211flö3T00b 506 V641N V . 2 1775 MAIN SOÇ) V G4)n LIBRmY OF THE • UNIVERJSÎTŸ OF TEXTES NOVA ACTA RLGIÆ societatis SCIENTIARUM VPSALIENSIS» VOL. IL U P s A L 1 Æ, Apud JOHAN. EDMAN, Reg. Acad.Typogr. Akno mdcclxxv. 328500 $ & # « « $ & « St « X « & » « æ s X ACTA SOCIETA T1S REGIÆ SCIENTIARUM. '~''*®HfflEasssK^5®HeraHe*,’'~ DE DIVERSA ORIGINE FINLANDORUM et LAPPONUM OBSERVATIONES SIMONIS LINDHEIM, Consil. Reg. Dicast. Aboens. a). *!* * Filandos olim ejusdem fuisfe ftirpis gentis- que ac Lappones , conati funt egregii a- pud nos Scriptores inde primum arguere, quod de vitae habitu veterum Feononum, TACI- Vol. IL A TUS o) Ab anno Hsqut 1737. Reg. Societatis Membrum, Nobililfimus Au- f>oi: Obfervationes ha fee cum Societate cornmunfcavir an. dudum 1759* haud multo poft beate defunâus. Patria Finlandu* , non folutn in Rußia, Pulravienfi raptu* clade perdiu ittatem triverat, fed & ,nt *7 2S' ad Aulam Imperialem RuRicam Secretorius lieg. Svec. Legationi*, & dem poft pacem initam a. *743. iterum illuc 8b ) o ( SS TUS & SAXO GRAMMATICUS retulerint non- nulla, quæ congruere ad Lappones & Samojedos noftri temporis videantur. At vero fi hxc valeret ratio, deberent Finlandi Nagaicis æque Tataris & Ajuchinis Kalmuckis cenferi congeneres, quippe quibus, coeli aërisque diverfitas quoad patitur, ad- huc hodie vivendi efi: confuetudo omnino talis, qua- lem cernimus in Lapponibus. Neque enim Kal- muck! illi & Tatari colendis incumbunt agris, fed paftoricia contenti vita, rem familiarem, Camelos gregesque ab uno loco ducunt in alterum. Acce- dit, quod veteres Hiftorici, ubi mores & indolem memorant procul disjunftorum populorum, haud credi in univerfum pofiint cognovisfe , quantum fatis, ea, quæ non nifi vagis tum rumoribus cir- cumferebantur. Minime inficiandus , qui citatur, TACITUS, meretur haud dubie fidem in lingu- lis, quae de Germanis, Italiæ vicinis, perfcripfit, magnoque hos fibi devinxit munere brevioris licet operis, cui notitiam vetuftx Germaniæ multo lu- culentiorem inferuit, quam quæ alii genti ulli, ver- fus Septemtrionem, putetur fuis de rebus, hodie fuperefle. Scilicet innotuerant haec illi, parante aditum propinquitate locorum & diutino bello , quod Germanos inter & Italos geftum ita eft , ut his, coram fpeflare illorum fedes inftitutaque, per- fsepe daretur. Contra de gentibus terrisque toto divifis orbe, qux fimul tradit, manca deprehen- duntur & infida; uti vel ea docuerint, quæ de Ju- daeis perhibet, Romano licet imperio hi fubefîenc, neque ille adeo Judaica in Hiftoria ubique fuerit rejiciendus teftis. SAXONIS autem longe magis vacillat au&oritas , cujus fabulas & prope nugas , an- delegatus oceafionem er«t naftu* præfentiorem notitia paranda ea- rum rerum , in quibus ha obfervationes verfantur. antiquioris in parte hiftoriæ, dudum notarunt mul- ti b)\ quamquam amoenitate Latini, quo ufus eft, ftili, haud equidem fufpicer, voluifTe eum de in* duftria fucum pofteritati facere, aut, quæ dixit, lin- gula perfvadere. Sub ipfo natus Septemtrione ex- cufationem non æque invenerit , ac TACITUS , cui penitus incognita , quæ nunc dicitur , Finlan- dia, certumque effe ultra Balthici maris auftralia litora nihil poterat. Nam quæ remotiora verfus Septemtrionem tenduntur, omnino illum ignoraffe, ex eo colligatur, quod infulis coercuerit Sviones, fpatiofæ nefcius, quæ ultra eft, Continentis. Itaque noftra in re qui narrantem eum certatim allegant, MONZAMBANUM debuerint, pfeudonymum li- cet, non detre&are judicem. De TACITO, fcien- tiflimus Auffcor hicce: neque mirum , ait, illum circa remotisfimas eas gentes parum diftintte tradi* dijje , quarum vix tenuis fama ad ipfum erat per* lapfa c ). Enimvero de adftri&a nimium & mifera antiquorum Fennonum vivendi ratione , quæ po- fuit TACITUS, icidemque a permultis urgentur, haud fane quadrant in divitias, quas celebrant alii Biarmiorum & opulentiam templi Jomala , & gra- vem prædam, quam, ne memorem ceteros, repor- tafle fertur Rex Agne, cæfo Finlandorum Impe- rante Frofle A )» Quod fi dixeris, vagis modo et- iam hæc tradi narratiunculis, libenter dederim ego, incerta haftenus effe, quæ utraque ex parte adfe- runtur, neqve iftis adeo alterutram præ altera ma- gnopere juvari. Relinquatur in medio, oportet, an Rex iftius nominis Finlandiam umquam tenue- rit. Hoc certo confiat, effe eum non potuiffe il- A 2 lius V) Videantur Prolegom. STEPHANII ad edit, SAXON, peig. yx 36. c) De Stot. Imper. German. Cap. I. §. i. . d) STURLESON, Heims Kringla, p. 22. «dit. PBRINGSKIOLD, 4 as ) q ( jr lins gentis, quae nunc regionem incolit, quando- quidem littera f, a qua incipit nomen, non exftat in lingua gentis, neqve ulla in hac vox duas ab initio confonas admittit. Quae porro inculcari folet, convenientia lin- guarum Finlandîcæ ac Lapponicæ, excuffa accura- tius , mox deprehendetur , ad dirimendam quæftio- nem, de nationum aut communi, aut diverfa , ori- gine , non fufficere , nili alia accefferint fortiora argumenta, quaeque fuccenturietur , Hiftoria. Ete- nim probe difpiciendum , an quæratur de genti bus, quarum longe a fe invicem terminos inter- jedum prarfertim mare disjungit, an de vicinis, tum an valde fit notabilis linguarum convenien- tia, an obfcurior. Hoc pofito, rede fhtuantur Venedi, quorum nunc eft Lufatia, origine non dif- ferre a Polonis & Rufiis, quod item de Italis & Gallis, mutuo collatis, valuerit. At fi quæftio a- gatur de populis confinibus , quos perpetua fo- dant commercia , quorumque infuper linguæ non manifeffo adeo & frequenter confpirant, ac in nu- per didis datur cernere, erit haud dubie ad offen- dendam duorum affinitatem inefficax argumentum, quod ex linguarum qualicumque fimilitudine tra- hatur. Quocirca, præmiffa cautione ea, faffus o- ptime eft: maxime Reverendus HÖGSTRÖM IUS, futurum haud facile, ut, quæ gentes cognatae fint, qux (ecus , fola ducente linguarum fpecie in- dagetur e). Qui autem poffit fieri, ut ex diverfis linguis confufa, oriatur alia, in gentibus aut fini- timis, aut commercantibus, offenderit lingua, quam dicunt , Franca , in variis litoribus Mediterranei maris, multoque etiam propius, quæ eodem nar- ran- 0 Befkrifning ofver Sverige* Lopmarker. Stockh. 8. p. 45 ) o ( as 5 rante HÔGSTRÔMÏO /) in Lapponia jam teritur ex Suecano & Lapponico fermone permifh, di£ta- que ibidem mercatoria , borgaremål , ex qua qui- dem, etfi multis conferta Suecanis vocibus, quod & teftatur HÔGSTRÔMIUS , minime licuerit in- ferre , fuiffe olim Sviones Lapponesque ex eadem ftirpe progenitos. Eft etjam quod obfervetur non indignum, per Finlandiæ magnum Ducatum, linguam ubique do- minari uniformem, nec ullum effe adeo disjun&um, regionis univerfæ tractum, folis exceptis litorali- bus , cujus incolæ non probe intclligant loquentes ceteros, poffintque cum his mutuo fermonem con- ferere. At linguae in Lapponibus, five SCHEF- FERUM audiverimus g\ five HÖGSTRÖMIUM b), longe diverfa ratio eft, quandoquidem remotiori- bus e partibus qui advenerint , loquelam reliquo- rum difficulter capiant, & perhibeantur Kemi Lap- pones , qui proximi habitant Finlandiæ , loquendo propius accedere ad illius incolas, quod neque fie- ri potuit aliter. Equidem Lapponicæ linguæ inexpertus , vi- deor mihi tamen, quemadmodum ab HÔGSTKÔ- MIO ;) defcribitur , ditiorem eam Finlandica , in Subffantivis potifiimum , rcperiffe. Exempli gra- tia , quod Sveci dicunt fommarvåg , viam qvæ æ- ffate patet, vintervägs viam hieme commodam, Finlandi una voce nequeunt exprimere; at poffunt Lappones. Illis vox nulla efl:, que fola refpon- deat Suecanis: en rik man , vir dives, en rik qvin - A 3 7J& f) Lib; cit. pag. 77. g) Lapponi* , Cap, XV, pag, 184. «dir. Latin. h) Lib. cit. pag. 63. 65. 74, & 77. i) Lib. cit. pag 63 not. o. 6 ) ° ( SB ni, femina dives; fed habent Lappones, qui pon - illum dicunt, hanc uspar. Quod omnino cen- featur valde peculiare, linguarumque pariter ac gen- tium differentem indolent atque originem mon- ftrare. Ditfcum ante, duas confonas Finlandis, initio vocum, numquam poni; ponunt autem Lappones. Litceram f ignorant ilîi ; frequentant hi contra. Nec aliter accidit litteræ z. Etfi enim jungi haec interdum litterae t videtur, dum fcribentur hodie Finlandica, tamen originariam fuiffe Finlandicæ linguae , minime inde colligendum. Namque ubi typis edi occipiebant nos inter libri Finlandici, pe- nuria urgente idonei chara&eris, z iftud illatum eft, ut exprimeretur qualitercumque littera Alpha- beti Finlandici, quae fonum d, s, & t, participat, inftar dentalis pariter ac palatin*, quae in Euro- paea lingua alia vix occurrit ulla, nifi forte in An- glica, qua fcribi per tb folet. Docuit me vir Lap- ponicae linguae gnarus, flexiones in ea vocum val- de effe his diffimiles, quibus utitur Finlandica; quod tamen necdum fuffecerit ad firmandam iftud, quod urgeo. Multo mihi majoris eft ponderis numerus dualis in Pronominibus & Verbis, fuetus Lappo- nibus, nusquam reperiendus apud Finlandos. Hu- jusmodi putem ego idiotismos , quibus linguæ ge- nius continetur, potiffimurn fpe&andos, ubi lingua- rum cenfebitur convenientia aut diffimilitudo, ne- que unice captandas vagas voces, quæ fortuito cafu, ex una lingua in alteram transmigraverint, quasque mifere haud raro torquere infuper folent Etymologi, antequam congruere aliqua ex parte videantur. Quin & huc pertinet in pronuntian- do manifefh pugna. Quæ dicunt Lappones: Zia - abbafiz , Ziaabbajdznh , jaackazibpzim , J&acka- zi- \ * ( m ? zihpzimie, taliaque Tesquipedalia longo ordine plu- ra, adeo abhorrent ab ore & flexu linguas in Fin- landia indigenas, ut ne cruci quidem fi figendum minareris, ifta proloqueretur. SCHEFFERUS certe, dum cun&a arripit in transcurfu, quibus latam femel fententiam, fi po- te, tueatur, Finlandicas voces pag. 179. nulla ra- tione cumulat, quas æquas cenferi velit Lapponi- cis. Aliter Tonat Lodo atque Lindu. Tziaod ScSota non fine aperta vi patientur fefe haberi pro iis- dem, quandoquidem, quod fupra pofitum, littera z, jun&aque ab initio confonantes duae , locum o- mnino nullum inveniunt apud Finlandos. Nec ma- gis affines Kainath & Kengå. Quam Finlandicam arbitratur, vox Loja , non eft nifi Rufiorum. Lap- ponibus teri cœptum Kongas Suecanæ debetur ori- gini. Summum Imperantem, quoad repeti queat memoria, Finlandi dixere Rnfiinas , cui voci nata- les nec Suecia dedit nec Ruffia. Ac tametfi Reges veteris Finlandiae MESSENIUS aliique plures nun- cuparint kongar , tamen fafihim iftud imitatione Svecani Termonis ; quemadmodum Novogorodiae Magnos Principes iidem Aurores appellarunt Gar- darikes Konungar , & MORERIUS, quod Tecerant dudum antiquiores Scriptores Galliae , Socerum HENRICI I. JAROSLAVUM VOLODIMERITZ , more gentis Tusa , dixit Roi de Ru/fie. Porro, qua ducor, Tententiam videtur ftabili- re, quod ambæ nationes magna multitudine habi- tantes in Suecia, Norvegia & potifiîmum Ruffia, diverfis ubique Tecernantur nominibus. Vocant Sueçi gentem unam Finnar , alteram, Lappar > Nor- vegis illa Qvåner dicitur, hæc Finnar ; Rufii illam Tziudi nuncupant , hanc Laponi & nonnunquam 8 SS ) ° ( Sfe Lapori, Atque ad vocem quiden Qvdner qvod attinet, teftimonio nitor Paftoris Ecclef. in Lappo- nia admodum Reverendi GANANDRÏ, in praeda- tione ad editam ab illo An. MDCCXLIII. Gram- maticam Lapponicam, ubi leguntur: adjiciam i? illud , Norvegos cx adverfo habitantes , vocem Lappo non agnofeere , fed quos alii Lappones , illi Finnar , contra aliorum Finnar , Qyåner flutare Jolent. Ex quo faäum pariter, ut tra&us regionis, quam te- nent in Norvcgia Lappones, di£tus fit Finmark, per fe adeo evanefeente, quod inde SCHEFFERO do£tum , argumento. Recentiori aevo vox 7 ziudi in Ruffia non nihil immutata Tziucbni dicitur & proprie denotat fervos, in quos jus vitae & necis dominis, in Ingermannia & alibi adhuc invenien- dos; tura Fennones, qui Graecam Religionem non admifere; ita ut Fennonis appellatio hodie igno- miniofa ibi habeatur, haud (ecus atque alibi etiam praeter meritum cœperit in deteriorem partem per- verti. At Finiandis incolas ubi Rufii nunc defi- gnabunt, Finlanzi vocitant. Quamobrem vifum etiam mihi, in hac feriptione, ut certius intelligar & evitetur confufio, Fennones & Fennonicam lin- gnam dicere, ubi eos velim, qui Norvegiae & Rus. fix tenentur limitibus, Finlandos amem, horum- que linguam Finlandicam3 qui nunc Magnum Du- catum inhabitant. Andquifiimo dudum aevo gentibus in univer- fum omnibus placuifle Poëfin, certum eft, qua car- mina & hymnos fuo quasque ex ingenio compo- nerent , & immixtis allegoriis fabulisque majorum fa&a & hiftoriam ad pofteritatis memoriam propa- garent. Tefte HÔGbTRÜMIO k)3 Lapponibus quo- k) Lib, cit. pag, 159. - ' ntflBi <& ) 0 ( 9 quoque non infvetum verfus condere, quorum pro- prius char-after, ut eædem crebrius repetantur vo- ces, haud multo aliter atque in cantione BibJica Deboræ legimus. Atqui Lapponicis hifcc non con- veniunt, qui frequentati olim Finlandis , utpote quibus non repetuntur continue plures voces,' fed privum hoc eft , ut labdacismo , qui dicatur, con- flent, litterasque initiales easdem amene, uti in vulgato ifto : Puelia porcorum. Nam rhythmi fina- les non accedere, nifi poft illata facra Romano- Ca- tholica. Argumento fuerit, quod adhuc fupereft , Epifcopale Chronicon, & hymnus etjam num. 129. in libro hymnorum Ecclefiaftico , qui translatus ex Suec-ano num. 134. & in quo duas poftremas ftro- phas , quia videbantur nonnulla concinere haud fa- cis appofita, ita inflexit interpres, ut evitarentur, quz potuiflenc Finlandicas aures offendere. Hy- mnus num. 378- multo etiam magis id, quod dixi, illuftrat , fiquidem e Suecano demum hymnorum libro non eft verfus, fed Finlandicæ idiomate lin- guæ primum confcriptus. Ut in vellicetur veritas, in re adeo obfcura, e remotiori aevo, haud fuffecerit, quæ domefticis te- neantur limitibus , monimenta conquirere , nedum receptas, qui ante fcripferunt, auftorum opinio- nes fequi, vano non nnmquam partium ftudio ena- tas, propagatasque dein, nullo adhibito examine; fed & conferri juxta atque expendi oportet gen- tium maxime vicinarum annales, Geographiam, & cetera quæ explorari poflint circumflantium rerum indicia. Antiqui libri , litterarum charafteres , & inferiptiones in Finlandis non exilant. At fuiffe his tamen, ante primi Chriflianisini apud eos ini- tia, indigenam feripturam, mihi quidem neutiquam Vol. II. B eft TO as ) ° ( eft dubium. Singula, quae majores eorum a fe i- pfis non excogitata ufurparunt, in vocibus ac fer- mone , maximam partem , necefte eft , addutfa in confuetudinem fiiifie, five ex orientali vicinia, hoc eft, Rufiia, five ex occidentali, nempe Syecia, ex- ceptis modo vocibus non nullis EcclefiafticiS, a pri- mo Epifcopo HENRICO ex Anglia allatis. Sed Ramattu , liber, kiria , epiftola, kinotta , fcribere, puræ funt & originariae Finlandorum voces, ne- que in Suecana lingua, neque in Slavonics, inve- niendae’, nifi derivanda foae prima fit e Rufiico Grammati , Graecae ftirpis , abjeCla initiali confona , more Finlandis patrio , quandoquidem non librum his quemlibet, aut vulgarem defignat, fed etninen- tiori fignificatu, unico facro Biblico tribuitur- Quo autem fato evanuerint prifca nofirorum fcriptura atque hac exarata documenta , dum inimica verae Religioni duritate Papale jugum imponeretur, ze- Ione intempeftivo eorum, qui Religionem praete- xebant, uti accidit Sueciæ, an cauftis ex aliis, in medio reliquerim. Enimvero fcripti licet nulli (uperfint commen- tarii, e quibus Finlandicae gentis antiquior facies, fedes & migrationes repetantur, haud parum ta- men elicietur lucis, circumfpicere fi voluerimus in vicinis, continens potiftimum eadem quos adhuc juncrit , ante a£ti aevi reliquias. Fugit neminem, bonam partem Germaniae occupatam dim a Sla- vonics gente, cui Venedorum nomen, quaeque orien- tem verius; regiones tenuit mari Adriatico & Bal- thico interjacentes, in quibus quæ adhuc fubfunt Imperio Romano - Germanico , appellantur: terra Juris Slavici , in attis illius imperii & Scriptori- as ) q c ffs 'j bus, qui explicanda fibi ea lumferm t. Hi Venedi, qui Holfatiam quoque, Mechlenburgum & Pome- raniam infidebant, multum negotii facefiiverunt pri- fcis Regibus Suecis & Danis, fspiusque ab his devifti in cauffa fuerunt, ut Venedorum fe Reges illi nuncuparent ; qui titulus, poftquam ufurpari La- tina Lingua Septemtrioni csperat, in alterum: Re- ges Vandalorum, inflexus, male haud dubie fiqui* dem Vandalorum gens Germanicae erat originis, & Scriptoribus, ævo dudum TRAIAN1 Csfaris, ha- bita penitus diverfa a Venedis. KRANTZ1US in pri- mis occafionem dedit hiftorico illi errori , quem ne CONRINGIUS quidem potuit apud omnes profligare. Hi igitur Venedi, vel, quo fe ipfi appellabant nomine, àlavi, fub imperatore Romano -Germani- co , CAROLO IV. haud exigua adhuc portio Ro- mano - Germanici Imperii , unde & , quo tempo- re Aurea edebatur Bulla, notitia Slavonics lin- guae neceffaria credita ipfis Imperatoribus; hi in- quam Slavi, a CAROLO Magno jam olim, & fe- quentibus imperatoribus, longa pertinacique armo- rum concertatione , five Religionis cauffa , five & augends Germanics potentis, premi cœperant & in 'arffcum magis magisque cogi. Quum igitur a- lias qusrere fedes effet ucceffe , in Poloniam , Bo- rufiiam & Borealem porro, qus dicitur, partem Rufiis contenderunt, tum potiffimum habitatam Tziudis (Finnar), quibus fenfim difpulfis, Novo- gardicum inftituêre imperium , smulam futurum Stargardici, (novo novus, fiuY vetus), hujusque ipfius in memoriam , quod valentior vis pepulerat ut in Germania relinquerent. Ita iftuo evenifie, B 2 fi 12 fido certiffima Rufficorum annalium (Lietopi(chi), pie defundo Regis Regnique Sviogothiei senato- ri, Illuftriffimo Domino Baroni CEDERHiELMIO, ubi munere fungebatur Supremi Legati Suecici a- pud Aulam Rufficam , me audiente, narrabat an. MDCCXXV. Epifcopus Plefchovienfis THEO- PHANES. Mihi vero neque eo tempore anna- les illos licuit perluftrare, neque poft iniram nu- perrime pacem, illuc iterum, ex mandato Regis noftri, prufefto copia dabatur conveniendi Epilco- pi, quem interea mors luftulerat. Ac tamttfi in- certum maneat, oportet, qua præcife tempeftate, live Slavi in Ruffiam accefterint, five in Finlandiam Tziudi , an uno continnoque agmine, an, quod verifirnilius , pedetentim migraverint; poteft tamen idoneis rationibus evinci, Borealem partem Ruffiæ ab his habitatam, antequam Slavi occuparent. Te- nuiffe Tziudos regionem Magni Novgorodii , eft certiffimum , & memorabitur infra pluribus. Sed nec lucida minus ejusdem gentis veftigia reperiun- tur porro verfus orientem in Magno Ducatu Wiat- k litzos , male quibusdam appellatos Wcgluwitzos , in Ugoria vel Jugoria , cujus incolae antiquioribus monimentis Rufficis vocantur Ugri , lingua (i fpe- detur, haud abfimiles, cenfente non nemine, Sek- lis Tranfylvaniæ, quosque nonnulli Scriptores pes- fime dixere Siculos , Hunnorum, fi fas fit credere, relidam fubolem , haud fane ad Tziudorum ftir- pem ego pro certo retulerim. Non nulla de his Seklis memorabilia attulit TOPPELTINUS rn). Regem Hungariæ ULADISLAUM BOXHORNIUS pag. 804. «) Kegem dixit Ugrorum , quod fimi- liter ante dixerat AVENTINUS 0). In Synopfi, quam dicunt, Kiowienfi, ubi de Principe KOLMA- NO narratur, quibus artibus Kiowienfè folium oc- cupaverit, appellatur Knias Ugorfki , Hungaria di- citur Vgona. & regionis incolæ Ugri , tum, ad recentiorem pronuntiandi modum , ïengri. Con- fiai WITSENIUS j> ) Jugoriam verfus orientem ponit remotius, quam fitus naturalis admittit , in- colasque nuncupat Wogulitzos & Hungrifchos , fecutus haud dubie, quæ Poloni Scriptores quidam de Hungarorum origine tradiderunt. Sed mit- tam hæcce, ut ad ifiud redeam, quod mihi potis* fimum propofui. Ad dimidiam prope viam inter Mofcuam & Petroburgum pradium eft [Valdai , quingentorum pagorum, ter centum Rufficorum & bis centum Fen~ tn) Oiig. & Occat. Tronfyl vanorum pag. 45. Lugd. 1667. 12. n) Hiltor. Univcrfal, Sacr & Prof. Lugd. F 4. 1652- 0) Anna!. Bojor. pag. 439. 40. edit. Frsncof. 1627. Fol. p) Noord en Ooft-Tartniye. ) ■ 5 Fennonicorum, quorum coloni Rufiis Koreh vo- cantur Satis hi dure utramque linguam loquun- tur fed memoria nunc mihi excidit, quanam ex Utraque, Divinum cultum, qui Grxci ritus eft , concelebrent. Haud junfti habitant una cum ‘ fis, fed fparfi fuis quique pagis , mediam verius plagam inter boream & orientem, û primaria villa & Iverico Monalterio. A fæculo usque nono, quo certior incipit Ruv forum Hiftoria , Eftlandiam vicinosque w^Fin' nuit gens Fennonica , regioque ipfa diSa fuit t in landia! Dum haerebam captivus, in Ruffia, regnan- te Imperatore PETRO 1. data forte occatione, pu- blicam aedem ingreflus, fixam in pariete mappam contpexi Geographicam, tatis , ut mihi quidem v debatur, antiquam, fine arte ulla, ornatuve. Hanc etfi fieri tum non potuit, ut accuratius totamque examinarem , animadvertebam tamen , peculiari ea colore, litterisque majoribus defignatam izi - chonfkaia Semita (Finlandiam feu terram Fennoni- cam), qua voluerat auStor denotare Eftlandian , eratque in parte illa, fuo diftinSa colore, urbis in- (lar primarix, pofita Hapfalia. Immo vero xvo omni, quoad Hiftoiica moni- menta, ne Romanis quidem exceptis , attingunt , Eftlandiam , fama eft , incolas habu.ife Fennones hosque potfeditfe longum traftum juxta litus maris Suevici ad Viftulam usque Teftem modo PL. - NIUM nunc advocem, qui Nat. Hift. Lib. IV. cap. XIII nec minor , ait, opinione Fennmgta: quidam hanc habitari ai Viftulam neque fluvium a Sar- matis, Venedis, Scyris, Hirris tradunt, ix o. Qui quæfo Fenningiæ vindicare horum (inguios potu- © ) O ( & 1.6 ifiet ille, nifi bonam certe partem complexi jam tum fuifTent Fennones? Atque Eftlandos quam- quam non memorat proprio nomine, erit tamen vero fimillimum, fub Hirris, quos dixit, contineri. Definitae regioni, in Eftlandia, adhuc hodie Har- ren & Wirren nomen hæret; quique in foro ibi judiciales agunt cauffas de erciscunda familia per- fæpe allegari audiunt Jus Harricum & Witricum , antiquiflimarum legum reliquias. Efilandorum au- tem memoriam , qui migraverant olim in Finlan- diam, etjam nunc fervat nomen parœciæ Efsbo in Nylandia, antiquitus diftum Efibo. Quum igitur demonftrari queat, Eftlandiæ incolas qui a fæculo nono, ad noftra usque tempora eam infederunt, Fennonicæ fuifie originis, fequitur, ut ab eo etiam tempore, quo Eftlandicum nomen, jam ante fecu- Jum nonum, percrebuerat, eadem pariter illis ftirps tribuatur. Namque intelligi vix poterit, quo ac- cidifiet cafu, ut vetuftiores Eftlandi, fi alius fuis- fent gentis, quam qui pofi: vixere, eodem tamen nomine, iisdem in (edibus appellarentur. Favet etiam huic fententiæ PUFENDORFFIUS , nempe fuifie Eftlandos eosdem cum his, qui dicuntur Fen- nones, quum citato loco, veros ait, Ftnnos fub JEfiyis latere , ejl probabile q). Ruftica detento mihi captivitate valde vide- batur mirum, Wolodimeriam Dynaftiam continua fucceflione pofi: patres, filiorum, DCCXLVI. omni- no annos Rufiico præfuifie imperio. Namque vul- go hoc ita tradi audiebam. Venit ergo in mentem , ubi linguam genti vernaculam, quantum fatis, ad- didiceram, ex manuferipto quodam codice, qui q) S. DE MONZAMBaNQ. De llatu Imp. Germ. Cap. I. §. I. m ) o c as u Stepennaiii iicitur (liber graduate ) tranfcribere haud pauca, Hiftorica potilîimum & Genealogica, quæ adhuc fervo. Ex his ad rem meam faciunt lèquentia. An. mundi 6523. Cbrifli 1013. JARISLAUS WLODIMERITZ, in baptismate GEORGIUS vo- catus, Patri fuccedit , Filius hic quartus e ROG- NlEDA. Jurierv Livonfky ( Livonicus Georgius) fundat Dorpatum , poflratis Finlandis. Ultimum hoc nomen, eo tempore Ruffis nondum erat ufur- patum , illius igitur loco, in exemplari originario, politum legebatur Tziudi. Ad hæc notetur, data occafione, exiltimaffe Generofiffimum von DALIN , in Hiftoria Imperii Sviogothici, haud mirandum, ab exteris Scripto* ribus nomina propria fere omnia, veteri Septem* trioni celebria , pelfime fuilfe habita & immutata j liquidem dictum nuper JARISLAUM perverterint Gallici Hiftorici in Juriscoldum & Georgium »'). Quod ad primum attinet, haud negaverim. At certe integrum manfit alterum, quippe JARISLA* VI natalicio nomini, fuperadditum in baptismali lavacro iftud Geovgii vel Juriei , congruenter do- arinæ CYPRIANI, quæ mature Rullicæ illata Ec- cleliæ adhuc hodie dominatur. Ceterum Fennonicam gentem, ab illo usque sevo, tenui (Te Eftlandiam, porro teftatur lingua , quæ perpetuo ibi floruit, prifcumque infuper no- men lacus Peipus, Tziudskoë Ofero , retentum haud paucis exteris Geographis, fignificatum vocis Tziud- fkoë ignorantibus. Quod idem accidit nomini Mur - vtanjkoè-More , a promontorio Septemtrionali Nord - Vol. II. C Cap r ) Tom. I. Cap. XVIII. §. f. not. n). Cap verfus orientem patentis maris, quodque de- buiiïet verti dicique» Mare Norvegicurn , quoniam Rufîî olim Norvegiam Murmanniam vocarunt t). Noftra Finlandia , neque hoc nomine , neque etj am ahero Tziud vel Tziuchonfkaia Sew hn , in monimentis Ruflicis, ante tempora ALEXANDRI NIEWSKI, memoratur. At particulares quaedam rationes, quæ memoria mihi nunc exciderunt, per- fiiadere olim videbantur, posfe fieri, ut illam vo- luerint, ubi Gbarnfkia Semini habent, memorabi- lem, X. & XI. feculis, urbe Midrviefchna Gbla - va (Miedrpied urfus, Gblava caput) Finlandice b- in- /) Ex eolleftis monimentis variis Hiftoriam Rufficnm illnftrantibt s , quae ab an. 1732. ad an. 1764. novem voluminibus Pctroburgi in 8:0 «di curavit lingua Germanica GfiRH. FRiD. MFLLFRUS, primum Volumen & dimidia pars fecundi, vivo adhuc UNDHEl- MIO prodierat. Sed, quia nusquam citavir, probabibs eft con- je^Hra, vifum illi neuttum. Eo certior hinc fides accedet illius hifce obfervationibus , quod fere confentient tamen cum annalibus, prae- fert im Monachi Kiowienfi» NESTORIS, qui tomo primo exhi- bentur, monftrentque adeo ipfis e fontibus Rufilcæ Hiffori® no. ftrum hanfifie. Sententiam cerre noftri de Tfcbudis, ita Fc 1 ibit no- inen MYLLERUS, Ftnnonibus & Efrland s, in fubjefla pag. io. annotatione egregie firmatur, ubi efd : Fflchudi find flonft in der Ruflifchcn Hifione die Finnen, oder FiUiiifcke Eft länder ; gleich ivit denn das Adjectivum 'IJchudfki in Ff chu âf km - O fero , der Peipus See , und Ffchudfkoi - Jnfik, die Fftnifcb Vndeutßhe Sprache, tmRus- fifeken noch ien Gebrauch ift. Et pag. 292. Tomi ejusdem not o) Aus diefer - - - iß zu fchlieflen , daß unser dem fo offre verkam- tuenden Nahmen Fflchudi , die Ftnnifcbe Einwohner von Eflland , 0- der auch die Finnen überhaupt zu vtrßeheu feyn , wie denn die jet- zige Nahmen 7 febuebonzi und Tfchucbni welche die Rußen den Finnen zu geben pflegen , damit noch einiger maßen überein kom- men. Poterit quoqoe ex colleftaneis illis MYLLFRlANIS per- fpici , an & quo usque LiNDHt iMlANUS forte cilamns in ex- primendis npminibus Rufficis, five propriis, five appellativis, a vera aut recepta hodie pronuntiatione feceflerir ; excufandus haud dubie eo citius, fi alicubi, e» ex parte deprehendatur diffère, quod in multis, quæ audiverat tantummodo aliorum ex narrationibus , videatur poiuifle. > mr- \ n ( rf** CO ) ° l CO t 9 interpreteris, Knbunpâ. Sueti ce fijårnbufvud , quae fsepe a Kufïïs obfefla < xpugnata depopulataque nar- ratur. Ac tamer fi ex manufcripcis annalibus quos mihi quidem dabatur oculis attingere , de fitu il- lius urbis & vero loco nihil potuerim certi colligere, proprium tamen nomen in linguae gentis fuifie Karbunpn fidenter intulerim , partim ex mo- re tum Fennonibus reliquis, tum Finlandis, perfa- miliari, quo promtum illis, nomina capitum ani- malium tribuere urbibus locisque aliis, qualia nunc in Finlandia ubique occurrunt, uti Onpi , Hewcn- pf, Sudenpå , Linnunpå &c. partim ex eo, quod Grxcos imitati Hufii fuis in (criptis foliti (um, no- mina propria, uti & pe (fiepe fecerunt LXX. in- terpretes Bblici, forma appellativo fenfu, verbo- tenus vertere in linguam luam , neque adeo reti- nere ea forma, qua in peregrina gente frequenta- bantur, ac (onabant. Sic Landfkronam , a Suecis ftructam arcem , juxta Ocktæ fluvium, an. m. 68o8* Chr. ljoo. in annalibus Hufiicis illius temporis, eo nomine non appellatur, fed Rufiice translato Vienelz Senili qued idem illis fignificat appellativo ufu, ac S ’eccnum Landets Krona (regionis corona). Pa- rili modo nomina Conftantinopolis , Regiomonti, SyfierèâcLÆ, Nui e burgi &c. non nifi in Fiam pros- ite verfa linguam ulurparunt. Emendari hinc putem poife , quod in meletemate legi Hiftori- co , ante aLiquos annos edito Aboæ de Holmgar- dia, in quo fide Nobäliflimi SCHÖN STRÖ MII , Noi^burgum elle ftatu/tur munita urbs illa, quam Rufii Vîiïtetz Semit nuncuparunt; quippe quod multo (e habet aliter. Noteburgum Rufii , ad ini- tium usque iabent.s foculi dixere jnejclka ; (ita- que urbs ilia ad oftuim Nicvæ fluvii, ubi cum Lt- C 2 dj- 20 m ) ° ( as dogælacu undas permifcet, a Magno Duce GEOR- GIO DANILOWITZ , ut referunt illorum anna- les, an. m. 6833. extru&a. Contra Succorum Lands- krona, in parte Careliæ juxta Ochtam, dudum an- te annum eum, a Magno Duce ANDREA ALE- XANDRO WITZ , e Lbcinicis reduce Or dis , fuit deleta. Quidquid difienfionis de initiis & aufitore exftru£ti Nôteburgi, inter narrationes Suecorum Ruflbrumque videatur occurrere, elevabitur forte, ii cogitaverimus, fnifie ifta tempeftate fitam ur- bem in limitibus utrorumque, pomum, opinor, Eridos, atque adeo, prout videbatur alterutri gen- ti, maxime idoneo loco, aut politam primum, aut amplificatam, ficuti pars nunc una, nunc altera 3 regioni , quæ circumjacet , dominabatur. Quamquam igitur jam modo allata de Mid- lviejchna Ghlava , cujus nomen e Rufiorum fcriptis, mihi quidem quoad fuere obvia, poil: annum 1490 evanuit , plus quam probabilia videantur , haud dixerim ego tamen, utrum boream verfus fita fue- rit, Finnicus fi fpeftetur Sinus, an verfus auftrum, pracfertim quum caput rei, de qua jam agitur, i- ftud non contingat. Si quibus Suecanas pervefti- gare antiquitates non moleftum fuerit, hinc fubmi- niftretur forte occafio anquirendae, qua fitum ha- bitum fataque , urbis percelebris ac florentis , im- perante potiflimum JAROSLAVO , qui & a. m. 6530. a rebellibus Novgorodienfibus feceflifte illuc legitur cum altera conjuge , cujus nomen non re- latum exftat, nec mediocri ibi tempore aetatem degifle. Fuifle eum generum OLAVI SKÅTT- KONUNG , ignoraverit , arbitror , nemo. Pau- 21 ) o ( & Paucis jam ante , quæ mihi eft fententiam a- nerui , de migratione , in Ruffiam , Slavorum , & Tz udorum in Finlandiam, nempe haud îvifle eos fimul & fem el, fed uno poft alterum tempore , quod & multo fit verifimilius , ubi in Rufiica Hiftoria quæ referuntur, confulo. Videlicet gens utraque, brevi adhuc ante adventum RURICI , mutua fide atque obfer vantia, quæcnmque incidifient, commu- nia putabant*, quumque non magis , quam reliqui incolæ , pati amplius poffent Warægorum nefan- da ac crudelia aufa , inita focietate cum Krivizis , addunt quidam Meranos , peregrinum jugum ex- cuderunt., foras pulfis Warægis. Ex quo (equitur, ut ifto ævo , nondum potentes adeo borealis Kus- fiæ fuerint, ac dein fenfim fadas, _ continuata migra- tione, accedentibus pluribus, disjedisque debilio- ribus nationibus, accepimus. Narrat etjam citatus Rufiorum Chronographus ad an, 641 5- Cnr. 907* quum tutor ÎGOR1 duxque excercitus OLECjUo , maritimo itinere Kiowia profedus Zargradum (Lon- ftantinopolin), tributum exigeret ab Imperator e Lew Mudri (LEONE fapiente) Tziudos pariter, mftar auxiliaris manus fuifie comitatos. Gæpit autem do- minatio eorum trans Finnicum fi n ta tri 1 u b G a ^ r a * perante Rufiîæ nuper memorato JAROSLAV U , nui una cum condudis Warægis, perpetuo mte- ftabat, donec ab ALEXANDRO NIEWKSY peni- ius fubjungarentur gravi & cruento prælio , com- miflo ad lacum Peipus, die V. Aprilis an. 6750. Chr. 124a. vidore Magno Duce* qua opprefii cla- de, in faftis Rufîîcis, prifea exuti gloria tamquam fui juris non amplius percenfentur. Fortiora , opinor , argumenta nemo poftulave- rit, jam ante allatis, ut ftabiliatur Fennonieæ gen- C 3 tis 22 C & J_ O { r1& ds antiqua fedes, in patribus, qux verfns anfttum tenduntur a B.dthico man Finnicoque Sinu,utque intelligatur, quem in modum a Slavis pulfi in o* rient: m verterint ac Septemtrionem donee in no- ftra , quæ hodie dicitur, Finlan ha confiderent, ab- attis inde Lapponibiis, qui regionem illuc usque habitaverant. Eft follemne, ut, quibus demum cumque in finibus, longiori breviorive tempore haderic gens aliqua, coatta dein cedere fortiori , fui tamen , lo- corum in nominibus monimenta relinquat. Haud quidem diu Romani Britanniæ imperabant; at fu- perfunt nihilominus veftigia varia & indicia , qui- bus patet, imperalTe. Saxonum Danorumque, qui poft venere, fimiliter manifefta exftant. Incertum, quo primum tempore Aliam Graeci occuparint; fed tamen valuiffe eos ibi plurimum, etjam ante ALEX- ANDRUM , nomina regionum urbiumque multa- rum condocent. ALEXANDRUM loquor, quem Magnum appellamus vulgo, fcriptores autem, qui- bus humanitatis fenfus curaque, latronem vocant gentium , exemplum non unie mundo &c. Quocirca Lapponum ante fuiffe Finlandiam , quam invaferant Fennones , documenta probant, non minus evidentia, quam quæ relitta a Romanis fubattæ Britanniæ, a Græcis pofFftae Afiæ, fpettan- tur. Pertinent huc nomina bene multa , Lappo nibus quæ debent originem, aquarnm, urbium, vil- larum, paiœciarum , &c. uti Lopjia>d , Lapmark , Lappo , L'iptrùfk . Lapwefi, Lapjhand , quod ultimum in Finlandica lingua Lapin randa litus Lapponis, multo etiam rem oftendit clarius; ne reticeam ob- vias ubique tentoriorum & locorum, quæ pilean- tes 23 m ) ° ( m tes olim infederant , reliquias, accolis, qui nunc funt , dj&as Lapin Kodat. An Suecana tot nomina Suecanæque gentis tam certa argumenta , obferva- re adhuc detur in Hifpania, mihi non compertum eftî fi poffent reperiri, loculenter omnino patefa- cerent, e Suecia, nec aliunde, Wifigothos, Hifpa- niæ, longo tempore, dominos, illuc advenifle. Cum his , quibus haCtenus offendi , Lappones Finlandiam quidem olim habit fle , fed pulfos de- in ab immigrantibus ex auftro Fennonibus , Lapp- markias , quae nunc vocantur, _ petiifle , confidere non potefl: fententia HOGSTRÖMII, arbitrantis, unam initio eademque gentem , divifam denique fedibus fuifle, quum coeperint Finlandi , prifco de- ferto vivendi genere, domos flruere colendisque agris dare operam t). Melius SCHEFFER US, ex parte ea, qua migrationibus in difcretos tractus, fejunCtas fuifle gentes ambas conjeCtat, u ), fed ne- que iliius tamen hypothefi hæc conjectura favet. Naturalis habitus faciei corporumque haud in- fidum offert charaCterem, quo judicetur de natio- num aut communi aut diverfa origine, fi quidem procul a partium Audio , ratio ea jungatur aliis , præcipue Hiftoricis. Suecos difcernere ab Italis, Gallos ab Anglis, & Batavos etjam a Gallis, his licet in continente proxime vicinos, noftri ipforum jubent oculi. Itaque meam fententiam omnino fir- mat HÔGSTRÔMIUS ubi Cap. VIII. §. 2. de fa- cie & (latura corporum in Lapponibus refert bre- ves ejffe, fufcos ore , nigros crine , actito mento , ge- nis immer fis, latior ique facie. Etenim mnko fe hæc g- t) Lib. eit, pag. 40. u) Lib. cit. pag. 49. $0. M m ) o ( as _ omnia habent aliter in Finlandis, quorum procera corpora, ruricolæ præfertim fuperiori in Finlandia fl fpe&entur, facie plerumque candida, flavo ru- brove crine, barba plurima. Virum latioris faciei omnino nullum vidi. Femina talis, ubi anno pro- ximo, poll initam pacem Nyftadii, regionem tranfl- bam, forte confpefta, miri nec ante vifi habita mi- hi phænomeni. Atque in mentem hæc fcribenti venit, audi- vifie quondam fub itinere, dum captivus curru forte veherer , aurigam, fallendi temporis caufla , vetuftas modulantem cantilenas, de prifcis, inter arma, gentis facinoribus. Multa his inerant de bel- lis praeliisque cum Fennonibus, cupideque Poeta, quoties mentio facienda Tziudi , appofito ubique epitheto bicloglas , ingeminarat Iziud bieloglas , al- bis oculis inflgnem Fennonem ( biel albus, glas oculus). Utri usque gentis , tum Lapponicæ , tum Fin- îandicæ externam fpeciem accuratius examinavit nemo, magisque perfpicuis defcripfit notis, quam Generofiffimus Archiater & Eques Regii Ord de Stella Polari , von LINNE. Brevibus multa, uti folitus etiam magnus BOERHAVIUS, explicuit Fauna Svec. p. i. ubi hæc pofuit: Fennones , corpore torofo , capillis flavis , pro- lixis^ oculorum iridibus fufcic. Lappones , corpore parvo , vi aero , capillis ni- gris , brevibus , oculorum iridibus nigricantibus. Ea flngula quicumque intuitus coram fuerit , illico agnofeet efle veriflima, longe licet aliena ab his , qu« peg, 42. dedit Au&or Lapponiæ, tametfi mox ) o ( 25 C- v; mox pag. 4 s a fe iterum diflèntit, niodoque di- &a evertit , nequicquam cauffatus , ut conciliaret pugnantia, fuiffe mutata in Finlandis corpora, ubi a!io, quam antea, uti viftu, rigidioris coegerat fe- ptemtrionis inclementia; quod verbis faltim minus indecoris optaflem ego ut fuiffet complexus, quan» do, babent, ait, Fmnones plura [aginando corpori idonea , quibus defthuuntur Lappones, indeque arguit: corporum habitus , pro vi£tus ratione immutari. Sed vero iftud reapfe non fieri, exempla tefhntur plu- rima. Servant Kalmucki propriam fibi faciem, tam- etfi & loca & vi&um motent, quod idem in A- rabibus pariter cernitur & Aethiopibus. Europaei Tureae atque Græci, eadem licet teneantur regio- ne, eodemque hujus alantur proventu, omni tamen tempore manferunt diffimiles. Quod fi, Rufiici intra limites imperii, gens a« liqua, ex mihi cognitis, cenfenda effet affinis Lap- ponibus, Samojedi forent, Lapponum ab oriente vicini. Neque ulla tamen cognatio illis aut con- junctio cum Samogetbis , uti vifum HÔGSTRÔ- MIO, cap ii. §. 7. Rufficum enim eft vocabulum Samojed , & ignominiofum, ex opinione ortum falfo circumlata , ac fi dira fævide alter apud eos alte- rum folitus effet comedere. ( Sam , Ruffis, ipfe, jed, qui comedit). Atqui occafione ufus, qua proprius cognofceret diftos Samojedos, Capitaneus Anglus , PERRI , probrum hocce immerito inditum peni- tus fuftulit, verique & jufti, quo intente ducun- tur, ftudium laudavit usque eo, ut, qui fuperen- tur ab iliis , multos fe reperiffe dicat Chriftianum etiam gloriantes nomen. Habitum corporum nul- la ex parte congruentem Finlandis, pag. 100. ver- Vol. II, D fio- 2Ö fionis Germanic# ita defcribit: Sie find von ei- nen fiarken ßhvartzbrauuen und / ehr hagern oder fchmalbackigten geflehte , und haben eine kmtze ge - ßü tupfte Nafe. De lingua autem eorum, quæ, fer- vatis ante pofitis conditionibus, multum dare lucis po (fet , mihi quidem nihil ultra cognitum, quam quod Chafovo fe ipfi nuncupent. Eadem efie fa- cie, vivendiquej modum eumdem fequi , feruntur gentes in univerfum omnes, quae ab Irtifchi flu- vio ad Japonicum usque mare degunt, tum e Kal- mucks, qui fe dicunt 0'élöt & imperio fnbfunt Gal- dan Serini. Atqui horum idioma linguæ a diale- ftis Tziudicis mirum in modum diferepat. En nu- meralia ab I . ad io. collocata cum Zaranic;S in Pei mia« Kalmuckica ï. Negen. 2. Chour. 3. Gurban 4. Dôrben. Tabun. 6. Surgan. 7. Dolon. g. Naimen. 9. Gefln. io. Arban. A quibusdam, profeflis e Permia , qu# 1 ngua mentis ferm dicitur, narratum accepi , prater lin- Suam Rufficam, diverfas ibi viginti quatuor ufu teri, quod nec affirmare velim nec negare, tamei.- fl non abfimile vero arbitrer, habita ratione ampli- tudinis fpatiofïflîmæ, quam regioni illi vindicant re- centiores in Ruffia & accuratiores mappae Geogra- phic#. Dimidia illius pars Imperatori fubeft, pro- pnam Permico-Ziranica. - Otich. - Kich. - Kuim. - Nel. - Wit. - Kvat. - Sefim. - Kokiamas. - Okmas. Das. 27 & ) o ( as vpriam tenïTS^m Iiluftriffima Domus Baronum ^STROGANOW. In codice manufcripto Stepen - rma leeiffe memini, quod imperante Magno Du- ceWASILIO DIMITRIEWITZ, & Chriftiana e- valefcente Doûrina an. 6904. Chr. 1596- duode- viginti diverfarum gentium fuerint incolæ , qua- rum, meis in excerptis, htec habeo nomina i Ußu- [chant, Witiafibani, Punafcbani, Jufchant, Striant, Gaiani, Wiatfcbani, La font, Korelt, Jugn ,trze- • ri Wozulizi , Samojedi , Pertafi , Permakt , Gama . îi] Nimirum diftinfti a Samojedis & Lapponibus heic ponuntur Koreli , iidern ac 1 ziudi , vi eovum, quæ ram ante de ducentis pagis Fennonicis in Wal- dat notavi. Etfi autem præcipua nunc attigiffe mihi vi- deor, quibus Finlandis fui natales alTerantur, ta- men ne relinquatur usquam dubitandi locus, cete- ra pariter, levioris quamquam ponderis, quæ con- tra poflint objici , expendam. SCHEFFERO vifum non leve, L^ppones in Dania & Norvegia vocari Finnar ; quod perliben- ter concefierim. Sed vero reticuit ille, æque ac Danus SAXO, Finlandos ibi dici Quàner. Quod fi Magnus Ducatus fæculo circiter decimo, uti exi- lant nonnulli, & refte etiam credamus, Finlan- diæ nomine coeperit infigniri, fieri omnino potuit, ut Lappones ifto aevo, veteri e fede pulfi, in re- motiorem inde Norvegiam, nomen tamen retinue- rint, quod ante fuerat. Franci adhuc prifeo vo- cantur nomine, quamquam avius reliais finibus m Gallia confederunt. Similiter Judaei, per multa li- cet faecula, exfules patriae, quam nunc habitant po- culi commune cum illis habentes nihil } ?nomen r D 2, ta' *± o ( ramen non mutarunt. Ac fi horum non quadrare laus exemplum videretur, .faciet Magna Gracia , ne plura cumulem, ut, quod dixi, non cenfeatur incredibile. Porro narratum fibi tradit SCHEFFERUS, dici Lappones a Rufiis Kajenni , & regionem eorum Kmenfkaia bemha. At ego veriflime affirmo, num- quam audita Rufiis ifta vocabula, fed omnino con- ficta, præter meritum obtrudi genti, parum olim cognitæ, uti & Solotaia , Baba, Boraiiez , Adamo- joi Koft, & alia permulta nomina locorum rerum- que naturalium , quæ , nifi per errorem in quibus- dam lcriptoribus, nusquam exftiterunt. n 9uod habec idem pag. 43. de communi au- ctore Lapponum & Finlandorum Jumi , nullo te- ile nititur, &: pugnat infuper cum his, quae pag. 46. leguntur de patre Lapponum ultimo Miefcbogiefche. Scilicet opinionibus adeo diUonis , nec usquam co- haerentibus, fubefie non modo veri nihil, fed ne veriii’UJlitudo quidem ulla, potent. / -Ilum relatum , quo auflore, nec jam memini, nec meminifle multum in tere fi , tum Lap* poni bus , tum Finlandis effe folicum, ut complica- tis in transverfum pedibus infideant, quod fane haud contemnendi foret momenti, fi domefticum aeque effe morem utrique genti poflet demonftra- ri. Enimvero tametfi facis fuperque confiat, in po- pulis orientis plerisque , in Tataria etjam magna , quæ perperam dicitur, c atque Lapponibus, quod & nuperrime expofuit HÔGSTRÔMIUS , frequentari pedibus illam infidendi confvetudinem tamen Fin- Sandis ceitiffimum eft tribui fine u!>is tefiibus ido- neis, quorum quidem, in rebus fafti, unice ad- mit- 39 mittenda auftoritâs. Mihi certe nato educatoque m Finlandia, annisque jam plus quam maturo, ni- hil tale vifum usquam meis in popularibus, nec, diligentiflime licet perveftigaverim , fuifie illis ullo ufîtatum ævo, intellexi. Ubi autem SCHEFFERUS teftimonium alle- gat CONRINGII, fas erit reponere, dubiis modo verbis: videntur ejusdem originis ejje, locutum ma* gnum Virum, fuifieque eum libenter retractatu- rum fententiam, fi veriora docuiffent indigenæ. Denique ignaræ plebis, quidquid temere pro- tulerit, vis omnino nulla in caufia tali, qualis no- ftra , & in qua ne doCtis quidem fuis promtum veritatem expifcari. Quod perhibere ipfos Lap- pones, fcribit SCHEFFERUS, ortos fe-ex Fennis, evertunt iidem, ubi narraffe HÔGSTRÔMIO le- guntur, quod e Suecia majores eorum venerint v). Neque alio habendum loco, quod in ruricolis cir- cumferri Borealis Satagundæ , memorat Celeberri- mus GADDIÜS Prof. Oeconom. Aboëns. & Eques Regii Ord. de Wafa, in Oeconomica illius Defcri- ptione, tametfi firmari pofie putet, conje&urâ eâ, ac fi a Finlandis Lappones tum primum coeperint diftingui, quum, Chriftiana cognita Do&rina, qui ex Finlandis eam admiferanc, populares fcilicet, qui Ethnicismo adhaerebant, turpi nomine Loppar obrutos, in Alpes Norvegicas difpulerint. Etenim SAXO, qui eodem fere ævo fioruit, jam tum Lap- pones cognovit terramque eorum Lappiam , pofitis huic iisdem finibus, quibus adhuc hodie tenetur, Hdfingiam inter & Finlandiam. Vocem Lappar , appellativo fenfu , fiquidem fua in lingua ignorant D 3 ■ Fin- 3° as ) q ( m Finiandi, quo,quaefo, potuere modo, convicii in- ftar aliis illam impingere. Novimus etiam pro- pagatores Chriftianae , quae tum putabatur, Keligio- nis, vi maxime & armis graflantes, haud adeo ce- leriter potuiffe Finlandos permovere, diuque poft tempora BIRGERI JARLI nondum confummatum opus, quum tamen jam ante annum 1396 in Per- mise regionibus, ipfi confinibus Afiæ, exftitere Lappones, uti Cupra dictum. Quae alia Colent cumulari videlicet Finlandos ac Lappones ejusdem effe indolis, animorumque adeo ducente fimilitudine, otiofos, ignavos, fuper- ftitiofos &c. quia certo au&ore nullo dicuntur , indigna Cunt, quae refutentur. Multo erat plus ju- dicii & aequitatis fcientiflimo HÔGSTRÔMIO, quam ut talibus ageretur in libro , quem magni facio, quique in primis perfvafit, ut mei modo ipfius oblcftandi cauffa, quae florentibus olim an- nis notaveram, calamo in ordinem redigerem. Ceterum haec ipfa poftquam abfolveram ita, ut mihi viderentur fufficere, in Celeberrimi SCHOE- NINGII Dronthemenfis Geographiam Norvegiœ ve- terem X) forte incidi, qua contineri quaedam o- portebat, ab argumento mihi pertraftato non alie- na. Inceflit animum eo major cupiditas illius co- gnofeendæ, quod perlefta praefatione lubens intel- ligebam, haud atta&um eum opinionibus quibus- dam Opere , enatis Atlantico , quae ingenuae in ho- norem veritatis fas fuerit, ut penitus obfolefeant. Quin immo reapfe perfenfi, triplici eum ex parte in reftam viam delatum, optime judicafle. Dubi- tat x) E’dit. Hafnia?. 1751. 4. Auftor nunc eft Confiiliarius Juftit. & Profefibr ad Reg. Academ, Hafnienfem. 31 C& ) ° ( f'^Trimo arTveceres Scriptores, qui Fennones me* morant, in mente ubique habuennt Finkndiam, auæ nunc dicitur -, tum an æqua fuerit, I AU II xvo copia & amplitudo incolarum in Finlandia, atque dei,! exftitit, ubi Slavi cœperant porro con- tendere: denique venfimile et)am cenfet, Fenn nibus olim lares fuiffe vertus auftrum a bmmco Sinu, donec Ceculis pott redemtum orbem conte- quentibus, Rufii in Septemtrionem abegerant, fc,- nimvero dubitandi, quas habuit, opportunæ fane & validae rationes , per ea quæ dudum attuh, to- tidem fient certifiimae veritatis indices. Potuere an- tiqui Scriptores , veri haud dubie non mcuriofi, Fennonum facta mentione, eo minus velle Finla diam noftram, quo e(t manifefiius, Fennones 'bi. ifta tempefiate, omnino nullos habitalie. Et m hi quidem haud immerito videor, quod nondum aufus ille, Cedes veterum Fennonum, ante migra- tionem Slavorum in Rufiiam, figere aliquanto pro- pius occidenti, in regionibus, quae Ralthico mar au fi rales Cunt, tum & vertus orientem longius ex- tendere, ica ut Cola, quæ Septemtnom efi bm- landia non credantur coerciti. Etenim preffius fi confideretur a TACITO data defcnpt.o , Fenm , quos ab Æfiyis perperam difcrevic, proximi lunt Venedis, quibus, fix-a quidem, manfio nusquam nifi in regionibus, quas d*i , verfas, aufcum a M- thico mari. Tum & citatus a SCHOFNINGIO PTOLEMAEUS, multo quam I ALIIUS, geo- graphicarum rerum, uti & efiTeXTTdUe1^ 1,1 P?nuor ’ Fennones pofuit, xque ac PUNILS » »xoNEM usque Viftulae. Quumque ^ concinuavit, allegante eodem SCHO^NiNGrO ^y) y) pag- *5- not- n>- 32 v Cto ruffiam rumam & Finlandiam, intelligi illud nullo modo poterit, de Finlandia, quam dicimus hodie, per- commode autem de regionibus contiguis Boni (fite rë Feënëë« manS’ quas * olim "ifede- e Fennones, & adhuc, qua partem, infident. Sed tamen, quemadmodum fieri affolet, ut inveteratis nimium opinionibus, in Arte & Scien- tia qua demum cumque, torrentis inftar abripian- tur trahancurque nefcn edam & inviti, accidit pa- riter optimo Viro ut, tametfi moderari æquo m- dicio omnia propofuerat, ultro & mature edoftus quæ tradita ohm, veritati haud finguia convenire’ Samojedos nihilominus Fennones & Lappones, unius ejusdemque in turbam gentis conjecerit» Argu- menta illius, qua partem deprehendo eadem cum his, quæ ante ponderavi. Neque tamen a me im- petro, quin eorum præcipue aflumam, fiudiofe, 2T diaTvff ’ vitaturus’ ne temere repetiiffe olmnfr,bi‘ratur verifimillimum, Fennones initio ac Samojedos unius ejusdemque fuifTe gentis in duas autem vanis dem cafibus disjunSos; hancque fen- tentiam nm fimd.tud.ne vitae , morum & nominis m uper, quandoquidem Lappones fe vocent S™ mLdJa ’ Fenn°fnes ,au'em terram fuam Sa- maatia z), cui refpondebit Samojed , pronun- tiatione licet non nihil inflexum ; retuliffe q™ — __ que *) Ut probet SCHOENlNGruS. Ure W^ aiiegar HOGSTROMIUM At hic pag! 4. edir Sute nor. a) non Fennones d.xir, fed Lappones Ulo nomine fUflm Loo* pomam vocare, tx quo mamfeftntn , pro SCHOENINGlO nu|L ex parte facere verba HOGSTRÖMII. nu,,a Q£ o ( $8 3t ^TSTRAHLENBËRGÏO Samojedos, quod c Sovowiiïembla > hoc eft, terra Fennonum creti majores" fui fuerint ; tum Finlandicam linguam affinem efie illi, qua utuntur Samojedi , Oftiaki po- tiffimum & Zirani & c. At vero non difplicuerit , latis fcio , veritatis amantiffimo Viro, fi monuero, non (equi ex eo, quod Lappones Sabmi fe vel Sami appellent, ut idem mox fit cum i Suotnalaitten^ quo fe tiniandi fua lingua nun* cupanr, dein praeter rem & pefiime narralle, qui dixerint, Finlandica lingua regionem gentis voca* ri Samixdna , utpote cui nomen , aevo ab ultimo non nifi Suomi fuit. Originem vocis Samojed ante excuffi, oftendique, gentem nec admittere appella- tionem iftam , nec mereri, feque ipfam Chajovo dicere j ex quo corruant, necelie eft , quæcunique de Samogctbis & Samiadna perhibeantur. Quod Samojedi retulerint STRAHLENBERGIO, majores eorum e Sovomiffembla exiville, libenter creaide- rim. Amiciffimum eum mihi, dum vivebat , opti- me novi, cratque Vir exploratae fidei. At luper- erit nihilominus quaerendum, an, qui retulere, ve- ra dixerint, hocque fi vel maxime daretur, an So- votntffembla , quod more, Rufiis vernaculo, feribi deberet Semita , noftra fit Finlandia, cujus longe tenuiorem notitiam in Samojedis exftare, quam de horum fedibus, quae nobis eft, nemo dubitave- rit. Certe vaga & levis ifta narratiuncula aeque cenfeatur, atque efie dudum vidimus quidquid HÔGSTRÔM10 voluere perfuadere Lappones de communi fibi cum ^ueds ©rigiiw. Faciles erant nimis ad cenfendum STRAHLENBERGIUS & SCHÔNSTRÔMIUS, linguae gentis inexperti, eoa- fitique adeo fidere interpretibus, quorum e gene- Vol. II. E re SS ) o ( 34 55 re binis perfæpe opus eft in Sibiria. In univerfum autem his duumviris, sliisque horum comitibus, excufationem* ft qua in re aberraverint, mox pa- rabit captivkat's^ qua tenebantur, anguftia. Ex vivendi confuetudine haud magnopere di- fcrepanti, qua: texitur, conjetturam etiam ante te- tigi Adeo hæclate patet, ut, fi tueri locum poffet, non modo Fennos TACITI, fed & gentes permul- tas alias cum ipfis denique Arabibus & America- nis oporteret jungere. Ultra addere nihil attinet, nili quod valere ea fola, rette judicantibus, five af- firmare five negare liberet, in praefenti re omni- no nequeat. Poffe gentes diverfæ originis, eosdem tamen in vittu habituque cetero mores fequi, evi- ttum fupra eft, iplaque experientia commonftrat. Contra reperiri non nunquam gentes etiam cogna- tas, ea ex parte a fe invicem valde diftare, haud minus certum. Exemplo fint Hifpani & Galli, e- jusdem haud dubie primigenias ftirpis, at moribus juxta & inftitutis nequaquam pariles. Mihr quidem dum calamo comittebam fu- pra pofita permoleftum accidit, quod linguae Sa- mo jeci is vernaculae non haberem usque eo cogni- tam indolem, ut hinc etiam certioris quidpiam ar- gumenti derivarem. Quia tamen vagis conjetturis extortisque etymologiis nihil putabam dandum, in mentem venit, ab aliis, per litteras , expetere, fi qua fieri poffet via, ut copiofiora fidaque nanci- Icerer fpecimina. Nec votis fucceffus defuit. Acce- pi tandem colletta plus quam duo millia vocum e tredecim dialettis Samojedicis, quas ubi accuratis- fime perluftraveram hoc confilio, ut cum Finlandi- cis conferrem , non nifi unicam animadvertere ko - /e, kola licuit, in Tawyica & Kamafinzica dialetto, quæ as ) q ( m _ 35 quæ Finlandicæ, kala , pifcis , putetur confonare, tametfi & hoc fuerit non minus fortuitum, quam quod fepte- narii in illis appellatio numeri pura puta videatur Suecica.At vero numerandi, quem tenent, ordo, non progreditur ad denarium, uti follemne efl tot gentibus aliis, fed in novenario fubfiftit, incipien- do dein novam feriem talem, qualem nos ordimur poft denarium. Recentiori demum ævo, poftquam intercedere cum Rudis, quos Luze vocant, nego- tia cœperant varia propiorque communio, libuit pariter uti denario, cui tamen quia propria vox nulla in patria eorum lingua, Luzeju denique di- xere, id elf Rufßcum numerum . Ut autem quod differui, ipfo opere firmetur, e vocabulario, quod accepi, quodque in promtu adhuc elf, excerpam fueta dialeffis Samojedorum, qui Europæ habitant proximi, nomina numeralia, hunc in modum fo- nantia. Jngoricorum. Pufloolericorum. Obdoricornm. Mefenicormn. I. op. Ob. Ngob. Ob. 2. Side. Sude. Sidde. Sude. 3. Niar. Når Niåhar. Når. 4. Tet. Tåt. Tiet. Tåt. 5. Samliak. Samlåk. Sambeliånk. Samlåk. 6 Mat. Mat. Mat. Mat. 7. Siu. Siu. Siu. Siu. k, Sindet. Schindet. Siddentiet. Schindet. 