n

BS 1990 1873

-^oy^.

NOVUM TESTAMENTUM.

JESU CHRISTI

DOMINI NOSTRI

NOVUM TESTAMENTUM.

EX INTERPRETATIONE

THEODORI BEZJE

IMPRESSA CANTABRIGI^ A. D. 1642

IN OFFICINA ROGERI DANIELIS.

BEROLINI:

SUMPTIBUS SOCIETATIS BIBLIOPHILORUM BRITANNIC^ ET EXTERN^.

MDCCCLXXIII.

^^i^%

SYLLABUS \ ^ ^

EORUM QU^ IN HOC VOLUMINE HABENTUR.

Evangelium secuudum Matthaeum Capp. 28

Evangelium secundum Marcum - 16

Evangelium seoundum Lucam - 24

Evangelium sectindum Joannem - 21

Acta Sanctorum Apostolorum - 28

Pauli Epistola ad Eomanos, - 16

Pauli Epistola ad Corinthios I - 16

Pauli Epistola ad Corinthios H - 13

Pauli Epistola ad Galatas - 6

Pauli Epistola ad Ephesios . . ^ - 6

Pauli Epistola ad Philippenses - 4

Pauli Epistola ad Colossenses - 4

Pauli Epistola ad Thessalonicenses I - 5

Pauli Epistola ad Thessalonicenses 11 - 3

Pauli Epistola ad Timotheum I - 6

Pauli Epistola ad Timotheum If - 4

Pauli Epistola ad Titum - 3

Pauli Epistola ad Philemonem - 1

Pauli Epistola ad Hebrseos - 13

Jacobi Epistola Catholica - 5

Petri Epistola Catholica I - 5

Petri Epistola Catholica II - 3

Joannis Epistola Catholica I - 5

Joannis Epistola Catholic^ H. - 1

Joannis Epistola Catholica Itl. - 1

Judae Epistola Catholica - 1

Joannis Theologi Apocalypsis - 22

^04837-

'07,

EVANGELIUM

SECUNDUM

MATTH^UM.

1 LIBER generationis Jesu Christi, filii Davidis, filii Abrahami.

2 Abrahamus genuitlsaacum. Isaacusautem genuit Jacobum. Jacobus autem genuit Judam et fratres

3 ejus. Judas autem genuit Pharesum et Zaram e Thamar. Pharesus autem genuit Esromum.

4 Esromus autem genuit Aramum. Aramus autem genuit Aminadabum. Aminadabus autem genuit Naassonem. Naasson autem genuit Salmonem.

5 SalmoverogenuitBoozumeRachaba.Boozusautem genuit Obedum ex Rutha. Obedus autem genuit

6 Jessen. Jesse vero genuit Davidem regem illum.

David autem rex ille genuit Solomonem ex

7 ea quae fuerat uxor Uriae. Solomon vero ge- nuit Roboamum. Roboamus autem genuit Abiam.

8 Abias autem genuit Asam. Asas autem genuit Josaphatum. Josaphatus autem genuit Joramum.

9 Joramus autem genuit Hoziam. Hozias autem genuit Joathamum. Joathamus autem genuit Achazum. Achazus autem genuit Ezeciam.

10 Ezecias autem genuit Manassen. Manasses autem genuit Amonem. Amon autem genuit

II Josiam. Josias autem: genuit Jechoniam et fratres ejus, in transportatione illa Babylonica.

12 Post transportationem- autem illam Babylo- nicam, Jechonias genuit' Salathielem. Salathiel

13 autem genuit Zorobabelem. Zorobabel autem

6 EVANG. SEC. [1,14-25.

genuit Abiudem. Abiudes autem genuit Eliaci-

14 mum. Eliacimus autem genuit Azorem. Azor autem genuit Sadocum. Sadocus autem genuit Achimum. Achimus autem genuit Eliudem.

15 Eliudes autem genuit Eleazarum. Eleazarus au- tem genuit Matthanem. Matthanes autem genuit

16 Jacobum. Jacobus autem genuit Josephum, virum Marise, ex qua genitus est Jesus ille qui dicitur Christus.

17 Universae igitur progenies ab Abrahamo usque ad Davidem, progenies quatuordecim : et a Da- vide usque ad ' transportationem Babylonicamjj^ progenies quatuordecim: et a transportatione Babylonica usque ad Christum, progenies qua- tuordecim.

18 JESU vero Christi nativitas ita fuit: Quum enim mater ejus Maria desponsa esset Josepho, prius- quam ipsi convenissent, inventa est gravida

19 esse e Spiritu Sancto. Porro Josephus vir ejus, quum esset justus, et nollet eam ignominiae ex-

20 ponere, voluit clam eam dimittere. Haec autem quum in animum induxisset, ecce, angelus Do- mini in somnio apparuit ei, dicens, Josephe, fili Davidis , ne metue accipere Mariam uxorem tuam : nam quod in ea genitum est, ex Spiritu Sancto

21 est. Pariet autem fihum, et vocabis nomen ejus JesuM: ipse enim liberabit populum suum ex peccatis ipsius.

22 (Totum hoc autem factum est, ut impleretur

23 quod ait Dominus per prophetam, dicentem, E c c e , virgo illa erit gravida, et pariet filium, et vocabis nomen ejus Emmanuel; quod est, si interpreteris, Nobiscum Deus.)

24 Experrectus autem Josephus ex somno, fecit ut ei imperarat angelus Domini, et accepit uxo-

25 rem suam. Sed non cognovit eam quousque

2, 1-13.] MATTH^UM. 7

peperisset filium illum suum primogenitum: voca- vitque nomen ejus Jesum. 2 NATO autem Jesu Bethleemae quce est Judaeae, temporibus Herodis regis, ecce, magi ab oriente

2 advenerunt Hierosolymam, dicentes, Ubi est ille rex Judaeorum qui natus est? vidimus enim ejus stellam in oriente, et venimus ut adoremus eum.

3 His autem auditis, Herodes rex turbatus est,

4 et tota Hierosolyma cum eo. Et congregatis omnibus primariis sacerdotibus, et scribis populi,

^ percontatus esl ab eis ubi Christus ille nasciturus

5 esset. At illi dixerunt ei, Bethleemae quce est Judaeae: sic enim scriptum est per prophetam,

6 Et tu Bethleema terrajuda, nequaquam minima es inter duces Judae: ex te enim exibit dux qui pascet populum illum meum Israel.

7 Tum Herodes, clam vocatis magis, exquisivit

8 ab eis, quo tempore stella apparuisset. Et, eis Bethleemam dimissis, dixit, Profecti, penitus exquirite de puerulo illo: postquam autem illum inveneritis, denunciate mihi, ut et ego veniam et adorem eum.

9 Tpsi vero, audito rege, profecti sunt: et ecce, stella, quam viderant in oriente, praeibat eis, donec venit stetitque supra locum in quo erat

10 puerulus ille. Visa autem stella, gavisi sunt

11 gaudio magno valde: et ingressi domum, in- venerunt puerulum cum Maria matre ipsius; et prostrati adoraverunt eum: apertisque thesauris suis, obtulerunt ei munera, aurum, et thus, et

12 myrrham. Et divinitus admoniti in somnio ne reverterentur ad Herodem, per aliam viam regressi sunt in regionem suam.

13 Ipsis autem regressis, ecce, angelus Domini

8 EVANG. SEC. [2,14-3,2.

apparet in somnio Joseplio, dicens, Experrectus accipe puerulum et matrem ejus, et fuge in ^gyptum; et esto illic usquedum dixero tibi: futurum est enim, ut Herodes quaerat puerulum,

14 ad eum perdendum. Ille vero experrectus accepit puerulum et matrem ejus nocte, et secessit in

15 ^gyptum. Et fuit illic usque ad obitum Herodis; ut impleretur quod ait Dominus per prophetam, dicentem, Ex ^gypto vocavi filium meum.

16 Tum Herodes, quum vidisset se delusum fuisse a magis, excanduit valde; et missis carnificiius interemit omnes pueros qui erant in Bethleem, et in omni confinio ejus, a bimulis et infra, se-

17 cundum tempus quod exquisierat ex magis. Tunc impletum fuit quod ait Dominus per Hieremiam

18 prophetam, dicentem, Vox in Rhama audita est, lamentatio, et fletus, et ejulatus multus: Rachel plorans fiHos suos, et noluit consolationem admittere, de co quod non sint.

19 Quum autem obiisset Herodes, ecce, angelus Domini in somnio apparet Josepho in ^gypto,

20 dicens, Experrectus accipe puerulum et matrem ejus, et proficiscere in regionem Israelis: mortui

2 1 sunt enim qui petebant animam pueruli. Ille vero experrectus accepit puerulum et matrem

22 ipsius, et venit in regionem Israelis. Quum autem audisset Archelaum regnare in Judaea pro Herode patre eius, metuit illuc abire: verum di- vinitus admonitus in somnio, secessit in partes

23 Galilseae. Et quum eo venisset, habitavit in urbe quae dicitur Nazaretha : ut impleretur quod dictum est per prophetas, Fore ut Nazaraeus vo- caretur.

3 TEMPORIBUS autem illis adfuit Joannes Bap- 2 tista, praedicans in deserto Judaeae, dicensque,

3,3-15.] MATTH^UM. 9

Resipiscite; appropinquavit enimregnumcoelorum.

3 Nam hic est ille de quo dictum est per Esaiam prophetam, dicentem, Yox vociferantisinde- serto, Parate viam Domini, complanate call es ejus.

4 Ipse vero Joannes habebat indumentum suum e pilis camelinis, et zonam coriaceam circum lumbos suos: alimentum autem ejus erat locustse et mel agreste.

5 Tunc exivit ad eum Hierosolyma, et tota Ju-

6 daea, totaque regio circumjacens Jordani, et baptizabantur ab eo in Jordane, confitentes peccata sua.

7 Quum vidisset autem multos ex Pharisaeis et Sadducaeis venientes ad baptismum suum, dixit eis: Progenies viperarum, quis vobis prsemon-

8 stravit ut fugeretis a futura ira? Ferte igitur

9 fructus convenientes resipiscentiae : et ne putate fohis dicendum apud vos ipsos, Patrem habemus Abrahamum: dico enim vobis, Deum posse etiam

10 ex lapidibus istis excitare liberos Abrahamo. Jam vero etiam securis ad radicem arborum posita est. Omnis igitur arbor non ferens fructum

II bonum, exciditur, et in ignem abjicitur. Ego quidem baptizo vos aqua ad resipiscentiam; is vero qui pone me venit, validior me est, cujus non sum dignus qui soleas portem; ipse vos

12 baptizabit Spiritu Sancto et igne. Cujus venti- labrum est in manu sua, et qui perpurgabit aream suam: et congregabit triticum suum in horreum, paleam autem exuret igni inexstincto.

13 TUNC advenit Jesus a Galilaea ad Jordanem,

14 ad Joannem, ut baptizaretur ab eo. At Joannes obnixe prohibebat eum, dicens, Necesse habeo

15 ut a te baptizer, et tu venis ad me.^ Respon- dens autem Jesus dixit ad eum, Omitte me nunc:

10 EVANG. SEC. [3,16-4,13.

ita enim decet nos implere omnem justitiam.

Tunc omittit eum. i6 Et baptizatus Jesus ascendit statim ex aqua;

et ecce, aperti sunt ei coeli, et vidit Spiritum

Dei descendentem quasi columbam, et venientem 17 super ipsum. Et ecce, vox adfuit e coelis,

dicens, Hic est Filius ille meus, dilectus ille, in

quo acquiesco. 4 TUNC Jesus subductus fuit in desertum a

Spiritu, ut tentaretur a diabolo.

2 Et quum jejunasset dies quadraginta et noctes

3 quadraginta, postea esuriit. Et quum venisset ad eum tentator, dixit, Si Filius es Dei, dic ut

4 isti lapides panes fiant. At ille respondens, dixit, Scriptum est, Non solo pane vivet liomo, sed ex quovis verbo prodeunte per os Dei.

5 Tunc assumit eum diabolus in sanctam urbem,

6 et statuit eum super pinnas templi: dicitque ei, Si Filius es Dei, dejice teipsum deorsum; nam scriptum est, Angelis suis praecipiet de te, et ipsi attollent te in manus, nequando offendas

7 ad lapidem pedem tuum. Dixit ei Jesus, Vicis- sim scriptum est, Non tentabis Dominum Deum tuum.

8 Rursum assumit eum diabolus in montem sublimem valde, et ostendit ei omnia regna

9 mundij et gloriam eorum: dicitque ei, Haec omnia tibi dabo, si prostratus adoraveris me.

10 Tunc dicit ei Jesus, Abi, Satana; scriptum est enim, Dominum Deum tuum adorabis, et illum solum coles.

11 Tunc missum fecit eum diabolus; et ecce, angeli accesserunt, et ministrabant ei.

12 QUUM audisset autem Jesus Joannem traditum

13 esse in custodiam^ regressusest inGalilaeam: et de- relicta Nazareth, venit et habitavit in Capemaum

4,14-5,2.] MATTH^UM. 11

14 tirb e ma.Yitima., in finibus Zabulon et Nephtlialim : ut impleretur quod dictum est per Esaiam prophe-

15 tam, dicentem) Terra Zabulon, et terra Nephthalim, ad viam .maris secus Jor-

16 danem, Galilaea gentium: populus posi- tus in tenebris vidit lucem magnam: et positis in regione et umbra mortis lux exorta est.

17 EX eo tempore coepit Jesus praedicare, et dicere, Resipiscite; appropinquavit enim regnum coelorum.

18 Ambulans autem Jesus ad mare Galilaese, vidit duos fratres, Simonem, qui dictus est Petrus, et Andream fratrem ejus, jacientes rete in mare:

19 (erant enim piscatores:) et dicit eis, Sequimini

20 me, et faciam vos piscatores hominum. Illi vero statim, omissis retibus, secuti sunt eum.

21 Tunc progressus illinc, vidit alios duos fra- tres, Jacobum fiHum Zebedaei, et Joannem fra- trem ejus, in navigio cum Zebedaeo patre suo,

22 sarcientes retia sua; et vocavit eos. Illi autem statim omisso navigio et patre suo secuti sunt eum.

23 Obivit autem totam Galilaeam Jesus, docens in synagogis ipsorum, et praedicans evangelium regni, et sanans quemvis morbum et quemvis

24 languorem in populo. Et emanavit fama ipsius in totam Syriam; et obtulerunt ei omnes male afFectos, variis morbis et cruciatibus de- tentos, et dsemoniacos, et lunaticos, et paraly-

25 ticos; sanavitque eos. Et secuta est eum turba multa a Galilaea, ac Decapoli, et Hierosolymis, et Judaea, et regionibus trans Jordanem sitis.

5 QuuM vidisset autem turbam, ascendit in mon-

tem; et quum consedisset, adierunt eum discipuli

2 ejus. Tunc aperto ore suo docebat eos, dicens.

12 EYANG. SEC. [5,3-18.

3 Beati pauperes spiritu: quoniam ipsorum est regnum coelorum.

4 Beati qui lugent: quoniam ipsi solamen re- cipient.

5 Beati qui sunt mites: quoniam ipsi terram haereditario jure obtinebunt.

6 Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam : quoniam ipsi saturabuntur.

7 Beati qui sunt misericorcles: quoniam ipsis mi- sericordia tribuetur.

8 Beati qui sunt mundi corde : quoniam ipsi Deum videbunt.

9 Beati qui sunt pacifici: quoniam ipsi filii Dei vocabuntur.

10 Beati quos persequuntur homines justitiae causa: quoniam ipsorum est regnum coelorum.

11 Beati eritis quum vos convitiis afFecerint, et persecuti fuerint, et mentientes dixerint quidvis

12 mali adversus vos, propter me. Gaudete et exultate; quoniam merces vestra multa est in coelis: ita enim persecuti sunt prophetas qui fuerunt ante vos.

13 Vos estis sal terrse. Quod si sal infatuatus fuerit, quo salietur? ad nihil valet amplius, nisi ut abjiciatur foras, et conculcetur a quibusvis.

14 Vos estis lux mundi. Non potest urbs occul-

15 tari supra montem posita. Neque accendunt lucernam, et ponunt eam subter modium, sed in candelabrum; et splendet omnibus qui sunt in

16 domo. Ita splendeat lux vestra coram homini- bus, ut videant vestra bona opera, glorificentque Patrem illum vestrum qui est in coeHs.

17 Ne existimate me venisse ut dissolvam legem, aut prophetas: non veni ut eam dissolvam, sed

18 ut eam impleam. Amen quippe dico vobis, Usquedum praeterierit coelum et terra, iota unum

5, 19-30.] MATTH^UM. 13

aut unus apex nequaquam praeterierit ex lege,

19 usquedum omnia facta fuerint. Ouisquis igitur solverit unum ex praeceptis hisce minimis, et ita docuerit homines, minimus vocabitur in regno coelorum: quisquis autem fecerit et docuerit, iste

20 magnus vocabitur in regno coelorum. Dico enim vobis, Nisiabundaveritvestra justitia amplius quam illa scribarum et Pharisaeorum, vos nequaquam ingressuros in regnum coelorum.

21 Audistis dictum fuisse a veteribus, Non oc- cides: quisquis autem occiderit, damnas erit ju-

22 dicii. Ego vero dico vobis, Quicunque irascitur fra- tri suo temere, damnas erit judicii: quicunque vero dixerit fratri suo, Raca, damnas erit con- sessus: quisquis autem dixerit, Fatue , damnas

23 erit gehennse ignis. Igitur, si munus tuum obtuleris ad altare, et illic memineris fratrem tuum habere

24 aliquid contra te; relinque illic munus tuum ante altare, et abi; primum reconciliator fratri tuo, et

25 tunc veni et offer munus tuum. Compone cum adversario tuo cito , dum es in via cum eo : ne- quando te tradat adversarius judici, et judex te tradat ministro, et in custodia conjiciaris.

26 Amen dico tibi, Nequaquam exibis illinc, us- quedum reddideris ultimum quadrantem.

27 Audistis dictum fuisse a veteribus, Non moecha-

28 beris. Ego vero dico vobis, Quicunque aspicit mulierem, ut eam concupiscat, jam adulteravit

29 eam in corde suo. Quod si oculus tuus dexter facit ut tu offendas, erue eum, et abjice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum ex membris tuis, ac non totum corpus tuum conjiciatur in

30 gehennam. Et, si dextera tua manus facit ut tu offendas, exscinde eam, et abjice abs te : expedit enim tibi ut pereat unum ex membris tuis, ac non totum corpus tuum conjiciatur in gehennam.

14 EVANG. SEC. [5,31-47.

31 Dictum est autem, Quisquis dimiserit uxorem

32 suam, det ei libellum abscessionis. Ego vero dico vobis, Quisquis dimiserit uxorem suam, extra rationem scortationis, facit ut ea moeclietur: et quisquis dimissam duxerit, moechatur.

33 Rursum audistis dictum fuisse a veteribus, Non pejerabis, sed reddes Domino quae tu juraveris.

34 Ego vero dico vobis, Ne jurate omnino: neque

35 per coelum, quia thronus Dei est: neque per terram, quia scabellum est pedum ejus; neque per Hierosolyma, quia urbs est magni regis.

36 Neque per caput tuum jure's, quia non potes

37 unum capillum album aut nigrum facere. Esto autem sermo vester, Etiam, etiam, Non, non: quod autemsupra haec redundat, ab illo improboemanat.

38 Audistis dictum fuisse, Oculum pro oculo, et

39 dentem pro dente. Ego vero dico vobis, Ne obsistite improbo; sed qui te caedet in dexteram

40 tuam maxillam, obverte ei et alteram: et ei qui velit tecum contendere, ac tunicam tuam capere,

41 dimitte illi etiam pallium: et quisquis te anga-

42 riabit ad milliare unum, abi cum eo duo. Pe- tenti abs te dato : et volentem mutuari abs te, ne aversator.

43 Audistis dictum fuisse, Diliges proximum tuum,

44 et odio habebis inimicum tuum. Ego vero dico vobis, Dihgite inimicos vestros, benedicite iis qui exsecrantur vos, benefacite iis qui oderunt vos, et orate pro iis qui vobis sunt infensi,

45 et persequuntur vos: ut sitis filii Patris illius vestri qui est in coelis: facit enim ut sol suus exoriatur super improbos ac bonos, et pluit super

46 justos et injustos. Nam si dilexeritis eos qui diligunt vos, quam mercedem habebitis? nonne

47 et publicani idem faciunt? Et si complexi fueritis fratres vestros solum, quid amplius facitis? nonne

5, 48 - 6, 13.] MATTH^UM. 15

48 et publicani ita faciunt? Estote igitur vos perfecti,

ut Pater vester ille, qui est in coelis, perfectus est.

6 Attendite ne justitiam vestram exerceatis coram

hominibus, ut spectemini ab eis: alioqui mercedem

non habebitis apud Patrem vestrum qui est in

2 coelis. Itaque quum prsestabis eleemosynam, ne curato buccina cani coram te, sicut hypocritse faciunt in synagogis et in plateis, ut gloriam consequantur ab hominibus: amen dico vobis,

3 Perceptam habent mercedem suam. Quum vero tu das eleemosynam, ne noverit sinistra tua

4 quid faciat dextera tua; ut sit tua eleemosyna in occulto: Pater autem tuus, qui te aspicit in occulto, reddet tibi in propatulo.

5 Et quum orabis, ne esto ut hypocritae; amant enim in conventibus et in angulis platearum stantes orare, ut appareant hominibus: amen, dico vobis, Perceptam habent mercedem suam.

6 Tu vero quum orabis, introito in conclave tuum; et clauso ostio tuo, ora Patrem tuum in occulto; et Pater tuus , qui te aspicit in occulto, reddet tibi in propatulo.

7 Orantes autem ne eadem blaterate, ut Ethni- ci; putant enim fore ut sua illa loquacitate exau-

8 diantur. Ne igitur ipsis assimilamini : novit enim Pater ille vester quibus sit vobis opus, antequam vos petatis ab eo.

9 Vos igitur ita orate: Pater noster, qui es

10 in coelis, sanctificetur nomen tuum. Adveniat regnum tuum; fiat voluntas tua, ut in coelo,

11 ita etiam in terra. Panem nostrum quotidianum

12 da nobis hodie. Et remitte nobis debita nostra,

13 sicut et nos remittimus debitoribus nostris. Et ne nos inducas in tentationem, sed Kbera nos ab illo improbo. Quia tuum est regnum, et potentia, et gloria, in secula. Amen.

16 EVANG. SEC. [6,14-27.

14 Nam si remiseritis hominibus ipsorum ofFensas,

15 remittet etiam vobis Pater ille vester coelestis: sin autem non remiseritis hominibus ipsorum ofFensas, nec Pater vester remittet vobis ofFensas vestras.

16 Quum autem jejunatis, ne estote, ut hypocri- tse, tetrico vultu: deformant enim facies suas, ut appareant hominibus jejunare: amen dico

17 vobis, Retulerunt mercedem suam. Tu vero, quum jejunas, unge caput tuum, et faciem tuam

18 lava; ut ne appareas hominibus jejunare, sed Patri tuo, qui est inocculto; et Pater tuus, qui te aspicit in occulto, reddet tibi in propatulo.

19 Ne thesauros recondite in terra, ubi tinea et erosio corrumpit, et ubi fures perfodiunt ac

20 furantur. Sed recondite vobis thesauros in coelo, ubi neque tinea neque erosio corrumpit, et ubi

21 fures non perfodiunt, neque furantur. Nam ubi est thesaurus vester, ilUc erit etiam cor vestrum.

22 Lucerna corporis est oculus: itaque si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit;

23 sin autem oculus tuus improbus fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit. Ergo si lumen, quod est

24 in te, tenebrse sunt,^ipsae tenebrae quantae? Nemo potest duobus dominis servire; aut enim unum habebit odio, et alterum diliget; aut uni ad- h^rebit, et alterum contemnet. Non potestis Deo servire et mammonse.

25 Propterea dico vobis, Ne estote soliciti de anima vestra, quid esuri sitis, aut quid bibituri; neque de corpore vestro, qua re sitis induendi. Nonne anima plus est quam alimentum, et corpus

26 quam indumentum? Intuemini in volucres coeli; non enim serunt, neque metunt, neque cogunt in horrea; sed Pater ille vester coelestis alit eas:

27 nonne vos multo praestatis eis? Quis autem ex vobis solicite cogitando potest apponere ad

G, 28 - 7, 10.] M ATTH^^U.M. 17

28 staturam suam cubitum unum? Ac de indumento quid soliciti estis? discite quomodo lilia agrorum

29 augescant: non fatigantur, neque nent. Sed dico vobis, Ne Solomon quidem cum universa gloria

30 sua sic amictus fuit ut unum ex istis. Quod si herbam agri, quae hodie exstat, et cras in ch- banum immittitur, Deus ita circumvestit; nonne

31 vos multo magis, o exigua fide prsediti? Xe igitur estote soliciti, dicentes, Quid edemus, aut

32 quid bibemus, aut quo amiciemur? (nam omnia ista gentes requirunt:) novit enim Pater ille

^^ vester ccelestis vos indigere his omnibus. Sed quaerite primo regnum Dei, et justitiam ejus; et

34 ista omnia adjicientur vobis. TvTe igitur estote

soliciti de crastino: nam crastinus dtes solicitus

erit de rehus suis: sufficit diei suum malum.

7 Ne judicate, ut ne judicemini. ^ Quo enim

judicio judicatis, eo judicabimini : et qua mensura

3 metimini, eadem contra metientur vobis. Quid autem adspicis festucam quae est in oculo fratris tui; trabem vero quae est in oculo tuo non ani-

4 madvertis? aut quomodo dices fratri tuo, Sine ejiciam festucam ex oculo tuo; et ecce trabes

5 in oculo tuo? hypocrita, ejice primum trabem illam ex oculo tuo, et tum dispicies ut ejicias festucam ex oculo fratris tui.

6 Ne date quod sanctum est canibus, nec pro- jicite margaritas vestras coram porcis; nequando conculcent eas pedibus suis, et conversi lacerent vos.

7 Petite, et dabitur vobis: qussrite, et invenietis:

8 pulsate, et aperietur vobis. Quisquis enim petit, accipit: et qui quaerit, invenit: et ei qui pulsat,

9 aperietur. Nam quis est ex vobis homo, qui, si filius ejus petierit ab eo panem, det ei lapidem?

TO et, si piscem petierit, num serpentem dabit ei?

2

18- EYANG. SEC. [7,11-25.

11 Si vos igitur, qui improbi estis, nostis dona bona dare liberis vestris, quanto magis Pater ille vester, qui est in coelis, dabit bona iis qui pe- tierint ab ipso?

12 Quaecunque igitur volueritis ut faciant vobis liomines, ita et vos facite eis: ista enim est lex et prophetae.

13 Introite per angustam portam: quoniam lata est porta, et spatiosa via, quae abducit in ex-

14 itium, multique sunt qui introeunt per eam. Quia angusta est porta, et stricta via, quse ducit ad vitam; et pauci sunt qui inveniant eam.

15 Cavete vero vobis a pseudoproplietis, qui ve- niunt ad vos cum indumentis ovium, sed intrin-

16 secus sunt lupi rapaces. A fructibus eorum agnoscetis eos. Num colligunt ex spinis uvam,

17 aut ex tribulis ficus? Ita omnis arbor bona fert fructus bonos; putris autem arbor fert fructus

18 putres. Non potest arbor bona fructus malos edere, neque arbor mala fructus bonos edere.

19 Qusecunque arbor non fert fructum bonum, ex-

20 ciditur, et in ignem conjicitur. Nem.pe igitur ex fructibus ipsorum agnoscetis eos. .

21 Non quisquis dicit mihi, Domine, Domine, in- troibit in regnum coelorum; sed qui facit quod

22 vuit Pater meus, qui in coelis est. Multi dicent mihi die illo, Domine, Domine, nonne per nomen tuum prophetavimus, et in nomine tuo dsemonia ejecimus", et per nomen tuum multas virtutes edi-

23 dimus? Tunc autem profitebor eis, Certe nun- quam novi vos: abscedite a me qui operam datis iniquitati.

24 Quisquis igitur audit ex me sermones istos, et eos prsestat, assimilabo eum viro prudenti, qui

25 aedificavit domum suam super petram: decidit autem nimbus, et venerunt flumina, et flaverunt

7, 26 - 8, 10.] MATTH^UM. 19

venti, et inciderunt domui illi: sed non cecidit,

26 fundata enim fuerat super petram. Et quisquis audit ex me hos sermones, et eos non prsestat, assimilabitur viro fatuo, qui sedificavit domum

27 suam super arenam: descendit autem pluvia, et venerunt flumina, et flaverunt venti, et im- pegerunt in domimi illam; et cecidit, et fuit ca- sus ejus magnus.

28 Factum est autem, quum finisset Jesus ser- mones istos, ut percelleretur turba super doc-

29 trina ipsius. Docebat enim eos ut habens auctori- tatem, non autem ut scribse.

8 DESCENDENTEM autem eum e monte, se- cuta est turba multa.

2 Et ecce, leprosus venit et adoravit eum, di- cens, Domine, si vefis, potes me purificare.

3 Extensaque manu tetigit eum Jesus, dicens, Volo, purificator. Statim igitur purificata fuit ejus

4 lepra. Tunc dicit ei Jesus, Vide ut nulli dicas: sed abi, ostende te sacerdoti, et off^er donum illud quod imperavit Moses, iit hoc sit eis testi- monio.

5 INGRESSUM autem Jesum Capernaumam

6 adiit centurio, precans eum, et dicens, Domine, puer meus projectus est domi paralyticus, et

7 vehementer torquetur. Tunc dicit ei Jesus, Ego veniam et sanabo eum.

8 Et respondens centurio dixit, Domine, non sum dignus ut sub tectum meum ingrediaris; sed solum loquere, et sanabitur puer meus:

9 etenim ego sum homo sub alterius auctoritate constitutus, habens sub me milites: et dico huic, Proficiscere ^, et proficiscitur; et alteri, Veni, et venit; et servo meo, Fac hoc, et facit.

10 Hcsc autem quum audisset Jesus, miratus est; et dixit iis qui sequebantur, Amen dico vobis,

20 EVANCt. SEC. [8,11-26.

11 Ne in Israel quidem tantam fidem inveni. Dico autem vobis, Multos ab oriente et occidente venturos, et discubituros cum Abrahamo, et

12 Isaaco, et Jacobo, in regno coelorum: filios vero regni ejectum iri in tenebras illas extimas:

13 illic erit fletus, et stridor dentium. Et dixit Jesus centurioni, Abi; et, ut credidisti, fiat tibi. Sanatusque est puer ejus eo ipso momento.

14 ET quum venisset Jesus domum Petri, vidit socrum ejus in lecto projectam, et febricitantem.

15 Tetigitque manum ejus, et dimisit eam febris: et surrexit, ac ministravit eis.

t6 Quum autem serum diei esset, obtulerunt ei dasmoniacos multos : et ejecit spiritus verbo,

17 omnesque male affectos sanavit: ut impleretur quod dictum est per Esaiam prophetam, dicen- tem, Ipse infirmitates nostras accepit, ac morbos portavit.

18 QUUM vidisset autem Jesus turbam multam circum sese, Jussit ut abiretur in ulteriorem ripam.

19 Et quum accessisset quidam scriba, dixit- ei,

20 Magister, sequar te quocunque abieris. Tunc dicit ei Jesus, Vulpes habent lustra, et volucres coeli nidos; Filius autem hominis non habet ubi caput reclinet.

21 Alius autem ex discipulis dixit ei, Domine, permitte mihi primum abire, et sepelire patrem

22 meum. Jesus autem dixit ei, Sequere me , et sine ut mortui sepehant mortuos suos.

23 Et quum ipse esset ingressus navigium, secuti

24 sunt eum discipuli ejus. Et ecce, succussio magna facta est in mari, adeo ut navis operi-

25 retur fluctibus; ipse vero dormiebat. Et acce- dentes discipuli excitaverunt eum, dicentes, Do-

26 mine, serva nos, perimus. Ipse verp dixit eis,

8, 27 - 9, 6.] MATTH^UM. 21

Quid formidolosi estis, exigua fide praediti? Tunc experrectus objurgavit ventos et mare; et facta

27 est tranquillitas magna. Homines autem illi mirati sunt, dicentes, Qualis est iste, quod venti quoque et mare auscultant ei?

28 ET quum venisset ipse ad ulteriorem ripam, in regionem Gergesenorum, occurrerunt ei duo dsemoniaci, e monumentis prodeuntes, saevi valde, adeo ut non valeret quisquam praeterire per

29 viam illam. Et ecce, clamarunt, dicentes, Quid nobis rei est tecum, Jesu, Fili Dei? venisti huc ut torqueres nos ante constitutum tempus?

30 Erat autem longe ab eis grex porcorum mul- 3 I torum pascens. Daemones vero precabantur eum,

dicentes, Si ejicis nos, permitte nobis abire in

32 gregem porcorum illorum. Et ait eis, Abite. Illi vero egressi abierunt in illum gregem por- corum: et ecce, ruit totus ille grex porcorum e praecipitio in mare, et mortui sunt in aquis.

33 Pastores autem fugerunt: et quum abiissent in urbem, renunciarunt omnia, et quae daemonia-

34 cis facta fuerant. Et ecce, tota urbs illa exivit in occursum Jesu; et quum vidissent eum, ro- garunt ut digrederetur a finibus ipsorum.

y INGRESSUS igitur navigium, trajecit, et ve- nit in suam urbem.

2 Et ecce, obtulerunt ei paralyticum in lecto projectum; quumque vidisset Jesus fidem eorum, dixit paralytico, Confide, fili, remissa sunt tibi peccata tua.

3 Et ecce, quidam e scribis dicebant apud se, Iste blaspliemat.

4 Et quum vidisset Jesus cogitationes eorum, dixit, Quid cogitatis mala in cordibus vestris?

5 Utrum enim est facilius, dicere , Remissa sunt

6 tibi peccata, an dicere, Surge et ambula? Ut

22 EVANG. SEC. [9, 7-17.

autem sciatis auctoritatem habere Filium hominis m terra remittendi peccata, (tunc dicit paralytico,) Surge, attolle tuum lectum, et abi domum tuam.

7 Tunc ille surrexit, abiitque domum suam.

8 Turba vero quum hoc vidisset, mirata est, et glorificavit Deum, qui dedisset talem auctoritatem hominibus.

9 ET progrediens Jesus illinc, vidit quendam sedentem ad telonium, qui Matthseus dicebatur, et dixit ei, Sequere me. Et is surgens secutus est eum.

10 Et ecce, factum est, quum Jesus accumberet domi illius, ut multi publicani et peccatores, qui venerant, simul accumberent cum Jesu et disci-

11 pulis ejus. Quum autem id vidissent Pharisaei, dixerunt discipuHs ejus, Quare cum publicanis et peccatoribus edit Magister ille vester?

12 Jesus autem quum hoc audisset, dixit eis, lis qui valent non est opus medico, sed iis qui male

13 se habent. Ite vero et discite quid sit, Misera- tionem volo, et non sacrificium: non enim veni vocatum justos, sed peccatores ad resipiscentiam.

14 TUNC adeunt eum discipuli Joannis, dicentes, Quare nos et Pharisaei multum jejunamus, dis- cipuli vero tui non jejunant?

15 Et dixit eis Jesus, Num possunt filii thalami lugere, quamdiu cum eis est sponsus? Aderunt autem dies, quum tolletur ab eis sponsus, et

16 tunc jejunabunt. Nullus autem indit panniculum novum in vestimentum vetus; illud enim ipsius supplementum tolht aUquid ex illo vestimento,

17 et fit pejor fissura. Neque injiciunt vinum novum in utres veteres: alioqui rumpuntur utres, et vi- num eifunditur, et utres pereunt: sed injiciunt vinum novum in utres recentes, et utraque con- servantur.

9, 18-35.] MATTH^UM. 23

i8 H^C eo loquente ipsis, ecce, quidani prae- fectus synagogce venit, et adoravit eum, dicens, Filia mea modo obiit: sed veni, et impone manum

19 tuam super eam, et vivet. Tunc surgens Jesus secutus est eum, et discipuli ejus.

20 (Et ecce, mulier sanguinis profluvio laborans a duodecim annis, accedens a tergo, tetigit fim-

2 1 briam vestimenti illius. Dicebat enim apud se, Si solum tetigero vestimentum ejus, liberabor.

22 Jesus vero conversus, et intuitus eam, dixit, Confide, filia; fides tua te liberavit. Et liberata fuit mulier ab eo momento.)

23 Et quum venisset Jesus domum prsefecti sy- nagogae^ vidissetque tibicines et turbam tumul-

24 tuantem, dicit eis, Secedite; non enim mortua est puella, sed dormit. Et deridebant eum.

25 Ouum autem fuisset ejecta turba, ingressus pre- liendit manum ejus; et surrexit adolescentula.

26 Et exiit liaec fama in totam illam regionem.

27 ET progressum illinc Jesum secuti sunt duo cseci, clamantes, et dicentes,-- Miserere nostri,

28 Fili David. Quum autem venisset domum, adi- erunt eum caeci illi, et dicit eis Jesus, Creditis me hoc posse facere? Dicunt ei, Etiam, Domine.

29 Tunc tetigit oculos eorum, dicens , Secundum

30 fidem vestram fiat vobis. Et aperti sunt oculi eorum: ct graviter interminatus est eis Jesus,

3 1 dicens, Videte nemo sciat. At illi egressi spar- serunt ejus famam in tota ilta regione.

32 Ipsis autem egredientibus, ecce, obtulerunt ei

33 hominem mutum, deemoniacum. Et ejecto dae- monio , locutus est mutus : et mirata est turba, dicens, Nunquam apparuit tale quidpiam in Is-

34 rael. Pharisaei vero dicebant, Per principem daemoniorum ejicit dsemonia.

35 ET peragrabat Jesus urbes omnes ac vicos,

24 EVANG. SEC. [9, 36 - 10, n.

docens in synagogis eorum, et praedicans evan- gelium regni, et sanans quemvis morbum, et quemvis languorem in populo.

36 Quum vidisset autem turbam, commiseratione intima commotus est super eis, quod essent dis- sipati et disjecti quasi oves non habentes pasto-

37 rem. Tunc dicit discipulis suis, Ipsa quidem

38 messis multa, operarii autem pauci. Depreca- mini igitur Dominum messis, ut emittat opera- rios in messem suam.

10 TUNC advocatis duodecim discipulis suis, dedit eis auctoritatem adversus spiritus impuros, ut ejicerent eos, et sanarent quemvis morbum et quemvis languorem.

2 Porro duodecim apostolorum nomina sunthaec: Primus, Simon qui dicitur Petrus, et Andreas frater ejus; Jacobus filius Zebedsei, et Joannes

3 frater ejus; Philippus, et Bartholomaeus; Thomas, et Matthseus ille publicanus; Jacobus filiiis Al-

4 phsei, et Lebbasus cognominatus Thaddaeus; Si- mon Cananites, et Judas Iscariotes, qui etiam prodidit eum.

5 Hos duodecim misit Jesus, et addidit eis man- data,' dicens, In viam gentium ne abieritis, et in

6 urbem Samaritanorum ne ingrediam.ini: sed pro- iiciscimini potius ad oves perditas domus Is-

7 rael. Iter facientes vero proclamate, dicentes,

8 Appropinquavit regnum coelorum. Infirmos cu- rate, leprosos purificate, mortuos suscitate, dae-

9 monia ejicite;^ dono accepistis, dono date. Ne comparate aurum, neque argentum, neque aes in

10 zonis vestris: neque peram ad iter, neque binas tunicas, neque soleas, neque baculum: nam dig- nus est operarius alimento suo.

11 In quamcunque vero urbem aut vicum introi- eritis, exquirite quis in ea sit dignus: et ilHc

10, 12-25.] MATTH^LTM. 25

12 manete usquedum exeatis. Introeuntes autem

13 domum, salutate eam. Et si quidem fuerit do- mus digna, venito pax vestra super eam : sin autem non fuerit digna, pax vestra ad vos re-

14 vertitor. Et quicunque non exceperit vos, neque audierit sermones vestros, exeuntes domo aut urbe illa, excutite pulverem pedum vestrorum.

15 Amen dico vobis, Tolerabilior erit conditio terrae Sodomorum et Gomorrhseorum in die judicii, quam urbis illius.

16 Ecce, ego mitto vos ut oves in medium lu- porum: estote igitur prudentes ut serpentes, et

17 simplices ut columbae. Cavete vero ab liomini- bus: tradent enim vos in consessus, et in con-

18 ventibus suis flagellabunt vos. Sed et ad prse- sides ac reges ducemini mea causa, ut hoc sit eis et gentibus testimonium.

19 Sed quum tradent vos, ne estote soliciti quo- modo aut quid loquamini: dabitur enim vobis

20 illo momento quod loquamini. Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri is est qui loquitur in vobis.

21 Tradet autejn frater fratrem ad mortem, et pater filium: et insurgent liberi in parentes, et

22 morte mulctandos eos curabunt. Et eritis exosi omnibus propter nomen meum: verum qui sub- stiterit ad finem usque, is servabitur.

23 Quum autem persequentur vos in ea urbe, fugite in aliam. Amen enim dico vobis, Nequaquam obieritis urbes Israelis, quin venerit Filius hominis.

24 Non est discipulus supra magistrum, neque

25 servus supra dominum suum. Sufficiat discipulo ut fiat sicut magister ipsius , et servo ut sit sicut dominus ipsius. Si^ ipsurn patremfamilias Beelzebulem vocarunt, quanto magis domesticos ejus?

26 EVANG. SEC. [10,26-42.

26 Itaque ne ipsos metuite: niliil enim est opertum, quod non detegatur; et nihil occultum, quod non innotescat.

27 Quod dico vobis in tenebris, dicite in luce: et quod in aurem auditis, praedicate in solariis.

28 Et ne metuite voHs ab iis qui trucidant cor- pus, animam autem^ non possunt trucidare: sed metuite potius eum qui potest et animam. et cor-

29 pus perdere in gehenna. Nonne duo passerculi assario veneunt? et unus ex eis non cadet in

30 terram sine Patre vestro. Vestri vero etiam ca-

3 1 pilli _ capitis omnes numerati sunt. Ne igitur metuite: multis passerculis praestatis vos.

32 Quisquis igitur agnoscet me coram hominibus, agnoscam et ego eum coram Patre meo qui est

33 in coelis: quisquis autem abnegaverit me coram liominibus, abnegabo eum et ego coram Patre meo qui est in ccelis.

34 Ne existimate me venisse immissurum pacem in terram: non veni immissurus pacem, sed gla-

35 dium. Nam veni facturus ut dissideat filius a patre suo, et filia a matre sua, et nurus a socru

36 sua. Et inimici liominis erant qui siint dome-

37 stici sui. Qui amat patrem aut matrem supra me, non est me dignus: et qui amat filium aut

38 filiam supra me, non est me dignus. Et qui non accipit crucem suam, ac pone me sequitur,

39 non est me dignus. Qui invenerit animam suam, perdet eam: et qui perdiderit animam suam mea causa, inveniet eam.

40 Qui recipit vos, me recipit; et qui me recipit,

41 recipit eum qui misit me. Qui recipit prophe- tam nomine prophetse, mercedem prophetae acci- piet: et qui recipit justum nomine justi, merce-

42 dem justi accipiet. Et quicunque potum dederit uni ex his parvis poculum frigidae solum, nomine

11, 1-16.] MATTH^UM. 27

discipuli, amen dico vobis, non perdiderit mer- cedem suam. 11 Et factum est, quum finem fecisset Jesus prsecipiendi duodecim discipulis suis, ut di- gressus illinc doceret, et praedicaret in urbibus eorum.

2 JOANNES autem, quum audisset in vinculis opera Christi, missis duobus ex discipulis suis,

3 dixit ei, Tune is es qui venturus eras, an alium expectabimus?

4 Et respondens Jesus dixit eis, Ite et enunciate

5 Joanni quse auditis et conspicitis: caeci visum recipiunt, et claudi ambulant, lepros' purificantur, et surdi audiunt, mortui suscitantur, et pauperi-

6 bus evangelizatur: et beatus est qui non fuerit offensus in me.

7 Illis autem abeuntibus, coepit Jesus dicere turbse de Joanne , Quid exiistis in desertum

8 spectaturi? arundinem a vento agitatam? Sed quid exiistis visuri? hominem mollibus vestibus amictum? ecce, qui gerunt molles vestes, in do-

9 mibus regum sunt. Sed quid exiistis visuri? pro- phetam? certe dico vobis, etiam amplius quam

10 prophetam. Iste enim est de quo scriptum est, Ecce, ego mitto nuncium meum ante fa- ciem tuam, qui apparabit viam tuam co-

11 ram te. Amen dico vobis, Non est suscitatus inter genitos e mulieribus quisquam major Joanne Baptista: sed qui est minimus in regno coelorum,

12 major eo est. Porro a diebus Joannis Baptistse usque nunc, regno coelorum vis aifertur, et vio-

13 lenti rapiunt illud. Nam omnes prophetae et ipsa

14 lex usque ad Joannem prophetarunt. Et, si vultis hoc recipere, ipse est Elias ille , qui venturus

15 erat. Qui habet aures ad audiendum, audiat.

16 Sed cui assimilabo gentem istam? Similis est

^.._ J

28 EVANG. SEC. [11,17-29.

puerulis qui sedent in foris, et acclamant soda-

17 libus suis, ac dicunt, Tibiis cecinimus vobis, et non saltastis: lamentati sumus vobis, et non

18 planxistis. Venit enim Joannes nec edens nec

19 bibens, et aiunt, Daemonium liabet. Venit Filius hominis edens ac bibens, et dicunt, Ecce homo edax et vini potor, publicanorum amicus et peccatorum. Sed justificata est sapientia a filiis suis.

20 Tunc coepit cum exprobratione arguere civitates in quibus editae fuerant plurimae virtutes ipsius,

21 quod non resipuissent, dicens , Vse tibi, Chora- zin; V3e tibi, Bethsaidan: nam si Tyri et Sidoni editae fuissent virtutes quae editse sunt apud vos, olim cum sacco et cinere sedentes resipuissent.

22 Quinetiam dico vobis, Tyro et Sidoni tolera- bilior ^rit conditio in die judicii quam vestra.

23 Et tu, Capernaum, quse es usque ad coelum sub- lata, usque ad inferos deprimeris: nam si Sodo- mis editse fuissent virtutes quae editse sunt apud

24 te, mansissent usque ad hodiernum diem. Quin- etiam dico vobis, Terrae Sodomorum tolerabilior erit conditio in die judicii quam tua.

25 Illo autem ipso temporis momento respondens Jesus dixit, Gloriam tibi tribuo, Pater, Domine coeli et terrae, quod hsec occultaveris a sapien- tibus et intelligentibus, et ea detexeris infan-

26 tibus. Etiam, Pater, quia ita libuit apud te.

27 Omnia mihi tradita sunt a Patre meo: et nemo novit Filium nisi Pater; neque Patrem quisquam novit nisi Filius , et cuicunque voluerit Filius eum retegere.

28 Venite ad me omnes qui fatigati estis et one-

29 rati, et ego faciam ut requiescatis. AttolHte jugum meum in vos, et discite a me, quod lenis sim et summissus corde: et invenietis requiem

11,30-12,17.] MATTH^UM. 29

30 animabus vestris. Jugum enim meum facile est,

et onus meum leve est. l^ EO vero tempore ibat Jesus sabbato per sata:

discipuli vero ipsius esuriebant, cceperuntque

2 vellere spicas et edere. -Pliarisaei vero, quum hoc vidissent, dixerunt ei, Ecce, discipuli tui faciunt quod non licet facere sabbato.

3 Ipse autem dixit eis, Non legistis quid fecerit David, quum esuriret ipse, et qui erant cum eo?

4 quomodo introierit domum Dei, et panes pro- posititios ederit, quibus vesci non erat ipsi lici- tum, neque iis qui cum eo erant, sed sacer-

5 dotibus solis? Aut non legistis in lege, sabbatis sacerdotes in templo sabbatum profanare, et in-

6 culpabiles esse? Dico autem vobis, Que^idam

7 templo majorem hic esse. Quod si nossetis quid sit, Misericordiam volo, et non sacrificium, non

8 condemnassetis inculpabiles. Nam Dominus est etiam sabbati Filius hominis.

9 ET digressus illinc, venit in synagogam eorum.

10 Et ecce, quidam illic erat manum habens ari- dam: et interrogarunt eum dicentes, Licetne sabbatis quempiam sanare? ut accusarent eum.

11 Ipse vero dixit eis, Quis erit ex vobis qui ha- beat ovem unam, et, si ea inciderit sabbato in

12 foveam, non apprehendat eam et erigat? Quan- tum autem homo prsestat ovi? Itaque hcet sab- batis benefacere.

13 Tunc dicit homini illi, Protende manum tuam. Et is extendit; estque restitata sana ut altera.

14 Pharisaei vero egressi ceperunt consiHum ad-

15 versus eum, ut eum perderent. Jesus autem quum hoc nosset, secessit ilhnc, secutaque est

16 eum turba multa, sanavitque eos omnes. Et in- terminatus est eis ne se manifestum facerent.

17 Ut impleretur quod dictum erat per Esaiam

30 EVANG. SEC. [12,18-32.

i8 prophetam, dicentem, Ecce servus ille meus, quem elegi; dilectus ille meus, in quo acquiescit anima mea: ponam Spiritum meum super eum, et judicium gentibus

19 annunciabit. Non litigabit, neque cla- mitabit, neque audiet quisquam in pla-

20 teis Vocem ejus. Arundinem quassatam non confringet, et linum fumigans non extinguet, usquedum protulerit ad victo-

21 riam judicium. Et in ejus nomine gentes sperabunt.

22 TUNC oblatus est ei daemoniacus caecus et mutus : et sanavit eum, adeo ut qui c^cus ac mutus /uera/,

23 et loqueretur et videret. Et obstupuit tota turba, dicebatque, Nonne iste est filius ille Davidis?

24 Pharissei vero, quum hcsc audissent, dicebani, Iste non ejicit d^monia nisi per Beelzebulem principem dsemoniorum.

25 Jesus autem, quum sciret cogitationes eorum, dixit eis, Omne regnum dissidens adversus sese vastatur: et omnis urbs aut domus dissidens

26 adversus seipsam, non stabit. Sed si Satanas Satanam ejicit, adversus seipsum dissidet: quo-

27 modo ergo stabit regnum ejus? et, si ego per Beelzebulem ejicio dsemonia, fihi vestri per quem

28 ejiciunt? propterea ipsi erunt vestri judices. Sin autem per Spiritum Dei ego ejicio daemonia, nempe antevertens venit ad vos regnum Dei.

29 Nam quomodo potest aliquis ingredi domum validi alicujus, et vasa ejus diripere, nisi primo vinxerit vahdum illum; et tunc domum illius

30 diripiet. Qui non est mecum, adversum me est:

31 et qui non congregat mecum, spargit. Propterea dico vobis, Quodvis peccatum et blasphemia remittetur hominibus: blasphemia vero in Spiri-

32 tum non remittetur hominibus. Et quisquis lo-

12, 33-45.] MATTH^UM. 31

cutus fuerit adversus Filium hominis, remittetur ei; quisquis autem fuerit locutus adversus Spiri- tum Sanctum, non remittetur ei neque in hoc

33 seculo, neque in futuro. Aut facite arborem bonam, et fructum ejus bonum; aut facite arbo- rem putrem, et fructum ejus putrem: nam e

34 fructu arbor cognoscitur. Progenies viperarum, quomodo possitis bona loqui, quum sitis improbi?

35 nam ex exundantia cordis os loquitur. Bonus homo e bono thesauro cordis profert bona: et malus homo ex malo thesauro profert mala.

3-6 Sed dico vobis, Quodcunque verbum otiosum locuti fuerint homines, de eo reddituros rationem

37 in die judicii. Ex sermonibus enim tuis justi- ficaberis, et ex sermonibus tuis condemnaberis.

38 TUNC responderunt quidam e Scribis ac Pharisaeis, dicentes, Magister, velimus ex te signum videre.

39 Ipse vero respondens dixit eis, Gens improba et adulterina signum requirit, sed signum non da-

40 bitur ei, nisi signum illud Jonse prophetse. Sicut enim fuit Jonas in ventre ceti tres dies et tres noctes , ita erit Filius hominis in corde terrae

4 1 tres dies et tres noctes. Ninevitae resurgent in judicio cum gente ista, et condemnabunt eam: quod ipsi resipuerint ad praeconium Jonae; et

42 ecce, plus quam Jonas est in hoc loco. Regina Austri surget in judicio cum gente ista, et con- demnabit eam: quod venerit ab ultimis terris, ut audiret sapientiam Solomonis; et ecce, plus quam

43 Solomon est in hoc loco. Caeterum quum im- purus spiritus exierit a quopiam, transit per arida

44 loca, quserens requiem, et non invenit. Tunc dicit, Revertar domum meam, unde exivi. Et quum venit, invenit eam vacantem, versam, et

45 ornatam. Tunc abit et accipit secum septem alios spiritus improbiores quam ipse sit^ et ingressi

32 EYANG. SEC. [12,46-13,12.

habitant illic; fitque ultima conditio hominis illius deterior priore. Ita etiam erit genti isti improbae.

46 QuuM autem adhuc loqueretur turbse, ecce, mater et fratres ejus adstiterunt foris, quasrentes

47 ejus colloquium. Dixit autem ei quidam, Ecce, mater tua et fratres tui foris adstant, quserentes tuum colloquium.

48 Ipse vero respondens dixit illi qui hoc ei dixerat, Quae est mater mea, et qui sunt fratres

49 mei? Et protensa manu sua in discipulos siios,

50 dixit, Ecce mater mea, et fratres mei: quisquis enim fecerit quod vult Pater ille meus qui est in coelis, is est meus frater, et soror, et mater.

10 ILLO vero die egressus Jesus domo, sedit apud

2 mare. Et congregata est ad eum turba multa, adeo ut navigium ingressus sederet: tota autem turba in Httore adstabat.

3 Et locutus est eis multa per parabolas, dicens,

4 Ecce, quidam sator exiit ad serendum. Et quum is seminaret, alia quidem ceciderunt secundum viam; et venerunt volucres, et excederunt ea.

5 Alia vero ceciderunt in petrosa, ubi non habe- bant terram multam; et statim exorta sunt, pro- pterea quod non habebant profundam terram:

6 sole autem exorto, ardore tacta sunt, et pro- ^pterea quod non habebant radicem, exaruerunt.

7 AHa vero ceciderunt in spinas; et ascenderunt

8 spinae, et suffocarunt ea. AHa vero ceciderunt in terram bonam; et ediderunt fructum, aHud quidem centena, aHud vero sexagena, aHud vero

9 tricena. Qui habet aures ad audiendum, audiat.

10 TuNC accedentes discipuH dixerunt ei, Quare per parabolas loqueris eis?

11 Ipse vero respondens dixit eis, Quia vobis datum est nosse mysteria regni coelorum, ilHs

12 autem non est datum, Quisquis enim habet dabi-

13,13-24.] MATTH^UM. 33

tur ei, et amplius habebit; quisquis autem non

13 habet, etiam quod habet tolletur ab eo. Pro- pterea per parabolas loquor eis; quia conspicientes non vident, et audientes non audiunt, nec intelli-

14 gunt. Itaque completur in ipsis prophetia Esaiae, quae dicit, Auditu audietis, et non intel- ligetis; et conspicientes conspicietis, et

15 non videbitis. Crassum factum est enim cor populi hujus, et auribus graviter au- dierunt, et oculis suis conniverunt: ne quando cernant oculis, et auribus audi- ant, et corde intelligant, et se conver-

16 tant, et sanem eos. Vestri vero beati sunt oculi, quod videant; et aures vestrae, quod au-

17 diant. Amen enim dico vobis, Multi prophetae et justi desiderarunt conspicere quae conspicitis, et non conspexerunt; et audire quae auditis, et non audierunt.

18 Vos igitur audite parabolam ejus qui seminat.

19 Quoties quispiam audit sermonem de regno illo, et non attendit, venit ille Improbus, et rapit quod satum est in corde ipsius; is est qui se-

20 cundum viam semen excepit. Qui vero in pe- trosa semen excepit, is est qui sermonem audit,

21 et eum statim cum gaudio excipit: non habet autem radicem in sese, sed temporarius est; ortaque afflictione vel persecutione propter ser-

22 monem, statim oifenditur. Qui vero in spinas semen excepit, is est qui sermonem audit: sed solicitudo seculi hujus, et seductio divitiarum

23 suffocat sermonem, qui sit fructus expers. Qui vero in terram bonam excepit semen, is est qui sermonem audit, et intelligentiam intendit: qui videhcet fructum fert, editque, alius quidem cen- tena, alius sexagena, alius vero tricena.

24 Aliam parabolam proposuit eis, dicens, Simile

3

34 EVANG. SEC. [13,25-30.

est regnum coelorum homini serenti bonum semen

25 in agro suo. Quum autem dormirent homines, venit ejus inimicus, et sevit zizania inter tri

26 ticum, et abiit. Quum vero germinasset herba et fructum edidisset, tunc apparuerunt etiam zi

27 zania. Accedentes autem servi patrisfamiHas dixerunt ei, Domine, nonne bonum semen sevisti

28 in tuo agro? unde ergo habet zizania? Ille vero dixit eis, Inimicus quispiam hoc fecit. Servi autem dixerunt ei, Yis igitur abeamus et colli-

29 gamus ea? At ille dixit, Non: ne colligendo

30 zizania, eradicetis simul cum eis triticum. Sinite utraque simul crescere usque ad messem: et praestituto tempore messis dicam messoribus, Colligite primum zizania, et ligate ea in fasci- culos, ad exurendum ea; triticum vero congre- gate in horreum meum.

3 I Aliam parabolam proposuit eis, dicens, Simile est regnum coelorum grano sinapis, quod acce-

32 ptum quispiam sevit in agro suo: quod minimum quidem est omnium seminum: quum autem ex- creverit, maximum est olerum, et arborescit; adeo ut veniant vohicres coeli et nidulentur in ramis ipsius.

33 Aliam parabolam locutus est eis, dicens , Si- mile est regnum coelorum fermento, quod acce- ptum mulier condidit in farinse sata tria, usquequo fermentaretur tota.

34 Haec omnia locutus est Jesus per parabolas ad turbam; et absque parabola nihil locutus est

35 eis: ut compleretur quod dictum fuit per pro- phetam, dicentem, Aperiam per parabolas os meum: eructabo occultata a jacto fun- damento mundi.

1,6 TUNC dimissa turba venit domum Jesus, et

13,37-51.] MATTH^UM. 35

adieniiit eum discipuli ejus, dicentes, Edissere nobis parabolam zizaniorum agri illius.

37 Ipse vero respondens dixit eis, Qui seminat

38 bonum semen est Filius hominis: ager autem est mundus: bonum vero semen sunt filii regni:

39 zizania vero sunt filii illius Improbi: inimicus autem, qui seminavit ea, est diabolus: m.essis vero consummatio seculi est: messores autem angeli sunt. Sicut ergo colliguntur zizania, et igni exuruntur: ita erit in consummatione seculi

41 hujus. Mittet Filius hominis angelos suos, qui colligent ex ipsius regno omnia offendicula, et

42 eos qui dant operam iniquitati; projicientque eos in fomacem ignis; illic erit fletus stridorque

43 dentium. Tunc justi fulgebunt ut sol in regno Patris sui. Oui habet aures ad audiendum, audiat.

44 Rursus, simile est regnum ccelorum thesauro occultato in agro: quem inventum quispiam oc- culuit, et prae gaudio quod accipit ex eo, sub- ducit sese, et omnia q^se habet vendit, emitque agrum illum.

45 Rursus, simile est regnum ccelorum cuipiam

46 negotiatori, queerenti pulchras margaritas: qui inventa quadam magni pretii margarita, abiit, et venundedit omnia quce habebat, et emit eam.

47 Rursum, simile est regnum ccelorum sagenre jactae in mare , et quse res cujusvis generis con-

48 gregavit. Quam impletam piscatores subduxerunt in littus: et sedentes collegerunt quae bona erant

49 in vasa; quse vero putria, extra abjecerunt. Ita erit in consummatione seculi: prodibunt angeli,

50 et* separabunt improbos e medio justorum; pro- jicientque eos in caminum ignis: ilhc erit fletus et stridor dentium.

51 Dicit eis Jesus, Intellexistis liaec omnia? Di-

3*

36 EVANG. SEC. [13, 52 - 14, lo.

52 cunt ei, Etiam, Domine. Ipse vero dixit eis, Propterea omnis scriba edoctus in regno coelo- rum, similis est cuipiam patrifamilias, qui profert e thesauro suo nova et vetera.

53 Et factum est, quum finivisset Jesus parabolas istas, ut solveret illinc.

54 ET quum venisset in patriam suam, docuit eos in synagoga eorum; adeo ut percellerentur, ac dicerent, Unde huic sapientia ista et virtutes?

55 nonne iste est ille fabri filius? nonne mater ejus dicitur Maria, et fratres ejus Jacobus, et

56 Joses, et Simon, et Judas? et sorores ejus nonne omnes apud nos sunt? unde igitur isti

57 haec omnia? Et ofFendebantur in eo.

Jesus autem dixit eis, Non est propheta in-

58 honoratus nisi in patria sua et domo sua. Ne- que edidit illic virtutes multas, propter increduli- tatem eorum.

14 ILLO tempore audivit Herodes tetrarcha fa-

2 mam de Jesu: et dixit pueris suis, Iste est Joannes ille Baptista; ipse suscitatus est a mor- tuis, et propterea virtutes agunt in eo.

3 Nam Herodes prehensum Joannem vinxerat, et posuerat in carcerem, propter Herodiadem

4 uxorem Philippi fratris sui. Dicebat enim ei

5 Joannes, Non licet tibi eam habere. Et quum cuperet eum interimere, metuebat turbam, quod

6 eum haberent ut prophetam. Quum autem age- rentur natalitia Herodis, saltaverat filia Hero-

7 diadis in medio; et placuerat Herodi. Unde cum jurejurando spoponderat se daturum ei

8 quicquid petiisset. Illa vero producta a matre sua, Da mihi, inquit, hic in patina caput Jo-

9 annis Baptistae. Et tristitia affectus fuerat rex: sed propter jusjurandum, et eos qui simul accum-

10 bebant, jusserat dari. Et misso carnijice de-

14, 11-24.] MATTH^UM. 37

11 collaverat Joamiem in carcere. Et allatum fue- rat caput ejus in patina, datumque puellae; et

12 ipsa obtulerat illud matri suae. Et accedentes discipuli ejus sustulerant corpus, et sepelierant illud; et venientes renunciaverant Jesu.

13 HMC igitur quum audisset Jesus, secessit illinc navigio in desertum locum privatim; et quum hoc audisset turba, pedibus secuta est eum ab

14 urbibus. Et egressus Jesus vidit multam turbam; et intima commiseratione commotus est erga eos, sanavitque male valentes eorum.

15 QUUM autem serum diei esset, adierunt eum discipuli _ ejus , dicentes, Desertus est locus, et tempus jam praeteriit; dimitte turbam, ut abeant in vicos et emant sibi escas.

16 Jesus autem dixit eis, Non est illis necesse abire; date eis vos quod edant.

17 Ipsi vero dicunt ei, Non habemus hic nisi quinque panes et duos pisces.

18 Ipse autem dixit, Adferte mihi eos huc.

19 Et jussa turba per herbas discumbere, acceptis quinque illis panibus ac duobus piscibus, suspi- ciens in coelum benedixit: et quum fregisset,

20 dedit discipulis panes, discipuH vero turbse. Et comederunt omnes, et saturati sunt: sustulerunt- que quod superfuerat fragmentorum , duodecim

21 cophinos plenos. Qui autem ederant fuere viri quasi quinquies mille, absque mulieribus ac pueruhs.

22 Et statim adegit Jesus discipulos suos inscen- dere in navigium, et praeire sibi in ripam alteram,

23 dum dimitteret turbam. Dimissa igitur turba, ascendit in montem privatim, ad orandum: quum autem serum diei esset, solus erat ilhc.

24 Navigium vero jam erat in medio mari, vexa- tum a fluctibus: nam ventus erat contrarius.

38 EVANG. SEC. [14, 25 - 15, 5.

25 Quarta autem" noctis vigilia abiit ad eos Jesus,

26 ambulans super mare. Et eo viso super mare ambulante, discipuli turbati sunt, dicentes, Spec-

27 trum est: et prse metu clamarunt. Sed statim locutus est eis Jesus, dicens, Considite: ego sum; ne metuite.

28 Respondens autem ei Petrus dixit, Domine, si tu es, jube me ad te venire super aquas.

29 Ipse vero dixit, Veni. Et quum descendisset e navigio Petrus, ambulavit super aquas, ut veniret

30 ad Jesum. Conspiciens autem ventum validum, metuit: et quum coepisset demergi, clamavit,

31 dicens, Domine, serva me. Statim vero Jesus, extenta manu, apprehendit eum, dicitque ei, Exigua fide prsedite, quid dubitasti?

32 Et quum ipsi essent ingressi navigium, pacatus

33 fuit ventus. Qui autem erant in'navigio, veni- entes adoraverunt eum, dicentes, Vere Dei Fi- lius es.

34 ET quum trajecissent, venerunt in terram Gen-

35 nesaret. Et quum agnovissent eum viri loci illius, miserunt in totam circumjacentem illam regionem; et obtulerunt ei omnes male afFectos:

36 et precabantur eum, ut solum tangerent fimbriam pallii ipsius: et quotquot tetigerunt, liberati sunt.

15 TUNC quidam qui Hierosolymis advenerant scribae et Pharisaei, adierunt Jesum, dicentes,

2 Quare discipuli tui transgrediuntur traditionem seniorum? non enim lavant manus suas, quum edunt panem.

3 At ille respondens dixit eis, Quare et vos transgredimini prseceptum Dei per traditionem

4 vestram? Nam Deus praecepit, dicens, Honora patrem tuum et matrem; et, Qui maledixerit

5 patri aut matri, morte moriatur. Vos autcm dicitis, Quicunque dixerit patri aut matri, Donum

15, 6-22.] MATTH^UM. 39

cst quocunque a me juvari posses, insons erit;

6 et nequaquam honoraverit patrem suum aut ma-

7 trem suam. Et irritum fecistis praeceptum Dei

8 per traditionem vestram. Hypocritae, bene de vobis prophetavit Esaias, dicens, Appropinquat milii populus hic ore suo, et labiis me

9 honorat: cor autem eorum procul distat a me. Sed frustra me colunt, docentes doctrinas qucB sunt praecepta hominum.

10 Et advocata turba dixit eis, Audite, et intel-

11 ligite. Non quod ingreditur in os, polluit ho- minem: sed quod egreditur ex ore, hoc polluit hominem.

12 Tunc accedentes discipuli ejus dixerunt ei, Nosti Pharisseos audito isto sermone ofFensos fuisse ?

13 Ipse vero respondens dixit, Omnis planta, quam non plantavit Pater ille meus coelestis,

14 eradicabitur. Omittite illos; sunt viae duces caeci csecorum: quod si caecus caecum per viam duxerit, ambo in foveam cadent.

15 Respondens autem Petrus dixit ei, Edissere nobis parabolam istam.

16 Jesus autem dixit, Adhuc et vos intelHgentia

17 caretis? nondum perpenditis, quicquid ingreditur in os, in ventrem cedere, et in latrinam ejici?

18 quae autem proficiscuntur ex ore, ex ipso corde

19 egrediuntur, et illa polluunt hominem. Nam ex corde egrediuntur cogitationes improbse, caedes, adulteria, scortationes, furta, falsa testimonia,

20 maledicta. Haec sunt quae polluunt hominem: illotis autem manibus edere, non polluit hominem.

21 ET egressus ilhnc Jesus secessit in partes Tyri et Sidonis.

22 Et ecce, mulier Chanansea a finibus ilhs egressa, clamitavit, dicens ei, Miserere mei, Domine, Fili

40 EVANG. SEC. [15,23-36.

23 Davidis! filia mea male a daemonio vexatur. Ille vero non respondit ei quicquam. Tunc acce- dentes discipuli ejus rogarunt eum, dicentes, Dimitte eam; nam clamat post nos.

24 Ipse vero respondens dixit, Non sum missus nisi ad oves perditas domus Israel.

25 Illa autem venit et adoravit eum, dicens, Do- mine, succurre mihi!

26 Ipse vero respondens dixit, Non est bonum accipere panem liberorum, et objicere catellis.

27 Ipsa autem dixit, Etiam, Domine: etenim catelli edunt ex micis, quae cadunt e mensa do- minorum suorum.

28 Tunc respondens Jesus dixit ei, O mulier, magna est fides tua: iiat tibi ut vis. Et sanata fuit filia ejus ab eo momento.

29 ET digressus illinc Jesus venit ad mare Gali- laeae: et quum ascendisset in montem, sedit illic.

30 Tunc venit ad eum turba multa, habens secum claudos, c3ecos, mutos, mancos, et alios multos, et abjecerunt eos ad pedes Jesu: et sanavit eos:

31 adeo ut turba mirata sit, conspicientes mutos loquentes, mancos sanos, claudos ambulantes, caecos videntes; et glorificarunt Deum Israelis.

32 JESUS autem advocatis discipulis suis dixit, Commoveor misericordia erga turbam; quia jam triduum permanent apud me, et non habent quod edant: et dimittere eos jejunos nolo, ne viribus deficiant in via.

33 Tunc dicunt ei discipuli ejus, Unde nobis in deserto tot panes ut saturemus turbam tantam?

34 Dicit igitur eis Jesus, Quot panes habetis? Illi autem dixerunt, Septem, et paucos pisciculos.

35 Tunc jussit turbam discumbere humi. ^^ Et acceptos septem illos panes ac pisces, quum gra- tias egisset, fregit, deditque discipulis suis; di-

15, 37 - 16, 12.] MATTH^UM. 41

37 scipuli vero turbae. Comederuntque omnes, et saturati sunt: et sustulerunt quod superfuerat

38 fragmentorum septem sportas plenas. Erant autem qui comederant quater mille viri, absque mulieribus et puerulis.

39 TUNC dimissa turba inscendit in navigium, venitque in fines Magdala.

lo Et quum accessissent Pharisaei et Sadducaei, tentantes, rogarunt eum ut signum e coelo ipsis ostenderet.

2 Ipse vero respondens dixit eis, Quando serum est diei, dicitis, Serenitas erit; rubet enim coe-

3 lum. Et mane , Hodie erit tempestas; rubet enim coelum triste. Hypocritse, faciem quidem coeli nostis discernere, signa vero temporum

4 illorum non potestis? Gens improba et adulte- rina signum requirit: sed signum non dabitur ei, nisi signum illud Jonae prophetae. Et derelictis ipsis abiit.

5 Et quum venissent discipuli ejus in ulteriorem ripam, obliti fuerant sumere panes.

6 Jesus autem dixit eis, Videte et cavete a fer- mento Pharisaeorum et Sadducaeorum.

7 Ipsi vero disceptabant inter se, dicentes, Panes non sumpsimus.

8 Id autem quum nosset Jesus, dixit eis, Quid disceptatis inter vos, exigua fide praediti, quod

9 panes non sumpsistis? nondum perpenditis, ne- que memoria repetitis quinque illos panes illorum quinquies millium, et quot cophinos acceperitis?

10 neque septem illos panes quater mille hofninum.,

et quot sportas acceperitis? quomodo non ani-

II madvertitis me non dixisse vobis de pane, ut

caveretis a fermento Pharisseorum et Saddu-

caeorum?

12 Tunc intellexerunt eum non dixisse, ut cave-

42 EVANG. SEC. [16,13-25.

rent a fermento panis, sed a fermerito doctrinae Pharisaeorum et Sadducaeorum.

13 QUUM venisset autem Jesus in partes Csesa- reae quce dicitur Pliilippi, interrogavit discipulos suos, dicens, Quemnam esse me dicunt homines Filium hominis?

14 Illi vero dixerunt, Alii quidem, Joannem Ba- ptistam; alii vero, Eliam; alii vero, Jeremiam, aut unum ex prophetis.

15 Dicit eis, Vos autem quem me dicitis esse.-^

16 Respondens vero Simon Petrus dixit, Tu es Christus, ille Filius Dei viventis.

17 Tunc respondens Jesus dixit ei, Beatus es, Simon Bar-Jona: quia caro et sanguis hoc non detexit tibi, sed Pater meus -qui est in ccelis.

18 Sed et ego tibi dico, Tu es Petrus, et super hanc petram sedificabo meam ecclesiam: et portae

19 inferorum non superabunt eam. Et tibi dabo claves regni coelorum: et quicquid ligaveris in terra, erit ligatum in coelis; et quicquid solveris in terra, erit solutum in coelis.

20 Tunc interdixit discipulis suis, ut nemini dice- rent se esse Jesum illum Christum.

21 Ex eo tempore coepit Jesus indicare discipulis suis, oportere se abire Hierosolymam, et multa pati a senioribus et primariis sacerdotibus, et scribis, et interimi, et tertio die suscitari.

22 Et prehensum eum Petrus coepit objurgare, dicens, Propitius tibi esto, Domine; nequaquam erit tibi istud.

23 At ille sese convertens dixit Petro, Abscede a me, Satana; offendiculo es mihi: nam non sa pis quae sunt Dei, sed quae sunt hominum.

24 Tunc Jesus dixit discipulis suis, Si quis vult pone me venire, abdicet semetipsum, et attolat

25 crucem suam, ac sequatur me. Quisquis enim

16,26-17,10.] MATTH.^UM. 43

voluerit animam suam servare, perdet eam: quis- quis autem perdiderit animam suam mea causa,

26 inveniet eam. Quid enim prodest cuipiam si totum mundum lucratus fuerit, anima vero sua mulctetur? aut quam dabit quispiam compen-

27 sationem animse suce? Futurum est enim, ut Fi- lius hominis veniat cum gloria Patris sui, cum angelis suis: et tunc reddet unicuique secundum

28 facta ipsius. Amen dico vobis, Sunt quidam ex his qui hic adstant, qui nequaquam gustabunt mortem, usquedum viderint Filium hominis ve- nientem in regnum suum.

1 i SEXTO vero post die assumit Jesus Petrum, ac Jacobum, et Joannem fratrem ejus, et sub-

2 ducit eos privatim in montem sublimem. Trans- formatusque est coram eis: et fulsit facies ejus ut sol: vestimenta autem ejus facta sunt alba ut

3 lux. Et, ecce, conspecti sunt eis Moses et

4 Elias, cum eo colloquentes. Respondens autem Petrus dixit Jesu, Domine, bonum est nos hic esse: si vis, faciamus hic tria tabernacula, tibi unum, et Mosi unum, et Eliae unum.

5 Adhuc eo loquente, ecce, nubes lucida inum- bravit eos: et, ecce, vox e nube, dicens, Hic est Filius ille meus dilectus, ille in quo acqui- esco: ipsum audite.

6 Et quum hcEC audissent discipuli, ceciderunt in

7 faciem suam, et metuerunt vehementer. Tunc accedens Jesus tetigit eos, dixitque, Surgite, et

8 ne metuite. Sublatis autem oculis suis neminem viderunt, nisi Jesum solura.

9 Et quum descenderent de monte, praecepit eis Jesus, dicens, Xemini dixeritis quod vidistis, usquequo Filius hominis a mortuis resurgat.

10 TuxG interrogaverunt eum discipuH sui, dicen-

44 EVANG. SEC. [17, ii-24.

tes, Quid igitur scribae dicunt, oportere ut Elias primum veniat?

11 Jesus autem respondens dixit eis, Elias quidem

12 veniet primum, et restituet omnia: sed dico vobis, Eliam jam venisse, quem non agnoverunt, sed fecenint ei quaecunque voluerunt; ita futu- rum est, ut et Filius hominis patiatur ab eis.

13 Tunc intellexerunt discipuli eum de Joanne Baptista hcBC ipsis dixisse.

14 ET quum venissent ad turbam, adiit eum qui-

15 dam, procidens ei ad genua, et dicens, Do- mine, miserere filii mei, quoniam lunaticus est, et male afficitur: nam saepe cadit in ignem, et

16 saepe in aquam. Et obtuli eum discipulis tuis, nec potuerunt eum sanare.

17 Respondens autem Jesus dixit, Gens incredula et perversa, quousque tandem ero vobiscum? quousque tandem sufferam vos? adducite mihi

18 eum htic. Et increpavit daemonium Jesus; exiit- que illud ab eo; et sanatus est puer ab illo momento.

19 TuNC adeuntes discipuli Jesum privatim, dixe- runt, Quare nos non potuimus illud ejicere?

20 Jesus autem dixit eis, Propter incredulitatem vestram: amen quippe dico vobis, Si habeatis fidem quantulum est granum sinapi, dicetis huic monti, Transgreditor hinc illuc; et transgredietur:

21 et nihil impossibile vobis erit. Hoc vero genus dcemoniorum non egreditur nisi oratione et je- junio.

22 Versantibus autem ipsis in Galilaea, dixit eis Jesus, Futurum est ut Filius hominis tradatur in

23 manus hominum; et interiment eum, sed tertio die suscitabitur. Et discipuU affecti fuerunt tristitia vehementer.

24 QUUM autem venissent Capernaum, venerunt

17, 25 - 18, 9.] MATTH^U:^!. 45

ad Petrum qui didrachma accipiunt, dixeruntque,

25 Magistervesternon solvit didrachma? Dicit,Etiam.

Et quum ingressus fuisset domum, praevenit eum Jesus, dicens, Quid tibi videtur, Simon.'^ Reges terrae a quibus accipiunt tributa sive

26 censum.^ a filiis suis, an ab alienis? Dicit ei Petrus, Ab alienis. Ait ei Jesus, Nempe

27 igitur liberi sunt filii. Sed ne offendiculo simus eis, profectus ad mare, mitte hamum; et eum piscem, qui ascenderit primus, attolle; et aperto ejus ore invenies staterem: acceptum illum da eis pro me et pro te.

18 EO ipso tempore adierunt Jesum discipuli, dicentes, Quisnam maximus est in regno coelorum.''

2 Et quum advocasset puerulum Jesus, statuit

3 eum in medio eorum, et dixit, Amen dico vo- bis, Nisi vos converteritis , et fiatis ut pueruli, nequaquam ingrediemini in regnum coelorum.

4 Quisquis igitur summiserit sese ttt sit sicut est puerulus iste , is est maximus ille in regno coe-

5 lorum. Et quisquis exceperit aliquem puerulum

6 talem nomine meo, me excipit. Quisquis autem ofFendiculo fuerit uni ex parvis istis qui in me credunt, praestiterit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, ac demergatur in profundo maris.

7 Yae mundo ab offendicuhs: necesse est enim ut eveniant off"endicula: veruntamen vae homini

8 illi per quem ofi^endiculiun evenit. Si vero ma- nus tua, vel pes tuus, facit ut tu offendas, ex- scinde ea, et abjice abs te: bonum est tibi in vitam ingredi claudum aut mancum, potius quam duas manus, vel duos pedes habentem , conjici

9 in ignem illum aetemum. Et si oculus tuus facit ut tu offeridas, erue eum, et abjice abs te : bonum est tibi luscum ingredi in vitam, fotius quam duos oculos habentem, conjici in gehennam ignis.

4G EVANG. SEC. [18,10-24.

10 Videte ne contemnatis aliquem ex parvis istis : dico enim vobis, Angelos eorum in coelis per omne tempus cernere faciem Patris mei qui in

11 coelis est. Venit enim Filius hominis ut servet

12 quod perierat. Quid vobis videtur? si fuerint alicui homini centum oves, et erraverit una ex iis, nonne relictis ipsis nonaginta novem, pro- fectus in montes, quserit eam quae aberraverat?

13 quod si acciderit ut inveniat eam, amen dico vobis, gaudet super ea magis quam super illis

14 nonaginta novem quae non aberrarant. Ita non vult Pater vester qui in coelis est, ut pereat ullus ex parvis istis.

15 Si vero peccaverit in te frater tuus, ito, et argue eum inter te et ipsum solum: si te audi-

16 erit, lucratus es fratrem tuum. Sin vero te non audierit, assume tecum adhuc unum aut duos; ut ex ore duorum aut trium testium confirmetur

17 res tota. Quod si neglexerit eos audire, dic ecclesise: quod si ecclesiam audire jieglexerit, sit tibi velut qui est etlmicus et publicanus.

18 Amen dico vobis, Quaecunque ligaveritis in terra, erunt ligata in coelo; et quaecunque solveritis in

19 terra, erunt soluta in coelo. Rursum dico vobis, Si duo ex vobis consenserint in terra, de omni re quam petierint, fiet eis a Patre meo qui in

20 coelis est. Ubi enim sunt duo vel tres congre- gati in nomine meo, illic sum in medio eorum.

21 TuNC adiens eum Petrus dixit, Domine, quo- ties peccabit in me frater meus, et remittam ei? a7i usque septies?

22 Dicit ei Jesus, Non dico tibi, Usque septies, sed usque septuagies septies.

23 Propterea simile est regnum coelorum regi,

24 qui voluit conferre rationem cum servis suis. Et quum coepisset conferre, oblatus est ei quidam

18,25-19,3.] MATTH^UM. 47

25 debitor decies mille talentorum. Quum autem is -non posset hcec reddere, jussit eum dominus ejus venundari, et uxorem ejus, et liberos, et

26 omnia quse habebat, et reddi dehitum. Proci- dens ergo servus ille adorabat eum, dicens, Do- mine, patiente animo esto adversum me, et omnia

27 tibi reddam. Commotus autem intima commi- seratione dominus servi illius, dimisit eum, et

28 mutuum remisit ei. Egressus vero servus ille in- venit unum ex conservis suis, qui debebat ei centum denarios; et prehensum eum sufFocabat,

29 dicens, Redde quod debes. Procidens ergo conservus ejus ad ejus pedes, precabatur eum, dicens, Patiente animo esto adversum me, et

30 omnia reddam tibi. Ille vero noluit; sed abiens conjecit eum in carcerem, quousque redderet

3 1 debitum. Quum autem vidissent conservi ejus quae facta fuerant, tristitia affecti fuerunt vehe- menter; et quum venissent, declararunt domino

32 suo bmnia quae facta fuerant. Tunc eo advocato, dominus ipsius dixit ei, Serve improbe, totum debitum illud remisi tibi, quoniam precatus es

33 me: nonne oportuit et te misereri conservi tui,

34 ut et ego tui misertus sum? Et iratus dominus ejus tradidit eum tortoribus, usquequo redderet id omne quod sibi debebatur.

35 Ita et Pater iUe meus coelestis faciet vobis, nisi remiseritis suo quisque fratri ex cordibus vestris ofFensas eorum.

1 J ET factum est, quum liniisset Jesus sermones istos, ut solveret ex Galilaea, et veniret in fines

2 Judaeae, secus Jordanem. Et secuta est eum turba multa, sanavitque eos illic.

3 Tunc adierunt eum Pharissei, tentantes eum, et dicentes ei, Licetne homini dimittere uxorem suam quavis ex causa?

48 EVANG. SEC. [19,4-17.

4 Ille vero respondens dixit eis, Non legistis Opificem ab initio fecisse masculum et feminam?

5 et dixisse, Propterea derelinquet homo patrem et matrem, et agglutinabitur uxori suse; et qui

6 duo fuerant, erunt una caro? Itaque non am- plius sunt duo, sed una caro: quod ergo Deus conjunxit, homo ne sejungito.

7 Dicunt ei, Cur ergo Moses prsecepit dare H- bellum discessionis, et eam dimittere?

8 Dicit eis, Moses pro duritia cordis vestri per- misit vobis dimittere uxores vestras: ceterum a

9 principio non fuit ita. Dico autem vobis, Qui- cunque dimiserit uxorem suam, nisi ob scortatio- nem, et aliam duxerit, moechatur; et qui dimis- sam duxerit, moechatur.

10 Dicunt ei discipuli ejus, Si tale est negotium hominis cum uxore, non expedit uxorem ducere.

11 Ipse vero dixit eis, Non omnes sunt capaces

12 hujus sermonis, sed ii quibus datum est. Sunt enim eunuchi, qui ex matris utero nati sunt ita: et sunt eunuchi, qui castrati sunt ab hominibus: et sunt eunuchi qui seipsos castrarunt propter regnum coelorum. Qui potest capax esse hujus rei, capiat.

13 TUNC oblati sunt ei pueruli, ut manus eis imponeret, et oraret: discipuli autem objurgarunt eos.

14 Jesus autem ait, Omittite istos puerulos, et ne prohibete eos ad me venire: talium est enim

15 regnum ccelorum. Et quum imposuisset eis ma- nus, profectus est illinc.

16 ET ecce, quidam accedens dixit ei, Magister bone, quid boni faciam, ut habeam vitam aeternam?

17 Ipse vero dixit ei, Cur me dicis bonum? nullus est bonus, nisi unus, nempe Deus. Si vis autem ad vitam ingredi, observa prsecepta.

19, 18-30.] MATTH^UM. 49

i8 Dicit ei, Quae?

Jesus autem dixit, Non occides, Non moecha- beris, Non furaberis, Non dices falsum testimo-

19 nium, Honora patrem tuum et matrem, et, Diliges proximum tuum ut teipsum.

20 Dicit ei adolescens ille, Omnia hsec observavi a juventute mea: quo adhuc deficior?

2 I Ait ei Jesus, Si vis perfectus esse, abi, vende quae habes, et da pauperibus; et habebis the- saurum in coelo: et adesdum, sequere me.

22 Quum audisset autem adolescens ille hunc sermonem, abiit tristitia aflfectus: habebat enim bona multa.

23 Jesus autem dixit discipuHs suis, Amen dico vobis, Dives difficulter introibit in regnum coe-

24 lorum. Rursum vero dico vobis, Facilius est camelum per foramen acus transire, quam divi- tem in regnum Dei introire.

25 His autem auditis, discipuli ejus perculsi sunt valde, dicentes, Quis ergo potest servari?

26 Intuitus autem eos Jesus dixit eis, Apud ho- mines hoc impossibile est; apud Deum autem omnia possibilia sunt.

27 Tunc respondens Petrus dixit ei, Ecce, nos reliquimus omnia, et secuti sumus te : quid ergo erit nobis?

28 Jesus autem dixit eis, Amen dico vobis, Vos qui secuti estis me, in regeneratione , quum se- derit Filius hominis in throno gloriae suae, sede- bitis vos etiam, inqiiam^ in thronis duodecim, judicium ferentes de duodecim tribubus Israelis.

29 Et quisquis reliquerit domos, aut fratres, aut so- rores, aut patrem, aut matrem, aut uxorem, aut liberos, aut agros, causa nominis mei, centuplicia accipiet, et vitam aeternam haereditatis jureposside-

30 bit. Multiautemprimi, eruntultimi; etultimi,primi.

4

50 EVANG. SEC. [20, 1~18.

20 Simile enim est regnum ccelorum patrifamilias, qui exiit cum prima luce ad conducendos ope-

2 rarios, quos mitteret in vineam suam. Pactus autem cum operariis denario in diem, misit eos

3 in vineam suam. Et egressus circa horam ter-

4 tiam, vidit alios stantes in foro otiosos: et illis dixit, Abite et vos in vineam, et quodcunque

5 justum fuerit dabo vobis. Illi autem abierunt. Rursum egressus circa sextam et nonam horam,

6 fecit itidem. Circa horam autem undecimam egressus, invenit alios stantes otiosos, ac dicit

7 eis, Cur hic statis totum diem otiosi? Dicunt ei, Quia nemo nos conduxit. Dicit eis, Abite et vos in vineam, et quicquid fuerit justum acci-

8 pietis. Quum autem serum diei esset, dicit do- minus vineae procuratori suo, Voca operarios, et redde eis mercedem, incipiens ab ultimis, usque

9 ad primos. Et quum venissent qui circa undeci- mam horam cojiducti fuerant, acceperunt sin-

10 guli denarium. Quum venissent autem primi, existimarunt se plus esse accepturos: sed acce-

11 perunt ipsi quoque singuh denarium. Sed quum accepissent, murmurabantadversus patremfamiHas,

12 dicentes, Isti ultimi unam horam opus fecerunt, et eos pares nobis fecisti, qui portavimus onus

13 diei, et aestum. Ipse vero respondens dixit uni eorum, Amice, non facio tibi injuriam; nonne

14 denario pactus es mecum? tolle quod tuum est, et abi. Volo autem huic ultimo dare ut et tibi.

15 Annon licet mihi quod volo facere in meis rebusP an oculus tuus malus est, quia ego bonus sum?

16 Sic ultimi, erunt primi; et primi, ultimi: multi enim sunt vocati, pauci vero electi.

17 ET ascendens Jesus Hierosolymam, assumpsit duodecim discipulos suos privatim in via, et

18 dixit eis,- Ecce, ascendimus Hierosolymam, et

20, 19-31.] MATTH^UM. 51

Filius hominis tradetur primariis sacerdotibus ac

19 scribis, et condemnabunt eum morte; tradentque eum gentibus, ut illudant, et flagellent, et cruci- figant: sed tertia die resurget.

20 TuNC venit ad eum mater filiorum Zebedaei cum filiis suis, adorans, et petens aliquid ab eo.

21 Ipse vero dixit ei, Quid vis?

Ait ei, Dic ut sedeant isti duo filii mei, unus ad dextram tuam, et alter ad sinistram, in regno tuo.

22 Respondens autem Jesus dixit, Nescitis quid pe- tatis: potestis bibere poculum quod ego bibiturus sum, et baptistmate, quo ego baptizor, baptizari?

Dicunt ei, Possumus.

23 Tunc dicit eis, Poculum quidem meum bibetis, et baptismate quo ego baptizor baptizabimini : sedere autem ad dextram meam et sinistram meam, non est meum dare, sed dabitur quibus paratum est a Patre meo.

24 Et quum hcBc audissent alii decem, indignati sunt de duobus fratribus.

25 Jesus autem, quum eos advocasset, ait, Scitis principes gentium in eas dominari, et magnates

26 auctoritate uti in eas. Verum non ita erit inter vos: sed quicunque voluerit inter vos magnus

27 fieri, esto vester minister: et quicunque voluerit

28 inter vos primus esse, esto vester servus. Sicut Filius hominis non venit ut si^i ministretur, sed ut ministret, detque animam suam in redem- ptionis pretium pro multis.

29 EGREDIENTIBUS autem ipsis tcrbe Jericho,

30 secuta est eum turba multa. Et ecce, duo C3eci sedentes apud viam, quum audissent Jesum prseterire, clamarunt, dicentes, Miserere nostri,

31 Domine, Fili Davidis. Turba autem objurgabat eos, ut silerent; illi vero magis clamabant, di- centes, Miserere nostri, Domine, Fili Davidis.

4*

52 EVANG. SEC. [20,32-21,12.

32 Et quum substitisset Jesus, vocavit eos, et ait, Quid vultis faciam vobis?

33 Dicunt ei, Domine, ut aperiantur oculi nostri.

34 Commiseratione autem intima commotus Jesus tetigifoculos eorum: et statim visum receperunt oculi eorum; et ipsi secuti sunt eum.

^i ET quum appropinquassent Hierosolymis, et venissent ad Bethphage ad montem Olearum, tunc

2 Jesus misit duos discipulos, dicens eis, Ite in vicum qui vobis est ex adverso, et statim inve- nietis asinam ligatam, et pullum cum ea: solvite

3 eos^ et adducite mihi. Et si quis vobis aliquid dixerit, dicite, Domino his opus est: statim au- tem remittet eos.

4 Hoc autem totum factum est, ut impleretur

5 quod dictum est per prophetam, dicentem, Di- cite fiHse Sion, Ecce, rex tuus venit tibi lenis, et insidens asinse, ac puHo foetui subjugis asince.

6 Profecti autem sunt discipuli, feceruntque sicut

7 imperarat eis Jesus: et adduxerunt asinam et pullum, et eis imposuerunt vestimenta sua, et

8 collocarunt ipsum super ea. Plurima autem turba straverunt vestimenta sua in via: aHi vero caedebant ramos ex arboribus, et sternebant in

9 via. Porro turba, quae prseibat, et quae seque- batur, clamabat, dicens, Hosanna Filio Davidis: benedictus qui venit in nomine Domini: hosanna 0 qui es in coelis altissimis.

10 Et quum introisset Hierosolymam, commota

11 est tota urbs, dicens, Quis est iste? Turba vero dicebat, Hic est Jesus ille propheta ortus Naza- retha urbe Galilaeae.

12 ET introivit Jesus in templum Dei, et ejecit omnes qui vendebant et qui emebant in templo; mensasque numulariorum, et cathedras vendentium

21, 13-25.] MATTH^UM. 53

13 columbas subvertit. Et dixit eis, Scriptum est, Domus mea domus orationis vocabitur; at vos fecistis eam speluncam latronum.

14 Tunc venerunt ad eum caeci et claudi in tem- plo: et sanavit eos.

15 Quum vidissent autem primarii sacerdotes et scribae miranda illa quse fecerat, et pueros cla- mantes in templo, et dicentes, Hosanna Filio

16 Davidis, indignati sunt. Et dixerunt ei, Audis quid' isti dicant?

Jesus autem dixit eis, Etiam: nunquam legis- tis, Ex ore infantium et lactentium per- fecisti laudem?

17 Et eis derelictis, abiit Bethaniam extra ur- bem, et diversatus est illic.

18 Mane autem rediens in urbem, esuriit. ^^ Et quum vidisset ficum quandam apud viam, venit ad eam, et nihil invenit in ea nisi folia solum: tunc dicit ei, Ne amplius ex te fructus nascitor in 3eternum. Et exaruit illico ficus.

20 Quum igitur hoc vidissent discipuH, mirati sunt, dicentes, Quomodo illico exaruit ficus?

21 Respondens autem Jesus ait eis, Amen dico vobis, Si habueritis fidem, neque haesitaveritis, non solum hoc quod factum est ficui facietis, verum etiam si monti illi dixeritis, Tollitor, et

22 projicitor in mare, fiet. Et qusecunque orando petieritis, si credideritis, accipietis.

23 QUUM autem venissent in templum, primarii sacerdotes et seniores populi eum docentem adi- erunt, dicentes, QuaH auctoritate facis ista? et quis tibi dedit istam auctoritatem?

24 Respondens vero Jesus dixit eis, Interrogabo vos et ego quiddam: quod si dixeritis mihi, dicam

25 et ego vobis qua auctoritate istafaciam: Baptisma Joannis unde erat? e coelo, an ex hominibus?

54 EVANG. SEC. [21,26-38.

At illi ratiocinabantur apud se, dicentes, Si dixerimus, E ccelo; dicet nobis, Quare ergo non

26 credidistis ei? Sin autem dixerimus, Ex liommi- bus; metuimus turbam: omnes enim habent Jo-

27 annem ut proplietam. Et respondentes Jesu di- xerunt, Nescimus.

Ait eis et ipse, Nec ego vobis dicam qua

28 auctoritate ista faciam. Quid autem vobis vide- tur? Quidam habebat duos filios: et accedens ad priorem, dixit, Fili abi, hodie operare in

29 vinea mea. Ille vero respondens ait, Nolo: sed

30 postea quum resipuisset abiit. Et accedens ille ad secundum, dixit itidem. Is vero respondens

31 ait, Ego abeo, domine: sed non abiit. Uter e (hiobus fecit quod voluit ejtis pater?

Dicunt ei, Prior.

Dicit eis Jesus, Amen dico vobis, PubHcani et meretrices antecedunt vos in regnum Dei.

32 Venit enim ad vos Joannes via justitiae, et non credidistis ei; pubhcani vero et meretrices cre- diderunt ei: vos autem qui hoc vidistis, non resi- puistis postea, ut ei crederetis.

33 Aham parabolam audite: Fuit quidam pater- famihas, qui plantavit vineam, et sepem circum- posuit ei, foditque in ea torcular, et sedificavit turrim, et elocavit eam agricohs: ac peregre

34 profectus est. Quum autem tempus fructuum appropinquasset, misit servos suos ad agricolas,

35 ut ejus fructus perciperent. Agricolae vero, captis ejus servis, ahum quidem ceciderunt, ahum vero

36 interemerunt, ahum autem lapidarunt. Rursum misit ahos servos plures prioribus; et fecerunt

37 eis itidem. Postremo autem misit ad eos fihum

38 suum, dicens, Reverebuntur fihum meum. Agri- colse vero viso fiho dixenint inter se, Iste est hseres, venite, interimamus eum, et obtineamus

21, 39 - 22, 10.] MATTHJEUM. 55

39 hsereditatem ejus. Et captum eum ejecerunt

40 extra vineam, et interemerunt. Quum igitur ve- nerit dominus vinese, quid faciet agricolis illis.'^

41 Dicunt ei, Malos ipsos male perdet; et vineam suam elocabit aliis agricolis, qui reddent ei fru- ctum temporibus suis.

42 Dicit eis Jesus, Nunquam legistis in scripturis, Quem lapidem reprobarunt sedificantes , is factus est caput anguli: a Domino fa- ctum est illud, et est mirabile in oculis

43 nostris? PrOpterea dico vobis, Tolletur a vobis regnum Dei, et dabitur genti quae edat ejus fructus.

44 Porro qui ceciderit ad lapidem istum, confringe- tur: super quem vero ceciderit, comminuet eum.

45 Et quum audissent primarii sacerdotes ac Pha- rissei parabolas ejus, cognoverunt hcec de se dici.

46 Et quum studerent eum prehendere, metuerunt turbam, quoniam ut prophetam eum habebat.

u2i TuNC respondens Jesus, rursum locutus est

2 eis per parabolas, dicens, Simile est regnum cce- lorum cuidam regi, qui fecit nuptias fiHo suo:

3 et misit servos suos, qui vocarent vocatos ad

4 nuptias: sed noluerunt venire. Rursus misit alios servos, dicens, Dicite vocatis, Ecce, pran- dium meum paravi, tauri mei, et altilia mactata

5 sunt, et omnia parata; adeste ad nuptias. Illi vero quum hoc neglexissent, abierunt, alius qui- dem in agrum suum, alius vero ad mercaturam

6 suam: reliqui vero prehensos servos ejus con-

7 tumehis affecerunt, et interemerunt. Rex autem, quum hoc audisset, iratus est; et, missis copiis suis, perdidit homicidas illos, et urbem eorum

8 incendit. Tunc dicit servis suis, Nuptiae quidem paratae sunt; sed qui vocati fuerant non erant

9 digni. Ite ergo ad compita viarum, et quot- 10 cunque inveneritis, vocate ad miptias. Et egressi

56 EVANG. SEC. [22, 11-25.

servi illi in vias, congregarunt omnes quos in- venerunt, malos pariter ac bonos: et impletse sunt nuptiae convivis.

11 Ingressus autem rex ut spectaret convivas, vidit illic quendam non indutum indumento nu-

12 ptiali. Tunc dicit ei, Amice, quomodo huc in- troisti non habens indumentum nuptiale? At illi

13 os occlusum est. Tunc dicit rex ministris, Li- gatis pedibus et manibus ejus, tollite eum, et ejicite in tenebras extimas: illic erit fletus et stridor dentium.

14 Multi enim sunt vocati, pauci vero electi.

15 TuNC profecti Pharisaei consilium ceperunt ut

16 illaquearent eum in sermone. Itaque mittunt ad eum discipulos suos cum Herodianis, dicentes, Magister, scimus te veracem esse, et viam Dei in veritate docere, nec quenquam curare; non

17 enim respicis ad personam hominum: dic ergo nobis, Quid tibi videtur? licet censum dare Cae- sari, an non?

18 Cognita autem Jesus improbitate ipsorum, ait,

19 Quid me tentatis, hypocritae? Ostendite mihi numisma census. Ipsi vero obtulerunt ei dena-

20 rium. Tunc dicit eis, Cujus est imago ista et

21 inscriptio? Dicunt ei, Caesaris.

Tunc dicit eis, Reddite ergo quse sunt Cae- saris, Caesari; et quae sunt Dei, Deo.

22 Quum igitur hoc audissent, mirati sunt: et omisso eo abierunt.

23 In illo die adierunt eum Sadducaei, qui dicunt non esse resurrectionem; et interrogarunt eum,

24 ^icentes, Magister, Moses dixit, Si quis mortuus fuerit non habens filios, frater ejus ducet affi- nitatis Jure uxorem ejus, et suscitabit sobolem

25 fratri suo. Fuerunt autem apud nos septem fratres: et primus uxore ducta obiit; et quum

22, 26-44.] MATTH^UM. 57

non haberet semen, reliquit uxorem suam fratri

26 suo. Similiter etiam secundus, et tertius, usque

27 ad illos septem. Post omnes autem mortua est

28 et mulier. In resurrectione ergo cujus ex illis septem erit uxor? omnes enim liabuerunt eam.

29 Respondens autem Jesus dixit eis, Erratis, neque

30 scripturas scientes, neque potentiam Dei. Nam in resurrectione neque uxores ducunt, neque nuptum dantur; sed sunt ut angeli Dei in coelo.

3 1 De resurrectione vero mortuorum non legistis

32 quod vobis dictum est a Deo, dicente, Ego sum Deus Abrabami, et Deus Isaaci, et Deus Jacobi? Deus non est Deus mortuorum, sed viventium.

33 Et quum hoc audisset turba, perculsa est super doctrina ipsius.

34 Pharis^i vero, quum eiim audissent occlu-

35 sisse os Sadducseis, aggregati sunt apud eum. Et interrogavit eum quidam ex ipsis legis interpres,

'^^(i tentans eum, et dicens, Magister, quod est prse- ceptum magnum in lege?

37 Jesus autem dixit ei, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua,

38 et ex tota cogitatione tua. Istud est primum et

39 magnum praeceptum. Secundum autem simile est huic, Diliges proximum tuum ut teipsum.

40 Ab istis duobus praeceptis tota lex et prophetae pendent.

41 CONGREGATis autem Pharisaeis, interrogavit

42 eos Jesus, dicens, Quid vobis videtur de Christo illo? cujus filius est?

Dicunt ei, Davidis.

43 Dicit eis, Quomodo ergo David per Spiritum

44 vocat eum Dominum, dicens, Dixit Dominus Domino meo, Sede ad dextram meam, usquedum statuero inimicos tuos scabel-

58 KVANG. SKC. [22,45-23,15.

45 lum lietlum tuorum? Si ergo Davi<^ vocat eum Dominum, quomodo iilius ejus est?

46 Et nemo poterat ei respondere quiccpiam: nc- que ausus fuit (piis(]uam ab illo dic amplius eum interroijarc.

^O TUNC Jesus locutus est turbai et discipulis

2 suis, dicens, In cathedra Mosis sedent scribce

3 et Pharisi^i. Omnia ergo quoe dixerint vobis ut observetis, obscrvate et facite: sed secundum opera eorum ne facite: dicunt enim, et non fa-

4 ciunt. Li^ant enim onera «^ravia difficilia^pie portatu, et imponunt in humeros hominum: di-

5 j^ito autem suo nolunt ea movere. Omnia vero o})era sua faciunt, ut spectentur ab hominibus: dihitant enim phylacteria sua, et producunt fim-

0 brias j)alUorum suorum; amantque primos ac- cubitus in camis, et primos consessus in con-

7 ventibus, et in foris salutationes, et vocari ab hominibus, Rabbi, Rabbi.

8 Vos autem ne vocamini Rabbi: unus cst cnim doctor vester, nempe Christus; omnes autem vos

() fratres estis. Et patrem vestrum ne quefiqiiam vocate in terra: unus est enim Pater vester qui

10 in coelis est. Nec vocamini doctores: unus enim

11 vcster est doctor, nempe Christus. Sed qui

12 maximus est vestrum, sit minister vester. Porro cpii scsc extollct, de])rimctur: ct (]ui sese sub- mittct, cxtolletur.

13 Sed vai vobis, scribiu ct IMiarisivi, hypocritu}.' (]uoniam j^ra^chiditis rc^mnn coeh)rum l\ominibus: vos enim non introitis, nec introeuntes sinitis in-

14 troire. Vaj vobis, scriboe et Pharisa^i, hypo- crita.^! quoniam exeditis domos viduarum, idque in speciem utentes lon^is orationibus: propterea

15 auferetis fjraviorem condemnationem. Vre vobis, scriba» ct I*haris;xM, hypocrita^! ([uoniam circuni-

23, 16-29.] MATTH^UM. 59

itis mare et aridam, ut faciatis unmn proselytum: et quum fuerit factus, facitis eum filium gehennse duplo magis quam vos sitis. i6 Vae vobis, duces cseci! qui dicitis, Ouisquis juraverit per templum, nihil est: quicunque au-

17 tem juraverit per aurum templi, reus est. Stulti et cseci! utrum enim majus est, aurum, an tem-

18 plum quod sanctificat aurum? Et, quisquis jura- verit per altare, nihil est: quicunque autem jura- verit per donum quod est super ipsum, reus est.

19 Fatui ac cseci! utrum enim majus est, donum an

20 altare quod sanctificat donum? Qui ergo jura- verit per altare, jurat per ipsum, et per omnia

21 quae super ilhid sunt: et qui juraverit per tem- plum, jurat per ipsum, et per eum qui habitat

22 in eo: et qui juraverit per coelum, jurat per thronum Dei, et per eum qui sedet super ipsum.

i^ Vae vobis, scribae et Pharissei, hypocritse! qui decimatis mentham, et anethum, et cuminum, et omittitis quse graviora sunt legis, judicium, et misericordiam , ac fidem: hsec oportuit facere,

24 et illa non omittere. Vise duces cseci! qui per-

25 colatis cuhcem, camekim autem absorbetis. Vae vobis, scribce et Pharisaei, hypocritse! qui puri- ficatis exteriorem poculi patinseque partem, intus autem illa plena sunt rapina et intemperantia.

26 PharisDee caece! purifica primum quod est intra poculum et patinam, ut id quoque quod extra

27 est purum fiat. Vae vobis, scribse et Pharissei, hypocritse! qui assimiles estis sepulcris dealbatis, quae extra quidem apparent speciosa, intus vero plena sunt ossibus mortuorum omnique immun-

28 ditia. Ita et vos extra quidem apparetis homini- bus justi, intus autem pleni estis hypocrisi et legis transgressione.

29 Ydd vobis, scribae et Phariscei, hypocritse! qui

60 EVANG. SEC. [23,30-24,3.

aedificatis sepulcra prophetarum , et ornatis mo-

30 numenta justorum; et dicitis, Si fuissemus tem- poribus patrum nostrorum, non fuissemus eorum

31 socii in caede proplietarum. Itaque testamini adversus vosmetipsos, vos esse filios eorum qui

32 prophetas occiderunt. Yos quoque complete

33 mensuram patrum vestrorum. Serpentes, pro- genies viperarum! quomodo effugere possitis condemnationem Gehennae?

34 Propterea, ecce, ego mitto ad vos prophetas, et sapientes, et scribas; et ex ipsis nonnullos interimetis et crucifigetis; et ex ipsis nonnullos flagellabitis in conventibus vestris, et perseque-

35 mini oppidatim: ut veniat super vos omnis san- guis justus, eifusus super terram a sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae filii Barachiae,

36 quem occidistis inter templum et altare. Amen dico vobis, Venient haec omnia super aetatem istam.

37 Jerusalem, Jerusalem, interemtrix prophetarum, et lapidatrix eorum qui ad te missi sunt, quoties volui aggregare Hberos tuos, quemadmodum gal- lina aggregat pullos suos sub alas, et noluistis!

38 Ecce, relinquitur vobis domus vestra deserta.

39 Dico enim vobis, Nequaquam me videbitis ab hoc tempore, usquedum dicatis, Benedictus qui venit in nomine Domini.

24 ET egressus Jesus e templo, abibat: et acces- serunt discipuli ejus, ut ostenderent ei sedificia templi.

2 Jesus autem dixit eis, Nonne conspicitis hsec omnia? Amen dico vobis, Hic non relinquetur lapis super lapidem qui non dissolvatur.

3 Sedente autem eo in monte Olearum, adi- erunt eum discipuli privatim, dicentes, Dic nobis, quando hsec erunt? et quod erit signum adventus tui, et consummationis seculi?

2^, 4-23.] MATTH.^UM. Gl

4 Et respondens Jesus dixit eis, Videte ne quis

5 vos seducat. Multi enim venient sub nomine meo, dicentes, Ego sum Christus; multosque se-

6 ducent. Futurum est autem ut audiatis bella, et rumores bellorum : videte , ne turbamini : oportet enim omnia hcec fieri, sed nondum erit

7 finis. Insurget enim gens in gentem, et regnum in regnum: et erunt fames, et pestilentiae , et

8 terraemotus singulis locis. Hcec autem omnia principium ern7it dolorum parttis.

9 Tunc tradent vos afflictioni, et interiment vos; et eritis exosi omnibus gentibus propter nomen

10 meum. Et tunc oflfendentur multi; et alius alium

11 prodet, et odio habebit alius alium. Et multi pseudoprophetae exorientur, ac seducent multos.

12 Et quoniam multiplicata erit legis transgressio,

13 refrigescet charitas multorum. Sed qui substi- terit ad finem usque, is servabitur.

14 Et praedicabitur istud evangelium regni in toto terrarum orbe, ut sit testimonio omnibus gentibus: et tunc veniet finis.

15 Ouum ergo videritis abominationem illam va- statricem, quae dicta est per Danielem prophetam, positam in loco sancto; (qui haec legit, animum

16 advertat;) tunc qui in Judsea fuerijit^ fugiant

17 in montes: qui in solario, non descendat ut tol-

18 lat quicquam e domo sua: et qui in agro , non

19 revertatur retro ut tollat vestimenta sua. Vae autem gravidis et lactantibus per illos dies.

20 Orate vero ne fiat fuga vestra hieme, neque

21 sabbato: erit enim tunc afflictio magna, qualis non fuit a principio mundi ad hoc usque tempus,

22 neque unquam fiet. Et nisi decurtati fuissent dies illi, non conservaretur ulla caro : sed propter electos decurtabuntur dies illi.

23 Tunc si quis vobis dixerit, Ecce, hic Christus,

62 EVANG. SEC. • [24,24-39.

24 aut hic, ne credite. Excitabuntur enim pseudo- christi et pseudoproplietae, et edent signa magna et prodigia; ita ut seducant (si fieri possit) etiam

25 electos. Ecce, praedixi vobis. ^^ Itaque si dix- erint vobis, Ecce, in deserto est; ne egredimini:

27 ecce, in conclavibus; ne credite. Sicut enim fulgur exit ab oriente, et apparet usque ad occi- dentem, ita etiam erit adventus Filii hominis.

28 Ubicunque enim fuerit cadaver, illuc congrega- buntur aquilae.

29 Statim autem post afflictionem dierum illorum, sol obscurabitur, nec edet luna splendorem suum, et stellse cadent e coelo, et potestates coelorum

30 concutientur. Tunc apparebit signum Filii ho- minis in coelo; et tunc omnes tribus terrae plan- gent, et videbunt Filium hominis venientem in

3 1 nubibus coeli cum potentia et gloria multa. Is vero mittet angelos suos cum tubae voce magna; et aggregabunt electos ejus a quatuor ventis, a coelorum extremo ad eorum extremum.

32 A ficu autem discite parabolam: Quum jam ramus ejus tenerescit, et foha germinant, nostis

33 prope esse aestatem: ita et vos, quum videritis hcec omnia, scitote illuin prope esse, et ad fores.

34 Amen dico vobis, Nequaquam praeterierit setas

35 haec usquedum omnia ista facta sint. Coelum et terra praeteribunt; sermones autem mei nequa- quam praeteribunt.

36 De die autem illo et hora nemo scit, ne an- geli quidem coelorum; sed Pater meus solus.

37 Sicut autem erant dies Noe, ita erit et adventus

38 Filii hominis. Sicut enim diebus qui praeces- serunt diluvium, edebant et bibebant, uxores ducebant et nuptum dabant, ad eum usque diem

39 quo ingressus est Noe in arcam; nec agnoverunt diluvium, usquedum venisset, et sustuHsset omnes;

24, 40 - 25, 8.] MATTH^UM. 63

40 ita erit et adventus Filii liominis. Tunc duo erunt in agro; unus accipietur, et alter relin-

41 quetur. Duae erunt molentes in pistrino; una accipietur, et altera relinquetur.

42 Vigilate ergo, nescitis enim qua hora Dominus

43 vester venturus sit. Illud autem scitote; si sciret paterfamilias qua vigilia fur venturus sit, vigi-

44 laret, nec sineret perfodi. domum suam. Pro- pterea et vos estote parati: qui qua liora non putatis, Filius hominis venturus est.

45 Quis igitur est fidehs servus et prudens, quem constituit dominus supra famulitium suum, ut det

46 illis alimentum in tempore praestituto? beatus servus ille, quem, quum venerit dominus ejus,

47 invenerit ita facientem. Amen dico vobis, Super

48 omnia, quae ipsi suppetunt, constituet eum. Quod si dixerit servus ille malus in corde suo, Differt

49 dominus meus adventum; coeperitque caedere conservos, quinetiam edere et bibere cum ebriis;

50 veniet dominus servi illius die quo non expectat,

51 et qua hora non novit, et separabit eum, ac partem ei statuet cum hypocritis: illic erit fletus et stridor dentium.

^O Tunc erit simile regnum coelorum decem vir- ginibus, quae sumptis lampadibus suis exierunt

2 in occursum sponsi. Quinque autem ex eis erant

3 prudentes, et quinque fatuae. Quae erant fatuae, sumptis lampadibus suis, non ceperant oleum

4 secum: prudentes vero ceperant oleum in vasis

5 suis una cum suis lampadibus. Morante autem

6 sponso, nictarunt omnes, ac dormierunt. Media vero nocte clamor ortus est dicejttiuvi, Ecce,

7 sponsus venit; exite in occursum ejus. Tunc surrexerunt omnes illae virgines, et adornarunt

8 lampades suas. Fatuae vero prudentibus dixe- runt, Date nobis ex oleo vestro; quia lampades

64 EVANG. SEC. [25,9-23.

9 nostrse extinguuntur. Responderunt autem pru- dentes illae, dicentes, Nequaquam, ne non suffi- ciat nobis et vobis: ite vero potius ad eos qui

10 vendunt, et ipsae vobis emite. Quum autem abirent emptum, venit sponsus; et quae paratse erant, introierunt cum eo ad nuptias: et clausum

11 est ostium. Postea vero veniunt et reliquae virgines, dicentes, Domine, domine, aperi nobis.

12 Ipse vero respondens ait, Amen dico vobis, Non novi vos.

13 Vigilate itaque, quia neque illum diem neque illam horam scitis, qua Filius hominis veniet.

14 Ita enim est ut quum quispiam peregre pro- ficiscens vocavit servos suos, et tradidit eis quae

15 sibi suppetebant: et huic quidem dedit quinque talenta, alii autem duo, alii vero- unum; uni- cuique secundum ipsius facultatem: et peregre

16 profectus est statim. Profectus autem qui quin- que talenta acceperat, negotiatus est ex iis, et

17 fecit altera quinque talenta. Itidem et qui duo

18 acceperat, lucratus est et ipse altera duo. Qui autem unum acceperat, abiit et defodit illud in terram, et occultavit pecuniam domini sui.

19 Post multum vero tempus venit dominus ser- vorum illorum, et confert rationem cum eis.

20 Tunc accedens is qui quinque talenta acceperat, attulit altera quinque talenta, dicens, Domine, quinque talenta tradidisti mihi, ecce, altera

21 quinque talenta lucratus sum ex iis. Dixit autem ei dominus ejus, Bene est, serve bone et iidelis; in exiguo fuisti fideHs, super multa te constituam ; ingredere in gaudium domini tui.

22 Accedens autem et qui duo talenta acceperat,, ait, Domine, duo talenta tradidisti mihi, 6cce,

23 alia duo lucratus sum ex iis. Ait ei dominus ejus, Bene est ^ serve bone et fidelis: in exiguo

25, 24-38.] MATTH^UM. 65

fuisti fidelis, siiper multa te constituam; ingre-

24 dere in gaudium domini tui. Accedens autem et qui unum talentum acceperat, ait, Domine, noveram te hominem durum esse , qui metas ubi non sevisti, et inde congreges ubi non

25 dispersisti; itaque metuens, abii et occului ta- lentum tuum in terra; ecce, habes quod tuum

26 est. Respondens autem dominus ejus dixit ei, Serve male et ignave, sciebas me metere ubi non sevi, et inde congregare ubi non dispersi:

27 oportuit ergo te committere pecuniam meam mensariis: et ego quum venissem, recepissem

28 meum cum foenore. Tollite ergo ab eo talen-

29 tum, et date ei qui habet decem talenta: (omni enim qui habet dabitur, et is amplius habebit: ab

30 eo vero qui non habet, etiam quod habet tolle- tur:) et inutilem servum ejicite in tenebras illas extimas : illic erit fletus et stridor dentium.

31 QuuM autem venerit Filius hominis cum glo- ria sua, et omnes sancti angeli cum eo, tunc

32 sedebit in throno gloriae suse; et congregabun- tur coram eo omhes gentes, et separabit eos, alios ab aliis, ut pastor separat oves ab hoedis:

33 et statuet, oves quidem ad dextram suam, hoe- dos autem ad sinistram.

34 Tunc dicet Rex iis qui ad dextram ipsius ertmt, Adeste, benedicti Patris mei; possidete regnum

35 paratum vobis a jacto mundi fundamento: esurivi enim, et dedistis mihi quod ederem; sitivi, et dedistis mihi potum; peregrinus eram, et colle-

36 gistis me; nudus, et amicivistis me; segrotus, et invisistis me; in carcere eram, et venistis ad me.

37 Tunc respondebunt ei justi, dicentes, Domine, quando te vidimus esurientem, et aluimus? aut

38 sitientem, et dedimus tibi potum? quando autem te vidimus peregrinum, et collegimus te? aut

5

^Q EVANG. SEC. [25,39-26,7.

39 nudum, et amicivimus? aut quando te vidimus aegrotum, aut in carcere, et venimus ad te.'^

40 Et respondens Rex dicet eis, Amen dico vo- bis, Quatenus id fecistis uni ex istis fratribus meis minimis, mihi fecistis.

41 Tunc dicet etiam iis qui ad sinistram ertDit, Exsecrandi, abite a me in ignem illum aeternum,

42 illum paratum diabolo et angelis ejus: esurivi enim, et non dedistis mihi quod ederem; sitivi,

43 et non dedistis mihi potum; peregrinus eram, et non coUegistis me; nudus, et non amicivistis me; segrotus, et in carcere eram, et non in- visistis me.

44 Tunc ipsi quoque respondebunt ei, dicentes, Domine, quando te vidimus esurientem, aut siti- entem, aut peregrinum, aut nudum, aut segrotum, aut in carcere, et non ministravimus tibi?

45 Tuiic respondebit eis, dicens, Amen dico vo- bis, Quatenus id non fecistis uni ex istis minimis, nec mihi fecistis.

46 Et abibunt isti ad supplicium teternum; justi vero ad vitam aeternam. «

^O ET factum est, ut quum finisset Jesus omnes

2 istos sermones, diceret discipulis suis, Scitis post biduum pascha fore, et Filium hominis proden- dum ut crucifigatur.

3 TuNC congregati sunt primarii sacerdotes, et scribse, et seniores popuh, in aulam pontificis

4 maximi, qui dicebatur Caiapha; et simul con- sultarunt ut Jesum dolo prehenderent, et inter-

5 imerent. Dicebant autem, Non in festo, ne

6 tumultus fiat in populo.

7 Qt'UM autem Jesus esset Bethaniae in domo Simonis leprosi, venerat ad eum mulier, habens alabastrum unguenti gravis pretii, et effuderat in caput ipsius accumbentis.

2G, 8-24.] MATTH^UM. 67

8 Hoc autem conspicati discipuli ejus indignati

9 sunt, dicentes, Quorsum perditio hsec^ Potuit enim istud unguentum venire magno, et dari pauperibus.

10 Quum autem hoc cognovisset Jesus, ait eis, Quid molestias exhibetis isti mulieri? opus enim

11 bonum operata est erga me. Semper enim pau- peres habebitis vobiscum; me vero non semper

12 habebitis. Quod enim hsec unguentum hoc in- jecit corpori meo, ad funerandum me fecit.

13 Amen dico vobis, Ubicunque praedicatum fuerit hoc evangehum in toto mundo, etiam quod haec fecit dicetur ad memoriam ipsius.

14 Tu^x profectus unus ex iUis duodecim, qui dicebatur Judas Iscariotes, ad primarios sacer-

15 dotes, dixit eis, Quid vultis mihi dare, et egf) vobis eum tradam? Ipsi vero appenderunt ei

16 triginta argenteos mimmos. Et ex eo tempore quaerebat ille opportunitatem ad eum prodendum.

17 PRIMO autem die azymorum accesserunt di- scipuli ad Jesum, dicentes ei, Ubi vis paremus tibi ad edendum pascha?

18 Ipse vero dixit, Abite in urbem ad quendam, et dicite ei, Magister dicit, Praestitutum illud tempus meum prope est; apud te faciam pascha cum discipuhs meis.

19 Et fecerunt discipuh sicut prseceperat eis Jesus; et paraverunt pascha.

20 QuUM autem serum diei advenisset, accubuit

21 cum ilhs duodecim. Et edentibus ipsis, dixit, Amen dico vobis, Unus vestrum me prodet.

22 Tunc affecti tristitia vehementer, coeperunt singuh eorum ei dicere, Num ego is sum, Domine?

23 Ipse vero respondens ait, Qui intingit mecum

24 manum in catino, iste me proditurus est. FiHus

5*

68 EVANG. SEC. [26,25-37.

quidem hominis abit, sicut scriptum est de eo: V3e autem homini illi per cLuem Filius hominis proditur! bonum fuisset homini illi si natus non fuisset.

25 Respondens autem Judas, qui prodebat eum, dixit, Num is ego sum, Rabbi?

Dicit ei, Tu dixisti.

26 Edentibus autem eis, Jesus, quum accepisset panem, et benedixisset, fregit eu7?i, deditque di- scipulis, et ait, Accipite, comedite: hoc est

27 corpus meum. Et accepto poculo, ac gratiis actis, dedit eis dicens, Bibite ex eo omnes:

28 hoc est enim sanguis meus novi pacti, qui pro multis effunditur in remissionem peccatorum.

29 Dico autem vobis, Non bibam ab hoc tempore ex hoc fructu vitis, usque ad diem illum quum ipsum bibam vobiscum novum in regno Patris mei.

30 Et quum hymnum cecinissent, exierunt in montem Olearum.

3 1 Tunc dicit eis Jesus , Omnes vos ista nocte offendemini in me; scriptum esl^ enim, Per- cutiam pastorem, et dispergentur oves

32 gregis. Postquam autem suscitatus fuero, prae- ibo vobis in Galileeam.

33 Respondens vero Petrus dixit ei, Etiamsi om- nes offendantur in te, ego nunquam offendar.

34 Dixit ei Jesus, Amen dico tibi, Ista nocte, antequam gallus vocem emittat, ter me abnegabis.

35 Dicit ei Petrus, Etiamsi oportuerit me tecum mori, non te abnegabo. Similiter et omnes di- scipuli dixerunt.

36 TUNC venit Jesus cum eis in locum qui dici- tur Gethsemane; et dicit discipuhs, Sedete hic, usquequo digressus oravero ilHc.

37 Et assumpto f etro et duobus filiis Zebedaei,

2G, 38-51.] MATTH^UM. G9

;^S coepit affici tristitia, et gravissime angi. Tunc dicit eis, Undiqiiaque tristis est anima mea usque ad mortem: manete hic, et vigilate mecum.

39 Et progressus paululum, procidit in faciem suam, orans, et dicens, Pater mi, si possibile est, abeat a me poculum istud: veruntamen non ut ego volo, sed ut tu.

40 Tunc venit ad discipulos, et reperit eos dor- mientes; et dicit Petro, Itane nequivistis unam

41 horam vigilare mecum? Yigilate et orate, ne introeatis in tentationem: spiritus quidem est promptus, sed caro infirma.

42 Rursum secundo abiit, et oravit, dicens, Pater mi, si non potest lioc poculum abire a me quin bibam ipsum, fiat voluntas tua.

43 Et quum venisset, reperit eos rursum dor-

44 mientes; erant enim oculi eorum gravati. Et relictis eis, rursum abiit, et oravit tertio, eundem sermonem locutus.

45 Tunc venit ad discipulos suos, et dicit eis, Dormite quod reliquum est, et requiescite : ecce, appropinquavit hora illa; et Filius bominis pro-

46 ditur in manus peccatorum. Surgite, eamus: ecce, appropinquavit qui me prodit.

47 Et adhuc eo loquente, ecce, Judas, unus ex illis duodecim, venit, et cum eo turba multa cum gladiis et fustibus, a primariis sacerdotibus et senioribus populi.

48 Is vero qui prodebat eum, dederat eis signum. dicens, Quem osculatus fuero, is est; prehendite

49 eum. Itaque statim, quum venisset ad Jesum, dixit, Ave, Rabbi: et deosculatus est eum.

50 At Jesus dixit ei, Amice, quorsum ades? Tunc accesserunt, et manus injecerunt in Jesum,

et prehenderunt eum. 5 I Et, ecce, unus ex iis qui erant cum Jesu, ex-

70 EVANCt. SEC. [26,52-0.1.

tensa manii, distrinxit gladiiim suum; et percusso servo pontificis maximi, abstulit auriculam ejus.

52 Tunc ait ei Jesus, Refer gladium tuum in locum suum: quicunque enim acceperint gladium,

53 gladio peribunt. An putas me non posse nunc precari Patrem meum, qui liuc sistat milii plures f

54 quam duodecim legiones angelorum? Ouomodo ergo implerentur scripturae, qtm dicunt sic oportere fieri?

55 Eo ipso momento dixit Jesus turbae, Siccine ut adversus latronem exivistis cum gladiis et fustibus, ut me prehenderetis? quotidie apud vos sedebam docens in templo, nec prehendistis

56 me. Hoc autem totum factum est, ut impleren- tur scripturae prophetarum.

Tunc discipuli omnes, relicto eo, fugerunt.

57 ILLI vero prehensum Jesum abduxerunt ad Caiapham pontificem maximum , ubi scribae et seniores congregati erant.

58 Petrus autem sequebatur eum e longinquo us- que in aulam pontificis maximi, et ingressus intro, sedebat cum ministris, ut videret finem.

59 Primarii vero sacerdotes et seniores, et totus consessus, quaerebant falsum testimonium contra

60 Jesum, ut eum morte afficerent; et non inve- nerunt: etiam quum multi falsi testes accessissent, non invenerunt. Postremo vero advenientes duo

6 I falsi testes, dixerunt, Iste dixit, Possum destruere templum Dei, et triduo ipsum aedificare.

62 Et assurgens pontifex maximus, dixit ei, Nihil respondes? quid illud est quod isti adversum

63 te testificantur? Jesus autem silebat. Et respon- dens pontifex maximus dixit ei, Adjuro te per Deum viventem, ut dicas nobis, an. tu sis Chri- stus ille Fihus ille Dei.

64 Dicit ei Jesus, Tu dixisti: quinetiam dico vo-

26,65-27,3.] MATTH^UM. 71

bis, Ab lioc tempore videbitis Filium hominis sedentem ad dextram potentiae Dci^ et venien- tem in nubibus coeli.

65 Tunc pontifex maximus dirupit vestimenta sua, dicens, Blasphemavit: quid nobis opus est ani' plius testibus? ecce, nunc audistis blasphemiam

66 ejus. Quid vobis videtur?

Ipsi vero respondentes dixerunt, Damnas est mortis.

67 Tunc inspuerunt in faciem ejus, et colaphos ei inflixerunt: alii vero bacillis eum ceciderunt,

68 dicentes, Vaticinare nobis, Christe, quis sit qui te percussit.

69 PETRUS autem sedebat extra in aula: et ac- cessit ad eum quaedam ancillula, dicens, Et tu

70 cum Jesu Gahlaeo eras. Ipse vero negavit co-

71 ram omnibus, dicens, Nescio quid dicas. Eum autem egredientem in vestibulum, vidit alia ancilla; et dixit iis~ qui erant ilHc, Et iste erat

72 cum Jesu Nazarseo. Tunc rursus negavit cum

73 jurejurando, dicens, Non novi hominem. Paulo post autem accesserunt qui adstabant, et di- xerunt Petro, Vere et tu ex ipsis es; nam et lo-

74 cutio tua te manifestum facit. Tunc coepit se- ipsum devovere, et jurare, dicens , Non novi

75 hominem. Et statim gallus emisit vocem. Et recordatus est Petrus verborum Jesu, qui dixerat ei, Priusquam gallus vocem emittat,- ter me ab- negabis. Et egressus extra, flevit amare.

27 MANE autem quum esset, consilium ceperunt omnes primarii sacerdotes et seniores populi

2 adversus Jesum, ut eum morte afficerent. Et vinctum eum abduxerunt, ac tradiderunt Pontio Pilato prsesidi.

3 TuNC Judas, qui eum prodiderat, quum vi- disset eum damnatum esse, pcenitens, retulit tri-

72 EVANG. SEC. [27, 4-i<j.

ginta argenteos nuinmos ad primarios sacerdotes

4 et seniores, dicens, Peccavi, prodito sanguine insonte. At illi dixerimt, Quid ad nos? tu vi-

5 deris. Ipse vero projectis illis nummis argenteis in templum, secessit; et profectus strangulavit sese.

6 Primarii autem sacerdotes, acceptis 7iuminis illis argenteis, dixerunt, Non licet eos immittere in corbanam, quoniam pretium sanguinis est.

7 Consilio autem capto, emerunt ex eis agrum il-

8 lum figuli, ad sepulturam peregrinorum : qua- propter vocatus est ager ille, Ager sanguinis,

9 usque in hodiernum diem. (Tunc impletum est quod dictum' est per Jeremiam prophetam, di- centem, Et acceperunt triginta nummos argenteos, pretium sestimati, qui sesti-

10 matus fuit a filiis Israel; et dederunt eos ad emendum illum agrum figuli, si- cut injunxit mihi Dominus.)

1 1 JESUS autem stetit coram praeside : et inter- rogavit eum prseses, dicens, T\xne es rex ille Judaeorum? Dixit autem ei Jesus, Tu dicis.

12 Et quum ipse accusaretur a primariis sacer-

13 dotibus et senioribus, nihil respondit. Tunc dicit ei Pilatus, Non audis quam multa adversum

14 te testificentur? Et non respondit ei ad ullum verbum; ita ut miraretur praeses valde.

15 Praeses autem singulis festis consueverat turbae

16 dimittere unum vinctum, quem vokiissent. Habe- bant vero tunc vinctum insignem, qui dicebatur

17 Barabbas. Ipsis igitur congregatis, dixit eis Pilatus, Utrum vultis dimittam vobis? Barabban,

18 an Jesum qui dicitur Christiis? Sciebat enim quod per invidiam tradidissent eum.

19 Sedente autem eo in tribunali, misit ad eum uxor. ejus, dicens, Nihil tibi rei sit cum justo

21, 20-33.] MATTH^EUM. 73

illo: multa enini passa sum liodie in somnio propter eum.

20 Primarii vero sacerdotes et seniores persua- serunt turbae ut peteret Barabban, Jesum vero

21 perderet. Respondens autem praeses dixit eis, Utrum e duobus illis vultis ut vobis dimittam? Ipsi vero dixerunt, Barabban.

22 Dixit eis Pilatus, Ouid igitur faciam Jesu, qui dicitur Christus? Dicunt ei omnes, Crucifigatur!

23 Prseses autem ait, At enim quid mali fecit?. At illi eo amplius clamabant, dicentes, Cruci- figatur !

24 Yidens autem Pilatus se niliil proficere, sed majorem tumultum fieri, accepta aqua, abluit manus coram turba, dicens, Innoxius ego sum a sanguine hujus justi: vos videritis.

25 Et respondens universus populus dixit, San- guis ejus super nos, et super filios nostros.

26 Tunc dimisit eis Barabban: Jesum autem fla- gellatunl tradidit ut crucifigeretur.

27 TUNC milites praesidis, quum abduxissent Jesum in prcstorium, congregarunt ad eum uni-

28 versam cohortem. Et quum exuissent eum, cir-

29 cumposuerunt ei chlamydem coccineam: et co- ronam e spinis contextam imposuerunt ejus ca- piti, et arundinem in dextram ejus: et genu ante eum summisso, illudebant ei, dicentes, Ave, rex

^o Judaeorum. Et quum inspuissent in eum, ceperunt

31 arundinem illam, et caedebant caput ejus. Et postquam illusissent ei, exuerunt eum chlamyde, indueruntque eum vestimentis suis: et abdux- erunt eum ut crucifigerent.

32 Exeuntes autem invenerunt quendam Cyre- nseum, nomine Simonem: hunc angariaverunt ut attolleret crucem ejus.

3S Et quum venissent in locum qui dicitur Gol-

74 EVANG. SEC. [27,3-1-48.

34 gotha, qui dicitur Calvarise locus, dederunt ei acetum bibendum cum felle mistum : et quum gustasset, noluit bibere.

35 Postquam autem crucifixerunt eum, partiti sunt ejus vestimenta, sortem jacientes; ut imple- retur quod dictum est a propheta, Partiti sunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam jecerunt sortem.

36 Et sedentes, asservabant eum illic. '"^' Et imposuerunt super caput ejus criminationem ipsius scriptam, HIC EST lESUS REX ILLE lUD^ORUM.

38 Tunc crucifiguntur cum eo duo latrones; imus ad dextram, et alter ad sinistram.

39 Q^i vero praeteribant blasphemabant eum, mo-

40 ventes capita sua, et dicentes, Tu qui destruis templum, et triduo aedificas, serva temetipsum:

41 si Filius Dei es, descendito e cruce. Similiter autem etiam primarii sacerdotes illudentes cum

42 scribis et senioribus, dicebant, Alios servavit, seipsum non potest servare: si rex Israel est,

43 descendat nunc e cruce, et credemus ei. Con- fidit in Deo; eruat ipsum nunc, si placet ei: dixit enim, Filius Dei sum.

44 Id ipsum vero etiam latrones, qui crucifixi erant cum eo, exprobrabant ei.

45 A sexta autem hora tenebrse factse sunt super universam regionem, usque ad horam nonam.

46 Circiter vero horam nonam exclamavit Jesus voce magna, dicens, Eli, Eli, lama sabach- thani? hoc est, Deus mi, Deus mi, cur deseru- isti me?

47 Quidam autem adstantium ilhc, quum hoc

48 audissent, dicebant, Eliam vocat iste. Et statim currens quidam ex eis, quum acceptam spongiam implevisset aceto, et circumposuisset calamo,

27, 49-64.] matth.^u:m. 75

49 dedit ei ut biberet. Reliqui vero dicebant, Sine, videamus an venturus sit Elias servaturus eum.

50 Jesus autem quum rursum clamasset voce magna, emisit spiritum.

51 Et, ecce, velum templi fissum est in duas partes, a summo usque ad imum; et terra mota

52 est, et petrae fissae sunt : et monumenta aperta sunt; et multa corpora sanctorum, qui dormi-

53 erant, surrexerunt; qui egressi e monumentis post resurrectionem ejus, introierunt in sanctam urbem et apparuerunt multis.

54 Centurio vero, et qui cum eo asservabant Jesum, viso terr?emotu, et iis quae facta fuerant, metuerunt vehementer, dicentes, A'ere Filius Dei erat iste.

55 Erant autem illic mulieres multae e longinquo spectantes, quae secutse fuerant Jesum a Galilcsa,

56 ministrantes ei; inter quas erat Maria Magdalene, et Maria mater Jacobi et Jose, et mater filiorum Zebedsei.

57 QUUM autem serum diei advenisset, venit homo dives Arimathaeensis, nomine Joseph, qui

58 et ipse discipulus fuerat Jesu: is adiit Pilatiim, et petiit corpus Jesu. Tunc Pilatus jussit reddi corpus.

59 Et Joseph, quum accepisset corpus, involvit

60 illud sindone pura: posuitque in monumento suo novo quod exciderat in petra; et advohito saxo magno ad ostium monumenti, abiit.

61 Erat autem ilHc Maria Magdalene, et altera illa Maria, sedentes ex adverso sepulcri.

62 POSTERO autem die, quse est post Para- sceven, coacti sunt primarii sacerdotes et Phari-

63 saei ad Pilatum, dicentes, Domine, meminimus planum illum dixisse, quum adhuc viveret, Ter-

64 tio post die suscitabor. Jube ergo muniri se-

76 EVANG. SEC. [27,65-28,10.

pulcrum usque in diem tertium; nequando ve- niant discipuli ejus nocte, et furentur eum; di- cantque populo, Suscitatus est ex mortuis: et erit ultimus error pejor priore.

65 Dixit eis Pilatus, Habetis custodiam: abite,

66 munite sicut scitis. Ipsi autem profecti muni- erunt sepulcrum, obsignato lapide, cum custodia.

28 EXTREMO autem sabbato, quum lucesceret in primum diem hebdomadis, venit Maria Mag- dalene, et altera illa Maria, ut spectarent se- pulcrum.

2 Et, ecce, terrsemotus factus est magnus: an- gelus enim Domini, quum descendisset e coelo, accessit, et evolvit saxum ab ostio, sedebatque

3 super illud. Erat autem visus ejus ut fulgur,

4 et indumentum ejus album sicut nix. Custodes vero perculsi sunt prae ipsius metu, et facti sunt sicut mortui.

5 Respondens autem angelus dixit mulieribus, Vos vero ne metuite; scio enim vos Jesum cruci-

6 fixum quserere. Non est hic: resurrexit enim, prout dixit. Adeste, videte locum ubi jacebat

7 Dominus. Et cito profectae dicite discipulis ejus eum suscitatum fuisse ex mortuis: et, ecce, prseit vobis in Galilaeam; illic eum videbitis: ecce, dixi vobis.

8 Tunc hae egressae cito a monumento cum metu et gaudio magno, currebant, ut haec renunciarent discipulis ejus.

9 Ut autem ibant ad hoc renunciandum discipu- Hs ejus, ecce, Jesus occurrit eis, dicens, Avete. lUae vero accesserunt, et amplexse sunt pedes ejus, et adoraverunt eum.

10 Tunc ait eis Jesus , Ne metuite: abite, renun- ciate fratribus meis , ut abeant in Galilaeam : ilHc me videbunt.

28, 11-20. 1, 1-3.] MARCmr. 77

ir EUNTIBUS autem ipsis, ecce, quidam ex cu- stodia venerant in urbem, et nunciaverant pri- mariis sacerdotibus omnia quse facta fuerant.

12 Ipsi vero congregati cum senioribus, consilioque capto, nUmmos non paucos dederunt militibus

13 illis, Dicite, inquientes, Discipuli ejus nocte ve- nerunt, et eum furati sunt, nobis dormientibus.

14 Quod si hoc auditum fuerit apud prsesidem, nos istud persuadebimus ei, et securos vos praesta-

15 bimus. Ipsi vero, accepta pecunia, fecerunt sicut erant edocti: et divulgatum fuit istud apud Judseos usque ad bodiernum diem.

r6 UNDECIM autem illi discipuli profecti sunt in Galilseam, in montem ubi constituerat eis

17 Jesus ut adessent. Et eo conspecto, adora- verunt eum: quidam tamen dubitaverunt.'

18 Accedens autem ad eos Jesus locutus est eis, dicens, Data est mihi omnis auctoritas in coelo

19 et in terra: profecti ergo discipulas facite omnes gentes, baptizantes eos in nomen Patris, et Filii, et

20 Spiritus Sancti; docentes eos observare omnia quae praecepi vobis: et, ecce, ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem seculi. Amen.

EVANGELIUM

SECUNDUM

MARCUM.

1 PRINCIPIUM evangelii Jesus Christi, Fihi

2 Dei; ut scriptum est in prophetis, Ecce, ego mitto nuncium illum meum ante faciem tuam, qui apparabit viam tuam coram te.

3 Vox vociferantis in deserto, Parate viam Domini, complanate semitas ejus.

78 EVANG. SEC. [1, 4-i9.

4 Baptizabat Joannes in deserto et pra^dicabat baptisraum resipiscentiae ad remissionem pecca-

5 torum. Et exibat ad eum omnis Judaica regio ac Hierosolymitae; et baptizabantur omnes ab eo in Jordane flumine, confitentes peccata sua.

6 Indutus autem erat Joannes pilis camelorum, et zona coriacea circa lumbos suos; et edebat

7 locustas et mel silvestre. Et praedicabat, dicens, Venit pone me qui validior me est, cujus non sum dignus qui incurvatus solvam corrigiam sole-

8 arum. Ego quidem baptizavi vos aqua : ipse vero baptizabit vos Spiritu. Sancto.

9 ET factum est diebus illis, ut Jesus advenerit a Nazaretha urhe Galilaese, et baptizatus sit in

10 Jordane a Joanne. Et is statim ascendens ex aqua vidit findi coelos, et Spiritum quasi colum-

11 bam descendere super eum : et vox exstitit e coelis, Tu es Filius ille meus dilectus, in quo acquiesco.

12 STATIMQUE Spiritus eum expulit in desertum.

13 Et fuit illic in deserto dies quadraginta, tentante eum Satana: eratque cum feris: et angeli mini- strabant ei.

14 POSTQUAM autem traditus fuit Joannes in custodiain^ venit Jesus in Galilseam, praedicans

15 evangeliimi regni Dei; et dicens, Expletum est tempus, et appropinquavit regnum Dei; resipi- scite, et credite evangelio.

16 Ambulans autem apud mare Galilse^, vidit Simonem, et Andream fratrem ejus, jacientes

17 rete in mare; (erant enim piscatores:) et dixit eis Jesus, Sequimini me, et faciam ut sitis pisca-

18 tores liominum. Et ipsi statim, omissis retibus suis, secuti sunt eum.

19 Tunc progressus illinc paululum, vidit Jacobum filimn Zebedaei, et Joannem fratrem ejus, qui

1, 20-3G.] MARCUM. 79

20 et ipsi in navigio sarciebant retia : statimque vocavit eos: et ipsi, omisso patre suo Zebedaeo in navigio cum mercenariis, secuti sunt eum.

2 1 ET ingrediuntur Capernaum : statimque sabbato

22 ingressus Jesus in synagogam, docebat. Et percellebantur super doctrina ejus: docebat enim eos ut auctoritatem habens, et non ut scribse.

23 Fuit autem in synagoga eorum quidam, in

24 quo erat spiritus impurus, qui exclamavit, di- cens, Ah, quid nobis tecum, Jesu Xazarene? venisti ut perderes nos? novi te quis sis, ninii-

25 riim Sanctus ille Dei. Et objurgavit eum Jesus,

26 dicens, Obmutesce, et exi ex eo. Tunc, quum discerpsisset eum spiritus impurus, et clamasset voce magna, exiit ex eo.

27 Et expaverunt omnes, ita ut mutuo quaererent inter se, dicentes, Quid est hoc? quae doctrina nova haec, quod cum auctoritate imperat etiam

28 spiritibus impuris, et auscultant ei? Emanavit autem fama ipsius statim in totam regionem circumjacentem Gahlaeae.

29 Et statim e synagoga egressi, venerunt do- mum Simonis et Andrese cum Jacobo et Joanne.

30 Socrus autem Simonis decumbebat febricitans: 3 I et statim dicunt ei de illa. Tunc accedens erexit

eam, prehensa ejus manu: et dimisit eam febris statim, et ministravit eis.

32 Ouum autem serum diei esset, occidente sole, adducebant ad eum omnes male affectos et d?e-

33 moniacos. Et civitas tota aggregata erat ad

34 ostium. Et sanavit multos male affectos variis morbis; et daemonia multa ejecit, et non sinebat dicere dsemonia quod ipsum nossent.

35 Et mane, valde multa nocte quum surrexisset, exiit, et abiit in desertum locum, et ilHc oravit.

36 Et prosecuti sunt eum Simon et qui cum ipso

80 E VANG. SEC. [1 , n? - '2, 5.

37 erant. Et qiiiim invcnissent eum, dicunt ci,

38 Omnes te quserunt. Tunc dicit eis, Eamus in contigua oppidula, ut et illic prxdicem; ad Iioc

39 enim sum egressus. Praidicabat igitur in syna- jTogis eorum in tota Galiloea; et dannonia eji- ciebat.

40 VENITQUE ad eum leprosus, precans euui, eique ad genua procidens, ac dicens ei, Si velis,

41 potes me purificare. Jesus autem commiseratione intima commotus, extensa manu, tetigit eum, et

42 dixit ei, Volo; purificator. Et quum hccc di- xisset, statim abiit al) eo lepra, et purificatus

-fuit.

43 Et graviter interminatus ei Jcsus., statim ab-

44 legavit eum, dixitque ei, Vide tit nemini quic- quam dicas: sed abi, ostende teipsum sacerdoti, et offer pro purificatione tui qua^ imperavit Mo-

45 ses, ut hoc sit eis testimonio. Ille vero egressus coepit prsedicare multa, et rem divulgare, ita ut jam non posset Jesus manifeste introire in civitatem: sed foris in desertis locis erat: et veniebant ad eum undique.

^ SED rursus intravit Capernaum interjectis ali- quot diebus; et auditum est eum domi esse.

2 Statimque congregati sunt multi, adco ut jam non caperent cos^ ne ea quidem loca qu?e erant ad ostium: ct loquebatur eis sermonem cvan- gelii.

3 Tunc venerunt ad eum ferentes paralyticum,

4 qui a quatuor portabatur. Et quum non possent ei appropinquare propter turbam, detexerunt ta- bulatum loci in quo erat; eoque perfosso, funi- bus demiserunt grabbatum, in quo paralyticus jaccbat.

5 Quum autem vidisset Jesus lidem eorum, dixit paralytico, Fili, remissa sunt tibi peccata tua.

2, 0-ih.] MARCUM. 81

6 Erant autem illic quidam ex scribis sedentes,

7 et jratiocinantes in cordibus suis, Quid iste ita loquitur blasphemias? Quis potest remittere peccata, nisi unus ille Deus?

8 Et quum statim agnovisset Jesus spiritu suo, eos ita ratiocinari apud se, dixit eis, Quid ista

9 ratiocinamini in cordibus vestris? Utrum est facilius, dicere paralytico, Remissa sunt tibi peccata? an dicere, Surge, et attolle grabatum

TO tuum, et ambula? Ut autem sciatis Filium ho- minis habere auctoritatem remittendi peccata in

M terra, (ait paralytico,) tibi dico, Surge, et at- tolle grabatum tuum, et abi domum tuam.

12 Tunc ille statim surrexit, sublatoque grabato, egressus est coram omnibus; adeo ut obstu- pescerent omnes, et glorificarent Deum, di- centes, Nunquam tale quicquam vidimus.

13 ET egressus est rursus ad mare: totaque turba veniebat ad eum, ac docebat eos.

14 Et quum praetergrederetur, vidit Levin Al- phaei filium sedentem ad telonium, dixitque ei, vSequere me. Et is surgens secutus est eum.

f^ Et factum est, ut quum Jesus accumberet in domo illius, multi etiam publicani et peccatores simul discubuerint cum Jesu et discipulis ejus:

f6 erant enim muUi, et secuti fuerant eum. Quum- que scribae ac Pharisaei vidissent eum edentem cum publicanis et peccatoribus, dixerunt disci- pulis ejus, Quid est quod cum publicanis et peccatoribus edit ac bibit?

J.7 Et quum hoc audisset Jesus, dicit eis, lis qui valent non opus est medico, sed iis qui male se habent: non veni vocatum justos, sed pecca- tores ad resipiscentiam.

|3 DisciPULi vero Joannis ac Pharisaeorum je- junabant: veniunt igitur et dicunt ei, Quare

82 EYAKG. SEC. [2,19-3,4.

discipuli Joannis et Pharisieorum jejnnant, tni autem discipuli non jejunant?

19 Tunc ait eis Jesus, Num possunt filii thalami, quo tem^ore cum ipsis est sponsus, jejunare? quamdiu habent secum sponsum, non possunt

20 isti jejunare. Venient autem dies, quum sub- latus erit ab eis sponsus, et tunc jejunabunt

21 illis diebus. Nemo vero panniculum impexum insuit vestimento veteri: alioquin illud ipsius supplementum novum tollit aliquid ex vetere

22 vestime7tto, et fit pejor fissura. Et nemo in- jicit vinum novum in utres veteres; sin minns vinum novum disrumpit utres et vinum effun- ditur, et utres pereunt: sed vinum novum in utres recentes injiciendum est.

23 FACTUM est autem ut ipse praeteriret sab- bato per sata; et coeperunt discipuli ejus iter

24 faciendo vellere spicas. Tunc Pharissei dixerunt ei, Ecce, cur isti faciunt sabbato quod non licet?

25 Et ipse dixit eis, Nunquam legistis quid fecerit David, quum' hoc ipsi esset opus, et

26 esuriret ipse, et qui cum eo erantP Quomodo sit ingressus domum Dei sub Abiatharo ponti- fice maximo, et panes proposititios ederit, quos non * licet edere nisi sacerdotibus, et dederit

27 etiam iis qui secum erant? Dixit etiam eis, Sabbatum propter hominem factum est, non

28 homo propter sabbatum. Itaque Filius hominis est etiam sabbati dominus.

O ET introivit rursus in synagogam : eratque

2 illic quidam arefactam manum habens. Et ob- servabant an sabbato sanaturus esset eum; ut ipsum accusarent.

3 Tunc ait homini habenti manum arefactam,

4 Prodi in medium. Eis autem dixit, Licet sab-

3, 5-19.] MARCUM. 83

bato benefacere, an malefacere ctcipiarn? homi- nem servare, an interimere? Ipsi vero silebant.

5 Et quum circumspexisset eos cum ira, simul dolens quod occalluisset cor eorum, dicit ho- mini, Extende manum tuam. Et is extendit: restitutaque est manus ejus sana ut altera.

6 Tunc egressi Pharissei statim cum Herodianis consilium inierunt adversus eum, ut eum per-

7 derent. Sed Jesus cum discipulis suis secessit ad mare; et magna multitudo secuta est eum a

8 Galilsea, et a Judaea, et Hierosolymis, et ab Idumsea, et regione qiice est trans Jordanem; et qui circa Tyrum ac Sidonem habitabajtt, magna multitudine, quum audissent quanta faceret,

9 venerunt ad eum. Ipse autem dixit discipulis suis , ut navigiolum sibi perstaret propter

10 turbam, ne ipsum opprimerent. Multos enim sanaverat, adeo ut inciderent in eum, ut ipsum

11 tangerent, quotquot tenebantur flagellis. Et spiritus impuri, quum eum conspexerant, acci- debant ei ad pedes, et clamabant, dicentes, Tu

12 es Filius ille Dei. Ipse vero multum inter- minabatur eis, ne ipsum palam facerent.

13 TUNC ascendit in montem, et advocavit ad

14 se quos ipse voluit: et venerunt ad eum. Et constituit duodecim, ut secum essent, et ut

15 mitteret eos ad praedicandum evangelium; et ut jus haberent sanandi morbos, et ejiciendi

16 daemonia : primum, Simonem; ^cui imposuit

17 nomen Petrum;) et Jacobum filium Zebedsei, et Joannem fratrem Jacobi; (et imposuit eis no-

18 mina Boanerges, quod est, lilii tonitrui;) et Andream, et Philippum, et Bartholomaeum, et Matthaeum, et Thomam, et Jacobum Alphaei filiiifn, et Thaddseum, et Simonem Cananiten,

19 et Judam Iscarioten, qui et prodidit eum.

84 EVANG. SEC. [3,20-35.

20 VENERUNTQUE domum. Convenit aulem rursum turba; adeo ut ipsi ne panem quidem edere possent.

21 Et quum hcec audissent ipsius propinqui, venerunt ut prehenderent eum: dicebant enim eum apud se non esse.

22 ScRiB^: vero qui Hierosolymis descenderant, dicebant, Certe habet Beelzebulem, et certe pcr principem daemoniorum ejicit da^monia.

23 Quum autem eos advocasset, dixit eis per parabolas, Quomodo potest Satanas Satanam

24 ejicere? Neque si regnum adversus sese dis-

25 sideat, potest stare regnum illud. Neque si domus contra semetipsam dissideat, potest stare

26 domus illa. Sic quoque si Satanas insurgat et dissideat adversus semetipsum, stare non potest,

27 sed finem habet. Non potest quisquam viribus prsediti alicujus vasa, ingressus domum ejus, diripere, nisi primo viribus praeditum illum

28 vinxerit: et tunc domum ejus diripiet. Amen dico vobis, Qusevis . peccata remittentur filiis hominum, et blasphemiae quibuscunque blasphe-

29 marint: sed quicunque blasphemarit in Spiritum Sanctum, non habet remissionem in aeternum, sed damnas est seterni judicii.

30 Dicebant enim, Spiritum impurum habet.

31 Veniunt igitur fratres et mater ejus; et foris stantes, miserunt ad eum, et eum vocarunt.

32 Sedebat autem circa eum turba: ilii vero di- xerunt ei, Ecce, mater tua et fratres tui foris quaerunt te.

2il Tunc respondit eis, dicens, Quae est mater

34 mea, aut fratres mei? Et quum circumspexisset in circuitu eos qui circum ipsum sedebant, ait,

35 Ecce mater mea, et fratres mei! Quicunque

4,1-15.] MARCUM. 85

enim fecerit quod Deus vult, is est frater meus, et soror mea, et mater.« 4 ET rursus coepit docere apud mare : et con- gregata est ad eum turba multa, adeo ut ipse navigium ingressus sederet in mari: tota autem turba apud mare in terra erat.

2 Et docebat eos per parabolas multa, dicebat-

3 que' eis in doctrina sua: Audite, Ecce, qiiida?n

4 sator exiit satum. Et factum est inter seren- dum, aliud quidem cecidit secundum viam; veneruntque volucres coeli, et devoraverunt

5 illud. Aliud vero cecidit in petrosa, ubi non habebat terram multam; et statim exortum est, propterea quod non habebat profundam terram:

6 sole autem exorto, ardore tactum est; et pro-

7 pterea quod non habebat radicem, exaruit. Et aliud cecidit in spinas; et ascenderunt spinae,

8 ac suiFocarunt illud, et fructum non edidit. Et aliud cecidit in terram bonam, ediditque fructum assurgentem, ac crescentem; et tulit aliud tri-

9 cena, et aliud sexagena, et aliud centena. Tunc dixit eis, Qui habet aures ad audiendum, audiat.

10 QuuM autem esset solus, interrogarunt eum qui circum ipsum erant cum ilHs duodecim de parabola.

11 Et dixit eis, Vobis datum est nosse myste- rium regni Dei: iis autem qui foris sunt, per

|l2 parabolas omnia ista fiunt: ut conspicientes

conspiciant, et non videant; et audientes audi-

ant, et non intelligant: nequando se convertant,

et remittantur eis peccata.

13 Praeterea dixit eis, Nescitis parabolam istam?

-14 et quomodo omnes parabolas cognoscetis? Sator

15 ille sermonem serit. Isti autem sunt qui juxta

viam semen excipiunt , in quibus videlicet

seritur sermo : sed postquam audierunt, statim

86 EVANG. SEC. [4, ig-29.

venit Satanas, et tollit sermonem qui satus fu-

i6 erat in cordibus eorum. Et isti sunt similiter

qui in petrosa semen excipiunt; qui videlicet,

quum audierint sermonem, statim cum gaudio

17 excipiunt eum; et non liabent radicem in sese, sed temporarii sunt: deinde, orta afflictione aut persecutione propter sermonem, statim ofFen-

18 duntur. Hi sunt autem qui inter spinas sunt sati; hi sunt, iitquam, qui sermonem audiunt:

19 sed solicitudines seculi hujus, et seductio divi- tiarum, et cupiditates quae in reliquis rebus versantur, introeuntes, sufFocant sermonem, is-

20 que redditur infructuosus. Hi simt vero qui in terram bonam semen exceperunt, qui videlicet audiunt sermonem, et excipiunt; et fructum ferunt, aliud tricena, aliud sexagena, aliud cen- tena grana.

21 Dixit etiam eis, Num lucerna venit ut subter modium ponatur, aut subter lectum? nonne ut

22 candelabro imponatur? Non est enim quicquam absconditum, quod non sit manifestum futurum; neque quod occultetur, sed oportet ut in

23 apertum veniat. Si quis habet aures ad audi-

24 endum, audiat. Prseterea dixit eis, Videte quid audiatis: qua mensura metimini, vobis metietur;

25 et adjicietur vobis qui auditis. Qui enim habet, dabitur ei: et qui non habet, etiam quod habet tolletur ab eo.

26 Item dicebat, Ita est regnum Dei, ut si quis-

27 piam jaciat semen in terram, et dormiat, et exsurgat nocte ac die; et semen germinet et

28 assurgat quomodo ipse nescit. Sua enim sponte terra fructum fert; primum herbam, deinde spicam, deinde plenum frumentum in spica.

29 Quum autem prodiderit sese fructus, statim mittit messores, quoniam adest messis.

4, 30 - 5, 4.] M ARCUM . 87

30 . Dicebat etiam, Cui rei assimilaverimus re- gnum Dei? aut qua collatione contulerimus illud?

31 Velut grano sinapi; quod quum seritur in terra, minimum est omnium seminum quae in

32 terra sunt: sed quum satum fuerit, assurgit, et fit maximum omnium olerum; editque ramos magnos, ita ut possint sub ejus umbra volucres coeli nidulari.

33 Et talibus multis parabolis loquebatur eis sermonem evangelii, prout poterant audire.

34 Absque parabola vero non loquebatur eis; privatim autem discipulis suis explicabat omnia.

35 DIXIT autem eis die illo, quum serum diei

36 esset, Transeamus in ulteriorem ripam. Di- missa igitur turba, accipiunt eum ut erat in navigio; sed et alia navigiola erant ciim eo.

37 Tunc oritur turbo venti magnus; et fluctus ir- ruebant in navigium, ita ut jam impleretur.

38 Erat autem ipse in puppi, cervicali indormiens. Tunc expergefaciunt eum, dicuntque ei, Ma- gister, non est tibi curae quod perimus?

39 Experrectus igitur, objurgavit ventum, dixit- que mari, Sile, obmutesce. Tum quievit ventus,

40 factaque est tranquillitas magna. Dixit autem eis, Quid ita formidolosi estis? quomodo fidem non habetis?

41 Et metuerunt metu magno, dicebantque alius ad alium, Quisnam iste est, quod etiam ventus et mare auscultent ei?

O ET venerunt in ulteriorem ripam maris, in

2 regionem Gadarenorum. Egresso autem ipsi e navigio , statim occurrit e monumentis quidam,

3 in quo erat spiritus impurus; qui commorabatur in monumentis; et ne catenis quidem quisquam

4 poterat eum vincire: propterea quod ssepe pe- dicis et catenis vinctus fuerat, sed discerptse

88 EVANG. SEC. [5, 5-19.

fuerant ab eo catenae, et pedicae contritse.; et

5 nequiverat ullus eum domare. Et per omne tenipus erat die ac nocte in niontibus, et in monumentis, clamans, et concidens seipsum la-

6 pidibus. Quum vidisset autem Jesum e longin-

7 quo, cucurrit et adoravit euni; et clamans voce magna dixit, Quid mihi tecum, Jesu Fili Dei illius altissimi? Adjuro te pcr Deum ne me

8 torqueas. (Dicebat enim ei Jesiis, Exi, spiritus impure, ex isto homine.)

9 Tunc interrogavit eum, Quod tibi nomen estP Et respondit, dicens, Legio mihi nomen est;

10 quia multi sumus. Et multum precabatur eum, ne ipsos mitteret extra illam regionem.

1 1 Erat autem illic apud montes grex porcorum

12 magnus pascens. Et precati sunt eum omnes illi dasmones, dicentes, Mitte nos in porcos, ut

13 in eos introeamus. Et hoc permisit eis statim Jesus. Egressi vero spiritus illi impuri introi- erunt in porcos: et ruit ille grex e prsecipitio in mare, (erant autem quasi bis mille,) et suffo- cati sunt in mari.

14 Qui vero pascebant porcos, fugerunt, et ista renunciarunt in urbem et in agros. Et illi egressi sunt, ut viderent quid illud esset quod

15 factum fuerat. Yeniunt igitur ad Jesum, et conspiciunt eum qui fuerat dsemoniacus, seden- tem, ac vestitum, et sanse mentis, eum inquam,

16 qui habuerat legionem: et metuerunt. Et qui ista viderant, narraverunt eis quomodo actum

17 esset cum dsemoniaco, et de porcis. Tunc illi coeperunt eum rogare ut abiret ex linibus ipsorum.

18 Ipso vero ingresso in navigium, rogabat eum ille qui fuerat dsemoniacus ut esset cum ipso.

19 Jesus autem non permisit ei, sed,ei dixit, Abi

5,20-34.] MARCUM. 89

domum tuam ad tuos, et eis renuncia quanta tibi Dominus praestiterit* et quod misertus sit

20 tui. Abiit igitur ille , et coepit praedicare in Decapoli quanta ipsi fecisset Jesus: et omnes mirabantur.

21 ET quum Jesus rursum trajecisset navigio in ulteriorem ripam, congregata est turba multa ad eum: eratque apud mare.

22 Et, ecce', venit unus ex praefectis synagogse, nomine Jairus: et quum vidisset eum, accidit

23 ad pedes ejus; et multum precabatur eum, dicens, Filiola mea in extremum adducta est: ro£-o ut venias, et imponas ei manus, ut ser-

24 vetur; et vivet. Abiit igitur Jesiis cum eo: et sequebatur eum turba multa, et comprime- bat eum.

25 (Tunc mulier quaedam, quse erat in fluxione

26 sanguinis ah annis duodecim, fueratque multa perpessa a multis medicis, et impenderat omnia sua, et nihil adjuta fuerat, sed potius in dete-

27 rius venerat; quum audisset de Jesu, venit in turba a tergo, et tetigit vestimentum ejus.

28 Dicebat enim, Si vel vestimenta ipsius tetigero,

29 servabor. Et statim exaruit fons sanguinis ipsius; et sensit corpore se sanatam esse ex eo flagello.

30 Statim autem Jesus, quum apud se cogno- visset vim quae ex ipso prodierat, conversus ad

31 turbam, dixit, Quis tetigit vestimenta mea? Et dixerunt ei discipuli ipsius, Conspicis turbam te

32 comprimentem, et dicis, Quis me tetigit? Ipse vero circumspiciebat, ut videret eam qu3e lioc fecerat.

33 Mulier autem metuens et tremens, quum sciret quod in se factum fuerat, venit et accidit

34 ei ad pedes, dixitque ei oranem veritatem. Ille

90 EVANG. SEC. [5, 35 - 6, 4.

autem dixit ei, Filia, fides tua te servavit; abi

cum pace, et esto sana ex flagello tuo.) 35 Adhuc eo loquente, veniunt quidam a prai-

fecto synagogae, dicentes, Filia tua mortua est:

quid amplius vexas magistrum? '^d Jesus autem, statim ut audiit liunc sermonem

qui dicebatur, dicit prsefecto synagogse, Ne

metue, solummodo crede.

37 Neque permisit ut se quisquam una seque- retur, nisi Petrus, et Jacobiis, et Joannes frater

38 Jacobi. Venit igitur domum prsefecti synagogae, et tumultum conspicit, flentes et ejulantes mul-

39 tum. Et ingressus dicit eis, Quid tumultuamini et fletis? puella non est mortua, sed dormit.

40 Et deridebant eum. Ipse vero, ejectis omni- bus, assumit patrem et matrem puellae, et eos qui secum erant, et ingreditur eo ubi erat puella

41 jacens. Preliensaque manu puellae, dicit ei, Talitha cumi; quod est, si interpreteris, Puella,

42 (tibi dico,) surge. Et statim surrexit puella, et ambulabat; erat enim annorum duodecim.

43 Et obstupuerunt stupore magno, Ipse vero multum interdixit eis, ne quis id resciret; dixit- que ut daretur puellse quod ederet.

6 ET egressus est illinc, venitque in . patriam suam: et secuti sunt eum ipsius discipuli.

2 Quumque advenisset sabbatum, coepit in syna- goga docere : multique audientes percellebantur, dicentes, Unde huic ista? et quae est haec sapi- entia quae data est ei, quod etiam virtutes tales

3 per manus ejus edantur? Nonne iste est faber ille, filius Mariae, frater Jacobi, et Jose, et Judae, et Simonis? nonne et sorores ejus hic sunt apud nos? Et off"endebantur in ipso.

4 Dicebat autem eis Jesus, Non est propheta inhonoratus, nisi in patria sua, et inter co-

6,5-18] MARCUM. 91

5 gnatos, et domi suae. Neque potuit illic virtutem ullam edere, nisi quod quum paucis male valen-

6 tibus imposuisset manus, sanavit eos. Mirabatur- que propter incredulitatem eorum: et circuibat vicos in orbem, docens.

7 TUNC advocavit duodecim illos, ccepitque eos mittere binos; deditque eis jus in spiritus

8 impuros. Et mandavit eis, ut niliil attollerent ad iter, nisi virgam tantum; non peram, non

9 panem, non 3es in zona: sed ut calcearentur sandaliis; et ne induerentur binis tunicis.

10 Et dicebat eis, Ubicunque introieritis domum,

11 illic manete, usquedum exeatis illinc. Et qui- cunque non exceperint vos, neque audierint vos, egressi illinc, excutite pulverem qui suberit pedibus vestris, ut hoc sit testimonium adversus eos. Amen dico vobis, Tolerabilior erit Sodo- morum conditio aut Gomorrhorum in die judicii, quam urbis illius.

12 Egressi igitur illi proclamabant ut resipi-

13 scerent homines. Et daemonia multa ejiciebant, ungebantque oleo multos male valentes, et sanabant eos.

14 AUDIYIT autem ista rex Herodes; (erat enim clarum factum nomen ejus;) dixitque, Jo- annes, ille qui baptizabat, suscitatus est ex mortuis, et propterea virtutes agunt in eo.

