HANDBOUND AT THE
dfe w
UMVERSITY OF
H8W?>Mit
HORAC #S*
q. HORATII FLACCI
O P E R A
I L L V S T R A V I T
CHRIST. GVIL. MITSCHERLICH
PROTESSOH S V B L. O R D I N. I N A C A D £ M I A
«OIIIKCEXSI
■
TOMVS SECVNDVS LIPSIAE, mdccc
VHTIRVS SXE0FRIEI) LEBRECHT CRVSII
i?
PIYAEFA.TIO.
vJuas in Horatio recte interpretanclo rationes ineundas iudicaverim, quasque ipfe opera mea affequi conatus iim, diligenter a me in prae- fatione, priori Tomo praefixa , expofitum eft. Atque eandem in dilucidandis reliquis, quae alter hic Tomus complectitur, Horalii carmi- riibus lyricis viam tanto minus infiftere dubi- tavi , quo magis in dies ufu et experientia ma- giftra intelligere milii vifus fum, quantum ad- iumenti talis accuratio liberalioris indolis ado- lefcentibus fuppeditare poffit. Quorum qui- dem potiiTrmum commodis me profpectum vo- luilfe ii meminerint , qui me interdum copio- fiorem ac forte nimium in explanandis et ad vulgarem loquendi rationem revocandis for- mis poeticis deprehendant; tum illud iis maxi- me locis factum eife cogitent , ubi vel exerci- tatiorem aliquem haefilare, vel fpilTas ab in- terpretibus argutiarum nubes meridiei prae- textas animadverterim.
* IUud
iv PRAEFATIO.
Illud autem minime ambitiofe milii afiir- mare poffe videor, me in accurandis pofterio- ribus liis carminum libris paullo intentiore Itudio verfatum e(Te, five quod interpfetes in iis, maxime in toto carminum liabitu ac difpo- fidone recte apud animum informanda fae- pius remitti atque a vero deilectere cognofce- rem, five ipforum carminum dignitate ac ma- ieftate eo adducerer, novisque fubinde ftimu- lis excitarer. Confummatiflimae enim plera- que artis, five argumentorum vim ac tracta- tionem , five excelfiilimum ingenii nifum, iive fententiamm gravitatem, five denique enun- tiationis fpectes virtutes, Horatiani ingenii monimenta in his libris contineri, neminem tam iiebetis iudicii eflfe arbitror, quin ipfe fa- cile fentiat.
Caeterum quam verum fit, quod dicitur, dies diem docet, neminem ma^is experiri ar- bitror quam interpretem, quem mirandum non eft, ii in longiori opere nonnumquam a /«./- recto tramite erret, ac fenfim ad alias rerum notiones delabatur. Quae igitur incidenda aut aliter conitituenda iudicavi, quaeque ad poetae doctrinam illuftrandam aut omnino ad liberaliorem interpretationem fpectantia ferius a me animadverfa funt, ea in fafcem collecta
huic
PRAEFATIO. y
Iiuic Tomo inferi iufli. Interea temporis na- ctus fum Codicum, quos bibliotlieca Guel- plierbytana cuftodit, notitiam, a Cl. Leiitio, lias ipfas literas in eadem urbe fumma cuin laude proiiteiite, milii perliumaniter fubmi- niftratain , quam hic, quamquam alieniore lo- co itidem fubnectam. Sunt autem Codd. lii:
I. Codex Gudianus n. 108. membranaccus, in folio, quod vocant, minore quadrato fcriptus, continet Jioratii Carmina ( quae tamen a L. I. c. 2 3- demum incipiunt) JLpodon Ubrum, Artem poeticam et Satiras. Eft is fatis nitide exaratus, literisque initialibus auro, quod diverficolor pictura ambit, illufis condecoratus; pauca in eo fcripturae compendia » nulli numeri, at multas inter lineas ab eadem manu adfcriptas variae lectionis notationes et correctiones habet. Sic v. c. Carm. III. 4.. 1. vitiofe exaratum Aefcendc in margine corrigitur; Epud. I. 5- cjuibus te vita fi fujjcrjiite prava lectio fit adfcripta eft. Infcriptiones carminum vulgares exhibet (veluti Carm. III. 13. Profeuctice iu jontem blandufuim , tjui efi in Sabino) et in car- mine amoebaeo III. 9. Oratii et Lidiae nomina in- terferit, adiecto titulo : Antepodotice. Eft etiam, ubi in plures partes difpefcuntur carmina, veluti Serm. II. 3. in quo v. 168. Servius Oppidius caet. uovum fermonem (plane ut in CocL Vpfal. ) orditur. Omnino hic codex ab indocto quidem ?t legis metri- cae imperito homine fcriptus, e bono tamen exem- plari ductus videtur, diguusnue adeo eft, qui cura- tius inlpiciatur.
II. Cod. Gud. n. i85- in 4. vergente ad finemSaec. XIV. fcriptus, paffim truncatus. Habet Artem jwet. iiule a v. 1 10. Epifioias et Sermonum L. I.
1IT
vi V 11 A E F A T I (X
III. Cod. Gud. n. 505. memliran. octonis fcriptus, el qiiidem circa fmem faec. XIV. Continet Horatii Epillolas cum fcholiis interlinearibus et marsina- libug lalis ineptis et infulfis. ln textu non nifi vulgares aberrationes deprehendas. Claudit librum verfus :
Qui tc fcribebat hermannus nonitm habebat.
IV. Cod. Auguft. n. 50, 4-* membranac. octavae, quam vocant, formae. Habet tantum Artem pociicam cum fcholiia inter lineas. Lectiones oifert ubivbj obvias.
V. Cod. Auguft. 81, 31. fol. chartaceus, Acronis com- mentaiium in Horatii Carmina, Artem poet. et Ser- mones complexus.
VI. Cod. Gud. n. 160. fol.membran. faec. XIV. exeunte fcriptus, fcholia ofFert in E.pijiolas et Scrmones, digna, quae bibliopegis utenda tradantur. Forte ipfe ita fenfit exfcriptor, qui taedio victus v. 4.2. Serm. ult. L. II. cum verbis: et cetera linem operi impofuit, adiecta apprecatione : Te Deum laudamus.
VII. Cod. Gud. n. 5-5. octonis fcriptus, fcholia in IIo- ratii RpiTtolas et Satiras continet, eiusdera farinae ac praeced. In fronte legitur : Dnus Gltcrardus cle Tochheeft Ahbas egmondeufts vic rcnovavit A. I\ 1406. Tum ab alia manu, forte ipfius P. Scriveiii: Tlx direpta bibl. Tgmondani coenobii in Ilollandia hunc librum vindicavit Pctms Scrivcrius.
VIII. Cod. Gud. n. 85. membranac. in /\. faec. XIII. exaratus, Torphyrionem exhibet, manu fatis lucu- lenta Icriptum.
Q. H 0
Q. HORATII FLACCI
CARMINVM
LIBER TERTIVS.
Tom. II.
Q. HORATII F L A C C I
G A 1\ M I N V M
LIBER TERTIVS.
C A li M E N
AB.GVMJLNTVM.
L
J^Jefcriptio huhis carminis admodum plana atque per-' fpicua. Homincs , utcunque prae caeleris mortalibus imperii, divitiarum, houorumque amplitudine confpi' cui , eadem , qua tcnucs atque infimae fortis , morleudi necefjitate tencntur, atque adeo hactenus ue lulum qui- dem ab his differunt. Tum nc bcatos quidem in ijia Jortuna Jacile eos dixeris , quandoquidem is ipfe fpieu- dort quo et Jibi ita videntur , ct vevo pravo vulgi uti-
4 Q. HORATII FLACCI
quc aejiimaulur iudicio, tantum abeji, nt vitam Jint* vem atque iucundam efjiciat , nt eam potius aegritu- dine curarumque nndtiplici aefiu involvat, atqne plane obruat. Ac iu amplifjlmo quidem honoris confiitutos gradu perpetua ailgi follicitudine , ne inde deiiciantur ; divites autem, praeterquam quod opum continuo iactu- ram metuant , earundem augendarum cupiditaie vexari^ voluptatumque, quibus fefe immergaut , distorqueri Jajiidio. Atque hac fententiarum converjwne vix luca- leutius explicari gnome poterat : hominem , in re modica coujiiliilum , caque contentum, verbo, avrocoy.yj , utpote qucm nec melus, neque cupiditates tangant, jolum recte atque beate vivcre ; quam quidem Iloratius popu- laribus fuis , quos haud uno ijiius gencris morbo gra- viter laborantes animadvertebat , accurate hoc carmine commendare voluit. — Mximias huius carminis virtu- tes? curn admirabili tractatiouis artificio , tum clocutio" nis vi, ornatuque fplendidifjimo proditas, facillhno unusquisque, uiji plane hebes fit , obfervabit uegotio. Fuere tamen (hosque recte profanum vulgus, a poeta- rum lectione arcendum , appellaveris ) qui vel in fingu- lis eius partibus , niaxime initio , miris modis halhtcina- reutur , vel totum carmen, utpote uexu idoneo prorfus defiitulum , criji fua confoderent , lacerarentquc. Cu- iui quidem iudicii temeritatem ,• a tcnui ipforum poeticof ut ita dicam, Jpiritu profectam uemo paidlo cordatior hic a me excujjam dcjiderabit.
Odi
Odi
CARMINVM L. III. C. I. V. 1. 2.
profanum volgus et arceo :
Favete linguis: carmina non prius
Audita
v. i— /j. Saluberrima ad vi- tam bene inftituendam praecepta hoc carmine traditurus poeta, quo fortius efficaciusque iis le- ctorum alligaret animos, iuftam- que argumenti gravitati digni- tatem adiungeret , ifta tanquam cx adytis Mufarum , quarum fe facerdotem fert, profatur, ad- hibitis, quae in antiquis myfte- riis praefari myites folebat , re- ligiofis formulis. Primum igi- tur */huJ}tov$ a facris fuis exclu- dit boc pronuntiato praeconio : Odi et arceo, pi ocul binc facef- fere iubeo (fed illud cJi quanto ivatftytffTtgov l) profarium vulgus, profanos , pt|3v)Xouc;. Soliennis fere fummovendi a facris for- mulaerat: ixac, fii&ykoi ! ix.a^, tv.tx; , c;rt; otktT^b; , Callim. II. Ap. 2. Procul o , procul efte, profani, Virg. Aen. VI. 253. grejjus removete profani Clau- dian. R. P. I. init. In nnimo forte poeta habuit Orpbei ini- tium, quo itidem fublimioris fnpicntiae praeceptis praefatur, npiul Wintcrt. p. 459. (pStyzo- fji\t , o't; Sfut; iffTt , Svqtx; h iiriStffSe fitfiykot; -rxfftv o/x&c. Ad eos , qui facris interelfent, fpectabat altGia fonnula : favete linguis, fjQvjis.siTt , faventiam b. fileutium adhibete ( iuut Attii
verba apud Non. III. 93.) ; impe- ratur enim filentium, ut rite peragi pofjit facrum , nulla voce mala objtrepente, Seneca V. B. c. XXVI. Vtramque coniunxit Eurip. Baccb. 63. tl; o5uj ; rtj hs./JitkaSqoi;; skro7roc tffrw ; oro- ptx o' tv\pt^p.cv tx-roc; offto-jffS-i». Ariftoph. OsrucCp. 39. sJ^ijub; irac iffrw Xswe , ctjjj.cx aiynket- ffot;. Cf. infra III. 14, u. 12. Res et forumla multis notata. Vid. Heinf ad Sil. XVI. 295. Cerd. ad Virg. Aen. V, 71. Ex- fpectare adeo iubet poeta carmcn facro fdentio dignum (qualia Alcaei et Sapphus iudicat Nofter IT. 13. 29.) h. argumenti gra- viffimi. Colores e Noftro duxe- re Propert. IV. 6« 1. Sacrafacit vates , fnt ora faventia facris, in victoria Actiaca celebranda, Stat. Silv. II. 7. 19. JLucanum canimus, Javete linguis. et ALir- tial. X. 87. 5. JLinguis omni' bus et favete voiis ; natalem co- limus. Praeiverat Callim. II. Ap. 17. fJtpjj/xsiy txiovTt; iir 'Airokkwvo; dothy. Cf. ad I. 15« 3. II. 13. 29. Audientiam adeo fibi his fornmlis facere velle poetam, putandum; nihil am- plius. Sunt tamen , qui poe- tam in ordiiumi redigant, pro- fanosque , pravis opinionibu» A 3 im-
6 q. IIORATII FI.ACCI
Audita Mufariim facerdos
Virginibus puerisquc canto.
Regum timendorum in proprios greges, Reges in ipfos imperium eft Iovis,
Clari
imbutos, initiatos contra, ge- n#roIiores , fublimiumque pvae- ceptornm fuorum capaces , in- telligi ftatuant, vel, utipforum verbis exponam : „ imperiofa quadam cuai arvogantia ftatuit, quibus lectorihus tam pbilo- fophicum et ir<Yj<vSc^ov car- mtii fcripferit, quibus non. — 2. carmina non -prius audita, carmen novum , fuigiilarc , ob nobiliffima, quae ritis argumen- tuin faciunt, vitae praecepta, ad quae penitius haurienda mire fic acoitiir ntque praeparatur legentis nnimus. Similirer in celebrando Angufto , tanquam excellentiore carminis matciie, II F. 25. $. Dicam injlgne, re- crnt, adhttc indictum ore alio. Vtdtvite avaSsAac poetac Ditbv- rambico forte eandem ob cauf- fam tribuit Ariftoph. Avv. 1385- Alii bmpliciter ad poefia lvri- cam referimt, quam lloratius princeps inter Romanos divul- gaverit ( [fl. 30. 15. ); quo qnidem totius tetrafticbi vis plane infrinoitur. — JMufarum facerdotit augufta atque valde •dpofita h. 1. poetaruru appellatio. Mscrawv ," - (jrarfeasdem
rocat Theucr. XVI. ztj. Hitgi-
5wv irpsirsXov Pindarum Plato XX VII I. (A. Br. 1. 1 7. 4 ) I \ncanum Romani chori facerdotfm Stat. Silv. II. 7. 21. cf.eund. Silv. V. 1. 17. Propert. III. 1. Alia vide apud doctill". lioettiger. — 4. can- to, praeciuo, praeeoverba virgi* nibus vuerisque, virgimim atque puerorum cboro, tanqnnm Xo- Qobtboioxakof. Iluius enim eft ■praecivere (1. 24. 2. ) docere (II. ig. 2.) modos ac verba, a choro virginiim et pnerorum edifcenda atque docantauda. Praeclare voro pertbnam, quam initio fufceperat, tuetur poeta, colores ad prifcam hymnorum, qui a choKi virgimim et puero- rum caneivntur, rationem at- temperando. Miro alii acumine iuvcnilem aetatem, iitpote mol- lem nc docilem, et a cuius in- Ititutione fequentis faecnli mo- res pendeant, bis praeceptis iui- tiari velle ftatuunt poetam, ve- rentem fcilicet, ut vulgus adul- tum iam obftinatum et obfirma- tum nd vitia , ad rectos fenfua rcduci quent.
"• 5 — *6« Sententia per bos
w. ita continuatur: Homines,
quocunque iive potentiae (reges
xv.
CARMITSTVM L. III. C. I. V. 3 — 8,
Clari giganteo triumpho,
Cuncta fupercilio moventis.
Eft
Yr. 5 — 80 ^ve dividatnJta iectos efTe. Cf. I. 12. extr. III.
{v. q.) five denique lionovum, 5. 1. Docte autem poeta ita in-
ad quos vel nobilitas generis vertit : reges caetevis homini-
vel pvopvia ipfos vivtus evexit bus impevant; at Iupiter eft
(vv. 10 — 15)» faftigio atque avaZ av£*rwv, uti audit Aefchyl.
airtpiitudine inftgnes, eadem, Suppl. 533. — Hegum, regi.
quae imae fovtis homines , mor- bus imperium eft, reaes impc-
talitatis manet conditio ; ne rium exercent, habent in gre-
fplendidiflima quidem fortuna ges , homines , populos proprios
quemquam a fati necellitate im- iibi fubiectos, h. reguin fupre-
rnunem praeftat. Vulgaris haec xna in terris eft mairftas, poten-
fententin, toties inculcata ab tia. Pindari 01. I. lgi. to iVj/a-
Iloratio, novo ac plane exqui- tov HoovtyoZrai (laoikeifft , lau-
fito doctrinae apparatu cultiili- darunt iaiu alii. (Jreges , ho-
moque orationis ltabitu declava- mines , qui altevi pnvent, fub-
tur h. 1. Quae ipfa res fraudi diti funt, prifca loqueudi fitn-
fuit Tntpp. , ut, quae fecunda- plicitate dicti: reges enim voi-
riae eifent notiones, quaeque ftiuMf Xauiv Homevico loquendi
illuminandae uuice inlevvivent ufn , et aytkar^ffat pvo fiotffi'
pictuvae, has ftatuevent pvima- ktlffat occuvvit apud Sophocl.
rias , ficque de fenfu totins loci Oedip. Tyv. 410. — timendo-
eauilulum deflecterent. Tuvba- rum, auget impevii notionem.
tum eft maxime in vv. 5 — g. — 6. At Iupiter regibus ira-
eorumque idoueo cum fqq. nexu perat. Eadem fententiarum
conftitiiendo. Simpliciihma eo- progreflio apud Philifcum in
rum ennntiatio evat : Reges, Thebnnis apud Stob. floril.
quorum fumnia poteitas eft, qui Gvot. p. 233/CjUoti y«o tffn xu-
folo Iove minoves funt, qui qio; fjuv tic av/jo • toJtuuv Ss k«i
foli Iovi cedunt potentia ; hos aoZ fxvoiwv r ikkwv vo/xo:, sts-
tamen ipfos Neceflitas forlitur pwv rvo avvog •• twv rvoavvouvrwv
caet. Pro hoc disiunctc, ut (Slf&oc. hovkot fiaffikswv tiffiv
lyvicum deoebat : lleguin fumma 6 ie fSafftkrjg , Sscuv. E Noftro
poteitaseft; enimvevo hos ipfos pvofeciffe videripoteft Stat. Silv.
movs manct. Facile inde intel- III. 3. 50. propriis fub regibus
ligitur, v. 6 — 8- aa extollen- omnis terra : premit felix regum
dain potius , quam ad depri- diademata Roma ; — — hanc
mcudain regum maieiUtem ad- ducibus frenara dakum • max
A 4 crefcit
8
Q. HORATII FLACCI
Effc ut viro vir latius ordinet Arbufta fulcis; liic generoiior
Defcen-
crefck in illos imperium Superis. Senec. Thyeft. 6i2. Omne fub regno graviore regnum eji. Inm C.llim. H. in lov. 75 et 79. go. i>'v ( TToktot^ywv ) vticVT*' ri 5' ov Hfatrio^rTOf vv iayyv ', tv. o's Ato$ fioto~t\y)SS • tirti Ato; ovhsv ftvaxrwv Ssiotsqov. rw keti ff(pt rs>)v ivioivoto ka^tv. — 7. Q. Dei hxfupercntijjimi , uti paffim in mmiis audit ( cf . Spanh. ad Cal- lim. H. in lov. gi.)Zyvot; irnv- wkS{jtc(tov. Iam fummarn Iovis potenliam magnifice declarat triumphus eius giganteus, victo- ria de Gigantibus reportata. Ornatum a fua gente quod poeta repetiit, hoc tanto magis con- fentaneum videri debet, quo piopius victona ifta triumphi Romani fpeciem attingeret. Curru enim in Gigantum ftrnfie Iovem invectum refert antiqui- tas , itaque in monumm. anti- quis repraefentatur. Vide Win- ke!m. monum. ined. p. 9. n. X. Ad Noiirum Cnndian. de R. P. !• ^fiS' y'etna Giganteos num- quam tacitura tiiumphos. — Q. cuncta, univerfam rerum raturam moventis , commoven- tis , concutientis folo fupercilio n;oto, nutu. Augnfta ac plena nii.ieilatis imngo! ducta e noto IJomeri loco 11. <*. 525 — 30.
11 v.at y.vtx-jtyav vte otyovffl vil -rs K^cviu/v — fjtiyAv \> ik'tki%tv "OXvfxirov , exornata a Catullo
Epith. Pel. 204 — 6. Annuitin- victo caelefium numine rector, quo lunc et tellus atque. horrida contremuerunt fdera concujjitque micantia fulera mundus. cf. Vir- gil. Aen. X. 115. Ovid. Met. I. 179. Stat. Theb. VIII. 82- 83-
v. 9 fqq. Alius in fumma opum abundantia vivat. Hoc, uti et reliqua, quae fubiiciun- tur , per comparationem poeta extulit : Alius alium divitiii antecellat. lam quod doctius erat, fpeciali notione ac Roma- no plane fenfu : alius ampliora latifundia poJTideat, fpecialiori hoc notione , qua omnino vivi- dior imago exiftit, poeta dedit : alius plures colat arbores in fundo fuo , plura in agris fuis avbufta disponat. Eft ut , sffTtv w$ , ssrfj cxujc , pro, fieri affo- let, accidit, ut vir viro, itidem graece pro, aliiis alio. — latius fulcis ord. poteft dictum videii pro, fulcis perlatiora intervalla factis, adeoque latiori intervallo ordinet ; fed maiorem vim ha- bet , fi latius ad totam qyfftv trahas, ut fit : per latiorem ter- rae trar.tuni , per latiiuinum fundftm ordinet, ordine dieerat, ceito intervallo disponat fulcis, defignt, plantet atque colat ar- hufta, arbores. Defignaiitur cuiuscuuque generis arboreta (non, quod fere volunt, no- vellae
GARMLWM L. III. C. I. V. Q - 1 1\.
Defcendat in Campum petilor; Moribus hic meliorque fama
Contendat; illi turba clientium Sit maior: aequa lege Neceilitas
>or-
vellae arbores , e feminariis in a;;rum transferendae ; vide vel Iuven. XIV. i44-) maximeoli- veta , vineta ; atque liis tri- buuntur ffriy^oi, cr^aroi ( Ilom.
II. ^.25.) ordin.es, quibus vites atque oleae defigebantur. Ita ordinare vineam dixit Colum.
III. 15. arborum ordines Cic. Sen. 16. viilum myrtetis ordina- tam Martial. III. 53* 2. Per quincuncem fere dirigebantur fulci ( Colum. 1. 1. ) quo , in quamcunque partem fpectanti- bus recto nibil erat fpeciofius ( Quinctil. I. O. VIII. 5. ). Sul- cos autem proprie pofuit poeta, nam aut fcrobibus , aut fulcis vineae conferebanlur , Colum. C. 1. — lo fqq. Hic 1 alter ■petitor , petituius fummos ma- giftratus , candidatus (adhibuit fic Sueton. Iul. 25.) defcendat, prodeat iri Campum Martium, populique, creandis magiftrati- bus ibi convocati, fuffra^iis fefe committat generofior, nobilitate generis fretus , caeteris compe- titoribus generofa profapia prae- ftans. Defcendere e fitu regio- nis dictum ; campus enim Mar- tius erat depreJlior. Vide v. c. Vellei. II. (j2. cf. Gronov. ObiT.
p. 411. Lipf. — 12. Alter, ignobili quidem genere ortus, homo novus , at moribus, fua virtute, et , quam inde confe- cutus eft , fama , bona exifti- matione melior , pracitans, gra» tiofus apud populum, contendat cum reliquis de fuffragiis aufe- rendis, f. de ma^illratu obti- nendo ; h. praeftet aliis. Con- tendere nobiiitate fimiliter Lu- cret. II. 11. Civiliter autem contendere dicebantur competi- tores in certamine hoiwris ac
dignitatis, Cic. OJT. 1. 3g.
13. ille maeria clientum manu ftipatus magifiratum in concio- ne petat. Valebat is adeo aucto- ritate et gralia apud populurc, quembenellciis fibi obftrinxerat. Res notiflima. C.ieterum prae- clare totum huuc locum ita ac?- ornavit poeta, ut irudia iimui . ac contentiones Romanorum, quibns ad fummos magiftratus petendos feirentur, delignaret; quod fane ad legentium animos magnam vim habet ob apo- dofin. In hoc etiam pottara acutum agnofce, quod follennes modos , quibus ad> iftos perve- niebatur, breviter attingit. Nam in quovis repiaefentantnr ho- A 5 reines,
10
Q. IIORATII FLACCI
Sortitur infignis et imos;
Omne capax movet urna nomen.
Deftrictus enfis cui fuper inpia Cervice pendet, non Siculae dapes
Dul-
mines, magnitudinis fpecie qua- dam infignes, quae nec ipfa a niorte liberet. — i/j. — 16*. IIos tamen neutiquam ipforum ma- gnitudo ac fplendor a naturae debito abfolvit ; aeque morti obnoxii fnnt , ac inRmi. Docta hanc funtentiam imagiue reprae- fentavit poeta. Cogitanda AV- ceffitas dea, 'Avaynjj , E/wai?- y.'tvv\ , Moigoc , in iocis inferis collocata, (etiam Platoui de Ilep. X. p. 621. Stepb. ) qnae urnam , in quam omnium ho- minum nomina coniecta funt, perpetuo movet. Iam cuius fors inter commovendiim exci- dit, liic ad inferos citatnr, hunc fatale elt mori. Stat. Siiv. II. 1. 2ig. Ibimus omnes , ibirnus im- msnfls urnam quatit Aeacus um- brrs. Cf. II. 3. £6. — fortitur inlignes et iniQs , fortes f. nomi- na tarn inpgnium, illuftrium quam imorum , inlimae fortis hominum in urna coniecta lubtt aequa moriendi lege , COnditio- ne, h. eadem Iex, eadem mo- riendi conditio propofita elt et claris et obfcnris liominibus. — 16. Vrna movet omne nomen, omnium nomina, dum ipla. con- cutitur, verfatnr, ( eodera ov.
natu Claudian. R. Prof. II. 332. Vrna nec incertas verfat Minoia fortes) et hoc pro vul- £ari : omnium nomina continen-
D
tnr hac urna ; hinc cavatc, 7r«v- lcv.c; , mxv&tyuwv, epitheto lo- cis ac rebus inferis communi. Vid. ad Hom. H. in Cer. 9.
v. 17 fqq. Sententiarum nexus ita animo informandus videtur : Homines vel amplifli- mae dignitatis, caet. neutiqunm morti exemti funt. Quid? quod ne beatos quidem iiios , dum vivunt, in ifto fafbgio faciie dixeris, quandoquidem onrne» lautioris iitius fplendidiorisque conditionis fructus curis ac fol- licitudinc, quae illani continuo comitantur, plane intercipiun. tur , regibua , ne re°;no ; locu- pletibus , ne divitiis calamita- tum aliquo genere exuantur, timentibus. Iam vide poeticam artem in tractanda enunrianda,- que hac fententia. Quo vivi- dir.s oftenderet poeta , nihil ei clfe beatum , cui femper a!iqui$ terror impendeat , coiores ora- tioni adfperfit e nota Damoclis hifioria , quam lege fis apnd Cic. Quaeft. Tufc. V. 21 • M*- rvob.
CAKMINVM L. 111. C. I. V. 15-20.
1 l
Dalcem elaborabuni fapovem,
]Son avium citliaracque cantus
somnum
crob. in Soinn. Scip. T. m. Sidon. Apoll. Epp. II, 13. et Boeth. Confol. Phil. IlT. 5. (cf. Wyttenb. ad. Plut. de S. N. V. p. 51.) — Homini impio ( do- tte accommodntur cervici epi- theton) cui cnfts vnginn deftru ctus 1 nudatns peiulet , imminet Juper cervice , qnem adeo pet petuaanimi verfat anxietas, illi caet. Simili colore Ser.cca Ihrc. Oet. 656. Pectora pau- frer fecttra gerit — fed ncnjnic- ctos refpicit enfes. Eodein alhi- fum ptitem a CUudiano in Ruf. II. 16. impojiti radiant cervici' bus enfes , quem locum vana Mnfura et coniectura exagitat Gesn. Radiant enfes , qui firicti funt, et impofni eerv. dicuutur, isi cerv. iamiam ruituri. - — 19. Omnes huic vitae deliciae infunves erunt. Dapes Siculae, vel cor.quihtifhmae epulae non elaborabunt , etlicieiit, praebe- bunt duhem gratum ac iucun- dum Japorem , infipidae iph crunt. Dapes elaborant fapo- rem, in quibiis deligendis con- diendisque curiofa adhibita elt diligentia ; quahw ernnt Siculae, tmde eac in proverbium abiere. Plato Epilt. VII. p. 326.' B. f>ioc tvhetifjiwv -j— TEvpanovffiuiv T.oairsiav tavjjj);. Cf. eundem dc llep. III. p. 4 04. D. Crauiii et
Antiplianis loca apttd Athen. XIV. 23. p. 661. E. F. Lucian. Diah Mort. IX. p. 360. ibique Hemfterh. Acide Adag. Schotr. p. 140. »75« et 249 — *o- Oratio, ii quid video, ita con- tinuanda eiat: nec cantus av. citharaeque fomntim leneni re- ducent. Sed docte epitlieton ad feqq. transtulit poetn. Cnntus fomnum redacit, arceffit, con- ciliat, fuadet, adiuvat fomnum. Praepofitio cnim hanc vim ha- bet, ut, qnne per vices ac certo temporis intervallo hitnt, llgni- ficet. Cf. N. 10. 15. Aiii de fomno interrupto, hcque re- couciliando cnpiunt; quod neu- tiquam danmaverim. Prior ta- men ratio hmpticior videtor. Ad rem Scneca de Piovid. c. III. Fclicioremtu JVlaecenatem putas, cui aincribus anxio , et morofae WKOris quotidiana repudia dejier* ti\ fomtius per j ymphoniarv m cantum , ex longitjquo leite rejo- nantium qnacritur : Spectant etinm huc Menandrea apud Stob. Floril. Grot. p. 391. evfjtyv fyd; rovi irXevfiovf — — — cu ertvttv tc\; WKTUf, ouos ffrot- Q>oui'Jc:-c kvw k«rw ffxot kiyttv y) b v v bi Hai irort :v tcjx vtvpvi yucSfJOtiv , ft/.AA ruji> irr^JYou'» »iv«. vvA hs caet,
35 /?7-
12
<^. HORATII FLACCI
Somnum reducent. Somnus agreftium Lenis virorum non humilis domos Faftidit, umbrofamve ripam,
Non Zephyris agitata Tempe.
Defiderantem, quod fatis eft, neque Tumultuofum follicitat mare,
Nec
v. 2i fqq. Quanto beatiores contra tenuioris fortis homines, qui neque timent , neque cu- piunt quippiam ! quantam ani- mi tranquillitatem fua ipfis praeftat innocentia atque conti- nentia ! Sententia fuaviffimo pliantasmate exprefTa , ad quod proximis w. manu quafi. duce- batur poeta. jigreftes viros f. agricolas fpeciatim pofuit, quo maior vis toti loco accederet ex oppofitione. Tyrannidi enim comes impietas , metus ; fecu- ritas coutra atque innocentia vitae rufticae propria. Somnus lenis, y)hji;, uixAxy.ct;, non fajiidit, afpernatur , frequentat adeo do- mos hum, agr. vir. cafas rufticas. — 25. umbrofamv* r/pam equae lenitcr ftrepentis. Cf. V. 2. 27. Ovid. Faft. III. 17. Virg. Ge. IT. 470. eadem de re : mollesque fub aibore fomni non abfunt. — 24. Tempe , pro quavis valle amocna. — Zepliyris agitata, quae Zephyri perflant ; nemo- ribus confita poetam cogitafle, haud inepte ex orationis ornatu co°;as. Vitgu. 1. 1. fmuliter ha-
bet, frigida Tenvpe. Ad fcnten- tiam Senec. Herc. Oet. 644"47- Cefpes Tyrio mollior oftro folet impavidos dueere fomnos. Aurea rumpunt tecta quidem , vi°iles- que trahit purpura noctes. Idem ep. 90. Sollicitudo nos in nojtra purpura verfat , et acerrimis <?x- citat ftimulis ; at quam mol- lem fomnum illis dura tellut dabat l
v. 25- Scilicet is demum bea- te vivit , cui , qnantum fatii eft, fufficit. Modicis enim fa- cultatibus contentum neque nu- gendi distorquet cupidius, ne- que periculorum, quae lucro inhiantibus continuo iinminet, conturbat metus. Illuftratur lioc divitis Ilomani, e mercn- tura et latifundiis quaeftum fa- cientis, exemplo. Defdcran- tem, expetentem nihil ultva, quam, quod fatis eft, ri mq- v.oLvra, quae ad vitam coinmo- de fuftentandam fufhciunt, non angit metus naufragii, ut mcr- catorem. At quam orn.ite ac vivide haec ultima exprefht * poeta
CASMIftVM L. III. C. I. V. 2l-oO.