9. Chafovoju. Chafovoju.Chafoaiju. Chabeju. Io. Luzeju Luzeju. Luzeju. Luzeju. Ex his omnibus, quantum fatis fit, perfpici- tur , Finlandicæ linguæ in Samojedis nulla depre- hendi veffigia. De Oftiakis autem & Ziranis,quos pariter adduxit SCHOENINGIUS, longe pronun- tiandum eff aliter. Horum linguæ totidem funt E 2 dia- 36 & ) o ( & dialedi illius, qua utuntur Finlandi. Sed vero cum Samojedis iidem commune nihil habent. Juxta Ii- tora Glacialis maris, Samojedis propria, non habi- tant; fejundis finibus ac diverfis nominibus a Sa- mojedis difcrevic tum PERRI, tum STRAHLEN- BERGIUS, quod & idem fecit Geographus Rus- fiæ indigena, Woivodus Sibiriæ KIRILOV/. Vulgo didi Samojedi , Qbafovo fc ipfi appellant. Oftiakis domefticum nomen Qhabc eft. At multo etiam lon- gius a Samojedis abfunt Zirani, quippe qui Eu- rope adnumerantur incolis. Omnium denique ma- xime differunt Fennones Wotiakici , in Magno Du- catu Wiatka , propiusque eorum lingua, quam Zi- ranorum, cum Finlandica confpirat. An vero Sa- mo] edicæ linguæ, aut hujus alicui dialedo fimile quidpiam iniit Lapponics, mihi quidem ftatuere non eft integrum. Unum hoc monuero, quum Sue- cani & Norvegici Lappones, HÔGSTRÔM10 aliis- que teftibus, lingua utantur varie permixta & ex- aliis confarcinata, rneque adeo judice, intra Suc- cise & Norvegiæ fines vix amplius originario ha- bitu fiiperfit, oportere eam, fi quidem lucis quid- piam ex illius collatione fperandum, perveftigari in- ter Arcem Rufficam Kola, & Album mare, ubi avitis fedibus adhuc habitantes Lappones, a vi- cinis seque fecuri & intadi degunt, ac ceterorum plerique Barbarorum , qui Ruffici Imperii Septem- trionales oras tenent. Intellexit ultro & prævidit SCHOENINGIUS , fore argumentum, ab Iinguæ dudum idiomace, ad illius tuendam fententiam non fatis firmum, quin 8z fieri poffe inimicum. Mox occurrere igitur co- natus metuendæ interceffioni , multimodae obfervat vicifiicudini linguas effe obnoxias. Atqui iftud i- pfum j & ) ° c m 37 pfum, nullo polito limite fi admitteretur, debilita- bitur illico vis omnis & erit nulla, quae re&iffime huc usque credita fubeffe linguarum , utramque in partem, five diverfitati, five harmoniae, neque urgeri amplius harum alterutra , ulla poterit fidu- cia. Quocirca prseter ea , quae jam ante Habilita , adjiciendum , pofie omnino mutari linguas, in gen- tibus, quarum ar&iores funt limites; quibus per- petua intercedunt cum aliis negotia ; late circum» portant merces, aut bella gerunt, aut ab uno loco idemtidem migrant in alium; quæ fidentias & artes excolunt, quarumque aut invitat fitus aut du- cit indoles, ut quietæ fiuis (edibiis non inhaereant, five has viciniae allexerint, five ad fie alias ipfæ per- traxerint: contra vero in populis, quibus nihil tale accidit , linguam iervari & permanere fui ubique fimilem. Ab eo inde tempore, quo Biblicus Co- dex in Reuffia Rubra editus, nihil animadverfium variationis in politiori lingua Slavonica, tametfi ver- nacula hcec teritur populis permultis eorum , qui ab- Adriatico mari ad Balthicum, & a finibus Germa- nia? , ad Chinam usque habitant. Quin & exiguis qui coguntur limitibus, deficiente occafione com- merciorum firequentiorisve fiocietatis, fcrvare nihi- lominus linguam fioient haud permittam; uti Vene- dis evenit inferioris Lufatiæ, quibus *ab ævo usque Imperatoris CONRADI II. avita adhuc & illibata fuperett; angutta licet regio, ab itto inde tempo- re, circumfepcos Germanis & prope claufos coer- cuerit. Tribui hoc in primis debere comperi, dum juvenis olim apud eos verfiabar, odio & contem* tioni mutuæ illos inter & potteros horum, qui ar- mis olim (ubjugaveranf. E 5 3 Ut 3S 05 ) o ( Ut opinionem, quæ vulgo percrebuic, feque- retur SCHOENING1US, fe coaCtum ipfe fatetur obftante difficultate eruendae, alia via ulla, origi- nis Fennonum. Mihi unice fuit propofitum, ut e- vincerem, Samojedos Lapponesque cum Finlandis cx eadem non crevifie flirpe, horumque majores antiquitus regiones infedifie, quæ ad auflrum funt Balthici maris Finnicique Sinus. Nam ultra ten- dere ac vetuftiores fedes, ne dicam, natales ulti- mos velle exquirere, nec necefiarium putem ego, nec poffe fieri nili fabulis fe quispiam aufit & con- jecturis temere implicare, aut compendifacere im- mani faltu, medio ex ævo in Arcam usque Noachi Afiæque partem eam, e qua gentes orbis noftri in univerfum omnes difîensinatæ prodierunt; quod- que fi fpe&etur, nulla fibi præ ceteris excellentio- rem ftemmatis aut vetuftatis gloriam afferuerit. Denique liceat breviffimis adjungere, poflea- quam pars Tziudicae nationis Finlandiam occupa- verat,'novis etiam in fedibus reti nui fie nihilomi- nus gentem aliquamdiu, uti fiaftum fimiliter con- flat, pofl migrationes, aliis, vetus nomen apud Sla- vonics, qui Ruffia tenebantur. Nempe memorant horum annales ad an. 6758. Chr. 1250. Magnum Ducem ALEXANDRUM NIEWSKY maritimo iti- nere profettum cum exercitu in Svitzkuju Sanliu i Tznid , in Sueciam & Tziudiam; quo pofteriori nomine intelligi haud poterit, nifi, quæ hodie di- citur, Finlandia, jam tum Suiogothico fubdita im- perio, cuiusque ut depopularentur, obvia erant li- tora Magno Duci, antequam Sueciæ ipfius promon- toria aggrederetur. Immo & ipfo in SCHOENIN- GÏO, nifi fallit memoria, citata legi, idem quæ impor- tant, THEODOSII Kiovienfis hæcce : IVaragi qui trans • 35 ) o c <35 J9 trans mare Balthicum incolunt , Ruffis Tziudi vo* cantur <*). Scilicet Balthicum mare ubi illi nuncu- pant, Finnicum praefertim Sinum intclligcndum vo- lunt, fua ipforum lingua diftum: Warjagsko'è Mo- re , mare Warscgicum. «) Lfguntur liaec in SCHQENING1I libro png. Il6. not. k) lum- ta ex Tom. I. Collefb MYLLERI & tafla nobis pariter pag. 18. E (Te vero euftorem citatorum annalium non THEODOSIUM fed NESTORA tam ipfe monuit MYLLERUS, Tom. V. pag. 6. 7. tnm argumentis certiffimis ollendit Celeberrimus AUG. LUDV. SCHLÔZER in Probe Rnjjicher AttnaUn. Brem. 1768* 3. pag> 16. 17. fq. De ■ y. ■ 40 as ) q ( __ De NUMMIS GOTHORUM EXTRA SVIO- GOTHIAM, Auctore CAROLO RENALDO BERCH , REG. CANCELLAR. CONSILIAR. EQVITE REG. ORD. DE STELLA POL. Vetuflos & percelebres Gothos Svecanæ fuifle originis, haud fane nupero aliquo du£ti com« mento (latuerunt recentiores noftri Hiftorici; quip- pe quod aevo omni, etiam ante motam a doftis Viris, apud exteros, controverfiam, adeo certum cxploratumque fuit habitum , ut ne ipfi quidem Le- gumlatori in mentem venerit dubitare , quando , Gothorum , ait , nomen non referitur in pluribus regionibus fixum if flabile , ni fi in Sueciœ regno , quia ab Hits propagatum eft Gothorum nomen in alias terras , ut annales perhibent a). Itaque alie- num, opinor, judicetur nemini, vel tantillum ope- rae impendere vindicandis ab oblivione fervandisque nummis popularium illorum noftrorum , qui mu- tare fedes (olebant. Ex his nummis alii ad certum quendam regem aut tempus referri nequeunt; re- liquorum non dubis funt inferiptiones & typi. Offeruntur fæpius venales harum deliciarum fe&atoribus nummi quidam argentei æreique , in- ter n) Lrg. Svec. Pi ovine. Tir, De Rege Cap. I. ex veifione Lecctnii. m ) o ( SB 41 terdum etiam ex auro percuffi, rudes & incertae patriae, de quibus. Ludovicus Savotus , antiquus & apud Gallos fuos non obfcurus auflor, judicat b); neutiquam adhibendum ad ilios colligendos ftu dium: quum five artem refpicias, deformes omni- no & ab imperitis fculpti fint magiftris, five ipfas imagines, monftrofas puta facies humanas, ab una plerumque parte, & equos aut alia animantium ge- nera, ab altera, omnes inter fe fimiles nihil habeant, unde Hiftoriæ lux affundatur. Secuti eam fernen- tiam alii quoque Scriptores, caufiatique non per- dendas bonas horas inutilibus conje&uris, tales num- mos omnes ad ultimam & defpe&am claffem re- legarunt, dixeruntque barbaros. Attamen in dubium vocarit nemo, quin ex incognitis hifce quidam fint omnino Gothici. Nam incondita gens, huc illuc divagata, pofteaquam {edes tandem fixerat in po- pulis, quibus ars cudendi nummos frequentabatur, fuæ dexteritati minime diffidens etiam periculum feciffe videtur ufuales fignandi nummos , inficeti quantumvis hi forent, nec venuflatem affequeren* tur monetæ regionis iftius, quæ exemplo infervie- bat. Quin etiam pofterioribus faeculis, quum au- tumare licuifiet, populares noflros in exteris terris habitantes, aliquid faltim fiiopte ex ingenio prola- turos, monetas tamen adhuc maluerunt imitari fi- nitimarum gentium. Sic Oftmanni, vel, uti appel- lantur vulgo, Norrmanni, occupata Hibernia, num- mos cudebant tamen ad menfuram ponderis, typi, pretii, qua tum utebantur, in vicinia, Angli c). Quum igitur fatis conflat, Gothos haud modico tempore fubflitiffe in Pannonia, Mcefia & Illyrio, antequam ingreffi Italiam, penetrarent, verfus oc- F ci b) Difcours lut les medsillei antiq. pag, ultima. O Ktitr de nummis Hibernicis. 4* ) o ( $£ cidentem , in Hifpaniam , erit ad fidem pronum , cutfos ab illis nummos, fpeciem præ fe ferentes eorum, qui percrebuerant in confinibus populis, at illico dignofcendos Gothica fabrica, & tenui, qui prodebatur, liberalium cultu ardum. Non ulterius progreffi erant hujus gentis Cælatores, quam ut, regum principumque virorum ubi molirentur ca- pita; in larvas delinerent & informium turbam fi- gurarum, quibus aemulari laboraverant equos, Pe- galos, Romanas bigas & decora cetera, in num- mis obvia elegantibus, quorum copia & confuetti- do erat regionis incolis. Quaies jam dixi fæpe oc- currunt in Antiquariorum ioculis. Brennerus nofter iterata vice editurus Orbes Scanicos , de quibus e- rudite, pro more fuo, commentatus fuerat Schef- fer us d), tabulæ fuæ æncæ talem omnino addidit; nimium licet confidenter regi cuidam Ofirogotho- rum in Italia, tribuendum arbitretur. Addam & ego alterum, eumque non elinguem, ut Brenne- rianus, nummum argenteum, magnitudinis quina- rii Romani. Eli: ille in penu Viri Spefhbilis Ca- roli Lindegren Sued apud Anglos commorantis: habetque a fronte caput, cum inleriptione fignata elementis Latino barbaris, ut inde ultimæ tantum fyllabæ nominis - - BERTHES elici queant. Ab altera parte eft titulus Rex, additus Lupæ la&an- ti Romulum & Remum. Quæ omnia non Romam Imperatricem fapiunt, fed Offici am Regis cujus- dam Longobardi (plures enim funt, quorum no- mina definunt in bertbus vel perthus) Lupam fibi fumentis in monetis Romanis frequemiffimam. Jo- bertus e) promfit alium, in quo plura inter figmen- ta, d ) in Differt, de Oibibus nur. in Scania erutis. e ) La Science des Médaillés, avec les remarques de Mir De U Bafiie Tom I. Tab. V. 45 ££? ) ° ( ^ ta, verres cernitur, haud diiîîmilis magnæ hoftiæ 8z epulo, quod in facris Juliacis parabant majores noftri ethnici, qualemque in mimmo Othiniano re- perifTe fibi perfuafum habebat Kederus. Pari forfan zelo quidam Antiquariorum noftratium fibi, velut Gothicas, arriperent monetas, quae fæpiufculee Gal- lica terra prodeunt, notatas equo, ave & fimiii- bus. Eruditi autem gentis Viri has tales non ma- gni faciunt /), fed tranfire finunt ut incondita ni* kilque lucis afferenda aboriginum Gallorum moni- menta. Caeterum expertes licet pulcrioris caelaturae Go- thorum nummi , formam tamen fervabant vulga- rem, quam intulerant Graeci, Ponti potiffimum re- ges, in eo praecipue, quod nummi latus unum non nihil emineat, alterum paullulum recedat, vel fit concavum g ). Quod autem in re monetali maxi- mi habetur momenti, ad commercia adminiftranda & mutua civium negotia, ut videlicet pretium emi- nens intrinfeca debitaque nitatur bonitate, ifiud qui- dem non neglexifie Gothos manifeftum eft. Ete- nim argentei illorum nummi probitate non cedunt aetatis ejusdem quibus demum cumque aliis; pri- fca licet a puritate longe hi abefient; neque adeo ulla ex parte Confulares nummos tequipararent. Ac auri apud Gothos multo deterior ratio: haud ta- men eapropter culpandos magis, quam Bofpori Re- ges, quibus moneta cudebatur leviffimo ex auro; fiquidem cum aureis Romanis comparetur, & Grae- corum plerisque h). Neque enim necefiarium o- F % pina. f) Receuil d’Antiqu. du C. Caylut. T. VI. Tat. 104. g) Unde veto Britannorum primi pumdem monetandi mortal fum- ferint, latet. Vid, C »mhdeni Britannia io proleg. c. IX. b ) Jobtrt . Tom, i. pag. 447 & 451, Conf. Savot I, c. pag. 44 ) o ( 3$ pinabantur Gothi, nummis inferre folidius metallum, quum fufficere intelligebant vilius. Poterit hincO- thinianc, quem Kederus dixit , nummo , adeo pau- peris auri, ut argenteus putetur potius, pauxillo immifto auro, novum peti argumentum, quo cre- datur e Gothica officina prodiifTe, tametfi nequa- quam inde vindicari poffit ipfi Gothorum patrias, Suioniae, utpote cui monetales, antiquiffimo ævo officinas jam ante denegavimus z). Quandoquidem vero in mentionem incidimus aureae apud Gothos monetae , haud reticendi minu- tuli, nec dum fatis cogniti, aurei nummi, reperti nonnumquam in Germania, rarius licet, di&ique hujus incolis Regenbogen -Schübel ein (Patellae Iri dis). Rudis olim plebecula reliquias opinabatur Phyficæ Iridis, quoniam eruti iis e locis, quæ al- terutro tetigifle pede vifa Iris. Enimvero magnam prodit Optices ignorantiam, crura huic, proprie di- cta, tribuere: tum Phyficæ repugnat, aqueis gut- tis, quibus fra£ti folares radii colorem partant, na- tales afierere metallicorum orbiculorum, ac fi per illas hi in humum deveherentur. Itaque faniores, qui poftea venerunt Viri, e Naturali Hiftoria fub- tra&as Patellas iftas, dictas Iridis , in monimentis ha- buere antiquioris ævi. Signati confpiciuntur variis nec fatis diftinguendis figuris; crucis inditam fpe* ciem nonnulli, rtellarem praebent alii; funt & qui- bus triquetrum inert, feu triangulum, tribus con- flans velud junftis femoribus, quale Siciliae (Tri- nacriae) folet efle infigne. Siquidem in Runicis dein baculis A), vifum quoque iftiusmodi triquetrum, fym- j) In Sermone de initiis Moneta Sueciæ, habito in Confefîu Acad. Reg. Scient. Stockholm. k ) Vid. Rudbtckii Atl. Tom. II. pag. 164. item Salani notas ad Hift. Eg. & Asm. pag. 109. SB ) ° ( g35 45 fymbolum eft habitum trium, quas tantummodo numerabant veteres Scythæ, tempeftatum naturalis anni, & commune creditum Scythicorum populo- rum fingulis, quos inter relati pariter Siculi; neu- tiquam vero his proprium, neque tres infulae api- ces five prominentes oras denotare. Scythicæ ori- ginis erant Gothi, horumque adeo in Germania memoriam Patellae iftae, di&ae Iridis, confervam /). Judicent alii de verifimilitudine hujus fententiæ. Nos, reli&is Gothorum regibus, quorum nulla in nummis fuperfunt nomina, ideoque incertis: adea- mus ceteros, in Hiftoricorum libris & Vetuftatis reliquiis notiores. Agment tamen ducat quidam, An- tiquariis huc usque parum cognitus COMOSICVS. Mentionem hujus fecerat olim J ornande s , ut- pote Regis & Summi Sacerdotis apud Getas vel Gothos , tempore , quo Romanis imperitabant Tibe- rius & Claudius. Nummum vero, eumque aereum & fpifiiorem fe reperifie exiftimat haud ita pridem defun&us P. Erasinus Frcslich , magnum Societa- tis Jefuiticæ decus; talem ejus defcriptionem tra- dens m), K0M02I - - - Comofici caput, vultu barbaro cri- nibus compofitis, & peregrino ornatu. Ab altera parte itidem protome viri, modice barbati, defluentibus a tergo capillis, ca- pite quafi tiara vel pileo tefto. Hunc au£tor Diceneum efie autumat, antecelTo- rem Comofici, apud populares fuos fàpientia cla- F 3 rum- /) Tentzth Monarl. Unrer. A. 1 693. psg. 43^- item A 1689« PSS 901. feqq. Add. Mofers Anmerkungen su dem Deutfchen-Mümz. welen del Hr. von Ludwig, pag. 39, «) In Notit, element. Numrn. Viennae 175 g. 4 psg. 230, 46 & ) 0 ( & rum, ideoque fiimmae au&oritatis & immortalis me- moris. Prodeant jam, qui fui nominis famam Ita- liae orientalique parti Europae intulerunt; quatenus eorum aut tenemus, aut tenere credimus, in num- mis monimema. ALARICVS. Refert Peringfkioldius «), humo erutum, Stock- holm^, fua aetate, nummum, cujus in adverfa parte fuerit effigies peffcore tenus, circumpofita in- feriptione: ALAREICO ROMANORVM MAXV- MO, & in altera, Heros juxta arreftum Leonem, quibus adferiptum: HERCVLI Romano. Hunc nummum, fiquidem fpeciem habuerit, qualis nar- ratur, fummopere doleamus, haud fuifie fervatum ; nam, quod fcimus, in nullo hodie aut occurrit nummophylacio , aut memoratus alio libro legitur. Sed vero fugit jam neminem, tum zelo abreptum fuiffe nimis intendendae gloriae Suiogothici nominis Pcringfkiôldium , vifumque fibi fpe&are magnos Re- ges, Heroas, Dracones, ubi vix alius nifi plebeios vultus inveniffiet; tum alio licet eruditionis gene- re vario inftruflum, rei tamen Nummariae, quan- tum fatis judicetur, haud fuifiè peritum. Itaque po- tuit facillime accidere, ut detritum aliquem COM- MODI nummum ficubi acceperat, properae fcilicet opinionis raptus gaudio, e vocibus L. AVREL. COMM. P. F. aut expreffis forte PONT. MAX. finxerit fibi ALAREICO. ROM. MAX. Herculem que coronantem tropaeum juxta pofitum. adjefta épigraphe: HERCVLI ROMANO. AVG. transfor- mant porro in Iuftantem cum arre&o faevoque Leo- ne Heroa. Iftiusmodi Commodiani nummi admo- dum ft) In notii ad Vitam Titeod, pag, 263. 47 m ) q ( m dum funt vulgares, potuitque haud dubie horum aliquis cafu difp^rdi, humoque immerfus cum fa- burra & aggdto pulvere in partem illam deferri Stockholm^, ubi repertum nummum fuum retulit Feringjkibldius. Quin & in nummis PROBI, idem occurrit Hercules Romanus o). ATAVLPHVS. Huic tribuendum nummum exhibuit Goltzius p), in quo Romae urbis Yulgari modo pofita effi- gies, (edentis inftar matronae, coronante Victoria, epigraphen habuerit: MEMORIÆ GOTHIÆ, in memoriam fcilicet novi nominis, quo Ataulphi auc Gothica Urbs difla fit. Neque tamen Antiquitatum Scriptori alii ulli, tam felici efie licuit, ut num- mum iftum ufurparet oculis, fciretve, e quo me- tallo fuerit conflatus. THEODORICVS. Dominus Noßtr THEODORICVS - feriptum cernitur circa elementum V, in media pofitum nummi area. INVICTA ROMA. Caput feminae galea- tum. Aer. De hoc nummo plura dicenda non habuit Co- mes Mezzabarba feu Mediobarhus , quam quod de- feriptum viderit apud S tradam fol. 23 q). Ubi autem Peringfkioldius r) THEODAHATI num- mum offert, cui nomen THEODORICI injungit, fal- 0) Vid. Fr. Mediobarbi împp. Rom- Nuraiamata. p ) In Thefauro Rei Amiq. pag. 18 «dit. I? 79. Conf. JV* llift. GotbläncKka Samlingar, pag. 90. 4) Itaque ex Idea modo piâu* erit, quem exhibuit Vir, Cl. Du Frettu, qui fæpius à pradio luo cognominatur Cnngius , in Famil- Byzant. pag. 92. r) 1. c. pag, 48 as ) q c as fallitor omnino, in errorem indu&us a Sparfven- feldio. Namque talis nummus nec exftitit usquam, nec vifus fuit five Mediobarbo , five Vaillantio , quo- rum hic ipfe, Regis Regnique Suiogothiæ Senato- ri ac Comiti CRONSTEDTIO , Rei pariter Num- mariae experientiffimo afleveravit , fuifle omnino THEODAHATI nummum, quem fibi monftratum confpexerat Sparfvenfeldius , huncque accuratiffi- mum licet peregrinatorem , tot aliarum rerum , quas folebat memoriae mandare, copia obrutum, facile potuiflè duo illa nomina confundere s ). Haud deeft fpes tamen, fore aliquando, ut reperiatur for- te nummus aliquis, THEODORICI infignis capite, (iquidem memoret CaJJiodorus f), in Gothica Au- la viguifle munus, di&um Comitivam Sacrarum Largitionum , cujus fuerit curare, ut ferirentur numi- fmata, THEODORICI exhibentia effigiem, quaeque initio cujuslibet anni diftribuerentur. Quid vero, fi voti hujus jam compos fa&us efHedulus ille Gal- licus fcriptor Belvafius »), qui afferit inveniri, li- cet rarifiime, nummos æreos THEODORICI: nifi potius fermo illi eft de primo, quem diximus per Stradam innotuifle. Immo vero demus, nullos fu- perefie Regis hujus & nomine & imagine fimul confpicuos; licebit falte m credere, quorumdam Con- ftantinopolitanorum Imperatorum nummos moneta- li hujus Regis Officinae originem debere. Aureos certe nonnullos tum ZENONIS, tum ANASTA- SII, operis efie Gothici, vero admodum fimile vi- fum /) Vid. Ktder , de nura. Othini pag. 44. ») Variar. Lib. Vi. cap. 7. Conf. Hift. de l’A eadem, d«9 Infcription* Tom. IV. p»g. 423. edit. Holland. «) Mons. Bttuvais dans fon Hiltoire des Emperenrs , poor les quell ou a frappe des médaillés. Paris 1767. III. Tom. ia 8:0. &b ) o ( 49 fiim Eccardo Viro do&iflimo v), Scilicet in horum parte una cernitur alterutrius imago Imperatoris, in altera Vittoria juxta magnam crucem, cum épi- graphe: VICTORIA AVGGG. Figurae autem adeo funt deformes, & litteræ partim e Latino Alpha- beto, partim e Graeco tranflunnae, nonnullae quo- que non abfimiles Gothicis, ut maxime videatur probabile, in gente fabricatas, cui fedes quidem mediis in finibus Latinorum Graecorumque, at cui cives camen inter fuos, nondum cultæ pulcriores artes. Accedit, THEODORICVM usque eo fuis- fe gratum ZENONI, tantaque eum reverentia u- fum in ANASTASIVM, ut cenferi nimium vix poflit, fi fua in moneta, eorum vi&orias celebra- verit; praefertim quum & fua ipfe e gente auxilia- res copias aliquo tempore ZENONI permififfet. Pofteaqnam vero THEODORICVS in Italia impe- rii federn fixerat ac firmarat, aliquanto etiam de- centior illius faffta moneta. Namque tribui illi fe- re folent nummi quidam ANASTAS10 & IVSTI- NO dicati, quorum in parte una imago Impera- toris, in altera impliciti litterarum du&us, five nu- di, five au£ti vocibus: INVICTA ROMA, Mo- nogrammate illo legi Bandurius voluit RAVEN- NAM X ) Eccardus vero inde elicere conatus eft: DOMINUS NOSTER THEODORICVS RAVEN- NA Dumque in eo eft, obje&ioni it obviam o- riundæ ex eo, quod idem penitus monogramma obveniat in nummis IVSTINIANI, quo regnante, jam fato funftus erat THEODORICVS, & ex quo G fe- tO In Epiftola ad Rever. P. Anftltn. Bandurium de nummis quibus, dani fub THEODORICO in honorem ZENONIS & ANASTA- SII cufis. Hanover. 1720. 4:0. x) De nummis Impp. Rom. a DECIO TRAlANO ed PALÆO- LOGOS, & ante eum Beger, in Thef- Brandenb. Continuatione. JO fequeretur, ut hujus fubeffe nornen non poffit. Nem- pe refpondet, vixiffe tum faltem THEODAHA- TVM, litterasque proinde T. TE. five THE, pro recepta fcribendi ratione, ita explicari haud male pofle, ut inteligatur THEODAHATVS, falva prio- ri conjectura y.) AMALASVENTHA. ' Celebratifiimæ hujus THEODORICI regis fi- liæ, Atmzonum more galeatæ, tamquam ex num- mo delumtam nobis fidit imaginem vetus quidam in gallis Nummariae Rei fcriptor z). At per fe LeCtor optime judicaverit; qua dignus fide fit nar- raçor, quem denique non puduit, nummos ADA- MI, EVÆ fingulorumque Prophetarum obtrude- re. Plcrasque harum imaginum finxit ipfe haud dubie, ceteras e nummis forte traduxit nullius au- ctoritatis, qui ante duo fæcuia & quod excurrit, magno numero, in honorem fcilicet nominum five Ecclefiaftica five Politica Hiftoria celebrium, a fal- fariis Italis vulgo credulo porrigebantur, quales aut proprii ingenii lufus, aut ideæ Antiquariorum tum viventium potuiiTent fubminiftrare. ATHALARICVS. D. N. ATHAXARIGVS REX, Infcriptum lau- reæ corollae. D. N. IVSTINIANVS AVG. Imago Impera, toris peCtore tenus. Nummus eft argen- teus, j) J- J- Linuti de Villifrcddn in epiftola quadam, nuper îfaiico ftilo exarata, & ad Com, Savorgnan! dora, da Nu mm. impp. Korn, inferioris atri (in 4:0 f. loco impr.) hoc di.bio non movetur, led acerrime contendit, nummum IVSTINIANI argenteum a ie de- linea.tum, cum tali complicatione litterarum omnino e(Te THEU- DEIÎICI. 2 ; Rouille PromptUMie des Medaides. 11. Part. pag. 10 1. ) ° ( c& Ii teus, depi£tas una cum duobus fequenti- bus apud Cangium 1. c. Interdum abeft IVSTINIANI titulus a). D. N. ATHALARICVS REX S. C. X. Vir ere- Stus cum hafta in dextera manu, & clipeo in finiftra. INVICTA ROMA. Caput Deæ galeatum. Nummus eft aereus. Servabatur in num- mophylacio Brenneriano illius exemplum, in quo litteræ S. C. X. anticae partis erant omiflæ b). D. N. ATHALARICVS REX. In laurea corolla. INVICTA ROMA. Caput Deae galeatum, ut in antecedenti. Aereus, depiStus quoque Pati- no c.) Similem, non expreffo Urbis nomine, dedit Haver campus. Quidam etiam habet re- gium nomen D. N. ATHALARICVS Rex-f- in circuitu arese, quam occupat majufcula littera V. ad indicandum quintum imperii ejus annum d). Ubi autem Kouillius imagi- nem exhibet Regis peStore tenus, & caput cin&um diademate, ex margaritis conferto, cautius affiimendam didicimus. Nomen vero, praeter hos luftinianeos, etiam in IVSTI- NI I. Imperatoris quandoque reperiri, au- £tor eft fupra laudatus Belvaßus c). G 2 THEO- n ) Hnvercamp. ad Philipp. Partita Sicil. Numifm. Tom. VII. VII I. Tab. CLXXXill. Tbef. Burmann. P) Vid. Kedsri Mufeum Grainger. c) Numifm. med & min. moduli. d) Ex fententia Havertampi loc, cit. Mittimus nomen ATHALARI. CI quatidoqua feribi fine H. aliaique parvi momenti differentia*. e) Tom. III. psg, 37. 5* THEODAHATVS. D. N. THEODAHATVS REX. In corolla. D. N. IVSTINIANVS AVG. Imago Impera- toris. Argenteus f). D. N. THEODAHATVS REX. Imago Regis pe- £tore tenus, & capitis tegumentum & pallium margaritis diftin&a funt. VICTORIA PRINCIP V. Viftoria cum lau- rea corolla in manu dextera, & palmæ ra- mulo in finiftra. Aer. In quibusdam eft: VICTORIA PRINCIPVM. S. C. vel S. O., incuriam monetarii plus fimplici vice detegentibus. Hujus erat generis, quem Peringfkibldium pro Theodoriciano ven- ditaffe fupra monuimus: Reperitur etiam ex ære numifma maximi moduli perfimi- le, nift quod mutata épigraphe habeat: VI- CTORIA PRINCIPIS g). D. N. THEODAHATVS. redundante interdum littera H in ultima fyllaba. Imago peäore te- nus. VICTORIA PVBLICA REST. ViTora cum laurea corolla & palmse ramulo incedit. Aer. THEODAHATVS Rex. Imago. VICTORIA AVGVST. ViToria gradiens. Aer. D. N. THEODAHATVS REX Infcriptumlaureæ. INVICTA ROMA. Caput feminæ galeatum.. Aer. WITIGES. D. N. VVITICIS REX. In laurea carolla. IVSTINIANI Imago & nomen. Arg. D. N. f) Hic & feqq. depicti apud Cnngitm 1. c.. g) Mufeum Pifanum. Tab. LXXXIX. S3 m > ° ( & D. N. VVITIGES vcl VVITICES REX. pari- ter infcriptum laureae. INVICTA ROMA. Caput femineum te&um galea. Aereus, & inter rariores nume- randas b). ATHALARICVS ROGVS. Port WITIGEN fuo in indice Patinus pofuit regem ATHALARICVM a priori diverfum , co- gnomine ROGI, cujus tres nummi, uti defcriptos ille dedit, omni funt ex parte fimiles fecundo & tertio fupra recenfiti ATHALAR1C1 AMALI, nifi quod in nummis ROGI hujus, fine H fcribatur ATHALARICI nomen. BADVILA feu TOTILAS. D. N. BADVILA REX. in corolla. D. N. ANASTASIVS. Caput Imperatoris ein» ctum diademate, Arg. i). Alius propre fimilis, nifi quod, circum caput, nomen fit obfcuriuscalum, hunc in modum: DOM- NO 1AV IIIVC. Arg. aut Aer. A). Alius argenteus, in quo nomini regis in co- rolla Imago refpondet Imperatoris IVSTINIANI l). D. N. BADVILLA REX. Imago peftore tenus, cum pileo. FLOREAS SEMPER. Stans miles, armatus galea, hafta & clipeo. Aer. G 3 Artes b) Ambo apud Cnngium I. c. Primus Brenneriano quoque Thetsurfl» inerat. Vid, Kederi Catalog. Mof. Grainger, i) Reperiebntur etiam apud Brenntrum. k ) Apud Cnngium 1. c. conf. Mtdiobarb, l) Mtdiobnrb . ex fchedis Spottii. S4 m> ) ° (j& . ' Artes hoc tempore valde fui fie negleftas, fal- tem apud hos, qui monetariis Officinis præeffent, teftantur, inter nummos plores alios, hi pariter, qui raro accurate expreßam habent epigraphen. Re- periuntur, in quibus legitur: FLVKIAS SEM- PER; funt qui habent: FIVREAS SMIES; alii exhibent: FIVREAZ ZEMPEP. quin & occurrit: X. LYRI. ARR. X. Regis prceterea nomen, per vocalem E vel I, & confonantem L. vel fimpli- cem vel geminatam, feri p tum videmus & hic & apud Haver campum 1. c. D. N. BAD VILLA. REX. Imago adverfa, cum mitra & pallio. D, N. BAD VELLA. REX. in corolla. Aer. iri). D. N. BAD VILLA* REX. in corolla. FELIX TICINVS. Imago feminæ pedtore te- nus, ornatæ murali corona. Aer. Supra dictum BAD VILLAM, Oflrogothorum in Italia Regibus feni per ad numerarunt nummorum colledtores, eumdemque putarunt cum eo, qui alio nomine vocatur .TOTILAS, fecuti hac in re Jor- naridis teflimonium. At dubitat nihilominus Gal- lus Audtor, fupra laudatus n\ dodtorumque fub- jicit examini, ut exquirant, fueritne fæpe ille oc- currens BADVELLA, Barbarorum unus Regum, qui imperante ANASTASIO, Illyrium Pannoniam- que fubiugarunt. Dubitandi hanc cauflam habuit, quod Imperator fato cefferat anno DXVIII, admo- tus autem regno TOTILAS demum fuit anno DXLI. jungique adeo amborum nomina uno eodemque in nummo non videntur potuiffe. At contra monere iiceat nt) Vide Spnnhemium De Ufu & praeft. Nam. Antiq. T. I. p. 55c, «) De la Bnft’e i. c. Tom. I. pag. 114., & cum eo popularis ejus Dom. Beauvais. liceat, do&um illum Virum, qui fcrupulum movit, nec forte vi di fle enumeratorum heic nummorum eum, qui IVSTINIANI eft infignitus nomine; nec reputaffie focordiam, qux jam tum monetales officinas invaferat , quaque acciderit, ut dum cu- derentur nummi, cuneo uno dismpto, ni! penfî haberent operarii, alium mox arripere, qui effiet in promtu , tempori licet haud quaquam congrue- ret o). Atque fingere BADVILLAM quemdam, qui vivente ANASTASIO , circumtulerit praedatricem turbam per Illyrium, fupervacaneum videtur, quum præfto fit alius ejusdem nominis, qui miti imperio præfuic Papiæ finitimoqiie agro, circa fluvium Ti- cini, quemque ul imus forfan aereorum nummo- rum refpicit. THEIAS. Exflinfto TOTILÆ fucceffit THEIAS, anno DHL Hic etfi in ferie Gothicorum regum, quibus nummi vitam inftaurant, memoretur a nonnullis, fatetur tamen Baftius , numquam fibi vifum aliquem THEIAE refte tribuendum nummum. Pro tali certe non habet parvulum illum argenteum, cujus una pars in laurea corolla feriptum exhibet: D. NT. THELA Rex, altera imaginem ANASTASI! Im- peratoris. Nam ante annos XXXIV. mortuus fue- rat Imperator, quum Regium in Gothos imperium fufeepit THEIAS. Probabilius exiftimat, THE- LAM nummi eumdem effie regem, qui TRAN- STILLA diffus 'jfornnndi, quemque eodem vixis- fe tempore, cum ante diflo Imperatore, oflendi a- liqua ex p:•) De nummo OTHÏN. 43. s) Hid. Goth. Lib. III. <£> ) ° ( & $7 ille Procopii Gallicis Scriptoribus. BouUraus t) caus- fas primum examinat Procopianae hypothefeos; nem- pe quod procedens quaedam ceffio partis C'alliæ me- ridionalis (Provinciam nominant) fa&a Kegi CLO- THARIO, & mox fecuta, favore IVSTINI ANI, ple- naria confirmatio ac jus poflidendi quos demum cum- que tra&us gens illa in Gallis occupaverat, ve- rum ac genuinum fuerit fundamentum, cui Reges Gallorum fuperftruxerint jus Monarchic» imperii, & publicorum ludorum Equeftrium, & cudendæ au- reae monetx cum impreffis eorum imaginibus, quod neque Perfarum Regibus, neque aliarum barbara- rum gentium, fuerit conceflum; Dein Græcum au&orem illum turpis convincit adulationis, mini- meque indiguifte viftores oftendit, quales erant ea tempefhte Gallorum Reges, ut confirmatorias lit- teras peterent terrarum, quas armorum dudum vi fubje&as ipfi tenebant domini; tum, fi revera exfti- terit talis confirmatio, non precibus partam eam, fed ultro oblatam a IVSTINI ANO, ut vel fic a- miciores fibi redderet Gallos, quorum Reges, au- reas monetas, fua utique ipforum effigie præfignes ac nomine, jam ante natum IVSTINIANVM cu- derant. Alius ejusdem gentis au&or alia incedit via u ). Ad Graecanicam refert arrogantiam, & cupidita» tem minime ingenuam adulandi Imperatores, quod dixerit Procopius , alios reges nullos, quam Gallo- rum, poteftatem a Conftantmopolitanis accepifie aurex cudendæ monetx. Argumentum tamen, quod opponitur, ab aureis deduöum Gothorum in Hi- fpania nummis, haud fane videtur validum, quo- H niam t) Recherches Curieufe« de Monnoyei de France, pag. Z27.& fequ. w) Le Blanc Traité Hiftorique dei Monn, de France pig, 31. niam hi nummi, longo poft tempore cufi fint, fir- mato jam ftabilitoque Gothorum in Hifpania impe- rio, multoque tum vacillante etiam magis Græ- ca potentia* quam aevo illo , de quo loquitur Pro- copius. Baudelotum x) cumprimis- offendit Perfarum nomen, pro quo mavult legere: Gothorum. Et certe nemo fibi perfvaferit, ex auro monetam fi- gnare Perfis non licuiffe, quum tamen vulgo hæc- ce obvia ob puritatem auri pafiim perquireretur. Quis- fanus dixerit, Perfarum Reges, quorum ter- ror Romanum Imperatorem idemtidem occupave- rat hujus eguiffe venia, ut monetam quolibet ex metallo procuderent. Nihil igitur obftat, quomi- nus admittamus novam illam le&ionem Gothorum pro Perfarum , fi quidem certum fuerit, IVSTI- NIANVM, abduffo Conftantinopolim WITIGE in captivitatem, pacis conditionibus cereris hanc quo- que infertam voluifie, nimirum manfurum quidem Gothicse genti intaflum jus cudendae monetse ex argento, modo abftinerent a regum fuorum ex- primendis imaginibus in aureis nummis, quod i- dem denegatum regulis aliis, feu regibus tributa- riis, eidem, cum Gothis, Romano imperio dudum fubjeQas. llluftris, 8c a nobis antea citatus, Baßlus y), longe alio fenfu verba capit Frocopii Neque enim PcrJ'arum nomen loco movet, fed monetarios uflis illius sevi fequenti modo interpretatur. Regum, obfervat, exoticorum neminem potuifie auream mo- netam cudere, fua ipfius notatam imagine, nifi ma- gno fe mox ultro voiuifiet damno afficere, quan- do, x ) De l’utilité des Voyages TortvII. pag. 289 296. y) Remarques l’ur la Science des Med. du E Jobtn T. f. p, né. doquidem mutuis in negotiis commercandum, foï- lemne Romani imperii civibus, alios nummos non admittere, quam quibus Principis impreffa effigies. Soli excepti aurei Gallorum, vi i£ti IVSTIN1A- NVM inter & THEODEBERTVM foederis, quo valituros eos per omnia Imperii regna ac Provin- cias (lacuum fuerat. Namque impedire aucloricas IVSTINIANI minime potuiffet, quin Gallorum Re- ges aurum nummis inierrent, quum in Galliis du- dum CLODOVAEI domus eam usque in poten- tiam efcenderat, ut Græcæ interdira aulae nulla ex parte debuerit curare. Ceterum utcumque fe habuerit aureae apud Gallos cudendae monetae ratio , intercedere viden- tur Vrocopii verba, quo minus fperemus fore, ut aureis in nummis Gothicorum Regum imagines con- tueamur. Tot olim vifos Olavo Magni Oftrogo- thoram Regum in lignato auro vultus, quot enû- meraffc legimus a), eo magis dubitandum, quo eft exploratius, poft eum, Numismatum colle&ori nulli tales usquam repertos. In nummos congeftos fuis popularibus quum inciderat, gloriaturus haud dubie, pleraque infcripfit nomina, quæ magnum fonatura arbitrabatur. Certe in deferiptis jam ante, fumma accuratione, Oftrogothorum Regum num- mis, ne argenteus quidem eft ullus, qui Regis i- maginem exhibet. Neque vero aureos cufos offen- dimus a recencioribus Gothici fanguinis Regibus in Italia. Adeft. BERENGARIVS. BERENGAR IVS REX, Crux cum punfto in quo- libet angulo. H 2 Pt X z) Hi ft. Lib. VI. Cop. 16. 6o PiSTIANA RELIGIO. Frons a-dis cujus- dam fr ers o) Addere lubet nuper in agro Onoîdino reper- tum nummum argenteum fine effigie; quem edi- tor b ) fine hxfitatione Longobardicum facit, fup- plendo mutiias admodum inferiptiones. CARLVS REX FR ancorum. Monogramma. ET LAN gobaniorum ac PAT ritius ROMüMo- rum. Simile fere monogramma, vel littera» rum du&us. Ab Italia vero fi perrexerimus in Hifpaniam, Weftrogothorum occurrent Regum in auro figna- ts varis imagines. E Regio Gallorum Numme- phylacio viginti quatuor ejusmodi nummos aureos doflus delineavit Gallus c), quos, fi metalli fpe&e- tur indoles, debita non deftitui puritate affirmat, fin quantitate metiamur, squales efie prifes mone- tae Gallics, Tiers Tun fol Tor. Ad cslattiram vero quod attinet, nullis funt artis & ingenii. Pars adverfa vultum & nomen habet Kegis, nunc ad- dito honoris titulo Dominus N oßer , aut I n Domi- N i NoM/wr, nunc etiam omiffio ; in altera cernitur quoque facies humana, aut crux, ambiente épi- graphe, cui & nomen ineft urbis, in qua cufus nummus & Regi aliquod tributum elogium, ver- bis : PIVS , INViCTVS, 1VSTVS, VICTOR, FELIX. Urbium nomina fere funt: EMERITA Merida: VALENT. Valenza; TOLETO, Toledo; ISPALI, Se- a) Honc argenteum nummulum delinentum (iftit Rev. Gibjonius in Britennie Camd. Tcb. 3 Conf, p. CXCIII, b) G. Bauer in Neuigkeiten für die Mynzllebhsber, Norimberg«, 1765. 4 peg . 83. *) Le Blatte Traité Hiftoiique ce Mann, de France, psg. 3* *- & ) o ( 6i Sevilla; ELVO! A , Elvire; CORDOBA, Cordua d). Quum porro extenderant Gothi dominium in vici- nam Gallorum regionem Occitaniam , quam dc fuo nomine appellabant Gothiam, monetarias pariter of- ficinas inftruxerunt NARBONÆ e) & BITERRIS (Beziers) prxeipuis ejus regionis urbibus f.) Weftrogothicorum autem Regum in Hifpania nummos enumeraturus Archiepifcopus eruditiffimus Ant. Anguß ini g), fecundum ordinem cœpti cui- libet Regi imperii, ftudiofe firnul obfervat, quem in modum feribenda nomina, ut ejusdem sevi mo- numentis aliis confentiant, utque orthographia rite fervetur, Ex quo haud dubie patet, fequentium Regum nummos ad noftra fupereffe tempora. An. Chr. DLXVII. LIVVA. DL XVIII. LEOViGILDVS b). DLXXXVI. FECCAREDVS. DOT VVITTERICVS. DCX. GUNDEMARVS. DCXII. SISEBVTVS aut SISIBVTVS, DCXXI. SVINTH1LA. DCXXXVI. CHINTILA. DCXLII. CH1NDASVINTHVS. DCX LIX. RECCES VINTHVS, aut RECCES VINT© VS. DC L, XXII. VVAMBA. DCLXXX. ERV1GIVS. H 3 DCLXXX VIL i) In Nwmmophylacio Bancar Ordinum Regni unus pariter & «Iter Numrrnmm hujus generis occurrit. e) Ant. Auguftin. Dialogi Anticju. VI. pag. 9f. /) Bouteroue 1. c. png. 179. j») Dialog. VIII. pag. 133 ii) Apml L» Blanc tum LIViGILDVS. tum LIVVIGILDVS feribitur» ■*» 35 ) ° ( ® DCLXXXVil EGICA. DCCI. VVITTIZA. DCCXI. RVDERICVS ;) Studiofe vero Rev. Augußini notât in ho- rum numero RECCAREDVM , CHINDASVIN- THVM, ERVIGIVM, EGiCAM & WITTIZAM , apud Gallos potiffimum inclaruific A). Citari vidi etiam ex libro Italo /) tres num- mos, unum Regis alicujus Weftrogothici, duos Regis cujusdam Longobardici, fed quos ego qui- dem non' novi. Enimvero longe plura & majoris momenti de Regibus hifce inter Hifpanos Gothicis fubminidrat Reverendus Pater Hernicus Florez, qui nuperrime eorum nummos eleganti libro m) expofuit. Au&or eruditiflhnus , non modo (uos inter cives, fed & cultiorem per orbem reliquum, celebre dudum no- men meritus Hiftoria, quam edidit Ecclefiaftica & Diœcefana Hifpaniæ, titulo : Efpamia Sagrado, anti- quiffimarum coloniarum urbiumque nummos in Hi- fpania huicque olirn fubdita Lu litania , duobus jam ante editis Tomis egregie illuflraverat. Tertio fui operis ultimoque perpuleram junxit tractationem de Gothorum nummis. Argumentum idem qui hucusque attigerunt (Augußini , Le Blanc & Ma- hudd (non numquam ab illo corriguntur; fed quod in primis memoratu dignum , ipforum nummorum au£fa ») Conf. ejusd. Augnftim Dialog, pag. 242, edit. Rom. 159Q. fol. k) Conf. Spnnbem. i. c. /) Raccolta d’opufeuii Scientif. Filolog. Tom. XXIIX. pog. 467. 492. r n) Tituli s hic e(t: Medallas de las colonias, municip’os y pueblos entig-uos de Espsnnn , hafla hoy no oublicadss ; con las de los Reyos G dos. Parte tercer». por el it. P, Mio Fr. Hcnrique Fio- rei, Doctor theologo Coinplutenfe, Bjc-efiftente general de las ptori«~iw ds Efpanna, Orden de S, Aguflin. en Madrid. 1773. in 4:0. ss ) o ( æ 6*3' aucta eft copia centum novis generibus, ante non cognitis, repertis autem ab illo in Mufeis Serenis- fimi Hifpanianim Infantis Domini Gabrielis, Regiae B bliothecae Madritenfis, Collegii Majoris S. Ilde- fonfi Complut. & nonnullis infignioribus aliis. Reges, quorum res geftas breviter perfequi- tur, nummosque additis eftypis deferibit, hi funt LÎVVA I. ab an. DLXVII qni dein focium impe- di fibi adjunxit LIVVIG1LDVM an. DLXVIIh. LIVVIGILDVS folus ab an. SANHERMENEGILDVS ab an. RECAREDVS l ab an. LIVVA, II ab an. WITERICVS, GVNDEMARVS, SISEBVTVS, S VTNTHILA , SISENANDVS, CHINTILA, TVLGA, CHINDASV1NTVS, DCXLII. rii aflumfit RECESVINTVM DLXXIII. DLXXIX. DLXXXVI. DCk DCIIh DCX. Dcxir. DCXXI. DCXXXL DCXXXVI. DCXL. Socium imper DCXLIX. REGES VINT VS folus.. WAMBA, ERVIGIVS, EGICA, qui affumfit: WITIZAM W1TIZA folus, KODRIGO, DGLIIIo. dclxxii: DCLXXX. DCLXXXVIL. DCXCVIII. DCCXI. Dccxi. ; Nummorum plcrique aurei; nonnulli ex argen- to; perpauci, qui eumdem typum, utrique illatum metallo, exhibent. Magnitudo fere minor., quam in Oris noftris ar- 64 W ) o ( argenteis, ita ut femiorwgos prope sequent, valde infuper tenues. Caelatura tnficeta usque eo, ut vix cogitari pe- jor poffit. Imagines perfæpe in utraque parte eamem, ef- figies videlicet Regis, fronte adverfa, & infula qua- dam, vel corona, decora. Non numquam in parte poftica eft Victoria gradiens cum corolla -, mifera imitatione Romanorum numifmatum; tum crux in- terdum, quam cingit corolla, aut urbis nomen, monogrammate expreffum, quod crucis præfert fpe- ciem; vel etiam, in junioribus præfertim, crux fu- per gradus exaltata. Infcriptiones in antica parte Regis nomine & titulo ubique confiant*, ex. gr. LIVVIGILDVS REX. Ubi tamen focii fuere imperii, junioris nomen ca- piti circumpofitum cernitur in poftica parte, cui in ceteris femper inditum Regis elogium urbisque no men, ex. gr. PIVS ELVÖRA. In aliis legitur: IV STVS, VICTOR aut Rex INCLITVS. Raro oc currunt: IN DEI NOMINE; In CHRISTI NO MINE; REGI A DEO VITA; CUM DEO OP TINUÎT ÏSPALIN; CORDOBAM BIS OPTI NUIT ISPALIN; CORDOBAM BIS OPTI NUIT; RECCOPOLI FECIT; vel etiam folutæ lit terse: C. O. N. O. quæ exponi in nummis Græco rum Imperatorum folent: CON/? antinopoli OB/7 gnata , at, Florezio judice, in nummis Gothicis def gnabunt: Civitates Omnes Nobis (Jbediant. Quum igitur hinc pateat, Weftrogothorum nummis inefte omnino nihil, quod fpeffcantium ob- le&are poffit oculos, aut hiftoriam illuftrare; ge- neraliora haec fufficiat attulifle, & nomina tantum- modo fubjungere urbium, in quibus moneta riac fuere officinae. Æcni- m> ) o ( m £î Æminium vei Eminium (olim prope fluviuiri Agueda ) Barcino (hodie Barcelona) Beatia ( Baeja ) Biterris ( Beziers ) Bergium ( Bierzo) Bracara ( Bra - ga ) Cæfaraugufta ( SaragoJJ'a ) Caliabria ( Civdad • Rodrigo ) Cordoba ( Cordua ) Dertofa ( Tortoft ) El- vora {Ebora) Egicania ( Idanbd ) Eliberri ( Elvira } Emerita ( Merida ) Ifpalis ( Sevilla ) Mentefa (ubi nunc Guardia) Narbo ( Narbonne ) Olovafio {locus incertus ) Portocale ( Port a port) Reccopolis {Al- rnonacid) Salmantica ( Salamanca ) Tarraco ( Tar- ragona) Toletum {Toledo) Tirafona {Tarazone) Tucci {locus incertus) Valentia {Valenda). Ceterum ad nummos Gothorum in Hifpania referri quoque folent argentei & aerei quidam, in parte una exhibentes faciem humanam, in altera equitem adfcriptis incognitis quibusdam litteris. Es- fe hos Hifpanicæ originis, inter omnes convenit, liquidem in Hifpania fæpius, quam usquam alibi reperti feruntur. De aetate vero & geme in qua cufi, varia exftitere inter eruditos fententiarum di- vortia. Nonnulli antiquiffimis Hifpaniæ tribuerunt incolis. Alii contenderunt, adeo rudis operis ty- pos & infcriptiones, quæ legi nullo modo queant, vix potuiiïe aliunde provenire, quam e Gothis, gen- te illa, quæ longo tempore, poftquam veteribus colonis ademta Hifpania Romanis ceflerat, illuc pa- riter fe intrufit, dominationis fuæ initium faciens ævo, quo ne veftiga quidem fupererant antiquas litteraturæ. Vetuflæ îinguæ Hifpanicæ documenta credidit tum Ant. Auguftini /;), tum Laftanofa o), fed fenfum eruere litterarum neuter potuit, & coattus uterque in medio relinquere, poffentne cen- I feri n) Dial. Antiq. «) Mulso de las Medullas defconecidus Efpanolas in Huefca, 1645. 4:0. 66 ) ° ( feri hi nummi, vetuftum efle argentum lïïud Ofcen- Æ, cujus meminit dim Uvius. Contra Wormmt fimulac viderat, interque litteras unam forte alte- ramve judicarat Runis non abfimilem, haud cun- 8:atus eft, Gothicos nummos illos ferio pronun- tiare. Quin & Antiquitatum Patrite noflræ amato» ribus urgendum vitum idem \ ac fi vetuftas fuboli Suecani nominis, fortifiions olim Gothis, deberent originem? quamquam fateri juxta cogerentur, igno- rare fele, quod dolendum, tum imagines, quae nummis illis infunt, tum infcriptiones. Neque e- nim fanus fenfus extorqueri inde ullus potuit ab his, qui Runica prxcepta fequebantur. In num- mo autem uno quod vifus fibi fuit P ermgfiôldtus p ) leo-ere MÆR RESI) (fortem equum) & praeter- ea tamen nec nomen reperit Principis , qui cudi îufiît nec loci, quo cufus nummus, idem erit, ac fi ’dileaos fuos Gothos perhibuiffet, non equorum cupidos, quales fuiffe fatis condat q), fed omnino equinos, hoc eft, de barbarie fufpeaos longe gra- viori, quam cujus argui recfe debeant. Acutifiimus & perilluftris Leibnitius r) quon- dam animadverterat, reperiri in his nummis non- numquam easdem figuras, ftipatas in uno Latinis litteris, in altero Plifpanicis, quodque ehei inde poterat, defignare aut hominum nomina aut ur- bium Hinc ”fperare occepit, fore aliquando, ut antiquum Alphabetum Hifpanicum erueretur, prae- dicens interea, oleum & operam perdituros, fi qui Runas Gothicasve litteras anquirerent, prælertim quum n) Not. ad Vit. Theodnic. pflg. 255: . V) Keder de num. Othini pag. 2. Addfe elegantem diflerl. Johsnmt r Eric hiandi de Philippia prifeorum borealmrn,. Ltph* 1755, r) In diflertatione fubjnnöa ChnmbtrhyniiCLW. Veifion. Orat. Dom. pag. 25. Conf, Fellen Otium Hanoveran. png. 35* as ) o ( dB 6j quum longe ante Gothorum adventum in Hifpa' niam cufi efient nummi, Eamdem illam (ibi tenen’ dam viam arbitratus efl doftus Hifpanus j). E ve- tuftis au&oribus ubi collegerat, quæ gentes primis temporibus federn in Hifpania fixerant, quibus no- minibus coloniae earum ducesque infigniti fuerint, hujusque generis praenotiones ceteras, fingularum inde gentium alphabeta recenfuit, conferendoquc invicem detexit, quid quantumque ex iisdem aut retinuerint Hfpani, aut correxerint, efleque feri« pturam interdum a dextra finiflrorfum legendam, quum in ufu iflud primis fuerat flatoribus. Per has ambages eo tandem pervenit, ut multorum lo- corum nomina, nunc integre exfcripta, nunc de- curtata, agnoverit legenda, qualia exflant in aucto- ribus, honorumque interdum fuperaddi viderit ti- tulos quosdam, initialibus modo dcfignatos litteris, at femper congruenres linguæ, quæ cuilibet ver- nacula fuerat colonise. Quæ quum ita fe habeant, nihil attinet pofthac nummos illos, ac fi effenc Go- thici nobis hereditario veluti jure quodam velle affere. Relinquantur potius fuis, in quibus nati primitus, Hifpanis. Florentes Gothos vidimus haftenus, per Orien- tem pariter atque Occidentem vi£lricia arma cir- cumtulifie, fuoque Reges illorum ufos jure, tum rebus in aliis, tum in monita cudenda, nulli fe alieno obnoxios arbitrio oflendifle. Quocirca nec avertamus ab illis oculos, poft clades, quas trium- phatori Romano curæ cordique fuit, plurimis cu- lis numismatibus, /), ab oblivione vindicare. I s IMP. J) Enfiyo fnbre Io* Alphabetos de la Letras defconocida* tn Iai Me- dallas de Efpanna, por D. L. 1. Velasquez, en Madrid. 1752, 4:to, t) Singula deicripta inveniuntur a Comite Midioforbo, 68 & ) o ( & IMP. C. M. AVR. CL AVDIVS cognomen as- fumfit GOTHICI, reportata ad Naiffum, in fupe- riori Mœfia, anno CCLXIX. de Gothis vittoria. Ex auro pariter atque ære cudi jufïît nummos, hinc caput raditatum, cum nomine, illinc Tropaeum ejus praeferentes, cui allident humi duo captivi devinélis tergo manibus, addita infcriptione: VICTORIA GOTHICA, in quibmdam GOTTICA w) Quin & in nummo exfequiali idem illi tributus honoris titulus: DIVO. CLAVDIO. GOTHICO. Neque fecius IMP. C. M. CL. TACITVS AVG. memoriam feliciter confe&i adverfus Gothos belli fervari voluit in nummo, cujus typus , Victo- ria (VICTORIA GOTT HI. P.J alata, more Coli- to, Itans, dextra corollam tenet lauream , liniftra palmæ ramulum. Aer. Fecifle idem cernitur IMP. C. M. AVR. PRO- BVS. AUG. cujus VICTORIA. GOTHIC- cum co- rolla ramuloque fupra captivum eminet x'). No- temus, nummos hofce male tribui AVRELIANO in dillertatione quadam Academica y). Tametli enim negari nequit, AVRELIANVM quoque, fu- fis bello Gothis, cognomine diCtum GOTHICVM, hoc tamen titulo, numquam in nummis, fed in la- pideis tantummodo monimentis ornatus legitur; ne- que in nummis illis, qui nomen ejus exhibent, pe- culiaris aliqua viCtoria indicatur , fed typo folito communis jungitur formula: VICTORIA AVG. Eumdem honorificum GOTHICI titulum adamaffe IVSTINVM feniorem patet ex veteri infcriptione Go «) Delin, in Niim. Duc. ARSCHOT. Tnb. 62. x) Delin, ibidem. Tum ex auror tnm ex ære (uperfunt. y) P. Faggot de mon. poft Gotb. Rom. Vift. Vpfalis m_j ö ( £9 GOTH/Vwj MAX/w»j, VANDALE»/ MA Ximus; obfervante Spanhernio z). Similiter magno (ibi honori duxit CONSTAN- TINVS MAX. AVG. Gothorum vim armis profli- gaffe. nummosque adeo juflit aureos aereosque fi- gnari infcriptione : VICTORIA GOTHICA, ita qui- dem, ut prodire Dea cernatur, poft lequente ca- ptivo, & lauream corollam fedenti Imperatori vel Romae porrigere a). In nummo alio b) titulus ad- jungitur: DEBELLATORI GENTIVM BARBA- RARVM» & fubfcriptâ GOTHIA, indicatur ex- prefîîus, quam gentem debellaverit. Exfht quo- que ejusdem Imperatoris numisma majoris modu- li, quo fortia illius adverfus Gothos arma cele- brantur verbis : Felici VICTORIÆ AVGVSTI. Go- thorum pariter ftragem indicari exiftimant, per crebros illos CONSTANTINI titulos, VICTO- RIA, VICTORIA LAETA, vel VBIQUE VI- CTOR f). Quin & filii ejus ac nepotes, CONSTANTI- NVS Junior, CONSTANTIVS & CONSTANS d) tametfi gloriari ipfi non poffenc, a fe bello res prae- clare geftas, congenitum tamen veluti rati fibi trium- phalem honorem iftum, infcribi numismatibus ma- joris moduli curarunt: VICTORIA BEATISSIMO- RVM CAESS. aut GLORIA ROMANORVM aut VIRTVS CAESARVM. Qui fucceffere Impera- tores VALENS, GRATIANVS, THEODOSIVS, I 3 AR- ii) Tom. II. p. 416. n) Delin, in Hiftoria Byzant. Du Frtsnt Tab. IIT. & in Remarq. d 'Ez. Spanheim fur les Cefars de Julien. b) Aereo, delin. opnd Beyer in Theiouiv Palat, pag. 369, & in Mo~ rell. Specim. Rei Nummar» Tab.. VII. edit. Lipfienfis, e) Spanh. Tom. II pag. 614. i) Vid. Vaillant. Numifm. max. mod., pp. 122. L34, 128. 129. 70 cS& ) o ( Ç& ÀRCADIVS, HONORIVS &c. varia licet cum Go- this commiferint praelia, Victoria Lpius reportata, haud reperi ego tamen Gothicum nomen, illorum in nummis politum ita, ut in iis, quos fupra dixi. Neque vero dubitemus, quin V1RTVS EXERCl- TVS, VICTORIA AVGGG. GLORIA ROM A- NORVM, TRIVM FATOR GENTIVM BARBA- RARVM, & fuperbæ hujusmodi infcriptiones aliae Gothorum clades nonnumquam (ignificent. At num- mus argenteus, cujus in uno latere {ifhtur caput galeatum, nomenque BELLISARIVS, in altero i- mago Viftoriæ. cum épigraphe: GOTHIS DEVI- CTIS, recentiori fictus eft ævo, neque adeo in cen- fum venire poterit genuinorum veterumque numis- matum. In Occidente haud dura minus fubeunda fue- re bellicofx genti noftrx diferimina, quorum ta- men non nih unicum in nummis monimentum mi- hi fuit obvium. Nummulus eft aureus, qui , parte in una, caput habet cinftum diademate, cum titu- lo: CLOTHARIVS REX, in altera, magnam cru- cem erettam in globo, addito lemmate: VICTO- RIA GOTICA, & fub transverfa linea, MA, id elt Mafilia, ubi cufus nummus quod accidit anno DLXÏII quum Gallorum exercitus, expugna- ta Cxfaraugulta, ingenti gravis praeda gloriaque ex Hifpania redierat. Plurimis in Hiftoria celebribus populis, qui exivilTe e Septemtrione traduntur, adnumerari quo- que folent Vandali, qui, turbata aultralis Europæ parte, in Africa poftremo Itabiliverunt imperium. Si ergo & hi in Gothorum propinquis habendi fue- rint. e) Iluuttroue 1, c. pog. 229. 7* l rint, non reticeamus, elle duos in nummis quo- que repertos Vandalicos Reges. Aliis enim inqui rendum relinquitur, videritne usquam Rouilleus f.) GENSERICI Alanorum & Vandalorum Regis ima* crinem, tametfi expreflam, velut ad typi fidem, edi- dit. Certior ratio HILDERIC1 & CVNTHANVN- DI, qui lexto vixere fæculo. D N. HILDER1X. REX Imago Regis. Felix CART Ägo. Stans femina , utraque in manu fpicas tenet. Quaedam exempla ha- bent KART, loco CART. Et argentei re* periuntur & aurei t;). D N. CVNTHAN VND. Imago Regis. D. N. in laurea corolla, hoc efi: Laurea Do- mini Nofiri h ). Haud abfimili de cauffa Hunni quoque eidem ftirpi cum majoribus noftris fe patientur inferi. Pa- rum fuit, Hunnos, quod plerisque Hiftoricis cre- ditum, e rupibus horridisque clauftris Septemtrio- nis prodiifie*, reperit infuper Olaus Magni natale illis folum in Medelpadn; qua de re judicent alii. Quoniam fæculo quinto Rex eorum ATTILA la- te inclaruit, dofli Viri recentioris ævi, nulli pe- percerunt labori, quo illius etiam nummos exqui- rerent. Tales habiti funt ATILLA. Nudum caput. Incedens Leo, in parte altera i), ATHIL. Caput. Equus, fine inferiptione. Tam* J) Promt, des Med. pag. 94. g) Medtoharb. pag. Ç60. Du Fresne png. 67. item. Se). Num. sn- tiq. e. Mnfeo P, Segaini p»g. 43. Behafio argentei tantummodo cogniti, & quidem roriffimis adnumerandi. h ) Ant. Augtiftin. Dial. VI. p. m. 94. Hunc nummum & ipfe nu- perrime vidi ; argenteus erat & minimi moduli , i) Delimatus in Hiftor. Byzant. pag. 67. m> ) o ( m 71 Tametfi autem hos nummos memorarunt Can - gius & Mediobarbm , ac fi cufi ære exftarent; neutri tamen in promtu fuit dicere, cujus denique in ga- za delitefcant. Veretur ergo Baftius , ne Au&ores illos, fua alioquin laude minime defraudandos, ca- talogus forte aliquis nummorum deceperit, quan- doquidem haud intermififtent , fi res fe haberet a- liter, & magnitudinem iftorum nummorum & pos- fefibrem, uti in ceteris, probe indicare. Atqui mi- ror ego, apud Criticum nihil valere au&oritatem graviflimi Spanhemii , qui priorem horum num- morum, minimi moduli, & ipfe delineavit ex Re- gia Gallorum gaza & pro genuino habuit, ceteros ATILLÆ nomine infignitos, aut dubiæ fidei, aut adulterinos rejiciens. Contra ea, in multis nummophylaciis habetur nummulus argenteus, qui vulgo putatur ATTI- LAE, & in uno latere oftendit caput viri, in alte* ro equum. Plus fimplici vice excufum apparet, quoniam ufi deprehenduntur monetarii matricibus libi aliquantum diflimilibus. Hujus eft indolis ATEVLA. Imago juvenis pe&ore tenus, cum alis. VLATOS. Equus, caput furfum tollens. Su- pra dorfum pofita curvatura haud abfimi- lis inclinatae oo , fub ventre Luna cre- fcens, & ftella quinque radiorum, feu pem tagonum. Dextrorfum nonnumquam ver- fa imago Viri, nonnumquam finiftrorfum. Equus nunc huc, nunc illuc caput tollit; nec monetales notæ, Luna & ftella eo- dem Temper fitu confpiciuntur. Quidam ex his nummulis reperti in Anglia, loco Lunte, fpicam aut florem gerunt. ATIV- ) ° ( ® *« r* * CW •n ATIVLA. Caput flexum fïniftrorfum. Equus fpeftat dextrorfum; infcriptio nulla. ATE VL. Caput flexum dextrorfum. VLATOS additum typo (imiii in ceteris præ» cedenti k) Mediobarbo fuit unus, cujus an- terius latus caput offendebat, au&um bar- ba, non alatum , juvenile. Quaeritur jam, hiene ATEVLA idem fuerit ac celebratiffimus Hunnorum Rex ATTILA? Ita quidem J. J. Cbijjletus l) fimul exiftimans, verum nomen, quo Regem illum ipfi dicebant Hunni, fuiffe ATEVLA, at flexum dein iftud a Latinis, ut pronuntiatione emollirent, in alterum ATH- LA. In hanc iverat quoque fententiam Tentzeiius m), donec monuit Begerus »), ATTEVLAM re- gem non fuiffe Hunnorum, fed infignem aliquem in Gallis Heroa, hoc nixus argumento, quid in antiqua inferiptione prope Lugdunum legatur V- LATT, tamquam nomen familbe, hocque proxi- me conveniat alteri illi VLATOS. Tentzeiius o) igitur litem amice compofnurus, ATEVLAM qui- dem habuit pro ipfb ATTILA', VLATON au- tem pro Gallo aliquo Principe, qui conjun&is for- te cum ATTILA copiis meruerat, ut memoriam illius, fuo hic in nummo fervaret. Cum Beger o facit B&fiius , adeffe ratus non regem Hunnorum fed monetam vere Gallicam. Hifce confona vul- gavit Italus p)\ explicando caput illud allatum de Vol. II. K Nu- it) J. G . Ecctird. in Aft. Brudit. Lipf. 1720. p«g. 2 17. Similiter Bnniurius. T) In Vefontione P. I. pag. 21 1. m) In colloquii* meoftruis. n) Tn Thef. Fleö. Brandeb. Sei. p. 313. •) L. c. 1696. p ) Nummi aliquot ad reterem Galliam pertinente* ex Mufeo Savor- niant. Venetiis. 1763, 4:0. 