15 Alii dicebant, Elias est. Alii vero dicebant,

16 Propheta est, vel unus ex prophetis illis. Quum igitur hcec audisset Herodes, ait, Iste est Jo- annes quem ego decollavi: ipse suscitatus est ex mortuis.

17 Ipse enim Herodes, missis satellitibits, pre- lienderat Joannem, et vinxerat eum in carcere,^ propter Herodiadem uxorem Philippi fratris sui;

18 quia duxerat eam uxorem. Dicebat enim Jo-

92 EVANG. SEC. [G, 19-32.

annes Herodi, Non licet tibi habere uxorem

19 fratris tui. Herodias autem imminebat ei, et

20 cupiebat eum interimere; nec poterat: Herodes enim metuebat Joannem, sciens eum es^e virum justum ac sanctum, et observabat eum; audito- que eo, multa faciebat, et libenter eum audi-

2 1 ebat. Quum igitur dies opportunus adesset, quo tempore Herodes in natalitiis suis coenam faciebat, optimatibus suis, ac chiliarchis, et pri-

22 mariis Galilaese: et introisset filia ipsius Hero- diadis, ac saltasset, placuissetque Herodi, et simul accumbentibus, rex ait puellae, Pete a me

23 quodcunque volueris, et dabo tibi. Juravitque ei, Quodcunque a me petieris dabo tibi, usque

24 ad dimidium regni mei. At illa egressa dixit matri suae, Quid petam? Illa vero dixit, Caput

25 Joannis Baptistae. Puella igitur cum festina- tione statim ad regem ingressa, id petiit, dicens, Velim ut jam nunc des mihi in patina caput

26 Joannis Baptistae. Rex autem valde tristis "factus; noluit tamen, propter jusjurandum et

27 eos qui simul accumbebant, eam aspernari. Et statim rex, misso spiculatore, imperavit ut aflfer-

28 retur caput ejus. Ille vero abiit, ac decollavit eum in carcere; attulitque caput ejus in patina, et dedit illud puellse, et puella dedit illud

29 matri suse. Quumque hoc audissent discipuli ejus, venerunt, et sustulerunt cadaver ejus, et posuerunt in monumento.

30 CONGREGATI sunt autem apostoli ad Jesum, et annunciaverunt ei omnia, et quse

31 egerant, et quae docuerant. Et dixit eis, Ad- este vos privatim in desertum locum, et requie- scite paululum: erant enim multi venientes et ab-

32 euntes; et ne edere quidem ipsis vacabat. Abi- erunt igitur in desertum locum navigio seorsim.

6, 33-4G.] MARCUM. 93

33 Vidit autem eos abeuntes tuiba, et agno- verunt eum multi ; et pedibus ex omnibus civi- tatibus concurrerunt illuc, prseveneruntque eos,

34 et una venerunt ad eum. Tunc egressus vidit turbam multam Jesus, et commiseratione intima commotus est super eis, quoniam erant ut oves non habentes pastorem : coepitque eos docere multa.

35 Quum autem jam multus dies esset, adierunt eum discipuli ejus, dicentes, Desertus est locus

36 iste, et jam multus dies est; dimitte eos, ut aheant in circumjacentes agros ac vicos, et emant sibi panes: nam quod edant non habent.

2,"] At ille respondens dixit eis, Date vos ipsis

quod edant.

Tunc dicunt ei, Num profecti emerimus du-

centis denariis panes, et dederimus eis edendos? Z^ Ipse vero dixit eis, Quot panes habetis? abite

et videte. Et illi^ re cognita, dixerunt, Quin-

que, et duos pisces.

39 Tunc imperavit iis ut accumbere curarent

40 omnes per convivia super viridi gramine. Re- cubuerunt igitur sigillatim per areolas, partim

41 centeni, et partim quinquageni. Et acceptis quinque illis panibus, ac duobus illis piscibus, suspiciens in coelum, benedixit, ac fregit panes; deditque discipulis suis, ut illis apponerent: et

42 duos pisces partitus est omnibus. Ederuntque

43 omnes, et saturati sunt. Et sustulerunt frag- mentorum duodecim cophinos plenos, et ex

44 piscibus. Erant autem qui panes illos ederant quasi quinquies mille viri.

45 Et statim coegit discipulos suos inscendere navigium, et praeire in ulteriorem ripam Beth- saidae oppositam, dum ipse dimitteret turbam.

46 Et quum amandasset eos, abiit in montem ad precandum.

y .

94 EVANG. SEC. [G, 47-7,4.

47 Qiiiim aiitem serum diei adesset, erat navi- gium in medio mari, et ipse solus in terra.

48 Viditque eos vexatos in navigio provehendo; (erat enim ventus eis contrarius;) et circa quartam vigiliam noctis venit ad eos, ambulans

49 super mare: volebatque eos pr^eterire. Illi vero, viso eo ambulante super mare, putarunt spec-

50 trum esse; et exclamaverunt: (omnes enim videbant eum, et turbati sunt.) Sed statim lo- cutus est cum ,eis, et dixit, Contidite; ego sum; ne metuite.

51 Tunc ascendit ad eos in navigium; quievitque ventus: et ipsi multo magis apud sese obstupe-

52 scebant, et mirabantur. Non enim attenderant quod factum fuerat illis panibus; quoniam cor eorum occalluerat.

53 ET quum trajecissent, venerunt in terram

54 Genesaret; et appulerunt. Tunc ipsis egressis e navigio, statim homiiies loci illius, agnito eo,

55 discursantes per totam circumjacentem regionem coeperunt in grabatis male affectos eo circum-

56 ferre, ubi audiebant eum esse. Et quocunque introisset in vicos, aut urbes, aut agros, in foris ponebant infirmos; et precabantur eum ut vel fimbriam pallii -ipsius tangerent: et quotquot tangebant eum, servabantur.

7 TUNC congregati sunt ad eum Pharisaei, et quidam ex scribis, qui venerant Hierosolymis.

2 Et quum vidissent quosdam ex discipulis ejus pollutis manibus (id est, illotis) edere panem,

3 conquesti sunt. Nam Pharisaei et omnes Judaei, nisi pugno laverint manus, non edunt; retinentes

4 traditionem seniorum: et a rforo venientes^ nisi loti fuerint, non edunt: et alia multa sunt qua3 acceperunt retinenda, nempe lotiones poculorum, et sextariorum, et aeramentorum, et lectorum.

7, 5-19 ] MARCUM. 95

5 Deinde interrogarunt eiim Phariscei et scribse, Quare discipiili tui non ambulant secundum tradi- tionem seniorum, sed illotis manibus edunt panem?

6 - Ille vero respondens dixit eis, Bene certe prophetavit Esaias de vobis hypocritis; ut scriptum est, Populus iste labiis me hono- rat, cor autem eorum procul distat a me.

7 Frustra vero me colunt, docentes doctri-

8 nas, qiioi sicnt praecepta hominum. Nam omisso praeceptoDei,tenetis traditionem hominum, lotiones sextariorum etpoculorum: aliaque similia

9 hujusmodi multa facitis. Prseterea dixit eis, Sane belle irritum facitis mandatum Dei, ut tradi-

10 tionem vestram observetis. Moses enim dixit, Honora patrem tuum et matrem tuam; et, Qui maledixerit patri vel matri, morte moriatur.

11 A"os autem clicitis, Si dixerit quispiam patri vel matri, Corban (id est, donum) est quocunque a

12 me juvari posses, inso7is erit. Nec permittitis amplius eum quicquam praestare patri suo aut

13 matri suse: irritum facientes sermonem Dei tra- ditione vestra quam tradidistis: et similia hujus- modi multa facitis.

14 Advocata etiam tota turba, dixit eis, Audite

15 me omnes, et attendite. Nihil est extra homi- nem, quod ingrediens in eum, possit eum pol- luere: sed quae egrediuntur ex eo, illa sunt quae

16 polluunt hominem. Siquis habet aures ad audiendum, audiat.

17 Et quum introisset domum, digressus a turba, interrogarunt eum discipuli ejus de parabola.

18 Tunc dicit eis, Itane et vos intelligentia ca- retis .? Non perpenditis quicquid extrinsecus ingreditur in hominem, non posse eum pol-

19 luere? non enim ingreditur in cor ejus, sed in ventrem; et in latrinam abit, purificans omnes

% EVANG. SEC. [7,20-35.

20 escas. Dicebat autem, Quod ex homine egre-

21 ditur, illud polluere hominem. Intus enim, ex corde hominum, malae cogitationes egrediuntur,

22 adulteria, scortationes, caedes, furta, augendas rei artes, improbitates, dolus, lascivia, oculus

23 malus, obtrectatio, superbia, amentia: omnia haec mala intus exeunt, et polluunt hominem.

24 ET illinc surgens abiit in confinia Tyri ac Sidonis; et ingressus domum, neminem volebat

25 hoc scire: sed non potuit latere. Quum enim de eo audisset muHer, cujus iiliola habebat spiritum

26 impurum, venit, et accidit ad pedes ejus; (erat autem mulier Grseca, Syrophoenissa gente;) et rogavit eum ut daemonium ejiceret ex liHa sua.

27 Jesus autem dixit ei, Sine prius saturari li- beros: non est enim bonum accipere panem Hberorum, et objicere catelHs.

28 Ipsa vero respondit, et dixit ei, Etiam, Do- mine: sed enim catelH edunt sub mensa ex micis puerorum.

29 Tunc dixit ei, Propter istum sermonem abi:

30 exiit daemonium ex fiHa tua. Quum autem illa abiisset domum suam, invenit daemonium exivisse, et fiHam projectam super lectum.

3 1 TUNC regressus e finibus Tyri ac Sidonis, venit ad mare GaHlaeae, per medios fines Deca- poHs.

32 Tunc offerunt ei surdum difficuHer loquentem; et precantur eum, ut imponeret ei manum.

^i'}) Ipse vero, quum abduxisset eum e turba priva- tim, misit digitos suos in auriculas ejus; et

34 quum spuisset, tetigit Hnguam ejus. Et quum suspexissct in coelum, suspiravit, et cHxit ei,

35 Ephphatha, quod est, Adaperitor. Et statim adapertae sunt ejus aures: et solutum est vin- culum Hnguse ipsius, et loquebatur rccte.

7, 36 - 8, 14.] MARCUM. 97

36 Et interdixit eis ne cui istud dicerent: sed quantumcunque ipse eis interdixisset, multo

37 magis hoc praedicabant. Et supra modum per- cellebantur, dicentes, Bene omnia fecit: facit ut et surdi audiant, et muti loquantur.

8 DIEBUS illis, quum multa omnino turba esset, nec haberent quod ederent, advocatis

2 Jesus discipulis suis, dixit eis, Intima miseri- cordia commoveor erga turbam; quia jam tri- duum manent apud me, nec habent quod edant.

3 Quod si dimisero eos jejunos domum suam, de- ficient in via: quidam enim ex eis e longinquo venerunt.

4 Responderunt autem ei discipuli ejus, Unde istos quispiam possit hic satiare panibus in deserto?

5 Interrogavit igitur eos, Quot panes habetis.'' Ipsi vero dixerunt, Septem.

6 Tunc mandavit turbae ut recumberet humi: et acceptis septem illis panibus, quum gratias egisset, fregit, deditque discipulis suis, ut eos

7 apponerent: et apposuerunt turbae. Habebant autem pisciculos paucos: et quum benedixisset,

8 dixit ut hos etiam apponerent. Ederunt autem, et saturati sunt: et sustulerunt fragmentorum

9 quas superfuerant, septem sportas. Erant vero qui ederant quasi quater mille: dimisitque eos.

10 ET statim ingressus in navigium cum disci- pulis suis, venit in partes Dalmanutha.

11 Prodierunt vero Pharissei, coeperuntque alter- cari cum eo, quaerentes ab eo signum e coelo,

12 ipsum tentando. Ipse vero quum alte ingemu- isset spiritu suo , dixit , Cur gens ista signum requirit? Amen dico vobis, Si dabitur isti genti

13 signum. Et eis relictis, ingressus rursus navi- gium, abiit in ulteriorem ripam.

14 FuERANT autem obliti discipuli sumere panes,

7

98 EA'ANG. SEC. [8,15-28.

et panem non nisi unum habebant secum in

15 navigio. Tunc edixit eis, dicens, Videte, cavete a fermento Pharisseorum, et fermento Herodis.

16 Disceptabant igitur alii adversus alios, di- centes, Panes non habemus.

17 Id autem quum nosset Jesus, dixit eis, Quid disceptatis quod panes non habetis? nondum ista perpenditis, nec intelligitis.^ adhuc metu

18 obductum habetis cor vestrum.'^ quum oculos habeatis, non videtis.^ et quum aures habeatis,

19 non auditis.-' neque memores estis? Quum quin- que illos panes fregi illis quinquies mille, quot cophinos fragmentis plenos sustulistis? Dicunt

20 ei, Duodecim. Quum autem septem illos panes illis quater mille, quot sportas fragmentis plenas

2 1 sustulistis? Illi vero dixerunt, Septem. Tunc dixit eis, Quomodo hcec non intelligitis?

22 VENIT autem Bethsaidan: et obtulerunt ei caecum, et precati sunt eum ut ipsum tangeret.

23 Tunc prehensa manu caeci, eduxit eum extra vicum: et quum inspuisset in oculos ejus, im- posuissetque ei manus, interrogavit eum ecquid

24 videret. Qui quum sursum oculos intendisset, dixit, Cemo homines instar arborum ambulantes.

25 Deinde rursum imposuit manus oculis ejus, fecitque ut dentio oculos intenderet; et resti- tutus fuit, viditque procul et dilucide omnes.

26 Tunc jfesns remisit eum domum suam, dicens, Neque in vicum illum ingreditor, neque hcec dicito cuiquam in vico.

27 EGRESSUS est autem Jesus ac discipuli ejus in vicos Caesarese, quce cognominatur Philippi: et in via interrogavit discipulos suos, dicens eis, Quemnam esse me dicunt homines?^

28 Illi vero responderunt, Joannem Baptistam; et alii, Eliam; alii vero, unum ex prophetis.

8, 29 - 9, 2.] MARCUM. 99

29 Tunc ipse dixit eis, Vos aiitem, quem me dicitis esse?

Respondens vero Petrus dicit ei, Tu es ille Christus.

30 Tunc interminatus est, ut nulli id dicerent de se.

.31 Et coepit eos docere quod oporteret Filium hominis multa pati, et reprobari a senioribus, et primariis sacerdotibus, ac scribis, et interimi;

32 et tribus post diebus resurgere. Et libere eum sermonem loquebatur.

Prehensum autem eum Petrus coepit objurgare.

^^'ii Ipse vero conversus, et intuitus discipulos suos, objurgavit Petrum, dicens, Abscede a me, Satana; nam non sapis quse Dei sunt, sed quse sunt hominum.

34 Et quum advocasset turbam cum discipulis suis, dixit eis, Quicunque vult pone me venire, abneget semetipsum, et attollat crucem suam,

35 ac sequatur me. Quisquis enim voluerit animam suam servare, perdet eam: quisquis autem per- diderit animam suam causa mea et evangelii, is

36 servabit eam. Quid enim profuerit cuipiam, si lucratus fuerit mundum totum, et anima sua

37 mulctetur? Aut quam dabit quispiam com-

38 mutationem animse suse? Nam quemcunque puduerit mei ac meorum sermonum inter gentem istam adulteram et peccatricem, Filium etiam hominis pudebit ejus, quando venerit in gloria Patris sui cum angelis illis sanctis.

9 Prseterea dixit eis, Amen dico vobis, Sunt quidam ex iis qui hic adstant, qui nequaquam gustabunt mortem, usquedum viderint regnum Dei venisse cum potentia.

2 SEXTO vero post die assumit Jesus Petrumi, et Jacobum, et Joannem, et subducit eos in

7*

100 EVANG. SEC. [9,3-17.

montem siiblimem seorsim solos: et transfor-

3 matus fuit coram eis. Et vestimenta ejus facta sunt coruscantia, candida valde ut nix, qualia

4 non potest fullo in terra dealbare. Et visus est eis Elias cum Mose, qui colloquebantur ciim Jesu.

5 Tunc respondens Petrus dicit Jesu, Rabbi, bonum est nos hic esse: faciamus igitur taber- nacula tria; tibi unum, et Mosi unum, et Eliag

6 unum. Xec enim sciebat quid loqueretur; erant. enim exterriti.

7 Et exstitit nubes quae inumbravit eos: venit- que vox e ' nube , dicens , Hic est Filius ille meus, dilectus ille, ipsum audite.

8 Et repente, quum circumspexissent, non am- plius viderunt quenquam, nisi solum Jesum secum.

9 Quum vero descenderent e monte, edixit eis ut nemini narrarent quae viderant, nisi postquam

10 Filius hominis ex mortuis resurrexisset. Ipsi igitur hanc rem continuerunt apud se, mutuo quserentes, quid illud esset, ex mortuis resurgere.

11 Et interrogarunt eum, dicentes, Cur scribaj dicunt oportere ut Elias prius veniat?

12 Ipse vero respondens dixit eis, Elias quidem, postquam prius venerit, restituet omnia: sed ut scriptum est de Filio hominis, oportet ut multa

13 patiatur, et pro nihilo habeatur. Sed dico vobis, Et Eliam venisse, et istos ei fecisse quae- cunque voluerunt, sicut scriptum est de eo.

14 ET quum venisset ad discipulos suos j vidit turbam multam circa eos, et scribas cum eis

15 altercantes. Et statim tota turba viso eo ex- pavit; et accurrentes salutaverunt eum.

16 Tunc interrogavit scribas, Quid altercamini

17 inter vos? Et respondens quidam e turba^ dixit,

9, 18-29.] MARCUM. 101

Magister, adduxi filium meum ad te, habentem

18 spiritum mutum; qui ubicunque eum deprehen- derit, lacerat eum; i^se vero spumat, et stridet dentibus suis, et exarescit. Et dixi discipulis tuis, ut eum ejicerent; sed nequiverunt.

19 Ipse vero respondens ei dixit, O gens incre- dula, quousque apud vos ero? quousque tandem sufFeram vos? adducite eum ad me.

20 Illum igitur adduxerunt ad eum. Et eo con- specto, statim spiritus discerpsit eum: et ille, quum cecidisset in terram , volutabat sese spumans.

2 1 Tunc interrogavit Jesus patrem ejus, Quan- tum temporis est quod hoc accidit ei?

22 Ipse vero ait, Ab infante: et eum saepe tum in ignem abjecit, tum in aquas, ut perderet eum. Sed si quid potes, succurre nobis, intima misericordia commotus erga nos.

23 Jesus autem dixit ei, Si potes lioc credere, omnia fieri possunt credenti.

24 Pater vero pueri statim clamans, cum lacry- mis dixit, Credo, Domine : succurre incredulitati mese.

25 Quum vidisset autem Jesus turbam simul ac- currere, objurgavit spiritum illum impurum, dicens ei, Tm spiritus mute et surde, ego tibi impero, exi ab eo, et ne amplius ingreditor in

26 eum. Et quum clamasset spiritus , multumque discerpsisset eum, exivit: et ille factus est quasi mortuus; adeo ut multi dicerent, Certe mortuus

27 est. Jesus vero prehensa manu ejus, erexit eum; et ille surrexit.

28 QuuM autem esset ingressus domum, discipuli • ejus interrogarunt eum privatim, Cur nos non potuimus spirittun illum ejicere?

29 Ipse vero dixit eis, Hoc genus dcemonioriim

102 EVANG. SEC. [9, 30-42.

nullo modo potest exire nisi orando et jeju- nando.

30 Et illinc egressi, una iter faciebant per Galilaeam: nec volebat ut quisquam id sciret.

31 Docebat enim discipulos suos, et dicebat eis, Filius hominis tradetur in manus hominum, qui interiment eum: sed interemtus, tertio die re-

32 surget. Ipsi vero ignorabant hoc dictum, et metuebant eum interrogare.

33 VENIT igitur Capernaum: et quum venisset domum, interrogavit eos, Quid in via inter vos

34 disceptabatis? Ipsi vero siluerunt: nam alii ad- versus alios disceptarant in via , quis esset futurus ipsorum maximus.

35 Et quum conse.disset, vocavit duodecim illos, et dixit eis, Si quis vult primus esse, erit om-

36 nium ultimus, et omnium minister. Et acceptum puerulum statuit in medio eorum: eoque in

37 ulnas receptOj dixit eis, Quisquis unum ex talibus puerulis exceperit meo nomine, me ex- cipit; et quicunque me exceperit, non me ex- cipit, sed eum qui misit me.

38 Respondit autem ei Joannes, dicens, Magister, vidimus quendam per nomen tuum ejicientem dsemonia, qui non sequitur nos: et prohibuimus eum, quia non sequitur nos.

39 Jesus autem ait, Ne illum prohibete: nullus enim est qui edat virtutem per nomen meum,

40 et possit cito male loqui de me. Nam qui non

41 est contra nos, pro nobis est. Quisquis enim potum dederit vobis poculum aquse in nomine meo, id est, quod sitis Christi, amen dico vobis,

' 42 nequaquam perdiderit mercedem suam. Et quisquis oifendiculo fuerit uni ex parvis istis qui credunt in me, bonum esset ei potius si circumponeretur saxum molare circa collum ejus,

9, 43 - 10, 8.] MARCUM. 103

43 et projiceretur in mare. Quod si manus tua facit ut tu offendas, abscinde eam: bonum est tibi ad vitam ingredi mancum, potiiis quam duas manus habentem abire in Gehennam, id

44 est, in ignem illum inextinctum: ubi vermis eorum non interit, et ignis non exstinguitur.

45 Et si pes tuus facit ut tu offendas, abscinde eum: bonum est tibi ingredi in vitam claudum, potius quam duos pedes habentem projici in Gehennam, id est, in ignem illum inextinctum:

46 ubi vermis eorum non interitj et ignis non

47 exstinguitur. Et si oculus tuus facit ut tu offendas, erue eum: bonum est tibi introire in regnum Dei luscum, potiiis quam duos oculos

48 habentem projici in Gehennam ignis : ubi vermis eorum non interit, et ignis non extinguitur.

49 Xam omnis homo igne salietur: et omnis ob-

50 latio sale salietur. Bonus est sal: si vero sal insulsus factus fuerit, quonam ipsum condietis? Habete in vobis ipsis salem, et pacem habete alii cum aliis.

10 ET illinc surgens, venit in lines Judseae per oram Jordanis: et convenit rursum turba ad eum: et, ut consueverat, rursum docebat eos.

2 Tunc accedentes Pharisaei interrogarunt eum, an liceret viro uxorem dimittere, tentantes eum.

3 Ipse vero. respondens dixit eis , Quid vobis pr^ecepit Moses?

4 Ipsi autem dixerunt, Moses permisit libellum abscessionis scribere, et dimittere ii.xorem.

5 Tunc respondens Jesus dixit eis, Pro duritia

6 cordis vestri scripsit vobis pra^ceptum istud: a principio vero creationis, masculum et feminam

7 fecit Deus. Propterea derelinquet homo patrem suum et matrem, et agglutinabitur uxori suae;

8 et qui duo fuerant, enmt caro una. Itaque

104 EVANG. SEC. [10,9-22.

9 non sunt amplius duo, sed una caro. Quod ergo Deus conjunxit, homo ne separato.

10 Et domi rursum discipuli ejus eadem de re

1 1 interrogaverunt eum. Ipse vero dixit eis, Qui- cunque dimiserit uxorem suam, et duxerit aliam,

12 moechatur adversus eam. Et, si mulier dimiserit virum suum^ et nupserit alteri, moechatur.

13 TUNC obtulerunt ei puerulos, ut tangeret eos: discipuli vero objurgabant eos qui offere- bant.

14 Quod quum vidisset Jesus, indignatus est, et dixit eis, Sinite puerulos venire ad me, et ne prohibite eos; talium enim est regnum Dei.

15 Amen dico vobis, Quicunque non exceperit regnum Dei ut puerulus, nequaquam in id in-

16 gredietur. Et quum accepisset eos in ulnas, impositis super eos manibus, benedixit eis.

17 EGREDIENTE autem ipso ut se daret in viam, quidam, quum accurrisset, et accidisset ei ad genua, interrogavit eum, Magister bone, quid faciam ut vitam seternam possideam?

18 Jesus autem dixit ei, Cur me dicis bonum? nullus est bonus, nisi unus, nempe Deus.

19 Prsecepta nosti, Ne moechator, Ne occidito, Ne furator, Ne falsum testimonium dicito, Ne damno quenquam afficito, Honora patrem tuum et matrem.

20 Ille vero respondens dixit ei, Magister, haec^ omnia observavi a juventute mea.

21 Jesus autem eum intuitus, dilexit eum, et dixit ei, Unum tibi deest: abi, quaecunque habes vende, et da pauperibus; et habebis the- saurum in coelo: et veni, sequere me, sublata in humeros cruce.

22 Ille vero moestus ad hunc sermonem, abiit tristis: habebat enim possessiones multas.

10, 23-34.] MARCUM. 105

23 Et quum circumspexisset Jesus, dicit discipulis suis, Quam difficulter qui opes habent, in re- gnum Dei introibunt!

24 Discipuli vero expaverunt ad hos sermones ipsius. Jesus autem rursum respondens dixit

!► eis, Filii, quam difficile est eos qui confidunt

25 opibus, in regnum Dei introire! Facilius est camelum per foramen acus transire, quam di- vitem in regnum Dei introire.

26 Illi vero eo amplius percellebantur, dicentes inter se, Et quis potest servari?

27 Intuitus autem eos Jesus dicit, Apud homines hoc fieri non potest, sed non apud Deum: nam omnia possibiHa sunt apud Deum.

28 Tunc Petrus coepit dicere, Ecce, nos reli- quimus omnia, et secuti sumus te.

29 Respondens autem Jesus ait, Amen dico vobis, NuUus est qui reliquerit domum, aut fra- tres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut uxorem, aut liberos, aut agros, mea causa et

30 evangelii, quin accipiat centuplicia nunc hoc ipso tempore, domos, et fratres, et sorores, et matres, et liberos, et agros, et cum persecutio- nibus; ac in seculo venturo vitam seternam.

31 Multi autem primi, erunt ultimi; et ultimi, primi.

32 ERANT autem in via ascendentes Hiero- solyma; et prseibat eis Jesus: et expavescebant, et eu7n sequendo metuebant. Ipse vero , as- sumptis rursum duodecim, illis coepit dicere quae

33 sibi erant eventura, dicens , Ecce, ascendimus Hierosolyma; et Filius hominis tradetur princi- pibus sacerdotum et scribis; et condemnabunt

34 eum morte, tradentque eum gentibus: et ipsce illudent ei, et flagellabunt eum, et inspuent in eum, et interiment eum: sed tertia die resurget.

106 EVANG. SEC. [10,35-48.

35 TUNC accedunt ad eum Jacobus et Joannes, filii Zebedaei, dicentes, Magister, velimus ut quicquid petierimus praestes nobis.

36 Ipse vero dixit eis, Quid me vultis vobis praestare?

37 Illi autem dixerunt ei, Da nobis ut unus ad dextram tuam et alter ad sinistram tuam sede- amus in gloria tua.

38 Jesus autem dixit eis, Nescitis quid petatis. Potestis bibere poculum quod ego bibo; et baptismo quo ego baptizor, baptizari?

39 Ipsi vero dixerunt ei, Possumus.

Jesus autem dixit eis, Pocuium quidem quod ego bibo, - bibetis; et baptismate quo ego ba-

40 ptizoT, baptizabimini : sed sedere ad dextram meam et ad sinistram meam, non est meum

- dare; sed dabitur quibus paratum est.

41 Et quum hcec audissent alii decem, coeperunt indignari de Jacobo et Joanne.

42 Jesus autem quum eos advocasset, dixit eis, Scitis eos qui censentur imperare gentibus dominari in eas; et earum magnates auctoritate

43 uti in eas. Verum non ita erit inter vos: sed quicunque voluerit fieri magnus inter vos, sit

44 minister vester: et quicunque voluerit ex vobis

45 fieri primus, sit omnium servus. Nam et Filius hominis non venit ut sibi ministraretur, sed ut ministraret, et daret animam suam redemptionis pretium pro multis.

46 TUNC veniunt Hiericho : eoque egrediente ab Hiericho, ac discipulis ejus, et turba satis multa, filius Timaei, Bartimseus caecus, sedebat

47 apud viam mendicans. Et quum audisset ipsum esse Jesum illum Nazarenum, coepit clamare et

48 dicere, Fili Davidis Jesu, miserere mei! Ob- urgabant autem eum multi ut sileret: ille vero

10, 49 - 11, 10.] MARCUM. 107

multo magis clamabat, Filii Davdis, miserere mei !

49 Tunc Jesus, quum substitisset, jussit eum vo- cari. Vocant igitur caecum, dicentes ei, Confide,

50 surge; vocat te. Ipse vero, abjecto pallio suo, quum surrexisset, venit ad Jesum.

51 Et respondens dixit ei Jesus, Quid vis tibi faciam ?

Csecus autem ait ei, Rabboni, ut visum recipiam.

52 Jesus autem dixit ei , Abi ; fides tua te servavit. Statim igitur recepit visum, et seque- batur Jesum in illo itinere.

11 QUUM autem appropinquarent Hierosolymis ad Bethphage et Bethaniam, apud montem Ole-

2 arum, misit duos e discipulis suis, et dicit eis, Abite in vicum qui vobis est ex adverso: et statim ut ingrediemini in eum, invenietis pullum ligatum, in quo nullus hominum sedit: solvite

3 eum et adducite. Quod si quis vobis dixerit, Cur hoc facitis? dicite, Quoniam eo opus est Domino: et eum statim huc mittet.

4 Abierunt igitur, et invenerunt pullum ligatum ad ostium foris in bivio; et solverunt eum.

5 Tunc quidam eorum qui illic adstabant, dixerunt

6 eis, Quid facitis qui solvitis pullum? Ipsi vero dixerunt eis prout praeceperat Jesus : et illi di- miserunt eos.

7 Adduxerunt igitur pullum ad Jesum, et in-

8 jecerunt ei pallia sua: et insedit ei. Multi vero palha sua straverunt per viam: alii autem frondes caedebant ex arboribus, et sternebant

9 in viam. Et qui praeibant, quique sequebantur, clamabant, dicentes, Hosanna, benedictus qui

10 venit in nomine Domini! Benedictum regnum patris nostri Davidis, quod venit in nomine Do- mini: Hosanna, o qui es in ccelis altissimis!

108 EYANG. SEC. [11,11-23.

11 ET ingressus est Hierosolymam Dominus, et in templum: quumque circumspexisset omnia, et vespera jam hora esset, exiit ad Bethaniam cum illis duodecim.

12 ET postero die, quum exissent Bethania,

13 esuriit. Quumque e longinquo vidisset ficum habentem folia, venit visurus num inveniret aliquid in ea: et quum venisset ad eam, nihil invenit nisi folia: non enim erat tempus ficuum.

14 Tunc respondens Jesus dixit ficui, Ne amplius ex te in seculum quisquam fructum edat. Et hoc audierunt discipuli ejus.

15 Veniunt igitur Hierosolymam. Et ingressus Jesus in templum, coepit ejicere eos qui vende- bant et emebant in templo; et mensas numu- lariorum, et cathedras vendentium columbas

16 subvertit: nec sinebat ut quisquam deportaret

17 vas per templum. Et docebat, dicens eis, Nonne scriptum est, Domum meam domum oratioriis vocatum iri ab omnibus gen- tibus? vos autem eam fecistis speluncam la- tronum.

18 Et hoc audierunt scribae et primarii sacer- dotes, et quaerebant quomodo eum perderent: metuebant enim eum, quia tota turba percelle- batur super doctrina ipsius.

19 Quum vero vespera advenisset, egressus est Jesus extra urbem.

20 Et mane iter facientes prope ficum, viderunt

21 eam exaruisse radicitus. Tunc recordatus Petrus dixit ei, Rabbi, ecce, ficus illa quam exsecratus es exaruit.

22 Et respondens Jesus dixit eis, Habete fidem

23 Dei. Amen enim dico vobis, Quicunque dixerit monti huic, Tollitor et projicitor in mare; nec addubitaverit in corde suo, sec^ crediderit futura

11, 24 - 12, 5.] MARCUM. 109

24 quae dicit, fiet ei quicquid dixerit. Propterea dico vobis, Qusecunque orantes petitis, credite

25 vos accepturos; et erunt vobis. Et quum ad- stiteritis orantes, remittite, si quid habetis ad- versus aliquem: ut et Pater ille vester qui in

26 coelis est remittat vobis ofFensas vestras. Xam si vos non remiseritis, nec Pater ille vester qui in coelis est remittet offensas vestras.

27 TUNC veniunt rursus Hierosolyma: et quum ipse ambularet in templo, veniunt ad eum pri-

28 marii sacerdotes, et scribae, et seniores, et dicunt ei, Qua auctoritate ista facis? et quis tibi dedit auctoritatem istam, ut hsec facias.^

29 Jesus autem respondens dixit eis, Interrogabo vos et ego .quiddam: respondete igitur mihi, et

30 dicam vobis qua auctoritate haec faciam: Ba- ptisma Joannis, e coelo erat, an ex hominibus? respondete mihi.

31 Ratiocinabantur autem apud se, dicentes, Si dixerimus, E coelo; dicet, Quare ergo non cre-

32 didistis ei? Sed si dicamus, Ex hominibus; timemus populum: omnes enim sentiebant de

l^ Joanne quod vere propheta fuisset. Tunc re-

spondentes dicunt Jesu, Nescimus.

Et Jesus respondens dicit eis, Nec ego dicam

vobis qua auctoritate hsec faciam. 12 ET coepit eis per parabolas dicere, Vineam

plantavit quidam, et circumposuit sepem, et

fodit lacum, et oedificavit turrim, et elocavit eam

2 agricolis; ac peregre profectus est. Misitque servum ad agricolas suo tempore, ut ab agri-

3 colis acciperet ex fructu vinese. Uli vero captum eum ceciderunt, ac remiserunt inanem.

4 Et rursum misit ad eos alium servum; et illi huic quoque lapidato, caput comminuerunt, et

5 remiserunt contumeha affectum. Et rursum

110 EVANG. SEC. [12,6-19.

alium misit; et illum interemerunt multosque alios; hos quidem caedentes, illos vero interi-

6 mentes. Quum ergo unum adhuc haberet filium suum dilectum, misit etiam illum ultimum ad

7 eos, dicens, Reverebuntur filium meum. Illi vero agricolse dixerunt inter se, Iste est hseres; venite, interimamus eum, et nostra erit haere-

8 ditas. Et captum eum interemerunt, et ejecerunt

9 extra vineam. Quid ergo faciet dominus vinese.'* Veniet, et perdet agricolas, et dabit vineam

10 aliis. Ne hanc quidem scripturam legistis, Quem lapidem" reprobaverunt aedifi-

11 cantes, is factus est caput anguli: a Domino factum est istud, et est mira- bile in oculis nostris.^^

12 Studebant igitur eum prehendere: sed metu- erunt turbam; norant enim eum adversus ipsos illam parabolam dixisse: itaque omisso eoabierunt.

13 ET miserunt ad eum quosdam e Pharisaeis et Herodianis; ut eum irretirent captum sermone.

14 Illi vero, quum venissent, dicunt ei, Magister, scimus te veracem- esse, neque curare quenquam; non enim respicis ad personam hominum, sed in veritate viam Dei doces: Licet censum Csesari dare, an non.^ demus, an non demus?

15 " Ipse vero, quum sciret eorum hypocrisin, dixit eis, Quid me tentatis.'^ proferte mihi dena-

16 rium, ut videam. Illi vero protulerunt. Tunc dicit eis, Cujus est imago ista et inscriptio.'^ Illi vero dixerunt ei, Caesaris.

17 Et respondens Jesus dixit eis, Reddite quae sunt Csesaris, Csesari; et quae Dei sunt, Deo. Et admirati sunt super ipso.

18 TuNC veniunt ad eum Sadducaei^ qui dicunt non esse resurrectionem; et interrogarunt eum,

19 dicentes, Praeceptor, Moses scripsit nobis, ut si

12, 20-31.] MARCUM. 111

cujiis frater mortuus sit, ac reliquerit Uxorem, et filios non reliquerit, accipiat ipsius frater uxorem ejus , et excitet semen fratri suo.

20 Septem ergo fratres fuerunt: ac primus accepit

21 uxorem, et moriens non reliquit semen. Et secundus accepit eam, et mortuus est, et ne ipse quidem reliquit semen: et tertius itidem.

22 Et acceperunt eam septem illi, neque relique- runt semen: ultima omnium mortua est et

23 mulier. In resurrectione ergo , postquam re- surrexerint, cujus eorum erit uxor? nam septem habuerunt eam uxorem.

24 Tunc respondens Jesus dixit eis, Nonne pro- pterea erratis, quod non sciatis scripturas, neque

25 potentiam Dei? Postquam enim ex mortuis re- surrexerint hornines^ neque uxores ducunt, neque nuptum dantur; sed sunt uj: angeli qui in coelis

26 sunt. De mortuis vero, quod suscitandi sint, non legistis in libro Mosis, quomodo in rubo locutus sit ei Deus, dicens, Ego sum Deus Abrahami, et Deus Isaaci, et Deus Jacobi?

27 Non est Deus Deu's mortuorum, sed Deus viventium: vos ergo multum erratis.

28 Et quum accessisset quidam e scribis, qui audierat eos altercantes , et sciebat eum bene illis respondisse, interrogavit eum, ^icens, Quod est primum omnium praeceptum?

29 Jesus autem respondet ei, Primum omnium prseceptorum est, Audi, Israel, Dominus Deus

30 noster Dominus unus est. Diliges igitur Do- minum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota cogitatione tua, et ex totis viribus tuis: hoc est primum praeceptum.

31 Et secundum illi simile, hoc est, Diliges pro- ximum tuum ut teipsum. Majus istis aliud prae- ceptum non est.

112 EVANG. SEC. [12,32-44.

32 Timc dixit ei scriba ille, Bene, Magister, in veritate dixisti: nam unus est Deus, nec alius

;^;^ est praeter eum: et diligere eum ex toto corde, et ex tota intelligentia, et ex tota anima, et ex totis viribus; ac diligere proximum ut seipsum, plus est quam omnia holocautomata et sacrificia.

34 Tum Jesus, quum vidisset eum cordate re- spondisse, dixit ei, Non longe es a regno Dei.

Et nemo amplius audebat eum interrogare.

35 Et respondens Jesus dicebat , docens in templo, Quomodo dicunt scribae Christum esse

36 filium Davidis? Nam ipse David dixit per Spiritum Sanctum, Dixit DoMiNUS Domino meo, Sede ad dextram meam, usquedum

37 statuero inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Ipse ergo David dicit eum Dominum: unde igitur filius ejus est?

Et multa illa turba audiebat eum libenter.

38 Ipse autem dicebat eis in doctrina sua, Cavete a scribis, qui amant stolati ambulare,

39 et salutationes in foris, primosque consessus in

40 conventibus, et primos accubitus in coenis^: qui devorant domos viduarum, et in speciem utuntur longis precibus: isti auferent gravius judicium.

41 Et quum sedisset Jesus ex adverso gazo- pliylacii, spectabat quomodo turba immitteret aera in gazophylacium: multi igitur divites im-

42 mittebant multa. Et quum venisset quaedam vidua pauper, immisit minuta cereola duo, quod

43 est quadrans. Tunc ille, quum advocasset disci- pulos suos, dixit eis, Amen dico vobis, Vidua haec pauper plus immisit quam omnes alii qui

44 miserunt pecuniam in gazophylacium : nam omnes ex eo quod ipsis redundat immiserunt; haec vero e penuria sua immisit omnia quae habebat, totum iiempe victum suum.

13, 1-14.] MARCUM. 113

13 QUUM autem egrederetur e templo, dixit ei quidam e discipulis ejus, Magister, vide quales lapides, et qualia ista shit aedificia!

2 Tunc Jesus respondens dixit ei, Vides ista magna aedificia? non relinquetur lapis super lapidem, qui non dissolvatur.

3 Et quum sederet in monte Olearum ex ad- verso templi, interrogarunt eum privatim Petrus,

4 et Jacobus, et Joannes, et Andreas, Dic nobis, quando haec erunt, et quod signum erit quando futurum est ut haec omnia consummentur.

5 Jesus autem eis respondens coepit dicere,

6 Videte ne quis yos seducat: multi enim venient sub nomine meo, dicentes, Ego sum Christus ;

7 multosque seducent. Quum autem audieritis bella et rumores bellorum, ne turbamini; oportet

8 enim ista fieri: at nondum erit finis. Surget enim gens in gentem, et regnum in regnum; eruntque terraemotus singulis locis, et erunt fames ac turbse: principia dolorum hsec erunt.

9 Sed cavete vos vobisipsis; tradent enim vos in consessus et conventus; csedemini; et coram prsesidibus ac regibus sistemini propter me, ut

10 hoc sit testimonio adversus eos. Et apud omnes gentes oportet primum praedicari Evan-

11 gelium. Qftum autem vos tradendo duxerint, ne ante soliciti estote quid dicturi sitis, neque meditamini: sed quicquid datum fuerit vobis illo momento, id loquimini: non enim estis vos

12 qui loquimini, sed Spiritus Sanctus. Tradet autem frater fratrem ad mortem, et pater filium: et insurgent liberi adversus parentes, et eos

13 curabunt morte mulctandos. Et eritis odio omnibus propter nomen meum: sed qui sub- stiterit ad finem usque, is servabitur.

14 Quum autem videritis abominationem illam

114 EVANG. SEC. [13, i5-3i.

vastatricem, quae dicta est a Daniele propheta, positam ubi non oportet, (qui hcec legit animum advertat,) tunc qui fuerint in Judaea, fugiant in

15 montes: qui vero /"w^r/Y in solario, ne descendat domum, nec ingrediatur ut quicquam tollat e

16 domo sua: et qui fuerit in agro, ne revertatur

17 retro, ut tollat pallium suum. Vse autem gra-

18 vidis et lactantibus per illos dies! Orate vero

19 ne fiat fuga vestra hieme. Erunt enim dies illi talis afflictio, qualis facta non fuit a principio rerum conditarum, quas condidit Deus, usque

20 ad hoc tempus, neque fiet. Et nisi Dominus decurtasset dies illos, omnis caro periret: sed propter electos, quos elegit, decurtavit dies illos.

21 Tunc autem si quis dixerit, Ecce, hic Christus;

22 vel, ecce illic; ne credite: surgent enim pseudo- christi et pseudoprophetae; et edent signa ac prodigia, ad seducendum, si fieri possit, etiam

23 electos. Vos autem cavete: ecce, prsedixi vobis omnia.

24 Ceterum per illos dies, post afflictionem illam, sol obscurabitur, nec edet luna splen-

25 dorem suum. Et stellae coeli excident, et po-

26 testates quse in coelis sunt concutientur. Et tunc videbunt Filium hominis venientem in

27 nubibus cum potentia multa et gloria. Ipse vero tunc mittet angelos suos, et suos electos aggregabit a quatuor ventis, ab extremo terrae usque ad extremum coeli.

28 A ficu vero discite parabolam: Quum ramus ejus jam tenerescit, et germinat folia, nostis

29 prope esse sestatem: ita et vos quum haec vide- ritis fieri, scitote illum prope esse, et ad fores.

30 Amen dico vobis, nequaquam praeterierit hsec

31 setas, usquedum facta sint haec omnia. Coelum

13, 32 - 14, 8.] MARCUM. 115

et terra praeteribunt ; sermones autem mei ne- quaquam prseteribunt,

32 Sed de die illo ac hora nem^o scit, ne angeli quidem qui in coelo sunt, nec ipse Filius, sed Pater.

33 Cavete, excubate, et orate; nescitis enim quando prsestitutum illud tempus sit futurum.

34 Na7n Filius hominis ita est ut quispiam qui peregre abiens, relicta domo sua, dataque servis suis potestate, ac suo cuique opere, janitori

35 prsecepit ut vigilaret. Vigilate igitur: (nescitis enim quando dominus domus veniet, vespere, an

36 media nocte, an in gallicinio, an mane:) ne quum

37 repente venerit, inveniat vos dormientes. Quae autem dico vobis, omnibus dico, Vigilate.

14 ERAT autem pascba, et azyma duobus post diebus; et quaerebant primarii sacerdotes et scribse quomodo eum dolo prehensum interi-

2 merent. Dicebant autem, Non in festo, ne tumultus sit populi.

3 OuUM autem Jestts esset in Bethania in domo Simonis leprosi, accumbente eo, venerat mulier habens alabastrum unguenti nardi liquidse multi pretii; et contrito alabastro, effuderat ei in caput.

4 Ouidam autem indignabantur apud sese, et dicebant, Ouorsum perditio ista unguenti facta

5 est? nam poterat hoc venire arnplius quam tre- centis denariis, et dari pauperibus. Et freme- bant in eam.

6 Jesus autem ait, Omittite eam: quid ei mo- lestias prsebetis? bonum opus operata est erga

7 me. Semper enim pauperes habetis vobiscum^; et quandocunque volueritis, potestis eis bene-

8 facere; me vero non semper liabebitis. Haec quod potuit fecit: occupavit enim ungere meum

116 EVANG. SEC. [14,9-22.

9 corpus ad funerationem. Amen dico vobis, Ubicunque prsedicatum fuerit evangelium hoc in toto mundo, etiam id quod ista fecit dicetur in memoriam ipsius.

10 TuNC Judas Iscariotes, unus ex illis duo- decim, abiit ad primarios sacerdotes, ut eum

11 ipsis proderet. Illi vero, eo audito gavisi sunt; et polliciti sunt se pecuniam ei daturos. Quse- rebat igitur quomodo opportune eum proderet.

12 PRIMO autem die azymorum, quando pascha mactabatur, dicunt ei discipuli ipsius, Ubi vis ut profecti paremus ut edas pascha?

13 Tunc mittit duos e discipulis suis, et dicit eis, Abite in urbem, et occurret vobis quidam por-

14 tans amphoram aqu3e; sequimini eum: et quo- cunque introierit, dicite patrifamilias, Magister dicit, Ubi est diversorium, ubi pascha cum

15 discipuHs meis edam? Tunc ipse vobis ostendet coenaculum magnum stratum, paratum: illic parate nobis pascha.

16 Abierunt igitur discipuli ejus, veneruntque in urbem, et invenerunt omnia prout dixerat eis : et paraverunt pascha.

17 Et quum serum diei advenisset, venit cum

18 duodecim ilKs. Quumque accubuissent, et ede- rent, ait Jesus, Amen dico vobis, Unus ex vobis prodet me, qui edit mecum.

19 Ipsi vero coeperunt affici tristitia, et ei dicere sigillatim, Num ego? et alius, Num ego?

20 Ipse autem respondens dixit eis, Unus ex duodecim 'qui nianMm intingit mecu*n in catinum

21 me prodet. Filius quidem hominis abit, prout . scriptum est de eo: sed vse homini illi per

quem Filius hominis proditur! bonum erat ho- mini illi si natus non fuisset.

22 Et edentibus ipsis, quum accepisset Jesus

14,23-37] MARCUM. 117

panem, et benedixisset, fregit, deditque eis; et

23 ait, Accipite, edite: hoc est corpus meum. Et accepto poculo, quum gratias egisset, dedit eis;

24 et biberunt ex eo omnes. Et dixit eis, Hoc est sanguis meus novi illius pacti qui pro multis

25 effunditur. Amen dico vobis, Non bibam am- plius ex fructu vitis, usque ad diem illum quuni ipsum bibam novum in regno Dei.

26 Et quum hymnum cecinissent, exierunt in montem Olearum

27 Tunc dicit eis Jesus, Omnes offendemini in me nocte ista: nam scriptum est, Percutiam

28 pastorem, et dispergentur oves. Sed post- quam suscitatus fuero, praeibo vobis in Galilseam.

29 Petrus autem dixit ei, Etiamsi omnes oflfen- dantur, at non ego.

30 Tunc dicit ei Jesus, Amen dico tibi, Hodie nocte ista, priusquam bis gallus vocem miserit, ter abnegabis me.

31 At ille multo magis dicebat, Si me oportuerit commori tibi, haudquaquam te abnegabo. Iti- dem autem etiam omnes dicebant.

32 VENIUNT igitur in locum cujus nomen est Gethsemane. Tunc dicit discipulis suis, Sedete hic, usquedum oravero.

'^'}i Et assumit Petrum et Jacobum et Joannem secum; coepitque expavescere, et gravissime

34 angi. Et dixit eis, Undiquaque tristis est anima mea usque ad mortem: manete hic, et vigilate.

35 Progressusque paulukmi, procidit in terram; et oravit ut, si fieri posset, abiret ab ipso hora

'^(i illa. Dixitque, Abba, Pater, omnia fieri abs te possunt; transfer a me istud pocuhim: verum non quid ego velim, sed quid tu.

37 Tunc venit, et invenit eos dormientes; dicit-

118 EVANG. SEC. [14,38-51.

que Petro, Simon, dormis.^ nequivisti unarn

38 horam vigilare.^ Vigilate et orate, ne introeatis in tentationem : spiritus quidem promptiis est, sed caro infirma.

39 Et quum rursum abiisset, oravit, eundem

40 sermonem locutus. Reversus autem invenit eos rursum dormientes ; (erant enim oculi eorum gravati;) neque sciebant quid ei re- sponderent.

41 Et venit tertio, dicitque eis, Dormite quod reliquum est, et requiescite: sufficit, venit hora illa: ecce, traditur Filius hominis in manus

42 peccatorum. Surgite, eamus: ecce, qui prodit me appropinquavit.

43 Et statim, adhuc eo loquente, adest Judas, qui erat unus ex duodecim illis, et cum eo turba multa cum gladiis et fustibus, a primariis sacerdotibus, et scribis, et senioribus.

44 Dederat autem eis iste, qui eum tradebat, commune inter ipsos signum, dicens, Quemcun- que osculatus fuero, is est; prehendite eum, et

45 abducite tuto. Quum igitur venisset, statim ac- cedens ad eum, dicit ei, Rabbi, Rabbi; ac

46 deosculatus est euin. Illi vero injectis in eum manibus prehenderunt eum.

47 Quidam autem ex iis qui adstabant stricto gladio feriit servum pontificis maximi, et ab- stulit ejus auriculam.

48 Respondens autem Jesus dixit eis, Siccine ut adversus latronem existis cum gladiis et fustibus

49 ad me una prehendendum? quotidie eram apud vos in templo docens, nec prehendistis me : sed oportet ut impleantur scripturae.

50 Tunc relicto eo, omnes fugerunt.

5 1 Quidam autem juvenis sequebatur eum, ami- ctus sindone super nudum corpus: et prehen-

1^,52-65] MARCUM. 119

52 derunt eum juvenes. Ipse vero, derelicta sin- done, nudus effugit ab illis.

53 TUXC abduxerunt Jesum ad pontificem ma- ximum; cum quo convenerunt omnes primarii sacerdotes, et seniores, et scribae.

54 Petrus autem e longinquo secutus est eum, intro usque in aulam pontificis maximi: et con- sidebat cum ministris, et calefaciebat sese ad ignem.

55 Primarii vero sacerdotes, et totus consessus quserebant testimonium adversus Jesum, ut eum

:6 morte mulctarent; nec inveniebant. Xam multi falsum testimonium dicebant adversus eum; sed

57 non erant paria ipsorum testimonia. Tunc quidam surrexerunt, et falsa testati sunt ad-

58 versus eum, dicentes, Xos audivimus eum di- centem, Ego destruam templum hoc quod est manibus factum, et intra triduum absque mani-

59 bus factum aliud aedificabo. Sed ne sic quidem par erat testimonium eorum.

60 Tunc pontifex maximus, progressus in medium, interrogavit Jesum, dicens, Xon respondes quic- quam? quid illicd est qiiod isti adversum te

61 testificantur? Ipse vero silebat, et nihil re- spondit. Rursum pontifex maximus eum inter- rogavit, et dixit ei, Tnne es iUe Christus, Filius ille illius Benedicti?

62 Jesus autem dixit, Ego sum: et videbitis Filium hominis sedentem ad dextram potentiae Dei, et venientem cum nubibus cceli.

6t, Pontifex maximus vero diruptis vestibus suis

64 dixit, Qtiid adhuc nobis opus est testibus? Au- distis blasphemiam: quid vobis videtur?

Illi vero omnes contra eum judicarunt, ipsum teneri reum mortis.

65 Et cceperunt quidam inspuere in eum, et ob-

120 EVANG. SEC. [14,66-15,7.

tegere faciem ejus, et colaplios ei infligere, et dicere ei, Vaticinare; ministri vero bacillorum ictibus eum csedebant. 66 OUUM vero Petrus esset in aula inferius, (y] venit quaedam ex ancillis pontificis maximi: et quum vidisset Petrum se calefacientem, intuita in eum, dixit, Et tu cum Nazareno Jesu eras.

68 Ipse vero negavit, dicens, Non novi illum^ ne- que scio quid tu dicas. Et exivit extra in

69 vestibulum: et gallus vocem emisit. Tunc an- cilla, quum rursus vidisset eum, coepit dicere iis

70 qui adstabant, Hic est uniis ex ipsis. Ipse vero rursum negavit. Et rursus paulo post qui adstabant dixerunt Petro, Vere ex ipsis es: et- enim Galilseus es, et locutio tua similis est.

71 Ipse autem coepit exsecrari et jurare, dice?zSj

72 Non novi liominem istum quem dicitis. Tunc secundo gallus vocem emisit. Et recordatus est Petrus verborum quae dixerat ei Jesus, Prius- quam gallus vocem bis miserit, ter me ab- negabis. Et quum erupisset, flevit.

15 STATIM autem, mane consilio inito, summi sacerdotes cum senioribus et scribis, totusque consessus, vinctum Jesum abduxerunt, tradide- runtque Pilato.

2 Et interrogavit eum Pilatus, TMne es ille rex Judaeorum? Ipse vero respondens dixit ei, Tu

3 dicis. Et accusabant eum primarii sacerdotes

4 de multis. Pilatus autem rursus interrogavit eum, dicens, Non respondes quicquam? ecce,

5 quam multa adversus te testificantur. Jesus autem nihil amplius respondit, adeo ut miraretur Pilatus.

6 Ceterum singulis festis dimittebat eis unum

7 ex vinctis, quemcunque postulassent. Erat vero quidam, qui dicebatur Barabbas, vinctus cum

15, 8-23.] MARCUM. 121

seditionis sociis, qiii caedem per seditionem

8 fecerant. Et vociferans turba coepit petere ut

9 faceret prout semper ipsis fecerat. Pilatus autem respondit eis, dicens, Vultis dimittam

10 vobis regem illum Judseorum? (noverat enim eum per invidiam traditum fuisse a primariis

11 sacerdotibus.) Primarii vero sacerdotes con- citarunt turbam, ut potius Barabbam ipsis di- mitteret.

12 Tunc Pilatus respondens, rursum dixit eis, Quid ergo vultis faciam isto quem dicitis regem

13 Judaeorum.^ Ipsi vero rursum clamaverunt, Crucifige eum.

14 Pilatus autem dicebat eis, Enimvero quid . mali fecit.^ Illi autem eo amplius clamaverunt,

Crucifige eum.

15 Pilatus igitur volens turbae satisfacere, dimisit eis Barabbam, et Jesum flagellatum tradidit ut crucifigeretur.

16 MILITES vero abduxerunt eum intra aulam, id est, praetorium; et convocaverunt totam co-

17 hortem: et induerunt eum purpura, et circum-

18 posuerunt ei plexam coronam spineam : et coeperunt eum salutare, dicentes ^ Ave, rex

19 Judaeorum. Et caedebant ejus caput calamo, et inspuebant in eum, ac positis genibus adorabant

20 eum. Quum autem illusissent ei, exuerunt eum purpura, et induerunt eum suis ipsius vesti- mentis; eduxeruntque ut crucifigerent eum.

21 Praeterea angariarunt praetereuntem quendam Simonem Cyrenaeum, (venientem rure, patrem Alexandri et Rufi,) ut attolleret crucem ejus.

22 Duxeruntque eum in locum Golgotha; quod

23 est, si interpreteris, Calvariae locus. Et dede- runt ei bibendum myrrliatum vinum: ipse vero non sumpsit. _

122 EVANG. SEC. [15,24-39.

24 Quumque crucifixissent eum, partiti sunt vesti- menta ejus, jacta sorte super ea, quis quid tolleret.

25 Erat autem hora tertia quando crucifixerunt

26 eum. Eratque inscriptio criminationis ipsius in- scripta Ms verhis, REX ILLE JUD^ORUM.

27 Crucifixerunt etiam cum eo duos latrones; unum ad dextram, et alterum ad sinistram ejus.

28 Et impleta est scriptura qua^ dicit, Et cum sceleratis numeratus est.

29 Qui vero prseteribant blasphemabant eum, moventes capita sua, et dicentes, Vah, tu qui

30 destruis templum, et triduo aedificas, serva te-

31 ipsum, et descende e cruce. Similiter autem et primarii sacerdotes illudentes, dicebant alii ad alios cum scribis, Alios servavit; seipsum ser-

32 vare non potest. Christus ille rex Israel de- scendat nunc e cruce, ut videamus et credamus.

Et qui crucifixi erant cum eo convitiis afficie- bant eum.

33 QuuM vero advenisset hora sexta, tenebrae factae sunt super totam regionem usque ad horam nonam.

34 Et hora nona vociferatus est Jesus voce magna, dicens, Eloi, Eloi, lamma sabachthani? quod est, si quis interpretetur, Deus mi, Deus mi, cur me deseruisti?

35 Et quidam adstantium, quum audissent, dice- }^() bant, Ecce, Eliam vocat. Cucurrit autem qui-

dam, et impleta spongia aceto, et arundini circumposita, dedit ei potum, dicens, Sinite; videamus an veniat Elias ad eum detrahendum,

37 Jesus vero, emissa voce magna, exspiravit.

38 Et aulseum templi fissum est in duas partes, a summo usque ad imum.

39 Quum vidisset autem centurio, qui adstabat ipsi ex adverso, eum ita emisso clamore ex- spirasse, dixit, Vere homo iste Filius erat Dei.

15, 40 - 16, 7.] MARCUM. 123

40 Erant autem etiam et mulieres e longinquo spectantes, inter quas erat Maria Magdalene, et Maria Jacobi parvi, et Jose mater, et Salome:

4 1 qu3e etiam, quum esset in Galila^a, secutae fu- erant eum, et ministraverant ei: aliseque multse quae simul cum eo ascenderant Hierosolyma.

42 OUUM autem serum diei jam esset, (quoniam

43 erat parasceue, hoc est, antesabbatum,) veniens Josephus Arimathaeensis, honoratus senator, qui et ipse expectabat regnum Dei, fidenti animo introiit ad Pilatum , et petiit corpus Jesu.

44 Pilatus autem miratus est, si jam mortuus esset ; et advocato centurione, interrogavit eum, an

45 jamdudum mortuus fuisset. Et re cognita ex centurione, donavit corpus Josepho.

46 Is autem emit sindonem , et detractum eum involvit sindone ; deposuitque in monumento quod erat excisum e petra; et advolvit lapidem ad ostium monumenti.

47 Maria Magdalene vero et Maria mater Jose spectabant ubi poneretur.

lo ET exacto intercedente sabbato, Maria Magda- lene, et Maria Jacobi mater, et Salome, eme-

2 rant aromata, ut venientes ungerent eum. Et valde mane , primo die hebdomadis , profectce veniunt ad monumentum, exorto sole.

3 Dicebantque inter sese, Quis devolvet nobis

4 saxum ab ostio monumenti.^ Intuitae vero con- spiciunt saxum esse devolutum: nam erat ma- gnum valde.

5 Et ingressae in monumentum, viderunt juvenem sedentem ad dextram, amictum stola candida:

6 et expaverunt. Ipse vero dixit eis, Ne expa- vescite: Jesum quaeritis illum Nazarenum qui fuit crucifixus; suscitatus est, non est hic: ecce

7 locus ubi posuerant eum. Sed abite, dicite

124 EV. SEC. MARCUM. [16,8-20.

discipulis ejus et Petro, ipsum praeire vobis in Galilseam: illic eum videbitis, prout dixit vobis.

8 Tunc digressae cito, fugerunt a monumento: tenebat enim eas tremor et stupor: neque cui- quam quicquam dicebant; metuebant enim.

9 QUUM autem resurrexisset Jesus mane, primo die hebdomadis, apparuit primum Mariae Magdalenae, ex qua ejecerat septem dsemonia.

10 Illa profecta renunciavit hoc iis qui cum ipso

11 fuerant, lugentibus, ac flentibus. IUi vero quum audissent eum vivere, et conspectum fuisse ab ea, non crediderunt.

12 PosTEA autem duobus ex ipsis ambulantibus, conspicuum se praebuit alia forma, quum rus

13 proficiscerentur. Et illi abierunt, et renuncia- runt reliquis; qui ne illis quidem crediderunt.

14 PosTREMO vero una sedentibus ipsis undecim . conspicuum sese praebuit, et exprobravit increduli- tatem eorum, et cordis duritiem; eo quod iis qui ipsum conspexerant suscitatum non credidissent.

15 Et dixit eis, Profecti in mundum universum,

16 praedicate evangelium omni orbi condito. Qui crediderit, et baptizatus fuerit, servabitur; qui

17 vero non crediderit , condemnabitur. Signa autem eos qui crediderint, haec consequentur: Per nomen meum daemonia ejicient; linguis

18 loquentur novis; serpentes tollent; et si quid lethale biberint, nequaquam nocebit eis; male valentibus manum imponent, . et bene habebunt.

19 Dominus igitur, postquam locutus fuisset eis, sursum receptus est in ccekim, et sedit ad

20 dextram Dei. Illi vero profecti praedicarunt ubique, Domino cooperante, et sermonem eorum confirmante, per signa subsequentia.

1,1-14.] EV. SEC. LUCAM. 125

EVANGELIUM

SECUNDUM

LUCAM.

1 QUONIAM multi aggressi sunt componere narrationem rerum , quarum plena fides nobis

2 facta est, prout tradiderunt nobis, qui a princi- pio spectatores ipsimet et administri fuerunt

3 ipsius rei: visum est etiam mihi, omnia alte re- ^etita penitus assecuto, ordine illa ad te scri-

4 bere, praestantissime Theopliile: ut agnoscas earum rerum veritatem, quas auditione accepisti.

5 FUIT diebus Herodis illius regis Judseae sa- cerdos quidam nomine Zacharias, ex classe

6 Abiae; uxor vero ipsius erat ex filiabus Aaron, et nomen ejus Elisabeta. Erant autem justi ambo in conspectu Dei, incedentes in omnibus

7 praeceptis et ritibus Domini inculpate. Nec erat eis proles, eo quod esset Elisabeta sterilis, et ambo provecti jam essent setate,

8 Factum est autem, ut quum is sacerdotio

9 fungeretur in ordine suae classis ante Deum, se- cundum ritum functionis sacerdotalis , sortitus sit 7nunus suffitus faciendi, ingrediendo in tem-

10 plum Domini. Tota vero multitudo populi foris erat orans tempore suffitus.

11 Visus autem est ei angelus Domini, stans ad

12 dextram altaris suffitus. Et Zacharias eo viso

13 turbatus est, et metus incidit in eum. Dixit autem ei angelus, Ne metue, Zacharia: nam ex- audita est deprecatio tua; uxorque tua Elisabeta gignet tibi filium, et vocabis nomen ejus Joan-

14 nem. Et is erit tibi gaudio et exsultationi;

126 EVANG. SEC. [1,15-27.

15 multique super ejus nativitate gaudebunt. Erit enim magnus in conspectu Domini, et vinum siceramque non bibet; et Spiritu Sancto imple-

16 bitur, etiam a ventre matris suse: multosque filiorum Israel convertet ad Dominum Deum

17 ipsorum. Nam ipse prsecedet in conspectu ejus, cum spiritu et virtute Eliae, ut convertat corda patrum in filios, et rebelles ad prudentiam justorum; ut paret Domino populum appa- ratum.

18 Tunc dixit Zacbarias angelo, Unde istud noscam? ego enim sum senex, et uxor mea pro- vecta est setate.

19 Et respondens angelus dixit ei, Ego sum Gabriel, qui adsto in conspectu Dei; missusque sum ut te alloquar, et haec tibi laeta nunciem.

20 Et ecce, silebis, nec loqui poteris, ad eum us- que diem quo haec fiant: eo quod non credi- disti sermonibus meis, qui implebuntur praesti- tuto tempore.

21 Erat autem populus exspectans Zachariam; et

22 mirabantur quod is tardaret in templo. Ille vero egressus^ non poterat eis loqui: et agno- verunt eum visionem vidisse in templo: nam

23 ipse innuebat eis, permansitque mutus. Et factum est, ut impleti sunt dies sacrse functionis ipsius, abiit domum suam.

24 Post illos autem dies concepit Elisabeta uxor ejus; et occuhavit se menses quinque, dicens,

25 Nempe ita mihi fecit Dominus diebus quibus 7ne intuitus est, ut auferret probrum illud meum inter homines.

26 MENSE autem sexto missus est angelus Ga- briel a Deo in urbem Galilsese, cui nomen

27 Nazaret, ad virginem desponsam viro cui nomen erat Joseph, ex domo David: nomen autem vir-

1, 28-43.] LUCAM. 127

28 ginis erat Maria. Ingressus igitur angelus ad eam, dixit, Ave, gratis dilecta: Dominus tecum est: benedicta tu inter mulieres.

29 Illa vero quum eiun vidisset, perturbata est super ejus sermone; et ratiocinabatur dpud se

30 qualis esset salutatio ista. Tunc dixit ei an- gelus, Ne metue, Maria; invenisti enim gratiam

31 apud Deum. Et ecce, concipies in utero, et paries filium; et vocabis nomen ejus JESUM.

32 Hic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur; dabitque ei Dominus Deus sedem Davidis patris

33 ipsius: regnabitque in domo Jacobi in seternum; et regni ejus non erit finis.

34 Dixit autem Maria ad angelum, Quomodo erit istud, quandoquidem virum non novi?

35 Et respondens angelus dixit ei, Spiritus San- ctus superveniet in te, et virtus Altissimi inum- brabit te : propterea id etiam quod gignetur ex

36 te sanctum, vocabitur Filius Dei. Et ecce, Elisabeta cognata tua concepit et ipsa filium in senectute sua; et hic mensis est sextus ipsi,

37 quse vocabatur sterilis: quia apud Deum non erit ullum verbum quod fieri non possit.

38 Dixit autem Maria, Ecce ancilla Domini; fiat mihi secundum verbum tuum. Et abiit ab ea angelus.

39 SURGEXS vero Maria per eos dies, profecta est in montanam regionem cum festinatione, in

40 urbem Juda; et ingressa est domum Zachariae, et salutavit Elisabetam.

41 Et factum est, ut audivit Elisabeta salutatio- nem Marise, subsiliit foetus in utero ejus; et

42 replcta est Spiritu Sancto Elisabeta, exclamavit- que voce magna, et dixit, Benedicta tu inter

43 mulieres, quia benedictus fructus uteri tui. Et unde hoc mihi, ut veniat mater Domini mei ad

128 EVANG. SEC. [1, 44-GO.

44 me? ecce enim, ut exstitit vox salutationis tuse in auribus meis, subsiliit foetus exsultans in

45 utero meo. Et beata est quae credidit: nam consummabuntur ea quse dicta sunt ei a Do- mino.

46 Tunc ait Maria,

Magnificat anima mea Dominum,

47 Et exsultat spiritus meus super Deo servatore meo:

48 Quia respexit humilem ancillam suam: ecce, enim, ex hoc tempore beatam me praedicabunt omnes aetates:

49 Quia magnifice mecum egit potens ille, cujus sanctum est nomen;

50 Et cujus misericordia in omnes setates parata est timentibus ipsum.

51 Forte facinus fecit brachio suo: dissipavit superbos cogitatione cordis ipsorum:

52 Detraxit potentes e thronis, et extulit hu- miles :

53 Famelicos implevit bonis, et divites ablegavit inanes.

54 Suscepit Israelem puerum suum, ut memor esset misericordiae,

55 (Prout locutus est patribus nostris, nimirum Abrahamo, et semini ejus,) in aeternum.

56 Mansit autem Maria cum illa quasi menses tres; et postea revertit domum suam.

57 ELISABET^ vero completum est tempus ad

58 pariendum; et peperit filium. Et audierunt ac- colse et cognati ejus, Dominum magnifica miseri- cordia sua usum esse in eam: et ei gratula- bantur. •

59 Et factum est, ut die octavo venerint ad circumcidendum puerulum: vocabant autem eum

60 ex nomine patris ipsius, Zachariam. Sed re-

1,G1-7G.] LUCAM. 129

spondens mater/cjus ait, Nequaqiiam: sed voca-

6i bitur Joannes. Et dixerunt ad eam, Nemo est

in cognatione tua qui vocetur isto nomine.

62 Innuebant autem patri ejus quid vellet eum

63 vocari: isque postulata tabella scripsit, dicens, Joannes est nomen ejus. Et mirati sunt omnes.

64 Apertum est autem os ejus illico, et lingua ejus ; et loquebatur benedicens Deo.

65 Ortus est igitur metus omnibus accolis eorum: et in tota montana regione Judaeae divulgata

66 sunt omnia verba ista. Et omnes qui audierunt reposuerunt ea in corde suo, dicentes, Quisnam puerulus hic erit? Manus autem Domini erat cum eo.

67 Et Zacharias pater ejus repletus est Spiritu Sancto, prophetavitque, dicens,

68 Benedictus esto Dominus Deus Israelis, quod inviserit et redemerit populum suum.

69 Et erexerit cornu»salutis nobis in domo Da- vidis pueri sui:

70 Prout locutus est per os sanctorum, qui a seculo fuerunt, prophetarum suorum:

71 Fore Mt nos servaret ex inimicis nostris, et e manu omnium qui oderunt nos;

72 Ut uteretur misericordia erga patres nostros, ac memor esset pacti sui sancti;

73 Et jurisjurandi quod juravit Abrahamo patri nostro, nifnirum se datunim nobis,

74 Ut sine metu, e manu inimicorum nostrorum liberati, ipsum colamus,

75 Cum sanctitate et justitia, in ipsius conspectu, cunctis vitae nostrae diebus.

76 Tu vero, puerule, Propheta Altissimi voca- beris: prseibis enim ante faciem Domini, ut pares vias ejus ;

130 EVANG. SEC. [1,77-2,12.

77 Et des cognitionem salutis populo ejus, per remissionem peccatorum ipsorum,

78 Ex intima misericordia Dei nostri; qua in- visit nos is qui prodit ex alto;

79 Ut appareat iis qui in tenebris et umbra mortis positi sunt, ad dirigendos pedes nostros in viam pacis.

80 Ipse autem puerulus crescebat, et corrobora- tur Spiritu; fuitque in desertis illis locis ad eum usque diem quo se ostenderet Israeli.

2 FACTUM est autem diebus illis, ut prodierit edictum a Caesare Augusto, ut describeretur

2 totus terrarum orbis. (Haec descriptio prima

3 facta est praesidente Syrise Cyrenio.) Ibant igi- tur omnes ut describerentur, in suam quisque urbem.

4 Ascendit autem etiam Josephus a Galilaea, ex urbe Nazareta, in Judaeam, in urbem Davidis, quae vocatur Bethleliema; propterea quod erat

5 ex domo et familia Davidis: ut describeretur cum Maria desponsa sibi uxore, quse erat praegnans.

6 Factum est autem quum essent illic, ut ex-

7 plerentur dies ipsius ad pariendum. Peperit igitur filium suum primogenitum, et fasciis eum involvit, reclinavitque eum in praesepi; eo quod non erat eis locus in diversorio.

8 Erant autem pastores in hac eadem regione excubantes, et observantes vigilias noctis super

9 gregem suum. Et ecce, angelus Domini super- venit ipsis, et gloria Domini circumfulsit eos;

10 et metuerunt metu magno. Tunc dixit eis an- gelus, Ne metuite; ecce enim evangelizo vobis

11 gaudium magnum, quod erit toti populo: nempey natum esse vobis hodie Servatorem, qui est

12 Christus Dominus, in urbe Davidis. Hoc autem

2, 13-25.J LUCAM. 131

vobis signum erit: Invenietis infantem fasciis in- volutum, jacentem in praesepi. 13 Et repente adfuit cum angelo multitudo exerci- tuum coelestium, laudantium Deum, et dicentium, 14 Gloria in coslis altissimis Deo, et in terra pax, hominibus benevolentia.

15 Et factum est, ut quum discessissent ab eis an- geli in coelum, tunc pastores illi dicerent alii ad alios, Transeamus sane Bethlehemam usque et videamus factum istud quod Dominus notum

16 fecit nobis. Venerunt igitur festinantes, et in- venerunt Mariam, et Josephum, et infantem

17 jacentem in prsesepi. Eo autem viso, divulga- verunt id quod dictum fuerat ipsis de puerulo

18 illo. Et omnes qui hcBc audierunt mirati sunt super iis, quae locuti fuerunt ipsis pastores illi.

19 Maria vero ista omnia verba conservabat, con-

20 ferens ea in corde suo. Reversi sunt autem pastores, gloriiicantes et laudantes Deum super omnibus, quse audierant et viderant, prout ipsis dictum fuerat.

21 Et quum advenisset dies octavus ad circum- cidendum puerulum, vocatum est nomen ejus JESUS, quod vocatum fuerat ab angelo prius- quam ipse in utero conciperetur.

22 Et quum impleti fuissent dies purificationis Marise, secundum legem Mosis, adduxerunt eum

23 Hierosolymam, ut sisterent eum Domino; (prout scriptum est in lege Domini, Omnis masculus

24 primogenitus sanctus Domino erit;) et ut darent oblationem, secundum id quod dictum est in lege Domini, Par turturum, aut duos pullos columbarum.

25 Et ecce, quidam erat Hierosolymis, cui nomen Simeon: ^ra^^que homo iste justus ac religiosus, exspectans consolationem Israel; et Spiritus

9*

132 EVANCt. SEC. [2,26-40.

26 Sanctus erat super eum. Fueratque ipsi divini- tus nunciatum a Spiritu Sancto, ipsum non vi- surum mortem , priusquam vidisset Christum

27 illum Domini. Is igitur venit impulsore Spiritu in templum. Et quum introducerent puerulum Jesum parentes, ut ejus causa facerent quod ex

28 lege consuetum erat; tunc ipse recepit eum in ulnas suas, et benedixit Deo, et dixit,

29 Nunc dimittis servum tuum, Domine, secun- dum verbum tuum, cum pace;

30 Quia viderunt oculi mei salutem tuam,

31 Quam parasti in oculis ornnium populorum;

32 Lumen revelandum gentibus, et gloriam po- puli tui Israelis.

33 Josepbus autem et mater ejus mirabantur

34 super iis quse dicebantur de eo. Et benedixit eis Simeon, dixitque Mariae matri ejus, Ecce, positus est iste casui et resurrectioni multorum in Israele et ut sit signum cui contradicatur:

35 (quin et tuam ipsius animam trajiciet gladius) ut revelentur ex multis cordibus cogitationes.

36 Erat etiam quceda^n Anna prophetissa, filia Phanuelis, ex tribu Aseris, provecta in multam setatem, postquam vixisset cum viro annos se-

37 ptem a virginitate sua: et quum esset vidua quasi annorum octoginta quatuor, non abscede- bat a templo, jejuniis ac deprecationibus colens

38 Deum noctem ac diem. Hsec igitur eo ipso momento quum supervenisset, vicissim palam agnoscebat Dominum, et loquebatur de eo omni- bus qui redemptionem exspectabant Hierosolymis.

39 At illi ut perfecerunt omnia secundum legem Domini, reversi sunt in Galilaeam, in urbem

40 suam Nazaretam. Puerulus autem crescebat, et corroborabatur Spiritu, implebaturque sapientia; et Dei gratia erat super eum.

2, 41 - 3, 2.] LUCAM. 133

41 IBANT vero parentes ejus quotannnis Hiero-

42 solymam in festo paschse. Quum igitur factus esset annorum duodecim, ipsique ascendissent

43 Hierosolymam secundum morem illius festi, et peregissent illius dies, revertentibus ipsis, re- mansit puer Jesus Hierosolymis; et hoc nescivit

44 Josepli, nec mater ejus. Existimantes autem eum esse in comitatu, ierunt viam uniits diei; et requirebant eum inter cognatos et inter notos.

45 Et quum eum non invenissent, reversi sunt

46 Hierosolymam, quserentes eum. Et factum est, triduo post, ut invenerint eum in templo, se- dentem in medio magistrorum, et audientem

47 eos, et eos interrogantem. Percellebantur autem omnes qui eum audiebant, super intelligentia et responsis ejus.

48 Et eo viso facti fuerunt parentes ejiis atto- niti: et dixit ad eum mater ipsius, Fili, cur ita fecisti nobis? ecce, pater tuus et ego anxii quserebamus te.

49 Tunc dixit adeos, Quid est quod quaerebatis me? an nesciebatis oportere me in iis esse quae Patris mei sunt?

50 Sed ipsi non intellexerunt verba, quae ipsis I 51 fuerat locutus. Descendit autem cum eis, venit-

que Nazaretam; et erat eis subjectus. Et mater

ejus conservabat verba haec omnia in corde suo.

52 Jesus vero proficiebat sapientia et statura, ac

gratia apud Deum et homines. 3 ANNO autem decimoquinto imperii Tiberii Caesaris, Pontio Pilato procurante Judaeam, te- trarcha Galilaese Herode, PhiHppo autem ipsius fratre tetrarcha Ituraeae et Trachonitidis regionis, 2 et Lysania Abilenes tetrarcha, sub pontificibus maximis Anna et Caiapha, factum est verbum Domini ad Joannem Zacharise filium in deserto.

134 EVANG. SEC. [3,3-16.

3 Venit igitur in omnem regionem circumjacentem Jordani, prsedicans baptismum resipiscentiae ad

4 remissionem peccatorum: ut scriptum est in 11- bro sermonum Esaise proplietae, dicentis, Vox vociferantis in deserto, Parate viam Do-

5 mini, complanate semitas ejus. Omnis vallis implebitur, et omnis mons et collis deprimetur: et quae curva sunt fient via

6 recta, et asperae viae fient planae. Vi- debitque omnis caro salutem Dei.

7 Dicebat igitur turbae venienti ut baptizaretur ab ipso, Progenies viperarum, quis prsemonstravit

8 vobis ut fugeretis a futura ira? Ferte igitur fructus convenientes resipjscentise : et ne coepe- ritis dicere apud vos ipsos, Patrem habemus Abraliamum: dico enim vobis, Posse Deum etiam ex lapidibus istis excitare liberos Abra-

9 hamo. Jam vero etiam securis ad radicem ar- borum posita est: omnis ergo arbor non ferens fructum bonum exciditur, et in ignem abjicitur.

10 Et interrogavit eum turba, dicens, Quid igitur

11 faciemus? Respondens autem dixit eis, Qui habet duas tunicas, impertiat non habenti; et qui habet escas, similiter faciat.

12 Venerunt autem et publicani ut baptizarentur;

13 et dixerunt ei, Magister, quid faciemus? Ipse vero dixit eis, Nihil amplius quam quod consti- tutum est vobis exigite.

14 Interrogaverunt autem eum etiam milites, di- centes, Et nos quid faciemus? Et ait eis, Ne- minem concutite, neque dolo opprimite; et con- tenti estote stipendiis vestris.

15 Exspectante autem populo, et cogitantibus omnibus in cordibus suis de Joanne, numnam

16 ipse esset Christus ille, respondit Joannes, dicens omnibus, Ego quidem baptizo vos aqua: sed

3, 17-34.] LUCAM. 135

venit qui validior me est, cujus non sum dignus qul solvam corrigiam solearum: ipse vos bapti-

17 zabit Spiritu Sancto et igni. Cujus ventilabrum est in manu ipsius; et qui perpurgabit aream suam; et congregabit triticum in horreum suum, paleam autem exuret igni inexstinguibili.

18 Multa igitur etiam alia exhortans evangelizabat populo.

19 Herodes autem tetrarcha, quum argueretur ab eo de Herodiade uxore Philippi fratris ejus,

20 deque omnibus sceleribus quse ipse patrarat, ad- jecit et hoc supra omnia, quod inclusit Joannem in carcere.

21 FACTUM est autem quum baptizaretur totus populus, et Jesus baptizatus esset, et oraret, ^t

22 aperiretur coelum; ac descenderet Spiritus San- ctus corporea specie, tanquam columba, supra eum; et vox de ccelo exsisteret, dicens, Tu es Filius ille meus, dilectus ille; in te acquiesco.

23 Ipse autem Jesus incipiebat esse fere annorum triginta, filius (ut existimabatur) Josephi, jiUi-

24 Heli, filii Matthati, filii Levi, filii Melchi, filii

25 Jannse, filii Josephi, filii Mattathiae, filii Amosi,

26 filii Naumi, filii Esli, filii Naggae, filii Maathi, filii Mattathiae, filii Semei, filii Josephi, filii

27 Judae, filii Joannae, filii Rhesse, filii Zoroba-

28 belis, filii Salathiehs, fidii Xeri, fi.lii Melchi, filii Addi, filii Cosami, filii Elmodami, filii

29 Eris, filii Jose, filii Eliezeris, filii Jorimi, filii

30 Matthati, filii Levi, filii Siraeonis, filii Judse, 2,1 filii Josephi, filii Jonani, filii Eliacimi, filii

Meleae, filii Mainani, filii Mattathae, filii Na-

32 thanis, filii Davidis, filii Jessae, filii Obedis,

33 fi^'^^ Boosi, filii Salmonis, filii Naassonis, filii Aminadabi, filii Arami, filii Esromi, filii Pha-

34 resi, filii Judae, filii Jacobi, filii Isaaci, filii

136 EVANG. SEC. [3, 35 - 4, 14.

35 Abrahami, filii Tliarae, filii Nachoris, filii Sa- ruchi, filii Ragavi, filii Phaleci, filii Heberis,

36 filii Salae, filii Arphaxadi, filii Semi, filii Noae, Zl filii Lamechi, filii Mathusalae , y^/zV Henochi, 38 filii Jaredis, filii Mahalaleelis, filii Cainani, filii

Henosi, filii Sethi, filii Adami, qui fuit Dei. 4 JESUS autem plenus Spiritu Sancto reversus est a Jordane, et actus est ab eodem Spiritu in

2 desertum, dies quadraginta tentante euvi diabolo.

Nec edit quicquam per illos dies; sed iis fi-

3 nitis postea esuriit. Tunc dixit ei diabolus, Si

4 Filius es Dei, dic isti lapidi ut fiat panis. Et respondit ei Jesus, dicens, Scriptum est, Non pane solo victurum hominem, sed quovis verbo

. Dei.

5 Tunc quum subduxisset eum diabolus in mon- tem sublimem, ostendit ei omnia regna terrse

6 puncto temporis. Et ait ei diabolus, Tibi dabo auctoritatem hanc universam, et gloriam illorum regnorum: nam mihi tradita est; et cuicunque

7 voluero do illam. Itaque si tu adoraveris me,

8 erunt tua omnia. Respondens autem Jesus dixit ei, Abscede a me, Satana; scriptum est enim, Adorabis Dominum Deum tuum, et eum solum coles.

9 Tum duxit eum Hierosolymam, et eum statuit supra pinnas templi: et dixit ei, Si Filius Dei

10 es, dejice teipsum hinc deorsum; scriptum est enim, Angelis suis praecipiet de te, ut custo-

11 diant te; et in manus attollent te, nequando

12 impingas ad lapidem pedem tuum. Respondens autem Jesus dixit ei, Dictum est, Non tentabis Dominum Deum tuum.

13 Et finita omni tentatione , diabolus abscessit ab eo ad tempus.

14 REVERSUS est autem Jesus cum virtute

4, 15-27.] LUCAM. 137

Spiritus in Galilceam: et faina de eo exiit in

15 totam circumjacentem regionem. Et ipse docebat in synagogis eorum, omnibus ipsum gloritican- tibus.

16 Venit igitur Nazaretam, ubi fuerat nutritus: et intravit, ut consueverat, die sabbati, in syna-

17 gogam; et surrexit ut legeret. Tunc datus est ei liber Esaiae prophetse: quumque explicuisset librum, invenit locum in quo scriptum erat,

18 Spiritus Domini super me, cujus rei causa unxit me; ut evangelizem paupe- ribus misit me, ut medear contritis

19 corde, ut praedicem captivis dimissio- nem, et caecis visus recuperationem; ut confractos emittam in libertatem; ut

20 praedicem annum Domini acceptum. Et complicatum librum quum reddidisset ministro, sedit: et omnium in synagoga oculi erant intenti

21 in eum. Coepit autem eis dicere, Certe hodie impleta est hsec scriptura audientibus vobis.

22 Et omnes testimonium ei dabant, ac miraban- tur super sermonibus plenis gratia, procedentibus ex ore ipsius, dicebantque, Nonne iste est filius ille Josephi?

23 Et dixit ad eos, Omnino dicetis mihi hoc proverbium, Medice, cura teipsum: quaecunque

' audivimus facta fuisse in urhe Capernaum, fac

24 etiam hic in patria tua. Dixit autem, Amen dico vobis, Nemo propheta acceptus est in pa-

25 tria sua. Sed in veritate dico vobis, multse viduae erant diebus Eliae in Israel, quando clausum fuit coelum ad tres annos et sex menses, adeo ut

26 fuerit fames magna per totam regionem; et ad nullam illarum missus est Elias, sed Sareptam

27 urhem Sidoniae, ad mulierem viduam. Et multi leprosi erant in Israel sub Elisaeo propheta: et

138 EVANG. SEC. [4,28-41.

nullus eorum purificatus est, secl Naamanus Syrus.

28 Tunc repleti sunt omnes excandescentia in

29 synagoga, haec audientes. Et quum surrexissent, ejecerunt eum extra urbem; et duxerunt eum usque ad supercilium montis, super quem urbs ipsorum erat aedificata, ut prsecipitarent eum.

30 Ipse vero digressus per medios ipsos, ibat. 3 I Et descendit Capernaum, urbem Galilaeae, ibique 32 docebat eos sabbatis. Et percellebantur super

doctrina ejus: erat enim 'sermo ipsius cum auctoritate. ^^ ERAT autem in synagoga quidam habens spiritum dsemoniacum impurum, qui exclamavit

34 voce magna, dicens, Ah, quid nobis tecum, Jesu Nazarene? venisti ut perderes nos? novi te quis

35 sis; nimirum Sanctus ille Dei. Et objurgavit eum Jesus, dicens, Obmutesce, et exi ex eo. Tunc d^monium, projecto illo in medium, exiit ex eo, nihilque ei nocuit.

36 Et obortus est pavor in omnibus; et colloque- bantur alii cum ahis, dicentes, Quid hoc rei est, quod cum auctoritate ac potentia imperat im-

37 puris spiritibus, et exeunt? Et dimanavit rumor de eo in omnem locum circumjacentis regionis.

38 Egressus autem Jesus e synagoga, introivit domum Simonis. Socrus vero Simonis detine- batur febri magna: et rogaverunt eum pro illa.

39 Tunc ipse adstans supra eam, objurgavit febrim; et fehris eam dimisit: illa vero, quum illico surrexisset, ministravit eis.

40 Occidente autem sole, omnes qui habebant segrotantes morbis variis, ducebant ipsos ad eum: ille vero unicuique ipsorum impositis ma-

41 nibus, sanavit eos. Exibant autem etiam dsemo- nia ex multis, clamantia ac dicentia, Certe tu es

4, 42 - 5, 10.] LUCAM. 139

Christus ille, Filius ille Dei. Sed ipse objur- gans non sinebat ea loqui, quod scirent ipsum esse Christum illum.

42 Orto autem die egressus profectus est in desertum locum; et turba quaerebat eum, vene- runtque usque ad ipsum, et retinebant eum ne

43 ab ipsis discederet. Ille vero dixit eis, Certe etiam aliis urbibus oportet me evangelizare re-

44 gnum Dei: nam ad hoc missus sum. Et praedi- cabat in synagogis Galilseae.

5 FACTUM est autem, quum turba incumberet ei, audiendi verbi Dei causa, ipse stabat apud

2 lacum Genezaret; viditque duo navigia quse ad lacum erant: piscatores vero quum ex iis descen-

3 dissent, abluebant retia. Ingressus autem in unum istorum navigiorum, quod erat Simonis, rogavit eum ut a terra proveheret paululum: quumque consedisset, docebat turbam ex navigio.

4 Ut cessavit autem loqui, dixit ad Simonem, Provehito in altum, et dimittite retia vestra ad

5 capturam. Tum respondens Simon ait ei, Ma- gister, quum per totam noctem nos fatigave- rimus, nihil cepimus; tamen ex tuo jusso dimit-

6 tam rete. Et quum hoc fecissent, concluserunt piscium multitudinem magnam: dirumpebatur

7 autem rete eorum. Et innuerunt consortibus qui erant in altero navigio, ut venirent, et ipsis opitularentur. Venerunt igitur, et implevemnt ambas naves; ita ut pene mergerentur.

8 Quum autem hcec vidisset Simon Petrus, ac- cidit ad genua Jesu, dicens, Discede a me: nam

9 homo peccator sum, Domine. Pavor enim occu- parat eum, et omnes qui cum eo eranty super

1 0 captura piscium, quam comprehenderant : similiter autem et Jacobum et Joannem fiHos Zebediei, qui erant socii Simoni. Tunc ait ad Simonem

140 EVANG. SEC. [5, 11-22.

Jesus, Ne metue: ab hoc tempore vivos capies

11 homines. Illi autem quum subduxissent in terram navigia, rehctis omnibus, secuti sunt eum.

12 ET ecce factum est, ut quum esset in quadam urbe, tum adveniret quidam plenus lepra; ac viso Jesu, procidens in faciem, deprecaretur eum, dicens, Domine, si velis, potes me purifi-

13 care. Jesus autem, extensa manu, tetigit eum, dicens, Volo: purificator. Et statim lepra abiit. ab eo.

14 Ipse vero mandavit ei, ut nulH hoc diceret: sed profectus, inquit, ostende teipsum sacerdoti, et offer pro purificatione tui, prout imperavit

15 Moses, ut hoc sit eis testimonio. Dimanabant autem eo magis sermones de eo: et conveniebat turba multa ut audirent, et per eum sanarentur ab infirmitatibus suis.

16 Ipse autem secedens, erat in desertis, et orabat.

17 ET factum est quodam die, quum ipse doce- ret, sederentque Pharisaei ac legis doctores, qui venerant ex omnibus vicis Galilseae, et Judaeae, et Hierosolymis; et virtus Domini adesset ad

18 sanandum illos: tunc, ecce, advenerunt quidam ferentes in lecto hominem qui erat paralyticus; et studebant eum inferre , et jDonere in ipsius

19 conspectu. Et quum non invenissent qua ipsum inferrent propter turbam, ascenderunt in sola- rium, et perfosso testaceo pavimento, demise- runt eum cum lectulo- in medium, ante Jesum:

20 qui, fide eorum visa, dixit, Heus tu, remissa sunt tibi peccata tua.

21 Tunc coeperunt ratiocinari scribse et Pharisaei, dicentes, Quis est iste qui loquitur blasphemias? quis potest remittere peccata, nisi solus Deus?

22 Jesus autem cognitis eorum ratiocinationibus,

5, 23-36.] LUCAM. 141

respondens dixit eis, Quid ratiocinamini in cor-

23 dibus vestris? utrum est facilius? dicere, Remissa sunt tibi peccata? aut dicere, Surge et ambula?

24 Ut autem sciatis Filium liominis habere auctori- tatem in terra remittendi peccata, (ait paralytico illi,) Tibi dico , Surge , et sublato in humeros

25 lectulo tuo, abi domum tuam. Is autem illico surgens in eorum conspectu, sublato in humeros eo in quo jacuerat, abiit domum suam, glorificans Deum.

26 Et stupor cepit omnes, et glorificabant Deum: et repleti sunt metu, dicentes, Certe vidimus inopinata hodie.

27 POSTH^C vero exiit, et conspexit publica- num nomine Levi, sedentem ad telonium, et

28 dixit ei, Sequere me. Et ille, derelictis omnibus, surrexit, et secutus est eum.

29 Et fecit ei Levi epulum magnimi domi suae: eratque turba multa publicanorum, et aliorum

30 qui cum ipsis accumbebant. Obmurmurabant autem eis scribae ac Pharisaei, dicentes ad disci- pulos ejus, Quare cum publicanis et peccatoribus editis et bibitis?

31 Et respondens Jesus dixit eis, Non opus est iis, qui sani sunt, medico, sed iis qui male se

32 habent. Non veni vocatum justos, sed pecca- tores ad resipiscentiam.

33 Ipsi vero dixerunt ei, Quare discipuli Joannis jejunant crebro, et deprecationes faciunt, simili- ter et discipuU Pharisseorum; tui vero edunt et bibunt ?

34 Ipse autem dixit eis, Num potestis facere ut filii thalami, quo tempore cum ipsis est sponsus,

35 jejunent? Venient autem dies, quum tolletur ab eis sponsus, tunc jejunabunt illis diebus.

36 Dicebat autem eis etiam parabolam, Nemo

142 EVANG. SEC. [5,37-6,10.

panniculum novi vestimenti indit in vestimentum vetus: alioqui et illud novum findit vetus, et veteri non convenit panniculus sumptus ex novo.

37 Et nemo injicit vinum novum in utres veteres: alioqui disrumpet vinum novum utres, et ipsum

38 effundetur, et utres peribunt. Sed vinum novum in utres recentes injiciendum est; et utraque

39 conservantur. Et nemo qui biberit vetus, statim vult novum; dicit enim, Vetus utilius est.

6 FACTUM est vero ut sabbato altero primo pertransiret per sata: vellebant autem discipuli

2 spicas, edebantque, confricantes manibus. Qui- dam autem Pharisaeorum dixerunt eis, Cur facitis quod non licet facere sabbatis?

3 Tunc respondens Jesus dixit eis, Ne lioc qui- dem legistis quod fecit David, quum esuriret

4 ipse et qui cum eo erant? quomodo introierit domum Dei, et panes praeposititios sumpserit, ederitque, ac dederit etiam iis qui secum erant; quibus panibus non licet vesci nisi soiis sacer-

5 dotibus? Et dicebat eis, Filius hominis dominus est etiam sabbati.

6 FACTUM est vero etiam alio sabbato, ut ipse ingrederetur in synagogam, ac doceret. Erat autem ibi quidam, cujus manus dextera

7 erat arida. Observabant autem eum scribse, ac Pharisaei, an sabbato sanaturus esset illum^ ut invenirent accusationem adversus eum.

8 At ipse norat cogitationes eorum; et dixit homini illi qui habebat manum aridam, Surge, et adsta in medio. Ille vero surgens adstitit.

9 Dixit igitur eis Jesus, Interrogabo vos quiddam, Licet sabbatis benefacere, an malefacere cui- piamF hominem servare, an perdere?

I o Et quiim eos oranes circumspexisset, ait lio- mini , Extende manum luain. Ille autem ita

6, 11-24.] LUCAM. 143

fecit: et restituta est manus ejus sana sicut al- tera.

11 Ipsi autem repleti sunt amentia; et colloque- bantur alii cum aliis, quidnam facerent Jesu.

12 FACTUM est autem illis diebus, ut abiret in montem ad orandum, et pernoctaret illic orans

13 Deum. Quum autem dies ortus esset, vocavit discipulos suos: et quum ex ipsis elegisset

14 duodecim, quos et apostolos nominavit: (iiempe Simonem, quem etiam nominavit Petrum, et Andream fratrem ejus, Jacobum et Joannem,

15 Philippum et Bartholomaeum , Matthaeum et Thomam, Jacobum Alphsei filium et Simonem

16 qui vocatur Zelotes, Judam Jacobi fratrem et

17 Judam Iscariotenv, qui etiam fuit proditor:) et descendisset cum eis, substitit in loco campestri, turbaque discipulorum ejus, et multitudo magna plebis ex tota Judaea, et Hierosolymis , et a maritima regione Tyri et Sidonis, qui venerant ut audirent eum, et sanarentur ex morbis suis:

18 et qui vexabantur a spiritibus impuris: et sana-

19 bantur. Et tota turba studebat eum tangere : quia vis ab eo prodibat, et sanabat omnes.

20 Ipse vero sublatis oculis suis in discipulos suos, dicebat, Beati estis, pauperes; quia vestrum est regnum Dei.

21 Beati, qui nunc esuritis; quia saturabimini. Beati, qui nunc fletis; quia ridebitis.

22 Beati eritis, quum vos oderint homines, et separaverint vos, et conviciis aifecerint vos, et nomen vestrum ut malum abjecerint, propter

23 Filium hominis. Gaudete illo die, et subsilite: ecce enim merces vestra multa est in ccelis; nam itidem faciebant prophetis patres eorum.

24 Sed V3e vobis, divitibus! nam recepistis sola- tium vestrum.

144 EVANG. SEC. [6,25-39.

25 Vae vobis, qui impleti estis! nam esurietis. Vae vobis, qui ridetis nunc! nam lugebitis et

flebitis.

26 Vse vobis, quum bene vobis dixerint omnes homines! nam itidem faciebant pseudoprophetis patres eorum.

27 Sed vobis dico qui auditis, Diligite inimicos

28 vestros; benefacite iis qui vos oderunt; bene- dicite iis qui exsecrantur vos; et orate pro in-

29 festantibus vos. Ei qui tibi ceciderit maxillam, prsebe et alteram; et ab eo qui tollit tibi pal-

30 lium, etiam tunicam ne proliibeto. Cuivis autem petenti abs te dato; et ab eo qui tollit res tuas

31 ne repetito. Et prout vultis ut faciant vobis

32 homines, vos etiam facite eis similiter. Quod si dihgitis eos qui vos dihgunt, quae vobis erit

- gratia? nam et peccatores diligunt eos a quibus

33 diliguntur. Et si benefeceritis iis qui vobis bene- faciunt, quse vobis erit gratia? nam et pecca-

34 tores idem faciunt. Et si mutuum dederitis iis a quibus speratis vos recepturos, quae gratia erit vobis? nam et peccatores peccatoribus dant mu-

35 tuum, ut recipiant paria. Imo dihgite inimicos vestros, et iis benefacite, et mutuum date, nihil inde sperantes; et erit merces vestra multa, ac filii eritis illius Altissimi: nam ipse benignus

36 est erga ingratos et malos. Estote ergo miseri- cordes, prout et Pater vester misericors est.

37 Ne judicate, et non jUdicabimini : ne conde- mnate, et non condemnabimini : absolvite, et

38 absolvemini: date, et dabitur vobis: mensuram, inquam, bonam, pressam, agitatam, et super- fluentem dabunt in sinum vestrum. Eadem enim mensura, qua metimini, contra metietur vobis.

39 Dicebat autem eis parabolam, Num potest csecus caeco vise dux esse? nonne ambo in

6,40-7,2.] LUCAM. 145

40 foveam cadent? Non est discipulus supra magistrum suum: sed quisquis erit perfectus

41 discipulus, erit ut magister. Quid autem aspicis festucam quae est in oculo fratris tui, trabem

42 autem quse est in oculo tuo non consideras? aut quomodo potes dicere fratri tuo, Frater, sine ejiciam festucam qu3e in oculo tuo est; quum ipse trabem quae est in oculo tuo non respicias? Hypocrita, ejice primum trabem illam ex oculo tuo; et tunc dispicies ut ejicias festucam quae est in oculo fratris tui.

43 Non est arbor bona quae ferat fructum putrem, neque arbor putris quae ferat fructum bonum.

44 Unaquaeque enim arbor ex fructu suo cognosci- tur. Neque enim e spinis colligunt ficus; neque

45 e rubo vindemiant uvam. Bonus homo ex bono thesauro cordis sui profert bonum; et malus homo ex malo thesauro cordis sui profert malum: ex abundantia enim cordis loquitur os ejus.

46 Quid autem vocatis me, Domine, Domine; et

47 non facitis quae dico? Quisquis venit ad me, et audit sermones meos, et eos praestat, praemon-

48 strabo vobis cui simiHs sit: simiHs est cuipiam aedificanti domum, qui fodit, et excavavit, sta- tuitque fundamentum super petram: ubi autem venit inundatio, illisum est flumen domui ilH, sed nequivit eam quatere; fundata enim erat

49 super petram. Qui autem meos serynones audi- vit, nec praestitit, simiHs est cuipiam qui aedifi- cavit domum suam super solum absque funda- mento: cui iUisum est flumen; itaque statim cecidit; fuitque ruina domus ilHus magna.

7 QUUM autem finivisset omnia verba sua,

audiente populo, ingressus est Capernaumum. 2 Centurionis vero cujusdam servus male affectus

10

146 EVANG. SEC. [7,3-15.

3 moribundus erat, qui erat ipsi pretiosus. Is vero, quum audisset de Jesu, misit ad eum seniores Judaeorum, rogans eum ut veniret, et

4 servaret servum suum. Isti autem quum venis- sent ad Jesum, precati sunt eum studiose, di-

5 centes, Certe dignus est cui hoc praebeas: diligit enim gentem nostram, et synagogam sedificavit

6 nobis. Jesus ergo ibat cum eis.

Et quum jam non longe abesset ab illa domo, misit ad eum centurio ille amicos, dicens ei, Domine, ne vexator; nec enim sum dignus ut

7 tectum meum subeas: ideo ne meipsum quidem sum dignum arbitratus qui venirem ad te: sed

8 dic verbo, et sanabitilr puer meus. Etenim ego liomo sum sub alteruis auctoritate constitutus, habens sub me milites; et dico huic, Vade, et vadit: et alteri, Veni, ac venit: et servo meo, Fac hoc, ac facit.

9 Auditis autem his, Jesus admiratus est eum: et conversus dixit turbae quae ipsum sequebatur, Dico vobis, ne in Israele quidem tantam fidem inveni.

10 Et domum reversi qui missi fuerant, sanum invenerunt servum qui aegrotaverat.

11 ET factum est die sequenti, ut iret in civita- tem quae vocatur Nain; ibant autem cum eo discipuli ejus non pauci, turbaque multa.

12 Ut autem appropinquavit portae civitatis, tum, ecce, defunctus efferebatur, qtU ViTAgt,ii\\.Vi'& fuerat matri suae, et ipsi qiiidem viduae: turbaque civi- tatis non parva erat cum ea.

13 Dominus vero ipsam intuitus, intima miseri- cordia commotus est super ea, et dixit, Ne fleto.

14 Quumque accessisset, tetigit loculum: (qui vero portabant, substiterunt:) et dixit, Adolescens,

15 tibi dico, Surge. Tunc resedit qui fuerat mer-

7, 16-28.] LUCAM. 147

tuus, et coepit loqui: et ille dedit eum matri suae. - i6 Cepit autem omnes timor; et glorificabant Deum, dicentes, Certe propheta magnus susci- tatus est inter nos, et, Certe Deus respexit po-

17 pulum suum. Pervenitque iste de eo sermo in totam Judaeam, et in totam regionem circumja- centem.

18 ET renunciarunt Joanni discipuli ipsius de his omnibus: qui, advocatos duos quosdam e

19 discipulis suis, misit ad Jesum, dicens, Tvnte is es qui venturus erat, an ahum exspectabimus?

20 Quum igitur venissent ad eum viri illi, dixe- runt, Joannes Baptista misit nos ad te, dicens, Tune is es qui venturus eras, an alium exspecta- bimus?

21 Eadem autem hora multos sanavit a morbis, et flagellis, et spiritibus malis; et caecis multis

22 visum gratificatus est. Et respondens Jesus dixit eis, Profecti renunciate Joanni quse vidistis et audistis; caecos visum recipere, claudos ambu- lare, leprosos purificari, surdos audire, mortuos

23 suscitari, pauperibus evangelizari. Beatus est autem quicunque non fuerit offensus in me.

24 Et quum abiissent nuncii Joannis, coepit de Joanne dicere ad turbam, Quid existis in deser- tum spectaturi? arundinem a vento agitatam?

25 Sed quid existis visuri? hominem mollibus vesti- bus amictum? ecce, qui vestitu magnifico utuntur, et in luxu versantur, sunt in palatiis regiis.

26 Sed quid existis visuri? prophetam? certe dico

27 vobis, etiam amplius quam prophetam. Hic est de quo scriptum est, Ecce, mitto nuncium meum ante faciem tuam, qui apparabit

28 viam tuam coram te. Nam dico vobis, Inter genitos ex mulieribus, nullus est major propheta

10*

148 EVANG. SEC. [7,29-42.

Joanne Baptista: sed qui minimus est in regno Dei, major est eo.

29 Et eo audito, totus populus et publicani justi- ficarunt Deum, baptizati baptismo Joannis.

30 Pharisaei vero et legis interpretes consilium Dei abrogarunt adversus semetipsos, non baptizati ab eo.

31 Dixit praeterea Dominus, Cui ergo assimilabo homines gentis istius? et cui rei similes sunt?

32 Similes sunt puerulis sedentibus in foro; et qui acclamant alii aliis, et dicunt, Cecinimus vobis tibiis, et non saltastis; lamentati sumus vobis,

33 et non flevistis. Venit enim Joannes Baptista, neque edens panem, neque bibens vinum; et

34 dicitis, Dsemonium habet. Venit Filius hominis edens ac bibens; et dicitis, Ecce homo edax et vini potor, amicus publicanorum ac peccatorum!

35 Sed justificata est sapientia a filiis suis omnibus.

36 ROGAVIT autem eum quidam ex Pharisaeis ut secum ederet: itaque ingressus domum Phari- saei, accubuit.

37 Et ecce, mulier, quae fuerat in urbe peccatrix, quum cognovisset eum accumbere in domo Phari-

'^Z saei, allato alabastro unguenti, et stans apud pedes ejus retro, flens coepit lacrymis rigare pedes ejus, et capillis capitis sui extergebat, et deosculabatur pedes ejus, et illo unguento ungebat.

39 Hoc autem viso, Pharisseus qui vocaverat eum, dixit apud se, Iste, si esset propheta, nosset utique quaenam et qualis sit ea mulier quae tangit ipsum; quod videlicet sit peccatrix.

40 Tunc respondens Jesus dixit ei, Simon, habeo quiddam quod tibi dicam. At ille ait, Magister,

41 dic. Duo debitores, inquit Jesus, erant cuidam creditori: unus debebat denarios quingentos, al-

42 ter vero quinquaginta. Quum autem illi non

7, 43 - 8, G.] LUCAM. 149

essent solvendo, gratificatus est debitum utrisque. Horum igitur, dic, uter eum plus diliget?

43 Respondens vero Simon dixit, Is, praesumo, cui plus gratificatiis est.

44 At ille dixit ei, Recte judicasti. Et conversus ad mulierem dixit Simoni, Vides hanc mulierem? ingressus sum domum tuam, aquam pedibus meis non dedisti; haec autem lacrymis rigavit pedes

45 meos, et capillis capitis sui extersit. Osculum mihi non dedisti: haec autem, ex quo ingressa

46 est, non intermisit deosculari pedes meos. Oleo caput meum non unxisti: haec autem unguento

47 unxit pedes meos. Cujus rei gratia, dico tibi, remissa esse multa illa peccata ipsius; nam di- lexit multum: cui autem paululum remittitur,

48 paululum diligit. Dixit autem ei, Remissa sunt tibi peccata.

49 Et coeperunt qui simul accumbebant dicere inter se, Quis est iste qui etiam peccata remittit?

50 Dixit autem ad mulierem illam, Fides tua te servavit: vade cum pace.

8 ET factum est deinceps, ut ipse iter faceret oppidatim et vicatim, praedicans et evangelizans

2 regnum Dei, et duodecim illi erant cum eo: et quaedam mulieres quas sanaverat ' a spiritibus maHs et morbis; nempe, Maria, quse vocabatur Magdalene, ex qua septem dsemonia exierant,

3 et Joanna uxor Chuzae procuratoris Herodis, et Susanna, et aliae multae quae subministrabant ei ex iis quae ipsis suppetebant.

4 QuuM autem multa turba conveniret, et civi- tatum incolae adventarent ad eum, dixit per

5 parabolam: Quidam sator exiit ad serendaim semen suum: et inter serendum aliud cecidit se- cundum viam; et conculcatum est,. et volucres

6 coeli exederunt illud : et aliud cecidit in petram ;

150 EVANG. SEC. [8,7-18.

et enatum exaruit, quia non liabebat liumorem:

7 et aliud cecidit inter spinas; et simul enatae

8 spinae suffocarunt illud: et aliud cecidit in terram bonam; et quum enatum esset, edidit fructum centuplum. Haec dicens, clamabat, Qui habet aures ad audiendum, audiat.

9 Interrogabant autem eum discipuli ejus, di- centes, Qu3e esset ista parabola?

10 Ipse vero dixit eis ^ Vobis datum est nosse mysteria regni Dei: reliquis autem per parabolas loquor, ut conspicientes non videant, et audien- tes non intelligant.

11 Est autem hsec parabola: Semen illud est

12 sermo Dei; qui autem secundum viam semen excipiunt^ ii sunt qui audiunt; deinde venit dia- bolus, et tollit sermonem ex corde ipsorum, ne

13 credendo serventur. Qui vero in petram, li sunt qui, postquam audierunt, cum gaudio excipiunt sermonem; sed isti radicem non habent, qui ad tempus credunt, et tempore tentationis abscedunt.

14 Quod autem in spinas cecidit, ii sunt qui audi- erunt; sed abeuntes a solicitudinibus et divitiis ac voluptatibus vitae suffocantur, nec fructum per-

15 ferunt. Quod autem in bonam terram cecidit, ii sunt qui in corde honesto ac bono auditum ser- monem retinent, et fructum adferunt cum pati- entia.

16 Nemo porro, qui lucernam accenderit, operit eam vase, aut subter lectum ponit; sed cande- labro imponit, ut qui ingrediuntur videant lumen.

17 Non est enim quicquam occultum quod non sit futurum conspicuum; nec absconditum quod non sit futurum ut innotescat, et veniat in apertum.

18 Videte ergo quomodo audiatis: quisquis enim habet, dabitur ei; et quicunque non habet, etiam quod videtur habere, tolletur ab eo.

8, 19-29.] LUCAM. 151

19 VENERUNT autem ad eum mater et fratres ejus, et non poterant eum convenire propter

20 turbam. Et hoc renunciatum est ei, dicentibus nonnullis, Mater tua et fratres tui adstant foris, cupientes te videre.

21 Ipse vero respondens dixit eis, Mater mea, et fratres mei, ii sunt qui sermonem Dei audiunt, et eum prsestant.

22 FACTUM est autem quodam die, ut ipse in- grederetur in navigium, ac discipuli ejus: et diceret eis, Transeamus in ulteriorem ripam

23 lacus. Provecti sunt igitur. Navigantibus autem eis sopitus est: et descendit turbo venti in

24 lacum: et complebantur, ac periclitabantur. Ac- cedentes autem expergefecerunt eum, dicentes, Praeceptor, prseceptor, perimus.

Ipse vero experrectus objurgavit ventum ac fluctuationem aquae: et cessaverunt, factaque est

25 tranquillitas. Dixit autem eis, Ubi est fides vestra?

Metuentes autem mirati sunt, dicentes alii ad alios, Quisnam iste est, ut ventis quoque et aquse imperet, et auscultent ei?

26 ET navigarunt in regionem Gadarenorum,

27 quae est in opposita ripa Galilsese. Ipsi autem egresso in terram, occurrit ex urbe vir quidam qui habebat dsemonia a temporibus non paucis, et vestimento non induebatur, neque in ulla

28 domo manebat, sed in monumentis. Is ergo, quum vidisset Jesum, et exclamasset, accidit ei ad pedes, et voce magna dixit, Quid mihi te- cum, Jesu, Fili Dei altissimi? deprecor te ne

29 me torqueas. Mandabat enim illi spiritui impuro, ut exiret ab eo homine; nam a multo tempore corripuerat eum: itaque vinctus ille catenis et pedicis custodiebatur; sed diruptis vinculis agita- batur a daemone in deserta.

152 EVANG. SEC. [8,30-42.

30 Interrogavit autem eum Jesus, dicens, Quod tibi nomen est?

Ipse vero dixit, Legio: nam dsemonia multa

31 ingressa fuerant in eum. Et rogabant eum ne imperaret ipsis ut abirent in abyssum.

32 Erat autem ibi grex porcorum non paucorum pascentium in monte: et rogabant eum dcemonia, ut sibi permitteret in illos ingredi. Et permisit

33 eis. Egressa vero daemonia ex eo homine, in- gressa sunt in porcos: et grex ille ruit e prseci- pitio in lacum, et sufFocatus est.

34 Quum autem pastores vidissent quod acciderat, fugerunt; et profecti renunciarunt ista in urbem

35 et per agros. Exierunt igitur, ut viderent quod factum erat: veneruntque ad Jesum, et invene- runt hominem illum, a quo dsemonia exierant, vestitum, ac sanae mentis, ad pedes Jesu: et

36 metuerunt. Renunciaverunt autem ipsis etiam ii qui viderant, quomodo liberatus fuisset qui fu-

37 erat daemoniacus. Et rogavit eum tota multitudo circumjacentis regionis Gadarenorum, ut disce- deret ab ipsis, quia magno metu tenebantur: ipse vero ingressus navigium reversus est.

38 Deprecatus est autem eum vir ille a quo dae- monia exierant, ut esset cum eo : sed dimisit eum

39 Jesus, dicens, Revertere domum tuam, et narra quanta tibi prsestiterit Deus. Abiit igitur, proedi- cans per totam urbem quanta ipsipraestitisset Jesus.

40 FACTUM est autem, ut quum revertisset Jesus, exceperit eum turba; nam omnes exspe- ctabant eum.

41 Et ecce, venit quidam cui nomen Jairus, qui erat prasfectus synagogae; et accidens ad pedes Jesu, rogabat eum ut ingrederetur domum suam:

42 quoniam erat ei unigenita filia quasi annorum duodecim, eaque moriebatur.

8,43-56.] LUCAM. 153

(Inter eundiim vero turba coarctabat eum.

43 Mulier autem quae erat in fluxione sanguinis ab annis duodecim, et in medicos impenderat totum

44 victum, nec ab ullo potuerat curari, quum ac- cessisset a tergo, tetigit fimbriam pallii ipsius: et illico substitit fluxio sanguinis ejus.

45 Tunc ait Jesus, Quis est qui me tetigit? Ne- gantibus autem omnibus, dixit Petrus, et -qui cum eo erant, Magister, turba te constringit et

46 elidit, et dicis, Quis est qui me tetigit.'' Jesus autem ait, Tetigit me quispiam; nam ego co- gnovi virtutem a me prodiisse.

47 Videns autem mulier illa se non latuisse, tre- mens venit, et accidens ei ad pedes, declaravit ei in conspectu totius populi quam ob causam tetigisset eum, et quomodo sanata fuerat illico.

48 Ipse vero dixit ei, Confide, filia; fides tua te servavit: abi cum pace.)

49 Adhuc eo loquente, venit quidam a praefecto synagogae, dicens ei, Mortua est filia tua; ne vexa magistrum.

50 Jesus autem hoc audito, respondit ei, Ne me- tue; crede solummodo, et servabitur.

5 1 Ingressus vero domum, non permisit ingredi quemquam, nisi Petrum, et Jacobum, et Joan-

52 nem, et patrem ac^matrem puellae. Flebant autem omnes, et plangebant eam. Ipse vero dixit, Ne flete: non est mortua, sed dormit.

53 Et deridebant eum, quod scirent esse mor-

54 tuam. Ipse vero ejectis foras omnibus, et pre- hensa manu ejus, clamavit, dicens, Puella, surge.

55 Et reversus est spiritus ejus, ac surrexit illico: et ipsc imperavit ut ei daretur quod ederet.

56 Et perculsi fuerunt parentes ejus; ipse vero mandavit eis, ut nulli dicerent quod factum fuerat.

154 EVANG. SEC. [9, 1-13.

9 CONVOCATIS autem Jesus duodecim disci- pulis suis, dedit eis potestatem et jus in omnia

2 daemonia, et morbos sanandi. Misitque eos ut prsedicarent regnum Dei, et sanarent aegrotos.

3 Et dixit eis, Nihil attollite ad iter; neque virgas, neque peram, neque panem, neque pecu-

4 niam; neque binas tunicas habete. Et in quara- cunque domum intraveritis, illic manete, et illinc

5 exite. Et quicunque non receperint vos, exeun- tes ex urbe illa, etiam pulverem a pedibus vestris excutite, ut hoc sit testimonium adversus eos.

6 Exeuntes igitur obibant singulos vicos, evan- gelizantes, et sanantes morbos ubique.

7 AuDiviT autem Herodes tetrarcha omnia qu^ fiebant ab eo: et hsesitabat, propterea quod dicebatur a quibusdam Joannem suscitatum esse

8 ex mortuis; a quibusdam vero, Eliam apparuisse; ab aliis autem, Prophetam quempiam ex anti-

9 quis resurrexisse. Tunc ait Herodes, Joannem ego decollavi: quis est autem iste, de quo ego talia audio? Et studebat eum videre.

10 Reversi autem apostoli narraverunt ei quae- cunque fecerant: et ipse^ assumptis illis, secessit privatim in locum desertum urbis quae vocatur

11 Bethsaida. Quod quum cognovisset turba, secuta est eum: ipse autem excepit eos, et loquebatur eis de regno Dei; et eos quibus sanatione opus erat, sanabat.

12 DIES autem coeperat inclinare: et accedentes duodecim illi dixerunt ei, Dimitte turbam, ut abeuntes in circumjacentes vicos et agros, illuc divertant et inveniant cibaria; nam hic in loco deserto sumus.

13 Ipse vero dixit eis, Date ipsis vos quod edant. Ipsi vero dixerunt, Non sunt nobis plus quam

quinque panes et duo pisces: nisi nos prpfecti

9, 14-26.] LUCAM. 155

14 emamus toti huic populo escas. Aderant enim quasi viri quinquies mille.

Ait autem discipulis suis, Facite ut discumbant per singulos quosque discubitus quinquageni.

15 Ipsi igituf ita fecerunt; et discubuerunt illi

16 omnes. Ipse vero acceptis quinque illis panibus et duobus piscibus, suspiciens in coelum, bene- dixit eis; et fregit, deditque discipulis ut appo-

17 nerent turbae. Ederunt igitur omnes illi, et saturati sunt: et sublatum est quod superfuit ipsis fragmentorum, copbini duodecim.

18 ET factum est, ut quum ipse seorsim oraret, adfuerint ei discipuli; quos interrogavit, dicens, Quemnam esse me dicit turba?

19 Ipsi autem respondentes dixerunt, Joannem Baptistam: alii autem, Eliam: alii vero, prophe- tam quempiam ex antiquis resurrexisse.

20 Dixit autem eis, A^os vero quem me esse di- citis? Respondens autem Petrus dixit, Christum illum Dei.

21 Ipse vero interminatus eis, mandavit ut nulli

22 hoc dicerent: dicens, Oportet Filium hominis multa pati, et reprobari a senioribus et princi- pibus sacerdotirm et scribis, et interimi, et tertia die suscitari.

23 Dicebat autem omnibus, Si quis vult me sequi, abdicet seipsum, et attollat crucem suam quoti-

24 die, et sequatur me. Quisquis enim voluerit animam suam servare, perdet eam: quisquis vero perdiderit animam suam mea causa, is

25 servabit eam. Quid enim prodest cuipiam, si lucretur universum mundum, seipsum autem per-

26 dat, sive sui ipsius exitio mulctetur? Quem enim puduerit mei ac meorum sermonum, ejus pudebit Filium hominis, quando venerit cum gloria sua et Patris, sanctorumque angelorum.

156 EVANG. SEC. [9, 27-39.

27 Dico autem vobis vere, sunt quidam ex iis qui hic adstant, qui nequaquam gustabunt mortem, usquedum viderint regnum Dei.

28 FACTUM est autem, quum post haec verba, quasi dies octo intercessissent, ut assumptis Petro, et Joanne, et Jacobo, ascenderet in mon-

29 tem ad orandum. Facta est autem inter oran- dum species faciei ipsius alia, et vestitus ejus

30 albus ac refulgens. Et ecce, duo viri colloque-

31 bantur cum eo, qui erant Moses et Elias: qui visi cum gloria, dicebant ipsius exitum, quo fu- turum erat ut defungeretur Hierosolymis.

32 Petrus vero, et qui cum ipso erant, gravati erant somno: quum autem evigilassent, viderunt gloriam ejus, et duos illos viros stantes cum eo.

33 Et factum est, quum illi discederent ab eo, ut diceret Petrus ad Jesum, Magister, bonum est nos hic esse: atque adeo faciamus tria taberna- cula, unum tibi, et unum Mosi, et unum Eliae: nesciens quid diceret.

34 Haec autem ipso dicente, exstitit nubes quae inumbravit illos: metuerunt vero dum illi ingre-

35 derentur in nubem. Et vox exstitit e nube, dicens, Hic est Filius ille meus, dilectus ille: ipsum audite.

36 Et quum vox illa exstitisset, inventus est Jesus solus. Ipsi autem siluerunt, et nulli re- nunciarunt per id tempus quicquam eorum quae viderant.

37 FACTUM est autem sequente die, ut quum ipsi descendissent e monte, occurreret ei turba

38 multa. Et ecce, quidam e turba vociferatus est, dicens, Magister, deprecor te, respice ad filium

39 meum; nam imigenitus est mihi: et ecce, spiri- tus apprehendit eum; et ipse repente clamitat, et spiritus discerpit eum spumantem, et vix ab-

9, 40-52.] LUCAM. 157

40 scedit ab eo, conterens eiim. Et deprecatus sum discipulos tuos ut ipsum ejicerent; sed non potuerunt.

41 Respondens autem Jesus ait, O gens incre- dula et perversa, quousque tandem ero apud vos, et sufFeram vos? Adduc filium tuum huc.

42 Quum autem adhuc accederet, allisit eum dse- monium, et discerpsit: objurgavit autem Jesus spiritum impurum, et sanavit puerum; et reddi- dit eum patri suo.

43 Percellebantur igitur omnes super magnifica Dei virtute. Omnibus vero mirantibus super

44 omnibus quae faciebat, dixit discipulis suis, Re- ponite vos in aures vestras sermones istos: fu- turum est enim, ut Filius hominis tradatur in

45 manus hominum. Ipsi vero ignorabant dictum istud, eratque ipsis occultum, adeo ut illud non perciperent: et metuebant eum interrogare de hoc dicto.

46 IXCIDIT autem disceptatio inter eos, quis esset eorum maximus.

47 Jesus vero visa disceptatione cordis ipsorum,

48 acceptum puerulum statuit apud se; et dixit eis, Quicunque exceperit puerulum hunc nomine meo, me excipit; et quicunque me exceperit, excipit eum qui me misit: nam qui minimus est inter vos omnes, is erit magnus.

49 Respondens autem Joannes ait, Magister, vi- dimus quendam sub nomine tuo ejicientem dse- monia, et prohibuimus eum, quia te non sequitur

50 nobiscum. Et dixit ei Jesus, Ne prohibete illum: qui enim non est adversum nos, pro nobis est.

5 r FACTUM est autem, interim dum expleretur

tempus quo sursum reciperetur, tum ipse faciem

52 suam direxit ad eundum Hierosolymam: misitque

158 EYANG. SEC. [9,53-10,4.

nuncios ante faciem suam: qui profecti, ingressi sunt in vicum Samaritanorum, ut pararent ei

53 hospitium. Sed illi non receperunt eum, quod facies ejus esset proficiscentis Hierosolymam.

54 Quum autem hoc vidissent ejus discipuli Ja- cobus et Joannes, dixerunt, Domine, vis dicamus ut ignis descendat e coelo, et consumat eos, ut etiam Elias fecit?

55 Sed conversus Jesus objurgavit eos, dicens,

56 Nescitis qualis spiritus vos sitis. Filius enim hominis non venit ut perderet animas hominum, sed ut servaret. Abierunt igitur in aHum vicum.

57 Factum est antem euntibus ipsis, ut quidam in via dixerit ei, Sequar te quocunque ieris,

58 Domine. Dixit autem ei Jesus, Vulpes habent lustra, et volucres coeli nidos: Filius autem ho- minis non habet ubi caput reclinet.

59 Dixit vero ad alium quendam, Sequere me. Ille vero dixit, Domine, permitte mihi ut prius

60 abeam, ac sepeliam patrem meum. Dixit autem ei Jesus, Sine ut mortui sepeHant mortuos suos: tu vero profectus annuncia regnum Dei.

61 Dixit autem etiam alius, Sequar te, Domine; sed permitte mihi prius, ut valedicam iis qui

62 sunt domi meae. Ait autem ei Jesus, I^emo qui manu sua admota aratro, respexerit ad ea quae retro sunt, appositus est ad regnum Dei.

10 POST haec autem designavit Dominus etiam alios discipulos septuaginta, misitque eos binos ante faciem suam in omnem urbem et locum,

2 quo futurum erat ut ipse veniret. Dicebat igitur eis, Messis quidem multa, sed operarii pauci: deprecamini ergo dominum messis, ut emittat operarios in messem suam.

3 Abite; ecce, ego mitto vos ut agnos in me-

4 dium luporum. Ne portate crumenam, neque

10, 5-19.] LUCAM. 150

peram, neque soleas: et neminem in via saluta-

5 veritis. In quamcunque domum ingrediemini,

6 primum dicite, Pax esto huic domui. Quod si fuerit illic quispiam filius pacis, requiescet super eum pax vestra: sin minus, ad vos revertetur.

7 Manete autem in ea ipsa domo, edentes ac bi- bentes quae ab ipsis apposita fuerint: dignus enim est operarius mercede sua. Ne digredimini e domo in domum.

8 Sed et in quamcunque urbem ingressi fueritis, et exceperint vos, edite quae apponuntur vobis:

9 et sanate segrotos qui in ea fuerint, et eis di-

10 cite, Appropinquavit ad vos regnum Dei: in quamcunque autem urbem ingressi fueritis, et non exceperint vos, egressi in plateas ejus, di-

1 1 cite, Etiam pulverem, qui adhsesit nobis ex urbe vestra, vobis abstergimus: tamen hoc scitote,

12 appropinquasse ad vos regnum Dei. Dico autem vobis, Sodomorum conditionem die illo tolerabi- liorem fore quam urbis illius.

13 Vae tibi, Chorazin! vse tibi, Bethsaida! nam si intra Tyrum et Sidonem editae fuissent vir- tutes quae editse sunt inter vos, olim cum sacco

14 et cinere sedentes resipuissent. Ideo Tyri et Sidonis tolerabihor erit conditio in judicio, quam

15 vestra. Et tu, Capernaum, quae usque ad coelum elata es, usque ad inferos deprimeris.

16 Qui vos audit, me audit; et qui vos dedigna- tur, me dedignatur: qui vero me dedignatur, dedignatur eum qui misit me.

17 Reversi sunt autem septuaginta illi cum gaudio, dicentes, Domine, etiam daemonia sub- jiciuntur nobis per nomen tuum.

18 Ipse autem dixit eis, Spectabam Satanam, ut

19 fulgur, e coelo cadentem. Ecce, do vobis po- testatem calcandi serpentes et scorpiones, et

160 EVANG. SEC. [10,20-31.

supra omnem vim liostis: et nihil vos laedet.

20 Sed de eo ne g^udete, quod spiritus vobis sub- jiciantur: gaudete vero potius quod nomina vestra scripta sunt in coelis.

21 Eo ipso momento exsultavit Jesus spiritu, et dixit, Gloriam tibi tribuo, Pater, Domine coeli et terrae, quod haec occultaveris sapientibus et intelligentibus, sed ea revelaris infantibus: etiam,

22 Pater, quia ita libuit apud te. Omnia mihi tra- dita sunt a Patre meo: et nemo novit quis sit Filius, nisi Pater; et quis sit Pater, nisi Filius, et cuicunque voluerit FiHus eum revelare.

23 Et conversus ad discipulos, privatim dixit eis^

24 Beati oculi qui vident quae vos videtis. Dico enim vobis, multos prophetas et reges cupivisse videre quae vos videtis, nec vidisse; et audire quae auditis, nec audivisse.

25 TUM, ecce, quidam legis interpres surrexit, tentans eum, et dicens, Magister, quid faciendo vitam aeternam possidebo?

26 At ille dixit ei, In lege quid scriptum est? quomodo legis?

27 Ille vero respondens dixit, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex totis viribus tuis, et ex tota cogita- tione tua; et proximum tuum ut teipsum.

28 Tum ipse dixit ei, Recte respondisti: -hoc fac, et vives.

29 Ille autem volens justificare seipsum , dixit Jesu, Et quis est meus proximus?

30 Excipiens autem ejus sermonem, Jesus dixit, Quidam descendebat ab Hierosolymis Jerichun- tem, et incidit in latrones, qui exspoliato eo et plagis ij)si impositis abierunt, eo seminece relicto.

31 Casu autem sacerdos quidam descendit per ean- dem viam; qui, viso eo, ex adverso praeteriit.

10,32-11,2.] LUCAM. 161

32 Similiter et Levita, qimm venisset ad eum locum

33 et illum vidisset, praeteriit ex adverso. Samari- tanus autem quidam iter faciens, venit eo, et, ipso conspecto, misericordia intima commotus

34 est: et accedens obligavit ejus vulnera, infundens oleum ac vinum : et ipsum impositum suo ju- mento, duxit in diversorium, et ejus curam egit.

35 Postero autem die abiens, prolatos duos dena- rios dedit hospiti, et dixit ei, Curam ipsius age: et quodcunque praeterea insumpseris, ego, quum

36 redibo, reddam tibi. Quis igitur horum trium tibi videtur proximus fuisse illi qui incidit in latrones?

37 Ille autem dixit, Is qui usus est misericordia erga eum.

Ait igitur ei Jesus, Abi, et tu fac similiter.

38 FACTUM est vero inter eundum, ut ipse in- grederetur in quendam vicum: mulier autem quaedam Martha nomine excepit eum domum

39 suam. Et huic erat soror quse vocabatur Maria, quse etiam assidens ad pedes Jesu, audiebat

40 ipsius sermonem. Martha vero distrahebatur circa frequens ministerium: et superveniens dixit ei, Domine, non est tibi curae quod soror mea reliquit me solam ad ministrandum? dic ergo ei ut me vicissim adjuvet.

41 Respondens autem dixit ei Jesus, Martha,

42 Martha, solicita es, et satagis de multis: atqui uno opus est: Maria vero bonam partem elegit, quae non auferetur ab ea.

11 ET factum est ut quum ipse oraret quodam in loco, postquam cessasset, diceret ei quidam ex ejus discipuHs, Domine, doce nos orare, prout et Joannes docuit discipulos suos. 2 Dixit autem eis, Quum oratis, dicite, PATER noster, qui es in coelis, sanctificetur nomen

11

162 EVANa. SEC. [11,3-17,

tuum: veniat regnum tuum: fiat voluntas tua,

3 sicut in coelo, ita etiam in terra. Panem nostrum

4 quotidianum da nobis in diem. Et remitte nobis peccata nostra: nam et ipsi remittimus cuivis nobis debenti. Et ne nos inducas in tentatio- nem, sed libera nos ab illo maligno.

5 Dixit etiam eis, Quis vestrum habebit amicum qui proficiscetur ad eum media nocte, et dicat ei,

6 Amice, da mihi mutuo tres panes; quoniam amicus meus venit de via ad me, et non habeo

7 quod apponam ei? et ille intus respondens dicat, Ne mihi molestias praebe: jam ostium clausum est, et pueruli mei mecum sunt in cubili: non

8 possum surgere, et dare tibi. Dico vobis, Etiam- si non dederit ei experrectus, eo quod amicus ejus sit: at certe propter importunitatem ejus

9 experrectus dabit ei quotquot sunt ei opus. Et ego dico vobis, Petite, et dabitur vobis: quaerite,

10 et invenietis: pulsate, et aperietur vobis. Quis- quis enim petit, accipit: et qui quaerit, invenit:

11 et pulsanti aperietur. Ecquis autem ex vobis pater, si filius ah eo petierit panem, lapidem ei dabit? aut si piscem, num pro pisce dabit ei

12 serpentem? aut si petierit vel ovum, num dabit

13 ei scorpium? Si vos igitur, qui mali estis, nostis bona dona dare Hberis vestris, quanto magis Pater ille coelestis dabit Spiritum Sanctum pe- tentibus ab ipso?

14 EJECIT etiam daemonium quod erat mutum: factum est autem, ut egresso dsemonio, loquere- tur ille mutus, et mirata est turba.

15 Quidam vero ex eis dixerunt, Per Beelzebul

16 principem daemoniorum ejicit daemonia. Et alii eu?7i tentantes, signum e coelo petebant ab eo.

17 Ipse vero quum nosset cogitationes eorum, dixit eis, Omne regnum dissidens adversus sese,

11, 18-31.J LUCAM. 163

vastatur: et domus adversus sese dissidens ca=

i8 dit. Quod si etiam Satanas adversus seipsum

dissidet, quomodo stabit regnum ejus? nam di-

19 citis, per Beelzebul ejicere me daemonia. Quod si ego per Beelzebul ejicio dsemonia, filii vestri per quem ejiciunt? propterea ipsi erunt vestri

20 judices. Sin autem digito Dei ejicio dsemonia, nempe antevertens pervenit ad vos regnum Dei.

2 1 Quum potens quispiam armatus custodit aulam

22 suam, in pace sunt qu3e ipsi suppetunt. Postquam vero quispiam eo potentior superveniens vicerit eum, totam armaturam ejus tollit qua confidebat,

23 et spolia ejus distribuit. Qui non est mecum, ad- versum m-e est: et qui non congregat mecum,

24 spargit. Quum impurus spiritus exierit a quo- piam, transit per arida loca, quaerens requiem: et non inveniens, dicit, Revertar domum meam,

25 unde exivi. Veniens igitur invenit eam versam

26 et ornatam. Tunc proficiscitur, et assumit septem alios spiritus pejores quam sit ipse, et ingressi habitant illic: fitque ultima conditio liominis il- lius deterior priore.

27 Factum est vero, quum haec diceret, ut attol- lens vocem qusedam mulier e turba, diceret ei, Beatus venter qui te portavit, et ubera quae suxisti!

28 Ipse autem dixit, Imo vero beati, qui audiunt sermonem Dei, et eum observant.

29 Quum vero turba aggregaretur apud eum, coepit dicere, Gens ista mahgna est; signum re- quirit; sed signum non dabitur ei, nisi signum

30 illud Jonae prophetse. Nam prout fuit Jonas signum Ninevitis, ita etiam erit Filius hominis

31 isti genti. Regina Austri surget in judicio cum" viris gentis hujus, et condemnabit eos; quod venerit ab ultimis terris ut audiret sapientiam Solomonis; et ecce, plus quam Solomon est hoc

164 EVANG. SEC. [11,32-44.

32 in loco. Viri Ninevitae exsurgent in judicio cum gente ista, et condemnabunt eam; quod ad prae- conium Jonae resipuerint; et ecce, plus quam

33 Jonas est hoc in loco. Nullus vero, si lucernam accenderit, in occulto loco ponit eam^ neque subter modium; sed in candelabrum, ut qui in-

34 grediuntur, splendorem videant. Lucerna cor- poris est oculus: quum igitur oculus tuus fuerit simplex, totum quoque corpus tuum lucidum erit: quum vero malus fuerit, etiam corpus tuum

35 tenebrosum erit. Considera ergo, num lumen Ty6 quod in te est, tenebrae sint. Itaque, si corpus

tuum totum lucidum fuerit, non habens aliquam partem tenebrosam, erit lucidum tOtum, ut quum lucerna fulgore te illustrat.

37 QUUM autem hcec locutus esset, rogavit eum quidam Pharisaeus ut pranderet apud se. In-

38 gressus igitur discubuit. Pharisaeus vero, quum hoc vidisset, admiratus est eum non prius ablu- tum fuisse ante prandium.

39 Dixit autem ei Dominus, Vos quidem Phari- saei exteriorem poculi patinaeque partem purifi- catis; sed quod intra vos est, plenum est rapina

40 et malitia. Amentes, nonne qui fecit quod foris

41 est, etiam id quod intus est fecit? Imo, ea quae penes vos sunt date in eleemosynam: et ecce, omnia erunt vobis pura.

42 Sed vae vobis Pharisaeis! qui decimatis men- tham, et rutam, et quodvis olus, sed praeteritis judicium et charitatem Dei. Haec autem opor-

43 tuit facere, et illa non omittere. Vae vobis Pharisaeis! qui diligitis primum consessum in

44 conventibus, et salutationes in foris. Vae vobis, scribae et Pharisaei, hypocritae! qui estis ut monumenta quae non apparent, et quce nesciunt ii qui super ea ambulant.

11,45-12,3.] LUCAM. 1G5

45 Respondens aiitem quidam ex legis interpre- tibiis ait illi, Magister, quum haec dicis, etiam nos afficis injuria.

46 Ipse autem dixit, Vae vobis quoque legis interpretibus! quoniam oneratis liomines oneribus difficilibus portatu, sed ipsi uno ex digitis vestris

47 non attingitis onera. Vae vobis! quoniam sedifi- catis monumenta prophetarum , patres autem

48 vestri interemerunt eos. Nempe testimonio ve- stro ultro consentitis factis patrum vestrorum: quoniam illi quidem eos interemerunt, vos autem

49 aedificatis eorum monumenta. Propterea etiam Sapientia Dei dixit, Mittam ad eos prophetas et apostolos, et ex ipsis aliquos interiment et ali-

50 quos expellent. Ut a gente ista requiratur sanguis omnium prophetarum effusus a jacto

51 mundi fundamento, a sanguine AbeHs usque ad sanguinem Zachariae, qui periit inter altare et sedem: profecto, dico vobis, Hic sanguis re-

52 quiretur ab hac gente. Vse vobis legis interpre- tibus! quoniam sustulistis clavem cognitionis: ipsi non introistis, et eos qui introibant prohibuistis.

53 Quum autem haec eis diceret, coeperunt scribae et Pharisaei vehementer ipsi imminere, et eum

54 allicere ad loquendum de multis; insidiantes ei, et cupide venantes aliquid ex ipsius ore, ut eum accusarent.

12 Interea, quum aggregata esset permulta turba, adeo ut alii alios conculcarent, coepit dicere discipulis suis, Imprimis cavete vobis a fer- mento Pharisaeorum, quod est hypocrisis. Nihil

2 enim opertum est quod non reveletur; et nihil

3 occultum, quod non innotescat. Propterea quse in tenebris dixistis, in luce audientur; et quod in aurem locuti estis in conclavibus, praedicabitur in solariis.

im EVA_NG. SEC. [12,4-18.

4 Dico autem vobis amicis meis, Ne metuite vobis ab iis qui interimunt corpus, et postea non

5 habent quod amplius faciant. Prsemonstrabo autem vobis quem metuatis: metuite eum qui, postquam interemit, liabet auctoritatem conjici- endi in Gehennam: etiam, dico vobis, hunc me-

6 tuite. Nonne quinque passerculi vaeneunt assariis duobus? et tamen unus ex iis non est in obli-

7 vione in conspectu Dei: quinetiam capilli capitis vestri omnes numerati sunt. Ne igitur metuite: multis passerculis praestatis.

8 Dico autem vobis, Quisquis me agnoverit co- ram hominibus, Filius quoque hominis agnoscet

9 eum «coram angelis Dei. Qui vero me abnega- verit in conspectu hominum, abnegabitur in con-

10 spectu angelorum Dei. Et quisquis locutus fu- erit adversus Filium hominis, ei remittetur: ei vero qui adversus Spiritum Sanctum blasphema- verit, non remittetur.

11 Quum autem adduxerint vos ad synagogas, et ad magistratus ac potestates, ne soliciti estote quomodo aut quid pro defensione allaturi, aut

12 quid dicturi sitis. Spiritus enim Sanctus docebit vos eo ipso momento, quae oporteat dicere.

13 DixiT autem ei quidam e turba, Magister, dic fratri meo, ut partiatur mecum haereditatem.

14 Ipse vero dixit ei, Heus tu, quis me vobis

15 judicem aut partitorem praefecit? Dixit igitur eis, Videte, et cavete ab avaritia: nec enim cujusquam vita ex iis quae ipsi suppetunt, in eo sita est ut redundet.

16 Dixit autem eis parabolam in haec verba:

17 Hominis cujusdam divitis exuberarat regio: ita- ' que ratiocinabatur apud se, dicens, Quid faciam?

nec enim habeo ubi congregem fructus meos.

18 Et dixit, Hoc faciam: destruam horrea mea, et

12, 19-33 ] LUCAM. 167

majora aedificabo; et illic congregabo omnes

19 proventus meos, et bona mea: et dicam animae meae, Anima, habes multa bona reposita in annos multos: requiesce, ede, bibe, oblectare.

20 Dixit autem ei Deus, Amens, hac nocte anima tua repetitur abs te: quae vero parasti cujus

21 erunt? Ita est qui thesaurum recondit sibi, nec est in Deo dives.

22 Dixit autem discipulis suis, Propterea dico vobis, Ne soliciti estote de anima vestra, quid esuri sitis; neque de corpore, quo sitis induendi.

23 Anima plus est quam alimentum, et corpus quam

24 indumentum. Considerate corvos neque serere, neque metere; quibus non est cella neque lior- reum; et tafnen Deus alit eos: quanto vos prae-

25 statis vohicribus? Quis autem ex vobis solicite cogitando potest apponere ad staturam suam

26 cubitum unum? Itaque, si ne rem quidem mi- nimam prcestare potestis, quid de rehquis ihis

27 estis sohciti? Considerate hha, quomodo cre- scant; non fatigantur, neque nent: dico autem vobis, ne Solomonem quidem in omni gloria

28 sua amictum fuisse ut unum illorum. Quod si herbam, quae hodie est in agro, et cras in ch- banum immittitur, Deus ita circumvestit, quanto

29 magis vos, exigua fide praediti! Yos igitur ne quaerite quid esuri sitis, aut quid bibituri; et ne

30 suspenso animo estote. Haec enim omnia gentes mundi requirunt: Pater autem vester novit vos

31 istis indigere. Quin potius quaerite regnum Dei,

32 et haec omnia adjicientur vobis. Ne metue, parve grex iste: nam hbuit Patri vestro dare

33 vobis regnum illud. A^endite quae habetis, et date eleemosynam: parate vobis crumenas quae non veterascant, thesaurum in coehs qui nun- quam deficiat, quo fur non appropinquat, et iibi

168 EVANG. SEC. [12,34-48.

34 tinea non corrumpit. Ubi enim thesaurus vester est, illic et cor vestrum erit.

35 Sint lumbi vestri succincti, et vestrce lucernae

36 ardentes; et similes estote vos iis qui exspectant quando dominus suus regressurus sit a nuptiis, ut quum venerit, ac pulsaverit, statim aperiant

37 ei. Beati servi illi quos, quum venerit dominus, invenerit vigilantes: amen dico vobis, praecinget se, et faciet ut discumbant, et accedens mini-

38 strabit eis. Et si venerit in secunda vigilia, et si in tertia vigilia venerit, ^ atque ita invenerit,

39 beati sunt servi illi. Hoc autem scitote, si sciret paterfamilias qua liora fur venturus sit, vigilaret,

40 nec sineret perfodi domum suam. Et vos igitur estote parati; quia qua hora non putatis, Filius hominis veniet.

41 Dixit autem ei Petrus, Domine, nobis dicis istam parabolam, an etiam omnibus?

42 Dixit autem Dominus, Quisnam est fidus di- spensator ac prudens, quem dominus constituet supra famulitium suum, ut tempore praestituto

43 det demensum? Beatus servus ille quem, quum

44 venerit dominus, invenerit ita facientem. Vere dico vobis, supra omnia quae sibi suppetunt prae-

45 ficiet eum. Quod si dixerit servus ille in corde siio, Tardat dominus meus adventum; coeperitque caedere servos et ancillas, et edere, et bibere, et

46 inebriari; veniet dominus servi illius eo die quo ipsum non exspectat, et ea hora quam non novit; et separabit eum, partemque cum incre-

47 dulis ei statuet. Ille autem servus qui novit voluntatem domini sui, et neque se comparavit, neque se gessit ex ejus voluntate, csedetur multis

48 plagis: qui vero non novit, et fecit digna pla- gis, caedetur plagis paucis. Porro, cuicunque multum datum fuerit, multum repetetur ab eo;

12,49-13,4] LUCAM. 169

et apud quem depositum fuerit multum, amplius reposcetur ab eo.

49 Ignem veni missurus in terram: et quid volo,

50 si jam accensus est? Sed baptismo oportet me baptizari: et quomodo constringor quousque hoc

51 perficiatur! Putatis me advenisse pacem daturum

52 in terra? non, dico vobis, imo dissidium. Erunt enim ex hoc tempore quinque in una domo dis- sidentes, tres adversus duos, et duo adversus

53 tres. Dissidebit pater adversus filium, et filius adversus patrem; mater adversus filiam, et filia adversus matrem; socrus adversus nurum suam, et nurus adversus socrum suam.

54 Dicebat autem etiam turbae, Quum videritis nubem exorientem ab occasu, statim dicitis,

55 Imber venit; et ita fit. Et quum austrum flan-

56 tem, dicitis, ^stus erit: et fit cestus. Hypocritse, faciem terrae et coeli nostis explorare: hoc autem prsestitutum tempus qui fit ut non exploretis?

57 Cur autem et per vos ipsos non discernitis quod justum est?

58 Enimvero dum abis cum adversario tuo ad magistratum, da operam in via ut libereris ab eo; ne pertrahat te ad judicem, et judex tradat te exactori, et exactor conjiciat te in carcerem.

59 Dico tibi, non exibis illinc, usquequo uhimum etiam minutum reddideris.

13 ADFUERUNT autem eo ipso tempore qui- dam renunciantes ei de GaHlaeis, quorum san- guinem Pilatus miscuerat cum ipsorum sacrificiis.

2 Et respondens Jesus dixit eis, Putatis hos Gahlaeos prae omnibus Galilaeis peccatores fuisse,

3. quod talia passi sint? Nequaquam, dico vobis: imo, nisi resipiscatis, omnes itidem peribitis.

4 Aut illos decem et octo, supra quos cecidit turris in Siloam, et quos interemit, putatis debi-

170 EVANG. SEC. [13.5-19.

tores fuisse prae omnibus hominibus qui habi-

5 tant Hierosolymis? Nequaquam, dico vobis: imo, nisi resipiscatis, omnes similiter peribitis.

6 Dixit autem hanc parabolam: Ficum habebat quidam plantatam in vinea sua; et venit quaerens

7 fructum in ea, neque invenit. Dixit autem vini- tori, Ecce, anni tres sunt ex qiio venio quaerens fructum in ficu ista, et non invenio: exscinde eam: quorsum etiam terram inutilem reddit.f*

8 Illje vero respondens dixit ei, Domine, sine eam etiam hoc anno, usquequo fodero circum eam,

9 et misero stercus: et si quidem tulerit fructum, sines: sin minus, postea exscindes eam.

10 DOCEBAT autem in quadam synagoga sab-

11 bato: et ecce, mulier adfuit, habens spiritum infirmitatis ab annis decem et octo: eratque in-

12 curva, nec prorsus sese poterat surrigere. Ipsam autem Jesus visam advocavit, et dixit ei, Mulier,

13 soluta es ab infirmitate tua. Et imposuit ei manus: et ilhco surrecta est, et glorificabat Deum.

14 Respondens autem praefectus synagogse, in- dignans quod sabbato sanasset Jesus, dixit turbse, Sex dies sunt quibus oportet operari: his ergo diehus venite et curamini, et non die sabbati.

15 Respondit ergo ei Dominus, et dixit, Hypo- crita, unusquisque vestrum sabbato nonne solvit bovem suum aut asinum a praesepi, et abducit

16 aquatum? Hanc autem filiam Abrahami, quam vinxerat Satanas, ecce, decem et octo annos, non oportuit a vinculo isto solvi die sabbati?

17 Et quum haec diceret, pudefiebant omnes qui se opponebant ei: tota vero turba gaudebat super omnibus gloriae plenis rebus, quae fiebant ab eo.

18 DixiT autem Jesus, Cui rei simile est regnum

19 Dei, et cui illud assimilabo? Simile est grano

13,20-33] LUCAM. 171

sjnapis, quod acceptum quispiam misit in hortum suum; et crevit, et evasit in arborem magnam, et volucres coeli nidulatae sunt in ejus ramis. 20 Et rursum dixit, Cui rei assimilabo regnurn 2 I Dei? Simile est fermento, quod acceptum mulier indidit in farinae sata tria, usquequo fermentare- tur tota.

22 PERAGRABAT igitur singulas urbes et vi- cos, docens, et iter faciens Hierosolymam.

23 Dixit autem ei quidam, Domine, num pauci sunt qui servantur?

24 Ipse vero dixit eis, Contendite intrare per angustam portam: quia multi, dico vobis, stu-

25 debunt intrare, et non poterunt. Ex quo videlicet surrexerit paterfamilias , et occluserit ostium, et coeperitis foris stare, et pulsare ostium dicentes, Domine, Domine, aperi nobis: at ipse respondens dicet vobis, Nescio vos

26 unde sitis. Tunc incipietis dicere, Edimus in tui conspectu et bibimus, et in plateis nostris

27 docuisti. Et dicet, Dico vobis, nescio vos unde sitis: abscedite a me omnes qui datis operam

28 injustitiae. Illic erit fletus, et stridor dentium, quum videritis Abrahamum, et Isaacum, et Ja- cobum, et omnes proplietas in regno Dei, vos

29 autem ejici foras. Tunc venient homines ab Oriente, et Occidente, et Borea, et Austro, et

30 discumbent in regno Dei. Et ecce, sunt ultimi qui erunt primi, et sunt primi qui erunt ultimi.

3 1 Eo ipso die accesserunt quidam Pliarisaei, di- centes, Exi, et abi hinc; nam Herodes vult te interimere.

32 Tunc dixit eis, Profecti dicite vulpi isti, Ecce, ejiciam daemonia, et sanationes peragam hodie

33 et cras: tertia autem die consummabor. Verun- tamen oportet me hodie, et cras, et perendie,

172 EVANG. SEC. [13, 34 - 11, 12.

iter facere: quia non contingit ut propheta pe- reat extra Hierosolymam.

34 Hierusalem, Hierusalem, qua^ interimis pro- phetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt, quoties volui aggregare liberos, quemadmodum gallina pullitiem suam sub alas, et nokiistis?

35 Ecce, rehnquitur vobis domus vestra deserta. Amen autem dico vobis, Non videbitis me us- quedum venerit tempus quum dicatis, Benedictus qui venit in nomine Domini.

14 ET factum est, ut quum venisset domum cujus- dam ex primoribus Pharisaeis sabbato ad eden- dum panem, ipsi observarent eum.

2 Et ecce, quidam hydropicus aderat coram eo.

3 Tum respondens Jesus dixit legis interpretibus et Pharisseis in heec verba, Licetne curare sab-

4 bato? Ipsi vero tacuerunt. Tum ipse prehensum

5 eum sanavit, et dimisit. Et respondens eis, dixit, Quis vestrum, si ipsius asinus aut bos in puteum

6 incidat, non statim retrahet eum die sabbati? Et non poterant ei ex adverso ad ista respondere.

7 Dixit autem parabolam iis qui vocati fuerant, attendens quomodo primos accubitus ehgerent,

8 dicens eis: quum vocatus fueris ab aliquo ad nuptias, ne discumbito primo loco, ne forte

9 honoratior te sit vocatus ab eo: et is qui te et illum vocavit veniens dicat tibi, Da huic locum; et tunc incipias cum ignominia ultimum locum

10 tenere. Sed quum vocatus fueris, vade recubi- tum in ultimum locum; ut quum venerit qui te vocavit dicat tibi, Amice, ascende altius: tunc erit tibi gloria in conspectu eorum qui tecum

11 discumbunt. Nam quisquis se extolHt deprime- tur; et qui se depresserit extolletur.

12 Dicebat autem etiam ei a quo fuerat ipse vo catus, Quum feceris prandium aut cocnam, ne

14, 13-27.] LUCAM. 173

vocato amicos tuos, neque fratres tuos, neque cognatos tuos, neque vicinos" divites; nequando et ipsi te vicissim vocent, ac fiat tibi retributio.

13 Sed quum facis epulum, voca mendicos, mancos,

14 claudos, csecos: et beatus eris, quia non possunt gratia^n retribuere tibi; retribuetur enim tibi in resurrectione justorum.

15 Haec autem quum audisset quidam ex iis qui simul discumbebant, dixit ei, Beatus qui edit panem in regno Dei.

16 Ipse autem dixit ei, Homo quidam fecit coe-

17 nam magnam, et vocavit multos: misitque servum suum hora coenae, ut diceret vocatis, Venite, quia

18 jam parata sunt omnia. Et omnes coeperunt uno consensu se excusare. Primus dixit ei, Agrum emi, et necesse habeo exire, et eum inspicere;

19 rogo te, habe me excusatum. Et alter dixit, Juga boum emi quinque, et proficiscor ad pro-

20 bandum ea; rogo te, habe me excusatum. Et alius dixit, Uxorem duxi, et propterea non pos-

21 sum venire. Quum igitur servus ille advenisset, renunciavit ista domino suo. Tunc iratus pater- familias dixit servo suo, Exi cito in plateas, et vicos urbis; et mendicos, ac mancos, claudosque,

22 et csecos huc introducito. Et ait servus, Do- mine, factum est ut imperasti, et adhuc locus

23 est. Tunc ait dominus servo, Abi ad vias et sepes, et coge ingredi, ut impleatur domus mea.

24 Dico enim vobis, Nemo virorum illorum, qui vocati fuerant, gustabit coenam meam.

25 IBAT autem turba multa cum eo : et conver-

26 sus dixit eis, Siquis venit ad me, et non odit patrem suum, et matrem, et uxorem, et liberos, et fratres, et sorores, atque adeo suam ipsius

27 animam, non potest meus esse discipulus. Et quisquis non bajulat crucem suam , et sequitur

174 EVANG. SEC. [14, 28 ~ 15, 7.

28 me, non potest meus esse discipulus. Quis enim ex vobis, si velit turrim sedificare, non prius considens computat sumptum, an habeat quae ad

29 ejus consummationem requiruntu7'P Ut ne po- sito fundamento, et ipso eam nequeunte perficere,

30 omnes istud spectantes incipiant ei illudere; di- centes, Homo iste coepit aedificare, et nequivit

31 cBdijicium perficere. Aut quis rex proficiscens ad committendum praelium adversus alium re- gem, non prius consultat considens, an possit cum decem millibus occurrere illi qui cum vi-

32 ginti millibus venit adversus ipsum? Alioquin, quum adhuc ille procul est, legatis missis

33 rogat ea quse ad pacem spectant. Sic ergo, quisquis vestrum non valedicit omnibus bonis

34 suis, non potest meus esse discipulus. Bonus est sal: si vero sal infatuatus fuerit, quo condietur?

35 Neque ad terram, neque ad sterquilinium appo- situs est: foras eum abjiciunt. Qui habet aures ad audiendum, audiat.

15 ACCEDEBANT autem ad eum omnes publi-

2 cani et peccatores, ut eum audirent. Et mur- murabant Pharissei et. scribae, dicentes, Iste peccatores recipit, et edit cum eis.

3 Ipse vero locutus est ad eos hanc parabolam,

4 dicens, Quis ex vobis, si habeat centum oves: et perdiderit unam ex illis, non derelinquit illas nonaginta novem in deserto, et abit ad eam

5 quae periit, usquedum eam invenerit. Et eam

6 nactus imponit in humeros suos gaudens: veniens- que domum convocat amicos et vicinos, dicens eis, Gratulamini mihi; nam inveni ovem meam

7 quae perierat. Dico vobis, ita fore gaudium in coelo super uno peccatore resipiscente , magis quam super nonaginta novem justis, quibus non opus est resipiscentia.

15,8-22.] LUCAM. 175

8 Aut quae mulier, si habeat drachmas decem, et perdiderit draclimam unam, non accendit lu- cernam, et verrit domum, quseritque accurate,

9 usquequo eam invenerit? Et eani nacta, convo- cat amicas ac vicinas, dicens, Grratulamini mihi;

10 nam inveni drachmam quam perdideram. Ita dico vobis, gaudium est apud angelos Dei super uno peccatore resipiscente.

11 Dixit autem, Quidam habebat duos filios: ^- quo- rum junior dixit patri, Pater, da mihi partem substantise ad 7ne attinentem. Ille igitur divisit

13 eis facultates. * Post dies autem non multos, congregatis omnibus, junior ille lilius peregre profectus est in regionem longinquam: et illic dissipavit substantiam suam, profuse vivendo.

14 Quum autem omnia ipse consumpsisset, orta est fames valida in regione illa; et ipse coepit victu

15 defici. Abiit igitur et adhaesit uni ex civibus regionis illius; qui misit eum in agros suos, ut

16 pasceret porcos. Et desiderabat implere ventrem suum siliquis, quas edebant porci: et nemo ei dabat.

17 Quum autem ad se rediisset, dixit, Quot mer- cenarii patris mei redundant panibus, ego vero

18 fame pereo! Surgens proficiscar ad patrem meum, et dicam ei, Pater, peccavi in coehim et

19 in tuo conspectu; neque amplius sum dignus vocari filius tuus: fac me ut unum ex mercena- riis tuis.

20 Surgens igitur contendit ad patrem suum. Quum autem adhuc longe abesset, vidit eum pater ipsius, et intima misericordia motus est; et accurrens incidit in collum ejus, et deoscu-

21 latus est eum. Dixit autem ei filius, Pater, peccavi in coelum et in tuo conspectu, neque

22 dignus sum amphus vocari filius tuus. Dixit

176 EVANG. SEC. [15,23-16,4.

vero pater ad servos suos, Proferte stolam illam praecipuam, et induite eum, et indite annulum

23 in manum ejus, et soleas in pedes: et adductum vitulum illum saginatum mactate, et edentes

24 oblectemur: quia filius iste meus mortuus erat, et revixit; perieratque, et inventus est. Coepe- runt igitur sese oblectare.

25 Erat autem filius ille ipsius senior ruri: qui ut veniens appropinquavit^ domui, audivit con-

26 centum et choros. Et vocatum unum ex pueris,

27 percontatus est quid istud esset. Is vero dixit ei, Frater tuus venit: et mactavit pater tuus vitulum illum saginatum, quod valentem illum

28 receperit. Indignatus est autem illey nec voluit introire. Pater ergo ipsius egressus, advocabat

29 eum. Ipse vero respondens dixit patri, Ecce, tot annos servio tibi, nec unquam prseceptum tuum sum transgressus; nec unquam dedisti mihi

30 hoedum, ut cum amicis meis oblectarer: sed quum filius iste tuus, qui abligurivit victum tuum cum meretricibus , venit, mactasti ei vitulum

31 illum saginatum. Ipse vero dixit ei, Fili, tu

32 semper mecum es, et omnia mea tua sunt. Ex- hilarari vero et gaudere oportebat, quod frater tuus hic mortuus erat, et revixit; perieratque, et inventus est.

16 DixiT autem etiam discipulis suis, Fuit homo quidam dives, qui habebat dispensatorem : et is delatus est apud eum, ut qui dissiparet quae ipsi

2 suppetebant. Vocavit eum igitur, et dixit ei, Qui istud audio de te? redde rationem dispen- sationis tuae; non enim poteris amplius esse

3 dispensator. Dixit autem apud se dispensator, Quid faciam, quum dominus meus auferat a me dispensationem? fodere nequeo; mendicare pudet.

4 Novi quid sim facturus, ut quum amotus fuero

16,5-18] LUCAM. 177

a dispensatione, recipiant me aliqiii domum

5 suam. Convocatis itaque singulis debitoribus domini sui, dixit primo, Quantum debes domino

6 meo.'^ Is autem ait, Centum batos olei. Tum ille dixit ei, Accipe tabulas tuas, et sede cito,

7 et scribe quinquaginta. Deinde alii dixit, Tu vero quantum debes? Is autem ait, Centum coros tritici. Tum ipse dixit ei, Accipe tabulas

8 tuas, et scribe octoginta. Et laudavit dominus ille dispensatorem injustum, quod prudenter fe- cisset. Certe filii hujus seculi prudentiores sunt filiis lucis in suo genere.

9 Sic etiam ego vobis dico, Facite vobis amicos ex mamona injusto; ut quum defeceritis, recipiant

10 vos in seterna illa tabernacula. Qui fidelis est in minimo, etiam in multo fidelis est: et qui in pauco injustus est, etiam in multo injustus est.

1 1 Itaque, si in fallaci mamona fideles non fuistis,

12 veram mamoiiam quis credet vobis? Et si in alieno fideles non fuistis, quod vestrum est quis

13 dabit vobis? Nullus servus potest duobus do- minis servire: aut enim unum odio habebit, et alterum diliget; aut uni adhserebit, et alterum contemnet. Non potestis Deo servire et ma- monae.

14 Audiebant autem hsec omnia etiam Pharisaei, qui erant avari; et sannis eum excipiebant.

15 Tunc dixit eis, Vos ii estis qui justificatis vosipsos in hominum conspectu: Deus autem novit corda vestra; quia quod apud homines su- blime est, abominationi est in conspectu Dei.

16 Lex et prophetae usque ad Joannem: ab eo tempore regnum Dei evangelizatur, et quivis in

17 illud vi perrumpit. Facilius est autem coelum et terram praeterire, quam legis unum apicem ex-

18 cidere. Quisquis dimittit uxorem suam, et altc-

12

178 EVANG. SEC. [16,19-^17,1.

ram ducit, moechatur: et quisquis a viro dimissam ducit, moechatur.

19 Ceterum quidam erat dives, qui induebatur purpura et bysso, et sese oblectabat quotidie

20 splendide. Erat vero quidam mendicus nomine Lazarus, qui projectus erat ad vestibulum ejus,

21 ulcerosus; et desiderans saturari micis quse ca- debant e mensa divitis: sed et canes veniebant

22 ac lingebant ejus ulcera. Factum est autem ut moreretur mendicus, et asportaretur ab angelis in sinum Abrahami: mortuus est vero etiam

23 dives, ac sepultus est; et apud inferos sublatis oculis suis, quum esset in tormentis, vidit Abra- hamum e longinquo, et Lazarum in sinu ejus.

24 Tum ipse clamans dixit, Pater Abrahame, mise- rere mei, et mitte Lazarum, ut intingat extremum digitum suum in aquam, et refrigeret linguam meam; quoniam gravissime crucior in ista flamma.

25 Dixit autem Abrahamus, Fili, memento te bona tua recepisse in vita tua, et Lazarum similiter mala: nunc autem hic solamen recipit, tu vero

26 cruciaris. Et ad haec omnia, inter nos et vos hiatus ingens constitutus est, ut ii qui volunt hinc transire ad vos, non possint, neque istinc

27 huc transire. Dixit autem ille, Rogo te igitur,

28 pater, ut eum mittas domum patris mei: habeo enim quinque fratres, ut hcec obtestetur eos, ne

29 et ipsi veniant in hunc locum tormenti. Dicit ei Abrahamus, Habent Mosen et prophetas:

30 audiant eos. Ille vero dixit, Non, pater Abra- hame; sed siquis e mortuis abierit ad eos, re-

3 1 sipiscent. Abrahamus autem dixit ei, Si Mosen et prophetas non audiunt, ne siquidem quispiam ex mortuis resurgat, persuadebuntur.

17 AiT autem discipuhs, Contingere non potest, ut non eveniant offendicula: sed vse illi per

17, 2-16] LUCAM. 179

2 quem eveniunt! Expedit ei si mola asinaria circumponatnr coUo ejus, et abjectus fuerit in mare, potius quam ut sit offendiculo uni ex par\'is istis.

3 Cavete vobis: Si peccaverit in te frater tuus,

4 objurga eum; et si resipuerit, remitte ei. Et si septies in die peccaverit in te, et septies in die revertatur ad te, dicens, Resipui; remittes ei.

5 Tunc dixenmt apostoli Domino, Adde nobis tidem.

6 Dixit autem Dominus, Si haberetis lidem, quantulum est granum sinapis, diceretis huic sy- camino, Eradicator, et plantator in mari; et

~ obediret vobis. Quis autem vestrum habet ser- \-T.im arantem, aut pascentem, qui regresso ab S agro, dicat statim, Accede, et accumbe? Imo nonne dicit ei, Para quod coenem, et prsecinctus rainistra mihi, usquedum edero ac bibero; et postea edito tu et bibito? Num gratiam habet servo illi, quod fecerit quse ipsi edicta fuerant? non puto. Ita et vos, quum feceritis omnia quae edicta sunt vobis, dicite, Servi inutiles sumus: nam quod debuimus facere, fecimus.

1 1 ET factum est, inter eundum Hierosolymam, ut ipse transiret per mediam Samariam et Gali- Iseam.

i: Ouum autem ingrederetnr in quendam vicum, occurrerunt ei decem viri leprosi, qui stetenint

13 procul: et sustulerunt vocem, dicentes, Jesu ma-

14 gister, miserere nostri. Oui quum eos vidisset, dixit eis, Profecti ostendite vos sacerdotibus. Et factum est ut inter eundum puriiicati sint.

; Unus autem ex ipsis, ut vidit se sanatum esse, revertit, glorificans Deum voce magna; et pro- cidit in faciem ad pedes ejus, gratias ei agens; eratque iste Samaritanus.

12*

180 EVANG. SEC. [17,17 u.

17 Respondens autem Josus dixit, Nonne decem illi purificati sunt? novem autem illi ubi simt?

18 Non sunt reperti qui redierint, ut tribuerent

19 gloriam Deo, nisi alienigena iste. Et dixit ei, Surge, et abi; fides tua te servavit.