13
Nec faevus Arcturi cadentis
Inpetus, aut orieutis Haecli:
Non verberatae grandine vineae, Fundusve mendax, arbore nunc aquas
Cul-
poeta ! Illum non follicitut, follicitnm de vit.i ac m. rcibus fuis reddit mare tumiiltuofum, prccellofum , tnnqunm merca- torem, ubi tempeftatem ingruen- tem videt. Simillime V. 2. 6. de ruidco : neque horret iratum vmre. Cf. I. 1. 11. et III. 2Q. 57. Tumultus , feilitio caet. iollennia poefis de mari tempe- ftuofo. — vv. 27. 28- Exor- nant tempeftatis notionem poe- ticis coloribus. Saevus Arcturi impetus , nav.v; ivfftc ■uirioto Aq- «toujjou Perfes Theb. V. >• in Anai. Br. II. p. 5. Impetus Arcturi cadentis eife poteft : faeva procellae vis , tempeftas ab Arcturo occidente excitata, fere \it% Aqv.rovoov Xaikaira dixit Leonid. XCri. 4. Anal. Br. I. 244» Exquifitius tamen videtur, fiimpetum de rnpidoeius motu, qui fideribus omninoque caelo eb antiquis adferitur , accipias. Notus Ovidii locus Metam. II. 70. Adde quod ajjidua rapitur vertigine caelum — NiVor in ad- verfum, nec me, qui caetera, 2'imit impetus. Effet adeo : nec Arcturus Jacvus, ojivoj (Arat. Diof. 13.) perniciofus, dum ra-
pido motu deoifum fertur, dum occidit. De eo Plaut. Puid. 6q fqq. Increpui hibernum et fluctus movi maritimos. Nam Arcturus Jignum fum omnium acerrumum. fehrmens fum ex- Oriens, cum occido vehcmentior. Occidit autem Arcturus IV. Cal. Nov. — IJaedi orientis, liaedorum orientium impetus, quo in altum enituntur, pro vulgari adeo : Haedorum ortus. Oriuntur autem baedi pridie Non.Octobr. vefpere, (Colum. XI. 2. 75.) unde iVTt^iot fytipoi Tiieocrit. i. 53. Iideni occafu fuo tempeltates excitare crediti. Cf. Callim. Epigr. XIX. 5. 6. Nicaen. Sam. V. 4. in Anal. Br. I. 417. Scbol. Arat. Pbaen. »58* Caeterum de bac vi ftel- larum , ut ita dicam, poetica res fatis nota. Vide ad I. 28- 2i.
v. 2f) — 31. Neque ifta fol- licitudo animum eius iubit, quae latifundiorum dominuni conti- nuo premit, ne proventus ex agris calnmitate aliqua interci- piatur. lam ex pluribus unum tantum pofuit proventus genus,
■I
q. IIORATTI ILACCI
Culpnnte, nunc torrentia agros Sidera, uunc liiemes iniquas.
Con-
at pluribus hoc calnmitntis ge- quereris, colone , mecum, qnod
neribus oneravit, quo planius quondam bene fructnofa malus
ac vivij.,us iuftas mctuemii Aactunuiis Jierilis daobtis ad-
caufTas ob oculos poneret. — Jiem? Non me praegrdvat , ut
Viuene grandine verberatae, putvs , ftnectus , r\cfum gran-
pulfatae, fructu decuffo. — dine vttrberata dura , ndc s.em-
50. fundus mendax , ager, qui mas modo germine exeuntcs feri
fpem domini eludit, deftitnit, frigoris uflidavit aura , nec ven-
proventu, quera poilicebatur, ti , pluviaeve , fucitasve, quod
negato. Oppcnitur fides Jege- de fe quererer, melum dederunt:
tis IIL 16. 50. Nollrum re- — — Sed quod carmina peJJimi
fpexit Petron. c. 117. — ar- poetae ramis fujiineo laboriojis.
bore nunc aquas culp. caet. — — aquas nimias , nimiam plft-
Propter caeli intemperiem. At viam. — 51. nunc nimiam
quam ornate liaec poeta extttlit ! liccitatem. Pro hoc docte , //-
Arbores , h. vites ct olcae cul- dera torrentia, exurentia, cx-
pavt, culpam f. cauffas menda- ficcantia agros. Nam a fideri-
cii b. fterihtatis tiansferunt, bus, mnxime Sirio (hinc £«»"
fierilitatis caufTas praetexmU, pto.s i^aXioc Hefiod. Scnt. 153. )
Diaviterl quafi fe putgen* ftradi qui tutr i£ojmv ' aitium audit,
domino. Sed eosdeni colores ( Alcaeus II. 1. p. 100. Vrf. )
deprehendas iam iu fragm. I'lii- aeftus gravior derivabatur.
lemonis apua Stob. floril. Giot. Noiler V. 16. 55. 54. (uti re-
p. 403. l\.ai rotc fjity akkoic poneudi funt ifti vy.) nullius
ttaaiv *) yjj Syqiote sftottfa w> aftri gregem aejluofa torret im-
*XBl T*!v Het^ y/J-ioay rqo&yv potentia. Sideratio inde ( aarqo-
ttvrq voql^o-js , cu XmfbiZea. |3oA./a ) morbus dictus, quo ger-
■ratvu fj-oka;, wjxso ro v.ara yoio; mina aiborum aduruuuir , et
Ksipikatov, iKTttiro-CTsq/xa, roiic exarefcunt. Vide, quem lau-
rov.ovc, awjqiay.ovtr auic^tfyotnlv dat Boettiger, Niclaiium ad
rtv" aiqfttov, v) ■Koyjj^-j , W ***o+ Geop. V. 36. p. 531 hiemes,
er&Q*;. Ex Noftro iluxit pulciier- hiemem iniquum , noxiam , in-
riinum poemation, quod legi» feftam' arboribus , vei «imio,
tur in Gatal. Scal. p. 76. de vel. ninaia protracto frigore,
maio, digmun quod ex parte nc-Sst anatpcv. huc trausieiatui : i^Juid JruJtra
«'• 33 — 4°-
CARMTNVM L. III. C. I. V. 5* -54« l$
Contracta pifces aequora fentiunt Iactis in altum molibus: huc frequens
Cae-
v. 35 — 40. Nunc voblfcum dae caulTa conclufioiu (vv. 41
loquor , quorum aeque fpatiofe fqq. ) demum docte adiiciuntuv,
lu^uria, quam iliorum avaritia nediiicia fpleudida , pvetiofam
diffunditur. Vobis dico, quous- fupellectilem , atque oblecta-
que vullus erit lucus , cui non menta convivalia. — Vifces
villarum veftrarum fajiigia im- fentiunt aequor . contractum,
mineant ? nullum flumen , cuius coarctatnm , annuftiori mari m-
non ripas aedificia veftra prac- cluduntur. Praeclare lic pifci-
lexant / Vbicunque in aliqucm nauim maritimavum amplitu-
finum littus curvabitur, vos pro- do oculis fubiicitur. Qu&lu
tinus fundamer.ta iacietis , nec enndem alia imagine repraefen-
contenti folo, niji quod manu tavit Senec. T/hyeft. 4^9- Non
feceritis , maria agetis introrfus ; claflibus pifcamur, et retro marQ
Senec. Ep. go. Nexus adeo : iacta fugamus mole , qui locus
Neque vero divites ideo beatos e noftro ductns videtuv. In-
dixeris, quod deliciarum atque fulfe quidam ipfum ninre , cui
Voluptatum omnium divitiae deceflit aliquantulum, contra-
ufum ipfis atque copiam lnv- ctum dici autumant; nec me«
giantur : etenim quae voluptas lius alii, quibus ignotne liae
fincera efTe poteft, animo intus pifcinae erant , de pifcibus co-
tumultuante , atque cupiditati- gitant molium ambitu jorte
bus diftvicto. Nonne hoc ipfo coniprelienfis, aniequam fpa-
animum inquietum produnt, tium inclufum caementis exple-
«juod, prioribus in faftidium retur; quae fane adrnodum
adductis, novis usque fefe im- ieiuna foret pifoium mentio :
nergant deliciarum °eneribus? quae contra ad notandum fae-
lam , quibus opes fuas explica- culi ifiius infamem luxuriam
rent , animique aegritndinem et gravillima eft, fi memineris cum
faterentur, et expellere cona- alins ob cauffas, tum, ut qua-
rentur divites R.omani, plura vis tempeftate pifcium mariti-
poeta adimmerat genera. Ac morum copia eflet , infanos ho*
primo quidem loco tangit fae- fnmtus fiiiffe impenfos. P;fci-
culi fui infaniam, vilias in mari bus autem Kunc fcnfum (feu-
aedilicandi ; tum peregrinatio- tiunt asq. contr.) tribui , n<9
nes meniorat mari terraque re- quis feirtentiam paullo argu-
creandi animi cauffa fufceptas; tius expreflam putet, a poetic
denique, quae orationis varian- omnino ratione haud alienum
vldeii
i6
Q. IIOItATII FLACCI
Caementa demittit redemtor
Cum famulis, dominusque terrae
Faltidiofus: fed Timor et Minae Scandunt eodem , quo dominus : neque
Dece-
videri debet. Qua fimili vel Tibull. II. 3. 45. Claudit et in- domitum moles mare , lentus ut intra negligat hibernas pifcis adeffe minas. — 34» lactis immilhs in altum faxorum moli- bus , quibus mare excludatur. Verbis propriis poeta ufus eft, iaci enim in mare moles dicun- tur, quoties excluditur aqua, notante Acron. Cf. Torrent. h. 1. Noftrum refpexit Sidonius II. 57. Itur in aequor molibus, et veteres tellus nova contrahit undas. — kuc Jrequens caet. 'E-JtxQytiav iu exornanda hac pictura facile fentias. Opus hi- boriofa operariorum contentio- ne, inftigante redemtore matura- tur; dominus adftat atque in- ftat feruenti operi, cuius mox abfoluti ipfum pertaelum eft. Redemtor, qui opus faeiendum certa mercede conduxit, fre- quens cum famulis , docte pro, cum' freouentibus, multis fer- vis operariis, demittit caementa, ftruem lapideam , Puteolano pulvere coagmentatam , com- pagem faxeam , qua Uructurae foliditas efftcitur. Cf. Ileyn. *d Virg. Aen. IX. 711. Partem
adeo munimenti nunc pofuit poet&i quum antea generaliori vocabulo ( moles ) ufus effet. lndocte autem plerique intpp. ftatuunt, moles pro aggere ma- ri excludendo oppoiitas, caenien- to autem totum fpatiiun, quod mari detractum effet, exple- tum fuifie ; nam et hoc com- muniendo a^£;eri , cui pr.ietoria inaedificabantur, et, quac his itructionibus inclufa erat pars maris , diverJis pifcium mariti- morum gregibus faginandis in- ferviebat. Similiter Martial. IX. ep. 76. in fundamento bal- nei Jilicem duram et ftructila caementum coniunctim ponit- — terrae faftidiofus , quem pertae» fum eft in terra habitare, quem aegritudo terra expellit; gravi- ter hoc adiectum. — 57. 38- Sed nec hic ipfi contmgit effe tranquillo. Pro hoc quam or- nate ac vivide : Timor et JVli- nae , ( perfonas cogita ) quae terrent aniuium fcelerum con- fcium , Furiarum inftai , fcan* dunt eodem, quo dominus, con- fcendunt cum domino praeto- rium , comitantur eum. — 39. Neque, fi mari iter re- laxaudi
CAR3IINVM L. III. C. I. V. 35"42' 17
Decedit aerata triremi, et
Poit equitem fedet atra Cura.
^uod li dolentem nec Phrygius lapis, Sec purpurarum fidere clarior
De-
axandi animi canffa faciat, Mia , negritudo decedit ab erata f. roftrata triremi , una um eo navem confcendit, per- Sjrinatur. Navem h. 1. aera- zm cum dilectu dictam puta; unli Cura aeris fulgore haud eterreatur. — 40. Et , fi quum confcendit, iter volu- tarium facturus , fedet, immi- et tergo eius. Cf. omnino II. 6. 21 fqq. et ibi Not. Caete- ;im fimili colore Aefcliylus rom. 276. homini IIvj/jicvvjv foiri^avjiv et Theocr. XXI. . fxtkilwv(x( s(CiVt«o"5««, item ,ucret. II. 47* ^uras fequaces ixit.
v. 41 /<7<7' Conclufio: Ita- ue fi honorum ac divitiarum nplitudo , quasque eae vitae )mmoditates ac dclicias affe- mt , tantum abeft, ut curas spellant, ut novis potius ani- ittm onerent, et ad maiora con- ipifcenda irritent; cur, quaefo eae me mediocritatis poeni- at , quae fola maximum ad ?ne beateque vivendum mo- entum efftcit? Dolentem, ■orum animo, curis macera-
D
tum vel fplendidiflimus divi- arum ufus haudquaquam dtle- Tom. II.
nit, permulcet, erigit, exhila- rat. Divitiarum ufum fpecia- libus , quas aetas fua ip(i fu°;ge- reret , notionibus expnfuit poe- ta. Primo loco memoratur Phrygius lapis, f. marmor Syn- nadicum , ad Synnada, Phry- giae oppidum , caefum. Can- didum erat , maculisque diitin- ctum purpureis. Statius Silv. J* 5- 57« Purpura fnla vavo Phrygiae quam Synnados antro ipfe cruentavit maculis lucenti* hus Attis. et inde Sidon. XXIT. 137. puniceo pretiofus livor irt antro Synnados. Cf. omnino Plin. XXXV. x. et Strabo L. IX, p. 437. et XII. p. 8^5- undc difcitur, in maximo Romanis habitum fuifle pretio. Decla- ratur adeo a poeta aedium magnificentia , columnis Phry- giis diftinctarum. Nota TibullL. III. 3. 13. Quidve domus prod- eft Phrygiis innixa columnis. — — 42. Purpurarum, purpurae ufus fdere clarior , jnverfa ratione dictum pro , ufus purpurae cla- rioris fidere. Iam purpurae ufum graeca doctrina atque ele- gantia (de qua v. Valken. ad Eurip. Plioen. p. 71. et ad Theocr. XXII. 4. ) hic pofitum B cei>
3 5 Q. HORATII FLACCI
Delenit ufus, nec Falerna
Yitis, Acliaenieniumve coftum:
Cur invideudis poltibus et novo Sublime ritu moliar atrium?
Cur
cenfent, JC?5/** **?$»?«•*■» pro Homonym. H. I. p. 123. —
fimpl. pmrpura; quidui purpu- Acliaemenium , Partiiicum , ab
rotn ufiii acconunodatam, adeo- Achaemene, Perfarum rez?»
queveftcs, itragulas purpureas dicitur, quod illud ex India
fimpliciter intelii^ns ? eoque per Partliorum regiorreru Ro--
apertc ducit locus Lucret. II. mam adveheretur. Sic nardumJ
AJ. qucm in animo habuit quae erat folium cofti, Achan*
poeta : JVIetus hoininum curae- tmeniam vocat nofler V. 15. 12.
cjiw feaiunes — neaue Julgorem Vnguenta autem vino adpofuit
reverentur ah auro , nec claruin poeta , ex more convivantium.
veiiis fplendarem purpureai. Vide v. c. II. 3. 13. II. 7. 21. Etiam in Virg. Ge. II. 466.
JSec cafia liquidi corrumpitur v. 45. Generalem fententiam:
iifus olivi, eft: oleo utuntur, fplendidam fortunam, quasque
calia haud coirupto. Purpura afferat vitae lautitins atque vo-
fulere clarior , eft refplendens, luptatum iliectamenta , ob in-
lucida. Sidus formae ita dixit numeras, quibus aninium im-
Stat. Silv. IIL 4- 26. pt Julereos pediant, curas ac follicitudines,
artus hoc fenfu tribuir Veneri haudqunquam expetenda effe,
Claudian. XXXI. 5. Purpurae in mediocri contra forte aui-
autern, maxime Laconicae, ( v. mum optime componi , fpeciali
ad II. i$. 7.) fplendor pro- notione expreffam ita adornavit,
prius; unde fulgoris notionem ut fe ipfum , de eius veritat»
limplicitcr habet I V. 1. iq. Gonf. pcnitus perfuafum, fplendidum
omnino Dorv". ad Cliarit. VI. 4* divitiarunr contemtorem ferat,
ct Gefner. Th. LL. v. purpu- et in modica fortuna beatum
reus. — 1'rJerua vitis , vina fefe oitendnt; quo fane nihil
agri Falerni Campaniae, adeo* fortius ad euudem in aliis cxci-
que nobiliilima. — 44* Cojlum, tandum [enfum cogitari poteft.
unguentum e radice fruticis, Cf. III. 16. 18 fqq. Iam, quod
eiusdern nominis, qui in Patale, fpeciatim erat : cur magnificas
Indiae infula, provenit. De aedes exftruam , hoc parte tan-
eo Plin. XII. 12. Cf. Salm. de ttuu, quae aedium erat magni.
ficen-
CARMINVM L. III. C. I. V. 43 - 48« *9
Cur valle permutem Sabina Divitias operoliores ?
ncentiihma , defcripta abfolvit poeta. Atrium fublime et per fe erat, et totius aedilicii alti- tndinem ar.ino obiicit. Quo et fpectat moliar , pro tenui , ex- ftruam. Similiter Seneca Ep. LXXXIX. extr. ubi divitum infaniam perftringit , ipforum tecta cx jylar.o in altitudincm montium edmta memorat. Atrii fplendor defiguatur per poftes invidendos , fuperbos , maximi pretii. Sed quam dilectum hoc epitheton ! Quod divitins invi- diae obnoxias , atque etiam hoc nomine poffeffori moleftas fimul innuit. Invidendam aulam ea- dem virtute dixit II. 10. 7. Caeterum eadem in re Virg. Ge. II. 4^ 2- memorat varios ■pulchia tejtudine pojtes — novo ritu , ad novas architectonicas re^ulas defcriptum. — 47. Cur valle permutem divitias , docta ac perpetua h. v. inverfa ftru- ctura ( v. I. i7. 2. II. 12.23.) pro , vallem divitiis , h. cur divitias praeoptem antepcnam agello meo Sabino operofwres, qu.ie milii multo magis mo- leflae fint, quae animum curis exerceant. Sane fententia hc
fatis aperta atque appofita h. I. Si tamen curiolius ornatus ratio- nem, oppofitionisque vim per- pendas, eandem quidem , f 0 t fpecialiori eademque exquifitiori adumbratam imagine deprelien- des. Scilicet docte generalem divitiarum notionein pofuit poeta , aciltrictam taruen ad cer- tain , qua eae oftenduutur, fpe- ciem , oppoMta valle et adi. operofiores. Vnde recte cogas, aedes in altum ednctas, h. 1. intelligi dehere. Eft adeo : cur alta palatia praeferam valli meae Sabiuae cum humili tecto ? Ac ne de ufu loquendi dubites, adi ]Sot. ad II. 3. uo. ubi eadem notione diiitias bi altum exjtru- ctas poni vides ; et aedes opero» fae funt, nuilta opeia, magno molimine exftructae. Quo plane fenfu Ovid. Met. XV. 667. operofa dei templa et Sueton. Octav. LXXII. operofa praeto- ria dicnntur. Caeterum ad menten» poetae plane adpofita funt Menandrea apud Stob. rior. Grot. p. 3^9. Koelrnt yd$ iari — /uvj tsXa dqbws, 6X1- ya § Ythiwq tyj.iv, rivmv 5' dXv- tov p&XXcv , if iri cZr&v KtY.esv.
R 2
G4R.
2,0 Q. HORATII FLACCI
C A B. M E N II
ARG VJMBN TVM,
y ix ullum Iloratii carmen ciari exiflimo, quod magis diverfa fuper conjllio eius, traciatique argnmenti ratio- ne VV. JDD. indicia expertumjit. Atque in eorum qui- dem reprehenfionem incurrit , qui tribus illad partibus, in Fortitudinis , virtutis et fdentii laude celebranda occu- patif, a poeta ita defcriptum iudicarent, ut mdlns plane inter eas nexus iutercederet : quani quidem alii a pocta depellere Jiuduere hactenus , ut afjlatui divino hanc feti- tentiarum diverjarum v\yv concedi condonarique opor' tere pronuntiareut. Ouae quam docta disputatio fitt et quam commode ila poetae cauffa agatur , facile in- telligitur. Acutius alii fententiarum nexum fibi per* fpicerevifi, dum ad notioues, quas ipfi animo concepif fcnt, poctae verbis fatis violenter atquc arbitrarie fuh- iectas, exigercnt poetam, totius carminis pervertere ar~ gumentum. Fuere d>mique, qui firicto in hoc carmen gladio graffati, tres ifias partes in totidem carminum frufia, quo concoquerentur fcilicet facilius, difcin- derent. J^obis equidem Horatius hoc carmine tanquam in tabula prifcae llomanorum virtulis imaginem ad vi' vum dciineare voluiffe videtur , alque eo quidem confdio, ut populares fuos, ab ifia veterum norma itumane quan- tum degreffos , ad adumbrandam eam exprimendamque exhortaretur atque incenderet. Non igitur virtutis in ge-
nae,
CARMINVM L.III. C. II. 2i
tiere, fed eius maxime, quae rem pnblicam pace bello- tjuc incolumen pratjiat alque JlorentiJJimam , Jeje prae- eeptorem Jert , quam quiclem civilcm haud inepte ap- pellaveris. Hinc ad illuminandam ijlam virtutis imagi- tiem eos potijjlmum adlevit colores , qui prijcos gcutis fuae mores , per quos Romanum domi militiaeque Jarturn tectumque Jietijfet imperium, plane rejerrent. Exhorta* tus igitur poeta iuventutem Romanam ad prijiinam labo* rvm tolcrantiam, Jortiludinemque bellicam, quibus ad- verfus externos hojles dejenjetur res publica, ad virtu- tem commendandam progreditur , quam quidem Jormu-* lis ac rwtionibiis Stoicis ita dejcriptam dat, nt Jacile ap- pareat , domejiica ipji ijlius exempla, quae imitauda propoueret , obverjata JuiJJe. Scilicet ut Jiuclia cupidi- lalcsque honorum atque ambitiones e civitate, hfliid raro graviter inde concujfa, tolleret, virtutem J. honejii Jiu- dium, non tam ob externapraemia, quae admodum for< luita Jtnt, quam per Je expetendam pronuntiat ; Juam enim ipjimet inejje dignitatem amplijjlmam , Juam ejje aelernam nominis Jamam. Tum, qua nullum Jortius ad continendain civitatem cogitari poteji vinculum , Jdem in Jpecie memorat, ad eamque Jervandam iuventutem Romanam, propojita Deorum viudicta , graviter exhor- tatur. Atque ad hanc quidem, Jpeciatim a poeta ad- pojitam, neviinem Jacile ojjenjum iri arbitror, niji qui }foeticae nc dicam lyricae tractationis plano ignarus Jit.
B 3 An
2 2 Q. HORATII FLACCI
xvnguitam amice pauperiem pati Roltuftus acri militia puer Condifcat; et Partlios ferocis
Vexet eques metuendus liafta:
Vitain-
v. 1 fqq. Duobus fcre modis que animttm confirmat atque fententia conftitui poteft, pro- ad f ortitudinem ncuit, uti coutra uti verborum ordinem inftituas. luxus ntque ignavia enervat ac Alter modus eft: Puer, Roma- deprimit. Praeclare in hano rcm nus, robujius , robuuior aetate Euiip. fr. Ale.x. apud Stob. Flor. factus, adultus condifcut p.uu- Gvot. SoO- K«v.4v ri po-J/.su/ut* periem pali, adfuefc.it pauper- >]v atf tig ivavh^iav 6 -irXoZrc.i; tati, acri militia tolcranda. Ita ivS cjjjtoitiv a) r ayav rf^Cpau vero robujtus nullain fere vim Tlsvia h-jffryvov /u'sv , at.k" o/txwg liabet, ci:m pnero adultiovis rrAfyei jjio-^SoZvr a/aavw rs/.vx netatis notio in(it (vidc vel v.a) hoarjri)(iia. Vnde et iy»$if IV. i. i5-); tuin fententiae, ii •s.o-jooroi(pc; audit ttsvu* Arcefi- fubtilius ngas , minus recte fe lao aptut Stob. Tit. XCV. Cf. ndf. excipiunt ( Puer pnup. fernt, et 12. 45- Angufta, \\t res arcta, Pnrtiios caet. ). Praeftat igitur an»ujia (Iuven. III. 1G5. ); alter.i ratio , qua duo commata opponuntur res amplae. — ami- doctc copulantur, quamque et ce pati, ayaTY\rw; ipi-o&rj, aya- ipfa verborurn fuadet collocatio; 7rav , aequo animo eam ferre, Puer condifcat paupertatem pati, lubenter in ea acquicfcere, noto lobuftusque fiar, induretur acri Graecifmo. — acri , dttra, la- militia, ut fulliciat tolcrandis boriofa; ut grave JVlartis opiu militiae aerumnis. Scilicet vnl- Virgil. Aen. VIII. 5 1 6. — 5. 1.im garis forma ernt: Itiventus Ilo- acrem militiam exponit, exor- mana fevera difciplina coutinea- natque ulterius poeta, metnora- tur , unde corpus ad tolerandos tis fpeciatim, qiiibuscum con- militiae labores induretur , cor- grediatuv miles Romanu», Pnr- joboretur. lam feveram difci- this , ferociflima , endemque piinam pattpcrtntis notioni fub- R.omano nomini infeii.ifnma iecit poeta, qur.e adeo viclu ^cute. — irx''f, comurbet, mpdico ac duto , vigiliis, calo- affligat, adfidue inftnndo. Vcxa- ris ac fri^oris pntientia, tole- re turmus hoftium fortiori lioc vnndisque laboribus coipus at- lignificatu habes IV. 14.23. — j
ecjues
CARMINVM L. III. C. II. V. 1 - 8« 2 3
Vilamque fab divo et trepidis agat In rebus. Illum ex moenibus liolliuis Matrona bellantis tyranni
Profpiciens, et aduita virgo,
Sufpi-
eques , utpote in ptigna adver- aciem pvogveffum atque manum
fus Pavthos equites. Res nota. conferentem , tum imix
— metuendus hafta, ornatius actatem atqtie fexum e moeni-
quam , haltatus, f. protentis bus pvaeliantes fju-etantem,
vel coniectis in eos haftis. fttisque rtrjue urbi tlmeiilem.
5. Moretur, fub divo, fub aere, Poftremam hanc iileum ductam
in caftris, (nam et haec ad volunt intpp. ex Jlnm. II. y.
acrunmas militiae referenda) 154« quam lane natuva vei, in
ttt foli ac frigori corpus affue- fummum difcriinen auductac,
fiat ; et verfetuv in rebus tre- fnppeditat. Iiinc mentio eius
pidis , peviculoiis, in fummo rei in urbium obfkiione fatis
difcrimine, ne animus ad fub. fvequens apud fciiptoves anti-
ita belli expuvefcat. IIoc igi. quos. lam Heliod. Scut. Herc.
tuv ad auimum, illud ad corpus 241. vAsovt; ert bH)%i'j Sytvvi^
confirmandum fpectat. Hes futfvatv9-'. cxc 06 yvvecZ^tt; ivbu-,)-
trepidae in bello adeo funt, ubi vt/ahi. ini nvqywv ■yf.t.v.tz, s*.
res in fummum difcvimen ad- k*tw 0' iit>v.wt9VTt -rajsinj. Ex-
ductae funt, maxime , quae quilitum autem ailiiicium poe-
nec opinantes oppvimunt, ac tae agnofce in revoeatu ad cer-
perccllunt. Ita Livius, SiLLus, taru Ipeciem ^enevali imagine,
ct alii. atque ad eam quidem , qua mi-«
rifice lecentis aniumrn aifectum.
v. 6 — 12. Sequitur pictura iri intelli»;eret. — Jilum pugnau.-
ad fenfuum et aiTectuum natu- teiu profpiciens emoenil>us hcjii-
ram ac veritatem fumnia cum cis , hoftilibus , matrona tyra;;-
wveteyeiat a poeta adornata, qua 7;/, uxor regis bellantis, bellum
quidem vulgarem fententiam cum pop. llomano oerentis , et
,s timendus iitholtibus, audacter rirgo adulta , nubilis , jufpiret,
hoftcs invadat," vivide adum- fulpivent, h. fufpiriis timorem
bratam facile cognofcas. Co«i- prodant, metuant, ve ca.et. Alii,
ta legioncs Romanas in hofiili tv? eheu forfmi inducti , fqq.
igro uvbi admotas , hoftem vel pr.ellae verba ct lufpirave pvo,
e caftris ad moenia politis , vel cum gemitu diceve, dictum
ex urbe, eruptione facta, in fhtuunt, minus docta atque
B 4 con-
qA
2.4 Q* HORATII FLACC*
Sufpiret, elieu, ne rudis agminum Sponfus laceflat regius afperum Tactu leonem, quem cruenta Per medias rapit ira caedis.
Dulce
concinna ratione. — g. rudis (Afper, acerhtk tuens , Virg.
agminum, pugnandi, imbellis, Aen. IX. 764.) metaphoram
cum ta!i fcilicet adverfario com- potius petitam dnxerim, quam
miffus ; fu,iviter, et ex intimo a mari afpero. — 11. Quem
iftaiuii! feminnrum, mifere eius ira , ardor, cupiditas pugnandi
vit.ie timentium, animi fenfu: cruenta cruoris cupida (proprio
quem caeteroquin tibi fortilli- ipfe cruentus , truculentus, cae-
mum fingas licet. — 10. fpon- dis cupidus ) effcra rapit , prae-
fusrrgius, iuvenis regiae vir- cipitem agit, fert, h. qui ira
gini defponfus. Scd et ipfum percitus fertur , ( «Su; (psgtrxt
filium recte ftatnas. — lacejfat, f/.evsi de leoneHom. II. v. i?^-)
irritet, impetat, adgrediatur graffattir per mediam hofLium
leonem, iuvenem Romanum aciem , per confertos lioftes ;
leonis initar ferocientem , for- pro hoc multo gravius eft per
tilTime puguantem. Nobilita- medias caedes, per hoftium con-
vit docta hac ratione poeta fre- fertim a fe caeforum agmina,
quentem fatis viri fortis cum qui late ftragem edit. Eadem
leone comparationem. Similiter vi Achilles incaedem Lyciorum
Sil. VII. 4 01. ium cernes Liby- e Scyro proreptus dicitur I. 8»
cum hunr vallo adfultare leo~ 16. De iracundia leonibus inli-
nem, de Hannibale. Perductus ta cf. I. 16. 15, Appofite quo-
forte eo fuit Homerico epitheto que Lucret. III. 297. in primis
SvutXiMv, v. c. II. I, 659. Od. vis eft violenta leonum, pecjtora
i. 8l4- ^» 2^£>. cf. Hefiod. qui fremitu rumpunt plentnique
Theogj. 1007. — afperum tactu, gementes , nec capere irarum
ad quem fi accedas, ubieumpro- Jluctus in pectore poffunt. Cae-
voces , afperatur , furit. Docte terum ira virtutem bellicam de-
redditur Graecorum «tAijto?, h. clarari , in vulgus notuin. t mff&Sfaavos , a-rgociroc. Iratum
afperum dici , nota res. Afper v. 13. Nexus : ftrenue rem
et improbus ira de lupo Virg. agat miles Romanus, niemor,
Aen. IX. 62. rga^vc Aimcf nihil aut dulcius, aut gloriofius
Thcocr. ep. 6. 3. Atque a vul- effe , quam atrociter dimicando
tu afpero , h. truculento , irato pro patria mortem oppetere, a
qua
CARMINVM L. III. C. if. V. Q - 1 6. 25
Dulce et decorum eft pro patria mori: Mors et fugacem perfequitur virum, £s'ec parcit inbellis iuventae Poplitibus timidove tergo.
Virtus
cua nec ianavi ac fu°;iente8 e proelio immunes fint. Sed ma- iorem vim habet °;nome abfo- lute fic pofita. NotifTima Tyr- taei: rs-9va/«Evai yao nakov t-xi *qoiJLxysiGi irscivra avho ayotSov itiqt y) T«rj(oi fjtxovafjnvov , et Callini (Anal. Br. I. 50.) rtjxyiv Ti yato icrt v.ctt dykaov *vo£i fjLayiaSott ytj; tsoi y.ou irat- 5u>v , KOuothttfi t ikoy^ov hvfffit- vti t caet. — »4* Etiam igna- vos mors opprimit, milites in fitiia caednntur. IIoc imagi. ue Simcnidea defcripiit poeta : & 6* av Qavaro; zv-t~/f xai tov (J)u- ifxayov. Scilicet antiqno pliantafmate Mors, Ylirus;, Molpai , Ytyfoi; inter acies erra- re (Heliod. Scut. 249.), militi morti addicto adftare (Kijjtf ifyscract Savanto II. jx. 326. *7X' "T«j'ffTaTOt' c'^ki[u.ivo; K^ Q. Cal. VI. 427.)eum adfequiac rapere ; nota llomerica, tkkafie ■tcootp-joio; Qavarc; , iki Moipa» Iliruo;) dicuntur. — fugacem perfequitur, fugienti inftat, donec adfequatur ; pertinaciam enim in fequendo declarat boc ver- bum, eftque ornatius quam, confequitur. — Caedendo ter- ga ac poplites; nam hos maxi- ino peubat hoftis infequens.