74 m > o ( m Numine quodam locali, cujus jam cum ipfo cul- tu exciderit memoria , ATEVLAM efle nomen urbis, & VLATOS regulorum cujuspiam. Addit ©quum in compluribus Gallorum nummis inveni- ri: & pentalpha illud, vel pentagonum, indubiam efle Druidarum notam. Camb denus , & cum illo Gibfinius , popularibus luis hunc nummum adnu- merare ftudet; eo cum primis titulo, quod hi ta- les fæpiflime eruantur in nobili illa infula, & pu- riori longe conflati fint metallo, quam quod ex- fpcfhri queat ab ATTILAE monetariis. Infuper, apud prifeos Britanniae Reges, ut omnes fere Cel- ticae originis gentes, facrum fuifle illud fignum pen- tagoni, quod in fuperiori Germania adhuc hodie nomen fert pedis Druidarum ( Drutten-fufs .) Spica & bicornis Luna in nummis Regum CYNOKEL- LINI & CARATACI vulgares funt noræ. ATEV- LA loci forte nomen fuerit; fic enim ad analo- giam antiquae linguae dicerentur Alata Caftra , lo- cus Latinis ita vocatus, quod Britanni , longe an- tequam advenerant Romani, cadra ibi & federn ar- morum effent foliti ftntuere, viftricique Deæ po- litam imaginem colerent. Urbs pofleriori sevo di- £ta Edim burgum. Dum autem rationibus jam allatis permoti do- cti Viri nummos eos abjudicant Hunnorum Regi, & Gallo Britannove cenfent vindicandos Q,W vëtuftatem hoc redolerc omnino nullam , fed fi&urn miner ab idiota, cui aliquid innotuiflwt ds titulo, quem fibimet ipfi ferunt ATTILAM dedifle: Pa- vor orbis atque flagellum Dei b \ Non aufim di- cere, hunc in modum fcripflffe, qui Regi erant ab epiftotis. Eft commentum recens, anfam for- fan præbente celebri illa fubmiflîone Lupi, Epifco- pi Trecenfis, qui ATTILA urbem cum Hunnis fuis ingrediente, Divinam fe agnofeere providen- tiam, dixerit, buneque Regem exofculari , baud Je - eus ac Dei flagellum , quo gentem peccatis conta- minatam vellet punire. Quid ? b'i dixerimus , titu- lum flagelli Dei , non ex odio, fed infeitia linguae Hunnicx exftitiffe. AT 1'ILAE cognomen fuine GodegiJJel , nuper edoctus fum a Viro cruditiifimo, qui veterum feripta non obiter luftravit c). Iu Latine fi reddatur, erit Objes Dei , aut a Deo con- cerns. Uti illi hoc cognomine non minus licuit, quam Regibus, apud cultiflimas gentes, aliis ne- fas haud erat fimilibus fere gaudere. Imperite a- ftum e(t ab illis, qui Germanice loquentes, fo- no non fenfu vocis ducti , crediderint innui fla- gellum Dei ( Gottes Geiffel). Quin & cuidam in ter Vandalorum Reges, proprium nomen fuit Go- degifeli d.) Egimus de exterorum fraudibus ; addamus co- ronidis loco binas fuperiori foculo apud nos confla- tas monetas Runicas , ATTILAE nomine infignitas. Falfario, quamvis rei monetarfo parum perito, fuc- ceflit tamen aliquamdiu incautos decipere Q* A K z b) Conf. Fougtii Diflert. de Hunnis. Upf. 170 9 8. c) Gentrofifl', Ihre in Gloffario Sv. Goth. voce Gj 7. d) Zedier Vniv. Lex. Tom. iX. e) P. Salatii Diff. de Veris & antiq. Sentis Goth. Sedibus, pag. *5' 78 as ) » ( ffi Kedero /) dudum funt infamat»; neque operae jam pretium plures fubftituere, liquidem nullius num- mophylacio cfîe ornamento queant. Una earum, anteriori lateri, fiftit equitem cum tridente, quem fuper dextrum gerit humerum; in pofticse partis area nomen Runis fcriptum : Atbila Gauta up Svi- thiod. Kongr, id eft Attila Gothorum Suecorumque Rex, Hic idem titulus redit in altera moneta , ejus dem omnino magnitudinis & formæ, quæ pro e- quite fufpirium habet: On in un] ara hilpr , Qt bi- nus adjutor nofier . & a8. item Zitrvogel Diff. II, de Rei Num. Ufu in Hjft. Srio- Goth, peg. 163. Tab. 3. /) D« nummo Othini, pag, 74. DE \ DE NVMMIS ARABICIS In Sviogothia Repertis» disquisitio CAROLI AVRIVILLII, Prof, lingvar. orient, upsal. Sapius accidit patriæ telluri noftræ, ut inter num- mos alios, non unius generis, variis tempori- bus locisque olim conditos, cæcis quoque e late- bris promerentur Arabici. In Gothlandia, jam ante annum MDCXXXIII. humo erutos refert STRELOVIVS a), infidus in cauffis permultis aliis, at in hac noftra, falfus non deprehenfus, teftis. Haud procul Ôrebroa, Nericiæ civitate, ante annum MDCLXVI. magna copia, in (il va, repe- rifle rufticum, ubi arbores quaerebat caedere, au£tor eft SCHEFFER VS b). In Dalekarliae tra&u Fahlunenfi repertus Ara- bicus nummus legitur apud HADORPHIVM c), & propre Dannemoram Uplandiae, in filva, haud exiguo numero fe prodidiffe congeneres, fidem facit DIJKMANVS d). An. MDCLXX1II. juxta Calmariam Smolan- diasj An. MDCLXXXVI in Finlandia, prope A- boam />) tn Pr*f. od Chronie. Guthüand. Hafn. 1633 4. 4) In Upfalia. «dir. Upfa). 1666. 8. pag. I99. O Pr*f. in Leg. Dalekarl. pag. 5. Stockli. 1676. foi. d) Oblervat. riil Svenlkars och Gôtheis Penninge Kàckninr psg. t„ Siockh, 1636. 8. RM o f ^ u V Of*. boam, & paullo ante annum MDCXCIII. in Goth- landia, terrae e clauftris produ&os memorat BREN- NERVS c), quin & eadem in Gothlandia, tenan- te Reverendiflimo WALLINO f) plenis modiis, perfrequenter, adhuc hodie e ruinis prodeunt ve- tufti nummi, quibus immixti etiam Arabici. E fundo Bægerftadienfi parœciæ Braenkyrka, quae vicina eft Stockholmiæ, aliquot abhinc annis colleftos plures narranti debeo BRANNIO g). An. MDCCXXXIII. haud procul a templo San- da Gothlandiæ, congeriem Arabicorum nummo- rum, in confpe&um tulit humus, adeo numero- fam, ut pondus aequarit centum lothorum argenti. Ex his multos in binas partes, alios in quatuor, concifos viderunt, qui repercrant. An. MDCCXXXV. in Oftrogothiæ territorio Skärkind , nummos inter forte fortuna obvios, E- thelredi & Kanuti Regum Angliac, atque Aleman- nicos Colonienfes partim integros, partim disru- pts, adfuit quoque Arabicus. Anno poft fequente, prope Stockholmiam, cum Anglicis Ethelredi atque Alemannicis, in ma- nus hominum, qui terram foderent ftruendx do- mus caufta, venerunt etiam Arabici. Denique in GothlandiaiterumanMDCCXXXIX, nummi tum Colonienfes & Anglofaxonici, tum Conftantinopolitani nonnulli & Arabici videndos fe- fe praebuerunt b). Ne- t ) Thefour Kumm. Sveogoth. Stockh. 1731. 4 pag. 265. 266. & 263. collât, cum Differt, præmiff. editioni priori. An, 1691. Stockh. 4. f) Gothlindflc* Samlingar. Sfocltb. 1747. 4. p«g. 107. g) Diff de Parœc. B<ærkyrkn LTpf. 1770. 4 pa^. 26. b) Memoriam horum nummorum, quos ab an. 1773, contigit erui, frö 8t Neque vero , quoad mihi quidem licuit exqui- rere, faftum usquam inveni, ut accuratius deli- neatos defcriptosque teneamus omnes, qui jun&i fimul alicubi reperti fint, quum tamen, nifi valde fallor, lucis forte aliquantum fuiflet redundaturum in veteris Hiftoriae, Patriacque prsefertim, cognitio- nem, fi quot qualesque fingulos cafus quisque in noltras auras extulit , pefiemus fecum invicem con- ferre. Eft certifiimum , vix numerandam farrao-j. ne»L’ variis in oris infulisque Balthici maris emi* cuiffe, atque adeo in nummophylaciis paffim Se- ptemtnonis omnis, plures ejusmodi nummos fpe- ttan, monente dudum BRENNERO *), & nuDer- rime NIEBVHRIO Æ); at, quod inferre inde hic idem videtur, effe nummos illos propterea omni- no non memorabiles, ego fane non collegerim. I- Pi-t-C?\rUm multitudo’ quodque, per Europam, vix alibi quam juxta noftri maris litora fe prodide- rint, rationem jubet fufpicari, Hiftoricis non con- temnendam, quæ fecerit, ut in Septemtrionis po- tius angulum, quam partem orbis aliam fecefierinr. Immo & mirum nemini non obveniat, tum anti- quiores, tum multo etiam plures, nos inter fuperes- le, quam domeftica ex Afia Arabiaque reportare - k fe- fervant Afits Archivi Stockholmienfis , e quibus, eorum, qui p,*. lunt, favore & autoritäre traditam mihi exhibuit ad Gyrpnafium Her nofandenie Letor Clariflimns Magifter CAROL. GVST. NORDIN 0 Loc. cit. edit, prioris, an. 1691. k) Befchreibung von Arabien. Hafn, 1772. 4. pag. 99. /) E Germania redux an. 1757. amiciflimas jam tum mihi, imma- tura nimium morte dudum ereptus, Celeberrimus PETRVS FORS- SKaL, triginta fere eftypa variarum nummorum Orientalium maximam partem, recentiorum, ichthyocoll* illata perbenigne me-’ cum communicavit, in quibus non nulla erant Arabicorum etiam, auctoritate Cbalipharum & Regum Samanidum , cuforum. Sed T™1 haud lam feio> e potiffimum parte Germani* tulerat, ad hdutn pronum eft, reportos pariter bofcc primitus in finibus, qui a Balthico mari alluuntur. Efolo nonnumquam effodi in Rus- 84 ) 0 ( fecum licuit peregrinatori cunofimmo oculatiffimo que, quem dicebam, NIEBVHKIO. q Quum igitur anno MDCCLXXL novam iterum Arabicorum nummorum gazam, Calmarienh iitori oroDinqua Infula Oelandi« patefecerit, eamque pe- culiari favore Generofiflimi Viri, I legi* Cancellans Confiliarii & Equiris Reg. Ord. de Stella Polari, Domi- ni CARQLI KENALD1 BERCH, de Re omni Num- maria, patria in primis, immortaliter menti , per- mittente infuper Illuftrisfimo REGIAE CAN CEL- LARIAE COLLEGIO, datum mihi fit coram ver- fare, exponam ita, quemadmodum repen, neo- miffurus quidem ingenue fateri , ubi ml certi vide- rim, ut eo citius, quod vehementer velim, pentio- rum queant Ledorum ope nummi ipfi juvari. Tum interferam, data occafione , quos five Regium Ar- chivum Antiquitatum Stockholm^ va vir, five Nummophylacium habet EH^ENPREV SIAN VM Upfalienfis Academiae, five aliunde meam ad notitiam amicorum benevolentia detulit. Quadraginta modo nummi illæfi atque integri ex univerfo illo Oelandico acervo potuere feligi, inter odingenta prope, quæ pariter continebat, ma- jora minorave fragmenta. Atque hxc i non folius vetuftatis duriori cuidam injuria 'mPLlta^ °’ portet, fed, quod manifefto apparebat, ftudio & de induftria, five forcipe, five cultello, nunc in binas partes, nunc in plures humana manus fecuerat. Quoniam nec unius ejusdemque ævi, neque adeo argenti «que puri fingula efie fragmenta, etiam fi; l^T^puISTRAHLENBE^IVMTfEa quales hi fmt, qui. bus avi e in or s nati, nondum, opinor, quisquam expofuit. ousque m ’ f , permiOum liberrimum aditum debeo RcS & «**, Dom. BERCHII gM- t\x illi, qua me Pfr anno* , plus quara triginta, conllanter di- gnatu* eft compleri» m ) o ( nunc patebat; divifos olim ita fuifle nummos pu- tem, inter plures futuros pofleffores, ut quilibet horum, Tuam fibi ex quolibet nummo portionem adjungeret; five quod libra in promtu non fuerit, five quod huic, ob metalli in nummorum pleris- que difparilitatem, non fatis fiderent, quorum res agebatur. Nam certe, quantam cumque tum ipfe, tum una mecum advocati plures alii, diligentiae contentionem adhibuerimus, ne unicum quidem, dcnfa in caterva, inveniri fragmentum potuit, quod alteri ita refponderet, ut ex eodem ambo divulfa nnmmo crederentur, aut jun&a rurfus unum ali- quem rite conftituerent. Patria tantum non omnium, Regio, quam medius diftinguit Oxus, five Gibun , ut vo- cant Arabes, vetus Ba&riana, Usbecki nunc tenent Tatari, in Afia, qua verfus Orientem a Cafpio ma- ri tenditur. Arabum Geographis ^ Cbovarez - miam t p Mawaralnahram continet , quibus recentiores nonnulli nomen tribuunt Bucha* * riæ magnae. Produnt eam obvia nomina tum ur- bium , quæ iisdem in fedibus adhuc florent, tum Principum, e flirpe Samanidum difta, longe po- tentiflimorum , qui regioni illi vicinisque partibus, continuo fuccedendi ordine imperarunt, faeculo no- no & decimo, pofl redemtum orbem, teftibus Arabi- cis Hiftoricis apud DHERBELOTVM ri) & DEGVT- GNIVM o)9 ipfisque nunc proferendis nummis. Ad primum Imperantem, L a ISMAÏ- Bibliothèque Orientale. •) Hiftoire Generale dei Hane, Tom. i. Part» I. peg, 404. 84 $$ ) « ( SB ISMAILEM filium AHMEDIS, qui Dyr aftiæ auftor Samanicae, ab anno Hegirac CCLXXIX. R. O. DCCCXCII. ad annum Heg. CCXCV. R. O. DCCCCVII. imperii fafces tenuit, pertinent nummi integri duo, & fragmenta XLVI. Ex integris alter culus Alfcbafchœ , a. H. 2--, al- ter 293. Beneath e aut Toncatœ, nam utroque mo- do legi poteft, abfentibus punâis litterarum diacri- ticis; ac fuiffe etiam nomen utrumque unius, e duabus in Mawaralnahra urbibus, tefiatur DHER- BELOTVS p) & GRAVIVS q). E fragmentis, quod delineatum cernitur Tab. I. num. 5. num- mum oltendit cufum Nifabura litterarum ductu non vulgari. Alius fragmenti typum dare inte- grum licuit, quia reperitur in Regio Archivo An- tiquitatum Stockholmiæ qualis in Tab. 1. n. 3. con- fpicitur. Memorabilis hicce propterea, quod in parte a) poli ea, quæ infunt, fine diferimine, lin- gulis, legantur: uU^5f AhuU hajjân vali deulet affamân , h. e. Abulhaßdn Prin- ceps Imperii Samantci, quippe quam infcriptionem etiam in fragmento meo confpicuam, nusquam vi- di in alio nummo ullo , oculisque adeo acutioribus ultro fubjicio, ut difeernant, an refte legerim. Is- mailerti diftum cognomine Abulhaß'an , fola con- jectura affequor. Culus nummus Alfchafcbx a. H. 291. quum jam ante, anno H. 287- titulo Padi - fchab , qui fupremæ, nullique alii in re ulla fub- jeftae index potentiae, a Chalipha Mutadedo auftus fuerat Ifmail , devi£to penitus & deleto Amrulei- tfo , Chaliphæ in primis holte formidabili r). Prae- ter illum, in Regio Archivo Antiquitatum Stock- hol* j>) Lib. cit- titulis: Benctth & Totloit. g) Defcripr. Chorasm. & Mawaralnabr. London 1650. 4. psg, 3î. 34- r) DHERBJSLOT. Biblioth, Orient, titulo: Ifmuil Snmni. 85 __ m ) « c @ hölmisT, dudum fervati inveniuntur noftri Ifmailis nummi XXII. folis nominibus urbium numeroque annorum, quibus cufi, difcrepantes. Ex his anti- quißimus, quem Tabula I. num. i. exhibet cufum Alfchafcba a H. 281- nomenque praeferentem lfmail fine addito Ben Ahmed. Singularis & fui generis unicus alter, cufus Balch. & lo. m ) ° ( m *9 etiam fervantur duo , quorum unus cufus a H. 303. utroque nomine & partis Ahmed ben Efmail , &. filii Na/fr ben Ahmed infignis eft. Turn in meos loculos e Bægerftadienfi fundo unus, unus item e Stockholmia, tertius e Weftrogothia migravit. Nec alius eft, quam Nn/Jn ben Ahmed , qui Tom 1IÏ. Atlanticae RVDBECKII pag. 10 1 occurrit, tametfi inficetæ pifluræ adjefta defcriptiö nulla legitur. Ad quartum , NVHVM filium NASSRI , •qui relifhs a Patre habenas regni fufcepit geïïît- que ad annum H. CCCXLIII. R. O. DCCCCLIV. referendos inveni nummos integros VIII. & frag- menta LXXXIV. Ex integris duo cufi Bocbara, unus a. H. 3 36. alter 341. Pofterior, qui Tab. II. n. 5. confpicitur , nomini Nuhi additas exhibet voces têOjf almelik almuid^ Rex fortis f). Fragmen- tum, Tab. II. n. 6. e quo nomen urbis & anni ab- fciffum, titulum præfert Chaliphæ Almujiacfibillah^ qui quum haud diu regnavit ultra annum refpon- dentem an. H. 333. 334. in alterutro ex his num- mi aetatem poterit forte figere. Parti a ante cete- ra fuperlunt duae litterae c\c e voce j ac Juflus. Pro- xime fupra nomen Nubi pofitae duae voces Rex fortis. Quid autem fibi velit geminum £ £ in parte a , nondum mihi fuccurrit. Ante illatos Re- Vol. II. M gio f) Quoad mihi quidem licuit duflus litterarum nflequi , leguntur , in hoc nummo, primifTæ nomini Nuhi voces Almujtncfi hillnh. Quia vero Chalipham hujus cognominis, imperio exu nm Hiftori- ci teftantur a, H. 354. atque adeo diu ante annum 341. quo cu- fus nummus, aliis reliquerim conjiciendum, qui faflum tomen , US nummo huic titulus ifte illatus fit. 9° m ) © cm gio Archivo antiquitatum Stockholmiæ o&o illos modo di&os, non nifi unicus oNuhi noftri adfue- rat. Nec in e&ypis FOKSSKÅlIANIS nifi unus prominebat. Alibi nusquam vidi. Tenemus igitur nummos Principum quatuor, per Afiam fuo aevo valde illuftrium, longa ex- emtos nofte , qua fepulti huc usque jacuere» Sed &, Samanidum e familia, fexturm MANSVRUM filium NVHI, qui poft fratrem Abulfavaris Abdulmalek, ordi- ne quintum, fuos rexit ab a. H. CCCL. R. (X DCCCCLXI. ad a. H. CCCLXVI. K. O. DCCCCLXXVIl. Regiam fervat Archivum Anti- quitatum Stockholmiæ in nummo, qui cufus Sa- marcande a. H. 358- & Tab. II. n. 7. exhibetur, unicus, qui mihi quidem cognitus. At vero praeter nummos, quos jam percenfui ex Oelandicis, tum integros , tum laceros , alia in- fuper in iisdem fragmenta numeravi CCLXX quæ quia mutila, in parte ea, cui infcriptus Regis titu- lus, certo alicui, fe tribui non patiebantur, neque minus tamen, live nomine urbis, quod in non- nullis manierat, five numero anni, qui reliftus a- liis, five habitu ipfius typi, qui communis omni- bus, lucide poftulabant, ut Samanidum creti imperio judicentur. Ex quo manifeftum eft, in Oelandicis meis, nummos Samanidum omnino DCLXXXIV. adfuiffe« Verum reperi fimul eum, qui Tab. IL n. 8, îî. B- cernitur, & nomen gerit Principis, Najrro & Nubo æquævi, ALi filii BVÏAE. Hic fuo marte Dynaftiam orfus eft , illius pro- inde nomine, di£tam But dum , Principum, quibus ab a. H. DCCCXXII. R. O. DCCCCXXXIII. ad a. H. CCCCXLVI1I. R. 0. ML VI. univerfa Pcrfis» cum regionibus aliis pluribus haefit fubje&a, ipfi- que Chaliphæ coa&i cedere. Cufus nummus a. H. 333. in urbe Schiras , fi re&e legi, nam funt litte- rae pleræque extritæ. Ineil: quoque nomen Chali- ph* Almutaki lillah . Quia unicus hicce, nec, quod putem, ante vifus ulli, duo pariter Tabulæ II. com* mifi fragmenta, minutiora licet, quorum uni n. 9. nomen injun&um tum Ali ben Buiah , tum Chali- phæ Arradi billah alteri n. 10. vix fuperefi: quid- quam, pratter - - ». Buiah. Qui Chaliphis , fuccefloribus Muhamedis, de~ bent originem, obvenere in Oelandicis integri XII. cum ragmentis IX. Ex integris tres delineavi. Pri* mus Tab. III. n. 1. in parte a nomen offert Almu~ tamedi alallab , qui obiit a. H. 279. in parte Æ, no- men Almuvafeki billab , qui, focius Almutamedi in imperio, vitam finivit a. H. 278. Cufus nummus Alcufce. Secundus Tab. III. n. 2. integerrimus a. H. a 8 a. AlbaJJra prodiit, imperante Chalipha Almu tadbedo billab , quem mors fuftulita. H. 289. Ter tius Tab. III. n. 3. nomen habet Almutaki lill&bg )« M 2 qui g) Aliter fcriptum in nummi* hujns Chaliph* nomen non inve* ni. Confirmari hinc ergo poterit , quod in ELMACINO notavi? DHERBELOTVS Biblioth. Orient, tit, Motski. 9i ) o ( GâZ) qui in parte altera dicitur Abumanfur ben Emir el- muminina , Abumanfur , films Principis fidelium , & tamen imperio dimotus a. H. 333. Cufus nummus in Medinat ejfalêm , urbe pacis, h. e. Bagdado, a. H. 330. E fragmentis non penitus contemnendum, quod Tab- III. n. 4. lucidis adhuc litteris annum monflrat H. 185 inque parte altera vefligia prodic nominis Chaliphæ Alamin Muhammed filii Giafar. Huic quia fimilis & integer,o qui fervatur in Num- mophylacio WALLENSTRÅLIANO, cufus Mu- hammedice a, H. 280. vifus non indignus, quem Tab. III. n. 5. infererem h ). In Archivo Regio Antiquitatum Stockholmiæ, adnumeratis, qui ex Oe- landicis accefîere, nunc vifuntur Chalipharum num- mi XLIl. integri, cum non nullis fragmentis. Anti- quiffimus ille, qui cufus Damafci a. H. 79. & ac- curate defcriptus ae delineatus cernitur in Difierta- done jam ante citata CLEWBPIRGII. Noviffimus, qui titulum gerit Chaliphæ Almuthi lillah , quippe qui a. Heg. 363. regnare defiit. Ab fumme Reveren- do OLAVÖ CÈLSIO, Seniore, defcriptus in Aciis Societatis noflræ /'), cufusque Damafci, annum prodit H. 127. At reliquos ab illo pariter memo- ratos, donec ipfe coram videro, fufpicer, non Cha- lipharum effe, fed alicujus ex jam ante pofitis, e Samanica domo, Imperatoribus. Nummophyla- cio EHRENPREVSIANO tres conduntur, unus au- reus, de quo mox infra; alter peffime habitus; ter- tius cufus Bagdadi a. H. 314. impreflo nomine Al- muttaderi bili ab, di£ti, in parte altera, Abullabbas beti Emir - b) Conferri hic meretur cum illo; quem n. XV. pag. 26 expofuit G. J. KEHRIUS i Monarch. Afiaf. Sarac, Statu Lipf. 1724. 4. Neque «nim multum intercedit difcriininis. i) Anni 1733. pag. 1 iC 1 17. cS ) ° c oo 93 Etnirelmuminina , Abulabbâs , filius Principis fide - hum. Hunc, quia integerrimus, facileque adeo le. gendus, Tabula III. n. 6. communicet. Memini quoque in Mufeis variis patriæ noftræ fpettaffe u- num alterumque e vetuftioribus Chalipharum, quo- rum e numero privatim ipfe fervo repertum Vp- landiae quemdam, conceffum mihi benevolentia Præ- clariffimi Viri Adjuntti Facultatis Philofophicæ JO- HAN. HAGEM ANI, fed detritum adeo, ut nom dum queat certo exponi. Denique ut Oelandicorum defcriptionem abfol- vam, addendi etiam illi, in quibus, vetuftatis par- tim detentus culpa, partim Hiftoricæ lucis, qua premor, inopia, anquirenti quod fatisfaciat, nihil extrico. Primus eft, quem dederit Tabula III. n. 7. & in quo charatteres adeo inlolentes , ut nomen tantummodo Muhammedis, cum his, quæ Arabicis illi in nummis vulgo junguntur, capiam. E con- generibus fragmenta plura admifta deprehendi. Oc- currit hic atque illic littera, Runicæ cuidam noftra- tium non abbmilis. Sed ne partem in eam decipe- rer, movit præter rationes alias, fragmentum etiam nummi Samanici , Tab. III. n. 8- in quo tum litte- ram elipb , tum alias, duttu quodam transverfo fignavit, elegantiam haud dubie captaturus, Arabi- cus fculptor. In lecundo Tab III. n, 9. tum Sa- marccmdæ nomen patet, tum Chaliphæ Almu&aderi billab & Meiikel aut Mongal ben Gjafar , led hoc ultimum, nusquam obvium, nifi in minutioribus non nullis, quæ una comitabantur, fragmentis, opisque proinde nihil adferentibus. Tertium obtulere duo fragmenta, quorum unum luftrandum præbeat Ta- bula III. n. 10. infigne titulo Alemir Bar mal , in- certo usque eo, ut ne quidem fciam, an rette le- M 3 g e* 94 gerim. Quartum Tabulae IV. n. i. concredidi, quoad litterarum (e du&us intuenti permiferunt. Quin- tas efl: multo craffioris formæ, quam in Arabicis, quos verfavi, reliquis, & minutioris orbis talis, qualem semulatur Tabula IV. n. 1. Cufus a. Heg. i--, cetera, quae nummum facerent cognitiorem, vetuftas delevit. Pondus, tametfii abrupta aliqua particula, eft ||| lothi. Huic uni quidem aderat geminus, paullo major, fed tenuior penitusque de- letus. Sexto loco numerem duo fragmenta, in quibus, non dixerim, an cafus quidam cuforibus importunus, an ratio fecerit ipfarum litterarum, ut, habendaene fint Arabicae, an generis alterius, non liqueat. Utrumque Tabula IV. n. 3. & 4. aliorum, (i qui tanti putent, examini fubjiciat. Claudat agmen itidem fragmentum , Tab. IV. n. 5. quod quia fatis dilucide annum offert H. 4°3. R. O. MXII. argumento fuerit, ante hunc, quid- quid Oelandia jam expromfit , in patriae humum noftrae recondi haudquaquam potuiffe. An vero argui inde debeat, haud multo poft tamen huc perveniffe, eo magis dubitem, quod in nummis, mihi non intelle&is , recentioris forte queant ætatis veftigia latere. In univerfum de Arabicis nummis, Suiogothiæ propriis, tenendum, 1:0 Ex argento efle omnino fingulos, eo pu- riori fere, quo nummus quisque antiquior, at pon- deris inaequalis; quod an vetuftati debeatur, quæ detriverit forte quosdam, an inconftantiæ in his, qui primi cuderunt, non dixerim. Examinare hac ex parte fingulos tametfi nequaquam potui , non nullis tamen, prout cafus tulit, librae impofitis, de- pre- __ O ( W 95 prehendi, maximum pondus efle minimum ***%• lothi. Innotuere quidem huc usque duo etiam au- rei. Unus depi&us dudurn BRENNERO k), qui- que haud dubie idem efl: ille, qui nunc fervatur in Nummophylacio EHKENPREVS1ANO Acade- mia Upfalieniis, difficilis ita, ut media licet area utriusque partis neminem fugiat, in neutra tamen, circumeunte oram, infcriptione legi videatur quid- piam poffe, praeter unicam vocem cufus efi . Enimvero, quamvis fide ea, qua acceperat, hunc dedit BRENNERVS, vereri tamen fubit, ne recen- tiori forte debeatur fufori alicui , qui ex antiquo Arabico, ubi fuum fingeret, neque affequi poterat, quæ originario nummo inerant, talia a fe fi&o in- tulerit, quæ ne conjefturæ quidem ulli locum nunc relinquant. Siquidem rarior hodie Thefauri BREN- NER1ANI citata prior editio, adjungere libuit num- mi eftypon Tab. IV. n. 6. Alter exftat in Regio Archivo Antiquitatnm Stockholmiae , genuinus, fed recentior, neque acceptus referendus Aliae, quippe cufus a. H. 516. R.O. MCXXII. in urbe Afcbbtliah , Sevilla nunc eft, Hifpaniae, cujus aeque ac Africae partem, ifto tempore occupaverat diffus in nummo Emir ulmus 'limina. Princeps Muslimorum, Ali ben Jufupb /) idem omnino cum illo, quem cogno- mine Abulhaflan nuncupatum teftatur DEGVIG- NIVS m). Pondus efl £oc. lothi. Utrum vero e Suecana humo fuerit erutus, an a peregrinatore propinquioris aevi huc allatus , non confiât. Speran- dum dederit Tabula IV. n. 7. II:o k) Loco cit. Thefauri edit-, prior, on. l6pr. /) In Dinar hocce, ira enim aureos Itios vocant Arabes, que in media parte b leguntur: Alitnâm Abdallah Emirulmuminina , non ex- hibent nomen proprium Principis, fed titulum, quem & hodie ufur- pant Maroccani Imperatores, w) Lib, cit. Tom. I. part. i. pag. 376. 96 <&> ) ( II:o Si nomen excipiatur Principis, urbis & anni, quo cufus nummus quisque, rarius in typo reliquo, nec multum cerni difcriminis. Quotquot legi a me rite potuere, omnes, in area media par- tis unius, follemnem exhibent Muslimorum formu- lam: * *-3 ^ &*3f &31 ^ non eft Deus , ritfi Deus unicus , non eft illi focius ; & in circuitu proxime ambiente - -- pdy-Mî Îôa &Xjf ^ in nomine Dei cuja eft hxc drachma , i« wr/;? - - - anno---, quam infcriptionem in junioribus Chalipha- rum, in omnibus Samanicis ceterisque, orbicularis itidem cingit alia & exterior , his verbis : xXt • ° • U • • J &Xj| ^ \\XS (j-c^ ^*3 (J-"0 De/ eft hoc negotium & ante poy?, die illo Leta- buntur fideles in auxilio Deu quae fumta ex Alco- rani Surat. XXX. 4. & 5. Triplicis in circuitu infcri- ptionis reliquias unicum mihi fuppeditavit fragmen- tum nummi Ali ben Buiah Tab. II. n. 9. In area partis alterius variant multi ex antiquioribus Cha* lipharum, juniores horum & Samanidum, quos at- tigi, omnes, aliique offerunt: &x3f «a+sex* Deo, Muhammed Apoftolus De/, fubje£to dein no- mine Chaliphæ, tum & Principis illius, cujus in ter- ris cufus nummorum quilibet. Pofita in medio ifta ambiunt in margine: c?à$3b &\3f <-\+=ci*> (j^===y.£+M &\ï==> (jjo ç_?iXc üûsdf ?d eft Apoftolus Dei , qui mifit Muhammed eft Apoftolus Dei , qui mifit eum cum directione & religione vera, ut confpicuam eam fa- ciat fupra religionem omnem , etiamfi abhorreant afifociantes , h. e. idololatræ; quæ leguntur Alcora- ni Surat. LXI. 9. & in nummis noflris adfunt o* mnibus. Atque horum pleraque dudum licet per- viderint explicuerintque KEHRIVS n), CELSIVS 0), CLEW- «) Libr. cit* *0 Loc. cit. in Aftis Upf. ) o ( & 97 CLEWBERGIUS p) REISKIVS q), vifa tamen heic repetenda, ne defiderari pofiît quidpiam, quod ad Oelandicos meos itelligendos fecerit, aut infervi- turum fit aliqua in parte exigere hos volentibus ad ceteros, qui forte pofthac in lucem emerferint. Ë&ypis, etiam, quæ adje&is tabulis continentur in- line licet & recurrant eaedem fere inferipriones, ac- curatiffime tamen, quoad licuit, e nummorum lin- gulis delineavi, hoc confilio, ut fides in legendo probaretur mea, & fpecimen vel tantillum fubmi- niftretur Palæographiæ Arabicæ, nondum forte, quantum mereatur, excuffe. ' L, — 1 / 0 III:o Annum, quo editus nummorum quisque, non ziphris defignari, aut notis quibusdam com- pendiariis aliis, fed integris vocicus nominum nu- meralium, ita ut multo certius, quam in nummis vetuftiorum gentium aliarum, determinetur astas cujuslibet, in quo quidem vetufhs ipfa voces nu- meralium non obtriverit, aut partem nummi, in qua pofitae, abfeiderit. Quumque ante a. H. 76. R. O. DCXCV. cudere nummos Arabes non ese- perunt r), per fe patet, anno illo vetuftiorem A- rabicum nummum omnino nullum inveniri. IV:o Cum nummis Chalipharum nequaquam confundendos ceteros, quos five Samandias, five Principis in Afia Muhammedani alii, juflerunt cu- di. Fateor, non effe admodum difiimiles. Sola in nonnullis magnitudo, argenti puritas, litterarum fle- xus, inque paucis figuras, nefeio cujus momenti, aliquantum diferepant. Easdem fere ex Alcorano Vol. II. N for- p) Differt, cit. q) In prafar. ad NIEBVRH1I Befchreibung von Arabien , pig. XXVIII. fq. r) ELMACIN. Hift, Sarac, pag, 64. edit. Arabico ■ Latin. ERPEN. 5* m ) ° ( as formulas prodant omnes. Quin & cognomen Cha- Jiphac twyx fcvô tum nummi habent Samanidum, tum & ante memoratus ille Ali Buida\ ita quidem, ut m nummis, exempli gratia, Ifmailis ben Abmed , qui per annos complures, vicaria, initio, potefta- te, dein monarchia regnavit, nomen legatur, nunc Mutadbedi billah , nunc Muttafi billah , duorum Cha- lîpharum, qui continente fucceffione, dum fuis in finibus imperabat lfmail , Chaliphatum tenuere. Si* militer in nummis Naßvit nunc Muttader billah , nunc Cahcr billah , nunc Radhi billah leguntur, to- tidem Chaliphæ, eodem labente tempore, quo aviti potens regni florebat Najjrus. Enimvero, quia do- cet Hiftoria j), nihil juris fuiffe Chaliphis, in Prin- cipes Samanidum, fmmo reliftam his ultro a Cha- liphis fupremam in regiones fuas ùvTàtcçuroçMv, ur- besque omnes, in quibus cufi nummi Samani- dum, his foils, eo certe tempore, fuberant, ma* nifeffa ducet ratio, cur his iisdem nummi vim dicandi fui fint, tamquam difered a Chaliphicis. Non animadverfa ea ratio, quam meis unice debeo Oelandicis, tum in noftra patria fummis Viris, qui Arabicos nummos huc usque tranarunt, obfuit, quo minus veros attingerent fingulorum natales , tum Abbati BaRTHELEMIO r), qui Muttaderor Chaliphæ Bagdadi nummum tribuit, in quo tamen, poft Mucladeri nomen totidem litteris adparet po- fitum Ahmedis bm lfmail , ad Chalipham Mufta- derum , cui proprium nomen Abulfadl Gjaphary nullo modo pertinens. Fecerat reverentia in Mu- hammedem, archite&um feftæ & imperii, inque il- lius l) Apud DHERB1ÏLOTVM & DEGVIGNIUM, in h*c parte HÎ- ftori», unicos mihi fed & juxta reriffimos duces, quique nifi fa- cem praetuiiilcnc , nihil prope in nummis mets licuiflct extricar«. >) Lib» cit. 99 SS ) 0 ( lius, qui putabantur, fucceftorcs, ut, fubfuknte li- cet fenfim horum potentia & prope evanefcente , reliqui Muhammedanismo addici Imperantes, tum Muhammedis, tum iilus, e fuccefloribus, titulum , qui anno cufi cujuslibet nummi Caliphatu gaude- bat, luo quisque nomini præmitterent. Tametfi nec refrager magnopere, (i cui fa&um videatur propterea etiam, quod voluerint five Samanidæ, five ceteri, expreffo cognomine, quo Chalipharum quisque fibi dederat, aut temporis metam certius figere, aut camdeml fibi cum Chaliphis imperandi aufåoritatem aflerere. ■Superefi, ut pervefiigetur , fi pote, qua via no- erum in Septcmtrionem, remotiori ex Afia, pene* * trarint advenae. Ab aliquibus veterum Suiogothi» eorum, qui meruerint in exercitu, lub Imperato- ribus Graecis, praedae infhr ademtos Tureis, do- mumque perlatos, conjicit SCHEFFERUS a), quod & aliis, apud nos, nonnullis placuit. E Palacftina, per Equites Teutonicos , cujus Ordinis, in expedi- tionibus Afiaticis, contra Saracenos, infignis gloria eminuit, arbitratur KEHRIVS x)> potuifTe in Bo- rufiicum litus deferri XVIII. Arabicos Chalipharum faeculi oQ:avi & noni, egregie ab illo depictos ex* pofitOSque. T» 'trecw CELSIO habitum verifimile , non paucos êx Arabicis nummis, noftra patria effoffis, a relsgiofis olim ad Palaeftinam peregrina- toribus, qui reduces portarint fecum , fuifie inve- £bs y). Novifiime Abbas BARTHELEMIVS s) ad turmas retulit Tatarorum Mogolenfium, qui Lithuanian! confinesque terras infederej quo præ- N 2 cife *) Lib. cil. *) Lib. ci», pag. 2. y, ) Loc. ci», ex AO. Soc. Upfal, b) Lib. cil. pag. 57». ICO @ ) O ( dfe aevo, non adjecit. Sententias eas tantorum Vi- rorum nec refellere aufim ego, nec refelli putem in univerfum poffle. Quis negaverit multipli- ci potuiffe cafu fieri, ut nummus aliquis, vel dis« junfliffimis ex orbis partibus in Borealem quoque plagam transmitteretur? At meos Oelandicos ubi confero cum ceteris, qui jam ante fæpius apud nos durum rupere carcerem , proniores aliqui fe viden- tur & nummis congruentiores meatus offendere, per quos non uno agmine, e Cafpio mari, in Bal- thicum denique affluxerint. Memorat HENR1CVS BRENNËRVS a\ in Oriente, nec procul a Cafpio mari, aliquam diu commoratus, & eft res etiam omnibus confeffla, poft captam ab Arabibus Ægyptum, id quod accidit fub Ornaro, fecund du dum Mnhammedis in impe- rio fuccefflore, dilapfamque Alexandria opulentiam, quae Orientalis Indisc mercibus, per Arabiam Sy- riamque illuc transveffis, potiffimum debebatur, fuis- fe has e portubus Cafpii maris, per Woîgæ dein fluvium, nec longe interje&o terreftri itinere, per Tanaim in Euxinum Pontum delatas , unde a Ge- iiuenhbus & Venetis per Europam porro omnem divendebantur. Liceat hinc mihi fumere, quod te- ftimonia mox inculcanda facient certiffinnum, mul- tam etiam partem divitum i (larum mercium , per Ruffiam, in oras usque Balthici maris, proveffam & a mercatoribus urbium, Hanfeatico junftarum fœdere, latiffime porro diftributam. Fecundior cer- te mater alia vix cogitabitur opum ac virium pro- pe immenfarum , quibus noftri maris in litoribus Lubeca præfcrtim, & Visbya Gothlandiæ, Hanfes« tica- a) In narratione de lmp. RoflT. PETRI Ï expeditione bellica in O- rientem , qoæ legitur in Hiftorifka Märkvärdigheter til Upplysning af Svenlka Häfder. Stockholm 1767. part, il, pag. xos. fq. 1 02 _ æ ) ° ( 35 ticarum non ultima, florebant olim. ïpfa in Rus- fia Novogrodum, e qua urbe, L&dogæ in undas & Finnicum finum commodus traje&us navibus, qua- tuor emporiorum univerfàlium Hanfe, quæ & Con- torta dicebantur, unum fuifîë refert WERDEN- HAGENVS b)\ & urbem pariter Ladoga?, cognomi- nem vicino lacui, tradit STRAHLENBERGIVS c), alteramque Tzordvni in Permia, flapulas fuifle pri- fco tempore, Indici per Ruffiam transeuntis mer- catus, hujusque monimentum haud dubium prae- bere Arabicos nummos Calipharum plurimos, qui adhuc e fepulcralibus ibi tumulis effodiuntur. Ce- lebratiffimam omnium gentium commerciis viguiffe Visbyam & generale totius orientis emporium, feribit LYSCANDER , confenciente WORMIO d). Quin & Visbyæ adhuc hodie civibus pro comperto eft, u- berrimum fontem prifhnæ gloriæ e frequentata an- tiquitus Orientalium mercium emtione venditione- , que derivandum. Relatum hoc ita legitur in nar- ratione de incrementis & decrementis Visbyæ, quam publico exhibitam nomine fervavit PALMSK1ÖL- DIVS e). Ex India , ita habet narratio, ter/ia , A- rabia , Gracia devehebantur merces Derbendam, La- fpii portum maris, hinc per mare ißud & Wolga fluvium ad urbem Mojcua , tum porro terrefin pri- mum itinere non longo , aquis dein variorum flu- N 3 mi- b) De Rebuspapl. Hanfeat. Part. IV , Cap, XVIII. psg. 1324 edit. Lugd. R. 16? I. 1 6.‘ c) Lib. cit, pag. 95. 96. & I03. J) Danic. Monumenr. pag. 450. fq ■ Hafn. 1643. fol. ») In colleUaneis MSC , quæ lunt Bibliotheca: Acad.( Vpfal. Ac tometfi , unde habuerit, non memorat PaLMSKIOLDI VS, in exemplari tamen alio, quod fobminillravit humanitas ClarifT. C. G. N0RD1NI, exhibits narratio ilia a 1669. legitur Delegaris in Vis. byam Coimniflariis Regiis, Senatori Regio GVSTAVO KURCK» Confîliario Camer. HËNR. FaLKENCERQ & AÜeflbri Supr. Di- call. ERICQ ROSENHOLM» *»* ç& ) ° ( cS minum mariumque , Vis by am usque , utpote in cen- tro ßt am Bahbici Oceani , ö* /« //cztf gentes alia , /to 2?«#/ quoque templum habuere publicum domumque convehendis ac permutandis mercibus pro- priam. Ad naturam igitur ipfiusrei appofite, tum STRAHLENBERGIVS /), tum Reverenditflmus WALLIN VS g), & dudum ante BIRCHERO- DIVS h ), commercandum farcinis in Argoas pla- gas adveftos, cum ceteris, Arabicos nummos ad- firmant; nifi quod nimium longo anfrathi, tacen- te infuper veriori hiftoria Alexandriæ demum e portu accefiiffc navibus, autumet Danus fcriptor. Namque alium teftcm allegandum, fafius ipfe non invenerat, quam BENIAMINEM Tudelenfem, au- £lorem Itinerarii Jband joptimæ fidei, circa annum R. Ö, MCLlCMfi »quo infuper tempore, dudum exoleviffe Alexandriæ Indicarum mercium vc&uras, fatis confiat, ita ut Oelandicos quidem meos, fua exire patria, qui omnino non potuere, ante fæ cui um undecimum, per Alexandriam demum huc fuiffe tranfportatos, videatur prope incredibile. Efi bre- viffimus, fi cum ceteris comparetur, aditus, qui Ca» fpio e mari, per Ruflîam, in Bakhica litora tendi- tur; fuiffe eumdem medio, quod dicunt, aevo per- celebrem, Hiftorica affeverant monimenta; ergo & hunc denique, fi forte non unicum, at praecipuum tamen St maxime proclivem patuiffe cufis circa 0- xum, qui in Cafpiom fe mare olim non impeditus effundebat, nummis exiftimem. Quod ut clariori in loce ponatur, haud abs tt fuerit, adjicere I:o Nummorum Arabicorum e no- ftra /) Lib. cit. ß) Lib. „cif. è) Artt. Aiexandri* pag, 39, fq. Hafn. iSgÇ. 4. g5& ) ° ( Ï03 flxa humo erutorum, quotquot examinare mihi in promtufuit, numerum longe maximum deberi Prin- cipibus Samanidum, qui in parte Orientis, trans ma- re Cafpium, regnarunt. In Oelandicis prope feptin- fentos tales percenfui, Chaliphicorum viginti mo- 0 & unum«. Prioris generis erant, quantum ex fuppeditatis eftypis colligatur, qui memorantur SCHEFFERO; quos viderat RVDBECKIVS; quos prope Aboam repertos fervat Bibliotheca Acade- miae Aboënfis; qoos Stockhoîmia miflbs triginta acceperat Abbas ËARTHELEMIVS , quosque Bas- gerftadienfis ager edidit. In Archivo Regio Anti- quitatem Stockholm^, jam ante illatos illuc ex Oelandicis XXX1IL dupluo numero Chaliphicos lu- perabant ceteri. In nummophylacio EHRENPREV- SIANO tres tantummodo funt Chaliphici, duode- cim generis alterius. In WALLE NSTRÅLIANO unum vidi Chaliphicum, at fex Samanicos. In meas manus privatim venerunt fex cufi a Samanidis, unicus modo tribuendos Chalipfrse. Atque metien- ti, ex Oelandicorum grandi copia, numerum reli- quorum, qui non exigua etiam multitudine nar- rantur jam olim, nec femcl, humo edu£H, parum aberit, quin perfuade-atur, aliquot denique millia Sa- manicorum noftris inhæfiiïe ori«. Si ergo recta illa via, quam dixi, ad eos transmeaffe putentor cun« £li, nihil difficultatis pariet, quod nonnulli etiam Chaliphici, Principumve Orientis aliorum, una ive- rint. Tum ftirpis Religionisque ejusdem nexu, tum continuo alio jungebamur populi, qui Chaliphis in Syria Sz Iraca parebant, quique Transoxianas te- nebant (edes, eratque adeo necelTe, ut horum num- mis non pauci e Chaliphicis, aliive e vicinia im- miscerentur. Sin ConRantinopoli, aut e Græcia, Paiæftina, Ægyp.o proxime adveniffe pofuerîmus, ne ï°4 __ GÜ$ ) o ( nemo, opinor, ratione ulla probabili explicabit, qui fadum tamen, ut Chaliphicos adeo exfuperan- te cumulo vincant media in a fia nati Samanici. II:o In Gothlandia potiffimum, ipfaque Visbya, tum ab hac plus minusve dis)un£tis litoribus Oe- landix, Calmariæ, Stockholmix, Uplandiæ, Oftro- gothiæ, Abox, Livonix, Boruffix, Bornholmix, Jut- landiæ repertos Arabicos noftros nummos, quos vi- di, aut de quibus relatum legi, omnes. Fieri hoc ita haud dubie oportuit, poftquam in Visbyam pri- mum confluxerat Afiatica nummorum turba. Sin longiori circuitu itinerum aliorum advehi contigis- fet, intelledu flet iterum non facile, quod didos modo intra terminos fui copiam fecerint. Nam in Nericia, Dalekarlia, Weftrogothia & alibi vifos et- iam quosdam fuifle, hoc unice intulerit fecum, pot- uifle e litoribus noftris illuc transferri, five ab a- matore olim aliquo curiofo, five ab intento fuo quxftui mercatori, aut pofleflore alio. III:o Extra fines Balthici maris, quoad refeire ego potui, nusquam per Europam ceteram, ne in Lithuania quidem, ubi Tataros Mogolenfes repe- rit Abbas BARTHELEMIVS, fados obvios, xqua faltim copia, Arabicos nummus tales, hoc eft Afia- ficos, quales dedit Suogothia i). Cogitandam igi- tur i) E Chaliphicis deo cupreos attulit HOTTINGERVS pag. Differt, de Nummis Orientalium, quse adjeflo libello de Cippis Hebr. edit. port. Heidelb. 1662. 8. Sed unde venerint, «tque an fuerint genuini, non videtur cognoviffe. Addidit pariter Saladini quosdam , taftos etiam aliis. Samanicorum outem omnino nullum confpexerat. Neque alibi usquam cognitos reperi. In Sicilia Nti- mismatica PAVL1 PARVTÆ, quat inferta Tom. VI. Vil. & VIII. Thefauri BVRMANNlANl, Arabici novem extant Tab. CLXXXV.' 'At cnnfti Siculi, atque adeo a noftris diftinguendi. E£lypa illo, rum quod obiter notem, peflime confefta funt, & valde abfona explicatio, quam fide Patris MARII PACE, pag, 1221. edit, BVRMANN, dedit PAR VTA. Conf, etiam diàa mihi ad psgi- nam 81. not, l.)j d£ ) ° ( c£> 105 tur hujus Phaenomeni rationem aliquam ita peculia- rem, ut cadere in unius queat Balthici maris amb- itum, quaeque me judice alia non fuerit, quam quae jam modo expolita. IV:o Oelandicorum tantum non omnes, & per- multos ex repertis in patria noftra alibi, fuiffe in partes varias difcilTos; unde proximum vero, in- ferviifle mercatorum inter fe mutuis tranfa£fo’oni- bus, five quod mercis inftar cujusdam habiti, fo- lius intuitu argenti, diffringerentur ob caufiam eam, quam fupra tetigi, five quod fervato ufu nummo- rum proprio, aequanda elfent fragmenta ad pondus & qualitatem minutioris , quae olim in Septemtrio- ne, commercantes inter, circumiit, monetae. Refe- ratur huc etiam , quod reperti non numquam fue- rint immixti nummis aliis , mercaturae prifci sevi follemnibus. Ceterum , etfi minime fperare aufim fore , ut definitius exigatur, quo pociflimum feculo, quave latiori periodo annorum alia, Boream Arabes no- ftri petierint , conje&uram tamen péricliter. Dele- verat fœda crudelitate, terror Afiae, Ginghifchanus a. H. 617- R. O. MCCXX. tum alias circa Oxum urbes, tum praefertim Samarcandam, potemifiimam olim opibus, Samanidum in primis fub imperio, ftupenda civium florentem frequentia, atque adeo abundantiflimam nummorum, quos univerfæ urbi fuperfufam cladem oportuit communi ruina invol- vere. Jacuit urbs, magnam partem, trifti obruta fato, donec an. H. 771. R. O. MCCCLX1X. a Ta- merlane, altero tyranno Afiæ, qui fedem eam fuae fixit dominationis, in priftinam gloriam reftituere- tur. Sub hoc intervallo fesquialterius fæculi, aevo- que proximo, valde efl: verifimile, direptos paflîm Vol. II. O urbis *o6 f ) o ( § urbis e tumulo nummos, quos utpote dudum ob* foletos, nam interceflere, port: disjectam Dynaftiam Samanidum, rria fere faecula, folius habita ratione metalli divenderint accolae, mercibus adjungendos aliis, quae porro transveherentur. In hiftom certe Tamerlanis refert ARABSCHIADES , oculatus te- itis: veteris effojja Samarcanda rudera , nut asque Drachmas quadrantes , Cufico , qui eft noftris o- mnibiis, character e fignatas , e quibus liquatis opti- mum produftum argtmum k). Quod quidem A- RABSCHIADÆ aetate fi evenerit Samarcandæ, mul- to potuifie fieri fæpius jam ante credatur, tum huic tum urbibus dirutis ceteris, ex quo proftratae, fuis- que incumbentes nummis, obvenientis cujuslibet pa- tebant avaritiæ Congruit non male hoc aevum ad iatiffime provefta Visbyenfibus commercia , & ra- tionibus ante allatis, fpecialiorem videtur aliquam confociare, qua putetur nccidifte, ut Samanicorum, prae ceteris , apud nos hodie infignis adeo copia exfiftat, Iftud vero utcumque fe habuerit, perlibenter optarim ego, ut Arabici, qui res gertas Samanidum perfcripfere, Hirtorici, in codicibus manuferiptis delitefcentes, quique folis fere DHERBELOTO & 1JEGVIGNIO huc usque patuerunt, fuse loquentes linguæ idiomate publice ederentur. Poterit fieri, ot Borealis inde Afiae eliciatur uberior notitia ve- terisque adeo Scythiae, cujus nondum defiit seque vagari nomen, ac prirtinis fuetum erat dominis. Neque minus cupiam, ut, fi forte pofthac alicubi fe obtulerit thelaurus, cum Oelandico comparan- dus, k) Hiftor. Tamerlanis. Tom. I. png. 8 1. 82. edit. Arab, & Lat. SAM. HENRIC. MANGER. Leovard. 1767. 4. ARABSCHIA- DES obiit n. H, 85:4. R. O. MCCCCL. as ) o- ( as 107 dus , oculis fubjiciatur , quam qui mihi funt , acri» oribus; neque ante fufuris cedat fabris, quam ex- cuffus totus, quantum fatis, defcriptusque fuerit. Haud dubia enim fpe praecipio, futurum eo paCto, ut non modo clariora fiant ac certiora, quae ob- fervafle mihi) jam videor , fed & innotefcant, quas nondum potuere erui, tum corrigantur, fi qua fo- lutioribus forfitan conjecturis , mihi non fumciens, permiferim. COM* i Og m ) ° ( & COMMENTATIO DE acido Aereo, AUCTORE TORBERNO BERGMAN, CHEM. ET METALLURG. PROF. EQVIT. REG. ORD. DE WASA. De natura & indole fluidi elaftici, quod fub no- mine aeris fixi, noftro aevo, Phyficorum pari- ter ac Chemicorum exercet & fagacitatem & indu- flriam, meas exteris correfpondentibus ab anno 1770 aperui cogitationes , inter quos inclytum PRIESTLEYUM jam nominaffe fufflciat, qui non tantum meae meminit fententiæ in Transactionibus Philofophicis , fed in altera quoque editione egre- gii fui commentarii de aere , eamdem variis robo- rat experimentis feleCtis. Anno quidem 1773. bre- vem meam de hac materie expolitionem fuis adis inferuit Reg. Scientiarum Academia Stockholmen- fis , fed , quum adcumiffimum mereatur examen haec doCtrina , ab omni parte follicite confidcran- da, eamdem heic experimentis & obfervationibus firmatam exhibeo. Quid per aèrent fixmn intelligatur. §. i. Ambiguitatis evitandae gratia, mox ab ini- tio vocabula nonnulla explicentur, oportet. Scilicet duplici fenfu , aeris fixi adhiberi folet denominatio, vel latiori , vel etiam angufliori. Late fumitur pro omni fluido elaftico , quod fub corporum decom- pofitione in medium prodit, quocumque demum me- IOÇ m ) ° ( as medio eliciatur, & cujuscumque praeterea fit natu* ræ. Multum abeft, quin ejusdem fit generis omnis hæc aura , alia namque facillime potefl: flamma ac» cendi, alia momento citius ignem penitus exftin- guit, & quæ flint reliquæ difcrepantiæ haud exi- jxuæ; in eo tamen finguîæ conveniunt, quod aëri licet vulgari qua plurimas proprietates perquam fi- miles, corporibus nihilo minus antea quafi fixae in- hæfiffe videantur elatere fpoliatæ, eumdemque non nifi liberationis momento adquifivifle, & hinc epi- theto fixus hic aêr a vulgari fuit diftin&us. Si ta- lis retinenda denominatio, generalem jam explica- tam fignificationem eidem præfertim congruere haud diffiteor, interim tamen alia anguftiorque jam diu invaluit, quam etiam in fequentibus ufu rece- ptam adhibere cogor, eam tantum hoc nomine denotans fpeciem , quae alkalinis terris & falibus in- ert, igne vel acidis extricanda, quaeque fub fermen* tatione e multis quoque vegetabilibus magna erum' pit copia. Haec rite depurata iisdem femper gau- det facultatibus, & acidam luculenter prodit indo- lem , ideoque fuæ naturæ convenienter acidum ae- reum voco, cujus ex fequentibus elucebit ratio de- nominationis, præfertim e am dem exhibent §§. 23. & 23. Mephiticus ille audit a'êr , qui animalia celeri- ter enecat, refpirationi furtentandæ prorfus ineptus, qualis in caverna Neapolitana a cane dicta, aliis- que ferobibus bene multis reperitur. Cum vero perniciofa hæcce & letifera qualitas plerisque com- petat fluidis elafticis, quæ corporum antea fuerunt irretita compagi, hæc denominatio cum aëre fixo, late fumto, pari fere paffii ambulat. ÏIO £$ ) o c m Quomodo purus adquiritur a'èr fixus . §. 2. Triplici in primis via metam adtingere licet propofitam, vel enim cum effervefcentia a fortiori acido, vel etiam ignis jufto gradu expelli- tur, vel denique fermentatione liberatur. Singulas ordine defcribam. Methodus prima. Orificio A (Tab. VI, fig. 2.) lagense vitreæ AB tubus vitreus EFG ita mediante glutine apto eft infixus, ut circumcirca nullus pateat aëri vel fubtiliflimus exitus. Cavitati aqua dcftillata, (qua- lis Temper in fequentibus intelligitur ), ad medium CD circiter infunditur, cui dein fpathum calcareum pellucidum, in pulverem groffiorem comminutum immifceatur, donec fuperficiem CD fere adtingat. Poftea ope infundibuli O, orificio L adglutinati & bacillo vitreo P imperfe£te claufi , acidum vitrioli concentratum guttatim defluat, quo e particulis cal- careis innumeras ftatim emergunt bullulae. Interea extremum G liberum maneat, usque dum aër vul- garis in lagena fupra mafiam effervefcentem & in tubo eidem adfixo hofpitans plene fuerit expulfus a fluido jam provocato graviore (§. 14 dein ve- ro orificio lagenæ HI, aqua impletae & inverfæ, in- fra fuperficiem aquæ in vafe MN haerenti, intro- mittatur. Singulis ita ordinatis frequentes in lagena HÎ enatant bullulæ, quæ fuperne colle&æ aquam fen- fim exprimunt: penitus tandem evacuata, fubtra- £to extremo tubi EFG, fub aqua probe obturetur, & fluidum elafticum eadem incarceratum in aliam QR paullo minorem , ( nam quidquam lub emer- gentia abforbetur) aquæ plenam & inverfam, ope infundibuli transferatur, uti monflrat fig. 3. Ac*- dum Ill S ) o_( dam aereum hoc modo ln QR colleëfcum purum eile confido & urgeo , nifi forfan aëre vulgari con- taminatur, cum hic ab initio vix plene queat ex- pelli a fluido (ub effervefccntia liberato, fi vero vapor comitetur acidi vitriolici, in aqua certe hic reflabit, falcim dum altera vice abluitur. Si loco vitriolici nitrofum, marinum, vel aliud quodpiam acidum, ita dilutum, ut nequaquam fu- met, debita adhibeatur adcuratione, fimilis omni- no adquiritur aura. Acidi vis & quantitas ita mo- derentur oportet, ut (ub inftillatione vix ullus o- riatur calor. Cretam evito , cum hæc acido (alis fere femper fit inquinata. Methodus fecunda. Vas retortum e viridi vitro confe&um ejus magnitudinis, ut non ultra unius pollicis diametro gaudeat, tuboque valde gracili. Magnefia alba bul- bus impleatur, in crucibulo gypfo circumdatus col- locetur, totusque adparatus ita in furno portatili, prope parietem, ut collum igni nullo modo expo- natur. Hifce praeparatis alius tubus retortae collo adaptetur ar&iffime, nullum circumcirca praebens exitum, ita curvatus, ut extremo G in vafe MN fuperimponi queat apertura lagenae HI. Tandem prunis circumpofitis crucibulum excandcfcat, bul- lulaeque erumpentes diflipentur, donec circiter aer vulgaris exiverit, tum vero fequentes in lagena HI colligantur, uti in mechodo praecedente. Porvum adhibeo vas retortum, ut & maffa contenta facile juflum adquirat caloris gradum , & aeris in collo tuboque hofpitantis fit exiguum vo- lumen. Vitreum eligo, cum argillacea memet faepe fefellerint fubtiliflimis rimis, oculis non fem- per na m ) ° ( & per detegendis , fluido elaflico exitum parantibus. Magnefia vix ignita fuum facillime mittit aerem fi- xum, terra vero calcarca eumdem multo retinet pertinacius, adeoque fi hzc adhibetur, longe ve- hementior requiritur ignis. Gypfo bulbum circum- do, ne violenta excandefcentia liqueat, fed ut po- tius czmentatione firmetur , porcellanz Reaumuria- nz adquirens indolem. Methodus tertia. Hæc a przcedentibus in eo differt, quod fer* mentatione prodeat fluidum elaflicum. Parum fe- re intereft, qua utamur mixtura fermentante, fe- quentem vero plerumque adhibeo. In lagena AB (fig. 4 ) ejus magnitudinis, m 350 pollices cubicos capiat, facchari rudis 40 fem- uncias & boni e cerevifia fermenti totidem , 200 a- quæ pollicibus cubicis commifceo. Sex vel feptem horis in calore medio feu f 15 gr. elapfis /1), aer vulgaris expellitur, ideoque orificium G îagenæ HI (fig. 2.) immitto, & mox bullæ enatare inci- piunt. Fermentatio zque fuccedit, fi extremum G, mox ab initio, collo Iagenæ immittitur, nam ae- ris non requiritur acceffus, fufficit , quod fluido elaftico feparando exitus pateat, idque fæpiflime fum expertus. Probe vero eft notandum , tam in hac, quam in przcedentibus methodis, ne du£tus EFG nimiam adi- pifcatur longitudinem ; cum hac enim impedimentum ex aere removendo crefcit. Pone hanc refiftendam rtt t) Tbermometrum futcunum lydrargyro efl impletum if a punBo con- gelationis , quod o notatur , jurfum detrfumque numerantur gradus. Crudus fitpra o figuo H- procedente defiinguo, qui infra congelatio- nem progrediuntur nota — fignantur. — t- ioo efi punctum ebulli- tionis «quo. i ) o C 35 n£ Tw R aequalem, & vim fluidi, quod fimul elafticitatem adquirit, rS E, per fe pacet, fi R = E expanfiom nullum efle locum, ideoque nec effervefcentiæ , nec feparationi per ignem, nec denique fermentatiom Hoc ad oculum patet fequenti experimento. Sit lagena firma aquæ fere plena, cui creta vel alkali cryftallifatum immittatur, dein acido quo- dam impleatur celerrime & perfe&e obturetur: ini- tio quidem nonnullae emergunt bullulæ, fed cito ceftant, mixtura manet clara, etiam per plures an- nos, modo nullus fluido elaftico pateat exitus, & ea tantum faturatur portio, cujus aërem fixum fufci- pere valet aqua, minima vero apertura efferve- fcentiam mox provocat vehementiffimam. Quæ fecunda tertiaque methodo colligitur au- ra fimiliter ac ope primae adquifita lavari poteft, & quocumque demum ex defcriptis diverfiflimis modis prodeat, easdem omnino praebet proprietates. Qii alitat es acidi generales, §. 3. Salina corpora fapore & folubilitate in aqua ab aliis diftingui folent, ea vero, quae in fpe- cie acida vocantur, varias exhibent, easque luculentas facultates. Scilicet 1:0 aquae connubium lubentifîïme ambiunt ; 2:do fapore gaudent acido; 3:0 fuccos vegetabilium cyaneos rufant; 4:0 alkalinos fales vehementifîîme adpetunt, ambo mitigantur, natu- ram induentes neutralem, lenem & haud raro cry- ftallifationi pronam; 5:0 varias folvunt terras, iti- demque 6:0 quaedam metalla; 7:0 alkalinis foluta praecipitant, & 8:0 phlogiftica haud raro valide at- trahunt. Si aè'ri fixo, uti decet rite colle&o & depura- to (§. 2.), memoratarum proprietatum fingulae com- petere reperiantur , de acida ejusdem natura vix Vol. II. P ul- 114 ® ) 9 ( fl ullum amplius dubitaturum fpero. Ordine igitur memorata examinemus momenta. Aqua aerata. §. 4. Lagena QR (fig. 3.) fluido elaflrico pu- riffimo ($. 2,) impleta , in loco , ubi hydrargyrus thermometri parum fupra congelationis pun&um elevatur, orificio hæreat infra aquam, ope ponderis adfixi, ad fundum fere vafis demerfo, ut preffione acceleretur copula, & fenfim aqua furgere reperie- tur usque dum VIII, X vel XII. horis lagenam im- pleverit, nam utriusque connubio elater aeris fixi perfette coercetur. Si denuo fluidi elaftici portio eidem immittitur, aqua dein parum vel nihil eleva- tur. In calore -4- 5 circiter graduum paullum majus volumen abforbet, quam quod ipfa occupat aqua: ad gradum vero -h 10 vix æquale, & in temperie adhuc calidiore eo minus, quo altius tenetur hy- drargyrus. Perfefla quidem adeuratione aegre de- terminari poteft quantitas faturationi neceflaria, cum elaftica aura praegnans gravior fa£ta paullum fub- fideat & leviori vafis aquse locum relinquat, fimi- liter ac cum aliis falinis folutionibus , lagenae QR immiffis, accidit. Aliis quoque modis hæc unio perfici poteft, immo paucis momentis, dum quas- fando mafia divifa plura præbet co taflus puntfa , fed de hifce alibi fufius b ), ideoque jam fimplicis- fimum tantum memoravi. Gravitatem fpecificam aquæ ad fatietatem us- que aëratæ (fit venia novo vocabulo) reperi refpe- ttu deftillatae circiter uti 1,0015 ad I,oooo, ther- mometro gradum + 2 montrante. Fa- k) Videatur Annlyfis & Syntbtfit cbemicti nqunrum SeUernnnrum , jfyadmarum Pyrmtittanarum in aöi* Acad. R. Stockh. J77J. SB ) ° C n5 Facile igitur coëunt aqua & fubtiliflîma aura» de qua agitur, cum vero hæc fit perquam volati- lis, in libero aëre, qua magnam partem iterum avolat, idque citius, in ratione incalefcentis maiïæ, interim tamen quo minuitur magis, eo retinetur refiduum pertinacius, adeo ut femihoræ coftionem poftulent ultimæ reliquiae. Congelatio eamdem prom- te & penitus fecernit. Aer fixus fapore gaudet acido . §. 5. Cum hæc aura elafticum referat vapo- rem per fe aegre deguftari poteft , faltim vix diftin- &e, fi vero aquae uniatur, quae ipfa fapore caret, hoc vinculo cumulatus & minus volatilis linguae fenfum facile adficit debili, fed grata & titillante aciditate. Eft haec genuinus aquarum mineralium frigidarum fpiritus, quae fine dubio acidulis nomen dedit , & mediante quo , additis praeterea jufta pro- portione falibus convenientibus, Selteranas, Spada- nas & Pyrmontanas perfe&e imitari licet, quali- bus fexto jam anno fruor , infigni fanitatis emo- lumento. Eft vero notatu digniffimum aquam adeo fri- gidam, ut paucis tantum caloris gradibus conge- lationem fuperet, aëre fixo faturatam, vix fenfibi- lem prodere faporem, aft fi in loco + 15 vel -f- 20 graduum temperiei per unam alteramve relinqua- tur horam, pungentem fenfim gratamque fuam e- volvit aciditatem. Nec phaenomeni ratio eft ob- fcura, quippe quæ falium neutralium & mediorum indole fufficienter illuftratur. Quo nimirum cohæ- rent aräius duo principia , eo infipidiorem efficiunt unionem, contra vero in lingua eo efficaciorem, quo levior eorumdem nexus. Cum jam in noftro P z cafu SB ) ° ( W ii6 cafu frigus vincula conftringat, calor autem laxet, hinc facilis emanat explicatio. Ceterum alkalini fales vividum illum non tan- tum celerrime fedant faporem, fed etiam vapidum Tubftituunt, quod quidem haud difficulter intelligi- tur, fi cauftici quid concinent, h. e. alkalini puri, ae- re fixo non dum fatiati ($. 7.). Quod autem ple- ne aerati , debiliori licet gradu , idem efficiant , hi- fce aqua potentius auram illam attrahi & quafi cu- mulari poflc, innuere videtur, nam acidorum mi- neralium paucae guttulae priftinam reffituunt gra- tiam alkalinos Tales adgrediendo , eorumque expel- lendo fluidum elafticum , quod ab ambiente aqua mox iterum abforbetur. Aër fixus infiar acidi debilis reagit . §. 