Zahlung f. , dopominać się zapłaty; — 2) Jdn vor Gericht f., pozwać, zapo- zwać kogo.
Förderseil acht, szyb wy- wozowy, wydobywczy.
Förderstollen, sztolnia wy- wozowa, wydobywcza.
Forderung, żądanie (cze- go), pretensyja, należytość, wierzytelność, F-en an Jdn haben, mieć do kogo pre- tensyje. Die Wechself., na- leżytość v. wierzytelność wekslowa.
Förderung, w Górn. wydo- bywanie, wywiezienie mine- rałów.
Forderungsrecht, prawo z obowiązań, prawo żąda- nia.
Förderungsvorrichtun- gen, przyrządy wydobyw- cze, wywozowe.
Form, forma, prawidło, kształt, der Wechsel ist in der ge-
setzlichen F. ausgestellt, we- ksel jest w formie przepi- sanej wystawiony.
Formel, formuła, rota, aryn- ga. Eidesf., rota przysięgi,
Formgebrechen, wada v. brak formalności , uchybie- nie formalności.
Förmlichkeiten v. For- malien, formalności.
Formular, formularz, wzór, modła.
Forstamt, urząd leśny.
Forstaufsichtspersona- 1 e, straż leśna.
Forstbeamte, urzędnik le- śny.
Forstbetrieb, gospodarstwo leśne.
Forste ul tur, uprawa lasów.
Forstdienst, służba leśna.
Förster, leśniczy.
Forstfrevel, ob. Frevel.
Forst fr ohne,' pańszczyzna leśna.
For stge hi lf e, pomocnik le- śniczy.
Forstgefälle, dochody z lasu.
Forstgereohtigkeit, 1) prawo do lasu; — 2) pra- wo używania lasu; — 3) służebność leśna.
Forstgesetz, ustawa leśna.
Forsthäger v. F-hilter , le- śny, gajowy.
Forstmann, leśnik, biegły w leśnictwie.
Forst massig, stosownie do przepisów, zasad leśnictwa,
124
For — Fm
f-c Behandlung der Wal- dungen, pielęgnowanie la- sów według pra wideł leśnic- twa.
Forstmeister, lasomistrz.
Forstnutzung v. F-ertrag, dochód z lasu.
Forst Ordnung, porządek leśny.
Forstrath, radca leśniczy.
Forst recht, prawo leśne.
Forstschutz, ochrona la- sów.
Forstwarte, straż leśna.
Forstwesen, leśnictwo.
Fo r st w irths chaf t, gospo- darstwo leśne.
Forstwissenschaf t, nauka leśnictwa.
Fortgang, tok, postęp.
Fortgangsklasse, klasa postępku.
Fortlaufend, f-de Zahl. Zinsen, liczba bieżąca, od- setki bieżące.
Fortsetzen, np. einen Pro- zess , popierać , prowadzić dalej sprawę.
Fortsetzung, np. einer straf- baren Handlung, ciąg ka- rygodnego czynu.
Forum, ob. Gericht.
Fossil, Fossilien, ciała ko- palne.
Fracht, 1) fracht, ładunek; 2) przewoźne.
Frachtanstalt, zakład prze-
wozowy, frachtowy. Frachtbrief, list przewo-Fr a gerecht, prawo zowy, frachtowy. wania pytań.
Frachten, przewozić towary.
Frachtenkarte, wykaz przesyłek.
Frachtführer, v. Frachter, przewoźnik, frachciarz.
Frachtgeld v. Frachtlohn , przewoźne, frachtowe.
Frachtgut, towar przewo- zowy.
Frachthandel, handel frach- towy.
Frachtmäkler, stręczyciel przewozowy.
Frachtschiff, okręt kupie- cki, przewozowy, frachtowy.
Frachtvertrag, umowa o przewóz, kontrakt przewo- zowy (przewozu).
Frachtzeit, termin prze- wozu.
F r a c ti o n , frakcyja, odłamek (stronnictwa politycznego).
Frage, pytanie, zapytanie, kwestyja, verfängliche (cap- tiöse) Frage, pytanie pod- chwytliwe; complexe Fr., p. zwikłane; alternative F., p. przemienne; Haupt F., p. główne ; Zusatz F. , p. do- datkowe ; Eventual F. , p. wypadkowe; es entstehet die F., zachodzi pytanie; es ist keine F. , nie ma żadnej kwestyi , wątpliwości ; die peinliche F., ob. Folter; F. stellen, zadać pytanie.
Fragepunkt, przedmiot za- pytania.
zada-
Fra — Fre
125
Fragestellung, zapytywa- nie, zadawanie pytań.
Frageweise, sb. sposób py- tania, adv. sposobem wypy- tującym, przez pytania.
Fragstücke, okoliczności badania świadka , interro- gatoryja.
Franco, adv. bezpłatnie, sb. opłata przy oddaniu listu.
Frankiren, frankować, opła- cić list.
Frankirungsz wang, przy- mus frankowania, opłaty li- stowej.
Frauensperson v. Frauen- zimmer, niewiasta, kobieta.
Frechheit ( Verwegenheit) , zuchwałość, śmiałość, bez- czelność; der Diebstahl ist mit besonderer F. verübt ivorden, kradzież została popełnioną z nadzwyczajną śmiałością.
Frei, wolny, dem Rechte f-en Lauf lassen, pozostawić sprawiedliwości wolny bieg, nie tamować wymiaru spra wiedliwości. Freies Gewerbe, przemysł wolny (nie wyma gający konsensu). F-er Lehr gegenständ, przedmiot nauki nadobowiązkowy. F-e Spra- che führen , śmiało mówić. F-e Wohnung , mieszkanie bezpłatne.
Freibank, wolnica, miejsce gdzie wolno sprzedawać mięso.
Freibeuter, korsarz, roz- bójnik morski.
Freibeuterei, korsarstwo.
Freibrief, patent swobody, przywilej, list żelazny.
Freierklärung, w Górn. odebranie upoważnienia na górniczego.
Freifahren, sb. w Górn. o- ględziny górnicze.
Freigut v. Freisitz, 1 ) osa- da wolna , wola , swoboda ; — 2) majętność wolnodzie- dziczna, alodijalna.
Freihafen, port wolny.
Freiheit, wolność, swoboda, Jdn in F. setzen , uwolnić kogo, wypuścić na wolność, ich nehme mir die F. , po- zwalam sobie, ośmielam się.
Freiheitsbrief, ob. Frei- brief.
Freiheitsstrafe, kara u- wiezienia.
Freiherr, baron.
Freikarte, karta jazdy bez- płatnej.
Freikorps, oddział ochotni- ków.
Freilassen v. machen , u- wolnić kogo, dać komu wol- ność.
Freilassung, uwolnienie, nadanie wolności , puszcze- nie na wolność.
Freima u r e r e i, wolne mular- stwo, farmazoństwo.
Freisass, okupnik.
Frei schur f, w Górn. wyłącz- ność poszukiwania górni- czego.
Freisprechen, l) von der
126
Fre — Fri
Anklage, uwolnić od oskar- Frevel, 1) bezprawie (czyn
żenią, zwolnić od winy; — 2) einen Lehrling f. , wy- zwolić terminatora.
Freistaat, rzeczpospolita; f-lich, należący do rzeczy- pospolitej.
Freistadt, wolne miasto, freistädtisch, należący do wolnego miasta.
Freistätte, przytułek, przy- tulisko, przychronka, miej- sce schronienia.
Freistehend, niczyj.
Freistellen, Jdm etw., dać komu na wolę, zostawić do woli.
Freiverer blich, wolnodzie- dziczny.
Freiwillig, dobrowolny ; v) Wojsk. F-er ochotnik.
Freizügigkeit (o osobach) wolność przesiedlenia się, (o rzeczach) wolność prze- niesienia ruchomości lub wyprowadzenia takowych z kraju bez opłaty.
Fremd, obcy, cudzy, zamiej scowy, zagraniczny; f- Handlung, f-e Sache, cudza czynność, rzecz.
Fremdenbuch, miejscowych.
Fremdenpolizei, policyja nad obcymi.
Fremdenrecht, prawo do cudzoziemców.
Fremdling, nieznaniec, obcy.
Fremdlingsrecht, prawo obczyzny.
bezprawny), zuchwalstwo; — 2) psota, szkodnictwo, szko- da; Feldf., szkodnictwo pol- ne, szkoda w polu; Forstf., szkodnictwo leśne, szkoda w lesie ; Jagdf. , szkodnic- two myśliwskie , szkoda w zwierzynie; Waldf., szkoda leśna.
Frevelhaftigkeit, lekko- myślność.
Frevler, 1) zuchwalec; — 2) szkodnik, psotnik.
Frieden v. Friede, pokój, stan pokojowy, spokojność, zgoda.
Friedensantrag, propozy- cyja pokoju.
Fiedensb o th schaft, po- selstwo o pokój.
Friedensbruch, złamanie, naruszenie, zerwanie pokoju.
Friedensbund v. Friedens- bündniss, przymierze poko- jowe.
Friedens fu ss, stopa poko- jowa.
Friedensgericht, sąd po- koju.
Fri eden sprali minarien, wstępne warunki pokoju.
Friedensrichter, sędzia pokoju.
Friedensschluss, zawar- cie pokoju.
Friedenstraktat v. Frie- densvertrag, traktat pokoju.
Fri — Fru
127
Friedensunterhandlun- gen, układy o pokój.
Fried en s z ei t, czas pokoju.
Friedhof, cmętarz, smętarz, pogrzebisko, (u żydów oko- pisko).
F r i e d 1 i c h, spokojny, zgodny, den Streit f. beilegen, zała- łatwić spór drogą pojednaw- czą, zgodnie.
Frisch, Jdn auf f-er That ertappen, ująć kogo na go- rącym uczynku.
Frischarbeit, iu Górn. fry- szerka.
Frischen, sb. des Eisens, fryszowanie.
Frist, termin, (w dawnem prawie polskiem) rok, eine F. bestimmen, festsetzen, an- beraumen, wyznaczyć ter- min ; erstreckbare F., termin odwłoczny ; gesetzliche F., termin ustawowy; peremp- torische v. präclusive F., ob. Faüfrist, richterliche F., termin sądowy ; Vertrags- massige F., termin umowny.
Fristenzahlung, ob. Raten- zahlung.
Fristerstreckung, prze- dłużenie terminu, odnowie- nie.
Fristtage, ob. Respekttage.
Fristung, 1) przedłużenie (terminu) ; — 2) poczekanie; — 3) w Górn. termin zawie szenia robót górniczych.
Fristweise, ratami.
Frohnarbeit, pańszczyzna, robocizna.
Frohnbar, pańszczyźniany.
Frohndienst, pańszczyzna.
Frohnfeste, więzienie, kry- minał, dom kary.
Frohnfrei, wolny od pań- szczyzny.
Frohn führe, podwoda pań- szczyźniana, szarwarkowa.
Frohngeld, oplata pańszczy- zny.
Frohn gut, wieś z pańszczy- zną.
Frohnhäusler, chałupnik pańszczyźniany.
Frohnpflichtig, podległy pańszczyźnie.
Fromme Legate, zapisy po- bożne , miłosierne , f. Stif- tung, fundacyja pobożna, zakład miłosierdzia.
Frommen, zum F. der Kir- che, na pożytek kościoła.
Frucht, owoc, płód (owoce z drzew, płody polne), Früchte (Nutzungen), po- żytki (np. od kapitału).
Fruchtabtreibung, spę- dzenie płodu.
Fruchtbringend, pożytki przynoszący, zyskowny, ei- ne Summe f. anlegen, ko- rzystnie umieścić sumę.
Fruchtgenuss, ob. Frucht- niessung.
Fruchtgenussrecht, pra- wo użytkowania.
Fruchtniesser, użytkowca, użytkujący przychodów.
128
Fru — Fun
Fruchtniessung, użytko- wanie , używanie przycho- dów.
Fruchtwechsel, płodo- zmian.
Fruchtzins, osep.
Fructificiren, ein Kapital f., umieścić, ulokować ko- rzystnie kapitał.
Frühgeburt, 1) wcześniak; 2) poród zawczesny.
Frühschicht, ob. Schicht.
Fug, 1) słuszność, racyja; — 2) upoważnienie, F. und Beeilt haben, mieć do cze- go zupełne prawo, mit al- lem v. gutem F-e etw. thun, robić co na zasadzie słusz- ności i prawa, być zupełnie upoważnionym do robienia czego, nach F. und Hecht, według słuszności i prawa.
Fügen, sich dem Gesetze, stosować się do ustawy, po- stępować według ustawy.
Füglich, adj. stosowny (do potrzeby, okoliczności), adi>. 1) snadnie, łatwo; — 2) słu- sznie , sprawiedliwie , das Jcann f. geschehen, to się ła- two stać może , das Jcann man f. verlangen, tego mo- żna słusznie żądać.
Fühllosigkeit, trętwica.
Fuhre, wóz, fura, podwoda.
Führen, prowadzić i in. np. das Amt f. , urząd piasto- wać, sprawować ; die Kasse f., zawiadywać kasą; Kla- ge f. , skarżyć się, wnieść
zażalenie; einen Namen f., nazywać się ; einen Titel f., używać tytułu , tytułować się; Waaren zu Markte f., towary na targ wieźć; das Wort f. , mówić , głos za- bierać; für Jdn das Wort f., mówić za kim, bronić go; den Beweis f., dowodzić; Bücher f., utrzymywać księ- gi-
Fuhr fr ohne, pańszczyzna sprzężajna.
Fuhrlohn, woźbne.
Fuhrman, woźnica, woźca.
Fuhrwesen, służba pocią- gowa, powózek wojskowych.
Füllung, w Gorzelń, (np. des Maischhottichs), nabicie (za- ciernicy).
Function, 1) urząd, funkcy- ja; — 2) sprawowanie u- rzędu.
Functionär, osoba urzędo- wa, urzędnik, sprawujący urząd, służbę.
Functioniren, fungiren, u- rzędować, sprawować urząd,
Functionszulage, dodatek z tytułu urzędowania.
Fund, nalazek, rzecz znale- ziona; F-JDiebstahl (Unter- schlagung), przywłaszczenie nalazku.
Fundament, 1) podstawa; — 2) zasada.
Fundamental, zasadniczy.
F u n d a t i o n , ob. Gründling.
Fun dir en, ob. Gründen.
Fundgeld, znaleźne, należne.
Fun — Gan
129
Fundgrube, w Górn. kopal- nia odkrytej rudy i t. p. Fundrecht, ob. Finderrtcht. Fu ud schein, ob. Befund.
Fundus instructus, in- wentarz gruntowy (miejsco- wy), żelazny.
Fungibel, zamienny.
Fürbitte v. Fürsprache , wstawienie się za kim , F. für Jdn einlegen, wnieść za kim prośbę, wstawić się za kim.
Fürbitter, orędownik (ten, który się za kim wstawia).
Fürsorge, piecza, staranie.
Fürtrag, zniesienie (zebra-
nie rachunków z jednej stronnicy).
Fürwörtlich, przychylnie, ein Gesuch f. eińbegleiten, prośbę z przychylną opini- ją przełożyć.
Fusion, zlanie się.
F u s s, Jdn auf freiem F. be- lassen, pozostawić kogo na wolności, na wolnej stopie, auf freien F. setzen, puścić na wolność, na wolną nogę; flüchtigen F-es, zbiegły; Zwanzig Gulden F., stopa dwudziesto-złotowa , Fünf- undvierzig Gulden F., stopa czterdziestopięcio-złotowa.
Fusssteig, ścieżka, F-recht, służebność ścieżki.
<^.
Gabe, datek, dar, (jako po- datek) danina; milde G., datek v. dar dobroczynny, miłosierny.
Gage, płaca, żołd.
Galeere, galera, (rodzaj o-|G krętu), Jdn zur G. verdam-\ men, auf die G-n schicken,\ skazać, zesłać kogo do ro- G bót okrętowych.
Galeerensklave, niewolnikjG galerowy, ciurma, galernik, na galery skazany. G
Gang, 1) chód; — 2) ruch; — 3) bieg, tok, tryb; derG G. der Industrie, ruch v.
obrót przemysłu, der G. des Processes, bieg lub tok pro- cesu, im G-e sein, być w toku, w Górn. żyła, taube Gänge, ziemie płonne, angbar, drożny, drożysty, g-e Münze, moneta kursu- jąca, obiegowa, anggebühr, milowe (opła- ta woźnego).
ant, sprzedaż publiczna (o- sobliwie w upadłościach), ant mann, dłużnik upadły, krydataryjusz.
antmasse, masa upadłości, masa krydalna.
17
130
Gau — Geb
Ganz, cały, zupełny, wszy- stek, das g-e Volk, wszy- stek lud, sein g-es Vermö- gen, cały jego majątek, ein g-er Bauer, kmieć; g. und gar, wcale, do szczętu, zu- pełnie, całkiem, ze wszy- stkiem.
Ganze, G-s sb. całość, ogół, im G-n betrachtet, w ogóle uważając, etwas im G-n kau- fen, kupić co na ogół t. j. ryczałtem.
Gänzlich, całkowity, der g-e Untergang der Sache, cał- kowita zatrata, całkowite zniszczenie rzeczy, zagłada.
Garantie, zabezpieczenie, poręka, w Pr. naród, gwa- rancyja.
Garben z ehen t, dziesięcina snopowa, wytyczna.
Garnison, ob. Besatzung.
Gastgewerbe, utrzymywa- nie gospody.
Gastrecht, prawo gościn- ności.
Gattenmord, małżonkobój- stwo.
Gattung, rodzaj.
Gattungskauf, kupno rze- czy pewnego rodzaju.
Gauner, oszust, złoczyńca; G-sprache, gwara złoczyń- ców, mowa opryszków.
Gebäranstalt, zakład po- łożniczy.
Gebaren, zawiadywać, za- rządzać, mit Einkünften g., zarządzać dochodami, mit
Kassageldern g. , kasą za- wiadywać, das Vermögen v. mit dem Vermögen g., za- rządzać (administrować) ma- jątkiem.
Gebarung, 1) zawiadywa- nie, zarząd, administracyja; Geldg., zawiadywanie pie- niądzmi, manipulacyja pie- niężna ; Kassag. , zawiady- wanie kasowością, manipu- lacyja kasowa; Materialg., zawiadywanie materyjałami; — ■ 2) obrót, Bankgelderg., obrót pieniądzmi bankowe- mi.
Gebarungsausweis, wy- kaz obrotu.
Gebäude, budowla, budy- nek.
Ge bäudeservitut , służe- bność miejska, budynkowa, dziedzin miejskich.
Gebäudesteuer, podatek budynkowy.
Geben, dawać, gegeben zu.... den.... Dan w....
Geber, dawca, G-in, daw- czyni.
G e b e r d e, mina, gest, wyraz twarzy, ułożenie, układ.
Geberdenproto k ol 1, wzmianka o zachowaniu się.
Gebiet, okrąg, obwód, obrąb.
Gebieten, nakazywać, dać rozkaz, rozkazywać; über etwas g, władać czem; die Umstände g. es, okoliczno- ści wymagają.
Gebot, 1) nakaz, rozkaz; —
Geb
131
2) podawanie ceny; die zu G. stehenden Mittel, środki, jakiemi się rozporządza, ja- kie się ma, jakie znajdują się w czyjej mocy, sich al- ler zu G-e stehenden Mittel bedienen, użyć wszelkich środków będących w mocy; das steht mir nicht zu G., to nie jest w mojej mocy, to nie zależy od mego roz- rządzenia; einem zu G-e stehen, być na czyje rozka- zy; ein G. thun, podawać cenę kupując, ein höheres G. thun, dać v. podać wię- cej .
Gebrauch, 1) używanie, u- życie; — 2) zwyczaj; —
3) obrządek; widriger G. niestosowne użycie ; zum ämtlichen G-e, do urzędo- wego użycia, sich nach dem G-e richten, stosować się do zwyczaju; aus dem G-e kommen, wyjść z użycia die kirchlichen Gebräuche, obrządki kościelne.
Gebräuchlich, używany zwykły; wie es g. ist, jak jest w zwyczaju, jak zwy- kle.
Gebrauchsrecht, prawo używania , służebność uży- wania.
Gebrauchswerth, użyte czność, wartość użyteczno- ści, wartość bezpośrednia.
G e b r e c h e n, sb wada, usty rk ułomność (ciała); przywara
(pod względem moralności) niedostateczność, die G. ei- nes Gesetzes, wady, niedo- stateczność lub niedokła- dność ustawy.
Gebrüder, bracia.
Gebühr, 1) należytość, po- winność; — 2) taksa, o- płata; über die G. fordem, żądać nad miarę; nach G. bezahlen, płacić w ilości na- leżnej.
Gebühren, sb. należytości.
Gebühren, verb. należeć się, przynależeć, przystać; g-de Abgaben , należne daniny ; g-des Becht, prawo służące, przynależne.
Gebührenansatz, oblicze- nie v. oznaczenie opłaty.
Gebührenaequivalent, równa ilość, równoważność należytości.
Gebührenbemessung, wymiar opłaty.
Gebüh renfreiheit, wol- ność od opłaty.
Gebührengesetz, ustawa opłat.
Gebühre nnachiass, opu- szczenie, darowanie opłaty.
Gebührensatz, pozycyja należytości.
Gebührenzufristung, od- wleczenie opłaty.
Geburt, 1) poród, rodzenie, narodzenie; — 2) płód; von G. ein Grieche, rodem Grek, ein Kind von unehe-
132
Geb + Gef
licher G., dziecko nieślu- bne, nieprawe.
Geburtsadel, szlachectwo rodowe.
Geburtsbrief, świadectwo, akt v. metryka urodzenia, metryka rodu.
Geburtsbuch, księga naro- dzonych.
Geburtshelfer, akuszer, po- łożny.
Geburtsland, kraj rodzinny.
Geburtsregister, metryki, księga, spis urodzonych.
Geburtsschein, ob. Ge- burtsbrief.
Gedächtniss, Beweis mm ewigen G. ob; Beweis.
Gedenken, sb. pamiętanie, seit Menscheng. , jak tylko ludzie zapamiętać mogą v. od niepamiętnych czasów.
Gedenkmann, świadek spół- czesny, pamiętnik.
Gedenkmünze, medal pa- miątkowy.
Gediegen, w Górn. rodzimy, samorodny.
Gedinge, sb. 1) umowa, tar- gowanie się; — 2) w Górn. czas robocizny i to, do cze- go się kto zgodził ; mit Jdm ein G. über etwas machen, umówić się z kim o co.
Gedingarbeit, w Górn. ro- bota na ugodę.
Gedungener Mord, mor- derstwo nasadnicze.
Geeignet, sposobny, stoso- wny, m einem Amte g., u-
kwalifikowany , uprzymio- tniony, usposobiony, uzda- tniony do urzędu.
Gefahr, niebezpieczeństwo, G. am Verzuge, niebezpie- czeństwo ze zwłoki, auf G. und UmJcösten des Ausge- bliebenen, na niebezpieczeń- stwo i koszt niestawającego.
G e f äh r d e, podstęp, chytrość.
Gefährdeeid, przysięga na słuszność sprawy.
Gefährden, narażać, wysta- wiać na niebezpieczeństwo.
Gefälle, 1) das G., spadek (wody); — 2) die G., do- chody niestałe (konsum- cyjne); städtische G., nie- stałe dochody miejskie.
Gefällsamt, urząd docho- dów niestałych v. konsum-
Gefällsangelegenheit, sprawa w przedmiocie do- chodów niestałych.
Gefällsgericht, sąd w spra- wach defraudacyjnych.
Gefällsgesetz, prawo o dochodach niestałych.
Gefällspächter, dzierżaw- ca dochodów niestałych.
Gefällsstraffond, fundusz z kar defraudacyjnych.
Ge falls üb er tretung, prze- stępstwo defraudacyjne.
G e f äl 1 s v e rkürzung, u- szczerbek w dochodach nie- stałych, defraudacyja.
Gefällsverwaltung, za- rząd v. administracyja d. n.
1
Gef — Geg
133
Gefangen, uwięziony, wię- zień ; Jdn g. halten, nehmen, więzić, uwięzić kogo.
Gefangenaufseher, v. Wächter, dozorca więzień, więzienny.
Gefangen meiste r, inspek- tor, nadzorca więźniów.
Gefangennehmung, wię zienie, uwięzienie, wzięcie w niewolę, poimanie.
Gefängniss, więzienie.
Gefängnissbau, budowa więzień, budynek więzienny
Gefängnissbeamte, urzę- dnik więzienny.
Gefängnissstrafe, kara więzienia.
Gefängniss system, system więzienny.
Gefängnisswesen, przed- miot dotyczący więzień, o więźniach, rzecz więzienna.
Gegen, przeciw, Einivendun- gen gegen Jdn einbringen, wnieść ekscepcyją , zarzut przeciw komu, ein Urtheil g. Jdn ergehen lassen, wy- dać wyrok na kogo ; g. Er- lag der Kosten, za złoże- niem kosztów, g. ein Urtheil appelliren, odwołać się od wyroku; g. Entgelt etwas thun, zrobić za zapłatę; g. die Vorschrift, wbrew prze- pisom.
Gegenantwort, ob. Duplik.
Gegenausführung, wywód strony przeciwnej.
Gegenäusserung, oświad- czenie strony przeciwnej.
Gegenbedingung, waru- nek wzajemny.
Gegenbescheinigung, wzajemne poświadczenie.
Gegenbeschuldigung, wzajemne obwinienie.
Gegenbeweis, dowód prze- ciwny, odwód.
Ge gendeduction, wywód, przeciwny.
Gegendienst, wzajemna u- sługa.
Gegeneinander, naprzeciw sobie, die Zeugen g-stellen, abhören, stawić świadków do ócz, konfrontować, prze- ciwstawić (aby sobie wy- mawiali w oczy); die Ge- richtskosten werden g. auf- gehoben, koszta obustronne znoszą się.
Gegeneinanderstellung, przeciwstawienie , konfron- tacyja , dooczne stawienie świadków (dla rozpoznania lub wymówienia).
Gegenforderung, wzaje- mna pretensyja v. należy- tość.
Gegengeschenk, wzajemny dar, podarunek.
Gegengift, odtrutka.
Gegenklage, ob. Widerklage.
Gegenleistung, wzajemne świadczenie.
Gegenmittel, środek prze- ciwny.
134
Geg — Geh
Gegenpartei, strona prze- ciwna, przeciwnik. Gegenquittung, kontra- kwit, przeciwkwit, kwit wza- jemny. Gegenrechnung, wzajemny rachunek, rachunek strony przeciwnej , przeciwrachu- nek, ob. Compensation. Gegenrede, odpór, odpo- wiedź. Gegensatz, 1) przeciwień- stwo; — 2) przeciwstawie- nie; im G-e zu dieser Be- hauptung, przeciw temu twierdzeniu. Gegenschein, ob. Gegen-
ąuittung. Gegenschlussrede, osta teczna odpowiedź, kwadru plika. Gegenseitig, wzajemnie, o bustronnie, nawzajem, obo polnie; g-er Vertrag, umo- wa wzajemnie obowiązują- ca ; gegenseitige Versiche- rungsgesellschaft, spółka u- bezpieczeń wzajemnych. Gegenseitigkeit, wzajem- ność. Gegensperre, drugi klucz. Gegenstellung, ob. Gegen- einanderstellung. Gegentheil (das), rzecz przeciwna, (der) strona prze- ciwna, przeciwnik; er will das G. beweisen, dowodzi przeciwieństwa, udowodni, że się rzecz ma przeciwnie im G.t przeciwnie.
Gegen verpf li chtung v. Gegenversprechen, wzajemne zobowiązanie , przyrzecze- nie. Gegenvorstellung, prze- łożenie, remonstracyja. Gegenwart, 1) obecność, przytomność; in G. , obli- cznie, w obec; — 2) tera- źniejszość. Gegenwärtig, obecny, przy- tomny; g. halten, mieć na uwadze, w pamięci. Gegenzeichnung, kontra-
sygnowanie. Gegründet, ob. Gründen. Gehalt, 1) płaca, pensyja; — 2) der innere G. einer Mün- ze, wewnętrzna wartość mo- nety. Gehalten (zu etwas), obo- wiązany (do czego). Gehaltsabzug, potrącenie
z płacy. Gehaltsperre, wstrzyma- nie płacy. Gehaltsstufe, stopień płacy. Gehaltszulage, dodatek do
płacy. Geheim, tajny, potajemny, skryty, im G-en, potajemnie, g-e Ehe, małżeństwo pota- jemne, g-e Gesellschaft, ob. Gesellschaft, g-er Bath, ra- da tajna i radca tajny, Geheimhaltung, zachowa- nie w tajemnicy, utajenie. Geheimnis s, tajemnica, se- kret. Gehilfe, pomocnik.
Geh — Gel
135
Gehör geben, wysłuchać, dać posłuchanie, ob. Audienz.
Gehören, należeć (do kogo), jako własność , atrybucyja lub obowiązek) , dieser Ti- tel gehört ihm nicht, ten ty- tuł mu się nie należy, nie służy mu; das Feld gehört zu jenem Dorfe, pole to na- leży do tamtej wsi; das ge- hört vor das Bezirksgericht, to należy do sądu powia- towego.
Geisse], 1) zakładnik; — 2) bicz, plaga.
Geist, duch, umysł.
Geistesabwesenheit, nie- przytomność umysłu, bez- przytomność.
Geistesanlagen, zdolności umysłowe, umysłu.
Geistesbeschaffenheit usposobienie umysłowe.
Geistesgebrechen, wady umysłowe, umysłu.
Geisteskraft, władza urny słowa.
Geisteskrankheit, choro- ba umysłowa, obłąkanie (w znaczeniu ogólnem).
Geistesschwäche, niedo- łężność umysłu.
Geistesverwirrung v. G- zerriittung, pomięszanie zmy- słów, zwichnięcie umysłu.
Geistig, duchowy, umysło- wy j Q-6S Eigenthum, wła- sność literacka, g-e Flüssig- keiten, płyny spirytusowe, wyskokowe , g-e Getränke,
napoje rozpalające, gorące, g-es und körperliches Wohl, dobro duchowe i matery- jalne.
Geistli eh, duchowny np. stan, władza i t. d. ; ein G-er , ksiądz, osoba duchowna, du- chowny.
Geistlichkeit, duchowień- stwo.
Geklagter, ob. Belangter.
Gelangen, dojść, dostać się (dokąd), dojść (do czego), osiągnąć, np. an die Grun- ze g., dostać się do grani- cy, eine Bittschrift an das Gericht g. lassen, przesłać prośbę do sądu, zu dem Sei- nigen g., odzyskać, odebrać swoje, dojść do swego.
Geld, pieniądze, baares G., gotowe pieniądze, gotówka, gotowizna, etwas zu G. ma- chen, in G. umsetzen, spie- niężyć.
Geldabgabe v. Giebigkeit, danina pieniężna.
Geldaufwand, nakład pie- niężny, wydatek.
Geldausfuhrverbot, zakaz wywozu pieniędzy z kraju.
Geldbeitrag, składka pie- niężna.
Geldbusse v. G-strafe, ka- ra pieniężna, grzywny; in G. verfallen, podpaść grzy- wnom, karze pieniężnej; G. auflegen, skazać na grzywny, na karę pieniężną.
136
Gel
Geldcour8, kurs , wartość pieniędzy w obiegu.
Gelddarlehen, pożyczka pieniężna.
Geldgebahrung, zawiadow- stwo pieniądzmi.
Geldgeschäft, interes, spra- wa pieniężna.
Geld handel, kupczenie pie- niądzmi, bankierstwo.
Geldhilfe, zapomoga pie- niężna.
Geldleistung, danina pie- niężna.
Geldmarkt, targ pieniężny.
Geldpapier, karta pienię- żna.
Geldrimesse v. Sendung, przesyłka pieniężna.
Geldsorte, gatunek pienię- dzy.
Geldstück, pieniądz.
Geldsumme, kwota, suma pieniężna.
Geldwerth v. Geldeswerth, wartość pieniężna ; das Ter mögen besteht aus baarem Gelde und Geldw-e, majątek składa się z gotówki i war tości pieniężnych, etwas zu Geld, in G. anschlagen, o- bliczyć co na pieniądze.
Geldzahlung, wypłata.
Geldzeichen, znak pienię- żny.
Gelegen, unter einer Gerichts- barkeit g. sein, podlegać czy- jej jurysdykcyi, być czyim podsądnym; g-e Zeit, czas sposobny, dogodny.
Gelegenheit, bei G., 1) z okoliczności; — 2) przy sposobności.
Geleit v. Geleite, list żela- zny, zaręczny, straż bezpie- czeństwa, glejt, list glejto- wy, konwojowy, Jdm siche- res G. geben, ubezpieczyć kogo listem żelaznym, (w znaczeniu honorowem) or- szak, świta.
Gelettbrief v. Schein, kar- ta v. list bezpieczeństwa.
Geloben, przyrzekać uro- czyście, ślubować.
Gelöbnis s, ślubowanie, przy- rzeczenie uroczyste; G-eid, przysięga ślubująca, Vor- mundschafts-G., przyrzecze- nie, ślubowanie opiekuńcze; feierliches G. , ślubowanie uroczyste.
Gelten, znaczyć, ważyć, mieć znaczenie , ważność, wartość , uchodzić (za co) ; dieses Geld gilt Mer nicht, te pieniądze tutaj nie idą, nie są w obiegu ; dies gilt als Gesetz, to ma moc pra- wa, obowiązuje, es gilt dem Schuldigen, to się odnosi, ściąga do winowajcy, doty- czy winowajcy; es gilt seine Ehre, sein Leben, idzie tu o jego honor, życie, etwas g. lassen, zgodzić się, przy' stać na co.
Geltend machen, nadać (czemu) moc, ważność lub znaczenie ; Rechtsansprüche
Gel — Gem
137
g. m. , dochodzić , poszuki- wać praw, pretensyj, dowo- dzić onych; die Verjährung g. m., przywodzić zadawnie- nie, zarzucać zadawnienie, bronić się zadawnieniem.
Geltung, ważność, wartość, znaczenie; den Gesetzen G. verschaffen, die Gesetze zur G. bringen, zapewnić prawu, ustawom skuteczność.
Gelübde, ślub, ślubowanie; ein G. thun, ablegen, uczynić ślub, ślubować; Vormund- schaf ts-G., ob. Gelöbnis.
Gelüste, chuć, zachcenie, chcącki.
Gemarkung, granice, obręb, zakres; innerhalb der Gr., w zakresie, w obrębie gra- nic.
Gemäss, dem Gesetze g., po- dług, według ustawy, stoso- wnie do ustawy ; der Wahr- heit g. , zgodnie z prawdą
G e m ä 8 s h e i t, in G. der Ver- ordnung, stosownie do roz- porządzenia.
Gemein, 1) pospolity, po- wszechny; — 2) spoiny; g-er Mord, proste morderstwo ; g-er Soldat (Gemeiner), sze- regowiec, g-er Schuldner, dłużnik upadłości; g-es In- teresse (Wohl), dobro po- wszechne , pospolite ; das g-e Beste, dobro pospolite, publiczne, ogółu
Gemeingeist, duch obywa- telski t. j. publiczny.
Gemeingläubiger, wierzy- ciel upadłości.
Gemeinde, gmina; die G. der Stadt, des Dorfes, ob. Stadtgemeinde, Dorfgemein- de.
Gemeindeabgaben, dani- ny, podatki gminne.
Gemeindeälteste, starszy- zna gminy.
Gemeindeangehöriger, należący , przynależny do gminy.
Gemeindeangehörigkeit, przynależność gminna.
Gemeindeangelegenheit, sprawa gminy, gminna.
Gemeindeanstalt, zakład gminny.
Gemeindeausschuss, wy- dział gminny, komitet gmin- ny, komisyja gminna.
Gemeiudeeigenthum, własność gminna.
Gemeindeerfordernisse, potrzeby gminne.
Gemeindegenosse, uczest- nik gminy.
G e m e i n d e g e m a r k u n g, o- bręb gminy.
Gemeindegere chtssame, prawa gminy.
Gemeindegesetz, ustawa gminna.
Gemeindeglied, członek gminy.
Gemeinde gut, ob. Gcmein- deeigenthum.
Gemeinde h a u s h a 1 1 , go- 18
138
Gem — Gen
spodarstwo gminne, zarząd majątku gminnego.
Gemeindelast, ciężar gmin- ny.
Gemeindeleistungen, po- winności gminne.
Gemeindeordnung, ordy- nacyja gminna , urządzenie gminy.
Gemeinde rath, 1) radny, rajca ; — 2) rada gminna.
Gemeindeverband, zwią- zek gminny, gmina, in den G. aufnehmen, przyjąć do gminy, aus dem G. entlas- sen, uwolnić kogo od zwiąż ku gminnego, z gminy.
Gemeindevermögen, ma jatek gminy.
Gemein devertretung zastępstwo, reprezentacyja gminy.
Gemeindevorstand, prze- łożony, starszy, naczelnik gminy, ob. t. Gemeindevor stehung.
Gemeindevors tehung, zwierzchność gminna.
Gemeindeweise, według gmin, gminami.
Gemeindewesen, rzecz gminna.
Gemeinnützig, użyteczny powszechnie, dla ogółu.
Gemeinschaft, spólność; G. der Güter v. Güterg., spólność majątkowa , spól- ność dóbr ; etw. mit Jdm in G. besitzen, spoinie co z kim
posiadać; Wille der G., wo- la spoina, społeczna.
Gemeinschaftlich, Bpól- ny;g-e Bestimmungen, prze- pisy ogólne, spólne; g-es Eigenthum , spółwłasność , spół właśni et wo ; g-e Bechte, spólne prawa.
Gemeinschuldner, upadły, dłużnik upadłości.
Gemessen, 1) dokładny, wy- raźny; g-er Auftrag, pole- cenie stanowcze, wyraźne, wyraźny rozkaz ; — 2) g-e Arbeit, robota na wymiar.
Gemischt, mieszany, różny, g-e Commission, komisyja mieszana; g-e Ehe, małżeń- stwo mieszane; g-e Waaren- handlung , handel różnych towarów.
Gemutb, umysł.
Gemüthsbes chaffenheit, charakter, usposobienie u- mysłu, umysłowe.
Gemüthsbewegung, wzru- szenie umysłu.
Gemüthshinterhalt, za- strzeżenie umysłowe.
Gemüthsruhe, spokojność umysłu.
G emüthszustand, usposo- bienie, stan umysłu.
Genealogie, rodopis, rodo- wód, (jako nauka) rodo- znawstwo , rodopisarstwo , genealogija.
Genehmhalten v. genehmi- gen, przyjąć (co), przyzwo-
Gen — Ger
139
lić (na co), zatwierdzić, po- twierdzić.
Genehmhaltung v. Geneh- migung , przyzwolenie, po- twierdzenie; mit G. der Vor- mundschaftsbehbrde, za przy- zwoleniem władzy opiekuń- czej.
Genehmigung der Waare, uznanie towaru za dobry.
General, jenerał.
Generalität, jeneralicyja.
General', w wyrazach zło- żonych znaczy: główny, o- gólny, powszechny.
Generalcommando, ko- menda główna, dowództwo główne.
Generalinspektion, l)in- spekcyja główna; — 2) prze- gląd.
G e n e r a lk art e, mapa ogólna.
Generalpardon, ogólne, po- wszechne przebaczenie.
Generalprokuratur, pro- kuratoryja jeneralna, ogólna.
Generalversammlung, o- gólne, walne zgromadzenie.
Geniewesen, inżynieryja.
Geniessbar, uży walny, do użycia służący.
Genosse, spólnik, towarzysz; die Gr-n eines Verbrechens, spólnicy zbrodni.
Genossenschaft, 1) spól- nictwo, udział (w czem); — 2) stowarzyszenie; Erwerbs und Wirthschaftsgenossen- schaft, stowarzyszenie zarób
nungsgenossenschaft, stowa- rzyszenie celem dostarcze- nia mieszkań.
Genüge, dem Gesetze, der Pflicht G. leisten, uczynić zadość ustawie, obowiązko- wi , wypełnić obowiązek , dies erhellet daraus zur G., to się dostatecznie ztąd o- kazuje.
Genügeleistung, zadość- uczynienie.
Genugthun, zadośćuczynić, dać satysfakcyją, wynagro- dzić szkodę, krzywdę.
Genugthuung, zadośćuczy- nienie, satysfakcyją, wyna- grodzenie szkody : rolle G., wynagrodzenie wszelkiej szkody , zupełne zadosyću- czynienie.
G e n u s s, im G-e seiner Hechte sein, być w używaniu praw sobie służących, wykonywać takowe.
Genussschein, dowód u- czestnictwa.
Genüsse und Bezüge, po- żytki i dochody.
Gepäckschein, dowód na pakunek.
Gepflogenheit, zwyczaj, praktyka.
Gepräge, 1) odcisk v. stę- pel na pieniądzach; — 2) piętno, znamię,
Gerade, prosty , wprost, in g-er Linie von Jdm abstam- men, pochodzić od kogo w
kowe i gospodarcze; Woh-t prostej linii.
140
Gor
G e r ä t h e , ob. Ger äth schüft, Silbergeräthe, srebra.
Gerathen, ausser sich, stra- cić przytomność ; in die Ge- fangenschaft g. , dostać się do niewoli; in Schulden g., popaść w długi ; in Verges- senheit g., pójść w zapomnie- nie; in Verdacht g., wpaść w podejrzenie, uledz podejrze- niu ; mit Jdm in einen Streit g., posprzeczać się z kim; die Wahlen sind nicht g., wybory się nie udały, nie powiodły; es wäre gerathe- ner, lepiejby było; in Stoc- kung g., popaść w zastój, zalegać.
Geräthschaft, zwykle Ge- rätschaften, sprzęty.
Gerechtigkeit, 1) sprawie- dliwość (jako przymiot), ci co sprawiedliwość wymie- rzają, (jako władza lub u. poważnienie); — 2) prawo, swoboda; Jdm G. wieder- fahren lassen , wymierzyć, oddać komu sprawiedliwość, G. üben , sprawiedliwość pełnić, wymierzyć, t. j. czy- nić to, czego sprawiedliwość wymaga; Jdn den Händen der G. überliefern* oddać kogo w ręce sprawiedliwo sei ; der Fürst hat der Stadt viele G-en verliehen, książę nadał miastu wiele swobód
Gerechtsame, uprawnienie (do czego), przywilej v. swo-
boda ; Jds G. kränken, na- ruszyć czyje prawa.
Gereichen, zum Nachtheil, zum Nutzen, zum Schaden, przynieść uszczerbek, poży- tek, szkodę v. sprawić szko- dę, zrobić uszczerbek; die Anstalten welche zur Sicher- heit g, , urządzenia służące do bezpieczeństwa.
Ger h ab, ob. Vormund.
Gericht, sąd; G. halten, od- bywać sąd; über Jdn G. hal- ten , sądzić kogo ; es wird heute kein G. gehalten, dziś nie ma sądów; im G. sitzen, zasiadać wsadzie, być człon- kiem sądu; eine Sache vor G. bringen, rzecz wytoczyć przed sąd; Jdn dem G. ü- berantworten , oddać kogo pod sąd ; Jdn vor G. v. beim G. verklagen, zaskarżyć ko- go w sądzie v. do sądu; Jdn vor das G. ziehen, for- dem, laden, pozwać kogo do sądu; vor G. erscheinen, stanąć v. stawić się w są- dzie; ein strenges G. über Jdn ergehen lassen, wydać na kogo ostry v. surowy sąd, wyrok, ostro go osą- dzić; zu G. nehmen, przy- jąć do wiadomości sądu, po- twierdzić.
Gerichtlich, sądowy; g-es Verfahren, postępowanie są- dowe; Jdn g. belangen, po- ciągnąć kogo do sądu, za- pozwać.
Ger
141
Geri cht sabgeordnete, wysłaniec, v. wysłannik są- dowy, delegowany, komisarz sadowy.
Gerichtsbarkeit, władza sądowa, sądownictwo, jurys- dykcyja, przysąd, orzeczni- ctwo; die G. des Landesge- richts, władza sądu krajo- wego, die der G. des Friedens- richters zugewiesenen Streit- sachen, spory przekazane o- rzecznictwu sędziego pokoju.
Gerichtsbehörde, władza sądowa.
Gerichtsbeisitzer, asesor sądowy, ławnik.
Gerichtsbote, woźny.
Gerichtscompe tenz , ob. Gerichtszuständigkeit.
Gerichtsdiener, woźny, sługa sądowy.
Gerichts fäh ig keit, zdol- ność działania w sądzie.
Gerichtsgebrauch, z wy- czaj sądowy.
G e r i c h t s g e b ii h r, opłata są- dowa.
Gerichtsh alter, sprawują- cy sądownictwo.
Gerichtshan den, etwas su G. erlegen, złożyć co w są- dzie.
Gerichtshaus, dom sądo- wy, sąd; Jdn vorladen im G. zu erscheinen , wezwać kogo, aby się w sądzie stawił.
Gerichtsherr, władca są- dowy , posiadający władzę sądową.
Gerichtshof, trybunał, izba sądowa (jako sąd).
Geri cht sinh aber, ob. Ge- richtsherr.
G e r i c h t s k ä m m e r e r, v. GrenzMmmerer , komornik sądowy.
G e r i c h t s k o s t e n, koszta są- dowe v. prawne.
Gerichtsordnung, porzą- dek sądowy, ordynacyja są- dowa, ustawa o postępowa- niu sadowem.
Gerichtsort, siedziba sądu.
Gerichtsperson, urzędnik sądowy.
Gerichtssprache, język sądowy.
Gerichtssprengel, obwód, obręb sądowy.
Gerichtsstand, sąd wła- ściwy ; persönlicher G., sąd osobisty ; dinglicher G., sąd rzeczowy; allgemeiner Gr., sąd powszechny ; Ausnahms-G., sąd wyjątkowy (privüegir- ter G. , sąd uprzywilejowa- ny: Causal G., sąd ze wzglę- du na rodzaj sprawy) ; or- dentlicher 6r., sąd zwyczaj- ny; ausserordentlicher G., sąd wyjątkowo właściwy (delegirter G., sąd delego- wany, besonderer G., sąd szczególny) ; G. in Streit- sachen; sąd właściwy w spra- wach spornych; G. ausser Streitsachen , sąd właściwy w sprawach niespornych ; G. der Aufforderungsklage,
142
Ger — Ges
des Vertrages, der Streitge- Gerichtswesen, sądownie- nossenschaft etc. etc., sąd dla two, sądowość. skargi wywoławczej, dla G e ri chts zu s tä nd i g, pod- skargi z uinowy, dla spól- sądny, podległy sądowi, ników sporu i t. d. i t. d.; G. G e richts Zuständigkeit, der freiwilligen Unterwer- właściwośćsądu,podsądność.
fung , sąd z dobrowolnego poddania się; G. der Gat- tin, sąd dla małżonki; G. der liegenden Verlassenschafts- masse, sąd dla masy leżą- cej ; electiver G., sąd z wy- boru ; w Proc. kar. G. des Ortes der begangenen That, sąd właściwy miejsca po- pełnionego czynu; G. des Wohnortes , sąd właściwy zamieszkania ; G. der Er- greifung, sąd właściwy poj- mania, ujęcia; ausserordent- licher G. (w Proc. kar.), sąd nadzwyczajny; G. der zu- sammenhängenden Sache, sąd właściwy ze związku spraw.
Gerichtsstelle, sąd, sämmt- lichen G-n wird hiemit be- kannt gegeben, całemu są downictwu wiadomo się czy- ni.
Gerichtsstillstand, limi- ta , limitacyja , zawieszenie sądów.
Gerichtstag, dzień sądo wy, termin.
Gerichtsverfassung, urzą- dzenie sądownictwa, statut sądowy.
Gerichtsvollzieher, wy- konawca sądowy, urząd wy- konawczy, komornik są/łowy.
Geringhaltige Münze, 1) moneta lżejsza; 2) niedo- ważna.
Geringschätzig, ob. Ge- ringhaltig.
Geriren sich, zachować się.
Gerücht, pogłoska, wieść; falsche G. verbreiten, roz- siewać fałszywe wieści.
Ge s a m m t, adj. całkowity, ra- zem wzięty v. zebrany, adv. pospołu , razem (wszyscy) ; sich g. verbürgen, zobowią- zać się solidarnie.
Gesammtbetrag, całkowi- ta v. ogólna ilość, suma.
Ges a mm ter trag, przychód ogólny.
Gesammtgut, majętność spoina.
Gesammtheit, ogół (wszy- stko razem wzięte).
Ge sammthypoth ek, ob. Si- multanhypothek.
Gesammtmonarchie, cała monarchija.
Gesammtnachfolge, na- stępstwo ogółowe, sukcesy- ja ogółowa.
Gesammtname, nazwa spoina v. zbiorowa.
Gesammtsache (universi- tas rerum), ogół, rzecz o- gółowa, zbiorowa.
Ges
143
Gesammtschuldner, ob. Gemeinschuldner.
Gesammtverbindlichkeit, spólne (wszystkich) zobo- wiązanie, zobowiązanie spól- nćj ręki.
Gesandschaft, poselstwo.
Gesandschaft s-Persona- le, osoby do poselstwa na- leżące.
Gesandschaft srath, rad- ca poselstwa.
Gesandter, poseł.
Geschäft, 1) zatrudnienie, interes, czynność, sprawa, sprawunek; sich etwas sum G-e machen, obrać sobie jaki zawód, trudnić się czera dla zarobku; sich etw. zum angelegentlichen G. machen, szczególniej się czem zaj- mować ; — 2) zakład han- dlowy.
Geschäftsausweis, wykaz spraw v. czynności.
Geschäftsbehandlung, prowadzenie czynności, in teresów.
Geschäftsfreund, zostają- cy w stosunkach handlo- wych. Geschäftsführer, zawia- dowca interesów, (handlu, wyrobni). Geschäftsführung, zawia- dywanie interesami; G. ohne Auftrag, sprawowanie ob- cego interesu bez zlecenia. Geschäftsgang, tok v. bieg spraw V, czynności.
Geschäft sgebahrung, za- wiadywanie czynnościami.
Geschäftsinhaber, pryn- cypał.
Ge s chäftsinstruction, przepis służbowy v. instruk- cyja służbowa v, poruczenie służbowe.
Geschäftskreis, zakres czynności.
Geschäftskundig, świado- my rzeczy.
Geschäftsleitung, kiero- wnictwo interesów.
Ge schäftsmann, spekulant.
Ge schäfts Ordnung, porzą- dek czynności, regulamin.
Geschäftsstück, akt, ex- hibit.
Geschäftsstunde, Ge- schäftszeit , pora czynności handlowych.
Geschäft sstyl, styl przy- jęty w czynnościach prywa- tnych lub urzędowych, styl urzędowy, styl właściwy np. kontrakt nie jest sporzą- dzony w stylu właściwym.
Geschäftsträger, sprawu- jący interesa (osobliwie przy dworze jakim), prowadzący cudze interesa.
Geschäftsübergabe, zda- nie czynności, oddanie urzę- du, oddanie interesów.
Ges chäftsumfang, zakres czynności v. działania.
Geschäftsverwaltung, zarząd, zawiadywanie, spra- wowanie interesów.
144
Ges
Geschäftszahl, liczba dzien- nika podawczego.
Geschäftszug, tok czynno- ści.
Geschenk, dar, podarek, po- darunek, upominek, zum G. bekommen, otrzymać, dostać w darze, wziąć darem; zum G. machen, dać darem, w da- rze, podarunku, podarować.
Geschenkannahme, przy- jęcie daru, podarunku.
Geschenkgeber, darownik, darowca, darzyciel.
Geschenknehmer, obdaro- wany.
Greschichts umstand (That- umstand), okoliczność.
Geschlecht, 1) płeć, rodzaj (męzki, żeński); — 2) ród, plemię.
Geschlechtsbaum, drze- wo genealogiczne , rodowe.
Geschlechtsfolge, następ- stwo rodowe.
Ges chlech tskunde, ob. Ge- nealogie.
Geschlechtsname, na- zwisko rodowe, familijne.
Geschlechtsregister, ro- dopis.
Geschlechtswappen, herb.
Geschmeide, klejnoty.
Geschwister, rodzeństwo, bracia i siostry ; vollbürtigt G., rodzeni bracia i siostry; halbbürtige G. , przyrodni (półbracia, pólsiostry).
Geschwisterkinder, bra- cia stryjeczni, wujeczni, cio- teczni, siostry stryjeczne, wujeczne, cioteczne; dzieci rodzeństwa.
Geschworener, 1) przysię- gły (sędzia); — 2) przy- siężny (przy urzędzie wiej- skim).
Geschwornenbank, ława przysięgłych.
Geschwornengericht, sąd przysięgłych.
Gesell, towarzysz, (u rze- mieślników) czeladnik.
Gesellenkasse, kasa, skrzynia czeladna.
Gesellschaft, 1) w ogólności społeczeństwo, społeczność, towarzystwo; — 2) w Handlu spółka , spółhandlowanie , spółkupczenie (MasJcopei- liandel), eine G. schliessen, spółkę zawiązać, zawrzeć, anonyme G. , spółka bezi- mienna; bürgerliche G., spo- łeczność cywilna; Comman- dit 6r., spółka komandyto- wa ; Commandit G. auf Ac- tien, spółka komandytowo- akcyjna ; Actien 6r., spółka akcyjna; Gelegenheitsg., spół- ka dorazowra ; gelehrte G., towarzystwo naukowe, ob. Handelsgesellschaft.
Gesellschafter, spólnik, u- czestnik (spółki).
Gesellsch aftseigenthum, własność spółki.
Ges
145
Ge sellschaftsvertrag, kontrakt spółki.
Gesetz, ustawa, prawo na- dane; Bispositiv G., usta- wa względnie obowiązująca; zwingendes G., ustawa bez- względnie obowiązująca; Ge- bots (Praeceptiv) G. , usta- wa nakazowa; Verbots (Pro- hibitiv) G. , ustawa zaka- zowa ; Beichs G. , ustawa państwa; Landes G., usta- wa krajowa ; ein G. bekannt machen, ogłosić ustawę ; das G. übertreten , przestąpić ustawę; an das G. gebunden sein, związanym być ustawą, trzymać się ustawy.
Gesetzauslegung, wykład, tłómaczenie ustawy.
Gesetzbuch, ustawa, księga praw, kodeks; allg. bürger- liches G., powszechna usta- wa cywilna, kodex cywilny
Gesetzentwurf, projekt ustawy.
Gesetzesrecht, prawo u stawowe.
Gesetzesstrenge, surowość prawa.
Gesetzgebend, ustawodaw- czy, prawodawczy.
Gesetzgeber, ustawodawca prawodawca.
Gesetzgebung, ustawodaw- stwo , prawodawstwo ; ein G. entwerfen, ułożyć, z a pro jektować ustawę, ein G. ge ben, nadać ustawę.
Gesetzkunde, prawoznaw- stwo, znajomość ustaw.
Gesetzlich, ustawowy, pra- wny, prawem przepisany.
Gesetzlos, bezprawny, bez- rządny, anarchiczny.
Gesetzlosigkeit, bezpra- wie, bezrząd, anarchija.
Gesetzmässig, prawny, sto- sowny do ustawy, podług ustawy.
Gesetzmässigkeit, praw- ność.
Gesetzsanction, sankcyja prawa.
Gesetzunwissenheit, nie- wiadomość ustawy.
Gesetzvorschlag, projekt do prawa.
Gesetzwidrig, prawu prze- ciwny, przeciwprawny, bez- prawny.
Gesetzwidrigkeit, czyn- ność prawu przeciwna, bez- prawie.
Gęsi chtspunkt, stanowisko, punkt zapatrywania się na co.
Gesinde, służący, słudzy, czeladź (wiejska).
Gesindeordnung, urządze- nie służących v. czeladzi, ordynacyja v. regulamin dla czeladzi lub służących.
Gespannschaft, komitat, żupaństwo (w Węgrzech).
Geständig sein, des Dieb- stahls, przyznać się do kra- dzieży.
Geständniss, przyznanie 19
146
Ges — Gew
się, wyznanie; Jdn zum G. bringen, naprowadzić, przy- wieść kogo do przyznania się v. do wyznania; Jdm ein G. abzwingen, wymusić na kim przyznanie się, wy- znanie ; — 2) przyznanie ; qualificirtes G. , przyznanie częściowe.
Gestängsteuer, to Górn. da- nina balkowa v. belkowa.
Gestatten, ob. Erlauben.
Gestattung, ob. Erlaubniss.
Gestehen, przyznać się, eine That g., wyznać czyn jaki.
Gestehungskosten, kosz- ta sprawienia, produkcyi.
Gesteilig machen, Jdn, dostawić kogo; sich g. m., stawić się.
Gestion, sprawowanie, zała- twienie, zarząd interesami v. czynnościami, prowadze- nie takowych; G. eines Am- tes, sprawowanie urzędu.
Gestionspro tokoll , pro- tokół czynności.
Gesuch, prośba, żądanie; ein G. bewilligen, przychylić się do prośby; ein G. abschla- gen, nie przychylić się do prośby.
Ge sundheitscertifikat, świadectwo zdrowia.
Gesundheitsrücksichten, wzgląd na stan zdrowia.
Gesundheitsstörung, u- szczerbek zdrowia, narusze- nie zdrowia.
Gesundheitszu stand, stan zdrowia.
Getränkebezug, branie na- pojów.
Getränkeborgung, borgo- wanie napojów.
Getränk everfälschung, fałszowanie napojów.
Getrauter, ob. Trauen.
Getreidemarkt, targ zbo- żowy, targowisko zbożowe, (miejsce, gdzie się targ od- bywa).
Getreidezehe nt, ob. Gar- benzehent.
Geviert, w Górn. ein gevier- ter Grubenbau, kopalnia wy- mierzona.
Gewagt, 1) niebezpieczny, hazardowny; — 2) nieba- czny; g-es Geschäft, przed- siębiorstwo niebezpieczne , za śmiałe, losowe; g-e Aeusse- rung, nieostrożne, niebaczne wyrażenie się.
Gewählter, wybraniec.
Gewähr, 1) (ewikcyja) rękoj- mia, G. leisten, dać rękoj- mią, zapisać ewikcyja, za- ręczyć; — 2) prawne po- siadanie; Jdn in die G. ei- nes Gutes setzen, wprowa- dzić kogo w posiadanie ma- jętności, wwiązać kogo w majętność; Jdn an die G. bringen , schreiben , wpisać kogo do ksiąg v. aktów hi- potecznych.
Gewährabschreibung,
Ge w
147
wymazanie z ksiąg hipotecz- nych. •
Gewähranschreibung, wpisanie do ksiąg hipotecz- nych.
Gewährbrief, 1) list na- dawczy ; — 2) akt opatrzo- ny klauzulą hipoteczną.
Gewähren, eine Bitte, przy- chylić się do prośby; das gewährt keinen Beiveis für die Behauptung, to nie do- wodzi tego twierdzenia.
Gewährleister, rękojmią dający, rękomia masc. ewik- tor.
Gewährleistung, danie rę- kojmi, ewikcyi, rękojemstwo.
Gewäb-rsmanii, ewiktor, gwarant, obowiązany do rę- kojmi, rękojmia maSc.
Gewahrsam v. Gewahr same, chowanie, dzierżenie, zam- knięcie; etwas in seiner G. haben, dzierżyć co ; etw. in seine G. nehmen, wziąć co do schowania ; die Sache befindet sich in seiner G., rzecz znajduje się w jego zachowaniu ; den Verbrecher in G. halten, zbrodniarza pod zamknięciem trzymać
Gewalt, gesetzgebende, rich- terliche, väterliche, vollzie- hende, władza prawodawcza sądowa, ojcowska, wyko nawcza; höhere G., vis ma- jor, siła większa; Jdm G. anthun, wyrządzić komu gwałt ; einer Weibsperson G.,
anthun , zgwałcić kobietę ; G. anwenden, użyć siły; aus der väterlichen G. ent- lassen, ob. entlassen; G. mit G. vertreiben, siłę siłą, gwałt gwałtem odeprzeć.
Gewaltgeber, pełnomocda- wca, władzodawca.
Gewalthaber, ob. Bevoll- mächtigter.
G e w äl t i g e n, w Górn. G. der Grubenwässer , pokonywa- nie, ściąganie, odprowadza- nie wody z kopalni.
Ge wal ts am, gwałtowny, g-er Tod, śmierć gwałtowna, (gwałtem zadana).
Gewalttätigkeit, öffent- liche, gwałt publiczny.
Gewärtigen, etwas zu g. haben r. einer Sache gewär- tig sein, oczekiwać, spodzie- wać się czego.
Gewehr, broń; Feuerg., strzel- ba, fuzyja, samopał.
Gewende, 1) uwrocie ; — 2) staje, stajanie (miara pola).
Gewerbe, sposób zarabiania, rzemiosło , przemysł ; con- cessionirtes G., ob. cmces- sionirl] freies G., przemysł wolny (bezkonseuso wy) Han- delsg.^ handel, przedsiębior- stwo handlowe.
Gewerbebetrieb, wyko- nywanie, prowadzenie prze- mysłu , obrót przemysłowy.
Gewerbeordnung, ustawa przemysłowa.
148
Gew
Gewerbesachen v. Ange- legenheiten, rzecz v. sprawa przemysłowa v. przemysłu dotycząca.
Gewerbe seh ein, karta prze- mysłowa, zarobkowa (kon- sens).
Gewerbeschule, szkoła przemysłowa.
Gewerbetreibende, pro- wadzący rzemiosło , rze- mieślnik, przemysłowiec.
Ge werbsbefugniss, ob. Ge- werbeschein.
Gewerbsbehörde, władza przemysłowa (w rzeczach przemysłu dotyczących).
Gewerbsberechtigung uprawnienie do prowadze- nia przemysłu v. przemy- słowe.
Gew erbsbetrieb, prowa- dzenie przemysłu.
Gewerbsfleiss, przemysł, industryja.
Gewerbsfreiheit, wolność zarobkowania.
Gewerbsinhaber, przed siębiorca przemysłowy.
Gewe rbskundiger, znaw ca, świadomca przemysłowy.
Gewerbsmann, rzemieślnik profesyjonista.
Gewerbsmässig, w sposo' bie zarobkowania, dla za robku.
Gewerbsrecht, 1) prawo zarobkowania ; — 2) ustawa przemysłowa.
Gewerbsverleihung, po- zwolenie, konsens na prze- mysł , rzemiosło , profesyją.
G e w e r k e , ob. Bergwerhsei- genthümer.
Gewerkschaft,?« Góm. gwa- rectwo, stowarzyszenie ko- palniane.
Gewicht, l)waga; — 2) cię- żar do ważenia; — 3) waż- ność, znaczenie, wpływ; rei- nes G. v. Netto G., czysta waga (waga samego towa- ru), rohes v. Brutto G., su- rowa waga (wraz z opako- waniem); das G. halten, mieć, trzymać należytą wagę; ei- ner Sache G. verleihen, na- dać czemu ważność? znacze- nie.
Gewinn, zysk, korzyść, wy- grana np. procesu , bitwy, na loteryi , abgehender G., stracony zysk v, korzyść; der G. an Erz war unbe- deutend, ilość wydobytego kruszcu była nieznaczną.
Gewinnen, zyskać, zjednać sobie, wygrać (proces, bi- twę).
Gewinnsucht, chciwość zy- sku.
Gewinnung, w Góm. wydo- bywanie, otrzymywanie; die G. von Mineralien stehet dem Bergbesitzer zu, wydo- bywanie minerałów służy posiadaczowi kopalni.
Gewissen, sumienie ; nach seinem besten Wissen und
Gew — Gle
149
6r., według najlepszej wie- dzy i sumienia, według prze- konania.
Gewissensehe, małżeństwo wedle sumienia.
Gewissensvertretung, ulżenie sumieniu.
Gewissenszwang, gwałt sumienia, przymus religijny.
Gewohnheit, zwyczaj.
Gewohnheitsdieb, złodziej nałogowy.
Gewohnheitsrecht, prawo zwyczajowe.
Gezogener Wechsel, weksel trasowany, przekazowy.
Giebigkeit, danina.
Gift, trucizna.
Giftmischer, truciciel.
Giftmord, otrucie, morder- stwo przez otrucie.
Gilde, towarzystwo, bractwo, gilda, kongregacyja (kupiec- ka); Handwerker G., cech.
Gil te, ob. Gülte.
Girant, indosant, żyrant.
Giratar, indosat, żyratary- jusz.
Giriren, indosować, żyrować.
Giro, indos.
Girobank, bank przelewo- wy, przekazowy.
Girogeld, (waluta) zapłata za indosacyją.
Glaube v. Glauben, wiara, Jdm G. beimessen, dać wia- rę komu, zaufać, auf Treue und G., na uczciwość.
Glaubensabfall, odstęp- stwo, odszczepieństwo.
Glaubensabtrünniger, odszczepieniec, odstępca.
Glaubensbekenntniss, wyznanie wiary.
Glaubensgenosse, spół- wierca, jednowierca, spół- wyznawca.
Glaubenspartei, sekta re- ligijna.
GlaubenswTürdig, wiarygo- dny.
Glaubenszwang, przymus religijny.
Gläubiger, wierzyciel.
Gläubigerschaft, ogół wie- rzycieli.
Gleichartig, jednorodny, jednaki, jednakowy (t. j. je- dnorodzajowy).
Gleichbedeutend, równo- znaczny, jednoznaczny.
Gleichberechtigung, ró- wnouprawnienie.
Gleichförmig, równokształ- tny, jednostajny.
Gleichkommen, wyrównać komu.
Gleichlautend, równo- brzmiący , jednobrzmiący , zgodny; die Abschrift ist mit der Urschrift g., odpis zgodny z pierwopisem; zwei g-de Abschriften, dwa je- dnobrzmiące odpisy.
Glei c hm ä ssi g, równo, sto- sunkowo; g. vertheilen, za- równo, stosunkowo podzie- lić.
Gleichmässigkeit, stosun- kowa równość.
150
Gle — Grä
Gleichsam, niejako, jakoby, niby.
Gleichstellen, zrównać.
Gl ei eh z e i tig, równocześnie, jednocześnie.
Glücksvertrag, kontrakt losowy.
Gnade, auf G. und Ungna- de sich ergeben, poddać się, zdać się na łaskę.
Gnadenbrief, list ułaska- wienia.
Gnadengabe, łaskawizna, datek z łaski.
Gnadengehalt, G-geld, G bród, chleb łaskawy.
Gnadengesuch, prośba w drodze łaski.
Gnaden jahr, G-monat, G- ąuartal, rok, miesiąc, kwar- tał łaski.
Gottesdienst, służba boża nabożeństwo.
Gotteslästerer,- G- laste rung, bluźnierca, bluźnier stwo.
Gottesurtheil, sąd boży.
Gouvernement, gubernija, rząd, wielkorządctwo, rejen
Gouverneur, gubernator wielkorządca, rządca guber- nii; Barikq.^ naczelnik, ban- ku.
Grab er ei, w Górn. kopalnia.
Grabe r-Diebstahl, okradanie, łupienie grobów.
Grabgelder, pokładne.
Grad, stopień; G. der Ver- wandschaft, der Schwäger -
schaft, stopień pokrewień- stwa, powinowactwa; im gleichen G-e, zarówno, w równym stopniu; in dem G-e, ais... w miarę jak....
Gradiren, w Górn. tężyć.
Gradirung, tężenie solanki.
Gradirhaus v. Gradirwerh, tężnia.
Gradirmesser, stopnio- mierz.
Graduiren, wynieść na sto- pień, przyznać stopień aka- demicki.
Graduirt, posiadający sto- pień akademicki.
Gränze, 1) granica; — 2) zakres; sich in den G-en seiner Gewalt halten, zacho- wać granice , trzymać się granic lub zakresu władzy swojej ; die G. der Voll- macht überschreiten , prze- kroczyć granice pełnomo- cnictwa , działać nad umo- cowanie.
Grän zb egeh ung, objazd, obejrzenie granic.
Grän zbefestigung, utwier- dzenie, obwarowanie granic.
Gränzb erichtigung, spro- stowanie granic.
Gränzbezirk, obwód gra- niczny.
Gränzfestung, twierdza graniczna v. pograniczna.
Gränzhügel, kopiec grani- czny.
Gränzkämmerer, komor- nik.
Grä — Gru
151
Gränzland, kraj pogranicz- ny, pogranicze.
Gränzlini e, linija graniczna, kordon.
Gränzmarke, znak granicz- ny.
Gränznachbar, sąsiad gra- niczny.
Gränzstadt, miasto pogra- niczne.
Gränzstein, kamień gra- niczny, granicznik.
Gränzstreit, spór graniczny.
Gränzver rückung, naru- szenie granic.
Gränzwache. straż grani- czna.
G ranz zoll am t, urząd cłowy pograniczny.
Greisen a] ter, starość, sędzi- wość, (w wyższym stopniu) zgrzybiałość.
