506. V641N V . 3 1780 MAIN

5 OG

YG4-\y\

LÎBÎIARY

OF

THE • UNlVER-SiT Y- OF TEXAS

) i

> >

> J

F P S AL1Æ ,

Afvd JOHAN. EDMaN, Direct, et Reg. Acad. Typocr, an. mdcclxxx.

NOVA ACTA .

REGIÆ SOCIETATIS

SCIENTIARVM

VP SALI ENS IS.

VOL. III.

328501

Y 9 ; $

■>, : •• -, » *
„ ■ " ,) »t « -< "«j « *>

s *

a) 4 *> <J V'

-, -, > •»* ^n-,, ., , ., „*'> « *.•

° *. 1. * »i •'

■■.io/ - :. - - J - •'

s , ,-■ ■ ■.

1 T, •*">

■

i

SVB AVSPICIIS
ET CLEMENTISSIMO PRÆSIDIO
SACRÆ REGIÆ CELSITVDINIS,

SERENISSIMI

PRINCIPIS ac DOMINI

CAR OL I ,

Principis Regii Hereditarii ,

DVCIS SVDERMANNIÆ ,

, CLASSIS MARITIMÆ REGNI SVECIÆ

Magni Amiralis.

MEMBRA

REGIÆ SOCIET. SCIENTIARVM
VPSALIENSIS ,

HONORARIA.

ANDREAS JOHANNES von HÔPKEN , Comes, Re-
gis Regnique Sviogoth. Senator, antehac Vpfali-
enfis Academiæ Cancellarius, Eques & Commen¬
dator Regiorum Ordinum.

CAROL VS FREDERICVS SCHEFFER, Comes, Re¬
gis Regnique Sviogoth. Senator , Eques , Commen¬
dator öl Cancellarius Regiorum Ordinum.

CAROL VS RVDENSCHÖLD , Comes, Regis Regni-
que Sviogothici Senator , Vpfaiienfis Academiæ

)o( 2 Can-

Cancellarius , Eques & Commendator Regiorum
Ordinum.

CAROL VS FREDERIC VS MENNANDER, S. Theo-
giæ Doftor, Archiepifcopus Vpfalienfis 3c Acade-
miæ Procancellarius.

ORDINARIA.

IHRE (Johan) Reg. Cancellariæ Confiliarius, Prof.
Reg. 3c Skyttian. Vpfal. Eques R. Ord, de Stella
Polari.

SOLANDER (Daniel) Jur. Patr. 3c Rom. Doftor &
ProfefTor Vpfal.

BACK (Abraham) Med. Do&or, Reg. Archiater, E*
ques Reg. Ord. de Stella Polari.

WARGENTIN (Petrus) Acad. Reg. Scient. Stockholm.
Secretarius, Èques Reg. Ord. de Stella Pölari.

AVRl VILLI VS (Carolus) Linguar. Orient. Prof. Vpf.
3c Societatis Secretarius.

OSBECK (Petr.) S.Th.Doft. Paft. 3c Præp. Hafslôf.Halland.

SKÔLDEBRAND (Ericiis) Reg. Commere. Confiliarius.

von CELSE (Magnus) Reg. Cancellariæ Confiliarius.

WALLERIVS (Joh. Gottik. ) Med. Doctor 3c Profes-
for, Eques Reg. Ord. de Wafa.

APELBLAD (Jonas) Judex Provincialis.

MELANDERHIELM (Daniel) Aftronom. ProfefTor
Vpfalienfis.

BERGMAN (Torbern.) Chemiæ & Metallurg. Profes-
for Vpfal. Eques Reg. Ord. de Wafa.

SIDRE'N (Jonas) Med. Do£lor , 3c Medicinae Pra£l.
ProfefTor Vpfal.

MALLET (Frederic) Mathematum ProfefTor Vpfal.

PROSPERIN (Ericus) Aftronom. Obfervator & Pro-
feftbr Regius Vpfalienfis.

WILCKE (Joh. Carol.) ProfefTor Phyficæ Experiment.
Stockholm.

PLAN MAN (Andreas) Phyfic. ProfefTor Aboënfis.

LEXELL (Andr. Johan.) Aftronom. ProfefTor Aboënfis.

GADD (Petr. Adrian.) Chem. ProfefTor Aboënf. 3c Plan¬
tationum Dire£tor, Eques Reg. Ord. de Wafa.

BERGIVS (Petr. Jonas) Med. Doftor & ProfefT. Stockh.

FRONDIN (Berge) Bibliothecarius Acad. Vpfal.

MUR-

MURRAY (Adolph.) Med. Doftor, Anatomiæ & Chir¬
urgiae Profelïor Vpfal.

ALSTRÔMER (Claud.) Liber Baro, Reg. Cancellariæ
Confiliarius , Commendator Reg. Ord. de Wafa.

THVNBERG (Carol. Petr.) Med. Dottor, & Demon*
ftrator Botan. Vpfal.

EXTERI.

MAIJER (Andreas) Mathef. Profeflor Gryphiswald.

GESNER (Johan) Med,. Doctor Phyfices & Mathemato
Profeflor Tigur.

GLEDITSCH (Joh. Gotti.) Confiliar. Aul. Medicin. &
Botanic. Profeflor Berolin.

PENNANT (Thomas) Nobilis Anglus.

GARDEN (Johan.) Med. Pra£ticus Carolin. Septem-
tr ion. Americæ.

VANDELLI ( Dominic.)'Profeflbr Hift. Nat. Vliflippon.

SCHÅFFER (Jac. Chrift.) Theolog. Do£tor,Paft. & Su¬
perintend. Eccl. Lutheran. Ratisbon.

WILSON (Benjamin) Phyficus Anglus.

de CARBVRI (Marc.) Comes Venen Botan. Profeflor
Patavin.

SCHERER (Joh. Bened.) Penflon. Chriftianifs. Reg. Gall.

FRISI (Paul.) Mathem. Profeflor Mediolan.

FORSTER ( Joann. Reinold. ) Societ. Reg, Scient. &
Antiqu. Londinenf. Sodalis.

D5 ANSSE de VILLOISON (Joh. Baptift. Cafpar.) Reg.
Acad. Infcription. & Humaniör. Litterär. Parifienf.
Socius.

von BORN (Ignat.) Eques, S. Cæfl Majeft. in re Me¬
tall. & Monetär, a Confiliis.

MURRAY (Joh. Andr.) Med. Doflor, Botan. & Me¬
dicin. Profeflor Gotting. Eques Reg. Ord. de Wafa.

HUSSEY de la WALL (Edvard. ) Nobilis Anglus.

JACQU1N (Nicol. Jofeph.) Botan. & Chem. Profeflor
Wienn. S. C. M. a Confiliis.

FONTANA (Felix) Director Mufei Magn. Due. Hetrur.

MESSIER ( ) Aftronomus Parifienfis.

M ASKELYNE (Levill.) Regius Aftronom. Greenvicenfis.

BERNOULLI (Johan.) Aftronomus Regius Berolin.

)°( 3

BE-

BENEVOLO LECTORI.

• % «

([c^uæ Volumine hoc tertio Adtorum Re-
giæ Societatis nunc prodeunt, magnam
partem , videlicet ad paginam usque 1 7 1 .
jam dudum an. mdcclxxvii. prelum reli¬
querant. Interpofita autem mora, cujus ex¬
plicare caudas nihil attinet, quamque dimo¬
vere, uti in votis erat. Societati haud da¬
batur, accidit, ut ante annum, qui nunc
labitur, ad finem perduci integrum Volu¬
men non potuerit. Quod propterea fignifi-
care fas fit, ut noftra haec legere volenti¬
bus dubium non hæreat, quo tempore per-
fcripta fingula fuerint 3 neque adeo mirum
alicui videatur , fi forte plurium in manus
jam ante inciderint haud pauca eorum, quae
in unum denique jundta falcem licuit pu¬
blicae luci committere.

ACTA

o

X X

V*/

Ät

A'ô'ÿîg

-w/**

» 5K

$

%&

K K'
K K K

$£ ^^sflfesfSfe^feg^^- ate=afe===fe- g=^=?

SOCIETATIS REGI Æ

SCIENTIARUM.

\. ■"> * ' '0 "i • <“* - . > ■.. ?>****, ' •, ' * i

t j 1 • . < '

MONUMENTUM

VETERIS LINGUÆ OSTROGOTHICÆ,

NEAPOLI HAUD PRIDEM
REPERTUM,

NOTISQUE CRITICIS ILLUSTRATUM
. A

JOHANNE IHRE.

P ^

^ P^eixendii ante aliquot annos illa monumenta
linguæ Moefogothicae, quae ad noftramper-
%% venere memoriam (i), hoc eft I:o Codicem
Argenteum , praecipuum rarifiîmumque Bibliothecae
Vpfalienfis cimelium. 2:0 Codicem refcriptum Bi¬
bliothecae Guelferbytanae , celeberrimi KNITTE-
LII indefeffo ftudio & felici faepiffime opera tra-
voL. in. A £fca-

a) In dim de Codice Argenteo §♦ III.

2 _ _ _ as ) o •■ ( ' as _____

ftatum editumque, & 3:0 Tabulas emtionis , quas
ex collatione JOH. BAPTISTÆ DONII, paucis
lineolis confiantes, edidit ANTONIUS FRANCI-
SCUS GORIUS. Non fubiit tum fperare, fore,
ut aliquid amplius in hoc ftudiorum genere vide¬
rem, nec forte vidiffem, nifi copiam fimilis fere
argumenti Tabulæ publico feciffet vir natalium
fplendore illuftris, & eruditionis cum fumma hu¬
manitate conjunSbe .fama longe illuftrior, Cubicula¬
rius Regis Daniæ , Dominus PETRUS FRIEDE-
RICUS SUHMIUS. Ille fcilicet vir generofus ex
ASSEMANNI Bibliotheca Italica primam hujus
documenti tabulam parti quartæ operis fui Hifto-
rici inferendam curavit, cuipoftea tres reliquas ad¬
didit ex Calendario Neapolitano LUDOVICI SAB¬
BATINI, qui illas primus edidit, depromtas. Con¬
firmant illæ venditionem faftam venerabili PETRO
Defenfori , qua 08:0 unciæ paludum, in regione
Ravennatem! fitarum, a Clero ecclefiæ S:tæ ANA-
STASIÆ Legis Gothorum in nominatum PETRUM
transferuntur, cui contrafitui fubfcripfere tamquam
auftores venditionis teftesve, alii lingua Latina, a-
lii, ejus fine dubio expertes, fua vernacula, Gothi¬
ca. Illuftris SUHMIUS, illis acceptis, confuluit fta-
tim amicum fuum, Virum præpropera morte no*
bis haud pridem & univerfæ reipublicæ Litterariae,
cujus praecipuum erat ornamentum, abreptum, JA-
COBUM LANGEBEKIUM, qui etiam Tabularum
harum leffcionem & interpretationem periclitatus eft.
Sed quum vergente ad finem feculo quinto, aut fub
in Tum fequentis , quo tempore has Tabulas confi-
gnatas oftendit modo laudatus SUHMIUS, a pri¬
migenia fua forma haud parum aberraverit forma
& figura litterarum Gothicarum tachy graphica , &
prseterea fcribentium incuria voces, quæ junftim

3

_ m ) o ( m

fcribendæ erant, in partes diftra£tæ fuerint, & in-
fuper, quod fufpicari fubit, prototypon Neapoli¬
tanum non fatis accurate fuerit exfcriptum , fieri
facile potuit, ut aqua hic illic interpreti haereret.
Et quum faepe laudatus illuftris SUHMIUS hac
occafione me quoque, pro folito erga me favore,
in partes vocare voluerit, defiderio atque adeo jus-
fui tanti viri adfurgere debui , meamque qualem¬
cunque operam lubens commodare. Faciam vero
id ita, ut, fepofita priori verfione, meam fubjiciam,
poftquam expolitionis meæ rationes ad fingula vo¬
cabula reddidi. Id vero antequam faciam, e re es-
fe duxi, ipfas venditionis tabulas, omni fua feculi-
que fui barbarie fqualentes , & in fuper temporis
injuria male habitas, præmittere, utpote quae lucem
dicendis foenerari poterunt.

- - - bus - - fupradifîa lac - - ad - - - fir o £f ca -

- - aflri - - . ojfid - - - interpofita cautionis noflro
ad/tringit - - emus obnoxij • ita in tuo dominatio •
nis. beredumque tuorum jurav - - - nobis a te
fupra centum viginti fo lidos - - - procidenti tempo •
re - • - nus nobis ex bis qui abfentes fint *fub eo
protexto - mutua fl - - - - c alios fexaginta auri fo *
lidos - - - am in fedecim annos undecim - - ciunt
in uno auri folidos centum oftuginta * * - finguli
if inf olidum nos oblig - - • - fatemur - - - tempus
• - - pium efl omnimodo quod siobis tale magno
pretio adimplifli • gaventes itiam Deo - Zf ti - - -
qui vite tuis remediis • nobis fubvenifti - - - f nos

p - - - e liverares - ut ego debitum fstum - tranfi -
re in - - - Zf communis definitione confetifus • pos*
Jesßones tibi • utriusque matretas b - - • qua pro¬
pter profatas otio uncias paludis cum omnibus ad

A 2 fes •

) o (

4

cwr

QXD

"" " l r - ' ■■" ■« <n i u . »m

fe pertinentibus vel adiacentibus - prœdiffœ juris
Ec define noflvce nobis - fcilicet competentes - hujus
in folutum cejfionis tibi folle mnit at e concedimus - - -
transferentes - univerfum legaliter ejusdem paludis
vel om - * - ad tuu jus ac dominium - - - documen -
ti quod jam non ut creditor . 5Vd dominus - - -
legitima valeditate perfeffus ab hujus temporis -
in folutum cejfione pojjideas • habiturus licentiam
pojjidendi - tuos pofleros transferendi vel

quibuscumque tu contraffibus alienare malueris eun¬
dis emptionis - venditionis . follemnibus : quee
legum pr refixit aufforitas - huic contr affui compé¬
tentes adhibitis - aeviffionis duplaria robore pariter
adtribut * - - ra quoque meliorata expenfis adque
laboribus tibi fimu • - - univerfaliter faciendis. Si
quis praiiffas paludes vel via if aridi adjacentia
vd pro parte aut integro - quod abfit avicerit -
Êf/zz/i* /» dubium tibi - a nobis cunffa legaliter
itnfl - • - /tfgv.r /72 venditionum contractibus

conftituijfe monflr - - - illud etiam fpondimus fin -
gw/i alterutrum invicem nos oblig - * - adque fide
dicentes - ut fi forte quis conminift rorum nofirorum
qui nunc abfentes funt quolibet tempore redientes
contra hanc noftram deliver ationem quod non cre¬
dimus - - * taverint - five ipfi aut forfitan futurus
Epifcopus - tunc promittimus nos aut - de reditibus

Jsta Eccleficc noftra . - * accepimus in preetio eis -
recompenfare aut certe fi habuerimus aliquid ve¬
nundare • if prditio portionis no firce eisdem uni -
ver ja portione eorum qui advenerint adimplere -- -
minus ne de propriis facultatibus - noftris - eisdem
uti diximus jatisfacere pollicemur, fine cujus libet
judiciis auffontatem - Ö indempnitatem tuam he¬
redumque tuorum. Nos heredesque nofir • • • ei
omnibus periculis falvam facere per hunc documen -

5

) o (

©5

tum J pondemus absque aliqua defedione vel contro-
verfia : nullove tempore - - - quandoque nos here-
desque noflri fint abfoluti fi quod abfit vos - bered
- - * liqua fu (limier itis detrimenta donhac - - - b
nom - « * tit as quœ nobis in pretio efl per hoc do¬
cumento completa in integro - • - fecundum leges -

& 'œdicta eunda a nobis noftrisque h h bus tibi
tuisque pofteris implentur if ad cumulum tua fir*

initatis dominij j sta - * . centum viginti ( 'olidorum
a nobis tibi emijfa pro tui dominij utili - - • fir¬
mitatem penes te placuit re fi der i - ut in po fi er um
quali - - nofira heredumque nofirorum vel conii -
vertorutn comminiftr « - - trorum publico privatove
judicio repetitio vel caufatio fit generalit - - - am¬
putata Aquiliana quoque Nervianeque legum vigo¬
re Jubjungent - • • de fiipulationis valeditate legi¬
tima follemnitate adicienti - • - rœterea corporalem
pro translatione dominij no - - - fide publica if

te (limonio: tibi fs Petro Vr defj comparatori a-
dorisque tuis juxta fidem traditionis epifiule huic
documento confen - - • fieri t damus tribuimus if
concedimus licentiam ita ut in tradit - - ■ corpora¬
le facienda in nullo penitus nofira exploretur nec
queer - - - præfintia . Omni - vif - metus • ac doli
fufpicione calcata univerfis praeterea refragationi¬
bus cauti if non numerati quceflionibusque Jubla -
tis - quia if antea ut fuperius interfati fumus cen¬
tum viginti [olidos Capitaneos a te fecundum fi¬
dem cautionis qui noftris nofirorumque omnium
nec effit atibus profecerunt ac cepi f e oftendimus if
nunc reliquos fexaginta auri fohdos numeratio - - -

fadœ traditionem in preetio rei fsta reputatis ut
fuperius legit - - - accepiffe dignofeimus - qui fa¬
ciunt in uno auri fi olidos centum oduaginta exce-

A 3 pt0

6 _ as ) q ( @ _

pto decern folidos qui nobis de ufura a te funt re -
laxati hoc autem in folutum cejfionis ' venditionis -
que documentum Deus dedit forenfi Civitatis Cias •
/is raus noto rogatarioque noflro feri • - - dendum
dictavimus . In quo fubter pofieaquam nobis ad
fingulæ fubfcriptore reliftum doiigentes intelligen¬
tes manibus noflris fubfcriptiones vel figno impres -
j imus . Simul Cf tefies paritet ut fub fer ib event coli*
rogavimus ubligandi quoque archiva - - ■ vel quan¬
doque eligeritis - omijja nofira profejjione damus • tri¬
buimus bf concedimusjicentiam bj licentiam fiipu •

lantique tibi Petro Vr def 3. comparatori fpopon -
dimus nos qsqs Univerfus Clerus idefi Optarit

Vitalianu preesbs Svinejridus Diae . Petrus Sub -
diae - * - Uviliarit & Paulus Clerici • nec non
Monnulus & Danihel Theudila Mirica Ü3 Sindila
Spodei - Coftila Gudelivus Guderit Hosbat & Be .
nenatus Ufliarij • Uviliarit Malutheus idem
Spodei finguli hf in folido invicem Nos innodan¬
tes in folutum cendentes ac venditores ad omnia

Jsa Actum dice & decies P C fstu

UFITAHARI. v. Tabula I.

Signum - - - te invecillitate oculorum fubfcribere
non potuit Signum fi - - -

Ik - - UINJAIFRITHAS v. Tab. II.

\) Ego Petrus Sub di ac 3 acli fi e g otic e S. Anafla .
fie vie in Solutum • - - ni s venditionisque documen^.

turn padulis fstorum cum omnibus - - • pertinent
tibus a Me vel fitis collivertis vel Conminifiris : • -

bi Jsto Petro Fr def 3 Conparatori ad omnia fsta
* - - te fies ad fuferibere - - - pariter conrogavi -

mus Ù* pretio centu oft ogint a folidos id e fi centum

vi •

i>) Sic in papyio Originali*

OK'

) ° (

rf*>

OK

vigmti per cautione - - - accepijfe profitemur if nunc
de prefenii alios fexaginta fo - - - recipimus .

Signum f Uviliarit Clerici Jsti venditionis qui
fecit - * - inveciliitate oculor mn JuJcribere non po •
tuit ideoque Signum Si • - -

f £go Paulus Clericus Eccleße legis Gothorum

Ste Anaftafie huic documentum a nobis fa£lum fu -
fcribfi if pretium auri J olidos cento oSluginta - - -
c e fl cento viginti per cautione antea accepimus if
nunc de • • - alios fexaginta folidos de prefenti per~

cipijfe videmur pro padu - • • / stas

- - • defenfor huic docomcnto a nobis facio Juh -
jcribft if pretio auri f • • - octoginta hoc eft cen *
ZZ///Z viginti per cautione antea accipi • - - demur
de prefenti alios fexaginta folidus de prefenti per *
ci - - - videmur pro paludes Js.

Ego Uvillienane huic documento a nolis facium
fufcnpfi if pretium auri Solidos • - - tuginta hoc
efl centum viginti per cautione antea accepimus if
nuc - » - alius Jesfaginta folidos de prefenti perce -

pijfe videmur pro paludes fuprajcr - - -

Ego Igila huic documentum a nobis faftum
jufscripfi if pretio auri folidos centum vigi - • -
per cautione antea accypimus if nuc de pre/ente a •
lius fexaginta folidos de percepiffe videmur pro
paludes Juprafcriptas.

Ego Theudila Clericus Eccleße Js legis gnthorum

See Anaftaße • - - documento de paludes Js a novis
facium fujfcripß if cento vi gin - - - i dus antea ac¬
cipimus per cautione - if nunc de prefenti alius
fejfa • - - ita folidus accipimus hujjic fiont folidi
centu oftuginta . Ik

8

@ ) o ( cT: _ _

Ik MERITA, v^ Tab. III.

Signum • • - tbilanis Spodei Jste bajilice got horum * - -
Signum f Coftilinis Ufiiarijfste ba filice gothorum - • -
i Signum f Gudelivi Uftiarij Jste bafilice gothorum • - •
Signum j Gudent Uftiarij fete bafilice gothorum • - -
Signum f Hosbat Uftiarij Jste bafilice gothorum * - -
Signum f Benenati Ufiiarijfste bajilice gothorum • - -

Ik VILJARITH. v. Tab. IV.

Hoc diploma LUDOVICUS SABBATINI
d’ ANFORA, Presbyter Congregationis Piorum Ope¬
rariorum, qui primus illud infertum Tom. V. Calen¬
darii Neapolitani pag. ioi in publicam lucem edidit,
litteris Gothicis confervari docet in Archivo templi
S. Annuntiatæ, ad quod dum oculos B. L. conje¬
cerit, animadvertet facile, omnes quatuor fubfcri-
ptiones unius exempli effe, fi a nominibus teftium
eorumque titulis officiorum difcesferit, & proinde
una, ut ajunt, fidelia univerfas dealbari pofie. Præ-
mittam itaque de his paucifiima, & dein ad ipfum
teffimoniorum contextum memet conferam.

Primus fubfcriptor hic comparet Ufitahari ,
quod nomen, genuino fuo loco motum, conjicio
ipfumque legendum voluifie Ik Ufitabari papa &c.
Scilicet omni tempore ufitatum fuit, ut cum præ in¬
curia fcribentis vocula aliqua præterita fuit, illam fu-
pra lineam pofitam adjecerint, id quod heic etiam
faStum auguror. Illum autem, quem exhibui vo¬
cum ordinem naturalem efie, linguæ genius tefta-
tur, quæ non facile admittit, ut ik nomini proprio
fubjiciatur. Conjefhiram firmat collatio trium re¬
liquarum paginarum, nec non figura crucis, quæ
eidem voculæ præmittitur, ante primum diploma-
tun principium vulgo , ubi adeft , reperiundum.

Fuit

_ _ _ ^ ) o ( m _ _ _ 9

Fuit autem illa non ornamenti loco pofita, fed ta¬
citum præ fe ferebat facramentum fideique non vio¬
landae tefleram, quam, fi quando aliena manu re¬
liquum diploma conlcriptum effet, fua fere pinxit
ille, cujus intererat. Papam fe nuncupat, qui titu¬
lus Pontifici Romano proprius olim non fuit, fed
Epifcopis minorum dioecefeon additus, immo non
illis folum, fed etiam honeftioris ordinis clericis plu¬
ribus. Idem nomen in lingua Germanica, Mufco-
vitica, Hungarica inque ecclefia Graeca omnibus in
univerfum facerdotibus commune effe, res nota eft.
Papae etiam titulum, pro officio Sacerdotis grega¬
rii fumtum, in regnis borealibus incognitum non
fuiffe, teftantur Islandorum Landnama Bok , ubi
ab initio ftatim traditur, ante adventum Norman-
norum in Islandiam ab Anglia vel Hibernia adve-
niffe, quos Norvegi Papas appellaverint, illosque
aliquibus ejus regionis locis nomina dediffe. Adur
Island bygdijt af Nordmonnum, varo par peir menny
er Nordmenn kalia Papa ; peir varomenn krißnery
o: hyggia menn , Peir haß verit vefian um haß ,
pviat funduft epter peim bœkor irfkar , biöllor oc
baglar , oc enn fleiri lutir y peir er pat mattt fkilea ,
at peir varo Ve ft menn , h. e. Antequam Islandia
a Norvegis inhabitaretur, ibi homines fuerunt, quos
Norvegi Papas vocant, qui religionem Chrifiaa-
nam profitebantur, & ab occidente per mare ad-
venifie creduntur , ab iis enim relifti libri Hiber-
nici, nolæ & litui & res adhuc plures reperieban-
tur, quæ indicare videbantur, illos fuiffe Veftman-
nos. Hifce gemina habent Schedee ARII cap. 2.
Quod ad hunc OPTARIT, ita enim in diplomate
Latino nuncupatur, attinet, illum in aliqua digni¬
tate confia tutum fuiffe, locus primus, qui illi con¬
ceditur, oftendit; fed oppido magnam illam non
vol. in. • 6 " fuiffe

io _ as ) o_j_js _

fui (le praeeminendam, indicio eflè videtur, quod in
ipfa emtionis Tabula non nifi Presbyter nuncupetur.

Alter fubfcriptorum VINJAIKRITHAS diaco¬
num fefe appellat, voce notiore, quam ut illuftra-
tione indigeat. Ad nomen Vinjaikrithas obferva«
tio occurrit , levis illa quidem, fed non tamen pe¬
nitus heic praetereunda, duplici mendo illud labo¬
rare. Nam primo littera initialis S , quae fine du¬
bio ad inftar I, hoc eft, linea perpendiculari exara¬
ta fuit, uti bis in voce Skilliggane pi£ta mox ad¬
hibetur, oculis SCIPIONIS de CHRISTOPHORO,
quibus fe in hoc extricando diplomate ufum fuifle
teftatur Dominus SABBATINI, fe forte fubduxit:
Alterum eft, quod k heic loco r£ f lethim & ex¬
aratum (it. Et quam fimilis harum litterarum fi¬
gura fuerit, apparet conferenti in hac eadem fub-
fcriptione voces ufmelida & faurtbis . Quo vero
fundamento nixus haecce tradam, fi quæras, con-
fulere te jubebo ipfum diploma Latinum, ubi hic
diaconus SVINEFRIDUS manifefte nuncupatur.
Opportune heic memoria fuggerit , quod jamdu-
dum MARESCHALLUS in Obfervit. ad Codicem
Argenteum , GORDONUS in Specim . Animad-
verj. aliique plures annotarunt, Gothicum ai ut 5
Graecum fonuiffe, id quod in Novo Teftamento
Gothico occurrentia nomina propria evidenter com-
monftrant , & hocce SVINEFRIDI novo argumen¬
to confirmat.

Tertius MERITA quartusque VILJARITH
bokar eis audiunt, hoc eft Notarii, Scribae, titulo
formato a bokos , liber, quae vox formam pluralis
numeri fub fignificatione lingularium habet. Eft
vero haec eadem, quae in plerisque Gothicae origi.
nis dialectis hodieque fuperftes manet, Sueth. Angi.

Sax.

II

Sax. Isi. boJk , Dan. ^0g,Holl. boek , Al. bnach , puach%
buocb , puoch , Germ, buch &c. denotatque apud
MoefoGothos non folum librum, fed edam quod¬
libet fcriptum & in genere litteras: Sic Joh. 7: 15.
Qbaiva Ja bokos kann ungaUi/nhs: Græce Iros*
yçocfjLfJLecrct ctSe y.rj pe }j.otdv]Y/Jjç , h. e. quomodo hic lit¬
teras novit non eruditus? Hinc bokar eis proprie il¬
le eft, qui litteras novit, illasque tra£tat,

Obiter nota, terminationem illam vocabulorum Go¬
thicorum in eis ftatum & conditionem hominum fe¬
re notare, perinde ac Græcorum svs' Leikeii, me¬
dicus, mot areis, publicanus, vult areis, fullo, regi-
ne is, confiliarius , bardas , paflor &c. De hoc no-
ftro bokar e s obfervamus porro, illud in aliis veteri¬
bus dialeEFs exigua cum differenda inveniri. Angi. S.
bocere, Matth. 8: 19. Tha genelahte him an hoce -
re, tunc appropinquavit ei fcriba quidam: ams bo -
kareis habet Cod. Arg. & docet HlCKESIUS in
Dijf. Epiflolari ad Sbowerum pag. 46 boctras ap¬
pellatos fuifle, qui poftea Cancellariorum titulo in-
figniti fuere. Conf. MARESCHALLI Not. ad l^erf.
ULPH. pag. 452. Alemanni habent buacbaru OT-
FRID. lib. II. cap. III. pag. 87.

Tber buachari tz firliazi ,
lnti fcriban ni tnazi .

Scriba id omifit,

Et fcribi haud juffit.

Circa nomen VILJARITH id tribus verbis
obfervandum habeo, I primæ Syllabæ duo piinfba
fuperne pofita gerere. Occurrit eodem modo quam
fæpiffime per univerlum Codicem Argenteum ex¬
aratum, fed quum inter I punftatum & punflis
carens illud difcrimen ibi conftans fit, quod prius
non nifi ab initio vocum aut fyllabarum, pofterius

B 2 in

12

m ) o ( cT: _ _

in medio locum habeat; exceptionem a regula ge¬
nerali credi poteft heic inveniri, quæ utrum ab in¬
curia VILJARITHI, an aliunde provenerit, non
fatis exploratum eft. De induftria vero duo hæc
piiiiÉta ibi locata efte, ego credere malim, quum
probabile mihi non videatur, Notarium fui erroris
non fuiiTe admonitum, dum in eadem voce eadem
littera mox recurrebat. Quid itaque mihi in men¬
tem heic venerit, paucis declarabo. Recurrit idem
nomen bis a fine diplomatis Latini, & inter teftes
conftanter exaratum UVILJARIT, unde conje£hi-
ra fubiit, adeo pinguem fuiffe pronunciationem rS
V Gothici, ut inftar duarum litterarum u & v fue¬
rit prolatum, cujus foni imaginem quandam reti¬
net hodieque Lingva Anglicana, ut adeo perinde
heic fuerit, ac fi Uv-iljanth fcriptum foret. Con¬
firmat me hac in opinione, quod nomen Uvillie -
nane inter fubfcriptores eadem orthographiæ ratio¬
ne fcriptum inveniam. Sed hæc haftenus.

Ik eft pronomen demonftrativum prîmæ per-
fonæ, quod apud Belgas eodem modo enunciatur.
Prec. & Germ, ich , A. S. /r , Al. iby Ifl. rç,Dan.
jegy Svet. jag , Angi. J , Camb. Br. idy Sclav, ja,
ga j Gall, je y It. ioy Hifp. yo*

Vfmelidi^ fubfcripfî. Oppido variant in hac
pingenda voce quatuor noftri Scriptores. Primus
habet ufmida , alter uk melitla , tertius proxime ad
genium Linguæ ufmedida vel potius ufmelida , cum
d & / in his tabulis tantam affinitatem habeant,
ut a linguæ imperitis facile confundantur. Quartus
&b hoc nil differt, nifi quod, ex una duas voces
effingens uf ?nelida fcribat. Meljan & gametjan in
Cod. A)g. fcribere notat: g amelitb ifiy fcriptum eft
Matth, Ih io; mdida fcripfit Luc. I: 63 unde ufar -

meleins , infcriptio, ufarmeli id. Nobis hodie nee
non cognatis Germanis Belgisqiie vox ilia pingere
notat, ut (blent hae duæ fignificationes in uno eo-
demque vocabulo (æpiffime coincidere. De Grae-
co 7 qdtpeiv teftimonium perhibent Lexicographi : &
quum fiïibere inde originem ducat, mirum non
eft, pingendi notionem eidem quoque convenire,
uti dum PLINIUS lib. 35: 10 ait: Scripfit & A-
polhnem c f Dianam Gf matrem Deum in leone ß*
dentem . Vox eadem apud nos occurrens fknfva
pingendi fenfu etiam occurrit, ut pluribus exem¬
plis in G lajjario Sviog . probavimus. Habemus etiam
aliam vocem, qua pingendi artem indicamus, rita ,
Sed eadem apud Anglos write feribere notat,. &
writs in Cod. Arg. litteram fignificat Luc. 16: 17.
FR. JUNIUS a menfurando artem pictoriam apud
Gothos nomen accepiffe, autumat (nam etiam hanc
fignificationem noftrum mala , måla habet) uti pi-
£tor in Lingua AngloSaxonum metere vocatur ,
a metan , menfurare, Sveth. mœia. Quod præpo-
nitur uf particula eft, fiib notans, e. gr. uf hrot
mein y fub teftum meum. Matth. 8* 8? cujus con¬
trarium eft u far y fuper; Prius refpondet Græco
v7ïo , alterum ry ùts iç.

H andern y ab bandus , manus; Sveth. fublata ter¬
minatione Gothica, hand & fie quoque in pleris«
que dialeftis cognatis. Derivatum inde exftat Marc.
14: 58 handuwaurhts , manu fa£tus. Notari meretur,
vocabula inftriimentum denotantia in Lingua Moe-
fogothica, perinde atque apud Graecos Latinosque
præpofitionem excludere , & in cafu tertio poni.

Meinaiy mea, eft vox Scythica, Helladi, La¬
tio & univerfae fere Europae exigua cum variatio¬
ne communis. Declarant heic Subfcriptores, fe fua

B 3 manu

328501

) o -( m

[4

maniiin fcribendo ufos fuifte, quod rarius hoc tem¬
pore fieri incipiebat, quum increbefcente barbarie
ipfi Epifcopi & præcipuæ dignitatis viri ecclefiafti-
ci præter crucis formam nihil pingere noffent. Tam¬
quam fingularis exempli rem obfervarunt eruditi,
in concilio Chalcedonenfi plus 40 fuiffe Epifcopos,
qui propter ignorantiam litterarum ipfi Concilii de¬
cretis fubfcribere nequiverint, fed hanc curam fa-
cerdotibus fuis & diaconis delegare neceftum ha¬
buerint. Et fane mirari convenit , inveniri po-
tuiffe tot viros legis Gothic œ , uti heic vocantur,
qui litteras noffent, cum tamen ipfe Rex OftroGo-
thorum THEODERICUS , qui tunc temporis im¬
perabat, omnem moveret lapidem, ut Gothi reliqui
illo peritiores ne effent, quem confiât, edi£tis fuis
aliter quam per monogramma ad du£tum tabulæ,
in hunc ufum pertufæ , fubfcribere non potuiffe.
Faftum hinc eft, ut plerique omnis ordinis digni¬
tatisque homines fatis haberent, rudi figura cruci¬
formi litteras fubfignare, notariis relinquentes cu¬
ram ipfas tabulas formandi; & inde faftum, ut, fi
qui effent, qui calamo manus adfuefecerant, fub-
jungerent fere nominibus fuis manu mea propria ,
quemadmodum heic faflum videmus.

Jah eft conjunffio et, toties in C. A. occur¬
rens, ut pauciffimas effe periodos, vere doceat FR.
JUNIUS, in qua illa non fit reperiunda. Aleman¬
ni Joh eodem fenfu habent.

Andnemmn eft prima perf. plur. vocis and»
nitnan , quæ notat accipere, recipere. Occurrit tem¬
poris hujus perfona tertia Matth. 6:2. Andne?nun
tnizdon feina , acceperunt mercedem fuam. Sub
alia forma reperitur vox illa fæpius, ut patebit con-
fulenti GlofTaria JUNII STIERNHJELMIIQUE. O-

rigU

CjOi-J

Ox**'.

15

) o

/ ^
V

riginem debet fimplici niman capere, quod cum
MoefoGothis commune habent Alemanni Anglo-
Saxonesque, Germ, nemen . Apud majores noftros
fori verbum ufitatum fuit nœma, pignus capere,
nam captura. Scani nimme vocant facultatem com¬
prehendendi, vel memorise felicitatem. Ufurpant
Latini eodem modo fuum comprehendere \ immo
Ulphilanum ganiman aliquando idem eft, aç di-
fcere: Mare. 13: 28. Af fmakkab agina ganimitb tho
gajukon , a ficu difeite hanc parabolam, ubi An-
gloSaxo habet leorniatb. Praefixa particula and ,
dum feparabilis eft, indicat univerfalitatem , e. gr.
and alia am ha Luc. 4: 25 per omnem terram, and
baurgs Matth. 1 1 : 1 per civitates: quando autem
particula infeparabilis eft, refpondet fere Graecorum
ccvt) , contra notans, e. gr. andafiava , «WJW &c.
ita tamen ut fsepius viciftitudinem vel relationem
indicet, ut hoc andniman , recipere, aliquid ab al¬
tero acceptum tenere, unde andanems , gratus, acce¬
ptus, Sveth. angenäm , Germ, angenem. Accidit huic
voci, quod pluribus aliis, ut incuria feribarum in
duas heic diftrahatur.

Sktlliggane , folidorum. Eft monetae genus ,
quod apud Anglos, Danos, Svecos, Civitates Ger¬
maniae maritimas, &, uti heic animadvertimus, a-
pud Gothos, Italiæ dominos, in ufu fuit. Conje¬
cturas meam aliorumque de origine vocabuli non¬
nullas in Gloffafio SvioGothico attuli: fed, ut quod
res eft, fatear, perdifficile eft, de etymo hujus nu¬
mismatis certi aliquid ftatuere, antequam fciatur,
heiene in feptentrione, an trans Alpes primum cu-
fum fuerit: ibi enim ratio nominis quaerenda eft, ubi
res ipfa nata. Inter plura alia, quae circa hanc vo¬
cem mihi obfervatu digna obvenerunt, eft etiam
infolita figura primae litterae 5, quae formatur linea

per-

m ) o ( s

1 5

perpendiculari ad indar I communis , quod dum
vidi, fubiit, eandem ejus figuram non raro occur¬
rere in Lapidibus Runicis WORMIANIS, nec non
in Collefclione GÖRANSONIANA inter Scanos:
quid vero inde colligi poffit, liquido (latuere non
poftiim, quum in ceteris adeo difiimiles fint no-
(træ Runæ a litteris MoefoGothicis. Ad id vero
animum attendant velim horum (ludiorum amato¬
res, quatuor diverfis & plane diffimilibus figuris
litteram fibilantem a Gothis pingi: prima fit illa,
quam modo defcripfimus: altera eft GræcifTans 2,
quæ Tab. IL linea i & 3 vifitur: tertia comparet
Tab. Ill in voce bo kar ei s , formata, uri videtur, a
proxime præcedenti, dum forma quadrata una cum
angulis acuminatis rotundata eft. Et aut ego val¬
de fallor, aut hæc figura occafionem dedit quartæ
& ultimæ, qua 5* non aliter, ac e Italicum, quod
Gothis præ ceteris u ficatum fuiffe, hæ tabulæ indi*
cant, pingitur. Sed quum a me impetrare neque¬
am, ut credam, OftroGothos nullum difcrimen ob-
fervaffe inter e & s, perfuafum habeo, Amanuen-
(em Neapolitanum non fatis accurate difcrimen ,
quo duæ hæ litteræ dignofcuntur, obfervaffe, fed
exiftimaffe, ubicunque E adeft, frequentius occur¬
rens e tuto poni pofle. Si quando hæc chartu¬
la in Eruditorum Italorum manus pervenerit, illi,
infpeflo prototypo , de mea conjeflura judicium
tulerint. Quam confufionem hæc incuria parere
poflit , eadem hæc vox , quam fub manibus habe¬
mus, teftari poterit ambigenti, utrum Skilliggans
in cafu quarto, quem anånemun requirit, an fkil •
ligant in fecundo, fit legendum. Ut aliquid ha¬
beamus, in quo pedem figere poffimus, non in¬
gratum fore Linguæ MoefoGothicæ Studiofis cre¬
didero, fi quomodo numeralia in hacce Lingua po-

nan-

m> ) o (

17

nantur, paucis declaravero, quum id non nili obi¬
ter attigerint HICKESIUS ceterique. Sciendum i-
taque eft, tres primos numeros, hic, ut in Lingua Grae-
ca Latinaque, adjectivorum naturam habere fuos-
que cafus & tria genera: aim , aina, a in , unus,
a, um, twai, twos , twa , duo, te, 0, tbrins , tbrins,
thria , tres, tres, tria. Quæ ordine fequuntur nu¬
meralia omnis generis Hint & ut plurimum «V.A <rec ,
nifi quod Fidrvor , 4, in dat. plur. habet fi dv or in Mare.
2: 3 , fini fi ^ 5 , Jiuhs , 6, fibun^ 7 , ahtau , 8 ,niun. 9,
cujus genitivum tamen habemus Lue. 1 j :

7, taibun , 10, anili f (ex analogia) 11, tivalif , 12,
quod omnes cafus regulares habet, in genitivo tima •
libe , dat. twaltbim , accuf. twalif. Quod ex altera
decade reftat, videtur perrexi (Te per additum ?<?/-
hunini , e. gr. thrinstaibunim , fidwortaihumtn ; ha¬
bemus certe fimftaihunim , 15, Joh. 1 x : 1 8 & fic
porro, donec pervenitur ad rwaimtigus , 20, Luc.
14: 31, thrinstigus 30, Luc. 3 : 23 , fidvortigus
Mare. 1:13, & , quod analogiae debemus , finiti*
gus , faikstigus &c. usque ad taihuntaihund vel
tehund , decies decem, hoc eft centum, & ulterius
tvaimbunda 200 , thrij abunda & 300 fic porro us¬
que ad thufundi-, mille. Quod autem attinet ad il¬
lud ti'rus -, quod numeris additum, decadas format,
fciendum elf, illud revera nomen elfe, & proinde
regulariter flecti tigus, tigive , tigum , tiguns. De
forma numeralium hactenus; quod porro ad con-
ftructionem attinet , obfervant , qui Codicem Ar¬
gem. verfant, nomina fubitantiva, quæ numeris
junguntur, a verborum fuorum natura regulariter
pendere, fed ubi ad 20 pervenitur, conftanter ge¬
nitivum fequi; & aliter fieri per naturam nominum
nequit: Fidvortiguns enim, e. gr. notat quatuor de¬
cadas, & dum additur fidvortiguns dage , idem eft,
vol. ni. C - ac

m ) o (

•ac fi Latine dicerem quatuor decadas dierum. Se¬
cundum hæc reperimus fidvor dagans Joh. 1 1 :
17 in accuf. plur. fed dage fidvortiguns in cafu
fecundo. His ita præmifiîs, fequens nota evidens
reddet, Skilliggane heic loci legendum elfe c).

S illud, quod fequitur, quam certiffime Sexa-

ge-

c) Qui ad inodo dicta animum adverterit, & allatum ßdlliggane , o-
£ties in hac fyngrapha recurrens, expenderit, agnolcet, opinor,
facile, idem vocabulum occurrere in charta limilis argumenti Ar¬
retina, Gothice exarata, ad cujus umbilicum vifitur RILLIGGGA-

NE SK L Gs , quod omnino præfixo S initiali fnppleri debet fkillig-
gnne. Ubi poft examinatum diploma Neapolitanum in hocce Ar¬
retinum oculos conjeci, fubiit flatim hæc conjeétura , quæ tamen
per fequentes tres litteras, quæ non poffunt non numerales effe,
fecundum tabulam III Differtationi de Codice Argenteo innexam
CXXXIII notant, conjectura ulterius effe debit, in primis pofl-
quam in diplomate antecedente Latino pretium venditi agri bis de-
finitum vidi auri [olidorum centum triginta tres . Exfcriptor , loco
trigemini G Gothici tria P, P. P. heic intrufit, id quod FRANC,
ANT, RNITTELIO occafionem præbuit ex duabus his vocibus
fequentem fenfum exfculpendi : CILLI, Patricius, Prafeclus Pro¬
vincia SereniJJimi Confiliarius . Operæ pretium non eft, viri Re¬
verendi vefrigia legere, & , quibus fidiculis hunc inde fenfuin ex-
torferit]) indagare]; quivis enim facile <& fua fponte videt, abfona
omnia effe, & Latinas has figlas, nec contextui , nec Gorbicæ char¬
ta: emtionis convenire. Nominavi jam femel iterumque diploma
Arretinum , ut autem cuivis conflet, quid illo intelligatur , paucis
monebo, ANTONIUM FRANC. GORIUM , Profeflorem Flo¬
rentinum, anno 173 1 edidiffe Infcriptiones a JOH. BAPTISTA
DONIO, Patritio Florentino collectas, atque inter illas tabulam
vendition's quatuor unciarum fundi Cahallaria , quas condicto pre¬
tio vir Venerabilis , Diaconus GUDILEBUS vendidit ALAM MUD-
DO Diacono , ipfe pictura & lingua Ulphilan* ftipulatam pecu¬
niam fele nccepiffe , teflatus. Servata fuit hæc charta in Archivo
ecclefiae Arretinae in Italia, illiusque e£typon , communicatum cum
laudato DONiO, poftea a GORIO editum eft. Hoc autem di¬
ploma , ut oppido rarum litteraturs Gothicæ monumentum , de¬
inde praefationi editionis quatuor Evnngeliorum BENZELIANÆ
præmifît EDUARDUS LYE , a quo nos illud tranftulimqs in
DifTertationem de Lingua Codicis Argentei * Nuperrime^ illud prelo
reddidit modo nominatus RNITTELIUS , qui etiam, ut majorem
orbis eruditi gratiam iniret , illius explicationem periclitatus eft , i-
ta ut modo datum fpecimen oftendit.

19

m ) o { m

in iw '■ * - - - — - -

genarii nota eft, &, ne dubites, eodem valore lit-
tera hæc occurrit Marc. 4:8, ubi de diverfo femen-
tis fruftu agitur. Gothi nempe perinde ac Graeci
Orientalesque loco numerorum litteris Alphabeti
fui utebantur, & ut admonerentur leftores, vim
numericam eo loco litteris addi, easdem certis li¬
gnis includere folebant. In Codice Argent . ab u-
troque latere duo puncta apparent cum fuperin-
ducta linea: pro eo heic tab. Ill apparent duo li¬
gna, quæ femicoli formam imitantur, & tab. II. in-
verfa notam, in interrogationibus ufitatam, praefe¬
runt. Tabula quarta hæc eadem adeo crafie for¬
mavit , ut lineam continentem efficiant , quod in
caufia erat , cur heic igi aliquando le£him fuerit.
Sed noli L. B. aliud quam £ illud, 60 notans ,
heic quaerere, quod quippe jam temporis figuram
nafhim erat litterae ordine quintae decimae Codicis
Argent . 60, ut dixi, notantis. Teftantur itaque
hifce Gothi noftri, libi nomine collegii folidos 60
appenfos fuiffie, non vero 120, ut ASSEMAN-
NUM interpretatum efie, docet illuftris SUHMIUS.

Fanrthis , antea, prius, eft adverbium compo-
fitum cx faur , quod prae, pro, ante &c. notat, &
genitivo articuli thata , is, ea, id. Junffa

hæc duo antea, prius fignificant. Matth. 5: 24, G agg
fanrthis gajibion brothr theinarnma , i prius, &
reconciliare fratri tuo, Joh. 7: 51, Ibai vnotbftoijth
mannan , ni bai faurtbis haujeith fram imma: num-
quid lex judicat hominem, nifi prius audierit ab
ipfo. Calami error eft , quod tabula II kauthis
habeat: fed 2 a fine heic politum tollit fcrupulum,
quem confulio figurarum r£v e Ses injicere polfet.

Thairb , per, AngloS. thurh> Alem. thuruh ,
durub 5 Germ, durch , Belg. door, Angi, through .

C 2 Apud

20

(& ) O (

if w

Apud nos præpofitio hæc ufui communi fe fub-
duxit, nifi quod in nonnullis locutionibus, a Ger¬
manis mutuatis, auditur. Ita de equo frena mor¬
dente , & per vias inviaque ruente ufurpatur gå
durck , & alvi profluvium durklopp audit.

Hauts jon. In omnes me verti partes, ut vim
hujus vocabuli indagarem, fed irritus fuit omnis
labor meus, usque dum SABBATINI librum na-
ftus ipfum diploma confudere potui: ibi vero femel
iterumque cautionem nominatam vidi, & partem pre¬
tii per cautionem fuiffe follitam, id quod fingulæ
fere fubfcriptiones tertium fubfequentes repetunt.
Quum autem fignificatio hæc vocis cautio ufus non -
fit communiflimi, obfervare leftorem meum jube¬
bo, illa, etiam in veteri Latio, indicari fecuritatem ,
quam creditor quilibet a debitore, dato chirogra-
pho, accipit , fore ut nom en fu urn folvat, immo in
genere quamlibet promiffam fecuritatem. Alitio¬
rem dabo SENECAM, qui Hb. III de Benef. c. 7.
De quibusdam , inquit, etiam imperitus judex di¬
mittere tabulam poteft , ubi fectjfe aut non feajje
pronuntiandum efl , ubi prolatis cautionibus contrô¬
ler fi a tollitur ; h. e. peritia opus non ert, ubi fcri-
pta debitoris fyngrapha debitum fatis coarguit. I-
dem lib- VII cap. 10. Video ijhc diplomata i ? Jyn -
graphas zf cautiones , vacua habendi fimuiacra ,
umbras quasdam avarhue laborantis , ubi J. LI-
PS1US cautiones interpretatur fer ipt uras obligatio -
nis fitb chirographo . Immo nec vox illa eo in fenfu
CICERONI peregrina erat, ut videre licet, inter alia
ex Orat . pro PUBL. SEXTIO cap. 7. ubi hæc legi¬
mus: Hunc (CLODIUM) vir claris fimus mihique
nonnullis repugnantibus amhijjimus GN. POM¬
PEJUS omni cautione , foedet e , execrations devin¬
xerat

) 0 ( SS

21

««h

ro

xerat , nihil in Tribunatu contra me fafturum. Confr.
ABRAMIUS ad h. 1. & ad Philipp, ii. cap. 37. Sci¬
licet ex ipfius diplomatis exordio colligimus, Cle¬
rum Ravennatenfem in anguftiis, nefcio quibus,
conftitutum a PETRO De f en for e 1 20 folidos aureos
accepiffe, dato in hanc fummam fuo chirographo,
vel, uti heic vocatur, cautione fua: quod nomen ut
folverent , jam paludes fuas nominato PETRO
vendunt.

Mith , cum, praepofitio regens dativum. Am
gloS. mid , Alem. mit, Belg, met, Cerm. mit. Plu¬
ra vide in GloJJdrio SvioG. ubi notatur, Græc .perd
eandem fignifieationem non raro habere.

Di a kuna . v. fupra..

Doamoda. Quum cetera omnia in his fubfcri-
ptionibus fatis mihi vifus effern extricare poffe, li¬
ni ca haec vox dici vix poteft, quantum negotii mi¬
hi faceffiverit, quum exiguum, quod nobis fupereft,
Linguae Moefogothicæ penu, nihil ad ejus illuftra-
tionem fuppeditaret. Interea mihi videbar collige¬
re pofie, verborum contextum nihil heic aliud in¬
ferendum admittere , quam aut epitheton , e. gr.
venerabili, aut {«nile quid aliud, voci diacono addi-
ditum, aut tandem nomen viri proprium: cum dia¬
cono - - * nofiro accepimus . Deinde vero judica¬
vi, nec prius locum facile invenire, quum adjecti¬
vum, fi quod effet, praepofitioni mnh jun£tum,
neceffario eandem , quam fequens pronomen ha¬
bet , terminationem requireret , in amma nempe, uti
videre eft in difiertatione noftra de Nominibus Go »
t horum adjeBivis.. Ita fub ductis calculis, reflabat,
ut heic nomen Diaconi proprium quaerendum efie,
pronuntiarem , quod etiam ut exprimeretur, eo ma-

c 3 gis

22

m ) o ( m _ _

gis necefîàrium fuit, quum plures in Ecclefîa Ra-
‘ vennatenh fuiffe Diaconos, diploma Latinum tefte-
tur, atque adeo e re fuerit, ut indicaretur, in cu¬
jus manus pecunia tradita efiet. Sufpicabar ve¬
ro y idem heic nomen occurrere, quod in chi¬
rographo Arretino legitur Lamudd ab exfcriptori-
bus aliquantulum deformatum. In hanc me com
jefhiram in primis adduxit Tab. IV, ubi luculen¬
ter Lamoda (a finale eft nota cafus tertii) exftat.
Tabula prima habet Loamoda , ita enim legendum
forfan erit, licet do amo da præferat Tabula SUH-
MIANA, quæ aberratio eo facilior fuit, quo mi¬
nus eo tempore, quo hæc fcripta funt, difcriminis
erat inter litteras d & /, ut patebit examinanti vo¬
cem ufmehda Tab. II, III & IV. Sic licet Tabula
Arretina alamola in textu Gothico exhibeat, Lati¬
na tamen legendum omnino jubet ala/noda . Va¬
rietas illa, quæ eft inter Loamod & Lamudd nenA-
nem offendere debet , quum Latine fcribentes in
nomina Gothica fibi jus aliquod fæpe affumere con-
fuefcerent, uti qui hic Ufitabari nuncupatur, in di¬
plomate Latino Optant audit, & Gudilub in Gu -
dilivus , Gudilivi mutatur. Quod u heic in o
tranfeat, genio Linguæ tribuendum videtur, quum
in ore Gothico hæ litteræ fæpe alternent. FaÊfcum
id videmus in modo allato nomine Optavit , & fic
quoque alternis in Cod. Arg. fcribitur obtedun , ti¬
muerunt, Luc. 2:9, atque uhtedun Mare. 11:32,
& in his tabulis diakon & diakun. Conf. Ulphila -
na pag. 244.

(

Quin etiam in tabula II Lamyda pifhim haud
dubie fuit, quamvis prima fyllaba exferibentis o-
culis fe fubduxerit. Non vereor, ne in rebus mi¬
nutis fuperftitiofe fedulus effe videar, quum hoc

mo-

'<m ) o ( m.

23

montimentum Linguæ veteris Gothicæ tanti fit pre¬
tii, ut in illo illuftrando nullam curam nimiam re¬
putare fas fit, & non minus noftro officio, fingu-
la quaeque expendendo , funfti videamur , quam
qui in infcriptione Græca, Latina vel Etrufca ex¬
plicanda defudantes minimos quosque litterarum
duftus fumma cura examinant. Coronidis loco
duo ad fuperiora firmanda adjungam. Primum eft,
quod Lamndd in charta Arretina Diaconus nomi¬
netur, quod idem officium ornavit, qui fuas par¬
tes heic peregit: alterum eft, quod tam emtor,
quam venditor agri Caballariæ huic noftro contra-
ftui interfuiffe inveniantur. Gudilubi enim nomen
in ipfo diplomate aeque ac inter teftes chartæ
Neapolitan# comparet. Nec id quemquam remo¬
rari debet, quod heic Qfliarii munus obiiffe dica¬
tur, qui in Arretina Diaconus falli tatur; colligere e*
nim inde nil aliud pofiiimus, quam qucd hæc for¬
te tempore poftericr fuerit, atque adeo ad Diaconi
dignitatem forte eveQus deinde fuerit Gudelivus .

Unfaramma , noftro, ita enim vocabulum hoc
legendum eft, uti fæpe charta hæc emendari de~
bet , dum verba jungenda feparat & feparanda
jungit. AngloS. a fer , ufjer , life. Al. Germ, un fer ,
Belg, onze. Angi, our , Svet. var . Fleflitur hoc
noftrum in Codice Argenteo ad inftar adjeQiivorum,

Sing. Plur.

Nom. unfar , Matth. 6:9.
Gen. unfaris , Luc. 1 : 78-
Dat. unfaramma
Accuf. unfarana Luc. 1 : 73.

unfar ai Joh. 6: 3T.
unfar aize Luc. 1 : 47.
unjar aim v. 55.

unfar ans • v. 79.

ex quibus cafibus ambo dativi, hic et in linea mox
fequente occurrunt.

Jab

»4

QXD

) o (

''»(K*

gJ3

Jab , Sr: ut fupra.

M/VA, cum: ut fupra.

Gahlaibam , comminiftris, ita fcilicet diploma
ipfum eos nuncupat. Prius quam plura de hoc vo¬
cabulo adferam, obfervabo nonnulla de illius fle¬
xione Sr præfenti facie. Tabula II habet gahlai •
kann, errore Amanuenfis A pro A ponentis: Ta¬
bula vero III gahlaibim, etiam hoc vitiofe, quum
terminationem dativorum in aim fola adjebiva fibi
vindicent , nec alteram in hn admittant nomina in
a finita. Veram, quam exhibemus, formam habet
Cod . Argent * Joh. ii:i6. Thannh quath Thomas
thaim gahlaibam fein aim, tunc dixit Thomas con-
difcipulis fuis: < TVfAfjLudfjrotîs . Gothica vero vox di-
fcendi vel difcipuli ideam non complebitur , ;fed
proprie notat commenfalem, conviborem, avcaiTcv ,
utpote originem ducens e hlaifs , panis, AngloS.
hlaf, Al. leib, Angl, loaf, Fenn, lapa, Lapp, /ea-
be , Rusf. hlieb , Boh. chleba. Praefixum ga et-
lij fiepe euphonicum fit , Sr fignificationem nil
variet, nonnunquam tamen æquivalet Latinae par¬
ticulae infeparabili com vel con . Ita qiiiman eft
venire , gaquiman convenire , iddja , ivit , gaid-
dja, coivit, r innan , currere, gar innan concur¬
rere. Par linguae genius obfervatur in nominibus.
Exempli caufla proferam dm Is, pars, gadaila, par¬
ticeps, razn, domus, habitatio, garazna, cohabitans,
vicinus. Nid, ant. Goth, genus, profapia, gam*
tbijs cognatus. Sith, jint, AngloS. iter, gafinthja
comes. Obfervavi eundem idiotismum in Linguis
cognatis ceteris. Alemanni fodalem vocavere ka -
leibon, quae vox a Gothica hac gahlaibam nil fe¬
re differt, Sr proinde a leiben, manere, quod vult
SCHILTERUS, haud derivanda erit v. Glojf. Theot .
pag. 532» Gimaza , huic fynonymum, eft, ortum a

maz,

ay

_ cffi ) O ( gg1

W(72, cibus, ibid. pag. 370. Gibenkeon endi gibed •

j invenio apud HICKESIUM, Granu Theot.
pag. 102. h. e., qui communi le£to & fella utun¬
tur. Chinarnno eft, qui cum altero communi no¬
mine utitur , cognominis , apud ISIDORUM ad
FLORENT, ed. PALTHENII pag. 244. Conf.
WÄCHTER.! Gloß\ prol. Seft. V. & in voce gejdi>
nec non MARESCHALLUS in notis ad Cod. Ar -
gent. pag. 450. Epimetri loco addam, videri veri-
fimile, veteres Gallos, ut Gothicum gahlaiba ex¬
primerent, luum effinxiffe compain , ita enim olim
dicebatur, unde ad nos tranfiit in Hiftoriis anti¬
quis adeo frequens Kompan , derivatum a com &
panis , Gall, pain, citeriorique aevo mutatum in com¬
pagnon. Doftiflîmus MENAG1US hanc derivatio
nem ceteris aliis praefert, quae quoque ex analogia
linguarum Gothicae originis robur accipere videtur.
Fennones fimili derivationis modo fodalem leipenue-
ti nuncupant. -

Unfaraim , noftris: eft dativus cafus plural, ut
nuper oftenfum eft.

Andnetnmn , accepimus, ut fupra.

Per errorem, ultimæ tabulae »'pro m a fine
habent.

Skiüiggane , (olidos, ut fupra. ConfefTus fum ,
ubi ab initio hujus fchediasmatis explicationem prae-
ientis vocabuli fufcepi, [me ignorare, unde domo
illa fit, id quod ne nunc quidem diffiteor: interea
tamen facere non polium •, quin adferam, quid me
permoverit, ut nomenclaturam a Boryfthenicis regio¬
nibus deducendam arbitrer, atque cum OftroGo-
this inde in Italiam traductam. Video nempe in
diplomate Arretino , quod ille nummus , qui in fub-
fcriptione Gothica Skillingus vocatur, fuperius a La-
voL. in. D tine

26 _ m_ ) o ( m _

tine fcribente vocetur nummus ufualis Conflanti •
ni imp. Conftantisve , unde probabile mihi videtur ,
nomen hoc non in Italia natum, fed jam antea huic
monetae a Gothis inditum. Solent nempe, confufio-
nis vitandae cauda, pecuniae quaevis domeftica fua
nomina etiam peregre retinere, e. gr. Dar ici, Phi¬
lippi & c.

Vairth , pretium: vocem hanc quidem in Co¬
dice Argent, non reperimus, fed tamen adeo affi¬
nes, ut de fignificatione ejus dubitare fas non fit.
Habemus ibi enim andawairtbi, quod pariter pre¬
tium notat, & verbum wairtbon appretiare.. Utrum¬
que exftat Matth. 27 : 9.. Ganemun thrinftiguns fi-
lubreinaize , andavairtbi this vairt bodins , & acce¬
perunt 30 argenteos pretium appretiati. Anglo -Sa-
xones pretium veord , veurd appellant, Belgæ we¬
enie . Germ, wert, Svet. würde. Originem voci de-
difie videtur MoefoGothicum vairths,' dignus, Svet.
ward.. Praefixum anda , ut antea monuimus , re-
fpondet Graeco «Vi, ut adeo andawairtbi fit id,
quod dvTxj^tcv eft.

Tbize 9 haram, eft cafus fecundus pluiv pro¬
nominis fa , foy that a. '

Saive , paludum., Omittitur incuria Notarii
vox hæc in tabula I, fed comparet in ceteris, ni-
fi quod quarta fimili negligentia Save habet. Saivs
folitarium Cod . Arg. non habet, fed mari aiv oc¬
currit Luc. 8*23. compofitum a marei , mare &
hocce Saiv r, ut totum denotet Kl^v vel ftagnum
marinum. Hocce vero Saivs vocabulum eft per
omnes diale£tos Gothicae originis diffufum. AngloS.
S * , Se , AI. Se , Seo , Seuu , Belg. zee , Ifl. Sior. Docet
STR AHLENBERGIUS , in lingua Tartarica Sui
aquam, fluvium denotare, atque inde Svionum no¬
men

27

_ as ) q ( as

men forte prognatum fufpicatur. Vid. Defcript. Part.
Eur. & Af. pag. 53, 131. De paludibus Ravennam
circumdantibus, mentionem facit JORN ANDES de
Reb. Get. cap. XXIX. d ).

Hæc quae in medium hucusque prolata funt,
fi in fummam colligantur, ita fere fonabunt: Ego
N. N. fubfcripfi manu mea , Sf accepimus /olidos
aureos vel Skillingos 60 , & antehac per cautio •
nem cum Diacono LOAMODA noftro cum com-
minifiris nojiris accepimus Skillingos 120, pretium
harum paludum. Scilicet teftantur hic Gothi no-
ftri, fibi 120 folidos antehac effe numeratos, quos
dato chirographo acceperint mutuos , nunc vero
eorum nomine Diaconum LOAMUD cum reliquis
comminiftris 60 accepiffe, quæ duæ fummæ 180
folidorum effecere pretium venditarum ocio uncia¬
rum paludum. Promifit antea laudatus Dominus
SABBATINI d’ ANFORA, fefe aliquando rariffi-
mum hoc monumentum cum obfervationibus fepa-
ratim editurum, quod an faftum fit, nefcio, Ille
certe, qui ipfum prototypum in manibus habuit,
multa haud dubie videre potuit fuis oculis, quae a-
lienis ufos fallere poterunt. Interim quod ad ver-
fionem hanc noftram attinet, nullum eft vocabulum,
de quo dubitare opus habeat Leclor nofter.

Antequam manum de tabula penitus tollam,
confiderare jubebo Lectorem meum, quantopere
litterarum Gothicarum forma, quæ in his tabulis

D 2 con-

d) Notûtu non indignum arbitror, qu©d idem fcriptor 1. c, Erida¬
num , qui has paludes Ravennarenfes alluit , Padum di£tum fuifle
doceat, quali Regem fluviorum . Alludit eo haud dubie ad Gothi¬
cum Fadus , Fads t unde in Codice Arg. fupereft hundafads , Cen¬
turio, vel qui centenis imperat, thufundsfads , qui millenis, inqtie
Legg. Vifigothicis Ihiufadus % de qua dignitate civili <& militari
vide HICKESII Diffl Epiflolaris ad SHOWERUM p. 153. Cogna-
tum arbitror AngloSax. Herevadat dux exercitus, ab hei* exercitus.

28

'VA;
t . . .

) o (

m

confpicitur, ab illa delciverit, quæ in Codice Ar¬
genteo inque Guelferbytano eft reperiunda. Et hoc
dum facit, fcripturæque ductus attendus expendit,
inveniet, credo, qua via in Latium fenfim fenfim-
que irrepferint litteræ illæ vel hybridae vel penitus
barbarae, quae alphabetum Romanum jam diu op-
plent, quibusque Latine tam fcribentes, quam im¬
primentes quotidie utimur. Scilicet poftquam re¬
rum in Italia potiti funt Gothi, non modo leges ,
inftituta & imperii formam, fed etiam litteras oppi¬
do & in eum modum, quo fere hodie confpiciun-
tur, variarunt. Obfervavit id jam pridem vir fum-
mus, JOH. MABILLONIUS pag. 47. Operis di •
plomatia , ita in primis Romana civitate donata 0-
ftendens a, e, b 8t u quadratum, quibus addi vult
p & q, quatenus infra ordinem ceterarum littera¬
rum defcendunt. Ego ut illarum loco potius lub-
ftituerentur , /, & f auctor e flem, id fuadente hoc
Neapolitano diplomate. Cetera fcriptionis elemen¬
ta cum Graecis Latinisve jam antea communia ha¬
buere Gothi. Sed hæc tantum monuifle fufficiat,
quum operofior hujus materiae pertractatio peculia¬
rem operam requireret.

Poftquam ita in explicandis his 'tabulis Gothi¬
cis elaboravimus, porismata nonnulla epimetri lo¬
co adjungemus, Lectoris judicio fubmittenda.

I. Quum videamus advenas Gothos, Italiae do¬
minos, litteris & lingua ulos fuifle, qua ULPHI-
LAS Sacra Biblia in ufum Oftrogothorum in Moe-
fia habitantium interpretatus eft, perfpicimus evi¬
denter, immerito Scandinaviae noftrae civibus dicam
fcribi, quafi illi feculo fexto Latio vaftitatem in¬
tulerint. Runis enim & dialefto, Scandinaviae inco¬
lis ufitatis, tabulas hasce tum fcriptas inveniflemus ,

non

2$

non autem qua Km accolæ loquebantur & fcripfe-
runt. Valet heic illud hiftoriæ Euangelicas: Sermo
tuus te prodit , & quid quæris? alius tum impulm
quam ZENONIS, imperatoris Byzantini, alio Du¬
ce, quam THEODORICO ex A MALORUM gen¬
te, alia via quam per Illyricum & terram Gepida*
rum in Italiam coorti fuiffent Scandiani.

2. Hocce noftrum aeque ac Arretinum diploma
fi in manus LA CROZII & HICKESII incidiffet,
haud, credo, fufpicati fuifient, Francigenam aliquem
Codicem Argenteum litteris confignafle, nifi fimul
ftatuere voluifient, Francos fuifie, qui in Italiam
irruptionem fecerant1, fubfcriptores heic nominatos,
qui fefe Legis Gothorum nuncupant, Francos fuifie.';
ejusdemque originis cenfendos, qui Moefiam fecu-
lo quarto tenuere. Fidem vero indubiam faciunt
p radentes tabulae, eadem lingua iisdemque litteris
illos ufos fuifie, quibus facra oracula exhibuit UL*
PHILAS, quique Latio poftea leges dedere.

3. Quo tempore fcriptum 'fit hoc diploma, ob-
fcurum e fie non poteft, quum, hiftoria tefte, no-
rimus , imperium Gothicum in Italia natum efiè ex¬
tremo feculo quinto, & port 70 admodum annos
occidifie. Ad hanc eandem periodum quicquid ha¬
bemus monumentorum MoefoGothicorum referen¬
dum arbitror, atque principe loco memoratum Co¬
dicem noftrum argenteum. Conjefhirae hujus has
rationes habeo. Illa variantium Lectionum conge¬
ries, quam in Praefatione ad ULPHILAM ïlhifir ci¬
tum annotavi, manifefto indicio eft, varia variis tem¬
poribus in vulgus edita fuifie interpretationis Go¬
thicae exemplaria, aliaque ex aliis exfcripta: indi-
catque fimul, five temporis injuria, five per locorum
intercapedinem, ipfius prototypi copiam ad manus

D 3 non

30 £$ ) O ( rl5

non fuifîe , alias enim ut Notariorum errores emen¬
datas luiflènt, non ut dubiae Leftiones annotatae.
Utrumque, temporis inquam locique longinquitas,
epochae dynaftiae Gothicae in. Italia pulcre conve¬
nit. Accedit fplendor Codicis hujus, qui firmatam
imperii formulam & luculentos ecclefiæ reditus ar¬
guit: fuit enim haud dubie templo cuidam cathe-
drali deftinatus , non vero globi Gothorum hama-
xobiorum, aut circumcurfitantium militum ufui pa¬
ratus. Cura quoque in annotandis, quas nomina¬
vimus, variantibus lectionibus, adjungendisque Ca¬
nonibus EU SEBI ANIS prodit ftudium crifeos Sa¬
crae, quale inter caftra Gothorum locum vix inve¬
nerat, fed cui nondum penitus intermortua Italiae
eruditio occafionem praebere potuit. Ut dicta in
compendium mittam, tu Lector tene, Euangelia
Lilphilana indice quafi digito monftrare, unde lin¬
gua litteræque Moefogothicæ profecta' fint, diplo¬
mata vero Arretinum & Neapolitanum docere, quo
commearint, & cum quibus.

4. Animadvertimus hinc porro, quod de Ru¬
nis inaudiverat VEN ANTIUS FORTUNATUS a-
liunde quam ab Italiae Gothis ad eum pervenifie.
Teftantur enim praefentes tabulae, fuas fibi proprias
litteras habuilfe novos hos Italiae dominos, & inter
fcribendum charta, non rudibus fraxineis tabellis
easdem mandaffe. Emendari heic debent auftores
Libri Nouveau Traité de Diplomatique, Tom. II:
pag. 72. aliique.

5. Animadvertimus heic notabilem quarundam
litterarum differentiam a pictura Codicis Argentei
Cf Guelferbytant: Si vera funt, quae nuper tradi¬
dimus, fequitur, diffimilitudinem hanc non tempo¬
ri, vim fuam in commutanda litterarum forma ex-

er-

ii

\

_ ) O ( m

ercenti, fed arbitrio Notariorum efle aflîgnandam,
& alteram efle calligraphicam vel hïeraticam in de-
fcribendis Sacris oraculis adhiberi folicam, alteram
tachygraphieam , fcripturæ communioris ufus dele¬
gatam.

6. Celebris eft fama AUTARITI, tertii Lon¬
gobardorum Regis, fed qui varie nuncupatus inve¬
nitur, AUTARIC , ANTHARIC , ANTARIT.
Quum haud dubie idem fit nominis, ac quod in no*
ftris tabulis Latine fcriptum occurrit Optant , Go¬
thice Ufitahari , obfervabit Leftor, fi operae pre¬
tium judicaverit,, primum ceteris efle incorruptius.

7. Ufurpabatur litteratura Ulphilana, ut nuper
monuimus, in Moefia ab Oftrogothis atque ab ita
di£tis Gothis minoribus. Fueritne a pluribus genti¬
bus ejusdem originis fervata, ignoratur: id vero in¬
ter eruditos convenit, VifiGothos, Hifpaniæ Domi¬
nos, nihil ejus habuifle, Litterasque Toletanas, pu¬
blico decreto in Hilpania abrogatas, Latini gene¬
ris fuiflc, non autem, id quod multi autumarunt,
Ulphilanas. Patet hinc WACHTERI conjefturam,
opinantis Codicem Argenteum exaratum forte fuifle,
in ufum ALARIO, Tolofani Regis, aut etiam A-
MALARICI, vanam efle: quum neuter fcholis U1
philanis fuerit innutritus, v. Praf. Glojf, Germ.
§. XL VII.

RE-

32

m ) o (

RENES CONNATI

•> ÎSPINÆQUE DORSI INCUMBENTES.

AUCTORE

ABRAHAMO BÅCK.

M. ». REG. ARCHIATR. R. COLL. MED. PRAESID.
EQUIT. R. ORD. DE STELL. POLAR.

Qui humana corpora frequenter fecant, non ra¬
ro varietates quasdam offendunt, quoad fitum
& proportionem partium. Ortus & decurfus va-
forum minorum, quae fangvinem vehunt, nervorum
propagatio, in primis mufculorum numerus & in-
fertio fæpe varia eft in variis ; quæ quidem fingula vix
memorant prudentiores, contenti in minimis annotas-
fe fabricam, quam frequentiffime natura oblervat.

At in vifcerum fitu & connexione varietates o-
mnem noftram merentur attentionem. In phyfiolo-
gicis hæc habent ufum; quin & in Pathologia ha¬
beat nullus dubito.

Cum ante hos triginta annos ftudiis anatomi¬
cis intentus fcrutabar cadaver juvenis Mauri, qui
Parifiis in Nofocomio Caritatis obiit ex vulnere ca¬
pitis, indeque orta cerebri fuppuratione, inveni re¬
nes omnino connatos, fpinæque dorfi incumbentes.
Raram putavi tunc temporis obfervationem , atque
ab unico Bartholino, in Mauro quoque memoratam
inter Hiftorias Anatomicas, fed concife admodum,
& figura parum commoda, expreflàm atque ab hac
noftra omnino divertam. Iftius dein obfervationis
mentionem feci in fermone coram Regia Scientia¬
rum Academia Holmienfi de utilitate ex Nofoco-

miis

33

_ gR ) o"( m

miis rite inftitutis, in artem medicam redundante,
illamque Illuftri HALLERO , inter alia exempla re¬
num carnibus fuis coadunatorum , quæ quoque Tom.
III. Oper. Anat. argument, minor. p. 41. Tab.
VII. figura fat eleganti illuftravit, referre placuit
Phyfiol. Tom. VII. Lib. 26. §. 1. Iit. f. Differt hæc no-
ftra ab aliis modumque monftrat, quo benefica na¬
tura fefe expedire fciat in illis, quae ad neceffarias
corporis fun&iones pertinent, fi quando a tramite
coniveto deflefilat; ideoque fupprimere nolui, in pri¬
mis icones, fecundum naturam delineatas ab amico,
eodem tempore Parifiis commorante, jam Aulae Re¬
giae Intendente , & Equit. R. Ord. de Wafa , No-
biliffi JOH. RHEN.

Explicatio Iconum.

Fig. I. (Tab. V.)

A. Ren dexter, cujus dextra & fuperior fic di£ta ex¬
tremitas ultimae coftæ fpuriæ ejusdem lateris in¬
cumbit. Inferior vero fuper venam cavam, ad
diftantiam i§ pollicis ab ejus bifurcatione con¬
tinuata , ad aortam ventralem ferebatur circa \
pollicis fupra bifurcationem.

B. Ultima cofta fpuria dextri lateris.

C. Mufculus Pfoas.

D. Vena cava fupra renem.

E. Vena cava infra renem.

F. Vena fpermatica dextra, orta ex cava, mox fu¬
pra originem venæ emulgentis. Parum deinde
ad dextram flexa, fuper arteriæ iliacae dextrae
a finiftra feparatione, viam tenet.

G. Arteria fpermatica fe jungens venæ ejusdem
lateris, ex parte laterali dextra aortæ oriunda,
inter binas arterias mefentericas.