20 INTERROGATUS autem a Pharisseis, quando venturum esset regnum Dei , respondit eis, et dixit, Non veniet regnum Dei ita ut observari

21 possit: neque dicent, Ecce hic, aut ecce illic: ecce enim, regnum Dei intus habetis.

22 Dixit autem discipulis, Veniet tempus quum desiderabitis videre unum ex diebus Fihi homi-

23 nis; nec videbitis. Et dicent vobis, Ecce hic, ' aut ecce illic: sed ne abite, neque prosequimini.

24 Nam sicut fulgur coruscans ex una regione quae sub coelo est, in alteram^ qu3e sub coelo est, splendet; ita erit et Filius hominis die suo.

25 Sed prius oportet eum multa pati, et reprobari a gente ista.

26 Et prout factum est in diebus Noe, ita erit

27 etiam diebus Fihi hominis. Edebant, bibebant, uxores ducebant, et dabantur nuptum, ad eum usque diem quo introiit Noe in arcam; venitque

28 diluvium, et perdidit omnes. Similiter etiam ut accidit in diebus Lot; edebant, bibebant, eme-

29 bant, vendebant, plantabant, aedificabant: quo autem die Lot exiit Sodomis, pluit ignis et sul-

30 phur e coelo, et omnes perdidit. Secundum haec

31 erit dies quo Filius hominis revelabitur. In illo die qui fuerit in solario, et vasa ejus in ipsa domo, ne descendat ad ea tollenda; et qui in

32 agro, similiter non revertatur retrorsum. Memi-

33 neritis uxoris Lot. Quicunque studuerit animam suam servare, perdet eam: et quicunque eam

34 perdiderit, vivificabit eam. Dico vobis, illa nocte erunt duo in lecto uno: unus accipietur,

17.35-18,14.] LUCAM. 181

35 et alter relinquetur. Duo erant molentes simul:

36 una accipietur, et altera relinquetur. Duo erunt in agro: unus accipietur, et alter relinquetur.

37 Tunc respondentes dicunt ei, Ubi, Domine? Ipse vero dixit eis, Ubi corpus, illuc congre-

gabuntur aquilae. 18 Dixit autem eis etiam parabolam htic spectan- tem, quod oporteret semper orare, neque segnes

2 esse; dicens, Judex quidam erat in quadam urbe, qui Deum non timebat, nec quenquam revereba-

3 tur. Erat autem in illa urbe quaedam vidua, quae venit ad eum, dicens, Vindica me ab ad-

4 versario meo. IUe autem noluit per multum tempus: postea vero dixit apud se, Etsi Deum

5 non timeo, nec quenquam revereor: tamen quia molestiam mihi praebet vidua ista, vindicabo eam, ne tandem veniens obtundat me.

6 Ait autem Dominus, Audite quid judex ille

7 injustus dicat: Deus autem non vindicabit electos suos, vociferantes ad ipsum die ac nocte, etiamsi

8 patiente sit animo super ipsis? Dico vobis, vindicabit eos cito. Yeruntamen Filius hominis quum venerit, num reperturus est fidem in terra?

9 DIXIT autem etiam quibusdam, qui sibi per- suaserant se justos esse, et pro nihilo habebant

10 reliquos, parabolam istam: Homines duo ascen- derunt in templum ut precarentur; unus Phari-

1 1 saeus, et alter publicanus. Pharisseus consistens seorsim hsec oravit: Deus, gratias ago tibi, quod non sim ut reliqui homines, rapaces, injusti,

12 moechi; vel etiam ut iste publicanus: jejuno bis

13 hebdomade: decimo quaecunque possideo. Publi- canus autem procul stfins, nolebat vel oculos in coehim attollere; sed caedebat pectus suum, di-

14 cens, Deus, placator mihi peccatori. Dico vobis, Descendit iste justificatus domum suum potius

182 EVANG. SEC. [18,15-28.

quam ille: quia quicunque se extollit deprimetur, et qui sese deprimit extolletur.

15 ADFEREBANT autem ad eum etiam infan- tes, ut eos tangeret: quum autem hoc vidissent discipuli, objurgarunt eos.

16 Jesus vero quum eos advocasset, dixit, Sinite puerulos venire ad me, et eos non prohibete:

17 talium est enim regnum Dei. Amen dico vobis, Quicunque non exceperit regnum Dei tanquam puerulus, nequaquam introibit in illud.

18 TUNC interrogavit eum quidam ex primoribus, dicens, Magister bone, quid faciendo vitam seter- nam possidebo?

19 Dixit autem ei Jesus, Cur me dicis bonum?

20 nemo bonus nisi unus, nempe Deus. Praecepta nosti: Ne moechare, Ne occidito, Ne furare, Ne falsum testimonium dicito, Honora patrem tuum, et matrem tuam.

21 Ille autem dixit, Hsec omnia observavi a ju- ventute mea.

22 Jesus vero, his auditis, dixit ei, Adhuc unum tibi deest: omnia quae habes vende, et distribue pauperibus, et habebis thesaurum in ccelo; et adesdum sequere me.

23 At ille, his auditis, valde tristis factus est;

24 nam dives erat valde. Quum autem vidisset Jesus eum valde tristem factum, dixit, Quam dif- ficile qui pecunias habent introibunt inregnumDei!

25 Facilius est enim camxclum per foramen acus in- trare, quam divitem in regnum Dei intrare.

26 Qui vero istud audierant, dixerunt, Et quis potest servari?

27 Ipse autem dixit, Quse fieri non possunt apud homines, fieri possunt apud Deum.

28 Dixit autem Petrus, Ecce, nos reliquimus omnia, et secuti sumus te.

18729-19,3.] LUCAM. 183

29 Ipse vero dixit eis, Amen dico vobis, Nemo est qui reliquerit domum, aut parentes, aut fra- tres, aut uxorem, aut liberos, regni Dei causa,

30 qui non recepturus sit multiplicia hoc ipso tem- pore, et in seculo venturo vitam seternam.

31 ET quum assumpsisset illos duodecim, dixit eis, Ecce, ascendimus Hierosolymam, et perfici- entur omnia qu3e scripta sunt per prophetas de

32 Filio hominis. Tradetur enim gentibus, et illu-

33 detur, et contumeliis afficietur, et conspuetur: et eum flagellatum interiment: sed die tertia re- surget.

34 Ipsi vero nihil horum intellexerunt: erantque ista verba ipsis occulta, neque cognoverunt quae dicebantur.

35 FACTUM est autem ut dum ipse appropin- quaret Jericho, caecus quidam sederet apud viam

36 mendicans. Quum igitur is audisset turbam prsetereuntem , percontabatur quid hoc esset.

37 Renunciaverunt autem ei Jesum Nazaraeum

38 transire. Tunc vociferatus est, dicens, Jesu, fili

39 David, miserere mei. Et qui praeibant, objurga- bant eum ut sileret: ipse vero multo magis cla- mabat, Fili David, miserere mei.

40 Jesus autem quum substitisset, jussit eum ad- duci ad se: et quum is appropinquasset, inter-

41 rogavit eum, dicens, Quid tibi vis faciam?

Ille vero dixit, Domine, ut visum recipiam.

42 Et Jesus dixit ei, Recipito visum: fides tua

43 te servavit. Illico igitur visum recepit, ac seque- batur eum, glorificans Deum: et totus populus, quum hoc vidisset, tribuit laudera Deo.

19 jfESUS autem ingressus Jericho, transibat.

2 Et ecce, quidam nomine vocatus Zacchaeus, et qui magister erat publicanorum, et dives erat:

3 studebatque videre quis esset Jesus: nec poterat

184 EVANG. SEC. [19,4-18.

4 prae turba, quod statura parvus esset: praecurrens igitur ascendit in sycomorum, ut eum videret:

5 quoniam futurum erat ut illac transiret. Ut autem venit ad eum locum, suspiciens Jesus vi- dit eum, et dixit ei, Zaccbaee, festinans descende:

6 bodie enim domi tu3e oportet me manere. Tum is festinans descendit, et excepit eum gaudens.

7 Et omnes, quum boc vidissent, murmurabant, dicentes eum ingressum esse ad bominem pecca- torem, ut ihi diversaretur.

8 Adstans autem Zaccboeus dixit Domino, Ecce, dimidium bonorum meorum, Domine, do paupe- ribus, et si quid cuipiam per calumniam eripui, reddo quadruplum.

9 Dixit autem ei Jesus, Hodie sahis buic domui contigit, eo quod ipse quoque est filius Abra-

10 bami. Yenit enim Filius bominis, ut quaerat et servet quod perierat.

11 HtEC autem ipsis audientibus, pergens, dixit parabolam, eo quod esset prope Hierosolymam, et quod putarent fore ut ilbco regnum Dei ap-

12 pareret. Dixit ergo, Homo quidam nobilis pro- fectus est in regionem longinquam, ut acciperet

13 sibi regnum, ac reverteretur. Vocatis autem decem servis suis, dedit eis decem minas, et

14 dixit eis, Negotiamini donec veniam. Cives autem ejus oderant eum, miseruntque legationem post eum, dicentes, Nolumus bunc regnare super

15 nos. Et factum est quum is redisset, accepto regno, tum jussit vocari servos illos ad se, qui- bus dederat pecuniam; ut cognosceret quis quid

16 negotiando confecisset. Adfuit autem primus, dicens, Domine, mina tua decem minas lucrifecit.

17 Ille autem ait ei, Bene est^ serve bone; quia in minimo fuisti fidebs, babeto jus in decem urbes.

18 Et altcr venit, dicens, Domine, mina tua con-

19,19-30.] ^ LUCAM. 185

19 fecit quinque minas. Ille vero et isti dixit, Tu

20 quoque prseesto quinque urbibus. Et alius venit, dicens, Domine, ecce mina tua quam habui se-

21 positam in sudario. Metui enim te, quod homo sis austerus: tollis quod non deposuisti, et metis

22 quod non seminasti. Tum ille dixit ei, Ex ore tuo te judicabo, serve male: sciebas me homi- nem austerum esse, qui tollam quod non depo-

23 sui, et metam quod non seminavi: quare igitur non dedisti pecuniam meam ad mensam, et ego,

24 veniens, cum foenore ipsam exegissem? Et ad- stantibus dixit, Tollite ab eo minam, et date illi

25 qui decem minas habet. Illi vero dixerunt ei,

26 Domine, habet decem minas. At ille, Nam, in- quit, dico vobis, Omni habenti dabitur: ei vero qui non habet, etiam quod habet auferetur ab

27 eo. Quinetiam meos illos inimicos, qui noluerunt me regnare supra se, adducite huc, et jugulate coram me.

28 ET his dictis, antegrediebatur ascendens Hiero- solymam.

29 Et factum est, quum appropinquasset Beth- phagae et Bethanise, ad montem qui vocatur

30 Olearum, misit duos ex discipulis suis, dicens, Abite in vicum qui est ex adverso; in quo intro- euntes invenietis puUum alhgatum, cui nullus unquam hominum insedit: solutum eum adducite.

31 Et si quis vos interrogaverit, Quare solvitis? sic dicetis ei, Quoniam eo opus est Domino.

32 Profecti autem qui missi erant, invenerunt

33 prout eis dixerat. Solventibus autem ipsis pul- lum, dixerunt eis domini ejus, Quare solvitis

34 pullum? Ipsi vero dixerunt, Quoniam eo opus

35 est Domino. Duxerunt igitur eum ad Jesum: et palhis suis pullo injectis, imposuerunt Jesum.

36 Eunte autem ipso, substernebant pallia sua in via.

186 EVANG. SEC. [19,37-20,2.

37 • Et quum jam appropinquaret ad descensum montis Olearum, coepit omnis multitudo discipu- lorum gaudentium laudare Deum voce magna de

38 omnibus quas viderant virtutibus; dicentes, Bene- dictus Rex ille qui venit in nomine Domini : pax in coelo, et gloria in locis altissimis.

39 Et aliqui Pharisaeorum e turba dixerunt ei, Magister, objurga discipulos tuos.

40 Ipse vero respondens dixit eis, Dico vobis, si siluerint isti, mox lapides clamitaturos.

41 Et ut appropinquavit, visa urbe, flevit super

42 ea, dicens, Si vel tu. nosses hoc saltem tuo die, quae ad pacem tuam fachuit: sed ea nunc oc-

43 culta sunt oculis tuis. Nam veniet tempus ad- versum te, quo circumjicient tibi inimici tui vallum, et circumcingent te, et constringent

44 undique : teque solo aequabunt, et filios tuos in- tus, neque relinquent in te lapidem super lapi- dem; eo quod non agnoveris praestitutum hoc tempus visitationis tuae.

45 ET ingressus in templum, coepit ejicere eos

46 qui vendebant in eo , et emebant; dicens eis, Scriptum est, Domus mea, domus precatio- nis est: vos autem fecistis eam spelun- cam latronum.

47 ET docebat quotidie in templo. Primarii vero sacerdotes, et scribse, et primores plebis stude-

48 bant eum perdere : nec inveniebant quid facerent: totus enim populus pendebat ab eo, ipsum au- diens.

20 Et factum est quodam dierum illorum, ut quum ipse doceret populum in templo, et evan- gelizaret, supervenerint primarii sacerdotes et 2 scribae cum senioribus; et allocuti sunt eum, di- centes, Dic nobis qua auctoritate ista facias, aut quis ille sit qui dedit tibi istam auctoritatem.

20, 3-18.] LUCAM. 187

3 Respondens autem dixit eis, Interrogabo vos

4 et ego quiddam: dicite igitur mihi, Baptismus Joannis e coelo erat, an ex liominibus?

5 At illi ratiocinati sunt apud se, dicentes, Si dixerimus, E coelo; dicet, Quare ergo non cre-

6 didistis ei? Sin autem dixerimus, Ex hominibus; tota plebs lapidabit nos: persuasa enim est, Jo-

7 annem proplietam fuisse. Responderunt igitur se nescire unde esset.

8 Tunc Jesus dixit eis, Nec ego dicam vobis qua auctoritate hsec faciam.

9 Coepit autem dicere ad plebem parabolam hanc: Quidam plantavit vineam, et elocavit eam agricolis: et peregre abfuit non multum tempo-

10 ris. Sed prsestituto tempore misit servum ad agricolas illos, ut sibi darent ex fructu vinese: agricolae autem illi caesum illum ablegarunt

11 inanem. Ille vero perrexit, et alterum servum misit: at ipsi hunc quoque C3esum et contumeliis

12 afFectum ablegarunt inanem. Et perrexit mittere tertium: at ilH et istum vulneratum ejecerunt.

13 Dixit igitur Dominus vinese, Quid faciam? mittam filium illum meum dilectum: utique hunc visum

14 reverebuntur. Viso autem eo agricolae eolloque* r bantur inter se, dicentes, Iste est hseres: adeste,

15 interimamus eum, ut nostra fiat hsereditas. Et ejectum eum extra vineam, interemerunt. Qnid

16 ergo faciet eis Dominus vinese? Veniet et per- det agricolas istos, et dabit vineam aliis.

Hoc autem quum audissent, dixerunt, Absit.

17 Ille vero intuitus ipsos ait, Quid illud est ergo quod scriptum est, Quem lapidem reproba- verunt ae dificantes, is factus est caput

18 anguli? Quisquis ceciderit super illum lapidem confringetur; super quem autem ceciderit, com- minuet eum.

188 EVANG. SEC. [20,19-35.

19 Et studuerunt primarii sacerdotes et scribae injicere in eum manus eo ipso momento; sed metuerunt plebem: cognoverant enim eum ad- versus ipsos dixisse similitudinem istam.

20 Itaque observantes eum, miserunt insidiatores, qui se justos esse simularent; ut carperent ejus sermonem, tradituri eum imperio et potestati

2 1 prsesidis : qui interrogaverunt eum , dicentes, Prseceptor, scimus te recte dicere et docere, nec accipere personam, sed viam Dei in veritate

22 docere: Licet nobis tributum dare Csesari, an non?

23 Animadversa autem eorum calliditate, dixit

24 eis, Quid me tentatis? Ostendite mihi denarium; cujus habet imaginem et inscriptionem? Respon- dentes autem dixerunt, Csesaris.

25 Tunc dixit eis, Reddite igitur qu3e sunt Cse- saris, Caesari; et quse sunt Dei, Deo.

26 Itaque nequiverunt ejus verba carpere coram plebe: et mirati super ejus responso, siluerunt.

27 AccEDENTES autem quidam Sadducaeorum (qui contendunt non esse resurrectionem) interroga-

28 runt eum, dicentes, Magister, Moses scripsit nobis, Si cujus frater mortuus fuerit habens uxorem, et sine liberis mortuus fuerit, ut frater accipiat ejus uxorem, et excitet semen fratri suo.

29 Septem ergo fratres fuerunt; quorum primus,

30 accepta uxore, mortuus est sine liberis. Accepit igitur eam secundus, qui et ipse mortuus est

31 sine liberis. Deinde tertius accepit eam: itidem autem et ilK septem: nec reliquerunt liberos, et

32 mortui sunt. Post omnes autem mortua est et

33 mulier. In resurrectionc ergo, cujus eorum erit uxor?. nam illi septem habuerunt eam uxorem.

34 Tum respondens dixit eis Jesus, P^ilii hujus

35 aevi ducunt uxores, et nuptum dantur; qui vero digni habiti fuerint qui cevum illud consequantur.

20,36-21,5] 'LUCAM. 189

et resurrectionem ex mortuis, neque ducunt uxo-

36 res, neque nuptum dantur: nec enim mori pos- sunt amplius: pares enim angelis sunt: et filii

37 sunt Dei, quum sint iilii resurrectionis. Mortuos autem suscitatum iri, etiam Moses indicavit in rubo, quum dicit Dominum Deum Abrahami, et

38 Deunl Isaaci, et Deum Jacobi. Deus autem non est mortuorum, sed vivorum Deus; omnes enim vivunt ei.

39 Respondentes autem ei quidam ex scribis

40 dixerunt, Magister, bene dixisti. Nec amplius audebant eum quicquam interrogare.

41 DixiT autem eis, Quomodo dicunt Christum

42 filium esse Davidis? Nam ipse David dicit in libro Psalmorum, Dixit Dominus Domino

43 meo, Sede ad dextram meam, usquedum statuero inimicos tuos scabellum pedum

44 tuorum. David ergo Dominum eum vocat, et quomodo filius ejus est?

45 Audiente vero toto populo dixit discipulis

46 suis, Cavete a scribis, qui volunt ambulare sto- lati, et amant salutationes in foris, ac primos consessus in conventibus, et primos accubitus in

47 coeHis; qui exedunt domos viduarum, et in spe- ciem longis orationibus utuntur: isti recipient gravius judicium.

2i\ Respiciens vero vidit divites immitentes dona

2 sua in gazophylacium. Vidit autem etiam quan- dam viduam pauperculam immitentem illuc mi-

3 nuta cereola duo: et dixit, Vere dico vobis, vidua hagc pauper immisit amplius quam omnes.

4 Nam omnes hi ex eo quod sibi redundat, im- miserunt quae donarent Deo : hsec autem immisit ex penuria sua totum victum quem habebat.

5 ET quibusdam dicentibus de templo, quod pulchris lapidibus ac donariis ornatum esset,

190 EVANG. SEC. [21,6-22.

6 dixit, Haeccine spectatis? venient dies quibus non relinquetur lapis super lapidem qui non destruatur.

7 Interrogaverunt autem eum, dicentes, Magister, quando haec erunt? et quod erit signum quando futura sint ista?

8 Ipse vero dixit, Videte ne seducamini; multi enim venient sub nomine meo , dicentes , Ego sum Christiis: et tempus illud prsestitutum ap-

9 propinquat: ne igitur sequimini eos. Quum vero audieritis bella et exagitationes, ne consterna- mini: oportet enim ista primum fieri, sed non

10 statim erit finis. Tunc dixit eis, Insurget gens

1 1 in gentem , et regnum in regnum : et magni terraemotus erunt singulis locis, et fames, ac pestilentiae, et terriculamenta, et signa e coelo magna erunt.

12 Sed ante hsec omnia injicient vobis manus, et vos persequentur, tradentes in conventus et car- ceres, adductos ad reges ac praesides, propter

13 nomen meum. Hcec autem cedent vobis testi-

14 monio. Habete igitur hoc fixum in cordibus

15 vestris, non prsemeditari defensionem. Ego enim dabo vobis os, et sapientiam, cui non poterunt contradicere, neque obsistere, omnes qui se vo-

16 bis opponent. Prodemini autem etiam a paren- tibus, et fratribus, et cognatis, et amicis: et

17 morte mulctandos curabunt aliquos ex vobis: et

18 eritis exosi omnibus propter nomen meum. Sed

19 pilus capitis vestri non peribit. Per tolerantiam vestram possidete animas vestras.

20 Quum autem videritis Hierosolymam cingi ab exercitibus, tunc agnoscite appropinquare vasta-

21 tionem ejus. Tunc qui in Judsea sunt, fugiant in montes; et qui intra eam, excedant; et qui

22 in agris, non ingrediantur in eam. Nam hi sunt

21,23-37.] LUCAM. 191

dies ultionis, ut impleantur omnia quse scripta

23 sunt. Vae autem gravidis et lactantibus in illis diebus! erit- enim necessitas magna in hac regi-

24 one, et ira in populo isto. Et cadent acie gla- dii, et captivi ducentur in omnes gentes: et Hierosolyma calcabitur a gentibus, usquequo impleantur praestituta illa tempora gentium.

25 Tunc erunt signa in sole, et luna, et stellis; et in terra anxietas gentium in consilii inopia,

26 resonante mari et salo; exanimatis hominibus prae metu et expectatione malorum superveni- entium orbi terrarum; nam potestates coelorum

27 concutientur. Et tunc videbunt Filium hominis venientem in nube cum potentia et gloria multa.

28 Quum autem haec fieri incipient, sursum respicite, et attollite capita vestra, quoniam appropinquat redemptio vestri.

29 Dixit etiam eis parabolam, inquiens, Videte

30 ficum et omnes arbores: quum jam emiserint folia, vos eas adspicientes per vos ipsos agno-

•31 scitis jam prope esse aestatem: ita et vos, quum videritis hsec fieri, agnoscite prope esse regnum

32 Dei. Amen dico vobis, Nequaquam praeterierit hsec aetas quousque hcec omnia facta fuerint.

33 Coelum et terra praeteribunt, verba autem mea nequaquam prseteribunt.

34 Cavete autem vobis, nequando graventur corda vestra crapula et ebrietate, et solicitudinibus hujus vitse; et repente vobis superveniat dies

35 ille. Nam ut laqueus invadet in omnes qui ha-

36 bitant in superficie totius terrae. Excubate igi- tur, omni tempore deprecantes ut digni habea- mini qui effugiatis ista omnia quae futura sunt, et consistatis ante Filium hominis.

37 DocEBAT autem interdiu in templo: noctu vero exiens, pernoctabat in monte qui vocatur

192 EVANG. SEC. [21,38-22,17.

38 Olearum. Et totiis populus diluculo veniebat ad eum in templo ad eum audiendum.

22 APPROPINOUABAT autem festum azymo-

2 rum, quod dicitur Pascha. Et quaerebant pri- marii sacerdotes et scribae quomodo eum interi- merent: metuebant enim plebem.

3 Introiit autem Satanas in Judam cognomina- tum Iscarioten, qui erat e numero illorum

4 duodecim. Abiens igitur collocutus est cum primariis sacerdotibus ac praefectis teinp/o, quo-

5 modo ipsis eum proderet. Qui gavisi sunt; et

6 pacti sunt se daturos ei pecuniam. Ipse vero spopondit; quaerebatque opportunitatem eum ipsis prodendi absque turba.

7 VENIT autem dies azymorum, quo oportebat

8 mactari pascha. Misit igitur Petrum et Joannem, dicens, Profecti parate nobis pascha, ut edamus.

9 Ipsi vero dixerunt ei, Ubi vis paremus illud?

10 At ille dixit eis, Ecce, postquam introieritis in urbem, occurret vobis quidam aquae ampho- ram portans; sequimini eum domum illam in

11 quam ingredietur. Et dicite patrifamilias illius domus, Dicit tibi Magister, Ubi est diversorium

12 ubi pascha cum discipulis meis edam? Tunc ipse ostendet vobis coenaculum magnum stratum: illic parate pascha.

13 Profecti igitur invenerunt omnia prout dixerat eis; et paraverunt pascha.

14 QuuM autem adesset constitutum illud tempus,

15 accubuit, et duodecim apostoli cum eo. Et dixit eis, Desiderio desideravi hoc pascha edere^

16 vobiscum, antequam ego patiar. Dico enim vo- bis me non amplius esurum esse ex eo, usquequo

17 completum fuerit in regno Dei. Et accepto po- culo, quum gratias egisset, dixit, Accipite hoc.

22, 18-32.] LUCAM. 193

i8 et partimini vobis ipsis. Dico enim vobis me non bibiturum ex fructu vitis, usquequo regnum Dei venerit.

19 Et acceptum panem, quum gratias egisset, fregit; et dedit eis, dicens, Hoc est corpus meum quod pro vobis datur: hoc facite ad mei

20 commemorationem. Itidem etiam dedit eis po- culum, postquam coenasset, dicens, Hoc poculum est novum illud pactum per sanguinem meum, qui pro vobis efFunditur.

2 1 Ceterum ecce, manus ejus qui me prodit, me-

22 cum est in mensa. Et Filius quidem liominis, prout definitum est, abit: veruntamen vae homini

23 illi per quem proditur! Tunc ipsi cceperunt mutuo quaerere inter se de hac re^ ecquis nempe ex ipsis esset hoc facturus.

24 Orta est autem etiam de hoc contentio inter eos, quis eorum videretur esse maximus.

25 Ipse vero dixit eis, Reges gentium dominan- tur eis, et qui jus habent in eas, benefici vo-

26 cantur. Vos autem non ita estote: sed qui maximus est inter vos, esto sicut qui minimus

27 est; et qui praeit sicut qui ministrat. Nam uter major est, qui accumbit, an qui ministrat.? nonne qui accumbit? At ego sum inter vos ut qui

28 ministrat. Yos autem ii estis qui permansistis

29 mecum in tentationibus meis. Ego vero paciscor vobis, prout pactus est mihi Pater meus, regnum,

30 ut edatis et bibatis in mensa mea in regno meo, et sedeatis super thronos, judicium ferentes de duodecim tribubus Israelis.

31 Dixit etiam Dominus, Simon, Simon, ecce, Satanas appetiit vos, quos ventilaret sicut triti-

32 cum: sed ego deprecatus sum pro te, ne deficiat fides tua: tu igitur ahquando, quum te conver- teris, stabili fratres tuos.

13

194 EVANG. SEC. [22,33-47.

33 Ipse vero dixit ei, Domine, tecum paratus sum et in carcerem et ad mortem proficisci.

34 At ille dixit ei, Dico tibi, Petre, nequaquam emittet vocem hodie gallus, priusquam ter neges quod tu me noveris.

35 Dixit etiam eis, Quando misi vos absque cru- mena et pera et soleis, num quid defuit vobis?

36 Ipsi vero dixerunt, Nihil. Dixit ergo eis, At nunc, qui crumenam habet, tollat eam^ similiter et peram; et qui non habet, vendat pallium

37 suum, et emat gladium. Dico enim vobis, adhuc oportere scriptum ilhid in me perfici; istud, in- quam, Et cum sceleratis numeratus est: nam ea quae scripta stmt de me, finem habent.

38 At illi dixerunt, Domine, ecce duo gladii hic. Ipse vero dixit eis, Satis est.

39 Et egressus, profectus est ex more in montem Olearum: secuti sunt autem eum etiam discipuli

40 ejus. Quum vero pervenisset ad eum locum, dixit eis, Orate ne introeatis in tentationem.

41 Tum ipse abscessit ab eis quasi ad jactum

42 lapidis, positisque genibus oravit, dicens, Pater, si velles transferre poculum hoc a me: verun-

43 tamen non mea vokmtas, sed tua fiat. Conspe- ctus est autem ei angehis e coelo corroborans

44 eum. Et ipse constitutus in angore, intentius orabat. Erat autem sudor ejus quasi grumi san-

45 guinis descendentes in terram. Et quum sur- rexisset ab oratione, venissetque ad discipulos

46 suos, invenit eos dormientes pras tristitia; et dixit eis, Quid dormitis? surgite, et orate, ne introeatis in tentationem.

47 Adhuc autem eo loquente, ecce turba, et is qui dicebatur Judas, unus ex ilhs duodecim, prseibat eis, et appropinquavit Jesu ut osculare- tur eum.

22,48-63.] LUCAM. 195

48 Jesus autem dixit ei, Juda, Obculo l^ilium illum hominis prodis?

49 Videntes autem ii qui circa ipsum erant quod futurum erat, dixerunt ei, Domine, percutiemusne

50 gladio? Et quidam ex ipsis percussit servum pontificis maximi, et abstulit aurem ejus dextram.

51 Respondens autem Jesus dixit, Sinite huc usque. Et tacta illius auricula, sanavit eum.

52 Dixit autem Jesus iis qui adversus ipsum ve- nerant, ne^npe primariis sacerdotibus, et prae- fectis templo, et senioribus, Siccine ut adversus

53 latronem exiistis cum gladiis ac fustibus? Quum quotidie vobiscum essem in templo, non exten- distis manus in me: sed lioc est tempus illud vestrum et licentia tenebrarum.

54 Prehensum autem eum abduxerunt, et intro- duxerunt domum pontificis maximi.

55 Petrus vero sequebatur e longinquo. Quumque accendissent ignem in medio aulse, atque una

56 consedissent, sedit et Petrus inter eos. Quum autem eum vidisset ancilla quaedam sedentem ad ignem, intentis in eum oculis, dixit, Et iste cum

57 eo erat. Ipse vero abnegavit eum, dicens, Mu-

58 lier, non novi eum. Et paulo post alius videns eum, dixit, Et tu ex ipsis es. Petrus vero ait,

59 Heus tu, non sum. Et interposita quasi hora una, alius quidam id asseverabat, dicens, Yere

60 et iste cum illo erat: etenim Galilseus est. Ait autem Petr-us, Heus tu, nescio quid dicas. Et illico, adhuc ipso loquente, vocem emisit gallus.

61 Tum conversus Dominus intuitus est Petrum: et record^tus est Petrus sermonis Domini, quomodo nimirum dixerat ipsi, Priusquam gallus vocem

62 emiserit, ter me abnegabis. Et egressus foras Petrus flevit amare.

63 Ii vero qui una tenebant Jesum, illudebant ei,

13*

196 EVANG. SEC. [22,64-23,8.

64 caedentes eum: et eo obvelato, caedebant faciem ejus, et interrogabant eum, dicentes, Vaticinare

65 quis sit qui te percussit. Et alia multa convi- ciantes dicebant in eum.

66 ET ut ortus est dies, congregatum fuit presby- terium populi, et primarii sacerdotes, et scribae,

67 et adduxerunt eum in suum consessum, dicentes, Num tu es ille Christus? dic nobis.

Dixit autem eis, Si vobis dixero, nequaquam

68 credetis: quod si vos etiam interrogavero, ne- quaquam respondebitis mihi, neque me absolve-

69 tis. Ab hoc tempore erit Filius hominis sedens ad dextram potentiae Dei.

70 Dixerunt autem omnes, Tu ergo es Filius ille Dei?

Ipse vero dixit eis, Vos dicitis: nam is ego sum.

71 At illi dixerunt, Quid amplius egemus testi- monio? Ipsi enim audivimus ex ore ipsius.

2iO TUM surgens universa multitudo eorum, duxit

2 eum ad Pilatum. Coeperunt autem eum accusare, dicentes, Comperimus istum pervertere gentem, et vetare tributa dare Csesari, dicendo se Chri-

3 stum, id esty regem, esse. Pilatus autem inter- rogavit eum, dicens, Tu;^^ es rex ille Judse- orum? Ipse vero respondens ei dixit, Tu dicis.

4 Ait vero Pilatus ad primarios sacerdotes et turbam, Nullam invenio noxam in hoc homine.

5 At illi invalescebant, dicentes, Concitat populum, docens per universam Judseam, exorsus a Gali- laea huc usque.

6 Pilatus vero, audita Galilaea, interrogavit num

7 homo iste GaHlaeus esset. Et quum cognovisset eum ad Herodis potestatem pertinere, remisit eum ad Herodem, qui et ipse Hierosolymis erat

8 per eos dies. Herodes autem viso Jesu, gavisus

23,9-24] LUCAM. 197

est valde: nam a non parvo tempore cupiebat

eum videre, eo quod audivisset multa de eo; et

speraret se signum aliquod visurum ab eo fieri.

9 Interrogavit autem eum non paucis verbis; sed

10 ipse nihil ei respondit. Adstabant autem prima- rii sacerdotes et scribse, magna contentione eum

11 accusantes. Herodes autem, cum militibus suis, quum eum pro nihilo habuisset, et illusisset ei^

12 amictum veste splendida remisit ad Pilatum. Et facti sunt amici inter sese Pilatus et Herodes eo ipso die: nam antea inimici erant inter sese.

13 Pilatus vero, convocatis primariis sacerdotibus,

14 et primoribus, ac populo, dixit eis, Obtulistis mihi hunc hominem, tanquam avertentem popu- him: et ecce, ego in vestri conspectu qusestione habita, nullam noxam inveni in homine isto, ex

15 iis de quibus accusatis eum. Sed ne Herodes quidem; nam remisi vos ad illum; et ecce, nihil

16 dignum morte factum est ab eo. Castigatum

17 ergo eum dimittam. Necesse vero habebat eis

18 dimittere singuhs festis unum quempiam, Ex- clamavit autem simul universa turba, dicens,

19 Tolle istum, dimitte vero nobis Barabbam: qui erat propter seditionem quandam, et caedem fa- ctam in urbe, conjectus in carcerem.

20 Rursus ergo Pilatus allocutus est eos^ volens

21 dimittere Jesum. Ipsi vero reclamabant, dicen- tes, Crucifige, crucifige eum.

22 Ille autem tertio dixit eis, Quid enim iste maH fecit? nullam noxam capitalem inveni in

23 eo: castigatum ergo eum dimittam. At illi in- stabant vocibus magnis, petentes ut is crucifi- geretur.

Et invalescebant voces eorum ac primariorum

24 sacerdotum. Tum Pilatus secundum eos judica-

198 EYANCt. SFX. [23,25-39.

25 vit, ut fieret quod ipsi petebant. Dimisit autem eis illum qui propter seditionem et caedem con- jectus fuerat in carcerem, quem petierant: Jesum vero tradidit illi eorum libidini.

26 Quum igitur abducerent eum, prehenso vSimone quodam Cyrenaeo, qui veniebat rure, imposuerunt ei crucem ferendam pone Jesum.

27 Sequebatur autem eum magna multitudo po- puli, et mulierum, quae et plangebant et lamen-

28 tabantur eum. Conversus autem ad eas Jesus, dixit, Filia3 Hierosolymae, ne flete de me; verum

29 de vobisipsis flete, et de liberis vestris: nam ecce, venient dies quibus dicent, Beatse steriles, et uteri qui non genuerunt, et ubera quae non

30 lactaverunt. Tum incipient dicere montibus, Ca-

31 dite in nos; et collibus, Operite nos. Nam si in virente ligno ista faciunt, in arido quid fiet?

32 Ducebantur autem etiam alii duo, iiq^ue facino- rosi, cum eo, mterimendi.

33 Quum igitur venissent in locum qui vocatur Calvaria, illic crucifixerunt eum, et illos malefi- cos: unum ad dextram, alterum ad sinistram.

34 Jesus autem dicebat, Pater, remitte hoc ipsis; nesciunt enim quid faciunt.

Partientes vero vestimenta ejus, jecerunt sor-

35 tem. Et stabat populus spectans: sannis autem excipiebant eum etiam primores cum eis, dicen- tes, Alios servavit; servet seipsum, si hic est

36 ille Christus electus ille Dei. Illudebant autem etiam ei milites, accedentes, et acetum ei offe-

37 rentes, dicentesque, Si tu es rex ille Judaeorum, serva temetipsum.

38 Erat autem etiam inscriptio scripta supra eum literis Graecis, et Romanis, et Hebraicis, HIC EST REX ILLE JUD^ORUM.

39 Unus autem ex illis suspensis maleficis con-

23, 40-56] LUCAM. 199

viciabatur ei, dicens, Si tu es Christus ille, serva teipsum et nos.

40 Respondens autem alter objurgavit eum, di- cens, Ne Deum quidem tu times, quum in ea-

41 dem sis damnatlone? Et nos quidem juste: (nam digna factis recipimus:) iste vero nihil indecens

42 fecit. Dixitque Jesu, Domxine, m_emento m.ei, quum veneris in regnum tuum.

43 Tum dixit ei Jesus, Amen, dico tibi, Hodie mecum eris in paradiso.

44 Erat autem quasi hora sexta, et tenebrae fa- ctae sunt in tota regione usque ad horam nonam.

45 Et obtenebratus est sol, et aulseum templi fissum

46 est medium. Quumque clamasset voce magna Jesus, ait, Pater, in manus tuas depono spiritum meum. Et quum haec dixisset, exspiravit.

47 Quum vidisset autem centurio quod factum fuerat, glorificavit Deum, dicens, Yere hic homo justus erat.

48 Et omnis turba quae simul ad hoc spectaculum accesserat, spectans quas facta fuerant, cccdens

49 pectora sua revertebatur, Stabant autem omnes noti ejus procul, et mulieres quae erant eum una secutse a Galilsea, videntes ista.

50 TUM ecce, quidam nomine Josephus, senator, 5 I vir bonus ac justus, qui non assensus fuerat con-

silio ac facto eorum, ortus Arimathaea, civitate Judaeorum; qui et ipse exspectabat regnum Dei:

52 hic, inquam, adiens Pilatum, petiit corpus Jesu.

53 Et detractum illud involvit sindone, posuitque illud in monumento quod erat in saxo incisum, in quo nondum quisquam positus fuerat.

54 Porro dies erat parasceves, et sabbatum suc-

55 cedebat. Subsecutse etiam mulieres quae cum eo venerant ex Galilaea, spectarunt monumentum.,

56 et quomodo positum esset corpus ejus. Reversae

200 EYANG. SFX. [24,1-17.

vero paraveiunl aromaia et unguenta; ac sabbato quidem quieverunt, secundum praeceptum.

24 PRIMO autem ih'e hebdomadis, profundo di- luculo iverunt ad monumentum, ferentes quae

2 paraverant aromata, et nonnullae cum ipsis. In- venerunt autem saxum avolutum a monumento:

3 et ingressce, non invenerunt corpus Domini Jesu.

4 Et factum est, ut dum in ea re lijesitarent, tum ecce, duo viri supervenerint eis, induti ve-

5 stibus fulgurantibus : quum autem expavefactoe inclinarent faciem in terram, dixerunt eis, Quid

t> inter mortuos qua?ritis eum qui vivit? Non est hic, sed suscitatus est: mementote ut locutus sit

7 vobis, quum adhuc in Galilaea esset, dicens, Oportet Filium hominis tradi in manus hominum peccatonim, et crucifigi: et die tertio resurgere.

8 Recordat^e sunt igitur verborum illius. ^ Et reversce a monumento remmciaverunt h^ec omnia

10 ilHs undecim, et rcliquis omnibus. Erant autem Maria Magdalene, et Joanna, et Maria Jacobi matet\ et reliqu^e cum ipsis, quae hcec dicebant

11 apostolis. Sed visa sunt apud eos quasi d^lira- mentum verba ipsarum; neque crediderunt eis.

12 Petrus autem surgens cucurrit ad monumen- tum: et quum se inclinasset vidit Hntea sola iUic jacentia; abiitque, apud semetipsum mirans factum.

13 Et ecce, duo ex iis ibant eo ipso die in vi- cum distantem stadiis sexaginta Hierosolymis,

14 cui vico nomen est Emmaus. Et colloquebantur inter se de istis omnibus quae evenerant.

15 Et factum est, ut dum colloquerentur, et se mutuo rogitar^t, ipse Jesus accederet, et una

16 iter faceret cum ipsis. Oculi autem eorum re-

17 tinebantur, ne ipsum agnoscerent. Dixit autem

24,18 31] LUCAM. 201

eis, Qiii sunt hi sermones quos confertis inter vos ambulantes? et quid estis tetrico vultu? i8 Respondens autem alter, cui nomen Cleopas, dixit ei, Tu solus commoraris Hierosolymis, et

19 non nosti quse in ea facta sunt his diebus? Ipse vero dixit eis, Ouaenam? At illi dixerunt ei, Quse facta siint Jesu Nazaraeo, qui fuit pro- pheta, potens reipsa et verbis, coram Deo et

20 toto populo: quomodo eum tradiderunt principes sacerdotum et primores nostri, ut morte damna-

21 retur, et crucifixerunt eum. Nos autem spera- bamus illum esse qui redempturus esset Israelem: atqui prseter haec omnia, tertium hunc diem agit

22 hodie ex quo haec facta sunt. Sed et mulieres quaedam ex nobis perculerunt nos, qu?e dikiculo

23 venerunt ad monumentum: et non invento ejus corpore venerunt, dicentes se etiam apparitionem

24 angelorum vidisse, qui dicunt eum vivere. Et abierunt quidam eorum qui erant nobiscum ad monumentum, et ita invenerunt prout mulieres dixerant; ipsum vero non viderunt.

25 Tum ipse dixit eis, O amentes et tardi corde ad credendum omnibus quae locuti sunt prophetae!

26 Nonne haec oportuit pati Christum, et introire

27 in gloriam suam? Et exorsus a Mose et omni- bus prophetis, interpretabatur illis in omnibus scripturis quae de se scripta erant.

28 Appropinquarunt igitur vico, in quem profici-

29 scebantur; et ipse simulabat se longius ire. Sed ipsi adegerunt eum, dicentes, Mane nobiscum, quoniam advesperascit, et inclinavit dies. In- gressus est igitur, ut maneret cum eis.

30 Et factum est ut quum discubuisset cum eis, sumpto pane, benediceret, et fractum daret eis.

31 Adaperti sunt autem oculi eorum, et agnoveruiit eum; sed ipse ablatus est ex eorum conspectu.

202 EY. SEC. LUCAM. [24,32-49.

32 Tiim alter ad alLeriim dixerunt, Nonne cor nostrum ardebat in nobis, dum loqueretur nobis

33 in via, et dum adaperiret nobis scripturas.^ Et surgentes eo ipso momento, reversi sunt Hiero- solymam, et invenerunt congregatos illos unde-

34 cim, et eos qui cum ipsis erant: et qui dicebant, Suscitatus est Dominus vere, et conspectus Si-

35 moni. Tum ipsi exposuerunt eis quse gesta era7tt in via, et ut fuerat agnitus ab ipsis in fractione panis.

36 Hsec autem ipsis loquentibus, stetit ipse Jesus

37 in medio eorum, et dixit eis, Pax vobis. Con- sternati vero et expavefacti putabant se spiritum

38 conspicere. Tum dixit eis, Quid turbati estis, et

39 quare disceptationes subeunt corda vestra.^ Vi- dete manus meas et pedes meos; nam ego ipse sum: contrectate me, et videte: nam spiritus camem et ossa non habet, sicut me conspicitis

40 habere. Et quum hoc dixisset, ostendit eis ma- nus ac pedes.

41 Adhuc autem ipsis non credentibus prae gau- dio, et mirantibus, dixit eis, Habetis hic escu-

42 lentum ahquid.'' Tum ipsi dederunt ei partem

43 piscis assi, et aUquid ex favo apiario: quse ille accepit, et edit in eorum conspectu.

44 Dixitque eis, Hi sunt sermones quos locutus sum vobis, quum adhuc essem vobiscum, opor- tere impleri omnia quae scripta sunt in lege Mosis, et prophetis, et psalmis, de me.

45 Tunc aperuit eorum mentem, ut intelligerent

46 scripturas: et dixit eis, Ita scriptum est, et ita oportuit Christum pati, et resurgere ex mortuis

47 tertio die: et prsedicari ejus nomine resipiscen- tiam ac remissionem peccatorum apud omnes

48 gentes, incipiendo ab Hierosolymis. Vos autem

49 estis horum testes. Et ecce, ego mittam pro-

24.53 1,12.] EV. SEr. TOANNEM. 203

missum Patris mei in vos: vos autem residete Hierosolymis usquequo induamini virtute ex alto.

50 Eduxit autem eos foras ad Bethaniam usque :

51 et, sublatis manibus suis, benedixit eis. Et fa- ctum est, ut dum ipse benediceret eis, disjunctus ab eis sursum ferretur in ccelum.

52 Ipsi autem adorato eo reversi sunt Hierosoly-

53 mam cum gaudio magno. Erantque omni tem- pore in templo, laudantes et benedicentes Deo. Amen.

EVANGELIUM

. SECUNDUM

JOANNEM.

1 IN principio erat Sermo ille, et Sermo ille

2 erat apud Deum, eratque ille Sermo Deus. Hic

3 Sermo erat in principio apud Deum. Omnia per hunc Sermonem facta sunt, et absque eo

4 factum est nihil quod factum sit. In ipso vita

5 erat, et vita erat Lux illa hominum. Et Lux ista in tenebris lucet, sed tenebrae eam non comprehenderunt.

6 Exstitit homo missus a Deo, cui nomen Jo-

7 annes. Is venit ad testimonium, id est, ut testaretur de illa Luce, ut omnes per eum cre-

8 derent. Non erat ille Lux illa, sed fnissus ftiit ut testaretnr de illa Luce.

9 Hic erat Lux illa vera quae illuminat omnem

10 hominem venientem in mundum. In mundo erat, et mundus per eum factus est; sed mundus eum

11 non agnovit. Ad sua venit, et sui eum non ex-

12 ceperunt. Quotquot autem eum exceperunt, dedit eis hoc jus, ut hlii Dei sint facti, nempe iis qui

204 EVANG. SEC. [1,13-27.

13 credunt in nomen ejus: qui non ex sanguine, neque ex libidine carnis, neque ex libidine viri, sed ex Deo geniti sunt.

14 Et Sermo ille factus est caro, et commoratus est inter nos, (et spectavimus gloriam ejus, glo- riam, inquam, ut unigeniti, egressi a Patre,) plenus gratiae ac veritatis.

15 Joannes testatus est de eo, et clamavit, dicens, Hic est de quo dicebam, Is qui pone me venit antepositus est mihi; quia prior me erat.

16 Et ex plenitudine ipsius omnes accepimus, et

17 gratiam pro gratia. Nam lex illa per Mosen data est; gratia et veritas per Jesum Christum

18 praestita est. Deum nemo vidit unquam: unige- nitus ille Filius qui est in sinu Patris, ille in- quam nohis exposuit.

19 HOC etiam est testimonium Joannis, quando misenmt Judsei Hierosolymis sacerdotes et levi- tas, ut interrogarent eum, Quisnam ipse esset.

20 Et professus est, neque negavit: professus est,

21 inquam^ se non esse Christum illum. Tunc interrogaverunt eum, Quid ergo esP Twte es Elias? Ipse vero dixit, Non sum. Et illi, Es

22 tu propheta ille? Qui respondit, Non. Dixerunt ergo ei, Quis es? ut responsum demus iis qui miserunt nos: quid dicis de teipso?

23 Inquit, Ego sum vox vociferantis in de- serto, Complanate viam Domini, prout dixit Esaias propheta.

24 Qui vero missi fuerant erant ex Pharisaeis.

25 Et interrogaverunt eum, ac dixerunt ei, Cur ergo baptizas, si tu non es Christus ille, neque Elias, neque propheta ille?

26 Respondit ei Joannes, dicens, Ego baptizo aqua; sed in medio vestrum stat quem vos non

27 nostis; hic ille est qui pone me venit, qui mihi

1,28-43.] JOANNEM. ~ 205

antepositus est: cujus solearum ego non sum dignus qui solvam corrigiam.

28 Haec Bethabarae facta sunt secus Jordanem, ubi Joannes baptizabat.

29 POSTERO die videt Joannes Jesum venien- tem ad se, et ait, Ecce Agnus ille Dei qui

30 tollit peccatum mundi. Hic est de quo dicebam, Pone me venit Vir qui antepositus est mihi, quia

31 prior me erat. At ego non noveram eum: sed ut manifestus fiat Israeli, propterea veni ego baptizans aqua.

32 Tum, i7iqua7n, testatus est Joannes, dicens, Conspexi Spiritum descendentem quasi columbam

33 e coelo, qui etiam mansit super eum. Et ego non noveram eum; sed qui misit me ut bapti- zarem aqua, ille milii dixerat, Super quem vi- deris Spiritum descendentem, ac manentem super

34 eum, hic est qui baptizat Spiritu Sancto. Ego igitur vidi, et testor hunc esse Filium illum Dei.

35 POSTERO die iterum stabat Joannes, et ex

36 discipulis ejus duo : et intuitus Jesum ambulan- tem, dixit, Ecce Agnus ille Dei.

37 Audierunt autem eum duo illi discipuli lo-

38 quentem, et secuti sunt Jesum. Conversus vero Jesus, et conspicatus eos sequentes se, dicit eis,

39 Quid quaeritis? Illi vero dixerunt ei, Rabbi (quod dicitur, si interpreteris, Magister,) ubi ha-

40 bitas? Dicit eis, Venite et videte. Venerunt videruntque ubi habitabat: et apud eum man- serunt diem illum: hora enim erat quasi decima.

41 Erat Andreas, frater Simonis Petri, unus ex duobus qui audierant illa ex Joanne, et secuti

42 fuerant eum. Invenit hic prior fratrem suum Simonem, et dixit ei, Invenimus Messiam, quod

43 est, si interpreteris, Christus. Et adduxit eum ad Jesum.

2U6 KVANG. SEC. [1, 44 - 2, 4.

Intuitus autem eum Jesus dixit, Tu es Simon filius Jona: tu vocaberis Ceplias, quod est, si interpreteris, Petra.

44 POSTERO die voluit Jesus abire in Galilaeam: invenit autem Philippum, et dixit ei, Sequere me.

45 Erat vero Philippus ex Bethsaida, urbe An-

46 dreae et Petri. Invenit Philippus Nathanaelem, et dicit ei, Invenimus illum de quo scripsit Moses in lege, et prophetae, 7ie?npe Jesum filium illum Josephi, illum ex Nazaretha.

47 Tum dixit ei Nathanael, Ex Nazaretha potest aliquid boni esse? Dicit ei Philippus, Veni et vide.

48 Vidit Jesus Nathanaelem venientem ad se, et dixit de eo , Ecce vere Israelita in quo dolus non est.

49 Dicit ei Nathanael, Unde me nosti? Respondit Jesus, et dixit ei, Priusquam te

Philippus vocaret, quum esses subter ficum, vi- debam te.

50 Respondit Nathanael, et dixit ei, Rabbi, tu es ille Filius Dei, tu es ille Rex Israelis.

5 1 Respondit Jesus, et dixit ei, Quia dixi tibi, Vidi te sub ficu, credis? majora istis videbis.

52 Prasterea dixit ei, Amen, amen, dico vobis, Ab hoc tempore videbitis coehim apertum, et ange- los Dei ascendentes ac descendentes super Fi- lium hominis.

2 DIE autem tertio nuptice factae sunt in Cana

2 oppido Galilseae: eratque mater Jesu illic. Vo- catus est autem etiam Jesus et discipuli ejus ad nuptias illas.

3 Et quum defecisset vinum , mater Jesu dixit ei, Vinum non habent.

4 Dicit ei Jesus, Quid mihi tecum rei est^ mu- lier? nondum venit hora illa mea.

2, 5- 18.] JOANNEM. 207

5 Dicit ejus mater ministris, Qiiodcimque dixerit vobis facite.

6 Erant autem ibi lapidese hydriae sex positse secundum purificationem Judaeorum, capientes

7 singulae amplioras binas aut ternas. Dicit eis Jesus, Implete has hydrias aqua. Impleverunt

8 eas igitur usque ad summum. Tunc dicit eis, Haurite nunc, et offerte arcbitriclino. Obtulerunt igitur.

9 Ut vero gustavit architriclinus aquam illam quae facta fuerat vinum, (nesciebat autem unde esset; sed ministri sciebant qui hauserant aquam,)

10 vocat sponsum architriclinus, et dicit ei, Omnes primo loco bonum vinum apponunt; et postquam convivcB afFatim biberunt, tunc id quod minus bonum est: tu ve7'o servasti bonum vinum huc usque.

11 Hoc initium signorum fecit Jesus Canas, op' pido Galilseae, et manifestam fecit gloriam suam: et crediderunt in eum discipuli ejus.

12 PosTEA descendit Capernaum ipse, et mater, et fratres, et discipuli ejus: manseruntque illic non multos dies.

13 NAM prope erat Pascha Judceorum: ascendit

14 igitur Jesus Hierosolymam. Et invenit in templo venditores boum, et ovium, et columbarum, et

15 numularios sedentes. Factoque flagello e funi- culis, omnes ejecit e templo, et oves et boves; et argentariorum numulos effudit, mensasque

16 subvertit: et columbarum venditoribus dixit, Tollite hinc ista: ne facite domum Patris mei domum mercatus.

17 Recordati sunt autem discipuli ejus scriptum esse, Zelus domus tuse devoravit me.

18 Responderunt ergo Judaei, et dixerunt ei, Quod signum ostendis nobis quod ista facias?

208 EVANG. SEC. [2, 19 - 3, 8.

19 Respondit Jesus, et dixit eis, Destruite tem- plum hoc, et intra triduum erigam illud.

20 Dixerunt ergo Judaei, Quadraginta et sex annis sedificatum est templum istud, et tu intra triduum illud eriges?

21 At ille loquebatur de templo corporis sui.

22 Postquam ergo suscitatus fuit ex mortuis, recor- dati sunt ejus discipuli quod hoc sibi dixisset, et crediderunt scripturae, et sermoni quem Jesus dixerat.

23 QuuM autem esset Hierosolymis in Pascha, in festo, multi crediderunt in nomen ejus, spectan-

24 tes signa quae edebat. Ipse autem Jesus non credebat eis semetipsum, eo quod nosset omnes:

25 nec opus esset ut quisquam ei testaretur de . homine: ipse enim sciebat quid esset in ho-

mine. 3 Erat autem quidam ex Pharisaeis, cui nomen

2 erat Nicodemo, ex primoribus Judseorum. Hic venit ad Jesum nocte, et dixit ei, Rabbi, scimus te a Deo venisse magistrum: nemo enim potest haec signa edere quae tu edis, nisi Deus sit cum eo.

3 Respondit Jesus , et dixit ei, Amen, amen, dico tibi, Nisi quis genitus sit iterum, non potest videre regnum Dei.

4 Dicit ei Nicodemus, Quomodo potest quispiam nasci qui sit senex? num potest in uterum matris su3e secundo introire, et nasci?

5 Respondit Jesus, Amen, amen, dico tibi, Nisi quis fuerit genitus ex aqua et Spiritu, non potest

6 introire in regnum Dei. Quod genitum est ex carne, caro est: et quod genitum est ex Spiritu,

7 spiritus est. Ne mireris me dixisse tibi, Oportet

8 vos iterum gigni. Ventus quo vult spirat, et sonum ejus audis, sed nescis unde veniat, et quo vadat; ita est quisquis genitus est e Spiritu.

3, 9-24.] JOANNEM. 209

9 Respondit Nicodemus, et dixit ei, Quomodo possunt hsec fieri?

10 Respondit Jesus, et dixit ei, Tu es magister

11 ille Israelis, et haec non nosti? Amen, amen, dico tibi, Quod scimus loquimur, et quod vidi- mus testamur: sed testimonium nostrum non re-

12 cipitis. Si terrena dixi vobis, et non creditis; quomodo, si dixero vobis coelestia, credetis?

13 Nullus enim ascendit in coelum, nisi qui de- scendit e coelo, neynpe Filius hominis qui est in

14 coelo. Prout autem Moses extuHt serpentem in

15 deserto, ita extolli oportet Filium hominis: ut quisquis credit in eum, non pereat, sed habeat

16 vitam aeternam. Ita enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum illum dederit, ut quisquis credit in eum, non pereat, sed habeat

17 vitam seternam. Non enim misit Deus Fihum suum in mundum ut damnet mundum, sed ut

18 servetur mundus per eum. Qui credit in eum non condemnatur: qui vero non credit, jam con- demnatus est; quia non credidit in nomen uni-

19 geniti Filii Dei. Haec est autem condemnatio, quod Lux venit in mundum, sed dilexerunt ho- mines potius tenebras quam lucem; quia sunt

20 eorum mala opera. Quisquis enim quae mala sunt agit, odit lucem, nec venit ad lucem, ne

21 arguantur opera ipsius: qui vero dat operam veritati, venit ad lucem: ut manifesta fiant opera ipsius, quod secundum Deum facta fuerint.

22 POSTEA venit Jesus et discipuli ejus in Ju- daeae territorium: et illic commorabatur cum eis, et baptizabat.

23 Baptizabat autem etiam Joannes in -^non prope Salim, quoniam aquae multas erant illic,

24 et veniebant ac baptizabantur. Nondum enim conjectus fuerat Joannes in carcerem.

14

210 EVANG. SEC. [3,25-4,6.

25 Orta est igitur qusestio quihiisdam ex disci-

26 piilis Joannis cum Judasis de purificatione. Ve- neruntque ad Joannem, et dixerunt ei, Rabbi, is qui tecum erat apud trajectum Jordanis, cui tu testimonium dedisti, ecce baptizat, et omnes veniunt ad eum.

27 Respondit Joannes, et dixit, Homo non potest recipere quicquam, nisi fuerit ei datum e ccelo.

28 Vos ipsi mihi testes estis me dixisse, non sum ego Christus, sed missus sum qui apparerem

29 coram eo. Qui habet sponsam sponsus est: amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi: hoc ergo

30 gaudium meum impletum est. Illum oportet

31 crescere, me vero minui. Qui superne venit, supra omnes est: qui e terra est, terrenus est, et terrena loquitur; qui e coelo venit, supra

32 omnes est. Et quod vidit et audivit, hoc testa-

33 tur: sed testimonium ejus nemo recipit. Qui recipit ejus testimonium, is obsignavit Deum

34 veracem esse. Nam is demum, quem misit Deus, verba Dei loquitur: non enim huic ad-

35 metitur Deus Spiritum. Pater diligit Filium,

36 et omnia dedit ei in manum. Qui credit in Filium, habet vitam aeternam; qui vero non obedit Fiho, non videbit vitam, sed ira Dei manet super eum.

4 UT ergo cognovit Dominus Pharisaeos audivisse ipsum plures discipulos facere et baptizare quam

2 Joannem, (quanquam Jesus ipse non baptizabat,

3 sed discipuli ejus,) reliquit Judaeam , et abiit rursum in Galilaeam.

,4 Oportebat autem eum transire per Samariam.

5 Venit ergo in urbem Samariae quae dicitur Sichar, juxta praedium quod dedit Jacobus Josepho filio

6 suo. Erat autem ibi fons Jacobi. Jesus ergo

4, 7-21 ] JOANNEM. 211

fatigatus ex itinere, ita sedit ad fontem; hora enim erat quasi sexta.

7 Venit mulier Samaritana ut hauriret aquam:

8 dicit ei Jesus, Da mihi potum. Nam discipuli ejus abierant in urbem, ut cibos emerent.

9 Dicit igitur ei muHer illa Samaritana, Quo- modo tu, Judseus quum sis, potum a me poscis quse sum mulier Samaritana? (non enim utuntur Judaei Samaritanis.)

10 Respondit Jesus et dixit ei, Si nosses donum illud Dei, et quis sit ille qui dicit tibi, Da mihi potum, tu petiisses ab eo, et dedisset tibi aquam vivam.

11 Dicit ei mulier, Domine, neque quo haurias habes, et puteus profundus est; unde ergo habes

12 aquam illam vivam? Num tu major es patre nostro Jacobo, qui dedit nobis hunc puteum, ex quo ipse bibit, et filii ejus, et ejus pecora?

13 Respondit Jesus, et dixit ei, Quisquis bibit

14 ex aqua ista, sitiet rursus; quisquis autem bibe- rit ex aqua illa quam ego ei dabo, nequaquam unquam sitiet; sed aqua illa quam ego ipsi dabo, fiet in eo fons aquae salientis in vitam seternam.

15 Dicit ei muHer, Domine, da mihi aquam istam, ut non sitiam, neque veniam huc ad hauriendum.

16 Dicit ei Jesus, Vade, voca virum tuum, et veni huc.

17 Respondit mulier, et dixit ei, Non habeo virum. Dicit ei Jesus, Bene dixisti, Non habeo virum:

18 quinque enim viros habuisti; et nunc quem habes, non est tuus vir; hoc vere dixisti.

19 Dicit ei mulier, Domine, conspicor te prophe-

20 tam esse. Patres nostri in hoc monte adorave- runt: et vos dicitis, Hierosolymis esse locum illum ubi oporteat adorare.

21 Dicit ei Jesus, Mulier, crede mihi, venit tem-

14*

212 EVANG. SEC. [4,22-38.

pus, quando neque in monte hoc, neque Hiero-

22 solymis adorabitis Patrem. Vos adoratis quod nescitis: nos adoramus quod scimus: quia salus

23 ex Judaeis est. Sed venit tempus et nunc est, quum veri adoratores adorabunt Patrem spiritu ac veritate: etenim Pater tales quserit qui ipsum

24 adorent. Deus est Spiritus: et qui adorant eum, oportet ut spiritu ac veritate adorent.

25 Dicit ei mulier, Scio Messiam venturum (qui dicitur Christus); quum venerit ille, nobis an- nunciabit omnia.

26 Dicit ei Jesus, Ego is sum, qui loquor tibi.

27 Interea vero venerunt ejus discipuli, et mirati sunt quod cum muliere loqueretur: nemo tamen dixit, Quid quseris? aut, Quid loqueris cum ea?

28 Reliquit ergo hydriam suam mulier, et abiit

29 in urbem, dfxitque ejus loci hominibus, Adeste, videte hominem qui dixit mihi qu3ec^p.que feci:

30 num iste est Christus ille? Exierunt ergo ex urbe, et venerunt ad eum.

3 I Interim autem rogabant eum discipuli, dicen-

32 tes, Rabbi, ede. Ille autem^dixit eis, Ego cibum habeo edendum, quem vos non nostis.

33 Dicebant ergo discipuli alii ad alios, Num quis attuHt ei quod ederet?

34 Dicit eis Jesus, Esca mea est exsequi volun- tatem ejus qui misit me, et consummare ipsius

35 opus. Nonne vos dicitis, Adhuc quadrimestre spatiiim superest, et messis erit? Ecce, dico vobis, Attollite oculos vestros, et spectate regi-

36 ones, nam albae jam sunt ad messem. Ceterum qui metit, mercedem accipit, et congregat fru- ctum in vitam aeternam: ut et qui seminat, simul

37 gaudeat, et qui metit. Nam in hoc dictum illud verum est, Alius est qui seminat, et alius qui

38 metit. Ego misi vos ad id metendum in quo

4,39-52.] JOANNEM. 213

vos non laborastis: alii laboraverunt, et vos in labores eorum introistis.

39 Ex urbe autem illa multi Samaritanorum cre- diderunt in eum propter sermonem mulieris illius, testantis ac diceittis^ Certe dixit mihi omnia quae

40 feci. Quum ergo venissent ad eum Samaritani, rogarunt eum ut apud ipsos maneret; et mansit

41 ibi duos dies. Ac multo plures crediderunt

42 propter sermonem ipsius. Et illi mulieri dice- bant, Non amplius propter tuos sermones credi- mus: ipsi enim audivimus, et scimus hunc esse vere Servatorem illum mundi, Christum.

43 DUOBUS autem post diebus exiit inde, et

44 abiit in Galilseam. Ipse enim Jesus testatus fu- erat, prophetam in sua patria honorem non

45 habere. Quum ergo venisset in Galilaeam, ex- ceperunt eum Galilsei, quum omnia vidissent quse fecerat Hierosolymis in festo : nam et ipsi vene- rant ad festum.

46 Yenit igitur Jesus rursum Canam, oppidum Gahlaese, ubi fecerat ex aqua vinum. Erat autem in urhe Capernaum regius quidam, cujus filius

47 segrotabat. Is quum audisset Jesum venisse ex Judsea in Galilseam, abiit ad eum, et eum roga- vit ut descenderet ac sanaret suum filium: erat enim moribundus.

48 Dixit ergo Jesus ei, Nisi signa et prodigia videritis, non credetis.

49 Dicit ei regius ille, Domine, descende prius- quam moriatur puerulus meus.

50 Dicit ei Jesus, Vade, fihus tuus vivit. Credidit homo sermoni quem dixerat ei Jesus;

5 I et profectus est. Jam autem eo descendente, servi occurrerunt ei, et renunciaverunt, dicentes, Filius

52 tuus vivit. Percontatus est ergo ab eis horam qua melius habuerat: et dixerunt ei, Heri circi-

214 • EVANG. SEC. [4,53-5,12.

53 ter horam septimam dimisit eum febris, Agno- vit ergo pater id factum esse illa ipsa hora, qua dixerat ei Jesus, Filius tuus vivit: et credi- dit ipse, ac domus ejus tota.

54 Hoc rursus, id est, secundum signum edidit Jesus, quum venisset ex Judaea in Galilseam.

5 POST haec erat festum Judaeorum, et ascendit Jesus Hierosolymam.

2 Est autem Hierosolymis ad portam pecuariam piscina, quae nominatur Hebraice Bethesda, quin-

3 que porticus habens. Jn his autem jacebat mul- titudo magna aegrotantium, csecorum, claudorum,

4 aridorum, exspectantium aquae motum. Angelus enim descendebat praestituto tempore in piscinam, et turbabat aquam: itaque qui primus ingressus erat post aquse turbationem, sanus fiebat a quo- cunque detineretur morbo.

5 Erat autem quidam illic tricesimum octavum

6 annum agens in morbo. Hunc quum vidisset Jesus jacentem, et cognovisset eum jam multum temporis egisse in morho, dicit ei, Cupis sanus fieri?

7 Respondit ei aegrotus, Domine, non habeo qui, quum turbata fuerit aqua, immittat me in piscinam: sed interim dum ego venio, alius ante me descendit.

8 Dicit ei Jesus, Surge, attolle grabatum tuum,

9 et ambula. Et statim sanus factus est homo ille: et sustuHt grabatum suum, et ambulabat.

10 Erat autem sabbatum die illo. Judaei ergo dicebant ei qui curatus fuerat, Sabbatum est, non licet tibi attollere grabatum.

11 Respondit eis, Qui me sanum fecit, is mihi dixit, Attolle grabatum tuum, et ambula.

12 Interrogaverunt eum ergo, Quis ille est qui dixit tibi, Attolle grabatum tuum, et ambula?

5, 13-2G.] JOANNEM. 215

13 Is autem qui sanatus fuerat nesciebat quis esset: Jesus enim emerserat e turba quae erat in illo loco.

14 Postea invenit eum Jesus in templo, et dixit ei, Ecce, sanus factus es: ne pecca amplius, ut nequid deterius tibi fiat.

15 Abiit liomo ille, et nunciavit Judaeis Jesum

16 esse a quo sanatus fuerat. Ac propterea per- sequebantur Judaei Jesum, et studebant eum interimere, quod ista fecisset sabbato.

17 Jesus autem respondet eis, Pater meus usque adliuc operatur, et ego operor.

18 Propterea ergo magis studebant eum Judsei interimere, quod non solum solvisset sabbatum, sed et Deum dixisset patrem suum, parem se faciens Deo.

19 Respondit ergo Jesus, et dixit eis, Amen, amen, dico vobis, Non potest Filius a semetipso operari, id est, nisi viderit Patrem operantem: qusecunque enim ille facit, haec etiam Filius pa-

20 riter facit. Pater enim amat Filium, et omnia monstrat ei quse ipse facit: et opera illis majora

21 monstrabit ei, ut vos miremini. Sicut enim Pater suscitat mortuos et vivificat, ita et Filius

22 quos vult vivificat. Nec enim Pater judicat

23 quenquam, sed omne judicium dedit Filio: ut omnes lionorent Filium, prout honorant Patrem: qui non honorat Filium, non honorat Patrem,

24 ut qui miserit eum. Amen, amen, dico vobis, Qui sermonem meum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam seternam, et in conde- mnationem non veniet, sed transivit a morte in

25 vitam. Amen, amen, dico vobis, Adventat tem- pus, et nunc est, quum mortui audient vocem

26 Filii Dei; et qui audierint, vivent. Sicut enim Pater habet vitam in seipso, sic dedit et Filio»

216 EVANG. SEC. [5,27-44.

27 habere vitam in seipso. Et auctoritatem ei dedit etiam judicium exercendi, quatenus Filius

28 hominis est. Ne hoc miramini; nam veniet hora, qua omnes qui in monumentis sunt audient vo-

29 cem ejus; et prodibunt, qui bona fecerint in re- surrectionem vitse; qui vero mala egerint, in

30 resurrectionem condemnationis. Non possum ego a meipso facere quicquam: prout audio, judico: et judicum meum justum est; quia non quaero voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me, id est^ Patris.

31 Si ego testor de meipso, testimonium meum

32 non est firmum. Alius est qui testatur de me, et scio idoneum esse testimonium quod testatur

33 de me. Vos misistis ad Joannem, et is testi-

34 monium dedit veritati. Ego autem ab homine testimonium non capto: sed haec dico ut vos

35 servemini. Ille erat lucerna ardens et lucens: vos autem voluistis ad momentum exsultare in

36 ejus luce. At ego testimonium habeo majus testimonio Joannis: opera enim quae dedit mihi Pater ut ea consummem ipsa, inquaniy opera quae ego facio, testantur de me, quod Pater mi-

37 serit me. Et qui misit me Pater, ipse testatus est de me: neque vocem ejus unquam audistis,

38 neque speciem ejus vidistis. Et sermonem ejus non habetis in vobis manentem; quia quem misit

39 ille, huic vos non creditis. Scrutamini scripturas, quia vos videmini vobis in ipsis vitam aeternam

40 habere: et illae sunt quse testantur de me. Sed non vultis venire ad me, ut vitam habeatis.

41 Gloriam ab hominibus non capto. ^^ Sed vos

43 novi charitatem Dei non habere in vobis. Ego veni nomine Patris mei, nec recipitis me: si venerit

44 alius nomine suo, illum recipietis. Quomodo vos potestis credere, quum gloriam alii ab aliis ca-

5, 45 - 6, 13.] JOANNEM. 217

ptetis, et gloriam illam, quae a solo Deo profi- ciscitur, non quaeratis?

45 Ne putate me accusaturum vos apud Patrem: est qui accuset vos, Moses, in quo vos speratis.

46 Si enim crederetis Mosi, crederetis mihi: nam

47 ille de me scripsit. Quod si scriptis illius non creditis, quomodo verbis meis credetis?

6 POST haec abiit Jesus trans mare Galilaeae,

2 quod est Tiberiadis. Et sequebatur eum turba multa, quia videbant ejus signa id est quae ede-

3 bat in male valentibu-S. Subiit vero in montem

4 Jesus, et ibi sedit cum discipulis suis. Prope autem erat Pascha, festum Judaeorum.

5 Quum ergo sustulisset oculos Jesus, et con- spexisset multam turbam ad se venire, dicit Phi-

6 lippo, Unde ememus panes ut edant isti? (Hoc autem dicebat tentans eum: ipse enim sciebat quid esset facturus.)

7 Respondit ei Philippus, Ducentorum denario= rum panes non suifecerint eis, ut singuli eorum

8 paululum quiddam accipiant. Dicit ei unus ex discipulis ejus, 7iempe Andreas, frater Simonis

9 Petri, est hic puerulus quidam qui habet quinque panes hordeaceos et duos pisciculos; sed haec quid sunt inter tam multos?

10 Dixit autem Jesus, Facite ut homines discum- bant.

Erat autem gramen multum in eo loco. Dis- cubuerunt ergo viri illi numero quasi quinquies

11 mille. Accepit autem panes illos Jesus, et actis gratiis distribuit discipuiis, discipuli vero accum- bentibus: simihter etiam ex pisciculis illis quan- tum volebant.

12 Ut autem expleti sunt, dixit Jesus discipulis suis, Congregate quae superfuerunt fragmenta, ne

13 quid pereat. Congregarunt ergo, et impleverunt

218 EVANG. SEC. [6,14-26.

duodecim copliinos fragmentis ex quinque illis panibus hordeaceis, quse superfuerant iis qui comederant.

14 Illi ergo, quum vidissent signum quod Jesus ediderat, dicebant, Hic est vere Propheta ille qui venturus erat in mundum.

15 Jesus ergo quum nosset venturos, et se ab- repturos ut facerent se regem, secessit rursus in montem ipse solus.

16 Ut autem serum diei advenit, descenderunt

17 discipuli ejus ad mare. Et ingressi navigium ibant trans mare Capernaum versus; jam autem erant

18 tenebrse, nec venerat ad eos Jesus. Et mare,

19 vento magno flante, insurgebat. Provecti vero quasi stadia vigintiquinque aut triginta, conspi- ciunt Jesum ambulantem super mare, et appro- pinquantem navi; et metuerunt.

20 Ille vero dixit eis, Ego sum, ne metuite.

21 Volente igitur animo receperunt eum in navigium; et statim navigium pervenit ad regionem in quam ibant.

22 PosTERO die, turba quae substiterat cis mare, quum vidisset ilhc non fuisse aHud navigiolum nisi unum illud in quod ingressi fuerant disci- puli ejus, et Jesum non introisse cum discipuhs suis in navigium, sed solos ejus discipulos ab-

23 iisse: (aha vero navigiola Tiberiade venerunt prope locum illum ubi ederant panem, postea-

24 quam gratias egisset Dominus:) quum igitur, in- quatn, vidisset turba Jesum ilHc non esse, neque discipulos ejus , ingressi sunt et ipsi in navigia,

25 et venerunt Capernaum, quserentes Jesum. Et eo invento trans mare, dixerunt ei, Rabbi, quando huc pervenisti?

26 Respondit eis Jesus, et dixit, Amen, amen, dico vobis, Quceritis me, non quia vidistis signa,

6, 27-40.] JOANNEM. 219

sed quia edistis panes illos, et saturati estis.

27 Operemini non cibo qui perit, sed cibo illi qui permanet in vitam seternam, quem Filius homi- nis dabit vobis: hunc enim Pater obsignavit, id est Deus.

28 Dixerunt ergo ad eum, Quid faciemus ut ope- remur opera Dei?

29 Respondit Jesus, et dixit eis, Hoc illud est opus Dei, ut credatis in eu7n quem ille misit.

30 Dixerunt ergo ei, Quod ergo tu signum edis, ut videamus et credamus tibi? quid operaris?

3 1 Patres nostri ederunt illud manna in deserto illo : sicut scriptum est, Panem coelestem dedit eis edendum.

32 - Dixit ergo eis Jesus, Amen, amen, dico vobis, Nequaquam Moses dedit vobis panem illum coe- lestem; sed Pater meus dat vobis panem illum

33 coelestem verum. Panis enim ille Dei is est qui de coelo descendit, et dat vitam mundo.

34 Dixerunt ergo ei, Domine, da nobis semper panem istum.

35 Dixit autem eis Jesus, Ego sum panis ille vi- tae: qui venit ad me nequaquam esuriet; et qui

36 credit in me non sitiet unquam. Sed dixi vobis,

37 certe et vidistis me, et non creditis. Quicquid dat mihi Pater, ad me veniet; et eum qui venit

38 ad me nequaquam ejecerim foras: quia de- scendi e coelo, ut exsequar non voluntatem

39 meam, sed voluntatem ejus qui misit me. Haec est autem voluntas ejus qui misit me, id est, Patris, ut ex eo omni quod mihi dederit, non perdam quidquamy sed suscitem illud ultimo

40 illo die. Haec est autem voluntas ejus, qui misit me, ut quisquis conspicit Filium, et credit in eum, habeat vitam seternam: et suscitem ipsum ego ultimo illo die.

220 EVANG. SEC. [6,41-58.

41 Murmurabant ergo Judaei de eo, quia dixerat,

42 Ego sum panis ille qui e ccelo descendit: et dicebant, Nonne iste est ille Jesus, filius ille Josephi, cujus nos novimus patrem et matrem? quomodo ergo dicit iste, E coelo descendi?

43 Respondit ergo Jesus, et dixit eis, Ne mur-

44 murate inter vos. Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum: et ego

45 suscitabo ipsum ultimo illo die. Scriptum est in Prophetis, Et erunt omnes docti a Deo. Quisquis ergo audivit a Patre, et didicit, venit

46 ad me. Non quod Patrem viderit quisquam, nisi is qui est a Deo; hic vidit Patrem.

47 Amen, amen, dico vobis, Qui credit in me - 48 habet vitam seternam. Ego sum panis ille vitae.

49 Patres vestri ederunt manna in deserto, et mor-

50 tui sunt. Hic est panis ille qui e coelo descendit,

51 ut qui edit ex eo non moriatur. Ego sum panis ille vivus, ille qui e coelo descendi. Siquis ede- rit ex lioc pane, vivet in seternum: panis autem quem ego dabo, caro mea est, quam ego dabo pro mundi vita.

52 Pugnabant ergo Judaei alii adversus alios, di- centes, Quomodo potest hic nobis carnem siia^n dare edendam?

53 Dixit ergo eis Jesus, Amen, amen, dico vobis, Nisi ederitis carnem Filii hominis, et biberitis

54 ejus sanguinem, non habetis vitam in vobis. Qui edit carnem meam, et bibit meum sanguinem, habet vitam seternam; et ego suscitabo ipsum

55 ultimo illo die. Caro enim mea vere est cibus,

56 et sanguis meus vere est potus. Qui edit meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me manet,

57 et ego in eo. Sicut misit me vivens ille Pater, et ego vivo per Patrem: ita etiam qui ederit

58 me, vivet ipse quoque per me. Hic est panis

6, 59 - 7. 1.] JOAXXEM. 221

ille qui de ccelo descendit: non prout ederunt patres vestri manna, et mortui sunt: qui ederit hunc panem, vivet in aeternum.

59 Haec dixit in synagoga, quum doceret in Ca- pemaum.

60 Multi ergo ex discipulis ejus his auditis dixe- runt, Durus est hic sermo: quis potest eum au- direr

6i Sciens autem Jesus apud se discipulos suos de hoc murmurare, dixit eis, Hoccine vos ofFendit?

62 Qiiid si igitur spectaveritis Filium hominis ascen-

63 dentem eo ubi erat priusr Spiritus est id quod vivificat; caro non prodest quicquam: verba quae

64 ego loquor vobis, spiritus sunt et vita sunt. Sed sunt quidam ex vobis qiu non credunt. Sciebat enim a principio Jesus quinam essent qui non

65 credebant, et quis eum proditurus esset. Et di- cebat, Propterea dixi vobis neminem posse venire ad me, nisi fuerit ei datum a Patre meo.

66 Ex eo te7?ipore multi discipulorum ejus pedem retulerunt, nec amplius cum eo versabantur.

67 Dixit ergo Jesus duodecim illis, Xum et vos vultis abire?

68 Respondit ergo ei Simon Petrus, Domine, ad

69 quem abibimus? verba vitae aetemae habes: et nos credidimus, et novimus te esse Christum illum Filium Dei viventis.

70 Respondit eis Jesus, Xonne ego vos duodecim elegi, et tamen unus ex vobis est diabolus?

7 I Loquebatur autem de Juda Simonis Jilio Isca- riota; futumm enim erat ut hic proderet eum, quum esset unus ex illis duodecim. ( Versaeatur autem Jesus post haec in Gali- laea: nolebat enim in Judaea versari, quia stude- bant eum Judaei interimere.

222 EVANG. SEC. [7, 2-18.

2 PROPE autem erat festum Judaeorum Sceno-

3 pegia. Dixerunt igitur ad eum fratres ejus, Di- gredere hinc, et vade in Judaeam, ut tui quoque

4 discipuli spectent opera tua quse facis. Nemo enim occulte facit aliquid, et quaerit ipse cele- bris esse: si hsec facis, facito teipsum manife-

5 stum mundo. Nam ne fratres quidam ejus cre- debant in eum.

6 Dicit ergo eis Jesus, Praestitutum illud tempus meum nondum adest: praestitutum autem tempus

7 illud vestrum semper est paratum. Non potest mundus vos odisse: me autem odit, quoniam ego

8 testor de eo, opera ejus mala esse. Vos ascen- dite ad hoc festum, ego nondum ascendo ad fe- stum, quia praestitutum illud meum tempus non- dum impletum est.

9 Haec autem quum eis dixisset, mansit in Gali-

10 laea. Ut ascenderunt autem fratres ejus, tunc et ipse ascendit ad festum, non manifeste, sed ve- lut occulte.

11 Judsei ergo quaerebant eum in festo, et dice-

12 bant, Ubi est ille? Et mussitatio multa erat in turba de eo: alii quidem dicebant, Vir bonus est; alii vero dicebant, Non, sed turbam seducit.

13 Nullus tamen palam loquebatur de eo, propter metum Judaeorum.

14 Festo autem illo jam medio, ascendit Jesus in

15 templum, ac docebat. Et mirabantur Judaei, di- centes, Quomodo iste literas novit, quum eas non didicerit?

16 Respondit eis Jesus, et dixit, Mea doctrina

17 non est mea, sed ejus qui misit me. Si quis voluerit quod ille vult facere, cognoscet de doc- trina, utrum ex Deo sit, an ego a meipso lo-

18 quar. Qui a semetipso loquitur, gloriam pro- priam quaerit: qui autem quaerit gloriam ejus qui

7, 19-33.] JOANNEM. 223

misit ipsum, hic verax est, et injustitia in eo non

19 est. Nonne Moses dedit vobis legem, et tamen nemo ex vobis praestat legem? quid me studetis interimere?

20 Respondit turba et dixit, Daemonium habes: quis te studet interimere?

21 Respondit Jesus et dixit eis, Unum opus feci,

22 et omnes miramini. Attamen Moses dedit vobis circumcisionem (non quod ex Mose sit, sed qiiia ex patribus), et sabbato circumciditis hominem.

23 Si circumcisionem accipit homo sabbato, ut ne solvatur lex Mosis, mihi indignamini quod totum

24 hominem sanum fecerim sabbato? Ne judicate secundum vultum, sed justum illud judicium ferte.

25 Dicebat ergo quidam ex Hierosolymitanis,

26 Nonne hic est quem student interimere? At ecce, palam loquitur, et nihil ei dicunt: numnam vere cognoverunt primores hunc vere esse Chri-

27 stum illum? Sed novimus unde hic sit: quum autem venerit ille Chrislus, nemo cogniturus est unde sit.

28 Clamabat ergo Jesus in templo, docens ac di- cens, Et me nostis, et unde sim nostis: et a meipso non veni, sed est verax qui misit me,

29 quem vos non nostis. Ego vero novi eum, quia ab ipso sum, et ille me misit.

30 Studebant ergo eum prehendere: sed nemo injecit in eum manum, quia nondum venerat

31 hora illa ipsius. Multi vero ex turba credide- runt in eum, et dicebant, Christus, quum vene- rit, num signa plura edet iis quae iste edidit?

32 Audierunt Pharisaei turbam ista mussitantem de eo, et miserunt Pharisaei ac primarii sacerdotes ministros ut eum prehenderent.

33 Dixit ergo eis Jesus, Adhuc paulisper ero vobiscum: deinde abibo ad eum qui me misit.

224 EVANG. SEC/ [7,34-51.

34 Quaeretis me, nec invenietis: et ubi ego ero, eo vos non potestis venire.

35 Dixerunt ergo Judaei inter sese, Quonam est iste profecturus, ut nos non inveniamus eum? num ad eos qui dispersi sunt inter Grsecos pro-

36 fecturus est, et Grsecos docturus? Quis est hic sermo quem dixit, Quaeretis me, et non invenie- tis: et ubi ego ero, vos non potestis venire?

37 Ultimo autem die illo magno festi stetit Jesus, et clamavit, dicens, Si quis sitit, veniat ad me,

38 et bibat. Qui credit in me, sicut dixit scriptura,

39 flumina aquae vivae ex ventre ipsius fluent. (Hoc autem dixit de Spiritu illo quem accepturi erant credentes in eum: nondum enim erat Spiritus Sanctus, quia Jesus nondum erat glorificatus.)

40 Multi ergo e turba, quum audissent hunc ser- monem, dicebant, Vere hic est Propheta ille.

41 Alii dicebant, Hic est Christus ille. Quidam autem dicebant, Num enim e Galilaea veniet ille

42 Christus? Nonne scriptura dicit, Ex semine Da- vidis, et ex vico Bethleherna, ubi erat David,

43 venturum illum Christum? Dissidium ergo ortum

44 est in turba propter eum. Quidam autem ex ipsis volebant eum prehendere: sed nemo injecit in eum manus.

45 Venerunt ergo ministri ad primarios sacer- dotes et Pharisseos, qui dixerunt eis, Quare non adduxistis eum?

46 Responderunt ministri, Nunquam ita locutus est homo ut homo iste.

47 Responderunt ergo eis Pharisaei, Num et vos

48 seducti estis? num quis ex primoribus credidit

49 in eum, aut ex Pharisaeis? Sed turba haec^ quae non novit legem, exsecrabilis est.

50 Dicit eis Nicodemus, is qui venerat ad eura

5 1 nocte, quum unus esset ex illis, num lex nostra

7,52-8,11.] JOANNEM.. 225

condemnat quempiam, nisi prius ex ipso audierit, et cognoverit quid faciat?

52 Responderunt et dixerunt ei, Num et tu Gali- laeus es? scrutare, et vide ex Galilaea prophetam non fuisse suscitatum.

53 Et profectus est unusquisque domum suam.

8 Jesus autem profectus est in montem Olearum.

2 ET diluculo rursus adfuit in templo; et totus populus venit ad eum, et sedens docebat eos.

3 Adducunt autem ad eum scribae et Pharisaei mulierem in adulterio deprehensam: et quum

4 statuissent eam in medio, dicunt ei, Magister, h^c muHer deprehensa est in ipso facinore, quum

5 mcecharetur. In lege vero Moses praecepit nobis

6 ut tales lapidentur: tu ergo quid dicis? Hoc autem dicebant tentantes eum, ut possent eum accusare.

Jesus autem incurvatus deorsum, digito scribe-

7 bat in terra. Quum autem perseverarent eum interrogare, sese surrigens dixit ad eos, Qui ve- strum immunis est a peccato, primus in eam ja-

8 ciat lapidem. Et rursum incurvatus deorsum, scribebat in terra.

9 Ipsi vero quum h<2c audivissent, et a consci- entia redarguerentur, sigillatim alius post alium exierunt, initio facto a senioribus usque ad ulti- mos; et dereUctus est solus Jesus, et mulier in medio stans.

10 Jesus autem sese surrigens, et nemine con- specto praeter mulierem illam, dixit ei, Mulier, ubi sunt illi tui accusatores? nemo te conde- mnavit ?

11 Ipsa vero dixit, Nemo, Domine.

Dixit autem ei Jesus, Nec ego te condemno: vade, et ne deinceps pecca.

15

226 EVANG. SEC. [8,12-25.

12 RuRSUM ergo Jesus eis locutus est, dicens, Ego sum lux illa mundi: qui sequitur me, non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen vitse.

13 Pharisaei igitur dixerunt ei, Tu de teipso te- staris: testimonium tuum non est firmum.

14 Respondit Jesus, et dixit eis, Etiamsi ego te- stor de meipso, firmum est testimonium meum; quia scio unde venerim, et quo vadam : vos au-

15 tem nescitis unde venerim, et quo vadam. Vos secundum carnem judicatis: ego non judico quen-

16 quam. Quod si etiam judicarem ego, judicium meum firmum esset: quia solus non sum, sed ego

17 et qui misit me Pater. Sed et in lege vestra scriptum est, duorum hominum testimonium fir-

18 mum esse. Ego is sum qui testor de meipso, et testatur de me qui misit me Pater.

19 Dicebant ergo ei, Ubi est tuus ille Pater? Respondit Jesus, Neque me nostis, neque Pa-

trem meum : si me nossetis, Patrem quoque meum nossetis.

20 Haec verba locutus est Jesus in gazophylacio, docens in templo: et nemo prehendit eum, quia nondum venerat illa ipsius hora.

21 Dixit ergo iterum eis Jesus, Ego vado, et quseretis me, et in hoc peccato vestro moriemini: quo ego vado, vos non potestis venire.

22 Dicebant ergo Judaei, Num interimet seipsum, quia dicat, Quo ego vado, vos non potestis ve- nirer

23 Tunc dixit eis, Vos inferne estis, ego sum su- perne: vos ex hoc mundo estis, ego non sum ex

24 hoc mundo. Ideo vobis dixi, vos morituros in peccatis vestris: nam nisi credideritis me eum esse, moriemini in peccatis vestris.

25 Dixerunt ergo ei, Tu quis es?

Tum dixit eis Jesus, Id quod a principio dico

8, 26-41.] JOANNEM. 227

26 vobis. Multa habeo qua^ de vobis loquar ac ju- dicem; sed qui me misit, verax est; et ego quae audivi ab eo, lisec loquor mundo.

27 Non cognoverunt quod de Patre hcec ipsis di- ceret.

28 Dixit ergo eis Jesus, Quum sustuleritis Filium hominis, tunc agnoscetis me eum esse, et a me- ipso nihil facere; sed prout docuit me Pater,

29 haec loqui. Nam qui me misit, mecum est: Pater me solum non relinquit, quia ego quae placent ipsi facio semper.

30 Haec illo loquente multi crediderunt in eum.

31 Dicebat ergo Jesus iis Judaeis qui crediderant ipsi, Si vos manseritis in sermone meo, vere di-

32 scipuli mei eritis. Et cognoscetis veritatem, et veritas vos in libertatem vindicabit.

33 Responderunt ei, Semen Abrahami sumus, ne- que cuiquam servivimus unquam: quomodo tu dicis, Vos in libertatem vindicabimini?

34 Respondit eis Jesus, Amen, amen, dico vobis, Quisquis operam dat peccato, servus est peccati.

35 Servus autem non manet in domo perpetuo:

36 Filius manet perpetuo. Itaque si vos Filius in

37 libertatem vindicarit, vere liberi eritis. Scio vos semen Abrahami esse, sed studetis me interi- mere, quia sermo ille meus non habet locum

38 apud vos. Ego loquor quod vidi apud Patrem meum; et vos facitis quod vidistis apud patrem vestrum.

39 Responderunt et dixerunt ei, Pater noster Abrahamus est.

Dicit eis Jesus, Si filii Abrahami essetis, opera

40 Abrahami faceretis. Nunc autem studetis me interimere, hominem qui veritatem vobis locutus sum, quam audivi a Deo: hoc Abrahamus non

41 fecit. Vos facitis opera patris vestri.

15*

228 EVANG. SEC. [8,42-54.

Itaque dixerunt ei, Nos ex scortatione non sumus geniti: unum Patrem habemus, nempe Deum.

42 Dixit ergo eis Jesus, Si Deus Pater vester esset, diligeretis me; ego enim a Deo prodii et adsum: nec enim a meipso veni, sed ille me

43 misit. Quare loquelam istam meam non agno- scitis? nempe quoniam non potestis audire ser-

44 monem meum. Vos ex patre diabolo estis, et cupiditates patris vestri vultis exsequi. Ille fuit homicida a principio, et in veritate non perstitit; non est enim veritas in eo. Quotiescunque lo- quitur mendacium, de suo loquitur, quia mendax

45 est, et pater ille mendacii. Vos autem, quia

46 ego veritatem dico, non creditis mihi. Quis ex vobis arguit me de peccato? si veritatem dico,

47 quare vos non creditis mihi? Qui ex Deo est, verba Dei audit; propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis.

48 Responderunt ergo Judaei et dixerunt ei, Non- ne bene dicimus te Samaritanum esse, et dsemo- nium habere?

49 Respondit Jesus, Ego dasmonium non habeo; sed honoro Patrem meum, et vos contumelia

50 afficitis me. Ego vero non quaero gloriammeam:

51 est qui quserat et judicet. Amen, amen, dico vbbis, Siquis sermonem meum observaverit, mortem non conspiciet in seternum.

52 Dixerunt ergo ei Judsei, Nunc agnovimus te dsemonium habere. Abrahamus mortuus est, et prophet3e: et tu dicis, Siquis sermonem meum servaverit, non gustabit mortem in aeternum.

53 Num tu major es patre illo nostro Abrahamo, qui mortuus est? etiam prophetae mortui sunt: quem tu teipsum facis?

54 Respondit Jesus, Si ego glorifico meipsum.

8, 55 - 9, 9] JOANXEM. 229

gloria mea nihil est: Pater ille meus is est qui glorificat me, quem vos dicitis Deum vestrum

55 esse. Sed non nostis eum; ego vero ipsum novi: et si dixero quod ipsum non norim, ero similis vestri, id esty mendax: sed eum novi, et sermo=

56 nem ejus observo. Abrahamus pater ille vester gestivit videre diem istum meum; et vidit, ac gavisus est.

57 Dixerunt igitur ei Judsei, Quinquaginta annos nondum hab^s, et Abrahamum vidisti?

58 Dixit eis Jesus, Arnen-, amen, dico vobis, Priusquam Abrahamus existeret, ego sum.

59 Sustulerunt ergo lapides ut jacerent in eum: Jesus autem occultavit se, et exivit e templo, quum transivisset per medios ipsos: et ita pro- gressus est.

9 PROGRESSUS autem vidit quendam caecum a nativitate.

2 Et interrogaverunt eum discipuli ejus, dicen- tes, Rabbi, quis peccavit, iste, an parentes ejus, ut caecus nasceretur?

3 Respondit Jesus, Neque iste peccavit, neque parentes ejus, ut ccecus nasceretur; sed ccecus natus esty ut opera Dei manifesta fiant in eo.

4 Oportet me operam dare operibus ejus qui misit me, donec dies est: venit nox, quum nemo po-

5 test operari. Quamdiu fuero in mundo, lux sum mundi.

6 Hoc quum dixisset, spuit humi, et fecit lutum

7 ex sputo, et illevit lutum ocuUs caeci illius; dixit- que ei, Vade, ablue oculos in piscina Siloam, quod est,. si interpreteris, Missus. Abiit ergo, et abluit oculoSy rediitque videns.

8 Vicini ergo, et qui prius conspexerant eum csecum esse, dicebant, Nonne hic est qui sede-

9 bat et mendicabat? Alii dicebant, Certe hic est:

230 EVANG. SEC. [9, 10-22.

alii vero, Certe similis est ei. Ille vero dicebat, Certe ego is sum.

10 Dixerunt ergo ei , Quomodo aperti sunt tibi

11 oculi? Respondit ille, et dixit, Quidam qui dicitur Jesus lutum fecit, et inunxit oculos meos, et dixit mihi, Vade ad piscinam Siloam, et ablue oculos: ut autem abii et oculos ablui, vidi.

12 Dixerunt ergo ei, Ubi est ille.^ Ait, Nescio.

13 Adducunt eum ad Pharisaeos, eum, inquayny

14 qui olim caecus fuerat. Erat autem sabbatum, quum lutum faceret Jesus, et aperiret oculos ejus.

15 Rursus ergo interrogarunt eum etiam Phari- saei, quomodo videndi facultatem esset adeptus. Ille vero dixit eis, Lutum imposuit oculis meis, et ablui oculos, et video.

16 Dicebant ergo ex Pharisaeis quidam, Homo iste non est a Deo; nam sabbatum non observat. AHi dicebant, Quomodo potest quispiam pecca- tor talia signa edere? Et dissidium erat inter eos.

17 Rursus dicunt caeco, Tu quid dicis de ipso, quod aperuit oculos tuos? . Ille autem dixit, Certe propheta est.

18 Non crediderunt ergo Judsei de eo quod cae- cus fuisset, et videndi facultatem esset adeptus, usquequo vocarunt ejus parentes, ejus, inquam^

19 qui videndi facultatem fuerat adeptus. J^t inter- rogaverunt eos, dicentes, Hiccine est filius ille vester, quem vos dicitis caecum natum esse? quo- modo ergo nunc videt?

20 Responderunt eis parentes ejus, et dixerunt, Scimus hunc esse filium ilium nostrum, et caecum

21 natum esse: quomodo vero nunc videat, nesci- mus; aut quis ejus aperuerit oculos, nos nesci- mus: ipse aetatem habet, ipsum interrogate, ipse

22 de se loquetur. Haec dixerunt parentes ejus.

9, 23-37.] JOANNEM. 231

quod metuerent Judseos: jam enim constituerant Judaei, ut siquis eum profiteretur esse Christum,

23 synagoga moveretur. Propterea parentes ejus dixerunt, ^tatem habet, ipsum interrogate.

24 Secundo ergo vocarunt hominem qui fuerat caecus, et dixerunt ei, Tribue gloriam Deo: nos hunc hominem scimus peccatorem esse.

25 Respondit igitur ille, et dixit, An peccator sit, nescio : unum scio, me, quum caecus fuerim, nunc videre.

26 Dixerunt autem ei rursus, Quid fecit tibi? quo- modo aperuit oculos tuos?

27 Respondit eis, Jam vobis dixi, et non audivi- stis: cur iterum vultis audire? num et vos fieri vultis ipsius discipuli?

28 Itaque conviciati sunt ei, et dixerunt, Tu di- scipulus illius es: nos autem Mosis discipuli su-

29 mus. Nos scimus Deum esse locutum Mosi: hic autem unde sit nescimus.

30 Respondit eis ille, et dixit eis, At enim istud mirum est, quod vos nesciatis unde sit, et tamen

31 aperuit meos oculos. Scimus autem quod Deus peccatores non audiat: sed siquis Dei cultor est,

32 et facit quod ille vult, ille hunc audit. Ab se- culo non est auditum aliquem aperuisse oculos

33 ejus qui caecus natus fuerit. Nisi esset hic a Deo, non posset tale quicquam facere.

34 Responderunt et dixerunt ei, Tu in peccatis natus es totus, et tu doces nos? Et ejecerunt eum foras.

35 Audivit Jesus eum ejectum foras; et eum na- ctus, dixit ei, Tu?^^ credis in Filium Dei?

36 Respondit ille, et dixit, Ouis est, Domine, ut credam. in eum?

37 Dixit autem ei Jesus, Et vidisti eum, et is est qui loquitur tecum.

232 EYANG. SEC. [9,38-10,12.

38 At ille ait, Credo, Domine. Et adoravit eum.

39 Et dixit Jesus, Ad judicium exercendum ego in hunc mundum veni: ut qui non vident, vide= ant; et qui vident, caeci fiant.

40 Audierunt autem haec quidam ex Pharisaeis qui cum ipso erant, et dixerunt ei, Num et nos caeci sumus?

41 Dixit eis Jesus, Si caeci essetis, non haberetis peccatum: nunc vero dicitis, Videmus: itaque peccatum vestrum manet.

10 Amen, amen, dico vobis, Oui non ingreditur per ostium in caulam ovium, sed ascendit ali-

2 unde, ille fur est et latro. Qui vero ingreditur

3 per ostium, pastor est ovium. Huic aperit jani- tor, et oves vocem ejus audiunt: et suas oves

4 vocat nominatim, et educit eas. Quumque suas oves emiserit, antegreditur eas: et oves eum se-

5 quuntur, quia norunt.vocem ejus. Alienum autem nequaquam sequentur, sed fugient ab eo; quia non norunt vocem alienorum.

6 Hanc simiHtudinem dixit eis Jesus. IUi vero non cognoverunt quaenam illa essent quse loque- batur eis.

7 Jesus ergo rursum dixit eis, Amen, amen, dico

8 vobis, Ego sum ostium illud ovium. Quotquot ante me venerunt, fures -sunt et latrones: sed

9 oves non auscultarunt eos. Ego sum illud ostium : per me siquis introierit, servabitur; et ingredie-

10 tur et egredietur, et pascua inveniet. Fur non venit nisi ut furetur, et mactet ac perdat oves:

1 1 ego veni ut vitam habeant, et abundent. Ego sum pastor ille bonus: bonus pastor animam

12 suam deponit pro ovibus. Mercenarius autem, et qui non est pastor, cujus non sunt oves pro- prise, conspicit lupum venientem, et relinquit oves, et fugit: hipus aulem eas rapit, et disper-

10, 13-30.] JOANNEM. 233

13 git ovile: mercenarius autem fugit, quia merce-

14 ^narius est, et non est ipsi cura ovium. Ego sum

pastor ille bonus, et agnosco meas, et agnoscor a meis. Prout novit me Pater, ita et ego novi

15 Patrem; et animam meam depono pro ovibus.

16 Alias etiam oves habeo, quae non sunt ex hac caula: illas quoque oportet me adducere; nam vocem meam audient: fietque unus grex, et unus

17 pastor. Propterea Pater me diligit, quia ego depono animam meam ut eam rursus assumam.

18 Nemo tollit eam a me , sed ego depono eam per me ipsum: auctoritatem habeo deponendi eam, et auctoritatem habeo rursus eam assumendi. Hoc prseceptum accepi a Patre meo.

19 Dissidium igitur rursum ortum est inter Ju-

20 dseos propter istos sermones. Dicebant autem. multi eorum, Daemonium habet, et insanit: quid

2 1 eum auditis? Alii dicebant, Haec verba non sunt daemoniaci: num daemonium potest cascorum ocu- los aperire?

22 Facta sunt autem Encaenia Hierosolymis, et

23 hiems erat. Et ambulabat Jesus in templo in

24 porticu Solomonis. Cinxerunt igitur eum Judaei, et dixerunt ei, Quousque animam nostram suspen- dis? si tu es Christus ille, dic nobis aperte.

25 Respondit eis Jesus, Dixi vobis, nec creditis: opera quse ego facio in nomine Patris mei, haec

26 testantur de me. Sed vos non creditis: non enim estis ex ovibus ilHs meis, sicut dixi vobis.

27 Oves illse mese vocem meam audiunt, et ego eas

28 agnosco, et sequuntur me. Et ego vitam aeter- nam do eis, nec peribunt in seternum, neque

29 rapiet eas quisquam e manu mea. Pater ille meus, qui mihi dedit eas, major omnibus est: neque quisquam potest eas rapere e manu Patris

30 mei. Ego et Pater unum sumus.

234 EVANG. SEC. [10,31-11,5.

3 1 Sustulerunt ergo rursum lapides Judaei, ut eum

32 lapidarent. Respondit eis Jesus, Multa bona opera ostendi vobis ex Patre meo : propter quod illorum operum me lapidatis?

33 Responderunt ei Judsei, dicentes, Ob bonum opus non lapidamus te, sed ob blasphemiam, id est, quia tu, homo quum sis, facis teipsum Deum.

34 Respondit eis Jesus, Nonne scriptum est in

35 lege vestra, Ego dixi, Dii estis? Si illos dixit deos, ad quos sermo Dei factus est, et non po-

36 test solvi scriptura; mene^ quem Pater sanctifi- cavit et misit in mundum, vos dicitis blasphe-

37 mare, quia dixi, Filius Dei sum? Si non facio

38 opera Patris mei, nolite credere mihi: sin vero illa facio, etiamsi mihi non credatis, operibus tanien credite; ut cognoscatis et credatis Patrem in me esse, et me in eo.

39 Rursus ergo studebant eum prehendere: sed

40 exivit ex eorum manu. Abiitque rursus ad tra- jectum Jordanis, in eum locum ubi primum fu- erat Joannes, quum baptizaret, mansitque illic.

^41 Multi autem veniebant ad eum, et dicebant, Jo- annes quidem signum nullum edidit: quaecunque

42 autem de isto dixit, vera erant. Et multi credi- derunt illic in eum.

11 ERAT autem segrotus quidam nomine Lazarus a Bethania, ex vico Mariae et Marthae sororis

2 ipsius. (Maria autem ea erat quse unxit Domi- num unguento, et extersit pedes ejus capillis

3 suis; cujus frater Lazarus aegrotabat.) Miserunt ergo sorores ejus ad ipsum, dicentes, Domine, ecce, is quem amas, aegrotat.

4 Jesus autem, hoc audito, dixit, Hic morbus non est immissus ad mortem, sed pro Dei glo- ria, ut per eum morbum glorificetur Filius Dei.

5 Diligebat autem Jesus Martham, et sororem

11, 6-24.] JOANNEM. 235

6 ejus, et Lazarum. Ut ergo audivit ilhim asgro- tare, tum quidem mansit duos dies in eo loco

7 ubi erat. Deinde postea dixit discipulis, Eamus in Judaeam rursus.

8 Dicunt ei discipuli, Rabbi, modo studebant te Judaei lapidare, et rursum illuc abis?

9 Respondit Jesus, Nonne duodecim sunt borse diei? Si quis ambulet interdiu, non oifendit,

10 quia lucem hujus mundi videt: si quis autem ambulet nocte, impingit, quia lux ei non adest.

11 Hsec ait; et postea dixit eis, Lazarus, amicus ille noster, dormit: sed proficiscor ut a somno excitem eum.

12 Dixerunt ergo discipuli ejus, Domine, si dor-

13 mit, servabitur. Hoc autem dixerat Jesus de ipsius morte: at illi putarunt eum de dormitione somni dicere.

14 Tunc ergo Jesus dixit eis aperte, Lazarus

15 mortuus est: et gaudeo propter vos, (ut credatis,) quod illic non fuerim: sed eamus ad eum.

16 Dixit autem Tliomas, qui dicitur Didymus, condiscipulis, Eamus et nos, ut moriamur cum eo.

17 Venit ergo Jesus, et invenit eum quartum jam

18 diem in monumento agere. Erat autem Bethania prope Hierosolymam fere stadiis quindecim:

19 multique ex Judaeis venerant ad Martbam et Ma-

20 riam, ut consolarentur eas de fratre suo. Martha ergo, ut audivit Jesum venire, occurrit ei: Maria vero domi sedebat.

2 1 Dixit autem Martha Jesu, Domine, si fuisses

22 hic, frater meus non fuisset mortuus: sed et nunc scio, fore ut qusecunque petieris a Deo, det tibi.

23 Dicit ei Jesus, Resurget frater tuus.

24 Dicit ei Martha, Scio resurrecturum in resur- rectione ultimo illo die.

236 EVANG. SEC. [11,25-40.

25 Dixit ei Jesus, Ego sum resurrectio et vita: qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, vivet:

26 et quisquis vivit, et credit in me, non m_orietur in seternum. Credis hoc?

27 Ait illi, Etiam, Domine, ego credo te esse Christum illum Filium illum Dei, qui in mundum venturus erat.

28 Et quum haec dixisset, abiit, et clam vocavit - Mariam sororem suam, dicens, Magister adest,

29 et te vocat. Illa ut audivit, surgit cito, et venit ad eum.

30 (Nondum autem venerat Jesus in vicum; sed

3 1 erat in eo loco ubi occurrerat ei Martha.) Ju- dsei ergo, qui domi erant cum ea, et consola- bantur eam, quum vidissent Mariam cito surre- xisse, et exivisse, secuti sunt eam, dicentes, Certe abit ad monumentum, ut illic fleat.

32 Maria vero quum venisset eo ubi erat Jesus, viso eo, accidit ad ejus pedes, dicens ei, Domine, si fuisses hic, non esset mortuus frater meus.

33 Jesus autem, ut vidit eam flentem, et Judaeos qui una venerant cum ea flentes, infremuit spi-

34 ritu, et turbavit seipsum; et dixit, Ubi posuistis eum? Dicunt ei, Domine, veni et vide.

35 Lacrymatus est Jesus.

36 Dixerunt ergo Judsei, Ecce, quomodo amabat

37 eum! Quidam autem ex ipsis dixerunt, Non po- terat hic, qui aperuit oculos caeci, facere ut et iste non moreretur?

38 Jesus ergo rursum fremens apud semetipsum, venit ad monumentum: erat autem spelunca, et la-

39 pis erat ei impositus. Ait Jesus, Tollite lapidem.

Dicit ei Martha, soror ejus qui mortuus fuerat, Domine, jam olet; quatuor enim dierum est.

40 Dicit ei Jesus, Nonne dixi tibi, fore, si credi- deris, ut videas gloriam Dei?

11,41-55.] JOAXXEM. 237

41 Abstulerunt ergo lapidem e loco ubi mortuus ille fuerat positus. Jesus autem sustulit sursum oculos, et dixit, Pater, gratias ago tibi quod me

42 audieris. Ego vero sciebam me semper a te au- diri: sed propter turbam circumstantem hoc dixi, ut credant me a te missum esse.

43 Et quum hsec dixisset, clamavit voce magna,

44 Lazare, adesdum foras. Tum qui fuerat mortuus, prodiit pedes et manus vinctus fasciis; vultus autem ejus sudario erat obvinctus. Dicit eis Jesus, Solvite eum, et sinite abire.

45 Multi ergo ex Judaeis qui venerant ad Mariam, et spectarant quae fecerat Jesus, crediderunt in

46 eum. Quidam autem ex iis abierunt ad Phari- saeos, et dixerunt eis quae fecerat Jesus.

47 CoEGERUXT ergo primarii sacerdotes et Phari- saei consilium, et dicebant, Quid agemus? nam

48 liic homo multa signa edit. Si omittamus eum ita, omnes ei credent: venientque Romani, et delebunt tum locum nostrum, tum gentem.

49 Unus autem ex ipsis, Caiaphas, pontifex maxi-

50 mus anni illius, dixit eis, Yos nihil scitis; nec cogitatis conducere nobis, ut unus homo moria^ tur pro populo, et tota gens non pereat.

51 Hoc autem ex semetipso non dixit; sed quum esset pontifex maximus anni illius, prophetavit

52 fore ut Jesus pro gente moreretur: nec tantum pro ea gente, sed ut etiam filios Dei dispersos congregaret in unum.

53 Ab illo ergo die consultabant una ut interi-

54 merent eum. Jesus ergo palam amplius non versabatur inter Judaeos: sed abiit illinc in re- gionem quae est prope desertum, in urbem quae dicitur Ephraim; et illic commorabatur cum di- scipulis suis.

55 PROPE autern erat Pascha Judseorum: et

238 EVANG. SEC. [11, 56 - 12, 12.

ascenderunt miilti Hierosolymam ex illa regione

56 ante Pascha, ut purificarent se. Quaerebant ergo Jesum, et loquebantur alii cum aliis in templo stantes, Quid videtur vobis? an venturus non

57 esse ad festum? Dederant autem primarii sacer- dotes et Pharissei praeceptum, ut siquis nosset ubi. esset, indicaret, ut prehenderent eum.

12 ' Jesus ergo sex ante Pascha diebus venit ad Bethaniam, ubi erat Lazarus ille qui fuerat mor-

2 tuus, quem suscitaverat ex mortuis. Fecerunt igitur ei coenam illic et Martha ministrabat: La- zarus autem unus erat ex iis qui simul accum-

3 bebant cum eo. Maria vero, accepta libra un- guenti nardi liquidse multi pretii, unxit pedes Jesu, et extersit pedes ejus capillis suis: domus autem impleta est odore unguenti.

4 Dixit ergo quidam ex discipulis ejus, nempe^ Judas Simonis Jllius , Iscariotes, qui erat eum

5 proditurus, Quare hoc unguentum non veniit tre-

6 centis denariis, et datum est pauperibus? Dixit autem hoc, non quod pauperum ipsi cura esset, sed quia fur erat, et marsupium habebat, et ea qu3e immittebantur portabat.

7 Dixit ergo Jesus, Omitte eam, in diem fune-

8 rationis meae asservavit istud. Pauperes enim semper habebitis vobiscum, me vero non semper habebitis.

9 Cognovit ergo turba multa ex Judseis eum illic esse: et venerunt, non propter Jesum tan- tum, sed etiam ut Lazarum viderent, quem ex-

10 citarat a mortuis. Consultarunt autem primarii

11 sacerdotes, ut Lazarum etiam interimerent: quia multi ex Judseis propter eum abibant et crede- bant in Jesum.

12 POSTERO die turba multa, quae Tenerat ad festurn, quum audissent Jesum venire Hierosoly-

12, 13-28.] JOANNEM. 239

13 mam, acceperunt ramos palmarum, et prodierunt ei obviam, et clamabant, Hosanna! benedictus qui venit in nomine Domini, Rex ille Israelis!

14 Nactus autem Jesus asellum, insedit ei, sicut

15 scriptum est, Ne metue, filia Sionis: ecce, Rex ille tuus venit insidens pullo asinae.

16 Haec autem non cognoverunt discipuli ejus primo: sed quum glorificatus esset Jesus, tunc recordati sunt haec esse scripta de eo, et sese haec illi praestitisse.

17 Testabatur vero turba quae erat cum eo, quod Lazarum vocass^t e monumento, et suscitasset

18 eum ex mortuis. Propterea etiam occurrit ei turba, quia audierat eum edidisse hoc signum.

19 Pharisaei ergo dixerunt inter se, Videtisne vos nihil proficere? ecce, mundus eum secutus est.

20 Erant autem quidam Graeci ex iis qui ascen-

21 dunt ut adorent in festo. Isti ergo venerunt ad Philippum, qui erat ex urhe Galilaeae Bethsaida, et rogarunt eum, dicentes, Domine, velimus Je-

22 sum videre. Venit Philippus, et dicit Andreae: Andreas rursum et Phihppus dicunt Jesu.

23 Jesus autem respondit eis, dicens, Venit hora

24 illa glorificandi Filii hominis. Amen, amen, dico vobis, Nisi granum frumenti ceciderit in terram, et' mortuum fuerit, ipsum manet solum : sin vero

25 mortuum fuerit, multum fructum adfert. Qui amat animam suam, perdet eam: et qui odit animam suam in hoc mundo, ad vitam aetemam

26 custo^diet eam. Si quis mihi ministrat, me sequa- tur; et ubi ego fuero, illic et minister meus erit: et si quis mihi ministraverit, honorabit eum Pa-

27 ter. Nunc anima mea turbata est; et quid dicam? Pater, libera me ab hac hora; sed propterea

28 veni ad hanc horam. Pater, glorifica nomen tuum.

240 EVANG. SEC. [12,29-43.

Venit ergo vox e coelo, dicens^ Et glorificavi, et rursus glorilicabo.

29 Turba ergo quae adstabat et audierat, dicebat tonitruum esse factum: alii dicebant, Angelus ei locutus est.

30 Respondit Jesus, et dixit, Non propter me

3 1 haec vox exstitit, sed propter vos. Nunc judi- cium adest mundi hujus; nunc princeps ille mundi

32 hujus ejicietur foras. Et ego, si sublatus fuero

33 e terra, omnes traham ad meipsum. (Hoc autem dicebat, significans qua morte futurum erat ut moreretur.)

34 Respondit ei turba, Nos audivirnus ex lege, Christum manere in aeternum: quomodo igitur tu dicis, oportere tolli Filium hominis? quis est iste Filius hominis?

35 Dixit igitur eis Jesus, Adhuc parvo tempore lux vobiscum est: ambulate dum lucem habetis, ne vos tenebrae deprehendant: nam qui ambulat

36 in tenebris nescit quo vadat. Dum lucem habe= tis, credite in lucem, ut filii lucis fiatis.

Haec locutus est Jesus: et quum abiisset, oc-

37 cultavit se ab eis. Quum autem tot signa coram

38 eis edidisset, non credebant in eum: ut sermo Esaiae prophetae impleretur, quem dixit, Domine, quis credidit sermoninostro,etbrachium

39 Dornini cui retectum est? Propterea non po-

40 terant credere, quia iterum dixit Esaias, Excse- cavit oculos eorum, et obduravit corda eorum: ne videant oculis, et sintintelli- gentes corde, et sese convertant, et sa-

41 nem eos. Haec dixit Esaias, quando vidit glo- riam ejus, et locutus est de eo.

42 Veruntamen etiam ex primoribus multi credi= derunt in eum: sed propter Pharisaeos hoc non

43 profitebantur, ne synagoga moverentur. Dilexe-

12, 44 13, 8.] JOAXNEM. 241

runt enim gloriam hominum potius quam gloriam Dei.

44 Jesus autem clamavit, et dixit, Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me.

45 Et qui conspicit me, conspicit eum qui misit me.

46 Ego lux in mundum veni, ut quisquis credit in

47 me in tenebris non maneat. Siquis autem audi- erit verba mea, et non crediderit, ego non con- demno ipsum: non enim veni ut condemnem

48 mundum, sed ut servem mundum. Qui dedigna- tur, nec recipit verba mea, habet qui condemnet ipsum: sermo quem locutus sum, ille condemna-

49 bit eum ultimo illo die. Quia ego ex meipso non sum locutus: sed qui misit me Pater, ipse

50 mihi praecepit quid dicam, et quid loquar. Et scio mandatum ejus vitam aeternam esse. Quae igitur ego loquor, prout dixit mihi Pater, ita loquor.

13 ANTE festum autem diem Paschae, sciens Jesus venisse horam illam digrediendi ex hoc mundo ad Patrem, quum dilexisset suos illos, qui erant in mundo, usque ad finem dilexit eos.

2 Et coena peracta (quum diabolus jam immisisset in cor Judae, jilii Simonis, Iscariotae, ut proderet

3 eum,) sciens Jesus Patrem omnia dedisse sibi in manus, et se a Deo prodiisse, et ad Deum abire,

4 surgit a coena, et deponit pallium; acceptoque

5 Hnteo, prsecinxit se. Deinde immisit aquam in pelvim, et coepit lavare pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat praecinctus.

6 Venit ergo ad Simonem Petrum, qui dixit ei, Domine, tu mihi lavas pedes?

7 Respondit Jesus, et dixit ei, Quod ego facio, tu nescis nunc, cognosces autem postea.

8 Dicit ei Petrus, Non lavabis meos pedes in aeternum.

16

242 EVANG. SEC. [13,9-24.

Respondit ei Jesus, Nisi lavero te, nihil me- cum habebis commune. 9 Dicit ei Simon Petrus, Domine, non solum pedes meos, sed etiam manus et caput.

10 Dicit ei Jesus, Ei qui lotus est, non opus est nisi ut pedes lavet, sed est mundus totus: et

11 vos mundi estis, sed non omnes. Norat enim eum a quo ipse prodebatur: propterea dixit, Non omnes estis mundi.

12 Postquam ergo lavisset pedes eorum, et pal- lium suum recepisset, rursum discubuit, et dixit

13 eis, Nostis?^^ quid fecerim vobis? Vos me voca- tis, Magister ac Domine; et bene dicitis: sum

14 enim. Itaque si ego lavi pedes vestros Dominus et magister, vos quoque debetis alii aliorum pe-

15 des lavare. Exemplum enim praebui vobis, ut

16 prout ego feci vobis, ita et vos faciatis. Amen, amen, dico vobis, Servus non est major domino suo, neque legatus major eo a quo ipse missus

17 est. Si hsec noveritis, beati eritis si ea feceritis.

18 Non de omnibus vobis loquor: ego scio quos elegerim: sed oportet ut impleatur scriptura, Qui edit mecum panem, sustulit adver-

19 sum me calcem suum. Jam nunc dico vobis priusquam iiat, ut quum factum fuerit, credatis

20 me eum esse. Amen, amen, dico vobis, Quando aliquem misero, quisquis eum recipit, me recipit; qui vero me recipit, recipit eum qui me mJsit.

21 Quum hsec dixisset Jesus, turbatus est spiritu; et testatus est, dixitque, Amen, amen, dico vobis, Unus ex vobis prodet me.

22 Discipuli ergo aspiciebant alii ad alios, incerti

23 de quo diceret. Erat autem quidam ex discipu- hs Jesu accumbens in sinu ipsius, nimirum is

24 quem diligebat Jesus. Innuit ergo huic Simon Petrus ut percontaretur quisnam esset de quo

13, 25 - 14, 2.] JOANNEM. 213

25 diceret. Ille vero quum sese inclinasset in pe- ctus Jesu, dicit ei, Domine, quis est?

26 Respondit Jesus, Ille est cui ego intinctam oiFulam dedero.

Et quum intinxisset offulam, dedit Judae filio

27 Simonis Iscariotae. Et post sumptam offulam, tunc ingressus est in illum Satanas. Dicit igitur

28 ei Jesus, Quod facis, mox facito. Hoc autem nemo accumbentium intelligebat quorsum ei di-

29 xisset. Quidam enim putabant, quoniam marsu- pium habebat Judas, Jesum ei dixisse, Eme qui- bus opus est nobis ad festum: aut egenis ut

30 aliquid daret. Ille igitur, accepta offula, statim exivit: erat autem nox.

3 I Quum ergo exivisset, dicit Jesus, Nunc glori- ficatus est Filius hominis, et Deus glorificatus

32 est in eo. Qiiod si Deus glorificatus est in eo, Deus quoque glorificabit eum in sese, et statim

33 glorificabit eum. Filioli, adhuc paulisper vobis- cum sum. Quaeretis me : sed sicut dixi Judaeis, Quo ego vado, vos non potestis venire; ita et

34 vobis nunc dico. Praeceptum novum do vobis, Ut alii ahos diligatis: sicut, inquam^ dilexi vos,

35 ut vos etiam diligatis alii alios. Ex hoc omnes cognoscent vos esse discipulos meos, si charita- tem habueritis alii in alios.

36 Dicit ei Simon Petrus, Domine, quo abis.^ Respondit ei Jesus, Quo abeo non potes me

nunc sequi: postea vero sequeris me.

37 Dicit ei Petrus, Domine, quare non possum te sequi nunc? animam meam pro te deponam.

38 Respondit ei Jesus, Animam tuam pro me de- pones? Amen, amen, dico tibi, Non emittet vo- cem gallus, donec ter me abnegaveris.

14 Ne turbator cor vestrum, creditis in Deum; ■2 etiam in me credite. Tn domo Patris mei habi-

16*

2U EVANG. SEC. [14,3-18.

tationes multae sunt; alioqui dixissem vobis.

3 Proficiscor paraturus vobis locum: et quum pro- fectus fuero, et paravero vobis locum, rursum veniam, et assumam vos ad meipsum; ut ubi ero

4 ego, et vos sitis. Et quo ego abeam scitis, et viam scitis.

5 Dicit ei Thomas, Domine, nescimus quo abeas: quomodo igitur possumus viam scire?

6 Dicit ei Jesus, Ego sum via illa, et illa veri- tas, et vita illa: nemo venit ad Patrem nisi per

7 me. Si nossetis me, Patrem etiam meum nosse- tis: et jam nunc nostis eum, et vidistis eum.

8 Dicit ei Philippus, Domine, ostende nobis Pa-^ trem, et sufficit nobis.

9 Dicit ei Jesus, Tantum temporis vobiscum sum, et non nosti me? Philippe, qui vidit me, vidit Patrem: quomodo igitur tu dicis, Ostende nobis

10 Patrem? Xon credis me in Patre, et Patrem in me esse? Verba quae ego loquor vobis, a me- ipso non loquor: sed Pater qui in me manet,

I r ipse facit opera. Credite mihi me in Patre, et Patrem in me esse; sin minus, propter ipsa

12 opera credite mihi. Amen, amen, dico vobis, Qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet, et majora istis faciet: nam ego ad Patrem

13 meum proficiscor. Et quicquid petieritis in no- mine meo, hoc faciam: ut glorificetur Pater in

14 Filio. Si quid petieritis in nomine meo, ego faciam.

15 Si diligitis me, praecepta mea observate. ^^ Ego vero rogabo Patrem, et alium advocatum dabit

17 vobis ut maneat vobiscum in aeternum: nempe Spiritum illum veritatis, quem mundus non po- test recipere, quia non conspicit eum, nec novit eum; vos autem nostis eum, quia apud vos ha-

18 bitat, et intra vos erit. Non relinquam vos or-

14, 19-31.] JOANNEM. 245

19 bos; redeo ad vos. Adhuc paululum, et mundus me non amplius conspiciet; vos autem conspici-

20 etis me; quia ego vivo, vos etiam vivetis. In illo die vos cognoscetis me esse in Patre meo,

21 et vos in me, et me in vobis. Qui tenet prae- cepta mea, et observat illa, is est qui diligit me: qui autem diligit me, diligetur a Patre meo; et ego diligam eum, et ei conspiciendum exhibebo meipsum.

22 Dicit ei Judas, non ille Iscariotes, Domine, quid est cur te sis nobis conspiciendum exhibi- turus, et non mundo?

23 Respondit Jesus, et dixit ei, Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus di- liget eum, et ad eum veniemus, et apud eum

24 habitabimus. Qui non diligit me, sermones meos non servat; et sermo quem auditis non est meus, sed ejus qui misit me, nempe Patris.

25 Haec locutus sum vobis, apud vos manens.

26 Advocatus autem ille, id est, Spiritus Sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos do- cebit omnia, et suggeret vobis omnia quae dixi vobis.

27 Pacem relinquo vobis, pacem illam meam do vobis: non prout mundus dat, ego do vobis. Ne

28 turbator cor vestrum, neque formidato. Audi vistis me dixisse vobis, Abeo, et redeo ad vos Si diligeretis me, gauderetis utique quod dixerim, Proficiscor ad Patrem; nam Pater major me est

29 Et nunc dixi vobis, priusquam fiat; ut quum fa ctum fuerit, credatis..

30 Non loquar amplius multa vobiscum: venit enim princeps mundi hujus, sed in me non habet

3 1 quicquam. Sed hcec fiunt ut norit mundus Pa- trem a me diligi; et prout praecepit mihi Pater, ita facio. Surgite, abeamus hinc.

246 EVANG. SEC. [15, 1~16.

lO Ego sum vitis illa vera, et Pater meus est

2 agricola ille. Omnem palmitem in me non fe- rentem fructum, tollit; et omnem qui fert fru-

3 ctum, purgat, ut plus fructus adferat. Jam vos puri estis propter sermonem quem iocutus sum

4 vobis. Manete in me, et ego in vobis manebo: sicut palmes non potest ferre fructum a semet- ipso, id est, nisi manserit in vite; ita nec vos,

5 nisi in me manseritis. Ego sum vitis, vos pal- mites : is qui manet in me, et in quo ego maneo^ hic fert fructum multum; nam seorsim a me ni-

6 hil potestis facere. Nisi quis in me manserit, abjectus extra vineam, statim ut palmes arescet: deinde colliguntur isti palmites, et in ignem ab-

7 jiciuntur, et ardent. Si manseritis in me,, et verba mea in vobis manserint, quicquid volueri-

8 tis, petite, et fiet vobis. In hac re glorificatus fuerit Pater meus, ut fructum multum adferatis; et eritis mei discipuli.

9 Prout dilexit me Pater, ita et ego dilexi vos:

10 manete in illa mea charitate. Si praecepta mea observaveritis, manebitis in charitate mea; sicut ego Patris mei mandata observavi, et maneo in

11 ejus charitate. Haec locutus sum vobis, ut gau- dium illud meum in vobis maneat, et gaudium ve-

12 strum compleatur. Hoc est prseceptum illud meum,

13 ut diligatis alii alios, prout dilexi vos. Majorem charitatem nullus habet quam istam, ut quispiam

14 animam suam deponat pro amicis suis. Vos amici mei eritis, si feceritis quaecunque ego prae-

15 cipio vobis. Non amplius dicam vos servos, quia servus nescit quid faciat dominus ipsius : vos au- tem dixi amicos, quia omnia quae audivi a Patre

16 meo, nota feci vobis. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos, et statui vos ut abeuntes fructum feratis, et fructus vester maneat; ut quicquid

15,17-16,5.] JOANNEM. 247

17 petieritis a Patre in nomine meo, det vobis. Haec praecipio vobis, ut diligatis alii alios.

18 Si mundus vos odit, scitis me prius quam vos

19 illi odio habitum. Si ex mundo essetis, mundus quod suum est amaret; quia vero ex mundo non estis, sed ego elegi vos ex mundo, propterea

20 odit vos mundus. Mementote sermonis illius quem ego dixi vobis, Non est servus major do- mino suo. Si me persecuti sunt, et vos perse- quentur: si sermonem meum observaverunt, et

21 vestrum observabunt. Sed h^c omnia faci^nt vobis propter nomen meum, quia non noverunt

22 eum qui misit me. Si non venissem et locutus essem eis, peccatum non haberent; nunc autem

23 non habent quod prsetexant peccato suo. ' Qui

24 me odit, is etiam Patrem meum odit. Si opera non fecissem inter eos quse nemo alius fecit, peccatum non haberent; nunc autem et viderunt,

25 et oderunt tum me, tum Patrem meum. Sed oportet ut impleatur sermo qui in lege ipsorum

26 scriptus est, Oderunt me immerito. Quum autem venerit advocatus ille, quem ego mittam vobis a Patre, Spiritus, inquam, ille veritatis,

27 qui a Patre emanat, ille testabitur de me. Sed et vos testabimini, quoniam a principio mecum estis.

16 Haec locutus sum vobis, ut ne offendamini.

2 Movebunt vos synagogis; imo veniet tempus, ut quisquis vos interemerit putet se cultum praestare

3 Deo. Et haec facient vobis, quia non noverunt

4 Patrem, neque me. 'Sed haec locutus sum vobis, ut ubi venerit hora illa, memineritis eorum, nempe, quod ego hcec dixerim vobis: haec autem vobis a principio non dixi, quia vobiscum eram.

5 Nunc autem abeo ad eum qui misit me, et nemo ex vobis interrogat me, dicens, Quo abis?

248 EYANG. SEC. [16,6-21.

6 Sed quia haec locutus sum vobis, tristitia imple-

7 vit cor vestrum. Sed ego veritatem dico vobis, confert vobis ut ego abeam: nisi enim abiero, advocatus ille non veniet ad vos; sin autem

8 profectus fuero, mittam eum ad vos. Et quum venerit ille, arguet mundum de peccato, et de

9 justitia, et de judicio: de peccato quidem, eo

10 quod non credunt in me: de justitia vero, eo quod ad Patrem abeam, et amplius non conspi-

11 cietis me: de judicio autem, eo quod princeps hujus mundi condemnatus sit.

12 Adhuc multa habeo quse vobis dicam; sed

13 nunc non potestis portare. Quum autem venerit ille, id est, Spiritus ille veritatis, dux viae vobis erit in omnem veritatem; non enim loquetur a semetipso, sed qua^cunque audierit loquetur; et

14 quae ventura sunt renunciabit vobis. Ille me glorificabit; quia de meo accipiet, et renunciabit

15 vobis. Omnia quae habet Pater, mea sunt; pro- pterea dixi illum de meo accepturum, et renun-

16 ciaturum vobis. Paulisper, et non conspicietis me; et rursum paulisper, et videbitis me, quia ego vado ad Patrem.

17 Dixerunt ergo quida?n ex discipulis ejus alii ad alios, Quid est hoc quod dicit nobis, Pauli- sper, et non conspicietis me; et rursus pauhsper, et videbitis me, et, Quia ego vado ad Patrem?

18 Dicebant ergo, Quid illud est quod dicit, Pauli- sper? nescimus quid loquatur.

19 Cognovit autem Jesus eos velle ipsum inter- rogare, et dixit eis, De hoc quseritis inter vos, quod dixi, Paulisper, et non conspicietis me; et

20 iterum, Paulisper, et videbitis me? Amen, amen, dico vobis, Flebitis vos, et lamentabimini, mun- dus autem gaudebit: vos vero tristitia afficiemini,

21 sed tristitia vestra evadet in gaudium. Mulier,

16, 22 - 17, i.J JOANNEM. 249

quum parit, dolorem habet, quoniam advenit hora ejus; postquam autem pepererit puerulum, jam non meminit afflictionis, propter gaudium

22 quod homo sit natus in mundum. Et vos igitur nunc quidem tristitia tenemini; sed rursum vi- debo vos, et gaudebit cor vestrum, et gaudium

23 vestrum nemo tollet a vobis. Et illo die me non interrogabitis quicquam.

Amen, amen, dico vobis, Qu^ecunque petieritis

24 a Patre in nomine meo, dabit vobis. Usque ad- huc non petiistis quicquam in nomine meo: pe- tite, et accipietis, ut gaudium vestrum sit plenum.

25 Haec locutus sum vobis per similitudines : veniet tempus quum non amplius per similitudines lo- quar vobis, sed aperte de Patre nuncium aiFe-

'26 ram vobis. Illo die in nomine meo petetis; et non dico vobis me rogaturum Patrem pro vo-

27 bis. Ipse enim Pater amat vos, quia vos me

28 amastis, et credidistis me a Deo prodiisse. Pro- dii a Patre, et veni in mundum; iterum relinquo mundum, et proficiscor ad Patrem.

29 Dicunt ei discipuli ejus, Ecce, nunc aperte

30 loqueris, nec similitudinem ullam dicis. Nunc scimus te scire omnia, nec opus esse tibi ut quis te interroget: per hoc credim^us te a Deo pro- diisse.

31 Respondit eis Jesus, Nunc creditis? ^"^ Ecce, veniet tempus, et jam venit, quum dispergemini unusquisque ad sua, meque solum relinquetis:

33 sed non sum solus; nam Pater mecum est. Hsec locutus sum vobis ut in me pacem habeatis: in mundo afflictionem habebitis; sed confidite, ego

Ivici mundum. 17 H^c locutus est Jesus, et sustulit oculos suos in coelum, dixitque, Pater, venit hora illa: glori- fica Filium tuum, ut et Filius tuus glorificet te :

250 EVANG. SEC. [17,2-18.

2 sicut dedisti ei auctoritatem in omnem carnem, ut quotquot dedisti ei, det eis vitam seternam.

3 Haec est autem vita seterna, ut te cognoscant esse illum solum verum Deum, et quem misisti

4 Jesum Christum. Ego te glorificavi in terra; opus consummavi quod dedisti mihi ut facerem.

5 Nunc igitur glorifica me tu, Pater, apud temet- ipsum, ea gloria quam habui apud te priusquam mundus esset.

6 Manifestum feci nomen tuum hominibus quos dedisti mihi selectos e mundo: tui erant, et mihi eos dedisti; et sermonem tuum observarunt.

7 Nunc noverunt omnia quae dedisti mihi a te esse;

8 quia verba quae tradidisti mihi, tradidi eis; etipsi receperunt, et vere norunt nie a te prodiisse, et crediderunt me a te missum esse.

9 Ego pro eis rogo; non pro mundo rogo, sed

10 pro iis quos dedisti mihi, quia tui sunt. Et mea omnia tua sunt, et tua mea sunt; et glorificatus

11 sum in eis. Et non sum amplius in mundo, sed isti sunt in mundo, et ego ad te venio. Pater sancte, conserva eos per nomen tuum quos de-

12 disti mihi, ut sint unum, prout et nos. Quum essem cum eis in mundo, ego custodiebam eos per nomen tuum; quos dedisti mihi ego custo- divi, et nemo ex eis periit, nisi filius ille perdi-

13 tionis; ut scriptura impleretur. Nunc autem ad te venio, et haec loquor in mundo, ut habeant

14 gaudium meum plenum apud se. Ego tradidi eis sermonem tuum, et mundus eos odio habuit, quia non sunt ex mundo, prout et ego non sum

15 ex mundo. Non rogo ut tollas eos e mundo,

16 sed ut eos a maligno illo conserves. Ex mundo

17 non sunt, prout ego non sum ex mundo. Sancti- fica eos tua veritate: sermo ille tuus veritas est.

«18 Sicut me misisti in mundum, ita et ego misi eos

17, 19 " 18, 6.] JOANNEM. 251

19 in mundum: et eorum causa ego sanctifico me- ipsum, ut sint et ipsi sanctificati in veritate.

20 Non tantum autem pro istis rogo, sed et pro iis qui per sermonem eorum credituri sunt in

21 me: ut omnes unum sint, sicut tu, Pater, in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint: ut credat mundus me a te missum esse.

22 Et ego gloriam, quam dedisti mihi, dedi eis;

23 ut sint unum, sicut et nos unum sumus: ego in eis, et tu in me, ut sint consummati in unum, et ut cognoscat mundus quod tu me miseris, et eos diligas, prout me dilexisti.

24 Pater, quos dedisti mihi, velim ut ubi sum ego, et illi sint mecum; ut spectent gloriam il- lam meam quam dedisti mihi; quia dilexisti me ante jactum mundi fundamentum.

25 Pater juste, mundus te non novit: ego autem te novi, et hi noverunt me a te missum esse.

26 Et notum ipsis feci nomen tuum, et notum fa- ciam; ut charitas, qua dilexisti me, sit in eis, et ego in eis.

18 H^C quum dixisset Jesus, abiit cum disci- pulis suis trans torrentem Cedron, ubi erat hor- tus, in quem introivit ipse et discipuli ejus.

2 Noverat autem eum locum etiam Judas, qui prodebat cum, quia Jesus frequenter cum disci-

3 pulis suis illuc convenerat. Judas ergo, quum accepisset cohortem, et a primariis sacerdotibus ac Pharisaeis ministros, venit illuc cum laternis, et facibus, et armis.

4 Jesus itaque sciens omnia ipsi superventura,

5 prodiens dixit eis, Quem quseritis? Responderunt ei, Jesum N^zaraeum. Dicit eis Jesus, Ego is sum. , Stabat autem cum eis etiam Judas qui

6 prodebat eum. Ut ergo dixit eis, Ego is sum, abierunt retrorsum, et ceciderunt humi.

252 EVANG. SEC. [18,7-20.

7 Iterum igitur rogavit eos, Quem quaeritis? Illi

8 autem dixerunt, Illum Jesum Nazarseum. Re- spondit Jesus, Dixi vobis me eum esse; ergo, si

9 me quaeritis, sinite hos abire : ut impleretur sermo quem dixerat, Ex iis quos dedisti mihi non per- didi quenquam.

10 Simon autem Petrus, quum gladium haberet, eduxit eum, et feriit servum pontificis maximi, et abscidit auriculam ejus dextram: erat autem

11 nomen servo Malchus. Dicit ergo Jesus Petro, Reconde gladium tuum in vaginam: annon bi- bam poculum quod dedit mihi Pater?

12 Cohors igitur et tribunus et ministri Judseorum

13 comprehenderunt Jesum, et vinxerunt eum; et abduxerunt primum ad Annam, erat enim socer Caiaphse, qui erat pontifex maximus anni illius; is vero misit eum vinctum ad Caiapham ponti-

14 ficem maximum. Erat autem Caiaphas is qui consilium dederat Judaeis, expedire ut unus homo moreretur pro populo.

15 Sequebatur autem Jesum Simon Petrus, et alius discipulus. Discipulus vero ille notus erat pontifici maximo, et simul introiit cum Jesu in

16 aulam pontificis maximi. Petrus autem stabat extra ad ostium. Exivit ergo discipulus ille alter qui erat notus pontifici maximo, et locutus est

17 ostiarise, et introduxit Petrum. Dixit ergo Petro ancilla ostiaria, Nonne et tu ex discipulis es ho-

18 minis istius? Dicit ille, Non sum. Adstabant autem servi et ministri, qui prunas congesserant, quia frigus erat, et sese calefaciebant; erat verd cum eis etiam Petrus adstans, et sese calefaciens.

19 PONTIFEX maximus ergo interrogavit Jesum de discipulis ejus, et de doctrina ipsius.

20 Respondit ei Jesus, Ego palam locutus sum mundo: ego semper docui in synagoga, et in

18, 21-34.] JOANXEM. 253

templo, quo undique Judaei conveniunt, et in oc- 2 1 culto loco locutus sum nihil. Quid me interrogas? interroga eos qui audierunt quid sim ipsis locu- tus; ecce, hi sciunt quae dixerim ego.

22 Haec autem quum ipse dixisset, unus ex mini- stris qui adstabat, bacillo cecidit Jesum, dicens, lt3.;ie respondes pontifici maximo?

23 Respondit ei Jesus, Si male locutus sum, testi- ficare de malo; sin bene, cur me caedis?

24 Miserat igitur eum Annas vinctum ad Caiapham pontificem maximum.

25 Stabat autem Simon Petrus, et sese calefaci- ebat; dixerunt igitur ei, Xum et tu ex discipulis

26 ejus es? Negavit ille, et dixit, Xon sum. Dicit ei quidam ex servis pontificis maximi, cognatus ejus cujus absciderat Petrus auriculam, Xonne

27 ego te vidi in horto cum eo? Rursus ergo ne- gavit Petrus, et statim gallus vocem emisit.

28 DUCUXT ergo Jesum a Caiapha in praetorium ; erat autem mane, et ipsi non introierunt in prse- torium, ne polluerentur, sed ut ederent Pascha.

29 Prodiit ergo Pilatus ad eos foras, et dixit, Quam accusationem adfertis adversus hominem istum?

30 Responderunt et dixerunt ei, Xisi iste esset maleficus, non tradidissemus eum tibi.

31 Dicit ergo eis Pilatus, Accipite eum vos, et secundum legem vestram condemnate eum.

Itaque Judaei dixerunt ei, Xobis non licet

32 interimere quenquam. Ut sermo Jesu impleretur, quem dixerat, significans qua morte futurum erat ut moreretur.

33 Regressus est ergo in praetorium Pilatus, et vocavit Jesum, dixitque ei, Tune es rex ille Judaeorum?

34 Respondit ei Jesus, A teipso tu hoc dicis, an ahi dixerunt tibi de me?

254 EVANG. SEC. [18,35-19,6.

35 Respondit Pilatus, Nunquid ego Judaeus sum? gens tua et primarii sacerdotes tradiderunt te mihi: quid fecisti?

36 Respondit Jesus, Regnum meum non est ex hoc mundo: si ex hoc mundo esset regnum meum, ministri mei certassent ne traderer Judseis: nunc autem regnum meum non est hinc.

37 Dixit ergo ei Pilatus, Ergo rex es tu? Respondit Jesus, Tu dicis me regem esse: ego

ad hoc genitus sum, et ad hoc veni in mundum, ut dem testimonium veritati. Quisquis est ex veritate audit vocem meam.

Dicit ei Pilatus, Quid est veritas?

38 Et quum hoc dixisset, rursum prodiit ad Ju- daeos, et dixit eis, Ego nullum invenio crimen

39 in eo. Est autem vobis consuetudo, ut unum dimittam vobis in Pascha: vultisne ergo dimittam vobis regem illum Judaeorum?

40 Clamitarunt autem rursum omnes dicentes, Nequaquam istum, sed Barabbam. Erat autem ille Bar^bbas latro.

19 Tunc ergo assumpsit Jesum Pilatus, et flagel-

2 lavit. Et milites contexuerunt coronam e spinis, et imposuerunt ipsius capiti, et palHo purpureo

3 induerunt eum. Et dicebant, Ave rex Judaeorum! Et bacillis eum caedebant.

4 Prodiit ergo rursum Pilatus foras, et dixit eis, Ecce, adduco vobis eum foras, ut noveritis me

5 nullum in eo crimen invenire. Prodiit ergo Jesus foras, ferens spineam illam coronam, et purpureum illud pallium. Et dixit eis Pilatus^ Ecce homo.

6 Quum autem intuiti essent eum primarii sacer- dotes et eoruni ministri, clamitamnt , dicentes, Crucifige, crucifige.

Dicit eis Pilatus, Accipite eum vos, et cruci- figite; ego enim non invenio in eo crimen.

19, 7-19.] JOANXEM. 255

7 Responderunt ei Judaei. Xos legem habemus, et secundum legem nostram debet mori, quia Filium Dei se fecit.

8 Quum ergo audivisset Pilatus hunc sermonem,

9 magis metuit. Et rursus ingressus est in prae- torium, et dixit Jesu, Unde es tu? Jesus autem

10 responsum ei non dedit. Dicit ergo ei Pilatus, Mihi non loqueris? nescis me auctoritatem ha- bere crucifigendi te, et auctoritatem habere te dimittendi?

1 1 Respondit Jesus, Xon haberes auctoritatem in me ullam, nisi hoc tibi datum esset supeme: pro- pterea, qui me tradidit tibi, majus peccatum habet.

12 Ex eo teinpore studebat Pilatus eum dimittere: Judaei vero clamabant, dicentes, Si hunc dimise- ris, non es amicus Ccesaris: quicunque se regem facit, contradicit Caesari.

13 Pilatus ergo quum audisset hunc sermonem, eduxit foras Jesum; conseditque in tribunali, in loco qui dicitur Lithostrotos, Hebraice autem

14 Gabbatha. Erat autem parasceve Paschae, hora vero quasi sexta: tum dicit Judaeis, Ecce rex vester.

15 Illi vero clamitarunt, Tolle, toUe, crucifige eum. Dicit eis Pilatus, Regem vestrum crucifigam? Responderunt primarii sacerdotes, Non habe-

mus regem nisi Csesarem.

16 TUNC ergo tradidit eum ipsis, ut crucifigere- tur. Assumpserunt autem Jesum, et abduxerunt.

17 Et ipse portans crucem suam prodiens venit in eum locum qui dicitur Calvariae, Hebraice autem

18 Golgotha: ubi crucifixerunt eum, et cum eo alios duos, hinc et hinc, medium autem Jesum.

19 Scripsit autem etiam titulum Pilatus, et impo- suit cruci. Erat vero scriptum, JESUS XAZA- R^US REX ILLE JUD^ORUM.

256 EVANG. SEC. [19,20-31.

20 Hunc ergo titulum multi Judaeorum legerunt; quia prope civitatem erat locus ubi crucifixus erat Jesus: et erat scriptum Hebraice, Grsece, et Romane.

21 Dixerunt igitur Pilato primarii sacerdotes Ju- daeorum, Ne scribito, Rex ille Judseorum; sed illum dixisse, Rex sum Judaeorum.

22 Respondit Pilatus, Quod scripsi, scripsi.

23 Milites ergo, quum crucifixissent Jesum, acce- perunt ejus vestimenta (et fecerunt quatuor par- tes, unicuique militi partem) et tunicam: erat autem tunica inconsutilis a summo contexta tota.

24 Dixerunt ergo inter se, Ne findamus eam, sed sortiamur de illa, cujus futura sit: ut Scriptura impleretur, dicens, Partiti sunt vestimenta mea sibi, et super veste mea jecerunt sortem. Milites igitur haec fecerunt.

25 Stabant autem juxta crucem Jesu, mater ejus, et soror matris ejus, Maria Clopae uxor^ et Maria

26 Magdalene. Quum vidisset ergo Jesus matrem, ac discipulum adstantem quem diligebat, dicit

27 matri suae, Mulier, ecce filius tuus. Deinde dicit discipulo, Ecce mater tua. Et ex iila hora re- cepit eam discipulus ille domum suam.

28 PoSTEA, quum sciret Jesus reliqua omnia jam ad finem perducta esse, ut consummaretur scri-

29 ptura, dixit, Sitio. Vas igitur illic erat positum aceto plenum. Illi vero impleverunt spongiam aceto, et hyssopo circumdatam admoverunt ori ejus.

30 Quum autem accepisset Jesus acetum, dixit, Consummatum est: et inclinato capite tradidit spiritum.

31 JuD.^i ergo, ut non manerent in cruce cor- pora sabbato, quoniam erat parasceve, (erat enim magnus dies illius sabbati,) rogarunt Pilatum ut

19, 32 - 20, 2.] JOANNEM. 257

32 confringerentur eorum crura, ac tollerentur. Ve- nerunt ergo milites, et prioris quidem latronis confregerunt crura, et alterius qui crucifixus fu-

33 erat cum eo. Ad Jesum autem quum venissent, ut viderunt eum jam mortuum, non confregerunt

34 ejus crura: sed quidam ex militibus lancea latus ejus fodit: et statim exivit sanguis et aqua.

35 Et qui vidit, testatur; et firmum est testimo- nium ejus; ille, inquafn, scit se vera dicere, ut et

36 vos credatis. Facta sunt enim haec ut scriptura impleretur, dicens , Non conteretur ulluvi

37 os ipsius. Et rursus alia scriptura dicit, In- tuebuntur in eum quem transfixe runt.

38 POST haec autem rogavit Pilatum Joseph Ari- mathseensis (ut qui esset discipulus Jesu, sed oc- cultus, propter metum Judaeorum) ut tolleret corpus Jesu: quod permisit Pilatus. Venit ergo,

39 et sustulit corpus Jesu. Venit autem et Nico- demus (is qui venerat ad Jesum nocte primum,) ferens misturae myrrhae et aloes libras quasi cen-

40 tum. Acceperunt ergo corpus Jesu, et obvinxe- runt illud linteis cum aromatibus, sicut mos est Judseis funerare.

41 In eo autem loco ubi fuerat crucifixus, erat hortus, et in horto monumentum novum, in quo

42 nondum quisquam positus fuerat. Ibi ergo, pro- pter parasceven Judseorum, quod monumentum illud prope esset, posuerunt Jesum.

20 PRIMO vero die hebdomadis, Maria Magda- lene venit mane, quum adhuc tenebrse essent, ad monumentum, et videt lapidem illum sublatum a 2 monumento. Currit ergo et venit ad Simonem Petrum, et ad alterum illum discipulum quem amabat Jesus, et dicit eis, Sustulerunt Dominum e monumento, et nescimus ubi posuerint eum.

17

258 EVANG, SEC. [20,3-17.

3 Exivit ergo Petrus, et alter ille discipulus, et

4 venerunt ad monumentum. Currebant autem duo simul; sed alter ille discipulus praecurrit citius

5 Petro, venitque prior ad monumentum. Et quum se incurvasset vidit posita lintea: non tamen

6 introivit. Venit ergo Simon Petrus sequens eum, et introivit in monumentum, et conspexit lintea

7 ibi posita; et sudarium quod fuerat super caput ejus, non cum linteis positum, sed seorsum in-

8 volutum in unum locum. Tunc ergo introivit etiam alter ille discipulus, qui venerat prior ad

9 monumentum, viditque et credidit. Nondum enim noverant scripturam, videlicet, quod opor- teret eum a mortuis resurgere.

10 Redierunt ergo illi discipuli ad suos. I r Maria vero flens stabat ad monumentum fo- risr dum ergo fleret, incurvavit se in monumen-

12 tum. Et conspexit duos angelos albatos, sedentes, unum ad caput, et alterum ad pedes, illic ubi

13 jacuerat corpus Jesu: qiii etiam dixerunt ei, Mu- lier, quid fles?

Dicit eis, Sustulerunt Dominum meum, n^c scio ubi posuerint eum.

14 Et quum hoec dixisset, convertit se retrorsum, conspexitque Jesum adstantem, nec sciebat Jesum

15 esse. Dicit ei Jesus, Mulier, quid fles? quem quseris?

Illa putans olitorem esse, dicit ei, Domine, si tu ipsum asportasti, dicito mihi ubi posueris eum, et ego eum tollam.

16 Dicit ei Jesus, Maria.

Illa se convertens dicit ei, Rabboni, quod di- ' citur Magister.

17 Dicit ei Jesus, Ne me tangito; nondum enim ascendi ad Patrem meum: sed proficiscere ad fratres meos, et dic eis, Ascendo ad Patrem

20, 18-30.] JOANNEM. 259

meum et Patrem vestrum, et Deum meum et Deum vestrum. i8 Venit Maria Magdalene renuncians discipulis, quod vidisset Dominum, et quod ea sibi dixisset.

19 QUUM ergo vespera esset, die illo primo hebdomadis, et fores essent clausae, illic ubi erant discipuli congregati propter metum JudDe- orum, venit Jesus, stetitque in medio ipsorujn,

20 et dixit eis, Pax vobis. Et quum hiec dixisset, ostendit eis manus ac latus suum. Gavisi sunt ergo discipuh, viso Domino.

21 Dicit autem eis iterum, Pax vobis: sicut misit

22 me Pater, ita et ego mitto vos. Et quum haec dixisset, afflavit eos; et dixit eis, Accipite Spiri-

23 tum Sanctum. Si quorum remiseritis peccata, re- mittuntur eis : si quorum retinueritis, retenta sunt.

24 Thomas autem, unus ex duodecim, qui dicitur Didymus, non erat cum eis, quando venerat Je-

25 sus. Dixerunt igitur ei alii discipuli, Vidimus Dominum.

Ille vero dixit eis, Nisi videro in manibus ejus vestigium clavorum, et immisero digitum meum in vestigium clavorum, et immisero manum meam in latus ejus, nequaquam credam.

26 OCTO vero post diebus rursus erant discipuli ejus intus, et Thomas cum eis; venit Jesus, fori- bus clausis, et stetit in medio ipsorum, et dixit,

27 Pax vobis. Deinde dicit Thomse, Infer digitum tuum huc, et vide manus meas, et profer manum tuam, et immitte in latus meum; et ne esto in- credulus, sed credens.

28 Respondit autem Thomas, et dixit ei, Domine mi, et Deus mi.

29 Dicit ei Jesus, Quia vidisti me, Thoma, credi- disti: beati qui non viderunt, et crediderunt.

30 MULTA vero etiam alia signa edidit Jesus

260 EVANG. SEC. [20, 31 - 21, ii.

in discipulorum suorum conspectu, quae non sunt 31 scripta in hoc libro. Hsec autem scripta sunt, ut

credatis Jesum esse illum Christum FiHum illum

Dei, et ut credentes vitam habeatis per nomen

ejus. 21 POSTEA sese conspiciendum prsebuit rursus

Jesus discipulis apud mare Tiberiadis: sic autem

2 sese conspiciendum praebuit. Erant simul Simon Petrus, et Thomas qui dicitur Didymus, et Na- thanael qui erat ex Cana urhe Galilseae, et filii

3 Zebedaei, aliique ex discipulis ejus duo. Dicit eis Simon Petrus, Abeo piscatum. Dicunt ei, Imus et nos tecum. Exierunt, et ascenderunt in navigium statim: et illa nocte nihil prehenderunt.

4 Mane vero jam exorto, stetit Jesus ad litus;

5 nesciebant tamen discipuli Jesum esse. Dicit igi- tur eis Jesus, Pueri, num quid obsonii habetis?

6 Responderunt ei, Non. At ille dixit eis, Jacite rete in dextram navigii partem, et invenietis. Jecerunt ergo, et nequibant amplius illud trahere prae multitudine piscium.

7 Dicit ergo discipulus ille, quem diligebat Je- sus, Petro, Dominus est.

Simon ergo Petrus, quum audivisset Dominum esse, amiculum succinxit, (erat enim nudus,) et

8 abjecit se in mare. Alii vero dis«ipuli navigio venerunt (non enim longe aberant a terra, sed circiter cubitis ducentis), trahentes rete plenum piscium.

9 Ut autem descenderunt in terram, vident pru- nas positas, et piscem impositum, et panem.

10 Dicit eis Jesus, Adferte ex piscibus quos modo

11 cepistis. Ascendit Simon Petrus, et traxit rete in terram, plenum magnis piscibus centum quin- quaginta tribus: et quum tot essent, non est fis- sum rete.

21, 12-22.] JOANNEM. 261

12 Dicit eis Jesus, Venite, prandete. Nullus au- tem discipulorum audebat eum interrogare, Tu

13 quis es? quum scirent Dominum esse. Venit ergo Jesus, et accipit panem, et dat eis, et pi- scem similiter.

14 Ista jam tertia vice conspicuum prsebuit sese Jesus discipulis suis postquam suscitatus fuerat ex mortuis.

15 Quum ergo pransi essent, dicit Simoni Petro Jesus, Simon fili Jonae, diligis me plus quam lii?

Dicit ei, Certe, Domine, tu nosti quod amem te. Dicit ei, Pasce agnos meos.

16 Dicit ei rursum secundo, Simon fili Jonse, di- ligis me?

Ait illi, Certe, Domine, tu nosti quod amem te. Dicit ei, Pasce oves meas.

17 Dicit ei tertio, Simon fili Jonae, amas me? Tristitia fuit aifectus Petrus quod tertio dixis-

set ipsi, Amas me? dixitque ei, Domine, tu om- nia nosti; tu nosti quod amem te.

18 Dicit ei Jesus, Pasce oves meas. Amen, amen, dico tibi, Quum esses junior, cingebas te, et ambulabas quo volebas: quum autem senueris, extendes manus tuas, et alius te cinget, et trans- feret quo noles.

19 Hoc autem dixit, significans qua morte glori- ficaturus esset Deum.

Et quum hoc dixisset, dicit ei, Sequere me.

20 Conversus vero Petrus videt illum discipulum, quem diligebat Jesus, sequentem, qui et recubu- erat in coena illa super pectus ejus, et dixerat,

21 Domine, quis est ille qui te prodit? Hunc ergo quum vidisset Petrus, dicit Jesu, Domine, liic autem quid?

22 Dicit ei Jesus, Si velim eum manere donec veniam, quid ad te? tu me sequere.

262 ACTASANCT. [21,23-25.1,1-8.

23 Exiit ergo sermo isle inter fratres, discipulum illum non moriturum: sed non dixerat ei Jesus, Non morietur: sed, Si eum velim manere donec

24 veniam, quid ad te.^ Hic est discipulus ille qui de liis testatur, et liaec scripsit: et scimus firmum esse testimonium ejus.

25 SuNT autem et alia multa quse fecit Jesus, qu3e si scribantur sigillatim, ne mundum quidem ipsum opinor capturum eos qui scriberentur li- bros. A.men.

ACTA SANCTORUM APOSTOLORUM.

1 PRIMUM quidem librum confeci, Theopliile, de omnibus quae coepit Jesus et facere et docere,

2 ad eum usque diem, quo, quum praecepta dedis- set Apostolis, quos per Spiritum Sanctum elege-

3 rat, sursum receptus est. Quibus etiam sese, postquam passus fuit, exhibuit vivum cum multis certissimis signis, per dies quadraginta conspe- ctus ab eis, et dicens quse ad regnum ilhid Dei

4 spectant. Et cum ilhs conveniens denunciavit eis ne abscederent Hierosolymis, sed ut exspe- ctarent promissionem Patris, quam, inquit, au-

5 distis ex me. Nam Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu Sancto istis non mukis post diebus.

6 QuuM igitur ipsi convenissent, interrogarrnt eum, dicentes, Domine, an hoc ipso tempore re- stitues regnum IsraeL^

7 Dixit autem. ad illos, Non est vestrum nosse tempora sive opportunitates quas Pater in sua

8 ipsius auctoritate statuit. Sed recipietis virtutem

1, 9-iy.] APOSTOLORUM. 263

Spiritus Sancti, postquam supervenerit in vos, eritisque mihi testes et Hierosolymis, et in tota Judsea, et Samaria, et usque ad ultimas terras. 9 Et quum haec dixisset, aspicientibus ipsis, ele- vatus est: et nubes susceptum eum abstulit ab oculis eorum.

10 Et quum essent intentis in coelum oculis, eo proficiscente, ecce, viri duo adstiterunt illis albo

1 1 vestitu. Qui et dixerunt, Viri Galilaei, quid statis intuentes in coelum? hic Jesus qui sursum rece- ptus est discedens a vobis in coelum, ita veniet quemadmodum spectastis eum proficiscentem in coelum.

12 TuNC reversi sunt Hierosolymam a monte qui vocatur Oliveti, qui est prope Hierosolymam,

13 distans itinere sabbati. Et quum introissent, ascenderunt in coenaculum, ubi commorabantur et Petrus, et Jacobus, et Joannes, et Andreas, Phihppus et Thomas, Bartholomaeus et Matthaeus, Jacobus filius Alpha^i et Simon Zelotes, et Ju-

14 das Jacobi frater. Hi omnes perdurabant con- corditer in precibus et supplicationibus , cum uxoribus, et Maria matre Jesu, et cum ipsius fratribus.

15 ET per eos dies quum assurrexisset Petrus in medio discipulorum, dixit, (erat autem turba ca-

16 pitum eodem loci quasi centum viginti,) Viri fratres, oportuit impleri scripturam hanc, quam praedixit Spiritus Sanctus per os Davidis, de Juda, qui fuit vise dux iis qui comprehenderunt

17 Jesnm: annumerabatur enim nobiscum, et sortitus

18 erat sortem ministerii hujus. Is igitur acquisivit agrum ex mercede injustitiae ; et prsecipitatus crepuit medius, et effusa sunt omnia viscera ejus.

19 Innotuitque omnibus habitantibus Hierosolymis; adeo ut vocetur ager ille propria ipsorum hngua

264 ACTA SANCTORUM [1,20-2,8.

20 Aceldama, hoc est, Ager sanguinis. Scriptum est enim in libro Psalmorum, Fiat commora- tio ejus deserta, et non sit qui habitet in ea. Et, Episcopatum ejus accipiat alius.

21 Oportet igitur ex iis viris qui nobiscum conve- nerunt toto tempore quo Dominus Jesus versatus

22 est inter nos, exorsus a baptismo Joannis, ad eum usque diem quo sursum receptus est a no- bis, unum fieri nobiscum testem resurrectionis ejus.

23 Statuerunt igitur duos, Joseph vocatum Barsa- ban, qui cognominabatur Justus, et Matthiam.

24 Et orantes dixerunt, Tu, Domine, qui corda om- nium nosti, ostende utrum elegeris ex his duobus :

25 ut accipiat sortem ministerii hujus et apostolatus, a quo aberravit Judas, ut abiret in locum suum.

26 Jecerunt igitur sortes eorum; et cecidit sors super Matthiam, qui communibus calculis allectus est cum undecim apostolis.

2 ET quum compleretur dies Pentecostes, erant

2 omnes concorditer eodem loci. Tum exstitit re- pente sonitus e coelo, tanquam ruentis flatus violenti, qui replevit totam domum ubi erant

3 considentes. Et visae sunt ^s dispertitae linguse instar ignis, qui etiam sedit super unumquemque

4 eorum. Repleti sunt autem omnes Spiritu Sancto, coeperuntque loqui aliis linguis, prout Spiritus ille dabat eis eifari.

5 Erant vero Hierosolymis habitantes Judsei, viri religiosi, ex omni natione eorum qui sub

6 coelo sunt. Orto autem hoc rumore, convenit multitudo, et conturbata fuit quod audiret unus-

7 quisque sua propria lingua ipsos loquentes. Ob- stupescebant autem omnes ac mirabantur, dicentes alii ad alios, Nonne, ecce, omnes isti qui loquun-

8 tur Galilaei sunt? Quomodo igitur nos audimus

% 9-22.] APOSTOLORUM. 265

eos sua quisque lingua, in qua nati sumus?

9 Partlii et Medi, et Elamit^e, et qui incolimus

Mesopotamiam , Judaeamque, et Cappadociam,

10 Pontum et Asiam, Plirygiam et Pamphyliam, ^gyptum et partes Libyae quae est secundum Cyrenen, et advenae Romani, tum Judsei tum

11 proselyti, Cretes, et Arabes, audimus eos loquen- tes nostris linguis magnifica Dei facta.

12 Obstupescebant igitur omnes, et haesitabant, dicentes alius ad alium, Quid hoc rei esse pos-

13 sit? Ahi vero sannis eos excipientes dicebant, Vino dulci pleni sunt.

14 CoNSiSTENS autem Petrus cum undecim, extu- Ht vocem suam, et afFatus est eos, dicens, Viri Judaei, vosque omnes qui habitatis Hierosolymis, hoc vobis notum esto, et auribus percipite verba

15 mea. Non enim, ut vos praesumitis, isti ebrii

16 sunt, quum sit hora diei tertia: sed hoc illud

17 est quod dictum est per prophetam Joelem, Et erit ultimis temporibus (dicit Deus) ef- fundam ex Spiritu meo in quamvis car- nem: et prophetabunt filii vestri et filise vestrae, et juvenes vestri visiones vide- bunt, et seniores vestri somnia somnia-

18 bunt. Et quidem in servos meos et in ancillas meas in diebus illis effundam

19 ex Spiritu meo, et prophetabunt. Et edam prodigia in coelo sursum, et signa in terra deorsum, sanguinem, et ignem,

20 et vaporem fumi. Sol convertetur in te- nebras, et luna in sanguinem, priusquam veniat dies ille Domini magnus et illu-

21 stris. Et futurum est, ut quicunque in- vocaverit nomen Domini, servetur.

22 Viri Israehtae, audite sermones istos: Jesum illum Nazarseum, virum a Deo approbatum apud

266 ACTA SANCTORUM [2, 23-35.

vos praestantibus factis, et prodigiis, et signis quae edidit per eum Deus in medio vestri, sicut

23 et ipsi nostis: hunc, inquam, definito illo con- silio et prsecognitione Dei deditum, quum acce- pissetis, manibus sceleratis cruci affixum intere-

24 mistis: quem Deus suscitavit, solutis doloribus mortis, eo quod fieri non poterat ut ipse ab ea

25 retineretur. David enim dicit de eo, Prospi- ciebam Dominum in conspectu meo sem- per; quoniam est milii ad dextram, ne

26 concutiar. Propterea oblectatum est cor meum, et exsultavit lingua mea: atque adeo caro mea commorabitur cum spe.

27 Quoniam non deseres animam meam apud inferos, nec sines Sanctum illum tuum

28 sentire corruptionem. Notas milii fecisti vias vitae; replebis me oblectatione in

29 tui conspectu. Viri fratres, licet libere dicere apud vos de patriarclia David, eum et obiisse et sepultum esse, et monumentum ejus esse apud

30 nos ad hunc usque diem. Propheta igitur quum esset, et sciret Deum jurejurando sibi jurasse, fore ut ex fructu lumbi ipsius, quod ad carnem attinet, Christum illum suscitaret, quem colloca-

31 ret super ejus throno: prsescius locutus est de resurrectione Christi, non derelictam esse apud inferos animam ejus, neque carnem ejus sensisse corruptionem.

32 Hunc Jesum suscitavit Deus: cujus rei omnes T^T^ nos sumus testes. Itaque dextra Dei sursum sub-

latus, et promisso Spiritu Sancto accepto a Patre, eifudit hoc quod vos nunc videtis et auditis.

34 Nec enim David ascendit in ccelos: sed dicit ipse, Dixit Dominus Domino meo, Sede

35 ad dextram meam, usquedum statuero inimicos tuos scabellum pedum tuorum.

2, 36 - 3, 2] APOSTOLORUM. 267

^6 Certo sciat ergo tota domus Israelis, quod Deus liuDc fecerit Dominum et Christum, hunc ipsum, tnquamf Jesum quem vos crucifixistis.

37 Qui vero hsec audierunt compuncti sunt corde, et dixerunt ad Petrum ac reliquos apostolos, Quid faciemus, viri fratres?