6. Quem linguae imprimit fenfum aliis quo- que prodit Tignis. Si aqua lagenæ QR heliotropio ita fuerit tinffca , ut perfefTe cærulea adpareat, aë re fixo enatante , qui quinquagefimæ circiter capa- citatis parti convenit, luculenter rufefeit. Saturata heliotropii tin&ura alias violacea eft, fed quantum fatis diluta omni privatur rubedine, & tunc in pri- mis reaflionibus obfervandis maxime eft idonea. Similiter aquae aeratae pars 1 tinfluræ modo memoratae caeruleae 50 diftinfte rufat. Haec vero ex aere fixo orta mutatio in va(e aper- to cito evanefeit, præfertim fi calori vel radiis ex- ponatur Tolaribus, quod volatilem acidi operantis innuit indolem. Aft parva acidi mineralis portiun- cula rubedinem itidem fugacem caufari videtur, quamvis hoc non ultra certum valeat limitem. Sci- licet alkalinis fcatet materiis, quibus prseparatus fuit fuccus heliotropii ; hx , addito acido minerali idem 217 idem arripiunt Sc fuum viciffim immifcent aërem fi- xum, quo evaporato omnis fimul perit rubedo. Po- namus jam alkalinum præfens ad faturationem re- quirere quantitatem rn acidi adhibiti, hinc patet ~ decies addi poffe , antequam fuam acceperit men- furam, totiesque rubedinem provocari volatilem, hac vero tandem completa, quod dein inftillatur, rubedinem vel conflantem efficit, vel etiam colo- rem caeruleum fucceffive delimit. Hinc igitur ru- bedinem fugacem aëri fixo, non acido minerali, adferibendam efTe elucet. Syrupi violarum & aliorum fuccorum caeru- leorum, quos huc usque tentavi, colorem rufare nequit aër fixus. Eft nimirum heliotropii tin&ura omnium notarum acidis maxime obfequiofa, quae igitur aliis prodi nequeunt debiliffima veftigia, hac facile deteguntur. Praeterea omnium acidorum non eadem vis eft & efficacia: acetum deftillatum fyrupum quidem violarum rufat , papyrum vero cyaneam, facchari conis involvendis infervientem, mutare non valet, & indigoneus color, ne qui- dem concentratiffimo cedit acido vitriolico. Quam- vis igitur non nifi heliotropium vincere poffit aër fixus, hinc tamen nihil contra veram ejusdem aci- ditatem concludere licet, virtutis tantum gradu re- liquis inferiorem. Tandem notatu dignum eft, aquam aeratam, omni peregrino liberatam acido, papyri, heliotro- pio cæruleæ, colorem non mutare, licet tinfifcuram diftinfte rufet. Ratio eft, quod partim fubtiliffimi acidi fufficiens moles planam fuperficiem fimul ad« tingere nequeat, partim quod fuæ volatilitati abs- que remora heic poffit obedire. P 3 AU m ) » ( m ii8 Alkali vegetabile alratum. §. 7. Lagena QR, aere fixo impleta, ore in- fra aquae haereat fuperficiem, alkali tartari depura- to fere faturatae , & lixivium fenfim lagenam intra- bit, quod tandem elaftica aura, quantum fieri pot- eft, gravidatum, in patinam idoneam effundatur, & per aliquot hebdomadas in loco ficco relinqua- tur inta&um. Sub hoc tempore cryftalli & ad fun- dum & ad latera concrefcunt, quarum regulares funt prifmaticæ, quadrangulæ, apicibus utrimque e duobus triangulis inverfis , te&ique inftar conni- ventibus, formatis, (fig. 5). Lixivii faturatio in- de colligitur, quod nihil amplius aeris fixi fufei- piat. Idem alkali, aqua folutum aerata, fimiles exhibet cryftallos. Cryftalli modo memoratae nec in aëre humido deliquefeunt, nec in fieco fatifeunt, fed clarae per- manent, & haud inepte alkali vegetabile aeratum audiunt, ad eamdem normam ac alkali vitriolato, vel alia quacumque bafi vitriolata, illi denotari folent laies, qui acido vitrioli funt fatu rati. Materias ae- re fixo ad fatietatem usque onuftas in fequentibus brevitatis gratia fimiliter aeratas voco, cum illud contineant acidum, quod in aëre vulgari Temper adeft (§§. 23, & 23 \ In calore medio quadruplum aquae ut folvan- tur requirunt cryftalli noftrae. Calcinatione fati- Tcunt & fc’ö ponderis amittunt , lenta vero in aci- dis Tolutione non nifi fö°ö avolant, unde harum 100 partes, aquae circiter 32, aëris fixi 20 & alkalini pu- ri 48 continere conftat. Hinc quoque fequitur al- kali vegetabilis puri ico parres ad faturationem 42 fere aëris fixi egere. Calcinatio confummata & a- quam H9 & ) o ( SB quam & aërem fixum abigit, acida vero, fi rite ad- hibentur ($. 8)5 pofteriorem folum, fed in cafu præ- fenti igne vix, ac ne vix quidem, omnis expelli pot- eft aër fixus, nifi diutina molefliffimaque calcinatione. Quae cum acidis obfervatur effervefcenda , e portiunculis oritur aeris fixi, quae mediante acido fortiori expelluntur, eodemque momento elaftici- tatem antea aut amiffam , aut cohibitam, recupe- rant , unde vi fuæ levitatis non poffunt non bul- lularum aerearum inftar enatare & fpumefcentiam caufari. Sapor cryftallorum alkalinus quidem eft, fed mitis & nequaquam uti ignis urens. Si vero aëre fixo mediante calcinatione, vel quod melius fucce- dit, ope calcis uftæ, penitus fpolietur, maxime a- cris & corrofivus fit hic fal , qui ideo vulgo cau- fiicus vocatur, & in aëre libero lubentiflime deli- quefeit. Ratio eft, quod jam (ibi relifta plene ex- erceatur naturalis acrimonia , quæ antea aëre fixo quoddammodo frafta fuit & debilitata: idem fimili- ter accidit fortiffimis acidis , quippe quæ alkalina vel terreftri faturata bafi mites præbent fales com- pofitos. Qui phlogifto caufticitatem tribuunt obli- vioni tradere videntur, quod hacce materia con- centratiffimum acidum vitrioli in fulphur abeat, nulla inftru&um afperitate; quod (piritu vini omnia com- pefcanrur acida ; quod acida vitrioli & nitri phlo- gifticata taceto concentrato queant expelli; cetera. Alkali caufticum, vel re&ius purum, aeri ex- pofitum ejusdem humorem ea attrahit copia, ut fo- lutioni fufficiat, unde oleum ita diftum tartari per deliquium, quod fenfim quoque ex atmofphæra ae- re fixo faturatur , & in vafis lateribus cryfiallinas exhibet vegetationes. Quod 120 & ) » ( & Quod alkali vegetabile in cryftallos cogi ne- queat multi etiamnum urgent, licet BOHNIUS, Profefior Lipfienfis, ad finem dudum proxime præ- terlapfi fseculi , contrarium demonftraverit: ejusdem vero methodus usque adeo dilituit, ut eadem qua- fi nuper dete&a noftris temporibus fuerit pro- pofita c). Alkali vegetabile aërem licet fixum valide ad- petat , perfe&a tamen faturatio aegre obtinetur , nam quo minuuntur magis particulae caudicae, eo quoque rariores per mafiam fluidam funt difperlae, unde fequitur, ut & debilius hanc auram attra- hant^ difficilius eidem occurrant, quod itidem in omni fere {aturatione accidit. Interea concretionum aquam cryftallifationis plus minus inquinant, quod fedimenti color, dum mercurio fublimato corro- (îvo praecipitando adhibentur, facile prodit. Sci- licet alkali fixum purum hydrargyri calcem exhi- bet ferrugineam, plene vero aeratum albam, & alka- c) Fixit feu alcalifata folia per ß if fine aliquo additamento , in cry- ftallos cogi pojft , pnrodoxum chymicum bacienus vifutn fuit multis , hac de caufa eadem vel cum Julphure calcinantes , vel cum aqua for- ti fimilibusque irrorantes : verum quia hoc modo eorum textura al- calica plane immutatur , aut notabiliter fatis infringitur , a fagneiori- bus chymicis ille , quamvis cryftallifationi proficuus , if ad ornatum faciens , damnatur; atque hoc quidem eo majore jure cum alcalin fi- xa etiam per fe , if absque ullius betero eiieitatis admifcela in cry- ftallos egregios , cafu fortuito in fale tortari mihi primum obftrvatos , redigere licent. Evaporentur fcilicet horum folutiones lento magis at- que blandijfimo igne , usque dum srufta quadam in horum fummita- te apparent , qua ßudiofe a frnclufa prafervanda , ne nimia, if pro cryftallifatione nectjfaria aqua portio, exhalet, fed a tegmine hoc fa- lino aliquatenus coerceatur : in calore vero leviore per aliquot adhuc horas folutio detineatur , if fuh crufta illa cryftnlli egregii , ac non raro fatis magni, concrejcunt , in colore moderato uti ptoducli, fic in eodem confervandi, quamvis falis tartar i ab annis 6 poßideam, ul- tra biennium, tempore aque etftivo ac hyherno in loco frigidiore, ac intet dum bumidiort , repofitos . ItaBohniusin Diff. Phyfico-ehym. 1656. editis, pag. 3 8i- tat & ) ° ( gr alkali vegetabile pulcherrime cryftallifatum non ni- fi albidam, flavis contaminatam atomis, aft cryftalli in pulverem redaftae, & in charta bibula libero per aliquot ny&emera expofitæ aëri , omnem tandem exuunt caufticitatem , & mercurium fublimatum in- ftar pulveris albi dejiciunt. Hydrargyrus nitratus paullo aliter fe habet, pro diverfa, qua praeparatur methodo: fi nimirum in frigore folutio peragitur acido diluto, omne fere phlogifton manet, adhibi- to vero ignis auxilio maxima ejusdem pars in fu- mo rubro avolat. Quo jam inflammabili divitior hydrargyrus folutus, eo pallidius praebet cam alka- li fixo fedimentum, & viciffim, quo pauperior, eo obfcurius rufefeit cum cauftico & albefeit diffici- lius cum aerato. ‘ Alkali e cremore tartari ufto extra&um in ex- perimentis ufurpo, quæ fummam requirunt adeu- rationem, hoc enim acido falis plerumque caret, quod alias seque ac vitriolicum fales e cineribus lignorum elixatos contaminat. Alkalia qvævis ob- via cum acidis effervcfcunt, unde quodammodo de media eorumdem natura judicare licet: qua maxi- mam partem aere fixo feu (ubtiliffimo acido re ve- ra funt faturata, hsec tamen aura ejus non effc effi- cacis, ut fuccorum caeruleorum impedire valeat vi- refeentiam, fi vero abundat, alkali eodem fatura- tum non obftat, quominus rufefeat tin&ura helio- tropii, quod aqua aerata, alkali aeratum folutum tenente, facile experiri licet. Ceterum alkali tartari ficcum in centenario raro ultra 23 aeris fixi, 5 a- quæ, 2 terrae filicese & alkali puri 70 continere fo- let, quarum circiter 15 in flatu cauftico efient, fi 23 aeris fixi, a 55, quibus faturandis fufficiunt, re- cepta fuiflent, cum vero aequalis fere diftributio , qualibet adhuc fui ponderis circiter defiderar. Vol. II. Q Al * lit ) ( Alkali minerale aëratum. §. g. Alkali fixum, quod minerale audit, vel etiam vulgo fal fodse vocatur , plerumque aere fixo eo usque onuftum repericur, ut absque ulteriore ejusdem accumulatione in cryftallos cogi poflit de- caedras, vel potius o&aëdras apicibus duobus op- pofitis, qua maximam partem, truncatis (fig. 6. ). Si vero ope calcis uftæ caufticitatem adquifiverit, eodem modo ac vegetabile iterum fatiari poteft ($• 7)- „ Cryftallorum recentium Ioo partes continent aeris fixi 16, aquæ 64 & alkali ni puri 20, adeo ut 100 partes hujus alkali puri aeris fixi 80 ad fatu- rationem requirant. Hoc eo mirandum magis vi- detur, quo certius condat, æquale alkali vegeta- bilis pondus, etfi fortioris, non nifi 42 adfumere. Art haec eft in genere falium fimplicium natura, ut quo validiores, eo etiam ad fatietatem minore egeant quantitate. Sequenti modo hoc demonftra- ri potefl: paradoxum chemicum. Sint duæ lagenæ, quarum altera major determinatum continens alka- lini falis pondus, aqua folutum, quæ, folutione & obturaculo connumeratis, æquivaîeat ponderi A; altera vero minor, cui acidum quodpiam ined, pon- deri B. Ex parva magnæ inftilletur acidi portio , & mox utraque leviter claudatur: effer vefcentia confummata, denuo adfundatur & obturetur, quod eo usque continuandum, donec ad fatietatem fue- rit inftillatum. Sit, hoc fafto, prioris pondus a & porterions h ) Cum jam B — b majori lagenæ fit infufum, deberet minoris defe&us majoris incre- mento æquivalere, vel B — b=-a — A , hoc vero numquam accidit, nifi alkali adhibeatur perfe&e cau- fticum, alias conftanter reperitur B—b> a—A,8z diffe- Ï2 3 . 3 ° ( &b differentia B — b — a A aëris fixi jam expuifi pon- dus indicat. Effervefcentia lente fiat & fine calo- ris incremento in lagena juftæ capacitatis , ne cum aërc fixo quidquam vaporis humidi exeat, conclu- lionem turbans. Solutio majoris lagenæ ad ficcum vaporet, le- niter igniatur refiduum, ut aqua cryftallilationis & fuperfluum, fi adeft, acidum, abigantur, tandem ponderetur, ut conflet ex incremento ponderis no- ti alkalini falis & aëris fixi expuifi , quantum aci- di remaneat, alkali puro (aqua & aere fixo libe- rato) faturando fufficiens. Hac methodo reperi loo partes alk. min. puri requirere acidi vitriolici 1 77 nitrofi 1354 « - marini I25 loo partes alk. veg. puri - - vitriolici 78I - - - • - - nitrofi 64 marini 5 14 Huic feriei adprime congruunt quantitates aëris fixi, alkali tam vegetabili, quam minerali, antea tri- bute. Quæ de alkalibus jam allata funt, de acidis fuperflua liberatis aqua, fimiliter valent. Ita c. g. loo partes acidi vitriolici poflulant alk. veg. puri 12 7k alk. min. puri 561. Alkali minerale cryflallifatum in aere ficco fuam aquam, & cum illa pelluciditatem cito amit- tit, in pulverem fatifcens. Duplo circiter aquae fol- vitur in calore medio. Ceterum de minerali alka- li pleraque valent, quae de vegetabili in § praec. attuli. Cur mercurium fublimatum dejicere nequeat sibum, uti vegetabile, in §. 21 explicatur, Q * Alka- in gS ) q ( 35 Alkali volatile aëratum. §. g. Ut alkali volatile in cryftallos cogerem regulares, primum e fale ammoniaco, mediante creta, debito caloris gradu expulfum elegi, quod aere fixo dudum eft faturatum: dein aquam tepi- dam eodem fatiavi in lagena claufa, tandemque fen- fim intenfo frigori expofui. Hac cura non obftan- te perfe&e regulares defideravi figuras, o&aëdri- cx tamen efie videntur, quarum 4 mutilati funt anguli, uti fig, 7. mondrat, fuperiorem exhibens faciem. Alkali volatile caudicum , quod calce uda com- paratur, vehementifiime aquam attrahit, ideoque Temper cd liquidum, penetrantifiimum & maxime volatile, modo vero antea deferipeo (§. 7), facile mitigatur, quodammodo figitur & crydallifationi fit pronum. Fixis debilius ed hoc alkali, debet igitur, fe- cundum regulam antea propofitam, majorem fitu- rationi pofcere aeris fixi quantitatem, & hoc etiam tentamina indituta confirmant, nam 100 ejusdem puri partes 105 acidi aerei fufeipiunt, & hinc quo- que vehementior cum acidis oritur effervefeentia.' Centenarius alkali volatilis concreti aquæ 12 partes, aeris fixi 45 & alkalini puri 43 continere folet. Terra ponderoja aerata. 10. Bafis, quæ acido faturata vitriolico, fpa- thum ponderofum (marmor metallicum Crondedtii §.§. 18 & 19) efficit, calcareæ terne perquam adfi- nis efie videtur, cum vero multis differat, didin- guatur oportet , donec nova experimenta meliora doceant dj. Hujus in acidis effervefeentia praefen- tiam d) De hac terra plura occurrunt in Disquifitione fequtntt de attra- ctionibus electivis , prseferum in 31. 'Jb_) ° ( & i»5 tiam aëris fixi facit indubiam, ut itaque hanc unio- nem intimius cognofcerem, volatile menftruum uftio- ne expuli, refiduo aquam adfudi, quafiavi, poft ali- quot horas, percolatione fa&a, in libero aère fuper- ficiem cremore tarde veftitam vidi, & quidquid fo- lutum erat, hac via pedetentim feparabatur, haud fere aliter, ac cum aqua calcis accidit. Pelliculae jam concretae in acidis effervefcunt, unde certo con- cludere licet, illud quod igne expellitur principium, jam ehe recuperatum. Sufficiente excandefcentia ponderis Ty3 avolant & tigilli fundus caerulefcit, lenta vero in acidis folutione vix ultra Y£s amittun- tur. Hinc patet centenarium continere aëris fixi 5, aquae 30 & terræ ponderofae purz 65. Aqua terrae hujus purae ^ circiter fui ponderis fufeipe- re valet, eaque onufta mercurium fublimatum corro- fivum dejicit flavum, dulcem vero nigricat, colores- que vegetabiles, inflar aquae calcis, mutat. Obfervetur praeterea uftione hanc terram aegre folubilitatcm ad- quirere , facile vero fi acido nitri unita, mediante igne, hoc connubio fpoliatur. Aëre fixo faturata li- cet aquam vix fubeat vulgarem , fubtiliffimo tamen hocce menftruo fœtam non refpuit, hæc namque ponderis T7*7V arripit, immo longe copiofius, fi te- neritate gaudeat praecipitati recentis. Haec folutio papyrum fernambuco rubram facit caeruleam, he- liotropio pallide tin&am faturatiorem efficit, hujus vero tinffcuram abundans menftruum rufat, aft char- tam curcumae radice flavam vix mutat: in libero aere, avolante fenfim menftruo fuperfluo, cremorem itidem ponit talem, • qualem in proxime praeceden- te folutione caufatur idem menftruum, ex atmofphz- ra ad faturationem hauftum. 126 m ) o_ (_j^ Calx air at a, §. ii. Pellucidum fpathum caïcareum , median- te igne diffidente, ponderis y^ö amiterre, una cum effervefcendi facultate in acidis, acritatem vero & folubilitatem vicifiim adquirere, experimenta te- ftantur. Hujus mutationis caufa noeris temporibus pomum fuit Eridis. A ft nifi me omnia fallunt, haec Iis jam & analytice & fynthetice dirimi poteft. Sci- licet, fi methodo fecunda in §. 2. defcripta, quae fub uftione expellitur volatilis aura, colligitur, haec, examine inftituto, nihil efte aliud reperitur , quam genuinus aër fixus, mafise crudae pondere cir- citer aequalis. Idem quoque defefhis poft lentam in acidis folutionem [obfervatur. Reliquae tVö==— Tr- aqua confiant cryftallifationis, quae idonea deftilla- tione feparari poteft , quin vero omnis hac via coh ligi queat, nifi adparatu peculiari huic fini adap- tato, obftat velociflimus aeris fixi exitus, qui vapo- ris aquei non potefi non magnam fecum rapere quantitatem. Hanc analyfin p'ene confirmat (yn- thefis. Sit lagena QR aqua calcis clara impleta & fenfim per tubum fubtilitfimum , ut mox abforbea- tur, aeris fixi tantum intromittatur, quantum calci folutæ convenit, paullatim tota liquidi mafia fit tur- bida & pulverem lente deponit, qui in acidis ef- fervefcit , in aqua non folvitur, nulla praeditus acri- monia, h. e. calcis crudæ fingulis inftruftus pro- prietatibus , quas tamen in igne iterum perdere poteft., una cum ponderis parte antea memorata. Ju- re itaque materiæ calcareæ inftar (alium mediorum confiderari pofiunt, quorum cryftalli figura gau- dent teftulari, obliqua, quae alias fpathacea audit, compofitio vero tails eft, ut 1O0 partes 34 circiter contineant aeris fixi (acidi aërei), II aquae & 55 calcis purx (aere fixo & aqua plene liberatae). Calx c& ) e ( gg IÄ7 Calx pura tota quanta folvi poteft aqua, pro- be vero obfervetur oportet, quod non tantum ma- gna ejusdem requiratur quântitas, cum vix ultra proprii ponderis fufcipiat, fed etiam vehementi femihoræ ebullitione ab omni purgatam aëre fixo, nam minima hujus, quae reflat, portio ultra aequale calcis purae pondus faturat , quod fundum petit in- diffolubile. Si igitur quidquam remanet, hoc vel heterogenea immixta, vel calcem non fatis uftam , vel aquam minus idoneam, vel denique ejusdem nimis parvam molem, indicat. Impedimenta bina intetmedia refidui in acidis effervefcentia facile de- teguntur, nec perito examinatori majorem parit mo- leftiam extremorum indagatio. Cum igitur calx pura per fe fit aqua folubi- lis, falibus alkalinis haud immerito adnumeratur , quod itidem de terra valet ponderofa ($. io). Prae- cipua, quæ hafce a tribus receptis fpeciebus fepa- rat differentia (§§. 7, 8> 9)1 eft major folutioni ne- ceffaria aquae quantitas, quae praeterea vix crudas, fufficienter vero uftas mox aogreditur. Cum jam & aër fixus, & calx pura feorfim haud difficile a- quam fubeant , curni etiam harum materierum u- nio? Accedente aëre fixo antea dudum in alkalinis falibus & terra ponderofa folubilitatem diminutam obfervavimus, quod vero alia acida idem faepe effi- ciant jam demonftrabitur. Alkali vegetabile purum maxime eft deliquefcens , & acidum vitrioli tanta aquam retinet pertinacia, ut nullo hucusque noto artificio folum exhiberi queat, hifce vero ad fatie- tatem unitis fal nihilo minus oritur neutralis, cujus i requirit 16 aquae partes, fi in calore medio fol- vetur. En igitur luculentiffimum exemplum, & quas- renti fexcenta occurrent fimilia. 128 35 ) « ( 35 Terrenis plurima accenfemus corpora, quae re vera fune falina. Eft folubilitas proprietas indeter- minata: nonnullae materiae facile, aliae difficilius a- quam fubeunt, fàepeque non nifi pulveratione & calore juvandas, fi vero mechanica divifio & ebul- litionis calor non fufficiunt, mox indiflolubiles exi- ftimamus, etfi intenfior ignis gradus (ut in olla Papini) & chemica divifio, ex alio menftruo praeci- pitatione peragenda, easdem non raro monftrent folubiles. Quo major conta&us , eo , ceteris pa- ribus, facilior folutio, jam vero nulla mechanica divifio tantam generare poteft fuperficiem, quantam fpongiofum & tenerrimum poffidet praecipitatum , iis præfertim, quibus cadit, momentis. Ita artificiali- bus noftris limitibus ludit natura, & in genere quod- vis folubile manet infolutum, quamdiu aqua pro- xime ambiens extimæ fupetficiei folvendae impar fit. Novimus alkali vegetabile vitriolatum, gy- pfum , aliosque fales difficulter folubiles facilius a- qua fufeipi, fi hæc acido acuatur, annon igitur calx aerata, fuperfluo quoque aere fixo, eo perduci pos- fit, faltim fi acida huic competit indoles, fimilem exfpeflare licet effeftum, & talis etiam terte ex- perientia re vera exercetur. Aquae aëratæ inftille- tur aquae calcis portiuncula, mox nubeculae con- trahuntur ex calce aëre fixo faturata, quae vero fub leni quafiatione iterum difparent, mediante aëre fixo fuperfluo. Hoc modo aqua calcis praefentiam calcis ae- ratae, aëris fixi abundantia folutæ, in aquis naturalibus congrumatione facile prodit. Minutiffimus fpathi cal- carei pellucidi pulvis lagenae, aqua aërata impletae immitatur, quae probe obturata per aliquot nycte- mera fervetur in loco frigido , & hoc tempore e- lapfo fpathi quidquatn folutum reperietur. Hæc folutio, charta bibula colata, aëre fixo abundante tin- &u- • ; 55 ) ° ( cS5 __ 129 ftnram heliorropii rufat (aqua calcis intenfiüiT^ ruieam facit); papyrum fcrnambuco rubram æ- gre cæruleo contaminat (aqua calcis faturatam pro- creat mutationem) 5 curcumae radice flavam non mutat C aqua calcis ferrugineam efficit); in libero aere cremorem ponit, cum abundans menftruum in iuperficie primum avolet (aquæ calcis cremor aeri fixo ex atmofphæra ad fadetatem attraflo efl adfcribendus); tandem lente vaporans calcem ae- ratam fenfim mittit, quæ refpeftu ponderis aquæ lol\ mis xjôô circiter efficit, & oculo armato haud raro fpathaceas monftrat figuras. Aft in igne fort ffis calx falinas primum ad* quint proprietates? Ita etiamnum multi fentiunt, led analyfi & fynthefi antea propofitis fatis confia- re opinor, totam, inter calcem crudam & vivam, difcrepantiam, ex praefentia vel abfentia aëris fixi & aquæ cryftailifationis pendere. Præterea , calx aadis foluta & alkali fixo cauftico dejera, illi omni- no fimilis prodit, quæ igne parata in aqua fuit ex- it intra. Hoc quidem mediante cauftico falis alka- lim, in igne adquifito , perfici urgent, fed quale ht hoc caufticum phænomenis fatisfaciens, hafte- nus non potuit explicari. Calor, quem calx nu- per ufta in aqua generat, nihil aliud indicat, quam ignei fluidi portionem, in certis circumflandis laxe adhaerentem, quæ, accedente fimu! fufficiente aqua “ *“r^a feparatur calorem excitans, fi y ero exftinclio paullatim peragitur, mediante ambientis atmolphæræ humore, nulla caloris figna in fenfus "°^os ',ncurrunt-. Cererum, probe ert notandum, quod calx aqua incalefcens nondum omni privata tu aere fixo , nam faltim intimus nucleus adhuc m acidis motum ciere reperitur , & hoc refiduum VoKIL R ad- S3® ) o ( §SP adhæfîonem materiae ignis juvare videtur, etenim eo plene expulfo, mortua quafi & iners adparet calx, qu^s licet in aqua folubilis, in eadem ftatim nec de* hifcit, nec ullo modo æduat. Quomodo heic effi- caciore igne evanefcit caudicum , falva tamen fo- hibilitate? Calcem nimis udam tamquam inutilem rejiciunt quoque caementarii, cumin pulverem ægre fatifcat, quod tamen mixtioni necedarium ed , & calce minus uda momento exdinttionis facillime ob- tinetur. Scilicet, maxima aeris fixi parte mediante udione abacta, volumen calcis multum quidem con- trahitur, manet tamen textura valde fpongiofa, quam adfufa aqua citiffime penetrat, occultas mo- leculas igneas relaxat, ca'rumque ope fubito in va- pores refoluta , totam compagem diffringit & fub- tiliter comminuit. Singulis, quæ tam in hac, quam in praeceden- tibus (§§. 7* io) funt allata, perpenfis, vel quod convictionem auget, fæpenumero vifis, valde du- bito, num ab adventitia quadam materia poffit ju- re derivari caudicitas, prsefertim , cum præterea plana & fimplici via ab attraftione eleCtiva, cui o- mnia in globo nodro obedire videntur corpora, queat explicari. Eo nempe major cd hic unionis nilus , quo purior materia, quæ ideo infraftis vi- ribus, indar efurientis, undique fibi congrua qua- nt, e pridino nexu, fi valet, divellit, hinc dilace- rat, magnamque quafi acrimoniam exercet, quo vero fenfim expletur magis, eo etiam fit debilior, tandemque plena faturatione penitus evanefcit hæc corrodendi facultas, non alio iterum provocanda modo, quam materiem abigendo faturantem Dixi antea calcis aëratæ figuram fimpliciffimam effe fpathaceara, & quomodo ex hac granatica, ba- lai- ) ° ( c35 13l faltica , dodecaëdrica , aliæque componamur , alibi , ut opinor, fatis explicavi e). Magnefia aërata. §. 1 2. Quæ in Pharmacopoliis occurrit Magne- fîa alba, licet terræ nomine vulgo infigniatur, falina tamen fine dubio gaudet indole, cum in calore me- dio ponderis fui gio folvere queat aqua deftillata. Idem etiam analyfis evincit, terram quamdam pe- culiarem, aëre fixo & aqua faturatam, tamquam principia proxima exhibens. Idonea calcinatione ponderis tVö perdit magnefia, vehemens vero & diutinus ignis ex ipfa bafi terreftri quidquam dis- fipat: lenta in acidis effervefeentia tVô tantum avo- lant. Hinc patet, centenarium 25 circiter contine- re partes aeris fixi , 30 aquæ cryftallifationis & 4J magnefiæ purae, quæ vera terra effe videtur, faltim huc usque eamdem aqua folvere non potui. Quæ tam igne, quam acidis expellitur aura, collecta mo- dis antea deferiptis (§. 2), & examini fubje&a, fin- gulas aëris fixi fuftinet notas. Ut omne fluidum elafticum, mediante igne feparatum, lagenas HI intret, eo minori in præfenti cafu laborat moleftia, quo laxior ejusdem cum magnefia nexus, calci ve- ro longe pertinacius inhaeret, unde vehementiori opus eft igne, adeoque vitrum juftæ craffitiei & diffi- cillimae fufionis adhibeatur oportet, probe undique pulvere offium ullorum vel gypfo circumdatum, ne alicubi fluat. In genere quoque eft notandum, quod quo major bulbi diameter, eo etiam difficilius ad cen- trum pertingit neceffaria excandefcentia. Praeter- ea continue crefcere debet ignis efficacia , fi enim aliquando relaxatur, aquam fugit tubus GFE, hoc vero incommodum tubi extremo G, ad fundum H R 2 fere e) Vide Nova A£la Societ. R, Upf. vol. I. pag. 150. '•0*' \ < lOf *3* mp ) ° \ -Jb fere protra&o , minuitur. Fiftulas argillaceas pro hauriendo tabaci fumo huic operationi fæpe adap- tavi & perquam idoneas inveni. Maxima , quae hodie ufurpatur magnefiæ pars, in officinis pharmaceuticis e fale anglico paratur praecipitando. Si vero alkali adhibetur probe ae- ratum parum dejicitur, præferdm in aqua copiofa, etofm aër fixus, acido vitriolico connubio expul- fus, dereli&am adgreditur magnefiam eamque fol- vit, aft ebullitionis calore fuperfluum volatilis men- ftrui fugatur, magnefia ad faturationem redigitur & omnis fere fubfidei. Aqua plene aërata magnefiæ vulgaris folvit in calore medio jiö circiter fui ponderis, duplum ve- ro, fi ejusdem ac in momento praecipitationis efi: teneritatis. Hæc folutio heliotropii tincturam rufat, papyrum vero ea debiliter tin&am facit faturatio- rem, itemque caeruleam fernambuco rubram, cur- cumae vero radice luteam vix obfcurat (fyrupum violarum ob rationes alibi allatas non adhibeo); in- ftiilato acido innumerae enatant bullulas ; alkali fi- xum purum terram dejicit, nullum in acidis cien- tem motum, fi ea adfit copia, ut omnem rapere queat aerem fixum, fin minore, effervefcentem prae- bet, plene vero aeratum nihil efficit, nifi aqua fit infufficiens, in quo cafu magnefiam fecernit; alka- li volatile purum itidem fedimentum caufatur, fed effervefcens, cum non nifi abundantem attrahere valeat aerem fixum; folutione mercurii fublimati paullum ia&efcit & fenfim pulverem album parce deponit, poflea vero tenues fubnigræque concre- fcunt cryftalli , mercurio dulci & calce hydrargyri , qua partem aërata, compofitæ; hydrargyri, acido nitri ope cafcris foluti, minima guttula deturbatur m ) « ( m i33 flatim copiofcque lateo fufca, quae vero in frigore facia eft folutio, pulverem album porrigit , port ali- quot dies incanefcentem , cum metallum parum a- miferit phiogifti. Mutationes jam allatæ inquina- mento alkalino, fub praecipitatione adhaerenti, lo- curamque eludenti, forfan adfcribendae videntur, præfertim cum magnefia pura mercurium fublima- tum colore ferrugineo dejiciat, fed hase facile cor- ruit fufpicio, nam magnefia fimiliter fe habet, five fixo, five volatili praecipitata alkali, & praeterea rea- ctiones, alkali volatili provocatæ, paucis momentis difparent, qux vero ex magnefia pendent, con- flantes funt. Argilla aerata. §. 13. Argillam puram, hoc eft terram alumi- nis, ficcam & compaftam, vix ae ne vix quidem, aër fixus adgreditur , quod tamen eamdem non o- mnino refpuat, fatis nempe teneram & divifam , aluminis evincit praecipitatio, alkali aerato fafta, nam liquidum filtro optime colatum, licet clarum, in libero tamen aëre poll aliquot dies, & in calo- re, aerem fixum abigente, flatim, paullum turba- tur, (enfimque terrae portiunculam deponit. Silicea terra aeris fixi aeque ac aliorum, exce- pto acido fluoris mineralis, omnem eludit vim, terris igitur fimplicioribus jam, qua fuam cum aereo acido relationem, confideratis, ad metalla progredimur. Ferrum aëratum . §. 14. In flatu elaftico, quantum novi, aër fi- xus (blus, nullum folvit metallum, nec corrodit, nifi for(an fub calcinatione, aquae vero unitus non- nulla adgredi valet. Ferrum lima in fcobem re- dactum, aquae aëratæ committatur, lagena probe R 3 clau- ï?4 )_ o _ (_ & claufa inverfa ponatur in loco frigido, & 24 ela. pfis horis martis portio foluta reperitur, adeo ut tin&ura gallarum purpurefcat aqua /), violarum fyrupo fiat viridis, & alkali, quod phlogidicatum vocari folet, cæruleum generet berolinenîe. Si haec loi Licio libero exponitur aëeri, luperficies, quæ pri- mo rnendruum demittit , pelliculam monftrat ver- ficolorem, atomis compofitam martialibus, ea in- ftruSlis tenuitate, ut varios reflefitant colores. Sen- fim omne feccrnitur ferrum fub forma fubtilis och- rae, quæ præter propter tötöü ponderis aquæ effi- cit, & recens adhuc tantum retinet materiæ inflam- mabilis, ut & magneti obediat, & acidis folvi queat mineralibus. Alkali caudicum, tam fixum, quam vo- latile, metallum hocce ab aqua feparant, plene ve- ro aerata nihil valent. Aqua aëre fixo fceta, e magnefia vel fpatho calcareo mediante igne expulfo, vel eciam e mafia fermentante collecfo, aegerrime ferrum calcinatum, nifi praecipitationis momento , & vix mineræ ma> gneti obedientis quidquam fufcipit, fi vero metho- do vulgari adhibita fuit effervefcentia absque lotu- ra, numquam non acido vitriolico contaminatur a- qua, fiepiifime quidem adeo parce, ut fyrupum vio- larum diftin&e mutare nequeat, papyrum tamen heliotropio tin&am rufat, quod aqua, aëre fixo depurato gravidata, numquam valet ( §. 6), & præterea una alterave guttula folutionis terræ pon- derofæ, acido nitri vel falis fa£be, indar lapidis iy- dii fididimi, lenta congrumatione acidi vitriolici de- biliflxma prodit vedigia, nullo alio huc usque co- gnito modo melius detegenda g). Hoc inquina- men- f) Tinöuram gallarum adhibeo extraSbm fpiriru vini, quæ & efti- Cflcior eft aquofa , & incorrupta fer vari poteit, g) Conf. Dtjq, de Attr, elect $. st- ) ° C çfô 135;. mentam eo certior folutæ calcis martialis cauffanj plerumque efle novi, quo faepius eo addito hunc obtinui efFeftum , cui præfhndo aqua plene aerata antea fuit impar. Sub ipfa calcinationc cum aere fixo copulari tamen videtur ferrum, licet hanc u* . nionem vix adgredi valeat aqua. Zincum aération. §. 15. Zincum, & metallicum & calcinatum , perquam copiofe folvit aqua aerata, fi tentamina, modo in §. præc. defcripto , inftiaiantur. Hasc fo- lutio aeri libero expofita cito fuperficiem atomis zincinis verficolorem exhibet, illa vero quae cal- cem continet, obfcurior mihi vifa eft & parum di- verfis coloribus refplendefcens. Pelliculæ, quas ter- rena & metallica corpora , aquâ aerata foluta , hac via praebent, illis ferme., congruunt, quæ fub eva- poratione folutionum aliorum, falium oriuntur, nam in utroque cafu menftruum in fuperficie primum defidcratur (officiens. Alkali perfe&e cauflicum , itemque tinflura gallarum Sz aikali phlogiflicatum , metallum praeci- pitant flavo cinereum: alkalia plene aerata nihil va- lent in hoc negotio, quum autem, quae vulgo oc- currunt, quadam adhuc laborent caufticitate ($. j.)5 non omnino otiofii funt. Magnefium atratum. § Magnefium voco (emimetalium , quod in magnefia nigra, alias vitriariorum difta, delite- fcit, & a reliquis huc usque notis diftindum efle videtur g). Calcem hujus nigram aqua aerata fu- fcipit, & longe efficacius ipfum regulum, ita tamen, »3? & ) o C ut ferrum contaminans fimul adgrcdiatur. Si regu- lus fuit adhibitus, folutio peculiarem fpargit odo- rem, illi haud diffimilem, qui ex uda prodit pin- guedine. Ceterum, praecipitationes & pelliculae eo- dem fe habent modo, ac nuper defcriptum eft, ex- cepto colore, qui ferro plerumque pradente tur- batur. Alkali phlogifticatum alias magnefu?.m pu- rum dejicit albo flavefcens, & tin&ura gallarum fimiliter fere coloratum. Acris fixi c f reliquorum tuet aliorum copulationes tentatœ. §. 17. Metalla ha&enus memorata facile aqua aerata folvuntur, reliquorum vero nonnulla non nifi praecipitationis momento fubtiliffime divifa eamdem fubeunt, & pleraque ne hoc quidem adminiculo eo poflunt perduci. Sequentia aquæ aëratæ indi- di, lagenas bene claufas & inverfas in loco frigi- do per ofto ny&emera fervavi , hifceque praeter* lapfis exploravi : aurum nempe foliatum , aurum fulminans diftum, platinam, argentum foliatum, hydrargyrum, æthiopem mineralem frigide praepa- ratum, turpethum minerale, plumbum granulatum, minium, ceruffam, cuprum granulatum, cuprum calcinatum, ftannum foliatum, ftannum calcinatum , nec non femimetalla vismutum , niccolum , arfeni- cum, cobaltum & antimonium, tam reguli, quam calcis forma prædita. Cujusvis hgenæ aqua in va- fcula diverfa fuit per chartam bibulam colata, & adhuc omnem fuum retinere aerem fixum invenie- batur, nam. heliotropii tinfluram eodem, ac antea modo, rufibat, praeterea vero pîeræque nulla præ- buerunt (olutionis figna. Yismutum quidem , co- baltum & antimonium, aeque regulina, ac calcina- ta, itemque regulus arfenici, in aere ltbero pelli- cu- 137 sb ) o ( m culas monftrariint verficolores tenuiffimas, xgre ob- fe* vandas, & alkali caufiico raras congrumationes, aft, tin&ura gallarum inftillata, violacea dederunt fe- dimenta, adeo ut vix dubitem, quin ferro contami- nanti fint adfcribenda hæc phaenomena, faltim qua magnam partem. Cobaltum tamen depuratum, aeque ac niccolum interdum folutionis figna prx- bent, fed haftenus mihi ambigua. Aurum foliatum etiam aliter, fed frufira ten- tavi, indidi nempe prxter folium aquas defiillatæ vel fpathum calcareum, vel alkali aeratum, dein fen- fim acidum vitrioli infiillavi, ita tamen, ut non plene faturaretur, led polt aliquot dies nihil folu- tum inveni. Semel quidem adhibita creta a aqua vulgari folutionis veftigia vidi, ad, re propius exa- minata , in creta paullum acidi falis, & in aqua calcem, acido nitri folutam , detexi, quibus aqux regis porti- uncula fuit enata. Ipfum acidum vitrioli nitrofo non- numquam contaminatum reperitur. Argi opus e fi: o- culis, nc res circumdantes peregrinae nos decipiant. Ceterum metalla hac via examini fruftra, ex- pofita non ideo omnem cum aëre fix:o copulam re- fpuere adfirmandum efi , nam folutione & prxeipi- tatione fubtiliflime divita huic forfan adeommodari poffunt. Modo fequenti certitudinem quxfivi. Me- talli nempe cujusvis in appropriato menftruo foiu-^ tioni, aqua dcftillata quantum fatis dilutæ, pede- tentim addidi vel alkali tartari aeratum, vel ma- gnefiam, vel fpathum calcareum. Saturatione com- pleta lagenas claufas & inverfas per unum alter- umqve ny&emeron in loco frigido fervavi , tandem- que aquam, percolatione faffia, exploravi. Cretam evito, quae faepe acido falis efi contaminata, unde in certis cafibus confufio oriri poteft. Calce cru- da faturatio admodum tarde obtinetur, praefertim, Vol. II. S fi »38 & ) o ( ^ fi menftruum eft acidum vitrioli, etenim partim fu- perfides particularum, gypfeam induens naturam, nucleum defendit, partim etiam ultima acidi vefti- gia , nifi faspius quafictur liquidum , ad fundum tan* tum, quod deficit, inveniunt, dum contra magne- fia, & longe melius alkali, fua folubilitate per to- tam fponte diftribuuntur maffam. Magnefia ta- men reliquis præftat, quum folvatur per fe , a II adeo lente, ut ejusdem aerem fixum ab acido ex* pulfum, qua maximam partem, retinere poffit aqua, dum fub vehementi effervefccntia pleracque builu* læ enatant & avolant. Hac methodo præter antea enumerata, quas aqua aerata dire&e folvi poliunt, auri pauxillum eam fubire videtur, adeo tamen parce, ut examine in- ftituto vix potuerit dignofei. Magnefia & calce tar- diffime cx aqua regis aurum deturbatur, alkali ve- ro imperfefte , quum pars praecipitati hoc iterum folvatur, adeoque vix eo perduci poteff liquidum, ut omnem exuat flavedinem. Quas in ftanno pul- verem deponit purpureum folutio , aere fixo folo aurum minime fuftinet, nam ut Ita praecipitetur, a- liud requiritur menftruum, quod flannum fufei- pere valet. Platinam, argentum, hydrargyrum, plum- bum, reliquaque metalla & femimetalla, fimiliter experimentis fubjeci, fed idem fuit eventus nul- laque fida reperi folutionis figna. Quod cerufla o- mnem mediante aere fixo folutionem reculet, in primis miratus fum, quum haec nihil aliud fit, quam calx plumbi aerata, ideoque cum effervefeentia in acidis folvitur, & quae feparatur aura fingulas pos* fidet aeris fixi proprietates: Cerufiam adhibui cre- ta nullo modo inquinatam. Calce & magnefia li- cet m ) ° < @ 5? cet copiofc additis, difficillime completa obtinetur præcipitatio : Tales metallici Temper papyrum he- liotropio tinaara rufant, & hxc proprietas ægerri- me memoratis domatur terris. Aërtm fixum liquores inflammables avide abjorbetit. §. ig. Acida vulgaria peculiari faepe vehemen- tia adgrediuntur corpora inflammabilia, uti notum eft, paucorum tamen hucusque cum phlogifto pu- ro innotuit tale connubium, quod in genere Tul- phur audit. Ita etiam comparatus e ft aër fixus. Si lagena QR, aere fixo impleta, orificio intra Tpiri- tum vini haereat demerfa, proprii voluminis du- plum ablorbere reperjetur, in temperie + io gra- duum. Simile cum oleo olivarum inftituatur ten- tamen , & obfervabitur squale , immo non num* quam majus confumi aëris fixi volumen, ac illud, quo continetur oleum, adeoque ftratum olcofum, aqu» innatans, parum vel nihil prodeffe confiat, cum aeris fixi diminutionem vix retardet. Oleum • tcrebinthins duplum fere Tui voluminis devorat, id- que initio tanta aviditate, ut prima Temihora quar- ta circiter totius pars evanefeat. Æther aerem fi- xum non minuit, Ted praeter propter in duplum expandit Tpatium, aft fi haec dein aura per a- quam transmittitur, prifiinam recupeiat Sc quanti- tatem & qualitatem, adeo ut admiftio peregrina heic praefens, permanentem efficere nequeat mu- tationem. Cum phlogifto puro tegre conjungitur aër fi- xus, fieri tamen videtur, vel per Tcintiilas eleftri- cas , in aere fixo crebro elicitas, vel etiam per fer- rum fulphuri admixtum madefa&umque , in S 2 fiXO *40 jfe ) o ( @ fixo fermentans. In utroque cafu aër fixus phîo- giflo ita oneratur, ut dein aquæ rcfpuat unionem. Aër fixus , quem oleum olivarum fibimet unitum tenet, fi igne iterum expellitur, per aquam lage- nae HI enatans, faltim qua partem mutatus, vel he- terogeneis commixtus, recuperatur, nam & flamma accendi poteft, & aquam fere refpuit. Aër fixus alkalibus puris follita dejicit. §. 19. Eft haec acidorum nota proprietas, ut alkalinis foluta praecipitent, quae etiam cum aere fi- xo obtinet. Sulphur, aqua calcis follitum, huic in lagena QR exponatur, ftatimque folutio clara congruma- tur, calcem in acidis efFervefcentem demittens, quum alkali calcareum aeri fixo lubentius, quam fulphuri adhaereat. Hepar, alkali fixo paratum, itidem praecipi- tatur, fed paullum tardius , quum alkali aeratum aqua haud difficile retineatur, unde in hoc cafu fulphur decidit folum. Si præterea alkali uti fo- Iet, majori adefi: proportione, quam quod fulphu- ri folvendo necefiarium requiritur, nulla congru- matio oriri poteft, ante completam fuperflui fatu- rationem. Hepar volatile, quod fulphur alkali volatili puro folutum tenet, & alias fpiritus fumans ful- phuratus Beguini plerumque audit, mox & copio- fe aere fixo deturbatur. Singula alkalia, fulphur adgredi nequeunt, nifi quatenus pura, ideoque vi- ciffim, adveniente aere fixo, ejusdem retinendi fiunt inepta. Liquor filicum in aëre libero pedetentim ter- ram demittit filiceam, quod aere fixo per illum 35 ) ° ( 14t enatante brevi perficitur, idque eo celerius, quo par- cius alkali continet. Hinc etiam ratio elucet, cur (olu- tio alkali tartari, etfî fæpius coletur, per longum tem- pus paullatim feccrnat terreftres flocculos. Scilicet atomos filiceos fibi intime unitos habet hoc alkali, vel fub ipfa vegetatione, vel etiam fub combuftione, adquifitos, quos dein mittit, prout aëre fixo fatia- tur, cui lubentius adhaeret. Cum autem in lage- na angufti colli, & plerumque claufa , non poflit non lente ex atmofphæra hauriri praecipitans, haec quoque feparatio teftudineo incedit gradu , aft fi larga & aerata aqua primum folvitur, vel dudum fa£ta folutio aëre fixo oneratur quantum fatis, fimul praeceps ruit omne terreftre removendum. Sapo aëre fixo ægre decomponitur, partim quum alkali fere femper abundet; parrim quum fubtiliflimum hoc acidum inter cognita fit debilis- fimum, cujus magna opus eft copia, nam & aceti deflillati vulgaris haud exigua requiritur portio, fi oleum fuo cum alkali nexu privabitur; partim et- iam, quum minimæ, quæ pedetentim feparantur moleculae oleofæ, intra fluidum tenax vix in gut- tas diflin&as coalefcere poflint. Cuprum alkali volatile aëratum adgreditur, as- que ac purum, & hinc pendet, quod haec folutio nec in aëre libero (ponte, nec aëre fixo arte im- mixto , turbetur vel praecipitetur. Acris fixi attraffiones ekdiva fimplices . §. ao. Vidimus in praecedentibus aërem fixum cum alkalinis falibus , cum terris & metallis, in- ftar acidi conjungi, ut itaque gradus intenfionis, qui- bus varias hafce adpctit materias, jam eruamus re- flat. Puras aeratis commifcui , idque in aqua deftilla- ta, & in lagenis mox obturandis , ne heterogenei ac- S 3 ces- 14* a ) o ( <2$ ccfîus conclufîones turbaret, mutationes dcinadcu- rate obfervavi vel ponderis, vel qualitatis, quæ fini jam propofito infervire potuerunt. A) Alkali Vegetabili puro terram addidi ponâerofim aeratam , fed poll: aliquot dies neque hæc pondere fuit diminuta , neque illud ullo modo mitigatum. Itaque terra ponderofia fuum majori vi retinet aerem fixum, quam eum attrahit alkali ve- getabile, quod itidem confirmatur terram hancce puram eidem alkali aërato folutoque immifeendo, nam & illa pondere au&a mitigatur, & illud fit caufticum. Si aquæ, terra ponderofa pura onuftæ, al- kali vegetabile perfekte purum inftillatur, nulla eve- nit praecipitatio, alkali vero aerato mox congru- matio oritur, hoc fit caufticum & terra pondero- fa fubfidet aerata. Quum autem, fuo vigori con- venienter, perexigua aeris fixi portione faturctur terra ponderofa, hinc quantitates commifcendæ de- terminentur oportet (§§.7, 8? 10). Alkali nempe vegetabilis aerati 100 partes tantum aeris fixi con- tinent, quantum 546 cerræ ponderofae purx fatu- randæ fufficit, fi matericrum conjungendarum utra- que eft libera (Conf. præterca mom. B). De cake, loco terræ ponderofa: adhibita, fin- gula jam memorata momenta fimiliter valent , ex- cepta proportione, quæ talis heic eft, ut alkali ae- rati 100 partes fuo ëere fixo libero non nifi 68 cal- cis purae fatiarc queant. Alkali mineralis nuper cryftallifeti partes 363, & alkali vegetabilis puri ico, fimu! folvantur a- quae fervidas 300 , dein vaporet folutio in vafe i- doveo fuper igne, peliiculæ , quæ fucccffivc gene- rantur, ablatae, in cono ex papyro bibula confe- &> ) ° ( 35 M3 So colligantur, ut adhaerente cauftico liberentur, quod eo usque eft continuandum, donec pelli, cui* 150 • 200 partes efficiant. Hae examine in- ftituto verum effe alkali vegetabile aeratum re- periuntur, lixivium autem reftans continet mine- rale caufticum. Hinc rcfpe&u attraSionis de prae- rogativa inter alkalia fixa vegetabilia & mineralia facile judicari poteft. Alkali volatilis aerati 93 partes vegetabilis pu- ri centenario fuum mox porrigunt aerem fixum, cau- fticam induentes naturam; ultimae tamen portiones fegnius decomponuntur. Magne fia aëratæ i6g partes tantum habent aeris fixi, ut alkali vegetabilis puri 100 fufficerc poffit. Metalla , mediante aere fixo, aqua foluta, al- kali’ vegetabili cauftico praecipitari antea obferva- vimus. BJ De Minerali alkali, qux de vegetabili jam jam funt allata , itidem valent , ratione habita terra ponderofa , calcis , alkali volatilis , magne fia, & metallorum , mutatis tantum proportionibus. Eft vero in genere notandum, quod numeri in quovis cafu, fecundum fundamenta antea ftabilita , eruti, ad- curate tantummodo indicent, quantum materiæ, de qua agitur , liberæ faturandæ fufficit , quum vero initio longe facilius, quam verfus finem progredia- tur operatio, completa refolutio decomponentis non raro duplum, triplum, immo interdum fcxmplum requirit. C ) Alkali volatile aerem derelinquit non tantum tenæ ponderofa , calci & alk&libus fixis , fed etiam magnefia purae, nam hxc folutioni alka- li Ï44 ii volatilis aerati indita, fenfim effer vefcen di faculta- tern adquirit, & alkali volatile efficit purum. D) Terra Ponderosa aerata, quantum hucus- que percipere potui, in aqua calcis nec mutatur, nec mutationem caufatur , ufta vero & aqua foluta pelluciditatcm fpathi calcarei inditi paullum obfcii- rat, adeo tamen exigua virium attrahentium diffe- rentia effe videtur, ut prævalenda terræ pondero- fæ non dum omni exemta fit dubio. Eidem magni- fia fuum certo porrigit aerem fixum. Superfluo äere fixo foluta terra ponderofa præ- cipitatur alkalibus omnibus, calce & magnefia, pu- ris, quæ abundans menftruum abforbendo. eam- dem ad faturationem redigunt exactam , in quo ftatu aquam refpuit (§. ic.). E) Aquæ, Calce pura onuftæ, fi immittitur magnefia aerata, hæc camdem mitigat, & calx tjf- fervefcendi facultate gaudens in fundo tandem col- ligitur, una cum magnefia pura. Calx, mediante äere fixo fuperfluo foluta, eodem fe habet modo, ac terra ponderofa: abundans nempe menftruum laxius , quam faturitati neceffarium , adhæret. F) Magnesia pura non folvitur aqua, quan- tum hucusque confiat, fi vero ope äeris fixi eft fu- fcepta, alkalibus , terra ponderofa & calce caufticis dejicitur, interdum pura, interdum aerata, pro quantitate præcipitantis. Scilicet exigua portiuncu- la , quæ fuperfluo aere fixo potefi fatiari , magne- fiam in fiatum fiaturationis reducit, quo minus fo- lubiiis fa£ta, qua maximam partem fundum petit, talemque praecipitationem etiam efficere valet alka- li volatile purum (§. 1 2.), quamvis alioquin vi at- trafftiva inferior ( mom. C. ) : terra ponderofa & calx fimiliter adhibitae, ipfae quoque faturatæ fimul de- &> ) o ( 35 , decidunt. Afl: fufficiente copia additæ primum me moratæ materiæ, non tantum luperfluum cerem fi- xum, fed illum etiam arripiunt, qui magnefiæ fa- turationi eft necelîarius , ideoque puram dejiciunt. G) Metalla, aere fixo foluta (§§. 74 i6), praecipitantur alkali bus & terris caufticis. Quod ad • zincum attinet, hujus folutio, teque ac reliquorum, alkali volatili puro congrumatur, aft leni quafta- tione iterum difporent nubeculæ contra&æ, quum alkali volatili facile fclvatur hoc femimctallum. Alkalia plene aërata, itemque in hoc ftatu ma- gnefia & calx, folutiones recentes nullo modo mu- tant, fi vero calori vel libero aeri fuerunt expoli- tae, adeo ut pars aeris fixi dudum avolaverit, & re- fidua vix adhæreat, feparationem caufantur, laxo, quo jam aquæ uniuntur vinculo, adfcribendam. Quod zincum omnia alia metalla ex menftruis acidis dejiciat fatis cognitum eft, & quin idem in cafu quoque præfenti locum habeat nullus fere du- bito, modo ita aeris fixi quantitas aptari pollet, ut non nifi unico fufficeret, hoc vero vix fperare li- cet. Quamdiu igitur menftruum duobus pluribus- ve fimul folvendis non eft impar , nec ulla exclu- fio vel praecipitatio obfervabitur. Solutionibus zin- ci, tam reguli, quam calcis, limaturam martis ad- didi, & viciffim zincum folutionibus ferri, poft a* liquot dies nuperrime addita metalla , qua partem foluta reperi, absque tamen ulla priorum fepara- tione. Itaque quæri poteft, cur non aqua aerata ex primum indito ad fatietatem fufeipit, cum tamen pofterius adgredi valeat? Dicam, quod mihimec maxima fe commendat probabilitate. Metalla ae- rata funt fales difficillimae folutionis, adeo ut eo- Yol. II. T rum- 146 m ) o ( SB rumdem non nifi perquam exigua portiuncula, te» fte experientia, aquam fubire queat. Jam vero u- nico fale fatiata, non tantum non alios refpuit,fed etiam plurium præfentia mutuam juvat folubilita- tem, quod multis probari poteft exemplis, & in noftro cafu eo minus eft mirandum, quo certius confiat, prius metallum pofieriori relinquere fuffi- cientem menftrui (aeris fixi) quantitatem inta&am. Itaque, fi quis ordo metallis heic eft adfignan- dus, nulla certe adeft ab illa difcedendi ratio, qui cum omnibus sliis acidis obtinet, & talis eft, ut primus locus competat zinco, fecundus magne- fio , &; tertius tandem ferro. Concludimus igitur ex iis , quae in momentis praecedentibus funt allata , fequentem attra&ionum cleflivarum feriem pro acido aereo, Terra ponderofa pura. Ca!x pura. Alkali fixum vegetabile purum. Alkali fixum minerale purum. Magnefia pura. Alkali volatile purum. Zincum. Magnetium* Ferrum, H) Refpeftu aliorum acidorum, huc usque cognitorum, aëreum debiliftimum effe videtur, nam non tantum aceto, fed etiam acidis vitrioli & ni- tri phlogifticatis expellitur. Interim tamen non fe- me! vidi aquam, aere fixo onuftam puriftimo, qui ferrnentatione, igne vel acido nitri fuit elicitus, con- grumari folutione facchari faturni , fed licet alia vi- ce quantitates & res circumftantes fimiliter ordina» ve» m ) q c m 147 verim, nulla turbationis prodierunt veftigia. Quod acetum ebulliens ceruffam fufeipiat ejusdemque ae- rem fixum expellat, notum ed, num vero cryftalli vetuft* partem aceti ætate perdant? An copiofa decomponantur aqua, adeo ut acidum aereum cal- cem plumbi arripere valeat, cum eadem falem effi- ciens, qui aquam omnino refpuit, aceto autem fol* vitur fine manifeda effervefcentia? In medio relin- quo, donec caufam difienfus experimentorum eruere potui. Acidum vitrioli evito, quum hujus minimum inquinamentum plumbum acetatum dejiciat. Aëris fixi aitraciiones eleftivœ duplices . §. ar. Alkali volatile purum nec terram pon- derofam, nec calcem, nec magnefiam, acido quo- dam vulgari (blutas, praecipitare valet, quod ta- men alkali volatile aeratum prompte & feliciter praedat, ideoque, quamvis prius multis aliis modis luculenter fortius adpareat , interim tamen nonnul- li, veram non perfpicientes rationem, hinc debi- lius reputant. Ad longe aliter fe res habet. Scili- cet, alkali volatile minori vi omnia adpetit acida, quam calx , ( quem cafum exempli loco explice- mus,) itaque hoc fale puro feu folo nulla peragi poted decompofitio, fi vero aere fixo eft imbutus, quarta advenit materia connubium calcis ambiens, adeo ut duplici vi fimul diftrahatur fal calcareus, altera nimirum, alkali puro competente, acidum fol- licitatur, altera vero aëri fixo propria, calx pura, & hæ vires unitae pridinam binorum principiorum cohæfionem fuperant, quod in tab. VII, fchemate 36. fymbolice repræfentatur. Idem valet de magnefia aerata, quse fimiliter fales calcareos decomponit. Prasterea, quamvis alkalia fixa pura terris ple- T 5 ' ris 148 Q& ) 0 ( risque & metallis acida eripere queant, hoc non obftat, quominus vi compofita negotium peraga^ tur, dum aerata adhibentur. Hinc notabilis illa ponderis differentia , quæ in praecipitatione ejusdem materiae faepe obfervatur. Sint ioo partes fpathi calcarei acido folutae, hae alkali fixo cryftallifato de- jefhe, poft adcuratam colleftionem, loturam & ex- ficcationem praeter propter iterum ioo praebent, calci crudæ qua indolem fimiles, fi vero alkali pu- ro operatio perficitur, praecipitatum non nifi 55 pondere aequivalet, calcique uftæ & exftin&æ qua proprietates omnino congruit. Ita etiam reliquse comparatae funt materiae, qua5, in ftatu naturali ae- re fixo fcatent. Metalla quidem aliter fe habent, interim tamen praecipitantibus aeratis infigne pon- deris adipifeuntur incrementum, hydrargyrus nem- pe tertiam partem, ferrum fere anaticam lucra- tur, & fic porro. Argentum, acido nitri folu- tum, alkali volatili aerato & facilius quam cauftico, & ponderofius, dejicitur. Hæ acceffiones aëri fixo funt tribuendae, qui, fortiori acido fede expulfus, dercli&o adhæret metallo, cujus fecundum diver- fam copiam, non tantum pondus, fed interdum quo- que colorem mutat. Diximus antea, quod alkali vegetabile purum praecipitet mercurium fublima- tum corrofivum ferrugineo colore, plene vero ae- ratum albo •j.): diximus etiam, quod alkali mi- nerale hanc hydrargyri calcem numquam albam efficere queat ($. 8.J. En rationem« Sit tantum praecipitandum, quantum too aci- di falis partibus efl: unitum, idque fiat alkali ve- getabili plene aerato, cujus huic effeftui 415 cir- citer funt necefiariæ, etenim 100 acidi falis requi- runt alkali puri 199 (§. 8. )> & hæ 199 recipere pos* f ) O C ® 1 49 pofTunt aëris fixi 84 > nec non aquæ 133 ($. 7.) Si vero alkali minerale adhibetur, 100 acidi falis poftulant ejusdem puri 80 ad faturationem, quae in cryffallifatione aëris fixi adfumunt 64 & aquæ 256. Itaque, quum hydrargyri calx, ut alba adpareat, in noftro cafu 84 aeris fixi opus habeat, & alkali minerale praecipitationi fufficiens non nili 64 por- rigere pofiit, cur hoc alkali mercurius fublirnatus numquam albus dejici queat, in aprico politum effe fpero. Quod etiam calces metallorum ignobilium, via licet ficca paratae, aëre fixo non careant, valde eft probabile. De floribus zinci vetuftis mihi nullum fupereft dubium, quippe qui acidis effervefcunt & auram prxbent, aëris fixi fingulis inftru&am pro- prietatibus, recentes vero motum vix fenlibilem ex- citant, immo vetufli excandefcentia fpoliantur men- ftruo volatili, quod ex atmofphacra lenfim attraxe- runt. Idem valet de certifia vetufta, recentem non dum exploravi. Aër fixus verum efi acidum, §. 22. Ex ferie experimentorum ha&enus pro* pofita jam de aëris fixi cum acidis convenientia concludamus. Ea nimirum conflat , quod hasc au- ra in lingua diftinfltura acidi (enfum excitet ($. 5 J: quod heliotropii tin&uram rufet ($. 6): quod alka- lia fixa vehementer adpetat; mitiget 5 minori pon- dere, quam fortiora acida, faturet; cryftallifabilia efficiat, minusque folubilia ($$. 7, 8): quod alka- li volatile ejus copula magis fiat fixum, minus o- dorans & penetrans, itemque in cryftallos con- crefcat (§. 9): quod calcem puram faturans ejusdem lolubilitatem, acrimoniamque tollat, nec T 3 nom eS ) ° ( SS non eam in cryftallos cogat, abundans vero (olu- bilem faciat ii): quod eodem fe gerat modo cum terra ponderofa ( $. io): quod cum magne- fia falcm conftituat medium terreftrem & cryftalli- fabilem (J. 12): quod cum ferro, zinco & magne- (îo fales procreet, qui aqua foluti, heliotropii tin&u- ram rufant, ficut omnes alii metallici (§$.14-16): quod attrafliones eleftivas, tam fimplices, quam duplices, more acidorum exferat ($$. 20, 2r): quod alkalibus puris foluta praecipitet ( §. 19): quod ul- tima ejusdem veftigia, non obftante infigni volati- litate, pertinaciter aquæ ebullienti inhaereant, æger- rimeque plene feparentur, congelatione vero facile fecernantur, haud fere aliter, ac hoc frigoris gra- du acida debilia conccntrantur ( §. 4): quod de- nique phlogiftica valide adpetat ($. 