VOL. III. E

H.

m ) o ( _ _ _

H. Vena emulgens exigua , orta later aliter ex cava,
duobus fe ramis infinuans cavitati renis.

I. Vena emulgens major fub priori & juxta illam,
fuis fe ramis cavitati renis infinuans.

K. Arteria emulgens dextra, a latere aortae ventra¬
lis orta, feque reni 2 magnis truncis infinuans,
qui mox in plures dividuntur.

L. Arteria fupernumeraria emulgens, orta ex aor¬
tae fuperficie anteriori fleäit fe dextram verfus,
& parum inferius fiiper cavam fe infinuat renis
fuperficiei pofteriori extremitatis inferioris.

/. Arteria emulgens finiftra, vid. Lit. N. fig. II.

M. Ureter a pelvi renum ortus.

N. Arteria fupernumeraria altera, oriunda ex ipfa
bifurcatione aortae, vel potius ex arteria iliaca
dextra.

O. Vena fupernumeraria ex bifurcatione aortae, vel
potius ex iliaca dextra oriens, duobus ramis fe
infinu.it renis fuperficiei pofteriori extremitatis
inferioris.

P. Vena emulgens finiftra.

Q. Arteria fupernumeraria lateris finiftri.

Fig. II. (Tab. VI).

A. Ren finifter.

B. Cofta ultima fpuria.

C. Mufculus Pfoas.

D. Aorta inferior fupra renem.

E. - - - - infra renem in iliacam abiens.

F. Vena iliaca finiftra.

G. Ureter.

H. Arteria coeliaca.

I. Arteria mefenterica fuperior.

K. . inferior.

L. Vena emulgens finiftra.

M.

M. Vena ex emulgente finiftra, capfulæ atrabiliariæ.

N. Arteria emulgens finiftra. Vid. Lit. /. fig. I.

O. Arteria emulgens fecunda cujus rami o. o.

P. Arteria emulgens tertia inferius procedens.

Q. Arteria fpermatica finiftra ex aorta.

R. Vena fpermatica finiftra, hic ad fuperiora pau¬
lo reflexa.

S. Arteria ad capfulam atrabiliariam finiftra.

Fig. III. (Tab. VII.)

A. Ren dexter.

B. Ren finifter.

C. Renis utriusque concurfus.

D. Vena cava inferior, quæ fupra renem.

E. . quæ infra - -

F. Vena iliaca finiftra.

G. Aorta inferior feu ventralis, quæ fupra renetn
confpicitur.

H. Arteria iliaca dextra.

I. Arteria iliaca finiftra.

K. Vena emulgens finiftra.

O. Arteria emulgens finiftra fecunda feu media.

P. . dextra.

Q. Arteria emulgens inferius procedens mediæ par¬
ti renis fe infinuans.

R. Vena emulgens inferius procedens.

«vt* »w «s?

Î5Î 30 30

❖ JW*, r.

36

Ga£)

( m >

v c-v.

D E

APHTHARUM SEDE

OBSERVATIONES

f

JONAE SIDREN,

M. D. MED. PRACT. PROF. ACAD. VPS

iPPOCRATES & pofteum GALENUS, Apb-

I A thus, ceu ulcera fuperficiaria, oris cavitatem
infeftantia , defcripferunt. Hxc de Aphthis theoria
a Medicis, tantum non omnibus, recepta fuit, ad
finem fere feculi decimi feptimi, quo tempore VIN-

CENTIUS KETELAER, Medicus & Gymnafiar-

cha civitatis Zirizæanæ , genuinam earum indolem
detexit. Is fcilicet, quum uberrimam occafionem
haberet, in depreffo Zelandiæ folo, Aphthas fiepius
videndi, liquido demonftravit, eas non ulcera e fle,
fed papulas, vel potius cruftulas, five pelliculas,
easque in febribus fpeciem effe crifeos, licet ut plu¬
rimum imperfeflæ & infidæ, illisque fubveniendum,
crebro emollientium & detergentium ufu, ut deci-
duæ fiant, humorumque excretio ad os tendentium
promoveatur. Ad fedem vero Aphtharum quod
attinet, ex copiofa liquidorum furfum deorfumque
excretione, maturas & abeuntes interdum excipien¬
te, fibi vifus eft pofle judicare, easdem inteftina
oblidere; verum quoniam defuit occafio mortuos
aphthofos incidendi, hanc rem ulteriori Praflicorum
indagini reliquit. Nihilo tamen minus, qui fecuti
funt Medici, nulla, quantum mihi quidem conftat,
Anatomica disfe&ione nixi, pro certo affiimferunt ,

Aph-

37

Aphthas , non folum os faucesque , fed ventri¬
culum etiam & totum intefiinorum tra£tum occu¬
pare, indeque magnus EOERHAAVE varia ma¬
la, dum extremitates vaforum reforbentium lacteo¬
rum que in inteftinis, & duöus hepatis pancreatis¬
que, crufta aphthofa occluduntur, uti hac etiam de¬
cidua, diarrhoeam derivare voluit.

Quum vero occafio mihi data fuit, ut tres vi¬
ros, qui aphthofi diem obierant, disfecarem, quid
in his obfervatum fit, quod ad Aphtharum præ-
fertim federn attinet, haud fore inutile exiflimavi*
ut cum publico communicetur, præmifîa brevi u-
niuscujusque morbi hifioria.

Cafus I. An. MDCCLXV. Vir fexaginta cir
citer annos natus, fedentariæ vitæ addifhis, cache*
£ticus, cum cruribus oedematofis, eryfipelate aliquo¬
ties affeftis, febre acuta corripitur, cum pulfu ple¬
no, fubduro, fine ullo tamen inflammationis localis
veftigio. Quæ venis, quaeque primis viis debeba¬
tur, cura non fuit intermiffa, nec quam vis febris
pofcere videbatur. Verum oedema non procul ab
initio morbi difparens, & Aphthae copiofiflîmæ,
quæ die morbi feptimo acceflerunt, deglutitionem
brevi intercipientes, finiflrum præfagiebant exitum,
qui etiam incidit, die, ab apparentibus Aphthis,
quarto, quo æger vitam finivit.

Per plures usque annos, femper conqueftus e-
rat, de molefla quadam fenfatione, inter degluben¬
dum, præfertim in latere fini Aro, <]uae ita augeba¬
tur, fub morfulis paulo majoribus deglutiendis, ut
remoram non levem eis objiceret. Caufla hujus
quæ. effet, ut poA mortem inquireretur, vivus jufllt.
Eo lubentius igitur hoc officium in me fufcepi, quo
certius mihi erat perfuafum , dubium de Apbtha-

E 3 rum

\

) o (ofe

38 _ _ _ __

rum fede, in tubo inteftinali, dudum mihi fubna-
tum, non melius, quam in hoc viro, fiiblatum i-
ri, in quo adeo erant confertæ, ut una continua
crufta, eaque fatis crafîà, non folum totam oris ca¬
vitatem, fed etiam rubram labiorum partem obdu¬
xerint. Verum aperto, portera a morte die, abdo¬
mine, nihil omnino aphthofi, ultra fauces, adeoque
nec in oefophago, nec in ventriculo, nec inteftino-
rum canali toto, adparuit. Quid deglutitionis mole¬
tte fenfum effecerit, dein inquifîvi, nec aliam ejus
caufîam* invenire ullam potui, quam os præternatu-
rale, longitudine unius pollicis, craffitie vero pennæ
anferinæ tenuioris, oefophagi fuperiori parti, lateris fi-
jiiftri, exterius adnatum, du£tum ejus fequens. Num-
quam manifeftius, quam in hoc cadavere, vidi po¬
lypos in corde dextro inventos, ex eadem parte fan-
guinis, ac crufta pleuritica, formari, cui & colore
& tenacitate erant fimillimi.

*. * ,»

Cahis IL An. MDCCLXXI. Vir annorum quin¬
quaginta & ocio , rufticis laboribus adfvetus, per
duo circiter menfes, affligebatur alvo tardiori, ten-
fione abdominis & dolore jam mitiori, jam gravio¬
ri, in hypochondrio, dextro, ad dorfum, & fubinde
ad fcapulam dextram tendente, quem nixui fortio¬
ri, fub pondere graviori elevando, adfcribere vo¬
luit; verum debilitas, febricula fubinde emicans,
doloris augmentum & rufius 'crebrius erumpen¬
tes, port adfumta nutrimenta, licet exigua copia,
non’ obfcure indicabant, aliam mali fuiffe caufiam.
Tribus ultimis vitæ feptimanis, quibus curæ meæ
erat commiffus, lenimen quidem, fed non con¬
flans, a remediis, quæ diluunt, quæ alvum aper¬
tam fervant; & ab oleo camphorato, applicatis-
que veficantibus , fenfit. Septiduo ante mortem, fe-

39

) o ( S

bris intenditur; duobus vero inde elapfis diebus*
fomnolentia & fingtiltus fefe adfociabant & mox
Aphthae in ore fauci busqué conlpicuæ.

Incifo abdomine, fequenti poft mortem die,
nihil quidern praeternaturale vifui fe obtulit, praeter¬
quam quod ventriculus jufto videretur grandior»
Dum tactu exploratur, præfertim verfus pylorum,
folito craffior fentiebatur, eo autem aperto, manife-
ftius àdparuit, tunicas ejus pyloro propius, ultra
modulum naturalem fuiffe incraflatas, una cum py¬
lori valvula, ut, ubi in duodenum patet, apertura
ejus fuerit admodum exigua. Tenfionem igitur ab¬
dominis & dolorem hinc provenifle, probabile, dum
ingefta, ea facilitate, quam natura poftulat, in duo¬
denum tranfire non poterant. Ad Aphthas vero
quod attinet, quarum cauda, incido potiffimum fuit
(ufcepta, nullum earum veftigium ultra fauces fuit
inventum.

Cafus III. An. MDCCLXXV. Vir fexagenario
major, per plures annos, juniori ætate, mercatu¬
ram tabernariam exercuerat, frigorisque adeo vim,
hiemali præfertim tempore, frequentius fuerat ex¬
pertus. Inde dolorem artuum, fed nec gravem nec
regularem fibi contraxit. Ultimis vitæ annis feme!
iterumve non quidem podagram fed hujus potius
fimulacrum fer fit; dimidio autem ante mortem an¬
no, de permolefta faucium decitate, ad omnia re¬
media rebelli, ciborum defiderio imminuto alvoque
tarda cœpit conqueri. Non ita multo poft febri¬
cula, præfertim verfus vefperam fentienda, fubinde
fefe addit, quæ, quo morti propior aeger , eo re¬
currit crebrius, inque continuam denique, fed mi¬
tem, mutatur, exacerbationibus tamen fuis vefper-
tinis diftin&am. Oftiduo ante mortem, cum peflo-
ris oppreffione, fingultus, fveti illi Aphtharum pro-

40 ) o ( m

■ II ■■■■ - *mrn — * -* - ■■ - ■■ ■ ■ I. — ■*'*» — - ' ■ ■ 1 « —.Mil rn ^ \am — ■ am rnm

dromi, percipiuntur: quæ mox etiam in faucibus
& ore fefe mamfeftant; inde anxietas, ut fæpe fö¬
let fieri, non nihil levatur, & paullo melius fe ha¬
bet æger; fed fallaces induciæ; brevi enim vires con¬
cidunt & æger emoritur.

Quum venia mihi edet concefia, hunc virum poft
mortem aperiendi, oblatam occafionem lætus arripui,
ut de fede Aphtharum liceret ulterius inquirere; ve¬
rum curatiffimo licet inftituto examine, nihil earum
infra fauces potui detegere. Cæterum in abdomine
nihil quidquam memoratu dignum obvenit, praeter¬
quam quod mefentericae glandulae folito confpiceren-
tur majores, & Angularis mollities lienis, ut firmi¬
tas ejus, cruorem coagulatum non multum fupera-
ret, quod tamen in chronicis morbis non adeo info-
lens. Vivus a longo retro tempore, de nimia fau¬
cium anguftia conqueftus fuerat, qua fiebat, ut
numquam poffet nili exiguos bolos, eosque jbene
mafticatos, deglutire, & aliquoties parum abeffet,
quin a non probe commanfis deglutiendis fuffoca-
retur. Caufla hujus moleftiæ latuit in cornibus car¬
tilaginis thyreoideae, quae folito erant longiora, os-
fea & fimul incurva, ut oefophagi debitam exten-
fionem non potuerint non praepedire. *

Qui fymptomata, Aphthas præfagientia, apud
aegrotantes, praefertim oppreffionem praecordiorum
& fingultum perpendit, vix inficias ire poterit, quin
earum materies, antequam in ore prodeunt, primas
vias afficiat; fed quum corpori fit inimica, eam natu¬
ra, fuis congruenter legibus, nobis licet incognitis, per
glandulas & vafa exhalantia oris fauciumque elimi¬
nare fatagit, eamdem vero, tum demum in
cruftas pelliculasque abire, ex allatis
cafibus conflare arbitror. ,

&

DE

/'

i

m ) o ( gg

41

DESCRIPTIO ANATOMICA

CANALIS CUIUSDAM,

IN INTERIORE SUBSTANTIA
CORPORUM CILIARIUM OCULI, NUPER

OBSERVATI,

EXHIBITA AB

ADOLPHO MURRAY,

M. D. ANATOM. ET CHIR. PROF. ACAD. UPS.

Ad fitum, ftru&uram formamque Canalis nuper
deteffi, quemCiliarem appello, perfecte cogno-
fcendam, requiritur, ut in anteceffum pauca de Cho-
rioide tunica, de Annulo ciliari , orbiculum ciliarem
alii dicunt, de Corpore Procejßbusque ciliaribus 8c
denique de Iride disferam. Defcriptionem harum
partium fuppeditare completam, eo minus erit ne-
celîàrium , quum labores immortalis HALLERI ,
ZINNII, aliorum que, qui in perluftrando oculo 0-
mnem adhibuerunt folertiam, obfervationibus novis
locupletare non valeam. Sufficiat [igitur ea tantum
attingere, quæ cum fcopo meo praecipuum habent
nexum , & aliorum placita novis illuftrationibus
confirmant.

Plurima experimenta in ocinis taurinis," verve¬
cinis & fuillis a me funt inftituta, in quibus ea L.
B. fi voluerit, repetat. Difcrepantiam vero inter ho¬
rum atque oculi humani, refpeftu canalis noltri ,
conformationem, obfervatam, paucis verbis limiti
difiertationis adneftam.

VOL. III.

F

DE

4* ) o ( $?>

DE CHORIOIDE.

Mollis & tenera Chorioides tunica, tam vafcu-
lis quam tela cellulofa, in infantibus abundantiore
& laxiore, in adultis vero adftriCtiore , cum fcleroti¬
ca connectitur. Circa vafa & nervos fcleroticam
permeantes, copiofor deprehenditur, licet flatu u-
nice in homine deflxui poffit, & prope iridem ita
increfcit, ut membranae inter fe quafi confundi vi¬
deantur. Illa etiam cellulofa, quae primum cellula¬
rem induere videbatur textum, & fibras conftitue-
bat laxas, in membranam demum lingularem con¬
flatur, quae extra limites chorioides excurrens , &
cum fclerotica quafi conferruminata , eminentiam
quandam, prope corneam, producit. Annuti ciliaris
nomine notam.

Maceratione leviore, ut & putrefactione hu¬
mor quidam in hac cellulofitate colligitur, ea ve¬
ro anteriorem annulum difficilius folvit atque de-
ftruit; unde patet annulum firmioris effe ftructuræ.

Chorioides igitur ubique fclerotica: adhaeret,
&: ab ortu retinae, five ingreflii nervi optici, ad
annulum ciliarem usque concentrice procurrit. Cum
retina vero, nec vafis, nec fibrillis cellularibus con-
neClitur , etfi illa huic ubique aequaliter impofita fit,
ficuti pleurae pulmones perfecte inflati. Spatium inter
has duas membranas etiam ficticium eft, nec verum.

I

Superficies Chorioides duas, externam nempe
atque internam, colorem ex fufco nigrum habere
novimus; alia vero nigredo externe invenitur, alia
interne. Illa enim digitos non commaculat, ut al¬
tera, fed ipfa cellulofa tela talem hic fufcum colo¬
rem mutuatur. Quemadmodum vero omnis cellu¬
lofa , putrefactioni fubjecta , in liquamen mucofum

) ° ( 3$

4î

abit , ita etiam liquor inter fcleroticam & chorioi-
dem, maceratione diuturniore depluens, fulcus ap¬
paret & digitos inquinat. Aliter vero fe habet pig¬
mentum nigrum chorioidem interne obveftiens. Ma¬
gna enim fecernitur abundantia, idque eo manife-
ftius, quo magis chorioides ad anteriora proceditv
In infantibus, immo & adultis, ad pr ocellus ciliares,
& in adverfa parte iridis, pigmentum illud paftæ
recipere tenacitatem faepiffime obfervavi. In extra¬
henda Cataracta accidit quoque aliquando, ut poll
lentis eduftionem, membranula quaedam nigerrima
in aperturae limine haereat, quae edufta, formam i-
ridis plane imitans, primo intuitu fufpicionem in¬
jicere pollet, totam iridem a limbo fuo elfe divul-
fam. Mox vero cauda lingularis hujus & terrorem
injicientis phaenomeni detegitur, cum iris nihilomi¬
nus in litu fuo remaneat.

Mucus ille niger ex tota liiperficie, li loca il¬
la, ubi cellulofa cum vicinis partibus confunditur,
excipias, exftillat. Hinc atramentum illud parcius
ad annulum polteriorem fubeft, hinc prope orbicu¬
lum ciliarem pedetentim evanefcitphinc in plicis pro-
cefliium ciliarium cum tunica hyaloidea humoris vi¬
trei connexis, plane nullum. Facile etiam, fi ortus
hujus pigmenti rite examinetur, patebit, iis in lo¬
cis illua nullo modo fecerni pofle. Quod enim nulla¬
tenus ex vafis rubris propullulet, neque VALSAL-
VÆ ex opinione, ex propriis glandulis excernatur,
injectiones fubtiliores teftantur. Celeb. KLINKOSCH
vero optime in difiert. de generatione cuticula: de-
monftravit, nigram fangvinis partem in cellulofa te¬
la unice deponi. Sicuti vero ex Icripto hoc elegan-
tiffimo condocemur, cuticulam una cum facie fua
averla molliorij & filamentola, quæ corpus Malpi-

F 2 ghia ■

44 _ . _ ) o ( gfe _

ghianum dicitur, ex mera tela cellulola per cutem
progerminante & in membranam extenfa confici;
fie & in illo textu cellulari fuccum colorantem fan-
gvinis apud Aethiopes, in glandulis, ad bronchio¬
rum divifiones, atra illa lympha imbutis, variisque
aliis corporis locis, immo fæpe apud candidiffimas
alioquin gentes hinc inde in,5 cute ipfa, ut circa mam¬
mas & genitalia , deponi,

Eft vero certa quædam telæ cellularis difpofi-
tio, & fibrarum laxitas, quæ primariam hujus de¬
politionis anfam præbet, & illa omnino cauffa eft,
cur ad chorioidem vafa tam abunde materiam illam
fufeo- nigram evomant.

Non eft igitur quod anxie villos chorioides vafeu-
lofos quæramus. Pigmentum vero nigrum, cellulas im¬
plens, fibras cellulares flocculofas nigras reddit, fique
cellulae extimae nudae funt & apertæ, pigmentum undi¬
que effunditur , fi vero claufae, color niger five fufeus
tantum translucet. Credibile igitur eft, tam in cho¬
rioides parte anteriore, quam iride, cellulas nigredine
repletas tenuiffima cellulofa, facile poft mortem, vel
primo etiam putredinis gradu deftruftibile, ea parte,
quæ ad oculi cavum vergit, obvolvi. Quomodo e-
nim alias mixtio inter humores oculi & pigmentum
illud evitaretur? quomodo pafta, membranam fæpe
mentiens & in oculis recentiffimis digitos non com¬
maculans, formaretur? Quemadmodum vero color
niger infinite alterari poteft, & jam ad rubrum jam
ad coeruleum vergit, ita etiam iridi minus vel ma¬
gis denfæ, varii fecundum denfitatis gradum impri¬
muntur colores. Et hæc eft ratio colorum varie¬
gatorum & corufcantium iridis. Omnes igitur vil¬
los iridis, ex vafis produftos , quos Auflores, tam
follicite quæfitos, fumma nobis elegantia defcripfe-

runt ,

«vu

r-To

C'A*

) O (

47

runt, in dubium vocare audeo, nunquam enim tale
quidpiam invenire mihi contigit.

Si cellulofa tela examini accuratiori fufajidtur,
ex prima ejus formatione, ex laxitate, regeneratio¬
ne, callorum productionibus & quæ cetera font ar¬
gumenta, facile perfpicimus, millena vafa tempore
& ætate fenfim fenfimque contabefcentia & innu¬
meris cryptis cellulisque intercepta, hujus eflè caus-
fas. Quid mirum igitur, quod chorioides, quæ cel¬
lularis cft & pulpofa, & tot arteriis venisque infu-
per intertexta invenitur, nigredinem fangvinis, ad mi¬
nima vafa telæ cellulofæ rejectam , inprimis recipiat
& foveat, eamque paullatim ad extrema cellularum
deponat? In aliis enim locis ubi cellulofa firmior eft,
vel ubi fibræ cum aliis commifcentur , idem pig¬
mentum plane exfulau

Ad originem chorioides quod attinet, plurimi
auftores demonftrarunt, nec piam matrem, nec ara¬
chnoideam ad formationem ejus quidquam confer¬
re. Quod vero ingreffum nervi ita circumdet, &
cum piæ matris cellelofitate , internam faciem fcle-
roticæ circumveftiente ita confundatur, ut ne mi¬
nima quidem pars fcleroticæ, pone annulum album
retinam libere attingat, primus celeb. ZINNIUS
obfervavit.

Nec operofius difquirendum videtur, cujusnam
illa fît fabricæ, videmus enim & quidem facillimo
negotio, tam nervos ciliares quam arterias ejusdem
nominis vario ordine fderoticam permeare, & dein
innumeris ramulis in fuperficiem latiffirriarn exten¬
di, ita ut omnia hæc cum vafis vorticofis Ill. HAL¬
LER! , fangvinem allatum reducentibus, inter fe com¬
muni cellulofa connexa, membranam talem, qualem
videmus, forment. Nemo etiam noftro tempore

F 3 eho-

4*

qxd

) o (

chorioidem in diras dividet laminas. Difficile enim
non effiet vaforum plexus, membranam formantes,
in (Irata hinc atque inde dividere, divifio vero il¬
la hne laceratione undique nunquam peragitur.

Arterias ciliares longas exteriores, in orbiculum
ciliarem fefe demergentes, atque ut cel. ZINNIUS
Tab. 3. fig. 2. docet, in iridem denique exten(as,ut
& ciliares anteriores eundem duffcum fequentes, in¬
fra attingam, ubi harum circa canalem curfus ne-
cefifario explicari debent. Praetereo autem difpofitio-
nem vaforum in chorioides facie interna & externa
mirabilem in modum irretitorum, ne rem fatis e-
vifbam in controverfiam revocare videar.

Quousque autem chorioides tendat, alia eft &
quidem nobis magis neceflaria quæftio. Vafa arte-
riofa reftilinea, & in angulos acutos femper ramos
emittentia, quo magis ad anteriora producuntur, in
trunculos colligi videmus. Membrana igitur ante¬
rius, injeftione adhibita, non ita rubet ac porterais,
& vafa rarius difperfa funt. Trunculi vero hi du¬
plici modo adhuc longius procurrunt, exteriores e-
nim ciliares, longi di£ti, & anteriores pone ligamen¬
ta ciliaria iridem petunt, pofteriores vero ad cor¬
pora ciliaria cum chorioide, mediantibus his vafis,
illorum demum compagem formantibus, communi¬
cationem quandam habent. Sunt tamen rationes quæ
impediunt, quo minus hafce duas membranulas a
chorioide continuatas cenfeamns, fed lingulares con-
ftituere produftiones. Mediante enim intermedio li¬
gamento ciliari, vafa chorioides, uti diximus, colligi
videntur & membrana itidem pallens pigmentum
fuum penitus quafi dimittit, immo cellulortis textus,
vaforum curfum dirigens, hic ita abundat, ut cho¬
rioides fines primo jam intuitu ad ligamenta ciliaria

de-

<1 K»>

aa

47

) o (

defcribere videatur. Præterea corpus ciliare multo
craffius & pulpofius eft, quam chorioides ipfa ante¬
quam annulum attingat, & maceratione lenta at¬
que diuturna hinc inde , fine dilaceratione magna, par¬
tes a fe invicem fecedere vifae funt. Fateor equi¬
dem, vaforum continuum a choroidea ad corpus
ciliare curfum, immo conjunftionem illam intimio¬
rem inter cellulofam telam chorioides & corporis ci¬
liaris, unde fit, ut ta£ta hac & laceffita, illud etiam
in motum ducatur, contra meam fententiam dimi¬
care. Sed easdem ob caufas iris etiam pro chorio¬
ides progenie & cornea pro fcleroticæ filia habe¬
ri deberet, id quod tamen auctores, efficaciffimas
ob rationes, non admittunt»

DE ANNULO CILIARI.

Vafa fcleroticam tunicam permeantia, telam
cellulofam fecum abducere, illamquç- demum expla¬
nare, eoque membranam chorioidem formare, no¬
tum eft. Prout vero pofterius prope introitum
nervi, ita etiam anterius in regione corneæ transpa¬
rentis, mole eum in modum augetur, & ita concre-
fcit, ut chorioides ipfa cum fclerotica firmiter unia¬
tur. Albefcit igitur ad lineae, a corneæ origine, di-
ftantiam, vaforum in trunculos collectorum nume¬
rus imminuitur , & annulo quodam cum fcleroti¬
ca accreto tota oculi fphaera circumcingitur. La¬
mina ^vero hæc, quæ alba femper eft & femipel-
lucida , verfus lentem fefe fleftere videtur , & in
homine vix ultra dimidium lineae lata eft; in bru¬
tis lineam faepe excedit. Obfervavit etiam celeb..
ZINNIUS latitudinem illius,, latitudini corporis ci¬
liaris non omnino- refpondere, &, licet, quo plicae:
longiores funt, eo latior fit ansulus , ftrias; tamen.

48

cti ) e ( *5 _ : _

in pmcejjus abeuntes, ultra orbiculum ccllulofum re-
trorfum longius extendi.

Videtur igitur annulus ciliaris non tantum a
cellulofa arteriarum chorioides, verum etiam ex hu¬
jus cum cellulofa fcieroticæ conjunffione, immo ex
ipfa fclerotica originem petere , eique corpus ci¬
liare, in proceiïixs ciliares definens, annecti. Obfer-
vare vero convenit, corneæ inter limites & annuli
ciliaris ad fcleroticam accretionem, fpatium duarum
tertiarum lineæ in brutis inveniri.

DE CORPORE CILIARI et PROCESSIBUS

EJUSDEM.

Pars illa membranæ vafculofæ oculi , quæ an-
nulo ciliari accreta, humorem vitreum transverfim
petit & ibi, antequam ejus anteriori fphæræ impo¬
nitur, plicas format, corporis ciliaris nomine ab o-
mnibus cognofcitur. Plicas vero ipfas, humori vi¬
treo incumbentes, cumque ejus membrana fefe par¬
tim irretientes, procej/us ciliares Anatomici apellant.

Rationes, quas fupra allegavi, quasque often-
dunt, corpus ciliare membranis oculi particularibus
adnumerandas ede, fat fîrmæ mihi videntur. Si
vero corporis ciliaris etiam prima origo accuratius
examinatur, non leve utique pondus huic adiertio-
ni additur. Illa enim nullatenus fimplex elf, uti
celeb. ZINNIUS & alii affirmare videntur, verum
duplex, ita ut una ejus pars, eaque inferior, annulo
ciliari affigatur, altera vero fuperior, cum iride con¬
nexa, in dimidiæ lineæ, a limbo corneæ transferen¬
tis, diftantia, (cîeroticæ adneftatur. Formatur vero,
inter has duas corporis ciliaris primum fejunffas ra¬
dices, cavum quoddam, corneam undique circum¬
dans, & canalem illum fingularem gignens, de quo
poftmodum ex inftituto plura dicentur.

Lon-

_ _ m ) o ( m _ _ 49

Longior corporis ciliaris radix, quze vafis il¬
lis parallelis, & ceilulofa tela cum chorioide conflari
videtur , eadem ferme tenacitate exterius orbiculo
ciliari & fcleroticæ adhæret, nec ab illis fine dila¬
ceratione fejungi poteft. Ad fitum hujus in oculo
plenius indagandum, probe obfervare debemus, a-
lium ejus elle decurfum, humoribus adhuc cavum
replentibus, alium, humoribus evulfis. Prout enim
in fitu naturali corpus cum proceffibus ciliaribus
partem humoris vitrei anteriorem petit & Tegmen¬
tum globi anterius transverfim fcindit; ita etiam cor¬
poris radix longa ab annulo ciliari transverfim ex¬
currit, & vafa chorioides in angulum fere refftum
replicantur. Altera vero radix & brevior, cum i-
ride irretita, longiori origini, defcendens, adfociatur.
Liquoribus vero evacuatis & collapfis membranis , o-
mnia aliam fortiuntur formam. Corpus enim cilia¬
re cum fuis proceffibus ita cum iride & chorioide
tum confufa apparent, ut omnia a chorioide ipfa,
bis tantum replicata, nata efle crederes. Immo fibrae
chorioides non folum ad apices procefliium excur¬
rere, fed in iride eundem etiam tenere viderentur
d uclum. Partes igitur hae in fitu naturali, quo i-
deam de illis claram nobis comparemus, examinari
debent. Illa pars corporis ciliaris, quae ad pupil¬
lam vergit, minoris eft extenfionis ac altera, ca¬
vum oculi refpiciens, & trium fere linearum latitu¬
dinem adaequans , cujus nulla alia eft ratio , quam ac¬
cretio illa cum iride, quamfupra commemoravimus.

Conjun£fis his duabus radicibus corpus ciliare
libere in cavo oculi ad lentis marginem excurrit.
Pars, quae ad tempora vergit, lineam cum dimidia,
in homine, non fuperat, anguftior vero eft altera,
ad nafum ducens. Illis in locis, ubi corpus ciliare
vol. ni. G an-

50

as ) o ( js _

annulo ciliari adfîgitur, æqualiter imdiquaque atra¬
mento obtegitur, quo propius autem lentem attin¬
git, color ille, intervallis alternis, corporibus albis
immifcetur. Circumducitur lens etiam undiquaque
corpore ciliari & cum a circumferentia latiore in
minorem ambitum reduci debeat, plicas formare co¬
gitur, quae vero eo magis latefcunt & explanantur,
quo magis limbo lentis dilato appropinquant. Ita
vero lens ab hifce plicis cingitur, ut oculo aperto
marginem ejus quoque abfcondant & reapfe circu¬
lum hujus majorem attingant. Ex hac difpofitione
pulcherrima fimilitudinem harum partium cum ra¬
dio florum radiantium Auftores defumferunt. Len¬
tis etiam pelluciditate adjuvamur, ut tranfpiciendo,
illarum diifhim & fitum examinare queamus.

Non eft, quod miremur, eminentias plicasque
ipfas albefcentes effe, fulcos vero intermedios ni¬
gerrimos. Sicuti enim a latiori circumferentia &
circulo majori, cellulofa cum’ fuis vafis, quo propius
ad lentis circulum accedit, in arftiorem cogitur:
ita materia etiam nigra in ipfis coarflationum cry¬
ptis, ubi denfior eft cellulofa, non ita facile depo¬
ni poteft. Præterea plicæ ipfæ cum hyaloidea con¬
junguntur tunica & fibræ ita cum illa commifcen-
tur, ut aliam ftrufturam, quam quæ ad pigmen¬
tum deponendum requiritur, induere cogantur. In-
terftitia vero plicarum, quæ laxa funt, & ejusdem
texturæ ac ipfum corpus, atramentum utique de¬
ponunt, unde venit, ut corpore cum fuis proceftî-
bus ciliaribus ab humore vitreo divulfo , fpatia inter¬
media plicarum atra omnem fere nigredinem in hu¬
more vitreo relinquant, & proceffuiim ciliarium mar¬
go laceras & ferratus appareat. Striæ vero illæ pli¬
cas ciliares imitantes, coronæ ciliaris nomine omni¬
bus. funt cognitæ. Ex-

_ r% ) O ( $&> _ SI

Extrema plicarum , ad pofteriora aliquantum re¬
clinata, & fupra annulum lentis majorem extenfa, fi¬
ne terminantur pendulo & inaequali. In parte conve¬
xiore corporis ciliaris, ubi iris cum illo commifcetur,
plicarum extrema minora apparent, nec dimidiam
lineam in homine fuperant. Facilius vero curfus ,
extenfio & conformatio illarum ab altera parte in
oculos incurrit, licet accuratiori (crutinio agnofcere
cogamur, divifionem hujus partis in corpus & pro-
cesfus lubricam elie & plane imaginariam.

Quod ad vafa corporis ciliaris attinet, optime
celeb. ZINNIUS demonftravit, arterias ciliares po-
fteriores, interiorem faciem chorioideae parallelis du-
ftibus obveftientes, fenfim in truncos unitas ad cor¬
pus ciliare tendere, ibi vero rete illud quadrangula¬
re non formare, in corpore autem ipfo iterum va¬
rie multiplicari & dein, quot plicæ adfimt, tot e-
tiam plexus arteriofos, elegantiffima arte difpofitos
efficere, nunquam vero humorem vitreum penetra¬
re. Eft igitur corpus ciliare mere vafculofum , nec
unquam fibræ mufculares detefhe funt.

DE IRIDE.

Annulus hic membranaceo -vafculofus, a cho-
rioide diftinftiffimus, reffce fane, ut fegmentum fphae-
Tx confiderari poteft; transverfim enim incedit, &,
nifi pupilla perforaretur, anteriorem globi partem
in duas divideret. Scleroticae, ad ambitum corneæ
circularem, annexus eft, non vero annulo ciliari, u-
ti primo intuitu crederetur. Per vafa annulum ci¬
liarem permeantia, cum chorioide quidem connefti-
tur, & hac fola ratione ejus progenies dici poffet,
cum corporis ciliaris vero radice minore & ante¬
riore, eodem loco, fcleroticæ eft adfixa, & tam cel-

G 2 Iulo-

52

m ) o ( _ _ _

lulofa tela laxiore, quam vafis innumeris ita cohæ-
ret, ut iridem potius pro parte corporis ciliaris ha¬
beremus, quam pro continuatione chorioides. Cen¬
trum hujus membranæ foramine, quod pupilla di¬
citur, pertufum ede quisque videt; probe vero re-
centiores obfervarunt, annulum verfus tempora la¬
tiorem efle, quam verfus nafiim.

Plana femper in hominum oculis, humore a-
queo circumdufta, iris fluitat. Anterior ejus fuper-
ficies coloribus fulget & ftriata eft; pofterior pigmen¬
to æqualiter eft obdufta; fi vero paftam illam pro¬
be abluis, invenies, ftrias easdem & diftinftiores a
circulo majorp ad minorem excurrere. Hæ etiam
non, gt anteHores, ferpentinæ funt, vel in duas
quafi feries divifie, nec magnitudine ita variant.
Convergendo, reflo duftu a limbo corneæ proce¬
dunt, & in extremo adhuc margine diftingvi pos-
funt, exterius vero ad circulum interiorem oculos
nudos fere fugiunt. Has omnes fibras multi Auffco-
res mufculares crediderunt, fed non pauci huic fen-
tentiæ fe oppofuerunt. Licet vero fumma adhibita
fuerit diligentia, illas nunquam & nulla methodo de¬
tegere potuerunt Anatomici, immo celeb. FONTA¬
NA in traftatu fuo elegantiflimo dei moti de! F
Iride , iridis motum ex longe alia cauda, quam a
fibris circularibus radiatisue, conftringendo dilatan-
doque fuas exferentibus virtutes, demonftravit.

Arteriæ iridis unde veniant, fupra diximus, ex
ciliaribus nempe longis & anterioribus. Hæ, eodem
modo ac in corpore ciliari , in infinite minimas divi¬
duntur, arcus varios prope annulum majorem for¬
mant, & totum illum mirabilem textum, quem nu¬
dis etiam oculis detegimus, conftruunt. Duplicem
arcum formant & ad annulum interiorem produfli,

lim-

?

'i

«■»b

o to

(

as

î3

limbum iridis perreptant & cum adjacentibus com¬
municant. Quid de iridis colore vario fentiamus ,
fupra declaratum eft. Sed plura de his adferre pro-
pofiti ratio non permittit, ideoque jam ad canalis in¬
venti defcriptionem me accingo.

DE CANALI CILIARI NOVO.

CANALI huic merito FONTANÆ nomen
injungam, cum Vir acutiffimus atque eruditiffimus,
Archiducis Auftriæ & Hetruriæ Principis Serenis-
fimi PETRI LEOPOLDI Phyficus, FELIX FON¬
TANA illum primus 1774 Florendae detexit.
Nomen hujus Viri jam diu inter Phyficos & oeco-
miæ naturalis fcrutatores fummis encomiis celebra¬
tum fuit. PETRO LEOPOLDO autem, COSMO¬
RUM & LEOPOLDORUM, ex MEDICEA ftirpe
adeo in orbe litcrato inclyta, feliciffimo fidere vefti-
gia prementi, datum fuit FONTANAM noftrum
Anatomicum etiam formare acutiffimum.

Quis eft enim qui, attente Mufeum potentis-
fimi hujus Archiducis in ædibus Torregianis Floren¬
tiæ erefhim, quodque ingentem totius hiftoriæ natu¬
ralis & phyfices campum complettitur, examinans, co¬
piam, ordinem & elegantiam non admiretur? Gaude¬
bit vero anatomise cultor multo etiam magis, praeter
opinionem plurimas corporis partes, cera ccnfeftas,
in hoc Minervae templo inveniri. Qui praeparata
anatomica Herculis Lain , Manzoltniana Bononiæ,
Vernatana Taurini, vel Biberoniana Parifiis, mendis
fcatentia, perfcrutatur, merito hancce methodum na¬
turam imitandi damnabit atque fugiet. Cito autem
fentendam fuam, fub examine praeparationum Floren¬
tiæ confeftarum, quisque mutabit. Non folum enim
fumma elegantia fummusque nitor in illis obferva-

G 3 tur

54

t

m ) o ) r% _

tur, verum etiam ad ipfius naturæ & tabularum
HALLERI, ALBINI, MECKELI , ZINNII,|NEU-
BAUERI aliorumque normam accuratiffime funt con-
feftae. Et in hoc mufeo ditiffimo magnus hicce Prin¬
ceps & fcientiarum Patronus horas a laboribus publi¬
cis vacuas perfcrutandis naturæ miraculis impendit.
Celeb. FONTANA, quo omnes corporis partes eo¬
dem imitandi modo effingantur, occupationes anato¬
micas ipfe dirigit, & ad faftigium fcientiæ jam adeo
feliciter penetravit, ut inter optimos Italiae Anatomi¬
cos merito numeretur, quod varia ejus opera phy-
fiologica teftantur elegantiffima. Et dum ante tres
annos Florentiae commorarer, canalem hunc mihi-
met primum oftendit, atque a me petiit, ut defcri-
ptionem ejusdem adornarem & cum orbe erudito
communicarem. Quam ego fidem Viro celeberri¬
mo datam jam exfolvere adnitar.

Diftantia inter annulum ciliarem ac limbum
fcleroticae, cui imponitur cornea, cuique tam iris,
quam radix corporis ciliaris brevis, affigitur, canalis
novi extenfionem abfolvit. Hic igitur, inter annu¬
lum & limbum corneae radicesque duas corporis
ciliaris, oculi globum percurrit, formatque quafi tri¬
angulum, cujus bafis ad fcleroticam, apex vero ad
radicum corporis ciliaris commune connubium ver¬
git. Tria vero habet latera, quorum exterius a con¬
cava fcleroticae facie, alterum pofterius ab annulo
ciliari & radice longa corporis ciliaris, tertium an¬
terius a radice brevi, cum iride connexa, formatur.

Faciei ejus poflerior ex tribus maxima eft, & in
boum oculis duas tertias lineae aequat, & latior eft cæte-
ris, in hominibus vero multo minor conlpicitur. Haec
partim alba eft, partim fubcærulea; alba, ubi annulus
ex fclerotica exfurgit, profundioris vero coloris, ubi

ra-

_ rT-, ) O ( C% _ îî

radix corporis ciliaris longa annulo infidet, & cana¬
lis a corpore ciliari ipfo abfeonditur.

Facies canalis exterior , a fel erotica formata, e-
jus concavitatem fequitur , & valde eft polita, (ed
fubniger ejus color, ficuti fcleroticæ, in tota fua
fuperneie interna illam diftingvit. Obducitur vero
undiquaque tela cellulofa, molli, tenui & transparen¬
te, vafaque ciliaria annulum permeantia & ad iri-
dem properantia, conjungente. Ab annuli ciliaris
limbo producitur & in iridis limbo evanefeit. E-
mittit vero hinc atque inde filamenta quaedam, ra¬
riora tamen, quæ corporis ciliaris radicibus adne-
' ftuntur.

Facies anterior , a radice brevi corporis ciliaris
formata, minima eft & coloris ex fufeo nigri, ita
ut, canali aperto, zona quaedam nigra ftatim in o-
culos incidat. Cellulofa etiam hic aliquid pigmen¬
ti nigri exfudat, & in oculis femiputridis humor ca¬
nali inclufus, illo videtur inquinatus. Sed floccu¬
los, quales ZINNIUS in chorioidea deferibit, de¬
tegere non potui.

In cellulofa laxa, de qua fupra egimus, faciei
exterioris canalis noftri vafa ciliaria longa & an¬
teriora repunt, iridem vero adeuntes, nullos furcu-
los , fub hoc fuo curfu , ad cavum ipfum emittunt.
Exuunt vero in cavo ipfo plurimam partem cellulo-
fæ vafa obveftientis, & latera canalis, uti diximus,
conneftentis. Celluloia haec in hominum magis quam
brutorum oculis abundat 5 fed hæreo tamen, an ca¬
nalem, animale vivo, perfefite apertum praedicare
queam. Et ficuti canalis triangularis Petitianus cel-
lulofis lamellis hinc atque inde intercipitur, ita e*
tiam canalis noftri cavum filamentis fubinde vagis
oppleri videtur. Nonnunquam vero poft mortem

aqua

$& ) ° (

«mr*

C- r'j

aqua mrget idem, & eum in modum diftenditur, ut an-
nuium perfekte cavum formare videatur. Cum igitur
recentiflimo etiam in oculo, Temper quædam humo¬
ris guttulæ ibi inveniantur, pigmentum quoque hic
ièparetur nigrum, in beftiarum etiam oculis telæ cel-
lulofæ pauciores obferventur fibrillæ, vel plane nul-
læ, vaia denique tam arteriola, quam venofa tan¬
ta copia omnes ejus parietes circumlegant, non du¬
bito, quin aliquid aquæ Temper hic fecernatur &
cavitas hujus revera talis fit, qualis poft mortem in¬
venitur, quamvis neque canalis, nec hujus aquæ u-
fum indagare valeam. Si oculo in fpiritu vini ma¬
cerato, aer canali inflatur, diftenditur undique &
æqualiter.

f

Ad demonftrandum fitum ftru&uramque cana¬
lis requiritur, ut, extra&is humoribus fclerotica trans-
verfaliter in duo dividatur hemifphæria, ita ut corneæ
tertia pars fcleroticæ adhuc adhaereat. Pigmentum
dein probe ablui debet, quo ftructura procefluum
& annulus clarius diftingvatur. Transverfim poft-
ea medium corporis ciliaris inftrumento acuto fcin-
datur, & incifione fatis profunde fafta, guttula a-
quae profiliens, cavum, quod aperiendum erat, jam
apertum ede demonftrabit. Apertura jam femel fa-
fta, forcipe totus duffcus facillimo negotio aperiri

i)oteft. Eft vero tantæ capacitatis, ut etiam fpecil-
o minore aut acus capitulo ejus curfus inveftigari
poffit, quo fimul convincimur, canalem undiqua-
que perfefte claudi, nec ullum alere cum cavo o-
culi connubium. Si vero ab exteriore parte cana¬
lem aperire placeat, requiritur, ut primum tunica
adnata & tendinum expanfiones probe tollantur,
fclerotica dein circa regionem canalis lamellatim au¬
feratur, & denique ad duarum tertiarum lineas a

cor-

_ as ) o ( m _ s?

corneæ limbo diftantiam, fclerotica, lanceola acutiffi-
ma, fufpenfa manu, pertundatur.

Canalis igitur nofter tantae eft in brutis exten-
fionis, ut fumma facilitate oftendi poffit; unde mi¬
nim, quod tot tantosque Anatomicos tam diu fuge¬
re potuerit. Fateor equidem, eundem in hominum
oculis, nifi iînt recentiftimi , difficilius indagari, '&
aliquando accidere, ut relaxatis partibus, ejus cur-
fus cellulofa infuper laxiore obveletur, fed ac¬
curatiori tamen inftituto examine fpera-
tum obtinemus fucceffum.

EXPLICATIO FIGURARUM.

FIG. L

‘ - V . k 4 ' . * •• *

i

Oculi globus taurini, fecundum axin divifus.

ad) Tunica fclerotica.
bb) Tunica chorioides.
cc ) Radix longa corporis ciliaris.
dd) Brevior ejus radix, quae cum iride conne-
ûitur. Hae duae radices canalem triangula¬
rem ope fcleroticæ includunt.
e e) Punffa, quibus curfus canalis, in fubftan-
tia corporis ciliaris latentis, indicatur.

ff) Iris-

g) Camera anterior.

h) Cornea.

i) Nervus opticus, cum tunicis illum obdu¬
centibus & arteria centrali.

A) Lens cryftallina.

fici

vor., m.

H

FIG.

j8 SB ) « ( SB

FIG. 2.

- ^ J ^ ^ r ^ s \ r T * - )

Siditur hic oculus ea direftione feiflus, qua ca¬
nalis totus ambitus clarius confpiciatur.

* * ' • . t J, I I • . :

a a) Sclerotica.

bb ) Chorioides tunica.

c) Iris cum fua pupilla oblonga.
dd) Corpus ciliare, cum luis proceflîbus.
e) Canalis partim apertus, partim pun£tis tan¬
tum infignitus.

A •

# ê

. r • V *

.

j ,ilo' . ?:/

/

\ \

.« -it-Afli H*h' tv.. , ? *T . > 't

* ... • J ./ ■ ij . ' • (_• .t-i • • ‘ » • -

~ jr * r"..

;:oni E-aMmj
•itöRdiä ' ni <?r>y ; r*

c - ■

,> il

" r • ”
< -1

/ *

<• I . f' * '

«V* "

» ■ ■ »

.-*• . . .

: . .7 • . T i : i i ■ î'. -v

« I*

rr

/lonyur
t2Mohqo

:ï 3,6 • . . ' ■

.r-. '.')j ~ "■

! h

r 7

?

%, t' i

PR{

L *

:1

*■

i * »<\ v» i

nt-:

) O (

îî»

PRODUCTA

IGNIS SUB i JU.IVI12

CHEMICE CONSIDERATA

A , .. .

%

TORBERNO BERGMAN.

CHEMIÆ PROF. ET EQU. AUK. REG.
ORD. DE WASA.

$.1. ■ ;

Produci a Vulcania vere c hemic a fnnt .

Olim, præeuntibüs CARTESIO a\ LEIBNIT-
ZIO b), aliisque primi ordinis Philofophis, per-
fuafum fuit multis, Planetam, quem habitamus, ini¬
tio totum quantum fuiffe fidus igneum , horum-
que etiamnum quodammodo premit veftigia illuftris
Comes aBUFFQN c): eumdem alieno calore toftum
colliquatumque credidit WHISTON d ): alii deni¬
que cum A. KIRCHER, fepofita de prima origine
hypothefi, habitaculum noftrum in finu pyrophyla-
cia fovere autumant ?), cujus in fuperficie varios hie
illic effeäus cuilibet contemplandos indicant, Icatu-
rigines nempe aquarum calidarum; ingentium re¬
gionum trémulation es , quæ vulgo terrae motus au¬
diunt; horrendas montium ignivomorum eruptio¬
nes, immenfas voragines, & quae funt reliqua. Se¬
quentibus, præfertim noftris temporibus, aeftus fiib-
terranei alias quæfîverunt caufas naturae myftæ. Qui¬
dam e celeri aquarum motu earumdepi derivant ca-

H 2 lorem.

a) Prine. Phil. P. HI & IV, b) Piotogæo. c ) ■ H'iftor; Nâtür*
à) New Theory of the Eanh. e ) Mund, Sukf.

6o m ( o ( m

.. ..... - - — ■ - .. , . _ _ _ _ — _ _

‘lorem : alii e calce viva in meatibus non numquam
obvia: BLONDEL ab effervefcentia acidi fulphuris
volatilis cum aîkalinis & metallicis materiis /'): M.
LISTER pyriten habuit fufpedum g ) , & omnes
fere recentiores eumdem fubterranei ignis fon¬
tem efle contendunt. Sed de vera caufa in fequen-
tibus plura b).

Natura Temper & ubique fpagyricam exercet
artem. Per totum mundum corporeum continue
folvit & coagulat, maxima e minimis procreat, con¬
cordia e difeordibus, folidiffima e fluidis, viciffim-
que firmiflima liquefacit, immo etiam in fumum re-
folvit. Fit hoc plerumque lente, clanculum & nobis
fere infeiis. Sunt tamen pluribus locis quafi offi¬
cinas vel Laboratoria, in quibus Natura palam mul¬
tifarias peragit operationes, calcinationes , fufiones,
pulverationes, fub limati ones , volatilifationes , folutio-
nes, ceteras, idque ea interdum vehementia, ut non
tantum horrendis murmuribus, mugitibus, fragori¬
busque expavefeant fpedatores , fed etiam vaftiffi-
mis flammis ignitisque fluminibus facile perurantur,
denfiffimis fumorum vorticibus fuffocentur, vel co-
piofiffimis cinerum lapillorumque imbribus obruan¬
tur, quibus etiam ingentes urbes fepultas fuifle mo¬
numenta teftantur. De hifce omnino valet, quod
de cometis canit CLAUDIANUS: non impune vi¬
dent populi , qua tamen decet cura & prudentia ad¬
hibitis, tanta feliciter evitabimus diferimma. Obfcuros
finuofosque fugiemus fubterraneos meatus, ubi &
imminentibus diffracti periculis, & tenebrarum ob-
fufeati incommodis, & denique vifu obturbati ju-
fto propiori, diffinde nihil difeernere, nihil rite di¬
judicare poflumus, fed veftigia & produda opera-

tio-

/) De thermis àquisgr. g) Tr, de terre motibus, i) §. XVI.

_ _ C~r ) 3 ( W _ 6l

cionum, qua opus eft diligentia, quæremus, exami- *
nabimus, & horum compofitione follicite inveftiga-
ta, hinc caufas earumque nexus, fi non penitus e-
nodare, faltim illuftrare conabimur in fequenti com¬
mentatione.

. $• n.

Vulcanic operationes partim ficca 9 partim
humiàa peraguntur via.

Inter illas materias, quæ in terræ gremio fine
dubio ignis violentiæ luerunt expofitæ, aliæ terre«
ftrem poffident indolem, aliæ falinam, phlogifticam
aliæ & metallicam denique aliæ. Ratione magnitudinis
& formæ vel in pulverem comminutæ cinerum nomi¬
ne infigniri folent; vel parva fruftula, quæ Lapilli
vocantur, efficiunt*, vel majora, vi exipfa petra diffra-
£la; vel ftrata firma & continua, quæ Lavæ audiunt;
vel etiam cruftas fornacum illitas meatibus. Qua ignis
effeftum fere illæfæ, calcinatæ , exuftæ, colliquatæ*
volatilifatæ vel fublimatæ occurrunt»

Via humida non minorem procreat varietatum
numerum. Calore in antris claufis fcaturigines pa¬
rantur ferventes vel tepidæ, interdum immani ve¬
hementia falientes; vapores generantur peculiares,
pluriumque generum; materiæ folvuntur, quæ in
rwoftris Laboratoriis omnem eludunt aquæ vim; con-
nubia oriuntur maxime notabilia, emollitiones & ef¬
fetius plane fingulares, uti videbimus, curiofis pri¬
mum oculis iis perluftratis, quæ ftccus valet ope¬
randi modus.

Per Produäa Vulcania heic fingulas intelligo ma-
. terias, quæ ab igne fubterraneo vel procreantur, vel
quocumque modo adficiuntur. Horum præcipua

H 3 * jam

62 _ m ) » ( fä _

jam attente confiderabimus , parum quidem qua ex¬
ternam faciem, ejusdemque innumeras fere variatio¬
nes, quas aliunde notas pono /), fed dedita opera
qua principia, qua compagem & internam ftruftu-
ram. Qua in decomponenais hifce corporibus opus
fit circumfpeQrione ex fequenti de gemmis commen¬
tatione luculenter patebit, quod heic femel indicaffe
fufficiat.

$. IU.

Ejeci a, parum vel nihil mutata.

Vulcani plura evomunt lapidum genera, quo¬
rum frufta diverfæ magnitudinis, e ftratis vel ve¬
nis diffracta, notabilem quamdam mutationem inter¬
dum effugerunt. Quæ Vefuvio adferibuntur funt
mihi ad manus fequentia.

A) Calcare a, fpatffacea, non numquam clara;
vel granola; vel etiam marmorea. Habeo, quæ nu¬
cleos continent gypfeos , grifeos & lamellares. Co-
cffleæ quoque fuliginofæ Neapoli mihi miffæ fuerunt,
quæ e faucibus Vefuvii eruftatæ perhibentur, quo
autem jure non dirimo. Variæ harum fpecies di-
ftingui poffunt, Murices nempe Ligniarius, Crati-
culatus, Aluco & Afper, Trochus Labio, item-
que Nerita quædam imperforata, Coronæ fimilis,
fed fpinis carens k). Singulæ lapide calcareo funt
fartæ & plures quoque tali inhærent matrici.

B) Argillacea , plerumque margacea, indurata,
ex fufeo virefeentia, per fe fufibilia, non raro fru-
ftulis albis, amorphis, calcareis impleta.

C) Granatica , amorpha, quæ quartfi omnino

faciem

W— 'I' I« I ■ 1.1 M ■^■^1 I* 1*' ■ I ■■ ■ « I — III I il ■■III» »Il » III

i) Confr. in primis perelegantes Cel, Fe^aciu epiftolæ dc Itnlis,
k) v. LiHNe S'y ft. Nacuræ.

m ) q ( m _ 63

faciem præ fe ferunt; alba, interdum non nihil pel-
lucentia; pugnos magnitudine fuperantia; fragilia,
faltim in fuperficie; cryftallis nigris fchoerlaceis , par¬
tim lamellaribus, partim prifmaticis referta. *

Materia alba per le aegre funditur; cum alka¬
li fodæ vix effervefeit ; borace & fale microcosmico
fufis folvitur, fed tarde; analyfi chemicae fubjefta
argillam porrigit puram, terram filiceam & quid¬
quam calcarei.

' r *2»,

D) Schoerlacea cryftallifata , vel fub forma aci-
cularum cum particulis taleolis virefeentibus con¬
creta; vel prifrnatica, flavefcentia , badia, fufea, ni¬
gra aut rufefeenda, quæ fæpe coacervata reperiun-
tur in cavernis calcarei granofi, interdum in argil¬
laceo, non numquam in micafeo mox deferibendo,
& frequenter in ipfa acicularum mafia.

Quod hae cryftalli Vefuvii igne fuerint gene¬
ratae negat earumdem indoles per fe fufibilis in fco-
rias amorphas, praefertim quum haud raro fpatho
calcareo claro fint vel immiflàe vel juxta illud po¬
litae: fatis vero notum eft hoc leni igne opacitatem
facile induere, immo etiam in calcem vivam abire.

E) Micacé a , nigra, lamellis magnis contortis-,
vel interdum planis, hexagonis, inordinate politis
conflantia, quae, praeter cryftallos fchoerlaceas nuper
memoratas, non numquam materiam albam granö-
fern continent, c particulis calcareis granaticisque
mixtis compofitam.

F) Metallica parce eje&a reperiuntur, & fi fa¬
na aliquando occurrunt, fere femper pyritacea funt,
praefertim ferrum continentia, raro cuprum, &, fi
umquam, rariflxme antimonium. Exhibent quidem

coi-

64 m ) o ( m

- . .... i. . — — - — <■

collectores etiam calces cupri virides & caeruleas,
•aft, polito quod jure fiat, hinc faltim concludatur
oportet, easdem ne quidem leniftimo ignis gradui
fuifie expolitas, quippe quo mox nigrefeunt.

§. IV. ,

Tcrreftriil calcinata c ? exufla.

Materias jam confiderabimus terreftres, quae i
gne fubterraneo funt toftæ & fiepe exefie. Huc
praefer tim referendi funt:

A) Cineres Vulcanorum , qui fub ipfo incen¬
dio fparguntur, idque interdum ad ingentes diftan-
tias ea copia, ut magnæ urbes totae quantæ fuerint
obrutae. Tali imbre anno 79 alte fepultae funt Her¬
culaneum, Pompeii & Stabiae. A Puteolanis colli¬
bus, ubi copiofe proftant & primum forlan di-
ftinfti fuerunt, vulgo denominari folent, a quocum¬
que Vulcano ejecti. Pulvere confiant fpongiofo,
colore plus minus nigro, fufeo, rufefeente, immo
cinereo. Variant quoque heterogeneorum & indole
& quantitate, unde etiam paullum diferepans gra¬
vitas fpecifica, quæ tamen ab una parte 2,500 vix
reperitur inferior, ab altera vero 2,800 rariffime
excedit.

Crudi non numquam magneti obediunt, unde
illos aliquando igni fuifie expolitos, prono, ut a-
junt, alveo fluit, fi vel alia defiderarentur documen«
ta. Fuit hic ignis gradus mitis, quum non tantum
fortiori magis indurefcant, fed etiam facile in fco-
rias colliquefcant. Cum borace non femper toti
folvuntur, clarum tamen & virefeens praebent vi¬
trum. Sal microcosmicus longe minus valet, folvit
tamen partem & hinc opacitatem adquirit.

' « iv m« * ; *: • t e x» ? *• ’ '* “ *é ’ v »

> Aqua

_ m ) o ( a _ es

Aqua nihil extrahit, & ne quidem emollit. Acida
mineralia vix manifeftam excitant effervefcentiam, ma¬
gnam tamen portionem folvunt. Centenarius terree
t’uteolanœ , vel ut loqui amant recentiores, 1'ozzola-
?icc , rnfefcentis, (electe & oculorum judicio homo-
geneæ, in acido falis pluries coctæ usque dum omne
folubile fuerit feparatum, præbuit liquorem flavum,
qui, inftillato lixivio fanguinisufti rite praeparato, de-
mifit fpongiofum fedimentum, fub nomine caerulei Be-
rolinenfis notum. Hoc colleftum, fuflicienter lotum
& exficcatum pondere effecit 120 libras. Jam ve¬
ro alibi idoneis experimentis evici, ferri puriffimi 1
partem folutam acido, & modo deferipto praecipi¬
tatam, 6 partes caerulei Berolinenfis porrigere /).
Hinc itaque in noftro centenario ferri libras 20, ad-
fuiffe concludere licet. Liquor fupra memoratus,
addita dein alkali tartari folutione, dedit terræ al¬
bae, lotae & ficcatae libras 25, quarum 20 cum aci¬
do vitrioli alumen conflituebant , reliquae gvpfum«
Refiduum acido infolubile lotum & ficcatum, qua
maximam partem alkali fodae cum effervefeentia fol-
vebatur & conflans efficiebat vitrum, adhibita pro¬
portione anatica, quod terram filiceam indicat, e-
rant tamen heterogenea nonnulla immixta, particu¬
lae nempe miners ferri & micae. Summa horum
trium tuit 55 librarum. Ex allatis fequitur 100
partes hujus Pozzolanæ habuiffe 55 filicei cum hete*
rogeneis ,

20 argillacei ,

5 calcar ei j
20 ferri.

Non tamen eadem eft in omni terra Pozzo*
vol. m. I lana

— - - - - - . -rm, -

Z) Diff, dc exploxandis feni mineris via iicca, habita Upfaliæ 1777*

66

_ & ) q ) m _ _

lana materierum ingrediendum proportio , nam ex
alio centenario obtinui

60 (ilicei,

29 argillacei,

6 calcarei,

15 ferri.

Concludimus Pozzolanam nihil elle aliud, quam
argillam vel margam martialem , igne fubterraneo
paullum induratam, & vaporum impetu pulveratam
difperfamque. Cum calce ufta & aqua fubaÊta ci¬
to lapidçfcit, uti notum eft, & haec perquam utilis
prophetas ex cognita indole & compofitione mul¬
tum illuftramr. Scilicet firmitas glutinis muralis in
genere ab aqua calcis pendet, qua tota mada ma¬
det: haec ex atmofphaera acidum aereum attrahit, quo
ad faturationem haufto, particulae foîutæ fecernun-
tur, reliquis adcrefcunt illasque conglutinant, antea
tantum juxta fe invicem politas parum cohaerentes.
; Talis nexus eo citius adquiritur, quo celerius eva-
nefcit aqua emolliens. Vulgari glutini immifcetur
arena lilicea, cujus grana inftar vitri nec aquam fu-
fcipiunt, nec glabra (uperficie aliis facile adhaerent,
ideoque fero exficcatur & tarde induratur. Art,
fi loco arenae memoratae pozzolana adhibetur, lon¬
ge aliter fe res habet. Tortae argillæ moleculae &
aquam calcis avide abforbent, & ipongiofa textura
cum reliquis egregie connefrtuntur. Praeterea mar¬
tiale adert, aliqua adhuc phlogifti portione dotatum,
quo, tefte experientia, robur multum firmatur, adeo
ut, fi cum pozzolana ufurpatur recens calx viva,
(qua aqua non tantum avidiflime devoratur, fed e-
tiam ope caloris, fub mixtione geniti, cito in va¬
pores refolvitur,) inter manus fegnium caementario¬
rum mafia indurefcat &. operi fiat inepta.

^ ) fi* K * 1 i I,' jw a AH - H

B) To-

^Y-

\

;

■ttY

o

(

BJ Tophi nomine non numquam indicari fo-
îent cineres vulcanei , mediante aqua fub longa
annorum ferie concreti. Huc etiam pertinet, ni fal¬
lor, quod nomine Holiandico Tras , gluten fignifr
cante, vulgo infignitur. Qua indolem & compofi-
cionem hæc materia tcrræ pozzolanae dudum defcri-
ptae omnino congruit, fed plerumque heterogenea im¬
mixta funt numerofiora, faltim in illo, qui ad An¬
dernach effringitur, namque praeter micaceas & rni-
neræ ferri particulas, etiam fchoerlaceæ, granacicæ,
aliæque diftingui pofîunt & lotione quodammodo fe-
cerni. In igne eodem fere modo fe gerit ac terra
puteolana; & via quoque humida eadem praebet
principia proxima, quamvis eorumdem mutua pro¬
portio plus minus variet, in genere tamen çalcâré-
um uberius adeffe videtur, unde etiam in acidis lu¬
culentior effervefcentia.

Piperino Italis audit concretio cinerum Vulca-
neorum, fruftulis fchoerlaceis, fquamofis, nigris, &
granaticis albis praecipue abundans.

C) Pumex exefus, fibrofus & eo usque levis,
ut aquis innatet, grifeo plerumque gaudet colore.
Nuper e]e£tus fulcus vel niger eft, fed atmofphæ*
ræ expolitus vicilîitudinibus fenfim fit pallidior.

De origine pumicis didentium naturae forma¬
tores. A pyrite fcorificato nonnulli, a fchiftis vel
iithanthracibus derivant alii , & ab asbefto demum
alii. Analyfis chemica hunc gordium folvit. Sed
probe difcernatur oportet genuinus & qui proprie
pumex audit, fibris gracilibus, parallelis, facile digno-
fcendus a fpuriis, qui hifce omnino carent, quam¬
vis praeterea fub fufione bullis aereis ita intumue¬
rint Vel dein exufte fuerint , ut in aqua vix fubmer-
gantur, adeoque inftar leviffimae fpumae lavarum
confiderari debent. Ia Pu-

i

m ) o ( m

68

Pumex fibr ofus cum acidis rite tra&atus 15—20
libras e Centenario mittit, quæ alkali præcipita-
tæ magnefiam exhibent, ex qua, acido vitrioli fa-
tiata, gerfuinus prodit Sal Epfomenfis. Refiduum in-
folubile filicea plane indole gaudet. Hinc igitur lu¬
culenter patet fibrofa hæcce produfba ad Asbeftos
accedere, quippe qui eadem continent principia’,
paullum tamen diverfa proportione, quum horum
magnefia dimidium fere pondus efficiat. Qui vero
inæqualem ignis vehementiam, qua vel diverfis vi¬
cibus, vel forfan in diverfis locis tofti fuerunt pu¬
mices, confiderat, eo minore jure mirabitur hanc
differentiam, quo certius inftituta tentamina indicant,
filicei & magnefiæ proportionem multum variare,
non tantum in fpeciminibus diffitarum regionum,
fed etiam in illis fæpe, quæ juxta fe invicem pofita
reperiuntur. Pumex e Tanna, maris pacifici infu¬
la (una Cycladum BQUGAINVILLII) in centena¬
rio non nifi 6 libras magnefiæ puræ exhibuit, quod
haud difficulter explicatur. Qui vaporibus acidi vi-
triolici, ad incendia fubterranea femper præfentis ($.
IX), diutius vel melius exponitur, plus fuæ magnefiæ
acido cedit, quod falem generans facile foltibilem,
dein aqua elixatur, unde refidui filiceum, refpeäu
alterius ingredientis, increfcit. Itaque ex adduflis mo¬
mentis pumices genuinos tamquam asbeftos igne
mutatos infpicere fas eft.

D) Terra alba huc quoque pertinet, quæ Sol-
fataram tegit, & a lava, hunc conftituente craterem,
fatifcendo oritur. Uti mox videbimus, hæc aliaque
quælibet lava argillam continet, fed colliquatione
ceteris ita adunatam principiis, ut aqua emolliri ne¬
queat, quæ tamen quovis acido haud difficulter ex¬
trahitur. Solfataræ incendium non dum penitus ex-

ftin-

V *AV

) O (

69

ftin&um efie, plurima monftrant foramina, quæ vel
acidum vitrioli phlogifticatiim , vel falem ammonia-
ci, vel alios eruäant vapores calidos. Horum aci¬
di lavam partim penetrantes , partim externe tan¬
tum lambentes, eamdem fenfim dealbant, argillace¬
um priftino nexu pedetentim liberant, & verum ge¬
nerant alumen, quod dein vel arte colligitur, vel
pluvia elixatum diffeminatur. Hinc fenfim fcabra fit
Superficies & fpongiofa, labentibusque annis tem-
peftatum viciffitudines vim corrodentium vaporum
adjuvant, adeo ut magnæ tandem moles in pulverem
refolvantur album. Hic arenam fere aemulatur vei
cineres antea memoratos (/4). In aqua deftillataco-
8:us & ficcatus e centenario 8 circiter libras amit¬
tit, quae aluminofae indolis aqua fufceptae reperiun-
tur. Solutio fuccum heliotropii rufat, uti folet, quæ
alumen fufpenfum tenet. Refiduum cum acido vi¬
trioli rite tractatum 4 pneterea terrae aluminis libras
mittit, quæ alkali præcipitari pofîunt. Hoc fafto,
quod remanet, filiceum eft. Aft proportio ingre¬
diendum fine dubio pro re nata variat, quum plu¬
via alumen enixum disfol vat & auferat, unde quan¬
titas filicei refpeftu argillacei continue increfcit , &
forfiin aiicubi eo penitus privatur.

Ceterum hæc terra alba cum aqua fuba&a nul¬
lam adquirit tenacitatem, unde, quod argillæ conti¬
net, humido impenetrabile eiTe conflat, nec hanc fa¬
cultatem nifi acidorum adminiculo recuperat. Eft
namque ea argillæ mollis indoles atque natura, ut
in igne multum contrahatur, immo fuff! ciente ejus-
dern gradu dimidio voluminis fpolietur. Ex tanta
particularum compreffione magna oriatur oportet
durities, quæ etiam revera fit filicea. Quod hinc
pori valde coartentur per fe patet, idque eo us-

I % que.

70 ^ y o { ^ _

que, ut illos aqua, ne quidem ebulliens, penetra¬
re nequeat. Quum præterea materiæ condenfatio
fuperticiei necefiario adferat diminutionem, facile in-
telligitur, cur argilla fatis ufta emoîlitionem refpuat,
usque dum acida, potentiora menffraa, folvendo
priitinam reftituant dilatationem, adeo ut poros ejus¬
dem permeare iterum aquæ liceat. Nullam heic a-
liam, præter hanc mechanicam mutationem, effi¬
ciunt acida, nam eumdem præcise eiTeftum fingula
præftant, quæ argillam induratam fufcipere poffimt.

. 5- V.

Terreftria plus minus fufa .

Lavæ nomine veniunt flumina illa ignita mate-
rierum liquefa&arum , quæ a Vulcanis evomuntur.
Sunt autem hæc fecundum varios, quibus expofitæ
fuerunt æftus fubterranei gradus, diverfæ faciei, fed
in genere ad quadruplicem formam revocari poffe
videntur.

A) Lavæ fpumoße , quæ defeffcu fluiditatis fatis
tenuis aërem vel calore expulfum, vel motu irreti¬
tum, emittere non potuerunt, adeoque inftar fpu-
mæ intumuerunt. Harum plura funt genera, re-
fpeftu gravitatis fpecificæ non parum differentia, e-
tenim nonnuliæ, quæ leviflîmæ funt, aquis inna¬
tant & pumices mentiuntur, fed ftru&ura nequa¬
quam filamentofa haud difficulter difcernuntur. Ta¬
les rarius occurrunt. Aliæ, quamvis Temper fphæ-
ricis impletæ cavitatibus, & folidiori, fi adeft, lavæ
innatantes, multum tamen earumdem numero &
magnitudine variant. Inter notabiliora, quæ denfio-
ribus adnumerari poteft, illa eft, quæ certis ad Rhe¬
num locis effringitur molendinis infervitura.

*

B ) La *

/

ate

) o (

riâfr

C- KD

7i

fi) Lavas compactas voco, quæ quidem forami¬
nibus non penitus carent, adeo tamen raris inftru-

£tæ, ut in laminas fecari poffint fuperficie integra,
&, fi placet, polienda inftar marmoris. Recens fra-
ftura vix nitet, fed obfcura adparet, & præterea
internam contemplanti compagem varia occurrunt
heterogenea, diverfi fæpe coloris, vel vaga, vel de¬
terminata figura prædita. Fruftula amorpha inter¬
dum pellucida funt, flava, viridia, aliterve tin£ta,
quæ claritate duritieque quodammodo gemmas men¬
tiuntur & Neapoli care divenduntur. Cryftalli la¬
mellari , prifrnatica vel fphærica polyedrica forma
gaudent. Sed de hifce heterogeneis mox plura ($.
VI), heic præcipue fubftantiam confiderabimus , cui
illa inhærent. Hæc qua colorem differt, fed ple¬
rumque fufca vel nigra eft, eafnque pofiidet duri¬
tiem, ut chalybi more confueto allifa fcintillas eli¬
ciat. Magnete vix attrahitur, fed acum magneti-
cam valide follicitat.

In igne per fe fluit & cum fluxu idoneo qui¬
libet centenarius regulum ferri 9-10 librarum ex¬
hibet, fed via humida lixivium (anguinis 15-20 pro¬
dit hujus metalli libras.

Alkali minerale ægre illam adgreditur & fine
eftervefcentia, borax etiam tarde folvit, fed (al mi-
crocosmicus parum vel nihil præftat. Acida præter
martiale tria extricant principia, terram nempe (ili¬
ceam, argillaceam & calcaream, quarum prima ra¬
ro dimidium mafia: efficit & ultima ejusdem ex¬
iguam tantum partem, quod edam de lava fpumofa
præcedentis momenti valet. Hæc analyfis peragi¬
tur methodo antea indicata (§. IV, A\

Exigua lavæ fruftula in Italia Lapilli dei Ve -

fuvio vocantur, & fi hæc arenæ tantum magnitu¬
dine

7*

m ) ■ q ( m _ _

dine gaudent, Sabbione vel Rena del Vefuvio. Dum
lava igne fluida vaporum violentia dividitur disfe-
minaturque, in hoc flatu citius folidefcit, & pro re
nata mallulas generat majores minoresve, quæ ta¬
men cum ftratofa omnino conveniunt interna indole.

C) Lava fialagmiticd non numquam fpecus &
canales fubterraneos veftit, inde orta, quod lava li¬
quefacta vel fub dio fluens, vel cava implens loca,
in extimo ambitu mediante atmofphæræ temperatu¬
ra, vel alio contactu frigidiore primum confolide-
tur, fi vero interea mafiæ adhuc intus liquidæ exi¬
tus forte aperitur, hæc mox effluit & clauftra relin¬
quit incruftata, immo interdum e fornicibus pen¬
dent ftiriæ ftalaftiricæ. Quum portio lavæ reflan¬
tis maxime fluida hæreat in fuperficie, hæc plerum¬
que glabra & nitida reperitur. Talia antra in He¬
kla, Vefuvio, aliisque montibus ignivomis occurrunt.

D) Lava vitrea ex perfeffla fufione faciem &
naturam vitri martialis obtinuit, quod fufficiente do¬
tatum tenuitate pellucet.

9

Ad chalybem percusfum fcintillas elicit hoc
vitrum. Plerumque nigrum eft & amorphum, per¬
hibetur tamen & viride & cærulefcens in Islandia
reperiri, &, quod miror, etiam forma cryftailina in-
ftruäum, quale , licet valde defiderem , non dum mi¬
hi contemplari licuit. Si interdum figura determinata
vere gaudeat, hæc orta videtur ex regulari ruptu¬
ra fub refrigeratione fubitanea, quod in loco natali
confideranti decidendum commendamus.

Per fe igne difficulter liquefcit: borax fufionem
paullum juvat, fed fale microcosmico fore nihil pro¬
ficitur. Alkali minerali primo momento levis ob-
fervatur effervefcentia, fi experimentum in cochlea¬
ri

_ jc33 ) o ( G& _ 73

ri argenteo ope tubi ferruminatorii peragitur, gra¬
num lavae immiflum in pulverem cito quidem di¬
viditur, fed dein parum & tarde folvitur.

Principia hujus vitri proxima aegre feparantur
via humida, nifi prius triplo alkali fixi fatis fuerit
fundendo divifum, dein vero acida maximam par¬
tem fufcipiunt. Specimen ex infula Ifchia in cen¬
tenario mihi dedit terrae (iliceae 49 libras

argillaceae 3 5
caîcareæ 4
martialis 1 2

100

Calcareum heic memoratum acido aereo & aqua
fpoliatum intelligatur, nam tale in ipfo vitro adeft.
Martiale dephlogifti catum intrat, & hinc forfan exi¬
guus defeftus, quum e pondere cærulei Berolinenfis
ferri metallici quantitatem 10 librarum reper.erim.

Vitrum, Achatae Islandici nomine notum, ea¬
dem exhibet principia, proportione parum diverfa.
Hujus etiam, ni fallor, loci eft Lapis Obftdianus ,
cujus PLINIUS mentionem facit w), & ille, qui in
America meridionali Piedra de Gallinaço audit.

Itaque lava vitrea a reliquis varietatibus non
differt qua principia, exceptis heterogeneis, de qui¬
bus feorfim agendum eft, fed tantum qua propor¬
tionem, etenim in illa paullum minor argillacei &
martis adeft quantitas, quam in horum fpecimini-
bus, a me hactenus examinatis. Vero tamen eft
fimile fufionis diverfos gradus magis deberi inae¬
quali ignis vehementiae, quam materierum commix¬
tarum mutuae actioni.

vol. ni. K §. VI.

w) Hift. Nat, JL xxxvi , c. a 6*

74

«fc ) o { $0

§. VI.

Produci a terreßria ambigua originis.