Gremium, zgromadzenie, kou- gregacyja; Grosshändler g., zgromadzenie hurtowników
Grille, urojenie, bzik.
Grillenfänger, chimeryk, cudak, dziwak, zrzęda.
Grob, 1) gruby; — 2) cięż- ki; — 3) szorstki ; g-e Un- vorsichtigkeit, wielka nie- przezorność; g-es Verschul- den, ciężkie zawinienie; g-es Benehmen, szorstkie, nieo- krzesane zachowanie się , gburowatość ; grobe Münze, moneta ciężka.
Gro sseltern, dziadostwo (dziad i babka).
Grossenkel, prawnuk.
Grosshandel, handel hur- towny.
Grosshändler, hurtownik.
Grossjährig, pełnoletni.
Gr os sj ährigk eit, pełnole- tność; die G. erreichen, osią- gnąć pełnoletność, dojść do pełnoletności.
Gro ssjährigkeitserklä- rung, uznanie pełnoletności.
Grosskreuz, 1) kawaler wielkiego krzyża; — 2) wiel- ki krzyż.
Grossmacht, mocarstwo , państwo pierwszego rzędu.
Grossmeister, wielki mistrz.
Grube, iv Górn. kopalnia.
Grubenbau, kopalnictwo.
Grubenfeld, pole kopal- niane.
Grubenkleie, rudy drobne.
Gruben mass, miara górni- cza.
Grubenwässer, woda we- wnętrzna v. zaskórnia.
Gruben werk, ob. Grube.
Grund, 1) rola, grunty, zie- mia; — 2) dno, spód (jako fundament); — 3) podsta- wa, zasada, przyczyna, po- wód (przenośnie); — G. und Boden, grunt; liegende Grün- de, dobra nieruchome, nie- ruchomości ; einer Sache auf den G. gehen, zbadać isto- tę rzeczy; auf G. der Aus- sage, na zasadzie zeznania; dafür sprechen erhebliche Gründe, przemawiają za tern
152
Gru
ważne powody; einer Mei- nung etw. zu G-e legen, o- przeć zdanie na czem; die- ser Meinung liegt das zu G-e, zdanie to polega na tern; für seine Meinung Gründe anfuhren, przytaczać dowo- dy na poparcie swojego zda- nia; im G-e, w samej rze- czy, w samej istocie; mit Gründen beweisen , widerle- gen, dowodnie okazać, zbić; von G. aus, do szczętu, ze szczętem ; zu G-e gehen, 1) (za)tonąć; — 2) zniszczeć, upaść (np. kredyt, handel, miasto); zu G-e richten, zniszczyć kogo lub co, przy- wieść do upadku.
Grundamt, urząd miejsco wy.
Grundartikel, artykuł za- sadniczy.
Grundbesitz, posiadłość gruntowa, ziemska.
Grundbestandtheil, część istotna ogółu.
Grundbuch, księga grunto- wa.
Grundbuchseinlage, wy- kaz hipoteczny, ob. Einlage.
Grundbuch s ext rak t, wy- ciąg z ksiąg gruntowych.
Grundbuchskörper, ciało hipoteczne.
Grunde o mplex, obszar zie- mi.
Grunddienstbarkeit, słu żebność gruntowa.
Grundeigenthum, posia- dłość.
Grün d einlös u ng, wykupno gruntów.
Gründen, fundować, zakła- dać (np. szkołę, klasztor), sich auf etw. g., opierać się na czem; gegründet, uzasa- dniony, pewny; in etwas g. sein, opartym być, opierać się, zasadzać się na czem.
Grundentlastung, wyswo- bodzenie gruntu.
Gründer, fundator, założy- ciel.
Grundfeste, podwalina, podstawa, fundament.
GY undgerechtigkeit, v. Grundgerechtsame, prawo do gruntu przywiązane.
Grundgericht, sąd miej- scowy.
Grundhältig, adj. uzasa- dniony; nicht g., bezpodsta- wny.
Grundherr, dziedzic, pan włości.
Grün d herrsch aft, właści- ciel wsi, państwo (dziedzic).
Grundlage, podstawa, pod- walina, fundament; die G. des Kredites ist.... podstawą kredytu jest....
Grundlast, ciężar gruntowy.
G ru n d 1 a stenablösung, wykupno , splata ciążarów gruntowych.
Grundlinien, główne v. pierwsze zarysy.
Gru — Gut
153
Grundobrigkeit, zwierzch- ność gruntowa (ziemska).
G run dp fand, zastaw nie- ruchomy.
Grundrecht, ustawa v. pra- wo zasadnicze v. fundamen- talne.
Grundsatz, zasada, etw. zum G. machen, przyjąć co za zasadę.
Grundsätzlich, ze zasady, zasadniczo.
Grün dservitut, służebność gruntowa.
Grundsteuer, podatek grun- towy, ziemski, (łanowe).
Grundstrec Ite, w Górn. cho- dnik główny.
Grundstück, grunt.
Gründung, fundacyja, zało- żenie.
Grundverfassung, organi- zacyja , urządzenie główne v. zasadnicze.
Grundverschreibung, za- pis gruntu.
Grun dwirth. gospodarz wiejski.
Grundz erstückung , po- dział, rozcząstkowanie grun- tu.
Grundzins, czynsz z grun- tu, gruntowy, ziemny.
Grundzug, 1) pierwszy, głó- wny rys, zarys; — 2) cecha znamię.
Gulden, złoty; ein G. österr. W-, złoty austryjacki.
Gülte, 1) ciało hipoteczne; an die G. bringen, ob. an die
Gewähr bringen; — 2) czynsz ziemny.
Gültig, 1) mający wartość, obieg (np. pieniądz); — 2) ważny (np. kontrakt); — 3) obowiązujący (np. prze- pis, ustawa); das Geld ist Mer nicht g. , pieniądze te nie są tutaj w obiegu, nie biorą ich ; etw. g. machen, ważność czemu nadać.
Gültigkeit, ważność.
Gültigmachung, nadanie czemu ważności.
Gunst, korzyść, łaska, sprzy- janie; die Gerichte haben zu seinen G-en entschieden, są- dy orzekły na jego korzyść; das Urtheil ist zu seinen G. ausgefallen, wyrok wypadł na jego stronę (korzyść); zu Jds G. Geld erlegen, złożyć na rzecz czyją pie- niądze.
Gut, adv. etwas g. heissen, g. sein lassen, pochwalić co, zezwolić, przystać na co, przyjąć co; für etw. geste- hen, ręczyć za co ; für Jdn g-sagen, stehen, ręczyć za kogo; ehv. g. thun , wyna- grodzić komu co, (u kup- ców) g. haben, sein, mieć należność.
Gut, sb. 1) dobro; — 2) ma- jątek; — 3) towar; zu G-e kommen , przypaść na ko- rzyść, należeć się; bewegli- ches G., ob. beweglich-, un- bewegliches G., ob. unbeweg- 20
154
Gut
Uch; kaufmännisches G., to- war; öffentliches G., dobra publiczne; Staatsg., mają- tek państwa (w Praw. cyw.).
Gutachten, opinija, zdanie; sein G. über etw. erstatten, dać opiniją o rzeczy, Jds G. einholen, zażądać zdania.
Gutachtlich, w sposobie o- pinii; einen g-en Bericht er- statten, złożyć raport wraz z opiniją lub złożyć spra- wozdanie.
Gutbefinden, sb. des Rich- ters, uznanie, mniemanie sę- dziego; nach seinem G., we- dług swego uznania, zdania.
Güte, in der G. abmachen, załatwić w dobry sposób, zgodnym sposobem.
Güter, dobra.
Güte rab tr etung, odstąpie- nie majątku.
Güteranweisung, przekaz towarów.
Güterbeschauer, oględo- wnik, rewizor towarów.
Güterbestätter v. Güter- besteller , stręczyciel prze- wozowy, spedytor.
Gütercomplex, klucz, ob- szar dóbr (ziemskich, jedne stanowiących całość).
Gütergemeinschaft, spól- ność majątkowa, spólność dóbr.
Güte rnahmhaftmachung, wyjawienie majątku.
Güterrecht, prawo mająt- kowe, ob. Vermögensrecht.
Gutgewicht, waga dobra.
Guthaben, sb. należność, re- szta z obrachunku.
Gutheissung, uznanie, po- twierdzenie, pochwalenie, a- probacyja.
Gütlich, dobrowolny, w zgo- dnym sposobie ; sich g. aus- einandersetzen, zgodnie uło- żyć się; den Streit g. beile- gen , ukończyć spór sposo- bem zgodnym, na drodze zgody, zagodzić spór; ein g-er Vergleich, dobrowolna, przyjacielska ugoda.
Gutmachen, wynagrodzić.
Gut rechnen, policzyć na czyją korzyść.
Gutsagen, ręczyć za kogo.
Gutsbesitzer v. Gutsherr, właściciel dóbr, dziedzic.
Guts gebiet, obszar dwor- ski.
Gutsgemarkuug, obręb dóbr.
Gutsherrschaft, 1) domi- nium, dwór; — 2) państwo (jako zbiór więcej dóbr).
Gutsherrschaftlich , dworski, dominikalny.
Gutskörper, majętność ziem- ska.
Gutwillig, dobrowolny, o- choczy, chętny.
Hab — Haf
155
H.
Habe, majątek, dobytek, mie nie.
Habe und Gut, cały mają tek, dobytek ; Fahrende H. majątek ruchomy.
Haben, sb. u kupców habet v. credit , należytość od kup- ca komu przypadająca.
Habhaft werden, eines Beschuldigten, schwytać, u- jąć winowajcę; einer Sache wieder h. w., odzyskać, ode brać co napowrót.
Habilitation, 1) wykazanie uzdolnienia; — 2) habilita- cyja do wykładu w uniwer- sytetach.
Habituell, nałogowy, przy- wykły.
Habschaft, Habseligkeit, ob. Habe.
Hafen, przystań, port; in den H. einlaufen, zawinąć do portu; aus dem H. auslau- fen^ wypłynąć z portu; den H. sperren, schliessen, za- bronić wstępu do portu lub wyjścia z niego.
Hafenamt, urząd portowy.
Hafengeld, portowe.
Hafenordnung, porządek portowy.
Hafe ns t ad t, miasto portowe.
Hafenzoll, ob. Hafengeld
H aferę i (Hawarie), 1) awa-
ryja (straty morskie, na mo- rzu poniesione); --2) por- towe, kotwiczne i inne wy- datki podczas żeglugi.
Haft, areszt; Jdn zur (ge- fänglichen) H. bringen, uwię- zić kogo, aresztować.
H a f t b e f e h 1 v. Verhaftsbe- fehl, rozkaz uwięzienia.
H a f t b r i e f v. Steckbrief, list gończy.
Haften, ciążyć na czem, być odpowiedzialnym; h-de Schul- den, długi ciążące ; für etw. V. für Jdn Ä., ręczyć , być odpowiedzialnym za kogo lub za co ; diese Schuld h-t auf don Gute, ten dług ciąży na majętności; diese Schuld h-t hypothekarisch, dług ten ciąży hipotecznie; diese Schuld h-t mit auf ihm, ta wierzytelność ciąży i na nim; die auf Grund und Boden Ji-de Last, ciężar gruntowy.
Ilaftgeld, ob. Angeld.
Häftling, więzień, aresztant.
Ha ft un g, persönliche, odpo- wiedzialność (osobista), po- ręczenie; sol ida r isch e H. , odpowiedzialność solidarna; wechselrechtliche H. , odpo- wiedzialność wekslowa ; in
156
Hag — Häm
H. treten, przyjąć za co od- powiedzialność.
Hagelschlag, gradobicie.
Hagelversicherung, za- bezpieczenie od gradobicia.
H a 1 b b a u e r v. Halblehner, półrolnik.
Halbbeweis, pół dowodu, dowód połowiczny, począt- kowy.
Halbbruder, Halbschwester, Halbgeschwister , ob. Stief- bruder.
Halbbrüchig, na półstron- nicy (fr acta pagina.),
Halbbürtig, przyrodni.
Halbgetreide, poślad.
Halbs ouverenität , półu- dzielność.
Halde, w Górn. warpia, war- pisko, hołdą.
Hälfte, Jdn zur H. zum Er- ben einsetzen, ustanowić ko- go dziedzicem połowy jątku ; Verletzung über die H , ukrzywdzenie nad połowę den Verlust zur H tragen, stratę w połowie ponieść.
Hallucinatio n, omam, zwi- dzenie.
Halsgerichts - Ordnung, ustawa karna, gardłowa (Ka- rola V.).
Haltbar, mocny, trwały, da- jący się utrzymać, obronny, uzasadniony; ein haltbarer Grund, zasada nie mogąca być obaloną ; der Beiveis ist nicht h., dowód ten nie mo że się utrzymać, ostać.
Halten, 1) für Pflicht, für wahr h. , mieć , uważać za powinność, za prawdę; Ge- richt, Sitzung, Versammlung h., odbywać sądy, posiedze- nie, zgromadzenie; ein Ge- setz h., przestrzegać ustawy, zachowywać ustawę; inne h., wstrzymać, zawiesić; Jdn bei sich h. , przechowywać kogo; das Versprechen, den Vertrag, das Wort h., do- trzymać przyrzeczenia, u- mowy, słowa ; — 2) w Górn. die Stunde h. , zachowywać kierunek; der Gang hält die Stunde, żyła, zachowuje pierwotny kierunek.
Halten, sich an das Gesetz, trzymać się ustawy, obsta- wać przy ustawie, zasłaniać się nią; sich an eine Per- son, Pfand, Vermögen h., trzymać się osoby, zastawu, majątku, to jest dochodzić, poszukiwać swego na oso- bie, zastawie, majątku.
Haiti g, «7 Górn. ob. erzhaltig.
Hältigkeit der Münze, war- tość wewnętrzna monety.
Haltpunkt, o&. Anhaltspunkt.
Haltung, postawa, zastoso- wanie się, prowadzenie (ży- cia), podpora; drohende H. groźna postawa; moralische und politische H, zachowa- nie się moralne i polityczne.
Halurgie (Salzwerhhunde) , w Górn. solnictwo.
Hämisch, szyderski, uszczy-
Harn — Han
157
pliwy, złośliwy; h-e Aeusse- rungen, uszczypliwe wyra- żenia; h-es Benehmen, szy- dercze postępowanie.
Hammerwerk, kuźnica, ha- mernia.
Hand, an Jdn anlegen, tar- gnąć się, porwać się na ko- go ; Jdm freie H. lassen, zostawić komu wolność dzia łania ; die H. mit im Spiele haben, należeć do czego, mieć w czem udział, nale- żeć do praktyk; zu eigenen H-en zustellen, samej osobie doręczyć, do własnych rąk oddać; unter der H., pota- jemnie, skrycie; vor der H., tymczasem , na teraz ; bei der H., na stręcie.
Handänderungsgebühr , ob. Uebertragungsgebühr.
Hand an legung, targnienie, porwanie się na kogo.
Handarbeit, robota ręczna.
Handarbeiter, robotnik
s ręczny.
Handbillet, list odręczny, pismo odręczne.
Handbrief, list nadawczy, przywilej , dyplom (przez panującego nadany).
Handbuch, książka podręcz- na.
Handeisen v. Handfessel, pęta, okowy ręczne, lub na ręce.
Handel, 1) handel, kupcze nie, kupią; Grossh., handel ryczałtowy, hurtowy; Klein
h., handel cząstkowy, dro- biazgowy, kramarstwo; — 2) einen H. beendigen, skoń- czyć interes; den H. erzäh- len, opowiedzieć rzecz (jak się stało) ; Jdn in einen H. verwickeln, wplątać kogo w jaką sprawę ; mit Jdm im H. stehen, traktować, uga- dzać się z kim (np. o ku- pno); H. treiben, prowadzić handel, trudnić się handlem.
Händel, zwada; H. mit Jdm anfangen, wszczynać z kim zwadę, zatargi, burdę.
Händelmacher, zawadyjak, warchoł.
H a n d e 1 n, 1 ) handlować, handel prowadzić, kupczyć; — 2) das Amt h. , pełnić urząd ; mit Jdm wegen etwas h. , uma- wiać się , traktować z kim o co ; es handelt sich um das Vermögen, idzie o ma- jątek.
Handelsagent, ajent han- dlowy.
Handelsa u gelege nheit, interes handlowy , sprawa handlowa.
Handelsbefugniss, zezwo- lenie, konsens na handel.
Hande^lsberechtigung, prawo handlowania.
Handelsbetrieb, wykony- wanie przedsiębiorstwa han- dlowego, prowadzenie han- dlu.
Handelsbrief, list handlo- wy.
158
Han
Handelsbuch, księga han- dlowa, kupiecka.
Handelsbund v. Handels- biindniss, związek handlowy.
Handelscompagnie, ob. Handelsgesellsch aft .
H a n d e 1 s fi ag g e, bandera ku- piecka.
Handelsfrau, kobieta han- dlująca.
Handelsfreiheit, wolność handlowa.
Handelsgebiet, okrąg han- dlowy.
Handelsgebrauch, zwyczaj handlowy.
Handelsgenosse, v. Han- delsgesellschafter , spólnik handlowy.
Handelsgericht, sąd han- dlowy.
Handelsgeschäft, czyn- ność handlowa.
Hand elsge s ellschaft spółka handlowa; offene, ja- wna; stille, niejawna; ob Gesellschaft.
Handelsgesetz, ustawa han- dlowa.
Handelsgut, towar.
Handelshaus,«;. Handlungs- haus, dom handlowy.
Handels- und Gewerbe- kammer, izba handlowa i przemysłowa.
Handelsmäkler, stręczy- ciel handlowy,
Handelsmann, kupiec, han- dlarz.
Handelsname, firma han- dlowa.
Handelsnieder lassung, zakład handlowy ; Haupt- niederlassung , zakład głó- wny -, Zweigniederlassung , zakład filijalny, filija.
Handels Ordnung, ustawa handlowa.
Handelsort v. Handelsplatz, miejsce handlowe.
Handelspapiere, papiery handlowe.
Handelsrecht, prawo han- dlowe.
Handelsregister, rejestr handlowy.
Handelsreisender, podró- żnik handlowy.
Handelssache, rzecz han- dlowa.
Handelsschiff, okręt han- dlowy, kupiecki.
Handelssenat, senat han- dlowy.
Handelsstadt, miasto han- dlowe.
Handels stand, stan ku- piecki.
Handelsverkehr, ruch, o- brot handlowy, związki han- dlowe.
Handelsvertrag, umowa, traktat handlowy.
Handelswerth, wartość w handlu.
Handelszeichen, znak han- dlowy, szyld, godło.
Handfest, ważny, niewzru- szony np. kontrakt; h. ma-
Han
159
chen Jdn, uwięzić, przytrzy- mać kogo.
Handfeste, ob. Gewährbrief.
Handgeld, zadatek, zacis- zne (ochotników).
Handgelöbniss v. Hand- gelübde, ślubowanie, przy- rzeczenie (przez podanie ręki), danie ręki.
Handgemein werden, po- bić się , uderzyć na siebie.
Handgemenge, bitka, bój- ka, bijatyka, załebki.
Handgreiflich, dotykalny, jasny, widoczny, do naraa- cania ; ein h-er Beweis, do- wód oczywisty; eine h-e Lü- ge, widoczne, wierutne kłam- stwo.
Handhaben, 1) wykonywać, sprawować, zarządzać; — 2) czuwać nad czem, prze- strzegać czego; die höchste Gewalt h , sprawować naj- wyższą władzę ; die Gerech tigkeit h., zarządzać wymia rem sprawiedliwości, wy mierząc sprawiedliwość; die Wirihschaft h., zarządzać, zawiadywać gospodarstwem
Handhabung, 1) wykony- wanie, sprawowanie, zarzą- dzanie; — 2) czuwanie, prze- strzeganie; H. der Gerech- tigkeit, zajmowanie się wy- miarem sprawiedliwości; H. der Gesetze, przestrzeganie ustaw; H. der Ordnung, u- trzymanie porządku.
Hand haft, handhafte That, uczynek gorący.
Hand kauf, 1) kupno z wol- nej ręki; — 2) kramarstwo, kupczenie drobiazgowe.
Handlanger, wyrobnik, po- mocnik.
Handlangerarbeit, praca pomocnicza, wyrobuictwo.
Handlung, 1) czyn, działa- nie; juristische H , działanie prawne; — 2) handel, kup- czenie, handlowanie.
Han dl u ngs- w złożonych, ob. Handels.
Handlungsactiven, wie- rzytelności handlowe.
Handlungsbevollmäch- tigter, pełnomocnik han- dlowy.
Handlungsdiener, kup- czyk.
Handlungsfähig, zdolny do działań prawnych.
Handlungsgehilfe, pomo- cnik handlowy.
Haudlungslehrling, uczeń handlowy.
Handlungspassiva, długi handlowe.
Handpfand, zastaw ręczny.
Handpfandgeber, zastaw- ca.
Han dp fandnehm er, zasta- wnik.
Handrobot v. Handfrohne, pańszczyzna ręczna, piesza.
Handschlag, podanie ręki.
Handschreiben, ob. Hand-
I billet.
160
Han — : Hau
Handschrift, 1) pismo; — 2) rękopism.
Handthierung, profesyja, zatrudnienie , sprawowanie interesów.
Handwerk, rzemiosło; Jdm ins H greifen, wtrącać się do czyjego rzemiosła, wda- wać się nie w swoje czyn- ności ; etwas als ein H. be- treiben, trudnić się czem dla zarobku; ins H. heirathen, przyżenić się do rzemiosła; H. treiben, trudnić się rze- miosłem.
Hand werksordnung, u- stawa rzemieślnicza, urzą- dzenie rzemiosł.
Handzeichen, podpis, znak ręki.
Haranguiren, przemawiać, prawić.
Hauer, w Górn. kopacz.
Haupt, w złożonych znaczy w ogólności główny, np. H- aus w eis , główny wykaz, H-ausmg v. H-ausfertigung, wyciąg główny (aktu).
Hauptbuch, księga główna, księga wykazów hipotecz nych.
Haupte id, przysięga stanów cza.
Haupte ntscheidung, orze czenie główne (w głównym przedmiocie).
Hauptmängel, wady isto tne.
Hauptsache, rzecz główna,
przedmiot główny (w spra- wie).
Hauptsächlich, głównie, szczególniej.
Hauptschlüssel, klucz o- gólny.
Hauptschuld, dług główny.
Hauptschuldige, winowaj- ca główny.
Hauptstadt, stolica, miasto stołeczne.
Hauptstamm (Vermögen) , fundusz zakładowy.
Hauptstolle v. Hauptstol- len, w Górn. ob. Stollen.
Hauptstrecke, w Górn. ob. Strecke.
Hauptstück, część główna, rozdział (w dziele).
Hauptverhandlung, roz- prawa główna (w postępo- waniu karnem).
Hauptversammlung, wal- ne zgromadzenie.
Haus, 1) von H. zu H, od domu do domu; H, und Hof, posiadłość, własność, siedzi- ba, dwór; H. und Hof ver- lassen, opuścić dom, siedzi- bę; — 2) izba prawodaw- cza.
Hausandacht, nabożeństwo domowe.
Hausarrest, areszt domo- wy.
Hausbeschau, oględziny domowe.
Hausbesitzer, właściciel domu.
Hausdieb, złodziej domowy.
Hau — Heh
161
Hausdienstbarkeit, słu- żebność miejska.
Hausdurchsuchung, rewi- zyja domu , przeszukanie domu.
Hausfriede, pokój domowy.
Hausgenosse, domownik.
Hausgeräth, sprzęt domo- wy, statki domowe.
Hausgesetz, statut familij- ny (domów panujących).
Hausgesinde, czeladź do- mowa.
Haushäbigkeit, własność domowa.
Haushalten, gospodarować, zawiadywać gospodarstwem.
Haushälterisch, gospodar- nie.
Haushaltung, gospodarstwo, ekonomika.
Haushofmeister, marsza- łek domu.
Hausirbefugniss, pozwo- lenie , konsens na handel obnośny, kupczenie obnośne, kramarstwo obnośne.
Hausiren, obnosić, kupczyć po domach.
Hau sir er, obnośca.
Hausir handel, handel ob- nośny.
Häusler, chałupnik.
Hauspolitik, polityka do- mowa.
Hausrat h, ob. Hausgeräth .
Hausrecht, prawo domowe.
Haussatz, pozycyja hipote- czna na domu.
Haussteuer, podatek domo- wy.
Hausstand, 1) domownicy; — 2) stan domu.
Haussuchung, ob. Haus- durchsuchung.
Haustruppen, wojsko dwo- rowe (dworne).
Hausvater, gospodarz, oj- ciec lub głowa familii.
Hausverwalter, rządca do- mu, marszałek.
Hauswesen, 1) gospodar- stwo domowe; — 2) intere- sa gospodarstwa dotyczące.
Hauszins, komorue.
Hauszinssteuer, podatek czynszowy.
Hauszucht, karność domo- wa.
Havarie, ob. Haferei.
Hazardspiel, gry hazar- dowe.
Hebamme, położna, akuszer- ka.
Heer, stehendes Heer, wojsko stałe.
Heerbann, pospolite rusze- nie.
Heerflüchtling, zbieg.
He e r w esen, rzecz wojskowa, wojskowość.
Hegemonie, liegemonija, przodowanie.
Hegen, 1) hodować; — 2) mieć ; Verdacht h., mieć po- dejrzenie.
Heger, gajowy, leśny.
Hehler, ukrywacz, przecho- wywacz.
21
162
Hei — Her
Heilgeld (bei Verletzungen), nawiązki.
Heiligkeit, seine , Jego świątobliwość, papież, Oj- ciec święty.
Heimath, 1) miejsce rodzin- ne; — 2) ojczyzna, swój. szczyzna; — 3) zamieszkanie
Heim athsbehord e, zwierzch- ność miejsca urodzenia.
Heimathsgemeinde, gmi- na rodzinna.
Heimathslo s, bez stałego za mieszkania, tułacz, luźny, przybłęda, nieswojak.
Heimathsrecht, prawo swój szczyzny (wypływające z na leżenia do gminy).
Heimathsschein, świade- ctwo swojszczyzny.
He im fall, ob. Caduc.
H e i m f a 1 1 e n, ob. Heimfällig.
Heimfällig, przepadły pu- ścizną , prawem puścizny, kaduka, beżdziedziczności.
Heimfälligkeit, ob. Cadu- cität.
Heimfallsrecht, ob. Caduc- recht.
Heimlich, potajemny, po- kryj omy, skryty.
Heimsagen (ein Privile- gium, ein Gewerbe), zrzec się przywileju, złożyć rze- miosło.
Heimstellen, ob. anheimge- ben.
Heimweh, domarad, nostal-
H e i r a t h, związek małżeński, ożenienie się, zamęście.
Heirathsgut, 1) posag; — 2) dobra posagowe.
Heirathslicenz, pozwole- nie na małżeństwo.
Heirathsvertrag, umowa przedślubna, intercyza.
Helfershelfer, pomocnik, wspólnik (w zbrodni).
Hemmen, wstrzymywać, ta- mować, przeszkadzać, nie- dopuszczać ; die Execution h. , wstrzymać egzekucyją ; die Verjährung h. , wstrzy- mać przedawnienie.
Herabsetzung, zniżenie; H. der Steuern, zniżenie podatku ; H. der Strafe, ob- niżenie kary.
Herabwürdigung, poniże- nie, sponiewieranie (np. wła- snej godności), sprofanowa- nie.
Herausfordern, wyzywać, sum Zweikampfe h., wyzy- wać kogo na pojedynek, na rękę.
Herausforderer, wyzywa- jący, wyzywacz.
Herausgeben, ein Werk, wydawać dzieło.
Herausgeber, wydawca.
Herbeilassen, sich, skło- nić się do czego , zezwolić na co.
Herbeischaffen, dostawić, przystawić, dostarczyć; die Zeugen vor Gericht h., sta- wić lub dostawić świadków.
Her — Hil
163
Herberge, gospoda, dom za- jezdny, austeryja; die H. der Handwerker , gospoda cechowa; Jdm H. geben, przyjąć kogo na nocleg, dać komu przytułek.
Herbringen, die Beweise, przytoczyć, złożyć, okazać dowody; die Zeugen h., sta- wiać świadków.
Hereinrest, w Bach. zwrot (przez składającego rachu- nek).
Hergebracht, dawny, od dawna przyjęty, starodawny (np. zwyczaj), h-es Hecht, prawo zwyczajowe.
Herkommen, 1) pochodze- nie, ród, familija; — 2) zwyczaj ; ein altes H„ da- wny zwyczaj ; es besteht ein solches H, tak jest w użyciu.
Herkömmlich, zwyczajny, od dawna przyjęty, jak da- wniej bywało ; wie es h. ist, podług dawnego zwyczaju.
Hermaphrodit, obojnak.
Herrenhaus, izba panów, izba wyższa.
Herrenlos, h-e Sache, rzecz niczyja, nie mająca właści- ciela, puścizna.
Herrschaft, 1) (odnośnie do ziemi) państwo, dobra; —
2) (odnośnie do posiadacza) dwór, dawniej dominijum; —
3) (odnośnie do władzy rzą- dzącej) panowanie; — 4) w Pr. cyw. władztwo.
Herrschaftlicher Besitz':
v. Grundbesitz,- posiadłość dworska (dawniej domini- kalna).
Herrschender Grund, grunt władnący (w służebnościach w przeciwstawieniu z grun- tem służebnym).
Herrscherhaus, dom pa- nujący.
Herstellen, den Thatbe- stand, ustanowić, sprawdzić istotę czynu; einen Beweis h. , ustanowić dowód, udo- wodnić; die Sicherheit h., przywrócić bezpieczeństwo.
Herumziehende Lebens- weise, włóczęgostwo, ponie- wierka.
Hervorgeh en, wynikać, wy- pływać; daraus geht hervor, ztąd wypływa, wynika, o- kazuje się.
Hervorheben, podnieść; es wird dieser Umstand beson- ders hervorgehoben , do tej okoliczności szczególnaprzy- więzuje się waga, szczegól- niejszy kładzie się nacisk na tę okoliczność.
Hervorrufen, einen Rcclt ts- streit, wywołać spór; Unru- hen h., wywołać zamieszki.
Heuer geschäft ob. Promes- sengeschäft.
Hilfe t'. Hülfe, Jdm leisten, angedeihen lassen, dać ko- mu pomoc, wspomódz kogo; zu H. kommen, przyjść w pomoc.
Hilfeleistung, 1) pomoc
164
Hil — Hin
dana, danie pomocy, poma- ganie; — 2) posiłkowanie.
Hilflos, pozbawiony pomo- cy, z nikąd nie mający ra- tunku ; — 2) nieporadny (w zn. biernem).
H i 1 f s a m t, urząd pomocniczy.
Hilfsarbeiter, pomocnik.
Hilfsbedürftig, potrzebny, potrzebujący wsparcia, po- mocy, ratunku.
Hilfsgelder (Subsidien), zasiłek pieniężny.
Hilfsmittel, środek zarad- czy, (w liczbie mnogiej) środki, zasoby.
Hilfspersonale, służba po- mocnicza.
Hilfstruppen, wojska po- siłkowe, posiłki.
Hilfszollamt, przykomorek.
Hinausrest, w Bach. dopła- ta (składającemu rachunek).
Hindern, przeszkadzać; die Ablegung des Eides h., nie dopuścić do przysięgi.
Hinderniss, przeszkoda, He in den Weg legen, prze- szkody stawiać; H-e aus dem Wege räumen, prze- szkody usuwać.
Hindeuten, auf Jdn , auf etwas, 1) wskazywać kogo lub co; — 2) robić do ko- go lub do czego przymów- kę; — 3) dawać co do zro- zumienia.
Hinlänglich, dostateczny, h-e Beweise, dostateczne do- wody.
Hinrichtung, tracenie, wy- konanie kary śmierci , wy- roku śmierci.
Hintangeben, 1) ein Anie- hens zaofiarować pożyczkę ; — 2) eine Sache h., pozbyć się rzeczy.
Hintanhalten, zapobiegać, powściągać.
Hintanhaltung, von Un- ruhen , von Bedrückungen, zapobieganie rozruchom, po- wściąganie ucisku ; H. der Hindernisse,tarnowa,u\e^rze- szkód.
Hintansetzung, lekcewa- żenie, niezważanie (na ko- go, na co); mit H. der Obrig- keit, z pominięciem zwierzch- ności.
Hintergehen, podejść, o- szukać.
Hintergehung, podejście, oszukanie.
Hinterlassen, pozostawić, zostawić; h-e Rinder, pozo- stałe dzieci (po kim).
Hinterlassenschaft, ob. Verlassenschaft.
Hinterlegen, złożyć na skład, oddać, składać do de- pozytu, oddać do wiernych rąk.
Hinterleger, skład czynią- cy, deponent, składca.
Hinterlegung, złożenie na skład, deponowanie, odda- nie do wiernych rąk.
Hinterlist, podstęp, podej- ście.
Hin — Hol
165
Hintersass, zagrodnik. Hofkanzler, kanclerz na-
Hipothek, ob. Hypothek. dworny.
Hirtenamt, urząd pasterski Ho fkr i egsrath, 1) nadwor- Hochbauten, budynki. na rada wojenna; — 2) rad-
Hochbesteuerter, wysoko j ca nadworny wojenny.
opodatkowany. iH o fi ag er, rezydencyja pa-
Hochgeboren, Jaśnie Wiel-
możny (tytuł hrabiego).
Hochgericht, szubienica, rusztowanie, miejsce trace- nia.
Hochlöblich, prześwietny.
Hochmeister, wielki mistrz.
nującego. Hofleute, dworzanie. Hof ma ni er, etykieta dwor-
Hofrath, radca nadworny
lub dworu. Hofrecht, prawo dworskie. Hochschule, uniwersytet, Hof re kurs, rekurs do dwo-
wszechnica, wszechnia na- ukowa.
Hochverrat h, zbrodnia sta- nu, zdrada główna.
Hochverräth e r, zbrodniarz stanu.
Hoch wohlgeboren, Jaśnie Wielmożny.
Hoch würden, przewielebny, przewielebność.
Hofadel, szlachta dworska
Hof ara t, urząd nadworny.
Hofbeamte, urzędnik dworu.
Hofbeschwerde, zażalenie, rekurs do najwyższej wła- dzy rządowej.
Hofceremoniel, ceremoni- jał dworski.
Hofcommission, komisyja nadworna.
Hoffähig, mający przystęp do dworu.
Hofgut, królewszczyzna.
Hofgericht, sąd nadworny.
Hofkanzlei, kancelaryj a na- dworna.
ru, do najwyższej izby są- dowej.
Hofstaat, dwór.
H oft ag, dzień pańszczyźnia- ny, roboczy.
Hofzahlamt, nadworny u- rząd płatniczy.
Hoffnungskauf, kupno na- dziei, nadziejue ; kupno rze- czy spodziewanej, kupno lo- sowe.
Hoheitsrecht, prawro maje- statu, prawo monarsze.
Hohlmass, miara pojemno- ści , objętości (do rzeczy sypkich i płynnych).
Höker, przekupnik, przeku- pień.
H ö k e r e i r. Hökerhandel, przekupnictwo, stragarstwo.
Holzanweisung, asygna- cyja na drzewo.
Holzbezugsrecht, prawo pobierania drzewa.
Holzfrevel, szkoda leśna, szkodnictwo leśne.
166
Hol — Hyp
Holzgräserei, prawo tra- wozbioru w lesie.
Holzklaubrecht, prawo zbiórki.
Holzschlag, 1) wręb, zrąb, poręba, porąb drzewa w le- sie; — 2) miejsce wyrębu.
Holzung, ścinanie, wyręby- wanie drzewa.
Holzungsrecht, prawo wrę- bu.
Homagiuni, hołd.
Honorant, wyręczyciel we-
Honorar, czesne, czestne, honoraryjum.
Honorat, wręczony.
Honoriren, einen Wechsel, wyręczyć (w przyjęciu lub wypłacie wekslu).
Hörensagen, wieść, posłuch; etwas vom H. wissen, wie- dzieć o czem z posłuchu, z pogłoski, z wieści.
Hörig, poddany.
Humaniora, nauki w gimnazy- jach wykładane, mianowicie nauka języków klasycznych.
Humanist, nauczyciel i u- czeń języków starożytnych, humanista.
Humanität, ludzkość.
Humanitätsanstalten, zakłady dobroczynne.
Humanitätszweck, cel dobroczynny, humanitarny.
Hunde, w Górn. wózki , wa- gony.
Hundesteuer, podatek od psów,
Hundläufer v. Hundstösser, w Górn. ob. Fördermann, Förderer.
Hutgerechtigkeit, prawo wygonu, prawo paszenia.
Hütte, chata, w Górn. huta.
Hüttenarbeiter, hutnik.
Hüttenmeister, hutmistrz.
Hüttenmann, znawca hut- niczy.
Hüttenordnung, porządek hutniczy.
Hygenie, zdrowiectwo, hi- gena.
'Hypochondrie , śledzien- nictwo.
Hypothek, hipoteka.
Hypothekare aution,kau- cyja hipoteczna.
Hypothekarforderung, wierzytelność hipoteczna.
Hypoth ekar gläubig er, wierzyciel hipoteczny.
Hypothekenamt, urząd hipoteczny, ksiąg wieczy- stych.
Hypothekenausweis, wy- kaz hipoteczny.
Hypothekenauszug, wy- ciąg hipoteczny.
Hypothekenbank, bank hipoteczny.
Hypothekenbuch, księga hipoteczna, księgi wieczyste.
Hypothekengut, maję- tność hipoteczna.
Hypothekenlast, ciężar hipoteczny.
Hypothekenschein, po-
Hyp — Inb
167
świadczenie, świadectwo hi- poteczne.
Hypothekenurkunde, do- kument hipoteczny.
Hypothekenverschrei- bung, zapis hipoteczny.
Hypoth eziren, wciągnąć do hipoteki, do ksiąg hipo- tecznych, wieczystych, za- hipotekować.
Hysterie, macinnictwo.
i.
Identisch, tożsamy, ob. gleichbedeutend.
Identität, tożsamość.
Idiographisch, v. autogra- phisch, ob. eigenhändig.
Idiom, narzecze.
Idiot, niedołęga (umysłowy), głupowaty, głuptawy.
Idiotismus, niedołęstwo, głupowatość.
Ulata et invecta, wnie- sione ruchomości.
Illegal, nieprawnie.
Illegitim, nieprawny; i-es Kind, dziecię nieprawego loża.
Illiquid, niewyrzetelniony, nieczysty.
Illusion, złudzenie, przywi- dzenie.
Illusorisch, 1) złudny; — 2) pozorny.
Immatriculati on, v. Im- matriculirung , wpis, ima- trykulacyja.
Immediat, ob. unmittelbar.
Immemorial, niepamiętny.
Immigrant, przybysz, przy- bylec.
Immission, wprowadzenie w posiadanie, wzdanie, wwią- zauie.
m m i 1 1 i r e n, ob. einweisen.
mmobiiien, nieruchomości.
mmunität, 1) swoboda, wolność od ciężarów; — 2) nietykalność.
mpfen, szczepić (ospę).
mpfung, szczepienie (ospy).
rapor t, ob. Einfuhr.
mportgeschäft, przy- woźnictwo, przedsiębiorstwo przywozowe, importowe.
mportiren, wprowadzać (towar).
mpost, ob. Auflage.
mpotenz, niemoc , nie- wzwód.
m p u t a b i 1 i t ä t, poczytal- ność, przypisalność (winy).
mputation, poczytanie, przypisanie winy.
mputativität, poczytność.
m p r e g n a t i o n, ob. Schwän- gerung.
namovibi lität, nieusuwal- ność.
nauguration, objęcie uro-
168
Ine — Inh
czyste (jakiegoś stanowiska), inauguraeyja.
Inbegriff, 1) von Sachen, zbiór rzeczy; mit /....„ ra- zem z..,.., włącznie; — 2) 1. der Merkmale eines Ver- brechens , zbiór znamion zbrodni.
Incammeration, wcielenie do skarbu.
Incapacität, nieudolność, niezdatność.
Incasso, przyjęcie do kasy, odbiór (sumy).
Incest, kazirodztwo.
Incestuos, kazirodny.
Incidenzstr eitigkeit, spór incydentalny, wpadko- wy, przygłówny, przytoczny (nie zaś uboczny).
Incidenzurtheil, wyrok incydentalny, wpadkowy.
Inclusive, łącznie, włącznie.
Incompatibe 1, ob. unverein- bar.
Incompensabel, niepotrą- calny.
Incompetenz, 1) des Ge- richtes, niewłaściwość sądu; — 2) brak uprawnienia.
In contrirungsausweis, wykaz pozycyj związkowych.
Incorporation, ob. Ein-
lnculpat, obwiniony, pod
zarzutem zostający. I n d e m n i s a ti on, ob. Ent
Index, skazownik , skoro- widz, index.
Indicien, ob. Anzeigung.
Indiciren, zaciągać do ska- zownika, do skorowidza.
Indigenat, indygenat.
Indirect, pośrednio; i-e Steu- er , podatek pośredni (nie- stały).
Individuell, indywidualny, osobniczy.
Individuum, osoba, jedno- stka.
In do rsat-_EWass, polecenie odręczne.
Ind o ss amen t, indos; eigen- tliches i., indos właściwy; Vollmachts-I., indos dla za- stępstwa, per procura; I. nach Verfall (Nachindossa- ment), indos po terminie; I. vor Verfall (Vorindossa- ment) , indos przed termi- nem.
Indossant, ob. Girant.
Indossat, ob. Giratar.
Indult, indult, zezwolenie.
Industrie, przemysł.
Industriebetrieb, prze- mysłowość , ruch przemy- słowy , zatrudnienie prze- mysłowe; National-L, prze- mysł narodowy.
Infamie, bezecność.
In flagranti, na gorącym uczynku.
Ingenieur, inżynier.
Ingrossation, ingrosacyja, wpisanie całej osnowy do- kumentu.
Ingrossationsbuch (Ur-
Ing — In 3
109
Jcundenbuch), księga ingro- sacyjna, księga dokumentów.
Ingrossiren, wciągnąć do ksiąg, ingrosować, wpisać.
Inhaber, dzierżyciel ; Wech- selinhaber, właściciel wekslu; I-Papiere, obligi na okazi- ciela.
Inhalt, treść, brzmienie, o- snowa.
Inhibiren, zakazać, zabronić.
Inhibitorien, zakaz zno- szenia się z nieprzyjacielem.
Initiative, początkowanie, inicyjatywa.
Injurie, krzywda, obelga.
Inländer, krajowiec.
In mann, komornik. I
Innehaben, mieć w swejj mocy, dzierżyć. I
Innehabung, dzierżenie.
Innehalten, wstrzymać, za- przestać; mit der Executionl i., wstrzymać egzekucyją.
Innehaltung, wstrzymanie;! mit I. der meritorischen Er- ledigung, zawieszając orze-1 czenie stanowcze.
Innere, sb. wnętrze, wnętrz, wewnątrz; Ministerium des
Innem, ministerstwo spraw wewnętrznych; sich in das I. einer Sache einlassen , zgłę- biać rzecz, adj. wewnętrzny. I Innerhalb, wewnątrz , w przeciągu; i. des Beichs , wewnątrz państwa ; i. des gesetzlichen Ausmasses der Strafe, w granicach usta- wowego wymiaru kary; i.
einer Stunde, w przeciągu godziny.
nnominat- Vertrag , umowa bezimienna.
nnung, cech, bractwo, sto- warzyszenie.
nnungsvor stand, 1) star- szy, cechmistrz ; — 2) star- szyzna cechu v. bractwa.
nquirent, sędzia śledczy, inkwirent, indagator.
nquiriren, dochodzić, śle- dzić winy, badać kogo, in- dagować, inkwirować.
n q u i s i t , obwiniony (pod śledztwem zostający) , in- kwizyt.
nqtiisitionsprinzip, za- sada śledcza, inkwizycyjna.
nquisitorisch, śledczy, urzędowo-badawczy, ink wi- zy toryjny.
n r o tu 1 i r e n, sporządzić spis aktów złożonych.
nrotulirung, spis złożo- nych aktów.
nrotulirung s. Tagsatzung, termin do złożenia i spisa- nia aktów.
nsass, mieszkaniec osiadły; Dorf-1., gospodarz wiejski.
nscription, wpis.
n s e r t i o n s g e b ü h r, opłata za ogłoszenie w gazetach, opłata insercyjna.
nsignien, znaki, oznaki (godności, dostojeństwa); Or ■ dens-1. , oznaki orderowe; Beichs I., godła państwa. 22
170
Ins — Int
Insinuiren, 1) wręczyć, do- ręczyć; — 2) podać. myśl.
In solid um v. zur unge- theilten Hand, solidarnie.
Insolvent, niewypłatny , niewypłacalny , upadły, ob- dłużony.
Inspection, dozór, dozoro w anie.
Inspector, dozorca, inspek- tor.
Inspektorat, władza dozór- cza.
Inspiciren, doglądać, dozo- rować, pilnować.
Installiren, wprowadzać na urząd, instalować.
Installation, wprowadzenie na urząd, instalacyja.
Instandhal tung , utrzy- manie w całości (w dobrym stanie) np. budynków , go- ścińców.
Instantia, ab -i entlassen, uwolnić dla braku dowodów.
Instanz, instancyja.
Instanzenzug, tok instancyj.
Institut, zakład, instytut, instytucyja; Armen -I., za- kład ubogich; Rechts- 1., in- stytucyja prawna.
Institution, wprowadzenie na urząd duchowny, insty- tucyja (kanoniczna).
Institutionen, 1) instytu- cyje, urządzenia w państwie; freie L, swobody ; — 2) za- sady nauki.
Instituts- Verwaltung , za- rząd zakładu.
Instituts- Vorstand, starszy, starszyzna zakładu.
Instradiren (Briefe, Perso- nen), wskazać drogę listom, osobom.
In stradirung, wskazanie drogi przesyłce.
Instruction, 1) nauczenie, przepis postępowania, in- strukcyja; — 2) /. eines Processes , przygotowanie sprawy do osądzenia.
Instruction 8- Richter, sędzia śledczy.
Instructions- Verfahren, w Proc. cyw. postępowanie przygotowawcze , w Proc. kam. postępowanie śledcze.
Instructiv, 1) nauczający; — 2) przygotowawczy.
Instruiren, 1) przepisać sposób postępowania; — 2) einen Process i. , przygoto- wać sprawę do. osądzenia.
Instrument jako dowód akt, dokument, dowód piśmienny.
Instrumente n-Buch, ob. TJr~kundenbućh.
Insurgent, powstaniec.
Insurection, 1) ob. Empö- rung; — 2) w; Węgrzech po- spolite ruszenie.
Intabulation, wpisanie do ksiąg hipotecznych, zahipo- tekowanie, intabulacyja.
Intabulation s- Bewilligung zezwolenie na intabulacyja.
Intabulations-itac^, księ- ga hipoteczna.
Int
171
Intabulations- Clausel, klau- zula hipoteczna.
Intabul ationsf ähig, do intabulacyi uprzymiotniony.
Intab ulation s-Gesuch, po danie intabulacyjne.
Intabulatio ns- Taxe, opła- ta hipoteczna.
Intabuliren, wpisać do hi- poteki, do ksiąg hipotecz- nych, zahipotekować, ubez- pieczyć na nieruchomości.
Integrirend, i -er Theil, część istotna całości.
Integrität, 1) stan nienad- werężony, całość jakiej rze- czy ; I. des Reichs , całość państwa ; — 2) nieskazitel ność, prawość (charakteru)
Intensiv, 1) natężliwy, dziel ny, silny, skupiony; — 2) i-e (einschränkende) Ausle- gung des Gesetzes, ścisłe tłómaczenie ustawy.
Intercalar- Rechnung , ra- chunek interkalarny.
Intercalar ien, (I- Einkünf- te), dochody z opróżnione go beneficyjum, interkalare
In t er c e d i r en , 1) pośre dniczyć, wdać się w co; —
2) wstawiać się za kim; —
3) für eine fremde Schuld i. przejąć dług , zobowiązać się za drugiego, ręczyć.
Inter cedent v. Intercessoi 1) pośrednik; — 2) orędo- wnik; — 3) przejemca, po- ręczyciel.
Inter cessio n, 1) pośredni
ctwo; — 2) orędownictwo, wdanie się za kim ; — 3) przejęcie długu, poręczenie.
Inter di cir e n, zabronić, za- kazać, zapowiedzieć.
Interdicirt, 1) pozbawiony zarządu majątkiem ; — 2) zostający pod interdyktem.
Interdict v. Inter diction, 1) zakaz, zapowiedzenie; — 2) interdykt.
Interesse, 1) pożytek, in- teres, korzyść; im I. des Dienstes, ku dobru, dla do- bra służby; — 2) w Pr. cyw. wartość szkody poniesionej.
Interessen (vom Capital), prowizyja, procent, odsetki, sowitość.
Interessen t, uczestnik, stro- na, interesowany.
Interessenvertretung, 1) obrona spraw ; — 2) za- stępstwo (interesów) klas społecznych.
Interims- (w złożonych) tym- czasowy np. 1- Schein i do- wód tymczasowy.
Interimistikum, 1) stan tymczasowości ; 2) tymcza- sowe rozporządzenie.
Interimistisch, tymczaso- wy.
Interlokut, ob. Beiurtheil.
Interlokutorisches TJr- theil, ob Beiurtheil.
International, międzynaro- dowy.
Internirung, ograniczenie
172
Int — Irr
pobytu do pewnego miejsca, ob. Confinirung.
Interpellation, 1) żądanie odpowiedzi, wyjaśnienia, in- terpelacyja; — 2) przerwa- nie (mowy); — 3) wezwa- nie.
Inter p ellir en, 1) żądać od- powiedzi , wyjaśnienia ; — 2) przerywać; — 3) wezwać.
Interpretation, ob. Ausle- gung.
Interregnum, bezkrólewie.
Interu surium, eskont.
Intervenient, 1) pośrednik, wdający się ; — 2) miesza- jący się do sporu, interwe- nient; — 3) w Pr. weksl. wyręczyciel.
Inter veniren, 1) pośre- dniczyć, wdawać się; — 2) wmieszać się do sporu.
Intervention, 1) pośredni- czenie, wdanie się; — 2) wmieszanie się do sporu, interwencyja; — 3) w Pr. weksl. wyręczenie , ob. An- nahme, Ehrenzahlung.
Intestaterbe, spadkobierca beztestamentowy.
I n t e s t a t o, ab, bez testamen^ tu, beztestamento wo, bez roz porządzenia ostatniej woli
I n t i m a t, pismo doręczone, zawiadomcze.
Intimation, 1) doręczenie; -- 2) obwieszczenie.
Intimiren, 1) doręczyć; — 2) zawiadomić; — 3) ob wieścić.
Intoleranz, brak tolerancyi, niecierpienie.
Intr amura nexecution, wykonanie kary wewnątrz więzienia.
Invalide, inwalid, niezdatny do dalszej służby; Patental- invalid , inwalid patentowy (pobierający wysłużoną pła- cę).
Invasion, najście , wtar- gnięcie.
Inventar, spis, inwentarz, ein I. aufnehmen, spisać in- wentarz; sich mit der Rechts- wolthat des I. erbserklären, przyjąć spadek z dobro- dziejstwem inwentarza.
Inventiren, spisywać, spo- rządzać inwentarz.
Inventur, spisywanie inwen- tarza, inwentacyja.
Investitur, nadanie lenno- ści, inwestytura.
Involviren, mieścić w so- bie, zawierać.
Inwohner, mieszkaniec, lo- kator.
I n z i c h t, ob. Anzeigung.
Irregularität, nieprawi- dłowość.
Irrelevant, 0b. unerheblich.
Irrenanstalt v. Irrenhaus, dom obłąkanych.
Irrlehre, nauka błędna, fał- szywa; I-n ausstreuen, roz- siewać błędne nauki.
Irr sein, obłąkanie.
Irrthum, 1) błąd; 1. in der Person , błąd co du osoby ;
Ite — Jus
173
I. in Thatsachen, błąd co do uczynku; Bechts-1., bJąd co do prawa ; I. im Ge- genstande, błąd co do przed- miotu; — 2) omyłka, einen I. begehen , popełnić błąd ;
in einen I. gerathen , ver- fallen, popaść w błąd; Jdn in I. führen, w błąd kogo wprowadzić. Iteration, powtarzanie.
J.
Jagd, polowanie, łowy.
Jagdamt, urząd łowiecki.
Jägdaufsichtspersona-J le, dozór łowiecki, myśliw- ski. J
Jagdfrevel, ob. Frevel.
Jagdgerechtsame, prawo polowania.
Jagdgesetz, prawo łowiec- kie. J
Jagdordnung, porządek, urządzenie łowieckie. J
Jagdschutz, ochrona ło- wiectwa.
Jagdwesen, łowiectwo.
Jahresfrist, termin roczny, binnen J., w przeciągu roku.
Jahresliste, wykaz roczny, J lista roczna. jj
Jahrgang, rok ; nach Jahr- gängen, na lata.
Jahrmarkt, targ walny, jar- mark.
Journal, 1) dziennik; — 2) J czasopismo; — 3) księga zbiorowa (w rachunkowości).
Journalisiren, zaciągnąć, wpisać do dziennika.
Journalist, dziennikarz.
ubił a t, wysłużony (w za- wodzie publicznym), jubilat.
u n gf er s chaf t, dziewictwo, panieństwo.
u r i d i s c h v. juristisch, pra- wniczy; juridische Fakultät, wydział prawniczy; juristi- sche (moralische) Person, o- soba prawnicza.
u r i s d i c t i o n , ob. Gerich ts- barkeit.
u r i s p r u d e n z, prawozna w- stwo, prawni ctw o, ob. Rechts- kenntniss i Rechtswissen- schaft.
uristenrecht, prawo pra- wnicze.
ury, sąd przysięgłych.
ustifi ci run g, 1) uspra- wiedliwienie ; — 2) trace- nie.
ustitium, zawieszenie są- downictwa.
u s t i z , sprawiedliwość, wy- miar sprawiedliwości ; Ad- ministrativ-J., sądownictwo administracyjne.
ustizdienst, służba w za- wodzie sądowym.
174
Jus — Kan
Justiz etat, etat sadownic- twa.
Justiz fach, zawód sądowy.
Justizgepflogenheit, zwyczaj sądowy.
Jus tiz ge setzgebung, u- stawodawstwo sądowe.
Justiziär, justycyjaryjusz, sędzia dominijalny, patry- monijalny.
Justizministerium, mini- sterstwo sprawiedliwości.
Justizpflege, zarząd spra- wiedliwości , piecza sądo- wnicza.
Justizwesen, sądownictwo.
Juvelen, klejnoty (kamienie drogie), ob. Schmuck.
Juxt a (Quittung) kwit sznu- rowy.
K.
Wyrazów nieznajdujących się pod K. szukaj pod C,
Kaiserhaus, dom cesarski, rodzina cesarska.
Kaiserliche Hoheit, Cesa- rzewiczowska Mość.
Kaiserliche Majestät, Ce- sarska Mość.
Kaiserreich v. Kaiser staat, państwo cesarskie,
Kaiserschnitt, cięcie ce- sarskie.
Kaiserthura, cesarstwo.
Kaminsteuer, podymne.
Kammer, 1) komora; — 2) kamera t. j. urząd skarbo- wy; — 3) izba (zgroma dzenie obradujące) ; Abge ordneten-K., izba poselska Herren-K., izba wyższa.
Kammeral,w złóż skarbowy.
Kammeralist, biegły v. znawca w rzeczach skarbo- wych.
Kammeralwesen, skar- bowość.
Kammeralwissenschaf- t e n, w ogólności umiejętno- ści polityczne, w szczegółu. nauka skarbowości.
Kämmerei, 1) urząd mało- miejski;— 2) kasa miejska.
Kämmerer, ob. Gerichtskäm- merer i Kammerherr.
Kammergut, ob. Staatsgut.
Kammer h er r, podkomorzy, szambelan.
Kammerp rocuratur, pro- kuratoryja skarbowa, urząd fiskalny.
Kanon, 1) kanon, prawidło, reguła ; — 2) danina, opła- ta (z kontraktów wieczysto- dzierżawnych).
Kanonisch, kanoniczny.
Kanonisches Hecht, prawo kanoniczne.
Kan — Kau
175
Kanzel, 1) kazalnica; — 2) katedra profesora.
Kanzelei, kancelaryja, ob. Hilf samt.
Kanzeleibeamte, urzędnik kancelaryjny.
Kanzeleidiener, sługa kan- celaryjny.
Kanzeleidirektor, dyrek- tor kancelaryi v. biura.
Kanzelei fach, zawód ma- nipulacyjny.
Kanzeleipauschale, ry- czałt na potrzeby biura.
Kan z e leipe r s o nale, służ- ba kancelaryjna, biurowa.
Kanzel list, kancelista.
Kanzler, kanclerz.
Kapital, ob. Capital.
Kapitel, 1) kapituła; — 2) rozdział.
Kassebuch, księga kasowa.
Kassengebarung, ob. Ge- barung.
Kassenraässige Behan- dlung, manipulacyja kasowa.
Kassenrest, pozostałość ka- sowa, remanent kasowy (co w kasie pozostaje); anfäng- licher K., pozostałość z prze- niesienia.
Kassenstand, stan kasy.
Kassenwesen, kasowość.
Kaste, kasta.
Kastenwesen, kastowość.
Kastner, poborca (w zarzą- dzie dóbr), poborca prowen- towy.
Katameniav miesiączka.
Kataster, kadaster, t. j. re- gestr podatku gruntowego.
Katastralgemeinde, gmi- na kadastralna.
Katastralmappe, mapa ka- dastralna.
Katastralverme ssu ng, pomiar kadastralny.
Katechumen, katechumen.
Kauf, kupno; K. in Bausch und Bogen, kupno ryczałto- we; K. auf Besicht (Ansicht, nach Sicht), kupno za obej- rzeniem; K. auf Borg (Cre- dit, Ziel, Zeit), kupno na borg, na kredyt; R. auf Probe (Kosten , Nachstich , Nachziehen), kupno za wy- próbowaniem ; K. nach Pro- be (nach Muster) , kupno według próby, wzoru; K. zur Probe, kupno na próbę; K. gegen baare Zahlung (Baarkauf, Kauf Zug um Zug), kupno za gotówkę; Tags-K., kupno odręczne, kupno z ręki ; Lieferungs- K, kupno dostawne, kupno z dostawą.
Kaufbrief, ob. Kaufvertrag,
Kaufen, kupować.
Käufer, kupujący, nabywca.
Kauffahrtei, żegluga ku- piecka.
Kauffahrteischiff, okręt kupiecki.
Kaufhandel, kupiectwo, ku- pią, handel, kupczenie.
Kaufladen, sklep kupiecki.
176
Käu — Kir
Käuflich, kupny; Je. an sich bringen, nabyć kupnem v. przez kupno.
Kauflustig, mający chęć ku- pna.
Kaufmännisch, kupiecki, po kupiecku.
Kaufmannschaft, kupcy, kongregacyja kupiecka, stan kupiecki, kupiectwo.
K a u f m a u u s s t i 1, 1 ) styl ku- piecki; — 2) zwyczaje ku- pieckie.
Kaufpreis, cena kupna.
Kaufs chilii n g, 1) pieniądze ze sprzedaży; — 2) cena kupna.
Kaufschlag, dobicie targu.
Kaufvertrag, umowa o ku pno, kontrakt kupna.
Kenntniss, 1) znajomość czego, wiadomość o czem; — 2) wiadomość (naukowa) np. K. einziehen, zasiągnąć wiadomości; zur K. bringen v. mittheilen, podać do wia- domości, udzielić dla wia- domości ; in K. setzen, za- wiadomić.
Kennzeichen, cecha, znak, znamię, oznaka.
Kerbholz, karby.
Kerker, więzienie; einfacher K., więzienie proste; schwe- rer K., więzienie ciężkie.
Kerkermeister (Frohnfe- steverw alter), nadzorca wię- zień.
Kerker strafe, kara więzie- nia.
Ketzer, kacerz, heretyk.
Keule, pałka.
Keulen, pałką wybijać (by- dło).
Kind, neugeborenes K., nowo- rodek.
K i n d e r b e w a h r a n s t a 1 1, o- chronka (dla dzieci).
Kinderlos, bezdzietny.
Kinderlosigkeit, bezdzie- tność.
Kindesalter, wiek dziecię-
. Cy'
Kindesmord, dzieciobój- stwo.
Kindesmörderin, dziecio- bójczyni.
Kindesstatt, an K. anneh- men, przysposobić.
Kindestheil, część na dziec- ko przypadająca, scheda.
Kindesunterschiebung, podrzucenie dziecka.
Kindesweglegung, porzu- cenie dziecka.
Kindheit, Periode der K., dziecięctwo, czas dziecięc- twa.
Kindspech, smółka.
Kirchenamt, urząd kościel- ny-
Kirchenbann, ob. Bann.
Kirchenbuch, metryka ko- ścielna.
Kirchendieb, świętokradz- ca.
Kirche ndepartement, wydział spraw kościelnych.
Kirchengemeinde, 1) pa- rafija; — 2) gmina kościelna.
Kir — Kia
177
Kirchenhoheit, zwierzch- nictwo kościelne.
Kirchenlehen (Krummstabs- lehen) lenno kościelne.
K i r c h e n p a t r o n, ob. Patron.
Kirchenrath, 1) rada ko- ścielna; — 2) radca ducho- wny; — 3) sobór.
Kirchenraub, świętokradz- two.
Kirchenrecht, prawo ko- ścielne.
Kirchen Satzung, przepis kościelny.
Kirchenversaminlung, zbór kościelny, sobór, zgro- madzenie kościelne, koncy- lijum, synod.
Kirchenvogt (advocaius ec- clesiae), ob. Vogt.
Kirchenzucht, karność ko- ścielna.
Kirchhof, sb. Friedh of.
Kirchspiel v. Kirchsprengel, ob. Pfarrsprengel.
Kladde, raptularz, brulion.
Klagänderung, zmiana skargi (co do zasady lub przedmiotu).
Klaganstellung, wyniesie- nie, podanie skargi.
Klagausführung, wywód skargi.
Klagbar, mogący być zaskar- żonym; h. werden, skarżyć, wnieść skargę o co ; Je. ge- gen Jdn auftreten, wnieść skargę przeciw komu, po- zwać kogo.
Klage, skarga, żałoba, ob.
Ladung; dingliche K., skar- ga rzeczowa; persönliche K, skarga osobista ; reipersecu- torische K, skarga o zwrot; Poenal- v. Straf-Klage, skar- ga o karę; K. anstellen, anbringen, einreichen, podać, wynieść skargę.
Klage bit te, żądanie powoda.
Klagen, zaskarżać, pozywać, obżałować, wynieść skargę.
KI agencon c u rre n z, zl
Klagend gegen Jdn auftre- ten, wynieść, wydać wyto- czyć skargę przeciw komu.
Klagender Theil, ob. Kläger,
Klagen h äu fu ng, łączenie skarg, ob. Cumulirung.
Kläger, powód, skarżący, skarżycie], strona powodowa.
Klag factum, opowiedz czy- nu.
Klaggrund, zasada skargi.
Klaglos stellen, zaspokoić powoda.
Klagrecht, 1 ) prawo wno- szenia skargi, prawo po- wództwa , powództwo , np. das Gesetz versagt in die- sem Falle das K. , ustawa nie dozwala v. zabrania w tym przypadku , odmawia powództwa; es steht ihm das K. ZU, służy mu powódz- two; — 2) zasada skargi, powództwo, np. der Kläger darf nicht das K. ändern, powodowi nie wolno zmie- nić zasady żądania. 23
178
Kia — Kor
Klagrücke r lag, zwrócenie skargi (ze strony pozwane- go)-
Klagschrift, skarga na pi- śmie , skarga piśmienna, pismo skargę obejmujące.
Klagverjährung, przeda- wnienie powództwa, skargi.
Klassensteuer, podatek klasowy.
Klaubholz, zbiórka.
Kleinhandel, ob. Handel.
Kleinverschleiss, drobna sprzedaż.
Klerus, duchowieństwo.
Klosterbruder, braciszek v. laik w klasztorze.
Klosterdisciplin, karność zakonna.
Klostergeistlicher, za- konnik.
Klostergelübde, śluby za- konne.
Klostergut, majątek klasz- torny.
Klosterstand, stan zakonny.
Klosterzucht, ob. Kloster- disciplin.
Kluft, w Górn. rozpadlina.
Knabenschänder, chłopco- łożnik, samcołożnik, sodom- czyk.
Knabenschändung, chłop- cołózstwo, samcolóztwo, so- d omija.
Knappschaft, bractwo gór- nicze.
Knap ps cha ftsausschuss, wydział bractwa górniczego.
Knappschaftskasse v.
Knappschaftslade,ka8a,skaV' bona, lada bractwa górni- czego.
Kohlendunstvergiftung, zaczadzenie.
Kommen, ins Gefängniss , dostać się do więzienia; urn etiv. Je., stracić co, postradać; in Anwendung &., stosować się, wejść w zastosowanie.
Königsbann, władza kró- lewska.
Kónigthum, króle wstwo, władza królewska.
Kopf, 1) głowa; — 2) nagłó- wek.
Kopfsteuer, pogłówne.
Koppelweide, prawo spól- nej paszy.
Korn, 1) ziarno, ziarnko; —
2) zboże (w szczeg.) żyto; —
3) liga (monety); ein Geld- stück von gutem Schrot und K , pieniądz z dobrego krusz- cu, srebra i t. d., ob. Schrot
Körnererträgniss, plon w ziarnie.
Körnerschüttung, osep.
Kornhandel, handelzbożowy.
Körper, ciało (np. ludzkie, płynne, stałe); korporacyja; der gesetzgebende K. , ciało prawodawcze ; bücherlicher GutsTc., ciało hipoteczne.
Körperlich, 1) cielesny; Je- e Strafe, kara cielesna, chłosta; Jc-e Verletzung, uszkodzenie ciała, cielesne, obrażenie na ciele; — 2) zmysłowy, fizycz- ny, materyjalny, rzeczywisty;
Kör — Kra
179
k-e Sachen, rzeczy zmysło- we ; 7c-er Besitz, posiadanie rzeczywiste, fizyczne; k-er Eid, przysięga osobista.
Körpermass, miara bryło- watości.
Körperschaft, stowarzysze- nie, korporacyja, zgroma- dzenie.
Kost, 1) żywność, jadło, stra- wa; bei Jdm in der K. sein. in die K. gehen, stołować się, być stołownikiem, mieć stół u kogo ; — in die K. geben, dać w zastaw (gieł- dowy).
Kosten, koszta; in die K. zu den K. verurtheilen, ska- zać na koszta; K, zuerken- nen, koszta przysądzić, prz)T- znać (nie zaś zasądzić); K. verursachen^oszta zrządzić, na koszta narazić.
Kostbarkeit, kosztowność.
Kostenanschlag, koszto- rys.
Kostenaufwand, nakład.
Kostenfrei, bezpłatny, bez- płatnie.
Kostensatz, pozycyja kosz- tów.
Kostenverzeichnis s, spis, wykaz kosztów.
Kostgänger, stołownik.
Kostgeber, utrzymujący sto- łowników.
Kostgeld, 1) strawne; — 2) prowizyja od papierów za stawionych.
Kostgeschäft, 1) stołowa-
nie; — 2) zastawnictwo pa- pierów publicznych.
Kraft, siła, moc; mit ange- strengter K. arbeiten, praco- wać z natężeniem sił, z ca- łej siły; alle K. aufbieten, dołożyć całej usilności ; die K. des Willens, moc, siła, dzielność woli; in K. treten, zaczynać obowiązywać; in K. treten lassen, nadać moc obowiązującą ; ausser K. setzen, uchylić, znieść; aus- ser K. treten , przestawać, obowiązywać, tracić moc o- bo wiązującą; K. des Amtes, des Beschlusses, na mocy urzędu, w moc uchwały, ob. Rechtskraft.
Kramer, kramarz.
Kränken, krzywdzić, znie- ważać, lżyć, obrażać, ura- zić; Jdn an seiner Ehre v. Jds Ehre k. , skrzywdzić kogo na honorze, ubliżać mu, czynić ujmę, wyrządzać obelgę ; Jdn an seinen Rech- ten k. , naruszyć, nadwerę- żyć czyje prawa.
Krankenanstalt v. Kran- kenhaus, zakład dla chorych.
Krankenkost, żywność cho- rych.
Krankenpflege, 1) pielę- gnowanie , doglądanie cho- rych;— 2) piecza nad cho- rymi.
Krankenwärter, doglądacz chorych.