18). Singula: jam allatae proprietates acidis in genere compe- tunt, & pleræque inftar notarum charafteriflicarum confiderari poliunt, quæ acidis funt propriæ, ea- dem ab omnibus aliis materiis diftinguentes, aut igitur aër fixus, hifce finguiis dotatus, eft acidus, aut nulla haflenus innotuifie acidi criteria conftan- tia, fateri oportet. Demonftrata, uti opinor, aeris fixi aciditate, plures fuadent rationes, ut fuae indoli convenien- ter acidum aërcum vel atmofpbaricum adpelletur. Aëri nempe vulgari levitate, pcll uciditate , elafti- citate, aliisque proprietatibus ita congruit, ut no- ftris demum temporibus dignofci cœperint. Prse- terea in aereo illo mari, quo terra noftra efl cir- cumfufa fub nomine atmofphæræ, haec aura num- quam non adelt, vel libera, vel aliorum corporum irretita compagi. Prius quotidianis phænomenis lu* culentiffime in oculos incurrit. Aqua calcis ubi- que locorum in aere libero cremorem ponit, quod \ *5* in lagenis perfe&e claufis non accidit, & numquam fieri poteft, nifi fuperficiem lambat aër fixus (§. 11): calx ufta, quae per longius tempus atmofphæræ exponitur, fenfim recuperat, quod igne perdidit, adeo ut tandem calcis crudae naturam omnino in- duat & cæmentitiis operibus fiat inepta, nifi denuo fuo fpolietur acido : terra ponderofa & magnefia in purum redafbe flatum, fimiliter in aëre pondus, effervefeendi facultatem , aliasque amifias qualita- tes recipiunt : alkalia pura in aëre libero mitigan- tur, deliquefeentiam exuunt, cryftallos formant, quae in acidis effervefeunt, cetera, aëri fixo attraào u- nice adferibenda. Quum itaque ubique terrarum , & quolibet tempore, hæc fingula eveniant, in at- mofphæra femper adfit oportet, aëris fixi liberi haud exigua copia. Aft non tantum in ftatu elaftico & libero nos circumdat, fed etiam ipfius aëris vulgaris princi- pium quoddam proximum conftituere videtur. Eft hæc ingeniofa infatigabilis PRiESTLEYi conje- ctura, jam confideranda. Experimentum , hanc aëris innuens compofitio- nem, eft fequens. In tubo vitreo, arcus inftar curvato, aëris vulgaris bullam includat heiiotropii tinctura, crurum vero quodlibet, ad certam altitudinem hy- drargyro impletum, in diverfo vafculo immergatur quoque huic metallo fluido. Hifce ita prarparatis,opc machinæ electricæ ex mercurio unius cruris per bul- lam in alterius crebro transeant Icintillæ fortiores. Hoc labore per aliquot minuta continuato fuper- ficies tinCturæ in utroque crure reperietur & al- tius furgere , & caeruleum cum rubro commutare colorem. TinCtura rufata in libero aëre iterum cærulefcit. Si loco tin&uræ aqua calcis adhibetur, *5* ® ) « e m hæc congrumatur, & calcem in acidis effervefcetv tem deponit. Heic igitur aër decomponi videtur-, & in duo diverfa fluida elaftica dividi, quorum al- terum heliotropii tin£fcuram fugaci imbuit rubedi- ne, aqua abforbetur , & aquam calcis praecipitat, 1% e. genuinis aëris fixi præditum criteriis: alterum vero, quod aquam non fubit, ignem exftinguens & vitam animalem deflruens, nam nullam cum vapo- re acidi nitri phlog^fticati patitur mutationem. Sci- licet, phlogifto ele&ricitatis hoc pcfterius fluidum lubentius aduniri videtur, quam aeri fixo, qui igi- tur fecernitur vel quafi praecipitatur. Quod hæc phaenomena fluido ele&rico folo non fint adfcri- benda dilucide patet, fi mediante antlia pneuma- tica ita extendatur bulla aerea, ut omnis rufata tin- £tura e cruribus expellatur, & in ejus locum caeru- lea furgat ad priftinam altitudinem: dein uti antea fcintillæ bullam tranfeant, nulla tamen amplius prodeunt aëris fixi vefligia. Hinc igitur elucet., illud, quod heliotropii tin&uram rufat, & aquam calcis praecipitat, in aëre reperiri, & jam prima o- pcratione fuifle ablatum. Hæc licet magna fe commendent probabilitatis fpecie, quin tamen hinc de aëris compofitione certo concludatur, alia obftant tentamina , in quibus me- diante phlogifto fluidum aëreum itidem mutatur, id- que fine ullis äeris fixi liberati indiciis. Salem fulphu- ratum Stahlii exempli loco exhibeamus. Linteas plagulas, alkali vegetabili cauftico madentes vapo- ri ex fulphure accenfo furgenti fufficienter expo- fui; hafce dein cucurbitis indidi diverfis, ad fundum depreflas, orificia vefica bubula humida adligata optime claufi , & per 16 nyftemera , in loco tem- periei circiter -f 18 graduum, fervavi. Hoc tem- po- m ) ° ( & «y porc elapfo unius cucurbitae inverfæ orificium aperui intra tin&uram heliotropii, quæ mox irruebat, pa- rum ultra j cavitatis implens. Hinc igitur condat, phlogidon fenfim deferuifTe acidum vitrioli , aerem- que inclufum mutaffe, interim tamen nullam tin- fturæ rufefeeniam potui detegere. Alius cucurbitae orificium intra aquam calcis aperui, quae fimiliter intravit, ad nulla praebens congrumationis vedigia. Si fcintillæ eleftricæ puro tantum phlogido adve- niente aerem fixum extricant, cur non in experi- mento memorato idem evenit? Verum quidem eft, in priori eafu phlogiflon totam maffam longe ve- hementius permeare, adeoque forfan decompone- re principium quoddam proximum: forte etiam mutatae experimenti nodri circumftaotiæ idem prae- dabunt aliquando, fed usque dum nexum revelent plura & idonea tentamina , judicium fufpendendum efie jubent fanat ratiocinandi leges. Interea jure meritoque optimo aër fixus aci- dum audit aereum, vel, fi magis placet, atmofphx- ricum. Acidum univerfale etiam vocari pofiet, quum in omnibus naturæ regnis copiofiffime adfit, aft quo- niam hac denominatione vulgo principium falinum indicari folet, quod diverfe modificatum omnia alia & alkalia & acida procreat, taliaque non dum ul- lo idoneo argumento de aere fixo posfunt adfirma- ri , hoc nomine ambiguo abftinendum puto. Haud equidem ignoro, & alkali volatile, & acidum falis, phlogifton indar principii proximi continere, eadem- que, infiammabili hacce materia fpoliata,in auras re- folvi eladicas, fed, quæ in utroque jam nominato cafu occinentur, licet in frigore perfidentes , non ta- men funt ejusdem indolis, & neutra aeri fixo con- gruit. Quod in atmofphæra fingitur acidum vitrio- Voll. II. U li 1 4 0?; ) 0 ( öS li nec Temper, nec ubique reperitur. Per plures annos idem alkali fixo puriflimo captare quaefivi, fed ne miculam quidem hactenus obtinui. Alkali vegetabile non raro tartaro fcatet vitriolato, immo ipfum alkali tartari non femper eo caret, doliorum fine dubio fulphurationi tribuendo , nifi igitur pro- be cognita fit puritas falis alkalini, aëri expofiti, errores vix evitantur. Itaque acidum vitrioli in at- mofphæra non adeft , nifi accidentaliter , idemque valet, & de nitrofo, & de marino, quae ibidem non numquam occurrunt. Num additas aëri fixo fit efjentialis. §. 23. Quamvis extra dubitationis aleam mihi quidem jam pofita videatur aeris fixi aciditas , for- taffis tamen cuipiam fufpicio oriri poffet, hanc es- fc accidentalem 1 peregrino adfcribendarn acido , quod aëri vulgari intime & folutionis more unitur. Hanc vero opinionem omni carere fundamento fe- quentia momenta evi&ura fpero. A) Ponamus aerem vulgarem e calce median- te acido vitrioli expulfum, non obftante lotura, hoc acido peregrino ita contaminari , ut dein segerri- me feparari queant, &, quamdiu hæc perfiftit unio, aerem conficere fixum. Saturetur jam hoc fluido elaftico aqua calcis, exploreturque calx præcipita- ta, reperietur hæc cremori, calcive crudæ omnino fimilis. Qvaeritur itaque, num aer vulgaris, dum calci puræ iterum adne&itur, inquinamentum aci- dum, eodem ac antea modo, fibi unitum retineat? An vero illud exuat, diffcin&is adfociandum parti- culis? Si prius, aut calx, aëre fixo praecipitata, a Vulgari, nullo vitriolico contaminata, differret, quod tamen exa&iffimo contradatur examini chemico, aut & ) o ( & w aut aeris fixi & vulgaris omnis evanefcit difparitas, quod hypothefin de generatione aeris fixi evertit. Sin pofterius, acetum deflillatum calcem quidem praecipitatam folveret, gypfum vero intaflum relin- queret, afl omnino nihil reflare docent experimen- ta. Ergo. B) Deinde, fi additas ex inquinamento depen« det peregrino, ex diverfis acidis diverfus quoque oriri debet aër fixus, afl, telle experientia, acido falis procreatus & rite lotus aquam calcis aeque coagulat, ac vitriolico elicitus, nullaque in cete- ris proprietatibus vel minima obfervatur differen- tia, quocumque demum expulfus fuerit acido, mo- do lotura fuffi dente efl depuratus. Si acido vitri- olico provocatus hinc luam ferrum zincumquc fol- vendi vim pofiidet, qui nitrofo comparatur, argen- tum & hydrargyrum adgredi debet, & aurum va- riaque alia metalla ille, qui aqua regia prodit, fed neutrum accidere irrita memet docuerunt centamina. C) Praeterea, fi fub effer vefcentia expulfus aër fixus acidis contaminatur , unde igitur ille haurit , qui fub fermentatione prodit, alteri omnino fimi- lis , idque mox ab initio , & longo latis interval- lo, antequam fuum adtigerit fafligium fermentatio- nis primus gradus? Si aeris fixi peregrina efl ad- ditas , cur non hæc ita tandem potefl accumulari , ut fyrupum violarum, papyrum heliotropio tinflam, aliosque colores vegetabiles caeruleos , praeter he- liotropii tin&uram, rufet? D) Demum, fpathum calcareum & magnefia alba, folo igne genuinum emittunt aerem fixum (§. 2.), quamvis fcrupulociffimo examini ne levis- fima quidem praebeant acidi mineralis vefligia , & U % quam- 156 m ) o ( quamvis praeterea fubtiliflîme comminntæ hae ma- teriae per femihoram in lixivio alkalino puro fue- rint co&ae, dein lotae, & tandem ficcatae, antequam vafi retorto concreduntur. Sic igitur omnis evane- fcere debet de peregrino acido fufpicio. Cum itaque aër fixus rite depuratus, diver* fiflimis licet mediis, & e diverfiffimis materiis evo- catus,: five ficca via, five humida id fiat, nihilo tamen minus Temper fit fibi perfe&e fimilis & aci- dus, concludo omni, quae in phyficis obtineri po- teft, certitudine, aciditatem eidem competere es- fentialem. Acidi acre i gravitas fpecifica. §. 24. Mediante globo cavo gravitatem fpecifi* cam eadem dimenfus fum methodo, qua aerem pon- derant vulgarem Phyfici. Comparavi ter aquæ de- ftillatae & aëris fixi ejusdem voluminis pondera. Prima vice rationes inveni, uti 555 ad I, altera vero uti 563 ad 1 , & tandem tertia uti 560 ad i. Calorem quidem medium -f* 15 gr. & altitudi- nem hydrargyri in Barometro mediam 25, 3 poli, geom. quaefivi, parvas tamen non potui evitare di- îcrepantias. Medium trium obfervationum eft559y, vel numero rotundo 560, unde gravitas fpeci- fica emergit 0,0018, cum tamen aër vulgaris de- puratus in iisdem circumftantiis vix o,,oooï2 adtin- gat, adeo uc aër fixus vulgarem 10I00 circiter fuperet. Noxia, quam cavernas nonnullas fovent, aura, ejusdem omnino naturæ eft ac acidum aëreum, nam aqua abforbetur, eidemque pungentem com- municat aciditatem, heliotropii tin&uram rufat, a- quam calcis coagulat, ignem exftinguit, animalia ene- é IJ7 c5B ) o ( SB enecat, &, quod heic pnecipue memorandum , vi fuse gravitatis parum elevatur. In puteo, anno 1717 ad acidulas Pyrmontanas effra&o, infimum tantum ftratum duorum vix pedum craffitiei perniciofum eft, & dum folis heic penetrant radii, exhalationi- bus immixtis quodammodo fit vifibilc. Super ipfum fontem foterium pedis raro craffitiem poffidet flra- tum letale, unde etiam anferes, longioris colli o- pe eidem absque incommodo poffunt innatare. Spe- cuum halitus in vicinia Schwalbacenfium, Ribari- enfium , aliarumque acidularum, fimiliter fe habent. In fpelunca Neapolitana, a cane di£ta, homines, immo canes majores , capite ere£to nihil omnino patiuntur, aft fi nares alicujus animalis fundo pro- pinquant, fopiente veneno mox adficiuntur. Ocu- lis quoque inftar fubtiliffimi fumi difcerni potefl: mortifera aura, quæ acftate 1 circiter pedis adtingit altitudinem, hieme vero vix paucos digitos emer- gere valet. Ex gravitate acidi aerei fequitur quoque, ut infima atmofphæræ flrrata hoc magis abundent, quam fuperiora. Quae enim fermentacionibus, putrefa- ctionibus, effervefcentiis, aliisque in magna naturae officina quotidie peragendis operationibus, ingens hujus copia emergit, qua maximam partem juxta terræ fuperficiem haeret, novorum iterum corpo- rum continua generatione figenda; illa quoque, qua: in fublimiore regione fulgure forfan , variisque me- teoris, e vulgari fecernitur aëre, fenfim omnis fub- fidere deberet, nifi atmofphæræ continus agitatio- nes , aërem vulgarem & acidum aereum commi- fcentes , friftio & exigua gravitatis fpecificae differen- tia, multum impedirent, & hæ remoræ una cum hu- jus nuper memorata diminutions perniciem mundi a- U 3 nima- 158 nimalis avertunt. Interea hinc patere arbitror, cur loca editiora magis in genere funt falubria , quam humilia, & nullus dubito, quin varii morbi & epidemii, & endemii, ex diverfa acidi aerei quan- titate in atmofphaera oriantur. Acidum aereum non Temper ejusdem efle te nuitatis, inde fluere videtur, quod quasdam par- ticulas aqua lubentius, alias fegnius abforbeat. Ab initio ad finem continue retardari unionem nihil in Te miri continet, cum hic effe&us attra&ionis in- doli adprime fit conformis, fed quod jam me mo- vet eft fequens phaenomenon. Sit lagena QR aere fixo impleta , ejusque dimidium fenfim devoratum ponamus, reperietur fubfequens in dato tempore copula fegnius perfici cum refiduo, quam cum aere fixo, aquae non dum expofito, licet aequalis fit con- tattus. Hinc nonnullas moleculas vel ratione figu- rae, vel ratione magnitudinis, vel denique ratione peregrini immixti, ineptiores efle videntur. Acidum a'êreum ignem exflinguit. §. 25. Ignem non tantum impedit, quin ac- cendatur, unde in hoc medio bombards & fclo- peta explodi nequeant , fed etiam momento citius & candentem, & flammantem, penitus exflinguit, adeo ut hoc criterio vulgo explorari foleat aër me- phiticus. Si vafculum vitreum cylindricum AD (fig. 1) acido aereo impletur, modo antea deferipto ($.2), dein vero operculo claufum prudenter inverfione erigitur & aperitur, vi gravitatis in eodem refla- bit fluidum antea inclufum. Huic ellychnium ac- cenfum E, vel pruna, immergatur, & momento omnis exftinguetur ignis. Si tamen vas apertum re- ($b ) o ( 655 159 linquitur, fuprema ftrata cum aëre vulgari fenfim commifcentur, adeo ut flamma in illis tandem queat perfiftere, & paullatim hoc modo tota mutatur mas- fa, eo tamen fegnius , quo major altitudo AB, & quo in vicinia tranquillior aër. Eadem phaenome- na fuper liquorem fermentantem obfervare licet. Fumum valide attrahit acidum aereum, in ftra* tum fibi parallelum expandit, diuque retinet, quod etiam in cryptis mephiticis accidit, fumo facis ex- ftindæ, vel fclopeti fupra fatale ftratum explofi. Acidum a'èreum animalia enecat, §. 26. Hifce experimentis talem plerumque adhibeo adparatum , qualem %. 9 fiftit. Vas vi- treum AB, fundo ligneo BC, animali immiffo, cele- riter adglutinari poteft, & foramine D verfus fum- mitatem eft pertufum. Praeterea tubus EF, letife- rum intromittens vaporem, fundo ita adaptatur, ut circumcirca nullus pateat exitus. Intrans fatalis au- ra aerem vulgarem leviorem expellit per D, initio tamen qua partem commifcentur, quod quidem im- pedit, quin mors æque fubita animal corripiat, ac dum acido aereo folo immergitur, aft eo ipfo phæ- nomena facilius pofTc diftingui, tentamina inftituta memet docuerunt. Dum mediante tubo EF fatalis irruit aura, mox animal anxie circumfpicit exitum quærens, dein in- cipit anhelare, bulbi oculorum expanduntur, tre- met , omnes hebefeunt fenfus, tandemque quafi ob- dormifeens exfpirat. Adfluxum moderando pro lubitu fere temperare licet mortis accefius. Ipfa vero animalia, eorumque astas & vigor, quamdam caufantur diferepantiam , etenim aves plerumque prius, quam canes, & hi citius quam feles, fuccum- bunt m ) o c m \ 160 bunt, diutius vero amphibia, & pertinaciflîmc in- fe£ta refiftunt. Ratione ætatis juniora & vix adul- ta paullum fegnius enecantur, præfertim paullatim adfuefa&a, nam, quae in ipfo agone, libero expo- rta aëri,' pluries vitam recuperarunt, dein tardius hoc fluido pereunt, quam quae illud prima vice hauriunt^ Poft mortem pulmones parum collapfse repe- riuntur, in aqua non fubfident, uti in vacuo pe- reuntium, fed natant , & fæpe plura monftrant loca inflammata. Truncus arteriae pulmonalis, cordis ventriculus dexter cum fua auricula, vena cava, ju- gulares & vafa cerebri fanguine turgent, eumque in ventriculo dextro polypi inftar non femel vidi concretum. Venae pulmonales, aorta, ventriculus cordis finifter cum fua auricula, plerumque con- flaccefcunt. Fibrarum mufcularium in toto corpo- re deleta reperitur irritabilitas. Ipfum cor, ex a- nimali adhuc calente extra&um, nec halitu, nec fcal- pello, nec acido vitrioli concentratiflimo, ad motum excitare potui. De principali mortis caufa , heic operante, dis- fentiunt auftores , & extra cancellos nimium va- garer, fi jam tentarem tantas componere lites, con- tentus, fi aeris fixi hac commentatione evincere po- tuerim aciditatem, quod mihi praflcrtim fuit pro- pofitum. Singula, qua potui adcuratione, huic fi- ni adaptavi experimenta, eadem diligenter iteravi & fedulo penfitavi, ideoque fupervacaneum duxi, quænam horum ab aliis ante -me, & alio confilio, & alio plerumque modo, fuerunt inflituta, com- memorare, in primis cum peritum letlorem haec fugere nequeant. DIS- m ) ° c k »«i DISQVISITIO DE ATTRACTIONIBUS ELECTIVIS, AUCTORE TORBERNO BERGMAN, Chem. Prof. et Equit, aur. reg. ord. de Wasa* Attraftiones longinqua & propinqua inter fi differre videntur . §. I. Inter quaslibet in tota rerum natura mate- 1 rias, fibi reliCtas & in juftis collocatas diftantiis, ad contaChim tendentia vigere compcri- mus, quae jam diu attractionis nomine fuit in- fignita. Caufam horum phaenomenorum heic non quaero, quas vero in fuis operationibus fequitur le- ges, e re eft cognofcere, adeo ut indar vis deter- minatae condderari queat, licet qua mechanifmum ha&enus incognita. Maxima mundana corpora in ratione ma (Ta- rum d rc&a & quadratorum didantiarum inverfa hanc mutuo exercere luculenter demondravit il- luftris NEWTONUS, Ille vero ad unionem nifus, qui inter quaevis in telluris fuperficie vicina obfer- vatur, & attra&io propinqua vocari poted, (quum exiguas tantum follicitet moleculas, idque vix ex- tra contaQum , dum longinqua in immenfo fpatio ingentes cogit moles.) aliis omnino regulis addritla •videtur: videtur inquam, nam res forte circumdan- tes omnem efficiunt differentiam. Scilicet, refpe&u Wol II. X ira- ï<$3 &> ) o ( & immanis diftantiae diametri evanefcunt adeo ut cor- pora cœleftia plerumque inftar punCtorum gravium confiderari pofîïnt. Eorum vero, quae propinqua funt, longe alia eft ratio, etenim non tantum totius, fed partium quoque figura & fitus , attractionum effeCtus magnopere variant. Hinc quantitates, quae pro longinquis negligi poffunt, legem attra&ionum propinquarum notabiliter immutant, eamque prae- terea globi noftri ingens vis ubique cogit & tur- bat. Fieri itaque poteft, ut eadem vis pro re nata mirum in modum variet effeCtus. Cum vero particularum eruere figuras & pofitiones, in quo- vis obvio cafu, minime nobis fit datum, idoneis tantum & multiplicibus experimentis corporum ad alia, refpeCtu attractionis, determinandas fuperfunt relationes. AttraCtionum propinquarum plures diftingui pofiunt fpecies, quarum praecipuae breviter heic funt memorandae. Si materiae homogeneae ad u- nionem tendunt, hic effeCtus non nifi majorem pro- creat maffam , ejusdem vero ac utraque antea in- dolis, & in hoc cafu attraCtio aggregationis audit, heterogenea vero commixta, fibique in connubiis formandis reliCta, qualitatis potius, quam quanti- tatis reguntur diverfitate, fub nomine attractionis compofitionis , quae, dum inter duo plurave (implici- ter exercetur uniendo, vocatur attradio folutionis vel jufionis prout via humida vel ficca peragitur; in- ter tres relative cum unius exclufione, attrahio fini- plex electiva ; inter duo compofita, quorum quodlibet duobus tantum confiat principiis proximis, fub mix- tione permutandis, attrattio duplex . Ultimae binae in fequentibus praecipue examinabuntur. Au ds> ) ° ( i6i Attraftiones elettiva fimplices . §. 2. Sit A materies, quam ali* heterogene* a , Æ, c, &c. adpetunt: ponatur ulterius A tZ c u- nitum ad faturationem , (quod per Ac in fequen- tibus indicamus ,) addito b , ejusdem ambire unio- nem cum exclufione r£ c, A dicitur fortius adtra- here b, quam c, vel etiam b gaudere attraftione eleftiva fortiori, quam c : tandem /4£, additor, pri- ora vincula laxet, b refpuat, & ejus loco a eligat, hinc intelligitur a r« b vi attra&iva praepollere, & ratione efficaciae {eriem quamdam conditure a,b 8c c. Quas heic vocavimus attraftiones, alii adfinita- tum nomine infigniunt: utramque denominationem in fequencibus promifcue adhibemus, licet poderior utpote magis metaphorica, in phyficis minus vi- deatur conveniens. Seriem attraftionum eleftivarum, per figna che- mica certo ordine difpofica, in tabula fimultaneo confpeftu primus exhibuit D:us GEOFFROI, 1718 ad egregium hocce inventum laudatur ab his, cul- patur ab illis, etenim nonnulli adfinitates certis in- niti regulis contendunt, alii easdem vagas efle & rebus circumdantibus unice adfcribendas autumant. Cum vero chemic* operationes facile omnes vel analyfin vel fynthefin refpiciant, & harum u- traqne attraftionum ope perficiatur, hafce compone- re lites maximi fine dubio erit momenti. Non igitur leviter & ob unam alteramve anomaliam, male fortas- iis intelleftam, totam rejiciamus hancce doftrinam: examinemus fedulo & adcurate, tandemque, fi vel maxime reperirentur attraftiones nodræ a rebus 11- nice pendere circumdantibus, annon ideo inuti- lis foret cognitio fingularum conditionum, quibus X 1 vel SS ) o c SS 164 vel provocantur, vel impediuntur, vel turbantur? Minime gentium, fed nihilo minus latiflimus ea- rumdem erit ufus. In tota rerum natura nullum ex- ftat phaenomenon, quod non certis alligatum eft con- ditionibus, quibus abfentibus hoc vel omnino defidera- tur, vel pro re nata variatura prodit« Intereft fcientiæ, ut mutationes & caufarum nexus in quavis operatio- ne, quo usque pertingere licet, adcurate cognofcan- tur, & quanti fit emolumenti attra&ionum rigoro- fum examen plura in fequentibus exempla luculen- ter, ut fpero, rnanifeftabunt. Ponamus vero jam contrarium, certum nempe earumdem ordinem re vera locum habere, annon hic experientia femel erutus inftar clavis erit, quo interiora naturae (aeraria referare licebit , difficilli- maque per totam artem problemata, & analytica & fynthetica, feliciter folvere? Operae igitur non tantum pretium efte hanc excolere do&rinam, fed totam fere Chemiam huic inftar fundamenti folidi inniti contendo, faltim fi rationalem volumus, quæ operationum fingula momenta perfpicue, & vero nexui convenienter, extricat. Qui dubitat, praejudi- catis liberatus opinionibus, fequentia confideret,, penfitet, experiatur« Nwn conflans attractionum ordo. §. 3, Huic quæftioni non nifi ex fequentibus quidquam certi refponderi poteft, jam vero ab ini- tio obiter confideremus, num conftans, qualis in praec. proponitur, ordo, fit exfpe&andus? Forte pro re nata reciprocem expellit Æ, et b vicifllm m? Forte etiam c expellit a , quamvis rZ h conftanter cedat? Con- fidamus Naturce oraculum, experientiam, qua de- cet cura & patientia, tradet fine dubio nobis fi. dum $2> ) © ( eS *6$ dum Ariadnes filum, quo ex hoc labyrintho exi- tus invenietur. Illas quidem non adprobo regulas, quae alka- linis falibus & terras & metalla, terris vero me- talla Temper praecipitari di&itant, quippe quæ haud raro fallunt. Habemus vero particularium ob- fervationum numerofam catervam, quae, omnibus rite ordinatis, numquam decipit. Scilicet, novimus alkali fixo & calce pura expelli volatile: hydrar- gyrum & argentum ex acidis nitri vel vitrioli prae- cipitari cupro, hoc ferro, quod iterum deturba- tur zinco. Metalla veteribus in fpecie alba di£ta, argentum , hydrargyrus , & plumbum, ex acido ni- trofo feparantur & Vitriolico & marino. Annon haec, aliaque fatis diu nota, inter materias memoratas conftantem valere ordinem tefientur? Plura occur- runt bene multa & luculenta documenta in ex- plicatione novae tabulae attra&ionum , fuis refer- vanda locis ($$. 12. — 61). Quae obftare videntur difficultates, propius examinatae evanefeunt, &, quantum mihi quidem confiat, ha&enus nulla fuit propofita feriei continuae re vera contraria. Sint ve- ro heic, uti alibi in Philofophia naturali, phaeno- mena nonnulla, quæ a confueto declinare videntur ordine, haec inftar cometarum haberi poflunt, non dum fatis obfervatorum, ut eorumdem determi- nentur orbitae-: iteratae obfervationes & idonea ex- perimenta aliquando tenebras difpellent. Ut fimultaneo intuitu mox adpareat effe&us trium materierum commixtarum , fymbolicam ex- cogitavi exprimendi rationem, quam heic exemplo illuftrare juvat. Infpiciaturtab. VII, fchema 20, quod hepatis cal- cis mediante acido vitriolici decompofitionem ex.- 3 hifa (So ) O ( hibet. A latere finiftro fignis principiorum proximo* rum unitis indicatum comparet hepar calcis, intra virgulam vero verticalem principia haecce divulfa, unum fupra alterum. A dextro iterum e regione calcis pofitum cft fignum acidi vitriolici: medium occupat fignum aquae, in eadem 3, quae illud cir- cumdant, materias, attra&iones libere peragere in- nuens. Cum jam acidum vitrioli fulphure fortius calcem attrahat, hepatis compofitionem diffolvit, fulphur cxtrufum per fe infolubile fundum petit, quod apice virgulae horizontalis inferioris deorfum verfo fignificatur, & cum nova compofitio five calx vitriolata (gypfumj etiam fubfidat, nifi magna fub- merfa aquae copia, apex virgulae fuperioris fimiliter deorfum vertitur. Virgula horizontalis completa novam indicat combinationem, dimidia vero eum folum in finem adhibetur, ut apie« fignificetur, num in liquido maneat materies e qua exit, an ve- ro fundum petat. Nullae virgulae horizontales pri- ftinam ccmbinationem inta&am innuunt. A dex- tro latere alia locum fuftinere nequit, quam quae integra manet, fi enim haec itidem decomponitur , alius prodit cafus , in fequentibus memorandus (§. 5). Ignis in medio pofitus chara&er operationes diftinguit, quæ via peraguntur ficca. Caloris diverfitas attractiones ekftivas inter - dum variat. §. 4. Sola extra corpora, tentamini fubjefta, conditio, quaeeorumdem adfinitates vel infringit, vel omnino invertit, eft caloris varians intenfitas. Haec vero caufa in iis tantum valet cafibus , ubi idem gradus nonnullas materias prae aliis notabiliter vo- latiles efficit. At- i*7 »J ° ( & AttrahanTtertiam ^ duæ materiae , fortior in calore medio vi a, debilior vero vi b\ ponatur fi- mul prior igne volatilior 9 ejusdemque ad abitum nifus exprimatur per V , porterions autem per u. Tribus hifce commixtis fortius occupat /2, idque vi, differentiae a — b aequali, intendatur vero fuc- cefftve caloris efficacia, continue quoque infringe- tur fupra memorata potentia, & quum V magis quam u crefcat, erit tandem a — b = V-—u. In hoc igitur ftatu aequilibrium adert: , quod tamen mox tollitur igne vel tantillum au&o, & hoc modo tan- dem praevalebit Æ, quae antea debilior nihil potuit efficere. Si altera materis omnino fixa eft , erit a = o, & cafus fit fimplicior. Exempla occurrunt in fe- quentibus bene multa.. Hinc quidem in genere patere arbitror illas attraftiones effe genuinas, quas materiae fibi reli&æ libere exercent : vehementior caloris gradus cft cau- fa externa, quae earumdem veras adfinitates plus vel minus vi infringit, immo etiam interdum pe- nitus immutat. Interim tamen, cum multifariae o- perationes non nifi ignis ope perfici queant, ideo fubtiliffimi hujus fluidi vis fit notatu digniffima, at- tra&ionum ele&ivarum tabulam in duas areas par- tiendam exiftimo, quarum fuperior liberas, quae humida, ut dici folet, via, exercentur, inferior ve- ro igne coaftas, exhibeat. Hoc quoque facile per- agi potert, cum haftenus nulla alia externa condi- tio innotuerit, quae, ut heic in cenfum veniat, me- retur, internae vero, fi quem diflenfum pariunt,vel adparentem tantum praebent, vel etiam realem materierum inferunt mutationem. Hinc patet , quid fit fentiendum de variis com* tra adfinitatum conflandam argumends, petitis ex dc- m as ) q (• s deftillatione, fublimatione vel fufione mifturarum: immo tanta interdum caloris eft efficacia, ut vehe- mens digeftio, vel etiam illa incalefccntia, quæ quarumdam materierum unione (olet procreari, confueto ordini turbando fufficianc. Anomalia adparentes ex attractione elc- Itiva duplici. §. 5. Trito fertur proverbio, nullam efte fine exceptione regulam, non tamen ideo fpernendas puto regulas, fed fingulis exceptionibus rite eru- tis, ad juftum redigendas valorem. Sub incudem vero jam revocandæ ne quidem exceptionum titu- lo funt comprehendendae, nam 4 agunt materiae, qui longe alius & magis compofitus eft cafus, quam ubi 3 ex hypothefi operantur ($. 2). Contra adfi- nitatum feriem perplurima, quæ in medium pro- ferri folent documenta, hujus funt frugis, iisdem- que reciproca decomponendi virtus indubitata per- hibetur, fed propiore examine larvam detrahamus. Tabula Geoffroiana acidis alkalia fixa calce po- tentius, adhærere innuit, idque jure meritoque 0- ptimo, interim tamen hanc veritatem ludicro mo- re taxant nonnulli. Scilicet, cretam, aqua forti fo- iutam, tartari vitriolati folutioni inftillant, quo mox gypfum decidit, luculentum illis indicium, quod heic calcarea præpolleat materia. Sed obfervetur oportet, cretam, ne quidem uftam, tartaro vitrio- lato aqua foluto additam, nullam efficere decom- politionem (Jch. 2), fed contra cretæ folutioni fi inftillatur acidum vitrioli, dejicitur gypfum (fch. 16), hinc itaque manifefte patet, cuinam major compe- tat attrafHo elefliva. Si vero creta alio acido mi- nerali prius fuerit foluta, quatuor in fcenam pro- deunt fubftantiae, &. quod antea efficere non pot- uit, dfe ) 0 ( 56 i tiit, hoc dein, acido fibi unito adjuta, valet. Ut haec planiora fiant fchema 2I confiderare juvat, in quo finiftrorfum fal neutralis, tartari vitriolad no- mine notus, figno alkali fixi vegetabilis, juxta vitri- oli pofito, indicatur, quod ita lego, alkali vegetabile vitriolatum , (h. e. acido , quo fcatet vitriolum , fatu- ratum,) qua denominatione mox fimul principia proxima innotcfcunt, & haec quoque fuis feorfim exprefTa fignis comparent, unum fupra alterum in- tra vicinam virgulam verticalem. A dextro latere calx falita (acido falis faturata) fimiliter fymbolice fignificatur, ejusdemque principia proxima intra fuam virgulam. Dum igitur tartarus vitriolatus & calx acido falis foluta, eidem immifcentur aquæ (quod ejusdem figno in medio fchematis exprimi- tur), idem efi, ac fi alkali fixum vegetabile, aci- dum vitrioli, acidom falis & calcem puram determi- natis eidem immifeemus portionibus , quae 4 mate- riae fuis fignis aquam in figura circumdant, ita ordi- nandae, ut, numguam bina acida in eadem horizontali linea collocentur. .Habemus igi:ur materias ante mifcclam unitas, vertiealiter difpofitas, ha: unique fi jam difTolvetur- nexus, neceflario requiritur major (limma attra&io- num inter ea, quae hcrizontaliter, quam quae ver- ticaiiter funt oppoffia, & hic efi in praefenti exem- plo cafus, nam licet acidum vitrioli fortius appe- tat alkali fixum quam calcem, addito tamen acido falis, quod fimul alkali foliicitat , ejusque eum aci- do vitriolico minuit coharentiam, attraftio inter al- kali fixum & acidum falis, una cum attraSione inter acidum vitrioli & calcem, majorem eff ciunt fummam, quam atrraflio inter alkali fixum & aci- dum vitrioli, una cum illa, quae inter acidum falis & calcem locum habet. Vol. II. Y Vir- 170 Virgulæ horizontales novas comprehendunt com- binationes, quarum inferior fuo deorfum verfo apice fubfidentiam innuit, altera vero apice furfum verfo, quod hæc in liquido maneat, usque dum evaporatio- ne ad certum gradum minuatur. Ita peragitur hxG decompofitio. Ut brevius alia percurram exempla , heic (emel indicafie (ufficiat, me femper exprimere fales duplices (qui duobus gaudent principiis pro- ximis) figno bafis a finiftro latere pofito juxta fi- gnum illius falis , e quo ordinarie acidum expelli- tur, quod jam eidem jun£tum repetitur: eodem modo alia quoque defigno ex duobus intime uni- tis compofica. Similia ac in exemplo examinato creta, ma- gnefia quoque, variaque metalla præftant. Vide fch. 22. Continet tab. VII. fchemata 64, quæ oculis ex- hibent 122 experimentorum eventus, nam n:o 14 e. g. non tantum docet hydrargyrum nitratum fale ammoniaco fecreto decomponi, fed etiam ni- trum flammans & vitriolum hydrargyri mifcelam ferre absque ulla mutatione, & in genere, fi, a dextro & finiftro latere defignatac materiae , mixtae principia fua invicem commutant , hinc judicare li- cet , quae fupra & infra indicantur mixtione nullam pati diftra&ionem. Conf. fch. 21 & 23, quibus con- fiat tartarum vitriolatum & calcem falitam principia commutare , non vero falem digeftivum & gypfum. Numeri 1 — 20 fimplices, 21 — 40 duplices exhi- bent attra&iones liberas, fequentes ignis peraguntur ope, 41 —47, & 55 — 58 deftillando, 48— J0&59 — 62 fublimando, tandemque 51 — 54, Ö3&64, incruci- bulo fundendo. Characteres novi in §. 11 expli- cati reperiuntur. Quanam agant differentia alkalia & terræ ab- i Ioe- @ ) o c m r? * forbentes, dum acido aereo vel fcatent, vel eodem fpoliata adhibentur, in praecedenti commentario ex- plicavi §. 31. ), adeo ut heic eadem repetere non flt opus. Quod ibidem de alkali volatili difîeritur in fchemate 36 fymbolice exprimitur. In genere tan- tum jam adnotaiTe juvat, alkalinas, terreftresque, fubftantias, acido fœtas aëreo, non aliter, ac fales duplices effe confiderandas, minime vero uti fim- plices, nifi caufticae, quas puras vocare foleo. Vide lchemata 1 — 8> 32 — 37 , 51, 62 & 63. Dum metalla acidis foluta aliis deturbantur me- tallis , hoc negorium numquam fimplici abfolvitur adfinitate, aut enim fub ipfa folutione phlogifti quid- quam avolat, quod vapore inflammabili e zinco, ferro ftanno, cupro, aliisque patet, aucmenftruo, præfertim nitrofo adhæret, auc fub ipfa præcipita- tione eodem retinetur , immo etiam plura metalla non niti -ad certum gradum inflammabili fpolitata, acida fubire poflunt. Itaque, quum metallicae folu- tiones ita fint comparata5, ut quidquid folutum te- nent, metallico nitore fine acceflu novi phlogifti reddere nequeant, per fe patet, & experientia quo- que confirmat, calcibus addicis nihil profici. Si igi- tur foiutioni vitrioli cupri ochra ferri immittitur, nihil tamen cupri dejicitur, ferrum vero inditum mox cuprea pellicula vefdri obfervatur, nam par- tem phlogifli redu&ioni neceflariam praebet, & hac privatione ipfum fit folubile, absque emisfione va- poris inflarrmabilis (vide fchem. 39 ) Argentum , aci- do nitri folutum, fimilirer qua partem calcinatur, quod vapore rubro, phlogiitico odore, variisque aiiis luculentis fignis percipitur, ideoque non cnpro calcinato, fed metallico deturbari potefl: (Ich. 38)-. Idem valet de auro, reliquisque metallis, quae fin- Y 2 gu- I'll gula quacumque feparentur methodo, modo nullum accedat phlogiffon, calcinata comparent & ita re vera funti fida , quae eadem intercedit differentia, eft privatio inaequalis, quam nobilia fufione (ola in vafculis ignitis refarcire poffunt, ignobilia vero praeterea phlogiffon additum neceflario requirunt. In aliis cafibus non raro phlogiffon itidem du* plicem excitat adfinitatem, ubi non nifi fimpiicem agere vulgo credimus. In deffillando butyro anti- monii , ex mercurio fublimato corrofivo & regulo mixtis, exemplum petamus. Obfervnrnus primo nec hydrargyrum, nec antimonii regulum, acido ma* rino efle folubiles , niff antea certa inftammabilis dofii fpolitatos. Hoc cognito, operationis nexus facillime; explicatur duplici, attractione.. Scilicet, calx hydrar» gyri in fublimato corrofivo vivificatur eo phlogi* ffo, quod neceffario perdere debet regulus, acido* falis folvendus. Vide fchem. j8* Sublimatum corrofi- vum per (e quidem, aeque ac nobilium metallorum calces, igne folo metallicam recuperat indolem, per vafa ignita hauriendo, quod deeft, hæc vero operatio, longe vehemendorem poftulat ignis gradum, quam in deffillando butyro, ubi mox ab initio leni inca- iecenda furgit Mercurius vivus. Anomali hæc mox perficitur.. Quæ dë tartaro* vitriolato in acido nitri foluto^ diximus, de fale Glaubcri , & ammoniaco fecreto , multisque forte aliis , itidem valent. Nitri & falis digeftivi folutiones concentratæ acido tartari inftil- lato mox verum tartarum ex antea explicata ra- tione demittunt : nitrum vero quadrangulare & fal marinus, quorum bafis alkali minerale cum acido tartari longe aliter fe habet, nullam in fimilibus experimentis porrigunt praecipitationem. Sed non acida tantum interdum faturitatis limites transgrediuntur, idem quoque valet non numquam de bafi & falina , & terreftri, & metal- lica. Borax optime depurata haud ambigua pro- dit figna alkali abundantis, & falis fedativk aequali fere pondere adhuc opus habet, ut plene fature- Uir. Acidum arlenick alkali vegetabili perfecte li- 184 ) o ( SB cet faturatum, nihilo minus acidum e nitro deftiilan* do expellit, quod ita peragitur: nimirum nitri aci- dum ignitione phlogi dicatur, &, hoc fa&o, adeo laxe bafi fuae inhaeret, ut vis acidi arfenici fuperfluum appetendi alkali illud extrudat. Ex eodem funda- mento alkali vegetabili fatiatum acidum arfenici he- par fulphuris & fapones decomponit , ut D:nus SCHEELE detexit. Aluminis acidum paullum ex* cedit, adeo ut hcliotropium poffit rufare, & adhuc majorem abundantiam recipere valet, fed etiam vi* ciffim propria bafi ultra fisturationis limites onera- ri. Omnia falia metallica heliotropii tinflnram ru- fant, fed nihilo minus mercurius lublimatus corro- fivus calce hydrargyri excedente in Mercurium dul- cem efi: micandus. Calx plumbi cum fatur no cor- neo & faccharo faturni in abundantia aduniri poteft. Ex allatis igitur patere opinor, illam de determinata alterutrius ingredientis abundantia doftrinam , non modo non abfurdam effe, fed re vera in multis cafi- bus locum habere. Haec quidem abundantia laxius plerumque adhaeret, quam quod laturationi neces- farium eft, ideoque haud raro facile abigitur, fed hoc non impedit, quin fit realis. Quomodo determinanda attraäiones eleclivœ fi mp lices. §. io. Penfitatis & confideratis, quae obfiare pofiunt, difficultatibus, ad propofitum properemus. Sinta, by c, d, &c. diverfæ materiæ, quarum attra- hendi vires refpeftu A funt eruendæ. a) Solvatur Ad ( h. e. A tZ d ad faturitatem unitum,) aqua deftillata & dein c parva dofi adda- tur, quod vel per fe aqua folubile effe potefi:, vel Ætiam infolubile. Sit primum c folubile > hujus ad- hi- as ) ° ( as »sy hiberi débet folinio concentrata , quæ inftillata folu- tioni rS Ad interdum mox congrumat & praecipi, tatum præbet, quod collegium lotumque, aut qualita- tibus tSS Ac propriis, novum connubium prodit, auc d extrufum, aut interdum utrumque. Jam ulte- rius reflat explorandum, num omne d fufficiente c poflit unione priflina extrudi. Probe heic in gene- re notetur oportet, decomponentis c duplo, triplo, imrao interdum fextuplo majore opus efîe quanti- tate , quam quæ rw A libero faturando fufficit. Si c nullam caufatur feparationem , ne quidem poft plures horas, -ad cryftallifationem fponte vaporet liquidum, vel ad ficcum , calorem eminentioris gra- dus evitando, ne adfinitates quodammodo turbet (ÿ. 4). Heic cognitio materierum , qua figuram , laporem , folubilitatem, fatifeentiam, reliquasque pro- prietates, eas etiam, quæ alioquin nullius momen- ti efTe videntur, multum juvat, ut tuto facileque dijudicetur, num & qualis locum habet dscornpo- fitio. Interdum materia libera, vel addita, vel ex- trufa, examinanti multum negotii facefiic, proprie- tates alterius genuinas celando, ideoque, fi fieri poteft, aqua, vel fpiritu vini , pro re nata prudenter eft auferenda. Ponatur jam c infolubile , e. g. metallum, ejus- dem lamina nitida & probe depurata folutione vS Ad immittatur, & num in eadem quidquam depo- natur obfervetur. Pluribus fucceffive immifîis lami- nis tandem innotefeit, num pars tandem rS d, an omne, vincula laxet. Non numquam nulla exer- cetur decompofitio, etfi fuperficies metalli additi fit nuper limata, nifi acidum paullum abundet, & quan- tum hucusque colligere potui, parum refert, num acidum fuperfluum fit ejusdem indolis, ac illud, quod Ad continet, an vero alius. Vol. II. A a Si 386 SB ) o C & Si alterutra tantum ex combinationibus Ad & Ac fpiritum vini re&ificatiffimum fubit, evapora- tione vix opus eft, nam mifcela fa&a & per ali- quot horas in quiete reli&a, fpiritu vini addito, fe- cernit, quod eo folvi nequit. Odor praetera Caepe quid peragatur prodit. Acetum, acidum formicarum, falis, nitri, alkali vo- latile, &c. liberata haud difficile eo dignofeuntur. Sa- por adfuetam quoque interdum inftruit lingvam. b) Ad dein feorfim cum b & a , &c. eodem ac jam diftum eft modo tra&etur. c) Similiter poftea Ac , Ab, Ad, &c. fuo ordine explorentur. Tali examine, qua decet attentione peracto, attra&ionnm feries tandem proditur. Omnem in- terea chemici exercet hic labor & patientiam, & diligentiam, & adeurationem, & fcientiam, & ha- bitum. Ponamus tantum feriem 5 terminorum a, b , c, d & e refpectu A effe eruendam, 20 requirun- tur diverfa experimenta, quorum tamen quodlibet plurima alia involvit: feries 10 terminorum requi- rit 90, & in genere, fi n eft numerus terminorum ferier, erit n. n — 1 numerus experimentorum. d) Similiter via ficca fingulae combinationes cum a , b , c , &c. feorfim explorentur fed in cruci- bulo, vel, uc volatile fimul colligatur, in vafe re- torto, ad candefcentiam usque fufficienter ignico. Haec in genere ilia eft via, quam fecutusfum: hic labor continuatus varias fortafte inveniet fe- mitas breviores, faltim in certis cafibus proficuas. Nova attractionum tabula condenda . §. II Quæ ha&enus exftant tabulae exiguum tantum materierum exhibent numerum & harum quam- ) o ( 35 187 quamlibet non nifi cum paucis aliis comparatam. Hoc minime eft eorum exprobrandum laudatis au- ftoribus, nam herculeus hic eft labor multorum- que annorum. Licet igitur perquam diu huic o- peri, quantum alia negotia peragenda bene multa permiferunt, qua potui vigilantia fuerim intentus, ea tamen tanto minus me capere potuit temeritas, ut jam perfefhm porrigi credam > quanto certius mihimet notum eft, levem illam & jam propofitam adumbationem ultra 30000 exquifita requirere ex- perimenta, ft perfe&ionem quamdam attinget. Aft dum hoc mecum reputavi, vitæ praeterea breve efte curriculum, profperamque valetudinem incertam, haftenus a me factas obfervationes, qvamvis incom- pletas & mancas, in medium proferre decrevi, ne in (chedis pereant, fiet autem quam breviffime. ïn fe parum refert per quem fcientia ditetur, per me an per alium veritates huc pertinentes eruantur. In- terea laborem inchoatum, ft Deus vitam, vires & otia neceftaria concefteric, continuare decrevi. Me- tam mihi propofitam & inftituti rationem jam ex- plicabo, quæ fi artis magiftris non difplicent , haud paucos mihimet auxiliares porrefturos manus fpe- ro , nam facilius eft unam alteramve columnam perficere, quam fingulas ad umbilicum perducere. Magnum numerum produco fimpliciorum, quæ in Chemia occurrunt fubftantiarum. Harum quidem plures non modo compofitas funt , fed etiam faci- le in principia diftrahuntur proxima: huc accen- fcndae funt hepar, fulphur, metalla imperfefita, ce- terae; fed heic eaedem in cenfum non veniunt, nifi quatenus integrae exercent attra&iones & decom- pofitiones, dum vero earum partes conftitutivae pro- ximae divelluntur, adfinitates prodeunt duplices, quae in hac tabula non confiderantur. Aa 2 Prae- 1 88 8o ) ° ( Prztcra varias adduxi, quæ nuper innotuerunt incertæ adhuc genefeos & compofitionis, quales funt acida fluoris, arfenici, tartari, facchari & acetofel- læ, inter terras magnefia & terra pondcrofa, ncc non inter metalla platina, niccolum & magnefium, de quibus figiilatim plura fuis locis. Sint hæ materiæ obfcuræ originis, in eo cum aliis diutiflîme notis confentiunt: fint ab aliis derivandae, hinc tamen idoneam excludendi rationem non obtineo, etenim jam diverfse funt, conflantes fervant proprietates, attra&iones exercent absque decompofitione & quo- ties lubet easdem fibi perfedte fimiles habere poffu- mus: earum ideo vires e re eft cognofcere & per- quirere. Singula, quæ traËhmus, fortaffis compofi- ta funt, & licet hodie principia ignoremus, alio ea- dem detegi poflunt tempore. Supremum tabulæ (Iratum, ut ita dicam, continens 50 re&angula horizontaliter dilpofita, exhibentia 50 diverfas ftibftantiâs, fignis indica- tas vel antea cognitis, vel etiam novis, qux jam ideo fecundum ordinem appoficorum numerorum recenfebo, ut ulteriori fignorum explicatione non fit opus, nam in reliquis vix ulla adeft, quæ non in prima comparet. Sunt autem / acidum vitriol i , 2 acidum vitrioli phlogifticatum , 3 acidum nitri , 4 acidum nitri phlogifticatum , 3 acidum falis , 6 a- eidum Julis dephlogiflicatum , 7 equa tegis , g aci- dum fluoris mineralis , g acidum arfenni , /o aci- dum horaeis, 11 acidum facchari , 12 acidum tarta- ri, 13 acidum acetofellœ , /4 acidum citri, 13 ace- tum deftillatum , /6 acidum formicarum , 1 7 acidum phnfl)hori , 1$ acidum aereum, /9 alkali fixum ve- getabile purum, 20 alkali fixum minerale purum, 21 alkali volatile purum , 22 terra ponder ofa pura , 23 & ) ° ( 35 __ IS 9 ' 2? ca/a: pwra, 24 rnagneßa pura , 2j argilla pura , 2tf filicea pura, 27 a#»*?, 2£ 4ër nudus, iß pblogißon , 40 fulpbur , ;/ hepar fulpbur is Jalinum, 31 alcohol vim , 33 ather, 34 oleum ejfentialc,3 5 &- leum unguinojum , 36 aurum, 57 platina, 38 argentum, 30 hydrargyrus, 40 plumbum , 41 cuprum, 42 ferrum 43 ft annum, 44 vifmutum , 4^ niccolum , 46 arfe • meum, 47 cobaltum , 48 zincum, 49 antimonium (S S o magnefiutn. Et hx quidem fubftantiæ funt quafi capita , quæque fux, cui præeft columnae verticali , ad quas fingulx inferiores, ita referuntur, ut quo propio- res , eo etiam adfinitate vel attraffione validiores intelligantur. Quxvis itaque columna non tantum fingulas, quæ ex 50 memoratis cum capite vel prin- cipali lubftanda fuprema uniri poffunt, monftrare debet, fed etiam ordinem, quem hæc connubia fe- quuntur. Margo duplicatus ffratum 30 a reliquis diffinguit, & efl hoc primum quoque ad viam per- tinens ficcam. Qux in hifce occurrunt ad fupre- ma itidem columnarum capita funt referenda. Tandem tam (Irata horizontalia, quam colum- nas verticales, uumeris utrimque diffinxi, ut facilius quodlibet re&angulum & inveniri & nominari potfit. Aliquando, dum experimenta multiplicata ma- jorem admittere poffunt fubffantiarum numerum, adeo ut unica tabula easdem capere nequeat, hae in 4 commode difpefcuntur, prima pro acidis , fecun- da pro falibus alkalinis & terris, tertia pro phlogi- (ficis & quarta denique pro metallis. Columna 1 acidi vitrioli. §. 12. 1) De hujus columnæ capite, tamquam notiffimo, nihil præfari opus e(f. Inter materias ha- ftenus adhibitas, prae reliquis adhaeret. Aa 3 a) i$o ® ) o ( ® 2) Terra ponderof* pura , quae folutioni tar- tari vitriolati immiffa fpathum generat ponderofum, in fundo reflans infolubile, liquor vero fuperna- tans continet alkali vegetabile cauflicum (Sch. i). Alkali vegetabile folum vel purum, fpathum pon- derofum decomponere nequit. 3) Hanc excipit alkali vegetabile purum , quod folutioni falis Glauberi fufficiente copia immiffum jufta evaporatione præbet tartarum vitriolatum & alkali minerale liberum. Hoc ultimum vicifiim a- cidum vitriolicum alkali vegetabili eripere non valet. 4) Alkali minerale purum calcaream gypfi ba- fin dejicit, fed experimentum inverfum non fuc- cedit. 5) Calx pura magnefiæ praepollet, etenim Ma- gnefia vitriolata (Sal Epfomenfis) in aqua calcis mçx diflrahitur , fuum calci porrigens acidum. Praeter- ea alkali volatile, omniaque metalla, ab acido vi* trioli divellit calx pura. 6) Magne ft a pura folutioni falis ammoniaci fe- creti addita nullam odore fenfibilem mutationem caufari videtur, aft fi mifcela in lagena per aliquot nyftemera probe claufa fervatur, ea dein aperta di- ftin£lus prodit alkali volatilis odor. Admodum ta- men parva efl haec virium differentia , adeo ut mi- nimum prioris decrementum , vel pofterioris incre- mentum, attra&iones invertat. Hinc, me quidem judice, oritur praecipitatio magnefiæ vitriolatæ me- diante alkali volatili cauftico, nam alkali hocce per* fefte purum segerrime comparatur, aut enim ab u- na parte acidi aërei pauxillo contaminatur, aut ab altera calce pura, & utrumque inquinamentum prae- 35 ) « C cipitationem efficit, prius vi duplicis adfinitatis (§. 5), & pofierius yi fimplicis (mem. 5 praec.). 7) Alkali volatile purum zincum ex acido vi- triolico deturbat, nifi adeo copiofum adfundatur, ut iterum omne folvi queat praecipitatum (§. 7 ) : de reliquis idem valet, fed effe&us nulla laborat ambiguitate, fi metallum praecipitante fufeipi ne- quit. Conferantur praeterea, quae in 16 & 32 de alkali volatili funt allata. 8) Zincum folutioni magnefii vitriolati immis- tum aegre, imperfefte, vel faltim tardiffime, magne- fium dejicit, quod etiam valet de vitriolis cobalti & ferri, cupri autem, ceteraque, promtius decom- ponuntur. 9) Magne fium vitriola ferri & cobalti imper- fe£te deturbat, facilius vero cuprum eidem acido unitum. 10) Ferrum acido vitrioli fpoliat plumbum, ftannum, cuprum & reliqua, fed cobaltum tarde & imperfecte. it) Plumbum quoque acido vitrioli folvi pot- e(l, non dum tamen certus fcio, utrum ratione ad- finitatis fit (tanno praeponendum, an vero poftpo- nendum: prius fuadent tentamina inftituca, licet non fatis diftin&e*, locus etiam, quem refpe&u acidi fa- lis tuetur, idem eo majori jure confirmare videtur, quo certius confiat, acidum vitriolicum marino hoc metallum eripere. Plumbum decomponit vitriolum cupri, fed ampliffima requiritur fuperficies, & ni- hilo minus aegerrime perficitur negotium: in folu- tione vitrioli cobalti pulvere grifeo tegitur, fed tar- de & imperfefle tamen agit. 12) Stannum in folutione vitrioli cupri colo- rem metalli praecipitati rubrum cito induit, fimul pui- 1$2 & ) o ( as pulverem album fparfum exhibet, & perfekte de- componit: in folutione vitrioli cobalti pulverem pal- lidum præbet, fed parce. 13) Cobalt um in folutione vitrioli cupri pel- licula vellitur cuprea, cuprum vero nihil efficit in folutione vitrioli cobalti. Hæc forte decompofi- tio ferro consaminanti adfcribenda videtur, fed fi- mul obfervetur oportet, eamdem cum cupro fali- to aegre locum habere, quamvis idem ad fit inqui- namentum. Refpeflu praecedentium ambiguus vi- deri potefl cobalti locus, aft, quum fingula quid- quam praecipitent, quamvis hoc fiat imperfefle, dum viciffim hoc femimetallum in vitriolis eorum- dem folutis omnino nihil praellat, heic ponendum judicavi. 14) Cuprum vitriola hydrargyri & argenti per- fe£le decomponit, niccoli vero & vifmuti non nifi qua partem. Non dum mihimet detegere licuit ve- ram imperfe&arum dccompofitionum indolem, re- flat igitur perquirendum, utrum hic effeflus fit a- nomaliis ex abundantia alterutrius ingredientis com- parandus (§. 9)? An pendeat ex virium attrahen- tium perquam exigua differentia? An vero re- quirat vel majorem decomponentis quantitatem, vei longiorem moram, quam huc usque adhibui, & quæ raro ultra 4 nyctemera effecit. 15) Niccolum vitriola hydrargyri & argenti deturbat, fed cum vifmuto de loco certat, ha£le- nus ea inter ambiguo. 16) ViJ mutum fimiliter acidum vitrioli hydrar- gyro & argento eripit. 17) Arfenicum regulus quem femper hac de- nominatione intelligo, calcem indicans per arfeni- cum m ) ° ( 193 cum album i vel alio modo) acido quidem vitrioli folvitur, fed dein iterum fponte (eparatur calcina- tum, adeo ut difficillime ejusdem attrahendi vires eruantur. Non igitur diffimulo heic magis mecha- nice, quam chemice divifum eile, me credidifte , interea tamen non cft reticendum, quod hoc femi- metallum vitriolis & hydrargyri & argenti additum, foluta metalla dejiciat, prius fub forma pulveris gri- fei, qui globulis hydrargyri confpicuis mixtos rc- peritur , pofterius vero in aciculis argentinis per- quam egregiis, Sc arboribus Dianae haud diffimili- bus, e frufttilo immiffo & fenfim in maffiam fpon- giofam fufeam tenerrimamque abeunte, tandem pro- deuntibus. ï8) Hy drar gyrus folutioni vitrioli argenti im- miffus poft femihoram plumbeum induit colorem , 24 vero elapiis varios monftrat radies indar vege- tationis, fed obfcurioris coloris, quam quo nitidas Dianæ arbores fulgere folent. 19) Antimomum (regulus) hydrargyri vitrio- lum non turbat, argenti vero decomponit. 20) Argentum procedentibus metallis fingulis vitriolicum acidum haud difficulter porrigit. 21) Aurum folutione in aqua regis & præci- pitatione, alkali fixo fa£ta, calcinatum , acidum vi- trioli fubit, fed nom hunc, an alium pofcat locum, novis experimentis eft decidendum. 32) Platina fimiiiter fe habet, ac aurum. 23) Argillam puram ( terram aluminis optime lotam) heic colloco, quum zincum, ferrum, cobaltum & cuprum deflruant alumen, ejusdem arripientia a» eidum, fed cum reliquis non dum tentamina inditu’. Voll. II. B b 24) 194 a ) « ( s 54) Ferro calcinato argilla acidum vitrioli eri- pit (}a 6). 20 Aqnam heic colloco, quum pleraque vi- triola folvat & iterum cryftallifatione immutata red- dat. Me quidem non fugit, quod hydrargyrus, plumbum, flannum, vifmutum & antimonium in- ftillata aqua ab acido vitriolico divellantur, fed fimul obfervecur oportet, copiofam requiri, quæ primum acidum abundans, hifce præ ceteris neceflarium & laxius adhaerens, aufert, dein & mediante plerum- que calore reliquum adgrediens, jufia vero dofis folutiones non turbat. Novimus acidum vicrioii fuperfiua aqua concentratione perfe&e fpoliari non pofie, ejus ideo in folutionibus metallicis femper quidquam adcft. Ceterum copiofa aqua & fuffici- ente mora forte etiam reliqua deftruuntur vitrio- la, quo in cafu alius eidem adfignandus eft locus, nifi alia caufa fimul agat. 2 6) Pblogifion tandem agmen claudit, cui ta- men recentiorum plerique primum tribuunt locum, aft haflenus mihi nullum innotuit experimentum, ex quo tuto colligatur phlogifion via humida de- componere vel fales neutrales, vel medios terreftres, vel denique metallicos. Fortiter quidem attrahitur ab acido vitrioli, uti fufcus color monflrat, quem vel minima oleofi portione contrahit, five hæc fit fegrcgata, five aliis corporibus intime connexa , in- terim tamen fufficiens aqua & hoc inquinamentum impedit, & dudum immixtum feparat. Præterea acidum hocce, licet concentratifiimum , carbonum phlogifton non attingit, nifi mediante idoneo calo- ris gradu. Metalla acido vitrioli immifia phlogifti quidem certam dofin mittunt , fed hoc non nifi ca- lore adjuvante peragitur, eo faltem, qui folutione ex- *95 æ ) o c m excitatur, & dudum obfervavimus hanc privationem folutioni efle necefTariam ( §. 5), quod mox ulte- rius confirmabitur (§. 13). 31) Viaficca Pblogifton primum occupat locum, etenim tarcarus vitriolatus , fal Glauberi, fpathum pondcrofum & gypfum mediante carbonum mate- ria inflammabili & fufficiente igne acidum perdunt. 32) Terram ponderofam hac etiam via tarta- rum vitriolatum decomponere probabile eft, reftat tamen experimento confirmandum. 33) Alkali vegetabile expellit volatile. 34) Alkali minerale idem praeftat, fed num alkali vegetabili cedat non dum eft exploratum. 35) Calx pura , seque ac 36) Magne fi a , falem ammoniacum fecretum aci- do fpoliant. 