Huc referenda exiftimo:

A) Heterogenen lavis inclufa, praefertim cryftal-
lifota, qualia funt granatica polyedra, & fchoerla-
cea, tam lamellari, quam prifmatica forma praedi¬
ta, de quibus dubitari poteft, utrum in ipfa mas-
fa, ubi jam reperiuntur, fuerint genita, an vero
ex alia matrice divulfa eidemque inferta ?

Ab una parte fequentes rationes ortum in ipfa
lava credibilem faciunt. 1:0 Numerus horum hete-
rogeneorum in antiquiffima Vefuvii lava tantus eft,
ut vix concipi queat , unde ea copia hauriri potue¬
rit, a magnitudine grani ad pollicares diametros va¬
rians, fateri tamen oportet, horum generum mate¬
rias in montibus primaevis ita non numquam repe-
riri congeftas, ut folis cryftallis coalitis magnas ef¬
ficiant masfas. 2:0 Granati vefuviani albi interdum
inftar aquae hyalini ab aliis notis differre videntur,
q*ui femper tinfti occurrunt, aft metallicum colorans
quamvis plerumque adfit, non ad effentiam perti¬
net. 3:0 Haec heterogenea nullas exhibent priftinae
matricis reliquias, quod fane difficulter explicatur,
nifi haec matrix fuerit vaporum impetu divifibilis,
vel forfan ipfius lavae corpus fufa intraverit. 4:0
Lava Islandica nigra granis abundat albis irregula¬
ribus, quae forma licet determinata careanc, indo¬
lem tamen eamdem tubo ferruminatorio explorata
produnt, & folus fluiditatis gradus cryftallinam fa¬
ciem impediviffe videtur, nifi potius granatis pul¬
veratis horum ortum tribuere malimus.

Ab altera parte non minoris momenti argu-

men-

4

) o ( ffi

71

menta contrariam (uadent fententiam. En notabi¬
liora 1:0 hæc heterogenea indole & compofitione
congruunt granatis & fchoerlis vulgaribus. Grana¬
ti vefuviani tubo/ferruminatorio per fe fufibiles funt
in carbone, vehementem tamen requirunt ignem:
borace {aleque microcofmico tarde folvuntur, & al¬
kali fodæ ægerrime, eodem fere modo ac granati
orientales, excepto a marte colore. Analyfi che-
mica ioo partes exhibent circiter 55 (ilicei, argilla¬
cei 39 & 6 calcarei puri. Schoerli vefuviani igne
forti in masfam fpumofam nigram abeunt: borace
& fale microcofmico pedetentim fufcipiuntur: alka¬
li minerali in pulverem fub effervefcentia fuhitanea
refolvuntur, omnino uti vulgaris, qui via humida
genitus eft ri). 2:0 ut via ficca cryftalli oriantur
tenuis requiritur maffe fufio, alias enim particulæ
in ordine fymmetrico quærendo impediuntur. Jam
vero ambiens lavæ fubftantia imperfectam prodit fu-
fionem & mediocri igne longe melius colliquefcit ,
unde colligere licet, granatis & fchoerlis cryftallifan-
dis neceflarium defuiffe gradum, & jure dubito, num
in ipfo fpeculi cauftici foco talem recipere queant
fluiditatem, ut fub refrigeratione determinatas fu-
fcipiant formas. 3:0 Granati vefuviani parum vel
nihil ferri continent , quod difficulter explicatur ,
quum masfa , in & ex qua igne orti ponuntur , hu¬
jus metalli fit admodum dives. 4:0 Plerique gra¬
nati vefuviani opaci reperiuntur, & nonnumquam
in pulverem fere disfoluti, quamvis ar£te claufi fue¬
rint & ab omni atmofphæræ vi immunes, fed ni¬
hilo minus eadem ac pellucidi gaudent figura. Ta¬
les mutationes facile intelliguntur de cryftallis divul-

K 2 fis

ti) Ofyferverur oporter ine uhique per Schoerlum intelliçere idem ,
quod Nob. Cronstedt Bnfalten \ocnt. Hac materiae merito diftin-
guendæ iunt*

76

m ) o (

fis & maflæ ferventi fubito immerfis, aegre vero de
illis, quæ in fuis clauftris fufione formatæ funt.

Ceterum ponderatis praecipuis rationibus, quæ
fub hoc examine pro utraque fententia mihi in men¬
tem venerunt, pofteriorem ad fidem longe pronio¬
rem, me quidem judice, videri fateor, interim ta¬
men , quamdiu non omnis oppofiti formido fuerit
diflipata, hanc genefin inter ambigua fatius collo¬
candam duco.

B) Bafaltes PLINIO dudum audit lapis Æthiopicus
niger & perquam durus 0), cujus columnares crafiique
articuli miranda copia a STRABONE vifi fuerant p).
Ex unica columna integram ftatuam cum fedecim li¬
beris in templo pacis Nilo dicavit VESPASIANUS
Imperator. Hæc immania prifmata noftro ævo , uti
decet, magnam fixerunt attentionem , fed adhuc mihi
dubium eft, utrum humida, an ficca via orta fint.

Quoniam in Vulcanorum viciniis l’æpe repe-
riuntur, immo interdum lavæ vel impofita, vel fub-
jefta, vel etiam immixta, haud immerito ab igne
fubterraneo derivanda videntur, fed duplici hoc fi¬
eri potuit modo, aut enim mada vapore humido
probe emollita fub exficcadone, aut fufa fub refri¬
geratione , in frufta plus minus regularia fuit diffracta.

Ponamus madam igne fluidam eru&atamque ,
in ftrato quodam horizontali valde craffo expanfam,
cujus jam fucceflivas examinemus mutationes. Mox
luculenter patere arbitror, quod extima primum fu-
perficies folidefeat, ambiente aëre proxime refrige¬
rata. Quum autem interior ma*teria calorem fluidi-
tati necedàrium ferius amittat, & hoc fenfim abe-

un-

f) Hift. Nat. L. xxxn, c. 7* p) Libr* xv», p. 8°8 & 8 18.

Cjfv»

o t ^

77

) o (

tinte volumen contrahatur, hinc fequitur, ut hæc
lblidefcens extimæ craftæ adcrefcat, quamdiu dimi¬
nuta fub refrigeratione extenfio permittit, aft tan¬
dem nexus rumpatur oportet, idque fuperficiei pa¬
rallele. Hoc igitur modo cuivis in ambitu plano
perpendiculari fucceflive plura introrfum oriuntur
parallela, & ex horum interfectionibus prifmata plus
minus regularia, libique invicem & figurae totius
generatim fimilia. Sed refrigeratio fimul a fupre-
ma luperficie deorfum progreditur, & hinc prifma¬
ta furfum verfus plerumque in minora divifa repe-
riuntur, fed alterum verfus extremum integra fe-
pe manent. Ceterum fuperficiei irregularis circui¬
tus, inaequalis partium lluiditas & diverfa materiae
mixtio multifarias procreat variationes. Rimae ho¬
rizontales pondere incumbente perpendicularibus
angufliores fint oportet , nili res impediunt cir¬
cumflantes.

Eodem plane modo mafia vapore humido , quan¬
tum fatis penetrata & emollita, fub exficcatione fin¬
ditur. Quaeritur jam quonam horum mediorum in
formando bafalte utatur Natura? En praecipuas ra¬
tiones, quæ mihi pofteriorem faciunt magis proba¬
bilem. i) Bafaltarum interna ftruclura compacta in¬
venitur, faltim nulla fufionis imperfeclæ veftigia, o-
mni licet adhibita attentione, haftenus detegere po¬
tis fui: nullas vidi cavitates bullis aereis afifcriben-
das, nullas maflæ tenacis inaequalitates, quibus alias
abundant omnia la varum genera. Itaque, fi aliquan¬
do igne fufa fuit hæc materies, confummatam neces-
fario habuifiet fluiditatem. Aft ea jam indole gau¬
det Bafaltes , ut ignis gradu perquam modico in fco-
riam abeat nigram, vitream & lolidam. Quomodo
igitur mafia, quæ facillime vitrea evadit, olim per¬
lt 3 fecte

78 _ ) o ( _

feäe colliquata effe potuit, & nihilo minus inter¬
ne rudem, obfoletam, minimeque nitidam fer va¬
re compagem? In examinandis prifmatibus bafalti-
cis non numquam intra corticem, fatifcentia paullo
molliorem, fphæricos obfervavi nucleos, fed per¬
quam exiguos, numquam decimam pollicis partem
diametro attingentes, admodum raros & fparfos. Hi,
line dubio a portiunculis facillime liquefcentibus or¬
ti, ignis quidem præfentiam evincunt, fed fimul to¬
tam madam fufam fuiffe negant.

Ceterum, fi aliquando heterogenea, quamvis e-
tiam lavæ frufta bafaltis inclufa reperirentur, (quod
tamen, quantum fcio, rariffime accidit,) hæc fufio-
nem ficcam minime demonftrant, quum talia mas-
fæ, aqua emollitæ, æque potuerint immifceri.

2) Si compofitionem & ipfa rimamur princi¬
pia, tanta reperitur convenienda inter Bafalten &
Saxum, quod fruftorum ob formas, quas fponte
dehifcendo induit', fcalæ gradibus quafi adaptatas,
fuecis Trapp audit, (fcala enim lingua vernacula
Trappa vocatur,) ut omnis fere differentia evane-
fcat. En comparationem Bafaltæ ex Infula Staffa
Scotiæ q) & Saxi Trapp e monte Veftrogothiæ
Hunneberg.

Articulus bafalticus, qui mihi ad manus eft,
& de quo jam agitur, prifmatica gaudet figura, hex-
angula, cujus tria latera contigua funt æqualia, re¬
liquorum autem duo majora, quibus interjacet fex-
tum omnium minimum. Supra paulium excavatus
eft & infra fimiliter convexus.

Saxum Trapp prißnata exhibet plerumque qua •
dr angui a , non nihil obliqua , raro triangula .
_ _ : ~ Bafai-

q) Hujus intuite delcriptio legstur ia litteris Nob, D. a Trou, ad
sie datis imprefilsque»

_ oxo ; Q v oto _ 79

Bafaltæ fraSlura recens e nigro cinerefcit, fub-
fquamofa, punftis nitentibus, oculo vero armato par¬
ticulas albas, fparfas oftendit. Pulveratus cinereus
apparet. .

Saxi Trapp fractura & pulvis a defcriptis non
differunt , ni fi colore magis diluto.

Ad chalybem aegre fcintillat Bafaltes: poliendo
nitida fit fuperficies, unde etiam marmoribus olim
fuit accenfitus: gravitate fpecifica gaudet 3,000: ae¬
tate in fuperficie fit mollior & parum e cincereo
rufefcit.

Saxum Trapp fimiliter fe habet, paullo levius »

m

Igne per fe in vitrum nigrum abit Bafaltes: al¬
kali minerale illud adgreditur & quidem cum effer-
vefcentia, fed haec fubito tranfit & dein refiduum
tarde folvitur: borax illum fufcipit & vitrum prae¬
bet martiale: fal microcosmicus partem tantum fol-
vit & hinc fub refrigeratione opacitatem adqupt ey
albo cinerefcentem.

Hac fingula momenta de faxo trapp itidem
valent.

Analyfi chemica rite inftituta 100 Bafaltae partes
exhibent filicei 56, argillacei 15, calcarei puri 4, ferri
2 5 ope lixivii fanguinis ufti, quamvis methodo docima-
ftica vulgari non ultra 10 partium regulum praebeat.

Eadem continet principia Saxum Trapp)' & ea¬
dem fere proportione , adeo ut differentia vix unam
alteramve centefimam excedat , qux variatio fape
in eodem Bafaltæ frufio reperitur.

Ex allatis fatis patere arbitrer Bafalten inter &
Saxum Trapp maximam efle convenientiam. Jam

. . ve~

\

8 o

oflr»

CtO

) o (

ox-:

vero polterius numquam igni fubterraneo fuit ex-
pofitum, multoque minus fufum, quod variis argu¬
mentis mox probare conabor.

Invenitur hoc laxum in Svecia pluribus locis,
fiepeque in montibus primaevis , angultas implens
venas, adeo fubtilis llrufturae, ut particulae lint im¬
palpabiles, &, dum niger e ft, genuinum efficit La¬
pidem Lydium, in quo aurum argentum que adfri-
£tu optime explorantur. In hifce montibus nulla
adfunt ignis fubterranei veltigia, & ne quidem pro-
niffima fufpicio talia indagare valet.

In montibus quoque ftratolis adelt, præfertim
in Veftrogothicis, qui ob plu res rationes brevem
merentur defcriptionem. Infimum liratum, quod
circuitu plura fiepe milliaria fuecica comprehendit r),
lapide conflat arenaceo, cujus grana argilla conglu¬
tinata videntur, granitæque impolitum elt litu hori¬
zontali. Intermedium efficitur calcareo, animalculis
marinis petrefaftis impleto, & fupremum laxo Trapp.
Hæc tria illorum montium praecipuam madam con¬
iti tuunt, funt tamen alia tenuiora, quae fecundum
tam a primo, quam a tertio feparant, rarius mar-
gacea, plerumque argillacea, bituminofo faepilfime
ita penetrata, ut nigra lint & non numquam accen-
fa ardeant. Hic fchiftus niger uftulatus rufelcit &
pollea aqua elixatus alumen praebet.

Supremum jam paullo adcuratius confidere¬
mus ftratum. In montibus Kirmekulle, Billingen
& Moesfeberg hoc plerumque declive, fed in Hun¬
ne & Halleberg pluribus locis inftar muri perpen¬
diculare, altitudine 100 pedes excedente, eminet,
non raro tam horizontaliter, quam verticaliter fis-

fum

— — — — 1 — ■■■ ' ■ ■ " "■■■ " ' ■ M - - I . - — _

r) ioj miiliari* fuecica m gradu numerantur»

_ m ) o ( m _ 9i

fum, unde prifmata oriuntur plerumque quadrangu¬
la. Huic ftrato interdum proxime fubjechim repe-
ri fchiftum nigrum, horizonti parallelum, quousque
fodiendo vel ope pulveris pyrii diffringendo progre¬
di licuit s). Hæc phænomena attentius penfitata o-
mnis incendii fufpicionem exftingvunt. Quomodo e-
nim noftrum Trapp heicigne liquefaftum effe potu¬
it, & tamen fchiftus, illud tangens, omnem fervare
nigrorem, qui igne perquam debili evanefcit? Un¬
de hujus faxi fraftura rudis & obfcura eft, quæ ta¬
men leni igne colliquefcens fit nitida & vitrea?
Quum itaque vix, ac ne vix quidem, fufi fuerint
montes columnati, & nihilo minus, uti dudum mo¬
nui, magna probabilitatis fpecie Vulcani operatio¬
nibus adnumerenmr, usque dum novis obfervatio-
nibus experimentisque meliora didicerim, hanepro-
duffionem fequenti modo peraftam fuiffe mihimet
perfuadeo. Ponamus materiæ Bafalticæ ftratum ad¬
huc molle, in terræ gremio reconditum, vel faltim
non dum ita induratum, quin vaporibus aquæ fer-
vidæ emolliri queat , & fimul infra illud focum
quemdam Vulcani accenfum, quid hinc eveniet? Ca¬
lor & æftus primum fine dubio humiditatem & a-
quam ambientem, quæ, fi non Temper, fiepe tamen
adfunt, in vapores refolvit, hi vero furfum tendentes
penetrant & emolliunt, quæcumque non dum lapi¬
dea gaudent duritie. Novimus herbas infeftaque
diutina exficcatione magnam induere fragilitatem, a-
deo ut facillime rumpantur, vaporibus tamen aquæ
bullientis cito flexibilitatem recuperare. Curni igi¬
tur mafia, qua magnam partem argillacea, emol¬
lietur ita, ut tandem cedat expanfionibus, quæ fur¬
fum pellunt, erumpat & inftar pultis tarda effluat?
vol. hi. L Ta-

s) In Defcriptione Telluris phyfica montes Veilrogothiæ fhetofos
fufilis delineavi.

82

m ) o (

- * v

Talis mafia aëri expolita fub exficcatione, modo an¬
tea defcripto, in prifinata plus minus regularia divi¬
ditur, turbatur, vel cum aliis produftis vulcaneis
varie, pro re nata & eruptionum fequentium nu¬
mero , commifcetur.

Huic opinioni pondus mihi addere videtur *
quod montes columnati fint perquam vetufti, faltim
nullius, quod fciam, aetatem memorant annales. Ex
illo igitur tempore, quo magis humidus & minus
induratus erat Telluris cortex, haud improbabili
conjeftura eorumdem originem derivare licet..

Sed 'quid impedit, quominus inftar cryftallo-
rum refpici queant prifmata Bafaltica? Tales qui¬
dem tam humida, quam ficca via quotidie generan¬
tur, attamen multa obftant, quo minus hifce eadem
adnumeremus. Scilicet 1:0 cryftallorum formae
variis quidem modis ludunt, cuivis tamen harum ge¬
neri eft quædam figura primitiva, quam, nullo im¬
pediente obftaculo, Temper induunt, & praeterea non
nifi hujus variationes, a rebus pendentes circumflan¬
tibus, eligunt, adeo ut illa cognita fingulae aberra¬
tiones facile explicentur t). Si vero Bafaltas confi-
deramus, laterum numerum nullo modo determi¬
natum reperimus, alia namque prifmata funt trian¬
gula, alia quadrangula, & fic porro, adeo ut oc¬
currant, quae novem gaudent, & ultra. Præterea,
fi cryftalli prifmaticae pyramide terminali carent, ex¬
tremum tamen fuperius planam habet fuperficiem ,
fed bafaltae plerumque vel concavam vel convexam
exhibent. 2:0 Cryftalli rariffimc fibi invicem paral¬
lelae prodeunt, fed vel divergentes, vel in omnes
promifcue plagas inclinatae. 3:0 in cryftallifando par¬
ticularum requiritur libertas, ut attrafftionibiis ordi-

natim

t ) Nova Afta Upfal. vol. I.

O;-*

) o (

WC-»

natim obtemperare queant, qualis in tanta mafia
concipi nequit, & nihilo minus columnae oriuntur
30,40, imfno plurium pedum longitudine, in quibus
formandis ftupenda certe vis directrix necefiâria fuit.

Fateor equidem formas fpathaceas & paralle¬
lism & contiguitatis cryftallorum exempla porrige¬
re, fed propiore examine hiulca, quæ pro bafaltis
non militant. Singulae tefferæ fpathaceae fibi fimiles
funt, & harum quaelibet in alias minores ejusdem
figurae dividi poteft : hae iterum adhuc minores prae¬
bent, & ita progredi licet usque dum intractabi¬
les fiunt. Neutrum de Bafaltis valet. Spathacea tex¬
tura in minimis orditur particulis, e quibus fimiliter
tota componitur mafia, fed nihilo minus paralleli-
fmus in illis numquam ad 40 pedum longitudinem
extenditur.

Ex haftenus diftis prifmata bafaltica non tan¬
tum ambiguam efie ignis progeniem patere confi¬
do , fed etiam huc usque eorumdem ortus ope viae
humidae, quam ficcac, magis probabilis videtur. Hoc
tamen addere debeo , me in primis Bafaltas Islandiae,
Scotiae, Hiberniæque refpicere, quippe quos adeura-
tius examinavi, quam aliarum regionum: eorum, qui
in Alvernia occurrunt non dum ulla vidi fpecimina,

$. VII.

Produtfa Vulcano immerito tributa.

Non minus Philofophia Naturalis, quam Tranfcen-
dentalis fuas pro tempore adamatas fovet opiniones.
Circa medium fæculi noftri pauci de cortice Telluris
igne formato cogitarunt, noftris autem diebus terrae,
lapides , montes , & totum fere regnum minerale ejus¬
dem virtute procreatum, vel faltim mutatum fuiffè,mul-

L 2 ti

84 _ m ) o ) m _

' ti cerdffimi adfeverant. Eorum, quae hujus lod
funt, nonnulla breviter confideremus.

Ä) Arem alba infulae Adfcenfionis, granis con¬
flat irregularibus, fed rotundatis, glabris & niti-
dis , quod una cum V ulcani vicinia fine dubio non
nullis anfam praebuit, eadem tamquam fufione e-
nata confiderandi, fi vero adcuratiori fcrutinio ex¬
ponuntur, facillime patet haec nihil efle aliud, quam
Conchyliorum fragmenta, undarum motu comminu¬
ta & polita. Saltim illa huc pertinet arena, quae
mihi ex hac infula apportata fuit. Quin praeterea
heic genuini cineres Vulcanei etiam occurrant nul¬
lus dubito, fed jam tantum quaeftio eft de granis
calcareis, quae fufione produfcia creduntur, quam¬
vis eorumdem indoli convenienter potius calx vi¬
va, quam vitrum prodire debuerit.

B) Steatites , qua partem pellucens , viridis , qui
pro Vefuvii fobole vel rara la vae fpecie, in Italia diven¬
di folet. Haec re vera nihil eft aliud, quam Steatites,
cujus fubtilifîïmæ rimae fumo fuerunt penetratae, adeo
ut in tenui frufto, luci obverfo,j hae fufcis maculis
obnubilatae appareant, igni tamen vix fuit expolitus,
etenim illae, quas poffideo, lamellae fecatae politae-
que, cultro facillime radi poflunt, quamvis ignitione
filiceam adquirant duritiem, praetereaque albefcant
& perfeftam induant opacitatem..

C) Granites quoque fufionis fufpicionem iniit,
licet ingentes ejusdem maiïæ, ramis per totum or¬
bem concatenatae, Telluris quafi fceleton compo¬
nant, vel faltim folidam exhibeant cruftam, cui ex-
celfa montium juga variae indolis impofita reperiun-
tur. Nonnulli ex hoc colliquato bafaltica conftru-
unt prifmata, fed horum longe alia eft natura, uti

du-

dudum monftravimus ($. VI). Alii graniten ipfiim
ignis efle progeniem adfeverare non dubitant.

Confiât hoc lapidum genus feltfpatho, mica &
quartfo mixtis, quae fingula principia igni expolita
faciem notabiliter mutant. Quartfum clarum albe-
fcit & rimis occultis fit opacum: micaceæ lamellae
divaricantur, incurvantur & ferrugineum, vel inter¬
dum aureum nancifcuntur colorem: feltfpathum ni¬
torem amittit & intenfo ignis gradu liquefcit. Ta¬
lia vefligia in montibus graniticis omnino defide-
rantur, unde eosdem vehementiori aeftui fubterra-
neo numquam fuifie obnoxios, tuto colligere licet.
Variae quidem aliæ materiae granitis non raro im¬
mixtae reperiuntur, fed quum non Temper adfint, eas
jam fieco, ut ajunt, pede praetereundas exiftimamus.

D) Jrffpides if P or phy ritas ignis ope prodii fie
recentiorum quibusdam vero fimile videtur, quibus
etiam, fi non totam, infignem tamen filiceae cohor¬
tis partem, addunt, præfertim calcedonios, quamvis
fumma durities etiam fine igne oriri queat. Quod
ad primum nominatas materias attinet, hae nulla prae¬
bent adulfionis vel fufionis certa criteria, & faepis-
fime occurrunt, ubi talia in vicinia multorum gra¬
duum omnino defiderantur. Ceterum Jafpides va-
ftiffimas interdum mafias efficiunt, immo ingentia
montium juga, &, ut fluant, longe majorem requi¬
rere videntur aeftum, quam praeflare valet Vulcanus..

E) Zeolithorum vulcania origo multis extra
dubitationis aleam pofita apparet, quum in illis præ-
fertim locis frequentes fint, ubi ignis faevit fubter-
raneus, vel faltim aliquando viguifle creditur, uti
in Islandia, in infulis Færoënfibus & alibi.

86

Sed fimul in memoriam revocemus, hofce la¬
pides faepe in regionibus occurrere, quæ certe num-
quam igni fuerunt expolitae, nifi primævos montes
ejusdem virtute prodiifîë alierere audeamus. In
Jemtiæ cuprifodina, quæ Guftafsberg vocatur, egre-
giæ colligi pofîunt zeolithorum cryftalli , plurium
variationum: in aurifodina ad Aedelfors in Smolan-
dia peculiaris fpecies, fpatho calcareo immixta, repe*
ritur u)\ in cuprifodina Veftmanniae ad Riddarhyt-
tan matrici non numquam zeolithos inhærere vidi,
& ubique fere per Uplandiam faxorum rimis, un¬
de illuftris a LINNE' totam hanc familiam inter Sta*
laäitas retulit x). Hæc exempla fufficiant.

Ceterum chemica horum lapidum analyfis hanc
fufpicionem plane deftruit. Acida mineralia præter
martiale, quod plerisque ineft, calcem & argillam
extrahunt, proportione in diverus fpeciebus paul-
lum variata, tali tamen, ut femper prævaleat po-
fterior. Quod infolutum remanet, maximam efficit
ponderis partem & vere (iliceum eft. Aquam prae¬
terea fovent plus minus copiofam, prout cryftalli-
nam vel rudem exhibent faciem. 'Forma praediti
determinata, quales funt plerique Islandici & Fæ-
roënfes, usque ad 20 libras & ultra e centenario
mittunt deftillatione, amorphi vero, uti Uplandici,
Aedelforfenfes , aliique vix 4 praebent. Haec cry-
flallifationis aqua genefi, via ficca peraflæ, nullo
modo conciliari poteft.

Ex compofitione cognita non tantum difcimus
zeolithorum terram primitivarum numero elle exi-

men*

«) Hæ variationes in Mineralogia D. Cronstedt defcripta? reperi-
lintur, in §§. lio & III. Occurrunt etiam zeolitlii ad chalybem fein-
tillantes, præfertim in MoefTeberg, fed tanta praediti duritie plerisque
Mineralogis ignoti funt.

x) Sy ft* Nat* tom. III.

)

_ ^ ) o ( #3 _ _ _ $7

mendam, fed etiam eorumdem proprietates facile ex¬
plicantur, quod alias vix, ac ne vix quidem, ten-
tari poteft. Praecipuas confideremus.

In igne per fe cryftallini inftar boracis tument,,
ebulliunt, & qua partem funduntur, raro maflam
praebent homogeneam , fed plerumque fpumofam.
Amorphorum nonnulli eodem fere modo fe gerunt,
fed reliqui certo ignis gradu paullum. tantum ex¬
pandunt volumen, idque temporis minimo momen¬
to, adeo ut etiam adfuetum oculum facile fugiat.
Aquam primum | abigit ignis fub forma vaporum,
qui reliquas particulas, vel liquefcentes diftendunt,
movent & varie torquent, vel fere immobiles pla¬
cide deferunt, pro diverfa mixtione & aquae quan¬
titate. Illuftris MACQUERI experimentis confiat,
ad facillimam requiri fufionem, ut, ceteris paribus,
filiceum , argillaceum calcareumque aeratum fint cir¬
citer in ratione 3, 1 & 1 refpeftive mixta y), quod
in zeolithis rariffime obtinet. Quin etiam martiale,
dum adeft, fuam conferat fymbolam , nullum eft
dubium. Hinc nonnullæ fpecies vix momentaneam
monftrant tumiditatem, pauciffimae perfeffe fluunt,
pleraeque maflam exhibent fpumofam.

Zeolithi via ficca aegerrime folvuntur fale mi-
crocosmico^ facilius borace & facillime alkali mine¬
rali, idque cum notabili effervefcentia.. Ex analyfi
ratio eft in promptu. Siliceum namque maximam
efficit compofitioms partem, ideoque hujus cum fa-
libus memoratis habitus in primis ex hoc ingredi-
ente eft derivandus..

Acida argillam una cum calce facile extrahunt,
uti dudum memoravimus , quod earumu laxiorem

cum

y ) 'Mem. de 1’ Ac. de Paris.

88

_ m ) q ( as _

cum filiceo nexum indicat, quam in gemmis aliis¬
que materiis, quae eadem continent principia, fed
adeo arfte connexa, ut chemica opus fit divifione,
antequam acida menftrua admittant, iisdefnque a
fe invicem feparari poffint.

Demum nonnullae hujus familiae fpecies, prae-
fertim quæ filiceo abundant, peculiari gaudent fa¬
cultate acida in gelatinam coagulandi obfcure pel¬
lucidam. Zeolithus ruber Aedelforfenfis hoc refpeftu
omnibus cognitio palmam præripit. Si enim in cono
cavo vitreo, quo vinum hauriri folet, quarta circi¬
ter cavitatis altitudo hujus pulvere impletur & dein
aqua fortis vulgaris inftilletur, ut dimidiam fuper-
ficies attingat, intra horae quadrantem menftruum
fit gelatinofum, eamque adquirit confidentiam, ut
vafculum tuto inverti poffit fine ullo mafiae efflu-
xu. Ut phaenomeni rationem explorarem gelatinae
fupremæ clariffimæque portionem, aqua fervida per¬
fecte edulcoratam, liccavi, fub qua operatione in-
fignem miratus fum voluminis contraftionem. Pul¬
vis hicce ficcus nec acidis fufcipitur, nec igne fluit:
fal microcosmicus ægerrime parciffimeque illum ad-
greditur, borax vero egregie, optimeque & cum
vehementi effervefcentia alkali minerale. Hinc lu-
culentiffime patere fpero ipfam gelatinam nihil elle
aliud, quam filiceum extra modum dilatatum, in fe-
gni argillae calcisque folutione fufpenfum. Parti-
culæ filiceæ perforantur, dilacerantur & maxime
fiunt fpongiofae, dum bina reliqua principia acido
extrahuntur, adeo ut facile natent in liquore gra¬
vi & aliis materiis folutis onufto, citoque omnia ope
quietis, & forfan exiguae evaporationis, in mafiam
homogeneam concrefcant. Ut tamen certo [generetur
gelatina, determinatae requiruntur proportiones. Jufto

par-

■ _ @ ) o ( m ' _ 89

parcior pulveris zeolithici dofis, vel quod eodem
recidit, nimia acidi quantitas } hanc operationem im¬
pedit, quum moleculx in magno fpatio rarx fepa-
rentur, adeo ut attractionis vi coalefcere nequeant.
Ob eamdem rationem aqua inftillata noxia eft, &
pneterea! gravitatem liquoris fpecificam minuit.

Plerique zeolithi gelatinam adeo egregiam for¬
mare nequeunt, fæpe non nifi exiguam & proxime
ambientem menftrui partem coagulantes, immo in¬
terdum vafi tantummodo adgludnantur. Alix fpe-
cies nulla exhibent gelatinx ligna. Hx differentiae
a diverfa pendent principiorum proportione, quam
alibi determinavi. Ceterum notatu dignum eft,
quod non numquam calcinatio huic operationi in¬
eptas adcommodet , quando nimirum antea nexus
fuit nimis laxus. Quartfum enim pulveratum &
calce mixtum in igne calcinatorio , qui fufioni mini¬
me fufficit, ita tamen copulatur, ut dein adfu-
fa acida in gelatinas concrefcant. Sed jam ad alia.
Qux de zeolithis fufius expofui, longe plura con¬
tinent, quam quae ad eorumdem ortum flabilien-
dum necefiària fuerunt.

§. VIII.

Producta Vulcania falinœ indolis.

Pauca funt, quæ fub hoc titulo memoranda
occurrunt, etenim Vulcaniorum falinorum plera¬
que via prodeunt humida, illorum autem, quae ad
ficcam referri debent, nonnulla parum mutata re-
periuntur, talia fere, qualia immixta fuerunt.

A) Ad acida heic obvia primo Vitriolicum phlo-
gifticatum pertinet. In incendiis fubterraneis fem-
per fulphurea adfunt, faltim initio, qux fub defla¬
gratione ita decomponuntur, ut vapor acidus, por-
vol. m. M tio-

90 _ & ) o ( m> _

done phlogifti onuftus, cum fumo eruftetur. Dc
modo curatius agetur in paragrapho (equenti, heic
acidi hujus vires & operationes perluftrabimus.

Experientia edocet fufficiente acidi vitriolici
phlogifticati vapory flammam mox exftingui, unde
etiam, dum fuliginofum, in tubis pro fumo extra¬
hendo collegium, accenditur, hæc inflammatio cele¬
riter fuffbcari poteft, fi ignis focus fulphuris pulve¬
re ftatim infpergitur. Itaque, quin in eruptionibus
vulcaneis flammarum turbines fulphureis præfenti-
bus vel penitus fupprimantur , vel faltim pro re na¬
ta temperentur, nullus dubito.

Nota eft ejusdem vaporis dealbandi facultas,
ideoque ad delendos colores peregrinos , præfer-
tim in ferico, adhiberi folet. Quo autem mecha-
nifmo heic operetur non dum quidem experimen¬
tis, quantum fatis, illuftratum e ft, interim tamen plu¬
ra phaenomena haud obfcure innuunt, negotium ita
peragi, ut phlogifton potendore attractione acido,
cui jam laxe adhaeret, eripiatur, & corpori deal¬
bando uniatur. Praecipua breviter memorabo, quae
hanc firmant fententiam. Colores refractione pri-
fmatis vitrei feparati, opeque lentis idoneae iterum
adunati, album generant: calx novi femimetalli, quod
mihi Magnefium audit, omni fere phlogifto fpolia-
ta, eft nigra, fed tanta ejusdem quantitate dotata,
ut perfecte acidis folvatur , alba : calx haecce nigra
fufione boraci hyacinthinum, fali vero microcosmi-
co violaceum impertit colorem, aft uterque majori
phlogifti dofi in hyalinum abit z): cetera, quibus
jam fufius explicandis non inhærebo, quum alibi de¬
dita opera hanc: doctrinam expofuerim a}. Interea
f : - fuffi-

t.

z') N.' A3a Upf. vol. ÎÏ *. p* 246, 247.
a) Analyfe de l* Indigo*.

_ ) o ( ^

fufficienter elucet, acido vitrioli phlogifticato , quod
ad Solfataram pluribus locis etiamnum erumpit, o-
dore facillime dignofcendo, aggeres lavæ nigras, qui¬
bus circumquaque includitur, fenfim cretas albedi-
ne indutos fuifle, adeo ut dudum circa initium as-
ræ chriftianas leucogaei dicerentur. Aft & aliam
hoc acidum efficit mutationem, argillaceum nempe
folvendo extrahendoque, de qua in antecedentibus
egi tamquam cauta, lavas fatiicentiam ibidem pro¬
vocante ($. IV, D). Particulas feparatas in locis de*
preffis pluvia colligit, & hinc ftrata oriuntur, pro
re nata divertis modis finuofa colorataque.

Acidum vitrioli aquam avide attrahit, & hac di¬
lutum facile phlogifton amittit, præfertim acceden¬
te aëre atmofphaerico , cujus portio refpirationi i-
donea illud ingenti vi adpetit. Tale in vicinia Vi-
terbii inter lapides parvi collis exftillat, & ftato tem¬
pore ab incolis colligitur : fimiliter juxta urbem Se¬
nam & alibi /') , fed rariffime, quum acre hoc men-
ftruum quidquam faturationi aptum cito attingat.

Acidum quoque aëreum Vulcani opera [haud
raro elicitum reperitur, tine dubio e lapide calca-
reo obvio, qui illud magna copia expromere pot-
eft, & qua modum, nullum eft dubium, quin &
igne folo, & acido vitrioli libero, extorqueatur, pro¬
ut ferunt res circumflantes.

Caverna notiffima, ubi talis aura exitum per
ipfum folum tophaceum quærit, & perquam diu
quasfivit, in regno Neapolitano tita eft, nomenque
a Cane accepit , quum hoc animal intra pauca minuta
mortuum & redivivum curiotis peregrinatoribus heic
quotidie monftretur. Quin genuinum adfit acidum

M 2 aereum

b ) Vandelli de Thermis 1 atavinis*

s» _ m ) q ( as _

aëreum in dubium revocari nequit, quum & aere
atmofphaerico gravius occupet infimum locum-, &
aquae vulgari faporem impertiat acidum, grateque
titillantem; & aquam calcis turbet, calcem praeci¬
pitans aeratam; & ignem exftinguat; & pulmoni¬
bus hauftum animalia interimat, omnem fibrarum
mufcularium irritabilitatem fubito delens c). Aci¬
do vitrioli vix inquinatum efle potefb, quum fyru-
pum violarum non rufet, fed unde adeo conftanter
haec emanet , non dum fatis liquet , quod ideo a
Phyficis in vicinia habitantibus, una cum aliis phae¬
nomenis ibidem obviis, magnetismum & electrici-
tatem fpeflantibus , dilucidatum avide exfpecfant, qui
locorum diftantia hac inveftigatione prohibentur.
Et acidum vitrioli liberum, ut e' praecedente mo¬
mento patet, & ignis fiifficiens gradus, in Labora-
torio Vulcani una cum calce adfunt, fed quodnam
horum mediorum in Caverna canis adhibeatur, vix
certo dijudicari poteft, quum caufa fine dubio alte
fit fepulta, fi vero conjetfura eamdem inquirere
liceat, illa quidem mihi probabilior videtur, quae
igni foli hunc adfcribit effectum. Eft namque hu¬
jus aurae flumen, quod per fpongiofum fundum
tophaceum tranat ($. IV, 2), adeo conflans & con¬
tinuum, ut potius igni, qua magnam partem fup-
preflo , calcareumque lente perurenti , conveniat ,
quam acido vitrioli faturanti , quippe quod fuperfi-
ciem primo adgreditur, & hac in gypfum mutata
fibi ipfi ad interiores particulas aditum obturat. Cre¬
tae frufto hoc evidenter monftratur , fi acido vitrioli
immergitur, etenim crufta tantum exterior gypfeam
adquirit indolem, manente nucleo cretaceo. Via igitur
faturationis effluxui continuo impar esfe videtur (Cfr.

XI, C). Aër atmofphæricus determinatam acidi

aerei

e) N# Ada UpI. vol* II. p. 15:4 — 1.5 8*

aerei portionem fufcipit, illa, tamen longe inferio¬
rem, quæ vitae minatur, & hinc ejusdem acidi ve-
ftigia tam intra cavernam, quam extra in portæ vi¬
cinia, aqua calcis facile deteguntur, quum autem
plus emanet, quam cito hoc medio ablorberi queat,
femper ad fundum ftratum remanet, quod mero
conflat acido aëreo.

Ceterum tales fcrobes in Vefuvio, Ætna & alibi
reperiuntur: inter rudera Herculanei, Ponpejorum-
que loca occurrunt, eamdem exhalantia noxiam au¬
ram, quæ in Italia Moffeta vocatur, idque inter¬
dum æque conflante r ac in caverna canis. Nemo
ignis delitefcentis adeo diutinam operationem im-
poffibilem credat. Magnum vel primum Solfata-
ræ incendium omnes ignorant annales, fed nihilo
minus faltim per 1800 annos heic ignis emicuit,
nam talis fere a STRABONE fab nomine Fori Vul*
cani defcribitur d), qualis hodie invenitur. Pabuli
indoles, quantitas & litus, aërisque modicus acces-
fus, hunc moderantur effectum.

Sub vetufta Vefuvii lava, præfertim anni 1631,
mephitici, vapores fimiliter non numquam erum¬
punt, immo etiam e lavæ cavitatibus, fub ipfo fine
dubio effluxu irretiti inclufique , etenim heic nulli
conflantes oriuntur fontes, fed poft apertionem ci¬
to vacuefacti. Hos quoque aqua captat, ut ex fer
quentibus patebit {§. XII).

C) Sal marinus in voragine Vefuvii fsepe ad-
fixus reperitur , itemque e lavæ fifluris poft ali¬
quot menfes efflorefcit. Hic præter fufionem vix
ullam fubiit mutationem. Plerisque fal arnmonia-

M 3 eus

d) Forum Vulcani circumquaque inclujus fuperciliis ignitis t quee pajjim
tamquam e caminis incendium magno cum fremitu exfpirant : campus
Julphure tractili efl plenus. Libr. V»-

94 #£ ) o ( ^ _

eus audit, fed per errorem, nam raro & parce
hunc immixtum continet , qui fæpe centefimam tan¬
tum ponderis partem efficit, & non numquam o-
mnino defideratur.

Num ortum debeat muriæ ftrato, an vero a-
quæ marinæ fubinde penetranti, in medio relinqui¬
mus, pofterius tamen ad fidem pronius efie videtur.

D ) Sal ammoniacus , quamvis rarius, in plu¬
ribus tamen montibus ignivomis reperitur. E ve-
fuvii camino egregias glebas habeo, & ad Solfata-
ram quædam foramina eumdem falem in vapores
refolutum eruftant, adeo ut fruftis vaforum ficti¬
lium (uperimpofitis, quibus adfigitur, facillime col¬
ligi queat. Quod alkali volatile contineat mox in
fenfus cadit, dum portiuncula humeCtata cum alkali
fixo cauftico in mortario vitreo teritur, nam pene-
trantiffimus ejusdem vapor nares oculosque ferit.
Ut vero penitus hujus falis indolem cognofcerem ,
quonam nempe acido gaudeat , vitriolico an mari¬
no, alia inflitui tentamina. Vefuvianus albidus eft,
& fere inftar pumicis exefus, odoris jam expers,
fapore vero falis ammoniaci vulgaris præditns. So¬
lutioni, aqua deftillata fa£tæ, inftillavi aquam calce
falita onuftam, fed hinc claritas non turbata fuit,
quod tamen accidit, dum adeft alkali volatile vitrio-
latum, alias falis ammoniaci fecreti nomine infigni-
tum, etenim mediante duplici attraCHone principia
commutantur, & gypfum ortum defectu lufficien-
tis aquæ ftatim fecernitur fundumque petit. Hinc
itaque concludere licet, falem illum ammoniacalem
acido marino dotatum efîe, fed ut etiam debiliffi-
ma vitriolici inquinamenta expifearer, alii portioni
aliquot guttas terræ ponderofæ, acido falis folutæ,
addidi, quæ initio nullam efficiebant congrumatio-

nem ,

V

rf

r r ,*i

)

9S

nem, paucis vero minutis præterlapfis , levis nube¬
cula in confpectum venit, miafma indicans e). Mi¬
rari tamen convenit, quod hoc fit perquam exi¬
guum, quum acidum vitrioli vaporotum frequens
difleminetur, faltim in quodam incendii ftadio. Po¬
namus cruftam ammoniacalem eo imbutam, ex at-
tra&ionis quidem legibus patet, illud nihil valere
ad expellendum acidum marinum, quamdiu phlo-
gifto nuptum eft, aft hoc variis modis facile diflx-
patur, quo fafto vires huic decompofitioni neces-
farias recuperat acidum vitrioli. Novi equidem re-
centiorum nonnullos contendere falem ammoniacum
vulcaneum revera vitriolicum effe, & forte alicubi
talis eft, interim tamen fpecimina a me explorata
hoc denegant, & hifce adquiefcam oportet, donec
meliora fuerim edoflus , quum experimentis, non
nudis ratiociniis, na tu ree myfteria detecium iri per-
fuafus fim.

Eodem plane modo fe habet, qui ad Solfata-
ram colligitur fal ammoniacus, fed crudus flave-
fcit a pulvere peregrino immixto, & quidem eo fa-
turatius, quo laminx fiftili propius, adeo ut hic i-
nitio fublimationis magis abundafîè videatur. Hu¬
jus falis crudi ioo partes in cucurbita fublimatæ
in fundo reliquerunt 4 terrae albae (§. IV, D). Quod
in collo elevatum erat, adhuc flavebat, fed aqua fo-
lutum particulas tingentes demifit , quae ochracea
gaudebant indole, paucis tamen immixtis fulphureis.

Unde ortum trahat fal modo deferiptus alia eft
quaeftio. Quae mea eft mens breviter explicabo.
In expellendo acido falis ope argillae finem verfus
operationis quidquam falis ammoniaci furgere notum
eft. Non jam operofius inquiram de natalibus alka¬
li

e) N* A&a Upf* vol. II, p* 224*

s6 _ @ ) o ( m _

li volatilis: fufficit, quod in argilla adfit, &, five
herbis, five animaicuUs putrefactis, five denique a-
lii adicribatur caufae, heic perinde eft. Quum au¬
tem ex antecedentibus eluceat , & argillaceum in
officina Vulcani abundare ($$. III- V), & falis quo¬
que marini nullam efte penuriam (mom. C), curni
aeque fal ammoniacus generabitur, ac in vafe re¬
torto per artem? Si praeterea aqua marina fubterra-
neum hocce Laboratorium intrat, adhuc nova ape¬
ritur fcaturigo , quae varias continet materias , in
igne alkali volatile porrigentes.

Alii quidem fales, ut neutralis a Glaubero de¬
nominatus, gypium , alumen & vitriolum, fæpe viae
ficcæ ortum debent, fed quum etiam humida pro¬
deant iidem, coniultius mihi videtur de hifce fimul
in fequentibus agere .(§. XII).

5- IX.

Producta phlogiflica.

A) Quod Vulcani petroleo fcateant diu fuit ad-
firmatum, immo etiam veteres ipfam lavam bitu¬
minis nomine infigniunt, quamvis recenti ores, qui
adeuratius inftituerunt ferutinium, in eadem nihil
bituminofi detegere potuerint f). Lava quaelibet
pulverata & nitro fufo infperfa nullam exhibet deto-
nationem; nec cocta fere ad ficcitatem usque in a-
cido nitri ita diluto, ut minime fumet, finem ver-
fus operationis ullos evomit vapores rubros; nec ni¬
grorem amittit. Hinc itaque patet phlogifti in con¬
nexione oleofa nulla proftare indicia. Quod lava,
craftbs funes referens, chartam a dir i clam pingui
maculet, narrant nonnulli auflores g) , led hac facul¬
tate

/) Cd. Ferber.

S) D, Fougkroux, Mcm. de i* Ac, de Pans 1766,

97

_ _ m ) q ( s _

täte dotatum me numquam vidiiïe fateor, & ignis
gradus, cui expofita fuit, tale inquinamentum dene-
gare videtur.

Ceterum ad fidem pronum eft, Naphtam, Pe¬
troleum, bituminofbsque liquores, quibus abundat
Afia , plures harum materierum exhibens non tan¬
tum fcaturigines , fed rivulos quoque , quibus et¬
iam, parcius licet diftributis, auftralis Europa non
caret, probabile, inquam, eft, has pinguedines exfic-
catas variis inhæfifle terris, & mediante calore fub-
terraneo, ft non femper , fiepe tamen fluiditatem
recuperaiTe. Novimus ignem in alto haud raro a-
gere, quamvis in fuperficie vix obfcura ejusdem
indicia inveftigare liceat: novimus pneterea e ficco
aluminari fchifto petroleum extorqueri jufto caloris
gradu, cui arte exponitur.

Quid de ligno foftîli Islandiæ fentiendum fit,
gnaro in locô natali contemplatori decidendum re¬
linquimus. Interea, ut cum Vulcani operationibus
nexum credamus, plures fuadent rationes, quam¬
vis hucusque modum ignoremus, quo (itum, tex¬
turamque adquifiverint hæc ftrata. Scilicet truncis
arborum perquam craffis confiant, quales in Islan-
dia nullibi reperiuntur, & ne quidem hoc tempore
crefcere pofiè videntur. Petroleo plus minus pe¬
netrati funt, non jam mölli, fed optime indurato,
a quo tam nigrorem, quam flammæ fub deflagra¬
tione qualitatem mutuantur. Sed, quod in primis
attentionem meretur, eft truncorum in lamellas pla¬
nas compreftio; Ponamus truncum arboris cujus-
dam transverfim feclum, hinc, uti notum eft, figu¬
ra oritur in orbem rediens circiter circularis, quæ
omnia monftrat annotina incrementa , extimo pro-
p emo dum parallela. Fingamus jam talem feflionem
TOL. tu. N in

98

G& ) O C $5 _

in tenuem laminam compreftam, & veram habebi¬
mus ligni fofïîlis, de quo heic agitur, ideam, nam
in magnis hujus materiæ frudis quemlibet annoti¬
norum orbium vifu perfequi* licet, ita plerumque
coaftum, ut .duas lineas fere parallelas exhibeat,
quarum extrema brevi flexura hint adunata. Que
autem immanis requiritur vis, ut truncus cylindri¬
cus ita complanetur? Nonne antea particularum ne¬
xus putredine fuerit relaxatus? Certe, nili compa¬
ges quodammodo mutetur, quodlibet pondus in¬
cumbens huic effeffui erit impar. Ceterum idem
obfervatur phenomenon in omni fchifto« argillaceo.
Orthoceratite, qui in ftrato calcareo conicam figu¬
ram perfefte fervant, in fchifto planum fere trian¬
gulare compreffione efficiunt. Idem valet de pifci-
bus, conchis, reliquisque petrefaftis. Caufa adhuc
latet, fed in utroque cafu fine dubio eadem eft,. &
digna quæ explanetur..

Ligni foffilis Islandici ioo partes {30ft deflagra¬
tionem 42 carbonis, & hic calcinatus 2 tantum par¬
tes porrigit terre ferruginee, que magnete attra¬
hitur, qua partem acidis folvitur, & cum borace,
fale microcofmico alkaliquc fode fufa , initio quam¬
dam excitat effervefcentiam.

B) In regionibus Vulcaneis futpbur occurrit,
& non numquam copiofe, verifimile tamen eft, hoc
igne fubterraneo ab aliis materiis fuiffe feparatum,
prefertim pyritaceis. In Islandia ad Myvatten &
Krifevig ftrata occurrunt, que fulphure abundant
granulari cryftallino, plerumque infra terre fuper-
ficiem, unius alteriusve pedis diftantia recondito.
Hec etiamnum calent, & quidquid uno anno alicu¬
bi incolarum induftria aufertur fequenti reftitutum
invenitur.

Ter-

_ m ) o ( _ 99

Terram Solfatane albam antea confideravimus
($. IV, D). Huic haud raro fulphur adhaeret, in¬
terdum pellucens, immo forma determinata octae-
drica dotatum. In Vefuvii faucibus multum fulphu-
ris adeffe narrant peregrinatores, & hæc adfertio
nullo fane modo incredibilis eft, aft fateri oportet,
cruftas lutefcentes, quæ fub hoc nomine mitti fo-
lent, revera nihil aliud elle, quam reliquias lavæ
effluentis, parietibus adhaerentes, quae poftea acidi
vitriolici phiogifiticati vaporibus corroduntur & ni¬
grore privantur, faltim tales accepi, quarum piu-
res libræ, examine inifituto, ne unicum quidem ful-
phuris granum praebuerunt.

Ut fingula phaenomena eo clarius explanentur,
fulphur inveftigetur oportet, quale in montibus i-
gnivomis adeft ante primum incendium. Pyritas in
hi fee officinis reperiri dudum obfervavimus ($.111,
F), & quin hi caloris fubterranei caufam principa¬
lem contineant, aegre dubitari poteft ($. XV). Po¬
namus vero jam infignem xftum genitum, hujus
necefiario in pyritas Pinos effeftus erit feparado ful-
phuris e compedibus metallicis, quod dein loca ver-
fus frigidiora in meatibus fubterraneis propellitur ,
immo faepe folum fpongiofum penetrat, ut in Is-
landia, in Solfatara & alibi obfervatur, vel flores
exhibens, vel in grana concrefcens, non numquam
paullum pellucida- & cryftallina. Via fîcca, & prae-
fertim fublimando, cryftalli oriuntur aeque regula¬
res, ac humida , quod in fequenti paragrapho fu-
fius explicabitur. \

Fingamus ulterius fulphur expulfum iterum
calore torqueri, ubi primum fedes fixerat, varius
prodibit effectus pro diverfa ejusdem intenfitate. Si
gradum -+- 77 in Therrnometro fueeano attingit ,

N 2 le-

i o o ' ■ , g5S ) o )

leviffimum fumum edit, odore vix percipiendum,
eoque continuato, vel parum aufto, in vapores len¬
te refolvitur: gradu -+-85 funditur & -i- 150 accen¬
ditur. Sub deflagratione pars phlogifti divellitur,
reiiduum autem acido laxe adhærens peculiarem
volatilitatem y penetrantiffimum pungentemque odo¬
rem, fed fimul qua attra&iones miram eidem im¬
pertiens debilitatem. Si fulpliur fufum denuo re¬
frigeratione folidefcit, quod line dubio eidem rnas-
fæ pluries accidere poteft, hoc ipfo momento in
fpicula efformatur cryftallina, quæ in fuperficie præ-
fertim vifibilia funt,* quum heic particulas facilius
fuum exerceant nilum, onere aliarum incumben¬
tium liberatas. Dum ita condenfacur in lapideis
clauftris, fortem fponté contrahit eleffcricitatem, pras-
fertim (i convulfivis terræ motibus, vel alio quo¬
cumque modo, feparatur maffa a fundo, cui fufio-
ne adcrevit. Si igitur aliquando lava effluens ele-
ttrica reperitur, quid impedit, quo minus ex hoc fon¬
te in illam derivata fuerit vis memorata? Si fævi-
ente Vulcano in vicinia fulgura evibrantur, & vir¬
gas ferreae acuminatas, vitreisque pedibus rite fegrega-
tae, eleftricae evadunt, nonne hæc phænomena fumo,
fulphuris elecfricitate onufto, merito adfcribantur ?

C) Tandem materias, inflammabili principio
plus minus abundantes, confideremus oportet, in
vapores refolutas, quippe qui ex orificiis camino¬
rum fubterraneoruro magna copia fereque continue
eructantur,, hæc Laboratoria digito quafi indicantes.
Sunt autem plurium generum. Sulphureos nuper
memoravimus (rnom. ii) ,. itemque ammoniacales ($.
VIII, D) & acidos phlogifticatos ($. VIII, A), fed
hi nec ea ubertate adfunt, nec ea gaudent indole,
ut foli denfiflimis fumorum vortibus procreandis

ftiffi-

OX:*)

ÏOÎ

■t<y

r: ; •

) o (

fnfficere videantur. In fequentibus evincere cona¬
bor petrolei præfentiam in ipfo foço ǧ. XV),
quamvis ejusdem fub dio nulla, vel faltim rariffi-
ma occurrant veftigia, & hujus, ni fallor, fumus*
illius præcipuum corpus conftituit, qui per voragi¬
nes perpetuo quafi evolvitur. Acidum aereum in
obfcuris horum montium maeandris dudum reperi-
mus (§. VIII, #), quum autem hoc fumum cupide
attrahat & condenfet A), illa fine dubio fluida fl-
mul eruâata non poftimt non compagem coar£tare,.

Ceterum aura eîaftica., quæ noftro tempore
aeris inflammabilis nomine nota eft, calorisque ma¬
teria phlogifto adunata conftare videtur , ibidem vix
defideratur, & quod haec interdum fulphuris por¬
tiunculam fufeipiat, iliaque gignat effluvia, quæ a
foetore vulgo hepatica vocantur, ex ipfa rei natu¬
ra vero perquam eft fimile, quamvis nondum lu¬
culenta monltrare liceat documenta ;).

Aft, uti vulgari dicitur proverbio, fumo pro¬
xima eft flamma, quæ igitur caufæ efficiunt, utim
ftammabilium vaporum immanis quantitas plerum¬
que fumos, raro flammas conftituat? Hoc primo
intuitu haud immerito mirum videtur, præfertim ,>
quum illa lux & claritas, quæ voraginum orificia
interdum circumdat, nocturno in primis tempore,
non Temper e flammis oriatur, fed vel lapidibus,
pulveri , aliisve diferetis materiis , quæ ignitæ ejiciun-

N 3 tur ,

h") N. A ita Upf. voL II, p. 157.

0 GL Scheeio, in egregio de Aere & Igne libello, veriis experi¬
mentis- felectis ftabiliie conatur, quod materia caloris nihil aliud
iu, quam aër purus determinati? plilogifti portioni intime unitus:
quod majori phlogilti proportione oriatur aer inf ammabilis, & ad^
huc majori lux: quod effluvia hepatica contineant fulphur, mate¬
ria caloris mediante phlogifto follitum. Hæ ptopofidones phaeno¬
menis hactenus notis pulchre congruunt,.

102

as ) o (

/

tur, fontes falientes, arbores, pluvias, aliaqiie phæ-
nomena ignea mentientibus, vel lavæ effluenti can-
dentique . fit adfcribenda. Adcuratiori tamen exa¬
mine inftituto rationes facile eruuntur, quarum duæ
principales heic funt proponendæ. Scilicet 1:0 flam¬
ma quidem in foco vigere poteft, quamvis non
femper orificium voraginis attingat, eodem modo
ac in noftris caminis vulgaribus, ubi numquam flam¬
ma extremum tubi, fumum extrahentis, lambit, ni-
fi ex accenfa fuligine. 2:0 Ignis fubfiftere nequit
fine acceflu aeris puri, qui raro quartam aeris vul¬
garis partem excedit, reliquæ tres folæ ignem fuf-
focant, quod etiam valet de acido aereo & vapo¬
ribus acidi vitrioli phlogi (ficati, in meatibus mon¬
tium ignivomorum præfentibus. Quod aqua igni
impedimenta objiciat cuilibet notum eft: meteorica
vero vel per apertas voragines defcendit, vel per
laxum tranfit folum. Quin marinam intromittant
inferiores mæandri, vel fenfim parceque penetran¬
tem occultas rimas, vel copiofius irruentem per ca¬
nales, quafiàtionibus fubito apertos, phenomena vix
in dubium vocare finunt. Pluries & /Etna, & Ve-
iuvius, & alii Vulcani, non tantum pluviam fpar-
ferunt, fed etiam ingentia flumina, Nilo compara¬
ta, eruëfarunt. Fuit hæc aqua iaifa, & ejusdem c-
je£tionem extraordinarii maris adjacentis motus co¬
mitati funt, e quibus haud obfcure judicare licet de
nexu & exundationis caufis k ),

§. X.

Vroducta metallica .

Vix ullum metallum, quod fciam, genuina do¬
ta¬

it) In defcriptione Telluris phvfîca ipfas obfei vationes fufius expo*
fui. Secundsin ubique inteliigo editionem , primo longe locuple¬
tiorem , præfertim in §, 149, ubi de Vulcanis agitur.

103

tatiim indole, eliquatum praebent Vulcani, calcinata
vero, exufta, fcorificata vel mineralifata nonnulla por¬
rigunt, quae jam contemplabimur.

A) Ferrum , quod in telluris cortice ubique
tere adeft, pleraque Vulcania produfla plus mi¬
nus contaminat, uti in antecedentibus dudum indi¬
cavimus, & interdum quoque qua quantitatem de¬
terminavimus.

B) Cuprum lavam rarius inquinat, & inter fpe-
cimina, quae mihi ad manus funt, reliquis praedat
fruftum lavae fpumofae, a Vefuvio anno 1767 eru-
£tatae, in loco a Celeb. Anatomise Profeflbre & Col¬
lega amiciffimo A. MURRAY leftum mihique do¬
natum. Hoc rubedine gaudet, non rubiginofa, qua¬
lis a ferro oritur, fed cuprea, quam adfuetus ocu¬
lus haud difficulter difcernit. Plures in eodem con-
fpiciuntur maculae virides, partim colore faturato,
partim diluto & albefcente. Alkali volatile caudi¬
cum materia rubente cito cærulefcit, & e centena¬
rio pulverato 15 libras extrahit. Viridis pulvis in
igne mox nigrefcit, ideoque poll: fufionem & eje-
ftionem fub dio formatus ed, alias qua. indolem
cum calce cupri viridi conveniens.

C) Arfenicum mineralifatum , quod rubrum
eft, vulgo Realgar audit, in voragine Vefuvii, in
lava Solfatarae, & fine dubio in pluribus aliis Vul-
canis, fublimatum reperitur, partim amorphum, par¬
tim cryftallinum , pellucidum, prifmaticum & faepe
utrimque apice terminatum. Apices maxime regu¬
lares duobus conflant planis pentagonis, in formam
cunei conniventibus. Hae crydalli, quotquot vidi,
longitudine prifmatis lavæ aliisve 'adhaerent corpo¬
ribus. Quod via ficca particulae in vapores refo-
lutae determinatas fufcipere queant figuras, dubio

- ca-

*04 cTd ) q ( as _

caret. Heic unicum tantum exemplum adferre fuf-
ficiat, ex acervis pyritarum arfenicalium defumtum.
In harum fuprema parte fub uftulatione egregiæ
haud raro concrefcunt cryftalli, partim tetraëdricæ,
partim octaëdricæ, quarum nonnullæ fæpe cavæ
îünt. Color flavet vel rubet pro varia ingredien¬
dum proportione.

Quod ad Puteolanas attinet cryftallos harum
compoiitionem via humida inveftigare tentavi. Sci¬
licet aqua, uti dicitur, regis fub diutina digeftione
e pulvere arfenicum extrahit, adeo ut tandem in
fundo fulphur folum remaneat. Prudenter vero heic
agendum eft, ne ab una parte quidquam menftruo
auferendum, ejusdem vel inertia, vel infufficiente
quantitate, inta£tum relinquatur, nec ab altera mu
nuatur, quod integrum manere debet. Nimio aeftu
vel cofftura, fulphuris quidquam deftruitur, præfer-
tim fi acidum nitri forte adhibetur, quod adjuvan¬
te intenfiore calore, phiogifton vitri olico eripere va¬
let, adeo ut tandem pofterius liberum prodeat.

Meo tentamini congruenter ratio fulphuris ad
arfenicum eft uti i ad 9.

D) Fateor quoque me ea detentum fuifie o-
pione, quod etiam Cob altam tribus memoratis me¬
tallis heic addere liceret. Mineram, qiræ ad Tol-
fam effringitur & alumen præbet, Romanum vulgo
diftum, igni fubterraneo aliquando fuifie expofitam
multi credunt, & ncn quidem fine probabilitatis
fpecie, fed illud, de quo jam in primis agetur, eft
color hujus falis rofeus, illi omnino fimilis, qui ex
cobalto cum acidis oritur. Quod alumen Brunsvi-
cenfe mediante Cobalcp Romanum mentiatur notum
eft. Mea conjeOnra multum evafit firmior, dum
feme! cafu ex alumine Romano rubro, boraci indi¬
to

ÎW ;

_ ) o ( <Ê> _ io;

to, & ope tubi ferruminato rii in carbone fufo, vi¬
trum obtinebam cæruleum, qui tamen color fufio-
ne pluries repetita tandem penitus evanefcebat. I*
dem experimentum dein vel centies inftitui, fed fi¬
ne fucceflu , adeoque folitarius effectus fine dubio
a peregrino, fortuito immixto, derivandus videtur.
Aliis quoque mediis conatus fum debiliflima Cobal-
ti, fi adeflèt, veftigia detegere. Alumen Romanum
notabiliori praeditum rubedine felegi, quod aqua
deftillata fufceptum & filtro perquam denfo cola¬
tum, claram exhibuit folutionem rofeam. Ex hac
ope alkali fixi bafin argillaceam tardiffime dejeci,
fed quamvis inaequaliter, omne tamen praecipita¬
tum tinQrum reperiebatur a principio ad finem, a-
deo ut vix perfefte, hac faltim via, feparari que¬
ant tingens & tinftum. Sedimenti in igne cande-
fcentia cito perit color, qui folis expolitus radiis fen-
fim debilitatur & tandem evanefcit. Argilla hæcce
rolea cum borace & nitro in crucibulo fufa non
nifi viriditatem extricat, fed alia portio cum nitro &
arfenico fimiliter tractata pun£ta fparfa cærulefcen-
tia praebuit, led ita diluta, ut vix difcerni pollent.

Demonftravi alibi luculentis experimentis, quod
acidum falis cobaltum validius attrahat, quam vitri-
olicum /). Itaque ut certius cognofcerem utrum in
alumine rubro quidquam adefiët cobald, nec ne,
folutioni filtratæ roleae falis marini portiunculam ad¬
didi , qua femper vitriolum cobalti atramentum præ- ~
bet fympatheticum, cujus uti notum elt, fcriptura
calore, vel reftius, ficcitate perfecta, viridis appa¬
ret, refrigeratione vero humectata fit invifibilis. Sed
etiam hac via irrita fuit mea opera, adeo ut, fi
quæ infunt cobalti veftigia, hæc fint inperceptibilia
von. ai. O opor-

/) N. AcV* Upf, vol, II, p. 245.

io6

oportet. Interea, fi ferrum heic colorat, peculiari
modo agat necefle eft, etenim jufta phlogifti dofi
munitum alioquin cum acido vitrioli virides exhi¬
bet cryftallos, calcinatum autem ægre fufcipitur hoc
menftruo, folvitur tamen, licet parcius, & lixivium
efficit ferrugineum, quod vix concrefcit, nifi paul-
lum alkali vel vegetabilis, vel volatilis accefierit.

• • §. XI.

Terreftria vulcania via bumida formata .

Breviter examinatis, quae Vulcano tribuuntur
& ficco operandi modo provocantur, jam ad illa
pervenimus producta , quibus formandis non folus
lufficit ignis, fed fimul neceffaria eft aqua. Ater-
reftribus noftræ delineationi congruenter fiat initium.

In antecedentibus rationes allegavi (§. VI , 2?),
quibus (uffultus huc referre poffem prifmata bafald-
ca, fed quum forfan adhuc dubia fuperfint, novis ob-
lervationibus & experimentis ponderanda, inter am¬
bigua eadem potius collocanda exiftimavi, usque
dum omnis fuerit exemtus fcrupulus.

Aqua haud raro terreftribus particulis adeo
onufta reperitur, ut cruftas deponat varias indo¬
lis perquam notabiles, quarum praecipuae calori,
in finu terrae operand, fine omni dubio debentur.
Qua indolem hae generatim duplicis funt differen¬
tiae: pleraeque calcaream produnt naturam, occur¬
runt tamen non numquam filiceæ, & has primum
confiderabimus.

i ' - . ’ ... - > > . ' 4 >. i ; . w ; ■ * i ... ; < ^ ;

A) Silicea patera quotidie generatur in Islan-
dia ad Geyfer, ubi mirando fpeQtaculo fervidiffima
erumpit aqua. Aquea columna, quae heic ejicitur,
1 9 pedum diametro gaudet, & fepe ultra 90 pedum

alti-

107

_ @ ) o ( m

altitudinem attingit, adeoque ita obfufcat omnes
vel exquifitiffima arte fallentes, ut fidem fere exce¬
dat vi). Lebes heic formatus qua figuram ingen¬
ti pateræ fimilis eft, cujus diameter 60 pedes effi¬
cit & maxima profunditas 9. In medio fundi hæc
canali adhaeret aperto, cujus longitudo & anfraftus
demetiri nequeunt , diameter vero aperturæ 19 pe¬
dibus eft aequalis.

Hujus crufhe albefcentis fuperficies e tubercu¬
lis inaequalibus conglomerata videtur, adeo ut flo¬
res Braffica; botrytios claufos quodammodo refe¬
rat. Fractura perpendicularis plures monftrat la¬
mellas curvas, fed fibi invicem parallelas & coali¬
tas. Fruftula tenuia paullum pellucent.

Haec materia chemico fubjcfta examini omni¬
bus acidis refiftere invenitur, illo excepto, quod
e fluoribus mineralibus elici poteft. Sola ignis vio¬
lentiae minime cedit; addito fale microcofmico aeger¬
rime parciffimeque folvitur, borace autem fufcipi-
tur, & adhuc melius alkali fixo, quod cum vehe¬
menti effervefcentia anaticam portionem in vitrum
conflans commutat. Hae proprietates terrae filicege
unice competunt, fed quomodo hæc aquam fubire
potuit? Solubilitas omnis partim ab indole folven-
tis, partim a menftruo pendet. Utriusque qualita¬
tes huc pertinentes examinemus, præfertim falium
& aquae refpeftu, qui cafus propofitam proxime
elucidabit quæftionem. Quo major aquam inter &
falina corpora viget attra&icnis vis, eo etiam gene-
ratim uberior folutio, fed quum attractio femper
fit fortior in ratione conta&us, hinc quoque fequi-
tur, ut diflolutionis fuccefius multum debeat ma-

O a te- 1

«> von Troil Epiilolæ de Islandia.

i

i

ios _ m- ) o ( gg _ _

teriæ pulveratæ fubtilitaci. Grandiores igitur mas-
fæ haud raro intactae, vel faltim lentiffime corrofae
reperiuntur, quamvis earumdem minutiflimus pul¬
vis aquam perfekte fubeat, & quae mechanice huic
operationi fuperficiem fatis amplam adquirere ne¬
queunt, nupera ex alio menftruo praecipitatione
eidem non numquam adaptantur, textura magis te¬
nera & fpongiofa. Sed, num in cafu præfenti quid¬
quam contribuat divifio incertum eft, quid igitur
valeat menftruum breviter inquiretur.

Menftruorum folvendi vires calore increfcere
notum eft, immo aqua, olla Papini inclufa, eo adigi
poteft igne, ut ejusdem æftu fluat plumbum, quod
tamen fecundum Thermometrum fuecanum ultra
300 gradus requirit. Itaque, quamvis in aere
aperto ebulliens, ubi + 100 tantum gradus recipe¬
re poteft, filicem vel fubtiliflime divifum nullo plane
modo adgredi videatur, hoc tamen non impedit, quo
minus majori calore illum folvat, nam re vera falinæ
indolis eft terra hæcce, e vapore aquae, mediante
acidi fluoris mineralis halitu, coagulatione enata «).
Dum aqua in gremio terrae ignis lubterranei vehe¬
mentia torquetur, & fimul crafliffimis, denfiffimis-
que lapideis ftrads coercetur, effectus non poteft
non ollae Papinianae facultatem valde fuperare. Quem
praecife gradum aqua ad Geyfer faliens poffideat
in abyffo, divinari nequit, etenim primo per lon¬
gos frigidioresque canales propellitur, dein diffufo
volumine aëreum adfcendendo fcindit ftratum, 100
fere pedum craflitiei, idemque iterum defcendendo
peragrat. Interea non poteft non infignem caloris
copiam amittere, aft, hac non obftante jaftura,
thermometro explorata primo, quo acceflum per-

») Nova Afl. Up(. Vol. II, p. 227, 228.

<35

) o (

&

iô$

mittit aqua decidens, momento, adhuc ebullitionis
fervore, hoc ed -4- ioo graduum dotata reperitur.
Sed ita diminutus aedus folutioni minime fufficit, i-
deoque hac refrigeratione fubito demittitur (iliceum
antea fufpenfum, quod confufe coalefcendo pateram
defcriptam cum (uo canali fingit, in folo proxime
exitum ambiente. Lamellarum , quae in fra&ura
facile didinguuntur, forte quaelibet vel ditiorem a-
quam, vel infigniorem ejusdem faltationem indicat.
In vicinia quoque varia corpora cru fla (ilicea ob-
dufta inveniuntur , & folia , dein putrefcendo dedru-
fta, fuas eleganter exp relias imagines exhibent. Sin¬
gulae particulae per te (iliceam produnt duritiem,
earumdem tamen nexus ea non gaudet firmitate , ut
ad chalybem fcindllet cruda, confideranda indar ta¬
lis lapidis arenarii, cujus particulae fere inpalpabiles
funt & laxe cohærent. Caufa hujus texturae haud
difficulter perfpicitur, fubitanea nempe cujusvis gra¬
ni coagulatio & horum (ubfequens imperfecta con-
crefcentia. Hinc etiam figuræ defiderantur crydal-
linae & hifce conveniens claritas.

Hoc igitur lebete perquam notabili egregie
confirmatur fententia, quam alibi de falina quarum¬
dam terrarum indole propofui o), & generatim di-
fcimus non illa omnia, quae in Laboratorns nodris
aquae adunari nequeunt, ideo in officina naturæ fem-
per infolubilia ede. •

B) Zcolithos via humida formatos effe antea
evicimus ($. VII, E), & fi alicubi indar prolis Vul¬
caniae confiderari debent, huc certe referendi funt.
Eorum in vicinia montium quorumdam ignivomo-

O 3 rum

fi) Difiertarion fur les terres geoponiques, qui a remporté, au juge¬
ment de la Société Roy. des fcieiices de Montpellier, le prix,
T an 1773.

ix© _ m ) o ( sz _

rum frequentia hanc fufpicionem fuggerit, & quod
hæc interdum faltim fit fundata, luculento jam de-
monftrabitur documento. Scilicet aqua, ad Laugar-
naes in Islandia faliens , nullam fibi format pateram ,
defefru fine dubio materiæ huic fcopo aptæ, fed in
limo ad fundum rivuli«, qui expullam devehit, cru-
ffae reperiuntur concretae, quarum fuperficies nitidis,
fed perquam exiguis cryftallis .eft ornata. Tam cruftae,
quam cryftallina grana eisdem inhaerentia, examini
fubjefta, perfefte zeolithicam produnt naturam. Non¬
ne igitur hinc evidenter pateat, zeolithicam materienr
aqua fervidiffima fuifle folutam, & hanc in alveolo
demum ita refrixiffe, ut ejusdem retinendi fit impar,
unde primum folidiora adglomerantur plana copio-
fiori depofitione, particulis autem refidui parcioris,
quae tardius feparantur, longior mora magis regu¬
larem, earumdemque nifui congruentem ordinatio¬
nem permittit.

C) Calcarea aerata in aquis vulgaribus rariffi-
me defiderantur, unde aheni pro potu theae fub de-
coftione faepe intus veftiuntur, fed quum hae exi¬
guam tantum quantitatem vehant, a calore fubter-
raneo minime derivandam, illas tamquam huc non
pertinentes miffas facimus, alias quæfituri, quæ o-
pe ignis majori copia gravidari videntur. Tales in
pluribus locis funt obviae, fed praecipuis merito ad-
numeramus Thermas Carolinas in Bohemia erum¬
pentes , quarum ideo produfta lapidea attentius con¬
templari decet. Ferventiffima, quae heic occurrit
fcaturigo, Sprudel nuncupatur, & varia monftrat
phaenomena admiratione fcrutinioque digniffima. E-
jusdem aqua, vafe magno fufcepta, refrigeratione &
quiete album fecernit pulvifculum, inftar cremoris
satantem. Quaelibet corpora, fervidae diutius im¬
mer-

Iit

_ _ m ) o ( as

merfa aquæ, cru fla obducuntur lapidea, cujus quo¬
tidie augetur craffities, praetereaque in vicinia va¬
ris generantur concretiones, compafbe vel fpon-
giofe, albæ, fla va:, ferrugineæ, fufcæ, immo etiam
nigrae, plerumque variegatae p\ Horum produ-
ftorum in Mufeo obvia fpecimina diligenter exa¬
minavi , ut internas cognofcerem qualitates , quae
mihi in primis curae heic cordique funt. Experimenta
primum memorabo cum frufto denfo inftituta, quod
meatum politumque pulcherrimum refert marmor.
Fraftura tenuia monftrat ftrata, fibi invicem per o-
mnes flexus parallela, diverfaque ex rubro fufci
coloris intenfitate facile difcernenda, quorum tamen
nonnulla etiam omnino alba funt: ubique transver-
fim ftriata reperitur, haud aliter ac filis, refpefhi
Aratorum ad perpendiculum ereftis, coalita. Hæc
materia acido falis tota folvitur cum vehementi ef-
fervefcentia , fub qua operatione ponderis amit¬
tit, expulfo adfcribendæ fluido elaflico, quod colle-
Q;um exploratumque fingulas prodit acidi aerei qua¬
litates. Menftruum faturatum flavum induebat co¬
lorem, cujus origo mox in oculos cadit, inflillata
unica lixivii fanguinis gutta, quippe qua caeruleum
Berolinenfe procreatur. Ferrum tamen heic parce
adeft, ejusdem enim quantitas, e pondere fedimen-
ti carulei aeftimata, vix jio attingit.

Acidum facchari pulverem album mox dejicit,
& vitriolicum additum fine mora gypfum provo¬
cat. Alkali volatile caufticum non nifi terrae mar-
tialis levem contrahit nubeculam. Itaque hic lapis
praeter calcem aeratam non nifi exiguum martiale
inquinamentum continet. Idem reliqua confirmant
acida. Nitrofum aeque ac muriaticum violenter il-
_ _ lum

p) Ux variatione« fufius defcriptæ inveniuntur a D* £>♦ Bächea in
©pere germanico de Thermis Cardinis.