Memorato hoc fpeciatim mortis genere et tota iuia^o mire ani- matur, et ignomiuiae nota, quae ei ineft maxima, fimul ob oculos ponitur. — tergo timido, timidi, militis fugientis.
v. 17 fqq. Laudata toleran. tia ac fortitudinc generatim nunc poeta virtutem commen- dat, mrtmentis, quac ad am- plectendam cam invitent ac pcr- ducant , ex ipfa deductis. Tir- tutem nimirum ( Plautinis uti liceat, Amphitr, II. 2. 17.) praemium ejje optimum , rirtu- tem omnibus rebus anteire pro- fecto , rirtutem nmnia in fe ha- bere , omnia aJeffe bona , quem penes Jlt virlus. llanc igitur fectari oportere , ut vere bea- tum te intelligas, quod qtiidem divitiarum , honorum , caete- rarumque rerum externarum poffefuone etfi ampliilima neu- tiquam adfequare. Magnifice haec , adfumta £;ravi Stoici fa- pientis perfona, eloquutus eft poeta. lam quum Sioici» vir- tus rationis ubfolutio ( Cic de Fin.V. c. 14.) fit, h. rectaatque confummata ratio, naturae con- fentanea; faciie perfpicitur, in hominem ifta praedirum ea ca- jB 5 dere
26 Q. IlORATII FLACCI
Virtus repulfae nefcia fordidae, Iiitaminatis fulget honoribus:
Nec
dere omnia , immo foli liuic propria effe, quae nili dnce ifta ' Tecte adnuiniflrari nequeant. Ducta inde Paradoxa ifta : Sa- pientem folum effe rcgem, qui, vitiis affectibusque fuperior, optiine imperio fungi callear, quum privati hac virtute mul- torum quidem domini, fed plu- xium vitiorum fervi lint ; fo- lum divitem, qni nulla re cjreat, divitiisque folus uti fcint , in- fipidi contra folam kr^fftV ha- beant, et, inexplebili libidiue vexati, vere egeant, verbo, omnia fapientis rectiilime dici, qui fciat uti folus omnibus. Ilinc et Noftrum : Sapientem folum ac perpetuum effe magi- flratum, Confulcm, Dictato- rem , Praetorem, quod is folus rnunere ifto recte ftmgatur, et quod virtutis pofTeflio perpctua lit; caeteros auteni, honore ifto a populo orhatos , privatos. Ita Albinum prdeVorem refert Cicero (Acad. Quaeft. 17. 45.) cum Carneades et Stoicus Diogenes in Capitolio ftarent , iocantem Car- neadi dixijje : ego tibi praetor fffe non tideor , quia fapiens 11011 fum ; — tum ille : liuic Stoico non vidaris. Docte autem poeta hoc dogmate totam de- fcripfit virtutem Stoicam , ut oftenderet, in ea fcfa repofltn cfTe omnia, dignitatem habere 8X fe fola , praemia adco , qui-
bus amantes fui condecoret, effe ampla, certa ac folida. — 17. n/fia repulfae, quae re- pulfam numquam fert, non, quod virtutc praeftantes viri a populo aut a regibus honores non petant, neque fe ei pericu- lo committant, ut repulfam fer- re pollini", ut quidem Lambinus expedit; quandoquidem hono- res, caeteraque , quae in ixbtx- tyifois, quae fccundum naturam. fuut , irpofp/fA&VMV nomine ve- niunt , fumenda utique ac qua- dam aeftimatione di°;nanda cen-
o
febant Stoici: neque verior, et- fi multo fpeciofior, altera haec explicaudi eft fiatio : quae re- pulfam ignominiofam pati ne- quit, cui non turpe eft, repulfum ferre, quum virtus haud ulHi obnoxia iniuriae fit. Quam iu rem apte laudant illuftrc Cato- nis exemplum , in praetttrae pe- titione praeteriti, huncque popu- li contemtum magnifice contem> ncntis, de quo Seneca ep. 104. Vidts honoretn et notam pofje contemni ? eodem quo repulfut eft die , in comitio pila luft. A^,itur his w. de digtiitate vir- tuti propria ac debita ; hanc, quo magis extoilat poeta com- parat cum fucatO fplcndore, quem dignitas a popnlo ingefts habeat; hanc incertam, pravis artibus obfufcatam alieni arbitrii adcoque inftabitem ; illam pro- priamj
CARMINVM L. III. C. II. V. 1 7 - 20. 2 7
Nec fumit aut ponit fecuris Arbitrio popularis aurae.
Virtus
priam, nativo decore corufcam, qua exfplendefcant, non, ut
ac perpctuam effe. Eftigitur: fere volunt, quod pravis am-
Virtutis honores certi funt, bitus artibus quaeruntur; illi
fapiens magiftratum gerit vir- naturali fplendore confpicui. —
tuti fuae proprium , numquam ig. 20. Etiam in his vv. tur-
adeo repulfam fert, qua non- batum eft ab Intpp. Eft firh-
numquam notantur ii, qui po- pliciter : Virtutis poffefiio pev-
pulares hnnores ( uti I5oeth. petua eft, efi «v,x>£»l-w£Sto<;, fta»
Conf. Phil. III. 4. vocat ) am- bilis, immutabilis ; honore*
biunt. Ita fordidac in eenere adeo eius itidem ftabiles ac pei-
notam deli°;nat, quae xepulfae petui , non unius anni (IV. 9.
«X vulgi opinione inhaeret. — 59-)>" populares contra fumun-
*8- ful§et honoribus, ornate et tur ac poniintnr alieno arbitrio.
cum vi pvo, magiftratum gerit ; — Secures , fafces, infigne im-
nam eft magiftratus fapientis, perii , pro ipfo imperio, ma;;i-
qui foli virtuti innititur, nullis ftratu. — Aura popularis , fa-
fordibus obfcuratae, cuius adeo vor populi inftabilis, iudicium,
fummus fulgor eft. Cic. de Fin. quod nulla certa ratione duci-
III. 14. Vt obfcuratur et offun- tur, quod leviflimis de caufiis
ditur luce folis lunitn lucemae ; impellitur. Ad verba ac fen-
— fic quum fitis honorum finis, tentiam poetae Stat. Silv. II. 2.
quem Stoici aicunt , omnis ifta 121. Midae gazis et Lydo di-
rcrum in corpore fitarum aefti- tior auro . Troica et Euphra-
liuitio (txv cvv. b*p y)[M v , adeo- taea fupra diademata jelix,
cjiie honorum, diviliarum caet. ) quem non amhigui fafces , noiz
JpleuJorevirtutisetmagnitudine mohile vulgus, non leges, non
ebfcuretur , ohruutur , attjue in- caftra tenent , qui pectore ma~
tereat necejfe eft. Id. pro Sex. gno fpemqno metumque domus
XXVIII. Virtuslucet in lenehris, vitio fublimior omni caet. in qui-
detque" -per fe feniper, ?ie- bus confummatam Stoicae vir«
que alienis untjuam forJihus ob- tutis imaginem facile agnofcas. folefcit. Hinc honores eius
intaminati, puri, nulla, ut po- p. 21 — 24. Alterum virtu-
pulares, labe polluti, quibus tts incitamentum, immoit.aitas.
dignitatem ac fplendorem homi- Pofiit quidcm tetrafticho poeti-
num demnm fallax adnectit ce declaxatus videri fapicntis
opini. >. Ili adeo per fe fordidi, animus eiectus ad fupera, fe-
abiecti, quod propria vi careut, ctutor caelejtium, devius ca<
rum
28
Q. HORATII FLACCI
Virtus, recludens inmeritis mori Caelum, negata tentat iter via: Coetusque volgaris et udam
Spernit liumum fugiente penna.
Effc
tum ( ut Macrob. in Somn. Scip. c. XVII. eloquitur) qui cxercitio virtutis Ueo affimila- tur; de quo, eodem colore Plato in Plulebo i 73. ■xtt^iaBai X_iivf ivSsvhs ihjTjtj ($ t vy 1 1 v 6rt ri.-/jffTO.. <Z>vy\) bs ofxoiw- ffij tw StM xaTot to bvvctreV' 'Ouolwffic OS , 'oiV.ariev vcai cfftov fikroi li^ov/jffEiu^ yt'JtffSa.t. Senec. ep. 65« 1'hilojofhia animum a terrenis dimittit ad divina. Huec libertas eius eji , hacc evagatio : fubducit interim fc cujiodiae, qua tenetur , et caclo reficitur. Idem ep. 75« Ex hac faece evadutnus in iilud fubtime ct ex- telfum, ubi tranquiilitas nos manet caet. Etiam vv. 23. 24. ad animum ab onini labe hunia- na purum et iutactum , rtktov, v.a$aoov , VSHOTQftfVOV Snrb rv\i mv&Q»iriv)ig £<♦%, ut Stoici lo- ouuntur, fatis connnode trans- ferri poffunt. Sed interpofita recludens .... caelum disfua- dent hanc rationem et v. 25. Eft et fideli tuta fd. merces, roanifofto docet , etiaru hic de virtutis mercede accipi debere. — recludens patefaciens caelum imtncritis mori , mori haud finit viros imrnoi talitate dignos , in eaelum iubvehit lui ainantes.
Parum opportune haec inter. iecta effe, facile apparebit , fi. feqq. conlideres. In hoc enirn membro eft Virtus dea , in al- tero abftracte ponitur pro ho- mine virtute praedito. Deberet elTe : recludens immeritae niori fc. fibi caelum , quarnquaiu, fi fenfum tuum confulas, parurn placeat. Ad fententiam poetae Seneca Herc. Oet. 1961 et 1983. / irtus in ajira tendit . et : nuin- quum Stygias Jertur ad undas inclita Jirtus. — tentat iter viu copia poetica pro , iter mo- litur, via ingreditur, negata inacceffa multitudiiii infipidae. Nam foli virtuti \>ia nulla invia eft, Ovid. Metam. XIV. 113. Sic negatas vias reditum ex iu- feris locis , paucis concefTum ( Virg, Aen. VI. 129.) vocat Senec. Ilippol. 224. T-eniar» follenne de arduo ac diflicili conatu. Sic aerias tentafje domoS !• 28* 5* caeleftia tentare I. Epp. 17. 54. ut alios oinittam, 23. 24- Spernit fugiente -jicnna, fugit, evolat in caehim fpcr- nens, deferens, relinquens coe- tus vulgares , vulgus virtutit expers, cui adeo inaccella Iiaee via; et humiim udam, nebu- lofani, humidam , ob crallura aereni,
CARMINVM L. III. C. II. V. 2 1-2$.
29
Eft et iideli tuta filentio
Merces: vetabo, qui Cereris facrum
Vol-
«erem, qui ferrae proximus eft. Opponituv aetlier licjuidus II. 20. 2. Laudant Val. Flacc. I. 10. Eripe me populis et habenti nabila terrae.
v> 25 fqq. In conflituendo horum vv. cum antecedentibu» nexu , ipfaque eruenda inde fententia magnopere turbare at~ que aeituare videas interpretes. Cuius qtiidem difcidii cauflas in operoiiori cultu , abitrufiori- que ornatu, quo fententiam in- volvit ac paene dicam obruit poeta , quaevendas effe facile deprehendas. Efle hoc poeta- rum tamquam fpiritu divino afllatoruin , inquit Lambinus non femper in propofito fermo- ne haerere, fed ad alia nonnum- quam aberrare, fententiaque longe a principio diverfa car- men concludere. Ijnlur et liic poetam aberrare ad laudem filentii , neque poftea reverti ad fermonem inftitutum. Cvu- qnius de tacituvnitate militavi h, de tacendis arcanis confiliis, nominibus deorum patriorum, ne ab hoite evocentuv caet. lo- qui poetam autumat. Iani de- nique pietatem adverfus deos opinatur inculcari his vv. a poeta. Qtiibus omnibus refra- gautur verba, ac bona ratio, qtue etpoetae enthufiafino (qui Uruen hic nullus eit) correpto
conftare debet. Vnus omnium verum , qnamquam ex narte tantum vidit Torrentius , qui „ poetam nunc iidem , quae fi- lentio probetur, collaudare, et perfidine poenam comminari " rectifllme pronuntiat ; falfus ta- men in hoc, quod fubiicit ve- luli divino numine adflatum vatem diverfas in unum carmen coniecifle fententias. Vide Ar- gum. Scilicet Virtute in genere laudata fpeciatim nunc poeta commemorat Fidem , utque huic fua conftet merces fuum praemitim; ita perfidiae contra poenam manere ait certiffimam. Fidem autem etfi defignet una potiilimum parte, atque ea qui- dem , qua maxime fpectetur, filentio; (uticontra Fides ar- cani prodiga eft I. ig. extr. ) latiore tamen fenfu h. 1. acci- piendam, omninoque intelligen- dam effe eam , qua pactis cuius- cunque generis religiofe fervan. dis obftringimur , e feqq. , ubi violatae fidei f. periidiae poenae a Iove cfv./w infligi dicuntur, fatis liquidtim fit. Atque ita demum de verborum fenfu tuto pronuntiare licet , qui , veiecto poetico velamine , hoc ordine procedere debet : Etiam Fidei fervandae iutenta iit iuventus Romana; quae uti cultorem fuum ampliiiirnis atque certiffi- xnis ornat praemiis , ita is , qui earp
oo
q. IIOKATII ILACCI
Volgarit arcanae, fab isdem
Sit trabibus
fragilemve mecum
Sol-
eam prodit ac deferit, fcelere fe obligat graviflimo, adeo quidem, nt plane ei aequipa- raiulus flt, qui myfteria Cere- ris evulgaverit. Poenam i»itur manexe taleni hominem certif- fimam (vv. 51. 52.) graviili. mamque, quippe quae vel ad eos pertingat , qni, ipfi quam- vis intee,ri pmique (int, cum ifto confortium habent. lam quum fententiae v. 25. elocu- tionem ad Auguiti dictum, aAA' iftm v-.ai Gtyvjt; tixivovvov ysoag, quod in eius Apophth. ad Athe- nodorum Plutarchus (T. II p, E07. Fr. ) refert, conformaflet poeta, prona fatis erat periuri cum fccrilegOf quianctiflimaray- fteria elr.quiturh. cum fceleitifli- mo homme compavatio. Hanc autem graecis id-?is amplificatam dedit poeta, nt ftatim videbi- mus. lam expende elocutionis vim et ornatum» Wlerces tuta, uisSo; «ff(J)«/.vj,- , yi^otg axivhv- vjv, praemium certum conititu- tum eft fdeli flcntio, fidei, quae filentio praeftatur, turo omnino fidei in genere. Pro-. prium hochabetfides, tamquam virtus, quae fibi ipfa merces eft. Vide ad v. 17. Omnis vis igitur ponenda in epitlieto, ut fidele iilentium idem fit, quod Senecae Thveft. 317. fdes tacita et Herc. fur. 501. fides viuta dicitur. Plane ita aejhuo*
fam impotentiam, pro aeftu im- potenti pofuit Noftei V. 16, 62. Et lic faepins alibi. — 26. Seqnitur oppoiitio: periurio contra ftatuta eit poena oravif- fima. lam hoc ita convertit poeta : periurus haud minus no- cens eft, quam qui myiteria Eleuftnk divulgat. At maio» rern tva^ysiav indignatio habet, qua converfionem hanc acuit poeta : Deteftor, averfor tam fceleriti hominis confortium. Pro fcelerato eft , qui facrum Cereris arcanae, h. facra arcana Cereris, mylteria Eleuhnia vul- gat , prodit ; et pro confortio fpeciatim eJt : ne fit mecum fub iisdem trchibus , of*e»q6<pioi (v. Valken. Diatr. p. 1(19.) fub eodeni tecto , domo , aui folvat ■phafelum, h. funes, qui- bus litori adligatus eft, ornato pro, p.uet mecum navigationem, mecum naviget. Phafelum pro qnocnnque navigiopoeta poluit, cum dilectu; auget enim pro- pter exiguam formam et mate- riam fragilem , e qua compa- ctus elt, fc. fictili, (unde fcti- les -phaflos vocat luven. XV. 127.) periculi metum. Hino fragilis audit Nofixo et Ovid. ex Pont. I. 10. 59. Caeterum idem fententiae color eft in Burip. Electr. 1334. ihmstv fxv\-
&BJg SiXtTW , /XVjS' {TIOfKHII
f*ira ffy/^TrAsiTW. Propins ta- roeu
CARMINVM I» III. C. II. V. 27 -50. 51
Solvat phafelon. Saepe Diespiter Ncdectus incefto addidit integrum:
Haro
rrien ad ovationis Formam Callim. ro; -rXqyti; 2sov fxacrtyt -xayv.oi-
1J. Cer. 1 iS. A«/jc«tso /^vj tSvc,- vw hd [/.•/). Laudant et Hefiod.
IjjSi <t>i\o; , c; roi «xtp^S/jj tr/j 'Eoy. 240, Eurip. Snppl. 226. /x-.jo' cpircixos.
v. 51. 32. Graviter claudit
t>. 29. Diespiter (v. ad I. generalis fenteutia: Sceleri vin-
54. 5.) neglectus, cuius numen, dict.im divinam immincre, raro
vindictam haud vcritus eft ho- fceleratum poenam effugere;
reiurando obftrictus, quem quae vivida pictura a poeta ad-
adcn periurio violavit. Ilocpla- umbratur. Cogitanda Poena
ne fenfu Catullus LXIV. 155. Dea, fcelerum vindex, quae
de Thefeo : ficciue discedans, antecedentem fceleftum infequi-
cto numine divum imme- tur , Ni/uscftj vctzqctsv; uf.rSQ-
mor ah devota domum pcriuria yo^tevj), (Strato ep. LXXI. 2.
portas. — Addidit ttcotorwf, 5. Anal. Br. II. 375. ) i^vai'/)
( ut mox deferuit ) addit incejio, (Diod. Sard. V. 1. Anal. Br.
perfido, integrum intactum , pu- II. p. *$6.) Eqivvj; vorepoVouf
ruin a periufio, cum ifto de- (Orph. Argon. 1 162. alev 'Ejiv-
gentem; periurum ulturus, in- vv; ■voriQOTOv; kicsrott) vcrsoo-
terdum neinfonti quidem, cum toivo; (Aefchyl. Ag. 58«) vcrt-
ifto vivenri, parcit , fc. ne qoQSsqc; (Soph. Anti°;. lOgg}.
noxius elabatur. Communis Nota quoque Platonis : ax4A.ov£o$
haec antiquorum populorum t>jc &hr*.iocc y rtuwoia. Iam
opinio de vindicta divina, qua quum lento gradu nounumquam
et fcelerum cqntagioni obviam ad vimlictam fui divina procedat
iri , aliosque a perpetrandis iis, ira , (Vnler. Max. I. 1. fiu. )
metu deorum iniocto, abfter- eadem dea clauda fingitur h. 1.
reri credebant. Adpofitus hanc Alias eft tardigrada, ut iu no-
in rem eft locus Aefchyl. VH. tiilimo Eurip. Fragm. npudPlut.
adv. Theb. 605 fqq. h vavTi de S. N. V. p. 6. ed. Wyttenb.
woetyti tcS- ofxtkia; naXyj; yav.tcv ctya xai fipahit ireSi ffrsiyovaa.
tuhkv — v) yao ^wst;!ia; xXolov ( Ai/.vj ) p.&ptyft rou; yaviovc,
tvcsfiy; avifo vcrjryffi SiQpicl; y.ai crav t-jj^jj. Lentoque irrepunt
iravovqyia nvi , oXwXsv «vOocuv agmine Poenae , Stat. Theb. V.
(fuv SsottJotiai ytvsi- ^ 2pv xo- 60. Ad Nofirum Tib. I." 9. 4.
).trat; avSf aciv , bitiaic; wv sj£- .Sera tamen tacitis Voena venit
SqoZsvci; ts x.ai Ssuv d/xv;,)//.oct, pedibus. Inccrtus apud Stob.
Tavrc^ KUfijffaj tv&iKw; ayokvpot- Ecl. phyff. VII. p. 119. Grot.
jjfltattC
52 Q. HORATII FLACCI
Raro antecedentem fceleftum
Deferuit pede Poena claudo.
ijpiqx; >j vvy.ro; ^ Aixy irore tmj k«< ai£)«vT0j — i<p!<fTxrttt. Qurt
ivi^tj&oZvTi ely igivv iwvjXkto, eodem refpectu Diis hatis la.
Tacitos pedes t\e2.^i\tins ax&kolq neos pedes tribui potins cenfue-
7r:bi*f vocat Rluan. I. 17. v; V rim , quam quod tavde veniant
*At>) a- J.olat /j.irar^My_uJaa tcS- nocentibus , ut esditimat For-
n/y.-y «V.^; fv nt^oiA^ctv otvwffrs; phyr. li. 1.
CAR.
CAUMIXVM L. III. C. III.
C A 21 M E N III.
ARGVMENTV M.
Jltocpojita atque vividifjithis coloribus achimbrata animi in reclo alque honejic conjiautia, ad vraemia, quae ei Ua alque coujiituta Jimt maxima, yoela progreJi/ur, eaqtte , maxime iti aeternitate nondnis pojita, ad maio- rem rci Julem J acicndam, heroum Jtatim, qui ifla confc- cuti fuit , exemplis declaral atque ilhijiral. Percenfita igitur Diofcurorum, Ilerculis et Paccki , quibus Augufti nvmcn mira arte immifcetur , apotiieoji, in Piomulo , im- mortalibus editis opcribu.s (Liv. I. 16.) iiu- mortaiitatem adepto, Jubjijiit. Atque huius quidcm, f^r-
\ippe imperiique iiomani coudiloris , coufecrationem poetalatius perfequitur, itaqua tractat, ut rem in con- cilio JDeorum de recipienclu inter ipjos Romulo agitatam transactavujiie plane repravfentet , oculi eue fub-
iiciat , quo fortius Jciiicet popularium Juoruvi , quibus virtutis pertinaciam hoc carmine vellct commendatiffir mam , ferii et animos , adque aemnlandum ifind exein- vlum incendcret. Ouod ut ajfequerelur poeta, Senatus Romaui de luiio Caejarc diviuis houoribus mactaudo fta- \ucntis atque detiberantis Jpeciem magna cum diguitate
vs translulit, quorum coucilia, Juper humauis rcbus
a, poetis epicis, Ilomeri exemplo, admodum Jrequen-
tari nojjet. JScqtie vero perrogatas Jingulorum Deorum
(cuteutias adpojuit , Jcd Jutis habuit , Jolam lun,
Tom. II. C utpotr.
54 Q- HORATII FLACCI
utpote quae cacterorum iudicia, quibiis Romuluvi oruaf-
fcnt honorificcntiffunis , fatis manifefiaret, luculejita
oratione explicitam referre. Atque in hoc quidevi cxqui-
Jltuvi poctae perfpicitur iudicium, quandoquidein ad Ro-
muli vicrita rccte acjiimanda, omninoque ad maiorcm rei
ecftae fidcm facicudam hoc Iuuonis cffatu vix quidquam
cogitari poterat itlufirius atque efjicacius. Maxirna enim
Romuli vicrita fuigas tibi jieceffe cfi , quac hmoneiu, iin-
placabilicrgd Troianos eoriuvque reliquias flagrautcvi odio,
pcrpulerint, nt lanta ei pracjjiia coucederet. Aliac infu-
per cauffae afferendae, ratiojiesque ita fubduccndae
eraut , ut Jie inveteratum Junonis odium ( quod in fcmina
plauc unquam rcfiinctuju iri ncjno facile in aniivum iu-
duxeiit ) facti obftaret probabilitati. Quod quidem
egregie cavit poeta, dum illud odiuvi Troiae cincribus,
ut ita dicam, inureret, ijiiusquc terrac folo circumfcribe-
ret ; idque ad Romajios tum deinuvi couimigraturum ejft
Jigvifcat , Ji de Troia injiaurauda unquam conJUia ini
rent. Quod fufpicaturam lunonem admodum proclith
crat, qnum coloniae pro veteri Jiccejfitudinc teuerentur
jnetropoiiji fuam ojjini jnodo iuvare , afjlictam vel ade<
deletajn erigere alque injiaurare. Igilitr initio Jiatin
cxultat de everfa Troia jjiulicbris luuonis impolcntia
ipjas huius urbis ruinas fcpultas , folumque vajiinn fcris
que inhabitatum fupcrbe laetalur, Jil que acccptae a Pa
ride iniuriae , prituariae iraruin caufjae , qua vix gravio
ulla fcviijiac offcrri poffit, pcrpetua Juicccc fiut ~ folaiiiinc
anice laborat. Iliuc J acilem ffe Marti jno Romulo di
precauti pracbet , in eiusque apothcofin conjculit , et V*
immenjam imperio Romano jjiagniiudiucm fponda
tlun
CARMINVM L. III. C. III. 55
dummodo ne Troia iinquam a Homanis exfufcitetur. DueLum hoc plane ex animi commotioris nalura , qua alteri omuia lubeutes largimur, dummodo, de quo cupide laboramus , id confequamur. — • JLn argumentum car- minis fummo cum artijicio couiexti, in quo defcribendo mirandum adeo non eji , interpretes aliosque viros doctos diverfa admodum fecutos, omncsque ferc nelndam pro Iunone, ipfiS miris modis oratione fua illudente, fuiffa amplexos.
C 2 luftum
56 Q. HORATII FLACCI
■ - ... — — — iwaig — — i ' ' ii i «ii i ii
xuituin ac tenacem propofiti vimm Non civium ardor prava iubentium,
jNou
v. i — g. Vitiwt» iuftum, nit, accipins. Conftantiam enim,
euudemqne vropofiti tenacem, auimique Jivmitatem hoc modo
•in propolito fuo , h. in ictfto ma»is fpcctari comprobavique
fectaiulo perfevcrantem , (iiifti- quis non fentit? Atqne ita ju-
tiae ■pertinacem vricat Apul. rorem civilem ac vim Nofter ad«
Apol, p. 338O fentper in propofi- hibuit IV. 15. 17. — 5-
to fujceptoqiie confdio permanen- tus inftantii tyranni , docl
tcm (qtiod de Catoue praedi- ivaoywc pro , tyrannus vnltu
cat Cic. Off. I. 31.), nihil a truculento inftans, tevribilinm
virtute fua abftrahit. Exqui- apparatu ad prava compellen*,
iitinimarurn imaginum copia Seneca de Conft. Sap. c. IV.
hanc. fehteutiam , qnae carminis Etiam cum potentes et imperia
pviinaria eft, illuJiravit poeta. ecliti et confenfu fervientium va-
— 2. artlor civium concitata lidi nocere ei intemlcnt , citra
atque factioforurn hominum fapientem omnes eorum impetus
ftudiis exafperata civium multi- dejicient. Et ma°is appofite
tudo , prava, civitati exitiofa luven. VIII. 79. Vhalaris
iubentium, volentium, vi ad imperet ut f.s falfus et admoto
obtineuda ea grafiantium. Ad dictet periuria tauro caet. —
coriciones turbuleutas in libera 3. quatit, concutit, labefaetat,
civifate referunt fere intpp., detuvbat eum de mcnte folida,
et iuhere fenfu Romano acci- Contmbat anirrii eius conftan-
pinnt, ut in nota formula, tiam, adverfus omnia coiuir-
velitis, iuheatis Quirites; ut matam. Docte Boettigeriii
ndeo prava iubere Jimpliciter comparat Simonideam fentea-
effet: iniqnas leges ferre, uti tiam, quae eft apud Plat. Pro.
Solioll. expediunt ; haud incom- Jag. T. I. p. 559. Stepb. ksyfi
niode utique. Mniorem tarnen irov i\'y.wv7c5;jc — cn ocvhotx ayai-
itiyiryrtx. fententia habet, fi de in y..-v akySiwc ytvtc~~cti yxkv
ione populi, ubi ardet f. 7r3v , yjtjci re xai -roci v. <*i v 0 t»
jacvit animis ignobile vulgus TiTf «"ywvo> oevtu ^oyov n
(Vii". Aen. I. 149» t'e eadem rvypisvov. Jilcm Simonidis re
re) et pv.iv:i iubet , imperar, fpexit Ariftot. 1. I. de Mov. c. 1 1
imperiofe poftulat, quibus fefe K«i rix; ri<ycx; otat v.cxkktcrx
vir recti amaus audacter oppo- y.ixi iravry icotvrvt; syusAai; o*y
CAR3IOVM L. m. C. III. V. 1 - 4- 37
Non volttis inftantis tyranni
Mente quatit folicla, neque Auftcr,
Dlix
■'; mytt$bc £\y$we, xa) rtrpiyo»*. Hadriae , qiti imperinni exercet »oj ftviu \f-c-ov. Etinm Liiog. in raare Hadriaticum, qui adeo J,aert. in Pittaco L. I. c. 76. procellas excilat in mnri. De t>6 x.fti i(uj.vi'b>;c /^t/y.V/jr.tj , av- eodem I. 5. 15« (?«o »0» ar&l- 8ja iyoiSov dkciSswc ytviffSoct ter Hadriae maior toltere feu po- •fftAtxov. Vid. onuiino docte de nere vult freta. Cf. JI. 17. -Q> bac Simonidea fententiaagentem III. 17. o. Ita <t expediend» . Opufc. Acad. T. I. p. illa Taciti Annal, II. 23. Onine i(>o feq. Ad rem ac verbn Se- dekiac caelmn, et. tnare omne in BCca de Conft. Sap. C. III. ()uo~ Jiufiruni ccjjit ; pro quo male 1111. modo quorundam lapidum inex- pet quidam coni. in aejium ccflit. ftugnabilis ferro duritia ejt, Turbidus , ad facvilinin orisque nec fecari adamas aut cacdi vel truculcntiani rcfcr, qua maie poteji , Jed incurrentia impetit , laccflit. Ita doctiul ultro retundit ; — qutmadmo- atque aptius rvjj dux eril: phan. dum proiecti in altum fcopuli tafma , quam ii limjdicitcr in- mare frangunt. ita fapientis ani« telligns , qui turbut mare. Ira mus foHdus eft. Idem c. VI. enini ac fnror vehcnieiiiiori jbion eji quod dubites , an tol- vento proprius , ex poetarnm lere fe homonatus fupra huniuna conltanti figWientO. Animofot . an dolores , damna, ul- Euros ila Virgiliui dixit Ge. lf. ccrationes , vulnera, magnos 44 1. ut alios tnccnm. — 6. Ncc tnotus rerum circa fe fremenlium fulmeu. Pro hoc fatis ornatum
Jecurus adjpiciat En ad~ erat, Iupiter fulmen iaculans ;
Jumiioc vobis probaturus, mu- at quam vivide ac fpendide pio
a incujju drietis labefieri, ifto, inagna manus (utdexf-a
H turrium altitudinem cuniculis rubensJ. 2. 3.) lovis fulminuntis.
et latentibus JoJJis repente rcfi- Doctnm fatis ■indocte nonnulli
at nulla machinamenta inveriionem h. 1. ftntuuut, di-
reperiri, quae bene fun- ctamque effe vohir.t magnant
dutum animnm agitent. — ue- nuvium Iovis , pro viagni lovi<
tjier caet. Neque rerum, m. Magna utique manu opus
qnns Lormidfrbiles natura habct, erat, in fulinine longe mitten-
timor fapientisanimuu) percellit. do, coque fatis magui ponde-
Ad phyficos tcrrores tranfit ris (itni^yrjfy. **( auvov lovem
. Pindnri exemplo. Vide Olympium dextra fuliinuiffe
ad III. 30. init. Pro mnri tem- trauit l.ucian. Tim. T. I. p.
peftuofo docte eft Jufer dux 107. P^eiz. ) Omnino cum ma-
C 3 gna
8
Q. HORATII FLACCI
Pux inquieti turbidus Hadriae, Nec fulminantis magna manus Iovis: Si fractus inlabatur orbis,
Inpavidum ferient ruinae.