37) Metalla probabiliter omnia, itidemque eorum calces , alkali volatile fimiliter ejiciunt, idque purum. Cum plumbo, ftanno, cupro, ferro, aliis- que tentamina funt inftituta. 38 ) Alkali volatile. 39) Argilla pura Talibus ammoniacis acidum eripere non valet. Columna 2, acidi vitrioli phlogifiicati. §. T3. Phlogifton acido vitrioli alas impertire emphatice & vere dixerunt veteres, ejusdem enim unione, quod antea intenfum requirit ignem, ft fublimiora petet, poftea etiam fponte vaporat. Ef- fe&us vero mirum in modum variant pro diverfa proportione. Scilicet, acidum vitrioli inflammabi- li plene faturatum fulphur præbet vulgare: fi mi- nori oneratur quantitate , acidum vitrioli phlogifti- B b 2 ca- ! & ) q ( m _ catum pi odit, de quo heic in primis fermo erit , tandemque tertia oriri videtur combinatio, fi nexus adeo radicalis emergit, ut aura generetur elaflica permanens , frigore nequaquam in liquorem con- denfanda , quæ noftris temporibus aer vocatur in- fiammabilis. Illam efFervefcentiam, quam fub folu- tione monflrant metalla , phlogiflo , ex priflina in aliam migrante combinationem , adfcribendam efle, vero videtur fimillimum, certe nec aeris vulgaris, nec acidi aërei ulla reperiuntur veftigia, fi pru- denter colligitur furgens aura, nec aqua calcis in lagena aëre inflammabili impleta congrumatur fub ejusdem deflagratione, quod tamen fieri deberet, fi aëre fixo phlogifticato conflaret. Acidum vitrioli mediante igne cum plerisque materiis, inflammabili fœtis, rite traëlatum phlogi- dicari potefl, acido aereo in hunc flatum nequa- quam redigendum. Phlogiflon heic notabiles effi- cit mutationes, liquidum namque valde fixum, in- odorum, acerrimum, fit eo usque volatile, ut o- dorc penetrantiflimo fere fuffocet, «Se prsererea ad- eo debilitatum , ut alkali eidem eripiat acidum ve- getabile. Num attrafliones eleflivæ hinc variant, non dum mihi experiri licuit. Quod alkalina fol- vat , quod alkali fixum caudicum & calx pura al- kali volatile expellant, itemque aqua calcis magne- fiam deturbet, fcio, interea usque dum ordo fue- rit inter reliqua exploratus , eumdem ac in præc. col. adhibeo. Quum vero metalla facile omnia , Ut folvantur , determinata , fed pro diverfis inae- quali phlogifii dofi, fine privanda, (etenim nullum in flatu regulino acidum fubit vitrioli , nifi vel aër inflammabilis, vel acidum feparetur phlogiflicatum, dum fingula viciffim jufla inflammabilis portione ] o ( é& Ï97 fpoliata, non tantum facilius folvuntur, idque fine ulteriori phlogifti ja&ura, fed etiam omnino fimi- !ia ac in praecedenti cafu exhibent vitriola), hinc neceffario Huit, quod acidum vitrioli phlogiftica- tum eadem refpuere debeat, & ita quoque fieri inftituta teftanttir tentamina. Zincum , quod alio- quin acidum vitrioli dilutum mox adgreditur, jam fcnfim mutatur in pulverem album, qui nec acido vitriolico, nec marino folvi poteft, fi nimirum fin- gulæ menftrui particulæ phlogifto funt inquinatae, quæ vero eodem liberatæ immixtae reperiuntur, mo- do confueto primum agunt , fed iis faturatis folu- tio ceffat. Flores zinci acidum phlogifticatum fub- eunt. Similiter fe habet ferrum, praeterquam quod nimis calcinatum vix folvatur. Cuprum in hocce menflruo nullo modo mutatur. Praecipitata metalli- ca, falibus alkalinis adquifita , inftar regulorum fubtiliffime diviforum minime confiderari debent, funt enim re vera phlogifto plus minus fpoliata, & hoc facile patet partim ex antea diflis, partim ex comparatione cum fedimento, metallo quodam praecipitante deturbatis, quippe quæ & nitore, 8c indole ab illis diftinfta. Quin metalla jufte calci- nata fufcipiat acidum vitrioli phlogiflicatum nullus dubito, idque ordine a præcedente vix diverfo, hunc tamen qua decet cura non dum exploratum fateor. Experimenta viæ ficcæ non fuftinet vola- tile hocce menftruum. Columna 3 , acidi nitri. §. 14. i) Hoc acidum phlogifto liberatum, eo- dem fere -ordine ac vitriolicum atcra&iones eleäm vas exercet. 2) Terra ponderofa pura acido nitri unita al- kali vegetabili puro feparari nequit: adveniente a- B b 3 eido 198 m_) ' eido aëreo duplici adfinitate fubfidet , fed nimio iterum folvitur. 3) Alkali vegatabile purum nitrum quadran- gulare decomponit prifmaticum præbens. 4 J Alkali minerale purum calcem nitratam dejicit. 5) Calx pura magnefiam nitratam deturbat. 6) Magnefia pura alkali volatile e nitro flam- mante expellit. 7 ) Alkali volatile purum zincum praecipitat. 8) Zincum imperfecte ab acido nitri feparat magnefium, cobaltumque, & tarde quoque ferrum, plumbum vero egregie cryftallifatum prarbet, cu- prum & reliqua more confueto facile dejicit. So- lutiones dilutse requiruntur, ut phlogifto parcatur. 9) Magnefium imperfeCte cobaltum & ferrum divellit: cum ceteris facilius negotium abfolvitur, plumbum tamen tarde , fed cryftallifatum fubfidet. 10) Ferrum impcrfe&e cobaltum laxat, & ae- gre quoque plumbum, cuprum vero & fequentia citius cedunt. ii ) Plumbum foludoni cobalti nitrati immis- fum pulvere albido fenfim tegitur, imperfeCte ta- men decomponit. 12) Stannum in folutione cobalti nitrati per- quam obfcura præcipitationis veftigia praebet , pul- verem tamen albidum circumcirca contrahit, fed parce. Multa opus eft circumfpeäione , fi acido nitri ftanni quidquam vere foivetur,nam hoc men- ftruum nifi fatis dilutum & in frigore agens, fo- lum phlogifton adgreditur, calcem intaCtam relin- quens. Hoc metallum folutioni cupri nitrati im- miiTum mox rufefeit cuprea pellicula, fed nova com- binatio in pulverem album cito refolvitur. 13) m ) o ( & 199 13) Ç obaltum in folutione cupri nitrati rufe- fcit, & in folutione niccoli nitrati nigrefcit, fed per- fects vix efficere valet praecipitationes. 14) Cuprum atgre niccolum dejicit, fed vis- mutum, hydrargyrum, cetera, perfeCe. Cuprum copiofe acido nitri immiffum folutionem elegantis- fime virentem præbet, quæ alias eft cærulea: ratio ex 15 patet. 15) JSJic colum vix arfenicum nitratum movet, reliqua vero perfeCe. 16) Arfcmcum aegre dejicit vismutum, hydrar- gyrum & argentum. 17) Vifmutum hydrargyrum & argentum de- turbat. 18) Hydrargyrum in folutione argenti nitrati vegetationes egregias (arbores Dianae) procreat. 19) Antimonium eodem ac ftannum modo acidum nitri fubire poteft, fed mox iterum fpon- te feparatur: in folutione argenti nitrati quidquam dejicere videtur. 20) Argentum omnibus aliis cedit metallis, auro excepto, quod præcipitat. 21) Aurum quidem acido nitri direCe folvi pot- eft, fed ex aqua regis mediante alkali dejeCum fa- cilius illud fubit, laxiffime tamen adhaerens. Conf.§. 18. 22) Platina calcinata folvitur acido nitri. 23} Argilla pura, atque ac fequentium 3 lo- ca non dum fatis fune explorata. 25) Aqua inflammabilis ingreffum impedire videtur. 16) Phlogifion metallis qua partem eripit aci- dum nitri, fed vix omne, nifi adjuvante calore, fortaffis tamen ftannum & antimonium funt exci- pienda. Via SÔO SS ) 0 ( 35 Via ftcca idem valet ordo, ac in col. i, quantum hue usque cognofcere potui. Phlogifton primum occupat reftangulum , nam in detonatione acidum dtferit terram ponderofam, itemque alkali vegetabi- le, & phlogifto unitum ftilphuris fpeciem generat, mox iterum vehementi deflagratione deftruendum« Columna 4, acidi nitri phlogifiicati. §. 15. Acidum nitri, in primis concentratum, materiae inflammabilis eft avidiffimum , & hac con- taminatum rubros evomit vapores, ipfumque li- quidum rufefeentem contrahit colorem, qui tamen lenta deftillatione ita fugari poteft , ut inftar aquæ omni privatae tintlu appareat , & tale acidum me- rito purum audit. Sed , qui evanuit color , levifli- mo inflammabilis inquinamento facillime redit, im- mo radii (olares, ut cito flavefeat & rufefeentem fumum emittet, efficiunt , uti obfervavit D:nus SCHEELE. Acidum nitri fumans alias egregium præbet documentum, quo colores diftin&os a di* verfa phlogifti denficate oriri conftat. Scilicet, hoc rufeicens & bene concentratum aquæ circiter quar- ta parte refpeflu voluminis dilutum pulcherrime viret, adhuc tamen rubrum evomit fumum : ana- tica vero vel paullum major aquæ portio cæruleum efficit, & dupla vel tripla omnem delet colorem. Praetera faturata unio cum phlogifto quomodo fc habeat nuper diximus (§.14 ): paullum minor portio fluidum elafticum, quod noftris temporibus aër nitri vocari folet, generat, alkalina refpuens : adhuc minor elafticitarem quidem impertit, aquæ tamen aduniri poteft hoc fluidum & acidum nitri , quod phlogifticatum appello, procreat, alkalina & metalla folvens , fed laxiflime adhærens 30). Acidum nitri fufficiente copia præfens in vafe a- per- 201 ) 0 ( çjS pereo parum phlogifto impeditur, quin metalla fol- vat, nam particulas hac volatili materia vel conta- minatas, vel camdem arripientes, avolant, & prae- terea hoc menftruum eadem præfertim ob partem inflammabilem adgreditur, ultra certos limites cal- cinata neutiquam fufeipiens. Calx magnefii , alias magnefiæ nigræ nota nomine, egregie monftrat quid certa phlogifti dofis valeat, etenim hasc aci- do nitri puro non folvitur, nifi addito faccharo, mei- le, aliave materia inflammabili'ejus naturae, ut hinc neceftaria quantitas attrahi poffit: acidum phlogi- fticatum itidem perfe&e Coivit. Hae folutiones al- kali præcipitatæ pulverem exhibent album , qui a- cida facile Cubit , fed in igne nigrefeens & calcis proprietatis recuperans: album igitur fedimentum nihil eft aliud, quam ipfa calx tanto phlogifti ma- ritata, quanto folutioni in acidis puris opus eft: regulus vero fuperfluum continet, nam dum illum acidum nitri fufeipit, vapores furgunt rubri. Hy- drargyrus acido nitri frigidi folutus cryftallos fpon- te deponit, alkali volatili nigrefeens praecipitatur, multisque aliis modis ab illo differt, qui adjuvan- te calore majorem phlogifti jafturam fecit. Ea- dem fere de ferro , aliisque nonnullis metallis va- lent: fingula quidem inflammabiUs portione funt privanda, fed fi hoc certos ultra limites fit, vel nul- la locum habet folutio, vel a genuina multum di- ferepans prodit. Adfinitatum ordo praecedentibus eft adapatus, non dum idoneis experimentis fatis exploratus. Columna 5 , acidi falis . §. 16 i.) Acidum falis marini eodem ordine attraâiones exercere videtur, ac praecedentia, in quibusdam tamen cafibus obfcurius. Vol. II. C c *) 202 35 ) ° C 35 __ 2) Terra ponderofa acido falis foluta alkali v e getabili puro dejici nequit. 3) Alkali vegetabile purum expellit minerale (Conf. fchem. 3 & 32). 4) Alkali minerale purum calcem extrudit (Tçh. 4). 5) Calx pura magnefiam, alkali volatile & me- talla feparat. 6 ) Magnefia pura alkali volatili praeponenda eft ex eodem fundamento, quod antea memoravi- mus. Acidum, magnefia & alkali volatile jufta quantitate intime uniuntur, falem formantes tripli- cem, & hinc, ut veræ proportioni locus fit, inftil- lato alkali volatili, etiam puriffimo, quidquam ma- gnefiæ fempet fecernitur, fed non nifi huic fini necefiaria portio. 7) Alkali volatile purum nihil contra calcem valet (Tchem. aeratum vero duplici adfinitate deturbat (Tch. 36) Metalla dejicit. 8) Z incutn imperfecte magnefium & cobaltum fecernit; plumbum cryflallifatum praebet; reliqua pulverum forma praecipitata exhibet. 9) Magnefium imperfefte ferrum & cobaltum feparat, plumbum vero forma cryflallina. 10) Ferrum , exceptis plumbo & cobalto, fe- quentia facile divellit. ii Plumbum in folutione ftanni & cobalti fo- luti param dejicit, fed cupro, reliquisque clarius praepollet. 12) Stannum uti plumbum fe habet refpeftu fequentium. 13) Cobaltum in folutione cupri faliti ægre rufefeie, ( J4) 203 14) Cuprum vix fenfibiliter niccolum dejicit, vifmutum vero, hydrargyrum & argentum perfe&e. \$) Niccolum vifmuti quidquam ægre deturbat. 16 Vifmutum hydrargyrum, arfenicum & an- timonium vix laxat. 17J Arfenicum in folutione vifmuti nihil effi- cit, hydrargyri vero quidquam dejicit. 18) Hydrargyrus in folutione antirnonii fegni- tiem & pelliculam obfcuram contrahit. 19) Ammonium in folutione argenti parum valet. 20) Argentum falitum parciffime aqua folvi- tur, adeoque difficulter ejusdem vires innotefcunt. 21) Aurum folutione calcinatum acido falis egregie fufcipitur , ejusdem vero aeque ac fequcn- tium loca haCtenus funt ambigua. 22) Phtina eodem ac aurum modo tra&atum fimiliter foivitur. 23) Argilla, 24 ) Calx ferri. 25) Aqua (conf, §. 12). Phlogifton, quomodo cum acido falis fe ha- beat, in §• 17 mox videbimus. Materierum in prae- cedentibus columnis adduCtarum nonnullae in fe- quentibus defiderantur, quum fingulis menftruis omnes foivi nequeant, re&angula tamen iis alias deftinata vacua relinquo, ut differentia eo melius in oculos incurrat. Via ficca eumdem ac in I & 3 ordinem vale- re conjectare liceat, donec experimenta alium evin- cant. Quin metalla volatilia inter fe & reliqua fixa aliter agant, quam via humida, nullus dubito. Mer- curius fublimatus corrofivus ab omnibus aliis de- C c 2 com- 204 <&)©(£& componitur metallis mediante duplici adfinitate, uti refpethi antimonii dudum explicatum cft in §. 5, & eodem fine dubio res redit cum plumbo, argen- to, aliisque acido falis faturatis, quae cum antimo- nio deftillata butyrum praebent antimonii. Hac cau* fa ingnorata, tenebris involvuntur vera experimen- ta D POTT, quae mercurium fublimatum corro* fivum cum arfenici regulo butyrum exbibere mon- ftrant, & vicifiîm ne miculam quidem obtineri cum arfenico ilbo, eadem vero cognita, haec phae- nomena nihil obfcuritatis habent. Columna 6 , acidi Jalis dephlogifticati. §. 17. Illuffcris STAHLIUS inter principia aci- di nitri proxima phlogifton refert. Omnia , quae dein fafta funt experimenta, hoc acidum inflamma- bilis quidem materiæ avidiflîmum effe monftrant, fed hinc de compofitione nihil concludere licet, nifi fides habenda axiomati plerumque falfo & phae- nomenis contrario, quod nempe inter illas materias, quae nonnulla pofiîdent principia ejusdem indolis communia , majorem vigere attrabfcionem autumat quam ea inter, quae omnibus diverfis fcatent. Vi- triolum martis fpiritu vini non folvitur, bene vero ejusdem lixivium dephlogifiicatum, ut alia exempla numerofiffima taceam. In acido (alis, inflammabi- le pertinaciter refpuente, nemo ex eodem faltem fundamento hoc volatile principium fupicatus eft,aft vere illud inefie jam ingeniofifiimo Domini SCHEE- LE invento confiat b). Scilicet magnefia nigra , quam dudum confideravimus tamquam omni fere phlogifto privatam, tanta tamen vi illud attrahit, ut acidum falis, adjuvante digeftionis calcore, decompo- nat, eo enim perfe&e folvitur & dein alkali præci- ci- b ) A£ta Acad. R, Scient. Stockh» 1 774» 205 pitatur alba, quod phlogifton adqiiifitum evincit (§. 15). Acidum vero hoc modo dephlogifticatum auram præbet rufefccntem, ejusdem fere odoris ac aqua regis calida, quae aquam aegre fubic & vix aci- dam facit, fed phlogiftica corpora vehementer ad- greditur, omnes vegetabilium coloresj albefcit ; vitrio- lum viride rufat; omnia metalla direfte folvit, tales praebens fales, quales cum acido falis integro pro- deunt; idemque valet de terris & alkalibus; arfe- nicum album in acidum liquidum mutat (§. 20), (emper refarcito damno priftinam induens formam , adeo ut & analytice & fynthetice fufficienter pro- bata (it hæc veritas» Acidum nitrofum etiam ma- rinum dcphlogifticare valet §. 18). Quod acidum dephlogifticatum cum alkalinis ge- neret (ales eis omnino fimiles, qui integrum con- tinent acidum falis, iisdem inflammabilis quidquam ineffe evincit, quo defeflus fupplctur. Quæ antea pluries dixi de phlogifti determinata portione me- tallis auferenda , antequam acidis fufeipi poffunt, co egregie confirmatur, quod noftrum acidum de- phlogifticatum omnia folvat. Fieri hoc videtur eo ordine, quo laxius phlogifton tenent, fed num hic cum praecedentibus confentiat idonea experimenta decidant. Volatilitas prohibet quo minus via ficca agere poffit. Quum phlogifto dudum fit fufficienter marita- tum acidum falis, majorem in ftatu liquido refpuit dofin, fi vero adfumere cogitur, mox in auram e- lafticam facile accendendam abit , quæ aër inflam- mabilis vocari folet. Columna 7, aqua regis. §. i8- Cur acida nitri & falis mixta aurum fol- vant, dum neutrum folum illud adgrediatur, haud C c 3 dif- v loG difficulter jam explanari poteft. Scilicet, nobiliffimum hocce metallum phlogifti portione primo eft fpo- liandum, quo faCto piura fubit menftrua. Jam ve- ro acidum nitrofum phlogifti avidiftimum facile ma- rinum decomponit, five hoc fit liberum, five bafi unitum, quod & odore aquas regis calidæ, illi, quem acidum falis dephlogifticatum praebet, fimil- limo, & effeCtu patet, etenim hoc' menftruum de- phlogifticatum ex omni metallo damnum refarcire valet, quo ipfo etiam folubile fit aurum, acido in primis marino (§. 17)* Hinc cryftalli auri aqua re- gis comparatae , & inquinamento externo probe liberatae , non nifi acidum falis continere reperiun- tur. Itaque acidum nitrofum in hoc negotio nihil aliud efficit, quam dephlogifticationem neceffariam genuini menftrui, interim tamen acidum nitri fo- lum coCtione diutina concentratum, aurum fubtilis- fime divifum , quale occurrit in feparatione ar- genti, qua partem primum infiammabilem direCte adgreditur , calcem dein folvens, fed adeo laxe te- nens, ut hæc fponte vel fola quafiatione fecedat. Et haec vera eft ratio experimenti Cel. BRANDT, qui aurum acido nitri folubile invenit /). Ut re- liquas aquas regis folutiones figillatim confideremus non opus eft, obfervamus tantummodo hoc men- ftruum compofitum non femper triplices efficere fales, in eis namque cafibus, ubi acida nitri & fa- lis feorfim folvere pofitint , hæ combinationes diftin- £t* plerumque cryftdlifantur, faltim qua partem. Attractiones cleCtivas ordine in antecedentibus deferipto heic quoque procedunt, nulla alia diffe- rentia, quam quod nonnullas in aliis obfcurae, in hoc menftruo luculenter fe monftrent, quales jam præ- i) AQa Stockh. 1748* 207 <25 ) ° (eo præcipue nominandae fune relationes inter vifmu* tum, niccolum, arfenicum & antimonium. in fe- quentibus acidis conftanter quoque obfervavi zin- cum præ ceteris eligi, ferro cuprum, & cupro ar- gentum praecipitari. Hinc igitur concludo omnia acida eodem fere ordine metalja fufeipere: fieri qui dem poteft, ut nonnulli articuli, non dum explo- rati, aliter fe habeant, fed usque dum experimen- ta illud indubium faciunt, nulla adeft ratio, cur or- do pluribus communis deferatur. Talis vero har- monia locum non habet, qua alkalia & terras, uti mox videbimus. Quum nullum metallum, nifi phlogifto plus minus fpoliatum, acida fubeat menftrua, reftius forfan in tabula eorumdem calces regulis fubftitui debent, fed privatio fingulorum diverfa, quin haec inaequalitas, non dum exafte determinata, (ignis apte queat exprimi, impedit. Qua ordinem, ex mutua ope, metallorum faffca praecipitatione erutum, nnm in attra&ionum fimplicium ferie jure adhibe- atur valde dubito , quum re vera duplici peragatur adfinitate, uti antea explicavi (§. 5). Si hic verus effet, cuprum e. g. rite calcinaturo folutiones mer- curii fublimati corrofivi & argenti deturbaret, abs- que tamen ulla reduTione , quum & praecipitans & praecipitandum fufficiente phlogifto careant. So- lutioni itaque fublimati corrofive cuprum igne cal- cinatum immifi, fed tarde ejusdem quidquam fol- vebatur , adeo ut color vix caerulefceret , evapora- tione vero inftituta nonnullas quidem cryftalli pro- dierunt cyaneæ , fed maxima tamen pars fublimati corrofivi non mutata reperiebatur, licet fuperflue ad- dita fuerit calx cupri. Sal igitur cyaneus ex acci- dentali inquinamento acido ortus videtur, nam cu- prum falitum efl viride, vel etiam ex connubio cum Sog 36 ) ° ( @ cum ipfo fublimato corrofivo. Nec melius in folu- tione argenti fuccedit. Pofito, quod calcem metal* licam quamlibet aequali appetant vi acida, omnis ex phlogifto folo oriatur oportet praecipitatio. Sci- licet, cuprum, folutioni argenti inditum , fuum ce- dit inflammabile argento calcinato, quod ideo ni- tore metallico prodit & in hoc ftatu menftruum refpuit, cuprum vero fub hac reduäione calcina- tum idem facile fubit. De reliquis fimiliter con- cludendum effet , adeo ut in columna phlogifti cal- ces metallorum ordine collocari deberent, ejus pla- ne inverfo, qui in acidorum columnis comparet, platinæ nempe vel auri calce fupremum occupan- te locum & zinci infimum , fed mihimet ægre per- fvadeo acida adeo indifferenter lingulas calces fu- fciperr. Interea, donec idoneis experimentis fuffi- cienter illuftrata fuerit hæc materia , ordinem prae- cipitationibus confuetis determinatum retineo. Columna 8, acidi fi u or is mineralis. §. 19. Quomodo hoc acidum e fluore mine- rali mediante vitriolico expellatur dudum notum ell: k). Num vero ab aliis fit diverfum, an me- rum acidum falis bafi quadam terreflri modifica- tum, breviter difquiratur. Proprietates peculiares ab omni alio acido illud diftinguunt, a marino quo- que, de quo jam in primis quaeftio eft mota, ete- nim cum portiuncula calcis argenti digeftum, & leni deftillatione dein depuratum, cum alkali fixo nec fa- lem digeftivum, nec marinum praebet, cum calce fluorem mineralem regenerat, cum magnefia falem efficit cryftallifabilem , cum terra ponderofa pulve- rulentum & cum argilla dulcem, inftar gelatinae glu- tinofum, ipfum quoque filicem folvit, alia acida omnino refpuentem {§. 37)» Ve- k ) A6ta Stockh* 1771. 2-09 & ) o_(_ Verum quidem eft, quod pauxillo acido falis plerumque contaminetur, & odorem hinc (ine du- bio habet, fed annon acidum nitrofum a marino id- eo eft derivandum, quod utrumque in aqua regis adfit? Quam fit exigua acidi falis portiuncula immix- ta, praeparca argenti & hydrargyri ex acido nitri praecipitatione facile colligitur. Quantum mihimet hactenus experiri licuit marino hoc acidum fuas vix debet natales, faltim perfpicere nequeo, qua ratio- ne intima bafis terreftris unio tantam procreet dif- ferentiam. Novimus acida tali maritata plus mi- nus mitigari & acrimoniam exuere, cur igitur fluo- ris in vapores refolutum, ipfum vitrum corrodit, immo interdum perforat, quæ vis nulli alii ha£te- nus noto competit, cuicumque demum bafi unia- tur? fi quispiam argento nitrato (lapide infernali), fublimata corrofivo, aliisque Calibus metallicis, aci- dorum, certæ bafi unitorum, acritudinem naturalem valde au&am probare adnitatur, ejus cito' corruet fententia, rc propius examinata. Centena namque exempla acidorum acrimoniam in ratione faturatio- nis minui luculentifiime evincunt, & rei naturae aug- mentum repugnat: praeterea Tales memorati corrofivi extraordinaria vehementia non adgrediuntur alkali- na , quae alias fortifiime attrahuntur (§§. 14, 16), fed phlogiftica ejus indolis, ut metallicas bafes dephlo- gifticatae (§<$. 15,17), inflammabile irretitum, quod ma- gna vi appetunt, divellere queant. Notæ funt va- rias hypothefes de ortu acidorum nitri & (alis ex vitriolico , fed in hunc usque diem nullo idoneo fuffultae argumento, & idem ni fallor in pofterum de acido fluoris conflabit. Praecedentia acida præ terris alkalia appetunt , heic vero alius incipit ordo. Acidum fluoris al- Voll. II. D d k* *10 0&_ ) O ( qTo' ___ kali vegetabili faturatum , aqua calcis decomponitur, fluorem prasbens mineralem & alkali liberum* "l'er- ra ponderofa acido fluoris ad faturitatem unita mul- ta fervidaque aqua folvitur, & adfufa aqua calcis fuum quoque calci porrigit menflruum. Magnefiam acido vitrioli eripit acidum fluoris, quod non valet de calce, hinc igitur magnefiæ primus tribui poffet locus, in tertio tamen pofui, usque dum dire£to ex- perimento hujus calcisque vires comparare licuerit. Via ficca fimiiiter fine dubio fe habet, quam- vis experimentis confirmandus reflet ordo. Certo tamen conflat fluorem mineralem alkali fixo caufli- co non decomponi (fch. 51), etfi alkali aeratum, fed dupliei adfinitate, illud præflet (Ich. 63). Columna 9, acidi arfenici. §. 2o. Egregium illud inventum , quod aci- di falis compofitionem patefacit, methodum fimul monflrat, qua acidum arfenici purum adquirere licet. Sales quidem arfenicales Celebris MACQUE- RI acidam arfenici albi indolem non obfcure pro- dunt, interim tamen acidum purum non potuit feparari ante dete&am acidi falis dephlogiflica- tionem. Duplicem jam propofuit viam inventor. Altera adhibet partem 1 magnefiæ nigræ pulveratx cum 3 acidi falis, (ejus circiter gravitatis fpecidcæ, ut fit ad aquam in ratione 5 ad 4 J, qnx in retorta vi. trea tubulata (cujus bulbus 4 piam capere potefl mas- fam), mifceantur, & excipulum adaptetur continens | arfenici albi pulverati una cum f- aquas deflillatæ. Vas retortum in balneo arenæ incalefcat & magnefia nigra fenfim dephlogiflicabit acidum falis, quod ite- rum fnum complementum ex arfenico albo haurit : acidum falis hoc modo regeneratum aqua: portio- ni unitur, partem arfenici folvens, reliquam arri- 21 1 __ &b )_o_c_œ pit acidum arfenici fenfim liberatum , adeo ut liquor recipientis in 2 dividatur ftrata, & poft aliquot ho- ras arfenicum inditum omne evanefcat, quo fa&o hi liquores ad ficcum deftillentur in retorta , quod in excipulo colligitur condat butyro arfenici & aci- do falis diftinftis, refiduum vero album in retorta igniendum, ut omni acido falis plene liberetur, ve- rum praebet acidum arfenici ficcum (fch. 17), aqua folvendum fervida. En alteram methodum. Arfenici albi pulvera* ti partes 2 in retorta tubulata vitrea folvantur aci- di (alis 7 , leviter ebullientibus. Quod in excipulo adglutinato colligitur retortae refundatur, fimulque 3 i acidi nitrofi, ejusdem gravitatis fpecificse, ac fu- pra memoratum marinum, excipulum adaptetur, fed fine glutine. Adjuvante calore acidum nitri phlogi- ffon arfenici arripit rubrosque edit fumos, deflil- latio vero continuetur, donec fumus rufefeens ces- fat. Jam pulveris arfenici albi pars 1 additur le- ni codtione itidem folvenda, & hoc fa£fco i£ acidi nitri, quod arfenicum folutum cum effervefeentia & rubro fumo dephlogiflicat. Tandem deftilletur ad ficcum & refiduum ignitum præbet merum ar- fenici acidum , quod in igne fixum eft in aere li- bero humidum attrahit & duplo aquae folvitur, fi fufiicienter inflammabili fpoliatum , filtro probe loto liberandum pulvere filiceo, qui e vitro fub i- gnitione corrofo immifeetur. Alkali vegetabile arfenicatum aqua calcis mox decomponitur & alkali liberum evadit. Quin ter- ra ponderofa & magnefia falibus alkalinis itidem præpolleant vix dubito, interim tamen fateri opor- iet hanc conjecturam non dum experimentis corro- boratam elfe. Quae- D d 2 1312 Quænam metalla folvat acidum arfenici ex ipfa columna patet, ubi ordine confueto funt collocata. Notandum eft praeterea fub ferri folutione nul- lum generari aerem inflammabilena. Columna /e, acidi boracis. §, 21. Qui vulgo fedativus vocatur fal, acidis indole propius accedit, quam alii cuilibet fubftarc- ti*: heliotropium rufat, alkalia & terras folubiles faturat, varia quoque folvit metalla, cetera, qui- bus acidam monftrat naturam, acidique boracis po- tius, quam falis fedativi nomen, promereri videtur. Borax depurata cum calce viva cofla decom- ponitur, acidum alkali minerale caudicum deferens calcem arripit & falem ægre folubilem efficit. Quod idem accidat cum alkali vegetabili , acido boracis fa- turaro, hactenus tantum probabilis eft conjeftura, æque ac terræ ponderofæ & magnefis pofitura. Metalla difficulter adgreditur acidum boracis. Facillima methodus adftnicate duplici peragitur, fed, ne errori locus fit, borax faturetur oportet fale fe- dativo, cujus paullum ultra aequale pondus requi- ritur , antequam rea£tiones alkalinæ penitus ceffant Solutionem talis boracis inftillavi folutionibus me- tallicis, quantum fieri poteft acido fuperfluo libe- ratis. Aurum, platina, argentum , vifmutum & ma- gnefium fuis menftruis foluta immutata manferunc, afl hydrargyrus, plumbum, cuprum, ferrum, ftan- num, niccolum, cobaltum & zincum mox turba- bantur & fales metallinos praebebant , fed difficil- limae folutionis (vid. fch. 28). Columna //, acidi Jacchari . §. 22. Pleraque vegetabilia in fru&u vel fuc- co haud obfcura produnt acidi veftigia, & quum pau- &)<>(& •213 pauca illa vegetabilium, acida, quae ha&enus paul- lum adcuratius cognofcimus, diverfis gaudeant pro- prietatibus , talium fine dubio numerofam catervam in lucem protrahet longioris aevi diligentia. Praeci- puum obftaculum, quod eorumdem retardat co- gnitionem, eft magna depurandi difficultas, funt e- nim aliis ita involutae materiis, ut aegerrime ex- tricentur. Non nifi 5 heic in fcenam produco, quorum 4 priora ea laborant imperfe&ionc, ut igne facile definiantur. Nnm haec fingula, qua prima flamina conveniant? Num inter fe invicem trans- mutari queant? quaeftiones funt idoneis adcuratis- que dijudicandae experimentis. De acido tartari tantummodo certo confiat, illud additis aqua & fpiritu vini fub digéftione plurium menfium naturam in- duere aceti. Heic tamquam diverfa confiderentur oportet, quum Temper fibi fimilia haberi queant, facultatesqne poffideant diflin&iffimas , confiantes & maxime in arte fpagyrica momenti. Quod faccharo inefi acidum, oleofo ita aduni- tum reperitur, ut haftenus non nifi acido nitri pin- gue definiente, liberari queat. Scilicet, acidi ni- tri fortis 6- 8 partes, fachari albi pulverati 1 , in re- torta vitrea adfundantur leniterque coquantur. In- terea acidum nitri phlogifton facchari arripiens va- pores eruftat rubros, quibus tandem ceffantibus li- quidum retortae reflans in amplum vas effufum Tub refrigeratione cryfiallos exhibet prilmaticas, acidis- fimas. Lixivium dein acido nitri 2 • 4 partibus ite- rum dephlogifticatum dentio cryfiallos ponit, fed impuriores, folutione & iterata cry Aallifatione de- purandas. Idem hoc acidum e meile, gummi ara- bico & fpiritu vini mediante acido nitri obtinetur, fed minori quantitate. Singulis gaudet acidorum Ed 3 pro- 214 G& ) ° ■( $5 proprietatibus, & præter eas pluribus, quibus ab omnibus aliis luculentiffime differt. Ab indole aci- di nitri toto cœlo diftat, immo in multis plane con- trariam poffidet naturam , adeo ut hoc ab illo nul- la probabilitatis fpecie derivetur. Sed de hifce a- libi fufius & data opera differetur, quum attraffio- nes heic in primis fint confiderandse. Calcem primo loco appetit, falinam efficiens combinationem aqua non folvendam, unde facile neceffitas aquae calcis in depurando faccharo intel- ligitur. Arundinis nempe facchariferæ fuccus aci- do laborat abundante, quod facchari impedit con- cretionem. Ipfa namque facchari perfeci folutio, addito hoc acido, nulla exhibet grana cryffallina, fed maffam glutinofam. Nihil igitur aqua calcis ad- di poteft utilius, quæ non tantum acidum abforbet liberum, fed etiam falem efficit infolubilem, vel fundum petentem, vel fpumse inhaerentem. Alka- lia quidem hoc itidem domant acidum, fed folu- bilitate non feparandos procreant fales. Terra ponderofa calci hoc cedit acidum, item- que magnefia & alkalia. Omnia fere metalla adgre- ditur. Qua vi agat refpefhi aliorum acidorum ex columnis alkalium, terrarum & metallorum mox patebit. In detegenda calce, aquis quocumque mo- do foluta, noffro acido nihil pradtantius huc us- que inveni, minima enim ejusdem foluti gutta mox calcem præfentem arripit, cum illa pulverem al- bum infolubilem formans, qui fundum petit. Co- gnita quantitate calcis puræ in dato falini hujus pul- veris pondere, fimul in cafu quovis obvio facile innotefeit calcis purae copia ex fedimento , mediante noftro acido ex determinata mole plene praecipita- to, follicite colle&o, loto & ponderato. Vix 2 1 5 m ) ° ( & Viæ ficcæ experimenta non fuftinet. In retor- ta vitrea cryftalli folæ igni expofitæ, qua partem quidem vix mutata» fublimantur, fed maxima por- tio in liquorem acidum refolvitur, qui cryftallifa* tionem refpuic , quod etiam cum fublimato, eidem operationi denuo fubjeflo, accidit. Sub hac de- (Iruflione ingens prodit & aeris inflammabilis & a- cidi aërei copia. Pingui fine dubio (caret acidum facchari, fubtiliffimo tamen, nam in igne nulla prae- bet carbonis vel nigredinis veftigia: Columna /2, acidi tartari, §. 23. Naturam tartari antea explicavi ($. 9), jam , quomodo purum feparari queat ejusdem aci- dum, breviter memorabo. Cremori tartari, aqua ebulliente foluto in aheno ftanneo, addantur per vices portiunculas cretae lotæ & pulveratæ, idque conti- nuandum eft , donec nulla ex pulvere immifio ori- tur effervefeentia. Hac faturatione obtenta liqui- dum decanthetur, & pulvis in fundo reflans eft calx, acido tartari abundante faturata , cui aqua lo- to & phialae immifio fenfim fuffundatur refpe&u cretae adhibitae ofluplum pondus acidi vitrioli, con- tinentis acidi fortiffimi partem î , aquæ vero g. mixtura per 12 horas digeratur fæpieisque fpathu* la lignea fubigatur. Tandem liquor clarus fuper- natans decanthetur, refiduum aqua lavetur usque dum acidum perdit faporem, hæc aqua filtro cola- ta liquori primo immifeeatur. En acidi tartari fo- lutionem. Ut exploretur, num quidquam contineat vitriolici una alterave guttula facchari faturni fo- lutioni dilutae inflilletur, mox album cadit fedi- mentum, cui adfundatur acetum concentratum, & cito evanefeet, fi totum plumbo, tartari acido fa- turato , conflat, vitriolum vero plumbi non folvi» tur. ai6 <^> ) o ( W tur. Pone hujus vitrioli quidquam prodire, inqui- natum hoc indicat acidum tartari, fed exigua cal- cis tartarifatae dofi addita Tub digedione facile de- purandum- Viciflîm acido vitrioli nimis parco quid- quam acidi tartari in refiduo redat, quod facile in pruna exploratur, nam gipfum purum nec in igne nigrefeit, nec odorem fpargit fpiritus tartari , quoil tamen accidit, fi calce tartarifata fit contamina- tum. Solutio acidi tartari percolata ad confiden- tiam fyrupi tenuioris vaporet, ut in crydallos con- crefcat, quae plerumque lamellas inter fe divarica- tas referunt. Calce uda loco cretae adhibita tarta- rus totus quantus decomponitur, ideoque in liquo re fupernatante alkali vegetabile liberum contine- tur, fed calx aerata non nifi abundans abforbsre valet acidum, adeo ut tartarus tartarifatus redet. Ex allatis patet calcem alkali vegetabili, refpeftu acidi tartari, praepollere, quod etiam de minerale & volatile valere tentamina indituta mondrarunr. Vi- res terrae ponderofæ & magnefiæ non dum fatis funt exploratae. Acidum tartari crydallifamm igni expolitum mox nigrefeit, fpongiofum praebens carbonem, qui tamen candefcentia cito albefeit & mole multum con- trahitur. Retorta vitrea dcdillatum in excipulo phlegma vix acidum præbet una cum oleo: refi- duum carbonaceum terræ portiuncla condat, quæ nulla nec acidi, nec alkali vedigia prodit. Hinc itaque patet olei quidquam nodro acido inefie, quod igne dedruitur, minime tamen in alkali fixum mu- tabile. Acido nitri , modo antea deferipto tra&atum (§. 22), acidum facchari non exhibet, & ne qui- dem oleofo ita privari poted, quin podea in igne nigrefsat. Acidum Tamarindorum & forte Berberum tartari omnino congruere videntur. '<& ) ° ( gg 217 Column* /? , acidi acctofellce. §. 4. Sal acetofellæ eft alkali vegetabilo p^rn. liari acido abundanter faturato , adeoque ejusdem indolis ac tartarus. Ut hoc acidum nudum obti- neatur, hoc opus, hic labor. Eodem, quo tarta* ri feparatur modo, non fuccedit; nam acidum ace- tofellæ calcem vitriolico eripit, non contra. Aliam invenit viam D. SCHEELE. Abundans nempe fa- lis acetofellæ acidum, alkali volatili faturatum, ter- ras ponderofæ nitratæ folutioni immifcuit, median- te duplici adfinitate mox principia permutabantur & terra ponderofa acido acetofellæ unita difficul- ter folubilis fundum petebat (fch. 25 )v Hoc fedi- mentum acido vitrioli, terram ponderofam præ o- mni ha&enus nota materia eligente, decomponitur & acidum quæfitum decamhari poteft, fed nuper denudatum parum huc usque fuit exploratum. Inte- rea facchari acido magis quam tartari convenire vi- detur, differt tarnen ab utroque, nam acidum ace* tofellæ abundans cum alkali vegetabile efficit falem acetofellæ, tartaro analogum, fed in igne crepitan- tem, fufibilem, parum nigrefcentem, calce aerata 'totum quantum decomponendum, quæ de tarta- ro non valent. Alkali autem vegetabile facchara- tum nec tartaro, nec fali acetofellæ congruit. Quod acidum acetofellæ alkalinis falibus cal- cem præferat certus novi, fed num idem valeat de terra ponderofa & magnefia ha&enus ambiguum eft. Igne hoc acidum itidem deftruitur, fed mi- nus & tumet, & nigrefcic, quam acidum tartari: #5e* ftiilando phlegma colligitur, illo ex tartaro hac via feparato, multum acidius. E e Vol. II. Co- ais cS> ) ° ( SB Columna 14 , ar/J/ rftW. §. 25. Citri acidum, licet quam diutiffime co- gnitum, parum tamen fuit examinatum. Succus ex- preflus diutina fubfidentia mucilaginofo faeculisque eft liberandum , & dein mediante gelu aquofum coagulante concentrandum. Oculis cancrorum fa- turatum acidum citri, addito fpiritus vini pauxillo, in lagena leviter obturata, aceti naturam pedeten- tim induere adfeverat STAHLIUS. Num acidum citri calcem, terram ponderofam & magnefiam præ alkalibus certo eligat adhuc plu- ribus experimentis decidendum reftat. Acida fluoris, arfenici, boracis , facchari, tar- tan* , acetofellæ & citri in eo conveniunt, ut terris faturata aegerrime aqua fufei pientur, adeoque fi par- vae terrarum portiones adduntur , clarae remanent folutiones ope acidi abundantia , {ed faturitate ap- propinquante paullum turbantur, &, hac com- pleta, omne folutum momento tecernitur, vix ite rum folvendum nifi acido excedente. Idem etiam valet de acido phofphori, non vero de reliquis. Columna 1 5 , aceti deßillati. « 5- 26. Hoc acidum fub fermentatione pro- ducum a praecedentibus, quae quodammodo cruda vocari poffunt , differt vi attraCiva refpeCu terra- rum & metallorum longe minori, fed eadem vicis- fim fubtilitate fuperat, adeo ut deftillatione non mu- tetur. Phlogifton quoque continet acetum, fed in- timius unitum , vel faltem magis occultatum. Quod acidum tartari cum aqua & fpiritu vini digeftum acetum praebeat antea memoravimus, & in aceto cryftallos tartari non numquam concrefcere BLAI- SE de VIGENERE dudum obfervavit /). Deftil- Ia- l ) Du feu & du fel, cap. 35. 1608. gs ) o ( m 219 latione quoque e lignis guajaci & betulae, e cera, faccharo & fuccino, acidum elicitur aceto fimilli- mum, non confundendum cum acido facchari vel fale fuccini. Alkali fixo calx pura acetum eripere non va- let, ideoque acidis vitrioli, nitri & falis attraftioni- bus accedere videtur, & has eodem ordine pofui, quamvis terrae ponderofe primatus non dum ex- perimentis fuerit ftabilitus. Via ficca feriem columnae quintae valere con- jicio, ut otia permittunt experimentis vel corrobo- randam , vel corrigendam. Columna /6, acidi formicanti». §. 27. Hoc acidum indole aceto proxime acce- dit, in variis tamen differunt. Prius cum magne- fia, ferro & zinco cryftallifabiles praebet fales, po- fterius non nifi deliquefcentes. Attra&iones ejusdem haflenus perquam im- perfecte funt exploratae, interea, quantum huc us- que videre licuit , eodem hoc acidum ordine agit, ac acetum, quod tamen vi intenfiore fuperat, ut columnae fequentes monflrant. Columna /7, acidi phofphori. §. 28- Alterum, quod cognofcimus, acidum animale ex urina humana præfertim obtinetur, falem colligendo, qui microcosmicus vocari folet, eum- que in igne fundendo. Sed obfervetur oportet, hunc falem effe triplicem femperque continere cum vo- latili quidquam alkali mineralis, quod fynthefi faci- le probatur, nam fine hoc nullus prodit fal micro- cofmicus, adeoque acidum, in igne volatili liberatum, alkali minerale nihilo minus retinet. Illud iterum, E e 2 quod 220 & ) q y m quod ex phofphoro in aëre tarde combufto in aqua colligi potefl:, phlogifto fcatet, quod tamen in va- fe aperto pedetentim diffipatur, &, hoc fafto, attra- ctionibus explorandis longe aptius adhibetur, quam prius alkali minerali contaminatum, quippe quod duplices caufari poteft decompofidones. Calcem alkalibus praefert acidum phofphori, ideoque alkalia eidem unita aqua calcis mox tur- bantur, pulvisque lalinus difficillime aqua folubilis fenflm deponitur, qui calce, acido phofphori fatu- rata, conflat. Magnefiæ & terræ ponderoke praero- gativa non dum eadem gaudet certitudine. Via ficca calcem terræ ponderofæ & magnefîæ praepono , cum illa indubie alkalia fixa laxet, quod de hifce non dum extra dubitationis aleam efl pofitum. Columna i$, acidi aerei. §. 29. De hoc acido, omnibus Naturae regnis communi, fu fe egi in commentario praecedente & attrafliones fpeciatim examinavi in § 20. Jam bre- vem tantum cum acido vitrioli phlogifiicato adde- re lubet comparationem, quum hæcce mifere con- fundantur a quibusdam, qui fiftis hypothefibus philofophiam naturalem onerare, facilius inveniant, quam adeuratis experimentis eamdem locupletare. Dixi antea phlogiflon, acido vitrioli diverfa unitum dofi , vel aerem inflammabilem, vel liquidum pro- prie acidi vitriolici phlogiflicati nomine infignitum procreare (§. 13). Aer inflammabilis flamma ac- cenditur (acidum aereum ignem exflinguit); aquam parce & aegerrime fubit (a. aereum facile & copiofe abforbetur); alkalina refpuit (a. aereum iisdem luben- ter adunitur)- aquam calcis tranfiens eamdem non turbat (a. aereum mox congrumat). Aci- aß ) ° ( as 221 Acidum vitrioli phlogifticatum penetrantiffimo gaudet odore (aëreum nullo) alkali vegetabile fa- turatum generat falem Stahlii fulphuratum (aereum, alkali vegetabile aeratum), cujus cryftalli fpicula exhibent obfcure fex angula (priTmata ^angula), cum nicro detonant (ne fcintillâm quidem excitant), igne prudenter adhibito totæ fublimabiles (fixæ), in aliis acidis non effervefcentes (usque ad comple- tam faturitatem innumeras emittunt bullulas, etiam in acido vitrioli phlogifticato, cui attra&ione ce- dit aëreum), phlogifton fenfim amittentes, tandem que in genuinum tartarum vitriolatum fponte ab- euntes (immutabiles permanent, nifi ignis vel for- tius acidum expellat debiiifiimum aëreum). Judi- cent hinc chemiæ periti, quibus curæ cordique eil veritas. Si quis præter memorata acidi vicriolici cum phlogifio connubia alia fingit, quo illa modo prodeant, experimentis, non opinionibus, demon- ftret oportet. Columna /p, alkali vegetabilis puri. §. 30. Acidis qua attractiones examinatis, jam ad aikalina pervenimus, quae plerumque acido ae- reo funt contaminata, hoc vero liberata caufiica, vel etiam pura vocantur, & in hoc unice ftatu fco- po heic propofito inferviunt, aerata enim duplices excitant adfinitates. Conf. fch. 1 - 8, 32 - 36, 46, $j, 62 & 63. Quas proprie falina fa lutantur, quantum haCtenus confiât , triplicis funt differential. Primum alkali vegetabile audit, quum ex hoc regno omne fere hauriatur, & de hoc tantum fermo erit in ex- plicatione coi. 19. Alkali vegetabili fortiflime adhaeret acidum vi- trioli, quippe quod non tantum a nullo alio ex- pellitur, fed etiam hoc alkali aliis unitum iisdem E e 3 eri- aaa & J>_ o C eripit. Quo modo acidum nitri qua partem tarta- rum vitriolatum decomponit, acidumque tartari fi- militer nitrum & falem digeftivum, antea explicavi (§. 9.) & in fchem. 9, 10 & Ii fymbolice parti- tionem bafis fagittis fignificavi. Acido nitrofo fecundus competit locus (§. 6), & marino tertius. Dein experimenta inflituta mon- ftrant acida arfenici , fluoris & phofphori acido fac- chari praepollere, fed non dum horum inter fe vi- res certo determinatae funt, quod etiam valet de 4 fequentibus, acetofellae, tartari, citri & formicarum, quae tamen fingula aceto funt fortiora, falem, terræ foliatae tartari nomine infignitum, decomponentia. Aceto expellitur acidum boracis, acidaque vitrioli & nitri plene phlogifticata. Debiliflimum aereum omnibus cedit, interim tamen filicem, fulphur & oleum foluta praecipitat. Cuprum & ftannum quo- dammodo calcinata fufcipit quoqe alkali vegeta- bile, fed eorumdem loca funt incerta. Via ficca acida phofphori, horaeis & arfenici tamquam fixa reliquis palmam præripiunt ({ 4) fed praeterea, excJufis, quæ forti igne definiuntur, ordo vise humidæ valet. Terræ fimplices fingulæ cum alkali in igne coalefcunt, fed quo ordine in- certum eft, neque hic facile eruitur, quum una , cum alkali mediante fufione conjunfla, non præci- pitetur alia addita , fed coadunentur binæ eidem menflruo in maffam homogeneam. De fulphure eadem fere valent. Columna 20 , alkali mineralis puri. §. 31. Minerale hoc audit alkali fixum, quod in- genti occurrat copia in regno minerali, abunde ta- men etiam in quibusdam vegetabilibus reperitur, quæ in- SB ) o ( SB aaj in mari vel folo falfb crefcunt. Hoc a praeceden- te differt, quod fît debilius ( ǧ. ia, i4,i6),&cum iisdern bafïbus diverfos generet Tales. Acidum tar- tari falem marinum nullo modo mutat (Teh. 12), quod Talibus digeftivo & marino facile diftinguen- dis egregie inTervit. Qua ordinem attra&ionum, in hac columna Tï- gnificatarum, nullam haftenus inveni differentiam ab illo, qui in $. 30 explicatur. Boracis decompo- fitionem mediante acido nitri Tch. ïj, falis marini acido nitri Tch. 42, & acido arTenici fch. 43, exhibet. Columna 21 , alkali volatilis puri. §. 32. Qua acida ordo attraftionum heic idem effe videtur, ac alkalium fixorum, Ted volatile plu- ra Tufcipit metalla , quæ a fixis intafta relinquun- tur. Quod zincum reliqua metalla, alkali volatili foiuta, praecipitet, indubium eft (Tchem. I8) ideo- que fimili ordine eadem collocavi, ac in columnis acidorum , donec experimenta meliorem doceant. Quantum valeat phlogifton, dum men ft ruis a- cidis folvuntur metalla , variis antea monftravi ex- emplis ( *\§. 5,13, 1 5 , 17), jam nonnulla confide- rentur alkali volatilis connubia. Alkali volatili cau- ftico impleatur lagenula & dein limaturæ cupri quid- quam huic immittatur. Si ha?c omnino plena eft & mox perfefte obturatur nulla locum habet folu- tio, fi vero exiguum Tpatium aëri relinquitur Tupra liquidum, vel etiam lagena aperta relinquitur per hora» quadrantem, poft aliquot nyftemera Tolutio obtinetur, Ted inftar aquæ omnis expers coloris, quæ tamen obturaculo fublato in fuperficie cito cæ- rulefcit, qui dein tinctus per maffam Ter pit, usque dum tota eo fimiliter fuerit imbuta. Talis tin&ura ab in- 224 m 5 ° r c& initio brevi adquiritur tempore in vafe aperto. Haec folutio colorem iterum amittit, fi recens limatura additur & lagena mox claufa per 2 4 horas ferva- tur. Notabiles hæ variationes a phlogido pendent. Scilicet, cuprum in forma metaliica non folvitur, bene vero, fi vel tantillum materiæ infiammabilis aufertur. Haec privatio in vafe aperto, vel qua par- tem tantum impleto, mediante aëre, inflammabi- le fortiter attrahente, ut in fequentibus demondra- bitur (§. 40), peragitur, & pro inaequali quantita- te effeétum praedat diverfum. Si nimirum praeter propter tantummodo aufertur, quantum cupro fol- vendo eft necefiarium, folutio prodit hyalina, fi ve- ro ulterius fpoliatur, cuprum calcinatum caeruleam praebet, quod ad oculum patet, nam prior illa & hyalina aëri expolita magis continue pauperatur, ideoque mox incipit caerulefcere , & quidem primum in pleno contaftu aeris. Viciflim caerulea colorem amittit modo fupra memorato, quum alkali luben- tius cuprum parce dephlogidicatum, quam ejusdem calcem folvat. Aeris effectum juvat alkali volati- lis vis, qua cuprum dephlogifticatum appetit. Alkali volatile cum nitro detonat, unde phlo- gifton eidem inefte condat, idque indar principii proximi, quod calce magnefii, hydrargyri , auri, va- riisque aliis materiis fortioris attractionis ope fepa- ratur, & hoc fa£to aura eladica peculiaris naturæ prodit, alterum probabiliter condituens principium : dico probabiliter, nam hactenus addito phlogido haec in alkali volatile iterum redigi non potuit. Prae- terea in hac dedru&ione maximam meretur atten- tionem, quod nulla omnino alkali vegetabilis figna occurrant, cum tamen multi ex hoc, intime phlo- gido adunato, volatile oriri contendant. Via 22$ Via ficca alkali volatilis attractiones in eo a proxime praecedentibus difcedere videntur, quod fixis quibusdam materiis unitum igne (olo expelli queat, edeoque has excludendas putavi. Columna 22, terra ponderofa purx . §. 33. Celebris MARGGRAF bafin fpathi pon- deroli calcaream effe adfeverat, & re vera variis proprietatibus eidem accedere experimenta mon- ftrant, fed nuper Domini GÄHN & SCHEELE propiore examine magnam quoque has inter diffe- rentiam detexerunt, quam etiam propriis tentami- nibus quotidie auCtam invenio. In eo conveniunt ambae, quod in acidis effervefcant; quod igne aci- dum mittant aereum, & hoc fpoliatas aqua folvan- tur, cremorem ponant, cetera , ut in praec. com- mentatione defcripfi (§§. 10, 11); quod alkalibus fimiliter cauflicitatem impertiant; quod fulphur fol- vant, & quæ funt reliqua. Aft fimul valde diffe- runt, etenim gypfum eft levius & totum aqua fo- lubile, terra vero ponderofa acido vitrioli unita fpathum ponderofum exhibet, cujus gravitas fpe- cifica 4, 5 o ( ® *31 noftrum ambit, fluido conflat pellucido & elaftico, ad fenfum homogeneo, aeris notum nomine, fed propius examinatum praeter vapores , pro diverfi- tate locorum & ventorum mirum in modum vari- antes, ubique triplicem continet auram commix- tam, qua indolem inter fe multum differentes. Maxi- ma pars , & quæ , faltem in confiniis fuperficiei , ter vel quater reliquas volumine fuperat, nec igni alendo , nec animalium pulmonibus convenit , forte ex fequente , adveniente inquinamento noxio , or- ta, ideoque aër vitiatus vocari poteft. Aliter fe habet , quem purum vel nudum appello , quippe qui non tantum igni & refpirationi eft idoneus, fed etiam fine conditione neceffarius. Minima portio eft acidum aereum. Aeris nudi jam confiderandæ funt attractiones , fed valde pauper hæc prodit co- lumna , quum haCtenus perpauca hujus fluidi con- nubia innotuerint eorumque notabiliora fequenti vindicanda. Phlogifton avidiflimc arripit, uti mox videbimus: acidum aereum etiam fufcipit, fed laxe cohærent: aquæ ægre combinatur. Columna 29, pblogißL §. 39. Subtiliflïma hæc materies, quæ fola 0- mnes noftros fugit fenfus, ex connubiis rite com- paratis unice cognofcenda, in laboratorio naturæ maximos & nobis eo mirabiliores præftat effeCtus, quo imperfectius ipfam novimus caufam. Hoc prin- cipium pleraque ingreditur corpora & pro diverfa dofi multiplici mutat modo. Magnefiæ nigræ inter materias huc usque exami- natas ratione attraClionis aëri nudo proximus locus competere videtur. Hæc acidum falis decomponit ($. 17), item alkali volatile ($. 32), & acido quoque tam vitriolico, quam nitrofo phlogifticatis inflammabi- G g te 234 m ) q ( m le eripit, hike enim menftruis perfe&e folvitur al* baque dein praecipitatur, nullis in acidis reflanti- bus phlogifli veftigiis ($. 15). Terra hydrargyri magna vi phlogifton attra- hit, adeo ut ipfum metallum acido nitri frigido per- quam parce inflammabili (polietur, immo etiam ejus- dem calx in acido falis & alkali volatili (oluto revivi- fcat, iis qua partem deftruftis. Adjuvante calore o* mnia acida, hydrargyrum directe fol ventia, calcinant. Dudum notavimus magnam vim, qua aër phlo- gifton ferro & cupro eripit (§§.6, 32). Acidum nitri, licet perquam avide hoc appetat principium, adeo ut acidum marinum decomponat ($. 18), & vitriolicum quoque oleofo nigrum, faciat hyalinum, devorato quafi inquinamento, prætercaque adjuvan- te calore metalla omnia calcinet, interim tamen aëri puro illud porrigere tenetur. Aër namque nitrofus, quem antea dekripfi ($. 15), per aquam in lage- nam inverfam enatans, auram refert elafticam, pel- lucidam, omnisque expertem coloris eft admitto aere nudo tota per aliquot momenta rufefeit mas- fa, quafi effervefeit cum calore & volumen totum fere evanefeit, aëre vulgari vix ultra ± amittitur, pro ejusdem bonitate. Haec phaenomena phlogi. flo ex acido in aerem migranti funt adkribenda, & quum feleftis propediem demonftrabit experi- mentis D. SCHEELE materiam caloris nihil effe aliud, quam phlogifton aëri puro intime unitum, qui in hac mixtura oritur calor, & fpatiorum, quae fe- orfim occupant, diminutio, facillime explicantur. Acidum urinae etiam aëri phlogifton cedit, uti phof- phorus extra aquam confumtus monftrat, quocirca notetur oportet, nifi liber accedat aër, partem tan- tum decomponi, nam aëre, fimul inclufo inflam- ma- & ) e C 33? mabile faturato , fponte & neceffario ceffat hæc ope- ratio, fine igne inftituta: hoc vero adjuta etiam in claufa deftruitur phofphorus. Acidum falis dephlo- gifticatum non mutat fulphur, fed arfenicum album fiio fpoliat inflammabili & in merum redigit acidum (§. 20). Flores fulphuris in aere nudo fenfim ace- fcunt. Acidis alkali volatile non deftruitur, ne qui- dem nitrofo. Loca ultima funt dubia. Via ficca acidum nitri platinam vix decom- ponere valet. Dein fequuntur calces metallorum nobilium, quae folo igne, absque addito phlogifto, metallicam recipiunt formam. Hoc autem fit mate- riam caloris in fua refol vendo principia, quam cum D. SCHEELE phlogifto, aëri nudo intime unito, conftare pono. Poft illum fequentia inftitui experi- menta, modo tamen paullum Variato. Parvæ retortae hydrargyri nitrati , igne ad ru- bedinem probe calcinati, femunciam immifi, tubum longum adaptavi , ejusque apicem recurvum G la- genae IH (Tab. VI. f. 2) Jintromifi, dum fundus bulbi ab ignitione parum aberat, & ultra dimidium canthari aeris collegi, qui nullo modo aquam calcis turbavit, fed igni refpirationique maxime idoneus. Calx in mercurium currentem redu£ta reperieba- tur. Unde jam hic aër?' Ex calore, refpondeo, de- compofito, qui per vafis poros penetrans fuum calci metallicae praebuit phlogifton , quo fa£to aër libe- ratus vitrum pertranfeundi facultatem perdit. In ipfa calce non continetur hic aër, etenim nobilium metallorum calces aeque ac ignobilium reducendae, phlogifton requirunt, nullaque alia heic occurrit differentia, quam priorum vis major, qua illud ita attrahunt, ut calorem decomponere poflint, quod experimentis congruenter hae non valent, G g a Cal- dSB ( o ) *3 6 Calces argenti & auri fimiliter tentatæ metal- licam recuperant formam & aerem praebent pu- rum. Hae calces, non igne, fed alkali praecipitan- te comparantur, ideoque nifi hoc fit purum, fedi- mentum quod dejicitur argenteum acido aereo con- taminatur, quod etiam vi ignis dein expulfum ae- ri commixtum reperitur, aqua calcis facile feparan- dum: aureo probe loto non accidit, quum acidum aereum refpuat. Hinc patet hydrargyrum nobilibus metallis es- fe accenfendum: igne quidem folo, accedente aëre libero, calcinari poteft, quo ab auro, platina & ar- gento differt, fed eodem tamen modo ac illa phlo- gifton recipit. Acida vitrioli & arfenici hydrargy- rum argentumque dephlogiflicant. Aeri nudo metallorum imperfeftorum calces poftpofui, quum calorem nequeant decomponere. Ordinis ratio ex §. g eft petenda. Columna 30, fulpburis. §. 41. Sulphur alkali fixo fortius adhaeret, quam terris, ideoque hepar calcis aqua foiutum deftrui- tur alkali addito & falinum hepar prodit. Vis ta- men terræ ponderofæ hoc refpeflu non dum expe- rimento efl determinata, Magnefia alba cum flo- ribus fulphuris & aqua deftiliata lagenas immiffa, dein in balneo marias probe claufa per aliquot horas detenta, pofl refrigerationem debilem præ- bet folutionem, quæ hepar olet, & argenti nitrati plumbique acetati folutionibus turbatur nigrefeens. Hepar volatile, ex fulphure cum fale ammo- niaco & calce uda deflillatione adquifitum, facilli- me in aëre libero deftruitu-r, quum acidum aereum magis, quam fulphur attrahat alkali volatile purum. Num terris praepolleat hoc alkali, quantum fcio, non dum efl exploratum: quod hydrargyrus & ar- feni- gg ) » ) Q& 237 fenicum fulphur eidem eripiant notum eft, nam addita hase metalla, etiam calcinata, via mineraii- fantur humida, prius cinnabarim præbens & po- fterius arfenicum rubrum. Hinc conftat calces me- tallorum fulphuri poffe uniri, quod ferri ochra lu- culenter quoque & direfte monftrat, quippe quas cum fulphure commixta tandem vitriolum exhibet efflorefeentem: humeftatio operationem accelerat. Immo calx plumbi fulphur alkali vegetabili eripere videtur, hepati falino immiffa. Ubi collocanda funt olea ambiguum eft. Via ficca alkali primus competit locus, quod dein fequuntur metalla, quorum loca praecipitatio“ nibus mutuis funt determinata, quum vero diftin- £ti raro hac methodo obtineantur reguli, hæ ope- rationes fæpius funt iterandae, ut veritas plene de- nudetur, in primis ha&enus incerta funt loca nic- coli & cobalti. Aurum, platina, zincum, & forte magnefium fulphur refpuunt, nifi additamento con- jungantur idoneo, quale eft ferrum in pyrite auri, hoc tamen zinco non infervit. Columna 57, hepatis falini . §. 