38 Petrus autem ait ad eos, Resipiscite, et bapti- zetur unusquisque vestrum in nomen Jesu Christi in remissionem peccatorum: et accipietis donum

39 Spiritus Sancti. Vobis enim facta est promissio, et liberis vestris, et omnibus longe \)Ost ftUuris, quoscunque videlicet advocaverit Dominus Deus noster.

40 Aliisque sermonibus plurimis obtestabatur, et exhortabatur eos, dicens, Servamini ex gente ista prava.

41 Qui ergo libenter receperunt sermonem ejus, baptizati sunt: et additae sunt ecclesice die illo

42 animae quasi ter mille. Perdurabant autem in doctrina apostolorum, et communicatione, et fra- ctione panis, et orationibus.

43 Obortus est autem omnibus metus; multaque

44 prodigia et signa per apostolos fiebant. Omnes autem qui credebant erant eodem loci, et habe-

45 bant omnia communia; et possessiones ac facul- tates vendebant, et dispertiebant ea omnibus,

46 prout cuique opus erat. Et quotidie perdurantes concorditer in templo, ac frangentes domatim panem, capiebant cibum cum exsultatione et sim-

47 plicit^te cordis; laudantes Deum, et habentes gratiam apud totum populum. Dominus autem addebat quotidie ecclesise qui salvi fierent.

3 CETERUM Petrus et Joannes simul ascende- bant in templum sub horam orationis, nem/pe

2 nonam. Quidam autem vir claudus ab utero ma- tris suse portabatur: quem ponebant quotidie

268 ACTA SANCTORUM [3,3-16.

ad portam templi quse dicitur Speciosa, ut pe- teret eleemosynam ab ingredientibus in templum.

3 Is, quum vidisset Petrum ac Joannem ingres- suros in templum, rogavit ut eleemosynam ac- ciperet.

4 Intentis autem in eum oculis Petrus cum Jo-

5 anne, dixit, Aspice ad nos. Ille igitur attende- bat eos, sperans se aliquid ab eis accepturum.

6 Petrus autem dixit, Argentum et aurum non est mihi: quod autem habeo, hoc tibi do; In nomine

7 Jesu Christi Nazaraei surge et ambula. Et pre- hensa manu ejus dextra, erexit eum: illico vero solidatae sunt plantae ipsius ac malleoli.

8 Et exsiliens stetit, et ambulavit, et ingressus est cum eis in templum, ambulans et saliens, et

9 laudans Deum. Viditque eum totus populus am-

10 bulantem et laudantem Deum. Et eum agnove- runt illum esse qui ad petendam eleemosynam sedebat ad Speciosam portam templi: et impleti sunt pavore et stupore super eo quod ei conti-

11 gerat. Quum autem claudus ille, qui sanatus fu- erat, teneret Petrum et Joannem, cucurrit totus populus ad eos in porticum quae appellatur So- lomonis, expavefactus.

12 Quo viso Petrus respondit populo, Viri Israe- litae, quid miramini de hac re? aut quid intentos oculos in nos habetis, quasi propria potentia vel

13 pietate efFecerimus ut hic ambulet? Deus ille Abrahami, et Isaaci, et Jacobi, Deus, inquam, patrum nostrorum glorificavit Filium suum Jesum, quem vos tradidistis et abnegastis in conspectu Pilati, quum ille judicasset esse dimittendum.

14 Vos autem Sanctum illum et Justum abnegastis,

15 et postulastis homicidam condonari vobis; Prin- cipem autem interemistis vitae, quem Deus susci-

16 tavit ex mortuis; cujus rei nos testes sumus. Et

3, 17 - 4, 3.] APOSTOLORUM. 269

per fidem in nomen ipsius, hunc quem conspici- tis ac nostis, confirmavit nomen ipsius: fides, inquam, quce per ipsum est, dedit isti integrita- tem hanc coram omnibus vobis.

17 Sed nunc, fratres, scio vos per ignorantiam

18 ista fecisse, sicut et primores vestros. Deus au- tem quae prsenunciaverat per os omnium prophe- tarum suorum, Christum suum perpessurum, ita

19 implevit. Resipiscite, igitur, et convertite vos, ut deleantur peccata vestra, postquam venerint prsestituta tempora refrigerationis a conspectu

20 Domini. Et miserit prius praedicatum vobis Je-

21 sumChristum: quem oportet quidem coeli capiant usque ad tempora restitutionis omnium, de qui- bus locutus est Deus a seculo per os omnium

22 sanctorum suorum prophetarum. Moses etenim ad patres dixit, Prophetam suscitabit vobis DominusDeus vester ex fratribus vestris, sicut me: audietis eum in omnibus qua^

23 locutus fuerit vobis. Futurum est autem ut quisquis non auscultarit prophetam il-

24 lum, disperdatur e populo. Sed et omnes prophetae a Samuele et iis qui deinceps fuerunt quotquot locuti sunt, etiam prasnunciarunt dies

25 istos. Vos estis fifii prophetarum, et pacti quod pepigit Deus erga patres nostros, dicens ad Abra- hamum, Et in semine tuo benedictionem

26 consequentur omnes familiae terrae. Vobis primum Deus suscitatum Filium suum Jesum mi- sit, qui benediceret vobis, unoquoque sese aver- tente a pravitatibus vestris.

4 LoQUENTiBUS autem ipsis ad populum, super- venerunt sacerdotes et prsefectus templo et Sad-

2 ducsei; moleste ferentes quod docerent populum, et annunciarent Jesum per resurrectionem ex

3 mortuis. Et injecerunt in eos manus, posuerunt-

270 ACTA SANCTORUM [4,4-16.

que eos custodiendos in posterum diem; nam erat jam^ vespera.

4 Multi vero eorum qui audierant hunc sermo- nem, crediderunt: et factus est nuraerus virorum quasi quinquies mille.

5 Factum est autem postero die, ut congrega- rentur primores eorum et seniores et scribse

6 Hierosolymis; et Annas pontifex maximus, et Caiaphas, et Joannes, et Alexander, et quotquot

7 erant ex genere pontificio. Quum igitur statuis- sent eos in medio, percontati sunt, Qua potestate aut quo nomine vos hoc fecistis?

8 Tunc Petrus repletus Spiritu Sancto dixit eis,

9 Primores populi, et seniores Israelis, quandoqui- dem de nobis hodie quaestio habetur super bene- ficio in hominem infirmum collato , quomodo

10 videlicet iste servatus sit: notum sit omnibus vobis, et toti populo Israelitico, per nomen Jesu Christi Nazarsei, quem vos crucifixistis, quem Deus suscitavit ex mortuis, per hoc, inquam,

1 1 istum adstare sanum in vestro conspectu. Hic est lapis ille pro nihilo habitus a vobis aedifican-

12 tibus, qui factus est caput anguli. Nec est in alio quoquam salus; nec enim aliud nomen est sub coelo quod datum sit inter homines, per quod oporteat nos servari.

13 Conspecta vero Petri in dicendo libertate et Joannis, compertoque homines esse illiteratos et idiotas, admirabantur, et agnoscebant eos cum

14 Jesu fuisse. Et hominem ilhim, qui sanatus fu- erat, videntes stantem cum eis, nihil poterant contradicere.

15 Jussis autem ipsis extra concilium abire, con-

16 ferebant inter se, dicentes, Quid faciemus homi- nibus istis? nam conspicuum signum editum esse per eos, manifestum est omnibus habitantibus in

4,17-30.] APOSTOLORUM. 271

17 Hierosolymis, nec id possiimus negare: sed ne id amplius serpat in populum, minacitef intermi- nemur eis, ne postliac ulli hominum loquantur in nomine isto.

18 Itaque vocatis ipsis denunciarunt ne omnino

19 loquerentur neve docerent in nomine Jesu. Pe- trus autem et Joannes respondentes dixerunt eis, An justum sit in conspectu Dei vobis potius

20 auscultare quam Deo, judicate. Non enim possumus nos, quse vidimus et audivimus, non loqui.

21 Illi vero, non invenientes quomodo punirent eos, additis minis eos dimiserunt, propter popu- lum, quia omnes glorificabant Deum super eo

22 quod factum fuerat. Annorum enim erat amplius quadraginta homo ille, in quo editum fuerat si- gnum istud sanationis.

23 DiMissi autem illi venerunt ad suos, et renun- ciarunt quae primarii sacerdotes et seniores ipsis dixerant.

24 Qui quum hcBc audissent, concorditer sustule- runt vocem ad Deum, dixeruntque, Domine, tu es Deus ille qui fecisti coelum ac terram, mare,

25 et omnia quae in eis sunt; qui Spiritu vSancto per os Davidis pueri tui dixisti, Cur fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania?

26 Adstiterunt reges terra^, et principes congregati sunt simul adversus Domi-

27 num, etChristum ejus. Congregati sunt enim in hac civitate vere adversus sanctum^ Filium tuum Jesum quem unxisti, Herodes et Pontius

28 Pilatus, cum gentibus, et populis Israeliticis, ut facerent quaecunque manus tua et consilium tuum

29 praedefiniit ut fierent. Nunc igitur, Domine, de- spice in minas eorum, et da servis tuis ut cum

30 omni libertate loquantur sermonem tuum, manu

272 ACTA SANCTORUM [4, 31 - 5, 5.

tua a te extensa ad sanandum, signisque et pro- digiis editis per nomen sancti Filii tui Jesu.

31 Quum autera precati essent, succussus est locus in quo erant congregati: et repleti sunt omnes Spiritu Sancto, et locuti sunt sermonem Dei cum libertate.

32 MULTITUDINIS autem eorum qui credide- rant erat cor et anima una: nec quisquam aliquid eorum quae habebat suum esse dicebat, sed erant

33 eis omnia communia. Et apostoli magna vi red- debant testimonium resurrectionis Domini Jesu:

34 et gratia magna erat super eos omnes. Nullus enim erat egenus inter eos: quotquot enim erant possessores agrorum aut domorum, vendentes ad-

35 ferebant pretia eorum quae vendita fuerant; et deponebant ad pedes apostolorum: distribuebatur autem hoc singulis, prout cuique opus erat.

36 Joseph ergo, qui cognominatus est Barnabas ab apostolis (quod est, si interpreteris, filius con-

37 solationis) Levites, Cyprius genere, quum habe- ret agrum, vendito eo attulit pecuriiam, deposu- itque ad pedes apostolorum.

5 - ViR autem quidam nomine Ananias, cum Sap-

2 phira uxore sua, vendidit possessionem; et inter- vertit aliquid ex pretio, conscia etiam uxore sua, allatamque partem aliquam ad pedes apostolorum deposuit.

3 Dixit autem Petrus, Anania, cur implevit Sa- tanas cor tuum, ut mentireris in Spiritum San- ctum, et interverteres ex pretio istius prsedii?

4 nonne, si servasses, manebat tibi, et venundatum in tua erat potestate? quid erat cur induceres in animum rem istam? non es mentitus homini- bus, sed Deo.

5 Audiens autem Ananias hos sermones, cecidit exanimis: et exstitit metus magnus super omnes

5, 6-20.] APOSTOLORUM. 273

6 audieiites ista. Surgentes vero juvenes subtraxe- runt eum, elatumque sepelierunt.

7 Intercessit autem ferme liorarum trium inter- vallum, quum uxor quoque ipsius, nesciens quod

8 factum fuerat, ingressa est. Dixit autem ei Pe- trus, Dic mihi, num tanti praedium vendidistis?

9 Ipsa vero dixit, Etiam, tanti. Petrus autem dixit ei, Quid est cur convenerit inter vos ut tenta- retis Spiritum Domini? ecce, pedes eorum qui sepelierunt virum tuum, ad ostium adsunt^ et efferent te.

10 Illico vero cecidit ad pedes ejus, et exanimata est: ingressi autem juvenes, invenerunt eam mor- tuam, et elatam sepelierunt juxta virum suum.

11 Et obortus est nietus magnus toti ecclesiae et omnibus qui iisec audiebant.

12 Per manus autem apostolorum edebantur signa et prodigia multa in populo: et erant concordi-

13 ter omnes in porticu Solomonis. Reliquorum autem nemo audebat ipsis adhserere: sed magni-

14 ficabat eos populus. Imo vero adjiciebantur qui crederent Domino, multitudo videlicet virorum

15 simul ac mulierum. Adeo ut in plateas efferrent a^grotos et ponerent in lectis ac grabatis; ut venientis Petri vel umbra inumbraret aliquem

16 eoium. Conveniebat autem etiam vulgus vicina- rum urbium Hierosolymam, adferentes aegrotos ac vexatos a spiritibus impuris, qui sanabantur omnes.

17 CONSURGENS autem pontifex maximus, et omnes qui cum eo erant, quse est hseresis Sad-

18 ducseorum, repleti sunt invidia: et injecerunt manus in apostolos, posueruntque eos in custodia publica.

19 Sed angelus Domini per noctem aperuit fores

20 carceris, eductisque illis, dixit, Ite, et vos sisten-

18

274 ACTA SANCTORUM [5, 21-32.

tes loquimini popiilo in templo omnia verba vitse

2 1 hujus. Illi vero, quum hcec audissent, introierunt sub diluculum in templum, et docebant.

Adveniens autem pontifex maximus, et qui cum eo erant, convocaverunt concilium et uni- versum senatum filiorum Israel; miseruntque in

22 carcerem, ut illi adducerentur. Quum autem ve- nissent ministri, non invenerunt eos in carcere:

23 quod reversi renunciaverunt, dicentes, Carcerem quidem invenimus clausum quam tutissime, et custodes extra stantes ante fores: quum aperuis- semus autem, neminem intus invenimus.

24 Ut vero audierunt hos sermones et pontifex et prsefectus templo, et primarii sacerdotes, hse- sitabant super eis, quonam hoc evasurum esset.

25 Adveniens autem quidam renunciavit eis, Ecce, viri quos posueratis in carcere, stant in templo et docent populum.

26 Tunc prsefectus abiens cum ministris adduxit eos, non tamen per vim (metuebant enim popu-

27 him, ne lapidarentur). Adductos igitur eos sta- tuerunt in concilio: et interrogavit eos pontifex

28 maximus, dicens, Nonne etiam atque etiam de- notavimus vobis ne doceritis nomine isto? et ecce, replevistis Hierosolymam doctrina vestra, et vul- tis in nos inducere sanguinem hominis istius.

29 Respondens autem Petrus et apostoli dixerunt, Obedire oportet Deo potius quam hominibus.

30 Deus ille patrum nostrorum suscitavit Jesum,

31 quem vos interfecistis suspensum in hgno: hunc, inquam, Deus dextra sua evectum constituit principem ac servatorem, ut det resipiscentiam

32 Israeli, et remissionem peccatorum. Et nos su- mus ei testes horum quae dicimus: atque etiam Spiritus ille Sanctus, quem dedit Deus iis qui dicto sunt audientes ipsi.

5, 33 - 6, 3.] APOSTOLORUM. 275

33 At illi, his aiiditis, frendebant, et consultabant de iis interficiendis.

34 Assurgens autem in concilio quidam Pharisaeus, nomine Gamaliel, legis doctor, quem totus popu- lus in pretio habebat, jussit ut paulisper abdu-

35 cerent foras apostolos: et dixit eis, Viri Israe- lit^, attendite vobis ipsis, quod ad istos homines

36 attinet, quid facturi sitis. Nam ante haec tem- pora exortus est Theudas, dicens se aliquem esse: cui agglutinatus est numerus virorum cir- citer quadringentorum : qui interemtus est, et omnes qui pamerant ei dissoluti sunt, et ad ni-

^i"^ hilum redacti. Post hunc exortus est Judas ille Galilseus temporibus descriptionis, et avertit po- pulum non parvum post se : periit et ille, et om-

38 nes qui assensi fuerant ei dispersi sunt. Nunc itaque dico vobis, Abscedite ab hominibus istis, et missos ipsos facite; quoniam si est ex homi- nibus consilium hoc, sive opus istud, dissolvetur:

39 sin ex Deo est, non potestis illud dissolvere: et uidete ne etiam cum Deo pugnare comperiamini.

40 Assensi sunt autem ei: et quum advocassent apostolos, c^sis mandarunt ne loquerentur in no-

41 mine Jesu: et dimiserunt eos. Ipsi ergo gau- dentes profecti sunt a conspectu concilii, quod digni habiti essent qui pro nomine Jesu contu-

42 melia afficerentur. Et quotidie in templo et domatim non cessabant docere et evangelizare Jesum Christum.

6 CETERUM per eos dies quum multiplicaren- tur discipuli, ortum est murmur Grsecorum ad- versus Hebrseos, quod ipsorum viduse despice- rentur in ministerio quotidiano.

2 Itaque duodecim illi, advocata multitudine di- scipulorum, dixerunt, Non est sequum nos, dere-

3 licto sermone Dei, ministrare mensis. Deligite

18*

276 ACTA SANCTORUM [6, 4 - 7, i.

ergo, o fratres, ex vobis viros septem, idoneo te- stimonio ornatos, plenos Spiritu Sancto et sapi-

4 entia, quos liuic usui prseficiamus. Nos vero in oratione et administrationesermonisperdurabimus.

5 Placuit autem hic sermo toti praesenti multi- tudini: et elegerunt Stephanum, virum plenum fide ac Spiritu Sancto, et Philippum, et Procho- rum, et Nicanorem, et Timonem, et Parmenam,

6 et Nicolaum proselytum Antiochensem: quos sta- tuerimt in conspectu apostolorum: qui adhibitis precibus imposuerunt eis manus.

7 Itaque sermo Dei crescebat, et valde multi- plicabatur numerus discipulorum Tlierosolymis: multaque turba sacerdotum auscultabat fidei.

8 STEPHANUS vero, plenus fide ac potentia,

9 edebat prodigia et signa magna in populo. Ex- orti sunt autem e synagoga quae dicitur Liberti- norum quidam, et Cyrena^orum, et Alexandrino- rum, et eorum qui sunt ex Cilicia et Asia,

10 altercantes cum Stephano. Sed nequiverunt ob- sistere sapientiae et spiritui per quem loquebatur.'

11 Tunc subjecerunt quosdam qui dicerent se au- divisse eum loquentem verba blasphema in Mosen

12 et Deum. Commoveruntque plebem et seniores et scribas: et eum adorti, correptum adduxerunt

13 in conciHurn. Stiteruntque falsos testes qui di- cerent, Homo iste non cessat loqui verba bla- sphema adversus locum hunc sanctum et legem;

14 audivimus enim eum quum diceret, Jesum istum Nazarseum destructurum hunc locum, et mutatu- rum ritus quos tradidit nobis Moses.

15 Tunc intentis in eum oculis, omnes qui sede- bant. in concilio, viderunt faciem ejus quasi fa- ciem angeh.

7 Dixit autem pontifex maximus, Num igitur ha^c ita habent?

7,2-14.] APOSTOLORUM. ' 277

2 Ipse vero dixit, Viri, fratres et patres, audite ; Deus ille gloriae visus est patri nostro Abrahamo, quum esset in Mesopotamia, priusquam habitaret

3 Charris: et dixit ei, Exi ex terra tua, et ex co- gnatione tua, et veni in terram quamcunque

4 ostendero tibi. Tunc exiit e terra Chaldaeorum, et habitavit Charris: et illinc, postquam pater ejus mortuus est, transtulit eum Deus in terram

5 hanc, in qua nunc vos habitatis. Nec dedit ei haereditatem in ea, ne vestigium quidem pedis; quamvis pollicitus esset se illam daturum ei ob- tinendam, et semini ejus post eum, quum non

6 haberet prolem. Locutus autem est ita Deus, Erit, inquit, semen tuum inquihnum in terra aU- ena, ubi servituti subjicietur, et male accipietur

7 annis quadringentis. Sed gentem cui servierint puniam ego, dicit Deus: et post haec exibunt, et

8 ipsum colent in loco isto. Deditque ei pactum circumcisionis : et ita Abrahamus genuit Isaacum, et circumcidit eum die octavo; Isaacus autem genuit Jacobum, et Jacobus duodecim illos pa- triarchas.

9 Patriarchse vero invidia moti, Josephum ven- diderunt ahducendu^n in ^gyptum: sed erat

10 Deus cum eo. Et eruit eum ex omnibus ipsius afflictionibus, deditque ei gratiam et sapientiam coram Pharaone rege ^gypti, qui constituit eum ductorem -^gypto, et toti domui su3e.

11 Venit autem fames in universam terram ^gy- pti et Chanaan, et afflictio magna: et non inve-

12 niebant cibos patres nostri. Quum audisset au- tem Jacobus esse triticum in ^gypto, misit

13 patres nostros primum. Et in secunda profecti- one agnitus est Josephus a fratribus suis, et in-

14 notuit Pharaoni genus Josephi. Missis autem nunciisy Josephus accersivit patrem- suum Jaco-

278 ACTA SANCTORUM [7, i5-30.

bum, omnemque cognationem suam, capitum se-

15 ptuaginta quinque. Descendit ergo Jacobus in

16 ^gyptum, obiitque ipse, et patres nostri. Et translati sunt Sicliemam, et positi in monumento quod emerat Abrahamus pretio argenti a filiis Emmoris patris Sicliemi.

17 Quum autem appropinquaret tempus promissi- onis quam Deus jurarat Abrahamo, crevit popu-

18 lus, et multiplicatus est in -^gypto; usquequo exortus est alius rex, qui non noverat Josephum.

19 Hic adversus genus nostrum ingeniosus, male accepit patres nostros, adeo ut exponerent in-

20 fantes suos, ne sobolescerent. Quo tempore na- tus est Moses, qui fuit divinitus venustus, et nutritus fuit tres menses in domo patris sui.

2 1 Expositum autem illum sustulit filia Pharaonis, ct nutrivit eum sibi pro «filio.

22 Et eruditus fuit Moses omni sapientia -^gypti-

23 orum; eratque potens dictis et factis. Ut vero expletum est ei quadraginta annorum tempus, venit ipsi in mentem invisere fratres suos filios

24 Israelis. Et quum vidisset quendam ex iis affici injuria, tutatus est eum^ et eum ultus qui oppri-

25 mebatur, percusso -^gyptio. Existimabat autem fratres suos intelligere, Deum per manum ipsius

26 dare ipsis salutem: at illi non intellexerunt. Sub- sequente vero die visus est ipsis pugnantibus, et compulit eos in pacem, dicens, Viri, fratres estis

27 vos: cur alii aHos injuria afficitis? Is autem qui injuria afficiebat proximum, repulit eum, dicens, Quis te nobis constituit principem et judicem?

28 num tu me vis interimere,' quemadmodum inter-

29 emisti heri ^gyptium illum? Ad hunc autem sermonem Moses fugit, et factus est advena in regione Madiam, ubi genuit duos filios.

30 Expletis vero annis quadraginta, visus est ei

7, 31-42.] APOSTOLORUM. 279

in deserto montis Sina angelus Domini in flam-

31 meo igne rubi. Moses autem ut hoc conspexit, admiratus est visum: et quum accederet ad hoc considerandum, exstitit ad eum vox Domini, di-

32 centisy Ego stim Deus ille patrum tuorum, Deus Abrahami, et Deus Isaaci, et Deus Jacobi. Tre- mefactus autem Moses non audebat illud consi-

33 derare. Dixit autem ei Dominus, Solve soleas pedum tuorum: locus enim in quo stas terra

34 sancta est. Vidi, vidi vexationem populi mei qui est in ^gypto, et suspiria ipsorum audivi, et descendi ut eruam eos: nunc ergo adesdum, mit-

35 tam te in ^gyptum. Hunc ergo Mosen, quem abnegaverant, dicentes, Quis te constituit princi- pem et judicem? hunc, inquam^ Deus misit prin- cipem et liberatorem futurum., ductu angeli qui

36 visus fuerat ei in rubo. Hic eduxit illos editis prodigiis et signis in regione ^gypti, et in ru- bro mari, et in deserto, annis quadraginta.

37 Hic est Moses ille qui dixit filiis Israel, Pro- phetam suscitabit vobis Dominus Deus vester e

38 fratribus vestris sicut me: ipsum audietis. Hic ille est, qui, conveniente populo in deserto, fuit cum angelo ipsum alloquente in monte Sina, et cum patribus nostris, quique excepit viva eloquia

39 quae nobis traderet. Cui noluerunt auscultare pa- tres nostri, sed repulerunt eum^ et aversi sunt

40 cordibus suis in ^gyptum: dicentes Aaroni, Fac nobis deos qui prseeant nobis; Mosi enim isti, qui eduxit nos ex regione -^gypti, nescimus quid

41 factum sit. Et vituhim fecerunt per illos dies, obtuleruntque sacrificium idolo , et oblectarunt

42 sese operibus manuum suarum. Vertit autem sese Deus, et tradidit eos ad colendum exercitum coeh: sicut scriptum est in hbro prophetarum, Num victimas et oblationes obtuUstis mihi annis qua-

280 ACTA SANCTORm/[ [7, 43-57.

43 draginta in deserto, domus Israelis? Imo baju- lastis tabernaculum Molochi, et sidus Dei vestri Remphanis, quas iiguras fecistis, ut eas adora- retis: itaque transferam vos ad Babylonis iines.

44 Tabernaculum testimonii fuit patribus nostris in deserto, prout edixerat is qui dixerat Mosi, ut faceret illud secundum exemplar quod viderat.

45 Quod etiam exceptum introduxerunt patres nostri cum Jesu in ipsa occupatione gentium, quas ex- pulit Deus a conspectu patrum nostrorum, usque

46 ad dies David; qui invenit gratiam in conspectu Dei, petiitque ut nancisceretur tabernaculum Deo

47 Jacob. Solomon autem sedificavit ei sedem.

48 Sed Excelsissimus ille in manufactis templis non

49 habitat, sicut propheta dicit, Coelum mihi thronus est; terra autem scabellum pe- dum meorum. Quam sedem asdificabitis mihi? (dicit Dominus:) aut quis est locus

50 requietis mese? Nonne manus mea fecit hsec omnia?

5 I Duri cervice, et incircumcisi corde et auribus, vos semper Spiritui illi Sancto obnitimini: quales

^2 /iieru7tt -patYes vestri, tales et vos eslts. Quem prophetarum non sunt persecuti patres vestri? occiderunt, inquam, eos qui praenunciarunt ad- ventum Justi illius, cujus nunc vos proditores et

53 interfectores facti estis; qui accepistis legem per dispositionem angelorum, et non eam observastis.

54 AUDIENTES autem haec findebantur cordibussuis,

55 et stridebant dentibus in eum. Quum autem esset plenus Spiritu vSancto, intentis in coehmi ocuhs vidit gloriam Dei, et Jesum adstantem ad dex-

56 tram Dei; et ait, Ecce, conspicio coelos apertos, et FiUum illum hominis adstantem ad dextram Dei.

57 Clamantes autem z7li voce magna, continuerunt

7, 58 - 8, 11.] APOSTOLORUM. 281

58 aures suas, et irruerunt concorditer in eum. Et ejectum eum extra urbem, lapidarunt: testes au- tem deposuerunt pallia sua ad pedes adolescentis

59 qui vocabatur Saulus. Lapidarunt igitur Steplia- num, invocantem, et dicentem, Domine Jesu, re- cipe spiritum meum.

60 Positis autem genibus, clamavit voce magna, ,.; Domine, ne statuas eis lioc peccatum. Et quum

i lioc dixisset, obdormivit.

8 Saulus autem ultro consenserat ipsius caedi. Orta est vero iilo die persecutio magna adversus ecclesiam quae erat Hierosolymis; et omnes di- spersi sunt per regiones Judaeae et Samarias, proeter apostolos.

2 Extulerunt autem una Steplianum viri religiosi, et planctum magnum ediderunt super eum.

3 Saulus vero vastabat ecclesiam, iens domatim: et tractos viros ac mulieres tradebat in custo-

4 diam conjiciendos. At qui dispersi fuerant per- agrabant regio7iem^ evangelizantes sermonem Dei.

5 PHILIPPUS vero, quum devenisset in urbem

6 Samariae, praedicabat eis Cbristum. Attendebat autem turba concorditer iis quse a Pliilippo dice- bantur, audientes et videntes signa quae edebat.

7 Spiritus enim impuri ex multis qui iis tenebantur, exibant, vociferantes voce magna: multique para-

8 lytici et claudi sanati sunt. Et gaudium magnum exstitit in illa urbe.

9 Vir autem quidam, nomine Simon, antea in urbe illa exercuerat artem magicam, et gentem

10 Samariae obstupefecerat, dicens se esse quempiam magnum. Cui attendebant omnes a minimo usque ad maximum, dicentes, Iste est potentia illa Dei

11 magna. Attendebant autem ei, propterea quod a non parvo tempore magicis artibus eos demen-

282 ACTA SANCTORUM [8, 12-26.

12 tarat. Quum vero credidissent Philippo evange- lizanti qu3e ad regnum Dei et nomen Jesu Christi pertiiient^ baptizabantur tum viri tum mulieres.

13 Simon vero et ipse credidit; et baptizatus per- durabat apud Philippum: et conspiciens signa et virtutes magnas edi, obstupefiebat.

14 Quum autem audissent apostoli qui erant Hie- rosolymis, Samariam recepisse sermonem Dei,

15 miserunt ad eos Petrum ac Joannem. Qui quum descendissent, orarunt pro eis, ut acciperent Spi-

16 ritum Sanctum. (Nondum enim in quenquam il- lorum illapsus fuerat, sed baptizati tantum fuerant

17 in nomen Jesu.) Deinde imposuerunt eis manus, et receperunt illi Spiritum Sanctum.

18 Quum autem conspexisset Simon per impositi- onem manuum apostolorum dari Spiritum San-

19 ctum, obtulit eis pecunias: dicens, Date etiam mihi potestatem hanc, ut cuicunque posuero ma- nus, recipiat Spiritum Sanctum.

20 Petrus autem dixit ei, Pecunia tua tecum pe- reat, qui donum Dei existimaris pecuniis acquiri.

21 Non est tibi pars neque sors in hoc negotio; cor enim tuum non est rectum in Dei conspectu.

22 Resipisce igitur ab ista malitia tua, et deprecare Deum, si forte remittetur tibi machinatio cordis

23 tui. Video enim te in felle amarissimo et nexu injustitise positum.

24 Respondens autem Simon dixit, Deprecamini vos pro me apud Dominum, nequid superveniat mihi istorum quse dixistis.

25 IIH igitur etiam atque etiam testificati et locuti sermonem Dei, reversi sunt Hierosolymam, et multis vicis Samaritanorum evangehzarunt.

26 ANGELUS autem Domini locutus est Philippo, dicens, Surge, et vade meridiem versus, ad viam qu3e Hierosolymis descendit Gazam, quse via est

8, 27-39.] APOSTOLORUM. 283

27 deserta. Is igitur surgens profectus est; et ecce, quidam uEthiops eunuchus, dynastes Candaces reginae ^thiopum, qui prseerat universae illius

28 gazae, venerat Hierosolymam adoraturus: et re- vertebatur sedens in curru suo, legebatque Esai- am prophetam.

29 Dixit autem Spiritus Philippo, Accede, et pro-

30 xime adhsereto currui isti. Accurrens igitur Phi- lippus audivit eum legentem Esaiam prophetam;

3 I et dixit, Nempe intelligis quae legis? At ille ait, Quinam enim possim, nisi mihi quispiam dux viae fuerit? Et precatus est Philippum ut ascenderet, sederetque secum.

32 Locus autem scripturae quem legebat hic erat, Ut ovis ad mactationem ductus est: et ut agnus coram suo tonsore mutus, ita

33 non aperuit os suum: in ipsius depressi- one judicium ejus sublatum est: seculum autem ejus quis enarrabit? quoniam tol- litur e terra vita ejus.

34 Respondens autem eunuchus Philippo dixit, Rogo te, de quo istud dicit propheta? de seipso,

35 an de alio quopiam? Tum Phihppus aperuit os suum; et exorsus a scriptura ista, evangehzavit ei Jesum.

36 Quum vero pergerent in via, venerunt ad quan- dam aquam: tum ait eunuchus, En aquam: quid

37 prohibet nje baptizari? Dixit vero Philippus, Si credis ex toto corde, Hcet. Respondens autem ille dixit, Credo Jesum Christum esse Filium

38 illum Dei. Jussitque sisti currum: ac descende- runt ambo in illam aquam, Philippus simul et eunuchus; et ille baptizavit eum.

39 Quum autem ascendissent ex aqua, Spiritus Domini rapuit Philippum, nec amplius vidit eum eunuchus: perrexit igitur in via sua, gaudens.

284 ACTA SANCTORUM [8, 40 - 9, 12.

40 Pliilippus autem inventus est Azoti: et peragrans

regionem, evangelizavit omnibus urbibus, usque-

dum veniret Csesaream.

9 SAULUS autem adhuc spirans minas ac cse-

dem adversus discipulos Domini, adiit pontificem

2 maximum; et petiit ab eo epistolas perferendas Damascum ad synagogas; ut si quos invenisset hujus sectse, tum viros tum mulieres, vinctos ab- duceret Hierosolymam.

3 Quum autem iter faceret, factum est ut appro- pinquaret Damasco : et repente circumfudit eum

4 ut fulgur, lux e coelo. Et quum cecidisset in terram, audivit vocem dicentem sibi, Saul, Saul, quid me persequeris?

5 Dixit autem, Quis es, Domine?

Dominus autem dixit, Ego sum Jesus quem tu persequeris: durum fuerit tibi contra stimulos calcitrare.

6 Saul vero tremens et pavens dixit, Domine, quid me vis facere?

Tum Dominus ad eum, Surge, et ingredere urbem, et dicetur tibi quid te oporteat facere.

7 Viri autem illi,^ qui cum Saulo iter faciebant, constiterunt muti, audientes quidem ejus vocem,

8 neminem autem conspicientes. Surrexit autem Saulus e terra; apertisque oculis suis, neminem videbat: manu vero ductum eum introduxerunt

9 Damascum. Fuitque tribus diebus non videns, et non edit, neque bibit.

10 Erat autem quidam discipulus Damasci, no- mine Ananias; ad quem dixit per visionem Do- minus, Anania. Et ille ait, Ecce, ego adsuin,

11 Domine. Tum Dominus ad eum, Surge, et pro- ficiscere in vicum qui vocatur Rectus, et quaere in domo Judse Saulum quendam nomine, Tar-

12 sensem; ecce enim, orat: et vidit per visionem

9, 13-21.] APOSTOLORUM. 285

viriim, Ananiam nomine, inlroeuntem et impo- nentem sibi nianum, ut visum reciperet. ^

13 Respondit autem Ananias, Domine, audivi ex multis de viro isto, quot malis affecerit sanctos

14 tuos Hierosolymis. Quinetiam lioc loco liabet potestatem a primariis sacerdotibus vinciendi om- nes qui invocant nomen tuum.

15 Dixit autem ad eum Dominus, Proficiscere : nam instrumentum electum est mihi iste, ut por- tet nomen meum in conspectum gentium, et re-

16 gum, et filiorum Israel: ego enim ei prsemon- strabo quam multa oporteat ipsum pro nomine meo pati.

17 Abiit igitur Ananias, et introivit domum illam, et impositis ipsi manibus, dixit, Saul frater, Do- rhinus misit me, (Jesus, inquam, qui visus est tibi in via qua veniebas,) ut visum recipias et implearis Spiritu Sancto.

18 Statim autem deciderunt ab oculis ejus quasi squamse, et visum recepit illico: ac surgens ba-

19 ptizatus est. Quumque cepisset cibum, ^corrobo- ratus est.

FuiT autem Saulus cum discipulis qui erant

20 Damasci, per dies aliquot. Et statim in syna- gogis pra^dicavit Christum, nempe eum esse Fi-

21 lium illum Dei. Obstupescebant autem omnes qui eum audiebant, et dicebant, Nonne hic est

• qui perdidit Hierosolymis eos qui invocabant nomen istud; et huc idcirco venit, ut vinctos eos

22 adduceret ad primarios sacerdotes? Saulus au- tem magis sese corroborabat, et confundebat Judaeos qui habitabant Damasci, collatis testimo- niis demonstrans eum esse Christum illum.

23 Expletis autem multis diebus, ceperunt simul

24 Judsei consilium illum interimendi. Sed intelle- ctse sunt Saulo insidise eorum : adservabant autem

286 ACTA SANCTORUM [9,25-38.

25 portas die ac nocte, ut eum interimereiit. Ac- ceptum igitur eum discipuli nocte, per murum demiserunt, fune submissum in sporta.

26 QuuM vero Saulus advenisset Hierosolymam, tentabat se propius adjungere discipulis; sed om- nes metuebant eum, non credentes eum esse di-

27 scipulum. Barnabas autem acceptum eum duxit ad apostolos, et ipse narravit eis quomodo in via vidisset Dominum, et quod locutus esset ei, et quomodo Damasci libere locutus esset in no- mine Jesu.

28 Versabatur ergo cum eis Hierosolymis. ^^ Et libere in nomine Domini Jesu loquebatur, et dis- ceptabat adversus Grsecos: illi vero conabantur

30 eum interimere. Quod quum cognovissent fra- tres, deduxerunt eum Caesaream, et emiserunt Tarsum.

3 1 EccLESi^ igitur per totam Judseam et Galilae- am et Samariam habentes pacem, sedificabantur; et pergentes ut timore Domini, et consolatione Sancti Spiritus, multiplicabantuf.

32 FACTUM est autem ut Petrus, per omnes pertransiens, deveniret etiam ad sanctos qui lia-

33 bitabant Lyddae. Reperit autem illic quendam nomine -^neam, ab annis jam octo decumbentem

34 in grabato, qui erat paralyticus: et dixit ei Pe- trus, ^nea, sanat te Jesus Christus: surge, et

35 sterne tibi ipsi. Is autem statim surrexit. Et viderunt eum omnes qui incolebant Lyddam et Sarona, qui converterunt se ad Dominum.

36 Jopp^ vero fuit quaedam discipula nomine Ta- bitha, quae, si interpreteris, dicitur Caprea: hsec erat dives operum bonorum et eleemosynarum

37 quas prsestabat. Factum est autem per illos dies, ut illa ex infirmitate moreretur: quam, quum la-

38 vissent, posuerunt in coenaculo. Quum autem

9, 39 - 10, 8.] APOSTOLORUM. 287

Lydda esset prope Joppen, discipuli, audito Pe- trum illic esse, duos viros miserunt ad eum, ro- gantes ne cunctaretur usque ad ipsos transire.

39 Exsurgens igitur Petrus venit cum eis: quem, quum advenisset, adduxerunt in coenaculum: et adstiterunt ei omnes viduae, flentes, et ostenden- tes tunicas et vestimenta quae Dorcas faciebat,

40 quum una cum ipsis esset. Ejectis autem omni- bus foras, Petrus, positis genibus, oravit: et con- versus ad corpus, dixit, Tabitha, surge. Illa vero

41 aperuit oculos suos, et viso Petro resedit. Data autem ei manu Petrus erexit eam; et vocatis sanctis ac viduis eam vivam reprsesentavit.

42 Id autem innotuit per totam Joppen, et multi

43 crediderunt in Dominum. Factumque est ut dies non paucos maneret Pctrus Joppse, apud Simo- nem quendam coriarium.

10 PORRO quidam erat Caesareae, nomine Cor- nelius, centurio ex legione quae vocatur Italica,

2 pius ac timens Deum, cum tota domo sua, et prsestans eleemosynas multas populo.

3 Qui quum assidue deprecaretur Deum, vidit per visionem manifeste, quasi hora diei nona, angelum Dei introeuntem et dicentem ipsi, Cor-

4 neli: at ille, intentis ocuHs in eum et expavefa- ctus, dixit, Quid est, Domine? Dixit autem ei, Orationes tuae et eleemosynse tuae ascenderunt

5 in memoriam in Dei conspectu. Nunc igitur mitte aliquos Joppam, et accerse Simonem qui

6 cognominatur Petrus. Is diversatur apud Simo- nem quendam coriarium, cui est domus apud mare: is dicet tibi quid te oporteat facere.

7 Ut autem discessit angelus qui loquebatur Cor- nelio, vocavit duos ex famulis suis, et militem

8 pium ex iis qui cum ipso erant assidui: et quum eis exposuisset omnia, misit eos Joppam.

288 ACTA SANCTORUM [10, 9-22.

9 Postridie vero illis iter facientibus et appro- pinquantibus urbi, ascendit Petrus in solarium ut

10 oraret, circa lioram sextam. Factum est autem ut valde esuriret, voluitque capere cibum: paran- tibus igitur illis, incidit in eum mentis excessus.

11 Conspexitque coelum apertum, ac descendens ad se vas quoddam ut linteum magnum, quatuor ex- tremis devinctum, quod demittebatur in terram;

12 in quo erant qua^vis qnadrupedia terrse, et ferse,

13 et reptilia, et volucres coeli. Et exstitit vox ad

14 eum, Surge, Petre, macta et ede. Ait autem Petrus, Nequaquam, Domine: nunquam enim edi

15 quicquam pollutum vel impurum. Tum vox rur- sus ad eum secundo, Quoe Deus purificavit, tu ne

16 polluito. Hoc autem factum est ter: et rursum receptum est vas in coelum.

17 Quum autem apud se Petrus haesitaret, cogi- tans quodnam esset visum illud quod viderat, tum ecce, viri qui missi fuerant a Cornelio, percon- tati de domo Simonis, supervenerunt ad vestibu-

18 lum; et evocato quopiam^ percontati sunt an Simon, qui cognominaretur Petrus, illic diversa- retur?

19 Petro vero cogitante de visione, dixit ei Spi-

20 ritus, Ecce, tres viri quaerunt te. Surgens itaque descende, et nihil addubitans proficiscere cum eis: nam ego eos misi.

21 Quum descendisset ergo Petrus ad viros illos qui ad ipsum missi fuerant a Cornelio, dixit, Ecce, ego is sum quem quaeritis: quse causa est propter quam adestis?

22 Ipsi vero dixerunt, Cornelius centurio, vir ju- stus et timens Deum, et ornatus testimonio totius gentis Judaeorum, divinitus admonitus est ab an- gelo sancto, ut accerseret te domum suam, et abs te qusedam audiret.

10, 23-30.] APOSTOLORUM. 289

23 Intro vocatos igitur eos accepit hospitio. Po- stridie vero Petrus abiit cum eis, et quidam ex

24 fratribus Joppensibus comitati sunt eum. Et al- tero post die introierunt Caesaream. Cornelius autem exspectabat eos, convocatis cognatis suis et necessariis amicis.

25 Ut autem factum est ut introiret Petrus, oc- currens ei Comelius et accidens ad ejus pedes, adoravit.

26 Petrus vero erexit eum, dicens, Surge: et ego ipse iiomo sum.

27 Et colloquens cum eo, ingressus est, invenit-

28 que multos qui convenerant: dixitque eis, Vos scitis Judaeo nefas esse propius adjungere se aut accedere ad alienigenam: sed mihi ostendit Deus, ne quem pollutum vel impurum hominem dice-

29 rem. Quapropter etiam nihil oblocutus veni ac- cersitus. Percontor, igitur, qua ratione me ac- cersiveritis?

30 Tum Cornelius ait, Nudiusquartus usque ad hanc horam eram jejunus, et hora nona orabam domi mese; et ecce, quidam stetit ob oculos

31 meos, veste splendida: dixitque, Corneli, exau- ditse sunt orationes tuse, et eleemosynae tuae in

32 memoriam venerunt in conspectu Dei. Mitte ergo Joppam, et accerse Simonem qui cognomi- natur Petrus: hic diversatur in sedibus Simonis coriarii, apud mare : qui, quum advenerit, loque-

33 tur tibi. Eodem igitur ^nomento misi ad te : et tu bene fecisti qui adveneris. Nunc ergo omnes nos in conspectu Dei adsumus, ut audiamus om- nia quae tibi prsecepta sunt a Deo.

34 Petrus autem, ore aperto, dixit, Vere depre-

35 hendo Deum non respicere ad personam: sed in quavis gente acceptum ei esse quemvis qui eum

36 timeat, et operam det jus^titiae. Quem sermonem

19

290 ACTA SANCTORUM [10,37-11,2.

significavit filiis Israelis, evangelizans pacem per

37 Jesum Christmn, qui est omnium Dominus. Vos nostis quod gestum est in tota Judaea, initio fa- cto a Galilsea, post baptisma quod prsedicavit

38 Joannes: ut Jesum illum a Nazaretha unxerit Deus Spiritu Sancto et potentia, qui obambula- vit beneficiis afficiens, et sanans omnes sub dia- boli potestatem redactos, quoniam Deus erat cum

39 eo. Et nos sumus testes omnium qu3e in re- gione Judceorum et Hierosolymis fecit; quem

40 interemerunt suspensum in ligno. Hunc Deus ex- citavit tertio die, fecitque ut conspicuus fieret;

41 non toti populo, sed testibus quos ipse prius de- signaverat, nimirum nobis qui comedimus ac bibimus una cum eo, posteaquam resurrexit a

42 mortuis. Mandavit autem nobis ut prsedicemus populo, ac etiam atque etiam testificemur eum esse qui definitus sit a Deo judex vivorum ac

43 mortuorum. Huic etiam omnes prophetse testi- monium dant, remissionem peccatorum accepturum per nomen ejus quemvis qui crediderit in eum.

44 Adhuc loquente Petro verba ista, illapsus est Spiritus Sanctus in omnes qui audiebant hunc

45 sermonem. Et fideles qui erant ex circumcisi- one, et venerant cum Petro, obstupuerunt, quod etiam in gentes effusum esset donum Spiritus

46 Sancti: audiebant enim eos loquentes linguis, ac magnificantes Deum.

47 Tunc respondit Petrus, Num quis aquam pro- hibere potest, quominus videlicet baptizentur isti qui Spiritum Sanctum acceperunt sicut et nos?

48 Et prsecepit eos baptizari in nomen Domini. Tunc rogaverunt eum ut ihi permaneret ad dies aliquot.

11 AUDIERUNT autem apostoli et fratres qui erant

in Judaea, gentes etiam recepisse sermonem Dei.

2 Quum igitur ascendisset Petrus Hierosolymam,

11, 3-18.] APOSTOLORUM. 291

disceptarunt adversus eum qui erant ex circum-

3 cisione, dicentes, Ad viros praeputium liabentes introisti, et una edisti cum eis.

4 Exorsus autem Petrus, 07nnia exposuit eis or-

5 dine, dicens, Ego eram in civitate Joppa orans: et visum in mentis excessu vidi, nempe descen- dens vas quoddam, ceu linteum magnum, quod quatuor extremis demittebatur e coelo, et ad me

6 usque venit. In quod quum intendissem oculos, animadverti, et vidi quadrupedia terrae, et feras,

7 et reptilia, et volucres coeli. Audivi autem vo- cem dicentem milii, Surge, Petre, macta et ede.

8 Dixi vero, Nequaquam, Domine: nam nihil com- mune aut impurum unquam introivit in os meum.

9 Respondit autem mihi vox secundo e coelo, Quse

10 Deus purificavit, tu ne polluito. Idque ter factum est, et rursus omnia sursum retracta sunt in coe-

1 1 lum. Tum, ecce, eodem momento tres viri super- venerunt in sedes in quibus eram, Csesarea missi

12 ad me. Dixit vero miiii Spiritus, ut irem cum eis, nihil addubitans. Venerunt autem mecum etiam sex isti fratres, et ingressi sumus domum

13 viri illius: qui renunciavit nobis quomodo vidis- set angelum domi suae, qui adstitisset ac dixisset ipsi, Mitte aliquos Joppam, et accerse Simonem

14 qui cognominatur Petrus: qui tibi ea dicturus est,

15 per quse tu serveris et tota domus tua. Quum autem coepissem loqui, illapsus est Spiritus San- ctus in eos, quemadmodum et in nos in principio.

16 Recordatus sum vero illius dicti Domini, quum diceret, Joannes quidem baptizavit aqua, vos

17 vero baptizabimini Spiritu Sancto. Postquam igi- tur par illud donum dedit eis Deus, ut et nobis, quum crediderunt in Dominum Jesum Christum, quis eram ego qui Deum possem inhibere?

18 His autem auditis quieverunt, et glorificaverunt

19*

292 ACTA SANCTORUM [ll,i9-12,i.

Deum, dicentes, Nempe etiam gentibus Deus re- sipiscentiam dedit ad vitam.

19 CETERUM qui dispersi fuerant ex afflictione orta ob Steplianum, transierunt usque in Phoeni- ciam, et Cyprum, et Antiochiam, nemini loquen-

20 tes sermonem Dei, nisi solis Judseis. Erant au- tem quidam Cyprii et Cyrenenses, qui ingressi Antiochiam, locuti sunt Grsecis, evangelizantes

21 Dominum Jesum. Fuit autem manus Domini cum eis: multusque numerus, fide ipsis habita, con- versus est ad Dominum.

22 . Pervenit autem hic rumor ad aures ecclesiae quae erat Hierosolymis : miserunt igitur Barnabam

23 ut pergeret Antiochiam usque. Qui quum adve- nisset et vidisset gratiam Dei, gavisus est, et hortatus est omnes ut proposito cordis permane-

24 rent cum Domino: nam erat vir bonus, et plenus Spiritu Sancto et fide: et adjuncta est non parva turba Domino.

25 Abiit autem Barnabas Tarsum, ut requireret

26 Saulum: et eum inventum duxit Antiochiam. Fa- ctumque est ut annum totum congregarentur in ecclesia, docerentque turbam non parvam: et di- scipuH nominarentur primum Antiochiae Christiani.

27 Per id tempus autem descenderunt Hierosoly-

28 mis prophetse Antiochiam. Et unus eorum sur- gens, nomine Agabus, significavit per Spiritum, famem magnam futuram in toto terrarum orbe:

29 quae etiam fuit sub Claudio Csesare. Singuli vero discipulorum, prout cuique suppetebat, decreve- runt subministrationis causa mittere aliquid fra-

30 tribus habitantibus in Judoea. Quod et fecerunt, mittentes ad seniores per manum Barnabse et Sauli.

12 CETERUM per id tempus injectis rex Hero- des manibus, male accepit nonnullos ex ecclesia.

12, 2-14.] APOSTOLORUISr. 293

2 Interemit autem Jacobum fratrem Joannis gladio.

3 ¥A quum vidisset /loc placere Jud?eis, perrexit comprehendere etiam Petrum: (erant autem dies

4 azymorum:) quem etiam prehensum, conjecit in carcerem, traditum quatuor quaternionibus mili- tum, ut eum custodirent: volens eum post Pascha

5 producere populo. Petrus igitur asservabatur in carcere : orationes autem assiducC iiebant ab ec- clesia ad Deum pro ipso.

6 Quum vero producturus esset eum Herodes, nocte illa dormiebat Petrus inter duos milites, vinctus catenis duabus, et custodes ante ostium

7 observabant carcerem. Et ecce, angelus Domini supervenit, et lux splenduit in carcere: et pul- sato latere Petri, excitavit eum, dicens, Surge

8 cito. Et exciderunt ei catense ex manibus. Dixit- que ei angelus, Praecinge te, et subliga sandalia tua. Fecit autem ita. Tum zl/e dixit ei, Amici-

9 tor pallio tuo, et sequere me. Itaque egressus Petriis sequebatur eum, nec sciebat verum esse quod fiebat per angelum, sed putabat se visum

10 a/iquod cernere. Quum autem transiyissent pri- mam ac secundam custodiam, venerunt ad portam Ferream, quoe ducit in civitatem, quse sua sponte aperta est eis: et egressi progressi sunt per vi- cum unum; et statim abscessit angelus ab eo.

11 TumPetrus ad se reversus dixit, Nuncvereagno- sco Dominum emisisse angelum suum, et eruisse me e manu Herodis, et ex omni exspectatione

12 populi Judccorum. Et re apud se considerata, venit domum Mariae matris Joannis, qui cogno- minabatur Marcus, ubi erant non pauci congre-

13 gati et orantes. Quum pulsasset autem Petrus ostium vestibuli, prodiit puella ut subauscultaret,

14 nomine Rhode. Quae agnita voce Petri, pra3 gaudio non aperuit vestibulum, sed intro currens

294 ACTA SANCTORUM [12,15-13,2.

15 renunciavit adstare Petrum ante vestibulum. Illi vero dixerunt ei, Insanis. Illa autem asseverabat ita se rem liabere. At illi dicebant, Angelus

16 ejus est. Petrus vero ihi perseverabat pulsare: quum autem aperuissent, viderunt eum, et per-

17 culsi fuerunt. Ipse vero manu postulato ab ipsis silentio, narravit eis quomodo Dominus se edu- xisset e carcere : dixitque, Renunciate ista Jacobo et fratribus. Et egressus, profectus est in alium locum.

18 Orto autem die fuit tumultus non parvus inter

19 milites quidnam factum esset Petro. Herodes vero, quum eum requisivisset, et non invenisset, qusestione de custodibus habita, jussit eos ad sup- plicium rapi; et quum descendisset a Judaea Cse- saream, ihi commoratus est.

20 ITerodes autem infenso animo erat in Tyrios et Sidonios: et illi concorditer venerunt ad eum, et persuaso Blasto, qui prseerat cubiculo regis, petebant pacem; eo quod aleretur regio ipsorum

21 ex regis ditione. Statuto autem die, Herodes, indutus veste regia, et considens pro tribunali,

22 concionabatur ad eos. Populus vero acclamabat,

23 Vox Dei, et non hominis. Illico vero percussit eum angelus Domini, eo quod non tribuisset glo- riam Deo: et erosus a vermibus, exanimatus est.

24 Sermo vero Domini crescebat ac multiplica-

25 batur. Barnabas autem et Saulus reversi sunt Hierosolymis, expleto ministerio, simul assumpto etiam Joanne qui cognominabatur Marcus.

13 ERANT autem Antiochiae in ecclesia quae illic

erat, quidam prophetae et doctores, Barnabas, et

Simeon qui vocabatur Niger, et Lucius Cyrenseus,

et Manahen qui fuerat una cum Herode tetrarcha

2 educatus, et Saulus. Illis autem sacram suam

13, 3-14.] APOSTOI.ORUM. 295

fimctionem obeuntibus Domino et jejunantibus, dixit Spiritus Sanctus, Separate mihi Barnabam

3 et Saulum acl opus ad quod eos advocavi. Quum ergo jejunassent, et orassent et imposuissent eis manus, dimiserunt eos.

4 Tpsi igitur emissi a Spiritu vSancto, descende- runt Seleuciam; et illinc abnavigarunt Cyprum.

5 Quumque pervenissent Salamina, annunciarunt sermonem Dei in synagogis Judaeorum: habebant autem etiam Joannem subservientem ipsis.

6 Peragrata vero insula Paphum usque, invene- runt quendam magum pseudoprophetam Judaeum,

7 cui nomen erat Barjesu: qui erat cum proprse- tore Sergio Paulo, viro intelligente. Hic, advo- catis Barnaba et Saulo, expetivit audire sermonem

8 Dei. Obsistebat autem eis Elymas, id est magus (ita enim explicatur nomen ejus), studens avertere proprsetorem a fide.

9 Saulus autem (qui et Paulus) repletus Spiritu

10 Sancto, intentis in eum oculis, dixit, O plene omni dolo, et ad quodvis scelus propensione, fili diaboli, hostis omnis justitiae, non cessabis per-

11 vertere vias Domini rectas? Nunc igitur, ecce, manus Domini adversum te; erisque caecus, non videns solem ad tempus constitutum.

Illico vero incidit in eum caligo ac tenebrae: et circumiens, quserebat qui se manu prehensum

12 ducerent. Tunc proprsetor, quum vidisset quod factum fuerat, credidit, perculsus super doctrina Domini.

13 Provecti vero Papho Paulus et qui cum eo erant, venerunt Pergen Pamphylise urhem: Jo- annes vero abscedens ab eis, reversus est Hiero- solymam.

14 AT ipsi progressi Perga, venerunt Antiochiam iLrlem Pisidise, et ingressi synagogam die sab-

296 ACTA SANCTORUM [13, 15-28.

15 bati, consederunt. Post lectionem autem legis et proplietarum, miserunt praefecti synagogae ad eos, dicentes, Viri fratres, siquis est in vobis sermo exliortationis ad populum, dicite.

16 AssuRGENS igitur Paulus, manu silentio postu- lato, dixit, Yiri Israelitae, et qui timetis Deum,

17 audite. Deus ille populi hujus Israelis elegit pa- tres nostros, et populum sursum evexit, quum commorarentur in terra ^gypti, et ex ea eduxit

18 eos elato brachio. Et circiter quadraginta anno- rum tempus mores eorum pertulit in deserto.

19 Et quum delevisset septem gentes in terra Cha-

20 naan, sorte distribuit eis terram earum. Et po- stea annis circiter quadringentis quinquaginta dedit judices, usque ad Samuelem prophetam.

21 Et exinde petierunt regem: deditque eis Deus Saulem fihum Cis, virum ex tribu Benjamin, an-

22 nis quadraginta. Et amoto illo, excitavit eis Da- videm in regem, cui etiam testimonio dato dixit, Inveni Davidem jilium Jesse, virum secundum cor meum, qui exsequetur omnes voluntates meas.

23 Hujus e semine Deus secundum promxissionem

24 excitavit Israeh Servatorem Jesum; quum ante pra^dicasset Joannes prseiens ipsius ingressui, ba-

25 ptismum resipiscentiae toti populo Israelis. Quum autem expleret Joannes cursum, dixit, Quem me suspicamini esse? non is sum ego; sed ecce, ve- nit post me, cujus pedum soleam non sum dignus qui solvam.

26 Viri fratres, filii generis Abrahami, et qui in- ter vos timetis Deum, vobis sermo salutis hujus

27 missus est. Qui enim habitabant Hierosolymis, et primores eorum, quum hunc ignorarent, tum voces prophetarum, quas per omne sabbatum le-

28 guntur, eo damnato, impleverunt. Tum nulla causa mortis inventa, petierunt a Pilato ut interi-

13, 2') -44] APOSTOLORUM. 297

29 meretur. Quiim vero perfecissent omnia quse de eo scripta sunt, detractum e ligno posuerunt in

30 monumento. Deus autem suscitavit eum ex mor-

3 1 tuis. Qui conspectus est per dies multos iis qui simul ascenderant cum eo a Galilaea Hierosoly-

32 mam, suntque testes ejus apud populum. Et nos vobis evangelizamus eam promissionem quae pa- tribus facta est, Deum videlicet eam implevisse

33 liliis illorum, id est nobis, suscitato Jesu: ut etiam in Psalmo secundo scriptum est, Filius meus

34 es tu, ego hodie genui te. Quod autem su- scitaverit eum ex mortuis, non amplius reversu- rum in sepulcrum, ita dixit, Dabo vobis firmas

35 illas Davidis beneficentias. Ideo et alias dicit, Non sines Sanctum illum tuum sen-

36 tire corruptionem. Nam David quidem, post- quam ?etate sua inservivit Dei consilio, obdor- mivit, et appositus est patribus suis, sensitque

'^'] corruptionem. At is quem Deus excitavit, non sensit corruptionem.

38 Notum igitur sit vobis, fratres, annunciari vo-

39 bis remissionem peccatorum per istum: et ab omnibus a quibus non potuistis per legem Mosis justificari, quemvis credentem per liunc justificari.

40 Videte ergo ne vobis superveniat quod dictum

41 est in proplietis, Videte, o contemptores, et admiramini, et disparete; quia opus

. operor ego diebus vestris, o p u s q u o d non credetis, si quis enarraverit vobis.

42 Egressis autem cis e synagoga Judaeorum, ro- garunt gentes ut intra proxime sequens sabbatum

43 exponerentur sibi hsec verba. Solutoque con- ventu, secuti sunt multi ex Judoeis et religiosis proselytis Paulum ac Barnabam: qui alloquentes eos, persuaserunt eis ut permanerent in gratia De.i.

44 Sequente vero sabbato urbs prope tota con-

298 ACTA SANCTORUM [13,45-14,5.

45 gregata fuit ad audiendum sermonem Dei. Visa autem turba, Judsei repleti sunt invidia: et con- tradicebant iis quae a Paulo dicebantur, contra- dicentes ac bla,spliemantes.

46 Tunc loquendi libertate usi Paulus ac Barna- bas, dixerunt, Vobis necesse fuit primum exponi sermonem Dei: postquam autem illum repellitis, et indignos vos ipsos decernitis aeterna vita, ecce,

47 convertimus nos ad gentes. Ita enim nobis prse- cepit Dominus, dice?is , Constitui te ut sis lux gentium, ut sis saluti usque ad ulti- mas terras.

48 Gentes autem hsec audientes, gavisae sunt, et laudibus extulerunt sermonem Domini: et credi- derunt quotquot erant ordinati ad vitam seternam.

49 Perferebatur autem sermo Domini per totam

50 illam regionem. Judaei vero exstimularunt muli- eres religiosas et honoratas, et primos urbis, et excitarunt persecutionem in Paulum ac Barnabam,

5 1 ejeceruntque eos e finibus suis. At illi, excusso pulvere pedum suorum in eos, venerunt Iconium.

52 Discipuli vero replebantur gaudio et vSpiritu Sancto.

14 Factum est autem itidem Iconii, ut introirent synagogam Judseorum, et ita loquerentur, ut cre- deret Judaeorum simul et Grsecorum magna mul-

2 titudo. Judaei vero, qui non obedierunt sermoni, incitarunt et male affectos reddiderunt animos

3 gentium adversus fratres. Aliquantum igitur tem- pus ibi commorati sunt, libere loquentes, freti Domino, qui testimonium dabat sermoni gratiae suae, dabatque ut signa et prodigia ederentur per manus eorum.

4 Scissa est autem multitudo urbis: et alii qui-

5 dem erant a Judaeis, alii vero ab apostolis. Quum autem factus esset impetus gentium ac Judssorum,

14, 6-lii.] APOSTOLORUM. 291)

iina cum suis primoribus, ad eos contnmeliis af-

6 ficiendos et lapidandos, re inter se animadversa, perfugerunt in civitates Lycaonia^, Lystram et

7 Derben, et circumjacentem regionem: et illic evangelizaverunt.

8 QUIDAM autem vir Lystris captus pedibus sedebat, claudus ab utero matris suae, qui nun-

9 quam ambulaverat: hic audivit Paulum loquen- tem: qui quum intendisset in eum oculos, et vi-

10 disset quod lidem haberet se liberatum iri, dixit voce magna, Surge in pedes tuos rectus. At ille et exsiliit et ambulavit.

11 Turba vero quum vidisset quod fecerat Paulus, sustulerunt vocem suam, Lycaonice dicentes, Dii

12 assimilati hominibus descenderunt ad nos. Voca- bantque Barnabam, Jovem; Paulum vero iNIercu- rium, quoniam is praeibat in loquendo.

13 Sacerdos autem Jovis collocati ante illorum urbem, quum tauros vittatos ad vestibula addu-

14 xisset, volebat cum turba sacrificare. Quod quum audissent apostoli Barnabas et Paulus, diruptis

15 palliis suis insilierunt in turbam, clamantes, ac dicentes, Viri, cur ista facitis? nos quoque sumus homines iisdem quibus vos affectionibus obnoxii, annunciantes, ut a vanis istis rebus convertatis vos ad Deum illum vivum, qui fecit coekim, et

16 terram, et mare, et omnia quse in eis sunt: qui- que prseteritis setatibus sivit omnes gentes suis

17 ipsarum viis incedere. Quanquam non passus est se esse expertem testimonii, bona tribuendo, dans nobis coelitus pluvias ac praestituta tempora fru- ctibus perferendis apta, implens cibo et oblecta- tione corda nostra.

18 Et haec dicentes, vix compescuerunt turbam, ne ipsis sacrificaret.

19 SuPERVENERUNT autem quidam Juda:i Antio-

300 ACTA SANCTORUM [14,20-15,4.

. chia et Iconio, qui, persiiasa turba, Paulum la- pidatum traxerunt extra urbem, existimantes eum

20 mortuum esse. Quum autem circumstetissent eum discipuli, surrexit, et ingressus est urbem; et po- stridie egressus venit Derben cum Barnaba.

2 I Quumque evangelizassent urbi illi, et discipulos multos adjunxissent, reversi sunt Lystram, et Ico-

22 nium, et Antiocliiam: confirmantes animos disci- pulorum, hortantes ut permanerent in fide, et dicentes oportere per multas afflictiones nos in- gredi in regnum Dei.

23 Quumque ipsis per suffragia creassent per sin- gulas ecclesias presbyteros, et orassent cum je- juniis, commendarunt eos Domino, in quem cre- diderant.

24 Peragrataque Pisidia, venerunt in Pamphyliam.

25 Ac Pergse locuti Domini sermonem, descende-

26 runt Attaliam. Et ilhnc enavigarunt Antiochiam, unde fuerant commendati gratise Dei ad opus quod expleverant.

27 Quum autem venissent et congregassent eccle- siam, retulerunt quanta Deus per ipsos effecisset,

28 et eum aperuisse gentibus ostium fidei. Et com- morati sunt illic non parvum tempus cum disci- pulis.

15 PORRO quidam qui descenderant a Judaea, docebant fratres, et dicebant, [Nisi circumcida-

2 mini ritu Mosis, non potestis servari. Orta igi- tur repugnantia et disceptatione non parva a Paulo ac Barnaba adversus illos, constitutum fuit ut ascenderent Paulus et Barnabas, et quidam alii ex illis, ad apostolos ac presbyteros Hiero-

3 solymam, super hac qusestione. Illi ergo deducti ab ecclesia, peragrarunt Phoenicem et Samariam, narrantes conversionem gentium : et gaudio magno

4 affecerunt omnes fratres. Quum autem pervenis-

15, 5-18.] APOSTOLORUM. 301

sent Hierosolymam, excepti sunt ab ecclesia et ab apostolis ac presbyteris, et retulerunt quanta Deus per ipsos effecisset.

5 Sed (aiehant) quidam surrexerunt ex hseresi Pliarisaeorum qui crediderunt, dicentes, quod opor- teat ipsos circumcidere et eis mandare ut obser-

6 vent legem Mosis. Congregati sunt igitur apostoli et presbyteri ut dispicerent de liac re.

7 Quum autem multa disceptatio fuisset, surgens Petrus dixit eis, Viri fratres, vos scitis Deum jampridem inter nos elegisse me^ ut per os meum audirent gentes sermonem evangelii, et crederent.

8 ^Et ille cordium cognitor Deus praebuit eis testi-

monium, dato ipsis Spiritu Sancto, sicut et nobis:

9 nihilque discrevit inter nos et illos, fide ah ipso

10 purificatis cordibus eorum. Nunc ergo quid ten- tatis Deum, ad imponendum jugum cervici disci- pulorum, quod neque patres nostri neque nos

11 portare valuimus? Imo per gratiam Domini Jesu Christi credimus nos servatum iri, quemadmodum et ilii.

12 Tacuit autem tota multitudo, et audiebant Bar- nabam et Paulum exponentes quanta Deus edi- disset signa et prodigia per ipsos inter gentes.

13 Postquam autem ipsi conticuissent, respondit

14 Jacobus dicens, Viri fratres, audite me: Simeon exposuit quomodo primum Deus respexerit gen-

15 tes, ut sumeret ex ipsis populum nomini suo. Et huic rei consonant verba prophetarum, sicut scri-

16 ptum est: Post haec revertar, et restau- rabo tabernaculum Davidis collapsum, et ruinas ejus restaurabo et rursus eri-

17 gam illud: ut requirant reliqui homines Dominum, et omnes gentes super quas invocatum fuerit nomen meum, dicit Do-

18 minus qui facit hsec omnia. Nota sunt Deo

302 ACTA SANCTORUM [15, 19-32.

19 ab omni sevo omnia opera siia. Quamobrem ego censeo non esse obturbandos eos qui ex gentibus

20 ad Deum se convertunt: sed ad eos scribendum, ut abstineant a pollutis per simulacra, et scorta-

21 tione, et suffocatis rebus, et sanguine. Moses enim ab aetatibus antiquis oppidatim habet qui ipsum prsedicent, quum in synagogis per singula sabbata legatur.

22 Tunc visum est apostolis et presbyteris, cum tota ecclesia, delectos ex sese viros mittere An- tiocliiam cum Paulo et Barnaba; nempe, Judam qui cognominabatur Barsabas, et Silam, viros

23 primarios inter fratres: istis per eorum manum scriptis: Apostoli et presbyteri et fratres, iis qui sunt Antiocliise et in Syria et in Cilicia fratribus,

24 qui siint ex gentibus, salutem. Quoniam quos- dam e nobis egressos audivimus vos turbasse verbis, labefactantes animas vestras, dicentes, Oportere vos circumcidi, et servare legem; qui-

25 bus hoc non edixeramus: visum est nobis con- corditer coactis delectos viros mittere ad vos

26 cum dilectis nostris Barnaba et Paulo, hominibus qui exposuerunt animas suas pro nomine Domini

27 nostri Jesu Christi. Misimus ergo Judam et Si- lam, qui et ipsi vobis eadem verbis renunciarent.

28 Visum est enim Spiritui Sancto ac nobis, ne quid amplius imponeremus vobis onus praeter necessa-

29 ria ista; videlicet, ut abstineatis ab iis quae sunt immolata sirnulacris, et sanguine, et suffocato, et scortatione: a quibus si vobis caveritis, bene age- tis. Valete.

30 Uli igitur dimissi venerunt Antiochiam, et con-

31 gregata multitudine reddiderunt epistolam: quam quum legissent, gavisi sunt super ea exhortatione.

32 Judas quoque et Silas, quum essent et ipsi pro- phetae, multo sermone adhortati sunt, et confir-

I

15,33-16,7.] APOSTOLORUM. 303

^^ maiunt fratres. Quum autem egissent z//ic ali- quamdiu, dirnissi sunt cum pace a fratribus ad

34 apostolos. Silae tamen visum est ibi manere.

35 Paulus autem et Barnabas commorati sunt Anti- ocliise, docentes et evangelizantes, cum aliis etiam multis, sermonem Domini.

36 POST aliquot autem dies dixit Barnabae Pau- lus, Reversi invisamus fratres nostros oppidatim in quibus annunciavimus sermonem Domini, co- gnituri quomodo se habeant.

37 Barnabse vero consilium erat assumere secum

38 Joannem, qui vocabatur Marcus. Paulus autem aequum censebat eum non simul assumere, qui abscessisset ab ipsis ex Pamphylia, nec eorum

39 comes in illo opere fuisset. Orta igitur fuit ex- acerbatio, adeo ut alter ab altero abscesserint: et Barnabas, assumpto Marco, navigarit in Cy-

40 prum: Paulus vero, allecto Sila, abiit, commen-

41 datus gratise Dei a fratribus: peragravitque Sy- riam ac Ciliciam, coniirmans ecclesias.

16 Devenit autem Derben et Lystram: et ecce, discipulus quidam erat illic nomine Timotheus, fiHus mulieris cujusdam Judseae fidelis, patris au-

2 tem Graici: huic dabant testimonium fratres qui

3 Lystris erant et Iconii. Eum itaque voluit Pau- lus secum proficisci: et assumptum eum circum- cidit, propter Judaeos qui in illis locis erant: sciebant enim omnes patrem ejus Graecum esse.

4 Prout autem pertransibant urbes, tradebant eis observanda placita illa quse decreta fuerant ab apostolis et presbyteris qui Hierosolymis erant.

5 Itaque ecclesiae confirmabantur fide, et exubera- bant numero quotidie.

6 Phrygia autem peragrata et Galatica regione, prohibiti a vSpiritu Sancto loqui sermonem Dei

7 in Asia. Quum venissent in Mysiam, tentabant

304 ACTA SANCTORUM [16,8-19.

ire versus Bithyniam: sed non sivit eos ire Spi-

8 ritus Jesu. Prseterita igitur Mysia, descenderunt Troada.

9 ET visum per noctem conspectum est Paulo: vir Macedo quidam adstabat precans eum, et di- cens, Transiens in Macedoniam, succurre nobis.

10 Ut autem lioc visum vidit, statim studuimus ab- ire in Macedoniam, collatis argumentis colligentes quod advocasset nos Dominus ut eis evangeliza-

11 remus. Provecti igitur Troade, rectum cursum tenuimus Samothracem, et sequenti dieNeapolin;

12 et illinc Philippos, quse est prima hujus partis Macedoniae urbs, colonia. Commorati sumus au- tem in ea urbe aliquot dies.

13 Et die sabbati egressi sumus ex urbe ad flu- men, ubi solebat esse oratio: et quum consedis- semus, allocuti sumus mulieres quae convenerant.

14 Quaedam autem mulier nomine Lydia, quae pur- puram vendebat ex urbe Thyatirorum, Deum co- lens, nos audivit: cujus Dominus adaperuit cor,

15 ut attenderet iis quse dicebantur a Paulo. Quum autem baptizata esset, et domus ejus, rogavit nos^ dicens, Si judicastis me fidelem esse Domi- no, ingressi domum meam, manete. Et adegit nos.

16 Factum est autem proficiscentibus nobis ad orationem, ut ancillula quaedam, habens spiritum Pythonis, occurreret nobis, quse qusestum magnum

17 praebebat dominis suis vaticinando : haec subse- cuta Paulum ac nos, clamabat, dicens, Isti homi- nes servi sunt Dei illius altissimi, qui annunciant

18 vobis viam salutis. Hoc autem fecit ad multos dies: sed moleste ferens Paulus, et sese conver- tens, spiritui illi dixit, Mando tibi per nomen Jesu Christi ut exeas ab ea. Exiit igitur eodem illo momento.

19 Videntes autem illius ancillulce domini abiisse

16, 20-34.] APOSTOLORUM. 305

spem quaestus sui, prehensum Paulum et Silam 20 traxerunt in forum ad magistratus. Et quum per-

traxissent eos ad prcetores, dixerunt, Homines

isti conturbant civitatem nostram, quum sint 2 1 Judsei: et annunciant ritus quos non licet no-

J)is recipere, neque usurpare, quum simus Ro-

mani.

22 Una vero insurrexit turba adversus eos: et pra^tores diruptis eorum vestibus jusserunt eos

23 virgis C3edi. Et quum multas plagas eis imposu- issent, conjecerunt eos in carcerem, additis man-

24 datis commentariensi ut tuto eos asservaret: qui, tali accepto mandato, conjecit eos in intimum carcerem, et pedes eorum adstrinxit numella.

25 Media autem nocte orantes Paulus et Silas hymnos canebant Deo : et qui vincti erant exau-

26 diebant eos. Repente vero terrae motus magnus exstitit, ita ut quaterentur fundamenta carceris: et illico apertae sunt omnes fores, et omnium

27'vincula laxata. Expergefactus autem commenta- riensis, quum videret fores carceris apertas, stri- cto gladio erat seipsum interfecturus, existimans

28 vinctos eflfugisse. Clamavit vero Paulus voce magna, dicens, Nequid feceris tibi ipsi mali; om- nes enim hic sumus.

29 Is autem petito lumine irrupit, et tremefactus

30 accidit Paulo et Silae ad pedes. Et productis ipsis foras, ait, Domini, quid me oportet facere ut server?

31 At illi dixerunt, Crede in Dominum Jesum

32 Christum, et servaberis tu, ac domus tua. Et locuti sunt ei sermonem Domini, et omnibus qui erant domi ipsius.

T)^ Ipse vero illis assumptis ea ipsa hora noctis,

lavit eorum plagas: et baptizatus est ipse, et

34 omnes domestici illius illico. Et ipsis deductis

20

306 ACTA SANCTORUM [16,35-17,6.

domum suam, apposuit mensam: et exsultavit quod cum universa domo sua credidisset Deo.

35 Die autem exorto, praetores miserunt viatores,

36 qui dicerent, Dimitte homines illos. Renuncia- vit autem commentariensis hos sermones Paulo: Miserunt, htquit, prsefecti ut dimittamini: r^mc

T,'] igitur egressi, ite in pace. Paulus autem dixit eis, Csesos nos publice, indicta causa, quum si- mus Romani, conjecerunt in carcerem: et nunc clam nos ejiciunt? non profecto; sed veniant ipsi,

38 et nos educant. Renunciarunt autem praetoribus viatores verba ista: metueruntque audito eos Ro-

39 manos esse. Et venientes precati sunt eos, et

40 eductos rogarunt ut egrederentur ex urbe. Egressi autem e carcere introierunt ad Lydiam: et visis fratribus, consolati sunt eos, et egressi sunt ex urbe.

17 ITINERE autem facto per Ampliipolin et Apol- loniam, venerunt Thessalonicam, ubi erat syna-

2 goga qusedam Judaeorum. Paulus vero, sicut consueverat, introivit ad eos, et per sabbata tria

3 disseruit cum eis ex scripturis, explicans et ob oculos ponens oportuisse Christum pati, et resur- gere ex mortuis; et hunc Jesum, quem ego, in-

4 quit, annuncio vobis, esse Christum illum. Non- nulli igitur eorum assensi sunt, et consociati sunt Paulo et Silae, et religiosorum Graecorum multi- tudo magna, et ex mulieribus primariis non paucae.

5 Sed invidia commoti Judaei qui sermoni non paruerunt, assumptis quibusdam circumforaneis viris malis, ac turba coacta, fecerunt ut civitas tumultuaretur; et adorti domum Jasonis, stude-

6 bant eos adducere ad populum. Et quum non invenissent eos, traxerunt Jasonem et quosdam fratres ad civitatis magistratus, vociferantes, Isti qui orbis terrarum statum subverterunt, etiam hic

17, 7-ii).] APOSTOLORUM. 307

7 adsunt: quos excepit Jason: qui omnes contra edicta Caesaris faciunt, regem alium dicentes esse, ncmpe Jesum.

8 Commoverunt autem turbam et civitatis magi-

9 stratus hsec audientes. Qui tamen, quum satis accepissent ab Jasone et reliquis, dimiserunt eos.

10 Fratres vero statim per noctem Paulum simul et Silam emiserunt Beroeam; qui quum advenis-

11 sent, ierunt in synagogam Judseorum. lis autem Judaeis qui erant Thessalonicse fuerunt isti gene- rosiores; ut qui receperint sermonem cum omni alacritate, quotidie examinantes scripturas an ha^c

12 ita se haberent. Multi igitur crediderunt ex eis, et Graecarum mulierum honoratarum et virorum non pauci.

13 Ut autem cognoverunt Thessalonicenses Judsei, Beroeae quoque annunciatum esse a Paulo sermo- nem Dei, venerunt etiam illuc, concitantes tur-

14 bam. Sed tunc statim Paulum emiserunt fratres, ut iret velut ad mare : Silas autem et Timotheus

15 remanserunt illic. Qui vero Paulum susceperant tuto loco constituendum, deduxerunt eum Athe- nas usque: et accepto praecepto ad Silam ac Ti- motheum, ut quam citissime ad ipsum venirent, abierunt.

16 PAULO vero Athenis illos exspectante, irrita- batur spiritus ejus in ipso, quum conspiceret ur-

17 bem idolis refertam. Disserebat igitur in syna- goga cum Judaeis et religiosis, et in foro quoti- die cum quibusvis obviis.

18 Quidam autem ex Epicureis et Stoicis philoso- phis conflictabantur cum eo : et quidam dicebant, Quid vult garrulus iste dicere? alii vero, Pere- grinorum deorum videtur annunciator esse: quo- niam Jesum et resurrectionem ipsis annunciabat.

19 Et prehensum eum duxerunt in Areopagum, di-

20*

308 ACTA SANCTORUM [17, 20-31.

centes, Possumiis;/^ scire quse sit ista nova, de

20 qua tu loqueris, doctrina? Peregrina enim qua3- dam infers auribus nostris: volumus ergo scire

21 quidnam ista sibi velint. (Ceterum Atlienienses omnes et inquilini peregrini nulli alii rei vaca- bant, nisi ad dicendum aut audiendum aliquid novi.)

22 Quum autem constitisset Paulus in medio Areo- pago, dixit, Viri Athenienses, omnino conspicio

23 vos quasi religiosiores. Pertransiens enim et con- templans sacra vestra, inveni etiam aram, cui inscriptum erat, IGNOTO DEO. Quem ergo igno-

24 rantes colitis, liunc ego vobis annuncio. Deus ille qui fecit mundum et omnia quae in eo sunt, quum sit coeli et terrae Dominus, in manufactis

25 templis non liabitat: nec manibus hominum coli- tur, alicujus rei egens, quum ipse det omnibus

26 vitam, et halitum, et omnia; fecitque ex uno san- guine totam gentem hominum, ut habitaret super universa superficie terrae, definitis prsestitutis tem- poribus, et positis terminis habitationis eorum;

27 ut quaererent Dominum, si forte palpando eum invenirent; quanquam profecto non longe abest

28 ab unoquoque nostrum: in ipso enim vivimus, et movemur, et sumus: sicut et quidam vestratium poetarum dixerunt, Nam hujus progenies etiam

29 sumus. Progenies ergo Dei quum simus, non debemus existimare auro et argento, aut lapidi, sculpturae artincii et excogitationis hominum, nu-

30 men esse simile. Deus igitur, temporibus istius ignorantiae connivendo dissimulatis, nunc denun-

31 ciat omnibus ubique hominibus ut resipiscant: eo quod statuit diem quo juste judicaturus est or- bem terrarum, per eum virum quem definiit, fide ejiis rei palam facta omnibus, quum illum ex mortuis suscitaret.

17,32-18,12.] APOSTOLORUM. 309

32 Quum audissent autem resurrectionem mortuo- rum, alii quidem sannis eiim excipiebant, alii vero dicebant, Audiemus te rursus de hac re.

33 Et ita Paulus exivit e medio eorum. ^* Quidam vero ei sese adjunxerimt et crediderunt: in qui- bus fuit et Dionysius Areopagita, et mulier no- mine Damaris, et alii cum eis.

18 POSTEA Paulus, quum discessisset Atlienis,

2 venit Corintlmm: et reperto quodam Judaeo, no- mine Aquila, Pontico natione, qui nuper venerat ex Italia, et Priscilla uxore ejus (eo quod edixis- set Claudius, ut omnes Judsei Roma excederent)

3 venit ad eos. Et quia ejusdem erat artificii, habi- tavit apud eos, et operabatur; erat enim ars il-

4 lorum conficere tabernacula. Disserebat autem in synagoga omnibus sabbatis, et in suam sen- tentiam adducebat tum Judaeos, tum Graecos.

5 Ut autem advenerunt e Macedonia Silas et Timotheus, constringebatur spiritu Paulus, etiam atque etiam testificans Judaeis Jesum esse Chri-

6 stum illum. Ipsis autem obsistentibus et blasphe- mantibus, excussis vestibus dixit eis, Sanguis ve- ster esto super caput vestrum: mundus ego ab

7 hoc tempore ad gentes proficiscar. Et digressus illinc, introiit domum cujusdam nomine Justi, co- lentis Deum, cujus domus erat confinis synagogse.

8 Crispus autem prsefectus synagogae credidit Do- mino cum tota domo sua: multique Corinthiorum audientes credebant et baptizabantur.

9 Dixit autem Dominus nocte per visionem Paulo

10 Ne metue, sed loquere, et ne tacueris: nam ego sum tecum, et nemo te invadet ut male te acci- piat: quoniam populus est mihi multus in hac

11 urbe. Commoratus est itaque illic annum et sex menses, docens apud eos sermonem Dei.

12 QuuM autem Gallio esset proconsul Achaise,

310 ACTA SANCTORUM [18,13-26.

insurrexerunt concorditer Judsei in Paulum, et

13 adduxerunt eum ad tribunal, dicentes, Iste per- suadet hominibus colere Deum contra legem.

14 Paulo vero os aperturo, dixit Gallio Judaeis, Si quid injuste factum esset, aut facinus scelera- tum, o Judaei, qua^enus ferret ratio vos suffer-

15 rem: sin vero quaestio est de sermone et nomi- nibus, et lege vestrate, ipsi videritis: judex enim

16 ego istarum rerum esse nolo. Et abegit eos a

17 tribunali. Prehensum autem omnes Graeci Sosthe- nem prsefectum synagogse ca^debant ante tribu- nal: neque quicquam eorum Gallioni curse erat.

18 Paulus vero quum adhuc illic permansisset dies satis multos, valedicto fratribus, enavigavit in Syriam, et cum eo Priscilla et Aquila, quum totondisset caput Cenchreis: habebat enim votum.

19 Devenit autem Ephesum, et eos ibi dereliquit: ipse vero ingressus synagogam, disseruit cum Judseis.

20 Rogantibus autem ipsis ut diutius apud ipsos

21 maneret, non annuit: sed valedixit eis, dicens, Oportet omniiio me diem festum qui instat agere Hierosolymis: sed iterum revertar ad vos, Deo

22 volente. Et provectus est Epheso. Quumque de- scendisset Caesaream, ascendissetque Hierosoly- mam, et salutasset ecclesiam, descendit Antio-

23 chiam. Et quum egisset illic aliquandiu temporis abiit, pertransiens ordine Galaticam regionem et Phrygiam, confirmans omnes discipulos.

24 JUD^us autem quidam, Apollos nomine, Ale- xandrinus natione, vir eloquens, pervenit Ephe-

25 sum, potens in scripturis. Hic erat initiatus via Domini; et fervens spiritu, loquebatur et docebat diligenter ea quae sunt Domini, sciens tantum

26 baptisma Joannis: coepitque Hbere loqui in syna- goga: quem auditum Aquila et Priscilla assum- pserunt, et penitius ei exposuerunt viam Dei.

18,27-19,12.] APOSTOLORUM. 311

27 Quum autem vellet transire in Achaiam, fratres eitm adhortati, scripserunt discipulis ut excipe- rent eum: qui quum advenisset, multum contulit

28 iis qui crediderant per gl-atiam: magna enim con- tentione Judaeos magis ac magis redarguebat pu- blice, ostendens per scripturas Jesum esse Chri- stum illum.

19 FACTUM est autem interim, dum Apollos esset Corinthi, ut Paulus, peragratis superioribus partibus, veniret Ephesum: ubi quum discipulos

2 quosdam invenisset, dixit eis, Num Spiritum San- ctum accepistis posteaquam credidistis? Illi vero dixerunt ei, Imo sitne Spiritus vSanctus, ne audi-

3 vimus quidem. Tunc dixit eis, In quid ergo ba- ptizati estis? Ipsi vero dixerunt, In Joannis ba-

4 ptisma. Dixit autem Paulus, Joannes quidem baptizavit baptismo resipiscentise, dicens populo, ut in eum qui venturus erat post ipsum crede-

5 rent, hoc est, in Christum Jesum. Qui vero il- lu?n audrerunt, baptizati sunt in nomen Domini

6 Jesu. Et quum imposuisset eis manus Paulus, venit Spiritus Sanctus in eos, et loquebantur lin-

7 guis, et prophetabant. Erant autem omnes isti viri circiter duodecim.

8 Ipse porro ingressus synagogam, libere loque- batur ad tres mensas disserens et suadens quaj

9 ad regnum Dei pertinent. Quum autem quidam indurarentur, et obedire nollent ser?noni, male loquentes de via illa Dei in conspectu multitu- dinis, abscedens ab ilHs, separavit discipulos, quotidie disserens in schola Tyranni cujusdam.

10 Hoc autem factum est per biennium: ita ut om- nes qui habitabant in Asia, tum Judaei tum Grseci,

1 1 audierint sermonem Domini Jesu. Virtutesque

12 non vulgares edebat Deus per manus Pauli, ita ut etiam ad asgrotantcs deferrentur a corpore

312 ACTA SANCTORUM [19, 13-25.

ejus sudaria seu semicinctia, et discederent ab eis morbi, et spiritus mali ab eis exirent.

13 Aggressi sunt vero quidam ex circulatoribus Judseis exorcistis nominare super eos qui liabe- bant spiritus malos, nomen Domini Jesu, dicentes, Adjuramus vos per Jesum quem Paulus praedicat.

14 Erant autem quidam filii Scevas Jud^ei primarii

15 sacerdotis septem, qui hoc faciebant. Respon- dens vero spiritus malus dixit, Jesum novi, et

16 Paulum scio; vos autem qui estis? Et insiliit in eos homo in quo erat spiritus ille improbus, et superatis illis, invaluit contra eos, ita ut nudi et vulnerati effugerent ex domo illa.

17 Id vero innotuit omnibus tum Judseis tum Grsecis qui habitabant Ephesi : et incidit metus in eos omnes, et magnificabatur nomen Domini

18 Jesu. Et multi eorum qui crediderant, veniebant

19 confitentes et indicantes facta sua. Non pauci vero ex iis qui curiosa ista exercuerant, compor- tatos libros exusserunt in omnium conspectu: quorum supputatis pretiis, repererunt denariorum

20 quinquaginta millia. Ita fortiter crescebat sermo Domini, et invalescebat.

21 HIS autem impletis, induxit in animum Pau- lus, peragrata Macedonia et Achaia, proficisci Hierosolymam, dicens, Postquam illic fuero^

22 oportet me Romam etiam videre. Missis vero in Macedoniam duobus ex iis qui subserviebant ei, videlicet Timotheo et Erasto, ipse substitit ad tempus in Asia.

23 Ortus est autem illo tempore tumultus non

24 parvus super via Dei. Nam quidam, nomine Demetrius, signator argenti, qui faciebat templa Dianae argentea, prsebebat artificibus non par-

25 vum quaestum: quibus ille congregatis, et istius- modi rerum opificibus, dixit, Viri, scitis ex hoc

19, 2G-37.] APOSTOLORUM. 313

26 quoestu nostras essecopias: et spectatis et auditis Paulum istum non solum Ephesinam, sed prope totius Asiae non parvam turbam persuadendo avertisse, dicentem deos illos non esse qui ma-

27 nibus fiant. Non solum autem periculum est, ne istud quod nobis est peculiare, nobis probro- sum evadat, sed etiam ne magnse deae Dianse templum pro nihilo reputetur, futurumque sit ut etiam destruatur majestas ejus, quam Asia tota et orbis terrarum colit.

28 His autem auditis, pleni excandescentia, cla- maverunt, dicentes, Magna est Diana Eplie-

29 siorum! Et impleta est civitas tota confusione : et irruerunt concorditer in theatrum, correpto Gaio et Aristarcho Macedonibus, sociis pere-

30 grinationis Pauli. Paulo vero volente prodire ad populum, non siverunt eum ^rodire discipuli.

31 Sed et quidam ex Asiarchis, quum essent ei amici, nunciis ad eum missis, rogarunt ne se

32 daret in theatrum. Alii igitur aliud clamitabant: erat enim concio conturbata, et plerique ne-

33 sciebant cujus rei causa convenissent. Ex turba vero quidam produxerunt Alexandrum, pro- pellentibus eum Judseis. Alexander autem, manu silentio postulato, volebat defensione uti apud

34 populum. Quem ut agnoverunt Judseum esse, vox exstitit una ab omnibus profecia^ quasi ad horas duas clamitantibus, Magna est Diana Ephe- siorum!

35 Tum scriba, quum sedasset turbam, dixit, Yiri Ephesii, quisnam est hominum qui nesciat Ephesiorum urbem sedituam esse magnae dese

36 Dianse, et a Jove delapsi simulacriP Quum igitur istis non possit contradici, oportet vos sedatos esse, nec quicquam prseceps facere.

37 Adduxistis enim homines istos, neque sacrilegos,

314 ACTA SANCTORUM [19,38-20,10.

38 neque blasphemantes deam vestram. Quod si Demetrius, et qui cum eo sunt artifices, nego- tium habent cum aliquo, agitur forum, et pro-

39 consules adsunt; alii alios postulanto. Siquid autem de rebus aliis requiritis, in legitima con-

40 cione explicabitur. Nam periculum est ne postu- lemur seditionis propter diem hodiernum, quum nulla subsit causa ob quam possimus reddere rationem concursus istius.

Et quum hsec dixisset, dimisit concionem. 20 PosTQUAM vero cessavit tumultus, quum advo- casset Paulus discipulos, et complexus esset,

2 abiit profecturus in Macedoniam. Quum autem illas partes peragrasset, et hortatus illos fuisset

3 multo sermone, venit in Graeciam. Et ihi peractis mensibus tribus, quum ei in Syriam navigaturo factae fuissent a Judseis insidiae, sententia fuit

4 reverti per Macedoniam. Comitatus autem eum usque in Asiam Sopater Beroeensis: ex Thessa- lonicensibus vero, Aristarchus, et Secundus, et

5 Gaius Derbaeus, et Timotheus: Asiani vero, Tychicus et Trophimus, qui quum praeivissent,

6 exspectarunt nos Troade. Nos vero enavigavimus Philippis post dies Azymorum, et venimus ad eos Troadem intra dies quinque; ubi commorati sumus dies septem.

7 Primo autem die hebdomadis congregatis di- scipulis ad frangendum panem, Paulus disserebat, abiturus postridie, produxitque sermonem usqiie

8 in mediam noctem. Erant vero lucernae non

9 paucae in coenaculo ubi erant congregati. Se- dens autem quidam adolescens nomine Eutychus in fenestra, obrutus somno profundo, quum diutius dissereret Paulus, prae somno deturbatus, decidit ex tertia contignatione deorsum: et sub-

10 latus est mortuus. Ouum descendisset autem

20, 11-23.] APOSTOLORUM. 315

Paulus prolapsus est in eum; et eiim complexus dixit, Ne tumultuamini : anima enim ejus in ipso

1 1 est. Quum igitur ascendisset, fregissetque panem et cibum sumpsisset, aliquandiu collocutus usque

12 ad diluculum, ita demu7n digressus est. Ad- duxerunt autem puerum viventem, et solatium acceperunt non mediocre.

13 Nos vero progressi ad navem, provecti sumus Assum, illinc recepturi Paulum: sic enim edixerat,

14 pedibus ipse iter facturus. Ut autem conjunxit sese nobiscum apud Assum, recepto eo, veni-

15 mus Mitylenen. Et quum illinc enavigassemus, sequenti die devenimus e regione Chii; postridie vero appulimus Samum; et quum diversati esse- mus apud Trogyllium, sequenti die venimus Mi-

16 letum. Decreverat enim Paulus praeternavigare Ephesum, ne ipsi contingeret tempus terere in Asia: festinabat enim, ut, sic fieri posset, die Pentecostes esset Hierosolymis.

17 MISSIS autem Mileto nunciis Ephesum,

18 accersivit presbyteros ecclesiae : qui quum ad ipsum venissent, dixit eis, Vos scitis quomodo a primo die quo ingressus sum Asiam, vobiscum

19 per id omne tempus fuerim, serviens Domino cum omni animi submissione, et multis lacrymis, ac tentationibus , quse mihi evenerunt in Judae-

20 orum insidiis: uti nihil subterfugerim eorum quae vobis conducerent, quominus ea vobis annuncia-

21 rem, et docerem vos publice et domatim; etiam atque etiam testificans Judaeis simul et Gra^cis conversionem ad Deum, et fidem quae est in Do-

22 minum nostrum Jesum Christum. Et nunc ecce, ego vinctus Spiritu proficiscor Hierosolymam,

23 ignorans quse in ea mihi occurrent: nisi quod Spiritus Sanctus oppidatim etiam atque etiam testificatur, dicens, vincula et afflictiones me ma-

316 ACTA SANCTORUM [20, 24-38.

24 nere. Sed nullius rei liabeo rationem, neque vita mea mihi ipsi cara est, ut consummem cur- sum meum cum gaudio, et ministerium quod accepi a Domino Jesu, ad etiam atque etiam testificandum evangelium gratise Dei.

25 Et nunc ecce, ego scio non amplius visuros faciem meam ullos ex vobis omnibus, per quos

26 transivi prsedicans regnum Dei. Ideo testor vobis hodierno die, me purum esse a sanguine

27 omnium. Non enim subterfugi quominus annun-

28 ciarem vobis omne Dei consilium. Attendite igitur animiun ad vos ipsos, et totum gregem, in quo vos Spiritus ille Sanctus constituit epi- scopos, ad pascendam ecclesiam Dei, quam suo

29 illo proprio sanguine acquisivit. Ego enim istud scio , lupos graves, non parcentes gregi, ingres-

30 suros esse ad vos post discessum meum. Et ex vobisipsis exorituros qui loquantur perversa, ut

3 1 discipulos post se abstrahant. Ideo vigilate, memores me per triennium nocte et die non cessasse cum lacrymis admonere unumquemque.

32 Et nunc quoque, fratres, commendo vos Deo et sermoni gratiae ipsius; qui quidem Deus po- test vos superstruere , et dare vobis quod hsere- ditatis jure possideatis cum sanctiiicatis omnibus.

33 Argentum vel aurum aut vestem nullius concu-

34 pivi. Imo ipsi nostis, usibus meis et iis qui

35 mecum sunt, manus istas ministrasse. In omnibus ostendi vobis oportere sic laborando suscipere infirmos, et meminisse verborum Domini Jesu, ipsum videlicet dixisse, Beatum est dare potius quam accipere.

36 Et quum haec dixisset, positis genibus suis,

37 oravit cum ilhs omnibus. Non parvus autem fletus omnium ortus est; et ruentes in collum

38 Pauli deosculabantur eum. Cruciati maxime ob

21, 1-13.] APOSTOLORUM. 317

sermonem quem dixerat, ipsos non esse amplius faciem ejus conspecturos: et deduxerunt eum ad navim. 21 Ut autem provecti sumus, avulsi ab eis, recto cursu venimus Coum, et sequenti die Rliodum, et

2 illinc Patara: et nacti navem trajicientem in

3 Plioeniciam, ea conscensa, provecti sumus. Quum autem coepisset nobis apparere Cyprus, et eam ad sinistram reliquissemus, navigavimus in Syriam, et devecti sumus Tyrum: illic enim navis erat

4 suum onus expositura. Permansimus autem ibi- dem dies septem, inventis discipulis; qui Paulo dicebant per Spiritum, ne ascenderet Hierosoly- mam.

5 Sed peractis illis diebus, abiimus, omnibus deducentibus nos, cum uxoribus et liberis, extra urbem usque: et positis genibus in litore ora-

6 vimus. Et alii alios complexi, conscendimus navim : illi autem reversi sunt domum suam.

7 Nos vero navigatione perfecta devenimus Tyro Ptolemaida; et salutatis fratribus, mansimus diem unum apud eos.

8 Postridie vero egressi Paulus et nos qui cum eo eramus, venimus Caesaream: et ingressi do- mum Pliilippi Evangelistse (qui erat unus ex illis

9 septem), mansimus apud eum. Huic autem erant quatuor filiae virgines proplietantes.

10 Et quum illic permansissemus dies complures, descendit ex Judeea quidam propheta nomine

11 Agabus; qui quum venisset ad nos, et sumpsisset zonam Pauli, vinctis sibi manibus ac pedibus, dixit, Hsec dicit Spiritus Sanctus, Virum cujus est lisec zona ita vincient Hierosolymis Judsei,

12 tradentque in manus gentium. Ut vero ista audivimus, rogabamus et nos et ejus lociincolse,

13 ne ascenderet Hierosolymam. Sed respondit

318 ACTA SANCTORUM [21, 14-25.

Paiilus, Quid facitis, flentes et emollientes cor meum? Nam ego non solum vinciri, sed et mori paratus sum Hierosolymis pro nomine Do-

14 minijesu. Quum igitur non assentiretur, acquie- vimus, dicentes, Fiat Domini voluntas.

15 Porro post dies istos collectis sarcinis ascen-

16 dimus Hierosolymam. Venerunt autem simul etiam aliqui ex discipulis Caesarea nobiscum, adducentes, apud quem diversaremur, Mnasonem quendam Cyprium, antiquum discipulum.

17 QUUM igitur pervenissemus Hierosoiymam,

18 libenter exceperunt nos fratres. Sequente vero die introiit Paulus nobiscum ad Jacobum, et

19 omnes presbyteri adfuerunt. Quos complexus, exposuit ordine singula quae Deus fecerat inter gentes per ipsius ministerium.

20 At illi, his auditis, glorificaverunt Dominum; et dixerunt ei, Vides, frater, quot sint millia Judaeorum qui crediderunt; suntque omnes accensi

21 zelo legis. Audierunt autem de te ex aliorum sermone, te defectionem a Mose docere omnes qui inter gentes sunt Judaeos, et dicere eos non debere circumcidere fdios, neque secundum ritus

22 ambulare. Quid est ergo? omnino oportet con- venire multitudinem : audient enim te venisse.

25 Hoc igitur fac quod tibi dicimus: Sunt nobis

24 viri quatuor qui voto sese obstrinxerunt: his assumptis, sanctificator cum eis, et adde ad eo- rum sumptus, ut radant capita, et norint omnes niliil esse eorum quae de te auditione accepe- runt; sed te quoque ita incedere ut legem ob-

25 serves. De iis autem qui crediderunt ex genti- bus, nos scripsimus, et decrevimus nequid hujus- modi observent, nisi ut caveant ab iis quse sunt immolata simulacris, et a sanguine, et rebus suffocatis, et scortatione.

21, 26-37.] APOSTOLORUM. 319

26 Tum Paulus, assumptis viris illis, sequente die cum eis sanctificatus ingressus est in templum, denuncians expletionem dierum sanctificationis, usquedum oblata fuit pro unoquoque eofum oblatio.

27 QuuM autem septeni illi dies jam essent finiendi, qui ex Asia advenerant Judaei ipsum conspicati in templo, concitarunt totam turbam,

28 et injecerunt manus in eum, clamantes, Viri Is- raelitae, succurrite: hic ille liomo est qui adver- sus populum et legem et locum hunc omnes ubi- que docet; atque adeo Grsecos introduxit in

29 templum, et polluit sanctum locum istum. (Vide- rant enim antea Trophimum Ephesium in urbe cum eo, quem existimabant fuisse a Paulo intro- ductum in templum.)

30 Commota est igitur urbs tota, et factus est concursus populi: et prehensum Paulum traxe-

31 runt e templo: statimque clausae sunt fores. Stu- dentibus autem ipsis eum interficere, pervenit rumor ad tribunum cohortis, totam Hierosolymam

32 conturbatam esse: qui eo ipso 7nomento, acce- ptis militibus ac centurionibus, decurrit ad illos. At illi, quum vidissent tribunum et milites, ces- sarunt csedere Paulum.

33 Tunc appropinquans tribunus prehendit eum, ei jussit vinciri catenis duabus: et percontatus

34 est quisnam esset et quid fecisset. Alii autem aliud vociferabantur in turba: et quum non posset certum rescire propter tumultum, jussit eum duci

35 in castra. Quum igitur pervenisset ad gradus, evenit ut portaretur a militibus propter violen-

"^6 tiam turbse. Sequebatur enim multitudo populi

clamans, Tolle ipsum. 37 Paulus autem, quum esset introducendus in

castra, dicit tribuno, Licetne mihi aliquid tibi

320 ACTA SANCTORUM [21,38-22,9.

38 dicere? Qui dixit, Graece nosti? Nonne tu es ^gyptius ille, qui ante liosce dies concitasti et eduxisti in desertum quator millia sicariorum?

39 ■ Dixit autem Paulus, Ego quidem sum Judoeus Tarsensis, urbis in Cilicia non obscurae civis; ceterum rogo te, permitte mihi ut alloquar po- pulum.

40 Quum igitur ille perrpisisset, Paulus stans in gradibus, manu silentium postulavit a plebe; et magno silentio facto , locutus est lingua He- braea, dicens,

22 Viri fratres et patres, audite meam, qua nunc

2 apud vos utor, defensionem. (Quum audissent autem eum Hebraea lingua ipsos alloqui, magis

3 praebuerunt se quietos.; ipse vero dixit eis^) Ego quidem sum Judseus, natus Tarsi, urhe Ciliciae, nutritus vero in hac ipsa urbe apud pedes Ga- malielis, eruditus ad exquisitam formam patriae legis, zelo Dei accensus, sicut et vos omries

4 estis hodie. Qui hanc sectam sum persecutus usque ad mortem, vinciens ac tradens in car-

5 ceres tum viros tum mulieres: ut et pontifex maximus mihi testis est, et totus seniorum ordo; a quibus etiam acceptis ad fratres epistolis, Damascum proficiscebar, adducturus etiam eos, qui illic essent, vinctos Hierosolymam, ut puni- rentur.

6 Factum est autem mihi iter facienti, et appro- pinquanti Damasco circiter meridiem, ut repente e coelo circumfulserit me lux ingens tanquam

7 fulgur. Cecidique in solum, et audivi vocem dicentem mihi, Saul, Saul, quid me persequeris?

8 Ego vero respondi, Quis es, Domine? Dixitque mihi, Ego sum Jesus ille Nazarseus, quem tu perse-

9 queris. Porro qnii mecum erant lucem quidem conspexerunt, et expavefacti sunt: vocem autem

22, 10-23.] APOSTOLORUM. 321

10 non audierunt ejus qui loquebatur mecum. Dixi vero, Quid faciam, Domine? Dominus autem dixit mihi, Surge, ac proficiscere Damascum : et illic tibi dicetur de omnibus quae constitutum est

11 tibi ut facias. Quum vero non viderem prse glo- ria lucis illius, manu deductus ab iis qui mecum erant, veni Damascum.

12 Ananias autem quidam, vir pius secundum legem, testimonio ornatus omnium illic habitan-

13 tium Judseorum, veniens ad me, et adstans dixit mihi, Saul frat^r, recipe visum. Et ego, eodem

14 illo momento visu recepto, illum vidi. Ipse autem dixit, Deus patrum nostrorum designavit te qui cognosceres ipsius voluntatem, et videres Justum ilhim, et audires vocem ex ore ipsius.

15 Nam eris ei testis apud ornnes homines eorum

16 quse vidisti et audisti. Et nunc quid cunctaris? surgens baptizator, et abluitor a peccatis tuis, invocato nomine Domini.

17 Et factum est mihi reverso Hierosolymam, quum orarem in templo, ut raperer extra me.

18 Et viderem eum dicentem mihi, Festina, et exi cito Hierosolymis, quoniam non excipient testi-

Hv. 19 monium tuum de me. Et ego dixi, DominCj

«ipsi sciunt me pertraxisse in carcerem, et ver- beribus afFecisse per singulas synagogas eos qui

20 credebant in te. Et quum effunderetur sanguis Stephani martyris tui, ego quoque adstabam, et una assentiebar C3edi ipsius, et custodiebam pal-

21 lia eorum qui interimebant eum. Tum is dixit \ mihi, Proficiscere: nam ego te longe ad gentes

mittam.

22 AuDiEBANT autem eum ad hunc usque sermo- nem: tum z^^r^ sustulerunt vocem suam, dicentes, Tolle e terra hominem istiusmodi: non enim

23 convenit eum vivere. Clamitantibus autem eis, et

21

322 ACTA SANCTORUM [22,24-23,5.

projicientibus pallia, et pulverem jactantibus in

24 aerem, jussit tribunus eum duci in castra, edicto ut in eum flagris inquireretur; ut resciret propter

25 quod crimen sic clamarent adversus eum. Quum autem eum distendissent loris ccedendum^ dixit adstanti centurioni Paulus, Num liominem Ro- manum, et quidein indicta causa, licet vobis fla-

26 gellare? Hoc autem quum audisset centurio, adiit tribunum, et hoc renunciavit ei, dicens, Vide quid facturus sis; homo enim iste Roma-

27 lius est. Accedens autem tribunus, dixit ei, Dic mihi, num tu Romanus es? At ille dixit, Etiam.

28 Et respondit tribunus, Ego multa summa civita- tem istam acquisivi. Paulus autem ait, Ego vero

29 etiam natus sum civis. Statim igitur abscesse- runt ab eo qui fuerant in eum inquisituri: sed et tribunus quoque metuit, cognito quod Romanus esset, et quoniam eum vinxerat.

30 PosTRiDiE vero, volens certum rescire, nempe cujus rei accusaretur a Judaeis, solvit eum e vinculis, et jussit primarios sacerdotes venire, totumque ipsorum consessum: ac deductum Pau- lum statuit coram eis.

23 Intentis autem in consessum oculis, Paulus ait, Viri fratres, ego omni conscientia bona me gessi apud Deum ad hunc usque diem.

2 Ananias autem pontifex maximus imperavit

3 adstantibus, ut os ejus caederent. Tum Paulus dixit ei, Futurum est ut percutiat te Deus, pa- ries dealbate: et tu sedes judicans me secundum legem, et legem transgrediens jubes me ccedi?

4 Tum qui adstabant dixerunt, Pontifici illi Dei

5 maximo convitiaris? Dixit autem Pauhis, Ne- sciebam, fratres, pontificem esse maximum: scri- ptum est enim, Principi popuh tui non male- dices.

23, G-15.] APOSTOLORUM. 323

6 Quum vero nosset Paulus imam quidem par- lem illorum esse Sadducaeorum , alteram vero Pharisaeorum, clamavit in consessu, Viri fratres, ego Pharisaeus sum, filius Pharissei: de spe et re- surrectione mortuorum ego in judicium vocor.

7 Quum autem hoc esset locutus, orta est se- ditio inter Pharisseos ac Sadducseos; et fissa est

8 multitudo. Nam Sadducaei quidem dicunt non esse resurrectionem, neque angelum, neque spiri-

9 tum; Pharissei autem utrumque profitentur. Or- tus est igitur clamor magnus: et quum surre- xissent scriboe ex partibus PharisDeorum, depugna- bant, dicentes, Nihil mali invenimus in homine isto: quod si spiritus locutus est ei, seu ange-

10 lus, ne repugnemus Deo*. Magna autem orta seditione, veritus tribunus, ne Paulus ab ipsis discerperetur, jussit militum manum descendere, et eum raptum e medio ipsorum, ducere in castra.

11 Sequente vero nocte superveniens ei Dominus, dixit, Confide, Paule; ut enim etiam atque etiam testificatus es quse ad me spectant Hierosolymis, sic te oportet etiam Romae testificari.

12 ORTO autem die, quidam ex Judaeis facta coitione devoverunt sese, dicentes neque esuros se, neque bibituros, usquequo interemissent Pau-

13 lum. Erant vero plures quam quadraginta viri^

14 qui hanc conjurationem fecerant: qui adierunt primarios sacerdotes et seniores, et dixerunt, Devotione devovimus nosipsos, nihil gustaturos

15 usquequo interemerimus Paulum. Nunc ergo vos comparete apud tribunum ex consessus volun- tate , ut eum cras ad vos deducat, vehiti exqui- sitius percognituros de iis qu^B ad eum spectant: nos vero, priusquam appropinquet, parati sumus ipsum intcrimere.

21*

324 ACTA SANCTORUM [23,16-29.

i6 Quum autem filius sororis Pauli audivisset istas insidias, venit, et ingressus in castra, re-

17 nunciavit eas Paulo. Paulus autem, advocato quodam ex centurionibus, ait, Adolescentem hunc abduc ad tribunum; habet enim quod renunciet

18 ei. Ille igitur assumptum eum, duxit ad tribu- num, et dixit, Vinctus ille Paulus advocatum me rogavit ut hunc adolescentem ducerem ad te, qui aliquid habeat quod tibi loquatur.

19 Tribunus autem, prehensa ejus manu^ quum secessisset seorsum, percontatus est. Quid est quod habes mihi renunciandum?

20 Ille vero dixit, Juda^i constituerunt te rogare, ut cras Paulum deducas in consessum, quasi ali-

21 quid exquisitius percontaturi sint de eo. Tu vero ne ipsis assentitor; insidiantur enim ei ex istis viri plures quadraginta, qui seipsos devo- verunt neque esuros neque bibituros usquequo interemerint eum: et nunc parati sunt, exspectantes quid a te renuncietur.

22 Tribunus igitur dimisit adolescentem, addito 1 mandato ut nulli efFutiret quod hsec indicasset.

23 Et advocatis duobus quibusdam ex centurioni- bus, dixit eis, Parate milites ducentos, qui pro- ficiscantur Csesaream usque, et equites septua- ginta, et stipatores ducentos, a tertia hora noctis :

24 et ut jumenta prsebeant , et impositum Paulum

25 salvum perducant ad Felicem praesidem: scripta

26 epistola quae hanc summam contineret: Clau- dius Lysias potentissimo prsesidi Fehci salutem.

27 Virum hunc comprehensum a Judseis, quum jam futurum esset ut ab eis interimeretur, superveniens cum militum manu, erui, edoctus

28 Romanum esse. Et volens rescire crimen, cu- jus eum postularent, deduxi eum in ipsorum con-

29 sessum. Quem comperi accusari de qucestionibus

23, 30 - 24, 8.] APOSTOLORUM. 325

legis ipsorum, nullius vero criminis reum quod

30 sit dignum morte aut vinculis. Indicatis autem mihi insidiis adversus hunc virum eventuris a Judseis, eo ipso momento misi eurn ad te, et mandavi quoque accusatoribus, ut quse liabent adversus eum dicant apud te: Vale.

31 Milites igitur, sicut ipsis edictum fuit, rece-

32 ptum Paulum duxeruntnocte Antipatrida. Postero autem die reversi sunt in castra, relictis equiti-

33 bus qui cum eo proficiscerentur. Qui quum venissent Csesaream, et reddidissent epistolam

34 prsesidi, stiterunt coram eo etiam Paulum. Quum legisset autem literas praeses, et interrogasset ex qua provincia esset, ac cognovi^set esse ex

35 Cilicia, audiam te, inquit, quum accusatores quo- que tui adfuerint. Jussitque in praetorio Hero- dis ipsum custodiri.

24 QUINQUE autem post diebus descendit pon- tifex maximus Ananias cum senioribus, et Ter- tullo quodam oratore; qui comparuerunt coram prseside contra Paulum.

2 Citato igitur eo, coepit accusare Tertullus, di-

3 cens, Multa nos pace potiri per te, et ea quas recte ac feliciter in hac gente providentia tua gesta sunt, prorsus et ubique agnoscimus, poten-

4 tissime Felix, cum omni gratiarum actione. Ne vero fe diutius interpellem, precor ut audias nos

5 paucis pro tua aequitate. Comperimus enim vi- rum hunc esse pestem, et qui moveat seditio- nem omnibus Judseis per orbem terrarum, et

6 principem haeresis Nazaraeorum: qui templum quoque tentavit profanare: in quem etiam pre- hensum voluimus secundum legem nostram ju-

7 dicium ferre; sed interveniens tribunus Lysias, cum magna vi abduxit eum e manibus nostris:

8 jussis ipsius accusatoribus ad te venire: ex quo

326 ACTA SANCTORUM [24, 9-22.

poteris ipse, inquisitione habita, de omnibus istis cognoscere, de quibus nos eum accusamus. 9 Consenserunt autem etiam Judsei, aientes liaec ita se liabere.

10 Respondit autem Paulus, quum innuisset ei praeses ut loqueretur, Quia te a multis annis liuic genti prsefuisse scio, eo alacriore animo quae ad me attinent pro mei defensione dicam.

11 Quum tu possis certior fieri, non plures exactos esse dies quam duodecim, ex quo ascendi Hiero-

12 solymam adoraturus. Neque vero me in templo invenerunt cum aliquo disserentem, aut coitio- nem turbae facientem, neque in synagogis, ne-

13 que in urbe : neque probare possunt ea, de qui-

14 bus nunc me accusant. Hoc vero tibi fateor, me secundum viam illam, quam hseresin dicunt, ita colere patrium Deum ut qui credam*omni-

15 bus quae in lege et in prophetis scripta sunt: ac spem habeam in Deo, fore, quam etiam ii ipsi exspectant, resurrectionem mortuorum, tum justo-

16 rum tum injustorum. Interea vero ipse me exer- ceo, ad conscientiam omni tempore habendam

17 sine oifensa apud Deum et apud homines. Pluri- bus autem annis interjectis, veni eleemosynas

18 praestiturus genti meae, et oblationes. Inter quae invenerunt me sanctiiicatum in templo, non tamen cum turba, neque cum tumultu, quidam ex

19 Asia Judsei; quos oportuit apud te adesse, et

20 accusare, siquid haberent adversum me. Aut hi ipsi dicant si quod invenerunt in me injuste

21 factum, qiium ego starem in consessu: nisi de hac una voce, qua clamavi, quum inter eos starem, De resurrectione mortuorum ego in ju- dicium vocor hodie a vobis.

22 Auditis autem his, Felix ampliavit eos, Post- quam exquisitius pernovero quae ad viam istam

24, 23 - 25, 7.] APOSTOLORUM. 327

pertinentj inquiens, Quiim Iribunus Lysias de-

23 scenderit, pernoscam vestrum negotium. Edicens etiam centurioni ut servaretur Paulus, ac re- laxaretur, et nequis proliiberetur ex ipsius fa- miliaribus ei ministrare, aut eum adire.

24 Aliquot aulem post diebus, quum advenisset Felix cum Drusilla uxore sua, quae erat Judaea, accersivit Paulum, et audivit eum de fide quse

25 est in.Christum. Disserente autem ipfeo de justitia, et continentia, et judicio futuro, expa- vefactus Felix, respondit, Ut nunc se res habent, abi: opportunitatem autem nactus accersam te.

26 Simul et illud sperans, fore ut pecunia ipsi daretur a Paulo, ut eum vinculis exsolveret: quamobrem etiam frequentius eum accersens,

27 colloquebatur cum eo. Biennio autem expleto, accepit successorera Felix Porcium Festum: et volens gratiam inire a Judaeis Felix, reliquit Paulum vinctum.

25 FESTUS ergo ingressus provinciam, triduo

2 post ascendit Csesarea Hierosolymam. Compa- ruerunt autem cbram eo pontifex maximus et primarii ex Judseis contra Paulum, et eum pre-

3 cati sunt, petentes gratiam adversus eum, ut ac- cerseret eum Hierosolymam; factis insidiis, ut

4 eum in via interimerent. Festus autem respondit, ut asservaretur Paulus Caesareas: se vero cito

5 illuc profecturum. Qui ergo inter vos, inquit, istud poterunt, una descendant, et siquid est in hoc viro improbum, accusent eum.

6 Sumptis autem apud eos diebus non pluribus quam decem, quum descendisset Caesaream, po- stero die sedit in tribunali, jussitque Paulum ad-

7 duci. Qui quum adfuisset, circumsteterunt eum qui Hierosolymis descenderant Judaei, multas et graves criminationes adferentes adversus Paulum,

328 ACTA SANCTORUM [25,8-20.

8 quas nequibant demonstrare : ipso pro sui defen- sione dicente, Neque in legem Judaeorum, neque in templum, neque in Caesarem quicquam peccavi.

9 Sed Festus volens gratiam inire a Judseis, re- spondens Paulo dixit, Vis Hierosolymam ascen- dere, et illic de his judicium subire apud me?

10 Dixit autem Paulus, Ad tribunal Caesaris sto, ubi me oportet judicium subire : Judaeos nulla in re injuria afFeci, sicut et tu pulclire agnoscis.

11 Nam si sum nocens et dignum morte feci quip- piam, non recuso mori: sin vero niliil est ex iis quorum isti me accusant, nullns me potest iis donare: Caesarem appello.

12 Tunc Festus cum concilio coUocutus, respon- dit, Caesarem appellasti? ad Caesarem profici- sceris.

13 DIEBUS autem aliquot exactis, Agrippa rex et Bernice venerunt Csesaream, salutaturi Festum.

14 Et quum dies complures illic consumpsissent, ■ Festus regi exposuit illi de Paulo, dicens, Vir

15 quidam est relictus a Felice in vinculis: de quo, quum venissem ego Hierosolyma, comparentes me interpellarunt primarii sacerdotes et seniores Judaeorum, petentes damnationem adversus eum.

16 Quibus respondi, non esse Romanis morem, quem- piam perdendum concedere, priusquam is qui ac- cusatur in conspectu liabeat accusatores, et locum

17 defensionis accipiat super criminatione. Quum ergo liuc convenissent, absque ulla dilatione, con- sequenti die sedens in tribunali, jussi adduci ho-

18 minem. Cujus accusatores quum adstarent, nul- lum crimen objiciebant eorum quae ego suspicabar;

19 sed qusestiones quasdam de sua superstitione habebant adversus eum, et de quodam Jesu de-

20 functo, quem aiebat Paulus vivere. Incertus au- tem ego super ejusmodi quaestione, dixi num

25, 21 - 26, 5.] APOSTOLORUM. 329

vellet proficisci Hierosolymam, et illic judicium

2 1 subire super istis. Quum vero Paulus provocasset ut asservaretur Augusti cognitioni, jussi eum as- servari quousque mitterem eum ad Caesarem.

22 Agrippa vero dixit Festo, Velim et ipse ho- minem audire.

At ille, Cras, inquit, eum audies.

23 PoSTERO igitur die quum venisset Agrippa et Bernice cum multa ostentatione, et introissent in auditorium cum tribunis et eminentibus ejus ur- bis civibus, jubente Festo, adductus est Paulus.

24 Tum Festus, Agrippa rex, inquit, et omnes qui simul adestis nobiscum, videtis istum, de quo omnis multitudo Judaeorum compellavit me, et Hierosolymis et liic, vociferantes non oportere

25 ipsum vivere amplius. Ego vero quum compe- rissem eum nihil dignum morte fecisse, et is ipse

26 appellasset Augustum, decrevi eum mittere. De quo quid certi scribam domino, non liabeo: qua- propter eum ad vos produxi, et maxime ad te, rex Agrippa, ut habita quaestione, habeam quod

27 scribam. Nam praeter rationem mihi videtur, quum mittam vinctum, non etiam crimina in eum collata significare.

26 Agrippa vero Paulo dixit, Permittitur tibi pro teipso dicere.

Tunc Paulus extensa manu, hac defensione

2 usus est: Super omnibus de quibus postulor a Judaeis, rex Agrippa, beatum me duco quod sim

3 hodie defensione apud te usurus: maxime quod te gnarum esse sciam omnium qui apud Judaeos sunt rituum et quaestionum. Ideo rogo te ut me

4 patiente animo audias. Vitam itaque meam actam a juventute, quaeque a principio fuit in gente

5 mea Hierosolymis, sciunt omnes Judaei; ut qui antea noverint, rae jam inde a majoribus (si ve-

330 ACTA SANCTORUM [26, 6-18.

lint testari,) secundum exquisitissimam illam liae- resin nostri religiosi cultus, vixisse Pharisaeum.

6 Nunc vero ob spem promissionis factae patribus

7 nostris a Deo, sto in judicium vocatus: ad quam promissionem duodecim tribus nostrae, Deum nocte et die assidue colentes, sperant se occur- suras: de qua spe postulor, rex Agrippa, a Ju-

8 daeis. Quid? incredibile judicatur apud vos, quod

9 Deus mortuos suscitet? Equidem statueram apud me adversus nomen illius Jesu Nazaraei multa

10 oportere me contraria facere: quod etiam feci Hierosolymis: et multos sanctorum ego carceri- bus inclusi, a primariis sacerdotibus auctoritate accepta; et quum ah eis interimerentur, tuli suf-

11 fragium: ac per omnes synagogas saepe ipsos puniens, coegi ad blaspliemandum : et supra mo- dum furens adversus eos, persecutus sum ipsos etiam in exteras usque civitates.

12 Inter quce etiam proficiscens Damascum cum potestate et mandato a primariis sacerdotibus,

13 die medio, rex, in via vidi coelitus lucem, quae splendorem solis superans, circumfudit me suo

14 fulgore, et eos qui mecum iter faciebant: quum autem omnes nos decidissemus in terram, audivi vocem alloquentem me, ac dicentem Hebraica lingua, Saul, Saul, quid me persequeris? durum

15 est tibi contra stimulos calcitrare. Ego autem dixi, Quis es, Domine? At ille dixit, Ego sum

16 Jesus ille quem tu persequeris. Sed exsurge, et insiste pedibus tuis; idcirco enim apparui tibi, ut designarem te ministrum ac testem tum eorum quae vidisti, tum eorum in quibus apparebo tibi;

17 eruens te ex hoc populo, et gentibus, ad quos

18 nunc te mitto; ut aperias oculos eorum, et con- vertas eos a tenebris ad lucem, et a potestate Satanae ad Deum, *ut remissionem peccatorum et

26, 19-31.J APOSTOLORUM. 831

sortem inter sanclificatos accipiant per lidem qiiae est in me.

19 Unde, rex Agrippa, non fui rebellis cadesti

20 illi apparitioni; sed iis qiii sunt Damasci primum, et Hierosolymis, et in omni regione Judae^e, de- i7ide et gentibus annunciavi ut resipiscerent, et converterent se ad Deum, opera facientes con-

2 1 venientia resipiscentice. Horum causa Judaei me in templo compreliensum tentarunt manibus suis

22 interticere. Sed auxilium, quod est a Deo, na- ctus, perstiti in liunc usque diem, testificans ista tum parvis tum magnis, nec quicquam dicens ex- tra ea qua3 prophetae ac Moses futura praedixe-

23 runt: «^;;?/^ Christum fuisse passurum, ac primum ex resurrectione mortuorum, lucem annunciaturum huic populo et gentibus.

24 H.^c autem ipso pro sui defensione excipiente, Festus magna voce ait, Insanis, Paule, multae li- terse te ad insaniam propellunt.

25 Tum ille, Non insanio, inquit, potentissime Feste, sed vera ac sanae mentis verba eloquor.

26 Scit enim ista rex, apud quem etiam libere lo- quor; nam eum latere quicquam horum mihi non persuadeo, neque enim id in angulo gestum est.

27 Credis, rex Agrippa, prophetis? scio te cre- dere.

28 Agrippa vero dixit Paulo, Propemodum per- suades mihi ut fiam Christianus.

29 Paulus autem dixit, Optarim a Deo, ut et pro- pemodum et admodum, non tu modo, sed omnes etiam qui me audiunt hodie, facti essetis tales qualis ego sum, exceptis istis vinculis.

30 Et quum hsec dixisset, surrexit rex, ac prseses,

31 et Bernice, et qui consederant cum eis. Et quum secessissent, loquebantur alii ad ahos, dicentes, Certe nihil morte aut vinculis dignum facit homo

332 ACTA SANCTORUM [26,32-27,12.

32 iste. Agrippa vero Festo dixit, Dimitti poterat homo iste, nisi appellasset Caesarem.

27 UT autem decretiim fuit ut nos navigaremus in Italiam, tradiderunt tum Paulum tum quos- dam alios vinctos centurioni, nomirTe Julio, co-

2 liortis Augustse. Conscenso igitur navigio Adra- mytteno , navigaturi secundum Asiae regiones provecti sumus, et nobiscum erat Aristarclius

3 Macedo Thessalonicensis. Altera autem die de- vecti sumus Sidonem: et Julius, humaniter tra- ctato Paulo, permisit ut ad amicos profectus, ab

4 illis refocillaretur. Illinc vero provecti sublegi-

5 mus Cyprum, quod venti essent adversi. Et pe- lagus quod est secundum Ciliciam et Pamphyham

6 emensi, devenimus Myra urhem Lycise. Et illic nactus centurio navem Alexandrinam navigantem

7 in Italiam, imposuit nos in eam. Quumque non paucis diebus tarde navigaremus, vixque perve- nissemus secundum Gnidum, non permittente no- bis vento, sublegimus Cretam secundum Salmo-

8 nen: et illam vix praeterlegentes, pervenimus in locum quendam quem vocant Pulchros Portus, cui propinqua erat civitas Lasaea.

9 Non j3arvo autem tempore peracto, et quum jam esset periculosa navigatio, quod jam etiam

10 jejunium praeteriisset, admonebat eos Paulus, di- cens eis, Viri, video cum injuria multoque damno, non solum oneris et navis, sed etiam capitum

11 nostrorum, futuram navigationem. Centurio vero gubernatori et nauclero potius assentiebatur, quam

12 iis quae a Paulo dicebantur. Et quum appositus portus non esset ad hibernandum, plerique con- sulti decreverunt solvere etiam illinc, experturi siquo modo possent ad Phoenica devenire, et il- lic hibernare; qui portus est Cretse, respiciens ad Africum et Chorum.

27, 13-28.] APOSTOLORUM. 333

13 Quum autem aspirasset Notus, visi sibi sui propositi facti compotes, quum solvissent, pro-

14 pius prseterlegebant Cretam. Verum haud multo post impegit in eam ventus turbulentus, qui vo-

15 catur Euroclydon. Quumque abreptum esset na- vigium, nec posset obniti vento, dato ventis na-

16 vigio ferebamur. Et quum infra parvam quan- dam insulam, quae Clauda vocatur, cursu delati essemus, vix valuimus scaphse compotes fieri.

17 Qua subducta, adjumentis utebantur, succincta navi: metuentesque ne in syrtin exciderent, de-

18 missis velis, ita ferebantur. Quum autem velie- menti tempestate jactaremur, sequente die jactu-

19 ram fecerunt: ac tertio die ipsi nostris manibus

20 armamenta navis abjecimus. Quum autem neque sol neque sidera apparerent ad complures dies, et tempestas non parva incumberet, ablata in posterum spes omnis erat salutis nostra^.

21 Et quum multa jam fuisset inedia, tunc stans Paulus in medio eorum dixit, Oportebat quidem, o viri, mihi ab initio obediendo non provehi a

22 Creta, et vitare injuriam hanc et damnum. Sed nunc adhortor vos ut bono animo sitis: amissio enim nulla erit cujusquam ex vobis, sed tantum

23 navis. Adstitit enim mihi hac nocte angelus

24 Dei, cujus sum ego, et quem etiam colo, dicens, Ne metue, Paule; oportet te Csesare sisti: et ecce, gratificatus est tibi Deus omnes qui tecum

25 navigant. Propterea bono animo estote, viri: credo enim Deo, ita fore quemadmodum locutus

26 est mihi. In insulam autem quandam excidere nos oportet.

27 Ceterum quum quartadecima nox advenisset, et jactaremur in Adria, nautse circa medium no- ctis suspicati sunt appropinquare sibi aliquam re-

28 gionem. Et demissa bolide invenerunt passus

334 ACTA SANCTORUM [27,29-42.

viginti: et paululum inde progressi, rursum de-

29 missa bolide, invenerunt passus quindecim. Et metuentes ne quo modo in aspera loca excide- rent, jactis e puppi anchoris quatuor, optabant diem oriri.

30 Quum vero nautse studerent fugere e navi, et demisissent scapham in mare, sub prastextu velut

3 1 e prora anchoras extensuri, dixit Paulus centu- rioni et militibus, Nisi isti in navi manserint,

32 vos servari non potestis. Tunc absciderunt mili- tes funes scaplise, et siverunt eam excidere.

33 Interim autem dum oriretur dies, liortabatur Paulus omnes ut caperent cibum, dicens, Dies hic est decimusquartus, ex quo exspectantes je-

34 juni permanetis, nullo cibo sumpto. Ideo vos hortor ut sumatis cibum; hoc enim ad salutem vestram spectat: nullius enim vestrum capillus

35 ex capite cadet. Et quum hsec dixisset, et acce- pisset panem, gratias egit Deo in conspectu om-

36 nium: et quum fregisset, coepit edere. Omnes vero quum jam animum recepissent, sumpserunt

37 et ipsi cibum. Eramus autem universa capita in

38 navigio ducenta septuaginta sex. Ceterum satiati cibo, allevabant navim, projicientes frumentum in mare.

39 Quum autem dies ortus esset, terram illam non agnoscebant: sinum vero quendam animad- verterunt habentem litus, in quem decreverant,

40 si possent, extrudere navim. Anchoris igitur undique ablatis, permiserunt eam mari, simul La- xatis vincuUs gubernaculorum : et sublato arte-

41 mone ad venti flatum, tendebant ad litus. Sed quum incidissent in locum bimarem, im.pegerunt navem: ac prora quidem infixa manebat immota, puppis vero solvebatur prae undarum violentia.

42 Militum autem consilium erat, ut vinctos interi-

27,43-28,11.] APOSTOLORUM. 335

43 merent, nc quis, quum enatasset, effugeret. Sed centurio volens conservare Paulum, prohibuit eos ab hac deliberatione; jussitque ut qui possent natare, abjicerent se primos, et in terram evade-

44 rent: reliqui vero partim in tabulis, partim qui- busdam navis fragmentis: et ita factum est, ut omnes salvi evaderent in terram.

28 ET quum salvi evasissent, tunc cognoverunt

2 insulam illam vocari Melitam. Barbari vero prse- stabant nobis non vulgarem liumanitatem: accensa enim pyra acceperunt nos omnes, propter imbrem urgentem, et propter frigus.

3 Quum autem convertisset Paulus nonnihil sar- mentorum, et imposuisset in pyram, vipera e ca-

4 lore prodiens arripuit ejus manum. Ut vero bar- bari viderunt pendentem bestiam e manu ejus, alii aliis dicebant, Omnino homicida est homo iste, quem, postquam salvus evasit e mari, ultio

5 non sivit vivere. At ille, excussa bestia in

6 ignem, nihil mah passus est. IIH vero exspecta- bant dum intumesceret, aut concideret repente mortuus: sed quum multum tefnpus exspectassent, et viderent nihil incommodi illi accidere, mutati, dicebant eum esse deum.

7 Ceterum circa locum ilhim erant prsedia pri- mario insulae illius, nomine Publio, qui nos ex-

8 ceptos, triduo peramice hospitio excepit. Factum est autem ut pater Publii febribus ac dysenteria detentus, decumberet: ad quem Pauhis ingressus, et precatus, impositis ei manibus, sanavit eum.

9 Hoc igitur facto, reliqui etiam qui infirmitatibus tenebantur in illa insula, accedebant, et sanaban-

10 tur: qui etiam multis honoribus nos honorarunt; et quum proveheremur, imposuerunt quse usui nohis erant.

11 TRIBUS itaque post mensibus provecti sumus

336 ACTA SANCT. APOST. [28, 12-23.

navi Alexandrina, quse in ea insula hiemaverat,

12 cui erat insigne Castor et Pollux. Et devecti

13 Syracusas, illic mansimus triduum. Unde circum- legentes devenimus Rhegium: et altero post die quum supervenisset Auster, secundo die venimus

14 Puteolos : ubi repertis fratribus, rogati sumus ut per- maneremus apud eos diebus septem: et ita conten-

15 dimusRomam. Unde quum audissent fratres de re- bus nostris, prodierunt nobis m occursum usque ad Appii Forum et Tres Tabernas: quos quum vidisset Paulus, gratiis actis Deo, sumpsit fiduciam.

16 Quum vero venissemus Romam, centurio tra- didit vinctos praefecto exercituum: sed permissum est Paulo ut haUitaret seorsim, cum milite qui ipsum custodiret.

17 FACTUM est autem ut tertio post die con- vocaret Paulus Judseorum primos: qui ubi con- venissent, dixit eis, Ego, viri fratres, quum nihil fecerim adversus populum aut ritus patrios, vin- ctus traditus sum Hierosolymis in manus Roma-

18 norum. Qui, qusestione de me habita, volebant me dimittere, quod nulla sit in me causa mortis.

19 Sed contradicentibus Judaeis, coactus sum appel- lare Caesarem: non tamen quasi habeam de quo

20 gentem meam accusem. Ob hanc igitur causam vos advocavi, quos viderem et alloquerer; nam propter spem Israelis circumdatus sum hac catena.

21 Illi vero dixerant ei, Nos neque literas acce- pimus de te ex Jud^ea; neque adveniens quisquam fratrum annunciavit aut locutus est aliquid de te

22 mali. Velimus autem ex te audire quae sentias: nam de ista haeresi notum est nobis ubique ei contradici.

23 Quum igitur constituissent ei diem, venerunt ad eum in hospitium complures; quibus cum at- testatione exponebat regnum Dei, suadens eis

28,2d-3i. ti-4.] EP. AD ROM. 337

quae de Jesu Christo sunt, ex lege Mosis et pro- phetis, a mane usque ad vesperam.

24 Et alii quidem assentiebantur iis quae diceban-

25 tur; quidam vero non credebant. Quum autem inter se discordes essent, digressi sunt postquam

-Paulus hoc verbum dixisset, Recte sane Spiritus Sanctus locutus est per Esaiam prophetam pa-

26 tribus nostris, dicens, Vade ad populum istum, et dic, Auditu audietis, et non intelligetis; et videntes videbitis, et

27 non cernetis. Pinguefactum enim est cor populi hujus, et auribus graviter audi- erunt, et oculis suis conniverunt: ne cer- nant oculis, et auribus audiant, et corde intelligant, et convertant sese, et sanem

28 eos. Notum ergo sit vobis, missam esse genti- bus hanc Dei salutem, et ipsos audituros.

29 Quum ergo h?ec dixisset, exierunt Judaei, mul- tam habentes inter se altercationem.

30 Mansit autem Paulus biennium totum in pro- prio conducto; et excipiebat omnes qui ad ipsum

31 ingrediebantur; praedicans regnum Dei, ac docens quse sunt de Domino Jesu Christo cum omni dicendi libertate, nemine prohibente.

EPISTOLA PAULI APOSTOLI

AD

ROMANOS.

1 PAULUS, servus Jesu Christi, ex vocatione apostolus, separatus ad prcedicandiim evange-

2 lium Dei, (quod ante promiserat per prophetas

3 suos in scripturis sanctis,) de FiHo suo, (facto ex

4 semine Davidis, secundum carnem, declarato

22

338 EPISTOLA [1, 5-17.

Filio Dei potenter secimdum Spiritum sanctitatis, per resurrectionem ex mortuis,) nempe Jesu Cliri-

5 sto Domino nostro: (per quem accepimus gratiam et apostolatum ad obedientiam fidei, inter omnes

6 gentes, pro ipsius nomine: inter quas estis etiam

7 vos, vocati a Jesu Christo:) omnibus qui Romse estis, dilectis Dei, ex Dei vocatione sanctis; gratia sit vobis et pax a Deo Patre nostro, et Domino Jesu Christo.

8 PRIMUM quidem gratias ago Deo meo per Jesum Christum super omnibus vobis, quod fides

9 vestra annunciatur in toto mundo. Testis enim mihi est Deus, quem colo spiritu meo in evan- gelio Filii ipsius, me sine intermissione mentio-

10 nem facere vestri; semper in orationibus meis ro- gantem, si quo modo tandem aliquando prosperum iter mihi detur ex voluntate Dei, ut veniam ad

11 vos. Expeto enim videre vos, ut aliquod im- pertiar vobis donum spirituale, ut vos stabilia-

12 mini: hoc est, ad communem exhortationem percipiendam apud vos, per mutuam fidem, ve- stram simul et meam.

13 Nolim autem vos ignorare, fratres, me saepe proposuisse venire ad vos, (sed prohibitus fui usque adhuc,) ut fructum aliquem haberem inter

14 vos quoque, sicut et inter reliquas gentes. Et Graecis et barbaris, tum sapientibus tum insipi-

15 entibus, debitor sum. Itaque quicquid in me si- tum est, promptum est ad vobis etiam qui Romse estis, evangehzandum.

16 Non enim me pudet evangelii Christi: poten- tia siquidem est Dei ad salutem cuivis credenti;

17 Judaeo primum, tum etiam Grseco. Justitia enim Dei per illud detegitur ex fide in fidem: sicut scriptum est, Qui vero ex fide justus est, vivet.

1, 18-21).] AD ROMANOS. 339

i8 PATET enim ira Dei e coelo adversus omnem impietatem et injustitiam liominum, ut qui veri-

19 tatem injuste detineant. Quoniam id quod de Deo cognosci potest, manifestum est intra ipsos;

20 Deus enim eis manifestum fecit. Ipsius enim in- visibilia jam inde a creatione mundi ex iis quae fecit animadversa pervidentur, aeterna videlicet ejus tum potentia tum divinitas: ad hoc ut sint

21 inexcusabiles. Propterea quod quum Deum co- gnoverint, tamen ut Deum non glorificaverunt, neque gratias ei egerunt: sed vani facti sunt in ratiocinationibus suis, et obtenebratum est desi-

22 piens cor eorum. Quum se dictitent sapientes,

23 stulti facti sunt. Mutarunt enim gloriam incor- ruptibiKs Dei in simulacrum imaginis corrupti- bilis hominis, et volucrium, et quadrupedum, et reptilium.

24 Quamobrem etiam tradidit eos Deus cupidita- tibus cordium ipsorum ad impuritatem, ut foeda-

25 rent corpora sua in semetipsis. Ut qui Dei veri- tatem transmutarint in falsitatem, et venerati sint et coluerint res conditas, praeterito Creatore, qui est benedictus in secula. Amen.

26 Propterea, inquam^ tradidit eos Deus foedis affectibus: nam et feminae illorum transmutarunt naturalem usum in eum qui est prseter naturam:

27 similiterque etiam masculi, relicto naturali usu feminae, exarserunt sua libidine alius in alium, masculi in masculis foeda perpetrantes, et com- pensationem (quum oportuit) erroris sui in sese recipientes.

28 Et sicut non visum est eis Deum in agnitione retinere, ita tradidit eos Deus in mentem omnis judicii expertem, ut facerent quae minime con-

29 veniebat: oppleti omni injustitia, malitia, scorta- tione, improbitate, avaritia; pleni invidia, csede,

22*

340 EPISTOLA [1, 30 - 2, 13.

30 contentione, dolo, malignitate : susurrones, oblo- cutores, Dei osores, injuriosi, superbi, gloriosi, inventores malorum, parentibus non obedientes,

31 intelligentia carentes, foedifragi, cliaritatis exper-

32 tes, implacabiles, immisericordes: qui Dei jure agnito, {nempe eos qui talia faciunt dignos esse morte,) tainejt non solum ea faciunt, sed etiam cum iis qui ea faciunt consentiunt.

2 QUAPROPTER inexcusabilis es, o liomo, quisquis alterum damnas: nam lioc ipso quod damnas alterum, teipsum condemnas : eadem enim agis tu qui alium damnas.

2 Scimus vero judicium Dei esse secundum veri- tatem adversus eos qui talia agunt.

3 Cogitas autem hoc, o liomo, qui damnas eos qui talia faciunt, et facis ea, fore ut eifugias ju-

4 dicium Dei? An divitias benignitatis ejus et to- lerantise ac tarditatis ad iram contemnis, ignorans

5 te benignitate Dei ad resipiscentiam deduci? Sed pro duritia tua et corde quod resipiscere nescit, thesaurizas tibi ipsi iram in diem irae et patefa-

6 ctionis justi judicii Dei; qui reddet unicuique

7 secundum opera ipsius; iis quidem, qui secundum patientem exspectationem quaerunt boni operis gloriam, et honorem, et immortalitatem, vitam

8 aeternam: litigiosis vero et veritati quidem non obedientibus, obedientibus autem injustitiae, erit

9 excandescentia et ira. Afflictio, inquam, erit et angustia adversus omnem animam hominis per- petrantis malum, tum Judaei in primis, tum etiam

10 Graeci: gloria vero, et honor, et pax erit cuivis operanti bonum, tum Judaeo in primis, tum et

11 Graeco: non enim est personarum acceptio apud

12 Deum. Quicunque enim absque lege peccaverunt, absque lege quoque peribunt: et quicunque cum

13 lege peccaverunt, per legem damnabuntur: (non

2,14-29.] AD ROMANOS. 341

enim qui audiunt legem justi sunt apud Deum;

14 sed qui legem praestant, justificabuntur. Nam quum gentes quae legem non habent, natura quae legis sunt faciant, isti legem non habentes, sibi

15 ipsis sunt lex: ut qui ostendant opus legis scri- ptum in cordibus suis, una testimonium reddente ipsorum conscientia, et cogitationibus sese mutuo

16 accusantibus, aut etiam excusantibus :) in die quo judicabit Dominus de occultis liominum, ex evan- gelio meo, per Jesum Christum.

17 ECCE, tu cognominaris Judaeus, et acquiescis

18 in lege, et gloriaris in Deo; et nosti ejus volun- tatem, et exploras quae discrepant, institutus ex

19 lege; confidisque te ducem. esse csecorum, lucem

20 eorum qui sunt in tenebris, eruditorem insipien- tium, magistrum infantium, quod habeas informa-

21 tionem cognitionis ac veritatis in lege. Qui igi- tur doces alium, teipsum non doces? qui prasdicas

22 non furandum, furaris? qui dicis non moechandum, moecharis? qui abominaris idola, sacrilegium ad-

23 mittis? qui de lege gloriaris, per legis transgres-

24 sionem Deum dedecoras? Nam Dei nomen pro- pter vos blasphematur inter gentes, sicut scriptum est.

25 Nam circumcisio quidem prodest, si legem observes: quod si transgressor legis fueris, cir-

26 cumcisio tua facta est praeputium. Itaque si prse- putium jura legis observet, nonne praeputium

27 illius pro circumcisione reputabitur? Et quod est ex natura praeputium, si legem servet, da- mnabit te, qui per literam et circumcisionem es

28 transgressor legis? Ngn enim qui est in propa- tulo JudcBus, Judasus est; nec ea quae est in propatulo circuincisio, id est, in came, circum-

29 cisio est: sed qui in occulto Judaeus est, et cir- cumcisio cordis, id est^ in spiritu, non litera:

342 EPISTOLA [3, 1-17.

cujus Judcei laus non est ex hominibus , sed ex Deo. 3 QU^ est igitur praestantia Judsei? aut quae utilitas circumcisionis?

2 Multa per omnem modum: primarium enim illud est, quod eis credita sunt eloquia Dei.

3 Quid tum enim, si infidi fuerunt quidam? num ipsorum infidelitas fidem Dei cassam reddet?

4 Absit: imo esto Deus verax, omnis autem homo mendax: sicut scriptum est, Ut justificeris in sermonibus tuis, et vincas quando tu ju- dicas.

5 Quod si injustitia nostra Dei justitiam com- mendat, quid dicemus? num injustus Deus qui inferat poenam? (liumano more loquor.)

6 Absit: alioquin quomodo judex eritDeus mundi?

7 Etenim si veritas Dei per meum- mendacium re- dundavit in gloriam ipsius, cur amplius ego ut

8 peccator condemnor? Ac non (sicut de nobis male loquuntur, et sicut quidam aiunt nos dicere) faciamus mala ut veniant bona? quorum damna- tio justa est.

9 Quid igitur? praecellimus?

Nullo modo: nam ante criminati sumus et Ju-

10 daeos et Grsecos omnes esse sub peccato: sicut scriptum est, Non est justus, ne unus qui-

11 dem: non est qui intelligat, non est qui

12 exquirat Deum. Omnes deflexerunt, si- mul inutiles facti sunt: non est qui faciat quod bonum est, non est usque ad unum.

13 Sepulchrum apertum, guttur eorum; lin- guissuis ad dolujn usi sunt; venenum

14 aspidum sub labiis eorum: quorum os

15 diris et amarulentia plenum est. Veloces pedes eorum ad e/fundendum sanguinem:

16 contritio et calamitas in viis eorum: ^'^ e t

3,18-4,3.] AD ROMANOS. 343

i8 viam pacis non cognoverunt. Non est timor Dei coram oculis eorum.

19 Scimus autem, quaecunque lex dicit, iis qui in lege sunt dicere; ut omne os obturetur, et ob- noxius fiat totus mundus condemnationi Dei. Pro-

20 pterea ex operibus legis nulla caro justificabitur in conspectu ejus: per legem enim agnitio peccati.

21 Nunc vero absque lege justitia Dei patefacta est, comprobata testimonio legis ac prophetarum:

22 justitia, inquam, Dei per fidem Jesu Cliristi in omnes et super omnes qui credunt; non enim

23 est distinctio: omnes enim peccaverunt, ac defi-

24 ciuntur gloria Dei: ut qui justificentur gratis, id est, ejus gratia, per redemptionem factam in

25 Jesu Christo: quem proposuit Deus placamentum per fidem in sanguine ipsius ad demonstrationem justitiae suse praetereundo peccata quae antecesse-

26 runt, in illa Dei tolerantia. Ad demonstrationem justitiae suae, prsesenti tempore : ut sit ipse justus, et justificans eum qui est ex fide Jesu.

27 Ubi igitur gloriatio? exclusa est. Per quam

28 legem? operum? non: sed per legem fidei. Col- ligimus igitur, fide justificari liominem absque operibus legis.

29 An est Deus Judaeorum solum? annon et gen-

30 tium? certe et gentium. Quandoquidem Deus unus est qui justificabit circumcisionem ex fide, et prseputium per fidem.

31 Legem igitur cassam reddimus per fidem? Ab- sit: imo legem stabilimus.

4 QUID igitur dicemus Abraliamum, patrem il- lum nostrum, nactum esse secundum carnem?

2 Nam si Abrahamus ex operibus justificatus fuit, habet de quo glorietur, at non apud Deum.

3 Quid enim scriptura dicil? Credidit autem Abra- hamus Deo, et imputatum est ei ad justitiam.

344 EPISTOLA [4,4-18.

4 Atqui ei qui operatur, merces non imputatur ex

5 gratia, sed ex debito. Ei vero qui non opera- tur, sed credit in.eum qui justificat impium, im-

6 putatur fides sua ad justitiam. Sicut etiam David declarat beatum eum hominem cui Deus imputat

7 justitiam absque operibus, dicens , Beati qui- bus remissae sunt legis transgressiones,

8 et quorum tecta sunt peccata. Beatus vir cui non imputarit Dominus peccatum.

9 Ista igitur beatitatis declaratio in circumcisio- nem solum, an et in praeputium caditP dicimus enim imputatam fuisse Abralise fidem ad justitiam.

10 Quomodo ergo imputata est? quum esset in cir- cumcisione, an quitm esset in pra^putio?

11 Non in circumcisione, sed in prseputio. Et signum accepit circumcisionis, quod est sigillum justitiae fidei receptae in praeputio, ut esset pater omnium credentium in praeputio, imputata etiam

12 ipsis justitia; et pater circumcisionis, iis videlicet qui non solum sunt ex circumcisione, sed qui etiam incedunt vestigiis fidei patris nostri Abra- hami, quae fuit in praeputio.

13 Non enim per legem promissio cessit Abra- hamo, aut semini ejus, ut haeres esset mundi,

14 sed per justitiam fidei. Etenim si ii qui ex lege suntf hseredes sunt, inanis facta est fides, et

15 cassa reddita est illa promissio. Nam lex iram efficit: ubi enim non est lex, ibi nec transgressio

16 est. Propterea ex fide est hcereditas ut sit per gratiam, ut firma sit promissio toti semini: id est, non solum ei quod est ex lege, verum etiam ei quod est ex fide Abrahami, qui est pater om-

17 nium nostrum, (sicut scriptum est, Patrem mul- tarum gentiimi constitui te,) coram eo cui credi- dit, Deo videlicet^ vivificante mortuos, et vocante

18 quae non sunt tanquam sint: qui, AhrahamuSy

4, 19 - 5, 9.] AD ROMANOS. 345

contra spem sub spe crediclit, fore ut ipse fieret pater multarum gentium, secundum id quod ei

19 dictum fuerat, Ita erit semen tuum. Ac minime infirmus fide, non consideravit suum ipsius cor- pus jam emortuum, quum centum circiter natus

20 esset annos, nec emortuum uterum Sarse. Ad hanc promissionem autem Dei non addubitavit incredulitate : sed corroboratus fuit fide, tributa

21 gloria Deo; ac plene certioratus est, eum

22 quod promiserat, posse etiam efficere. Quapro- pter etiam hoc imputatum est ei ad justitiam.

23 Non scriptum est autem propter eum solum,

24 quod hoc imputatum fuerit ei; sed etiam propter nos, quibus futurum est ut imputetur, iis nimi- rum qui credunt in eum qui suscitavit Jesum

25 Dominum nostrum ex mortuis, qui traditus fuit morti propter ofFensas nostras, et suscitatus ad nostri justificationem.

5 Justificati igitur ex fide, pacem habemus apud Deum per Dominum nostrum Jesum Christum:

2 per quem etiam fide adducti fuimus in hanc gra- tiam per quam stamus, et gloriamur in spe glo- rise Dei.

3 Neque id solum, sed etiam gloriamur de affli- ctionibus, scientes quod afflictio tolerantiam effi-

4 ciat; tolerantia vero experientiam, experientia

5 autem spem: porro spes non pudefacit, eo quod charitas Dei efFusa est in cordibus nostris per

6 Spiritum Sanctum qui datus est nobis. Christus enim, quum nullis adhuc viribus essemus, prae-

7 stituto tempore pro impiis mortuus est. Enim- vero vix pro justo quisquam moriatur; nam pro bono viro forsitan aliquis etiam mori sustineat.

8 Commendat autem suam erga nos charitatem Deus, eo quod quum adhuc essemus peccatores,

9 Christus pro nobis mortuus sit. Justificati igitur

346 EPISTOLA [5, 10-19.

nimc ejus sanguine, servabimur multo magis per

10 eum ab ira illa. Nam si, quum inimici essemus, reconciliati fuimus Deo per mortem Filii ejus, multo magis reconciliati, servabimur per vitam

11 ipsius. Neque id solum, verum etiam gloriamur de Deo per Dominum nostrum Jesum Christum, per quem nunc reconciliationem recepimus.

12 PROPTEREA, sicut per unum hominem pec- catum in mundum introiit, sic per peccatum, mors; et ita in omnes homines mors pervasit,

13 in quo homine omnes peccarunt. Nam usque ad legem peccatum erat in mundo: peccatum

14 vero esse non putatur, non existente lege. Re- gnavit autem mors ab Adamo usque ad Mosen, in eos etiam qui non peccaverant ad similitudi- nem transgressionis Adam, qui est typus illius qui erat futurus.

15 At non ut offensa, ita etiam est quod Deiis gratificatur: nam si illius unius offensa multi mortui sunt, multo magis gratia Dei et donatio per gratiam, quse est unius illius hominis Jesu

16 Christi, in multos exundavit. Neque ut illud quod introiit per unum qui peccavit, ita est quod donatur: nam reatus quidem est ex una offensa ad condemnationem ; quod autem grati- ficatur Deus ^ est ex multis offensis ad justifica-

17 tionem. Etenim si per unam illam offensam mors regnavit per illum unum, multo magis ii qui exundantiam illam gratise et doni justitise reci- piunt, in vita regnabunt per unum illum Jesum Christum.

18 Nempe igitur, sicut per unam offensam reatus venit in omnes homines ad condemnationem, ita per unam justificationem heneficiiini redundavit

19 in omnes homines ad justificationem vitae. Sicut enim per illam inobedientiam unius illius homi-

5, 20 - 6, 13.] AD ROMANOS. 847

nis peccatores constituti sunt illi multi, ita per unius obedientiam justi constituentur illi multi.

20 Lex vero praeterea introiit, ut redundaret offensa illa: sed ubi redundavit peccatum, ihi

21 superabundavit gratia illa: ut quemadmodum regnaverat illud peccatum ad mortem, ita eti-am gratia illa regnaret per justitiam ad vitam aeter- nam, per Jesum Christum Dominum nostrum.

6 QuiD igitur dicemus? permanebimus in pec- cato, ut gratia auctior fiat ?

2 Absit: qui mortui sumus peccato, quomodo

3 adhuc vivemus in eo? An ignoratis, nos quot- quot baptizati sumus in Christum Jesum, in mor-

4 tem ejus esse baptizatos? Consepulti sumus igi- tur ei per baptismum in mortem; ut sicuti sus- citatus est Christus ex mortuis in gloriam Pa-

5 tris, ita et nos nova vita ambulemus. Nam si cum eo plantati coakiimus assimilatione mortis ejus, nimirum etiam resurrectionis assimilatione

6 cum eo coalescemus: illud scientes, veterem 11- kim nostrum hominem cum eo crucifixum esse, ut cassum reddatur corpus illud peccati, ne nos

7 amplius serviamus peccato. Etenim qui mortuus est, liberatus est a peccato.

8 Quod si mortui sumus cum Christo, credimus

9 fore ut etiam ei convivamus: ut qui sciamus Christum suscitatum ex mortuis, non amplius mori: mortem, inquam, ei non amplius domi-

10 nari. Nam quod mortuus est, peccato mortuus

11 est semel: quod autem vivit, vivit Deo. Ita etiam vos colligite, vos tum mortuos esse pec- cato, tum vero vivere Deo per Christum Jesum Dominum nostrum.

12 Ne regnato igitur peccatum in mortali vestro corpore, ut auscultetis in cupiditatibus cor-

13 poris: neque sistite membra vestra arma in-

348 EPISTOLA [6, u - 7, 3.

justitiae peccato: sed sistite vos Deo, ut ex mor- tuis vivos, et membra vestra arma justitiae Deo.

14 Peccatum enim vobis non dominabitur: non enim estis sub lege, sed sub gratia.

15 Quid igitur? peccabimus, quod non simus sub lege, sed sub gratia?

16 Absit. An nescitis quod cui sistitis vos ser- vos ad auscultandum , ejus servi estis cui au- scultatis, sive peccati ad mortem, sive obedien-

17 tise ad justitiam? Gratia autem sit Deo, quod fuistis quidem servi peccati, sed ex corde au- scultastis ei formae doctrinse in quam estis traditi.

18 Et liberati a peccato, mancipati estis justitise.

19 Hominum more loquor, propter infirmitatem carnis vestrse. Nempe, sicut stitistis membra vestra serva impuritati et legis transgressioni, ad patranda^n legis transgressionem: ita nunc sistite membra vestra serva justitiae ad sancti-

20 moniam. Quum enim servi eratis peccati, liberi

21 eratis justitise. Quem igitur fructum habebatis tunc ex iis de quibus nunc erubescitis? nam

22 finis illorum mors est. Nunc vero liberati a peccato, servi autem facti Deo, habetis fructum vestrum in sanctimoniam, finem autem, vitam

23 seternam. Nam stipendia peccati sunt mors: donum autem Dei est vita seterna in Christo Jesu Dom.ino nostro.

7 An ignoratis, fratres , (peritos enim legis al- loquor,) legem tantisper dominari cuipiam quanto tempore ipse vivit?

2 Nam viro addicta muHer, viventi viro de- vincta est per legem: quod si mortuus fuerit

3 vir, liberata est a lege viri. Proinde, vivente viro, moecha vocabitur, si fiat alterius viri; sin autcm mortuus fuerit vir ejus, libera est a lege illa, ut non sit moecha si fiat alterius viri.

7, 4-17.] AD ROMANOS. 349

4 Itaque, fratres mei, vos quoque mortificati estis legi in corpore Christi; ut essetis alterius, ejus videlicet qui ex mortuis suscitatus est, ut

5 fructum feramus Deo. Quum enim essemus in carne, affectus peccatorum per legem existcntes agebant in membris nostris, ad fructum feren-

6 dum morti. Nunc autem liberati sumus a lege, mortuo eo in quo detinebamur, ut serviamus in novitate spiritus, ac non in vetustate literae.

7 Quid ergo dicemus ? Lex peccatum estl Absit. Sed peccatum non cognovi nisi per

legem: nam ipsam quoque cupiditatem non nos- sem esse peccatum y nisi lex dixisset, Non con-

8 cupisces. Sed peccatum, occasione per illud praeceptum sumpta, eifecit in me totam cupi-

9 ditatem. Nam absque lege, peccatum qtndem erat mortuum: ego vero vivus eram absque lege quondam; praecepti autem illius adventu pecca-

10 tum qtiide?n revixit, ego vero mortuus sum. Et inventum est illud praeceptum quod erat ad vi-

11 tam, milii cedere ad mortem. Nam peccatum, occasione per illud prasceptum sumpta, seduxit

12 me, et per illud occidit. Itaque lex ipsa quidem . sancta; et praeceptum illud sanctum, ac justum,

et bonum est.

13 Ergo quod bonum est, mihi factum est mors? Absit: sed peccatum inihi factum est mors,

ut appareret esse peccatum mihi per id quod bo- num est efficiens mortem; id est, ut peccatum fieret admodum peccans per illud praeceptum.

14 Scimus enim legem esse spiritualem : at ego carnalis sum, venditus ut subjicerer peccato.

15 Quod enim perpetro, non agnosco: non enim quod volo, hoc ago; sed quod odi, hoc facio.

16 QAiod si facio quod nolo, consentio legi quod

17 bona sit. Nunc itaque non amplius ego id per-

350 EPISTOL A [7, 18 - 8, 7.

petro, sed peccatum qiiod in me habitat, id

i8 ^perpetrat. Novi enim non liabitare in me (id

est, in carne mea) bonum: nam velle adest mihi,

sed ut quod bonum est perficiam, non assequor.

19 Non enim facio bonum quod volo: sed malum

20 quod nolo, hoc ago. Quod si id facio ego quod ego nolo, non amplius ego id perpetro, sed peccatum quod in me habitat, id perpetrat.

21 Invenio igitur volenti mihi facere bonum hanc legem impositam esse, quod mihi malum adja-

22 ceat. Delector enim lege Dei quod ad interio-

23 rem hominem: sed video aliam legem in mem- bris meis belligerantem adversus legem mentis mese^ et captivum reddentem me legi peccati quae est in membris meis.

24 ^rumnosus ego homo! quis me eripiet ex

25 isto corpore mortis? Gratias ago Deo per Je- sum Christum Dominum nostrum.

Nempe igitur ipse ego mente quidem servio legi Dei, carne vero legi peccati. 8 NuLLA igitur nunc est condemnatio iis qui sunt in Christo Jesu, qui non secundum carnem

2 ambulant, sed secundum spiritum. Nam lex spiritus vitae, qui est in Christo Jesu, liberavit

3 me a lege peccati et mortis. Nam quae legis erat impotentia, quum viribus esset destituta in carne, Deus suo ipsius FiHo misso in forma

^consimili carni peccato obnoxiae, idque pro pec-

4 cato, condemnavit peccatum in carne: ut jus il- lud legis compleatur in nobis, qui non secun- dum carnem ambulamus, sed secundum spiritum.

5 Nam qui secundum carnem sunt, quae carnis sunt sapiunt; qui vero sunt secundum spiritum,

6 quse spiritus sunt. Nam quod sapit caro, mors est; quod autem sapit spiritus, vita et pax:

7 quoniam quod sapit caro, inimicitia est adver-

8, 8-22.] AD ROMANOS. 351

siis Deum: legi enim Dei non subjicitur; nam

8 ne potest quidem. Ergo qui in carne sunt, Deo placere non possunt.

9 Vos autem non estis in carne, sed in spiritu, siquidem spiritus Dei habitat in vobis: quod siquis spiritum Christi non liabet, is non est

10 ejus. Porro si Christus in vobis est^ corpus quidem mortuum est propter peccatum; spiritus

11 autem vita est propter justitiam. Sed si spiri- tus ejus qui suscitavit Jesum ex mortuis habitat in vobis; is qui excitavit Christum ex mortuis, vivificabit etiam mortalia corpora vestra per in- habitantem ipsius spiritum in vobis.

12 Nempe igitur, fratres, debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus, sed spiri-

13 tui. Nam si secundum carnem vixeritis, futurum est ut moriamini: sed si spiritu actiones corpo-

14 ris mortificetis, vivetis. Quotquot enim spiritu

15 Dei aguntur, ii sunt filii Dei. Non enim ac- cepistis spiritum servitutis rursum ad metum; sed accepistis spiritum adoptionis, per quem

16 clamamus Abba, id est, Pater. Et ille ipse spiritus testatur una cum spiritu nostro, nos

17 esse filios Dei. Quod si filii, etiam haeredes: haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi; si modo cum eo patimur, ut cum eo etiam glo- rificemur.

18 Reor enim minime pares esse praesentis tem- poris perpessiones, glorise in nobis revelandse.

19 Etenim mundus hic conditus, exserto capite ob-

20 servans exspectat dum revelentur filii Dei. Nam vanitati mundus hic conditus subjectus est, non sua sponte, sed propter eum qui subjecit eum

21 isti vanitati,: sub spe quod et ipse conditus mundus hberabitur ex servitute corruptionis in

22 libertatem glorise filiorum Dei. Scimus enim

352 EPISTOLA [8, 23-35.

totum mundum creatum una suspirare, et una

23 parturire ad lioc usque tempus. Neque vero ille solum, sed et ipsi qui primitias spiritus habemus, nosipsi, inquam, apud nos suspiramus, adoptionem exspectantes, id esty redemptionem

24 corporis nostri. Nam spe servati sumus. Spes autem si videatur, non est spes: quod enim quis

25 videt, cur speret? Si vero quod non videmus speramus, nempe per tolerantiam exspectamus.

26 Itidem autem et spiritus una sublevat infirmi- tates nostras: quid enim oremus ut oportet, non novimus: sed ipse spiritus intercedit pro nobis

27 suspiriis inefFabilibus. Qui vero scrutatur corda, novit quid sapiat spiritus: quia secundum Deum intercedit pro sanctis.

28 Novimus autem, iis qui diligunt Deum, omnia simul adjumento esse ad bonum, iis videlicet

29 qui ex praestituto ipsius vocati sunt. Nam quos prsescivit, etiam prsedestinavit conformandos imagini Filii sui: ut is sit primogenitus inter

30 multos fratres. Quos vero prsedestinavit, eos etiam vocavit; et quos vocavit, eos etiam justi- ficavit: quos autem justificavit, eos etiam glori- ficavit.

31 Quid igitur dicemus ad liaec? si Deus pro no-

32 bis, quis contra nos? Is quidem qui proprio Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tra- didit eum , quomodo non etiam cum eo illa no-

'^'i^ bis omnia gratificabitur? Quis intentabit crimina adversus electos Dei? Deus is est qui justificat.

34 Quis est qui condemnet? Christus is est qui mortuus est, imo vero qui etiam suscitatus est; qui etiam est ad dexteramDei; qui etiam inter-

35 pellat pro nobis. Quis nos sepaj-abit a charitate Christi? niim afflictio, num angustia, num per- secutio, num fames, num nuditas, num pericu-

8, 36 - 9, 11.] AD ROMANOS. 353

36 lum, num gladius? (sicut scriptum est, Tui causa occidimur "totum diem; reputati sumus velut oves destinatae mactationi.)