Hac
gna manus auguftiori deorum heroumque fpcciei fatis accom- morla iit, tum ea m.nxime me- moiatur a poetis in re non ni(i toagnarum virium impenciio perlicienda. Ita vel lunoni JC-ija "t&yziyi), qua terram adus- que Tartara commovcret, tri- buit anctor Ilymni in Apoll. vf. 340. Nec in Vir£. Aen. V. 4 JJ5- Ingentlque manu malum de uave Serejti erigit , dubito, quiu iu- gentem Aeneae raauum co^ita- verit poeta, hocque epitlieton eum virtute pofuerit, quum de malo erigendo fermo iit. De Domitiano tamquam deo Mar- tialis IV. 8« 9. 10. bonus aethe- rio laxatur nectare Caefar , in- genticjue tenet -pocula parca ma- rb . etfi parum fuavi oppoiitio- ne. NouTiim expreffit Sil. VII. 371. Caelone exciderint , et ma- gna fulmina dextra torferit Omnipotens. Mirare autem Sivrii acumen , iungentis , ful- minantis , fulmine ferientis nutgntt, iuxta II. 10. n. etfi a Boetliio quoque liunc locuni ita acceplnm paene afhrmare niifim, Conf. Piiilof. I. Metr. IV. Quisquis compojlto ferenus aevo invictum potuit tenere vul- tum , non illum rabies minaeque
ponti verfum funditus excitan- tis aeftum , aut celfas foliti fe~ rirc turres urdentis via fulmiuis movebit. — 7. g. Docte varia- vit poeta orationis^ftructuram, quae ita continuanda • erat : nec cneli ruina viri iufti auimum conturbabit. Si orbis caeli, caelum fractum iilubatur, frani gatur, diffiliat, atque irruat in ipfum. Scilicet rudiori aevo quum homines tonitius fra°o- rem a caelo acreo , per quod Iupiter curru itidem aereo inve- hereiur, repeterent, proclive fone fuit, ut ^raviore fono per- territi ipfam caeli ruinam ali- quando extimefcererit. Ilincin Theoprtideis v. 840. *Ev p.01 t-irii- toc irtcot p-cyac: oo^«vo, f^gii{ vrctpSi j^a.Vxso?, «'/v^citwv c:-t- p.x -rxXatytvswv. — — liuinae, caelum ruens feriet, opprimet quidem eum fed impavidum, imperterritum. Ad anirnae contemtum totum locum tr.ms- tulit Seneca Quaeft. Nat. VI. 52. Hanc qui coutemferit , fscu- rus videbit maria turbari : etiaim fi illa omnes excitaverint venti. ijecurus adfpkiet fulmiirantis caeli trucem et horridam fcu icin. Frangatur licet caelum , et i^nes fuos in exitium omtiium, inprm mis
CARMINVM L. III. C. III. V. 5-10. 59
Ilnc arte Pollux et vagus Hercules Enifus, arcis adtigit igneas:
Quos
rtiit fuum mifceat. Securus ad- lam qnnm hero.ns iftos nou
fpiciet ruptis compagibus Jo- proptcv divinnm ipforum origi-
lum etc. De fapiente Seneca nem fed fola virtute fua caelum
Thyeft. 553. eadeni fere imagi- promeruiffe, utilitatumque ma'
iwuu progreflione : Quem non gnitudine (Cic de Nat. D. II.
toncutiet tadens obliqui via jul- 25.) conjlitutos fuijje dtos con-
minis , non Eurus rapieus mare, ftanter tradat amiquitas, aptio-
mut Jaevo rabidus freto ventoji ra his atque iHuftriora a pueta
tumor Adriae , quem non lancea vix poni potuiffe exempla, fa-
militis aut ftrutus domuit cha- cile iutelligitur. Cic. de I eg°;.
fybs. IL 3. Diros et eos, qni tae-
lefies femper hubiti, colunto, et
v. t) fqq. Nobiliffimus tranfi- ollos , quos emlo caelo merita
jtas. Vide ncxum fententiarum locaverint, Herculem, Liberum,
Tulgarem : Virum iufti tenacem Aefculapium , Caftorem, Pollu-
nihil a propolito fuo diveilit, cem, Quirinum : et c. 11. Sicut
huiusque conltantiae fructus in Herculem et caeteros coli lex
ipfum redundaut uberrimi, ain- iubet, indicat omnium quideui
pliffima eum inanent praemia. animos immortales efje , fed for-
Iam in promptu eft intclligere, tium bonorumqtte divinos. Fa-
quaiu docta atque artinciofa cit huc divinum Ariftutelis ia
pofterioris fententiae, fubiectis Hermiam afffxa ( in Anal. iir. I,
demum deciaraiae exemplis, iit 177.) unde baec delibanms^
«Onverfio. Obfervatu quoque 'Ajc-ri Trokvfxo-^Os ytvft fioo*
digna eft lyrica brevitas 111 enun- r*»'w, - — — rotov fc-ri fyqiv
tiatida fententia: Tales fe prae- eqwret fiakk&ic , y.aq-rov <$>k-
ftitiffe Diofcuros caeterosque qet$ t' «3 ivxro-v. Ifv
hevoas, huiusque virtutis prae- 0' svty^ 0 v ' x Ato; H j « •
mium tulilfe immortalitatem. kXj);, Aqhac re xovqot
Hac arte , hac certa agendi nor- ir a X A.' «vsrXaffav, sqyoic
ma , fc. ut iu iufto perfevera- vmv ayqtvovrechvvafjitv. Sil. XV.
reiit, huius pvopoftti lenaces, 77. fqq. Quihus aetherei ferva-
adeoqtte, hac invicta aninii in tur feminis ortus ( h. quibus
fectando iuuo conftantia. Alii divinam animnc ori^iuem vir-
mrtem »qst^v fimpliciter effe tute adferere datnm eft) caeii
volunt, et vel inde per fyn- poita patct. Rcferam quid
copen ductum cttm Donato ad cuncta domanlem /Imphitryonia;
Andr. I. 1. .]. (tatuunt. den ? quid, cui, poft Seras et
C /f Indos
,\Q
Q. HORATII FLACCI
Quos inter Auguftus recumbens Purpureo bibit ore nectar.
Hac
luclcs captivo Liher quum fjgna refeiret ab Euro , Caucafeae currtim duxere per ojrpida ti
fufpiratos magnd in dis* frimine nautis J^edaeos referent t, rcji. umque Oiiiriiuan ? Gf. Epp. II, 1. 5 — 12. Litcan. TX. (). — Pollux cmu fratrc Caftofe. Rq Diofcuvis iuter dcos ridfcriptis v. JIc'vti. ad Apollod. p. 755i — Hercules
, qui loium terrarum or- beni perragattis tibique virtutis fuaemonumcnta relirjuit. Eurip. IJerc. iur. noli. Ovu «v y" ttbzi,); LTiQov T-oXvfxcy^i *:/.; t/.l-v- -,'.-.-i-r. -, ov rt SvetT&v, Adde Pind. Ifthm. IV. 94. Apud Sut. TJub. VIII. 512. de lier- cnlr : duris famutus cum cajibits omnes Itijtro vagus terraS. Cf. quoque Virg. Aen. VI. l)octe i^ituv decLiramnr iioc epitheto labores Hcrculis per uuiverfum terrarum orbem proditi, quoruiti praeinium evat caelnm , ct Ilebes coniugi- uin. Cf. Hefiod. Theog. 950 fqq. Sophocl. Phtloct. l.jt 5 !qq. Pind. . I. 105 fnq. Lucian. Con- c.il. Dcor. 6. p. 551. T. III. oiv. oX<* j:v ircvwv STpiaro (0 linix- Y.}v,;) otZxvt\sit\v. Incertus apud Brunk. Anal. III. p. 142. Jtffa t\ofrl); thgwrt MttktfV m*thwv.tv a/xoifiljv cb; ytvir^c, HoaxkiC, iita icovoc amrcv thyo; mvhoet-
r. x ■> • ,
iriv etOtv mytiv pir tx-ruotvet
v.-jv.Xcv etiSXwif, Ibid. p. 209. c. 231- oC yao cci y.rjvr'/io j^A.- I y.v;X«TOC , G |rs$» «^ [
060; 815 *uA.jjv Zvjvs; «xotSXov §(£>«. Stat. Silv. III. 1. 25. tm folium loviset virtute paratn aftra /cwm hauftumqve tibi Jrtccincta beati nectaris cxrfu/o melior Vhryge, ponigit Hehe, Ilerculis apo- theolin exhibet anaglyphum , a Corlinio ct aliis illuitratum ; de quo v. Ileyn. Aiitiqu. Aufff. T. L p. 2C). — 10. EnifusA enili iu altum, viam in caeltim moliti , attigere penetravere, pttvenere ad arces igneas arden- tesftellis, (ut Virg. Aeu. IV. 432.) caeluni ftellatum , h. Dii factifuut, iuimnrtalitatem confecuti funt, Eniti praeclare de difficili atque ardua via. Noftri locum earegie in rem fuam vertit Val. Ilacc. I. 563 fjq. nbi Iupiter Herculem et Diofcnros ita alloquitur: 'Tem dite in aftra viri: — durum vobis iter et grave caeli inlii- tui. Sic ecce mcus , fic orbe ptracto JLiber et expertus tcrras remtavtt Apolto.
t1. 11, 12 Obferva copiara et ornatum poetae in vananda ftructura et. enunttarione tius- dem fententiae. Sequi debcbat: Ita ct AttguItHS viam iibi iti caelitm paravit. Tum vh!:-, quot modis poeta variaverit :it- que
CARMINVM L. III. C. III. V. 1 1 - I 4- 4l
Jlac te merentem, Bacclie pater, tuae Vexere tigres, indocili iugum
Collo
que exornavevit immovtalitatis Throcriti locnm XV. iofi.
sdfequendae notionem. Magni- Ktrrpi A<w>aia, rv (jlvj aSava-
fice autem et exqnifite prorfiU t«v «m Svnr^ — rni%9&q B»o s*
haec a poeta interiecta eft fen- v/v.av , d[/.Pir,offi&,j e; ffrl^C-cg ixirs-
trntia, t.uitoque magis Roma- ertx^aff» yvjcuv.lr, (coll. Ovid.
norurn atoue iplius Auguiti Met. XIV. Co6. 7.) Apulei.
adeo perceilere debuit animum, Vf. p. 134. Bip. Porrecto
quoiiia, animo etii ex iufpe- ambrofiae poculo , Jume, inquil
rato pvorfus obiecta, minus (lupiter), PfycJu.t et imnloi-
Eamen curiofe anquifita videatur. tulis ejio. Ita quoque Hercules ,
lam ex Dione 1,1. 20. f.itis kVoStw^si? cum patera cft apud
conftat, a Senatu Augufto vivo Spenc. Polym. XIX. 4* Quod
diviuos hacter.us honores dccrc- autem Ansjuftum cum iftis lie-
tos fuiffe, ut iu hymnos tiomen roibus ffvvSemM iacit poeta, in
eius referretur; privata autem hoc tacitam huius cum iftorura
religione eiindem ai*is, templis meiitis comparationem facile
«t erhgie liuminum maxime in obferves ; quarn fimilitcr iu
provinciis cuitum fuifle , plu- hanc rem intcr Ptoiemaeum,
res teftautur. Etiam numis Alexandrum et Herculem nd-
•xpreflam Aiigufti adhuc vivi ornavit Theocrit. XVII. 16 IT.
confecrationein videre licet npud T»}v«v ( OrftAefuuov ) v.at ij.ay.en-
Angeloni llift. A112,. p. 13. oicffi IIar>)p d/uor</uov sifyiuv
Cf. Patin. ad Numifni. Impp. et&avarotc, irapi '0 «i-rov 'A/
p. 52. Ouem igitur in terris hf>ce <pika tibiit kbotdir — avri«
adhuc morantem populus Ro- <>' 'HpaxA.!)o$ iV.<a cOi-j wvm-
manus divinis profequebatur <£>ovoio &out«<, unde profeciflp
honoribus, hunc poeta s^cp.w- Noftrum vix dubitandum vide-
tacixtc; in caelo cum Diis con- tur. Qno minus probabiie ftt,
tem, riectnrisque hauftu coenam iliam . o«;esv.*3?ov, cuitn
fe proluentem cxhibet. Hoc Suet. Aug, 70. mcminit, quod
modo ro deum Jieri clo- quidem Gesnerus ftatuebat, ant
qucbatur prifcus fermo. No- dedicatam Augufti inter llercu-
fciflu.ia Vii;.iiii Aen. I. 7$. tu lem et Poliucem ftutuam, quac
tictf epulis accmubcre Diium, Dacerii opinio cit , huic phan-
nbi v. Heyn. dSava&ime «Vvsiv, tafmati pvimam origincrn de-
h. ducere nectaris juccos (v. 34.) diife. Caeterum dubitari pot-
Lucian. Dialog. J ). IV. p. 2x2. eit, quo fenfu Augufto os f. fa-
ct ibiliemiierh. Adde inhgnem ciem purpargam tribuat poeta.
C 5 Qmiin
42
Q. IIORATII FJLACCI
Collo tralientes. Hac Quirinus Martis equis Aclieronta fugit ;
Gratum
Quum purpura a fplendoie maxime commendata veteribus fueiit, poetae Jimphciter pur- pureum dixerunt, quod cfTet fptendidum , pulchrura , nul!a coloris habita ratione. Vid. ad IV. 1. 10. Atque hoc quidem fatis appofrtum videtur ad de- ciaVandam divinam Augufti fpeciem , quam et grandiorem et pnlchriorem humana poetae fingunt. Certatim laudant Virg. Aen. I. 590. lunien iurentae pur- pureunt in eadem re. Ovid. Met. XIV. 327. de Romulo inter deos recepto: pulchra fubit fa- cies , ttt puirinaribus altis digmor. Vividior tamen pictu- ra exiftit, fi Auguftum uectaris poculum dextra tenentem, unde ei vukns refulgeat, (nectar enim ftatuebant igoSgiv anti- qui) cooites. Ita eit rubens dextera I. 2. 3. Atrjue hanc quidem explicaticnem ipfa ver- borum adiuvare videtur collo- catio. Ita quoque ceperjm Statii locuni, quem Betul. af- fert, Theb. III. 440. nilidum Urris Aurora dcisque purpureo vehlt ore diem.
v. 15. Hac arte f. virtute etiam Bacchus meruit immorta- litatein. Sed nova hanc Bacohi «Vo5lt»o"iv poeta repraefentat imaeine : vexere te. tigres tuae, auod docte et ornate dictum
pro , curru tigribus iuncto cae- lum invectus es. Ita enim ora- tionem fupplendam effe, prae- tcr vocc. mcrenteui ec pater, ipfa contextus ratio manifefto docet. Alii potentiam Bacchi divinam oraniuo in domandis curruique iunctis tigribus fpe- ctari, itaque a poeta declarari ftatuunt. Sed hoc figmentum tantummodo fpectat ad doniitam triumphatamque Indiarn , decla- randamque manfuetiorem, mon- ftrata vini cultura, vivendi ratio- nem. A liomauo autem populo, idque a pompa triumphali , vel, quod vero rnulto videtur limi- lius, circenfi, in qua Impp. con- fecratorum ftatuae thenfis cir- cumferreutur , ductam efle hu- ius apotheofeos ideam vix du- bitem. Vide Not. feqn. Ariaduen Bacchi lyncibus in caelum vectam fimiliter fmgit Prop. III. 17. g. Apud Graecos novus caeles in caelum atque concilium deorura a deo quopiam introducitur, qnae antiquiilima fere avoSsw^ <rs«5 fpecies eft. Sic Mercurius Bacchum (Paufan. III. 18.), Bao» chus Pana , Silenum , et Saty- ros (Lucian. Coucil. DD. 4* T. III. p. 420.) Minerva Iler- culem (Stat. Theb. VIII. 5 1§. cf. Panfan. h 1. et Heyn. An* tiqu.Aufjj'. P. T. p. 29. )Apollo Ilelenam (Eurip. Oreit. i(}Q$> ), ad deos transferunt. — meren* ttm
CARMINVM L. III. C. III. V. 1 5 - 1 8» 45
Gratum eloquuta confiliantilms
lunone Divis: llion, liion
Fatalis
lem prorneritum divinos hono- quem ApoIIod. II. 7. (unde fua
res. Militantem exponunt, et habet. Zenob. apud Schqtt. p.
de expeditione eius Indica cogir ii«) fequitur, celebraverat)
tant Sclioll. male. Patrem ap- raptum (Liv. I. 16.) idque a
pellat Bacchum, tnmquam deum; Marte patre, communis opinio
res notiflima. Tigres iugum er.it. Ovid. Met. XIV. S1^-
tiahunt, graphice prorfus , pro, Adnuit (Jmnipotens , et nuhibus
currum trahunt collo f. cervice aera caecis occuluit , tonitrucjiie
iugo alligata. — indocili, ob tt fulgure terruit urhem. Tum
Eeritatem natura infitam , quae confcendit equos Gradivus —
perdomanda Baccho erat. Cul- pronumque per aera lapfus con-
tiorem vitae rationem , quam ftitit in fummo nemorofi colle
propter caelo allegi meruit Bac- Palati , reddentemque Juo iam
chus , ila declarari , in pvonitu regia iura Ouiriti nhstulit llia-
eft videre. — 15. x&- Romu- deni. Idem brevius Faft. II.
lus, Ouirii.i appeliationc inter /iq6. Hinp tonat , hinc niijfii
deos Romanovum iyywqtovt f. ahrumpitur ignihus aether: iit
indigetes receptus, Martis cquis, fuga, rex> patriis aftra pctehat
curru , ( peilime nonuulli : pa- equis. Romuli confecrationern
tria f. bcllica virtute) Acheron- exhibet diptychon ebiuueuni,
ta fugit , fuperos petiit, 'Aj^c'- in quo idem quadrigas agens
£3vtj< xoA.uffTOvov ou* ivi^ccfftv, confpicitur, apuJ Buouarott. i»
Theocr. XVII. 4 7. iaudante Offerv. fopra alcuiri frammenti
Boettig. Adde Coufol. ad Liv. di vafi antichi p. 256. Atque
241. Vt Renms lliades, et fra- ita faepiuS apotheofis in antiquis
ter , conditor orhis , eflugerent nionimentis expreffa confpicitur,
aliqua ftagna profunda viu. In itaquiuem, ut eqnis elephanti
repraefentanda Rannili apotheo- interdum fubfiituantur j quod
li a vulgari narratione disceffio- ipfum argumento eft, a pompa
nem facere poetam equidem Circenh maxime hunc confecra-
vix putcm ; nam quum totam tionis ritum repeti debere. perfequi fatis alienum ab h. 1.
fuifTet, dccerpfit inde, quibus x>. i7. Iunone tandem pla-
ad rem , quran vellet, expri- cata, f. in apotheofin Romuli.
inendam opus haberet. Nam confentiente. Hanc fententiam,
fublimem eum coorta fubito in qna fubfiftit, et quacum to-
tempeliate, (quofere modo Her- tum cariuen iluit, vide quomo-
Ottlis apoLiieoiin vetus pouta, uo amplificaverit atque exorna-
verit
-i ;
HOKATII FLACCI
Fatalis inceftusque iudex
Et mulier peregrina vertit
In pulverem, ex. quo deftituit Deos Mercede pacta Laomedon, milii Caftaeque damuatum Minervae
Cum popuio et duce fraudulento.
Iam
verir poeta. ConF. Argnm. —
Gratum elocuta conf. L Divis,
nbi Iuno iu Deorum confeflu
oratiouem habuiflet, gra-
tam auditu caetoris Diis, quo-
niam Iunonem haud amplius
. fua de Ronmlo inter Deos reci-
ruendo confilia moraturam in-
teliigerent. Praeclare autem
(latim initium orationis lunouem
lrmlieori exuhaiitem prodit im-
poientia, qua fnam Troiae de-
rnum excidio irara exfatiatana
nvmifeftat. Panllo impeditio-
vem orationis firucturani ita ex-
plica : Fatalis incejtusijus iinlex
rina llion iii pulv.
. datnnatum miki et cajtae
. cx cjuo dejiituit eaet, —
llii nomen cum vi rcpetiit poe-
ta, ( fere ut Eurip. Or. 15K1.)
Hion, illud fplendidnm atque
•mulentnm Ilion corruit; incft
adeo aniara priftjnae eius urbis
potentiae recordatio, cum in-
voluptaiis ex eadem f:ih-
feufu. Atrjne liaec irrifio
cni vim habet , quam fi
,iupptPa«, I. illud invifum I.
L — ludex cum delectu
pro invifo nomine r.iidis , cu-
ius iniquum de forma fua indi- cium alte Iimonis animo infide- ret. Fatalis in "entis fnae ex- itinm natus, pcrniciem pati i.te afferens , Auffiraji; , Aivi Seneca Agam. 750. fatalr: inter potentes arbiter 1 tleos. . — incejitttf gravms quam , adulter, raptor Ile!e- nae. — 20. tnulier peregrinat yuvvj fi<\fp><xnsc , 5sv>j , per con- temtum IIe!cna dicta (ut An- dromache captiva apud ] Andr. 650. 671.) qnae ■■ tes ac coniuaem Mcuelaum do- feruit , ( ksfxo-znr^^ , Xtt—oyx- !<.:; Eurip. Or. 1505.) Paridera fecuta, — i:i puiv. vert.it, iu cinerem redegit, evertit. Eurip. Andr. 1 15. sXtnro-J <\-77U — i» vt 0 •- i a 1 ;. Troia fub-
vcrla 'Ib.vu-v v.ov/;dicta Ilec. rura Paridi et li Iuuo Trolae excidium attribnit, quo clarius pat;ent, fuamet ipfo- rum culpa ac B< oialios
pcriifle, maiorum fuorura frau- dc poeuam iftam dndum pro- meritos. Eadem ratione Paris aoyjv.txv.zs dictus Colutho 585. (Jl. \ iriL. A»n. .\ . 13 '. !.'e lie-
CARMLNVM L. III. C. III. V. 19-28.
4*
Iam nec Lacaenae fplendet adulterae Famofus liofpes, nec Priami domus Periura pugnacis Aelirvos
Ilectoreis opibus refringit:
Noftris-
lena Pallaa. XTI. 5. h yitq r"c
-,,- fxoiytvGixfASvys (pcv oc. «v- J^Jjv. — > Daninatum pocnae, exitio addictuni , ytarihniov, (ita damnata beilo Fallene Vnl. 11. H. 16. damnatus taurus iJ. tiam Virg. Aen. IV. caput damnaverat Orco, fini alibi) quod deleudum ratia et cuius fumpndi fupplicii cuvam rr.ihi et IMiner- tae ininnxeratis , ex quo , poft- quam Laomedon deftituit, frau- davit Neptunum et Apollinera mercede pro nmris init.iiuandis pacta, pacto non ftetit ; ob J.nomedontis periurium. MiffSov genetntim Homtrus (Jl. <p. /i.j.'..) pofuit in tradenda bac fabula; nnta iiule in conftituen- da mercede nnrrationis diverli- tas. Vid. Ilygin. f. Qq. et ibi Intpp. Burm. ad Ovid. Met.
xi. 204. — »4* cum v°V' et
duce fiaud. , cum univerfn gen- te Troiana. Nam periurii in- famia univcrfae deinceps ^eiiti, eiusnue rcgibus inhaerebat. Appofite laudant Virg. Aen. IV.
■54*«
V. 25. Non amplius fplen det, eultu regali ac forma confpicuus «ft, comit, inctat fefe JLacaenae
adulieras , Helenne ; vel inver- fa r.itione: Ilelena linud nm- plius cultum Paridis et formam miratur , pulchritudinis eius fplendore cnpittir, ut IV. 9. 15. Kun jcla comtos arft adidteri crines c;>et. — Hofpes famofut Paris diciturnon tam ob laefuni hofpitium , quam adulterio: Ita famofos labores dix.it Nolter III. 15. 5. infamem Hclenam V. 1 7. 42. famojam tabernam Virg. Cop. 5- corruptelis adulteriisque famofum Sneton. Ciaud. 16. — 26. uec Priami douws . . . re- Jringit, qnam ornntepro: He- ctor, c domo f. gertte Priami. non amplius fufteiitat, defendit Jlium , occubuit. Minus reota alii fententiam inde comiiH :
D
non amplius effeTroiam, quam iam nnte dederat poeta. Friaini damus, familin, gensperiura, per- fida, ob Lnomedontem ; tnen- dax Dardaniae domus eandem ob cauffam dicta Senec. Afiam*
gG5. refringit, exquiiite
pro, retundit, reprimit c;mi cLule Achivornm pugnaciain fouiter oppugnantium acicm, fuflentat Troinni. Aquilonem Zephyris refractum e Noiht imitatione dixit Stat. Silv. IV. 5. g. Eadem prorfus virtutt Rhoetus
i\6 Q. IIORATII FLACCI
Noftrisque ductum feditionibus Bellum refedit. Protenus et gravis Iras, et invifum nepotem,
Troia quem peperit facerdos,
Marti redonabo. Illum ego lucidas Inire fedis, ducere nectaris
Succos
Rhoetus retortus leonis ungui- ufu. Ita Liviu9 npud Sil. XV.
bus dicitur II. ict. 25. — 603. patriae donuverat iram, h.
Hectureis opibus , ope , fortitu- reip. caufla imurias fibi factas
dine Hectoris, noto graecifmo. liaud ultus eft. Plura con
Ruperti ad Sil. I. 487- Dicitur
v. 2g. Bellum adverfus Tro- autem donare al.quid alicui, h.
ianos ductum , productum in in alterius gr.itiam remittere
decem annos nojiris feditioni- aliquid, ut Cic. bd Div. V. 4.
bus, diflidiis, dum alii noftrum inimicitias reip. donare , et do»
pro Troianis, alii pro Achivis nare aliquem alicui, h. in alte-
ftaremus , tandem refedit, com- rius gratiara alicui ignofcere.
pofitum, finitum eft; imagine a IuXtin. XXXIT. 2. 5. ut appa-
fubfidentibus roaris procellis reret , — donatum Jilio palrem,
defumta. Ita belium exoriens h. filium Demetrium Philippo
tumefcere dictum Virg. Ge. I. patri veniam obtinuifle. —
465. et Nilus unduns hillo ac 32. Trcia facerdos , Ilia, fert
magnus fiuens h. bello tumidus alterum cum vi, ut caufTa fta-
eidem Ge. III. 2g. y.ip.« pa^i tim > °^ quara nepos Iunoni
Tyrt. III. 22. ubi vid. Klotz. invifus effet, appareat. Inverfa ratione mari proceliofo
feduio tributa a Stat. Thcb. IX. 35. Ego patiar , graviter et
142. — Prctenus, indeaTroia cum dignitate , pro tenui, e^o
excifa , JVlarti pro Rotnulo lilio haud amplius repu^nabo, inter-
deprecanti, in eiws adeo gra- cedam , quominus inter deos
tiam iras graves , furieftas reli- Ronutlus recipiatur. Poftre»
quiis Troianorum, Piomanis, et mum exquilita copia extulit
imifum nepotem , odium erga poeta. Sedes Deorurn lucidas,
nepotem, Romulum reitonabo, hw/j.i\ra p.aqp.txliwra. , alykyjtv-
donabo, mifiuni faciam, depo- t«, Olympum. — fuccos uecta-
uam; exquilito huius verbi ris , ncctar ducarc, I^keiv,
bibcre
CARMI2JVM L. III. C. III. A. 29-58. 47
Snccos, et adfcribi quietis
Ordinibus patiar Deortim.
Dum longus inter iaeviat Iiion Romamque pontus; qualibet e:\iules
In
bibere. Vid. ad I. 17. 2 2. Adde Eurip. Cycl. 416. foxxaty r tfjLVffrtv iXy.vffixg. De nectare immortalitatem conciliante vid. ad v. 12. Adde Apnlei. p. i\ii). Ond. — 55. et adfcribi referri inter ordinet quietos Deorum, docte pro, in ordinem Deornm quietoruro. A populo Romano ductum efle orationis colorem, facile eft videre. Eodem palhm Lucianus uftis eit, veluti in Conc DD. T. III. p. 529. ubi a Momo "irftfS-yysy^ft/x/vtivs/ Dii quid.im, h. qui clam iu tabulas ceiuiiales relati funt, proferuntur. Adde Aptd. p. 425* — -Dii quieti, fecurum agentes aevum , ( I. Serm. V. ioi.)beati, /xay.ix^tg, ex antiqua de Deorum vita no- fcione. Vnde atyfivrihts tCwyru- cScki dicuutur Lucian.DD. Deor. XXIV. T. I. p. 276. Eadem jjfftYt'<x< notio eli apud Pind. Nem. I. 107. de Hercule inter Deos relato.
v. 37. Servatur a poeta to •rasxov in Iuuouis perfona etiam liactenus, quod Romanis impe- Titim orbis terrarum liaud in- vidiat, dttin ne Tioiam iterum exitruant ; quae fula ipli irarum
cauffa extiterat. Dummodo lon- gus -pontus, vaftum mare, dum mare longe faeviat , quam or- nate pro , inturiectum Jit, dis- iungat Romam ab Ilio; et hoc pro : dum ne terram hanc in- colatit, lliumque inftaurent Ro- mani. — Exules , Romani, ab Aenea profugo oriundi; at qttam invidiofum alterum ! — iu qualibet terrarum parte re- grianto , regnent, ad quasvis terrarum oras iniperii fui fines proferant, ubicunque impe- rent. — beali hoc ipfo, quoi late regnent. Acumen quaelivit poeta in vv. exules et btati.
40. Dum Troia mera vafu- ties lit. Apprime convenit lu- lionis commotiori animo baec eiusdem fere feiitentiae, in ma- ius tantum atictae , repetitio. Abfoluta erat imago ita enun- tiata : Dum armentuin pafcat in folo Troiano , dum ferae ibi habitent; qua quidcm iolitudo ac vaititas terrae maxima ppetis dengnatur* Alpheus IX. 5. (Anal. Rl. II. 150.) ttAX' Yj /utv K0«Vo7WV iCTi irriXl" cxt §i Tti-
ccZffiXt huKW<r$' fu/uviu»v cxZkia
pcuxtAtwx. Antonius ( Anul.
Br.
j3 Q- HORATII FLACCI
In parte regnanto beati:
Dum Priami Paridisque bufto
tnfultet armentum, et eatulos ferae Celent inultae; ftet Capitolium Fulgens, triurnpliatisque poifit Roma ierox dare iura Medis.
Ilor-
Br. II. 240). de Mvcenis : ai- Apte qnnqne Lambin. landat
.■zohlciciv iyavkev tgy/JKxioiffiv Eurip. ] 7. de Aegiitlio :
*vs7//<w. De iisdem Munatius tvStQwcxu Tatjku fc. Agaiiiemno.
v. 5. ( A. B. 1. 1.) f*t)X6f±0T0s ms. Adde Noilri V. 1 6. iq. Bar-
xuijloli x<s! (io-j^ouoq * v . jc Muv.vj- barus heu eineres inj-jiet victor.
vv\. Ifocrates in Platoico p. 502. — ferae catulos ibi ceient, par-
C. t>)v Tt iriktv i$avh(>iivootff39)' tuvi.mt , latibnlum terarura
vtxi , y.<xt t>)v ■^d/o&n otvstvat /jl;)- Troiae folmn iit. — inultae,
KcZctov, laudante Valkeh. ad ita ut nemo exiftat, qui iniu-
Euvip. Hippol. 633. Troiani riam , manibus Troianorum il-
a-ri vaftitatem iu defcribit latam, utcifcatur, eos protur-
Lucan. IX. gS6. Iam Jlluae Jia- bet; adeoqne fecure , tuto, ut-
riles et putrcs rubore trunci Af- pote iu vauiilinia foliludine. faraci jtrejfero tlomos , et teittpla
deorum iain lafja Cqui etfi alte v. /j.2. Resp. Romana floren-
fefe tevrae immiferiut , vix ta- tUIiroo ftatu «audcat. Exquifite
mcu templorum ruinas attigere) poeta Capitolium in fpecie me-
radice tenent ; ac laia te«untur rnovat; n.nn iilud aeternitatis
Fergama dumetis : etiam periere imperii fui pigtuu habcri volc-
ruinae. Iam pro Troiae urbis bant flomani. Cf. I. 37. h.
ruinis, quod generalins erat, ftet fulgens , inconcnlTum , fta-
ipeciatim Priami Paridiscjtie bu. tu integro. Ad gloViam autem
Jia, tumulos poeta magua cum ro fulgems, et, qua ilia nitituf*
ivsoyua coitimemor.it ; quibus poteiuiam Romanam potius re- '
armenta infultant, i-riC-pdicv.ovct, tulerim, quam £& templa et
in quo fumma contumeliae ar- roonimenta Capitolii fpleni
que irrifionis ngniHcatio eft. iu quo nulla vis clt h. 1. — <
Colorem poeta duxilfe videtur /i> Roma hoftes vei
ex Hom. II. 5. 177. tu'/u/3c« iirt- mos domet, fibiqne fiibiici.it.
5fticTMtv« MsvsAasu nubaXifxoto. Parthoc iu fpecie poeta v
taM-
CAIIMINVM L. III. C. III. Ar- 39-48- /+9
Horrenda late nomen in ultimas Extendat oras, gua medius liquor Secernit Europen ab Afro,
Qua tumidus rigat arva Nilus:
Aurum
tanquam infeufiffimos Romano nomini atque £,ravilTimos hofies, et quo infignitior Auguiti victo- ria eiTet, de cente ifta reportata, Iunonis praedictione. — Roma feiox be!!o, bellicofa, vel fi ad totam pSjffiv trahas , fiicceffu, victoriis elata, fuperba ; utrum- qne fatis commode. — IVledu f. Partlus triumphatis pofjit dcv.e iura, docte pro , triumphet de Parthis, iisque detiura, leges victovis iure imponat , in pro- vinciam Romanam redigat. Si pojjit omnuio vim liabet, ex- plicem : Resp. Romana eo usque crefcat, tantos auctus habeat, ut Pavtbos, terrorem nominis Romani, fubiu£<ire valeat. Sed faepiflime ir<x^ikv.{t apud Augu- Itei faeculi poetas. Exernpla pete a Burm. ad Prop. I. 1. 15.