42. Hepar fulphuris falinum heic locum non fuftinet, nifi quatenus fuam confervat compofitio- nem & integrum manet. Metalla fere omnia folu- ta retinet, folo zinco excepto, fed qua vi illa ap- petat, & num a fe invicem via humida praecipita- ri queant, nemo exploravit. Prirrum connubium nifi fufione ope ignis vix obtinetur, dein vero hoc modo femel unita aquam fubeunt. Hydrargyrus tamen & arfenicum via humida, adjuvante calore, difiolvuntur, quod de nullo alio haftenus conftat. Carbones vegetabilium in igne folvit hepar- G g 3 Via *38 @ ) o ( m Via ficca metalla heie fc invicem praecipitant diftin&ius, quam fulphuri unita, interim tamen o- perationes fæpius repetantur oportet, ut eonclufio- nes omnino certae evadant, & licet haec pluries in- ftitui experimenta non dum optatam adquifivi cer- titudinem. Interea ordinem ex tentaminibus elici- tum adhibeo, in pofterum novis vel confirmandum, vel corrigendum. Magnefium pari fere paflu cum ferro ambulare videtur, faltem ha&enus mediante hepate eadem feparare non potui. Dein fequuntur ferrum, cuprum, ftannum , plumbum, argentum, aurum, antimonium, cobaltum , niccolum, vifmu- tum, hydrargyrus & arfenicum. Ultima bina lo- ca praefertim dubia funt, nec auri & antimonii o- mni fcrupulo exemta. Columna 32 , fpiritus vini. §. 43. Spiritum heic pono aqua fuperflua, (quae ipfam compofitionem non ingreditur,) quantum fie- ri potefl fpoliatum. Aquam valde appetit, qua aether folutus etiam feparatur, faltim qua maximam par- tem. Olea efientialia eidem aethere laxius adhaerere videntur. Alkalia pura fufeipit & hepar, fed ordo huc usque eft ambiguus. Quomodo fpiritus vini fulphu- ris folvat vapores docuit Comes de LAURAGUAIS. Columna 33 , cetheris. §. 44. Haec inter fpiritum vini & olea effen- tialia quafi media fubftantia, fpiritum vini, olea es- fentialia & unguinofa avide attrahit , de primatu tamen inter priores duas materias non dum certi quid ftatuere poffiim. Aqua fulphur folutum de- turbatur. Columna 34, olei ejjentialis. §. 45. Ætherem, fpiritum vini & fulphur fu- fcipiunt haec olea, ordine non dum fatis explorato. m ) ° ( 35 a Columna s S > unguinofi. §. 46, Quinque heic occurrunt materiæ, fed excepca ultima, locis imperfe&e determinatis. Columna j6, auri. §• 47- Quae inter metalla nobilia & ignobilia in» tercedat differentia dudum obfervavimus ( §§. 5 , 29). Regem eorumdem, ut cum veteribus loquar, direäe adgreditur acidum (alis dephlogifticatum ($. 17), aqua regis (§. 18) & acidum nitri (§. 14), alia ve- ro acida non nifi ex quopiam trium memoratorum alkali praecipitatum fufeipiunt, quum ipfa vi ca* reant futficièntem auferendi phlogifti quantitatem. Quod calcem auri vere praebeat praecipitatum alkali fa&um coler minime nitidus; folubilitas in aqua re- gis absque rubro fumo; color qui vitro communi- cari poteft, cetera, evincunt: eam folvunt acida vi- trioli, arfenici, fluoris, tartari, phofphori,& prae re- liquis acidum falis integrum , quo autem ordine ha- frenus explorandum reflat. Acidum formicarum non folvit, faltim non flavefeit , fed calx cito ni- grefeit, non tamen redu&a invenitur, acidum enim falis facile fubit : idem de aceto valet, aft color ori- tur obfcure purpureus loco nigri. Omnibus acidis aurum eripit aether, folvit quo- que direkte calcem, ipfum aurum minutiflime licet divifum omnino inta&um relinquens. Aurum calcinatum alkali praeterea fufeipere vi- detur, quum folutioni auri ultra (aturitatem addi- tum, tantum nihilo minus metalli remaneat in li- quore , ut diftintte flaveat. Via ficca aurum cum omnibus metallis colli- quefeit, qua autem feric funt collocanda vix erui poteft, quum tria pluraque haud difficulter coeant abs- a4° &D ) o ( as absque ulla cxclufione ($. 8)- Pofui tamen fuper- neea, quibus Jubentiffime, inferne vero quibus tar- dius aduniri videtur. Idem valet de ceteris metal- lis, quod jam femel indicate fufficiat. Hepate falino folvitur aurum, licet fulphur re* fpuat. Columna 37, platina. § 48* Quæ de auro nuper di£ta funt plera- que etiam de platina valent, haec tamen plura fu* bit menftrua acida, nempe facchari, acetofellæ , ci- tri , formicarum & acetum. Quod ferro fit contaminata, idque femper, me quidem judice nihil aliud indicat, quam utriusque metalli praefcntiam in loco natali. Qui praeterea ma- ximam penfitat difficultatem, qua funditur platina, non mirabitur inquinamentum eadem defenfum vix pofie feparari. Ferri inhaerentis magnetica vis tri- tura adquiri in mola ferrea, dum amalgamations aurum aufertur, vero videtur fimillimum, (altim hac via hydrargyro contaminatur. Vix ulla platina Eu- ropam attingit, quae non prius molam tranfivit a- malgamatoriam. Aurum ea ferro combinatum pro- portione, ut gravitate fpecifica platinam imitetur, toto ccelo ab eadem differt. Quod hepar (ulphuris platinam quodammodo adgrediatur experimenta celeberrimi D. LEWIS in- nuere videntur. Columna 38, argenti. §. 49. Acidum falis argentum fortiffime attra- hit, omnibusque aliis eripit. Huic vi proxime ac- cedit acidum facchari , quippe quod vitriolum lu- næ decomponit, bafin ejusdem metallicam fibi ap- propriando; vitriolico dejicitur argentum nitratum. > e C 24t $uod quidem etiam arfcnici præftat, fed adeo im- perfeÊte , ut illud tamen acido nitri poftponendum videatur. Sequentium acidorum loca funt indeter- minata. Argentum alkali deturbatum cryfiallifato, aereum fufcipit acidum, quod igne iterum expelli poteft, ipfum tamen argentum aeratum, vix & ne vix quidem aquam fubit. Alkali volatile purum folvic argentum calcina- tum, & cum hoc menftruo in cryftallos concrefcit. Efi nova falium claffis metallis conftans , quae al- kalibus funt foluta, notatu digniffima, quamvis ha- ctenus parum vel nihil fuerint examinata. Columna 3 ç9 kyârargyri. 50. Hydrargyrus inter metalla refpeftu fu- (ibilitatis alterum conftituit extremum, platina alte- rum. Prius nempe adeo exiguum requirit caloris gradum, ut tali numquam f.re atmofphæra noftra careat, arte tamen auCto frigore usque ad 80-100 gr. infra congelationis pundtum , hoc quoque con- crefcit metallum. Quali> igitur vulgo habetur, in- ftar metalli fufi confideretur oportet, ideoque quum concretus propemodum uti plumbum malleo obe- diat, femimetallis minime adnumerari debet, alio- quin omnia fragilia fient, nullum enim ope ignis li- quefactum efl malleabile. Acidum falis primatum tenet, quippe quod o- mnia alia divellit: acida facchari, acetofellæ, arfeni- ci & phofphori vitriolicum & nitrofum promte ex- pellunt, calcique hydrargyri unita fundum petunt, inter fe tamen vires eorumdem non dum fatis com- paratae funt: acidum citri hydrargyrum frigide ni« trofo folutum copiofe praecipitat, illum vero parce, qui adjuvante calore menftruum fubiis, & fimilicer fe habet acidum tartari, de quo praeterea confiât, Voll. II. H h quod *4* m ) « c quod heic vitriolico cedat: acidum fluoris nitrofo debilius elle videtur : acidum formicarum tefte Cei. MARGGRAF calcem non folvit, fed reducit: loca aceti, acidi vitrioli phlogifticati & boracis adeura* tius funt determinanda : acidum aereum quoque fu- feipit hydrargyri calx, alkali miti deturbata, fed hic fal metallicus aquam refpuit. Columna 40 , plumbi . §. 51. Acidum vitrioli quovis alio fortius at- trahit plumbum, quod iisdem promte eripit: acida facchari , arienici, tartari , phofphori & acetofellx inter fe quidem, qua ordinem ulteriori egent exa- mine , certo tamen expellunt marinum , nitrofum- que, & fimul nova connubia aegre folubilia fun- dum petunt: acidum fluoris aceto praevalet, itenv que probabiliter acida citri & formicarum. De reli- quis eadem valent, quae in§. sodifh fune: aereum acidum calx plumbi, eo penitus fpoliata, tanta vi attrahere videtur, ac alkali fixum, nam calx plum- bi pura alkali qua partem caufticat, quod vieitfim calci huic aeratae accidit, lixivio csuftico immiflæ. Alkali fixum purum, itidemque oleum ungui- nofum calcem plumbi folvunt. Columna 41 , cupri. $. 52. Acidum facchari fupremum occupat re- ftangulum, quum, cupro falito vel vitriolato inftil- latum, metallum arripiat, & in fundo cito ex viridi cyaneum exhibeat pulverem. Acidum tartari fimi- liter eosdem praecipitat fales, fed paullum tardius, cryffollos reddens caeruleas. Acidum falis vitrioli-' co praepollet , etenim vitriolum caeruleum eidem imrniffum facile folvitur, menftruum mox virefeit & atramentum fympatheticum flavum exhibet, quod fine cupro falito non prodit, ne autem folo colo- re *43 36 J ° ( å re deciperer, acido marino, vitriolo ad faturitatem onufto, fpiritum vini rc&ificatiffimum admifcui, nul- la tamen evenit feparatio, quæ tamen neceffiaria ac- cidit, ubicumque cuprum vitriolico eft unitum. Si- mul vero probe obfervetur , quod calor perquam exiguus, immo radii (blares, in vafe aperto iterum vitriolico praerogativam concilient, adeo ut cry (lal- li vitriolicæ tandem prodeant, vel etiam antea (pi- ritu vini fecerni queant. En notabile exemplum efficaciae caloris (§.4). Acidum (alis, cupri nitrati folutioni inftillatum, album praecipitat pulverem fe- linum conflantem acido marino & calce cupri ex- cedente, aqua infoiubilem. Vitriolico expellitur a- eidum nitrofum, & arfenicali acetum, reliquorum vero inter fe vires non dum fetis funt explorat«. Cuprum adgrcdiuntur alkalia & olea , quo ve- ro ordine latet. Columna 42, fern, $. 53. Acidum fecchari vitrioli m artis foîutîo- nem mox magis flavefeentem efficit, fenfimque pul- verem flavum (ccernit, acido addito & ferri calce conflantem. Acidum tartari itidem decom ponit, (cd tardius novus fel in confpe&um venit & magis cry- {hllinus. Vitriolum viride, acido felis folutum, fpi- ritu vini adfufo iterum feparatur, adeoque vitrio- licum cft praponendum. Sequentia loca pluribus experimentis (unt confirmanda vel corrigenda , quod acetum tamen acido cedat arfenici eviSum efl. Columna 43, fianni . 5. 54. In tota fere hac columna ordo efl du- bius, & deteélu perquam difficilis, quum flannum, ut (ufpenfum teneatur, abundans requirat acidum. Acidum arfenici heic vitriolico & marino cedere* aceto autem privatere certum efl. II h 2 ' AI- *44 ) 0 ( $3 Alkali & fixum & volatile ftanni appetit cal- cem. Columna 44, vifmuti. §. 55. Vifmutum facillime folvit acidum nitri, unione tamen fa&a hanc bafin fibi appropriant, fi inftillantur , acida facchari, acetofellæ, tartari, phof- phori & arfenici , inter fe qua ordinem indetermi- nata: nova ccnnubia ægre folubilia mox fundum petunt, pulverum fubtiliffimorum forma, excepto vifmuto tartarifato, quod tamen intra 10-15 min" nuta grana praebet cryflallina & pellucida. Quum fola aqua praecipitet, vel tanta aciditate abundantem folutionem adhibui, ut aequalis guttarum numerus, qui ex praecipitantibus inflillatur, nullam efficeret congrumationem conflantem, vel etiam acida, qu.æ concreta haberi poffiint, uti fingula memorata, ad- didi. Similiter vifmutum vitriolico folutum, (cal- cem menflruum dilutum adgreditur, regulo necefla- rium efl forte, idque ad ficcum ope ignis vapo* randum, ut phlogiflon feparetur,) decomponunt eadem acida. Acetum deflillatum cum calce vifmud co£him per dimidiam horam vere quidquam folvit, quod & fapore, & alkali phlogiflicato, & acidis fupra memoratis proditur, non vero aqua praecipitandum, nifi forfan valde copiofa & diutina mora. Regu- lus eodem modo folvitur, fed «deo parce, ut vix dignofei queat. Quæ difta funt de aceto itidem de acido valent formicarum. Reliqua loca funt ambi- gua, & ne quidem inter acida vitrioii, nitri & fa- lis ha&enus determinata. Columna 4/, niccolu §. 56. Niccolum non dum omnes tamquam dr- &ifl£tum agnofcunc metallum» afi quum conflanti- bus m ) e ( & 245 bus criteriis ab omnibus queat difeerni, qualia in fjrimis funt viridiflimo colore in finguiis, quae il- ud fufeipiunt, acidis folvi, cyaneo vero in alkali volatile; alkali tam vulgari, quam phlogifticato ex albo virefeens praecipitari ; hyacinthinum vitro com* municare tin&umî quae fimul fumta nulli alii com- petunt: quum praeterea rite depuratum plurimis dein pertinaciffime tortum modis, & via humida & ficca , in alia non potuerit refolvi : quum denique per (ynthefin ex cupro, arfenico, cobalto depura- to, ferro , aliisve metallis colliquatis nemo talem produxerit mifturam, quae proprietatibus fupra me- moratis niccolo congruit: quum, inquam, haec ita fint, non poffum non niccolum inftar diftin&i me- talli refpicere, donec nova experimenta meliora do- ceant. Quod plerosque (eduxit efl maxima depu- randi difficultas. Scilicet, hoc metallum numquam non arfenico, cobalto & ferro inquinatum occurrit, interdum quoque cupro , aliisque. Cuprum facile feparatur, arfenicum vero omne aegerrime, ultima cobaki veftigia adhuc difficilius , at ferrum nullo modo huc usque cognito feparari potefl: , uti in peculiari de niccolo diflertatione fufius deferiptum eft. Non igitur miror, niccolum, (i cobalto adeo parce eft contaminatum, ut niccolin* ex omni par- te cobaltinas circumdent particulas, nullum metho- do vulgari exhibere vitrum caeruleum , addito ta- men arfenico albo, tale praebere, etenim hoc addi- tamentum non tantum niccoli, cobaltique cohacfto- nem minuit , fed maiïam magis fluidam reddit , & cobaltum phlogifto impediente (poliat. Cobaltum non nifi calcinatum vitra tingit : mirandas continet calx hæcce coloris divitias, (ed ultra modum dephlo- gifticata aegerrime & fundenda & reducenda. Nic- colum folo ferro, quod nulla arte potui auferre, Hh 3 in- 3& ) ° C 446 inquinatam malleo obedit, perquam tènax, adeo ut dubius haeream num femimetallis adnumerari de- beat, magnetica interdum vi gaudet, difficillime ig- ne funditur, additoque arfenico albo nullum prae- bet vitrum caeruleum, fed acidis tamen menftruis viridiffimum impertit colorem, ceteraque antea me- morata criteria exhibet. Niccolum nullum acidum faccharino praefert, quod illud omni alii fub pulveris ex albo vireicen- tis forma eripit, aqua infolubilis: acido acetofellæ fimiliter dejicitur : cetera loca ulteriore examine certitudinem exfpe&ant, quod tamen arfenici aci- dum fit aceto poftponendum tentamina inftituta innuunt. Columna 46 > arjenici. §. 57. Arfenici folutiones quodammodo im per- fects funt, quod non miramur, quum ejusdem calx nihil aliud fit, quam verum acidum phfogifto coa- gulatum (§. 50). RefpeChi vero attraCtionum ele- ctivarum haCtenus parum fuit exploratum. Quod acidum vitriolicum heic marino cedat inde patet, quod arfenicum priore folumm, addito pofteriore, dein leniffimo expofitum calori, butyrum pratbeat arfenici. Acidum facchari vitriolicum quoque ex- trudit* Reliqua ambigua funt. Columna 47 , cohalti . §. $8. Cobaltum a niccolo differt, quod omni- bus acidis & alkali volatili folvatur colore rubro; quod alkali tam vulgari, quam’ phlogifticato prae- cipitetur cx cinereo rufefeens; quod vitro colorem impertiat carruleum; quod via ncca hepar falinum niccolo eripiat ( J. 31); quod argento/ vifmuto & plumbo fulione aduniri nequeat, quæ tamen nie* colum non refpuit, nifi cobalto nimis inquinatum; quoti m ) o ( m s 47 quod cobaltum colon's fit longe divitius , ideoquc licet minori quantitate in eadem mafia, ac niccolum præfens, tamen praepollet, regulus namque ex utro- que ita commixtus, ut niccolum notabiliter prae- ponderet , colore nihilo minus rubro in acidis folvi- tur, omni exftin&o virore, & adhuc leviora inqui- namenta via ficca caeruleum exhibent vitrum. Cobaltum fortifiirae attrahitur ab acido faccha- ri, quod illud ex aliis dejicit acidis inftar pulveris dilute rofei, & quum aegerrime, nifi acido multum excedente, aquam fubeat, attractionis vis cum ea, qua gaudet acidum acetofellae, cobaltum itidem ex acido (alis aliisque deturbans , non dum comparari potuit. Acido falis vitriolicum expellitur, quod plu- ribus confirmari poteft modis. Vitriolum cobalti fpiritus vini re&ificatifîîmus refpuit, non vero cobal- tum falitum. Quum igitur acido marino vitriolum hocce folutum , adfufo dein fpiritu vini nullam mon- ieret praecipitationem, hinc luculenter patet vitrio- lum additum efle defiru&um. Præterea cobaltum falitum, (neutiquam vitriolatum,) atramentum pr se- bet fympatheticum , jam ve.o vitrioli (olutio, addi- to acido falis , ( vel (ale marino illud continente , duplicique decomponendo adfinitate), mox eam ad- quirit proprietatem, ut in sere ficco feriptura fiat vifibilis viridi colore. Dico in aëre ficco, etenim ta- lis feriptura invifibilis detenta fuper calcem vivam recentem, vel fuper acidum vitrioli valde concen- tratum , in lagena probe claufa, cito in confpe&um prodit. Ignis igitur vel calor tantummodo exficcan- do agunt, quod explicationi Hellotianas congruit. Aceto cobaltum eripere non valet arfenici a* eidum, faltem non praecipitat. Cetera loca ulterius funt examinanda. Co - 248 ëS ) ° ( &h Columna 48, zinci. §. 59. Acidum facchari zincum omnibus aliis eripit acidis, ftatimque eidem unitum inftar pulve- ris albi fundum petit. Acida vitrioli, nitri & falis praevalent arfenicali, eidem vero cedit acetum. A- cidum vitrioli marino eft praeponendum, vitriolum namque acido falis folutum fpiritu vini iterum deji- citur. Acidum acetofellæ non eft exploratum, (ed ni fallor vitriolicum expellet. Columna 4p , antimonii . §. 60. Antimonii attra&iones parum ha&cnus funt examinatae, quod etiam difficulter fieri poteft, quum folutiones abundans requirant acidum. Pri- mus locus acido falis competit: faccharino vitrioli- cum expellitur: acida vitrioli, nitri & falis arfeni- cali praepollent, cui tamen cedit acetum. Plura non dum certo determinare potui. Columna jo, magneßi. §. 61. Quod magnefiae nigrae peculiare infit metallum ex ejusdem gravitate fpeciflca, vitra tin- gendi facultate & in primis praecipitato albefcente, in folutionibus , acido quodam fa&is , alkali phlo- gifticato prodeunte, haud obfcure ante plures an- nos intellexi. Regulum vero primus eliquavit D. GAHN, difcipulus olim dileëtiffimus. Proprieta- tibus hic gaudet diftin&isflmis, & quum huc usque nec analyfi in alia potuit refolvi , nec fynthefl fi- milis ex aliis metallis componi, diftinguatur opor- tet. Eft autem magnefium ( ita voco ne cum ma- gnefia confundatur) durum; fragile; fra&ura gra- nulari, alba & nitida; tantæque in igne pertinaciae, ut ferro difficilius fluat, unde initio cum platina convenientiam conje&avi ; fulphur refpuere vide- tur çüà ) ° ( 35 249 tur; vitriolum præbet hyalinum forma paralleli- pipedi; calx, omni fere phlogifto privata, eft ni- gra, tanto vero inftru£ta, quanto folutioni in aci- dis perfe&æ opus eft, alba; adhuc majori dotata portione regulinam adquirit indolem ($. 15); calx nigra in igne colorem hyacinthinum boraci & pur- pureum fali microcofmico impertit, fed fufficiente phlogifto adveniente evanefcit uterque. Omne fer- rum aegerrime mittit hoc metallum, & quis igno- rat, qua difficultate ultima feparantur heterogenei veftigia, aliis undiquaque circumdata particulis, ea- dem fortiter attrahentibus. Calx nigra acida quidem vitrioli & falis fubire poteft, fed folutiones funt coloratae, & numquam hyalinæ, nifî addito faccharo, aliave materia phlo* gifton neceffarium porrigente, at acidis, vel arte phlogifticatis, ut vitrioli & nitri, vel natura pingue continentibus, ut citri & tartari, perfe&e folvitur, eadem fimul decomponens. Acidum facchari , tartari , acetofellæ , citri , phofphori & fluoris mineralis vitriolicum, nitro- fum & marinum extrudunt : vitriolico praepollet marinum, nam magnefii vitriolo in hoc foluto mi- nores mox in confpeftum prodeunt cryftalli , fpiri- tu vini facile folubiles, vitriolum omnino refpuen- te, & praeterea folutio, grana cryftallina fuperna- tans, dechantata; inftillato lpiritu nihil demifit: aci- dum arfenici acetum expellit: cetera funt dubia. Via ficca cuprum, ferrum, aurum, argentum & ftannum magnefio adunantur: reliqua metalla tentanda reftant. Hepar fulphuris ferrum immix- tum vix feparat, fed utrumque folvit fimul. §. 62. En vaftiffimum campum mediantibus novis demetendum obfervationibus & experimen- Voll. II. I i tis. 2J0 @ ) « C & tis. Certa a dubiis follicite diftinxi, ut quid reftec faciendum ei pateat, qui heic ingenii vires & pa- tientiam periclitari cupit. Ambigua vel dubia non ideo fine omni collocata funt ratione, infufficiente tamen, quæ certam pariat convitUonem. Si prae- terea alicubi titubaverim hoc conditioni humanae eft condonandum , non tamen dubito multas adfer- tiones, quæ obfcnræ forte & falfæ quibusdam vi- debuntur, planas fore & evidentifiimas , fi fingula experimenta quantum fatis mihi defcribere licuis- fet, quum autem jam dicendorum copia in ar&um fuerit cogenda, ne diftertationis academicæ limites nimium transgrederer, hanc disquifitionem in po- fterum denuo feorfimque edendam curabo, & ne- ceffariis explicationibus & novis interea fa&is ob- fervationibus ditatam. OB- g& ) Q ( cg ^ OBSERVATIONES MACULARUM VARII GENERIS IN DISCO JOVIS, ET CONJUNCTIONUM INFERIORUM SATELLITUM EJUS, HABITÆ2 IN ObSERVATORIO STOCKHOLMENS!, A PETRO WARGENTIN, SECRETAR. R. AC. SCIENT. STOCKH. Eqy. REG. ORD. DE STELL. POL. Ab anno 1610, quo Satellites Jovis detexit G A« LILEUS, Aftronomi diu non nili configuratio- nes eorum inter fe,& apparentes a Jove diftantias obfervaverunr. Hujus generis obfervationes tunc quodam modo inferviebant rimandis Satellitum tem- poribus periodicis & diftantiis veris a fuo prima- rio, nunc autem, his aliunde melius cognitis, fere negliguntur. Primus, quantum quidem mihi compertum eft, Satellitum in umbra Jovis Eclipfes notare cœpit, anno 1655, celebris fuo tempore Aftronorrms An- glus, ROB. HOOK. Deinde illuftris DOMINICUS CASSINUS plurimas fine dubio, quamvis unica tan- tum mihi nota fit, Bononiæ obfervavit Eclipfes, an- te annum 1663, quo primas Satellitum Tabulas e- didit. Ab illo tempore, ad Eclipfes præcipue di- ligenter notandas fe converterunt Aftronomi, cum earum eximius ufus in determinandis locorum lon- gitudinibus geographicis mox deprehenderetur. Fi- unt autem Eclipfes Satellitum tantum in oppofhio- nibus eorum cum Sole, ideoque pauciflîmæ exftant Ii 2 ob- / ) o ( $$ obfervationes alicujus momenti , in alio eorum ad Solem & Jovem (itu , quæ tamen ad extricandas omnes inaequalitates motus eorum, & ad conden- das meliores Tabulas , multum conducerent. No- tum enim eft, alias effe noftrae Lunae inaequalita- tes motus, in vario ejus ad Solem & Tellurem fitu, & fimiliter, haud dubie, fe habent Lunæ Jo- viales. Fateor, obfervationes , theoriam motuum illu- ftrantes, vix obtineri poffe in majoribus Satellitum a Jove elongationibus, nedum in quadraturis. Ap- parentes eorum inter fe conjunctiones offerre qui- dem videntur occafiones obfervandi frequentiffi- mas, fed plerumque tardior eorum in hoc (itu motus apparens incerta nimis reddit harum conjun- ctionum momenta. At in conjunctionibus inferio- ribus cum ipfo Jove, tam geocentricis quam he- liocentricis , fere quotidie & fatis bene obfervari poffunt: nam non tantum in quavis revolutione di- fcum Jovis ipfi fubeunt, fed & umbras fuas in di- fcum projiciunt , quarum tranfitus tueri non utile minus eft: quam jucundum. Horum phænomeno- rum , vel eclipfium Solis, in Jove contingentium, obfervationes, in diariis Aftronomorum hucusque rariores reperiuntur , cujus negleCtus cauffa forte eft, quod meliora requirant inftrumenta, quam e- clipfes, in primis autem, quod ad earum ufum non- dum fatis attendiffe videantur plerique. Ad inve- niendas meridianorum differentias fine dubio lon- ge præftantiores funt obfervationes correfponden- tes eclipfium, quam conjunCtionum inferiorum , fed conjunâæ valent ad certius determinandas quanti- tates & leges aequationum, quarum cognitio ad cal- culum eclipfium rite ineundum valde eft neceffaria, & quas noffe , Aftronomiæ Phyficae haud parum in- ) o ( *53 interefl. Praeterea tranfitus corporum & umbrarum Satellitum per faciem Jovis anfam praebent feren- do judicio de relativa Satellitum magnitudine, quam alio modo detegere vix licet. His aliisqve rationibus indu&us, ab eo tempo- re, quo obfervationibus Aftronomicis operam da- re coepi, umbras Satellitum in difeo Jovis faepe quæfivi, fed nec Telefcopio Catoptrico duorum pedum, nec Dioptricis 20. & sj. pedum, fui licet generis bonis, videre potui, praeter umbram Ter- tii Satellitis, quam aliquoties aegre confpexi. Poft- quam autem, vergente ad finem anno 1760, Tu- bo achromatico Dollondiano decem pedum inftru- ftus fui, umbras has aliasque maculas vel faculas in difeo Jovis facile obfervavi, non tantum appli- cato ad hunc Tubum oculari, quod diametros ob- jeftorum centies octogies auget, fed & ocularibus centies vicies & nonagefies amplificantibus. Omnes, quas in diarium retuli, hujus generis obfervatio- nes afferre longum foret, aliquas autem harum re- rum curiofis non difplicituras fpero. Potiores fe- ligam. Anno 1761, die Oftob. 23, hora 13, cum oc- cupatus eram in obfervanda Immerfione Tertii Sa- tellitis in umbram Jovis, inopinato vidi in facie Jo- vis maculam obfcuram, rotundam & valde diftin- ftam. Mox intellexi, efle hanc umbram Primi Sa- tellitis, in conjunctione inferiori conflituti, quam an- tea nunquam videram. Hora 13, m. 16, centro difei erat proxima, paulo auftraiior. Procedebat fe- re in medio fafciæ obfcurioris, inter duas lucidio- res, quarum una æquatori Jovis proxima, altera ejus Polo auflrali propior. Eodem anno, die Nov. 3, hora 7. m. 30, umbra I i 3 Ter- 2?4 m ° ( m Tertii tota jam in difcum immerferat, & plus una (ua diametro diftabat a margine Jovis. Hora 8- m. 20. circiter, erat in medio fuæ femitæ, vel in mi- nima a centro Jovis diftantia. Corda, quam intra difcum emenfa eft, æquabat fere latus quadrati , di- Ico infcripti, vel hoc paulo major. Umbræ diame- ter fenfibilis erat magnitudinis &, quantum aeftima- re potui, 27:ma parce diametri ipfius Jovis non mi- nor. Hora 9. m. 42 , cœperat emergere e difco , & h. 9. m. 45. non amplius vifa. Die 24:a ejusdem menfis, hora 7. m. 38? ipfe Primus, in difcum immerfurus, eft margini Jovis contiguus. H. 7. m. 4r, totus immerferat, & appa- rebat in iplo difco fub fpecie faculæ vel punfti lu- cidi, per plura minuta. Hora 8- m. 52, immerge- bat umbra Primi, quæ h. ne. m. o, alterum di£ci marginem attigit, mox emerfura. Die 14 Dec. ejusdem anni, hora 9. m. 41, um- bra Quarti tota jam in difcum immerferat. H. 10. m. 14. circiter , erat in conjunftione cum centro Jovis, fed ab ejus Polo auftrali parum diftans. Ju- piter imminebat horizonti tremulus. Anno 1762, die 13 08:ob. vefperi, jucundum vidi fpeflaculum, plures fimul & diverfi generis in difco Jovis maculas. h. i 9. 3. Infignis & prorfus nigra macula, umbra vi- delicet Tertii , nuper immerferat , verfus Po- lum Jovis auftralem. 9. 14. Cœpi quoque videre umbram Secundi , fatis jam' longe ab orientali Jovis margine diftan- tem. Erat hæc decies vel o£ties , certe ali- quoties priore minor, & tegre videbatur, in- ftar punfti nigerrimi, non nifi intervallis fere- nio- ) O ( ^ nioribus, oculisque quiete quadam firmatis, cum tamen umbra Tertii fe vi fui fem per quad obtruderet. h i 9. 32. Umbra Tertii fuit in conjun&ione cum cen- tro Jovis, valde propinqua Polo. 9. 59. Umbra Secundi erat centro difci proxima: certe h. 10. m. 3 centrum erat praetergreffa , haud parum auftralior. 10. i?. Umbra Tertii cœpit emergere, & demum h, 10. m. 25, tota emerferat. Ejus diameter, fi oculorum nudo judicio fides, partem 1 5:01 diametri ipfius Jovis aequabat. 10. 31. Ipfe Tertius erat adhuc extra difcum, fed huic contiguus, juxta Polum auftralem. H. 6. Erumpente Jove e nubibus, quae per dimi- diam horam eum absconderant, Tertius infi- debat Jovis margini, ut pars promineret ex- tra difcum, pars reliqua, intra difcum, faculae fpeciem praeberet. 11. 10. Umbra Secundi imminebat alteri Jovis mar- gini, emerfura e difco, fed jam difficillima vifu. II. 15. Tertius fere totus difcum intraverat, ad inftar pulcherrimae gemmæ fulgens in difco, prope polum Jovis auftralem. II. 22. Jam polum praeterierat, & magis extra di* fcum prominebat. Obortae nubes finem emer* fionis præftolari vetabant. Tertius, in haccon- jun&ione inferiori geocentrica , vix totus Jo- vis difcum fubiit. Die 21* Nov. hora 9. m. 49. ipfe Secundus in faciem Jovis immergebat, quem deinde usque ad h. 10. m 45. vidi in difco, fub fpecie punfti lucidi. Procedebat in medio fafciæ lucidæ, in qua magis mi- & ) o ( m 1^6 miror vifîbilem fuiffe. H. ii. m. 7. difpulfis nebulis, vidi umbram Secundi, aliquantulum a margine Jo- vis orientali remotam, nullam autem faculam. Die Dec. 2. hora 9. m. 35, ipfe Tertius coe- perat immergere in difcum. H. 9. m. 52, totus in gremium Jovis efl exceptus, fimilis gemmae lucidae in fundo obfcuriori. Circa h. 10. m. 15 , erat in con- junctione cum centro Jovis, totus quidem intra di- fcum , fed vix fenfibili a Polo diflanda, egregie lu- cens. H. 10. m. 48» nondum totus emerferat. Die 6. Dec. ejusdem anni 1762, hora 7. m. 46, ipfe Primus immergit in difcum , & deinde per plu- ra minuta apparet inftar faculæ, quamvis in fafcia lucida incedens, fed longius a margine verfus cen- trum remotus difparet. Hora 8- m. 40, umbra Pri- mi immergit, quas h. 9. m. 43, medium fere difci attigit. H. 9. m. J2, ipfe emergit e difco , umbra autem, hora 10. m. 44, imminet margini emerfura, fed jam aegre vifa , five aëre minus lereno , five fa« tifcentibus oculis. Anno 1764, die 20. Nov. hora 9. m. 42, um- bra Primi incipit intrare difcum. H. 9. m. 46 , to- ta immerferat , eratque valde confpicua. Eodem momento vidi prominentiam quandam vel inaequa- litatem in margine inferiore fafciæ lucidæ, centrum difci transeuntis. Haec parum a centro Jovis abe- rat. Prope hanc majorem alia comparuit minor, in eadem fafcia. H. 10. m. 30 , utraque facula lon- ge promota erat verfus marginem difci occidenta- lem. Non dubito, quin hx ipfi Jovis fuperficiei inhaeferint, & inter eas fint, quæ revolutionem Jo- vis circa axem indicant, quales antea fæpe fed fru* flra quæfivi, & poftea quoque raro vidi ; nTcio utrum culpa minori vifus acumini , an minori ae- ris ferenitati in hac plaga , fit tribuenda. Die ) O ( 25 r~K-l *57 Die Nov. 22. hora 9. m. 52, tres omnino ia eadem fafcia vidi inaequalitates lucidas, quarum pri- ma jam erat centro difci proxima. H. 10. m. 22, prima & fecunda fere aequaliter utrinque diftat a centro, tertia, prioribus minor, fecundae propinqua, fequitur. Probe agnovi duas pofteriores efîè eas- dem, quas antohiduum detexi. Hora n. m. 6, fe- cunda erat fere in centro difci. Senfibili celeritate moventur in medio difci, tardius verfus margines, ubi & minus bene diftingvuntur. Ânnoi76j. die 19. Febr. hora 10. m. 30, de* hifcentibus nubibus, bene vidi umbram Tertii in difco. Ejus diameter aequalis erat dimidiae latitudi- ni fafciæ lucidae, centro proxime auftralioris. H. h. m. p, vergebat ad exitum. Die i. Mart, ejusdem anni, hora 8-m.20.poft meridiem , comparare licuit umbras Primi & Quar- ti, fimul in difco praetentes. Primi imminebat jam margini Difci occidentali , emerlura, Quarti autem tantum quartam Circiter femitæ partem peragrave- rat. Erat hæc prorfus eximia, & duplo vel triplo major, quam umbra Primi. Circa horam 9. m. 40, erat proxima centro, & motu fatis veloci ferebatur, ut de vero conjunctionis momento non nifi duo- rum vel trium minutorum errorem commiflum cre- derem. Diræ nubes & initium & finem hujus tran- fitus obfervare negarunt. Die 30 Jan. Anni 176 6, hora 8- m. 14. p. m. cœpit immergere in difcum umbra Quarti, quae h. 8- m. 25. tota immerferat. Poftquam aliis obfervationibus per horulæ fparium occupatus fueram , hora 10 m. 5, rediens ad Jovem , diftin&iffime vidi umbram Quar- ti, centro difci appropinquantem , fed fimul in di- fco deprehendi aliam maculam, priori prorfus fi- Voll. II* K k nii- 258 milem, quæ nuper difcum ingrelTa erat, i uciie patebat, hanc eue ipfum corpus Quarti, macuiæ obfcuræ fpeciem in difco præbens. Erat hisc alte- ra priore parum minor, aeque obfcura & per totum tranhtdm diftinfba, Hora 10. m. 19. umbra Quarti ipfum fere centrum difci occupavit, corpus autem, hora u. m, 30, non dum dimidium Jovis diametrum peragraverat. Intenfum hac nofle frigus non line- bat hifce diutius immorari. Eodem anno, Die Febr. 20, hora 10. m. 28, ap- parebat in facie Jovis macula obfcura , minutilïîma quidem, fed tamen fatis diftinfta, umbræ Secundi fimilis. Inito calculo comperi, hanc nullius Satel- litis elle nec umbram, neque corpus, omnes enim extra difcum comparebant. In ipfa itaque Jovis lu- perficie lita erat, & quidem in margine inferiori fa- îciæ lucidæ mediterranean, prope faculam quandam vel promontorium lucidum in eodem margine. Ho- ra io. m. 58) macula illa fere in medio difci erat- Die Mart. 13, hora 6. m. 40, iterum duae ma- culae fimul in difco aderant: altera major, indubie tribuenda umbrae Primi, quæ h. 6. m. 46. circiter, cen- trum difci pertranfit. Sed alia minor praecedebat in eodem parallelo, quæ fere tres quartas partes lemi- tæ fuæ jam emenfa erat. Dubitavi initio , an haec corpus Primi vel Tertii fuerit, uterque enim in con- jun&ione inferiori geocentrica jam conftitucus erat; fed fequentia evicerunt, Tertium fuiffe, qui hodie maculæ fpeciem induit, quamvis antea fæpius fa- culae inftar apparuerit. Nam hora 7. m. 5, macula haec fatis adhuc longe diftabat a margine, & minus quam antea diftintta vel obfcura erat, ut ægre videretur. Hora 7. m. u, Primus jam prominebat extra difcum «mergens, Tertius autem hora demum 7. m. 39 e- mer- m ) ° ( & 259 mergebat. Verifimile itaque judicavi, huic potius quam Primo convenire diftantiam macuiæ a mar- gine, quam hora 7. m. 5. obfervaveram. Quisquis fuerit, perinde notatu dignum eft , ob.fcurum ho- die apparuiffe in difco , qui antea plerumque illu- ftris. Interea, hora 7. m. 20, umbra Tertii cœperat immergere in difcum , valde confpicua & aliquo- ties major quam præcedens umbra Primi. Umbra Tertii, h. 9. m. i, erat fers in medio difci. H. 10. m. 44, eius emergentis veftigium adhuc in margi- ne occidentali refiduum fuit. Die 7 Aprilis, ejusdem anni 1766, horaS. m. 24, umbra Quarti cœperat ingredi difcum, & ho- ra 12. m. 50. egrediebatur. Anno 1767, die 4. Apr. hora 7. m. 26. p. m. erat umbra Tertii fere in medio fuæ intra’ difcum femitæ , diftans paulo minus a centro difci, quam a Polo Boreali, prorfus eximia & vix minor .vige- fima quarta parte diametri ipfius Jovis. Ipfe Ter- tius nuper vel haud pridem emerferat e difco, um- bra autem, hora 9. m. 6, abiit. Die ii. ejusdem menfis, hora §. m. 40. p. m. ipfe Tertius, fub macuiæ fpecie, vilus in difco, di- ftans tertia circiter parte femidiametri Jovis a Polo ejus boreali. Obfervavi progreftum hujus macuiæ usque ad h. 9. m. 50, cum margini imminens de- bilior videri coepit, & aliquot ante emerfionem, quae contigit hora 10. m. 7, minutis , prorfus difparuit. Paulo poft, hora videlicet 10. m. io, immergebat umbra Tertii, multo obfcurior, quam fuerat nu- per macula corpori Satellitis debita. Confirmat hæc obfervatio eam,quædie 13 Mart. 1765 habita fuit, quod nempe Tertius interdum maculae obfcurae fpe- ciem in difco præbeat. Kk 3 Ho- _® } <* c m Hora proxime feguentis no&is 9. m„ 37, urn- bn Secundi apparuit, non procul a centro difci verius boream , tam exilis , ut , nili fciviffem eam adefle debere, vix vidiffem. Vidit tamen etiam a- micus præfens . de loco admonitus. Procedebat pro** pe marginem zonæ borealis lucidæ* Die 19. ejusdem mends, bora 9. m. 17, im- mergebat Secundus in difeum,. & h. 9. m. 19. to- tus intra difeum lucet egregie , inftar gemmae , per decem & amplius minuta; fed quo magis a mar- gine recedebat, eo minus lucebat, & demum h. 9. m. 35. lumen ejus cum lumine ipfius Jovis adeo confundebatur y ut diftingui non p offent. Die 14 Maji, hora 10. m. 3, umbra Qvarti e- rat prope conjun&ionem apparentem cum centro Jovis, diftans fere quarta parte femidiameto Jovis ab ejus Polo boreo. Eodem anno 1767. die i6r Junii, hora 10. m. 32', vidi diftin&e duas maculas nigerrimas in difeo Jovis, Altera praecedens & paulo minor, quae cen- trum difci nuper praeterierat, polo boreali propior , erat ipfe Quartus, fub fundo lucidiori obfcurus vi- fus: altera major, aequaiorem fere Jovis deferibens, cujus medium nondum attigerat, umbram Primi referebat. Anno 1769, dic 31 Maji, fequentia obfervavi. Ji r 10. 46, pofi merid. Tertius prominebat e difeo, prope marginem boreum, & poffe pauca minu- ta, totus emergebat e difeo, quem vix totus- intraffe videbatur. Umbra Primi centrum difci jam praeterierat, in magna latitudine boreali, 11. oy ipfe Primus confpicuus eft in difeo, verfus margjnem occidentalem, fimilis gemmas iucidæ. ji. && ) o } m aft- fi. r. iK io , Facula hxc tangit limbum interius > enter- Tura. XI. 12. Primus ipfe emergere incipit e difco.. 11, 33. Umbra Primi vergit ad exitum , fed jam difficilis vi fu. 13. is. Umbra Tertii Jam tota erat intra difcum, fed tam propinqua margini , juxta Polum bo- reum, ut fe interius tangerent, valde erat con* fpicua. Die i6 Sept. Anni 1772, bora 9. m. io. pofi: me- ridiem, duæ in difco aderant eximite maculae, qua- rum praecedens erat ipfe Tertius Satelles, difcum tranfiens*, fequens, ejus umbra. Mirabar , priorem non tantum majorem fed & atriorem videri. Die ejusdem menfis 28, hora 7. m. 10, duæ apparuere in difco» maculae*, altera praecedens mi- nor, iipfius Primi corpus, altera fequens, obfcurior & major, ejus umbram indicabat. Prior, dum in medio difci erat, magis obfcura videbatur, quam verfus marginem, cui appropinquans difparuit tan- dem, & paulo pofh h. 8* m. 29, emergebat Primus e difco. Po (terror autem per totum tranfîrum æque ©bfcura fuit, & hora 9. m* 25. evafit e difco. Anno 1773. die 2o Decembris, Quartus fateî- Ies in conjunctione Geocentrica inferiori adhuc fu- biit difcum, & per tres integras horas in eo deli- tuit, quamvis, ob magnam latitudinem, in proxima conjunttione fuperiori heliocencrica, die 29 Dec. edi- pfin totalem non paflus fit. h r 7r 25. contiguus erat margini Jovis, immerfurus in difcum. 7, 30. Immerferat, & neque extra neque intra di- fcum vifibilis erat. K k 3 g. aö2 SS ) O ( gg h. I 5. 2$. Quartum in difco probe vidi , indar macu- lae obfcuræ. 8* 49. Macula hæc nondum pervenerat ad diame- trum difci, polos transeuntem, vel ad conjun- fåionem apparentem cum centro difci: fatis fenfibilis erat maculae a polo difci auftrali dir ftantia. io, I. Videbatur adhuc macula in difco, fed debi- lis vel minus obfcura. Io. 20. Quartus neque in difco, neque extra, vi- (ibilis erat. io# 29. Quartus nuperrime cceperat prominere ex- tra difcum. Die 20. Decembris anni nuper præterlapfi 1775, hora poft meridiem 6. m. 24, Secunrfus & Tertius, fimul e difco Jovis emergentes, cum eo tamen ad- huc cohærentes , ad indar gemmarum, margini in- fitarum, fplendebat, utriusque autem umbra fimul in difco comparait. Umbra Tertii erat infignis & valde confpicua, didans fere quarta parte femidia- metri Jovis ab ejus Polo audrali, quem praeterie- rat" umbra autem Secundi erat propior margini Jo- vis apparenter linidro, tam parva, ut nifi fcivis- fem eam adede debere & diligenter quæfivifîem., vifum facile effugiffet. h I 6. 50. Umbra Secundi adhuc in margine apparuit. 6. 57. Eam frudra quæfiyi. 7. 24. Umbra Tertii emerfura, limbum intrinfecus tangebat. 7. 28. Adhuc ejus particula vifa in margine. 7. 30, Tota emerferat. Die & ) ° C @ ^5 Die 27. ejusdem mentis, Snellitium Jovis, in- tra paucas horas, (cenam varie mutavit. h I II 7. 50. o. pofl: meridiem, Jupiter tantum uno vifi- biii Satellite erat (iipatus, Quarto nempe. Primus adhuc delituit in umbra, Secundus & Tertius in facie Jovis, umbra tamen fe- cundi in facie apparebat, fatis diifin&a, quas 8. 2. o. circiter erat in medio (uæ intra difcum femitæ. 8. 15. 17. Emergebat ex umbra Jovis Primus Sa- telles. 8- 23. o. Emergebat e difco Secundus. 8. 59. o. Cœpit immergere in difcum umbra Ter- tii , perpulere. 9. i. o. Vix dum tota immerfit. 9. 35. o. Cœperat emergere e difco ipfe Tertius, fed adhuc limbo difei cohaeret. Ipfum Ter- tium in facie Jovis, fub maculae vel faculas (pecie antea faepe vifum, hodie fruftra quaefivi. 10. 10. o. Umbra Tertii erat in conjun£tione cum centro difei. 11. 23. o* Umbra Tertii cœperat emergere. ii. 2 j . o. Ejus ne veftigium quidem in difco in- ventum. Ex hifce obfervationibus fatis patere arbitror, Secundum Satellitem efle omnium minimum, Ter- tium autem volumine maximum , cui tamen Quar- tus parum cedit. Umbras quidem Tertii & Quar- ti nunquam (imul videre & comparare mihi conti- git, utramque autem multo majorem effe umbra Primi , perfuafiffimum habeo. Scio equidem, umbras Satellitum eÜe fîguræ conicas , ideoque , cum corpora 2^4 ç$ 0 o ( gg coram inaequaliter a Jove dident, Se&iones urribra- rum, in Jovem cadentium, debere effe inæquales, quamvis corpora aequalis eflent magnitudinis, ad- coque non in fummo rigore valere eonfequenriam, a magnitudine umbrarum ad magnitudinem co reo- rum : (ed fe&iones umbrarum , in tam parvis a cor- poribus diftantiis, parum omnino differunt diametro apparente ab ipfis Satellitum diametris. Si Quarti, maxime a Jove didantis, diameter fumatur partium looo, diameter umbra: ipfius, jn difcum Jovis pro jeftae , erit 97 6 3 quæ differentia nudo oculorum ju- dicio non difcerni poted. Ad (enfum itaque aequa- les funt diametri corporis & umbrae cujusque Sa- tellitis, nifi forte penumbra denfior umbram jufto majorem facit. Si porro diameter Tertii ,ed aequalis vigefima quintae parti diametri ipfius Jovis, quantum aliquo- ties adimavi, erit ille Mercurio major, Primus au- tem , cujus diametrum triplo minorem diametro Tertii cenfui, erit Luna nodra minor. Secundus qertiflime Primo longe minor, Quartus autem ma- jor eft. Has quidem determinationes non pro cer- tis vendito , contendere tamen pofle mihi videor, vix alia methodo certius detegi polle veras Satel- litum magnitudines, quam comparatione umbra- rum inter fe & cum difeo Jovis, quæ utique ocu- lis bene armatis (enubilem inter fe rationem habent. Extra difcum condituri, Tertius quidem ple- rumque maximus vel maxime lucidus, fecundus autem minimus omnium apparet, fed variant illæ apparentes magnitudines: Primus enim & Quartus haud raro Tertii æmulantur lucem , Interdum Quar- tus etiam Secundo videtur debilior. Indicant hæc. Satellites non, in ratione majoris (uperdeiei, majo- rem m y ° c 265 rem Tolis lucem refle&ere , fed majorem videri pos- fe, qui re vera minor, fed illuftrior eft; quin & unum eumdemque non ab omni parte effe æque lucidum, fed, convolutione circa axem, jam plus, jam minus videri corufcantem. Idem quoque evin- cunt obfervata corpora Satellitum in facie Jovis, jam fub facularum , jam macularum fpecie. Pro- babile mihi videtur, Quartum, pro ratione molis, minima & valde inaequabili pollere virtute radios folis refle&endi, Secundum autem maxima: hic e- nim, quamvis absque dubio reliquis longe minor fit, fplcndore tamen parum cedit. Praeterea cor- pus Secundi nunquam in facie Jovis obfcurum mi- hi vifum, faepe faculam imitatum eft; Quartus au- tem , etiam prope marginem difei , maculam men- titus eft parum minorem & minus obfcuram, quam ipfa ejus umbra. Ceterum notari meretur, quod corpora Satellitum plerumque, prope margines di- fci , facularum fpeciem praebeant, longius autem in- tra difeum prove&a , vel difpareant , vel in macu- las obfcuras mutentur, quod fine dubio tribuen- dum eft intenfiori Jovis lumini circa centrum di- fei, quam propius ad margines. Si unius ejusdemque Satellitis inaequalis fplen« dor tribuendus eft converfioni ejus circa axem, Sa- tellites non, ad exemplum Lunae, eamdem femper faciem primario fuo obvertunt: nam in hac hypo- thefi Satelles, quando in proximis revolutionibus ad eamdem a Jove elongationem accedit, aeque lu- cidus appareret, quod obfervationibus repugnat. Quin obfervationes conjun&ionum inferiorum debita cum attentione & optimis Tubis habitae u- fui eife queant ad eruendas leges motus horum fi- derum, nemo facile dubitaverit. Expertus novi. Voll. IL L 1 tam M jfe ) O ( @ tam velocem effe umbrarum in difco motum, ut de vero momento, quo centrum difei prætereunt, non diu hæfitare poiïît attentus obfervator : idem adhuc certius invenitur, fi umbrae immerfionem & emerfionem fimul obfervare licet. Cognitum autem momentum conjunctionis geocentricae facile redu- citur in momentum heliocentricae , additis vel fub- traCtis tot minutis temporis, quot poftulat paralla- xis orbitae Jovis, ad idem momentum calculanda. Methodum hujus reductionis luculenter tradidit ce- leberrimus DE LA LANDE, in paragrapho 2086. Aftronomiæ, iterum editæ. Comparetur porro in- ventum hoc modo momentum conjunCtionis infe- rioris heliocentricae, cum proxime praecedentibus & fequentibus ejusdem Satellitis in umbra Jovis ecli- pfibus, vel obfervatis vel calculatis, ut appareat, an aequabilis fuerit per totam revolutionem Satel- litis motus, nec ne, & fi inaequabilis, quæ illius in- aequalitatis fit ratio & quantitas. Rem duobus tantum exemplis illuftrabo, defumtis a Quarto Satellite. Hujus umbra, die 1. Mart, anno 1765, obfer- vata a me fuit in conjunCtione geocentrica cum Jo- ve, hora circiter 9. m. 40. pofi: meridiem. Habita ratione parallaxeos Jovis ea die, conjunCtio helio- centrica inferior 25. minutis pofterius, feu hora 10. m. 5. contingere debuit. At proxime praecedens con- junftio heliocentrica fuperior, per calculum, quem comprobant obfervationes , die 4. Februarii & 26. Martii habitae, contigit ad meridianum Stockholmen- fem, die 21. Febr. hora 2. m. 37, proxime fequens autem, die 9. Mart, hora 20, m, 46. Tota itaque haec revolutio fynodica Quarti fuit dierum 16. hor. ig. min. 9, adeoque dimidia periodus d. 8> h. 9. m. 44 qua addita ad momentum conjunctionis fuperioris præ- ç& ) ° ( ÔS 267 praecedentis, incidere debuiflet conjun&io inferior, die i. Mart. h. ii. m. 41, fi motus Satellitis per totam revolutionem aequabilis fuifiet. Sed per ob- fervationem hæc contigit hora 10, m. 5, unde patet, Quartum dimidiam partem orbitae, a conjun&ione fuperiori ad inferiorem, abfolvifle diebus 8. h. 7. m. 28. alteram autem dimidiam , diebus 8* h. 10, m. 41, adeoque valde inaequabilem fuifie ejus mo- tum. Aliunde quoque condat. Quartum revolve- re in ellipfi ; fed quanta fit ejus excentricitas & ab ea pendens aequatio, non dum fatis convenit inter Aftronomos. Cum in hifce conjunctionibus verfa- retur Satelles prope extremitates axeos minoris fuae orbitae, ubi ab una parte aequatio maxima eftfub- trahenda , ab altera addenda , Iperabam me , per obfervationem conjunCtionis inferioris, collatam cum (uperioribus, deteCturum veram quantitatem aequa- tionis maximae, quae aequalis deprehendi debuit fe- midifferentiæ inter tempus dimidiae revolutionis ob- fervatum die 8. h. 7, m. 28* & calculatum, d. 8* h. 9, m, 4. adeoque 48. minuta horæ parum ex- cederet. Sed cum eam, hora integra vix mino- rem, aliae obfervationes arguant , aut error quidam in hanc meam obfervationem irrepferit necefie eft, aut, quod magis verifimile mihi videtur, fimul tur- baverit hac oecafione motum Quarti alia inæquali- tas, nondum cognita. Melius theoriae congruit obfervatio, habita an- no 1766. Die 30. Jan. hora poft meridiem 10. m. 19. Umbra Quarti centrum fere difei occupare mihi vifa. ConjunCtio heliocentrica incidere debuit tri- bus minatis citius, hoc eft h. 10. m. 16. Conjun- ctiones proximae fuperiores contigerunt, die 22 Jan. h. 3. m. 8. die 7. Febr. h. 21. m. 4. inter quas L1 2 per* 26g ê ) O ( å periodus integra Satellitis fuit dierum 16. h. 17, m. 56, & dimidia periodus d. 8. h. 8. m. 58.! Itaque per medium motum contingere debuiflet conjun- ctio inferior die 30. Jan. hora 12. m. 6. fed ob- fervata eft hora 10. m. 16. Differentiae h. I , m. 50. dimidium, aequale 55 minutis, indicat quantitatem aequationis hac die, quæ aliquanto major eft, quam oporteret, pofita aequatione maxima unius Horae: nam Satelles, hac die, 30. circiter gradibus aberat a diftantia media, ubi aequatio, in illa hypothefi, 52. minutis major effe non debuit. Tentamina haec, quamvis non omnino ad vo- tum luccefferunt, oftendunt tamen, repetitas obfer- vationes conjunctionum inferiorum, huc usque fe- re negleCtas, multiplici effe pofle ufui, ad .expo- liendam theoriam & perficiendas Tabulas Satelli- tum Jovis. De æ ) o ( ge a 6$ De MOTU COMETÆ. Anni MDCCLXX. AB ERICO PROSPERIN, ASTRON. OBSERVATORE REGIO ET PROFESS. Cometa hic , ob illuftres in patria noftra aeftivas no&es, nobis inconfpicuus , a lynceo illo Gal- lorum Aftronomo, Domino MESSIER dete&us & per quatuor fere menfes fumma cum accuratione obfcrvatus eft. Seriem vero pulcerrimam obferva- tionum a fe inftitutarum mecum communicare, quo- niam Viro Celeberrimo placuit, iftam omnium pri- mo heic apponam. Obfervationes Domini MESSIER Parifiis inftitutae. Tempus verum ad meridianum Parif. Afcenfio Refta Co- metae. Declinatio Cometae Auftralis. d. h. III O I II 0 i ii 1770 Jun. 14. 1 1. 30. 0. 272. 54. 0. 16.46. 0. per æftimat. 15. ii. 23.21. 272.57.52. 16.29. 5* 17. 1 1. 1 r. 7. 273. 5.22. 15.47. 19. 20. 10. 39.43. 273- *9-58. 14. 20. ii. 21. 10.2S.28. 273. 26. 13. 1 3 -?4 r - 4. 22.12. 8- 6. 273.35.22. 12.46. SI. ad meridian. 24. 12. jl.21. 273-57- 44- 10. 24. 52. ad meridian. 25. 13.25.44. 274. 15.42. 8- 3°> *7- 27. 13. 10.41. 275*!12* 3*. 2. 13. 16. 27° SS ) o ( QÈ Tempus verum 1 ad meridianum Parifienfem. Afcenfio Refta Co- metæ. 3ecIinatio Cometæ Borealis. d. h. i U 0 in 0 im 7oJun. 28. 10.43. 47* 276. 3.44. 3. 10. 0. 29. 11.56.27. 277.54.22. 14.45. 26. 30.12. 0. 0. 282.40. 0. 37.30. 0. Jul. I. 12. 0. 0. 324. 0. 0. 77. 0. 0. 3. 1 1. 0. 0. 89- 0. 0. 49. 0. 0. Aug. 2.14.57.31. 96. 32.25. 22.29. 31* 3. 14. 39- 30* 96. 56. 51. 22.25. 13. 4.14. 7. 14* 97. 20.40. 22.21. 58. 5. 14.33.15* 97. 49.11. 22. 17. 16. 6. 14. 24.21. 98.16. 9. 22. 13. 54. 7.14.44. 5. 98.45*57* 22. 9.34. 8. 14. ij- 7* 99.14.23. 22. 5. 2. 9. 14.'43.i2. 99- 47-33* 22. 0. 3. 10.14. 9.38* 100. 17.48. 21.58 25. ii. 14. 18-44* 100. 50.23. 21. 54. 34. 12. 14. 41. 56. 101. 24.20. 21.50. 7. 14. 14 33. 21. 102. 34. 31. 21.42. 9. 15. 15*39-38* 103. 11.22. 21.37.48. 18. 14.21. 13. 105. 2.55. 21. 25.48. 19. 14.30. 13. 105. 41.47. 21. 21. 13. 26. 15. 38* 21- 1 10. 26. 25. 20.46.43. 28. 14.43.23. ni. 46.38- 20.35. 39. 29. 15.2I. 28- 1 12.29. 25* 20. 30. 24. 30. 14. 48- 15* ii 3. 9.29. 20. 23.40. 3i.i4.38.26. 1 13. 50.43. 20.18. i. Sept. 4.15. 6.47. u6. 33.55* 19.52.39. 5. 14.50.25. 1 17. 14. 2. 19.45. 26. 8. 15*59*53* 119. 14*35* 19. 24.57. 9.15. 9*39* up. 52. 49. 19.17.44* 10. 16. 29. 54. 120. 31. 10. 19. 9-38- 14. 14. 21. 17. 123. 0.45. 18 42. 6 17*I5* 58*57. 124. 52. ii. i8. 19. 28 18*15*36.31* 125. 27. 17. 18.11.30. 19.15.25.39. 126. 2. 8. 18. 5*35 20. ij. 40. 39. 126. 36.43. 1 18.58. 3 ad merid. per æftimat. per æftimat. per æftimat. 1770. m ) ör( 171 Tempus verum Afcenfio Declinatio ad meridianum Refta Cometae Parifienfem. Cometæ. Borealis. d. h. I 11 0 i 11 0 1 ii i77O.Sept.29.IJ.33.47. 131. 21. 58. 16.50. 0. Oft. 1.15.33.56. 132.19. 37. i6.35.13. 2.15.54.30. 132.48.27. i6. 27. 15. Ex quibus obfervationibus has deduxi Comet« Longitudines & Latitudines: Tempus medium ad meridianum Parifienfem. Longitudo Cometæ. Latitudo. Cometæ Borealis. d. h. I II soin 0 i h 1770. Jun 14 1 1.29.48. 9. 2.47.44. 6.40. 24. 15. 11.23 ß2* 9. 2.51.49. 6. 57- *5* 17. 11. 11.33. 9. 2.59.58. 7-38* 5i* 20. io. 40. 48. 9. 3.16.12. 9. 5*38* 21. IO. 27.45. 9. 3*23.17* 9.44.36. 22. 12. 9. 36. 9* 3*33.43* 10.39. 5. 24. 12, 3.18. 9. 3* 59* 58* 12. 59.55. 25. 13.27.55. 9. 4 21.42. 14.53*56. 27. 13. 13. 17. 9- 5* 34* 54 21. 8 47. 28- IO.46. 34. 9. 6.45.58. 26.29. 33. 29. 1 1. 59. 26. 9. 9 42*45 37-57*32. 30. 12. 3. II. 9.20.24. 28. 60. 4.23. Jill. I. 12. 3.23. 1.25.41.48. 71. 9* 38* 3.11. 3.45. 2. 29. 16. 22. 25. 22. 3. Auftralis. Aug. 2.15. 3.15- 3. 6. 2.29. 0. 50. 21. 3- *4*45- 9* 3. 6.25.15. 0. 53.36. 4. 14. 12. 48. 3. 6.47.24 0.5 5*44* 5.14.38.43* 3* 7* 14* o. 0.59. 3. 6. 14. 29.42. 3* 7-39* 7* i. i. i. 7. 14- 49* l9- 3- 8- 6.55. i. 3.43. 8. 14. 20. 13. 3. 8.33*29* I. 6.36. 9. 14 48.10. 3. 9* 4*30. I. 9.33.) 10.14.14.27. 3. 9.32.36. 1. 9. 13- 1 *77o. *7* ) ° ( S Tempus medium ad meridianum Farifienfem. Longitudo. Cometæ. Latitudo Cometæ Auftralis. d. h. I ii S O I II 0 i 11 1 1. 14. 23. 23. 3.10. 3. 2. 1. 10. 51. 12. 14.46. 25. 3.IO.34.48. 1. 12. 52. 14.14. 37. 29. 3. I I.40.25. 1.15.25. i S- 1 5-43-33. 3. 13. 14. 56. 1. 16.43. ig. 14.24.32. 3.I3.59.24. I. I8.3S- 19.14.33. 18. 3.I4.35.52. 1. 19. i8- 26.15. 39 38. 3.I9. 3.47. i. 20. 43. 28. 14-44- 8- 3.2O.I9.39. I. 20. 55. 29. 15-21-53- 3.21. O. 3. 1.20. 5. 30. 14,48.22. 3:21.39. 12. i. 20. 56. 31.14.38.25. 3.22.17.I6. i. 20. 23. Sept, 4.15. 5.20. 3.24.52.41. 1. 19. 23. 5. 14.48.37> 3.25.31. 7- 1. 19. 41. 8.I5-S7- 4- 3.27.26.32. 1. 18. 23. 9.15* 3®* 3.28. 3.19. 1. 1 8. 22. 10.16.26.23. 3.28.40.26. 1.19. 4. 14. 14. 16.26, 4. I. 4-36- 1. 16. 18. I7-I5.53. 3- 4* 2« J 2* /j.O* 1.14.52. 18. 15. 30. 16. 4. 3.26.57. 1. 14. 58- 19. 15. 19. 4. 4. 4. 0.32. 1.13. 2. 20.15.33.45. 4. 4-34.17. 1. 12.35. 29. 15.23.51. 4. 9- 14. 54- 1. 10. 16. Oft. 1.15.23.22. 4.10.12. 6. i. 9.51. 2.15.43.37. 1 4. 10.40.5 I. 1. 10. 4. Indicavit (îmul Dominus MESSIER , Domi- num PINGRE' ex primis Ipfius obfervationibus, h* e. a die 14. Junii ad diem 3. Julii, hæc eruifîe Elementa Parabolica , orbitam Cometæ noftri de- finientia : $> O lit Locus Nodi afcendentis - - 4. 16. 39. 5. O I II Inclinatio Orbitæ - - r ; 1. 44. 49. Lo* C ÇJ3 *73 ) o J JS s o. i ii Locus Perihelii - - - il. 26. 7. i6. Logarithmus diftantiæ Perihelii 9. 7990JO. Tranfitus per Periheiium, 1770.(3.9. Aug. o. hor. 19. min. 17. fee. temp. med. ad meridianum Parifienfem. Motus dire&us. Sed poftquam Cometa e radiis Solaribus d. 3. Aug, emerfit, usque ad d. 3. Oftobr., a quo tem- pore ad tantam abiit diftantiam, ut aciem oculo- rum, etiam inftrumentis armatorum, effugerit, ob- fervationes cum theoria ex iisdem deduftis concilia- re parum fucceffit. Hifce commotus rationibus mi- hi injunxit Celeberrimus Dominus MESSIER ut, quam poffem , diligentiffime in motum hujus Co- metae inquirerem. Neque cunctanter operi memet accinxi, fed poft plurima irrita examina ego quo- que certior fa&us fum , Orbitam Illius unica Para- bola definiri non poffe, opusque effe omnino por- tionibus trium a fe diverfarum Parabolarum, ut lo- ca obfervata ab initio apparitionis , usque ad illius finem, cum illis, quæ ab Elementis deducuntur, coïn- cidèrent. Harum vero primam fuo motu deferi- pfit Cometa ab ingruente apparitione d. 14. Junii ad d. 3. Julii» fecundam a d. 2. Aug. ad d. 19 e- jusdem menfis, & denique tertiam a d. 26. Aug. usque ad finem apparitionis. Diftinguitur itaque ap- paritio Cometae per has tres Parabolas in totidem intervalla, vel quafi Epochas, homine forte impro- prio ita a me appellandas. Elementa uniuscujus- que harum Parabolarum heic fubne&ere & fimul comparationem inter Obfervationem & Theoriam in fingulis Epochis inftituere non alienum duxi; ipfi- que addere nonnullas obfervationes ad proximas Parabolas pertinentes, quo declinatio Cometae ab or- Yoll. II. M m bita 274 © ) O ( W' eo bita Parabolica eo planius explicetur & ob oculos ponatur : Elementa Prima. Motum Cometæ a d. 14. Junii ad d. 3. Julii repraefentantia. s, O I I I Locus Nodi afcendentis - 4. 