Kränkung, pokrzywdzenie,
180
Kre — Kri
skrzywdzenie , znieważenie, uraza, obraza, zniewaga, zelży wość, obelga; Jdm eine K. zufügen , wyrządzić ko- mu krzywdę, zniewagę, o- brazę, skrzywdzić, zniewa- żyć, obrazić, zelżyć kogo, ubliżyć mu ; die R. fremden Rechtes, naruszenie czyjego prawa.
Kredit, ob. Credit.
Kreditspapiere, ob. Cre- ditspapiere.
K r e i s, obręb, zakres, obwód (granica miejsca lub wła- dzy), das liegt ausser dem K. seines Amtes, to nie wcho- dzi w zakres jego urzędo- wania, to do niego nie na- leży ; Krakauer K. , obwód krakowski.
Kreisamt, urząd obwodowy.
Kreisbehörde, władza ob- wodowa.
Kreis gemeinde, gmina ob- wodowa.
Kreis ge rieht, sąd obwo dowy.
Kreisliauptraanu v. Kreis Vorsteher, starosta, naczelnik obwodowy.
K r e i s s c h r e i b e n, ob. Rund- schreiben.
Kreisstrasse, gościniec ob- wodowy.
Kreisversammlung, zgro- madzenie obwodowe.
Krenzbandsendung, prze- syłka pod opaską.
Kreuzer, Kreuzerschiff, okręt krążący.
Kre u z tage, dni krzyżowe.
Kreuzverhör, badanie krzy- żowe.
K r e u z w o c h e, tydzień krzy- żowy, (w którym dni krzy- żowe przypadają).
Kreuzzeichen, znak krzy- ża, podpis krzyżykami.
Kriegsartikel, artykuły wo- jenne.
Kriegsbaukunst, budowni- ctwo wojenne.
Kriegscommissariat, ko- rni saryjat wojenny.
Kiegsdienst, służba wojen- na.
Kriegserklärung, wypo- wiedzenie wojny.
Kriegseröffnung, rozpo- częcie wojny.
Kriegsgefangener, jeniec.
Kriegsfuss, stopa wojenna.
Kriegsgericht, sąd wojen- ny.
Kriegsmanier, Kriegssitte^ zwyczaj wojenny.
Kriegsraison, polityka, in- teres wojny.
Kriegsrat h, rada wojenna.
Kriegs recht, prawo wojen- ne, sąd wojenny; Jdnh-lich behandeln, postępować z kim według prawa wojennego.
Kriegssteuer, podatek wo- jenny, kontrybucyja wojen- na.
Kriegsvolk, wojsko, siła zbrojna.
Kri — Kup
181
Kriegswesen, rzecz wojen na.
Kro n gut, dobra koronne.
K r o n 1 a n d, kraj koronny.
Kronprinz, następca tronu ob. Thronfolger.
Krön rechte, prawa koron ne.
Krumm schli es sen, krótko okuć.
Kündbar, znany, jawny, gło- śny ; die Sache ist k. gewor- den, rzecz stała się wiado- mą, wyszła na jaw.
Kunde, 1) wiadomość; von etw. K. bringen, przynieść o czein wiadomość; K. ge- ben, uwiadomić, donieść; — 2) znawstwo; K. von etw. haben, wiedzieć o czem, u- mieć co, znać co ; — 3) zna- jomek, biorca (towarów).
Kundig, świadomy (czego), umiejący (co), biegły (w czem), der lateinischen Spra- che lc, posiadający język łaciński, biegły w języku ła- cińskim ; rechtsk. , biegły w prawie, z n aj ą ey prawo, fachk., biegły w jakiej rze- czy, świadomca.
Kündigen, ob. Aufkündigen.
Kündigung, ob. Aufkündi- gung.
Kündigungsfrist, termin wypowiedzenia.
Kundmachen v. kundthun, ogłaszać, obwieszczać, wia- domo czynić, podać do wia-
domości ; es ivird k. gemacht und jedem dem daran gele- gen ist, zu wissen kundge- than, wszem w obec i każ- demu, komu o tern wiedzieć należy, wiadomo się czyni.
Kundmachung, obwieszcze- nie ; K. eines Urtheils, ogło- szenie wyroku.
Kundmann, ob Kunde 3).
Kundschaft, von etw. ein- ziehen, zasięgać o czem wia- domości ; Jdn auf K. schic- ken, wysłać kogo na zwia- dy ; mit Jdm in K. sein, znać się z kim, zabrać z kim znajomość.
Kundschafter, wywiadow- ca, szpieg.
K u ndwe r d e n, stać się wia- domem, wyjść na jaw.
K u u k e 1 1 e li e ii (Schleierle- hcu), lenno po kądzieli.
K u n s t, sztuka.
K u n 8 1 a n s t a 1 1, zakład sztuk pięknych.
Kunstbefund, sprawozda- nie biegłych, ob. t. Befund.
Kunstgriff, fortel, podstęp, podejście.
Kunsthaudel, handel wy- tworów sztuki.
Kunstschacht, ob. Schacht.
Kunstverein, stowarzysze- nie lubowników sztuki.
Kunstverständiger, znaw- ca, w sztuce biegły.
Kunstwerk, dzieło sztuki.
Kuppelei, zwodnictwo, raj-
182
Kup — Lan
furstwo, (stręczenie do nie- rządu).
Kupplerin, zwodnica.
Kurfürst, książę elektor.
Küstenschiffahrt, ob. Ca-
botage. K u x, w Górn. 0b. Anłheil,
L.
Lach ter, w Górn. łatr (sążeń górniczy).
Laden, 1) kłaść, nakładać, ładować (np. towar); — 2) nabijać (np. broń); — 3) prosić, zapraszać, wzywać kogo; etwas ins Schiff l., ładować co na okręt; einen Verdacht auf sich l. , ścią- gnąć podejrzenie na siebie; vor Gericht l., pozywać przed sąd lub do sądu; eine Pflicht auf sich l., wziąć na siebie obowiązek.
Laden, sb. sklep.
Ladendiener, kupczyk.
Ladeschein, ceduła ładun- kowa.
Ladung, 1) ładowanie, ładu- nek ; — 2) towar; — 3) na- bijanie, nabój (strzelby); — 4) zaproszenie, wezwanie; L. (Vorladung) vor Gericht, pozew, wezwanie.
Lager, 1) leża, leżysko, ło- że; — 2) skład towarów lub na towary; — 3) obóz, stanowisko; — 4) w Górn. łożysko, pokład.
Lagerbuch, księga składo-
wa (t. j. towarów na skła- dzie będących).
Lagergeld, składowe t. j. opłata od składu.
Lagerhaus, zakład składo- wy.
Lagerholz, wywrotki, po- wały, leżaki, wykręty (po- obalane drzewo w lesie).
Lagerschein, dowód skła- dowy.
Lagerstätte, leża, łoże, le- gowisko.
Lagerung, w Górn. pokład.
L a g e r z i n s, ob. Lagergeld.
Laie, 1) laik, świecki (nie ksiądz); — 2) nieświadomy.
Laienbruder, laik, braci- szek (w zakonie).
Laienschwester, siostra za- konna.
Laisirung, zeświecczenie.
Land, 1) ląd; festes L., sta- ły ląd ; — 2) wieś ; auf dem L. , na wsi ; — 3) grunt ; das L. bebauen, uprawiać rolę ; — 4) kraj ; die österr. Länder, kraje austryjackie; des L' es verweisen, wygnać, skazać na wygnanie (z kra-
*an
183
ju); — 5) abgerissenes L., oderwisko.
Landadel, szlachta, zie- miaństwo.
Landbau, rolnictwo.
Landbewohner, 1) miesz- kaniec kraju jakiego ; — 2) mieszkaniec wiejski.
Landbote, poseł ziemski.
Landen, wylądować, wysa- dzić na ląd (np. wojsko).
Landesabwesend, nieobe- cny w kraju.
Lan desangelegenheit, sprawa krajowa.
Landesarchiv, metryka kra- jowa, archiwum państwa.
Landesausschuss, wydział krajowy.
Landesbehörde, władza krajowa.
Landesschef, naczelnik kra jowy, wielkorządca.
La n de s e inkünf te, docho- dy krajowe.
Landeserzeugnisse, pło- dy krajowe.
Landesfest, uroczystość krajowa.
Landesfürst, monarcha.
Landesgericht, sąd krajo- wy, ziemski.
Landesgrenze, granice kra ju, kresy krajowe.
Landesherr, panujący, mo- narcha.
Landesherrlich, mouar chiczuy, rządowy, l-es Hecht, prawa, prerogatywy monar- sze.
Landeshoheit, władza ma- jestatu.
Landeskundig, znany w kraju,
La n des o brigke i t, zwierzch- ność krajowa.
Landesordnung, 1) urzą- dzenie krajowe ; — 2) (da- wniej) prawo karne.
Landesregierung, rząd krajowy.
Landesreligion, religija krajowa, wyznanie panujące.
Landesschuld, dług krajo- wy.
Landessitte, obyczaj kra- jowy.
Landessprache, język kra- jowy, ojczysty.
Landesüblich, zwykły w kraju, używany w kraju, we- dług zwyczaju krajowego.
Landesverfassung, ^for- ma v. kształt rządu krajo- wego; — 2) konstytucyja.
Landesverrat!!, zdrada kraju.
Landesverräther, zdraj- ca kraju.
Landesversammlung, zgromadzenie narodowe.
Landesvertretung, repre- zentacyja krajowa, sejm.
Landesverwaltung, zarząd krajowy, administracyja kra- jowa.
Landesverweisung, wy- gnanie, wywołanie z kraju.
JLandfracht, 1) fracht, ła-
I dunek lądem lub lądowy; —
184
Lan
2) przy woźne lądowe , ob. Fracht.
Landfriede, pokój publicz- ny, bezpieczeństwo publicz- ne.
Landgemeinde, gmina wiej- ska.
Landgericht, ob. Landesge- richt.
Landgut, majętność ziemska, posiadłość wiejska , wieś , sioło.
Landheer, wojsko lądowe v. siła lądowa.
Landläufer, włóka, włóczę- ga, włóczący się po kraju.
Landleute, wieśniacy, wło- ścianie.
Landmacht, 1) mocarstwo lądowe; — 2) siła lądowa, potęga lądowa.
Landmann, wieśniak, wło- ścianin.
Landmesser, miernik , geo- metra.
Landmiliz, milicyja krajowa.
Landrecht, 1) ob. Landes- gericht ; — 2) prawo kra- jowe.
Landsasse, 1) osiadły w kra- ju; — 2) posesyjonat, osia- dły obywatel.
Landschaft, 1) ziemia (część kraju), prowincyja, kraj ; — 2) stany prowin- cyjonalne ; — 3) towarzy- stwo kredytowe ziemskie (w Prusiech) ; L-sbeamte, urzędnik stanowy; L-skasse,
■ kasa ziemiańska ; L-skanzel-
lei , kancelaryja stanowa, ziemiańska.
Landscheide, miedza gra- niczna.
Landsmann, ziomek, rodak, krajowiec.
Land sperre, zamknięcie gra- nic.
Landstadt, 1) miasto pro- wincyjonalne; — 2) miasto lądowe.
Landstände, stany krajowe.
Landstrasse, gościniec, trakt bity.
Landstreicher, włóczęga, tułacz.
Landstreifung, obława (na podejrzanych).
Landsturm, pospolite ru- szenie.
Landtafel, ob. Hypotheken- buch.
Landtag, sejm, sejmik.
Land tags ab schied, ob. Ab- schied.
Landüblich v. landesüblich, w kraju zwyczajny, według krajowego zwyczaju.
Landwehr, 1) obrona kra- jowa; — 2) milicyja kra- jowa; — 3) ob. Uferschutz.
Landwesen, 1) rzecz go- spodarcza; — 2) gospodar- stwo wiejskie: — 3) zie- miaństwo.
Landwirthschaft, 1) gos- podarstwo wiejskie; — 2) aiemiaństwo.
Längenmas s, miara długo- ści.
Lär — Lau
185
Lärm (Alarm) schlagen, bić na trwogę, na gwałt, ob. Feuerlärm.
Last, 1) ciężar; — 2) (prze- nośnie) powinność, podatek; L-en auflegen, nakładać po- datki ; Jdm etw. zur L. le- gen, przypisywać komu wi- nę czego, poczytywać mu co za winę , obwiniać lub winić go o co; diese That fällt ihm zur L., czyn ten ciąży na nim; bücherliche L-en, dług v. ciężar hipo- teczny.
Lasten, vb. ciążyć na kim, (np. podatek, wina).
Lastenrubrik, karta lub ru- bryka długów (hipotecz- nych).
Lastenstand, długi hipo- teczne, stan bierny v. u- jemny.
Lästern, 1) obwiniać; — 2) lżyć, potwarzać kogo; — 3) bluźnić (przeciw Bogu, re- ligii).
Lästig, uciążliwy; l-e Bedin- gung, warunek uciążliwy, l-er Vertrag, kontrakt ucią- żliwy; l. sein v. 1. fallen, naprzykrzyć się, być natrę- tnym.
Lastschiff, okręt towarowy, kupiecki.
Lastthier, zwierzę juczne.
Lastzug, pociąg towarowy.
Lau, powolny; l-er Betrieb, słaby, mały ruch.
Laubrechen, das Recht des
L-s, służebność ściółki, pra- wo zbierania v. grabienia ściółki, prawo ściółki.
Laudemium, 1) laudemijum (opłata przy zmianie emfi- teuty); — 2) danina lenna.
Laudemialentrichtung, oplata laudemijalna.
Lau dum, ob. Schiedsspruch.
Lauer, czaty, zwiady, szpie- gowanie.
Lauern, czatować.
Lauf, 1) bieg, tok; — 2) ciąg; L. des Wassers, bieg lub prąd wody; L. einer Sache, tok rzeczy; der Fluss nimmt seinen L. nach Osten, rzeka płynie na wschód; im L-e des Processes, w to- ku lub w ciągu procesu.
Laufen, Gefahr, być narażo- nym na co; die Frist läuft mit dem Tage ab, termin upływa z dniem ; die Zin- sen l. vom Tage, procenta lub odsetki liczą się od dnia; l- de Zahl, liczba bieżąca, porządkowa; l-de Zinsen, bieżące odsetki, procenta.
Laufbrett, w Górn. pokład- ka, tratwak.
Laufkarren, v> Górn. taczki.
Laufzettel, ob. Nachfrage- schreiben.
Laug werk, ługownia.
Laut, 1) według, stosownie do ; laut der Verordnung, l. des Testamentes, l. der Zu- schrift, stosownie lub we- dług rozporządzenia, testa- 24
186
Lau — Leg
mentu, odezwy; — 2) l. iver- den, rozgłosić się.
Lauten, brzmieć, opiewać ; die Zuschrift lautet an v. auf Herrn N., pismo wysto- sowane do N. ; die Urkunde lautet auf JV". , dokument wystawiony jest na imię, na rzecz N. ; die Urkunde lautet, dokument brzmi, o- piewa.
Lauterkeit, nieskazitelność.
Leben, sb. Jdn ums L. brin- gen , pozbawić kogo życia, przyprawić kogo o życie ; Jdn am L. strafen, śmier- cią, ukarać, na gardle ka- rać; ins L. treten, wejść w rzeczywistość ; das Gesetz ist an dem... Tage ins L. ge- treten, ustawa z dniem .... weszła w wykonanie, zaczę- ła obowiązywać.
Lebend v. lebendig , 1 ) ży- jący; Schenkung unter L-en, darowizna między żyjącymi; — 2) żywcem, przy życiu.
Lebensalter, wiek, rok ży- cia.
Lebensfähig, żywotliwy , zdolny do życia.
Lebensfähigkeit, żywotli- wość, zdolność do życia.
Lebensgefährlich, z nie- bezpieczeństwem życia po- łączony, niebezpieczny.
Lebenslang, dożywotnie.
Lebenslauf, żywot, bieg życia.
Lebensmitte], żywność.
Lebensstrafe, kara śmier- ci, kara na gardle.
Lebensversicherung, u- bezpieczenie życia.
Lebenswandel, sposób ży- cia, prowadzenie się, zacho- wanie się.
Lebenszeugnis s, poświad- czenie życia.
Leccage, wyciek, wysączenie.
Ledig, 1) próżny ; ein l-es Besitzthum , majętność bez posiadacza v. opuściała; ein l-es Amt, urząd opróżniony, wakujący; — 2) wolnego stanu (będący) , bezżenny, niezamężna ; — 3) wolny od czego; der Schuld l., wolny od winy; — 4) wol- ny, na wolnej nodze t. j. nie uwięziony, ztąd Jdn l. las- sen, na wolność kogo pu- ścić; — 5) w Góm. l-e Schicht, czas (szycht) świąteczny.
Leer, l. ausgehen, wyjść z niczem; leer ausgehende Gläu- biger, wierzyciele niezaspo- kojeni, spadli z szacunku.
Legal, ustawowy, prawny.
Legalisiren, uwierzliwić, u- wierzytelnić akt.
Legalisirungsklausel, klauzula uwierzliwienia , u- wierzytelnienia.
Legalisirungszwang, przymus uwierzliwiania, u- wierzytelniania, legalizowa- nia.
Legalität, prawność, legal- ność.
Leg — Leh
187
Legat (der), legat t. j. po- seł papieski ; (das), ob. Ver- rrtächtniss.
Legatar, legataryjusz, zapi- sobierca.
Legationsrath, radca po- selstwa, legacyjny.
Legen, kłaść, składać, zło- żyć co (np. dokument, ra- chunek), Jdm etw. zur Last l., ob. Last.
Legiren, 1) zapisać, odka- zywać testamentem; — 2) dodać, przymierzać miedzi do szlachetnych kruszców.
Legirung, przymieszka mie- dzi do złota v. srebra, po- łączenie, aliaż.
Legislatur, prawodawstwo, ustawodawstwo, ob. Gesetz- gebung.
Legitim, 1) prawy np. dzie- dzic, dziecię; — 2) prawo- wity np. rząd; — 3) usta- wowy, ob. gesetzlich.
L e g i t i m a, ob. Pflichtłheil.
Legitimität, prawowitość.
Legitimation, 1) wykazanie (czego), wywiedzenie się (z czego); L. zur Sache, wykaza- nie powództwa; — 2) upraw- nienie; L. unehelicher Rinder, uprawnienie nieślubnych, nie- prawy eh dzieci; zur Vornah- me einer Hausdurchsuchung soll... mit einer schriftlichen L. versehen sein, mający od- bywać rewizyją w mieszka- niu, powinien być zaopatrzo- ny w upoważnienie pisemne.
Legitimationsschein, karta wywodnicza , legity- macyjna.
Legitimiren, wykazywać co, wywodzić się z czego; Le- gitimirte Kinder, dzieci u- prawnione.
Legstätte, skład; Zoll-L., skład cłowy.
Lehen (das), lenno, to jest dobra w lenność dane, len- ność, lennictwo, feudum.
Lehen (die), 1) lenność, leń- stwo, feudalność. dannictwo, maństwo, hołdownictwo ; — 2) inwestytura (t. j. wie- czyste nadanie lenna).
Lehn bank, ob. Ijeihbanh.
Lehnbar, lenniczy; Jdm l. sein, być czyim lennikiem.
L e h n b a r k e i t, ob. Lehn (die).
Lehnbrief, list lenny.
Lehne id, przysięga hołdo- wnicza.
Lehnerbe, dziedzic lenny.
Lehn fali, opróżnienie lenne v. wakowanie.
Lehnfällig, prawem lennem przypadłe np. dobra,
Lehnfolge, następstwo len- nicze.
Lehngeld, opłata, danina lennicza, hołdownicza.
Lehnherr, lennodawca.
Lehnherrschaf t, zwierzch- ność lenna.
Lehnherrschaftlich, ty- czący się lenna; die l-en Rechte, prawa lennodawcy.
Leh — Lei
Lehnhuldigung, hołd len- ni czy.
L e h n m a n n ( Lehnstrüger) . lennik, hołdownik, dannik, waza], mannik.
L e h np flieh t, powinność hoł- downieza.
Lehnwaare, danina hołdo- wnicza.
Lehnrecht, prawo lenne.
Lehramt, urząd nauczyciel- ski, nauczycielstwo.
Lehramtscandidat, spo- sobiący się do zawodu na uczycielskiego.
Lehranstalt, zakład nau- kowy.
Lehrbrief, list wyzwolenia, świadectwo z odbytego ter- minu.
Lehrfreiheit, wolność na- uczania.
Lehrgeld, płaca za naukę.
Lehrherr, nauczyciel rze- miosła, majster.
Lehrjahre, lata nauki ize- inieślniczej, lata terminowa- nia; die h. überstehen, od- być naukę, wyterminować.
Lehrjunge, uczeń rzemieśl- niczy, terminator, chłopiec.
Lehrkanzel, katedra na- uczycielska.
Lehrkörper, zgromadzenie, grono nauczycielskie.
Lehrpersonale, nauczy- ciele.
Lehrstand, stan nauczyciel- ski.
Lehr zwang, przymus na- ukowy.
Leibeigenschaft, niewo- la, poddaństwo niewolnicze (przywiązanie do ziemi).
Leibes arbeit, praca ciele- sna.
L e i b e s b esch affenheit, ciałotwór, usposobienie ciała.
Leibeserbe, dziedzic po krwi.
Leibesfrucht, płód (w ży- wocie matki).
Leibesgebrechen, wady ciała.
Leibesstrafe, kara cielesna.
Leibgarde, straż przybocz- na, gwardyja.
Leibgedinge, dożywocie (t. j. wymówione utrzyma- nie aż do śmierci), ob. Aus- gedinge.
Leiblich, 1) cielesny; l-er Eid, ob. körperlich-, — 2) rodzony (np. brat, siostra).
Leibrente, pensyja doży- wotnia, dochód dożywotni.
Leibzucht, ob. Ausgedinge.
Leiche, trup, umarły, zwłoki.
Leichenbeschau v. Lei- chenbesichtigung , oględziny pośmiertne.
Leichenkammer, trupiar- nia, izba przedpogrzebowa.
Leichenkosten, koszta po- grzebne.
Leichenöffnung, otwarcie trupa, zwłok.
Leichenstarre, stężenie po- śmiertne.
Lei
189
Leichenuntersuchung, badanie na zwłokach.
Leid, «6. Jdm etwas zu L. thun, przykrość komu uczy nić, ukrzywdzić kogo; Nie- mandem zu Liebe oder L-e die reine Wahrheit aussa- gen, nie powodować sie, ani przyjaźnią ani nieprzyja- źnią w zeznaniu rzetelnej prawdy.
Leiden, Schaden, Verlust £., ponieść szkodę, stratę; der l-de Theil, strona pokrzyw- dzona; Unrecht, Verfolgung l. , doznać pokrzywdzenia, prześladowania; Strafe l., wycierpieć karę; diese Sa- che l-t keinen Aufschub , rzecz ta nie cierpi zwłoki.
Leidenschaft, namiętność.
Leihanstalt, zakład pożycz- kowy.
Leih bank, bank pożyczko- wy.
Leihbibliothek, pożyczal- nia książek.
Leihen, 1) pożyczać (komuś) wypożyczać ; — 2) pożyczać (od kogo), zapożyczać się — 3) wygodzie (komu).
Leihkauf, litkup.
L e i h v e r t r a g, kontrakt v. u mowa wygodzenia.
Leinpfad, ścieżka holowni cza.
Leisten, w ogóln. uskutecz niać co ; die Abgaben l., u iszcząc, płacić podatki; Dien ste l.} służyć, pełnić służbę,
pokładać zasługi; den Eid l., wykonać przysięgę; Folge l., usłuchać , być powolnym ; Genüge l., uczynić zadosyć; Gewähr l , zaręczyć, być rę- kojmią; Jdm Schutz l., dać komu opiekę; Widerstand ?., stawić odpór, opór; Zah- lung l., zapłacić, uskutecz- nić wypłatę.
Leistung, 1) świadczenie (komu czego), wykonanie czego ; die Möglichkeit ei- ner L. ist eine wesentliche Bedingung der Verträge , możliwość świadczenia jest istotnym warunkiem umów; persönliche L. , świadczenie osobiste; — 2) praca; Jdn nach seinen L~en beurthei- len, oceniać kogo według skutku pracy , według ro- boty.
Leiten, prowadzić, przewo- dniczyć, kierować ; ein Ge- schäft /., eine Handlung /., zawiadywać jaką apekula- C3'ją, handlem; die Untersu- chung l. , prowadzić śledz- two ; die Verhandlung ż., przewodniczyć rozprawom, kierować rozprawą; die Ver- waltung l., zarządzać, za- wiadywać; eine Sache an Jdn l., sprawę, rzecz ode- słać do kogo ; das Wasser ?., prowadzić wodę, skiero- wać jej bieg.
Leiter (der) , przewodnik, kierownik, naczelnik ; Amts-
190
Lei — Lie
leiter, przewodniczący w u- rzędzie, pełniący obowiązki np. namiestnika.
Leitfaden, przewodnik, rys krótki, wykład streszczony.
L e i t k a u f, ob. Leihkauf.
Leitung, kierownictwo, prze- wodnictwo , naczelnictwo , ster; L. des Ministeriums, sprawowanie ministerstwa, L. der Verhandlung, prze- wodniczenie rozprawie; rich- terliche L., kierunek sędziow- ski, sądu; eine Klage unter richterlicher L. anbringen, wnieść skargę pod kierun- kiem sądu.
Lernfreiheit, wolność u- czenia się; Lehr- und L., wolność naukowa.
Lesbische Liebe, samko- łóztwo, nierząd między ko- bietami.
Letal, śmiertelny.
Letzte Verwendung, np. sei ne l. Verwendung war beim Magistrate, na ostatku słu żył v. pełnił służbę v. urzę dował w magistracie.
Letzter Wille, rozporządzę nie ostatniej woli.
Letztgeborener, ostatni, na ostatku urodzony.
Letztverfallener Termin termin ostatni.
Letztwillig, testamentowy objęty rozporządzeniem o- statniej woli.
Leugnen, przeczyć, zaprze- czać.
Leumund, opinija, sława; in einem guten, bösen L-e sein^ mieć dobre, złe imię, uży- wać dobrej lub złej sławy ; JdsL. kränken, osławić kogo, skrzywdzić kogo na sławie.
L eumundsz eugniss, świa- dectwo sprawowania się.
L e v i r e n , einen Protest , ob. erheben 4).
Libellprocess, proces dru- kowy.
Liberal, wolnomyślny, libe- ralny.
Liberatorisch, l er Vertrag , umowa uwalniająca.
Licenz, konsens, zezwolenie, pozwolenie.
Licenzgebühr, opłata od konsensu, konsensowe.
Licht erz ündungs gebühr, L-auf schlag, świeczkowe.
Lichtloch v. Luftloch, w Górn. świetlniki, rozwidniki.
L i chtrecht, służebność światła.
Lieitationserlós, gotowi- zna z licytacyi.
Licitationso rdnung, po- rządek licytacyi.
Licitationswege, im, przez licytacyją, na licytacyi sprze- dać albo kupić.
Licitiren, (względnie urzę- du) sprzedawać przez licy- tacyją, (względnie nabywcy) licytować, podawać cenę na licytacyi, kupować na licy- tacyi.
Liebeswuth, szał miłosny.
Łie — Łi<
191
L i e d 1 o h n , płaca , zasługi (czeladzi).
Lieferant, Lieferer, dostar- czyciel, dostawca, liwerant.
Liefern, dostarczyć, dosta- wić; einen Verbrecher in die Hände der Obrigkeit l., od- dać zbrodniarza w ręce wła- dzy ; den Beweis l. , stawić dowód, dowodzić czego; das Werk wird in Heften geliefert, dzieło jest wyda- wane w zeszytach.
Lieferung, dostawa, dostar- czanie, liwerunek (podatek); eine L. übernehmen, podjąć się dostawy; L. an Getrei- de ausschreiben, ogłosić do- stawę zboża ; L-s Heluition, okup liwerunkowy.
Lieferungskauf, ob. Kauf.
Liegen, leżeć; das liegt am Tage, vor Augen, ausser al- lem Zweifel, to jest rzecz oczywista, jawna, niewątpli- wa ; die Ursache liegt darin, przyczyna tego jest ta; es liegt viel daran , wiele na tem zależy ; das JRegiment liegt in Krakau, pułk stoi ma swe leże w Krakowie es liegt schon in der Sache, to wynika z istoty rzeczy
Liegend, leżący; L-e Grün- de, nieruchomości.
Liegenschaft, nierucho- m >ść, dobra nieruchome.
Limitiren, ob. beschränken.
Linie, linija w ogóln. i linija pokrewieństwa ; aufsteigende
L. , linija wstępna ; abstei- gende L., linija zstępna; ge- rade L., linija prosta; Sei- ten-!/. , poboczna, (gleiche) linija poboczna, równa, (un- gleiche) nierówna ; Verwand- schaft- L.. linija pokrewień-
Linienamt, urząd rogatko- wy.
Liniendienst, służba w woj- sku linijowem.
Linienerbfolge, dziedzi- czenie według linii.
Linke Hand, ob. Ehe.
Link händig, mańkut, maj- kut, wardawy.
Liquid (richtig), czysty, wy- rzetelniony, wy płatny: l-e Summe, kwota wyrzetelnio- na.
Liquidation, likwidacyja, obliczenie, obrachunek.
Liquidationsbuch v. Con- tobuch, księga obrachunko- wa v. kontowa.
Liquidationskammer, iz- ba obrachunkowa.
Liquidationskommission, komisyja obrachunkowa.
Liquidationsklage, skar- ga wyrzetelnienia, likwida- cyjna,
Liquidationsurtheil, wy- rok wyrzetelnienia.
Liquidiren, 1) obliczać, ob- rachować; — 2) wyrzetel- niać pretensyje sądownie; mit den Gläubigern l., ob- liczyć się z wierzycielami;
192
Liq — Lös
eine Kasse l. , obliczyć ka- sę ; die Kosten l. , podać koszta.
Liquidirung, 1) obliczenie,] obrachowanie ; — 2) wy- rzetelnienie.
Liquidirungsklage, ob. Li- quidationsklage.
Liquidität einer Forderung, czystość, niewątpliwość oa- leżytości.
List, chytrość, podstęp; ei- nen mit L. zu etw. bringen, podstępem kogo przywieść do czego ; einen Vertrag durch L. bewirken, podstę- pem przywieść umowę do skutku.
Liste, lista, spis, wykaz.
Literał, ob. buchstäblich.
Literał Vertrag, umowa pi- semna.
Literarisch, literacki, pi- śmienny ; l-s Eigenthum , własność literacka.
Literat, literat.
Litigiös, sporny, w sporze będący.
Litiscontestation, ob. Ein- lassung in den Streit.
Litisdenuntiation, ob. Streitverkündigung.
Litispendenz, ob. Streitan- hängigheit.
Litorale, pobrzeże, pomo- rze.
Local, miejscowy; L. Armen- fond, fundusz ubogich miej- scowych ; L - Durchschnitts- preis, cena miejscowa śre-
dnia; Li-Umstand, okolicz- ność miejscowa; L-Verhält- nisse, stosunki miejscowe.
Localisirungs- Commis- sion, komisyja rozpoznająca miejscowość.
Localität, 1) miejscowość; — 2) budynek, zabudowa- nie.
Lockspion (agent provoca- teur), znęcacz, znęciciel.
Logbuch, dziennik okręto- wy.
Lohnarbeit, robota najem- na, najemnicza.
Lohnkutscher, woźnica na- jęty, dorożkarz.
Lohnmord, morderstwo na- sadnicze.
Lohnsatz, stopa zarobkowa.
Lohnstreitigkeit, spór o najemne.
Lohntag, dzień roboczy.
L o h n v e r i r a g, umowa v. kon- trakt najmu, usług.
Löhnung, płaca, żołd.
Lombard, 1) dom pożyczki na zastawy; — 2) pożycz- ka na zastaw.
Loos, los; Loos- Vertrag , u- mowa losowa.
Lö seh an stalten, zakłady ubezpieczenia od ognia.
Löschen, 1) gasić; — 2) wy- mazać, wykreślić, extabulo- wać; — 3) u żeglarzy za- miast ausladen, wyładować; das Feuer Z., ugasić ogień; eine Schuld im Hypotheken buch l. , wymazać , wykre-
Lös — Loy
193
ślić, extabulowac dług z ksiąg hipotecznych; ein Schiff l., wyładować towary z okrę- tu.
Löscbgeräth v, Löschge- räthschaflen, narzędzia po- żarowe.
Löschordnung, porządek pożarowy, ogniowy.
Löschplatz, w Zegl. miej- sce wyładowania v. składu.
Löschung, wymazanie, wy- kreślenie (z ksiąg hipotecz- nych), extabulacyja.
Löschungs fähig, mogący być wykreślony, możliwy do wykreślenia z hipoteki.
Löschungsgebühr, nale- żytość za wykreślenie.
Löschungsklage, skarga extabulacyjna , o wykreśle- nie.
Löschungsklausel, klau- zula extabulacyjna.
Losdrücken, spuścić ku- rek, wystrzelić.
Lösegeld, wykupne , oku- pne.
Losen, losować.
Lösen; einen Zweifel Z., roz- wiązać wątpliwość ; ein Ge- wehr , eine Pistole l. , wy- strzelić; aus seinen Waaren viel, wenig (Geld) l., wiele (mało) utargować za towa- ry ; an sich l. , nabyć spo- sobem odpłatnym, kupić.
Löserdürre, księgosusz.
Loskaufen, wykupić, odku- pić. |
Loslassen, wypuścić np. na wolność.
Losreissen, oderwać; sich l., oderwać się, wyrwać się.
Lossprechen, uznać nie- winnym, za niewinnego.
Lossprechung, uznanie za niewinnego.
Lostrennen, odłączyć.
Losung, 1) losowanie; — 2) hasło; — 3) sprzedaż na targu; — 4) L. ums Leben, losowanie o życie (pojedy- nek amerykański).
Losungsliste, spis losują- cych.
Losungspflicht, obowiązek stawienia się do losowania.
Losungspflichtiger, obo- wiązany stawić się do loso- wania.
Losungszettel, los, karta losowa.
Lösung, 1) rozwiązanie (wąt- pliwości); — 2) wykupie- nie zastawu ; — 3) wystrze- lenie; — 4) utargowanie.
Lootse v. Lothse v. Loths- mann, rotman , przewodnik statku.
Lottoamt, urząd loteryi.
Lottoanlehen, pożyczka lo- teryjna.
Lottodirection, dyrekcyja loteryi.
Lottogewinst, wygrana lo- teryjna.
Lottospiel, gra w loteryją, loteryja.
Loyal, 1) prawy; — 2) wier- 25
194
Luc — Mac
ny; l-e Gesinnung, prawy sposób myślenia.
Lu erat iv, zyskowny.
Luftraum, przestrzeń po- wietrza.
Lüge, łez, kłamstwo; Jmdn Lügen strafen^ 'zadawać ko^ mu kłamstwo, łeż.
Lungenprobe,, próba płu- cowa.
Lu n am b u 1 i s mu s, nocobłąd.
Lüsten, lüsteln, lüstern, po- żądać czego.
Lüstern, adj. pożądliwy, po- chutliwy, łakomy; nach etiv.
1. sein, pożądać, chciwie pra- gnąć czego.
Lüsternheit, pożądliwość.
Lutter, w Gorzelń, lutrynek, der L. wird abgetrieben, lu- trynek spędza v. odpędza się.
Luxus - Ar-tikel, artykuły zbytkowe.
Luxus ge setz, ustawa prze- ciw zbytkowi.
Lu.xus steuer, podatek od zbytku, zbytkowy.
Lynchjustiz, sprawiedli- wość doraźna (ludowa).
IST.
Maas, ob. Mass.
Macht,, moc, siła, potęga,, władza, mocarstwo ; die M., zu richten und zu strafen, władza sądzenia i karania; Jdm M. geben, dać komu moc, władzę, umocować, u- władnić; seine' M. missbrau* chen, nadużyć swojej wła- dzy; es liegt nicht in mei- ner M,, to nie jest w mo- jej mocy; die Gross-Mächte, mocarstwa (pierwszego rzę- du); gesetzgebende M., ob. ge-. setz gebende Gewalt, Kriegs- M., potęga wojenna.
Machtbrief, pełnomocnic- two.
Machtgeber, mocodawca, mandant.
Machthaber, 1) (Herrscher),
; mocarz; --2) (Bevollmäch- tigter) umocowany, pełno- mocnik, plenipotent.
Mächtig, mocny, możny, po- tężny, zamożny; seiner Lei- denschaften m. sein, pano- wać nad sobą, mieć moc nad sobą; einer Sprache m. sein, posiadać jaki język; e,iner. Sache m. werden, do- stać co w swoją moc, opa- nować, owładnąć.
M ä c h t i g k e i t, w Górn, miąż- szość t. j. grubość warstwy lub pokładu.
Machtlos, bezwładny, bez- silny.
Ma cht spruch, wyrok samo- wolny.
Mt\z — Man
1^95.
Machtwort, najwyższa wola.
Mädchen schändung., sam kolóztwo (nierząd między osobami płci żeńskiej).
Magistrat, magistrat, u- rząd miejski, municypalny.
Magistratsrat h, radca (raj- ca) magistratualny , magi- stratu.
Mahlgeld, mielne, zapłata od mienia, miewa,, miarki.
Mahlstein, ob. Grenzstein.
Mahlsteuer, podatek od miewa.
Ma hl vor Schriften, prze- pisy o mlewie.
Mahnen, upomnieć się np. o dług; das M., upomnie- nie się.
Mahnbrief, list upominalny, upominający , z upomina- niem.
Mahnung, upomnienie.
Mahnverfahren," postępo- wanie upominalne.
Mahnzettel, kartka z upo- mnieniem.
Maire, mer.
Maische, w Gorzelń, zacier.
Majestät, majestat ; Seine kaiserliche M., Jego Cesar- ska Mość; Seine Apostoli- sche M. , Jego Apostolska Mość.
Majestätsbeleidigung, obraza majestatu.
Majestätsgesuch, prośba do tronu.
M a j e s t ä t s r e c fot, prawo mn - jestatu.
M a j e s t ä t's v e r b r e eh e n , zbrodnia obrażonego maje- statu, i
Major-at,. 1) majorat; «-* 2) fideikomis, ordynacyja.
Majoratsgüter, dobra ma- joratu, ordynackie.
Majoratsherr, ordynat. .
Majorenn, ob. grossjährig. *
M aj or e n n i t ä t, ob. Grossjäh- rigkeit.
Maj orität der Stimmen, większość głosów.
Mäkler v. Sensal , ' pośre- dnik w umowach, faktor, senzal, stręczyciel, litkupnik.
Maklerei, ob. Mäkler geschäft
Mäklergebühr, litkupnicze, faktorne, stręcżne.
Mäklergeschäft, mekler- stwo , faktorstwo, stręczy- cielstwo.
Mallepost, lekka poczta wozowa. ( '
Maltheser (Ordensritter) , kawaler maltański.
Malzsteuer, podatek od słodu. '
^Mandant, zlecenie dający, mocodawca.
Mandat, mandat, zlecenie, pełnomocnictwa , pełnomoc.
Mandatar, mandataryjusz, pełnomocnik, umocowany.
Mandatsverfahren, po- stępowanie nakazowe:
Mangel, 1) niedostatek, brak; — 2) wada; dem M, ab- helfen, zapobipdz. niedostat- kowi; aus M. der Beweis-
196
Man — Mar
mittel, dla braku dowodów, Begress M-s Zahlung, re- gres z powodu niepłacenia.
Mängel, 1) niedokładności (rachunku); — 2) wady (rze- czy); M. der Willenserklä- rung, wady w oświadczeniu woli ; 3) w Procesie wytknię- cie błędów, monita.
Mängelaufnahme, monito- wanie rachunku , zarzuty przeciw rachunkowi.
Manie, obłęd, szał, manija; vorübergehende (transitori- sche) M., obłęd przemija- jący, chwilowy.
Manifest, manifest;' ein M, errlassen, wydać manifest.
Manifestation, manifesta- cyja, objaw.
Manifestationseid, przy- sięga wyjawienia, wyjawni- cza.
Manifestirung, der Docu- mente , okazanie dowodów.
Manipulation, manipula- cja.
Manipulationsbeamte, urzędnik manipulacyjny.
Manipuliren, manipulować.
Manition (w Pr. niem.) wez- wanie przed sąd.
Mann, 1) etw. an M. brin- gen, sprzedać co komu, po- zbyć się; — 2) w Górn. alter M. , pole wyrobione, wyrobisko, zroby.
Mannbar, dorosły, dojrzały, (fizycznie t. j. zdolny do o-
żenienia się lub pójścia za mąż).
Mannsalter, wiek męzki.
Mannschaft, żołnierze; ei- ne M. kasserniren, umieścić żołnierzy w koszarach; die auf Wache kommandirte M., oddział ludzi wysłanych na straż, wartę ; mit der M. auf- brechen, ruszyć z wojskiem; die M. consigniren, trzymać żołnierzy w pogotowiu.
Mannslehen, lenno po mie- czu.
Mannsperson, mężczyzna.
Mannsstamm, linija męzka, po mieczu.
Mannszucht, karność (woj- skowa).
Manstupration, ob. Onanie.
Manuale, manuał, księga podręczna, podręcznik.
Manuduction, kierownictwo sędziego , pod kierunkiem sędziego.
Manufactur, 1) rękodziel- nia, (jako pracownia); — 2) rękodzielnictwo; M- Waa- re, towar rękodzielniczy, rę- kodzieło.
Manuscript, rękopis.
Marginal, marginesowy, skrajny, nabrzeżny.
M a r gi n alanmerkung v. M - Rubrik (Bandglosse) , skrajnik (uwaga, przypisek, treść marginesowa, skrajna, nabrzeżna) ; die M. ist nicht das Gesetz, skrajnik ustawy nie jest ustawą.
Mar — Mas
197
Marine, 1) marynarka, po-|M tęga morska; — 2) mary'| narstwo, spławy morskie. IM
Marinedienst, służba mor-jM ska. M
Marinegerichtsbarkeit , sądownictwo marynarki, dla'M służby morskiej.
Marineobercommando,M naczelna komenda morska. M
Mark, 1) miedza, granica, znak graniczny; — 2) (jako M waga) grzywna ; — 3) (jako kraj) Marchija. M
Markbrief, dokument gra-iM niczny.
Marke, znak, znaczek, mar- M ka, cecha;Stempelm.,Briefm., M znaczek stęplowy, listowy, (marka). M
Markebrief, ob. Caperbrief.
Markenschutzgesetz, n-M stawa ku obronie cech (fa- brycznych). M
Markscheide, rozgraniczę nie ; die M. der Gh'ubenmas se; rozgraniczenie miar gór- M niczych.
Markscheidekunst, mier- M nictwo górnicze, podziemne.
Markscheider, w Górn. miernik górniczy, mark- iM szajder.
Markt, 1) targ (jako zgro- madzenie kupujących i sprze- M dających); — 2) targ, tar- gowisko, targowica (jakowi miejsce targu).
Marktaufseher, dozorca targowy.
arktbesuch, uczęszczanie na targi.
arktflecken, miasteczko, arktgeld, targowe, arktordnung, porządek targowy.
arktpolizei, policyja tar- gowa.
arktpreis, cena targowa, arktpreistabelle, wy- kaz cen targowych, arktstand, stanowisko targowe.
arktständchen, stragan, arktstandgeld, targo- wiczne, miejscowe, arkttag, dzień targowy, arktwechsel, wexel jar- marczny.
arktwesen, JRegidirung des M-s, urządzenie targów, arkung, 1) oznaczenie gra- nic; — 2) granica, arraorbruch, Marmorgrii- berei, V> Górn łomy marmu- rów.
a r s c h a 1 1 , Landtags-M., marszałek sejmu, arschalat, marszałkostwo; unter dem M., pod laską marszałkowską, arschroute, 1) kierunek marszu, drogi; — 2) list drożny.
askopeihandel, ob. Ge- sellschaft.
a s s v. 3Iaas , miara ; das 31. halten, zachować miarę; M. überschreiten, przebrać miarę; das rechte M. treffen,
198
Mas — Mat
zachować, lub znaleść wła- ściwą miarę; in dem 31. ais die Gläubiger sich anmel- den, w miarę zgłoszenia się wierzycieli ; in vollem 31., zupełnie, w pełni; rechtes M. und Geivicht führen, mieć sprawiedliwą miarę i wagę. i „
Mąs,s und Gewichtswesen, li- ber Mass und Gewichtswe- sen, o miarach i wagach. '■
Masse, miara , sposób ; über die M-n, nad miarę ; solcher M., folgender 31., dieser M., w taki sposób, w następu- jący sposób, tym sposobem; gebührender -uf., w należyty, w przyzwoity sposób; der- massen, tak dalece, do tego stopnia; einig ermassen , ge- wissermassen , poniekąd:, w pewnym względzie, niejako.
Massgabe v. Massgebung, nach 31., w miarę, podług, stosownie; nach 31. der, Geld- mittel, w miarę zamożności; nach M. des Landesgesetzes, podług ustawy krajowej ; nach M. des §. , stosownie do §fu.
Massgebend, 1) ważny, sta- nowczy, przeważny; — 2) obowiązujący; m-er Urn stand, okoliczność ważna, stanowcza.
Massigen, zmniejszyć, u miarkować , zmoderować , np. die Gerichtskosten , ko szta sądowe.
Mä,ssigkeitsverein, towa- rzystwo wstrzemięźliwości.
M a s s o r d n u n g, porządek
, miar; Mass und Gewichts- ordnung , porządek miar i wag.
Mas'sregel; eine 31. vorneh- men, ergreifen, użyć środka, chwycić się środka ; eine 31. treffen, obrać środek, przed- siębrać kroki.
Massregeln, vb. nauczyć ko- go, przyprowadzić ! do po- rządku, posłuszeństwa, skar- cić.
Massstab, skala, podziałka; verjüngter M., !skala ..zmniej- szona; sich etwas zum M. nehmen, wziąć sobie co za prawidło.
Mastvieh, bydło iuczne, karmne. , -
Material, Bau-M., matery^ jał budowlany; budulec, Brenn-31., materyjał opałcT- wy.
Materialien- Waąrenhand- lung, handel korzenny.
Ma tri c e, ob. Matrize.
Matrikel, spis, rejestr, ma- trykuła; M- Auszug, wyciąg z metryk; M-Filhrung, pro- wadzenie, utrzymywanie me- tryk, rejestrów ;. die M. der Krone , metryka koronna ; M-schein , świadectwo wpi- su (w uniwersytecie); stän- dische 31. , metryka stano- wa, szlnęhty krajowej; Tanf- M. , metryka chrztu j Ge-
Mat — Mei
199
burts-M. , metryka urodzę nia.
Matrimonial, ob. złożone z wyrazem Ehe.
Matrize, matryca, forma do odlewania trżcionek (dru- karskich), do odcisków.
Matro se,; majtek.
Maturitäts-Prüfung, popis dojrzałości.
Mauerfest, wmurowany.
Mauer aas eh lag, obwiesz- czenie, plakat.
Mauth, myto, opłata.
Mauthbeamter v. Mauth-
: ner, poborca myta, mytnik.
M a u t h b e f r e i u n g v.Mauth- freiheit, uwolnienie od myta.
Mauthgebühr, myto.
Mau thg« fäll e, : dochód ż myta, prawo poboru myta.
Ma u th pä cht er,: dzierżawca myta.
Maxime, prawidło', zasada, . naaksyma; M. der Eventu- alität, ob. Eventual-M..
Maximum, najwyższy (np. cena).
Mediation, pośrednictwo.
Me di atisi.run.g, .pozbawie- nie udzielności, medyjaty- zowanie.
M e d i c a s te r, ob. Curpfusoher.
M e d i c i n a 1 b e h ö r d e , wsa- dza lekarska.
M e d i o m en s e (Mitte Mo- nats) zahlbare Wechsel, we- ksel płatny w- połowie mie- siąca. :.;,.., ■ ,
Mehrausgabe, naddatek.
Mehrbetrag, zwyżka.
Mehrdeutig, wieloznaczny.
Mehrfache Ehe, wielożeń- stwo.
M e h r h e i t, 1) wielość; — 2) ' większość.
Mehrung, M. der Strafe,
■ podwyższenie kary;
Meilengeld, milowe.
Meilensäule, słup, kamień milowy.
Meilenzeiger, miloskaz.
Meiler, w Hutn. mieierz (stos drzewa do wypalenia na wę- giel).
Me»il erstatte,' kotlina.
Mein, und^dein (względnie na prawo własności); der Rechts- streit über das M. und B., spór o 'moje i twoje.
Meineid, krzywoprzysięstwo, (Eidbruch , złamanie przy- sięgi).
Meineidiger, krzywoprzy- siężca.
Meineids erinn er u n g, zwrócenie uwagi na skutki krzywoprzysięstwa.
Meinung, zdanie, opinija.
Meinungsverschieden- heit, różność zdań.
Meistanbot, najwyżej po- dana cena, najwyższa oferta.
Meistbietende r, najwyższą cenę podający, najwyżej li- cytujący.
Meisterbrief, list mistrzo- stwa ;(na majstra), i
Mei sterprobe, próba rze- mieślnicza.
200
Mei — Mes
Meisterrecht, majsteryja.
Meisterschaft, 1) mistrzo- stwo; — 2) zgromadzenie majstrów.
Meisterstück, 1) robota na majstra, dowód, próba mi strzowstwa (u rzemieślni- ków);— 2) dzieło mistrzów skie, wyrób mistrzowski, ar cydzielo.
Melancholie, zaduma.
Melden, wzmiankować, do- nosić, opowiedzieć, zgłaszać się ; einen Fremden m., opo- wiedzieć, meldować zamiej- scowego ; Jdm etw. m., do- nieść coś komu; sich zu ei- ner Stelle m., zgłaszać się o miejsce; sich m. lassen, kazać się opowiedzieć.
Meldung, oznajmienie, do- niesienie, opowiedzenie, mel- dowanie; M. der Fremden, o- powiedzenie zamiejscowych; M. erstatten, donieść o czem; M. von einer Sache thun, wzmiankę o czem czynić.
M e 1 d u n g s buch , książka meldunkowa, książeczka le- gitymacyjna (w Uniwersy- tetach).
Meldungsvorschrift, przepis meldunkowy.
Meld z ettel, karta meldun- kowa.
Meliorat i on, ulepszenie, po- prawienie, melioracyja.
Memoir, Memorial, pa- miętnik.
Mendicant, Mendicanten-
Klöster, klasztory kwestu- jące, jałmużnicze.
Menschenalter, 1) życie średnie (człowieka); — 2) po- kolenie ; drei M. hindurch leben, przeżyć trzy pokole- nia.
Menschengedenken, seit, za pamięci ludzkiej, jak pa- miętają, jak zapamiętać, od niepamiętnych czasów.
Menschenmenge, tłum, na- tłok.
Menschenraub, porwanie osoby, ludokradztwo.
Menschenrechte, prawa ludzkie, prawa człowieka.
Mentalbesitz, posiadanie umysłowe (przez samą wolę).
Merkantilbeisitzer, ase- sor handlowy.
Merkantilisch, handlowy, kupiecki.
Merkantil- und Wechselge- richt , sąd handlowy i we- kslowy.
Merkantilsystem, w Ekon. polit. system merkantylny, handlowy, merkantylizm.
Meritoriche Entscheidung, rozstrzygnienie co do rze- czy.
Meritorische Prüfung, rozpoznanie samej rzeczy.
Merkmal, znamię, cecha; die That trägt M-e des Ver- brechens an sich, czyn zna- miona zbrodni mający, czyn ze znamionami zbrodni.
Message, -orędzie, mesaż.
Mes — Mil
201
Message rie, przewodnictwo osób.
Messe, 1) msza; — 2) targ walny, jarmark ; die Messe beziehen, besuchen, fieriren, przybyć na targ walny, kup- czyć na targach walnych, uczęszczać na jarmarki, od- wiedzać jarmarki.
Messfreiheit, 1) przywilej na jarmark, targ walny; — 2) swoboda jarmarkowa, waluo-targowa.
Messwaare, towar jarmar- czny, walno-targowy.
Messwechsel, weksel jar- marczny, walno - targowy (płatny w czasie jarmarku).
Messzeit, czas jarmarku.
Metali, kruszec, metal.
Metallmünze (tyle co baa- re v. klingende Münze), mo- neta brzęcząca, kruszcowa, bita.
Meterstab, pręt metrowy.
M e t z e n, meca, mierzyca, (pół- korcze).
Meubles v. Meubeln, sprzęty pokojowe.
Me üb eis tu ck e, sprzęty.
Meuchelmord, morderstwo zdradzieckie, skrytobójstwo.
Meuchelmörderisch, skry- tobójczy; gegen Jdn m. han- deln, nastawać zdradziecko na czyje życie.
Meuterei, buntowanie się, spiknienie się przeciw zwierz- chności, rozruch.
Mezzanine, półpiętrze.
Miethcont ract, ob. Miet- vertrag.
M i e t h e, najem ; etw. zur M. nehmen, nająć od kogo; etw. zur M. überlassen, wynająć, nająć komu; Kauf bricht M. , kupno zrywa najmy; zur M. ivohnen, mieszkać w najmie, w komornem, mieszkać na- jemnie ; Jdm die M. aufsa- gen v. aufkündigen, wypo- wiedzieć komu najem, mie- szkanie.
Mi e t h e n , najmować , wypu- ścić w najem.
Miether, najemca, biorący w najem, komornik, ob. Ver- miether, niewł. lokator.
M i e th ge 1 d, komorne, czynsz.
M i e t h h e r r, ob. Vermiether.
Miethkutscher, ob. Lohn- kutscher.
M i e t h 1 o h n, ob. Miethgeld.
Miethvertrag, kontrakt najmu.
Miethzeit, czas najmu.
M i e t h z i n s, ob. Miethgeld.
Milch, erste nach der Geburt, siara, ob. Colostrum.
Milde Gaben, jałmużna, da- tek dobroczynny ; eine m. Stiftung, zakład dobroczyn- ny, fundacyja pobożna.
Mildern, złagodzić; eine Strafe m. , karę złagodzić, zwolnić.
Milderungsgrund, oko- liczność łagodząca , zwal- niająca.
26
202
Mil
Min
Mijlderungs recht, prawo łagodzenia, zwalniania.
Mildthätigkeit, 1) dobro- czynność; — 2) miłosier- dzie.
Militär, wojsko, wojskowość, zum M. gehen, zaciągnąć się do wojska; vom M. be- freien, uwolnić z wojska.
Militärbeurlaubter, ur lopnik.
Militär fi üchtling, zbieg wojskowy.
Militärgränze, Pogranicze wojskowe.
Militär justiznorm, prze pisy sądowe wojskowe.
Militär pf li chtig, popisowy
Militärstellung, stawie- nie, odstawa popisowych.
Milzbrand, zaraza śledzio- nowa.
M i 1 z s u c h t (Hypochondria- sis) śledziennica.
Minderheit, mniejszość; in der M. bleiben, zostać w mniejszości; der Antrag blieb in der M. , za wnioskiem była mniejszość.
Minderjährig, małoletni.
Minderjährigkeit, mało- letność.
Minderjährigkeit s-Nach- sicht, darowanie lat (venia aetatis) , dyspensa na lata, zwolnienie pełnoletności.
Minderung, M . der Strafe, obniżenie kary; Minderungs- Klage, skarga o zniżenie ceny.
Mineral, kopalina, minerał, rzecz kopalna.
Minister ohne Portefeuille, minister bez teki; bevoll- mächtigter M., minister peł- nomocny.
Minis te ri al, ministeryjalny.
Ministerium des Aeusseren, ministerstwo spraw zagra- nicznych; M. des kaiserli- chen Hauses, minister, domu cesarskiego; M. des Acker- baues, minister, rolnictwa; M. des Cultus und des Un- terrichtes, ministerstwo wy- znań i oświecenia; M. der Finanzen, ministerstwo skar- bu; M. für Handel, Ge- werbe und öffentliche Bau- ten , ministerstwo handlu, przemysłu i robót pnblicz- nych; M. des Inneren, -min. spraw wewnętrznych; M. der Justiz, min. sprawiedliwo- ści; M. des Krieges, mini- sterstwo wojny; M. far Landeskultur und Bergwe- sen, ministerstwo rolnictwa i górnictwa krajowego; M. für Landesverteidigung, mi- nisterstwo obrony krajowej; M. für Volkswirtschaft, ministerstwo gospodarstwa narodowego.
Ministerrat h, rada mini- strów.
inisterresident, mini- ster rezydent.
Minorat, minorat (fideikomis
Min -— Mit
203
na korzyść najmłodszego
Minorenn, ob, minderjährig.
Missachtuug, lekceważenie.
Missalien, rneszne.
Missbilligung, zganienie, przygana.
Missbrauch, nadużycie; M. der Amtsgewalt, nadużycie urzędu, władzy urzędowej, M. der Presse, nadużycie druku.
Missdeuten, l)na złą stro- nę tłómaczyć; — 2) mylnie tłómaczyć.
Missethat, bezprawie.
Missethäter, złoczyńca.
M i s s f al 1, ob. Fehlgeburt.
Missfallen, nie podobać się; sein M. bezeugen, okazywać niezadowolenie.
Missfällig, z niechęcią, z przykrością, z niezadowole- niem; es wird m. bemerkt, oświadcza się z niezadowo- leniem, że itd. , niemiłe u- czyniono spostrzeżenie.
Missgeburt, potwora, po- twór, dziwoląg, dziwotwór.
Miss griff, pomyłka, fałszy- we wzięcie się do czego, krok niezręczny, niestoso- wny.
Misshandlung, 1) pokrzyw- dzenie , (słowne) obelga, znieważenie, (czynne) pobi- cie; — 2) złe obchodzenie się; M. öffentlicher Ver- ordnungen, znieważenie o- głoszeń publicznych.
Missheirath, małżeństwo nierówne, ob. Ehe.
M i s s 1 i e b i g, ob. missfällig.
Missve rhältni ss, niezasto- sowanie, niestosowność ; die Strafe ist im M. zur Schuld, kara niestosowna, niezastó- sowana do winy.
Missverständni ss , niepo- rozumienie.
Misswachs, nieurodzaj.
Mit, (w wyrazach złożonych) spół, np. Mitbesitzer, spół- posiadacz ; Mitbürge, spół- ręczyciel; Miterbe, spółdzie- dzic; Mitbelangter, spółpo- zwany; Mitanstifter, spół- podżegacz.
Mitgabe, ob. Mitgift.
Mitgenosse, 1) spólnik, to- warzysz ; — 2) zwolennik.
Mitgenuss, wspólne użytko- wanie.
Mitgift, posag, niewl wiano (u ludu).
Mitglied, członek.
Mi tsp err e, drugi klucz, zam- knięcie na drugi klucz.
Mitstimmen, razem głoso- wać.
Mitte, 1) środek; — 2) po- łowa; aus der M. der Kauf- leute, zpośród kupców; ei- nen Abgeordneten aus ihrer M. wählen, wybrać posła ze swego grona.
Mittel, 1) środek (co do miej- sca), das M. halten, środka się trzymać; sich ins M. le-
204
Mit — Mod
gen, schlagen, pośredniczyć; — 2) środek (co do celu), das äuss erste M. ergreifen chwycić się ostatecznych środków; passende M. er greifen, użyć środków wła- ściwych, stosownych; — 3) majątek ; sattsame M. haben, posiadać dostateczny mają- tek ; in so fern es seine M. erlauben, o ile go stać na to, o ile mu możność do- zwoli, według jego, swojej możności.
Mittelbar, pośredni.
Mittelbehörde, władza po- średnia.
Mittello sigkeitszeug- niss, świadectwo ubóstwa
Mittelmass, miara średnia.
Mittelpartei, strona trze- cia (interesowana w spra- wie).
Mittelpreis, cena średnia
Mittelpunkt, środek, punkt środkowy ; M. des Handels, punkt środkowy handlu.
Mittelschule, szkoła po- średnia.
Mittelsmann v. Mittelsper- son, pośrednik, osoba po- średnicząca.
Mittelstand, stan średni, klasa średnia.
Mittelstrecke (Feldstrecke), w Górn. chodnik pośredni.
Mittelstück, w Górn. prze- dłużnica.
Mitthäter, spółdziałacz, spół- sprawca.
Mittäterschaft, spół- sprawstwo.
Mittheilen, udzielić, komu- nikować.
Mittler, pośrednik, poje- dnawca, rozjemca.
Mittleramt, urząd poje- dnawczy.
Mittlerweile, tymczasowo.
Mittlerweilig, tymczasowy.
Mitwirken, spółdziałać, wpływać, dokładać się, przy- czyniać się.
Mitwirkung, spółdziałanie, wpływ, dołożenie się; obrig- keitliche M. bei Urkunden, udział zwierzchności w ak- tach ; unter seiner M. , za jego wpływem, przyłożeniem się, wspólnie z nim.
Mitwissen vb. mieć wiado- mość (o czem), sb. ohne mein M., bez mojej wiedzy; mit seinem M. , z jego wiedzą.
Mitwisser, wiedzący (o czem), wtajemniczony.
Mitwohnen, mieszkać z kim.
Mobiliar, ruchomizna.
Mo bili en, ruchomości.
Mobilisiren v. mobil ma- chen, mobilizować, zrucho- mić, uruchomić; das Heer m., wojsko zmobilizować, zruchomić.
Möbeln, ob. Meubeln.
Modalität, sposób; M. der Ablösung, sposób wykupu; die Zahlung des Kaufprei- ses erfolgt unter nachstehen-
Mod — Mon
205
den M-en, szacunek będzie wypłacony w następujący sposób.
Model, Modeli, wzór.
M o d e r i r e n, ob. Massigen.
Modification, bliższe ozna- czenie, ograniczenie, umiar kowanie, złagodzenie, nieja- ka zmiana, modyfikacyja.
M o di.fi zi ren, bliżej ozna- czyć, ograniczyć, złagodzić, umiarkować, zmienić nieco, zmodyfikować.
Möglich, możliwy; alle m-e Mittel versuchen, wszelkich możliwych środków używać; sich alle m-e Mühe geben, wszelkich możliwych doło- żyć starań; so viel als m., o ile można; bald m-st, jak najspieszniej, jak najrychlej; das ist nicht m., to niepo- dobna; so kurz als m., jak najkrócej ; so viel nur m., ile tylko można; m-enfalls, jeżeli będzie można.
Möglichkeit, możliwość; alles nach M. versprechen, przyrzekać wszystko co mo- żna, co się da zrobić.
Mo 11 a, zaśniad; M. Schwan- gerschaft, brzemienność za- śniadowa.
Moment, chwila, moment; ein wichtiges M., ważny po- wód, ważna przyczyna, wa- żny punkt, ważna okolicz- ność; einige M-e hervorhe- ben, podnieść niektóre punk- ta, okoliczności.
Momentan, chwilowy.
Monarch, panujący, monar- cha, jedynowładca.
Monarchie, jedynowładztwo, monarchija, państwo monar- chiczne.
Monatsbericht, sprawo- zdanie miesięczne.
Monatsfrist, termin mie- sięczny; binnen M., w cią- gu miesiąca.
Monatschrift, pismo mie- sięczne (co miesiąc wyda- wane).
Monatsweise, co miesiąc, miesięcznie.
Mondsucht, sennowłoctwo , nocobłąd.
Mondsüchtig, der M-e, sen- nowłok, nocoblęda, lunatyk.
Mondkalb, zaśniad, ob. Mol - la.
Mon i ta, ob. Bemänglung.
Monition, upomnienie.
Moniturv erfa hre n, postę- powanie prostujące (w są- dach przysięgłych), ob. Be- richtigungsverfahren.
Monogamie, jednożeństwo.
Monomanie, jednobłąd.
Monopol, monopol.
Monopolsordnung, usta- wa o monopolijach, urządze- nie monopolijów.
Mons pietatis, bank pobo- żny.
Montanist, górnik, biegły w górnictwie.
Mont e-L ombardo, dom po- życzkowy lombardzki.
206
Mon — Mul
Montirung, 1) ubranie woj- ska, umundurowanie; — 2) osada okrętowa.
Montirungsdepot, komo- ra ubiorcza (wojskowa).
Montiru ngsstücke , przy- odziewa wojskowa.
Monturscommission, ko- misyja ubiorcza.
Moralisch, moralny; m-er Beioeis, dowód moralny, nie- zmysłowy , wywnioskowany, wyrozumowany, prawdopo- dobny, m-e Ueber zeugung, przekonanie moralne, we- wnętrzne, niezmysłowe (t. j. niemające podstawy zmysło- wej); m-e Person, osoba pra- wnicza, zbiorowa (np. urząd, zgromadzenie, instytut).
Moratorium, zwłoka ogólna dla dłużników, zawieszenie poszukiwania wypłaty, mo- ratoryjum.
Mord, morderstwo, mężobój stwo.
Mordanschlag, zamachną czyje życie.
Mordbrand, morderstwo przez podpalenie.
Mordbrenner, morderca podpalacz.
Mordgesell, pomocnik zbó jecki.
Mörder, morderca, mężobój- ca.
Mörderisch, morderczy, mę- żobój czy, zabójczy.
Mörderrotte, banda zbó- jecka, morderców.
Mordthat, czyn morderczy, zbójecki.
Mordwaffe, broń zabójcza, mordercza.
Morganatische Ehe, mał- żeństwo na lewą rękę, mor- ganatyczne, ob. Ehe.
Morgengabe, wiano (o ile się nie bierze w znaczeniu pospolitem posagu), dar mę- ża żonie nazajutrz po ślu- bie.
Mor tu ar, taksa pośmiertna.
Mortuarium, odumarszczy- zna, pośmiertne, opłata spad- kowa.
Motion, wniosek, projekt, przedstawienie.
Motiv, 1) powód, zasada; M-e eines Urtheils, powody, zasady wyroku; — 2) po- budka ; 31. einer Handlung, pobudka działania.
Motiviren, etw.% przytoczyć powody, zasady, uzasadnić.
Motivirung, uzasadnienie.
Mühewaltung, czynność, trudy, praca, zachody, sta- rania.
Mü hl- v. Mahl- Gerechtigkeit, prawo miewa.
Mühlordnung, porządek młynarski, urządzenie młyń- skie.
Mühlzwang, przymus mie- lenia.
Muh me, ciotka.
Mulde (Becken), w Górn. łę- ki czyli zagłębia.
Mün — Mus
207
Mündel, pupil, na opiece bę- dący, małoletni.
Mündig, dojrzały (co do wieku), dorosły.
Mündigkeit, dojrzałość.
Mündigsprechung, uzna- nie pełnoletności, dojrzało- ści, ob. Nachsicht des Alters.
M u n d i r e n , odpisywać na czysto.
Mündlich, ustny; m-es Ver- fahren, ustne postępowanie, m-es Versprechen, obietnica ustna.
Mündlichkeit, ustność, ust- ne postępowanie.
Mundloch, w Górn. ujście sztolni.
Mundraub, kradzież żywno- ści lub napoju (o ile po- trzeba do nasycenia się).
Mundschenk, cześnik, pod- czaszy.
Mundvorrath, zapasy ży- wności.
Municipal, miejski.
Municipalamt, urząd miej- ski.
Municipalität, władza miej- ska, municypalność.
Municipalrecht, prawo miejskie.
Munificenz, szczodrość, szczodrobliwość.
Munition, amunicyja.
Münzamt, urząd menniczy.
Münzanstalt, zakład men- niczy.
Münzdirektor, dyrektor menniczy.
Münze, moneta, pieniądz; gangbare M., pieniądz uda- tny, moneta obiegowa ; gro- be M.t moneta ciężka, gru- ba; klingende M., moneta brzęcząca.
Münzen, bić monetę, pie- niądze.
M ü n z f ä 1 s c h e r , ob. Falsch- münzer.
Münzfuss, stopa mennicza.
Münzgattung, gatunek mo- nety, pieniędzy.
Mün z h aus, mennica.
Mün z Ordnung, porządek menniczy.
Münz probe, próba monety.
Münzprobieramt, urząd menniczo-probierczy.
M ü n z r e c h t, prawo bicia mo- nety.
Münzsorte, gatunek mone- ty-
Mün z verbrechen, przestęp- stwo monetarne.
M ü n z w a r d e i n (Münzprü- fer) probierca.
Münz we sen, rzecz mecni- cza, mennictwo.
Muster, wzór, wzorek, prób- ka, cecha (fabrykanta v. rękodzielnika).
Musterschule, szkoła wzo- rowa.
Musterschutzgesetz, u- stawa ku obronie wzorów (przemysłowych).
Musterrecht, prawo wzoru.
Musterung, okazowanie,
208
Mut — Nac
przegląd, rewija (wojska), okazka.
Mutatis mutandis, ze stó- sownemi zmianami.
Mut hen, 1) io Górn. prosić o pozwolenie na wyłączne poszukiwanie; — 2) prosić o lenno.