37 Imo in liis omnibus amplius quam victores su- ;^S mus, per eum qui dilexit nos. Nam mihi per-

suasum est, neque mortem, neque vitam, neque angelos, neque principatus, neque potestates, 39 neque praesentia, neque futura, neque sublimi- tatem, neque profunditatem, neque ullam rem aliam creatam, posse nos separare a cliaritate Dei, quae est in Christo Jesu Domino nostro. 9 VERITATEM dico per Christum, non men- tior, attestante mihi simul conscientia mea per

2 Spiritum Sanctum; magnam mihi tristitiam esse,

3 et cruciatum sine intermissione cordi meo. Opta- rim enim ego ipse anathema esse separatum a Christo, pro fratribus meis, cognatis, inquam,

4 meis secundum carnem: qui sunt IsraeHtae : quo- rum est adoptio, et gloria, et pacta, et legis

5 constitutio, et cultus, et promissiones : quorum sunt patres illi, et ex quibus est Christus, quod ad carnem attinet, qui est supra omnes Deus benedictus in secula. Amen.

6 Non quasi vero propterea exciderit sermo Dei: non enim omnes qui sunt ex patre Israele, sunt

7 Israel: neque quia sunt semen Abrahami, ideo omnes sunt filii: sed, In Isaaco vocabitur tibi

8 semen. Hoc est, non qui filii carnis, ii filii Dei : sed qui sunt filii promissionis reputantur in se-

9 mine. Promissionis enim sermo hic est, Hoc ipso prsestituto tempore veniam, et erit Sarae

10 filius. Neque hic solum, sed et Rebecca, quum ex uno concepisset, nempe ex Isaaco patre

11 nostro, hcec experta est; (nondum enim natis pueris y quum nihil fecissent boni vel mali, ut praestitutum illud Dei quod est secundum ipsius

23

354 EPISTOLA [9, 12-27.

electionem, id est, non ex operibus, sed ex vo-

12 cante, Jir?mim maneret;) dictum est ei, Major

13 serviet minori. Sicut scriptum est, Jacobum di- lexi, Esavum autem odio liabui.

14 Quid igitur dicemus? Num injustitia est apud Deum?

15 Absit. Nam Mosi dicit, Miserebor cujus mi- sertus fuero, et commiserabor quem commise-

16 ratus fuero. Nempe igitur electio non est ejus qui velit, neque ejus qui currat, sed ejus qui

17 miseretur, nempe Dei. Dicit enim scriptura Pharaoni, Ad hoc ipsum excitavi te, ut osten- dam in te potentiam meam, et ut annuncietur

18 nomen meum in tota terra. Itaque cujus vult miseretur, quem autem vult indurat.

19 Dices ergo milii: Quid adhuc succenset? nam voluntati illius quis obstitit?

20 Imo vero, o homo, tu qui es qui ex adverso responsas Deo? Num dicet figmentum fictori, Cur

21 me tale fecisti? annon habet jus figulus in lu- tum, ex eadem massa faciendi aliud quidem

22 vas ad decus, aliud vero ad dedecus? Quid si vero volens ostendere iram, et notam fa- cere potentiam suam, pertulit longa ad iram

23 dilatione vasa irae, compacta ad interitum: et ut notas faceret divitias glorise suae erga vasa mi-

24 sericordioe, quae praeparavit ad gloriam, quos etiam vocavit, nimirum nos, non solum ex Ju-

25 dseis, verum etiam ex gentibus? Ut etiam apud Oseen dicit, Vocabo populum, qui meus non erat, populum meum: et eam, quse

26 dilecta non erat, dilectam. Et erit in loco ubi dictum fuerat eis, Non populus meus vos, illic vocabuntur filii viventis

27 Dei. Esaias autem clamat super Israel, Etiam si fuerit numerus filiorum Israel ut are-

9, 28 - 10, 9.] AD ROMANOS. 355

28 na maris, reliquise servabuntur. Rem enim conficiet et concidet cum justitia: quoniam rem concisam peraget Dominus

29 in terra. Et sicut prius dixit Esaias, Nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis se- men, facti fuissemus ut Sodoma, et Go- morrhse similes facti fuissemus.

30 Quid igitur dicemus? nempe gentes quse non sectabantur justitiam, apprehendisse justitiam,

31 justitiam autem eam quae est ex fide: Israelem vero consectando legem justitiae, ad legem justi-

32 tise non^pervenisse. Quare? Quia non ex fide, sed velut ex operibus legis: nempe offenderunt

33 ad lapidem ad quem impingitur. Quemadmo- dum scriptum est, Ecce, statuo in Sion la- pidem ad quem impingetur, et petram offendiculi: et quisquis credit in eum, non pudefiet.

10 FRATRES, propensa quidem illa voluntas cordis mei, et deprecatio ad Deum super Israel

2 est ad salutem. Testor enim de ipsis, eos ze-

3 lum Dei habere, sed non ex notitia. Nam ignorantes Dei justitiam, et propriam justitiam studentes constituere, justitiae Dei non fuerunt subjecti.

4 Nam finis legis est Christus, ad justitiam cui-

5 vis credenti. Moses enim describit justitiam quae est ex lege, dicens^ qui praestiterit ea, vivet per

6 illa. At quae ex fide est justitia ita dicit, Ne dixeris in corde tuo, Quis ascendet in coelum?

7 hoc est, Christum ex alto deducere: aut, Quis descendet in abyssum? hoc est, Christum ex

8 mortuis reducere. Sed quid dicit? Prope te verbum est, in ore tuo et in corde tuo. Hoc

9 est verbum illud fidei quod praedicamus, neinpe^ si professus fueris ore tuo Dominum Jesum et

23*

356 EPISTOLA [10,10-11,1.

credideris in corde tuo quod Deus eum suscita-

10 vit ex mortuis, servaberis. Nam corde creditur ad justitiam: fit autem ore professio ad salutem.

11 Dicit enim scriptura, Quisquis creditineum,

12 nonpudefiet. Non enim est distinctio vel Judsei vel Graeci: nam idem est Dominus omnium, dives

13 in quosvis a quibus invocatur. Quisquis enim invocaverit nomen Domini, servabitur.

14 Quomodo igitur invocabunt eum in quem non crediderint? quomodo autem credent ei de quo non audierint? quomodo autem audient absque

15 praedicante? Quomodo autem praedicabunt nisi missi fuerint? sicut scriptum est, Quam speciosi pedes evangelizantium pacem, evange-

16 lizantium bona! Sed non omnes ausculta- runt evangelio: Esaias enim dicit, Domine,

17 quis credidit sermoni nostro? Ergo fides ex auditu est, auditus autem per verbum Dei.

18 Sed (inquam egd) annon audierunt? Imo vero in omnem terram exivit sonus eo- rum, et ad ultima orbis terrarum verba eorum.

19 Sed (inquam egd) num Israel non cognovit DeumP Primus Moses dicit, Ego ad aemula- tionem provocabo vos per gentem quae non est gens: per gentem, intelligentiae

20 expertem, ad iram vos provocabo. Esaias autem utitur audacia, dicitque, Inventus sum ab iis qui me non quaerebant; manifestus factus sum iis qui de me non interroga-

21 bant. Adversus Israelem autem dicit, Toto die expandi manus meas ad populum non obedientem et contradicentem.

11 Num igitur (inquam ego) abjecit Deus popu- lum suum?

Absit: nam et ego Israelita sum, ex semine

11,2-15.] AD ROMANOS. 357

2 Abrahae tribus Benjamin. Non abjecit Deus po- pulum illum suum quem prseagnovit. An nesci- tis de Elia quid dicat scriptura? quomodo inter-

3 pellet Deum adversus Israelem, dicens, Domine, prophetas tuos occiderunt, et altaria tua suffo- derunt; et ego relictus sum solus, et petunt ani-

4 mam meam. Sed quid dicit ei divinum respon- sum? Feci ut remanserint mihi septem millia virorum qui non flexerunt genu imagini Baal.

5 Ita igitur et hoc tempore reservatio secundum

6 electionem gratuitam facta est. Quod si per gratiam, non jam ex operibus; alioquin gratia jam non est gratia: sin ex operibus, jam non est gratia; alioquin opus jam non est opus.

7 Quid igitur? quod requirit Israel, hoc non est adeptus: sed electi adepti sunt, reliqui vero oc-

8 caluerunt, (sicut scriptum est, Dedit eis Deus spiritum soporis; oculos ut non videant, et aures ut non audiant,) usque ad hodier-

9 num diem. Et David dicit, Fiat mensa eo- rum in laqueum, et tendiculam, et offen-

10 diculum, et retributionem ipsis: obtene- brentur oculi eorum, ut non videant; et tergum eorum semper incurva.

11 Num igitur (inquam ego) impegerunt ut exci- derent?

Absit: sed per eorum oifensam salus ohtigit gentibus, ut eos ad semulationem provocaret.

12 Quod si eorum offensa est opulentia mundi, et diminutio eorum opulentia gentium; quanto ma-

13 gis plenitudo ipsorum? Nam (quod vobis dico gentibus, quatenus ego quidem sum apostolus

14 gentium) ministerium meum illustro: ut experiar si quo modo ad aemulationem provocem con- sanguineos meos, et servem aliquos ex ipsis.

15 Nam si abjectio eorum est reconciliatio mundi.

358 EPISTOLA [11, 16-29.

16 quoe erit assumptio, nisi vita ex mortuis? Quod si primitiae sanctse, sancta etiam massa: et si

17 radix sancta esty etiam rami. Quod si nonulli rami defracti sunt, tu vero quum esses oleaster, insitus es pro ipsis, et particeps radicis ac pin-

18 guedinis olese factus es : ne gloriare adversus ramos: quod si gloriaris, non tu radicem portas, sed radix te.

19 ■ Dices igitur, Defracti sunt rami ut ego in-

sererer.

20 Bene: per incredulitatem defracti sunt, tu vero per fidem stas: ne effertor animo, sed metue:

21 nam si Deus naturalibus ramis non pepercit, vide ne tibi quoque non parcat.

22 Vide igitur benignitatem ac praecisam severi- tatem Dei: in eos quidem qui ceciderunt, prae- cisam severitatem; in te vero benignitatem , si permanseris in benignitate; alioquin et tu exci-

23 deris. Sed et illi, si non permanserint in incre- dulitate, inserentur: potens enim est Deus rur-

24 sum eos inserere. Etenim si tu ex naturali ex- sectus es oleastro, et prseter naturam insitus es in veram oleam; quanto magis ii qui naturales sunt inserentur proprise oleae?

25 Nolim enim vos ignorare, fratres, mysterium hoc, (ut ne sitis apud vosmetipsos sapientes,) obdurationem ex parte Israeli evenisse, quous-

26 que plenitudo gentium introierit: et ita totus Israel servabitur: sicut scriptum est, Veniet ex Sion ille vindex, et avertet impie-

27 tates a Jacob. Et Hoc est illis a me pa- ctum, Quum abstulero peccata ipsorum.

28 Itaque quod ad evangelium attinet^ sunt ini- mici propter vos; quod ad electionem autem,

29 dilecti propter patres. Nam dona illa, et illa vocatio Dei ejusmodi sunt, ut eorum ipsum poe-

11,30-12,8.] AD ROMANOS. 359

30 nitere non possit. Sicut enim et vos quondam non obedivistis Deo, nunc autem estis miseri-

31 cordia donati per istorum contumaciam: sic et isti nunc non obedierunt, ut per vestri miseri-

32 cordiam et ipsi misericordia donentur. Conclu- sit enim Deus omnes illos in contumacia, ut omnium illorum misereretur.

33 O profundas divitias tum sapientiae tum co- gnitionis Dei! quam imperscrutabilia sunt ejus

34 judicia, et ejus viae impervestigabiles! Quis enim cognovit mentem Domini? aut quis ei fuit a

35 consilio? Aut quis prior dedit ei, et retribue-

36 tur ei? Nam ex eo, et per eum, et in ipsum sunt omnia: ipsi sit gloria in secula. Amen.

12 ADHORTOR igitur vos, fratres, per misera- tiones illas Dei, ut sistatis corpora vestra hostiam vivam, sanctam, placentem Deo, ratio-

2 nalem illum cultum vestrum. Et ne vos confi- gurate seculo isti: sed transformate vos per re- novationem mentis vestrse , ad hoc ut probetis quse sit voluntas Dei bona illa, placens, ac per- fecta.

3 Enim vero per gratiam quae mihi data est, edico cuivis versanti inter vos, ne sapiat supra quam oportet sapere: sed sapiat ad sobrietatem, prout cuique Deus partitus est mensuram fidei.

4 Quemadmodum enim in uno corpore membra multa habemus, membra vero omnia eandem

5 non habent actionem; ita multi illi unum corpus sumus in Christo, singulatim autem alii aliorum membra.

6 Habentes autem diversa dona pro gratia quse nobis data est, sive prophetiam, prophetemus

7 pro proportione fidei: sive ministerium, versc- mur in ministrando: tum is qui docet, in do-

8 cendo: tum qui exhortatur, in exhortatione :

360 EPISTOLA [12,9-13,3.

tum qui distribuit, cum simplicitate : tum qui praeest, cum diligentia: tum qui miseretur, cum hilaritate. 9 Charitas esto minime simulata. Estote abhor-

10 rentes a malo, agglutinati bono. Fraterna cha- ritate alii ad alios amandos propensi; honore

11 alii aliis praeeuntes: studio minime ignavi; spi-

12 ritu ferventes; Domino servientes; spe gauden- tes; in afflictione tolerantes; in oratione perdu-

13 rantes : usibus sanctorum communicantes ; hospi- talitatem sectantes.

14 Benedicite iis qui vos insectantur; benedicite,

15 inquam^ et ne imprecamini. Gaudete cum gau-

16 dentibus, et flete cum flentibus. Itidem ahi in alios aff^ecti. Non alta sapientes, sed humili- bus obsecundantes. Ne estote prudentes apud

17 vosmetipsos. Nemini malum pro malo vicissim reddentes: procurantes honesta in omnium ho-

18 minum conspectu. Si fieri potest, quantum in vobis est, cum omnibus hominibus in pace vi- ventes.

19 Non ipsi vosmet ulcisentes, dilecti; sed date locum irae: scriptum enim est, Meum estulcisci;

20 ego rependam, dicit Dominus. Itaque si esurit ini- micus tuus, ciba eum ; si sitit, da ei potum; hoc enim si feceris, carbones ignis coacervabis

21 in caput ejus. Ne vincitor a malo, sed vince bono malum.

13 Omnis anima potestatibus supereminentibus sub- jecta esto; non enim est potestas nisi a Deo; et quse sunt potestates, sunt a Deo ordinatae.

2 Itaque quisquis obsistit potestati, Dei ordina- tioni obsistit: qui autem obsistunt, ipsi sibi con-

3 demnationem auferent. Nam magistratus non sunt metui bonis operibus, sed malis. Vis autem non metuere potestatem? Quod bonum est fa-

13, 4 - 14, 3.] AD ROMANOS. 361

4 cito, et laudem ab ipsa obtinebis: Dei enim mi- nister est tuo bono, Quod si feceris quod ma- lum est, metue; non enim frustra gladium gerit; nam Dei minister est, vindex ad iram ei qui

5 quod malum est fecerit. Quapropter necesse est subjici, non solum propter iram, sed etiam

6 propter conscientiam. Propter hoc enim etiam tributa solvitis; siquidem ministri Dei sunt in

7 hoc ipso laborantes. Reddite igitur omnibus quod debetis; cui tributum dehetur^ tributum; cui vectigal, vectigal; cui timor, timorem; cui honor, honorem.

8 Nemini quicquam debete, nisi hoc ^ ut alii alios diligatis; nam qui diligit alterum, legem

9 implevit. Siquidem illud, Non moechaberis, Non occides, Non furaberis, Non falsum testimonium dices, Non concupisces; et si quod aliud est prseceptum , in hoc sermone summatim ^ com- prehenditur, nempe, Diliges proximum tuum si-

10 cut teipsum. Charitas proximum non afficit malo: itaque charitas est completio legis.

11 Idque perspecta opportunitate, quod videlicet tempus jam sit nostri a somno expergefiendi; nunc enim propius nos est salus, quam quum

12 credidimus. Nox processit, dies autem propin- quat. Abjiciamus igitur opera tenebrarum, et

13 induamur habitu qui luci conveniat. Ut inter- diu, decenter ambulemus: non in comessationi- bus et ebrietatibus , non cubilibus ac lasciviis,

14 non lite et invidia: sed induimini Domino Jesu Christo, et carnis curam ne habete ad explendas cupiditates.

14 EUM vero qui fide est infirmus, assumite; non tame7i ad altercationes disputationum.

2 Alius quidem credit edere licere quidvis;

3 alius autem fide infirmus edit olera. Qui edit.

362 EPISTOLA [14, 4-i5.

non edentem ne pro nihilo liabeto : et qui non edit, edentem ne condemnato; Deus enim eum

4 assumpsit. Tu qui es qui condemnas alienum famulum? proprio domino perstat aut cadit: stabilietur autem: potest enim Deus eum sta- bilire.

5 Alius quidem sestimat diem prae die; alius autem ^erceque sestimat quemvis diem. Unus- quisque in animo suo plene certioratus esto.

6 Qui curat diem, Domino curat; et qui non curat diem, Domino non curat. Qui edit, Do- mino edit; gratias enim agit Deo: et qui non edit, Domino non edit, et gratias agit Deo:

7 nuUus enim nostrum sibiipsi vivit, et nullus sibi-

8 ipsi moritur. Nam sive vivimus, Domino vivi- mus; sive morimur, Domino morimur: sive igi-

9 tur vivamus, sive moriamur, Domini sumus. Ad hoc enim Christus et mortuus est, et resurre- xit, et revixit, ut et mortuis et viventibus domi- netur.

10 Tu vero cur condemnas fratrem tuum? aut etiam tu cur pro nihilo habes fratrem tuum? Omnes enim sistemur apud tribunal Christi.

11 Scriptum est enim, Vivo ego, dicit Domi- nus, certe mihi sese flectet omne genu, et omnis lingua palam agnoscet Deum.

12 Nempe ergo unusquisque nostrum de seipso

1 3 rationem reddet Deo. Ne amplius igitur alii *alios judicemus: sed hic potius adhibete judi- cium, ut ne fratri proponatis quidpiam ad quod impingat, vel offendat.

14 Novi, et persuasum habeo per Dominum Je- sum, nihil esse impurum per se: sed ei qui re- putat aliquid esse impurum, id ei impurum esse.

15 Verum si propter escam frater tuus tristitia afficitur, non jam secundum charitatem ambulas.

14, iG - 15, 7.] AD ROMANOS. 363

Ne esca tiia illum perdito pro quo Christus

mortuus est. i6 Ne vestrum igitur bonum blasphemator: ^'^ non

enim est regnum Dei esca et potus, sed justitia, i8 et pax, et gaudium per Spiritum Sanctum. Nam

qui per haec servit Christo, placet Deo, et pro-

19 batur hominibus. Nempe igitur quoe ad pacem faciunt sectemur, et quae ad mutuam aedifica-

20 tionem. Ne cibi causa destrue opus Dei. Om- nia quidem munda: sed malum est homini qui

21 edens offendit. Bonum est non edere carnes neque bibere vinum, neque qincqua?n facere in quo frater tuus impingit , vel offenditur, vel in- firmus est.

22 Tu fidem habes: apud temetipsum habe in conspectu Dei. Beatus qui non condemnat se-

23 ipsum in eo quod approbat. Qui vero dubitat, si ederit, condemnatus est, quoniam non edit ex fide; quicquid vero ex fide non est, pecca- tum est.

15 Dcbemus autem nos, qui firmi sumus^ infirmi- tates imbecillorum portare , ac non indulgerc

2 nobisipsis. Itaque unusquisque nostrum proxi- mo placeat ipsius bono, id est, ad ejus aedifi-

3 cationem. Etenim Christus non placuit sibiipsi: sed, sicut scriptum est, Convicia eorum qui

4 conviciantur tibi, inciderunt in me. Nam quae ante scripta sunt, ad nos docendos ante scripta sunt; ut per tolerantiam et consolationem

5 scripturarum spem retineamus. Deus autem auctoi" tolerantiae et consolationis det vobis ut itidem alii in alios affecti sitis, secundum Chri-

6 stum Jesum: ut concorditer uno ore glorificetis Deum ac Patrem Domini nostri Jesu Christi.

7 Propterea assumite ahi alios, sicut et Christus assumpsit nos in gloriam Dei.

364 EPISTOLA [15, 8-21.

8 ILL UD autem dico, Jesum Christum ministrum fuisse circumcisionis , pro Dei veritate, ut con-

9 firmaret promissiones patrum: et ut gentes pro misericordia glorificent Deum; sicut scriptum est, Propterea celebrabo te inter gentes,

10 et nomini tuo psallam. Et rursum dicit, Hilares estote, gentes, cum populo

11 ipsius: et rursum, Laudate Dominum, om- nes gentes, et collaudate ipsum, omnes ,

12 populi. Et rursum Esaias dicit, Erit radix Jesse; et qui exsurgat ad imperandum

13 gentibus, in ipso gentes sperabunt. Uti- nam vero Deus spei impleat vos omni gaudio et pace credendo, ut spe abundetis per virtutem Spiritus Sancti.

14 Persuasum autem habeo et ipse ego de vobis, fratres mei, quod ipsi per vos pleni sitis boni- tate, impleti omni cognitione, et qui possitis

15 etiam vos mutuo admonere. Audacule vero scripsi vobis, fratres, aliquatenus, veluti commo- nefaciens vos propter gratiam quae data est mihi

16 a Deo; ad hoc ut sim minister Jesu Christi apud gentes, operans evangelio Dei, ut oblatio gentium iiat accepta, sanctificata per Spiritum Sanctum.

17 Habeo igitur quod glorier per Christum Je-

18 sum, in iis quae ad Deum pertinent. Non enim sustinuerim quicquam loqui quod non effecerit Christus per me, adducendis ad obedientiam

19 gentibus, verbis et factis, virtute signorum ac prodigiorum, virtute spiritus Dei: adeo ut ab Hierosolymis et circumjacentibus regionibus, us- que ad Illyricum, impleverim prsedicandi evan-

20 gelii Christi munus. Ita porro contendens evan- gelizare, non ubi nominatus esset Christus, ut

21 ne super alienum fundamentum aedificarem: sed sicut scriptum est, Quibus non est annun-

15, 22 - 16, 2.] AD ROMANOS. 365

ciatum de eo, videbunt; et qui non audie- runt, intelligent.

Quapropter etiam saepe inhibitus sum venire

22 ad vos. Nunc vero, quum non amplius habeam

23 locum in his regionibus, summum autem desi- derium habeam veniendi ad vos a multis annis: quando proficiscar in Hispaniam, veniam ad

24 vos: spero enim fore ut istac praeteriens con- spiciam vos, et a vobis deducar illuc; si tamen vestra consuetudine prius-ex parte expletus fuero.

25 Nunc autem proficiscor Hierosolymam, mini-

26 strans sanctis. Libuit enim Macedoniae et Achaiae conferre aliquid in pauperes sanctos qui sunt

27 Hierosolymis. Libuit enim eis , inquam, et de- bitores eorum sunt; nam si spiritualia ipsorum bona gentibus communicata sunt, debent etiam ipsce in camahbus eis ministerio suo adesse.

28 Hoc igitur ubi perfecero , et eis consignavero

29 hunc fructum, abibo istac in Hispaniam. Scio vero me, quum veniam ad vos, cum plena bene- dictione evangelii Christi venturum.

30 Precor autem vos, fratres, per Dominum no- strum Jesum Christum, et per charitatem spiri- tus, ut concertetis mihi vestris pro me apud

31 Deum orationibus; ut liberer ab iis qui non obediunt serinoni in Judaea, utque ministerium hoc meum erga Hierosolymam acceptum sit

32 sanctis: ut cum gaudio veniam ad vos per vo- luntatem Dei, unaque vobiscum refociller.

33 Deus autem pacis sit cum omnibus vobis. Amen. 16 COMMENDO autem vobis Phoeben sororem

nostram, quae est ministra ecclesiae Cenchreensis; 2 ut eam excipiatis in Domino convenienter san- ctis, et adsitis ei quacunque in re ipsi usus fuerit vobis: nam haec tum multis hospitium prsebuit, tum mihi etiam ipsi.

366 EP. AD ROM. [16, 3-19.

3 Salutate Priscillam et Aquilam, adjutores meos

4 in Cliristo Jesu: qui pro anima mea suam ipso- rum cervicem supposuerunt : quibus non ego

5 solus gratias ago, sed etiam omnes ecclesiae gen- tium. Item ecclesiam quae in domo eorum est.

Salutate Epaenetum mihi dilectum, primitias

6 Achaise in Christo. Salutate Mariam, quae mul-

7 tum laboravit erga nos. Salutate Andronicum et Juniam, cognatos meos, et concaptivos meos, qui sunt insignes inter apostolos, qui etiam ante

8 me fuerunt in Christo. Salutate Ampliam di-

9 lectum mihi in Domino. Salutate Urbanum, ad- jutorem nostrum in Christo, et Stachyn mihi

10 dilectum. Salutate Apellem, probatum in Christo. Salutate eos qui sunt ex Aristobuli familiari'

11 hus, Salutate Herodionem cognatum meum. Sa- lutate eos qui sunt ex Narcissi familiaribus^

12 eos, inquam, qui sunt in Domino. Salutate Try- phaenam et Tryphosam, quag laborant in Domino. Salutate Persidam mihi dilectam, quae multum

13 laboravit in Domino. Salutate Rufum selectum

14 in Domino , et matrem ejus ac meam. Salutate Asyncritum, Phlegontem, Hermam, Patrobam,

15 Hermen, et qui cum iis sunt fratres. Salutate Philologum, et Julium, Nereum, et sororem ejus, et Olympam, et qui cum iis sunt omnes

16 sanctos. Salutate aHi alios osculo sancto.

Salutant vos ecclesise Christi.

17 PRECOR autem vos, fratres, ut observetis dissidiorum et ofifendiculorum auctores contra doctrinam quam vos didicistis; et declinetis ab

18 eis. Nam qui ejusmodi sunt^ Domino nostro Jesu Christo non serviunt, sed suo ventri: et per blandiloquentiam et assentationem corda hominum minime malorum seducunt.

19 Vestra enim obedientia ad omnes pervenit.

16,20-27. 1,1-2.] EP. I. AD COR. 367

Gaudeo igitur quod ad vos attinet; sed volo vos sapientes quidem esse ad id quod bonum

20 est, simplices vero ad malum. Porro Deus pa- cis conteret Satanam sub pedes vestros cito.

Gratia Domini nostri Jesu Christi sit vobis- cum. Amen.

2 1 SALUTANT vos Timotheus adjutor meus, et Lucius, et Jason, et Sosipater, cognati mei.

22 Saluto vos in Domino ego Tertius, qui descripsi

23 epistolam. Salutat vos Gaius hospes meus et ecclesiae totius; salutat vos Erastus procurator urbis, et Quartus frater.

24 Gratia Domini nostri Jesu Christi sit cum om- nibus vobis. Amen.

25 Ei vero qui potest vos stabilire, secundum evangelium meum et praeconium Jesu Christi, ex patefactione mysterii quod a temporibus se-

26 culorum tacitum fuit; nunc vero factum est mani- festum, et per scripturas propheticas , ex imperio geterni Dei, ad obedientiam fidei, omnibus gen-

27 tibus innotuit; soli, inquam^ sapienti Deo glo- ria esto per Jesum Christum in secula. Amen.

Ad Komanos scripta fuit Coriutho, per Plioeben luinistram Cenclireensis ecclesise.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA PRIMA

AD

CORINTHIOS.

1 PAULUS, vocatione apostolus Jesu Christi

2 per voluntatem Dei, et Sosthenes frater, eccle- sise Dei quae est Corinthi, sanctificatis in Christo Jesu, id est, vocatis sanctis, cum omnibus qui

368 EPISTOLA PRIMA [1, 3-I8.

invocant nomen Domini nostri Jesu Christi quo- vis loco, Domini^ inquam^ tum ipsorum, tum

3 nostri; gratia vobis et pax a Deo patre nostro, et Domino Jesu Christo.

4 GRATIAS ago Deo meo semper de vobis, ob gratiam Dei quae data est vobis in Christo

5 Jesu: quod in omnibus ditati sitis in ipso, omni

6 loquendi facultate, omnique cognitione; prout testimonium Christi confirmatum fuit in vobis;

7 adeo ut nullo dono" deficiamini, exspectantes donec patefiat Dominus noster Jesus Christus.

8 Qui Deus etiam confirmabit vos usque ad finem inculpatos, in diem Domini nostri Jesu Christi.

9 Fidelis est Deus, per quem vocati estis ad com- munionem Filii ipsius Jesu Christi Dpmini nostri.

10 PRECOR autem vos, fratres, per nomen Do- mini nostri Jesu Christi, ut idem loquamini om- nes, et non sint inter vos dissidia, sed sitis com- pacti, eadem mente et eadem sententia.

11 Declaratum est enim mihi de vobis, fratres mei, a domesticis Chloes, quod lites sint inter

12 vos. Hoc autem dico, singulos vestrum dicere, Ego quidem sum Pauli, ego autem Apollo, ego vero Cephse, ego vero Christi.

13 Num dispertitus est Christus? num Paulus crucifixus^ est pro vobis? aut in nomen Pauli

14 baptizati fuistis? Gratias ago Deo meo, quod neminem vestrum baptizaverim, nisi Crispum et

15 Gaium: ut nequis dicat me in meum nomen

16 baptizasse. Baptizavi autem etiam Stephanae familiam: ceterum haud scio num quem alium

17 baptizaverim. Non enim misit me Christus ut baptizarem, sed ut evangelizarem; non tamen cum dicendi peritia, ne inanis reddatur crux

18 Christi. Nam sermo ille de cruce, iis quidem qui pereunt, stultitia est; iis autem qui servan-

1, 19 - % 3.] AD CORINTHIOS. 3G9

19 tur, id est nobis , potentia Dei est. Scriptum est enim, Abolebo sapientiam sapientum, et prudentiam prudentumtollam e me-

20 dio. Ubi sapiens ? ubi scriba? ubi disquisitor seculi istius? nonne infatuavit Deus sapientiam

21 mundi hujus? Nam postquam in Dei sapientia, mundus non cognovit Deum per eam sapientiam, libuit Deo per stultitiam praedicationis servare credentes.

22 Quandoquidem et Judaei signum petunt, et

23 Graeci sapientiam quserunt: nos autem praedica- mus Christum crucihxum, Judseis quidem offen-

24 diculum, Grsecis vero stultitiam: ipsis autem vo- catis, tum Judaeis, tum Graecis, Christum Dei

25 potentiam ac Dei sapientiam. Nam stultitia Dei sapientior est quam homines; et infirmitas Dei vahdior est quam homines.

26 Yidetis enim vocationem vestram, fratres; vos videlicet non esse multos sapientes secundum carnem, non multos potentes, non multos nobi-

27 les. Yerum quae stulta sunt in mundo, elegit Deus, ut pudefaciat sapientes: et quae siint in- firma mundi, elegit Deus, ut pudefaciat valida:

28 et quae ignobiha sunt in mundo, et pro nihilo habita, elegit Deus; et ea quae non sunt, ut ea

29 quae sunt enervaret: ut ne glorietur ulla caro in

30 ejus conspectu. Sed ex ipso vos estis in Christo Jesu, qui factus est nobis sapientia a Deo,

31 justitiaque, et sanctificatio, et redemptio: ut fiat sicut scriptum est, Qui gloriatur, in Do- mino gloriator.

2 Ego igitur quum venirem ad vos, fratres, veni non cum eminentia sermonis aut sapientiae, annuncians vobis testimonium Dei. Non enim statui quicquam scire inter vos, nisi Jesum Christum, eumque crucifixum. Sed fui ego cum

24

870 EPISTOLA PRIMA ["2, 4-io.

infirmitate, et timore, ac tremore multo apud

4 vos. Neque sermo meus et praeconium meum versatu7n est in persuasoriis humanae sapientias verbis, sed in demonstratione spirituali et po-

5 tente. Ne fides vestra consistat in sapientia ho- minum, sed in potentia Dei.

6 Sapientiam vero loquimur inter adultos; sa- pientiam autem non seculi hujus, neque princi-

7 pum seculi hujus quae evanescunt; sed loquimur sapientiam Dei latentem in mysterio, id est^ occultam illam quam praefinivit Deus ante se-

8 cula, ad gloriam nostram; quam nemo princi- pum seculi hujus cognovit; nam si cognovissent,

9 nequaquam Dominum gloriae crucifixissent. Sed prcBdicamus , sicut scriptum est, Quse oculus non vidit, nec auris audivit, nec subi- erunt cor hominis, quse paravit Deus iis

10 a quibus ipse diligitur. Nobis autem Deus ea revelavit per spiritum sxmm: spiritus enim

11 omnia scrutatur, etiam profunditates Dei. Quis enim hominum novit ea qua3 sunt hominis, nisi spiritus hominis qui est in eo? ita etiam ea quae

12 sunt Dei, nemo novit nisi spiritus Dei. Nos vero non spiritum mundi accepimus, sed spiri- tum qui est ex Deo; ut sciamus quae Deus est

13 nobis gratificatus. Quae etiam loquimur, non sermonibus quos docet humana sapientia, sed quos docet Spiritus Sanctus, spirituaha cum iis quae spiritualia sunt conferentes.

14 Animahs autem homo non est capax eorum quse sunt spiritus Dei; sunt enim ei stultitia, nec potest ea cognoscere , quia spiritualiter di-

15 judicantur. At spiritualis dijudicat quidem om-

16 nia, ipse vero a nemine dijudicatur. Quis enim novit mentem Domini, qui instructurus sit eum? nos autem mentem Christi habemus.

3,1-15.] AD CORINTHIOS. 371

«j Ego porro, fratres, non potui loqui vobis ut spiritualibus, sed loctitus su?n ut carnalibus,

2 id est, ut infantibus in Cliristo. Lactis potu vos alui, et non esca: nonduni eniin poteratis id fe?'re; imo ne nunc quidem adhuc potestis.

3 Nam adliuc carnales estis: quum enim inter vos sijtt invidia, et contentio, et dissidia, nonne car- nales estis, et sccundum liominem ambulatis?

4 Etenim quum dicit aliquis, Ego quidem sum Pauli, alter vero, Ego sujn Apollo ,^ nonne car- nales estis?

5 Q^^is igitur est Paulus, quis autem Apollos, nisi ministri per quos credidistis, et ut cuique

6 Dominus dedit? Ego plantavi, Apollos rigavit;

7 sed Deus dedit crescendi vim. Itaque neque is qui plantat est aliquid, neque qui rigat; sed

8 Deus, qui dat crescendi vim. Is vero qui plan- tat, et is qui rigat, unum sunt: unusquisque vero suam mercedem accipiet secundum suum labo-

9 rem. Etenim Dei sumus administri: Dei arvum, Dei sedificium estis.

10 Secundum gratiam Dei quae data est mihi, ut peritus architectus fundamentum statui: alius autem super^edificat. Porro quisque videat quo-

11 modo sujDcraedilicet. Nam fundamentum aliud nemo potest statuere proeter id quod positum

12 est, quod est Jesus Christus. Quod siquis superoe- dificet super fundamentum hoc aurum, argentum,

13 lapides pretiosos, ligna, foenum, stipulam: cujus- que opus manifestum fiet; dies enim id decla- rabit: nam per ignem retegitur; et cujusque

14 opus quale sit, ignis probabit. Si cujus opus manserit quod supera^dificaverit, mercedem ac-

15 cipiet. Si cujus opus exustum fuerit, damnum faciet; ipse vero servabitur, ita tamen, ut per ignem.

24*

372 EPISTOLA PRIMA [3, 16 - 4, 7.

i6 An nescitis vos esse templum Dei , et spiri-

17 tum Dei habitare in vobis? Siquis templum Dei violat, liunc perdet Deus: nam templum Dei sanctum est quod estis vos.

18 NuUus seipsum seducat; siquis sibi videtur esse sapiens inter vos in hoc seculo, stultus fiat,

19 ut fiat sapiens. Sapientia enim mundi hujus stultitia est apud Deum: scriptum est enim,

20 Carpit sapientes in versutia ipsorum: et rursum, Dominus novit disceptationes sa-

21 pientum esse vanas. Itaque nullus glorietur

22 in hominibus: omnia namque vestra sunt: et Paulus, et Apollos, et Cephas, et mundus, et vita, et mors, et praesentia, etfutura; omnia, in-

23 qua?n., vestra sunt: vos autem Christi; Christus vero Dei est.

4 Sic de nobis reputet homo ut de ministris Christi et dispensatoribus mysteriorum Dei.

2 Quod rehquum est autem, illud, requiritur in

3 dispensatoribus, ut quisque fidus inveniatur. Mihi vero pro minimo est quod a vobis dijudicer, aut ab humano judicio; imo nec ipse me diju-

4 dico. In nullo enim mihi sum conscius; sed non per hoc justificatus sum; Dominus autem is

5 est qui me dijudicat. Proinde ne ante praesti- tutum tempus judicis partes assumite, id est, us- quedum venerit Dominus, qui et illustraturus est res tenebris occultatas, et manifesta faciet con- siha cordium: ac tunc laus erit unicuique a Deo.

6 H^c autem, fratres, figura quadam transtuli ad meipsum et Apollo, propter vos; ut in no- bis discatis, supra id quod scriptum est non sapere; ut ne alius pro alio inflemini adversus

7 aHum. Quis enim te ab aliis discernit? quid autem habes quod non receperis? quod si etiam

4,8-21.] AD CORINTHIOS. 373

recepisti, quid gloiiaris quasi non receperis?

8 Jam saturati estis, jam ditati estis, absque no- bis regnum adepti estis; atque utinam sane regnum adepti sitis, ut et nos vobis conre- gnemus.

9 Deus enim, puto, nos, ultimos apostolos, spe- ctandos proposuit, ut morti addictos; nam specta- culum facti sumus mundo, et angelis, et homi-

10 nibus. Nos stulti propter Christum, vos autem prudentes in Cliristo; nos infirmi, vos autem

11 validi; vos gloriosi, nos ignominiosi. Ad hoc usque tempus et esurimus, et sitimus, et nudi sumus, et colaphis caedimur, et incertis sedibus

12 erramus: et laboramus, operantes propriis mani- bus; conviciis afFecti, bene precamur: si qui

13 nos persequantur, sufFerimus. Maledictis afFecti precamur; tanquam purgamenta mundi facti su- mus , ^et tanquam omnium ramentum usque ad- huc.

14 Non ut vos pudore sufFundam, hsec scribo,

15 sed ut filios meos dilectos admoneo. Nam etsi decem millia pasdagogorum habeatis in Christo, at non multos patres habetis: in Christo enim

16 Jesu per evangelium ego vos genui. Precor vos

17 igitur, imitatores mei estote. Propterea misi vo- bis Timotheum, qui est filius meus dilectus et fidus in Domino, qui vobis in memoriam revo- cabit quse sint vise mese in Christo, sicut ubique in omnibus ecclesiis doceo.

18 Ceterum perinde quasi ego non sim venturus

19 ad vos, inflati sunt quidam. Sed veniam cito ad vos, si Dominus voluerit, et cognoscam non

20 verba istorum inflatorum, sed vires. Non enim in verbis sitimi est regnum Dei, sed in spiritu?>

21 potentia. Quid vultis? cum virga veniam ad vos, an cum charitate, et spiritu lenitatis?

374 EPISTOLA PRIMA [5, 1-13.

5 Omnino aiiclitur esse inter vos scortatio , et ejusmodi scortatio quae ne inter gentes quidem nominatur, adeo ut quis uxorem patris habeat.

2 Et vos inflati estis, ac non potius luxistis, ut toUeretur e medio vestri qui facinus lioc pa- travit?

3 Enim vero ego, ut absens corpore, prsesens autem spiritu, jam ut praesens judicavi, ut is qui

4 lioc ita perpetravit, vobis et meo spiritu in ho- mine Domini nostri Jesu Christi congregatis,

5 cum potestate Domini nostri Jesu Christi; ejus- modi, inqicam, homo tradatur vSatance ad exi- tium carnis, ut spiritus salvus sit die illo Do- mini Jesu.

6 Non est bona gloriatio vestra. An nescitis

7 paululo fermenti totam massam fermentari? Ex- purgate igitur vetus fermentum, ut sitis nova massa, sicut estis fermenti expertes. Etenim pascha nostrum pro nobis sacrificatum est, nempe

8 Christus: itaque festum agitenms, non cum fer- mento veteri, nec cum fermento mahtiae et im- probitatis; sed cum non fermentatis panihus sin- ceritatis et veritatis.

9 Scripsi vobis in epistola, ne commisceamini

10 cum scortatoribus. At non omnino cum scorta- toribus mundi hujus, aut avaris, aut rapacibus, aut idololatris, alioquin debetis scilicet e mundo

11 exire. Nunc autem scripsi vobis, ne commiscea- mini, id est, siquis, quum frater nominetur, sit scortator, aut avarus, aut idololatra, aut convi- ciator , aut ebriosus, aut rapax; cum ejusmodi,

12 inquam, ne edatis quidem. Quid enim mea interest etiam de extraneis judicare? nonne de

13 iis qui intus sunt vos judicatis? De extraneis vero Deus judicat. Tolhte igitur istum impro- bum ex vobisipsis.

6, 1-11.] AD CORINTHIOS. 375

6 Sustinet aliquis vestrum, negotium habens ad- versus alterum , judicio experiri sub injustis , ac

2 non sub sanctis? An ignoratis sanctos mundi judices futuros? quod si inter vos de mundo judicium fertur, indigni estis minimis judiciis?

3 An ignoratis fore ut angelorum judices simus? nedum ut de iis quae ad liujus vitse usum per-

4 tinent judices noii simus? Itaque si judicia lia- beatis de iis quae ad hujus vitae usum pertinent, eos qui vihssimi sunt in ecclesia, eos, inquam.^

5 in subselliis collocate. Vobis ad verecundiam adducendis hoc dico. Itane non est inter vos sapiens, ne unus quidem, qui possit judicium

6 ferre inter fratres suos? Sed frater cum fratre

7 judicio experitur, idque sub infidelibus. Jam igitur omnino defectus in vobis est, quod judi- cia habeatis inter vosmetipsos: quare non po- tius injuriam patimini? cur non potius damnum

8 accipitis? At vos injuria afficitis, et fraudatis, idque fratres.

9 An ignoratis injustos non esse Dei haeredita- tem possessuros? Ne errate; neque scortatores, neque idololatrae, neque moechi, neque molles, ne-

10 que qui concumbunt cum masculis, neque fures, neque avari, neque ebriosi, neque conviciatores, neque rapaces, regni Dei haereditatem possidebunt.

11 Et haec eratis quihbet: sed abluti estis, sed san- ctificati estis, sed justificati estis, in nomine Do- mini Jesu, et per spiritum Dei nostri.

12 Omnia mihi licent, at non omnia conducunt; omnia mihi licent, at nequaquam ego redigar

13 sub ulHus rei potestateni. Escae ventri destina- t(Z stmt, et venter escis: Deus autem et hunc et has abolebit. Corpus vero non scortationi,

14 sed Domino, et Dominus corpori. Deus autem et Dominum suscitavit, et nos suscitabit poten-

376 EPISTOLA PRIM A [6, 15 - 7, 10.

15 tiasua. An ignoratis corpora vestra esse mem- bra Christi? Niim igitur sublata membra Christi,

16 faciam scorti membra? Absit. An ignoratis eum qui agglutinatur scorto, unum esse corpus cuin scortoP Erunt enim, inquit, qui duo erajtty

17 caro una. Qui vero aggkitinatur Domino, unus

18 cu7n eo spiritus est. Fugite scortationem. Omne peccatum quod fecerit homo , extra corpus est; sed qui scortatur, in proprium corpus peccat.

19 An ignoratis corpus vestrum esse templum Spi- ritus Sancti, qui est in vobis, quem habetis a

20 Deo, neque vos esse vestri juris? Nam empti estis pretio; glorificate igitur Deum in corpore vestro, et in spiritu vestro, quae sunt Dei.

7 CETERUM de quibus mihi scripsistis: Bonum

2 fuerit viro mulierem non attingere. Sed propter scortationes suam quisque uxorem habeto, et

3 proprium quseque virum habeto. Uxori vir de- bitam benevolentiam reddito; similiter autem

4 et uxor viro. Uxor proprium corpus non habet in potestate, sed vir: similiter autem et vir pro- prium corpus non habet in potestate, sed uxor.

5 Ne fraudate alter alterum, nisi siquid ex con- sensu ad tempus, ut vacetis jejunio et orationi- bus: et rursum simul convenite, ne tentet vos

6 Satanas propter incontinentiam vestram. Hoc autem dico ex concessione, non ex imperio.

7 Nam velim omnes homines esse ut et ipse suin: sed unusquisque proprium donum habet ex Deo;

8 alius quidem ita, alius autem ita. Dico autem ccelibibus et viduis, Bonum eis est si sic manse-

9 rint ut et ego maneo. Quod si se non conti- nent, matrimonium contrahant: nam melius est matrimonium contrahere quam uri.

10 lis autem qui matrimonio juncti sunt, denun- cio, non ego, sed Dominus, Uxor a viro ne sese

7,11-26.] AD CORTNTHIOS. 377

11 ipsa separato. Qiiod si sese separarit, maneat ccx:lebs, aut viro reconciliator: et vir uxorem ne dimittito.

12 Reliquis autem ego dico, non Dominus: Siquis frater uxorem habet infidelem, quse libens con- sentiat ad habitandum cum eo, ne eam dimittito.

13 Et uxor quse habet virum infidelem, qui libens consentiat ad habitandum cum ea,ne eumdimittito.

14 Maritus enim infidelis sanctificatus est in uxore, et uxor infidelis sanctificata est in viro; alioqui certe liberi vestri impuri essent; nunc autem

15 sancti sunt. At si infidelis sese separet, sepa- ratus esto: non est servituti subjectus frater aut soror in hujusmodi casibus: sed ad pacem vo-

16 cavit nos Deus. Ecquid enim nosti, uxor, an sis virum servatura? aut ecquid nosti, vir, an sis uxorum servaturus?

17 Sed ut unicuique donum partitus est Deus, ut unumquemque vocavit Dominus, ita ambulet, et

18 ita in ecclesiis omnibus. dispono. Circumcisus aliquis vocatus est? ne attrahat prceputium: in praeputio aliquis vocatus est? ne circumcidatur.

19 Circumcisio nihil est, et prseputium nihil est, sed

20 observatio prseceptorum Dei. Unusquisque, in

21 qua vocatione vocatus fuit, in ea maneat. Ser- vus vocatus es? ne sit tibi curae; sed si potes

22 etiam Hber fieri, potius eo utere. Etenim qui in Domino vocatus est servus, libertus Domini est: similiter et qui liber vocatus est, servus

23 est Christi. Pretio empti estis; ne estote servi

24 hominum. Unusquisque in quo vocatus fuit, fratres, in hoc maneat apud Deum.

25 De virginibus autem imperium Domini non habeo: sententiam vero meam hac in re dico, ut cui Dominus per misericordiam dederit fidum

26 esse. Existimo igitur hoc bonum esse propter

378 EPISTOLA PRIMA [7, 27-38.

instantem necessitatem; bonum, inqiLam esse,

27 liomini ita esse. Alligatus es uxori? ne quDtTe dissolutionem: solutus es ab uxore? ne quaere

28 uxorem. Quod si etiam duxeris uxorem, non peccasti: et si nupserit virgo, non peccavit; sed afflictionem in carne habituri sunt qui sunt hu- jusmodi. Ego vero vobis parco.

29 Hoc autem aio, fratres, opportunum tempus esse angustum in posterum; ut et qui habent

30 uxores sint ut non habentes; et qui flent, ut non flentes ; et qui gaudent, ut non gaudentes;

31 et qui emunt, ut non obtinentes; et qui utuntur hoc mundo, ut non abutentes; praeterit enim species hujus mundi.

32 Velim autem vos absque sollicitudine esse. Qui coclebs est, solhcitus est de iis quae sunt

33 Domini, quomodo placiturus sit Domino: at qui duxit uxorem, sollicitus est de iis qus? sunt

34 mundi, quomodo placiturus sit uxori. Discretse sunt, ea quae est uxor et ea quas est virgo. Qu3e est coelebs sollicita est de iis qua^ sunt Domini, ut sit sancta cum corpore tum spiritu; qua3 vero nupta est, sollicita est de iis quae

35 sunt mundi, quomodo placitura sit viro. Hoc autem dico vestro commodo; non ut laqueum vobis injiciam, sed ut decenter et apte adhse- rescatis Domino, absque ulla distractione.

36 Ceterum siquis sese existimat aliquid indeco- rum in virginem suam committere, si florem seta- tis excedat, et ita debet fieri: quod vult faciat,

37 non peccat; jungantur matrimonio. Qui vero perstat stabihs in corde, nec adigitur necessitate, sed in potestate habet propriam voluntatem, et hoc decrevit in corde suo ut conservet suam

38 virginem, bene facit. Itaque qui dat nuptum, bene facit: qui vero non dat nuptum, melius facit.

7,30-8,13.] AD CORINTIIIOS. 379

39 Uxor alligata est lege quamdiu vivit vir ipsius; quod si obdormierit vir ipsius, libera est ad

40 cui velit nubendum; tantum in Domino. Sed beatior est si ita maneat, secundum meam sen- tentiam: videor autem mihi et ego spiritum Dei liabere.

8 CETERUM de iis quee idolis immolantur, scimus nos omnes notitia esse prseditos. Noti-

2 tia inflat, cliaritas vero sodificat. Quod si quis sihi videtur aliquid scire , nondum quicquam

3 novit, sicut oportet nosse. Sed si quis diligit

4 Deum, hic cognitus fuit ab eo. De esu igitur eorum quae idolis immolantur, scimus idolum nihil esse in mundo, et nullum esse Deum aKum

5 nisi unum. Nam etiamsi sint qui dicantur dii, et in coelo et in terra, (sicut sunt dii multi, et

6 domini multi,) nobis tamen unus est Deus, Pa- ter ille a quo omnia, et nos in ipso; et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum.

7 Sed non in omnibus est ea cognitio: nonnulli enim ctun conscientia idoli usque ad hoc tem- pus, ut idolis immolatum edunt; et conscientia

8 eorum, infirma quum sit, inquinatur. Ceterum esca nos non commendat Deo: neque enim si edamus, amplius habemus: neque si non eda-

9 mus, minus habemus. Sed videte ne quo modo istud quod vobis licitum est, impingendi causa

10 fiat infirmis. Etenim siquis viderit te, illa cogni- tione praeditum, in idoleo accumbere, nonne conscientia ipsius qui infirmus est, instruetur ad

11 edendum ea quse sunt idolis mactata? et tua ista cognitione frater ille infirmus, propter quem

12 Christus est mortuus, peribit? Ita autem pec- cantes in fratres, et vulnerantes ipsorum con-

13 scientiam infirmam , in Christum peccatis. Qua-

380 EPISTOLA PRIMA [9, 1-15.

propter, si esca offendiculo est fratri meo, non edam carnes in seternum, ne sim offendiculo fratri meo.

9 NONNE sum apostolus? nonne sum liber? nonne Jesum Cliristum Dominum illum nostrum vidi? nonne opus meum vos estis in Domino?

2 Si aliis non sum apostolus, at certe vobis sum; nam sigillum apostolatus mei vos estis in Do-

3 mino. Mea defensio apud eos qui in me in-

4 quirunt, hsec est. Annon licet nobis edere et

5 bibere? Annon licet nobis sororem uxorem circum- ducere, ut et reliquis apostolis, et fratribus Do-

6 mini, et Ceplise? An soli milii et Barnabae non

7 licet non operari? Quis militat propriis stipen- diis unquam? quis plantat vineam, et de fructu ejus non edit? aut quis pascit gregem, et de lacte gregis non edit?

8 Num secundum liominem hasc dico? nonne

9 etiam lex hsec dicit? Nam in Mosis lege scri- ptum est, Non obligabis os bovi trituranti.

10 Num boves curse sunt Deo? An hoc propter nos omnino dicit ? Propter nos enim hoc scri- ptum est; nam sub spe debet is qui arat, arare; et qui triturat sub spe, spei suae particeps esse.

11 Si nos vobis spiritualia seminavimus, magnum

12 est si nos vestra carnaha messuerimus? Si alii sui ^n vos juris sunt compotes, an non potius nos? Atqui non usi fuimus jure isto quod no- bis licebat; sed omnia tegimus, ne interrumpa-

13 mus evangelium Christi. An nescitis eos qui sacris operantur, ea quce ex sacrario sunt edere? et qui altari assident, cum altari participare?

14 Ita etiam Dominus constituit iis qui evangelium annunciant, ut ex evangelio vivant.

15 Ego tamen nullo istorum sum usus. Neque vero haec scripsi, ut ita fiat in me: nam bonum

9, iG-10,4.] AD CORINTHIOS. 381

est mihi mori potius quam ut gloriationem me-

i6 am aliquis inanem reddat. Etenim si evange-

lizem, non est quod glorier: necessitas enim

mihi incumbit; vse autem mihi est nisi evange-

17 Hzem. Nam si volens hoc faciam mercedem habeo; sin invitus, dispensatio credita est mihi.

18 Qu3e igitur mihi est merces? ut evangelizando, gratuitum constituam evangelium Christi, ut ne abutar jure meo in evangelio.

19 Nam quamvis liber sim ab omnibus, omnibus meipsum servum feci, ut plures lucrifacerem.

20 Et factus sum Judaeis ut Judaeus, ut Judseos lucrifacerem; iis qui sub lege sunt, ut si essem sub lege, ut eos qui sub lege sunt lucrifacerem :

21 exlegibus, ut exlex, {;non tamen exlex Deo, sed sublex Christo,) ut lucrifacerem exleges.

22 Factus sum infirmis ut infirmus, ut infirmos lu- crifacerem: ornnibus factus sum omnia, ut om-

23 nino aliquos servarem. Hoc autem facio pro-

24 pter evangelium, ut una particeps ejus fiam. An ignoratis, eos qui in stadio currunt, omnes quidem currere, sed unum accipere prsemium? Sic cur-

25 rite ut comprehendatis. Porro quisquis certat, in omnibus est continens. Illi quidem itaque ut corruptibilem coronam accipiant, sunt continen-

26 tes ; nos autem, ut incorruptam. Ego igitur ita curro, ut non in incertum: ita pugilem ago, ut

27 non aerem csedens. Sed contundo corpus meum, et in servitutem redigo; ne quo modo , quum aHis pra^dicarim, ipse rejectaneus fiam.

10 NOLIM autem vos ignorare, fratres, patres nostros omnes sub illa nube fuisse, et omnes

2 per mare transivisse; et omnes per Mosen ba-

3 ptizatos esse nube et mari: et omnes eandem

4 escam spiritualem edisse:, et omnes eundem po- tum spiritualem bibisse : bibebant enim ex se-

382 EPISTOLA PRTMA [10,5-21.

quente spiritiiali petra: petra vero illa erat Chri-

5 stus. Sed plerosqiie illorum non liabuit gratos Deus; prostrati sunt enim in deserto.

6 Hsec autem typi nostri fuerunt, ut ne concu-

7 piscamus res malas, sicut illi concupiverunt. Ne igitur idololatroe liatis, sicut quidam eorum; ut scriptum est, Sedit populus ad edendum ac bi-

8 bendum, et surrexerunt ad ludendum. Neque scortemur, sicut quidam eorum scortati sunt, et

9 cecidemnt uno die viginti tria millia. Neque tentemus Christum, sicut etiam quidam eorum

10 tentarunt, et a serpentibus perierunt. Neque mur- murate, sicut quidam eorum murmurarunt, et per- ierunt a disperditore.

11 Hsec autem omnia typice eveniebant eis: scri- pta vero sunt ad nostri admonitionem, in quos

12 fines seculorum devenerunt. Itaque qui sihi vi-

13 detur stare, videat ne cadat. Tentatio vos non cepit nisi humana; fidelis autem est Deus, qui non sinet vos tentari supra id quod potestis, sed una cum tentatione prsestabit etiam exitum, ut

14 possitis sufferre. Quapropter, dilecti mihi, fugite '

15 ab idololatria. 'Ut intelligentibus hccc dico: ju- dicate vos quod aio.

16 Poculum benedictionis cui benedicimus, nonne communio sanguinis Christi est? panis quem fran- gimus, nonne communio corporis Christi est?

17 Quoniam unus est panis, unum corpus nos illi multi sumus: nos enim omnes ex uno illo pane

18 participamus. Videtis Israelem qui est secundum carnem: nonne qui edunt victimas, consortes sunt

19 altaris? Quid ergo dico? idolum aliquid esse, aut

20 quod idolis immolatum est, aliquid esse? Imo ilhtd dico, quse immolant gentes, d?emoniis im- molant, et non Deo: nolim autem vos da^moniis

21 consociari. Non potestis poculum Domini bibere,

10,22-11,0] AD CORINTHIOS. 388

et poculum dDcmoniorum : non potcstis mensre Domini participes esse, et mensae dasmoniorum.

22 An provocamus ad semulationem Dominum? num validiores eo sumus?

23 Omnia mihi licent, at non omnia conferunt;

24 gmnia mihi licent, sed non omnia ^edificant. Nemo quod suum est qu3e'rat, sed quisque quod alterius

25 cst. Quicquid in maccllo venditur, edite, nihil,

26 propter conscientiam, discriminantes. Domini

27 enim est terra et plenitudo ejus. Quod si- quis infidelium vos vocat, et vultis ire, quicquid apponitur vobis, edite, nihil discriminantes pro-

28 pter conscientiam. At siquis vobis dixerit, Hoc idolis mactatum est, ne edite, propter illum qui indicavit et propter conscientiam: Domini enim

29 est terra et plenitudo ejus. Conscientiam au- tem dico, non tuam, sed illius alterius: cur enim li-

30 bertas mea damnatur ab alia conscientia? Quod si ego per gratiam cihum participo, cur in eo ut blasphemus accusor pro quo ego gratius ago?

31 Sive igitur editis, sive bibitis, sive quid facitis,

32 omnia ad gloriam Dei facite. Estote sine offen- diculo et-Judasis, et Grsecis, et ecclesiae Dei.

33 Sicut et ego per omnia omnibus placeo, non qua:3rens meam ipsius utilitatem, sed multorum, ut serventur.

11 IMITATORES mei fiatis, sicut ego Christi.

2 Laudo vero vos, fratres, quod omnia mea me- ministis, et sicut tradidi vobis, traditiones retine-

3 tis. Velim autem vos nosse Christum esse omnis* viri caput; caput autem mulieris, virum;

4 caput vero Christi, Deum. Omnis vir orans aut prophetans velato capite, dedecorat caput suum.

5 Omnis vero mulier orans aut prophetans non velato capite , dedecorat caput suum : nam id

6 unum ac idem est ac si rasa esset. Nam i

384 EPISTOLA PRIMA [11, 7-23.

non velatur mulier, etiam tondeatur: quod si

7 turpe mulieri tonderi aut radi, veletur, Vir enim non debet velare caput, quum is imago

8 sit et gloria Dei: at mulier gloria viri est. Non enim est vir ex muliere, sed mulier ex viro.

9 Neque enim conditus est vir propter mulierem,

10 sed mulier propter virum. Propter hoc debet mulier potestatem habere in capite , propter an-

11 gelos. Attamen neque vir absque muliere, ne-

12 que mulier absque viro, in Domino. Sicut enim mulier ex viro est, ita et vir per mulierem:

13 omnia vero ex Deo. Apud vosipsos judicate, num decorum est mulierem non velatam Deum

14 orare? An ne natura quidem ipsa hoc vos do- cet, quod viro quidem comatum esse dedecori

15 sit? Contra, mulieri comatam esse decori sit?

16 nam coma pro velamine data est ei. Quod si- quis videtur contentiosus esse, nos ejusmodi con- suetudinem non habemus, neque ecclesiae Dei.

17 HOC vero ita denuncio, ut vos non laudem, quod videlicet non cum emolumento, sed cum

18 detrimento convenitis. Primum enim, quum convenitis in ecclesia, audio dissidia inter vos

19 esse; et aliquatenus credo. Oportet enim etiam hsereses inter vos esse; ut qui probi sunt, mani- festi fiant inter vos.

20 Quum igitur convenitis eodem loci, hoc non

21 est Dominicam coenam edere. Nam unusquisque propriam coenam prseoccupat in edendo: et hic

22 quidem. esurit, ille vero ebrius est. Enimvero num domos non habetis ad edendum et biben- dum? aut ecclesiam Dei contemnitis, et pude- facitis eos qui non habent? Quid vobis dicam? laudabo vos? in hoc non laudo.

23 Ego enim accepi a Domino quod et tradidi vobis; Dominum Jesum videlicct ea nocte qua

11,24-12,7.] AD CORINTHIOS. 385

24 proditus est, accepisse panem: et gratiis actis fre- gisse, ac dixisse, Accipite, edite: hoc meum est cor- pus quod pro vobis frangitur: hoc facite ad mei

25 commemorationem. Itidem et poculum, postquam coenasset, dicendo, PIoc poculum est novum illud pactum per meum sanguinem: hoc facite, quoties- cunque biberitis, ad mei commemorationem.

26 Quotiescunque enim ederitis panem hunc, et poculum hoc biberitis, mortem Domini annun-

27 ciatis, usquequo venerit. Itaque quisquis ederit panem hunc, vel biberit poculum hoc Domini indigne, reus tenetur corporis et sanguinis Do-

28 mini. Exploret autem quisque sese, et ita de

29 pane illo edat, et de poculo illo bibat. Nam qui edit et bibit indigne, ipse sibi judicium edit

30 et bibit, non discernens corpus Domini. Propterea inter vos multi sunt segroti et valetudinarii, et dor-

3 1 miunt multi. Etenim si ipsi nos dijudicaremus, non

32 judicaremur. Sed dum judicamur, a Domino erudi- mur, ne cum mundo condemnemur.

33 Itaque, fratres mei, quum convenitis ad eden-

34 dum, alius alium exspectate. Quod siquis esu- rit, domi edat; ne ad condemnationem con- veniatis. Reliqua vero, quum venero, disponam.

12 PORRO de spiritualibus donis^ fratres, nolim

2 vos in eo?'U7n" ignoratione versari. Scitis vos gentes fuisse, ad idola illa muta, prout duceba-

3 mini, abreptos. Quapropter notum vobis facio, nullum per spiritum Dei loquentem, dicere Je- sum anathema; et neminem posse dicere Jesum Dominum, nisi per Spiritum Sanctum.

4 Distinctiones autem donorum sunt, sed idem

5 spiritus: et distinctiones ministeriorum sunt, sed

6 idem Dominus: et distinctiones actionum sunt, sed idem est Deus agens omnia in omnibus.

7 Unicuique vero datur declaratio spiritus ad

25

386 EPISTOLA PRIMA [12,8-24.

8 utilitatem. Nam liuic quidem per spiritum da- tur sermo sapientise; alii vero sermo cognitionis per eundem spiritum; alteri vero fides per eun-

9 dem spiritum; alii vero donum sanationum per eundem spiritum; alii vero operatio virtutum; alii vero prophetia; alii vero discretio spirituum;

10 alteri vero genera linguarum; alii vero interpre-

11 tatio linguarum: sed omnia hsec agit unus ille et idem spiritus, distribuens privatim illa sin- gulis sicut vult.

12 Sicut enim corpus unum est, et rnembra liabet multa, omnia vero illa membra corporis, quod unicum est, multa sunt, sed unum sunt corpus;

13 ita et Christus. Etenim per unum spiritum nos omnes in unum corpus baptizati sumus, et Ju- daei, et Grccci, et servi, et liberi: et omnes poti

14 sumus in unum spiritum. Etenim corpus non est

15 unum membrum, sed multa. Si dicat pes, Quia non sum manus, non sum ex corpore: non pro-

16 pterea non est ex corpore? Et si dicat auris, Quia non sum oculus, non sum ex corpore: non

17 propterea non est ex corpore? Si totum corpus est oculus, ubi auditus? si totum est auditus, ubi

18 odoratus? Nunc autem Deus constituit membra,

19 singula sigillatim in corpore, sicut voluit. Quod si essent omnia unum membrum, v\A fuerit cor-

20 pus? Nunc vero multa quidem membra sunt,

21 unum vero corpus. Non potest autem oculus dicere manui, Te mihi non est opus: aut rursum

22 caput pedibus, Non est mihi vobis opus. Imo multo potius, quae videntur membra corporis in-

23 firmissima esse, necessaria sunt: et quae putamus membra corporis minime esse honesta, iis hono- rem ampliorem circumponimus: et quse sunt in nobis indecora, ampliorem decorem habent.

24 Nam iis quse sunt in nobis decora, decore non

12,25-13,8.] AD CORINTHIOS. 387

est opus: sed Deus contemperavit corpus, ei cui

25 deerat ampliore tributo honore: ut ne sit dissi- dium in corpore, sed membra itidem sollicita

26 sunt alia pro aliis. Itaque sive aliquod patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra: sive honore aflicitur unum membrum, congratu- lantur omnia membra.

27 Vos autem estis corpus Christi, et membra

28 particulatim. Et alios quidem constituit Detus in ecclesia, primum apostolos, deinde prophetas, tertio doctores; deinde constittiit \\x\.\xX.&'i-^\ deinde dona sanationum, opituhitiones^ gubernationes,

29 genera Hnguarum. Num omnes apostoli? num

30 omnes prophetae? num omnes doctores? num omnes edunt virlutes? num omnes donum habent sanationum? num omnes hnguis loquuntur? num

31 omnes interpretantur? Sed affectale dona potiora: et porro iter ad excellentiam vobis demonstro.

13 Si h"nguis hominum loquar et angelorum, charitatem autem non habeam, factus sum aes

2 resonans, aut cymbahim tinniens. Et si habeam prophetiam, et noverim mysteria omnia, omnem- que cognidonem, et si habeam totam illam fidem, adeo ut montes transponam, charitatem autem

3 non habeam, nihil sum. Et si insumam alendis egenis omnia quae mihi suppetunt, et si tradam corpus meum ut comburar, charitatem autem non habeam, hoc nihil jnihi prodest.

4 Charitas patienti est animo, benigna est charitas, non invidet charitas, non agit perperam, non infla-

5 tur; non agit indecore, non qua^rit quae sua sunt,

6 non exacerbatur, non cogitatmalum; nongaudetin-

7 justitia, congratulatur autem veritati; omnia tegit, omnia credit, omnia sperat, omnia tolerat.

8 Charitas nunquam excidit: sed et prophetiae evanescent, et linguse cessabunt, et cognitio abo-

25*

388 EPISTOLA PRIMA [13,9-14,10.

9 lebitur. Ex parte enim cognoscimus, et ex

10 parte prophetamus. Postquam autem advenerit quod perfectum est, tunc quod est aliquatenus

11 abolebitur. Quum essem infans, ut infans lo- quebar, ut infans sapiebam, ut infans ratiocina- bar: postquam autem factus sum vir, ut evanida

12 sustuli quae infantis erant. Videmus enim nunc per speculum et per senigma, tunc autem coram cernemus : nunc novi aliquatenus, tunc vero am- plius cognoscam prout amplius edoctus fuero.

13 Nunc vero manet fides, spes, charitas, tria haec: maxima autem harum charitas.

14 Sectamini charitatem, affectate spiritualia;

2 maxime vero ut prophetetis. Nam qui loquitur lingua, non hominibus loquitur, sed Deo: nullus

3 enim audit, spiritu vero loquitur mysteria. Qui autem prophetat, hominibus loquitur sedificatio-

4 nem, et exhortationem, et consolationem. Qui loquitur lingua, seipsum aedificat: qui vero pro-

5 phetat, ecclesiam sedificat. Velim autem omnes vos loqui linguis, magis tamen ut prophetetis: major enim est qui prophetat quam qui loquitur hnguis excepto nisi interpretetur, ut ecclesia sedificationem accipiat.

6 Quod si nunc, fratres, veniam ad vos linguis lo- quens, quid vos juvabo, nisi vobis loquar, aut ex re- velatione, aut ex cognitione, vel prophetando, vel

7 docendo? Atqui animse expertia qu3e sonum edunt, sive tibia sit sive cithara, nisi distinctionem tonis dederint, quomodo cognoscetur quod tibia canitur

8 aut cithara? Etenim si incertum sonum tuba dede-

9 rit, quis apparabitur ad bellum? Ita et vos, nisi per linguam edideritis bene significantem sermonem, quomodo cognoscetur quod dicitur? eritis enim in aerem loquentes.

lo Tot, si casus tulerit, genera vocum sunt in

14, 11-25.] AD CORINTHIOS. 389

11 mundo, et niliil est mutiim. Nisi igitur sciero vim vocis, ero ei qui loquitur barbarus, et qui

12 loquitur apud me barbarus fuerit. Ita et vos, quandoquidem spiritus afFectatis, ad sedificatio- nem ecclesia) quaerite ut exundetis.

13 Quapropter qui loquitur lingua, oret ut inter-

14 pretetur. Nam si orem lingua, spiritus meus

15 orat: sed intelligentia mea est infructuosa. Quid est igitur? orabd spiritu, sed orabo etiam intel- ligentia: psallam spiritu, sed psallam etiam in-

16 telligentia. Quandoquidem si benedixeris spiritu, is qui implet locum idiotse, quomodo dicturus est Amen ad tuam gratiarum actionem? nam

17 quid dicas nescit. Nam tu quidem bene gra-

18 tias agis, sed alius non sedificatur. Gratias ago Deo meo, quod magis quam vos omnes linguis

19 loquar. Sed in ecclesia malim quinque verba ex intelligentia mea loqui, ut et alios voce in- stituam, quam decem millia verborum lingua.

20 Fratres, ne estote pueri prudentia: sed malitia infantes, prudentia vero adulti estote.

21 In lege scriptum est, Propterea per di- versae lingua; homines et per alia labra loquar huic populo; et ne sic quidem

22 me audient, dicit Dominus. Linguae igi- tur sunt signum, non iis qui credunt, sed in- fidelibus: prophetia vero non infidelibus, sed

23 credentibus. Itaque si eodem convenerit tota ecclesia, et omnes linguis loquantur, ingredian- tur autem idiotae vel infideles, nonne dicent vos

24 furere? Sed si omnes proplietent, ingrediatur ' autem infidelis quispiam aut idiota, arguitur ab

25 omnibus, dijudicatur ab omnibus: et ita quae occulta sunt in ejus corde manifesta fiunt, atque

I ita procidens in faciem adorabit Deum, renun- i cians Deum vere in vobis esse.

390 EPISTOLA PRIMA [14,26-15,4.

26 Quid igitur est, fratres? quoties convenitis, quisque vestrum canticum habet, doctrinam ha- bet, linguam liabet, revelationem habet, inter- pretationem habet: omnia ad aedificationem fiant.

27 Et lingua quis loquitur, fiat per binos, aut ad plurimum ternos, et vicissim; unus autem inter-

28 pretetur. Quod si non sit interpres, taceat in ecclesia qui loquitiir lingua; sibiipsi vero

29 loquatur et Deo. Prophetse autem duo aut tres

30 loquantur, et alii dijudicent. Quod siquid alii

31 revelatum fuerit assidenti, prior taceat. Potestis enim omnes sigillatim prophetare, ut omnes di-

32 scant, et omnes consolationem accipiant. Et spi- '^T) ritus prophetarum prophetis subjiciuntur. Non

enim est incompositi status auctor Deus, sed pacis, ut in omnibus ecclesiis sanctorum.

34 Mulieres vestrae in conventibus sileant: nec enim permissum est eis ut loquantur, sed oportet

35 ut subditae sint, sicut et lex dicit. Quod siquid discere volunt, domi suos viros interrogent: nam turpe est mulieribus in ecclesia loqui.

36 An a vobis sermo Dei profectus est? an ad

37 vos solos devenit. Si quis sibi videtur propheta esse aut spirituahs, agnoscat quae scribo vobis

38 esse Domini prsecepta. Qui vero ignarus est,

39 ignarus esto. Itaque, fratres, affectate prophe-

40 tiam, et loqui linguis ne prohibete. Omnia vero decenter, et ordine fiant.

15 CETERUM vobis declaro, fratres, evangelium quod evangelizavi vobis , quod et recepistis, in

2 quo etiam statis; per quod etiam, si retinetis quo sermone vobis evangelizaverim, servamini;

3 excepto nisi si frustra credidistis. Tradidi enim vobis in primis quod et accepi, Christum vide- Hcet mortuum esse pro peccatis nostris secun-

4 dum scripturas; et sepultum fuisse, et excitatum

n

15,5-22.] AD CORINTHIOS. 391

5 tertio die, secundum scripluras: et visum fuisse

6 Cephse, deinde duodecim illis: postea visus est amplius quam quingentis fratribus semel; ex quibus plerique manent usque adhuc, quidam

7 autem obdormierunt. Postea visus est Jacobo;

8 deinde apostolis omnibus. Ultimo vero omni-

9 um, vehit abortivo, visus est etiam mihi. Ego enim sum minimus apostolorum, qui non sum dignus vocari apostolus; propterea quod perse-

10 cutus sum ecclesiam Dei. Sed gratia. Dei sum id quod sum: et gratia ejus, quas in me collata est, non fuit inanis, sed amplius quam illi om- nes laboravi: non ego tamen, sed gratia Dei

11 quse mecum est. Et ego igitur et illi ita prse- dicamus, et ita credidistis.

12 Quod si Christus praedicatur ex mortuis excita- tus esse, quomodo dicunt quidam inter vos, non

13 esse resurrectionem mortuorum? Nam si resur- rectio mortuorum non est, Christus quoque non

14 est suscitatus. Quod si Christus non est susci- tatus, vanum videUcet est prseconium nostrum,

15 vana autem est etiam fides vestra. Invenimur autem etiam falsi testes Dei: quoniam de Deo testificati sumus, eum suscitasse Christum, quem non suscitavit, si videlicet mortui non excitan-

16 tur. Nam si mortui non suscitantur, Christus

17 quoque non est suscitatus. Ouod si Christus non est suscitatus, inanis est fides vestra; ad-

18 huc estis in peccatis vestris. Nempe et qui

19 dormiunt in Christo , perierunt. Si in hac so- lum vita speramus in Christum, miserrimi om- nium hominum sumus.

20 Nunc autem Christus suscitatus est ex mor-

21 tuis, primitise dormientium factus est. Quia enim per hominem mors, per hominem quoque re-

22 surrectio mortuorum. Sicut enim in Adamo om-

392 EPISTOLA PRIMA [15, 23-39.

nes moriuntur, ita et in Christo omnes vivilica-

23 buntur. Unusquisque autem suo ordine : primi- tiae Christus, postea qui sunt Christi, in adventu

24 ipsius: deinde erit finis, quum tradiderit regnum Deo ac patri; quum evanescere fecerit orane im-

25 perium, et omnem potentiam et virtutem. Nam oportet eum regnare usquequo omnes inimicos

26 supposuerit pedibus ejus. Ultimus autem hostis

27 evanescet mors. Nam omnia subjecit sub pedes ejus. Quum autem dicit omnia esse ei subjecta, palam est hoc dici excepto eo qui subjecit ei

28 omnia. Postquam vero subjecta fuerint ei om- nia, tunc et ipse Filius subjicietur ei qui subje- cerit ipsi omnia; ut Deus sit omnia in omnibus.

29 Alioqui quid facient qui ablutione utuntur su- per mortuis? Si omnino mortui non suscitantur,

30 cur ablutione utuntur super mortuis? Cur etiam

31 nos periclitamur omni momento? Diebus sin- gulis morior per gloriationem vestram, quam

32 habeo in Christo Jesu Domino nostro. Si se- cundum hominem adversus bestias pugnavi Ephesi, quae mihi utilitas? Si mortui non suscitantur,

33 edamus et bibamus: cras enim morimur. Ne er- rate: Mores bonos commercia corrumpunt mala.

34 Evigilate juste, et ne peccate; quidam enim Deum non norunt: vobis ad verecundiam ad- ducendis hoc dico.

35 At dicet aliquis, Quomodo suscitantur mor-

36 tui? quali autem corpore prodeunt? Insipiens, quod tu seris, non viviscit, nisi mortuum fuerit:

37 et quod seris, non corpus oriturum seris, sed nudum granum, si casus tulerit, tritici, aut ali-

38 cujus ex reliquis seiniiiihns. Sed Deus ei dat corpus ut voluit, et singulis seminibus suum

39 corpus. Non omnis caro eadem caro: sed alia quidem caro hominum, alia autcm caro peco-

15,40-55.] AD CORINTHIOS. 393

fum, alia vero pisciiim, alia aulem volucrium.

40 Et sunt corpora cocleslia, et sunt corpora ter- restria: sed alius quidem coelestium decor, alius

41 vero terrestrium. Alius decor solis, et alius decor lunae, et alius decor stellarum: stella enim stellae praestat decore.

42 Ita erit et resurrectio montuorum; seritur cor- pus cum corruptione, suscitatur cum incorru-

43 ptione : seritur foedum, suscitatur cum gloria: seritur viribus cassum, suscitatur potens: seritur

44 corpus animale, suscitatur corpus spirituale. Est

45 corpus animale, et est corpus spirituale. Ita etiam scriptum est, Factus est prior homo Ada- mus animal vivens: posterior autem Adamus

46 factus est spiritus vivificus. At spirituale non

est prius, sed animale, deinde spirituale. Pri-

47 mus homo e terra, pulvereus; secundus homo

48 ipse Dominus e coelo. Oualis pulvereus ille, tales et pulverei sunt: et qualis ille coelestis, tales et

49 qui coelestes erunt. Et sicut gessimus imaginem terreni, geremus etiam imaginem coelestis.

50 Hoc autem dico, fratres, quia caro et sanguis non possunt regni Dei haereditatem consequi: neque corruptio haereditatem incorruptibilitatis

5 1 consequetur. Ecce, mysterium vobis dico, Non omnes quidem obdormiemus, sed- omnes muta- bimur, ^nomento, et jactu oculi, ad ultimam tu-

52 bam: canet enim tuba, et mortui suscitabuntur

53 incorruptibiles, et nos mutabimur. Oportet enim corruptibile istud induere incorruptibilitatem, et

54 mortale istud induere immortalitatem. Postquam autem hoc corruptibile induerit incorruptibili- tatem et mortale istud induerit immortalitatem, timc fiet illud quod scriptum est, Absorpta est mors ad victoriam.

55 Ubi tua, o mors, victoria? ubi tuus, o sepul-

394 EP.I. ADCOR. [15,56-16,12.

56 chrum aculeus? Aculeus vero mortis cst pecca-

57 tum: vis autem peccati, lex. Deo autem liabe- tor gratia, qui dat nobis victoriam per Domi-

58 num nostrum Jesum Christum. Itaque, fratres mei dilecti, stabiles estote, immoti, eminentes in opere Domini semper, quum sciatis laborem vestrum non esse inanem in Domino.

16 PORRO de collecta in sanctos, quemadmo- dum ordinavi ecclesiis Gahitise, ita et vos facite.

2 Primo quoque die hebdomatis, unusquisque ve- strum apud se seponat, recondens ut thesaurum quodcunque ipsi datum fuerit ut possit commode:

3 ne quum venero, tunc collectae liant. Postquam au- tem adfuero, quoscunque probaveritis per episto- las, eos mittam ut perferant Hierosolymam bene-

4 ficientiam vestram. Quod si res digna fuerit ut et ipse proficiscar, mecum proficiscentur.

5 Veniam autem ad vos , quum Macedoniam pertransiero (Macedoniam enim pertranseo).

6 Apud vos autem forsitan permanebo, aut etiam hibernabo, ut vos me prosequamini quocunque

7 proficiscar. Nolo enim vos nunc in transcursu videre: sed spero temporis aliquantum mansu-

8 rum me apud vos, si Dominus permiserit. Per- manebo autem Ephesi usque ad Pentecosten.

9 Nam ostium mihi apertum est magnum et ope- rosum, et adversarii multi.

10 Quod si venerit Timotheus, videte ut sine metu sit apud vos: opus enim Domini operatur,

11 ut et ego. Nequis igitur illum pro nihilo ha- beat: sed prosequimini eum cum pace, ut veniat ad me: exspecto enim eum cum fratribus.

12 Porro de Apollo fratre, multum precatus sum eum ut iret ad vos cum fratribus: sed omnino non fuit ei voluntas nunc eundi: venturus est autem, quum tempus opportunum habuerit.

IG, 13-2-1.1,1-2.] EP. II. ADCOR. • 395

13 Vigilate, perstate in fide, viriliter agite, estote

14 fortes. Omnia vestra cum charitate fiant.

15 Precor autem vos, fratres, (nostis familiam Stephanae esse primitias Achaise, et sese in

16 ministerium sanctis addixisse;) ut et vos subjici- amini talibus , et omnibus operam suam confe- rentibus et laborantibus.

17 Gaudeo vero de adventu Stephanse, et For- tunati, et Achaici; quoniam isti defectum vestri

18 suppleverunt. Refocillarunt enim spiritum meum ac vestrum. Agnoscite igitur eos qui tales sunt.

19 Salutant vos ecclesise Asise. Sahitant vos in Domino multum Aquihx et Priscilla , cum eccle-

20 sia qu3e est domi ipsorum. vSaiutant vos fratres omnes. Salutate alii alios osculo sancto.

21 Salutatio manu mea Pauh. ^"-^ Siquis non amat Dominum Jesum Christum, esto anathema

23 maran-atha. Gratia Domini Jesu Christi sit vo-

24 biscum. Charitas mea cum omnibus vobis in Christo Jesu. Amen.

Ad Corinthios prior , missa fuit Pliilippis per Stephanam, et Fortiiuatum, et Acliaicum, et Timotlieum.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA SECUNDA

AD

CORINTHIOS.

PAULUS apostolus Jesu Christi per volunta-

tem Dei, et Timotheus frater, ecclesise Dei quse

est Corinthi, una cum sanctis omnibus qui sunt

i in tota Achaia: gratia sit vobis et pax a Deo

Patre nostro, et Domino Jesu Christo.

396 * EPISTOLA SFXUNDA [1, 3-13.

3 BENEDICTUS esto Deus ac Pater Domini nostri Jesu Christi, pater, inquain, ille misera-

4 tionum, et Deus omnis consolationis; consolans nos in omni afflictione nostra, ut et ipsi possi- mus in quavis afflictione positos consolari, ea

5 consolatione qua nos consolatur Deus. Nam sicut redundant in nos perpessiones Christi, ita per Christum redundat etiam in vos consolatio

6 nostra. Sive igitur affligimur, pro vestra conso- latione ac salute premimur; sive consolationem percipimus, consolationem percipimus pro vestra consolatione, quae agit in vobis per tolerationem earundum perpessionum quas et nos perpetimur:

7-et spes nostra firma est de vobis; ut qui sciamus vos sicut consortes estis perpessionum, ita etiam consortes fore consolationum.

8 Non enim volumus vos esse nescios, fratres, afflictionis nostrse quae nobis evenit in Asia, nos nempe supra modum gravatos fuisse supra vires, adeo ut prorsus animi penderemus, etiam quod

9 ad vitam. Sed ipsi apud nos decretum mortis habuimus, ne confideremus in nobisipsis, sed in

10 Deo suscitante mortuos; qui ex tanta morte nos eripuit et eripit: in quo speramus nos ad-

11 huc etiam ereptum iri: una conferentibus subsi- diariam operam etiam vobis per deprecationem pro nobis, ut donum ex multis personis in nos collatum, per multos celebretur gratiarum actione pro nobis.

12 Nam gloriatio nostra haec est, testimonium videlicet conscientiae nostrae, quod cum simplici- tate et sinceritate Dei, non cum sapientia car- nali, sed cum gratia Dei, versati sumus in

13 mundo , plurimum autem apud vos. Non enim alia scribimus vobis quam quae legitis aut etiam agnoscitis; spero autem vos etiam ad extremum

1,14-2,4.] AD CORINTHIOS. 397

14 agnituros; sicut et aliquatenus agnovistis, nos gloriationem vestram esse, quemadmodum et vos nostra estis^ in diem Domini Jesu.

15 Itaque hac liducia prius volui ad vos venire,

16 ut secundam gratiam liaberetis: et per vos tran- sire in Macedoniam, et rursum a Macedonia venire ad vos, et a vobis deduci in Judaeam.

17 Hoc igitur quum deliberarem, num qua levitate sum usus? aut quae delibero, secundum carnem

18 delibero, ut sit apud me Etiam et Non? Imo lidelis Deus novit sermonem nostrum apud vos,

19 non fuisse Etiam et Non. Nam Dei Filius, Je- sus Christus , qui inter vos per nos praedicatus est, id est^ per me et Silvanum ac Timotheum, non fuit Etiam et Non, sed Etiam fuit in ipso.

20 Quotquot enim sunt promissiones Dei, in ipso sunt Etiam, et in ipso sunt Amen, ad Dei glo-

21 riam per nos. Porro, qui nos confirmat vobis- cum in Christum, et qui unxit nos, Deus est;

11 qui etiam obsignavit nos, indiditque arrhabonem spiritus cordibus nostris.

23 Ego vero testem Deum invoco in meam ani- mam, me idcirco nondum venisse Corinthum,

24 quod vobis parcam. Non quod dominemur ve- strae fidei, sed quod administri simus gaudii ve- stri : nam fide statis.

2 Hoc autem apud me statui , rursus cum tristi-

2 tia non venire ad vos. Nam si ego tristitia vos afficiam, quis est igitur qui exhilaret me, nisi is

3 ipse qui contristatus fuerit ex me? Et hoc ipsum vobis scripsi, ne quum venero, tristitiam capiam ex iis de quibus oportebat me gaudere: con- fisus de vobis omnibus, meum gaudium, omnium

4 vestrum gaudiuni esse. Nam ex multa afflictione et anxietate cordis scripsi vobis, per multas lacrymas; non ut tristitia afficeremini, sed ut

398 EPISTOLA SECUNDA [2,5-3,1.

cognosceretis charitatem quam habeo summam erga vos.

5 Quod siquis tristitia affecit, non me tristitia affecit, sed quadantenus, ne illum aggravem,

6 vos omnes. Sufficit istiusmodi homini ista in-

7 crepatio a pluribus illius profecta. Ut e contra- rio potius vos aliqiiid ei condonetis, eufnque consolemini, ne quo modo redundante tristitia

8 absorbeatur vir hujusmodi. Quapropter precor

9 vos, ut ratam faciatis in illum charitatem. Nam in hunc finem etiam scripsi, ut cognoscerem probationem vestri^ id est^ an ad omnia obe-

10 dientes sitis. Cui vero quidpiam condonatis, et ego condono: nam et ego si quid condonavi, cui condonavi, propter vos id feci, in conspectu

11 Christi, ut ne superemur a Satana: non enim il- lius machinationes ignoramus.

12 Porro, quum venissem Troadem ad prcedt- candum evangelium Christi, etiamsi ostium mihi apertum erat per Dominum, non fuit remissio spiritui meo , eo quod non in.venissem Titum

13 fratrem meum: sed quum illis valedixissem, abii in Macedoniam.

14 Deo habetor autem gratia, qui facit ut semper triumphemus in Christo, et odorem cognitionis sui manifestum facit per nos quovis in loco.

15 Nam Christi bona fragrantia sumus Deo, in iis

16 qui sei^antur, et in iis qui pereunt. His qui- dem, odor mortis ad mortem; illis vero, odor

17 vitse ad vitam. Sed ad haec quis idoneus? Non

18 enim, ut plerique, cauponamur sermonem Dei; sed ut ex sinceritate, sed ut ex Deo, in con- spectu Dei de Christo loquimur.

3 Incipimus rursus nosipsos commendare? aut num egemus, ut nonnuUi, commendatitiis epi- stolis apud vos, aut commendatitiis a vobis?

3, 2-ic.] AD CORINTHIOS. 399

2 Epistola nostra vos estis, inscripta in cordibus nostris, quae intelligitur et legitur ab omnibus

3 hominibus: dum manifestum fit vos esse epi- stolam Christi subministratam a nobis, inscri- ptam non atramento, sed spiritu Dei vivi; non in tabulis lapideis, sed in carneis tabulis cor-

4 dis. Fiduciam autem hujusmodi habemus per

5 Christum apud Deum: non quod idonei simus per nosipsos ad cogitandum quicquam, velut ex nobisipsis; sed quod idonei sumus, id ex Deo

6 est; qui etiam fecit, ut idonei essemus ministri novi pacti, non literse, sed spiritus: nam htera occidit, spiritus autem vivificat.

7 Quod si mortis ministerium in literis positum, et inforrnatum in lapidibus, fuit gloriosum, adeo ut non possent intentis ocuhs intueri filii Israel in faciem Mosis , propter gloriam illam faciei

8 ejus evanidam; qui non potius ministerium spi-

9 ritus erit gloriosum? Nam si ministerium con- demnationis /z/zV gloriosum, multo magis mini-

10 sterium justitise abundat gloria. Etenim quod glorificatum fuit, ne glorificatum quidem fuit hac in parte, id est, supereminentis illius glo-

11 riae respectu. Nam si quod evanescit, fuit gloriosum, multo magis est gloriosum id quod manet.

12 Itaque, quum ejusmodi spem habeamus, multa

13 in loquendo evidentia utimur. Nec sumus sicut Moses, qui imponebat velamen faciei sucG, ne defigerent oculos filii Israelis ad finem ejus

14 quod evanidum erat. Itaque occalluerunt men- tes illorum. Nam usque ad diem hodicrnum, in lectione veteris pacti manet non detectum

15 velamen illud, quod in Christo evanescit. Sed ad hunc usque diem, quum legitur Moses, vela-

16 men cordi eorum impositum est. Quando vero

400 EPISTOLA SECUNDA [3,i7-4,ii.

sese converterit ad Dominum, tolletur velamen illud.

17 Dominus vero spiritus ille est: ubi autcm

18 spiritus ille Domini, illic libertas. Nos autem omnes detecta facie, gloriam Domini quasi in speculo intuentes, secundum eandem imaginem transformamur , id est, ex gloria in gloriam, si- cut a Domino spiritu.

4 Propterea quum ministerium hoc habeamus, prout misericordia donati sumus, segnes non

2 sumus: sed abrenunciavimus pudendis latebris, non cum calliditate ambulantes, neque falsantes sermonem Dei, sed declaratione veritatis com- mendantes nosipsos apud omnem conscientiam

3 hominum, in* conspectu Dei. Quod si opertum est evangelium nostrum, iis qui pereunt opertum

4 est : in quibus Deus hujus seculi excaecavit mentes, nempe in infidelibus, ne irradiet eos illustratio evangelii glorise Christi, qui est imago

5 Dei. Non enim nosipsos proedicamus, sed Chri- stum Jesum esse Dominum; nos autem servos

6 vestros propter Jesum. Quoniam Deus, qui dixit ut e tenebris lux splendesceret, is est qui splenduit in cordibus nostris; ad prcebendain lucem notitise gloriae Dei in facie Jesu Christi.

7 Habemus autem thesaurum hunc in testaceis vasculis, ut haec hujus potentise supereminentia

8 sit Dei, et non ex nobis: dum in omnibus affli- gimur, at non coarctamur: hsesitamus at non

9 prorsus haeremus : persecutionem patimur, sed in ea non deserimur; dejicimur, at non perimus:

10 ubivis mortificationem Domini Jesu in corpore circumferentes , ut etiam vita illa Jesu in cor-

11 pore nostro manifesta fiat. Semper enim nos, qui vivimus, morti tradimur propter Jesum, ut etiam vita Jesu manifesta fiat in carne nostra

4, 12 - 5, 8.] AD CORINTHIOS. 401

I 2 mortali. Itaque mors quidem in nobis agit, vita vero in vobis.

13 Et quoniam habemus eundem spiritum fidei, secundum illud quod scriptum est, Credidi, et ideo locutus sum: nos quoque credimus, quam-

14 obrem etiam loquimur: scientes fore, ut qui sus- citavit Dominum Jesum, nos quoque per Jesum

1$ suscitet, et sistat vobiscum. Nam haec omnia propter vos Jiunt, ut gratia illa amplificata, pluribus gratias agentibus, redundet in gloriam

16 Dei. Propterea non segnescimus; sed etiamsi extemus homo noster corrumpitur, internus ta-

17 men renovatur in dies. Nam illico praete- riens levitas afflictionis nostrae, excellenter ex- cellentis gloriae pondus aeternum conficit nobis:

18 non spectantibus nobis ea quae visibilia sunt, sed ea quse sunt invisibilia: nam quae visibiHa sunt, temporaria sunt; at quae sunt invisibilia, aeterna.

0 Scimus enim nos, si terrestris hujus domus nostrae tabernaculum dissolutum fuerit, aedificium ex Deo habituros, domiciHum videlicet non ma-

2 nufactum, aeternum in coeHs. In hoc etenim suspiramus, expetentes domiciHo nostro, quod e

3 coelo est, superindui: siquidem etiam induti, non

4 nudi reperiemur. Etenim qui sumus in hoc tabernaculo, suspiramus gravati: in quo coitsti- tuti non cupimus eo exui, sed superindui, ut absorbeatur mortaHtas a vita.

5 Porro Deus is est qui nos ad hoc ipsum con- didit, qui etiam dedit nobis arrhabonem spiri-

6 tus. Confidente igitur animo sumus semper, et scimus nos dum adsumus corpore, peregre ab-

7 esse a Domino: (per fidem enim ambulamus,

8 non per aspectum:) confidente autem, inquam^ animo sumus, et gratius est nobis abesse potius ex corpore, et adesse apud Dominum.

402 EPISTOLA SECUNDA [5, 9-21.

9 Quapropter etiam contendimus, ut et hic prse-

10 sentes et hinc absentes, ipsi placeamus. Omnes enim nos comparere oportet coram tribunali Christi, ut unusquisque reportet quae in corpore fecerit, congruenter ad id quod fecerit, sive bo- num, sive malum.

11 Scientes igitur terrorem illum Domini, homi- nes ad fidem adducimus; Deo autem conspicui facti sumus; et spero nos etiam conscientiis ve-

12 stris manifestos esse. Non enim iterum nos ipsos commendamus vobis, sed vobis occasionem prsebemus gloriandi de nobis: ut habeatis quod dicatis adversus eos qui in facie gloriam ca-

13 ptant, at non in corde. Nam sive insanimus, Deo insaniinus: sive sana mente sumus, vobis sana mente sumus.

14 Charitas enim illa Christi constringit nos. ■'^ Ut qui hoc statuerimus, si unus pro omnibus mor~ tuus fuit, nempe istos omnes fuisse mortuos, et illum pro omnibus mortuum esse, ut qui vivunt, posthac non sibi vivant, sed ei qui pro ipsis

16 mortuus est et suscitatus est. Itaque nos post- hac neminem novimus secundum carnem: quod si etiam novimus Christum secundum carnem,

17 nunc tamen non amplius novimus. Siquis igitur est in Christo, nova est creatio: vetera praeteri- erunt: ecce, nova facta sunt omnia.

18 Haec autem omnia sunt ex Deo, qui reconci- liavit nos sibi per Jesum Christum, deditque no-

19 bis ministerium reconcihationis: nempe quia Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi, non imputando eis ofFensas eorum: posuitque in no-

20 bis sermonem illum reconciliationis. Itaque no- mine Christi legatione fungimur; et velut Deo vos precante per nos, rogamus Christi nomine,

21 reconcihamini Deo. Fecit enim ut qui non no-

6,1-16.] AD CORINTPIIOS. 403

verat peccalum, pro nobis peccatum essct, ut nos efliceremur justitia Dei in eo. 6 Sed et operam nostram ei accomodantes, horta-

2 mur ne frustra gratiam Dei receperitis. (Dicit enim Deus , Praestituto tempore accepto exau- divi te, et indie salutissuccurritibi: ecce, nunc fc^j-^ prsestitutum tempus acceptum; ecce, nunc

3 dies salutis.) NuUam ulla in re prsebentes oifensa-

4 tionem, ne vituperetur ministerium: sed in omni- bus nos approbantes, ut Dei ministri, in tolerantia multa, in afflictionibus, in necessitatibus, in an-

5 gustiis, in verberibus, in carceribus, in exagita-

6 tionibus, in laboribus, in vigiliis, in jejuniis; cum puritate, cum cognitione, cum animo patiente, cum benignitate, cum Spiritu Sancto, cum cliari-

7 tate minime simulata, per sermonem veritatis, per virtutem Dei, per arma justitiae dextra ac

8 sinistra, per gloriam et dedecus, per convicia et

9 laudes: ut impostores, et /<2w<??z veraces; ut ignoti, et tamen agniti; ut morientes, et ecce vivimus; ut qui castigamur, nec tamen morte afiicimur:

10 ut tristes, semper tamen gaudentes; ut pauperes, sed multos ditantes; ut nihil habentes, sed om- nia obtinentes.

11 Os nostrum apertum est erga vos, Corinthii,

12 cor nostrum dilatatum est. Non habitatis an- guste in nobis; sed angusti estis in visceribus

13 vestris. Loquor autem ut iihis de pari compen- satione. Dilatamini et vos.

14 Ne impari jugo copulamini cum infidelibus: quod enim consortium justitiae cum legis trans- gressione? et quse communio luci cum tenebris?

15 et quae concordia Christo cum BeUal? aut quae

16 portio iideli cum iniideli? et quae consensio tem- plo Dei cum simulacris? nam vos templum estis Dei viventis: sicut dixit Deus, Habitabo in

26*

404 EPISTOL A SECUNDA [6, 17 - 7, lo.

eis et inambulabo; et ero illorum Deus,

17 et ipsi erunt mihi populus. Quapropter exite e medio eorunv, et separamini, di- cit Dominus; et impurum ne attingite:

18 tum ego excipiam vos: et ero vobis pro patre, et vos eritis mihi pro filiis ac fi-

7 liabus, dicit Dominus omnipotens. ^ Has igitur promissiones quum liabeamus, dilecti, purifi- cemus nos ab omni inquinamento carnis ac spiritus, ad finem perducentes sanctimoniam in timore Dei.

2 Recipite nos: neminem injuria aifecimus, ne- minem corrupimus, neminem qusestui habuimus.

3 Ad condemnationem vestri hoc non dico: nam ante dixi vos in cordibus nostris esse , ad com-

4 moriendum et convivendum. Multa est mihi loquendi libertas apud vos, multa mihi gloria- tio de vobis; impletus sum consolatione; vehe- menter superabundo gaudio in omni afflictione

5 nostra. Etenim quum venissemus in Macedo- niam, nullam habuit relaxationem caro nostra, sed in omnibus fuimus afflicti: foris fuerunt

6 pugnae, intus metus. Sed qui consolatur de- pressos, consolatus est nos, nempe Deus, ad-

7 ventu Titi: non solum autem adventu illius, sed etiam consolatione quam ille accepit ex vobis, quum renunciaret nobis vestrum vehemens de^ siderium, vestrum ejulatum, vestrum super me ardorem; adeo ut magis gavisus fuerim.

8 Nam etiamsi vos tristitia affeci per epistolam, non me poenitet, etiamsi poenituerit: video enim epistolam illam, tametsi ad tempus, tristitia vos

9 affecisse. Nunc gaudeo, non quod contristati fueritis, sed quod contristati fueritis ad resipi- scentiam: nam tristitia affecti fuistis secundum Deum, ut nulla in re damno affecti fueritis ex

10 nobis. Nam quse secundum Deum est tristitia,

7, 11 - 8, G.] AD CORINTHIOS. 405

ea resipiscentiam efficit ad salutem , cujus nun- quam pceniteat; mundi vero tristitia mortem effi-

11 cit. Ecce enim, istud ipsum , quod secundum Deum tristitia affecti fuistis, quantum in vobis effecit studium, imo excusationem, imo indigna- tionem, imo timorem, irno vehemens desiderium, imo zelum, imo vindictam? per omnia testatum

12 fecistis, vos esse puros in hoc negotio. Itaque, etsi scripsi vobis , non scripsi vohis ejus respectu qui injuria affecerat, nec ejus respectu qui injuria affectus fuerat; sed ut apud vos manifestum fieret studium illud nostrum pro vobis in conspectu Dei.

13 Propterea consolationem accepimus ex conso- latione vestri: sed quamplurimum gavisi fuimus ob gaudium Titi, quod refocillatus sit spiritus

14 ejus ad omnibus vobis: et quod siquid apud eum de vobis gloriatus sum, non fui pudefactus, sed ut omnia vere locuti sumus vobis, ita et gloria- tio nostra, qua nsus eram apud Titum, vera

15 comperta sit: et viscera ejus eo amplius erga vos affecta sint, memoria repetentis omnium vestrum obedientiam, et ut cum timore ac tre-

16 more ipsum exceperitis. Gaudeo igitur quod pe- nitus confidam de vobis.

8 PORRO notam facimus vobis, fratres, gratiam

2 Dei praestitam ecclesiis Macedonum; nempe in multa exploratione afflictionis, exundans gaudium ipsorum, et profundam eorum paupertatem ex-

3 undasse in copiosam benignitatem ipsorum. Nam pro viribus (testor) atque supra vires voluntarii

4 fuerunt: multa cum exhortatione nos rogantes, ut hanc beneficentiam et societatem hujus ministerii sanctorum causa subeundi, in nos reciperemus.

5 Ac non prout sperabamus ita fecerunt, sed se- metipsos dediderunt primum Domino, deindc et

6 nobis per Dei voluntatem: ut adhortaremur Ti

406 EPISTOLA SECUNDA [8,7-19.

tum, ut sicut ante coepit, ita etiam absolvat apud vos hanc quoque beneficentiam.

7 Itaque sicut omnibus exundatis, itempe fide, et sermone , et cognitione , et omni studio , et ve- stra in nos charitate, videte ut hac quoque gra-

8 tia exundetis. Non ex imperio dico sed aliorum studio, vestrae quoque dilectionis sinceritatem

9 reddens exploratam. Nostis enim beneficentiam Domini nostri Jesu Cliristi, eum videlicet pro- pter vos pauperem factum esse, quum esset di- ves, ut vos illius paupertate ditesceretis.

10 Et sententiam in ea re meam dico: nam hoc vobis conducit, qui non solum facere, sed etiam

11 velle ante coepistis anno superiore. At nunc etiam illud ipsum/facere absolvite: ut, sicut ad- fuit promptus ille animus ad volendum, ita etiam

12 adsit ipsum perficere, quod habetis. Etenim si prius adsit promptus animus, ahquis acceptus est pro eo quod habet, non pro eo quod non

13 habet. Non enim hoc dico ut ahis sit relaxatio, vobis autem afflictio : sed ut pari conditione quod vobis superest suppleat hoc tempore quod

14 illis deest: ut et illorum abundantia quod vobis

15 deest suppleat, ut fiat aequabihtas. Sicut scri- ptum est, Qui multum collegit^ plus non habuit: et qui paululum, minus non habuit.

16 Gratia vero hahetor Deo, qui cordi Titi indi-

17 dit idem studium pro vobis. Quod tum exhor- tationem illam gratam habuit, tum vero quod

18 majore studio ultro ad vos iter suscepit. Misi- mus autem una cum eo fratrem illum, cujus laus

19 est in evangelio per omnes ecclesias: (nec id so- lum, sed etiam suffragiis delectus est ab eccle- siis socius peregrinationis nostrae, cum hac be- neficentia qua^ administratur a nobis, ad ipsius Domini gloriam, et co?n;prohandu?n promptum

8,20-9,9.] AD CORINTHIOS. 407

20 animum vestrum : (evitantes hoc, nequis nos vitu- peret in hac ubertate quae administratur a no-

21 bis': ut qui procuremus honesta non solum in conspectu Domini, sed etiam in conspectu homi-

22 num. Misimus autem cum eis fratrem nostrum, quem saepe in multis probavimus propensum esse, nunc autem multo propensiorem, ob mul-

j 23 tam meani fiduciam in vobis. Sive de Tito quceritur^ socius meus est^ et apud vos adjutor: sive de fratribus nostris, legati suiit ecclesiarum, 24 et gloria Christi. Itaque demonstrationem cha- ritatis vestrse, et nostrae de vobis gloriationis, edite in eos, in conspectu ecclesiarum. 9 Nam de ministerio quod sanctis exhibetis,

2 supervacaneum est mihi scribere vobis. Novi enim promptum animum vestrum, quem de vo- bis jacto apud Macedones, Achaiam, videlicet, paratam esse ab anno superiore: et ex vobis

3 ortus ardor provocavit complures. Misi autem hos fratres, ne gloriatio nostra de vobis inanis fiat hac in parte, ut, (sicut dicebam,) parati sitis.

4 Ne quo modo, si mecum venerint Macedones, et invenerint vos imparatos, nos pudefiamus (ut ne vos dicam) in hoc fundamento gloriationis. Itaque ne-

5 cessarium duxi adhortari hos fratres, ut priores venirent ad vos, et prius absolverent antea denun- ciatam beneficentiam vestram, ut ea sit parata ita ut beneficenlia, et non ut extortum aliquid.

6 Hoc autem dico , Qui serit parce, parce etiam metet: et qui serit benigne, benigne etiam me-

7 tet. Quisque, sicut praeoptat corde, ita agat: non ex tristitia aut ex necessitate: nam hilarem

8 datorem diligit Deus. Potens est autem Deus efficere ut omnis gratia in vos exundet; ut in omnibus omni tempore omne quod sufficiat ha-

9 bentes, exundetis ad omne opus bonum. Sicut

408 EPISTOLA SEGUNDA [9,10-10,7.

scriptum est, Dispersit, dedit pauperibus:

10 justitia ejus manet in seculum. Qui autem suppeditat semen serenti, et panem ad escam, suppeditet et multiplicet sementem vestram, et

1 1 augeat fructus justitiae vestrae : vohis omni modo ditatis ad omnem benignitatem, quae per nos

12 efficit ut gratiae agantur Deo. Nam ministerium functionis istius non solum supplet quae sanctis desunt, sed etiam exundat multis gratiarum actionibus apud Deum, per istius ministerii ex-

13 perimentum. Deum glorificando de vestra te- stata submissione in evangelium Cliristi, deque

14 benigna in se et in omnes communicatione : et per ipsorum deprecationem pro vobis maximo vos amore complectentium propter gratiam Dei

15 in vobis supereminentem. Gratia autem hahetor Deo super inenarrabili suo dono.

10 CETERUM rogo vos per lenitatem illam et sequitatem Christi, ego ipse Paulus, qui coram quidem submissus sum inter vos, absens vero

2 sum erga vos confidens: hoc autem rogo, ne praesens confidenter agam nducia, qua existimor audax fuisse in quosdam, qui de nobis existi-

3 mant quasi secundum carnem ambulemus. Nam in carne, non tamen secundum carnem, ambu-

4 lantes militamus: arma enim militiae nostrse non carnalia sunt, sed divinitus valida ad destructio-

5 nem munitionum: ratiocinationes evertendo, om- nemque sublimitatem quse sese extollit adversus cognitionem Dei, et in captivitatem redigendo om-

6 nem cogitationem ad obediendum Christo: et para- tum habendo quo ulciscamur omnem inobedienti- am, postquam impleta fuerit vestra obedientia.

7 Quae ob oculos sunt aspicitis? siquis apud se confidit se Christi esse, hoc vicissim reputet ex sese, quemadmodum ipse Christi est, ita et nos

10, 8-11, 3.] AD CORINTHIOS. 409

8 Christi esse. Nam si amplius etiam qiiippiam glo- rier de jure nostro, quod dedit Dominus nobis ad aedificationem, ac non ad destructionem vestri,

9 non pudefiam: ne videar ceu perterrefacere vos

10 per epistolas. Nam epistolae quidem, inquiunt, graves sunt et valid?e: sed praesentia corporis in-

1 1 lirma est, et sermo esf nihili. Hoc cogitet qni istiusmodi est, certe quales sumus sermone per epistolas quum absumus, tales etiam erimus re ipsa quum aderimus.

12 Non enim audemus nos adjungere vel con- jungere cum quibusdam qui seipsos commendant: sed non animadvertunt quod ipsi sese metiuntur

13 seipsis, et cum sibiipsis sese comparant. At nos non gloriabimur de iis quse mensurse nostrcB non sunt, sed secundum modum nobis ad regulam admensum, id est, ejus quam distribuit nobis Deus mensurse, gloriahiymir nos pervenisse ad

14 vos etiam usque. Non enim quasi non perve- nerimus usque ad vos, extendimus nosipsos ul- tra quam deceat: nam usque ad vos etiam per-

15 venimus in evangelio Christi. Nequaquam de iis quae mensurse nostrcB non sunt gloriantes, id esty de alienis laboribus; sed sperantes, fore ut, augescente fide vestra in vobis amplifice- mur in attributa nobis nostra mensura ad

16 redundantiam usque. Id est, ut in iis regio- nihiis , quae ultra vos siint, evangelizem: non ut, in alteri attributa mensura, de praeparatis

17 gloriemur. Ceterum qui gloriatur, in Domino glo-

18 rietur. Non enim qui seipsum commendat, is probandus est, sed is quem Dominus commendat.

11 Utinam suflferretis me paulisper in insipientia

2 mea: imo etiam sufferte me. Affecto enim vos Dei ardore: aptavi enim vos, quos uni viro, nt

3 virginem puram sistam, neynpe Christo. Sed

410 EPISTOLA SECUNDA [11, 4-17.

metiio, ne qiio modo, siciit serpens ille Evam seduxit calliditate sua, ita corrupt» cogitationes vestrse dege?iereiit a siraplicitate quae est in

4 Christo. Enimvero si veniens quispiam alium Jesum prsedicet quem non praedicavimus, aut si spiritum alium accipiatis quem non acceperitis, aut evangelium aliud quod non receperitis, recte

5 ilhim toleraveritis. Puto enim me nihilo inferio-

6 rem fuisse summis apostolis. Quod si rudis sum sermone non tamen sum rudis cognitione: sed omnino manifesti facti sumus in omnibus apud vos.

7 Num peccavi, quum ipse me submitterem, ut vos attolleremini? quod gratuito evangelium Dei

8 evangelizavi vobis? Alias ecclesias spoliavi, accepto ah eis stipendio, ut vobis essem mini- ster; et quum apud vos essem et egerem, non

9 obturpui cum cujusquam incommodo. Quod enim mihi deerat, suppleverunt fratres quum venis- sent e Macedonia: et in omnibus me conservavi

10 vobis minime onerosum, et conservabo. Est ve- ritas Christi in me, quod haec gloriatio non ob-

11 struetur in me in regionibus Achaiae. Quapropter?

12 an quod non diligam vos? Deus novit. Sed quod facio, etiam faciam; ut amputem occasionem iis qui exoptant occasionem, ut in eo de quo gloriantur,

13 inveniantur quales et nos. Nam istiusmodi pseud- apostoli, operarii dolosi sunt, transfigurantes se in

14 apostolos Christi. Neque id mirum; ipse enim

15 Satanas se transfigurat in angelum lucis. Non magnum est igitur si etiam ejus ministri trans- figurant se tanquam sint ministri justitiae, quo- rum finis erit secundum opera ipsorum.

16 Rursum dico, nequis me putet insipientem esse: sin minus vel ut insipientem recipite me, ut

17 paululum quiddam et ego glorier. Quod dico, non dico secundum Dominum, sed ut insi-

11,18-33.] AD CORINTHIOS. 411

i8 piens, in fundamento istius gloriationis. Quando- quidein multi gloriantur secundum carnem, et

19 ego gloriabor. Libenter enim suifertis insipi-

20 entes, quod sitis sapientes. Suffertis enim siquis vos in servitutem adigit, siquis exedit, siquis stipeiidium accipit, siquis attollit sese, siquis vos in faciem csedit.

21 Contumelice respectu dico, veluti quod nos in- firmi fuimus: imo in quocunque audacia uti ve- lit aliquis, (ut desipiens loquor,) audacia uti ve-

22 lim et ego. Hebraei sunt? sum et ego: IsraelitEe sunt? sum et ego: semen Abraliami sunt? sum

23 et ego: ministri Christi sunt? (insipiens loquor) superior sum ego: in laboribus amplius, in pla- gis supra illos, in carceribus amplius, in morti-

24 bus ssepe. A Judaeis quinquies accepi quadra-

25 genas plagas una minus. Ter virgis caesus fui, semel fui lapidatus, ter naufragium feci, noctem

26 ac diem in profundo egi: in itineribus saepe /z/z, i7i periculis fluminum, periculis latronum, pericu- lis a meis gentilibus, periculis a gentibus, peri- culis in civitatibus, periculis iii solitudine, peri-

27 culis in mari, periculis inter falsos fratres: in labore et a^rumna, in vigiliis saepe, in fame et siti, in jejuniis ssepe, in frigore et nuditate.

28 Absque iis quse extrinsecus eveniu7it^ urget agmen illud in me quotidie consurgens , id est,

29 sollicitudo de omnibus ecclesiis. Quis infirmus est, quin ego sim infirmus? quis ofFendiculo affi- citur, quin ego urar?

\ 30 Si gloriari oporteat, de iis quoe infirmitatis j 3 1 meae su7tt gloriabor. Deus et Pater Domini

nostri Jesu Christi, benedictus in secula, novit I32 me non mentiri. Damasci , ethnarchus Aretse,

regis, prsesidio tenebat Damascenorum urbem, 33 cupiens me prehendere: sed per fenestram in

412 EPISTOLA SECUNDA [12, 1-13.

corbe fui fune demissus per moenia, et ejus ma- nus effugi. 12 Gloriari sane non convenit milii: veniam enim ad

2 visiones et revelationes Domini. Novi hominem in Christo ante annos quatuordecim (an in corpore, nescio; an extra corpus, nescio; Deus novit) ra-

3 ptum in tertium usque coelum: et novi hujusmodi hominem (an in corpore, an extra corpus, nescio;.

4 Deus novit) raptum fuisse in paradisum, et audisse

5 inefifabilia verba, quas non liceat homini loqui. Su- per ejusmodi homine gloriabor; de meipso vero

6 non gloriabor, nisi in infirmitatibus meis. Nam si vohiero gloriari, non ero insipiens; veritatem enim dicam; sed parce loquor, ne quis de me reputet su- pra id quod videt esse me, aut quod audit exme.

7 Et ne excellentia revelationum supra modum efferrer, datus est mihi surculus infixus carni, nenipe angelus Satan, ut me colaphis caedat, ne

8 supra modum efferar. Super hoc ter Dominum

9 rogavi, ut abscederet a me. Sed dixit mihi, vSufficit tibi gratia mea; nam potentia mea per infirmitatem consummatur. Libentissime igitur gloriabor potius de infirmitatibus meis, ut tanquam in tabernaculo

10 inhabitet in me potentia Christi. Propterea acquie- sco in infirmitatibus, in injuriis, in necessitatibus, in persecutionibus, in angustiis pro Christo: quum enim infirmus sum, tunc potens sum.

11 Fui insipiens in gloriando: vos me coegistis: nam ego debueram a vobis commendari, nulla enim in re inferior fui summis apostohs, etiamsi

12 nihil sum. Indicia quidem apostoli edita sunt apud vos cum omni tolerantia, per signa, et

13 prodigia, et virtutes. Nam quid est in quo fueritis deteriore conditione prae reliquis ecclesiis, nisi quod ego ipse non obtorpui cum vestro incom- modo? condonate mihi hoc injuste factum.

12, 14 - 13, 4.] AD CORINTHIOS. 413

14 Ecce, tertio paratus sum venire ad vos, nec

cum vestro incommodo obtorpescam; non enim

quaero quse vestra sunt, sed vos: non enim de-

j bent filii parentibus thesauros congerere, sed

' 15 parentes filiis. Ego vero libentissime sumptum

impendam, et expendar pro animabus vestris;

etiamsi, plurimum vos diligens, minus diligar.

16 Sed esto, ego vos non gravavi; sed quod sim

< 17 callidus dolo vos cepi. Num per quenquam eo-

118 rum quos misi ad vos, quasstui vos habui? Pre- catus sum Titum, et cum eo misi fratrem; num aliqua in re vos quaestui habuit Titus? nonne eo- dem spiritu ambulavimus? nonne iisdem vestigiis?

19 Rursum putatis quod nos vobis excuse- mus? in conspectu Dei, in Christo loquimur: omnia autem haec, dilecti, pro vestri aedificatione.

20 Nam metuo, nequo modo, quum venero, non quales velim inveniam vos, et ego inveniar vo-

Ibis qualem nolitis; nequo modo sini lites, semu- lationes, excandescentise, rixse, obtrectationes, 21 susurri, rumores, tumultuationes. Ne me, post- quam iterum venero , deprimat Deus meus apud vos, et lugeam multos eorum qui ante pecca- runt, nec resipuerunt super impuritate, et scor- tatione, et lascivia quam patrarunt. 13 TERTIA jam vice venio ad vos. Ex ore- duorum testium aut trium firmum erit omne ver-

2 bum. Prsedixi, et secundo prsedico ut prsesens, et absens nunc scribo iis qui ante peccarunt, et reliquis omnibus, fore ut, si denuo venero,

3 non parcam. Quandoquidem probationem quse- ritis in me loquentis Christi, qui erga vos non

4 infirmus, sed potens est in vobis. Nam etsi crucifixus fuit ex infi.rmitate , vivit tamen ex po- tentia Dei; nam et nos infirmi sumus in eo, sed vivi erimns cum eo, ex potentia Dei apud vos.

414 EP. AD. GAL. [13, 5-13. 1, 1-2.

5 Vosipsos tentate an sitis in fide: vosipsos ex- plorate: annon agnoscitis vosmetipsos, videlicet Jesum Christum in vobis esse? nisi rejectanei

6 estis. At spero fore ut cognoscatis nos non

7 esse rejectaneos. Opto autem a Deo, ne quid mali faciatis; non ut nos probi appareamus, sed ut quod bonum est faciatis, nos vero velut re-

8 jectanei simus. Non enim possumus quicquam

9 adversus veritatem, sed pro veritate. Gaudemus enim quum nos infirmi sumus, vos autem validi estis: lioc autem etiam optamus, vestram vide-

10 Hcet integram concinnationem. Propterea haec absens scribo, ne pra^sens praecise me geram ex eo jure quod dedit mihi Dominus ad sedifi- cationem, ac non ad destructionem.

11 QUOD superest, fratres, valete, instauramini, consolationem habete, idem sentite, pacem co- lite: et Deus charitatis ac pacis erit vobiscum.

12 Salutate alii ahos osculo sancto. Salutant vos sancti omnes.

13 Gratia Domini Jesu Christi, et charitas Dei. et communicatio Spiritus Sancti sit cum omni- bus vobis. Amen.

Ad Corintliios secunda sciipta fnit Philippis urhe Macedo- uise, per Titum et Lucam.

PAULI APQSTOLI EPISTOLA

AD

GALATAS.

1 PAULUS apostolus (non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum Christum, ac Deum

2 Patrem, qui suscitavit eum ex mortuis), quique

1,3-17] EP. AD GALATAS. 415

mecum sunt omnes fratres, ecclesiis Galatise;

3 gratia vobis et pax a Deo Patre, et Domino

4 nostro Jesu Christo, qui dedit semetipsum pro I peccatis nostris, ut eximeret nos ex prsesenti

seculo malo , secundum voluntatem Dei et Pa-

5 tris nostri: cui sit gloria in secula seculorum. I Amen.

6 MIROR vos ita cito , deserto eo qui vocavit vos in gratiam Christi, transferri in aliud evan-

7 gelium: quod non est aliud; sed nonnulH vos turbant, et volunt invertere evangelium Christi.

8 Sed etiamsi nos, aut angelus e coelo evangelizet qtUdem vobis praeter id quod vobis evangeliza-

9 vimus, anathema esto. Ut ante diximus, etiam nunc iterum dico, Si quis vobis evangelizaverit

10 prseter id quod accepistis, anathema esto. Nunc enim utrum homines audiendos an Deum sua- deo , aut qusero hominibus placere ? Enimvero si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem.

1 1 Notum autem vobis facio, fratres, evangelium illud quod est a me evangehzatum, non esse

12 secundum hominem. Neque enim ego ab homine id accepi, neque edoctus sum, sed per reveLa-

13 tionem Jesu Christi. Audistis enim quomodo versatus sim olim in Judaismo, me videlicet su- pra modum persecutum esse ecclesiam Dei,

14 et eam vastasse; et profecisse in Judaismo su- pra multos cosevos meos in gente mea, summe affectans traditiones a patribus meis profectas.

15 Quando vero libuit Deo , qui separaverat • me I inde ab utero matris mese, et vocavit per gra- I16 tiam suam , revelare Filium suum in me , ut evan- I geUzarem ipsum inter gentes, non statim prse- 17 terea contuh cum carne et sanguine: neque redii

Hierosolymam ad eos qui ante me fuerunt

416 EPISTOLA [1, i8 - 2, 9.

apostoli; sed abii in Arabiam, ac denuo rever-

i8 sus sum Damascum. Deinde tribus post annis

redii Hierosolymam, ut viserem Petrum; et

19 permansi apud eum dies quindecim. Alium au- tem ex apostolis non vidi quenquam, nisi Jaco-

20 bum fratrem Domini. In iis porro quse scribo vobis, ecce in conspectu Dei testor me non

21 mentiri. Deinde veni in regiones Syriae et Ci-

22 liciae. Eram autem ignotus facie ecclesiis Ju-

23 dseae, quae erant in Christo. Sed solum audi- erant qui dicerent^ Qui persequebatur nos ali- quando, nunc evangelizat fidem quam olim va-

24 stabat: et glorificabant Deum de me.

2 Deinde interjectis annis quatuordecim, rarsum ascendi Hierosolymam una cum Barnaba, as-

2 sumpto simul et Tito. Ascendi autem ex re- velatione, et exposui eis evangelium quod prae- dico inter gentes; sed privatim iis qui sunt in pretio, neque modo frustra currerem aut cucur-

3 rissem. Sed neque Titus, qui mecum erat, quam-

4 vis esset Graecus, coactus fuit circumcidi: nempe propter irreptitios falsos fratres, qui fuerant clam ingressi ad explorandam libertatem nostram, quam liabemus in Christo Jesu, ut nos in servitutem

5 adigerent: quibus ne ad momentum quidem nos subjiciendo cessimus; ut veritas evangelii per-

6 maneret apud vos. Ab iis autem qui existi- mantur esse aliquid, quales olim fuerint, nihil mea refert: personam hominis Deus non acci- pit. Nam qui sunt in pretio, nihil mecum prae-

7 terea contulerunt. Imo e contrario, quum vi- dissent mihi concreditum fuisse evangehum prae-

8 putii, sicut Petro circumcisionis; (nam qui effi- cax fuit per Petrum ad apostolatum circumcisio- nis, efficax fuerat etiam per me apud gentes;)

9 quumque cognovissent gratiam mihi datam, Ja-

2,10-21.] AD GALATAS. 417

cobus, et Cephas, et Joannes, qui existimantur esse columnae, dextra*s societatis dederunt mihi ac Barnabse; ut nos apud gentes, ipsi vero apud

10 circumcisos, apostolatu fungere^nur. Solum monuerunt ut pauperum meminissemus ; quod etiam studui facere.

11 QuuM autem venisset Petrus Antiochiam, in os ei obstiti, eo quod condemnandus esset.

12 Nam antequam venissent quidam a Jacobo, una cum gentibus edebat; quum autem venissent, subterfugiebat ac separabat sese ab eis, metuens

13 eos qui erant ex circumcisione. Ac simulabant una cum eo reliqui etiam Judaei; adeo ut Bar- nabas quoque simul abriperetur eorum simu-

14 latione. Sed quum vidissem eos non recto pede incedere, ut veritati evangelii congruebat, dixi Petro coram omnibus, Si tu, quum sis Judseus, gentiliter vivis, ac non judaice, cur gentes co-

15 gis judaizare? Nos sumus natura Judaei, et

16 non ex gentibus peccatores; scientes autem non I justificari hominem ex operibus legis, sed per

fidem Jesu Christi; etiam nos in Christum Je- sum credidimus, ut justificaremur ex fide Christi, et non ex operibus legis: propterea quod non

17 justificabitur ex operibus legis ulla caro. Quod si, dum quaerimus justificari per Christum, in- venti sumus et ipsi peccatores, num Christus

18 peccati minister est? Absit. Nam si quse de- struxi, ea rursus sedifico, transgressorem me-

19 ipsum constituo. Ego enim per legem legi mor-

20 tuus sum, ut Deo viverem. Una cum Christo crucifixus sum. Vivo autem, non amplius ego, sed vivit in me Christus; et vitam quam nunc vivo in carne, vivo per fidem illam Filii Dei, qui dilexit me, et tradidit semetipsum pro me.

21 Non irritam facio gratiam Dei; nam si per le-

27

418 EPISTOLA [3, i-ie.

gem est justitia, igitur Christus sine causa mor- tuus est. 3 O AMENTES Galat^, quis vos fascinavit ne pareretis veritati; quibus ob oculos Jesus Chri- stus prius fuerat depictus, inter vos crucifixus?

2 Hoc solum velim discere ex vobis, Ex operibus legis spiritum accepistis, an ex fide per auditum

3 percepta? Adeo amentes estis? quum spiritu in-

4 ceperitis, nunc carne perficimini? Tam multa

5 passi estis frustra? si modo etiam frustra. Qui . igitur subministrat vobis spiritum, et efficit vir-

tutes in vobis, illumne ex operibus legis, aut ex

6 fide per auditum percepta subministratP Sicut Abraham credidit Deo, et imputatum est ei ad

7 justitiam: ita nempe nostis eos qui ex fide sunt,

8 esse filios Abrahae. Quum praevidisset autem scriptura Deum ex fide justificaturum gentes, id ante evangeHzavit Abrahamo, dicens Benedicentur

9 in te omnes gentes. Itaque qui ex fide jwtz^, bene- dicentur cum illo fideli Abrahamo.

10 Nam quotquot ex operibus legis sunt, sub ex- secratione sunt. Scriptum est enim, Exsecrabi- lis est quisquis non manserit in omnibus quae

11 scripta sunt in libro legis, ut faciat ea. Nullum autem per legem justificari apud Deum, mani-

12 festum est: quoniam justus ex fide vivet. Lex autem non est ex fide: sed, Qui ea fecerit, vi-

13 vet per ea. At Christus nos redemit ab exse- cratione legis, dum pro nobis factus est exse- cratio: scriptum est enim, Exsecrabilis V^/ quis-

14 quis pendet in ligno. Ut ad gentes benedictio illa Abrahami perveniret in Christo Jesu, et ut promissum illum spiritum acciperemus per fidem.

15 Fratres, humano more loquor, Pactionem licet hominis ratam habitam nullus irritam facit, aut

16 aliquid ei superaddit. Abrahamo vero dictae

3,17-29.] AD GALATAS. 419

simt promissiones, et semini ejus. Non dicit, Et seminibus, ut de multis; sed ut de uno, Et se-

17 mini tuo, qui est Christus. Hoc autem dico, Pactionem a Deo prius sancitam respicientem in Christum, lex quae quadringentis et triginta post annis exstitit, irritam non facit, ut evani-

18 dam reddat illam promissionem. Nam si ex lege est haereditas, non jam est ex promissione : atqui Abrahamo per promissionem largitus est Deus hcereditateyn.

19 Quid igitur lex?

Transgressionum gratia adjecta est, usquequo venisset semen illud cui facta est promissio; lex^ inquam, ordinata per angelos, per manum

20 internuncii. Internuncius autem imius non est; Deus vero unus est.

21 Nuni igitur lex addita est adversus promis- 1 siones Dei?

I Absit; nam si data fuisset lex quae posset vi-

22 vificare, vere ex lege esset justitia. Sed con- clusit illa scriptura omnia sub peccatum, ut pro- missio ex fide Jesu Christi daretur credentibus.

23 Antequam autem venisset fides, sub legis prae- sidio custodiebamur, conclusi in eam fidem quae

24 futurum erat ut revelaretur. Itaque lex paedago- gus noster fuit in Christum respicie^is^ ut ex fide

25 justificaremur. At postquam venit fides, non am-

26 plius sub psedagogo sumus. Omnes enim filii

27 Dei estis, per fidem in Christo Jesu. Nam qui- cunque in Christum baptizati fuistis, Christo fu-

l 28 istis induti. Non est Judaeus neque Graecus,

' non est servus neque liber, non est masculus

ac femina: omnes enim vos unus estis in Christo

29 Jesu. Quod si vos estis Christi, nempe Abra-

hami semen estis, et secundum promissionem

hoeredes.

27*

420 EPISTOLA [4, i-is.

4 Hoc autem dico, Quamdiu liseres infans est, nihil differt a servo , quamvis sit dominus om-

2 nium: sed sub tutoribus et curatoribus est usque

3 ad tempus quod pater praestituerit. Ita et nos, quum essemus infantes, sub elementis mundi

4 eramus in servitutem redacti: at postquam venit plenum illud tempus, emisit Deus Filium suum

5 factum ex muliere, factum legi subjectum, ut eos qui legi erant subjecti redimeret, ut adoptionem

6 acciperemus. Quoniam autem estis filii, misit Deus spiritum Filii sui in corda vestra, cla-

7 mantem, Abba, id est, Pater. Itaque non am- plius es servus, sed filius: quod si filius, etiam liaeres Dei per Christum.

8 Imo tum quidem ignorantes Deum, servie-

9 batis iis qui natura non sunt dii. At nunc, quum cognoscatis Deum, imo potius cogniti si- tis a Deo, quomodo convertitis vos retrorsum ad infirma et egena elementa, quibus ad supe-

10 riora regressi servire vultis? Dies observatis, et menses, et pra^stituta tempora, et annos.

11 Metuo de vobis, ne frustra fatigatus sim apud vos.

12 Estote quasi ego; nam et ego sum quasi vos; fratres, deprecor vos: nulla in re me affecistis

13 injuria. Nostis autem me per infirmitatem car-

14 nis vobis prius evangelizasse: et explorationem mei quae fiehat in carne mea, non pro nihilo habuistis: neque respuistis: sed me ut angelum

15 Dei, ut Christum Jesum, excepistis. Qua^ igi- tur erat beatitatis vestrae praedicatio? testimonium enim reddo vobis, vos, si fieri potuisset, oculos

16 vestros effossos daturos mihi fuisse. Itaque inimicusne vobis sum factus, vobis vera loquens?

17 Aftectant enim vos non bene; imo excludere nos

18 volunt, ut se affectetis. Proeclarum est autem

4,19-5,3.] AD GALATAS. 421

affectari in re bona semper, et non solum dum

19 praesens sum apud vos. Filioli mei, quos ite-

rum parturio, usquequo formetur Christus in

120 vobis; (velim autem nunc adesse apud vos, et

mutare vocem meam, quoniam haesito in vobis;)

21 dicite mihi qui sub lege vultis esse, legem

22 non auditis? Scriptum est enim, Abrahamum l duos filios habuisse; unum ex ancilla, et unum I23 ex libera. Sed is qui ex ancilla natus es^, se-

cundum carnem natus est: qui vero ex libera,

24 per promissionem. Per quae aliud figuratur: nam hae sunt duae illae pactiones; una quidem, quae est Agar, ex monte Sina, generans prolem

25 ad servitutem: (istud enim Agar est Sina mons inArabia:) eadem autem serie respondet ei Hiero- solymae quae nunc est^ servitque cum filiis suis.

26 Illa vero quse sursum est Hierosolyma, libera

27 est, quae est mater omnium nostrum. Scriptum est enim, Laetare, sterilis, quae non paris; erumpe, et clama, quae non parturis: quoniam plures sunt liberi desertae, quam ejus quse habet virum.

28 Nos igitur, fratres, secundum Isaac, promis-

29 sionis filii sumus. Sed quemadmodum tunc is qui secundum carnem genitus fuerat, perseque- batur eum qui natus erat secundum spiritum;

30 ita et nunc fit. Sed quid dicit scriptura? Ejice ancillam et filium ejus: nequaquam enim hseres

31 erit filius ancillse cum filio liberae. Nempe, fra- tres, non sumus ancillae filii, sed libera^.

5 In libertate igitur, qua Christus nos liberavit, perstate, et ne regredientes implicamini servi- tutis jugo.

2 EcCE, ego Paulus dico vobis, Si circumcida-

3 mini, Christum nihil vobis profuturum. Testor enim rursum omni homini qui circumciditur, eum

422 EPISTOLA [5, 4-21.

4 esse debitorem totius legis servandae. Evanu- istis separati a Christo, quicunque per legem

5 justificamini ; et a gratia excidistis. Nos enim

6 spiritu ex fide, spem justitiae exspectamus. Nam in Christo Jesu neque circumcisio quicquam va- let, neque prseputium; sed fides per charitatem operans.

7 Currebatis bene : quis vos interrupit ut non

8 pareretis veritati? Haec persuasio non est pro-

9 fecta ex eo qui vocat vos. Paulum fermenti

10 totam massam fermentat. Ego confido de vo- bis in Domino, vos nihil aliud esse sensuros: sed qui turbat vos, auferet condemnationem,

11 quisquis fuerit. Ego autem, fratres, si circum- cisionem etiam praedico, quid adhuc persecutio- nem patior? nempe evanidum factum est offen-

12 diculum illud crucis. Utinam etiam abscindan- tur qui vos inquietant.

13 Vos enim ad Ubertatem vocati estis, fratres: tantum ne libertatem vertite in datam carni occasionem; sed ex charitate servite alii aliis.

14 Nam tota lex uno dicto completur, isio vide-

15 licet, Diliges proximurn tuum ut teipsum. Quod si alii alios mordetis et exeditis, videte ne vi- cissim alii ab aliis consumamini.

16 Hoc autem dico, spiritu ambulate, et quod

17 concupiscit caro ne perficite. Nam caro concu piscit adversus spiritum, spiritus autem adver sus carnem; haec autem inter se opposita sunt ut non quaecunque volueritis, eadem faciatis

18 Quod si spiritu ducimini, non estis sub lege

19 Porro manifesta sunt opera carnis; quae sunt

20 adulterium, scortatio, impuritas, lascivia, idolo latria, veneficium, inimicitiae, lites, ^mulationes

21 excandescentiae, rixae, dissidia, haereses, invidiae caedes, ebrietates, comessationes, et his similia

5, 22 - 6, 12.] AD GALATAS. 423

quae praedico vobis, prout praedixi, eos videlicet

22 qui talia agunt, regni Dei non fore haeredes. At fructus spiritus est charitas, gaudium, pax, pa- tiens aniraus, benignitas, bonitas, fides, lenitas,

23 continentia. Adversus ejusmodi non est lex.

24 Qui enini sunt Christi, carnem crucifixerunt cum

25 affectibus et cupiditatibus. Si vivimus spiritu,

26 spiritu etiam incedamus. Ne simus inanis glo- riae cupidi, aiii alios provocantes, alii aliis invi- dentes.

6 FRATRES, etiamsi praeoccupatus fuerit homo in aliqua offensa, vos spirituales reconcinnate hujusmodi hominem cum spiritu lenitatis; consi- derans unusquisqiie temetipsum, ne et tu tenteris.

2 Alii aliorum onera portate : et ita complete le- gem Christi.

3 Nam siquis sibi videtur ahquid, quum nihil

4 sit, hunc suus ipsius animus seducit. Opus au- tem suum probatum reddat unusquisque; et tunc in semetipso solo gloriationem habebit, et non

5 in alio: nam unusquisque suum onus portabit.

6 Communicet autem qui instituitur in sermone,

7 cum eo qui se instituit, omnia bona. Ne sedu- cimini: Deus non irridetur: quicquid enim semi-

8 naverit homo, hoc et metet. Nam qui seminat carni suae, ex carne metet interitum; qui vero seminat spiritui, ex spiritu metet vitam aeternam.

9 Porro ne quod bonum est faciendo segnes simus: j praestituto enim tempore metemus, si non fran-

I \\0 gamur animo. Nempe igitur, dum tempus op- t portunum habemus, simus benefici erga omnes, maxime vero erga domesticos fidei.

11 VIDETIS quam longis litteris vobis scripse-

12 rim mea manu. Quicunque volunt speciosi ap- parere in carne , ii cogunt vos circumcidi, tan- tum ne ob crucem Christi persecutionem patian-

424 EP. AD EPH. [6, 13-I8. 1,1-6.

13 tur. Nam ne ipsi quidem qui circumciduntur, legem servant; sed volunt vos circumcidi, ut de vestra carne glorientur.

14 A me vero absit gloriari nisi in cruce Do- mini nostri Jesu Christi, per quem mundus mihi

15 crucifixus est, et ego mundo. Nam in Christo Jesu neque circumcisio quicquam valet, neque

16 praeputium, sed nova creatio. Et quicunque se- cundum hanc regulam incedent, pax esto super eos et misericordia, et super Israelem Dei.

17 De cetero, nequis mihi molestias prsebeto; ego enim stigmata Domini Jesu in corpore meo porto.

18 Gratia Domini nostri Jesu Christi sit cum spi- ritu vestro, fratres. Amen.

Ad Galatas missa fiiit Roma.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA

AD

EPHESIOS.

1 PAULUS apostolus Jesu Christi, per volun- tatem Dei, sanctis qui sunt Ephesi, et fidelibus

2 in Christo Jesu; gratia sit vobis et pax a Deo Palre nostro, et Domino Jesu Christo.

3 BENEDICTUS esto Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit nobis omni

4 benedictione spirituali in coelis in Christo: sicut e]egit nos in ipso ante jactum mundi funda- mentum, ut simus sancti et inculpati in con-

5 spectu ejus cum charitate: qui praedestinavit nos quos adoptaret in filios per Jesum Christum in

6 sese, pro benevola voluntate sua, ad laudem glo-

1, 7-20.] EP. AD EPHESIOS. 425

riosae suae gratiae, qua nos gratis sibi acceptos

7 efFecit in illo dilecto: in quo habemus redem- ptionem per sanguinem ipsius , remissionem, in- quamy offensarum, prout est dives ipsius gratia;

8 qua exundavit in nos omni sapientia et pruden-

9 tia. Postquam notum fecit nobis mysterium voluntatis suse, ex benevolo suo libitu quod prce-

10 stituerat in sese, nempe ^ ut in plena temporum illorum praestitutorum dispensatione summatim recolligeret omnia illa in Christo, tum quae in

11 coelis sunt, tum quse in terra: in ipso, inquam^ in quo etiam in sortem adsciti sumus, quum essemus praetestinati secundum prsestitutum ejus

12 qui omnia agit ex consilio voluntatis suae; ut nos simus laudi gloriae ipsius, qui priores spem

13 posuimus in Christo. In quo et vos spe^n po- suistis, audito illo sermone veritatis illius, nempe felici nuntio salutis vestrse: in quo etiam, fide ipsi habita, obsignati estis, per spiritum illum

14 promissionis sanctum; qui est arrhabo hseredi- tatis nostrae, ad obtinendum redemptionem, ad laudem gloriae ipsius.

15 Propterea etiam ego, audita ea quae in vobis est fide in Dominum Jesum, et charitate in om-

16 nes sanctos, non cesso gratias agere pro vobis, mentionem vestri faciens in orationibus meis;

17 ut Deus Domini nostri Jesu Christi, Pater ille glorise, det vobis spiritum sapientioe et revela-

18 tionis, per agnitionem ipsius; illuminatis oculis mentis vestrae, ad sciendum quae sit spes illa vocationis ipsius, et quae opes gloriae liaeredi-

19 tatis ipsius in sanctis; et quse sit supereminens illa magnitudo potentioe ipsius in nobis qui cre- dimus, pro efficacitate roboris virium ipsius;

20 quod exseruit in Christo, suscitato eo ex mor- tuis, et quem collocavit ad dextram suam in

426 EPISTOL A [1, 21 - 2, 13.

21 coelis, longe supra omne imperium ac auctorita- tem, et potestatem, et dominatum, et omne no- men quod nominatur, non solum in hoc seculo,

22 verum etiam in futuro: et omnia subjecit ejus pedibus, eumque constituit caput super omnia

23 ipsi ecclesise; quae est corpus ipsius, et comple- mentum ejus qui omnia implet in omnibus.

2 Et vos it7ia vivificavit, quum essetis mortui in

2 ofFensis et peccatis; in quibus olim ambulastis ut est vita mundi hujus, secundum principem cui potestas est aeris, spiritu ipsius nunc agente

3 in hominibus contumacibus : inter quos et nos omnes conversati sumus olim in cupiditatibus carnis nostrae, facientes quae carni ac cogitatio- nibus libebant; eramusque natura iilii irae, ut

4 etiam reliqui. Sed Deus, ut qui dives sit mi- sericordia, propter multam charitatem suam qua

5 dilexit nos, etiam nos , quum in offensis. mortui essemus, una vivificavit cum Christo, cujus gra-

6 tia estis servati; unaque suscitavit, unaque collo-

7 cavit in coelis in Christo Jesu; ut ostenderet in seculis supervenientibus supereminentes illas opes suae gratise, sua erga nos benignitate in Christo

8 Jesu. Gratia enim illa estis servati per fidem, (et hoc non est ex vobis; sed Dei donum est;)

9 non ex operibus, ut nequis glorietur. ^^ Nam ipsius sumus opus, creati in Christo Jesu ad opera bona, quae praeparavit Deus ut in eis am- bulemus.

11 Propterea mementote vos quondam gentes in carne, qui dicebamini prseputium ab ea quae

12 vocatur circumcisio manibus in carne facta: vos, inquam, illo tempore fuisse absque Christo, ab- alienatos a civili statu Israehs, et extraneos, quod ad pactorum promissiones attinet, spem

13 non habentes, et absque Deo in mundo: at nunc

2, u - 3, 7] AD EPHESIOS. 427

in Christo Jesu, vos qiii olim eratis longinqui, propinqui facti estis, per sanguinem Christi.

14 Ipse enim est pax nostra, qui utraque fecit unum, et intergerini parietis septum, id est, ini-

15 micitias dissolvit . carne sua: lege illa prsece- ptorum qucB in ritibus posita est, evanescere facta: ut ex duobus illis conderet in semetipso

16 unum novum hominem, faciens pacem; et utros- que in uno corpore reconciliaret Deo per cru-

17 cem , peremptis inimicitiis per eam: et veniens cvangelizavi tpacern vobis, tu7fi qui procul eratis,

18 tum qui prope eratis. Quoniam utrique per ipsum habemus aditum per unum spiritum ad Patrem.

19 Nempe igitur non amplius estis peregrini et inquilini, sed concives sanctorum ac domestici

20 Dei: superstructi super fundamentum aposto- lorum ac prophetarum , existente imo angulari

21 ejus lapide ipso Jesu Christo; in quo totum aedificium congruenter coagmentatum, crescit ut

22 sit templum sanctum Domino; in quo et vos una aedificamini, ut sitis domicilium Dei per spiritum.

3 HUJUS rei gratia ego Paulus su?)t vinctus

2 ille Christi Jesu pro vobis gentibus: si modo audivistis dispensationem gratiae Dei datae mihi

3 erga vos; Deu7n videlicet per revelationem no- tum mihi fecisse mysterium illud; (sicut antea

4 scripsi paucis; ex quo perlecto potestis perpen- dere quae sit mea intelligentia in mysterio

5 Christi;) quod aHis setatibus patefactum non fuit filiis homimim, ut nunc est revelatum san- ctis ejus apostolis et prophetis per spiritum;

6 gentes videlicet esse cohaeredes et congorpores, consortesque promissionis ejus in Christo per

7 evangelium; cujus factus sum minister ex dono

428 EPISTOLA [3, 8 - 4, 2.

gratiae Dei, quod daliim est milii secimdum effi-

8 cacem illam vim potentiae ipsius: mihi, inquam, longe minimo omnium sanctorum, data est haec gratia, evangelizandi inter gentes impervestiga-

9 biles illas opes Christi, et in lucem proferendi omnibus quce sit communio mysterii quod erat absconditum a seculis in Deo, qui omnia hsec

10 condidit per Jesum Christum; ut nunc innote- scat per ecclesiam imperiis ac potestatibus quce in coehs sunt, multiformis illa sapientia Dei:

11 secundum praestitutum aeternum, quod constituit

12 in Christo Jesu Domino nostro: in quo habe- mus loquendi libertatem et aditum cum fiducia,

13 per fidem ipsius. Quapropter peto ne segnes fiatis ob afflictiones meas pro vobis, quae est gloria vestra.

14 PIujus rei gratia flecto genua mea ad Patrem

15 Domini nostri Jesu Christi, ex quo tota familia

16 in coelis et in terra nominatur, ut det vobis, se- cundum divitias gloriae suse, ut fortiter corrobo- remini per spiritum suum in interiore homine ;

17 et inhabitet Cliristus per fidem in cordibus

18 vestris; ut in charitate radicati et fundati, vale- atis assequi cum omnibus sanctis, quae sit illa latitudo, et longitudo, et profunditas , et subli-

19 mitas; et nosse charitatem illam Christi o?nni notitia supereminentiorem, ut impleamini ad om- nem usque plenitudinem illam Dei.

20 Ei vero qui summa cum exsuperantia potest omnia facere supra ea quse petimus, aut cogi-

21 tamus, pro illa potentia agente in nobis, ei sit, inqiiam, gloria in ecclesia per Christum Jesum, in omnes setates seculi seculorum. Amen.

4 PRECOR itaque vos ego vinctus ille in Do-

mino, ut ambuletis sicuti convenit vocationi qua

2 vocati estis, cum omni animi submissione et le-

4, 3-17.] AD EPHESIOS. 429

nitate, cum irae cohibitione, sustinentes alii alios

3 per charitatem; studentes conservare unitatem

4 spiritus per connexum pacis. Unum cst corpus et unus spiritus, sicut et vocati estis^ in unam

5 spem vocationis vestrse: unus Dominus, una

6 fides, unum baptisma: unus Deus et Pater om- nium, qui est super omnes, et per omnes, et in omnibus vobis.

7 Sed unicuique nostrum data est gratia pro

8 mensura doni Christi. Quapropter dicit, Quum ascendisset in sublime, captivam duxit captivitatem, et dedit dona hominibus.

9 Ceterum illud, Ascendit, quid est nisi quod etiam

10 descenderat prius in infimas partes terrse? Qui descenderat, ipse est qui etiam ascendit longe

11 supra omnes coelos, ut impleret omnia. Is igi- tur dedit alios quidem apostolos, alios vero prophetas, alios autem evangelistas, alios autem

12 pastores et doctores: ad concinnationem integram sanctorum, ad opus ministerii, ad sedificationem

13 corporis Christi: donec deveniamus nos omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei, in virum adultum, ad mensuram plenae staturae Christi:

14 ut ne simus amplius pueri, qui fluctuemus et circumferamur quovis vento doctrinae, in aleato- ria ludificatione hominum, per veteratoriam ad

15 artificiose seducendum; sed sincere nos gerentes cum charitate, prorsus adolescamus in eum qui

16 est caput, nempe Christus: ex quo totum corpus congruenter coagmentatum, et compactum per omnes suppeditatas commissuras, ex vi intus agente pro mensura uniuscujusque membri, incre- mentum capit corpori conveniens ad suiipsius exstructionem per charitatem.

17 Hoc itaque dico, et obtestor per Dominum, ne vos amplius ambuletis, sicut reliquae gentes

430 EPISTOLA [4,18-5,2.

i8 ambulant, in vanitate mentis siiae; tenebris ob- scuratam mentem habentes, et abalienati a vita Dei propter ignorantiam quae est in ipsis, per

19 obdurationem cordis ipsorum: qui posteaquam dedoluerunt, sese dediderunt lascivise ad certatim

20 patrandam impuritatem omnem. Vos autem non

21 ita didicistis Christum; si modo ipsum audivistis, et de eo edocti estis, (sicut est veritas in Jesu;)

22 nempe deponere, quod ad pristinam conversa- tionem attinet, veterem illum hominem, qui se-

23 ductricibus cupiditatibus sese corrumpit; reno-

24 vari vero spiritu mentis vestrse; et induere no- vum illum hominem, qui secundum Deum con- ditus est ad justitiam et sanctimoniam veram.

25 Quapropter deposito mendacio, loquimini veri- tatem quisque proximo suo; quoniam sumus

26 alii aliorum membra. Irascimini, et ne peccate;

27 sol ne occidat super exacerbatione vestra : ne-

28 que date locum diabolo. Qui furabatur, non amplius furetur; sed potius laboret, operando manibus comparans bona, ut habeat quod im-

29 pertiat cui opus fuerit. Nulhis sermo putris ex ore vestro egreditor: sed siquis est bonus ad sedificationis usum, ut gratiam auditoribus ad-

30 ferat. Et ne tristitia afficite spiritum illum san- ctum Dei, per quem obsignati estis in diem re- demptionis.

31 Omnis amaritudo, et excandescentia, et ira, et clamor, et maledicentia tollatur ex vobis, cum

32 omni malitia. Sed estote alii in alios benigni, misericordes, condonantes vobis mutuo offen- sas, sicut et Deus in Christo condonavit vobis.

5 Estote igitur imitatores Dei, ut filii dilecti: ^ et ambulate cum charitate, sicut et Christus dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis oblationem ac victimam Deo, in odorem bonse fragrantiae.

5,3-23.] AD EPHESIOS. 431

3 Scortatio vero, et omnis impuritas, aut ava- ritia, ne nominator quidem inter vos, sicut

4 decet sanctos: et obscoenitas, et stultiloqui- um, et scurrilitas, quae non conveniunt; sed

5 potius gratiarum actio. Nam hoc nostis, nul- lum scortatorem, aut impurum, aut avarum, qui est idololatra, habere haereditatem in regno

6 Christi et Dei. Nemo vos seducat inanibus ser- monibus: propter haec enim venit ira Dei in ho-

7 mines contumaces. Ne igitur estote consortes

8 eorum: eratis enim olim tenebrae, nunc autem estis lux in Domino: ut filii lucis ambulate;

9 (nam fructus spiritus situs est in omni bonitate,

10 et justitia, et veritate;) explorantes quod placeat

11 Domino. Et ne participate opera illa infrugi-

12 fera tenebrarum, sed potius etiam arguite. Nam qu3e occulte fiunt ab istis, turpe est vel dicere.

13 Sed omnia illa, dum a luce arguuntur, conspi- cua fiunt: quidquid enim res conspicuas facit,

14 lux est. Quapropter dicit, Excitare qui dor- mis, et resurge ex mortuis, et illucescet tibi Christus.

15 Videte igitur quomodo accurate ambuletis,

16 non ut insipientes, sed ut sapientes: redimentes

17 opportunitatem, quoniam dies mali sunt. Pro- pterea ne estote insipientes, sed intelligentes,

18 quse sit voluntas Domini. Et ne inebriamini vino, in quo luxus est; sed implemini spiritu;

• 19 loquentes inter vos mutuo psalmis, et hymnis, et cantionibus spirituaHbus, canentes ac psallen-

20 tes in corde vestro, Domino; gratias agentes semper de omnibus, in nomine Domini nostri

21 Jesu Christi, Deo et Patri; subjicientes vos alii aliis, cum timore Dei.

22 Uxores, propriis viris subjicite vos, ut Do

23 mino: quoniam vir est caput uxoris, ut et Chri-

432 EPISTOLA [5, 24 - 6, 6.

stus est capiit ecclesia^: et is est qui salutem dat

24 corpori. Itaque, sicut ecclesia sese subjicit Christo, ita et uxores suis viris sese suhjiciunto in omni re.

25 Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit ecclesiam, et semetipsum exposuit pro

26 ea; ut eam sanctificaret, ab eo purificatam la-

27 vacro aquse per verbum; ut sisteret eam sibi gloriosam, id est^ ecclesiam non habentem ma- culam aut rugam, aut quicquam ejusmodi, sed

28 ut sit sancta et inculpata. Ita debent viri dili- gere suas uxores ut sua ipsorum corpora. Qui

29 diligit suam uxorem, seipsum diligit. Nullus enim unquam suam ipsius carnem odio habuit: imo enutrit ac fovet eam, sicut et Dominus

30 ecclesiam: quoniam membra sumus corporis ipsius, ex carne ipsius, et ex ossibus ipsius.

3 I Propterea derelinquet homo patrem suum ac ma- trem, et agglutinabitur uxori suae; et qui duo

32 erant, fient una caro. Mysterium hoc magnum est: hoc autem ego dico, respiciens in Christum

33 et ecclesiam. Itaque et vos singuli, suam quisque uxorem ita dihgito ut seipsum; uxor autem vi- deto ut timeat virum.

6 Liberi, auscultate in Domino parentibus ve-

2 stris; id enim est justum. Honora patrem tuum et matrem, quod est praeceptum primum cum

3 promissione, ut bene tibi sit, et sis longseviis super terram.

4 Et vos^ patres, ne provocate ad iram liberos vestros, sed enutrite eos disciplina et admoni- tione Domini.

5 Servi, auscultate iis qui vestri domini sunt secundum carnem, cum timore ac tremore, cum

6 simplicitate cordis vestri, ut Christo. Non ad oculum servientes, ut qui hominibus placere student; sed ut servi Christi, facientes ex animo

6, 7-21.] ^ AD EPHESIOS. 433

7 quae vult Deus: cum benevolentia servientes, ut

8 Domino, et non hominibus; scientes, singulos quicquid fecerint boni, hoc reportaturos a Do- mino, sive servus fuerit, sive liber.

9 Et vos, domini, eadem facite erga illos, remis- sis minis; scientes vestrum etiam ipsorum Domi- num esse in coelis, nec faciei acceptionem esse apud eum.

10 QUOD reliquum est, fratres mei, corrobora-

11 mini in Domino, et robore virium ipsius. In- duite universam illam armaturam Dei, ut possi-

12 tis stare adversus artes diaboli. Quoniam non est nobis lucta adversus sanguinem et carnem, sed adversus imperia, adversus potestates, ad- versus mundi potentes, id est^ tenebrarum se- culi hujus principeSj adversus spiritales mali-

13 gnitates quce sunt in sublimi. Propterea assu- mite universam illam armaturam Dei, ut possitis obsistere tempore adverso, et omnibus confectis stare.

14 State igitur, lumbis circumcinctis veritate, et

15 induti thorace justitiae; calceatis pedibus prsepa-

16 ratione felicis illius nuncii pacis: supra omnia assumpto scuto fidei, quo possitis omnia jacula

17 maligni illius ignita exstinguere. Galeam etiam sakitis recipite, et gladium spiritus, hoc est,

18 verbum Dei; omni oratione et deprecatione, orantes omni tempore per spiritum, et illi ipsi

, rei invigilantes, cum omni perseverantia, et suppli-

♦19 catione pro omnibus sanctis, et pro me, ut mihi

detur sermo ad apertionem oris mei cum lo-

quendi libertate, ut notum faciam mysterium

20 evangelii; cujus causa legatione fungor catena- tus, ut, inquam, de eo libere loquar, ut oportet me loqui.

21 Ut autem sciatis et vos res meas, et quid

28

434 EPISTOLA [6, 22-24. 1, 1-8.

agam, omnia vobis nota faciet Tychicus, charus

22 frater, et fidus minister in Domino; quem misi ad vos ob id ipsum, ut cognoscatis res nostras, et consoletur corda vestra.

23 Pax sit vobis fratribus, et charitas cum fide

24 a Deo Patre et Domino Jesu Christo. Gratia sit cum omnibus diligentibus Dominum nostrum Jesum Christum ad incorruptibilitatem. Amen.

Scripta fuit Koma acT Epliesios per TycMcuin.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA

AD

PHILIPPENSES.

1 PAULUS et Timotheus, servi Jesu Christi, omnibus sanctis in Christo Jesu qui sunt Philip-

2 pis, una cum episcopis ac diaconis: gratia vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Jesu Christo.

3 GRATIAS ago Deo meo cum omni memoria

4 vestri, semper in omni deprecatione mea pro

5 omnibus vobis, cum gaudio deprecans, super ve- stri in evangelio communione, a primo die usque

6 ad hoc tempus; persuasum habens hoc ipsum, fore ut qui incepit in vobis opus bonum, perfi-

7 ciat illud usque ad diem Jesu Christi: sicut ju- stum est ut ego id sentiam de omnibus vobis, propterea quod animo teneam vos, et in vincu- lis meis et in defensione et confirmatione evan- gelii, vos, inquam, omnes una mecum fuisse

8 gratiae participes. Testis enim mihi est Deus . quantopere expetam vos omnes in visceribus Jesu

Christi.

1, 9-25.] AD PHILIPPENSES. 435

9 Et hoc oro, ut charitas vestra adhuc magis

ac magis exundet in cognitione et omni sensu;

10 ut exploretis quae discrepant, ut sitis sinceri, et

j inofFenso cursu pergatis ad diem usque Christi;

«II repleti fructibus justitise, qui sunt per Jesum

Christum ad gloriam et laudem Dei.

12 VELIM autem vos scire, fratres, quae mihi

i accideru7it, magis ad profectum evangehi eve-

(13 nisse: adeo ut vincula mea in Christo conspicua

facta sint in toto prsetorio, ac reliquis omnibus:

14 et plerique ex fratribus in Domino, freti vincu- lis meis, amplius audeant sine metu sermonem

15 loqui. Ac nonnulli quidem per invidiam et con- tentionem, nonnulli vero etiam libente animo»

16 Christum praedicant. Alii quidem, inquam, per contentionem Christum non pure annunciant, quod existiment sese afflictionem adjicere vincu-

17 lis meis: alii vero ex charitate, quod sciant me

18 ad defensionem evangelii constitutum esse.. Quid igitur? attamen quovis modo, sive in speciem, sive sincere, Christus annunciatur; et de hoc gaudeo, atque etiam gaudebo.

19 Novi enim fore ut hoc mihi cedat in salutem per vestram deprecationem et suppeditationem

20 spiritus Jesu Christi, secundum intentam exspe- ctationem et spem meam, quod nulla in re pude- fiam, sed cum omni dicendi libertate, ut semper, ita nunc quoque magnificabitur Christus in cor-

21 pore meo, sive per vitam sive per mortem: mihi enim est Christus et in vita et in morte lucrum.

22 An vero vivere in carne mihi operae pretium ■23 sit; et quid eligam, ignoro. Constrictus enim

utrinque teneor; desiderio tendens ad dimissio-

nem, et ut cum Christo sim: est enim id valde

24 multo melius: sed permanere in came, magis

125 necessarium est propter vos. Et hoc confisus,

436 EPISTOLA [1, 26 ^ 2, lo.

novi me mansurum esse et permansurum cum vobis omnibus, ad vestrum profectum et gaudi-

26 um iidei: ut exundet gloriatio vestra in Christo Jesu de me, mea rursus apud vos praesentia.

27 Tantum ut convenit evangelio Christi vos gerite ; ut sive postquam venero et videro vos, sive ab- sens, audiam de rebus vestris, vos videlicet per- stare in uno spiritu, uno animo concertantes per

28 fidem evangelii: nec ulla in re territos ab iis qui se opponunt: quod illis quidem est exitii

29 indicium, vobis autem salutis, idque a Deo: quia gratis datum est vobis in Christi negotio, non solum in eum credere, sed etiam pro eo pati:

50 idem certamen sustinendo quale vidistis in me, et nunc auditis de me. 2 SIQUA igitur consolatio est in Christo, siquod solatium charitatis, siqua communio spiritus, si-

2 quae viscera ac miserationes , explete meum gaudium, ut eodem sitis affectu, eandem chari- tatem habentes, unanimes, et sententiis uni;

3 nihil gerentes per contentionem aut per inanem gloriam, sed ex animi submissione alii alios

4 sibi praecellere existimantes. Ne sua quisque spectate, sed unusquisque etiam quae sunt alio- rum.

5 Itaque is sit affectus in vobis, qui fuit et in

6 Christo Jesu: qui, quum esset in forma Dei, non

7 duxit esse rapinam parem esse cum Deo: sed ipse sese inanivit, forma servi accepta, similis

8 hominibus factus; et habitu inventus ut homo, ipse se submisit, factus obediens usque ad

9 mortem, mortem autem crucis. Quapropter etiam Deus ipsum in summam extulit sublimitatern, ac largitus est ei nomen quod est supra omne no-

10 men; ut ad nomen Jesu omne genu se flectat, coelestium, ac terrestrium, et subterraneorum;

2,11-26.] AD PHILIPPENSES. 437

11 omnisque lingua profiteatur Jesum Christum esse Dominum, ad gloriam Dei Patris.

12 Proinde, dilecti mihi, prout semper auscul- tastis, non ut in praesentia mea solum, sed nunc multo magis in absentia mea, cum tremore ac

13 timore vestram ipsorum salutem conficite: Deus enim is est qui efficit in vobis et ipsum velle et ipsum agere, pro benevolo suo libitu.

14 Omnia facite absque murmurationibus ac di-

15 sceptationibus ; ut sitis irreprehensibiles et sim- plices, Dei inquam filii inculpabiles in medio gentis pravae ac perversae; inter quos homines

16 splendetis ut faces in mundo; sermonem vitse praetendentes; ut gloriari possim in die Christi me non frustra cucurrisse, nec frustra labo- rasse.

17 Quinetiam, si pro libamento ofFerar super sa- crificio et ministerio fidei vestrse, gaudeo et

18 gratulor omnibus vobis. Itidem autem et vos gaudete et gratulamini mihi.

19 Spero autem in Domino Jesu, me Timotheum cito missurum vobis, ut et ego bono sim animo,

20 cognito statu vestro. Neminem enim habeo pari animo praeditum, qui sincere de rebus vestris

21 futurus sit sollicitus. Nam omnes quae sua ipsorum sunt quaerunt, non quae Christi Jesu.

22 Experimentum autem ejus nostis, quod videlicety tanquam cum patre filius, mecum servierit Deo

23 in evangelio. Hunc igitur spero me missurum, simulatque videro rerum mearum statum.

24 Confido autem in Domino, me quoque cito

25 veriturum ad vos. Sed necessarium duxi, Epa- phroditum fratrem et adjutorem ac commilito- nem meum, vestrum autem legatum, et admini- strum eorum quibus mihi opus erat, ad vos mit-

26 tere. Quoniam expetebat omnes vos; et gravis-

438 EPISTOLA [2,27-3,io.

sime angebatur, propterea quod audissetis eum

27 segrotasse. Et certe segrotavit proxime mortem: sed Deus misertus est ejus, nec ejus solum, sed et mei, ne tristitiam haberem super tristitiam.

28 Eo studiosius itaque ipsum misi, ut, eo rursus

29 viso, gaudeatis, et ego eo minus doleam. Ex- cipite igitur eum in Domino cum omni gaudio,

30 et tales in lionore habete. Nam propter opus Christi accessit ad mortem usque, non liabita vitae ratione , ut suppleret defectum vestri quo erga me functi estis ministerii.

3 QUOD reliquum est, fratres mei, gaudete in Domino. Eadem scribere vobis, me quidem

2 haud piget, vobis autem tutum est. Cavete ca- nes, cavete malos operarios, cavete concisionem.

3 Nos enim sumus circumcisio, qui spiritu colimus Deum, et gloriamur in Christo Jesu, nec confi-

4 dimus in carne; quanquam ego habeo, etiam in carne, de quo confidam.

Si quisquam alius videtur habere in carne,

5 de quo confidat, ego maxime habeo: circum- cisus octavo die , ex gente Israelis , tribu Ben- jamin, Hebraeus ex Hebraeis, religione Phari-

6 sseus; quod ad semulationem attinet, perse- quens ecclesiam; quod ad justitiam quse est

7 in lege, irreprehensibilis. Sed quse mihi erant lucra, ea duxi propter Christum damnum esse.

8 Quinetiam certe duco omnia damnum esse pro- pter eminentiam notitiae Christi Jesu Domini mei: propter quem omnibus istis meipsum mul- tavi, eaque duco pro stercoribus, ut Christum

9 lucrifaciam: et comperiar in eo, non habens meam justitiam, nempe ^ quse est ex lege, sed eam quae est per fidem Christi, id est^ justitiam

10 qucB est ex Deo per fidem: ut cognoscam eum, et vim resurrectionis ejus, et communionem per-

3,11-4,3.] AD PHILIPPENSES. 439

pessionum ejus, dum conformis fio morti ejus;

11 experiens ecquo modo deveniam ad resurrectio- nem mortuorum.

12 Non quod jam metam apprelienderim , aut jam sim consummatus: sed persequor experiens an i^se quoque apprehendam, cujus etiam rei

13 causa apprehensus fui a Christo Jesu. Fratres, ego meipsum non reor metam apprehendisse.

14 Unum autem ago; ea quidem quae a tergo sunt obliviscens , ad ea vero quae a fronte sunt con- tendens, scopum versus feror, ad palmam super- nae vocationis Dei in Christo Jesu.

15 Quotquot itaque adulti sumus, hoc sentia- mus; quod si quid aliter sentitis, hoc quoque

16 vobis Deus revelabit. Attamen iji eo ad quod usque pervenimus, eadem incedamus regula, et idem sentiamus.

17 Estote simul mei imitatores, fratres; et eos considerate qui sic ambulant, sicut habetis nos

18 pro exemplari. Multi enim ambulant, quos ssepe dixi vobis, nunc autem et flens dico, hostes

19 esse crucis Christi; quorum finis est exitium, quorum Deus est venter, et gloria ad ignomi-

20 niam ipsorum, qui terrestria curant. Nostra vero civitas in coelis est, unde etiam servato- rem exspectamus , Dominum Jesum Christum ;

21 qui transfigurabit corpus nostrum humile , ut conforme fiat ejus corpori glorioso, pro illa vi efficace qua potest etiam subjicere sibi omnia.

4 Itaque fratres mei dilecti et expetiti, gaudium et corona mea, ita perstate in Domino, di- lecti.

2 EVODIAN precor, et Syntichen precor, ut

3 idem sentiant in Domino. Et rogo te quoque, socie germane, adjuva illas, ut quae in evange- lio concertarunt mihi, una cum Clemente quoque

440 EP. AD PHILIPP. [5, 4-17.

et reliquis adjutoribus meis, quorum nomina sunt in libro vitae.

4 Gaudete in Domino semper: rursum inquam,

5 gaudete. -^quitas vestra innotescat omnibus

6 hominibus: Dominus prope est. De nulla re solliciti estote; sed omni in re orationibus et deprecatione cum gratiarum actione petitiones

7 vestrse innotescant apud Deum. Et pax illa Dei, quse exsuperat omnem mentem, prsesidic custodiet corda vestra et cogitationes vestras in Christo Jesu.