15. 28« 43- O I II Inclinatio Orbitæ - - 1. 46. 31. S. O O II Locus Perihelii - - 11. 26. 6. 40. Logarithmus diftantiæ Perihelii 9*7990335. Tranfitus per Perihelium, 1770. d. 9. Aug. o hor. 3. min. 46. fee. temp. med. ad meridianum Pariflenfem. Motus direfttis. Hæc quidem Elementa fere conveniunt, cum fupra allatis, quae ex iisdem elicuit obfervationibus Celeberrimus Dominus PINGRE', propius tamen ad loca in Epocha prima obfervata accedunt, pro- lui ex fequenri comparatione obfervationum , tam cum Theoria Domini PINGRE', quam cum mea, patet. Obfervationes comparatae cum Elementis Domini PINGRE'. Tempus Longitudo Differentia Latitudo Differen- medium Cometae * a Longitu- Cometae tia a Lati- obferva- per Ele- dine obfer- per Ele- tudine ob- tionis. menta. vara. menta. feivata. d. s 0 i 11 0 i ii 01 ii 01 ii 1770.Jun.14. 9* 2. 5 3-44- — 0. 6. 0 6. 40.22. -+-*0. 0. 2. iS* 9. 2,51.54. — 0. 0. 5. 6. 56.3 1. -4-0. 0. 44. *7- 9. 3. 0.3 t. — 0. 0.33. 7. 37.47. -Eo. i. 4. 20. 9. 3. 17. 14. — 0. î. 2, 9. 5* 7- Hbo. 0. 3 t. 1770. QXÛ ) 0 ( a 27? Tempus Longitudo Differentia Latitudo Differen- medium Cometae a Longini- Cometae tia a Lati- obferva- per Eie- dine ob fer- per Ele- tudine ob- tionis. menta. vata. menta. fervata. d. SOI II O I IX 0 t h 0 i ii i77°Jun.2i. 9’ 3-"4*5o« — 0. 1.33. 9.45.17. — 0.0. 41. 22. 9- 3-34 34- — 0. 0. 5 I. 10.38-23. -HO. O.42. 24. 9. 4. I.IO. — O. I. I 2. 13. 0.31. 0.0. 36. 2>. 9. 4.23.55. — O. 2. 13. 14.56.43. — O. 2. 47 * 27, 9. 5.38. 2. — 0. 3. 8- 21.12. 0. — O.3. 13. 28- 9. 6.49.30. — 0. 3.32. 26.32.59. — 0. 3. 26. 29. 9. 9.49.20. — 0. 6. 35. 38. 4-29- — 0.6. 57. 30. 9.20.59. 0. — 0. 34. 32. 61. 9.1 1. — 1.4-48- Jul. I. 1.29.42,49. — 4. i. i. 70.57.19. 4-0.12.19. 5- 1 2.26. 2 8* 3 * + 2. 48.19- 25.24.33. 4-0.7. 30. Obfervatioiies comparatae cum Elementis noftris In Epocha prima. Tempus Longitudo Differentia Latitudo Differen- medium Cometae a Longitu- Cometae tia a Lati- obferva- per Ele- dine obfer- per Ele- tudine ob- tionis. menta. vata. menta. fervata. d. S. O I 11 0 i ii 0 i h 0 i ii 1770 Jun. 14. 9. 2.46.52. -4-0. 0.52. 6.41.17. — 0.0. 53. iS- 9. 2.51.17. •4-0. 0.32. 6.58. 7- — 0.0. 52. *7- 9. 2.59.24. -l-o. 0.34. 7.38.39. Hh 0. 0. 12. 20. 9- 3* 1 S -3 1 * 4-0. 0. 4*- 9. 5.26. -4-0. O. 12. 21. 9. 3.23.27. — 0. 0. 10. 9- 45-,9- — 0. 0.43. 22. 9. 3.3248. 4-0. 0. 55. 10.38. i. 4-0.1. 4. 24. 9. 3.59. 7- + 0. 0. 5 1 . 12.59-35- -4-0.0.20. 2S- 9. 4.21.35. -4-0. 0. 7. 14.53. 3. 4-0-0. 53. 27- 9. S-Sî-ïo. — 0, 0. ï 6. 21. 8-24. -4-0.0. 23. 28- 9. 6.46.57. — 0. 0. 59. 26. 31.15. — 0. 1. 42. 29. 9. 9.45.18 — 0. 2.33. 38- 0 14. — 0. 2.42. 30. 9.21. 2.46. — 0.38. t8- 6 1.22.44* — 1. 18.21. Jul. I. \2. O. 2.57. — 4.21. 9. 70.45 17. -4-0.24.21. 3* 1 2.26.34.41. — 2 41.41. 25.21.16. -4-0.10.47. Mm2 In 276 ) » ( æ Tempus Longitudo Differentia Latitudo DifFeren- medium Cometæ a Longitu- Cometæ r tria a Lati- obferva- per Ele- dine obfer- per Ele- fcudine ob- tionis. menta. vata. menta, fervata. In Epocha Secunda. d. S- O I II 0 in 0 in 0 i ii Aug. 2. 3. 6 32.43. — 0.30. 14. 0. 50. IO. -f-O O. I I. 3- 3. 6.58.52. — 0.33.37. 0. 53. 19. 4- 0. 0. 1 7. 4- 3. 7*25.13. — 0.37.49. 0.56. 9. • d d • 0 1 Nimium quantum differunt quidem obfervatio- nes dierum 30. Junii, 1. & 3* Julii a Theoria, quum vero has obfervationes, qualiquali æftimatione fa* flas notaverit Dominus MESSIER, nurnerosque adhibuerit, ut loqui amant, rotundos, tam pro tem- pore obfervationis, quam locis Cometæ obfervatis indigitandis , prætereaque hifce diebus fitus Come- tae talis fuerit, ut minimus error in Elementis, ma- ximum, in locum, ex illis deduflum, invehere debue- rit, vix in cenfum venire debent. Sed poll emer- fionem e radiis Solaribus, ex Tabula praecedenti pro diebus 2. 3. & 4. Augufli fatis conflat, Co- metæ orbitam a Parabola allata aberrare ; idque Temper ad eamdeni plagam. Incipit itaque ab ifto tempore Epocha Cometæ fecunda ad d. 19. Angu- fti extendenda, cujus hæc inveni Elementa Para- bolica. Elementa Secunda . Repræfentantia motum Cometæ a d. 2. Aug. usque ad d. 19. ejusdem menfis. S O I II Locus Nodi afcendentis - 4. 15. 3. 42. O I II Inclinatio Orbitae - 1. 44. 35. S O I II Locus Perihelii - - 1 r. 22. 51. 22. Logarithmus diftantiæ Perihelii 9. S093652. Tran- *77 m ) ( #5 Tranfttus per Perihelium , 1770. d. 8 Augufti 9. hor. 9. min. ï6. fee* Temp. med. ad Meridia- num Parifienfem. Motus directus. Obfervationes comparata: cum Elementis Secundis : Differentia a Latitudi- ne obier- vata. Tempus Longitudo Cometæ Differentia a Latitudo medium Longitudine Cometæ obfer- per Ele- obfervata. per Ele- vationis. menta. menta. In Epocha Prima. <3. S O I II So O l II 0 i ii Jun. 15. 8 25.17.13. + 0. 7-34-36. 7.13.46. J7- 8.28.37.51. + 0. 4.22. 7. 7.55.43. 20. 9. 5-4Î-Ï7* —•0. 2.29. 5. 9.26 36. Jul I. 5. 6.32.37. — 3.IO.50.49. 44.18.55. 3- 3.24.48-46. — O.25.32.24. 22.45.37. In Epocha Secunda. Aug. 2. 3. 6. 2.28. ■+Q. 0. 1. 0.50.21. 3- 3. 6.23.52. +o. 1.23. 0.53.36. 4- 3. 6.46.24. +0. I. O. 0.56.33. 5- 3. 7.11,11. +0. 2.49. 0.59,22. 6. 3. 7-36.45- +0. 2.22. i. 2.25. 7- 3. 8- 4-3* +0. 2.52. 1. 411. 8. 3. 8.31.46. +0. Ï.43. i. 6.14. 9- 3. 9- T-22- -+o. 3- 8- i. 8.10. 10, 3- 9-3° 53- +0. 1.43. I.IO. 0 1 ! . 3 10. 2. 7. +0. 0.55. 1.1 1.25. 1 2. 3.1034.32. +0. 0.16. 1. 12.5 1. 14 3.1 1.40 25. 0. 0. 0. 1.15.15. 15- 3.12.16.1 5. —0. 1.19. 1.16.18. 18 3.14. 0. 2. —0. 0.38. 1.18.41. 19. 3.14.36.14. —-0. 0.22. 1. 19.18. In Epocha Tertia. Aug. 26. 3.18.51-20. +0.12.27. 1.21.52. 28- 3.20. 2.50. +-0. 16.49. 1.22.21. 30, 3. 21. 13. 15. +0-25 57- Mm3 1.22.21. o i ir — 0.16.31. — 0.16.5a. — O.20.Î8. +*26.50.43. + 2.46.26. o. o. o. O. O. o. o. ‘0.49. o. 0.19. o. 1.24. O. 0.28. O. 0.22. O. 1.23. o. 0.47. o. 0.34. o. O. I. o. 0.10. o. 0.25. o. o. 6. o, o, o. O. I. 9. o. 1.17. o. 1.24. Quo- + 4- 278 c&__2 ° ( & Quoniam obfervanones ad. 19. Auguffi iti- dem ab Elementis recedunt, in tertiam quoque Pa- rabolam inquirere neceffum fuit , cujus hæc funt Elementa : Elementa Tertia. Motum Cometæ a d. 19. Augufti usque ad fi- nem apparitionis repræfentantia. s. o i Locus Nodi afcendentis - - 4. 14. 30. o 1 Inclinatio Orbitæ ... 1. 53. S. O I II Locus Perihelii - - o. 7. 13. 46. Logarithmus diftantiæ Perihelii 9.8556243. Tranfitus per Perihelium, 1770. d. 25. Aug. 2. hor. 8- min. 53. fee. temp, medium ad meridia- num Parifienfem. Motus dire&us. Obfervationes comparatæ cum Elementis Tertiis. Tempus Longitudo Differentia Latitudo medium Cometae per a Longitu- Cometæ obferva Elementa. dine obfer- per Ele- tionis. vata. menta. Differen- da a Lati- tudine ob- fervata. In Epocha Secunda. Aug. d. s. O i 1 1 0 t n 0 i 1 ! 0 i 1 1 IO. 3* 8. 12. 9- 4 i. 20. 27. i. 4. 52. 4-0. 4. 21 1 1. 3- 8. 58- 30. 4 i. 4. 32. i. 7- 4- 40. 3. 47 12. 3. 9- 43 20. + 0. 5 i- 28 i. 9- 5- 40.3. 47 14. 3- 1 1. 8- 53- 4 0. 31. 32. i. 12. 24. 4-0. 3- i iS- 3- 1 1. 52. 30. 4 0. 22. 26. i. *3- 50. 4 0. 2. 53 18. 3- 13. S1- 48- 4 0. 7. 36. i. i?- 3- 4o i. 32 19. 3- 14. 31- 35* 4 0. 4. 17. i. *7- 49. 4o. t. 29 In Epocha Tertia. Aug. 26. 3.19. 5.17. — 0. 1.30. i. 20. 45- «8- 3.20.22. i. — -o. 2.22. I. 20. 54. 4-00. 40- o. 2. i. Aug. ) 0 ( m 2*79 Tempus Longitudo Differentia Latitudo DifTeren- medium Cometæ per a Longiru- Cometae tia a Lati- ob fer va- Elementa. dine obTer- per Ele- rudine ob- tionis. vata. menta. Tervsta. d. S. O III 0 im 0 i ii 0 i ii Aug. 29. 3.21. i. 3 i. — 0. 1.28. i. 20. 51. — 0. 0. 46. 3°- 3. 21.39. 18. — 0. 0. 6 i. 20.49. + 0.0. 8. 31. 3. 22. 17. 17. — 0. 0. i. i. 20.41. ■—0.0. 18. Sept. 4 3.24.53. 2. — 0. 0.21. i. 19.52- — 0.0. 29. 5- 3.25.30- 37- -l-o. 0.30. i. 19.35. -4- 0. 0. 6. 8. 3. 27. 26. 2 r. -l-o. 0. II. i 18-33- — 0.0. 10. 9 3.28- 2.31. -4- 0. 0. 48- i. i8-ic. -4-0.0. 12. 10. 3.2g. 42. 0. — 0. 1.34. 1. 17.46. 4-0. 1. 18- i4- 4. ». 4- 4L — 0. 0. 9 !. 16. 6. -4-0. 0. 12. 17- 4. 2.53. 8- — 0. 0.28- i. 14-44- -f-0.0. 8* 18. 4. 3.27. 0. — 0. 0. 3. i. 14. i?- -4-0.0.41. 19. 4. 4. 0.49 — 0. 0. 17. i. 13.48. — 0. 0. 46. 20. 4. 4-34-47- — 0. 0. 30. ». »3- 20. — 0.0. 45. 29. 4- 9- M- 18. — 0. 0.24. i. 9. 10. -}- 0. i . 6. Ocl. i. 4. IO. 12. 5. — J— 0. 0. I . i. 8- 16. -4“ 0. i . 35* 2. 4. IO. 40. 10. 4. 0, 0. 41. i. 7.49. -4- 0. 2. i 5. RepræTentant itaque Elementa hæcce tertia or- bitam Cometae fatis accurate a d. 26. Augufti us- que ad finem apparitionis, ante vero illud tem- pus loca Cometae obfervata , ab iis, quae per Ele- menta inveniuntur , magis magisque & Temper ad eamdem plagam declinant. Unde & ex compara- tione Elementorum cum obfervationibus, in duabus praecedentibus Epochis, fupra inftituta, fidem Tatis faciam cxiftimaverim afferto noflro, orbitam Tcili- cet hujus Cometæ Parabolicam non fuifTe. Superefi: jam, ut quæ nofira fit Tententia de iis, qua? in motu Cometæ noftri a regula recedere videntur, paucis aperiamus. Exiftimavit quidem Dominus PINGRE', teftame Domino MESSIER, in literis ad Nobiliffimura Dominum Secretarium & Equitem WAKGENTIN datis & mecum communicatis, Co- me- S8_o ) o ( ^ metam hunc, perturbationem qnandnm ex actio- ne Telluris pafltum fuiffe. Cni fentemiæ calculum quoque addic Dominus LAMBERT n). Neque ifta Hypothecs, primo intuitu, poft inventa Elementa Tertia, hæc enim ante Elementa Secunda fupputa- vi , omni probabilitate deftitui mihi videbatur, fi- quidem nefeiebam, cuinam cauftæ diferepantiam in- ter illa & Elementa Prima, inprimis in inclinatione & loco nodi, adferiberem, fi actionem Telluris ex- ceperis. Inventis vero Elementis Secundis, iisque cumPrimis & Tertiis collatis, mentem mutavi, ipfe- que mihi fere perfvafi, aberrationem Cometæ ab orbita Parabolica aliis cauffis quam attraftioni tellu- ris, faltem qua maximam partem, effe tribuendam. Etenim, fi quaedam attraflio adfuiffet, haec omnem fuam vim exercere debuiffet ante diem 2 Augufti. Cometa enim die 1. Julii telluri proximus erat, & quidem quinquagies propior quam Soli. Nihilo ta- men minus Elementa Secunda cum Elementis Pri- mis arfle adeo conveniunt, ut fæpifilme majorem differentiam inter Elementa Parabolica, quæ ab iis- dem obfervationibus diverfi Aftronomi deduxerunt, videre liceat. Inprimis Inclinatio & Locus Nodi, quæ in ejusmodi circumftantiis maximae fubjiciun- tur perturbationi, fere non funt mutata. Inter E- lementa vero Secunda & Tertia diferepantia admo- dum e.ft notabilis, quæ certe attra&ioni Telluris fuam non debet originem. Cometa enim menfe Au- gufti jam fatis a Tellure noftra diftabat, & qui- dem ad dimidium diftanciæ Solis. Praeterea ex cal- culo Celeberrimi Domini DU SEJOUR confiât, di- ftantiam Cometæ minimam a Tellure fuiffe qua- druplam radii adi vitatis Telluris, aftionemque Tel- lu- <0 Nouveaux Mémoires de l'Academie Royale des Sciences & belles lettres A. MDCCLXX. p. 46. f % J o ( luris in Cometam (altem 0.0074. lin. per minutum fecundum, quam tantillam e(fe, ut perturbatio inde oriunda ullis inftrumentis obfervari nequeat in Co- meta , cujus velocitas relativa ad Tellurem fuerit plus quam 39025. ped. per minutum fecundum, quisque facile concedet b). Hanc ob calidam Ce- leberrimus Vir ad aliam tranfit hypothefin pro ex- plicandis aberrationibus Cometæ. Scilicet, eas re- ftius parallaxi cuidam in locis obfervafis, cujus ra- tio forte habenda efiet, tribuendas cenfetc). Quae vero fententia neque accuratiori rei examini ma- gis fe probabit. Facile quidem largimur , in Epo* cha prima parallaxin adfuifie fenfibilem, fi vero, quid ad turbandam orbitam Cometae fecerit, difpi- ciamus, parallaxin horizontalem d. 15. Junii fuifie = 35'' inveniemus, quæ tantum 6" in longitudinem & 20" in latitudinem pro loco Cometæ obfervato ef- ficit. Deinde ob diminutam diftantiam a Tellure parallaxis crevit, ita ut d. 29. Junii parallaxis hori- zontalis fuerit =4'. 26". Ex qua pro loco obfer- vato oritur parallaxis longitudinis = 1 1". & latitu- dinis = i''. 56". Illo vero die loca Cometæ obfer- vata ab illis, quæ ex Elementis primis eliciuntur, in longitudinem per 2. 33 . & in latitudinem per 2'. 42". declinant, ita ut hujus diei error in latitudi- nem parallaxi commode quidem adtribui poffit, neutiquam vero error in longitudinem. Denique die Voll. II. N n I. b ) Efiai (ur les Cometes §. 194. c) Loc. cit. §. 482. Neque tamen Celeberrimus Vir figur* ellip- tic* hoc in negotio omnes denegat partes. Verba Ipfius L*c funt: $ e croirois dane que la difficulté, dont je viens de par- ler, tiendroit plutôt à une parallaxe dans les lieux obfervés, dont il auroit fallu peutètre tenir compte . Peut-être außi auroit il fallu calculer cette Comete dans l’ellipje ♦ Cfr. §• 194. 2S® ç§3 ) 0 ( iTjulii, in minima Cometæ a Tellure diftantia, parai- laxis horizontalis ultra 7h 44". .non aieendk, id quod in longitudinem errorem efficit = 6". 30". & in la- titudinem ==- 3*37* Hic tamen error nihili fane eft habendus ratione differentiae inter loca Cometae per Elementa > & loca obfervata, quam fupra a no- bis inftimra comparatio prodit. In Epochis^ tandem Secunda & Tertia, parallaxis horizontalis 17" non fu- perat , quae neque in longitudinem neque in lati- tudinem ultra 12. vel 13. minutorum fecundorum errorem producere valet , quam praecifionem in i- pfis obfervationibus vix effe fperandam, harum rerum peritus facile judicabit. Cumque in his Epo- chis Elementa Cometae maxime obnoxia fuerint va- 'riationi, certe ratio illius ab ulla parallaxi non eft pe- tenda. Quoniam itaque irregularitates in motu Co- metæ noftri obviae neque ab aftione Telluris neque a parallaxi derivari poffunt, & alia nonadfint corpora cœleftia, nobis faltim cognita, quae motum Illius tur bare potuerint, (ufpicio mihi eft hibnata, orbitam Cometae fenfibiliter fuiffe ellipticam, & eam ob caus- iam ope nullius Parabolæ repraefentan poffe. Huic vero conje&urae vel inde robur accedit , quod ex combinatione portionum parabolicarum, a nobis in- ventarum, fatis conftet, eam magis fuiffe compres- fam, quam ulla Parabola ad eamdem paramétrera effe poffic, & ex Cupra inftituta comparatione Ele- mentorum cum obfervationibus in Epochis Secunda & Tertia, de quibus inprimis hic eft fermo, (nam Parabolam primam & fecundam, ob parvam, quas intercedit differentiam , ut easdem confiderare li- cet), pateat, motum Cometae fuiffe velociorem eo, quem poftulat orbita parabolica. Praeterea in illis Elementis? qux a Perihelio dependent, maxima cer* c& ) q c gg J8J nitur variatio ; quæ omnia cum figura Elliptica o- ptime conveniunt. Ejusmodi quoque aberrationum ab orbita parabolica iuculentum præbet exemplum Cometa, quia die 14 OCtobris 1773. usque ad diem 17 Februarii 1774. apparuit. Hjc enim per qua- tuor illos menfes, quibus obfervatus eft, ab orbita parabolica fimili modo difcefïït e), ad tantam ve- ro a tellure femper fuit diftantiam, ut neque aCtio- ni telluris neque parallaxi locus effet. Et certe fua probabilitate carere non videtur, idem in plera- que Cometis, qui per aliquod temporis interval- lum vifi funt, obtinere, fi loca obfervata cum iisf, quæ ab Elementis deducuntur, per totum appari- tionis tempus Aftronomi comparafient Quæ fi ita funt, facile inde explicari poteft, cur vix unquam duo Aftronomi , præcife eadem Elementa parabo- lica pro eodem Cometa invenerint. Nam fi diverfis ufi funt obfervationibus ad inveftiganda illa Elemen- ta, in diverfa inciderunt punCta veræ Orbitæ Ellip- tica;, quæ per unam eamdemque Parabolam repræ- fentari nequeunt. Ut vero conjectura mea certitu- dine quadam fe commendet, in vera Elementa Co- metas Elliptica inquirere, eaque cum obfervatio- nibus conferre, e re erit. Illum quoque in finem nonnulla quidem inftituimus tentamina , fed cum prolixiori heic opus fit calculo , quam quem peni- tus perfequi huc usque nobis licuit, negotium il- lud in aliam differre occafionem cogimur. Ante- quam vero hanc materiem omnino miffam facimus, verbo indicandum ducimus , ex obfervatis Come- tis, Noftri orbitam ad Eclipticam omnium maxime N n 2 fe e) Confr. Aftronomifche Iahrbuch für das Jahr. 1777« Zweyter Tlieil. p. 127, & feq. 184 ) o C fe inclinafle, huncqüe Cometam eo quoque no- mine inter infigniores efle habendum, quod nemo tam prope ad domicilium noftrum accedent , id quod alibi fufius deraonftratum ivimus /)• /) Kongl. Svenfka Vet. Acad. Hand!, for Sr 1775. P«i83» & fe(l' CY- © ) o ( CYCAS C A F F R A , NOVA PALMÆ SPECIES, DESCRIPTA J± CAROLO PETRO THUNBERG. MED. DOCTORE. E promontorio Bonæ Spei transmit D. K. Maji. 1774. Hottentotti, qui promontorium Bonæ Spei tene- bant olim, nunc vero, poftquam illuc ex Eu- ropa colonia migravit, fedemque ibi fixit, ulterio- rem in partem Africæ concefTerunt, verfus feptem- trionem potiflimum & orientem, agricultural operam omnino nullam tribuunt. Nec arant, nec fementem faciunt, nihilque adeo poffunt metere, quo vitam fortement. Pecora, quibus gaudent, boves videli- cet, vaccae, ovesque, tum & feræ, quas venari di- dicerunt, carnium la&isque quantum fatis foppe- ditant, at congenita ignavia dum impedit, quo mi- nus agrum iaboriofe excolant, in caufia eft, cur ex frugibus parando pane deftituantur. Hanc levaturi inopiam, bulbos varii generis e tel- lure (olent effodere, quibus co&is affatisve vefci mo- ris eft. Neque telluri usquam ulli Natura videtur ve- getabilium plura genera indidifie , quorum carno- î X edulesque radices. Magna ubique feges Ixia- rurn, Gladiolorum, Iridum Moræarum, Ornithoga- lorum, Cyaneliarum herbarumque aliarum, qua- rum bulbi palato grati, his gentibus, loco panis, vulgo inferviunt. At populis, qui dicuntur Na* N n 3 r//a- 286 m ) q ( m moquas & Caffris Milii etiam genus eft, fponte apud illos fuccrefcens, his autem plantari folitum 4 cujus femina in farinam contufà ad panificium ad- hibent. Quin & aliis familiare, e Palmae cujusdam arbore elicitam medullam trattare ita, ut panem ex ea quodammodo nancifcantur. Hujus igitur ar- boris defcriptionem tradere, nunc vilum mihi, quandoquidem Europae huc usque nec Botanica il- lius hiftoria innotuit, nec ufus, in quem Hotten- totti jam diu converterunt. CYCAS Cajfra, foliis pinnatis, pinnis lanceo- latis, petiolis inermibus. Ex Europa adducti coloni Broodboom appel- lant, hoc eft panis arborem . Crefcit in Langeklof & Krmnrivier , usque ad Vifchrivier , in declivibus montium colliumque. Floret Augufto & fequentibus proxime men- hbus. Radix oblonga, rotunda, quo adulta magis eo craffior, perennis. Caulis junioris plantæ, fupra humum, nullus; adultae truncus fimpiex, rudimentis foliorum tu* berculatus, ereffus, lignofus , craffitie & altitudine, qualis eft vulgaris hominis. FOLIA junioris radicalia, in adulræ trunco ter- minalia, plura, pinnata, petiolata, erecta, fpitha- mâ, ad ulnam usque, longa. Foliola multijuga, alterna, feflllia , lanceolata, acuta, bafi obliqua; fupra concava, fubtus conve- xa, elevato ftriata , eretto- patentia , glabra, pollice, ad digitum usque, longa, juniora apice dente uno alterove dentata , adulta integra. Pe- m ) q c m 2g_7 Petioli lati , triquetri , fupra plani , fubtus ca- rinati, lulcati , glabri, fpithamales. FLORES inafculi & feminei in diftinfto in- dividuo. Mctfculorum CALYX» Amentum ftrobiliforme, fquamis im- bricatum, ovatum grande, vel cylindricum, fpitha- mseum, pedunculatum, ex apice radicis vel trunci exerefeens , ereftum. Pedunculus (triatus , palmaris, digitum craffiis, cylindricus, apice incraffatus, glaber. Squamee fubtriquetræ, apice obtufiffimae, um- bilicato - retufæ, rugofæ , glabræ, fenfim attenua- tas, (effiles j fupra planæ, fubtus carinatae; anthe- ris te&æ. COROLLA nulla. STAM. Filamenta nulla. Anther a (effiles, confertiffimæ, ovatæ, fu- pra rima longitudinali dehifcentes, uniloculares, glabræ, magnitudine Milii. Pollen antheris inclufum, farinofum, al- bum. Mafculus uti & femineus ftrobilus fæpius pro- venit in planta acauli. Femineorum CALYX. Amentum ftrobiliforme, ovatum, grandius quam in Mafculo, pedunculatum, (qua- mis imbricatum, fubpedale, viride, glabrum. Pedunculus ut in mare. Squama pedicellatæ , apice craffo, fubte- tragono, obtufo; lateribus compreffis, in hamum quadrangularem produttis. Hami pedicello dimidio bre- =88 ___ SS ) o ( SS breviore?. Squama tota, excepto pediceilo, fupra tuberculis, & in latere utroque, lacunis difformi- bus muricata. Pedicellus , quo fquama affigitur, me» dius inter hamos laterales, quinque* angulatus , an- gulis acutis, laevis, bipollicaris. E regione pedicel- li , inter hamos laterales , dens hamis duplo bre- vior, poris , uti tota fquama, indar Boleti, muri- catus. Supreme fquama ovatæ, fubcompreffæ, qua- drangulares, inferne anguftatæ, feffiles, absque ha- mis, muricatae. COROLLA nulla. PIST. Germina obtufiffima , poris aliquot în- trufis. Stylus nullus. Stigma nullum. PERICARP. Drîipa duplex intra lingulam fqua- mam, libera, oblongo-ovata, feptemangularis, gla- bra, pollicaris; fenfim inferne attenuata, carnofa pulpa rubra; bad oblique truncata, cum acumine parvo centrali; apice obtufiffima, convexa, carne denudata , nucleum continens. SEM. Nux ovata, obtufa, triangularis, cine- rea, unilocularis, magnitudine nucis quercus. Cortex nucis , craffitie nucis quercinae, fub- ligneus. Nucleus albus, folidus, tunica veftitus in- tra nucis corticem; bafi intus poris duobus vel tri- bus lignata, parum profundis, quique, diffeëta nu- ce, videri poflunt. In locis apricis, ubi arbufculæ circumcirca com- budae fuerint, optime crefcit floresque producit. Explicatio figurarum . Vide Tab. V. Fig. I. Amentum femin. naturali magnitudine, e juniori planta, a. Pedunculus, qui fruftum te- net. b . Sqama , intra quam ficus fru&us. Fig. 2. 289 m ) ° ( as Fig. 2. Squama ex amento femin. una cum fruftu. c. Squamæ apex. d. Pedunculus, quo fquama figitur, e. Fru&us. f. Carnofa pars fruftus in- ferior. g. Pars nucis extrema fuperior, nuda. Fig. 3. Squama ex amento mafcul. b. Squamae a- pex. i. Anther iC, in medio apertae. Fig. 4. Folium e vetufto trunco, k. Petiolus. /. Fo- liola. Modus , quo defcripta ex arbore paratur pa- nis, uti quidem narratum accepi, eft qui (equitur. Vetuftiores arbores, quæ fparfæ proveniunt in montium lateribus, abrumpuntur, aut caeduntur cultro. Truncus crafïus quidem & lignofus , at juxta fragilis usque eo, ut disrumpi fe quoque pa- tiatur. Medulla, quae in medio fatis crafia, (imul- ae extrufa fuerit, pelli immittitur nunc ovinae, nunc vitulinae, quae loro conftri&a in humum defo- ditur. Namque pelles ovinas ac vitulinas Hottentot- ti lævigar.t ope axungiae, fricandoque manibus emol- liunt, donec infervire conficiendis veftibus faccis- que poffint, quibus fuas fervent reculas. Menfis eft, aut tempus etiam paullo longius, quo recon- di medullam humo oporteat. Poll effodiunt pu- trefaftam , duoque inter lapides pertundunt. Pla- nior lapis atque latior cum minori rotundoque , mortarii eft inftar, ubi quidpiam minutim conte- rendum. Dein affufa aqua, in maflam tunfa me- dulla fubigitur, e qua placentam unam pluresve formant, parvo orbiculo non majores, vixque pol- licem craflas. Quia furni ignorant ufum, coque- re neceffe eft , fub calente adhuc cinere , quem fub* (lernunt æque ac fuperfundunt, nec dimovent, an- tequam credi placenta queat probe excofta. Quod fi appareat, disjefto cinere, crudi quidpiam intus Voll. II. O 0 po* potiffimum placentae adhuc fupereffe, cineri iterum injungunt. Lautiori menfæ adfuetus faftidiret haud dubie panem iftiusmodi, denfa obdu&um crufta cineri- tia, praefertim (i modum infuper, quo conficitur, perviderit; at barbara gens, quam Tordes ac fœ- tores velutL oblectant, magna cupiditate devorat, leviter deterfo cinere, qui extra adhæferit. aau ERI ■% )y> ( SB __ 29* E RICAE TRES NOVAE SPECIES, DESCRIPTAE ET DELINEATAE A LAURENTIO MONTIN, MED. DOCT. ET MED. PROV. HALLAND. * i.r?RICA (p afferma) antheris muticis inclufis, flo- JCj ribus lateralibus folitariis, corollis campanu- latis, calycibus tomentofis, foliis ternis. Habitat ad Cap. B. Spei. Exp. D. D. THUNBERG. Caulis fruticofus, ere&us, fere ftri&us, teres, in- canus, pubefcens , rimofus rimis brunneis, gla- bris, fuperne foliofus , (implex. Ramuli pol- licares, conferti, plerumque verticillati , inter- dum oppofiti, fæpius a cafu foliorum cicatri- cibus notati. Folia terna, longitudine vix lineam fuperantia , in- ternodiis longiora, imbricata, cauli adprefla, apice paulo inflexa, breviflime petiolata Petio- lis albefcentibus, linearia, fere tetragona, ob- tufiufcula: fupra plana, carinata, viridia, nu- da; infra convexa, profunde fulcata, pubefcen- ria , incana, carnofa, perfidentia. Flores ramulos terminantes , folitarii , pedunculati , patentes. Pedunculi fere femipollicares , pur- purafcentes, lanugine albida tomentofi. Calyx tetra phy 11 us , tomentofus, albidus, interne brunneus, pubefcens: foliolis ovatis, obtufis, ultra dimidium lineae longis. 002‘ Coro - "9 3 ) °' ( Corolla monopetala, cam panulata , calyce duplo lon- gior, forte carnea: ore quadrifido, obtufiu- fculo. Stamina: Filamenta oQ:o , receptaculo inferta, com- preffa, lineari -fubulata , germine fere dimidio breviora , antheris pallidiora. Anthera inclu- de, muticae, didymae , ereflae , germine paulo longiores, apice convergentes, ad medium bi- fidae , brunneae. Fiflillum: Germen fuperum, corolla quadruplo bre- vius, albido flavefeens; ovato tetragonum, qua- driloculare , quadrivalve : valvulis apice cilia- tis. Stylus fubexfertus, cylindraceus, corollam longitudine aequans. Stigma truncatum , fub- tetragonum, nitidum. Kudimenta Seminum numerora, diffepimento quadrangulari adfixa, ovata, compreffo, uno latere convexa, altero plana, flavefeentia , nitida. Figura I. plantam repræfentat magnitudine natura- li. Vide Tab. IX. 2. ERICA ( Thunbergii ) antheris muticis inclufis, floribus fubumbellatis, corollis fubglobofis in- flatis , foliis ternis. Habitat ad Cap. B. Spei Exp. D. D. THUNBERG. Caulis fruticofus, procumbens, teres, infra rami- ficationes nudus, fupra foliatus, cinereus, ri- mofus rimis latis, brunneis, glaber, ramofus. Ramuli fimpliciflimi , oppofiti , cauli adprefïî, brunnei , teretes: juniores pollicares & ultra, ubique foliati; feniores breviores, inferne de- foliati cum reli&is cicatricibus. Folia ________ ) o ( as m Folia fere duarum linearum longitudine, interno- diis duplo longiora, terna, conferta, imbrica- ta, adprefla, delinentia in Petiolum flavefcen- tem, ad bafin biglandulofum, lineari - Tubula- ta, fere triquetra, carnofa, fubacuta, nuda, glabra, nitida, apice petiolo concolora, perfi- ftentia: fupra aliquantum concava cum cari- na; infra convexa, ab apice ad petiolum in medio exarata fulco. Flores in caule & fummis ramulis terminales, me- diocres, lubumbellati , pedunculati. Peduncu- li duarum linearum longitudine, pallide rufe- fcentes, glabri , in medio veftiti Braclexs tribus, quarum duæ fuperiores medio petioli adfixæ, fefiîles, oppofitæ, apice fere tangentes bafin calycis, lanceolatae, cymbiformes, glabrae, fla- vae, a medio ad apicem fupra fubcarinatae, in- fra fulcatae, virefcentes; tertia paulo inferior, alternatim polita, imbricara, duabus prioribus limilis. Calyx: Perianthium tetraphyllum , ereftum , tubo corollae aliquantum longius: foliolis ovatis, a- cuminatis , integerrimis, flavis, intus carina, extra fulco virefcente, notatis, ad balin gib- bis, purpurafcentibus. Corolla monopetala, fubglobofa, inflata, lineam lon- ga , membranacea, pallida, lineis longitudina- libus purpureis pi£ba, pellucida. Limbus ejus- dem longitudinis ciim tubo, quadripartitus? laciniis ovato cordatis, acutis, fubere&is, pur- pureis. Stamina: filamenta o£to, inferta receptaculo, fle- xuofa, linearia, comprefla, pallida', apice latio- 0 o 3 ra , 294 35 ) ° ( ~ ra, ferruginea, tubum æquantia. Anther# in- c'ufæ, ereftæ, muticae , glabræ, fupra bafin filamentis adfixa^. Pifiiltum: Germen fuperum , clavatum, tubo dimi- dio brevius : fuperne craflum , turbinato - ova- tum, fubferrugineum, quadrifulcatum, qua- drivalve , diflepimento craflo, quaarangulari , absque rudimentis feminum; inferne anguftis- fimum, quadrangulare, albidum. Stylus fub- exfertus , limbum corollap fere aequans, filifor- mis, tetragonus, glaber,- ferrugineus, in fum- mitate purpurafeens. Figura 2. offendit forte non nifi ramum fruticis. Vide Tab. IX. 3. ERICA ( cernua ) antheris' criflatis inclufis , flo- ribus ovatis capitatis , calycibus ciliatis , foliis quaternis. Habitat ad Cap. B. Spei. Exp. D. D. THUNBERG. Caulis fruticofus, ereefus, nudus: inferne laevis, glaber, fufeus ; fuperne aliquantum' rimofus, cicatricibus cafu foliorum pun&atus, fcaber, cinereus, fimplex, ramofus, virgatus: Ramis fparfis, interdum oppofitis vel ternis, ereffis, coarflatis, ad fummitatem curvatis, divergen- tibus, teretibus, cinereis: fuperioribus folia- tis, pubefeentibus; inferioribus maximam par- tem aphyllis, cicatricibus fcabris. Folia quaterna, conferta, faepe imbricata, adprefTa, breviter petiolata, lineari -fubulata , integerri- ma, ciliis breviflimis cinffa, acuta, glabra, carnofa, perfiffentia , unius lineæ longitudi- ne : fupra planiufcula , prope apicem fubpu- befeentiaî infra convexa, ab apice ad petio- ) o ( JS 29Ç lurn fulco profundo exarata. Fetiali breves , foliis pallidiores, ciliati, nudi, glabri, ad ba- fin forte glandulofi, fupra plani, infra con- vexi. Flores mediocres, caulem & ramos terminantes, fubcapiiati : Pedunculis breviflimis, glabris, fu- fcis, vertitis Bratteis quatuor, fertilibus, orna- tis ciliis longis, fubplumorts, albis: duabus fu- perioribus calyci adproximatis , opporttis , li- neari-fubulatis , dilute purpureis, lineam lon- gis, tertia paulo lacior, ejusdem coloris & lon- gitudinis*, infima bafi pedunculi adnexa, bre- vior*, lanceolata, cymbiformis, acuta, ad api- cem aliquantum incurva , fufca , fupra carina- ta, infra fui cata. Calyx : - Periantbium tetraphyllum , corolla paullo brevius : foliolis brafiteis fummis omnino fi- milibus praeter longitudinem, quae in his mi- nor. Corolla monopetala , ovata, inflata, dilute purpu- rea, femipellucida, glabra, unius lineae longi- tudine. Limbus minimus, paullo connivens: Lacinulis cordato-ovatis , acutiufculis , fere pur- pureis. Stamina: Filamenta o&o , receptaculo inferta, li- nearia , plana , albida , corolla dimidio brevio- ra , fuperne conniventia, germini incumben- tia. Antherce inclufae , ereftae, fere conicae, compresfæ, apice bifidae, glabrae, fufcæ, pro- pe medium filamentis adfixæ, criftatæ: crifta alba, divifa in duas partes, tegens apicem fila- menti. Fijlillum : Germen fuperum , caliciforme , trunca- tum, 29 6 tum , oäofulcatum , quadriloculare , quadri- valve, purpureo • nigrum , filamentis brevius* Stylus fubinclufus, corollam aequans, filifor- mis, fubtetragonus, purpurafcens. Stigma capitatum , glabrum , nitidum, purpureum. Se- minum rudimenta numerofa, minima, brun* nea, adhaerentia difTepimento columnari, qua- drangulo, capitato, viridi. Figura 3. monftrat ramum hujus fruticis. Vide Tab. IX. VITA ) o ( 297 VITA OLAVI CELSII, S. Theol. Doctor, et Profess. Primär. IN ACADEM. UPSAL1ENS. ET DIOEC* UPS. ARCHIPRAEPOSITI. Die XIX. Julii, An. MDCLXX. Upfaliæ natus OLAVUS CELSIUS; Patre MAGNO CEL- SIO, Mathem. Profeflbre in Regia Academia Up- falienfi & Regii Collegii Antiquitatum AffefTore, qui primus Genti luae CELSII cognomen adjunx t; Matre SARA FIGRELIA, filia Paftoris & Praepo- fiti Rappftadienfium in Oftrogothia, NICOLAI ED- MUNDI, Sorore EDMUNDI FIGRELII, cui illu- ftria merita GRIPENHIELMII nomen, Liberique Baronis infignia , & Senatoris fplendorem purpu- rae pepererunt. Fratrem habuit natu maximum NICOLAUM CELSIUM, Aftronomiæ in Academia Upfalienfi Profeflorem, tum fuo clarum nomine, tum præfer- cim Filii, ANDREAE CELSII, Aftronomiæ itidem Profefloris , Viri, dum Siderali honos Scientiae & probitati manferit , immortalis. Parentis ipfius & idoneorum praeceptorum di- lciplina fuccreverat, quum, anno aetatis nono non- dum exa&o, puellum, tres inter fratres minimum, mortuo Parenti ire exfequias oportuit. Accidit in- de, ut, dum in re oppido tenui reli&a mater vi- dua numerofam familiam vix fuftentaret, per in- tegrum quinquennium deficeret inftitutio, quae in- genii ultra aetatem adulti ufibus refpondiffet. Sed Voll. II. P p ve- V:.V ) o ( r$f> QXÙ vero- tanta vis eft felicioris naturæ, uni prope per* miflus tibi adolefcens ea tamen regebatur difcen- di alacritate & conftantia • ut non Avunculi modo, ZACHARIAE FIGRELII , Viri Juvenis, magnae lpei, aft immatura morte, litteraria fub peregrina- tione, dein erepti, amorem fibi propioremque cu- ram conciliaret, fed & Celeberrimis, qui tum Up- faliæ florebant, Docloribus , JOHANNI PALM* ROTH, JOHANNI SCHWEDE, GUSTAVO PERINGERO LILIEBLAD, OLAVO RUDBECKIO Seniori & LAURENTIO NORRMANNO innote- fceret, fingulorurnque peculiari benevolentia atque ope, in futuram magnitudinem conformaretur. Sub hoc tempore, edito induftriæ & do&ri- nae publico fpecimine De Avibus , aiteroque L e Lin- gua if Eruditione Arabum , Philofophiae Magiftri ju- ra, confpicuo inter candidatos loco, meruit anno aetatis quinto & vicefimo. Atque Arabicae illam litteraturae egregiam hiftoriam, multi licet apud ex- teros, PERINGERO , qui fuerat moderatus, tam- quam Anciori , foleant tribuere , eft tamen certiffi- mum, Noftri & ingenio & calamo totam deberi. Namque clarefcentis jam tum CELSII multi- plex eruditio & fcientia in fpem earn evaluerat, ut commendante primum Philofophica Facultate, dein Academice Cancellario, Illuftriffimo Comite ac Sena- tore Regio, Domino BENEDICTO OXENSTIER- NA , infigni munificentia Auguftiflimi REGIS CA- ROLI XI. furnma mille Imperialium nummorum decerneretur, qua inftruEtus , partas dudum opes bonae mentis amplificaret alio etiam fub ccelo, Pa- triaeque ad commoda porro transferret. Itaque menfe Januario, an. MDCXCVI. in iter litterarium fe contulit, falutatis primum Hafnia & Lu- ) o C & 299 Lubeca, Bibliothecae Pfeifferianœ Sz Morbqfian* ad- huc fervatrice, tum Hamburgo, ABRAHAM! HINC- KEL VI ANNI, Arabice doctiffimi fama inclyto & Lipfia, quæ, quia CARPZOVIO, ITTIGIO, OLEA- RIO, M O E BIO , PFAUTZIO, ARNA MA- GNAEO Islando , aliisque eximiis Viris gaudebat, ad Septembrem usque menfem tenuit. Neque ta- men praetermifit interea nullius elegantias incurio- fus peregrinator Freybergam ac Dresdam invi- fere, Wittebergæque & Halæ Magdeburgicæ SCHURZFLELSCHIUM convenire, DASSOVIUM, CELLARIUM, STRYKIUM, THOMASIUM , e- minentes præ multis, iflo aevo, Academicae rei An- tidates. Relida Lipfîa , ubi DANZIO & SCHU- BARTO ftudia fua Jenæ probaverat, perlfenacum5 Caflellas , Paderbornam, Cliviam, Arnhemium VI- trajedumque profedus , Lugdunum felegit in Ba- tavis, quo tantisper commoraretur, poffetque Ha- gam Comitum & Amftelodamum fubinde perlu- ftrare. Lugduni Golianu Bibliotheca publice di- vendenda, occafione ultra vota felici, invitabat, uc manuferiptos codices Arabicos haud paucos com- pararet, redemturus illius etiam generis plures, fi emaci efle nummarias per rationes licuiffet. Nem- pe Orientalibus Linguis operam navare jam diu Po- litus alibi , Lugduni præfertim impendebat , trada- tis idemtidem Amftelodami, dodos apud Judaeos, Talmudicis. . E Belgio, per Flandriam Brabantiamque, Pari- fios fimulac venerat, ROSTGAARDO, Nobili Dano , quocum amicitiam neceffitudo (ludiorum junxerat, five duce, five comite, in Bibliothecas immiffus publicas, litteraria aufa CLEMENTIS ac BOIVINI , BibliGthecariorum , uti & Abbatis DE Pp 2 LON- er. o o <&__) o ( gg LONGUEKUE, ac PIQUESif Sorbonenfis Doao- ris, aemulari didic t. Quin & fuccifivas horas, a- pud DODARTUM & TOURNEFORTIUM, fum- mos Botanicos , obleaamento erat exigere. In pri- nus autem per omne tempus, quod dabatur Lu- tetiae, eruditum de monte Libano Maronitam, SA- LOMO \ EM JACOBUM, Arabicarum litterarum fcientiffimum Magiftrum fe&atus eft. Medio anno MDCXCVII Maffilia excepit, e qua Smirnam usque & Conftantinopolin ftatutum navi devehi. At conlcenfam eam fiquidem mox coegerant hoftiles impetus portum circumfpicere , Genuenfi allapfus, Liburnum inde, Pilas & Flo- rentiam properavit, ubi menfern in o&avum be- nevolentia litteratiffimi MAGLIABECHII & copia Bibliothecae, cui praefectus ille, cuique aderat etiam eruditus e monte Libano Maronita PETRUS, o- ptatidimum fecefium largiebatur. Hinc Senæ pa- tuere , Viterbium & Roma denique, orbis olim domina. Admirari licuit fuperbre vetnflatis reli- quias , & loca dimetiri oculis , quae tot ftupendis facinoribus Romana quondam virtus nobilitaverat. Neque jucundum minus, quidquid artis & nitoris, prifeae Urbi recentius intulifie sevum videatur, co- ram fpeftsre. At Bibliothecae tamen , quas anti- quorum potiffimum & Orientalium codicum ditis- limas Roma comple&itur, Dcftorumque Virorum colloquia, BENCINI praefertim, in Collegio de propaganda fide Bibliothecarii, GUILIELMI BO- NIOUR Augufiiniani Ordinis & PROSPERI MAN- DOSI Equitis Itali , nuperum ad fe advenam cum- primis pertraxere, tenueruntque ad diem IX. Maji MDCXCVIII Videlicet maturandi cogitatio reditus Laure- tum é& ) ° ( 301 tum fvafit ire, &, traje&a Bononia Ferrariaqiie, liantes in aquis Venetias ac Patavium, qua utraque vifa, quantum facis , urbe, fuperatisque Alpibus, per Carinthiam Sciriamque Vindobonam venit. Al- lexerat illuc triga Virorum in linguarum Arabicæ, Perficae Turcicaeque ffudio exercitatiffimoriim , ME- NINSKiUS, BOKNINGERUS atque PODESTA, quorum inftitutione, dum morati Vindobonae potuit, ufus diligenter , Vratislaviam petiit, ACOLUTHI vifendi cauffa, hujusque compos voti, per Franco- furtum ad Oderam , Berolinum, LACKOZII fe- dern, Stetinum, Gryphisvaldiam, fuo laetam GEB- H ARDO , ac Stralfundam , redux Stockholmiam delatus eft. Annos autem prope tres peregrinatus, quan- to cumfru£tu, verae fapientiae praefidia & ornamen- ta conquifiverat , quoque loco ea fingula habeban- tur tum Academiae Cancellario, tum REGI CARO- LO XII. vel inde colligatur, quod intra verten- tem annum, Regio Diplomate, Facultatis Philo- fophicae Academiae Upfalienfis Adjunäus &, anno hujus fæculi tertio, Secretarius Academici Confi- ftcrii , alterumque intra menfem, Graecarum Litte- rarum Profefior, conftitueretur. în hac Ratione, dum fui quidquid erat officii abunde explet, facro fufcepto ordine, cura adjici- tur Bôrjenfis Ecclefiæ & Ulleråkerenfium , quibus datus Præpoficus. Vacante autem , poll MICHAE- LEM ENEM ANNUM, anno MDCCXV. Profes- fione Linguarum Orientalium, adeo jam diu harum peritia excelîuerat, ut ne quidem una petere alii videri xquum ulli poffet. Itaque decernente SACRA REGIA MAIESTATE, non is modo tributus lo- cus, fed & Do£toris Theologiae additus titulus, i- P p 3 pfis ) o ( pfis illis in follemnibus, quibus Regio Diademate, Upfaliæ, Majorum ritu, circumdabatur Auguftis- fima Princeps ULRICA ELEONORA. Denique Theologica, quam moriens relique- rat JOHANNES PALMROTH, Cathedra concre- ditur, anno MDCCXXIX. &, interjetto feptennio, Primarii honos Profefforis, parque Diœcehn Upfa- lienfem Archipræpofiti , cui eidem muneri injuncta pariter utriusque Upfalienfîs Paroeciæ propior ad- miniftratio. Commendabat docentem elegantia ubique præ- fentis ingenii, & orationis facundia, & promtæ pa- ratæque dottrinæ candor, quibus enutriri audien- tibus fciendt cupiditas hisque utiliter cognofcenda rette atque ordine pollent inculcari. Eervebant ergo in Upfalienfi Academia, optimi Viri difcipli- na & inftitutis , Linguarum Rudia & Antiquitatis, tum EcclefiaRicæ , tum Hiftoriæ reliquæ; funda- menta illa humanitatis & munimina , quorum ad- huc, nos inter, quæ illæfa viget, exiflimatio, Cei- fianæ accepta auctoritati exemploque referenda e ft. Nimirum Upfaliæ, quæ genuerat, vitæ fpatium prope omne addicebatur. Non quod iftis modo finibus clauderetur fama Viri, altioresve in gradus via non pateret; quippe & Scockholmiæ Rebus in- terefîe Ecclefialticis ordinandis , Regio mandato , jufliis, & Carolftadienfi Dioecefi Epifcopus, primo inter candidatos loco expetitus fuit; fed quod rette ac laudabiliter attorum confcientia (afficeret , faflu procul disjetto omni, & litterarios potiffimum in- ter labores dulce videretur confenefcere. Immo vero nec defuit, Upfaliæ, quo fe Theologiæ Do- ttoris virtus atque pietas vulgo eximeret. Ab- fentibus aut mortuis Archiepifcopis , vicarium mu- ) o C rS 3° 3 nus Supremi P ræ ful is , ea fide, accuratione & fanch- tate, geffic, ut bis etiam Archiepifcopali Infulæ phi- rimis honorificentifïîmisque fufrragiis deftinaretur. Adeo fibi nusquam diffimilis tenore vitae as- fvefecerat placidiflitna animi aequabilitas, pereuntis fecura fortis, earumque unice rerum cupida, qui- bus exfatiari veri ac boni amor pollet. Si qua non dim fatis explicata aliis, aut obfervata, nec tamen indigna quæ feirentur, deprehenderat, in haec po- tiffimum rapiebatur haud (ane inexpertae fiducia eruditionis , ut inveftigaret atque plana faceret. Quocirca do&rinam & experientiam , quæ Theo- logum perficiunt Sz exornant, toto complexus pe&ore, Philologiae in primis, tum Graecae, tum Orientali, & Hiftoriæ, quibus Theologia denique omnis nititur, excolendis fe impertiit. Quumque a primis mox annis, ubi facrum perferutaretur codicem , obvia loca longe plurima notaverat , quæ intelligi ab omni parte nequeunt, fine herbarum atque arborum, de quibus agunt, certiori cogni- tione, ftetit fententia, Bochartiano Hierozoico non impar futurum opus de Plantis Biblicis moliri. Hoc confilio, poftquam Juvenis adhuc RUDBECKÎO, dum Campos ederet Elyfios , adfuerat, fub littera- ria dein peregrinatione celebriores ubique Botani- cos ditioresque hortos confbluit, & Upfaliæ fixis lari- bus, non viridarium modo, fuas juxta ædes, aluit, quod unum , antequam LINNAEANI gloria emi- cuit, Botanici nos inter tueri nomen ufumque po- terat; fed & per æflates , quoties dabatur otium, in Uplandiam regionesque Patriæ alias geftiit ex- currere, ut nifi fuis crediturus oculis manibusque Botanicen non attingeret. Qua data occafione , li- buit pariter Runas examinare & tranferibere , qui- 304 ) o ( g bus fignati lapides per Patriam pafiim exilantes , antiquiffima prifci sévi apud noftrates monumenta. Hujuscemodi ceterarumque minime vulgarium Scientiarum partibus dum affundere lucem enixe ftudebat, fieri non potuit , quin & Regiae Societa* ti Litterariae Upfalienfi, haud multo poll inflitutam eam, cooptaretur membrum anno MDCCXXYI. & Regiæ dein Academiae Scientiarum, in Metropoli, jungeretur inter primos, Socius. Atque Upfalienfi quidem operae ac diligentiae quantum tribuerit, commonftrant edita typis A£ta , quorum vix ulla efi: portio, quam elaboratæ alicujus copia fcriptio- nis non honeffaverit. Enimvero fiio in Mufeo, disquirendi enotandi- que afiiduirate utebatur , nili quum valentior po- keret ratio creditorum munerum, raritfime inter- rupta. Bibliothecae, quam collegerat , numerofae aeque ac feleftæ, liber inerat nullus , quem a ca- pite ad calcem non emenfus adfperfis margini no- tationibus infigniverat. Ne obrepens quidem fene- £la detinuit, quo minus, vefperafcente præfertim cœlo, anagnofta advocaretur præ!e£lurus, fa&urus- que adeo, ne folido de die vel tantillum difperde- retur. Superfunt adhuc longo ordine advertaris, in quæ retulifie cernitur quæcumque Scriptores o- mnis aevi omnisque prope generis oftenderant , five locupletandae eruditioni five & pietati acuendæ i- donea. Cumprimis autem follemne habebat , Bo- tanicse Philologiae dicare excerpta, quibus comple- ta etiam quinque denfiora volumina Mufeo Bota- nici Horti, amiciffimoque fervanda LINNAEO fuo, longae in ufum pofteritatis, legavit. Dedarat natura vegetum & firmum corpus, quod Ieras usque in no&es continuandae le&ionis pa- @ ) o ( m 3çç patientiam admitteret. Oculorum acies tanta, ut non armatis, o&ogenario etiam major, uteretur. Valetudinem autem tuebatur temperantia & mo- dus vitae , quem turbare nec fortunæ vices potuis* fent, nec luxuriantis faeculi illecebrae. Ex quo e- venit etiam, rariffimo exemplo, ut quinquaginta ultra annos, docendi munus fuftineret, difcipulos- que habuerit non fingulos modo, quos Collegas dein adjungi fibi in Academia laetabatur , fed & eo- rum longe plurimos , quos aliis aeque in partibus rei publicae, Ecclefia vidit & Patria de utraque me- ritiffimos. Sed tamen ingravefcentibus fcnfim annis ab- fumi necefîe erat vires, quibus Litterato Orbi ul- tro largiterque profuerat. Hernia primum invafit; cui oppolua licet faceret medela, ut perferri fe leniter illud incommodum pateretur, languefcere nihilominus in dies priftinum occepit robur vitae« que meta ultima inflare. Durior noxa nulla Tub- erat. Laetus animus, tranquillus, & a&arum, flo- rente potiflimum aetate, rerum vivide memor, quem dofli, utiles & liberaliser faceti etiam, Ter- mones prodebant, invifentibus amicis & hofpitibus, amabilem in Senem, reverentiam & admirationem augebat. Perennem mentis vigorem illum fovebant quo- que amoeniora domefticas inter caritates folatia. An- no fuperioris fæculi poftremo, Conjugem duxerat Virginem Le&iflimam, Commiflarii ad Thefauros Regios, Amplifîïmi Domini BERNHARDI INTSU- LANDER, Filiam MARGARETAM INSULAN- DER, e qua decem fufeeptis liberis, bini utrius- que fexus Patri vixere fuperflites , & Regiæ gra- tiae in merita Summi Viri , port fata Ejus, debent VoH. II. Q q No- SS ) o ( æ 306 Nobilitatis tributa infignia, nomenque Von CEL- SE. Filiorum natu major, MAGNUS Von CEL- SE, Regiæ Cancellariae Confiliarius ; alter OLA- VUS CELSIUS, S. Theol. Doftor, in Metropoli Paftor Primarius & Urbici Confiftorii Præfes, ambo Patriarum virtutum heredes, editisque operibus, Hi- ftoriam illuftrantibus univerfam Sviogothiæ , quam plurimis longe celebratiffimi. Filia CATHARINA MARGARETA Von CELSE, viduata Marito, Quæftore Academiae, & Soceri ftudiorum aemulo, Celeberrimo JOHANNE LANDBERG, in domo adminiftranda fenefcentis Patris, poftquam anno du- dum MDCCXLIII. Mater obierat, ita verfabatur, ut haberet Ille, ubi conquiefceret, cujusque in allo- quio & fide tædia omnia, fi qua effent, deponeret. Tot tamque fvavibus fatifcentis vitæ levamen- tis cui circumdari, Divino beneficio, contigerat > cui a£ta aetas omnis Chriftianæ ad exemplar inno- centis , huic quoque vicinae mortis obvenire fpe- cies alia non potuit , quam quæ tranfitum , aeter- nam in lucem immortalitatis , certifiimum patefa- ceret. Inter continua fuorum obfequia, & horum aeque ac fuas ipfius pias preces, nullius affligente fenfu morbi, placide exfpirans. Creatori, qui de- derat, fpiritum remifit, die XXIV. Junii, anni MDCCLV1. quum in terris annos expleverat pro- pe fex & oftoginta. Praeter fchediasmata permulta inferta A&is So- ciet. Upf. ad Botanicen facram & Hiftoriam Patriae fpe&antia, tum & Carmina Graeca, Latina, Svethica* edita partim, partim inedita, atque Differtationes, Orationes, Programmata, idque genus alia opufcu- ia, magno numero, per occafiones Academicas con- fcripta; typis vulgata monumenta exftant: a ;_o 307 Epißola de Runis Helßngicis ad AN TON. MAGLIABECHIU M , Romae. Typis Bernabo. 1698* 4. Eft hic idem S. M. D. Hetruriæ Biblio- thecarius, quocum fæpe dein per litteras quoque folebat agere. Incerti Scriptoris Sveci Chronicion Primorum in Ecclefia JJpJalienfi Arcbiepifcoporum , ex veteri membrana editum , £/ brevibus notis iilufiratum ? cum adjefta ex eadem membrana, ferie Regum quor un- dam in Svccia Chrißianorum. Upfaliæ. 1705. 8. Incerti Scriptoris Sveci Chronicon Rerum Sveo- gothic arum, ab an. Ch. MCLX. ad MCCCXX. ge- fiarum , nunc primum editum & brevibus notis illußratum. Upfaliæ. 1705. 8* forma difiêrtationis Academicae; infertum nuperrime Tomo IV. Scripto- rum Rer. Danic. med. æviab Illuftri JACOBO LAN’ GEBEK editorum. Catalogus centuriae librorum mamifcriptorum zf partim impveflörnm Arab . P erf. Turc. Grace. Latin, zjfc. qua Bibliothecam publicam Acad. VJpfal. auxit Vir llluftris Cf G ener ofi\ firmis JOAN. GABR. SPAR VENFELDl US. Upfaliæ. 1706 4. Nomen CELSII quamvis non exprefium fit, ab eo tamen confe&um Catalogum, qua Orientales codices ac- curate & uberrime recenfitos, fatis confiât. De Runis Helßngicis Oratio MAGNI CELSII, edita a filio OLAVO CELSIO. Upfaliæ. 1707. 8- Oreades Helßngicce MAGNI CELSII , ex fche- dis AuHoris , quotquot reperiri potuere , nunc pri- mum editœ, cum Auffiario OLAVI CELSII. Up- faliæ. 1710. 8- Difputatio Theologica Synodalis 9 de Peccato m genere . Upfaliae 1717. 4. Q q 9 Sy 3°8 Synopfis Chaldaica JOH. LEUSDENI , cum brevibus excerptis e Mafora gemina, Rabbinis ce- lebrioribus, utroque Talmude & libro Sohar. Up- faliæ. 1719. 8. Edita hæcce in ufum Auditorii, nec tamen expreflo editoris nomine. Abattichimi (ive Melones Aegyptii , ah Ifraëli- tis defidereti , Num. XI. j. Lugd. Batav. apud Conrad. Wishoff. 1726. 8. Injundi dein Operi Hierobotanici. Runæ Medelpadicœ ab importuna crifi breviter vindicat ce. Upfaliæ. 1726. 4. Scriptio oppofita Pro- dromo Translatoris Regii ER. JUL. BIÔRNERI. De jnonumentis quibusdam Runicis Epißnla ad amicum. Upfaliæ. 1727. 4. Etiam hæc ad mo- tam pertinet a BIÔRNEKO controverfiam. Oratio Parentalis in memoriam Archiepijcopi Çf Ac. Upf. Procancellarii Reverendi/ßmi Domini S. Theol. Dottoris MATTHIAE ST EUCH II, fub- junda concioni, habitæ in funere Reverendifiimi Viri. Stockholmiæ 1730. 4. Auftarium plantarum Uplandicarum , in Ad. Acad. Stockholmienfis. 1740. Hierobotanicon five de Plantis Bib licis Sacra Scri- ptura Di/Jertatiofies breves . Upfaliæ. Pars 1. 1745. Pars II. 1747. 8* Quoniam in hoc opus contulerat Beatus Audor fua per vitam omnem (ludia, erat confequens, ut immenfæ inde ledionis veræque laus polyhiftorias oriretur. Plufcula eorum, quæ utrique infunt volu- mini , partim forma difputationum Academicarum , partim in Adis Societ. Upfal jam ante ediderat, quæ denique conjunda ceteris, fupplevit & expoliit. Sti- lo facili & eleganti complexus quidquid colligi pot- erat in rem propofitam, e Scriptoribus antiquis & recentioribus, editis & ineditis, unus omnium per- fecit, ut divitem in promtu nunc habeant materiem, 3°9 æ ) q ( & fi qui porro velint pervertigare. Ac tametfi ultra conje&uras, tali in negotio, progredi perfaepe non datur, his tamen, quæ Hierobotanico exhibentur, acrem fubefie vim judicii, nec emendicatam pro- babilitatis fpeciem faflî dudum funt periti cenfo- res. Quandoquidem fuo fumtu edere coa&us fuit Au&or, haud adeo multa exemplaria prodiere, ac rarefcere proinde, rum foris tum & Upfaliæ, magis magisque occeperunt. Quocirca Gottingæ iterum publicare conftituit Illuftris JOH. DAV. JMICHAE- LIS, Eques Regii Ord. Svec. de Stella Polari & Reg. Magn. Britann. Aulæ Confiliarius, fuas infu- per annotationes additurus, uti legitur in praefatione ad part, porter. Poëfeos Sacr. Hebr. LOWTHIA- NAE Gottingæ 1761. quamquam impedito haud dubie utilitfimis laboribus aliis, nondum, quod fci- mus, abfolvere promifium licuit. Incepta & plus minusve affefta reliquit: Grammaticam Arabicam , quod ad particulas linguæ attinet, obfervationibus, multo quam in ulla typis hucusque edita, uberioribus inftruftam. Lexicon Arabicum , non compilatum e Lexico- graphis aliis , (ed e locis ipfis erutum Arabicorum Scriptorum, rtudiofiffime ab eo verlatorum; quod tamen, fi vel deduci ad umbilicum, edi tamen nos inter, obftante Arabicorum typorum trirti penuria, haud fane potuifiet. Ahwedis ben Jufuph Tbeiphaspbi Flores cogi- tationum de Lapidibus pretio fis , Arabice cum verfio- ne Latina & annotationibus edendos , quorumque Arabicum textum, fua ipfius manu, e codice Sere- nifiimi Magni Ducis Hetrurise Bibliotheca tranfcri- pferat, Fiorentiæ, anno 1697. Q q 3 Pro* 310 m ) q ( m Froverbia Arabica , diverfa ab his, quæ ante exftant typis edita , Arabice itidem cum verfione Lat. b3 annotationibus. Codicem Arabicum nitidis- fime exaraverat fua manu SALOMON JACOBUS, Maronita ille, quem Parifiis Nofter frequentavit. Lapidum Runicorum , quos fuis Ipfius oculis examinaverat , tum Heifingicorum , tum vulgarium , Delineationem Ö* Interpretationem , e. qua, in A£la Soc. Litter. Upf. illatae infignes particulae, nec pau- cæ, legi poterunt, ut ex his dijudicentur ceterae. De Statu Ecclefiafiico Romani Pontificis , fub peregrinatione Italica congeftas obfervationes , qui- bus Caerimoniae Catholicorum, Dignitates Ecclefia- flicae & Regiminis facri forma , tum florentis ho- die Romae decora, aeque ac monumenta veteris ejus fplendoris, copiofe percenfentur. Breviffima hæc enumeratio a&arum a magno Viro rerum. Luculentiorem amplioremque jam ante dedit, in Oratione Funebri, Generofiffimus Dominus Regiae Cancellarlæ Confiliarius & Eques de Stella Polari JOHANNES IHRE, edita Upfa- liae 1762. 4. & Generofiffimus Dom. Archiater & Eques de Stella Polari Do& ABRAHAMUS BACK, in Memoria Noftri, recitata Regiae Acad. Scien- tiarum Stockholmienfi , Patrioque fermone edita Stockholm^. 1 758- 8. X Tat. ï, I -Mfium ff ;|p ft <Ü=u3alI ' 1 ' Tab .IV Tab.V. I/VTU Tat . V/!. 7 /+0 ©yy* ^ V 8. /+®T' dW V jS. r V / +® ¥®< v %-l + +©< V >¥<£. ©W V W® Ue V ^+2l J£r 2u. 3a. £ (Bi ©^ Q / +© ©/y* \ 0c| V /©Vlrîs t ©^j,. Ä ' ©v-1/Å > ?) V )?© +e' r^© 3j?. ^"*£r ^O. <3 ©■- jr <- +©- ✓ ©y* ?©■{ v /d" ©£; y >k* lîL^é ' 1 ^ 4*. ^7 A i o+o *£. ©io+o( A 53. 55. •+Q T© ©/ A *» \ V -&\ ( T V) Vsk.3" rr» O/ £ V ö3. Wy» + ©^ +e Z* °?\o 04. r-^ 5 ?3T Ii. vTVv +© ©> ©.©t; v ©^(B.< , v 40. Gi/n, CD '€Z +CD J +CBl ¥<&.< V % +(& 0=0 < -KR ^0+0 l '\ tGz'.Jt +®\ *' v >Td® ©*>e l / ©> +G\ 0^-/ V >¥© \j_£k KU J 26: Qv>»® y' ©v"yt -B © + © / l \- ©C4- ©v"*(D /0iy* +CD\ Qi V W ^+5L w (\ *) V )>£© ¥©{ V dJ \. J 0(D 't)0 XD^ v 3>0 ©<0- ^+0 ®ÿ*\ V }©^A t>(E>{ V ^/«A: v >©*£ ^0 yv& &J W iJ \' \ 44 ^7/A %A < v V©*» ^t0^{ W i/ 'l 1 J J ■) v . <( ^ Gzm/r X +A '+(Bl ’I -t-^ 0^5~ ^20 'G/«© 43. / +0^ ©c< A ^ 0*«« 0+0 44 • ^7 e* r u Ä. S'2 ,+0 0"/* ¥e<( a ( %?{ A l % 53. ) A r* ¥e -\4 0^y* \ 0 54. l0^£. )0$ (D o5 +24. /+® +-Ï A re ^0yt +e^>; (D< J Gc l %. 0(R ©cu X 4) ©>) (+© ©*A Jcco A Jè ©^(R' a ^Ofo a><] A J +r+i/»y* 040 / +0^ st 0©^ / 1 v€fyt 0*0 0/K2 ? cf 4 b 8 0-0 ft 7: O £ ‘ 0 ^■■ft Ö/*/* e 0 o°o + 0 +e +©. 4@ H@ +e 4-© 4© + © 4© 4© 40 4© % 3 ©^/.y © + 0 + © +© +© -M? + 9 +ctx 04-0 i-ch- 4® -i_d> +® 4© 44- > ÙL. y,n A~ 5 f 6» 4 4/* ©v Ô 4 4 4 fff 0 f D Ï 1 d_ <4 -N +(K4 —O 0-0 O-f 4 4Ù 4C±J 4Û 4c© -M±> +Û + Û + Û Mr L D b c À ~r rr~ £ A '£ “Ï" /fT % f b • /7 j- 5 f ©//> ©4 (t/i j zß /z; > 3 .©y ©/i ©»/i ©y ©y ©»/• ©V1 D O „ c ® © © 20 3 / u D0 3C 5* V •V V 2»> 2^ 2D 20’ 0.7 z8 4> -y JO 4 D, 33 3c 4 7 V V Å * — fr ■ 'V A 44 0-0 bi- ö O' O _i_) 6 B cf £ cf ■$ cf $ ©vi-/* 0 4 3 3 3 « 3 « ft § Ö 9 cf § XD 9 0-0 0-0 V O 0-0 9 0-0 4 4 0 H> 4 Ö - b 9 cf 9 £ 4 ? cf 9 9 B 3 44 « 4 4 b £ £ 0 Ô r\ ’s O 3 § 4 33 36* Pt 6 G 6 4 6 0 3 4 4 4 30 O 3 ©V* Ô 6 b 6 5 3 B ? £ 1? 4 ft « 0 N7 V : s cf ç XD XD 4 cf XD JO O 6 0-0 6 3ß 3ö rfO ft & 6 0-0 4 £ £ § Ö 30 Ô 30 0 a .0 cf 6 B JO _J_ c/ b Ô b 2© ■IW 0-0 £ _I_ ö 0-0 Ö 3 b b 4L 4 1 A T> _JL cf b B 30 ô ? CK) T> XD p NL b ft 8 _b_ ft f 4 <( 4 J04 ©4 ©£ ©4 ©4 ©4 ©4 ©4 ©4 ©4 ©4 ©4 ©4 T ^ */ ^ 4 4 4 4 4 ,4 4 4 4 -i..‘ 4 *LfU ■41 48 4P So J 4. i- - ' ^7 3§ 3 ab E- moo Prosperin. ...» 269. 8» Djr 8. Cycas Caffra dejcripta a Carolo Pet. Thunberg. 9. Erica très nova Jpecits defcripta a Lau- rentio Montin. - • • * 10. Vita Olavi Celsi i, Prof. T b eol P rim ar. & Arcbiprapofiti Upfalienßs. • neturi-'“* rr,ï^t;;£ ,.«ïS -»-**''* **M,*iin|,T: ”J*.-.* Ipcsgli = ■rSjSSöß^^wKÄWS! ^;r.'::-r.;::-';-~,-Aäßscffi* -".r.s.'.^rïri'^-îCtS - ■Ml» P2gjg3||OT ; ;f^.-2^~ü5SCSS®Ê ■ rjaaaæÉjBgafigBBg MÎæk2«£^ zsacsssgiSt-^aaKsaSScs. .. ^atfyiajyr5c~|-r-~rj; • • v / pSfi