Muthmasslich, domniemal- ny, na domyśle oparty, we- dług domniemania; m. über etw. urtheilen, z domniema- nia o czem sądzić; m. auf etw. schliessen, domyślać się czego.
Muthung, 1) iv Górn. poda- nie o pozwolenie na wy- łączne poszukiwanie; — 2) prośba o lenno.
Muthungsbewilligung, pozwolenie na wyłączne po- szukiwanie.
Mu th wille, płochość, swa- wola, rozpusta ; aus M. Jdn beschädigen, z rozpusty ko- go uszkodzić; Muthwillens- s träfe, kara za lekkomyśl- ność.
Muthwillig, płochy, swa- wolny , lekkomyślny ; m - e Klage, skarga lekkomyślna.
Muttersprache, mowa v. język ojczysty, macierzyń- ski, macierzysty.
Mutterwuth, mężodur.
Mystische Person, osoba zmyślona.
iv.
Nachachten, stosować się do czego.
Nachachtung, mr N. be- kannt machen, podać co do zastosowania się.
Nachahmen, naśladować.
Nachahmung, naśladowanie.
Nachbar, sąsiad.
Nachbarrecht, prawo są- siedztwa.
Nachbarwege, ob. Vicinal- wege.
Nach be rufen, powołać po kim ;. n-r Erbe, dziedzic pod- stawiony.
Nachbildung, odwzorowa- nie, naśladowanie.
Nachbürge, poręczyciel rę- czyciela.
Nachbürgschaft, poręcze- nie za ręczyciela.
Nachdruck 1) przedruk (nieprawny) ; die Verleger gegen N. schützen, ochraniać nakładców od przedruku; — 2) moc,, nacisk, dobitność, mit N. befehlen, najmocniej, surowo nakazać.
Nacheile, öffentliche, pogoń publiczna; Jdn mittelst N» verfolgen, ścigać kogo.
Nac
209
Nacherbe, dziedzic podsta- wiony.
Nachfolge, ob. Succession.
Nachfolge n, następować po sobie.
Nachfolger, następca.
Nachfolgerecht, prawo na- stępstwa.
Nachforschen, dem Verbre- chen, dochodzić zbrodni.
Nachforschung, dochodze- nie, śledzenie, szlakowanie.
Nachfrage, popyt, poszu- kiwanie.
Nachfrage schrei ben, po- szukiwanie listu, przesyłki.
Nachhohlung, einer ver- säumten Handlung, podjęcie czynności zaniedbanej.
Nachgebornes Kind, po- grobowiec, pogrobek, dzieci urodzone po śmierci ojca.
Nachgehen, 1) pilnować; seinem Berufe n., pilnować swego powołania ; — 2) od dawać się; dem Miissiggan ge n., oddawać się próżniac twu.
Nachgelassene, tyle co Hinterbliebene, pozostali przy życiu; n. Erben, pozostał dziedzice, spadkobiercy.
NachgrabenC TJ eberröschen), w Górn. odkopywanie.
Nachhaltig, trwały.
Nachhang, 1) stronnictwo, zwolennicy, poplecznicy; 2) dodatek; im N. su.... w dodatku v. dodatkowo do....
Nachhohlung, einer ver
säumten Handlung, podjęcie czynności zaniedbanej.
Nachjahr, ob. Gnadenjahr.
Nachkomme, 1) następca; — 2) potomek, zstępny.
Nachkommen, den Gesetzes- vorschriften , stosować się do przepisów ustawy.
Nachkommenschaft, po- tomstwo.
Nachkömmling, potomek, zstępny.
Nachlass, 1) pozostałość, spadek, spuścizna; — 2) da- rowanie ; N. einer Schuld, darowanie, odpuszczenie dłu- gu.
Nachlassausweis, wykaz spadkowy.
Nachlassen, 1) zostawić po sobie ; ein Vermögen, mają- tek; — 2) darować, opu- ścić; eine Schuld, eine Stra- fe, dług, karę.
Nachlassenschaft, spadek, spuścizna.
Nachlassgebühr, należy- tość od spadku, spadkowe.
Nachlässigkeit, niedbal- stwo, opieszałość.
Nachlosen, losować dodat- kowo.
Nachlosung, powtórne lo- sowanie.
Nachmachen, podrabiać, np. öffentliche Kreditspapie- re , Urkunden n. , papiery publiczne, dokumenty pod- rabiać.
Nachmann, następca. 27
210
N
ac
Nachnahme, powziątek; ge- gen N., za powziątkiem (zapłata przy odbiorze to- warów).
Nachpfand (Afterpfand), za- staw na zastawie, podza- staw.
Nachricht, wiadomość, no- wina, wieść; N. vom Hören- sagen, wiadomość z posłu- chu.
Nachrichter, kat.
Nachschlags register, skorowidz, repertoryjum, in- dex.
Nachschlüssel, ob. Dietrich.
Nachschrift, dopisek, post skryptum.
Nachschubanstalt, zakład dosyłkowy (w Praw. wojsk.),
Nachschuldner, dłużnik dłużnika.
Nachschuss, dopłata.
Nachsicht, 1) des Alters, ob Altersnachsicht; — 2) der Strafe, der Schuld, odpusz- czenie, darowanie kary, dłu gu ; — 3) ob. Kauf; — 4) N. von Ehehindernissen, uwolnienie od przeszkód małżeństwa.
Nachspüren, śledzić, do- chodzić, szlakować.
Nachstechen (np. ein Sie
gtl), podrobić (pieczęć). Nachstehen, następować po..., iść po...; die Rechte der Gemeingläubiger stehen jenen der Verbücherten nach, wierzytelności hipoteczne
mają pierwszeństwo przed prostemi.
Nachstellen, Jdm, nasta- wać, zasadzać się na kogo.
Nachstellung, 1) dem Le- ben, nastawanie na życie; — 2) N. sum Militär, odstaw- ka dodatkowa.
Nachstempelung, t. j. (nachträgliche Stempelung) ostęplowanie dodatkowe, do- stęplowanie.
Nachsteuer, przesiedlne.
N a c h s t i c h, ob. Kauf.
Nachtheil, strata, uszczer- bek, szkoda, niekorzyść; N. haben, erleiden, ponieść stra- tę , szkodować , doznawać uszczerbku, ponosić uszczer- bek; zum N-e, ze szkodą, na niekorzyść.
Nahtheilig, szkodliwy, nie- korzystny.
Nachtherb erge, nocna.
Nachtquartier v. Nachtla- ger, nocleg.
Nachtrag, dodatek, dopełnie- nie.
Nachtragen, uzupełnić; in die Liste n., in eine Rech- nung n., wciągnąć dodatko- wo w listę, w rachunek.
Nachträglich, dodatkowy, późniejszy; n-e Einhebung der Steuer, dodatkowe ścią- ganie podatków; n-es Gesetz, ustawa dodatkowa.
Nachtragscredit, dotacyja dodatkowa.
Nac — Nat
211
Nachtragsgebühr, dopła- ta, doliczka.
Nachtragsprüfung (Er- gänzungsprüfung) , egzamin dodatkowy, dopełniający.
Nachtron de, patrol nocny.
Nachtschicht, w Górn. szych- ta nocna, robota nocna gór- nika.
Nachtwache, straż nocna.
Nachtwächter, stróż no- cny.
Nachtzeit, pora nocna; zur N., nocą.
Nachwahl, wybór uzupeł- niający, wybór ponowny.
Nachweisen, wykazać, udo- wodnić.
Nachweisung, wykazanie, udowodnienie.
Nachzahlung, dopłata, pó- źniejsza zapłata.
Nachziehen, ob. Kauf.
Nadelgeld, szpilkowe, pie- niądze na drobne wydatki przy posagu.
Nagelfest, przybity , erd-, mauer, niet- und w., na trwa nie przytwierdzony.
Naherecht (Näherrecht), bliskość , prawo bliższości z krwi lub z innego sto- sunku prawnego ; sein N. behaupten , verfechten , gel- tend machen, bliskować się.
Nähr stand, stan żywiciel- ski.
Nahrungserwerb, Nah- rungsmittel, sposób do ży- cia, zarobek.
Nahrungsstand, sposób do życia, zarobek, zarobkowa- nie,
Nahrungszweig, rodzaj za- robkowania.
Name, in Jds Namen das Wort ergreifen, przemówić w czyjem imieniu.
Namenlose Anzeige, donie- sienie bezimienne.
Namensfertiger, podpisu- jący za drugiego.
Namensliste v. Namensre- gister, lista imienna.
Namensträger, imiennik.
Namenszeichnung v. Na- menszug, podpis.
Name ntlich aufrufen , wy- wołać po nazwisku ; n-e Ab- stimmung, głosowanie imien- ne.
Namhaft, znaczny; n. ma- chen, wymienić, wyjawić.
Namh a ftmachun g, wyja- wienie; N. des Vermögens v. Yermögensbekenntniss, wy- jawienie majątku.
Narrenhaus, ob .Irrenanstalt.
Nationale, rodowód, rodo- skaz.
Nationalität, narodowość.
Nat i o nalisiren.narodowem zrobić, uczynić; sich n., przyjąć narodowość (cudzą), naturalizować się.
Nationalisirung, przyjęcie narodowości (cudzej).
Nationalökonomie, go- spodarstwo narodowe.
Nationalversammlung,
212
Nat — Neb
zgromadzenie narodowe, spó' łeczne.
Nativität der Klage, pow- stanie skargi.
Natur eines Geschäftes, isto- ta sprawy, rzeczy; in natu- ra leisten, dać w naturze.
Natural a rbeitsleistung, robocizna.
Naturaleinkünfte, docho- dy w naturze.
Naturalisiren, ob. nationa- lisiren.
Naturalleistung, danina w naturze.
Natur allieferung, dosta- wa w ziemiopłodach.
Naturalobligation, zobo- wiązanie naturalne.
Naturerzeug nisse, płody natury v. przyrody, ziemio- płody.
Natürliches Kind, dziecię nieślubne, z nieprawego ło- ża; n-e Person, osoba fizy- czna.
Naturrecht, prawo natury.
Naturschade, ob. Elemen- tarschade.
Naturstand, stan natury.
Navigations vertrag, kon- trakt żeglugi.
Nebenabsicht, zamiar ubo- czny.
Nebenamt, 1) urząd pomo- cniczy; — 2) przydany.
Nebenangelegenheit, in teres podrzędny.
Nebenausgaben, wydatki uboczne, drobne.
Nebenbedingung, waru- nek uboczny, podrzędny, dodatkowy.
Nebenbeschäftigung, za- trudnienie uboczne.
Nebenbestimmung, posta- nowienie uboczne.
Nebeneinkünfte, akcyden- sa, dochody poboczne , ob- rywki.
Neben frage, pytanie ubo- czne, podrzędne.
Neben forde rung, przyna- leżytość ; das Kapital sammt N~en, kapitał z przynależy- tościami.
Nebengebühren, opłaty u- boczne, ob. N eben f orderung.
Nebengeschäft, zajęcie u- bocznp.
Nebenkirche, kościół fili- jalny.
Neben land, kraj przyległy.
Nebenle hrer, nauczyciel pomocniczy.
Nebenleistung, świadcze- nie przydatkowe.
Nebenlinie, linija pobocz- na.
Nebensache, 1) rzecz pod- rzędna, uboczna, przydat- ku wa; — 2) przynależytość.
Nebenstrafe, kara przy- główna, uboczna.
N e b e n s t r e i t, ob. lncidenz- streit.
Nebeuverbindlichkeit, zobowiązanie przydatkowe.
Nebenverdienst, zarobek uboczny.
Neb — Nic
213
Neben vertrag, umowa do- datkowa.
Nebenzollamt, urząd cel- ny pomocniczy.
Neffe, 1) siostrzeniec (Schiue- slersohn) ; — 2) bratanek, synowiec (Brudersohn).
Negation, ob. Widerspruch.
Negativ, 1) ujemny; n-er Beweis, dowód ujemny; n-e Umstände, okoliczności u- jemne; n-e Servitut, służe- bność ujemna; — 2) prze- czący; n-eAeusserung, sprze- ciwienie się, oświadczenie przeczące; — 3) odmowny; n-er Bescheid, odmowna re- zolucyja, odpowiedź.
Negatorienklage, skarga przecząca, negatoryjna.
Negiren, ob. widersprechen.
Negotiation, układy, roko- wanie.
Nehmen, l) in die Sperre n. , opieczętować ; — 2) Jdm das Wort n. , odjąć komu głos; — 3) in Augenschein n., obejrzeć; — 4) Dienste n., przyjąć służbę; — 5) Schaden n.t ponieść szkodę.
Nennen, nazwać, zwać, mia- nować; Jdn beim Namen n„ nazwać kogo po imieniu; der oftgenannte, tylekroć wzmiankowany, spomniany, rzeczony, nadmieniony.
Nennwert h, wartość imien- na.
Neophyt, no wo wiercą, prze- chrzta.
Nepotismus, nepotyzm , swojkostwo.
Nettoertrag, czysty dochód.
Nettogewicht, waga czy- sta, rzeczywista.
Nettogewinn, czysty zysk.
Neubau, nowy budynek.
Neubruch v. Bodę, nowina, nowizna, (grunt świeżo wy- karczowany) karczowisko.
Neuerung 1) N. des Ver- trages, przenowa, przeno- wienie kontraktu; N-s Ver- trag , nowacyja , kontrakt przenowienia, (niewł.) kon- trakt odnowienia; — 2) oko- liczność nowa , znowienie, N-en anbringen, wnosić no- we okoliczności.
Neuerungssucht, nowa- torstwo.
Neugestaltung, przekształ- cenie , przeobrażenie , ob. SpecificatioH.
Neutra!, neutralny.
Nexus subditelae ob. Tin- tertliansband.
Nichtachtung des Gesetzes, niezważanie na prawo, po- mijanie ustawy.
Nichte 1) siostrzenica (Schive- stertochter); — 2) synowica, bratanka (Bruderstoćhter').
Nichterscheinen (das), nie- stawiennictwo (w sądzie).
Nichtig, żaden, niebyły, der Vertrag ist für null und n. erklärt, kontrakt uznany zo- stał za nieważny i niebyły.
Nichtigkeit, nieważność,
214
Nic — Nor
bei sonstiger N., pod niewa- żnością.
Ni chtigkeitsbeschwer- de, zażalenie na nieważność, zaskarżenie nieważności.
Nichtigkeitserklärung, uznanie nieważności, unie- ważnienie.
Nichtigkeitsgrund,zasada, przyczyna nieważności, heil- barer, unheilbarer N. , usu- walna, nieusuwalna.
Nichtschuld, nienależność.
Niederkunft, zlegnięcie, po- łóg; heimliche N., połóg po- tajemny.
Niederlage 1) skład, ma gazyn; — 2) klęska, porażka.
Niederlassen, sich, osiąść, osiedlić się; das Niederlas- sen, osiedlenie.
Niederlassung, osada, ko- lonija.
Niederlegung, złożenie; N. des Amtes, złożenie urzędu.
Niederschlagen, znieść co, umorzyć ; die Klage , einen Prozess n., zaskarżenie, pro ces umorzyć.
N i e s s b a r , użytkowy , użyt kownie , etwas n. besitzen, posiadać coś użytkowo.
Niessbrauch ob. Frucht- niessung.
Niessbraucher ob. Frucht- niesser.
Niete, los przegrany, nihil.
Nietfest, ob. Nagelfest.
Niveau 1) poziom; — 2) po wierzchnia np. rzeki, morza;
der Teich ist über das ge- setzliche N. angelassen wor- den, staw został zapuszczo- ny nad wysokość przepisaną.
Ni vel li ren, niwelować, spro- wadzać do poziomu, do wagi.
Nomadenvolk, lud koczu- jący.
Nominalwerth ob. Nenn- werth.
Nomination, mianowanie, nominacyja.
Norm, prawidło, norma, za- sada.
Normalalter, wiek normal- ny, właściwy, prawem wy- magany.
Normale, przepis, prawidło, rozporządzenie.
Normaleichungs - Com- mission, komisyja główna miar i wag.
Normalgewicht, autentyk wagi.
Normalien buch, księga roz- porządzeń urzędowych, zbiór normalijów.
Normaljahr, rok normalny, zasadniczy, stanowczy; über die Eigenschaft des Grund- stückes entscheidet der Be- sitz im N. 1820, posiada- nie w roku normalnym 1820 stanowi o własności gruntu.
Normalmas s, autentyk mia- ry.
Normalmässig, ob. behan- deln.
Normalpreis, cena normal- na.
Kor — Not
215
Normalsatz, wymiar nor- malny (w pr. handl.).
Norm alschule, szkoła po- czątkowa.
Normalschulfond, fundusz szkół początkowych.
Normalschul fondsbei- trag, opłata do funduszu szkół początkowych.
Normatag, dzień uroczysto- ści urzędowej.
Normiren, urządzać, rozpo- rządzać.
Nostalgie, domarad, nostal- gija.
Nostrification, nostryfika- cyja.
Notar, notaryjusz, pisarz ak- towy, rejent.
Notariat, notaryjat, urząd notaryjalny, pisarza aktowe- go, rejenta.
Notariats act, akt notary- jalny.
Notariat skam mer, izbano- taryjalna.
Notariatsordnung, usta- wa notaryjalna, urządzenie notaryjatu.
Notariatszwang, przymus notaryjalny.
Notarstelle, posada nota- ryjusza.
Note, 1) odezwa (urzędowa); — 2) rachunek należytości (podany przez kupca lub rękodzielnika); — 3) uwa- ga, przypisek.
Notenumlauf, obieg bank-
notów (ilość banknotów w obiegu będących).
Nothadressat, adresat na wypadek (nieprzyjęcia, nie- wy płaty).
Nothadresse, adres na wy- padek.
N ot h dürft en, pisma sporne, rozprawy (sądowe).
Notherbe, dziedzic koniecz- ny-
Nothfall, im, w razie po- trzeby.
Nothigung, zmuszenie.
Nothrecht, prawo ostatniej potrzeby, prawo konieczno- ści.
Nothspital, szpital tymcza- sowy.
Nothstand, 1) stan konie- czności, potrzeba konieczna, wielka; — 2) nędza, nie- dostatek.
Nothtaufe, chrzest w ko- niecznej potrzebie.
Nothwehr, obrona koniecz- na ; gerechte N., sprawiedli- wa w konieczności obrona; Excess der iV., przekrocze- nie granic obrony koniecz- nej ; Praetext der N., pozór obrony koniecznej.
Not h wendigkeit, koniecz- ność ; in die N". gesetzt sein, być zmuszonym , zniewolo- nym.
Nothzucht, zgwałcenie nie- wiasty, poróbstwo (niewł.).
Nothzüchtigen, zgwałcić niewiastę.
216
Not — Obe
Nothzüchtiger, gwałciciel.
Notification, uwiadomienie, oznajmienie, notyfikacyja.
N o t i o n , gefällsämtliche , o - rzeczenie kary w sprawach skarbowych.
Notioniren, donieść o prze- stępstwie skarbowem.
Notorisch, powszechnie zna- ny, wiadomy, notoryjny.
Novation, ob. Neuerung.
Null und nichtig, ob. nich- tig.
Nullität, ob. Nichtigkeit.
Nullitätsb esc hwerde, ob. Nichtigkeitsbeschwerde.
[Nuntius, poseł papieski, nun- cyjusz.
Nutzung, użytkowanie, uży- tek.
Nutzungs anschlag, oce- nienie użytków, obrachowa- nie, wykaz dochodów.
Nutzungseigenth um, wła- sność użytku.
Nutzungseigenthümer, właściciel użytku.
Nutzungsrecht, ob. Frucht- genussrecht. Nymphomanie, mężodur.
o.
Ob berührt, obbesagt, oberwähnt, obgedacht, obgenannt, wyżej wymie- niony, wzmiankowany, wspo- mniany, rzeczony.
Obdach, schronienie; ein 0. geben, gewähren, dać komu schronienie v. przytułek.
Obducent, oględziny, ob- dukcyją robiący.
Obduction einer Leiche, o- twieranie , oględziny we- wnętrzne (zwłok), obdukcyja.
Obductionsbefund, Ob- ductionsbericht, ob. Befund, Augenschein, Leichenbeschau.
Obedienz, posłuszeństwo.
Ober, wyższy, zwierzchni,
starszy, (w złożonych nie- kiedy) nad i t. d.
Obe ram t, wyższy urząd.
Oberarzt, lekarz starszy.
Oberaufsicht, nadzór.
Oberbefehlshaber, wódz naczelny.
Obere, ob. Ober.
Obereigenthum, własność główna.
0 be r eigenthüm er, wła- ściciel główny, zwierzchni- czy.
Obereinnehmer, poborca starszy.
Oberfinanzrath, radca skarbowy starszy.
Oberfläche, powierzchnia.
Oberförster, nadleśniczy.
Obe — Obh
217
Ob er for st ni eis te r, laso- inistrz starszy.
O b e r f o r s t r a t h, radca leśni- czy starszy.
Obergericht, sąd wyższy, apelacyjny.
Obergerichtsrath, racica sądu wyższego, sędzia ape- lacyjny.
Obergespann, uadżupan (w "Węgrzech).
Obergewalt, władza z wierz- chnicza.
Oberhand, pierwszeństwo; die O. erhalten, gewinnen, otrzymać górę ; O. behalten, przemódz , wziąć górę ; O. haben, mieć przewagę.
Oberhaus, izba wyższa (w sejmie).
Oberherrlichkeit v. Ober- herrschaft, zwierzchnia, naj- wyższa władza.
Oberhirt, arcy pasterz.
Oberhofgericht, sąd na dworny, najw}Tższy.
Oberhofj äge r meiste r, wielki łowczy.
Oberhofkämmerer,, pod- komorzy nadworny, koron- ny.
O b e r h o f m a r s c h a 1 1 , mar- szałek nadworny , koronny.
O b e r h o f m e i s t e r, ochmistrz nadworny.
Oberhofrichter, sędzia na- dworny, najwyższy.
Oberhoheit, zwierzchnictwo.
Oberlandforstmeister, lasomistrz naczeluy.
O b e r r e c li n u n g s k a m m e r, główna izba obrachunkowa.
Oberrechnungsrath, rad- ca starszy izby obrachun- kowej.
Oberregierungsrat h, starszy radca rządowy (re- jencyjny).
Oberstaatsanwalt, proku- rator rządowy starszy.
Obervormundschaft, o- pieka zwierzchuicza (nad małoletnimi).
Obervormundschaftsbe- h ö r d e, władza nadopiekuń- cza.
Oberste Centralstellen, wła- dze naczelne.
Oberste liechnungs-Kontrols- behurde, najwyższa izba ob- rachunkowa.
Oberster Gerichtshof, sąd najwyższy.
Oberstes Gefällsgericht, sąd najwyższy w sprawach de- fraudacyjnych.
O b e r s t h o f k ä in m e r e r, wiel- ki podkomorzy dworu.
O b e r s t h o f m a r s h a 1 1, wiel- ki marszałek dworu.
Obersthofmarschallamt urząd marszałkowski (na- dworny).
Obersthofmeister, wielki mistrz dworu.
Obe rstjägermeister, wiel- ki łowczy dworu.
Oberst Stallmeister, wiel- ki koniuszy dworu.
Obhut, dozór ; Jdm eine O. 28
218
Obi — Oed
anvertrauen, powierzyć ko mu dozór.
Obig, powyższy, t. j. wyżej wzmiankowany, przytoczo- ny; aus o-en Gründen, z po- wyższych v. wyżej przywie- dzionych powodów, zasad; aus O-em erhellet, dass.... z tego, co się wyżej powie- działo, okazuje się, że..,
Oblation, zaofiarowanie.
Oblatorien, polecenie się (w kupiectwie).
Obliegen, es liegt dem Ge- richte ob, jest obowiązkiem sądu , należy do sądu ; die dem Gemeindevorstande ob- liegende Geschäftsführung , sprawy należące do zwierz- chności gminnej.
Obliegenheit, powinność, obowiązek.
Obligater Gegenstand, przed- miot obowiązkowy.
Obligation, 1) zobowiąza- nie ; — 2) rewers , karta ręczna, skrypt ; — 3) zapis długu (publicznego).
Obligo, rękojmia; ohne mein O. (in Wechseln), bez od- powiedzialności, bez rękoj- mi.
Obliteration, przestęplo- wanie (znaczka stęplowego).
Obmann v. Obermann, 1) zwierzchnik, przewodniczą- cy, starszy; — 2) rozjemca (w sądzie polubownym), Su- perarbiter.
Obrigkeit, zwierzchność;
der O. gehorchen, ulegać zwierzchności.
Obrigkeitlich, urzędowy, przez władzę wydany.
Observanz (Gepflogenheit), zwyczaj, sposób postępowa- nia, praktyka.
Obsiegen (im Process), wy- grać sprawę.
O b s i e g e r (obsiegender Theil), strona wygrywająca (spra- wę).
Obsignation, opieczętowa- nie sądowe.
Obsigniren, opieczętować.
Obsorge v. Fürsorge, piecza, troskliwość.
Obwalten, zachodzić; es wal- tet kein Zweifel, kein Hin- derniss , keine Gefahr ob, nie zachodzi wątpliwość, przeszkoda, niebezpieczeń- stwo, nie ma żadnej wątpli- wości i t. d.
Occupatio n, 1) zawłaszcze- nie; — 2) zajęcie np. mia- sta.
Octava, oktawa t. j. zabez- pieczenie pretensyj poddań- czych na ósmej części dóbr nieruchomych w Galicyi.
Octroiren, nadać; eine Ver- fassung o., nadać konstytu-
cyją.
Oecumenisch, powszechny.
Oede, 1) pusty t. j. nieza- mieszkały (kraj, okolica); — 2) nieuprawny (grunt, rola), pustka, pustkowie; — 3) niezabudowany (plac); --4)
Off— Opt
219
niezarosły drzewami (ogród), ö. machen, pustoszyć , ö. lie- gen, odłogiem leżeć ; ö. iver- den, spustoszeć; ö. liegen lassen, odłogiem zostawić.
Offen, 1) jawny, publiczny; mit o-er Gewalt, jawną prze- mocą; auf o-er Strasse, na| publicznej drodze; — 2) o- twarty; offenes Meer, morze otwarte; o. Ordre, otwarty rozkaz; o-e Rechnung bei Jdm haben, mieć u kogo kredyt otwarty; o. Stelle, opróżniona , nieobsadzona posada; — 3) szczery; o-e Aussage, szczere wyznanie; — 4) die Einsicht steht Je- dermann 0., wojno przejrzeć każdemu; es steht der wei- tere Rechtszug o., zostawia się wolność dalszego odwo- łania się ; der Rechtsweg steht o. , wolno działać w drodze sądowej.
Offenbar, oczywisty, wido- czny, jawny; o. inachen ; wy- jawić.
Offenbaren, objawić; sei-\ nen Vermögensstand o., wy-J jawić stan majątkowy.
Offenbarungseid, ob. Ma- nifestationseid.
Offensiv, zaczepny.
Öffentlich, publiczny, ja- wny; b-er Beamte, urzędnik publiczny; ö-es Buch, księ- ga publiczna; ö-es Verfah- ren, postępowanie jawne.
Öffentlichkeit, jawność,
np. der Abstimmung, głoso- wania.
Offerte, oferta, podanie ce- ny ^pisemne).
Off i cialntaxime, zasada do- chodzenia z urzędu.
Offici al deli et, przestępstwo z urzędu dochodzone.
Officiell, z urzędu, urzę- downie; auf o-em Wege, drogą urzędową v. urzę- downie.
Offici ös, poufnie, w drodze poufnej, półurzędowej.
Officium nobile, ob. adeli- ges Richteramt.
Oheim v. Ohm, väterlicher, stryj ; mütterlicher, wuj.
Ohrenzeuge, świadek na- uszny, ze słuchu, który słyszał.
Ölfabrik, olejarnia.
Ommissivdelict, przestęp- stwo z opuszczenia.
Onanie, samogwałt.
Oneriren, obciążać.
Oneros, oh. entgeltlich.
Operat, dzieło, wypracowa- nie.
Opponiren, zarzut czynić, zarzucać.
Opposition, 1) w zn. polit. opozycyja, stronnictwo prze- ciwne; die O. war in der Minorität, opozycyja była
w mniejszości;
!) w
sąd. Pr.fran. opozycyja prze- ciw wyrokowi zaocznemu. Option, opcyja , prawo wy- boru v) Pr. kanon.
220
Ora — Org
Oral, ustny.
Or dalieri, sądy boże.
Orden, 1) zakon, zgromadzę- O nie zakonu; — 2) order.
Ordensband, wstęga orde- O rowa.
Ordensbruder, braciszek (zakonny).
Orden sdisciplin, karność zakonna.
Ordensgeistlicher, zakon- nik.
Ordensgeistlichkeit, du- chowieństwo zakonne.
Ordensgelübde, śluby za- O konne.
Ordenskapitel, 1) kapitu- ła orderu; — 2) kapituła zakonu.
Ordenskreuz, krzyż, order.
Ordensmitglied, członek zakonu.
Ordensregel, reguła zako- nu, zakon.
Ordensritter, kawaler or- deru.
Ordensverleihung, nada- nie ordern.
Ordens z eichen, znak orde- rowy.
Ordentlich, o-er Professor. profesor zwyczajny; o-er Wohnort (domicilium) , za- mieszkanie.
Ordinariat, ordynaryjat, władza biskupia.
Ordinationsnorm, norma zapisywania (leków).
Ordinationsunfähigkeit,
absolute O., ob. Incapacität; relative O ., ob. Irregularität.
r d i n i r e n. einen Geistlichen. wyświecić na księdza.
rdnung, urządzenie, porzą- dek ; Gerichtso. , ustawa o postępowaniu sadowem, po- rządek postępowania sądo- wego ; an der Tageso. sein, być na porządku dziennym, sur O. rufen, wezwać do porządku; die öffentliche O. stören , naruszyć porządek publiczny.
rdnungsmässig, zgodny z przepisami, właściwy, sto- sowny do przepisów; das Benehmen des Beamten war o. , urzędnik postąpił sobie właściwie.
rdnungsstrafe, kara po- rządkowa.
rdre, zlecenie; auf O. lau- tender Wechsel, weksel na zlecenie.
rdrepapier, papier pozby- walny przez indosacyją.
rdre Wechsel, weksel po- zby walny przez indosacyją.
r g a n, władza, urząd, pośred- nik; die dem Ministerium un- terstehenden 0-e, urzędy pod- ległe ministerstwu.
rganisation, 1) urządze- nie; O. der Gerichte, urzą- dzenie sądownictwa; der Staatsbehörden, władz pań- stwa; — 2) skład; Stants- 0., skład państwa.
rganisch, 1) organiczny; —
Org — Pac
221
2) zasadniczy; o-es Gesetz ustawa zasadnicza.
Organisiren, urządzać.
O r g a n i s i r u n g , ob. Organi- sation.
Organismus, ustrój , orga- nizm, urządzenie.
Originale pierwopis , orygi- nał.
Originär, ob. ursprünglich.
Ort, 1) (der) miejsce; es ist höheren O-s anbefohlen wor- den, z wyższego rozkazu, z rozkazu wyższej władzy; — 2) das Ort (Stollenort, SirecJcenort) , to Kop. kres sztolni.
Örtlich, miejscowy; Ausga- ben ö-er Beschaffenheit, wy- datki miejscowe , lokalne, odnoszące się do potrzeb miejscowych; ö-e Krankheit, choroba miejscowa , przy- wiązana do miejsca.
Ortsbedarf, potrzeba miej- scowa.
Ortsbehörde, władza miej- scowa.
Ortsbeschreibung, opisa- nie miejsca.
Ortschaft, miejscowość, o- sada, wieś.
Ortsgebrauch, zwyczaj miejscowy.
Ortsgemeinde, gmina miej- scowa.
Ortsgericht, sąd miejsco- wy.
Orts o br i gk e i t, władza miej- scowa.
Ortsrichter, wójt, sołtys.
Ortspfarrer, pleban miej- scowy.
Ortsverhältnisse, stosun- ki miejscowe.
Österreich, Austryja, Ra- ku zy ; Ö. ob der Enns, Ra- kuzy powyżej Anizy r. gór- ne ; Ö. unter der Enns, Ra- kuzy poniżej Anizy v, dol- ne, Erzlierzogthum Ö., Ar- cyksiestwo Rakuskie; Kai- serthum Ö. , Cesarstwo au- stryjackie.
Ottomanische Pforte, Porta Ottomańska.
Pacht, dzierżawa , pacht (dzierżawienie bydła dla mle- ka) ; die Güter in P über- lassenI, wypuścić dobra w dzierżawę , wydzierżawić ; in P. nehmen, wziąć w dzier-
żawę, zadzierżawić; in P. haben, trzymać w dzierża- wie, dzierżawić.
Pachtanschlag, ocenienie dochodów dzierżawy.
222
Pac — Par
Pachten, zadzierżawić , wziąć w dzierżawę.
Pächter, dzierżawca.
Pachtgeld, dzierżawne , czynsz dzierżawny.
Pachtgut, dzierżawa, dobra zadzierżawione , wieś za- dzierżawiona, dobra aren- dowane.
Pachtlustig, chęć zadzier. żawienia mający.
Pacht schillin g, ob. Pacht- zins.
Pachtung, ob. Pacht
Pachtverhandlung, 1) u- mawianie się o dzierżawę ; — 2) postępowanie, czyn- ność w celu wydzierżawie- nia.
Pachtvertrag, kontrakt dzierżawy, kontrakt o dzier- żawę, umowa dzierżawna.
Pachtweise, dzierżawą, ty- tułem dzierżawy; ein Gut p. überlassen, majętność pu- ścić w dzierżawę.
Pachtzins, dzierżawne , czynsz dzierżawny.
Paciscenten, strony, osoby umawiające się, strony kon trakt zawierające, kontrak- tujące.
Paederastie, samcołoztwo.
Pairie, parostwo.
Pallium, palijusz.
Papier, etw. zu P. bringen, ułożyć cośfna piśmie.
Papiergeld, pieniądz pa- pierowy,
Paraphernalgüter, dobra nieposagowe.
Paraphirt, parafowany, o- znaczony cyfrą imienną.
Paraphiren, parafować, o znaczyć cyfrą imienną (pi- mso i t. p.).
Parcelle, cząstka, ucząstek; Grundp. , cząstka gruntu , parcela.
Parcel li ren, dzielić grunt na cząstki, parcelować.
Pardon^ łaska, przebaczenie.
Pardoniren, ułaskawić.
Parę (einer Urkunde), równo- brzmiący egzemplarz, okaz (dokumentu) ; eine Schrift in zwei Parien einbringen, podać co w dwóch egzem- plarzach; einen Vertrag in mehreren Parien verfassen, spisać kontrakt na kilka rąk.
Parere (ärztliches), zdanie, opinija lekarska.
Pari, al, na równi, według imiennej wartości; die Staats- obligationen stehen al pari, obligacyje stoją na równi, równo ; unter pari, niżej ró- wni; über pari, wyżej ró- wni, nad równią.
Parität, równość, równorzę- dność.
Parlament, parlament; P-ts- acte, akt parlamentu.
P a r o c h i a 1, 0b. Pfarr.
Partei, 1) strona, osoba pra- wująca się; in einer jeden Streitsache unterscheidet man
Par — Pat
223
zwei P-en, den Klüger und den Beklagten , w każdej sprawie odróżniamy dwie strony, powoda i pozwane- go (stronę powodową i po- zwaną) ; — 2) stronnictwo , partyja, sich zu der einen oder anderen P. bekennen, stanąć po jednej lub drugiej stro- nie.
Parteiführer, głowa stron- nictwa.
Parteigänger, 1) stronnik; — 2) partyzant (wojenny).
Parteilich, ob. parteiisch.
Parteilichkeit , stronni - czość, stronność , parcyjal- ność.
Parteilosigkeit, bezstron- ność.
Parte ii s ch,stronniczy, stron- ny, parcyjalny.
Parteivertretung, zastęp- stwo stron, stawanie za kogo.
Partialobligation, obl'- gacyja udziałowa.
Partialzahlung, zapłata częściowa.
P ar ti c i p i r e n , an etwas, u- czestniczyć w czem.
Parti cu lär, oddzielny, po- jedynczy, prywatny; p-e In teressen, interesa wyłączne, osobiste ; p - e Acceptation, przyjęcie częściowe; p-e Recht, prawo miejscowe, pro wincyjonalne; p-e Zahlung, zapłata częściowa.
Particulare ob. Reiseparti culare.
Partir er ei, przedaż lub ku- pno rzeczy skradzionych lub zrabowanych.
P a s q u i 1 , paszkwil , pismo obelżywe.
Pass, pasport.
Passagier, podróżnik, prze- jeżdżający.
Passantenprotokoll, pro- tokół przejezdnych.
Passeu, stosować się, nada- wać się, przystawać do cze- go; p-der Ausdruck, stoso- wne , odpowiednie wyraże- nie; p-der Schlüssel, klucz nadający się.
Passiren 1) przechodzić , przejeżdżać; — 2) przepu- szczać , einen Fremden p. lassen, przepuścić obcego; — 3) eine Post (in der Rech- nung) p. przyjąć pozycyją;— 4) p. lassen, puszczać mimo, man wird es nicht sop. las- sen, nie puści się tego mimo.
Passirschein, przepustka.
Passiv for de ruug, należy- tość ujemna, dług.
Passiv stand, stan ujemny, v. bierny, stan długów, w}7- kaz długów.
Patentalinvalid, ob. Invalid.
Patent 1) ukaz monarszy, list jawny; — 2)patent, kon- sens, upoważnienie; — 3) przywilej na wynalazki.
Paternität, ojcowstwo.
P a t h e, m. i f. 1) ojciec chrzest-
224
Pat — Per
ny, matka chrzestna; — ■ 2) chrzestne dziecię, chrzestnik
Patrimonialgerichtsbar keit, władza sądowa dwor- ska,dziedzica,patrimonijalna.
Patrimonialstaat, pań- stwo patrymonijalne.
Patrim o n iura, majątek dzie- dziczny, ojcowizna, majątek ojczysty.
Patriotismus , miłość oj- czyzny, patryjotyzm.
Patron, patron.
Patr on atsre cht, prawo pa- tronatu, patronat.
Patrouille, patrol.
Pauperismus, pauperyzm, ubóstwo mas.
Pausch und Bogen, hurtem, ryczałtem.
Pauschal ausgieichung, ugoda ryczałtowa.
Pauschale, ryczałtowe; Kan- geleip. ryczałtowe kancela- ryjnej potrzeby kancelaryi.
Pauschaliren, oznaczyć ry- czałtem.
Pauschalquantuni, ilość, kwota ryczałtowa.
Pauschgeding, zakupno hurtowne, ryczałtowe.
Pauschgelder, kwota ry czałtowa.
Peinliche Halsgerichtord- nung ob. Halsgerichtsord-
Peinliches Gericht, sąd ka- rzący, karny.
Pension, płaca, pensyja wy- służona, emerytura.
P e n s io n ä r , wychowaniec , wychowanka , pensyjonarz , pensyjonarka.
Pensionat, dom, zakład wy- chowawczy, pensyjonat.
Pensi oniren, dać płacę wy- służoną, emeryturę, sich p. lassen, podać się do emerytu- ry, także wziąć emeryturę.
Pensionist, emeryt, wysłu- żony (urzędnik).
Per cent, procent, odsetki, prowizyja, eine Summe mit 5, 6, 7, P. verzinsen, opła- cać od pewnej summy 5, 6, 7, odsetek.
Percentualaccidentien , dochody odsetkowe, procen- towe.
Perception 1) pobór (po- datku); 2) zbieranie, ze- branie (użytków).
Peremtion, upadek, prze dawni enie procesu.
Peremtorisch 1) p-e Frist, termin zawity, peremtoryj- ny; — 2) p-e Einwendung , zarzut niweczący.
P e r f e c t , der Vertrag ist p. kontrakt jest zupełny.
Perfection, P. des Vertra- ges, zawarcie umowy.
Perforation 1) zgładzenie płodu przebiciem; — 2) wy- móżdzenie (w położnictwie),
Perhorescenz, des Gerich- tes 1) zarzut sądowi czy- niony; — 2) wyłączenie są- du lub sędziego ob. t. Ab-
Per — Pfa
225
Periode, okres, peryjod.
Periodische Presse, dzien- nikarstwo.
Perplex, p-e Bedingungen, niezrozumiałe warunki.
Person, osoba; in eigener P. erscheinen, stawić sie, osobi- ście ; ich für meine P. , co do mnie, co się mnie tyczy.
Personalarrest, areszt o- sobisty, egzekucyja na oso- bie.
Personalbefugni ss, upra- wnienie osobiste , konsens osobisty.
Personale, poczet osób; Kaufmännisches Hilfsp., cze- ladź kupiecka.
Personalexecution, ob. Personalarrest.
Personalgerichtsstand, sąd osobowy (sąd właściwy co do osoby).
Personalgewerbe, przemysł osobisty.
Personalgläubiger, wie- rzyciel niehipoteczny , zwy- czajny.
Personalhaftung, rękoj mia osobista, poręczenie o sobiste.
Personalrichter, ob. Per sonalgerichtsstand.
Personalservitut, służę bność osobista.
Personalst a n d v. Personal status, skład osobowy (wła- dzy, zakładu).
Personalstandesausweis wykaz osobowo-służbowy.
Personalzulage, dodatek osobisty.
Personalzuweisung, przy- dzielenie (urzędników pod- władnych).
Personenrecht, prawo o- sobowe.
Persönliches Recht, prawo osobiste.
Persönliches Sachenrecht, prawo osobisto - rzeczowe, prawo do rzeczy pośrednie.
Personsdurchsuchung, obszukanie osoby, rewizyja osoby.
Pertinenzstücke, przyna- leżytości.
Perze nt, ob. Percent.
Pestkordon, kordon prze- ciw zarazie, straż przeciw- pomorowa.
Pestvorschriften, porzą- dek pomorowy, przepisy po- morowe, przepisy ochronne przeciw zarazie.
Petent, ob. Bittsteller.
Petersgroschen v. Peters- pfennig, świętopietrze.
Petitionsrecht, prawo pe- tycyi, domagania się.
Petitorisch, petytoryjny.
Pfand, zastaw, fant; auf P. leihen, pożyczać na zastaw; zum P. geben, dać w zastaw; ein P. nehmen , przyjąć , wziąć w zastaw; ein P. ein- lösen, wykupić zastaw; das P. ist verfallen, zastaw prze- padł, uległ upadowi, prze- padkowi.
29
226
Pfa — Pfl
Pfandbestellung, danie zastawu , ustanowienie za stawu.
Pfandbrief, list zastawny.
Pfandbürge, ob. Geissel.
Pfandgeber, zastawca, da jacy w zastaw.
Pfandgewähr, zabezpiecze- nie przez zastaw.
Pfänden, zajmować; ein fah rendes Gut p. , zająć rzecz ruchomą.
Pfandgläubiger, wierzy ciel zastawny.
Pfandinhaber v. Pfandlei her, zastawnik, pożyczający na zastaw.
Pfandleihgewerbe, zasta- wnictwo, fanciarstwo.
Pfandnehmer, zastawnik, biorący, przyjmujący na za- staw.
Pfandrecht, prawo zasta- wu; das P. ist ein dingli- ches Hecht, prawo zastawu jest prawem rzeczowem; das P. bildet selbst den Gegen- stand einer weiteren Ver- pfändung, prawo na zasta- wie może być znowu zasta- wione ; mittelst Pfändung das P. erwerben, nabyć pra- wa zastawu przez zajęcie sądowe.
Pfandsache, zastaw, rzecz zastawiona, dana w zastaw, obciążona hipoteką.
Pfandschein, karta zasta- wna, zastawowa, rewers na zastaw.
Pfandschuld, dług zasta- wny.
Pfandschuldner, dłużnik zastawny.
Pfandverschreibung, za- pis zastawny, hipoteczny, ob. Pfandbrief.
Pfandvertrag, kontrakt zastawny, kontrakt zastawu.
Pfandweise, tytułem zasta- wu, jako zastaw; p. Be- schreibung, opisanie rzeczy egzekucyjnie zajętej.
Pfändung, zajęcie, (błędnie grabież).
Pfä ndungsbe willigung, dozwolenie zajęcia.
Pfändungsprotokoll, pro- tokół, akt zajęcia.
Pfarre, parafija.
Pfarrbeneficium, ob. Be- neficium.
Pfarrkind, należący do pa- rafii, parafijanin.
Pfarrsprengel, obręb pa- rafijalhy; im P., w parafii.
Pfarrtemporalien, przy- chody plebańskie.
Pf last er gel d, brakowe.
Pflege, pielęgnowanie, wy- chowanie, piecza, staranie; Uebernahme in die P., przy- jęcie na wychowanie ; P. der Wissenschaften, uprawa nauk,
Pflege äl tern, wychowawcy, żywiciele, dobroczynni za- stępcy rodziców, drudzy ro- dzice.
Pfl — Plü
227
Pflegebefohlener, oddany w pieczę, zostający pod o- pieką.
Pflegekind, wychowaniec, wychowanica.
Pflegemutter, wychowaw- czyni , żywicielka , druga matka.
Pflegevater, wychowawca, żywiciel , dobroczynny za- stępca ojca, drugi ojciec.
P f 1 e g li n g, ob. Pflegekind.
P f 1 e g s c h a f t, ob. Pflege.
P f 1 i c h t , obowiązek , powin- ność , danina (świadczenie); in P. nehmen, odebrać przy- sięgę wierności, przysięgą związać; in P. stehen, być przysięgą związanym.
Pflichtbrüchig, przenie- wierczy, wiarołomny.
Pflichtexemplar, egzem- plarz, okaz obowiązkowy.
Pflichtgefühl, poczucie o- bowiązku.
P flichtig, v. Pflichtbar; obo- wiązany (do pewnych po- winności, danin i t. p.).
Pflicht massig, stosownie do obowiązku, zgodnie z o- bowiązkiem; das Verfahren des Beamten war p., urzę- dnik postąpił sobie właści- wie, jak należało.
Pflichttheil, część obowiąz- kowa, legityma, zachowek.
Pflichtvergessen, niepo- mny obowiązku.
Pflichtverletzung, prze-
kroczenie obowiązku, uchy- bienie obowiązkowi.
Pflichtwidrig, sprzeczny z obowiązkiem.
P f r ü n d e, ob. Beneficium.
P f r ü n d 1 e r v.- Pfründer, be- neficyjat, beneficyjaryjusz , prebendarz , ubogi mający stałe publiczne zaopatrze- nie.
Physisch, fizyczny; p-e GrossjähngJceit, pełnoletność fizyczna; p-e Person, osoba fizyczna.
Piacere, Wechsel ä p., 1) weksel do woli; — 2) we- ksel okazowy.'
Pilot, sternik.
Plakat, ob. Anschlag.
Platz, miejsce; auf einen ausländischen P. ausgestell- ter Wechsel, weksel na za- granicę wystawiony.
Platz greif en , znajdować, mieć miejsce.
Platztratte v. Platzivechsel, weksel miejscowy.
Plebiscit, uchwała ludowa.
Plenarsitzung, posiedze- nie pełne, walne.
Plena rversammlung, wal- ne zgromadzenie.
Plündern, rabować, łupić.
Plünderung, rabunek, łu- pieztwo; eine Stadt der P. preisgeben , wydać miasto na łup ; das Verbrechen der P., zbrodnia lupieztwa (ra- bunek wojskowych podczas wojny).
228
Plu — - Por
Pluralität, większość (w głosowaniu).
Pöbel, pospólstwo, motłoch, gawiedź.
Pochen, tłuc; '* Erz p., tłuc rudę.
Pocherz, ruda do tłuczenia.
Pochhammer, ob Pochmühle.
Poch m uhle, w? Górn. tłucz- nia, tłuczarnia, stępa do tłu- czenia rudy.
Pochsteiger, dozorca tłu- czni.
Pochwerk, ob. Pochmühle.
Poliandrie, wielomężostwo.
Poligamie, wielożeństwo.
Politik, polityka (nauka roztropności), polityka (sztu- ka, sposób urządzania sto- sunków kraju wewnętrznych i zagranicznych).
Politisch, 1) polityczny; — 2) administracyjny, zarzą- dowy ; p-e Angelegenheiten, sprawy polityczne ; p-e Be- hörden, władze administra- cyjne, zarządowe ; p-e Wis- senschaften (Staatswissen- schaften), umiejętności po- lityczne, pospólne.
Polizei, policyja, władza po- rządku i bezpieczeństwa,
Polizeibehörden, władze policyjne.
Po 1 i z e i b u s s e, kara policyj- na.
Polizeilich, policyjny; sich p. vergehen^ wykroczyć po- licyjnie.
Polizeimann, policyjant.
Poliże im ässig, stosowny do porządku policyjnego.
Polizeiordnung, urządze- nie policyi.
Polizeisachen, sprawy po- licyjne.
Polizeistaat, państwo po- licyjnie rządzone.
Polizeiübertretung, prze- winienie policyjne.
Polizeiwache, 1) straż po- licyjna; — 2)" strażnica po- licyjna.
Polizeiwachmann, straż- nik policyjny.
Polizeiwidrig, przeciwny przepisom policyjnym.
Polizeiwissenschaft, na- uka administracyi, zarządu (policyja).
Poliż z e, polica.
Poili citation , przyrzecze- nie obowiązujące.
Pontificalien, ubiór uro- czysty kapłański.
Pontificat, godność papie- ska.
Populär, popularny , przy- stępny (wykład nauki).
Popularität, popularność.
Population, ludność.
Portefeuille, teka, ob. t. Mi- nister,
Portier, odźwierny.
Porto, opłata od listu, listo- we, portoryjum ; zugerechne- tes P., porto doliczone.
P o r t o b e t r a g, ob. Porto.
P o r t o f r e i, bezpłatnie (wzglę- dnie poczty); p-e Versen-
Por — Pra
229
dung, przesyłka bez opłaty (pocztowej).
Portofreiheit, wolność od opłaty (pocztowej).
Positiv, 1) nadany, ustano- wiony; p-es Becht, prawo nadane; p-e Beligion , reli- gija objawiona; — 2) pe- wny, stały, stanowczy; p-e Antwort, stanowcza, pewna odpowiedź; — 3) dodatni; p-e Handlung, czyn doda- tni.
Positivität, 1) pewność; — 2) nadanność ; P. des Hech- tes, nadanność prawa.
Possesorisc h, posiadawczy, posesoryjny, tyczący się po- siadania, ob. t. Besitz.
Post, 1) pozycyja; eine P. in Bechnung bringen, zamieścić pozycyja, w rachunku ; die aussiehenden P-en eińkassi- ren, ściągnąć zaległe nale- żytości; P. des Zolltarifs, pozycyja taryfy celnej, — 2) poczta.
Postamt, urząd pocztowy; fahrendes P, urząd poczto- wy, ruchomy.
Postdebit, debit pocztowy.
Posten, 1) posada, miejsce (urzędowe) ; einen erträgli- chen P. erlangen, korzystne dostać miejsce; — 2) stano- wisko, miejsce zajmowane; seinen P. verlassen, opuścić stanowisko; — 3) posteru- nek, placówka, czaty; P.
aufstellen, rozstawić czaty, posterunki. Postenlauf, bieg poczty; —
2) porządek pozycyj. Post hu mus, ob. Nachgebor e-
ner.
Posterität, ob. Nachkom- menschaft.
Postliminium, prawo po- wrotu.
Postrittgeld, pocztowe od konia.
Postscriptum, dopisek.
Poststallhalter, dostawca zaprzęgów pocztowych.
Poststallhaltung, dosta- wa zaprzęgów pocztowych.
Postulation, postulacyja (w prawie kościelnem).
Potestativb e di ngnng , warunek możności.
Präbonde, ob- Beneficium.
P r ä c a i r, ob. bittweise.
Präcarium, ob. Bittleihen.
Präclusion, wykluczenie.
Präclusivfrist, ob Fallfrist.
Practicabel, uży walny, wy- konalny; p-er Fahrweg, dro- ga do użycia, do przebycia.
Practicant, uczeń, prakty- kant; — 2) aplikant.
Practiciren, 1) pobierać naukę (praktyczną); — 2) aplikować (np. w sądzie); —
3) wykonywać praktykę (np. lekarską); hier wird sopraJc- tizirt, taki tu jest zwyczaj,
Practisch, zastosowany , praktyczny.
230
Prä
Prä dials ervitut, służebność gruntowa.
Prägen (Geld), bić pienią- dze.
Pragmatisch, pragmatycz- ny, zasadniczy.
Präjudicat, przesądzenie, prejudykat, orzeczenie po- przednie.
Präjudiciren,"U) rozstrzy- gnąć poprzednio , przesą- dzać; — 2) szkodzić, być na przeszkodzie , na zawa- dzie.
Pr äj udicirter Wechsel, weksel upadły.
Praktisch, ob. pr actisch.
Prälat, prałat.
Prälaten würde, godność prałacka.
Prälatur, prałactwo, prela- tura.
Prälegat, 1) zapis naddzia- łowy , przez wzgląd szcze- gólny, prelegat; — 2) rzecz przez wzgląd szczególny za- pisana.
Präliminare, 1) rachunko- wy preliminarz, etat, ob. t. Voranschlag-, — 2) Präli- minarien, punkty przedugo- dne, układy wstępne.
Präliminarantrag, wnio- sek wstępny, preliminarz.
Prämie, 1) nagroda, zapła- ta; — 2) premija, opłata od ubezpieczenia.
Prämienschein, kwit z o płaty od ubezpieczenia.
Pranger, pręgierz; Jdn an
den P. stellen, pod pręgie- rzem kogo postawić.
Pränotation, ostrzeżenie hi- poteczne, prenotacyja.
Pränotations - 'Rechtferti- gungsklage, skarga w uspra- wiedliwieniu ostrzeżenia.
Pränumeriren, dać zalicz- kę, zaliczyć, prenumerować (na dzieło).
Präparand, kandydat do stanu nauczycielskiego (w szkołach początkowych).
Präparatorisch, przygoto- wawczy.
Prärogativ, 1) pierwszeń- stwo, prerogatywa, zaszczyt (np. w urzędzie); — 2) pra- wo , np. Kronprärogative , prawo korony.
Präscription, ob. Verjäh- rung.
Präsentation, 1) (zu einer Pfründe) , prezenta, przed- stawienie; — 2) eines Wech- sels, okazanie wekslu.
Präsentatum (eines Ge- schäftstückes) , podano ; die 'Eingabe de p-to, podanie z dnia... Nr..., podanie wnie- sione na dniu. .. do Nru....; die Eingabe hat kein P., podanie bez*daty zaciągnie- nia.
Präsentiren, 1) przedsta- wić, prezentować (na bene- ficyjum); — 2) okazywać; einen Wechsel p., weksel okazać.
Präsenz, obecność.
Prä — Pri
231
Präsenzgelder, czesne (za obecność.
Präservativmittel, śro- dek zaradczy.
Präses, prezes, przewodni- czący (w zgromadzeniu).
Präsident, prezydent, (w Polsce naczelnik rady miej- skiej).
Präsidentschaft, naczel- nictwo, prezesostwo.
Präsidiren, przewodniczyć, prezydować.
Prä station, 1) ob. Leistung] — 2) odpowiedzialność za...
Präsumption, domniema- nie.
Präterition, pominięcie.
Prätext, ob. Vorwand.
Prävari catio n, ^szalbier- stwo w urzędzie; — 2) wy- łudzenie uwolnienia z pod skargi.
Präventiva u s wei s, w Bach. wykaz spodziewanych do- chodów i wydatków.
Präventivjustiz, sprawie dliwość zapobiegawcza.
Präventivmassregel, śro- dek zapobiegawczy.
Präventivsystem, system zapobiegawczy.
Praxis, 1) praktyka, zasto- sowanie; — 2) (Gewöhn heit) zwyczaj.
Preis, 1) cena; — 2) nagro- da.
Pr ei s au s schrei bung, ogło szenie nagrody.
Preisb e Werbung, ubieganie
się o nagrodę. Preis cour ant, cennik. Preisgeben, 1) eine Sache,
opuścić, porzucić rzecz ; —
2) Jan einer Gefahr p.} wy- stawić kogo na niebezpie- czeństwo.
Preissatzung, taksa.
Preis zuerkennung, przy- znanie nagrody.
Presse, 1) prasa, tłocznia drukarska); — 2) druk; —
3) dziennikarstwo. Pressfreiheit, wolność dru- ku.
Pressgewerbe, przemysł drukarski, drukarstwo.
Pressprocess, proces dru- kowy, prasowy.
Pretium affectionis, ob. Affectionstverth.
Priesterthum^ kapłaństwo.
Primawechsel, pierwowe- ksel.
Primat, prawo prymatu (pierwszeństwo).
Primogenitur, pierworodz- two, najstarsza linija.
Br in zip, zasada.
Prinzipal, pryncypał.
Prinzipalschuldner, głó- wny dłużnik.
Priorität, pierwszeństwo.
Prise, zabór.
Prisengericht, sąd do spraw zaborczych.
Privatbetheiligter, stro- na interesowana, strona cy- wilna, prywatna w Proc. kar.
232
Pri — Pro
P ii Fi t d o z e n t, docent pry- watny.
Privat i on, pozbawienie.
Privatkläger, oskarżyciel prywatny.
Privatleben, życie prywa- tne.
Privat recht, prawo cywil- ne , prawo prywatne po- wszechne; internationales P., prawo prywatne międzyna- rodowe.
Privatrechtstitel, tytuł z prawa cywilnego.
Privilegirtes Gericht, sąd uprzywilejowany.
Privilegium, 1) przywilej, swoboda; ständische Privi- legien, przywileje, swobody stanów; Jahrmarkt-P., przy- wilej na targi; — 2) pra- wo wyłączne, ob. t. Patent.
Probe, 1) dowód; die beige- brachten Beweismittel ma- chen eine halbe P. aus, przy- wiedzione środki dowodowe stanowią pół dowodu; — 2) okaz, wzór, wzorek, próbka; Getreide-P. , próbka zboża; — 3) próba (złota, srebra); P-arbeit, robota na próbę, na dowód zdatności.
Probefahrt, jazda na pró-
be.
Probehaiti g, wytrzymujący
próbę, ważny. Probestück, wyrób na pró-
bę. Probevorlesung, wykład
popisowy.
Probeweise, na próbę, dla doświadczenia; p. Einfüh- rung, zaprowadzenie dla do- świadczenia, na próbę.
Probezeit, czas próby, ter- minu, nauki (w rzemiosłach i t. d.)
Procedur, ob. Verfahren.
Procent, ob. Percent.
P r o c e s s, ob. Prozess.
Proclamati on, odezwa, pro- klamacyja.
Proclamiren, obwołać , o- głaszać co; das Standrecht p., ogłosić prawo doraźne.
Procura, prokura.
Procuraindossament, in- dos dla zastępstwa.
Procuration, ob. Bevoll- mächtigung.
Procurator, 1) pełnomocnik ob. t. Bevollmächtigter; — 2) obrońca skarbowy (Finanz- procurator); — 3) prokurator rządowy, instygator, ob. t. Staatsanwalt.
Procurist, prokurant.
Prodigalität, marnotraw- stwo.
Producent 1) producent (t. j. ten, który tworzy war- tość nową lub pomnaża już istniejącą); — 2) (w procesie) strona stawiająca dowód (przez pisma, świadków lub w sztuce biegłych).
Produciren 1) w ogóln. pro- dukować, w Góm. wydoby- wać, w rzemiosłach, fabrykach,
Pn
233
wyrabiać; — 2) (w procesie) okazać, przedstawiać, po- kładać, produkować pismo, stawiać świadka lub w sztuce biegłych.
Pro duet 1) w ogóln. pro- dukt, w rękodz. wyrób, Ur- producte, płody pierwotne; — 2) (w procesie) strona , prze- ciw której stawiany jest do- wód (przez pisma , świad- ków lub w sztuce biegłych).
Production, produkcyja , wyrabianie , wydobywanie , wytwarzanie np. kruszców, Bodenproduction, plon ziemi.
Productionskosten, ko- szta produkcyi, nakład.
Productiv, produkcyjny.
Productives Capital, ka- pitał produkcyjny.
Productivität, produkcyj- ność.
Profan 1) świecki , nieko- ścielny ; — 2) niewtajemni- czony.
Profanation, zbezczeszcze- nie, znieważenie.
Profaniren, znieważyć,zbez- cześcić.
Profess 1) ślub zakonny, den P. ablegen, złożyć ślub zakonny; — 2) związany ślu bem zakonnym , zakonnik , profes.
Profession 1) profesyja , rzemiosło; — 2) stan, powo- łanie.
Professorencollegium, grono profesorów.
Profos, profos, dozorcca a- resztów (wojskowych).
Prohibition, zakaz, wzbro- nienie, prohibicyja.
Prohibitivsystem, sy- stem zakazowy, prohibicyj- ny (co do wstępu towarów zagranicznych).
Prolongation, przedłu- żenie.
Promesse, promesa.
Promessengeschäft, in- teres promesowy.
Promessenschein , pro- mesa (jako dowód).
Promotion, promocyja, po- sunięcie na wyższy stopień , postąpienie do wyższej kla- sy, dostąpienie, nadanie wyższego stopnia akademic- kiego.
Promulgiren ; ein Gesetz , obwieścić, ogłosić, publiko- wać ustawę.
Propination, propinacyja.
Proposition 1) wniosek; — 2) zaofiarowanie (w prawie cywilnem).
P r o p r e w e c h s e 1 , ob. ei- gener Wechsel.
Proprietät, własność.
Prorogation, rozszerzenie (zakresu sądowego).
Pro rogi ren, 1) rozszerzyć; — 2) odroczyć ; prorogirter Gerichtsstand , właściwy sąd z poddania się stron.
Proscribirter, wywołaniec, wygnaniec, bannita. 30
234
Pro
Proselyt, nowonawrócony ,1 nowowierca.
Proselytenmacherei, na- mawianie , nawracanie na inną wiarę, do innowierstwa.
Prostitution 1) zelżenie, znieważenie, zhańbienie ; — 2) nierząd.
Protest, ( Wechselp.) , pro- test (wekslowy); P. leviren ob. erheben.
Protestation, protestacyja, odpór , uroczyste sprzeci- wienie się.
Protestaufnahm e, akt protestu.
Protestgebühr, należytość za protest.
Protestiren 1) einen Weck- sei, zaprotestować weksel, (t. j. nie przyjąć wekslu do wypłaty); einen Wechsel p lassen, dać spisać protest wekslowy; — 2) przeczyć.
Protokoll, protokół, wywód słowny; ein P. aufnehmen spisać protokół, zrobić wy wód słowny; Jdn. zu P. neh men, przesłuchać kogo pro tokólarnie; etw. zu P. neh men, wciągnąć co do pro tokółu; das P. führen, trzy mać pióro, prowadzić pro tokół.
Protokollarische Verneh mung, przesłuchanie proto- kólarne.
Protokolliren, die Firma, zaciągnąć firmę do proto- kółu. v. zaprotokółować.
Protokollsnummer, licz- ba podania (według dzien- nika).
Provinzialgesetz, ustawa krajowa.
Provinzialzahlamt, urząd płatniczy krajowy.
Provision 1) (Vorrath) za- sób;— 2) prowizyja (kupiec- ka, wekslowa) ; — 3) płaca wysłużona sług urzędowych (w przepisach austr.) ; — 4) obsadzenie beneficyjum.
Provisorisch, tymczasowo.
Provocation, wywołanie, wyzywanie.
P r o z e s s , sprawa sądowa , proces, einen P. gegen Jdn erheben, sprawę przeciw ko- mu wyt czyć, den P. ein- leiten, sprawę wprowadzić, die Sache schwebt im P. toczy się o to sprawa, rzecz jest w procesie, mit Jmdm kurzen P. machen, krótko się z kim sprawić.
Prozessführung, prowa- dzenie sprawy, procesu, przewód prawa.
Prozessiren, prawować się.
Prozesskosten, koszta sprawy, procesu, procesowe.
Prozesslegitimation, le- gitymacyja do procesu.
Prozessleitung, kierunek sprawy, procesu.
Prozessordnung, postę- powanie sądowe, porządek sądowy, ordynacyja sądowa.
Pro — Qua
235
Prozessrecht sb. Prozess-
Prozessrechtsmittel ob. Rechtsmittel.
Prozesssucht, pieniactwo.
Prozesssüchtig, pieniacz, lubiący się pieniąc.
Prüfen, egzaminować , eine Urkunde p. sprawdzać do- kument.
P r ü f u n g , der Rechnungen , sprawdzanie rachunków.
Prügelstrafe, kara chłosty.
Pubertat,dojrzałość płciowa.
Public ati on, ob. Kundma- chung.
P u b 1 i ci t ä t, 06. Öffentlichkeit.
Publicum, publiczność.
Pulver und Blei ( Tod durch,) śmierć przez rozstrzelanie.
Puncirung, cechowanie (sre bra i złota).
Puncirung samt, urząd ce- chowniczy.
Puncirungsstätte, cecho wnia.
Punkt (właśc.iprzen.) punkt, den rechten P. treffen, rzecz uchwycić z właściwej strony; — 2) (o miejscu) auf allen P-en, na wszystkich punk- tach, wszędzie; — 3) (o przedmiocie lub okoliczno-
ści) in diesem P-e, was die- sen P. betrift, co się tego tyczy; das ist ein wichtiger P., to jest ważna okolicz- ność; in vielen P-en über- einstimmen, zgadzać się pod wielu względami.
Punktation, warunki do kontraktu , punkta przedu- godne.
Pupili, sierota, pod opieką zostający, pupil , (niekiedy) małoletni.
Pupillargelder, fundusze sieroce , sierocińskie , pie- niądze do sierót należące, pieniądze małoletnich.
Pupillarsicherheit, bez- pieczeństwo sieroce, pupi- larne.
Pupillarsubstitution, podstawienie pupilarne.
Pupillarvermögen, ma- jątek sierocy , sierociński , małoletnich.
Purifi cation, oczyszczenie.
Purificatio nseid ob. Rei- nigungseid.
Purifi ciren, oczyszczać.
Putativtitel , tytuł wrze- komy.
Putz, strój.
Pyromanie, pyromanija.
«*.
Quadruplik, kwadrupli- ka (odpowiedź na trzecie
pismo powoda), szóste pi- smo sporne.
236
Qua — Quo
Qualification, kwalifika- cyja, uzdatnienie, usposo- bienie.
Qu &\if i c&tions- Ausweis v. Tabelle, wykaz kwalifikacyj- ny, wykaz uzdatnienia, Q-s- Gründe, okoliczności kwali- fikujące (czyn).
Qualificiren, sich zu etw.,
1) sposobić się do czego; —
2) stosować się do czego; —
3) kwalifikować; das Dieb- stahlsfactum qualificirt sich zum Verbrechen, kradzież stanowi zbrodnię.
Qualität, 1) jakość, gatunek; — 2) przymiot, charakter; in der Q. eines Bevollmäch- tigten erscheinen, stawać w przymiocie pełnomocnika.
Quantität, ilość, mnogość.
Quarantaine, kwarantana.
Quartal, kwartał , ćwierć- rocze.
Quartier, mieszkanie, stan- cyja, kwatera.
Quartieramt, urząd kwa- terniczy.
Quartierbeitrag, dodatek na mieszkanie.
Quartier freiheit, niety- kalność mieszkania (poseł skiego).
Quartiergeld, kwaterunko- we.
Quartiermeister, kwater- mistrz stanowniczy.
Quartierträger, ponoszą- cy kwaterunek.
Quartierzettel, palet kwa- terunkowy.
Quasibesitz, jakoposiada- nie.
Quasicontract, jakokon- trakt.
Quästionsschreiben, za- pytanie, ob. Nachfrageschrei- ben.
Quatembergelder, w Górn. opłata kwartalna (górnicza).
Querulantenwahnsinn obłęd pieniacki, pieniactwo«
Quetschung, stłuczyna.
Quiescent, czasowo uwol- niony, będący w odstawie, odstawiony.
Quiescentengehalt, płaca odstawkowa.
Quittiren, 1) kwitować; — 2) den Dienst ą., porzucić służbę (wojskową).
Quote, cząstka, ilość.
Quoter Theil, ob. aliquoter Theil.
Rab — Rat
237
H.
Rabatt, potrączka z ceny, rabat.
Rabulist, matacz, kręt.
Rädeis fü hrer, herszt, przy- wódzca.
Radicirtes Gewerbe, kon- sens rzeczowy, przydomny, do miejsca przywiązany.
Ra dir en, eine radirte Ur- kunde, dokument podskro- bany.
Rain, miedza.
Rainstein, słup graniczny, granicznik.
Rang, stopień, ranga, dosto- jeństwo ; gleichen E-es sein, mieć równy stopień, stać na równym stopniu; den E. Jdm ablaufen, ubiedz kogo.
Rang i ren, 1) porządkować, stanąć rzędem; — 2) zaj- mować miejsce.