I Î.2

ri#»

at.-;

) ° (

lum adgreditur, fed portiunculam pulveris ochracei
intaftam relinquit, fuæ naturae convenienter, notum
enim eft ferrum phlogifto fpoliatum hoc menftruo
non fufcipi: vitriolicum ex eodem gypfum conficit,
quod qua maximam partem in fundo reflat, quum
aqua vix ultra fui ponderis folvere queat.

Quae attuli momenta pro ftabilienda hujus ma¬
teriei indole calcar ea fufficere videntur, interim ta¬
men, quae de hifce agunt thermis defcriptiones o-
ptimae aliam proponunt fententiam, noftri lapidis
habitui in igne fine dubio innixam, quem ideo at¬
tenti confideremus oportet. Repetita memet docu¬
erunt tentamina, quod lapidea, de qua agitur, cru-
fta, fufficienti tempore candens -^-6 ponderis circi¬
ter amittat, aeque ac aliae terrae calcareae puriores.
Ut conclufio obtineatur certa, prudenter in vafe clau-
fo igni exponatur, nam vehementi decrepitatione
alias plures difieminari poflunt particulae. Peracta
uftione peculiarem plerumque prodit indolem, e-
tenim raro in aqua ullum excitat calorem, quo¬
cumque demum modo & gradu inftituta fuerit o-
peratio: aquam calcis nihilo minus exhibet, fed tar¬
de & folvitur & fatifcit. Incalelcentiam calcis vivae
cum aqua alibi explicavi q), fed idem paullo cura¬
tius heic repetere juvat. Ponamus itaque cretæ
vulgaris fruftulum vehementi expofitum igni, per
aliquot horas continuato, eo fenfim dimidium fere
ponderis diffipari comperimus, quod, telle expe¬
rientia, aquæ, in primis autem acido aëreo, expul-
fis debetur. Calcareum hifce fpoliatum nihil aliud
in foco reperit, in quod fuam exerceat attra-
Qrionem , quam caloris materiam, illud pemeantem,
& hac ideo, ut fert occafio, quodammodo fuam
- - tem-

q) N. A£à Upf. vol. ÎII* p. 129, 130,

m ) o (

o

”5

temperat famem (fit venia metaphorae). Refrige¬
ratione in loco ficco confnmmata aquæ frigidæ im¬
mergatur creta ufta, & quæmodo nullum alium, nec
ta£tu, nec thermometro prodebat caloris gradum,
quam quo gaudebat ambiens atmofphæra, mox in-
tenfum excitat æftum: caloris materia alii corpori me¬
diante attraffione adunata, qua fpecificas proprietates
quafi ligatur, haud aliter ac acidum alkali faturatum
nec fapore, nec rcaftione cognofcitur; afl: rupto
vinculo in noftro cafu ope aquæ, quam calcareum
fortius appetit, illa liberatur & pro fua quantita¬
te viciniæ temperaturam auget. Hinc facile intelli:
gitur cur aqua igne exuftam, &, defeftu dimidii
ponderis maxime fpongiofam, cretam repente pe¬
netret, eodemque fere momento, mediante calore
relaxato fubito in vapores refoluta, eiusdem maflam
fua dilatatione expandat, immo in minutifllmum dif¬
fringat pulverem. Sed aqua fola calcis attraffionem
totam quantam pacare nequit, ideoque non omnis
ea expellitur calor, etenim nuper exftinfta nihilo
minus in acidis incalefcit ex refiduo, compedibus libe¬
rato. Ceterum calx fibi ipfi relifta aëri expofita
ex atmofphæra fenfim recipit & aquam & acidum
aereum, adeo ut tandem eamdem nancifcatur indo¬
lem, quam uftione amiferat. Hæc momenta, me
quidem judice, phaenomena calcis cognita fimplici
& plano modo explicant, quæ alias vix extricari
ponunt, jam vero novum prodibit, cujus ratio ha-
ftenus mihi obfcura eft. Diu nempe obfervavi cre¬
tam, vel quamlibet calcem aeratam , jufto diutius
uftam , cum aqua incalefcendi facultatem penitus a-
mittere, & hanc, quae mortua vocari poteft, eam¬
dem aegre recuperare, quamvis extortas recipiat a-
quae acidique aerei quantitates, quas ante primam
tenebat uftionem. Parvis fruftulis tentamina infti-
voL. ni. P man-

1X4 _ $b ) q ( m : _ _

tuantur oportet, quippe quæ facilius ad incitas re¬
diguntur.

Sub ipfa operatione valde contrahitur volu¬
men, fine dubio ex diminuta materia cujus fere
dimidium in auras abigitur. Num igitur pori ita
tandem coarftentur, ut aquam tardiffime intromit¬
tant, unde calor attraâione inhærens non fimul,
fed per infenfibiles gradus expellitur? Sed, fi ita,
non video, curni calx nimium ufta, all: dein jufta
aquæ acidique aerei dofi reftituta, folitam incale-
fcendi facultatem modica uftione adquirat. Elater
quidem femel nimis tenfus priftina flexibilitate pri¬
vatur, hoc autem a tali mechanifmo pendet, qualis
in noftro cafu vix locum habere potefh Num ma¬
teria caloris calci unita, ignis intenfitate ex hac bafi
iterum extorta, ita dilaceret vel perdat ftrufturam,
ut ulterius eadem figi nequeat. Calx mortua in a-
qua tamen folvitur, itemque fatifcit, fed lente. A”
eida mineralia eam quoque fufeipiunt, & quod pro¬
be notandum eft, cum incalefcentia, at mira tardi¬
tate: prius caloris portionem ligatam evincit, &po-
fterius ex interna quiete totius maflæ pendet. Sci¬
licet omnis folutio motu acceleratur, qui præfente a-
cido aereo fub ejusdem expulfione & enatatione per
omnes particulas extenditur : hinc calx & magne-
fia rite calcinatæ in acidis jacent immobiles & quafi
inta£iæ per plures horas, quæ aëratæ totidem mi¬
nutis cum vehementi effervefeentia, fed fine omni
incalefcentia, penitus difparent. Aquæ menfiira , a-
cido vitriolico forti ejusdem voluminis prudenter
& paullatim adfufa, pluribus nyftemeris diftinffca
monitrant ftrata, immo fine quafMtione homogeneam
mifcelam non efficiunt nifi pluribus horis.

Aliata valent d.e cruftis marmoreæ indolis , an¬
tea

_ _ $5 ) o ( _ IIÎ

tea defcripds, jam pergimus ad alias, quæ fcaturi-
gini propius deponuntur, & ab illis ferro uberiore
plus minus difcrepanc, cui compofitioni edam pro¬
prietates confenriunt.

Aqua erumpens non tantum terram calcaream,
fed etiam marrialem ope acidi aerei in finu fovet. Quæ-
libet libra harum connumeratarum circiter 3^ grana
continet r), quod fatura tioni frigidæ etiam fere conve¬
nit, invenimus enim eam calcis fufcipere fui ponderis

— s), & ferri leviiilme calcinati - 1). En cal-

1)00 7 10500 7

culum. Libra Vindebonenfis medica granis conftat
5760 i 1312, 1312

, &

5760, fed

i i

n *
32

“t“

I5OO IO5OO

I 64^
8

10500 2159552

13 12 , 1646 2159552

1646

. Minore itaque nu¬

mero a majori fub tracto reftat

1646 — 1312 = 334
2159552

quæ perquam exigua differentia merito

negligitur, praefertim quum terreftris quantitas, ab
eodem feparata aquæ pondere, paullum variet, fi¬
ve hoc eveniat errore in experiundo vix evitabili,
five reali inaequalitate.

Quin acidum adfit aereum in hifce thermis,
quæ, dum e terra erumpunt, calorem fere 60 gra¬
duum attingunt, nullum eft dubium, etenim non
tantum in fingulis fontibus, & latices, & auræ am¬
bientes genuina criteria, fapore, aqua calcis, helio-
tropio, fuffocadone, ceterisque detegenda modis,
exhibent, fed etiam in tota late patente vicinia plu¬
ribus locis mephitici emanant vapores, qui, ubi a~

P 2 quas

• 7 . ' " -

' ' r) Becher 1. c.

;) N, A. Upf* vol, II , pag, 129.

t) Ibici, pag. 134.

as ) o ( m

ii6

quas penetrant meteoricas, in cavitatibus colle&as,
easdem acidularum grato fapore inficiunt. Praete-
rea, fi aqua aerata frigida in vafe aperto fubtile fil¬
um acidum cito amittit, hoc non potefl: non longe
ocius evenire fervidae thermali, quæ etiam, tefte ex¬
perientia, fola refrigeratione principali virtute & effu
cacia fpoliatur. Acidi aerei volatilitas infigni calore
valde increfcit, ar&iffimis igitur clauftris opus fuit,
ut in connubio aqoæ permaneret. Hujus menftrui
in aere velox abitus fimul martialem calcareamque
terras dereliftas deturbat, & quidem copiofius fer-
ruginofam ob debiliorem attrafbonem. Itaque cru-
ftae quotidie genitae, eo, ceteris paribus, ferri ditio¬
res & feturatius badiæ funt, quo fcaturigini propius
depolitae. Pifolithos ficco, ut ajunt, pede praetereo,
quum eorumdem genefis a dudum explicatis cau-
fis, dependeat, at qua formam a mechanifmo ab a-
liis antea feliciter inveftigato u ).

In praecedentibus acidum aereum, in locis fub-
terraneis liberum, e lapide calcareo ufto non num-
quam derivandum effe fufpicatus fum ($. VIII, ß),
& hæc conje&ura jam non parum firmatur phae¬
nomenis ad thermas Carolinas obviis. Cruftarum
nempe calcarearum pleraeque, quas examini fubje-
ci, eam omnino indolem exhibent, qua gaudent quae¬
vis calcarea femel nimis ufta, vel, ut antea voca¬
vimus, mortua, quamvis poftea aqua acidoque ae¬
reo fuerint feturata. Tales etiam inter illas occur¬
runt, quae ad cataraflam Tiburtinam depofitæ in¬
veniuntur.

§. XIL

Pro duff a via humi da falina.

Â) Acidum aereum ut igne expulfum ad vian*

fic-

«) Conf, D» Becheri laudatum Opus.

m o ( m * 17

■ — — - ■■ ■ — . — — — . ■■ . — — , ■ ■■■■■■ 9 » ~ ‘ * *— ■ ■

ficcam pertinet, memoravimus tamen antea fimul
propter nexum humidam, qua, vi validioris attra¬
ctionis, acidum vitrioli liberum illud e calcareo &
magnefia, nec non ex alkali minerali fugare potefr.
Reflat heic expendendum, annon falium mediorum
decompofitione oriri queant vapores mephitici , i-
temque pro re nata non numquam fubtiliores aci¬
dulae? Et ne extra cancellos exfpatiar, vitriolum fer¬
ri nativum praeferdm confiderandum exiftimo, quip¬
pe quod, fi non femper, faepe tamen cum calore
iuhterraneo gignitur.

Vitrioli martialis cryftallini centenarius continet
circiter 52 libras aquae, acidi vitriolici ficci 24, fer¬
rique 24, & aqua deftillata hujus in calore medio
fufdpit fui ponderis 1 , hoc eft, 100 librae folvunt
fere 17, quae 4 acidi vitriolici in finu fovent. Po¬
namus jam ita oneratam fuo curfu attingere alkali
minerale plene aeratum. Quum itaque in alkali mi¬
nerali aerato 16 acidi aerei faturent 20 alkalini cau-
ftici, & acidi vitriolici 26 in alkali minerali vitriola-
to, fufcipiant ejusdem alkalini 15^ x ), hinc haud
difficulter elicitur, 4 acidi vitriolici, quae in noftro
cafu adfunt, ad faturitatem requirere 2, 38 alkalini
mineralis puri. Sed hae 2, 38 non egent nifi 1,90
acidi aërei partibus. Dum igitur 17 vitrioli martis
cryftallini alkali minerali aerato decomponuntur, a*
eidi aërei 1,90 liberantur, quarum aqua nofira,
100 libris ex hypothefi pondere aequi valens , vix
ultra yVô retineri poteft y) , adeo ut x, 90 — o,
18— x 5 72 fuperfint, quae fluidi elaftici formam
retinent.

Simili calculo aeftimatur effe&us, qui a calca-

P 3 reo

*) N. AU. Upf. vol. II, p. HJ.

■y) Ibid. pog. 154.

Ï 1 8 _ @ ) O ( 35

reo lapide provocatur. Scilicet 4 acidi vitriolici par¬
tes calcarei puri 4, 28 devorant, fimul expellentes
2, 65 acidi aerei, eidem unitas, ideoque 2, 65; — o>
18=2, 47 vaporum mephiticorum pondus indicant

Tefte experientia magnefia quoque aerata in
terræ gremio occurrit, in quam fi offendat aqua
noftra vitriolica mox fequenti modo decompofitio
perficitur. Acidi vitriolici 4 partes magnefiæ puræ
2, 30 arripiunt, quæ Tub hac operatione acidi ae¬
rei 1,53 mittunt. Itaque 1,53 — o, 18 = 1, 35
pondus acidi aërei poil: aquæ faturationem fuper-
l\ itis exprimunt.

Pondera acidi aerei liberi reperta, quæ aquæ,
17 vitrioli viridis libris fatiatæ, debentur, facile qua
volumina determinantur, quum generatim hujus a-
cidi elaftici pollex cubicus in calore medio dimidium
circiter granum pondere efficiat. Hinc patet 1,72
libr. = 19814 poli, cubicis geom. , 2, 47 libr. =
28414 poli. & 1,35 = 15552.

Ex allatis fatis conftare fpero folum martiale
vitriolum, quod calore & aqua in abyffb procrea¬
tur, non tantum multis in vicinia fcamriginibus ae~
randis fufficere, ubi venæ aeratas tranfeunt mate¬
rias, fed etiam fæpe infignem fupereffe vaporum
mephiticorum copiam, cui fi additur, quod igne (o-
lo, quod acido vitrioli libero expellitur, quod de¬
nique deftru£Honibus fpontaneis expromitur, non
mirabimur acidi aërei in terræ vifceribus abundan¬
dam. Ceterum hæc finuofis mæandris longe late-
que a prima deduci poteft origine, adeo ut exitus
non raro fiat, ubi nulla umquam alia innotuerunt
iubterranei ignis veftigia.

B) Alkali minerale in regionibus , quæ Vulcani

_ _ c£ ) o ( gfo _ ^*9

expofitæ fuerunt, furori, aquas fepe contaminare, fi¬
dis obfervationibus compertum eilt, quem vero hoc
alkali cum horrendis hifce operationibus habeat ne¬
xum, non dum fatis explicatum fuit. Muria quidem
igne folo in noftris Laboratoriis non decomponitur,
fed addita argilla quidquam acidi fugari notum eft.
Praeterea in Afia & Africa , ubi copiofe occurrit
hoc alkali, femper cum muria commixtum repentur,
idque ita, ut in fuperficie parum vel nihil hujus in¬
quinamenti præbeat, fed quo profundius penetra¬
mus, eo etiam fiat uberius. Hinc perquam proba¬
bile videtur falem muriaticum atmofphæræ viciffitu-
dinibus continuis, fub longa annorum ferie tortum,
tandem fuum mittere acidum, quæ tamen operatio
eo longius requirit tempus, quo altius materia mu¬
tanda eft fepulta. Si hæc conjeöura veritatis qua¬
dam fpecie fit commendabilis, præfertim quum a-
ftio diutina, licet debilior, fæpe efficiat, quod mul¬
to fortior, fed cito transfiens, non valet, curni i-
gnis noftro longe pertinacior idem praeftabit in ter¬
rae vifceribus? Adcuratæ obfervationes & idonea
experimenta hunc gordium aliquando folvent, jam
nonnulla tantum addam momenta, quamvis non ple¬
nam foenerent lucem noftro propofito«.

Notamus itaque primum, quod alkali nativum
interdum imperfectum appareat, nam & aegre in
cryftallos redigitur, & debilius terras deturbat, &
cum acidis tales exhibet neutrales, ab iis quodam¬
modo diverfos, qui perfefto procreantur. Acidum
vitrioli cum hoc alkali , mediante aqua deftillata
foluto filtratoque copulatum, falem exhibet Giau-
beriano quidem fimilem, fed non ex affe conveni¬
entem, idemque valet de eodem acidis nitri, mu¬
ris & aceti deftiilati adunato. Hæc differentia ex

he-

«

120

m ) q ) m _

heterogeneis pertinaciter eidem adhaerentibus deri¬
vanda videtur, novimus enim tribus pluribusve ma¬
teriis adeo interdum arftum generari nexum, ut
methodis conflictis feparationem refpuant. Ceterum
heic vim ferri memorafte juvabit. Hoc namque
metallum fol udone muriae illitum, poft aliquod tem¬
pus bahn alkalinam liberam promit, pruinae inftar
efflorelcentem. Sed hoc faftum non dum qua cau-
{•am mihi perferutari licuit, interea hinc medium in-
notefeit, quo muria decomponitur, quod hne du¬
bio in Naturae officina non eft folitarium, & alio
tempore idoneis experimentis magis illuftratum pro¬
diturum fpero.

C) Alkali minerale vitriolât um Vulcani inter¬
dum opera conftituitur, idque triplici via, vel e-
nim acidum vitrioli liberum aliquando alkali mine¬
rale viduum offendit, quod tum ad faturitatem ad-
greditur; vel idem acidum muriam adtingens, fen-
hm diffipato, quo debilitatur, phlogifto , tandem
muriaticum exterminat, bahn arripiens eidem an¬
tea unitam; vel denique vitriolum martis, muriæ
immixtum igneque adjutum, eam decomponit.

D) Gypfum quoque interdum foboli vulcanite
adnumerari debet, & quidem variis modis. Aci¬
dum vitrioli liberum obviam adgreditur calcem ,
quod etiam vitriolum martiale aqua folutum præ-
ftat. Si argilla, acido vitrioli libero faturata, dein
calcem attingit, mox fecedit acidum novam eligens
bahn, quod itidem accidit cum magneha vitrioiata,
fed, quod notatu dignum eft, in eo tantum calu,
quo calci occurrit uftæ: calx namque aërata ma-
gneham vitriolatam nullo modo turbat, quod alibi
dudum adnotavi z\

f»n ——i i. ii..». i i — — — — ^

z) Aß. Stockh. 17 fi.

E) Ma •

_ _ ) O ( ,c5 _ 12 1

E) Magnefia vitriolata acido vitrioli libero di¬
rekte oriri poteft, itemque ope magnefiae, alumen
vel vitriolum decomponentis.

F) Alnmen non tantum acido vitrioli libero,
argillacea obvia corrodente, in terrae fi nu fponte
procreatur, uti antea explicavi ($. IV, D), & arte
quoque ad Solfataram quotannis adaugetur, fed et¬
iam vitrioli decompofitione , etenim licet ferrum
parum dephlogifticatum argillae eripiat acidum, haec
tamen attraftione praevalet, (i metallum inflammabi-
li valde fuerit pauperatum a). Praeterea pyrites
laepe argillae quidquam continet, quo fub fatifcen-
tia alumen generatur.

Mineram, quae ad Tolfam in Patrimonio Petri,
pro excoquendo alumine effringitur, heic quoque
confiderare decet, quum non line magna probabi¬
litatis fpecie igni aliquando expofita credatur. In pul¬
verem comminuta & aqua deftillata per coftionem
elixata vix aliud praebet, quam acidi vitriolici veftigia,
adeo tamen debilia , ut Heliotropio aegre inveftigen-
tur, terra autem ponderofa evadunt magis confpicua.
Et fane multum acidi continere nequit, ponatur enim
minera hæcce fui ponderis porrigere T'5 aluminis,
quod tamen numquam prseftat b), erit integri cen¬
tenarii proventus 2 librarum , a quo praeterea ge-
neratim fubtrahendae funt rio , terreftre nimirum
fuperfluum, quod fali inhaeret femel tantum cryftal-
lifato. Quum itaque in alumine cryftallino f-gW fint
acidae’, facile invenitur in centenario minerae, quae
hujus 1 70 continet , acidum non niff 7V0 librae effi¬
cere. In alkali fodæ fub fufione fubito effervefcit
minerae mica, in cochleari ope tubi ferruminatorii
vol. in. Q ex-

<?) N. Aci. Upf. vol. II, p. 173.
b ) Fougero t?x, Mem. de 1* Ac, de Faris 1766«.

122

ffi?. ) O ( _

explorata , non tamen dividitur: globulus rubefcit.
Cum borace effervefcit fere uti calx & tandem fob
vitur. Cum fale microcosmico etiam effervefcit ini¬
tio, led dein tardius, at ultimo perfefte evanelcit:
globulus nimio oneratus interdum cærulefcit , uti
antea memoravi D). Habitus jam defcriptus

fatis indicat, hanc mineram conftare argilla indura¬
ta, filiceo parum contaminata, cui inhæret pauxil¬
lum aluminis, adeo tamen arffce aliis particulis in¬
voluti, ut prius aqua extrahi nequeat, quam igne
paullum intumuerit, & aquæ adfufione effloruerit*
Notum eft, quod alumen uftione abeat in madam
{pongiofam, & hæc tam in borace, quam fale mi¬
crocosmico, ita effervelcit fub fufione, ut calcem
fere mentiatur , ejus licet nihil contineat.,

Hifce perpends nihil obftare videtur, quo mb
nus ad Tolfam argillacea mafia olim fuerit Vulca¬
ni opera & imbuta acidi vitriolici vapore , & in¬
durata fubterraneo æftu. Num alia fuperfint hu¬
jus operationis certa indicia, judicent,. qui hæc loca,
qua decet attentione, perluftrant.

(5) Vitriolum marris raro direfte generatur
menftruo libero, quum vix occurrat appropriatum
metallum in forma folutioni apta, fed e pyrite o-
mne nativum oritur. Scilicet fugatur per ignem
fulphureum, fed tefte experientia ita, ut fere fern-
per quod expellitur phlogifto abundet, odore faci¬
le dignofcendum , unde etiam, hoc volatili principio
toto diffipato, necefiario reflabit quidquam acidi fie¬
ri, æflui pertinaciter refiftentis: hoc, incendio ex-
ftincto, avidiffime humiditatem ambientem attrahit,
tandemque eo usque diluitur, ut ferrum nudatum
adgredi queat. Idem effeftus alias provocatur fa-
tifeentia, fed tardiffime* Volatilis namque pars ful-

phu-

r.t

) o ( *5 _ 123

phuris , atmofphæræ viciffitudinibus expofiti , fen-
îîm laxatur , præfertim fi fiibtiliflïmus pulvis aëre
libero, calido, & non numquam humido, circum¬
datus reperitur. Hinc flores fulphuris vetufti fen-
fibiliter acidi funt, eademque via grana pyritacea,
in petris & terris fuperficiei globi noflxi frequen¬
tia, quamvis fiepe vifum fugiant fubtilitate, refol-
vuntur , vitriolumque præbent, quod, pedetentim
magis magisque pauperatum phlogifto, bafin depo¬
nit, quæ in locis humilibus ope aquæ collecta, mi¬
neras ferri paluftres & lacuftres conftituit. Sed hoc
in transcurfu, nam illa operatio huc non pertinet.

D ) Quin acidum muriaticum lubterraneo igne
interdum compedibus liberetur dubitari vix poteft
(§. VIII), ideoque pro diverfa eidem obvia bafi,
varii oriuntur fales, Muria præfertim, Calx Ma-
gnefiacjue falitor, & pauci forfan alii. Sub hac o-
peratione omne laxatur acidum aereum , hujusque
auræ copiam auget.

De falibus haftenus enumeratis generatim te¬
nendum eft, quod plerosque Natura etiam aliis mo¬
dis fine igne provocare queat, adeo ut, quamvis
Vulcanus affiduus fit minifier, ejusdem tamen ope¬
ra nec femper, nec ubique indigeat.

§- XII.

Produci a via b umida fblogiflica.

In hac paragrapho aquæ funt confiderandæ, foetæ
materiis, quæ uberiore gaudent phlogifti quantitate.

Ä) Petroleum aqua non folvitur, interim tamen
cum ea quaffatum & dein filtratione feparatum , for¬
tem eidem impertit odorem bituminofum. Alkali-
nis unita olea aquam fubeunt, fed tales fapones na¬
turales non dum innotuerunt.

Q 2

Bitu-

1*4 _ eft ) o ( oft _ _

’ Bituminofi quidquam in oceano , aliisqiie qui¬
busdam aquis , praefertim in mari mortuo , adefie
contendunt nonnulli , & hinc amaritiem derivant,
fed, quod fciam, adhuc nemo analyfi rite inftituta
hanc probavit lentendam.

B ) Sulphur in Vulcani officinis vulgatiffimum eft,
per fe tamen aqua infolubile, fed quod direfte fieri
non poteft, ope ignis & vel calcis, vel aikalini falis, vel
magnefiae perficitur: hepar ftempe generatur, quod
aqua facile fufeipitur-, aft rarae etiam funt hae folu-
tiones. Scaturigines quidem variis in locis erum¬
punt calidae, hepatico foetentes odore, quae etiam in¬
terdum verum fublimant fulphur, quamvis latex
modo confveto examini expolitus ejusdem ne mi¬
culam quidem praebuerit. Hujus naturae funt ther¬
mae Aquisgranenfes , aliaeque bene multae. Gor¬
dium huncce varie folvere tentarunt Chemici, fed,
divertis explicationibus miflis, potius experimenta
nonnulla in rei ipfius dilucidadonem adferenda exi-
ftimamus.

Primum calcem vivam cum anatica fulphuris
pulverati portione triturando commifcui, vafi retor¬
to indidi, aquam adfudi & lenta deftillatione tres
quartas elicui. Hae in recipiente colle&ae fubdulci
gaudebant fapore, inftar putrium ovorum foetebant,
fed finuil empyreumatici quidquam extricabant, &
vapore argentum ex flavo fufeo colore contamina¬
bant. Variis praeterea reagentibus indolem expi-
fcari conatus fum. Heliotropii tin&ura rufatur, i-
temque charta hoc pigmento tinfta, licet debilius.
Charta fernambticata non fenfibiliter mutatur. Ar¬
gentum nitratum, Hydrargyrus nitratus frigide prae¬
paratus , Piumbumque acetatum , nigrefeens fecer-
nunt praecipitatum, fed Hydrargyrus nitratus, cali¬
de

„ _ _ _ _ ) Ö ( _ _ I2J

dc paratus, & Mercurius fublimatus corrofivus al¬
bidum producunt. Alkalia claritatem minime tur¬
bant, nec pleraque acida: vitriolicum tamen, muria¬
ticum & arfenicale foetorem pauilum adaugent, fal-
tim non minuunt, aft nitrofum concentratiffimum
penitus odorem hepaticum tollit & lafteam con-
grumationem provocat, quæ non nifi lentiffime fub-
fidente pulvere fulphureo evanefcit. Idem efficit a-
eidum falis dephlogifticatunfi Arfenicum album aquae
hepaticae immerfum fenfim flavet & auripigmenti ad-
quirit indolem: fi arfenicum aqiia follitum inftillatur
flavi atomi tandem fecernuntur. In vafe aperto odor
pedetentim diffipatur fine ullis fulphuris veftigiis.

Ex allatis patere arbitror in hac aqua fulphur
adefie, fed nullo folutum alkalino, ideoque acidis
non praecipitandum , nifi haec fimul phlogifton avi-
diffime attrahunt. Caufa ex fequentibus tentami¬
nibus luculentior elucefcet.

Ratio praecipitationis ex immifio argento ni¬
trato , hydrargyro nitrato & falito, nec non plum¬
bo acetato, in eo fine dubio eft quærenda, quod
calces metallicae , quæ horum falium bafes confti-
tuunt, phlogifton avide arripiant, fimul acido, dum
hoc nitrofum eft, valide attraQium, quo &: folvendum
& menftruum folutioni fiunt minus apta. In mercu¬
rio fublimato acidum muriaticum, & in plumbo ace-
fcato acetum , vix juvant vaporis hepatici decompo-
fitionem, inflammabili principio antea gravidata. Co¬
lor praecipitatorum nigrefeens fulphure, vel forfan co-
piofo phlogifto, oritur: Hydrargyrus nitratus cajide
paratus & falitus corrofivus defedu necefîàriæ quan¬
titatis albere videntur.

Eodem modo fe .habet hepar ex alkali caufti-
co & fulphure conflatum, fi aqua deftillatione ab-
ftrahitur. Itaque in hifce cafibus non tranfit ipfum

Q 5 he-

«

ii6 _ m> ) o ( m _ _ _

hepar, fed fokim olidum foetens, & ut evi dentior
appareat hujus adferti veritas, vapor primum colli¬
gatur & dein aquæ immifceatur. Fit hoc eadem me¬
thodo, qua acidum aereum mediante acido quodam
e creta expellitur c). In hunc finem adhibui &
hepar calcareum, & alkalinum , interdum etiam fi-
milique plane effeftu limaturam marris cum fulphu-
ris anatica portione colliquatam. Quodlibet horum
in lagena aquæ immergitur, cui dein adfunditur a-
cidi vitriolici pauxillum, unde mox effervefcentia o-
ritur, vaporque elafticus generatur, qui ope tubi
vitrei in aliam lagenam aquæ plenam inverfamque
ducitur. Hoc fluidum elafHcum hepatico foetore
facile cognofcitur; flammam exftinguit, fed triplo
aëris atmofphærici dilutum accenditur, odorem aci¬
di vitriolici phlogifticati (pargens & atomos vere
fulphureos deponens; acida, quæ phlogifton valide
attrahunt, ut nitrofum concentratum , muriaticum
dephlogifticatum, arfenicale, immo etiam vitrioli-
cum phlogifHcatum, cum hac aura in eodem vafe
incarcerata, fincerum præcipitant fulphur, excepto
arfenicali, quod illud exhibet arfenico adunatum.
Ex addufUs fequitur, ut vapor hepaticus conti¬
neat fulphur & phlogifton, .quorum hoc fublato
præcipitatur illud , fed præterea materia caloris
compagem intrat. Scilicet calx & alkalia uftione
aereum mittunt acidum, at fimul ignitione mate-
riæ caloris portionem attraftione figunt, & non ni-
fi in hoc ftatu cauftica audiunt & fulphur adgre-
diuntur. Idem valet de ferro, quod materiæ ca¬
loris multum continet. Jam vero, uti antea mo¬
nui, materia caloris, attraffione corpori cuidam ad-
fixa, liquoris in thermometro movendi impotens eft,
(eodem fere modo, ac acidum alkali faturatumnec

fapo-

(f) N. Att. Upf. vol. II, p, no.

) o (

QXD

127

fapore , nec fucci e regno vegetabili caerulei rufe-
fcentia proditur,) compedibus vero liberatum mox
incalefcentiam provocat ($. XI, C). Hinc æftus,
dum calx exftinfta vel alkalia cauftica acidis (olvun-
tur, fi autem materia caloris migrat ex una in ali¬
am unionem ita, ut tota laxata quantitas eodem mo¬
mento abforbeatur, nullus fentitur calor, aft fi pars
tantum attraäione figitur’, refiduum quidem cale¬
facit viciniam, fed minus, in ratione portionis, quae
libera manet d). Hifce pofitis determinata calcis
vivæ vel alkali cauftici pondera acidis folvantur &
caloris orti gradus thermometro notentur: aequalia
dein horum pondera fulphuri adunentur in hepar,
quæ acido adfufo decomponantur, calor quidem na-
fci reperitur, fed illo prioris cafus minor, unde ina-
prico politum mihi videtur , minorem heic laxatam
fuifle quantitatem , & reliquam intrafie novam con¬
nexionem, quæ alia elfe nequit, quam fluidi elafti-
ci, hepar foetentis & fub iplà præcipitatione copio-
fiflime erufbath Hepar quidem per fe, folo me¬
diante acido aereo male olet, fed fortiore uberior
emergit odor. Ergo vapor hepaticus fulphure con¬
flat & materia caloris, quæ ope phlogifti copulan¬
tur, nam hoc quocumque modo feparato nexus
tollitur & fulphur praecipitatur*

Fluidum hocce elafticum , quod hepaticum vo¬
cari poteft, aqua abforbetur ?), uti acidum aereum,
fed parcius, eidemque fuum odorem reliquasque
impertit facultates, quæ non pendent ex fola forma.
Ita e. g. aqua nullum praebet fulphur cum acidis
vitrioli & arfenici , quum aqua eo usque diluan¬
tur, ut phlogifton arripere nequeant. Ceterum il¬
li qua indolem perfefte congruit, quæ e folutione

■ :: * he-

d) N. AU. Upf. Vol. II, p. 129, 229, 230.

e) Ce!» Rouelle junior hoc duduir» obfervavit*.

128

(■Tr ) O (' _

hepatis deftillatione colligitur, antea defcripta, odor
tamen empyreumate deft itui tur.

Hifce praelibatis genefis thermarum hepatica¬
rum haud difficulter intelligitur. In Vulcani offici¬
nis adfunt calx, fulphur & interdum alkali minera¬
le, forte etiam non numquam ferrum idoneae in¬
dolis. Hinc ope ignis fine dubio pluribus in locis
hepaticae procreantur compofitiones, quæ dein ad¬
veniente vel aqua & calore deftillatorio , laticem ex¬
promunt hepaticum, vel acido libero, fluidum he¬
paticum provocante, quod aquae venas attingens eas¬
dem penetrat & inquinat. Taies aquae licet fulphur
contineant, non tamen confuetis modis exhibent,
fed fponte interdum fupra fuam fuperficiem cru-
ftas deponunt fulphureas. Ex antea allatis ratio eft
in promtu. Scilicet thermae fimul faepe acidum vi-
trioli phlogifticatum ferunt, quod licet in ipfa aqua
foetorem nequeat decomponere, extra illam idem
praeftat, & fine dubio folus quoque aër purus, at-
mofphærico immixtus, phlogifton avidiffime attra¬
hens, illud e nexu cum fulphure & materia calo¬
ris fegregare valet.

Præter calcem & alkali magnefia quoque cum
fulphure hepatis fpeciem generat, etiam via hu-
mida /'). Ûtriusque nempe materiæ portiuncula
fubtiliffime pulverata, fimul aqua deftiliata fervida
infundatur & per aliquot horas detineatur in vafe
claufo, expofita calori ebullitioni proximo, quod o-
ptime in balneo maris perficitur. Haec aqua, refri¬
geratione peracta , filtrata debilem fpargit odorem
hepaticum; inftillato lixivio alkali fixi led i mentum
acidis folubile decidit; argentum nitratum, hydrar-
gyrus nitratus frigide paratus, plumbumque aceta-

tum

■ . . . - ■ - - - - - - - - - ,

f)\ CeU Ls Rqi*

( m

125

mm nigrefcens deturbant praecipitatum; acida vix
ullam efficiunt mutationem ; evaporatione fpontanea
ad ficcum perducta tandem pellicula obtinetur, mul¬
tis interi tincta aciculis cryftallinis , quæ in acidis cum
effervefcentia fbivuntur, excepto pulvifculo grifeo,
qui in igne odorem ipargit fulphureum, nullam ve¬
ro monftrat flammam , eam fine dubio ob caufam ,
quod fulphur heic falinis fit involutum particulis.
Magnefia itaque fub ipfa operatione acidum aëreum
mittere videtur, ut mediante calore fulphur adgre-
di queat. Sed forfan fufpicio oriri pollet, de in¬
quinamento alkalino, quum magnefiam adquiramus,
bafin falis anglici ope alkali fixi praecipitando : tale
vero inquinamentum aegerrime lotione penitus au¬
fertur, & remanens cum fulphure facile hepatici
quidquam generat. Ut veritatem explorarem, ma¬
gnefiam adhibui alkali volatili deturbatam, experi¬
mentique idem fuit eventus, adeo ut mihi nullum
fuperfit dubium de efficacia ipfius magnefiæ.

§. XIV.

Producta via kumidœ metallica.

h

t'

e

'Metalla per fe aquis non fufcipiuntur, fi vero
lalini quidquam adeft, acidae prcefertim indolis, haud
difficulter pleraque foivuntur. Quum autem hac
operatione falinam adquirant naturam, quidquid
heic foret dicendum , antea dudum propter nexum
attulimus in $. XII, ubi dedita opera de felinis a-
gitur produisis.

i . * \ J * * i t ) \ . t * J i ' S t

Non quidem inficiandum cft ferrum fola aqua
in fubtiliffimum refolvi pulverem, nomine Æthio-
pis martialis Lemmerii notum, fed non dum cer¬
to confiât, utrum ab acido quodam dilitefcente fit
derivandus, an ab aqua fola.

VOL. IU. R

Sub

130

) o )

Sub hac operatione ex limatura rarae enatant
bullulae, quæ idoneo colleftæ apparatu, examinatæ-
que, aeri perfecte congruunt inflammabili, ferri in
acido ' vitriolico lolutione genito. Annon igitur a»
eidi fulphuris portiuncula in flatu ficcitatis, metal¬
lo non numquam pertinaciter, & non obflante fufio*
nis fervore, inhærens, horum phaenomenorum cau-
fa die poffit? Haec faltim, fi adefl, lima* quodam¬
modo nudata, & copiofa aqua fads debilitata, eos¬
dem provocabit effectus. Ferrum, quod ad rufe-
fcentiam ignitum lub malleo fragile eft, fine du¬
bio fulphuris acido contaminatur , unde edam in
aëre humido, dilitefeens acidum diluente, cito cor¬
roditur ferrugine, & aquae immerfum illam vitrio¬
lico. impraegnat inquinamento. Idem fblo igne in
vafe claufo tortum aërem exhibet inflammabilem.
Ut certo conflet aethiopis martialis genefin ab occul¬
to derivandam effe acido, ferrum, quod frigidum
fub malleo frangitur & acidi fufpicione liberum eft,
non deberet in pulverem fub aqua refolvi. Even¬
tus hujus experimenti , quod non dum debita cir-
cumfpeftione inflituere mihi licuit, utrum acido,
an vero aquae foli adferibenda fit fatifeentia, decidet.

§. XV.

Unde calor if ignis fubterraneus.

Ignis fubterranei hactenus confideravimus ope¬
rationes & producta , jam ordinis poftulat ratio,
ut , quantum fieri permittunt alte fepulta & ab-
fcondita media, ejusdem inquiramus natales. Du-
dum indicavimus, tpyritas in primis fufpicionem in-
iiffe. Non heic quaeritur de calore quodam deri¬
vativo, ab incendiö praecedente generato, fed de
eaufa , quae in terrae gremio primum calorem &
ignem excitat. .t ; - « c

t> * ^ . , .

i . i , Fidis

SB ) o ( 131

«wvmhMBm* - - — - n ■■ - ~m • ■ — — ■' ■ ■ 1 ■

Fidis confiât obfervationibus lithantraces & fchi-
ftos aluminares fub dio accumulatos non raro (pon¬
te incalefcere, immo eo usque, ut interdum nam-
mx erumpant. Si propius examinantur hæ mate¬
riae in illis nuclei reperiuntur pyritacei diverfae ma¬
gnitudinis, quibus fine dubio caloris ortus eft ad-
(cribendus, nam illis probe feparatis, idem defide-
ratur effetius. Hæc operatio multum illuftratur
noto LEMMERII experimento, quo limatura mar-
tis, pulveri fulphuris admixta & rite humectata ,
poft paucas horas non tantum fumum, infignem-
que æftum, fed etiam incendium generat. Ferrum
cum aqua copiofa in Æthiopem martialem, cum
parca in ferruginem refolvitur: fulphur cum aqua
iners eft: ferrum & fulphur commixta, quamdiu
deeft aqua, modicam communicans humiditatem, fe
invicem nullo modo adgrediuntur. Neceffario ita¬
que hæc tria fimul requiruntur, & quidem jufta
dofi, faltim qua aquam, etenim fi mifcela penitus
in hac fubmergitur , nullus prodit calor fenfibilis.

Ætiologia hujus mutationis haclenus multum
habet obfcuritatis , fed polito, quod numerofa alia
phænomena evincere videntur, materiam nempe ca¬
loris nihil effe aliud , quam aerem purum determi¬
natae phlogifti portioni adunatum, eo non parum
illuftrabitur.

Scilicet aqua e ferro inflammabilis principii
quidquam expellit, five immediate hoc fiat, five Or
pe acidi delitefcèntis ($. XIV). Ab alia parte, ful¬
phur vehementer attrahit ferrum ita modice pau¬
peratum, quod etiam fegregationem phlogifti egre¬
gie promovet. Utroque nifu in fuperficie lingula¬
rum molecularum malte humidæ ( non fubmerfæ)
phlogifton accumulatur, quod ambientis atmofphæ-

R 2 , : ræ

132

CfJT.

ty.Û

) o (

r* +- -

vsVC/

rae partem puram vel refpirationi idoneam allicit,
materiam caloris generat g), quae pro fua quantita¬
te calefacit, immo etiam non numquam accendit ,
& inlignis materiæ commixtae copia fepulta tremu-
iationes efficit, terræ motus mentientes.

In pyrite & ferrum & fiilphur intime unita
adfunt fine aqua, annon igitur hac adveniente ju-
fta proportione, una cum aere puro, itidem calor
orietur? Regiones vulcaniæ non procul a mari fitae
funt & folum poffident cavernofum, unde nec a-
qua , nec aër defideratur.

Sed calor modo defcripto natus tanta nec ii>
tenfitate, nec diuturnitate gaudere videtur, quanta
lingulis Vulcani operationibus opus efh Adiit igi¬
tur oportet bituminofum, quod mediante calore
accenfum, ignem alat & fuftentet. Plures rationes
hujus bituminofi praefentiam innuunt, fuo loco me¬
moranda (§. XVI). Nifi igitur valde fallor ad no¬
tabile incendium fubterraneum , quatuor in primis
materierum jufta requiritur copia , nimirum 1:0 Py* .
r/Vdr, fine quo> nullus ibidem fponte provocatur x-
frus ; 2:0 Materiæ bitumino fæ fixioris pro igne fu-
ftentando, quales funt argillaceae, bitumine penetra¬
tae; 3:0 Aqua modice humeffcans , fine qua in fe in¬
vicem nullo modo agunt principia pyritae. Haec
tria media phlogifton laxant & accumulant , fed
hoc per fe non calefacit, necefîarium igitur 4:0 eft
alterum materiae caloris elementum, ipfe laër purus .

Si vel unicum horum requifitorum defideratur, in¬
cendium erit vel nullum, vel faltim perquam exi¬
guum, immo plerumque ne calor quidem orietur.

Igne

-T M." < • : r - - - ‘ . li r i,. -

• • - ' - ■ - —

g) N» Ad» Up i. vol. II, pag> -231 — 234.

/

<1*r>

C-Âv

) 0 ( _ *33

Igne primitivo feme! hoc modoaccenfo, nova
aperiuntur vise , quibus dein aliter provocatur ,
non inepte derivativus vocandus. Ita lapis calca¬
retis fufficienter uftus materiae caloris portionem
mediante attractione figit , quæ poftea accedente vei
aqua, vel acido, iterum relaxatur, æftum procreans
ingentem, modicum vel exiguum in ratione* quam
titatis. Alkali minerale fimiliter fe habet, fed quum
parcius longe adfit, eiusdem incalefcentia parum
valet. Pyritae fani, fi vehementi torquentur igne,
fulphureum mittunt, fed acidi quidquam pertinaci¬
ter retinent in ftatu fere ficcitatis, quod aquae im-
merfum infignem excitat caloris gradum. Hxc fuf-
ficiant exempla..

§. XVI.

Summarium explicationis eormn , qua efficit

Ignis Jubterr ancus,

Coronidis loco per fumma capita eundo ex¬
plicationem eorum indicabo, quæ Vulcanus in ter¬
rae gremio operatur.

Materias , quæ ad ipfum incendium provo¬
candum pertinent, nuper memoravimus, & inter
has etiam bituminofnm, led quo jure jam brevi¬
ter difquiretur. Denfifilmils fumus copiofe erufta-
tus norr tantum hoc innuit (§. IX, C), fed ipfa quo¬
que rei natura illud poftulare videtur ($. XV), præ-
tereaque & cineres vulcanei (§. IV, A), & lavarum
fingulæ fpecies (§. V), per analyfin eadem exhi¬
bent principia, ac argilla fchiftofa, petroleo exfic-
cato denigrata, & quidem eadem circiter propor¬
tione. Ceterum talis fchiftus 1er .per nucleis abun¬
dat pyritäceis, adeo ut in toto regno minerali vix
foci conftituendi aptior reperiatur materia, quarum

♦ R 3 • fu-

*34

fuperiora Arata vaporibus elafticis franguntur, pul¬
verantur & difperguntur , levi tantum uftione de¬
colorata indurataque, quae autem foco £unt propio¬
ra vel contigua, magis adficiuntur, adeo ut plus
minus perfeäe fundantur, diverfas conftituentia la¬
vas. Proportio principiorum paullum difcrepat
tam in fchiftis aluminaribus, quam in lavis. Quas
in praecedentibus attuli analyfes lavarum, calcareum
in omnibus indicant, hoc tamen non Temper acci¬
dit, etenim interdum omnino defideratur, uti etiam
haud raro in fchifto. Hifce confideratis propria
Vulcani fedes in montibus ftratofis ede videtur,
quippe qui unice gaudent fchifto defcriptæ indo¬
lis, interim tamen varia ejefta ejus funt naturae, ut
tantum reperiantur in primaevis, faltim talia funt
nonnulla, quæ Vefuvius evomit, antea examinata
(§. III). Annon igitur Vefuvii focus in fchifto fub
ftrato calcareo, radices alicujus montis primaevi ex
Apenninis ita attingat , ut vaporum violenta eru¬
ptio ejusdem partim diffringat ejaculetque frufta,
partim lavæ immifceat? Ita faltim videtur. Ejcfcta
aliorum Vulcanorum parum vel nihil mutata non
dum mihi explorare licuit.

Praecipua Vulcanorum phaenomena alibi fufius
explicavi o), & in hac commentatione dedita opera
expofui, quæ e productorum indole dijudicari pos-
funt, Heic itaque non nifi leviffimam adumbratio¬
nem exhibere licet, idque eam præfertim ob cau-
fam, ut nexus operationum fimultaneo quafi intui¬
tu percipiatur.

Ponamus igitur fchifti argillacei bituminofique
ftratum nucleis refertum pyritaceis, ita in folo ca¬
ver-

b ) In Defcriptione Telluris Phyfifa.

_ _ @ ) O ( Q& _ IJj

vernofo collocatum, ut vel e vicino mari aqua pe¬
netrante, vel decidente meteorica, quantum fatis
humeftari queat, & principia pyritae proxima fenfim
fe invicem adgredientur, calor enafcetur, pedetentim-
que augebitur ($. XV). Primus effeftus in diflipanda
humiditate ambiente confiftit, immo non numquam
aqua abundanter expellitur , forfan etiam aliquando
argillaceum - emollitum pro Bafaltis extruditur (§.
VI, B). Bituminofo accenfo ignis vis intenditur,
fumorum vortices exeunt .($• IX, C); laxatur e ful-
phure ardente acidum vitrioli phlogifticatum (§.
VIII, A") ) e calcareis aliisque aeratis aereum ()'.
VIII, B)] fublimatur in finuofis meatibus fulphur
(§. IX, B ), interdum arfenico mixtum ($. X, C),
itemque fal ammoniacus (§. VIII , D).

.. : , , . * ./ - i • * : * ? M ‘

• »

Vapores elaftici incarcerati ex una in aliam ca¬
vernam penetrantes mugiunt, viciniam quatiunt,
tandem obftacula vincunt , incumbentes materias
diffringunt ejiciuntque vel parum mutatas (§. III),
vel varie exuflas (§. IV, A — C), vel denique tu¬
fas & candentes ($. V)), quibus multum irretitum
invenitur muriae (§. VIII, C). Poftea plerumque
languefcit aeftus & totum fenfim exftinguitur incen¬
dium, vel numquam renafciturum , vel repetitis vi¬
cibus fæviturum collectis viribus. Sedata ignis vehe¬
mentia , quæ in abyflo quocumque modo colliguntur
aquæ, fuam exercent vim : nonnullae incalefcunt ther¬
mas generantes , dum cito exitum inveniunt, va¬
riis onuftae materiis efficacibus, tam falinis (§. XII),
quam phlogifticis (§. XIII): aliae longius devehun¬
tur, refrigefcunt, fed acido aereo aliisque particu¬
lis gravidatae erumpunt, fubtiles praebentes acidu¬
las. Horum fontium per plures annos vix fenfibi-
liter mutata indoles, de caufarum continuitate lo-

) o (

■tfir»

quicur , quæ iterum ab igne pendet ita occiufo ,
& nutrimento magnae molis adeo tarde confumto,
ut per longam annorum feriem durare queat. Cer¬
te animus obftupefcit adcurata conliderarione ingen¬
tium conicorum montium, qui Vulcano tribuuntur;
ejecte cinerum copiae, qua diffita oppida obrui &
alte fepeliri poffunt; effuforumque per voragines la-
væ fluminum, quorum unicum non raro 2000C000
pedes cubicos mole efficit, iramo non numquam fu-
perat. Admirationem augent tales eruptiones in eo¬
dem loco pluries repetitae. Ita Velimus 1699 an¬
nis 30 incendia manififtavit; Ætna 1 8 > annis 1905;
Hekla 23, annis 753; & fic alibi. Hifce penfitatis
non mirabimur cavernofos elfe traftus vulcanios,
qui tantas evomuerunt moles , potius habitantes quae-
fituri de caulis, & qua vires, & qua materiae quan¬
titatem fere immenfis. Sed jam manum de tabula,
ne conjefturis irretiar, quibus parum lucratur Phi-
lofophia Naturalis.

Homo natura minißer & interpres, tan *
tum facit inteliigit , quantum de natura or-
dine , re vel mente obfirvaverit , nec amplius
feit , aut poteß.

Baco.

>4*-

4-

' * ty

137

DISQUISITIO CHEMICA

DE

AUCTORE

TORBERMO BERGMAN ,

CHEMTÆ PROFESSORE ET EQUITE AUR, REGII
ORDINIS DE WAS A»

$• I-

Variae de terra gemmarum opiniones .

A remoti jffimis inde temporibus Gemmarum cla¬
ritas, fpiendor, color & durities lingularem
mortalium attentionem fixerunt, adeo ut non tan¬
tum THEOPHRASTI Erefii ævo nomine Lapidum
pretioforum fuerint infignitae, (ed noftro quoque,
cariffima hæcce regni mineralis produffca non nifi
ingenti fint parabilia pretio. Ceterum , licet non
minus vere, quam concinne de illis dudum dixerit
PLINIUS, quod fine rerum natura in ardum cor¬
da majcftas a), maximo tamen hominum numero,
de externa magis fpecie, quam interna indole folii-
cito, vanitati potius luxuriæque fuftentandæ ftigges-
icrunt ideam, quam talis perfectionis rite contem¬
plandae. Raritas & fumma earum caritas perquam
diu rigorofum impediverunt examen , quo etiam
fæpe evenit, ut ignorandas luerint poenam, fpuria
pro genuinis ementes divites. Stultitiam patiun¬

tur opes.

vol. ni. S In-:

<i) Hîft. Nat. I, XXXVII t poëm.

I38

_ gg> ) o ( _

Interea fuis illas intexerunt fyftematibus Mine¬
ralogi , fed partim externæ faciei, partim lubricis
notis nimium fidentes, non potuerunt non de lo¬
co diffentire, & certe nifi cafu nemo verum adfi-
gnare valet, quamdiu latet earumdem analyfis, u-
trum fimplex & primitiva, an vero compofita &
derivativa (it bafis terreftris. Qui falinis gemmas
adnumerant corporibus , figuram potiffirnum refpi-
ciunt, fed non confiderant determinatas formas nul¬
lo modo a falina indole pendere , quamvis præ a-
liis, materiæ aqua folubiles, cryftallis fuperbiant, e-
tenim & metallicæ, & phlogiflicæ, & terreftres ta¬
les, easque non raro egregias præbent, & genera¬
rim cryftallifandi facultas omni corpori folido com¬
petere videtur, modo adeo fubtiliter fuerint divifæ
fufpenfæque particulae, five humida, five ficca hoc
fiat via, ut, dum iterum concrefcunt, mutua attra¬
ctione fitum fymmetricum ambire queant. In ipfis
falibus figuræ fpecies nec ab acido, nec a bafi ei¬
dem adunata determinatur. Alkali quidem tam ve¬
getabile, quam minerale cum acido muriatico cu¬
bicam fufcipiunt, fed idem acor cum alkali volatili,
terra ponderofa, auro, platina, hydrargyro, vifmu-
to, cobalto, aliisque longe alias induit formas. Si
igitur acidum heic nihil valet, quomodo operabi¬
tur, ubi nullo experimento dignofci poteft, fed nu¬
da conjectura præfentiam diCtitat. De bafi idem va¬
let, nam alkali qtiodlibet cum diverfis acidis diffi-
miles præbet cryftallos. Alumen & cobaltum fa-
litum rite cryflallifata oCtaëdra exhibent , quam¬
vis nec menftruo, nec bafi conveniant, & quid de
pyritis eft (entiendum , qui pro re nata fingula cor¬
pora geometrica regularia imitantur. At multis
non opus eft exemplis, cognito, quod, ni fallor,
alibi fufficienter demonftravi, e paucis nempe ejus¬
dem

139

_ <55 ) Q ( <55

dem materiæ formis primitivis plurimas diverfiffi-
masque oriri poffe derivativas b). Hifce penfitatis
non video quo jure Adamas & Rubinus alumini
adfociantur, cujus ne minima quidem exhibent ve-
ftigia, (i autem nihilo minus dilitefcentibus magis
fidere licet, hæc eodem fundamento cobaltum fali-
tum , aliosve feles oftaedricos adefîe evincerent. Sub
hac quoque hypothefi adamas cubicus muriæ &
hexagonus prifmaticus, tribus utrimque terminatus
rhombis, Ichoerlis adnumerabitur.

Qui lapidibus vitrefcentibus gemmas inferum,
præter varia minoris momenti criteria negativa, præ-
tendunt, quod facie gaudeant vitrea & cum lalibus
alkalinis fixis fullone abeant in vitra pellucida: prius
per fe perquam eft lubricum, pofterius qualitatem
magis quidem eflentiaiem fpeflat, modo verum efiet,
fed quid doceant experimenta ex fequentibus patebit.
Durities non raro vagam exhibet notam, quum fæpe
unice pendeat ab exiiccationis gradu, manente materia
eadem, uti fatis elucet ex argilla molli vel probe ufta.
Vitrefcentes aliis filicei audiunt, fed nomina non mu¬
tant rerum naturam, huic tamen adaptata optima funt.

In fyftemate mineralogico condendo , fi figu¬
ra, textura, durities, color, claritas, magnitudo,
ceteræque iuperficiei proprietates, mineralibus cor¬
poribus femper & ubique dignofcendis fufficerent ,
hæc forfim methodus incipientibus foret facillima ,
non tamen præftantiflîma , quum facultates, quibus
ufibus noftris infer viunt, ex indole partium confti-
tuentium, raro autem ab externa totius facie, fint
derivandæ. Quantum fallant chara&eres fuperficia-
rii neminem fugit, qui noftris temporibus minera¬
lium cognitionem vel primis deguftavit labris, hoc

S 2 . ta-

b ) N. A&. Upf. voJ. I. pog. 150.

140

@ ) o ) as _ _ _ _

tamen humanæ conditioni dandum eft, quod, non nifi
impoffibilia (ub fpe fuccefliis pertentando, fero ad¬
modum {apiamtis. Inter recentiffima fyftemata mi¬
rum quantum eminet illud, quod illuftris CRON-
STEDT ea propofuit modeftia, ut fuum reticue¬
rit nomen. In illo fecundam principia omnia funt
difpofita. Si non numquam fimplicia crediderit >
quæ re vera funt compotita, hoc illi non vitio eft
vertendum, quum potius experimentorum defetfcui
adfcribantur hi errores, quam ejusdem propofito:
(i non ubique veram invenit femitam, eamdem ta¬
men candidus quæfivit & diftindte indicavit. Ejus
inftftens veftigiis per plures annos in analyfi regni
mineralis defudavi, fundamenta inveftigans fyft ema¬
tis naturalis, tam Fhilofophiæ naturalis dilucidandæ,
quam utilitatis publicæ & privatæ adquirendæ, præ
aliis idonei.

Conclufiones e meis tentaminibus dedudtas
paffim in variis opufculis memoravi, heic in fpe-
cie de Gemmis fum adlurus, quibus illæ tantum
adnumerari foîent cryftaîli, quæ montanas duritie
notabiliter fuperant,

§• U-

Habitus gemmarum , tubo ferrum mat or ï<r

exploratarum.

Tubus, quo ferruminant aurifabri, pauciquc
alii utuntur artifices, mineralogicis adaptatus explo¬
rationibus, magna femet commendat & utilitate &
commoditate, uti in brevi de hoc inftrumento com¬
mentatione curatius explicavi c). In gemmis exa¬
minandis magni eft momenti, quum minimæ, quæ

_ for-

c ) Nob. a Bop-n illam tertio Aftornm Pragenfium tomo inferendam
curavit, in linguam gei manicam translatam.

m ) o ( b _ 141

forcipe traftari poiïimt, micæ, hifce fufficiant tenta¬
minibus , per fe nihilo minus valde fumtuofis.

Adamantem mox ab initio a reliquis diftingue-
re neceflarium eft, etenim & duritie illis multum
antecellit, & diverfa indole difcrepat.

Pulvis adamantinus flammæ in carbone expo-
(itus cito candet, fed vix fenfibiliter mutatur, quo¬
niam adeo conftans & diutinus ignis hoc modo ae¬
gre fuftentari potefl, ut in auram refolvatur, & in¬
terea evitari nequit fub tanrx diuturnitatis ftadio,
quin exigua flatus inaequalitas illum diffeminet. Hoc
refpe&u ceterae gemmae cum adamante omnino con¬
cordant.

Ut via ficca mineralium folutiones obtineam tri¬
plicem in primis falem adhibeo, acidum nempe, al-
kalinum & neutralem. Acidum, in carbone ignem
fuftinens , nullum novi praeter illud, quod fali mi-
crocosmico inefl. Hic neutralis,, fed triplex eft ,
continens & alkali volatile, & alkali minerale: aci¬
dum phofphori , folo faturatum alkali volatili , in cry-
fiallos cogi nequit , quod tamen Temper evenit,
accedente jufta alkali- mineralis portione, qui autem
hinc enafcitur fal triplex, vulgo microcofmicus au¬
dit, & fub fufione in carbone alkali volatile mitdt,
adeo ut acidi portio eodem antea faturata, evadat li¬
bera, .ideoque melius fuum in alia corpora exferat
effectum. Alkali eligo minerale optime depuratum:
vegetabile ob fuam deliquefcentiam minus idoneum
eft. Tandem borace utor, tamquam fale fere neu¬
trali, cujus utrumque principium proximum & i-
gne perfiftit, & valide vitrificat.

Horum falium in gemmas tentavi vires. Sal
mkrocojmicus easdem difficulter adgreditur, folvic

S 3 ta-

142

) O ( _

tamen, quamvis tarde, infignisque qua adamantem
mox in oculos cadit differentia, ejus enim mica, vel
fubtiliffimus pulvis, globulo falis fufi immerfus, fub
fufione ftatim enatat, in fuperficie hæret, initio bul¬
lulas fegnes & raras emittens, quæ tamen operatione
protraüta omnino ceffimt: flammae apice pulveri
pertinaciter applicato fenfim quidem minuitur hic,
fed qua partem igne confumitur , qua partem flatu
diflipatur, & qua refiduam, admodum parvam, forte
folvitur. Reliquarum gemmarum moleculæ fine effer-
vefcentia intrant, intra falem fufiim manent, celeri¬
ter gyrant & pedetentim fufeipiuntur, vitreos prae¬
bentes globulos virides , majori itaque attra£fcione
eidem adfiguntur, quam adamas, qui repulfionis
monftrat fpeciem.

Alkali minerale in cochleari argenteo fufiim,
( carbo illud abforbet,) recipit gemmarum minutis-
lima fragmenta fine effervefeentia, & non obftante
diutina flamma vix illa minuit, fmaragdus tamen in
pulverem refolvitur, fed refraflarium : adamas ejus¬
dem vim omnino eludere videtur, ut ex fequenti-
bus patebit.

Borax folvit fere uti fal microcosmicus, paul-
lo tamen citius, & fine omni effervefeentia , fed a-
damantem debilius adgreditur, adeo ut globulus
diutina fufione tandem aderefeat carboni & pulvis
in fuperficie hærens interea perdatur.

Pulvis adamantinus explorandus antea median¬
te aqua regis eft depurandus, omnis enim, qui ve¬
nalis proflat, heterogeneis fcatet, ut mox videbi¬
mus (§. III, B ). Quum duritie omnibus antecel¬
lat adamas, quum in igne cum nimbo confuma-
tur, totoque habitu, a reliquis differat, quæ in ple¬
ris*

) O ( &£

*43

risque inter fe conveniunt, has in fcquentibus fpecia-
tim fub nomine Gemmarum comprehendo.

Qui jam defcriptus eft habitus , præfertim
cum alkali minerali, illas egregie diftinguit a cry-
ftallis montanis, quæ alkali non tantum fufcipiun-
tur, fed etiam cum vehementi ebullitione vel efter*
vefcentia. Spuriae, arte fato, quæ vitro hyalino vel
colorato conftant, mox fufibilitatem produnt fine
ulla additione.

Hinc elucet, adamantem & gemmas duo ab aliis
aeque diftinfta genera formare, ac quartfum, gra¬
natus, fchoerlus, pluresque lapides, reftat tamen
eruendum, utrum primitiva, an derivativa fit earum-
dem bafis terreftris, & in pofteriori cafu, quaenam
fimplices, quaque proportione, eamdem conftituant.
Hae quaeftiones non nifi humida via ad liquidum
perduci pofiunt, quam igitur tentabimus.

§. III.

Cautiones Cf difficultates analyfeos gemmarum .

Varia in hoc examine occurrunt obftacula,
quorum praecipua feorfim confiderabimus.

A) Caritas materia non fuadet modo, fed im¬
perat, parvas adhibendi portiones, quo ipfo lingu¬
lari opus eft adcuratione, ne quidquam fub ope¬
rationibus vel dematur, vel addatur, quippe quod
in tentamine exiguae quantitatis fenfibilem infert dif¬
ferentiam, quamvis in majori evanefcat, vel inftar
nihili haberi poftit.

E) Pulveratio plures patitur moleftias. Tanta
gaudent duritie gemmae, ut omnibus aliis corpori¬
bus hoc refpeäu fint praeponendae. Candentes fri¬
gidae immerfæ aquae vix fiunt fragiliores, quo ta¬
men

144 <3S> ) o (

■ — ■ ■»— ■■■ I " ' ■■" > ■■*■ » — ' 1 - .■■■■... - - - . ■■— ' " ..i . . m ^ -«*>»

men medio folidifiîmæ crydalli montanæ facillime
comminuuntur. In incude chalybea fub malleo e-
jusdem grana diffiliunt quidem plerumque, fed fra¬
gmenta fæpe dilleminantur, & quod ad adamantem
attinet, hic non raro & incudem & malleum pene¬
trat. Pulvis adamantinus qui venalis prodat lietero-
genea continet. Aqua regis ab illo, quem Reg.
Cane. Conf. & Comm. R. Qrd, de Wafa Genero-
fiilîmus C. ALSTRÖMER mihi dono dedit, Ant-
verpia nuper advectum , extraxit t'A fine caloris
auxilio. Mendruum ita oneratum flavebat. Alkali
fixum albentem dejecit pulverem , qui ïblus ope
tubi ferruminatorii colliquefcit in globulum opacum
metallicae faciei: in borace & fale microcosmico ef-
fervefeit indar calcis, (ed globulus microcofmici, cer¬
ta dofionudus, fub refrigeratione rufefeit, tranfiens
unico momento per fplendidiffimam pelluciditatem
rubineam in opacitatem. Hæc immixtio peregrina,
indrumentis forfim adhibitis adferibenda, fine dubio
caufa ed, ob quam pulvis, non obdante moieda
comminutionis operatione, minoris vendatur, quam
fragmenta adamantina adeo exigua, ut fcli pulvera-
doni infervire queant.

Reliquæ gemmæ longe facilius comminuuntur,
tandemque in mortario achatino mediante aqua teri
pofliint. Dum aqua pura la&efcit, hæc prudenter
decantanda ed, aliaque repetitis vicibus adfunden-
da, donec fenfirn tota mada eam nafta fuit fubti-
litatem, ut in aqua hærere poffit fufpenfa, licet per
aliquot minuta quieverit. Amplidima opus ed fuper-
ficie, ut nexum principiorum arctiffimurn laxare
queant mendrua. Quum autem achates illis duri¬
tie multum cedat} necefiario fub leviffima etiam tri¬
tura, quidquam abraditur filicei, quod immifeetur,

dein

__ _ @ ) O ( @ *4?

dein non feparandum , & aegre quoque æftiman-
dum 5 nam non nifi exiguas portiones hifce tenta¬
minibus irnpedere pomi.

C) Vafti , iliis idonea experimentis, quæ ficcarn
requirunt] viam , haud parvam gignunt difficultatem.
Crucibula vulgaria fcabram habent fuperficiem ,
foveolis refertam, quæ minutis portionibus notabi¬
lem eripiunt reconduntque quantitatem, & quod
adhuc * gravius eft incommodum, argillaceo filiceo-
que confiant commixtis, quæ, præfertim dum alka¬
li fixum adhibetur, non poflimt non dubias vacil-
lantesque præbere conclufiones. ‘Ut effeäum quo¬
dammodo cognofcerem fequenti modo tentavi. Cru-
cibulum parvum Haffiacum adcurata examinatum
bilance, 1585 libras docimafticas ponderabat. Huic
indidi alkali tartari ficci 100, & per 37 minuta pri¬
ma igni fuforio expofiii, fed refrigeratione pera£ta
non nifi 1645 inveni, adeoque 40 libræ interea e-
vola verant, humiditati fine dubio adfcribendæ vel
falis, vel crucibuli, vel utriusque, quod ad fidem
eft proniffimum. Mafia in fundo fufa initio pellu¬
cida vitrum mentiebatur, fed pedetentim oblcura-
batur, vapores ex ambiente atmofphæra attrahens a-
queos. Primum aqua fervida elixavi, quæ decan¬
tata in gelatinam abiit: hæc acido vitrioli, poftea-
que aqua fervida, fufficienter loca & ficcata, 12 li¬
bras pondere efficiebat, quæ exploratae reperieban-
tur totæ quantæ filiceæ: folutio alkali fixo praecipi¬
tata 6 dabat terrae aluminis libras. Praeterea cruci-
bulum circumcirca notabiliter erat corrofum in il¬
la altitudine, quæ fuperfîcie maflæ fufæ convenie¬
bat. Hinc fragmenta & particulae fub lotione fe-
parabantur, quæ exficcatæ 10 libr. fuerunt, ipfum
autem crucibulum optime lotum & ficcatum jam
vol. ni. T 1594

H 6 _ oü5 ) ° ( _

1594 libris æquivalebat, quod recentis pondus fupe-
rat. itaque, quum fint feorfim collecta 12-4-6+ 10
— 28, quum 1585 — 28 = 1557 & 1 594 — 1557
= 37, per fe patet alkalinum falem fub fufione ex-
traxiffe iiiicei 12, hoc eft fui ponderis fere f, argil-
læ 6 feu tV, ipfumque præterea crucibulum rete-
nuiffe falis alkalini 37 libras, quæ etiam fundum
vitrea veftiebant crufta, aqua nequaquam folubili.
Hæc momenta haud obfcure innuunt , crucibulo
minime efie fidendum, in terrarum generibus via fic-
ca decomponendis, quippe quod vel heterogenea im-
mifcet, vel faltim principiorum turbat proportiones.

A pluribus retro annis in explorando quartfo
patellas adhibui ferreas, quod alibi memoravi d ).
Notum eft perticas vulgares hujus metalli paralle-
lipipedica gaudere forma, cujus duo plana oppo-
fita reliquis latiora funt. Ferrum cufum elegi optimæ
notæ, perticam in frufta pollicaria fecari, & in alte¬
rutra fuperficierum ampliorum fphæricum fegmen-
tum tornando excavari curavi. In hifce foveis politis
& nitidis mifcelas cum alkali in igne traflandas col¬
locavi, & operculo ferreo cinerum carbonumque
prohibui acceftum. Tenta vi etiam aliud metallum,
ipfam nempe platinam, fale ammoniaco ex aqua re¬
gis dejeflam , poftea mediante fale microcofmico
fufam e), tandemque in fitellam malleo formatam,
fed majores hac via comparati reguli fragiles fue¬
runt, & non nifi minimi adeo perfe&e fufi, ut mal¬
leo obediverint. Patellæ igitur ex illis fa£tæ per¬
quam exiguæ non nifi pauca grana capiunt. Si
autem juftæ magnitudinis umquam adquiri posfunt,
hæ omni refpeftu optimæ erunt, quarum nullo i-

gnis

d ) Mem. fur les rerres geoponiques.

e) Conf. Acia R.. Ac. Stockh. anni 1777.-

_ ffS ) o ( m _ 147

gnis gradu fufio eft timenda, & fi mox ab initio
in acido falis fufficienter decoquantur, quae dein in
illis funduntur mafiae, ferro neutiquam inquinantur,
immo quovis menftruo acido elixari pofiimt, mo¬
do non adhibeatur aqua regis.

Si in patellis ferreis ope alkalini falis fluunt
terrae minerales , multum immifcetur ferri , quod
feparationem principiorum quæfitorum reddit per¬
quam moleftam , fed proportiones & ignis gradus
rite moderando, finis propofitus fine ullo incommo¬
do obtineri poteft, uti mox patebit.

D ) Menfirua requiruntur hifce tentaminibus
longe puriora , quam quae vulgo adhiberi folenc.
Acidum vitrioli venale interdum variis contamina¬
tur heterogeneis, inter alia non numquam gypfo
& vitriolo, quod in noftro examine notabile adfert
difcrimen. Non itaque aliud, quam quod lenta
deftillatione ex humili cucurbita tranfiverit, eft u-
furpandum.

Reliqua acida itidem deftillatione funt depu¬
randa, nam in primis eft neceflarium, ut omni in¬
quinamento terreo vel metallico fint liberata, quip¬
pe quod & qualitatem, & quantitatem principio¬
rum, analyfi eruendorum, confundit.

Alkali tartari vulgare filicefs atomis femper
eft contaminatum, quorum pondus non raro t§ö
efficiunt : hi in acidis fortibus mox fecernuntur,
fed quum alkalino fali adunati fint, in folutione a-
quofa manent, usque dum menftruum ex ambien¬
te atmofphæra fponte hauferit acidum aereum,
quod teftudineo greflu peragitur /). Hanc ob
caufam, in experimentis, quae fummam requirunt

T 2 ad-

/) N. Acia U[jf. vol. Il , p. 120 & 12 1.

•Y**
Ov O

148 _ c&o ) O (

adcuradonem , alio non utor alkali fixo, quam mi¬
nerali optime depurato, vel vegetali, extra£ko aqua
deftillata e cremore tartari, in vitreo vafe peruito,
quod nulla præbet filicei veftigia.

§■ IV.

Acidorum in gemmis decomponcndis efficacia*

Quinque tantum terræ noftro tempore adeo
fimplices repertæ funt, ut ullo ha£kenus cognito me¬
dio nec in fimpliciores refolvi, nec inter fe invicem
transmutari potuerint, quæ ideo primitivae vocan¬
tur, idque jure, donec aliud doceant nova experi¬
menta. Tales funt Terra ponderofa, Calx, Ma-
gnefia, Terra Argillacea & denique Silicea g). Non
equidem inficiandum , quin probabilitatis quadam
fpecie ferner commendet opinio, quæ harum minuit
numerum, fingulas inftar modificationum unius re-
fpiciendo, ied in exploranda natura eo usque con-
jeäuris indulgere non licet, ut nuda imaginationis
phantafmata prævaleant phænomenis, conftanti fir¬
matis experientia, & ne unico quidem adeurate in-
ftituto tentamine debilitata. Memoratarum autem
terrarum quatuor funt acidis quibuslibet folubiles,
fola quinta, præter illud, quod e fluore minerali
poteft elici , omnia refpuit. Si igitur harum non¬
nullas, plures vel pauciores, in unam coaluerunt
maflam, fingulas iterum appropriatis menftruis fe«
gregare novit ars fpagyrica. Superficiei amplitudo
conta£fcum augendo menftrui a&ionem juvat, ideo-
que fubtiliffime pulverandæ funt materiæ, tentamini
fubjiciendæ: interdum tamen non fufficit mechani¬
ca divifio, tum opus eft chemica, quæ noftro in cafu
via ficca peragitur, mediante fale alkalino, quod fi-

liceum .

g) N. Acia Upf. Vol. II, pag. 223 — 226, <Sc di£î, de Mag, Delia qL
ba, Üpfaliæ hab, 1775,

/

_ m _ ) q ( m _ H9

licemn adgrediendo nexum principiorum laxat.
Quousque pervenire licet fola pulveratione mecha¬
nica, jam videbimus;

A) Acidum vitnoli adamantem heterogeneis li¬
beratum non adgreflum eft, quocumque demum
modo illud ha&enus tentavi, fed fateri oportet me
non nifi exiguas adhibuiffe portiones. Selegi mi-
nutiffima tenuiffimarum lamellarum fragmenta, pul¬
veri venali, jure diffidens.

Reliquarum gemmarum pulvifculo fubtiliffimo
additum acidi vitriolici concentrati duplum pondus,
& dein coquendo ad ficcicatem abftra£tum, melius
luas peragit partes, etenim refiduum, fervida aqua
elixatum, præbet non tantum metallicum colorans,
fed etiam calcis portiunculam. Metallicum medi¬
ante lixivio alkalino phiogifticato præcipitatum , e-

g regium præbet cæruleum Eerolinenfe, adeo ut
inc clare conflet, rubrum Rubini colorem, æque
ac cæruleum Saphiri & viridem Smaragdi adlcriben-
dum effe ferro, cujus quantitatem e pondere fedi-
menti cærulei determinavi, quum alibi demonftra-
verim 6 hujus partes ex i illius foluti obtineri b\
Calcareum alkali fixo dejeci, quod adeo purum fuit,
ut cum acido vitriolico nulla monftraret argillacei
veftigia, nifi in decompofitione Saphiri. En quan¬
titates e centenario docimaftico elicitas, & ejusdem
centefimis vel libris expreflas.

Kubinus, coccineus, orient, dedit calcis aeratæ 9 , ferri 10
Saphirus, cyaneus, orientalis - -7,-2

Topazius, Ravens, faxonicus - S , 6

Hyacinthus, fulvus, orient. - - 20 , - 13

Smaragdus læte viridis, orientalis - - 8-f? - 4

Hac via omne & calcareum, & ferrum mittunt,
ut ex fequentibus elucebit.

_ _ Tj _ B) A »

hj Ditf. de explorandis mineris ferri via hurnida, Upfaliæ habita 1777,*

150

Jm

m ) q ( as

B ) 'Acidum nitri concentration fub digeftionc
& decoctione idem fere præftat. Adhibui octuplum
hujus menftrui, digeftionem per bina nyftemera
protraxi, & dein lenem ebullitionem per horulam.
Liquorem clarum prudenter decantavi & oftuplum
ejusdem menftrui iterum adfudi, digeffi & tandem
au£to igne ebullitionem provocavi. Eamdem opera¬
tionem bis iteravi, quibus fubftiti, quum ultimus
liquor parum contineret extraffi.

Liquores colle£ti præcipitatique dederunt eas¬
dem fere quantitates, quæ in praecedente momen¬
to memorantur, faltim qua calcem, & qua ferrum
differentia numquam fuperavit. Acidum nitri,
praefertim calore adjutum, ferrum dephlogifticat, &
hoc fa£to illud aegerrime fufcipit. Hinc etiam in
noftro cafu refidua ferri ochra paullum contami¬
nata fuerunt.

Adamas hoc menftruum aeque ac praecedens
refpuit.

C) Acidum muriaticum concentratum eodem
modo ufurpavi, ac nitro fum, eodemque fucceffu ,
excepto, quod ferrum extraheret melius, quam i-
pfum vitriolicum, differentia tamen non excedit.