8 Quod reliquum est, fratres, quaecunque sunt vera, qusecunque veneranda, qusecunque justa, qusecunque munda, quaecunque amabilia, quae- cunque boni nominis, siqua virtus, et siqua laus

9 est, haec reputate. Quae et didicistis, et acce- pistis, et audistis, et vidistis in me, haec m- quam^ facite, et Deus pacis erit vobiscum.

10 Gavisus sum autem in Domino magnopere, quod jam tandem reviruistis in vestra pro me cura: qua de re tamen solliciti eratis, sed de-

1 1 stituebamini opportunitate. Non quod penuria laborem, hoc dico; nam ego didici, in quibus

12 sum, iis ipsis contentus esse. Novi autem de- primi, novi etiam abundare: ubique et in omni- bus initiatus sum, et ad saturitatem, et ad esuritionem, id est^ tum ad exundantiam, tum ad

13 penuriam. Omnia valeo per eum qui me corro-

14 borat, nempe Christum. Attamen bene fecistis,

15 quod una participastis meam afflictionem. No- stis autem et vos, Philippenses, quum initio evangelii proficiscerer e Macedonia, nullam mihi ecclesiam communicasse in ratione dati et ac-

16 cepti, nisi vos solos: nam etiam Thessalonicae quum essem, semel et iterum quod mihi opus

17 erat misistis. Non quod requiram donum, sed

5,18-23. 1,1-5.] EP. AD COLOSS. 441

requiro fructum illum exuberantem, qui in ratio-

i8 nes vestras inducatur. Accepi autem omnia, et

abundo; expletus sum, inquam, acceptis ab Epa-

phrodito quae a vobis missa sunt, odore bonae

19 fragrantiae, hostia Deo accepta ac placente. Deus autem meus supplebit quicquid opus fuerit vo- bis, secundum divitias suas, gloriose in Christo Jesu.

20 Deo autem et Patri nostro sit gloria in secula seculorum. Amen.

21 Salutate omnes sanctos in Christo Jesu. Salu-

22 tant vos qui mecum sunt fratres. Salutant vos omnes sancti, maxime vero qui sunt ex Caesaris domo.

23 Gratia Domini nostri Jesu Christi sit cum om- nibus vobis. Amen.

Scripta est Eoma per Epaphroditum.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA

COLOSSENSES.

1 PAULUS apostolus Jesu Christi per Dei vo-

2 luntatem, et Timotheus frater, iis qui sunt Co- lossis, sanctis ac fidelibus fratribus in Christo Jesu: gratia sit vobis et pax a Deo Patre no- stro et Domino Jesu Christo.

3 GRATIAS agimus Deo et Patri Domini no- stri Jesu Christi, semper pro vobis orantes:

4 audita fide vestra in Christo Jesu, et charitate

5 in omnes sanctos: propter spem sepositam vobis

442 EPISTOLA [1, 6-20.

in coelis, quam prius audistis per sermonem

6 veritatis, id est, evangelii, quod pervenit ad vos, sicut et in totum mundum; et fructum profert, sicut apud vos quoque, ex quo die vere audi-

7 vistis et cognovistis Dei gratiam: sicut et didi- cistis ex Epaphra dilecto conservo nostro, qui

8 est fidus pro vobis minister Christi: qui et declaravit nobis vestram per spiritum chari- tatem.

9 Propterea*et nos, ex quo die id audivimus, non desinimus pro vobis orare, et petere ut im- pleamini agnitione vohmtatis ejus, cum omni sa-

10 pientia et intelligentia spirituali. Ut ambuletis sicut Domino convenit, cui per omnia placeatis, omnis operis boni fructum proferentes, et cre-

11 scentes in agnitione Dei; omni potentia po- tentes facti, secundum gloriosum robur ipsius, ad omnem tolerantiam et patientem animum

12 cum gaudio; gratias agentes Patri, qui idoneos nos fecit ad participandam sortem sanctorum in

13 luce: qui, inqiiam^ eruit nos ex potestate tene- brarum, ac transtulit in regnum Filii illius sui

14 dilecti; in quo habemus redemptionem per san- guinem ipsius, id est, remissionem peccatorum;

15 qui est imago Dei invisibilis, et primogenitus

16 omnis rei creatae: nam per eum condita sunt omnia quse in coelis sunt, et quae in terra, visibilia et invisibilia; et throni, et dominatus, et imperia, et potestates; omnia, ijiquam^ per eum et ejus

17 respectu condita sunt: estque ipse ante omnia,

18 et omnia per eum consistunt: estque caput cor- poris, id est, ecclesise, estque etiam principium et primogenitus ex mortuis, ut inter omnes pri-

19 mas teneat: quoniam libuit Patri ut omnis ple-

20 nitudo in eo inhabitaret: et ut, pace per san- guinem crucis ejus facta, per eum reconciliaret

1,21-2,4.] AD COLOSSENSES. 443

omnia sibi; per eum, inquam, tum quae in terra, tum quse in coelis.

21 Itaque vos quum eratis quondam abalienati et liostes, mente operibus malis intenta, nunc sane

22 reconciliavit , in corpore illo camis suae, per mortem; ut sistat vos sanctos, et inculpabiles

23 et irreprehensibiles in conspectu suo: si quidem permanetis in fide fundati et stabiles nec dimo- vemini a spe evangelii quod audistis, eva^igelii, inquam, praedicati toti creato mundo qui sub coelo est, cujus factus sum ego Paulus minister;

24 qui nunc gaudeo de iis quae patior pro vobis, et reliquias afflictionum Christi vicissim expleo in came mea, pro corpore ipsius, quod est ec-

25 clesia: cujus ecclesice factus sum minister ex dispensatione Dei, quse data est mihi erga vos,

26 ad implendum Dei sermonem; nempe mysterium illud quod absconditum fuit a seculis et setati- bus , nunc autem factum est conspicuum sanctis

27 ejus, quibus voluit Deus notum facere quae sint illae divitiae gloriosi hujus mysterii inter gentes, qui est Christus inter vos, spes illa glorise:

28 quem nos annunciamus, admonendo quosvis, et quosvis docendo cum omni sapientia, ut quos-

29 vis sistamus perfectos in Christo Jesu: ad quod etiam laboro, decertans secundum vim illam efficacem ipsius agentem in me potenter.

2 Velim enim vos scire quantum certamen sus- tineam pro vobis et iis qui sunt Laodiceae, et quotquot non viderunt faciem meam in carne :

2 ut consolationem accipiant eorum corda, ipsis charitate compactis, et omni opulentia plene certioratae intelligentise , ad agnitionem mysterii

3 Dei ac Patris et Christi, in quo sunt omnes

4 thesauri sapientiae ac notitiae absconditi. Hoc autem ideo dico, ut nequis vos falso ratioci-

444 EPISTOLA [2, 5-19.

5 nando fallat sermonis probabilitate. Etsi enim corpore absum, spiritu tamen sum vobiscum, gaudens et videns vestrum ordinem et solidi- tatem vestrae in Christum fidei.

6 Sicut igitur accepistis Christum Jesum Domi-

7 num, ita in eo ambulate; radicati et super- structi in eo, ac confirmati fide, sicut edocti

8 estis, exundantes ea cum gratiarum actione. Vi- dete nequis sit qui vos depraedetur per philo- sophiam et inanem seductionem, secundum tra- ditionem hominum, secundum rudimenta mundi,

9 et non secundum Christum: nam in eo inhabitat

10 omnis plenitudo Deitatis corporaliter: et estis in eo completi, qui est caput illud omnis impe-

11 rii ac potestatis: in quo etiam circumcisi estis circumcisione quse fit sine manibus, exuendo corpus peccatorum carnis per circumcisionem

12 Christi: ei consepulti per baptismum, per quem etiam cum eo suscitati estis per fidem efficacis illius virtutis Dei, qui excitavit eum ex mortuis.

13 Vosque mortuos in ofi^ensis et praeputio carnis vestrae, cum eo vivificavit, vobis condonatis om-

14 nibus offensis: ac deleto quod adversum nos erat rituum chirographo, quod, inquam, erat nobis subcontrarium, ipse vero cruci affixum

15 sustulit e medio: et exspoliata imperia ac po- testates traduxit palam, triumphatis illis per eam.

16 Nequis igitur vos damnet ob cibum vel po- tum, aut respectu festi, aut novilunii, aut sabba-

17 torum: quae sunt umbra rerum futurarum, at

18 corpus >>y/ Christi. Nemo adversum vos recto- ris partes sibi ultro sumat, in submissione animi et rehgioso cultu angelorum, gradum inferens in ea quae non vidit, et temere turgens carnis suae

19 intelHgentia : neque retinens caput, ex quo totum

2, 20 - 3, 12.] AD COLOSSENSES. 445

corpus per commissuras et connexus suppedita-

20 tum et compactum, augescit Dei augmento. Ita-

que, si mortui cum Christo, liberi estis ab ele-

mentis mundi, quid, ut viventes in mundo, pla-

2 1 citis adstringimini, ne esitaris, neque gustaris,

22 neque tetigeris? quae omnia sunt comparata ipso usu ad corruptionem, prcescripta ex prseceptis

23 et doctrinis hominum. Quae rationem quidem habent sapientia^ in cultu voluntario , et submis- sione animi, et in eo quod corpori non parcant, nec tamen ullius sunt pretii, quum ad ea spectent quibus farcitur caro.

3 Itaque, si resurrexistis cum Christo, superna quaerite, ubi Christus est ad dextram Dei se-

2 dens. Superna satagite , non terrestria. ^ Nam mortui estis, et vita vestra abscondita est cum

4 Christo in Deo. Quando vero Christus, vita illa nostra, conspicietur, tunc et vos cum eo

5 conspiciemini in gloria. Mortificate igitur mem- bra vestra terrestria, scortationem, impuritatem, mollitiem, cupiditatem malam, et avaritiam, quse

6 est idololatria; ob quse venit ira Dei super ho-

7 mines contumaces: quibus in vitiis et vos am-

8 bulastis quondam, quum in iis viveretis. At nunc deponite etiam vos hsec omnia, iram, ex- candescentiam, malitiam, maledicentiam, verbo-

9 rum obscoenitatem ab ore vestro. Nec menti- mini alius adversus alium, quum exuti sitis illo

10 vetere homine cum factis ipsius: et induti sitis novo*illo, qui renovatur in agnitionem congru-

11 entem imagini ejus qui ipsum condidit; ubi non est Grsecus et Judaeus, circumcisio et praeputium, Barbarus et Scytha, servus et liber; sed omnia et in omnibus est Christus.

12 Induimini igitur, ut electi Dei, sancti et di- lecti, visceribus miserationum, benignitate, animi

446 EPISTOLA - [3, 13 - 4, i.

13 submissione , mansuetudine, animo patiente: suf- ferentes alii alios, et condonantes vobis mutuo, siquis' adversus aliquem habuerit querelam; si- cut et Christus condonavit vobis, ita et vos.

14 Super haec autem omnia induimini charitate,

15 quse est connexus perfectionis. Et pax Dei sit gubernatrix in cordibus vestris, ad quam etiam vocati estis in unum corpus: et benefici estote.

16 Sermo Christi inhabitet in vobis copiose cum omni sapientia, docendo et commonefaciendo vos mutuo psalmis, et hymnis, et cantionibus spiritualibus, cum gratia canendo in vestro corde

17 Domino. Et quicquid feceritis sermone aut facto, in nomine Domini Jesu Christi istud agite, gratias agentes Deo et Patri per eum.

18 Uxores, subjicite vos propriis viris, ut conve- nit in Domino.

19 Viri, diligite uxores, et ne estote adversus eas amarulenti.

20 Filii, auscultate parentibus in omnibus; hoc enim placet Domino.

21 Patres, ne irritate liberos vestros; ne con- cidant animo.

22 Servi, auscultate per omnia dominis secundum carnem, non obsequiis ad oculum exhibitis, ut qui hominibus placere student, sed cum simpli-

23 citate cordis, timentes Deum. Et quicquid fe- ceritis, ex animo agite, tanquam Domino, et

24 non hominibus: scientes vos a Domino rece- pturos mercedem illam haereditatis: nam Do-

25 mino Christo servitis. Qui vero injuriam intu- lerit, referet injuriam quam intulerit; nec est faciei acceptio.

4 Domini, jus et aequum servis exhibite: ut qui sciatis vos quoque habere Dominum in coelis.

4,2-17.] AD COLOSSENSES. 447

2 In orationibus perdurate, invigilantes iis cum

3 gratiarum actione: orantes simul etiam pro no- bis, ut Deus aperiat nobis ostium sermonis, ut loquamur mysterium Christi, propter quod etiam

4 sum vinctus: ut, inquam illud manifestum fa- ciam, sicut oportet me loqui.

5 Sapienter ambulate erga extraneos, opportuni-

6 tatem redimentes. Sermo vester semper cum gratia sit, sale conditus, ut sciatis quomodo oporteat vos unicuique respondere.

7 RES meas omnes vobis notas faciet Tycliicus, dilectus frater, et fidus minister, ac conservus in

8 Domino; quem misi ad vos ob hoc ipsum, ut cognoscat res vestras, et corda vestra console-

9 tur; cum Onesimo fido et dilecto fratre, qui est ex vobis. Omnia igitur vobis nota facient quae hic aguntur.

10 Salutat vos Aristarchus, meus in captivitate socius, et Marcus consobrinus Barnabse, de quo accepistis prsecepta: si venerit ad vos, excipite

11 eum. Et Jesus, qui vocatur Justus; qui sunt ex

Icircumcisione : hi soli . sunt mihi adjutores in 12 regno Dei, qui fuere mihi solatio. Salutat vos Epaphras, qui ex vobis est, servus Christi, sem- per certans orationibus pro vobis, ut stetis per-

13 fecti et completi in omni voluntate Dei. Hoc enim de eo testor, eum multo vestri studio ar- dere, et eorum qui sunt Laodicese, et eorum qui

14 Hierapoli. Salutat vos Lucas medicus ille dile- ctus, et Demas.

15 Salutate fratres qui sunt Laodiceae, et Nym-

16 pham, et ecclesiam quae in domo ejus est. Et quum perlecta fucrit apud vos epistola, facite ut etiam in Laodicensium ecclesia recitetur; et

17 scriptam Laodicea, vos quoque legatis. Et di-

448 EPISTOLA PRIMA [4,18.1,1-8. ,

cite Arcliippo, Vide ut ministerium quod rece- ! pisti in Domino impleas. i8 Salutatio mea manu Pauli. Memores estote vinculorum meorum. Gratia sit vobiscum. Amen.

Scripta est ad Colosseiises Roma, per Tychicum et One- simum.

PAULT APOSTOLI EPISTOLA PRIMA

AD

THESSALONICENSES.

1 PAULUS, et Silvanus, et Timotheus, eccle- siae Thessalonicensium, quce est in Deo Patre et Domino Jesu Christo. Gratia sit vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Jesu Christo.

2 GRATIAS agimus Deo semper de omnibus vobis, mentionem vestri facientes in orationibus

3 nostris: indesinenter commemorantes efficacem vestram fidem, et laboriosam charitatem, et pa- tientem illam exspectationem spei illius in Do- mino nostro Jesu Christo coram Deo et Patre no-

4 stro. Scientes, fratres a Deo dilecti, electionem

5 vestram. Quoniam evangelium nostrum constitit apud vos non sermone solum, sed etiam poten- tia et Spiritu Sancto, et plena certioratione multa: sicut nostis quales fuerimus inter vos,

6 vestri causa. Et vos imitatores nostri facti fu- istis et Domini, excepto sermone cum afflictione

7 multa, cum gaudio Spiritus Sancti: adeo ut fu- eritis exemplaria omnibus credentibus in Mace-

8 donia et in Achaia. A vobis enim non solum personuit sermo Domini in Macedonia et Achaia,

1, 9 - 2, 12.] AD THESSALONICENSES. 449

verumetiam in omnem locum fides vestra, quae est in Deum, dimanavit, ut necesse non habe- 9 amus quicquam loqui. Siquidem ipsi de nobis renunciant qualem ingressum habuerimus ad vos, et quomodo converteritis vos ad Deum, relictis

10 idolis, ut serviretis Deo vivo et vero: et exspe- ctaretisFilium ejus e coelis, quem suscitavit ex mor- tuis, nemj>e Jesum nos eruentem ab ira illa ventura.

2. Nam ipsi nostis, fratres, ingressum nostrum

2 ad vos non fuisse vanum: imo etiam multa prius passi, et contumeliis afFecti Philippis, sicut nostis: libertate loquendi usi sumus in Deo no- stro, ad prsedicandum apud vos evangelium Dei

3 cum multo certamine. Exhortatio enim nostra non fuit ex impostura, neque ex impuritate, ne-

4 que cum dolo; sed sicut approbati fuimus a Deo quorum fidei committeretur evangelium, ita loquimur, non ut hominibus placentes, sed Deo

5 exploranti corda nostra. Nec enim unquam ser- mone assentatorio usi sumus, sicut nostis, nec avaritiae causa quicquam praetexuimus; Deus te-

6 stis est: neque ex hominibus quaerentes gloriam nec a vobis, nec ab aliis, quum possemus vobis

7 oneri esse, ut apostoli Christi. Sed fuimus man-

8 sueti inter vos. Et ut si nutrix foveat Kberos suos, ita nobis cupidis vestri libebat impartiri vobis non solum evangelium Dei, sed etiam no- stras ipsonim animas, quod chari nobis essetis.

9 Meministis enim, fratres, laboris nostri ac aerum- nae: nocte enim ac die operando, ne cui oneri essemus, praedicavimus apud vos evangelium Dei.

10 Vos testes estis et Deus, quomodo sancte, et juste, et inculpate erga vos, qui creditis, nos

11 gesserimus. Sicut nostis quomodo unumquemque vestrum, tanquam pater liberos suos, hortaba-

, 12 mur et consolabamur: et obtestabamur ut am-

450 EPISTOLA PRIMA [2,13-3,5.

bulantes sicut convenit Deo vocanti vos ad su- um regnum ac gloriam.

13 Propterea etiam nos gratias agimus Deo sine intermissione, quod acceptum de Deo sermonem quem audistis ex nobis exceperitis, non ut ser- monem hominum, sed (sicut est vere) ut Dei sermonem, qui etiam agit in vobis qui creditis.

14 Vos enim, fratres, imitatores facti estis eccle- siarum Dei quae sunt in Judsea in Christo Je.su; quippe quum eadem passi sitis et vos a prQ-

15 priis tribuhbus, sicut et illi a Judaeis; qui etiam Dominum Jesum et proprios prophetas occide- runt, et nos expulerunt; neque Deo placent, et

16 omnibus hominibus adversantur; prohibentes nos gentibus loqui ut serventur, ut semper comple- ant peccata sua: occupavit enim eos ira ad ex- tremum usque.

17 NOS vero, fratres, orbati vobis ad temporis momentum, conspectu, non animo, eo amplius studuimus videre faciem vestram, cum multo de-

18 siderio. Ideo voluimus venire ad vos (ego qui- dem Paulus) semel atque iterum, sed impedivit

19 nos Satanas. Nam quae est nostra spes, aut gaudium, aut corona de qua glorier? Annon et vos in conspectu Domini nostri Jesu Christi in ejus

20 adventu? Vos enim estis gloria nostra et gaudium. 3 QuAMOBREM, quum nos non amplius continere-

mus, libuit nobis Athenis derelinqui solos:

2 misimusque Timotheum fratrem nostrum, ac ministrum Dei et adjutorem nostrum in evan- gelio Christi, ad vos stabiliendos et exhortan-

3 dos super fide vestra: ut nemo commoveatur afflictionibus istis: ipsi enim nostis ad id nos

4 esse constitutos. Etenim quum apud vos esse- mus, praedicebamus vobis fore ut affligeremur;

5 sicut et factum est, et nostis. Quamobrem et

3,6-4,5.] AD THESSALONICENSES. 451

ego non amplius me continens, misi eum ut cognoscerem fidem vestram: veritus ne quo modo tentasset vos tentator ille, et inanis red- ditus esset labor noster.

6 Nuper autem, quum venisset Timotheus ad nos a vobis, et laetum nuncium nobis attulisset de fide et charitate vestra, et quod bonam no- stri memoriam retineatis, semper exp^etentes nos

7 videre, sicut nos quoque vos expetimus ; pro- pterea consolationem accepimus, fratres, ex vo- bis, in omni afflictione et necessitate nostra, per

8 vestram fidem: nunc enim vivimus, si vos per-

9 statis in Domino. Quam enim gratiarum actio- nem possimus Deo retribuere de vobis, super omni gaudio quo gaudemus propter vos coram

10 Deo nostro; nocte ac die magis ac magis ro- gantes ut videamus vestram faciem, et quae de- sunt fidei vestrse sarciamus?

11 Ipse vero Deus et Pater noster, et Dominus noster Jesus Christus, dirigat viam nostram ad

12 vos. Faxit autem Dominus ut auctiores sitis et exundetis mutua inter vos charitate, et in om-

13 nes, quemadmodum et nos in vos: ut corda ve- stra inculpata stabiliat in sanctimonia coram Deo et Patre nostro in adventum Domini no- stri Jesu Christi cum omnibus sanctis suis.

4 QUOD reliquum est igitur, fratres, rogamus

vos et precamur per Dominum Jesum, ut sicut

accepistis a nobis quomodo oporteat vos ambu-

2 lare, et placere Deo, magis excellatis. Nostis

I enim quae mandata dederimus vobis per Domi-

I 3 num Jesum. Nam hsec est voluntas Dei, nempc

sanctimonia vestri, id est^ ut abstineatis a scor-

4 tatione: ut sciat vestrum unusquisque suum vas

j 4 5 possidere cum sanctimonia et honestate : non in

M morbo cupiditatis, sicut gentes quae non nove-

29*

452 EPISTOLA PRIMA [4,6-5,2.

6 runt Deum: et ut ne quis opprimat et habeat quaestui in negotio fratrem suum; nam vindex est Dominus omnium istorum, sicut et antea diximus vobis , et asseveranter testati sumus.

7 Non enim vocavit nos Deus ad impuritatem, sed

8 ad sanctimoniam. Proinde qui hcec dedignatur non dedignatur hominem, sed Deum, qui etiam dedit nobis spiritum suum sanctum.

9 Ceterum de fraterno amare non necesse habe- mus scribere vobis : ipsi namque divinitus docti

10 estis ut diligatis alii alios. Nam et facitis hoc erga cunctos fratres qui sunt in tota Macedo- nia: hortamur autem vos, fratres, ut magis ex-

11 cellatis: et contendatis quieti esse, et res ve- stras privatas agere, ac operari propriis mani-

12 bus vestris, sicut vobis mandavimus; ut ambu- letis decenter erga extraneos, et nullius indigeatis.

13 NOLIM autem vos in ignorantia versari, fra- tres, quod ad eos attinet qui obdormierunt, ut ne tristitia afficiamini, sicut et ceteri qui spem

14 non habent. Nam si credimus Jesum mortuum esse et resurrexisse, ita etiam Deus eos qui ob-

15 dormierint in Jesu adducet cum eo. Hoc enim vobis dicimus verbis Domini, fore ut nos vivi qui reliqui erimus in adventu Domini, non prae-

16 veniamus eos qui obdormierint. Nam ipse Do- minus cum hortationis clamore, id est^ cum voce archangeli, et cum Dei tuba, descendet e coelo; et qui mortui fuerint in Christo, resurgent pri-

17 mum; deinde nos vivi, qui reliqui erimus, rapi- emur simul cum eis in nubes, in occursum Do- mini in aera; et ita semper cum Domino erimus.

18 Itaque consolamini alii alios istis sermonibus.

5 PoRRO de temporibus et opportunitatibus, fra-

2 tres, non est opus ut vobis scribatur. Ipsi enim

penitus scitis diem illum Domini, ut fur nocte

5,3-23.] AD THESSALONICENSES. 453

3 venity ita venturum esse. Quum enim dicent, Pax et securitas, tunc repentinum eis imminet exitium, sicuti dolor partus mulieri gravidae; et

4 nequaquam efFugient. At vos, fratres, non estis in tenebris, ut dies ille vos, tanquam fur, de-

5 prehendat. Omnes vos filii lucis estis, ac filii diei: non svivcms jfiln noctis, neque tenebrarum.

6 Nempe igitur ne dormiamus ut reliqwi, sed vigi-

7 lemus et sobrii simus. Nam qui dormiunt, noctu dormiunt: et qui inebriantur, noctu sunt ebrii.

8 At nos qui sumus diei, sobrii simus, induti tho- race fidei, et charitatis, et pro galea, spe salu-

9 tis. Nam non constituit nos Deus ad iram, sed ad salutem obtinendam per Dominum nostrum

10 Jesum Christum, qui mortuus est pro nobis; ut, sive vigilemus, sive dormiamus, simul cum eo

11 vivamus. Quapropter adhortamini alii alios, et aedificate singuli singulos, sicut et facitis.

12 ROGAMUS autem vos, fratres, ut agnoscatis eos qui laborant inter vos, et praesunt vobis in

13 Domino, et admonent vos; et eos magis ac ma- gis charos ducatis, propter opus ipsorum. Pa- cem colite inter vos mutuo.

14 Precamur autem vos, fratres, monete inordi- natos, consolamini eos qui pusillo animo sunt, sublevate infirmos, patiente animo estote erga

15 omnes. Videte nequis nialum pro malo cuipiam I reddat, sed beneficentiam semper sectamini, tum

inter vos mutuo, tum erga omnes. ii6 Semper gaudete. ^*^ Sine interdictione orate. |i8 In omnibus gratias agite: haec enim est vo- I luntas Dei per Christum Jesum erga vos. 19 Spiritum ne exstinguite. ^^ Prophetias ne pro 21 nihilo habete. Omnia explorate; quod bonum .22 fuerit retinete. Ab omni specie mali abstinete. 23 Ipse autem Deus pacis sanctificet vos totos:

L .__

454 EP. II. AD THESS. [5, 24-28. 1, 1-7.

et integer vester spiritus, ,et anima, et corpus inculpate in adventum Domini nostri Jesu Christi

24 serventur. Fidelis est qui vocavit vos, qui etiam id efficiet.

25 Fratres, orate pro nobis. ^^ Salutate fratres

27 omnes cum osculo sancto. Adjuro vos per Dominum, ut recitetur haec epistola omnibus sanctis fratribus.

28 Gratia Domini nostri Jesu Christi sit vobis- cum. Amen.

Ad Thessalonicenses prima scripta fuit Atlienis.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA SECUNDA

THESSALONICENSES.

1 PAULUS, et Silvanus, et Timotheus eccle- sise Tliessalonicensium , quce est in Deo Patre

2 nostro et Domino Jesu Christo : gratia sit vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Jesu Christo,

3 GRATIAS agere debemus Deo semper de vobis , fratres, ut par est, quod vehementer augescat fides vestra, et abundet mutua unius-

4 cujusque omnium vestrum charitas: adeo ut nos ipsi de vobis gloriemur apud ecclesias Dei, id est^ de tolerantia vestra et fide in omnibus per- secutionibus vestris et afflictionibus quas suffer-

5 tis; quce res indicium est justi judicii Dei, ut digni habeamini regno Dei, pro quo etiam ista

6 patimini; siquidem justum est apud Deum vicis- sim reddere iis qui affligunt vos afflictionem:

7 vobis vero qui affligimini relaxationem nobiscum, revelatione Domini Jesu de coelo cum angelis

1,8-2, 9.] EP. II. AD THESS. 455

8 suis potentibus, cum igne flammante, infligens ultionem iis qui Deum nesciunt, neque auscul-

9 tant evangelio DAmini nostri Jesu Christi: qui pcenam pendent setemi exitii, expulsi a facie

10 Domini et a gloria roboris ipsius: quum venerit ut glorificetur in sanctis suis, et admirandus fiat in credentibus omnibus (quod fides habita fuerit testimonio nostro apud vos) in die illo.

11 Cujus etiam rei gratia oramus semper pro vobis, ut vos dignetur ista vocatione Deus no- ster, et compleat totum sucb bonitatis libitum

12 et opus fidei potenter: ut glorificetur nomen Domini nostri Jesu Christi in vobis, et vos in eo, ex gratia Dei nostri et Domini Jesu Christi.

2 ROGAMUS autem vos, fratres, per adventum Domini nostri Jesu Christi, et nostri ad eum aggre-

2 gationem, ne cito a mente dimoveamini, neque terreamini, neque per spiritum, neque per ser- monem, neque per epistolam tanquam per nos

3 scriptam, quasi instet dies ille Christi. Nequis vos seducat ullo modo: 7to7t enim adveTiiet dies Christi, quin venerit defectio prius, et revela- tus fuerit homo ille peccati, filius, inquam, ille

4 perditionis, sese opponens ille et eff"erens su- pra quicquid dicitur Deus, aut numen: adeo ut in templo Dei tanquam Deus sedeat,-pr3e se

5 ferens se esse Deum. Annon meministis me, quum adhuc essem apud vos, hoc dixisse vobis?

6 Nunc vero quid eum retineat nostis, ut is suo

7 pr^stituto tempore reveletur. Jam enim agit mysterium illud istius abolitionis legis: tantum qui nunc retinet, retinebit usquedum e medio

8 tollatur. Et nunc revelabitur exlex ille, quem Dominus absumet spiritu oris sui, et evanescere

9 faciet illo suo illustri adventu. Illum, inquam^ cujus adventus est ex efficacia Satanae, cum

456 EP. II. AD THESS. [2, lo - 3, 7.

omni potentia, et signis, ac prodigiis mendaci-

10 bus; et cum omni seductione injustitiae in iis qui pereunt: propterea quod amorem veritatis

11 non receperunt, ut salvi fierent. Ideo igitur mittet eis Deus efficaciam erroris, ut ipsi cre-

12 dant mendacio: ut damnenter omnes qui non cre- diderint veritati, sed sibi placuerint in injustitia.

13 Nos autem debemus gratias agere Deo sem- per de vobis, fratres dilecti a Domino, quod elegerit vos Deus ab initio ad salutem per san- ctificationem spiritus, et fidem habitam veritati;

14 quo vocavit vos per evangelium nostrum ad ac- quirendam gloriam Domini nostri Jesu Christi.

15 Nempe igitur, fratres, perstate, et retinete traditiones quas edocti estis tum per sermonem,

16 tum per epistolam nostram. Ipse vero Domi- nus noster Jesus Christus, et Deus ac Pater noster, qui dilexit nos, et dedit consolationem

17 aeternam et spem bonam per gratiam, consoletur vestra corda, et stabiliat vos in omni sermone et opere bono.

3 QuOD reliquum est, orate, fratres, pro nobis, ut sermo Domini currat, et glorificetur, sicut et

2 apud vos: et ut eripiamur a protervis ac scele- ratis hominibus: non enim omnium est fides.

3 Sed fidelis est Dominus, qui stabiliet vos et cu-

4 stodiet ab illo maligno. Confidimus autem in Domino de vobis, vos, quse denunciamus vobis,

5 et facere et facturos esse. Dominus vero diri- gat vestra corda ad Dei charitatem et Christi patientem exspectationem.

6 Denunciamus autem vobis, fratres, in nomine Domini nostri Jesu Christi, ut subducatis vos ab omni fratre qui inordinate ambulat, et non ex tradita doctrina quam accepit a nobis.

7 Nam ipsi scitis quomodo oporteat nos imitari:

3,8-18. 1,1-2.] EP. I. AD TIM. 457

quoniam non inordinate nos gessimus inter vos :

8 neque gratis panem edimus acceptum a quoquam; sed cum labore et aerumna nocte dieque ope-

9 rantes, ne cui vestrum oneri essemus. Non quod hoc jus non habeamus; sed ut nosmetipsos pro exemplari exhibeamus vobis ad nos imitandos.

10 Etenim quum essemus apud vos, hoc denuncia- bamus vobis: quod siquis nolit operari, etiam

T I non edito. Audimus enim quosdam ambulare inter vos inordinate, nihil agentes, sed inaniter

12 satagentes. lis autem qui sunt istiusmodi de- nunciamus, et hortamur eos per Dominum no- strum Jesum Christum, ut cum quiete operantes, suo pane vescantur.

13 Vos autem, fratres, ne segnes sitis in bene-

14 faciendo. Quod siquis non auscultat nostro per epistolam sermoni, hunc notate; et ne commer-

15 cium habete cum eo, ut erubescat. Neque ut inimicum ducite, sed admonete ut fratrem.

16 Ipse autem Dominus pacis semper det vobis pa- cem omni modo. Dominus sit cum omnibus vobis.

17 Salutatio mea manu Pauli, quod est signum in

18 omni epistola: ita scribo, Gratia Domini nostri Jesu Christi sit cum omnibus vobis. Amen.

Ad Thessalonicenses secunda missa fuit Atlienis.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA PRIMA

AD

TIMOTHEUM.

1 PAULUS, apostolus Jesu Christi ex man- dato Dei servatoris nostri, et Domini Jesu

2 Christi, spei nostrse. Timotheo, germano filio

458 EPISTOLA PRIMA [1, 3-15.

in fide: gratia sit tibi, misericordia , et pax a Deo Patre nostro et Christo Jesu Domino nostro.

3 SICUT te sum precatus ut permaneres Ephesi, quum profiscerer in Macedoniam, vide, ut de- nuncies quibusdam ne diversam doctrinam do-

4 ceant; nec attendant fabulis et genealogiis nun- quam finiendis, quae potius qusestiones prsebent quam aedificationem Dei, quse est per fidem.

5 Porro, finis mandati est charitas, ex puro corde, et conscientia bona, et fide minime simulata:

6 a quibus nonnulli ut a scopo aberrantes, diver-

7 terunt ad vaniloquentiam; volentes esse legis doctores, quum tamen non intelligant quae lo-

8 quuntur, nec ea de quibus asseverant. Scimus autem bonam esse legem, siquis ea legitime

9 utatur: hoc sciens, nempe legem justo positam non esse, sed exlegibus et iis qui snbjici no- lunt, impiis et peccatoribus, nefariis et profanis,

10 parricidis et matricidis, homicidis, scortatoribus, masculorum concubitoribus, plagiariis, mendaci- bus, perjuris, et siquid aliud est quod sanae

11 doctrinse sit oppositum: quce est secundum glo- riosum evangelium beati Dei, quod concreditum est mihi.

12 Gratiam igitur illi habeo qui me robustum effecit, id est, Christo Jesu Domino nostro; quod me fidum duxerit, utpote quem in mini-

13 sterio constituerit; qui prius eram blasphemus, et persecutor, et injuriis alios afficiens, sed mi- sericordia sum donatus; nam ignorans id facie-

14 bam, nempe fidei expers. Superabundavit autem gratia illa Domini nostri cum fide et dilectione quce est in Christo Jesu.

15 Certus est hic sermo, et modis omnibus dignus qui recipiatur, Christum Jesum venisse in mun-

1,16-2,9.] AD TIMOTHEUM. 459

dum ut peccatores servaret, quorum primus sum

16 ego. Verum propterea misericordia sum dona- tus, ut in me primo ostenderet Jesus Christus omnem illum patientem animum, ut essem exem-

17 plar credituris in eum ad vitam seternam. Regi autem seculorum incorruptibili, immortali, invi- sibili, soli sapienti Deo, honor sit et gloria in secula seculorum. Amen.

18 Hoc mandatum commendo tibi, iili Timothee, nempe ut secundum praegressas de te prophe-

19 tias, milites per eas bonam illam militiam; retinens lidem et bonam conscientiam; qua expulsa, non-

20 nulli naufragium fidei fecerunt. Ex quibus est Hymenseus et Alexander, quos tradidi Satanae, ut castigati discant non blasphemare.

2 ADHORTOR igitur primum omnium, ut fiant deprecationes, orationes, interpellationes, gratiarum actiones pro quibusvis hominibus;

2 pro regibus et quisbusvis in eminentia con- stitutis: ut tranquillam ac quietam vitam dega- mus cum omni pietate et veneratione.

3 Nam hoc bonum est et acceptum coram ser-

4 vatore nostro Deo, qui quosvis homines vult

5 servari, et ad agnitionem veritatis venire. Unus enim est Deus, unus etiam mediator Dei et ho-

6 minum, homo Christus Jesus; qui sese ipse de- dit conveniens liberationis pretium pro quibus- vis, Christus , inqua?n , testimonium illud suis

7 temporibus destinatum. Cui constitutus sum ego praeco et apostolus, (veritatem dico per Christum, non mentior,) doctor, iiiquam., gentium cum fide ac veritate.

8 Volo igitur viros precari in quovis loco, puras manus attolentes absque ira et disce- ptatione.

9 Itidem et mulieres amictu honesto, cum vere-

I .

460 EPISTOLA PRIMA [2, io-3, 13.

cundia et moderatione, ornare sese, non cincin- nis, vel auro, vel margaritis, vel pretioso ve-

10 stitu; sed (quod decet mulieres pietatem in

1 1 Deum spondentes) operibus bonis. Mulier cum

12 silentio discito cum omni submissione. Mulieri vero docere non permitto , neque auctoritatem

13 usurpare in virum, sed ut sit in silentio. Ada-

14 mus enim prior formatus est; deinde Eva. Et Adamus non fuit seductus: sed mulier seducta,

15 causa transgressionis fuit. Servabitur tamen li- beros gignendo, si manserint ipsce in fide ac charitate, et sanctimonia cum moderatione.

3 CERTUS est hic sermo, Siquis episcopatum

2 desiderat, praeclarum opus desiderat. Oportet igitur episcopum irreprehensibilem esse, unius uxoris virum, vigilantem, temperantem, compo-

3 situm, hospitalem, aptum ad docendum: non vi- nosum, non percussorem, non turpem qusestum facientem; sed aequum, alienum a pugnis, alie-

4 num a pecuniae amore: qui suae domui bene prsesit, qui liberos [habeat subditos cum omni

5 honestate: (nam siquis propriae domui praeesse

6 nescit, quomodo ecclesiam Dei curabit?) non novitium, ne inflatus in criminationem incidat

7 diaboli. Oportet autem eum etiam bonum ha- bere testimonium ab extraneis; ne in probrum incidat et laqueum diaboli.

8 Diaconos itidem venerabiles, non bilingues, non multo vino addictos, non turpem quaestum

9 facientes, tenentes mysterium fidei in pura con-

10 scientia. Atque hi etiam explorentur prius, de-

11 inde ministrent, si sint inculpati. Uxores itidem eorum oportet esse venerabiles, non calumnia-

12 trices, sobrias, fidas in omnibus. Diaconi sint unius uxoris mariti, qui Hberis recte prsesint,

13 et propriis domibus. Nam qui bene ministra-

3,14-4,10.] AD TIMOTHEUM. 4G1

verint, gradum sibi bonum acquirunt, et mul- tam loquendi libertatem per lidem qua3 est in Christo Jesu.

14 Haec tibi scribo, sperans fore ut citius ad te

15 veniam: sin autem tardavero, ut noris quomodo oporteat in domo Dei versari, quae est ecclesia Dei vivi, columna et stabilimentum veritatis.

16 Et ut in confesso est, magnum est pietatis my- sterium: Deus conspicuus factus est in carne, justificatus est in spiritu, conspectus est ab an- gelis, prsedicatus est gentibus, fides illi ha- bita est in mundo, sursum receptus est in glo- riam.

4 SPIRITUS autem diserte dicit, fore ut po- sterioribus praestitutis temporibus desciscant qui- dam a fide, attenti spiritibus deceptoribus ac

2 doctrinis daemoniorum; per hypocrisin falsilo- quorum, quorum conscientia cauterio resecta est;

3 prohibentium contrahere matrimonium, juben- tium abstinere a cibis, quos Deus condidit ad participandum cum gratiarum actione fidelibus,

4 et iis qui norunt veritatem. Nam quicquid con- didit Deus, bonum est^ nec quicquam rejicien- dum est, si cum gratiarum actione sumatur:

5 sanctificatur enim per verbum Dei et preces.

6 Hoc si subjeceris fratribus, bonus eris mini- ster Jesu Christi, innutritus in sermonibus fidei et praeclarae illius doctrinae, quam assectatus es.

7 Ceterum profanas et aniles fabulas devita; sed

8 exerce teipsum ad pietatem. Nam corporalis exercitatio ad pauca utilis est: at pietas ad om- nia utilis est, ut quae promissionem habeat vitae

9 praesentis ac futurae. Certus est hic sermo, et 10 omnibus modis dignus qui recipiatur. Nam id-

circo etiam fatigamur, et convitiis afficimur, quod speremus in Deo vivo , qui est conser-

462 EPISTOL A PRIM A [4, ii - 5, 12.

vator omnium hominum, maxime vero fidelium.

11 Haec denuncia et doce.

12 Nemo tuam juventutem contemnito, sed esto exemplar fidelium in sermone, in conversatione,

13 in charitate, in spiritu, in fide, in puritate. In- terim, dum venio, intentus esto lectioni, exlior-

14 tationi, doctrinae. Ne negligito donum quod in te est, quod datum est tibi per prophetiam, cum

15 impositione manuum ordinis seniorum. Haec meditare, in his esto; ut tuus profectus mani- festus sit inter omnes. Intentus esto tibiipsi et doctrinae; et permane in istis: id enim si fece- ris, et teipsum servabis et eos qui te audierint.

O SENIOREM ne increpato, sed hortare ut pa-

2 trem; juniores, ut fratres; mulieres natu gran- diores, ut matres; juniores, ut sorores, cum

3 omni castitate. Viduas honora quae vere viduae

4 sunt. Quod siqua vidua liberos aut nepotes habet, discant prius in propriam domum pieta- tem exercere, et vicem rependere parentibus; hoc enim est honestum et acceptum in con-

5 spectu Dei. Porro quse vere vidua est ac sola relicta, spem posuit in Deo, et permanet in de-

6 precationibus et orationibus nocte ac die. At

7 quse lascivit, ea vivens mortua est. Hsec igitur

8 denunciato, ut sint irreprehensibiles. Quod si- quis suis, et maxime domesticis, non providet, fidem abnegavit, et est infideli deterior.

9 Vidua allegatur non minor annis sexaginta,

10 quae fuerit unius viri uxor: in operibus bonis •bono testimonia ornata; si liberos educavit, si

fuit hospitalis, si sanctorum pedes lavit, si afflictis subvenit, si omne bonum opus est assi-

11 due sectata. Porro juniores viduas recusa: post- quam enim adversus Christum lascivierunt, nu-

12 bere volunt; damnandae, quod primam illam

5,13-6,1.] AD TIMOTHEUM. 463

13 lidem irritam fecerint. Simul autem etiam otiosae esse discunt, circumeuntes domos: imo non so- lum otiosse, sed etiam nugaces, et curiosa^,

14 garrientes quae non oportet. Velim igitur juni- ores nubere, liberos gignere, domum admini- strare, nullam occasionem dare adversario ad

15 convitiandum. Jam enim nonnullae deflexerunt,

16 secutae Satanam. Quod siquis fidelis aut siqua fidelis habet viduas, eis suppeditato quantum ' sufficit, et non onerator ecclesia, ut iis quae verse viduae sunt subveniat.

17 Qui bene praesunt presbyteri, duplici honore digni habentor; maxime qui laborant in sermone

18 et doctrina. Dicit enim scriptura, Bovi tritu- ranti capistrum non impones: et, Dignus est operarius mercede sua.

19 Adversus presbyterum accusationem ne reci-

20 pito, nisi sub duobus aut tribus testibus. Eos qui peccant, in conspectu omnium argue, tit et reliqui metuant.

21 Obtestor etiam atque etiam in conspectu Dei et Domini Jesu Christi, et electorum angelorum, ut haec observes, sine prsejudicio, nihil faciens

22 in alteram partem inclinando. Manus cito ne cui imponito, neque communicato peccatis alienis : temetipsum purum conserva.

23 Ne amplius esto abstemius, sed vino pauculo utere , propter stomachum tuum et crebras tuas

, infirmitates.

24 Quorundam hominum peccata ante manifesta sunt, praeeuntia damnationi: quosdam vero sub-

25 sequuntur: itidem et bona opera ante manifesta sunt: et ea quae secus habent, occultari non possunt.

6 QUICUNQUE sub jugo sunt servi, suos do- minos omni honore dignos ducunto, ne nomen

.1...^

464 EP. I. AD TIM. [6, 2-u.

2 Dei et doctrina blasphemetur. Qui vero fideles habent dominos, ne e.os contemnant quod fratres sint: sed potius inserviant, quod fideles sint ac dilecti, qui beneiicentiam illam itidem capessunt.

3 Hasc doce et exhortare. Siquis diversam do- cet doctrinam, neque accedit sanis sermonibus Domini nostri Jesu Christi, et ei quse secundum

4 pietatem est doctrina^, is inflatus est, nihil sci- ens, sed insaniens circa quaestiones ac pugnas de verbis; ex quibus nascitur invidia, lis, maledi-

5 centise, suspiciones malae, perversse exercita- tiones hominum mente corruptorum, et qui pri- vati sunt v&ritate, et quaestui habent pietatem:

6 abscede ab iis qui ejusmodi sunt. Est autem quaestus magnus pietas cum animo sua sorte

7 contento. Nihil enim intulimus in mundum, vi-

8 dehcet nec efferre quicquam possumus. Sed habendo ahmenta et quibus tegamur, haec nobis

9 satis erunt. Qui vero volunt ditescere, incidunt in tentationem et laqueum, et cupiditates multas amentes et damnosas, quae demergunt homines

10 in exitium et perniciem. Siquidem radix om- nium malorum est amor pecuniae; quam quidam dum appetunt, aberrarunt a fide, et seipsos un- diquaque transfixerunt dbloribus multis.

11 Tu vero, o homo Dei, ista fuge: sectare autem justitiam, pietatem, fidem, charitatem, toleran-

12 tiam, lenitatem. Decerta praeclarum illud cer- tamen fidei; apprehende vitam seternam, ad quam et vocatus es, et professus praeclaram illam professionem in conspectu multorum testium.

13 Denuncio tibi coram Deo, qui vivificat omnia, et Jesu Christo, qui testatam fecit coram Pon-

14 tio Pilato praeclaram illam professionem, ut ser- ves hanc praeceptionem incontaminatus et irre- prehensibihs, usque ad illustrem illum adventum

6,15-21. 1,1-3.] EP. II. AD TIM. 465

15 Domini nostri Jesu Christi: quem praestitutis temporibus suis ostendet ille beatus princeps,

16 rex ille regum, et dominus dominorum, qui so- lus liabet immortalitatem, lucem habitans inac- cessam, quem vidit nemo hominum, neque vi- dere potest; cui honor et robur seternum. Amen.

17 lis qui sunt in hoc seculo divites denuncia, ne eiFerantur animo , neque spem ponant in divi- tiis incertis, sed in illo Deo vivo, qui prsebet

18 nobis omnia copiose ad fruendum: ut sint bene- fici, ut divites sint operibus bonis, faciles ad

19 impertiendum, facilis convictus: congerentes sibi pro thesauro fundamentum bonum in posterum, ut apprehendant aeternam illam vitam.

20 O Timothee, depositum illud custodi, et aver- sare profanos illos de rebus inanibus clamores,

21 et oppositiones falso nominatse notitise: quam nonnulli prae se ferentes, circa fidem aberrarunt a scopo. Gratia sit tecum. Amen.

Ad Timotheum prima missa fuit Laodicea, quse est raetro- polis Phrygiae PacatianaB.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA SECUNDA

TIMOTHEUM.

1 PAULUS, apostolus Jesu Christi per volun- tatem Dei, secundum promissionem vitae quae

2 est in Christo Jesu, Timotheo dilecto filio sit gratia, misericordia, pax a Deo Patre et Christo Jesu, Domino nostro.

3 GRATIAM habeo Deo, quem colo a majori- bus cum pura conscientia, prout continuam tui

30

466 EPISTOLA SECUNDA [1, 4-ic.

memoriam teneo in deprecationibus meis nocte

4 ac die: expetens te videre, memor tuarum la-

5 crymarum, ut gaudio replear: memoria repetens eam quae in te est non simulatam fidem, quae habitavit prius in avia tua Loide et matre tua Eunica: persuasus sum autem quod in te quoque.

6 Quam ob causam in memoriam revoco tibi, ut exsuscites donum Dei quod est in te per impo-

7 sitionem manuum mearum. Non enim dedit no- bis Deus spiritum formidinis, sed potentise, et

8 charitatis, et sanitatis animi. Ne igitur te pu- deat testimonii Domini nostri, neque te pudeat mei, qui sum vinctus ipsius; sed esto mecum particeps afflictionum evangelii ex potentia Dei;

9 qui servavit nos, et vocavit vocatione sancta; non ex operibus nostris, sed ex suo praestituto, et gratia, quse data quidem est nobis in Christo

10 Jesu ante tempora seculorum; sed facta nunc est conspicua per conspicuam apparitionem ser- vatoris nostri Jesu Christi, qui tum mortem fe- cit evanescere , tum vitam et incorruptibilitatem

11 in lucem produxit per evangelium: cujus causa constitutus sum ego prseco , et apostolus , ac

12 doctor gentium. Quam ob causam et ha^c pa- tior: sed non pudefio; novi enim cui crediderim, et mihi persuasum est eum posse depositum ilhid meum in illum diem servare.

13 Expressam formam teneto sanorum sermonum, quos a me audisti, cum fide et charitate quse

14 est in Christo Jesu. Praeclarum illud depositum custodi per Spiritum Sanctum qui inhabitat in nobis.

15 Nosti hoc, quod se averterint a me omnes qui sunt in Asia: ex quibus est Phygelhis et

16 Hermogenes. Praestet misericordiam Dominus

1,17-2,15.] AD TIMOTHEUM. 467

Onesiphori familise: quoniam ssepe me recreavit,

17 et catenam meam non erubuit: imo quum esset Romae, studiosissime qusesivit me, et invenit.

18 Det ei Dominus ut inveniat misericordiam apud Dominum in die illo; quam multa etiam Ephesi subministrarit, tu optime nosti.

2 Tu igitur, fili mi, corroborator per gratiam

2 quae est in Christo Jesu. Et quae audisti a me inter multos testes, haec committe fidis homini- bus, qui sint idonei ad aHos quoque docendos.

3 Tu igitur perfer adversa, ut bonus miles Jesu

4 Christi. Nemo qui militat implicatur hujus vitse negotiis, ut ei placeat a quo delectus est miles.

5 Quod si certet etiam aliquis, non coronatur nisi

6 legitime certaverit. Agricolam oportet prius

7 laborando fructus percipere. Perpende quae dico. Det igitur tibi Dominus intelligentiam in om- nibus.

8 Memento Jesum Christum suscitatum fuisse ex mortuis, factum ex semine Davidis, secun-

9 dum evangelium meum: in quo adversa patior ut nocens usque ad vincula; sed sermo Dei non

10 est vinctus. Ideo omnia tolero propter electos, ut et ipsi salutem consequantur quae est in

1 1 Christo Jesu, cum gloria aeterna. Certus est hic sermo: nam si cum eo mortui sumus, cum eo

12 etiam vivemus: si crucon toleramus, etiam con- regnabimus; si abnegamus, et ille abnegabit

^13 nos: si infidi sumus, ille tainen fidus manet, ne- gare seipsum non potest.

14 Haec suggere, obtestans etiam atque etiam in conspectu Domini ne de verbis pugnent, quod nullam adfert utihtatem, iino auditores subvertit.

15 Stude teipsum probatum sistere Deo, opera- rium qui non erubescat, et qui recte sermonem

30*

468 EPISTOLA SECUNDA [2, 16 - 3, 4.

i6 veritatis secet. Profanos autem illos de rebus inanibus clamores cohibe: ad majorem enim

17 procedent impietatem: et sermo eorum depascet ut gangraena: ex quibus est Hymenaeus et Phi-

18 letus; qui circa veritatem aberrarunt a scopo, dicentes resurrectionem jam esse factam: et sub-

19 vertunt quorundam fidem. Solidum tamen fun- damentum Dei stat, habens sigillum hoc, Novit Dominus eos qui sunt sui: et, Abscedat ab in-

20 justitia quisquis nominat nomen Christi. Ceterum in magna domo non tantum sunt vasa aurea et argentea, sed etiam lignea ac testacea; et alia

21 quidem ad decus, alia vero ad dedecus. Siquis igitur sese ab his expurgarit, erit vas ad decus, sanctificatum, et accommodum usibus Domini, et ad omne opus bonum comparatum.

22 Juveniles autem cupiditates fuge: sed sectare justitiam, fidem, charitatem, pacem cum iis qui

23 invocant Christum ex puro corde. Stultas autem et ineruditas illas quaestiones devita, sciens quod

24 gignant pugnas. Servum autem Domini non oportet pugnare, sed mansuetum esse erga om-

25 nes, aptum ad docendum, tolerantem malos: cum lenitate erudientem eos qui contrario animo sunt afFecti; experturum num aliquando daturus sit eis Deus resipiscentiam ad agnitionem veri-

26 tatis; et sanitate mentis recepta ex diaboli la- queo, ab eo captivi facti, convertantur ad illius voluntatem.

3 ILLUD autem scito, forte ut extremis diebus

2 instent tempora molesta. Erunt enim homines sui amantes, pecunise avidi, gloriosi, superbi, maledici, parentibus non obedientes, ingrati,

3 profani, charitatis expertes, implacabiles, calum- niatores, intemperantes, immites, minime aman-

4 tes bonorum, proditores, prsecipites, inflati, vo-

3, 5 - 4, 2.] AD TIMOTHEUM. 469

luptatum amantes potius quam amantes Dei;

5 habentes informationem pietatis , sed qui vim

6 ejus abnegarint: istos igitur aversare. Ex his enim sunt isti qui irrepunt in famihas, et capti- vas ducunt mulierculas, cumulatas peccatis, actas

7 cupiditatibus variis, semper discentes, sed quse nunquam ad cognitionem veritatis venire possint.

8 Quemadmodum autem Jannes et Jambres obsti- terunt Mosi, ita et hi obsistunt veritati, homines

9 mente corrupti, rejectanei circa fidem. Sed non procedent amplius; nam amentia istorum cvi- dens erit omnibus, ut et illorum fuit.

10 Tu vero assecutus es doctrinam meam, vitae meae rationem, propositum fidem, patientem ani-

11 mum, charitatem, tolerantiam, persecutiones, perpessiones, quse mihi acciderunt Antiochise, Iconii, Lystris; quas persecutiones sustinuerim:

12 sed ex omnibus eripuit me Dominus. Sed et omnes qui volunt pie vivere in Christo Jesu,

13 persecutionem patientur. Mali autem homines et impostores procedent in pejus, tum seducen- tes, tum seducti.

14 At tu maneto in iis quse didicisti, et quae tibi

15 concredita sunt, sciens a quo didiceris; teque a puero sacras literas novisse, quae te possunt sapientem reddere ad salutem, per fidem quse

16 est in Christo Jesu. Tota scriptura divinitus est inspirata, et utilis ad doctrinam, ad redar-

j gutionem, ad correctionem, ad disciplinam quae

*I7 est in justitia: ut perfectus sit homo Dei, ad

omne opus bonum perfecte instructus.

4 Obtestor te igitur etiam atque etiam ego in

conspectu Dei et Domini Jesu Christi, qui judi-

- ' caturus est vivos et mortuos, in illustri illo suo

2 adventu et regno suo; praedica sermonem illum,

insta tempestive, intempestive; argue, objurga.

470 EP. II. AD TIM. [4, 3-18.

exhortare cum omni animi patientia et doctrina.

3 Nam erit tempus quum sanam doctrinam non tolerabunt; sed auribus prurientes, ipsi sibi se- cundum suas illas peculiares cupiditates coacer-

4 vabunt doctores: et a veritate quidem aures

5 avertent, ad fabulas vero divertent. At tu vigi- lans esto in omnibus, perfer adversa, opus perage evangelistae , ministerii tui plenam fidem facito.

6 Nam ego jam libor, et praestitutum tempus

7 mese dimissionis instat. Certamen illud praecla- rum decertavi, cursum ad finem perduxi, fidem

8 servavi. Quod reliquum est, reposita est mihi justitiae corona, quam reddet mihi Dominus in illo die, justus judex: non solum autem mihi, sed et omnibus qui expetiverint illustrem illum ipsius adventum.

9 Stude mox ad me venire: nam Demas me deseruit, amore inductus prsesentis seculi, et profectus estThessalonicam; Crescens in Galatiam,

11 Titus in Dalmatiam. Lucas mecum est solus. Marcum assumptum adduc tecum; est enim mihi

12 perutilis ad ministerium. Porro Tychicum misi

13 Ephesum, Penulam quam reliqui Troade apud Carpum, adfer quum venies, et libros, maxime membranas.

14 Alexander faber aerarius multa mala mihi ex- hibuit: reddat ei Dominus secundum facta ipsius.

15 Quem et tu cave : vehementer enim obstitit ser- monibus nostris.

16 In prima mea defensione nemo mihi adfuit, sed omnes me deseruerunt: utinam ne hoc illis

17 imputetur. Sed Dominus mihi adfuit, et corro- boravit me, ut per me plene certioraretur prae- conium, quod audirent omnes gentes; et ere-

18 ptus fui ex ore leonis. Et eripiet me Dominus

4,19-22.1,1-6.] EP. AD TITUM. 471

ab omni opere malo, servabitque regno siio coelesti; cui gloria in secula seculorum. Amen.

19 Saluta Priscam et Aquilam, et Onesipliori fa-

20 miliam. Erastus mansit Corintlii: Trophimum

21 autem reliqui Mileti aegrotantem. Stude venire ante hiemem. Salutat te Eubulus, et Pudens, et Linus, et Claudia, et fratres omnes.

22 Dominus Jesus Christus sit cum spiritu tuo. Gratia sit vobiscum. Amen.

Scripta est Koma secunda ad Timotlieiim , (\m priraiis Ephesi ordinatus fuit episcopus , quum Paulu.s iterum sisteretur Csesari Neroni.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA

AD

TITUM.

1 PAULUS, servus Dei, apostolus autem Jesu Christi, secundum hdem electorum Dei, et agni- tionem veritatis quae est secundum pietatem;

2 ad spem vitae aeternae, quam promiserat Deus ille mentiri nescius, ante tempora seculorum, manifestam autem fecit prsestitutis temporibus

3 suis, videlicet, sermonem illum suum per praeco- nium, quod concreditum est mihi ex imperio . servatoris nostri Dei: Tito, germano filio in

4 communi fide. Gratia sit tibi, misericordia, et pax a Deo Patre et Domino Jesu Christo ser- vatore nostro.

5 HUJUS rei gratia dereliqui te in Creta, ut quse desunt corrigas, et constituas oppidatim

6 presbyteros, sicut ego tibi ordinavi. Siquis est inculpabilis, unius uxoris vir, liberos habens

472 EP. AD TITUM. [1, 7 - 2, 5.

fideles, qui non sint obnoxii crimini luxus, aut

7 subjici nescii. Oportet enim episcopum incul- pabilem esse, tanquam Dei dispensatorem, non sibi pertinaciter placentem, non iracundum, non vinosum, non percussorem, non turpem qu^stum

8 facientem; sed liospitalem, bonorum amantem,

9 temperantem, justum, pium, continentem ; tenacem fidi illius secundum doctrinam, sermonis, ut pos- sit et auditores exhortari doctrina illa sana, et contradicentes convincere.

10 Sunt enim multi subjici nescii, et vaniloqui, et mentium deceptores, maxime qui sunt ex

11 circumcisione : quibus oportet os obturare; qui totas domos subvertunt, docentes quse non

12 oportet, turpis lucri gratia. Dixit quidam ex ipsis proprius ipsorum propheta: Cretenses sem-

13 per mendaces, malae ferae, ventres pigri. Testi- monium hoc est verum: quam ob causam eos

14 redarguito praecise, ut sani sint in fide, non at- tenti Judaicis fabulis et prseceptis liominum aversantium veritatem.

15 Omnia quidem munda mundis, poUutis autem et incredulis niliil est mundum, sed polluta est

16 eorum et mens et conscientia. Deum profitentur se scire; sed factis negant, quum sint abomi- nandi, et non obedientes sermoni, et ad omne opus bonum rejectanei.

2 At tu loquere quse decent sanam doctrinam:

2 ut senes sobrii sint, venerabiles, temperantes,

3 sani fide, charitate, tolerantia: anus itidem , ut sint habitu qui sanctimoniam deceat, non calum- niatrices, non vino multo mancipatse, honestatis

4 magistrse: ut sapere coceant adolescentulas, ut

5 sint maritorum ac liberorum amantes, temperan- tes, castae, domi manentes, bonae, quse sese sub- jiciant suis viris; ne sermo Dei blasphemetur.

2, G - 3, 5.] EP. AD TITUM. 473

6 Adolescentulos itidem adhortare, iit sint mo-

7 derati: per omnia teipsum praebens exemplar bonorum operum, in doctrina integritatem, gra-

8 vitatem, sermonem sanum, qui damnari non possit; ut qui se ex adverso opponit , erube- scat, niliil habens quod de vobis dicat mali.

9 Servos hortare, ut suis dominis sese subjici- ant, ut in omnibus eis placeant, non responsa-

10 tores; nihil intervertentes, sed omnem bonam fidem ostendentes, ut doctrinam servatoris nostri Dei ornent in omnibus.

11 Illuxit enim gratia illa Dei salutifera quibus-

12 vis hominibus; erudiens nos, ut abnegata impie- tate et mundanis cupiditatibus, temperanter, et

13 juste, et pie vivamus in prsesenti seculo; ex- spectantes beatam illam spem, et illustrem illum adventum gloriae magni illius Dei ac servatoris

14 nostri, nempe Jesu Christi; qui dedit semet- ipsum pro nobis, ut redimeret nos ab omni transgressione legis et purificaret sibiipsi popu- lum peculiarem, accensum studio bonorum ope-

15 rum. Haec loquere et exhortare, et argue cum omni imperio: nemo te despiciat.

3 SuGGERE ipsis, ut sese subjiciant imperiis ac potestatibus, ut obtemperent, ut ad omne opus

2 bonum sint parati: ne quem maledictis incessant, ut sint a pugnis alieni, sequi, omnem exhibentes lenitatem erga quosvis homines.

3 Nam eramus quondam et nos amentes, non obedientes sermoni, seducti servientes cupidita- tibus ac voluptatibus variis, in malitia et invi- dia degentes, odiosi, alii alios odio prosequen-

4 tes. Sed postquam benignitas et erga homines amor conspicuus factus est servatoris nostri Dei :

5 non ex operibus justis quse fecerimus nos, sed ex sua misericordia servavit nos, per lavacrum

474 EP. AD PHILEM. [2,6-15. 1,1 2.

regenerationis et renovationis Spiritus Sancti:

6 quem effudit super nos copiose per Jesum Chri-

7 stum servatorem nostrum: ut justificati illius gratia liaeredes efficeremur secundum spem vitae seternse.

8 Certus est hic sermo, et haec volo te asseve- rare, ut qui crediderunt Deo, curent bene

9 agendo praecedere. Haec illa sunt bona, et ho- minibus utiha: stultas autem qusestiones, et ge- nealogias, et contentiones , ac pugnas legales co- hibe; sunt enim inutiles et vanae.

10 Ha^reticum hominem post unam et alteram

11 admonitionem devita: ut qui noris eversum esse eum qui sit ejusmodi, et peccare, ut qui suopte judicio sit condemnatus.

12 QuuM misero Arteman ad te , aut Tychicum, stude venire ad me Nicopolin: nam illic decrevi

13 hiemare. Zenam legis interpretem et Apollo stu- diose deducendum curato, nequid illis desit. Di-

14 scant autem etiam nostri bene agendo prsecedere ad necessarios usus, ut non sint fructus expertes.

15 Salutant te qui mecum sunt omnes. Saluta eos qui diligunt nos in fide. Gratia Dei sit cum omnibus vobis. Amen.

Ad Titura , qiii iirimiis Cretensium ecclesise ordinatus fuit episcopus, scripta ex Nicopoli Macedonise.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA

AD

PHILEMONEM.

1 PAULUS, vinctus Christi Jesu, et Timotheus frater, Philemoni dilecto et adjutori nostro,

2 et Apphise dilectae, et Archippo commilitoni

1,3-19.]- EP. AD PHILEM. 475

3 nostro, et ecclesiae qiiae domi tuae est: gratia sit vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Jesu Christo.

4 GRATIAS ago Deo meo, semper mentionem

5 tui faciens in orationibus meis: quod audiam tuam charitatem ac fidem quam habes erga Dominum

6 Jesum, et erga omnes sanctos: ut communicatio fidei tu3e efficax fiat agnitione omnis ejus boni

7 quod est in vobis per Christum Jesum. Gau- dium enim habemus multum et consolationem super charitate tua, quod viscera sanctorum re- focillata sunt per te, frater.

8 Quapropter, quamvis multam in Christo liber-

9 tatem habeam mandandi tibi quod convenit: ta- men propter charitatem potius precor, quum talis sim, nempe Paulus senex, nunc autem etiam

10 vinctus Jesu Christi. Precor autem pro filio meo, quem genui in vinculis meis, Onesimo;

11 quondam tibi inutili, nunc vero tibi et mihi per-

12 utili: quem remisi: tu autem eum, id est, \i-

13 scera mea, admissum excipe: quem ego cupie- bam apud me retinere, ut pro te ministraret

14 mihi in vincuHs evangelii: sed absque tua sen- tentia nihil volui facere, ut non velut ex neces- sitate sit beneficium hoc tuum, sed sponte col-

15 latum. Utique enim propterea separatus fuit abs te ad tempus, ut eum a me perpetuum re-

16 cipias; non jam ut servum, sed ampiius quam servum, fratrem videlicet dilectum, maxime mihi, quanto autem magis tibi et in carne et in Do- mino ?

17 Itaque si me socium habes, excipe admissum

18 eum tanquam me. Quod siqua te injuria afFecit,

19 aut debitor est, hoc mihi imputato. Ego Paulus scripsi mea manu, ego dependam: ,ut ne dicam tibi, quod teipsum etiam mihi insuper debeas.

476 EPISTOLA [1,20-25. 1,1-6.

20 Etiam, frater, hiinc ego friictum abs te conse- quar in Domino: refocilla mea viscera in Do- mino.

21 Scripsi tibi, confisus fore ut auscultes, ut qui norim te etiam amplius quam dico facturum

22 esse. Simul autem etiam para mihi hospitium: spero enim me per preces vestras donatum iri vobis.

23 Salutant te Epaphras, (meus in captivitate

24 propter Christum Jesum socius,) Marcus, Ari- starchus, Demas, Lucas, adjutores mei.

25 Gratia Domini nostri Jesu Christi sit cum spiritu vestro. Amen.

Ad Philemonem missa fuit Eoma per Onesimmn servum.

PAULI APOSTOLI EPISTOLA

AD

HEBR^OS.

1 MULTIFARIE et multipliciter olim Deus lo- cutus patribus in prophetis, ultimis diebus hisce

2 locutus est nobis in Filio, quem constituit haere- dem omnium, per quem etiam mundum condi-

3 dit; qui quum sit effulgentia gloriae, et chara- cter personae illius, sustineatque omnia verbo illo suo potente, purificatione peccatorum no- strorum per seipsum facta, consedit ad dex-

4 tram majestatis illius in locis excelsissimis; tanto prsestantior factus angelis, quanto excellentius

5 prae illis sortitus est nomen. Nam cui dixit un- quam angelorum, Filius meus es tu, ego hodie genui te.^ Ac rursum, Ego ero ei

6 Pater, et ipse erit mihi Filius.^ Rursum

1,2-2,6.] AD HEBR^.OS. 477

autem, quum inducit primogenitum in orbem terrarum, dicit, Et adorent eum omnes an-

7 geli Dei. Et de angelis quidem dicit, Qui angelos suos facit ventos, et admini-

Sstros suos ignis flammam. Ad Filium autem, Tlironus tuus, Deus, in seculum

9 seculi; virga recta, virga regni tui. Di- lexisti justitiam, et odisti legis trans- gressionem: propterea unxit te, Deus, Deus tuus, oleo exsultationis, ultra

10 consortes tuos. Et, Tu in initio, Do- mine, terram fundasti, et opera manuum

11 tuarum sunt coeli; ipsi peribunt, tu au- tem permanes; et omnes ut vestimentum

12 veterascent, ac velut amictum circum- volves eos, et mutabuntur: tu autem

13 idem es, et anni tui non deficient. Ad quem autem angelorum dixit unquam, Sede ad dextram meam, usquedum posuero ini- micos tuos scabellum pedum tuorum?

14 Nonne omnes sunt sacram functionem obeuntes spiritus, qui ministerii causa emittuntur propter haeredes salutis futuros?

2i ' Propterea oportet nos eo amplius attendere ea

2 quae audivimus, nequando perfluamus. Etenim, si per angelos dictus sermo fuit firmus, omnis- que transgressio et inobedientia justam merce-

3 dis retributionem retulit; quomodo nos efFu- giemus si tantam neglexerimus salutem; quae quum primum enarrari coepisset per ipsu^n Do- minum, fuit ab iis qui ipsiim audierant nobis

4 confirmata; testimonium illis prsebente Deo et signis, et prodigiis, variisque virtutibus, et Spi- ritus Sancti distributionibus , pro sua voluntate.

5 Non enim angelis subjecit mundum illum fu-

6 turum, de quo loquimur. Testificatus est autem

478 EPISTOLA [2, 7-I8.

etiam atque etiam quidam alicubi, dicens, Quid est homo, ut memor sis ejus, aut filius

7 hominis, ut eum respicias? Fecisti eum parumper inferiorem angelis; gloria et lionore coronasti eum, et constituisti

8 eum super opera manuum tuarum. Omnia subjecisti sub pedibus ejus. Enimvero per hoc quod ei subjecit omnia, nihil omisit quod non sit ei subjectum. At nunc nondum

9 videmus ei omnia esse subjecta. Sed Jesum illum videmus gloria et honore coronatum, qui parumper fuit inferior angehs factus, propter mortis perpessionem; ut beneficio Dei pro om-

10 nibus mortem gustaret. Decebat enim ut ipse propter quem sunt haec omnia, et per quem sunt haec omnia, muhos filios in gloriam addu- cendo, principem salutis ipsorum per perpes- siones consummaret.

11 Nam et qui sanctificat, et qui sanctificantur, ex uno sunt omnes: quam ob causam non eru-

12 bescit eos vocare fratres, dicens, Annunciabo nomen tuum fratribus meis; in medio

13 ecclesise tibi hymnos canam. Et rursum, Ego fretus ero ipso. Et iterum, Ecce ego'

14 et pueri quos mihi dedit Deus. Quoniam igitur pueri participes sunt carnis et sanguinis, ipse quoque consimiliter particeps factus est eorundem, ut per mortem evanescere faceret eum penes quem est mortis robur, hoc est dia-

15 bolum: et liberos redderet quotquot metu mortis per omnem vitam damnates erant servitutis.

16 Non enim utique angelos assumpsit, sed se-

17 men Abrahami assumpsit. Unde debuit per omnia fratribus simiHs fieri, ut misericors esset et fidus pontifex in iis quse apud Deum agenda

18 forent, ad expiandum peccata popuh: nam ex

3,1-15.] AD HEBR^OS. 479

eo quod perpessus fuit, quum tentatus est, po- test et iis qui tentantur succurrere. 3 UNDE, fratres sancti, vocationis coelestis consortes considerate legatum et pontificem pro-

2 fessionis nostrse , Christum Jesum ; fidum ei qui ipsum constituit; ut et Moses fidus fiiit in tota

3 domo ipsius. Tanto namque ampliore gloria prae Mose hic dignus est habitus, quanto ma- jorem habet honorem is qui construxit domum

4 quam domus ipsa. Omnis enim domus appara- tur a quopiam: qui vero construxit hsec omnia est

5 Deus. Et Moses quidem fidus fuit in tota domo ipsius, ut famulus, ad testificanda quae posterant

6 dicenda : at Christus, ut Filius, domui suae prae- est: cujus domus sumus nos, si modo fiduciam et spem illam de qua gloriamur, ad finem usque firmam retinuerimus.

7 Quapropter, sicut dicit Spiritus ille Sanctus,

8 Hodie si vocem ejus audieritis, ne ob- durate corda vestra, sicut in exacerba- tione, in die tentationis iUius in deserto;

9 ubi tentaverunt me patres vestri, explo- raverunt me, et viderunt opera mea per

10 annos quadraginta. Quapropter infen- . sus fui isti genti, et dixi, Semper errant corde, neque cognoverunt vias meas.

11 Itaque juravi in ira mea, Si introibunt

12 in requiem meam. Videte, fratres, nequando sit in ullo vestrum cor malignum incredulum,

13 desciscendo a Deo vivo: sed exhortamini ahi alios quotidie, quoad appellatur dies hodiernus: nequis ex vobis induretur seductione peccati.

14 Christi enim consortes facti sumus, si modo principium illud, quo sustentamur, firmum reti-

15 nuerimus ad finem usque : i^iterim dum di citur, Hodie si vocem ejus audieritis.

480 EPISTOL A [3, 16 - 4, lo.

ne obdurate corda vestra, ut in exacer- batione. i6 Nam quidam, quum audissent, exacerbarunt Dominum: non omnes tamen ii qui exierant ex

17 ^gypto per Mosen. Quibus autem infensus fuit quadraginta annis? nonne iis qui peccave-

18 rant, quorum artus conciderunt in deserto? Qui- bus autem juravit non ingressuros in requiem

19 suam, nisi iis qui non obedierant sermoni? Et videmus non potuisse ingredi propter increduli- tatem.

4 Metuamus igitur, nequando derelicta pro- missione introeundi in requiem ejus, videatur aliquis ex vobis illa fuisse per tarditatem ex-

2 clusus. Etenim nobis evangelizatum est, sicut et illis: at non profuit illis auditus sermo, ut qui fide contemperatus non fuerit apud eos qui

3 audierant. Introimus enim in requiem nos qui credidimus; sicut dixit, Itaque juravi in ira mea, si ingressuri sint in requiem meam: licet operibus a jacto mundi fundamento factis.

4 Ita enim dixit quodam in loco de septimo die, Et requievit Deus die septimo ab omnibus operi-

5 bus suis. Et hic rursum, Si introibunt in re-

6 quiem meam. Quia igitur reliquum est ut ali- qui introeant in eam, et ii quibus prius evangeli-

7 zatum fuit non introierunt propter contumaciam: rursum quendam prsefinit diem; Hodie, apud Davi- dem dicens, tanto post tempore, (prout dictum est) Hodie sie vocem ejus audieritis, ne ob-

8 durate corda vestra. Nam si Jesus eos in re- quie collocasset, nequaquam de alio posthac die

9 locutus fuisset. Itaque reliquus est aliquis sab- 10 batismus populo Dei. Nam qui ingressus est

in requiem ejus, requievit et ipse ab operibus suis, quemadmodum a suis Deus.

4, 11 - 5, 7.] AD HEBR^OS. 481

11 Studeamus igitur ingredi in illam requiem, nequis in idem incidat contumaciae exemplum.

12 Vivus enim est sermo Dei et efficax, et pene- trantior quovis gladio ancipiti, et pertingit us- que ad divisionem animse simul ac spiritus, compagumque et medullarum, et dijudicat cogi-

13 tationes et conceptus cordis. Nec est ulla res creata non manifesta in conspectu ipsius: imo omnia sunt nuda et intime patentia oculis ejus quicum nobis est negotium.

14 HABENTES igitur pontificem magnum, qui transivit coelos, Jesum Filium Dei , retineamus

15 hanc professionem. Non enim habemus ponti- ficem qui non possit affici sensu infirmitatum nostrarum, sed tentatum in omnibus similiter,

16 absque tamen peccato. Accedamus igitur cum fiducia ad thronum gratise; ut consequamur mi- sericordiam, et gratiam inveniamus ad oppor- tunum auxilium.

O Nam omnis pontifex ex hominibus assumptus, pro hominibus constituitur in iis quae apud Deum agenda sunt; ut oiFerat dona et victi-

2 mas pro peccatis ; qui, quantum satis est, possit miserari vicem ignorantium et aberrantium;

3 quod et ipse circumdatus sit infirmitate. Et propter hanc debeat, sicut pro populo, ita et pro seipso offerre victimam pro peccatis.

4 Neque sibiipsi quisquam sumit hunc honorem,

5 sed qui vocatur a Deo, sicut et Aaron. Ita et Christus non ipse sibi hanc gloriam tribuit, ut fieret pontifex, sed is qui dixerat ei, FiHus meus

6 es tu, ego hodie genui te. Sicut et in alio , psalmo dicit, Tu es sacerdos in aeternum I secundum ordinem Melchisedec.

I 7 Qui in diebus carnis suae, deprecationibus et I supplicationibus oblatis, cum clamore valido et

31

482 EPISTOLA [5, 8 ~ 6, 8.

lacrymis, apud eum qui poterat ipsum servare a morte, et exauditis precibus liberatus ex

8 metu, quamvis Filius esset, tamen ex iis qu^

9 passus est didicit obedientiam; et consummatus, factus est auctor salutis aeternae omnibus ei

10 auscultantibus: pronunciatus a Deo pontifex se- cundum ordinem Melchisedec.

11 De quo nobis multa sunt dicenda, eaque difficilia explicatu; quandoquidem segnes facti

12 estis auribus. Vos enim quos oportuit pro tem- poris ratione doctores esse, rursum necesse ha- betis doceri quae sint rudimenta initii eloqui- orum Dei: factique estis ii qu-ibus lacte sit

13 opus, et non solido cibo. Enimvero cui cum lacte res est, is rudis est sermonis justitiae: (in-

14 fans enim est:) sed adultorum est solidus cibus, eorum uidelicet qui propter liabitum sensus liabent exercitatos ad discretionem boni ac mali.

6 Quapropter omisso qui in Christo rudes in- choat sermone, ad perfectionem feramur: non jacientes rursum fundamentum resipiscentise ab

2 operibus mortuis, et fide in Deum, baptismatum doctrinse, ac manuum impositionis, et resurre-

3 ctionis mortuorum, et judicii seterni. Atque id faciemus, si quidem permiserit Deus.

4 Nam fieri non potest ut qui semel fuerint

5 illuminati, gustaverintque donum illud coeleste, et participes facti fuerint Spiritus Sancti, gu- staverintque bonum Dei verbum , ac virtutes fu-

6 turi seculi; si prolabantur, denuo renoventur ad resipiscentiam; ut qui rursum sibi FiHum Dei crucifigant, et ad ignominiam exponant.

7 Nam terra, quae imbrem saepius in se venientem combiberit, et progenuerit herbam accommodam iis per quos excolitur, particeps fit benedictionis

8 a Deo: at quae profert spinas et tribulos, re-

6, 9 - 7, 2.] AD HEBR^OS. 483

jectanea est et maledictioni proxima, cujus exi- tus tendit ad exustionem. 9 Sed nobis persuasimus de vobis, dilecti, qua: meliora sunt et saluti adhserentia, etiamsi ita

10 loquamur. Non enim injustus est Deus, ut ob- liviscatur operis vestri et laboriosae charitatis quam ostendistis erga ipsius nomen; ut qui

11 ministraveritis sanctis, et ministretis. Cupimus autem ut unusquisque vestrum idem studium ad finem usque ostendat, ad plenam spei certiora-

12 tionem: ut ne sitis segnes, sed imitatores eorum qui per fidem ac patientem animum haereditario jure obtinent promissionem.

13 Deus enim pollicitus Abrahamo, quum non posset per quenquam majorem jufare, juravit

14 per seipsum, dicens, Certe benedicens benedi-

15 cam tibi, et multiplicans multiplicabo te. Atque ita patiente animo usus, adeptus est promissum.

16 Nam homines quidem per eum jurant qui sit major: atque iisdem omnis controversiae finis est

17 jusjurandum ad confirmationem adhihitum. Qua in re Deus volens ex abundanti haeredibus pro- missionis ostendere immutabilitatem consilii sui,

18 fidejussit jurejurando: ut per duas res immuta- biles, in quibus fieri non potest ut mentitus sit Deus, validam consolationem habeamus nos^ qui cursum eo corripuimus, ut spem propositam re-

19 tineamus; quam velut animse anchoram habemus tutam ac firmam, et ingredientem usque in ea

20 qu3e sunt intra velum: quo praecursor pro nobis ingressus est Jesus, factus secundum ordinem Melchisedeci pontifex in aeternum.

7 Nam hic Melchisedecus rex erat Salem, sacer-

dos Dei altissimi, qui occurrit Abrahamo rever-

f 2 tenti a caede regum, et benedixit ei: (cui et de-

cimas ex omnibus impartitus est Abrahamus:)

31*

484 EPISTOLA [7, 3-I6.

qui primum quidem ex interpretatione dicitur rex justitiae, deinde vero etiam rex Salem, quod

3 est rex pacis: sine patre, sine matre, sine ge- nere; nec initium dierum , neque vitse finem habens: sed assimilatus Filio Dei, manet sacer- dos in perpetuum.

4 Spectate vero quantus hic fuerit, cui Abra- hamus etiam ille patriarcha dederit decimas

5 spoliorum. Et ii quidem qui sunt ex filiis Levi sacerdotium capessentes, prseceptum habent de- cimarum accipiendarum a populo secundum le- gem, hoc est, a fratribus suis, licet egressis ex

6 lumbis Abrahami. Is vero, cujus genus ad illos non refertur, decimavit Abrahamum, et

7 habenti promissiones benedixit. Porro sine ulla controversia, id quod minus est, ab eo

8 quod majus est benedicitur. Atque hic quidem homines qui moriuntur, decimas accipiunt: illic

9 autem is, de quo testatum est quod vivat. Et (ut ita loquar) in Abrahamo decimatus est etiam

10 ipse Levi, qui decimas solet accipere. Nam | is adhuc in lumbis patris erat, quum occurreret | Abrahamo Melchisedecus. !

11 Porro, si consummatio per Leviticum sacer- | dotium erat, (nam sub hoc sancita lex est po- | pulo,) quid amplius erat opus alium exoriri j sacerdotem secundum ordinem Melchisedeci, nec

12 secundum ordinem Aaronis dici? Mutato enim hoc sacerdotio, necessario quoque legis mutatio :

13 fit. Nam is de quo haec dicuntur, ad aham tri- bum pertinet, de qua nullus attendit altari.

14 Clarum est enim e Juda exortum esse Dominum nostrum cui tribui nihil de sacerdotio locutus

15 est Moses. Idqiie eo etiam amplius clarum est eo quod ad similitudinem Melchisedeci ex-

16 surgit sacerdos alius, qui non ex lege, cujus

7,17-8,2.] AD HEBR^OS. 485

prDeceptum est carnale, factus est sacerdos^ sed

17 ex vi indissolubilis vitae. Testificatur enim ad hunc modum, Tu es sacerdos in aeternum secun-

18 dum ordinem Melchisedeci. Fit enim irritum praecedens prseceptum, propter ipsius infirmitatem

19 et inutilitatem. Nihil enim consummavit lex, sed superintroducta spes potior, per quam ap- propinquamus Deo.

20 Etiam quatenus non absque jurejurando super-

21 introducta est. Nam illi quidem absque jure- jurando, sacerdotes facti sunt: hic vero cum jurejurando, per eum qui dixit ei, Juravit Do- minus, et nonpoenitebit eum,Tu es sacer- dos in aeternum secundum ordinem Mel-

22 chisedec. Tanto melioris pacti sponsor factus est Jesu.

23 Et illi quidem plures facti sunt sacerdotes,

24 quod mors prohiberet eos permanere: at iste, propterea quod in seternum manet, habet sacer-

25 dotium nunquam transiturum. Unde et servare absolutissime potest eos qui per ipsum accedunt ad Deum, semper vivens ut interpellet pro eis.

26 Talis enim nos decebat pontifex, sanctus, ab omni malo remotus, sine labe, separatus a pec-

27 catoribus, et sublimior coelis factus. Cui non sit quotidie necesse, quemadmodum ilHs pon- tificibTis, prius pro peccatis propriis victimas oiferre, deinde pro peccatis populi: hoc enim

28 fecit semel, quum semetipsum obtulit. Lex enim homines constituit pontifices infirmitate laboran- tes; at sermo jurisjurandi post legem concepti, Filium constituit in seternum consummatum.

8 CETERUM eorum quae dicimus hcec summa est, Talem nos habere pontificem, qui consedit ad dextram throni majestatis illius in coelis,

2 sanctuarii minister, ac veri illius tabernaculi

486 EPISTOLA [8, 3-12.

3 quod fixit Dominus, et non homo. Omnis enim pontifex ad oflferenda dona et victimas consti- tuitur: unde necesse fuit liunc quoque habere

4 quod ofFerret. Nam si esset in terra, ne sacer- dos quidem esset, manentibus illis sacerdotibus,

5 qui secundum legem offerunt dona; ut qui exemplaris et umbrae cultum praestent rerum coelestium, sicut divinitus dictum est Mosi, quum esset absoluturus tabernacuium, Vide enim, in- quit, ut facias omnia ad exemplar quod osten-

6 sum est tibi in monte. At nunc noster ille pontifex tanto praestantiorem sacram functionem sortitus est, quanto praestantioris pacti est media- tor, quod praestantioribus promissis sancitum est.

7 Nam si prius illud tale fuisset, ut nihil in eo posset requiri, haudquaquam fuisset secundo

8 qusesitus locus. Nam incusans eos inquit, Ecce, dies venient, dicit Dominus, quum per- agam cum domo Israel et cum domo

9 Juda pactum novum: non secundum pa- ctum, quod feci cum patribus ipsorum, quo die prehendi manum ipsorum, ut educerem eos ex JEgy^io: nam ipsi non perstiterunt in illo meo pacto, et

10 ego despexi eos, dicit Dominus. Quam- obrem hoc est pactum quod paciscar do- mui Israelis post dies illos, dicit Domi- nus: Indam leges meas menti eorum, et cordi eorum inscribam: et ero ipsis

11 Deus, et ipsi erunt mihi populus: neque docebunt singuli proximum suum, et singuli fratrem suum, dicentes, Cog- nosce Dominum: nam omnes cognoscent me, ab eo qui pusillus fuerit inter eos, ad eum usque qui magnus fuerit inter

12 eos. Ero enim propitius injuste factis

8,13-9,12.] AD HEBR^OS. 487

eorum, et peccatorum ipsorum et trans- gressionum ipsorum non recordabor am- 13 plius. Dum novum dicit, antiquavit prius: porro quod antiquatur ac senescit , prope est ut evanescat.

9 HABUIT igitur prius pactum etiam ritus

2 cultus et sanctuarium mundanum. Tabernaculum enim apparatum fuit; prius quidem, in quo erat candelabrum, et mensa, et propositi panes, quod

3 Sancta vocant: post secundum autem velum erat tabernaculum, quod vocant Sancta .Sancto-

4 rum; aureum habens thuribulum, et arcam pacti undique circumtectam auro; in qua erat urna aurea habens manna, et virga illa Aaronis quae

5 germinavit, et tabulae illae pacti; supra hanc autem arcam erant cherubim gloriosi obum- brantes propitiatorium , de quibus non est nunc dicendum singulatim.

6 His vero sic constructis, in prius quidem tabernaculum quovis tempore ingrediuntur sacer-

7 dotes qui cultus obeunt: in secundum autem se- mel quotannis solus pontifex, non absque san- guine, quem ofifert pro seipso et pro populi

8 erratis; hoc declarante Spiritu Sancto, nondum factam fuisse manifestam ad sacrarium viam,

9 priore tabernaculo adhuc consistente: quod erat exemplar pro tempore illo tunc praesente quo dona sacrificiaque offeruntur, quae non possunt

10 in conscientia consummare cultorem, in cibis duntaxat et potionibus, et diversis ablutionibus, ac ritibus carnalibus, usque ad praestitutum tem- pus directionis imposita.

11 Adveniens autem Christus pontifex futurorum bonorum, per majus et perfectius tabernaculum non manufactum, id est, non hujus structurae;

12 neque per sanguinem hircorum et vitulorum,

488 EPISTOLA [9, 13-25.

sed per proprium sanguinem, ingressus est se- mel in sacrarium, aeternam redemptionem adeptus.

13 Nam si sanguis taurorum et hircorum, et cinis juvencse aspergens inquinatos, sanctificat ad car-

14 nis puritatem; quanto magis sanguis Christi, qui per spiritum seternum seipsum obtulit inculpabi- lem Deo, emundabit conscientiam vestram a mortuis operibus ad colendum Deum vivum?

15 Itaque ob id novi pacti mediator est, ut morte ad redemptionem earum transgressionum interce- dente quae fuerant sub priore pacto, qui vocati erant promissam aeternam hsereditatem accipe-

16 rent. Nam ubi testamentum est, mors intercedat

17 necesse est testatoris. Testamentum enim in mortuis ratum est; quandoquidem nondum valet

18 quum vivit testator. Unde ne prius quidem

19 illud absque sanguine dedicatum fuit. Quum enim Moses omnia praecepta secundum legem re- citasset toti populo, sumpto sanguine vitulorum et hircorum, cum aqua, et lana coccina, et hys- sopo, simul et ipsum librum et totum populum

20 aspersit, dicens, Hic est sanguis ille hujus pacti,

21 quod mandavit vobis Deus. Insuper autem et tabernaculum et omnia vasa sacrae illius fun-

22 ctionis sanguine illo similiter aspersit. Et om- nia fere secundum legem sanguine purificantur; et absque sanguinis efifusione non fit remissio.

23 Itaque necesse fuit exemplaria quidem eorum quse sunt in coelis, hisce rebus purificari; ipsa vero coelestia potioribus quam hse sint victimis.

24 Non enim in manufactum sacrarium ingressus est Christus, quod sit exemplar vero sacrario respondens; sed in ipsum coelum, ut compareat

25 nunc apud faciem Dei pro nobis. Neque ut ssepe offerat semetipsum, sicut pontifex ingredi- tur in sacrarium quotannis cum sanguine alieno:

9,26-10,11.] AD HEBR^OS. 489

26 (alioquin oportuisset eum ssepe passum fuisse a jacto mundi fundamento;) sed nunc semel in consummatione seculorum, ad peccatum per im- molationem suiipsius e medio tollendum factus

27 est conspicuus. Et sicut illud statutum est ho- minibus ut semel moriantur, postea vero judi-

28 cium; ita et Christus semel oblatus ut in seipso attolleret multorum peccata; secundo absque peccato cernetur iis qui ipsum exspectant, ad salutem.

10 Lex enim umbram obtinens futurorum bono- rum, non ipsam expressam formam rerum, iis hostiis quas singuHs annis easdem continenter ofFemnt, nunquam potest accedentes consummare :

2 alioqui desiissent offerri, propterea quod sacri- ficantes, semel purgati, nullorum peccatorum

3 amplius essent sibi conscii. At in istis fit re-

4 petita mentio peccatorum quotannis. Non enim potest sanguis taurorum et hircorum auferre

5 peccata. Quapropter ingrediens mundum, dicit, Sacrificium et oblationem noluisti, cor-

6pus autem adaptasti mihi: holocauto- mata et hostiam pro peccato non appro-

7 basti: tunc dixi: Ecce, adsum (in capite libri scriptum est de me) ut faciam,

8 Deus, voluntatem tuam. Quum superius dixisset, Sacrificium, et oblationem, et holo- cautomata, et hostiam pro peccato noluisti, ne- que grata habuisti, (quae secundum legem

9 offeruntur,) tunc dixit, Ecce, adsum, ut faciam, Deus, vokmtatem tuam. Aufert prius , ut po-

10 sterius statuat. Qua voluntate sanctificati sumus, per oblationem corporis JesuChristi ^Qm^lfactam.

11 Omnis igitur sacerdos adstat quotidie sacram functionem obiens, et easdem ssepius offerens hostias, quse nunquam possint auferre peccata:

490 EPISTOLA [10,12-29.

12 Hic vero, una pro peccatis oblata in perpetuum

13 victima, consedit ad dextram Dei: quod reli- quum est exspectans, donec ejus inimici positi

14 sint pro scabello pedum ipsius. Unica enim oblatione consummavit in perpetuum eos qui san-

15 ctificantur. Testificatur autem hoc nobis Spiritus etiam ille Sanctus: nam posteaquam prius dixit,

16 Hoc illud est pactum quod peragam cum eis post dies illos, dicit Dominus; Indam leges meas cordibus eorum, et mentibus

17 ipsorum inscribam eas; tunc dicit, Pecca- torum ipsorum et transgressionum nequa-

18 quam recordabor amplius. Porro, ubi ^^^^ho- rum remissio, non est amplius oblatio pro peccato.

19 QUUM igitur, fratres, habeamus libertatem in-

20 grediendi sacrarium per sanguinem Jesu, ea via quam dedicavit nobis recentem et vivam,

21 per velum, hoc est, per carnem suam; quumque haheamus sacerdotem magnum, praefectum do-

22 mui Dei: accedamus cum vero corde, et per ple- nam certiorationem fidei, aspersione purgatis cor-

23 dibus a conscientia mala: et abluto corpore aqua pura, retineamus professionem spei non vacillan-

24 tem; (fidelis enim est qui promisit;) et observe- mus alii aHos, ut nos acuamus ad charitatem

25 et bona opera: non deserentes aggregationem nostri mutuam, sicuti mos est quibusdam, sed. adhortantes alii alios: idque eo magis quod videtis illum diem appropinquare.

26 Nam si ultro peccaverimus post acceptam cognitionem veritatis, non adhuc pro peccatis re-

27 liqua est hostia; sed horrenda qusedam exspe- ctatio judicii, et ignis fervor, qui devoraturus

28 est adversarios. Qui aspernatus fuerit Mosis legem, absque misericordia ex duorum aut trium

29 testimonio moritur: quanto (putatis) acerbiore

10, 30 - 11, 4.] AD HEBR^OS. 491

supplicio dignus censebitur qui Filium Dei con- culcarit, et sanguinem pacti, per quem fuerat sanctificatus , profanum duxerit, et spiritum gra-

30 tise contumelia afFecerit? Novimus enim eum qui dixit, Meum est ulcisci, ego rependam, di- cit Dominus: et rursum, Dominus jus dicet po-

31 pulo suo. Horrendum est incidere in manus Dei vivi.

32 Revocate vero in memoriam superiores dies, quibus, postquam illustrati fuistis, ingens certa-

33 men afflictionum tolerastis; partim quidem, dum et cum probris et cum afflictionibus , specta- culum facti estis; partim vero dum socii facti

34 estis eorum qui sic agitantur. Nam et vinculis meis mecum affecti fuistis, et direptionem eorum quae vobis suppetebant cum gaudio excepistis, ut qui sciretis zws habere apud vos potiorem sub- stantiam in coelis, et permanentem.

35 Ne igitur abjicite liberam illam professionem vestram, quae magnam habet praemii retributio-

36 nem. Nam patiente animo vobis* est opus, ut voluntati Dei obsecuti reportetis promissionem

37 illam. Adhuc enim pusillum quantumcunque, et

38 qui venturus est veniet, neque tardabit. Justus autem ex fide vivet: at si quis se subduxerit,

39 non est gratum animo meo. At nos non ii su- mus qui nos subducamus ad exitium, sed qui credamus ad animae salutem.

11 EST autem fides illud quo subsistunt quae sperantur, et quae demonstrat quae non cernun-

2 tur. Ob eam enim testimonio fuerunt omati majores.

3 Per fidem intelligimus compactum fuisse mun- dum verbo Dei, ut quae videmus non sint ex apparentibus facta.

4 Abel, per fidem, majoris pretii sacrificium

492 EPISTOLA [11, 5-13.

obtulit Deo quam Cain: per quam testimonium obtinuit, quod esset justus, testimonium perhi- bente Deo de donis ejus: et mortuus adhuc per eam loquitur.

5 Per fidem, Enoch fuit translatus, ne videret mortem; nec fuit inventus, propterea quod trans- tulerat eum Deus: priusquam enim transferretur, testimonium obtinuerat quod gratus fuerit Deo.

6 Atqui fieri non potest ut absque fide quisquam Deo sit gratus: nam qui accedit ad Deum, hunc credere oportet esse Deum, et prsemia retribuere iis qui ipsum requirunt.

7 Per fidem, divinitus admonitus Noe de iis quae nondum videbantur, veritus construxit ar- cam ad servandam domum suam: per quam ar- cam condemnavit mundum, et ejus quae ex fide est justitiae factus est hseres.

8 Per fidem, vocatus Abrahamus auscultavit DeOy abeundo in locum quem accepturus erat in hsereditatem, et exivit, nesciens quo esset

9 venturus. Per fidem, commoratus est in terra promissa ut aliena, commoratus in tabernaculis cum Isaaco et Jacobo, cohaeredibus ejusdem

1(3 promissionis : exspectabat enim civitatem illam habentem fundamenta, cujus artifex et conditor est Deus.

11 Per fidem, et ipsa Sara vim ad ejaculatum semen concipiendum accepit, ac prseter praesti- tutum tempus aetatis peperit, quod fidelem esse

12 duxerit eum qui promiserat. Quapropter et ex uno, eoque jam emortuo, nati sunt posteri, quanta est astrorum coeli multitudo, et quasi arena illa innumerabilis qu3e est ad oram maris.

13 Secundum fidem mortui sunt isti omnes, non adepti promissa, sed eminus ea conspicati, post- quam ipsis fuissent persuasa et ea amplexi fuis-

11,14-28.] AD HEBR^OS. 493

sent, ac sese professi hospites et advenas esse

14 in terra. Nam qui hsec dicunt, palam osten-

15 dunt se patriam quserere. Quod si ilhus me- mores fuissent, ex qua exierant, habere poterant

16 tempus ad revertendum: atqui potiorem expe- tunt, hoc est, coelestem: quapropter Deum non pudet eorum, id est, cognominari Deus eorum; paraverat enim eis urbem.

17 Abrahamus, quum tentaretur, obtuHt Isaacum per fidem; unigenitum, inquam, illum obtulit is

18 qui promissiones exceperat; ad quem dictum

19 fuerat, In Isaaco vocabitur tibi semen: ratioci- natus Deum potentia praeditum esse etiam susci- tandi ex mortuis; unde etiam illum similitudine quadam recepit.

20 Per fidem, de futuris benedixit Isaacus Jacobo et Esavo.

21 Per fidem, Jacobus moriens singuHs iiliis Jo- seph benedixit; et adoravit super extremo ba- culo suo.

22 Per fidem, Josephus obiens de egressione fili- orum Israel meminit, deque ossibus suis praecepit.

23 Per fidem, Moses, quum natus esset, occulta- tus est menses tres a parentibus suis, quod vi- derent venustum esse puerulum; et non metu- erunt edictum regis.

24 Per fidem, Moses jam grandis renuit vocari

25 filius filise Pharaonis, potius eligens simul malis vexari cum populo Dei, quam temporariam re-

26 tinere peccati fruitionem; majores ducens divi- tias proprum Christi, quam ^gyptiorum the- sauros : intuebatur enim in prsemii retributionem.

27 Per fidem, derehquit ^gyptum, non metu- ens excandescentiam regis: nam, ut qui videret

28 eum qui est invisibilis, ita forti animo fuit. Per fidem, peregit pascha et affusionem illam saii-

494 EPISTOLA [11, 29 - 12, 2.

giiinis, ne qiii disperdidit primogenita ipsorum,

29 ipsos tangeret. Per fidem, transgressi sunt ru- brum mare veluti per terram; cujus maris fa- cto periculo ^gyptii absorpti sunt.

30 Per fidem, moenia Jericho conciderunt, circum-

31 data ad dies septem. Per fidem, Rahab mere- trix illa non periit una cum iis qui non obe- dierant, quum pacifice excepisset hospitio ex- ploratores.

32 Et quid praeterea loquor? deficiet enim me tempus narrantem de Gedeone, de Barac, et Sampsone, et Jephthe, et Davide, et Samuele,

33 ac prophetis; qui per fidem debellarunt regna, exercuerunt justitiam, adepti sunt promissiones,

34 obstruxerunt ora leonum, exstinxerunt vim ignis, eiFugerunt acies gladii, corroborati sunt ex in- firmitate, efFecti sunt validi in bello, exercitus

35 exterorum in fugam verterunt: mulieres acce- perunt.ex resurrectione mortuos suos: alii vero distenti sunt, non acceptata liberatione, ut po-

36 tiorem resurrectionem consequerentur: alii rur- sus ludibria et flagella sunt experti, insuper et

37 vincula et carcerem: lapidati sunt, dissecti sunt, tentati sunt, gladio csesi mortui sunt, oberrarunt cum ovilHs et caprinis pellibus, destituti, afflicti,

38 male habiti: quibus indignus erat mundus, in desertis errantes, et montibus, ac speluncis, et

39 cavernis terrae. Atque omnes hi testimonium obtinuerunt per fidem, non obtinuerunt promis-

40 sum illud: quoniam Deus de nobis potius quiddam providerat, ne absque nobis consum- marentur.

12 Proinde nos quoque, quum tanta nos circum-

stet testium nubes, abjecto omni pondere, et

peccato facile nos circumcingente , toleranter

2 propositum nobis stadium decurramus; intuentes

12,3-16.] AD HEBR^OS. 495

in fidei ducem ac consummatorem Jesum, qui pro sibi proposito gaudio toleravit crucem, ignominia contempta, et ad dextram tlironi Dei consedit.

3 Etenim reputate, quis ille sit qui talem tole- ravif a peccatoribus adversus sese contradictio-

4 nem, ne vestris animabus fracti fatiscatis. Nondum ad sanguinem usque restitistis, adversus peccatum

5 decertando, Et obliti estis adhortationis, quse vo- bis tanquam iiliis loquitur, Fili mi, ne parvi facito castigationem Domini, neque ani-

6 mo frangitor quum ab eo argueris: quem enim diligit Dominus, castigat: flagellat

7 autem quemcunque filium agnoscit. Si castigationem suffertis, Deus sese vobis exhibet ut filiis: quis enim est iilius quem non castiget pater?

8 Quod si estis absque castigatione , cujus partici- pes sunt omnes, nempe supposititii estis, non iilii.

9 Deinde carnis quidem nostra^ castigatores patres habuimus, et reveriti sumus: annon vero multo magis subjiciemur Patri spirituum, et vivemus?

10 Nam illi ad paucos dies, prout ipsis videbatur, nos castigabant: hic autem ad commodum no- strum, ut participes simus sanctitatis ipsius.

11 Omnis autem castigatio in praesens quidem non videtur esse gaudii, sed tristitiae; at postea fructum tranquillum justitiae reddit iis qui per eam fuerint exercitati.

12 Quapropter manus remissas, et genua soluta,

13 surrigite; et rectas orbitas facite pedibus ve- stris, ne quod claudum est deflectat de via,

14 sed ut sanetur potius. Pacem sectamini cum omnibus, et sanctimoniam, sine qua nemo vide-

15 bit Dominum; prospicientes, nequis deficiat a gratia Dei; nequa radix amara suppullulans ob-

16 turbet, et per hanc polluantur multi: nequis sit scortator, aut profanus, velut Esau qui unico

496 EPISTOLA [12,17-29.

17 edulio vendidit suum jus primogeniti. Scitis enim eum etiam postea, quum vellet haeredita- rio jure benedictionem assequi, reprobatum fuisse : non enim reperit resipiscentiae locum, quamvis cum lacrymis 'be^iedictioncm illam exquisisset.

18 Non enim accessistis ad contrectabilem mon- tem , et ardentem ignem , ac turbinem , et cali-

19 ginem, et porcellam, tubaeque sonitum, et vocem verborum, quam qui audierant cum excusatione

20 petierunt ne amplius sibi fieret sermo: (non enim ferebant quod edicebatur, Si vel bestia tetigerit montem, lapidabitur aut sagitta confi-

21 getur: et Moses, adeo horrendum erat visum quod apparebat, dixit, Expavefactus sum ac

22 tremebundus:) sed accessistis ad montem Sion et civitatem Dei vivi, Hierosolymam coelestem,

23 et myriadas angelorum, conventum universalem, et concionem primogenitorum , qui conscripti sunt in ccelis, et judicem universorum Deum, et

24 spiritus justorum consummatorum; et ad novi pacti mediatorem Jesum, et sanguinem asper- sionis, potiora loquentem quam loquatur Abelus.

25 Videte ne recusetis eum qui loquitur. Nam si illi non effugerunt qui recusarunt divinitus lo- quentem in terra; multo magis nos, qui eum

26 qui de coelis est aversaremur : cujus vox tunc concussit terram: nunc autem denunciavit, di- cens, Adhuc semel ego concutiam non

27 solum terram, sed etiam coelum. Porro illud, Adhuc semel, declarat instabilium rerum, ut puta factitiarum, amotionem, ut maneant quae

28 sunt stabilia. Quapropter regnum assumentes quod concuti non potest, retineamus gratiam, per quam ita colamus Deum, ut ei grati simus cum

29 verecundia et reverentia. Etenim Deus noster consumens ignis est.

13,1-16.] AD HEBR^OS. 497

13 FRATERNUS amor maneto. -^ Hospitalitatis ne estote immemores: per hanc enim quidam

3 inscii exceperunt angelos hospitio. Memores estote vinctorum, tanquam una cum illis vincti; eorum qui malis premuntur, ut qui et ipsi sitis

4 in co^rpore. Honorabile est inter quosvis conju- gium, et cubile impollutum: scortatores autem

5 et adulteros condemnabit Deus. Sint mores vestri alieni a pecuniae amore: estote contenti praesentibus: dixit enim ipse, Nequaquam te

6 omittem, neque unquam te deseram. Adeo ut confidenti animo dicamus, Dominus est mihi auxiliator, nec metuam quid faciat mihi homo.

7 Memores estote ductorum vestrorum, qui locuti sunt vobis sermonem Dei: quorum imitamini fidem, contemplantes quis fuerit exitus conver-

8 sationis ipsorum. Jesus Christus heri et hodie

9 idem est^ et in secula. Doctrinis variis et per- egrinis ne circumferimini; bonum enim est gra- tia constabiliri cor, non cibis, unde nullam per- ceperunt utilitatem qui in iis ambularunt.

10 Habemus altare, ex quo edendi non habent

1 1 jus qui tabernaculo cultum prsestant. Quorum enim animalium sanguis infertur pro peccato in sacrarium per pontificem, eorum corpora exu-

12 runtur extra castra. Quapropter et Jesus, ut sanctificaret populum per proprium sanguinem,

13 passus est extra portam. Exeamus igitur ad eum

14 extra castra, probrum ejus portantes. Non enim habemus hic permanentem civitatem, sed futuram

j 15 illam inquirimus. Per ipsum igitur assidue attol-

lamus ad Deum sacrificium laudis, id est, fructum

16 labiorum celebrantium nomen ejus. Beneficentiae

vero et communicationis ne obliviscimini : tali-

libus enim victimis delectatur Deus.

32

I _ : _ _..,^__

498 JACOBI [13,17-25.1,1-3.

17 Parete ductoribus vestris, et obsecundate: excubant enim ipsi pro animabus vestris tan- quam rationem reddituri; ut cum gaudio hoc faciant, et non suspirantes: id enim est vobis inutile.

18 Orate pro nobis; confidimus enim nos bonam conscientiam liabere, ut qui in omnibus cupia-

19 mus bene versari. Amplius autem precor vos ut id faciatis, ut eo citius restituar vobis.

20 Deus vero pacis, qui magnum illum ovium, per sanguinem pacti aeterni, pastorem, Dominum no-

21 strum Jesum ex mortuis reduxit, compingat vos in omni opere bono ad prsestandam ipsius volun- tatem, efficiens in vobis quod gratum sit in con- spectu suo, per Jesum Christum; cui sit gloria in secula seculorum. Amen.

22 Precor autem vos, fratres, sufFerte hunc sermo- nem cohortationis hujus : nam paucis de hoc scripsi

23 vobis. Scitote fratrem nostrum Timotheum solu- tum esse, cum quo (si celerius venerit) videbo vos.

24 Salutate omnes ductores vestros et omnes san- ctos. Salutant vos Itah.

25 Gratia ^y^Y cum omnibus vobis. Amen.

Ad Hebrseos scripta est ex Italia per Timotheura.

JACOBI APOSTOLI

EPISTOLA CATHOLICA.

1 JACOBUS, Dei ac Domini Jesu Christi ser- vus, duodecim tribubus dispersis, salutem.

2 Pro summo gaudio ducite, fratres mei, quo-

3 ties in explorationes varias incideritis; illud scientes, experimentum fidei vestrae efficere to-

1, 4-20.] EPISTOLA. 499

4 lerantiam. Ceterum tolerantia opus integrum ha- beat, ut sitis integri toti, in nullo deficientes.

5 Quod si cui vestrum deest sapientia, petito a Deo, qui dat eam omnibus benigne, nec expro-

6 brat; et dabitur ei. Sed postulet cum fide, ni- hil ambigens; nam qui ambigit, similis est flu-

7 ctui maris, qui ventis agitatur et jactatur. Non enim existimet homo ille se quicquam acceptu-

8 rum a Domino: ut qui sit vir animo duplici et inconstans in omnibus viis suis.

9 Porro, frater qui est humilis conditionis, glo-

10 rietur in sublimitate sua : qui vero dives est, in submissione sui : quoniam veluti flos herbse

11 praeteribit. Nam, ut exortus est sol cum aestu, et arefecit herbam, et flos illius decidit, et spe- ctabilis decor ipsius periit: ita et dives in gres- sibus suis marcescet.

12 Beatus est vir qui explorationem tolerat: quo- niam probus compertus, accipiet coronam vitcc, quam promisit Dominus iis qui ipsum diligunt.

13 Nemo, quum exploratur, dicat, A Deo ten- tor: nam Deus tentari malis non potest, nec

14 quenquam tentat. Sed unusquisque tentatur dum a propria cupiditate abstrahitur et inesca-

15 tur. Deinde cupiditas, posteaquam concepit, parit peccatum: peccatum vero peractum gignit

16 mortem. Ne errate, fratres mei dilecti. ^'^ Omnis donatio bona, et omne integrum munus, est su- perne, descendens a Patre luminum, apud quem non inest transmutatio aut conversionis obum-

18 bratio. Is quia voluit, progenuit nos sermone veritatis, ut essemus primitiae quaedam eorum quae creavit.

19 Itaque, fratres mei dilecti, sit omnis homo ce- ler ad audiendum, tardus ad loquendum, tardus

20 ad iram; nam ira viri justitiam Dei non exse-

32*

500 JACOBI [1, 21 - 2, 6.

2 1 quitur. Quapropter, abjectis omnibus sordibus et excremento malitiae, cum lenitate excipite in- sititium illum sermonem, qui potest servare ani- mas vestras.

2 2 Effectores vero estote sermonis; nec estote auditores solum, falso ratiocinando fallentes

23 vosmetipsos. Nam siquis auditor est sermonis, et non effector, is similis est viro consideranti

24 faciem suam nativam in speculo; nam simulatque consideravit seipsum, abiit, et statim oblitus est

25 qualis esset. At is qui introspexerit in per- fectam illam legem libertatis, et permanserit in ea, quia non fuerit auditor obliviosus, sed effector operis, is, inquam, beatior erit in opere suo.

26 Siquis videtur religiosus esse inter vos, non frenans linguam suam, sed suum ipsius cor se-

27 ducens; hujus vanus est cultus. Religiosus autem cultus purus apud Deum et Patrem, hic est, In- visere orphanos et viduas in afflictione ipsarum, et immaculatum sese servare a mundo.

2 FRATRES mei, ne cum acceptione faciei habete fidem Domini nostri Jesu Christi gloriosi.

2 Nam siquis in coetum vestrum ingrediatur, aure- um gestans annulum, veste splendida, ingrediatur

3 autem et pauper cum sordida veste; et re- spexeritis ad eum qui vestem gerit splendidam, et dixeritis ei, Tu sede hic bene: pauperi vero dixeritis, Tu sta illic, aut sede hic subter scabel-

4 lum meum: nonne discrimen feceritis apud vos, et facti fueritis judices male ratiocinantes?

5 Audite, fratres mei dilecti, Nonne Deus ele- git pauperes mundi hujus, ut fierent divites fide, et hseredes regni quod promisit iis qui

6 ipsum diligunt? At vos contumelia affecistis pauperem. Nonne divites per tyrannidem op-

2, 7-23.] EPISTOLA. 501

7 primunt vos, et trahunt vos ad tribunalia? Nonne blasphemant praeclarum illud nomen a quo estis

8 cognominati? Quod si legem regiam praestatis secundum scripturam, Diliges proximum tuum

9 ut teipsum , bene facitis : sin vero faciem respi- citis, peccatum committitis, et redarguimini a

10 lege ut transgressores. Quisquis enim totam legem observaverit, impegerit autem in uno,

11 damnas factus est omnium. Nam qui dixit, Ne moecheris, dixit etiam, Ne occidas. Quod si non fueris mcechatus, occideris autem, factus es

12 transgressor legis. Ita loquimini et ita facite,

13 ut per legem libertatis judicandi. Nam con- demnatio absque misericordia erit ei qui non prsestiterit misericordiam : et gloriatur miseri- cordia adversus damnationem.

14 QU^ utilitas, fratres mei, si fidem dicat aliquis habere se, opera vero non habeat? num

15 potest fides illa eum servare? Quod si frater aut soror nudi fuerint et destituti quotidiano

16 victu, dicat autem eis aliquis vestrum, Abite cum pace, calescite, et saturamini; non tamen

• ' dederitis eis quae sunt commoda corpori, quae .17 ^^^^ utiHtas? Ita quoque fides, si opera non

18 habeat, mortua est per se. Quinimo dicet ali- quis, Tu fidem habes, et ego opera habeo : ostende mihi fidem tuam absque operibus tuis, et ego ostendam tibi ex operibus meis fidem meam.

19 Tu credis Deum unum esse: bene facis: daemo-

20 nia quoque istud credunt, sed horrescunt. Vis autem nosse, homo vane, fidem qucB est absque

Vi\ operibus mortuam esse? Abrahamus pater ille noster nonne ex operibus justificatus est, quum

22 obtulisset Isaac filium suum super altare? Vides fidem administram fuisse operum ipsius, et ex

23 operibus fidem ad finem perductam fuisse? Ita-

502 JACOBI [2, 24 - 3, lo.

que impleta est scriptura quae dicit, Credit autem Abraham Deo, et imputatum est ei ad justitiam,

24 et amicus Dei vocatus est. Videtis igitur ex operibus justilicari hominem, et non ex fide

25 tantum? SimiHter autem etiam Rahaba illa meretrix, annon ex operibus justificata est, quum excepisset nuncios illos, et alia via emi-

26 sisset? Nam sicut corpus absque spiritu mor- tuum est, ita et fides illa qucs est absque ope- ribus mortua est.

3 NE estote multi doctores, fratres mei, quum sciatis fore , ut gravius judicium auferamus. In

2 muhis enim impingimus omnes.

Siquis in sermone non impingit, hic perfectus est vir, ut qui possit freno moderari totum

3 etiam corpus. Ecce, equis frena in ora immit- timus, ut pareant nobis, et totum corpus eorum

4 circumagimus. Ecce, naves quoque, quum tan- tae sint, et a ventis saevis agitentur, circum- aguntur a minimo gubernaculo, quocunque im-

5 pulsus rectoris voluerit; ita et Hngua pusillum membrum est, et sese effert magnifice. Ecce,

6 exiguus ignis quantam materiam incendit! Et lingua flamma est^ et mundus injustitise : ita, inquanij lingua constituta est inter membra nostra, maculans totum corpus , inflammans rotam geniturce nostrae, et inflammata a ge- lienna.

7 Omnis enim natura et ferarum et volucrum, serpentiumque et marinorum, domatur et domita

8 est a natura humana: hnguam autem nullus ho- minum domare potest; malum est quod coer- cere non possis: plena est veneno mortifero.

9 Per ipsam benedicimus Deo et Patri, et per ipsam exsecramur homines ad similitudinem Dei

10 factos. Ex eodem ore procedit benedictio et

3, 11 - 4, 7.] EPISTOLA 503

maledictio. Non oportet, fratres mei, haec ita fieri. Num fons ex eodem foramine fimdit dul-

11 cem . et amaram aqucunP Num potest, fratres

12 mei, ficus oleas edere, aut vitis ficus? ita fons salsam et dulcem aquam edere?

13 Quis sapiens et scientia praeditus est inter vos? Demonstret ex bona conversatione opera

14 sua cum lenitate sapientiae. Quod si invidiam amaram habetis, et irritationem in corde vestro, ne gloriamini, et ne mendaces estote adversus

15 veritatem. Non est e?tim ista sapientia superne descendens, sed terrestris, animalis, daemoniaca.

16 Ubi enim invidia est et rixa, ibi inquieta vita

17 et omne opus pravum. Quae autem superne est sapientia, primum quidem pura est, deinde paci- fica, 3equa, obsequens, plena misericordise et fructuum bonorum, absque disceptatione, minime

18 simulata. Fructus autem justitiae seritur cum pace iis qui dant operam paci.

4 UNDE bella et pugnae inter vos? Nonne hinc, nimirum ex voluptatibus vestris, quas

2 militant in membris vestris? Concupiscitis, et non habetis: invidetis et ardenter aiFectatis, nec potestis adipisci: pugnatis et bellatis, nec

3 obtinetis, propterea quod non petitis. Petitis, et non accipitis, eo quod male petatis, ut in vo- luptates vestras insumatis.

4 Adulteri et adulterae, nescitis amicitiam mundi inimicitiam esse adversus Deum? Quicunque ergo voluerit amicus esse mundi, inimicus Dei

5 constituitur. An putatis scripturam inaniter di- cere, Ad invidiam fertur spiritus qui sedem po-

6 suit in nobis? Sed majorem ofFert gratiam, quia dicit, Deus superbis obsistit, submissis autem dat gratiam.

7 Subjicite igitur vos Deo; obsistite diabolo, et

504 JACOBI [4, 8 - 5, 5.

8 fugiet a vobis. Appropinquate Deo, et appro- pinquabit vobis: emundate manus, vos pecca- tores, et purificate corda, zws duplices animo.

9 Sensu serumnse tangimini, et lugete, et flete: ri- sus vester in luctum convertatur, et gaudium in

10 moerorem. Submittite vos in conspectu Domini, et extollet vos.

11 Ne alii aliis obloquimini, fratres: qui obloqui- tur fratri, quique damnat fratrem suum, oblo- quitur legi, et damnat legem: quod si damnas legem, non es observator legis, sed judex.

12 Unus est legislator qui potest servare et per- dere : tu quis es, qui damnas alium?

13 AGE nunc qui dicitis, Hodie vel cras profi- ciscemur in illam urbem, et agemus ibi annum

14 unum, et mercabimur, et lucrabimur. Qui igno- ratis quid futicrum sit postridie : quae est enim vita vestra? vapor enim est ad exiguum tempus

15 apparens, et deinde disparens. Pro eo quod dicere debuistis, Si Dominus voluerit, et viva-

16 mus, faciemus lioc aut illud. Nunc autem glo- riamini in jactantiis vestris: omnis ejusmodi glo-

17 riatio mala est. Igitur qui noverit recte facere, nec facit, is peccato tenetur.

5 Age nunc, divites, flete, ejulantes super

2 serumnis vestris superventuris. Divitiae vestrae putrefactse sunt, vestimenta vestra sunt a tineis

3 vorata: aurum et argentum vestrum serugine vitiatum est, et aerugo eorum testabitur adver- sum vos, et exedet carnes vestras velut ignis:

4 thesaurum recondidistis in ultimos dies. Ecce, merces operariorum, qui messuerunt regiones vestras, qua illos fraudastis, clamitat: et voci- ferationes eorum qui messuerunt, in atires Do-

5 mini Sabaoth introierunt. In deliciis vixistis super terram, et lascivistis: enutristis corda

5, 6-19.] EPISTOLA. 505

6 vestra, iit in die epuli. Condemnastis, occidistis justum: non obsistit vobis.

7 Patiente igitur animo estote, fratres, usque ad Domini adventum. Ecce, agricola exspectat pre- tiosum fructum terrse, patiente animo eum exspe- ctans, dum accipiat pluviam matutinam et sero-

8 tinam. Patientes estote et vos, et stabilite corda vestra, quoniam adventus Domini appropinquat.

9 Ne suspirate alius adversus alium, fratres, ut ne condemnemini; ecce, judex ante fores adstat.

[O Sumite , fratres mei , pro exemplari vexationis ac lenitatis, prophetas qui locuti sunt in nomine

11 Domini. Ecce, beatos prsedicamus eos qui tolerantes sunt: tolerantiam Job audistis, et finem Domini vidistis: nam abundat intima mi- sericordia Dominus et est miserator.

12 Ante omnia vero, fratres mei, ne jurate , ne- que per coelum, neque per terram, neque ullum jusjurandum; sit autem vestrum Est, est, et Non, non: ne in condemnationem incidatis.

13 -^ger est animo quispiam inter vos? oret.

14 uEquo animo est aliquis? psallat. ^grotat aliquis inter vos? Advocato presbyteros ec- clesiae, et precentur pro eo, ungentes eum oleo

15 in nomine Domini: et preces fidei servabunt laborantem, erigetque eum Dominus: quod si peccata commiserit, remittentur ei.

16 Confitemi alii aliis offensas , et precamini alii pro aliis, ut sanemini: multum enim valet de-

17 precatio justi efficax. Elias homo erat iisdem quibus nos afFectibus obnoxius, et ardentissime oravit ne plueret; et non pluit super terram annos

18 tres et sex menses: et rursum oravit, et coe- lum dedit pluviam, et terra produxit fructum suum.

19 Fratres, siquis inter vos aberravit a veritate,

506 PETRI [5,20-1,1-10.

20 et converterit eum quispiam, sciat eum, qui averterit peccatorem ab errore vise suae, serva- turum animam a morte, et operturum multitu- dinem peccatorum.

PETRI APOSTOLI EPISTOLA

CATHOLICA PRIMA.

1 PETRUS, apostolus Jesu Christi, advenis dispersionis per Pontum, Galatiam, Cappado-

2 ciam, Asiam, et Bithyniam, electis ex praecogni- tione Dei Patris ad sanctificationem Spiritus, per obedientiam et aspersionem sanguinis Jesu Christi: gratia vobis et pax multipHcetur.

3 BENEDICTUS esto Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui ex multa sua miseri- cordia regenuit nos in spem vivam per resur-

4 rectionem Jesu Christi ex mortuis, id esf, ad haereditatem quse nec corrumpi potest, nec con- taminari, nec marcescere, vobis in ccelis asser-

5 vatam, qui patientiae Dei praesidio custodimini per fidem, ad salutem paratam revelari praesti-

6 tuto tempore ultimo. Qua in re exsultatis, pau- lulum nunc (si oportet) in variis explorationibus

7 tristitia afFecti: ut experimentum fidei vestrse multo pretiosius experimento auri, quod perit, et tamen per ignem exploratur, inveniatur vobis esse laudi, et honori, et gloriae, quumJesusChristus

8 revelabitur. Quem quum non videritis, diligitis : in quem, nunc eu7n non videntes, tamen cre- dentes, exsultatis gaudio inefFabili et glorioso:

9 reportantes mercedem fidei vestrse, salutem ani- 10 marum. De qua salute exquisierunt , et quam

scrutati sunt prophetse, qui de ventura in vos

1,11-23.] EPISTOLA PRIMA. 507

II gratia proplietarunt: scrutantes in quod aut quale tempus praenuncius ille qui in ipsis erat spiritus Christi, declararet eventuras Christo perpessiones, et gloriam illas consecuturam.

13 Quibus revelatum fuit, eos non sibi, sed nobis ea administrare quae nunc annunciata sunt vobis per eos qui vobis evangelizarunt per emissum e coelo Spiritum Sanctum, in quse cupiunt angeli introspicere.

13 QuAPROPTER succincti lumbis mentis vestrae, et vigilantes, ad finem usque sperate in eam quse vobis defertur gratiam, quum revelabitur

14 Jesus Christus. Ut filii obedientes, qui vos non configuretis pristinis, quse in ignorantia vestra

15 vigtierunt, cupiditatibus : sed sicut is qui vos vocavit sanctus est, ipsi quoque sancti in omni

16 conversatione reddamini. Propterea quod scri- ptum est, Sancti estote, nam ego sanctus sum.

17 Et, si patrem cognominatis eum, qui citra personarum respectum judicat ex cujusque opere, cum timore versamini commorationis vestrae

18 tempore: ut qui sciatis vos non corruptibilibus rehuSy argento vel auro, fuisse redemptos ex vana illa vestra conversatione , a patribus tra-

19 dita: sed pretioso sanguine, utpote agni incul-

20 pati et incontaminati, nempe Christi: praecogniti quidem ante jacta mundi fundamenta, conspicui

21 vero facti ultimis temporibus propter vos; per eum credentes in Deum, qui suscitavit eum ex mortuis, et gloriam ei dedit, ut fides ac spes vestra in Deo sit.

22 Qui igitur animas vestras purificastis, auscul- tando veritati per spiritum, ad amorem frater- num minime simulatum, ex puro corde alii alios

23 diligite intense: regeniti non ex semine corru- ptibili, sed incorruptibili, id est, per sermonem

508 PETRI [1,24-2,11.

24 Dei vivi, et manentis in aeternum. Nam omnis caro est ut gramen, et omnis gloria hominis ut flos graminis: exaruit gramen, et flos ejus deci-

25 dit: sed verbum Domini manet in aeternum: hoc autem est verbum illud quod evangelizatum est vobis.

2 Proinde deposita omni malitia, et omni dolo, et simulationibus, et invidentiis, et omnibus ob-

2 trectationibus, ut modo geniti infantes, lac illud sermonis sincerum expetite, ut per illud auge-

3 scatis: si quidem gustastis quod bonus sit Domi-

4 nus: ad quem accedentes, qui est lapis vivus, ab hominibus quidem reprobatus, apud Deum

5 vero electus ac pretiosus; ipsi quoque, veluti vivi lapides sedificati, hatis domus spiritualis, sacerdotium sanctum, ad off^erendum spirituales hostias, acceptas Deo per Jesum Christum.

6 Quapropter etiam continetur in scriptura, Ecce, statuo in Sion lapidem in imo angulo, electum, pretiosum: in quem qui credit,

7 nequaquam pudefiet. Vobis igitur est ho- nori, qui creditis: non obedientibus autem lapis quem reprobaverunt sedificantes, hic factus est caput anguli, et lapis ad quem impingitur, et

8 petra ofl"endiculi ; nempe iis qui impingunt non parendo sermoni, immorigeri, ad quod etiam

9 constituti fuerant. Vos autem estis genus ele- ctum, regale sacerdotium, gehs sancta, populus quem sihi Deus ut proprium vendicat; ut vir- tutes praedicetis illius qui vos vocavit e tene-

10 bris in admirabilem suam lucem. Qui quondam eratis non populus, nunc estis populus Dei: qui non donati misericordia, nunc estis misericordia donati.

11 DILECTI, precor ut tanquam inquilini et advenae, abstineatis a carnalibus cupiditatibus,

2, 12 - 3, 1.] EPISTOLA PRIMA. 609

12 quae militant adversus animam. Conversationem vestram retinentes honestam inter gentes: ut pro eo quod obtrectant vobis ut facinorosis, ex bo- nis operibus qucB conspexerint, glorificent Deum in die visitationis.

13 Proinde subjecti estote cuivis humanae ordi-

14 nationi, propter Dominum: sive regi, ut super- eminenti: sive praesidibus, ut qui per eum mit- tantur tum ad ultionem facinorosorum , tum ad

15 laudem bene agentium: quoniam ita est volun- tas Dei, ut bene agendo os obstruatis insipien-

16 tium hominum ignorantiae: ut liberi, ac non ve- luti malitiae velamen habentes libertatem, sed ut

17 servi Dei. Omnes honorate. Fraternitatem dili- gite. Deum timete. Regem honorate.

18 Servi, subditi estote cum omni timore domi- nis, non solum bonis et aequis, sed etiam pravis.

19 Hoc enim cedit gratiae, siquis propter conscien- zO tiam Dei suifert molestias, injuste afflictus. Quae

enim est gloria, si peccantes et colaphis caesi, sufferatis? Sed si bene agentes, et tamen tole- rantes estis, cedit hoc vobis gratiae apud Deum:

21 nam ad hoc etiam vocati estis, quoniam et Christus passus est pro nobis, relinquens nobis ex-

22 emplar, ut subsequamini vestigia ipsius; qui non

23 peccavit, nec inventus fuit dolus in ore ipsius; qui conviciis affectus, nonvicissim conviciabatur, quum pateretur, non minabatur; sed committebat cau-

24 sam suam ei qui juste judicat: qui peccata nostra ipsemet sursum tulit in corpore suo supra li- gnum illud, ut peccatis mortui, justitiae vivere-

25 mus: cujus vibicibus sanati estis. Nam eratis velut oves errantes: sed nunc convertistis vos ad pastorem et curatorem animarum vestrarum.

3 Similiter uxores sese subjiciant suis viris: ut etiam siqui non obediunt sermoni, per uxorum

510 PETRI [3,2-15.

2 conversationem absque sermone lucrifiant, ubi spectarint puram vestram conversationem cum

3 timore conjunctam. Quarum ornatus non sit ex- ternus ille in nodis capillorum, et circumposito

4 auro vel palliorum amictu; sed occultus ille cordis homo, situs in sinceritate lenis ac quieti spiritus, qui est in conspectu Dei pretiosus.

5 Ita enim olim et sanctse illse mulieres quse spe- rabant in Deum, ornabant sese, subjectse suis

6 viris: sicut Sara obedivit Abrahae, dominum eum vocans: cujus factse estis filise, dum bene agitis, nec timeatis ullam consternationem.

7 Viri similiter, cohabitent, ut scientes decet, vasi muliebri, ut infirmiori, tribuentes lionorem, utpote quum una etiam hseredes sitis gratiae vitse, ne interrumpantur orationes vestrse.

8 Denique omnes estote concordes, mutuo mo- lestiarum sensu affecti, fraterna praediti charitate,

9 ad intimam misericordiam proni, comes: non reddentes malum pro malo, aut convicium pro convicio, sed contra benedicentes; ut qui sciatis vos ad hoc vocatos esse, ut benedictionem hse-

10 reditario jure obtineatis. Qui enim vult vitam diligere, et videre dies bonos, desistere faciat Hnguam suam a malo, et labia sua ne loquan-

11 tur dolum: declinet a malo, et faciat quod bo-

12 num est: quserat pacem, et sectetur eam. Nam oculi Domini sunt intenti in justos, et aures ejus ad deprecationem eorum: vultus vero Do- mini adversum eos qui faciunt mala.

13 Et quis est qui male accipiat vos si bonarum

14 rerum semulatores fueritis? Sed et si quid pa- timini propter justitiam, beati tamen estis: ce- terum metu eorum ne metuite, neque turbamini:

15 sed sanctificate Dominum Deum in cordibus vestris. Estote semper parati ad respondendum

3, 16 - 4, 5.] EPISTOLA PRIMA. 511

cum lenitate et timore, cuivis petenti a vobis rationem ejus quae in vobis est spei, conscien- i6 tiam retinentes bonam. Ut pro eo quod oblo- quuntur vobis tanquam nocentibus, pudefiant qui incessunt vestram illam in Christo bonam con- versationem.

17 Melius enim est ut bene agentes, si ita velit Dei voluntas, aliquid patiamini, quam male

18 agentes: nam et Christus semel pro peccatis passus fuit, justus pro injustis; ut nos ad Deum adduceret, morte quidem affectus carne, vivifica-

19 tus autem spiritu: per quem etiam spiritibus qui

20 sunt in carcere prodiens praedicavit, qui olim non paruerunt sermoni, quum semel exspectabat ille Dei patiens animus in diebus Noe, quum con- strueretur arca, in qua paucae (id est, octo) animse

21 servatae sunt in aqua. Cui rei nunc respondens exemplar baptismi nos quoque servat, (non quo carnis sordes abjiciuntur, sed stipulatio bonae conscientise apud Deum,) per resurrectionem

22 Jesu Christi, qui est ad dextram Dei, profectus in coelum, subjectis ipsi angelis, et potestatibus, ac virtutibus.

4 Quum igitur Christus passus sit pro nobis carne, vos quoque eadem cogitatione armamini, nempe quod qui passus est in carne, destitit a

2 peccato; ut non amplius cupiditatibus hominum, sed voluntati Dei, quod in carne reliquum est

3 temporis, vivat. Sufficit enim nobis praeteritum vitae tempus, quod quae libebat gentibus patra- verimus, quum incessimus in lasciviis, cupidita- tibus, vinolentiis, comessationibus, compotationi-

4 bus, et nefariis simulacrorum cultibus. Quamo- brem illi, non concurrentibus vobis ad eandem luxus profusionem, peregrinari sibi videntur,

5 blasphemantes : qui reddituri sunt rationem ei

512 PETRI [4, 6-18.

qui paratus est ad judicandum vivos et mortuos.

6 Nam idcirco mortuis quoque prsedicatum fuit evangelium, ut damnarentur quidem secundum liomines, id est, carne; viverent autem secundum Deum, id est, spiritu.

7 Omnium autem finis imminet. Estote igitur

8 temperantes et vigilate ad orandum. Ante om- nia vero charitatem alii in alios intensam lia- bentes; nam charitas operit multitudinem pecca-

9 torum. Hospitales estote alii erga alios, absque

10 murmurationibus. Prout quisque accepit donum, ita alter alteri illud subministrantes , ut boni

11 dispensatores variae Dei gratise. Siquis loquitur, loquatur ut eloquia Dei; siquis ministrat, ?nini- stret tanquam ex viribus quas suppeditat Deus: ut in omnibus glorificetur Deus per Jesum Chri- stum, cui est gloria et robur in secula seculo- rum. Amen.

12 DiLECTi, ne tanquam peregrini exploratione illa per ignem quae fit in vobis ad vestri expe- rimentum, percellimini, ut si peregrinum aliquid

13 vobis accideret: imo in eo quod consortes estis afflictionum Christi, gaudete, ut et, quum reve-

14 labitur gloria ipsius, gaudeatis exsultantes. Si maledictis afficimini in nomine Christi, beati estis; quoniam et ille gloriae et ille Dei spiritus super vos requiescit; qui quod ad illos quidem attinet, blasphematur; quod ad vos autem, glo-

15 rificatur. Non enim quispiam vestrum aliquid patiatur ut homicida, aut fur, aut maleficus, aut

16 alieni appetens. Si vero ut Christianus, ne pu-

17 defiat , sed glorificet Deum in hac parte. Nam tempus illud opportunum advenit ut incipiat judicium a domo Dei: quod si primum in- cipit a nobis, quis erit finis eorum qui non

18 obediunt evangelio Dei? Et, si justus vix

4,19-5,13.] EPISTOLA PRIMA. 513

servatur, impius et peccator ubi comparebit? 19 Itaque etiam ii qui ex voluntate Dei aliquid

patiuntur, deponant apud eum ut fidum con-

ditorem suas ipsorum animas cum bene agendi

studio. O PRESBYTEROS qui inter vos sunt, precor ego

una presbyter, ac testis afflictionum Christi, at-

2 que idem gloriae patefaciendae consors, pascite Dei gregem qui penes vos est, illius inspectioni vacantes, non coacte, sed libenter: non turpiter

3 affectantes lucrum, sed prompto animo: neque ut dominantes cleris, sed ut qui sitis exempla-

4 ria gregis. Et quum conspicuus factus fuerit ille pastorum princeps, reportabitis amarantinam illam glorise coronam.

5 Similiter, juniores , subjecti estote senioribus: et omnes vicissim subjicimini. Submissione animi estote intus ornati; nam Deus superbis obsistit,

6 submissis autem dat gratiam. Submittite vos igitur robustse manui Dei, ut vos tempore prse-

7 stituto extollat; omni sollicitudine vestra in eum conjecta: nam illi cura est de vobis.

8 Sobrii estote, et vigilate; nam adversarius ille vester diabolus, ut leo rugiens, obambulat,

9 quaerens quem absorbeat: cui obsistite firmi per fidem, ut qui noveritis easdem afflictiones a vestra quae in mundo est fraternitate peragi.

10 Ceterum Deus omnis gratiae auctor, qui vo- cavit vos ad aeternam suam gloriam in Christo Jesu, paulisper aliquid passos, is, inquani, compingat vos, stabiliat, roboret, fundet. Ipsi

11 gloria et robur in secula seculorum. Amen.

12 Per Silvanum vobis fidum fratrem, paucis, ut puto, scripsi, adhortans vos , et testificans hanc

13 esse veram gratiam Dei , in qua statis. Salutat vos ea quDe est in Babylone vobiscum electa

33

514 PETRI [5,14.1,1-11.

14 ecclesia y et Marcus filius meus. Salutate alii alios charitatis osculo.

Pax vobis omnibus qui estis in Christo Jesu. Amen.

PETRI APOSTOLI EPISTOLA

CATHOLICA SECUNDA.

1 SIMON Petrus, servus et apostolus Jesu Christi, seque pretiosam fidem nobiscum sortitis per justitiam Dei nostri et servatoris Jesu

2 Christi : gratia vobis et pax multiplicetur in

3 agnitione Dei et Jesu Domini nostri. Prout divina vis ipsius omnia nobis donavit quae ad vitam et pietatem pertinejit ^ per agnitionem il-

4 lius qui vocavit nos ad gloriam ac virtutem: ex eo quod maxima illa nobis ac pretiosa pro- missa donavit, ut per hsec efficeremini divinae consortes naturse, elapsi ex corruptione quae est in mundo per cupiditatem.

5 Ad hoc ipsum vero vos^ omni prseterea col- lato studio, adjicite fidei vestrae virtutem, vir-

6 tuti vero notitiam, cognitioni vero continentiam, continentiae vero tolerantiam, tolerantise vero

7 pietatem, pietati vero fraternum amorem, fra-

8 terno autem amori charitatem. Haec enim si vobis adsint, et abundent, non inertes vos nec infructuosos efficient in Domini nostri Jesu

9 Christi agnitione. Nam cui hsec non adsunt, is csecus est, nihil procul cernens, oblitus sese a

10 veteribus peccatis suis fuisse purificatum. Qua- propter, fratres, potius studete vocationem et electionem vestram firmam efficere: haec enim

11 si feceritis, nunquam impingetis: ita enim ample

1,12-2,2.] EPISTOLA SECUNDA. 515

subrainistrabitur vobis introitus in aeternum regnum Domini nostri et Servatoris Jesu Christi.

12 Quapropter non negligam vos de istis sem- per commonefacere, quamvis peritos et stabili-

13 tos in praesente veritate. Justum autem duco, quamdiu sum in hoc tabernaculo, expergefacere

14 vos per submonitionem: quum sciam cito futu- rum ut deponam tabemaculum meum , sicut Do- minus noster Jesus Christus declaravit mihi.

15 Sed et studebo subinde ut vos possitis post exitum meum facere horum mentionem.

16 Non enim arte compositas fabulas secuti, no- tam vobis fecimus Domini nostri Jesu Christi potentiam et adventum: sed ut qui oculis no-

17 stris aspeximus illius majestatem. Acceperat enim a Deo Patre honorern et gloriam, voce ad eum delata hujusmodi a magnifica illa glo- ria, Hic est Filius ille meus, dilectus ille , in

18 quo acquiesco. Et hanc vocem nos audivimus e coelo delatam, quum essemus una cum eo in monte illo sancto.

19 Et habemus firmissimum illum sermonem pro- pheticum; quem bene facitis quod attendatis, velut lucernam splendentem in obscuro loco, usquedum dies illucesceret, et lucifer exoriretur

20 in cordibus vestris: si illud primum noveritis, nullam prophetiam scripturse esse propri^e ex-

21 plicationis. Non enim libitu hominis allata est olim prophetia, sed acti a Spiritu Sancto locuti sunt sancti Dei homines.

2 FuERUNT autem etiam pseudopropheta^ in po- pulo, ut etiam inter vos erunt falsi doctores, qui subintroducent haereses exitiales, etiam Dominum qui illos mercatus est abnegantes, accersentes

2 sibi-ipsis celerem perniciem. Et multi sequentur eorum exitia, per quos via veritatis blasphema-

33*

516 ?ETR1 [2, 3-15.

3 bitur. Et per avaritiam fictis sermonibus vos I negotiabuntur, quibus damnatio jam olim non

otiatur, et quorum exitium non dormitat.

4 Nam si Deus angelis qui peccaverunt non pe- percit, sed in tartarum detrusos, catenis caligi-

5 nis tradidit, damnationi asservatos: et prisco mundo non pepercit, sed octavum Noe, justitiae praeconem, custodivit, diluvio in mundum impi-

6 orum inducto; et civitates Sodomorum ac Go- morrhse in cinerem redactas subversione damna- vit, constituitque ut essent exemplar impie victuris :

7 et justum Lot lasciva nefariorum conversatione

8 fatigatum eruit: (justus enim ille, quum habi- taret inter eos, indies animam justam sceleratis illorum factis, et videndo et audiendo excru-

9 ciabat:) novit Dominus pios e tentatione eripere, injustos autem in diem judicii poenas dantes

10 asservare. Maxime vero eos qui carnem sequen- tes, in cupiditate pollutionis incedunt, et domi- natum contemnunt, qui^ inquam, ut sunt auda- ces, et sibi placentes, non horrent dignitates

11 probris incessere. Quum ipsi angeli, qui sunt robore ac potentia majores', non ferant adver- sus eas apud Dominum maledictionis judicium.

12 At isti, veluti animantia rationis expertia, quae naturah impetu feruntur, facta ad eum iinem ut capta intereant, ea vituperantes quae ignorant,

13 sua ipsorum corruptela interibunt: reportaturi mercedem injustitiae, ut qui voluptatem diurnum luxum ducant, labes ac maculae, seductionibus suis sese oblectantes, dum vobiscum epulantur,

14 oculos habentes plenos adulterii, et qui a pec- cando cessare nesciant, inescantes animas insta- biles, cor habentes ad avaritiam exercitatum, ex-

15 secrandi homines: qui derelicta recta via aber- rarunt, secuti viam Balaam fiUi Bosor, qui mer-

2,16-3,7.] EPISTOLA SECUNDA. 517

i6 cedem injustitise amavit. Sed redargutionem suae transgressionis habuit: nam subjugis asina muta, humana voce locuta, inhibuit prophetae dementiam.

17 Isti sunt fontes aqua carentes, nebulse a tur- bine agitatae, quibus cahgo tenebrarum in seter-

18 num servata est. Nam summae vanitatis plena loquendo, inescant per carnis cupiditates et lasci- vias alios, qui vere efFugerant eos qui in errore ver-

19 santur: libertatem eis pollicendo, quum ipsi servi sint corruptelse; siquidem a quo quis superatus

20 est, huic etiam est mancipatus. Nam si post- quam pollutiones mundi per agnitionem Domini et Servatoris Jesu Christi effugerint, his rursum implicati superentur, facta est ultima eorum

21 conditio deterior priore. Melius enim fuisset eis non cognovisse viam justitiae, quam, cognita illa^ regredi a sancto praecepto sibi tradito.

22 Sed accidit eis quod vero proverbio dici solet, Canis reversus est ad suum ipsius vomitum, -et, Sus lota, ad volutabrum coeni.

3 HASCE jam alteras vobis literas scribo, di- lecti, quibus sinceram mentem vestram per sub-

2 monitionem expergefacio : ut memores sitis ver- borum , quae praedicta sunt a sanctis prophetis, et praecepti ilHus dati nobis apostolis Domini

3 et Servatoris; illud primum scientes, venturos extremis diebus irrisores, in suis ipsorum cupi-

4 ditatibus incedentes, et dicentes, Ubi est polli- citatio adventus ejus? nam ex quo die patres obdormierunt, omnia ita permanent ab initio

5 creationis. Ulud enim volentes ipsos fugit, coe- los jam olim exstitisse per Dei sermonem, et terram ex aqua et in aqua consistentem,

6 Per qu3e is qui tum erat mundus, aqua

7 inundatus periit. Qui vero nunc sunt coeli ac

518 PETRI EP. II. [3, 8-17.

terra, eodem sermone reconditi, asservantur igni in diem damnationis et exitii impiorum ho- minum.

8 Unum autem hoc ne vos fugiat, dilecti, unum diem apud Dominum perinde esse ut mille an-

9 nos, et mille annos ut diem unum. Non tardat Dominus promissionem (ut nonnulli tarditatem hanc esse ducunt), sed patiente est in nos ani- mo, nolens ullos perire, sed omnes ad resipi-

10 scentiam tendere. Veniet autem dies ille Do- mini sicut fur venit noctu, quo die coeli cum stridore praeteribunt, elementa vero sestuantia solventur, terraque et quae in ea sunt opera exurentur.

11 Quum igitur hsec omnia dissolvenda sint, quales oportet esse vos in sanctis conversa-

12 tionibus et pietatis officiis; exspectantes et pro- perantes ad adventum diei Dei, in quo coeli conflagrantes solventur, et elementa aestuantia

13 liquescent? Sed coelos novos ac terram novam secundum promissum ejus exspectamus, in qui- bus justitia inhabitat.

14 Quapropter, dilecti, quum haec exspectetis, studete ut incontaminati et inculpabiles ab eo

15 inveniamini cum pace: Dominique nostri patien- tem animum salutem ducite, sicut et charus frater noster Paulus pro sibi data sapientia

16 scripsit vobis: ut in omnibus fere epistolis, lo- quens de istis, in quibus sunt nonnulla difficilia intellectu, quae indocti parumque stabiles detor- quent, ut et reliquas scripturas, suo ipsorum exitio.

17 Vos igitur, dilecti, istorum prsescii quum sitis, cavete ne, illorum nefariorum errore cum illis abducti, excidatis a propria stabili-

3, 18. 1, 1-10.] JOANNIS EP. I. 519

i8 tate. Sed crescite in gratia et notitia Domini nostri et Servatoris Jesu Christi: cui gloria et nunc et ad tempus sempiternum. Amen.

JOANNIS APOSTOLI EPISTOLA

CATHOLICA PRIMA.

1 QUOD erat a principio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod spectavimus, et manus nostrae contrectarunt de sermone illo vi-

2 tae: (nam vita illa conspicua facta est: et illam vidimus, et testamur, et annunciamus vobis vi- tam illam aeternam, quse erat apud Patrem, et

3 conspicua facta est nobis;) quod, inquam^ vidi- mus et audivimus, id renunciamus vobis, ut et vos communionem habeatis nobiscum; et com- munio nostra sit cum Patre et cum Filio ejus

4 Jesu Christo. Et haec scribimus vobis, ut gau- dium vestrum sit plenum.

5 Hic est igitur nuncius ille , quem audivimus ex ipso, et renunciamus vobis, Deum lucem esse,

6 nec tenebras in eo esse ullas. Si dixerimus nos communionem habere cum eo, et in tenebris

7 ambulamus, mentimur, nec sincere agimus. Quod si in luce ambulamus, sicut ipse est inluce, com- munionem habemus cum eo mutuam, et sanguis JesuChristiFihi ejus purificat nos ab omni peccato.

8 Si dixerimus nos peccatum non habere, nos-

9 ipsos fallimus, et veritas in nobis non est. Si confiteamur peccata nostra, fidelis est et justus, ut remittat nobis peccata, et mundet nos ab

10 omni injustitia. Si dixerimus nos non peccasse, mendacem facimus eum, et sermo ejus non est in nobis.

520 JOANNIS [2,1-15.

2 Filioli mei, hsec scribo vobis, ut ne peccetis. Quod siquis peccarit, advocatum apud Patrem

2 liabemus, Jesum Christum justum: et ipse est propitiatio pro peccatis nostris; nec pro nostris solum, sed etiam pro totius mundi peccatis.

3 Et p«r hoc scimus quod ipsum novimus, si

4 praecepta ipsius observemus. Qui dicit, Novi eum, et prsecepta ejus non observat, mendax

5 est, et in eo veritas non est: qui autem obser- vat sermonem ejus, vere in hoc charitas Dei ad- impleta est: per hoc simus nos in ipso esse.

6 Qui dicit se in eo habitare, debet, sicut ille ambulavit, ita et ipse ambulare.

7 Fratres, non novum prseceptum scribo vobis, sed praeceptum vetus, quod videlicet habuistis jam i7tde a principio. Vetus hoc prseceptum, sermo ille est quem audivistis jam inde a prin-

8 cipio. E contrario prseceptum novum scribo vo- bis, id quod verum est in ipso, et in vobis; quia tenebrse praetereunt, et vera illa lux jam hicet.

9 Qui dicit se in luce esse, et fratrem suum odit,

10 in tenebris est usque adhuc. Qui dihgit fra- trem suum, in luce manet, et ofFendiculum in eo

11 non est. Qui autem odit fratrem suum, in te- nebris est, et in tenebris ambulat, et nescit quo eat, quia tenebrse oculos ipsius obcaecarunt.

12 Scribo vobis, fiHoH, quoniam remissa sunt vo-

13 bis peccata propter nomen ejus. Scribo vobis, patres, quoniam nostis eum qui a principio est. Scribo vobis, adolescentes, quoniam malignum

14 illum vicistis. Scribo vobis, pueruH, quoniam nostis Patrem. Scripsi vobis, patres, quoniam nostis eum qui est a principio. Scripsi vobis, adole- scentes, quia fortes estis, et verbum Dei habi- tat in vobis, et illum malum vicistis.

15 Ne dihgite mundum, neque ea quae in mundo

2, J6-28.] EPISTOLA PRTMA. 521

i6 simt. Siqiiis diligit mimdum , non est charitas Patris in eo. Quoniam quicquid est in mundo, cupiditas carnis, et libido oculorum, et fastus vitae, non est ex Patre, sed ex mundo est.

17 Porro mundus prseterit, et cupiditas ipsius; qui vero prsestat voluntatem Dei, manet in setemum.

18 Pueruli, ultimum tempus adest; et sicut audi- vistis antichristum venturum, etiam nunc anti- christi multi coeperunt esse; unde scimu.s ulti-

19 mum tempus adesse. E nobis egressi sunt, sed non erant ex nobis: nam si fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum: sed egressi sunt ex 7tobis , ut manifestum fieret non omnes esse ex nobis.

20 At vos unctionem habetis a Sancto illo pro-

21 fectam, et nostis omnia. Non scripsi vobis id-

circoy quod veritatem nesciatis, sed quoniam eam scitis, et nullum mendacium esse ex veri-

22 tate. Quis est mendax, nisi qui negat Jesum esse Christum illum? et hic est antichristus, qui

23 negat Patrem et Filium. Quisquis negat FiJium, nec Patrem habet: qui profitetur Filium, etiam Patrem habet.

24 Quod igitur audivistis a principio, in vobis maneat: si in vobis manserit quod audivistis a principio, vos quoque in Filio et Patre mane-

25 bitis. Haec autem illa est promissio quam ipse poUicitus est nobis, nefnpe vita illa seterna.

26 Haec scripsi vobis de iis qui seducunt vos.

27 Sed unctio quam vos accepistis ab eo , manet in vobis; nec necesse habetis a quoquam doceri vos: verum sicut eadem unctio docet vos de omnibus, quce et verax est, et non mendax: et

28 sicut docuit vos, manebitis in eo. Nunc igitur, filioli, manete in eo; ut quum conspicuus factus fu-

522 JOANNIS [2,29- 3, u.

29 erit, habeamus fiduciam, neque pudefiamus coram

eo in ipsius adventu. Si scitis eum justum esse, no-

stis,quicunque exercet justitiam exipso natum esse.

3 Videte qualem charitatem dedit nobis Pater,

nempe ut filii Dei vocemur: propterea mundus

2 non novit nos, quia non novit eum. Dilecti, nunc filii Dei sumus; sed nondum manifestum factum est quod erimus: scimus autem fore, ut quum ipse manifestus factus fuerit, similes ei

3 simus, quoniam videbimus eum sicuti est. Et quisquis habet hanc spem in eo sitaniy purum se conservat, sicut et ille purus est.

4 Quisquis dat operam peccato, etiam legem transgreditur: nam peccatum est quod fit con-

5 tra legem. Et scitis illum patefactum esse ut peccata nostra tolleret, et peccatum in eo non

6 esse. Quisquis in eo manet, non peccat: quis- quis peccat, non vidit eum, neque novit eum.

7 Filioli, nemo vos seducat: qui exercet justitiam,

8 justus est, sicut ille justus est. Qui dat operam peccato, ex diabolo est; quoniam a principio diabolus peccat. Ad hoc conspicuus factus est

9 Fihus Dei, ut dissolvat opera diaboli. Quisquis natus est ex Deo, peccato non dat operam: quoniam semen ipsius in eo manet: nec potest

10 peccare, eo quod ex Deo natus est. Per hoc manifesti sunt fihi Dei, et filii diaboh: quisquis non dat operam justitiae, non est ex Deo, et qui non dihgit fratrem suum.

11 Quoniam haec est denunciatio quam audivistis

12 a principio, ut dihgamus ahi ahos. Non sicut Cain, qui ex illo mahgno erat, et mactavit fra- trem suum. Cujus autem rei gratia occidit eum? Quia opera ejus mala erant, fratris autem ejus

13 justa. Ne miramini, fratres mei, si odit vos

14 mundus. Nos scimus nos translatos esse ex

3, 15 - 4, 4.] EPISTOLA PRIMA. 523

morte ad vitam, quia diligimus fratres: qui non

15 diligit fratrem, manet in morte. Quisquis odit fratrem suum, liomicida est: et nostis nullum ho- micidam habere vitam aeternam in se manentem.

16 Per hoc novimus charitatem Dei, quod ille animam suam pro nobis deposuit: nos igitur

17 debemus pro fratribus animas ponere. Qui vero habuerit mundanum victum, et viderit fratrem suum cui aliquo sit opus, et clauserit viscera sua coram eo, quomodo charitas Dei manet

18 in eo? Filioli mei, ne dihgamus verbo, neque

19 lingua sohcm, sed facto et veritate. Et per hoc cognoscimus nos ex veritate esse, et coram

20 ipso secura reddemus corda nostra. Nam si nos condemnet cor nostrum, nempe potentior

21 est Deus corde nostro, et novit omnia. Dile- cti, si cor nostrum nos non condemnet, liber- tatem loquendi habemus apud Deum. Et quic-

22 quid petierimus, accipimus ab eo, quoniam prsecepta ejus observamus, et quae in ipsius

23 conspectu placent facimus. Hoc est igitur ejus praeceptum, ut credamus nomini Filii ejus Jesu Christi, et diligamus alii alios, sicut praecepit

24 nobis. Nam qui observat ejus praecepta, in eo habitat, et ipse in eo : et per hoc novimus eum ha- bitare in nobis, nempe ex spiritu quem nobis dedit.

4 DiLECTi, ne cuivis spiritui credite, sed probate spiritus, an ex Deo sint; nam multi pseudopro-

2 phetae venerunt in mundum. Ex hoc cognoscite Dei spiritum: quicunque spiritus profitetur Je- sum Christum in carnem venisse, ex Deo est:

3 at quicunque spiritus non profitetur Jesum Chri- stum in carnem venisse, ex Deo non est: sed hic est ille spirittcs antichristi, quem audistis venturum fuisse, et qui jam nunc in mundo est.

4 Vos ex Deo estis, filioli, et vicistis eos: quo-

524 JOANNIS [4, 5-10.

niam major est qui est in vobis, quam qui in

5 mundo est. Ipsi e mundo sunt; ideo mundana

6 loqimntur, et munduS eos audit. Nos ex Deo sumus: qui novit Deum, audit nos: qui non est ex Deo, non audit nos. Ex hoc cognoscimus spiritum veritatis et spiritimi erroris.

7 DiLECTi, diligamus alii alios: nam charitas ex Deo est: quisquis diligit, ex Deo natus est, et

8 novit Deum. Qui non diligft, non novit Deum:

9 nam Deus est charitas. Per hoc manifesta facta est charitas Dei in nos, quod Filium illum su- um unigenitum misit Deus in mundum, ut viva-

10 mus per eum. In hoc est charitas, non quod nos dilexerimus Deum, sed quod ipse dilexerit nos, et miserit Filium suum ut esset propitiatio

11 pro peccatis nostris. Dilecti, si Deus nos ita dilexit, debemus et nos alii alios diligere.

T2 Deum nemo conspexit unquam. Si diligamus alii alios, Deus in nobis habitat, et charitas ejus

13 adimpleta est in nobis. Per hoc cognoscimus nos in eo habitare, et ipsum in nobis, quod de spiritu suo dedit nobis.

14 Nos vero spectavimus et testamur Patrem

15 misisse Filium, qui esset Servator mundi. Quis- quis professus fuerit Jesum esse Filium Dei,

16 Deus in eo habitat, et ipse in Deo. Et nos cognovimus et credidimus charitatem quam ha- bet Deus erga nos. Deus charitas est: et qui manet in charitate, in Deo manet, et Deus in

17 eo. Per hoc adimpletur charitas nobiscum, ut fiduciam habeamus in die judicii; quod qualis ille

18 est, fales et nos sumus in hoc mundo. Metus non est in charitate: sed integra charitas foras ejicit metum; quoniam metus cruciatum habet. Qui

19 autem metuit, non est consummatus charitate. Nos diligimus eum, quoniam ipse prior dilexit nos.

4,20-5,13.] EPISTOLA PRIMA. 525

20 Siquis dixerit, Diligo Deum, et fratrem suum oderit, mendax est. Qui enim non diligit fra- trem suum quem vidit, Deum, quem non vidit,

21 quomodo potest diligere? Et hoc praeceptum habemus ab eo, ut qui diHgit Deum, diligat etiam et fratrem suum.

O Quisquis credit Jesum esse Christum illum, ex Deo genitus est: et quisquis diligit eum qui genuit, diligit etiam eum qui ex eo genitus est.

2 Per hoc cognoscimus nos diligere fiHos Dei, quum Deum diligimus et praecepta ejus obser-

3 vamus. Haec est enim charitas Dei, ut prsece- pta ejus observemus: et pra^cepta ejus gravia

4 non sunt. Quoniam quicquid natum est ex Deo, vincit mundum: et haec est victoria quae vicit mun-

5 dum, nempe fides nostra. Quis est qui vincit mun- dum, nisi qui credit Jesum esse Filium Dei?

6 Hic ille est qui venit per aquam et sangui- nem, nem^e Jesus Christus; non per aquam solum, sed per aquam et sanguinem: et spiritus is est qui testificatur spiritum veritatem esse.

7 Nam tres sunt qui testificantur in coelo, Pater, Sermo, et Spiritus Sanctus: et hi tres unum sunt.

8 Et tres sunt qui testificantur in terra, spiritus, et aqua, et sanguis: et hi tres in unum consen-

9 tiunt. Si testimonium hominum accipimus, testi- monium Dei majus est: nam hoc est testimonium

10 Dei, quod testificatus est de Filio suo. Qui cre- dit in Filium Dei, habet testimonium in seipso: qui non credit Deo, mendacem eum fecit, quia non credidit testimonio quod testificatus est Deus

11 de FiHo suo. Est autem hoc testimonium, nempe quod vitam seternam dedit nobis Deus; et haec

12 vita in FiHo ejus est. Qui habet FiHum, habet vitam : qui non habet FiHum Dei, vitam non habet.

13 H.EC scripsi vobis qui creditis in nomen Fihi

526 JOANNIS EP. IT. [5,14-21. l,i-4.

Dei; ut sciatis vos vitam aeternam habere, et ut

14 credatis in nomen Filii Dei. Et haec est fiducia quam apud Deum habemus, ipsum, siquid petie- rimus secundum voluntatem ejus, nos audire.

15 Quod si scimus eum audire nos, quicquid pe- tierimus, scimus nos habere petitiones quas ab eo petiimus.

16 Siquis viderit fratrem suum peccare peccato quod non est ad mortem, petet, et dabit ei vi- tam: peccantibus dico non ad mortem. Est pec- catum ad mortem : non pro illo dico ut roget.

17 Omnis injustitia peccatum est: sed est peccatum quod non est ad mortem.

18 Scimus quod quisquis natus est ex Deo, non peccat: sed qui genitus est ex Deo, conservat

19 seipsum, et malignus ille non attingit eum. Sci- mus nos ex Deo esse, et mundum totum in illo

20 malo jacere. Sed scimus Filium Dei venisse, et dedisse nobis mentem, ut cognoscamus verum il- lum; et sumus in vero illo, id est, in ejus Filio Jesu Christo: hic est verus ille Deus, et vita illa seterna.

21 Filioh, cavete vobis ab idohs. Amen.

JOANNIS APOSTOLI

EPISTOLA SECUNDA.

1 PRESBYTER electse dominae, et liberis ejus, quos ego vere diligo, nec ego solus, sed et om-

2 nes qui norunt veritatem; propter veritatem quae habitat in nobis, et nobiscum erit in aeternum.

3 Sit vobiscum gratia, misericordia, pax a Deo Patre et a Domino Jesu Christo, Filio Patris, cum veritate et charitate.

4 Gavisus sum valde, quod invenerim ex fihis

1,5-13.1,1-3.] JOANNIS EP. III. 527

tuis qui sincere ambulent, sicut mandatum acce- pimus a Patre.

5 Et nunc rogo te, domina, non ut prseceptum novum scribens tibi, sed quod habuimus a prin-

6 cipio, ut diligamus alii alios. Haec autem est charitas, ut ambulemus secundum prsecepta ipsius. Hoc est praeceptum illud, sicut audistis a prin-

7 cipio, ut in eo ambuletis. Nam multi imposto- res ingressi sunt in mundum, qui non profiten- tur Jesum Cliristum venisse in carne. Hic ille

8 est impostor et antichristus. Respicite vosipsos, ne perdamus quse egimus, sed ut mercedem ple- nam recipiamus.

9 Quisquis transgreditur, nec permanet in doctrina Christi, Deum non habet: qui permanet in doc- trina Christi, hic et Patrem et Filium habet.

10 Siquis venit ad vos, et hanc doctrinam non ad- fert, ne recipite eum domum, nec Ave ei di-

11 cite. Qui enim dicit ei Ave, communicat ope- ribus ejus malis.

12 Quum multa haberem vobis scribenda, nolui per chartam et atramentum; sed spero me ven- turum ad vos, et prsesentem prsesentibus locutu- rum, ut gaudium nostrum sit completum.

13 Salutant te filii sororis tuae electse. Amen.

JOANNIS APOSTOLI

EPISTOLA TERTIA.

1 PRESBYTER Gaio dilecto, quem ego vere diligo.

2 Dilecte, imprimis opto, ut prospere agas et va-

3 leas, sicut prospere agit anima tua. Gavisus sum enim valde quum venirent fratres, et testifica-

528 JUD^ [1,4-15. 1,1.

rentur sinceritatem tuam, prout tu sincere ambu-

4 las. Majus istis gaudium non habeo, quum vide- licet audio filios meos sincere ambulare.

5 Dilecte, fideliter agis quicquid facis erga fra-

6 tres, et erga peregrinos, qui testimonio suo com- mendarunt charitatem tuam in conspectu eccle- siae; quos recte facies si prosecutus fueris Deo

7 convenienter. Nam pro nomine ejus excesserunt,

8 ex gentibus nihil accipientes. Nos ergo debe- mus excipere hujusmodi, ut una operam impen- damus veritati.

9 Scripsi ecclesiae: sed qui primatum inter eos

10 ambit Diotrephes, non admittit nos. Propterea, si venero, memoriam renovabo ipsius facinorum quae facit, sermonibus malis garriens in nos: qui- que etiam his non contentus, neque ipse ad- mittit fratres, et volentes admittere prohibet, et ex ecclesia ejicit.

11 Dilecte, ne imitare quod malum est, sed quod bonum est: qui bene agit, ex Deo est; qui au-

12 tem male agit, non vidit Deum. Demetrio testi- monium redditum est ab omnibus, et ab ipsa veritate; sed et nos testimonium perhibemus: et nostis testimonium nostrum verum esse.

13 Multa possem scribere, sed nolo per atramen-

14 tum et calamum tibi scribere. Spero autem fore

15 ut statim te videam, et zf^^^z^ coram loquemur. Pax tibi. Salutant te amici. Saluta amicos nominatim.

JUD^ APOSTOLI

EPISTOLA CATHOLICA.

1 JUDAS, Jesu Christi servus, frater autem Jacobi, vocatis a Deo Patre sanctificatis, et Jesu

1, 2-12] EPISTOLA. 529

2 Christo asservatis: misericordia vobis, et pax, et charitas, multiplicetur.

3 DiLECTi, quum omne studium adhibeam, ut scribam ad vos de communi salute, necesse ha- bui vobis scribere, ad vos hortandos ut decer- tetis pro fide quse semel tradita est sanctis.

4 Nam subrepserunt quidam homines, jam olim praescripti ad hanc damnationem, impii, qui Dei nostri gratiam transferunt ad lasciviam, et so- lum illum herum Deum ac Dominum nostrum Jesum Christum negant.

5 Volo autem vos istorum commonefacere , ut qui semel hoc sciatis, Dominum, quum populum ex ^gypto liberasset, rursus eos qui non cre-

6 diderant perdidisse. Et angelos qui non serva- runt suam originem, sed reliquerunt suum domi- cilium, judicio magni illius diei vinculis seternis

7 sub caligine servasse. Sicut Sodoma et Go- morrha , et his finitimae civitates simili modo atque illae scortatae, et carnem alteram sectatae, propositae sunt exemplo, ignis aeterni poenam

8 sustinentes. Similiter tamen et isti sopiti car- nem quidem polluunt, dominatum vero asper-

9 nantur, et dignitates maledictis incessunt. At Michael archangelus ille, quum adversus diabo- lum altercans, disceptaret de corpore Mosis, non ausus est illi impingere notam maledicti,

10 sed dixit, Increpet te Dominus. At isti, qu8e- cunque non noverunt, vituperant: qusecunque vero naturaliter, ut animantia rationis expertia,

11 sciunt, in iis sese corrumpunt. V^ ipsis! nam viam Cain ingressi sunt, et deceptione mercedis, qua deceptus fuit Balaam, efFusi sunt, et contra- dictione Core perierunt.