Rangordnung, 1) porządek według godności , uporząd- kowanie według starszeń stwa; — 2) stopień hipo- teki.
Rangsklasse, klasa stopnia służbowego.
Ränke, wykręt, podstęp, ma- tactwo, intryga; durch E. den Credit verlängern, prze- dłużać kredyt wykrętami.
Ranzionirungsvertrag,
umowa o okup (w korsar- stwie).
Rapport, doniesienie, spra- wozdanie, relacyja, raport.
Raserei, w Pr. kar. szaleń- stwo, wściekłość.
Rasttag, dzień odpoczynku.
Rasur, podskrobanie.
Raten wechsel, weksel pła- tny ratami.
Ratenzahlung, wypłata ra- tami v. w terminach, spła- canie częściowe.
Rath, rada, radca, rajca; E. suchen, szukać rady; zu E. ziehen, 1) wezwać kogo do rady; — 2) radzić się kogo ; sich E-s erholen, za- sięgnąć rady, poradzić się, E. ertheilen, doradzać.
Rathhaus, ratusz, dom ra- dziecki.
Rathhilfe, dorada.
Rathschlag, 1) w Postęp, cyw załatwienie odręczne (na podaniu lub rubrum); — 2) Jdm Eathschläge gebeny dawać komu radę, radzić.
Rathsdiener, woźny izby sądowej.
Rathskammer, izba radna. Rathskörper, zgromadze- nie, grono radne.
238
Rat — Rea
Rathsprotokoll, protokół posiedzenia.
Rathsschlus s, uchwała rady.
Ratifiziren, potwierdzić.
Raub, 1) rabunek, rozbój; — 2) zdobycz , łup ; U. der Flammen werden, stać się pastwą płomieni.
Raubanfall, napad rozbój- niczy.
Rauben, rozbijać, rabować, łupić.
Räuber, rozbójnik.
Räuberbande, banda roz- bójników.
Räuberisch, rozbójniczy, rozbojowy.
Räuberischer Todtschlag zabójstwo rozbójnicze.
Raubgenosse, spólnik roz- boju.
Raubmord, morderstwo roz- bójnicze.
Raubschütze, szkodnik my- śliwski, kłusownik.
Rauch fangsteuer, podym- ne. *
Rauchwaaren (Pelzwerk), futra.
Raufen, bić się, bójkę sta czać, za łby się włóczyć.
Rauf er, zawadyjak.
Rauferei (Rauf 'handel), bój - ka, bijatyka, załebki.
Rauminhalt des Gefässes, pojemność naczynia.
Räumen, eine Wohnung, o- puścić mieszkanie, ustąpić z mieszkania.
Räumung, (przy najmach) wyprowadzenie się.
Räumungsauft rag, rozkaz wyprowadzenia się.
Räumungsklage, skarga o wyprowadzenie się, o opu- szczenie mieszkania.
R a y o n (einer Festung), obręb.
Reaction, 1) dążność v. usi- łowanie wsteczne; — 2) od- działywanie.
Re al a et, akt rzeczowy (ty- czący się nieruchomości).
Re al credit, kredyt rzeczo- wy.
Realexe cution, egzekucyja na majątek, majątkowa.
Realgericht, sąd rzeczowy.
Realgerichtsstand, wła- ściwy sąd rzeczowy.
Realinjurie, obraza, znie- waga uczynkowa.
Realinstanz, instancyja rze- czowa.
Realisiren, urzeczywistnić.
Reallast, ciężar gruntowy.
Realschuld, dług hipotecz-
Realservitut, służebność gruntowa.
Realunion, unija realna.
Reambulation der Grun- zen, sprawdzenie granic.
Reassumirung, ponowienie, reasumpcyja (np. aktu urzę- dowego, komisyi, dochodze- nia procesu); B. einer Tag- satzung, ponowienie audy- jencyi, terminu.
Reatus, wina.
Reb — Rec
239
Rebell, buntownik, powsta- niec, rokoszanin.
Rebellion, bunt, rokosz, po- wstanie.
Recapituliren, 1) powtó- rzyć; — 2) zebrać w krót- kości.
Recepisse, poświadczenie odbioru, dowód doręczenia; Aufgabs-R., rewers (recepis) oddawczy; Abgabs-B., r. od- biorczy; Retour-R., r. zwro- tny.
Reception, przyjęcie.
Recess, 1) odstąpienie, re- ces, układ pisemny; — 2) zaległość (pieniężna); im R sein, zalegać w opłacie.
Recessbuch, księga górni cza (w którą się wciągają kwartalne rachunki).
Recherchen, poszukiwania.
Rechnung, rachunek; R. nach Bericht, rachunek we- dług zawiadomienia ; in R. stellen, wpisać do rachunku; R. legen, zdawać rachunek, liczbę ; auf eigene R. , na własny rachunek; auf Jds R., na czyj rachunek.
Rechnungsabs chluss, 1) zamknięcie; — 2) spraw- dzanie rachunku.
Rechnungsabsolutorium, uznanie rzetelności rachun- ku , przyjęcie rachunków, odprawa rachunkowa, za- twierdzenie rachunku.
Rechnungsanstand, za-
rzut rachunkowy, monita ra- chunkowe.
Rechnungsagnoscirung, ob. Rechnungsabsolutorium.
Rechnungsbeleg, dowód do rachunku.
Rechnungsbemänglung, ob. Rechnungsanstand .
Rechnungserläuterung, objaśnienie, uzupełnienie ra- chunkowe.
Rechnungserledigung, 1) załatwienie; — 2) zatwier- dzenie rachunku.
Rechnungsersatz, dopła- ty rachunkowe.
Rechnungsfach, zawód ra- chunkowy.
Rechnungsfehler, pomył- ka, usterka w rachunku.
Rechnungsführer, rach- mistrz.
Rechnungsleger, składa- jący rachunki, liczbę.
Rechnungsmängel, ob. Rechnungsanstand.
Rechnungsprocess, spra- wa rachunkowa, sądowe do- chodzenie rachunków.
Rechnungsrath, radca v. członek i zby obrachunkowej.
Rechnungsrest, pozosta- łość, reszta z rachunku.
Rechnungsstücke, księgi, akta kasowe.
Rechnungsrevision, prze- gląd rachunku.
Rechnungsverstoss v. R~ versehen, ob. Rechnungsfeh-' ler.
240
fi
ec
Rechnungswährung, wa- luta rachunkowa.
Rechnungswesen, rzecz rachunkowa, rachunkowość.
Recht, sb. 1) prawo ; öffent- liches — Pńvat-B., pr. pu- bliczne — prywatne; Ge- setzes — Gewohnheits — Ju- risten B., pr. ustawowe — zwyczajowe — prawnicze;a^- gemeines — singuläres B. , pr. ogólne — szczególne (wyjątkowe); universelles — particuläres B.^r. powszech- ne — partykularne (pro- wincyjonalne, krajowe, miej- scowe); ztvingendes — dis- positives B. , pr. bezwzglę- dnie — względnie obowią- zujące ; subjectives — ob- jectives B., pr. podmiotowe
— przedmiotowe ; — 2) u- stawa; — 3) sprawiedliwość;
— 4) słuszność; wer sein B. ausübt, kto używa swe- go prawa v. wykonywa pra- wo swoje; das österr. Becht besagt v. verordnet, ustawa austryjacka nakazuje ; B sprechen , wyrokować , wy- mierzać sprawiedliwość; B. suchen, szukać sprawiedli- wości ; sein B. verfolgen, do- chodzić swego prawa; zu B. bestehen, mieć moc obowią- zującą, trwać w swej mocy; was Bechtens ist, jak prawo mieć chce; der Bichter hat was Bechtens ist zu erken nen , sędzia ma orzec stó
sownie do prawa; im Wege Bechtens , drogą prawa ; der Vorredner hat B., mów- ca poprzedni (preopinujący) ma słuszność; zu B. erken- nen, orzec, postanowić, za- wyrokować.
Recht, adj. 1) prawy; — 2) słuszny; — 3) sprawiedli- wy; — 4) właściwy; es ist r. und billig, słusznie i spra- wiedliwie ; zu r-er Zeit, w sam czas, w swoim czasie; er ist der r-e Mann zu die- sem Werke, on jest najwła- ściwszy do tego dzieła; es ist die r-e Zeit schon vor- über, już minęła pora, już poniewczasie.
Rechten, prawować się, są- dzić się.
Rechtfertigen, usprawie- dliwiać, uniewinniać; das Ausbleiben von der Tagsat- zung r., usprawiedliwić nie- obecność na terminie v. nie- stawiennictwo; die Präno- tation r., usprawiedliwić o- strzeżenie hipoteczne; sich über eine Beschuldigung r., zbijać zarzut , uniewinniać się.
Rechtfertigung der Prä- notation , usprawiedliwienie ostrzeżenia.
Rechtfertigungsklage, pozew usprawiedliwiający, skarga usprawiedliwiająca.
Rechtfertigungsschrift, usprawiedliwienie pisemne,
Rec
241
obrona pisemna lub na pi śmie wniesiona.
Rechtlich 1) prawy; — 2) prawny; — 3) sporny, ein r-er Staatsbürger, prawy o- bywatel; r-e Behelfe, pra- wne dowody; das r-e Ver- fahren über eine Streitsa- che einleiten, zarządzić po- stępowanie, sporno-sądowe.
Rechtlos 1) wyjęty z pod opieki prawa; — 2) bez- prawny, ein r-es Verfahren, postępowanie bezprawne.
Rechlosigkeit 1) bezpra- wność, bezprawie; — 2) bezrząd (anarchija).
Rechtmässig 1) sprawie- dliwy, z prawem zgodny; — 2) prawowity; — 3) pra- wny, ein r-er Anspruch, żąda- nie sprawiedliwe; ein r-er Ausspruch, orzeczenie pra- wne, sprawiedliwe ; der r-e Thronerbe, prawowity nastę- pca tronu , ein r-er Besitz, posiadanie prawne.
Rechtsabtretung, ustąpie- nie, zlewek.
Re eh ts annähme ob.Fiction.
Rechtsanwalt, obrońca prawny.
Re cht s b eh elf, dowód.
Rechtsbeistand, obrońca, rzecznik.
Rechtsbesitz, posiadanie prawa, jakoposiadanie.
Rechtsbeständig 1) moc prawa mający, obowiązują-
cy; — 2) prawny, ein r-er Aht, akt prawnie zdziałany.
Rechtsbruch, złamanie pra- wa, pogwałcenie prawa.
Rechtsconsulent, dorad- ca prawny.
Rechtsfähig, prawnie u- zdolniony.
Rechtsfolge, skutek, wyni- kłość prawna.
Rechtsfrage, pytanie co do prawa, kwestyja praw- na, punkt prawa.
Rechts freund, obrońca są- dowy, adwokat, rzecznik.
Rechts gang, bieg spra- wiedliwości.
Rechtsgebiet, dziedzina prawa.
Rechtsgebrauch 1) u- życie prawa; — 2) zwy- czaj prawny.
Rechtsgeschäft, czynność prawna, akt prawniczy.
Re eh t sgil tig, ważny.
Rechtsgrund, zasada pra- wna, tytuł prawny.
Rechtsgrundsatz, za- sada prawna.
Rechtshandel, spór pra- wny.
Recht sk en ntniss, Bechts- kunde, znajomość prawa, prawoznawstwo.
Rechtskraft, in B. erwach- sen, nabyć prawomocności, stać się prawomocnem.
Rechtskräftig, prawo- mocny.
Rechtskundiger, prawnik. 31
242
Rec
Rechtsmittel, środek pra- wny.
Rechtspflege, wymiar, pie- cza sprawiedliwości.
Rechtspolizei, ob. Prä- ventivjustiz.
Rechtssache, sprawa ; eine B. anhängig machen, wytoczyć sprawę; eine an- hängige B. fortsetzen, spra- wę wytoczoną popierać.
Rechtssatz, postanowie- nie prawa.
Rechtsstaat, państwo pra- worządne (w przeciwsta- wieniu do Polizeistaat).
Rechtsstelle, ustęp prawa.
Re chts stillstand, ob. Ju- stitium.
Rechtsstreit, spór, spra- wa sporna.
Rechts- und staatswis- senschaftliche Fakul- tät, wydział prawa i admi- nistracyi.
Rechtsverbindlich, pra- wnie obowiązujący.
Re eh tsverhält niss, stosu- nek prawny.
Rechtsverletzung, obraza prawa.
Rechtsvermuthung , do- mniemanie prawne.
Rechts Verwahrung^. Vor- behalt, zastrzeżenie prawne
Rechtsvertreter, obrońca prawny.
Rechtsvorsicht, prze zorność prawa
Rechtsweg, droga prawa,
den B. antreten, rozpocząć kroki prawne.
Rechtswissenschaft, u- miejętność prawa.
Rechtsz ug, tok instancyj, der B. steht offen , wolno się odwołać.
Rechtzeitig, w terminie, w właściwym czasie.
Reciprozität, wzajem- ność ob. t. Betorsion; das Beeilt der B., prawo wza- jemności; in B-s fällen, w przypadkach wzajemności; es wird die strengste B. geübt iverden, zachowa się naj- ściślejszą wzajemność.
Reclamation, reklamacy- ja; B. gegen die Werthan- schläge, reklamacyja prze- ciw ocenieniu.
Reclamationsfrist, ter- min do reklamacyi.
Reclamiren 1) reklamo- wać, odwoływać się; — 2) żądać zwrotu.
Recognition 1) uznanie, przyznanie; — 2) ob. Beco- gnoscirung ; in recognitionem dominii, w uznaniu główne- go właściciela.
Recognition s- v. Aner- kennungsurkunde, akt przy- znania.
Recognoscirung der Urkunden, obejrzenie, roz- poznanie dowodów pisem- nych.
Recommandiren, polecać;
Rec — Reg
243
r-ter Brief, list polecony rekomendowany.
Reconvention, ob. Wider- klage.
Recredi tiv, list odwierzy- telniający.
Recri raination, obwi- nianie.
Recrut, nowozaciężny żoł- nierz, braniec, rekrut.
Recrutirung, branka, re- krutacyja, pobór do wojska.
Re crutirungs flüchtig, zbiegły przed rekrutacyją.
Recrutirungsgesetz, usta- wa o poborze wojskowym.
Recrutirungsp flichtig, popisowy.
Rectaidossement, in- dos wzbraniający dalszej indosacyi.
Rectawechsel, weksel niepozbywalny przez indo- sacyją.
Re ctification, sprosto- wanie.
Recurrent, odwołujący się (do wyższej instancyi).
Re cur s, rekurs, odwołanie się.
Recusation ob. Ablehnung.
Rede und Antwort geben, od- powiadać (przed władzą).
Redintegration, przy- wrócenie do poprzedniego stanu.
Redlich 1) rzetelny, r-er Schuldner, rzetelny dłużnik; — 2) w dobrej wierze, r-er Besitz^ posiadanie w dobrej
wierze, rzetelne; — 3) uczci- wy, r-er Hausvater, prawy człowiek, pr. ojciec rodziny.
Redner, mówca.
Rednerbühne, mównica, trybuna.
Reduciren, das Heer , zmniejszyć wojsko, das Pa- piergeld r. redukować, zni- żyć wartość monety papie- rowej.
R e d uc tio ns t ab e 11 e, tabe- la redukcyi monet.
Reel, rzeczywisty, istotny.
Re facti e, wynagrodzenie (za uszkodzone części towaru).
Referent, referent, sprawo- zdawca.
Regale 1) prawo koronne, monarsze, królewskie, ma- jestatu;— 2) regalija (nie- które dochody skarbowe).
Regel, reguła, prawidło; in der B. zwyczajnie, podług zwyczaju, w ogólności.
Regent 1) panujący; — 2) rejent.
Regentschaft, rejencyja.
Regie, in eigener B. verwal- ten, mieć w własnym zarzą- dzie, trzymać na siebie.
Regieaufwand v. Regieko- sten, nakład, koszta zarządu.
Registertaxe, taksa od za- rejestrowania.
Registratur, registratu- ra, archiwum.
Regress 1) regres, poszu- kiwanie zwrotne; springen- der B., regres wyrywkowy;
244
Reg — Rei
— 2) (tyle co BücJcersatz) powetowanie, powet; mit JR. gegen N. z regresem do N. z prawem poszukiwania na N.
Regre s snahme, poszukiwa- nie zwrotne.
Regressnehmer, zwrotnie poszukujący.
Regressrecht, prawo re- gresu, prawo poszukiwania zwrotnego , prawo poweto- wania, prawo powetu, pra- wo poszukiwania (szkody).
Regressiren (sich), po* szukiwaó szkody.
Regresssumme, suma re gresowa.
Regularen ob. Ordensgei- stlicher.
Regulativ, regulamin.
Rehabilitation, reha bilitacyja, przywrócenie (do czci, godności, urzędu itd.)
Reh der (Herr des Schiffes), właściciel okrętu.
Rei eh s d omainen, dobra skarbowe.
Reichsgericht, trybu- nał państwa.
Reichsgesetzblatt, dzien- nik ustaw państwa.
Reichshaushalt, gospodar- stwo rządowe , skarbowość
Reichsmonopol ob. Staats- monopol.
Reichsrath, rada państwa.
Reichstag, sejm ogólny państwa.
Reichsunmittelba r e
Stadt miasto bezpośrednie (wprost monarsze podległe).
Reichsverwe ser, rejent państwa.
Reihenfolge, kolej, następ- stwo kolejne.
Rein, czysty , rzeczywisty , r - es Gewicht , rzeczywista waga; die r. Wahrheit aus- sagen, zeznać szczerą praw- dę; das Faktum r. ohne Einmengung einer Gesetzes- stelle erzählen, opowiedzieć fakt nagi, bez zacytowania prawa.
Reinigungseid, przysięga oczyszczenia.
Reisediäten, podróżne.
Reiseparticulare, wykaz kosztów podróży.
Relaistation, stacyja prze- przęgowa.
Relation 1) sprawozdanie, raport, relacyja ; — 2) sto- sunek.
Relativ, względny; r-e Stim- menmehrheit, względna więk- szość głosów, (absolute Mehr- heit , bezwzględna więk- szość).
Relegation, wydalenie.
Re 1 e v a n t , ważny.
Relicitation, licytacyja po- wtórna.
Religionscultus 1) wy- znanie religijne ; — 2) na- bożeństwo.
Religionsspaltung ob- Schisma..
Rei — Rep
245
Religionsstörung, obraza religii v. nabożeństwa,
Religionsübung, wykony- wanie religii.
Religionsverwandter v. Religionsgenosse , współwy. znawca, współwierca.
Re ligi on s we chs e ], zmiana religii.
Religionsweiser (bei den Israeliten), szkolnik.
Religionszwang, przymus religijny.
Reluiren, etw. im G-elde, za- mienić na pieniądze, okupić, wykupić.
Reluitionspreis, okupne , wykupne.
Remittent eines Wechsels, (pierwszy) właściciel wekslu, remitent.
Remittiren, zwrócić.
Remonte, remonta, konie świeżo dostawione lub wy- łączone (w wojsku).
Remontiren, dostawiać ko- ni w miejsce wyłączonych.
Remotion, oddalenie.
Remuneriren, wynagrodzić.
Rencontre, spotkanie (w po- jedynku).
Renegat, zaprzaniec , rene- gat.
R e nit en z, opór.
Rentamt, urząd poborczy.
Rente, renta, dochód (z zie- mi lub kapitału); Grundr., renta ziemska.
Reutenkauf, kupno renty, dochodu.
Rentiren, sich, opłacać się.
Rentirer v. Rentner, kapita- lista.
Rentmeister, kasyjer, po- borca.
Renuntiation, zrzeczenie się.
Repa r tire n, rozdzielać, roz- kładać.
RepartitiMi der Concurs- masse, rozdział masy konkur- sowej (między wierzycieli).
Repertorium, skorowidz, repertoryjum.
Replik, replika, odpowiedź na obronę, trzecie pismo procesowe.
Repräsentant, 1) repre- zentant, poseł; — 2) przed- stawiciel (w Pr. spadk.).
Repräs entationsrecht, prawo zastępstwa; im Wege des R-es den Erbtheil er- langen, otrzymać schedę pra- wem zastępstwa.
Repr äsen tir en , przedsta- wiać, zastępować.
Repressalien, odwet, re- presalija; R. ausüben, użyć prawa odwetu.
Repressivsystem, system karcący, poskramiający, (w przeciwstawieniu systemowi zapobiegającemu, Präventiv- system).
Reprise, odebranie, odbicie zaboru.
Reprobiren, odrzucić; re- pr obirter Candidat, kandy- dat odrzucony.
246
Rep — Ret
Republik, rzeczpospolita (pod względem formy rzą- du).
Requiriren, wezwać, żądać, zarekwirować.
Requisit, 1) wymóg; der Wechsel ist mit allen gesetz- lichen B-en versehen, weksel ma wszystkie wymogi pra- wne ; — 2) B-e, potrzeby (np. biurowe).
Requi sitionsschreiben, odezwa, rekwizycyja.
Rescisibilität, wzruszal- ność.
Re script, reskrypt.
Reservat, zastrzeżenie.
Re s ervati onsinvalide, inwalid w odwodzie, w re- zerwie.
Reservationspunkt, punkt zastrzeżony.
Reserve fond, fundusz za- sobny, rezerwowy.
Reservemannschaft v. Beservetruppen , rezerwa , wojsko odwodowe.
Residenzpflicht, obowią- zek niewydalenia się (du- chownego).
Residenzstadt, stolica.
Resigniren (im Amte), zło- żyć urząd, zrzec się urzędu.
Resolution, rezolncyja, roz wiązek, odpowiedź (na py tanie).
Resolutivbedingung, wa- runek rozwiązujący.
Respective ( beziehungswei sc), względnie.
Respecttage, dni respekto- we, dni względności.
Respicient, respicyjent (w straży skarbowej).
Ressortiren, (unter eine Gerichtsbarkeit gehören), za- wisnąć od władzy.
Restituiren, 1) zwrócić; — 2) przywrócić do dawnego stanu.
Restitution, 1) zwrot (cze- go); — 2) B. einer Fall fr ist, restytucyja , przywrócenie upadłego terminu; ob novi- ter reperta, dla wynalezio- nych nowych dowodów; we- gen mangelhafter Vertretung, z powodu złej obrony.
Restriction, 1) ogranicze- nie; — 2) zastrzeżenie.
Restzettel, ceduła defekto- wa, wykaz braku rachun- kowego (w procesie wywo- ławczym).
Resultat, skutek, wypadek, por. Schlussfolge.
Retentionsrecht, prawo zatrzymania.
Retorsion, odwet.
Retourbrief, list zwrotny.
Retourniren, den Wechsel, zwrócić weksel.
Retourporto, porto zwro- tne.
Retourrecepisse, ob. Be- cepisse.
Retourrechnung, rachu- nek zwrotny.
Retourwechsel, weksel zwrotny.
Ret — Ric
247
R e t r a c t (Wiederkauf) , wy- kupno (prawo rzeczowe).
Reugeld, kara za zawód.
Re us, winny.
Revaccinati on, ponowne szczepienie ospy.
Revalidirung, ob. Convali- dation.
Revers, 1) karta ręczna, skrypt; — 2) poświadcze- nie odbioru; — 3) odwro- tna strona monety.
Reversalien, dowód dorę- czenia.
R e v i d i r e n, przeglądać, prze- zierać , rewidować, prze- trząsać.
Revier, dzielnica, zakres (po- lowania).
Revindication, 1) odzyska- nie; — 2) poszukiwanie wła- sności.
Revindicationsklage, ob Eigenthumsklage.
Revindi ci re n , 1) odzyski- wać; — 2) poszukiwać wła- sności.
Revision, rewizyja, przegląd przeglądanie; die R. gegen ein Urtheil ergreifen, odwo łanie się od wyroku do są du najwyższego.
Revisionsbogen, arkusz rewizyjny, arkusz ostatniego przeglądu.
Revisionsschrift, podanie rewizyjne, odwołanie się do najwyższej instancyi.
Richten, 1) zwracać, obra cać; die Bede an Jdn r.,
zwrócić mowę do kogo ; ei- ne Bitte an Jdn r., prośbę wystosować do kogo ; — 2) urządzić, przyrządzić; — 3) sądzić; über etw. r., sądzić co, rozsądzać; — 4) stoso- wać się; sich nach den Um- ständen r., stosować się do okoliczności; — 5) Jdn mit dem Beile r., ściąć kogo to- porem.
Richter, sędzia, sąd; der erste B. , sąd pierwszej in- stancyi.
Richteramt, urząd sędzie- go, sędziowski, sęstwo; ade- liges B. , urząd sędziowski w rzeczach niespornych.
Richteramtsdekret, świa- dectwo uzdatnienia na urząd sędziowski, dekret kwalifi- kujący na sędziego.
Richteramtsseid, przysię- ga na urząd sędziowski.
Richteramtspersonale, sędziowie.
Richte raratspraxis, prak- tyka sędziowska.
Ri c h t e ram t s prüf ung , e- gzaniin sędziowski.
Ri chteramts stelle , po- sada sędziego.
Richtercollegium, grono sędziowskie.
Richterlich, 1) sędziowski; — 2) sądowy ; r-e Entschei- dung , orzeczenie sądowe, decyzyja sądowa; unter r-er Leitung, pod kierunkiem sę- dziego.
248
Ric — Roh
Richterspruch, wyrok sę- dziego.
Richterstuhl, trybunał, krzesło sędziowskie ; Jdn vor den R. laden , wezwać kogo przed sąd, przed try- bunał.
Richtig, 1) dokładny, wła- ściwy, trafny, należyty; r-e Forderung, rzeczywista wie- rzytelność; — 2) sprawie- dliwy; r-es Mass, Gewicht, miara, waga sprawiedliwa; die Gewichte r. machen, ure- gulować ciężary; die Ab- schrift ist r. , odpis zgodny ; die Summe, die Rechnung ist r. , suma jest zupełna, rachunek dokładny ; r. zah- len, płacić akuratnie, punk- tualnie t. j. ile i kiedy na- leży; den r-en Weg einschla- gen, puścić się właściwą dro- gą, obrać sobie właściwą drogę ; die r-en Mittel an- wenden , użyć właściwych, należytych środków; r - es TJrtheil, sąd trafny, zdanie trafne; die r-e Schreibart, właściwy sposób pisania; der Brief ist r. bestellt, list jest oddany komu należy ; mit der Sache ist's nicht r., nieczysty to interes; es wird ganz r. bemerkt, słuszna u- waga; etw. r. machen, spro- stować co.
Richtigkeit, dokładność, trafność, stósowność, wła- ściwość , zgodność ; die R.
der Abschrift, zgodność od- pisu; R. des Urtheils, tra- fność zdania, sądu; das hat seine R., to jest prawdzi- wem, to jest istotnie takiem; die Rechnung hat ihre R., rachunek się zgadza; die Sache in R. bringen, rzecz załatwić, ułożyć ; R. der For- derung, rzetelność pretensyi.
Richtigstellung, spraw- dzenie, sprostowanie.
Richtplatz v. Richtstätte, miejsce tracenia.
Richtschnur, prawidło , skazo wka.
Richtung, kierunek.
Rimesse v. Remesse, reme- sa, odsyłka, zapłata za to- war odebrany (gotowizną lub wekslem); einen Wech- sel als R. erhalten, otrzy- mać weksel drogą remesy.
Rinderpest, ob. Löserdürre.
R i s i c o, narażka ; auf eigenes R., na własne niebezpieczeń- stwo.
Ritterorden, zakon rycer- ski.
Ritterstand, stan szlache- cki, rycerski, ob. adeln.
Rituale, obrzędnik, porządek kościelny, rytuał.
Ritus, obrządek.
Robotablösung, wykup pańszczyzny.
Roheinnahme, przychód, ob. Bruttoertrag.
Roheisen, surowiec, żelazo surowe.
Roh — Rüc
249
Rohes Gewicht, ob. Gewicht
Rossmarkt, 1) targ na ko- nie; — 2) targowica, targo- wisko końskie.
Rotte, rota, banda, zgraja.
Rotulus, ob. Aktenverzeich- niss.
Ro u li ren, obiegać.
Rubrik, 1) rubryka, kolum- na; — 2) rubrum.
Ruchbar, rozgłoszony, osła- wiony, głośny; r. machen, rozgłosić co; r. werden, ro- zejść się (o wieści), rozgło- sić się.
Ruchbarkeit, rozgłos.
Rückanfall (der Erbschaft oder des Legates) an die Masse, powrót do masy.
Rückanspruch, ob. Begress.
Rückbürge, ręczyciel regre- sowy.
Rücken, einen Bauerngrund mit B. besitzen, samemu grunt chłopski uprawiać i ciężary z niego ponosić (po- siadanie gruntu poddańcze-
go)-
Rückerlag der Klage, zwró- cenie skargi , nieprzyjęcie skargi (przez pozwanego).
Rückersatz, zwrot.
Rückfall, l) zum Verbrechen, powrót do zbrodni, powtó- rzenie zbrodni ; — 2) B. des Lehens, powrót lenna do dawcy.
Rückfällig, rückfälliger Ver- brecher, zbrodniarz powro- tny.
Rückforderun g s r e c h t , prawo żądania zwrotu.
Rückgängig, wsteczny; der Kauf wurde r. , kupno się rozeszło; r. machen, cofnąć co.
Rückkauf (Wiederkauf), od- kup, odkupno.
Rückkehr eines Verwiese- nen, powrót wygnańca.
Rückschein, ob. Bewers.
Rückschluss, unter B. des CommunicaVs, przy zwrocie komunikatu.
Rücksicht, wzgląd; aufetw. B. nehmen, mieć wzgląd na co, zważać na co, mieć ba- czenie na co ; keine B. neh- men, niezważać na co ; ohne i?., bez względu.
Rück s i eh tli eh , względnie,
ze względu na , mając
wzgląd na...., co do, co się tyczy....
Rücksprach e nehmen v. pflegen mit Jdn, porozumieć się, znieść się z kim.
Rückstand, zaległość, rema- nent; die B-e eintreiben, ściągnąć zaległości.
Rückständig, 1) zaległy, niezapłacony (np. podatek); — 2) ten, co zalega (w o- płacie).
Rückstandsausweis, wy- kaz zaległości.
Rücktritt vom Vertrage, od- stąpienie od umowy.
Rückverkauf, odsprzedaż. 32
250
Rüc — Sac
R ii clwechsel, weksel zwro-.R
tny (la retraite). Rückwirkung, 1) wsteczne R
działanie ; — 2) oddziały- R
wanie. Rückzahlung, zwrot zapła
ty.
Ruf, 1) wołanie; — 2) we zwanie; deśt R-e Folge lei- R sten, pójść za wezwaniem; den R. annehmen , przyjąć R wezwanie ; — 3) sława, i- mię, opinija, wziętość; «wR guten R-e stehen, mieć do- bre imię; in R. bringen, B, rozsławić kogo ; in üblen R bringen , osławić kogo ; öf- fentlicher R., opinija publi- R czna, głos powszechny.
Rüge, skarcenie.
Rügen, 1) karcić (słowami);1 R — 2) oskarżyć; die Kontu- maz r. , zaskarżyć niesta- wiennictwo (w sądzie) , żą- R dać uznania niestawiennic- twa; — 3) die Verspätung r., zarzucić spóźnienie.
uhegehalt, emerytura , pensyja wysłużona, uhegenuss, emerytura, uhestand, stan spoczynku; einen Beamten in R. verset- zen, przenieść urzędnika na stan spoczynku, przeznaczyć go na spoczynek, uhestörer, burzyciel spo- kojności.
uhestörung, zaburzenie, zakłócenie spokojności. unde Summe, suma okrągła, okrągło (np. 2000). undschreiben, okólnik; ein R. erlassen, obesłać o- kólnik.
ustikalgrund, grunt ru- stykalny, chłopski, włościań- ski.
üstung, 1) zbrojenie się, przygotowanie , uzbrajanie się; — 2) zbroja, uthenstrafe, chłosta, ró- zgi; zu 20 Ruthenstreichen verurtheilen , skazać na 20 rózg.
s.
Sachbesitz, posiadanie rze- czy.
Sache, 1) rzecz, przedmiot, sprawa; in Streitsachen, w sprawach spornych ; in Ci- vil- und Straf- S-n, w przed- miotach (sprawach) cywil-
nych i karnych; — 2) spra- wa, spór, proces, interes; die Verhandlungsakten in S-n des B. gegen C, akta sprawy B. przeciw C. Sachenrecht, prawo rze- czowe ; dingliches S. , pra-
- San
251
wo ściśle rzeczowe; persön- liches S., prawo osobisto rze- czowe.
Sachfällig, przegrywający, upadający w sprawie.
Sachfälligkeit, upadek w sprawie.
Sachgemäss, stosownie do stanu rzeczy, zgodnie ze stanem rzeczy, stosownie do okoliczności.
Sachgenosse, uczestnik, spolnik, spółpowód, spółpo- zwany.
Sachgesammtheit, rzecz zbiorowa.
Sachkenner, znawca, biegły.
Sachkundig, świadomy rze- czy, biegły, znawca, świa- domca.
Sachlage, położenie, stan rzeczy, sprawy.
Sachmiethe, najem rzeczy.
Sachsenspiegel, zwiercia- dło saskie.
Sachverhalt, stan przed- miotu, sprawy, interesu.
Sachverständig, znawca, biegły.
Sachwalter, obrońca, peł- nomocnik, adwokat, patron, rzecznik.
Sack und Pach, mit, ze wszystkiem, z tobołkami, z pakunkami.
Sacrilegium,świętokradztwo.
Säcularisation, sekulary- zacyja, zeświecczenie.
Saigerofen v. Saigcrltcrd w Hutn. piec odtapialny.
Saigerung, w Hutn. odcią- ganie w ogniu , odtapianie.
Sal ar, płaca, salaryjum.
Saldiren, 1) wyrównać, do- pełnić; — 2) zapłacić; die Rechnung ist saldirt, rachu- nek jest wyrównany.
Saldo, dopełnienie rachunku, kwota niedopłacona, pozo- stałość z rachunku ; im S. bleiben, pozostać dłużnym ; per S., dla wyrównania , przez wyrównanie.
Saldozahlung, zapłata po- zostałości z rachunku.
Salinen, żupy solne.
Salzamt, urząd solny.
Salzgehalt, 1) (w stałych) ilość soli; — 2) (w płyn.) stopień słoności.
Salzsiederei, warzelnia.
S a 1 z s o 1 e v. Soole, solanka (t. j. źródło wody słonej), surowica.
Sal z werk, żupa solna.
Samenfäden, plemniki.
Sammlungskasse, kasa zbiorcza.
Sanation, uważnienie.
Sanction, 1) potwierdzenie ustawy ; — 2) zagrożenie kary; — 3) pragmatische S., sankcyja pragmatyczna.
Sanität, zdrowie (pospolite, powszechne).
Sanitätsangelegenhei- ten, sprawy zdrowia, zdro- wotne; sprawy policyjno-le- karskie.
Sanitätsbeschau, oglgdzi-
252
San -— Seh
ny budynku (pod względem zdrowia).
Sanitätscompagnie, kom panija służby zdrowia.
Sanitätscordon, kordon zdrowia.
Sanitätsdienst, służba zdrowia.
Sanitätspersonale, służba zdrowia.
Sanitätspolizei, poli- cyja zdrowia.
Sanitätsrath, rada dla spraw zdrowia.
S an itäts referent, referent dla spraw zdrowia.
Sanitätsrücksichten względy zdrowia ; aus S. ze względu na zdrowie.
Sanitätswesen, urządzenie policyi lekarskiej.
Sarta te eta, utrzymanie bu dynku.
Satz, 1) zdanie, teza, zało zenie, twierdzenie; — 2) miejsce, ustęp (w piśmie); — 3) pozycyja.
Satzforderung, wierzytel- ność zastawna , hipoteczna.
Satzgläubiger, wierzyciel hipoteczny.
Satzpost, pozycyja.
S a t z r e d e , wniesienie spor- ne (do protokółu).
S a t z s c h r i f t, ob. Streitschrift,
Satzung, 1) statut, urządze- nie; — 2) taksa.
Satzungsgebäcke, pieczy- wo ulegające taksie.
Satzungsüb ertretung, przekroczenie taksy.
Säuferwahnsinn, obłęd o- pilczy.
Säugling, osesek.
Säumig, opieszały; — 2) zalegający ; ein s-er Schuld- ner, dłużnik zalegający.
Saumsal, opieszałość.
Saumsalszinsen, procenta, odsetki za zwłokę.
Saumseligkeit, opieszałość, niedbalstwo.
Scabinus, ławnik.
Sc an dal, zgorszenie, scena gorsząca, postępek wywołu- jący zgorszenie.
Scandalos, gorszący.
Scartirung, wybrakowanie.
Schacht, w Górn. szyb; ein seigerer S., szyb prostopa- dły, pionowy; ein Brems v. tonn- v. donnläyiger S., szyb pochyły, nieco ukośny; Fahr- s., szyb wjazdowy ; Förde- rung ss. , szyb wyciągowy; Wasserhaltungss., (Kunsts.), szyb do wyciągania wody (za pomocą maszyny); Tagss. (Licht v. Luftloch), szyb dniowy, górny, świetlnik; Schur fs. (Suchs.), szyb do po- szukiwania; Wetterlösung ss., szyb przewiewowy.
Schacht förderung,o6. För- derung.
Schachtfutter, futrówka, koszula (szybowa).
Schachtmauerung, w Górn. wymurowanie szybu.
Seh
253
gchachtzimmeruDg, wGórn. oprawa szybów drzewem, cembrunek, cembrowanie.
Schade v. Schaden, szkoda, uszczerbek ; zu S. kommen, ponieść szkodę, uszczerbek.
Schadenersatz, wynagro- dzenie szkody.
Schadenersatzpflichtig obowiązany do wynagrodze- nia szkody.
Schadenfreude, radość z cudzej szkody.
Schadlos, bezszkodny ; Jdn s. halten, wynagrodzić komu szkodę.
Schadlosbürge, ręczy ciel, poręczyciel.
Schadloshaltung, wyna grodzenie szkody.
Schalten und walten, rządzić czem według upodobania.
Schaltjahr, rok przestępny, przybyszowy.
Schandbühne, pręgierz.
Schande, sromota, hańba, sprosność; zu S-n machen,
1) zesromocić, zhańbić; —
2) zniweczyć; die Pläne des Widersachers zu S. machen, zniweczyć zamiary przeci- wnika.
Schandgewerbe, wszete- czność, wszeteczeństwo.
Schandschrift, pismo sro- motne, obelżywe.
Schandthat, czyn hańbiący, postępek sromotny.
Schändung, zesromocenie, zhańbienie,
Schank, szynk.
S c hankbefugniss, prawo szynkowania.
Schankbewilligung, ze- zwolenie, konsens na szynk.
Schankgewerbe, szynkar- stwo.
Schankhaus, szynkownia.
Schank w irth, szynkarz.
Scharfrichter, kat.
Schärfung, (der Strafe), ob- ostrzenie kary.
Schatz, skarb.
Schätzbar, s-e Sache, rzecz ocenna.
Schätzen, oceniać, oszaco- wać, taksować.
Schätzer, oceniciel, szaco- wnjk, taksator.
Schatzkammer, skarbiec.
Schätzmann, ob. Schätzer.
Schatzmeister, skarbnik, podskarbi.
Schatzschein, bilet skar- bowy.
Schätzung, ocenienie, osza- cowanie, szacunek.
Schätzungspreis, cena sza- cunkowa ; unter dem S., ni- żej ceny szacunkowej.
Schätzungseid, przysięga na ilość, szacunkowa.
Schaubühne, widowisko.
Schaustellung, wystawa , wystawienie na widok.
Scheiden, rozłączać, roz- dzielać; die Ehe s., rozłą- czać małżonków, separować; sich s. lassen , żądać roz-
254
Seh
działu co do osób, separa- cyi.
Scheidebrief, (w małżeń. żyd.), list rozwodowy.
Scheidemünze, moneta zdawkowa.
Scheidewand, ściana prze- działowa.
Scheidung, von Tisch und Bett, rozdział co do osób, co do stołu i łoża, rozłą- czenie małżonków, separa- cyja.
Scheidungsklage, skarga separacyjna, skarga o roz- dział co do osób.
Schein, 1) pozór; — 2) pi- smo, bilet, dowód pisemny; etwas zum S. thun, czynić co na pozór, dla oka.
Scheingeschäft, akt pozor- ny.
Scheinhandlung, czyn- ność, działanie pozorne.
Scheintodter, pozornie u- marły.
Scheinvertrag, kontrakt pozorny.
Scheltwort, wyraz łający, obelżywy.
Schema, wzór.
Schenken, 1) darować; — 2) szynkować.
Schenker, darujący, daro- wiznę czyniący , darownik, darodawca, darzyciel.
Schenkung, darowizna ; wechselseitige S., darowizna wzajemna; remuneratorische .&, darowizna z wdzięczno-
ści; S. auf den Todesfall darowizna na przypadek śmierci ; S-svertrag, kontrakt darowizny.
Schicht, w Górn. szychta ; Frilhs., szychta ranna; Ta- ges., szychta dzienna; Nacht- s., szychta nocna; ledige S., szychta świąteczna; lange S., szychta póldobowa; kur- ze S-, szychta krótka.
Schichtmeister, w Górn. szychciarz.
Schichtung, w Górn. uwar- stwowanie.
Schiebung, ob. Abschiebung.
Schiedsgericht, sąd polu- bowny.
Schiedsmann v. Schieds- richter, sędzia polubowny.
Schie ds richterlicher Spruch v. Schiedsspruch , wyrok polubowny.
Schiff, okręt.
Schiffahrt, żegluga.
Schiffahrtspolizei, poli- cyja żeglarska.
Schiffbar, spławny.
Schiffbrücke, most łyżwo- wy.
Schiffer, szyper, żeglarz.
Schiff er gewer be, szyper- stwo.
Schiffsflagge, bandera.
Schiffsfracht, 1) ładunek o- krętowy; — 2) przewóz o- krętowy.
S chiffs geld, opłata okrę- towa, okrętowe.
Seh
255
Schiffskapitain , kapitan okrętu.
Schiff smanschaft 1) osa- da, czeladź okrętowa; — 2) załoga okrętowa.
S eh i f f s m ü h 1 e, niłyn pływa- jacy, pływak.
Schiffs werfte 1) wyrobnia okrętów, — 2) spust okrę- tów.
Schild 1) tarcza, puklerz; — 2) znak, godło.
Schildwache, straż , war- ta, stójka.
S c h i m p f , obelga , hańba , zniewaga.
Schimj^fwort, wyraz obel- żywy, lżący.
Schindanger, ścierwo- wisko.
Schisma, odszszepieństwo, schizma.
Schlachtbank, jatki rze- źnicze.
Schlachtgeld, opłata od rzezi, rzeźne.
Schlachthaus, rzezalnia, rzeźnia.
Schlachtsteuer, poda- tek od rzezi.
Schlachtvieh, bydło rzeźne.
Schla fgeld v. Schla / kr euzer, noclegowe.
Schlaftrunkenheit, roze- spanie, rozmarzenie.
Schlagbaum, rogatka.
Schlagen, 1) bić, uderzać; Holz s. rąbać drzewo; Mün- ze s. bić, wybijać monetę; — 2) die Interessen zum
Kapital s. odsetki kapitali- zować, doliczać do kapi- tału.
Schlagender Beweis , do- wód w oczy bijący, oczy- wisty.
Schläger, bitnik.
Schlägerei, bijatyka.
Schlagfertigkeit, goto- wość do walki , do boju.
Schlagfluss, udar , apople- xyja.
Schlagholz, drzewo zrę- bowe.
Schlagschatz, menniczue.
Schlagwort, wyraz główny, wskazujący, wskaźnik, hasło.
Schlämm werk w Górn. płóczkarnia.
Schleichhandel, przemyt- nictwo, handel ukradkowy.
Schleichhändler, prze- mytnik.
Schleichwaare, rzecz prze- mycona.
Schleierlehen, lenno po kądzieli.
Schleifung, 1) wleczenie; — 2) zrównanie z ziemią.
Schlendrian, tryb zadaw- niony, nałogowy.
Schlesien, Ober und Nie- ders, Szląsk górny i dolny.
Schlichten, zagodzić, zała- twić..
Schliessen 1) zamknąć, za- mykać; Jdn in Ketten s., w kajdany okuć ; eine ge- schlossene Gesellschaft, to- warzystwo umówione, eine
256
Seh
Verhandlung , ein Protokoll Schlussrede 1) mowa s. zamknąć, zakończyć roz- zamykająca, domówienie; — prawe, protokół; — 2) wnios- 2) wniosek ostateczny, kować, aus etw. s. wniosko- Schlussrechnung, rachu- wać, wyprowadzić wniosek; nek ostateczny.
— 3) kończyć , das Jahr schliesst, rok się kończy; — 4) zawierać, einen Vertrag,Frie- den s, zawrzeć kontrakt, pokój.
Schliesslich, nakoniec, wreszcie.
Schlupfwinkel, kryjówka, przechowek.
Schluss 1) zamknięcie; S. der Bechnung, zamknięcie rachunku; —2) S. des Frie- dens, zawarcie pokoju; — 3) zakończenie; den S. ei- ner Sache machen, zakoń- czyć rzecz; — 4) postano- wienie (zamiast Entschluss), der S. steht fest, postano- wienie trwa; — 5) wniosek einen S. ziehen, wniosko wać.
Schlussbemerkung, uwa ga ostateczna.
Schlussbericht, raport za- kończający, ostateczny.
Schlüsselgeld, porękawicz- ne (przy kupnie).
Schlusserkenntnis s , o- rzeczenie stanowcze.
Schlussfassung, postano- wienie, decyzyja.
Schluss fo Ige, wniosek, wy- nik.
Schlussnote, karta umo- wna.
Schlussschrift, pismo końcowe, tryplika.
Schlussverhandlung, rozprawa ostateczna.
S chlussverhör, ostatnie przesłuchanie (w śledztwie).
Schlussvortrag, wnio- sek ostateczny.
Schlusszettel, karta u- mowna (w handlu).
Schmähschrift, pismo obelżywe, paszkwil.
Schmähung, zelżenie, lże- nie.
Schmelzen, w Hutn. wyta- pianie.
Schmerzengeld, nawią- zka, wynagrodzenie za pobi- cie, basarunek; ob. t. Heil-
Schmiergeld, należytość (pocztowa) za smarowidło.
Schmuck, kosztowności (ze złota i srebra) ob. t Ju- vellen.
Schmuggeln, przemycać, przekradać (towary).
Schnellzug, pociąg po- spieszny.
Schnitthandel, handel łokciowy.
Schnittwaare, towar łokciowy.
Schnitt zeit, żniwo, żniwa.
Schöffe, ławnik.
Seh
257
Schöffengericht, sąd ła- wniczy.
Shöpfenl) TJrtheil s. orzec, wyrok wydać , zawyroko- wać; — 2) Verdacht s. pe- dejrzywać, powziąć, mieć podejrzenie; — 3) Muth s., nabierać ochoty, odwagi.
Schotter, szaber ; Fluss-S., żwir.
Schranken, granica, szran- ki; in den S. erscheinen, wystąpić w szranki ; die S. überschreiten, przestąpić gra- nicę ; sich in seinen S. hal- ten, trzymać się w swoim zakresie ; einer Sache S. setzen, położyć tamę czemu.
Schreibart, styl, sposób pi- sania; anzügliche S., uszczy- pliwy, dotkliwy, uraźliwy sposób pisania.
Schreiben, list, pismo.
Schreibfehler, pomyłka.
Schreibgebühr, należy tość za przepisywanie , przepiś- ne, kopijalija.
Schreibgeschäft, 1) pisar- stwo;— 2) biuro pisarskie.
Schreibkundig, umiejący pisać.
Schrift, 1) pismo; — 2) dzieło.
Schriftführer, trzymający pióro.
Schriftgie s serei, gisernia czcionek, odlewarnia czcio- nek (czcionkarnia).
Schriftlich, pisemny, na pi-
śmie; s-es Verfahren, po- stępowanie pisemne.
Schriftlichkeit, pisemność.
Schriftsetzer, składacz, zecer.
Schriftsteller, pisarz, au- tor.
Schriftwechsel, korespon- dencyja, znoszenie się pi- semne.
Schritt, krok ; Executions- S-e, kroki egzekucyjne.
Schrott und Kom der Glän- ze, próba i waga monety.
Schub, wydalenie, odsyłanie, wywiezienie.
Schubpass, karta wydale- nia.
Schulangelegenheit, spra- wa szkolna.
Schulaufseher, dozorca szkół.
Schulbehörde, władza szkolna.
Schulbesuch, uczęszczanie do szkoły.
Schulbücherverschleiss- Direction , wydawnictwo ksiąg szkolnych.
Schuld, 1 ) wina; die S. auf Jdn schieben , zwalać winę na kogo ; sich etw. zu S-en kommen lassen, zawinić w czem , winę jaką ściągnąć na siebie, dopuścić się w czem winy, — 2) dług; es haften S-en auf den Gütern, ciążą długi na dobrach; — 3) ausstehende S. , kapitał wypożyczony.
33
258
Seh
Schuldbar, winowaty, wy- stępny.
Schuldbetrag, dług, ilość długu, kwota należna.
Schuldbrief, oblig, skrypt, rewers, karta ręczna.
Schuldenarrest, areszt za długi.
Schuldenrest, reszta długu.
Schuldenstand, stan dłu gów.
Schuldentilgung, umorze- nie długów.
Schuldforderung, zobo- wiązanie, należytość , wie- rzytelność.
Schuld frage, pytanie co do winy.
Schuldgefangener, uwię- ziony za długi.
Schuldi strict, okrąg szkol-
S eh uldistrietsaufsicht', dozór okręgu szkolnego.
Schuldig, 1) dłużny, winien; s. sein, mieć długi; Jdm s. sein, być komu dłużnym, być komu winnym; — 2) winien, obowiązany do cze- go ; der Untergeordnete ist seinem Vorgesetzten Gehor- sam s., podwładny winien posłuszeństwo przełożone- mu; der Belangte ist s. den Betrag zu bezahlen, pozwa- ny jest obowiązany tę kwo- tę zapłacić; — 3) winny (który się winy dopuścił); Jdn für s. erklären, uznać kogo za winnego; s. sein
eines Verbrechens, być win- nym zbrodni , dopuścić się zbrodni ; — 4) należny, przy- należyty; die s-e Achtung verletzen, ubliżać należnemu uszanowaniu.
Schuldigerklärung, po- tępienie, uznanie za winnego.
Schuldigkeit, powinność, obowiązek; seine S. erfül- len, pełnić swój obowiązek.
Schuldner, dłużnik.
Schuldpapiere, zapisy długu, obligi.
Schuld post, pozycyja długu.
Schuldschein, oblig, zapis długu.
Schuldverschreibung, rewers, obligacyja.
Schul fach, zawód, wydział szkolny.
Schulfond, fundusz szkolny.
Schulgeld, szkolne, czesne.
Schulrath, 1) radca szkol- ny; — 2) rada szkolna.
Schulsachen, sprawy szkol- ne.
Schulsänger (Synagogen- diener), szkolnik (u żydów).
Schulwesen, szkolnictwo, uczelnictwo.
Schulzwang, przymus szkol-
Schürfen, poszukiwać (kopa- lin).
Schürfer, szurfarz, poszuki- wacz.
Schurfschacht, ob. Schacht.
Schur fschein, w Górn. pi- smo na poszukiwanie.
Seh
259
Schur fz eichen, znak szur» fowy, wyłączności górniczej.
Schüttung, osep.
Schüttungsresultat, wy- młot.
Schutz, obrona, opieka, za- słona.
Schutzbefohlener, w o- piekę oddany.
Schutzbrief, ob. Geleitbrief.
Schutzbündniss, przymie- rze odporne; Schutz und Trutzbündniss , przymierze odporne i zaczepne.
Schutzherr, patron, protek- tor, opiekun.
Schutzhoheit, Schutzherr- lichkeit, protektorat, opieka.
Schutzmittel, 1) środki o- chronne ; — 2) obronne.
Schutzstaat, państwo pod opieką będące.
Schutz waffe, broń odporna.
Schutzzoll, cło opiekuńcze.
S eh wab en s pi e gel, zwier- ciadło szwabskie.
Schwächung, zgwałcenie dziewicy; unfreiwillige S., zgwałcenie dziewicy bez- przytomnej.
Schwaden, w Górn. 0b. Wet- ter.
Schwager, dziewierz (mężów brat).
Schwägerin, bratowa, ją- trew.
Schwägerschaft, powino- wactwo.
Schwanger, brzemienna ; S> werden , zajść w ciążę,
zastąpić, począć; s. von ei- nem Anderen , brzemienna z innym.
Schwangerschaft, ciąża, brzemienność.
Schwärzen, przemycać.
Schwärzerbande, banda przemytników.
Schweben, wisieć, unosić się; der Prozess schwebt, sprawa toczy się; s-de Frage, kwestyja, rzecz w zawiesze- niu , nierozwiązana ; s-de Schuld, dług nieustalony (ad- ministracyjny).
Schweissofen w Hutn. piec do prażenia.
Schwere Polizeiüber tretung, ciężkie policyjne przestęp- stwo.
Schwertmagen, krewni po mieczu.
S eh w i egereltern, świekro- wie, świekrostwo, teściowie, teściostwo.
Schwiegermutter, świe- kra, teszcza, teściowa.
Schwiegersohn, zięć.
Schwiegertochter, synowa.
S chwiegervater, teść, świekr.
Schwimmbank, w Górn. płytnice.
Schwören, przysięgać; ich schwöre bei Gott, przysię- gam Bogu ; einen reinen Eid s., przysięgać szczerze.
Schwur, przysięga.
Schwur brüchig, ob. eidbrü- chig.
260
Seh — Sei
Schwurgericht, sąd przy sięgłych,
Sclave, niewolnik.
Sc laver ei, niewola.
S c o n t o, Esconto, ob. Discon to.
Scontriren, die Kasse, ob rachować, obliczyć kasę.
Scontration, wzajemne po- trącenie (między kilkoma)
S contro, 1) sprawdzenie ka- sy ; monatlicher Sammlungs. Scontro, zbiorowe miesięczne sprawdzenie ( księgi kon- towej) ; — 2) skorowidz ar- chiwalny, wykaz.
Scrutinium, 1) obliczenie głosów ; — 2) zbadanie (ma jących przyjąć święcenia).
Secte, sekta.
Section, 1) oddział, wydział; — 2) sekcyja zwłok, otwar cie zwłok.
Section sbefun d, ob. Be
Sectionschef, naczelnik wydziału, szef sekcyi.
Secundant, sekundant, po- mocnik pojedynku.
Secundär, drugorzędny.
Secundawechsel, drugi o- kaz wekslu.
Secundogenitur, drugo- rodztwo, druga linija.
Seegerichtsbarkeit, są- downictwo morskie.
Seegesetz, ustawa morska
Seehafen, port, ostoja.
Seelsorge, piecza dusz.
Seelsorger, pleban, pasterz duchowny.
Seeräuber, rozbójnik mor- ski.
Seewurf, wrzucenie do mo- rza.
Seifengebirge, w Górn po- kład napływowy, usypnia.
Seigerschacht, ob. Schacht.
Seite, 1) strona (właściwa i przenośna); auf der einen S. ist es schädlich, auf der andern nützlich, z jednej strony jest szkodliwem, z drugiej pożytecznem ; — 2) stronnica (im Buche) ; — 3) bok, strona; Jdn bei S. führen, wziąć kogo na bok, na stronę.
Seitengewehr, (kurzes), broń przyboczna.
S ei ten linie, linija poboczna.
Seitenverwandter, krewny poboczny.
Selbständig, samoistny, sa- modzielny ; s-t Anstalt, za- kład samoistny ; s-er Unter- nehmer, samodzielny przed- siębiorca; s-er Bezirksad- junkt, samodzielny adjunkt powiatowy (sędzia powiato- wy).
Selbstbefleckung, samo- gwałt, samołóztwo.
Selbstberechtigt, ob. ei- genberechtigt.
Selbstbeschädigung, ka- lectwo własnowolne.
Selbste rh al tungstri eb, popęd zachowawczy.
Sei — Si(
261
Selbsthilfe, pomoc własna. Selbstmord, samobójstwo. Selbstverlag, ob. Verlag.
Selbstverstümmlung, ka- lectwo dobrowolne.
Selbstverwaltung, samo- rząd, autonomija.
Semester, półrocze.
Semestralprüf ung, egza- min półroczny, popis pół- roczny.
Senat, 1) senat; — 2) wy- dział.
Senatspräsid ent, przewo- dniczący wydziału (np. w sądzie)..
Sendbrief v. Sendschreiben, list okólny.
Seniorat, starszeństwo.
Sensal, ob. Mäkler.
S e n s a r i e, ob. Maklergebühr.
Sentenz, wyrok, orzeczenie.
Separatabdruck, odbitka.
Separation, 1) ob. Eheschei- dung; — 2) odłączenie (np. użytków) ; — 3) oddzielenie (np. majątku).
Separatvotum, zdanie od- dzielne.
Sequester, 1) sek westrator; — 2) dozorca sądowy.
Sequestration, zajęcie są- dowe, sekwestracyja.
S e q u e s triren , zajmować sądownie, sekwestrować.
Servitut, służebność; Grund- s. , służebność gruntowa v. rzeczowa; Felds., służebność polna; S-en- Ablösung 'S- und Begulirungscommission , ko-
misyja do wykupna i upo- rządkowania służebności, ob. Dienstbarkeit.
Servitutsinhaber, dzier- życiel służebności.
Setzeisen, w Eutn. dłuto , klin.
Setzen, 1) sadzać, posadzić; auf den Thron s., osadzić na tronie; — 2) przypu- szczać; einen Fall s., przy- puścić przypadek ; gesetzt dass..., przypuściwszy że...; — 3) ins Werk s., uskutecz- nić, wykonać; — 4) uchylić, znieść, usunąć; ausser Kraft s., pozbawić mocy; das Ge- setz wird ausser Kraft ge- setzt, ustawa traci moc , u- chyla się ; — 5) in Furcht S., nabawić kogo trwogi.
Setzen, sich, 1 ) sich mit Jdm in Unterhandlung «., wcho- dzić z kim w układy; — 2) sich in Bewerbung s., u- biegać się, starać się.
Sicherheit, bezpieczeństwo; S. leisten, złożyć rękojmią , dać zabezpieczenie, zabez- pieczyć.
Sicherheitsbehörde, u- rząd bezpieczeństwa, poli- cyja.
Siehe rheitsdienst, służba bezpieczeństwa , służba po- licyjna.
Sicherheitskarte, karta bezpieczeństwa.
Sicherheitsleistung, da-
262
Sic — Sip
nie zabezpieczenia, złożenie rękojmi, zabezpieczenie.
Sicherheitsmassregel, środek bezpieczeństwa.
Sicherheitsprotest, pro- test w celu zabezpieczenia się.
Sicherhei ts wache, straż bezpieczeństwa, straż poli- cyjna.
Sich er stellen, zabezpie- czyć.
Sicherstellung, zabezpie- czenie, zapewnienie.
Sicht, okazanie; auf S. za okazaniem; nach S., po o- kazaniu; ein auf S., nach S. zahlbarer Wechsel, weksel płatny za okazaniem, po o- kazaniu.
Sicht Wechsel, weksel oka- zowy.
S i e b s e t z e n w Butn. płóka- nie w wiszących sitach.
Siechenhaus , dom kalek, dom przytułku starców.
Siedehaus w Górn. warzel- nia ( zakład do warzenia solanki).
Siegel, pieczęć; S', beidruc hen, przyłożyć, wycisnąć pie- częć.
Siegelerbrechung, eigen- mächtige , naruszenie pie- częci.
Signalement, opis osoby, rysopis.
Signatur 1) podpis; — 2) oznaczenie.
Signiren, oznaczyć, podpi-
sać; ein Allerhöchst signir- tes Gesuch, prośba przez Najjaśniejszego Pana za- znaczona.
Silbergehalt, ilość srebra (ile rzecz jaka zawiera w sobie srebra) stosunek sre- bra.
S i 1 b e r g e r ä t h «&. Gerälhe.
Silberwähru ng, waluta srebrna.
Simonie, świętokupstwo, sy- monija.
Simulation 1) ob. Scheinge- schüft; — 2) udawanie.
S i m u 1 1 a n~v. Gesammt- Hypo- thek, hipoteka rozciągniona, zbiorowa, łączna.
Singularsucces sion, na- stępstwo szczegółowe.
Sinn, myśl ; im S-e des Ge- setzes wird verordnet, w myśl, w duchu ustawy rozporzą- dza się; den S. des Geset- zes erMären , znaczenie , myśl, ducha ustawy objaśnić; der S. treść (mowy); buch- stäblicher S., znaczenie do- słowne.
Sinnestäuschung (Illusi- on), złudzenie.
Sinnesverrückung, pomię- szanie zmysłów.
Sinnesverwirrung, zwi- chnięcie umysłu.
Sinnesvorspiegelung, (Hallucination), omam.
Sippe, Sippschaft , familija , rodzina, krewieństwo , po- krewieństwo.
Sis — Son
263
Si stiren, wstrzymać, zatrzy- mać, odkładać nadal.
Sistirung, wstrzymywanie, odkładanie nadal , zawiesze- nie (uchwały).
Sitte, zwyczaj, obyczaj.
Sittlichkeit 1) obyczajność; — 2) obyczajowość.
Situa ti o n splan, plan poło- żenia, sytuacyjny.
Sitz 1) siedziba; — 2) miej- sce do zasiadania w radzie w sądzie.
Sitz und Stimme haben, mieć prawo zasiadania i głoso- wania.
Sitzung, posiedzenie, obra- da, sesyja; eine S. eröffnen, zagaić posiedzenie; eine S. aufheben , schliessen , zam- knąć posiedzenie.
Sitzungsperio de, okres po- siedzeń, kadencyja.
S o gegeben in.... dan w (Kra- kowie).
Sobald, s. als möglich, jak najrychlej.
Socialismus, socyjalizm.
So ci etat, spółka.
Sodomie, samcołozt wo i sam- kołoztwo, nierząd między osobami tej samej płci.
S o h 1 e v. Sohlgestein, w Góm. spód, dno chodnika lub sztol- ni, w Hutn. kotlina.
Sohlenstrasseofr. Strassen- bau.
So icahr mit Gott helfe, tak mi Panie Boże dopomóż.
Solarjahr, rok słoneczny.
Solawechsel, weksel jedyn- kowy (w jednym egzempla- rzu wydany).
Sold płaca. żołd.
Soldat, żołnierz.
Soldtruppen, wojsko za- ciężne.
Solennität 1) uroczystość; — 2) formalności, wymogi aktu prawnego.
Solennitätszeuge, świa- dek uroczysty.
Solidarhaftung, rękojmia solidarna, odpowiedzialność solidarna.
Solidarisch, solidarnie.
So li dum, in, solidarnie, je- den za wszystkich , wszy- scy za jednego.
Soll und Haben, dług i na- leżność (w księgach kupiec- kich).
Solutum, in, w miejsce za- płaty.
Solvent, wypłacalny, wypła- tny.
Somnambulismus, senno- włoctwo, nocobląd.
Sondergut, majątek od- dzielny, nie wchodzący w poczet pewnego majątku.
Sonderinteresse, interes oddzielny, odrębny.
Sondernachfolge, nastę- pstwo szczegółowe.
Sonderrecht, prawo odrę- bne.
Sonderstellung, stanowi- sko odrębne, oddzielne.
264
Son — Spi
Sonderung, ob. Absonde- rung.
Sonderverbrechen, prze- stępstwo odrębne.
Sonntagsschule, szkoła niedzielna.
Soole ob. Salzsoole.
Soolenreservoir w Górn zbieralnik, solankościek.
Soolenwage, słonomierz.
Sorgfalt, staranność.
S o r t i r e n, przebierać , rozga- tunkować.
Souverain, władzca, pan u- dzielny.
Souverainität, udzielność, najwyższa władza, wszech- władztwo.
Spalte 1) przedziałka, ko- lumna (w drukarstwie); — 2) w Górn. ob. Kluft.
Spaltung, rozdwojenie, po- różnienie.
Spaltungen, rozterki, nie- snaski, odszczepieństwo.
Sparkasse, kasa oszczę- dności.
Sparkassebüchel, książ- ka wkładek (do kasy o- szczędności.)
Spatgeburt,poród spóźniony.
Spätg eborn er, późniak.
Specerei- Waarenhandlung, handel korzenny.
Specialausweis, wykaz szczegółowy.
Specialcommission, kom-
misyja oddzielna. Spec ialuntersuchung, śledztwo szczegółowe.
Specialvollmacht, pełno- mocnictwo szczegółowe. Species, 1) gatunek; — 2) jednostka.
Species facti, opis wypadku.
Specieskauf, kupno rzeczy oznaczonej.
Speciesthaler, talar bity.
Specification, ^przeisto- czenie, przekształcenie, prze- obrażenie; — 2) wyszczegól- nienie.
Sp ectralanalyse, rozbiór widmowy.
Spęd i ren, przesyłać(towary).
Spediteur, przesyłacz (to- warów), spedytor.
Speditionsgeschäft, przedsiębiorstwo przesyłko- we, spedycyja.
Speditionsprovision, przesyłkowe, spedycyjne.
Sperre, gerichtliche, sądowe opieczętowanie; Gehältsper- re, wstrzymanie płacy, ob. t. Mitsperre.
Sperrabnahm e, zdjęcie pieczęci.
Sperrbericht, raport opie- czętowania.
Sperrcommissär, delego- wany do opieczętowania.
Sperrstunde, godzina za- mykania (bram).
Spesen, koszta, wydatki (u kupców).
Spieleinlage, stawka.
Spielschuld, dług z gry.
Spinnschuldigkeit, po- winność przędzenia.
Spi — Sta
265
Spion, szpieg.
Spioniren, szpiegować.
Spital, dom chorych, szpital.
Spitzname, przezwisko, na- zwisko uszczypliwe.
Sponsalien, ob. Eheverspre- chen.
Spontaneität, własnowol- ność.
Sporcogewic hjt, waga ry czałtowa.
Sporteln, opłaty sądowe, szportle.
Spott, żart, drwiny, szyder- stwo , urągowisko , pośmie- wisko ; sich zum S. machen, wystawić się na pośmiewi- sko; etw. zum S. thun, na drwiny, na urąg co robić.
Sprechen, das Urtheil, wy- dać wyrok 5 die für den An- geklagten s - den Beweise, dowody, przemawiające za obwinionym; Recht s., spra- wiedliwość wymierzać , wy- rokować.
Sprechzimmer, rozmowni- ca.
Sprengarbeit, w Górn. ro- bota świdrem i prochem, robota strzelana.
Sprengel, eines Gerichtes, obręb, okrąg", obwód sądo- wy; Kirchs., parafija, dyje- cezyja.
Spruch, richterlicher, wyrok.
Spruchreif, gotowy do 0- sądzenia, orzeczenia.
Spur, 1) ślad, trop; die S. entdecken, trafić na ślad;!
auf der S. sein, mieć ślad, śledzić; Jdm auf die S. kommen, wyśledzić kogo; einer Sache auf die S. kom- men, wyśledzić co; — 2) die S-en, ślady, znaki, ozna- ki, dowody, ob. Merkmal.
Spurloses Verbrechen, zbro- dnia bez śladu.
Staat, 1) okazałość, prze- pych ; im vollen S. erschei- nen, wystąpić w całej oka- załości; --2) państwo, (po- spół); der österreichische S., państwo austryjackie; der ehemalige polnische S. , da- wna rzeczpospolita polska; die vereinigten S-en von A' merika , zjednoczone stany amerykańskie; einen S. im S. bilden, tworzyć państwo w państwie; vom S-e besoldet sein, być płatnym ze skar- bu publicznego.
Staatenbund, związek państw, związek państwowy.
Staatsangehöriger, pod- dany, obywatel państwa, ob. t. Angehöriger.
Staat sangehörigkeit, krajowość.
Staat sangelegenheit, sprawa publiczna , sprawa państwa.
Staatsanwalt, prokurator rządowy, rzecznik publiczny.
Staatsanwaltschaft, urząd publiczny, prokuratoryja pu- bliczna, rządowa; Ober-S., prokurat. rządowa wyższa. 34
2Ö6
St*
kl aa t sauf läge, danina pu- bliczna.
Staats ausgäbe, wydatek skarbowy.
Staatsbauten, budowle pu- bliczne, rządowe.
Staatsbeamte, urzędnik publiczny, rządowy.
Staatsbehörden, władze publiczne, rządowe.
Staatsbürgerschaft, oby- watelstwo, krajowość.
Staatsdienst, służba pu- bliczna, rządowa.
Staatsform, forma rządu, skład państwa.
Staatsforste, lasy rządo- we.
Staatsgebäude, budynek skarbowy.