Videmus itaque e gemmis, proprie ita diQris, paul¬
lum calcis & ferri acidis menftruis elici poffe, quum
autem extraffcum totius quintam fere partem attin¬
geret, & eo feparato refiduum nihilo minus eam¬
dem ferme indolem ac antea monftraret, conjecta¬
vi extrafftivum effe accidentale, refiduum vero par¬
ticularem conftituere terram primitivam, & hanc
quoque in nonnullis fcriptis divulgavi opinionem.
Interim tamen veftigia argillacea e faphiro eli¬
cita ^ quæ ïIô non numquam excedebant, fcrupu-

_ m q ( âb _ iji

lum mihi movebant gravem , quum fæpius fuerim
antea expertus, ea, quæ non obftante fubtiliflima
pulveratione mechanica, infolubilia apparent, per-
atla in alio menftruo folutione, dein iisdem revera
lufcipi, quæ antea inefficacia fuerunt. Variis itaque
modis alkali fixo metam attingere tentavi. Hujus
{alis pars una, mediante idoneo ignis gradu, duas
quartfi vel filicis in vitrum cogit pellucidum &
conflans, quo vero magis augetur (alis quantitas,
eo deterius oritur vitrum, quod non tantum aci¬
dis corroditur, led fi duplum falis continet, in li¬
bero etiam aere humiditate laeditur. Hac metho¬
do vitrum aqua folubile adquiri poteft. In mas-
fas pellucidas ope alkali ha tic nus gemmae redigi
non potuerunt, & ut quodammodo fufione coa-
lefcant, quadruplum requiritur falis, aft, cum haec
operatio non nifi in vafis ferreis tuto inftitui queat,
& tum mafia non tantum vafi pertinaciter adere-
{cat, fed fimul ferro obruatur, graves patitur mo-
leftias haec via. Tentando autem irtveni, fuperva-
caneam efle fufionem, & fini propofito æque con¬
venire, fi alkali ea adeft copia, ut tantummodo in¬
cepta fufione coalefcere queant moleculae. Hinc
nata efi: methodus, quam corporibus mineralibus
explorandis convenientiflimam reperi, quamque jam
gemmis adeommodatam deferibam.

$. V..

Modus , quo facillime principia proxima gern-

marum eruuntur..

A) In pulverem reducendae funt fubtiliffimum,,
qui tritura & lotione obtineri poteft.

B) Hujus pulveris determinatum pondus, quo

majus, eo melius, commifceatur cum duplo alkali
mineralis depurati & fatifeentia collapfi.. C)

C) Mifcela patellæ immittatur ferreæ, cujus ex-
cavatio nitida & polita eft, ne ramenta & inaequa¬
litates, quæ calcinatione a metallico facile feparan-
tur, maliæ adcrefcant eamdemque inquinent.

D) Patella 'collocetur in furno anemio fuper
tegula, fub crucibulo inverfo, quod cineres & car¬
bones arcet.

E) Per tres vel quatuor horas modice excan-
defcat. Si ignis jufto e ft vehementior, mafia fundo
adcrefcit. Flatus follis evitetur oportet, ne intuine-
fcat & in fcorias abeat ferrum.

Mafia firma & probe coalita, quæ tamen a
fundo patellæ fine inquinamento feparari poteft, i-
gnem rite gubernatum indicat, quod uno altero ve
tentamine facile difcitur.

F) Mafia follicite e vafe ferreo exemta in mor¬
tario achatino pulveretur, & acido falis dein extra¬
hatur omne folubile in calore digeftionis.

Quod nihil extrahendi reftet, quodammodo ex
levitate & fpongiofa refidui indole colligitur, tutiffime
autem nova acidi portione, • quæ digeftione plurium
horarum perafta, nihil tamen recepifie invenitur.

G ) Solutione perafta refiduum colligitur, fuf-
ficienter lavatur, ficcatur & ponderatur. Defe£fcus
primi ponderis foluti quantitatem determinat.

H ) Solutio flavet & ferri præfentiam innuit,
quæ tamen certius cognofcitur lixivio alkalino phlo-
gifticato, quo igitur rite faturato primum praecipi¬
tanda eft: caeruleum Berolinenfe colligitur, lavatur,
exficcatur, ejusdemque ponderis fexta parte inno-
tefcit ferri copia.

1) Ter-

•UC*»

Oro

) o (

C- .'i

ISS

1) Terreftre e liquore, metallo liberato, dejici¬
tur alkali fixo, omni (iliceo fpoliato. Sedimentum
lotum, exficcatum & ponderatum aceti deftillati fex-
diiplo immergatur, quod in frigore horulæ fpatio
recipit, (i quid adelt calcis, magnetic vel terræ pon-
derofæ, argillæ vero notabilem non fufcipit quanti¬
tatem, nili diutina digeftione.

K) Acetum, fikro feparatum, alkali fixo aerato
quidquid terreftris folutum tenet, mittit, quod edul-
corattirn & ficcatum ponderetur. Studio alkali aera¬
tum memoro, quum hoc, mediante duplici attra¬
ction e , etiam terram ponderofam deturbet , quæ
cauftici vim eludit /).

L) Qucd ex aceto dejicitur, qua indolem ex¬
plore tur. Si addo vitriolico diluto hoc immergitur,
fal enixus bafin optime prodit, nam cum terra pon-
derofa memoratus acor fpathum ponderofum gene¬
rat, aqua fervida, ejusdem pondus vel millies (u-
perante , infolubile: cum calce gypfum provocat,
quod in lingua vix ullum excitat faporem, aqua fer¬
vida quingenties graviore folvitur, ex hac vero fo-
lutione acido facchari mox deturbatur in calcem fac-
charatam: cum magnefia falem efficit anglicum, per¬
amarum,* anatico aquae ferventis pondere folubilem,
& aqua calcis mox deftrudHhiiem.

M) Refiduum in momento G colle&um , qua
fuam etiam naturam examinetur oportet , quod o-
ptime tubo ferruminatorio peragitur. Scilicet haec
reiidua parvarum portionum non poffimt non ad¬
modum effie exigua, ideoque in magnis vafis mini¬
me funt tradtanda. Praeterea crucibula vulgaria
nullo modo conveniunt, dum quæftio eft de (ilicea

vol. m. U ma.

i) N. AU. Upf. vol, II, pjg.

»54

m ) o (

■ ■ - 1 — ■■■ - ■ - ■ ■■■-■■ ■■■■ ■ I — wm— ■ a—— — — —

materia, nec tuto adhibentur vafa ferrea, quoniam
fufio requiritur ($.111, C). Haec refidua infolubilia
aut gemmeas moleculas, non dum fatis divifas, pro¬
munt, aut filicea funt, omnes enim alias terras, ha¬
ften us notas, acidorum vi cedunt.

Tubo fcrruminatorio negotium facile hoc mo¬
do peragitur. In cochleari argenteo fundatur glo¬
bulus alkali mineralis, eidem addatur refidui exilis
portiuncula, & probe obfervetur coalitionis momen¬
tum. Si nempe hæc globulum fufum intrat cum
vehementi effervefcentia, totaque fubito folvitur, ve¬
re filicea eft, fi autem fine ebullitione globulum
intrat, & dein intra illum diu inftar pulveris cir-
cumagitatur, quod in mafia, fub fufione pellucida
facile difcernitur, adhuc particulas gemmeas efie
hinc concludere licet.

N) Refiduum momenti / argillaceum quidem
efie diximus, fed ut hæc firmetur enunciatio, cum
triplo acidi vitriolici concentrati pondere ita trafte-
tur , ut omne liquidum ope ignis ad ficcum vapo¬
ret. Mafia reftans, fi bafis eft argillacea, tota fol-
vitur duplo aquæ fervidæ, in lingua ex dulci ad-
ftringentem provocat faporem, cryftallifatione ofta-
ëdra praebet, alkali volatili cauftico mox dejicitur,
ceterasque fingulas monftrat
alumen dignofcitur.,

§. VI.

Principia gemmarum proxima .

Modo jam defcripto gemmas examinavi: refi¬
duum momenti G inveni pure filiceum: praecipita¬
tum momenti H genuinum caeruleum Berolinenfe:
quod aceto deftillato folvitur in momento K totum
quantum calcareum eft, &, quod remanet infolu-

tum

proprietates r quibus

r. to

155

tum, argillaceum. Adeoque de qualitate princi¬
piorum nullum mihi reflat dubium, ad quantitatem
autem & mutuam proportionem plura requiruntur
experimenta, etenim non nifi exiguas adhibere po¬
tui portiones, pondere centenarium docimafticum
non fuperantes. Dum bis ejusdem cryftalli mate¬
riam tentamini fubjeci, differentia quidem centefima
parte majore vix occurebat, fed diverfi e. g. ru-
bini pluribus, immo feptem difcreparunt. Sine du¬
bio in qualibet fpecie proportio paullum variat in¬
tra certos limites, qui adhuc detegendi reftant.

En fecundum mea experimenta quantitates me¬
dias e quolibet centenario elicitas. Quoniam in o-
mnibus argillaceum maximam efficit partem, hu¬
jus etiam copiæ ordinem adcommodavi.

Smaragdus læte viridis, or. dedit arg. 6 o, filic. 24, calc, 8, fern 6
Ssphirus cyaneus, orient. — — 58, — 35, — 5, — 3

Topazius Havens, Taxon. — 46, 39» — 8» 6

Hyacinthus fulvus, orient. — _ 40, — . 25, — 20, — 13

Rubinus coccineus , orient. — - — 40 ? ' — 39» — 9* — 10

Per argillaceum nihil aliud indicatum volo ,
quam terram aluminis , quæ in qualibet argilla
vulgari pulveri filiceo admixta reperitur (§. V,
N): per (iliceum autem illud intelligo, quod quart-
furn purum, cryftallos montanas & filices præei-
pue conftituit (§. VII. ). Numeri tertiae colum¬
nae calcareum exhibent aeratum, hoc eft, acido ae¬
reo faturatum. Dubium quidem adhuc moveri pot-
eft, utrum purum, an vero aeratum compofitio-
nem intret. Si pofterius, arffiffimus nexus, exilis-
que quantitas (numquam 4 excedens, plerumque
autem tö minor,) & ponderis in igne diminutionem,
& vifibilem in acidis effervefcentiam fufficienter im¬
pedire poftunt. Praeterea aeratum innuere videtur
defeftus alioquin jufto major. E centum partibus

U 2 una

i*6 _ ) q ( m _

una alterave fub variis operationibus, in diverfis
vafis & filtris, facile diffipatur, quod etiam in tabu¬
la modo allata, quæ alicubi defiderantur, excufat,
fed 5,8 > & multo minus 12, (ub hac analyfi debitam
adcurationem vix effugere poffunt, qui tamen ultimus
cafus locum haberet in decompofitione Hyacinthi ,
pofito quod calcareum infit acido aereo fpoliatum.
Volatilis nihil obfervavi, quamvis plurium horarum
excandefcentia torfi, nec acidis additis quidquam fu-
blimatur, dum hæc calore in vas recipiens tranfeunt.

Ultima columna ferrum indicat metallicum ,
quod acidis folutum, tantum præbet cum alkali phîo-
gifticato fedimend, e nigro cærulefcends, quantum
in quovis cafe gemmæ exhibent ($. V, H). Jam
vero ferrum illis non niff calcinatum ineft, & hoc
metallum caicinadone , ut alia, pondus auget, id-
que ita, ut non numquam incrementum attin¬
gat* Hinc fequitur , ut ferrei ingredientis quanti¬
tas paullo fuerit major, quam quæ numeris fignifica-
tur. Ceterum diverfos hoc metallum provocat co¬
lores, non ratione quantitatis, fed qualitatis, pro
dofi nempe phlogifti in calce remanentis, vel fal-
tim varie modificati.

£ præcedentibus itaque colligitur, in eo gem¬
mas convenire, quod iisdem fingulæ gaudeant prin¬
cipiis, idque ita, ut argillaceum maximam efficiat
partem, dein filiceum, tum calcareum, minimam
denique martiale. Ceterum prima bina qua pro¬
portionem inter fe invicem variant multum. Co¬
gnita coinpofitione non poffunt non illuftrari pro¬
prietates. Adamante excepto hæ omnia alia corpo¬
ra duritie fuperant, & ex analyfi argillaceum in iis¬
dem abundare comperimus. Quanta ne ideo o-
pus fuit exficcatione , ut eo usque potuerit indu¬
rari

m ) q ( m _ i*?

rari compages? Canicula earum regionum, quæ
extra tropicos funt fitæ, huic negotio impar eft :
Indiarum requiritur magis continuus fervidiorque se¬
tius. Indurationem condcnfatio comitatur, gravita¬
tem fpecificam augens , unde etiam gemmae hoc re-
fpectu aliis cryftaliis terreftribus palmam praeripiunt.

Vehementiffimo igni refiftunt gemmae, exce¬
ptis Smaragdo & Hyacintho, novimus tamen etiam
Rubinum in foco fpeculi cauftici fu i fie emollitum.
Experientia quoque teftatur, quatuor illa principia,
quæ infunt, pro variis proportionibus ratione fufi-
bilitatis diverfilfimas efficere mifcelas. Alkali fixum
filiceum quidem vehementer appetit, fed argillam
& calcem ægre fufcipit: hinc difficulter gemmas
adgreditur, in quibus filiceum non tantum parcius
adeft , fed etiam arcliffime cum fociis copulatum.
In fmaragdo tamen, ceteris duritie inferiore, laxior
nexus permittit, ut alkali filiceum promtius arripe¬
re queat, unde tubo ferruminacorio cum hoc fale
expolitus", in pulverem refolvitur fub . momenta¬
nea effiervefcentia. Sal microcosmicus egregie fol-
vit & calcem & argillam , fed ægerrime filiceum ,
quum autem parcum tenerrimumque adfit, gem¬
mas etiam fufcipit , quamvis tarde. Tandem borax
fingula principia leorfim via ficca fortiter devorans,
facilius quam reliqui fales , eorum connubia folvit..

*» v 9 4 • r •

Remoram, qualem alkali fixo in igne objici¬
unt argillaceum calcareumque, involventia filiceum,
talem viciflim humida via acidis menftruis efficit
arftiffimev irretitum filiceum, adeo ut fine prævia
cum alkali fixo tractatione , vix quidquam extrica¬
re queant, prseter calcem & metallicum. -

- '-U 3

§. VII.

§. VII.

Confideratio cry ft aliorum , gemmis cognatarum.

Iis, quae attulimus, penfitatis, neminem dubi¬
taturum exiftimamus, quin in Syftemate naturali
gemmis locus competat inter compofita argillacea.
Quum autem per infenfibiles quali gradus opere¬
tur Natura , non pigebit heic quoque breviter con-
fiderare alias cryftallos, illis maxime adfines. Au-
£ta nempe filicei proportione in fcenam prodibunt
ex iisdem principiis ortae materiae , pro re nata
plus minus difcrepantes Huc pertinent plura la¬
pidum genera, qualia funt, Granatus, Schoerlus,
Zeolithus & Quantum. Horum Granatus & Schoer¬
lus, eodem ac Gemma, explorati modo ($. V),
eadem exhibent principia, led in illis (iliceum ma¬
jori copia dominatur, quam argillaceum, adeo ta¬
men arcte connexa funt, ut ad chalybem fcintillas
eliciat Granatus fere Temper, & Schoerlus haud
raro. Hunc fequitur Zeolithus, cujus adeo laxa
eft compages, ut acida partes fegregent conftituti-
vas, absque ulla alia prævia praeparatione, quam
mechanica pulveratione. Rarilfime Zeolithus ad
chalybem Icintiliat, non numquam tamen ejus duri¬
tiei invenitur, e. g. in monte Veftrogothiæ Moelîë-
berg: rariffime quoque pellucet. Sed de hoc gene¬
re alibi fufius egi. Quartfum alterum quali catenæ
extremum efficit, adeo enim heic abundat (iliceum,
ut hoc reliqua fere exterminet principia. Si analylis
cum duplo alkali mineralis tentatur, difficillime ita
temperari poteft ignis, ut fufio commode evitetur,
reducenda itaque eft falis quantitas usque ad

Si poftea meftrua ufurpantur, modo pro gem¬
mis defcripto, paullum obtinetur argillae & calcis. Ne-
fcio utrum dentur cryftalli montanae totæ liliceae, quod

for-

_ m { o ( _ IP

forfan fieri poteft. Me quidem aliquando nihil re-
perifie argillæ, pluribus ab hinc annis indicavi, fed
limul memoravi experimentum fuiffe incompletumA).

Coronidis loco in emolumentum Mineralogiæ
lapidum ha£tenus curatius examinatorum characte¬
res ftabilire juvabit, & eorumdem genealogiam
quodammodo extricare.

Argillaceis inferenda primum definiantur, quam¬
vis antea pleraque momenta tint allata, fingula ta¬
men heic comparationis ergo breviter repetenda
confultum duco , dein cognata filicea adumbraturus.

G E M M A.

Fruftulum in carbone, tubi ferrumina- HaI)ims;
torii ope flammae expofitum, non funditur, .

. r . m • ii. • ♦ vta Juca

pertinaciflimo tamen igne emolliri opacanque
poffunt & Hyacinthus, & Smaragdus, cui
adnumerantur Aquamarinus & Chryfolithus.

Cum alkali minerali, in cochleari argen¬
teo f ufo , nulla obfer vatur effervefcentia , nul¬
la diminutio, excepto Smaragdo, Aquama-
rino & Chryfolitho, in confiniis quafi cum
Schoerlis pofitis, qui in pulverem refolvun-
tur, fed refra£tarium, intra falis globulum,
fine fenfibili diminudone gyrantem,.

Cum fale microcofmico fine ullo mo¬
tu folvitur, fed tarde: Vitrum non tingitur,
nifi Pvubino rubro, quo egregie viret, re¬
liquis hyalinum manet. Hyacintho & Sma¬
ragdo opacatur fub refrigeratione.

Cum borace paullo citius evanefcit. So«

lutio-

k) Mem. fur les ferres geoponiques 1773»

i6o <%) o { ,?$,

lationem juvat additio calcis, quod primus
obfervavit Cl. D. QUIST /), & compofi-
doni cognitæ egregie congruit.

via b umida Acida fub diutina digeftione paullum

caicis & ferri extrahunt, (i autem curn alkali
fixo antea fuit traffcata, argillam etiam fufci-
piunt, adeo ut (iliceum folum reftec infolutum.

Principia Generatim gernrnæ confiant argillaceo,

proxima maximam efficiente partem ; tum filiceo *,
k dein calce; tandem ferro varie modificato.
Proportionum limites pro quavis fpecie mul¬
tiplicatis experimentis funt ftabiliendi. Re-
ftat quoque eruendum, num ullam varii
cujusvis fpeciei colores adferant diverfita-
tem? Num forma prifmatica hexagona vel
offiaedrica conftanter ullam compofitionis
varietatem indicet?

Not* fu- Forma oftaedrica Rubinis plerumque

perfician*. c0ïïlpetit5 forte etiam non numquam fchoer-

lacea, non dum tamen analyfi cujusdam
prifmatici nudata eft cornpofitio.

Saphirus cryftallif. reperitur ut Quartfum.

Topazius cubicam vel parallelipipedicam
formam ambire videtur, ita tamen, ut ra¬
ro figura fit completa, fed defectu nume¬
rus laterum, tam in prifmate, quam præci-
pue in margine extremitatis planæ , augeatur.

Smaragdus prifina hexagonum, ad angu¬
lum reffium truncatum , plerumque exhibet.

Quam fint parvi momenti exiles figu¬
rae

l ) -Confr* egregia comm. in A&is Stockh. 1768-

i6i

0X0

) o (

QXD

rx aberrationes, neminem Mineralogie dedi¬
tum fugere debet.

Duritie gemmarum fpecies jam deter¬
minari folent, quum non raro fint amorphe,
& hac prefer tim qualitate, una cum clari¬
tate, earumdem bonitas eftimetur, Spinellus,
tamen notatu efl: digniffimus , quippe qui ra¬
ditur non tantum Saphiro, fed etiam To¬
pazio, nec non Chryfolithus cryftallo mon¬
tana rafilis, quibus durities magis exficca-
donis gradui , quam principiorum propor¬
tioni adfcribenda innui videtur. Alias poll
Adamantem prima durities tribuitur Rubi-
no, fecunda Saphiro, tertia Topazio, ad
quem accedit Hyacinthus genuinus, & de¬
nique quarta Smaragdo.

Colori olim unice fides habebatur, jam
vero rubus non tuto Rubinum indicat, nec
ceruleus Saphirum , flavus Topazium vel
viridis Smaragdum.

Pondus fpecificum ita variat, ut ex hoc
nihil certi de fpecie judicare liceat tn). To-
pazius tamen ceteris plerumque praevalet, a
3,460 ad 4,560; hunc excipit Rubinus, a
3,180 ad 4,240; tum fequitur Saphirus, a
3,650 ad 3,940; & tandem Smaragdus, a
2,780 ad 3,711, inter cujus varietates Chry¬
folithus reliquas pondere vincit.

GRANATUS.

Fruftulum flammæ expofitum fine ebul¬
litione fluit in globulum viridem pellucidum,
plerumque in fcoriam nigram.

. vol. nr. X Cum

m} Gonf. rabula D. Quist»

Habitu«

vit i fie cd

Cum alkali minerali refolvitur in pul¬
verem refractarium adeo tarde, ut vix ulla
ob fervetur effervefeentia: uberiore ferro mas¬
fa fufeatur.

Cum fale micrqcosfnico folvitur fine ul¬
la bullularum apparentia, vitrum præbens
viride, vel nigrefeens, fi multum adefl ferri.

Cum borace eodem modo fe habet.

via bumida Acida vix aliud quam calcem & ferrum
extrahunt, at poft traflationem cum alkali,
etiam argillam fufeipiunt, qua feparata fo¬
lii m reflat (iliceum. «

rîa : ^ Compofitionis maximam partem efficit
1,luv'a (iliceum, hoc excipit argillaceum, & calca-
proxima reum adhuc parcius adefl.

Martiale multum variat, pellucidae cry-
(lalli circiter téô? opaeæ & nigrae non num-
quam usque ad continent.

Forma completa efl dodecaëdrica e rhom-
No!:e bis aequalibus, quae inflar prifmatis hexa-
fuperficiar. goni , utrimque tribus terminati rhombis ,
concipi debet n ). Aberrationes funt mul¬
tiplices. Textura interna efl lamellofa, quam¬
vis non femper confpicua.

Duritie Topazio cedit, cryftallum mon¬
tanam plerumque vincit.

Color granatorum pellucidorum rubi¬
cundus efl,. non numquam in flavum, in¬
terdum in violaceum plus minus vergens :
opacorum rubet, flavet vel nigrefeit.

, ; > . V.ondere fpecifico ad Topazium proxime

accedit, & ferro copiofe imbutus illum vix
fuperat: a 3,600 ad 4,400.
mnn

») N. Ait, Upf. vol. I

pog. If2, tab. IX. f. 3, 2,

SCHO

■ m ) o X m _ 163

SCHOERLUS »).

Frultulum flammæ expolitum emollitur Habitus
cum Isevi fpumefcentia, fed raro in globulum vja
cogi poteft, quod tamen Turmalino ceylo-
nico accidit, huc pertinenti, itemque Schoer-
lo fquamofo, Horblende diCto.

Cum alkali minerali in pulverem refol-
vitur fub levi & fere momentanea efferve:
feentia. ■

Cum fale microcofmico folvitur fub le¬
vi effervefeentia, & globulus majori doit 0-
pacari incipit.

Cum borace fimiliter fere fe habet, fed
globulus clarus manet , nifi copiofo ferro
nigrefcat.

Acida diutina digeftione calcareum, me- ma humid *
tallicum, iramo magnam argillacei portionem
extrahunt, fed, praecedente cum alkali tra¬
ctatione, facilius foîubilia a liliceo feparant.

Siliceum paullo majore, quam in Gra- Princîpfa
nato , adelt quantitate : argillaceum illud or- iin#
dine excipit, tandemque calcareum. Mar¬
tiale in cryltallis pellucidis circiter efficit,
in opacis , præfertim nigris , réb interdum
attingit. . ‘ "

Forma cryftallina completa eadem ac Nota:
Granatica, led prifma magis elongatum 0) , f
rariffime tamen invenitur perfecta, unde a,-
picum defectus & prifmata plurium laterum,
immo læpe axem verius in angulum conni-
ventium. Hornblende in lamellas fquamolas
_ X 2 _ ; . p ! e.

0) Quod D. Chonstedt fiajalten vocat, mihi Scboerlus audit. Katio

e paginn 75 elucet.

/>) N. Aci. Upf. vol. I , pag. i 5 1 , tab. IX, fig. î.

i64 ) G ) gg

I« .1 I - - - - - — — - -

plerumque concretum reperitur. Spathofa eft
textura, quamvis non Temper confpicua.

Duritie vix cryftallum montanam aemu¬
latur , fed fæpe cultro radi poteft prifmati-
cus, Temper Tquamofus.

Color cryftallorum, quae pellncent, ru¬
ber eft, flavus, caeruleus, fuTcus, Ted ple¬
rumque viridis: opacae, nigrae vel virides funt

Pondere fpccifico Granato circiter con¬
venit, inter 3,000 & 4,000: cryftalli claræ
leviores effe folent.

ZEOLITHUS.

„ ... Fruftulum flammae expofitum inftar bo

Habitus . r . , r .

racis intumeicit eo vehementius , quo magis
maficcn. cry ftallinum , in fcoriam fpumofam tandem
abit, rariffime in globulum cogi poteft»
Nonnullæ variationes non nifi momentaneam
monftrant voluminis expanfionem, & qui¬
dem fine ulla ebullitione.

Cum alkali minerali multum efferve-
fcit,; in pulverem dividitur, fed non totus
folvitur.

Cum fale microcosmico intumefcensToI
vitur , lente tamen , & globulus clarus manet.

Cum borace eodem folvitur modo.

via hutnidii

Principia

proxima.

Acida omne folubile extrahunt fine prae¬
via cum alkali tra&atione, immo cum qui¬
busdam varietatibus in gelatinam abeunt.

Siliceum abundat, dein argillaceum, cal-
careum minimam efficit partem. Martiale
raro Ybö excedit q)*

For -

q) Cornui, de urodutbs igni«, fubterr. p-ag. 85 — 89*

_ $£> ) ° ( gS? _ *6?

Forma cryftallina, raro prifinatica, pie- No!.æ.
rumque pyramidalis, imperfe£fca. Plures exluper cuir'
eodcm punelo divergere folent extremis cras-
fioribus, fæpeque in fphærulas coalefcere.

Durities rariffime tanta eft, ut ad cha¬
lybem fcintillet: plerumque ne vitrum qui¬
dem fecat.

Color albus & ruber, rariffime pellucidus.

Pondere fpecifico non multum valet , vix
2,100 fup erans.

Ex allatis haud obfcure patet Granatum, Schoer-
lum & Zeolithum tanta conjunëtos effe adfini tä¬
te, ut eodem jure congeneres vocentur, ac Rubi»
nus , Saphirus, Topazius, Hyacinthus & Smaragdus,
interim tamen tres primum nominati in fyftemati-
bus non tantum fub diverfis generibus collocantur,
fed fæpe etiam fub diverfis ordinibus. Durities cum
argillaceo crefcit e zeolithica per fchoerlaceam in
granatieam. Naturæ catenam ulterius defcendendo
per Saxum Trapp in Margam fequi licet. In hac
non nifi mechanica mifcela occurrit. Omnis argil¬
la, quam mihimet examinare licuit, moleculas con¬
tinet filiceas immixtas, fubtiliores vel groffiores, Tem¬
per tamen qua pondus ultra dimidium maffie, at
non raro T7^, immo efficientes. Ferro plerum¬
que contaminatur a yéö ad t2ô°c* Ponamus jam ac¬
cedere paullum calcareæ terræ & margam habebi¬
mus, quæ effervefcentia m acidis proditur y quam¬
vis calcareum y§ô non fuperet. In Saxo Trapp
eadem principia detegit analyfis, non tamen difcre-
ta, ut in jam defcripta mifcela, fed coalita r idque
non forte fola induratione, fed rudiori quadam cry-
ftallifatione, nam ocùlus armatus acerofam. vel gra-

X 3 no-

1 66

) o ( & _

nofam difcernit texturam. Sit autem Saxis adnu-
merandum, quarum proprium eft particulas diver-
fe indolis oculo diftinguendas præbere, faltim in¬
ter mechanicas compofitiones erit fubtiliffimum, &
articulum conftituens, quo feries cum illis conne-
£fcitur , quæ licet compofita, tamen adeo funt ho-
mogenea & attra£lione concreta, ut oculus vel o-
ptime armatus diverlas partes conftitutivas difcerne-
re nequeat , quum fingulæ minimæ moleculæ easdem
contineant, ac totum, eademque proportione. Huc
pertinent gemmæ, granatus, fchoerlus, zeolithus,
cetera pleraque, quæ D. CRONSTEDT fub Ter¬
ris comprehendit. Num cryftalli oriri poffint ftne
alio menftruo quam aqueo, in medio relinquo, mihi
tamen perquam probabile eft, vehiculum quodîibet
fluidum, etiam non folvens, huic negotio idoneum
effe, modo fubtiliffimi atomi in eo ita fufpenh hæ-
reant, ut viribus, quibus fe invicem attrahunt, li¬
bere queant obtemperare. Minimæ moleculæ vi
refpe£tivæ hiæ amplitudinis attraffiones exferuntgo
quæ in majoribus defiderantur. Aquæ plus minus
cryftallorum lapidearum compagem quoque intrare
videtur: quamvis dein plerumque ætate & exficca-
done expellatur. Zeolithorum in igne fpumefcen-
tia humido fub vaporum forma abeunti debetur,
& fine dubio minor quantitas in fchoçrlis minorem
efficit ebullitionem: in granato vix ulla ejusdem vc-
ftigia comparent, & in gemmis omnino nulla.

Petrofilices quoque & filiceum, & argillaceum,
& calcareum continent intime unita. Ex alia parte
gemmarum progreffio per cryftallos montanas in Si¬
lices puros oftendi poteft. Clariffimæ nempe Cryftalli
quartfofæ e Jemtlandia cum ^ alkali mineralis tra£ba-
tæ (§. V), dein acidis præbuerunt argillacei

&

_ _ & ) o ( m _ *67

& T>3 calcarei, adeoquc eadem, quæ hafflenus in¬
venimus principia. Si cuidam fufpicio oritur de
refiduo infolubili , quod hoc totum quantum , fuc-
ceffivis cum alkali tra&ationibus , poflet in argillace¬
um & calcareum fimiliter refolvi, fciat me hoc fru~
fixa tentaffe.

§. VIII

De Adamante .

Quoniam Adamas gemmarum (nomine vulga¬
ri fenfu fumto,) fit facile princeps, de illo dudum
in praecedentibus tantum adnotavi, quantum fuffi-
cit ad evincendam ejusdem a reliquis differentiam
effentialem. Multum quidem abeft, ut heic perfe&a
analyfi diferepantiam ulterius poflim illuftrare, in¬
terim tamen, quæ haftenus mihi videre licuit, in
medium proferre non forte fupervacaneum erit. Eft
hæc operatio perquam difficilis, non minus ratione
infignis pretii , quo comparandæ funt quantitates
experimentis fidis necefiariæ, quam ratione indolis
hujus lapilli. Ut igitur quodammodo complanetur
ipfa via, & obftacula, quæ occurrunt, removean¬
tur facilius , illi , cui non tantum feientiæ ardor prin¬
cipiorum adamantis inveftigationem fuadet, fed et¬
iam res circumflantes ocius quam mihi ulterius per¬
mittunt examen, quo usque, dum hæc feribo, pe¬
netrare potui, memoraffe juvabit. Modo denude¬
tur veritas, per quem parum refert.

Adamas a Rubino ceterisque differt gemmis ,,
uti antea indicavimus, fumma, quam in tota natu¬
ra novimus, duritie; fua in mediocri igne fugacita-
te, vel potius, lenta deflagratione, etenim rite ex-
candefcens non tantum qua volumen fenfim minui¬
tur, fed fimul flammula vel nimbus illum lambit,

&

1 6% _ _ _ £& ) ° ( <SS

& in vafis claufis non raro fuliginis oritur fpecies qÿ)

differt denique fuo cum menftruis confueds habi¬
tu, quod jam curatius exponetur.

A ) Pulvis adamantinus experimentis idoneus
ex duorum adamantum attritu genitus efle debet,
non quidem cortice naturali inftruftorum , fed eo
penitus orbatorum, de corticea enim materia ad¬
huc dubitare licet, num ejusdem omnino naturæ
(it, ac nucleus. Talis pulveratio majores requirit
adamantes, quam hifce tentaminibus haftenus im¬
pendere potui, ideoque venalis exploratione fubfi-
ftere coaftus fui. De adamante perhibetur, quod
fere nigrum praebeat pulverem, & quidem jure, fi
de venali quaeftio eft, fed hic color minime natu¬
ralis putetur, quum acidis menftruis haud difficul¬
ter extrahi queat nigredo , atomis remanentibus
grifeis, adeoque vel inftrumentis, vel cortici adfcri-
benda. Fieri tamen poteft, ut aliquando adaman¬
tes nigri, qui in alios converti nequeunt ufus, pul¬
verentur, & in hoc cafu color fixiores fine dubio
radices habebit.

B) Pulvis mediante aqua regis probe depura •
tus aliorum acidorum eludit efficaciam, fingulare
tamen cum vitriolico praebet phenomenon. Hoc
nempe menftruum pulveri adfufum, & evaporatio¬
ne in exiguum redactum fpatium, nigrefcit, nigras-
que deponit pelliculas difficillime exficcandum. Hæ
pelliculae igniuntur flammae admotae & totae fere
confumunoir, adeo faltim exiguum fuit refiduum
albidum, ut qua indolem illud examinare non po¬
tui. Num heic pinguis, quod ineffe videtur, ve-
ftigia? At in igne fumum acidi vitriolici phlogiftica-
ti exftantiorem non dum obfervavi.

_ C) Pul-

r) Mr. Lavoisier, Mm* de i ' Ac . de Paris 1772.

itfr»

Ojo

) o (

■ 7.'.'

Ci Pulverem depuratum cum triplo alkali mi¬
neralis modo antea defcripto tractavi ($. V). Tri¬
bus in igne horis transactis pulvis fenfibilem non
prodebat cohaerentiam , interim tamen acido falis ,
quidquid folvi poterat, extraxi, tandemque alkali
vegetabili praecipitationem tentavi, & re vera hoc
medio levis dejiciebatur materia, alba & Ipongiola ,
quae omnibus folvebatur acidis mineralibus , fed
cum vitriolico nec fpathum pondero fum, nec gi-
pfum, nec filem anglicum, nec perfeftum alumen
i ormar e videbatur. In ciyftallos quidem concre-
fcebat, fed irregulares, aqua facile folubiîes, quæ
in carbone flamma tortæ primum liquefeebant , dein
vero abforbebantur: fapore acidae, fimul aufteri quid¬
quam in lingua extricabant.

D) Pulverem in præcedente operatione (mom.
C) non folutum cum duplo alkali mineralis iterum
traftavi, qui jam in madam firmam coalefcebat, quo
conftabat ejusdem naturam ftiifle dudum fenfibilk
ter mutatam. / Acido falis elixavi & .alkali vegeta¬
bili praecipitavi portiunculam terrae, flli fimilis, quam
præcedente operatione obtinui. Sed refiduum in-
iblutum adhuc fali microcosmico & boraci fiifis in-1
natabat, atque ac antea {§. li): alkali quidem mi¬
nerale cum effervefeentia perquam exigua intrabat,
at dein vix ulterius folvebatur: praeterea nimis e-
rat exiguum, ut plura aliaque fuftinere podet ten
tamina.

E ) Allata experimenta , quamvis Adamantis
analyfin difficilem, non tamen impoffibilem mon»
fixant. Silicei quidqtiam inede, fed firmiffime irre
titum, lenta falis alkalini aftio indicare videtur: de
terra quadam acidis folubiii teftantur praecipitata,
^ vol» ni. Y qua

170

qua naturam majori copia enodanda : inflammabi-
lis materiae praefentiam innuunt deflagratio, fuligo,
pelliculae nigrae, nifi has heterogeneis, pulveri vena¬
li per accidens adhaerentibus, adfcribere malimus.

F) Quum Sal microcosmicus in carbone fub
diutina fufione quidquam pulveris adamantini fol-
vere videatur , plures globulos eo pertinaciter one¬
ratos, aquae deftillatae immifi, fperans fore, ut, (i
quid folutum tenerent, hoc, acido pholphori unitum,
aquae traderetur , dein alkali fixo fecernendum.
Nec fpes penitus fefellit : globuli refolvebantur, pars
pulveris infoluta in fundo reflabat, refiduum aquam
intrabat, iterumque alkali feparabatur, fed admo¬
dum parce & lentiflime deponebatur.

Haec momenta majori adamantinae materiae co¬
pia inftrufto viam forte monftrabunt, qua analy-
fin rite abfolvere liceat pretiofiflimi lapilli, quem
ob duritiem, claritatem & fplendorem tanti aeftima-
mus, quamvis intra paucas horas levi quovis in¬
cendio in fumum totus quantus poflit abire, re¬
flantibus Rubino & reliquarum gemmarum pleris-
que omnino illaefis.

Heu prodigio Ja ingenia , quot modis auximus
pretia rerum .

Plinius.

DE

) o t g£ 17}

DECAS

PLANTARUM NOVARUM,

EX INSULIS MARIS AUSTRALIS , '

TRANSMISSA

A

GEORGIO FORSTERO,

ANGLO.

Redux ab itinere, Doftiffimus Dom. GEORGIUS
FORSTERUS, quod per magnam Auftralis
orbis partem , una cum Patre , Celeberrimo Dom.
Doa. JOH. REN ALDO FORSTERO, juflii at¬
que fumtibus Auguftiffimi Regis Magnas Britanniae,
confecerat , Chara&eres & Defcriptiones decem
plantarum, in disjunQås oris illis, praeter ceteras lon¬
ge plurimas, repertarum, miffis anno MDCCLXXV,
menfe Novembri, litteris, Illuftri Dom. Archiatro,
& de Stella Polari Equiti, a LINNE' exhibuit. Hit
Regiae Societati mox indicavit, pollicitus etiam, fe
daturum quidquid milium fuerat, ut in publicum
ederetur. Quia vero gravis ac diutinus morbus,
haud multo poll opprelïït, inlècutaque morte Sum¬
mi Viri, LINNAEANAM domum omnem trifti
luflu oportebat detineri, accidit, ut, non nifi nu¬
perrime, cum Regia Societate communicare FOR-
STERIANAS Plantas licuerit, defideratiffimi Paren¬
tis in Profelforio munere Succeflori, Celeberrimo
Dom. Doa. CAROLO a LINNE. Ex his, quot¬
quot nova genera conftituunt, in Iplendido opere
FORSTERIANO, quod anno proximo, ex quo

Y 2 Upfa-

*72 _ o ? _

Upfaliam illæ pervenerant, hoc eft MDCCLXXVL
Londini prodiit, accurate explipatæ, qua Genericum
eharafterem, delineatæque inveniuntur, unica tan¬
tummodo excepta, cui, quia anonymam acceperam
Botanicorum, dum vivebat, facile Princeps a LIN¬
NE', FOR8TERÆ nomen primus impofuit, fachi-
rus in FORSTEROS amicitiae teftificatione illa fuæ,
ut Natures ipfius Syftemati, FORSTERIANI pari¬
ter nominis memoria perpetua infereretur. Atque
hujus quidem Blantæ delineates ærique incifas par¬
tes fructificationis, eadem methodo, quæ memora¬
to in opere confpicitur, fiquidem. huc trans mi fla e-
tiam aenea ipfa fuit tabula, nunc datur adjungere,
totius irifitp.er Plantae addita figura, exprefla, natu¬
rali magnitudine, ad effigiem, vivis coloribus, ma¬
nu GEÖRGII FORSTERI, depiftam. Comitaban¬
tur una figuræ quoque noveni reliquarum, haud
minus eleganter ftudiofeque eadem manu infor¬
matarum, quas tamen, obftanee brevitate temporis,
aeneis tabulis non jam poffe exhiberi, magnopere
dolendum. Neque vero reticere fas fuerit, quod
beato a LINNE7, ipfe FORSTERUS, fuis in litte¬
ris fignificaverat , defcriptiones GAHNÏAE, DRI-
MYOS Winteri & Axillaris, tum & FORSTERAE,
ab Experientiffimo Dom. Do£E ANDREA SPARR¬
MAN, noftrate, utriusque FORSTERI amico &
focio itineris , primum concinnatas , ceteras deberi
ipfi FORSTERO, fic quidem, ut a Patre JOH. RE-
NALDO revife ultimo fuerint ac probatæ fingulae*

DÏANDRIA Monogynia.

0 BANKSIA.

: " v :: j .

Characi. Nov. Gen. Plantar. 4.

CAL. nullus. ,

COR.

_ H ) O ( ï$b _ _ _ 173

COR. monopetala, tubulofà. Tubus cylindricus.
Limbus quadripartitus, patenti reflexus, laciniis
ovalibus, aequalibus, tubo brevioribus.

ST AM. Filamenta duo fauci inferta, filiformia,
refla, fere longitudine limbi corollae. Anthe -
r<e ovatae.

PIST. Germen ovatum. Stylus filiformis longi¬
tudine tubi. Stigma majusculum.

PER. ovatum, fuperum, uniloculare, villofum.
SEM. folitarium , glabrum , oblongum, corticatum.

I.

Gnidia. 1. B. foliis fubpetiolatis , lanceolatis, rigidis.

Frutex bi-feu triorgyaiis, erectus, ramofiflimus,
cortice cinereo pallido nigroque vario.

Rami lignofi, ftricli , teretes, foliofi, cortice ni¬
gro purpurafcente.

Ramuli fummi herbacei, foliofi, apice floriferi,
lutei.

Folia fubpetiolata, oppofita, decuflata, oblongo-
lanceolata, acuta, integerrima, rigida, glabra,
patentia, avenia, enervia, vix pollicaria, laete
virentia; fumma, inter quae flores oriuntur, o*
vato - lanceolata.

Fetiali teretes, brevifixmi, ramis ftricle appres-
fi , glabri.

Fafciculus florum terminalis feffilis, conflans flo¬
ribus decem ad viginti.

Flores albi, odoratiffimi, non raro carnei, femi-
pollicares, extus fericeo-albi, feu villofi.

CAL. nullus.

COR. monopetala. Tubus filiformis cylindraceus,
bafi parum ampliatus pro germine, totus vil-
lofus. Limbus quadrifidus laciniis ovatis fub-

Y 3 tus

174

tus villofo-fericeis, fupra glabris, patentibus,
duabus Staminiferis , paullo majoribus.

STAM. Filamenta duo filiformia, fauci inferta, e-
reftiuscula, alba. Anther a ovatæ, didymæ, flavæ.

PIST. Germen oblongum. Stylus filiformis, ere-
£tus, longitudine corollae, bafi villis minutis-
fimis cinctus. Stigma capitato-globofum.

PER. ovatum , uniloculare , evalve, villofum, co¬
riaceum, viride.

SEM. unicum , ovatum , acuminatum > atrum, gla¬
brum , corticatum.

Habitat in Novae Zeelandiæ Portu Obßuro (Du-
fky Bay, Anglis) ad fifluras rupium in littore
maris , reperitur quoque in Boreali parte hujus
infulæ in fummis montium cacuminibus, fed
pumila, circiter bipedalis.

'\i

IL

Pilofa. 2B. foliis fubpetiolatis, oblongis, flaccidis, pilofis.

Caulis fruticofus, ereftus, teres, ramo fus, diffu-
fus, femiorgyalis , glaber, cortice brunneo tu-
berculato.

Rami numerofi, inordinati, lignofi, erefto - pa¬
tentes, teretes, brunnei, pilis albidis appreffis
villofi, pedales.

Ramuli herbacei, oppofiti, teretes, foliati, al¬
bo villo veftiti, erecto - patentes , fpithamei.

Folia oppofita, fubpetiolata, lineari -oblonga, ob-
tufa, integerrima, patentia, mollia, tenuia, fu¬
pra laevia, fubtus pilis albis veftita, pollicaria.
Petioli brevifflmi, femiteretes, erefti, appreffi.

Flor efc enti a exafte ut in praecedente BankfiaGnidia.
Flores albo-fericei , parum tenuiores, ac in
Specie praemiflà, ceterum fimillimi.

Habitat cum praôcedente in fruticetis.

III.

T1

m ) o ( 35

17*

ID.

Proftrata. 3 B. foliis fesfiîibus, ovato oblongis, carnofis.
Caulis lruticofus, proftratus, teres, ramofiffimus,
vix dodrantalis.

Kami frutefcentes , teretes, filiformes, dicho¬
tomy gryfiei, foliati.

Ramuli fummi juniores, herbacei, lutei.

Folia cppofita, fesfilia, ovato -oblonga, obtufa, in¬
tegerrima, carnofa, craffiuscula, glabra, patenda,
fepe horizontalia, decuflata, tres lineas longa.
Florejcentia ut in praecedentibus.

Flores albidi, odorati, extus fericei , vix qua¬
drantem pollicis explent.

CAL. nullus.

COR. Tubus filiformis, longus, pilolus. Limbi
laciniae quatuor, ovales, horizontales, fubrevo-
Iutae, aequales.

STAM. Filamenta duo ereQa, fauci inferta, la¬
ciniis corollae dimidio breviora. Antbera ova¬
les -ereflae.

PIST. Germen ovatum. Stylus filiformis, corol¬
la longior. Stigma capitatum.

per.; . . . ..

SEM f omnino ut m praecedentibus.

Habitat in Novae Zeelandiae montibus aridis.
Obf. Hoc genus inter prima Novae Zeelandiae ap¬
pellavimus a Generofo JOSEPHO BANKS,
Armigero, qui incredibili ardore Naturae Stu¬
dium amplexus, privatis opibus idem profecu-
tus, ingentibus incrementis fcientiam auxit , fu-
fcepto verius mare pacificum itinere Annis
MDCCLXVEU ... - MDCCLXXI.

Inter F epreculas (ord. nat XXXI) & Sepia-
rias (ord. nat XLIV) Bankfia quafi intermedia
,i cft;,

) o (

«W*

s* -* **,

• t v

SWî
C- r 0

eft, conjungens numerum, odorem Syringa , cum
fru£tu, habitu, Paffet ina & Gnidia.

Flores reperimus praeferdm tempore auftu-
mnali, menfe Martio & Aprili; fed fequenti anno,
etiam primo vere, menfe nempe Octobri, omnes
fpecies, & inprimis profitât am, florentes vidi¬
mus. Fruticuli femper virent, fenfim defluen¬
tibus foliis vetuftioribus infimis, dum nova in ju¬
nioribus furculis oriuntur.

PENTANDRIA Monogynia.

CINCHONA.

IV.

Corymbifera. 3 C. foliis oblongo -Ianeeolatis , co¬
rymbis axillaribus.

Caulis arborefcens, fimplex , ereftus, teres, I2-
viusculus, orgyalis & ultra, craffitie brachii.
Rami teretes, patentes, lignofi, oppofiti; jum-
mi herbacei, ad genicula compreffi, foliofi.

Folia oppofita, petiolata, oblongo -lanceolata, a-
cuminata, integerrima, patentia, glabra, laevia,
palmaria, faturate viridia, nervo fupra pallide
virenti, fubtus purpureo.

Petioli oppofiti , teretes , patentes , interftitiis fo¬
liorum longiores, vix unciales.

Stipula binae, membranaceae, acutae, inter pe¬
tiolos pofitae, iisque adnatæ, ramis appres-
fae, virides.

Pedunculi univerfales, folitarii, axillares, teretes,
patentes , apice comprefliusculi , longitudine
foliorum.

Cyma corymbofa, magna, compofita, trichotoma.

XV*

_ gS ) O ( gg) _ 177

Pedunculi partiales tres, angulofi, trifidi, ex a-
lis foliorum floralium, unciales.

Folia floralia duo oppofita, ad divifuram Cy-
mx collocata, foliis rameis fimiliima, uncialia.
Fedicelli uniflori, bini, terni, quaterni, plures-
ve, teretes, tenues, erecti, femiunciales.
BraSiece membranaceæ, folitariæ, acutæ, minu-
tiffimæ, bafi finguli pedicelli adfixæ.

Flores candidi, extus rubentes, fefquipoilicares.

CAL. Ferianthium minimum, quinquedentatum,
fuperum, dentibus æqualibus, fubulatis, ereftis.

COR. infundibuliformis. Tubus cylindraceus ca-
lyce fextuplo longior, bafi craffior, re£tus: Lim¬
bus quinquefidus , laciniis, fere longitudine tu¬
bi, aequalibus, oblongis, obtufiusculis, reflexis,

ST AM. Filamenta quinque, tubo duplo longio¬
ra, fundo calycis inferta, filiformia, ere£ta, a-
pice divergentia, longitudinaliter pilis barbata.
Anther lineares, ereftæ, bafi bifidae, pauilo
fupra fuam bafin, filamentis affixæ, longitudi¬
ne laciniarum corollae.

PIST. Germen turbinatum inferum. Stylus filifor¬
mis, longitudine filamentorum, iisque craffior,
ereftus. Stigma clavatum, angulatum.

PER. Capfula oblonga , turbinata , bilocularis ,
longitudinaliter difcedens, loculamentis a late¬
re interiore verfus apicem dehifcentibus.

SEM. plurima , parva , oblonga, comprefla, mem¬
branacea, minima, fufca.

Habitat intra tropicos, in infulis Tongatabu , &
Eaoorve maris Pacifici; culta, forte ob odorem
gratum, vel etiam propter elegantiam florum’:
florentem reperimus menfe 0£tobri fruftus-
que jam jam maturos ferentem.

VOL. III. Z Hö*

T*7S

) o )

u J J KlAZJ

«■ - ■ ■ 1 " - ■ 1 * . 1 >— ■ ’

Florum gemmae ante eruptionem fufco- purpu¬
reas. Corticis fapor amariifimus, fubaftringens,
fimillimiis cortici peruviano.

HEXANDRIA Monogynia.

GAHNIA.

Ch ara El. Nov. Gener. Plantar. 26.

Gramen :

CAL. Involucrum bi-feu quinqueflorum, univalve,
giumaceum, ovato -lanceolatum, convolutum.

Cal. proprius: Gluma bi valvis, valvulis aequali¬
bus, ovato -lanceolatis, acuminatis, concavis.

COR. bivalvis, hyalina: Valvula exterior major,
ovata, concava, apice tridentata, gluma dimi¬
dio brevior 5 interior ovata, integra, minima.

STAM. Filamenta fex capillaria , breviffima.
Anther æ lineares apice mucronatae, corollae
longitudine.

PIST. Germen oblongum. Stylus filiformis, ere-
£his, calyce longior, profunde bifidus. Sri%-
mata duo capillaria, reflexa, in fingula divifu-
ra flyli.

PER. nullum, Corolla femen fovet; adnafcitur?

SEM. unicum, oblongum.

V.

Procera. 1. G.

Culmus femiorgyalis, fiftulofus, teres, laevis, no-
dofus, ereftus, apice reclinatus, craffitie pen¬
nae columbinae.

Folia enfata, culmo longiora, angufta, apice fe-
tacea, reclinata, bafi concava, vaginantia, mar¬
gine ordinibus fpinularum minutarum afpe-
ra, alterna.

Pj-

«1 Vo

c. to

179

_ _ m ) e (

V anicula fpicatae,, ftriflæ, plures, c vaginis folio-
rum , verticillatim ad fingulos nodos culmi pro¬
venientes, purpureae.

Fleres purpurei, involucris femipollicaribus, flami¬
nibus flavis, flylis candidis.

Semina brunnea. Staminum numerus in floribus
inferioribus feptenarius & octonarius, fed flo¬
res fummi femper hexandri funt.

Panicula infimae culmi fepe involucris carent ,
flores itaque nudos gerunt.

HENRICO GAHN, amico nobis & affiduo Na¬
turae & artis medicæ confulto, qui Fundamen¬
ta Agroflographiae edidit & defendit fub Pras¬
ii dio Celeb. LINNE', hoc novum graminis Ge¬
nus infcripfimus.

Habitat in Novae Zeelandiae collibus.

POLYANDRIA Monogynia.

MALLOCOCCA.

Characi, Nov. Gener, Piant. 39.

CAL. Perianthium pentaphyllum foliolis ovatis,
lanceolatis, craffis, patentiffimis , concavis, in¬
tus coloratis.

COR. Petala quinque oblonga, tenera, calyce tri¬
plo breviora, erefla.

STAM. Filamenta plurima filiformia, corolla du¬
plo longiora. Anther# fubrotundae.

PIST. Germen villofum, fuperum, quadrifidum.
Stylus cylindricus, flaminibus dimidio brevior*
Stigma quadrilobum.

PER. Drupa? deprefla, hirfuta, tetracocca, qua-
drilocularis, divifuris globofis.

SEM. Nuclei folitarii, ovati.

Z a

VI.

VI.

i8o

QXD

<wr>

Crenata i. M.

Caulis arboreus, bi -feu triorgyalis.

Rami lignofï, teretes, glabri, cortice cinera-
icenti- oli vaceo te£b, puniflis elevatis albis a-
(per, foliati: fummi herbacei, villofi.

Folia alterna, petiolata, cordato -ovata, acumina¬
ta, crenata, patentia, fcabriuscula, fupra lucide
virentia, fubtus paullo pallidiora, (pithamea,
palmaria , nutantia.

Retioli teretes, patentes, tenues, apice paullu- .
Ium incrafiati.

Peduneuli axillares plerumque folitarii, interdum
gemini, teretes, patentes, tomentofi, apice tri¬
fidi, unciales.

Pe dice Ili communiter tres vel duo, uniflori,
patentes: figura & magnitudine pedunculo¬
rum, læves.

Rraâeœ minutae, lanceolatæ, acutae , ad divifu-
ram pedunculi, una alterave fub flngulo pe-
dicello, facillime deciduae.

Flores pollicares, extus virentes, intus albidi,
flaminibus flavis.

CAL. Perianthium pentaphyliiim, foliolis lanceo-
latis, craffis, patentiffimis , extus (cabris, fub Ark¬
tis, marginibus elevatis, intus concavis, albis.

COR. Petala ba(î carno'fà* medio villofa.

Nomen huic Generi impofitum eft ab hirfutie
fru&us , fuccAÀcç enim vilius , & kokkos gra¬
num eft.

Habitat in lucis infulæ Tongatabu , atque in mon-
tofis infulae Huahine.

POLY AN D RIA T etragynia.

DRÏMYS.

CbaraSl. Nov . Gener. Plantar . 42.

CAL* Periantbium inferum, monophyllum, tur¬
binatum, integrum.

COR. Petala fex, ovata, patentia.

STAM. Filamenta numerofa, cylindrica, apice
craffiora , brevia. Anther œ didynræ , lobis furrt-
mo apice tantum cohaerentibus, filamentorum
apici adnatis.

PIST. Germina quatuor, obcvata. Styli nulli.

Stigmata adnata, plano - deprefla.

PER. Bacca quatuor, obovatæ, tetrafpermæ.
SEM. quatuor, ovata, fubtriquetra.

VII.

Winter), i. D. pedunculis aggregatis terminalibus.
Caulis arboreus, cortice cinereo intus brunneo,
pungente. Rami patenti -afcendentes, inconditi,
cicatricibus confertis notati.

Folia ovata & ovalia, integra, obtufa, glabra,
craffiuscula, margine ad bafin revoluto, fubtus
glauca, patentia , palmaria.

Petioli femiteretes, fupra plani, femipollicares,
Iparfi , approximati, patentes, laeves.

Cyma fimplex, feffilis, terminalis, pauciflora, comofii.
Pedunculi quinque feu o£to, ancipites, îæves,
longitudine petiolorum, ereffci, uniflori.
Involucrum falcicula tum, polyphyllum, termi¬
nale, foliolis feu braQieis ovatis, feffilibus, non¬
numquam petiolatis, caulinis foliis firnilibus
intermixtis, pedunculis aliquanto minoribus.

(E floribus non dum eruptis fequentia);

Z 3 CAL-,

CAL. Perianthium fpadiceum, monophylliim , in¬
fer um, globorum, acuminatum, deciduum, Ion-
gitudinaliter in partes duas vel tres difcelfiirum.

COR. Petala fex usque ad decem, alba, ovata,
fubaequalia.

STAM. Filamenta plura, (triginta circiter) bre-
viflima, craffiuscula, e lateribus receptaculi bre¬
vis, cylindracei. Antherœ didymæ, magnae, e
lobis duobus, quorum fingulus lateri filamenti
incumbit, apice tantum cum altero cohærens.

PIST. Germina quatuor feu quinque apice ob-
tufa, fubtriquetra , poftice convexiuscula, infer¬
ne attenuata receptaculi apici inferta. Styli
nulli. Stigma fuperficiale, inftar glandulae ob¬
longae, concavo depreilae, germini adnatum a
latere interiore, perfidens.

PER. Baccce quatuor obovatae, inferius angufta-
tae, infidentes receptaculi cylindracei apici.

SEM. duo vel tria (praeter rudimenta quarti &
quinti) fubovato- triquetra, in fingula Bacca.

Habitat in Americae Auftralis vallibus foli expofitis;
femper virens; corticem amaro - aerum , aroma¬
ticum praebens, primum a Wintero Anglo de-
teftum, nomine Winterani corticis infignitum,
diverfiffimum a Winter ani a LINN.; (Planta
infularum Americae meridionalis inter Tropi-
cos), cujus Cortex eft Canella Alba , quæ per¬
peram cum Magellanico noftro cortice eadem
creditur, Gemmas florum ferebat menfe De¬
cembri.

VIII.

Axillaris. 2 D. pedunculis ternis axillaribus.

Caulis arboreus, ramofus.

Rami patentes, lignofi, teretes, foliati, cortice
fcabro, nigricante. Fo -

3$ ) O ( 1 83

- - - - - - 1 - - - - - -

Folia fparfa, bipollicaria, ovato -lanceolata, obtu-
fiufcula, integra, patentia, laevia, fupra flavo-vi-
ridia, fubtus glauca.

Petioli breviffimi, femiteretes, oblique paten-
tentes, fcabriusculi.

Pedunculi axillares, fubterni, uniflori, tenues, lon¬
gitudine petiolorum.

Flores virides, petalis fere femipollicari longi¬
tudine.

CAL. P erianthium inferum, monophyllum, per¬
fidens, concavum, integerrimum.

COR. Petala fex oblonga, calyce quadruplo lon¬
giora , plana, patentiffima , aequalia.

STAM. Filamenta circiter fedecim, obovata feu
clavata, apice obtufifiîma. Ant ter ce didymæ ,
quolibet lobo iterum didymo, ut quadrifidae
videantur; filamentorum apici adnatae, totam-
que apicis fuperficiem occupantes, fingulo lo¬
bo medio dehifcente , abeunte, port effufionem
pollinis, in formam globofo-deprefiam, medio
hiantem.

PIST. Gerrnina quatuor cuneato -obovata; Styli
nulli. Stigmata peltato -adnata, orbiculata, ter-
nalia.

PER. Baccce quatuor globofae, calyci perfiftenti
infidentes, fubpedicellatae, nigrae, pulpa fulva,
tetrafpermae.

SEM. quatuor ovata, acuta, fubtriquetra, dor-
fo convexo.

Habitat in Novœ Zeelandiæ nemoribus. Sapor to¬
tius plantae, & inprimis Corticis acerrimus eft,
& pungens; hinc generi nomen diximus Dri-
mys, quod Graecis acris guftu efh Flo¬

ret menfe Novembri.,

GYN-

1 84

&b ) o (

GYNANDRIA Diandria.

FORSTERA.

Char a & er Genericas .

CAL. Periantbium duplex, inferum.

Exterius triphyllum, laterale, foliolis oblongis,
linum tantum latus calycis interioris inclu¬
dentibus.

Interius monophyllum, cylindricum, fexfidum;
tubo germini adnato, laciniis oblongis, ere&is.
COR. monopetala, tubulofa. Tubus cylindricus ,
patulus, breviffimus, verfus faucem ampliatus.
Limbus fexpartitus, patens, laciniis oblongis,
obtufis , aequalibus.

iV eäarium , fquamulæ duæ petaliformes, obo-
vatas, dylq utrinque fob digmate affixae.
STAM. Filamenta duo breviffima, utrinque fin-
gulum, dylo fub digmate affixum, intra fqua-
mulam nectarii. Antheræ obovatae.

PIST. Germen ovale. Stylus cylindricus ere&us,
longitudine tubi corollae. Stigmata duo lata,
patentia, barbata, extus Staminifera.

PER. Capfula ovalis, unilocularis , polyfperma.
SEM. fcobiformia , adnata receptaculo columna¬
ri, in medio capfulae.

IX.

Sedifolia i. Ford.

Caulis herbaceus, flexuofus, 'articulatus, tenuis,
palmaris, afcendens, fubramofus, brunneus.
Folia feffilia, imbricata, obovata, acuta, carnofa,
integerrima, lævia, appreffa, apice patenti -re¬
flexa, parva.

Pedunculi folitarii, uniflori, terminales, filiformes,

ere-

o;.'

_ _ _ _ _ ) _ 1 B 5

ereûi, longidïmi, palmares, rubicundi, rariffî-
me biflori.

Flores albi vel carnei fauce rubra, femipolKcares.

Habitat in fummis montium altiffimorum cacumini¬
bus, in Novæ Zeelandiæ infula audrali.

Explicatio Tabulæ æneæ adpofitæ. (Tab. IX),
Fig. a. Flos integer.
h . Calyx exterior.

c. Calyx interior.

d. Flos difietbus.

a. Piftillum cum Ne.£t*ario & Staminibus.
f idem lente auÊtum.
g. idem germine diifetto.

POLYGAMIA Monoecïa,

ISCHÆMUM.

Murinum. L fpica bipartita: calyce feminibus-

que ariftaris.

Culmi filiformes, tenues, fimplices , dodrantales.
Fob a linearia, graminea, acuminata, planiuscula,
flriata, arida, fpithamea.

Vagina tenues, laxiores.

Membranula breviffima, pilis fuperimpofitis.
Pedunculus filiformis, palmaris, ereftus , fæpe nu¬
dus.

Spica bipartibilis , ar£be connivens, cylindrica,
bipollicaris, fpicam Hordei murini Linn. re¬
ferens; laminis femkeretibus.

Flosculi unilaterales, didichi, gemini, altero fes-
fili, altero pedicellate; minuti, vix unicam
lineam longi, n nater aridas,
vöi. ni. A a

CAL.

186 _ gft ) O ( as _

CAL. Gluma bival vis; valvulæ fubæquales ; ex¬
terior oblongo -lanceolata, ftriatula, plariuscu-
la, margine altero inflexo -carinato, valvulam
interiorem ample£tens apice ariftis duabus, vel
etiam folitaria, granulofis terminata: Valvula
interior priori fimilis, fed tenuior, arifta fupra
apicem orta, longiore.

Vili plures longitudine dimidiæ Glumæ bafin
calycis cingunt.

COR. bivalvis; Valvulæ muticae, oblongæ, hya-
linæ , calyce minores.

Neffariumï membranula minuta germen in¬
volvens, apice ariftata,' arifta flexuofa, flo-
fculo quadruplo longiore.

Cetera ut in congeneribus.

Habitat in arenofis aridis, prope maris littors, in
rupibus infulae Tannæ Maris pacifici , intra
Tropicos; le£ta Augufto.

JA-

m ) o ( m

187

JASIONE

CAPENSIS ,

DESCRIPTA et ICONE ILLUSTRATA,

A

PETRO JONA BERGIO ,

MED. DOCTORE ET PROFESSORE STOCKHOLM.

Fuere quidem noftra hac ætate non adeo pau¬
ci noftratium Botanicorum, quibus aditus in
remotas patuit terras; eorum autem nemini fecun¬
dus videtur inclytus vir, ad hort. Botan. Acad.
Upf. Demonftrator Dom. Dofftor CAROLUS PE¬
TRUS THUNBER©, cui datum fuit plurimas mi¬
nus cognitas, atque eas ftirpium feraciffimas ^ ter¬
ras non obiter, fed diuturniori mora & diligentia,
perluftrare, in quo etiam ftadio, graviffimis certe
moleftiis obfito, adhuc cum honore verfatur. Non
proinde obfcurum eft, quid de hoc viro, ubi con-
quifitis fuis ftirpibus onuftus, patriæ aliquando, per
Dei gratiam, redditus fuerit, fperare aut exfpefta-
re nos oporteat, ad ulterius augmentum & perfe-
Êtionem Scientiæ Botanicæ. Neque vero id mini¬
mum in optimo viro meritum ego cenfeo , quod de
ftirpibus fuis, quarum plura exempla naQxis iit, be¬
nigno animo atque eleganti facilitate cum aliis Bota¬
nicis, plantarum amore incenfis, partiri, ficque hafce
curiofitates in plurium ufus vertere voluerit, multum
in eo diffimilis morofis hominibus , qui , malevolente
ingenio nati, aureum vellus follicite cuftodiunt, nec
quidquam , vel de maxime fuperfluis, foluto vultu e-
rogant. Habuit hinc occafionem b. m. a LINNE'
mantiftam fuam ultimam novis generibus ac fpe-

A a 2 cie-

tres novas Ericas fpecies Volumini Ii:do aftorum
Reghe Societatis Scierit. Upf. infereret; atque mihi
denique hinc copia facta ruit, ut Regia: huic So-

* • T i nr/MiT'miT Cf" _ m _ _ _ ‘ _ _

Ordior jam a duduni cognita JASIONE mon-

Rapuntium montanum capitatum leptophydlum..

QED. Icon . t . 319.

Habitat in E uropæ collibus.

2. JAS IONE (capenfis) foliis lineari -lanceolatis (er¬
ratis: ferraturis fpinofis.

Habitat in Gap. B. Sp.

BESCR. Caulis herbaceus, pedalis, ereffus, 'gla¬
ber, ftriato- angulatus, fuperne ramofus.

Rami alterni, longi, fimplices, vel fuperne ramulo-
fi, nudi, ere£ti.

Folia lineari -lanceolata, acutiufcula, pollicaria, utrin-
que glabra, ferrata: ferraturis fpinofo-fetaceis;
radicalia petiolata; caulina, (effilia , fub-amplexi-
caulia, alterna, remota.

Flores nudi, pedunculati, 2 vel 3 in fingulo ramo:

in-

æ

( o f

inter ramos Hiperiores,
longe pedunculatus.

i 8$

ex axilla, Hos folitarius.

CAL. Verianth. commune perfidens, inferum, mo-
nophyllum, glabrum , rotatum, decemfidum :
laciniis ovatis, ereclo - patentibus ; qumim 5
interiores majores, 5 exteriores duplo mino¬
res, cum interioribus alternantes; proprium lii-
perum, perfidens, pentaphyllum : fquamis cu¬
nei -formibus, ereftis, apice acutis, inflexis.

COROLLA communi? planiuscula, uniformis, ca¬
lyce duplo brevior; propria pentapetala: fqua-
mis cunei -formibus, erectis, terminatis apice
fabulato, longitudine petali, inflexo; deciduis,
cum calycis fquamis alternantibus.

ST AM. Filam. 5, fetacea. Antherœ oblongæ, in-
flexæ.

PISTILL. G er?}? eu inferum (refpeftu corollæ pro«
prise), fubromndum, fquamulis linearibus con-
geftis undique fcabrum. Styh 2, fubulati, lon¬
gitudine corollæ. Stigmata obtufiufcula.

Receptaculum nudum.

'•fy?

. ' } * T

JL \^J

* i ( . . - .V’ r

Aa 3

iço

m ) o ( m

TRES NOVÆ PLANTÆ,

DESCRIPT JE

AB /

ANDREA SPARRMAN,

MEDICINÆ DOCTORE.

Quum plantas quasdam novas Reg. Societati Sci¬
entiarum Upfalienfi examinandas praebere in
animum induxeram, 1:0 in Gynandram quamdam
Capenfem incidi, quam quidem Angularem , & a
Tetradynamis valde diverfam, haud tamen immerito
ad hanc Clafiem referendam putavi, & quidem ad
Genus CLEOME, quod antea tres continere Spe¬
cies Gynandras, (ut taceam Species degeneres, I-
cosandram, Polyandram & Polygamam) fecundum
Syftema Illuftris a LINNE' confiât. CLEOME au¬
tem noftra, quam heic Junceam dixi, neftario fuo
bilabiato, propius quidem, quam CLEOME pen¬
taphylla, triphylla & heptaphylla ad Gynandras ac¬
cedit at fruftificatio præcipue & habitus, quodam¬
modo Tetradynamarum ordinem intrare jubet,
quum in Gynandriæ Gaffe, genus naturale confti-
tuere haud pofîît. II:o Plantas duas ex infulis ma¬
ris Pacifici Regiæ Societati non potui non fimul of¬
ferre, ut eo ipfo, faltim aliqua ex parte, voto atque
confilio Celeberrimi, mihique amiciffimi FORSTE-
RI, 5^ orbi erudito fiat fatis. Do£tiffimu$ enim Vir,
pariter ac filius , fcriptis editis , longe magis incly¬
ti, quam ut mea heic laude indigeant, ante annum,

_ _ ) Q ( cüS _ 19 1

decadem plantarum ex Infulis maris Pacifici, Socie¬
tati transmiferunt; fed quæ reperiri, interveniente
fatali morbo Magni & Illuftris noftri a LINNE ,
Societatis olim Secretarii , nondum potuit a). Mea
igitur fors mihi quum indulferit, ut focius forem
fatorum & adjutor laborum in colligendis & defcri-
bendis rebus ad Hiftoriam Naturalem pertinentibus,
per terras, gentes & maria incognita, ja&uram e-
am , quo dixi modo, folari interea conatus fum.
Neque tamen dubitare licet, quin Celeberrimi illi
Viri, longe ampliori copia eam fint reparaturi. No¬
va enim & rara bene multa, quæ ex tribus Natu¬
rae regnis, fub peregrinatione noftra per orbem col¬
legimus, ante reditum ad Promontorium Euelpidii,
in ordinem reda£ta, deferipta & figuris, opera FOR¬
STER! junioris, maximam partem eleganter illu-
ftrata nativisque coloribus depifta funt, uti ex O-
pere Illorum, cui Titulus : J\:ova Genera Planta -
rum , videre eft.

Prima vero, quam heic ex Forfterianis offer¬
re licet, in praedio patrimoniali Sponga , feminibus
ex Nova Zelandia allatis, culta per maximam par¬
tem æftatis floruit, FORSTEROque LEPIDIUM
Oleraceum di£ta, quippe qua, cum oleo & aceto,
oleraceorum loco, ut & in jusculo co£Ia, deficienti¬
bus alius generis vegetabilibus, ir\ itinere utebamur.
Eft autem hoc LEPIDIUM noftrum, Tetrandrum,
ut & aliud LEPIDIUM foliis integerrimis , oblon¬
ge fpatulatis (ceteroquin alteri fimillimum) a nobis
inventum in Infulis maris Pacifici Tropicis. Pofte-

rius

<0 Communicaverat hanc feriptionem Dom. SPARRMAN, cnm So¬
cietate, ver fus finem An. MDCCLXXVII , atque adeo haud longe
ante obitum Summi Viri. Dein repertae planta*, quae a FOR«
STERIS dudum transmiflz fuerant , atque his A£Hs infertae funt
pag. 17 1 & feqv.

X92 r% ) O (

rius illud Celeberrimo FORSTERO LEPIDIUM
Pifcidiutn ditium, quia ad Infidam Otaheite , hujus
plantæ pafta, pifces temulenti fattig manibus capi
poffe ab incolis feruntur. LEPIDIUM etiam Ce¬
leberrimi JACQUINII Alpinum exgenerum efie,
feu quatuor tantummodo habere (lamina, ex 5y-
ftemate Natune condat.

Alteram vero plantam, quam heic fecundum
Celeberrimum FORSTERUM, nomine MIMOSÆ
Simpli, is defcripfi, revera ed MIMOSÆ fpecies ,
licet foliis fimplicibus a reliquis MIMOSIS valde
didintla. Hujus quidem plantula, in horto Upla-
lienfi e feminibus, quæ ex nova Infula Tropica O-
ceani Pacifici, Tanna ditia, attulimus, progermina-
vit. Figuram tamen addere, fupervacaneum duxi,
quum in Herbario Amboinenfi, latis bene expreda
occurrat, & multo perfettiorem, cum floribus &
fruttu, a Celeberrimis FORSTERIS fperare liceat.

i.

CLEOME Juncea.

Caulis frutefeens, paniculato- inconditus, pedalis vel
bipedalis, craflkie vix pennæ anferinæ.

Rami rigiiiusculi, fpinarum indar, fæpius acute
terminati, virefeentes, teretes, patentes, !æ-
viusculi.

Folia vix ulla, nifi gemmæ vel fquamulæ minutæ,
fparfim in caule & ramulis erumpentes.
Florefcentia corymbofa.

Pedunculus , communis breviffimus.

partiales filiformes , femiunciales &
unciales, teretes, fublanati, flavicantes.
Calyx foliolis quatuor, patentiusculis, fuborbicu-
latis, concavis, i uncialibus, fubæqualibus. Ho¬
rum

_ _ as ) o ( S5 _ m

rum tamen duo exteriora, paullo majora, o-
mnia fordide flavicantia, intus lævia, extus e glan¬
dulis confertis fcabridiuscula , glandibus qui¬
busdam ad peripheriam foliorum pedicellatis.

Corolla nulla, nifi calyx pro corolla habeatur.

Neftarium breve, tubulofum, bilabiatum, bafi
piftilli, ad latus, adnatum. Labium fuperius
breviifimum, fubgaleatum, modo integrum,
modo dentatum; Labium inferius magis pro¬
minens, alcendens, modo acutiuscuium , inte¬
grum, modo truncato -dentatum. Deprejjio feu
fpffa extus & fuperne in tubo Nectari i.

Pi/lillum perfidens, ad fesquiuncialis magnitudi¬
nem elongatum, totum tubulofum, ad tertiam
partem luperiorem ftaminiferum.

Stigma oblongum, abiens in
Fruttum uncialem , cylindricum , glandulofo-
lanatum , unilocularem , polyfpermum , vix
filiquam dicendum.

Stamina-, filamenta femiuncialia, in Itylo verticillata.
Anther a, erefto- incumbentes.

Semina plura, nigricantia, orbiculata, compres-
fiuscula, in duplici ferie longitudinali difpofita,
& quafi in fingulo loculamento fingula.

Habitat ad Promontorium Bonae Spei, prope flu¬
men, cui nomen, Caput nigrum , centum & quin¬
quaginta circiter milliaria Suec. ab ipfo Promontorio.
Differentia fpecifica : Floribus gynandris,* oftandris,
caule fruticofo, aphyllo. Defcripfi ex ficco fpecimine.

II.

LEPIDIUM Oleraceum .

Caulis herbaceus, fubdichotomus, teres, laevis, in
loco natali a pedali ad tripedalem, in Svecia

VOL. ni. B b cui-

194

) o (

cukæ plantæ a bipalmari ad pedalem usque
magnitudinem.

Petioli (paru, depreffiuscuîi , patentes, fupra cana¬
liculati , i - - 3 pollicares , (ènfiin in folium
abeuntes.

Folia inferior a caulis longitudine petiolorum, ob¬
longa, inferius attenuata, glabra, verfus api¬
cem ferrata; ferraturis raris, diftantibus.
Supenoici caulis oblonge fpatulata, integerrima.

Racemi terminales , a palmari ad fesquipalmarem
magnitudinem , ft riis elevatis , ex pedunculis
decurrentibus notati.

Pedunculi j pollicares, horizontali - patentes , tere¬
tes, pubefcentes.

Calyx foliolis quatuor, parvis, vix linearibus, ere-
ftiusculis, ellipticis, concavis.

Corolla petalis quatuor albis , patentibus , fpatula-
tis, calycis laciniis paullo longioribus, fed an-

guftioribus.

Nectari um, Glandula nectari fer a ovalis, interius ad
bahn fingulorum petalorum, facile liquorem
excernens.