45 — 48- Horrenda terribilis gentibus facta magnitudine fua, quam fplendide pro tenui: ilia. Nifi potius praeitat : Illa hor- renda extendat, h. horribvlis liat, terribilis iit eentibi s <a- tendendo late , dilatando atque proferendo noinen fuum , im- perii livves ad ultimas extremas terrarum oras. — A6. qua me- dius liquor .... rigat arva Ai-
2om. II.
lus, verfusOccidenrem etOrien- tem. Vtrumque deii^navit h. I, poeta per Gades et Nilum. Alias ( ut IV. 15. 16. ) fimpli- citer eft, ab ortu folis ad usque occafum. Qua parte liquor, mare, xoi/t.o: vori^ , (veluti Eurip. Hec. 1250.) medium fe- cernit , medium eft. ( unde Me- ditev ravieum dictnm ) interfiuit, disiungit Europen ah Afro, Africa h. ad fretum nsqne Ga- ditaniun. De Ilefperia, terra- rum Romanis tum oognitarum verfus Occidentem ultima (I. 36. 4. ) res fatis nota. — Ag. Vltimam Orientis plngftm Ae°'V- ptuin ponil poeta, eamquea Nilo defignat, qui tumidas , exun- dans exuberans, rigat atqua fecnndat arva ; res notiflima. Caeterum praeclaro artiivcio poeta hac extreniarum terrae partium, Ilifpaniae et Aegypti, defcriptione laudes ac victorias AugufU intexuit: nam Canta- brianv et Aegyptum ab eo per- domitam fubiugatamque ita de- clarari vel hebetiores fentient.
49 — 52« Auguftam fpeciem
habet haecce prifcae Romano-
rurn fru^alitatis atque pauper-
tatis commendatioj cum quod
D grayi*
5o
Q. HORATII FLACCI
Aurum inrepertum, et lic melius fitum, Quum terra celat, fpernere fortior, Quam cogere, liumanos in ufus Omne facrum rapiente dextra.
Qui-
gravis ci e lunonis perfona ac- cedat auctoritas, tnm maxime, quod iftis poti/Iimum artibus tanquam fundamento reip. Ro- manae fplendorem atque ma- gnitudiuem inniti pronuntiet. Jam nexus fententiarum atqnn ordo liic eft : Ilonia quaquaver- fum exteudat imperium fuum, confecutura lioc, enifura in tan- tum faftigium, dum .fortior erit, fortem et cxcelfum' animum oftendendo, dum fultinebit fper- rtere , dum alio animo Jpernat potius, contemnat auritm, di- vitias, quam cogat , coneerat, coacervet; paupertatem, fpretis divhiis , ample xa. — irreper- tum , quod reperire haud labo- rant, quod non rimantur, quod ifir.i abscondi haud gravantur; et fc, cum terra celat, occultat, mullo melius Jitum , quippe ab tifu hominuni ita remotum, quod adeo haud erui debuerat, ob innumera, quae inde in ge- nus humanum redundarunt, mala atque calamitates. Sil. I. 251. [celerjtm caujjas operit Deus. Scnec. ep. 94. Aurum et argenlum et propter ijia nun. ouani pacem ageits ferrum, quaji male nobis committerentur , abs- condit. Eadern ideo illis, in quil/us
iacuere tenebris dignijjima idem vocat Ep. 92. Corif. enndem de Benef.Vti. lo.Boeth. Conf. Phi- lof. II. nietr. V. ileu primus quis fuit ille, auri qui pondera tecli gemmasque latere volentes pre- tiofa pericula fodit. — gl. !j2. Difhcilior paullohorum vv. f.ii- tentia. Nos eam cum antecqj dentibus ita conuectendam fla- tuinms : Dum Roma anrum contemnit, quod mclius in terra lateret, quod adeo maximo hu- mani gcneris damno elloditur; quandoquidem teterrimum indo enntum elt avaritiae vitium, fcelerum omnium proventu fe- raciflimum. Nullum enim tarn imrnane facinus eit, ad quod perpetraiuium non impellat ava- ritia, nihil tam facrum , oimd non facrilega manu contingaSj atque exfpolict. Atque hac fpeciali imagine utpote ivaoys- ari.r-fi, incluliffe atque ahioIvifTe putandus eft pocta fentcntiam: Aurum elle av.uitiae, licque omnium fcelcrum parcntcm fe- cnndiflimam. Igitur dextrm avari , avarus rapit convertit in ufus liumanos h. fuos , profa- nat, omne Jacrum , vel fanctifh- ma quaevis , h. vel facrilegio fefe polluit, dum cujnditates (uas
CARMINVM L. 111. C. III. V. 4-9 - 5 6. 5l
Qiiicumque mundo terminus obftitit, Hunc t.ingat armis, vifere gcitiens, Qua parte debacclientur ignes,
Qua nebulae pluviique rores.
Sed
fnns rxpleat. Bumanos f. pro- que eius parti. NeutTum fatis
nliis rlixit, cum vi, et ex commode. 54. h. tangat attin-
Oppofitione rsZ facrum. Simil- gat am;'?, acl hunc arma pro-
lime, (i quid video , Euripid. ferat, eo usque imperium exten-
in Danae ( apud Stob. flor. Grot. dat. — rijcre gcjtiens . . .rores,
p. 91.) de diviteavaro, ftium et vel ad inhabitubiles terrae pla-
iptius defraudante genium: gas bellando perveniat, eo us-
wti; 1'jfj.o^i fj.'s-j >)5«t«j irA^ou- que >victorias continuet. To
/ucsvc;, yaffTQQsb* ifyaiQwvoiuf** geftiens praeclare et bellicofum
vov k«xo7, to vtov vo- Romaiiorum animum et vero
^ci'^yj xai 2 t w v cvk iv j3ps- etiam dithcultates ad ifta loca
rv), Toic (f)(A.T«rO(; t« xoAt/xov penetrandi delignat. 55. Eam
»»<pUK«v«(. terrae plagam vifendi, adeundi
CtipiJa, qua ignes folis debacchen~
53 — 60. Roma caput orbis far, infano more faeviant , fu-
tcrtarum iir , ita tamen, ut rant, qua fol ferventiiiimus eft,
Troia ne iterum exftruatur. Zonam torridam. Bacchari, fu-
Hoc docte atque ornate admo- rere , infanire , verba follennia
dum expreffum dedit poeta. de rebus, quae modum exce-
Quicunaue qnantumvis remotus dunt, maxime phyiicis. Virg.
terminus obftitit, obiicitur, prae- Cir. 48°- -dfer et Jtiberno bac-
tenditur, eltmKndo, orbi ter- chatur in aequore turbo, Plura
rarum, utcunque difliti fint ter- vide ad I. 25. 11. Auxit hanc
jarum fmes. Terminus ohjuat, vim poeta ad<Jito de, tai.quam
tanquam obex , qui impedit, fol iitis in locis omnem fuura
quominus ulterius pervenire furorem promat atque deponat.
Jiceat ; docta admodum ratione, — 5^- aua perpetuae nebulac,
quam parum cepereiutpp. Cruq. caligd denfa, Ipiflus aer et rores
obftitit interpretatur, fefe oppo- jiluiii , pluviae , imbres debac-
fuerit, reftiterit Romanis. Ges- char.tur, nimiifunt, h. uiram-
nerus autem : Quic. tenn. orbiu que Zonam frigidam. Nebula-
terrarum obftitit, i. e. obiectus rura autem imbriumque folleu-
e regione ntque adeo fubiectus r.is mentio in e.irundem defcri-
eft mundo , i. caeio , et cuicun. ptione. Virg- Ge. I. 235. circum
D 8 *9ctrt>-
52
Q. HORATII FLACCI
Sed bellicofis fata Quiritibus Ilac lege dico, ne niniium pii, pLebusque fidentes, avitae
Tecta velint reparare Troiae.
Troiae renafcens alite lugubri Fortuna trifti clade iterabitur,
Du-
extremae drxtra laevaque tra- huntur caerulea glacie concretae atque imbribus atris. Tibull. IV. i. i54* duae gelido vajtan- ttir frigore femper, illic et denfa tellus absconditur umbra. Cf. I. 2 2. 17 24.
•*• 57 — 60. Ilanc tamen ipfis fatorura legem dico , con. ftittto hac tantum lege fata, quae de immeido llonianorum impe- rio portendi , rata effe iubeo. Bellicojis , cum vi, quatenus armis libi imperium iftud quae- fitnri fint. — nimium vii , ni- mia in metropolinpietate ducti. Metropolin enim , eodem , quo liberi parentes , ailectu colere, opibusiuvare, attritam deletam- ve inJtaurare pro neceftitudine, quae iplis intercedebat, coloniae tenebantur. Sacro id vietatis nomine fancitum erat. Vide omnino Ileyit. Proluf. II. de veterum Coloniarum iure atquc cauilis, infertam eiusdem Opufc. T. I. p. 512. et Boettig. h. 1. — 5Q. Itebus nimium (boc enim repetendum) fidentes, po-
tentia freti , opibus conJifi, re«
rum fucceffu elati. ne velint,
ne in animum inducant, ne lu- bido ipfos inceffat, tccta Troiae, Troiam avitam, fAvjro6voXiv fuam, rcyarare , inftaurare, avomi^scA
v. 61. 62. Sententia fatis per- fpicua: Troia inltaurata iterum exfcituletur ; fed oratio paullo impeditior. , Sunt, qui fortu- natn Troiae pro Troia dictum accipiant , et Tr. iterabitur, lim- pliciter exponant, iterum vafta- bitur; quae fane diiriilima vide- tur ratio. Equidem Troiae rA nafcetitem fortunam doctiore iunctitra pofitum exiftimem pro : Trniae renafceutis fortnna, li. fatum , fors Troiae , ubi foite renafatur, refurgat, iteruin ex- ftruatur, iterabitur, eadcm erir, idem fatum Troia , quod olim babuit, experietur, idque trifli cladc f imeftiJJimo interitu; quae verba aiigeiidae rei et perfpicni- tatis cauffa adiectaa poeta. Tro- ia renajcens, refurgens alias poe- tis de lloma a Troianis cpndiuj frequentatur. \rid, Burin. ad Prad
CARMINVM L. III. C. III. v. 57-68. 55
Ducente victrices catervas
Coniuge me Iovis et forore.
Ter fi refurgat murus neneus, Auctore Plioebo : ter pereat meis Excifus Argivis ; ter uxor
Capta virum puerosque ploret.
Non
Prop. IV. t. 47. — alite lu. gubri, infauito augurio, peffi- nhs aufpiciis. Aufpicato enim coloniae deducebantur , urbes- que coiulebantur ( cf. IV. 6. 24.) ut notiilimum. — 65.64- Novos iterurnme adverfus Tro- iam lioiies parante. Sed quanto auguftior imago, qua ipfa Iuno hoitilium fefe catervarum ducem profitetur ! — victrices, quippe a lunone, at quali dea, ductas. Hiuc, quanta ivigytt* in vv. Coniuge me lovis et forore , in- fit, facile perfpicitur. Notiifima yirgilii : Aft ego quae Divum incedo re°ina Iovisque et foror et co.iiux , caet. Cf. eundem Aen. Vn. 503.
v. 65 — 6g. Mira Seivoti}; eft in ter-ter; pro vulgari: quo- ties refurgat, toties pereat. — ftf.urgat murus auclore Phoebo, ab Apolline iterum exftruatur, isque aeneus*, validiffimus, fi Troia firmiffimo numimento circunulata reftituatur." Aere aut ferro eductos muros pro foli- diifiihis ejlerebat antiquus fermo.
Ita Cyclopum educta caminis vioenia Virgil. Aen. VI. 630. ubi vide Heyn. Tiryntbcm a Cyclopibus munitam plures tra- didere. Vid. Strabo VIII. p. 572. Apollod. II. 2. — 66. pereat excifus , deiiciatur, excidatur cum tota urbe. Seqq. ter uxor . . . ploret , egre-ie fpeciali imagine captam dirutani- que urbem repraefentant : Vxor capta, in fervitutem abducta plorat luget virum, maritum et pueros infoleutia victoris occifos. Ita gravius erit, quam fi ex- plices : filios in pugna occifos.
v. 69. Tandem cohibet atque in gvrum ftiuin Mufam revocat poeta, paulo liberius evagatam, Iunonis iudia nalione effervifcen- te penitusque exaeltuanle. Idem plane exitus eft II. 1. 37. Jlacc, graviorii nrgumenti, parum npta funt lyrae meae iocofae, iocis , lufibus , refereudis tan- tum accommodntae ; qu.im GOn- ftauter de fua poeii lyrica mo- dcitiam Nuiter piaefert. Cf. ad II. 1. 37. — 70. Quo tendis, D 5 evagaris,
54-
Q. HOEATII FLACCI
Non liaec iocofae conveniunt lyrae: Quo Mufa tendis? Defme pervicax Referre fermones Deorum, et Magna moclis tenuare parvis.
evagaris, fines tuos excedendo, fublimia tractnndo. — - Dejlne, noli -pervicax , pervicaci aufu, arroganter referre , ne arroges, fiunas tibi referre ferm. Deorum, lunonis, atque ita magna, quae maioris funt moliminis, quae vires tuas excedunt, quibus par non es , tenuare. , exteimarc imminuere , deprimere modis ■parvis, tenuioribus, quam ar-
gumenti dignitas ac graritas poftulat. Nara fonus pawnl feutennis, de argumento tenui, carmine humili; ut faepius poe- tae. Prop. IV. 1. 58- liei mihi quod nojiro parvus in Ore fontit. Caeterum in profa oraiio ita con- necti debuernt : Deline magua modis parvis tenuare ; referendo caet.
CAR-
CARMIXVM L. III. C. IV. 55
C A H M B N JK
ARGV MJLNTVM.
Jn huitts qttoque carminis dejcribendo argumeuto , legiti- rjioque partium eius explorando connubio , dici vix pot- ejt , quantttm interpretes turbarum dederint. Quartau equidetu dispeilendarum divetjarttmque opiuiomim cutn lectoris fajiidio exagitandarum parum curioji de Jttitttva earminis, eiusque vere lytica tractatione paullo accura- tius difpiciamus. JJoc igitur agamus. Ac primuui quidem JinguUtrem hoc carmen ingrejjuht habet ; poeta cnim, Jublimium Jeujtium ac phantajmatum plenus, MuJam invocat , quae illa evolvat , Jibiquc praejio Jit. Cumque huius praejentijjimam opem experiretur , aui- mittn eius, vividijjimo htiius rei Jcnju Jortiter percul- fittu, prijiittorum, qtiae a pritna inde aetate cumulate in eum llJtiJac contuierint, beneficiorum Jubit recot datio, quibus reccnjendis gratijjlmus immoratur , incfafue fefe» JMufis quippe addictum, earundem praejidio ubivis lo- corum tuto verjaturum gloriabundus projitetur. Sciiiceh mxquijita hac Jentcntiarum convetjwue poeta Jtto ipjius cxemplo communitam comprobatamque guomeu ooiuil, optime cum co agi , qui iUttJis JeJe iu clientelam atqtic fidem commcndaverit : qua quidem Jatis complanata via erat, ad primarium camtinis argumcutum, quo slu<2t//lum, Jinitis .bellis civilibus ad Jlufarum cajira IransgrcJJum, vtitcm ac lenem principem Romanis poeta
D /5 exhibcre
56 Q. HORATII FLACCI
exhibere atque conuncndare vohiit. Mufis euim deben quod Auguftus impcrium et accepcrit et lenuerit , quac quippe talibus aniruum eius praeceplis iiubuerint , qui- bus ' ilhul optime Jundatum Jit atquc iudies corrobore- tur. Nimirum e poetarum, maxime graecorum, Augujimny quem mullum otii iis impendifje falis confiat, lectione edoclum poela refert, illud demum Jlabile imperiuin, eam Jirmam potentiam ejje, quae, leuitati innixa, coujilio et ratione adminifiretur ; violenlia contra ac lemeritate maximas vires ejfundi. Atque hauc quidem carminis partem , quae iu laudando Augufii imperio occupatur , (inde a v. 57.) exqnijita Jententiarum cou- verjwne, phantasmatuinque vigore ita iujiruxit illuuii- navitque poeta, ut facile Jelicifjimum Pindari aemula- torem agnofcas. Otnniuo hoc carmen Jedulo excutiant ii, quibus lyricae poejeos parum explorata ratio cji.
AD
CAKMIMVM L. III. C. IV. V. I - \. 57
AD GALLIOPEN.
.LJefceiide caelo , et dic age tibia Regina longum Calliope melos, Seu voce nunc mavis acuta,
Seu fidibus citliaraque Phoebi.
Au-
V. 1. Sollennis Noftro Mu- .farum invocatio in ar°umentc
D
gravi ac fublimi. Vid. I. 12. et eiusd. libri c. 24. Neque du- bitari poteft , quin graecum ex- emplum ante oculos babuerit. Laiulant Alcmanis fr. apiid Ile- pliaeft. p. 2 2. Mcuff* txys K«A- kii-TX , SvyatTtq A/Of, «?x' sqixTUuv tve&v , iirt 0 i/j.sqov v/xvm nai y^xqisvTx rlStt yoqov. Item Stelichori apud Vriin. p. 79. AiZq ays YitxkXtovitx kiys7a. Calliopcn cum dilectu huc ad- vocari, quandoquidem ei Mu- farum principotus deferatur, (Heiiod. Tbeog. 79. KaA/woTvj
i- V) ■} <xq TOcfyzqzCTCtT-i) isrtv «t«- atMv) quod volunt plerique intpp. , vix equidem putem. Nam promifcue fere Noftro Mu- f.iiuin nomiua poni , patet vel ex I. ia. 2. quod carmen atgu« menti dignitate haud noftro in- icrius eft. Caelo eam devocat ; quod et ipfa Mufarum fedes eft Olvmpus , unde Homero II. )3. 49** Okvfj.Tiahs; audiunt. Laudant et Eunianum verfum : Mufae, qnae pedibus magnum
pulfatis Olympum. Sed et in hoc quosdam argutari video, tanquam magis fplendide de caelo vocentur, quam de Par- naffo aut alio monte iis facro. Ita tamen Clio poeta per Heli- cona, Pindum et Haemum quae- rit I. 12. 5. ut alia loca taceam. Infulfe ^autem antiqui interpre- tes huic cum f uperiori ' carnmw nexum intercedere commenti funt, ita quidem, Ut Mufam caelo defcendere , h. „ de Diis loqui deJinere, et a Iunonis lei'- monibus, quos in caelo habuiffe eam oftenderat, tranlire" iubeat poeta. — liegina dvetaacc, com- nmni Dearum epitheto ; nou autem , quod Gefn. et alii lia- tuunt, quod reges iuxta Ile- fiod. 1. 1. comitetur. Hoc enim munus Inbet, tanquam beroici carminis praefes. — Dic melos, cane carmen , longumloxige du- raturum , perenne; quod qui- dem nibil airo^antiae Jiabet, cum illud carmcna Calliope dici cupiat. 7 ibiam et citharani cu- mulat poeta ( ut I. 1. 32. et I. 12. 1.) quoniam ad utvr.iu- D 5 qne
58 Q- HORATII FLACCI
Auditis ? — an me ludit amabilis Iiifania? — Audire et videor pios Errare per lucos, amoenae
Quos et aquae fubeunt et aurae.
Me
que carmina lyrica canebantur.
3. voce acuta ixl Xiyvqoi,
Xtyti* , clara, arguta; unde et Xiyaivsr; Anacr. XXK. 5. — fdibus citharaque , pro , iidibus citharae; nam alterum tleclara- tive fubiicitur, familiari Noitro ratione. Alii fides lyrae intel- ligunt, diverias aileo a cithara ; parum doct.e. — Vhoebi, Conf. I. 21. 12. et 32. 13.
v. 5 — Q. Voti compos factus fefein Mufarum lucos abreptum ibique confortio concentuque ©earurn fuaviffimo frni iibi adeo perfuafum hnbet poeta tC- (pavrxffi-jjroc, ut et alios eadern videre atque audire credat. Vnde : auditis fc. Mufarum can- tum? Aiii adventar.tem cum cantu Calli:>pen, quae adeo poe- tae invocauti praelto i'it, figni- ficaii autumant, nefcio qnam commode; quuni poeta ipfe fta- tim in loca , Mulis frequen- tari folita, fefe abreptum iingat. Peffime autem poft Acronem quidam ad Calliopen et caeteras Mnfas referunt: „ auditisne me vocantem?" — an eiubtiiiafnio correptum dehidit vana imago? an decipior falfa fpecie ? Lijania praeclara de animo fublimium
phantafmatum vi ac copia con- turbato , qui exceliiore fpiritu incenfus , expulfo humano fen- fu, (Claudian. R. P. I. 5.) furentis inftar, extra fe rapitur. Jam amabilem , dulcem, iucuu- dani , iiiam infaniam profitentur poetae , cum quod divinitus ea afilari credatur (II. i(). f>. ple* noque lmcchi pcctore ttubidum laetatur) tum quod homines Dcnnim confortio admoveat, ut h. 1. Cf. I. 1. 30. — Vi. deor mihi errare per lucos , in Mufarum nemora abreptus, ibi- que audire Mtifas canentes. Nemorum autein Muiis per Ileliconem et caetera loca, iplis confecratornm fatis frequeus apud poetas mentio , cuitis qui- dem fiirmenti oriao a fecelTu, ut ita dicain , poetico videtur repetenda; quo mngis mireris, Elyfii lucos a quibusdam hicin- telligi. — pios , profanis inac- ceflos , quos pios tantunt vntes intrare licet ; vel fimpliciter fa- cros, Mufis ttvs/WivcL,-. \t,\ facras earundem flras vocat Sil. XIV. 2<). - — quos aquae amoenae Jubeunt, intrant, praeterfluunt, et aurae amoenae , lenes , Ze- phyri mnlcent, perfiant. Ita fecefTum ftuuu Tiburtinum atl» umbral
CARMINVM L. III. C. IV. V. 5 -12.
59
Me fabulofae Volture in Appulo, Altricis extra limeu Apuliae, Ludo fatigatunique fomno
Froude nova puerum palumbes
Texere :
nmbrat Nofter IV. 2. io. n. Caeterum ad lnuic Noftri locum refpexiile putandus eft Auctor dial. de caufT. corruptae eloqu. c. 12. Nemora vero et luci , et fecretum ipfum tantam mihi ajfe- runt voluptatem , ut inter prae- eipuos carminum fructus nume- rem , quod nec in ftrepitu - — (omponuntur ; fed fecedit ani. mus in loca pura atque innoccn- tiu ; fruilurque fedibus facris.
v. g. Praeclaro artificio nr£;u- menti tractatio ita exordio ad- nectitur, ut tranfitus ludibun- dum potius poetam quam in certo quodam argumento occu- patum defixumtjue prodere vi- deatur. Quum enim Mufas libi invocanti praefto efle intellige- ret, vivide huius rei fenfu per- cuflus inflammatusque priftino- rum , quae libi ab iisdem inde a tenerrima aetate obtigerini, benefieiorum memoriam grata mente recolit, atque ita fuo ipfius exemplo fententiam, quae huius carminis primaria eft, lu- oiilentiffime comprobat, illos, qui Mufarum fefe addixerint patrocinio, imperturbata fecu- vitate frui. Docte autem poeta feutentiam: fe a pueritia Muiis
carum fuiffe, fabiecta ftatim narratione exponit atque illu- ftrat. Ordinem verbornm huiio tene : JVIe puerum aliquando in Vulture Appulo ludo fomnoquc. fatigatum jabulofae palumbes n. jr. texere. — Palumbes fabulo- fac , quarum plura in fabulis minifteria occurrunt, quae nar- ratioui mirationeni faciunt, pro- di^iofae; appolito h. 1. epitheto. vid. ad I. 22. 7. — Vuhur f. Vulturnus , mons itl finibus Apuliae, cuius iugttna in Lu- caniam potrigebatur. In hoc igitur, quod extra limen, fines Apuliae , altricis Juae , h. qinie patria ipfi eflet , pvoteuditur, ferocioribus animalibus infeftum (vid. ad v. ig. ) Iloratiuro puf- rurn eva£,atum cogita. Vide Obff. — 11. fcmno , cui diu rcluctntus fuerat, futigatum, op- preffum , victuin. Notifiirna Ilomeri (Tl. a. f)Q.) v.a/xar^i abh^y.iri-i vfyii nai bxvuj. Ita ller- cules -vTtv^ pcpct^/j/^cvc; , fomno gravatus ( Virg. Aen. VI. 520. ) audit in epij.r. abifr. £85. (Anal. Br. III. 210.) — 12. jronde nova , receutibus lauri ct myrti ramis , vel omuino ts TtQaT-j)be$ iftius rei tm noia indigitarit poeta; neque hoc abfo-
6o
IIORATII FLACCI
Texere: mirum quod foret omnibus, Quicumque celfae liidurn Acherontiae, Saltusque Bantinos, et arvum
Pingue tenent humilis Forenti;
Vt tuto ab atris corpore viperis Dormirem et urlis; ut premerer facra Lauroque conlataque myrto,
Non fine Dis animofus infans.
Vefter,
abfonum iudicabis, fi eogites, ranios iftos alinnde fuifTe allatos. Nam myrtetis montem iftum, quinrfos aleret, oonfitum fuiffe, nemo facile in animiun induxe- rit. Atque hp<". illud erat, quod maxime ftuperent vicini.
v. 15 — 16. Ad fidem rei fa- eiendam , haec adiecta exiltima. lam.quod geheratim erat : quod mirum videretur Vulturni acco- lis , pro hoo, quo res veroeffet propior , fpeciatim percenfet, qui illud viderint, regionis iliius incolas. Acherontia* Uau- tin et Forentum, oppida in con- iinio Apuliae ef Lucaniae iifa; unde alii huic, alteri regioni alii ea adfigiiant. Niduni Ache- rontiam vocat, nidi inftar in de- clivi montis ( fortc ipfms Vul- liuni) haercntem , excelfam ; niliil amplius. lthacam in afper- rimis faxulis af/ixum nidulum eadem ratione vocat Cic. Orat.
I. 44- — ^or. humile , depref- fum , in valle iitum.
v. 17, Mirabantur , ut, quo- modo in rejjione , faeviflimis feris infeflata, tam confidenter fomno indulgerem. — corpore tuto , tutus, niliil timens a vi- peris et urjls. — atris venenatis. Perpetuum boc veneni epitbe- ton. — ig. Vrfos Lucaniae tribuit etiam Ovid. Halieut. 57. Foedus Lncanis provohntur ui- fus ab antris ; ut vel in.de col- ligfts , Vulturnum in Lucanos cxiiffe. — premerer , multo fignificantius , quam tejrerer, magniim enim frondium in eiun collatarum f. congeltarum co- piam animo fubiicit. Factum autem hoc in omen futuri poe- tae , uti optime Scholl. expe- diunt. Ita recens natum Pin- darum exiiibuerat pictura lauri ac myrti ramis incuhantem, quam defcribit Philofir. Icon. II. 12.
CARMINVM L. III. C. IV. V. 13-24
6l
Vefter, Camenae, vefter in arduos Tollor Sa.binos; feu imhi frigidum Praenefte, feu Tibur fupinum, Seu liquidae placuere Baiae.
Veftris
IT. 12. cuiusque ideam forte ex ipfms Pimiari carminibus, unde etiam lioratius, Pindari aeniu- ifctor, ad fe traduceret , de- Mromtam acute ceniectabat Boettis;. — JYo» fine Diis, oJx m&tti. (v. c. Od. 9. 552.) Mu- famni praelidio animofus , fre- tus, audax.
v. 21. In veftra tutela fum, ubicunque de°am. Speciatim pro hoc poeta loca, ipfi fre- quentari folita , adnumerat. Vefter tollor, docta brevitate pro, veftrae tutelae confalo, vos me tutamini, dum proficifcor, eo, peto Sabihos, agrum meum iu Sabinis. Pro lioc magia pro- pvie eit tollor, ad naturam Sa- binae regionis , quae montofa eft(Strabo V. p. 348- C. unde et ardui S. h. 1. ) et Pioma illuc proficifcentibus peradclivia eni- tendum erat. — feu mihi pla- cuit , lubet proficifci , feu pe- tani. — 25. Praenefte , Latii oppidum, in monte fitum. (altum inde Virg. Aen. VII. (>Q2. cf. Strabo V. p. 365.) quo aeltate fecedere folebant Romani, frigoris captandi gra- tia. — il.\. Tibur fupinum in declivi collis paite pofitum. Cf.
infra 29. 7. et de Tiburtinae regionis amoertitatel. 7. 12 fqq. etlL G. 5 fqq. — 2/j. Luiaium finus in amoeiiifTima Gamp ora, miti a ris temperie, aqua- rumqne falubritate ( unde liaui- dae h. 1. dictae) celebratiiiimus. Nofter Epp. J. 1. 33. Nullus in Orbe Jtnus Baiis praelucet amoe- vis. Principes ideo dictae Mar- tial. VT. 42* 7* vaporiferao, (ob aquas calidas. Cf. Strabon. V. p. 575.) blandiffinm litora, Baiae, Stat. Silv. III. 5, 96. Hieme atque ineunte vere Ro- mani ibi delidebant. Caetorum totius loci fententiam pervertit Gefnerus , dum Ilorr.tiuiu le- cciTus illos frigidos aeftate, hie- me tepidos , quaerere fe non voluptatis et ignobilis otii cauf- fa, ied ut cum Muiis et in lit- teris verfari fine interpellarione'. poflit, oftendere putat , prave utique accepto rZ vefter pro, in veftro ( Mufarnm ) otio , vc« ftris deditus ftudiis. In quani fententiam abripi fe paffus eft cultiore v. 13. oratione , et Epifi. I. 2. 2.
v. 25. Vos cultorem veftrum
f. poetam e praefer.tiillmis mor-
tis pericnlis eripuiitis. lloc
iteruin
62 Q. HORATII JXACCI
Veftris amicum fontibns et clioris, Non me Pliilippis verfa acies retro, Devota non exliinxit arbor,
jNec Sicula Palinurus unda.
Vtcum-
iterum fpeciali poiiovum peri- exfecrabilis, diris devoverdti,
culorum ipli intentorum com- utpotequae dominum fuum op-
memoratioue exornat atque il- preffura effet. Gafum iftum ce-
luftrat poeta. — amicuvi, ad- lebravit II. 15. — UQ.Falinu
uictum, gandentem vsjtris fon- rut , > promontorium ad extre-
tibus et clioris , veiiro fodalitio, mum linum Velienfem in Luca-
confortio , quam ornate pro, niae ora, naurragiorurn peri-
me poetam. Mufas enim ad culis infamc. Nomen ei a P.i-
fontes ipfis faeros cboreas inde- linuro , Aeneae gubernatoiv,
feflo itiuiio agitantes exquiiitum obtigiffe , notum vel e Virg.
^oetarum exliibet phantalma. Aen. VI. 38 1. Iam Palinurus
Heiiod. Theog. S fqq. al S^EXi- paene exjtinxit Horatium, tem-
xivcf iyouGiv cf ej - — xa( rs ~sq) peftate ad illud coorta , et navc
>t|sij'</)v losibta ~cuc a-aXoiaiv inde ad eos fcopulos allifa. Cu-
itfX&vvrat — nai rs Xosaad/j.kvat ius periculi curn iiullibi poeta
-sqs-ja. yoia Tltoij.-^aoto dv.qord- meminerit , fruftra eos a^ere
Tw EAimivi yoqoiit; ivs~ot'/\cavro arbitror, qui de tempore , quo
naXoiz, if*£%ltyr*(, s-tftutcetvra Iloratius ibi periclitatus fit,
hs ■KOtjciv. Vnde pro vulgato, difpiciendo anxie laborant. Fa-
inter Mufas verl.ui doctius eit, ctum illud effe , quum e Mace-
cboros cum Muiis celebrare, donia Italiam redierit, plurimi
ut h. 1. Similiter Propert. II. poit Acronem ftatuunt. Sanad.
10. 1. Iam ttmpus lujtrare illam tempeftatem intellieit,
aliis Helicona choreis. Eidem quae Octaviani, Siciliam a. V-
Graii chori , graccorum poeta- LCCXXVT. petituri claffem
ntm carinina dicta III. 1. 4. ad Lucaniae oram repulerit.
■ — 26. Aiies rctro verfa, incli- Sane, ii Iloratium eXpeditioni
nata, in fugam convcrfa, omni- ifti interfuiffe conftaret, fimul
nopro, clades apud Pbilippos omnis, quam Siiniae umlae men-
accepta menon exitinxit, falvus tio infert, expedita foret difh-
ex ifta clade evafi, idqne Mu- cnltas, maximc ii ftatuas, claf-
farum beneficio. A Mercnrio fem iilam a Siculo inde mari
fe exemtum iiti cladi memoiat tempeitate reiectam fuiffe. Quod
II. 7. 13. — 27. Arbor devota tamen uti temere ponitur , ita
multo
carminvm l. iv. c. vi. v. 25 -52. 65
amque mecum vos eritis, libens Infanientem navita Bofporum Tentabo, et arentis arenas Litoris Aflyrii viator.