12 Hi sunt in agapis vestris maculae instar, dum

34

530 JUD^ EPISTOLA. [1,13-24.

vobiscum epulantur, secure seipsos pascentes, nubes aqua carentes, ventis circumactae, arbores emarcidae, infrugiferae , bis emortuse, eradicatae;

13 undae maris efFeratse, despumantes sua ipsorum dedecora, stellae erraticse, quibus caligo tene- brarum in seternum servata est.

14 Prophetavit autem etiam de istis septimus ab Adamo Enochus, dicens, Ecce, venit Dominus

15 cum sanctis millibus suis, ut ferat judicium ad- versus omnes, et redarguat quicunque ex ipsis sunt impii, de factis omnibus quae impie patra- rint, deque omnibus duris quse locuti fuerint adversus ipsum peccatores impii.

16 Hi sunt murmuratores , queruli, in cupiditati- bus suis incedentes: et quorum os loquitur prse- tumida, admirantes personas utilitatis gratia.

17 Vos autem, dilecti, memores estote verborum illorum quae prsedicta fuerunt ab apostolis Do-

18 mini nostri Jesu Christi. *Quod videlicet dixe- runt vobis, in extremo tempore futuros irrisores,

19 qui in impiis suis cupiditatibus incederent. Hi sunt qui seipsos segregant, animales, Spiritum non habentes.

20 Vos autem, dilecti, sanctissimae vestrse fidei superstruentes vosipsos, per Spiritum Sanctum

21 orantes, vosipsos in charitate Dei conservate, exspectantes misericordiam Domini nostri Jesu

22 Christi in vitam aeternam. Et alios quidem,

23 habito delectu, commiseramini: alios vero metu servate, ex flamma rapientes, odio habentes vel eam tunicam quae a carnis contactu sit ma- culata.

24 Ceterum ei qui potest vos custodire a lapsu immunes, et statuere in conspectu gloriae suae inculpabiles cum exsultatione, id est, soli sapi-

, 1-y.] JOANNIS THEOL. APOCAL. 531

enti Deo Servatori nostro, gloria esto et magni- ficentia, robur et potestas, et nunc et in omnia secula. Amen.

JOANNIS THEOLOGI

APOCALYPSIS.

1 APOCALYPSIS Jesu Christi, quam dedit ipsi Deus, ut indicaret servis suis quae oporteat fieri cito: is vero missam per angelum suum

2 servo suo Joanni significavit: qui testificatus est sermonem Dei, et testimonium Jesu Christi, et

3 qusecunque vidit. Beatus qui legit, et deati qui audiunt verba prophetiae hujus, et observant ea quae in ea scripta sunt: praestitutum enim tempus illud prope est.

4 JOANNES septem ecclesiis quse sunt in Asia: gratia sit vobis et pax a Qui est, et Qui erat, et Qui venturus est; et a septem spiritibus qui in

5 conspectu throni ejus sunt: et a Jesu Christo, qui est fidus ille testis, primogenitus ille ex mortuis, ac princeps regum terrae: qui dilexit nos, -et lavit nos a peccatis nostris per sangui-

6 nem suum; et qui fecit nos reges et sacerdotes Deo et Patri suo: ei sit gloria et robur in se- cula seculorum. Amen.

7 Ecce, venit cum nubibus, et videbit eum om- nis oculus, etiam qui eum transfixerunt : et plan- gent coram eo omnes tribus terrae: etiam,

8 Amen. Ego sum yl et i2, id est, principium et finis, dicit Dominus, id est^ Qui est, et Qui erat, et Qui venturus est, ille, inquam^ omni- potens.

9 EGO Joannes, qui et frater vester sum^ et

34*

532 JOANNIS THEOLOGT [1, 10-20.

socius in afflictione, et in regno, et patiente ex- spectatione Jesu Christi, eram in insula quae vo- catur Patmos, propter sermonem Dei et testi-

10 monium Jesu Christi. Fui autem spiritu corre- ptus die Dominico, et audivi a tergo vocem

11 magnam, tanquam tubse, dicentis, Ego sum A et *<2, primus ille et ultimus: et, Quod cernis, scribe in libro, et mitte septem ecclesiis quae sunt in Asia, Epheso, et Smyrnse, et Pergamo, et Thyatirse, et Sardibus, et Philadelphiae , et Laodiceae.

12 Converti me igitur ut viderem vocem quae locuta erat mecum. Conversus autem vidi septem

13 candelabra aurea: et in medio septem candela- brorum aureorum quendam similem Fiho homi- nis, indutum talari veste^ et praecinctum ad ma-

14 millas zona aurea: caput autem ejus et capilli erant candidi ut lana alba tanquam nix; et

15 oculi ejus ut flamma ignis; pedes autem ejus similes chalcolibano , veluti in fornace ardentes, et vox ilHus tanquam vox aquarum multarum.

16 Habebat autem in dextra sua manu stellas septem: et ex ore ejus anceps romphsea acuta prodibat; et facies ejus erat qualis sol in suo vigore lucet.

17 Quum autem vidissem eum, cecidi ad pedes ejus veluti mortuus: tum imposuit mihi dextram suam manum, dicens mihi, Ne metue; ego sum

18 primus ille et ultimus ille, et qui vivo, sed fui mortuus; et ecce, vivo in secula seculorum, Amen: et habeo claves inferorum et mortis.

19 Scribe quse vidisti, et quse sunt, et qu3e post-

20 haec sunt futura. Mysterium septem illarum stellarum quas vidisti in dextra mea, et se- ptem illa candelabra aurea. Septem illse stel- lae angeli sunt septem ecclesiarum: et can-

2,1-] 3.] APOCALYPSIS. 533

delabra illa septem quae vidisti, septem eccle- siae sunt. 2 Angelo Ephesinse ecclesise scribe, Haec dicit qui tenet septem illas stellas in dextra sua, qui

2 ambulat inter septem illa candelabra aurea: Novi opera tua, et laborem tuum, et patientiam tuam, et quod non possis ferre malos: et exploraris eos qui se dictitant apostolos esse, et non sunt,

3 et comperisti eos esse mendaces; et onere pres- sus fuisti, et toleras: et propter nomen meum

4 laborasti, et non es defatigatus. Sed liabeo aliquid adversum te, quod charitatem tuam pri-

5 mam omiseris. Memor esto itaque unde exci- deris, et resipisce , et priora opera facito : sin minus, veniam adversum te cito, et movebo candelabrum tuum a loco suo, nisi resipueris.

6 Sed hoc habes, quod odisti facta Nicolaitarum,

7 qu3e et ego odi. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat ecclesiis: Victori dabo edere ex arbore illa vitae quae est in medio paradisi Dei.

8 Angelo vero Smyrnaeorum ecclesiae scribe, Haec dicit primus ille et ultimus ille, qui fuit

9 mortuus, et vivit: Novi opera tua, et afflictio- nem, et paupertatem, (sed dives es,) et blasphe- miam eorum qui se dicunt Judaeos esse , et non

10 sunt, sed synagoga Satanae. Nihil eorum metue quae passurus es: ecce, futurum est ut conjiciat diabolus aliquos ex vobis in carcerem, ut ex- ploremini: et habebitis afflictionem dierum de- cem: esto fidelis usque ad mortem, et dabo

11 tibi coronam vitae. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat ecclesiis. Qui vicerit, nequa- quam laedetur a morte secunda.

12 Angelo vero Pergamensis ecclesiae scribe, Haec dicit qui habet romphaeam illam ancipitem,

13 acutam illam: Novi opera tua, et ubi habites,

534 JOANNIS THEOLOGI [2, 14-24.

nempe ubi thronus est Satanae; et quod retineas nomen meum, neque negasti fidem meam, etiam iis diebus quibus Antipas martyr ille meus fide- lis vivebaty qui trucidatus est apud vos, ubi Sa-

14 tanas habitat. Sed habeo adversum te pauca, quod habeas istic qui teneant doctrinam Ba- laami, qui docebat Balacum objicere ofFendicu- lum coram filiis Israelis, ut ederent ex iis quse simulacris erant immolata, et ut scortarentur.

15 Ita habes etiam tu qui teneant doctrinam Nico-

16 laitarum, quod odi. Resipisce: sin minus, veniam adversum te cito, et pugnabo cum illis gladio

17 illo oris mei. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat ecclesiis. Ei qui vicerit, tribuam ut edat ex manna illo occulto, et dabo illi cal- culum album , et in calculo nomen novum scri- ptum, quod nemo novit nisi qui accipit.

18 Angelo vero Thyatirensis ecclesiae scribe, Haec dicit FiHus Dei, qui habet oculos tanquam flammam ignis, et cujus pedes sunt similes chal-

19 cohbano; Novi opera tua, et charitatem, et sub- ministrationem, et fidem, et patientiam tuam, et

20 opera tua, et ultima plura prioribus. Sed ha- beo adversus te pauca, quod permittis mulierem Jezabel, quae se dicit prophetissam, docere et seducere servos meos, ut scortentur, et edant

21 ex iis quae simulacris immolantur. Et dedi illi tempus, ut resipisceret a scortatione sua: sed

22 non resipuit, Ecce, ego abjiciam eam in lectum, et eos qui adulterium committunt cum ea in afflictionem magnam, nisi resipuerint ab operi-

23 bus suis. Et fihos ejus occidam morte: et cognoscent omnes ecclesiae me esse scrutatorem renum et cordium: et dabo unicuique vestrum

24 secundum opera vestra. Vobis autem dico, et reliquis Thyatirensibus, Quicunque non tenetis

2, 25 - 3, 9.] APOC AL YPSIS . 535

doctrinam lianc, et qui non approbastis profun- ditates Satanae, ut aiunt; non imponam vobis

25 aliud onus. Tamen id quod habetis retinete

26 quousque veniam. Nam siquis vicerit, et obser- vaverit ad finem usque opera mea, dabo ei aucto-

27 ritatem inter gentes: et reget eas virga ferrea, si- cut vasa fictilia conteruntur, sicut et ego accepi

28 aPatremeo: et dabo ei stellam matutinam. ^^Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat ecclesiis.

3 Angelo autem ecclesiae quae est Sardibus scribe, Haec dicit qui habet septem illos spiritus Dei, et septem illas stellas. Novi opera tua, nempe quod dicaris vivere, sed mortuus es.

2 Esto vigilans, et stabili reliqua moribunda; non enim inveni opera tua plena in conspectu Dei.

3 Memento igitur quse acceperis et audieris, et observa illa, et resipisce. Quod si non vigila- veris, veniam adversum te tanquam fur, neque

4 intelliges qua hora veniam adversum te. Habes tamen aliquot capita etiam Sardibus, quse non inquinarunt vestimenta sua, ideoque ambulabunt

5 mecum albati; digni enim sunt. Qui vicerit, amicietur vestimentis albis: neque unquam de- lebo nomen ejus ex hbro vitae, sed agnoscam nomen ejus in conspectu Patris mei, et in con-

6 spectu angelorum ejus. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat ecclesiis.

7 Angelo vero Philadelphiensis ecclesiae scribe, Haec dicit Sanctus et Verax ille, qui habet cla- vem Davidis, qui aperit, et nemo claudit, et

8 claudit, et nemo aperit: Novi opera tua: ecce, proposui in tuo conspectu ostium apertum , nec quisquam potest illud claudere: quia nonnullam habes virtutem, et servasti sermonem meum, ne-

9 que abnegasti nomen meum. Ecce, praebebo eos qui sunt ex synagoga Satanae, id est^ eorum qui

536 JOANNIS THEOLOGI [3, 10-21.

dicunt se Judseos esse, nec sunt, sed mentiuntur; ecce, inquam, faciam ut ipsi veniant et adorent ante pedes tuos, et sciant quod ego dilexi te :

10 quoniam servasti sermonem tolerantiae meae, ego quoque te servabo ex tempore explorationis, quod venturum est in orbem universum, ad ex-

11 plorandos incolas terrae. Ecce, venio cito; re- tine quod habes, ut nemo accipiat coronam

12 tuam. Qui vicerit, faciam ut is sit columna in templo Dei mei, nec foras egredietur amplius: et inscribam ei nomen Dei mei, et nomen ci- vitatis Dei mei, id est, novae Hierosolymae, quae descendit e coelo a Deo meo, et nomen meum

13 novum. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat ecclesiis.

14 Angelo vero Laodicensium ecclesiae scribe, Haec dicit Amen, testis ille fidelis et verax,

15 principium opificii Dei: Novi opera tua, ?iempe te neque frigidum esse, neque fervidum: utinam

16 frigidus esses aut fervidus. Itaque, quoniam tepidus es, nec frigidus nec fervidus, futurum

17 est ut te evomam ex ore meo. Nam dicis, Di- ves sum, et ditatus sum, et nulla re mihi est opus. Neque nosti te esse aerumnosum, et mi- serabilem, et pauperem, et caecum, et nudum.

18 Consilium do tibi, ut emas a me aurum igni exploratum, ut dives fias: et vestimenta alba, ut induaris, nec manifesta fiat pudenda nuditas tua; et collyrio inungas oculos tuos, ut videas.

19 Ego, quoscunque amo, arguo et castigo: ferve 2 3 igitur ?nei studio, et resipisce. Ecce, sto ad

ostium, et pulso: siquis audierit vocem meam, et aperuerit ostium, ingrediar ad eum, et coenabo 21 cum eo, et ipse mecum. Qui vicerit, tribuam ei ut sedeat mecum in throno meo, ut et ego vici, et sedeo cum Patre meo in throno ejus.

3, 22 - 4, 10.] APOCALYPSIS. 537

22 Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat ec-

clesiis. 4 POSTEA aspexi, et ecce, ostium erat aper- tum in coelo: et vox prima, quam audiveram tanquam tubae loquentis mecum, dicebat, Ascende huc, et ostendam tibi quse oporteat fieri post- hac.

2 Statim igitur fui correptus spiritu; et ecce, thronus positus erat in coelo, et quidam throno

3 insidebat. Is autem qui sedebat, aspectu similis erat lapidi jaspidi et sardio; et in circuitu illius

4 throni erat iris aspectu similis smaragdo. Et in circuito throni era^it throni vigintiquatuor, et super eos thronos vidi vigintiquatuor seniores sedentes, amictos vestibus albis, et habentes im-

5 positas capitibus suis coronas aureas. Prodi- bant autem ex illo throno fulgura, et tonitrua, et voces: et septem lampades ignese ardentes ante thronum, quse sunt septem illi spiritus Dei.

6 Erat etiam ante thronum mare vitreum simile crystallo: et inter thronum, et quse thronum ambiebant, quatuor animalia plena oculis ante

7 et retro. Animal autem primum erat simile le- oni, et secundum animal simile vitulo, et tertium animal habens faciem velut homo, et quartum

8 animal simile aquilae volanti. Et quatuor ani- malia singula per se habebant alas senas in cir- cuitu, et intus plena erant oculis, die ac nocte sine intermissione dicentia,

Sanctus, sanctus, sanctus, Dominus Deus ille omnipotens, Erat, et Est, et Venturus est.

9 Et quum tribuebant illa animalia gloriam, et honorem, et gratiarum actionem ei qui throno insidebat, illi, inqiiam viventi in secula secu-

10 lorum, procidebant vigintiquator ilU seniores in conspectu illius insidentis throno, et adorabant

538 JOANNIS THEOLOGI [4, ii - 5, 9.

illum viventem in secula seculorum, et abjicie-

bant coronas suas ante thronum, dicentes,

II Dignus es, Domine, quia accipias gloriam, et

honorem, et virtutem: quia tu condidisti om-

nia, et per voluntatem tuam sunt, et creata

sunt.

5 DEINDE vidi ad dextram ejus qui insidebat

throno librum scriptum intus et a tergo , obsi-

2 gnatum sigillis septem. Et vidi angelum vali- dum, praedicantem voce magna, Quis est dignus

3 qui aperiat librum et solvat ejus sigilla? Nemo autem poterat, neque in coelo, neque in terra, neque subter terram, aperire librum, neque eum

4 inspicere. Flebam igitur ego multum, quod nemo dignus inventus esset qui aperiret et legeret

5 librum, nec qui eum inspiceret. Tum unus ex senioribus ilHs dicit mihi, Ne fleto; ecce, vicit Leo ille ex tribu Juda, stirps illa Davidis, ut aperiat librum, et solvat septem ejus sigilla.

6 Aspexi igitur, et ecce, inter illum thronum, et quatuor illa animaHa, et inter seniores illos, Agnus stans tanquam mactatus, habens cornua septem et oculos septem, qui sunt septem illi

7 spiritus Dei emissi in omnem terram. Is venit et accepit librum ex dextra illius qui throno ilH insidebat.

8 Quumque accepisset Hbrum, quatuor illa ani- maHa et vigintiquatuor ilH seniores prociderunt coram Agno, habentes singuH citharas et phia- las aureas plenas suffituum, quae sunt orationes

9 sanctorum. Et cecinerunt canticum novum, di- centes,

Dignus es qui accipias Hbrum, et aperias ejus sigilla: quoniam mactatus es, et rede- misti nos Deo per sanguinem tuum, ex omni tribu, et Hngua, et populo, et natione :

5, 10 - 6, 6.] APOCALYPSIS. 539

10 Et fecisti nos Deo nostro reges et sacer- dotes, et regnabimus in terra.

1 1 Tum aspexi, et audivi in circuitu illius throni, et animalium, et seniorum illorum, vocem ange- lorum multorum: et erat eorum numerus millies

12 centenorum millium, et decies centenorum mil- lium: dicentium voce magna,

Dignus est Agnus ille mactatus, qui accipiat potestatem, et divitias, et sapientiam, et vires, et honorem, et gloriam, et benedictionem.

13 Sed et res omnes conditas quse in coelo sunt, et quae in terra, et sub terra, et in mari , et quae in eis sunt omnia, audivi dicentes,

Ei qui insidet throno et Agno benedictio, et honor, et gloria, et robur, in secula se- culorum.

14 Quatuor autem animaha illa dicebant, Amen: et vigintiquatuor illi seniores prociderunt in fa- cies suas , et adorarunt eum qui vivit in secula seculorum.

6 POSTEA aspexi, quum aperuisset Agnus pri- mum ex sigillis, et audivi unum ex quatuor illis animalibus dicens , tanquam vocem tonitrui,

2 Veni, et aspice. Aspexi igitur, et ecce, aderat equus albus; et qui insidebat ei habebat arcum: et data est ei corona, et prodiit vincens, et ut vinceret.

3 Quumque aperuisset sigillum secundum, au- divi secundum animal dicens, Veni, et aspice.

4 Et prodiit alius equus rufus: et sedenti in eo datum est ut tollat pacem e terra, et ut alii alios mactent, datusque est ei gladius magnus.

5 Et quum aperuisset sigillum tertium, audivi tertium animal dicens, Veni, et aspice. Aspexi igitur, et ecce, equus niger aderat: et qui insi-

6 debat ei, habebat stateram in manu sua. Et

540 JOANNIS THEOLOGI [6, 7-I6.

audivi vocem inter illa quatuor animalia di- centem, Choenix tritici denario, et tres choe- nices hordei denario : et vinum et oleum ne laeseris.

7 Quumque aperuisset sigillum quartum, audivi vocem quarti animalis dicentem, Veni, et aspice.

8 Tum vidi, et ecce, aderat equus pallidus, et ejus qui insidebat ei nomen erat Mors; et In- fernus seqaebatur eum: datumque est eis in quadrantem terrae jus occidendi gladio, et fame, et morte, et per terrestres feras.

9 Quum vero. aperuisset sigilhim quintum, vidi sub altari animas eorum qui mactati fuerant propter verbum Der, et propter testimonium

10 quod tuebantur. Clamabant autem voce magna, dicentes, Usquequo, Domine, qui sanctus es et verax, non judicas ac vindicas sanguinem no- strum, eurn reposcendo ab iis qui habitant in

11 terra? Tum datae sunt singuhs stolae albse; et dictum est eis, ut requiescerent adhuc pauhilum temporis, usquequo compleantur etiam conservi eorum, et fratres eorum, qui occidendi sunt, si- cut et ipsi.

12 Deinde aspexi, quum aperuisset sigillum sex- tum, et ecce , terraemotus magnus factus est: et sol factus est niger ut saccus cihcinus, et luna

13 tota facta est ut sanguis: et stellse coeli cecide- runt in terram, sicut ficus abjicit grossos suos

14 quum vento magno concutitur. Et coelum ab- scessit sicut liber qui convolvitur, et omnes

15 montes et insulse e suis locis emotae sunt: et reges terrse, et optimates, et divites, et tribuni, et potentes, omnesque tum servi, tum ingenui, occultarunt se in speluncis et in petris mon-

16 tium; et dixerunt montibus et petris, Cadite in nos, abscondite nos a conspectu ejus qui insidet

6, 17 - 7, 11.] APOCALYPSIS. 541

17 throno, et ab ira Agni; nam veniet dies ille ma- gnus irae illius: et quis poterit stare?

7 POSTEA vidi quatuor angelos insistentes qua- tuor angulis terra^, retinentes quatuor ventos terrae, ne flaret ventus super terram, neque super mare,

2 neque supra uUam arborem. Et vidi alium an- gelum ascendentem ab ortu solis, habentem si- gillum Dei vivi: qui acclamavit voce magna quatuor illis angelis, quibus datum est Isedere ter-

3 ram et mare, dicens, Ne laedite terram, neque mare, neque arbores, quousque obsignaverimus servos Dei nostri in frontibus suis.

4 Et audivi numerum obsignatorum ; centum quadragintaquatuor millia erant obsignata ex

5 omnibus tribubus filiomm Israelis. Ex tribu Judse, duodecies mille obsignata: ex tribu Rube- nis, duodecies mille obsignata: ex tribu Gadis,

6 duodecies mille obsignata: ex tribu Aseris, duo- decies mille obsignata: ex tribu Nephthalimi, duodecies mille obsignata : ex tribu ManassEe,

7 duodecies mille obsignata: ex tribu Simeonis, duodecies mille obsignata: ex tribu Levi, duo- decies mille obsignata: ex tribu Issacharis,

8 duodecies mille obsignata : ex tribu Zabulonis, duodecies mille obsignata: ex tribu Josephi, duodecies mille obsignata: ex tribu Benjamini, duodecies mille obsignata.

9 PoSTEA vidi, et ecce, aderat turba multa, quam numerare nemo possit, ex omnibus genti- bus, et tribubus, et populis, et linguis: stabant- que ante thronum, et in conspectu Agni, amicti stolis albis, et erant palmae in manibus eorum:

10 et clamabant voce magna, dicentes,

Salus a Deo nostro est , sedente in throno, et Agno.

11 Omnes autem angeli stabant in circuitu throni,

542 JOANNIS THEOLOGI [7, 12 - 8, 5.

et seniorum, et quatuor animalium illorum, et procubuerunt ante tlironum in facies suas, et

12 adorarunt Deum, dicentes:

Amen: benedictio, et gloria, et sapientia, et gratiarum actio , et honor, et potentia, et robur Deo nostro in secula seculorum. Amen.

13 Tum 7ne compellavit unus ex illis senioribus, dicens mihi, Isti qui amicti sunt stolis albis, quinam sunt, et unde venerunt? Et dixi ei, Do-

14 mine, tu nosti. Et dixit mihi, Hi sunt, qui ve- nerunt ex afflictione illa magna, et laverunt sto- las suas ac dealbarunt in sanguine Agni illius.

15 Ideo sunt ante thronum illum Dei, et colunt eum die ac nocte in templo ejus: et is qui in-

16 sidet illi throno proteget eos umbraculo. Non esurient amplius, neque sitient amplius, nec in

17 eos cadet sol, neque ullus asstus. Quoniam Agnus qui in medio throni est pascet eos, et viae dux erit ipsis ad vivos fontes aquarum: et abstersurus est Deus omnem lacrymam ab ocu- lis eorum.

8 PORRO, quum aperuisset sigillum septi- mum, factum est silentium in coelo fere per semihoram.

2 Et vidi septem illos angelos qui adstant in conspectu Dei, quibus datae sunt septem tubae.

3 Tum alius angelus venit, et stetit apud aram, habens thuribulum aureum: et dati sunt ei suf- fitus multi, ut offerret cum orationibus sancto- rum omnium super ahare aureum, quod est

4 ante thronum. Ascendit autem fumus suffituum cum precibus sanctorum e manu angeli ad con-

5 spectum Dei. Deinde accepit angelus thuribu- lum, et implevit illud ex igne altaris, abjecit- que in terram; et facta sunt tonitrua, et voces,

, 6 - 9, 4.] APOCALYPSIS. 543

5 et fulgura, et terraemotus. Et septem angeli, qui habebant septem tubas, praeparaverunt se ut clangerent.

7 Primus igitur angelus clanxit, et facta est grando et ignis, mista sanguine, projectaque sunt in terram: et tertia pars arborum exusta est, et omne gramen viride exustum.

B Deinde secundus angelus clanxit, et quasi mons magnus igne ardens projectus est in mare :

5 factaque est tertia pars maris sanguis. Et mortua est tertia pars creaturarum quae erant in mari, animantia dico^ et tertia pars navium periit.

3 TuM angelus tertius clanxit, et cecidit e coelo stella magna, ardens velut lampas, ceciditque in tertiam partem fluminum, et in fontes aqua-

1 rum. Nomen autem stellae dicitur Absinthium: versa est igitur tertia pars aquarum in absin- thium, et multi homines mortui sunt ex aquis, quod amarae factae essent.

2 Deinde quartus angelus clanxit, et percussa est tertia pars solis, et tertia pars lunae, et tertia pars stellarum: ita ut obscuraretur tertia pars eorum, et diei non luceret pars tertia, et noctis similiter.

3 Et vidi, et audivi unum angelum volantem per medium coeh, dicentem voce magna, Vae, vae, vae incolis terrae a reliquis sonis tubae trium illorum angelorum qui clangent!

l) Tum quintus angelus clanxit, et vidi stellam e coelo cecidisse in terram; et data est ei an-

2 gelo clavis putei abyssi. Aperuit igitur puteum abyssi; et ascendit fumus ex puteo, ut fumus fornacis magnae; et obscuratus est sol et aer a

3 fumo putei. Ex fumo autem exierunt locustae in terram: datumque est eis licere quod licet

4 terrestribus scorpiis. Sed ipsis est dictum, ne

544 JOANNIS THEOLOGI [9, 5-17.

laederent gramen terrse, neque viride quicquam, neque ullam arborem, sed tantum homines qui

5 non haberent signum Dei in frontibus suis. Datum autem est eis, non ut occidant eos, sed ut tor- queantur menses quinque, si^que tormentum eorum ut tormentum scorpii quum percusserit

6 hominem. Itaque per eos dies homines quserent mortem, et non invenient eam; et cupient mori, et fugiet mors ab eis.

7 Figurse vero locustarum similes crant equis paratis ad proelium: eranto^e impositse capiti- bus earum tanquam coronae similes auro, et fa-

8 cies earum ut facies hominum. Et habebant capillos ut capillos muherum, et dentes earum

9 ut leonum erant: habebant etiam loricas ut lo- ricas ferreas; et sonitus alarum ipsarum ut so- nitus curruum, equis multis currentibus ad bel-

10 lum. Sed et habebant caudas similes scorpio- num, erantque aculei in caudis earum: et earum potestas erat nocere hominibus menses quinque.

11 Habebant autem sibi impositum regem, angelum abyssi, cui nomen Hebraice Abaddon, Graece vero Apollyon, id est, disperdcns.

12 Vse unum abiit, et ecce, veniunt adhuc duo vae postea.

13 TuM sextus angelus clanxit, et audivi vocem quandam ex quatuor cornibus altaris aurei, quod

14 est in conspectu Dei, dicentem sexto angelo qui habebat tubam, Solve quatuor illos angelos vin- ctos ad magnum illud flumen Euphratem.

15 Soluti sunt igitur quatuor illi angeh, parati ad horam, et diem, et mensem, et annum, ut

16 occidant tertiam partem^ hominum. Eratque nu- merus equestris exercitus bis millies centena

17 millia: nam audivi numerum eorum. Itemque vidi equos per visionem, et qui ipsis insidebant.

9,18-10,7.] APOCALYPSIS. 545

habentes thoraces igneos, et hyacinthinos, et sulphureos: erant autem capita equorum ut ca- pita leonum, et ex ore ipsorum prodibat ignis, et fumus, et sulphur. i8 Ab his tribus occisa est tertia pars hominum, 7iempe. ab igne, et fumo, et sulphure , quae pro-

19 dibant ex ore ipsorum. Potestas enim eorum in ore eorum est, et in caudis eorum: nam eorum caudse similes sunt serpentibus, habentes capita per quae laedunt.

20 Porro rehqui homines, qui occisi non sunt his plagis, non resipuerunt ab operibus manuum suarum, ut ne adorarent daemonia, et simulacra aurea, et argentea, et serea, et lapidea, et li- gnea, quae neque videre possunt, neque audire,

21 neque ambulare: neque resipuerunt a caedibus suis, neque a veneficiis suis, neque a scortatione sua, neque a furtis suis.

10 TuM vidi alium angelum robustum descen- dentem de coelo, amictum nube, supra cujus ca- put erat iris; facies autem ejus erat ut sol, et

2 pedes ejus ut columnae ignese. Habebatque in manu sua hbellum apertum; et imposuit pedem suum dextrum mari, sinistrum autem super ter-

3 ram: clamavitque voce magna, sicut leo rugit: et quum clamasset, locuta sunt septem tonitrua voces

4 suas. Et quum locuta fuissent septem tonitrua voces suas, ego scripturus eram: sed audivi vocem de coelo dicentem mihi, Obsigna qua^ locuta sunt septem tonitrua, et ne ea scribas.

5 Et angelus, quem vidi stantem super mare et super terram , sustulit manum suam ad coelum,

6 et juravit per eum qui vivit in secula seculo- rum, qui condidit coelum et ea quse sunt in eo, et terram et ea quae in ea sunt, et mare et ea

7 qu3e in eo sunt, tempus non fore amphus: sed

35

546 JOANNIS THEOLOGI [10,8-11,7.

diebus vocis septimi angeli, quum clanget, con- summatum iri mysterium Dei, sicut annunciavit servis suis prophetis.

8 Et vox quam audieram e coelo, rursum lo- cuta est mecum, et dixit, Abi et accipe libel- lum illum apertum, qui est in manu angeli stantis

9 super mare et super terram. Abii igitur ad angelum, dicens ei, Da mihi libellum. Et dixit mihi, Accipe et devora eum: et amaritudinem adferet ventri tuo, sed in ore tuo erit dulcis

10 tanquam mel. Accepi igitur libellum e manu angeli, et devoravi eum; eratque in ore meo dulcis tanquam mel: sed quum devorassem eum,

11 amaruit venter meus. Tum dixit mihi, Oportet te iterum prophetare coram populis, et genti- bus, et hnguis, et regibus multis.

11 Datus est autem mihi calamus similis virgse, adstititque angelus, dicens, Surge et metire tem- plum Dei et altare, et eos qui adorant in eo.

2 Sed atrium, quod extra templum est, extrude, et ne metiaris illud; nam datum est gentibus: et urbem sanctam calcabunt mensibus quadraginta

3 duobus. Sed dabo illam duobus illis testibus meis, qui prophetabunt diebus mille ducentis

4 sexaginta, amicti saccis. Hi sunt duae illae oleae, et duo candelabra in conspectu Dei terrae posita.

5 Quod siquis velit eos Isedere, ignis prodit ex ore ipsorum et devorat inimicos eorum; nam si- quis velit eos laedere, ita oportet eum occidi.

6 Hi potestatem habent claudendi coelum, ne riget terram pluvia diebus prophetiae ipsorum: et potestatem habent in aquas, convertendi eas in sanguinem, et percutiendi terram omni plaga,

7 quotiescunque voluerint. Porro, postquam per- egerint suum illud testimonium, bestia illa ascen- dens ex abysso, geret adversus eos bellum, et

11, 8-18.] APOCALYPSIS. 547

8 vincet eos, et occidet eos. Et cadavera eorum jace- bimt in platea urbis illius magnae, quse yocatur spiritualiter Sodoma et ^gyptus, ubi et Dominus

9 noster crucifixus est. Et videbunt homines ex tri- bubus, et populis, et linguis, et gentibus cadavera eorum per tres dies et dimidium, et cadavera

10 eorum non sinent poni in monumentis. Et in- colse f^rrae gaudebunt super illis, et hilares erunt: et munera mittent alii aliis, quoniam lii duo prophetae torserint terrae incolas.

11 Sed post dies tres et dimidium, spiritus vitse a Deo prodiens ingredietur in illos, stabuntque erecti in pedes suos, et metus magnus cadet in

12 eos qui ipsos spectarint. Deinde audierunt vo- cem magnam de coelo, dicentem ipsis, Ascen- dite huc. Ascenderuntque in coelum per nu- bem: et conspexerunt illos inimici eorum.

13 Factusque est in illa liora terrsemotus ma- gnus: et decima pars urbis cecidit, et occisa sunt in terraemotu capita hominum septies mille ; et reliqui territi sunt, et dederunt gloriam Deo coeli.

14 Yse secundum abiit, et ecce, vae tertium ve- niet cito.

15 Septimus igitur angelus clanxit, et factse sunt voces magnae in coelo, dicentes, Alundi regna facta sunt Domini nostri, et Christi ejus, qui regnabit in secula seculorum.

16 Tum vigintiquatuor illi seniores, qui in con- spectu Dei sedent in thronis illis suis, prociderunt

17 in facies suas, et adorarunt Deum, dicentes,

Gratias agimus tibi, Domine Deus omnipo- tens, Qui es, et Qui eras, et Qui venturus es; quod adeptus sis potentiam tuam ma- gnam, et regnum inieris. 18 Et irat^e sunt gentes, et advenit ira tua, et

35*

548 JOANNIS THEOLOGI [ll,i9-12,io.

tempus mortuorum, ut judicentur, et des mercedem servis tuis prophetis, et sanctis, et timentibus nomen tuum, parvis et magnis; et perdas eos qui perdunt terram. 19 Tunc apertum est templum Dei in coelo, et

visa est arca pacti ipsius in ejus templo: et fa-

cta sunt fulgura, et voces, et tonitrua, et terrse-

motus, et grando magna. 12 VISUM est autem signum magnum in coelo:

mulier amicta sole, sub cujus pedibus erat luna,

2 et in capite corona stellarum duod.ecim: et gra- vida clamabat parturiens, et distorquebatur ad

3 pariendum. Et visum est aliud signum in coelo: nam ecce, adfuit draco magnus rufus, habens capita septem et cornua decem, et in capiti-

4 bus suis diademata septem. Cujus cauda trahe- bat tertiam partem stellarum coeli, quas abjecit in terram: stetit autem is draco ante mulierem parituram, ut, quum peperisset, filium ejus de-

5 voraret. Peperit autem filium masculum, rectu- rum omnes gentes virga ferrea: et raptus est

6 filius ejus ad Deum et thronum ejus. Mulier vero fugit in solitudinem, ubi haberet locum paratum a Deo, ut illic alerent eam diebus mille ducentis sexaginta.

7 Et factum est proelium in coelo; Michael et angeli ejus proeliati sunt cum dracone, et draco

8 pugnavit et angeli ejus: sed non praevaluerunt, neque locus eorum amplius inventus est in coelo.

9 Et projectus est draco ille magnus, serpens ille antiquus, qui vocatur Diabolus et Satanas, qui seducit totum terrarum orbem; projectus, hi- quam, est in terram, et angeli ejus cum eo pro- jecti sunt.

10 Et audivi vocem magnam dicentem in coelo, Nunc advenit salus, et potentia, et regnum

12, 11 - 13, 3.] APOCALYPSIS. 549

Dei nostri, et potestas Cliristi ejus; quia de- jectus est accusator fratrum nostrorum, qui ac- cusabat eos in conspectu Dei nostri die ac nocte.

ir Sed ipsi vicerunt eum per sanguinem Agni, et per sermonem testimonii sui: et animse suse prodigi fuerunt usque ad mortem.

I^ Propterea hilares estote coeli, et qui habi- tatis in eis. Vae incolis terrae et maris: nam descendit diabolus ad vos, excandescentise magnse plenus, ut qui sciat se exiguum tem- pus praestitutum habere.

13 Quum igitur vidisset draco se projectum esse in terram, persecutus est mulierem quae peper-

14 erat masculum. Sed datse sunt mulieri alae duse aquilae magnae, ut volaret in desertum, in locum suum, ubi alitur per tempus, et tempora, et di- midium temporis, extra conspectum serpentis.

15 Ejecit autem serpens ex ore suo post mulierem aquam tanquam flumen, ut eam faceret rapi a

16 flumine: sed succurrit terra mulieri, aperuitque terra os suum, et absorpsit flumen quod ejecerat draco ex ore suo.

17 Iratus est igitur draco adversus mulierem : et abiit, ut gereret bellum cum reliquis ex ejus semine, observantibus praecepta Dei, et haben-

18 tibus testimonim Jesu Christi. Stetique super arenam maris.

13 TuM vidi bestiam e mari ascendentem, qua3 habebat capita septem et comua decem: et im- posita cornibus ejus decem diademata, et impo-

'. situm capitibus ejus nomen blasphemise. Erat- que haec bestia, quam vidi, similis pardo, et pedes ejus ut pedes ursi, et os ejus ut os leo- nis: dedit autem ei draco potentiam suam, et

[ thronum suum, et potestatem magnam. Et vidi

550 JOANNIS THEOLOGI [13, 4-15.

unum ex capitibus ejus quasi lethaliter caesum: sed ipsius plaga lethalis curata est; et admirans

4 universa terra secuta est bestiam. Et adorarunt draconem, qui dedit potestatem bestiae: et ado- rarunt bestiam, dicentes, Quis similis bestise? quis poterit pugnare cum ea.

5 Datumque est ei os loquens magna et blas- phemias; et data est ei potestas agendi n^enses

6 quadraginta duos. Aperuit igitur os suum ad blasphemiam adversus Deum, ut blasphemaret nomen ejus, et tabernaculum ejus, et eos qui in

7 coelo habitant. Sed et datum est ei bellum ger- ere cum sanctis, et eos vincere: et data est ei potestas in omnem tribum, et linguam, et gentem.

8 Itaque adorabunt eam omnes incolse terrse, quorum non sunt scripta nomina in libro vitae Agni illius mactati jam inde a jacto mundi

9 fundamento. Siquis habet aurem, audiat. ^^Si- quis in captivitatem agit, in captivitatem abit: siquis gladio occiderit, oportet eum gladio oc- cidi. Hic est tolerantia et fides sanctorum.

11 Deinde vidi aliam bestiam ascendentem e terra, habentem cornua duo similia agni, sed

12 loquebatur ut draco. Ea vero potestatem prioris bestiae omnem exercet in conspectu ejus, et facit ut terra et ipsius incolae adorent be- stiam illam primam, cujus curata fuerat plaga

13 lethalis. Editque signa magna, adeo ut etiam ignem faciat e coelo descendere in terram in

14 conspectu hominum. Et seducit incolas terrae, propter signa quse datum est ei ut faciat in conspectu bestiae, dicens incolis terrse, ut fa- ciant imaginem bestiae quae gladio necata fuit, sed revixit.

15 Datumque est ei, ut animaret imaginem be-

13, 16 - 14, 7.] APOCALYPSIS. 551

stiae, ut etiam loquatur imago bestiae, et faciat ut quicunque non adorarint imaginem bestiae, i6 occidantur. Sed et facit ut omnes, parvi et magni, divites et pauperes, liberi et servi, acci- piant characterem in manu sua dextra aut in

17 frontibus suis: et nequis possit emere aut ven- dere, nisi qui habet characterem, aut nomen be- stiae, aut numerum nominis ejus.

18 Hic sapientia est. Qui intelligentia praeditus est, computet numerum bestiae; numerus enim homi- nis est; et numerus ejus, sexcenta sexaginta sex.

14 TuNC vidi, et ecce, aderat Agnus stans super montem Sion, et cum eo centum quadraginta- quatuor millia habentia nomen Patris ejus

2 scriptum in frontibus suis. Et audivi vocem e coelo tanquam vocem aquarum multarum, et tanquam sonum tonitrui magni: et vocem audivi

3 citharoedorum pulsantium citharas suas: et qui canebant quasi canticum novum ante thro- num, et in conspectu illorum animalium, et illorum seniorum: neque quisquam poterat di- scere canticum illud, nisi illa centum quadra- gintaquatuor millia, ii videlicet qui emti sunt

4 e terra: hi sunt qui cum mulieribus non sunt inquinati; virgines enim sunt: hi sequuntur Agnum, quocunque ierit; hi emti sunt ex homi-

5 nibus, primitiae Deo et Agno sacrae. Et in quorum ore non est inventus dolus: sunt enim inculpati ante thronum Dei.

6 Deinde vidi alium angelum volantem per me- dium coeli, habentem evangelium aeternum, ut evangehzaret incolis terrae, et omni genti, et

7 tribui, et linguae, et populo; dicentem magna voce, Timete Deum, et ei tribuite gloriam; nam venit hora judicii ejus: et adorate eum qui fecit coelum, et terram, et mare, et fontes aquarum.

552 JOANNIS THEOLOGI [14,8-18.

8 Et alius angelus secutus est dicens, Cecidit, cecidit Babylon, urbs illa magna, quia vinum excandescentiae scortationis suae potandum prae- buit omnibus gentibus.

9 Et tertius angelus secutus est illos, dicens voce magna, Siquis adoraverit bestiam et ima- ginem ejus, et acceperit characterem in fronte

10 sua, aut in manu sua, bibet liic quoque ex vino excandescentiae Dei, ex mero, inquam, infuso in poculum excandescentise ipsius; et torquebitur igne et sulphure in conspectu angelorum san-

11 ctorum, et in conspectu Agni. Et fumus tor- menti ipsorum ascendet in secula seculorum^. nec habebunt requiem die nec nocte, qui ado- rant bestiam et imaginem ejus, et siquis acce- perit characterem nominis ejus.

12 Hic tolerantia sanctorum est; hic qui obser- vant praecepta Dei et fidem Jesu.

13 Tunc audivi vocem e coelo, dicentem mihi, Scribe, Beati ab hoc tempore mortui ii, qui Domini causa moriuntur. Etiam, dicit spiritus, ut requiescant a laboribus suis: et opera eorum sequuntur eos.

14 ASPEXI autem, et ecce, aderat jmbo:?» candida: et super nubem insidebat quidam similis ho- mini, habens impositam capiti suo coronam

15 auream, et in manu sua falcem acutam. Et alius angelus prodiit e templo, clamans voce magna ad eum qui insidebat nubi, Mitte falcem tuam, et mete: quia venit tibi tempus metendi:

16 nam aruit messis terrae. Misit igitur is qui in- sidebat nubi, falcem suam in terram, et demessa est terra.

17 Tum alius angelus prodiit e templo, quod est

18 in coelo, habens et ipse falcem acutam. Et alius angelus prodiit ab altari, habens potestatem

14, 19 - 15, 8.] APOCALYPSIS. 553

in ignem: et clamavit voce magna ad eum qui habebat falcem acutam, dicens, Mitte falcem tuam acutam, et vindemia botros vineae terrae;

19 nam maturae sunt ejus uvae. Misit igitur angelus falcem suam acutam in terram, et vindemiavit vineam terrae , et misit in magnum illum lacum

20 excandescentiae Dei. Et calcatus est lacus extra civitatem: exivitque sanguis e lacu usque ad fraenos equorum, per stadia mille sexcenta.

lo DEINDE vidi aliud signum in coelo magnum et admirabile: angelos illos septem habentes plagas septem ultimas, quoniam per illas erit

2 excandescentia Dei consummata. Et vidi tan- quam mare vitreum mixtum igni; et eos qui victoriam reportabant ex bestia illa, et imagine ejus, et charactere ejus, ex numero nominis ejus, stantes apud mare vitreum, et habentes

3 citharas Dei: qui etiam cantabant canticum Mo- sis servi Dei et canticum Agni, dicentes,

Magna et mirabilia sunt opera tua, Domine Deus omnipotens: justse et verae sunt viae tuae, Rex sanctorum. 4 Quis non metuet te Domine, et glorificabit nomen tuum? Nam solus sanctus es. Nam omnes gentes venient et adorabunt in con- spectu tuo: nam jura tua sunt manifesta.

5 Et post haec aspexi, et ecce, apertum est

6 templum tabernaculi testimonii in coelo. Et prodierunt e templo septem illi angeli, habentes septem plagas, induti lino puro et splendido, et

7 praecincti circa pectora zonis aureis. Et unum ex quatuor animalibus dedit septem angelis se- ptem phialas aureas plenas excandescentiae Dei

8 viventis in secula seculorum. Et impletum est templum fumo prodeunte a majestate Dei, et a virtute ejus; nec quisquam poterat ingredi in

554 JOANNIS THEOLOGI [16, i-ii.

templum, donec consiimmatae essent septem plagae septem angelorum. 16 Tunc audivi vocem magnam e templo, di- centem septem illis angelis, Ite, efFundite se- ptem phialas excandescentiae Dei in terram.

2 Abiit igitur primus angelus ^ et effudit phia- lam suam in terram; factumque est ulcus ma- lum ac noxium adversus homines qui habebant characterem bestiae, et eos qui adorabant ima- ginem ejus.

3 Deinde secundus angelus eiFudit phialam suam in mare, factumque est illud quasi cruor cada- veris: et quodcunque animal vivebat in mari, mortuum est.

4 TuM tertius angelus effudit phialam suam in flumina et in fontes aquarum: et factae sunt

5 sanguis. Et audivi angelum aquarum dicentem, Justus es, Domine, Qui es, et Qui eras, et Qui

6 eris, quod hoec judicaris. Quoniam sanguinem sanctorum et prophetarum effuderunt, et san- guinem eis dedisti ad bibendum: digni enim

7 sunt. Et audivi alium e sanctuario dicentem, Etiam, Domine Deus omnipotens, vera sunt et justa judicia tua.

8 PoSTEA quartus angelus effudit phialam suam in solem, et datum est ei sestu affligere homi-

9 nes per ignem. Et aestuaverunt homines sestu magno, et blasphemarunt nomen Dei habentis auctoritatem in has plagas: neque resipuerunt, ut tribuerent ei gloriam.

10 TuM quintus angelus effudit phialam suam super thronum bestiae illius, et factum est re- gnum ejus tenebrosum, et mandebant linguas

11 suas pra3 dolore; et blasphemarunt Deum coeli prae doloribus suis, et ulceribus suis, nec resi- puerunt ab operibus suis.

16, 12 - 17, 2.] APOCALYPSIS. 555

12 TuM sextus angelus effudit phialam suam in flumen illud magnum, nempc Euphratem: et sic- cata est aqua ejus , ut pararetur via regum ab

13 ortu solis adventantiurn. Et vidi ex ore draco- nis, et ex ore illius bestiae, et ex ore pseudo- prophetae illius tres impuros spiritus similes ra-

14 nis prodetmtes. Sunt enim spiritus dcemoniorum edentes signa, o^Yqne abeunt ad reges terrae et totius mundi, ut congregent eos ad proelium magni illius diei Dei omnipotentis.

15 Ecce, venio ut fur. Beatus qui vigilat et servat vestimenta sua, ne nudus ambulet, et vi- deantur pudenda ipsius.

16 Congregavit igitur eos in locum qui vocatur hebraice Armageddon.

17 TuM septimus angelus effudit phialam suam in aerem: et prodiit vox magna e templo coeli

18 a throno, dicens, Fuit. Factique sunt sonitus, et fulgura, et tonitrua: et terraemotus factus est magnus, qualis nunquam fuit, ex quo homi- nes fuerunt super terram, terraemotus, inquam,

19 adeo magnus. Et dirupta est urbs illa magna in tres partes, et civitates gentium ceciderunt, et Babylon illa magna venit in memoriam in Dei conspectum, ut praeberet ei poculum excan-

20 descentiae irse suae. Et omnis insula fugit, et

21 montes non sunt inventi. Et grando magna, quasi talenti pondo, descendit e coelo in homi- nes; et blasphemarunt Deum homines propter plagam illam grandinis; quoniam magna fuit ejus plaga vehementer.

17 TUM venit unus ex septem angelis qui habe-

bant septem phialas, et locutus est mecum, di-

cens mihi, Heus tu, ostendam tibi damnationem

meretricis illius magnae, sedentis super aquas

2 multas: cum qua scortati sunt reges terrae,

556 JOANNIS THEOLOGI [17, 3-13.

et cujus scortationis vino inebriati sunt incolse terrse.

3 Quumque me per spiritum in desertum aspor- tasset, vidi mulierem insidentem bestise coccinse, plenae nominibus blasphemiae, habenti capita

4 septem et cornua decem: erat autem mulier illa amicta purpura et cocco, et inaurata auro et lapidibus pretiosis et m^argaritis, habens po- culum aureum in manu sua, plenum abominatio-

5 nibus et immunditia scortationis suae: et in fronte suo nomen scriptum, Mysterium, Babylon illa magna, mater illa scortationum et abominatio-

6 num terrae. Et vidi mulierem illam ebriam sanguine sanctorum et sanguine martyrum Jesu: et miratus sum,. quum viderem illam, admira- tione magna.

7 Tunc mihi dixit angeius, Quare miraris? ego dicam tibi mysterium mulieris, et bestiae quae portat eam , quae habet capita septem et cornua

8 decem. Bestia quam vidisti, fuit, et non est; et ascensura est ex abysso, et in exitium abi- tura: et mirabuntur incolse terrae (quorum no- mina scripta non sunt in libro vitae a jacto mundi fundamento) cernentes bestiam qu^ erat,

9 et non est, et tamen est. Hic est mens quae habet sapientiam. Septem capita septem montes

10 sunt, super quos mulier sedet. Et reges septem sunt: quinque ceciderunt, unus est, et alius non- dumvenit: et quum venerit oportet illum exiguum

1 1 tempus manere. Bestia autem quae erat, et non est, is octavus est, et e septem illis est, et in

12 exitium abit. Decem autem cornua quae vidisti, decem reges sunt, qui regnum nondum accepe- runt, sed potestatem tanquam reges ad unam

13 horam accipient cum bestia. Hi sunt unius sen- tentiae, et patientiam ac potestatem suam be-

17, 14 - 18, 7. ] APOC AL YPSIS. 557

14 stiae tradent. Hi cum Agno pugnabunt, et Agnus vincet eos: quoniam Dominus dominorum est, et Rex regum; et qui cum eo sunt vocati, et electi, et lideles.

15 Deinde dixit mihi , Aquae quas vidisti, ubi meretrix sedet, populi sunt, et turbae, et gentes,

16 et linguae. Et decem cornua quae vidisti in be- stia, hi odio prosequentur meretricem, et deser- tam reddent illam et nudam, et carnes ejus

17 edent, et ipsam igne exurent. Deus enim dedit in corda eorum, ut exsequantur sententiam ipsius, et ut consentiant, dentque regnum suum bestiae,

18 donec consummentur verba Dei. Et mulier quam vidisti , est urbs illa magna quae habet regnum super reges terrae.

18 Et post haec vidi angelum descendentem e ccelo, habentem potestatem magnam; et terra

2 resplenduit a gloria ipsius. Exclamavit autem vehementer voce magna, dicens, Cecidit, cecidit Babylon illa magna, et facta est domicilium daemoniorum, et custodia omnis spiritus impuri,

3 et custodia omnis avis impurae et exosae: quia ex vino excandescentiae scortationis ejus bi- berunt omnes gentes, et reges terrae cum ea scortati sunt, et mercatores terrae opibus luxus ejus ditati sunt.

4 Et audivi aliam vocem e coelo dicentem, Exite ex ea, popule mi, ne participes sitis pec- catorum ejus, et ne ex plagis ejus accipiatis.

5 Nam accumulata peccata ejus pertigerunt usque in coelum, et recordatus est Deus eorum quae

6 injuste fecit. Reddite ei, sicut et ipsa reddidit vobis: et duplicate ei duplum secundum opera ejus: in poculo quod propinavit, propinate ei

7 duplum. Ouantum sibi gloriae attribuit et de- liciata est, tantum date ei tormentum et luctum:

558 JO ANNIS THEOLOGI [18, 8-19.

quia in corde suo dicit, Sedeo regina, nec sum

8 vidua, nec luctum videbo. Ideo una die veni- ent ejus plagae, mors, et luctus, et fames; et igne, exuretur, quia robustus est Dominus Deus,

9 qui damnabit eam. Tum flebunt eam et plan- gent super ea reges terrae, qui cum illa scortati et deliciati sunt, quum viderunt fumum incen-

10 dii ejus; procul stantes propter terrorem crucia- tus ipsius, et dicentes, Vae, vae, magna illa urbs Babylon, urbs illa valida! una hora venit

11 judicium tuum. Sed et mercatores terrae fle- bunt et lugebunt super ea; quoniam merces

12 eorum nemo emit amplius: merces auri, et ar- genti, et lapidis pretiosi, et margaritarum , et byssi, et purpuroe, et serici, et cocci , et omne lignum thyinum, et omne vas eburneum, et omne vas ex ligno pretiosissimo, et aere, et ferro, et

13 marmore, et cinamomum, et suffitus, et ungu- entum, et thus, et vinum, et oleum, et similam, et triticum, et jumenta, et oves, et equos, et

14 rhedas, et mancipia, et animas hominum. Et desiderabiles fructus animse tuse abierunt abs te, et omnia pinguia et splendida abierunt abs te;

15 nec amplius ea invenies. Harum, hiquam, re- rum mercatores ab ea divites facti, procul sta- bunt, propter terrorem cruciatus ipsius flentes ac

16 lugentes: et dicentes, Vae, vae, civitas illa magna, quse amicta erat bysso, et purpura, et cocco, et deaurata erat auro, et lapidibus pretiosis, et margaritis! quinam una hora vastatae sunt tantae

17 divitise. Sed et omnes gubernatores , et omnis in navibus versantium turba, et nautse, et quot- quot ex mari quaestum faciunt, procul stabunt:

18 et clamabunt videntes fumum incendii ejus, et

19 dicent, Qu3e similis erat urbi isti magnse? Et injecto capitibus pulvere clamabunt flentes ac

18, 20 - 19, 4.] APOCALYPSIS. 559

liigentes, et dicentes, Vae, vae, quod urbs illa magna, in qua omnes qui habebant naves in mari divites facti sunt ex ipsius copiis, una

20 hora desolata est! Exsulta super eam coelum et sancti apostoli et prophetae, quoniam nostras de illa pcenas Deus sumpsit.

2 1 Tum quidam angelus robustus sumpsit lapidem instar molae magnum, et projecit in mare, dicens, Ita cum impetu projicietur Babylon urbs illa

22 magna, nec amplius invenietur. Et vox citha- roedorum, et musicorum, et tibia ac tuba canen- tium , non audietur in te amplius; nec ullus ar- tifex cujuscunque artis invenietur in te amphus :

23 et sonitus molae non audietur in te amplius: et lux lucernae non lucebit in te amplius; et vox sponsi et sponsae non audietur amplius in te : nam mercatores tui erant optimates terrse, et veneficiis tuis seductae fuerunt omnes gentes.

24 Et in ea sanguis prophetarum et sanctorum inventus est, et omnium qui mactati sunt in terra.

19 POST haec audivi vocem magnam turbae multae in coelo dicentis,

Halleluia; Salus, et gloria, et honor, et vir- tus Domino Deo nostro esto. 2 Quia vera et justa sunt judicia ejus, et mere- tricem illam magnam, quse corrupit terram scortatione sua, damnavit, et vindicavit san- guinem servorum suorum ex manu ejus.

3 Deinde secundo dixerunt,

Halleluia: et fumus ejus ascendit in secula seculorum.

4 Et prociderunt vigintiquatuor ilh seniores, et quatuor illa animalia, et adoraverunt Deum in- sidentem throno, dicentes,

Amen, Halleluia.

560 JOANNIS THEOLOGI [19, 5-i5.

5 Tum vox e throno prodiit, dicens,

Laudate Deum nostrum omnes servi ejus, et qui timetis eum, parvi et magni.

6 Et audivi tanquam sonitum turbae multae, et tanquam sonitum aquarum multarum, et tanquam sonitum tonitruorum vehementium, quosda^n videlicet dicentes,

Halleluia; quoniam regnum iniit Dominus Deus ille noster omnipotens. 7 Gaudeamus, et exsultemus, et demus gloriam ei; quia venerunt nuptiae Agni, et uxor ejus paravit se.

8 Et datum est ei, ut amiciatur byssina veste pura et splendida; byssus enim justificationes sunt sanctorum.

9 Tum dixit mihi, Scribe, Beati qui ad coenam nuptiarum Agni vocati sunt. Et dixit mihi, Haec verba Dei vera sunt.

10 Et procidi ante pedes ejus ut adorarem eum; sed dixit mihi, Vide ne; conservus tuus sum, et fratrum tuorum qui habent testimonium Jesu. Deum adora; testimonium enim Jesu et spiritus prophetise. *ii DEINDE vidi coelum apertum, et ecce, ad- fiiit equus albus; et qui insidebat ei, vocabatur P"idelis et Verax, et qui juste judicat et pugnat.

12 Oculi autem ejus erant tanquam flamma ignis, et in capite ejus diademata multa; habebatque

13 nomen scriptum, quod nemo novit nisi ipse. Et amictus erat veste tincta sanguine; vocaturque

14 nomen ejus Sermo ille Dei. Exercitus autem qui sunt in coelo, sequebantur eum equis albis,

15 vestiti byssina veste alba et pura. Et ex ore ejus prodibat gladius acutus, ut eo percuteret gentes; ipse enim reget eas virga ferrea: et is est qui calcat lacum vini excandescentise et irse

19, 16 - 20, 4.] APOCALYPSIS. 561

i6 Dei omnipotentis. Habebatque in vestimento et in femore suo nomen scriptum, REX REGUM, ET DOMINUS DOMINANTIUM.

17 Tunc vidi quendam angelum stantem in sole, qui clamavit voce magna, dicens omnibus avi- bus quse volabant per medium coeli, Adeste,

18 et congregamini ad coenam magni Dei; ut edatis carnes regum, et carnes tribunorum , et carnes potentum, et carnes equorum, et eorum qui ipsis insident, et carnes omnium liberorum ac servorum, parvorum ac magnorum.

19 Deinde vidi bestiam illam, et reges terrae, et exercitus eorum, congregatos ad gerendum bel- lum cum eo qui insidebat equo , et cum ipsius

20 exercitu. Et comprehensa est bestia, et cum ea pseudopropheta ille qui ediderat signa in ejus conspectu, quibus seduxit eos qui accepe- rant characterem bestise, et qui adoraverunt imaginem ejus; et vivi conjecti sunt ambo in

2 1 stagnum ignis ardens sulphure : et reliqui occisi sunt gladio ejus qui insidebat equo, prodeunte ex ore ipsius; et omnes aves saturatse sunt carnibus eorum.

20 DEINDE vidi angelum descendentem e coelo, habentem clavem abyssi, et catenam magnam in

2 manu sua; qui apprehendit draconem, serpen- tem , inquam^ illum antiquum, qui est Diabolus

3 et Satanas, et vinxit eum ad annos mille, con- jecitque eum in abyssum, quam occlusit et ob- signavit super eum, ut non seduceret amplius gentes, donec consummarentur anni ilh mille; nam postea oportet eum solvi ad exiguum tempus.

4 Deinde vidi thronos, et sederunt super eos, et judicium datum est eis: et animas eorum qui securi percussi sunt propter testimonium Jesu,

36

562 JOANNIS THEOLOGI [20, 5-u.

et propter sermonem Dei, quique non adora- runt bestiam neque imaginem ejus, nec accepe- runt characterem ejus in frontibus suis, aut in manibus suis : viventque et regnabunt cum Christo

5 mille illos annos. Reliqui vero ex mortuis non reviviscent donec consummati fuerint illi anni

6 mille. Haec est resurrectio prima. Beatus et sanctus qui liabet partem in resurrectione prima; in lios ejiim secunda mors non liabet potestatem, sed erunt sacerdotes Dei et Christi, et regna- bunt cum eo mille annis.

7 Postquam vero consummati fuerint anni mille,

8 solvetur Satanas e carcere suo. Et exibit, ut seducat gentes qu2e sunt in quatuor angulis terrae, Gogum et Magogum, ut congreget eos ad proeHum, quorum numerus est sicut arena

9 maris. Ascenderunt igitur super latitudinem terrae, et circumierunt castra sanctorum et ur- bem illam dilectam: sed descendit ignis a Deo

10 e coelo, qui devoravit eos. Et diabolus, qui seducebat eos, conjectus est in stagnum ignis et sulphuris, ubi erat et bestia illa et ille pseudo- propheta, et torquebuntur die ac nocte in se- cula seculorum. .II TUM vidi thronum magnum candidum, et quendam ei insidentem, a cujus conspectu fugit terra et coelum, quorum locus non est inventus.

12 Et vidi mortuos parvos et magnos stantes in conspectu Dei, et libri aperti sunt: et aUus liber apertus est, qui est libcr vitae: judicatique sunt mortui ex iis quae scripta erant in libris, secun-

13 dum opera ipsorum. Et reddidit mare mortuos quos habebat. Mors quoque et Infernus reddi- derunt mortuos quos habebant; et judicatum

14 est de singulis secundum opera ipsorum. In- fernus autem ac Mors conjecti sunt in stagnum

20, 15 - 21, 10.] APOCALYPSIS. 563

15 ignis; quse est mors secunda. Et qui non in- ventus est in libro vitae scriptus, conjectus est in stagnum ignis.

21 DEINDE vidi coelum novum et terram no- vam: primum enim coelum et prima terra abi-

2 erat; et mare non amplius exstabat. Et ego Joannes vidi sanctam illam civitatem, Hieroso- lymam novam, descendentem a Deo e coelo,

3 paratam ut sponsam ornatam viro suo. Et audivi vocem magnam e coelo dicentem, Ecce, tabernaculum Dei est cum liominibus, et habi- tabit cum eis , et ipsi erunt populi ejus, et ipse

4 Deus cum eis erit, Deus ipsorum. Et abstersu- rus est Deus omnem lacrymam ab oculis eorum: et mors amplius non exstabit; neque luctus, neque clamor, neque labor exstabit amplius, quia praecedentia abierunt.

5 Et dixit is qui insidebat tbrono, Ecce, nova facio omnia. Et dixit milii, Scribe; nam haec

6 verba vera sunt et firma. Et dixit mihi, Fuerunt: ego sum A et i2, initium et finis. Ego sitienti

7 dabo ex fonte aquse vivse gratis. Victor haere- ditario jure obtinebit omnia; et ero ei Deus, et

8 ipse erit mihi filius. Formidolosis autem, et in- credulis, et exsecrabilibus , et homicidis, et scortatoribus, et veneficis, et idololatris, et omnibus mendacibus, portio assignata est in stagno ubi ardet ignis et sulphur, quod est mors secunda.

9 TuM venit ad me unus ex septem illis ange- lis qui habuerant septem illas phialas plenas septem plagis ultimis, et locutus est mecum, dicens, Yeni, ostendam tibi sponsam uxorem Agni.

10 Et asportavit me per spiritum in montem magnum et sublimem, et ostendit mihi civitatem

3G*

564 JOANNIS THEOLOGI [21, 11-22.

illam magnam, sanctam, inqiia?n, illam Hiero-

11 solymam, e coelo descendentem a Deo; haben- tem gloriam Dei; et cujus lumen erat simile lapidi pretiosissimo , tanquam lapidi jaspidi in-

12 star crystalli splendenti: habentem praeterea murum magnum et sublimem, qui habebat por- tas duodecim, et in portis angelos duodecim, et nomina inscripta, quae sunt nomina duodecim

13 tribuum filiorum Israel. Ab oriente erant por- tse tres; ab aquilone, portae tres; ab austro,

14 portse tres; ab occasu, portse tres. Et murus urbis habebat fundamenta duodecim, in quibus erant duodecim nomina apostolorum Agni.

15 Porro, is qui loquebatur mecum habebat cala- mum aureum, ut metiretur civitatem, et portas

16 ejus , et murum ejus. Urbs ipsa vero quadran- gularis sita est, cujus longitudo tanta est quanta et latitudo; mensusque est civitatem illo calamo ad stadiorum duodecim millia: suntque longi-

17 tudo, et latitudo, et altitudo ejus aequales. Et mensus est murum ejus centum quadragintaqua- tuor cubitorum, mensura hominis, quae est angeli.

18 Erat autem structura muri ejus ex jaspide: ipsa vero civitas aurum purum, et simiHs vitro

19 puro. Et fundamenta muri urbis omni lapide pretioso ornata: fundamentum primum ^ra^f jaspis; secundum, sapphirus; tertium, chalcedonius; quar-

20 tum, smaragdus; quintum, sardonyx; sextum, sardius; septimum, chrysolithus; octavum, be- ryllus; nonum, topazius; decimum, chrysoprasus; undecimum, hyacinthus; duodecimum, amethy-

21 stus. Duodecim autem portae duodecim marga- ritae sunt, et singulae portae ex singulis marga- ritis sunt : et forum civitatis aurum purum tanquam vitrum perlucidum.

22 Nec templum vidi in ea: Dominus enim Deus

21,23-22,9.] APOCALYPSIS. 565

ille omnipotens , templum illius est, et Agnus

23 ille. Neque civitas ista eget sole vel luna, ut luceant in ea: nam gloria Dei illustrat eam, et lucerna ejus est Agnus ille.

24 Et gentes quae servatae fuerint, ambulabunt ad lucem ejus: et reges terrae gloriam suam et

25 honorem ad eam adferent. Nec portae ejus claudentur interdiu: nox enim non erit illic.

26 Et adferetur gloria et honor gentium ad eam.

27 Non intrabit in eam quicquam quod inquinat, aut abominandum quippiam patrat, vel menda- cium loquitur : sed qui scripti sunt in libro vitse Agni illius.

22 Deinde ostendit mihi purum fluvium aquae vivse , splendidum tanquam crystallum, proce-

2 dentem ex throno Dei et Agni illius. In me- dio autem foro ejus, et ex utraque parte flu- minis, erat arbor vitse, ferens fructus duodecim, per menses singulos edens fructum suum, et folia sua ad sanalionem gentium.

3 Nec ullum adversus quenquam anathema erit amplius: sed sedes Dei et Agni in ea erit, et

4 servi ejus colent eum. Et videbunt faciem ejus

5 et nomen ejus in frontibus ipsorum erit. Et nox ilHc non erit , neque opus est eis lumine lucernae, neque lumine solis, quoniam Dominus Deus illustrat eos: et regnabunt in secuhi seculorum.

6 TuM dixit mihi, Haec verba fida sunt et vera: et Dominus Deus sanctorum prophetarum misit angelum suum, ut indicet servis suis quae oportet

7 fieri cito. Ecce, venio cito: beatus qui obser- vat verba prophetiae libri hujus.

8 Ego vero Joannes is siim qui hsec audivi et vidi. Et quum audissem et vidissem, procidi, ut adorarem ante pedes angeli qui mihi haec

9 ostendebat. Is vero dixit mihi, Vide u^ feceris:

566 JOANNIS APOCALYPSIS. [22, 10-21.

conservus enim tiius sum, et fratrum tuorum proplietarum, et eorum qui observant verba libri hujus. Deum adora.

10 Deinde dixit mihi, Ne obsignaveris verba prophetiae libri hujus: tempus prsestitutum enim

11 illud prope est. Qui injuste agit, injuste agat adhuc; et qui sordidus est, sordescat amplius: et qui justus est, justificetur amplius: et sanctus,

12 sanctificetur amplius. Et ecce, venio cito; et merces mea mecum est^ ut reddam unicuique

13 prout opus ipsius erit. Ego sum A et i2,

14 principium et finis, primus et ultimus. Beati qui prsestant ejus mandata; ut sit eis jus in ar- borem vitae, et per portas ingrediantur in civi-

15 tatem. Foris autem erunt canes, et venefici, et scortatores, et homicidae, et idololatrae, et quis- quis amat ac committit mendacium.

16 Ego Jesus misi angelum meum, ut hsec vobis testificaretur in ecclesiis. Ego sum stirps et progenies illa Davidis, stella illa splendida et

17 matutina. Et spiritus et sponsa dicunt, Veni. Et qui audit, dicat, Veni : et qui sitit, veniat: et' qui vult, accipiat aquam vitse gratis.

18 Enimvero una testor cuivis audienti verba prophetiae libri hujus, Siquis apposuerit ad haec, imponet ei Deus plagas scriptas in libro isto :

19 et siquis abstulerit aliqidd ex verbis libri pro- phetiae hujus , auferet Deus partem ejus e libro vitae, et ex urbe sancta, et ex iis quae scripta

20 sunt in hbro isto. Dicit qui testatur ista, Etiam, venio cito.

Amen. Veni igitur, Domine Jesu.

21 Gratia Domini nostri Jesu Christi cum omni- bus vobis. Amen.

Lb

PSALMI DAVIDIS.

EX INTERPRETATIONE

TREMELLII et JUNII

IMPRESSA HANNOVI^ A. D. 1624

TYPIS WECHELIANIS.

BEROLINI:

SUMPTIBUS SOCIETATIS BIBLIOPHILORUM BRITANNIC^ ET EXTERN^.

MDCCCLXXIII.

LIBER PSALMORUM.

LIBER PRIMUS.

I.

1 Beatus est vir ille, qui non ambulat in con- silio improborum, et viae peccatorum non insistit, ac in consessu derisorum non desidet:

2 Sed cujus oblectatio est in lege Jeliovse, et qiti de lege illius meditatur interdiu ac noctu.

3 Est enim sicut arbor plantata ad rivos aquarum, quae fructum suum edit in tempore suo, et cujus folium non decidit; ideo quicquid faciet, prosperabitur.

4 Non ita improbi sitnt; sed sicut gluma, quam dispellit ventus.

5 Idcirco non exsurgent improbi in illo judicio, aut peccatores in coetu justorum.

6 Nam agnoscit Jehova viam justorum: at via im- proborum peritura est.

II.

1 QuARE tumultuantur gentes, et nationes medi- tantur inane?

2 Sistunt se reges terrae, et proceres consultant si- mul, contra Jehovam et contra Christum ejus:

3 Dicentes, Disnimpamus lora istorum, et projicia- mus a. nobis densos funes istorum!

4 Sedens in coelis ridet; Dominus subsannat eos.

5 Tunc alloquetur eos in ira sua. et ?n sestu irae suse perturbabit eos.

4 LIBER [2,6-3,8.

6 Dicet, Atqiii ego inungens regem mcuin praefeci Zioni, monti sanctitatis, meae.

7 Decretum enarraturus sum: Jehova dixit milii, Filius meus es, ego hodie genui te.

8 Pete a me, et donabo gentes in possessionem tuam, et fines terrse jus possessionis tuae.

9 Confringes istos virga ferrea; ut vas figlinum dissipabis eos.

10 Nunc ergo, reges, animadvertite ; eruditionem percipite, o judices terrse.

11 Colite Jehovam cum reverentia, et exsultate cum tremore.

12 Osculamini filium, ut non irascatur, et pereatis i7t via, quum exarserit vel minimum ira ejus: beati omnes, qui se recipiunt ad eum.

III.

Psalinns Davidis, qnem cecinit, quum fugeret metu Absalomi filii sui.

2 Jehova, quam multi sunt hostes mei! qua?n multi insurgunt contra me!

3 Qtcam multi dicunt de anima mea, Non est ulla salus isti in Deo plane!

4 At tu, Jehova, clypeus es circa me, gloria mea, et extollens caput meum.

5 Voce mea ad Jehovam clamanti respondit mihi e monte sanctitatis suse maxime.

6 Ego cubui, et dormivi, expergefeci me; quia Jehova sustentat me.

7 Non timebo a myriadibus populi, quas circum- disposuerint metatores contra me.

8 Surge, Jehova; fac salvum me, Deus mi, qui percussisti omnes inimicos meos maxillam, den- tes improborum confregisti.

3, 9 - 5, 3.] PSALMORUM. 5

9 Jehov^e cst salus; siiper populum tuum sit bene- dictio tua maxime.

IV.

Magistro symplioniae fidium psalmus Dayiclis.

2 Invocantem me exaudi, Deus justitiae meae, in angusto dilatasti mihi lociim: gratiosus esto mihi, et audi orationem meam.

3 Filii virorum, quousque gloria mea ignominise futura estP dilecturi estis inanitatem? procura- turi mendacium summe?

4 At agnoscite separatim asseruisse Jehovam sibi eum, quem benigne accipit; Jehovam exauditu- rum, quum inclamavero ipsum.

5 Commovemini, et ne peccetis: cogitate cum animo vestro in cubili vestro, et quiescite, ut qui maxime.

6 Sacrificate sacrificia justitise: et fiduciam habete in Jehova.

7 Multi dicunt, O si quis efficiat, ut fruamur bono! Attolle super nos lucem faciei tua^, Jehova,

8 Indideris Isetitiam animo meo; majorem quam temporis, quo frumentum istorum et mustum isto- rum percipiuntur ah ipsis copiose.

9 In pace simul cubabo et dormiam: quum tu, Jehova, solus facias, ut secure habitem.

V.

Magistro symphoniae ad pneumatica instriimenta psalmus DaYidis.

2 DiCTA mea auribus percipe, Jehova; considera meditationem meam:

3 Attende voci clamoris mei, rex mi et Deus mi; nam apud te orationem habeo.

6 LIBER [5, 4 - 6, 4.

4 Jehova, mane auditurus es vocem meam : mane disserturus sum coram te et speculaturus.

5 Nam non es Deus fortis, qui delectetur impro- bitate; non est commoraturum apud te malum.

6 Non consistunt insani e regione oculorum tuo- rum: odisti omnes, qui operam dant iniquitati.

7 Perditurus es loquentes mendacium; virum san- guinarium et dolosum abominatur Jehova.

8 Ego autem instructus amplitudine benignitatis tuae ingrediar domum tuam: incurvabo me ver- sus templum sanctitatis tuse cum reverentia tui.

9 Jeliova, deduc me in justitia tua propter obser- vatores meos: complana coram me viam tuam.

10 Nam non est in ore illius rectum; intimum illo- rum serumnse; sepulclirum apertum guttur illorum; lingua sua dolose blandiuntur.

11 Reos fac istos, o Deus; decidant de consiliis suis: amplitudine defectionum istorum depelle istos, quia rebellant in te.

12 Et Isetabuntur omnes se recipientes ad te; in seculum canent. quos protecturus es: et exsulta- bunt in te amantes nominis tui.

13 Quia tu benedicis justo, Jehova: facis, ut bene- volentia tanquam umbo circumtegat eum.

VI.

Magistro sympliouise fidium ad grayem symphoniam

psalmus Dayidis.

2 Jehova, ne in ira tua reprehendas me, neque in excandescentia tua castiges me.

3 Gratiosus esto mihi, Jehova, quia languefactus sum : cura me, Jehova, quia conturbata sunt ossa mea.

4 Et anima mea conturbata est valde: tu ergo, Jehova, quousque?

6, 5 - 7, 7.] PSALMORUM. 7

5 Revertere, Jehova; expedi animam meam: salvum fac me propter benignitatem tuam.

6 Nam non est in ipsa morte recordatio tui; in se- pulcliro quis celebraret te?

7 Defatigatus sum in gemitu meo; feci, ut natet totam noctem lectus meus: lacrymis meis spon- dam meam liquefeci.

8 Depastus est ab indignatione oculus meus; con- senuit inter dmnes oppressores meos.

9 Recedite a me, omnes, qui datis operam ini- quitati: nam audit Jehova vocem fletus mei.

10 Audit Jehova deprecationem meam: Jehova ora- tionem meam acceptam habet.

11 Erubescant et conturbentur valde omnes inimici mei: revertantur, erubescant momento.

VII.

Ocle mixta Davidis, quain cecinit JeiiovsG acl verba Ciisi Benjaminitse.

2 Jehova, Deus mi, ad te recipio me: salvum me fac ab omnibus persequentibus me, et li- bera me.

3 Ne abripiat tanquam leo animam meam; dila- ceret nemine liberante.

4 Jehova, Deus mi, si feci istud, si est iniquitas ista in manibus meis:

5 Si intuli malum colenti pacem mecum, qui ex- pedire solitus sum quevique opprimentem me immerito :

6 Persequatur inimicus animam meam et assequa- tur; conculcetque in terra auferens vitam meam, et faciat, ut gloria mea in pulvere habitet, ut qui maxime.

7 Surge, Jehova, in ira tua; extolle te gravis-

8 LIBER [7, 8 - 8, 2.

simo furore percitus in eos, qui me opprimunt: et invigilans attende ad me; judicium prse- cepisti.

8 Ergo coetus nationum circumdet te, et supra liunc in altum revertere.

9 Jeliova jus dicit populis, judica me, Jehova, secundum justitiam meam et secundum integri- tatem meam pronuncia pro me.

10 Deficiat, quaeso, malum improborum, et stabi- lito justum: prout explorator es animorum et renum, Deus juste.

*l I Clypeus meus est in Deo, qui dat salutem rectis corde:

12 Deo vindice justi; et Deo forti detestante quotidie.

13 Si non convertatur improhus^ gladium suum acuet; arcum suum adduxit, et sagittam aptavit ei.

14 Denique in eum aptavit arma lethifera: sagittas suas in fervidos occupaturus est.

15 Ecce, parturiet vanitatem; ut concepit labo- rem, ita mendacium pariet.

16 Cisternam fodit, et excavavit eam: dejecit eo se, in fovea operaturus opus suum.

17 Redibit labor ejus in caput ejus: et super ver- ticem ejus injuria ejus descensura est.

18 Celebrabo Jehovam secundum justitiam ejus; et psallam nomini Jehovae excelsi.

VIII.

Magistro symplioiiise ad stationem Gitthseam psalmus Davidis. 2 Jehova, Domine noster, quam magnificum est nomen tuum in universa terra, cui exponis super coelestem decorem tuum!

8^ 3 - 9, 7.] PSALMORUM. 9

3 Ab ore infantium et lactantium fundatam dispo- suisti laudem, propter hostes tuos, ad com- pescendum inimicum et ultorem sui.

4 Quum respicio coelos tuos, opus digitorum tuorum: lunam et stellas, quas statuisti;

5 Quid est mortalis, quod memor sis ejus? aut filius hominis, quod visites eum?

6 Minorem quidem fecisti eum paulisper angelis: sed gloria et majestate coronasti eum;

7 Pr?efecisti eum operibus manuum tuarum : omnia posuisti sub pedibus ejus;

8 Greges et armenta, quotquot sunt: etiamque bestias agrestes;

9 Aves coeli et pisces maris: quicquid permeat semitas marium.

10 Jehova, Domine noster, quam magnificum est nomen tuum in universa terra!

IX.

Magistro symplionioe acutse ad Eiedianam psalmus Davidis.

2 Celebrabo, Jehova, ex toto animo meo; enar- rabo omnia mirabilia tua opera.

3 Laetabor et exsultabo in te; psallam nomini tuo, Excelse:

4 Revertentes inimicos meos retrorsum corruere et perire a facie tua.

5 Nam exercuisti jus meum et causam meam; se- disti in solio, o vindex justitise.

6 Increpasti gentes, perdidisti improbum; nomen istorum delevisti in secula sempiterna.

7 O inimice, consummatse sunt vastitates in aster- num, et civitates exstirpasti, scilicet istorum: istorum, inqiiam^ memoria periit.

10 LIBER [9, 8-21.

8 At Jehova in seculum sedebit, comparans ad judicium solium suum:

9 Et ipse judicaturus orbem juste; jus dicturus nationibus rectissime.

10 Eritque Jehova edita arx tenui; edita arx temporibus, guibics est in angustia.

1 1 Itaque fiduciam habebunt in te , qui noverunt nomen tuum : quia non derelinquis quserentes te, Jehova.

12 Psallite Jehovse, qui sedet Zione; nunciate in populos res gestas ejus:

13 Eum, qui reposcit sanguinem csede fusum, ho- rum recordari; non oblivisci clamoris pauperum afflictorum.

14 Clamaittiuin, Gratiam fac mihi, Jehova; respice afflictionem meam illatam ab osoribus meis, exaltans me e portis mortis:

15 Ut enarrem universam laudem tuam in portis filioe Zionis: exsultem in salute tua, dicens,

16 Demersae sunt gentes in foveam, quam fecerant; ad rete, quod absconderant, captus est pes earum.

17 Notum se fecit Jehova judicio, qtLod exercuit, quum suo ipsius facto illaqueatus est impro- bus: rem meditandam summe!

18 Retro agentur improbi ad sepulchrum usque; omnes gentes oblitse Dei.

19 Non enim oblivioni unquam tradendus est egens; expectatio pauperum 7ion peritura est in per- petuum.

20 vSurge, Jehova, ne roboret se mortalis: judicium subeant gentes coram facie tua.

21 Incute, Jehova, timorem eis: vehementissime agnoscant gentes se mortales esse.

10, 1-12.] PSALMORUM. 11

X.

1 OuARE, Jeliova, absistis in longinquo? quarc te occultas temporibus, quibus sumus in an- gustia?

2 Superbia improbi fervide infestatur pauper affli- ctus: deprehendantur in cogitationibus, quas comminiscuntur.

3 Nam laudat improbus animam suam in de- siderio ipsius; et qusestum facienti benedicit; irritat Jehovam.

4 Improbi in elatione vultus sui , non inquirere, nullum esse Deum: hae sunt omnes cogitationes ejus.

5 Munitae sunt vioe ejus quocunque tempore; altis- sime absujit judicia tua a conspectu ejus: qui- cunque sunt hostes ejus, in eos favilla incen- dium facit.

6 Dicit cum animo suo, Non dimovebor; nulla setate se non fore in malo.

7 Exsecratione os ejus plenum est, fraudibusque et dolo; subest linguse ejus molestia et vanitas.

8 Desidet in specu villarum, in latebris, occisurus innocentem: oculi ejus contra defectum viribus delitescunt.

9 Insidiatur in latibulo, sicut leo in tugurio suo; insidiatur ad rapiendum pauperem afflictum, ra- pturus pauperem afflictum trahendo eum in rete suum.

10 Atterit se, incurvat se; et procidit membris ro- bustis suis, tanquam si essent defecta viribus.

11 Dicit cum animo suo, Oblitus est Deus fortis; abscondit faciem suam, non respicit unquam.

12 Surge, Jehova, Deus fortis; attolle manum tuam: ne obliviscaris pauperum afflictorum.

37*

12 LIBER [10,13-11,7.

13 Quarn ob rem irritat improbus Deum? dicit cum animo suo, te non reposciturum esse?

14 Visum est tibi, quum tu molestiam et indigna- tionem intueris, reponere manu tua? tuae fidei committit se defectus viribus, pupilli tu es ad- jutor.

15 Frange bracliium improbi et mali: inquire in improbitatem ejus, donec non invenias amplius!

16 Jehova rex sempiternus est; perierunfgentes e terra ipsius.

17 Desiderium mansuetorum exaudivisti, Jehova: confirma animum horum, adverte aurem tuam:

18 Vindicando pupillum et attritum; ut non per- gat amplius eum violenter exagitare mortalis e terra.

XI.

Magistro sjaiixilioniae ode Davidis.

1 Ad Jehovam me recipio; quomodo dicitis ani- mse mese, Emigra e monte vestro, avicula?

2 Nam ecce, isti improbi adducunt arcum, aptant sagittam suam nervo, ad jaculandum in cahgine contra homines rectos corde.

3 Quum fundamenta ipsa destruentur, quid fuerit operatus justus?

4 Jehova in templo sanctitatis suae, Jehova, cu- jus sohum est in coeHs, cujus ocuH vident, cujus palpebrae explorant fihos hominum;

5 Jehova justum explorat; improbum vero et amantem violentise odit animus ipsius.

6 Dephiet super improbos prunas, ignem et sul- phur: ventusque procellosissimus portio cahcis eorum futurus est.

7 Nam justus Jehova quse justa sunt dihgit: re- ctum aspicit vuUus ipsius.

12, 1 - 13, 4.] PSALMORUM. 13

XII.

Magistro symphonia) ad gravem sijinphonhnu i)salmus Davidis.

2 Da salutem, Jehova, nam desiit beneficus: nam defecerunt veraces ex filiis hominum.

3 Vanum loquuntur alter cum altero; labio blan- ditiarum artifice^ duplice corde loquuntur.

4 Exscindet Jehova omnia labia blanda, linguam grandiloquam;

5 Eos qui dicunt, Linguae nostrae jus obtinebimus, labia nostra penes nos sunt: quis esset dominus nobis?

6 A vastatione pauperum afflictorum; ab exclama- tione egentium jam exsurgam, dicit Jehova: locabo in salute illum, in quem favilla incen- dium improhus fecerit.

7 Dicta Jehovae dicta pura sunt: argentum pur- gatum in catino lectissimo terrse, defsecatum septies.

8 Tu, Jehova, servato eos : custodito eorum quem- que a generatione ista in seculum;

9 In qua circumquaque improbi obambulant; quum extollitur res vilis inter filios hominum.

XIII.

Magistro sympliouise psalmus Davidis.

2 OuousQUE, Jehova? oblivisceris mei in aeter- num? quousque abscondes faciem tuam a me?

3 Quousque repositurus sum consiha in animo meo, mo^rorem in corde raeo de die? quousque attollet se inimicus meus contra me?

4 Intuere, exaudi me, Jehova, Deus mi! illu- stra oculos meos, ut non dormiam dormitione mortis:

14 LIBER [13, 5 - 15, 2.

5 Ut non dicat inimiciis meus, prsevalui ei: hostes mei exsultent, quum dimotus fuero.

6 Ego enim in benignitate tua fiduciam habeo, exsultet animus meus in salute tua: cantabo Je- liovae, quum bono affecerit me.

XIV.

Magistro .syraplionise ode "Davidis.

1 DiciT stultus cum animo suo, Non est Deus! corrumpunt, abominandam quamque actionem perpetrant, non est qui faciat bonum.

2 Jebova e coelis prospectat super filios liominum; ut videat an sit ullus , qui intelligat, qui ex- quirat Deum.

3 Unusquisque recessit, omnes simul putidi facti sunt; non est qui faciat bonum, non cst vel unus.

4 An non sibi sunt conscii omnes, qui operam dant iniquitati, quod exedentes populum meum edunt panem, Jeliovam non invocant?

5 Ibi expavescunt pavore : quia Deus adest ge- nerationi justse, dicens:

6 Consilium pauperis afflicti pudefacietis scilicet, quia Jehova est receptus ejus.

7 O si quis det e Zione salutem Israelis, redu- cente Jehova reducem turbam populi sui! exsul- tabit Jacob, isetabitur Israel.

XV. P.salmus Davidis.

1 Jehova, quis commoraturus est in tentorio tuo.^ quis habitaturus in monte sanctitatis tusc.^

2 Qui ambulat integre, exercetque justitiam, ac loquitur veritatem ex animo suo :

15,3-16,9.]- PSALMORUM. 15

3 Non obtrectat lingua sua, non afficit proximum suum malo, et opprobrium non effert in propin- quum suum:

4 In cujus oculis contemptus est reprobus; timen- tes vero Jehovae honorat: juratus in damnum suum, non tamen mutat.

5 Pecuniam suam non exponit foenori, et munus contra innocentem non accipit, qui facit ista, nunquam dimovebitur.

XVI.

lusiguis (jtlc Davidis.

1 Serva me, Deus fortis, nam me recipio ad te.

2 Dixi Jehovse, Dominus meus es : bonum meum non es conditurus penes te :

3 Sanctis qui in terra sunt et magnificis colla- turus es ; iis, in quibiis est tota oblectatio mea.

4 Horum multiplicant dolores, qui alium do- tant: non sum libaturus libamina istorum ex sanguine, neque assumpturus nomina eorum in labiis meis.

5 Jehova portio prsedii mei et poculi mei: tu su- stentas sortem meam.

6 Funiculi acciderunt mihi in locis amo?nissimis ; etiam, possessio est elegantissima, quce obtigit mihi.

7 Benedicam JehovDe, qui dedit consilium mihi : quo auctore etiam per noctes erudiunt me re- nes mci.

8 Propono mihi Jehovam jugiter: quia a dextera mea est, non dimovebor.

9 Idcirco Isetatur animus meus, et exsultat glo- ria mea: etiam caro mea habitat secure:

16 LIBER [16,10-17,11.

10 Quia non es derelicturus animam meam in se- pulcliro: neque expositurus eum, quem benigni- tate prosequeris, ut videat corruptionem.

11 Notam facis milii semitam vitse, satietatem gau- diorum in conspectu tuo amoenissimorum, dextera tua in aeternitatem.

XVII.

Oratio Davidis.

1 EXAUDI, Jeliova, justitiam; attende ad cla- morem meum, aurem prcebe orationi meae, quam haheo absque labiis dolosis. •^^

2 A facie tua jus meum prodeat: oculi tui vide- ant, quse recta sunt.

3 Quum exploraveris animum meum, visitaveris de nocte, probaveris me, non invenies: quod co- gito, non transgreditur os meum.

4 Ad opera humana insHtuenda^ ex verbo labio- rum tuorum ego observo semitas eifractoris.

5 Contine gressus meos in orbitis tuis ; ne dimo- veantur pedes mei.

6 Ego invoco te, quia exaudis me, Deus fortis : inclina aurem tuam ad me, ausculta sermonem meum.

7 Separa benignitates tuas, o qui servas recipien- tes se ad dexteram tuam ab insurgentibus.

8 Serva me tanquam nigrum pupillae oculi: um- bra alarum tuarum absconde me: .

9 Propter improbos, qui vastant me; inimicos meos capitales, qui cingunt me.

10 Adipem suum obesant; ore suo loquuntur su- perbe;

11 Gressum nostrum nunc circumdant nobis: oculos suos adjiciunt declinando in terram.

17, 12 - 18, 7.] PSALMORUM. 17

12 Similitudo cujusque est tanquam leonis appctentis rapere; et velut juvenis leonis residentis in lati- bulis.

13 Surge, Jehova, anticipa faciem ejus; prosterne eum, eripe animam meam gladio tuo ab improbo :

14 Ab liominibus eripe manu tua, Jeliova; ab liomi- nibus e mundo, quorum portio est in hac vita, quorum ventrem imples recondito thesauro tuo : satiantur filii, et relinquunt excellentiam suam infantibus suis.

15 Ego in justitia videbo vultum tuum; satiabor, quum expergiscar, similitudine tua.

XVIII.

Magistro symplioiiisB servi Jeliovse , Davidis , qui, elo-

cutus est Jeliovte verba cautici liujus , qua die eri-

l^uerat Jeliova eum e mauu omuium inimicorum ii^sius,

ut e mauu Saulis. Et dixit :

2 Ex intimis visceribus diligam te, Jehova, fir- mitas mea.

3 Jehova, petra mea, et propugnaculum meum, et liberator meus; Deus fortis meus, rupes mea, ad quem me recipiam; clypeus meus, et cornu salutis meae; editus locus meus.

4 Laudatum invoco Jehovam, et ab inimicis meis servor.

5 Circumdantibus me doloribus mortis, et torren- tibus Jiominum nequam perterrentibus me :

6 Doloribus sepalchri circumeuntibus me, occurren- tibus mihi tendiculis mortis:

7 In ipsa angustia mea invoco Jehovam, et ad Deum meum vociferor: exaudit e templo suo vocem meam, et vociferatio mea coram eo per- venit ad aures ejus.

18 LIBER [18,8-22.

8 Et conciititur ac movetur terra, fundamenta- que montium commoventur; concutiuntur autem, quum ira accenditur ei.

9 Ascendit fumus per nasum ejus, et ignis ex ore ejus consumens, prunae ardentes ab eo siint.

10 Et demittens coelum descendit, cum caligine sub pedibus suis :

1 1 Et insidens Cerubinis volat , volitatque super alas venti:

12 Disponit tenebras latibulum suum , circa se tu- gurium suum tenebrosas aquas, densitates su- periorum nubium.

13 A splendore, qui est ante eum, nubes ejus den- sse transeunt; grando et prunae igneae.

14 Tonante in coelis Jeliova, et excelso edente vocem suam; grando et prunse igneae.

15 Ita emittens sagittas suas cb'spergit illos : et fulgura jaculans fundit illos.

16 Conspiciuntur etiam imi alvei aquarum, et reve- lantur fundamenta orbis habitabilis increpatione tua, Jeliova, flatu spiritus nasi tui.

17 Mittens ex edito assumit me, extrahit me ex aquis multis:

18 Eripit me ab inimico meo valentiore; et ab osoribus meis, quum robustiores sunt mce

19 Qtcum occurrunt mihi in tempore calamitatis meae, tum est Jehova pro scipione mihi.

20 Et educit me in latum; liberat me, quia de- lectatur me.

^21 Tribuit mihi Jehova secundum justitiam meam; secundum puritatem manuum mearum restituit mihi. 22 Quum observo vias Jehovas , neque improbe averto me a Deo meo;

18, 23-38.] PSALMORUM. 19

23 Ouiim omnia judicia ejus in conspectu meo sunt, et statuta ejus non amoveo a me;

24 Denique quum sum integer coram eo; et caveo mihi, ne inique agam;

25 Restituit Jehova mihi secundum justitiam meam, secundum puritatem manuum mearum coram ocu- lis suis.

:'- Cum benigno benignum te exhibes; cum viro integro integrum te exhibes;

27 Cum puro purum te praebes: at cuni perverso cluctaris:

28 Quia tu populum afflictum servas, oculos vero elatos dejicis.

29 Quin tu ilhistras hicernam meam: Jehova Deus meus splendentes efticit tenebras meas.

30 Per te enim trauscurro turmam; et per Deum meum transilio murum.

31 Hujus Dei fortis integra est via, sermo Jehovse purgatissimus est: clypeus est omiubus, qui se recipiunt ad eum.

32 Xam quis est Deus praster Jehovam? et quis rupes proeterquam Deus noster?

33 Hic Deiis fortis est , qui accingit me robore, et reddit integram viam meam;

34 Disponens pedes meos tanquam cervarum, ut in excelsis meis statuat me :

35 Docens manus meas proehum, adeo ut frangatur arcus chalybeus brachiis meis.

36 Nam das mihi clypeum salutis tuae , dextera- que tua sustentat me, et mansuetudo tua ad- auget me.

37 DiLatas gressui meo locum meum; neque vaciL LiRt malleoU pedum meorum.

38 Persequor inimicos meos, et assequor eos : neque revertor, donec consumsero eos.

20 LIBER [18,39-19,2.

39 Frango eos, adeo iit non possint exsurgere, ca- dentes sub pedibus meis.

40 Accingis enim me robore ad bellunl; prosternis insurgentes in me sub me.

41 Et inimicorum meorum exponis mihi cervi- cem, ut osores meos exscindam.

42 Vociferantur, sed non est qui servet; ad Jelio- vam, sed non exaudit eos.

43 Itaque contundb eos tanquam pulverem coram vento; ut lutum platearum frio eos.

44 Liberas me a contentionibus populi; disponis me in caput gentium; populus, quem non nove- ram, serviunt milii:

45 Ad auditionem auris obediunt mihi, alienigenae mendaciter se dedunt mihi;

46 Alienigense decidunt, et horrescunt e conclavi- bus suis.

47 Vivit Jehova, et benedicta rupes mea: qua- propter exaltetur Deus salutis meae :

48 Deus ijle fortis, qui praestat ultiones mihi, et adducit populos subter me.

49 Liberans me ab inimicis meis, etiam supra in- surgentes in me exaltasti me; a viro violento eripuisti me.

50 Idcirco celebrabo te in gentibus, Jehova; et nomini tuo psallam:

5 1 Magnificam prsestare salutem omnimodam regi suo : et exercere benignitatem erga unctum suum, ergaDavidem et erga semen ejus usque in seculum.

XIX.

Magistro sympliouice psalmus Davidis. 2 CoELi enarrant gloriam Dei fortis, et opus manuum ejus indicat expansum eorum.

19,3-15] PSALMORUM 21

3 Dies ad diem eructat sernionem; et nox ad noctem ostendit scientiam.

4 Non est sermo, neqiie verba cis ; et sine Jiis in- telligitur vox eorum.

5 In totam terram prodeunte delineationc eorum, simul prodterunt in extremitatem orbis habita- bilis sermones eorum; ex qiio soli disposuit tentorium in eis.

6 Nam est tanquam sponsus prodiens e thalamo suo; laetatur tanquam robustus decursurus viam.

7 Ab extremitate coelorum exortus ejus, et revo- lutio ejus ad extremitates eorum est: nec est quod abscondatur a calore ejus.

8 Doctrina Jehovae integra est^ restituens ani- mam; testimonium Jehovae verax, sapientiam afferens imperito.

9 Mandata Jehovae siint recta laetificantia ani- mum; praeceptum Jehovne purum, illustrans oculos.

10 Reverentia Jehovae munda, consistens in sempi- ternum; judicia Jehovae sunt ipsa veritas, justa sunt pariter;

11 Desideratissima, desiderahiliora auro, et qui- dem auro purgatissimo quamplurimo; ac dulci- ora melle, et quidera acoeto melle.

12 Tum me servum tuum commonefactum istis in horum observatione esse emolumentum ma- gnum,

13 [Nam errores quis intelhgat?) me , inquamy ab occultis absolve :

14 Tum a contumaciis subtrahe servum tuum, ne dominentur in me: tunc integer et insons ero a defectione magna.

15 Sint accepti sermones oris mei, et meditatio animi mei coram te, Jehova, rupes mea et redemtor mi.

22 LIBER [-20, i - 21, 6.

XX.

Magistro symphonise psalinus Davidis.

2 ExAUDiAT te Jehova tempore angustiae; te in edito collocet nomen Dei Jacobi:

3 Mittat auxilium tuum e sancto , et e Zione ful- ciat te.

4 Odoretur omnia munera tua, et holocaustum tuum in cinerem redigat, ut quum maxime.

5 Det tibi ex animo tuo, et totum tuum consilium impleat.

6 Canamus de salute tua, et in nomine Dei nostri vexillis utamur: impleat Jehova omnes petitiones tuas.

7 Jam agnosco Jehovam servare unctum suum, exaudire eum de coelis sanctitatis sua^; ex sum- ma fortitudine, salute dexterae suae.

8 Hi curruum , et illi equorum , nos vero nominis Jehovse Dei nostri recordamur.

9 Illi incurvant se et cadunt: nos vero surgimus et consistimus.

10 Jehova, serva! rex ipse exaudiat nos, quo tem- pore invocabimus.

XXI.

MagistiO symplionise psalmus Davidis.

2 Jehova, de robore tuo laetatur rex, et de salute tua quam exsultat valde !

3 Desiderium animi ejus das ei; pronunciatum la- biorum ejus non avertens, maxime.

4 Quin prsevenis eum benedictionibus boni, imponis capiti ejus coronam auri purgatissimi.

5 Vitam petiit abs te; dedisti ei, etiam longitu- dinem dierum in seculum et sempiternum.

6 Magna est gloria ejus per salutem tuam; decus et majestatem posuisti in eo.

21, 7 - 22, 7.] PSALMORUM. 23

7 Nam disposuisti illi benedictiones in sempiter- num, exhilaravisti eum Isetitia a facie tua.

8 Quoniam ipse rex confidit Jehovae, ideo fretus benignitate excelsi non dimovebitur.

9 Assequeris manu tua omnes inimicos tuos, dex- tera tua assequeris osores tuos.

10 Disponis eos ut fornacem ignis tempore faciei iratae tuoe; Jehova ira sua absorbet eos , quasi consumat eos ignis.

11 Fructum eorum e terra perdis, et semen eorum e filiis hominum.

12 Quoniam intenderunt tibi malum; commenti sunt cogitationem, non possunt perficere.

13 Nam ponis eos vehit tumulum; nervis tuis apta- tas sagittas jacularis contra faciem eorum.

14 Exaltare, Jehova, robore tuo; cantemus et psallamus fortitudinem tuam.

XXII.

Magistro sjmiilioniae acl primam auroram i^salmns Davidis.

2 Mi Deiis fortis , mi Deus fortis, quare dere- liquisti me, longinquus a salute mea, a verbis rugitus mei?

3 Deus mi, quare invocantem me interdiu non exaudis.f^ et noctu invocanti non est silentium mihi ?

4 Atqui sanctus es permanens, perfecta laus Israelis.

5 Tibi confisi sunt majores nostri: confisi sunt , et liberasti eos.

6 Ad te clamaverunt, et erepti sunt; tibi confisi sunt, nec puduit eos.

7 At ego sum vermis, ac non vir ; opprobrium hominum, et contemptus populo.

24 LIBER [22, 8-23.

8 Omnes videntes me subsannant me; diducunt labium, movent caput.

9 Devolvit se ad Jeliovam {inquiunt); liberet eum, eripiat eum, quandoquidem delectatur eo.

10 Quum tu sis , qui eduxisti me ex utero: fa- ciens ut securus agerem ad ubera matris meae :

11 In te rejectus sim ex vulva; inde ab utero ma- tris meae Deus fortis meus sis:

12 Ne procul absis a me, dum angustia propinqua est, dum nemo est adjutor.

13 Circumdant me juvenci multi; robusti juvenci Basanis cingunt me.

14 Dilatant contra me os suum, tanquam leo ra- piens et rugiens.

15 Sicut aqua effundor, et disparant se omnia ossa mea: est cor meum simile cerae, liquefit in visceribus meis.

16 Arescit ut testa vis mea, et lingua mea adliDeret faucibus meis: et in pulvere lethali collocas me.

17 Nam circumdederunt me canes, coetus malefi- corum circumvenerunt me; foderunt manus meas et pedes jneos.

18 Enumerare possem omnia ossa mea: ipsi intu- entur, respiciunt in me.

19 Partiuntur vestimenta mea inter se, et pro in- dumento meo projiciunt sortem.

20 Tu ergo, Jehova, ne procul absisl virtus mea, ad auxilium meum festina!

21 Eripe a gladio animam meam , a cane unicam meam!

22 Serva me ab ore leonis et a cornibus unicor- nium, exaudiens me!

23 Enarrabo nomen tuum fratribus meis: in me- dia congregatione laudabo te :

22,21-23,4.] PSALMORUM. 25

^4 Dicens, Timentes Jehovse, laudate eum: totum semen Jacobi, honorate eum: et timete ab eo, totum semen Israelis.

25 Quia non spernit, neque abominatur afflictio- nem afflicti, neque abscondit faciem suam ab eo: sed quum vociferatur ad ipsum, exaudit.

26 De bonis obventuris a te futura est laus mea in congregatione multa: vota mea persolvam coram reverentibus eum.

27 Comedent mansueti, et saturabuntur; laudabunt Jehovam quserentes eum: vivet animus vester in sempiternum.

28 Recordabuntur et convertentur ad Jehovam omnes fines terrae; et incurvabunt se coram te honorem exhibefites omnes familiae gentium.

29 Quoniam Jehovae est regnum ipsum, et domi- nium habet in gentes.

30 Comedentes incurvabunt sese omnes pingues terrse; coram eo procumbent, quicunque descen- dunt in pulverem, qui animam suam in vita non conservaverit.

31 Horum semen colet eum, accensebitur Domino in quaque aetate.

32 Advenientes annunciabunt justitiam ejus populo nascituro, ipsum exercere eam.

XXIII.

Psalmus Davidis.

1 Jehova pastor meus est^ non possum egere.

2 In caulis herbidis facit ut recubem, secundum aquas lenes deducit me.

3 Animam meam quietam efficit; ducit me per orbitas justitiae, propter nomen suum.

4 Etiam quum ambularem per vallem lethahs um-

38

26 LTBER [23,5-24,9.

brae, non timerem malum, quia tu mecum es: virga tua et pedum tuum, ipsa consolantur me.

5 Instruis coram me mensam e regione hostium meorum: delibutum reddis unguento caput meum, poculum meum exuberans.

6 Niliil nisi bonum et benignitas prosequentur me omnibus diebus vitae meae; et quietus ero in domo Johovse, quamdiu longa erunt tempora.

XXIV.

Davidis psalmus.

1 JehovtE est terra, et quod implet eam; orbis habitabilis, et habitantes in eo.

2 Nam ipse super maria fundavit illam, et super flumina stabiUvit illam.

3 Quis ascensurus est in montem Jehovae, et quis staturus in loco sanctitatis ejus.^

4 Innocens manibus et purus animo; qui non effert ad vanitatem animam suam, neque jurat ad fraudem:

5 Is reportat benedictionem a Jehova, et justitiam a Deo salutis sua:;.

6 Hsec est generatio requirentium eum: quaeren- tium faciem tuam, generatio Jacobi, summe qucerentium.

7 Attolhte, portse, capita vestra! et attollite vos, ostia seculi! ut ingrediatur rex glorise.

8 Quis est iste rex gloriae? Jehova robustissimus et potentissimus; Jehova poten- tissimus bellator.

9 Attollite, portoe, capita vestra! attollite, in- quam, ostia seculi! ut ingrediatur rex gh^rise.

24,10-25,12.] PSALMORUM. 27

10 Quis est iste rex gloriae? Jehova exer-

citimm: is cst rex glorise summe.

XXV.

Ode Davidis.

1 ^^ Ad te, Jehova, animam meam attollo.

2 ^ Deus mi, in te confido; ne erubescam, ne exsultent inimici mei de me.

3 ^ Etiam ulli exspectantes te, ne erubescant: erubescant, qui perfide agunt immerito.

4 ^ Vias tuas, Jehova, notas fac mihi; semitas tuas doce me.

5 1«^ Fac, ut incedam per veritalem tuam, et doce me; nam tu es Deus salutis mese, te exspecto totum diem.

6 "^ Recordare miserationum tuarum, Jehova, et benignitatum tuarum, eas a seculo esse.

7 n Peccatorum pueritiae mese et defectionum mearum ne recorderis : pro benignitate tua recor- dare mei tu propter bonitatem tuam, Jehova.

8 ^ Bonus et rectus Jehova est, idcirco docet peccatores viam: .

9 ^ Facit, ut incedant mansueti ex jure, et docet mansuetos viam suam:

10 ^ Omnes semitae Jehovse benignitas et fides sunt, custodientibus foedus ejus et testimonia ejus.

11 ? Propter nomen tuum, Jehova condonabis igitur iniquitatem meam: nam magna est.

12 ^ Qualis futurus est vir ille, qui reveretur Je- hovam docentem ipsum, quam viam eligat.'*

38*

28 LIBER [25, 13 - 26, 4.

13 13 Anima ejus in bono pernoctabit, et semen ejus hsereditario jure possidebit terram.

14 G Arcanum Jehovse adest reverentibus i|)sum et foedus ejus, ut experimento testetur eis.

15 5> Oculi mei jugiter ad Jehovam respiciunt; quia ipse educit e reti pedes meos.

16 S Respice ad me, et gratiam fac mihi; quia solitarius et pauper sum.

17 'l Oppressiones animi mei dilatantj^; ab angu- stiis meis deduc me:

18 p Aspice afflictionem meam et laboremmeum; et condona omnia peccata mea.

19 '"1 Aspice inimicos meos, quia potentiores sunt, et odio violento oderunt me.

20 ^ Serva animam meam et eripe me, ne eru- bescam, quia recipio me ad te.

21 n Integritas et rectum custodiant me; quia ex- specto te.

22 & Redime, Deus, Israelem ab omnibus oppres- sionibus ejus.

XXVI.

Ode Davidis.

1 JuDiCEM meum age, Jehova, quoniam ego in integritate mea ambulo; et Jehovae confido, me non vacillaturum.

2 Proba me, Jehova, et tenta me; examina renes micos et animum meum.

3 Nam benignitas tua coram oculis meis est, et indesinenter ambulo in veritate tua.

4 Non sedeo cum hominibus vanis, et cum dissi- mulatis non convenio.

26, 5 - 27, 5.] PS ALMORUM. 29

5 Odi congregationem maleficorum, et cum impro- bis non sedeo.

6 Lavo in innocentia manus meas, et circum^o altare tuum, Jehova:

7 Personando voce gratiarum actionis , et enar- rando omnia mirabilia tua.

8 Jehova, diligo liabitaculum domus tuae; et lo- cum, tabernaculum gloriae tuse.

9 Ne aggreges penes peccatores animam meam, et penes viros sanguinarios vitam meam:

10 Quorum in manibus scelus, quorum dextera plena est corruptionis muneribus.

11 At ego in integritate mea ambulo: redime me, et gratiam fac mihi.

12 Pede meo consistente in plano, in congregatio- nibus benedicam Jeliovae.

XXVIL

Ode Davidis.

1 Jehova lux mea et salus mea est, a quo ti- merem? Jehova robur vitse meae est^ a quo ex- pavescerem?

2 Belligerantibus contra me maleficis ad exeden- dum carnem meam, hostibus meis et inimicis meis in me; ipsi corruunt et concidunt.

3 Si metarentur contra me castra, non timeret animus meus: si insurgeret contra me bellum, hac re ego securus essem.

4 Unum petii a Jehova, ad ipsum requiro, ut consideam in domo Jehovae omnibus diebus vitae meae , ad videndum amoenitatem Jehovae , et in- quirendum in templo ejus.

5 Nam abscondit me in tugurio suo tempore ad- versitatis; abdit me in abdito tentorii sui, in nipem attollit me :

30 LIBER [27, 6 - 28, 3.

6 Jam vero extollitur caput meum supra inimicos meos circumstantes me; ut sacrificem in tentorio

- ejus sacrificia clangoris, canam et psallam Je- hovas.

7 Audi, Jehova, me voce mea clamantem; gratiamque fac mihi, et exaudi me.

8 Tuum illud, Requirite faciem meam , cogitat • animus meus: faciem tuam, Jehova, requiro.

9 Ne abscondas faciem tuam a me, ne avertas in ira servum tuum: auxilium meum fuisti, ne deseras me, neque derelinquas me, Deus salutis meae.

10 Nam pater meus et mater mea derelinquunt me, sed Jehova recipiet me.

11 Doce me, Jehova, viam tuam, et deduc me per semitam planam; propter observanles me.

12 Ne tradas me desiderio hostium meorum; nam consistunt contra me testes mendaces, et qui spirant violentiam:

13 Abrepturi me, nisi crederem me fruiturum boni- tate Jehovse in terra viventium.

14 Exspecta Jehovam; confirmare, et fortificabit animum tuum: itaque exspecta Jehovam.

XXVIII.

Ode Davidis.

1 Te, Jehova, inclamo; rupes mea, ne surdum agas aversus a me: ut non, si mutus eris et aversus a me, consimilis fiam descendentibus in sepulchrum.

2 Audi vocem deprecationum mearum, dum voci- feror ad te; dum attollo manus meas ad ady- tum sanctitatis tuae.

3 Ne trahas me penes improbos, et penes

28,4-29, G.] PSALMORUM. 31

Qperarios iniquitatis; loquentes pacem cum proxi- mis suis, malitia ohtinente in animo eorum.

4 Da istis secundum opus ipsorum, et secundum malignitatem actionum ipsorum; secundum opus manuum ipsorum da eis, redde retributionem suam eis.

5 Quia non animadvertunt ad opera Jeliovae et ad factum manuum ejus, destructurus est eos, non autem exstructurus eos.

6 Benedictus sit Jehova, quia exaudivit vocem deprecationum mearum;

7 Jehova robur meum et scutum meum, cui con- fidente animo meo adjuvor: idcirco exsultat animus meus, ut cantico meo celebrem eum.

8 Jehova robur istis, et robur maxime salutare est Christus illius.

9 Serva populum tuum, et benedic possessioni tu3e : pasceque eos ac extolle eos usque in se- culum.

XXIX.

Psalmus Davidis.

1 Cedite Jehovae, filii fortium, cedite Jehovse gloriam et laudem.

2 Cedite Jehovae gloriam nominis ejus, incurvate vos honorem exhibentes Jehovae in decoro san- ctitatis.

3 Vox Jehovse supra aquas, vox Dei fortis gloriosi intonat, z-^jt- Jehovae supra aquas multas:

4 Vox Jehovse potenter, vox Jehovae decore.

5 Vox JehovDe confringit cedros, perfringit etiam Jehova cedros Libani:

6 Et facit, ut exsihant sicut vitulus, Libanus et Sirjon ut pullus unicornium.

32 LIBER [29, 7 - 30, 9.

7 Vox Jehovse csedit flammas ignis.

8 Vox Jehov3e dolore afficit desertum, dolore afficit Jeliova desertum Kadesi.

9 Vox Jeliovae facit, ut pariant cervae, et denu- dat silvas : verum in templo suo eloquitur to- tam gloriam suam.

10 Jeliova in diluvio sedebat: et sedet Jehova rex in seculum.

11 Jehova robur populo suo dat, Jeliova benedicit populo suo cum pace.

XXX.

Psalmus Davidis; canticum dedicationis domus illius.

2 ExTOLLAM te , Jehova; quoniam evexisti me, neque Isetitia afFecisti inimicos meos de me.

3 Jehova, Deus mi, vociferantem ad te curasti me.

4 Jehova eduxisti e sepulchro animam meam, con- servans me vivum, ne descenderem in sepul- chrum.

5 Psallite Jehovse, quos ipse benignitate pro- sequitur; et celebrate ad memoriam sanctitatis ejus.

6 Quum momento fuit in ira sua, vita adest be- nevolentia ejus: vespere si diversetur fletus, mane adest cantus.

7 Nam ego dicebam in tranquillitate mea, Non dimovebor in seculum.

8 Jehova, benevolentia tua constitueras in monte meo robur, te abscondente faciem tuam fui con- turbatus.

9 Ad te, Jehova, clamavi, et Jehovam depre- catus sum, dicens,

30, 10 - 31, 10.] PSALMORUM. 33

10 Quid lucri erit in sanguine meo, quum descen- dam in foveam? an celebrabit te pulvis.'' nun- ciabitne veritatem tuam?

11 Audi, Jehova, et gratiam fac mihi; Jehova, esto adjutor mihi.

12 Convertisti planctum meum in choream mihi; solvisti cilicium meum, et accinxisti me Isetitia:

13 Ut psallat tibi gloria, ac non conticescat; Je- hova, Deus mi, in seculum celabrabo te.

XXXI.

Magistro syraphonise psalnius Davidis.

2 Ad te, Jehova, me recipio, ne erubescam in seculum: justitia tua libera me.

3 Inclina ad me aurem tuam, cito eripe me : esto mihi rupes robusta, locus munitissimus ad ser- vandum me.

4 Nam' petra mea et munitio mea es; itaque pro- pter nomen tuum agito me et deducito me.

5 Educito me e reti, quod absconderunt adver- sum me: quia tu robur meum es.

6 In manum tuam depono spiritum meum: rede- misti me, Jehova, Deus fortis, verax.

7 Odi eos, qui observant vanitates vanissimas: nam ego in Jehova confido.

8 Me exsultaturum et laetaturum benignitate tua, .quando aspexeris afflictionem meam, agnoveris angustias animse meae:

9 Ac non tradideris me in manum inimici; sed statueris in lato pedes meos.

10 Gratiam fac mihi, Jehova, nam angustia est mihi; contabescit prae indignatione oculus meus, anima mea, et venter meus:

34 LIBER [31, 11-23.

11 Nam deficit moerore vita mea, et anni mei ge- mitu: labefactatur poena iniquitatis, quam pa- tior: virtus mea et ossa mea contabescunt.

12 Apud omnes hostes meos sum probro, et apud vicinos meos valde, pavorique notis meis: aspicientes me foris, evagantur a me.

13 Oblivione sepelior ab animo, ut mortuus: sum ut instrumentum perditum.

14 Nam audio infamiam a multis, metum circum- quaque : consultando simul adversus me , de intercipienda anima mea cogitant.

15 Ego vero in te confido, Jehova; dicens, Deus meus es.

16 In manu tua tempora mea sunt; eripe me a manu inimicorum meorum, et a persequentibus me.

17 Fac, ut luceat facies tua supra servum tuum; serva me benignitate tua.

18 Jehova, ne erubescam, quandoquidem invoco te : erubescant improbi, exscindantur desccnsuri in sepulchrum.

19 Muta reddantur labia mendacia, quae loquuntur contra justum duriter cum elatione et contemtu.

20 Quam multa est bonitas tua, quam recondis reverentibus te! operaris erga eos, qui se reci- piunt ad te, coram filiis ht^minum!

21 Abdis eos in abdito praesentise tuse ab elationi- bus virorum: abscondis eos in tugurio a con- tentione linguarum.

22 Benedictus sit Jehova; quia mirificam reddit benignitatem suam erga me, ut in civitate mu- nita collocans me.

23 Ego quidem dixeram in festinatione mea, Ex- cisus sum a conspectu oculorum tuorum: verun-

31, 24 - 32, 8.] PSALMORUM. 35

tamen audisti vocem deprecationum mearum, quum vociferarer ad te.

24 Diligite Jeliovam omnes, quos benignitate prosequitur; fideles custodientem Jehovam, et rependentem excellentissime, facientem res magni- ficas.

25 Confirmamini, et fortilicabit animum vestrum; omnes, qui speratis Jehovam.

XXXII.

Davidis ode didascalica.

1 Beatus levatus a defectione, cujus tectum est peccatum;

2 Beatus liomo, cui non imputat Jehova iniqui- tatem, et cujus spiritui non inest dolus.

3 Quum silerem, inveterascebant ossa mea in rugito meo toto die.

4 Nam interdiu et noctu gravis erat super me inanus tua; convertebatur praestantissimus humor meus in siccitates aestivas maxime.

5 Peccatum meum notum faciam tibi, et ini- quitatem meam non tegam; (inquiebam,) Confite- bor defectiones meas Jehovse; et tu sustulisti poenam peccati mei maxime.

6 Propter hoc oraturus est te, quemcunque be- nignitate prosequeris, quo tempore obvenerit (in inundatione aquarum multarum , ad eum non pertingent tantum) dicens,

7 Tu latibulum es mihi, ab angustia custodito me: cantionibus liberationis circumdato me maxime.

8 Erudiam te et docebo te , qua via ambu- laturus sis; consilium dabo, attcnto in te oculo meo.

36 LIBER [32,9-33,12.

9 Ne estote ut equus, ut mulus, expertes intelli- gentise: cujus os freno et liabena constringendum est, ne appropinquet ad te.

10 Magni dolores sunt improbo: qui autem fidu- ciam habet in Jeliova, benignitas circumdat eum.

1 1 Laetamini in Jehova et exsultate, justi, et can- tate, omnes recti animo.

XXXIII.

1 Cantate, justi, in Jehova! rectos docet lau- datio.

2 Celebrate Jehovam cithara; nablio et decachordo psalHte ei.

3 Canite ei canticum novum, optime pulsate cum clangore.

4 Quia rectum est verbum Jehovse, et omne opus ejus constans:

5 Amat justitiam et judicium: benignitate Jehovae plena est terra.

6 Verbo Jehovse coeli facti sunt, et spiritu oris ejus totus exercitus eorum.

7 Congerit quasi cumulum aquas maris, disponit in thesauris abyssos.

8 Timeant a Jehova omnes incolce terrae: ab ipso metuant omnes habitatores orbis.

9 Nam ipso dicente est, quicqiiid est: ipso prse- cipiente exsistit.

10 Jehova irritum facit consilium gentium, in- fringit cogitationes populorum:

11 Consilium vero Jehovae in secuhim consistit; cogitationes animi ejus in setates singulas.

12 Beata gens illa, cujus Jehova Deus est: po- pulus, quem elegit in possessionem sibi.

33, 13 - 34, G.] PSALMORUM. 37

13 E coelis intuetur Jehova, videt omnes filios hominis :

14 E loco habitationis sua3 prospicit in omnes ha- bitatores terrae:

15 Formator pariter cordis eorum, animadvertit ad omnia opera eorum.

16 Non est rex, qui servetur multitudine copia- rum; potens non eripitur multitudine virium;

17 Mendax est equus ad salutem, et multitudine roboris sui non liberat sessorem.

18 Ecce, oculus Jehovae attendit ad timentes sui, ad exspectantes benignitatem ipsius :

19 Ut eripiat a morte animam eorum, et vivos con- servet eos in fame.

20 Anima nostra prsestolatur Jehovam: auxilium nostrum et scutum nostrum est.

21 Nam in eo laetatur animus noster, quia no- mini sancto ejus confidimus.

22 Sit benignitas tua, Jehova, super nos; prout ex- spectamus te.

XXXIV.

Ode Davidis, (luum mutasset speciem suam coram Abi- meleco, eoque ipsum expellente abiisset.

2 ^^ Benedicam Jehovae omni tempore: jugiter laus ejus erit in ore meo.

3 2 In Jehova jactabit se anima mea; audient man- sueti, et Isetabuntur.

4 ^ Dicam^ Magnificate Jehovam mecum, et extol- lamus nomen ejus pariter.

5 ^ Qasesivi Jehovam, et exaudivit me; ac ex omnibus pavoribus meis eripuit me.

6 n Qui inluentur in eum et confluunt, vultus eorum ne erubescant, sed dicant:

38 LIBER [34, 7-23.

7 1 Iste pauper invocavit, et Jeliova exaudivit, ac ab omnibus angustiis ejus servavit eum.

8 n Castra metantur angeli Jeliovae circa timentes eum; et eripit eos.

9 t:: Gustate et videte bonum esse Jehovam: bea- tus vir ille, qui se recipit ad eum.

10 "1 Timete Jehovam, sancti ejus: quia non ^j^f penu- ria timentibus eum.

1 1 3 Juvenes leones pauperantur atque esuriunt: quae- rentes autem Jehovam, non indigent ullo bono.

12 P Agite, lilii, auscultate mihi: reverentiam Je- hovae docebo vos.

13 ^ Quis est vir ille, qui delectatur vita, amat dies, amai frui bono?

14 i Custodi linguam tuam a malo ; et labia tua ne loquantur fraudem.

15 t) Recede a malo et fac bonum: require pacem et sectare eam.

16 "^ Oculi Jehovae ad justos, et aures ejus ad vo- ciferationem eorum attendunt :

17 3 Irata vero facies Jehovae ad facientes malum, ut exscindat e terra memoriam eorum.

18 ^ Clamantes illos Jehova audit, et ex omnibus angustiis ipsorum eripit illos.

19 p Propinquus ^j^Jehova fractis animo: et con- trtos spiritu servat.

20 'n Multse sunt afflictiones justi; sed ex omnibus illis eripit eum Jehova,

21 IIJ Servans omnia ossa ejus; unum ex illis non frangitur :

22 ri At morte afficit improbum afflictio, et qui ode- runt justum, disperduntur.

23 S Redimit Jehova animam servorum suorum: ne- que disperduntur ulli recipientes se ad eum.

35, 1-14.] PSALMORUM. 39

XXXV.

Ode Daviclis.

1 CoNTENDE, Jeliova, adversus contendentes mecum; impugna impugnantes me.

2 Prehende scutum aut clypeum; ac surge in auxilium meum:

3 Et exsere hastam, et prseclude persequentibus me; dic animae meae, Salus tua sum.

4 Pudefiant et rubore perfundantur quaerentes animam meam: agantur retrorsum et erubescant machinantes malum meum.

5 Sint sicut gluma coram vento , angelo Jehovae irapellente :

6 Sit via eorum tenebrosa et lubricissima; et an- gelus Jehovse persequator eos.

7 Ouandoquidem immerito abscondunt mihi in fovea rete suum; immerito fodiunt fovearn con- tra animam meam;

8 Eveniat ei vastatio nescienti, ut rete ipsius, quod abscondit, capiat eum: ad vastationem de- cidat in illam.

9 Sic anima mea exsultet in Jehova, gaudeat in salute ejus.

10 Omnia ossa mea dicant, Jehova, quis est par tibi, eripiens pauperem a valentiore eo? pau- perem, inquam, et egentem a diripiente eum?

11 Insurgent testes injurii; quorum non sum con- scius, ea repetunt a me:

I 2 Rependunt mihi malum pro bono, orbitatem ani- mae mese:

13 Quamvis ego, segrotantibus illis, utens pro veste mea cilicio, affligerem jejuiiio animam meam, et oratio mea in sinum meum rediret:

14 Tanquam ad proximum , tanquam ad fratrem

40 LIBER [35,15-28.

mihi indesinenter itarem; tanqiiam lugens ma- trem atratus curvarem me.

15 Quum vero claudico, laetantur congregantes se; congregant se apud me loripedes, ut non animadvertam; lacerant, ac non silent:

16 Inter hypocritas facetos sanniones faceti; fren- dentes contra me denlibus suis.

17 Domine, quamdiu aspicies? reduc animam meam a vastationibus eorum, a juvenibus leo- nibus unicam meam:

18 Celebrabo te in congregatione multa, in populo frequenti laudabo te.

19 Ne laetentur de me, qui mihi sunt inimici falsis de causis: qui oderunt me immerito, ne nictent oculo:

20 Non enim pacem loquuntur: sed contra quietos terrae res fraudulentissimas excogitant:

21 Et dilatant contra me os suum: dicentes, Euge, euge, videt oculos noster!

22 Vides, Jehova, ne sileas; Domine, ne longe absis a me.

23 Evigila et expergiscere ad judicium meum: Deus mi et Domine mi, ad contentionem meam.

24 Judica me secundum justitiam tuam, Jehova, Deus mi; et ne laetentur de me.

25 Ne dicant cum animo suo, Euge anima nostra! ne dicant, Absorbuimus enm!

26 Pudefiant et erubescant simul gaudentes de malo meo: induantur pudore et ignominia, qui magnificant se contra me.

27 Cantabunt et laetabuntur, qui delectantur ju- stitia mea, dicentque jugiter, Magnificetur Jehova, qui delectatur pace servi sui.

28- Et lingua mea enunciabit justitiam tuam, toto die laudem tuam.

36, 1 - 37, 1] PSALMORUM. 41

XXXVI.

Magistro symphoniae ode servi Jehova3, Davidis.

2 DiCTUM defectionis ad improbum in intimo cordis mei est, coram ejus oculis non esse pa- vorem Dei:

3 Blandiri eum sibi in oculis suis, quum assequi- tur iniquitatem suam, quce odio habenda esset,

4 Verba oris ejus vana et dolosa sunt: desinit ad- liibere intelligentiam ad benefaciendum.

5 Vanitatem cogitat in cubili suo; sistit sese in via non bona: malum non spernit.

6 Jeliova, in coelis est benignitas tua, fides tua usque ad superiores nubes:

7 Justitia tua instar montium maximorum: judicia tua instar abyssi magnse, homines et jumenta conservas, Jehova.

8 Quam pretiosa est benignitas tua, Deus, quum filii hominum ad umbram alarum tuarum sese recipiunt.

9 Uberrime explentur pinguedine domus tuse , et de torrente deliciarum tuarum bibendum das eis:

10 Quandoquidem penes te est fons vitae, in luce tua fruamur luce.

11 Protende benignitatem tuam erga cognoscentes te, et justitiam tuam erga rectos animo.

12 Ne aggrediatur me pes superbi, et manus im- proborum ne inducat me ad aberrandum eo,

13 Ubi cadunt operarii iniquitatis; ita impelluntur, ut non possint surgere.

XXXVII. Ode Davidis. I IJ< Ne accendaris ira propter maleficos; ne in- videas facientibus iniquitatem.

39

42 . LIBER [37, 2-15.

2 Nam sicut foenum cito succidentur, et sicut viri- ditas tenerae herbae decident.

3 ^ Confide in Jeliova et fac bonum: inhabita ter- ram et pascere fide:

4 Et oblecta te in Jehova, qui dabit tibi petitiones animi tui.

5 ^\ Devolve super Jehovam viam tuam et confide in eo; nam ipse efficiet:

6 Proferens tanquam lucem ju^titiam tuam, et jus tuum tanquam meridiem.

7 ^ Acquiesce Jehovse, et indesinenter exspecta eum: ne accendaris ira propter prosperantem via sua, propter virum efficientemx cogitata.

8 tl Absiste ab ira, et derelinque excandescen- tiam; ne accendaris ira, saltem ad malefacien- dum.

9 Nam malefici exscindentur; exspectantes vero Jehovam, ipsi haereditario- jure possidebunt terram.

10 '1 Et adhuc paululum, plane non <?rzVimprobus; quod ^i consideraveris locum ejus, non exstabit:

11 Mansueti vero haereditario jure possidebunt ter- ram, et oblectabunt se in multitudine pacis. ^

12 1 Cogitante improbo contra justum, et frendente adversus eum dentibus suis,

13 Dominus ridet eum, quia videt advenire diem suum.

14 fl Gladium eduxerint improbi, et adduxerint ar- cum suum, ad dejiciendum pauperem et egentem, ad mactandum rectos via:

15 Gladius eorum intrabit in cor eorum, et arcus eorum confringentur.

37,16-30.] PSALMORUM. ' 43

i6 13 Bonum est parum cuique justo, plus quam copia sua improbis multis.

17 Nam bracliia improborum confringuntur: sustinet autem justos Jehova.

18 t Agnoscit Jehova tempora integrorum; adeo ut possessio eorum in seculum futura sit,

19 Non erubescant tempore malo, sed diebus fa- mis saturentur:

20 ^ Dum' improbi pereunt et inimici Jeliovse, ut, quae pretiosa sunt in agnis: iit hcBC consu- muntur in fumum aheuntia^ consumuntur isti.

21 ^ Mutuo accipit improbus, sed non potest red- dere: justus vero gratiam facit et donat:

22 Quia benedicti ab illo liaereditario jure possi- dent terram: maledicti vero ab illo exscin- duntur.

23 ^ A Jehova gressus viri statuuntur, cujus de- lectatur via.

24 Quum cadit, non dejicitur; quia Jehova susten- tat manum ejus.

25 5 Puer fui, etiam consenui:sed non vidijustum ita derelictum, ut semen ejus quaereret panem.

26 Toto die gratiam facit et mutuat, et semen ejus in benedictione est,

27 & Recede a malo et fac bonum : sic habita in seculum :

28 Nam Jehova amat jus, neque derelinquit, quos benevolentia prosequitur: in seculum conser- vatur, semen vero improborum exscinditur.

29 2> Justi haereditario jure possidebunt terram, et habitabunt in seternum super eam.

30 5 Justi cujus os meditatur sapientiam^ et cujus lingua loquitur jus.

39*

44 LIBER [37, 31 - 38, 5.

31 In cujus animo est lex Dei sui, pes ejus non labascit gressibus suis.

32 1 Speculante improbo adversus justum et quse- rente morte illum afficere,

33 Jeliova non derelinquit illum in manu istius; neque sinit eum condemnari, quum judicatur.

34 p Attende ad Jeliovam et observa viam ejus: tum extollet te ad possidendum terram jure hsereditario ; excidium improborum videbis.

35 "^ Vidi improbum magna vi erumpentem, et sese explicantem tanquam arbor indigena virens:

36 Deinde praeteriit, et ecce, non erat amplius: nam qusesivi eum, sed non inventus est.

37 ^ Observa integrum et aspice rectum, finem istius viri esse pacem :

38 Defectores vero perdi pariter, finem improborum exscindi.

39 t\ Nam salus justorum a Jehova est^ robur eorum tempore angustise:

40 Et adjuvat eos Jehova ac liberat eos: liberat eos ab improbis, ac servat eos, quia recipiunt se ad ipsum.

XXXVIII.

Psalnms Davidis ad^l-ecordandum.

2 Jehova, ne in fervente ira tua arguas me, aut in excandescentia tua castiges me.

3 Nam sagittse tuae alte infixse sunt in me, et demisisti super me manum tuam.

4 Non est integritas in carne mea, propter dete- stationem tuam: non est pax in ossibus meis, propter peccatum meum.

5 Nam iniquitates mese transcendunt caput meum,

38, G-19.] PSALMORUM. 45

ut onus grave; graviores sunt, quam perferre queam.

6 Putruerunt, contabuerunt tumices mei, propter stultitiam meam.

7 Distorqueor, incurvor pervalde; tota die atratus pergo :

8 Quia ilia mea plena sunt vilitate, adeo ut non sit ulla integritas in carne mea.

9 Debilitatus et attritus sum pervalde, rugio prae fremitu animi mei.

10 Domine, coram te est totum desiderium meum; et suspirium meum a te non est abscon- ditum.

11 Cor meum palpitat, derelinquit me virtus mea; et lux oculorum meorum, etiam ipsi non sunt penes me.

12 Amici mei et proximi mei e regione plagse meas subsistunt, et propinqui mei e longinquo absistunt.

13 Tendunt vero laqueos, qui quaerunt animam meam: et qui requirunt malum meum, lo- quuntur aerumnas, et dolos toto die meditantur.

14 Quos ego tanquam surdus non audio, et tan- quam mutus non aperiens os suum;

15 Sed sum tanquam is, qui non audit, et in cu- jus ore non sunt argumenta:

16 Quia te, Jehova, expecto; ut tu exaudias, Do- mine, Deus mi:

17 Quia dico, Videndum, ut non laetentur de me; nutante pede meo, contra me magnificent se:

18 Si ego ad claudicationem comparatus fuero, et dolor meus fuerit coram me jugiter.

19 Quandoquidem iniquitatem meam indico, solici- tus sum de peccato meo.

46 ^ LIBER [38,20-39,11.

20 Inimici autem mei vivi roborantur; et multipli- cantur, qui oderunt me falsis de causis;

2 1 Et reddentes malum pro bono adversantur mihi; eo quod sector bonum.

22 Ne derelinquas me, Jehova: Deus mi , ne longe absis a me.

23 Festina ad auxilium meum, Domine, salus mea!

XXXIX.

Magistro sympL.oiLi8e Jedutlmni psalmus Davidis.

2 DiXERAM, Observabo vias meas, ne peccem l.ingua mea: servabo circa os meum capistrum, tantisper dum improbus erit coram me.

3 Obmutueram taciturnus, silebam etiam a bono; sed dolor meus incrudescebat.

4 Incalescente vero animo meo in me, in medita- tione mea exardescente igne, locutus sum lingua mea, dicens:

5 Fac ut experiar, Jeliova, finem meum;' mensura^ dierum meorum, quid sit; experiar, quam dura- bilis sum.

6 Ecce, palmares disposuisti dies meos, et tempus meum ut nihil est coram te: profecto, omnimoda vanitas omnis homo est^ quantumvis constitutus maxime.

7 Profecto, per imaginem praeterit vir; profecto, in vanum perstrepunt: congregat quispiam, sed nescit, quis recepturus sit ea.

8 Sed jam quid exspecto, Domine? spes mea in te est.

9 Ab omnibus defectionibus meis eripe me, pro- bro stultis ne exponas me.

10 Obmutesco, non aperio os meum, quia tu fecisti.

11 Remove a me plagam tuam; a conflictu manus tuse ego deficio.

39, 12 - 40, 9.] PSALMORmr. 47

12 Si reprehensionibus pro iniquitate castigares quempiam, dissolveres sicut tineam, quod inest ei desiderabile : profecto, vanitas est omnis liomo maxime.

13 Audi orationem meam, Jehova, et clamorem meum; aurem adverte ad lacrymas meas, ne surdum agas: quia peregrinus sum coram te, in- quilinus ut omnes majores mei.

14 Desiste a me, ut recreem me; quum nondum abeo, ut non amplius sirn.

XL.

Magistro symplionise Davidis psalmus.

2 CONSTANTER exspectavi Jehovam, qui incli- nans ad me audivit vociferationem meam:

3 Et educens me e lacu tumultuoso, e luto coe- noso, statuit super petram pedes meos, firmavit gressus meos:

4 Denique indidit ori meo canticum novum, lau- dationem Deo nostro: videntes multi revere- buntur, et confident in Jehova, dicentes^

5 Beatus est vir ille, qui ponit in Jehova fidu- ciam suam, neque respicit ad superbos aut de- clinantes ad mendacium.

6 Tu multa prsestas, Jehova, Deus mi, mirabilia tua et cogitationes tuas erga nos: nemo recen- sendis iis par tibi; si indicabo et eloquar, numerosiora sunt, quam ut enarremus.

7 Sacrificio, inqiiis , et munere non delectatus es, aures perfodisti mihi: holocaustum et obla- tionem pro peccato non expetivisti.

8 Tum dixi, Ecce, venio: in volumine libri scri- ptum est de me.

9 Facere voluntatem tuam, Deus mi, delector: et lex tua est in visceribus meis.

48 LIBER [40,10-41,3.

10 Prsedico justitiam in congregatione multa: ecce, labia mea non cohibeo; Jeliova, tu nosti.

11 Justitiam tuam non tego in animo meo, fidem tuam et salutem tuam dico: non celo benigni- tatem tuam et veritatem tuam congregationi multae.

12 Tu, Jehova, ne cohibeas miserationes tuas a me: benignitas tua et veritas tua jugiter custo- diant me.

13 Nam circumdantia invadunt me mala innumera- bilia: assequuntur me iniquitates mese, adeo ut nequeam dispicere; numerosiores sunt capillis capitis mei; animus etiam meus derelinquit me.

14 Velis, Jehova, eripere me; Jehova ad auxi- lium meum festina.

15 Pudefiant et rubore perfundantur pariter quse- rentes animam meam ad perdendum eam: agan- tur retrorsum et ignominia afficiantur, qui dele- ctantur malo meo.

16 Desolentur pro mercede pudoris sui, qui dicunt de me, Euge, euge !

17 Gaudeant et Isetentur in te omnes quaerentes te; a^ dicant jugiter, Magnificetur Jehova, amantes salutis tuae.

18 Sum quidem pauper et egens, sed Dominus co- gitat de me: auxilium meum et liberator meus es, Deus mi, ne tardes. ^

XLI.

Magistro symplioniae psalmus Davidis.

2 Beatus, qui attendit ad attenuatum, dicens^ Tempore mali liberabit eum Jehova:

3 Jehova servabit eum et vitae restituet eum, beatus reddetur in terra; item, ne tradas eum desiderio inimicorum ejus.

41, 4 - 42, 2.] PS ALMORUM . 49

4 Jehova sustentet eum, decumhejitem in sponda languoris: totum cubatum ejus ex morbo ejus mutaveris.

5 Me dicente, Jehova, gratiam fac mihi: sana animam meam, quia peccavi tibi:

6 Inimici mei dicebant malum de me, Quando morietur, et perierit nomen ejus?

7 Quod si quis veniebat ut inviseret, mendacium loquebatur animus ejus, congregabat iniquitatem sibi: egressus foras eloquebatur.

8 Simul contra me mussitabant omnes osores mei: contra me cogitabant, quod esset malo mihi, dicentes:

9 Res nequissima tenaciter inhaeret ei; et quod decumbit, non amplius exsurget.

10 Etiam vir colens pacem mecum, in quo confide- bam, comedens cibum meum, sustulit adversum me calcem.

11 At tu, Jehova, gratiam fac mihi, et exsuscita me, ut rependam illis.

12 Hac re expertus fuero, quod delectaris me, quum non clanget inimicus meus de me;

13 Sed me, me, inquam^ sustentabis in integritate mea, et restitues me coram te in seculum.

^14 Benedictus Jehova, Deus Israelis, a seculo usque in seculum. Amen, iterum Amen.

SECUNDUS LIBER PSALMORUM.

XLII.

Magistro symphoniae in posteris Koralii ode didascahca. 2 SicUT cervus glocitat, aspirans ad alveos aqua- rum: sic anima mea glocitat, aspirans ad te, Deus:

50 LIBER [42,3-12.

3 Sitiens est anima mea Dei, Dei fortis viventis, dicenSf Quando accedam, ut appaream in con- spectu Dei?

4 Sunt milii lacrymae meae cibo interdiu et no- ctu, dum dicitur mihi quotidie, Ubi est Deus tuus ?

5 Haec recordans efFundo in me animam meam: me fuisse transiturum in turba, gressurum ctcm illis ad domum usque Dei cum voce cantus et laudationis, multitudine feriante.

6 Quid dejicis te, anima mea, et perstrepis in me? spera in Deo; nam adhuc celebraturus sum eum et salutem omnimodam faciei ejus.

7 Deus mi, in me anima mea dejicit se; pro- pterea recordor tui e terra Jordanis et Hermo- nitarum, e monte exiguo.

8 Abyssus abyssum inclamat ad sonum emissari- orum tuorum, omnes irrumpentes fluctus tui et uildae tuae super me transeunt;

9 Interdiu tamen amandaturus est Jehova benigni- tatem suam, et noctu canticum suum ad me; oratione mea ad Deu7n fortem vitse meae per- staho,

10 Dicam Deo forti, petrse mese, Quare oblivisceris mei? quare atratus incedo j)ropter oppressionem inimici ?

11 Sicca invadunt ossa mea, probro afficientes me hostes meij dum dicunt mihi quotidie, Ubi est Deus tuus?

12 Quid dejicis te, anima mea, et quid perstrepis in me? spera in Deo! nam adhuc celebraturus sum eum, omnimodam salutem faciei mese et Deum meum.

43, 1 - 44, G.] PSALMORUM. 51

1 XLIII. ViNDiCA me, Deus, et suscipe con- tentionem meam; a gente non benigna, a viro doloso et iniquo libera me.

2 Nam tu es Deus roboris mei; quare rejiceres me? quare atratus indesinenter irem propter oppressionem inimici?

3 Mitte lucem tuam et veritatem tuam; ipsse deducant me: adducant me in montem sancti- tatis tuae et in tabernacula tua:

4 Ut accedens ad altare Dei, ad Deum fortem, auctorem laetissimse exsultatio^iis meae , celebrem te cithara, o Deus, Deus mi.

5 Quid dejicis te, anima mea, et quid perstre- pis in me? spera in Deo! nam adhuc celebra- turus sum eum, omnimodam salutem faciei meae, et Deum meum.

XLIV.

Magistro symplionise in posteris KoraM ode didascalica.

2 O Deus, auribus nostris audivimus, majores nostri narraverunt nobis, quod opus operatus sis temporibus eorum, temporibus priscis;

3 Te manu tua gentes expulisse, et plantasse ipsos: malo affecisse nationes, et propagasse ipsos.

4 Non enim gladio suo hsereditario jure posse- derunt terram, et brachium eorum non dedit salutem eis: sed dextera tua, brachiumque tuum; et lux faciei tuae; quia eras benevolus eis.

5 Tu ipse es rex meus, o Deus : prsecipe omni- modam salutem Jacobi.

6 Per te hostes nostros cornu feriemus: per nomen tuum conculcabimus insurgentes in nos;

52 LIBER [44, 7-22.

7 Nam arcui meo non confido; aut gladius meus non est servaturus me.

8 Quum servaveris nos ab hostibus nostris, et osores nostros pudefeceris;

9 Deum laudantes toto die, nomen tuum in secu- lum celebrabimus summe.

10 Atqui rejecisti et ignominia afFecisti nos, quod non processeris cum exercitibus nostris.

11 Fecisti, ut retro cederemus ab hoste; et osores nostri diripiunt sibi.

12 Tradidisti nos ut pecudes cibarias, et in gen- tes sparsisti nos.

13 Vendidisti populum tuum pro re vili, et non auxisti rem pretiis eorum.

14 Exposuisti nos probro vicinis nostris, sannse et ludificationi circumstantibus nos.

15 Posuisti nos parabolse argumentum in gentibus, agitationis capitis in nationibus.

16 Toto die ignominia mea obversatur mihi, et pudor faciei meae obtegit me;

17 Propter vocem probro afficientis et blasphemi; propter inimicum et ultorem sui.

18 Totum hoc evenit nobis, nec tamen oblivisci- mur tui, neque mendaciter agimus contra foedus tuum.

19 Non agitur retrorsum animus noster, aut decli- nat gressus noster a semita tua:

20 Quamvis contriveris nos conjectos in locum ce- torum, et obtexeris nos lethali umbra.

21 Si obhti fuissemus nominis Dei nostri, aut expandissemus manus nostras ad Deum fortem extraneum :

22 Nonne Deus pervestigasset istud? quum ipse cognoscat abscondita animi.

44, 23 - 45, 9.] PSALMORUM. 53

23 Sed propter te occidimur quotidie; a^stimamur ut pecudes mactandae.

24 Evigila! quare dormires, Domine? expergi- scere, ne rejicias in aeternum!

25 Quare faciem tuam absconderes? obliviscereris afflictionis nostrae et oppressionis nostrae?

26 Nam dejecta est in pulverem vita nostra, ad- hseret terrae venter noster.

27 Surge ad auxilium nobis, et redime nos pro- pter benignitatem tuam.

XLV.

Magistro symphonise in posteris Korahi ad hexachorda didascalicum canticnm amicarum.

2 Ebullit animus meus verbum bonum; dictu- rus sum ego poemata mea de rege ; lingua mea et stylo ut scriba promptus.

3 Multo pulchrior effectus es filiis liominum: in- fusa est gratia labiis tuis; propterea benedixit tibi Deus in seculum.

4 Accinge gladium tuum super femur, o robu- stissime; gladium gloriae tuse et decoris tui:

5 Et decore tuo prospere equita cum verbo veri- tatis, et proloquere justitiam: et ede documenta tui terribilibus gestis dexterse tuae.

6 Sagittis tuis acutis populi sub te procident, ex animo procident inimici regis.

7 Solium tuum, o Deus, in seculum et sempi- temum, sceptrum rectum est sceptrum regni tui.

8 Dilexisti justitiam et odisti improbitatem, pro- pterea unxit te, o Deus, Deus tuus oleo gaudii prse consortibus tuis.

9 Myrrlia et santalis casia^?^^ omnia vestimenta

54 LIBER [45, 10 - 46, 4.

tua prodeuntis e templis eburneis prse iis, qui Isetificant te.

10 Filise regum inter charas tuas: collocata est conjux ad dexteram tuam cum insigni auro Ophirio.

11 Audi, filia, ac vide et inclina aurem tuam; obliviscereque populi tui et domus paternae tuae:

12 Et delectabitur rex pulchritudine tua: quum- que sit Dominus tuus, incurva te hahens hono- rem ei.

13 Tunc filiae Tyri cum munere faciem tuam preca- buntur, divites in populo.

14 Tota honorata filia regis intro, fundis aureis vestita.

15 Cum phrygianis deportatur ad regem; virgines post eam, amicae ejus, adducuntur ad te:

16 Deportantur cum summa Isetitia et exsultatione, intrant in palatium regis.

17 Loco parentum tuorum erunt filii tui: prae- pones eos principes in tota terra.

18 Memorabo nomen tuum in unaquaque aetate; idcirco populi celebrabunt te in seculum et sempiternum.

XLVI. -

Magistro symplionise in posteris Korahi ad acutam symplioniam canticum.

2 Deus nobis est receptus et robur, auxihum in angustiis prsesentissimum.

3 Idcirco non timeremus, si commutaret terra lo- cum, aut si dimoverentur montes depulsi in ima maria:

4 Fremerent, hitosse fierent aquae cujusque illo-

46, 5 - 47, 6.] PSALMORUM. 55

rum; commoverentur montes elatione ejus ma- xime.

5 Flumen, rivi ejus, laetificant civitatem Dei; sanctissimum loctim, habitacula excelsi.

6 Deus est in medio illius, non dimovetur iila; adjuvat illam Deus ab appetente matutino.

7 Frementibus gentibus, movenlibus se regnis, edit vocem suam; liquefit terra.

8 Jeliova exercituum nobiscum est, locus editus est nobis Deus Jacobi maxime.

9 Agite, videte opera Jehovae, ut disponat de- solationes in terra:

10 Faciens, ut cessent bella usque ad extremitatem terrae; arcum perfringat, et truncet hastam, currus comburat igne;

11 Dicens y desistite et agnoscite me esse Deum, me exaltatum iri in gentibus, exaltatum iri in terra.

12 Jehova exercituum nobiscum est, locus editus nobis Deus Jacobi maxime.

XLVII. Magistro symphonise in posteris Korahi psabnus.

2 Omnes populi, plaudite manu, clangite Deo voce canora.

3 Nam Jehova excelsus reverendus, rex magnus est super totam terram.

4 Cogit in caulam populos, in locum nostrum, nationesque in locum pedum nostrorum.

5 Seligit nobis possessionem nostram, excellentiam Jacobi, quem diligit maxime.

6 Ascendit Deus cum clangore, Jehova cum sono buccin^e.

56 LIBER [47,7-48,11.

7 Psallite Deo , psallite : psallite regi nostro, psallite.

8 Nam rex totius terrae est Deus: psallite psalmo didascalico.

9 Regnat Deus super gentes, Deus insidet solio sanctitatis suse.

10 Voluntarii populorum congregantur, populus Dei Abraliami, quia Dei sunt protectiones terrae; valde excelsus est.

XLVIII.

Canticum et psalmus posteris Koralii.

2 Magnus est Jehova et laudatus valde, in civitate Dei nostri, monte sanctitatis ejus:

3 Ornamento tractus, gaudio totius terrae monte Zionis, lateribus aquilonis, urbe regis magni.

4 Deus in palatiis ejus agnoscitur pro loco edito.

5 Nam ecce, reges convenerunt, progressi sunt pariter.

6 Ipsi viderunt, simiiiter admirati sunt, conturbati sunt, accelerarunt ahitmn.

7 Tremor prehendit eos illic, dolor ut partu- rientis.

8 Euro perfringis naves Oceani.

9 Quemadmodum audiveramus, ita vidimus in civitate Jehovae exercituum, in civitate Dei nostri: Deus stabilit eam in seculum usque maxime.

10 Cogitamus, o Deus, benignitatem tuam in me dio templo tuo:

11 Sicut nomen tuum, o Deus, sic laudem tuam esse usque ad extremitates terrse; justitise ple- nam esse dexteram tuam.

48,12-49,12.] PSALMORUM. 57

12 Laetetur mons Zionis, exsultent liliDe Judae propter judicia tua.

13 Circuite Zionem et cingite eam, numerate turres ejus:

14 Apponite animum vestrum ad prsemunitionem ; attollite oculos ad palatia ejus, ut enarretis generationi posterae.

15 Nam hic Deus Deus noster est in seculum et sempiternum; hic nos reducturus est ad mortem usque.

XLIX.

Magistro sympliouiae in posteris Koralii psalnms.

2 AuDiTE haec, omnes populi: auribus percipite, ornnes habitatores mundi,

3 Tum nati plebejo homine, tum nati prcEstante viro: simul dives et egens.

4 Os meum locuturum est variam sapientiam, et meditatio animi mei multiphcem prudentiam.

5 Inchnans ad parabolam aurem meam, pandam in cithara aenigma meum.

6 Cur timerem temporibus mali, ut iniquitas vestigiorum meorum circumdet me?

7 Eorum qui confidunt in opulentia sua, et in multitudine divitiarum suarum gloriantur,

8 Fratrem nullo modo redimere potest quisquam, non dare Deo redemturam ejus:

9 (Est enim cara redemtio vitse eorum, imo cessat in seculum:)

10 Ut vivat adhuc in seternum , non experiatur cor- ruptionem.

11 Nam videt sapientes mori; pariter stultum et brutum perire, ac relinquere aliis opulentiam suam.

12 Animus y"z/// illis domos suas in seculum , habi-

40

58 LIBER [49, 13 - 50, 2.

tacula sua in quamque generationem statuiy quum ea vocarent de nominibus suis per i terras.

13 Neque tamen homo, qui in honore est, com- moraturus est: simiHs fit jumentis, quce inter- eunt.

14 Haec quum sit via istorum, exspectatio est eis; et posteri eorum os eorum approbant ma- xime.

15 Tanquam pecudes, in sepulchro dispositos mors depascet eos: donec dominentur eis recti illo mane, et formam eorum consumat infernus re- ceptam ex habitaculo ejus.

16 Enimvero Deus redemturus est animam meam a sepulchro, quum recepturus me sit potentissime.

17 Ne timeto, quum dives evaserit quispiam; quum aucta fuerit gloria domestica ejus.

18 Non enim in morte sua assumpturus est illius quicquam , non descensura est post eum gloria ejus.

19 Quum animae suse in vita sua benedixerit, atque celebraverint te, quod benefacias tibi:

20 Ut perveniat usque ad aetatem majorum ejus; in aeternum tamen non sunt fruituri luce. V

21 Homo, qui est in pretio neque est intelligens, similis fit jumentis, quce intereunt.

L. Psalmus Asaplio.

1 DHJJS fortis, Deus Jehova eloquitur et in- clamat terram, ab ortu solis usque ad occasum ejus.

2 E Zione, perfectissimae pulchritudinis loco, Deus illucescit.

50, 3-18.] psal:moru^i. 59

3 (Veniat Deus noster, et ne surdum agat!) Ignis ante ipsum consumit, et circa ipsum procello- sus valde.

4 Inclamat coelos superne, et terram iiiclafnat, jus populo suo dicturus:

5 Congregate mihi, quos benignitate prosecutus sum, qui icerunt foedus mecum per sacrificium ;

6 Ouando indicarunt coeli justitiam ejus, Deum judicem esse summe.

7 Audi, popule mi, inqidt , et eloquar: Israel; et contestabor te: Deus, Deus tuus sim.

8 Non propter sacrificia tua arguam te, ut holo- causta tua sint coram me jugiter.

9 Non accipiam e domo tua juvencum, e caulis tuis hircos:

10 Quum mea sit omnis bestia silvestris, jumenta in montibus mille,

1 1 Agnoscam omnes volucres montium , denique animalia agrestia sint penes me.

12 Si esurirem, non dicerem tibi: nam mea est terra habitabilis, et plenitudo ejus.

13 An vescor carne robustorum juvencorumy aut sanguinem hircorum bibo?

14 Sacrifica Deo laudem, et redde excelso vota tua:

15 Atque invoca me tempore angustise; eripiam te, ut honore afficias me.

16 Improbo autem dicit Deus, Quid tua, ut enar- res decreta mea, et assumas fcedum meum in ore tuo:

17 Quum tu oderis disciplinam, et projeceris verba mea post te?

18 Simulac vides furem, acquiescis ei; et cum adulteris est portio tua:

40*

60 LIBER [50, 19 - 51, 10.

19 Os tuum adhibes ad malum, et lingua tua con- cinnas dolum:

20 Sedens fratri tuo obloqueris: in filium matris tuse edis infamiam.

21 Hsec te faciente, quia agebam surdum , cogitas me prorsus esse similem tui: arguo te , et dis- sero in oculis tuis.

22 Animadvertite jam hoc, obliviosi Dei, ne ra- piam, nec sit, qui eripiat.

23 Qui sacriiicat laudem, lionore afficit me: et qui componit viam, faciam, ut is fruatur salute Dei.

LI.

Magistro symphonise psalmus Davidis, qiium venisset adeum Nathan proplieta, postquam congressus fuisset cum Batli-Seha. 3 Gratiam fac mihi, o Deus, secundum beni- gnitatem tuam; secundum amplitudinem misera- tionum tuarum, dele defectiones meas. ^4 Multum ablue me ab iniquitate mea, et a pec- ' cato meo munda me:

5 Nam defectiones meas ego agnosco, et pecca- tum meum observatur milii jugiter.

6 Tibi, tibi soli peccaveram, et quod maluml videtur in oculis tuis, feceram: agnosco, ut ju- stificeris in sermonibus tuis, purus sis, quando tu judicas. -"

7 En, in iniquitate formatus sum, et in peccato fovit me mater mea.

8 En, veritate delectaris in prsecordiis, et in oc- culto sapientiam notam feceras mihi.

9 Expiato me hyssopo, ut mundus sim: abluito me, ut prse nive albescam:

10 Facito, ut audiam gaudium et laetitiam: exsul- tent ossa, quce contriveris.

51,11-52,5] PSALMORUM. 61

11 Absconde iratam faciem tiiam a peccatis meis, et omnes iniquitates meas dele.

12 Animum mundum crea mihi, Deus, et spiritum firmum renova intra me.

13 Ne abjicias me a facie tua, et spiritum sanctum tuum ne recipias a me.

14 Redde mihi gaudium salutis tuoe, et spiritu in- genuitatis sustentato me.

15 Docebo defectores vias tuas, ut peccatores ad te convertantur.

16 Libera me a sanguine, o Deus, Deus salutis meae: canet lingua mea justitiam tuam.

17 Domine, labia mea aperias , et os meum annun- ciabit laudem tuam.

18 Nam non delectaris sacrificio, ut dem: liolocau- stum non vis.

19 Sacrificia Dei su7it spiritus fractus; animum fractum et contritum, o Deus, non spernis.

20 Benefac pro bona voluntate tua Zioni, sedifica muros Hierosolymae.

21 Tunc delectaberis sacrificiis justitise, liolocausto et prorsus consumendo : tunc pii offerent ju- vencos super altare tuum.

LII.

Magistro symplionia3 ode clidascalica Davidis,

quum veuieus Doeg Adomaeus nuuciasset Sauli et

dixisset ei, Adivit David domum AMmeleci.

3 QuiD te jactas in malo, o potens? benignitas Dei fortis omni die perdurat.

4 -(Erumnas excogitatas depromis lingua tua; si- milis est novaculae acutae, o artifex doli.

5 Diligis malum potius quam bonum, mendacium quam loqui justitiam, diligis vehementissime.

62 LIBER [52, 6 - 53, 6.

6 Dilexisti omnia verba perniciosa, linguam do- losam.

7 Etiam, Deus fortis demoliturus est te in aeter- num, abripiet te, et avellet te a tentorio, era- dicabitque te e terra viventium vehementis- sime.

8 Quod videntes justi, reverebuntur; et de isto ridebunt, dicentes:

9 Ecce virum illum, qui non proposuerat Deum robur suum; sed confidebat amplitudini divi- tiarum suarum, roborabat se in substantia sua.

10 Ego vero ut oliva virens in domo Dei; con- fido benignitati Dei in seculum et sempiternum.

11 Celebrabo te in seculum, quod feceris ista: et exspectabo nomen tuum, quia bonus es coram eis, quos benignitate prosequeris,

LIII.

Magistro symphonise ad pneumaticuin instrumentum ode didascalica Davidis.

2 DiciT stultus cum animo suo, Non est Deus! corrumpunt, et abominandam perpetrant iniqui- tatem: non S^st qui faciat bonum.

3 Deus e coelis prospectat super filios hominum, ut videat an sit ullus, qui intelligat, qui requi- rat Deum.

4 Quicunque est, retrocessit, simul putidi facti sunt: non est qui faciat bonum, no-n est vel unus.

5 An non sibi sunt conscii, qui dant operam iniquitati, quod exedentes populum meum edunt panem; Deum non invocant.^

6 iSi expavescunt pavore, ubi non est pavor: quia

53, 7 - 55, 4.] PSALMORUM. 63

Deus dissipat ossa cujiisqite castra habentis contra te: piidefacis, quia Deus spernit eos.

7 O si quis det e Zione omnimodam salutem Israelis: reducente Jehova reducem turbam po- puli sui, exsultabit Jacob, la:tabitur Israel.

LIV.

Magistro symphouiffi ficliura ode didascalica Davidis,

qiium veuientes Ziphaei dixissent Sauli, An non David

la^itat apud nos?

3 Deus, propter nomen tuum serva me, et for- titudine tua causam meam age.

4 Deus, audi orationem meam, aurem adverte ad sermones oris mei.

5 Nam exteri insurgunt in me, et violenti quaerunt vitam meam: non proponunt Deum sibi maxime.

6 Ecce, Deus adjuvat me: Dominus est inter eos, qui sustentant vitam meam.

7 Redde istud malum observatoribus meis, per veritatem tuam succide eos.

8 Liberaliter sacrificabo tibi; celebrabo nomen tuum, Jehova, quia bonum est,

9 Quia ab omni angustia liberat me, et inimicos meos aspicit oculus meus.

LV.

Magi.stro symphonise fidium ode didascalica Davidis.

2 AURIBUS percipe, o Deus, orationem meam, et ne abscondas te a deprecatione mea:

3 Attende ad me, et exaudi me; plango in medi- tatione mea et perstrepo;

4 Propter vocem inimici, propter angorem im- probi: quia avertunt in me iniquitatem, et irati intestino odio prosequuntur me.

64 LIBER [55, 5-20.

5 Animus meus dolet in me, et terrores mortis aecidunt mihi:

6 Timor et tremor invadit me, et obtegit me horror:

7 Adeo ut dicam, O si quis daret mihi alam ve- lut columbse! evolarem, ubi habitare possem!

8 Ecce, quam longissime evagarer, commoraturus in deserto, vehementissime.

9 Maturarem efFugium mihi a vento rapidissimo, a turbine.

10 Perde , Domine, divide Knguam eorum; nam video violentiam et contentionem in civitate:

11 Interdiu et noctu circumdant eam versantes in muris ejus; iniquitasque et perversitas in medio ejus sunt:

12 -^rumnse sunt in medio ejus, et non recedunt a platea ejus fraus et dolus.

13 Non enim inimicus probro afficit me; quod ferrem: non osor meus adversum me se attollit; a quo me absconderem:

14 Sed tu, mortalis, par mihi, dux meus et fami- liaris meus,

15 Qui pariter dulce inibamus * consilium, in domum Dei ibamus cum frequentia.

16 Aget exactorem mors invadens eos, descendent in sepulchrum vivi: nam mala sunt in commora- tione ipsorum, in medio ipsorum.

17 Ego Deum inclamabo, et Jehova servabit me.

18 Vespere et mane atque meridie meditabor et perstrepam, donec audiverit vocem meam:

19 Redemit vitam meam, ne belligerent in me, collocans in pace: quando multis copiis belli- ^erabant, fuerunt penes me.

26 Audiet Deus fortis , et contestabitur istos, ut

55, 21 - 56, 8.] PSALMORUM. G5

permanet in seternum, vehementissime; quibus non sunt mutationes, neque timent Deum: 2 1 Quoru?n quisque extendit manus suas in colen- tes pacem secum, profanat foedus suum :

22 Cujus blanda sunt butyrina verba, dum bellum insidet animo ejus: cujus molliora quidem verba oleo, sed stricti gladii sunt.

23 Rejice in Jehovam, quicquid dat tibi, et ipse sustentabit te: non permittet unquam justo, ut dimoveatur.

24 Tu itaque, Deus, detrudes istos in puteum cor- ruptionis: homines sanguinarii et dolosi non perducent ad dimidium dies suos: ego vero confidam tibi.

LVI.

Magistro symplionise de cmima vim patiente a manipulc

longiucj[uorum insignis ode Davidis , quum preliende-

rent eum PMlistsei GatM.

2 Gratiam fac mihi, Deus, nam anhelus per- sequitur me mortalis: toto die oppugnator op- primit me.

3 Nam anhelant observatores mei toto die , quia multi sunt\ e sublimi propugnatores adsunto mihi.

4 Qua die timebo, ego in te confidam.

5 In Deo laudabo verbum ejus; in Deo con- fidam, non timebo : quid faciat caro mihi?

6 Toto die rebus meis dolorem afFerunt, con- tra me omnes cogitationes eorum ad malum spectant.

7 Conveniunt, delitescunt ipsi: vestigia mea ob- servant, ut qui expetunt vitam meam.

8 Pro iniquitate parito eis, in ira populos dejice, Deus.

66 LIBER [56, 9 - 57, 6.

9 Tu vagationes meas in numerato habes: pone quamque lacrymam meam in utre tuo; an non essent in numerato tibi?

10 Tunc revertentur inimici mei retrorsum, qua die clamabo; hoc scio, Deum affore mihi.

11 In Deo laudabo verbum, in Jeliova laudabo verbum.

12 In Deo confido, non timebo: quid faciat homo mihi ?

13 Mecum erunt , o Deus, vota tua; persolvam gratiarum actiones tibi.

14 Nam eripis animam meam a morte; annon pe- des meos a lapsu eriperes? ut indesinenter am- bulem coram Deo in luce hujus vitse.

LVII.

Magistro symplionise, ne perdas, Davidis ode insignis : qnum fugeret metn Sanlis speluncam. 2 Gratiam fac mihi, Deus, gratiam fac mihi; nam ad te se recepit anima mea, et ad umbram alarum tuarum me recepturus sum, donec transi- verint serumnae. ■ 3 Invocabo Deum excelsum, Deum fort^m perfi- cientem erga me.

4 Mittet e coelis, ut servet me, afficiens eum pro- bro, qui me anhelus persequitur vehementis- sime: mittet Deus benignitatem suam et veri- tatem suam.

5 Ego inter immanes leones smuy jaceo inter in- cendiarios; i^tter homines, quorum dentes hastae et sagittae sunt^ et quorum lingua est gladius acutus.

6 Exaltare supra coelos, o Deus; super totam terram gloria tua.

57, 7 - 58. 8] PSALMORUM. (37

7 Rete aptaverant gressibus meis, ciirvaverat animam meam; qua7?i foderant ante me fossam, cadunt in eam vehementissime.

8 Erecto animo meo, o Deus, erecto animo meo canam et psallam, diccns'.

9 Evigila, gloria mea : evigila, nablium et cithara : expergefaciam inde ah aurora;

10 Celebrabo te in populis, Domine; psallam te in nationibus :

1 1 Magnam esse usque ad ccelos benignitatem tuam, et ad superiores usque nubes veritatem tuam.

12 Exaltare supra ccelos, o Deus; super totam terram gloria tua.

LYIII. Magistro symphonise, ue perdas, Davidis ode iiisiguis,

2 An re vera, o manipule, justitiam loquimini? quse recta sicnt judicatis, filii liominis?

3 Quin etiam ex animo iniquitates operamini; in hac terra violentiam manuum. vestrarum appen- ditis.

4 Abalienant se improbi inde a vulva, aberrant inde ab utero loquentes mendacium.

5 Yenenum est illis simile veneno serpentis, sicuti aspidis surdse obturantis aurem suam,

6 Quae non auscultat voci mussitantium , utentis incantationibus peritissimi.

7 O Deus, destrue dentes eorum in ore ipso- rum ; molares juvenum leonum demolite , Je- hova.

8 Liquefiant sicut aqua, indesinenter abeant: in- tentantis sagittas suas , tanquam in spicas abe- ant sagittce.

68 LIBER [58, 9 - 59, 10.

9 Sicut limax liquescens atfeat qiiisque; ut ab- ortus mulieris, ut qui non viderunt solem.

10 Quum nondum sentientur spinse vestrse, spince cynosbati, tam redivivam, quam adustam: pro- cellet quamque.

11 Lsetabitur justus, quum viderit ultionem; pe- des suos lavabit in sanguine improbi.

12 Dicetque homo, Utique est fructus justo; utique est Deus, est judex in terra.

LIX.