Stamina , filamenta quatuor, laciniis calycis oppofi-
ta, horum duo paullo minora, carinae fructus
appofita.

Anther# fimplices.

Piftillum longitudine ftaminum. Stylus breviftlmus,
perfiftens. Stigma depreffo- dilatatum, albidum.

Silicula ovalis, fubemarginata, compreffa, bilocula-
ris, valvulis navicularibus. Dijjeptmentum lan-
ccolatum.

Semina duo, folitaria, ovata.

Sapor foliorum in loco natali acris , in Sveda vero

•cultae, mitis. Hinc differentia fpecifica: Flores

tetrandri, folia oblonga, ferrata. Defcripfi ad vi¬
vum, fecundum cultum. III.

I9Ï

_ m ) q ( m

in.

MIMOSA Simplex.

Arbor 4 aut 5 orgyalis; Ramis patentibus, articu¬
latis; internodiis teretibus, a pollicari ad pal¬
marem magnitudinem, ex cafu foliorum & ra¬
mulorum tuberculatis, Tuberculis lineis eleva¬
tis, oblique decurrentibus.

Petioli breves, laeves, e tuberculis orti, alterni, tria
caulis latera refpicientes.

Folia oblique lubrotunda, integerrima, verfus pe¬
tiolum fubattenuata, refupinato-verticalia, avenia,
feptemnervia, fubtus convexa fordideque viri¬
dia, palmari circiter magnitudine.

Pedunculi * pollicares, teretes, læves, bini aut plu-
res ex axilla vel tuberculo, terminati capitulo
parvo, multifloro.

Calyx , perianthium minutum, foliolis oblongis, ob-
tufis, dorfo villofis.

Corolla quinquepartita, flava, parva, calyce tamen
multo longior, laciniis lineari -lanceolatis, ere-
8:0 -patentibus. ,

Stamina , filamenta triginta usque ad quinquaginta,
petalis duplo longiora, magnitudine circiter lineæ.
Anther a fubrotundæ, fubdidymæ, parvæ.
Pißillum : Stylus incurvus, longitudine flaminum;

Stigma (implex; Germen ovato -oblongum.
Legumina membranacea, longiffima; Semina fubro-
tunda, comprefla.

Odor ligni foetidus.

Habitat ad Infulam Tamam maris Pacifici. Dif¬
ferentia fpecifica e FORSTER! manufcripto: MIMO¬
SA foliis fimplicibus, feptemnerviis, obovads. Syn¬
onym: Mangi montan. RUMPH1I Her bar. Am¬
boin. Tom. III. tab. <?. figura fatis bona. Defcripfi
ad vivum in loco natali.

B b 2

feS

KÆM-

KÆMPFERUS ILLUSTRATUS

SEU

Explicatio illarum plantarum, quas kæmpfe-
rus in Iaponia collegit et in fasciculo quin¬
to Amoenitatum exoticarum adnotavit, se¬
cundum Systema sexuale ad Classes, Or¬
dines, Genera et Species iam

REDACTARUM.

- A

CAROLO PETRO THUNBERG ,

MED. DOCT. ET DEMONSTRATOR. EOTAN.

. 4

»•

EMGELBERTUS KÆMPFERUS , Weflphalia-
Germanus Anno 1690 iter in Iaponiam inftituit,
duos annos integros ibi commoratus aulam atque
metropolin bis adiit. Do£tus hic & diligentiffimus
fane vir fumma cura & periculo non minimo, Hi-
ftoriam Imperii Iaponici , illam certe adcuratam cer-
tamque confcripfit, quam poli mortem Aufroris
imprimendam curavit Dominus Do£lor Sloane eo-
que Orbi Litterato opus reftituit , quod alias da*
mno nunquam reparando periiffet. Sed nec Hifto-
riam folum politicam, verum etiam naturalem Re¬
gni vegetabilis laponiæ nos edocere Vir Curiofus
voluit.

Anno 1692, Iaponia relifta, Europam petiit
KÆMPFERUS poftque aliquot annorum labores ,
fafciculos fuos quinque Amoenitatum exoticarum
Lemgoviæ 1712, 4:0 impredos publici juris fecit,

Quin

OXù

1 97

Quintus horum fafciculorum continet tantum de-
fcripdones & figuras plus vel minus prolixas, ut
plurimum tamen abbreviatas plantarum. Notum
eft, quod Dom. Doft. SLO ANE , Anglus e Ger¬
mania fibi omnes adnotationes & manufcripta bea¬
ti KÆMPFERI acquifiverit. Kæc Ego Londini •
commorans in Mufeo Britannico confervata vidi
vifaque fæpenumero pervolvi. Ex illis perfpexi ,
quod laboriofiffimus Vir longe plures plantas deli¬
neaverit & prolixius defcripferit , quam quidem fi¬
guras & defcriptiones in Amoenitatibus exoticis
fuis publicaverit. Cum vero tempore KÆMPFE¬
RI ad id faftigium , atque hodie , perducta non
effet Botanica, ex Ejus defcriptionibus, in#Opere nu¬
per di£to, nobis dereliftis non rite poftumus maxi¬
mum plantarum numerum dignofcere atque ad
fuos ordines, & genuina genera reducere, fic ut
ad hunc usque diem adhuc defiderata fuerit Flora
Iaponica. Ego itaque, cui ultra oftoginta annos
poft KÆMPFERUM has Iaponiae infulas adire con¬
tigit, mei officii efte duxi , plantas KÆMPFERI Ia*
ponicas explicatas nominibus, a Botanicis hodiernis
receptis, nominare fimulque aliquarum, quae novae
omnino funt, charafteres fpecificos addere.

Tfus no ki , five Tfudfu

no ki. pag. 769. Laurus in genere.

Aka Tfudfu. p. 770. Laurus camphora.

Tfio, vulgo, kus no ki, aliis
Nambok p. 770. Laurus camphora.

Nyfimi motfi, aliis Tanna

Wattafi p. 776. Liguftvum laponicum.

Kooki, vulgo Kuko, aliis

Numi Guffuri p. 777. Lycium barbarum.

Come Gomi, it. Mantees

p. 780. ' Lycium laponicum.

B b 3

Koo

i9_8 _ ffo ) o _ _

Koo Katz, vulgo Firaggi

p. 781. Ilex aquifolium.

Sankira, vulgo Quaquara
p. 78 r- Smilax China.

M uralakki vulgaris p.

784* Bafella rubra.

Nin too , it. Sin too , vul¬
go Sui kadfura & Kin-
ginkwa , p. 785. Lonicera nigra.

Kfei, vulgo Jodoriki p.

785. Vifcum album.

•Sanfjo, vulgo, Foo dfuk-

ki, p. 785. Phyfaüs angulata.

N anfoo, vulgo lamma kon-
jakv, it. t)fomi&Ten
Nan fio p. 786. Arum triphyllum.

Foto, vulgo Jebi & Bu¬
do p. 786. Vitis vinifera.

‘Ganebu p. 786. Vitis labrufca.

Niwa Toka feu Niwa

Tonga p. 787. Sambucus nigra.

Kutz navva itzigo p.787. Potentilla grandiflora.

Quanfo itzigo p. 788- Rubus hifpidus.

Soo, vulgo Kuwa,p-788. Morus nigra.

Den, it. Ootz, vulgo Sen-

dan aliis Kindeis 788. Melia azedarach.

Sjnu kotai , vulgo Akin

Gommi, 789. Elæagnus fpinofà.

laatzde p. 790. Ara lia laponka.

Fima, vulgo Tooguma it.

Karaji&Karagutju,790. Ricinus communis.

Ifo Kuroggi p. 790. Evonymus Lapomcus.

Sitz vel Sitzdfju , vulgo - '

Urus feu Urus no ki, p.

791. Rhus vernix.

Fa-

m

i

m ) o (

t*f>

199

Fafi no ki pag. 794. Rhus fuccedanea.

Tobira p. 796. Evonyums tobira.

Too, vulgo Morau , p.

798. Amygdalus periica.

Ri, vulgo Sfu Mornu,p. '

798. Prunus domeftica.

Kjoo, vulgo Kara Morau,

it. Anfu, p. 798. Prunus armeniaca.

Bai , vulgo Ume & Ume-

bos p. 799. Amygdalus nana.

Je, Jo, O, vulgo Saku-

ra , p. 799. Prunus cerafus fl. pleno.

Jamma Sakura p. 799. Prunus cerafus fl. fimplici.

Nivva Sakura p. 799. Spiraea crenata. .

Biwa, it. kufkube p.goo. Mej'pilus laponica.

Ri, vulgo Nas p. goo. Pyrus communis. r A.

Umbatz, vulgo Marmeer

p. 800. Pyrus cydonia.

Rai Kin, vulgo Ruko, Rei-

kin & Reiko. p. gco. Pyrus malus.

Dfjakurjo, vulgo Sakuro,

p. 800. Punica granatum.

Juu, vulgo Aje Tats han-

na, p. 801. Citrus aurantium.

Kin Kan, vulgo Firne Tats ■ . ■

banna p. goi. Citrus laponica.

Sh, vuigo Karatats banna,

aliis Gees p. 801. Citrus trifoliata.

Ficus pumila, ß
Ficus pumila. «
ütofpyros kakct . a ,

ß

Itabu p. 803.

Inu Itabu p. 803.

Si, vulgo Kaki p. goj.
Ono Kaki, p. 807.
Kineri Gaki p. 808.
Sfibu Kaki, p. 808.

V

c?

200

m ) o ( cT,

Sfi, vulgo Kutfiinasp. 808. /Gardenia florida, a.

Kutfjinas altera p. 808. £ ß.

Ka, it. Kja , vulgo Naflli-

bip. 810. Solanum Æthiopicum..

Fio, vulgo Nari figango

p. 810. Cucurbita lagenaria.

Kwa, vulgo Furi uri, Sji-
roori, tlke uri & Tfut-
ke uri p. 8 1 r . Cucumis common.

Ginkgo, vel Ginan, vul¬
go Mo p. 8 1 1 - Ginko biloba. '

Fi, vulgo Kaja p. 8*4- Taxus nucifera.

Kas no ki p. 816. Qvercus ilex.

Riitz, vulgo Kuri p. 81 6. Fagus caftanea.

Sin, vulgo Fafi bami, it.

Fa, p. 816. Corylus avellana.

Ri juu, vulgo Vis. p.817. Trapa natans.

Ta, it. Sa& T£ja. p. 817- Thea bohea.

SjuSjin, vulgo Nifji,Nind- Sium ninfi.
fin & DfinDfom. p-8 * 8-

Kofuk, vulgo Nifji &Jabu

Ninfin p. 822. Daucus carota.

Jamma Ninfin p. 822. Chærophyllum hirfutum.

Bufei, vulgo Aona p.822. Braffica rapa.

Rei Fuku, vulgo Daikon

p. 822. Raphanus Pativus.

Kekko, vulgo Kikjo & Ki-

rakoo p. 822. Campanula rapunculoides.

Mondo & Bjakf Mondo ,
vulgo RiunoFigep. 823. Convallaria Japonica.

Kin , vulgo Seri p. 825. Apium petrofelinum.

Quaiko , Uikio , vulgo Ku-
reno Ommo p. 825. Pimpinella anifum.

Banfjo , vulgo Toogaras

p. 826. Capficum annuum.

... Tfo-

«1/

) o ( m

Tfowa, p. 827.

Seo Kufitz, vulgo Kufag-
gi p. 827.

Siko, vulgo Omodaka p.
827.

U, vulgo Imo, Sato imo
p. 828.

Gobo, it. Umma bufuki
p. 828.

Sjooriku, vulgo Jamma
Gobo & Ifjuvvofikki p.
828*

Kio, vulgo Tfifa p. 831.

Kantats, vulgo Furflikufa,
it. Too Tiifa p. 831.

Bakin, vulgo Uma Biju, it.
Siberi Fiju p. 83 1.

Fo Sei, vulgo Fudfina,
Tfugumigufa & Tam-
popo p. 83 1-

Ro, vulgo Fuki iabuki
p- 83 *•

Tai, vuigo Kokip. 831.

Sjooro p. 832.

Bokudfi, vulgo Kikuragi,
it. Kinomimi p.832.

Sekifi, vulgo

832.

Jenwa, it. Jeniku, vulgo
Jens p. 83r3\

Come vel Wafi p. 834*

Ko, vulgo Motfi Gomme,
it.Urufjine p. 834-

Da, vulgo Motfi Gomme,
it. Motfi no Jonep. 834.

20 1

Tuffilago japonica.
Ckrodendrum trichotomum.
Sagittaria fagittifolia.

Arum efculentum.

^ ' » 4

Arftium lappa.

Phytholacca oftandra.
Cichorium intybus.

Lactuca fativa.

Portulaca oleracea.

Leontodon taraxacum.

Tufiîlago petafites.
Lichenes & Mufci.
Lycoperdon tuber.

Tremella auricula.

Iwatagi p. Lichenes centrifugi & fo¬
liacei.

Hirundinis efculentus nidus.

Oryza fativa.

C c

Fru-

* iï» T*'

402

r% ) O (

<■**>

r: • ->

Baku, vulgo Muggi p. 834.
O muggi p 834-

Ko muggi p. 834-
Sjokkufo, vulgo Too Kib-

bi p. 834.

Dfjeku, vulgo Awa p. 83 5-
Fai, vulgo Fije p. 835.
Kjo, vulgo Soba p. 835.
Sui Roo, vulgo Midfu a>o*

ba p. 835-

Koba, vulgo Gomma p.
835- .

Jeifoku,vulgo Kes p. 83 5.
Wan, vulgo Nora marne
p. 835-

Sàndfu, vulgo Sora marne
p. 836.

Daidfu p. 837.

Koqvan, vulgoKudfu,Kud- •
fukadfura , & Kadfune
p. 840.

Kakufju, vulgo Kawara fi-
fàgi, it. Adfja p. 8+1 • -
Buke p. 844-
Bioru, vulgo Bijo Janagi

p. 845-

Tecki Tfjocku , vulgo
Tfutfufi p. 74N
Tfutfufi p. 848.

Rjuku Tfutfufi p. 848.
Jedogaua Tfutfufi p. 848-
Jamma Tfutfufi p. 849.
Mijama Tfutfufi p. 849.
Kirifma Tfutfufi p. 849-

Frumentum in Genere.
Hordeum vulgare.
Triticum æftivum & hy-
bernum

Zea Maijs.

Alopeeurus caiiåatm.
Alopecurus hordeiformis.
Polygonum fagopyrum.

Polygonum perfoliatum.

Sefamum orientale.

Papaver fomniferum.

Pifum fativum.

Vicia faba.

Dolichos foja.

Mimofa arborea.

Bignonia catalpa.
tyrus japonic a.

•pcricum monogynum,

Azalea indica, j

I

f .

i:

n

'I •

To

203

t.*)

) ° (

*#r>

03

To ken, vulgo Satfuki p.

$49-

Satfuki p. 849. 850.
Satfuma Satfuki p. 850.
Jedogaua Satfuki p. 850.
Sa & Sjun, vulgo Tfubak-
ki p. 8)0.

San fa, vulgo Jamma Tfu-
bakki p. 850.

Dfifi p. 852.

Tlubakki p. 853*

Sijo, vulgo Adiai, & An-
lai & Adfiki, 854.

F undan, vulgo Te Man¬
qua vel Te Mari p.854.
Ko de Mariqua. p. 854.
Kingo, vulgo Afsgawo. p.
856.

Kos & Kudfi, vuîgo Fira-
gawo, p. 856.

Too, vulgo Fudli & Fu-
l)i p. 856.

Kin, vuîgo Mukunge p.

858.

Fujoo, vulgo Kibatfiflb p.

S Azalea indica.

^ Camellia japomca.

Viburnum lantana.

Viburnum dentatum.
Spirata chamædrifolia.

Ipomoea triloba.

Convolvulus fepium.

\

Dolichos polyftachyos.
Hibifcus Sabdariffa.

858.

Ki, vulgo Awoi, it. Kara
Awoi p. 858-
Ko Awoi, p. 858.

Sjuki , vulgo O Renj &
Koofo p. 858.

Go Too, vulgo Go too Gi¬
ri p. 861.

Saku Jaku p. 8 62.?.
Botan p. 8Ö2. S

Alcea rofea.

Malva Mauritanica. oc.
Malva Mauritanica. ß,

Hibifcus Manihot.

Voïkameria japonica .
Pæonia officinalis.

Ce 2

Foo-

I

204 _ 35 )

Foofen, it. Kinfoqua. p.

862.

Keiquan , vulgo Keitoge
p. 862.

Jokfan, vulgo Gibboofi p.

863.

Fu Ran p. 864.

Angurek rpurna p.867.
Katong ging p. 868-
Sekika, vulgo Kinfinfo , it.

Jukinofta p. 870.

Seki fan, vulgo Sibito ban-
na, aliis Doku Symira.
p. 872.

Kui Symira p. 872.

Siaga p. 872.

Ken, vulgo Quanfo & Was-
rigufa p. 872.

Sfifen p. 873-

Kinfai , vulgo Sumire p.

875-

Kik, Kikf vel Kikku p.875.
No Gikf p. 876.

Sfo (jo, vulgo Ko Gikf, feu
Matricaria p. 876,877.
Obai feu Robai p. 878.
Ren p. 880.

Feifo, vulgo Kawabonep.

, 88°.

Somo , vulgo Skimmi p.
880.

Sio, vulgo Maatz p. 883*
Seofi , vulgo Kara maatz
Nomi p. 883.

Nankin Sfugi p. 884.

o ( fife

Rofa canina.

Celofia criftata.

« '

Aletris japonica .
Epidendrum moniliforme-
Epidendrum vanilla.

Epidendrum flos aëris.

/

Saxifraga flolonifera.

Amaryllis larnienfis.
Ornithogalum Japonicum.
Iris fqualens.

Hemerocallis fulva.

Iris tazetta.

Viola tricolor & odorata.

Chrylanthemum indicum.

Calycanthus praecox.
Nymphaea nelumbo.

Nymphaea lutea.

Illicium anilatum.

Pinus fylveftris.

Pinus larix.

Juniperus bårbadenfis.

Sfu

«*5h

’ )

t «*»» '

so,

Sfugi bjakkufi, aliis Tatfj

bjakkufi p. 884- Juniperus communis.

Senninflö p. 885* Clematis virginiana.

Tfifu, vulgo Fawa kingi ,
it Niwa Gufa & Foo-

ki Gula p. 885- Chenopodium fcoparia.'

Ominamif j, it. Sjiro banna

p. 885. Valeriana officinalis.

Sitfifuflöo, vulgo Sfufu Ka- .

ki p. 886. Leonurus cardiaca.

Sitiiluiioo altera p. 886. Lamium garganicum.
Fotogi Tfta p. 887. Hedera helix.

Tfta Mongira , it. Marne

Tfta p. 887. Pteris pilolelloides.

Sakufetz, vulgo Kakidoro, / Hydrocotyle afiatica &
it. Tfubogufa p. 88?- V Sibthorpia europæa.
Sjukaido p. 888. Begonia obliqua.

Safjo, vulgo Katabami &

Simmogußi p. 888- Oxalis corniculata.

Koo Seki, vulgo Skigufa
& Tfugufa, aliis Afan-

go p. 888. Commelina communis.

Fakkona Kfa p. 890. Adianthum aethiopicum.

D Mein mai p. 89 *. Ojmuncta jnponica.

Secki li , vulgo Iwanoka-
wa, Ftotsba, Iwanbami

& lwangafjuwap.89*. Acroffichum punctatum.
Moku Sokku, vulgo To-

kufa p. 891. Equifetum hyemale.

Tfio, vulgo Sjiro 00 p. 891. Urtica nivea.

Rio, vulgo Tade p. 89*. Polygonum barbatum, a.
Koo, vulgo Ke Ta de, it.

Inu Tade p. 89I Polygonum barbatum, ß.

Sooni, vulgo Namone p.

892. Xanthium orientale.

C c 3

Acer

to6

m ) o (

Iveequan, Mokf, vulgo Kai-

de, ic. Momidii p. 892. Acer faccharinum.

Seo & Sanfjo p. 892. Fagara piperita.

Jamma Sanfjo p. 895- Fagara piperita.

Sjo,Ri, vulgo Kaadii, Kan-

fi p. 895. Morus papyrifera.

Kaadj, Kadfura, it. Kago
Kadfura p. 895- Morus alba.

Ibutta p. 896. Liguftrum vulgare.

Fan ru, vulgo Fakobi, it.

Fagu Jera p. 896. Ceraflium vulgatum.

Kakko, vulgo Utfu bogu-

fa p. 897* Prunella vulgaris.

Gai, vulgo Jamogi p.897. Artemifia vulgaris.

Koo, vulgo Jamogi p. 897. Artemifia japomca.

Inti jin, vulgo Fkf Jamogi,

&KawaraJamogi, p.897. ■Artemifia capillaris,

Ba & Ma, vulgo Afa p.

897. Cannabis fativa.

Kei, vulgo Afami p. 897. Carduus eriophorus.

Sjuro & Sodio p. 898. Chamærops humilis ce.

Soo tfiku, vulgo Sjuro tfi-
ku, p. 898- Chamærops humilis ß.

Arundo bambos.

Kaanfia, vulgo Satto dac-
ke p. 899.

Saccharum offidnarum.

Rin, vulgo Sickifop.90c. Juncus effufus.
v Fe, vulgo ukingufa p.900. Lemna minor.
Eadem quadrilblia p,900. Mariilea quadrifolia.

Wanhom p. 901.
Bafo p. 905.

Kæmpferia galanga.
Mufa paradifiaca.

Koo

207

Koo ßoo , it. Maru fafka •

mi 907.
Rengjo p. 907.

Piper nigrum.
Liguftrum fufpenfutn.

Rju, vulgo Aujaki, it. Si-
' dare janagi p. 908. Salix babylonica. j

Salix alba.

Fumaria officinalis.

Ivawa Janogi p. 908.
Nonigi p. 909.

Selb tiiku , vulgo Nadefko

& Tokunatz p. 9 o. Dianthus caryophyllus.
Foofen & Kinfoquap.910. Mirabilis jalappa.

Kooqua, vulgo Kurenai, it.

Benino fanna p.910. Carthamus tin&orius.
Reifjun vulgo Bidftnfoo p.

910. Pavaver rhoeas.

Sun giku p. 9t i. Chryfanthem. coronarium.

Tenka & Tenkja, vulgo

Ko Nafubi p. 9J2 Solanum nigrum.

Sjaden, vulgo Obacko p.

9:2. Plantago major.

Kawa Sfobu p. 912. Acorus calamus.

Kimpaku , vulgo Iwagoki

& Iwafiba p. 912. Lichenes fruticulofi.
Matlebutz p. 912. . Gnaphalium arenarium.

Specierum , quae heic occurrunt , novarum cha-
rafteres fequentes funr,- .

Liguftrum japonicum:

inerme, foliis ovatis, ner-
vofis , planis ; floribus
feffilibus.

foliis ovatis , acuminatis ,
integris ; panicula de-
compofita, trichotoma.

Lycium japonicum :

Aralia japonica :

frutefcens , foliis digita¬
tis.

Evo-

• r

Of.’)

) o (

tot

Evonymus japonicus:
Evonymus Tobira:

Mefpilas japonica :

Citrus japonica :

Diofpyros kaki:
Cucumis conomon:

Convallaria japonica :
Clerodqpdrum tricho-
tomum :

Alopecurus caudatus:

Pyrus japonica:

Volkâmeria japonica :
Aletris japonica:

Saxifraga ftolonifera ;

floribus quadrifidis; foliis
ovatis, ferratis,
floribus quinquefidis; fo¬
liis oblongis, retufis, in¬
tegris.

inermis, foliis oblongis, ob-
tufis, apice ferratis, fub-
tus tomentofis.
petiolis alatis, foliis acutis ;

caule fruticofo.
pedunculis multifloris,
foliis angulato -fublobatis,
dentatis, pomis fufifor-
mibus, io -fulcacis.o la¬
bris.

fcapo nudo, ancipiti.
foliis lobatisindivifisque,
lato -ovatis, integris; pa¬
nicula trichotoma.
panicula fpicata, caudata ;
flolculis ariftis circum¬
vallatis.

- foliis cuneatis , crenatis ,
glabris : floribus foli-
tariis.

inermis, foliis cordatis, acu¬
minatis.

acaulis , foliis petiolatis , o-
vato-lanceolatis, feptem-
nerviis ; floribus fpi-
catis.

foliis incifo-lobatis, pilofis;
caule fubnudo , erefto,
paniculato.

Or-

Ornithogalum japonicum:
Ofmunda japonica:

Artemifia japonica:

Artemifia capillaris:
Liguftrum fufpenfum:

209

fpica cylindrica, longifli-
ma; (capo ftriato.
fronde bipinnata : pinnis
cordato - lanceolatis , in¬
tegris.

foliis rameis lanceolatis ,
integris : caulinis oblon¬
gis , trifidis ; floribus ra-
cemofis, cernuis,
foliis capillaceis, glabris,
foliis ovatis, ferratis.

D d

s

eus-

210

CUSSONIA,

NOVUM PLANTÆ GENUS E PROMONTORIO

BONÆ SPEI AFRICES,

DESCRIPTUM A ^

CAROLO PETRO THUMBERG,

MED. DOCT. ET DEMONSTRATOR. EOTAN.

T Jmbellatœ fie di£tsc plantæ ordinem 'conftituunt
^ fatis amplum &, præter alias notas, facile fefe
diffinxerunt ab omnibus aliis, floribus fluis umbella -
tim dijpofitis , umbella compofita , involucrata^Sf fo¬
liis fiZpijfime decompoßtis , Icembus , nudis. Hi fu¬
erunt chara&eres hujus ordinis naturalis , usque
dum e promontorio auftrali Africes , hocce feculo
innotuere plures fpecies /ö/zA omnino ßtnplicibus
foliisque tornent oß s , ut in Hermatis & Hvdrocoty-
îes fpeciebus ; foliis ciliatis , ut in Afrrantia ciliari &
aliis; foliis inftar echini aculeatis , aculeis non fim-
plicibus fed in ftellam collefHs, ut in Arftopo e-
chinato ; umb Ilis tandem, quod notatu maxime di¬
gnum, ßmplicibus , quales etiam in Terris auflra-
libus invenerunt Celeberrimi Viri & fummi Botani¬
ci, Domini BANKS & SOLANDER.

Contigit mihi, fob trienni mea in Promonto¬
rio Bonæ Spei commoratione, plura, in interioribus
terræ regionibus, inffituere itinera & præter co¬
piam fat magnam animalium incognitorum multa
detegere plantarum nova genera, fpecies vero' plu¬
rimas , ante id tempus nec vifas nec deferiptas.
Has inter oçcurrunt ex umbellatarum ordine fpe-
cies binæ, novum conffituentes genus, ftru&ura a-

deo

_ _ m ) q ( m _ sti

deo a ceteris fuis cognatis differens, ut nec folia

nec florefeentia familiam indicare videantur. Pri¬
mo enim intuitu faciem præ fe ferunt alienam, fo¬
liis modo inconfveto divifîs , umbella nec omnino
fimplici nec compofita, fed radio fingulo umbellas
uniyerfalis in thyrfum vel fpicam abeunte.

GENUS hocce, a ceteris fui ordinis diftin&is-
fimum CUSSONIAM dixi, in honorem bene meri¬
tum Celeberrimi D. PETRI CUSSON, Medicinae
in Academia Monfpelienfi Profefforis , qui melius ,
quam quisquam alius mortalium, familiam umbella-
latarum tam prolixam quam difficilem noffe didicit
& a quo tandem in optimum fyftematicum ordi¬
nem redafiam avide exfpe&amus.

CHARACTER ejus genericus fequens efto :

Involucro nullo.'

P enant hio monophyllo cr enato!

Semine bilocular/.

LOCUS, ubi inferatur novum genus in Syftemate
natüræ :

Pentandria, Digynia , poft Pimpinellant.
DESCRIPTIO Generis:

INVOLUCRUM univerfale nullum; fed bracteas
fparfæ juxta balm pedunculorum, oblongae,
auftae , concavae : partiale nullum.
Perianthium monophyllum, truncatum, obfolete
quinquedentatum , corolla brevius, perfidens.
Corolla. Petala quinque , ovata , acuta.

St am. Filamenta quinque , brevifiima.

Antheræ ovatæ.

P i flil. Germen inferum.

Styli duo , filiformes , patuli.

Stigmata fimplicia , obtufa.

D d 2 Peri-

%\%

) ° ( as _ _

Pericarp . Fruftus didymius, compreffus, angula¬
tus, calyce ftylisque coronatus, bival vis,
bilocularis.

Defer iptio fpecierum:

Thyrfiflora I. C. foliis quinatis : foliolis fimplicibus
ternatisque, cuneatis, apice dentatis. Tab.

xii.

Habitat in littore Hautbay, in proclivis Tafel*
berg, prope Zeekorivier , juxta villam
Doris Pottkiter , alibi.

Rufiicis hollandicis dicitur Spæcke bofeh.

Floret Junio. Defloruit Julio.

Tota planta glabra.

Caulis frutefeens, fucculentus , nudus , ere-
Q:us, orgyalis.

Folia in fummitatibus approximata , alterna ,
petiolata, erefta , quinata. Foliola obova-
ta , obtufiffima , fepe retufa , apice denti¬
bus aliquot notata, fæpios fimplicia, rarius
ternata pinnis lateralibus minutis decurren¬
tibus, fubcoriacea, pollicem lata, digita¬
lia & ultra. Petioli teretes, ftriato- angu¬
lati , ereffi , femifpithamei.

Flores terminales , thyrfoidei.

Thyrfus oblongus, obtufus, digitalis.

Pedunculi umbellati , tres ve! plures , in thyr-
fum colligentes flores, ftriati, digitales.

Pedicelli fparfi , horizontales , femiungviculares.

Spicata. 2. C. foliis feptenis: foliolis fimplicibus ter¬
natisque , lanceolatis , apice ferratis. Tab.

XIII.

Flabit at in Swarte Valley juxta Valsrivier, ali¬
bi rarius.

Tota planta glabra.

Caulis ut in priori.

Folia

\

_ c& ) o ( m _ 213

Folia in fummitatibus approximata, alterna,
longius petiokta, erecita , feptenata. Folio -
la inferno attenuata in petiolos proprios,
lanceolata, acuminata, a medio ad apicem
argute ferrata; vel fimplicia vel ternata
pinnis lateralibus decurrentibus. Petioli
teretes , erecfi , fpithamei.

Floret terminales, fpicati.

Spica oblonga, floribus tota tecta.

Pedunculi Umbellati , tres vel plures, in fpi-
cam flores colligentes , digitales.

Explicatio Figurarum.

Tab. XII. Cuflbnia thyrfiflora, naturali magnitudine,
fig. i. Ramus foliofus.

2. Ramus floriferas.

3. Folium ternatum.

4. Flos cum calyce & corolla.

5. Calyx feparatim.

6. Semen cum piftillis.

Tab. XIII. Cuflbnia fpicata, magnitudine naturali, j
fig. i. Ramus foliofus.

2. Ramus cum floribus nondum explicatis.

3. Spica florifera.

4. Flos cum corolla & calyce.

OB-

314

m ) « ( m

OBSERVATIONES
QUÆDAM ASTRONOMIC®,

HABITÆ IN OBSERVATORIO
• STOCKHOLMENSI,

A

PETRO WARGENTIN,

SECRETAR. REG. ACAD. SCIENT. STOCKH.
ET EQU. REG. ORD. DE STELLA POL.

Eclipfis Soiis, die 26 Aug. 1775.

Ortus eft hac die Sol, decern fere digitis in par¬
te fuperiori deficiens, Lunæ falcatæ fimilis.
Cufpides Solis , hora 4. min. 42. fiipra frondes ar¬
borum eminere coeperunt, coelo valde fereno.

Maximam latitudinem partis refiduae lucidae me¬
tiri conatus fum , Micrometro filari fimplici , ad
Tubum quinque pedum applicato. Id quidem non
fatis accurate hoc inftrumento fieri potuit, propter
continuum motum Solis & variationem inclinationis
cornuum: qualescunque tamen obfervationes afferre
non pigebit, ex quibus faltim confiât, Eclipfin mox
ab ortu Solis decrevifle.

H. M.

4. 46.
4. 47.
4. 51.

4’ 58*

S,

15»

25,

°,

45»

Latit. part. lucidae Solis erat circiter
eadem .

/ j/

5. 14.

5. 21.

6. 20.

8- 54-
5. i.

2IJ

H. M. S.

5. I. 45, latitudo, prioribus melior vifa -
5. 9. 40,

Circa hoc tempus , linea cufpides Solis conjun¬
gens, erat fere ad horizontem perpendicularis, ad-
eoque linea , quam metior , maximas latitudinis ,
utpote horizonti parallela , refraftionum differentia
non erat affefla.

H. M. S.

5. ii. o, Latitudo maxima partis lucidae - 13. 56.

5. 14. 40, . - 15. 27.

5- 18. 52, . 17- M-

j. 30. 45, inter nubes - - - - 22. 23.

Nubes inopinato advolantes non permiferunt
plures hujus generis obfervationes inftituere. Inae¬
quabilia Solis incrementa, allatas vitiis non carere indi¬
cant : fed meliores tali Inftrumento vix praeftare licet.

Interea etiam aliquoties diftantiam inter cornua
vel cufpides Solis , eodem inftrumento , obfervavi :
fed tarda illius diftantiæ variatio, & obtufa vel non
fatis acuta cufpidum figura, aëri prope horizontem
minus puro tribuenda, eas obfervationes prioribus
incertiores reddiderunt. Hae quoque refraftionum
inaequalitate laborant. Inter plures, quatuor melio¬
res feligam.

H M. S. , „

5. 3. 45, diftantia apparens inter cornua Sol. 26. 52.

5. 7. 50, . 26. 31.

5. 16. 30, . - 25. ii.

5. 2g. 4t, . - 21. 4t.

Deinde nubes totum abftulere Solem, usque
ad finem Eclipfeos , quem itaque notare mihi non
licuit. Paullo poll: finem Eclipfeos, exfplenduit ite¬

rum

2 16

)

oTo

rum Sol. Tunc eodem inftrumento inveni diame¬
trum Solis horizontalem 31 m. 50 fee. parum dif¬
ferentem ab eo, quem Ephemerides ad hunc di¬
em indicant.

Serenius coelum aliis in Svecia Aftronomis fi¬
nem hujus Eclipleos obfervare indulfit.

♦ fc * .. *

Upfaliæ, a tribus obfervatoribus notatus , „

eft. - Hora 5. 49. 354.

Lundæ Scanorum, à D:nis SCHEN-

MARCK & L1DTGREN, - - 5. 25. 20.

Sveaburgi, in Finlandia, à D:o SCHUL¬
TEN, - - - - - 6. 19. 33.

Plures Solis Eclipfes, quatuor poftremis annis,
in Svecia non fuerunt vifibiles.

Eclipfis Lunat totalis , die 30 Jul. 1776.

Hanc praeter fpem feliciter obfervare licuit:
coelum enim, tota die nubilum, imminente nofle,
inclaruit.

Ipfe obfervavi Tubo antiquo 9 pedum. Do¬
minus NICANDER, qui mihi hac occafione adfti-
tit, ufus eft Tubo achromatico quinque pedum.
Hujus obfervationes littera N. funt diftinebe.

H. M. S.

ii. 22. 40. vefperi, initium Eclipfeos circiter.
ii. 24. o. umbra ad Grimaldum. W. & N.
ii. 24. 39, totus immergit Grimaldus. N.
ii. 24. 40, Ejus immerfio, me judice.
ii. 25. 56, Incipit immergere Galileus. N.
ii 30. 15, Ariftarchus tangit umbram.

II. 30. 50, Ariftarchus immergit. N.

ii. 30.

H. M. S.

il. 30. 55, Ariftarchus fere totus.
ii. 31. 20, Ariftarchus totus in umbra, apparet ta¬
men fat lucidus, edam intra umbram.
ii. 33. o, Keplerus dimidius intravit.
ii. 33. 30, Umbra ad Mare humorum.
ii. 36. o. Immergit Heraclides.

Ii. 37. 35. Mare humorum fere totum abfconditum,

ii. 39. 39. Imm. primus margo Copernici. N.

ii. 39. 50. Copernicus tangit umbram.

ii. 41. 36. Idem totus in umbra.

ii. 41. 50. Secundus margo Copernici intrat. N.

ii. 43. 20. Immerfio Heliconis.

ii. 48. 58. Flato incipit occultari.

ii. 49. 53. Idem totus abiit.

ii. 49. 59. Eiusdem immerfio totalis. N.

ii. 50. 32. Tycho in penumbra.

n. 50. 55. Ejus primus margo tangit. N.

ii. 51. 26. Tycho dimidius eclipfin patitur.

ii. 52. 2. Illius fecundus margo. N.

ii. 52. 35. Tycho totus intra umbram.

ii. 54. 46. Incipit Manilius.

ii. 55. 40. Totus immergit.

n. 58. 10. Menelaus incipit immergere. N.

11. 59. 12. Idem totus in tenebris. N.

12. i . o. Immergit facula, prope Plinium.

12. i. 20. Ipfe Plinius. N.

12. i. 50. Plinius totus.

12. ii. 50. Umbra ad Mare Crifium. N.

12. 12. 6. Mare Crifium tangit.

12. 15. 50. Idem totum latet.

12. 19. 41. Immerfio totius Lunæ.

12. 19. 45 vel 58- Immerfio totalis. N.

E e

Sub

2l8

) o (

r*r>

OXO

oMr*

Sub Eclipfi totali, Luna femper apparuit,
lumine obfcure rubicundo, fat vivido.

H. M. S :

13. 56. 20. Circiter , initium Emerfionis Lunæ. N.

13. 56. 45. Meo demum judicio incipit emergere.

13. 59. 4. Incipit emergere Grimaldus. N.

13. S9* 59* Idem totus apparet. W. N.

14. 5. o. Galileus emergit.

14. 10. 6. Ariftarchus emergit bene. W* & N.

14. 12. 10. Keplerus fere totus erupit.

14. 14. 19. Tycho prominere incipit.

14. 14. 51. Tycho totus illuftris.

14. 14. 55. Emerfio totalis Tychonis. N.

14. 19. 20. Copernicus emergere incipit.

14. 20. io. Idem totus lucet.

14. 20. 18. Ejus emerfio totalis. N.

14. 23. o. Circiter, emergit Helicon.

14. 2§. 39. Incipit prominere Plato.

14. 28. 40. Emergit Plato. N.

14. 29. 2. Plato totus extra umbram.

14. 34. î 2. Emergit Manilius.

14. 37. 24, Itidem Menelaus. N.

14. 40. 56. Plinius. N.

14. 41. 9. Plinius totus eminet.

14. 50. 50. Mare Crifium incipit prodire.

14. 53. o. Idem totum liberum.

14. 54. 10. Tota Luna lucem recuperat. N.

14. 54. 16. Finis Eclipfeos, quam proxime.

Quædam momenta hujus Eclipfeos, a B:oZE-
GOLLSTRÔM, Caroiicoronæ in Blekingia, Tubo
8 pedum obfervata & mecum benigne communi¬
cata, fubjungere lubet.

Ini-

) o (

C:

2X9

Initium & Finem Eclipfeos nubes obfervare

non penniferum ; fed
îmmerfio Lunæ totalis Carolicoronae con¬
tigit Hora 12. 9. 28.

Initium Emerfionis - - - 13. 45. 11.

Grimaldus emergere incipit - 13. 49. 45.

Ariftarchus - . - - 14. o. 12.

Medium Tychonis - - - 14. 3. 47.

Plato - - - - - 14. 17. 40.

Eclipfts Luna partialis , die 23 Jan» 1777.

Coelum nitidiffimum arrifit, fed paucitas macu¬
larum Lunae notabilium in parte ejus auftrali, quam
occupavit umbra Telluris, paucas obfervationes ad-
mifit, quae praeterea, propter tardum umbrae pro-
greflum, minus certae funt. Opem tulere, Collega
aeftumatiffimus, Dominus NICANDER, Mathema-
tum Le&or Stregnenfis D:us HEDIN & Aftrono-
miae Studiofus optimae fpei, Dom. BECKMARK.

H.

M

. .S

3’

59-

20.

4*

0.

20.

4-

4.

50.

4-

8-

45-

4-

IO.

40.

4.

10.

56.

4.

14.

19.

4*

1 6.

27.

4*

17-

55-

4-

45-

48-

4-

48.

38-

4-

5i-

20.

5-

2.

i8-

3. 59. 20. pod meridiem, margo Lunae inferior den-
liore penumbra eft fuffufus.
o. 20. Circiter, initium verae Eclipfeos aeftima-
vimus.

4. 50. Umbra tangit proximum littus Maris hu¬
morum.

8. 45. Incipit immergere Grimaldus.

10. 40. Immerferat ille totus.

10. 56. Totum Mare humorum latet.

14. 19. Tycho in penumbra verfatur.

16. 27. Idem totus in umbra.

17. 55. Immergit Bulialdus.

45. 48. Copernicus incipit obfcurari.

4§. 38. Idem totus eft in tenebris.

Jmbra ad Mare Nectaris.

- ad Mare tranquillitatis.

E e 2 5. ii.

£20

H. M. S.

5. xi. 56. Umbra ad Langrenum.

5. 13. 38- - - ad Promontorium acutum.

5. 14. 30. Idem promontoriiim dilparet in umbra.
5. 28. 9. Incipit emergere Copernicus, lentiffime

procedens.

5. 31. 32. Ejus major pars apparet.

5. 36. 37. Incipit emergere Grimaldus. N.

5. 41. o. idem totus erupit. N.

5. 52. 22. Fariterque Gaffendus. N.

6. 8- 42. Emergit primus margo Schickardi. N.

6. 10. 50. Ejusdem alter margo. N.

6. 21. 23. Tycho incipit illucefcere. N.

6. 22. 10. ‘Nunc demum mihi vifus ipfe Tychonis
nucleus.

6. 23. î6. Tycho totus eminet.

6. 23. 25. ïdem contigit, notante N.

6. 29. 16. Emerfio Fracaftorii.

6. 46. 30. Finis Eclipfeos, ab utroque quam pro¬
xime notatus.

Umbra per totam Eclipfin fatis bene fuit
terminata. Sub ipfa Eclipfi, duo alia in¬
ciderunt phaenomena , quae Tubo achro-
matico 10 pedum, objetta nonagefies am¬
plificante, obfervavi: nempe
6. 2. 4. Emerfio Primi Satellitis ex umbra Jovis.

6. 37. 7. Immerfio ftelke $ Cancri fub limbum Lu¬
nae illuftratum.

Utraque obfervatio bona mihi vifa. Pau¬
lo poft finem Eclipfeos , prorepferunt nu¬
bes, quæ Emerfionem ftellulae occultatae
notare non permiferunt.

Occultatio flellce Aidebaran à Luna, dic 22 !fan. 1774.
6. o. 264. Poft meridiem, immergebat haec ftella,

a Tauri, ad limbum Lunae deficientem.

7. 13.

JtJ. M. S.

7. 15. 5 1. Emergebat eadem e limbo Lunæ illuftrato.

Utraque hæc obfervatio certiffima fuit &
prorlus momentanea.

Occultatio fi elice y Tauri , die 18 F ehr. 1774.

6. 39. 51. Immerfit ftella certiffime, fub limbum

Lunæ obfcurum.

7. 19. 33. Emerfit eadem e limbo lucido. Forte uno

vel altero fecundo citius videri debuiffet.

Occultatio fecunda £ Ceti . die 12 Sept . 1775.

10. 26. 45. Immergebat ftella poft limbum Lunæ

lucidum, paulo infra Grimaldum. Stel¬
la, margini Lunæ imminens, fubito qua-
fi in marginem infiliit.

11. 26. 43L Eadem, nictu oculi velocius, profiliit e

margine Lunæ obfcuro.

Occultatio Palilicii , vel cc Tauri , die 8 Nov. 1775’.

Frequenti fîîmæ nubes non permiferunt
Immerfiones ftellarum y & cc ' Tauri ob-
fervare. Em er fio tantum pofterioris, in¬
ter nubes, fpe melius , fuccesfit.

17. 39. 57- ä Tauri emergebat e margine Lunæ

deficiente, haud procul a limbo Lunæ
fuperiore. Faucis fecundis ante hoc mo¬
mentum , prodibat Luna e nube, fed
fteilam nunc demum vidi , contiguam
margini Lunæ.

Occultatio ejusdem Pix ce , die 2 Jaih 1776.

Non felicior fuit hujus quam proxime
præcedentis occultationis fuccesfus: im-
merfionem enim nubes abftulerunt, fed
7. 21. 22. Emicuit fubito ftella emergens ex mar¬
gine Lunæ lucido, paulo fupra diame¬
trum Lunæ horizontalem.

E e 3 præ-

222

Occultationes trium fle llarum inter Hyades ,

die 29 1776.

H. M. S.

9. 24. 31. Immergebat borealior •& Tauri, in mar¬

gine Lunæ deficiente.

10. 18.46. Eadem emergebat. Auftralior 3- hac no¬

tie non occultata fuit, arttiffime tamen,
circa hor. 9. 5 5 m. 30 f. cum Polo Lu¬
næ auftrali conjuntta fuit, paucis fecun¬
dis ab eo didatis.

10. 34. 10. Immergebat ftella anonyma fextæ ma¬

gnitudinis, in Catalogo pariter ac Atlan-
lante coelefti Britannico, quod miror,
omiffa, fed in Zodiaco SENEXII nota¬
ta, fub longitudine 4 gr. 5 min. Gemi¬
norum , cum Latitudine auftrali 5 gr.
37 min. Eft certe, quam alia vicina ftel-
lula, multo illiiftrior.

11. 34.28. Emergebat ditia Anonyma.

13. 16. 6. Immergebat Aldebaran, feu ct vel ocu¬

lus Tauri.

14. g. o. Hæc opinione mea citius jam emerferat,

& tam longe diftabat a margine Lunæ,
ut ante duo vel tria temporis minuta e-
merfiffe eam judicaverim. Fefellerunt
me incautum Ephemerides , quæ eam ,
poft horæ integræ fub Luna moram , e-
mergere prædicaverunt. Emerfit verfus
marginem Lunæ fuperiorem , loco im-
provito.

Circa obfervationes, hac notie habitas, notan¬
dum eft, quod quidem tres illae Immerfiones &
duæ Emerfîones per fe bonæ fuerint , utpote coe¬
lo fereniffimo, ope majoris Tubi Achromatici, fum-
tx : fed cum folus fuerim & tam longe ab horolo¬
gio

<f*n

r-T.-i

) o (

223

gio remotus, ut vibrationes penduli non audirem,
fieri poteft, ut unius fecundi error quandoque ir-
repfent in notatione temporis: & quidem uno fe¬
cundo ferius re vera contigiffe obfervationem ali¬
quam potius credo , quam citius. Plerasque ta¬
men, fin minus omnes, jufto tempore notatas exi-
ftimo.

Occultatio ßelltf ^ Ceti , die 23 Nov- 1776.

Il M. S.

8- 4. 15. Immergebat ftella, ad marginem Lunæ

aliquantulum deficientem, tam prope Po¬
lum Lunæ boreum, ut diu dubitaverim,
an omnino occultaretur.

8. 27. 3. Eadem emergebat e limbo Lunæ illu-

ftrato : forte uno vel altero fecundo ci¬
tius reapfe prodiit.

Occultatio Stellarum J Tauri , die 21 Sept. 1777.

12. 27. 15 vel 16, Immerfio prioris <?, ad margi¬
nem Lunæ lucidum.

12. 50. 28. Immerfio porterions vel fecundæ £

13. 22. 55. Emerfio prioris.

13. 52. 21. Emerfio pofterioris contigit.

Omnes hæ obfervationes bonæ funt ,
quamvis Luna halone cinfba & tenuibus
nubeculis te£la fuerit, transparuerunt e-
nim nitidæ hæ ftelîæ. Tertiam 0 Luna
non tetigit, hæc enim marginem Lunæ
boreum præteriit, ad trium circiter mi¬
nutorum diftantiam.

Occultatio eorundem /tellurum, die 15 Nov, 1777.

7* 58- 49L Immerfio primæ

8. 50. 594. Ejusdem Emerfio, e limbo Lunæ non

prorrtis pleno.

9. 2. 3. Immerfio fecundæ $.

io. 7.

i/. M. S.

io. 7. , 4. Ejusdem Emerfio. Omnes hæ obfer-

vationes bonæ funt.

Hæc paulo fupra diametrum Lunæ ,
horizontalem, prior fere tantundem in¬
fra proceffit.

Occultatio flellœ i Tauri , die 16 Nov. 1777.

12. 55. 24. Immerfio. Stella opinione mea citius &

quau per faltum irrepfit.

14. 5. 8* Jam jam fed nuperrime emerferat,

Flures hujus generis obfervationes mi¬
norum ftellarum, vel minus certas, af¬
ferre vix operæ pretium puto.

Omnes hæ Occultationes Tubo Achro-
matico decem pedum funt obfervatæ.

De ßmulato Satellite Veneris monitum \
Semper dubitavi, an Venus Satellite fit ftipa-
ta. Non tamen neglexi, die prima Junii, anni
1777, attentos inj Solem habere oculos, Venere
tum cum margine Solis fuperiori arcte conjunfta,
an forte Amafionem huncindifco Solis detegerem:
fed fruftra eum quæfivi.

Perfuafus furn, eos Aftronomos, qui eum vi*
diflfe fe putarunt , fallacia optica fuifiè deceptos.
Habeo & ego Tubum Achromaticum, tres pedes
longum, ceteroquin pro fuo modulo bonum, qui
Veneri, quando illa fatis illuftris eft, femper dat
fatellitem , Veneri fimilem, (ed longe debiliore lu¬
ce præditum ; qui tamen aliis præftantioribusque
Tubis & Telefcopiis eft invifibilis. Fallacia autem
facile detegitur: nam converfo Tubo, difcurrit per-
fonatus Satelles ab omni parte. Idem Tubus etiam
Jovi Quintum commodat Satellitem. Sine dubio,
vitium quoddam vitri ocularis, caufia hujus fpe«
ari eft.

@ ) o ( @

COMMENTARIUS

DE HERNIÆ, ITA DICTÆ , CONGENITÆ

ORTU et SEDE j

ET DE

PARTIUM CORPORIS FOETUS , QUÆ AD EIUS ILLUSTRA¬
TIONEM PERTINENT ADMINISTRATIONS ANATOMICA,
INDEQUE EMANANTIBUS CURATIONUM QUI¬
BUSDAM RATIONIBUS,

AUCTORE

ROLANDO MARTIN ,

MED. Doer. ET ANATOM. PROFESS. STOCKHOLM.

Anatomiam, medicinæ eam e (Te partem, quæ vi¬
am quali præmonftrat facillimam, qua potiffi-
mura cognofcatur quodcunque genus mali, corpus
noftrum infeflans, ut non tantum fuccurrere vehe-
mentiori alicui, fed & eidem, quum levius ad-
, huc eft, occurrere poffit medicus, uno ore faten¬
tur Artis periti.

Ob hanc forfan rationem CORNELIUS CEL¬
SUS , vir ingenue natus , magna fui feculi felicita¬
te, quod bonarum litterarum. erat feraciffimum, li¬
berrime agnovit, eos, qui um contenti febres Ü"
ulcera tantum agitare, rerum quoque natur am ex
aliqua farte fcrutati funt , non ideo quidem Medi¬
cos fuiffe , verum ideo quoque majores medicos
extitijfe.

Et ut fermone non tantum fed & opere ipfo
vol. ni. F t fuit

l

226

fuit medicus, fie integra operum ejus reperimus
capita, in quibus & fedes pardum oftendit, ante¬
quam interiorum morborum curationes exponeret,
et pofitus quoque atque figuras ipfas indicandas ju¬
dicavit , quo facilius, quæ ad fingula pertinent, in-
telligi poflent.

* Tantum itaque abeft , ut mortuorum quidem
lacerationem non neceflariam ideo exiftimemus ,
quod, etii non crudelis, tamen foeda fit, & quod
medicinae fcientiam paulo fubtilius quam ex ufu
excolere Anatomicos , illi omnes diffimulare non e-
rubefeant, qui libenter amplefluntur ea præcepta
quæ fedulitatem non exigunt ; ut potius rerum na¬
turae contemplationem aptiorem quemvis reddere
medicinae largiamur, & incidere aliquando pofTe
morbum ita novum infimul fateamur, ut fine Ana-
tomia neque genus mali neque remedium inveniri
poffit.

His præmiflïs ad propofitum tranfeundum efl,
& ad fpecialem novi vitii , herniae ita dittae conge-
nitæ, animadverfionem , de quo , fiquidem in te-
fliculi velamento proprio continetur, propter va¬
rietatem inter auftores parum confli tit, antequam
recentiores quidam Scriptores, & inprimis Argen-
tinenfis Profeffor Nobiliffimus LOBSTEIN, Cele-
berrimique Londinenfes Angli HUNTER & POTT
ejus mentionem fecerunt.

§. II.

Ut vero pofitum & ordinem hujus morbi nos-
fe queant naturæ rerum contemplatores, praemitte¬
re neceffe efl tefticuli foetus figuram & federn, un¬
de ejus origo & fitus intra abdomen in memoriam
revocetur. Scire itaque oportet, hoc primordii hu¬
mani primum domicilium, quod nomine teftis vel

tefli-

227

tefticuli ihfignire ideo forfan vifum fuit Anatomi¬
cis , quia fexus noftri perpetuum charafterem &
verum teftimonium præbeat , a primo fuo incremen¬
to pofitum efie in mediæ regionis abdominis foetus
loco pofteriori, lumborum nomine, cognito, pro¬
pe ipfos renes , longe eminentiori fede , ac ubi
paulo poft fe fenfim recipic.

In bac ætate in que primis formationis fuæ mo¬
mentis, nulla alia funt tedis ab utroque corporis
latere veftigia, nullæve aliæ particular, quam (iibti-
liorum quorundam & non penitus adhuc evoluto¬
rum vaforum parva glomeramina, ex arteriis & ve¬
nis ita di£tis fpermaticis conflata , cum lymphatico¬
rum vaforum intermixta ferie, & minutiffimorum
nervorum filis atque propaginibus, in mucofa cel-
lulofitate, latentia, pendula tamen & libere flu£hi-
antia , cum altera tamen fui parte nominatis vafis
contigua, ex arteria aorta & vena cava oriundis ,
altera tamen , exiguo vafi deferenti , cujus finis eft
in veficulis feminalibus, pone veficam urinariam
pofitis.

§. III.

Itaque pone ipfum peritonæum ab initio col¬
locantur hæc corpulcula. Sed protinus intra ejus
caveam protruduntur , ficut ipfa inteftina , quo qui¬
dem in fitu , ubi quis abdomen foetus mortui A-
natomica feflione aperuerit, tefticuli hoc rudimen¬
tum apparebit ab utroque latere paulo infra renes.
Longitudinali gaudent direflione a fuperioribus ad
inferiora , ita vero ut ipfum tefticuli corpus cum
annexa fic difta Epididymide intra peritonæum im¬
mergatur, vafa autem, quibus adjungitur, cellulari
tantum membrana poft id ipfum inclufa fint. Suc-
ceffu temporis magis fubinde defcendunt hæc cor-

F f 2 pora,

228_ _ as ) o as _ _ _ .

pora , non obftante involucro illo, quo ex perito-
næo fruuntur , & pendent tunc Epididymides jux¬
ta eadem & pofterius verfae , turgidiores quidem ,
fed ad telles, per duplicatum & hic iterum revolu¬
tum peritonæum, ftri£tæ & limitatæ, longitudinali
Temper direflione a fuperioribus ad inferiora. Ut
in loco ita ereSto fuftineantur telles, meminiffe o-
portet, dari plicas a peritonaeo formatas, fcilicet al¬
teram a colo, ubi curvaturam facit 1 ignio i deam ,
alteram a fine ilei & principio coeci. Hæ plicæ
ligamentorum vices fupplent , ut inde teflis in fitu
fervetur interque duas vires haereat , ne in latera
vagari poffit, fub ejus defcenfu. Obfervata haec
funt a Nobiliffimo LOBSTEIN in Differt, de Her¬
nia congen. edita 1771.

$• IV.

Totius hujus phaenomeni nullam aliam ratio¬
nem ipfa rei natura reddere videtur , quam quod
tempore incrementi foetus humani, ad ejus origi-
ginem propiore, laxius & magis obfequens fit mu¬
co fum fere adhuc abdominis involucrum, peritonæ¬
um diftum, quam ut partibus, quae juxta fitæ funt,
mobilibus , mole veluti fua {olidioribus, refiflere
poffit; hinc & 'inteflina & vifcera fere non omnia
una cum his corpofculis intra fe recipit & pro il¬
lis plicaturas format , quibus fimul ea obvolvat &
tunicam eorum extimam conflituat eamque iisdem
largiatur.

Inde vero non æque fequitiir, ut partes
etiam inferiores abdominis penitus obtegere poffit,
cum eaedem naturali fituatione non ita pofitæ fint,
ut inde vim & nifum fe intra ejus cavum protru¬
dendi pariter habeant , ac pleraque illa vifcera , quæ
fuperiori pofita funt loco. De cetero edam in flri-

£tio-

529

ftiori fpatio continentur intra pelvis ofta, quam ut
æque libere moveri feque ipfas propellere queant.

Ita vero comparati funt tefticuli, ut minori li¬
cet gaudeant volumine, eam tamen habeant mobi¬
litatem & cum mole fua conjunctam lubricitatem ,
ut vi quafi propria poftint fe intra peritonæi cave¬
am protrudere, cedentibus lubenter & femet ipfa
elongantibus, tam vafts, quibus appenft, quam pe-
ritonæo, cui adplicantur & quo induuntur.

Hæc vero ipfa vafa, non æquc fe intra peri¬
tonaeum intrudere poftunt , quoniam fubtiliora funt
& fortioribus truncis a tergo continuata, quam ut
ulteriorem intra peritonaeum immerftonem permit¬
tere queant.

$• V.

Objicere autem mihi aliquis poftet, hanc vafo-
rum cum truncis fuis connexionem pari nifu refi-
ftere debere delapfui tefticuli ad ipfam abdominis
aperturam (ad annulum ita diftum abdominis) quo¬
niam longior hæc fit via, qua tamen vere ducitur
teftis , quam ulterior intra cavum abdominis infi~
nuatio. Adverfus hoc autem illud tantum dicam ,
quod fuo ad loca inferiora adtraftu dirigere vide¬
antur hunc progreftum celliilosæ qirædam fibræ
a fcroto ad teftes continuatæ, conftimentes appen¬
dices , quæ fini teftis imo annexas funt, & guberna¬
cula dicuntur a Celeber. Anglor. Anatomico HUN¬
TER , optime autem ab Argentinenfi Profeftore
LOBSTEIN defcriptæ.

De cetero vafa fic nuncupata deferentia, Epi-
didymibus annexa funt iisdemque continua. îpfæ
quoque Epididymides in foetu reapfe majores funt,
relatione habita ad teftium magnitudinem , fic ut
oculis quoque fe offerat duplex, quafi quovis la-

F f 3 tere

2 3o _ m ) o ( gg _

tere teftis , & cum eo altera hæc pars quæ non ni-
fi annexa eft ipii teftis fini imo : appendix cujus
turgidus & mollis habitus figuram fere pyramida¬
lem referens tranfitum faciliorem ipfi teftis corpo¬
ri parare videtur. Annon majus volumen append
hujus corporis & Epididymidis magnam hoc re-
fpe£tu affinitatem habet, cum pluribus aliis in
foetu turgidioribus corporibus?

Tandem etiam ip(e defcenfus partium ponde¬
re promovetur & facilior evadit, fub ipfis evolu¬
tionis eorum gradibus , quas interea patiuntur va-
fa fpermatica.

Illud etiam regeri ab aliquo fcio, multa undi¬
que alia loca dari, ad quæ fe recipere pollent foe¬
tus tefticuli, quam ut tam longinqua egeant mi¬
gratione, antequam ulterius prolabi defiftant.

Sed ejusmodi feceffus totidem funt obftacula
reliquorum abdominis vifcerum obluctentes moles
atque compages, quare non alium locum quærere
poffint teftes fub eorum evolutione & augmento ,
quam ubi minor Temper eft refiftentia.

$■ vi.

Mihi itaque jam id quoque operis impofitum
effe fentio, ut ex naturali pardum ftruftura evincere
adnitar, quod hic ipfe locus fe ultro offerat, ad
quem procliviori ferantur direcbone tefticuli, quam
ad reliquas adjacentes abdominis regiones. Verum
enim vero fi confideVatur offium pelvis in foetu an¬
terior quafi defeflxis & depreffior quam in adultis
projefhira, facile erit conceptu, direffforem effe
contentorum abdominis ad hanc partem prola-
pfum, inprimis in fitu corporis ita compreflo & fi-
mul inclinato, ac ubi jam inclufus jacet intra ma¬
tricem infans , omni eo tempore quo uterum ge¬
rit mulier. Ita

231

Ita quidem a fuperiore & pofteriori parte foe¬
tus abdominis ad inferiora & anteriora, tanquam in
plano inclinato, fuper mufculum Pfoam defertur
tefticulus, ut evolutionis fuæ debito tempore nulli¬
bi facilius dirigi queat, quam retro mufculorum
abdominis anteriorem & interiorem partem. Sed
ut ad illud prncife pundum fe recipiat, ubi annu¬
lus exiftit obliqui externi , en aliam (pedaliorem
rationem , inftimta anatomica inquifitione erutam ,
cui an (am mihi præbuit fidelis infpedio ftruduræ
& (itus partium in praeparato foetus mortui, fuo
adhuc utero inclufi , cum annexis matris genitali¬
bus omnibus. Hanc autem inveftigationem non
tantum foius inflatui, fed & aliquando focia & con-
junda opera, adftante fcilicet Celebratiffimo A-
CREL M. D. Profeflore Chirurgiae, Nofocomiorum
Regni Intendente Generali, atque Equite aurato Or¬
dinis Regii deWafa, & pluribus, tam artis Dodori-
bus , quam difcipulis dilediffimis.

Cum enim pro Angularis adeo vitii genere
hanc fpeciem herniae venditaverint aliqui Patholo«
giae Chirurgien Auftores, neminem putavimus hunc
morbum bene pofîe cognofcere, qui eundem a re¬
liquis non dignofeat , neque partibus corporis ad
eius notitiam (pedantibus adhibere remedia, nifi eas
ipfe bene perluftraverit. Ob eam quoque rationem
neceffarium duximus incidere corpora foetuum mor¬
tuorum, eorumque vifcera ferutari. Qun vero [ad
(copum inprimis pertinent, fequenti ratione exorfus
fum confiderare.

§. VII.

Per funiculum ita didum umbilicalem, omnem
fangvinis copiam, quæ a matre ad infantem conti¬
nuo itinere perpetuoque circulo ducitur, ferri &

reve-

232 _ _ r!5 ) O ( $5 _

revehi, nemo eft qui ignorat. Idem vero funicu¬
lus duo diverfà continet vaforum genera , arterias
fcilicet binas umbilicales & venam unam. Protinus
vero, quum ad aperturam infantis mortui antea in¬
dicati me accingerem , fetfionem inftitui eo com¬
modiorem, quo magis ftriftam & elevatiorem red¬
didi totam abdominis compagem , antea- laxam &
molliorem, fufpendendo funiculo ifto umbilicali, ut
feftioni melius obedire poffet abdomen.

Hanc autem feffionem per cutem folam pri¬
mo quidem oblique ab ingvine ad coftas fpurias
ejusdem lateris inftitui, ut fimul melius conipicere-
tur ipfius annuli parva & obliqua apertura , quo
fa£to ipfos mufculos una quafi plaga diduxi, reli-
fta tamen ora inferiori mufculorum abdominis, ut
in confpeflum melius venire poffet oblonga illa a-
pertura, quam pro recipienda tefticuii portione in¬
feriore paululum dehifcere tradiderunt auftores, qui
hujus mentionem fecerunt. Sed licet totam abdo¬
minis communem tunicam hac fectione nudaverim,
huc usque tamen nullum mihi apparuit evidens ve-
ftigium proceffus, quem quaefivi, hujus tunicae.
Quanquam autem ita tenuis & pellucida vifa fit
nominata tunica, ut & inteftina & eorum plicae,
circumvolutiones & gyri omnes trans ipfam perlu¬
cere diftinffe potuerint, non tamen adhuc parvi
infantis tefticuii quoddam mihi apparens fuit indi¬
cium, antequam aperto hoc peritonaeo, fufpenfa le¬
viter manu mafiam omnem inteftinorum removere
coeperam.

Si vero hucusque denegatum mihi ruit defide-
ratum , de quo locutus eft Ceberrimus POTT,
phaenomenon, tanto nunc liberiori copia oculis
fe meis obtulit. Quae vero fub hac inveftigatione
mihi ulterius vifa funt attentione digna, fequenti-
bus exponere adnitar. §. VIII.

__ _ m ) q ( 35 _

§. VIII.

Inter veritates quam maxime evidentes & dm
dum agnitas eft, arteriam umbilicalem infantis, quæ
ex Iliaca interna prodit, trunci cuiusdam vices ge¬
rere vafis fangvinei & æque fere magnam efTe, ac
eft arteria Iliaca externa, quoniam omnem fangvi-
nis rivum , qui ab infante ad matrem redit, intra
fe recipit inque placentam tranfportat. Hoc au¬
tem fangvinis iter, eo prtecipue loco, eaque dire-
flione, inde ab origine* fua e divfta • iliaca interna,
furfum direfte ad ipfum umbilicum infantis tendere,
cuique notum eft, ut adeo ad latus vedcæ urinariæ
primo fuo meatu feratur, deinde vero fub margi¬
ne externo vaginte aponeuroticae mufculorum obli¬
quorum abdominis circa rectum mufculum, tum
vero infra eandem vaginam, fub ipfo re£to.

Hac ratione facile concipi poteft, truncum hunc
arteriofum fangvine turgidum, columnam quad fo-
lidiorem & renitentem facere a parte, qua jacet ,
id eft anteriori & interiori , ob quam contenta in
abdomine non queant diftendere peritonæum, in hac
quidem parte, ubi id ipfum ex arteria umbilicali
rigidius & fortius redditur.

Talem quoque obicem paulo exterius mollio¬
ra eadem abdominis contenta nancifcuntur , ex ar¬
teria Iliaca externa, quæ una cum margine carneo
mufculi Pfoæ alteram quad columnam conftituic,
ultra quam prefdo inteftinorum nullum laxius ce¬
dentem dnum efficere poteft, in quem fub nidi a-
liquo fortiori fe recipere queant.

Ut autem fpatium fatis amplum inter haec duo
magna vafa & lias velud columnas, fub inftituta a
me fe&ione corporis foetus , dari vifum eft , quo
laxior dnus exiftit pro inteftinis recipiendis , ita in
hoc dnu ab utroque corporis latere fundus quad

G g fac-

234 _ _ 35 ) _ o ( JS _ _

facci peritonæi, & imus vertex ad inferiora abdo¬
minis conftituitur, in quem, fi ad inguina prefla
funt inteftina , longe minorem refiftentiam habere
debent, quam circa eundem & ad ejus finus late¬
ra. Eft adeo idem hic finus & eadem ifta laxior
peritonæi declivitas, inter binas diftas columnas con-
ftituta, ipfisque oculis primo quidem intuitu con-
Ipicua , quam tefticulus intra faecum adhuc perito¬
næi inclufus fibi paratam habet, ut in migratione
fua a fuperioribus ad inferiora ibidem fe recipiat
(eque ibi condat in ipfo fundo facci , ubi foveolam
invenit fere conicam, in quam fine fuo inferiori
cum Celeber. HUNTER! ita dicto gubernaculo E-
pididymidisque turgidiore parte æque fere conica,
fe immergere queat ante nativitatis tempus , ut hic
perfiftere & foveri intra hanc foveam poffit, eam-
que permeare ad illud temporis momentum, quo
in lucem edito infante, negotium refpirationis age¬
re incipiat & novam preffionem in tefticulum operari*

$. IX.

Hic non omitti debet commemoratio appendi¬
cis §. 4. antea expofitæ , quam gubernaculi nomi¬
ne Celeber. HUNTERUS infignivit in Libro Me¬
dicat Commentaries Lond. 1769, & cujus mentio¬
nem uberiorem fecit Nobiliffi LOESTEIN in difler-
tatione de hernia congenita , Argent, defenfa a 1771.

Hanc nihil aliud efie indicavit Vir Celebracis-
fimus , quam cellulofam fangvineis vafculis repletam,
quæ licet colore & robore fuo a cellulofa feroti fit
diftintta, ei tamen intime eft accreta & fub peri¬
tonaeo incedit, ut illi loco obviam veniat, quo teftis
nudus mufculum Pfoam tangit.

De hac ipfa Illuftrem HALLERUM Phyfiol.
Tom. VIL Lib. XXVII. Se£t. i. 11. locutum es-

fe

*35

m ) q <

fe, hæc verba innuunt, hjt Jub tejte , abdomine in •
clufo , peritoneo debilis Jedes , mucoja celluloßtate
viale claujn. Porro, ut, quæ fequuntur, fummi
HALLER! verba fonant, Jub hoc ojtio peritoneum
vaginam cylindricam format , quæ a renali fede du¬
cit ad Jcrotum. Talem quidem eminentem longi¬
tudinalem plicam a parvis u trinque teftibus a me
quoque fuifte obfervatam , fub inftituta hac feclio-
ne non negaverim, fed pro cylindrica au t vagina aut
colliculo cylindraceo, a Celeber. ROEDERERO ita
in programmate nominato, ingenue fateor me hanc
non habuifle, cum neque intus cava, neque adeo
fuerit protuberans, ut a plano poftico peritonæi
multum fe deftrinxerit. lis quae habet Celeber.
WRISBERG in Differt, defer. Anatom, embryonis.
Gotting 1764., p. 5 . melius quadrant, quae a me
vifa funt, quod fcilicet apparuerit linea tantum al¬
bicans membranacea , quae amplior in vicinia teflis
ej anguftior m dejcenfu evadit , ut in parte tendi¬
nea mufculorum obliquorum abdominis vix confpi-
cua fuerit. Ita etiam cum phaenomenis variis a
Nobiliff. L0BSTEÏN10 obfervatis, in teftibus, tam
ubi in abdomine fe oculis obtulerunt, quam ubi in
inguine & deinde etiam in feroto reperti iunt, quae
a me fafta & fiepius repetita funt tentamina omni¬
no conveniunt.

Prehenfo enim volfella corpore teftis, fere co¬
nica, ut fupra dixi, apparuit inferior illa turgidior
oars, quam pro appendice fua habet auffor & ob-
i ervator hic folertiffimus , tamdiu fcilicet ac in ab¬
domine extitit teftis , fed cum in feroto inclufiis
eft , demiffa magis vifa eft eadem appendix &
mollis pulvinaris inftar tefti inferviens. Sic quo¬
que foveola, de qua locutus fum §. VIII. eadem
eft cum eo orificio, quod meatus nomine falutat

G g e No-

_ ô& ) o ( m _

Nobililf LOBSTEIN in §. VI. fuæ dilfemtionis
& ad finem $. VIII.

Ex hoc meatu continuatur canalis ille, in cujus
parte una teftis haeret, cum ipfum fcrotum occu¬
pavit. Ut in libro au&oris Angli Celeber. POTT
Chirurgical Works itidem exponitur, melius haec
etiam foveola apparet, quando tefticulus ad latera
tenetur & cum Epididymide leniter ftringitur, tunc
enim vifui fe offert meatus hic, & caudæ Epididy¬
midis, cumprimis vero appendicis antea fic dictae ,
intra eam intus fufceptio.

$. X.

■ Per oftium hoc intrare finem fere conicum
inferiorem teftis, quem gubernaculi nomine infigni-
vit HUNTERUS , appendicis vero fuæ LOBSTEI-
NIUS, non fatis eft, fed una cum hoc fine tefticu-
li fubinde corpus totum, quod produftionem hanc
peritonæi, parietes foveolæ formantem, fenfim dila¬
tat, implet & fecum trahit, canalem nunc inde ha¬
bens & fuam vaginam, qua antea in abdomine erat
deftitutum.

Ex deferipta cohæfione ceîlulofæ feroti cum
gubernaculo, ad imam teftis partem confpicuo, ra¬
tionem dedit omnem defcenfus hujus tefticuli in
fcrotum Nobiliff LOBSTEIN ; cum tamen laxa &
obediens ede debeat mollis hæc vafcula continens
cellulofitas , & fibrofam non habere texturam , ne¬
que mufculofi quid in ejus compagem penetrare
ipfe fateatur Mobiîiffîmus auftor in differtatione ci¬
tata §. VII, licet meram ex rubedine ejus if robufiio «
re habitu fufpicetur illam non ejfe cellulofam tuni¬
cam , caufiam defcenfus unicam hinc non omnino
deduci poffe putavi. Cum autem in §. VIII. pro¬
paginem hanc cellularem eundem canalem perito-

_ _ _ m ) o ( gfe _ * 3?

næi fequi obfervatum eft & in eadem canalis dire-
öione locum fuum occupare , atque fequitur cel-
lulofa illa, in qua funt feminalia, vafa & inquacon-
fequenter quoque du&us deferens tefticuli hærere
debet, probabile mihi vifum fuit, hunc quoque du-
ftum e veficulis feminalibus, veficæ, inferiori & po-
fteriori parte , annexum , qui & fuperne firmam
cum taftis -imo fine cohæfionem habet, fecundum
defcriptionem fæpe laudati LOBSTEINII in differt,
citat. §. 5. aliquid conferre utique poffe ad defcen-
fum teftis accelerandum. Quid enim magis vale¬
rent vafcula rubra cum cellulofitate hac junffca, &
ad fcrotum continua , quam valeret in eadem hac
direftione pofitus deferens duffus ? Cum enim in
fupremo fuo loco collocati funt teftes, in hoc poli¬
tu deferentis ductus ad inferiora determinans tanto
eft luculentior, quanto inferius pofita fit ipfa Vefi-
ca urinaria, quæ nunc major indies fieri incipit &
lotium continere, unde majus quoque volumen ca¬
pere debet arcus ejus pofterior, cui cum anneftitur
duftus hic, teftem ad hanc fuam fixiorem extremi¬
tatem determinare & trahere eum necefte eft. Ne¬
que parum lucis huic defcenfui afferre theoriam,
quam nuper propofui ex autopfia anatomica vere
erutam & naturæ congruam, fperaverim.

Aliquam autem a fibrofa quadam propagi¬
ne hoc corpus nancifci determinationem ad in¬
feriora defcendendi, vel ideo vix crediderim, quod,
quam Celeber. HUNTERUS fibi perfvafit, conti*
nuationem mufculi cremafteris in hanc appendi¬
cem, non vidimus, vel etiam ideo, quod, fi reve¬
ra daretur, id quod tamen dubitat Celeberrimus
LOB STEIN, loco citato. §. VII. nota b. ea¬
dem videatur hæc effe cum ftrato illo fîbrofo
altero & exteriori, de quo loquitur Illuftris AL-

G g 3 BE

) o ( as

•*38 _ _

BINUS in Hiftoria mufculorum L. III. c. LXXX.
cujus fibras per vaginalem quidem incedere docet ,
non vero ita refledti, ut in foetu cum appendice
continuari & in teftem fic agere poifet. De cete¬
ro refutationem hujus opinionis a Celeb. LOBSTEI-
NiO fadhm ex differtatione citata p. 17. §. VII. fir¬
mo ftare talo cuique patet.

Sub inveftigatione Anatomica in has partes a me
facta, multum mihi lucis attulit confabulatio cum
Celeber. HENRICO GÄHN Reg. nunc Amiralita-
tis Medico , & Reg. Coli. Med. Alfeffore, cujus fcili-
cet port reditum ex Anglia, librorum & eruditionis
communicata fu pellex (limulum mihi addidit ad com¬
munia cum Londinenfibus Anatomicis in hac re (ludia
penitius excolenda*, at de Gubernaculo tamen Cele-
bratifiimi HUNTER! non aliam mihi fuppeditavit
ideam, quam, ut oculis i pie vidi", id efie fere coni¬
cum illud turgidius corpus, tefliculi fini appenfum
infimo , Temper caveæ didlæ pyramidali primum
fe infinuans • cum vero favore amici Honoratiffimi
Upfalienfium Medicinæ Profeffcris Celeberrimi JO-
NÆ SIDRéN mihi deinde fint communicata, quæ
de hoc gubernaculo ipie fcripfit Clariffimus HUN-
TERUS, quid per hoc atque per ejus fibras de-
xnonftrare voluit, melius perfpexi.