Vifam
multo melius cnm poeta agi ar- litora Aflyiiae, h. Syriae. TJlus
bitrbr, fi cum geogrnphicarum enim h. 1. graeco ^ivo; figniii-
fubtilitatum incuriofum , lines catu primario, qni eit , a rZ;
naaris Siculi paulo longius ex- -tyoi/xuov cm^o; , arenae cumulus,
teiniiflc dicas. ( v. Schol. ad Apollonii Ai,3y»j{
£?y*{ i(svi[jov; IV. i,384* etqucm
v. c.q. Vtcunque, dummodo, laiulat doctiir. Boettiger Stanl.
docimque vos mecum eritis, ad Aefch. Perf. 82o. ) AJJyriam
vos viae comites habebo, libens, que pro Syria ( uti II. n. 16".
audacter navita ac tiator , terra et faepiflime alibi ) a poeta ad-
marique periculofiilima loca fe- hiberi, vix dubitandum vide-
riihmasque gentes adibo. Ea- tur. Defignantur adeo Syriae
dem fententiarum pro^relfio I. Palmyrenae folitudines , quae
l 7 fqq. Iam , quo acrior usque ad Petram urbem ct re^io-
ac vividor iftornm periculorum nem Arabiae felicis appellutae
feriret fenfus animum , fpecia- -perlinent , Plin. H. N. V. 2^.
libus rcm exornatam tledit no- Has easdem vel fimiles alii in-
tioribus poeta. Maris pericula nui quidem a poeta ftatutmt in-
deiignat a Bofporo Tbracio, in- terpretes , fed rem longius re-
/aniente fluctuum ao ventorum petunt, litore Affyrio vel pro
aeitu, procellofo. Conf. II. 13. Syria univerfa accepto, quate-
i.'j er 20. 13. — 31. tentabo, nus ea mare attingat, vel, quod
delcctum verbum ad declaran- areuae illae ingenti planifie
dnm audaciam ( v. ad I. 2g. 5. undique porrectae potius litoris
adde Catull. XI. 12.) qua na- vel aequoris quam terrdtris re-
vigatio illa periculofillinia infii- gionis fpeciem oftentent, ut
tuittu. — arentes aren. lit. Bentl. qui in hanc rem laudat
viator , iunge, tentabo Plutarch. Vit. Craff. p. 556.
erentes arenas , arenofa deferta, 06 (pvrov ojw9iV t ou rrocfioi.vtv
viator lit. AJJ. iter faciens per Iqo^; y.a£-iivro; , a\}C aTtyj^;
iitiora, Blvote, arenofos cumu- Ttkayi6v n ytZu», Sivujv n.iv
\flyriae, quod copiofe et iqlffxwv •KiQtiyJvrwv rov croa-
ornate dictum pro , tcntabo tsv. Idem tamen, Acronis
aronas , feu quod doctius eit, auctoritatera , litus eiiam cam-
poruni
H
Q. llOllATil FLACCI
Vifam Britannos liofpitibus feror, Et laetum equino fanguine Concanum; Vilam pharatratos Gelonos
Et Scytliicum inviolatus ainnem.
Vos
porum extremitatem veteres dixifle , parum probabiliter fta- tnentis ( nam Virgilii loca vix commode huc trahas) fecutus continia Aflyriae et Arabiae in- telligit, ubi Craflus cum toto exercitu perieric.
v. 53 fqq. Britannos hofpiti- bus in hofpites Jcros, truces, cruentos; hofpites enim , h Acroni Jfides habenda , Britanni immolare ferebantur. Sed f >rte nihil amplfus voluitpoeta quam Britannos «$£vou;, inhofpitales, gentem afperam , trucem, bel- licofam. Qua eadem ratione JVIaffaaetas vocat Prifcian. Perie^. 719. Hofpitibus facvos cunctis , belloque jerotcs. Jlor- ribiles Britannos Catull. XI. 1 1 . — 54. Concani, notus Cauta- briae in Hifpania Tarraconenfi populus, a Concana urbe fic dictus Ptoleni. II. 6. Ad decla- ranttam iftius gentis feritatem laetum h. fatiari Concanum nit equino fanguiue. De quo Con- canorum more, fi Silii locnm excipias (III. 360. nec qui JYlaJJageten vwnjlrans feriiate parentem cornipedis fufa Jatia- ris, Concane, i>ena , in popu- lorum Hifpnniae recenfu) aJiun-
de quidem haud conftat ; quo minus tamen Noftro iidem de- trahas , vet.it Strabo III. p. 165 qui Cantabris multa cum ^C}- this commnnia efle dilerte tra- dit. lam vero de lioc lactis . equini inter Scythas ufu nihil fane pervulgatius. Quo ipfo Silium 1. 1. inductum exiftimo ut Concanos Maffagetarum co- loniam haberet. Minime igi- tur audiendi, qui fatis temere Concanos cum Acrone in Tlira* cia aut cum Porphyr. in Scy- tliia collocant. — 55. Gelonos, Sarmatiae populum , Boryfthe- nis accolam. — pharetratos, fagittiferos, ( Virg. Aen. VIII. 725. ) qui nunquam iine annis vag&ntur, adeoque truculentos, efferos. — 56. Scylhicum amnem, Tanain, adeoque Scythas, eius 'accolas. Inviolatus, tuto, fecure.
v. 57. In vefi.ro contubernio Augultus exantlatorum militiae laborum foiatia ac fomenta quaerit, vobis fe totum addixif. compofita ntque ordinata re- pubiica. Conf. Argum. — altum, in ampliifimo dijuiitatis gradu politum , egregium , ma- gnum ; ut Ovid. Pont. 3. 65. et nlibi. — Jvnul ac abdidit, dispofuit
CARMINVM L. III. C. IV. V. 53-/J.O.
65
Vos Caefarem altum, militia fimul FeiTas coliortes abdidit oppldis, Finire quaerentem labores, Pierio recreatis antro:
Vo.
«Jispofuit , collocavit in oppidis cohortes , ubi veteranos per co- louias distribuit , iisque agros, militiae praeniia , adfignavit ; et lioc ornute pro , hmulac ab arniis ceOatum elt, compofitis bellis civilibm. Ita iam Tor- rentius optime li. 1. explicuit. Caeteri fere omnes de militibus od hiemundum per oppida dis- tributis COgitant; quae ratio a totius cainiinis conlilio aliena viuetur (Vid. Arguro. ) tum ' Jefjae militia cohortes non tam unius aeltatis, quam potius multorum annorum mi- litiam ( nt II. 7. lQ. longa fejjum niilitia latus) a qua tan- demrequies datur, haud obfcure innuunt. — abdere quietis otiique adiunctam notionem ha- bet. L.atet abditus agro, Noiter Epp. I. 1. 5. de gladiatore, rtide donato, lauUante Lamb. — 59. quaerentem laborum fo- lamina, fefe ex iis reficere cu- pientem , recreatis exhilaratis Fierio antro , in veftris receiTi- bus. Docte et fuavi imagine Tulgarem fententiam exhibuit poeta, Augultum , pace parta, Mttiis vacare , litterarum itudio delectari. Eloquentiam Jiudia- que Uberalia Au^uitum cupide Tom. U.
et laborioj.jfime exercuiffe, poe- ticam quoque jumtnutim i.ttigijfe diferte trauit Sueton. Oct. c. 84- 85- J&ntr0 f. amoeni receflus pervul^ato poerarum phantas- mate , ab eoruudem feceflu, quem carmina facturi petere vi- deri volunt, ducto , tribuun- tur montibus LHeriis h. Mufis confecratis, in quae fe confe- runt poetae, Mufis litaturi. Laudant Pind. Pyth. VI. 48- 49. de Thrafybulo , cc&iav hoZ- iriuy ly ftvjroivt lli&qihjov. Fre- quentiura apnd Latiuos poelas antra Pimplea ( Martial. XII. 11. 4.) yJonia (Stat. Silv. IV. 6. 31 .) lieria ( ut h. 1. et Itt- ven. VII. 60. ) et lim. Atquc ttti fe Iii ab ipiis Mufis carmina edoceri afllarique ferunt, ita ii , qui ad antiquioris ciiiusdam poetae exernpluiu i'e componunt, iftorum nemora, antra frequen- tare dicuntur. Quo fpectaut Propert. III. 1. 1. Callimachi manes et Loi facra 1'hiletae in vejtrum quaejo me Jinite ire nemus.
v. 41' Majnium poetam a^no-
fce in convertenda hac vul-
gari fententia: Auguftum Mu-
iarum beneficiQ , feu ut pLvnius
E loqttnr-
66
O. HOllATII FLACCl
Vos lene confilium et datis, et dato Gaudetis almae. Scimus ut impios Titanas inmanemque turmam Fulmine fuitulerit caduco,
Qui
loquar, optimarum lirternrum
liudio, maxime poetaruin le-
ctione, lenem nc mitem princi-
pem evaiiffe. J'os lene con-
jdium daiis , vos lenitatem fna-
detis , vos virinm prudenter
motlerandarum initillatis prae-
cepta, quae quidem , potticis
fignientis exornata, antiquiJli-
morum poetarum intexuillis
carminibus. Confiiium adeo
}ene al) eo profieiicitur, qui aui-
muni litterarura ftudiis ad im-
manitatem iinxit , qui leniter,
h. fhifl omni animi perluvba-
tione agit. Caeterum fenrentia
gcnoialiter , more Pindarico,
Lnfigniter Horatiana-m
rrj oitendit. Nam Au-
im poft bella demum- civi-
lia niitiora in regenda civitate
fecutum coniilia ita declarari,
quis non videt? — t>auJetis
Jato cuvJiUo, monita iiia even-
tu, fiiccoilu baud deftitui, fa-
luberrima ea effe in remp.
Gaudent Mufae , dum homi-
ntim ntilitntr profpiciunt, eornm
commoda a fe promoveri- intel-
ligunt; quo fane gaudio nul-
lurn cogitari poteft honeflius,
quod adeo deas iiias apprime
decet. — almae , propitiac,
beneficae; appoiito li. 1. ej»i-
tlicto. — - Atque ita fcinms, poetarum carminibus cdocemur, fapientiam , h. potentiam ptu- denter temperatam difpenfatam- que, immanibus viribus , in* confulte . adhibitis , praepollere. Quam fententiam fubiecto fta- tim Gigantind excmplo expo- nit atque iilufttat poeta , ducem lyricac hnitis foruiae fecutus Pindarum , qui in punicnda vjSfSi itidem Gigniitum exemplo urittir, Pytb. VHI. init. cuius locum cum Noitro coinparaffe iuvabii. Titanum ct Gii,antum pugnam quurn antiquiorespoetae iisdem fere coloribus adumbra- rent, et pleraque fere e Tiinno- machiis in Giiiantomachias ferrent, (vid. egregium . ad Apollod. I. 2. l.) enata inde utriusque fabuLirum generis coufulio, adeo quidem, ut promifcua effeiit Titanum ac Gicantum uomina, ut li. i. —
D
imyios , arxcCtx/.oig , •uTio^ui- Xcv; , aclv.o-ji, quae folieniiia funt Gigantum epitheta, v. c. Callim. Lav. Pali. y. — imma- nenique turmam, iminanium vi- rium robore itolide fesocem; ■yjjriKti; liaec appoiita, mo- reHoratio familiari. — 44. f ul- niinc iovcm adveifus Titanas
et
CARMINVM ]L. III. C. IV. V. L\ -50.
6'
Qui terram inertem, qui mare temperat Ventofum, et urbis, regnaque trifiia, Divqsque mortalisque turbas Imperio regit unus aequo.
j\:agnum illa terrorem intulerat Iovi Fidens, iuventus liorrida, bracliiis,
Fratres-
et Gi^antas pro telis ufum, con- Itantcr tradunt poetae inde ab Hefiodo Theog. 688 ^qq. Cf. Eurip. Hec. 473. OviJ. Met. I. i54* — caduco , defupet irruenie, cum impetu deieetOj rapido ; aucta huius v. potelta- te, ut II. 15. n.
v. -j5 — 48- Inpiter rayyrsf r.ir:;, qui unus omnia regit, jravra^os (Sophocl. OeJ. Col. lo^o.) Trty/-.jttT>)» (Aefchyl. Suppl. S^SOI^11^ omiiia do- cte difpefcuit atque fpecialibus notionibns expofuit poeta, quo magis lovis» maieftas exfplenJe- fceret ; ut aJeo tota Iiaecce lovis vtrtbv deiignatio non tam in- genii redunJantiac , quoJ qui- dcm nontiulli crepant, deberi, quam fummo potius cum iudi- cio facta effe viJeatur. — 2 er- rum im-rtcm, brutam ( I. 54. 9. ) craffarn terrae molem. Au- get adeo fummae poteftatis no- tionem. — mare ventofumt ventis turbatum , procellofum. Ad rem I. 12. 15. qui mare ac terras vaiiisque mundum temjie-
rat lloris. — urhium fpecialem ideam generalior/bus immifcet poeta lyricus, fuo iure; vid. ad I. 35. 10. in quo adeo hae- rendum non erat. — Re<rna triftia, Tartara, follenni ac perpetuo rerum inferarum epi- tiieto. — 47. Declaratur Iupi- ter ava^ avSjuiv t£ 5fiuv rt. mortales turbas, (£uA.* dv*<)'JJTwv, hotnines. — 48* imperio aequo, fapienter, moderate, viribus utens fuis , appofito b. 1. epi- theto, etli ad commendandam Augufti monarchiaro vix perti- nerc exiftimem cum Gciii. Forte etiam , hocque nunc verius cen- feo , poetice dictum pro, aequo Divos atque mortales regit, ut I. 4. 12. H. 18.32.et alibi. — unus ejraviter claudit fenten- ttam. Caeterum numerofam ver- borttm collocationem obfervent. tirones in hoc verfu.
v. 49 — 52. Immani virium robore iftos valuifle, declarat poeta per confequens , ipfum Iovem exterritum fuifle ifto- rum molitionibus. Supra II.
% a 12.
68
Q. HORATII FLACCI
Fratresque tenclentes opaco
Pelion inpoiuine Olympo.
Sed quicl Typlioeus, et validus Mimas, Aut quid iniiiaci Porphyrion ftatu,
Ouid
i2. 7- (ww« pcriculum fulgens contremuit domus Saturni. Sil. iy. 2.JJ. (Juantus Phlegraeis tclluris alumnus in arvis nwvit figna J\'Iimas ; cnelumque ex- terruit armis. Sidon. VI. 15. trepidum fpectabat PJdegra 2'a- nantem. — Iuventus horrida, ■ truci adfpcctu et vafto corpore, «•fXifia , immania monjtra, Ovid. Faft. V. 55. , etiam novo armoruni genere, arborum trun- cis ac faxis, quibus Deos im- petereut, terribilia monftra. — Fidens brucJiiis , brachiorum multitudine vafti roboris fym- bolo. Erant enim xoautvj^sej, iY.oi.roy/yiqts ', mille manibus ar- mat eos Ovid. Faft. V. 57. Ex- preflit autem poeta Ilomerica, (II. XII. 135-) wj aqx TLU y^ii qsca 1 Ti-roi$irig >)bs 0/flipi. — 51. Otum etEphial- ten , Aloidas , fratrum appella- tione a poeta delignari, docent feqq. Nam bi tendebant, nite- bantur Pelium montem Olympo impofuijje, imponere. Homer. Od. A.51.J.. Ojwvst OvX.v/atw //.sfiaexv Sspsv , cfjraq sx Oaav\ UvjAiov s/vorUpvAAov , 1v ovga- voi a///3aroj s/ij. Coniuratos caelunt refcindere fralres de iis-
dem Virg. Ge. I. 2go. Etiam apud Apollod. I. 6. 2. Ephialte* occurrit iuter Gigantas. — opaco , faltuofo.
"• 53' f^q Neque tamen qnidquam temerarii ifti affultus valuere adverfus vim Deorum prudenter oppolitam. Egregie ac magnifice prorfus hunc lo- cum , qui ornntus poetici capa- ci/fimus erat, a poeta tractaturn effe , quis non fcntit? lloc au- tem potiilimum effectum dedit defcriptione pugnae per partcs facta. lam quum Minerva rei bellicae, quatenus liaud vi ( id quod Martis proprium eft) fed explorata ac provifa ratione ad- miniitratur, prnefes dea hnbea- tur , fane confentaneum crat, praecipuas ei in ifta pu^na ad- verlus Gigantas, qui foli virium robori conlidebant, partes a poetis tribui. Cf. Hygin. f. 150. Sidon. Carm. VI. i? fqq- Vnde et peplo in Panathenaeis magnis ipli confecrnto, intexi folebant res a Mmerva in pugna cum Titanibus et Gigantibus egregie Peftae. Palladiae texuntur iti ordine pugnac , magnu Oigan- teis ornantur peplu tropacis, Vir&
CARMIWM L. III. C. IV. V. 51-56. 69
Ouid Ftlioetus, evolfisque truncis Enceladus iaculator audax,
Contra
Virg. Cir. 29. 50. Adde Apol- lod. I. 6. 2. — De Typhoio feu Tvphone vid. Hefiod. Theog. 8,2». Apollod. I. 6. 5. ibique Ileyn. Vul^arior quidein narratio diverfiim a Gigantibus mowftrum facit Tvphoi.a, quod polt devictos deinum Gigantas in eoruin ultionem a Terra procreatum , itidemque a Iove fulmine pvoftratum eit, ut apud Apollod. 1. 1. ; fed et Pindarus Pytli. VIII. 20. inter Gi^antas recenfet, queni Nofter fequitur Ji. 1. AdJe Virg. Cir. 52. qui plane cum Noftro facit, Ty- phonem a Minerva deletum rne- morans : Additur aurala deie- ttus cufpide Typho , qui prius Ofjaeis confiernens aethera faxis Emathio celfum duplicabat ver- tice Ulympum. Impolita ei Si- cilia , fecundum Pind. Pyth. I. 2g. Aefcbyl. Prom. 56,5. et nlios ; iuxta Hoinerum autem (II. fi. 783-) et inde Virgil. Aen. IX. 71C. Inarime. Vid. omnino Stanl. ad Aefcbyl. 1. 1. et Ileyn. ad Virg. Aen. III. 573. — Mimanta Gijrantem com- rnemorant Eurip. lon. 215. Se- neca Ilerc. fur. (jQi. (faevii horrendum Mimas. ) <&ktyg«lov nppellnt Apollon. Rb. III. 1227. Telluris aluinnum Sil. IV. 2~8- qui idem Procbyten infulam ei ihiectam ait XII. 147. Adde
Claudian. *R. P. III. 347. — 54« Porphyi ion jiatu minaci, ^raphice pro , Porpbyrion mi- nax, truculentus, atrox. Ad altitudinem eius pleiique refe- runt, docte quidem et exqui- iito rev minaci poetarum ufu, fed minus appofito h. 1. Alte- rum enim multo svaro-ysc-rsjiv. Porphyrionem valtilliniae molis et roboris gigantem refert Apollod. loco faepius laud. cf. Pmd. Pytb. :j. 15 et 22. ubi fiaei):&vg Viytcvrwv nppellatur. De Rhoeto cf. II. 19. 25. — Enceladus diverfum a Tvphoco monftrum, cui Aetna fecundum Virg. Aen. III. 57g. ( quocum facit Quint. Cal. XIV. 5^2. et Lucil. Aetn. 70.) impolita. A Minervaeum proftratum memo- rat Eurip. Herc. fur. 908. Quint. Cal. 1. 1. Adde Apollod. I. 6. 2. — evulfs Lruncis iacu* lator audax , docte pro, trun- cos arborum radicitus cvulfos ad caehun audncter iaculans. ApC? y.uueva; adverfus Deos iactas memorat Apollod. ]. 1. — 57. ruentes , inuentes, te- mernria audacia (nam ruentes temeritatis adiunctam notionem hnbet ; bene Schol. ineonliderate venientes " ) n'2-grefli Pallada ; pro quo figniric.intius poeta aegida Pall. pofuit, quo in- fignitior elTet Gigantum teme- E 5 litas,
7°
<>. HORATII FLACCI
Contra fonantem Palladis aegida Poflent ruentes? Hinc avidus ftetit Volcanus, hinc matrona Iuno, et
Kuniquam liumeris pofiturus arcum,
Qui
ritas, propter Gorgonis caput, negidi infertnm. lam aegis, utrum de thorace an do clvpeo h. 1. lit accipienda adrnodum diflicile arbitror, pro explorato ftatuere. Ad clypetim fere re- feriuit, propter epitli. fonan- tem (quod explicant teloium impulfu concuffnro, tela Gi". exwpientem ) quae levis admo- dum ratio eft, quum idein, id- que mngis poetica ratione , ad tlioraccm referri queat. Qttod diferte facit Quint. Cal. XIV. 45'». s/3p aj£ a o oiiyie oiicocast ir r- o t crqS-zaciv elviffffyc.
et ariiiifona eadetu Dea Val. Fl. I, 7,j, et acgifono fcra
6 Vtrgo eidern Iir. <];}. dict.t. Ac tliorace itt hac pugna Minervam indutam delignat Fucan. \X. 655. colorem e Noitro fortc mutuatus: caclo- que thnente oliin Phlegraeos, jianles Jcri mtas, erexit
montes, bellumqne immane Deo- rum PallaJos in mctlio confecit pcctore Gorgon. In rcliquis tnnien poetarurn locis , quae de ilia pu^na aguut, praeftat (Te clypeo capeve. De quo hoc quoque ioco eogitandumi fi, quodmagis poeticum lit, fequa- ris. Scilicet nuta imagine poe-
tica Pallas intentat, quatit (Ilomer. II. q. 595. «jv &' iri- VX--ZV fc. aegida) clypeum alie fublatum, ( cf. Val.' Fiacc. VI. 396 fqq.) ad terrorem iiicu*ien- dum. Iam intentatum Gi^auti- bus clypeum docte poeta de- ligntit a fonitu , qui e clypeo impetuofe protento , elidituT. Sic apud Hefiod. Scut. 545. Mi- nerva aiytb'' o\votfftia, unde tel- lus contremifcit, et Aegaeon apud Virg. Aen. X. 563. [trc~ -pit clyrpeis , non invicem colli- lis, feil fortiter Iovi obiectis. Pollis etiam , qtiamqtiam p.uillo fubtilitis, ad ferpentum, dufae capiti innexarum, lmu, inter oommovendum edi- tuni, referre. — kinc 0 fleiit caet, Docte vaviavit or.t- tionem poeta, quae vulgari modo ita procedebnt: quid ef- ficerent ifti adverfus Palli Vtdc.utum, lunonem , Apolli- nem ? Vulcani qtioque magnas in Gie,antomacbia partes fniffe apparet ex Apoll. flliod. lil. 234" u°i cuni <b'Asyi>ocij ksx- ;'.,;;r.x byiorqrt Sol CiUTU cxce- jiilTe iiarratur. Apud . ]<>d. I. (;. 2. Clytium f*vlgo7g ferit ; und fatis actite
ro avidus ad caudentes ilt.ns ferri raa
CAU.UINVM L. Iil. C. IV. V. 57-6*4.
Qui rore paro Caftaliae lavit Crinis folutos, qui Lyciiie tenet Dumeta natalemque filvam,
Delius et Patareus Apollo.
Yis
inafTas, corpora depafcenfes, re- fcit. Vcl iic tamen deVulc.ini ardore pugnandi (ut fit, avidtis pu°nae , XiXaiofxtvog iroXs/ACto v. c. llom. II. y. 133.) acci- pere praeltat. — matrona, xtrvi*, cum vi , quafi fola fua maiefla- te oppofita Giguttai reprefle- rit. — 60. fqq. A-pollo. De- • liunc poeta per doctas, ut ita dicam , amba^es, quas omnino amat, atque adeo am- bitiofe ftictatur poefis ivriea. Sed m.ims fuper hac digreflio- ne argatias captare videasintpp. Lineas huius loci ductas cfle c Pmd. Pyth. I. 74. Awk/i v..\\
A(.o.5i' «v*o --i , n«jv«-
KOOLVav t\&9rakimv tp/Aswv,
rarunt iam alii. E D
cit Stat. Tbcb. If. 696.
Vhoehe parent, feu te Lyciae
Fataraea mvojls exercent tiumeta
. feu rore pudico CV;
amor ejl tibi mergere cri-
'.cus p°rpetunm
geltamen Phoebi. Eurip. Alc.
.'(i. 2l-jv>)5ej «/sj ratrS fB*er«-
,*.;.. Vnde AbyvocToiios
Bmpliciter dictus; vcluti Ilvm.
. 313. Cf. I. 21. ri. Por-
p!u riona ab Apolline confof-
fuin memorat Pind. Pyth. VIII.
jflinem Deiphi-
cum ornatius fexliibuit Noltcr quam Pind.ti us 1. 1. CuflaLia fons in iugis Parnafli, Apollini
facer. Iani pio, qni Parnaflum, feu Delplios tenet, fuavior imago eft : qui rore puro, fo*te Caft. limpido laratur, et pro hoc fpecialiori idea, crines Joiu- tos , promiffos , iluentes, Javit ut deciaietur Apollinis iuvtn- tas. Infra IV. 6. '26. Phcwbe, ' qui Xantito lai is amne crines. — 62. Oui Lyciarn etDelou Coniimxit haec utvaque j)oeta, qun:uam Ajroilo liinc iiuie com- mcare fingebatur. Serv. ad Aen. IV. 144. „COnfUt Apol- liuem fex menfibus hiemalibus apudPataram, Lvciac civitatem dare refponfa, mute Patareus -ApoUo (cf. Lycophr. 1 dicitur, et fcx menlibus r.eiti- is apud Deluin. " Diuneta tam ad nemora , Apollinifacra, quam potius ad natiirarn iltius regionis, cjuae l.ihnofa e!i atque adclivis , adcomrtiodate memo- rata exiftimem. — nataletn fl- vam in Cvntho, m<>nte Deli. Katalem Delon iiabes I. ?. 1. 1 o. Pios notilliuia. — fi ;. Ilaoc de- clarative Fu ta lit Dff-
lius a i nat.
teus ad Lyciae dinueta refera- E 4. tor.
72 q. HORATII ELACCI
Vis confili expers mole ruit fua: Vim temperalam Di quoque provehunt In maius; idem odere vires
Omne nefas animo moventis.
Teftis mearum centimanus Gyges Sententiarum, notus et integrae
Ten-
tur. De Patara vidpndiStrabo omne nefas, ncfaria quaevis,
XIV. p. 458- et Mela I. 15. nihil non ex animi lubidine,
agentes ; vcrbo, Cpp/^ovraf.
v. G^-DeJucta ex antecedenti- E:.;iegie in hanc rem Eurip.
bus fententia: Vires, conlilii Oreft. 705« K*< v*v$ y*%
expertes, pnuleiuia deftitutas, ivTa.5tincc t^o<; p/av -nrobi 4J3a\j/sv'
incoufulte adbibitas ipfa mole «<mj V a.vbtc, vjv y^otkot irbbot.
fua, inagnittitline fu.i rutre, Miffii Y*? ° ^so? t a ;-
praecipiies dari, corruere, aegre iyxv tj o5u///«;, p.taoZat
fnltentari , 'Picy/j <x/j.ocD:,<s -~ok- &' iaroi. Bievius idern Hel.
/.a/.i; Tty.Tti ftk<k?>v)v Eurip. apud 909. fjnrsit ya.<y 0 £sog rvjv fiitxv, Stob. llor. Grot. p. uo~. Lau-
dant et Pindari Pytli. VIII. 19- v. 69. Sequnntur exempla
B<* b» y.xl fj.syotk«v^ov sffyaktv yfSpewj graviter a Diis vindica-
iv '/_]'.■;.•;. — 66. Contra vim tae, aa illuitrandam vv. 6g. 6<u
prudentia temperutam, hominem fententiam adiecta. Summuin
potentia , qua poilet, fapienter, autem u/Jpewj genus ponit poe-
moderate utentem, Dii in maius ta , inipietatem atlverfus Deos,
provehunt , au^ent , extoliuut, diverlis modis protiitaii). Si
fucceflfum eius conatus habere poeta fubftitiflet in his : teftis
iubent. Peragit tranquilla po- centim. Gyget, expertus cft,
te/tas, quod violenta nequit, novit, /u«Sev ( Pind. Pytii. y.
Claudian. Conf. IVIall. 239. — 16. in eadem fententia) fatis
Jires, paullo durius pofitum gravitatis erat ex enuntia-
pro, homines violentos, pro- tionis brevitate in tranutu; fed
pter app ilita animo mov. — extenuavit eam adiectis , mea-
odere , graviter iu eos aniiuad- rum Jententiaruin, quibus nimis
vertunt, puniunt eos , qui ani- peiieitiem orationi formani in-
mo mOveut , moiiitnlur, conci- duxit. Gyges , Cottus ct Bria-
piunt, atque exfequuntur adeo reus, Centimani, CoclietTerrae
iilii
CARMINVM L. III. C IV. V. 65-76. 75
Tentator Orion Dianae,
Virginea domitus fagitta.
Iniecta monftris Terra dolet fuis, Maeretque partns fiilmine luridum Miflos ad Orcum: nec peredit Inpofitam celer ignis Aetnen:
In-
filii , a patre in Tartara detrufi, indeque a Iove ad debellandos Titanas rcdueti , hisque in Tar- t.uum coniectis cuftodes adpo- fiti. VM. Hefiod. Theog. iude a v. 617. Sed h. 1. iterum fatis manifeftam cofmo°;onica- rum iftarum fabularum depre- hemlere licct confufionem, qua Centimani, qui multo antiquio- res funt, et quos a partibus Deorum ftetiffe perhibent, cum Gigantibus rebellibus permifcen- tur. Similiter Briareum inter Gigantas retulit Vira. Aen. X. 565 fqq. -— Orion notus ten- tator Dianae , famofus, infa- ntis ob tentatam a fe Uianam. Tentare ut gr. irsi^av, verbum nequitiae, ut Tibull. I. 3. 73. cf. Abrefch. Lectt. Ariftaenet. p. ig. Diana integra, illaefa pu- dicitia , perpetua virginitate gauJens, ayvij , ut in eadcm iabula Homero audit Odyff. s, 120; delectum adeo h. 1. epi- theton. — 71. fagittavirginea, virginis , et hoc pro tenui, eius fag. domitus , 8ausic, con- fojfus. Toi;c&a/avec eadem vir-
tute dicta Diana Eurip. Hippol. 1451. et A^c ro^sda/uvi; Ae- fchyl. Perf. g5- Caeterum de Orionis interitu vul°;arem nar- ratiouem poeta h. 1. fequitur ; alias cauffas allegant alii. Vide omnino intpp. ad Ilygin. fab. 195. et Ileyn. ad Apollod. I. 4- 3- P- 53-
v. 73. Magna huius loci vis eft ex oratione variata. Sequi debe- bat: Teftes mearum fententiae rum Gigantcs montibus atqui- infulis obruti, et Titanes lu - mine in orcum detrufi. Terra mater dolet iniecta , graece pro, fe iniectam , impolitnm , mon- ftris , filiis fuis', Gigantibus, et hoc cum ir&Sti pro, terra a Diis iniecta elt Gicantibus. Nam Tvphoeus premitur Aetna, Co Polyboetes, Otus Creta et fic porro. — 74« -partus mifji a<l Orcum, fuut Titanes, qui et ipfi Terra procreati, a Iove vta- r<xTxt>T<xtii>jSsvT£i; ;' res nota. — luridum, pallidnm , perpetuum Orci epitheton. — 75. Nec le- vantur unquam ifta poena , ae- E 5 tcrna
f. /
Q. IIORATII FLACCI
Ituoiitinentis nec Tityi iecnr llelinquit ales , nequitiae additus Guftos : amatorem trecentae
Piritlioum cohibent catenae.
terna temeritatis expendunt fupplicia. Exemphs ftatim hanc poeta fentcntinm illuftra- tam fubiicit. Ignis haud pere- ilit , exufllt, abfumfit Aetnen impofitam T\ plioi-o, docte pvo : Typhoeus ntmquam Aetnne mole levatuv, adhuc fub Aetna labo- rat. Ccler e natuva ignis.
v. 77. Tityus aeternas in- coutinontiae fuae poenas apud infevos luit. De Tityo vide ad II. l/j. 9. IV. 6. 2. Incon- tinentis, Hbidinofi, quod I,n- tonae vim iqferre conavetuv, ideo cius iecur, libidrnis fedem, haud rdinauit, adedit usque, couiinuo Inniat alcs, y-ultur. — cuftos addilus neauhiae , datus ei proptev ncqnitiam fuam , et lioc pvo vulgari, aihdens ei, adliaerendo eius lecori poenns nequitiae eius irrogatas exigens. Cujtodirc, ut £>geugt7v gv.teco-
rum , li. 1. fimpliciter eft, ad- efTe , lateri adftare , cuftodi* inftar. Vid. ad III. 26. 6. Iam cuftodes addi dicuntur, pro- pvio vocabulo , r.diuncta mole- ftiae, quain cultodia cveat, 110- tione. Vid. lhakeub. ad Sil. II. 595. Addc Tacit. Ann. IV. 67« Xeijuitia de Libidinofa in- tempevantia b. ]. ut paffim npud poetas. Vid. Burm. ad Prop. II. 4- 2. — Pirithous comite Thefeo ad inferos defceridit, Proferpiham inde raptuvus ( unde amator invidiofe li. 1. dictds); fed a Flutone preben- ftis, faxoque alligatus. Vid. Ileyn. ad Apoilod. II. 5. 12. p. 434. Cf. IV. 7- ^8- Cohi- hciit conftrictum tenent cate- nac. — trecentue firmitatem vinculorum defignantj ex qui- bus adeo fcfe Pirithoris nun- quam expediat.