Staatsgefangener, wię- zień stanu.
Staatsgenosse, współoby- watel.
Staatsgerichtshof, trybu- nał stanu.
Staatsgrund, 1) powód po- lityczny; — 2) zasada pań- stwa.
Staatsgrundgesetz, u- stawa zasadnicza państwa, konstytucyja państwa.
Staatsgut, dobra rządowe, skarbowe (kameralne), na- rodowe.
Staatshaushalt, ob. Staats- wirthschaft.
Staatskasseanweisung, asygnata skarbowa.
Staatsklugheit, polityka.
S ta atskunst, sztuka rzą- dzenia.
Staatsmann, mąż stanu, statysta.
Staatsministerium, mi- nisterstwo stanu.
Staatsmittel, fundusz pań- stwa, skarb publiczny,
Staatsmonopol, monopol skarbowy.
Staatspapiere, papiery pu- bliczne.
S t a a t s p r u f u n g , egzamin rządowy.
Staats r a th, 1) rada stanu; — 2) radca stanu.
Staatsrecht, prawo publi- czne, pospolite, pospólne.
Staatsregel, prawidło rzą- dowe.
Staatsreligion, religija panująca.
Staatsschuld, dług publi- czny, narodowy.
Staatsschuldentilgung, umorzenie długów państwa.
Staatsschuldschein, za- pis długu publicznego, obli- gacyja publiczna.
Staatsstreich, zamach poli- tyczny.
Staatsursache, ob, Staats- grund.
Staatsverbrechen, zbro- dnia stanu, zbrodnia poli- tyczna.
Staatsverfassung, układ państwa, konstytucyja.
Staatsverwaltung, l)rząd;
Sta
26'
— 2) zarząd, administracy- ja publiczna. Staatswirthschaft, 1) go- spodarstwo narodowe; — 2) skarbowe, rządowe. Staatswissenschaften,
umiejętności polityczne. Stab, 1) w Wojsk. S2tab ; — 2) den S. über Jdn brechen, osądzić kogo na śmierć. Stabeisen (gefrischtes Ei- sen), w Hutn. żelazo sztabo we czyli drążkowe (w prze ciwstawieniu do surowizny, Roheisen, i stali, Stahl). Stabil, stały.
Stabile Miliz, milicyja stała. Stadt, miasto, (w wyrazach złożonych) miejski np. S- arzt, lekarz miejski; S-ge- meinde, gmina miejska. Städtisch, miejski; s. dele- girtes Bezirksgericht, sąd de- legowany miejsko - powiato wy; s-e Gefälle, niestałe do- chody miejskie. Stadtviertel, dzielnica mia
sta. Stahlschmiede, w Hutn.
stalownia. Stamm, ród, szczep, plemię. Stammbaum, drzewo rodo- wodowe, rodowód. Stammeltern, przodkowie.
Stammerbe, dziedzic rodo- wy.
Stammgenosse, jednego szczepu, jednej rodziny.
Stammgut, 1) dobra dzie-
dziczne, rodzinne; — 2) za- kładowe.
Stammhalter, podstawa ro- du, szczepu.
Stammkapital, kapitał za- kładowy.
Stammle hen, lenność dzie- dziczna.
Stammtafel, rodopis.
Stammvermögen, majątek pierwotny.
Stammwirth schaft, gospo- darstwo pierwotne.
Stampfe, w Hutn. stępa, bi- jak, fasulec, tłuczka.
Stand, 1) stan; der eheliche S., stan małżeński; ein Mann von S., mąż wysokiego sta- nu, rodu; die Stände des Reiches, stany państwa; im S. sein, być w stanie, mieć możność, módz; Jdn in S. set- zen, dać komu możność, po- dać komu środki; Jdn aus- ser S. setzen, pozbawić ko- go możności; die Einsetzung in den vorigen S., przywró- cenie do pierwotnego sta- nu, restytucyja; wieder in vorigen S. setzen, zwrócić do dawnego stanu; — 2) skutek; etw. zu S. bringen, uskutecznić co, przywieść do skutku; zu S. kommen, przyjść do skutku; der Vergleich kam nicht zu S., ugoda nie przyszła do skutku, nie sta- nęła; — 3) einen Flücht- ling zu S-e bringen, poi mać zl '
mam
268
Sta
Ständchen, Mar Jetständchen, stragan, kram.
Ständchenbefugniss, pra wo straganu.
Standeserhöhung, wynie sienie do stanu (szlacheckie go, hrabskiego i t. d.).
Standesmässig, podług stanu, stosowny do stanu przyzwoity; s-er Unterhalt, przyzwoite utrzymanie.
Standgeld, opłata od miej- sca, straganowe.
S t a n d h a f t, stale, statecznie dostatecznie; s. rechtferti- gen, dostatecznie usprawie- dliwić.
Ständig, stały ; s-er Aufent- halt, stały pobyt, stałe mie- szkanie ; s-e Kommission komisyja nieustająca.
Ständisch, stanowy.
Standort, stanowisko ; S. des Gerichtes, miejsce urzę dowania sądu ; ausserhalb des S-es des Gerichts, poza miejscem sądu.
Standrecht v. Standgericht sąd doraźny, nagły.
Standrechtliches Verfah- ren, postępowanie doraźne.
Stappelgeld, składowe.
Stappelplatz, skład, miej- sce składowe.
Stappelrecht, prawo skła- du.
Stappelwaare, towar skła- dowy.
Starr su cht, osłupienie, ka- talepsyja.
Station, stacyja, przystanek.
Statistik, statystyka.
Statt, sb. (Stelle), 1) an Jds S., w czyje miejsce; an Kin- des S. annehmen , przybrać za syna łub córkę ; — 2) S. finden, mieć miejsce; das Jcann nicht S. finden, to miejsca mieć nie może ; etw. S. finden lassen, dopuścić czego, zezwolić na co; — 3) m S-en kommmen, być przydatnym , dogodnym , przydać się ; — 4) von S-en gehen, udawać się, wieść się, iść pomyślnie ; — 5) adv. zamiast.
Stätte, mipjsce, siedziba, siedlisko.
Statthaft, 1) mogący być przyjęty, dopuszczalny, słu- szny; — 2) prawny, mają- cy zasadę prawną ; s-e Grün- de, powody uzasadnione.
Statthaftigkeit, uzasadnie- nie , dopuszczalność , pra- wność, słuszność.
Statthalter, namiestnik ; #. von Galmen, namiestnik w Galicyi.
Statthalterei, namiestni- ctwo.
Statui ren, stanowić.
Status, 1) einer Behörde, ob. Personalstand; — 2) stan osobowy.
Statusrecht, prawo stanu
Statut, statut.
Sti
269
Stechvieh, nierogacizną, trzoda chlewna.
Steckbrief, list gończy.
Steckbrieflich verfolgen, ścigać listem gończym.
Stehen, 1) für Jdn gut s., ręczyć za kogo v. za kim; — 2) im guten Einverneh- men s., być w dobrem po- rozumieniu; — 3) bel J am- in Arbeit s. , być u kogo na robocie ; im Dienste s., być w służbie; — 4) unter Jds Gewalt, Gerichtsbarkeit S., podlegać czyjej władzy, władzy sądowej; — 5) zu Gebote s., być na czyje roz- kazy, usługi; — 6) es steht zu erwarten^ trzeba się spo- dziewać ; — 7) es steht fest, jest rzecz niezawodna; es steht noch dahin, to jeszcze wątpliwe, niepewne ; im Ver- dachte s. , być w podejrze- niu, być poszlakowanym.
Steiger, w Górn. stygar, do- zorca robót górniczych.
Steindruck, odcisk z ka- mienia, litografija.
Steinkohlenbergwerk, kopalnia węgla.
Stelle, miejsce; S. aus einer Schrift, einem Buche, ustęp; auf der S. , natychmiast ; Notars., miejsce, posada no- taryjusza.
Stellen, 1) stawiać; einen Zeugen, Bürgen vors Gericht s., stawić świadka, poręczy- ciela przed sądem; — 2)
etiv. dahin s., zostawić bez rozstrygnienia, nie roztrzą- sać, nie wTdawać się wroztrzą- śnienie; — 3) auf die Rech- nung 5., umieścić w rachun- ku;— 4) in Abrede s., za- przeczyć; — 5) auf die Pro- be s., doświadczać kogo; — 6) Fragstücke s. , zadawać pytania; — 7) eine Forde- rung gegen Jdn s. , wystę- pować z pretensyją; — 8) etwas richtig s. , sprawdzić co; — 9) in Empfang s., wykazać na dochód; — 10) einen Antrag s. , uczynić wniosek, dać wniosek, wno- sić.
Stellung, 1) stawianie; — 2) postawa, pozycyja; ämt- liche S., stanowisko urzę- dowe; S. vor Gericht, sta- wienie się przed sądem; S. zum Militär, odstawka.
Stellungsamt, urząd od- stawniczy.
Stellungsbezirk, okrąg dostawniczy.
Stellungsliste, lista, spis popisowych.
Stellungspflich tig, popi- sowy.
Stellvertreter, zastępca.
Stellvertretung, zastęp- stwo; in S. des N., w za- stępstwie N., za N.
Stempelanstand, zarzut stęplowy.
Stempelbe fund , dostrze- żenie przewinienia stęplo-
270
Ste — Sti
płowego, defraudacyi stęplo- wej.
Stempel frei, wolne od stę- pia ; eine Urkunde s. behan- deln, wydać akt bez stępia.
St em pelgebrechen, prze-! winienie stęplowe, wada stę- plowa.
Stempelmarke, znaczek stęplowy.
Stempelpflich t ig, ~ podle- gający stęplowi.
Stempelverkürzung, u- szczerbek stęplowy.
Stempelvormerkung, prenotacyja stęplowa.
Sterbmatrikel v. Sterbe- register, akta zejścia, księgi zmarłych.
Steuer, 1) podatek; S-n aus- schreiben, podatki rozpisy- wać; S-en eintreiben, ściągać, S-n entrichten, składać ; — 2) zur 8. der Wahrheit, na poparcie prawdy.
Steueranschlag, prelimi- narz podatków, zarys po- datkowy.
Steuerbarer Gegenstand przedmiot poborny, ulegają- cy opłacie, opłatny.
Steuerbewilligung, zezwo- lenie na podatki.
Steuerfreiheit, uwolnienie od podatku.
Steuerfuss, stopa podatko wa.
Steuergelderabfuhr, ode- słanie podatków,
Steuerkraft, siła podatko- wa.
Steuern a eh sieht, zwolnie- nie od podatku.
Steuerpflichtig, obowią- zany do podatku, opodat- kowany.
Steuer umlegung, rozkład podatku, repartycyja.
Steuerver Weigerung, od- mówienie podatków.
Steuerzuschlag, dodatek do podatku.
Stichhältig, dosadny, wa- żny, gruntowny; ostać, u- trzymać się mogący; der Be- weis ist nicht s., dowód o- stać się nie może.
Stichprobe, próba wyryw- kowa.
Stichtag, dzień dostawy.
Stiefbruder, brat przyro- dni.
Stiefeltern, ojczym i maco- cha.
Stiefgeschwister, rodzeń- stwo przyrodnie, z ojca (con- sanguinei), z matki (uterini).
Stiefkind, pasierb, pasier- bica.
Stiefmutter, macocha.
Si efsch wester, siostra przy- rodnia.
Stiefsohn, pasierb.
Stieftochter, pasierbica.
Stiefvater, ojczym.
Stift, zakład, instytut; em S. für Arme, Kranke, dom schronienia dla biednych, chorych; Doms.) Kathedrals.,
Sti
271
katedra biskupia; Kanoni- Tcats., kanonija; Kollegiats., kolegijata.
Stiften, 1) fundować, zakła- dać, zabezpieczyć stałym funduszem (np. szkołę, szpi- tal, klasztor); — 2) zapro- wadzić (nowy zwyczaj); — 3) utworzyć (towarzystwo, związek); gestiftete Grund- wirthsćhaft, ob. bestiftet.
Stifter, fundator, założyciel, ustanowiciel.
Stiftung, wychowaniec in- stytutowy, funduszowy.
S t i f t s b r i e f, ob. Stiftungs- brief
Stiftsgebäude v. Stifts- haus, budynek, dom insty- tutowy, funduszowy.
Stiftsdame v. Stiftsfrau, kanoniczka.
Stiftskirche, kolegijata, ka- tedra.
Stiftsmesse, msza fundu- szowa.
Stiftspfarre, parafija kapi- tulna (t. j. kolacyi kapitul- nej).
Stiftsversammlung, posie- dzenie kapituły.
Sti fts vo r s teh er, przełożo- ny kapituły, zakładu.
Stiftung, 1) fundacyja, za- łożenie, utworzenie, ustano- wienie, zaprowadzenie (szko- ły, klasztoru); — 2) sko- jarzenie (związku); — 3) zakład, instytut.
S Liftungsbehörde, zwierzchność fundacyjna.
Stiftungsbrief v. Stif- tungsurhunde , akt założe- nia, zapis fundacyjny, list nadawczy.
Stille Gesellschaft ob. Gesell schaft.
Stillschweigen, milczenie; Jdm das ewige S. auferle- gen, nakazać wieczne mil- czenie ; mit S. übergehen, milczeniem pominąć, pokryć, przemilczeć, nie wspominać o czem.
Stillschweigend, 1) doro- zumiany; — 2) milczkiem.
Stillstand, spoczynek; S. der Rechtspflege, ob. Mora- torium, S. in den Geschäf- ten, im Handel, zawiesze- nie czynności, nieczynność w handlu.
Stimme, głos ; seine S. fur Jdn oder etw. geben, dać głos za kim, lub za czem; die Mehrheit der S., więk- szość głosów, zdań; es ist eine S. darüber, wszyscy jednego są zdania, jedno- myślnie o tern sądzą; Sitz und S. haben, wchodzić do rady, zasiadać w radzie z głosem stanowczym.
Stimmen, 1) zgadzać się; — 2) głosować; für Jdn s., głosować za kim; — 3) Jdn zu etw. s. , usposobić kogo do czego ; zu etw. gestimmt
272
Sti — Stö
sein, być usposobionym do
czego. Sti mm e n einhelligkeit,
jednomyślność. Stimmengleichheit, ró-
wność głosów.
Stimmenmehrheit, ob. Stimme.
Stimmfähig, mający głos
Stimm fü hren, głosować, głos zabierać.
Stimmrecht, prawo głoso- wania.
Stimmzettel, głos (na kartce podany).
Stimmung, stan, usposobię' nie umysłów ; öffentliche S. usposobienie publiczne; die S. der Bevölkerung erfor- schen, badać usposobienie ludności.
Stipendist, stypendysta.
Stipendium, stypendyjum.
Stipulation, 1) zawarowa- nie, zastrzeżenie ; — 2) u- kład; — 3) sfcypulacyja.
S t i p u 1 i r e n, wymówić sobie, zastrzedz, zawarować.
Stöcke v. Stockwerk, w Ko- pal, składy (piętrowe); ste- hende und liegende S., sto- jące i leżące składy.
Stocken, vb. das Geld , der Handel stockt, ruch pienię- żny, handel jest zatamo- wany, nie ma ruchu: das Geschäft stockt, sprawa się zahaczyła, nie postępuje; die Sache geräih ins S., rzecz flię. zahacza, zatrzymuje.
Stockhaus, areszt wojsko-
wy.
Stockroden, karczowanie.
Sto ckstrei che , kije, razy (kijem).
Stockung, przerwa, stagna- cyja, zatamowanie, zastój.
Stockurbarium, urbary- jusz pierwotny.
Stockwerk, piętro.
Stolagebühr, opłaty ko- ścielne (jura stolae), opłaty z tytułu pieczy dusz.
Stollen, w Górn. sztolnia , podkop.
Stollenbe fahrung, oglę- dziny sztolni.
Stollen fi rste, wierzch sztolni.
Stollenhieb, branie rudy po bokach sztolni.
Stollenmundloch, ujście sztolni.
Stollensohle, dno sztolni.
Stollensteuer, sztolniowe.
Stöllner, w Górn. sztolniarz, gwarek sztolniowy.
Stoppel, ścierń.
Stoppelfeld, ściernisko.
Stopp elgras, trawa ze ścier- niska.
Stoppel weide, paszenie na ścierni.
Stören, den Frieden, die öf- fentliche Ruhe, naruszać, zawichrzyć, zakłócić, zamie- szać pokój, spokojność pu- bliczną.
Störend eingreifen , prze- szkadzać niepokoić.
Sto - Str
273
Stor ni ren, sprostować (po- myłkę w rachunku bez wy kreślenia).
Störung, der öffentlichen Rii-
fc he , naruszenie publicznej spokojności.
Stoss, w; Góra. boki szybu, (t. j. jego ściany).
Stoss- und Presswerk , w Hutn. stępa.
Stossherd, w Hutn. skrzy nie ruchome (do oczyszcza- nia tłuczonych kruszców).
Straf an.de run g, zmiana ka- ry-
Strafaufzehrung, pochło- nięcie kar (mniejszych przez większe).
Strafbar, karygodny, ka- ralny.
Strafbarkeit, karogodność, karalność.
Strafe, kara, kaźń; Jdm ei- ne S. auferlegen, mit S. be- legen, karę komu wyznaczyć, skazać kogo na karę ; die S. erlassen, darować karę; bei S., pod karą.
Straffällig, podpadający, ulegający karze ; s. werden, przewinić, zawinić, w karę popaść.
Straffrage, pytanie co do kary.
Strafgeld, pieniądze z kar zebrane.
Strafgericht, sąd karzący, karny.
Strafgerechtigkeit, spra- wiedliwość karząca.
Strafgesetz, ustawa karna.
Strafgesetzbuch, kodeks karny, księga ustaw karnych.
S t r a f g e w a 1 t,władzakarania.
S trafhäuf ung, łączenie kar.
Sträfling, więzień, na karę skazany.
Strafprocessordnung, ko- dex postępowania karnego, ustawa o postępowaniu kar- nem.
Strafrecht, prawo karne.
S t r a f s a t z, wymiar kary.
Strafverfahren, postępo- wanie karne, przewód spra- wy karnej.
Strafverfügung, osąd, skaz.
Strafver Wandlung, zamia- na kary.
Strafzumessung, wymie- rzenie kary.
Strand recht, prawo brzego- we, pobrzeżne.
Strandgut, rzeczy z morza wyrzucone.
Strang, zum S-e verurthci- len, skazać na szubienicę.
S trangu lation, ob. Erdros- selung.
Strasse (Lands. , Wassers.), gościniec, droga lądowa, wo- dna; Commercials. , trakt handlowy; Beichss., droga rządowa.
Strassen bau v. Strossenbau, w Górn. odbudowa wchodu, jest ona 1) prosta, 2) w u- pad czyli spągowa (SoJden- strasse), 3) nad siebie, gór- na (FirstenstrasseJ.
35
uń
Sh
Strassenbettelei, żebra- nie publiczne.
Strasseneinräunier, droż- ny, dróżnik (dozorca dróg).
Strassenpolizei, policyja drogowa.
Strassenraub, rozbój na drodze publicznej.
Strauch die b, włóczęga, dra- pichrust.
Straż ze (Strazzenbuch), księ- ga podręczna (kupiecka).
Strecke, 1) w Górn. chodnik, przekop , przebitka (pod- ziemny otwór, podobny do sztolni); — 2) przestrzeń, dział drogi.
Streich, 1) wybryk, figiel, psota; — 2) S-e, razy.
Streichen, 1) aus der Li- ste, wykreślić z listy; in der Rechnung s., nieprzyjąć, wy- kreślić w rachunku, odtrą- cić; — 2) mit Mathen s., chłostać, smagać; — 3) hin- und her-s, włóczyć się.
Streichen, sb. w Górn. roz- ciągłość warstwy lub żyły (względnie jednej ze czte- rech stron świata).
Streifung, obława.
Streit, 1) spór; einen S. füh- ren, prowadzić proces; im S-e über etw. sein, spierać się o co; einen S. schlich- ten, beilegen, rozstrzygnąć spór, zagodzić; — 2) kłó- tnia ; einen S. anfangen , wszcząć kłótnię , zaczepić
kogo; m S. gerathen, po- kłócić się. Streitanhängigkeit , zawiązanie sporu, ob. anhän-
gig- 1
Streiten, vor Gericht, roz- prawiać się w sądzie; die s-den Parteien, strony spór wiodące.
Streitfrage, pytanie spor- ne , będące przedmiotem sporu.
Streitgenosse, uczestnik sporu.
Streitgenossenschaft, uczestnictwo w sporze.
Streithandel, 1) spór; — 2) kłótnia.
Streitig, sporny, zaprzecz- ny; die s-e Sache, rzecz sporna; über etw. s. werden, po spierać się o co ; Jdm etw. s. machen , zaprzeczać komu czego, niedopuszczać kogo do czego.
Streitigkeiten, 1) spo- ry; — 2) sprzeczki.
Streitpunkt, punkt sporny.
Streitsache, sprawa.
Streitschrift, pismo sporne, pismo procesowe.
Stre ittheil, strona (spór wiodąca, do sporu wcho- dząca).
Streitverfahren, postępo- wanie sporne, w sprawach spornych.
Streitverkündigung, za- wiadomienie o sporze, oznaj- mienie sporu.
Sti
Sub
275
Strenge, surowość, rygor.
Strichmassstab, miara kre- sowa.
Strickweide, ob. Weide.
Strike, zmowa robotników, bezrobocie.
Strittig, ob. streitig.
Strompolizei, policyja rze- czna, nadzór rzeczny.
Strossenbau, ob. Strassen- bau.
Studien fond, fundusz na- ukowy.
Studiencommission, ko- misyja edukacyjna.
Studienjahr, rok szkolny.
Studienplan, plan nauko- wy.
Stufe (Handstufe , Hand- stein), w Górn. 1) okaz ru- dy, okaz kruszcowy; — 2) stopień, ława.
Stufenfolge, stopniowanie, następstwo kolejne.
Stufen gang, postępowanie, wznoszenie się.
Stuf er z, w Hułn. ruda bry- la sta.
Stuhl, heiliger, stolica apo- stolska.
Stuhlrichter, przełożony powiatu (w Węgrzech).
S tu n d e, w Górn. godzina, kie- runek (w pewną stronę świa- ta) ; der Gang wirft sich aus der S., żyła zmienia kieru- nek, żyła zeszła z godziny, ob. halten; die S. angeben, nadawać godzinę.
Stundenpas s, godzinnik ja- zdy.
Stundung, ob. Aufschiebung.
Styl, 1) sposób pisania; — 2) alter S., stary kalendarz; — 3) ob. t. Geschäftss. , Kaufmannss.
Stylisiren, ułożyć , wysty- lizować, wystosować.
Subaltern, podrzędny, pod- władny.
Subarendator, poddzier- żawca, podarendarz.
Subbastation, ob. Verstei- gerung.
Subject, 1) podmiot; — 2) Kaufmannss., kupczyk.
Subject iv, podmiotowy.
S u b j e c tivität (z. B. des Verbrechers), podmiotowość.
Submission, poddanie się, uległość.
Subordination, 1) posłu- szeństwo wojskowe; — 2) podrzędność.
S u b r e p t i v, ob. verfänglich.
Subscribiren, podpisać.
Subscribent, podpisujący.
Subscription, podpisywa- nie, zbieranie podpisów.
Subsidiarisch, posiłkowy, pomocniczy.
Subsidiarrecht, prawo po- mocnicze.
Subsidiengelder, posiłki, subwencyja.
Subsistenz, utrzymanie ży- cia.
Substanz, istota, substan- cja.
276
Snb — Sus
Substituten, 1) einen Er^ szybu, gdy się w nim woda
ben , podstawić dziedzica,! zbiera).
spadkobiercę; — 2) ««fnlS upersrbitriren, roz-
Beamten s. , mianować za-! poznawać stanowczo, osta-
stępcę, obmyślić zastępstwo. tecznie. Substituirter v. Substitut, Supereinverleibung v.
1) podstawiony; — 2) za- Superintabulation, hipoteka
stępca.
S übst i tu ti on, podstawienie; TJniversal-S., następstwo o gółowe; Singular-S., następ- stwo szczegółowe.
Succession, następstwo, suk cesyja.
Suchen, 1) Abhilfe , prosić o pomoc, o zaradzenie; — 2) sein Recht s. , poszuki wać prawa; seine Erholung wider Jdn s. , poszukiwać na kim wynagrodzenia.
Suchstollen v. Suchstrecke w Górn. sztolnia poszuki- wawcza, przekop v. chodnik poszukiwawczy.
S u d w e r k (Soolemverk) w Gór n żupa, warzelnia.
Suffraganbisch of, biskup sufragan.
Suggestive Fragen, pytania poddawcze.
Sui juris, własno wolny.
Summarisch, skrócony , zwięzły, sumaryczny; s-es Verfahren , postępowanie skrócone, sumaryczne.
Summe, suma.
Sümmiren, zliczyć, sumo- wać.
Sumpf, w Górn. czerpak (dno
na hipotece.
Superficies (Superficial'- recht) prawo powierzchni.
Superlast, obciążenie na obciążeniu, podciężar.
Supermängel, remonita (odparcie odpowiedzi na monita).
Supernummerär, nadlicz- bowy.
Superp fändung, zajęcie rzeczy zastawionej , podza- jęcie.
Superpränotation, ostrze- żenie na ostrzeżeniu.
Supplementband, tom do- datkowy v. uzupełniający.
Supplent, zastępca.
Supplik, prośba, suplika.
Suppliren, zastępować.
Suppremat, zwierzchnic- two.
Suspendiren, zawiesić, od- roczyć ; Jdn vom Amte s., zawiesić w urzędowaniu.
Suspensiv, ob. aufschiebend.
Suspensionsrecht, prawo zawieszenia.
Suspenso, in , w zawiesze- niu.
Sustentationsrevers, za- pewnienie utrzymania (dla
Suz — Tag
277
kandydata służby publicz- Syndi ca ts klage, zaskarże- nej). nie sądu v. sędziego, skar-
Suzerain, 1) lennodawca; — | ga przeciw sądowi.
2) pan zwierzchniczy.
Symbolisch, oznakowy. symboliczny; s-e Uebergabe, oddanie oznakowe , symbo- liczne.
Synagoge, bóżnica, modl- nica, synagoga.
Syndicus, syndyk.
Synode, zbór, sobór, synod.
System, system, systemat.
Sy stemisirung, ^układa- nie, systemizowanie; — 2) umieszczenie na etacie.
T.
Tabak (jako roślina w li- T ściach lub do palenia), ty- tuń, (do zażywania) tabaka. T
Tabakbau, uprawa tytuniu.
Tabakgefäll, dochód ze sprzedaży tytuniu i tabaki.
Tabakmonopol, monopol T tytuniu.
Tabaktrafik v. Tabakuer- schleiss, sprzedaż tytuniu T i tabaki.
Tabakverlag, skład tytu- T niu i tabaki. T
Tabak Verleger, hurtownik T tytuniu i tabaki.
Tabakverschleis ser, tra- fikant.
Tabellarisch, tabelarycz- ny-
Tabelle, tabella.
T a b u 1 a r-, ob. Hypothekar-
Tabularauszug, wyciąg hipoteczny.
Tabularbehorde, zwierzch-| ność hipoteczna.
abulargläu biger, wie- rzyciel hipoteczny, a b u lärm ässig, odpowie- dni przepisom hipotecznym; t-e Urkunde, akt zdolny do zahipotekowania. abularurkunde, akt hi- poteczny , dokument hipo- teczny.
adellos nieposzlakowany, nienaganny, afelgelder, stołowe. afelgüter, dobra stołowe, ag, ełw. an den T. bringen, zu T. fordem, na jaw co wyprowadzić, wyjawić; an den T. kommen , wyjść na jaw ; an den T. legen, oka- zać co; binnen Jahr und T., po upływie roku. ag, w Góm. powierzchnia, to co jest odkrytem; zu T-e fordem, wydobyć na po- wierzchnią ; Obertages , na powierzchni.
278
Tag — Tel
Tagebuch, dziennik.
Tagegeld, dzienna płaca, dzienne.
Tagen, zgromadzić się, ro- kować, sejmować.
Tagesbefehl, rozkaz dzien- ny.
Tagesblatt, gazeta codzien- na.
Tagesordnung, porządek dzienny ; żur T. übergehen, przejść do porządku dzien- nego.
Tagfahrt, audyjencyja, ter- min, rok, roki , kadencyja, dzień sądowy.
Tag li a, talija, nagroda (np za dostawienie zbrodniarza, ocalenie życia).
Tagi o hu, ob. Tagegeld.
T a g 1 ö h n e r , najemnik , wy- robnik.
Tagmass, w Górn. miara od- kryta, na powierzchni.
Tagsatzung, ob. Tagfahrt.
Tagschreiber, dyjurnista dyjetaryjusz, pisarz dzien- nie płatny.
T a g s c li a c h t, ob. Schacht.
T a g s k a u f, ob. Kauf.
Tagwasser, w Górn. woda wierzchnia.
Tal i on, talija, odwet.
Tante, ciotka.
Tantieme, tantyjema.
Tanzsucht, pląsa wica.
Tara, tara (waga samego na czynią, opakowania i t, p.).
Tarif, taryfa.
Tarifiren, oceniać, taryfo- wać.
T a r i f m ä s s i g, według taryfy.
T a r i f s p o s t, pózycyja taryfy.
Tarifssatz, stopa taryfowa.
Taschendieb, rzezimie- szek.
Taschnerwaaren, towary kaletnicze.
Taubstumm, głuchoniemy.
Taufbuch, metryki chrztu, księgi chrzestne.
Ta uf n am e, imię chrzestne.
Taufpathe, ob. Palhe.
Ta ufsch ein, metryka chrztu.
Tauglich, zdatny, zdolny, sposobny , przydatny ; t- er Zeuge, świadek zdolny.
Tausch, zamiana, czynność v. akt zamiany.
Tauschgeschäft, zamiana.
Tauschhandel, handel za- mienny.
Tauschmittel, środek za- miany.
T a us c h vertrag, kontrakt zamiany.
Tausch w erth, wartość za- mienna.
Taxamt, urząd takso wniczy.
Taxativ, adv. w sposób wy- czerpujący , sposobem wy- czerpującym.
Taxe, taksa.
Taxnachsicht, zniżenie v. opuszczenie taksy.
Taxvormerkung, prenota- cyja taksy.
Telegrafenamt, urząd te- legraficzny,
Tel — Th a
279
Telegrafische Gorrespon- I es t anie n ts erb e, dziedzic denz, znoszenie się telegra-' testamentowy, ficzne, telegrafowanie, t. De-T estaraentsexecutor, pesche, telegram. wykonawca testamentu.
Tempora Hen (eines Bene- T e s tator, testator, czyniący ficiums), dochody z benefi- testament, cyjum. Testimonium, świadectwo.
Tendenz, dążenie, dążność, jT e s t i r e n, 1) poświadczyć; zmierzanie do czego, ten-j — 2) robić testament, u-
dencyja. Tergiversati on, 1) bezpra- wne odstąpienie od skargi
czynić rozporządzenie osta- tniej woli. Testirungsfähigkeit v. 2) działanie na szkodę: Testirungsaction , zdolność dającego zlecenie. robienia testamentu, czynie-
Termin, 1) ob. Frist; — 2)! nia rozporządzenia ostatniej rata; eine Schuld in drei woli.
T-en zahlen, zapłacić dlugText. słowa wyjęte, tekst; w trzech ratach. im T-e, w osnowie.
Ternovorschlag, przed-iTe x tiriing, osnowa, brzmie- stawienie trzech kandyda-j nie; aus der T. des #. er- tów, troiste. Terrain, grunt, okolica, po-
gibi sich, z osnowy nia §fu wypływa.
brzmie-
wierzchnia ziemi. Territorialhochheit,
zwierzchnictwo terytoryjal-
ne. Territorialprinzip, zasa- da miejscowości. Territorialsystem, system
terytoryjalny w Pr. kość. Territorium, obwód, zakres,!
terytoryjum. Ter r ori siren , teroryzować,.
trwożyć, przymuszać trwo-j
gą.
Tertiawechsel, weksel, trzeci.
Testament, testament.
Testamentarisch, testa- mentowy.
That, 1) czyn, sprawa, dzie- ło; eine T. vollbringen, do- konać czynu; — 2) uczy- nek; Jdn auf frischer T- ergreifen , ująć na gorącym uczynku; — 3) in der T., w rzeczy samej , w istocie.
Thatbestand, 1) (jako cor- pus delicti, znaki zewnętrz- ne zbrodni) lice, lico; — 2) (jako zbiór warunków ze- wnętrznych i wewnętrznych zbrodni) istota czynu; T. erheben, dochodzić istoty czynu; der T. des Verbre- chens ist vorhanden, zacho- dzi istota zbrodni , istota czynu zbrodniczego; es man-
280
Thä — Thi
gelt der T. eines Verbrechens, nie ma istoty zbrodni, istoty czynu zbrodniczego; in Er- mangelung des T. eines Ver- brechens wird die Untersu- chung eingestellt, dla braku istoty zbrodni śledztwo zo staje zaniechane.
Thä ter, sprawca, winowajca.
That erhebung, dochodzeuie czynu.
Thä te rinn, sprawczyni.
Thät erschaft, sprawstwo
Thatfrage, punkta czynu; die Entscheidungsgründe ha- ben die That- und Hechts frage zu erfassen, powody osądzenia obejmować winny punkta czynu i prawa.
Thatgeschichte, opowie- dzenie, opowieść czynu
Thathilfe, pomoc uczyn- kowa.
Thä tli eh, uczynkowy.
Thätlichkei t, uczynkowość, gwałtowność , obraza czyn- na.
Thatsache, czyn rzeczy- wisty, fakt, okoliczność; ver- pflichtende T. , okoliczność zobowiązująca; befreiende T., okoliczność uwalniająca ; es ist eine T. , to się rzeczy- wiście stało.
Thatsächlich, rzeczywisty, istotny.
Thatumstand, okoliczność czynu.
Theil, 1) część, cząstka; mm T., w części; grössten
T-s. po większej części ; ich ■meines T-s co do mnie; — 2) strona w Proc.; — 3) udział; T. an etio. nehmen, mieć w czem udział; Jdm etw. zu T. werden lassen, wyświad- czyć komu co.
T heilbar, podzielny.
Theilbaftig, mający w czem udział, uczestnik czego.
T h e i 1 1 e i s t^u n g, świadczenie częściowe.
T heilnahm e, 1) uczestnic- two, wspólnictwo; — 2) przy- stąpienie do procesu.
Theilnehmer, uczestnik.
The ilu ng, dział, poddział.
Theilungsklage, skarga działowa, żądanie działu są- dowego.
Theilungsin strument, akt działowy, dział.
Th eil w eise, częściowo.
Th eilz ahl ung, upłata.
Theorie, teoryja.
Theresianische Halsge- richtsordnung, terezyjańskie prawo gardłowe.
Theresienordens Pension, płaca do orderu Maryi Teresy przywiązana.
These, Thesis, teza, zało- żenie (dowiedzionem być mające).
Theuerung, drogość, dro- żyzna.
Thierarzeneikunst, lecze- nie zwierząt, weterynaryja.
T h i e r a r z t, weterynarz.
Thiergarten, zwierzyniec.
Thi- Tod
281
Thierquälerei, dręczenie zwierząt.
Thierseuche, choroba stadna.
Thron, tron.
Thronbesteigung, wstą- pienie na tron.
Thronerbe, następca tronu.
Thronfolge, następstwo tro- nu.
Thunlich, możliwy, wyko- nalny ; das ist nicht t. to się nie da zrobić.
Th un liehst v. nach Thun- lichkeit, według możności.
Tilgen, umorzyć, zatrzeć, zniszczyć ; eine Schuld t. zaspokoić, umorzyć dług.
Tilgungsfond, fundusz u- morzenia długu.
Tilgungskasse, kasa u- morzenia długów.
Tirocinalprüfung, e- xamin uczuiów aptekarskich.
Tirocinium, czas nauki
Tischtitel (titulus mensae) tytuł duchowny w Pr. kość
Titel, JRechtst. tyłuł prawny.
T 1 1 u 1 a r, tytularny.
Tobsucht, szaleństwo.
Tochter, córka.
Tochterki n d, wnuczę.
Tochterkirche, filija.
Tochtermann , zięć.
Tod, zum T. verurtheilen , skazać na śmierć; mit dem T-e abgehen, umrzeć, zejść ze świata; auf T. und Le- ben, na zabój.
Todbringend, śmiertel-
ny, zabójczy; t-es Werkzeug, narzędzie zabójcze.
Todesangst, trwoga śmiertelna, obawa śmierci.
Todesanz eige, doniesie- nie o śmierci.
Todeserklärung, uznanie, ogłoszenie kogo za umarłego.
T o d e sf all, przypadek śmier- ci; Schenkung auf den T. darowizna na przypadek śmierci.
Todesgefahr, niebezpie- czeństwo śmierci.
Todesstrafe, kara śmierci.
Todesurtheil, wyrok śmierci , wyrok na śmierć.
Todeszeichen, oznaki śmierci.
Todfallsaufnahme, akt pośmiertny, akt opieczęto- wania (pośmiertny).
Todt, umarły, martwy (np. ciało), obumarły (np. czło- nek ciała).
Todtenamt, nabożeństwo zaduszne, za umarłego.
Todteubegängniss, ob- chód pogrzebowy.
Todtenbeschau ob. Lei- chenbeschau.
Todtenbuch, księga zmar- łych.
Todtenflecke, plamy po- śmiertne.
Todtengeleit, exportacyja, wyprowadzenie zwłok, or- szak pogrzebowy.
Todtenkammer, trupiarnia, kostnica.
36
282
Tod — Tra
Todtenschein, świadectwo zejścia, akt zejścia,sepultura.
Todtenzettel, karta po- grzebowa.
Tödtlich, śmiertelny ; t~e Verletzung, śmiertelne ska- leczenie.
To dtp rüge In, zachłostać ko- go na śmierć.
Todtschlag, zabójstwo.
Todtsc li läger, zabójca.
T ö d t u n g, zabicie, (w zna- czeniu ogólnem); pozbawie- nie życia, uśmiercenie.
Toleranz, tolerancyja.
T o 1 e r i r t e Religion , wy- znanie cierpiane, tolerowane.
Toll, szalony.
Tollwut b, wścieklizna, wo- do wstręt.
Tonne, ton (waga).
Tonnlägig ob. Schacht.
Total, całkowity.
Totalität, całkowitość ob. t. Gesammtheit.
Totalsumme, suma cał- kowita.
Tracę, szlak; Eisenbahn T. szlak kolejowy.
Trachten, dążyć do czego, ubiegać się. za czem, starać się o co; Jdm nach dem Leben t, czychać, nastawać, godzić na czyje życie.
Traciren eine Strasse, wy- tknąć gościniec.
Tra etat 1) układ; einen T. schliessen, zawrzeć układ, traktat; — 2) traktat, roz- prawa (naukowa).
Tradition 1) wręczenie, wydanie ; — 2) podanie, trą- dy cy ja.
Tragen, Kosten t.} ponosić koszta; Schuld t., być win- nym ; zawinić , odpowiadać za winę; Schaden t., ponieść szkodę , być poszkodowa- nym; das Kapital trägt 5°/0, kapitał przynosi 5 od sta; Bedenken t. wahać się, Sor- ge t., łożyć staranie.
Träger der Gewalt, piastują- cy władzę, piastun władzy.
Tragerlohn,zapłataza prze- niesienie.
Tragfähigkeit v. Tragver- mögen, ładowność.
Tragweite, doniosłość.
Trank steuer, czopowe, opłata od napojów.
Transaction, zagoda, kom- planacyja, transakcyja.
Transferiren, przenieść.
Transito, przewóz.
Tr a nsito handel, handel przewozowy, przechodowy.
Transitorisch, przechodni, tymczasowy.
Translator, tłómacz.
Translocation, przeniesie- nie.
Transmission, der Erb- schaft, przejście spadku nie- objętego.
Transport, przewóz, prze- prowadzenie, przesyłka.
Trassant, trasant.
Trassat, trasat (osoba, na którą weksel wystawiony).
Tra — Tri
283
Trassiren, einen Wechsel auf Jdn, trasować, wysta- wie na kogo weksel.
Trassirt- eigener Wech- sel, weksel przekazowo- osobisty.
Trassirter Wechsel, weksel trasowany, przekazowy.
Tratte, trata (weksel traso- wany).
Traubrief, akt ślubu.
Trauen, dawać komu ślub, sich t. lassen, wziąć ślub.
Tr aufrecht, prawo okapu.
Trauung, ślub.
Trauungsbuch, księga ślu- bów.
Trau ungs schein, akt ślu- bu, metryka ślubna.
Treiben 1) ein Geschäft, trudnić się jakim przemy- słem; — 2) Erze t. wydo- bywać rudę z kopalń ; — 3) etw. zu weit t, za daleko co posunąć; — 4) in die Höhe t. (w licytacyi) pędzić w górę, coraz więcej poda- wać; — 5) Wucher t. da- wać na lichwę, trudnić się lichwiarstwem.
Treibjagd, obława, pogonka.
Trennung 1) oddzielenie , T odłączenie np. od ciała hi- potecznego; — 2) T. der Gewalten, rozłączenie, roz- dzielenie władz; — 3) der Ehe, rozwód, rozwiązanie małżeństwa.
Treten, in Wirksamkeit , wejść w życie, w wykonanie;
in Dienst t. wejść w służbę, przyjąć służbę ; aus dem Dienste t. wyjść ze służby, złożyć urząd ; in ein Amt t, pójść na urząd; in den Ehe- stand t., wejść w związki małżeńskie; in das 24. Jahr t, zacząć 24 rok; ins männ- tiche Alter t., dojść wieku męzkiego; ans Lich t., wyjść na jaw; an Jds Stelle t. za- jąć czyje miejsce; auf Jds Seite t., przejść na czyją stronę ; ins Mittel Ł, wdać się w co, pośredniczyć w czem; in Jds Fussstapfen t., wstępować w czyje ślady, naśladować kogo.
reu und Glauben ob. Glau- be.
reuga Dei, mir boży.
reulosigkeit, przenie- wierstwo, wiarołomność.
riangulirung, trójkąto- wanie.
ribadie, nierząd między kobietami, samkołoztwo.
ribune, mównica.
ributär, (zinsbar), dannik.
riebvieh, bydło wygonowe.
rift 1) przegon; — 2) wy- gon.
riftgeld, wygonowe, za- płata od pastwiska.
riftrecht v. Triebrecht, 1) prawo przegonu; — 2) pra- wo wygonu.
riftzeit, czas paszenia, czas wygonu.
284
Tri — Übe
Trinkgeld, poczesne , na piwo, na wódkę.
Triplik, tryplika, piąte pi- smo sporne, odpowiedź po- woda na duplikę.
Trivialschule, szkoła po- czątkowa (dla ludu) , pos- polita.
Trockener Wechsel, weksel suchy (nietrasowany),
Trödel, tandeta.
Trödelgewerbe v. Trödel- handel, tandeciarstwo, prze- mysł v. handel tandeciarski.
Xrödelordnung, urządze- nie tandety, porządek tan- deciarski.
Trödelvertrag (contractus aestimatorius) , umowa o przedaż rzeczy za cenę o- znaczoną, powierzenie rze- czy celem jej przedaży.
Trödler, tandeciarz.
Trübsinn, zaduma.
Truchses, stolnik, strukcza- szy.
Trunkenbold, opój.
Trunkenheit, pijaństwo, opilstwo ; in der T., po pi- janemu; eingealterte T., na- łogowe pijaństwo ; periodi-
sche T. , pijaństwo przery- wane.
Trunk fäl li gk e i t, pijaństwo nałogowe.
(Trunksucht, pijaństwo cho- robowe.
T r u p p , gromada , orszak, oddział (np. wojska).
Truppe, kompanija , towa- rzystwo, trupa (np. aktorów).
Truppen, wojsko, armija.
Trutz, Schute- und Trutz- bündniss, przymierze zacze- pne i odporne.
Tüchtig, 1) tęgi (co do ob- jętości lub siły); — 2) zda- tny, usposobiony, uzdolnio- ny.
Tüchtigkeit, zdatność, u- zdolnienie, kwalifikacyja.
Tumult, 1) wrzawa, zgiełk;
— 2) rozruch, tumult (Auf- ruhr).
Turnkunst, sztuka gimna- styczna. Turnus, 1) ob. Geschäftsgang;
— 2) kolej; per turnum, kolejno.
Typographie, sztuka dru- karska, drukarstwo.
u.
Übel, sb. złe.
Übelberüchtigt, osławio- ny , złą sławę mający , złej sławy.
Übelgesinnt, źle myślący, złego sposobu myślenia.
Übelstand, złe, wada, nie- przyzwoitość, niedogodność,
Übe
285
niewłaściwość; dem Ü-e ab- helfen, zaradzić złemu.
Übelthat, bezprawie, czyn nieprawy, złoczyństwo.
Übelth äte r , winowajca, przestępca, złoczyńca.
Üben, 1) ćwiczyć; — 2) wy- konywać; Gerechtigkeit iL, wykonywać sprawiedliwość, przestrzegać sprawiedliwo- ści ; Rache ü., dokonać zem- sty? wywierać zemstę.
Überantworten, wręczyć, oddać kogo lub co , poru- czyć, powierzyć ; eine Erb- schaft ü. , przyznać komu spadek.
Überbieten, 1) więcej po- dawać (np. na licytacyi); — 2) podkupić kogo ; — 3) przewyższyć, przesadzić ko- go; — 4) przeceniać (to- war).
Überbringer, oddawca, o- kaziciel ; ein auf den Ü. lau- tender Wechsel, weksel na okaziciela.
Überbürden, przeciążać (Dp. podatkami, robotą).
Übereilen, 1) prześcignąć, ubiedz kogo, zaskoczyć; der Tod ü-te ihn, śmierć go za- skoczyła ; — 2) sich ii., zbyt się spieszyć, przez pośpiech zbłądzić.
Übereilt, zaśpieszny, zbyt skwapliwy , pory wczy ; ein ü-er Schritt, krok porywczy.
Übereilung, niezastanowie- nie się, nieuwaga, prędkość;
aus Ü. etwas thun, zrobić coś przez prędkość, nieroz- ważnie.
Übereinkommen, 1) ułożyć się, zgodzić się; — 2) zga- dzać się.
Übereinkunft, układ, ugo- da ; eine Ü. treffen , ułożyć się (z kim), zrobić, zawrzeć układ.
Übereinstimmen, zgadzać się; die Aussagen stimmen nicht überein, zeznania nie zgadzają się, są niezgodne.
Übereinstimmung, zgo- dność ; in 77. bringen , po- godzić.
Ü ber fr acht, nadwyżka cię- żaru , nadwyżka pakunku.
Überfruchtung, nadpło- dnienie.
Überfuhr, przewóz,
Überführen, 1) przewieść; — 2) przekonać ; Jdn eines Verbrechens ii. , przekonać kogo o zbrodnię, dowieść komu zbrodni.
Überführungsstück, przedmiot o winie przeko- nywający , dowód winy , przedmiot okaźny, okazek (corpus delicti).
Übergabe, 1) oddanie, wrę- czenie czego; — 2) podda- nie (miasta).
Übergabsprotokoll, pro- tokół oddawczy.
Übergangsvorschrift, ustawa przechodnia.
286
Üb,
Übergangszustand, stan przechodni.
Übergeber, oddawca, odda- jący, wręczyciel.
Übergebot, wyższe podanie (na licytacyi), naddanie.
Übergebühr, zwyżka nale- żytości.
Übergehen, 1) opuścić, po- minąć; mit Stillschweigen ii, pominąć milczeniem; — 2) przechodzić ; das Eigenthum ü-et auf den Käufer, wła- sność przechodzi na nabyw- cę, na kupującego.
Übergehung, eines Nother- ben , pominięcie dziedzica koniecznego.
Übergewicht, 1) przewaga wł. i przen. • — - 2) nadwyż- ka, przewyżka w wadze.
Übergriff, nadużycie, tar- gnięcie się.
Überhand nehmen, wzma-
gać się, szerzyć się,
brać
przewagę, gorę.
Überhäufen, 1) obsypać (np. łaskami) ; — 2) obar-
. czyć, obłożyć, zarzucić, prze- ciążyć (np. robotami, spra- wami).
Überkommen, 1) przejść; — 2) dostać, otrzymać.
Überlandsgründe, grunta za wsią leżące. .
Überlassen, 1) eine Erb- schaft, pozostawić komu dziedzictwo; — 2) Jdm die
Leitung ii., oddać, powie- rzyć komu kierunek.
Überläufer, zbieg.
Überleben, przeżyć kogo; ü-der Ehegatte, małżonek przy życiu pozostały.
Überlegung, rozmysł, roz- waga, zastanowienie się; ohne U., bez rozwagi, nie- rozważnie; etw. in genaue U. nehmen, wziąć co pod ścisłą rozwagę.
Überlegungsfrist, czas do namysłu.
Überliefern, oddać, odsta- wić ; den Gefangenen ü., od- stawić więźnia, oddać poj- manego.
Übermachen, Jdm etwas, przesłać komu co.
Übermas s, 1) nadmiar; — 2) obfitość; im tf-e, zby- tecznie, zanadto.
Üb.e mächtig, przenocny; ü-e Thai, czyn przenocny.
Übernahme, objęcie, ode- branie.
Übernahmscommission, komisyja odbiorcza.
Übernahmsprotokoll, pro- tokół odbiorczy, objemczy.
Übernehmer, odbiorca, przyjemca, objemca.
Überprüfung s- Commission, komisyja wyższa rozpoznaw- cza.
Überreichen, podać, wrę- czyć komu co ; die Klage ü., podać skargę.
Übe
28?
Überrest, reszta pozostała, pozostałość.
Überschätzung, 1) prze- cenienie; Ü. des Schadens. wygórowane ocenienie szko- dy; — 2) powtórne ocenie- nie v. oszacowanie, super- detaksacyja.
Überschau, przegląd.
Überschlag, kosztorys.
Überschreiten, die Grun- ze, przekroczyć granicę; ein Gesetz ü., przestąpić u- stawę.
Überschreitung, 1) prze- kroczenie, przestąpienie (np. granicy, kosztorysu); U. der gerechten Nothwehr , prze- stąpienie prawa obrony ko- niecznej ; — 2) skończenie (np. 20 lat życia).
Überschuss, zwyżka, prze- wyżka ; Jahresü. , pozosta- łość roczna.
Überschwängerung, nad- płodnienie.
Übersehen, 1) przeglądać (np. rachunki); — 2) prze- oczyć co, nie spostrzedz; — 3) przebaczyć.
Übersetzen, 1) (in eine Sprache), przekładać, tłu maczyć; — 2) (einen Be- amten) przenieść (urzędni- ka).
Übersicht, 1) przegląd; — 2) rzut oka na co.
Übersichtsregister, sko rowidz.
Übersiedeln, przesiedlić ; sich ü., przesiedlić się.
Übersiedlung, przesiedle- nie, przeniesienie się (na inne miejsce).
Üb ersiedlungsgebühr, przesiedlne.
Übersteigen, przewyższać, przechodzić; die Ausgaben ii. den Ertrag, wydatki prze- wyższają dochody.
Übertrag, przeniesienie (w rachunkach).
Übertragen, przenieść co, przepisać na kogo innego; eine Rechnung, einen Wech- sel, rachunek, weksel; eine Forderung ü. , przelać wie- rzytelność; — 2) polecić komu co, zdać co na kogo; Jdm die Gewalt ü. , prze- nieść , zdać władzę na ko- go; auf Jdn sein Recht ü., przenieść, przelać swe pra- wo na kogo.
Übertrager eines Rechts, prawozbyvvca, pravvozlewca, przenoszący, ustępujący ja- kiego prawa.
Übertragungsgebühr, o- płata od przeniesienia (wła- sności).
Übertretung, 1) przestęp- stwo: — 2) przekroczenie; 3) Polizei- Ü. , przewinienie policyjne.
Übertritt, przestąpienie,
przejście. Überverdienstgelder, za-
288
übe — Ung
robek nadobowiązkowy, tan- tyjema.
Übervölkerung, przelu- dnienie.
Übervortheilen, za wiele wziąć od kogo, zbyt drogo sprzedawać , skrzywdzić , zdzierać, oszukać.
Überwachen, pilnować, strzedz kogo lub czego, czu- wać nad kim lub nad czem.
Überwachungsbezirk, obręb dozorczy; dem Flur- wächter einen Ü. zuweisen, wskazać polowemu obręb do pilnowania.
Überwälzen, przenieść ; der Hausherr überwälzt die Steu- er auf die Miether, właści- ciel domu przenosi (zwala) podatek na najemców.
Überweisen, 1) Jdn eines Verbrechens, przekonać ko go o zbrodnię, dowieść ko mu zbrodni ; — 2) Jdm eine Amtshandlung ü. , polecić komu czynność urzędową; — 3) Jdm dem G-erichte ii , od dać kogo pod sąd; — 4) einen Wechsel ü. , ob. giri ren., ob. t. anweisen.
Überwiegend, przeważny ü-b Mehrzahl, przeważna większość; ü -er Vortheil, korzyść przeważna, znako- mita.
Überzählig, nadliczbowy.
Überzahlung, nadpłata.
Überzeugen, przekonać ko go ; sich ü. , przekonać się;
ü-der Beweis, dowód prze- konywający.
Ubication, 1) miejsce poby- tu; — 2) umieszczenie, u- bikacyja.
Üblich, zwyczajny, używany, w zwyczaju będący.
Übung, 1) ćwiczeuie; — 2) wprawa; — 3) zwyczaj , praktyka.
Ufer schütz, ochrona lądu.
Ultravotum, zdanie dodat- kowe.
Umänderung der Bechte, przemiana praw.
Umfang, 1) objętość; — 2) rozciągłość; U. des Pfand- rechtes , rozciągłość prawa zastawu.
Umfrage, kolejne pytanie, zbieranie zdań, głosów.
Umgang, 1) obchód, obcho- dzenie; — 2) obcowanie; U. mit Jdm pflegen, obco- wać z kim; vertrauten U. mit Jdm unterhalten, mieć z kim zażyłość; — 3) U, von einer Sache nehmen , pominąć co, nie wdawać się w rzecz jaką, odstąpić od czego, zaniechać czego.
Umgehen, 1) mit Jdm u., obcować, wdawać się z kim; — 2) eine Verordnung u. (cirhuliren) lassen, obesłać rozporządzenie; — 3) ein Gesetz u., obejść, pominąć ustawę; das Gesetz wird umgangen, ustawa bywa po- mijaną; — 4) mit u -der
Umg — Uua
289
Post, pocztą odwrotną, po- wrotną.
Umgehung des Gesetzes, o- bejście prawa, ustawy.
Umgestaltung, przekształ- cenie.
Umkreis, eine Meile im U, mila w około , okrąg milo- wy.
Umlage, 1) rozkład; durch U-n, drogą rozkładu ; — 2) należytość rozłożona.
Umlauf, obieg, (np. pienię, dzy).
Umlaufschreiben, okól- nik, cyrku larz.
Umlegen der Erze {Klaub arbeit), w Góm. przebiera- nie, przerzucanie kruszców.
Umsatz, 1) zamiana (towa- rów); — 2) odbyt, obrót.
Umschlagsbogeu, okładka, arkusz okładkowy.
Umschreiben, przenieść, przepisać na kogo innego, na czyje imię.
Umschreibungsbulle, bu- lą opisująca granice.
Um s eh w eif e, kołowanie, ko- rowody ; ohne U. reden, mó- wić bez ogródki, bez obłazu.
Umsicht, oględność, prze- zorność, ostrożność, bacz- ność; mit U. handeln, dzia- łać przezornie , ostrożnie, oględnie.
Umsichtig, oględny, prze- zorny, baczny.
Umspannsstation, stacyja przeprzągowa.
Umstand, 1) okoliczność; einzelne U-e, szczegóły; un- ter solchen TJ-en, w takim stanie rzeczy, w takich o- kolicznościach; — 2) U-e, korowody, ceremonije, kło- pot, zachód; das macht viel U., wiele korowodów, ce- remonij, zachodu.
Umständlich; 1) szczegóło- wo, ze wszystkiemi okolicz- nościami, obszernie; — 2) zu u., za nadto drobiazgo- wo, rozwlekle.
Umstimmen, 1) głosować po kolei ; — 2) Jdn u., prze- robić kogo, skłonić do in- nego zdania.
Umstossen, obalić ; eine letztwillige Verfügung u., zwalić testament.
Umsturz, 1) obalenie, upa- dek; — 2) rewolucyja, prze- wrót; Umsturzpartei, stron- nictwo przewrotu.
Umtrieb, 1) to Leśn. kolej zrębów; — 2) U-e, zabiegi, knowania, wichrzenia.
Umwandlung, 1) przemia- na, przeistoczenie; — 2) U. der Strafe, zamiana kary.
Umwechseln, Geld, zmie- niać pieniądze.
Umweg, obłaz.
Unabhängig, 1) niezawi- sły, niezależny; — 2) nie- podległy.
Unabsetzbarkeit, des Richters, nieodwołalność sę- dziego.
37
290
Una - Unb
Unabweislich, nieodparty, niedający się odeprzeć; u-e Nothwendigkeit , niezbędna potrzeba, konieczność.
Unabwendbar, nieuchron- ny-
Unangefochten, 1) nieza- przeczony; — 2) nienaga- bany; diesen Umstand hat der Gegner u. gelassen, oko- liczności tej nie zbijała, nie odpierała strona przeciwna.
Unangemeldet, nieopowie- dziany; u es Verfahren, po- stępowanie nieopowiedziane, bez opowiedzenia się.
Unaufgehalten, natych- miast , bezzwłocznie ; den Vorgesetzten u. davon in Kenntnis s setzen , natych- miast o tern donieść naczel- nikowi.
Unauflösbar, nierozwiązal- ny (małżeństwo), nierozłącz- ny (związek); u-e Aufgabe, zadanie nie do rozwiązania.
Unbedenklich, 1) niewąt- pliwy, niezawodny; — 2)
. niepodejrzany (np. świadek)
Unbedingt, bezwarunkowy u-e Erbserklärung, bezwa
. runkowe oświadczenie przy^ jęcia spadku, oświadczenie się do spadku.
Unbefangen, 1) nieuprze- dzony, bez uprzedzenia; — 2) bezstronny; — 3) bez obawy, spokojny; ein u-er Richter, sędzia bezstronny, na nic się nie
seine Meinung u. ausspre- chen, wypowiedzieć zdanie swoje otwarcie, spokojnie.
Unbefangenheit, 1) nieu- przedzenie,nieuprzedzoność, bezprzesądność; — 2) bez- stronność; — 3) otwartość.
Unbefeldeter Häusler , chałupnik bez pola.
Unbefugt, nieupoważniony, niemający prawa (coś przed- sięwziąć) , nieuprawniony , u-er Weise, bez upoważnie- nia, nie mając do tego prawa.
Unbekannter, nieznaniec.
Unbenommen, niewzbro- niony, niezaprzeczony; es bleibt u. den Rechtsweg m ergreifen, wolno jest udać się na drogę prawa, droga prawa nie jest wzbroniona, pozostawia się wolność wy- stąpienia w drodze prawa.
U n b e r e c h ti g t, ob. unbefugt.
Unberührt, nienaruszony, nietknięty; wird das Urtheil im Absätze IV. als nicht appellirt u. belassen , co do IV. ustępu wyroku jako nie- apelowanego sąd nie wdaje się w orzeczenie.
Unbeschadet, bez uszko- dzenia czego; u. des Rech- tes, bez uszczerbku, bez nadwerężenia, naruszenia, ujmy prawa, nie uwłaczając prawu.
Unbescholten, nieskazitel- ny, nieskażony.
Unbeschränkt, 1) nieogra-
Unb — Une
291
niczony, nieścieśniony, nie- określony; u-es Eigenthum, własność nieograniczona; u- er Zeitraum, czas nieokre- ślony; — 2) u. herrschen, samowładnie panować.
Unbesonnen, nierozmyślnie, nieobacznie.
Unbestechlich, nieprzeku- pny, nieprzedajny.
Unbestimmt, nieoznaczony, nieokreślony.
Unbestreitbar, niezaprze- czalny.
Unbestritten, niezaprze- czony.
Unbeweglich, nieruchomy; u-es Gut, nieruchomość, ma- jątek nieruchomy.
Un bilde v. Unbill, krzywda, niesłuszność, bezprawie.
Unbrauchbar, 1) nieuży- teczny, nie do użycia, nie- przydatny; — 2) zepsuty.
Unbrauchbarkeit, nieuży- teczność (rzeczy), niezdat- ność (osoby).
Undenklich, niepamiętny.
Undeutlich, niewyraźny, niejasny, niezrozumiały; u-e Willenserklärung, niejasne oświadczenie , oznajmienie woli.
Unecht, nieprawdziwy, nie- rzeczywisty, fałszywy ; u-er Besitz, posiadanie wadliwe; u-es Gewicht, nieprawdziwa, fałszywa waga.
Unechtheit, nieprawdzi- wość, wadliwość.
Unechtheitscertifikat, świadectwo fałszywości.
Unedle Metalle, podłe krusz- ce.
Unehelich, nieślubny, nie- prawy; u-e Kinder, dzieci nieślubne, z nieprawego łoża.
Uneinbring li eh, przepa- dły, niedający się ściągnąć; u-e Summe , suma przepadła.
Uneinbringlichkeit, nie- możność ściągnienia.
Uneingekauft, niezakupny; u-e Bauemwirthschaft , go- spodarstwo włościańskie nie- zakupne.
Uneingeschränkt, ob. un- beschränkt.
Uneinig, niezgodny; mit J dm über etwas u. sein, niezga- dzać się z kim w czem, ró- żnić się w zdaniu względem czego ; u. werden, poróżnić się z kim.
Unentbehrlich, niezbędny, koniecznie v. nieodbicie po- trzebny.
Un entb ehrlichkeit, nie- zbędność.
Unentgeltlich, bezpłatny, darmy; u-e Verträge, umo- wy pod tytułem darmym.
Unentschieden, 1) nieroz- strzygniony (o rzeczy); — 2) niezdecydowany, waha- jący się, chwiejny (o czło- wieku).
Unentschiedenheit, wa- hanie się, chwiejność.
Unerheblich, małoważny,
292
Une — Ung
nie wielkiej wagi, małozna- cząey; u-e Gründe, powody nie wielkiej wagi, małozna- czące.
Unerledigt, niezałatwiony.
Unersetzbar, nienagrodzo- ny, niczera niezastąpiony, niepowetowany.
Unerweislich, nie do udo wodnienia, niedowodny.
Unerwiesen, niedowiedzio ny, nieudowodniony.
Unerwogen, nicht u. las- sen, niespuszczać ż uwagi
Unfähig, niezdatny, niezdol- ny, niesposobny.
Unfähigkeit, niezdatność, niezdolność.
Unfahrbar, nie do przeby cia, nieprzeprawny; u-er Zustand der Strassen, zły stan dróg.
Unförmlich, nieformalny.
Unförmlichkeit eines Ak- tes, nieformalność aktu.
Unfruchtbar, nieurodzajny, niepłodny.
Unfruchtbarmachung, pozbawienie, zagubienie, za- tracenie płodności.
Unfug, nieprzyzwoitość, zdro- żność, niedorzeczność, swa- wola; U. treiben, dopuszczać się zdrożności.
Ungangbar, 1) nieobiegowy (pieniądz) ; — 2) nieprze- byta, nie do przebycia (dro- ga)-
Ungeahndet, bezkarny, nie-
skarcony ; etwas u. lassen, przepuścić bezkarnie.
Ungebühr, 1) nienależytość; — 2) nieprzyzwoitość.
Ungebührlich, 1) nienale- żny; — 2) nieprzyzwoity, niewłaściwy.
Ungebunden, 1) swobodny, wolny, niezawisły; — 2) rozwiozły, rozpustny.
Ungefesselt, bez kajdan.
Ungegründet, nieuzasa- dniony, bezzasadny.
Ungehindert, bezprzeszko- dny, bez przeszkody.
Ungehorsam, nieposłuszeń- stwo, ob. Contumaz.
Ungemach, dolegliwość, nie- wygoda, cierpienie.
Ungemessen, bez wymiaru; u-e Arbeitsleistung v. Bobot, pańszczyzna nieoznaczona.
Ungenannt, bezimienny, nienazwany.
Ungerechtfertigt, nieu- sprawiedliwiony.
Ungesäumt, niezwłoczny, bez zwłoki. .
Ungeschmälert, bez u- szczerbku, nieuszczuplony.
Ungesetzlich, nieprawny.
Ungesetzmässig, bezpra- wny, niestosowny do prawa.
Ungestörter Aufenthalt, wolny albo bezprzeszkodny pobyt.
Ungestörter Besitz, spo- kojne posiadanie.
Ungestraft, bezkarny; ein
Ung — (Jnm
293.
noch n-es Individuum, oso- Universalerbe, dziedzic ba jeszcze nie karana. ogólny, uniwersalny, całego
Ungetheilt v. zur angetheil- spadku.
ten Hand, niepodzielnie, so- lidarnie.
Un gewiss, niepewny, wąt- pliwy.
Un gilt ig, nieważny, żaden: U, erklären, orzec za nie- ważne, unieważnić.
Ungiltigkei t ser klär ung, orzeczenie nieważności.
Universität, wszechnia , uniwersytet, szkoła główna.
Universi tätsconsisto- r i u m , konsystorz uniwer- sytecki.
Un i v e r s i t ä t ■ s m a t r i k e 1 , metryki uniwersyteckie.
Un körperliche Sache , rzecz niezmysłowa.
Ungleichartige Forderun- Unkosten, ob. Kosten
gen, pretensyje różnorodne.
Ungnade, niełaska.
Ungunst, nieprzychylność, niełaska.
Ungünstig, 1) nieprzychyl- ny (np. opinija, okolicz-
ność);
2) niedogodny
(np. miejsce, położenie)
Unhaltbar (ein Beweis), dowód nie mogący się u- trzymać, słaby, bezzasadny.
Unhaltbarkeit des Bewei- ses, słabość, niedostatecz- ność dowodu.
Uniform, 1) sb. uniform, mundur; — 2) adj. jedno- stajny.
Uniformirung, umunduro- wanie.
Union, zjednoczenie, unija; U. der Benefizien , zjedno- czenie beneficyj.
Universal, ogólny; U-Suc- cession, następstwo ogółowe.
Universal- Camer al- Zahl-
Unkräftig, bez mocy, bez- ^ silny.
U n k u n d i g , nieświadomy, nieumiejący czego; der Spra- che u., nieświadomy języka, ob. t. kundig,
U n 1 e n g b a r, niezaprzeczony, niezaprzeczalny.
U n m a n n b a r , niedojrzały, niedorosły (fizycznie).
U n m a n n b a r k e i t, niedojrza- łość (fizyczna).
U u massgeblich, bez na- rzucania, nie narzucając; nach meiner u-en Ansicht Wäre.. , nie narzucając mego zdania, należałoby
Unmässig, 1) nieumiarko- wany; — 2) nad miarę, nie- zmiernie (wielki).
Unmittelbar, bezpośrednio, wprost.
Unmitt elbarkeit ob. Münd-
lichkeit.
amt, generalny urząd pła-Un mö gli eh, niemożliwy, nie- tniczy. podobny (do uskutecznienia),
294
Unra — Uns
adv. niepodobna, rzecz nie- podobna.
Unmündig, niedojrzały, nie- dorosły (co do wieku).
Unmündigkeit, niedojrza- łość (co do wieku).
Unnachsichtlich, bez względu, nieodwołalnie.
Un obligat, nieobowiązkowy; u-es Lehrfach, przedmiot, nauki nieobowiązkowy.
Unordentlich, nieporządny, nieregularny.
Unordnung, nieporządek, nieład.
Unparteiisch v. unpartei- lich, bezstronny, bezparcy- jalny
Unparteilichkeit, bez- stronność, bezparcyjalność.
Unpassend, niestosowny.
Unrecht adj. 1) nie taki, jak być powinien , adv. nie tak jak należy; der Bescheid ist in u-e Hände gekommen , rezolucyja dostała się w nie- właściwe ręce ; — 2) nie- słuszny , niesprawiedliwy ; auf u-em Wege zu etw, ge- langen, nieprostą, niegodzi- wą drogą dojść do czego.
Unrecht sb. 1) bezprawie; — 2) niesłuszność; U. ha- ben, nie mieć słuszności; Jdm U. geben , odmówić komu słuszności (t. j. o- świadczyć że się myli , że źle zrobił); — 3) krzywda, niesprawiedliwość; Jdm U. l, krzywdę komu wyrzą-
dzić; Jdn gegen ü. schützen* bronić kogo od niesprawie- dliwości.
Unrechtlich ob. unrecht- mässig.