§. XI.

Intra abdomen itaque ante nativitatis tem¬
pus licet fere Temper nudi adhuc appareant tefti-
culi , ut etiam indicare voluit Celeber. POTT 1. c.
vaginali fcilicet hac membrana deftituti, non tamen
ideo iuo tergore ex ipfo peritonæo caruerunt, quo¬
niam anterius circumdati erant indumento eodem
ac reliqua abdominis vifcera, quorum extimum &
commune involucrum ex eodem peritonæo colla¬
tum

& ) o ( m

239

tum eft,id quod edam, manentibus intra abdomen
tefticulis, eos circumvolvit, ubi a prima eorum in¬
tus fufceptione ad partem peritonaei pofteriorem in¬
tra renes eidem adplieabantur.

De cetero etiam inde a prima eorum origine
membrana propria circumvefHuntur, in quam com¬
munis peritonaei fuper addufta eft, quæ nunc poft
defcenfum in {crotum revoluta, in vaginam ante¬
rius continuatur. Haec vero vaginalis laxior & an¬
terior, qua iterum induuntur teftes, tunica, poft-
quam fcilicet per oftiolum deferiptum ferius oci-
usve defeenderunt, poftmodum ftrangulata in par¬
te tua fuperiori fubinde clauditur, ita ut veteris o-
ftii nullum amplius remaneat aliud veftigium, quam
cicatricula quaedam aut refidua parva depreffio.

Licet vero non negaverim , fieri defcenfum
hunc tefticulorum foetus fæpe ante ipfam nativita¬
tem, cujus nuper exemplum vidi, praefente Genero-
fiffimo Archiatro Regio & Equite Aurato de Stel¬
la Polari ABR. BÆCK, in aperto infante mortuo
feptimeftri, cujus quoque abdominis patula adhuc
erat apertura in hanc, de qua locuti fumus, vaginam;
frequentius tamen evenit idem ille in ferotum de-
fcenfus circa vel pofe ipfum nativitatis momentum,
eam in primis ob rationem, quod ab ipfo termino
nativitatis agere incipiant mufculi abdominis,, unde
faciliori vi urgentur tefticuli ex parvo ifto meatu,
ipfisque proprio diverforio, per annui um abdominis,
indeque canali continuo dilatato, ad loca eadem in¬
feriora. Rationem, quare feptimeftris foetus tefticu-
lum in feroto fæpe habeat, cum e contrario nonime-
ftris non nifi in parte fuperiori potiffimum, teftcrn
condat, optime dedit Nobiliff LOBSTEIN in dis-
fertatione citata §. IV. r

*4® _ c3S ) ô ( $5

Et ita îquidem ad ingvina & fcrotiim , ad
quod laxior & amplior datur tranfitus, in propriam
fedem & verum in pofterum domicilium fuperne
preffi & propulfi, nunc fe recipere coguntur tefti-
culi. Via hæc extra abdomen & pelvim, ita quo¬
que directe ad inferiora ducit, ut defcenfus tefti-
cuiorum commodior fit & fe magis ultro offerens,
quam effet alia quædam ejus intra pelvim infinna-
tio. Ita quoque vis illa, quam alioquin efficerer va-
fis deferentis poft veficam urinariam cum veficu-
lis feminalibus contiguitas, antea inter rationes de-
fcenfus tefticuli allata, eo fcilicet tempore quo al-
tiori loco pofiti eflent & cum tam parva adhuc ex-
ifterent glomeramina, ut proprio pondere folo pro¬
labi non poffent, nunc non amplius valet teftes in¬
tra pelvim retrahere, fed exurgunt aliæ vires, tan-
quam totidem rationes, ob quas in fcrotum fe
condere debeant, quarum altera eft, aufta jam pro¬
pria eorum moles & ponderofitas, qua cadere fa¬
cilius cogantur, altera vero apertior & lubricata
via, quæ facit, ut ad obliquiorem aliquam de via
fua aberrationem traftione deferentis’ vafis non pos-
fint determinari, quæ junftæ vires cum appendice
§. 9. allata fimul fumtæ plenam tefticuli in fcrotum
defcenfus ideam abfolvere poffimt.

§. XII.

Ut autem direftior hæc via melius innotefcat,
neceflaria eft confideratio arcus offei , qui ex conve¬
xitate vertebrarum lumbalium & fumma offis facri
conftituitur , quæ reddit fpatium illud amplius &
fimul declivius, quod datur u trinque infra abdomen
ad pubis peftinem, non adhuc tam alte projeffum,
ac eft in adultis; cavum vero pelvis minoris inferius
pofitum & extra direffionem & tranfitum reffe
prolab entis tefticuli locatum atque confti tutum.

Sub

) o

f

{

r%

’J.

*r *

Sub tempore hoc defcenfus tefticuli in fcro-
tum, per facilem iftam & magis apertam infra an-
nulum abdominis viam, quæ poftmodum ftrangula-
tione aperturte fuperne obliteratur & clauditur, fit
quoque in cellulari membrana, peritonæum circum¬
jacente, per elongationem vaforum fpermaticorum,
generatio tunicæ vaginalis funiculi in eadem mera
cellulofitate compofita. Cum enim antea §. 3 di-
£fum eft, hunc vaforum funiculum non intra peri
tonæum infinuari, fed femper pone illud in cellula¬
ri membrana peritonæi remanere, facile eft conce¬
ptu, ejusmodi cellulare indumentum vafà hæc cum
peritonaeo alligans , vaginam aliquam usque ad fcro-
tum continuam eidem fubtili vaforum funi præbe-
re poft'e, quæ quidem vagina hac ratione diverfa
eft & alia ab ea vaginali tunica, quam ex ipfo pe¬
ritonæo fupra & ante tefticulos faffam efte & fu¬
perne claufam nuper indicavimus.

§. XIII.

Ex di£Hs nunc patet, claufo oftiolo defcripto,
nullam amplius partem ex contentis abdominis in
vaginale hoc involucrum defcendere pofte , fèd ob¬
turamento hac ratione facio , feparari non tantum
a tefticulo in fcrotum delapfo omnia inteftina, fed
& reliqua abdominalia contenta, & funiculum quo¬
que fpermaticum cum cellulari, quod vala ejus con¬
tinet & alligat, indumento.

Quoniam vero non rarum eft, antiquæ formte
veftigia diu fuperefte, ita ut difba obliteratione non
claudi poffit vaginalis faccus, fuppofita fcilicet caus-
fa quadam accidentali inteftina protrudente, ut per
eandem parvam aperturam , qua folus alioquin te-
fticulus defcendere deberet, etiam prolabatur inte-
ftinum aliquod, vel folum, vel cum omento jun-
voL. ni. H h £him

242 _ @ ) O ( <?£> _

flum, vel edam hoc feparadm , id quod ob parvi¬
tatem ejus vix accidit, fit tunc manente eadem a-
pertura libera & pervia, ficut in ftatu foetus pri¬
mitivo , herniae illud fingulare genus , quod con¬
genitae nomen accepit a recentioribus chirurgiae
fcriptoribus & in primis a faepe laudato POTT ,
ad Nofocomium S:ti BARTHOLOMÆI Londinen-
fe Prafiico ordinario. Diftinftum itaque hoc her¬
niae genus a reliquis, & ortu fuo, & fede, fiquidem
communi gaudeat cum telle involucro, & ejus tu¬
nicae vaginali intrufum haereat, qua cetera omnia
funt exclufa.

§. XIV.

Saccus quoque hujus generis herniae non ante
teftem fitus eft neque ab eodem feparatus, cum non
fit proprius , ut comparati funt lacci herniarum in-
gvinalium reliqui, fed ideo communis cum teflis
vagina, quia vel a diu remanente tefticulo prope
oftiolum faepe nominatum , vagina haec lenior fafla
eft, & pro recipiendo inteftino amplior reddita, vel
etiam a defeStu ipfius fcroti , ut faepe obfervarunt
auftores, nullus locus datus pro defcenfu teflis ul¬
teriori, unde ita inferius deficiente laxo & obfequi-
ofo fpatio, ad quod migrare poffit, prope ipfum ex¬
itum fuum tamdiu haereat neceiTe eft, donec vel
inteflino cuidam, vel omento, vel utrique fimul oc-
cafio data fit transeundi per eandem aperturam,

3uae alioquin tefliculi effet propria & infuper clau-
i deberet; fic dilatatione fenfim fafla cum leni pres-
fione in debilem & mollem hanc produ£tionem, for¬
matio exfiflit facci amplioris continentis fimul & te¬
ftem & partes memoratas junStim prolapfas.

§. XV.

m ) o ( ®

243

XV.

Fieri ita debere eo eft luculentius, quo cer¬
tius conftat impedito defcenfu tefticuli per allatas
cauffas, impediri quoque naturalem parvas perito¬
naei produ&ionis obturationem, quam neceflario fie¬
ri debere di£him eft!, poft exitum tefticuli, adque
vaginæ fuas partem fuperiorem prolapfimi in rite
conformatis corporibus, unde vera quoque vagi¬
nalis tunica generatur, quam alioquin hucusque
Anatomicorum plerique fibi perfvaferunt ex mera
cellulofitate oriri, ficut de tunica vaforum & funi¬
culi fpermatici ortu di£lum eft reapfe fieri.

Ut autem per hanc noftram adminiftrationem
Anatomicam verus & genuinus tunicae vaginalis te¬
fticuli ortus innotuit; expofita fcilicet ratione ($. 7
& 9), qua intra abdomen foetus inveniri poffit fo¬
veola illa in ingvinibus ex imo peritonæi finu ori¬
unda, cui ingeritur tefticulus , eam & epididymide
& proprio fuo corpore replendo , totamque qua
firmata eft produftionem dilatando & fecum tra¬
hendo, ut adeo obturata hac via fuperne atque ab
abdomine ita quidem feparata & diftinSa, poft ple¬
narium ejus in fcrotum defcenfum compleatur &
perficiatur faccus hic vaginalis, fic etiam fi de eo¬
dem hoc vaginalis indumento concipiatur débitas
obturationis & fimul ejus a reliquo abdominis ca¬
vo opportunas feparationis impedimentum, ita ut
aperta potius maneat via, per quam tranfivit te-
ftis & locus reddatur patulus pro proxime adja¬
centibus contentis abdominis ex vel minima fubor-
ta occafionali caufta eadem ad hunc locum deter¬
minante, asque facilis hinc emanat conceptus de
facco hernias congenitas , cum vero ceteroquin fac-
co vaginali , vel vera tunica vaginali uno eodem-

H h 2 que

244

■ter-

'•Vf*

que plane exfiftente, nullatenus vero ut in reliquis
herniis , diftincto.

§. XVI.

Oftenfis hafftenus fedibus & modis , quibus or¬
tus & progreffiis herniæ congenitæ ejusque natura
& indoles exhauriatur, nunc pauca tantum pro¬
ponam, quibus inde emanantes curationum viæj, a
reliquarum methodis itidem diverfæ illuftrari pos-
fint. Ante omnia itaque (cire oportet Medicum ,
difficultatem illam reducendi hernias , quam ftrangu-
lationem vocant artis periti, non ut vulgo in reli¬
quis herniæ generibus fieri creditur, ab annuli fîc
di£ti abdominalis contractione oriri , fed ab ipfa
facci ftruCtura, idque tribus in primis de cauffis.
1:0 quia ipfe faccus ad validiorem elongationem ob
delapfas novas partes cogitur, qua quidem ratione
augetur preffio & irritatio in eum facia, qua & au¬
geri & crefcere debeat, neceffe eft, membranæ hu¬
jus craffitudo in eum usque gradum, quo preme¬
re itidem & coarCtare incipiat ipfas partes conten¬
tas, idque in fuperiori cumprimis loco facci, ubi
preffionis hujus effe&us tantus exfiftit , ut talem
ftrangulationem fieri inevitabili neceffitate confequa-
tur. 2*.do Quia apertura per quam tranfiit tefticu-
lus naturaliter & ordinate ad abdomen claudi in¬
cipit , in quo etiam loco fit potiffimum fuper par¬
tes devolutas ftriCtura, unde facile eft concludere,
membranam facci in hoc loco majus capere debe¬
re incrementum, quam ut libere reduci poftint par¬
tes prolapfæ. 3:0 Inter auCtores qui de herniis in
genere optime egerunt , Celebratiffimus Lipfien-
(lum Profeffior GüNTZ pro facci ejusmodi conftri-
Ctione tam bene pugnae immobilium herniarum ex
ejusmodi anguftiis cauffas adducendo , ut eo majo¬
ri

‘i 9r»

QID

*

) ° (

ri jure eadem, quibus utitur argumenta ad herniæ
hoc congenitae genus referre poffimus, quo certius
eft, faecum iftum huic cumprimis cafui non fane mi¬
norem fed longe potius efficaciorem conferre fym-
bolam.

§. XVII.

Deinde etiam obfervet Medicus , adhæfionem
cum circumjacentibus undique partibus majorem
elfe in hoc herniæ genere quam in reliquis, & fi-
tum quoque prolapfi inteftini ita quam maxime va¬
riare, ut pone ipfum teftem fepe collocetur idem
inteftinum, iliique accrefcat & cum eodem complice-
tuiq quid quod fibrofis ftratis cremafteris mufculi ,
vel tenfione fibræ cujusdam alius , multum incom¬
modi & ingens doloris augmentum excitare poffit
preffionis tantus gradus incrementique membrana¬
rum magnitudo , ex difficiliori adeo humorum
progreffu orta & formata.

Legi in tali cafu meretur epiftola latine con-
feripta , quam edidit Celeberrimus Berolinenfium A-
natomicus MECKEL de feliciter curata hernia, qua
afficiebatur Uluftris ZIMMERMAN Hannoveranus
Archiater.

§. XVIII.

Quod fi autem aliquando neque confecuta eft
facci ftrifitura §. 16. neque adhæfio cum partibus
adjacentibus §. 17. fed facilis fieri poteft Taxis, at¬
tendere tamen debemus, ne in repofitione etiam te-
ftis elevetur & ne applicentur bracheria, unde dira
fymptomata orirentur. Si autem necefie fit cingu¬
lum aliquod pro roborando annulo applicare, fa£tum
id fit potius ex linteaminibus cum annexa pi¬
la, quam ex elaftico ferro. Hujus Lntendæ rf &

Hh 3 ' ' ' -le-

24*> _ ) e ( $5 _

Celeber. LOBSTEIN in (Merc, citata §. XVI &
LEVRETUS Gallus peritiffimus , in libro 1’ art des
accouchemens p. 288 ubi fvadet fufficere les banda -
ges mollets c’ejt a dire fans acier.

Polira tandem collectione aliqua humorum
intra hunc faecum, non facile erit dignofeere hoc
heraiæ veræ genus ab iis, quibus fpuriarum nomen
imponere folent Medici i. e. ab herniis ita ditiis
aquofis & in primis ab hydrocele vera , liquidem lo¬
cus, mollities, & forma partium habitum ab his diver-
fum vix indicat, led facile cum his confundi illas faciat.

Differt tamen eo inprimis a reliquis, quod ejus
figura pyriformis fit & quod citius in ferotum de-
fcendat. De cetero non ita in latum crefcit ac
aliæ herniæ iftae,quia a ditto vaginali involucro mul¬
tum coercetur, fed tenuior elf & magnam poflulat
operantis dexteritatem, ubi in aperiendo hoc facco
fuam collocare debet operam , de quo Celeb. LOB¬
STEIN in dilf. citata §. XIX. optime quoque
praecepit.

$. XIX.

In curatione vero herniae aquofæ, infh’tuta ad
methodum dexterrimi Londinenfis Angli Chirurgi
ELSES, per rodentia medicamenta, timorem laefionis
ipfius telliculi eo minorem nobis injiciat orta in
hac vagina etiam vehemendor inflammatio, quo cer¬
tius in deferipta partium fede tranfitu & fitu evicti
fumus, anteriorem cumprimis locum in ingvinibus
hanc occupare vaginam & ex ipfo terte, in hoc qui¬
dem cafu, diftare per fpatium illud, quod ipfam
aquam continet, quo ita impletur, ut a telliculo
penitus undequaque removeatur, fi revolutionem
faltem excipias, quam ad conftituendam ejus tuni¬
cam communem cum peritonaeo $.11 indicavimus.

Po-

_ ej ) o ( *47

Pofita autem continuatione ipfius ardoris inflam¬
matorii per medicamentum rodens excitati usque ad
ipfum tefticulum, extimum tamen ejus tergus mo¬
do infeftare debet,, idque duntaxat, quod a perito¬
naeo ante teftem in abdomine pofito illi conceflum
efle diximus, non vero propriam ejus membranam,
quae ipfam fubftantiam ligat & obvolvit.

Sic quoque fit, ut per hoc a peritonaeo pro¬
ducto extimum teftis indumentum, quod cum tu¬
nica vaginali revolutionis quodammodo continuatur,
parcatur ipfi teftis corpufculo, unde etiam fequitur,
ut neque ejus vafa aut nervi neque reliqua fecreto-
ria fubftantia protinus aliquid detrimenti capiat,
fed totum curationis opus per rodentia me¬
dicamenta inchoatum tuto citoque
poflit abfolvi.

248 & ) o 3&

■ — — ~~ — ....... i i —

■ NOVA ANALYSIS

ÆQUATIONUM s:di j:tii tk 4:11 GRADUS,

A

FREDR. MALLET,

GEOMETR. PROFESS, REG. . ET ORD.

* / . .

Inter repetita fcrutinia Radicum , in Æquationi-
bus Quadraticis & Cubicis detegendarum , in
peculiarem utriusque Analyfin incidi , quam ad Æ-
quationes Biquadraticas poftea adplicavi, ut princi¬
piorum ampliorem fequelam ftatim deducerem. Me¬
thodum vero, quam adhibui, nunc explicare condi¬
tui, ne aliis calculi, ufum in altioribus forte præ-
bituri, naturam celarem, ied ejusdem ultra con¬
tinuandi occafionem hifce fubminiftrarem. Sit Æ-
quado Quadratica x2 ■+■ Ax B = o & compare¬
tur eadem cum hac: (Cx -4- D)2 — R2 x2 , vel ( C 2
— E2) X2 + iCDx -+- D2~o; identificando itaque
terminos aequationum correfpondentes (h. e. eas¬
dem dignitates ipfius x continentes), erit C2 — E2

s= i , 2 CD = A-, D2 “ 5, unde 4 C2 D2 — 4 C2 B =
A2 A2

d1 , C2 =^ = £3 + i,adeoque£2 = ^~' L#= +

V

A*

B

15 C~T7B2 & 2 Vb

t /B

l/ A2

x r —5—1.

«B

a Bss±. x^A2—^ B,

-Ö M . ' 'v

Ex inventa aequatione datur Ax 4-

— 2B

x = . — j Sed

(A

A+. IS A2 — 4Z?

/

t

I

eo

249

) o ( @

_ r n B t

(/1 4: EVl2 — 4 B~) (A.+ f-A?2 — -4Z?) =4/?, ergo X =

— 4 A +. A2 — 4 B, ut apud Algebriftas communi¬
ter traditur. Eadem ratione, fi aequatio x2 Ax - f B
™o comparetur cum (x +-C)2 = D2, h. c. curn x--t-iCx
4~C'2 — D2 —0, dabitur 2 C= A, C~±A, C 2 - D-—B,

‘hA3 — D2=.3, = ± PiA2 — i>\adeoq-ue x -!-•§• .4

— ±.y *d2 — 5 ut ante. Nec deficiet methodus , fi
æquatio x2 4- /Ix 4- B — 0 comparetur cum (Cx 4- D)-
—<Ex 4- F)-,vel (C2 — E2) x2**- [2 CD — 2 E F) x-f - D2 —
F’- ™ 0, ubi C2 E2 ■=. t, 2CD — -2EF=zA > D2 — F 2
= Z? , & inter quatuor quantitates C, D, E, F, quam¬
libet pro lubito licebit determinare. Eft namque F =

F*c2 — i , F— ^D2 — 5 , adeoque CD — %A — (C2

_ ï)4 (/)2 _ Bf , C2 D2 — ACD -f \/i* ~ C2 D2 _

C2 B — D2 + B , fiveZ»2— ACD—B — ±A2~C2B. Ad
aiiam itaque aequationem quadraticam perventum eft,
in qua, C pro lubito determinato , dabitur Ü ex ante al¬
latis , eritque D~^AC±. C 2 — 1 ) (±A2 — B) = \AC

± E ^ \ A~~ — B ob E2 — C2 — i. Haud abfimili ra¬
tione D per F vel E, & vice verfa, poterunt inveniri.

Detur jam aequatio x3 — 3 Ax — 2 B =0, inquam
formam omnes aequationes cubicae facili negotio trans¬
mutantur, & ponatur x —y 4- C erit

J3 -+- 3 O'2 •+• 3^2y 4- Ci

— lAy — ^AC—o.

— 2 B

Haec aequatio comparetur cum (Zty+ E)% =F3j3 , five

(D3 _ F3)y34- 3 D2 Ey 2 4- 3 DE2y+E2—o, &, fi

von. ni. I i po-

25°

)

(

ponatur D3 — F2 = G , æquatio G (y3 -4. 3 Cy
-4- 3 C- y -4- C31

— 3 — 3 = ° erit perfekte coincidens cum

— 2B\

(D3 — A3) y3 -f- 3Z?2 £3/* -4— gZ^Z?3 y -4— E'—Oj five e-
rit D2 E— GC , DE* — (C2 — A) G, E 3 = (C} — 3/IC

— 2Z?) G. Ex his (equitur D : E : C : C2 — A : : •
C* — A : C5 — 3 AC — 2 B , five (C2 — A)2 = C (C3

— 3^C — 2 Z?) , vel C4 — 2 AC2 -4- A2 = G4 — 3 AC2 ~
zBC, adeoque AC2A-zBC ■+ A2 = 0. Poterit ergo C
per æquationem quadraticam determinari, quæ dupli¬
cem ejus valorem exhibebit ejus conditionis, ut fit y 3

(Ç2 _

+ 3 Cy2 -4- 3(C2 —A)yA-— — f — = 0. Eandem ve-

ro æquationem multiplicando per C. (1 C 1 — A) — C3

— AC, erit C3 y3 -+- 3 C2 y2 ( C 2 — A) 3 Cy ( C 2 — A)2

+ (C2 — A)3 = ACy 3, adeoque Cy+C2 — A—yFAC ,
quæ æquatio efi: triplex ob triplicem quantitatis AC ra-

3 — - i -4- A — 3 5

dicem Cubicam, nempe A AC , - F AC,

m 2

~ l ~zJL l C AC. Dato itaque C per æquationem
2

AC2 -4- 2 BC -4 - A2 —0, ex utravis ejusdem radice da¬
buntur tres ipfius y valöres, fimulque tres æquationes
X = y -4- C, h æ vero eædem repedentur in fingulis i-
pfius C valoribus, ut ex infra demonftrandis vel cal¬
culis inftitutis colligetur.

§. III.

aequatione Cy + C2

A — y À AC pro y

3 _ 3_

fubftituatur x — C, erit Cx — A — x CAC — CFAC , x

A — CFAC

IL” ' 4

C — CAC

Afllimantur jam A—a3, C—h3 , erit

x

/

) o (

2JI

a * — ab*

a a2 — b * — a

X

b 3 — ab b * —

(* + £*) =

^-7 =

3 *

- VAC — 1 . Verum ob AO +

SAC

■2.BC+ A* — o, erit — AC— B ± ^B* — A\ & (5 +
*/£2—Ai) ( B — ^ B 2 — A’)—A%\ fiinc fi fuerit

_ __ ^3

—AC-B-VB- — A'

, erit

B + — A 3

— B -

^ B 2 — AJj indeque x—(B + ^rB- — ^0! (B ■

* B 2 — .4 0 1 • verum fi fumatur — AC— B ^ a A >,

erit

— A

lôïc

A

a/ v - - V ’ R+y ,

V B—VB* — A>

B* — A* _ B+'B*-A*t

five x—Vn — ^ rS~~r- + * B + ^ö~~~

quod cum antecedente ipfius x valore plane coincidit,

, , „ A— C'JAC

fimulque demonftrat, aequationem.*— - -

C — i '/AC

efle

tantum triplicem, licet C duos valöres admittat. Idem
breviter hac ratione evincitur; quia _ AC = B +

B

A 5 dat x =

V jjV__ j 3) & in aequatione — AC — B —

B 3 — A% tignum quantitatis B 2 — A> folum diffe¬
rat a priori ipfius C valore, aequatio pro x ab hoc po-
fteriori oriunda , per ejusdem figni mutationem inve-

1 i 2 ~ nie-

sjî

) o (

nietur, unde dabitur x

V,

t'

B — B1 — A~> ^

y B + ^ utex Pri°ri aequatione. Coinci-

dit vero hæc forma cum Regula di£ta Card ani, fimul-
que docet noftræ methodo eandem in refolvendis li¬
quationibus Cubicis vim competere, ac veteri a Sci¬
pione Ferreo deteche, & ab ejus fequacibus ma¬
gno cum ftudio ilîuftratæ.

$. IV.

Analyfis aequationis x’ ~o,Ax — iB = o, quam
in §. II explicavimus, facile adplicatur ad variasÆqua-
tionum Cubicarum formas, quod brevitatis caula verbo
adnotaffe fufficiat. In eorum vero gratiam, qui hujus¬
modi calculis delecrantur, fequentia adducemus. Pona¬
tur Ax3 ■+ Bx 2 -4- Cx D — o , affumattirque x —y
~bE: i:o polito B1 = 3 AC\ erit ipfius E valor unicus,

--C — B

nempe E=.
B* D\\

{C

E

A

C

3 A

2:0 Si C 1
3D

, unde dabitur Bx -b C

*

2

BD, erit vel E ~o, vel

= — , uterque vero ipfius E valor' dat
Bx-bC=zx (B} — sABCy, 3:0 Si BCx=$AD> erit

E

(

3 BD

C2\*

B*

SAL/

) , indeque

3 Ax ■+ E AC
$Ax — 1/ AC

fB — i /AC\j

1 — — r ) . 4:0 pofito denique B1 4- BC- f C2

\B -4- A AC'

sAC-b 9AD+ 3 BD, E unum tantum valorem habe¬
bit

's

oxo ;

XaV

2J3

bk, fcilicet E—

3 IW

B2 _ 3^C

, ex quo, factis 3 AE 4

£ — F, $ AE 2 4 2BE+ C=zG, invenietur jjFJr 4' <?

=xy (G* — 3 AFG)i. Harum vero quatuor conditio¬
num fingulæ inÆquatione (Ex 4 K)1 = 0 locum ha¬
bent, determinatis A =. H* , B = 3 #2/T, C = 3///^%
D =Ki, unde conjeftari licebit, ex forma (Hx -4- F)*
= 0, multum lucis æquationum cubicarum analyfi
conciliari.

$. V.

i

Æquationis Biquadratic« (x + A) 4 — 0 radices
facile inveniuntur, eædemque omnes quatuor inter fe
«quales funt. Cum hac vero fequens x* 4 <4*- 3
cb2x2 -i-ab^x-tb* — 0 in eo convenit, quod terminus
fecundus bx\ atque penultimus b*x eodem coëfficien-
te a gaudeant, & quod hæc ex regulis Thomæ Sim-
psomis atque Euleri ad aequationes primi gradus redu¬
catur. Dividatur namque x * 4 abx 3 4- 7b2x2 4 abix

X 2 ax ab b2

4 b4 = 0 per b2x2 , erit 77 4 — ;+H - + —

r b2 b x x2

x b x2 b 2

= 0 , & ponatur 7- 4 ~ = a , unde — 4 2 -t- —

V X xZ

X 2 l*

== a* , & 7- 4 ~~ — s2 — 2 , indeque, ex faftis fub-
ftitutionibus, 4.« 4 c — 2 — 0, adeoque a =

7 _ X jj "

£4 — c + 2. Dato autem a= 4 — , erit *a ~

U X

k,x 4 b- =0, r = '/> (s -±r — 1) , l1nde patet «-

quationes, qutsad haue formam reducuntur, facili ne¬
gotio refill vj. u ergo Æquatio Biqitadratica .44
Ax 2 4 Bx -:•« C .= 0 3 in quam omnes «quationes quar-

' i i 3 ti

\

S S 4 _ gs ) o ( Sëà _

ti gradus per methodum notiffimam transformantur.
Deinde fiat «*■ = y -4- D , erit •

y* 4- 4 Dy'> 4- 6ZJ2j2 + qD*y 4- Z)4 = o

4- Jy* 4- zJDy 4- AD%

+ By + BD
j + C

Aflumantur jam l* = D4- 4- AD1 4- 2?Z> 4- C, ai

4Ö

= 4 Z? , ab' = 4Z)3 4- 2^-ZZ) 4- B\ erit — =
4 Z) 1 4- z AD 4" B

- 77 - , 4ÜZ2 = 4Z)3 4- 2 AD 4- Z?, atque

j6Z>2 Z4 = i6Z)s 4- 16 JD* 4- 16BD3 4- 16CÖ2 =
(4 Z)3 4- 2JD + BY = 16Z)6 4- 16 J2Z?4 4- 4^2Di 4-
%BD%-\- aABD 4 -52; undegÆZ?5 4- i6CZ>2 = 4 ^2Z>2
4- i\JBD 4" 52. Poterit ergo D per æquationem Cubi¬
cam determinari, quo dato habetur = (D* + AD*
i 4 D

4- B D 4- C)4 , a — — — , & tandem j4 4* ah ’ +

£ >D*y* 4- ab'y q- b* — 0 ,

4- A y2

quæ cum forma fupra refoluta coincidit, modo fiat cb *
= 6D 2 4- De hac Analyfi obfervari merentur

I

1:0 pofito fieri Dz=zo,û~o, b^zC^yC —

— 7, z — ±: V 2~ -!• 2:0 Si 4C=#, erit s/J3

Ca i

« , v . S

— 2 AD — 5 = 0, æquatio exprimens valorem ipfiiis
D, quæ cum forma $phi fecundæ proxime convenit.
3:0 dato io2 =r — 2, five z 4- qa = 0 , ob a =

4Ö 16Ö2 4ZM 6D* 4- /4

~y , erit a2 = > f — 2 — ~y = - y -

—2 ,Z‘=D2 +q^,(Z724-^j2 —D^+JD^+BD^C, five

— 4C

i^2 — Z-Öq-C, Z5= — -- — . 4:0 Denique fi s2 = 1, e-

rit

#

J»

_ SS ) o ( _ ary

rit vel s = i , (i — i^)1 — a<j2 — r 4 2 , azzz c — i,
vel $ =. — i , a = 1 — c.

, 5. VI.

Dadem methodus ad formam x 4 -4- Ær* 4-2?x*
-+- Cx-î- D — 0 adplicari poteft; fi enirn in hac ponatur
x = y _)_ E, fimili ratione invenietur aquatio pro £ tertii
gradus, uc a , b , c determinentur ad fupputandam for¬
mam y*-±.aly 3 -±-cb2y2-bab’y-bl>4— 0. De aequatione
vero pro E notandum 1:0 dato A2 D — C2, unam ra¬
dicum elfe nihilo aequalem, reliquasque duas ex aequa¬
tione quadratica dependere; 2:0 pofito A'— 4AB-+-
8 C — o, erit 4 E -b A= o,a ~o, cb2=B — fd2, b =s

(tv« — ! dC -4- -Ö)4. 3:0 Si ambae conditiones ob¬

tineant, aequatio propofita ad quadraticam deprimi pot¬
eft: fit namque A 2 D r=C2, five x4 -+-Ax~> 4- Z?x2 4-
Cz i_

Cx -4- — = 0, & afiumatur (x2 4 £x 4 D“) (x2 4-

Fx 4- D 2) — 0 = x4 4 £x3 4- Z)Tx2 4- D2Fx \D—o

4- Fx 3 4 —EFx2 4 D1 Ex
4- D^x*

erit A~ E 4 F, B—2D2 4 EF~ 2D 2 4 AE — E1 1
E — B 4 2 D2, & F—A — E— \A 4

^ kA2 — B 4 2D2 , fi ercro \AZ — B 4 2 D~ = 0 »

C

adeoquei^1 — B 4 2~j=o, five x?3 — 4^/? 4 8^

2=0, erit E=F , indeque x4 4 ^a-3 -+-Bx2 4 Cx 4

C2 C '

—— — (at2 4 \Ax 4 — t
A2 ' A

C\2

{x+iA—v\'gA2-~~j = 0. Obfervandum autem hic

) =(x4é/î4 1/^A2—-)

2S6- _ o ( m _

eft, in aequatione (x 4- a)* =x4 4- 4<zx3 4- 6 a2x2 4- 4a *x
_j_ a* zx. v, ex comparatione cum x* -4- Ax* -+. Bx2 -4-
Cx -4- £>=o, haberi A3 — 4 AB 4- %C = 0 , itemque
A2Dz=C2 , unde iterum colligitur formae (x-+-a)4=o
conditiones, ubi obtineant, aequationum Analyles red¬
dere fimpliciores, id quod limbi elucet ex aequatione
x* 4- abx 3 4- d2x2 4- ob3x /A — 0, ubi A2 D =
C2. In forma x* 4- Ax* 4- Bx 4- C=w, praeter allatam
methodum, fequentem etiam luccedere, videre licebit:
ponatur [x1 4- D)2 — {Ex 4- F )2 = 0, live.

x^-4- 2 Dx2 4- D2\ _

— E"-x2 — 2 EFx — P2S

erit’ ergo A — 2D — E2, B — — 2EF, C~ D 2 — F2,
unde E2 = 2 D — A-, B2 — 4 E2 F2xx. %'DF2 — 4 AF2 zxz
%D3 — 8 DC — 4 AD2 4- 4 AC. Dabitur ergo D per
aequationem Cubicam, & proinde E & F. Si vero ac¬
ciderit efie B2=4AC, erit 2 D 3 — AD2 — 2 CD —"0,
& valor iplius D, qui nihilo eft aequalis, dabit x4 =

( x ^ — A 4- ^ — Cj ~ — Ax2 — 2 xVAC — C. Jam
itaque fufficienter conflabit, aequationes Biquadrati-
cas mediantibus Cubicis refolvi pofte, & aequationi¬
bus fexti gradus, quae ad Cubicas tamen reducun¬
tur, minus opus haberi. Quae vero fit forma ra¬
dicum , ad quas pervenire oportet, brevitati ftudens
nolo hic explicare; nec vacat demonftrare, ex lin¬
gulis aequationis Cubicae radicibus eosdem Temper
dari valores iplius x in aequatione Biquadratica, quum
natura aequationis impediat, ne plures, quam qua¬
tuor, obtineantur ejus valores.

{

DE

m ) o (

2J7

QåD

DE

INVENIENDIS ORBITIS
' PLANETARUM
et COMETARUM,

DATIS TRIBUS RADIIS VECTORIBUS,
CUM ANGULIS INTERCEPTIS.

AB

ERICO PROSPERIN',

ASTRON. OBSERVATORE REG.

Quomodo datis iribus lineis in uno Eilipfeos fo¬
co coeuntibus , tam longitudine , quam pofitio-
ne, diameter transver fi , cum di fi anna focorum in¬
venirentur , primus, quantum conftat, docuit ED-
MUNDUS HALLEIJUS a). Ad conftruendum
vero hocce problema , interfectionem duarum adhi¬
buit hyperbolarum , qua, in problemate, utpote iua
natura plano, opus non ede, perfpiciens Celeber¬
rimus de la HÎRE aliam excogitavit generalem e-
jusdem conftruCtionem b) , cui quoque non mul¬
tum diffimilis eft, quam dedit NEWTONUS c).
Fatendum tamen eft , Illuftrium horum virorum in
trafftando problemate propofito collocatam operam,
elegantia magis efle infignem geometrica , quam u-
fibus aftronomicis adcommodatarn , eoque praeterea
vol. ni. K k con-

a ) Philof. Transnft* An. 1676. N. 1% 8<

b ) Journal des Sçavans An. MDCLXXVIï p. 117.

c) Phil. Nat. Prine. Math. J-ibr, I. Prop. XX

2*8

m ) q ( &

conftrufcliones Domm. de la HIRE & NE WTO-
NI laborare incommodo , quod direftricem præ-
fupponant, quæ in orbitis circulo finitimis ad per¬
magnam abit diftantiam. Hifce commotus rationi¬
bus, novam problematis HALLEIJANI exornavit
conåruäionem Dom. NICOLLIC, algebraicam fi-
mul fubjungens ejusdem folutionem d). Sequen¬
tem itaque ideo heic non apponimus, quod novi
quidquam nos præftitifle cenfeamus , vel quod arti¬
ficio quodam fe commendet, fed quod fimplicior
nobis videatur ulla , quæ haftenus ad noftram per¬
venit cognitionem, <& expeditioris forte applicationis.

P r ob lern a,

Datis tribus radiis verioribus cum angulis ab
iisdem interceptis , invenire Sectionem Conicam .

Sit ABCD (Tab. XIV Fig. x). Seftio Conica, cu¬
jus Focus <S, vertex A\ SB, SC , SD, radii vedtores
dati, anguli BSC , BSD intercepti quoque dati. Po¬
natur Sä zz a, SC — b , SD z=z r, angulus BSC —u,
angulus BSD zz u, & angulus BSA — x, excentri-
citas Sectionis Conicæz^r, & femiparameter = /•
Eritque ob notiffimam Seditionum Conicarum pro-

/ i

pnetatem a
l

i 4- e Cos X

i + e Cof v -4- X

, unde/~ a-bae Cos .xzzb-bbe Cos. v-b X

e Cos. u -b X

a

c bce.Cos. u-bx, & hinc

a Cos. X — b Cos. v ~b x

a

$ Cos. X — C Cos Al-bX

& pro Cos. v -4- Xj Cos. u -f x

fub-

à ) Mémoires de 1’ Academie Royale des Sciences An. MDCCXLVI.

fflg. 291.

<lQSr>

) o (

o tv

259

fubftituendo Cos. v. Cos. ar — lin v. lin. xy Cos. u. Cos. x

b — a

— fin. u . fin.*-. habebitur 7; - — - 77 - ; i — 7 —

tfCos.r — ^Cos.^.Cos.^r-i-Mmriin.A*

r — #

a Cos- ar — r Cos. «. Cos. x -h c fin uK fin x

/; _ a

do per Cos. x>

& dividen-

a — b Cos. v + * Cn. v. tan g. x

a

a — c Cos. u Hr c fin u. tan g. x

5 vel b — a. a — cCos.u

— c — a. a — b Cos. wzstang. ar [b. c — a.Gn.v — c. b — a.

b. c — a.Cos.v — c. b — a. Cos.u — a. c — b
fin.«), undetang.ar = - - - - -

b. c — a. fi n v — c. b — a. fin u

quae ultima expreffio calculum interdum breviorem
reddit. Dato vero angulo x dabitur excentricitas

c — a

per æquationem e ~ ^ ‘zzi, quæ pro-

a. Cos x — c. Cos. u -h x

uti fuerit unitate major, minor vel eidem æqualis ,

Sectionem Conicam efle vel Hyperbolam vel Elli-

piin vel Parabolam , oftendit. Tandem invenietur

parameter per / — a -b ae Cos. x , eruntque diftan-

I . p

tia perihelii p = - , femiaxis major A — — — %

i e i — - e 5

& femiaxis minor = V l A. q. e. i.

Kk 2

Ex-

j

SS ) 0 ( SS

Exemplum.

Sint vs 500. ia'. 26£" /7 = 0.772246,

« = 8i. 5. 55 £=1. 260998.

r= 2. 368627.

Unde calculus fequenti modo eft inftituendus-

Log. fin. vzz 9. 885568°-
Log. Cos. v = 9. 8061875-

Log. fin. « = 9. 9947377-
Log. Cos. u = 9. 1895867.

Log. (/7=0. 772246) =4. 8877559-
Log. (£=1.260998)= 5. IQ07144.

Log. (f = 2. 368627) = 5. 3744966.

Log. (r — * = i. 596381) =5- 2031365.

Log. (£ — /7 = 0. 488752) = 4. 6890886-

Log. (c — £=1. 107629) = 5. 0443943-

Log. (b.c — û. Cos. v = i, 288364)-“ 5* 1 100384;.

Log. (V. b — a. Cos. « = 0. 179 1 31) = 4. 2531719.

Log.(/7 .c — b— o. 855363)= 4.9321502..

Log. {b.c — a. fin r = 1. 546746) = 5. 1894189

Log. (r. b — a. fin u — 1. 143728)= 5.0583229

Log.(£.r— /7. cost?— c.b— a. cos.«— /7.f— /=0.25 387o)=9,4046i 14’

Log,(£.c-/2.fin.2u*\ £--//. fin 7/ = o. 40301 8)=9-6o5 3244

Log. Tang. a; =9.7992870

AT = 32d. 12'. 28% 1l~b X=II3°. ig'. 23".

Log. Cos. at = 9. 9274324 , log. Cos. «-kv=9. 5973089 1
Log. (0. Cos. at = 0. 653414) =4.8151883.

Log.(r. Cos. zh-a:= — 0.937142 obang.obt.) = 4.97318055

Log.(r — a~ 1.596381) - - =5. 2031365;

Log. («. Cos. AT — f.Cos. «-f- tf= f, 590556) = 5.2015590

r -nil ■ — — . .

Log. .(<? =1.00363) - - = $.0015775

Quod

26t

Quod Se£tionem Conicam propofitam Hyper-
bolam efle indicat.

Log, [ae Cos. x =o. 655792) =4.8167658.

Log. (/=/24- tftfCos x = 1. 428038)= 5. 1 547397-
Log. (1 4- e = 2. 00363) = 5. 3018175*

l ~ ’

Log. (/>= - = o. 712725*) = 4. 8529222.

i 4- £

»» ■

Log. — 1 = 0. 00363) = 2. 5599066.

p

Log. {A = - *=196.3432) = 7. 2930156.

£ — i

L°g, / = y. 1547397-

Log. Al - = 12,4477553-

Log. (axis minor = VAl = 16. 7447) = 6. 2238776.

Schol. Si alii jam affumantur valores pro b\ Sc
Vy manentibus a , r, & 2/ ,• vel quod idem eft, ft
alia aftiimatur longitudo & pofitio radii ve&oris in¬
termedii, manentibus extremis, vel me non monem
te patet, non neceffarium efte, ut omnes termini de
novo fupputentur. Idem valet fi unus extremorum
mutetur, manente altero cum intermedio. Sic fi
ponatur ^=i. 121672, ^=41°. 59'. 59', reftant ay
r, c — (in», Cos.?/, eorumque Logarithmi ii-

dem ac in exemplo fuperiori, & ad finem perdu-
8:0 calculo invenietur x = 320. 12'. 32//, id quod
novum aflumtum radium veftorem, quam proxime
effe ad eandem Se8ionem Conicam ac tres fupe-
riores oftendit. In formula Dom. NICOLLIC 0-
mnes termini de integro funt fupputandi, dummo¬
do radius ve&or intermedius mutetur, & præterea
angulus x non dire8e obtinetur, fed ejus exceflus>
fupra angulum datum.*

2&1

SPECIMEN GEOMETRICUM

METHODI INVERSÆ
TANGENTIUM ,

A

ZACH. NORDM ARCK,

ASTRON. DOC. AD ACAD. UPS.

i

f^irca datum Polum B (Tab. XIV. Fig. 2.) in al-
^ terutra duarum retiarum, fefe normaliter in A
int erje c antium , revolvatur recta BC , or di ens a fitu t
BA Cf pergens ad partes C » fecetque femper pro -
duSta reäam AC, ut in C , quo in pun£lo ei nor¬
malis ducatur CD, fecans BA in D. Similiter in -
fiflant fibi invicem normaliter reffœ CD, DE] DE,
EF\ EF , EGÖV.; quaeruntur fingulte curva , quas
duiïœ CD , DE, £E, EG ctV. perpetuo tangunt .

Migret EC in fitum infinite propinquum E//,
perque D illi ducatur normalis HK, & reliqua pa¬
riter, ac prius, determinentur*, liquet binas reCtas
CD, HK] DE , KL; EE, LM; EG, MiV, efîe in
ftatu proximo, earumque interfectiones O,
in fuis quasque jacere curvis, & æquivalere pun¬
ch's contaCtuum. Cumque, evanefcente CA , coïn¬
cidant binæ reCtæ C/2, CD; D^4, DE; E/4, EE;
E^l, EG; manifeftum eft, omnes has curvas ver¬
ticem A habere communem , inque eo a reCtis CE,
BD, alternatim contingi. Demiffæ igitur normales
OS y PT, (JV, RX fiftent ordinatas , quas inter &
verticem intercipiuntur abfcifîæ AS, AT , AV, AX]
eruntque SD, 7E, FE, XG fubtangentes.

Ex

_ _ &b ) o ( as _ 2f3

Ex conftru£fcione patet Tr. BCA , CDA, DEA ,
&c. feriem efîe Triangulorum fimilium; id, quod
pariter valet de Tr. BHA, PIKA & c. Et, cum
BC , BH fint in fitu proximo, erit Tr. PC// oo &
= Tr. BHA., & fie porro, ad fubfequentia CD A,
HKA & c. pergendo. Simili ratione perfequi licet
Triangulorum OSD , OS/T, PTE, PTL &c. fimili-
tudinem , & mutuam , & cum prioribus fingulis in¬
tercedentem. Ultra, jungantur BO , OP, P.Ô , 0/^>

& fuper PO defcriptus intelligatur femicirculus';
tranfibit hic per puncta H, C, ob re£tos OHB ,
OCP, Trapeziique OHCB duo anguli BOH - 4- PC//
erunt = (duobus Re£tis =) BCH 4- BCA , & abla¬
to communi BCH , POP/ = BCA ; fed eft etiam
BHO=BAC ; ergo Tr. BCA 00 BOH ( BOC ). Eo¬
dem pa£to oftenditur Tr. QDP, PEQ^&c. (pede
ede eadem, quæ ilngula ante enumerata Triangu¬
la. Hinc

5- I-

Determinatur Curva AO.

BA : <dC : : PC : CD

: : PC : CO

: : 2 PC : OD
: : 2B A : OS >

Ergo OS = 2r4C, & igitur SD — 2 AD — 2 ÆS,
hoc eft, erit fubtangens abfciftæ dupla; quæ fola
proprietas, vel reliquis nondum excuffis, curvam
efie Parabolam Aoollonianam evincit. Sed &, ci- '
tra problematis ad illud theorema redudionem ,
prodit direfte hoc pa£to æquatio ad curvam qux-
fitain :

BA . AS — {BA. AD —) AC*

4 BA.AS— (4 AC* = ) OS *;

quo

i 5.4

<$&_ ) ( cB _ __

quocirca curva erit Parabola, axin AB, verticem
A, Focum B & Parametrum 4 BA habens.

$. n.

Determinatur Curva AP.

4BA : OS : : OS : (.4S)

05' : OD : : /4D : DE, ergo ex ceq.

4BA : OD : : OS : DE

OD : DP : : OS : SD, ergo comp.rat.

4 BA~T~DP : : ÖS2 TsD. DE
AS = AD

4 BÄTäSTdP. AD : : OS* : SD .DE ,

unde, ob 4P A . = OS’2 , erit DP. AD — SD.

DE , ideoque *SD : AD : : DP : DE , quare DP —
2DE, vel PE = iDE, PT == 3D A , 7£ = 3AE,
h. e. TE =4 AT. Sed habere fubtangentem (IF)
ad Abfciflàm (v) in ratione fefquiaitera, praeter fe-
miparabolam Cubicam (ax2 — y5), curvarum pot-
eft nulla; ergo curva eft S emiparabola Cubiat. Id,

åuod praeterea evidentius patebit, inveniendo dire-
:e aequationem ad curvam:

AD : AE : : OS : (SD) 2AD

AE : AT : : i : 2, erg. comp. rat.

adTätTTösTJäd

AD2: AT2: : OS2 : 16 A D2

: : 4BA.AD: 1 6 AD1
: : B A : 4 AD ;

ergo 4 AD’ — BA. AT2, &, multiplicando per2/,
BA . AT* — (27 AD’ =) PT’. Cubus igitur
ordinatae PT æquatur quadrato abfcifïæ AT, ducto
in conflantem (Parametrum) */ BA.

§. FU.

Simili ratione perfequi licet reliquas curvas,

quo-

_ m ) q ( m _

usque vifum fuerit, &, quam curvarum feries fe-
quitur legem , aflequi. Hanc vero vel ex allacis liquet
elfe fequentem : fi BA = <? , & re£tæ du&æ eo or¬
dine numerentur, ut BC, BH nominentur (Primae)
i:a e; CD, HK D£, KL 3:3e; £F, DM 4:3e;
FG, MN y.x & c.;

tangent rectae

2:ae, curvam (4 BA . AS — OSz)
3:3e, curv. (Y BA . AT2 = FT3)

2* tfV

- =j3;

4:3e, curv. (vT« BA.AV 3 =QJM) —

3 5

c 5

5 :ae , curv. ( 2M . /4X4 = JÏX? ) — /U*4 = ;

6 generarim, re£te, locum ( n ) in ferie du&arum
occupantes, tangent curvam hac æquatione defini-

n

tam

ax

X

fl— I

n

= J»*

L 1

vor., in

Vt

$66

55 ) ° ( 55

SECRETAR., STATVS ET EQVITIS
REG.. ORD. ..DE STEELA1 EOLARI..

Magnis ingeniis follemne' efie, ut , tametd nec
difcendi occadonem ullam negligant, nec ab
aliis inventa dudum atque tradita dedignentur cupi¬
de anquirere, fuo tamen acumini in primis, & con¬
genitae , quæ prælucet r follertiae, excellentioris de¬
beant eruditionis ac doQxinae copiam , perilluftri mo¬
llimento oftendit Maximae in Sacram Regiam Ma-
jeftatem fidei Vir, Secretarius Status & Eques Re¬
gii Ordinis de Stella Polari, Generofiffimus Domi¬
nus SAMVEL, KLINGEN STI ERNA. .

Nafci contigerat anno proxime praeteriti faecu-
li XCVIHio, die XVIII. Aug. ftil. vet. in praedio)
Tolefors, quod vicinum eft urbi Lincopiae , in O-
ftrogothia., Pater ZACHARIAS KLINGENSTIER-
NA, Majoris titulo,, militaribus copiis praefectus.,
Avus ZACHARIAS KLINGIVS , Epifcopus olimi
Gothoburgends , qui eximiismn Eccledam Sviogo-
thicam meritis , Nobilitatis indgnia genti fu ae ad--
quifîveràt. Mater HELENA MARIA GYLLEN A-
DLER , Filia Epifcopi Lincopienfis SAMVELIS'
ENANDER. Atque Patrem quidem, exftin&um
in Saxonia, quorfum arma duxerant Potentiffimi Re¬
gis & Herois CAROLI XIL immatura aetate: amifît..
Superfies Mater, tum fuoalle&a judicio, tum fua-
fu Affinis j litteratiffimæ HEDVIGIS ELEONORÆ

KLIN-

267

_ &) o ( m

KLIN GEN STIERN A , & feliciori præfertim, qua:
in Puero emicabat, indole, vocantibus eodem quo¬
que Avorum exemplis, haud intermiffii egit cura, ut
litterarum Rudiis dicaretur filius,! illarumque adju¬
tus ope, egregium Patriæ decus effet allaturus. Ita¬
que non privatos modo domi Praeceptores aluit,
qui inftituerent , fed & laetabatur impenfius, pe¬
culiarem adeo gratiam, apud Epifcopum, qui tum
erat , Lincopienfem , Reverendiffimum SPEGELI-
YM meruiffe, confpicuis fupra aetatem ingenii do¬
tibus, adolefcentulum , ut bis quavis hebdomade ,
e rure Lincopiam vocaretur ab Epifcopo exami¬
nandus, illiusque ipfius formandus atque accenden¬
dus monitis. Nec optato praeclara fpes eventu ca-
ruit. YIRG1LIVM HORATIVMque jam nunc per¬
legerat non modo, fed & recitare memoriter fo-
lebat, ficubi rogatus locum fuiffet, ex alterutro,
quem demum cumque. Immo & ceteris artibus,
quibus imbui huc usque licuit, in tantum profece¬
rat, ut miffus Vpfaliam an. MDGCXVI, cum fru-
£tu protinus Academicis intereffet praelectionibus.

Ad Civilem Jurisprudentiam Initio mentem ap¬
plicuit, hortante Perilluftri Domino Barone, PETRO
de DANCKVARDT, qui munere Confiliarii in Re¬
gio Collegio Camera: fungebatur , dein Gubernator
Fahlunenfis Provinciae conftitutus, quique Noftro
junttus materno genere , aditum rebatur ad illud
Collegium apertum iri , fimulac idoneus futurus es-
fet Juvenis, ut Patriae fe ufibus commodaret. Eo
conlilio, nam & inaudiverat, Jurisprudentiae omnis
fundum effe jus illud, quod natura ipfa rerum di-
ffitat , grande opus PYFFENDORFII , de Jure
Natur te if Gentium , aufu, quem in recenti ad A-
cademiam advena mirari convenit, fibi fumfit, pri-

L 1 2 va-

268

vata opera edifcendum. At qui legere nihil usquam
fuecus erat, nifi ut illico intelligeret, aut, fi. vide¬
retur quidpiam obfcurius , non dimitteret , ante¬
quam liquido percepiflèt, ubi commemorari a Phi-
lofopho morales quantitates , nec tamen explicatas
fatis deprehenderat , ifta le adigi fenfit remora, ut
quantitatis in univerfum notionem circumfpicerec.
Verlabatur adhuc Vpfaliæ, illo tempore, qui dome-
ftica eum inftitutione haud pridem erudiverat, Phi-
lofophiæ tum Magifter , dein Sudercopienfium Pa-
ftor & Præpofitus , CAROLVS EKMAN. Hunc
ergo fcifcitaturus adit, acceptoque refponfo: Mathe¬
maticam efTe Scientiam, *quæ fufficientem quantita¬
tum cognitionem largiretur, doftoremque illius o-
ptimum futurum EVCLIDEM , totus in Au£fcorem,
{ibi nondum vifum, abripitur. Na£tus primum lex
modo Euclideos libros , Vpfaliæ olim editos a GE-
STRINIO , haud emetiebatur aliter , ac fi facillima
quævis & e veftigio obvia reperiflet. Candor au¬
tem infperatus veritatum, quas intuebatur, & me¬
thodus, qua tradebantur, planiflima adeo affecit fva-
viter , ut , nifi vicies repetita lectione , exfatiari cu¬
piditas non pofïèt. Mox & reliquos ab EVCLL
DE confeStos libros aggreflus, quo plura legit, eo
incendebatur acrius, ut porro progrederetur. Quum-
que inter legendum occurrerant bene multa, quæ attin¬
gere avebat, nec tamen elicere poffe videbatur fibi, e
limpidiffimo quantumvis Euclideo fonte, ANDREAM
GABRIELEM DUHRE confulit,^ PETRI ELViI ,
Profefforis olim Mathematum, inVpfalienfi Academia
Difcipulum, quique, ut tum erant tempora , præ
ceteris putabatur Mathematicarum rerum intelligen¬
tia valere. Opportune, is monuit, elementa modo
ingentis artis dediffe EVCLIDEM , fublimiorem
requiri Geometriam, ut eruantur & patefiant, quæ

Eu-

____ _ ç?5 ) O ( &D _ _ ^9

Euclideas ultra metas tendùnt, Algebraicis denique,
ad hæc talia invenienda, calculis utendum. Novus
inde (limulus & fortiflimus admotus ultro hoc a~
genti , ut nihil intentatum relinqueret in Scientia ,
cujus & divitias cominus perfpe&as & lucem amoe¬
nitatemque intimis fenfibus complexus fuerat. WOL«
FII primum Elementa Algebræ ( Anfangs Gründe ),
laudata a DUHRIO , pervolvit. Dein fponte fe, per
dimidium anni, ab re omni alia, quæ diflraheret,
feclufit, ut abfolvendo operi vacaret, quod DUH-
RIVS pariter commendaverat, a Franco - Gallo Ma¬
thematico REYNEAU editum titulo: Analyfe de «
montrée . Potuiffet, majoris quippe molis, liber ille',
quemlibet abfterruifle alium. Nofter cupidiffimus
admifit, necceffavit, antequam totum exegerat, per-
fpicacia ea, ut amicos inter, qui DUHRIUM æquc
ac Mathematum (ludia incufaverant , poftmodum,
fuo ipfius a£tus fenfu, profiteretur, pofïè nunc DUH¬
RIO le carere , quippe artem didicifie , fuci ne(ci-
am, nil ni fi veriffima tradentem, quibusque adeo
contradici pofiet ab omnino nemine.

Manifefta hæc (pecimina celfi ac potentis ani¬
mi, cui nihil opus ad difcendum, præter viæ, qua
proveheretur, indicem, cuique vivi dofilores ubi
deerant, multo, quam his datur vulgo difcentium
prodeffe , citius efficaciusque opitulabantur mortui.
Neque igitur fieri potuit, quin excelleret præ ce¬
teris, qui tum Vpfaliæ bonis litteris artibusque (lu¬
debant, five publicis oporteret exercitationibus (e
impertire , five privatis in ccnfeflibus capienda in¬
genii ac doftrinæ experimenta. Laudabant , admi¬
rabantur, amabant cunfti. Ac Litteraria quidem
Societas Vpfalienfis, nuper inftituta, quia probatis-
fimum invenerat, jnenfe Majo, an. MDCCXX. il-

L 1 3 lius

■2io _ @ ) o f m _

lius uti opera decrevit, in recenténdis libris, quorum
praecipua capita ac merita in Actis Societatis pro¬
merentur.

/ ' * \

Sed quia urgebat Cognatorum Patronorumque
faventior auftoritas , ut fuae in pofterum forti pro-
fpiceret, ac Stockholmiae deligeret (lationem, quæ
parare fortunarum certiora incrementa pofîet, non
obfequi arbitrabatur temerarium. Poftquam ergo
Vpfaliæ, eam quoque in partem fedulo perquifive-
rat necefîària bonas mentis praefidia, Regio Colle¬
gio Camerae , quod eft in Metropoli , adjungitur
Scriba ordinarius , Cancelliftam vocant, d. XIII O-
£tobr. an. MDCCXX. mercede annua tributa DC.
thaï, cupreorum. Quo in munere nihil eum inter-
mififfe lui officii, quin fumma fide ac dexteritate
perageret , teftem habemus perpetuam , qua frue-
batur, benevolentiam Maximorum Virorum, qui
Regio illi Collegio praeerant. At haefit nihilominus
imo peftori Mathematum infixus amor. Quotquot
nancilci poterat fubficivas horas, honefti quidquid
dabatur otii , eorumdem porro augendae cognitioni
impendit. Familiariffimam , fvadente ROBERGIO,
Medicinae Profeflore, jam ante Vpfaliæ libi reddi¬
derat Geometriam CÂRTESII , ingeniofum illi, ut
quod maxime, vifum opus. Nunc veteres, ARCHI¬
MEDEM , APOLLONIVM PERGÆVM , PAP-
PVM ALEXANDRÏNVM perfcrutabatur , metho¬
di in primis , quam fequebantur, aecuratione captus.
Tum e Commentario Eruditorum ( Journal des
Sçavans) Actis Lipfienfibus , Monimentis Academiae
Parifienlis & Transaftionibus Anglicanis, recenti o*
ra inventa NEWTONI, LEIBNïTII, HVGENII,
BERN O VLLIORVM , HOSPITALI! , VARIGNO-
NII, DELAHIRU , GRAVESANDI ceterorumque,

non

tyr

non legendo folum haufit, fed & examinavit tra-
ftavitque ita, ut fimpliciores fæpe, quam quae |in
mentem illis venerant,- demonrtrandi vias retegeret,
& ex his, quae dederant, nova alia Problemata,
fuas ipfe tentaturus; vires, excogitaret pariter ac
refolveret..

Tam affiduo & intento labore non quaefiverat
Ka&enus , nifi ut ardori fciendi fuo , quoad licebat,
fatisfaceret. Perfpeclis autem fummorum in arte
Virorum meritis, quoniam necefle erat, ut fua fi-
mul animadverteret , non folum varia tentamina cum
Societate Litteraria Vpfalienfi communicavit, quo¬
rum duo inferta Afrtis Societatis an. MDCCXXIII.
alterum de* altitudine Atmojpkara invenienda ,
alterum de perficiendo Thertnometro , fed & fpera-
re fubiit,. fore , ut Patriae demum ampliore infêrvi-
turus' effet menfura , fi provinciam docendi Mathe-
mata in' Academia aliqua fortiretur, quam fi Regio
in Collegio propofitum ftadium decurreret. Nec
minus incefferat cogitatio, ipfos illos coram adeun¬
dos Scientiflimos Do&ores, quos e fcriptis modo
libris huc usque noverat , futurumque, ab iisdem
ut, colloquendo aemulandoque, multo etiam uberio¬
ra addifceret. Enimvero fua haec vota limulae arbi¬
trio Regii Collegii moderte fubjecerat, difplicere o-
mnino non poterant aequiffimis judicibus, quam¬
quam haud fane libenter Virum Juvenem tantae
fpei a fe dimitti patiebantur. Commendabant pri¬
mum apud Regni Ordines an. MDCCXXIII. in Co¬
mitiis colleflos, ut itineri ad exteros conficiendo i-
donei fumtus praeberentur, eamque commendatio¬
nem dertituente fuccefiu, miffs ad Illurtfiffimum'
Cancellarium Vpfalienfis Academiae litteris rogabant,,
un ftipendio aliquo lautiori, ex his ,, quibus adjun-

£tat

272_ _ _ _ )_ o ( m

£t-a peregrinandi conditio , quaeque Academici eft
juris diftribuére, fublevaretur. Poll:, concéda etiam
venia , ut Vpfaliam repeteret , & dilectam fibi fci-
entiam praelegendo , per fefquiannum , ad majora

fefe præpararet.

Illuc igitur redux labente an. MDCCXXV,
vix fcholas Mathematicas aperuerat , quum eam
vim habuit exiftirnatio Viri , ut numerofa undique
afflueret audientium corona, & doceri ab eo in pri¬
mis cuperent, qui fublimioris Geometriae atque Al-
gebræ ftudio fe addixerant. Primus tum illeVpfa-
liæ, praeter cetera, Infinitefimalem Calculum difci-
pulis explicuit, e quibus amoena dein per Sviogo-
thiam fuccrevit Mathematicorum ieges. Nec cun¬
ctabatur ordinarium fibi membrum adjungere Lit¬
teraria Societas, cujus in ACtis ejusdem anni legi¬
tur folutum ab eo Problema: invenire & conflru-
ere orbitam mobilis , incedentis per cavitatem tubiy
circa polum datum , conj or miter in gyrum acti.
Quumque fub illa in docendo feliciffima alacritate
evenerat, ut Helmfeldianum vacaret ftipendium ,
quod peregrinandi etiam praebet copiam, mutua
confenfione certabat Senatus Academicus & Vrbi-
cus Stockholmienfis , quorum utrique nominandi
Stipendiarii focia poteftas competit, ut, qui longe
etiam ampliora dudum promeruerat , Noftro valde
modicum iftud cederet fuarum rerum adjumentum.

Quocirca an. MDCCXXVII , poftquam a Re¬
gio Collegio Cameræ veniam impetraverat, ea le¬
ge, ut tametfi Canceliiftae, quo fungebatur, mu¬
nus tradi oporteret alteri , fuus illi nihilominus in
Collegio locus huicque debita jura, nifi munus ali¬
ud interea adiiflet, poll: reditum paterent , in Ger¬
maniam profectus Marburgi fubftitit, ufurus erudi¬
tio-

/

273

ao

) o (

rK

w. 1

done CHRISTIANI WOLFIL, qui furorna tum ce¬
lebritate & Philofophis partes ceteras & Mathema-
ta in Marburgenfi Academia profitebatur. Vt vo¬
ro acutiffimiis hic Philofophus ingenium & doctri¬
nam nuperi advenae propius cognoverat, id quod
brevi accidit , fua eum inditutione non indigere lu-
bens gaudensque faffus, confidendos potius Bafiles
BERNOVLLIOS fignificabat, quos vifere quoque
Noder jam ante abitum e Patria conftituerat. Sed
tamen magnopere delectatus confortione Celebra-
tiffimi Viri , & Theoretics etiam cupidus Phiiofo-
phis , quam Illuftris LEIBNITII vedigia fecutus
WOLFIVS coeperat, Euclideam præ fe ferens me¬
thodum , explicare, manendum damit diutius; per¬
movente etiam cauffa ea, quod Phyfics Expérimen¬
tais abfolvendo curfum aifuefcere findebat ufu &
applicatione indrumentorum , qus in Patria non¬
dum viderat, hiftoriam licet ipforuin experimento¬
rum & inde duttas fequelas optime exploratas ha¬
beret. Quin & moræ illius hunc fructum tulit ,
ut gauderet odo, ad conficiendam elegantiffimam
Anaîyfin Linearum tertii ordinis, quas enumerave¬
rat quidem NEWTONUS, & qua prscipuas pro¬
prietates defcripferat , fed neglefita, brevitatis torte
dudio, earumdem AnalyfL

Interea dum Marburgi Noder in Mathematum
cultoribus principatum obtinet, ultro decedenti e
Profeffione Geometris ad Vpfalienfem Academiam
ELAVO STEVCHIO, fucceifor qusritur, publica
indante opinione, munus illud datum iri KLIN-
GENSTIERNIO, non tam quod ipfe edam petie¬
rat, quam quod unus omnium par ferebatur. Ne¬
que enim femper errat fama , aliquando & eligit.
Etfi igitur aliens commendationis minime indigus ,
vol. nr. M m talem

274

m ) of as

talem aliquam ambiendam haud putabat; dedit hoc
tamen Illuftris WOLFIVS amori in Mathematicas
Scientias & junftiffimum fibi KLINGENSTIER-
NIVM, ut fubjeQiiffimis litteris apud Regem Svio-
gothiæ, gloriofifiîmæ memoriæ FRIDERICVM, cu¬
jus imperio Marburgum & Haffo-Caffellanus Land-
graviatus omnis, eo tempore fuberat,tum perlcripta
pariter epiftola ad Cancellarium Vplalienfis Acade¬
mics , ExcellentiEimum Comitem , Dominum GV-
STAVVM CRONHIELM, WOLFIO infigniter fa¬
ventem, affeveraret, lummis Mathematicis non mi¬
norem KLINGENSTIERNIVM, magnoque hono¬
ri & emolumento futurum Sviogothico nomini, fi
Academica illi Cathedra decerneretur. Tot tantis¬
que ominibus refpondit mox eventus. Regio Di¬
plomate ProfelTor Geometriæ in Vpfalienfi Acade¬
mia conftituitur an. MDCCXXVIII. invidente omni¬
no nemine, & ne fulpicante quidem ullo, potuiffe
digniorem exftidffe alium.

Laedor hinc Nofter, tum quod vitæ genus ob¬
tigerat jam diu optatiffimum , tum quod auffa in¬
de facultatum iupellex ad perfequendum iter pro-
pofitum, Bafileam tendit, BERNOVLLIORVM fe¬
dern. Mortuo JACOBO , fuperftes adhuc frater
alter JOHANNES. Vterque Nofbro, editis ex O-
peribus, probe cognitus. Erat JOHANNES, qui
IJifferentialem Calculum LEIBNIT1I, multo quam
hic initio videatur animadvertifle , fecundiorem o-
ftendit latifiimosque in ufus deduxit. Totus igitur
LEIBNITIO, a quo didicerat, addifhis, in contro-
verfia non modo de inventionis gloria , favebat
LEIBNI FIO , fed & pertrahi (efe fenfim patieba¬
tur, utNEWTONI, quem tamen faciebat maximi,
Syftema gravitationis detre&aret, admifio ftabilito-

que

que Vorcicali. KLINGENSTIERNA e contrario
in NEWTONVM pronior. Quum igitur frequen¬
ti amiciffimaque concertatione, in exhibendis fbl-
vendisque Geometricis Problematibus fefe exerce¬
rent, fociis etiam utentes Filiis JOHANNIS, NI¬
COLAO atque DANIELE, quorum ambo a Patre
optime inftituti, Geometricarum rerum erant. féri-
tiffimi , commodum duxit KLINGENSTIERNA,
varia objicere, utNEWTONI Anglorumque partes
tueretur, Cartefianas contra hypothefes, quarum te¬
nacior BERNOVLLIYS. Inter plurima autem Pro¬
blemata, quae ope inventae a LEIBNITIO novæ
methodi, ad definiendam menfuram virium in cor¬
porum motibus, ortaeque inde diftinäionis, inter
vires mortuas atque vivas, quarum has ftutuerat
LEIBNITIVS efiè in ratione quadratorum celerita¬
tum, illas in ratione ipfarum celeritatum, feliciffime
refolverat BERNOVLLIVS, juxta opinatus, nifi ex
principiis Leibnitianis fieri iflud omnino non pofie ,
unum habuit, prae ceteris vifum fibi nullo modo
folvendum, nifi teneretur lex illa virium vivarum.
Miferat proinde, in Anglia tum commoranti amico,
CRAMERO, ut his proponeret, quibus novum do¬
gma nondum placuerat. Nofter, ut refcivit, late¬
ri affidens BERNOVLLII folvit ita, ut Leibnitiano
invento nulla ex parte niteretur. Erat autem hoc
Problema: Intelligantur pondera quotcumque , plano
verticali , gravitate Ac ftituto, affixa , vi gravitatis de*
fcendere , inter defcendendum , a filo Juperne fir¬
mato & axi cylindrico (qui concipiatur ad planum
ponderum re£kus, & cujus centrum fit in centro
gravitatis ponderum) circumplicato , cogi gyrare cir¬
ca centrum gravitatis ; quaritur tenfio fili i ? velo¬
citas centri gravitatis in locis fingulis . Immo ve¬
ro complura fimul Problemata alia ejusdem indolis,

M m 2 præ-

) o (

•v*Y>

03

præfertim de centro of ci I lat i oni s in corporum Syße-
7natibu4 determinando , æque facile folvit Noder o
ftenditque adeo alteri, easdem omnino e vulgato
ante principio derivari conclufiones, ac pofita^ Leib-
nitiana virium vivarum hypothefi. Quam libenter
autem heic optaremus, ut, temporis (ervato ordine,
hifluriam a KLIN GEN STIERNIO tum perfeSorum
operum liceret enarrare, tam quoque vehementer
doleamus necefie ell:, haud fieri nunc pofie, defi¬
cientibus non folum monimentis idoneis, fed defun-
£tis etiam vita amicis, quibus perfpicuam artificio¬
rum ingeniofiffimorum expofitionem potuiflet con¬
credere.* Pernovimus tamen, nullam fere e celebra-
tiffimis Mathematicorum illius temporis quæftioni-
bus ab Eo fuiffe intaflam. Dele rip iit videlicet non
folum Trajeci oriar ii in Orthogonaiium multifarios*
cafus, fed curvam quoque celerrimi defee n fus , Bra-
chyjiocbronam diftam , Ifochronam Paracentric am
LEIBNITII, Catenariam Offenbar gianam , de qua
pluribus dein egit in AÊtis Vpfal. an. MDCCXXXIIL
Elafiicam , aliasque bene multas, e Methodo Tan¬
gentium inverfa, minus tum cognita, pendentes ,
calculis & conftmctionibiis fibi propriis, hoc eft,
aptiffimis, determinavit. Neque reticendum, cur«
vam celerrimi defcenfus , haud minori dein fucceflii
ab illo fuifie traffcatam, addita infuper conditione'
ea , ut moveatur corpus in Medio refiftente.

Relicta Bafilea, in qua lingulari fibi voluptati
fuifie cum Geometris excellentiffimis fociata (ludia,
frequenter nec fine gaudio commemorantem audi¬
vimus, Lutetiam Parifiorum venit, haud diu mora¬
tus, quin arfliorem fibi amicitiam pararet MAIRA-
MI,N MAVPERTVISII , CLAIRAVTI, CASSINI
aliorumque in Academia Parifienfi tum viventium

cele-

) o (

«'Sr»

QkD

277

celebrioris nominis Virorum. Agitabatur hos in*
ter , eo tempore , follicitius quæftio de figura Tel¬
luris. NEW TON i Theoriam fecutialii, pro Sphae-
roide comprefia pugnabant. Alii Sphæroidem ob¬
longam tuebantur, ad experientiam, ut fuæ fenten-
tiæ fidiffimam teflem, provocantes, menfuras vide¬
licet arcuum Meridiani a PICARDO & CASSINO
feniore indituras, atque ab hoc, inter fe, calculo
Geometrico , comparatas. Flabitis fæpius ea de re
colloquiis interfuit etiam Nofter, promtus æque fuæ
fententiæ rationes dare atque ad ea refpondere, quæ
centra movebantur. Occafio inde nata, ut folven-
dum Problema fibi fumeret de modo determinant
dæ Figur œ Telluris e comparatione duorum gra¬
duum ni Meridiano , quorum rite capta (it men fu -
ra; tametfi folutionem pulcherrimam edendam no¬
luit ante an. MDCCXLIV. quo injunfta legitur A-
£tis Reg. Acad. Scient. Stockholmienfis. Solverat
dudum quoque idem Problema Illuftris MAVPER-
TViS , videlicet an. MDCCXXXV. in Moni men¬
tis Acad. Scient. Parifienfis & Traftatu de Figura
Telluris determinata per obfervationes facias jux¬
ta Circulum Polarem , edit. Parif. MDGGXXXVÏIÎ.
Atqui] ab eo data folutio fi conferatur cum Klin-
genftjerniana , fimpiiciorem hanc patebit esfe &
propius perducere ad obtinenda ea , quibus Figu¬
ra denique Telluris verior deferibatur.

Inter ceteros autem, quibuscum Parifiis egit,
Docbffimos Viros , FONTENELLIO cumprimis
placuit, qui ingenio facundiaque præcellentiffimus ,
& Mathematum quoque haud levi ufu tinftus , &
Svecanæ infuper gentis amantior, non potuit non
diligere, in Sveco homine, folidioris vim judicii, &
ingenui gratiam fermonis , & compofitæ ad huma-

M m 3 nita--

GaS ) © ( <lS

27g

nicatem omnem indolis elegantiam. Ex quo fieri
oportebat , ut perfæpe una effent ac différèrent de
rebus , quibus mutua coalefceret animorum conjun-
ûio & utilium indagatio veritatum acueretur. Nem¬
pe FONTENELLIO tanta erat fiducia Klingen-
iliernianæ dottrinæ & candoris, ut editum a fe li¬
brum titulo: Geometrie de C Infini , dono offerret,
juxta pa£tus, ut perlegeret Nofter diceretque li¬
berrime fententiam. Perlegit ergo, nec difii mula-
vit amico, notionem, quam in libro illo præftruxe-
rat, infinite parvi Mathematici , haud rite explica¬
tam; neque enim, quod fumferat LEIB NITI VS ,
concipiendum iftud , tamquam certum quidpiam ac
determinatum, quod continuata in infinitum divifio-
ne poffet obtineri. Repofuit varia FONTENEL-
LIVS , admifta etiam Metaphyfica quæftione : pos-
fetne Divina vi Omnipotentis dividi materia in par¬
ticulas adeo minutulas, ut divifionem porro omni¬
no nullam admitterent. Nofter fimplici & ad Ten¬
dendum perfacili argumento difquifitionem termina¬
vit. Meminiffe jubebat , Rhombi fi bifecentur ,
in partes æquales, latera, & jungantur retiis lineis
puncta Tectionum, oriturum Parallelogrammum re-
ftangulum, cujus, pari modo, fe£tis lateribus, jun-
ftisque fettionum punftis , exftiturum Rhombum ,
ac fimiliter dein, per vices, nunc Reftangulum fo¬
re, nunc Rhombum, quoad usque continuetur la¬
terum ifta feftio. Dein rogabat, ut ftatiratur, Rhom-
busne an Reftangulum futura effet minutiffima illa
materiei particula , quæ dividi fe ulterius non pate¬
retur , admiffa etiam hypothdi omnipotentis virtu¬
tis , qua divido ejusmodi Rhombi & Reftanguli
perageretur.