CAR-
CARMINVM L. III. C. V. 75
C sl R M E N V.
ATLGVMENTVM.
I hraates, c/uum a, V. DCCXXXI. 'fiUniti, Romae
detentum, ea lege ab Augujto recepijfet , ut captivos et
Jigna militaria, Crajfi et Antonii cladibus amijfa, Jlbi
rejiitueret, kuic tamen ut Jalisfaceret , haud prius
impelli potuit, c/uam ea ab Augujlo, quem in Afiam
IraieciJJe, et ad Syriam usquc pervenijfe Jatif conJLa-
bat , bdlo repetitum iri Jama percrebruijfet. Erat is
annus ab V. C. DCCXXXIV. (puae res etji ex pa-
ctione cum Parthis ita ejfet trausacta, Augujtum
tamcn , r/uod folo nominis Jui terrore Phraatem , ut ca
ftaret , adegijfet , ita Jeje extuliffe coujlat ., ut maximae
inftar victoriac rcftitutioucm ijiam habuerit, ovationec/ue
tt arcu triumphali, denii/ue uumis c/uae celebraretur,
dignam duxerit. Cj, Dio LIV. g. Ilaud mirandum
r, rem ijiam maguijice ornari extollique a poetis,
1 quidcm , ut Parthos vere jubactos , terramc/ue
i/forum in provinciae Jormam ab Augufto redactam
ambitiofe iactent. lloralius ilaque novam kauc iau-
dum Augujii matericm carminc nobililalurus , inilio
Jlatim animum iia rei coujectac magnitudine conjujum
altouitumquc oftcndit , ut ccidcutiora divinitatis Augujti
arguiucnta vix dari pojfc perjuaf.ffimum habeat , quan-
ddem is ab kojic foriitlilotoJiffljttO, qufic ruaximi
anlra
7 6 , Q- HORATH FLACCI
antea duces magnis amijiffent praeliis, absqnc nllo cer- tamine receperit. Tnm , qno exactior magnitudinis rci feri pojfet iudicatio, vivide poeta dcclarat ignomiuiam turpi CraJJianorum militum deditioue, turpiusque acta Jervitnte, (cui quam Jacde adjueverint vel~ inde appa- ret , quod captivorum quidam ante, quam traderenturs morte voluntaria hanc injamiam redimerent, vel in Parthis occulte remanerent , ut JDio l. I. tradit ) Bo- mani imperii maiejiati injiictam, quam /lugitjius , Jalva eiusdem dignitate abjlerjerit , arinisquc, quae iam pri. dem a Senatu ideo movenda Juijfcnt vindicandam fta- tuerit , cnpiivos humili redcnitiouis conditioue liberaudi indignum reique pubiicae damnojum exijiimaus. Ge- nerojum hunc /iugufti fenjutn quo incalejcit atque deji- gitur poetae, patriae amantijfimi , animus , lieguli, ea- dem olim de captivis jiatuentis, gravijjima oratione explicuit. Atque in hac quidcm Jeutentiarum conver- Jwne, tacitaque Augvjii cum Rcgulo, vcnerando prifcae difciplinae cxemplo , comparationc , qua nihil blandius aut ad Augujii, difcipliuae JeveriJJune rcgundae ( Sue- ton. Aug. c. 24.. ) itidem intenti, laudes cxcogitari pot- erat illujirius , Jingulare prorjus poctae cognojcitur arti- ficium, quo praeterea Jieri nvn poluit, quin Jententiac, Jieguli ore prolatae, maiorem vim ac gravitatau ad- jiuirerent. llegnat omnino pcr totum carinen Jpiritus vcre Romanus , Jentcntiarum vigor robujiijjimus , enun- tiationis brevitate injignitcr adiutus , clocutioque argu- meuti gravitati aptijjima, ut abjolutijfimis illud lio- mani ingenii monimcntis iure acccnjeudum Jit. Cae- terum quod poeta Britauuiam ab Augvjio perdomitam
ait.
CAEMISVM L. III. C. V. 77
uti, opthne hoc ilhiflrabiir Strabonis loco ; {IV* })•
^SQ') Nuv/ jufcv roi rwv £uvao"T«jv rivsg twv avroSi rgsofisuGsai kou Ssnavslai^ y,araa-fiSvaGa{xevoi t>jv koq^ Ixalaaoa tov "Zsfiaorbv (piXlav9 ava^t^xara rs avi- Syv.av tv rtp Ka7rircyA/ai , xa) olnslav g^sSqv ftags- cnsvaaav rol§ ^aijxaiQi; ohjv t.)V virjaov.
Caelo
13
Q. IIORATII FLACCI
Oaelo tonnntcm credidimus Iovem pLegnare: praefens Divus habebitur Auguftus, adiectis Britannis
Imperio, gravibusgue Perfis.
Milesne
v. i. Splendida atque augufta reiima»o: Divifum cum Iove
D
imperium Divus Auguftus for- titns eft; illecaelum moderatur, liuic orbis terrarum cura fus- cepta; huius mimen praefens venerari licet, illius certis tan- tum lt°nis coeuofcere datur. Iovem tonantem, e tonitru ac fulmine credidimus, aopiffTw?, perfuademur, i t in caelo eum regnare crednmus. Eadem ar- gumentatiorie Lucan. III. 319. 20. aSchol.Cruq.iam Laudatus: fortisque Deorum ignarum mor- taie getius per fulmina tantnm fcirct adhuc caelo folum regnare Tonantenu — 2. Augufti con- tra numeii certirus utpote jirae- fenst in terris verfans, quod oculis contingere datur, Ssig tT/Cprtv;)?, tutela prasfens Italiae. 11 1 de eodem IV. 14. 43- 5ol- lennis Iiaecce poctarum Auguftei ncvi adulatio. Ovid. Faft. II. 130. lam pridem tu pater orbis eras. Hoc tu per terras , quod in aetlwre lupiter alto, nomeii habes ; hominum tu pater , ille Deunu Idem Trift. IV. 4. 19. 1 plane orationis colore et fententia : CauJJa tua excmplo
fuperorum tuta duorum eft ; quorum hic ednfpicitar , creditur ilte Veus. Vaier. LVlax. Praef. extr. Quo caetera divinitas opi- nione colligitur , tua praefenti fide paterno avitoque videtur. lluc quoque infigniter facit carmen IthyphalJicum apnd Athen. VI. p. ^5j. in Demetrinm Poliorcetam inde a v. 15« oiXkoi fjii-j v) ^caxoav y^o
IXTSJfOVfflV 3 SCI , V* tUX glfflV , i) OUK TQ0&8%0VfftV tyfUV CUOS fcV
ffg t/S T«f C V?' 6 0 U> /X £ V .
Cf. Toup. ep. crit. p. 1-74. Iam divinam potentiam fuam Angu- hus adferuit, deusque habebi- tur, poltquam folo nominis fui terrore Iiritannos , Parthosqnc, qui foli defuerant , imperio Rp. mano adiecit , eos devicit, lic- que totum terrarum orbem fub- egit. Ad rern Ovid. A. A. I. 177. Fcce parat Caefar domito qund defuit orbi addere t nuiw Oriens uitime noftereris. Parthe dabis poenas : Craffi gaudete fe- pulti. Caeterum rem Nofter mirum in modum auxit, ma- gmficequc cxornavit, ex aeta- tis fu.ie tnore; vid. Argum. Verfae gravus , timendi, infeftt nomini
CARMISVM £. III. G. V. V. 1-8. 79
Milesne Crafli couiuge barbara Turpis inaritus vixit? et lioftium — Pro Guria, inverfique mores! — Confenuit focerorum in arvis,
Sub
nomini Romano; ob clades fub Probroftim enim atque ininftum
Craffo et Antonio ab iis acce- liabebatur civis Romani cum
ptas. externa femina coniueuun*
Forte in trixk vis eii ; quafi
v. 5 fqq. OmiiTis Britannis vitam fuam ifio coniugio
immoratur unice pocta victo- redemerit miles Romaims. Jta
riae de Pnrthis reportatae, ut- iam Schol. Cruq. ,,uxores a vi-
que fpeciofior magiutudo rei ctoribus acceperunt , ut vitam
effet, perfequitur atque exag- mererentiir." Cf. v. 57. —
gerat ignominiam , caefis exer- 6. et in hoftili teiTa, tauquam
cltibus, militibusque turpiter in propriis feclibus, aetatem
fefe dedentibtts, turpiusque in egit, ibi confenuit. Anni enim
ifta captivitate viventibus, no- XXXIII. pofi Craflinnam cla-
rnini Romano inuftam , quam dem eiTluxerant. Ilojtes fuccri,
fola impcrii fui maieltate, rc- quam gravifflt atque invidiofe |
rumque gefiarum fama Augufius — Arvorum culttti, oniuino-
aboleverit. Commotum atque que fervitiis agveltibus cnptivos
kicenfum iudiguitate rei poetae, ofim adhibitos fuiffe quamqtiam
e amantiihmi , animum, haud uegem ; maiorem tamen
:lare decet commotior atque movet indi°nationem , h Ro-
•iiterrogationes praecipitata manos milites in Pavthorum
dratio. — Adeone miles Crafji, gentem ac familias ndfcitos,
civis Romanus fub Craffo hi- tanquam novos colnnos in nova
peiuiia merens, fui oblitus efi, fede arvis colendis opevam dave
itaue a maiorum virtute de»e- cosftes. Ilinc etiam ^raviter
ncvavit, ut , qui movtem pro adiectum fub re»e Medo . Par-
patria oppetere debuiffet, tur- tliorum regis iugo, fervitio ad.
pem deditionem honefiae morti fnefacti, quum in tibera rep-
pvaefevret, eoque prolaberetur antea vi\iiTent. Atque ita fafflte
iufnmia ac dedecore, ut maritus perfpicitur. rraviorem i»naviae
ducta coniuge barbara , externa, notam adfpevgi militibtts, antea
eaque e populo Romanis infciiif- virtute bellica laboviimaue to*
iimo, znveret , ut niatrimonium Ierantia inclytis, nnde cum
< ;m Piii tiiica feniina iuiret ? deleciu Maijum et Jpnidum
[>ojiit
8o
Q. HORATII FLACCI
Sub rege Medo , Marfus et Appulus, Anciliorum et nominis et togae Oblitus, aeternaeque Veflae,
Incolumi love, et urbe Roma?
tlOi
ponit poeta pro fortiffimis Ro- mani exercitus militibus. Genus acre virum, IVLarfos vocat Vir- gii. Ge. II. 167. cf. IT. 20. lQ. nunc in otio apud Parthos fe- nefcentibus, captivitatisque con- tiuneiias aequo animo ferenti-
blis. 7. PrO Curia inverfque
tnores, docta , Horatioque fa- miliari ratione dictum pro: o inverfos Curiae mores ! quau- tum inverfa elt, defcivit, de- flexit Curia , Senatus ( ut II. 1 . 14.) a priltinis moribus, ab antiqua maieftate, qui tam lente tanti dedecoris infamiam per tam lono-um annorum decurfum fuftinere potuit, adeo quidem, ut ne bello quidem eam vindi- candam , armisque captivos re- dimendos ftatuerit. Alii dis- iuuigunt pofterius, inverfosque f. immutatos militum mores a maiorum difciplina deflexos in- telligunt; quae dura admodum eit ratio , etli ad fenfum totius loci fatis accommoda.
v. 10 — 12. Obliti ac pror- fus immemores patriae fuae: propter diuturnam ipforum cnp- tiritatem. Forte tamen cum vi : indi";ne fe populo principe, rep. Romana, cuius olim civcs
efTent, gcrcntes, obliti fe cives Piomanos effe. Iam principa- tum ac dignitatem popttli Ro- mnni docto fpecialibus 'adum- bratam dedit notionibus. shi- cilia memorantur h. 1. tanqnam fatalia aeternitatis imperii R. pi^nora. Res fatis nota vel ex Ovid. Faft. III. 573 fqq. — nominis , quod e populo effent, virtute bellica conlpiruo. — togae, diguitatis ipforum pi i- fiinae , quod liberae reip. cives fuiffent. Toga enim proprium Romanorum civium "eftamen. Eadem virtnte Vinr. Aen. I. 282. Fiomanos appellat rerum dominos gcntemque togatam. Hinc togae hor.or Silio VI. 395. fimpliciter toga dicta, quae honori, decori e(i: ea amicto. Ad Antonium Noftri verba tra- duxit Flor. IV. 1 1 . Qui
-patriae, nominis, togae, fafcium oblitus , totus in Cleopatram ui mcnte ita avimo culluque tlefci- i-erot. — 11. Veftae aeternae, cuius igrics aeterni, h. nun- quam exftinguendi , et ipii Ro- mam aeternam fpondebant. — 12. Augetur facti invidia, quod ita fe geflifTent incolumi lovo C.ipitolmo , quod auguftius di- ctum pro ipfo Capitolio , arce imperij,
CARMINVM L. III. C. V. V. Q - 1 8-
81
Hoc caverat mens provida Reguli, DifTenUentis conditionibus
Foedis , et exemplo trahenti
Perniciem veniens in aevum,
Si non periret inmiferabilis Captiva pubes. Signa ego Punicis
Ad-
imperii, et incolumi urbe Roma, utiumque pro vulgari, ftante repubiica, re Romana integra.
v. 13. Scilicet hoc , ne tur- pem deditionem Romanns miles fpe redemtionis honeftae morti praeferret, ne militi fpes alia falutis nifi in armis effet, cave- rat, cavere ftuduit, hoc dede- cus a pop. Romano prohibere voluit. Pro Regulo docte et fignificanter efi mens provida Reguli, prudentia Reguli, qni animo facile praevideret, quan- tum detrimenti redundaturum inde foret in rempublicam. Omnino pedefhis ratio erat: Prudenter, fapienti confilio Re- gulus disfuafit conditiones caet.
— 14. Disfeutientis , disfen- tiendo , eo quod disfentiret tonditionibus ( tertio cafu ) grae- ce pro , a conditionibus , dis- fuadeiuio conditiones, quas Ro- manis Carthaginienfes de per- Tnutandis cnptivis feiTent , ne-
! gando captivos redimi debere.
— foedis non per fe , poterant ! enim aequiflimae effe ( et erant
Tom. II.
utiqtie. Sil. VI. 485- "E-Xfofcunt JL.ibyes , nobisque dedere fiaec referenda, -pari libeat Ji -pendere bellum foedere , et ex aequo ge- minas confcribere leges. ) ; fed quia indignum ac turpe Romano nomini cenfebat, captivos redi- mi. Vix enim refpectu Reguli foedas dixit poeta conditiones, quibus foeda ipfi propofita effent fupplicia , fi re infecta Cartha- ginem rediiffet. — disfent. exem- plo , qui exemplum extare no- lebat , quod tracturum , adlatu- rum effet perniciem, quod per- niciofiflimum eflet in veniens fu- turum aevum, ad omnem pofte- ritatem. Vulgaris fententiarum iunctura erat : disfuafit condi. tiones, neita exemplum pofteris proponeretur , reip. funeftiffi- mum, vel, negavit recipiendas conditiones, foedas quippe pef- fimique ad pofteros exempli. — 17. Si captivi redimeren- tur. Pro quo inverfa oratione eft: Si non periret, in captivi- tate retinendam Senatus iudica- ret captivam pubem, captos mi- lite», immiferabiles , absque mife-
82
Q. HORATII FLACCI
Adiixa delubris, et arma
Militibus fine caede, dixit,
Derepta vidi: vidi ego civium Retorta tergo bracliia libero: Portasque 11011 cluias, et arva Marte coli populata lioftro.
Auro
xniferatione, indignos quorum quisqnam mifererelur.
v. ig. Singulare pvorfus poetae artificium eft, quo obli- qua oratio fubito evigituv, ad rectamque eonvcrtitur; quo fane ad commovendos legen- tiumaninios vix eflicacius quid- quam. cpgitari poterat. Ilabet autem ipia Reguli oratio miram gravitatem ac SfiveVijTa ad con- citandam angendamque in au- dientium animis indignationcm, qna ipfum accenfum concifae abruptaeque fententiae infigniter proiiunt. Vidi figna et anna attfis.a del. et dcrepta milit. Etiam bic confufus rei gefiae ordo egregie decet commotuni Ree. ahimum. Vulgare erat: Vidi avma et iigna milit. Rom. dercpta fufpendi delubris Puni- cis. De veteri ritti, figna atque avma hoftibiis crepta in templo- ram faftigiis, douarii loco, fufpeiidendi res vulgatifliniu. Vide doctarn Stanleii notam ad Aefch. Agam. 5,3-. p'. &11. — fine caede, quae milites Romani
non occifi, fed in turpiflimam
deditionem concedentes per
fummain ignaviam (ibi evipi
paffi fiuu. Atque hoc extre-
mum erat fl.i^itiuni , quod
omnem rmferationem difcutevet,
atque morte aUeo punivetur
apud Romanos. Magnam vim
habet illiui repetitum vidi, quae
ipfa collocatione aiigetur. —
21. Vivide adumbratur dedi-
tionis infamia , memoratis . fpe-
ciatim brachiii tergo iu terjjum
rctortis, reftnctis , idque ciiium
quondam Romanorurn, libero-
rum adeo (quod docte ad ter-
gum transfertur) nunc turpiter
fevvientium. Vitinia haec prae-'
clare ad lnVidiam augendam
appofita. De niore captivorum
manus et bvachia a tecgo revin-
... ^
ciendi vide I.amb. — 23. Vidi
Cartliaginienfes in fumma fecu-
ritate degeittes , ex contemtu
veftri, quos quidem a fe fvactos
Qppreffosque , ignominiam vix
unquam ulturns exifiiment. Se-
ctiritatem deiignant portae Car-
thaginis nou amplius claufae,
metu viciui hoftis; quod paulo
an te
CARMI^VM £.111. C. V. V. iQ-2Q.
83
Auro repenfus fcilicet acrior Miles redibit. Flagitio additis
Daiiinum. Neque amiiTos colores Lana refert medicata fuco,
Nee
ante factr.m ernt, Regulo victo- ris cxcrcitus fui terrorem ad Carthaginem usque pevferente. Apeytis otia portis firniliter Nofter A. P. »99. — 24. et arva nunc tanqnam in pace coli, qilae modo populnta erant Mar- le nojlro , a militibus noftris. Etiam haec ad funimam Cartlia- pinienfium fecuritatem decla- raiMlain adiectaputa. Gefnerus ttunefi verba jVlarte nojiro ad utiarnoue fententiam pertinere Labat, jioc fenfu: Vidi arva iVlarte nojiro , a niilmbus noliris populata , IVIarte nojiro, ab iisdem miiitibus noftris, iam captivis, coli; quaequidem rntio meo fenfu durillima yide- tur , angendae etfi invidiae in- figniter accommoda iit.
v. 25 fqq. Neque vero turpe tanturn , fed et inutile , atque damnofum adeo reipublicae, captivos ifios redimi. Sunnna vis fententiae contrario fenfu euunciaiae. An ur.quani fperare licet, militem, qui femel vitam abiectis armis cum hofte p.tctus iit, auro reper.Jum, ubi auro pflnfo ab hofte redemtns fuerit, acrioijsm rediiurum, inanu maiiis
ftrenuum , fortiorem deinceps evafurum ? — Ftagitio additit damnum, dupliciter accipi pc>t- eft. Eltvel: Ptaeiiiqu.mi quod fiagjriofe agiti/, infamiam no- mini pLomano adfpergitis, da. mno infuper aflicitis rempubli- cam, pretio pro ignavis iftis folvendo ; turpiter auri iactu- ram facitis, Vel: Inutiliter flajdtiohs iftis impenditis pecu- niam. Vtrumque fatis commode. Prius tanien acrius atque for- tius in disfuadeoita cofara fena- tu redemtione. Concinunt ver- ba Euripidea (Tihef. 102.):
*/frX?°u 7*? W***f *«« ItfQi a/Vj£-jv»7 Kitxov. — 27. Et corn- paratio, et comparandi ratio (nec-nec pro vui^ari, uti non, f. non magis quam, ita neque) paulo quaehtior. L.una fuc.o medicata , tincta , infecta. IVle- dicare , (jp<x^;x<xcan-j , poetis eft, alienum coiorem, deperdito na- tivo, inducere, alieno fucco tingere, Ovid. Medicun. fac. 9. I ellera faepe eadem Tyrio me- dicantur aheno. Inde mcdLa- men fuccus pnrpurae hmpliciter dictus Plin. IX. 38« Fucus mari- nus , lactucae funilis, conchy- liis fuhftfrni<i'atar ( tefta Plin, F a XKVI.
84-
Q. HORATII FLACCI
Nec vera virtus, quum femel excidit. Curat reponi deterioribus. Si puguat extricata denfis
Cerva plagis: erit ille fortis,
Qui perfidis fe credidit hoftibus; Et Marte Poenoa proteret altero,
Qni
XXVI. 10.) h. e. lana"herbae iftius fucco pvius imbuebatuv, qtio facilius purpurae colorem admittevet. Vid. Gefn. Thef. L. L. h. v. et ad Ouinctil. XII. 10. 75. Tum omiiino pro qno- vis fncco, quitingendo infervit, vel purpurae adoo , ut h. L poetis ufurpatnr. Ita ednohylii fucum dixit Catull. LXIV. 49. atque ita faepius alibi. Proprie tamen fucum quidam li. 1. ac- cipiendum, dataque opera igno- biliorem hunc colorem a pocta poni nimis fubtiliter ftatnunt ; quum comparationis vis intva deperditum nativum colorem fubfiftat. Quinclil. I. 1. 5. Heo lanarum colores , quibus funplex ille canclor mutatus eji , elui -pojjuvt. — non refert col. am. reddi ei nequit candor priitinus. — 29. Virtus , fortitudo ani- mi , vera , natura infitai Ita colorem verum h. nativum , jje- iiuinum dixit Terent. Eun. IJ. 3. 26. — ubi femel excidit animo, periit, aniiffa eft; fci- licet virtus injidet animo vivi fortis; eidem, ignavo facto,
excidit, fede fua proturbatn. — 30. non curat reponi , afperna- tur, dedi^nntur reftitui, baud redit ileterioribus , ignavis mili- tibus : quamquain baud raro itcuil virtutem ignominia ( Valer. Max. II. 9. 9. ) et quondavi etiam victis redit in praecordia virtut. Iieponi pi-aeclare re- fpondet tjJ excidit. Senec. Hip- pol. 5pi. Quis me dolori reddit, atque aefius graves reponit ani- nio? quambene excideram mihi. Dcteriores , yj^iio;i;, ignavi, timidi; (Plaut. Epid. III. 4. 1 o. Strenuiori detevior fi prae- dtcat fuas pugnas, de illius ore fiunt fordidae) cnm delectu h. 1. ac pvopvia vocis notione. Nam de.teriores iiunt e bonis , peiores e mnlis; iuxta Noninm et Sciioll. h. 1. — 31. Obferva exqniiitam orationis v.uiatio- nem. Vulgnvis efferendi eahfi modus evat: Qui femel captuS eft, is non m,i2,is fovtis evit, quam cevva, relibus elapfa. Pvo quopoeta: Jicava pugvat , fi cvedeve par eft , cervam , extri- catam, expeditam e plagis, re- tibus
CABttlftVJ* L. III. C V. V. 29-40.
85
Qui lora reftrictis laceriis
Senfit iners, timuitque mortem.
Hic, unde vitam fumeret, infcius, Pacem duello mifcuit. O pudor! O magna Carthago, probrofis Altior Italiae ruinisi
Fertur
tibus, pu°naturam, animofe fefe oppolituram infequenti ve- natori ; erit ille Jortis, eum quoque fortiter pugnaturum credam qui caet. Caeterum fol- lennis limidorum cum cervis comparatio aputl poetas. v. c. Ilom. U. v. 102. — 55. Verba quaeiita ad augendnm rei invi- diam. Nam credidit fe multo acrius quam dedidit fe , tradi- dit fe hoftium poteftati ; cui graviter opponitur perfulis. —
34. Adeo quidem, ut Poenos, quibus fe dedidiffet, JYIarte al~ tcro , novo proelio, iterum proterat, profiernat, vincat. —
35. 36. Scilicet eum fortiter creditis pugnaturum , falutem- que fuam iterum in discrimen oblaturum , quam turpiiliina fcrvitute. retliniendam haud du- bitaverit? Senjlt iners , ita ut ne commoveretnr quidem rei indignitate , lente adeo bracbia liia loris in lergum reiiringi paffus eft, vinciri fe fuftinuit, timuitque mortem, mortis metu. Hoc graviter atiiectum. Scilicet ojnanda mors ejl , quae civibus
Romanis femper fuit fervitute -potior , Cic. Pliil. X. 19. Idem Pbil. II. 144. Servitus, pojlre- mum malorum omnium , non modo bello fed morte etiam re- pellendum,
v. 37. Hic , per contemtum, ignavus iiie miles , qui indigne fefe Romano nomine gereret. Adverbialiter acrjpuint quidam, ut Scboli. „in bello" Ita mal- lem potius : quum res in illud discrimeu adducta cffet , quum ad incitas redactus effet niiles. Durior tamen altera baec ra- tio. — iufcius , tanquam ue- fciret, immemor prorfus, umle vitam fumeret , unde falutem petere deberet, quod ferro iibi vitae fpes quaereutla effet. — 5^. Pacem duello mifcuit , do- cta bvevitate pro , in bello , iu ipfa pugna cuiu liofte, tanquam in pace , transeg it , de impe- tranda vita armatus cum boiie pactus eit, deditionis pactione faluti fuae confuluit, manu, vi, feiro obtinendae. — O pudor I Mira 6e<v-JT>ji iu boc otationis F 3 exitu,
$6 Q. HOKATII FLACGI
Fertur pudicae coniugis ofculum, Parvosque natos, ut capitis minor, Ab fe remoyilTe, et virilem
Torvus liumi pofuilTe voltum:
Doiiec
axitu, quo in fummam invi- debat. Tgitur removit a fe
diam res addticituv. O magna ofculum coni. an-plecti noluit
Carth. <juautum gloviae partum Marciani , coniugem fnani , in-
tibi eft ex noltro hoc dedecore ! dccorum exiftimans (uti bene
Jlllior hal. ruinis, cuius magni- Scholl. ) matronam Romanam.
tudo noitris cladibus (atqnanto fervnm ofcnio dignum putare.
fbrtms atqtie iigiiificantiiiR, Polvb. fragm. IX. Kai olts ttjv
ruinis totius Italiae) prohrofis, yo-jcuv.a. ig koyovc. ihi^a.ro. Icrem
ftiiruna cum ignomink coirjun- mcmniat Entrop. II. 14. Indu-
ctis , ttnice innititur. Praeclue ctus in Scnatum nihil quaji lio-
fibi refponuent altior, et ruinis. manus egit , dixitque fe ex illa
die , qua in poteftatem Afrorum
v. 41 fqq. Praeclare to tros- vevijjet, Romanum ejje defifje.
t;v fervavit poeta in Regtilo, Itaque et nxoiein a complexti
utpote capitis miuore , h. capite removit , et liomanis fttafit , ne
denuntiro. Ouitm enim , belli pax cum Pcenis Jieret. Latius
iurc lcivns Carthaginienhum idem perfequuttis eft Sil. VI.
facttts, omnia, quae civis Ro- 405 fqq. cuius maxime huc fpe-
manus habuilfet, iura amififfet ctaut vv. 411 — 4l4* M* r('i's
(unde Manlins apud Liv. XXII. quieta adfatus , inbet et veitros •
£0. captivovum , tle qinbus ve- et coniu^is una arcere amplexus ;
dnnendis in Scnatti agobntitr, pctct uftpenetrabilis ilie luctihus,
1'gatos ita increpat: I.dheri at- et nunquam fuhmijjus coita do-
que incolumes defiderate pa- lori. — pudicae, matroiue Ro-
triam : i»io dejiderate , dum pa- m.uiae; Sanctitas enim atque
tria eft , dum civcs eius eftis. pndicilia verttm atqtie proprium
Sero nunc dejidcratis , deminuti roatronarum P. onianarum orna-
capite, abalienati iure civium, mentuin. Eadem de le Mavcia
fervi Cartim^inienfium facti. At- apud Sil. VI. 438- 1'ejiigia no-
quc liaecquiiieni erat deminutio ftri cujia tori, domus et patriuni
(.-pitis BMxtma ) rte'6 inatvimo- fuie crimirie fervat inviolata la-
nii, •atquepairiae adeo in liberos reni. — parvos , ftiaviter ad-
■ i.itts auipiins iure gan- icctum, ad coiumovendam mi-
fcra-
CARMI2JVM L. IH. C. V. T. /jl-^JQ. 8~
Donec labantis confilio patres Firinaret auctor numquam alias dato, Interque maerentis amicos
Egregius properaret exftil.
Atque
ferationem. — 43 44* et vtri" lem tnrv. humi pof. vidtum, gia pertinaciae Regurj atro- <isque virtutis eias C-r'.-r-j—x- c;?. Stat in curia Regulus, vultu virili , virtutis atque con- ftantiae eiusindice, humi pojao, in terram fixo, deiecto, torvsis', ita ut nulliis ergra fuos affectus «lucerct, torvo obtutu arnple- xus ipforum repeller.s. Duobus igitur membris , lta 11 hur.c lo- tum interpreteris , fententiam vulgarem : Regulum amplexus fuoruin conftanter repieiiifle, idque fatis docte, atque graphi- ce prorfus expofuiffe dicendus elt poeta. C)b fcqucntia tamen ; lab. caet. pofteriora : viri- lem . . . vuhum indi^nabundi potius Reguli, qualem fua ipiius oratio prodiderat , atque de fententia Senatus maxime folliciti fpeciem referre exifti- mem. Metuebat nimirum, ne patres, habita fuiratione, pa- triae rnale coufiilerent, capti- vosque redimeudos ftatuerent. Atque ita fcre Graeci t«-j^;jSov DTopXiTgiv, et Latini , torva, obliqua , averfa tueri dicunt ho- ininem iudignatione aeftuantem. Quod ideiri arguit vultus in
terram deiectus. Apte laudat doctiff. Roettiger Enrip. 5Tecl. 27. — 0*r ofxfx k-rxiocva 6ut a-rxWazczvrx y>); -rpcTxTsv. Vtruinque autem compofuit Ariftoph. Ran. Qi?,. lG. Za. ljjrou P«5>f'w? oltxxi rh-j Ai<rj(tAav
Ipi-OHV', AtX. ljikz\Z-J OW T«ff>J-
56v f!VKU\{/a$ y.arx.
v. 45. Atque ita Regulus tam diu perftitit, donec patres firmaret conhlw fuo, in fentcn* tiam, quam ipfe fuafjfTer, quanv quam fibi perhiciofiuirnarn (ideo LOnf. numquam alias datum, in- auditum vocat poeta) adductos in eaque obfirmatos videret. Bene opponuntur fnnaret et labantes, h. ambi^entes, dubios, quid confilii capereut ( ita fin- ctuantem alicuius fcntevtiam ccn- firmare Cic. Fbil. I. 7.) animo ad mifericordiam pvopenfo. Auctor , ornatu poetico adie- cium, uti mox exful. — 47. 43. Suave antitheton m properaret et maerentes amicos : (neutiqtiam vero in maercnt. am. et egrcg. exul. , quod cum Porphyrioiie plerique ftatuunt.) E curia fe provipit , atque ci- tato gradu, quo laetitiam fuarh
F 4 teftatam
38
Q. HORATII FLACCI
Atqui fciebat, quae libi barbarus
Tortor pararet: non aliter tamen
Dimovit obltantis propinquos,
Et populum reditus morantem,
Quam
ttftatam faceret, inter amicos abitu eius contriftatos ad hoftem pergit. Egrgius, lingularis prorfus exempli, ut qui fui ipte exilii auctor effet, captivos re- tinendos fuadendo.
v. 49. Nec vero ignorabat, fe ad crudelijjunum hojiem , et ad exquijita fupplicia proficifci, Cic. Ofhc. III. 27. Atqui, enim- vero, quaiuquam probe norat, quae Jibi barb. tortor pararet, quae immania tormenta ac fup- plicia libi ab hofte ciudelifhmo pararentur, quibus cruciatibus iibi pereundum foret, h infecta re Carthaginem rediret; tamen caet. Vulgarem autem atque a vetuftis adeo Anualium fcri- ptoribus de atrociilimis tormen- tis crudeliffimaque nece , qua Regulum adfecerit Punica fe- ritas , traditam narrationem , a V. V. D. D. haud levibus ar- gumentis inpugnatam , ( vide omuiuo doctam , acutam, co- piofamque fuper ea Ruperti ad Sil. VI. p. 395 fqq. disputatio- nem ) Iloratius poeta h. 1. fuam fecit, utpote quam maximum ad repraefentandam , atque luce fua colluih andam Atilianae vir-
tutis imaginem momentum ha- bituram intelligeret. Ita enim demum illud admiratione di- gnum haberi debet, quod capti- vos retinendos cenfuerit. — 50. Eam tamen animi excelfi- tatem atque alacritatem in dis- ceffu prae fe tulit, ut non a«l hoftes diriflimos, fedad villam eum amoenillimam , rufticandi gratia, recta pergere diceres. Poltremum praeclare exornavit poeta comparatione cum patro- 110 inftituta, qui finitis negotiis forenlibus recreandi animi caufFa feceflum cupide petit. Alacritatem atque conftantiam Remili vivide defignant dimovit, et preces objiantium propinquo- rum atque univerfi adeo populi Romani, reditus morantis , re- tinere eum cupientis a fe negle- ctae Sil. VI. 494* Profequitur vulgus patres ac planctibus iru gens perfonat et luilu campusj revocare libcbat interdum et iufto raptum retinere dolorv.
v. 53. Clientum negotia re- linqueret , multo fignilicantius eft, quam , uibem ivlinqueret, in qua clieutum negotiis, quae vel orator, vel advocatus cu- ralfet.