Unrechtmässig 1) niespra- wiedliwy, z prawem niezgo- dny ; — 2) nieprawo wity;
— 3) nieprawny. Unredlich 1) nierzetelny;
— 2) w złej wierze; u-er Besitzer , posiadacz w złej wierze; — 3) niepoczciwy.
Unrichtig 1) mylny, niedo- bry, niewłaściwy, nie taki lub nie tak jak należy, fał- szywy; eine u-e Ansicht, fałszywe, niewłaściwe, myl- ne zdanie, sposób widzenia rzeczy ; u-es Verhältniss , stosunek niewłaściwy; — 2) niesprawiedliwy (o miarach i wagach).
Unrichtigkeit, mylność , fałszywość, nietrafność.
Unruhe, niespokojność, nie- pokój; in U. versetzen, nie- spokojności nabawić.
Unschätzbar 1) nieocenio- ny; — 2) nieocenny.
Unschiffbar, niespławny.
Unschlüssig, wahający się niezdecydowany.
Unstatthaft, niemogący być dopuszczony v. dozwo- lony, niedopuszczalny, nie- mający miejsca ; u-er Re- kurs, rekurs niedozwolony, rekurs nie mogący mieć miejsca.
Uns - Unt
295
Unstreitig, niezaprzeczony, niewątpliwy.
Untaugli eh kei t , niezda- tność.
Unterabtheilung, pod- dział.
Unterarzt, podlekarz.
Unterbehörde, władza niższa.
Unterb leiben, nie stać się, nie przyjść do skutku; das kann u., bez tego można się obejść; das kann füglich u. to można pominąć.
Unterbrechen, przerwać co; die Verjährung u. przer- wać przedawnienie.
Unterbrechung, przerwa- nie.
Unterdrücken 1) przytłu- mić np. powstanie, ogień; — 2) eine Urkunde u. usunąć, zataić dokument; - 3) uci- skać, gnębić.
Unterdrückung 1) przy- tłumienie; — 2) tajenie, u- sunięcie ; — 3) ucisk ; — 4) zniesienie.
Unterfangen, sich, ośmie- lić się, odważyć się na co , ważyć się co uczynić ; ■ 2) zerwać się na co, pod- jąć się czego.
Unterfertigen, podpisać.
Unterfertigung, podpis.
Untergang, upadek, zagi nienie , przepadnienie ) etiv. vom U. retten , zacho- wać od upadku, od zagłady.
Untergeben v. untergeor- dnet, podwładny podrzędny.
Unterhalt, utrzymanie.
Unterhandeln, układać się, traktować , rokować z kim o co.
Unterhändler, pośrednik, układający się, traktujący o co (w cudzem imieniu).
Unterkommen 1) znaleść pomieszczenie (np. urząd, służbę); — 2) znaleść schro- nienie, pomieszkanie.
Unterkunft , schronienie , pomieszczenie, przytułek.
Unterlassen, zaniechać, za- niedbać, pominąć, opuścić.
Unterlassungshandlung, opuszczenie, zaniechanie.
Unterlassungsverbre- chen, przestępstwo z opu- szczenia.
Unterlaufen, zajść; es un- terlief ei)t Irrthum, zaszła omyłka.
Unterlege n,podkładać;i^w- er u., podłożyć ogień; dem Gesetze einen andern Sinn u. inne znaczenie nadać u- stawie.
Unterlehrer, nauczyciel niższy.
Unterliegen, podlegać; der Strafe u. podlegać karze; im Processe u., przegrać sprawę.
Unternehmen, przedsię- brać.
Unternehmung, przedsię- biorstwo.
296
ünt
Unternehmer, przedsięJ wać , ukrywać (np. zbrod-
biorca. niarza).
Unterordnen, podporząd- U n t e r s c h r e i b e n , pod-
kować.
Unterordnung 1) podrzęd: ność , podwładność; — 2) posłuszeństwo , subordyna- eyja; die im Verhältniss der U. stehenden Behörden , u- rzędy podwładne , władze niższe, i t. p.
Unterpfand 1) zastaw; — 2) zakład, rękojmia.
Unterrichtsgeld, opłata szkolna.
Unterrichtssprache, ję- zyk wykładowy, szkolny.
Unterrichtswesen, oś wie- 1 cenie publiczne.
Untersagen, zakazywać, wzbronić.
Unterscheiden, rozróżniać
Unterschieben, podsunąć podłożyć, podrzucić.
Un ter schi ehung, eines Kin- des, podrzucenie, podłoże- nie dziecka.
Unterschlagen, (Briefe Gelder), usunąć, zemknąć, skręcić co , potajemnie coś wziąć (np. list, testament.) przywłaszczyć sobie.
Unterschlag ob. Unter- schleif.
Unterschleif 1) przemyca- nie (np. towaru); — 2) u- sunięcie, przywłaszczenie so- bie (skrycie), ukrycie pod- stępne; U. geben, przecho-
pisac.
Unterschrift, podpis.
Unterstaatssecretär, podsekretarz stanu.
Unterstand, schronienie, przytułek.
Unterstandgeber, przyj- mujący na gospodę, na mie- szkanie.
Unterst eth en 1) podlegać; — 2) sich u. v. unterfan- gen, ośmielić się, odważyć się na co, ważyć się co u- czynić.
Unterstützen 1) wspierać (np. pieniądzmi); — 2) po- pierać (czyją sprawę, proś- hę).
Unterstützung 1) wspar- cie ; — 2) popieranie.
Untersuchen, śledzić, ba- dać, dochodzić.
Untersuchung, śledztwo, badanie, dochodzenie; U. der Waare , rozpatrzenie się w towarze.
U ntersuchungsakten akta śledcze.
Untersuchungsgefange- ner, obwiniony, inkwizyt , z aresztu odpowiadający.
Untersuchungsgericht, sąd śledczy.
Untersuchungshaft, a- reszt śledczy.
Untersuchungsrichter, sędzia śledczy, inkwirent.
Ünt — ÜnV
297
Untersuchungsverfah- ren, postępowanie śledcze.
Unterthan, poddany.
Unterthänig, 1) poddańczy; — 2) uniżony.
Unterthansb and, poddań- stwo, stosunek poddańczy.
Unterthansb es chw erde, skarga, zażalenie poddanego.
Unterthanso ctava, ob. Oc- tava.
Unterwerfen, poddać; Jdn der Einzelnhaft u., zamknąć kogo w samotnym areszcie; etw. einer genauen Prüfung u., wziąć co pod ścisłe ba- danie, rozbiór, rozpoznanie; sich dem Gesetze w., poddać się pod prawo , ustawę.
Unterwerfung, freiwillige U., dobrowolne poddanie się pod sąd niewłaściwy.
Unterzeichnen, podpisać.
Unterziehen, poddać, pod- ciągnąć; einer neuen Wahl u., poddać nowemu wybo- rowi; der Entscheidung u., poddać pod rozstrzygnienie; Jdn der Strafe u. , pocią- gnąć kogo do kary.
Untheilbar, niepodzielny.
Untheilbarkeit, niepodziel- ność.
Unthunlich, niemożliwy, niepodobny do wykonania.
Untrennbar v. untrennlich, nierozłączny, nierozdzielny, nierozwiązalny.
Ununterbrochen, nieprzer- wany, bez przerwy.
Unverantwortlich, ^nie- odpowiedzialny; der Mo- narch ist u. , panujący jest nieodpowiedzialny ; — 2) nie do usprawiedliwienia ; eine u-e Nachlässigkeit, o- pieszałość nie do usprawie- dliwienia.
Unverantwortlichkeit, nieodpowiedzialność.
Unveräusserlich, nie- pozbędny.
Un verbrau chbar, niezuży- ty,niezużytny;w-e Sache,rzecz niezużytna, zażywalna.
Unverbrüchlich, niezło- mny.
Unverdächtig, niepodej- rzany.
Unverehelicht, wolnego stanu,nieżonaty, niezamężna.
Unvereinbar, niepołączny, niepołączalny (np. benefi- cyjum).
Unverhältnissmässig, nie- stósunkowy.
Unverholen, nie tając.
Unverjährbar, nieprzeda- wniały, nie do przedawnie- nia , nieulegający przeda- wnieniu.
Unverjährt, nieprzedawnio- ny (t. j. który nie uległ je- szcze przedawnieniu).
Unverkennbar, niemylny, oczywisty, wyraźny.
Unverletzbar, nietykalny, nienaruszalny.
Un vermeidlich, nieuchron- ny-
38
298
Ui
Ünz
Unvermerkt, niespostrze- żony.
Unvermögen v. Unvermö- genheit, niemożność, niemoc; das U, die Pflicht zu erfül- len , niemożność pełnienia obowiązku; geistiges ZT., nie- moc umysłowa ; Zahlungsu., niemożność płacenia.
Unvermögend, 1) bez ma- jątku, niemajętny, niezamo- żny; — 2) niedołężny, nie będący w możności (np. za- płacenia), niemocen.
Unverschuldet, 1) niewin- ny, niezasłużony; u-er Wei- se, Massen, niewinnie, bez winy, niezasłużywszy na co; — 2) niezadłużony.
Unversehrt, nieuszkodzony, nienaruszony , nietknięty , etw. u. erhalten, zachować co w całości, nienaruszenie; u-e Siegel, nienaruszone pie- częcie.
Unvertretbar, niezastęp- ny, niezamienny.
Unversorgt, nieopatrzony; u-e Kinder, dzieci nieopa- trzone,niepostanowione, nie- mające postanowienia, dzie- ci bez utrzymania.
Unverständlich, niezrozu- miały.
Un verwerflich, nie do od- rzucenia, nieodrzutny.
Unverzinslich, bezodset- kowy, bezprocentowy, bez prowizyi.
Unverzüglich, niezwłocz- nie, bezzwłocznie.
Unvordenklich, seit u-er Zeit, od czasu niepamiętne- go.
Unvorgreiflich, ob. un- massgeblich.
Unvorsichtigkeit, nieostro- żność , nieprzezorność, nie- uwaga.
Unwahrscheinlich, niepo- dobny do prawdy, niepraw- dopodobny.
Unwandelbar, niezmienny.
Unweigerlich, bez oporu.
Unwesentlich, nieistotny, niestanowczy.
Unwiderlegbar, nieodpie- ralny, niewzruszalny.
Unwiderruflich, nieodwo- łalny, niecofniony, niecofny.
Unwiderstehlich, nieprze- party, niedozwalający od- poru; u-er Beweis, dowód nie do odparcia; u-e Be- weiskraft, zniewalająca moc dowodu ; u-er Zwang, przy- mus nieprzeparty.
Unwissenheit, niewiado- mość, nieświadomość.
Unzinsbar, nieczynszowy.
Unzertrennlich, nierozłą- czny, nierozdzielny.
Unzucht, nierząd, wszete- czeństwo ; U. gegen die Na- tur, lubieżność nienatural- na; U. unter Verwandten, kazirodztwo.
Unzüchtig, wszeteczny, lu- bieżny; ein u-es Gewerbe
Unz — Urs
299
treiben, żyć z nierządu; u-es U Weib, sprośnica.
Unzugänglich, nieprzy- stępny, niedostępny.
U n z u k ö mmli eh, niestoso- wny, niewłaściwy,
U n z u k ö m m 1 ichkeit, 1) niestosowność , niewłaści- wość; — 2) niedogodność; es haben sich TJ-en ergeben, okazały się , powstały nie- dogodności.
Unzulänglich, niedosta- teczny, niewystarczający.
Unzulänglichkeit, niedo stateczność ; U. der Beweis- mittel, brak dostatecznych dowodów.
Unzulässig, niedopuszczal- ny, niemający miejsca, nie- dozwolony, das ist u., to nie może być dopuszczone, na to nie można zezwolić.
Unzuständig, niewłaściwy nieprzynależny.
Unzuständigkeit, niewła- ściwość ; V. eines Gerichtes JJJ niewłaściwość sądu. U
Urahn, pradziad.
Urbar ialgiebigkeit v. Ur-\\J barialleistung, pańszczyzna, U danina poddańcza. \\j
Urbarialsteuer, podatek pańszczyźniany, urbaryjalnyjjy
Urbargelder, w Górn. urba-j ryjalne.
Urbarium, urbaryjusz, opi-' sanie gruntów. 'U
Ureltern, prarodzice, przod-l kowie, naddziady. \V
renkel-in, prawnuk, pra- wnuczka.
rgens, pismo naglące, ob. t. Betreibung.
rgewiclit, waga pierwo- tna.
rgiren, pilić, nalegać na kogo o co, przynaglać, rgrosseltern, pradziado- wie.
rgr o ssmutter, prababka, rgrossvater, pradziad, rheber, powódca; intellec- tueller U., podżegacz, rh e bers eh aft, powodnic- two , autorstwo; wem fällt die U. zur Last? kto jest powódcą.
r k u n d dessen , w dowód tego.
rkunde, akt, dokument, rkundenbeweis, dowód pisemny z dokumentów, rk u n den bu cli, księga do- kumentów.
rk un dli eh, dokumentny, rkundsperson, świadek, rlaub, urlop; auf U. , za urlopem.
rlaub er, urlopnik. rmass, miara pierwotna, rproduction, produkcyja pierwotna.
r r e c h t , prawo pierwotne, rs a eh z usammenhang, związek przyczynowy, rschrift, pierwopis, ory- ginał, rsprünglich, 1) pierwo-
300
Urs — Ver
tny; — 2) początkowy, pier- wiastkowy.
Ursprungszeug niss, świa- dectwo pochodzenia.
Urtext, osnowa pierwotna, tekst pierwotny.
Urtheil, 1) wyrok; ein U. fällen , schöpfen , sprechen, wydać wyrok, orzec, zawy- rokować ; das U. ist gefällt, wyrok zapadł; — 2) sąd, zdanie o kim ; sein U. aus-
sprechen , oświadczyć swe zdanie.
Ururenkel, praprawnuk , pasynek.
Urvertrag, pierwotna umo- wa.
Urwähler, pra wyborca, wy- borca pierwotny.
U s o , Wechsel a uso , weksel a uso (płatny w terminie zwyczajem oznaczonym).
Utensilien, sprzęty.
v.
Vacant, opróżniony, waku- jący; eine v-e Stelle, posa- da opróżniona.
Vaccination, szczepienie ospy.
Vadium, wadyjum (przy li- cytacyi).
Vagabund, włóczęga.
Valvation, ob. Evaluation.
Variationsrecht, prawo zmiany prezenty.
V a s a 1 , lennik , hołdownik, wazal.
Vater, ojciec.
Vaterland, ojczyzna.
Väterlich, ojcowski, adv. po ojcowsku ; v-es Vermö- gen, majątek ojczysty, ojco- wizna; v-e Gewalt, władza ojcowska.
Vaterschaft, ojcowstwo.
Vaterschaftsklage, skar- ga o ojcowstwo.
Venia aetatis, ob. Älter- nachsicht.
Verabfolgen, ob. ausfolgen.
Verabreden, umówić się (względem czego) ; v -ter Massen, według umowy.
Verabredung, umówienie się, umowa ; der V. gemäss, stosownie do umowy.
Verabsäumen, zaniedbać.
Verabschieden, rozpuścić (wojsko), uwolnić (z urzę- du) , odprawić (ze służby).
Veranlassen, 1) spowodo- wać ; Jdn zu etwas v., spo- wodować kogo do czego ; etw. v., stać się powodem do czego; — 2) zarządzić, pole- cić; die Untersuchung v., po- lecić śledztwo; das Erforder- liche v., zarządzić co po- trzeba, co należy ; sich ver-
Ver
301
anlasst finden, być spowo- dowanym.
Veranlassung, powód do czego; das hat V. gegeben, to było powodem ; zur wei- teren V., do dalszego za- rządzenia.
Veranschlagen, wartość oznaczyć ; die Kosten eines Baues v., obliczyć koszta budowy, wygotować koszto- rys.
Veranstalten, ob. Anstalt treffen.
Verantworten, odpowiadać za co, usprawiedliwiać się; der Beschuldigte verantwor- tet sich , obwiniony przy ta cza na swoją obronę ; er hat sich zu v., ma się uspra- wiedliwić, z zarzutu oczy- ścić.
Verantwortlich, odpowie dzialny.
Verantwortlichkeit, od- powiedzialność; Jdn zur V. ziehen, pociągnąć kogo do odpowiedzialności.
Verarbeiten, przerabiać, wyrabiać; zu etwas v., robić co z czego.
Verarbeitung, przerobie- nie.
Verauctioniren, ob. ver- steigern.
Verausgaben, wydać, roz- dać, w Bach. zapisać na wy- datek.
Verausgabung, zamieszcze-
nie na wydatek (w dzienni- ku kasowym).
Veräusserlich, pozbędny, pozby walny , mogący być pozbytym (sprzedanym).
Ve räusserlichkeit, pozby- walność, możność bycia po- zbytem.
Veräussern, zbyć, pozbyć, sprzedać, alienować.
Veräusserung, pozbycie, sprzedaż, alijenacyja.
Verbalinjurie, obraza, o- belga słowna.
Verbannen, wygnać, na wy- gnanie skazać, z kraju wy- wołać.
Verbannter, wywołaniec, wygnaniec.
Verbannung, wygnanie, wy- wołanie z kraju.
Verbauen, zabudować; das Licht v., zasłonić światło.
Verbergen, 1) skryć, ukryć co; ein verborgener Ort, miejsce ukryte; -- 2) u- krywać, taić; es blieb dem Bichter nicht verborgen, nie było tajne sędziemu.
Verbescheiden, w stylu sąd. ein Gesuch v„ udzielić, dać odpowiedź, wydać rezolu- cyją, rozwiązać podanie; die Klage v., udzielić skargę do odpowiedzi; aufrecht v., ob. aufrecht.
Verbinden, obowiązywać ; das Gesetz v-t Alle, ustawa obowiązuje wszystkich ; sich zu einer Leistung v., zobo-
302
Ver
wiązać się do świadczenia czego ; sich durch einen Eid #., zobowiązać się przysię- gą; v-de Kraft des Gesetzes, moc obowiązująca ustawy ; sich ehelich v., zawrzeć zwią- zek małżeński.
Verbindlich, obowiązujący, das Gesetz ist nicht v., u- stawa nie obowiązuje.
Verbindlichkeit, 1) moc obowiązująca (np. kontrak- tu);— 2) obowiązek; eine V. Jdm auflegen, włożyć na kogo obowiązek.
Verbindung, 1) połączenie (np. familii, zdań); in V. treten, połączyć; — 2) zwią- zek; diese Gesetze stehen in V., te ustawy są z sobą w związku; eheliche V., zwią- zek małżeński.
Verbitten, 1) sich eüv., wy- prosić się od czego; — 2) sich einen Richter, ein Ge- richt #., wyłączyć sędziego, sąd ; — 3) man v-t sich für die Zukunft, zastrzega się, aby tego na przyszłość nie było.
Verbleiben, pozostać; bei den Aussagen v. , obstawać przy zeznaniach ; dabei hat es sein V., rzecz tak ma pozostać jak jest, nic się w tej mierze nie zmienia.
Verblutung, ujście krwi.
Verbot, 1) zakaz; — 2) za- powiedzenie, areszt; V. le- gen auf eine Sache, zapo-
wiedzieć co, zapowiedzenie zrobić v. położyć na jakiej rzeczy; das V. beheben, znieść zapowiedzenie; das Y. rechtfertigen, usprawie- dliwić zapowiedzenie.
Verbotsgesuch, prośba o zapowiedzenie.
Verbotsrecht, prawo za- kazu, wzbronienia.
Verbotswerber, 1) żąda- jący zapowiedzenia; — 2) zapowiadający.
Verbotswidrig, wbrew v. przeciw zakazowi.
Verbrauch, zużycie, spo- trzebowanie , konsumpcyja ; der V. dieser Waare ist stark, zużywanie tego towaru jest znaczne.
Verbr auc h s a b ga b e, ob. Verzehrungss teuer .
Verbrauchbar, zużywalny, znikomy; v-e Sachen, rzeczy zużywalne, znikome.
Verbrechen, 1) zbrodnia;
— 2) przestępstwo w ogól- ności; öffentliche — Privat- V., publiczne — prywatne zbr. ; entehrende — nicht- entehrende V. , hańbiące
— niehańbiące zbr. ; Offi- cial — Antrags V., z urzę- du — na skargę dochodzo- ne zbr.; wirkliche — Wahn (Schein) 7., rzeczywiste — pozorne zbr. ; gemeine — besondere, powszechne — osobliwe zbr. ; einfache — atisgezeichnete (ąualificirte
er
S03
— privilegirte) , proste — jVerbüssen, odbyć karę, od- wyróżnione (kwalifikowane! pokutować.
— uprzywilejowane); Be-Y erbüs s ung, der Strafe, od-
gehungs — Unterlassung s- V. , zbr. z dopuszczenia — z o- puszczenia ; Einzel — Zu- sammengesetzte V., zbr. po- jedyncze — złożone ; fort- dauernde — momentane , trwałe — chwilowe; voll- brachte — versuchte, doko-
cierpienie kary, odpokuto- wanie.
Yer cautio nir e n, złożyć na co kaucyję.
Yerclausuliren, opatrzyć klauzulą, dołożyć klauzule, poczynić zastrzeżenia, ob-
warować.
nane — usiłowane zbr. ;jV er d a eh t , podejrzenie; V.
fortgesetzte — wiederholte F.,j gegen Jdn schöpfen, podej-
zbr. ciągle — powtarzane.; rzywać kogo. Verbrecher, zbrodniarz, wi-jY erdächtig, podejrzany,
nowajca, zbrodzien. sich v. machen, podejrzenie
Yerbreiten, rozszerzać, sze-, na kogo ściągnąć; der JFlucht
rzyć, rozpościerać, rozpo-j v. , podejrzany o ucieczkę.
wszechniać; Gerüchte über Y e rd a cht sgr u n d, ob. An-
Jdn v., puszczać, rozsiewać
o kim wieści, pogłoski.
Verbreiter, roznosiciel, sze- rzyciel (wieści).
Verbriefen, stwierdzić pi- smem, piśmiennie.
zeig ung.
Verdammen, 1) potępić; — 2) skazać na co.
Verdi et, orzeczenie przy- sięgłych, werdykt.
Verdienen, 1) zarabiać (np.
Verbringung, ob. Deporta- tion.
Verbrühen, sb. oparzenie.
Verbuchen, v. verbächern,* zaciągnąć, wciągnąć do ksiąg;| verbücherte Forderung, wie- rzytelność zahipotekowana, zaciągnięta do ksiąg hipo-y er d i e n s t, 1) der, zarobek; tecznych, zabezpieczona hi-- — 2) das, zasługa, potecznie. Verdienstkreuz, krzyż
Verbürgen, zaręczyć, rę- zasługi.
czyć za co; sich für Jdn t\, Verdingen, wynająć; ein zaręczyć za kogo, dać za- Yiehstück bei Jdm in die ręczenie. Mast v., dać bydlę na wy-
pieniądze); — 2) zasłużyć na co (np. na karę) ; sich um Jdn verdient machen, zasłużyć się komu, zasługi położyć dla kogo; die ver- diente Strafe, zasłużona ka- ra; verdienter Massen, za- służenie.
304
er
pas, na karm ; sich an Jdn v., nająć się komu.
Verdolmetschen, przetłu- maczyć, przełożyć.
Verdoppeln, podwoić.
Verdrängen, wypierać, wy- przeć, wyparować, wyrugo- wać; aus dem Besitztliume v. , wyrugować, wysadzić z posiadania.
Verdrehen, przekręcać; das Recht, den Sinn des Geset- zes v. , przekręcić prawo, myśl v. znaczenie ustawy.
Verdreher, matacz, kręt, krętosz.
Verehelichen, dać w mał- żeństwo, zaślubić, wydać za mąż (kobietę), ożenić (męż- czyznę); sich v., ożenić się, pójść za mąż.
Verehelichte N., po mężu, zamężna N.
Verehren, 1) szacować, czcić; — 2) Jdm etw. v., ofiarować komu co (w do- wód czci), uczcić kogo czem.
Vereiden, przysięgę od ko- go odebrać, ob. beeiden.
Verein, związek, stowarzy- szenie, zjednoczenie, towa- rzystwo; Vorschuss und Cre- ditverein, stowarzyszenie za- liczkowe i kredytowe; Con- sumverein , stowarzyszenie spożywcze, konsumcyjne.
Vereinbaren, ob. vereinen.
Vereinbariich, dający się z czem pogodzić, zgodny.
Vereinen v. vereinigen , 1 ) połączyć w jedne całość; — 2) pogodzić; das lässt sich mit der Gesetzvorschrift nicht v. , to się nie da pogodzić z przepisem ustawy; sich mit Jdm über etw v., ułożyć się, porozumieć się z kim względem czego.
Vereinfachen, uprościć.
Vereinigung, połączenie.
Vereinsgesetz, ustawa o stowarzyszeniach.
Vereinsr e cht, prawo stowa- rzyszania się.
Vererben, auf Jdn v. Jdm, w spadku v. dziedzictwie co przekazać, pozostawić.
Vererblich, ulegający dzie- dziczeniu, dziedziczny, o- dziedziczalny.
Verfachbuch, księga wpi- sów dla uwidocznienia praw rzeczowych).
Verfahren, 1) postępować, gerichtlich gegen Jdn v., po- stępować sądowo przeciw komu; — 2) die Mauth, den Zoll v., ominąć myto, cło.
Verfahren, sb. mündliches, schriftliches, öffentliches, po- stępowanie ustne, pisemne, jawne, davon, postępek.
Verfall, 1) upadek; in V. bringen, przywieść, przy- prowadzić do upadku; —
2) der V. eines Wechsels, upłyniony termin wekslu; —
3) przepad, przepadek; bei
Ver
305
V. des Pfandes, pod prze- padkiem zastawu.
Verfallen, 1) popaść np. in Ungnade, w niełaskę; — 2) przepaść; das Pfand ver- fällt, zastaw przepada; ver- fallenes Pfand, zastaw prze- padły; das Gut verfällt an den Fiscus, majętność prze- pada na skarb; die Frist ist v., termin wyszedł, upły- nął, upadł; v-e Frist, ter- min upłyniony, upadły; die Geldstrafe verfällt dem Ar- menfonde, kara pieniężna, grzywny przypadają na fundusz ubogich ; — 3) (o wekslu) być płatnym; der Wechsel ist v. weksel jest płatny, czas wypłaty wekslu nadszedł; v-er Wechsel, we- ksel płatny.
Verfällen, Jdn in den Er- satz der Kosten, skazać ko- go na zwrot kosztów.
Verfallstag eines Wechsels, dzień płatności wekslu ; ei- ner Verbindlichkeit, dzień wykonania zobowiązania.
Verfallszeit bei einer Zah- lung, termin wypłaty.
Verfälscher, fałszerz.
Verfälschung öffentlicher Creditspapiere , fałszowanie papierów kredytowych; V. der Getränke, fałszowanie trunków , napojów.
Verfänglich, podchwytli- wy, podstępny.
Verfassen, ułożyć, sporzą- dzić, napisać.
Verfasser einer Schrift, au- tor pisma.
Verfassung 1) napisanie (dzieła) ; — 2) układ, Staats- verfassung, ob. ten wyraz ; städtische V. urządzenie , ordynacyja, porządek miej- ski; Landes-Y., urządzenie kraju.
Verfassungsgesetz ob. Staatsgrundgesetz.
Verfassungsmässig, sto- sowny do urządzenia , do konstytucyi, do układu pań- stwa.
Verfassungswidrig, prze- ciwny (jak wyżej).
Verfertigen, sporządzić, zdziałać.
Verfolgen 1) Jdn , ścigać kogo; — 2) sein Bechl v. poszukiwać, dochodzić pra- wa; den JRechtsiceg v. do- chodzić drogą prawa; — 3) prześladować.
Verfolgung 1) ściganie; — 2) prześladowanie; — 3) dochodzenie (np. prawa); — 4) in V. einer Untersu- chung, w dalszym ciągu do- chodzenia; Jemnnden ausser V. setzen, odstąpić od do- chodzenia przeciw komu.
Verfügbar ob. disponibel.
Verfügbarkeit ob. Dispo- nibilität.
Verfügen 1) ustanowić, po- stanowić, rozkazać, rozpo- 39
306
Ter
rządzić; mit Einkünften v., rozporządzać dochodami; für den Todesfall v., rozporzą- dzić na przypadek śmierci; über ein Gesuch v., posta- nowić względem prośby; —
2) udać się; sich auf einen Ort v., udać się na miejsce.
Verfügung, rozporządzenie, postanowienie; Jdm etw. zur V. stellen, oddać komu co do rozporządzenia; eine V. treffen, rozporządzić, posta- nowić; letztwillige V. roz- porządzenie ostatniej woli.
Verführen 1) (Waaren) , rozwozić, rozprowadzać (to- wary); — 2) eine Person unter Zusage der Ehe v. uwieść przyrzeczeniem mał- żeństwa.
Verführung (zur Unzucht), uwiedzenie (do nierządu).
Verganten, sprzedać w dro- dze licytacyi.
Vergeben 1) dać, nadać, obsadzić (eine Stelle, urząd, miejsce posadę); — 2) od- puścić, darować karę; —
3) seine Hechte v. postra- dać prawo; seinem Hechte nichts v. nie dopuszczać u- szczerbku swego prawa.
Vergehen, sich, przewinić, wykroczyć; sich gegen Jan v., uchybić komu.
Vergehen sb. występek.
Vergelten (Gleiches mit Gleichem), odpłacić, odwe
tować , odwzajemnić się , pomścić się.
Vergeltung, odpłata, od- wet, odwzajemnienie się.
Vergeltungsrecht, pra- wo odwetu.
Vergleich, ugoda, kompla- nacyja, transakcyja; einen V. eingehen, wejść w układ, ułożyć się.
Vergleichsausweis wRach. wykaz porównawczy.
Vergleichsverfahren, postępowanie ugodne.
Vergleichsversuch, ten- towanie ugody, nakłanianie do ugody.
Vergleichung, der Hand- schriften, porównanie pism.
Vergreifen 1) rozchwytać, die Waare ist vergriffen , towar został rozsprzedany, rozszedł się; — 2) sich an Jdm v., targnąć się na kogo.
Vergünstigungstage ob. Bespecttage.
Vergüten, wynagrodzić, po- wrócić (np. szkodę).
Verhaft, areszt, aresztowa- nie; in V. nehmen, aresz- tować, uwięzić.
Verhaften, zaaresztować, uwięzić, przytrzymać kogo, poimać , ująć.
Verhaftsbefehl, Verhafts- brief, rozkaz przyareszto- wania, uwięzienia.
Verhalten 1) sich v., zacho- wać się ; — 2) Jdn zu etw v. zniewolić, znaglić, zmu-
Ver
307
sic kogo do czego; — 3) mieć się ; die Sachen v. sich anders, rzeczy inaczej się mają, inaczej stoją.
Verhalten 1) zachowanie się; — 2) zniewolenie, zna- glenie, zmuszenie do czego.
Verhältniss, stosunek; Le- bens-V., stosunek życia ludz- kiego; Bechts-V., stosunek prawny ; obligatorisches V., stosunek obowiązkowy.
Verhältnissmässig, sto- sunkowy.
Verhandeln, rozbierać, u- kładać się o co, prowadzić interes jaki; die Sache wird vor Gericht v-t, rzecz toczy się przed sądem.
Verhandlung, rokowanie, traktowanie, układ; gericht- liche V. v. Y. der Noth- durften, rozprawa sądowa; die V. wird gepflogen, roz- prawa się toczy, narada się odbywa.
Verhandlungsprinzip, zasada swobodnej rozprawy stron (zrzeczenia się).
Verhängen, 1) über Jdn die Curatel, poddać kogo pod kuratelę ; — 2) wider Jdn eine Strafe v., skazać kogo na karę, wymierzyć, rozcią- gnąć karę ; — 3) eine Un- tersuchungshaft v. , zarzą- dzić areszt śledczy.
Verhehlen, ukrywać, taić, {eine Person) ukryć osobę,
(eine Sache) zataić rzecz jaką.^
Verheimlichen, ob. verheh- len.
Verheimlichung, ukrywa- nie, zatajenie.
Verheirath en, ob. vereheli- chen.
Verhelfen, dopomódz (komu do czego).
Verhetzen, waśnić, podusz- czać.
Verhindern, przeszkodzić; er ist verhindert, ma prze- szkodę, wstrzymuje go prze- szkoda, doznaje przeszkody.
Verhinderung, przeszkoda; in V. des Präsidenten, za prezesa.
Verhör, przesłuchanie, ba- danie, inkwizycyja; articu- lirtes F., przesłuchanie szcze- gółowe; Jdn ins V. nehmen, przesłuchać kogo; ein V. einleiten, zarządzić przesłu- chanie.
Verhören, słuchać, przesłu- chać (oskarżonego, świad- ków).
Verifiziren, sprawdzać.
Verjähren, przedawnić , przedawnić się; die Klage verjährt nach drei Jahren, skarga przedawnia się trze- ma laty ; v-tes Mecht, prawo przedawnione.
Verjährung, przedawnienie.
Verjüngter Massstab, skala zmniejszona.
Verkauf, przedaż, sprzedaż.
308
Ver
Verkaufen, przedać, sprze- dać, przedawać, sprzedawać.
Verkäufer, przedawca , sprzedający.
Verkäuflich, 1) będący na sprzedaż ; — 2) przedajny, przekupny; — 3) pokupny.
Verkaufs auf trag, ob. Trö delvertrag.
Verkehr, 1) handel, obrót, obieg, ruch handlowy, czyn- ność między handlującymi ; der V. dieser Stadt ist gross, w tern mieście jest wielki ruch handlowy; — 2) ob- cowanie, zażyłość, zostawa- wanie w stosunkach.
Verkehrs mittel, środki ru- chu.
Verketzern, l)zadawaćhe- rezyję, kacerstwo; — 2) spo- twarzać kogo.
Verklagter, cyw. pozwany, krym. oskarżony, obwiniony, obżałowany.
Verklarung, w Pr. morsk. zeznanie pod przysięgą że- glarza (w przedmiocie szkód morskich).
Verkündbuch, księga za- powiedzi.
Verkünden v. verkündigen, ob. kundmachen.
Verkürzung, pokrzywdze- nie, uszczuplenie; V. über die Hälfte, pokrzywdzenie nad połowę.
Verlag, 1) nakład (na dzie- ło); im Selbstv., im eigenen V., własnym nakładem; —
2) fuudusz podręczny, fun- dusz zapasowy; aus dem V-e vorschiessen, udzielić v. dać zaliczkę z funduszu pod- ręcznego.
Verlagsgelder, fundusz podręczny.
Verlagsgeschäft, ^czyn- ność nakładowa; — 2) han- del nakładowy.
Verlagshandlung, księgar- nia nakładowa.
Verlagsrecht, prawo na- kładu v. nakładowe (wyda- wania dzieł własnym nakła- dem).
Verlagsvertrag, kontrakt o nakład.
Verlangen, 1) żądanie; — 2) pragnienie czego.
V e r 1 a s s v. Verlassenschaft, ob. Nachlass.
Verlassen, opuścić, porzu- cić.
Verlassenschaftsab- handlung, postępowanie spadkowe.
Verlassenschaft sab- handlungsbehörde, sąd spadkowy, pertraktują- cy spadek.
Verlassenschaftsaus- weis, ob. Nachlassausweis.
Verlas senschaftscurator, kurator spadku.
Verlassenschaftsmasse, masa spadkowa , spuścizna, pozostałość majątkowa; lie- gende V., masa spadkowa nieobjęta.
Ver
309
Verlässlich, pewny , którego się spuścić można, na którym polegać można
Verlauf, 1) der Zeit, upływ, upłynienie czasu; — 2) V. einer Sache, przebieg spra- wy.
Verlautbaren, ogłaszać, po- dać do wiadomości.
Verlauten, es v-et, słychać o tera, wieść niesie ; wie v-et, jak słychać, jak mówią; es v-et, dass... , słychać, że.
Verlegen, 1) przenieść (na inne miejsce lub czas); die Tagfahrt v. , odroczyć ter- min,audyjencyją, posłuchanie sądowe; — 2)nakładać, wydać swoim nakładem (książkę).
Verleger, 1) nakładca; — 2) utrzymujący skład czego.
Verleihen, 1) pożyczać (np. pieniądze na zastawy); — 2) obdarzyć; einen Orden v., obdarzyć orderem, udzielić, nadać order; ein Amt v.< nadać komu urząd, udzielić posadę; ein Grubenfeld v., nadać pole kopalniane.
Verleiher, 1) darzyciel, na- dawca; — 2) wygadzający (w przeciwstawieniu do Ent- lehner).
Verleihung, udzielenie, na- danie.
Verleihungsur kunde, akt nadawczy.
Verleiten, przywieść, na- kłonić, nawodzić kogo do czego (złego).
Verleitung, przy wiedzenie, nakłonienie, nawodzenie do czego (złego); V. sum Miss- brauche der Amtsgewalt, u- wiedzenie do nadużycia wła- dzy urzędowej.
Verletzen, 1) uszkodzić; —
2) skaleczyć (na ciele) ; —
3) obrazić; Jdn an der Eh- re v., obrazić kogo na ho- norze , naruszyć czyją do- brą sławę; — 4) zgwałcić, naruszyć (np. granicę, pra- wo, obowiązek).
Verletzung über die Hälf- te, ob. Verkürzung.
Verleumden, potwarzać, o- sławiać, szkalować, czernić.
Verleumder, potwarca, o- szczerca.
Verleumderisch, potwar- czy.
Verleumdung, potwarz, o- szczerstwo.
Verlieren, stracić, zgubić; den Process v. , przegrać sprawę; das Hecht v., utra- cić prawo.
Verloben, zaręczyć z kim; sich v., zaręczyć się z kim.
Verlöbniss v. Verlobung, zaręczyny.
Verlobter, narzeczony, za- ręczony.
Verlosen, 1) puścić na lo- teryją, przez loteryją sprze- dać ; — 2) losować.
Verlosung, losowanie.
Verlust, strata, utrata ; V.
310
Ver
leiden, ponieść stratę; V. der Rechte, utrata praw.
Verlustig, pozbawiony cze- go ; eines Hechtes v. werden, utracić prawo; Jdn einer Sache für v. erklären, uznać kogo za pozbawionego cze- go, odsądzić kogo od cze- go.
Vermachen, zapisać, lego- wać, odkażać.
Ver mächt ni s"s, zapis, od- kaź, legat.
Vermächtnissgebe r,zapi- sodawca, zapis v. legat czy- niący, odkaziciel.
Vermächtnissnehmer, zapisobiorca, biorący legat v. zapis.
Vermählen, ob r ver ehelichen.
Vermählung, zaślubienie.
Vermarken, oznaczyć, wy- tknąć granice.
Vermeidung, unikanie; bei V. einer Geldstrafe, pod ka- rą pieniężną.
Vermiethen, wynająć co komu , wypuścić , puścić w najem (mieszkanie); sich v. ob. verdingen.
Vermiether, wynajemca, puszczający w najem.
Vermiethung, najem.
Vermissen, spostrzedz brak czego; v-ter Nutzen, zysk ubyły; v-te Fruchtniessung, pożytek ubyły ; mehrere Sa- chen werden v-t, brakuje wielu rzeczy; v-te Mann-
schaft, zagubieni żołnierze (w wojnie).
Vermitteln, 1) zagodzić, załatwić (spór); — 2) być pośrednikiem, pośredniczyć (w układzie); der Vergleich wurde durch den Bichter dahin v-t, za pośrednictwem sędziego stanęła ugoda, że...
Vermittler, pośrednik.
Vermittlung, pośrednictwo.
Vermögen, 1) możność , moc; es steht nicht in sei- nem F., to nie jest w jego mocy; — 2) majątek; ein Mann von V., człowiek ma-
Vermögend, 1) będący w stanie, mogący; — 2) ma- jętny, zamożny.
Vermögen sabsonderung, oddzielenie majątku.
Vermögen sbekenntniss, wyjaw majątkowy.
Vermögensbeschreibung, spis v. inwentarz majątku.
Vermögenslos, niezamo- żny, niezasobny.
Vermögensrecht, prawo majątkowe.
Vermögenssteuer, poda- tek od majątku.
Vermögensstrafe, kara na majątku, majątkowa.
Vermögensumstände, sto- sunki majątkowe.
Vermögenszeugniss, świa- dectwo o zamożności.
Vermögens- Zuwachs und
Ver
311
Abfall, w Räch, przybytek i ubytek majątku.
Vermutheil, domyślać, do- dozumiewać, domniemywać się; wider V., nadspodzie- wanie.
Vermuthlich, domniemany, domyślny, adv. zdaje się,że...
Vermuthung, 1) domysł, domniemanie ; nach seiner V. , według jego domysłu, jak mu się zdaje ; — 2) spo- dziewanie, oczekiwanie; wi- der alle V., nad wszelkie oczekiwanie.
Vermutungsweise, na domysł.
Vernehmen, 1) słyszeć, u- słyszeć, dowiedzieć się ; sich v. lassen , dać się słyszeć; man hat davon nichts ver- nommen, nic o tern nie sły- szano ; man hat vernommen, dowiedziano się, powzięto wiadomość; — 2) słuchać, przesłuchać (obwinionego, świadka , stronę) ; darüber wurde die Partei nicht ver- nommen, o to strona pytaną nie była.
Vernehmen, sb. 1) pogłoska, wieść; dem V. nach, jak sły- chać; — 2) porozumienie, mit Jdm in guten V. stehen, być z kim w zgodzie, w po- rozumieniu.
Vernehmung, przesłucha- nie (np. świadka).
Verneinen, przeczyć; im v-den Falle, w przeciwnym
razie; v-de Bedingung, wa- runek ujemny:, przeczący; v-de Antwort, odpowiedź odmowna. Vernunft, rozum.
V ernunft'recht, filozofija prawa.
Vernunft sschluss, wyro- zumowanie, wynik rozumo- wania.
Verödeter Grund, pustka, pustkowie.
Veröffentlichen, ogłosić publicznie.
Verordnen, 1) zalecić, po- lecić, nakazać, rozporządzić; es ivird v-t, poleca się, na- kazuje się ; — 2) ustano- wić ; das Gesetz v-t, ustawa stanowi...
Verordneter, ob. Abgeord- neter.
Verordnung, nakaz, pole- cenie, postanowienie, roz- porządzenie ; laut V. , we- dług postanowienia, rozpo- rządzenia; im V-swege, drogą rozporządzenia.
Verordnungsblatt, dzien- nik rozporządzeń.
Verpachten , wydzierżawić co komu.
Verpächter, wydzierżawia- jący (komu co), puszczający w dzierżawę.
Verpachtung, wydzierża- wienie, puszczenie w dzier- żawę.
V e r p f ä n d e n, zastawić, w za-
staw dać.
$VŹ
er
Verpfänder, zastawca.
Verpflegen, 1) pielęgnować; — 2) dawać komu utrzy- manie, wyżywienie, zaopa- trywać (wojsko).
Verpfleg sam t, urząd zao- patrzenia.
Verpflegsdepartement, wydział prowijantowy v. za- opatrzenia potrzeb.
Verpf legsmagazin, maga- zyn wojskowy.
Verpflegung, opatrywanie potrzeb.
Verpflegung der Armen , zaopatrzenie ubogich.
Verpflegungsanstalt, za- kład prowijantowy v. zao- patrzenia potrzeb.
Verpflichten, obo wiązać, zobowiązać, włożyć na ko- go obowiązek; der Zufall v-t nicht mm Ersätze, przy- padek nie obowiązuje do wynagrodzenia.
Verpflichtungsgrund, przyczyna zobowiązania się.
Verpfli chtungsschein, karta zobowiązania się.
Verpönen, pod karą zaka- zać.
V erpro viantiren , zaopa- trzyć, zaprowijantować, do- starczyć żywności.
Verrainen, okolić miedzą.
Verrath, zdrada; V. stiften, knować zdradę.
Verrathen, 1) zdradzać; — 2) wydać (spólnika zbrodni, tajemnicę) ; — 3) dać po-
znać, okazywać; das verräth eine böse Absicht, to zdra- dza zły zamiar.
Verrechnen, 1) złożyć licz- bę , rachunek, porachować komu co; — 2) sich v., za- rachować, przerachować się, pomylić się w rachunku, ob. t. Rechnung.
Verrechnung, ob. Rechnung.
V errech nungsart, sposób v. forma obliczania.
Verrechnungskunde, ra- chunkowość.
Ve rrichten, pełnić (obowią- zek); odbywać (zatrudnie- nie), sprawować, załatwiać (interesa).
Verrichtung, 1) odbywa- nie czego, sprawowanie, za- łatwianie; — 2) zatrudnie- nie, robota.
Verrücken, przesunąć, usu- nąć ; die Markungen v., po- sunąć znaki graniczne, er rückt, obłąkany, pomię-
V szany (na rozumie). Verrücktheit, pomięszanie
zmysłów ; partielle T7., p. częściowe ; allgemeine V., p. ogólne.
Verruffen, osławiony, po- wszechnie znany (ze złych czynów).
Versagen, 1) obiecać, za- mówić; die Waare ist ver- sagt, towar jest zamówiony; 2) odmówić czego, zawieść, zawodzić (o broni).
Versammeln, zgromadzić
Ver
313
sich v. zebrać się, zgroma- dzić się.
Versammlung, zgromadze- nie.
Versammlungsrecht, pra- wo zgromadzania się.
Versatz, zastawienie czego.
Versatzamt, bank zastaw- niczy.
Versäumen 1) omieszkać, opóźnić się, uchybić; die Tagsatzung v., uchybić ter- minu, niestawić się na termi- nie; — 2) zaniedbywać np. interesa.
Versäumniss, opóźnienie, zaniedbanie.
Versäumnissurtheil, wy- rok zaoczny.
Verschaffen, dostarczyć, wystarać się o co; Geldv., wystarać się o pieniądze; ein Mittel v. podać środek; sich die Genugthuung selbst v., samemu sobie wymierzyć sprawiedliwość, zrobić za- dosyćuczynienie.
Verschärfen, obostrzyć ; die Strafe wird mit Fasten v-t., karę obostrzą się postem.
Verscheiden, zejść ze świa- ta, rozstać się z tym świa- tem, skonać.
Verschenken ob. schenken.
Verschieben ob. aufschie- ben. Verschieden 1) różny, od- mienny; die Gerichte sind zweier v-er Meinungen , są dwa różne zdania sądów;
— 2) rozmaity; v-e Münz- gattungen, rozmaite gatun- ki monet.
Verschiedenartig, różno- rodny.
Verschiedenheit 1) rozma- itość ; — 2) różność (np. zdań).
Verschlagen, chytry, obro- tny, szczwany.
Verse li leiss, sprzedaż, po- zbywanie czego ; V-tarif, taryfa sprzedaży; Tabak- V., sprzedaż tytuniu i tabaki.
Verschleissrecht, prawo sprzedaży.
Verschluss, zamknięcie ; amtlicher V., urzędowe zam- knięcie, opieczętowanie; etw. im V-e haben, mieć co pod kluczem.
Verschmälerung, uszczu- plenie; der Rechte, zmniej- szenie, uszczuplenie praw, uszczerbek w prawach.
Verschollen, znikły, (nie- wiadomy z miejsca pobytu), v. sein, zniknąć, zapodzieć się.
Verschreiben, zapisać (ko- mu co); ein Gut Jdm v., za- pisać komu wieś; sich ein Buch v., zapisać sobie książ-
Verschreibung 1) zapis (komu uczyniony) ; — 2) oblig (na jaką sumę), karta ręczna, rewers; — 3) za- mówienie, zapisanie (towa- ru).
40
314
Ver
Verschulden (Verschul- dung), sb. wina, zawinienie. Verschulden, vb. zawinić,
przewinić; sich an Jdm winy się względem kogo dopuścić ; — 2) obdłużyć , długami obciążyć; v-et sein, mieć długi, być zadłużonym; v-tes Gut, majętność zadłu- żona.
Verschwägern, sich, spo- winowacić się z kim.
Verschweigen, zamilczeć; Jdm etw. v., zataić co przed kim.
Verschwenden, marnować, marnotrawić, trwonić (np. majątek, czas, siły).
Verschwender, marnotraw ca, rozrzutnik; V-in , mar notrawnica, rozrzutnica; ein gerichtlich erklärter V., uzna- ny sądownie za marnotrawcę
Verschwiegen, umiejący milczeć, dochowujący taje mnicy, ■; milkły.
Versch wiegenheit, mil kłość, milkliwość , milczenie (jako przymiot); V-s-Eid , przysięga na zachowanie tajemnicy, przysięga na za- milczenie.
Verschwören 1) wyprzy- siądz się, zrzekać się czego (np. pijaństwa);— 2) sich v. spisek knować, sprzysięgać się , sich wider Jdn v., sprzysiądz się przeciw komu.
Verschworner, spiskowy, sprzysięgły.
Verschwörung, spisek , sprzysiężenie; eine V. an- stiften, uknować spisek. Versehen 1) opatrzyć w co (np. w pieniądze); — 2) etw. v. uchybić co, zbłądzić w czem, niedopilnować czego, zapomnieć się w czem; im Amte etw. v., uchybić w u- rzędowaniu, przeoczyć, nie- uważać czego; — 3) zawia- dywać czem, sprawować, pełnić co np. urząd , jakie obowiązki.
Versehen, sich 1) omylić się, przeoczyć; — 2) ocze- kiwać, spodziewać się, o- biecywać sobie, man ver- sieht sich viel von seinem Eifer, wiele sobie obiecują po jego gorliwości.
Versehen sb. 1) przeocze- nie, omyłka, nieuwaga; aus V. etw. thun, przez omyłkę nieuwagę co zrobić; — 2) błąd, uchybienie; jedes V. im Amte wird geahndet, każde uchybienie w urzę- dzie karci się.
Versehung, sprawowanie fu- rz ędu).
Vers ender , przesyłający , przesyłacz.
Versendung, przesyłka, (to- warów).
Versendungsanstalt, za- kład spedycyjny.
Versendungskosten, ko- szta przesyłki.
Ver
315
Versetzen, 1) przesadzić, przenieść (na inne miejsce); in ein anderes Amt v., prze- nieść na inny urząd; in Btt- hestand v. , przenieść kogo na stan spoczynku; — 2) postawić ; sich in Jmds La- ge v., wejść w czyje poło- żenie ; in Freiheit v., uwol- nić kogo; auf freien Fuss v., wypuścić na wolność ; in Angst v. , nabawić strachu, zastraszyć kogo; in Ankla- gestand v., poddać, oddać pod oskarżenie, oskarżyć ; in die Notwendigkeit v., znaglić kogo, przymusić, zniewolić; sich in die Lage versetzt sehen , znaleść się w poło- żeniu; — 3) zastawić co, dać w zastaw; — 4) Jdm etwas v., np. einen Schlag, einen Hieb, einen Stoss, u- derzyć kogo, ciąć kogo, za- dać komu raz; einen Stich v., pchnąć kogo.
Versetzung (o osobie) V przeniesienie, (o rzeczy) przestawienie , (o roślinie) przesadzenie.
Versichern, 1) zapewnić kogo o czem; sich einer Sa- che v., upewnić się o czem; sich einer Person v., zape-j wnić się o kim; — 2) za-|V bezpieczyć ; eine Summe auf iY dem Gute v. , zabezpieczyclV sumę na dobrach ; sein Hausl in der Brandkasse u., za- bezpieczyć dom w kasie o-|
gniowej ; sich einer Sache i\, zabezpieczyć się względem czego ; sich eines Schuldners v., zabezpieczyć się wzglę- dem osoby dłużnika t. j. o- sadzić go w areszcie, er Sicherung, 1) zape- wnienie, zaręczenie ; aufJds V. etwas geben, dać co na czyje zaręczenie; — 2) u- bezpieczenie, zabezpiecze- nie, asekuracyja. ersicherungs- Polizze, karta zabezpieczenia, ubez- pieczenia, asekuracyjna, ersiegeln, zapieczętować (list), opieczętować (papiery, akta) , pieczęć przyłożyć ; die Zugänge ämtlich v. , u- rzędownie opieczętować, ersilbern l) spieniężyć; — 2) posrebrzyć, ersorgen, zaopatrywać, dać utrzymanie , zapewnić los; v-te Kinder, dzieci za- opatrzone.
e r s o r g u n g, ob. Unterhalt, Verpflegung.
ersorgungsanstalt, za- kład zaopatrzenia (np. allge- meine V.), zakład dobroczyn- ny, dom schronienia ubogich, ersperren, zamknąć (drzwi, drogę), erspotten, wyszydzać, erspottung, ob. Spott. ersprechen, 1) przyrze- kać, obiecać ; etw. zu leisten v. , przyrzec co komu zro- bić; — 2) zaręczyć; ver~
316
Ver
sprochen sein, być zaręczo- nym.
Versprechen, sb. przyrze- czenie.
Verstand, 1) rozsądek; — 2) znaczenie ; im engeren V-e, w ściślejszem znacze- niu.
Verständigen, uwiadomić; sich v., porozumieć się.
Verständniss, 1) zrozu- mienie ; zum besseren V. , dla lepszego zrozumienia ; — 2) porozumienie, ob. ł. Einverständniss.
Verstecken, skryć, ukryć, schodzić.
Verstehen, 1) rozumieć, zrozumieć, mniemać ; es ver- steht sich von sich selbt, ro- zumie się samo przez się; —
2) sich V., zrozumieć się; —
3) sich aufetw. v., znać się, rozumieć się na czem; —
4) sich zu etw. v., przystać na co.
Versteigern, przedawać przez licytacyją, licytować.
Versteigerung, licytacyją, przetarg.
Versteigerungsedikt, ob- wieszczenie licytacyjne, li- cytacyi.
Versteigerungsordnung, porządek licytacyjny, urzą- dzenie licytacyi.
Versteigerun gsproto- koll, protokół licytacyjny, licytacyi.
Verstellen, 1) zastawić co
czem; — 2) odmienić (co do kształtu); das Gesicht v.t zmienić twarz ; — 3) sich V., udawać, taić się; verstellt, udany, zmyślony (np. głos).
Versteuern, opłacić (np. towar na granicy), uiścić o- płatę.
Verstimmung, rozstrojenie; heitere V., r. wesołe; traurige V., r. posępne.
Verstohlenerweise, u- kradkiem, pokryjomu.
Verstoss, 1) uchybienie, u- sterk, omyłka; — 2) die Akten sind in Verstoss ge- rathen, akta się zaroniły, gdzieś się podziały.
Verstreichen, upłynąć (o czasie) ; nach fruchtlos ver- strichenen 3 Tagen, po bez- skutecznym upływie trzech dni.
Verstrickung, ob. Confi- nirung.
Verstümmeln, pokaleczyć, zrobić kogo kaleką, obciąć komu co; sich selbst v., ska- leczyć się dobrowolnie; die Sprache v., kaleczyć język.
Versuch, 1) usiłowanie (np. zbrodni); beendigter — nicht- beendigter V., usiłowanie zu- pełne — niezupełne ; auf- gegebener — fehlgeschlage- ner V., u. zaniechane — chybione; — 2) próba, do- świadczenie.
Versuchen, 1) usiłować ; v-tes Verbrechen t zbrodnia
Ver
317
usiłowana ; — 2) próbować, doświadczać; nichts unver sucht lassen, niczego nieza niedbać; — 3) kusić (kogo)
Versuchsweise, adv. na próbę, dla doświadczenia.
Vertagen, odroczyć (np posiedzenie, sejm).
Vertagung, odroczenie, od- łożenie do czasu.
Vertheidiger, obrońca (przed sądem).
Vertheidigung, obrona.
Verth eidigungsgrund zasada obrony.
Verteidigungsschrift, pismo obrończe.
Vertheidigungsweise odpornie.
Verth eilen, rozdzielić; das Militär in die Dörfer v., rozłożyć wojsko po wsiach.
Vertheilung, rozdzielenie rozłożenie.
Vertheilungsausweis, wykaz działowy, rozkłado- wy, repartycyjny.
Vertilgen, zniszczyć (np ślady zbrodni).
Vertrag, 1) umowa, układ; — 2) kontrakt; einen schrift- lichen V. schliessen, zawrzeć kontrakt na piśmie; — 3) konwencyja.
Vertragschliessende Theile, strony umowę za- wierające , umawiające się, kontraktujące.
Vertragserbe, dziedzic kon-
traktem postanowiony, dzie- dzic umowny.
Vertragsmässig, stosowny do umowy, według umowy, umowny.
Vertragswidrig, przeciw kontraktowi, wbrew umowie.
Ve rtrauensmann, dorad- ca poufny, zaufny (zaufnik).
Vetrauensvotum, wotum zaufania.
Ve rtraulich,w zaufaniu, poufnie; v-e Sitzung, po^ siedzenie poufne ; vertrauli- cher Umgang , obejście się poufałe.
Vertrauter, powiernik.
Vertreiben, 1) wygnać; — « 2) eine Waare v., pozbywać towar.
Vertretbar, zamienny, za- stępowalny.
Vertreten, 1) zastępować; seinen Gewährsmann ange- hen, damit er ihn vertrete, żądać od ewiktora zastęp- stwa w procesie; — 2) seine Meinung v. , bronić swego zdania; der Kläger ist berechtigt sich selbst zu v., powód jest mocen sam się bronić.
Vertreter, zastępca.
Vertretung, zastępstwo.
Vertretungsleister, ob. Geivährsmann.
Vertretungsleistung, ob. Gewährleistung.
Vertretungswerber, żą- dający ewikcyi.
318
Ver
Vertrieb, rozsprzedaż, od- byt.
Vertuschen, zataić, ukryć co.
Verüben, dopuścić się cze- go, popełnić co; nach v-ter That, po dopełnionym czy- nie.
Verunehrung, zhańbienie, zesromocenie, zbezczeszcze- nie, splamienie (dobrego i- mienia), znieważenie.
Verunglimpfen, uwłaczać komu, osławiać kogo.
Verunstalten, oszpecić, zeszpecić (w skutek skale- czenia).
Veruntreuen, przeniewie- rzyć się (komu w czem); Geld v., przeniewierzyć się komu w pieniądzach, przy- właszczyć sobie pieniądze powierzone.
Veruntreuung, przeniewie- rzenie się.
Ver ur theilen, osądzić, ska- zać; der S ach fällige wird zum Ersätze der Gerichts- kosten v-t, stronę w spra- wie upadającą skazuje się na koszta sądowe.
Verurtheilter, osądzony, skazany.
Vervielfältigung, powie- lenie.
Verwahren, 1) schować co; die anvertrauten Effecten v., strzedz rzeczy powierzo- nych; — 2) Jdn v., osa- dzić kogo w areszcie, od-
dać kogo pod straż; — 3) zabezpieczyć; sich gegen Jdn u., obwarować się, opisać się, zabezpieczyć się prze- ciw komu; sich gegen etw. v. , zastrzedz się przeciw czemu; seine Rechte v., za- bezpieczyć swe prawa ; — 4) opatrzyć (np. dom na zimę).
Verwahrer, zachowawca, skład przyjmujący, depozy- taryjusz, (dawn.) pokładnik.
Verwahrung, 1) schowa- nie, zachowanie, skład, de- pozyt; etwas in seiner V. haben, mieć co w swojem zachowaniu, schowaniu, de- pozycie; V. der Kassagel- der, zachowanie pieniędzy kasowych; — 2) areszt; Jdn in V. bringen, oddać kogo pod straż , oddać do aresztu.
Verwahrungsvertrag, kontrakt składu.
Verwalten, 1) zarządzać; — 2) Geschäfte v., spra- wować interesa , zawiado- wać interesami; ein Amt v. , piastować, sprawować urząd.
Verwalter, rządca, zarządca.
Verwaltung, zarządzanie, rządzenie , zarząd (dóbr), administracyja, sprawowanie (interesów) , zawiadywanie (interesami); Culius V., za- rząd spraw wyznaniowych, zarząd wyznaniowy,
Ver
319
Verwaltungsbehörde, władza administracyjna.
Verwaltungsgerichtshof, trybunał administracyjny.
Verwaltungsrath, rada zawiadowcza.
Verwaltungspflege, sądo- wnictwo administracyjne.
Verwaltungs we s e n , za- rząd, administracyja.
Verwandlung, \) der Stra- fe, zamiana kary; 2) prze- miana, np. von Fideikomiss- gutem, dóbr powierniczych.
Verwandt, krewniak, spo- krewniony ; in männlicher , in weiblicher Linie, krewny po ojcu, po matce, po mie- czu, po kądzieli.
Verwandtenmord, kre- wnobójstwo.
Verwandtschaft, pokre- wieństwo; V. in auf- und absteigender Linie, pokr. w linii wstępnej i zstępnej ; Seiten F., pokr. w linii po- bocznej; mehrfache V., p. wielokrotne ; eheliche — un- eheliche V., p. prawe — nie- prawe; in V. treten, spo- krewnić się; in V. stehen, być spokrewnionym.
Verwarnung, przestroga, ostrzeżenie.
Verwechseln, 1) wymieniać (np. pieniądze) ; — 2) mie- szać , pomieszać , wziąć je- dne osobę lub rzecz za dru- gą, omylić się w osobie lub rzeczy.
Verwechslungskasse, ka- sa wymiany.
Verwegenheit, zuchwal- stwo , zuchwała śmiałość.
Verweigern, odmawiać (czego) ; die Unterschrift v., niechcieć podpisać, odmówić podpisu ; die Abgaben v., niechcieć płacić podatków, wzbraniać się płacić podatki.
Verweis, nagana ; einen strengen V. ertheilen, suro- wo naganie, dać surową na- ganę, ob. L Rüge.
Verweisen, 1) odesłać kogo; der Bittsteller wird auf den Hechtsiueg verwiesen, pro- szącego odsyła się na dro- gę prawa; der Kläger wird an den zuständigen Richter verwiesen, odsyła się powo- da przed właściwego sędzie- go; — 2) naganie (komu co); die anzügliche Schreib- art wird verwiesen, nagania się ubliżający sposób pisa- nia; — 3) Jdn des Landes v., wydalić kogo z kraju, wydalić z miasta, (dawniej) wyświecić kogo.
Verweisungserkennt- niss, ob. Anklagebeschluss.
Ve rwendbar, sposobny, dający się użyć, do użycia.
Verwendbarkeit, uzdol- nienie i użycie ; über die V. eines Beamten berichten, zdać sprawę pod względem uzdolnienia i użycia urzę- dnika.
320
Ver
Verwenden, 1) łożyć, obra- cać na co ; viel Mühe auf etiv. v. , wiele pracy na co łożyć, poświęcać, dokładać; — 2) sich für Jdn, für etw. v., wstawić się, przemawiać za kim, za ozem.
Verwendung, użycie; V. (eines Bewerbers), pełnienie obowiązków (przez ubiega- jącego się o posadę); in V. stehen, pełnić obowiązki.
Verwendungen, nakłady.
Verwerflich, odrzutny, nie- przyjmowalny , niedopusz- czalny (np. świadek) , v-e Meinung, zdanie niezasłu- gujące na przyjęcie, zdanie do odrzucenia.
Verwerthen, spieniężyć.
Verweser, ob. Verwalter.
Verwickeln, zawikłać; ein v-ter Process, proces zawiły, zawikłany; Jdn in etw. v., uwikłać, wplątać kogo w co.
Verwilligen, ob. bewilligen.
Verwirken, 1) przewinić, zawinić; eine Strafe v., za- służyć na karę; sein Leben v. , zasłużyć na śmierć ; — 2) utracić; das Hecht v., u- tracić prawo.
Verworren, zabałamucony, pomieszany; v-e Begriffe^ pojęcia pomieszane; v - er Kopf, wartogłów.
Verwunden, ranić, zranić; tödtlich v., zranić śmiertelnie.
Verzehren, 1) zużyć, spo- trzebować, przejeść; einen
bestimmten Betrag zu v. ha- ben, mieć pewną kwotę na utrzymanie ; was auf der Hin- und Bückreise v-t wird, co się wyda na życie w drodze tam i napowrót; — 2) zniszczyć, pochłonąć; durch Feuer v-t, ogniem zniszczony.
Verzehrungssteuer, po- datek konsumcyjny.
Verz eichnen, spisać (np. akta).
Verzeichnis s, spis, wykaz, konsygnacyja ; Aktenv., spis aktów , sumaryjusz doku- mentów.
Verzichten v. verzichtlei- sien auf etw., zrzec się cze- go ; auf ein Amt v., złożyć urząd.
Verzichtleistung, zrze- •czenie się.
Verzinsen, opłacać odsetki, czynsz; sich v., przynosić dochód.
Verzinslich, przynoszący odsetki, prowizyję, procent.
Verzinsung, oprocentowa- nie.
Verzögern, zwłóczyć, od- włóczyć ; die Zahlung v., zwłóczyć wypłatę, opóźniać się w wypłacie.
Verzögerung, zwłoka, od- włoka.
Verzollen, oclić.
Verzug, zwłoka; ohne allen F., bez najmniejszej zwło- ki, niezwłocznie.
Vogf
321
Verzugszinsen, procenta, odsetki za zwłokę.
Veteran, żołnierz wysłużo- ny, weteran.
Vetter w ogóln. kuzyn, kre- wny, w szereg, stryj lub wuj, brat stryjeczny lub wujecz-
Vexatorisch, dokuczliwy, przykry.
V i c a r , wikaryjusz , wikary , zastępca.
Vice w złóż. wice, pod-, Vice- kbnig, wicekról; Vicekanz- ler, podkanclerzy.
Vice präsident , zastępca prezesa.
Vicinalwege, drogi sąsie- dnie.
Victualien, żywność, arty- kuły żywności.
V i d i ni i r e n , po a w i ad c zy ć za
zgodność.
Vi di mir te Abschliß, odpis za zgodność poświadczony.
Vieh, bydlę, bydło.
Viehbaude] , handel byd- łem.
Vieh pacht, pacht.
Viehpächter, pach darz.
V i e h p e s t r. Viehseuche, po- mór, zaraza na bydło.
Viehtrift (Meli fr ich, Vieh- weg), 1) droga do pędzenia bydła na paszę, przegon; — 2) wygon; — 3) prawo przegonu i wygonu.
Viehzucht, chów bydła.
Vielmännerei, wielomężo- stwo.
[Vielweiberei, wielożeń-
stwo. [V i e r te 1 j ah r,kwartał.ću ierć-
rocze. Vierteljährig, ćwierćrocz-
nie, kwartalnie, co kwartał. Vinculiren, położyć ostrze- żenie np. na obiigacyi czyli
zapisie długu. Vinculirung, położenie o-
strzeżenia (na obiigacyi). Vinculum, ostrzeżenie. Vindication, odzyskiwanie,
odzyskanie, windykacyja.
V i n d i c a t i o n s k l a g e, skar- ga odzyskawcza, wydobyw- cza, windykacyjiia.
V i u d i c i r e n , odzyskiwać , starać się odzyskać, docho- dzić własności , windyko- waó.
V i n diet a . pomsta.
V i rgi n i t ä i, ob. Jungfer Schaft. Virilstimme, głos osobi- sty.
Vir i tim , według głów.
V isitation, zwidzenie, prze- gląd.
Visitirr onde, ront. Vis ta ob. Sicht. Vitalität, żywotność.
Visum et repa 1 um ob Be- fund.
V li e s s , goldenes, złote runo.
Vogel fr ei ob. rechtlos.
Vogt 1) wójt; — 2) dozor- ca więzień; — 3) syndyk, obrońca (kościoła).
Vogte i, wójtostwo.
41
322
Volk, lud, gemeines F., po- spólstwo.
Völkerrecht, prawo naro- dów, prawo międzynarodo- we.
Volksfest, uroczystość na- rodowa, ludowa.
Volksherrschaft, gmino- władztwo, rząd gminowład-
r ny' Volksschule, szkoła począt- kowa, pospolita. V o 1 k s tli ii m li c h, narodowy. Volksversammlung, zgro- madzenie narodowe.
repre-
Volksvertretung, zentacyja narodowa.
Vollbringen, uskutecznić (interes), wypełnić (zlece- nie), dokonać (dzieła, zbro- dni).
Vollbürtig, rodzony (t. j. jednego ojca i matki, ger- manus).
Vollendung, dokonanie . spełnienie.
V o 1 1 g e n u s s , z up ełn e uży- wa nie.
Volljährig, pełnoletni.»
Volljährigkeit, pełnolet- ność.
Vollkommen 1 ) zupełny , v-en Glauben verdienende Urkunde, dokument na zu- pełną wiarę zasługujący ;-- 2) doskonały.
Vollmacht, pełnomocnictwo, plenipotencyja.
Vollmachtgeber, pełno- m o cd a w ca.
V o 1 1 m a c h t n e h m e r, pełno- mocnik, plenipotent.
Vollmachtsvertrag, kon- trakt pełnomocnictwa.
Vollstrecker ob. Vollzieher.
Vollstreckung, wykona- nie, egzekucyja.
Vollstreckungsklausel , klauzula egzekucyjna.