Neque intermifit præterea , dum Parifiorum

urbs

*73

) o (

«toh

QXO

urbs tenebat , patentiores in ufus fua Mathemata
convertere. Inter autographa ab eo reliöa , quæ
adfcriptam habent notationem temporis in urbe illa
perafti , confpicua fupereft traffatio de Regulis mo¬
tuum pro corporibus Elafiicis cujus cumque figur æ ,
fecundum directiones quascumque in fe invicem im*
pingentibus , Sf ante conflittum utcumque vio -
tis ; quam ftatuerat cum Reg. Academia Scientia¬
rum Parifienii communicare. Vt vero abfolvit fen-
fitque, poffe Heri, ut brevius forte aptiusque argu¬
mentum illud exponeretur, fuae Arti vindicandi de¬
coris ftudiofior quam celebritatis alicujus captandas
fibi , maluit , uti totidem ipfe verbis appofuit, con -
filium , quod ceperat , mutare , ne quid rumis imper f e *
clum daret. Tum pariter in mentem venit, fufpi ca¬
ri , NEWTON VM , ubi circa finem Corollarii III.
ad Leges Naturae , differens de corporibus non
fphaericis in fe impingentibus , & port i£fcum circu-
lariter motis, in haec verba definit: nimis longum
foret, omnia huc [pectant ia demonftrare , potuifie
quidpiam tale refpicere , quod Nofter fua opera
detexerat, hancque proinde ftponendam judicavit,
neque immitti falcem in alienam meffem oportere.
Eft quoque ad fidem valde pronum, Parifiis eum
confcripfifie, quae de forte colluforum in fchedulis ejus
leguntur : Theorematum, ad fcientiam probabilium,
pertinentium fundamenta faltim jecifie; perfecifie va¬
rias ferierum Summationes; computafie Canones pro
integrandis Binomiis atque Trinomiis; amplificafie
Theoriam Fluentium pro Funffionibus Exponenti-
alibus, quam, hortante ac probante BERNOVLLIO,
ut autographa illius indicant , jam ante exorhis fue¬
rat; aequationes denique Fluxionales five Differen¬
tiales diverforum ordinum & graduum, magno cum
fucceffu ad finitas quantitates reduxiffe & Proble¬

ma-

asp m ) q { as _ _

mata tum Geometrica, tum Phyfica, non pauca,
difficiliora licet, refoluta dedifle atque conftruxilfe.
Horum præ ceteris eminet fequens: Data curva
quacumque , invenire aliam ejus natura , ut ubi¬
cumque corpus grave in priore dej vender e incipiat ,
in medio refificnte , pro ratione quadratorum velo •
citatis , fit femper via dcfcende?ido dejcripta aqua¬
lis via , afcendendo in eodem medio dejcripta.
Quod ita tratlavic, ut apud alios, CLAIRAVTVM
præfertim , fummis in Gallia Geometris æquiparan-
dum, Angularem fui admirationem excitaret,

-A

Sed & inftituta fingula Parifienfuim, quibus
Mathematicae juventur Scientiæ , diligenti & fagaci
luftravit oculo, Ohfervatorium Aftronomicum, Ma¬
chinas & Inftrumenta varii generis, Hydraulica ar¬
tificia Marlyenfia, & his qui debentur , ac Verfa¬
lle exfiliunt, aquarum jafctus; ne memorentur ce¬
tera , qux divite & fpatiofa in urbe fpeäari vul¬
go folent , quæque cuncta ubi viderat, quantum
fatis, in Angliam trajecit. NEWTONVS quidem,
Mathematicorum princeps , paulo ante efle in vi¬
vis defierat. At fupererant Difcipuli , tanto neuti-
quam inficiandi Magiftro , HALLEIVS , STIR-
LINGVS, MOIVRÆVS, PEMBERTON V S , di-
gniffimi omnes, quorum jungeretur focietati KLÏN-
GENSTIERNA, eorumdem nunc fecundus nemi¬
ni. Nam & illos inter quo haberi deberet loco, pu¬
blice mox adparuit. Quantitatum fluentes, a qua¬
dratura Seftionum Conicarum pendentes acutiffi-
me explicuerat COTESIVS , in præcîaro Opere
Harmonia menjurarum . Dederat quoque con-
ftractionem Problematis de invenienda quadratura
pro Fun£tionibus Rationalibus , Binomiis qui¬
dem in genere, Trinomiis vero, in cafibus ab illo

de-.

_ _ £& ) O ( ga _ *8i

determinatis; fed nec conftruttionis demonftrationem
nec illius inveftigandae rationem patefecerat. Ac
methodum illius etli generaliorem poftea reddide¬
rant PEMBERTON VS & MOIVRÆVS , dee-
rat tamen adhuc generalis conftruttio , univerfum
Problema una eademque opera abfolvens & novum
calculum pro lingulis cafibus non requirens. Ta¬
lem detexit , dum Londini erat, Nofter & Regiæ
Societati Londinenfi obtulit, in cujus Transattioni-
bus Num. 417. edita habetur. Demonftrationem
autem omifit , non quod ex aliorum inventis faci¬
le eftet deducenda, fed quod præftolari cupiebat ,
an forte alii, eam quaerentes, in breviorem fimpli-
cioremque inciderent. Adeo non fui fpettabat lau¬
dem nominis, fed veritatem ipfåm, nobiliffimæque
Scientias incrementa & honorem. Longa dein in¬
tercedente mora, quoniam THOMAS SIMPSON VS
univerfum illud negotium, edito libro an. MDCCXL
pertraQravit , & generalem conftruttionem non de-
monftravit tantum , fed & aliquanto fimpliciorem
reddidit , vifum etiam KLIN GEN STIERNI O, fuam
Analyfin in publicum emittere, utpote brevitate prae-
ferdm & evidentia confpicuam , inferique paftus eft
Attis Reg. Societ. Scient. Vpfalienfis an. MDCCXL.

Abfolutis , quæ agenda apud Anglos ftatuerat,
Vpfaliam denique advenit an. MDCCXXX. com¬
munibus expetitus votis univerfie Academiæ, quam
tot edita mirificae eruditionis documenta fama Viri
eumulatiffime repleverant. Datus paullo ante Vp-
fàliæ Profefior Aftronomiæ, ANDREAS CELSIVS,
vetus & percarus amicus KLIN GEN STIERNII.
Vnanimi ergo opera nunc perficiebant ambo , ut
Mathematica ftudia æftimari rette amarique adeo
ardentius ab Academica Iuventute occiperent. Ex¬
perimentalem certe Phyficam privatis praslettionibus
vol. ui. N n tra-

282

) q ( as

tradanti K LIN GEN STIERNIQ frequentiffima fe
præbuit auditorum affluentia, tum quod illam ne¬
mo antea docuerat Vpfaliæ , tum quod inftrumen-
torum , quæ partim adduxerat ipfe fecum , partim
adquiri dein curaverat, novitas & admiratio excita¬
bat. Et quia ab Illuftri au&ore ipfo traditum ac¬
ceperat Wolfianæ, quæ dicebatur, Philofophiæ, in¬
ter Vpfalienfes tum percrebefcentis, Syftema, mul¬
ti edam eorum, quibus habitum honorificum, pos-
fe Klingenftj erniano nomine Academica fua fpeci-
mina condecorare, illius utebantur confilio & præ-
ceptis , ubi argumenta Difputationibus publice eden¬
dis e Philofophiæ iftius penu deligerent. Vt primum
vero intellexerat, metuere nonnullos, forfitan plus
jufto fufpicaces , ne in devia abduceret novicia illa
Philofophandi ratio, totam eam miflam fecit, ut nec
ipfe ulli moveret jurgia, a quibus per omnem vi¬
tam abhorrebat, nec moveri ab aliis pateretur fi-
br, fecitque eo lubentius, quod non nil! veritati e-
ruendæ îucidæ certæque intentus, hujus haud mul¬
to plus in Wolfianis, quam in illis, qui præceffe*
rant, at verborum fere plus, quam fuiffet opus,
diutino & accuratiori utrorumque perado exami¬
ne, repererac.

Vni dein Mathefi fuæ, in qua nil verendum
offendiculi , quippe ad continua fpedacula placidis-
limarum veritatum invitante ubique & prope com¬
pellente, bonas horas tribuit, nifi quod libenter quo¬
que, ubi intenfiores remittendae cogitationes, huma¬
niora ftudia interponeret, legendo libros eleganter
& ingeniofe effidos, nativæ in eloquentia pulcritu-
dinis acuto æque fenfu ufus ac judicio. Ferebat
fecum Academicarum neceffitas præledionum, ut
non illos doceret modo, quibus flabat lententia, ad

cui-

as ) o ( m «s?

gPMBW— a— OWfJilBliBKBMiPlI" I W f«*! W ->■ . -i Hill II ■— IF Ill imi It— IIIHII il I It Ml IIIW HI —11111—— — a— I*n

culmen usque enici Mathematicarum Scientiarum,
fed & hos erudiret, quibus ultra elementa prove¬
hi, ob caudas quas demum cumque, non erat volu¬
pe. His fumma le patientia folebat impertire, &
miro artificio ad captum cuj usque & progreffus va¬
rios inflefdere , ut quidquid difcendum effet , quam
facillime animo admitterent. Ac liceat dubitare, an
majori perfpicuitate & efficaciori virtute inftitutio-
nis , ab Academico Doftore, quæ tradenda fuerint,
proponi & explicari polfint difcipulis, quam quæ
propria KLINGENSTIERNIO rite audientibus fe
mox infinuabat. Quod naturali partim ingenii &
fermonis ubertati adfcribendum , partim liquidiffi-
mæ, qua ducebatur, tractandarum rerum intelli-
gentiæ. At claffem auditorum alteram multo etiam
propiori & fedula magis neceffitudine complefteba-
tur. Amicorum indar dile&iffimorum habuit, qui¬
bus adyta ipfa panderet Scientiæ, ut fuprema illius
in fadigia eveherentur, quorumque cinctus indudria
tum demum vivere fibi & rette gaudere videba¬
tur. Horum ergo dngulis numquam non patebat.
Adire poterant, quotiescumque e re fore putarent
fua, rogare, confidere, tentamina ac defideria co¬
ram exponere. Cum his colloqui, exhibita dubia
refolvere , Iciendi aviditati nova pabula fufficere,
promtum perfæpe erat in Ieram usque vefperam,
temporis fallente moras amoenitate diligentiæ. Ita¬
que & confecutum vidimus, ut Mathematum an
tidites, fui fimillimos, complures educarit, PETR.
ELVIVM , PETR. WARGENTINVM , SAM.
DVRÆVM, DANIEL. MEL ANDERHIELMI V M,
BENED. FERRNERVM, PETR. LEHNBERGI-
VM, FRED. MALLETYM , quibus non ea mo¬
do contigit felicitas, ut quantus erat KLINGEN-
STIERNA, a quo didicere, fuis etiam nominibus

N n 2 po-

284 _ _ gS ) s C SS _ _

pofteritati teftificentur , fed & hoc damm honorific
centiffimi officii , ut , ne parta femel Sviogothis fub-
fidat gloria excultæ Scientiæ, vel propterea caveant,
quod, ut cavere poffint, primus effecerit KLIN-
GENSTIERNA , atque adeo meruerit , ut Mathe-
matum fub Arffco Inftauratorem eum & Vindicem
Patria omnis, quoad fuerit, agnofcat.

Celebri autem in Virorum choro, qui fua omnia
, accepta illi referunt, tum ætate, tum qua vixit illi
fidisfima amicitia conjunftus, antecellit MARTIN VS
STRÖMER, confummatiffimi ANDREÆ CELSII,
poftquam Mathematico hunc Orbi nimium propera
fata eripuerant, in Profeffione Aftronomiæ fucceflbr,
multosque per annos ipfius Collega KLINGEN-
STIERNII, Deceftoris ita premens veftigia, ut in
CELSIO fuo quem amiferat KLINGENSTIERNA ,
integerrimum focium & adjutorem Academicorum
operum, redditum in STROMERO gratularetur fi-
bi ; faftamque pertriftem jafturam folaretur Acade¬
mia honore & amplitudine Viri, in quo ne KLIN¬
GENSTIERNA quidem Celfianarum virtutum ul¬
lam deliberabat.

Ceterum in Difcipulis inftruendis formandisque
utiliffimam operam dum navabat Nofter , haud mi¬
nori egit ftudio, ut fuis ipfe inventis Mathematica¬
rum Scientiarum pomoeria dilataret. Cujus rei fi¬
dem faciunt fpecimina partim edita, partim in ma-
nufcriptis adhuc delitefcentia. Tenemus Problema
Mechanicum de motu corporum ex pcrcujjione , quod
cum tractatione Regularum motus, fupra memora¬
ta, intimo nexu cohæret; De inveniendo termino
maximo multinomii ad exponentem quemcmnque e-
levati\ Methodum novam Eclipfes folares computan¬
di, qua recentioribus viam monftravit ad illam,

qua

qua hodie utuntur, accurationem in calculis Aftro-
nomicis adfequendam & Aftrorum fcientiam Geo¬
metrica Analyfi rite perficiendam ; Theorema ad Cal¬
culum Integralem pertinens , & Fluxiones Exponen¬
tiates, ultra quod alii huc usque præftiterunt, fuffi-
cienter explicans ; quæ typis vulgata exftant in A-
ftis Reg. Societatis Scientiar. Vpfal. an. MDCCXXX.
XLI. XLII- & XLIII. tum quoque Commentario¬
lum de Polygonis maximis $ Confiruclionem Geome¬
tricam quadrilateri , cujus data fint latera , ut are¬
am maximam comprehendat , vel circulus circa il¬
lud defer ibi poj]it\ Methodum computandi correäio -
nes meridiei; Problema de invenienda linea curvay
qua radius luminis , bis reflexus , ad primam origi¬
nem reducitur , quæ locum fibi vindicarunt in Affcis
Reg. Acad. Scient. Stockholm, an. MDCCXLII.
XLÎÏI. XL VI. & XLIX. Eorum autem, quæ non¬
dum edita, longe eft major numerus, quorumque
omnium fi rudis jam & informis poneretur catalo¬
gus , nec fibi fatisfachim Le&ores putarent , nec
Klingenftierniano nomini , pro meritis, debitam fer-
vafie videremur reverentiam.. Itaque pauca modo
recenfebimus , eaque minus fpecialia, quorum capi¬
ta nobis familiaria reddidimus , & e quibus con¬
flans non folum & jndefefla illius induftria fed ma¬
gna fimul ingenii vis & rarum in Mathematicis Sci»
entiis acumen intelligi quadamtenus & judicari pos-
fit. Huc referenda Ana ly fis tf Demonftratio Re-
gula- Newtonian# pro Radicibus potentia commem
fur a bilibus ejus dem que conjhuclio per Circulum Sif
Hyper bolatn ; Methodus Tangentium inverja , plu¬
rimis Theorematibus ditata, & exemplis variis, u-
fitatas antea regulas refpuentibus , iliuftrata; Com¬
pendia Summ axionum in feriebus pro menfura Sor¬
tis adhibendis ; Theoria fetlionis jimilis linearum re-

Nn 3 cla*

öi86

üàrum'i numero quotcumque ; Theoremata de He -
x agonis in Conicis fechonïbus infcriptis , quo¬
rum nonnulla a ROBERTO SIMSONE quo¬
que poftea adinventa , quibusque Porifmatum Eti-
clideorum doctrinam ab oblivione vindicandam fpe-
aavit. Nam & libros EVCLIDIS de Porifmatibns,
quod profitentem etiam ipfum audivimus, fuiflet de¬
nique reftituturus , fi idoneo ad tam difficile opus
frui licuiffet otio, & intemerata valetudine. Addan¬
tur porro Computatio Loxodromie in figura tellu -
ris Eliipfoidica ; Solutio Problematis: dato tubo ivi-
materiali , corpora quotcumque , Jecundutn longitu¬
dinem ejus libere mobilia > includente , ex dato fitu
Cf motu tubi coiporumque initiali invenire (itum
eorum ad quodvis tempus ajfignatunr> Inquifitio fta -
hi lit at is corporum aquœ innatantium o feil latio -

7i um eorum , ubi e fitu quietis , quem (ponte affe¬
ctant , fuerint deturbata ; Determinatio Trajector ia*
runi corporum , /2 viribus datis actorum , i« va-

vel etiam mediis refiflentibus motorum , fub
quo titulo plurima in Theoria motus egregia proble¬
mata feliciter & ingeniofe elaborata comprehendun¬
tur , obiter heic tantummodo indicanda , quia (pe¬
dalibus inhærere hujus quidem feriptionis modus
prohibet.

Abunde igitur expleti omnes numeri , quod
injunctum tuebatur, officii. Quoniam vero ab eo,
æque, ac a ceteris, qui tum per Europam emine¬
bant, Mathematicis, perveftigata adeo & didufta
fuerant infinitae prope Scientiae latifundia, ut com¬
mode, & quantum Academicae Iuventutis poftula-
rent ufus varii, traftari ab uno Profefïbre haud vi¬
derentur poffe, monente primum Noflro, & pro¬
bante dein commendanteque Illuftriffimo Academiæ

Can-

$5 ) 0 ( $5

287'

Cancellario, ftatutum Regiæ Majeftati, duobus in
Academia Vpfalienfi prælegenda ea committere, qui¬
bus, donec veteres intra cancellos fuerant cohibita, -
unus fuffecerat. Geometriam alter & Algebram do¬
cere juffiis; alteri data ad Phyficam & artes alias
applicanda Mathemata. Hæc, dum Academiae fo¬
ret membrum , (ibi fervavit KLIN GEN STIERN A;
pars altera, mandante etiam Regia Majeftate , ces-
fit Nobiliffimo IONÆ MELDERCREVTZIO , Ca-
pitaneo huc usque Fortificationis & Difcipulorum
Klingenftiernianorum uni olim e præflantioribus.

Per viginti omnino annos Profefîorii illa admi-
niftratio muneris obieftamento fuerat, quum fuae
excolendae amplificandæque Difciplinae amore trafhis
coepit difcupere , ut liberius concederetur otium ,
ad perficienda, quae nondum fatis explicata aliis, ma¬
xim eque cenfenda dient fublimia. Eo hoc tempe-
ftivum videbatur magis, quo piures dudum ab il¬
lo inftituti fuccreverant Mathematum peritiffimi Do-
ftores, quibus re£te atque ordine tribuerentur, in
Academica erudienda luventute , partes. Svafit
quoque ingravefcens aetas, ut parceretur, nec ad-
ftriÛis ad certas horas laboribus , alienisque faepe
negotiis interpellaretur enitentis animi contentio ea,
line qua praedari vix quidquam poterit, quod, in
Scientia qua demum cumque, judicandum fit excel¬
lentius. Præ ceteris autem, quæ aderant, rationibus,
movit confilium & auftoritas Illuftriffimi Comitis,
Domini AVGVSTI EHRENSVÂRD, Chiliarchae
tum Legionis Artilleriæ, dein Campi Marefchallt ,
nunc demortui, geftarum rerum immortali fuperfti-
te gloria. Patriae is amantifiimus fummopere, agita¬
bat fecum , quo pafto Mathematica & Phyfica prin¬
cipia atque experimenta , quibus nititur Artilleriæ

>

m _ @ ) o ( @ _ _

Ars omnis , Publicæ rei adeo falutaris , exponerem
tur ac ftabilirentur ita lucide & accurate, ut in u-
Ium dein verti reftiffime atque applicari polfent.
Quum primum ergo obtinuerat, fubje£tiffima apud
Regiam Majeftatem rogatione , idoneam pecuriiæ
lummam peragendas rei illi impendendam, continuo
cogitabat KLINGENSTIERNIVM. Vtendum fen-
fit occafione, quam offerebat rariffima ingenii &
fcientiæ felicitas in Viro, quem unum propofito
parem fore inftituto , Iudex ipfe optimus fatis fu-
perque intellexerat. Quam ob rem communicata
ante cum KLINGENSTIERNIO fententia , non ab¬
nuentem commendavit ita apud Regiam Majeffa-
tem, ut a Profefforio munere daretur vacatio, in¬
tegro manente annuo falario, adjeftoque infuper,
e praedicta pecuniae fumma, honorario MMMDC
thal cupr. quotannis tribuendo, eum in finem, ut
inftituendis experimentis, profuturis Artilleriae, The¬
oria adeflet fua & cernendi perfpicacia, tum com¬
ponendo libro daret operam, quo Artilleriae omnis
principia, regulae, cautelae & exercitatio perfeftiffi-
ma enuclearentur.

Strenue & diligenter egit utrumque , tametfi
fallacis idemtidem valetudinis periculum incurfabat.
Ablolvendæ autem , quam fufeeperat, feriptionis fi¬
lum abrupit, valde quidem inopinum illi, at fumme
dein gloriofum , quod an. MDCCLVI. intervenit,
Clementiffimi Regis ADOLPHI FRIDERICI
mandatum de ftudiis & conatibus eo in pofterum
convertendis, quo, fpectata per omnem Patriam, in¬
tegritas Viri & Ipfi Regias Maj effati probatiffimas
dotes animi vocabant. In locum Cancellarii Auîæ
& Equitis Regii Ordinis de Stella Polari, Generofis-
fimi Domini OLAVI de DALÎN, qui huc usque

r. u

fubfervierat inftituaoni REGLE CELSITVDINIS ,
PRINCIPIS HEREDITARII & SVCCESSORIS ,
nunc Auguftiffimi REGIS noflri & Patriae Patris ,

GVSTAVI III. fufficitur. Difcenda ea at¬

que fentienda jubetur lubminiftrare regnaturo Prin¬
cipi , quæ Sviogothiæ felicitatem , qua nunc fruitur
fervata & incolumis , pararent , Orbique terrarum,
quod jam diu admiratur, Optimi Imperantis exem¬
plum poffent oftentare.

Numquam non de fe fenferat modeffiffime
KLINGENSTIERNA. Nec titulos, nec opes, nec
quæ alia vulgus hominum follicitant ludentis fortu¬
nae blandimenta magnopere affeftaverat. Animi &
ingenii oblectari doctus non impedito crefcentique
cultu, fatis habebat, quod verum, probum, huma-
naeque conjunftioni fruetuofum foret , inveftigare ,
illuftrare , docere vitaque & moribus exprimere.
Recenti ergo nuntio Iplendidioris , cui deftinabatur,
fortis , haud affici initio fele fenfit aliter , quam fi
incognitas in oras nec praemeditata fpatia fuifiet im¬
mittendus. At vero negotium quia agebatur ad
Publicae rei augendam lalutem momenti longe ma¬
ximi , non jam detinere five ætaris in fenium ver¬
gentis cogitatio potuit, five tranquillioris, quod nu¬
per obtigerat, jactura otii, five & immenfa gravitas
demandati operis, non fine ingenti cura obeundi.
Anteathe vitae habitum reputanti quæ (e objece¬
rant , terriculas vicit atque dilpulit Maximorum Vi¬
rorum Regiæque Ipfius Majeftatis fuprema fenten-
tia, cui, boni erat civis, de fe credere potius, quam
luarum virium ambigenti confcientiæ. Subjeffciffi-
mo obfequio Regia jufia cap effit, Stockhol miam ab¬
it, Regiæ Aulæ injungitur, dignitate auctus in Re¬

gia Cancellaria Confiliarii.

O

VOL. III.

O O

Qua

290

&>) o ( m _

Qua fide autem & præfentia politiffimæ accu¬
rationis , quam ingeniofa & facili ufus optimarum
rerum explicatione, quam felici adjutus fucceflu,
adolefcenti PRINCIPI , Imperatoriae fapientiae jam
tum capaci , monitor adfuerit & celfiffimarum vir¬
tutum monflrator, publica voce Patria univerfa lo¬
quitur , quandoquidem & REGI & REGINÆ Au-
guftiffimis placuiffe , clementiffimaque ac perpetua
approbatione decoratum , conflat inter omnes , RE-
GIÆque Ipfi CELSITVDINI acceptum & carum
fuiffe usque eo, ut ne tum quidem a fe dimitten¬
dum vellet, quum, adulta aetate animique magnitu¬
dine , aliorum, qui docerent, miniflerio non opus
erat amplius. Quare & lingulis, quibuscum viven¬
dum agendumque Regia in Aula, gratus ubique ha¬
bitus & communi omnium flipatus amicitia, favo¬
rem fibi in primis meruit Regis Regnique Senatoris,
Equitis & Commendatoris Regiorum Ordinum Excel-
lentiffimi Comitis Domini CAROLI FRED. SCHEF¬
FER, qui REGII PRINCIPIS inftitutioni Gubernator
tum praeerat, & in Viro, quocum verfabatur quotidie,
non laudabat modo , fed & diligebat magis ma¬
gisque elucentem vim , candidiffimæ doQrinæ & pro¬
bitatis , eumque adeo intima familiaritate dignaba¬
tur. Regiae autem gratiae hoc etiam , praeter cete¬
ra, documentum retulit KLINGENSTIERNA, ut
fplendore Regii Ordinis de Stella Polari tituloque &
honore Secretarii Status exornaretur.

\

Sed qui , labefa&a dudum valetudine, fulgidam
eam at laboriofam operam adierat , haud durare in
multos annos potuit, quin, imminente propius pro- *
piusque fenefta, fatifcere affli£tas vires perfentiret.
Quum igitur attigifîe RFGIVM PRINCIPEM, lae¬
tabatur AVGVSTA DOMVS omnisque Patria, ae-

ta-

I

291

_ m ) q ( @

tatis maturitatem eam, qua fibi Ipfe fufficeret, unum
hoc reflabat Noftro , ut optabilem liceret leceffium
quaerere. Ac tametfi, qua in eum ducebatur cle-
mentiffima propenfione Sereniffimus PRINCEPS IV-
VENTVT1S inque bonarum artium ftudia conflan¬
ti inclinatione animi, disjungi a fe aegre ferret, mo¬
vebant tamen Viri merita, ruentisque fenii incom¬
moda, ut follicitius petenti indulgeretur; praeferdm
quum veterem Difcipulum,' in Schola Carolicoro*
nenfi juvenum , qui navali militiae deftinantur, Pro-
fefforem, nunc Regiæ Cancellariæ Confiliarium &
Equitem Reg. Ord. de Stella Polari BENEDICTVM
FERRNER, fubjeftiffime commendaret ac pollice¬
retur fuam ipfius vicem præftiturum eum, ficubi
per ambitum Scientiarum, in primis Mathematica¬
rum, pofthac etiam liberet REGIÆ CEtSlTVDI-
NI quidpiam exquirere. Annuit clementiflime utri¬
que petitioni Sereniffimus GVSTAVVS, tum
quod æqua petenti KLINGENSTIERNIO negare
nollet, tum quod in FERRNERO aderant, quae ex¬
imio obtinendo loco congruerent. Sed tamen non
dabatur , nifi conditione ea , ut fieri quotiescumque
poffet fine periculo fatigati corporis, praefto effiet
apud REGIVM PRINCIPEM Nofter, fuique uti
antea partes muneris obiret, fuperaddito etiam cle-
mentiffimæ in eum voluntatis illo pignore, quo, ad
fata usque ultima, ratum maneret annuum, quod
jam ante datum, falarium.

Erant, poftquam in Aulam Regiam migrave¬
rat, perfæpe etiam, quæ REGIÆ CELSITVDINI
exponerentur, tractanda Mathematica. Confequens
igitur, ut more fuo, quoties temporis vel tantillum
vacuum permififlet eminentioris illius funftionis as-
fiduitas, five indagare moliretur nova, five & ex-

0 o 2 cole-

2£* _ gg ) o ( 35 _

colere quæ reperta aliis, in Scientia fibi continue
fvaviflima. Optics prs ceteris & Dioptrics fuerat
folitus e Geometria & Analyfi clariorem lucem af¬
fundere , ut inde perficerentur Dioptrica inftrumen-
ta. Quem in finem, Vpfalis adhuc haerens, in Ar¬
te tornandi poliendique vitra, fua ipfius manu fe
exercuerat , eoque pervenerat , ut non plura mo¬
do adminicula & compendia tractandi fub politura
vitri inveniret , fed & docendo alios , CAROLVM
in primis LEHNBERGIVM , qui fciendffimus dein
faftus illius artis Magifter, intercederet, ne noftris
civibus pofthac necefiè fit, Optica vitra ab exteris
coemere. Dedit autem illi rei operam propterea
potiffimum, quod in applicanda Theoria ad Tele-
fcopiorum emendationem , fua ipfius mallet niti ex¬
perientia , quam operariorum duci escis haud raro
conatibus; etiam hac ex parte comparandus cum
Illuftri HVGENIO, cui Geometrs 1'ummo, indu-
ftris pariter manus, quibus Optica ipfe pararet vi¬
tra , in promtu erant. Quum igitur acciderat an.
MDCCXLVI. ut EVLERVS, eo tempore in Reg.
Academia Berolinenfi , poftea in Csfarea Petropoli •
tana Celeberrimus Geometra, Tuborum Dioptri-
corum emendationem, quam ipfe NEWTON VS ,
fua ductus experientia, fruftra tentari judicaverat ,
refumendam poftularet , & nova propofita refracti¬
onis Radiorum heterogeneorum 'Lege , Radios fu-
perficierum , in Lentibus fphæricis , ad tollendam
oiffipationem Radiorum heterogeneorum idoneis, in¬
veniret; KLINGENSTIERNA, ut primum ifta co¬
gnoverat, facultatem & fcientiam praxeos , quam
fibi adquifiverat, eidem infervituram ufui , applicuit.
Quo autem rem felicius penfitaret, ab experimen¬
to NEWTONI examinando incepit & Problema re-
folvit pro inveniendo , in Prifmate dato , angulo in-

ci-

%

I

293

cidentiœ , ita ut radius emergens fiat , in datis me •
diorum , Prifmati contiguorum , refractionibus , ptf-
rallelus cum incidente. Hujus folutionis fuæ hanc
e (Te vim deprehendit, ut manifeftum faceret, New-
tonianum experimentum , aut nimis particulare cen-
fendum, aut penitus dubium, aut, u quando con¬
tingeret, ut Lex ab illo derivata locum haberet,
futurum tamen omnino fallax , ad Legem Refractio¬
nis in genere conftituendam. Quæ dum moliebatur
Nofter, DOLLONDVS Theoriam Evlerianam ex¬
perientia: minus refpondere, inftituto tentamine ob-
lervavit, motus proinde, ut Legem Refractionis a
NEWTONO pofitam defenderet & EVLERVM
in condendis formulis, incuriae cuiusdam, quam de¬
texerat , fimul admoneret. Varia quæ regeffit EV-
LERVS, noftra jam non refert attingere, nifiquod
DOLLONDVM ftimularint ad avide excipienda
Klingenftierniana inventa, cum expolita jam modo
ac reperienda in Objervatione ad Legem RefraCtio •
nis Radiorum heterogeneorum diverfa inedia pellu¬
cida transmeantium , A£t. Stockh. an. MDCCLIV.
tum etiam quæ Vpfaliæ adhuc degens per noftra-
tem MALLETVM, qui Londini tunc morabatur,
cum ipfo DOLLONDO communicavit d. XVIII.
Jan. MDCCLV. rogans fimul , ut experimentum
Newtonianum repetere, grave non duceret. DOL¬
LONDVS, demonftrationibus KLINGEN STIER-
NII de vitio experimenti illius conviQus, opportu¬
num adefte temporis momentum cenfuit, ut fuo i-
pfe ingenio niteretur; quod ultro & fcriptis litteris
profeffus eft. Itaque nova experimenta inftituit ,
& diverfam in vitris eadem vi refringendi gauden¬
tibus invenit reperiri Radiorum heterogeneorum di¬
verger, tiam, cujus ope , jungendo videlicet bina vel
plura diverfæ hujus indolis vitra , ita ut Radiorum

O o 3 he-

<35 ) o ( £&

294

heterogeneorum divergentia penitus tolleretur, Tu¬
bum Uioptricum conftruxit emendatiffirnum, quod
tamen fe affecuturum vix umquam fperaverat, ni¬
li Klingenftierniana illuc obfervata duxiflent. Ces-
fiffe feliciter rem eam lætatus Nofter, vitio etiam al¬
teri, e vitrorum provenienti Sphærica figura, quod
attigerat HVGENIVS, fed non fuftulerat , parare
medelam inflituit. Theoriam coepit condere aber¬
rationum, quarum, in penicillis radiorum, caufla
elt Sphærica figura, & modum oftendere, quo ca¬
veri pofiint; tum etiam explicare ac demonftrare,
quam late pateat Dollondiana methodus , ut in ca¬
lli quo demum cumque cohibeantur ea, quæ ra¬
diorum difperfio fecum tulerit, incommoda. Cu¬
jus conaminis primum fpecimen, in quo, ad prin¬
cipalem penicillum quod attinet, nil defiderari po¬
terit , in A&is Reg. Acad. Scient. Stockholmienfis
an. MDCCLX. exhibuit. Dein mifit ad Amicum
FERRNERVM, qui Londini tum erat, calculum
& formulas , quibus definierat radios in fingulis
quatuor fuperficiebus vitrorum ohje£Hvorum , a
DQLLOMDO junftorum , ut huic traderentur, &
cum fupputatis ab illo formulis conferrentur. Quod
quia longiori intercedente cunfbatione expediri
quantum fatis a DOLLONDO, haud videbatur, to¬
tum Commentarium Reg. Societati Scient. Londi-
nenfi exhibuit , cui & dignus habitus, quem fuis
A&is an. MDCCLXIL injungeret. Haud multo
poft faftus certior , tum Änglicanis e TransaÊtio-
nibus, tum a FERRNERO , eamdem in rem va¬
ria partim dete£la nova, partim tentata, a DOLLON¬
DO , præfertim qua corre&ionem penicillorum la¬
teralium in vitris ocularibus , omne iftud negotium
iterata emenfus opera, generalem Theoriam perfcrp
pfit, annoque eodem ad Cæfar. Acad. Scient. Petro -

po-

2 91

politanam transmifit, occafionem p rabente quæfti-
one propofita: Lnvefligare , quant wn imperfettiones
Tuborum Dioptricorum , ex diver fa refrangibilitate
radiorum, ac figura fpbarica ortœ, per combinatio-
netn plurium Lentium corrigi , aut imminui queant.
Sentiebant illico Petroburgenfes , folutam a Noftro
quæftionem, promifiumque C Ducatorum pramium
tribuebant , judicio refitiffime cenfenti Academiae
non minus honorifico , quam erat Klingenftiernanæ
debitum folutioni.

Stockholmiae quoque vitam degens prater al¬
latam illam Aberrationum in Radiis luminis Theo¬
riam, quam quia infignitiore ftudio profequebatur,
repetito fepius examine augere folebat & ad pra-
xin aptare, varia concinnavit alia de rebus Mathe¬
maticis, partim edita, ut funt: Nova Methodus in*
tegrandi Differentialem aquationem X — Ay
Bdy Cdy 2 Ddy>

~zr + 'dfx~

&c. Obfervatio de præfian-

tia , qua Je commendant nonnumquam /pedales Jo*
lutiones pr a generalibus \ quae in Actis Reg. Aca¬
demiae Stockh. an. MDCCLV & LVII. invenian¬
tur; partim inedita, ut Problema de motu Penduli
in circumfereîitia circuli ofcillantis & reftfientiam
patientis quadrato velocitatis proportionalen^ Conflru -

tlio Geometrica fluentis , pro differ entiali - - — ;

i 4- // fi n u

Theoria denique motuum , in corpore , duplici vi
a£to, una videlicet ad centrum datum , altera in pla¬
no orbitae, fecundum direftionem ad Radios Veftores
normalem , quam efie difficillimam , femper agno¬
verunt fummi hujus faeculi Geometræ, & quam ta¬
men ad liquidum ita perduxit Nofter, ut vel ea
unice ex opera, lucidiffima virtus ingenii dijudicetur.

29« _ @ ) o _ _

Facies Viro decora & liberalis; vultus ubique
placidus, lenis , hilaris, indexque adeo intus habi¬
tantis animi, quem turbare vix unquam, nedum
dejicere de flatu , poterant humanæ conditionis vi¬
ces. Sermo clarus, diftinftus & xonditus infuper
lepore & facilitate ea, quæ audientibus, five & col-
loquentibus, movebant amorem pariter atque ob-
fervantiam. Statura mediocris corpori, robufto,
vegeto & fucci pleno, talique omnino, quod mu*
niente una frugali vi£fu, temperantique rerum o-
mnium modo, fperandam, quoad patitur mortali¬
tas, longiorem vitam portenderet. Et tamen acci¬
dit mature nimium , ut finiftra cogeretur valetudine
conflifcfari. Invaferat anno dudum MDCCXLVIIL
Peripneumonia prope letifera; e qua tametfi com
valefcere tum quidem dabatur, manfit nihilomi¬
nus fomes mali, poft quatuor dein annos tanta i-
terum vi erumpentis , ut, profligata quamvis febri ,
haud ceffaret Afthmatis noxa , ficubi vel leviffime
commovendum corpus , affligere. Ex quo fiebat ,
ut per omne tempus, quo Regiæ Aube intererat,
continuo medicamentorum ufu oporteret adverfus
morbi illius reliquias pugnare. Ineunte autem an.
MDCCLXIV. multo quam ante violentius oppres-
fit, ac remittens licet per intervalla, meliorem fpem
adferentia, menfe denique Ofitobri fequentis anni
fatalern terminum acceleravit. Videbantur tum quo¬
que diutinæ infirmitatis afperiora fymptomata fefe
fubduxifle, ita ut teneri lecto non effet necefle , fed
invifentes poffet amicos excipere, cum his confa¬
bulari, folitoque fibi cogitationum ordine & fermo-
nis fva vitate eos exhilarare, quum fubito, die XXVI
di£ti menfis, ubi vefperi inftruenda coena, quo fe-
debat loco, Servatoris nomen IESV inclamans una
& exfpirans, in ulnas concidit Filias natu maximas,
quæ ad fublevandunE territa accurrerat. Hæc

297

rWr*

QXô

QXD

Hæc meta tot operum meritorumque longe ma¬
ximorum , Patriæ , Litterato Orbi & bonis omnibus,
Nobiliffimæ in primis Familiæ, luctuofa æque ac
juftiffimi ferax defiderii.

Scilicet conjugem duxerat an. MDCCXXXIL
inclyta cretam flir pe, fui fexus decoribus ornatiffi-
mam Virginem VLRICAM de ROLAND , Filiam
Generofiffimi Viri , Regiæ Cancellariæ Confiliarii ,
Domini ERIGI de ROLAND, e qua Filios quatu¬
or & duas Filias fufcepit. Neque tamen amabili ea
vitae focia gaudere licuit, ultra annum MDCCLII.
quo pie defunfta ad coelites præivit. Filiorum na¬
tu maximus ERICVS, in Legione Artilleriæ Præfe-
9:us armamentario ( Tygmåftare ) & Eques Reg. Or¬
dinis En (if. tertius SAMVEL, Regiæ Amiralitatis
Capitaneus, & quartus CAROLVS, in Regni Can-
cellaria Secretarius Regius, patriarum laudum he¬
redes, memoriam, per fe futuram aeternam, Paren¬
tis tuentur. Secundus ZACHARIAS, ingenio &
Mathematica ad ftudia propenfione animi, Patri fi-
millimus , dum maxime cernebatur illius veftigia re¬
legere, annos natus viginti , fævo cahi, in aquis per¬
iit. Ambæ autem Filiæ Virgines, VLRICA MA¬
RIA & HEDVIGfS JOHANNA, viduo ac fene-
fcenti Patri, tum in re familiari prudenter admini-
niftranda, tum obfequio inferviendique tenerrimo
fhidio, quidquid humana ope dari poterit, folatii
& levaminis veriffimi ufuram præftiterunt. Quocir¬
ca, non demortui foium Parentis grandibus meri¬
tis, fed & fuis ipfarum confecutæ funt virtutibus,
ut e publico ærario, quotannis largiente Regia gra¬
tia, eximio congiario honeftentur.

Juvenili mox aetate KLIN GEN STIERNIVM
noftra Societas membrum fibi adfciverat. Par ho-
voL. in. P p nos

298

«w

r tr
■ va v

) o (

‘>r»

Cà.0

nos illi habitas in Regia Societate Londinenfi , &
inftituta an. MDCCXXX1X. Regia Academia Stock-
holmienii , quarum fingulas rariorum inventorum
divite copia beavit. Ac Stockholmienfis quidem ,
tanto Viro, per cultiorem Europam celebratiffimo ,
quantum debeat, non folum cufo nummo Symbo-
lico, fed & interprete maxime idoneo MARTINO
STRQMERO , quippe & Mathematico excellente
& amicorum KLINGENSTIERMII fidiffimo, nunc
etiam humanis rebus erepto, tefbficata eft oratio¬
ne perampla cultiffimaaue , edita Stockholmiæ an.
MDCCLXVIIL

Illuftrius autem & perennius monimentum Regiae
gratias promeritaeque glorias nec optari nec flatui
videtur potuiffe, quam quod ftatuendum Regina

ipfa cenfuit Sviogothias,Conuix ADOLPHI FR1-

DERICI , Mater GVSTAVI IIL Hyper-

perborei Pallas Orbis, Auguftiffirna LVDOVICA

VLRICA. Tumulum marmorea Pyramide infi-
gnem, juxta templum Lofoenfis pagi, haud procul
ab arce Regia Drottningholmeftfi , condi juffit, in
quem follemni pompa, coram fpe£fcante REGIA
DOMO omni, ducenteque funus, Maximorum Vi¬
rorum longo ordine, illatas exuvias de DALINI
pariter ac KLINGENSTIERN1I, quorum utroque in-
ftituente, Augufta indoles REGII PRINCIPIS &
SVCCESSORIS, prima fiib astate adoleverat. InTcri-
ptus Pyramidi titulus ultima etiam faecula docebit,
fubtus requiefcere quod mortale fuerat Pari Viro¬
rum, ingenio & doQxina, per aevum noftrum, emi-
nentiflimorum. Ac narratio etiam de fepulcrali illo
honore, & habita fimul Oratio a Reg. CancellariasCon-
(îliar. & Equite Reg. Ord. de Stell. Polari Dom.ERICO
de SOTBÈRGy typis edita Stockh. MDCCLXIX.

Fuis-

299

Fui (Te KLIN GEN STIERNI YM Geometram
primæ magnitudinis, fummorum Mathematicorum
nemo eft eritve, qui non fponte profiteatur. Ve¬
terum methodum & tutiffimos greffus quia tenebat,
fi quis alius, perfeQiiflime, magnopere etiam pro¬
bare folebat & commendare , quippe duftus inde,
ut EVCLIDIS denique Porifmata , memorata PAP¬
PO , fed vix ulli huc usque fatis intellefta , non as-
fequeretur modo , fed & multas illuc pertinentes
propofidones reftitueret. Ad Calculum item Inte¬
gralem, Analvfeos apicem, quod attinet, nondum
exftitit^ poft NEWTON VM , qui anteponi merea¬
tur Noftro. Sed & feftivi praefentisque ingenii e-
um viguifle decentiffima urbanitate, norunt omnes,
quibus licuit propiori illius uti eonfuetudine; fique
colligerentur, quod accidit eruditorum plurimis,
cuntta ab eo acute & appofite di£fca , tum amicos
inter & familiares , tum in publicis conventibus ,
haud levis inde, fed perelegans, libellus oriretur.
Morum denique ac vitæ totius aequabilitas, hoc eft
juris, quo mutuo devincimur homines, fervantiffi-
ma conftantia , Imperantibus gratum fecit & meren¬
tem , ut maxima quævis illi crederentur ; civium ,
quibuscum agendum, moleftum nemini; amicis in¬
violabili addictum fide; inferioribus carum ac di¬
gnum reverentia; in miferos a$e£tum teneriori fæ-
pe fenfu, quam quo ipfe haud raro reperit, fibi
deefîe , quæ putafiet neceflaria. Adeo dici de tali
Viro nihil poterit , quod non exemplo futurum fit
poft venturis, & utilium fcientiarum decus tempo¬
rum fugæ eximat.

Difiertationes Academicas varii argumenti &
Programmata, quoad Profefiorio fungebatur mune¬
re, hujus poftulabat rado, ut edi typis permitteret.

Neque multo poft fufeeptum munus illud,

EV-

3°o SS ) o ( <2£

_! I !■ ni ■!, I U . I !.. I j.j. .nu ■ m rr i - 1 - - — — — — ■

EVCL1DIS Elementorum libri fex priores, una
cum undecimo & duodecimo , ut Latine im¬
primerentur V pfaliæ , dirigente cura fua perfecit.
V erfioni etiam in Patriam linguam Phyficæ Mus-
fchenbroekii, editæ Stockholmiæ MDCCXLVIl ob-
fervatiunculas , tironum in gratiam fubjunxit. Tum
exilant duæ orationes ab eo habitas in Reg. Acad.
Scient. Stockholmienfi , altera Parentalis in memo*
moriam Conliiiarii Commere. & Commendatoris
Rea. Ord. de Stella Polari Dom. CHRISTOPHO-
RÏ POLHEM, impreffa MDCCLÏII. altera de no -
vijjimis experimentis Electricis , edita MDCCLY.
Aftis autem Societatis noftræ ac Londinenfis, Aca¬
demiae item Stockholmienfis , ab eo inferta feripta
fupra memoravimus.

At inedita reliquit, uti ante diftum, longe plu¬
ra , editisque neutiquam poitponenda. Premere hasc
talia folebat, non modo ut fecundis curis elimaret,
fed ut ante difpiceret & exploraret, fuæ fervaturus
Scientiæ honorem, an meliora forte & concinna
magis daturi eiTent alii. Multam eorum partem ,
jam ante obitum, tradiderat veteri Difcipulo, Geo¬
metrias nos inter Profeflori, MALLETO; ut ordi¬
ne colligerentur *, cetera poli mortem illius , eidem
Viro commiferunt, eodem confilio, heredes. Conti¬
nent plus quam ducentas difquifitiones ad Geome¬
triam referendas, Algebram, Calculum præfertim
Infinitefimalem , Mechanicam, Opticam, Aftronomi-
am & DoQirinam Probabilium. Singula, plures an¬
te annos colletta & parata prelo, ut edantur, vehe¬
menter optamus, nec dum fpes evanuit, fore, ut

graviffima hascce Klingenfljerniani ingenii,
vere maximi documenta, Mathema¬
tico Orbi patefiant.

INDEX ACTORUM.

1. lUTonumentuni veteris Lingua Ofirogothi-

^ ’ * tica notis criticis illufiratwn a Jo¬
hanne Ihre. pag. i.

2. Renes connati , fpinaque dorfi incumbentes ,

auciore Abrahamo Back. - - 32.

3. De Aphtharum Jede obfervationes Jonæ Si-

dre'n. - _ - - 36.

4. Defer iptio Anatomica Canalis cujus dam, in

interiore Jubßantia corporum ciliarium 0-
culi , nuper obfervati , exhibita ab Adol-
pho Murray. - - - -41.

5. Proàucia ignis fubterranei Chemice confide -

rata a Torberno Bergman. - - - 59.

6. Difquißtio Ch emica de Terra Gemmarum ,

auciore Torberno Bergman. - - 137.

7. Decas Plantarum novarum ex Infulis Maris

Au ßr alis transmijfa a Georgio Forstero. 17 i.

g. J ASIONE Capenfis, deferipta (fi icone illu-
firata a Petro Jona Bergio. - - 187.

9. Tres nova Planta; deferipta ab Andrea

Sparrman. - - - - - 190.

10. KÆMPIIERUS illufiratus a Carolo Pe¬

tro Thunberg. - - - - 196.

II.

1 1. CUSSONIA , novum Planta Genus , e Pro¬

montorio Bona Spei Africes , defer iptum a
Carolo Petro Thunberg. - - 210.

12. Obfervationes quadam Aflronomica , habita

in Obfervatorio Stockbolmenfi a Petro
Wargentin. - - - - - 214.

13. Commentarius de Hernia , ita diSia , co»-

genita ortu Cf fede , auEiore Rolando
Martin. ----- . 225.

14. Not1/! Analyfis Æquationum z:di , 2^

q;ti gradus a Frederico Mallet.; - 248.

iy. De inveniendis orbitis Planetarum Cf Co¬
metarum , tribus radiis vectoribus ,

cum angulis interceptis , ab Erico Pro-

SPERIN. . - 257.

16. Specimen Geometricum Methodi inverfa

Tangentium a Zacharia Nordmark. 262.

17. F/Y« SAMVELIS KLINGENSTIERNA,

Secretarii Status & Equitis Regii Ordi¬
nis de Stella Polari. ... - 266.

Tab. I.

, »

ni/rfVifRi

T jK n^rtf nfMiåj^ h^Na^n MeiN^i

ik papa ufin(ct)ula luin dan mccnaa

C(/o J?/ ^eadifte?' t /u/jjctyui

manu

m c a

5^h ^Na némum iKiAain>Ne;5 5^k

Ja

et

h

: //: jah

andnemiun • fkiUic/p/an.s : ct-.ja

ifoll cl o a 00 et

accenunuj

^uRjue (ZfmK^yTe sskN Mift

faurthcs

antea

ifuurli kxuitsjon

jier cauitonerri

truth

ctvrrv

åi^KUNf ao^ M&a^rme . .h

diacuna Unmoda unscuamma t--h

a cuna

ili a cano

cdcnancita

unscuamma

ne j tre

et

Ml£ i>h AflB

mim

th

Ja

/da//,am

XlKe WIM 4^Na N6MUN6

andiieniiim

c um ce/ti/n inutru

uns a rtum

nvj/rto

accc jumitj

KiAAiri>Ne R k yfiR^ juze

fkillujcjans

Jet/ c/e o

: Pv K:

J 2 0 m

vairth

e/tun a h a ru m J i a

thizc [saw c

lu de

tun

:j\ at/nU . Sc

i

TaL. TT

►J jK uin5^irri)6^i ai^k&n h^Na^u

i/c . . uin/arf nf/nij diacon handau

eyo J~uiryejn ta na

du

accnuj

manu

nieuuu upnclida /ah andn d"l jkdla/c/a

■-Æilhjcruui eir <zcce/umuj J~ofid&J

me a

Ne:s : 5^h KWI2 KfyTe$SN

iu : 3: J ci h fatu'duj fluiirli hautfjon

60 e { antea fier cauticmern

HI^'M^KÄN-My^UNe

nuth dutcon h'd _ nnjdu u/uarcminici jaJi nut/i

oum diacano > * noatnr et cuin

T>h ARIK^IMUNe j\RRIM£Na N£MHM l

ddad),

gamawawi

commznutru

i/nsaraim andnemwn skil

noatria accenimua yfoU

Airr^Nemj^yymy^ize ££jye«<

Lia a ana .R K: imirth maze Suive

j ire fawn lui rum

do.

J(20

)

icdudum

7

-f

Tab. III.

.R MERrAti BÄK^eis MeiNta

L/c mer Lut

cqo t ÀUnici

bokareù

Jcnoa

/lundi

tat ici au me mai

i ruina

m ai

:LL:

60

r^Mem^ sLo pria Ne.. i KiaÀirr{iNe;5;

itfmtlida j an andne J killnuj ans

Juêja'tfui c& luceju mua t/bhdo-a

«

5ph j/^nüi KjNyTe S£N s^h

y «T Jaartnuf thair/i kautfjon ja/i

JZCV

c& arcéefi

caidioncm

füjc ai^.MÀ^^TNe WMM^-S^h Ml Jl

if J ' konafaa / • /

mit/i cLia _ moaa wijaranima ja/i miuv

cutrt £D ta cono ^Loamo-da noativ ei~

cam

r>h a^îBiMriNe ^r^im ^NaNeMtmr^Ne

cjanlaibim

commua j tris

unsaraun

nüjftaj

and aaniui. J a aria

accenimiu Joli dira

R:K: jzize ifi yz«<-

:R.K: uairtfi i/uxx suive .

J ‘20 pretium fia nom Jianuiutn .

J

N

chi

£ I . .. f .

. ' \ . v-

i. v :• \ ,\ ' . > Va

. •.

-, . 1
’ ,v > >

\.:>s ■

i i .Y

' •< - « - ” V* * 'À ' * ■

V f \

r

j i w -* 13

! **

A ••• » , - .v ; f '

• • .•

* /

% v

- v

i ' . *
! ” -

y A

~r*

' ■* - f * • ‘

•' ’ ■ -1 <

X

■ * ' t* 1 r' 1

a . 1 i

•%

r '

>s

/■ •. f /:

. •' : :

/

I

' /

,i f .T

; S

'If *

'A /

. '

r

r-

*; / ? f. r:

/ . , r

"i W

«H

V- V

> > .

r

v> <

r

»

- ■

• m

. '

Tab. IV.

.JKyiASMuy BAK|\Rei^>i^Na^nMeiNj\i

ik inljaritfi bokareu

Cqc J riliaiidh Jen ba

ruin dan inemai

manu

me a

nf he?jàj\ Sf-K.KiAAirrfiNe isi s^h^u

m /• / * / anctnemum S. • // • (7 • / / "

upnclida jah kUlujqaruf uf\ jan juu

efumu<f J'ofidoD - 60 et ernte

yJiibjcriLjufi et acc

yei e jz^irV» K ]WTe 5^n 5 m m

7 . .7711th ZDuzcona

rthù iruurti kaatfjon - ja/i-_la inoda-u

Jiac ^jzer cautiozzem et cunv kfîiacano daniuc/cz

ne j^rrmmjx.. jih mi£, nvh R mb . . UN e kir

Tuat'anuna

izoatro

y_ J 1 -jl 7 1 /am anum j' / •/

__ an mit/i qcuiuub.-.uris. _ A«'/

et cum cornminuftr'i'j nojtiuj

ai ,r4 NCR ,K,yNR ^sze Sfye

hat

Å. K: uau'th thizfi jaivc .

jial

utjcjanj

ytulutoj JCZO ftrttitum luauim iialudum

\

itU:

r

i

i ; fr " e . • * S> • r '* ,* r>. \ . • r • - ■ .

i - • . ... : ■ ,

•:

v' J-

V\

\ - \ '■

. « • i ' > > \

'»A t ) i\ v

• % » >

■

-r •' - 1 a ■ ' -Aft ^ wf ' Ht rf

i L ' ' [ ■ • ;

V j »

■ . Ï

r /•

. -i-v /’■ : ' t

< ' ’ *

. ■ •

• uS

v, .

> V'

• \ •■' V

■ \

...

V.

- , •- f i

y A'\

f-

. v i'

■: f

JTA

■

- V

'■ .

V

>

* . I/

■■

.

N!

>

’

,f<î

U:

« -V

^ **■ tf* \

I" .

• J

1

I

•«

\

• < »
\

V S

‘ -I

V

' V*

i

• K ;

t* ■

*= >*«

' * J

*'

* t

■ ! s*

.•

: ? , .

, V

’ 4

te

#.)■

: <fi
t i

■'> •

>-t< } ’: i *

>

< ■ >

* •

< ' •>

» .

“ . •*

- s ^

••'ï

• * . v

I v ' v-

* •>

I 4

* '

ï •

%*■

<

.•r-

r :i?

n : . V

■

:

K : •: ■ • "■ ; :

i 1

*>

. f

i ‘ *"•

" *

•;

•• V

■ 'J? *• : ' ■ *

-■y. '

, " -

-,

■ f*. . .

* ■ Ï ' * 9 .i.

— • ? ; f 1

»-ft-1 V'

■ ■ , • • * • • i

■ }

iri-v-

? T

i a?

A

4'

*1

. -5

r-

?

• K

*** yL

, -V 1 <■ /

/?

•'* f '•»

# i

.#•

* ?

*

■r r

Ö

ï ' . ;

. K* v

■ ' •■■■ , :•■.••• • > ?»?*

• , • , * ,...■ "V.. '

v- ' V*' <•» ;

? '••• - : •«.>•.• **- ::

:

V ? :

if

f?

m

?

V S. 3

•

it l> f

».

•• 1 I

■ }•« ■

V

>; ^ % ;

? ••

*

- - -

‘ 4, „

T»

! -- ! : • - ■

?... i.; Î-. ,

i *-

T' . i'

t

■ “ ’ T

- " A. • •

V*. .#-•••

.»• i“

f:

' ■*• • . ■ ■ - - - .
, . •:.<-• *

* *' ' ' : ? -

■f> . .

! - • : ' 'k ••

» .à# ■ ■<■»■'

I

;

?

s 1

r

i/ -•. »» *•» . r. . *ti . -2* • * '

o

I

I

/

I

TaL/m

T î ..*(

i.i ••• l

, £ '
>• -

/ • J» ;

» * •/•»v

-r* ‘ 7

- • • \

V- ' v

' !

. /

r. ■. \\

\ . W‘.

V

_ ^yna-ndrta.

*î. •».«»» **

:♦

(

C

's

s;'4

fr

. '.'V
' '3*

Jf

v

7 .

\

I

ii

\\'L .1 : T

. tK&jvr- v*~

. !" J

V- *

T •'• *■ '-I. . i'

i? »' f •• ' '* •■!

..i ■ . ■: ■ * V'«-

. . K v— ■'

. : '} > --

Î '

(>• -• ■'** • ••„

.-••• *\V ;

*•4 «"»

v*;

*.'5 -. p&S' ■

■ »
; _ •• f. 4ÄK.

.. ...4 • K- Jf

^ ;S . 'K' » /

r . V

iWv -4 ' j*. **

»4M -ut- -J

itr:* ^

-•-*>'

\/!y : ■- • “•'V.*

"■

V y4*v •--• v

f r. »' •

*■:<«*■* ' ? "

v /'

•♦•jr. '

'

\'> ‘ V>- v , rjfr.ir

WiT - ■ -

*• <**.- /• •

*

t 0 'V4

■ . •> « .• .. « i

- , -• -.j,-.- ■... - •

'Mr *t/ >fw 'V «*»*••

• . > J >>' 'V ' >

. ;••■ ... .wVV • ;':4

. s i> - »

* i .«t/*.: -■ V-«n> '

.

.f Â

... .y*X>

.. *, ,*tç-w ■

-. . . y *. f;

."‘X-ti-Hfr-J*

VC *V A' j'

Sfin '•.**%#'*> *

. •; -i- 4'

.... . ■<?

■ '»' «ij{C>

M* . . «, •v’f'Ä ’

>» .4 ; 1

/'-‘V «*

; . ;'Uv ,v

•>»-> J. .'♦>* ■•

•* • iV.i- -v

• >y-v*

• i -A

% *<*. ’ '

fv ... 4*/

ff v

4 v .‘AM . M>

» .*!.•* -
*,<• «b / '• v .«v„4.

. , . « ■ ?

% ■/ yy ti Ity djj; ; &>y , J

■> ' * ' JΑV

-»■> S'* 1. . v“

• v«f

v"* •« ' V' “ ,/f ^ '

• . \ i ' I

-

f ^ «. v

W>#mspK; »v? ■ ; ' '• y. ,

eu ■

V<r i I

I

' *1 * ^

^ i(r v'

• . *t j. .** f, J r

...•**•

; , , ..t. • y. • /

j, ir v *

... ». »/• f • t >'

ii

h v-

.y

tr

-,,V ' ' u.ft-

■ /• ■■■*

y i ... i

V"' '.

k

•V*

,->v **%&

t'

■t

vi*' •

> « »•■; • '

■i*

• ■

• s. . ’

vfr" i

v*,

'■*

« 1*

>*è

■\T /- - '■ 1

' ' y ..

•H

, *■

.A' ; \

• ' •V't JC •‘f -

y» • * tf • v - .

-, •->**, # # ' *4 ?-:• ?***+* f

i. . t i 4 '■&■ •*•' •••'- -• ' 'i

t .*. ; *• i .... ». ». *f> I

. < . . . ■ ï -4» ■ wrw

- : » t ... .. fT + V* • • : •»À*

. ■ » .'t i -y /<•

i 4, i « '-•■«- - * '■• ■•

(J. /■ - •

!*• 1 •%*•> *

* V i1 /* • .V • '*?*•'

-• r, V»'?*

V -, ^»4' «5^-

*..<• '*»•/’ •>.

••!'•. *>

. •*/.' ^.-4. ^

, y ;

•- ." y

'• j •

V! 'v*

'*• T'

i .. * ft.v;.- ^

‘r

•V ftiês

•*: -y|
:.-.àT» *CV"'v- - J

.. vv v .‘“Vi -*'?

V'»*- *A\

<•- • v' v

Ui.

\.y* * ->•** :

■ f" :

• 1 v X- v t V

J- *•&*> r‘\.

£ ,

V * ;•• ' % t;f

< I*Ä .Vjl?

• .- . . »V

' *>?

£v<; V*-

., .• K ‘ yv *•

■ <••• •■

-' î

* - V f *5/

P

* *

' -

«*V*'

• £•■ *f'v>

-:' ir"4

.1,

, -Vf.'. >

Ai'.**;

5

■'Vrs

‘ • :<•>■'■ V:

lf*r 'V

<oJ

■ -.../•■
■■VsP# •

.*. ,'vm

•v*- *»

-O*" . .3

■ V:

./f , ,

'-•C'' '

~ * - --■ *S-S '•

.*£& .*

. - • :

... --V.

;•-. y*

x-t> «i

** *

. * --r>v -

i u

**\ ...

'r-S'f •

■ ;.{• . >V .

• k

' 5-

V-

- f-

V/

&

<• Mg

v ... - -ss.

V. ;;

-k* aÄ

>■-

•»

>&

• r/. • >» *.*«*• '

f,«

**“«• .

4

t

r -V * ■-•*- ••

• ' :Av<- jol

.■ !*>•»* **>'•**

V. 4 W.'( V-f -

t *••••• «*• »«*<- •• y ' * • • ■' •

--‘4/ %

ti

• « - - •/ •/»>
f.V/ .«• **/ i*-' '

••• l. •*-V

1‘ •*

V'f-

r

: />.-

• -W* ■ -«

;,>V v>*

M - y

v*. /->-

• . : • A

< j W

/ #//

y‘*M

; r

«•■•sw

•■ ?.!•

‘ • ‘»i-

j <;><* a
u: \

■>// ->i- -' ' *• Ÿ

V'^‘>

t

i .

r.

î,

-t

)!

«i

'll

i{

. • ? .

*

vt v *kv »

»<v

'■*v±*ÿi

' i V. V? î

J t .

^v-'- r
^.'s

; *
>.x-r% •

} * '

,• ♦ ‘f-'r

» -

i*.

,• V'

» r

\h •*;,■

3

V,Wè .

f» AVf*-

i»i«i .«Ht *^r

• ’■* •>.

.• i ' '%

‘M -M. v^,; A •••<•

• > V;»##s>>

v. . &&**<*•’ -*

\ • ôi 'Xr X1- •' Ä/ v’r^* •

. '. «*r '* '>

fix

»

- , 'A

■

■ i

t -4

trri*

it

ifè*

r < vyr* • *A '«a -'.f"--

4* / •. Vl V» >. J-

'' V, •..•/».-•

• . > •■••• •■ • ; -
• .mVf‘4- < V -Vf'1' ’*ïjX'

■ Ti^^r ’ - -

J . • ’.}* i XR» ''.r <•*',

. %v#v«< a >

fi * • •'••*" W/

t

* • -W - - -

^ «<?> . /**■

' ' .* V^.V:

w''"

. * -•

r>.

V5^*

• -û«

f

. •*> /f • •*

v'. ' -*>♦< . -

•>.*:>••

y /. 1 '/'*

; '-A rfS».

. » ' / WV »

. ..AV'r T • V /'.; v,.V., vf‘..

. •. •/. •< ' * 9»’ '•**•'•' *'

u VA. ^^/-4 . . ''■"■A “y,t-

- ''*/«&& <•

• YX'.f/tr.p- . cr -•••/«- '♦

' ■•.■V.S* .-■ y, •- - J ^vj1

./i .• . .. • i *J

• ■ ; '

'-

. y : / -vÿAiV;'-. ' v— - ■'

; /, . :-:»i 'î'V v» '

;*-W : -A • '. .•“ .•■ t"-.

- -/i _•••'••>-*• -->C. s -r '•'•***' 'k' *

•• •■ • • /*• V :•?

. •. , . •• fi. .

• ** - ^ î\ : l^ÿl'y

is-.. £y

•'-t-- jr.-F' *

■ïr '* -v?^' . *
y *5^. /$-•

.■:*■<*■•■■■ ï

■ -Çc f ;. ‘-r*

f8jpr

•n

i!

*i

»>

i\

l

*1

♦l

i l
i î

?!
> *
* î

» .

H

f «

W

M

S

?&

Iti _

.V .

I ■■ ■

\

v :•■ - •: f

>‘ •

: ï :> V

S

I ft.'* »"'• ■

V ■

V4t- 1 '

v.-Vs-f* -r~

*’ f’

. *- * -- #

& ,

#> :

*

V - Î *- 'tfcf v-

;

. ■ • i

... *>•'• %!£*

' ŸK"« y *.

^ *Vj- K .‘ »yii»

»- .*?•? ’ - ,

’ ^ J -H*-

-, •> *V

f *.y

. >

1 •* ■*

, ir-

lS.

fi

• v*

->*•

». *
4>

• t *,

-,.v ■•>.;

5

V'

* »** *•-

^ *

«

... V

**. ■ ,*•

/

„-. -W

-

c*- >

(%

. » -v* -**.'.

-a. -V«'. . i«K •

7 . --?>?■•

- i- W ir
---.- - ~.vy,:*-

■ -

. ,v .v* .* ' <

'*• •*

^N- •- ■• . V. • •
jj*. '■' ' *

-5 *•>

»stfsnk,* ■ --'v .--.

. - **

V ‘ »
- . « » •

u -

•Vv‘

:-i:y

J-J* •: ’

* * .

X y J: '. • •*■• -

. A

i

V-

- ». ■ 'Mrri

, ... ■

•s^ -js*

• f

Y-***#-

A.- ?#

\ .

• ^ 'i

: • Vj^i -a ; -
» .1 -- -

v .♦*>

V* - •• »" ?Î>I «■ -»•>/

■i- *• *i '•* f ‘

■f*& A- ■ * '

iy

, /-•-

•yy ♦•I.«? '- Sd^Vji *s+-y*tt.

. •>-*» •; À -••<•«■(. -À4.' v - ■•• ; •■ ’

.. *• V.

‘■-Jj . - ’ . 4,s»f ..<«/ -< • •

«*1

Mi

r»

^*1

ii

kW

?

•/ •

li

Wf'fl

>. MCA

/«/t

*T.r'^

■ ifc

<**

r #//•

V* k*r <

'-V>

*{.

Ï .1

r ÄU'

■•* •■ -V -vt V * "

• ■ ■ ■ ■■■..•v«.'

• -. - : s' ■ ‘

- - ••• O

VvL;.;- '•> * •' - ' '■•i - '•

...

‘ 5 •=

N ”

■ .. - <if

y>^é/th

' I.,- V ^ •

-

* *

s

<VW4''‘ •

... -■'»■•'*. . *■*>•■>■*. - ■•
y /. . . W?:V > !•• •-;.■/

.> /.• ••*’.*• -i

; if?.

... n^;s • / -x''iV:*

i /.I M1- *

, •. / ‘ * ’•**■ • '••• -

?;V>. 4jp4#r<i.3

> •-.•'•> v///; »>►• 4V

■ «*• • •• <4tfr<y *&/■!'■ . '

V - >• v.; CÏ ••*•>< > %

t, /, .i ^ X. fifty w

•A> • » *

* 1

: t.v

-*• y -'.ysy*-- -J- •

/ - -v *:sss-,f-. *. ■**>* ? >- " '• - ‘

:•!,.*■

.« »

•-W • —

J. f/( y J ■ <i'*V ^

>«

AfjW

\v*’

* ,

wCxi. #M»v '4,V«r

’

. • i ' \

, . ;/*/•" v,;‘

1 »V, *»' v.' ■■**/ VfVw .

■ .. J..

ÿ,T

it
■ v

. st

r 4

v t

V*

•X.

* ^ .. •’Jt • //. - r

■ ;thrfcv‘-.- ynbléäji&t

• ^ > sVyil*' -■ ■

fr (. : • *" ./y

X ■■ X-'.

■ ■

v ' ■• . .

-• .. . / V *• ^."-V.vAï-

;,V\ -yr- ’

• y -jgr?: r»‘ '

•'

> f
ïi

•« 'TVP

»i* ».lintajf** W"*

>• >A- • v^A

r: «y vv

i* -

.-V/

s»

li

H

î!

..-îv à

~i t~grr an:.- . '

...';. v

• ; - ; ; ->

\

>/r "

V

I

H

,;V

V*

:;!v.

. * 4
♦ '

?. **

, ‘ \v

•«-

A t V ->-> > S

-•^Wl * ' " ••. Ä-

'• >"1

- Î
<

IflfcA«* P '

■ - * ■>

.*■ :.* ; f « ji

l» ..--i t ►si*' '’*

>*• \

* ‘ ' . . / ’■

V

■4

4*

V •■■y. ."5' > ■ 'K i >

\VV Ji , . \

; 4\'' 4

1

'V-* *, ... 4

• . :• J

« - v\> ' »fcV : • j \ yt’ •

- •• : .-.V •* î **S\ . ‘ • •* -* <fy 1 • *

' • . » *■ ' .4 ; '• •

V . /

• y ^ ‘ *\j,- >

'

*v. *- •* ^ • N

^ :.v v • ■ *f» • •

• ■■-.*• • ■-■.+.

- • -•

- - • • •..

: - ; ;.V/ 7

. ■ ••*' !

- . l'élit,/

'<*4 i

- V

'/,* *v'

a < :■*• ? ».

‘-m». V

• A- ■

>

* v ' ' ' ty

A

A*

/■■■i

>

i".

, t i..»l|).(
t ' V

)

y

V«kv

■ . $? ■

v ...

i

1

A

■ *

t*j

/y . • i'.,.,. i'-

I

A»i / . u - -s'

•-■&}

, . ..i'

* • ifrt 1 • * »,

‘ ' • '*w

' . A i >« »l« -, :• •••-. * > —

> v.. y\ •* .• i •*. » •. v "4- • • •

4 ■ .... >.\.-iSr r*- V

• / '»v r . *&•'-

$ ' i • ■ »Jit- • <s r

4- . / y- • 'f - ?

«i • /■ ■ ■ ?

A‘, !■.,» .> J’ ïj, X «p*** •■ iÄ

ii

4<

U;

»

- V*v " 1

» '-rfsr»-*/.

- -

i .*. 3 ■>. ’

• . , ,

il

J;

^ .‘.*1 /■’.' • W • T ' *'*,-*5

i' -• ÿü. - - •-..V^p’ V

> .»•> » ; >. >

-* ' • / A,. V‘!V; V* •-

< - ; V- V...I ‘vW vÿfrf'- "- J*V

-

» «*< ,

*

^ tf* ■* w. •*

V »/f ./ -
, . - ’■ '

ï-r

• - V V. >,

• x*+. J

A.- '

. \

•; 'i,.:, jtet;- 1

gf \

V

. - 7 .

*.U' «»tM'. •

'

^ ••*
Mr** * *.:v;

^ ; fc '■

£ ?•>';£.•'. V

--S

• •'***■ j> '

y

, i

• - m

. ••■* v^v/' I - i

'\ f- -*-<14 > *

i-, f
5 -:

t /■

. f-

• . w-
>v

>■* . ’.■■

, i'. ■

r»r'

'*f> *.» »' ^ .V rKf**--

NS.VU.«,., ?,*<••*• J : // / / /*'

j< •*•» ' .-w ^ ••-.

. » !.■■*■<?&&■ '

■Ui y

■ •' ■' S1' • > ,•

- ; *'j#' ( r/r.ufâ

■ r - /;'/•. *'

. v-v ~.v-»v

* >U -

>.v .

<>■. •

i ^

'•fiv/-- *

< »• v*v

•.•i .. yA A^»-<14'f

%y.vO ..-V Y >.yrV i,, ,y/

->v A'- »**V

'N- ,

• ,/v . .-\v * »'

■ » VS

, N.-»» ■' " i*

X s\ V\. * ■}

*V H j fl
A*'a\.‘ i

f

t-

v’*,’

y •

Ç, • 4f*

■ ■à *

■♦»i sS-

- •

•** I

: ■> ■■

V '

.V "...

\.

<- '■•/

•vA v.t-.*

.•• ••?

• /i Vr’ w

: v.;.-.rt.. .> ■

1 *J* . <■■ ■ • ■•'.■

♦' ' » '«fe» •• ■ ■ vjÿp"

P- • / »V 7% .4 J~

. **■■-'** v..».. .,'■**

»»»•

, .•••. -p*..V T*

•

< J >/ / ' >■ ' _

i\. .'s‘fj.7 ' ,y//. V .

ÖM^

y. y

i

Mvk'

..>* »>

rr'

‘ •J-

y ■ •; - *

^xss--

'a

vt\ <

V

• •■VN

. ^ 1

f '»V

- ri -.

.' ...

<•<>' M.Mt ’.'ft* *** —•

v;**^ V.*-//.

* X -'X-- '>

» . ». VA; - %V4
..■‘•''••■.••»i
’*.' V '•- «;l. • V*“ S,-

■

'i

r'

v--*,4

'\v4

,»;j i,. »•

• », * ’ > •

- >

I ...

V, - ^

X.:.

-af
• .Vj

'y A ,v
n- ...

rf

•41'

•V

V. ■• • •,%, 4» Vty'rt

v\

1

I

f

'V \

; .*** I* .V'j>

I - * '^v

Vt *

w Ar# v - <

f/': .,• -
:,*/• /V/ ,

> / '»- • >/ ;

■va v

/.•V-,*

it

M

Î

;V

•w

: ./

• //•;?'#
<4 ttj

Ji i
; 4 if

t *,

iH/ /

v.*{

e ÏN

A|

\ ;0«
."rV'V^

•i;

4 -M
i 7

4 ■ V-; -

Jcll

■*

3

w»

't

**

Ï

4

• i

» P

at},

♦

X

• fÿ

5 Vr ' r** ^ w

/ir- ■ }£:>■'* •-

'• :>«♦«/> •

»*• »• •■ M. , • • . . *>.,»•

*.*' /> 4 -r *-V ■

* -V* tt '•« ' ’ • v.^-

• ’V". «j* 1 * v ■• v j$[!

>»•#- 5" . • .;

'ß . h . ‘ * .... ■.-■■

1 . /t •

* V • ^ v .--

^ y/‘ V

V t«?k,V V •'Titi'

• .«- ■■ -VA.T. {■*.■>•• •

I •' > > V '• v 4

• ;!<•*>.• •‘••.i

. ./ <*:

>i -iAV,

«tV
•• f

*. V- •4f*r
r*» A>V »

•

/.- *

V »

’ • 4*4

'f*

}<&

,it

t X. \

!l

*4

t,

*

/

J;î

>• à

4

'ji- ■ » .7

i •■

ÿ

9(

if
j i

i i

4

». t

. 4

ï I

tfl

«i J

i?

« i
*

Î*!

f. 1

K1

t l

l\

fil

tf

I

S.v\,.

“4- .

■:■ r . .

v

TuL. XIV.

.

'

.

.

.

■

;iwnvvt^44

'■▼äsf*

./Tv

'■X'riiW*

■r k$%

■VwVn'1^5

gg#

î, f’ • •c'vt iC

WSmam

r. > -••* •.» “#-*Jv.*v- -;'V 'i §&*&&

pMft-v^îîgiipÂg^

^ V,- V, -Ç. .>*?,y .vv-fe :•:. -ï v

V:m..

v^x-

iwds&t

V ; •■; ; «h. r>-. >f TL## -« •
r#f.7%-;\ ? ••**vv/5ES

11

&3temfr4S vàfcælS

É^NwSS»

îtfipTte-îftJÉ.

';"?r-rfj '::.>• M
v A,? VV-iÉS^

ii&swæS