Magistro sympliomsB, ne perdas, Daviclis ode insignis :

quum misisset Saul, qui observarunt domum illius,

ut morte afficerent illum.

2 LiBERA me ab inimicis meis, Deus mi; supra erigentes se contra me extolle me.

3 Libera me ab iis, qui operam dant iniquitati, et ab liominibus sanguinariis serva me.

4 Nam ecce, insidiantur vitae meae, conveniunt contra me robusti, nulla defectione mea nullo- que peccato meo, Jehova.

5 Nulla iniquitate mea concurrunt et comparant se : evigila venturus obviam mihi, et respice.

6 Tu erga, Jehova, Deus exercituum, Deus Is- raelis, expergiscere ad visitandum omnes gentes istas: ne gratiam facias ullis perfide agentibus iniquitatem summe.

7 Revertuntur vespere, ganniunt ut canis; et circumdant civitatem.

8 Ecce, eructant ore suo, gladios adhihent ad labia sua; nam, Quis audit.^ inquiunt.

9 At tu, Jehova, ridebis eos; subsannabis omnes istas gentes.

lo Robur obtinente illo, te observabo: nam Deus est editus locus meus.

59, 11 - 60, 5.] PSALMORUM. 69

11 Deus benignitatis meae pra3veniet me: Deus fa- ciet, ut aspiciam observatores meos:

12 Ne occidas eos, ut non obliviscantur populares mei: exagita eos virtute tua, et dejice eos, cly- peus noster, Domine.

13 Peccatum oris sui, verbum labiorum suorum, quando fuerint deprehensi in superbia sua, tum prae exsecratione, tum prae macie enarrent.

14 Consume aestu, consume, donec non sint am- plhis; ut sciant Deum summe dominari in Ja- cobo, usque ad fines terrae.

15 Quum revertuntur vespere, ganniant ut canis; et circumdent civitatem,

16 Seipsos exagitent ad comedendum; quum non fuerint saturati, tum cogantur pernoctare.

17 Ego vero canam robur tuum, et cantabo in matutinum quodque benignitatem tuam; te fuisse locum editum mihi et perfugium, qico die fiiit angustia mihi.

18 O robur meum, tibi psallam: Deum esse locum editum meum, Deum benignitatis mea3.

LX.

Magistro symplioniae in hexacliordis testiraonii ode in-

signls Davidis ad docendnm:

finmn cei-taret contra Syros Mesopotaraienses , et con-

tra Syros Zobae : et reversns Joab percnssisset Edo-

majos in valle Salis duodecies mille.

3 O Deus, rejeceras nos, disruperas nos, iratus fueras, restitue te nobis.

4 Commoveras terram, difFregeras eam; cura fra- gmenta ejus, nam vacillat.

5 Feceras, ut sentiret populus tuus rem duram.

70 LIBER [60,6-61,5.

dederas bibendum nobis tanquam vinum llor- rorem.

6 Dedisti timentibus te vexillum, quo utantur: propter veritatem potentissime :

7 Ut liberentur dilecti tui, serva dextera tua et exaudi me.

8 Deus locutus est per sanctitatem suam, ex- sultabo: in partem obtineo Sichemum, et con- vallem Succotharum metior:

9 Meus Gilead, et meus Menasse: Ephraimque robur capitis mei; Juda legislator meus.

10 Moab poUubrum meum; supra Edomaeum pro- jiciam calceum meum: contra me, Palsestina, clangentem age.

1 1 Quis deduceret me in civitatem munitam? quis duceret me Edomseam usque?

12 An non tu, Deus, rejeceras nos ; ut non proce- deres, Deus, inter exercitus nostros?

13 Cedo nobis auxilium tuuni ab hoste: alioqui vanitas est auxiliatio humana.

14 In Deo faciamus strenue, et ipse conculcabit hostes nostros.

LXI.

Magistro symphonise fidium ode Daviclis.

2 AuDi, Deus, clamorem meum; attende ora- tioni mese.

3 Ab extremitate terrse te inclamo, quum obruitur animus meus: in rupem, quce sit editior me, de- ducito me: ♦

4 Nam fuisti receptus mihi, turris robusta adver- sus inimicum.

5 Commorabor in tentorio tuo ^er secula, reci- piam m'e in occultum alarum tuarum maxime.

61, 6 - 62, 10.] PSALMORUM. 71

6 Quum tu, Deus, auscultaveris votis meis, de- deris haereditatem suain reverentibus nomeii tuum :

7 Dies diebus regis superaddito, anni ejus sint ut multarum generationum.

8 Maneat in seculum coram Deo; benignitatem et fidem praepara, qu(Z custodiant eum.

9 Sic psallam nomini tuo in perpetuum , repen- dendo vota mea quotidie.

LXII.

Magistro symplioiiiae in Jeclutliuiie psalmus Davidis.

2 Tantummodo in Deo conquiescit anima mea: ab eo salus mea est.

3 Tantummodo ipse rupes mea est et salus mea, locus editus meus, non dimovebor motione magna.

4 Quousque macliinabimini serumnas in virum? occidemini vos omnes, eritis similes muro pando, maceriae impulsae.

5 Tantummodo de excellentia ejus consilia ineunt depellendi eum, delectantur mendacio: ore suo benedicunt, intra se vero maledicunt vehemen- tissime.

6 Tantummodo in Deo conquiesce, anima mea; nam ab eo est exspectatio mea.

7 Tantummodo ipse rupes mea est et salus mea, locus meus editus, non dimovebor.

8 In Deo est salus mea et gloria mea; rupes ro- bitsta mea, receptus meus est in Deo.

9 Confidite ei omni tempore, o popule, efFun- dite coram eo animum vestrum: Deus receptui nobis est maxime.

10 Tantummodo vanitas sunt nati plebejo liomine.

72 LIBER [62, ii - 63, ii.

mendacium sunt nati praestante viro; lancibus illi simul impositi ascensuri essent supra vani- tatem.

11 Ne confidatis oppressioni, et rapina ne evane- scatis: opulentia si abundet, ne apponatis animum.

12 Semel locutus est Deus, bis idem audivi: ro- bur esse Dei,

13 Et X.Vid.m esse^ Domine , benignitatem ; te repen- surum cuique secundum opus suum.

LXIII.

Psalmus Davidis, quum esset in deserto Judae.

2 O Deus, Deus fortis meus es, tempestive re- quiro te; sitiens est tui anima mea, arescit ad te spectans caro mea, in terra sicca et fessa sine aquis :

3 Ad videndum robur tuum et gloriam tuam, sicut in loco sancto videbam te.

4 Nam benignitas tua melior est vita: ut labia mea laudent te.

5 Sic benedicam tibi in vita mea, in nomine tuo attollam manus meas.

6 Quasi adipe et pinguedine saturabitur animai mea, et labiis canoris laudabit te os meum.

7 Quum recordor tui super strata mea, in vigiliis meditor de te:

8 Te fuisse summo auxilio mihi, ita ut in umbra alarum tuarum canerem:

9 Quum adliaerescens anima mea sequitur te, su- stentat me dextera tua.

10 Quamobrem isti, qui vastationem quaerunt animae meae, pervenient ad imas partes terrae.

*ii Facient, ut diffluat eorum quisque per gladium: portio vulpium futuri sunt.

63, 12 - 65, 2.] PSALMORUM. 73

12 Rex vero ipse laetabitur in Deo; gloriabitur, quisquis jurat per eum, quum obturabitur os lo- quentium mendacium.

LXIV. Magistro symphonise psalmus Davidis.

2 AuDr, o Deus, vocem meam dum meditor; a pavore inimici custodi vitam meam:

3 Absconde me ab arcano consilio maleficorum, a tumultuatione operam dantium iniquitati:

4 Qui exacuunt sicut gladium linguam suam ; in- tentant ut sagittam suam verbum amaru- lentum.

5 Jaculis petendo ex latebris integrum, repente ja- culis petunt eum, neque timent:

6 Confirmant sibi rem malam : narrant de abscon- dendis laqueis: dicunt, Quis videret illos?

7 Perscrutantur iniquitates : conficimur iis , quae callidissime sunt perscrutati: adeo intimum viri et cor profundum esi.

8 Sed ubi jaculis petierit eos Deus, a sagitta repentina fuerint plagae eorum,

9 Fecerintque ut ipsa lingua sua in seipsos im- pingant: vagi se in fugam dabunt, quisquis vi- derit eos.

10 Quicunque autem homines reverentur, nuncia- bunt opus Dei, et factum ejus intelligendum proponent :

11 Laetabitur justus in Jehova, et recipiet se ad eum, denique gloriabuntur omnes recti animo.

LXV. Magistro symphoniae psalmus Davidis ; canticum. 2 TiBi dehetur certa laus, o Deus, qui es in Zione: et tibi rependendum est votum.

41

74 LIBER [65,3-66,2.

3 O qui exaudis orationem, ad te usque omnis caro ventura est.

4 Res iniquae prsevaluerant mihi, defectiones nostras tu expias.

5 Beatus, quem eligis et admoves inhabitaturum atria tua: saturamur bono domus tuse, rebus sanctis templi tui. .

6 Res reverendas in justitia proloqueris nobis, o Deus salutis nostrse, fiducia omnium extre- mitatum terrae et maris longinquarum :

7 Stabiliens montes virtute tua, accinctus po- tentia:

8 Compescens strepitum marium, strepitum flu- ctuum eorurn, et fremitum nationum.

9 Qui facis, ut canant exortus matutinos et vespertinos incolae extremitatum, reverentes a signis tuis. v

10 Visitas hanc terram et appetis eam: plurimum ditas eam; rivo Dei pleno aquse; paras fru- mentum illorum, quum ita prseparaveris eam:

11 Porcas ejus irrigando , deprimendo liras ejus; imbribus dissolvis eam, germini ejus benedicis.

12 Coronas annum bonitatis tuae, et orbitae tuae stillant pinguedinem: V

13 Stillant in caulas deserti, et exsultatione colles accinguntur.

14 Vestiuntur pascua gregibus, et convalles obte- guntur tritico : clangentes agunt, atque etiam canunt.

LXVI. Magistro symplionise canticum et psalmns.

1 Clangite Deo, omnes incolce terrse:

2 Psallite gloriam nominis ejus, apponite gloriam laudi ejus:

66, 3-17.] PSALMORUM. 75

3 Dicite Deo, Quam reverendiis es factis tuis: propter amplitudinem roboris tui mendaciter se dedunt tibi inimici tui.

4 Omnes incolce terrae incurvent se tibi, et psal- lant tibi; psallant nomini tuo, ut quum maxime.

5 Venite et videte opera Dei; reverendus est actione erga filios liominis.

6 Convertit mare in aridam; per flumen transive- runt pede§, illic laetati sumus in eo.

7 Dominatur potentia sua in seculum: oculi ejus gentes speculantur: qui rebelles sunt, ne efl^- rantur apud se ipsos admodum.

8 Benedicite, populi, Deo nostro; et facite, ut resonet vox laudis ejus:

9.Qui restituit animam nostram in vitam, neque

permittit dimoveri pedes nostros. 10 Postquam probasti nos, Deus; conflasti nos, ut

conflatur argentum: "II Induxisti nos in rete ipsum, imposuisti cingulam

asinariam lumbis nostris: la Fecisti, ut insideret mortalis in caput nostrum;

ingressi sumus per ignem et per aquarn; tandem

eduxisti nos ad hanc saturitatem.

13 Ingrediens domum tuam cum liolocaustis, re-

pendam tibi vota mea,

Quae nuncupaverint aperta labia mea, et elo-

cutum fuerit os meum in angustia mea. 15 Holocausta pinguium arietum cff^eram tibi cum

suffitu: parabo boves cum hircis potentissime.

!| 14

16 Agite, audite, quicunque timetis Deum; ut enarrem, quse fecit animae meae.

17 Eum ore meo inclamavi, et ftU elatus pro ser- ?nonibus linguae meae:

41*

76 LIBER IQ6, 18 - 68, 4.

i8 Ad iniquitatem si spectassem animo meo, non exaudivisset Dominus.

19 At certe exaudivit Deus, attendit vocem oratio- nis meae.

20 Benedictus est Deus, qui non avertit orationem meam a se^ et benignitatem suam a me.

LXVII.

Magistro sj-raplionise fidium psalmiis et canticiim.

2 Deus gratiam faciat nobis, et benedicat no- bis; illustret faciem suam erga nos maxime:

3 Ut agnoscamas in terra viam tuam, in omnibus gentibus salutem tuam.

4 Celebrent te populi, Deus, celebrent te po- puli omnes.

5 Laetentur et cantent nationes, quum judica-bis populos recte, et nationes ipsas in terra deduces potentissime.

6 Celebrent te populi, Deus; celebrent te po- puli omnes.

7 Terra dante proventum suum, benedicat nobis Deus, Deus noster.

8 Benedicat nobis Deus, et revereantur eum om- nes fines terrae.

LXVIH.

Magistro symplioniaB Davidis psalmus et canticum.

2 SuRGENTE Deo disperguntur inimici ejus, et fugiunt infesti osores ejus a conspectu ejus.

3 Quasi impellas fumum, impellis eos; ut lique- fit cera ab igne, pereunt improbi a conspectu Dei.

4 Justi vero Isetantes exsultant coram Deo , et gaudent in laetitia.

68, 5-18.] PSALMORUM. 77

5 Cantate Deo, psallite nomini ejus; extoUite eum, qui insidet amoenitatibus , de nomine ejus Jah; ac exsultate coram eo.

6 Pater pupillorum et defensor viduarum est Deus, in habitaculo sanctitatis suae.

7 Deus collocat solitarios in familia, educit vin- ctos compedibus: at rebelles inhabitant locum aridissimum.

8 O Deus, quum procederes coram populo tuo, quum gradereris per solitudinem excellen- tissime :

9 Terra movebatur, etiam coeli destillabant a prse- sentia Dei: ipse Sinai a praesentia Dei, Dei Is- raelis.

10 Pluviam liberalissimam stillabas, Deus; posses- sionem tuam, eamque defessam, tu instaurabas.

11 Tui catervatim habitabant in ea; te parante per bonitatem tuam pauperi illi afflicto, Deus.

12 Dominus dabat sermonem; eae, quae annuncia- bant, exercitu magno dicebant,

13 Reges exercituum fugiunt, fugiunt: et quse com- moratur domi, partitur spoUa.

14 Etiamsi jacueritis inter duas strues lapideas, eritis similes alis columbae, tectae argento; cu- jus pennae sunt ex fulvo auro effosso.

15 Quum expanderit omnipotens reges in hac terra, niveus eris in Zalmone,

16 Monte maximo, monte Basanis : monte frequente gibbis, monte Basanis.

17 Quare dejiceretis vos, montes frequentes gibbis? haec montana desiderat Deus ad sedem suam, etiam Jehova inhabitabit in aeternum.

18 Curruum Dei duae suiit myriades, millia mul-

78 LIBER [68, 19-30.

tiplicia: Dominus cum illis est, Dominiis Sinai in sanctuario habitans. 19 Ascendens in sublime captivam fecisti captivo- rum multitudinem : accipiens dedisti dona homi- nibus: etiam rebelles habitando captivos facis, Jah Deus.

20^ Benedictus Dominus, qui quotidie onerat nos donis ; Deus ille fortis salus nostra excellen- tissime.

21 Deus ille fortis nobis est Deus fortis ad salu- tem omnimodam: et Jehovi Domino sunt exitus contra ipsam mortem.

22 Tantummodo Deus frangit caput inimicorum suorum, verticem comatum indesinenter ambu- lantis in reatibus suis.

23 Dixerat Dominus, Ex Basane reduco, reduco ex profunditatibus maris.

24 Ut frangens immergas pedem tuum in sanguine, linguam canum tuorum; sanguine fluente ab inimicis, ab unoquoque eorum.

25 Quum vi^erent incessus tuos, o Deus; in- cessus Dei fortis mei, regis mei, qui est in sanctuarlo:

26 Prsecedebant cantores, post fidicines inter pu- ellas tympana pulsantes.

27 In congregationibus benedicite Deo, Domino, qtci estis e scaturigine Israelis.

28 Illic sit Benjamin parvus et dominator eorum, principes Judse et coetus eorum, principes Ze- bulonis, principes Naphthali.

29 Prsecipis Deus tuus robustum esse te; corro- bora, o Deus, quod operatus es in nobis.

*30 E templo tuo propter Hierosolyma tibi afferent reges donarium.

68, 31 - 69, 7.] PSALMORUM. 79

31 Perde catervam arundiferam, coetum robustorum juvencorum cum vitulis populorum, fingentem subjicere se cum fragminibus argenti; dissipat populos, qui bellis delectantur.

32 Veniant magnates ex ^gypto, iEthiopia cele- riter transmittat manuum suarum donum ad Deum.

33 Regna terrae, cantate Deo; psallite Domino vehementissime ;

34 Insidenti coelis coelorum antiquorum; en, edit voce sua vocem robustam.

35 Tribuite robur Deo, cujus excellentia est super Israelem, et cujus robur in superioribus nubibus.

36 Formidabilis es, o Deus, e sanctuariis tuis: Deus fortis Israelis ipse dat robur et vires huic po- pulo, benedictus sit Deus.

LXIX.

Magistro symplioiiise ad liexacliorda Davidis ode.

2 Serva me, Deus, quia perveniunt aquae usque ad animam:

3 Demergor in coenum profundissimum, ubi non est consistendi locus: ingredior profunditates aquarum, et fluentum inundans abripit me:

4 Fatigor clamando, exsiccatur guttur meum, de- ficiunt oculi mei sperantis in Deum meum.

5 Plures sunt quam capilli capitis mei, qui ode- runt me immerito; potentiores sunt, qui conan- tur me succidere, qui mihi sunt inimici injuria; tunc quod non rapui, rependere cogor.

6 O Deus, tu novisti stultitiam meam; et reatus mei non sunt celati tibi.

7 Ne erubescant de me exspectantes te, Domine

80 LIBER [69,8-21.

Jeliova, Deus exercituum: ne rubore suifundan- tur mea causa, qui quserunt te, Deus Israelis.

8 Nam propter te sustineo opprobrium, operit ignominia faciem meam:

9 Extraneus efFectus sum fratribus meis, et alie- nus filiis matris meas :

10 Quia zelus domus tuae exedit me, et opprobria probris afficientium te accidunt mihi.

11 Quum flens affligo jejunio animam meam, tum hoc vertitur in summum probrum mihi.

12 Quum statuo vestimentum meum cilicium, tum sum illis in parabolam.

13 Confabulantur de me sedentes in porta, et ca- nunt odas lyricas bibentes potum inebriantem.

14 De me itaque oratio mea ad te est hcec. Je- hova, tempus est benevolentiae : Deus pro ampli- tudine benignitatis tuae exaudi me, pro fide sa- lutari tua.

15 Eripe me e luto, et ne immergar; eripiar ab oso- ribus meis, et a profunditatibus aquarum:

16 Ne inundans abripiat me fluentum aquarum, neque absorbeat me profundum: et ne praeclu- dat mihi puteus os suum.

17 Exaudi me, Jehova, quia bona est benignitas ' tua: secundum amplitudinem miserationum tua- rum respice ad me :

18 Et ne abscondas faciem tuam a servo tuo; quia est angustia mihi: festina, exaudi me,

19 Appropinqua ad animam meam, vindica eam: propter inimicos meos redime me.

20 Tu nosti opprobrium meum, pudoremque meum, et ignominiam meam: coram te sunt om-nes ho- stes mei.

21 Qpprobrium frangit animum meum, adeo ut af- ficiar segritudine: quumque exspecto, qui con-

69, 22-36.] PSALMORUM. 81

doleat, nemo adest; aut consolatores, tamen non invenio :

22 Quin potius dant pro alimento meo amarorem: et in siti mea bibendum dant mihi acetum.

23 Sit mensa eorum ante eos pro laqueo; et pro retributionibus, pro tendicula ipsis.

24 Obtenebrentur oculi eorum, ut non videant: et fac, ut lumbi eorum jugiter nutent.

25 EfFunde super eos indignationem tuam, et aestus ir^ tuse assequatur eos.

26 Sint castella eorum desolata, in tentoriis eorum ne sit babitator:

27 Quia, quem tu percussisti, persequuntur, et secun- dum dolorem confossorum tuorum narrationes contexunt.

28 Appone poenam ad poenam iniquitatis eorum, et ne veniant in justitiam tuam.

29 Deleantur de libro vitse, et cum justis ne con- scribantur.

30 Ego vero pauper et dolens, quum salus tua, Deus, in edito collocaverit me,

31 Laudabo nomen Dei cantico, et magnificabo eum gratiarum actione :

32 Quse melior videbitur Jeliovae bove , juvenco cornuto, aut ungulam scissam habente quoquam,

33 Quod ubi viderint mansueti , Isetabuntur: et re- viviscet animus vester, o quserentes Deum:

34 Quod attendat ad egentes Jehova, et vinctos suos non spernat.

35 Laudabunt eum coeli et terra; maria, et quic- quid repit in eis:

36 Quia Deus servat Zionem, et instaurat civitates Judse; ut habitent ibi, et hsereditario jure pos- sideant eam terram :

82 LIBER [69, 37 - 71, 7.

37 Posteri, inquam, servorum ejus possideant eam, et amantes nominis ejus habitent in ea.

LXX.

Mag-istro symplionise ode Davidis ad recordaudum.

2 Deus ad eripiendum me; Jehova, ad auxilium meum festina.

3 Pudefiant et rubore perfundantur quaerentes ani- mam meam: agantur retrorsum et ignominia afficiantur, qui delectantur malo meo.

4 Retrocedant pro mercede pudoris sui, qui di- cunt, Euge, euge!

5 Gaudeant et la^tentur in te omnes quserentes te: ac dicant jugiter, Magnificetur Deus, aman- tes salutis tuse.

6 Ego vero sum pauper et egens, o Deus, festina mea causa: auxilium meum et liberator meus es, Jehova, ne tardes.

LXXI.

1 Ad te, Jeliova, me recipio, ne erubescam unquam.

2 Justitia tua eripe me et libera me, inclina ad me aurem tuam ac serva me.

3 Esto mihi rupes, quam inhabitem, quo veniam jugiter; prseceptum posuisti de servando me, quia petra mea et munitio mea es.

4 Deus mi, libera me e manu improbi, e manu inique et praefracte agentis.

5 Nam tu es exspectatio mea, Domine Jehova, fiducia mea a pueritia mea.

6 Tibi innitor inde ab utero, a visceribus matris meae tu abripuisti me : in te est laus mea jugiter.

7 Tanquam ostentum fui multis: adeo es mihi re- ceptus robustus.

71, 8-21.] PSALMORUM. 83

8 Impleatur os meum laude tua, toto die glo- ria tua.

9 Ne abjicias me tempore senectutis: quum deficit virtus mea, ne derelinquas me :

10 Quia loquuntur inimici mei de me , et obser- vantes animam meam consultant simul:

11 Dicendo, Deus dereliquit eum; persequimini et prehendite eum, quia nemo est qui eripiat.

12 Deus, ne longe abesto a me: Deus mi, ad auxi- lium meum festina.

13 Pudefiant, deficiant adversantes animae meae; operiantur opprobrio et ignominia quserentes malum meum.

14 Ego vero jugiter in exspectatione sum de tota laude tua; et perrecturus sum.

15 Os meum narraturum est justitiam tuam, quo- tidie salutem tuam: quamvis ignorem numeros ejus :

16 Aggrediar omnimodam fortitudinem , Domine Jeliova: commemorabo justitiam tuam solius.

17 Deus, docuisti me a pueritia mea, et huc us- que indicavi mirabilia tua.

18 Quare etiam tantipser dum senex et canus sum, Deus, ne derelinquas me , donec indicavero brachium tuum huic generationi, omni venturae

19 generationi fortitudinem tuam :

Nam justitia tua, Deus, in altum usque as- stirgit, quia facis res magnas; Deus, quis est par tibi?

20 Quia, postquam fecisti ut experirer angustias magnas et malas, rursus vitse restituis me, et ex abyssis terrse rursus facis ut ascendam.

21 Auges magnitudinem meam, et divertens conso- laris me.

84 LIBER [71,22-72,12.

22 Etiam ego celebraturus sum te instrumento nablii, ^demque tuam, Deus mi; psallam tibi cithara, o Sancte Israelis.

23 Cantabunt labia mea , quando psallam tibi, et anima mea quam redemeris;

24 Etiam lingua mea quotidie enunciabit justitiam tuam: quod erubuerint, quod pudore perfusi fuerint quaerentes malum meum.

LXXII.

Pro Salomone.

1 O Deus, judicia tua regi da, et justitiam tuam filio regis.

2 ludicet populum tuum juste, et pauperes tuos jure.

3 Proferant montes pacem populo , et colles pro- pter justitiam.

4 Vindicabit pauperes populi, servabit filios egentis, conteret vero oppressorem.

5 Reverebuntur te, quamdiu erit sol; et durante luna in generationem aeternam.

6 Ut quum descendit pluvia super sectam herbam, quum imbres, irrigatio terrae;

7 Florebit temporibus ejus justus, et amplitudo 1 pacis, donec non sit luna: ^

8 Et dominabitur a mari uno ad alterum, et a flumine quaqua sunt fines lerrae.

9 Coram eo honorem exhibentes incurvabunt se barbari, et inimici ejus pulverem lingent.

10 Reges oceani accolce et insulani munus red- dent; reges Arabiae et Sebse donarium ofFerent:

11 Denique incurvabunt se honorem exhibentes ei omnes reges, omnes gentes servient ei.

12 Quoniam eripiet egentem vociferantem , et pauperem, cui non fuerit adjutor:

72, 13 - 73, 4.] PSALMORUM. 85

13 Parcet attenuato et egenti, animasque egentium servabit:

14 A dolo et a violentia vindicabit animam eorum : adeo pretiosus est sanguis eorum in oculis ejus.

15 Ideo quamdiu vivet, dabit ei de auro Arabiae; et orabit pro eo jugiter, toto die benedicet ei.

16 Uhi fuerit pugillus tritici in terra, in vertice montium, commovebit se ut Libanus fructus ejus, et florebunt cives ut herba terrae.

17 Erit nomen ejus in seculum, durante sole sobolescet nomen ejus: et benedicentes sibi in eo, omnes gentes beatum praedicabunt eum.

18 Benedictus sit Jehova Deus; Deus Israelis, qui facit mirabilia solus:

19 Et benedictum nomen gloriae ejus in secu- lum: impleaturque gloria ejus tota terra. Amen, iterum Amen.

20 Finiuntur orationes Davidis, filii Jsai.

TERTIUS LIBER PSALMORUM.

LXXIII. Psalmus Asaplii.

1 Atqui bonus est Israeli Deus, puris animo.

2 Equidem quod ad me, paene declinaverant pedes mei; niliil fere aberat, quin effunderentur gressus mei.

3 Quum inviderem insanientibus , prosperitatem improborum aspicerem.

4 Nam non sunt nexus usque ad mortem eorum, sed pingue est robur eorum.

86 LIBER [73, 5-20.

5 In labore mortalium non sunt, et cum reliqiiis hominibus non afficiuntur plagis.

6 Idcirco cingit eos torques superbiae, operit vehit ornamentum violentia eos.

7 Emicat prae pinguedine uterque oculus eorum, superant cogitationes animi.

8 Tabifici sunt, et loquuntur maligne oppressio- nem: et e sublimi loquuntur.

9 Opponunt coelis os suum, et lingua eorum per- vadit terram.

10 Ideoque redit populus ejus huc, quum aquse pleni poculi exprimuntur ipsis;

11 Ut dicant, Quomodo cognosceret Deus fortis? aut esset notitia in excelso?

12 Ecce istos improbos, ut tranquilli in seculo au- geant vires.

13 Utique inaniter purifico animum meum, et lavo in munditia manus meas:

14 Quum sim plaga affectus quotidie , et castigatio mea prcBsto sit matutinis singulis.

15 Si dixerim, Narrabo talia; ecce generationi filiorum tuorum perfidus fuero:

16 Si cogitem cognoscere hoc, laboriosum visum^ est in oculis meis:

17 Donec ingressus essem in^sanctuaria Dei fortis, animadvertissem finem istorum.

18 Utique in lubricis ponis eos, dejiciens eos in vastitates.

19 Quomodo abeunt in desolationem quasi mo- mento: desinunt, consumuntur terroribus!

20 Tanquam somnium, postquam evigilavit quis- piam! Domine , quum expergisceris, imaginem eorum contemnis:

73, 21 - 74, 7.] PS ALMOROr. 87

21 Quum exacerbatur animus meus, et in reni- bus meis meipsum exacuebam,

22 Tum eram brutus, qui ignorarem: velut jumenta eram apud te.

23 Itaque ego 'yigxi^x fuUcrus suni tecum: prehen- disti manum dexteram meam.

24 Consilio tuo deduc me, ut postmodum in glo- riam recipias me.

25 Quis esset mihi in coelis prcEter teP et prseter te nullo delector in terra.

26 Deficiente carne mea et animo meo, rupes animi mei et portio mea Deus est in seculum.

27 Nam ecce, longinqui a te pereunt; exscindis, quicunque adulterando dejicit a te.

28 De me itaque, propinquum esse Deo mihi bo- num est\ pono in Domino Jehova receptum meum, ut enarrem omnia opera tua.

LXXIA^

Ode didascalica Asapho.

1 QuARE, Deus, rejicis in seternum? fumare pergit ira tua in gregem pastus tui?

2 Recordare ccetus tui, te acquisivisse antea, vin- dicasse tribum possessionis tuae; montem Zionis hunc esse, in quo habitabas.

3 Attolle pedes tuos ad vastitates seternas; ad omnia mala, quae facit inimicus in loco sancto.

4 Rugientes hostes tui in medio synagogarum tuarum posuerunt insignia sua pro insignibus.

5 NobiHs habitus est eorum quisque, prout eflfe- rebat sursum contra implexa ligna secures.

6 Etiam nunc sculpturas ejus simul vecte et tudi- tibus tundunt.

7 Immiserunt ignem in sanctuaria tua; dejicientes in terram profanarunt tabernaculum nominis tui.

88 LIBER [74, 8-22.

8 Dixerunt cum animo suo, Vim inferamus eis pariter! incenderunt omnes synagogas Z)^^ fortis, dejicipites in terram:

9 Insignia nostra non videmus, non est am- plius proplieta, neque est apud nos qui sciat us- que quo.

10 Quousque, o Deus, probro afficiet hostis? irri- tabit inimicus nomen tuum in aeternum?

11 Quare avertis manum tuam, et quidem dexte- ram tuam? e medio sinus tui coliibe,

12 Atqui Deus rex meus est jam olim, operans omnimodam salutem in medio terrse.

13 Tu disrupisti robore tuo mare, perfregisti capita cetorum in aquis.

14 Tu conquassasti capita balsenae, dedisti cibum ipsi populo per deserta projiciscenti.

15 Tu fidisti fontem et torrentem; tu arefacis flu- vios validos.

16 Tuus est dies; etiam tua nox: tu parasti lumen hujus et solem.

17 Tu statuisti omnes terminos terrse: ipsam aesta- tem et hyemem tu formasti.

18 Recordare saltem hujus, inimicum probro affi-t cere, o Jehova, et populum stultum irritare no- men tuum.

19 Ne tradas isti catervse vitam turturis tuae, cater- vse pauperum tuorum afflictorum ne obliviscaris in aeternum.

20 Intuere in foedus: nam repleta sunt obscurissima loca terrae, caulae sunt violentiae.

21 Qui attritus est, ne redeat confusus, pauper et egens laudent nomen tuum.

22 Surge, o Deus, age causam tuam; recordare opprobrii tui, quo afficeris a stulto quotidie.

74, 23-76, 2.] PS ALMO RUM. 89

23 Ne obliviscaris vocis liostium tuorum; strepitus insurgentium in te, augescentis jugiter.

LXXV.

Magistro symplioiiiaB, ne perdas, psalmus Asaplio et canticnm.

2 Celebramus te, Deus, celebramus: nam propinquum nomen tuum: . enarrant mirabi- lia tua.

3 Quum excepero conventum, ego rectissime judi- cabo.

4 Solutas terrae omniumque liabitatorum ejus ego aptabo columnas maxime:

5 Dicens insanientibus, Ne insaniatis; et impro- bis, Ne attollatis cornu:

6 Ne attollatis contra excelsum cornu vestrum, ne loquamini collo duro;

7 Non enim ab exortu aut ab occasu, neque a deserto est exaltatio :

8 Sed Deus judex; hunc deprimit, et illum ex- tollit.

9 Nam poculum in manu Jehovae, et vinum tur- bidum est, plenum mixtione, ex quo fudit: veruntamen faeces ejus, quas expresserint, bi- bent omnes improbi terrse.

10 Ego itaque annunciem in seculum, psallam Deo Jacobi.

11 Et omnia cornua improborum succidam; exal- tentur cornua justi.

LXXVI.

Magistro symplionise fidium psalmus Asaplio et canticum. 2 NoBiLis est in Juda Deus, in Israele magnum nomen ejus:

42

90 LIBER [70,3-77,4.

3 Cujus tugurium est Salemi, et liabitaculum Zione.

4 Ibi confregit coruscos arcus, scutum gladiumque et bellum vehementissime.

5 Illustris factus es, magnificus, ex montibus direptionis.

6 Dediderunt se in prsedam robusti animo, dor- mitaverunt somnum suum: adeo ut non invene-

7 rint ulli viri bellatores manus suas.

Prae increpatione tua, o Deus Jacobi, consopitus est et currus et equus.

8 Tu, tu, inquam^ formidabilis es: ecquis con- sisteret coram te, ex quo irasceris?

9 E coelis facis, ut audiatur sententia; terra timet, et quieta sidit:

10 Quum surgit ad judicium Deus, ad servandum omnes mansuetos terrae maxime.

11 Nam sestus hominum celebrat te, residuo aestu- um accingis tuos.

12 Vovete et vota reddite Jehovse Deo vestro : quicumque circumstant illum, afferant munus illi formidabili, I

13 Qui vindemiat spiritum antecessorum, formida- bih regibus terra^.

LXXVII.

Magistro syiiiplionifiD, priefecto posterts Jedutkunis, Asaplii psalinus.

2 Vox mea ad Deum fertur, quum exclamo: vox mea ad Deum, ut aurem advertat ad me.

3 Tempore angustiae mese Dominum requiro : manu mea noctu perfusa et non intermittente: renuente consolationem admittere anima mea.

4 Recordor Dei, quum liuctuando perstrepo : me-

77, 5-19.] PSALMORTJM. 91

ditor, quum obruit se spiritus meus vehemen- tissime.

5 Quicm tenes vigiles oculos meos, concutior, ita ut non possim eloqui.

6 Reputo tempora inde ab antiquitate, annos siipe- riorum seculorum.

7 Recordor musicae pulsationis meae nocte: cum animo meo meditor, et perscrutatur spiritus meus, dicens:

8 An in secula repelleret Dominus? aut non pergeret bene velle amplius?

9 An deficeret in seternum benignitas ejus? desi- neret sermo in quamque generationem?

10 An oblitus esset gratiam facere Deus fortis? an occluderet ira miserationes suas summe?

11 Tandem dico, Infirmare me istud, mutata dextera Excelsi?

12 Imo recordabor actionum Jah : quin recorda- bor inde ab antiquitate quodque mirabilium tuorum :

13 Et meditabor de unoquoque opere tuo; de acti- onibus tuis confabulabor, dicens:

14 O Deus, in sanctitate via tua est; quis Deus fortis magnus est ut Deus?

15 Tu, o Deus fortis miritice , ostendisti in populis robur tuum.

16 Vindicasti bracliio populum tuum: posteros Ja- cobi, etiam Josephum maxime.

17 Videntes te aquse, Deus, videntes te aquae formidarunt: etiam commotse sunt abyssi.

18 Exundarunt aquas nubes, sonum ediderunt su- periores nubes: etiarn pervaserunt sagittse tuse.

19 Sonante tonitru tuo in isto orbe, illustrarunt

42*

92 LIBER [77,20-78,10.

fulgura orbem habitabilem; commota est et tremuit terra.

20 Per mare via tua, et semita tua per aquas amplas; ubi vestigia tua non sunt cognita,

21 Duxisti ut gregem populum tuum, Mosis et Aaronis opera.

LXXVIII.-

Ode didascalica Asaphi.

1 AuRiBUS percipe, popule mi, doctrinam meam; inclinate aurem vestram ad sermones oris mei.

2 Aperiam per parabolam os meum, eructabo oc- culta inde a prisco tempore:

3 Quae audivimus ac novimus, ut majores nostri narraverunt nobis;

4 Non celabimus filios eorum, generationem po- steram: narraturos laudes Jehovas, roburque ejus, et mirabilia ejus opera, qu3e fecit.

5 Nam statuit testimonium in Jacobo, et legem posuit in Israele; quse praecepit majoribus nostris nota facere filiis ipsorum :

6 Ut sciant generatio postera, filii nascituri, sur- gentesque enarrent filiis suis: I

7 Et ponant in Deo spem suam, neque oblivi- scantur actionum Dei fortis; sed prsecepta ejus custodiant :

8 Ac non sint ut majores eorum, generatio con- tumax et rebellis; generatio, quae non compa- ravit animum suum, et cujus spiritus non fuit constans erga Deum fortem.

9 Ut posteri Ephraimi armati jaculantes arcu, vertentes terga tempore praelii:

10 Quia non servaverant foedus Dei, et in lege ejus renuerant ambulare:

78, 11-26.] PSALMORUM. 93

11 Obliti actionum ejus et mirabilium ejus operum, quae ostenderat ipsis.

12 Coram majoribus eorum fecerat miracula, in terra -^Egypti, agro Tanitico.

13 Diffiderat mare, ut traduceret eos; statuens aquas tanquam acervum;

14 Deduxeratque eos nube interdiu, et totam no- ctem lucente igne.

15 Fiderat rupes in deserto, ut potum prseberet in abyssis plurimum,

16 Educens fluenta e petra, et demittens tanquam flumina aquas.

17 Perrexerunt tamen adhuc peccare in eum, exacerbando Excelsum in ipsa terra sicca:

18 Et tentantes Deum fortem cum animo suo , pe- tiverunt cibum pro desiderio animi sui:

19 Ac obloquentes contra Deum dixerunt, an pos- set Deus fortis instruere mensam in hoc de- serto ?

20 En, ita percussit rupem, ut fluxerint aquae et torrentes exundaverint : an etiam cibum posset dare? an pararet camem populo suo?

21 Idcirco audiens Jehova excanduerat: et ignis succensus erat in Jacobum, ac etiam ira arserat in Israelem:

22 Quia non crediderant in Deum, neque confisi erant in salute ejus:

23 Quamvis prsecepisset superioribus nubibus su- perne, et januas coelorum aperuisset:

24 Depluensque super eos Man ad comedendum, frumentum coelorum daret illis:

25 Panem robustissimorum comederet quisque, via- ticum mitteret eis ad saturitatem:

26 Impellens Eurum in coelis, et inducens robore suo Austrum.

94 LIBER [78, 27-41.

27 Oimm depluisset siiper eos carnem tanqiiam pulverem, et sicut arenam marinam volucres alatas,

28 Dejiciens intra castra sua, circa tabernacula sua:

29 Et comedentes saturati essent valde , et quod concupiverant illi, attulisset illis :

30 Nondum alienati erant a concupiscentia sua, adhuc cibus eorum in ore eorum erat^

31 Quum ira Dei ardens in eos interficeret e pin- guissimis eorum; et juvenes Israelis proster- neret.

32 Post totum lioc peccaverimt amplius , neque crediderunt propter mirabilia ejus opera.

33 Quamobrem consumebat vanitate dies illorum, et annos illorum terrore.

34 Quum occidebat eos, si requirebant eum, et conversi mane quserebant Deum fortem,

35 Recordantes Deum fuisse rupem suam, et Deum fortem excelsum fuisse vindicem suum.

36 Quamvis conarentur eum decipere ore suo, et lingua sua mentirentur ei,

37 Et animus ipsorum non esset comparatus erg^ eum, neque constantes essent in foedere ejus:

38 Tamen ille misericors expiabat iniquitatem, ita ut non perderet; et plurimum avertebat iram suam, neque excitabat totum sestum suum;

39 Recordans carnem eos esse, ventum abeuntem, qui non revertitur.

40 Quoties exacerbaverimt eum in deserto? do- lore affecerunt eum in solitudine?

41 Qui subinde tentarunt Deum fortem, et san- ctum Israelis circumscripserunt,

78, 42-57.] PSALMORU.Ar. 95

42 Immemores manus ejus, diei, quo redemcrat ipsos ab hoste :

43 Quo disposuit in ^gypto signa sua, et prodigia sua in agro Tanitico:

44 Quum mutavit in sanguinem rivos eorum fluen- taque eorum, ne bibere possent:

45 Immisit in eos colluviem animalium, qusc con- sumeret eos, ac ranas, quae perderent eos:

46 Et dedit brucho proventum eorum, ac laborem eorum locustae:

47 Occidit grandine vites eorum, et sycomoros eo- rum igni, qui, quacumque insidebat, consumeret:

48 Dedit etiam eidem grandini bruta eorum, et pecora eorum prunis ignitis :

49 Immisit in eos sestum irse suse, excandescentiam indignationemque et angustiam, mittendo nun- cios malorum:

50 Liberavit iter ad iram suam, non cohibuit a morte vitam illorum: et bestias eorum pesti dedidit:

51 Et percussit omne primogenitum in -^gypto, principium virium in tentoriis Chami:

52 Et transtulit tanquam pecudes popuhmi suum, direxitque eos tanquam gregem per desertum:

53 Et deducens eos secure, ita ut non metuerent, postquam inimicos eorum operuisset mare,

54 Adduxit eos in terminum sanctitatis suse, mon- tem hunc, que^n acquisivit dextera ejus;

55 Expellens a facie eorum gentes, faciensque ut acciderent funiculo possessionis : et habitaverunt in tentoriis earum tribus Israehs.

56 Attamen' tentarunt et exacerbarunt Deum excelsum, et testimonia ejus non observarunt:

57 Sed aversi perfide egerunt ut majores eorum: conversi sunt ut arcus fallax.

96 LIBER [78, 58-72.

58 Nam provocarunt eum per excelsa sua, et per sculptilia sua ad zelotypiam concitarunt eum.

59 Quod audiens Deus excanduit, sprevitque valde Israelem:

60 Adeo ut deserens tabernaculum Siluntis, tento- rium, quod collocaverat inter homines:

61 Traderet in captivitatem robur suum, et gloriam suam in manum hostis:

62 Dederetque gladio populum suum; quia in pos- sessionem suam excanduerat:

63 Juvenes ejus absumeret ignis, et virgines ejus non laudarentur:

64 Sacerdotes ejus gladio conciderent, et viduae ejus non flerent.

65 Deinde evigilavit Dominus, qui visus fuerat tanquam dormiens, sicut robustus, cantillans ex vino:

()(> Et percussit hostes suos retro, opprobrium per- petuum indidit eis.

67 Tandem sprevit tentorium Josephi, et tribum Ephraimi non elegit.

68 Eligens vero tribum Judae, montem Zionis, quem diligat:

69 ^dificavit simile excelsis palatiis sanctuarium suum: utpote in terra, quam statuit in se- culum.

70 Eligensque Davidem servum suum, et assu- mens eum ex cauhs gregis:

71 A tergo foetarum duxit eum ad pascendum Ja- cobum, populum suum, et Israelem, possessio- nem suam.

72 Qui pavit eos pro integritate animi sui, et summa prudentia manuum suarum deduxit eos.

79, 1-12.] PSALMORUM. 97

LXXIX.

Psalmus Asaplio.

1 O Deus, ingress^e sunt gentes in possessionem tuam; poUuerunt templum sanctitatis tuae, dispo- suerunt Hierosolyma in cumulos.

2 Dederunt cadaver servorum tuorum cibo volu- cribus coeli; carnem eorum, quos benignitate prosequeris, bestiis terrae.

3 Eifuderunt sanguinem eorum velut aquam circa Hierosolyma, nec erat qui sepeliret.

4 Sumus opprobrio vicinis nostris, sannse et ludi- ficationi circumstantibus nos.

5 Quousque Jehova? irasceris in seternum? ar- debit velut ignis zelus tuus?

6 EfFunde aestum tuum in eas gentes, quae non agnoscunt te, et super regna, quae nomen tuum non invocant.

7 Nam consumtor consumpsit Jacobum, et habi- taculum ejus desolaverunt.

8 Ne recorderis adversus nos iniquitates prae- cedentium temporum: festinantes praeveniant nos miserationes tuae, nam attenuati sumus valde.

9 Auxiliare nobis, Deus salutis nostrae, propter honorem nominis tui; et eripe nos, expiatio- nemque fac de peccatis nostris propter nomen tuum.

10 Cur dicturae essent istse gentes, Ubinam est Deus istorum? innotescat in istis gentibus ante oculos nostros ultione sanguinis servorum tuo- rum effusi.

11 Perveniat ante faciem tuam gemitus vincti; pro magnitudine brachii tui fac, ut reliqui sint qui jam traduntur morti.

12 Redde ergo vicinis nostris septuplo in sinum

98 LIBER [79, 13 - 80, 12.

ipsorum: opprobrium ipsorum, quo affecerunt te, Domine.

13 Et nos, populus tuus et grex pastus tui, ce- lebrabimus te in seculum, in quamque genera- tionem enarrabimus laudem tuam.

LXXX.

Magistro symphonise ad liexacliorda psalmus testimoiiii Asaplio.

2 O pastor Israelis, auribus percipe! ductor Josephi tanquam gregis, insidens Cerubinis, illucesce !

3 Coram Ephraimo Benjamineque et Menasse ex- cita potentiam tuam: et veni ad plenam salu- tem afferenda^n nobis.

4 O Deus, restitue nos et fac, ut luceat facies tua: ita servabimur.

5 Jehova, Deus exercituum, quousque fumaturus es contra orationem populi tui?

6 Cibas eos pane lacrymarum, et bibendum prae- bes eis de lacrymis trientaL

7 Exponis nos contentioni vicinis nostris, et ini^ mici nostri subsannant nos. \

8 O Deus exercituum, restitue nos et fac, ut luceat facies tua: ita servabimur.

9 Vitem ex -^gypto transtuleras : expuleras gentes, ut plantares eam:

10 Expediveras ante eam, fecerasque, ut ageret ra- dices suas : et impleverat terram.

11 Operiebantur montes umbra ejus, et palmitum ejus cedri maximae.

12 Emittebat ramos suos usque ad mare, et ad flumen teneros ramos suos.

80, 13 - 81, 8.] PSALMORUM. 90

13 Quare perrupisti macerias ejus, adeo ut car- pant eam omnes viatores?

14 SufFodiat eam porcus sylvestris, et animal agre- ste depascat eam?

15 O Deus exercituum, revertere jam, intuere e coelis et respice: ac visita vitem hanc,

16 Et surculum, quem plantaverat dextera tua : id- que propter filium, qiieni fortificasti tibi.

17 Incensa igne, succisa est; ab increpatione fa- ciei tuae pereunt.

t8 Adsit manus tua viro dexterae tuae: filio lio- minis, quem fortificasti tibi :

19 Ac non retrocedemus a te: in vita conserva nos, ut nomen tuum invocemus.

20 Jeliova, Deus exercituum, restitue nos: fac, ut luceat facies tua: ita servabimur.

LXXXI.

Magistro symplioniae ad Gitthsoa ode Asaplio.

2 Cantate Deo, robori nostro; vociferamini Deo Jacobi.

3 Sumite psalraodica instrumenta, et apponite tympanum, citharam amoenam cum nablio.

4 Clangite in novilunio buccina, stativis quibus- que feriis, diebus festis nostris.

5 Nam statutum in Israele est, ritus a Deo Jacobi :

6 Qui testimonium in Josepho imposuit ipsum, quum processisset contra terram ^gypti, ithi sermonem ignotum audiebam.

7 Amovi, inqtiity ab onere humerum ejus; manus ejus a lacusculo intritce abierunt.

8 Quum in angustia illa exclamares, liberavi te;

100 LIBER [81, 9 - 82, 4.

exaudivi te in latebris tonitru: probavi te us- que ad aquas Meribse summe.

9 Audi, popule mi, et contestabor te, o Israel, si auscultaveris mihi:

10 Si non erit in te Deus fortis extraneus, neque incurvabis te Deo forti alienigense honorem ex- hihens.

1 1 Ego sum Jehova, Deus tuus , qui feci ut ascen- deres e terra ^gypti: dilata os tuum, et imple- turus sum illud.

12 Sed non auscultavit populus meus voci meae, et Israel non acquievit mihi.

13 Quapropter dimisi eos amhulaturos ex senten- tia animi sui, dicens ^ Abeant cum pravis consi- liis suis.

14 O si populus meus auscultasset mihi, si Isra- elitae in viis meis ambulassent:

15 Vel momento inimicos eorum fuissem depres- surus, quum in hostes eorum convertissem ma- num meam.

16 Osores Jehovse mendaciter se dedissent ei, et futurum fuisset tempus istorum in seculum:

17 Denique cibaturum fuisset eum adipe tritici; etiam ex rupe melle fuissem satiaturus te.

LXXXII.

Psalmus Asa^o.

1 Deus adstat in coetu Dei fortis, inter magi- stratus judicat.

2 Quousque judicabitis inique, et personam im- proborum suscipietis summe?

3 Judicate secundum tenuem et pupillum; affli- ctum et pauperem justum pronunciate:

4 Liberate tenuem et egentem, e manu impro- borum eripite.

82, 5 - 83, 12.] PSALMORUM. 101

5 Ignorantibus et non animadvertentibus, in tenebris indesinenter ambulantibus illis , dimo- ventur omnia fundamenta terrae.

6 Ego dico, Dii quidem estis, et filii Excelsi vos omnes :

7 At certe ut plebejus homo morituri estis, etiam sicut unus aliorum principum casuri estis.

8 Surge, o Deus, judica terram: tu enim pos- sessionem habes judiciorum in omnibus gen- tibus.

LXXXIII.

Canticum et psalraus Asapbo.

2 O Deus, ne agas silentium; ne surdum agas, neque quiescas, o Deus fortis.

3 Nam ecce, inimici tui perstrepunt, et osores tui extollunt caput.

4 Contra populum tuum callide ineunt consiHum, et consultant contra abditos tuos,

5 Dicentes, Agite, exscindamus istos, ne sint gens; ut non memoretur nomen Israelis amplius.

6 Nam consilium inierunt animis paribus, con- tra te foedus pepigerunt:

7 Tentoria Edomaeorum et Ismaelitarum, Moabitae et Hagareni,

8 Gebalitae Hammonitaeque et Hamalecitae, Palae- stini cum habitatoribus Tyri:

9 Etiam Assyrius adjunxit se istis; simt brachium posteris Loti maxime.

10 Fac istis ut Midianitis, ut Siserae, ut Jabini in torrente Kisonis:

11 Qui excisi fuerunt ad Hendorum, facti sunt fimus terrae.

12 Redige ipsos ingenuos istorum ut Horebum et

102 LIBER [33, 13 - 84-, 7.

ut Zebum, ut Zebaclium et Zalmunahum, omnes toparchas istorum:

13 Qui dicunt, HaSreditario jure possideamus nobis habitacula Dei.

14 Deus mi, pone eos velut rotam, ut stipulam coram vento.

15 Ut ignis exurit silvam, et ut flamma accendit montes,

16 Ita prosequere eos procella tua, et turbine tuo conturba eos.

17 Reple faciem eorum ignominia; ut requiratur nomen tuum, o Jehova.

18 Pudore perfundantur, et conturbentur usque in seculum; erubescantque et pereant:

19 Ut cognoscatur te, cui soh nomen est Jehova, excelsum esse supra universam terram.

LXXXIV.

Magistro sympliouise ad Gittliaea posteris Koralii psalmns.

2 QuAM amabiha suiit tabernacula tua, o Je- hova exercituum.

3 Desiderio afficitur, etiamque deficit anima mea| venie7idi ad atria Jehovse; cor meum et caro mea exclamant vcnie?tdi ad Deum fortem vi- ventem deside?'io. ^

4 Etiam passer invenit domum, et hirundo nidum sibi, in quo ponat puUos suos: altaria tua, o Jehova exercituum, rex mi et Deus mi.

5 Beati, qui inhabitant domum tuam, qui adhuc laudant te summe.

6 Beatus homo, cui facultas est in te semitas tuas insistendi ex animi sui sente?itia :

7 Qui transeuntes per vallem mori fontem con-

84, 8 - 85, 8.] PS ALMORUM . 103

stituunt eam; quos etiam benedictionum operit pluvia :

8 Qui pergunt ab acie ad aciem, comparituram apud Deum Zione.

9 Jeliova Deus, Deus exercituum, audi oratio- nem meam; auribus percipe , o Deus Jacobi maxime.

10 Scutum nostrum aspice, o Deus; et intuere fa- ciem Christi tui.

11 Nam melior est dies unus in atriis tuis, quam mille alibi: eligo frequentare limen in domo Dei mei, magis quam habitare in tentoriis im- probitatis :

12 Quia sol et scutum est ^ehovdi Deus, gratiam et gloriam dat Jehova: non cohibet bonum ab ambulantibus in integritate.

^3 O Jehova exercituum , beatus homo, qui fidu- ciam habet in te.

LXXXV.

Magistro sympliomse in posteris KoraM psalmus.

2 Benevolus fueras, o Jehova, terrse tuse: reduxeras turbam captivam Jacobi:

3 Condonaveras iniquitatem populi tui, texeras omne peccatum eorum summe :

4 Receperas omnem excandescentiam tuam: aver- teras, quo minus aestuaret, iram tuam.

5 Restitue nos, o Deus salutis nostra^; et irri- tam fac indignationem tuam contra nos.

6 An in seculum irascereris contra nos? protra- heres iram tuam in quamque generationem?

7 An non tu reversus vitce restitueres nos, ut po- pulus tuus laetentur in te?

8 Ostende nobis, Jehova, benignitatem tuam ; et salutem tuam da nobis.

104 LIBER [85, 9 - 86, 9.

9 Audiam, quid loquatur Z^^^wj ille fortis Jehova : nam eloquitur pacem erga populum suum et erga eos, quos benignitate prosequitur: sed ne revertantur ad stultitiam.

10 Utique propinqua est timentibus eum salus ejus, habitatura est gloria in terra nostra. Benignitas et fides occurrent inter se, justitia et pax osculabuntur se.

11 Fides e terra germinabit, et justitia e coelis prospectabit.

12 Etiam Jehova dabit quod bonum est, ut terra nostra edat proventum suum:

13 Faciet, ut justitia praeeat sibi, dum conferet ad iter pedes suos.

LXXXVI.

Oratio Davidis.

1 Inclina, Jehova, aurem tuam, exaudi me ; nam pauper et egens sum.

2 Serva animam meam; nam is sum, quem beni- gnitate prosequeris: serva tuum servum, tu, Deus mei, fiduciam habentem in te.

3 Gratiam fac mihi, Domine: quia te inclamo toto die. I

4 Laetifica animam servi tui: quia ad te, Domine,' animam meam attollo.

5 Tu enim, Domine, bonus/es et condonans, mul- tusque benignitate omnibus invocantibus te.

6 Auribus percipe, Jehova, orationem meam; et attende ad vocem deprecationum mearum.

7 Tempore angustiae mese invoco te, quia exau- dis me.

8 Non est par tibi inter ullos deos, o Domine, neque sunt paria operibus tuis opera.

9 Omnes gentes, quas eis afficis, venientes incur-

86, 10 - 87, 4.] PSALMORUM. 105

vant se coram te, Domine; et honorem liabent nomini tuo :

10 Quia magnus es atque mirificus, tu Deus so- lus es.

1 1 Doce me, Jehova, viam tuam, pergam in veri- tate tua, aduna animum meum ad timendum nomen tuum.

12 Celebrabo te, Domine, Deus mi, ex toto animo meo; et lionore prosequar nomen tuum in se- culum :

13 Quum benignitas tua magna sit erga me, et eripueris animam meam a sepulcliro imo.

14 O Deus, superbi insurgunt contra me , et coe- tus violentorum quserunt vitam meam, qui non proponunt te sibi.

15 Tu autem, Domine, Deics fortis, misericors et gratiosus es , longanimis et multus benigni- tate ac fide.

16 Respice ad me, et gratiam fac mihi; da robur tuum servo tuo, et serva filium ancillae tuae.

17 Effice erga me signum, quod bono sit; ut videntes osores mei pudore perfundantur, quum tu Jehova adjuveris me et consolatus fu- eris me.

LXXXYII. Posteris Koralii psaliniis et canticum.

1 FUNDATIONEM suam inter montes sanctitatis,

2 Diligit Jehova portas Zionis supra quam ulla tabernacula Jacobi.

3 Honorificentissima sunt, quaecunque praedicantur de te, o civitas Dei summe honorifica.

4 Memoro ^Egyptium et Babylonium apud no-

43

106 LIBER [87, 5 - 88, lo.

scentes me ; ecce Palaestinum et Tyrium cum ^tliiope, hunc genitum esse ibidem:

5 Ideo de Zione fore ut dicatur, Hic et ille vir genitus est in ea: ipsumque stabiliturum eam, Excelsum :

6 Jehovam annumeraturum conscribendo populos; hic genitus est ibidem excellentissime.

7 Quapropter canunt aeque ac exsultant omnes fontes vitse mese de te.

LXXXVIII.

Canticum et psalmiis in posteris KoraM magistro sym-

plioniae ad pneiimaticum instrumentum canendus, di-

dascalicus Hemanis Esrachit».

2 O Jehova, Deus salutis meae; interdiu clamo et noctu coram te.

3 Veniat in conspectum tuum oratio mea, inclina aurem tuam ad clamorem meum.

4 Nam saturata est malis anima mea, et vita mea ad sepulchrum pertingit.

5 Reputor cum descendentibus in sepulchrum: sum similis viro quem deiicit virtus.

6 Rcpiitor inter mortuos, semotus ut confossi ja- centes in sepulchro, quorum non recordaris am4 plius, qui manu tua excisi sunt.

7 Ponis me in sepulchro omnium infimo; in tene- brosissimis, in profundis locis.

8 Super me incumbit excandescentia tua, adeo omnibus irrumpentibus tuis fluctibus affligis ve- hementissime.

9 Procul amoves notos meos a me, proponis me in summam abominationem eis; ita inclusum, ut non possim evadere.

10 Oculus meus moeret prce afflictione: invoco

88, 11 - 89, 5.] PSALIMORUM. 107

te, Jehova, totum diem, pando ad te ma- nus meas.

11 An mortuis efficies opus mirabile? aut exper- tes vitae celebraturi te exsurgent potentissime?

12 An enarraretur in sepulchro benignitas tua? fides tua in perditione?

13 An cognosceretur in tenebris mirabile optis tuum, et justitia tua in terra oblivionis?

14 Atqui ego ad te, Jehova, vociferor; et uno- quoque mane oratio mea praevenit te.

15 Quare, o Jehova, abjicis me? abscondis faciem ' tuam a me?

16 Pauper sum et moribundus a concussione, per- ferens terrores tuos animi pendeo.

17 Super me transeuntibus aestibus tuis, conturba- tiones tuae rescindunt me:

18 Circumdantes me sicut aquae toto die, cingentes me pariter.

19 Procul amoves a me amicum et socium, notis meis siun tenebroso loco.

LXXXIX.

Didascalica ode Etlianis Esracliita3.

2 Benigxitates Jehovae in seculum canam: in quamque generationem notam faciam fidem tuam ore meo.

3 Nam statuo fore, ut in secukmi benignitas sedi- ficetur; in coelis ipsis stabilias fidem tuam, qua dixisti^

4 Pepigi foedus cum electo meo, juravi Davidi servo meo :

5 Usque in seculum me, stabiliturum semen tuum et sedificaturum in quamque generationem solium tuum summe.

43*

108 LIBER [89,6-20.

6 Quapropter celebrant coeli mirabile opus tuum, Jehova; etiam fidem tuam in congregatione san- ctorum.

7 Quis enim in superiore nube par sestimetur Je- hovae? assimiletur Jehovae inter filios fortium?

8 Deus fortis est formidabilis in consilio san- ctorum plurimum; et reverendus supra omnia, qua3 circumstant eum.

9 O Jeliova, Deus exercituum, quis est par tibi robustus, Jah? nam fides tua circumvestit te.

10 Tu dominaris in superbiam maris; quum at- tollunt se fluctus ejus, tu reprimis eos.

11 Tu contrivisti tanquam confossum ^'gyptium; brachio roboris tui dispersisti inimicos tuos.

12 Tui sunt coeli, etiam tua est terra; orbem ha- bitabilem et ea, quae ipsum implent, tu fun- dasti.

13 Aquilo et Auster, quos tu creasti; Thabor et Hermon de nomine tuo cantant.

14 Tibi brachium est cum potentia, robusta est ma- nus tua, elata dextera tua.

15 Justitia et judicium habitaculo solii tui, benigni- tas et fides praeeunt faciei tuae.

16 Beatus est popukis, qui agnoscunt clangorem, qui in luce faciei tjuse pergunt, Jehova:

17 In nomine tuo exsultant toto die, et in justitia tua attollunt se:

18 Nam decus roboris eorum es: et pro benevo- lentia tua attollitur cornu nostrum.

19 Jehovse enim est scutum nostrum, et Sancti Is- raelis, Regis nostri.

20 Tunc allocutus per visionem eum, quem beni- gnitate prosequeris, dixisti: Disposui auxilium contra robustum, extuli electum e populo.

89, 21-37.] PSALMORUM. 109

2 1 Inveni Davidem servum meum, oleo sancto meo unxi eum;

22 Quicura manus mea sit stabilis, etiam brachium meum fortificet eum.

23 Non aget exactorem inimicus contra eum, et deditus iniquitati non affliget eum:

24 Sed contundam a facie ejus hostes ejus, et oso- res ejus plaga afficiam.

25 Adeo fides mea et benignitas mea affutura est ei, ut in nomine meo extollatur comu ejus.

26 Nam imponam mari manum ejus, et fluminibus dexteram ejus.

27 Ipse inclamabit me, Tu pater mi, mi Deus fortis, et rupes salutis mese!

28 Etiam ego primogenitum constituam eum, excel- sum supra reges terrae.

29 In seculum servabo ei benignitatem meam, et foedus meum fidum erit ei:

30 Disponamque in setemum semen ejus, et soHum ejus, ut sii7it dies coelorum.

31 Si dereliquerint filii ejus legem meam, et in judiciis meis non ambulaverint:

32 Si statuta mea prophanaverint, et praecepta mea non observaverint:

33 Yisitabo quidem virga defectionem eorum, et plagis iniquitatem eomm:

34 Sed benignitatem meam non irritam faciam ab eo, neque mentiar contra fidem meam.

35 Non prophanabo fcedus meum, et pronunciatum labiomm meorum non mutabo.

36 Semel juravi per sanctitatem meam, Davidi non mentiar:

37 Semen ejus in seculum fore; et solium ejus ut solem coram me,

110 LIBER [89,38- 53.

38 Ut luna stabile fore in seculum; et ut testes in superiore nube fideles summe.

39 At tu abjecisti et sprevisti; excanduisti con- tra unctum tuum.

40 Detestatus es foedus servi tui, prophanasti de- jiciens in terram coronamentum ejus.

41 Dirupisti omnes macerias ejus: exposuisti mu- nitiones ejus contritioni.

42 Diripuerunt eum omnes viatores, est probro vi- cinis suis.

43 Extulisti dexteram hostium ejus, laetificasti omnes inimicos ejus.

44 Etiam retudisti acumen gladii ejus, neque stabi- livisti eum in bello.

45 Fecisti ut cesset nitor ejus, et solium ejus in terram detrusisti.

46 Curtasti dies adolescentiae ejus, operuisti eum pudore summe.

47 Quousque Jehova? abscondes te in aeternum? ardebit tanquam ignis excandescentia tua?

48 Recordare mei, quam temporarius sim: quorsum in vanum creasses omnes filios hominis?

49 Quis vir ita vivat, ut non experiatur mortem? eripiat se ipsum a sepulchro excellentissime?

50 Ubi sunt benignitates illse pristinae, Domine, quas juraveras Davidi per fidem tuam?

51 Recordare, Domine, opprobrii servorum tuorum: me gestare in sinu meo opprohrium omnium maximorum populorum:

52 Quo affecerunt inimici tui, Jehova; quo affece- runt vestigia Christi tui.

53 Benedictus sit Jehova in seculum. Amen, iterumque Amen.

90,1-13.] PSALMORUM. 111

QUARTUS LIBER PSALMORUM. XC.

Oratio Mosis, viri Dei.

1 O Domine, tu habitaculum fuisti nobis in quaque generatione.

2 Quum nondum montes editi essent, aut for- masses terram orbemque habitabilem, denique inde a seculo et usque in seculum tu Deus fortis es.

3 Redigis mortalem eo usque, ut sit contritus ; dicens, Revertimini, filii hominum.

4 Nam mille annos si prsetereat, su?it in oculis tuis ut dies hesternus vigiliaque nocturna.

5 Inundatione abripis eos, somnus sunt: ipso mane sunt ut foenum transiens:

6 Ipso mane, quo effloruit, transiens; ipso vespere excisus atque exarescens.

7 Quando consumimur ira tua, et tuo aestu con- turbamur:

8 Proponis iniquitates nostras tibi, occulta nostra lumini faciei tuse.

9 Nam omnes dies nostri divertunt excandescentia tua; consumimus annos nostros; similes sermoni sunt.

10 In diebus ipsis annorum nostrorum sunt septua- geni anni, aut (ut simus valentissimi) octogeni anni; etiam excellentissimum eorum laboriosum est et molestum, quo festine exciso avolamus.

11 Quis agnoscit robur irae tuae aut excandescentiae tuae, secundum timorem tuum?

12 Numerare dies nostros ita doce nos ^ ut induca- mus animum sapientem.

13 Revertere, Jehova! Quousque? et poeniteat te propter servos tuos!

112 LIBER [90,14-91,11.

14 Satia nos unoquoque mane benignitate tua, ut cantemus et Isetemur omnibus diebus nostris.

15 Laetifica nos, ut dies multos afflixisti nos; annis mtiltis experti sumus malum.

16 Perspicuum sit erga servos tuos opus tuum, et decor tuus in filiis eorum.

17 Denique adsit amoenitas Jeliovse Dei nostri no- bis: et opus manuum nostrarum institue in nobis; ipsum, inquam, opus manuum nostrarum institue.

XCI.

1 CoNSiDENS in latibulo Excelsi, in umbra Omni- potentis indesinenter pernoctans,

2 Dico, In Jehova est receptus meus, et propu- gnaculum meum, Deus meus est^ cui confido.

3 Quandoquidem ipse erepturus est te a laqueo aucupantis, a peste serumnosissima:

4 Ala sua protecturas te, quum sub alas ipsius te receperis; clypeus et parma est fides ipsius:

5 Ne timeto a pavore nocturno, a sagitta voli- tante interdiu:

6 A peste in caligine pervadente, a lue vastante in meridie.

7 Cadentibus ab altero latere tuo mille, et de- cies mille a dextera tua, ad te non accedet.

8 Tantum oculis tuis intueberis et retributionem improborum videbis.

9 Quum tu Jehovam, Deum receptus mei excel- sum, statueris habitaculum tuum.

10 Non dabitur occasio, ut attingat te malum, et plaga non appropinquabit ad tentorium tuum.

11 Nam angelis suis prsecipiet de te, ut conser- vent te in omnibus viis tuis:

91, 12 - 92, 10.] PSALMORUM. 113

12 Ambabus palmis sustineant te, ne offendas ad lapidem pedem tuum.

13 Super ferocem leonem et aspidem incedes, con- culcabis juvenem leonem et draconem.

14 Quia in me (inquitDeus) amore propendet, ideo liberabo eum; in edito collocabo eum, quia agno- scit nomen meum:

15 Simulac invocaverit me, exaudiam eum; ipsi adero in angustia: eripiam eum, et lionore affi- ciam eum:

16 Longitudine dierum satiabo eum, denique effi- ciam, ut fruatur salute mea.

XCII.

Psalmns et canticTim in diera sabtathi.

2 BONUM est celebrare Jehovam, et psallere nomini tuo, o Excelse;

3 Annunciare unoquoque mane benignitatem tuam, et fidem tuam quibusque noctibus :

4 Ad decachordum et ad nablium, ad citharam cum meditatione.

5 Qu3e laetitia afficis me, Jehova, opere tuo: de factis manuum tuarum cantabo.

6 Quam magna sunt facta tua, Jehova! valde pro- fundae sunt cogitationes tuae.

7 Vir brutus non agnoscit, et stultus non animad- vertit istud;

8 Quum germinant improbi velut herba, florent- que omnes qui operam dant iniquitati fore ut perdantur usque in seternum:

9 Te autem, o Excelse, in seculum esse Jehovam. 10 iSTam ecce, inimici tui, Jehova; nam ecce, ini-

mici tui pereunt: dissiliunt omnes, qui operam dant iniquitati.

114 LIBER [92, 11 - 94, i.

1 1 Attollis vero tanquam monocerotis cornu meum,. perfundendo me oleo virente:

12 Illa intuente oculo meo in observatoribus meis; de insurgentibus contra me maleficis audientibus auribus meis.

13 Justus ut palma germinabit, ut cedrus in Li- bano crescet.

14 Plantati in domo Jeliovse, in atriis Dei nostri germina profundent.

15 Adhuc abundabunt in canitie , pingues et vi- rentes erunt,

16 Ad annunciandum rectum esse Jeliovam, ru- pem meam; neque esse ullam iniquitatem in eo.

XCIII.

1 Jehova regnat celsitudine indutus; indutus Jehova robore se accingit: etiam stabilitur orbis habitabilis, ne dimoveatur.

2 Stabile est solium tuum ab illo tempore, inde a seculo tu regnas.

3 Utut attollant flumina, o Jehova, attollant flumina sonum suum, attollant flumina fragorem! suum :

4 Sonis aquarum multarum, magnificis fluctibus irrumpentibus maris magnificentior est in alto Jehova.

5 Testimonia tua firma sunt valde: domui tuae decora sanctitas, o Jehova, in longitudinem

dierum est.

XCIV.

I O fortis Deus ultionum, Jehova; o Dcus for- tis ultionum, ilhicesce!

94, 2-17.] PSALMORUM. 115

2 Attollere, o judex terrae; redde retributionem

superbis !

3 Quousque improbi, o Jehova, quousque im- probi exsultabunt?

4 Eructantes loquentur superbe? sese praedicabunt omnes, qui operam dant iniquitati?

5 Populum tuum, Jehova, conterent? et possessio- nem tuam affligent?

6 Viduam et peregrinum interficient, ac pupillos occident?

7 Dicentes, Xon respicit Jah; neque animad- vertit Deus Jacobi?

8 Animadvertite , o brutissimi in populo : et stultissimi, quando intelHgentes eritis?

9 An plantator auris, an non audiat? aut formator oculi an non intueatur?

10 An castigator gentium, an non repreliendat? qui docet homines scientiam, a7i non agnosceret}

11 Jehova cognoscit cogitationes hominum, esse vanitatem ipsam.

12 Beatus ille vir, quem castigas, Jah, et quem ex lege tua doces:

13 Ad praestandum quietem ei a diebus adversitatis, dum foditur improbro fovea.

14 Non enim deserit Jehova populum suum, et possessionem suam non derelinquit:

15 Sed usque ad justitium reversurum est judicium, et post illud omnes recti corde.

16 Quis surrecturus fuisset pro me contra male- ficos? quis se ipsum stitisset pro me contra eos, qui operam dant iniquitati?

17 Nisi Jehova pleno auxilio fuisset mihi, parum abest quin habitasset in loco silentii vita mea.

116 LIBER [94,18-95,9.

i8 Quum dico, Dimovetur pes meus; benignitas tua, o Jehova, sustentat me.

19 Quum multae sunt cogitationes meae apud me, consolationes tuae oblectant animam meam.

20 An consociaretur tibi solium aerumnarum, for- mantis molestiam praeter statutum,

21 Turmatim convenientium contra animam justi, et sanguinem innoxium condemnantium?

22 Imo, est Jehova mihi pro edito loco, et Deus meus pro rupe receptus mei:

23 Qui convertit contra eos iniquitatem ipsorum, et malitia ipsorum exscindit ipsos; exscindit ipsos Jehova, Deus noster.

XCV.

1 Agite, cantemus Jehovae; clangamas rupi sa- lutis nostrse!

2 Eamus ante faciem ejus cum gratiarum actione, cum psalmis clangamus ei!

3 Nam Deus fortis magnus est Jehova, et rex magnus supra omnes Deos.

4 In cujus manu sunt ima vestigia terrae, penes quem simt vires montium:

5 Cujus est ipsum mare, ut qui fecit illud; et arida, quam manus ejus formarunt.

6 Venite, incurvemus nos et procumbamus; flectamus genua coram Jehova, qui fecit nos !

7 Quum ipse sit Deus noster, nos vero populus pastus ejus, et grex ductus ejus; hodie, si vocem ejus audieritis,

8 Ne obduretis animum vestrum, ut in conten- tione, ut die tentationis in deserto:

9 Ubi tentaverunt me majores vestri; probaverunt me, etiam experti sunt opus meum.

95,10-96,13.] PSALMORUM. 117

10 Quadraginta annis fastidio habui generationem illam\ dicens, Populus sunt errabundi animo, et sunt ignorantes viarum mearum:

11 Quibus juravi in ira mea, eos non ingressuros in requiem meam.

XCVI.

1 Canite Jehovae canticum novum , canite Je- hovae tota terra.

2 Canite Jehovse, benedicite nomini ejus; prsedi- cate de die in diem salutem ejus.

3 Narrate in gentibus honorem ejus, omnibus populis mirabilia ejus opera:

4 Magnum Jehovam et laudatum valde, reveren- dum esse supra omnes deos.

5 Nam omnes dii populorum sunt idola, Jehova vero coelos fecit.

6 Gloria et decor coram eo , robur et ornatus in sanctuario ejus sunt.

7 Cedite Jehovae, famihae populorum, cedite Je- hovse honorem et laudem.

8 Cedite Jehovae honorem nominis ejus; afferte munus et venite ad atria ejus.

9 Incurvate vos Jehovae, honorem exhibentes in decore sanctitatis; formidate a conspectu ejus tota terra.

10 Dicite in gentibus, Jehova regnat; etiam stabi- lietur orbis habitabilis, ne dimoveatur: judica- turus est populos rectissime.

11 Lsetabuntur cceli, et exsultabit terra, perstre- pet mare et quae ipsum implent.

12 Exsultabit ager et quicquid est in eo, tunc can- tabunt omnes arbores silvae:

13 Ante faciem Jehovse , quum venerit; nam venit

118 LIBER [97,1-98,1.

ad judicandum terram: judicaturus est orbem habi- tabilem per justitiam, et populos per fidem suam.

XCVII.

1 Jehova regnat: exsultet terra! Isetentur regi- ones plurimse!

2 Nubes et caligo circumstant eum: justitia et ju- dicium locum solii ejus.

3 Ignis ante eum procedit, et inflammat circum- quaque liostes ejus.

4 Perlustrant fulgura ejus orbem habitabilem, videns formidat terra.

5 Montes ut cera liquefiunt a prsesentia Jehovae, a presentia domini totius terrae.

6 Indicant coeli justitiam ejus, adeo ut videant omnes populi honorem ejus.

7 Pudore sufFundantur omnes colentes sculptile, qui se jactant de idolis: incurvanto se honorem exhihentes ei omnes angeh.

8 Audiens Isetatur Zion, exsultantque filise Judse, propter judicia tua, o Jehova.

9 Tu enim es, Jehova, excelsus supra omnem terram; valde elatus es supra omnes angelos.

10 Amantes Jehovae, odio habete malum: ser- vans animas suorum, quos benignitate prosequi- tur, e manu improborum eripit eos.

11 Lux sata est justo, et rectis animo laetitia.

12 Laetamini, justi, in Jehova, et celebrate memo- riam sanctitatis ejus.

XCVIII.

Psalmus. I Cantate Jehovae canticum novum, quia opera mirabiha fecit: salutem attulit ei dextera ipsius, et brachium sanctitatis ipsius.

98, 2 - 99, 6.] PSALMORUM. 119

2 Notam fecit Jehova salutem suam, ante oculos ipsarum gentium revelavit justitiam suam.

3 Recordatus est benignitatis suae, et suae iidei erga domum Israelis: vident omnes iines terrse salutem Dei nostri.

4 Clangite Jehovae tota terra; fragore edito cantate et psallite.

5 Psallite Jehovse cithara, cithara et psalmodia.

6 Tubis et sono buccinae clangite coram rege Je- hova.

7 Perstrepat mare et quse implent ipsum; orbis habitabilis et habitantes in eo.

8 Flumina complodant manu, pariter montes cantent,

9 Coram Jehova, quia advenit ad judicandum terram, judicaturus est orbem habitabilem juste, et populos rectissime.

XCIX.

1 Jehova regnat, commoveantur populi! insi- dens Cerubinis regnat, nutet terra!

2 Regnat Jehova Zione magnus; etiam altus est supra omnes populos.

3 Celebrent nomen tuum magnum et reverendum, sanctum esse.

4 Tu quoque, robustissime rex judicium amans, tu, i72quam, constituis quod est rectissimum; judicium et justitiam in Jacobo tu perficis.

5 Exaltate Jehovam Deum nostrum, et incurvate vos honorem exhiheittes ad scabellum pedum ejus; quia sanctus est.

6 Mosen et Aaronem cum sacerdotibus ipsius; Samuelemque cum invocantibus nomen ipsius; inclamantes Jehovam, ipse illico exaudivit eos:

120 LIBER [99,7-101,3.

7 In columna niibis allocutus est eos, observantes testimonia ipsius et statutum, quod dederat eis.

8 Jehova, Deus noster, tu exaudivisti eos: Deus fortis condonans fuisti eis, etiam quum ultionem sumeres de actionibus eorum.

9 Exaltate Jehovam, Deum nostrum, et incur- vate vos honorem cxhihejites ad montem san- ctitatis ejus: quia sanctus est Jehova, Deus noster.

C.

Psalmiis pro gratiarum actiono.

1 Clangite Jehovae, omnes incolce terrse.

2 Colite Jehovam cum laetitia, venite in conspe- ctum ejus cum cantu.

3 Agnoscite Jehovam esse Deum, ipsum effecisse nos (non autem nos ipsos) populum suum et gregem pastus sui.

4 Ingredimini portas ejus cum gratiarum actione, atria ejus cum laude : gratias agite ei, benedicite nomini ejus.

5 Nam bonus est Jehova, in seculum est beni- gnitas ejus; et usque ad generationem quamque fides ejus.

CI. '

Dayidis psalmus.

1 Benignitatem et jus canam: tibi, o Jehova, psallam.

2 Animadvertam via integra, quando venturus sis ad me : indesinenter ambulabo in integritate animi mei, intra domum meam.

3 Non proponam mihi ob oculos rem nefariam: factum decHnantium odi, non adhserebit mihi.

101,4-102,10.] PSALMORUM. 121

4 Animus perversus recedet a me; malum non agnoscam.

5 Lingua Isedentem apud me clam proximum suum, ipsum exscindam: elatum oculis et tumen- tem animo, ipsum non potero ferre.

6 Oculi mei atte^tdent ad veraces terrae, ut con- sideant mecum: ambulans via integra, is mini- strabit mihi.

7 Non habitabit intra domum meam faciens dolum; loquens mendacia non stabilietur coram oculis meis.

>B Singulis matutinis exscindam omnes improbos lerrse, ad rescindendum a civitate Jehovse omnes, qui operam dant iniquitati.

CII.

Oratio pro paupere , quum obruitur et ante Jeliovam effundit meditationem suam.

2 Jehova, audi orationem meam; et vociferatio mea ad te perveniat.

3 Ne abscondas faciem tuam a me, quo die est angustia mihi: inclina ad me aurem tuam, quo die inclamo; festinanter exaudi me.

4 Nam consumuntur ut fumus dies mei, et ossa mea ut focus exardescunt.

5 Percussum tanquam herba exarescit cor meum, quia obliviscor comedere cibum meum.

6 Prae voce gemitus mei adhaerescit os meum carni meae.

7 Similis sum plateae deserti; sum tanquam bubo vastitatum.

8 Assidue sum similis passeri, solitario in tecto.

9 Tote die probro afficiunt me inimici mei; insa- nientes contra me, per me jurant.

10 Nam cinerem tanquam panem comedo, et po- tiones meas cum fletu misceo,

44

Ji _ •.

122 LIBER [102,11-27.

11 Propter indignationem tuam, et ferventem iram tuam; quia sustulisti me, et abjecisti me.

12 Dies mei similes sunt umbrse inclinatae: et ego sicut lierba exarui.

13 Tu autem, Jehova, in seculum permanes, et recordatio tui in quamque generationem.

14 Tu surgens misereberis Zionis: quia tempus est faciendi gratiam ei, quia advenit statum tempus,

15 Quo delectentur servi tui lapidibus ejus, et pul- veri ejus gratiam faciant,

16 Ut revereantur gentes nomen Jehovse, et omnes reges terrae honorem tuum;.

17 Quum 3edificans Jeliova Zionem, apparuerit in honore suo.

18 Respexerit ad orationem nudatissimi, et non spreverit orationem eorum.

19 Conscribatur hoc in generationem posteram, ut populus recreatus laudet Jah:

20 Quod prospectaverit ex alto loco sanctitatis suse, Jehova e coelis in terram intuitus sit,

21 Ad exaudiendum suspirium vincti, ad solven- dum eos, qui jam traduntur morti;

22 Ut enarrent Zione nomen Jehovse, et laudem ejus Hierosolymis:

23 Congregantibus se populis simul et regnis ad colendum Jehovam.

24 Affligit quidem in hac via vires meas, curtat dies meos:

25 Sed dico, Mi Deus fortis, ne auferas me mediis diebus meis; per generationem aeternam simt anni tui.

26 ATiteqicam terram fundasses, et opus manuum tuarum essent coeli.

27 Ista peritura sunt, tu autem permanes; ista, in-

102,28-103,14.] PSALMORUM. 123

quam, omnia ut vestimentum veterascent, ut in- dumentum mutabis ea, atque mutabuntur:

28 Tu vero idem es, et anni tui non finiuntur.

29 Filii servorum tuorum habitabunt, et semen eo- rum stabilietur coram te.

CIII.

Ode Dayidis,

1 Benedic, anima mea, Jeliovae; et omnia in- testina mea, nomini sanctitatis ejus.

2 Benedic, anima mea, Jehovse; et ne obliviscaris uUius beneficiorum ejus:

3 Qui condonat omnes iniquitates tuas, qui mede- tur omnibus morbis tuis:

4 Qui vindicat a fovea vitam tuam, qui circumtegit te benignitate et miserationibus.

.5 Quo satiante bonis quibusque os tuum, servas te recentem tanquam aquila, tanquam pueritia tua.

6 Facit quae justa sunt Jeliova, et judicia om-

nibus oppressis. '7 Notas fecit vias suas Mosi, posteris Israelis

actiones suas. .8 Misericors et gratiosus Jehova, longanimis et ' multus benignitate. 9 Non in seternum litigat, neque in seculam i7'am

asservat;

10 Non secundum peccata nostra facit nobis, ne- que secundum iniquitates nostras refert nobis;

11 Sed quam alti sunt coeli supra terram, prasvalet benignitas ejus erga timentes eum :

12 Quam longe abest oriens ab occidente, longe amovet a nobis defectiones nostras.

13 Ut miseretur pater fiHorum, miseretur Jehova timentium ipsum.

14 Nam ipse novit figmentum nostrum, memor pulverem nos esse:

44*

124 LIBER [103, 15 - 104, 6.

15 Ipsius mortalis similes foeno dies esse; sicut flos agri, sic florere ipsum.

16 Quum ventus pervadit ipsum, mox non esse, ne- que agnosci ipsum amplius a loco suo.

17 At benignitas Jehov3e inde a seculo usque in se- culum est erga timentes ipsum, et justitia ejus erga nepotes:

18 Erga observantes foedus ipsius, et erga memo- res mandatorum ejus, ad faciendum ea.

19 Jehova in coelis stabilivit solium suum, et re- gnum ipsius omnibus praesidet.

20 Benedicite Jehovse, angeli ejus valentissimi ro- bore, efficientes verbum ejus, auscultantes voci verbi ejus.

21 Benedicite Jehovae, omnes exercitus ejus, mini- stri ejus facientes placitum ejus.

22 Benedicite Jehovae, omnia opera ejus in omni- bus locis dominationis ejus; benedic, anima mea, Jehovse.

CIV.

1 Benedic, anima mea, Jehovae.

Jehova, Deus mi, magnus es valde; decorem e^ majestatem induisti,

2 Amiciens te luce tanquam panno, extendens coe- los tanquam aulseum:

3 Qui contignat in aquas coenacula sua; qui dispo- nit densas nubes in vehiculum suum, qui itat super alas venti

4 Qui facit angelos suos ventos, ministros suos ignem flammantem:

5 Fundavit terram super bases ejus, ne dimovere- tur in seculum et perpetuum.

6 Abysso ut indumento operueras eam, supra mon- tes stantibus aquis:

104, 7-24.] PSALIMORUM. 125

7 Ek increpatione tua diffugerunt, a voce tonitru tui accelerarunt fugani.

8 Conscenderunt per montes , descenderunt per cc-nvalles; in locum, quem fundaveras ipsis.

9 Terminum opposuisti ne transeant; ne revertan- tur ad operiendum terram.

10 Qui emittis fontes per valles, ut inter montes ambulent,

11 Potum praebeant omnibus animantibus agri, fran- g.mt onagri sitim suam :

12 Juxta illos volatilia coeli habitent, e medio fron- dium edentia vocem.

13 Qui irrigat montes e coenaculis suis, ut a fructu 0])erum tuorum satietur terra:

14 Faciens ut germ.inet foenum ad jumentum, et hnrba ad hominis usum; ut depromant cibum e terra.

,15 Qui vino laetificat cor mortalis, nitidam efficit faciem oleo, et cibo cor mortalis fulcit.

16 Satiantur arbores Jehovae, cedri Libani, quas plantavit:

17 Ubi aviculae nidificent; abietes domicilia ciconice.

18 ]\{ ontes excelsissimi rupicaprarum , petrae monta- norum murium perfugium.

19 Statuit lunam in stata tempora, solem agno- scentem occasum suum.

20 Disponis tenebras, ut sit nox: qua erepunt om- nia animantia silvae;

j:2i Juvenes leones rugientes ad prsedam, et quidem

quaerendo a Deo forti escam suam. ' 22 Exorto sole recipiunt se, et in lustris suis recubant.

23 Prodit homo ad opus suum, et ad culturam suam usque ad vesperam.

24 Quam ampla sunt opera tua, ojehova! qtiam

126 LIBER [104, 25 - 105, 2.

ea omnia sapienter fecisti! quam plena est terra possessione tua!

25 In ipso liiari magno et spatioso, illic reptilia su7tt , atque innumera; animantia, parva cum magnis.

26 Illic naves ambulant; balaena, quam formasti lu- dendo in eo.

27 Omnia ista in te exspeetationem liabent, ut des escam ipsorum tempore suo :

28 Te dante ipsis colligunt, aperiente manum tuam satiantur bono:

29 Abscondente te faciem tuam conturbantur; reci- piente spiritum eorum exspirant et in pulverem suum revertuntur:

30 Emittente spiritum tuum recreantur: denique renovas faciem terrae.

31 Sit honor Jeliovae in seculum, Isetetur Jehova in operibus suis!

32 Quo intuente in terram tremit illa, attingente ipsos montes, fumant.

33 Canam Jehovse in vita mea, psallam Deo meo, quantisper ero.

34 Suavis erit de eo meditatio mea, ego Isetabor in Jehova.

35 Deficiant peccatores a terra, et improbi amplius non sint:

Benedic, anima mea, Jehovae. Hallelu-jah!

CV.

1 Celebrate Jehovam, proclamate nomen ejus; notas facite in populis actiones ejus.

2 Canite ei, psallite ei; confabulamini de omni- bus mirabilibus ejus operibus.

105, 3-19.] PSALMORUM 127

3 Laudibus vos efferte in nomine sancto ejus, Ise- tetur animus queerentium Jehovam.

4 Requirite Jehovam et robur ejus, quaerite faciem ejus jugiter.

5 Recordamini mirabilium ejus operum, quse fecit: prodigiorum ejus et judiciorum oris ejus.

6 O semen Abrahami servi ejus, o electi ejus filii Jacobi:

7 Hic est Jehova Deus noster, in tota terra judi- cia ejus sunt.

8 Recordatur in seculum fcederis sui; verbi, quod praecepit, in mille generationes,

9 Quod pepigit cum Abrahamo, et juramenti sui prcestiti Isaaco.

10 Quod praestitit Jacobo in statutum; Israeli in foedus perpetuum:

11 Dicendo, Tibi daturus sum terram Canaanis: funiculum possessionis vestrse.

12 Quamvis essent homines pauci, plane pauci et inquilini in ea;

13 Itarentque a gente in gentem, a regno in popu- lum alium:

14 Non permisit cuiquam opprimere eos, etiam re- prehendit propter eos reges;

15 Ne attingitote (inquiens) unctos meos, et pro- phetas meos ne afficitote malo.

16 Quum advocans famem super terram, omnem scipionem panis fregit;

17 Miserat ante eos virum praestantem, qui ad ser- vitutem venditus erat, Josephum.

18 Cujus pedes afflixerunt compede, ferrum subivit ipse;

19 Usque ad tempus, quo erat adventurum verbum ipsius: sermo Jehovae probavit eum.

128 LIBER ^ [105,20-36.

20 Mittens rex expediri jussit eum, et dominator populorum idem solvit eum:

21 Praeposuit eum dominum familiae suae, et domi- natorem in totam posessionem suam :

22 Ut vinciret principes ejus ex animo suo, et se- niores ejus informaret.

23 Deinde venit Israel in -^gyptum, et Jacob pe- regrinatus est in regione Chami.

24 Ubi quum fecisset Deus , ut foetificaret populus suus valde, et potentiorem eum effecisset hosti- bus suis;

25 Mutavit animum illorum, ut odio haberent po- pulum suum, ut machinarentur contra servos suos.

26 Misit Mosen servum suum, Aaronem quem ele- gerat:

27 Qui exposuerunt apud eos verba signorum ejus, et prodigiorum in regione Chami.

28 Misit tenebras, et obtenebrarunt eam, neque re- bellarunt signa contra verbum ejus.

29 Mutaverat aquas illorum in sanguinem, et morte affecerat pisces eorum.

T^Q Abunde produxerat terra illorum ranas, invaden- tes penetralia regum illorum.

31 Simulac edixit , advenerat colluvies animalium^ pediculi in totum terminum eorum.

32 Reddiderat pluvias eorum grandinem, ignem maxime flammantem in regione illorum:

33 Quibus percussit vites illorum , et ficus illorum; confregitque arbores termini illorum.

34 Simulac edixit, advenerat locusta et melolontha, eaque innumera.

35 Quae comedit omnem herbam regionis eorum, comeditque fructum terr^ illorum.

36 Tandem percussit omne primogenitum in regione illorum, principium omnis potentise illorum.

105,37-106,5.] PSALMORUM. 129

37 Tum eduxit eos cum argento et auro, nec fuit in tribubus ejus qui labaret.

38 Lsetati sunt ^gypti quum exirent hi, quia irru- erat pavor horum super ipsos.

39 Expandit nubem pro tegumento, et ignem ad illustrandum noctem.

40 Petente popiilo adduxit coturnices; et pane coe- lorum satiavit eos.

41 Aperuit rupem, et effluxerunt aquae, ambulantes per siticulosa loca iit fluvius.

42 Quia recordabatur verbi sanctitatis suse cum Abrahamo servo suo hahiti.

43 Ideo eduxit populum suum cum gaudio, cum cantu electos suos.

44 Deditque eis regiones gentium, et laborem natio- num possident hsereditario jure:

45 Ut observent statuta ejus, et leges ejus custo- diant.

Hallelu-jah.

CVI.

1 Hallelu-jah !

Celebrate Jehovam, quia bonus est\ quia in seculum benignitas ejus.

2 Quis eloquatur summam potentiam Jehovse? efl^erat totam laudem ejus?

3 O beatos, qui observarent rationem hanc^ qui exerceret justitiam quovis tempore.

4 Recordare mei, Jehova; pro benevolentia, qua prosequeris populum tuum, visita me salute tua.

5 Ut fruar bono electorum tuorum, ut Iseter laeti- tia gentis tuse; ut me laudibus efferam cum pos- sessione tua.

130 LIBER [106, 6-20.

6 Peccavimus cum majoribus nostris, inique fe- cimus, improbe egimus.

7 Majores nostri in ^gypto non intellexerant mi- rabilia tua opera, non recordati fuerant ampli- tudinis benignitatum tuarum, sed occasionem dederant mutandi eas ad mare, ingressuri mare algosum.

8 Attamen servavit eos propter nomen suum, ut notam faceret potentiam suam.

9 Nam ipso increpante mare algosum, exsiccatum est; et deduxit eos per abyssos ejus, quasi per desertum.

10 Ita servans eos a manu osoris, vindicavit eos a

manu inimici. ir Operuerunt vero aquae hostes eorum, unus ex

illis non est relictus superstes.

12 Quamvis credidissent verbis ejus, cecinissent lau- ' dem ejus:

13 Festinanter obliti sunt operum ejus, non perdu- rarunt ad consilium ejus.

14 Sed ducti concupiscentia , in deserto tentaverunt Deum fortem, in solitudine :

15 Adeo ut tradens illis, quod petebant, immitteret maciem in illos ipsos.

16 Postea invidentibus Alosi in castris, Aaroni sancto Jehovae;

17 Aperiens se terra deglutivit Dathanem, et ope- ruit coetum Abirami:

18 Exardescensque ignis in coetum iliorum, flamma incendit improbos.

19 Fecerunt vitulum Chorebi, et incurvaverunt se exhibentes honorem fusili:

20 Et mutantes honorem suum in formam bovis comedentis herbam.

106, 21-36.] PSALMORUM. 131

21 Obliti sunt Dei fortis servatoris ipsorum, qui fe- cerat res magnas in ^gypto :

22 Mirabilia opera in regione Chami, terribilia ad mare algosum.

23 Quamobrem dixerat se perditurum eos; nisi Mo- ses electus ipsius constitisset in irruptione illa coram ipso, ad avertendum excandescentiam ipsius, ne perderet.

24 Spreverunt quoque terram desiderabilem, non credentes verbo ejus :

25 Et murmurantes in tentoriis suis, non ausculta- runt voci Jehovae.

26 Quapropter sublata manu sua juravit eis, se de- jecturum eos in ipso deserto ;

27 Etiam dejecturum semen eorum in gentibus, et dispersurum eos in regionibus.

28 Prseterea copulaverunt se etiam cum idolo Pehoris, et comederunt sacrificia mortuorum;

29 Adeo provocantes Deum ad indignationem factis suis, ut irrumperet in eos plaga;

30 Donec consistente Pinehaso et judicium exer- cente, coercita esset plaga illa :

31 Quod reputatum est ei ad justitiam, per quam- que generationem usque in seculum.

32 Item ferventem iram concitarunt ad aquas con- tentionis; ita ut male fuerit Mosi propter ipsos:

33 Quum exacerbantibus illis spiritum ipsius, pro- nunciasset labiis suis exacerdationem suam.

34 Non perdiderunt populos illos, de quibus edi- xerat Jehova ipsis :

35 Sed commiscentes se cum illis gentibus, didice- runt opera earum;

36 Colueruntque terricula earum, qu3e ipsis fuerunt in tendiculam.

132 LIBER [106, 37-48.

37 Nam sacrificaverunt filios suos, filiasque suas dsemonibus.

38 Et efFuderunt sanguinem innoxium , sanguinem filiorum suorum, filiarumque suarum, quas sacri- ficabant terriculis Canaanaeorum; adeo ut conta- minata esset terra caedibus istorum.

39 Et polluerunt se operibus suis , actionibus suis, scortantes.

40 Quapropter accensus ira Jehova in populum suum, abominatus est possessionem suam;

41 Adeo ut traderet eos in manum gentium, ut dominarentur in eos osores eorum:

42 Et opprimentibus ipsos inimicis suis, deprime- rent se sub manu eorum.

43 Multoties eripuit eos, quamvis ipsi exacerbas- sent eum consilio suo, et attenuati essent pro- pter iniquitatem suarn:

44 Respiciens ad angustiam eorum, audito clamore eorum.

45 Et recordantem pro eis foederis sui, poenituit ipsum pro amplitudine benignitatum suarum:

46 Adeo ut conciliaret illis misericordiam coram omnibus, qui captivos detinebant eos.

47 Serva nos, Jehova, Deus noster, et congrega nos ex istis gentibus; ad celebrandum nomen sanctum tuum., et laudationil^us commendandum nos in laude tua.

48 Benedictus Jeliova, Deus Israelis, inde a se- culo usque in seculum: et dicat totus populus, Amen.

EIallelu-jah!

107, 1-15.] PSALMORUM. 133

QUINTUS LIBER PSALMORUM.

CVII.

1 Celebrate Jehovam, quoniam bonus est; quoniam in seculum benignitas ejus.

2 Praedicent redemti Jeliovoe, quos redemit ab angustia;

3 Quos ex regionibus congregavit: ab oriente et ab occidente, ab aquilone et a mari:

4 Qui errarunt per desertum, per solitudinem vise; civitatem habitabilem non invenientes.

5 Famelici, etiam sitibundi; in quibus animus ipsorum sese obruebat:

6 Quum clamantes ad Jehovam in oppressione ipsorum, ex angustiis ipsorum eripuerit ipsos :

7 Et deduxerit ipsos per viam rectam; ut perve- nirent ad civitatem habitabilem:

8 Celebrent apud Jehovam benignitatem ejus : et opera mirabilia ejus apud filios hominum:

9 Eum satiare animam appetentem, et animam famelicam explere bono.

10 Qui desident in tenebris et lethah umbra, vincti afflictione et ferro;

11 Quia dederunt occasionem mutandi sermones Dei fortis; et consilium Excelsi spreverunt;

12 Quorum deprimit ista molestia animum, qui la- bant, nemine adjuvante :

13 Quum clamantes ad Jehovam in oppressione ipsorum, ab angustiis ipsorum servaverit ipsos,

14 Eduxerit ipsos ex tenebris et umbra lethali, vincula ipsorum diruperit:

15 Celebrent apud Jehovam benignitatem ejus, et opera mirabilia ejus apud filios hominum:

134 LIBER [107,16-32.

i6 Eum frangere valvas clialybeas et vectes ferreos succidere.

17 Stulti qui propter viam defectionis suse, et propter iniquitates suas afflictantur,

18 Quorum animus omnem cibum abominatur, qui pertingunt usque ad portas mortis:

19 Quum clamantes ad Jehovam in oppressione ipsorum, ab angustiis ipsorum servaverit ipsos,

20 Mittens verbum suum curaverit ipsos, et libera- verit a foveis ipsorum:

21 Celebrent apud Jeliovam benignitatem ejus et opera mirabilia ejus apud filios hominum;

22 Et sacrificantes sacrificia gratiarum actionis, enarrent opera ejus cum cantu.

23 Qui descendunt zn mare navibus, exercentes artem in aquis amplis :

24 Ipsi g^ut vident opera Jehovse et mirabilia ejus in profundo:

25 Quemadmodum edicens constituat ventum pro- cellosum, qui attollat fiuctus illius:

26 QuemadmodunL ascendant ad coelos, descendant ad abyssos; anima ipsorum mala seipsam dis- solvat,

27 Titubent, sese moveant tanquam ebrius* et tota peritia eorum absorbeatur:

28 Quum clamantes ad Jehovam in oppressione ipsorum, ex angustiis ipsorum eduxerit ipsos,

29 Restituerit procellam malaciae, silentibus flucti- bus illarum aquarum:

30 Et Isetantes ipsos, postquam coniicMerwTit fluctus, deduxerit ad portum optatum:

31 Celebrent apud Jehovam benignitatem ejus et opera mirabilia ejus apud filios liominum,

32 Exaltentque eum in congregatione populi, et in consessu seniorum laudent eum.

,107,33-108,6.] PSALMORUM. 135

33 Redigit flumina in desertum, et processus aquarum in siticulosum solum:

34 Terram fructuosam in salsuginosam, propter ma- litiam habitantium in ea.

35 Redigit desertum in stagnum aquarum, et ter- ram siccaneam in processus aquarum:

36 Efficiens, ut habitent ibi famelici et constituant civitatem liabitabilem,

37 Et consitis agris ac plantatis vineis comparent 'proventum fructuosum.

38 Qui ita benedicit eis, ut multiplicentur valde, et jumenta eorum non minuit.

39 Ut contra minuuntur atque incurvantur prse co- arctatione mali et moerore:

40 Quum eff^undens contemtum super ingenuos facit, ut errent per inanitatem aviam:

41 Collocatque in edito egentem ab afflictione, et disponit tanquam gregem familias :

42 Videant recti et Isetentur, omnis vero nequitia obdat os suum.

43 Quotusquisque sapiens est, qui observet ista, ut animadvertantur benignitates Jeliovse?

CVIII. Canticum et psalmus Davidis.

2 Erecto animo meo, o Deus, canam et psal- lam; etiam gloria mea.

3 Evigila, nablium et cithara: expergiscar ijide ah aurora:

4 Celebrabo te in populis, Jehova; et psallam tibi in nationibus:

5 Magnam esse supra coelos benignitatem tuam, et ad superiores usque nubes veritatem tuam.

6 Exaltare supra coelos, o Deus, et super totam terram gloria tua :

136 LIBER [108,7-109,7.

7 XJt liberentur dilecti tui, serva dextera tua et exaudi me.

8 Deus locutus est per sanctitatem suam, exsul- tabo; in partem obtineo Sicliemum, et convallem Succotharum metior:

9 Meus Gilead, meus Menasse; et Ephraim ro- bur capitis mei, Juda legislator meus est.

10 Moab pollubrum meum; supra Edomseum pro- jiciam calceum meum; contra Palsestinam clan- gentem agam.

11 Quis deduceret me in civitatem rnunitam? quis duceret me Edomaeam usque?

12 An non tu, o Deus, rejeceras nos, ut non pro- cederes, o Deus, inter exercitus nostros?

13 Cedo nobis auxilium tuwn ab hoste, alioquin vanitas est auxiliatio humana.

14 In Deo faciamus strenue, et ipse proculcabit ho- stes nostros.

CIX.

Magistro sympjioniae Davidis psalmus. O Deus laudis meae, ne surdum agas. (

2 Nam os improbi et os dolosum contra me ape- ruerunt se ; oblocuta sunt mihi lingua mendace :

3 Et verbis odiosis circumvenerunt me, oppugnan- tia me immerito.

4 Adversati sunt mihi loco dilectionis mese, qua eram i7i oratione;

5 Reponentes mihi malum pro bono , et odium pro dilectione mea.

6 Prsefice illi improbum, qui adversans insistat ad dexteram illius:

7 Quum in jus venerit, abeat damnatus; et oratio illius iUi sit crimini:

109, 8 - 22.] PSALMORUM. 137

8 Sint dies illius pauci, curationem illius accipiat alter:

9 Sint filii illius pupilli, et uxor illius vidua:

10 Et indesinenter vagantes filii illius mendicent, quserantque stipem e locis desolatis suis:

11 Illaqueet foenerator, quicquid est illi; et diripi- ant extranei laborem illius:

12 Ne sit illi, qui protendat benignitatem; neque sit qui gratiam faciat pupillis illius :

13 Sit posteritas illius excidio addicta , in genera- tione altera deleatur nomen eorum:

14 In memoria sit iniquitas majorum illius apud Jehovam, et peccatum matris illius ne deleatur.

15 Sint coram Jehova jugiter, ut exscindat e terra memoriam eorum.

16 Propterea quod non est recordatus exercere be- nignitatem; sed persecutus est virum pauperem egentemque et affectum segritudine animi, ad afficiendum morte:

17 Et optavit, iit maledictio obveniret ei; neque oblectatus est benedictione, sed ut procul esset ab eo:

18 Ut indueretur maledictione velut chlamyde sua, et ingrederetur velut aqua intra eum, et velut oleum in ossa ejus.

19 Adsit illi; tanquam panno amiciat se, et pro zona jugiter se accingat ea.

20 Hoc esto praemium adversantium mihi a Je- hova, et obloquentium malum contra ariimam meam.

21 Tu autem, o Jehova Domine, exerce benigni- tate^n erga me propter nomen tuum; quia bona est benignitas tua, eripe me.

22 Nam pauper et egens sum ; et cor meum con- fossum est in medio mci:

45

138 LIBER [109,23-110,5.

23 Ut umbra, quum declinat, abire cogor; exagitor ut locusta:

24 Genua mea labant prae jejunio, et caro mea emaciatur exhausta pinguedine :

25 Insuper ego probro sum illis; videntes me mo- vent caput suum.

26 Auxiliare mihi, o Jehova Deus mi; serva me pro benignitate tua:

27 Ut agnoscant manum tuam hanc esse , te Jeho- vam fecisse hoc.

28 Utut maledicant ipsi, tu benedicito: qiii insur- rexerunt, quum erubuerint, laetetur servus tuus.

29 Induantur adversarii mei ignominia; et amiciant se, tanquam palHo, pudore suo.

30 Celebrabo Jehovam valde ore meo, et in me- dio multorum laudabo eum.

31 Quod assistat ad dexteram egentis, ut ipsum conservet ab iis, qui abjudicant vitam illi.

CX.

Davidis psalmus.

1 DixiT Jehova Domino meo, Sede ad dexte- ram meam, donec disposuero inimicos tuos iij.' scabellum pedum tuorum.

2 Scipionem robustum tuum emissurus est Jehova Zione, dicens , Dominare in medio inimicorum tuorum.

3 Populus tuus poptclus voluntarius die copiarum tuarum in decoris locis sanctitatis inde ab utero, tibi aderit ros juventae tuae accuratissime.

4 Juravit Jehova, et non poenitebit eum; tu es sacer- dos in seculum secundum ordinem Melchisedeci.

5 Dominus , qui sedet ad dexteram tuam fran- gens die irae suae reges.

110,6-112,2.] PSALMORUM. 139

6 ludicium exercebit in gentes, complens corpori- bus, frangens caput, in regionibus plurimis.

7 De torrente in via bibet; idcirco attollet caput.

CXI.

1 5< Hallelu-jah!

Celebrabo Jeliovam ex toto animo, n in consi- lio rectorum et coetu;

2 5 Magna opera Jehovae, 1 exposita omnibus, qui delectantur illis :

3 tl Gloriosum et decorum opus ejus, 1 et justitiam ejus perstantem in seternum.

4 1 Memoriam comparavit mirabilibus suis; n gra- tiosus et misericors Jeliova.

5 13 Escam dedit timentibus se, ^ recordatus in se- culum fcederis sui.

6 5 Vim operum suorum indicavit populo suo, h dando eis possessionem gentium.

7 "O Opera manuum ejus sujti veritatis et judicii, 5 constantia omnia mandata ejus:

8 & Fulta in seternum, in seculum, ^ facia^que fideliter et recte.

9 S Redemptionem mittens populo suo ^ prsece- pit in seculum fcedus suum, p sanctum et reve- rendum haheri nomen suum.

10 ^ Caput sapientias ^j"/ reverentia Jehovse; ^ suc- cessus optimus omnibus facientibus ista; T\ laus ejus perstat in aeternum.

CXII.

1 Hallelu-jah !

2J< Beatus, quisquis reveretur Jehovam, S in mandatis ejus delectatur valde.

2 ^ Potens in terra futurum est semen ejus, ^ gene- rationi rectorum benedicitur:

45*

140 LIBER [112, 3 - 113, 8.

3 n Opes et divitise in domo ejus, 1 et justitia ejus perstat in seternum.

4 t Micat in tenebris lux justorum: n gratiosus est et misericors et justus.

5 t: Bonus quisque gratiose largitur et mutuo dat, *i moderatur res suas ex officio.

6 ^ Quia in seculum non dimovetur, ^ in me- moria perpetua est jus.tus.

7 ?2 A rumore malo non timet, S erecto animo suo confisus Jehovae.

8 & Fultus animo suo non timet, 55 donec videat malum in hostibus suis.

9 S Dispergit, dat egentibus, ^ justitia ejus perstat in aeternum: p cornu ejus elevatur lionore.

10 "n Improbus autem videns indignatur, ^ dentibus suis frendens contabescit, n desiderium impro- borum periturum est.

CXIII.

1 Hallelu-jah !

Laudate, servi Jehovse, laudate nomen Jehovae.

2 Sit nomen Jehovae benedictum deinceps usque in seculum : (-

3 Ab ortu solis usque ad occasum ejus sit lauda- tum nomen Jehovse.

4 Elatus supra omnes gentes Jehova est, supra ipsos coelos gloria illius.

5 Quis est par Jehovse, Deo nostro, qui altissime habitat:

6 Qui demississime perspicit, in coehs et in terra.

7 Erigens e pulvere tenuem, e sterquiliniis elevans egentem,

8 Faciendo ut consideat cum ingenuis, cum inge- nuis populi sui:

113.9-115,5.] PSALMORUM. 141

9 P^aciens ut, quae sterilis erat in familia, sedeat mater liberorum laeta. Hallelu-jah !

CXIV.

1 ExEUNTE Israele ex ^gypto, familia Jacobi a populo peregrini sermonis:

2 Fuit Juda sanctitatis illius, Israel dominiorum illfus.

3 Ipsum mare videns profugit, ipse Jordan di- vertit retrorsum.

4 Ipsi montes subsilierunt velut arietes, colles ut subrumae pecudes.

5 Quid tibi erat, o mare, cur fugeres? o Jordan, cur diverteres retrorsum?

6 O montes, cur subsiliretis velut arietes? colles, velut subrumae pecudes?

7 A praesentia Domini intreme terra, a praesen- tia Dei Jacobi:

8 Qui mutat ipsam rupem in stagnum aquarum, saxum adamantinum in fontem aquarum.

cxv.

1 NON nobis, Jehova, non nobis, sed nomini tuo da honorem , propter benignitatem tuam, propter fidem tuam.

2 Quare dicerent gentes, Ubi est nunc Deus istorum?

3 Atqui Deus noster in ipsis coelis est; quicquid placet, facit.

4 Terriculis illarum argenteis et aureis , operi manuum humanarum,

5 Os est eis, sed non loquuntur; oculi sicnt eis, sed non vident:

142 LIBER [115,6-116,3.

6 Aures su7it eis, sed non audiunt; nasus est eis, sed non odorantur:

7 Manus eis, sed non palpant: pedes eis, sed non ambulant: non mutiunt gutture suo.

8 Similes illis sunt, qui faciunt illa, quisquis con- fidit illis.

9 Israel, confide Jehovae; auxilium horum et scutum horum est.

10 Vos e familia Aaronis confidite Jehovse ; auxi- lium horum et scutum horum est.

11 Timentes Jehovam, confidite Jehovae; auxilium horum et scutum horum est.

12 Jehova recordatus nostri benedicet: benedicet familiae Israehs, benedicet familiae Aaronis:

13 Benedicet timentibus Jehovam, parvulis simul ac magnis. - ^

14 Augebit Jehova vos, vos et filios vestros.

15 Benedicti eritis Jehovae, qui fecit coelos et terram.

16 Ipsi coeli, coeli sunt Jehovae: terraque, quam dedit filiis hominum.

17 Non qui mortui sunt, laudant Jah; neque qui- cunque descendunt in locum silentii: (-

18 Sed nos benedicemus Jah; deinceps usque in seculum.

Hallelu-jah !

CXVI.

1 Sat habeo, quod Jehova exaudit vocem meam, deprecationes meas.

2 Quia inclinavit aurem suam mihi, idcirco diebus meis invocabo ipsum.

3 Circumdantibus me doloribus mortis, angoribus- que sepulchri obvenientibus mihi, angustiam et moerorem inveniens,

116, 4-19.] PSALMORmr. 143

4 Si nomen Jehovae invoco, dicendo^ Obsecro, Jehova, libera animam meam!

5 Gratiosus Jehova et justus; Deus, inquam, noster misericors :

6 Servans simplices Jehova; quum attenuatus sum, mihi confert salutem.

7 Redi, anima mea, in requiem tuam, quum Je- hova beneficus sit erga te.

8 Ouancioquidem eripuisti me ipsum a morte, ocu- los meos a lacrymis, pedem meum a lapsu:

9 Indesinenter ambulabo coram Jehova, in regio- nibus viventium.

10 Credidi, quum hcEC locuturus essem; ego fatuus fueram supra modum,

11 Ego dixeram accelerando, Omnis homo est mendax.

12 Quid rependerem Jehovae? omnia beneficia ejus superant me.

13 Poculum omnis salutis acceptum exhibebo, et nomen Jehovae praedicabo.

14 Yota mea Jehovse rependens mox coram toto populo ejus, dicendo:

15 Pretiosa est in oculis Jehovae mors intentata iis, quos ipse benignitate prosequitur.

16 Obsecro , Jehova, quum ego sim servus tuus, sim servus tuus, filius ancill^e tuae; solveris vin- cula mea:

17 Tibi sacrificem sacrificium gratiarum actionis, et nomen Jehovae praedicem:

18 Vota mea Jehovae persolvam mox coram toto populo ejus,

19 In atriis domus Jehovae, in medio vestri, Hiero- solyma.

Hallelu-jah !

144 LIBER [117, i - 118, 13.

CXVII.

1 Laudate Jehovam, omnes gentes; laudatio- nibus commendate eum, omnes nationes:

2 Quia invaluit erga nos benignitas ejus, et fides Jehovse in seculum.

Hallelu-jah !

CXVIIL

1 Celebrate Jehovam, quia bonus est; quia in seculum benignitas ejus.

2 Dicat nunc Israel, esse in seculum benignitatem ejus.

3 Dicant nunc, qui sunt ex familia Aaronis, esse in seculum benignitatem ejus.

4 Dicant nunc timentes Jehovse, esse in seculum benignitatem ejus.

5 Ex ipso angore invocavi Jab, respondens collocavit me in lato Jali.

6 Jehova adest mihi, non timebo; quid faciat mihi homo?

7 Jehova adest mihi cum auxiliatoribus meis: ideo ego despicio osores meos.

8 Melius est recipere se ad Jehovam, quam fiduciam habere in ullo homine. i

9 Melius est recipere se ad Jehovam, quam fidu- ciam habere in ingenuis.

10 Omnes gentes circumdederant me; sed in no- mine Jehovae enervavi eas.

11 Etiam atque etiam circumdederant me; sed in nomine Jehovse enervavi eas.

12 Circumdederant me tanquam apes, exstinctse sunt ut ignis spinarum: nam in nomine Jehovae enervavi eas.

13 Graviter impuleras me, ut caderem; sed Je- hova auxilio fuit mihi.

118, 14-29.] PSALMORUM. 145

14 Robur meum et carmen Jah, is fuit mihi saluti.

15 Vox cantus et salutis est in tentoriis justo- rum, dicens^ Dextera Jehovas agit strenue:

16 Dextera Jehovae elata, dextera Jehovae agit strenue.

17 Non moriar, sed vivam; ut enarrem opera Jah.

18 Severe castigavit me Jah ; sed morti non tradi- dit me.

19 Aperite mihi portas justitiae, ut ingressus per eas celebrem Jah.

20 Haec ipsa porta ad Jehovam, per quam justi intrant.

21 Celebrabo te; quia exaudiens me fuisti mihi saluti.

22 Quem lapidem spreverant structores, is est in caput anguli.

23 A Jehova est hic, t^ique mirabilis in oculis no- stris.

24 Hac ipsa die effecit Jehova; exsultemus et laete- mur in ea.

25 Obsecro, Jehova, serva nunc; obsecro, Je- hova, prospera nunc.

26 Benedictus est, qui venit in nomine Jehovae, benedicimus vobis e domo Jehovae,

27 Dei fortis Jehovae, qui illustravit nos; ligate sacrificia festi funibus, usque ad cornua altaris.

28 Deus fortis meus es, ideo celebrabo te; Deus meus, exaltabo te.

29 Celebrate Jehovam, quia bonus est\ quia in seculum benignitas ejus.

146 LIBER [419, 1-18.

CXIX.

1 1J< Beati integri via, qui ambulant in lege Jehovae:

2 Beati custodientes testimonia ejus, ex toto ani- mo qu3erentes eum:

3 Qui etiam non operantur iniquitatem, sed in viis ejus ambulant.

4 Tu praecepisti mandata tua observari valde:

5 Utinam comparentur vise meae, ad observandum statuta tua:

6 Tunc non erubescam, quum intuebor in omnia praecepta tua.

7 Sed celebrabo te recto animo, discendo jura justitise tuae:

8 Statuta tua observabo, ne derelinquas me ad- modum.

9 ^ Quomodo purificabit puer semitam suam? observando eam secundum verbum tuum.

10 Ex toto animo meo qusero te, ne sinas me errare a praeceptis tuis.

1 1 In animo meo recondo sermonem tuum , ut non peccem in te.

12 Tu benedicte Jehova, doce me statuta tua.

13 Labiis meis recenseo omnia jura oris tui.

14 De via testimoniorum tuorum gaudeo, ut supe- riorum omnibus opibus: n

15 De mandatis tuis meditor, et intueor semitas tuas :

16 In statutis tuis me ipsum oblecto, ne obliviscor verbi tui.

17 ^ Beneficium confer in servum tuum; ut, dum vivo, observem verbum tuum.

18 Retege oculos meos, ut intuear mirabilia ex lege tua.

119, 19-35.] PSALMORUM. 147

19 Peregrinante me in hac terra, ne abscondas a me proecepta tua.

20 Nam comminuor ipse , ob desiderium erga jura tua omni tempore.

21 Tu^ qui perdis superbos, maledictos, qui errant a praeceptis tuis:

22 Devolve a me opprobrium et contemtum, quia testimonia tua custodio :

23 Tum considentibus principibus, de me sermones frequentantibus , servus tuus meditatur de statu- tis tuis:

24 Tum testimonia tua oblectationes mese sunt, con- siliarii mei.

25 "^ Adhseret pulveri vita mea: vivum serva me, secundum verbum tuum.

26 Vias meas recensentem exaudivisti me; doce me statuta tua.

27 Fac, ut viam mandatorum tuorum intelligam, ut mediter de mirabilibus tuis.

28 Stillat anima mea prse moestitia, erige me secun- dum verbum tuum.

29 Viam falsitatis amove a me, et legem tuam gratiose largire mihi.

30 Viam veritatis eligo, judiciorum tuorum propono mihi.

31 Inhaereo testimoniis tuis, Jehova; ne sinas me erubescere.

32 Viam praeceptorum tuorum percurram, quum di- lataveris animum meum.

33 n Doce me, Jehova, viam statutorum tuorum; quam custodiam in finem usque.

34 Fac ut intelligam, ut custodiam legem tuam; observemque eam ex toto animo.

35 Fac ut incedam itinere praeceptorum tuorum, nam eo delector.

148 LIBER [119, 36-53.

36 Flecte aninium meum aci statula tua, neque sinas deflecti ad qusestum.

37 Averte oculos meos, ne respiciant vanum: in viis tuis fac ut vivam.

38 Prsesta servo tuo sermonem tuum, qui addictus est reverentiae tui.

39 Averte opprobrium meum, quod reformido; quia jura tua bona sunt.

40 Ecce desidero mandata tua; in justitia tua fac ut vivam.

41 1 Quumque obvenerint mifii benignitates tu3e, Jehova, salus tua secundum sermonem tuum:

42 Respondebo probro afficienti me rem, quia fidu- ciam habeo in verbo tuo.

43 Sed ne abripe ab ore meo verbum verum ad- modum : quandoquidem jura tua exspecto.

44 Et observabo legem tuam jugiter, in seculum et sempiternum :

45 Indesinenterque ambulabo in ipsa latitudine, quia mandata tua qusero :

46 Et loquar de testimoniis tuis coram regibus, neque erubescam :

47 Et me oblectans in praeceptis tuis, quae diligo,

48 Attollam manus meas ad prsecepta tua, qu^e di- ligo, et meditabor de statutis tuis.

49 t Recordare verbi cum servo tuo habiti , de quo spem fecisti mihi.

50 Hsec est consolatio mea in afflictione mea: ser- monem tuum vivificare me;

51 Superbis deridentibus me admodum, a lege tua me non declinare:

52 Recordari judiciorum tuorum inde a seculo, Je- hova, et me ipsum consolari:

53 Procella prehendente me ab improbis, deserto- ribus legis tuse:

119,54-72.] PSALMORUM. 149

54 Psallendi argumenta esse mihi statuta tua in loco peregrinationum mearum :

55 Recordari me noctu nominis tui, Jehova, et ob- servare legem tuam:

56 Haec consolatio est mihi, me mandata tua custo- dire.

57 ri Portio mea es^ Jehova, dico; ut observem verba tua.

58 Deprecor faciem tuam ex toto animo , gratiam fac mihi secundum sermonem tuum.

59 Reputo vias meas, ut referam pedes meos ad testimonia tua.

60 Festino ac non cunctor observare mandata tua.

61 Turbis improborum dispoliantibus me, legis tuse non obliviscor.

62 Media nocte surgo ad celebrandum te propter jura justitiae tuae.

d^i Socius sum omnibus qui reverentur te, et obser- vantibus mandata tua.

64 Benignitatis tuae, o Jehova, plena est terra ; statuta tua doce me. *

65 13 Bono aifecisti servum tuum, Jehova, secun- dum verbum tuum.

66 Praestantiam rationis et scientiae doce me : nam praeceptis tuis credo.

6^] Quum nondum loquerer, ego errabam: nunc autem sermonem tuum observo.

68 Bonus es et beneficus, doce me statuta tua.

69 Concinnantibus contra me falsitatem superbis, ego ex toto animo custodio mandata tua.

70 Obesatur quasi adipe cor illorum, ego lege tua oblecto me.

71 Bono mihi fuit me affligi, ut discerem statuta tua.

72 Melior est mihi lex oris tui multis millibus numinum aureorum et argenteorum.

150 LIBER [119, 73-89.

73 ^ Manus tuae fecerunt me et aptaverunt me: redde me intelligentem, ut discam praecepta tua.

74 Timentes tui videant me et laetentur, quod in verbo tuo exspectationem habeam.

75 Agnosco, Jehova, justa esse judicia tua; et te in fide afflixisse me.

76 Adsit jam benignitas tua, ut consoletur me, se- cundum sermonem tuum /labttum cum servo tuo.

77 Obveniant mihi misericordise tuae, ut vivam: quia lex tua esf omnis oblectatio mea.

78 Erubescant superbi , quod falsis de causis per- vertant me; meditante me de mandatis tuis.

79 Convertantur ad me timentes tui, et cognoscen- tes testimonia tua.

80 Erit animus meus integer in statutis tuis, ut non erubescam.

81 3 Consumitur desiderio salutis tuae anima mea, in verbo tuo exspectationem habeo.

82 Consumuntur oculi mei desiderio sermonis tui, dfcendo, Quando consolaberis me?

83 Quamvis sim similis utri ad fumum; statutorum tuorum non oblitus sum.

84 Quanti erunt dies servi tui? quando exercebis in persequentes me judicium?

85 Fodiunt mihi superbi fossas, qui se non confor- mant legi tuse.

86 Omnia praecepta tua sunt ipsa veritas : falsis de causis persequuntur me, auxiliare mihi.-

87 Propemodum consumpserunt me dejectum in terram: ego vero non derehnqui mandata tua.

88 Pro benignitate tua vivum serva me, ut obser- vem testimonium oris tui.

89 ^ In seculum, o Jehova, verbum tuum con- sistit in coelis:

119, 90-107 ] PSALMORUM. 151

90 In unaquaque generatione fides tua: quum sta- tueres terram, illam constabat.

91 Ad judicia tua perstant hodie, quia illa omnia sunt servi tui.

92 Nisi lex tua esset omnis oblectatio mea, jam diu periissem in afflictione mea.

93 In seculum non obliviscar mandatorum tuorum: nam illis vivum conservas me.

94 Tuus sum, conserva me; quia mandata tua quaero.

95 Me exspectantibus improbis ad perdendum me, testimonia tua considero:

96 Omni perfectioni video esse finem : latum vero esse mandatum tuum valde.

97 ^ Quam diligo legem tuam! toto die est me- ditatio mea.

98 Inimicis meis sapientiorem me reddit praeceptis tuis: nam in seculum adest milii.

99 Omnibus doctoribus meis intelligentior fio, quia testimonia tua meditatio mea suiit.

100 Senibus prudentior sum, quia mandata tua cu-

stodio. loi Ab omni semita mali cohibeo pedes meos, ut

observem verbum tuum.

102 A judiciis tuis non recedo, quia tu doces me.

103 Quam suavia sunt palato meo judicia sermonis tui! suaviora melle ori meo.

104 Mandatis tuis prudens sum : idcirco odi omnem semitam falsitatis.

105 5 Lucema pedi meo verbum tuum est, et lux itineri meo.

106 Juravi quod praestabo, me observaturum jura justitiae tuae.

107 Afflictus sum admodum: Jehova, vivum conserva me secundum verbum tuum.

152 LIBER [119,108-124.

io8 Voluntarias oblationes oris mei accepta, quseso, Jehova; et jura tua doce me.

109 Anima mea in manu mea jugiter versante^ ta- men legis tuse non obliviscor:

11 0 Ponentibus improbis laqueum mihi, a mandatis tuis non aberro.

111 Possideo testimonia tua in seculum: quia gau- dium animi mei sunt.

112 Inclino animum meum ad faciendum statuta tua; in seculum, in finem usque.

113 (D Cogitationes alias odi, legem autem tuam diligo.

114 Latebra mea et scutum meum es, in verbo tuo exspectationem habeo.

115 Recedite a me, malefici, ut custodiam praecepta Dei mei.

116 Sustenta me secundum sermonem tuum, ut vi- vam; neque pudefacias me ab exspectatione mea.

117 SufFulci me, ut salvus sim et respiciam ad sta- tuta tua jugiter.

118 Conculcas omnes errantcs a statutis tuis: quia falsus est dolus eorum.

119 Tanquam scoriae, facis, ut cessent omnes improbi terrse; idcirco diligo testimonia tua.

120 Horret pavore tui caro mea: adeo a judiciis tuis timeo.

121 "$ Exerceo judicium et justitiam: ne permit- tas me oppressoribus meis.

122 Obi vadimonium pro servo tuo in bonum; ne opprimant me superbi.

123 Oculi mei consumuntur desidcrio salutis tuse, et sermonis justi tui.

124 Fac erga servum tuum secundum benignitatem tuam, et statuta tua doce me.

119, 125-142.] PSALMORUM. 153

125 Servus tuus sum, prudentem me redde; ut co- gnoscam testimonia tua.

126 Tempus est, ut faciat Jehova; irritam faciunt legem tuam.

127 Propterea amplius diligo prsecepta tua, quam aurum, et quidem aurum purgatissimum :

128 Propterea quod omnia mandata de omnibus recta agnosco, omnem semitam falsitatis odi.

129 & Mirabilia sunt testimonia tua: idcirco cu- stodit ea anima mea.

130 Aditus verborum tuorum illuminat, prudentia instruit simplices.

131 Os meum distendo et anhelo: quia praeceptorum tuorum cupidus sum.

132 -Respice ad me, et gratiam fac mihi; prout est jus erga amantes nomen tuum.

133 Pedes meos institue in sermone tuo, et ne sinas dominari in me ullam iniquitatem.

134 Redime me ab oppressione hominum, ut obser- vem mandata tua.

135 Fac ut prseluceat facies tua servo tuo, et doce me statuta tua.

136 Rivi aquarum descendunt ex oculis meis, pro- pter eos qiii non observant legem tuam.

137 "2. Justus es, Jehova, et rectus judiciis tuis.

138 Prsecepisti justa testimonia tua, et fidelia valde.

139 Conficit me zelus meus, quod obliviscantur verbi tui hostes mei.

140 Purgatus est sermo tuus valde; quapropter ser- vus tuus diligit ipsum:

141 Parvus ego et contemtus, mandatorum tuorum non obliviscor,

142 Justitise tuae, justitiae perpetuae, et legis tuae ve- racis.

154 LIBER [119, 143-159.

143 Oppressione et angustia obvenientibus mihi, prae- cepta tua sunt oblectationes meae.

144 Justitia testimoniorum tuorum est in seculum: prudentem me effice, ut vivam.

145 p Invocantem ''ex toto animo exaudi me, Je- liova, ut statuta tua custodiam.

146 Invocantem te serva me, ut observem testimo- nia tua.

147 Veniens ante te in ipso crepusculo, ut vociferer; in verbo tuo spem habeo.

148 Praeveniunt oculi mei excubias, ad meditandum de sermone tuo.

149 Voci meae ausculta secundum benignitatem tuam, Jehova : secundum judicia tua vivum conserva me.

150 Appropinquantibus sectatoribus sceleris, qui a lege tua longe absunt;

151 Propinquus es, Jehova, et omnia praecepta tua sunt veritas.

152 Pridem novi de testimoniis tuis, te in seculum fundasse ea.

153 "^ Respice afflictionem meam, et libera me; quia legis tuae non obliviscor.

154 Suscipe causam meam, et vindica me; pro ser- mone tuo vivum conserva me.

155 Ita ut procul sit ab improbis salus; quia sta- tuta tua non quserunt:

156 Miserationes tuae amplse sunt ^ Jehova; secun- dum judicia tua vivum conserva me.

157 Ut multi sint persequentes me et hostes mei, a testimoniis tuis non declino.

158 Simul ac video perfide agentes, fastidio me ipsum torqueo, quod sermonem tuum non ob- servent.

159 Vide me mandata tua diligere, Jehova; secun- dum benignitatem tuam vivum conserva me.

119,160-176.] PSALMORUM. 155

i6o Prsestantissimum verbum tuum est ipsa veritas: et in seculum est quodque judicium justum tuum.

i6i ^ Principibus persequentibus me immerito, a verbo tuo pavet animus meus.

162 Gaudeo de sermone tuo ut qui invenit praedam amplam :

163 Falsitatem odi et abominor, legem tuam di- ligo.

164 Septies quotidie laudo te, de judiciis justis tuis:

165 Pacem multam esse diligentibus legem tuam, neque esse eis offendiculum.

166 Exspecto salutem tuam, Jehova, et praecepta tua facio.

167 Observat anima mea testimonia tua, diligoque ea valde.

168 Observo mandata tua ac testimonia tua; quia omnes viae meae coram te sunt.

169 n Appropinquet clamor meus ante faciem tuam, Jehova; secundum verbum tuum pruden- tem redde me.

170 Perveniat deprecatio mea ante faciem tuam, se- cundum sermonem tuum eripe me.

171 Eructabunt labia mea laudem, quum docueris me statuta tua.

172 Cantabit lingua mea sermonem tuum, omnia prsecepta tua justissima esse.

173 Adsit manus tua ad auxiliandum mihi; quia mandata tua eligo.

174 Desidero salutem tuam, Jehova, et lex tua est omnis oblectatio mea.

175 Vivat anima mea, ut laudet te; et judicia tua auxilientur mihi.

176 Erro ut pecus, quae perit; require servum tu- um: nam praeceptorum tuorum non obliviscor.

46*

156 LIBER [120,1-121,8.

cxx.

Cantieiim excellentissimiim.

1 Ad Jehovam in maxima angustia mea cla- mavi, et exaudivit me.

2 Jeliova, eripe me a labio falso, a lingua dolosa.

3 Quid datura est tibi, quidve adjectura tibi lingua dolosa?

4 Verba similia sagittis robusti acutis, compa- randa prunis juniperorum?

5 Hei mihi, quia peregrinor tam diu, habito tanquam scenitae Kedareni!

6 Plurimum habitasse videtur sibi anima mea apud osorem pacis.

7 Ego pacem diligo: at quum loquor, ipsi ad bellum conclamant.

CXXI.

Canticum excellentissimum.

1 Attollerem oculos meos ad istos montes? unde veniret auxilium meum?

2 Auxilium meum sit a Jehova, qui fecit coelos et terram.

3 Ne permittat dimoveri pedem tuum, ne dor- mitet custos tuus.

4 Ecce, non dormitat neque dormit custos Is- raelis.

5 Jehova custos tuus; Jehova umbra tua est ad manum dexteram tuam.

6 Interdiu sol non percutiet te, aut luna noctu.

7 Jehova servabit te ab omni malo, servabit animam tuam.

8 Jehova servabit processum tuum et reditum tuum, ex hoc tempore usque in seculum.

122,1-123,4.] PSALMORUM. 157

CXXII.

Canticum excellentissiinum Davidis.

1 L^TOR de eo, quod dicitur milii, domum Jehovae adeamus:

2 Quod consistunt pedes nostri intra portas ve- stras, o Hierosolyma.

3 Hierosolyma, optime constructa civitas, quae plane coagmentata est inter se pariter:

4 Quo ascendunt tribus, tribus Jah, ad testimo- nium Israelitarum, ut celebrent nomen Jehovae:

5 Quia ibi consident throni juris, throni domus Davidis.

6 Expetite pacem Hierosolymorum , dicentes, Tranquilli sint amantes tui.

7 Sit pax in praemunitione tua, tranquillitas in palatiis tuis.

8 Propter fratres meos et amicos meos eloquor nunc, Pax sit in te! ^

9 Propter domum Jehovae, Dei nostri, procurabo bonum tibi.

CXXIII.

Canticum excellentissimum.

1 Ad te attollo oculos meos, o tu, qui sedes in coelis.

2 Ecce, ut oculi servorum spectant ad manum dominorum suorum, ut oculi ancillse ad manum herae suae; ita ocuU nostri ad Jehovam Deum nostrum, donec gratiam fecerit nobis.

3 Gratiam fac nobis, Jehova, gratiam fac nobis; quia satis est, saturi sumus contemtu.

4 Plurimum saturata est anima nostra: ista sanna tranquillis ipsis, iste contemtus obveniat su- perbis.

158 LIBER [124, 1 - 125, 5.

CXXIV.

Canticum excellentissimum Davidis.

1 Nisi Jehova adfuisset nobis, dicat nunc Is- rael.

2 Nisi Jehova adfuisset nobis, quum insurgerent contra nos homines;

3 Tunc vivos absorbuissent nos, exardescente ira eorum in nos:

4 Tunc illae aquae inundassent nos, torrens supe- ravisset nos:

5 Tunc superavisset nos torrens aquse super- bissimse.

6 Benedictus Jehova, qui non exposuit nos prae- dae dentibus eorum.

7 Anima nostra ut avicula erepta est a laqueo aucupantium, laqueo effracto nos erepti sumus.

8 Auxilium nostrum in nomine Jehovse, qui fecit coelos et terram.

cxxv.

Canticum excellentissimum.

1 Qui confidunt Jehovae, similes sunt monti Zionis: qui non dimovetur, in seculum per- manet.

2 Ut Hierosolyma montes circumstant, ita Jehova circumstat populum suum; ex hoc tempore usque in seculum.

3 Nam non quiescit virga improbitatis super sor- tem justorum; ut non extendant justi ad Tillam iniquitatem manus suas.

4 Benefac, Jehova, bonis et rectis ex animis suis :

5 Qui autem incHnant animos suos ad itinera tortuosa sua, amandet eos Jehova cum iis, qui dant operam iniquitati: pax sit super Israelem !

126, 1 - 128, 1.] PSALMORUM. 159

CXXVI.

Canticum excellentissimum.

1 QuuM reduceret Jehova multitudinem captivo- rum Zionis, eramus velut qui somniant.

2 Tunc impletum est risu os nostrum, et lingua nostra cantu; tum dictum est inter gentes, Ma- gnifica Jehova efficit opera erga istos.

3 Magnifica Jehova efficit erga nos; sumus laeti.

4 Reduc, Jehova, multitudinem captivorum no- ■ strorum; tanquam validissimas aquas reducens

in regionem siccam.

5 Qui seminarunt cum lacrymis, cum cantu me- tant.

6 Qui portans acquisitum semen indesinenter ibat flendo; is omnino redeat cum cantu, reportans manipulos suos.

CXXVII. Canticum excellentissimum pro ^alomone.

1 NiSi Jehova aedificet domum, frustra laborent aedificatores ejus de ea: nisi Jehova custodiat civitatem, frustra sedulus sit custos :

2 Frustra sint vobis, qui summo diluculo surgant, ' qui tarde sedeant, qui vescantur cibo dolorum:

ita dat dilecto suo somnum!

3 -Ecce, possessio Jehovse sunt fihi: merces est fructus ventris.

4 Ut sagittse ad manum robusti, ita sunt pueri.

5 Beatus vir ille>, qui impleverit pharetram suam illis: non erubescent, sed periment inimicos in porta ipsorum.

CXXVIII. Canticum excellentissimum. I Beatus quisque timens Jehovae, qui ambulat in viis ejus.

160 LIBER [128, 2 - 130, 1.

2 Labore enim manuum tuarum frueris: beatus eris, et bene erit tibi.

3 Uxor tua ut vitis fructifera ad latera domus tuse, filii tui ut plantae olearum circumstabunt mensam tuam.

4 Ecce, quum ita benedicatur vir timens Jehovae!

5 Benedicit tibi, Jeliova e Zione: fruere igitur bono Hierosolymorum omnibus diebus vitse tuae,

6 Et respice natos filiis tuis: pax est super Is- raelem !

CXXIX.

Canticum excellentissimum.

1 MuLTUM affecerunt me angustiis inde a pue- ritia mea, dicat nunc Israel^

2 Multum affecerunt me angustiis inde a pueritia mea; etiam non praevaluerunt mihi.

3 Super tergum meum araverunt aratores, produ- xerunt quamque strigarum suarum.

4 Jebova justus truncavit densos funes impro- borum.

5 Erubescent et agentur retrorsum omnes osdres Zionis.

6 Erunt tanquam foenum tectorum, quod antequam exseratur falx, exaruit.

7 Quo non implet manum suam messor; aut lacer- tum suum, qui manipulos facit:

8 Neque dicent, qui transeunt, Benedictio Jehovae ardsit vobis, benedicimus vobis in nomine Je- hovse.

cxxx.

Canticum excellentissimum. I Ex profunditatibus inclamavi te, Jehova, dicens :

130, 2 - 132, 2.] PSALMORUM. 161

2 Domine, ausculta voci meae: siiit aures tuae in- tentae ad vocem deprecationum mearum.

3 Si iniquitates observaveris, Jah, Domine, quis possit consistere?

4 Nam apud te est condonatio , ut reverenter co- laris.

5 Exspectavi Jehovam, exspectavit anima mea: etiam in verbo ejus exspectationem habeo.

6 Animus meus erga Dominum studiosior est, quam excubiarum erga matutinum, excubantium ad matutinum usque.

7 Exspectationem habeat Israel in Jehova: quia apud Jehovam est benignitas et plurimum apud eum redemptionis :

8 Et ipse redimet Israelem ab omnibus iniquitati- bus ejus.

CXXXI.

Canticum excellentissimum Davidis.

1 Jehova, non fuit altus animus meus, neque elati oculi mei; ac non agressus sum res ma- gnas aut arduas supra quam conveniat mihi.

2 An non composui et sedavi animum meum, si- milis depulso a lacte apud matrem suam? simi- lis depulso a lacte apud me fuit animus meus.

3 Exspectationem habeat Israel in Jehova, ex hoc tempore usque in seculum.

CXXXII.

Canticum excellentissimum.

1 Memor esto, Jehova, Davidis cum tota affli- ctione ejus:

2 Jurasse Jehovse, vovisse ampUssimo Deo Ja- cobi, dicendoy

162 LIBER [132,3-17.

3 Disperea?n, si ingrediar tentorium domus meae, si conscendam spondam stratorum meo-rum;

4 Si dem somnum sutim oculis meis, palpebris meis dormitationem:

5 Donec invenero locum pro Jehova, locum taber- naculorum pro amplissimo Deo Jacobi.

6 Ecce, audivimus eam fuisse in Ephratliaea regione, inveneramus eam in agris Jaharis.

7 Accedimus ad tabernacula ejus; incurvamus nos honorem exhibentes ante scabellum pedum ejus.

8 Surge, Jehova, aditurus requiem tuam, tu et arca roboris tui.

9 Sacerdotes tui induantur justitia, et quos be- nigne accipis, cantent.

10 Propter Davidem servum tuum, ne avertas fa- ciem uncti tui.

11 Juravit Jehova Davidi veritatem, a qua non avertet se, dicejts , De fructu ventris tui ponam in solio tuo.

12 Si observaverint filii tui foedus meum et testi- monia mea singula, quae docebo eos, etiam filii illorum usque in sempiternum sessuri sunt in solio tuo.

13 Nam elegit Jehova Zionem, expetivit pro habi- tatione sua, dicens,

14 Haec est requies mea usque in sempiternum; hic habitaturus sum, quia hoc expetiveram.

15 Viatico ejus afifatim benedicam, egentes ejus saturabo cibo :

16 Sacerdotesque ejus induam salute, et quos in ea benigne accipio, omnino cantabunt illi,

17 Ibi efficiam, ut germinet cornu Davidis, ubi aptavi lucernam uncto meo.

132,18-135,4.] PSALMORUM. 163

i8 Inimicos ejus induam pudore: super ipsum vero florebit coronamentum ejus.

CXXXIII.

CanticTiin excellentissimum Davidis.

1 ECCE, quam bonum et quam amoenum est, habitare fratres etiam una.

2 Est ut unguentum illud optimum superfusum capiti, descendens super barbam, barbam Aaro- nis; quod descendit usque ad oram vestium ejus.

3 Ut ros Hermonis, ut qui descendit super mon- tes Zionis: nam illic mandat Jehova benedictio- nem suam, vitam usque in seculum.

CXXXIV.

Canticum excellentissimnm.

1 EcCE, benedicite Jehovae, omnes servi Je- hovae; qui perstatis in domo Jehovae singulis noctibus.

2 Attollite manus vestras sancte, et benedicite Jehovse.

3 Benedicet tibi Jehova e Zione, qui fecit coe- los et terram.

cxxxv.

1 Hallelu-jah!

Laudate nomen Jehovae; laudate, servi Je- hovae:

2 Qui statis in domo Jehovse, in atriis domus Dei nostri.

3 Laudate Jah; quia bonus est Jehova: psallite nomini ejus, quia amoenum est:

4 Quia Jacobum sibi elegit Jah, Israelem in pe- culium suum.

164 ^ LIBER [135,5-20.

5 Nam ego novi magnum esse Jehovam, et Dominum nostrum superiorem omnibus diis.

6 Quicquid placet sibi, Jehova facit, in coelis ac in terra, per maria et omnes abyssos.

7 Faciens ut ascendant vapores ab extremitate terrse; fulgura cum pluvia facit, depromit ven- tum e thesauris suis.

8 Qui percussit primogenita ^gypti, tam homi- num quam jumentorum:

9 Quum immisisset signa et prodigia in medium tui, ^gypte; contra Pharaonem et contra om- nes servos ejus.

10 Qui percussit gentes amplas, et interfecit reges robustos:

11 Sichonem, regem Emoraeorum; et Hogum, regem Basanis; omniaque regna Canaanaeorum.

12 Et dedit terram eorum possessionem, possessio- nem Israeli, populo suo.

13 O Jehova, nomen tuum est in seculum; Je- hova, memoria tui in quamque generationem.

14 Quod si judicat Jehova populum suum, mox de servis suis poenitet ipsum.

15 Terriculis gentium argenteis et aureis, operi manuum humanarum,

16 Os illis est^ sed non loquuntur; oculi sunt illis, sed non vid^nt:

17 Aures sunt illis, sed non audiunt; etiam nullus spiritus in ore illorum.

18 Similes illis futuri sunt, qui faciunt illa, quis- quis confidit illis.

19 Domus Israelis, benedicite Jehovae; domus Aaronis, benedicite Jehovse:

20 Domus Levitic3e tribus, benedicite Jehovse: ti- mentes Jehovse, benedicite Jehovse, dicendo:

135,21-136,15.] PSALMORUM. "165

21 Benedictus sitjehova, e Zione, inhabitans Hiero- solymis.

Hallelu-jah !

CXXXVI.

1 Celebrate Jehovam, quia bonus esf, quia in seculum est benignitas ejus.

2 Celebrate Deum Deorum; quia in seculum esl benignitas ejus.

3 Celebrate Dominum dominorum; quia in secu- lum est benignitas ejus :

4 Eum, qui facit mirabilia opera magna solus; quia in seculum est benignitas ejus:

5 Qui fecit coelos intelligentia; quia in seculum est benignitas ejus:

6 Qui expandit terram super aquas; quia in secu- lum est benignitas ejus:.

7 Qui fecit lumina magna; quia in seculum est benignitas ejus:

8 Solem ad dominium ohtinendum interdiu; quia in seculum est benignitas ejus:

9 Lunam cum stellis ad dominia ojtinenda noctu; quia in seculum est benignitas ejus :

10 Qui percussit ^gyptios in primogenitis illorum; quia in seculum est benignitas ejus : '

1 1 Et eduxit Israelem e medio illorum; quia in seculum est benignitas ejus:

12 Manu robusta et brachio extento; quia in secu- lum est benignitas ejus:

13 Qui secuit mare algosum in segmenta; quia in seculum est benignitas ejus :

14 Et transmisit Israelem per medium illius; quia in seculum est benignitas ejus:

15 Excussitque Pharaonem et copias illius in mare algosum; quia • in seculum est benignitas ejus:

166 LIBER [136, 16 - 137, 5.

i6 Oui duxit populum suum per desertum; quia in seculum es^ benignitas ejus:

17 Qui percussit reges magnos; quia in seculum est benignitas ejus:

18 Et interfecit reges magnificos; quia in seculum es^ benignitas ejus :

19 Sichonem, regem Emorseorum; quia in seculum esl benignitas ejus :

20 Et Hogum, regem Basanis; quia in seculum est benignitas ejus:

21 Deditque terram istorum in possessionem; quia in seculum esf benignitas ejus:

22 Possessionem Israeli, servo suo; quia in seculum est benignitas ejus :

23 Qui in abjectione nostra recordatur nostri; quia in seculum est benignitas ejus:

24 Et asserit nos ab hostibus nostris; quia in secu- lum est benignitas ejus :

25 Qui dat cibum omni carni; quia in seculum est benignitas ejus:

26 Celebrate Deum fortem coelorum; quia in secu- lum est benignitas ejus.

- CXXXVII.

1 Ad flumina Babyloniae, ibi sedentes etiam atque etiam flevimus, quum recordaremur Zionis:

2 Ad salices in ea, suspendinius citharas nostras:

3 Quamvis ibidem peterent a nobis cantiones Ise- tas, qui captivos abducebant nos, et qui contu- mulabant nos; dicentes, Canite nobis de canticis Zionis.

4 Quomodo fuissemus cantaturi canticum Jehovae in solo alienigenarurq?

5 Si obliviscar vestri, o Hierosolyma, obliviscatur sui dextera mea.

137, 6 - 138, 8.] PSALMORUM. 167

6 Adliaereat lingua mea palato meo, si non recor- der tui, si non eveham Hierosolyma supra caput laetitiae meae.

7 Recordare, Jehova, contra Edomaeos diei ■ Hierosolymse : qui dicebant, Nudate, nudate, quantisper fundamentum ejus erit in ea.

8 G-ens Babylonica vastanda, beatus sit , qui re- pendet tibi maleficium tuum, quo affecisti nos!

9 Beatus, qui prehendet et dissipabit parvulos tuos allideiis ad petram!

CXXXYHI.

Ode Dayidis.

1 Celebrabo te ex toto animo meo, coram po- testatibus psallam tibi.

2 Incurvabo me honore?n exhibens versus templum sanctitatis tuae, et celebrabo nomen tuum, propter benignitatem tuam et propter fidem tuam: quia magnificas cum toto nomine tuo sermonem tuum.

3 Quo die clamavi^ eodem exaudivisti me: fecisti ut efferret me animo meo robur.

4 Celebrabunt te, Jehova, omnes reges terrae; quum audierint sermones oris tui:

5 Et canent de viis Jehovae, magnam esse glo- riam Jehovae:

6 Quamvis elatus sit Jehova, tamen depressum aspicere; quamvis altus, e longinquo pernoscere.

7 Si ambulo in media angustia, vivum conservas •me: in faciem inimicorum meorum extendis ma- num tuam; et servat me dextera tua.

8 Jehova perficiat pro me: Jehova, benignitas tua in seculum est; ab operibus manuum tuarum ne desistas.

168 LIBER [139, 1-15.

CXXXIX.

Magistro symplionise Davidis psalmus.

1 JEHOVA, pervestigas me et cognoscis.

2 Tu cognoscis sedere meum et surgere meum, intelligis cogitationem meam e longinquo.

3 Iter meum et accubitum meum circumplecteris, et omnium viarum mearum peritus es:

4 Quum nondum est sermo in lingua mea; en, o Jehova, nosti ipsum totum;

5 Retro et ante obsides me , et imponis mihi ma- num" tuam.

6 Mirabilior est ,scientia tua ^ quam ut fallam: edita est, non possum praevalere illi.

7 Quo irem a spiritu tuo? aut quo a facie tua fugerem?

8 Si scanderem coelos, illic es; aut stratum pone- rem in sepulchro, ecce, ades.

9 Si assumerem alas aurorse, habitaturus in extre- mitate maris;

10 Etiam illuc manus tua deduceret me, et prehen- deret me dextera tua.

11 Sin antem dicerem, Utique tenebrae velut cre- pusculo obvolvent me: atqui nox lux est circa me :

12 Ne tenebrae quidem ita obtenebrare possunt, quin tu pervideas: sed nox ut dies illustrat, perinde sunt tenebrse atque ipsa lux.

13 Tu enim possides renes meos, ex quo obtege- bas me in utero matris meae.

14 Celebro te, eo quod suspiciendis operibus istis in admirationem traducor : celebro miribilia opera tua, quam maxime novit animus meus.

15 Non celata est vis mea tibi, ex quo factus sum in abdito , artificiose confectus , velut in imis partibus terrse.

139,16-140,5.] PSALMORUM. 1G9

i6 Massam meam vident oculi tui, et in libro tuo haec omnia scripta sunt; ex quihus diebus for- mabantur, quum nondum ullum ex eis exstaret.

17 Quamobrem apud me, o quam pretiosse sunt cogitationes tuae; o Deus fortis, quam numerosae sunt summae earum!

18 Narrarem illas, sed arena plures sunt: invigilo, ut adhuc sim tecum.

19 Quod si interempturus es, o Deus, improbum et viros sanguinarios, diceiido , Recedite a me!

20 Qui obloquuntur tibi scelerate; qui extollunt vane inimicos tuos.

21 An non osores tuos, o Jehova, odio habeo? et de insurgentibus in te fastidio me ipsum tor- queo?

22 Perfecto odio odi illos! inimicorum loco sunt mihi!

23 Pervestiga me Deus fortis, et cognosce ani- mum meum; proba me, et cognosce cogitationes meas.

24 Denique vide, an ego ingrediar via molesta tibi: et deduc me via perpetua.

CXL. Magistro syniph.oiii8e psalmxis Dayidis.

2 LiBERA me, Jehova, ab hominibus malis; a viris violentissimis custodi me :

3 Qui cogitant mala cum animo, quotidie conve- niunt ad bella:

4 Exacuunt linguam suam similem serpentis, vene- num ptyados subest labiis eorum maxime.

5 Serva me, Jehova, a manibus improborum; a viris violentissimis custodi me, qui cogitant impellere pedes meos.

47

170 LIBER [140,6-141,4.

6 Abscondentibus superbis laqueum mihi funesque, pandentibus rete ad orbitam, tendiculas ponen- tibus mihi maxime;

7 Dixi Jehovae, Deus fortis meus es: auribus percipe, Jehova, vocem deprecationum mearum!

8 Jehova Domine, robur salutis meae, obtexisti caput meum tempore pugnae.

9 Ne concedas, Jehova, quae concupit improbus; sceleratam cogitationem ejus ne provehas; effer- rent se maxime.

10 Venenum circumdantium me, molestia labio- rum ipsorum obtegat eos.

11 Demittantur super eos prunae; in ignem dejiciat eos, in scrobes, unde non surgant.

12 Vir maledicus ne stabiliatur in terra; viri dediti violentiae, malum venando impellat ipsum variis impulsionibus.

13 Novi acturum esse Jehovam causam afflicti, jus egentium.

14 Utique justi celebrabunt nomen tuum; conside- bunt recti in conspectu tuo.

CXLI.

Psalmus Davidis.

1 O Jehova, inclamo te, festina ad me; auribus percipe vocem meam, quurh invoco te.

2 Statuatur oratio mea ut suffitus coram te; elatio manuum mearum ut munus vespertinum.

3 Compone, Jehova, observa os meum; custo- diens moderare, quicquid efferunt labia mea.

4 Ne sinas inclinari animum meum ad rem ma- lam, ad agitandum actiones per improbitatem, cum strenuis operam dantibus iniquitati: etiam ne inescer rebus amoenis eorum.

141,5-142,6.] PSALMORUM. 171

5 Retundat me jiistus, benignitas erit; et corri- piat me, unguentum erit praestantissimum ; ne irritum faciat a capite meo: quo amplius fe- cerity eo ampliics oratio mea erit in malis eorum.

6 At dimovent se per latera petrarum judices isto- rum , quamvis intelligant sermones meos amce- nos esse.

7 Quasi dissecaret quis et diffinderet in terra, dis- perguntur ossa nostra, trudenda in os se- pulchri.

8 Ouum ad te, Jeliova, Domine, respiciant oculi mei, ad te recipiam me, ne nudes animam meam.

9 Serva me a laqueo, quem tetenderunt mihi; et tendiculis eorum, qui operam dant iniquitatr.

10 Cadant in retia jacula quisque sua improbi una; ego dum transiturus sum.

CXLII.

Ode didascalica Dayidis, ciuiim esset in spelunca;

oratio.

2 VocE mea ad Jehovam clamo: voce mea apud Jehovam deprecor.

3 Effundo coram eo meditationem meam, angu- stiam meam coram eo indico.

4 Quum obrueret se in me spiritus meus, toties tu agnovisti semitam meam: qutcm, quocunque itinere pergerem, abderent laqueum mihi.

5 Intuere ad dexteram et respice ad sinistram, ut non est mihi, qui recognoscat me: periit effugium a me, non est qui curet vitam meam.

6 Clamo ad te, Jehova, dicens, Tu es receptus meus, portio mea in terra viventium.

47*

172 LIBER [142,7-143,9.

7 Attende ad clamorem meum, nam attenuatus sum valde; eripe me a persequentibus me, quia fortiores sunt me.

8 Educ e claustro vitam meam ad celebrandum nomen tuum; me cingent justi, quum beneficium contuleris in me.

CXLIII.

Psalmus Davidis.

1 O Jehova, audi orationem meam, aures adhibe ad deprecationes meas; pro fide tua exaudi me, pro justitia tua.

2 At ne congrediaris judicio cum servo tuo; nam non esset justus coram te ullus vivens.

3 Persequitur enim inimicus animam meam: atterit dejiciens in terram catervam meam: facit ut resideam in tenebricosis locis; sumus quasi mortni olim:

4 Adeo ut obruat se in me spiritus meus; in me- dio mei desolatus videatur sibi animus meus.

5 Recordans dierum priscorum, meditans totum opus tuum, factum manuum tuarum recolens,

6 Pando manus meas ad te, anima mea ut terra fessa sitiente tui maxime:

7 Dicens^ Festina, exaudi me, Jehova, consumi- tur spiritus meus; ne abscondas faciem tuam a me, nam consimilis fio descendentibus in se- pulclirum.

8 Fac ut audiam mane benignitatem tuam, quia in te fiduciam habeo: notam fac mihi viam, qua ambulaturus sum, quia ad te attollo animum meum.

9 Eripe me ab inimicis meis, Jehova: apud te tectum contineo illum.

143,10-144,9] PSALMORUM. 173

10 Doce me facere placitum tuum, quia tu Deus meus es; tuo spiritu bono deduc me per terram planam.

11 Propter nomen tuum, Jeliova, vivum conserva me: propter justitiam tuam educ ex angustia animam meam:

12 Et propter benignitatem tuam exscinde inimicos meos , perdens omnes affligentes animam meam quia ego sum servus tuus.

CXLIV.

Ode Davidis.

1 Benedictus sit Jehova, rupes mea, qui do- cet manus meas praelium, digitos meos bellum:

2 Benignitas mea et propugnaculum meum, editus locus meus et liberator meus, assistens mihi, scutum meum; ad quem me recipio, qui sub- sternit populum meum milii.

3 Jehova, quid est homo, ut agnoscas eum.^ filius mortalis, ut rationem habeas ejus.^

4 Homo vanitati simihs est, dies ejus sunt ut um- bra praetereuntis.

5 Jehova, inclina coelos tuos et descende: tange istos montes, et fument:

6 Immitte fulgur et disperge eos; emitte sagittas tuas et funde eos:

7 Extende manum tuam ex alto; hbera me et eripe me ex aquis muhis, e manu alienige- narum,

8 Quorum os loquitur vanum, et quorum dextera est dextera falsitatis.

9 Deus, canticum novum canam tibi; nablio, decachordo psallam tibi:

174 LIBER [144,10-145,7.

10 Danti salutem regibus, liberanti Davidem servuip suum a gladio malefico.

11 Libera me , et eripe me e manu alienigenarum, quorum os loquitur vanum, et quorum dextera est dextera falsitatis.

12 Ut filii nostri tanquam plantse bene educatae in tenera setate sua, W.'^que nostrae sicut antarii lapides excisi sint structura templi:

13 Promtuaria nostra plena proferant juge alimen- tum: pecudes nostrae millenis pariant, myriadi- bus auctae sint in cortibus nostris:

14 Boves^?/^ nostri praepingues: nulla irruptio, nullaque eruptio; denique nulla sit querela in plateis nostris.

15 Beatus ille populus, cui ita est; beatus ergo populus, cujus Jehova est Deus.

CXLV.

Laudatio Davidis.

1 X EXALTABO te, Deus mi, Rex; et benedicam nomini tuo in seculum et sempiternum:

2 ^ Quotidie benedicam tibi, et laudabo nomen tuum in seculum et sempiternum:

3 ;i Magnum esse Jeliovam et laudandum valde, imo magnitudini ejus non esse pervestigationem.

4 ^ Generatio generationi laudibus commendet opera tua, prout hcBC indicant omnimodam po- tentiam tuam.

5 Jl ^zf decorem gloriam^e^^^ majestatis tuae, et res mirabiles tuas elocuturus sum:

6 1 Et robur mirabilium tuorum operum prsedicent, prout singula magna gesta tua enarraturus sum.

7 t Memoriam amplae bonitatis tuae eructent, et justitiam tuam cantent:

145, 8 - 146, 1.] PSALMORUM. 175

8 r. Gratiosum et misericordem Jehovam esse^ longanimem et magnum benignitate.

9 i: Bonum esse Jeliovam omnibus, et misericor- diam ejus in omnibus operibus ejus.

10 *! Celebrent te, Jehova, omnia opera tua; et quos benignitate prosequeris, benedicant tibi.

11 z Gloriam regni tui praedicent, et potentiam tuam eloquantur;

12 \ Ut notas faciant filiis hominum potentias ejus, et gloriam decoremque regni ejus.

13 "2 Regnum tuum regnum est omnium seculo- rum; et dominium tuum in unam quamque gene- rationem.

14 t: Sustentat Jehova omnes cadentes, et erigit omnes incurvatos.

15 V Oculi omnium ad te spectant; quibus tu das escam suam tempore suo :

16 2 Aperis manum tuam et saturas quicquid vivit, ex beneplacito.

17 ^i Justus Jehova in omnibus viis suis est ^ et benignus in omnibus operibus suis.

18 p Propinquus est Jehova omnibus invocantibus ipsum, omnibus qui invocant ipsum fide.

19 "-, Placitum timentium se efficit, et vociferationem eorum audiens salutem dat eis.

20 ■!" Servat Jehova omnes amantes ipsum, omnes vero improbos perdit.

21 r. Laudationem Jehovae eloquatur os meum: et benedicat omnis caro nomini sancto ejus, in se- culum et sempiternum.

CXLYI.

I H ALLELU-JAH !

Lauda, anima mea, Jehovam.

176 LIBER [146,2-147,6.

2 Laudabo Jehovam in vita mea; psallam Deo meo, quamdiu futurus sum.

3 Ne fiduciam habetote in ingenuis, in ullo filio hominum; penes quem nulla est salus.

4 Exit spiritus ejus, revertitur in terram suam: die eodem pereunt cogitationes ejus.

5 Beatus , cui auxilio est Deus fortis Jacobi, cujus exspectatio est in Jehova Deo suo:

6 Qui fecit coelos et terram, mare et quicquid est in eis; qui servat fidem in seculum;

7 Qui exercet judicium erga oppressos, dat cibum famelicis: Jehova solvit vinctos:

8 Jehova aperit oculos csecorum; Jehova erigit incurvatos, Jehova amat justos:

9 Jehova servat peregrinos, pupillum et viduam statuminat; viam vero improborum subvertit.

^^ Regnabit Jehova in seculum: Deus tuus, o Zion, in unamquamque generationem. Hallelu-jah !

CXLVII.

1 Laudate Jah, quia bonum est psallere Deo nostro: quia amoenum est^ decens est laudatio:

2 -^dificator Hierosolymse^ Jehova, depulsos IsraeHtas congregat:

3 Qui sanat fractos animo, ac velut obligat in do- loribus eorum :

4 Supputans numerum stellarum, quotquot sunt nominibus vocans.

5 Magnus est Dominus noster, et multus viribus; cujus intelligentia est innumerabilis.

6 Statuminat mansuetos Jehova, deprimit improbos in terram usque.

147, 7 - 148, 1.] PSALMORUM. 177

7 Acclamate Jehovae gratiarum actione, psallite Deo nostro cithara:

8 Qui obtegit ccelos densis nubibus, qui comparat terrae pluviam, qui facit ut proferant montes foenum :

9 Dat jumentis cibum suum, pullis corvorum, qui crocitant.

10 Xon potentia equi delectatur, non crura prae- stantis viri accipit;

11 Sed acceptos habet Jehova timentes sui, qui ex- spectationem suam habent in benignitate ipsius.

12 Laudibus commendate, Hierosolyma, Jeho- vam: lauda Deum tuum, o Zion. *

13 Nam confirmat vectes portarum tuarum, bene- dicit filiis tuis in medio tui:

14 Disponens termino tuo pacem, adipe tritici satiat te :

15 Quo emittente sermonem suum in terram, quam celerrime excurrit verbum ejus:

16 Qui edit nivem sicut lanam, pruinam quasi ci- nerem dispergit:

17 Dejicit gelu suum, tanquam frusta; coram fri- gore ejus quis consistat?

18 Emittens verbum suum, liquefacit ista: simulac efflat ventum suum, effluunt aquae.

19 Indicat verba sua Jacobo, statuta sua et jura sua IsraeH.

20 Non fecit ita ulli genti; ideoque jura ista non noverunt.

Hallelu-jah !

CXLVIII.

I H ALLELU-JAH 1

Laudate Jehovam, coelites; laudate eum in excelsis.

178 LIBER [148,2-149,2.

2 Laudate eum, omnes angeli ejus; laudate eum, omnes exercitus ejus.

3 Laudate eum, sol et luna; laudate eum, om- nes stellae lucidae.

4 Laudate eum, coeli coelorum; et aquae, quas supra hoc coelum sunt.

5 Laudent nomen Jehovae, quse ipso praecipiente illico creata sunt:

6 Quae stabilivit in sempiternum, in seculum: qui- bus decretum dedit, quod nullum transgrediatur.

7 Laudate Jehovam, terrestria; cete et omnes abyssi: *

■8 Ignis et grando, nix et exhalatio: ventus turbi-

neus efficiens verbum ejus: 9 Ipsi montes et omnes colles, arbores fructiferae

omnesque cedri:

10 Ipsae bestise et omnia jumenta: reptilia et aves alatae :

11 Reges terrae omnesque nationes, principes et omnes judices terrae:

12 Juvenes etiamque virgines, senes cum pueris:

13 Laudent nomen Jehovae: quia editum est nomen ejus solius, decor ejus supra terram et coelum:

14 Et effert cornu populi sui, laudem omnium quos benigne accipit Israelitarum, populi pro- pinqui sibi.

Hallelu-jah !

CXLIX.

1 Hallelu-jah !

Cantate Jehovae canticum novum; laudem ejus in congregatione eorum, quos benigne accipit.

2 Laetetur Israel in eo, qui fecit ipsum; filii Zio- nis exsultent in rege suo.

149,3-150,6.] PSALMORUM. 179

3 Laudent nomen ejus tibia, tympano et cithara psallant ei:

4 Quia benevolus est Jeliova erga populum suum, ornat mansuetos salute.

5 Gestiant benigne accepti prae gloria, cantent in cubilibus suis:

6 Laudationes, exaltantes Deum fortem, in gutture suo; et gladium bipennem in manu sua habe?ttes.

7 Ad exercendum vindictam in gentes, increpa- tiones in nationibus:

8 Ad vinciendum reges eorum catenis, et hono- ratos eorum compedibus ferreis:

9 Ad exercendum in eos jus scriptum: qtiod de- cus est omnibus iis, quos benigne accipit.

Hallelu-jah !

CL.

1 Hallelu-jah !

Laudate Deum fortem de sanctitate ejus, lau- date eum de expanso laudato ejus.

2 Laudate eum de omnimoda potentia ejus, lau- date eum secundum amplitudinem maximam ejus.

3 Laudate eum clangore buccinae, laudate eum nablio et cithara.

4 Laudate eum tympano et tibia, laudate eum hy- draulis et organo.

5 Laudate eum cymbalis sonoris, laudate eum sistris.

6 Tota ipsa anima laudet Jah. Hallelu-jah !

Lipsiaj, typis E. Poeschelii et socioruin.