Vollzählig, zupełny, vi ma- chen, uzupełnić.
Vollziehen, wykonać, wy- konywać, egzekwować ; ein Urtlieil v., wykonać wyrok; v-de Gewalt, władza wyko- nawcza.
Vollzieher, wykonawca , egzekutor (np. testamentu).
Vollzug, wyk o n a ni e .
Volontair, ochotnik.
Vorakten, akta poprzednie, piiora.
Voranschlag der Einnah- men und Ausgaben, preli- minarz, etat dochodów i wy- datków.
Vorarbeit, praca, robota przygotowawcza, wstępna.
Voraus geben, dać naprzód, zaliczyć.
V o r a u s g e f a s s t e v. vorbe- dachte Absicht, zamiar roz- myślny, z namysłem po- wzięty.
Vorausschicken, naprzód wyprawić, powyżej wzmian- kę uczynić, nadmienić; ans dem Vorausgeschickten ist zu entnehmen, z tego co wy- żej powiedziano , nadmie-
Vor
323'
niono, wynika; der Beeidi- gung eine Malmung v, , u- pomnieć przed wykonaniem przysięgi.
Voraussetzen, 1) przypu- szczać; vorausgesetzt dass, przypuściwszy, że; — 2) wymagać (za konieczny wa- runek); die Giltigheit eines Vertrages setzt die Fähig- keit der Personen voraus, ważność kontraktu wymaga zdolności osób.
Voraussetzung, przypusz- czenie.
Vorausvermäch'tniss, za- pis naddziałowy, zapis (le- gat) przez wzgląd szcze- gólny, prelegat.
Vorauszahle n, przedpłacie, z góry zapłacić, zapłacić naprzód.
Vorauszahlung, przedpła- ta, zapłata z góry.
Vorbedacht, rozmysł; mit V., rozmyślnie.
Vorbedächtig, rozmyślnie.
Vor be ding, zastrzeżenie.
Vorbedingen, sich et w., za- strzedz sobie co.
Vorbedingung, warunek wstępny.
Vorbehalt, zastrzeżenie; mit V. der höheren Berufung, z zastrzeżeniem wyższego odwołania się.
Vorbehalten, zastrzedz so- bie, wymówić sobie.
Vorbehaltlich, z zastrze- żeniem, warując.
Vorbehaltserbe, spadko- bierca z dobrodziejstwem inwentarza.
Vorbenannt, wyżej rzeczony, nadmieniony, przerzeczony.
Vorbereitungshandlung, działanie przygotowawcze.
Vorbereitung s mittel, śro- dek przygotowawczy.
Vorbereitungsstudium, nauki przygotowawcze.
Vorbericht, sprawozdanie wstępne, wstęp.
Vorbescheid , rezolucyja przygotowawcza.
Vorbeugen, zapobiedz cze- mu.
V.o rbeugu n'g smassregel, środek zapobiegawczy.
Vorbringen, eine Bitte, u- praszać; der Klüger bringt vor, powód przywodzi, przy- tacza.
Vor ei d, przysięga uprzednia, przed przesłuchaniem; Xach- eid, przysięga następna, po przesłuchaniu.
Vorenthalten, -Jdm etwas, zatrzymywać komu co.
Vore rh ebung, dochodzenie przygotowawcze.
V o r e r inne r u n g , poprze- dnie napomnienie.
Vore r w ä h nt, przerzeczony, nadmieniony, wyż wzmianko- wany, wyżwspomniony, po- wyżej przywiedziony, przy- toczony.
Vorfall, wydarzenie, zda- rzenie, przypadek, jzajście
324
Vor
Vorfallen, zdarzyć się; bei v-der Gelegenheit, przy zda rzonej sposobności.
Vorforderung, wezwanie, zapozwanie, zapozew.
Vorfrage, pytanie wstępne; die Verhandlung hängt von der Beantwortung der V. ab, rozprawa zawisła od odpo- wiedzi na pytanie wstępne; über eine V. abstimmen, gło- sować nad pytaniem wstę- pnem.
Vorführungsbefehl, roz- kaz dostawienia , doprowa- dzenia.
Vorgang, 1) przodkowanie, przykład; nach dem V-e thun, zrobić za przykładem; --2) odbywanie się, dzia- nie, postępowanie; den V. ansehen , przypatrywać się jak rzecz pójdzie; vertrags- widriger V. , postąpienie wbrew umowie.
Vorgänger, poprzednik.
Vorgängerin, poprzednicz- ka.
Vorgeben, udawać, zmyślać;
der Beschuldigte gibt vor,,Y o r han den, być, znajdować obwiniony udaje. się, znachodzić się; die v- en
Vorgeben, das, udawanie j Beweismittel, dowody jakie zmyślanie. S{ł» znajdujące się; die Er-
Vorgeblich, mniemany, u- dany, rzekomy; v-er GrundJ
widzenie, zdanie na uprze- dzeniu oparte.
Vorgehen, 1) dziać się, zajść , wydarzyć się , stać się; etiv. ist vorgegangen, coś zaszło , stało się , wy- darzyło się; — 2) postę- pować; nach der Vorschrift v., postępować według prze- pisu; — 3) iść przodkiem, zajmować pierwsze miejsce, przewodniczyć; Jdm mit gu- tem Beispiele v., dać komu dobry przykład ; die Pflicht geht Allem vor, pierwsza nad wszystko powinność, o- bowiązek przedewszystkiem.
Vorgesetzter, przełożony; die Vorgesetzten (zbiorowo), starszyzna, starszeństwo.
Vorgreifen, wprzód wziąć, przen. uprzedzić ; Jds An- sicht v., uprzedzać kogo w zdaniu; ohne der Meinung der competenten Behörde vorzugreifen, nieuprzedzając zdania właściwej władzy.
Vorhaben, das, zamiar, za- mysł, przedsięwzięcie.
ben sind dziedziców.
nicht v., nie
mniemany powód.
Vor kauf, pierwokupno.
Vorgedacht, ob. vorerwähnt. N o vk auf en, naprzód zaku- Vorgefasste Meinung, u-| P1^
przędzenie, przesąd,. przy-Vorkäufer, pierwokupień.
Vor
325
prawo
Vorkaufsrecht pierwokupna.
Vorkehren, użyć czego (dla zapobieżenia czemu).
Vorkehrungen, m etwas , przygotowania do czego; gegen etwas, środki przeciw czemu; V. treffen, użyć środków, czynić kroki; V. gegen etwas treffen , użyć środków zapobiegających , zapobiegać , przeszkadzać czemu, zaradzać.
Vorkommnis s, zdarzenie, przygoda.
Vorladen, zapozwać, we- zwać do stawienia się.
Vorladung, pozew, wezwa- nie (do stawienia się).
Vorladungsedikt, zapo- zew, wezwanie do stawie- nia się.
Vorlage, to co jest prze- łożone, akta przełożone.
Vorläufig, 1) wstępny; v-er Bericht, wstępne zda- nie sprawy; — 2) poprze- dni, poprzednio ; v. 7tiuss erkannt werden, poprzednio v. pierwej v. naprzód trze- ba orzec; — 3) tymczaso- wy; v-es ErJcenntniss, orze- czenie tymczasowe; v. wird verordnet, tymczasowo po- stanawia się ; v-e Verwah- rung, areszt tymczasowy.
Vorlegen, przekładać, przełożyć (akta), przen. Jdm eine Frage v., zadać komu pytanie.
Vorlesung, 1) odczyt; — 2) odczytanie.
Vorliegend, leżący przed oczyma ; v-e Beweismittel, dowody przywiedzione, przy- toczone, przełożone ; in v* em Falle, w obecnym przy- padku ; das V-e, to o czeni jest mowa.
Vormann, poprzednik.
Vormerkbuch, 1) księga ostrzeżeń; — 2) zapiski; ein V. über den Gift verkauf führen , utrzymywać księgę przeciąży trucizny; V. über die gegen Verrechnung er- folgten Vorschüsse i zapiski udzielonych zaliczek (awan- sów), księga zaliczek (z za- strzeżeniem złożenia rachun- ku).
Vormerken, 1) zanotować; — 2) ostrzedz , zrobić o- strzeżenie.
Vormerkung, 1) zanoto- wanie; — 2) ostrzeżenie; landUifUche V., ostrzeżenie hipoteczne, ob. t Pränota- tion; V. über die Anmel-
dungen, zanotowanie zgło- szeń.
Vormerkungsbescheid, rezolucyja względem ostrze- żenia.
V o r m erkungsbe willi- gung, zezwolenie ostrze- żenia.
Vormerkungsgesuch, pro- śba o ostrzeżenie.
Vormund, opiekun.
32G
Vor
Vormundschaft, opieka. Vormund schaft sbeliörde, sąd opiekuńczy.
V o r m u n d s e h a f t"s b u c h , księga opieki.
V o r m u n d s c h a f t s g e 1 ü b- de, ob. Gclöbniss.
Vo rmu n d schaftssache, sprawa opiekuńcza.
V o r m u n d s c h a f t s w e s e n, rzecz dotycząca się opiek.
Vorname, imię ; Vor- und Zuname, imię i nazwisko.
Vornehmen, przedsięwziąć; eine Untersuchung u., przed- siębrać śledztwo, zająć się śledztwem.
Vornehmen, sb. zamysł, przedsięwzięcie.
Vorposten, straż przednia, placówka.
Vorrang, pierwszeństwo (przed kim).
Vorrecht, pierwszeństwo, prawo pierwszeństwa, prz}r- wilej.
V o r r e c h t s k 1 a ge , skarga o pierwszeństwo , o prawo pierwszeństwa.
Vorrücken, posunąć się na- przód; Jdn i'., posunąć ko- go naprzód (w służbie), a- wansować.
Vorrrück un g^srech t, pra- wo posuwania się, postąpie- nia, posunięcia się w urzę- dzie.
Vorsatz, zamysł.
Vorsätzlich, umyślny, na- umyślnie,
Vorschein, widok , jaw ; zum V. kommen, wyjść na jaw (jak tajemnica); oka- zać się (jak co ukrytego); zum V. bringen, objawić co, na jaw wyprowadzić, uja- wnić.
Vorschiessen, zaliczyć, na- przód dać , awansować pe- wną sumę.
Vorschlag, propozycyja, wniosek, projekt, zalecenie; Jdm einen V. machen, pro- pozycyja komu zrobić, po- dać projekt; auf den V. des Gerichtes, na przedstawienie sądu; Besetzungsv. , przed- stawienie na posadę.
Vorschlagen, 1) przedsta- wiać, wnosić, proponować; das Gericht hat für den Po-
■ sten den X. vorgeschlagen, sąd przedstawił N. na tę posadę ; ein Mittel v. , do- radzić jaki środek ; Jdm ettc. v., proponować komu co; — 2) zacenić (podawać cenę) ; man hat nicht viel vorge- schlagen, nie wiele zace- niono.
Vorschreiben, 1) napisać co na wzór; — 2) przepi- sać komu co, nakazywać, rozkazywać ; das Gesetz schreibt vor, ustawa przepi- suje, nakazuje; — 3) w Bach. wziąć na przepis, zaciągnąć do opłaty ; die Gebühr v., wziąć należytośe na prze-
Vor
32'
pis; Jdn zur Steuer v„ za- ciągnąć do opłaty podatku.
Vorschreibung, der Ge- bühren, w Kas. wzięcie na- leźytości na przepis.
Vorschrift, przepis; der V. gemäss, stosownie do prze- pisu.
V o r s chriftsmässig, zgo- dnie z przepisami, stosownie do przepisów, podług prze- pisu.
Vorschriftswidrig, prze- ciw przepisom, niezgodnie z przepisami.
Vorschub, wsparcie, pomoc, poręka; V. leisten, dawać komu pomoc, dopomódz ko- mu.
Vorschubleistung, danie pomocy, dopomaganie.
Vorschass, zaliczka; einen V. Jäm machen, geben, za- liczyć naprzód pieniądze ; V. gegen Ersatz, zaliczka 7, zastrzeżeniem zwrotu; V. gegen Verrechnung, zaliczka z zastrzeżeniem obrachunku
Vorschussgelder, zaliczki, pieniądze zaliczone naprzód, dane naprzód.
Vors chussw eise, zalicz- kowo, tytułem zaliczek.
Vorschützen, zastawiać się czem (np. chorobą), zasła- niać sie, składać się czem.;
Vorsetzen, przełożyć kögoj nad czem; vorgesetztes Amt}, urząd przełożony; vorgesetzte
sein, mieć pierwszeństwo, być przełożonym.
Vor sich gehen, odbywać się, iść swoim trybem: v. s. g. lassen, rzecz pozosta- wić swemu biegowi.
Vorsicht, przezorność, o- strożność ; die nothwendige V. unterlassen, zaniedbać potrzebnej ostrożności, po- stąpić nieobacznie.
Vorsi chtsmassregel, środ- ki ostrożności.
V o r s i c h t s w e i s e, przez o- strożność, dla ostrożności.
Vorsitz, pierwsze miejsce, przewodnictwo , prezyden- cyja; unter dem V, pod prezydencyją, pod przewo- dnictwem; den V. führen, przewodniczyć, prezydować.
Vorsitzer, p rezydujący , przewodniczący.
Vorspann, podwoda; Berg- V., przyprząg.
Vorspiegelung, ułuda, przedstawienie czego dla złudzenia; falsche T'". , łu- dzące przedstawienie.
Vorstand, 1) zwierzchność, przełożeństwo ; Ortsuorst, zwierzchność miejscowa; Ge- meinder., zwierzchność, wła- dza gminna; — 2) ob. Vor- steher.
Vorstehen, przewodniczyć.
Vorstehend, powyższy, ni- niejszy; v-es Zeugniss icird seinem ganzen Inhalte nach
328
Vor
bestätigt, niniejsze świadec- two potwierdza się w całej osnowie.
Vorsteher, przełożony, prze- wód niczący, naczelnik, pre- zes, zwierzchnik (gminy), starszy (w zgromadzeniu) Gerichtsv. , przewodniczący w sądzie, prezes sądu; Be- zirkst). , naczelnik powiatu Kreisv., przełożony, naczel- nik ohwodu ; Gemeindev., zwierzchnik gminy; Vereins v., starszy (towarzystwa, bractwa, cechu i t. p.).
Vorstellen, przedstawić ; sich etw. v., wystawiać so- bie, wyobrażać sobie co.
Vorstellung, 1) przedsta- wienie (np. na urząd); —
2) przedstawienie v, prze- łożenie (komu czynione); —
3) przedstawienie (np. wi- dowiska); — 4) wyobraże- nie.
Vorstrecken, Geld, 1) za- liczyć, wyliczyć, dać naprzód pieniądze, ob. t. vorschiessen; — 2) pożyczyć (komu).
Vorstudien, nauki przygo- towawcze.
Vortheil, korzyść; entgan- gener V. , korzyść v. zysk stracony; zum V-e gereichen, korzyść przynosić.
Vorth eilhaft, korzystny, zyskowny.
Vortrag, 1) wykład (nauko- wy); — 2) mowa, rozpra-V wa, rzecz; einen V. halten,:
przemowie, mieć rzecz; — 3) sprawozdanie , relacyja , wprowadzenie przedmiotu na obradę ; eine Sache in V, bringen, przedstawić rzecz (na posiedzeniu); eine Ein- gabe zum V-e überweisen, przydzielić podanie do spra- wozdania, do wprowadzenia na posiedzenie, ortragen, 1) wykładać (przedmiot naukowy); — 2) przedstawiać.
o r üb ergehende Verord- nung, rozporządzenie prze- chodnie.
orun te rsuchung, śledz- two, badanie wstępne.
o r u n t e r s u eh u n g s a k t e n, akta śledztwa wstępnego.
orurtheil, przesąd.
o r w a n d, pozór, pretekst.
o r w eisen, Vorweiser, Vor- weisung, ob. Vorzeigen, Vor- zeiger, Vorzeigung.
orwenden, wywijać się, wywinąć się, wykręcać się.
o r w i e ge n d, przeważający, przeważny.
orwissen, wiedza, wiado- mość(wiedzenie czego wprzó- dy) ; dies ist ohne sein V. geschehen , stało się to bez
jego wiedzy.
orwurf, zarzut, wyrzut.
orzeigen, okazać, ukazać, przełożyć (np. dokument).
orzeiger, okaziciel, uka- z i ciel.
Vor — Wag
329
Vorzeigung, okazanie, u- kazanie, przedłożenie.
Vorzug, 1) pierwszeństwo; Jdm den V. gehen, dać ko- mu wyższość, pierwszeństwo; die Zuvorkommung gibt im Rechte den V., kto pierwszy czasem, ten bliższy prawem; — 2) odznaczenie się, za- leta, przymiot celujący; sei- ne Vorzüge sind nicht zu verkennen, jego zalety nie się zaprzeczyć.
Vorzugsklasse, postępek celujący.
Vorzugsrecht, prawo pierw- szeństwa.
Votiren, dać głos, głosować, kreskować (na kogo przez podkreślanie) , ob. t. stim- men.
Votum, 1) ob. Gelübde, — 2) ob. Stimme.
Vulgär sub stitution, pod- stawienie zwyczajne.
w.
Waare, towar.
Waarenerklärung, dekla- racyja towarowa.
Waarenkunde, towaro- znawstwo.
Waarensensal, stręczyciel towarów.
Wache, straż , warta ; Fi- nanzw., straż skarbowa.
W a c h h a u s v. Wachthaus, strażnica, odwach.
Wachmann, policyjant, stra- żnik policyjny.
Wachmannschaft, straż bezpieczeństwa.
Wachmeister, wachmistrz.
Wachposten, posterunek.
Wachzimmer, kordegarda.
Wächter, stróż, wartownik.
Wächterhäuschen, budka stażnicza.
Waffe, broń, oręż.
Waffenfähig, zdatny do wojska.
Waffenkammer, zbrojo- wnia.
Waffenpass, karta na broń.
Waffenplatz, plac broni (miejsce zgromadzenia się wojska i potrzeb wojennych).
Waffen rock, mundur, sur- dut wojskowy.
Waffenruhe (canonische), mir boży.
Waffenstillstand, rozejm, zawieszenie broni.
Wagen, odważać, puszczać, narażać się (na co); das Le- ben w. , narażać życie na niebezpieczeństwo; gewagtes Geschäft, śmiałe, niebezpie- czne przedsięwzięcie, ob. t. Glücksvertrag.
42
330
"Wag — Wali
Wagengeld, wozowe (na- leżytość pocztowa).
Wagenmeister, dozorca wozów (pocztowych).
W a g g e 1 d , wagowe (oplata od wagi).
Wagmeister, wagmistrz.
Wahl, wybór, obiór ; eine W. treffen, wybór zrobić.
Wahlakt, akt obiorczy, wy borczy.
Wahlausschreibung, roz- pisanie wyborów.
Wählbar, obieralny, mog cy być obranym.
Wahlberechtigung, 1) prawo wybierania; — 2) prawo wybieralności.
Wahlbezirk, okrąg wybor- czy.
Wahl co mmi ss i o n, komisy - ja wyborcza.
Wahleid, przysięga przed- wyborcza (w pr. kan.).
Wahleltern, przysposobi- ciele, przysposabiający, ro- dzice przybrani.
Wä hier, wyborca.
Wählerliste, spis wybor- ców, lista wyborców.
"Wahlfähig, 1) obieralny (mający prawo bycia obra- nym); — 2) powołany do obioru (mający prawo obie- rania).
Wahlfähigkeit, 1) obieral- ność; — 2) prawo wybie- rania.
Wahlfürst, 1) ob. Kurfürst; • — 2) monarcha obieralny.
Wahlgesetz, ustawa wy- borcza, elekcyjna.
Wahlkind, przybrany, przy- sposobiony.
Wahlkörper, koło, ciało wyborcze, wyborcy.
Wahlliste, lista wyborcza.
Wahlmutter, matka przy- brana, przysposobicielka.
Wahlordnung, porządek o- biorczy.
Wahlpfründe, beneficyjum obiorcze (przez wybór).
Wahlrecht, 1) prawo obio- ru; actives W., prawo wy- bierania; passives W., pra- wo obieralności; — 2) pra- wo wyboru (w pr. cyw.).
Wahlschluss, 1) zamknię- cie wyborów; — 2) wypa- dek wyboru; — 2) uchwa- ła wyborcza.
Wahlspruch, godło.
Wahlstimme, głos, kreska.
Wahlvater, przysposobiciel, ojciec przybrany.
Wahlversammlung, zgro- madzenie wyborcze.
Wahlzettel, kartka obior- cza.
Wahnidee, urojenie.
Wahnsinn, obłąkanie.
WT ahnsinnig;, obłąkany.
Wahnverbrechen, prze- stępstwo urojone.
Wahr, so w. mir Gott helfe ! tak mi Panie Boże dopomóż!
Wahren, 1) zachować, bro- nić, strzedz, pilnować czego; seines Amtes tv., pilnować
Wäh — Was
331
swego urzędu; — 2) sich vor etw. w., wystrzegać się czego.
Währmann, ob. Gewähr s- mann.
Wahrnehmen, 1) spostrze- gać;— 2) pilnować czego; die gemeinschaftlichen In- teressen w., pilnować wspól- nych interesów; eine Gele- genheit w., korzystać ze spo- sobności.
Wahrnehmung, spostrzeże- nie; W. der Rechte, dopil- nowanie praw.
Wahrnehmu n'g svermö- gen, władza spostrzegania.
Wahrscheinlichkeit, prawdopodobieństwo.
Wahr spruch, der Ge- schwornen, orzeczenie przy- sięgłych.
Wahrung, obrona, strze- żenie, dopilnowanie.
Währung, 1) waluta ; — 2) ob. Gewährleistung.
Waise, sierota; zur W. wer- den, osierocieć ; zur W. ma- chen, osierocić.
Waisenamt, urząd sierocy, sierociński , opiekujący się sierotami.
Waisenbuch, księga siero- ca.
Waisengelder, pieniądze sieroce, sierocińskie.
Waisen vermögen, mn jatek sierocy.
Waldaufseher, leśny, ga- jowy,
Waldaufsichtsperson ale, dozór leśny.
Waldfrevel, ob. Frevel.
Waldhüter, leśny, gajowy.
Waldzeichen, cecha.
Walten, 1) rozrządzać; — 2) władać ezem.
Wandel, 1) ob. Lebenswan- del-, — 2) im Handel und W., między kupcami, w prze- myśle.
W a n d e 1 p ö n, ob. 'Reugeld.
Wandelungsklage, skarga o rozwiązanie kupna, prze- daży.
Wanderbuch (Wanderpass), książeczka podróżna, wę- drowna.
Wandern, podróżować; nach N., do N. ; in die Fremde w., udać się za granicę.
Wappen, herb.
Wappenbrief, patent na herb.
Wappenkunde, heraldyka.
W a r n u n g s t h e o r i e, teoryja przestrogi.
W a rnungs zeichen , znaki ostrzegające.
Wärter, dozorca, dozorują- cy, pilnujący, doglądacz , dozieracz.
Wartezeit, czas wyczeki- wania.
Waschgold, złoto płókane.
W a s e n m ei s t e r, oprawca.
W a s ser, zu W. und zu Land, wodą i lądem.
Wasserbau, budownictwo wodne,
332
Was — Weg
Wasserleitung, wodociąg
Wasserordnung, urządze- nie wodne.
Wasserrecht, 1) prawo wo- dne ; — 2) prawo do wody.
Wasserstrasse, ob Strasse.
Wasserwerk, 1) przyrząd wodny; — 2) budowle wo- dne.
Wasserzeichen, znak wo- dny.
Wechsel, 1) zmiana (np. miejsca); — 2) zmienianie, wymiana (np. papierów); — 3) weksel (kupiecki); einen W. präsentiren, okazać w.; honoriren, wypłacić w.
Wechselalonge, ob. Allon- ge.
Wechselarrest, areszt wekslowy,
Wechselaussteller, wy- stawca, wystawiciel wekslu.
Wechseln, 1) odmienić (np miejsce); — 2) zmieniać (np. pieniądze) ; Briefe mit Jdm w., pisywać do siebie, pro- wadzić z kim koresponden- cyją, listować.
Wechselbrief, ob. Wechsel.
Wechselfähig, wekslowo- zdolny, zdolny do zaciąga- nia zobowiązań wekslowych.
Wechselgericht, sąd weks- lowy.
Wechselgläubiger, wie- rzyciel wekslowy.
Wechselinhaber, posiadacz wekslu.
Węch sei mäss ig, wekslowy.
Wechselordnung, ustawa wekslowa, porządek weks- lowy.
Wechselrecht, prawo weks- lowe.
Wechselrechtlich, podług prawa wekslowego.
Wechselsache, sprawa wekslowa.
Wechselseitig, wzajemny.
Wechselsensal, stręczyciel wekslowy.
Wechselstrenge, rygor wekslowy.
Wechselverpflichteter, z wekslu obowiązany.
Wechselwirthschaft, go- spodarstwo przemienne.
Wechsler, wekslarz , wy- mieniacz pieniędzy.
Weg, Jdm etw. in den W. legen, przeszkadzać komu; Jdn aus dem W-e räumen, sprzątnąć kogo (zabić ta- jemnie); etw. zu W-e brin- gen, sprawić, uskutecznić co; aller W-e, wszędzie; im kurzen W-e, na najkrótszej drodze, bez formalności, od- ręcznie ; keineswegs , bynaj- mniej, wcale nie ; unterwegs, w drodze, po drodze; im Wege der Statthalter ei dem Ministerium vorlegen, podać do Ministerstwa przez Na- miestnictwo ; im Wege des
Weg — Wei
333
Statthalters, na ręce Namiest- nika, przez Namiestnika.
Wegeservitut, służebność drogowa.
Weglager er, rozbójnik.
Weglegung eines Kindes, porzucenie dziecka.
Wegmauth,,myto drogowe
Wegmauthschranken, ro gatka.
Wegrecht, prawo używania drogi, prawo do drogi.
Wegscheide, droga roz- stajna, rozdroże.
Wegweiser, drogoskaz.'
Wehr (die), 1) obrona; — 2) (das), jaz, tama, grobla.
Wehren, 1) powściągnąć co; Jds Bache w., powściągać czyją zemstę; dem Feuer w., wstrzymywać ogień; — 2) Jdm etw. w., zabraniać komu czego; — 3) sich w., bro- nić się ; sich einer Sache w. opierać się czemu.
Wehr gel d, główszczyzna.
Wehrgesetz, ustawa o służ bie wojskowej.
Wehrhaft, 1) obronny; — 2) uzbrojony; — 3) zdolny do broni.
Wehrlos, bezbronny.
Wehrpflicht, obowiązek służenia wojskowo.
Wehrverfassung, urzą- dzenie siły zbrojnej.
Wehrstand, 1) stan obron- ny; — 2) stan wojskowy, wojskowość.
Weiberlehen, lenno po ką- dzieli.
Weibliche Linie, linija żeń- ska.
Weichbild, 1) obręb mia- sta; — 2) prawo miejskie (w obrębie miasta obowią- zujące).
Weide, 1) pastwisko; — 2) pasza ; Striclcw. , paszenie na uwięzi.
Weiderecht, prawo paszy, paszenia.
Weidevieh, bydło pastewne.
Weigern, sich , wzbraniać się, opierać się.
Weigerung, odmowa, opór, wzbranianie się; im W-S- falle, w razie oporu.
Weihbischof, 1) sufragan ; — 2) biskup in partibus.
Weihe, höhere, niedere, świę- cenie wyższe, niższe.
Weihen, poświęcać; Jdn zum Priester to. , wyświęcić na kapłana.
Weihnachtstage, dni Bo- żego narodzenia.
Weihtitel, tytuł duchowny, kanoniczy.
Weisartikel, artykuły v. fakty dowodowe.
Weise, sposób; redlicher W., w dobrej wierze; listiger W., podstępnie; ungerechter TF., niesprawiedliwie ; unvorher- gesehener W., nieprzewi- dzianie.
Weisen, pokazać co ; den rechten Weg w. , wskazać
334;
Wei — Wet
prawdziwą drogę; Jdn auf den Rechtsweg iv. , odesłać kogo do drogi prawa; Jdn von sich w., odprawić kogo, zurechtw., ob. zurecht.
Weisthum, opiuija prawni- ków.
Weisung, 1) polecenie; — 2) dowodzenie.
Weisungsschrift, wywód dowodu ze świadków.
Weiter s, ohne w., bezzwło- cznie; bis auf w., aż do dal- szego rozporządzenia.
Weitläufigkeit, rozwle- kłość.
Weltgeistlicher, ksiądz świecki.
Weltgeistlichkeit, ducho- wieństwo świeckie.
Wenden, sich bittlich an Jdn w., udać się do kogo z prośbą ; das Gespräch auf ehv. w., skierować v. zwró- cić rozmowę do czego.
Wendung, zwrot, obrót.
Werben, zum Kriegsdienste, werbować (do wojska).
Werbbezirk, obwód pobo- rowy, werbunkowy.
Werbegeld, werbunkowe, zadatek werbunkowy.
Werbeplatz, miejsce wer- bunku.
Werber, werbownik.
Werbung, werbunek.
Werft, ob. Schiffswerfle.
Werk, 1) czyn, uczynek; — 2) dzieło ; die Hand ans W. , przyłożyć rękę do
dzieła, wziąć się do dzieła; — 3) budowa, rcaszyneryja.
Werkführer, zawiadowca, kierownik ruchu, kierujący wyrobnią, warsztatem, star- szy czeladnik.
Werkprobe, próba dzieła.
Werkstatt v. Werkstätte, wyrobnią , pracownia , war- sztat.
Werktag, dzień powszedni, roboczy,
Werkvorrichtung, przy- rząd.
Werth, 1) wartość; — 2) cena ; einen grossen W. bei- legen, wysoko cenić; W. und Gehalt einer Münze, war- tość i waga monety.
Werthans chi ag, oszacowa- nie.
Werth ermittl uug, docho- dzenie wartości.
Werthmassstab, miara wartości.
Wer thpapier e, papiery pu- bliczne, wartościowe.
Werthschätzung, szacunek, oszacowanie.
Wette eingehen, zrobić zakład.
Wesentlich, istotny ; im W-en entscheiden, rozstrzy- gnąć w istocie sprawy , co do istoty rzeczy (in merito).
Wetter, w Góm. powietrze zabójcze; matte W- (Schwa- den), wyziewy duszące; böse W., wyziewy zepsute, puch; schlagende W., wyziewy za- palne.
Wet — Wie
335
Wetterlosungsschacht, ob. Schacht.
Wetterschadenversiche- rung, zabezpieczenie od gradobicia.
Wichtigkeit, ważność (np. dowodów); von grosser W., wielkiej wagi, bardzo wa- żny.
Widerfahren, wydarzyć się komu, spotkać kogo; Jdm Gerechtigkeit w. lassen, wy- mierzyć komu sprawiedli- wość.
Widerklage, skarga wza- jemna.
Wid erläge, oprawa.
Widerlegen, odpierać, zbi- jać (dowodem przeciwnym).
Widerlegung, zbijanie, od- parcie.
Widerpart, ob. Widersacher.
Widerrechtlich, niepra- wnie, bezprawnie.
Widerrede, 1) sprzeciwie- nie się; — 2) opór, sprzecz ka; ohne W., bez oporu.
Widerrufen, odwołać (np. zeznanie, testament).
Widersacher, strona prze- ciwna.
Widersetzlich, uporny, niesłuchający rozkazu , zu- chwały.
Widersetzlichkeit, opór
(rozkazowi), niesluchanie
(poleceń), sprzeciwianie się.
Widers piel, ob. Gegentheil
(das). Widersprechen, przeczyć,
zaprzeczać; Satz für Satz iv., każdą, okoliczność za- przeczać; sich w., sprzeci- wiać się sobie, być z sobą w sprzeczności; ddlich iv., przeczyć pod przysięgą.
Widerspruch, 1) niezgo- dność, sprzeczność; — 2) sprzeciwianie się.
Widmungserklärung, ob. Yinculirimg.
Widmungsurkunde, ob. Stiftungsbrief.
Wiederaufnahme, pono- wienie (jakiej czynności); W. der Untersuchung, po- nowienie, znowienie śledz- twa, badania, reasumcyja ink wizy cy i.
Wio derbe fähigung, des Gemeindeschuldncrs , oczy- szczenie upadłego, rehabili- tacyja.
Wiedereinberufung, zwo- łanie na nowo.
Wiedereinbringen, 1) po- wetować , wynagrodzić co ; — 2) einen Entwichenen w., zbiegłego napowrót dosta- wić ; eine Klage w., wnieść skargę na nowo.
Wiedereinsetzung, przy- wrócenie do pierwszego sta- nu, restytucyja.
Wie de reinsetz u ngskla- ge, skarga restytucyjna.
Wie de rh erstellen, 1) przy- wrócić (np. porządek) ; — 2) odbudować; — 3) wy- leczyć.
336
Wi
Wir
Wiederkauf, odkup, wy derkauf, wyderek.
Wiederkaufsrecht, pra- wo odkupu.
Wiederverehelichung. zawarcie powtórnego zwią- zku małżeńskiego.
Wiedervergeltungsrecht ob. Vergeltungsrecht.
Wiederverkauf, odsprze daż.
Wiener Währung , waluta wiedeńska.
Wild, zwierzyna, dziczyzna.
Wilddieb, Wildschütze ob Raub schütze.
Wilddiebstahl, kradzież zwierzyny, kłusownictwo.
Wildschaden 1) szkoda od dzikiego zwierza; — 2) szkoda w zwierzynie, ob. Jagdfrevel.
Wild frevel ob. Jagdfrevel.
Wille 1) wola; der letzte W. ostatnia wola; auf seinen W -en bestehen, przy swojem obstawać; mit Wissen und W-en, z wiedzą i wolą; aus freiem W-en, dobrowolnie ; — 2) chęć, W-ns sein, mieć chęć.
Willensbestimmung, po- budka.
Willenserklärung, oświad- czenie woli.
Willensfreiheit, wolna wola.
Willenslosigk eit , brak woli, bezwola.
Willfahren, dem Gesuche ,
przychylić się do żądania , uczynić zadość żądaniu.
Willfährig, powolny, u- czynny.
Willfährigkeit, uczynność, chętliwość, powolność.
Willfahrung, zezwolenie, przychylenie się do żądania.
W i 11 kii hr 1) dowolność, sa- mowolność , arbitralność ; nach W. handeln, postępo- wać samowolnie; — 2) u- podobanie; das steht in sei- ner W., może zrobić jak mu się podoba, to zależy od niego.
Windbruch (im Walde), wykrot (drzewa od wiatru połamane).
Winkel presse, drukar- nia pokątna.
Winkelschreiber, pisarz pokątny.
Winkelzüge, wykręty, wy- biegi, kruczki.
Winterfrucht, ozimina.
Winterquartier, zimowe leże.
Wirken 1) skutkować; — 2) działać, zdziałać; die w-de Ursache, przyczyna działa- jąca.
Wirksam l) skuteczny; — 2) obowiązujący.
Wirksamkeit l) skutecz- ność; — 2) moc obowiązu- jąca, in W. treten, nabyć mocy; ausser W. treten, u- tracić moc obowiązującą , moc swoją, przestać obo-
Wir — Woh
337
wiązywać, in W. setzen, na- dać czemu moc obowiązu- jącą, wprowadzić w życie; seit W. des Gesetzes, od cza- su obowiązywania, (działal- ności), wejścia w wykonanie ustawy.
Wirkung, skutek, W. her- vorbringen, zrobić skutek; die W. verfehlen , chybić skutku, niemieć pożądanego skutku.
Wirkungskreis, zakres działania; liegt nicht im W. dieser Behörde , nie należy do zakresu tej władzy.
Wirkungslos, bezskutecz- ny-
Wirthschaftsausschlag, bilans gospodarczy.
Wirths eh aftsb etri eb, prowadzenie gospodarstwa.
Wirth s eh afts tur nu s , ko- lej płodozmianu.
Wissen 1) wiedzieć; Jdm etw. w. lassen, zawiadomić kogo o czem; — 2) umieć; sich zu helfen w., umieć so- bie poradzić; — 3) znać; Mittel w., znać środki ; — 4) módz; sich nicht zu erin- nern w., niemódz sobie przy pomnieć.
Wissen sb. 1) wiadomość, świadomość; seines W-s, o ile mu wiadomo, o ile wie seines W-s und Erinnerns o ile wie i pamięta; nach dem besten W und Gewis- sen, wedle wiedzy i sumie
nia; der Zeuge hat den Grund seines W-s anzugeben, świa- dek ma wskazać źródło wia- domości; — 2) wiedza ob. t. Wissenschaft.
Wissenschaft 1) umiejęt- ność, nauka; — 2) wiado- mość ob. Kenntniss.
Wissentlich, wiadomy, z wiadomością pełniony, wia- domie.
W i 1 1 w e , Wittwer , wdowa, wdowiec.
Wittwenkasse, kasa wdo- wia.
Wittwengehalt, pensy - ja wdowia.
W ittwenstand, wdowień- stwo, stan wdowi.
W i 1 1 h u m, wdowie (riduale).
Woche nbettskosten, ko- szta połogowe.
Wochenblatt, tygodnik.
Wochen lohn, płaca tygo- dniowa; vom W-e leben, żyć z tygodniowego zarobku.
W o c h e n ra a r k t, targ tygo- dni owy.
Wohl, dobro; das allgemeine W. dobro powszechne, po- spolite.
Wohlbedacht, dobrze roz- ważony.
Wohlgeboren (Euer W.), Wielmożny, Wy Jmć Pan Dobrodziej.
Wohlgesinnt, przychylny, sprzyjający.
Wohlhabend, zamożny, ma- jętny, dobrze się mający.
43
338
Woh — Żali
W o h 1 m e i n u n g ob. Meinung.
Wohlstand, dobre mienie, dobry byt.
Wohlthat, dobrodziejstwo.
Wohlthätigkeit, dobro- czynność.
Wohlthätigkeitsverein, towarzystwo dobroczynno- ści.
Wohlverbalten, dobre za- chowanie się.
Wohn- und Wirtschaftsge- bäude , budynki mieszkalne i gospodarskie.
Wohnhaft 1) zamieszkały (gdzie) ; — 2) mieszkalny (dom).
Wohnhaus, dom mieszkal- ny.
Wohnort, miejsce zamiesz- kania.
Wohnpartei ob. Miether.
Wohnsitz, stałe mieszkanie, zamieszkanie, siedziba; sei- nen W. an einem Orte auf- schlagen, założyć gdzie mie- szkanie, osiąść.
Wohnungskündigung, wypowiedzenie mieszkania.
Wort, słowo; von W. zu W., übersetzen, tłómaczyć dosło-
wnie; mit Jäm W-
wech-
seln, rozmawiać z kim, sprze- czać się z kim; das W. neh- men, zabrać głos, przemó- wić, odezwać się; das W. führen, mówić za drugich, w imieniu zgromadzonych; viel W-e machen, wiele mó- wić; W. haUen, dotrzymać słowa.
Wortlaut, des Gesetzes, brzmienie ustawy.
Wucher, 1) lichwa; Geld auf W. leihen, dawać pie- niądze na lichwę, pożyczać na lichwę; — 2) lichwiar- stwo; W. treiben, trudnić się lichwiarstwem.
Wucherer, lichwiarz.
Wuchergesetz, prawo o lichwie.
Wucherzins, procent lich- wiarski , odsetki lichwiar- skie.
Wundarzt, chirurg.
Würde, 1) godność, dosto- jeństwo; — 2) powaga.
Würdenträger, dostojnik.
Würderungseid, przysięga szacunkowa.
z.
Zahlamt, urząd płatniczy. Zahlbar, płatny, wypłatny. Zahler, płatnik (ten kto płaci).
Zählgeld, odliczne (od pie- niędzy depozytowych).
Zahlmeister, płatnik (urzę- dnik kasowy).
Zah — Z<
339
Zahlung, zapłata ; Z. lei- sten, uiścić zapłatę, płacić; an Z-sstatt nehmen, przy- jąć w miejsce zapłaty ; Z. einer Nichtsvhuld , zapłata nienależności.
Zahlungsanweisung, przekaz wypłaty, asygnacyja.
Zahlungsauflage, Zah- lungsauftrag, nakaz płace- nia v. płatniczy.
Zahlungsbogen, karta wy- płat (płac urzędniczych).
Zählungsbuch, księga spi- su ludności.
Zahlungsfähig, wypłatny, będący w stanie płacenia.
Zahlungsfrist, termin wy- płaty.
Zahlungsunfähig, niewy- płatny, niebędący w stanie płacenia.
Zahlungsunsich e rh e i t, niepewność wypłatności.
Zahlungsstatt, w miejsce zapłaty.
Zahlungstabelle, porzą- dek płatniczy.
Zahlungstag, dzień wypłaty.
Zahlungsversprechen, przyrzeczenie zapłaty.
Zeche, napitek; w Górn 1) zakład górniczy; — 2) cech górniczy.
Zehent, dziesięcina; Thier- Z. , dziesięcina krwawa ; Feld-Z., dz. gruntowa; Alt- feld-Z., dz. stara; Neubrucli- Z. , dz. nowa (nowizna) ; Natural-Z., dz. właściwa
(naturalna); Garben- Z., dz. wytyczna , snopowa ; Sack (Frucht , Körner , Scheffel) Z., dz. worowa (w ziarnie, sepowa , osep , małdraty) ; Geld-Z. (Zehentgilt), dz. pie- niężna.
Zehentablösung, wykupno dziesięciny.
Zehenter, wytykacz dziesię- ciny.
Zehntacker, rola dziesię- cinna.
Zehntbar, dziesięcinny.
Zehnt fr ohne, danina dzie- sięcinna.
Zehntsoldmann, dziesię- cinnik.
Zehntpflicht, obowiązek dawania dziesięciny.
Zehntpflichtig, obowiąza- ny do dziesięciny.
Zehrgeld, Żeli rpfen n ig, stra- wne.
Zeh rungs kosten, wyżywne.
Zeichensprache, mowa na znaki, na migi.
Zeichnen, 1) rysować; — 2) znaczyć, naznaczyć, znak zrobić; — 3) podpisać; ge- zeichnet, podpisano.
Zeihen, 1) obwiniać, poma- wiać, posądzać kogo o co ; — 2) dowieść komu czego (np. przestępstwa).
Zeit, Kauf auf Z., ob. Kauf.
Zeitablauf, upływ czasu.
Zeitangabe, przytoczenie czasu (kiedy się co stało).
340
Zei — Zie
Zeitaufwand, 1) nakład czasu; — 2) strata czasu.
Zeitbedürfniss, potrzeba czasu (czego okoliczności czasowe wymagają,).
Zeitbestimmung, ob. Be- fristung.
Zeitdauer, przeciąg czasu
Z eitgemäss, odpowiedni cza- sowi, stosowny do czasu.
Zeitgenoss, współczesny (czyj, komu).
Zeitpunkt, czas, pora, chwi- la, punkt.
Zeitschrift, Zeitung, dzien- nik, czasopism, pismo cza- sowe.
Zeitverlauf, przebieg, u- pływ czasu.
Zellen gefängniss, więzie- nie celkowe.
Zent, Zentgericht, sąd karny.
Zentrichter, sędzia kry- minalny.
Zergliedern, rozebrać.
Zerrüttung, Geistes Z., zwichnięcie umysłu.
Zersetzung, der Erzgänge, rozbieg żył kruszcowych.
Zerstückeln, podzielić na kawałki, rozdrabniać; Grund- stücke z., dzielić grunta,cząst- kować, kawałkować grunta.
Zerstückelungsverbot, za kaz dzielenia, cząstkowania.
Z e r t r e n n u n g, der Erzgän ge, ob. Zersetzung.
'Zettel, kartka, cedułka.
Zettelbank, bank biletowy.
Zetteln, knuć.
Zeug, 1) der, materyja; — 2) das, sprzęt, narzędzie.
Zeuge, świadek; Augenz., świadek naoczny.
Zeugen, 1) świadczyć; — 2) płodzić; der Erblasser hat mit seiner erster Gattin drei Kinder gezeugt, spad- kodawca spłodził troje dzie- ci z pierwszą, swą żoną.
Zeugenaussage, zeznanie świadków.
Zeugenbeweis, dowód ze świadków.
Zeugen fü hrer, stawiający świadków.
Zeugenverhör, słuchanie, badanie świadków.
Zeugenverhörsproto- koll, protokół przesłucha- nia świadków.
Zeughandel, handel mate- ryja mi.
Zeughaus, zbrojownia, ar- senał.
Zeugniss, świadectwo, ze znanie; Z. ablegen, złożyć świadectwo, świadczyć; Z. ausstellen , wystawić świa- dectwo (na piśmie); Lebenz. świadectwo życia, zosta
warna przy zycm:
Sitten
Z. , świadectwo obyczajów Wohlverhaltungsz., świadec two dobrego zachowania się Zieheltern, ob. Pflegeeltern Ziehkind, ob. Pfleg ehind. Ziehen, ciągnąć; eine Un- tersuchung an sich z., prze- jąć śledztwo na siebie; Vor-
Zie — Zol
341
theil aus etw. #., ciągnąć z czego korzyść, dochody; Jdn auf seine Seite z., prze- ciągnąć kogo na swoją stro- nę; einen Wechsel auf Jdn #.," wystawić weksel na ko- go , weksel na kogo traso- wać; zur Verantwortlichkeit Z. , pociągnąć do odpowie- dzialności; den Verdacht auf sich z., podać się w podej- rzenie , ściągnąć na siebie podejrzenie; etw. in Betrach- tung Z., wziąć co pod roz- wagę; in die Länge z., z włó- czyć; sich in die Länge z., przewłóczyć się; den kürze- ren z. , uledz , ustąpić , nic nie wskórać, przegrać spra- wę; aus seiner Wohnung z., wyprowadzić się (z miesz- kania); das Vieh z., bydło hodować.
Ziehung, ciągnienie (na lo- teryi).
Ziel, 1) kres, koniec; — 2) cel; Kauf auf Z., ob. Kauf
Zierlichkeit, einer Urkun- de, formalności v. uroczy- stości dokumentu.
Ziffer, 1) liczba; -- 2) cy- fra.
Zifferansatz, oznaczenie liczebne, liczba.
Ziffermässig, liczbowo, li- czebnie, co do liczb v. cyfr; z-e Prüfung, sprawdzenie co do liczb v. liczebne.
Zifferschrift, pismo znako- we.
Zimentiren, cechować mia- ry i wagi.
Zimentirungsamt, urząd miar i wag (sprawdzający miary i wagi).
Zimen tirungsvorschrif- ten, przepisy o cechowaniu miar i wag.
Zins, czynsz; ob. t. Grund-, Mieth-, Pachtzins.
Zinsbar, czynszowy, opłacie czynszu ulegający.
Zinsbauer, czynszownik.
Zinsen, odsetki, stowe, pro- centa.
Zinsenbezug, pobór odset- ków, procentów.
Zinsencoupon, kupon, od- cinek (procentowy).
Zinsenmass, stopa odset- kowa, procentowa.
Zinsertrag, dochód czyn- szowy.
Ziusertragsbekenntniss, ob. Fassion.
Zinsgroschen, dodatek do czynszu, do komornego, do- koraorne.
Z ins gut, wieś czynszowa.
Zinsherr, czynsz pobiera- jmy.
Zinsmann, czynszownik.
Zögern, ociągać się, zwłó- czyć.
Zögejrung, zwłoka.
Zögerungszinsen, ob. Ver- zugszinsen.
Zoll, cło ; den Z. auf etwas legen, cło na co nałożyć;
342
Zol — Zug
den cło.
Z. entrichten , o płacić I
Zoll- und Monopolsordnung, ustawa o cłach i monopo- li ja eh.
Zollamt, urząd cło wy v. celny, cło.
Zollamt li che Untersuchung, dochodzenie cłowe; 0. Be- handlung, postępowanie cło- we.
Zollausschuss, okrąg wy- łączony (pod względem cło- wym).
Z o 1 1 b a r, podległy, uległy cłu.
Zolleinnehmer, poborca ceł, celnik.
Zollfrei, wolny od cła.
Zollgefälle, dochód z cła.
Zollsatz, stopa cłowa, celna.
Zubehör, ob. Zugehör.
Zubusse, w Górn. dopłata.
Zucht, 1) chów bydła;— 2) karność; in strenger Z. hal- ten, surowo w karbach trzy- mać.
Zuchthaus, dom kary.
Züchtigen, chłostać.
Züchtung, więzień.
Zuchtpolizeigericht, sąd policyi poprawczej.
Zuchtvieh, bydło do chowu; junges Z., przychówek.
Zudenken, przeznaczyć; N. hat ihm das Haus 0uge- dacht , N. przeznaczył mu dom.
Zudekretiren, przyznać.
Zueignen, 1) sich 0., przy-
właszczyć sobie; — 2) przy- pisać, dedykować.
Zueignungsschrift, przy- pisanie, dedykacyja.
Zuerkennen, przyznać , przysądzić, zasądzić (np. na leżytość) ; die Forderung tvird 0uerJcannt, pretensyję przyznaje się, przysądza się, zasądza się.
Zufall, przypadek, los, traf, zdarzenie ; blinder Z., ślepy traf.
Zufallen, dostać się komu; das väterliche Vermögen ist ihm 0uge fallen, przypadł mu v. spadł na niego majątek ojczysty.
Z u fertigen, przesłać komu, wręczyć.
Zufluchtsort, schronienie, przytulisko.
Zufriedenstellen, zaspo- koić, zadowolić kogo.
Zufristung, przedłużenie terminu.
Zufügen, 1) wyrządzić; eine Beleidigung 0., obrazić; — 2) dodać.
Zufuhr, dowóz, dostawa.
Zuführen, dowozić, dosta- wiać , dostarczać ; 0U Wa- gen, 0U Wasser 0., prowa- dzić na osi, wodą.
Zug, 1) ciąg; in einem Z-e, jednym ciągiem; mit einem Z-e , jednym v. za jednym pociągiem (pióra); im Z-e der Verhandlung, w toku rozprawy; — 2) pochód
Żug — Zun
343
(wojska) , pociąg (na kolei żelaznej); — 3) szereg, or- szak ; — 4) zaprząg ; — 5) rys ; die ersten Züge von etw. entiuerfen, rzucić czego pierwsze zarysy; Kauf Zug um Zug, ob. Kauf.
Zugabe, przyczynek, przy- kładek, nadmiarek.
Zugarbeit, robota ciągła (bydłem).
Zugeben, 1) przydać; — 2) przyzwolić, przystać, zga- dzać się na co; der Kläger gibt zu, powód przyznaje.
Zugebräu, przywarek.
Z u g e h ö r , przynależność , przynależytość ; sammt Z., z tern co do tego należy, z przynależytościami.
Zugehören, należeć (do ko- go v. czego).
Zugestehen, 1) przyznać komu co, zezwolić na co; — 2) przypuścić; zugestanden, dass es sich so verhält , przypuściwszy, że rzecz się tak ma.
Zugestand niss, przyzwo- lenie, przyznanie, koncesyja.
Z ug tag, dzień ciągły.
Z u g t h i e r , Zugvieh , bydło zaprzężne, sprzężaj.
Zukommen, 1) dojść kogo; Z. lassen, udzielić komu cze go ; — przynależeć komu; das kommt ihm von Hechts wegen zu, to mu się z pra wa należy,
Zulage, dodatek (pospolicie
do pensyi); Personalz.. do- datek do osoby przywią- zany, osobisty.
Zulassen, 1) dopuścić co; — 2) przypuścić kogo do cze- go (do przysięgi, egzaminu).
Zulässig, dopuszczalny, mo- gący być dopuszczonym, do- zwolonym.
Zulässigkeit, możność do- zwolenia, dopuszczenia, do- puszczalność ; die Z. dieser Massregel wird bezweifelt, zachodzi wątpliwość , czy środek ten dopuszczonym być może; nach Z., według możności, o ile można.
Zulassung, dopuszczenie.
Zumessen, ob. beimessen, ausmessen.
Zum essung, Z. der Strafe, ob. Strafzumessung.
Zumessungsgründe, zasa- dy wymierzenia kary.
Zumuthen, Jdm etw. , wy- magać czego po kim, przy- pisywać komu co.
Zuname, nazwisko.
Zunahme, powiększanie się, przybywanie.
Zündwaaren, towary za- palne.
Zunft, cech.
Zunftältester, starszy w cechu.
Zunftgenoss, towarzysz cechu.
Zunftlade, skarbona, skrzy- nia cechowa.
Zunftmeister, cechmistrz,
344
2un — Zur
Zunft vorstand, starszyzna cechu.
Zunftzwang, przymus ce- chowy.
Zuordnen, przydać komu (np. do dozoru).
Z u r e chenbar, poczytalny; Z-e Handlung, działanie po- czytalno.
Zurechenbarkeit, poczy- talność.
Zurechnen, 1) doliczyć, do- rachować; — 2) poczyty- wać, przypisywać komu co; Jdm eine Handlang als Ver- brechen Z., poczytywać komu czyn jaki za zbrodnię, przy- pisywać komu winę czynu jakiego, imputować komu zbrodnię,
Zurechnung, 1) doliczenie; — 2) poczytanie, przypi- sanie, imputacyja.
Zure eh nungsfähig, poczy- tny (ten, któremu wina po- czytaną, przypisaną, impu- towaną być może); der Be- schuldigte wurde für z. be- funden, sąd uznał obwinio- nego za poczytnego, że ob- winionemu wina przypisaną być może; s-s, Alter, wiek w którym komu winę przy- pisać można, poczytniczy.
Zurechnungsfähigkeit poczytność.
Zurechtfinden, sich, zna- leść się w czem, zrozumieć pomiarkować się.
Zurechtkommen, 1) mit
etw., przyjść z czem do ła- du; mii Jdm, dać sobie z kim radę; — 2) przyjść w porę.
Zurechtlegen, ułożyć po- rządnie.
Zurechtmachen, naprawić.
Zurechtweisen, 1) napro- wadzić kogo na dobrą dro- gę, oświecić; — 2) napo- mnieć.
Zureden, zachęcać, nama- wiać kogo.
Zurückbehaltungs- recht, ob. Retentionsrecht.
Z u r ü c k e r 1 a g, ob. Rückerlag.
Zurückfolgen, zwracać ; die Beilagen folgen zurück, załączki zwraca się.
Zurückfordern, domagać się zwrotu, żądać czego na powrót.
Zurückführen, Jdm etwas ins G-edächtniss z. , przy- wieść komu co na pamięć; etw. auf bestimmte Regeln Z., podciągnąć co pod pewne prawidła; das Repertorium auf die frühesten Zeilen z., doprowadzić repertoryjum do najdawniejszych czasów.
Zurückführung, in den vo- rigen Stand, ob. Wiederein- setzung.
Zurückgehen, wracać, iść na powrót; bei der Sache muss weiter z. werden, w tej rzeczy dalej sięgnąć na- leży; er geht vom Vertrage zurück, odstępuje, cofa się
Zur — Z\
345
od kontraktu ; der Handel geht zurück, handel npada.
Zurückhalten, 1) zatrzy- mywać, wstrzymywać; — 2) ukrywać, taić; den Hass z., taić, ukrywać nienawiść.
Zurücklegen, odkładać (np. pieniądze); — 2) odbyć (np. podróż); — 3) ukończyć (np. 20 rok); — 4) zwró- cić, odrzucić (np. skargę).
Zurücknahme, odebranie (rzeczy), cofnięcie (zdania).
Zurückschieben, den Eid, odkażać przysięgę; z -der Eid, przysięga odkazawcza.
Zurücksetzung, upośledze- nie.
Zurücktreten, vom Vertra- ge, odstąpić, cofnąć się od umowy, zrzucić się z kon- traktu.
Zurückweisen, ob. abwei- sen.
Zurückwirken, działać wstecz , oddziaływać ; das Gesetz wirkt nicht zurück, ustawa nie działa wstecz.
Zurückzahlen, zapłacić na powrót, przen. odpłacić ko- mu.
Zurückziehen, 1) udać się z powrotem; — 2) cofnąć; das Wort Z., cofnąć słowo; sich vor Geschäften z., usu- nąć się , cofnąć się od in- teresów; sich ins Kloster z., wstąpić do klasztoru; zu- rückgezogenes Leben, życie
na osobności , na ustroniu, w oddaleniu od świata.
Zusage, przyrzeczenie, obie- tnica.
Zusammenberufen, zwo- łać (np. sejm , zgromadze- nie).
Zusammenbringen, zbie- rać (pieniądze, podpisy).
Zusammenfassen, razem zebrać ; etw. kurz z., zebrać w krótkości, streścić.
Zusammengehörigkeit, związkowość.
Zusammenhang, związek (zdań, myśli).
Zusammenhängen, mieć związek, stykać się; z-de Grundstücke , grunta przy- ległe, stykające się z sobą.
Zusammenheften, zszyć (np. arkusze z sobą).
Zusammenkunft, schadzka, zejście, zebranie się.
Zusammenrechnung 8- prinzip, zasada zliczania.
Zusammenrottung, kupie- nie się, zbieranie się, gro- madzenie.
Zusamm enschlagung, zbicie razem , złączenie w jedno.
Zusammensetzen, złożyć, zestawić.
Zusammentreffen, vb. 1) spotykać się, zejść się z kim; V- 2) zbiegać się w jednym czasie, przypadać; das Ver- brechen trifft wit der Ueber- tretung zusammen, zbrodnia 44
346
zbiega się z przekroczeniem; die Feiertage treffen zusam- men, święta razem przypa- dają.
Zusammentreffen, sb. zbieg; Z. der Umstände, zbieg okoliczności ; Z. meh- rerer Verbrechen, zbieg zbro- dni.
Zusammentreten, scho- dzić się, zbierać się, połą- czyć się z sobą (w jakim celu).
Zusammentritt, zebranie się, gromadzenie, schadzka.
Zusatz, 1) dodatek; mit dem Z , z tym dodatkiem, doło- żeniem; — 2) w Hutn do- danie innego kruszcu; der Kerker ohne Z. , więzienie proste; Z-artikel> artykuł dodatkowy.
Zusatzstrafe, kara dodat- kowa.
Zuschieben, den Eid , ob. Eid.
Zuschiessen, dołożyć, do- dać; die Gesellschaft dat die Summe zugeschossen, towa- rzystwo złożyło tę sumę.
Zuschlag, 1) dodatek (do podatku); — 2) przydanie podlejszego kruszcu (np. miedzi) ; Bewilligung der Steuerzuschläge, zezwolenie na pobór dodatkowego po- datku ; — 3) przybicie , przysądzenie (przy licyta-
cyi)-
Zuschlagen, ]) dodać, wli-
czyć (do sumy); — 2) eine Ttealität im Versteigerungs- wege dem Meistbiethenden z., przybić, przysądzić realność w drodze licytacyi najwię- cej ofiarującemu.
Zuschreiben, 1) dopisać; Jdm eine Summe z., dopi- sać sumę na rachunek ; — 2) przypisywać komu (winę, czyn, dzieło); — 3) przy- właszczać; sich an einer Sa- che das Eigenthum z., przy- właszczać sobie rzecz jaką.
Zuschrift, 1) przypisanie, dedykacyja; — 2) pismo, list, odezwa; in Beantwor- tung der geehrten Z., w od- powiedzi na szacowną ode- zwę.
Zuschuss, dopłata, dodatek.
Zusprechen, 1) przysądzić, przyznać komu co (wyro- kiem); — 2) Jdm Trost z., pocieszać kogo ; Muth z., wzbudzić odwagę, dodawać serca.
Zustand, stan, położenie (o- soby lub rzeczy), byt.
Zustandekommen, przyjść do skutku; bis zum Z. ei- ner neuen Verordnung, aż do wydania nowego rozpo- rządzenia.
Zuständig, przynależny, właściwy; z-es Gericht, sąd właściwy; nach Ungarn z. sein, przynależeć do Wę- gier, być krajowcem węgier- skim.
Zus — Zuv
347
Zuständigkeit, przynależ- ność, właściwość.
Zustandsrecht, ob. Status- recht.
Zustehen, das Beeilt steht ihm zu , ma prawo , prawo mu służy; es steht ihm nicht zu, ihn zu belangen, nie wypadu mu, nie do niego należy zapozywać go; die Angelegenheit steht dem Ge- richte zu , rzecz ta należy do sądu.
Zustellen, dostawić (np. więźnia), doręczyć (np. wy- rok).
Zustellung, doręczenie, do- stawienie.
Zustellungsbestätigung, poświadczenie doręczenia.
Zustell u ngsbogen, lista doręczeń, filura.
Zustellungsgebühr, nale- żytość za doręczenie , dro- gowe.
Zu stellungs schein, dowód doręczenia.
Zustellungstag, data do- ręczenia.
Zustimmung, przyzwolenie, przychylenie się.
Zutheilen, 1) przydzielić, wydzielić komu; dem Be- amten ein GeschäftsstücJc z., przydzielić komu referat , oddać komu do referatu; — 2) przyznać , przeznaczyć (np. nagrodę).
Z u t h u n , vb. einer Meinung zugethan sein , trzymać się
jakiego zdania; einer Per- son z., być komu przychyl- nym.
Znthun, sb. przyłożenie się do czego; ohne sein Z., bez jego przyłożenia się, pomo- cy; durch Z. wird eben die Gattung von Verbrechen be- gangen, deren sich der Thä- ter schuldig macht, przy- czynienie się do zbrodni stanowi ten sam rodzaj zbrodni, której winnym się staje sprawca.
Zutrauen, sądzić, że kto jest zdolnym do uczynienia czego; Jdm alles Böse Z-, sądzić kogo zdolnym do wszelkiego złego; man kann ihm diese Kenntniss nicht Z., nie mężna sądzić, że tę wiadomość posiada.
Zutrauen, sb. zaufa nie do czego lub kogo.
Zutreffen, 1) zgadzać się (np. rachunek , nazwisko) ; — 2) ziścić się.
Zutritt, 1) przystęp, wstęp.
Zuverlässig, pewny, wier- ny, niezawodny, na którego się spuścić można; ein z-er Beamte, urzędnik, na któ- rego się spuścić, na którym polegać, któremu zawierzyć można.
Zuvorkommen, uprzedzić kogo, ubiedz kogo ; das Z. einer Behörde gibt den Aus- schlag, rozstrzyga to, która władza drugą uprzedziła.
348
Zuv — Zwe
Zuvorkommung, wyprze- dzenie.
Zuwachs, przyrostek, przy- bytek, powiększenie.
Zu w achsrecht, prawo przyrostu.
Zu wage, przy ważka, przy- dawka.
Zuwarten, poczekać, zacze- kać; der Kläger hat seine Forderung zuzuwarten ver- sprochen, powód obiecał za- czekać na sumę, na wypła- tę wierzytelności , ' dozwolił zwłoki co do swej preten syi.
Zuwegebringen, doprowa dzić do skutku , ' do końca, do stanu.
Zuweisen, 1) 3 dm ein Amt, eine Amtshandlung z., przy- dzielić , poruczyć komu u- rząd, czynność urzędową;— 2) eine Summe z.} przyznać komu sumę; — 3) Jdn an einen Schuldner z., odesłać kogo do dłużnika.
Zuweisung zu einer Behör- de, przydzielenie do jakiej władzy; Z. einer Summe, przyznanie sumy.
Zuwenden, obrócić, zwró- cić; Jdm einen Vortheil z działać na czyją korzyść; seinen Obliegenheiten die g an ze Zeit z., poświęcać wszy- stek czas swoim obowiązkom
Zuwider, dem Gesetze z handeln , działać przeciw prawu ; das läuft dem Ver-
trage Z. , to się sprzeciwia umowie.
uziehen, 1) przyzwać; Kunstverständige zum Au- genschein z. , przyzwać v. przybrać biegłych do naocz- nego obejrzenia; — 2) sich etw. z. , ściągnąć na siebie (np. naganę, karę), zgoto- wać sobie (zgubę, śmierć), przyprawić się (o szkodę). Zwang, przymus ; Jdm Z. anthun , przymuszać kogo, zadać komu gwałt.
wangfrei, zwangslos\ wol- ny od przymusu, bez przy- musu.
wangsanlehen, pożyczka przymusowa.
wangsarbeitshaus, dom pracy przymusowej.
wangsausglei eh, ugoda przymusowa.
wangsenteignung, przy- musowe wywłaszczenie.
wangsmittel, środek przy- musowy.
wangsweise Einhebung der Steuern , przymusowe wy- bieranie v. ściąganie podat- ków.
weck, cel ; den Z. vorfol- gen , zmierzać , zdążyć do celu; den Z. erreichen, o- siągnąć cel, dopiąć zamiaru.
weckdienlich, celowi od- powiedni, służący do celu.
weckmässig, stosowny do celu.
Zwe — Zwi
349
Zweckwidrig, przeciwny celowi.
Zweibändige Brüder und Schwestern, rodzeni bracia, rodzone siostry, rodzeństwo.
Zweifache Wie , dwużeń- stwo.
Zweifel, 1) wątpliwość; ei- nen Z. erregen, wzbudzać wątpliwość; in Z. ziehen-, podawać w wątpliwość; aus- ser Z. setzen, usunąć wszel- ką wątpliwość, uczynić nie- wątpliwem; in Z. setzen. wprawić w wątpliwość ; — 2) niepewność; Jdn aus dem Z. reissen, wyrwać kogo z niepewności.
Zweigbahn, odnoga kolei żelaznej.
Zweigetablis.se ni en t, fili- ja, zakład filijalny, przygłó- wny.
Zweigespann, zaprzęg dwukonny, parokonny.
Zw eiguldenstü ck, dwuzło- tówka.
Zweigverein, stowarzysze- nie filijalne.
Zweikammersystem, sy- stem dwuizbowy.
Zweikampf, pojedynek.
Z w e i s e i t i ^-verbindlich, obu- stronnie obowiązujący.
Zwilling, bliźniak, bliźnię; Z-e, bliźnięta; Z-sbruder, bliźniak; Z - Schwester , bli- źniaczka.
Zwingen, zniewolić, zna-
glić, przymusić ; gezwungen, poniewolnie.
Zwischenbehörde, władza pośrednia.
Z wi sch e n er ken ntnis s, o- rzeczenie wpadkowe , incy- dentalne.
Zwischenfall, przypadek pośredni, zdarzenie wpad- kowe.
Zwischenfrage, pytanie wpadkowe.
Zwischengeschäft, pośre- dniczenie, stręczenie.
Zwischenherrscher, wład- ca tymczasowy.
Zwischeninhaber, posia- dacz pośredni.
Zwischenraum, przedział (np. między domami), prze- ciąg czasu; in kurzen Z-en, w. krótkich przerwach; in Z-en von 3 Tagen, co trzy dni.
Zwischenräume, lichte Z., przestanki, wolne przerwy.
Zwischenregierung, rząd tymczasowy.
Zwischen sch ein, poświad- czenie tymczasowe.
Zwischenspediteur, spe- dytor pośredni.
Zwischenurtheil, w}rok wpadkowy.
Zwischenverfahren, po- stępowanie przejściowe.
Zwischenverkehr, obrót międzynarodowy.
350
Zwi
Zwischenwall, wał środ- kowy.
Zwischenzeit, czas pośre- dni; in der Z., tymczasem.
Zwischenzollinie, li- nija cłowa pośrednia.
Zwist, spór, niezgoda, zwa- da.
Zwistig, sprzeczny, spor- ny. Zwitter, obojnak.
Ważniejsze pomyłki drukarskie.
Cor am i sirt, czytaj widymowany, zamiast widymować. Disciplinarisch, wiersz 7 , czytaj dyscyplinarną , za'
miast dyscyplinarnej. Honorat, czytaj wyręczony, zamiast wręczony. Siefschwester, czytaj Stiefschwester. Unverbrauchbar, wiersz ostatni, czytaj niezuży walny,
zamiast zużywalny. Unwiderlegbar, dodaj nieodparty, niewzruszony.
r5
NIEMIECKO-POLSKI
^1
SŁOWNIK
WYRAZÓW PBAWNICZYCH I ADMINISTKACYJNYCH.
WYDANIE DRUGIE staraniem i nakładem
AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI
w Krakowie.
W Krakowie,
W DRUKARNI UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
pod zarządem Ignacego Stelcla.
1874.
^ ^
mmm
iVtoftA
fflfoP\*täf\r\r\
*w^
Óa^^^.a^^aaAaA/
w»»s«:
^OA'A.Aa 2 /-v
^wrrflgwmw,
aaaa"AaA^(
yvw/WVvwvvyft/
f^^m^^mm
iwrop^€^%,
SAAunnr\
mmmm
*aKaiWAa*
i»W
WW$^^
r*W! WMfS
^a.aAM^^,
AAMpnAi
5R^ - ^
&^k^^6kkk^^WlWM
EDUUJLLL
^V.A,.^%„,,^--'
.hftr&fi^fP
fjxwnjWjjujmJA
^^^^/^m,
V^^:AA^A