CARMINVM L. III. C. V. V. 49* 5^- 89
Quam fi clielitum longa negolia Diiudicata lite relinqueret, Tendens Venafranos in agros,
Aut Lacedaemonium Tarentum.
raflet, quaeque diuturnitate rus eft. Suaviter hoc adiectum.
fua fummo eum taedio adfecif- — 55. Tendens, profectuvus
fent (quam exquilite igitur in praedium fuum Campanum
longa!) detentus atqne dis- (pro quo in fpecie Venafrum
tr. ctus fuiffet. — 54. Lite, in- pofuitj aut Tarentinum. Vtra-
dictis iudiciorum feriis liaud que regio Italiae amoeniflima»
dilata, fed perorata atque diiu- praediisque PiOmnnorum eaiu
duata, decifa, ex animi fen- ob caufTam refertiiTima. — La-
tentia transacta ; unde adeo li- cedaemoniiun , vid. ad II. 6.
quidiorem atque finceriorem 11. x2» feceffus ipfi voluptatem allatu-
F 5 CM*
,90 Q. HORATII FI.ACCI
C A R M E JV VI.
ARGVMBNTVM.
Kjrunm rcspublica, collavfa, qua acl ' [uivmum caCu- vien cmcrjijfct , dijcipliua veteri, perditifjimis labora- ret moribns , adeo quidcm, ut innumcris vialis gra- vijjlmisque, quae inde in eam rcduudarcnt , calamita- l!''iis in Juvrmum eam dijcrimen adductum iri absque Oedipo coniectore pojfet inlelUgi; Augufius, [ufhen- taLurus eam, primain Jtorum malorum labcm exploran- dam lollendamque ratus , praeter alia, Jalubriter iu hauc rcm cauta atque Jancita, adiilieria potijjimum, quae non ipja joluvi, Jed etiam malorum , iude pro- pnllulautiuvi , contdgione reipublicae ejfent pejiilentij- Jlma, gravibus multis jeverisque lcgibus lalis, maxi- vie Iulia, coerccnda Jiatuit. Quumque idem reficicn- dis tev/plis, quae aut bellorum civilium iniuria [ubverfa, aut vetvfiate collapfa effent , maximam curain impen- dendo Deqrum pacsm apud aUigatum [uperflitione po- pulum redemturus vidcri vellct ; utrumque poeta, ad erigendam quippe Jiabilicndamqne rcmpubUcam effica- cijjimum, hoc carmine comvieudalurus , Jiomauorum iu univsrjum Lerrarnin orbcm imperium a JDcorum cul- tu , maximas couLra clades , quae illud paene perver- teriut , a negieclis religionibus repetendas, Joedaque prorjus ovmia , quae advcrfus eas moliaris , inceptu [ocdioraque cjje exitu pronuutiat. Inde ad alterum
vialo-
CARMINVrvi L. III. C. VI. $1
malorum Jontem, adiiUcrionim pejicm , delatns , mo- rum inde, paulatim dejidentium , teterrimam lahem derivat , eamque vividijjlmis coloribus depingit. Tam, quo magis perfpiccretur , quantum ifia morum eofhip~ tela reipublicae 'detrimcnti affcrret, ignavae atque encr- vi Ji/ae aetalis proli , adulterina Venere prognatac graviter opponuntur .mores prifcorum horninum, qui pudice nati duriterque educati maximas dlim tefra ma- riquc rcs patrajfent.
AI)
92
Q. HORATII FLACCI AD ROMANOS.
JLJelicta maiorum inmeritus lues, B.omane, clonec templa refeceris, Aedisque labentis Deorum, et Foeda nigro fimulacra fumo.
Dis
V. i. Delicta maiomm °ene- ratim quideni h. 1. accipi pof. fintj ut iint fcelera atque pia- cula, <x yy , quibus populum R.o- manum maiores obttrinxeriut, maxime bellorum civilium, quibus Deorum in fe iram pro- vocaffcnt, impietate ac diutur* nitate ; fatius tamen erit , ob feqq. ad intermiflum Deorum cultum, violatasque (cf. I. 35. 57. ) religiones in fpecie referre. Lues , poena iltius delicti ad te pertinget, poenas a te Dii expetent, quamvis immerito, infonti , innoxio ; e communi rudioris aevi perfuafione, qua graviorum fcelerum fupplicia ad pofteros interdum a Diis difFerri credebantur. T« tuSv ts/.svtujv tt>5 ij.hrt(j'/iTXi Dto; /jiiaff/xaT, Eurip. Fr. Alcmaeon. VI T. p. 417. Lipf. Plura vide notata ad I. 2Q. 30. — 2. Augultum qui- dam folum hic intelligi volunt, inducti forte prava v. 5. inter- pretatione. Sed nec in indivi- duo numero vis quaerenda, quam potins orationi converfae tri- buas, quam tamen ipfam metri
neceflitas expreiTifle videtur. —
Donec reliiiiones ne°lectas in-
c o
iiauraveiis. — Templa et aedcs Deorum cumulavit poeta, vix ullo difcrimine: quamquam, li argutari velis, pofterius curu vi quadam dictum accipi poflit, ut lint Deorum doinicilia, fedes. Certe de pvivata religione vix h. 1. co<fitare licet. Lahentes vetuitate , ruinae proximas. Neglectam in Deos pietatem ila defignat poeta, quod AuguRus cum reliciendorum tum novo- rum templorum exitruendorum curam populo, quamquam aliis de cauilis , olientaret. Qua de re diferte Sueton. Aug. 30. Aedes facras vetuftate collapfas, aut incendio abjumtas refecit. Ovid. 1'aft. II. 59. 60. Caetera ne ftmili caderent collapfa ruina, cavit facrati provida cura Duci*. Eidem mox ( v. 65.) idem di- ctus templorum pojitor, templo- rum fanctus repoftor. — l\- /'- mulacra Deorum, foeda fqualida, fordida, nigro fumo , quoriim adeo cura diu intermifla fuerat, Bene Schol. „per niiniam vetu- ftatem"
CARMINVM L. III. C. VI. V. 1-8- 95
Dis te minoreih quod geris , imperas : Hinc omne principium , liuc refer exitum. Di multa neglecti dederunt Hefperiae mala luctuofae.
Iaiu
fiatem fordentia. " Confueve- httmanarum rerum juturd re"i-
rant enim deorum hmulacra, men exijtimantia, Ji divinae
maxime lignea , fumo , aerisve potentiae bene atque conjlantcr
iniuriis inquinata ftato tempore fuijjent famulata. Et paullo
ac follenni ritu purgari apud ante: Non mirum igitur, Ji pro
veteres. Minus recte ad incen- eo imperio augendo cuftodiemlo-
dia templorum refert Dacerius. que pertinax eorum indulgentia
Caeterum eandem rem aliter Deorum femper excubuit : quod
exornavit Propert. II. 3- 27- tam fcrupulofa cura parvula-
Velavit aranea fanUm, et mala quoque momenta teligionis exa-
defertos occupat herba deos. minare videtur ; quia nwiquam
remotos ab exactijimo cultii
V. 5. Imperas , imperium or- caerimoniarum oculos habaiffe
bis terrarum tenes, omnia tibi noftra civitas exijtimanda cjt.
profpere cedunt, quod, propte- — 6. Hinc refer feu potius
rea quod , quatenus te minorem «tto nbrioV, pete, n Diis fume
Diis geris , Deos te fuperiores omne principium , omnium re-
babes, eorum adeo benevolen- rum agendarum exordia; ne
tiam cultu atque obfequio pro- iuceptes quidquam, njfi Diis
mereri ftudes. Suavis antitbe- auctoribus, huc refer exitu\;
fis: Diis obfequendo obfequio- quandoquidem fufccptae rei ab
fum habes totum terrarum or- iis pendet exitus. E°re<ne buc
bem. Apte laudat Torrent. facit Camilli oratio apud LiV.
Cic. de Harufp. refp. 9. Vietate \. 51. a Torr. primum laudata:
ac religione , atque hac una fa- lntuemini horum deinceps anno-
pientia, qua Deorum immorta- rum vel fecundas res , vel ad-
lium numine omnia regi guber- verfas ; invenietis omnia pro-
narique perfpeximus, omnes gen- fpere eveniffe fequentibus Deos,
les nationesque fuperavimus. adverfa fpernentibus. Item Appii
Adde Val. Max. I. 1. 9. Omnia apud Liv. VI. 41. Quid dc ie-
namque poft religionem ponenda ligionibus atque aufpkiis , quae
femper nojlra civitas duxit : propria Deorum immortaliuin
quapropter non dubitaverunt contemtio atque iniuria ejt , lo-
facris imperia fervire; ita fe qiiar ? Aufpuiishanc urbem con-
ditatn
§/L Q- HORATII FLACCI
Iam bis Monaefes et Pacori manus Non aufpicatos contudit inpefus iNoitros, et adiecifle praedam Torquibus exiguis renidet.
Paene
ditam ejfe, cufpiciis bello ac mis e fuo populo petitis, iam.
vace$ domi miiitiaeque omnia communit, atque iiluJirat poeta.
geri, (juis eft., quiignoret? — Eis cladem res Romana a
Eludant nunc religiones. Ouid Parthis «uxi.perat, primum imp.
ev.im ejt , ji puili non pafcen- M. Craflo , quem Monuefes,
tur? . . . Parva funt haec ; led dux Orodis ( Surenam voc<s;;t
parva iiia non contemnendo nta- fcriptores hiitorici, quod fuin-
iores nollri maximam hanc rem mae apud , Parthos digr.it.: tis
fecerunt. Deniqne Cicero Or. liomen recte VV. DD. itatuunt J
in Vat. 6. luculento valdeque circumfufis immanibus cojuis
adpoiito loco : Et , quoniam equitum una cum parte maiore
omnium rerum ma-jnarum a liomani exercitus interemit (Vel-
Diis immortaliLus principia du- lei. II. 46.); itcrum dtice M.
cunitir, volo vt mihi refpondeas Antomo, ciiiiis primiim lcgatns
tu , qui te Pythagoricum foles Didins Saxa curo iegionibus 111-
dicere, — quae te tanta pravi- teremtus a Parthis a. \r.
tas mentis tenuerit , qui tunlus DCCX17 duce Pacoro, Orodis.
furor , ut , cutn inaudita ac ne- regis filio (Dio XLVIII. ~4 ^9-)
faria facra fufceperis, aufpicia, tum et ipfo a. V. DCCXVIII.
quibus haec urbs condita eft, exercitum adverfus illosdtictum
qiiibtts onmis respublica atque amifit. Dio XLIX. «24 ^Tl*
imperium contitK^ur , contem- Vterque Diis adverfaiuibits
feris ? — 7. F.tenim Dii ne- iitam adverfus Parthos cxpedi-
glecti , contcmti, fpretis eorum tionem fiifceperar; Dirnrtim
monitis , multa mala dedeiunt, Ciaffo obnuntiatarum adfatim
giavia damna iiiiiixertmt lle- recenfent Plutarch. in Craff. c.
fperiae, Italiae, luituofae in XIX. Valer. Max. J. 6. 11.
iuctum ir.de veifae, triiti, cla- Cf. Cic. Div. 1. 16. VeHci. II.
dibus adilictae. /\6. I h>r. III. 11. — impetus
inaufpicatos , nos inaufpicato,
v. 9 fqq. Quantum humana negiettis aufpiciis ac Deorum
confilia cajiigemur , uhi fe cae- moniris , fe adgredi aufos , con-
lejtibus jnu ferant ( V.iler. Max. tudit fregit , gravilTima clade
i. 6. 11.), exenipiis graviiii- adfiixit. De luuus v. vi vide
Ruluik.
CARMINVM L. III. C. VI. V. £ - 1 6. Q£
Paene occupatam feditionibus Eelevit Vrbem Dacus et Aetliiops: Hic clafTe formiclatus, ille Miililibus melior fagittis.
Fecunda
Ruhnk. ad Vellei. II. 121. Adde pulo Romano infenfos fuiiTe
\ r.l. Max. IV. /f. 6. Tacit. Ann. factos poeta ait, ut jLmmifTl*
II. init. — et adieciffe pr. t. externis holtibus urbem atque
e. renidet , imago ad augendam imperium Romanum paene dc-
reiinvidiam mire efficax, maxi- leverint. Ita rem a poeta h. 1.
me fi co^ites, Craffum Parthici adornatam exiilima. Daci enim
auri cupiditate Loc bellum mo- atque Ae^yptiipotifTinmm (nam
litum fuiffe. Partlms renidet lios Aetbiopum nomine maxime
adiecijfe, eo, quod adiecerit, f. comprchendi v. 14* abunde do-
reniuens adiecit fuis torquibus, cet) quaiuquam effent h\ Amo-
quos anlea admodiim exiguos nii exercitu ( deDacis vid. Dio.
babuerat, rnaedaoK» niilitibus LI. 22. Plutarch. Auton.p. 945.
Romanis, maxime equitibus, de Aethiopibus Plutarch. 1. 1. p.
detractos torques aureos , h. 944- -*-*• ) neque fuo ipforum 110-
fuperinduit exig. fuis torq. ma- mine bellum adverfus Romanos
iores et aureos equitum Roma- molireutur ; poeta tamen ab bi-
norum torques, iftaque praeda ftoriae veritate paujlum dlfci
fe iactat , cum irrilione noltri. nem facere remque ita adornare
Minus docte alii Parthorum potuit hactcnus, quod Cleopa-
torques exiguos ex praeda Ro- tra Antonio nupta imperio Ro-
mmis detracta, auro, argento, mano immineret. Cf. I. 37.
geiumis caet. ampiiores orna- 6 — g. Rei autem fic mire ex-
t i( icsque intelligunt. Renidere aggerari invidiam , quis non
de arroganti rifu, hiantibus le- fentit? Tum Dacos memorat,
viter labiis, paffim poetae. utpote fortiffimam , maxime-
Tlieocr. <£. 19. cicmgwi , c//ua- que Romanis timendam gentem.
rt pnhiowvri , yt/.u; ht et tr/_tro Cf. I. 35. 9. Vrbs igitur Jedi-
'/ti/.tiz. Idem k. 14. K«i ri <tj- tionibus domefticis bellis occu-
cjfaj v.at cc(ia(jov ;a tycXa^tv. pata , diliricta atque impedka
Rejtrictis lahellis ridere Catull. eft, quominus ingruentes exter-
apud Apulei. Tlorid. p. 277. norum hoftium copias arcere ac
JJmenh. propulfare queat. — 15. Hic Ae-
v. 13 — iC>. Aliud impieta- thiops, f. Aegyptius, clajje na-
tis genus fulLicit poeta , bella vium copia ac magnitudine for-
civilia; quibus Deos adeo po- midatus, metuendus, praeftans ;
Dacus
g6 Q. HORATII FLACCI
Fecunda culpae faecula nuptias Primum inquinavere, et genus, et domos: Hoc foute derivata clades
In patriam populumque fluxit.
Motus
Dacus autem melior, bonus, liae adfpprfa cogitant; fed eft
peritus fagittandi arte. potius, corrupefunt, deprava-
runt fobolem, parentdm iimili-
v. 17. Altera calamitatum tudine non folum in corpus fed
. origo, mores antiqtti, adulte- et in animum libcrorum trans-
riis, omnium flagitiorum femi- fufa. Quis.enitn non vidct , et
nariis potiffimum fubverli atque formas et nwres — ejfpnp-ere a
proitrati. VidoArguro. Saecula, parentibus liberos? quod non
netas noftra , fettwda culpae, contingeret , fi hoc non vis et
ferax, abundans fcelerum omnis natura gignentium efjueret. Cic.
generis pi-oventu , ad quaevis deDiv. II. 94. Zenoni indevis
vitia propenfa, flagitioliilima, procreatrix dicitur ff-Jfx/jLiy/xx
corrupta primum difciplina do- v.a) v.ioxaixoi twv t>); ■^/•uyyj; l-j-
meftica. Fecundum in fraudes vd/xtwv iirsffTOHTfxivov apud Plu-
hominum genus fimiliter Sil. II. tarcli. de ira cohib. p. 462. Hinc
498- Culpam verecnnde de ftu- vcotkctioc «'vs; euj v.akwc svft, oCx.
pro dictum volunt Gefn.etalii; av ysvotro X<?vJ°"r°? •* v.av.oZ ira-
fed comprehendit h. 1. omnia rooq Eurip. in Dictye fr. XI.
flagitia, e ftupris prognata. Idem in Antig. fr. XI. fytktl
Vujgarior enim ratio erat : yao ovtu; ix xacxwv tlvai xaxou;.
Ma^,na vitiorum feges provenit Ecdorus apud Stob. Flor. Grot.
noltra aetate, ex quo pnmum p. 565. iv. roi xatxoii yao y (pj-
matrimonia corrupta funt. — ctc riv.rn v.xv.zv wc i'~ z-Ah;yc.
primum imjuinavere nuptias, cor- irdktv i^thva yivtrat. Plura
rupere adulteriis matrimonia, vide ad IV. 4. 29. Atque ita
primam morumlabem adulteriis iieri haud poterat, quin malum
contraxere noftra faecnla. Mmi- ilttid, per plures domos- f. fami-
ve/v , yoaivttv , aiayjjvttv kty^oc lias diditum, univeifam tandem
fimiliter Graeci de adulteno. civitatem invaderet, moresque
JVlaculofum nefas de eodem IV. plane fubverteret. — 19. 20.
5- 21. — et inde genus , et Inde , fc. ex liac adulterii labe,
domos , plerique interpretes de tamquam fonte, derivanda elt,
tmpitiidinis macula foboli f. Jluy.it (pro quo ornate eRderi-
inde, univerfaeque adeo fami- vatajluxit) reduudavit in patr.
por„
CARMINVM L. III. C. VI. V. 17-24. 97
Motus doceri gaudet Ionicos jWatura virgo, et fingitur artibus: Iam nunc et inceftos amores
De tenero meditatur ungui,
Mox
pop., in rempublicam clades, mm gravillimum, inclina- tis iam natnva ad oninia flagi- tia animis , parentum culpa. Cnnino pedeitris forma erat: puLliee privatimque res Pioma- na uiJe afilicta eft , detrimerita cepit. Idin publicas calamita- tes, quae imperii Romani ma- ieftatem , labente ex liis cauflis difcipuna militari, attererent atqne imminuerent, poetam pa- triae appellatione innuerc putan- dum ; populi autem , privatas cuiusqiu-, quae everfam difci- pliram domeiticam fequerentur, puta iacturam rei faniiliaris, dignitatem , bonam exiftimatio- nem caet. innio omnibus per luxum atque libidinem pereundi perdendique omnia deiiderio. Vides igitur populum h. falutem cuiusque civis opponi patriae, faluti imperii, reip. Romanae. Ad fententiam Catnll. CXIII. Confule Vompeio primum duo, Cinna , folcbant tnoechi : illo facto Confule nunc iterum man- ferunt duo : fed ciwerunt inillia in umun fingula: fecunduiu fe- mcn adutterio.
v. 2.\. Ilinc illud eft, quod a tenerrima ftatim aetate femi- Tom. II.
nae non tam prava infiitutione, quam ipfa natura duce, ad omnem lafcivi.im ac nequitiam proclives ferautnr. Errant io;i- tur, qui pervnfam iuventutis Romanae, imprimis filiarum educationem , qua ad omnem mollitieni infiituantur, et quae ipfa adulteriorum , disfolutae- que morum licentiae origo fic, a poeta mde a v. 21. pertracta- ri atque exagitari opinantur. Sed hoc folum agit, ut demon- ftret , T9 tyytvsc lilierorum a parentibus adulteris propaga- torum turpitudinis contagione teneri, adeademque flagitia eoa prolabi, ficqttecivitatem peffum- dari. IVIotus latius patet, quam intpp. volunt. Referendum enim non tantum ad faltationes, ut quidem exquifitior loquer.di ufus tam Graecorum quam Ro- manorum fert, fed omnino ad geftum , habitum corporis , at- que inceffum. Iam lonum mol- litja atque lafcivia prae cacteris Aliae populis famigeratiflima erat , adeo quidem , ut pro- verbio traducerentur ipforum faltationes ac lafciviores geftus. Conf. Athen. I. ir>. p. 22. ubi Iwyixij ciy:i<rtc in iis ab Ari- ftoxeno leieitur , quue §;i tJj*
98
Q. HORATII FLACCI
Mox iurriores quaerit aclulteros Inter mariti vina: neque elegit, Cui donet inpermilTa raptim
Gaudia, luminibus remotis;
Sed
yti^wv mvvjff/v caeteris praeftent. Ariftoph. Thefmoph. 170. ifjtt- T^c(f)c^ovv nai 8/6k/vcJvt' C pro quo Tonp. Emend. iu Suid. T. I. p. 129. volebat htsv.XOjvr eo- dem fenfu) 'Iivv/kujj, h. afipuje., rpvt&tp&s , iuxta Schol. quocnm facit Hefych. 'Iwv/v.ov, rpvfytpov, >) fri rov y.amayiro^ , jj SyXv- noZ. Talem Afi.iticatn faltatri- cem defcribit Automedon ep. III. 1. (Anal. Br. II. 207.) noftri forte loci habita ratione : Tijv «to tvj? Afftyj; opyyjerpiia, ri)v yiavLor ty^v 0 tg C X *) M-0" C 1 v ti;airakwv Kiwy juevijv cvvy_wv, alvtw , ovy ori irav- ratiraSatvtrai, ovh cri (SaWti ra$ axakas ctvotXw; uiSs xai uibt ytpac,. — doceri gaudet, effufiffinio fiu- dio hiftrionum atque pantomi- morum faltationet fpectando, eas- que geftu atque inceffu imitan- do. Cf. Ovid. A. A. m. 899 fqq. et. 351. Artifices lateris, fcertae fvectacula atnantur : tan- tum mobilitas illa decoris habet. Sed et privatae ac domeiticae ipforum inflitutioni feminas Romanas fefe tradidifle, haud temere ex h. 1. colligas. Factum certe fub Tiberii ( conf. Tacit. Annal. IV. »4.) ac ferioribus teniporibus. Seneca ep. qo.
Jtaque hinc textorum hinc fabro- runi ojficinae funt , Jtinc odores coquentium , hinc molles corpo- ris motus docentium, mollesqua cantus tt infractos. — fingitur artibus ( tertio cafu ) componit vidtum , habitum , inceflum ad has artes , ad hanc mollitiem, libidinofamque lafciviam , qua viros venetur atque ad amorem pelliciat. Ubidtnis has artes fi- militer vocat luv. XI. 172. — 23. 24. lam nunc , fc. de tenero ungui, inde a prima aetate (cf. epigr. Automeu. laud.) meditatur , pravas cupiditates vel ad inceflos amores extendit, hos expetit. Graviter hoc a poeta adiectum , ut oftendnt, prognatos a malis parentibus peiores ipfis evadere, neque hoc pravae inftitutioni deberi, quum vel optime inftituta edu- catio ov ro v.ay.i* — — ypvjffTov av Seoj Trort , EuTip. in Phoe- nice fr. VII.
v. 25—32. JVTox, viro nu- pta, adultera fit. Mire hoc exaggeratum a pocta ad augen. dam turpitudinis infamiam. Non exfpectat, dum fibi male rcpugnanti pudicitia extorquea- tur, fed libidinis exftimulati iutem-
CARTVIINVM L. III. C. VI. V. 25-32. Qg
Sed iufla coram non fine confcio Surgit marito, feu vocat inftitor, Seu navis Hifpanae lnagifter,
Dedecorum pretiofus emtor.
N011
intemperie quaerit , ultro adit, compellat, adque ftupium infti- gat, aduheros , viros , quibus pudicitiam fuam fubfternat, iu- niores niarito fuo, (adpofite hoc ad notandam eius libidi- neni ) inter mariii vina, ad coe- nam a marito hunc ad finem convocatos, vinoque ad libidi- nem irritatos. Praefente igitur, confcioque , atque lenocinante adeo marito focdo acpropudiofo hoc fefe mulier induit flagitio ! Talem maritum defignat luven. I. 55. doctus fpectare lacunar, doctus et ad calicem vigilanti jtertere nafo. — neque faflidio- fa eft in eligendis amatoribus, aut furtim adulteros admittit, fed caet. Artificiofe haec duo membra contexuit poeta. — gaudia paulo honeftius in re turpi vocabulum, quo paflim poetae utuntiir. v. c. Ovid. A. A. II. 459. Vid. Barth. ad Clau- dian. p. 1331' — impermiffa illegitima , flagitiofa , illicitos concubitus. — raptim, ut teiu- poris momenta, furtis eius ac- commoda, rapiat, iis celer-rime utatur, et luminibus remotis, tenebris turpitudinem cclet, at- que adeo aliquam pudoiis ra- tionem habeat. — 29. Sed pu-
dicitiam in propatulo haber, (ut Salluft. Cat. 13. de aetatis fuae feminis) hosque folos fe- ctatur, unde maxima lucri fpes adfulget , ex adultera in quae. ftuariam verfa. \Evapy<£? igituv elt iuffa, feu vocat, evocata, ex- petita, arceflita ab inft. — corani convivis atque ipfo marito. Iuven. VI. 140. ILibertus emi- tur , coram licet innuat, atque refcribat ; vidua eft , locuples quue nupfit avaro. Conf. ibid. v. 4°°« — inftitor dicebatur, qui demandata a domino ne^o- tiationis cura merces fingula- tim vel in taberna venderet vel oftiatim circumferret ; cuius generis homines ferviles aut fordidos faltem natales habuifTe conftat. Atque ii quidem , qui munditiarum muliebrium nu»a. menta venalia habercnt, comtius veftiti ac molliori corporis cul- tui ( Propert. IV. 2. 3g. mundus demifjis injiitor in tunuis. Adde Ovid. A. A. I. 421.) dediti ad nobiliorum feminarum amici. tiain adrepere, easque mune- ribus tentare folebant. — 31. Navis magiftrum ferc iutelligunt eum , cui totius navis cura man- data eft, v&vaoyov, fed gravior oppolmo efi, fi de patrono f. G £ domiiu'»
lOO
HORATII FLACCI
Non his iuventus orta parentibus Infecit aequor fanguine Punico, Pyrrliumque et iugentem cecidit
Antiociium, Haiinibalemque dirum:
Sed
doitiino navis , vccv/.Xi)^ vf f. na- vicnlario, accipias. Eft enim: in promifcuo liabct, utrnro do- mino an fervo copiam fui faciat. Plane uti V. 17. 20. aniara nautis multum et inftitoribut. . . Mercatnres autem antiquitus ipfos fuamet negotia curaffe, lon°,inquaque itinera mari fe- ciffe, abunde conltat; unde limpliciter nantae interdum di- cti. Nave Hifpana deiignari pu- tem mercatorem Romanum, qui rnerccs ex ififpania convehit; quae negotiatio tum quneftuo- iiUnna ti.it. Ineft adeo vis in hoc epitheto. Caeterum mer- catura apud Romanos, utpote gentinn bellicofam, in nullo hoiiore erat, etiamli haud in tenui occuparetur , fed magna atque copiofa effet. — 52. ilis ultimae fortis hominibus morem gerit , fola pretii invitata ma- gnitudine. Vterque adeo pre- tiofus emtor, qui maguo emunt dedecora, ftupra , adulteria.
v. 34* Flagitiotie faeculi fui libidini, capitali reip. pcfti, graviter opponitur antiquae iimplicitatis , frnoalitatis , feve- riorisque monnu diftiplinae, quibus domi militiaeque maio-
res inclaruerant , remque Ro- manam continuerant et ad fum- mum falh^ium cvexerant , fan- ctiflima imago, qua qnuiem vix eflicacius quidquam ad commo- vendos animos cocifari poteft. Aro« his , tam flngitioiis paren- tibus orta enata erat illa iuven- tns , proles , quae uiaximas olim res tcrra m.uiqne pa- traret, maximosque exercitus deleret. Sed maior iitv&ntf in fpecialibus notionibus, quibus lianc fententiam enuntiavit poe- ta. Iam pro primo Pimico bello in fpecie memorantur pu^nae navales ad Aegates commiffae, qtiibus Romaiu ducibui Duilio et Lutatio Catulo infeccre, tiuxere aequor Siculum fanguine Carthaginienlium , rem Puni- cam gravilTima clade adflixere. JVlare Siculum Poeno purvureum fanguine in eadcm re Nofter II. 12.2. — Pyrrhus, Epirotartim rex, a Tarentinis in auxilium ndveifus Romanos vocatus, his- que aliquot praeliis fuperior tandem a Curio C s. ad inter- necionem victus cft. Inter maximos duces princeps iudi- catus ab ILuniibale. Cf. Aelian. V. II. XII. ?. 5. — Antiochus. Syriae rex, Thoantis , Aetolian prin-
CARMINVM X. 111. C. VI. V. 55 -/J-O. 101
Sed rufticorum mafcula militum Proles, Sabellis docta ligtmibus Verfare glebas, et feverae
Matris ad arbitrium recifos
Por-
principis , et Hannibalis impnl- fn Romanos bello aggreiTu», primum mari, chice Aemilio flegillo, dein terra ab Acilio Gfabrione et Corn. Scipione de« victus eft. lngens dictus, cum quod Syriam teneret, viris, opu bus , armis copioffjimam (Flor. II. 5- cu^ eidera ideo 1. 1. maxi- mus reguin dictus) tum maxi- me, quod tanto apparatu illud adverfus Romanos bellum mo- liretur, ut vix aliud formido- lofius fama videretur. Ad cognomen Magni volunt qui- dam iflo epitheto alludia poeta ; paium opportunc. — dirum, abominatum parentibus ( V> 16. g. ) terribileni ilomanis , figni- licanti epitlieto, iudice quoque Quinctil. VIII. 2. Conf. Iuven. VII. 161. Sidon. VII. 150.
V. 57. Sed hi ruri nati edu- eatique fub dio opere ruftico faciendo membra ad omnium laborum tolerantiam firmave- rant. ProUt rufticorum mili- tum prognati a pmentibus rufti- cis , luxuria ac defidia haud in- fractis , fed militia, agricultu- raeque ftxidio induratis; unde nwfcula , robufta, fortis. — 58- dovta, a pueritia ad rufti-
corum operum moleftias adfue- facta. Pro rufticis operibus ixi genere docte ac delecte poeta : verfare, diffmdere, conuninnere glebas , utpote in a^ro afpero et aratu difficili, quae omnino antiquior apud Italos agri co- lendi fxxit ratio. Vide , quem laudat doctiff. Boettiger, Dick- fon on the hxisbandry of tlie ancieuts T. I. p. 4X5- Plerique de agro bono et piugui acci- piunt , quem fatis iit ligone aperiri. Docte autem Sabel- lam f. Sabinam prolem ( nam Sabinos ac Sabellos ixx promi- fcuo ponit Nofter) innuit epi- theto ad ligones translato. Cae- terum diutiihme apud hnnc et alios quosdam Italiae populos prifca illa viguit morum afpe- litas , continentia , laborumque toierantia, quae eos militiae aptiilimos efficeret. L,audant Virg. Ge. II. 167. Haec genus acre virum , JVIarfos pubemqua Sabellam , adfuetumque malo Ligurem , Volfcosque verutos cxtulit. Adde Aeu. IX. 605 fqq. quem locum , feveriorem vctc ris Italiae incolarxxm.difciplinain, admixtis , quos Nofter habct, coloribus e^regie adumbraiuem, mnximam paxtexn huc transferxe G 3 haud
102
HORATII FLACCI
Portare fuftis, fol ubi montium Mutaret unibras, et iuga demeret Bobus fatigatis, amicurn
Tempus agens abeunte curru.
Damnofa
haud piget: Durutn ab ftirpe genus, natos ad Jlumina pri- mum defcrimus , fatvoque gelu duramus et undis ; venatu invi- gilant pueri, filvasque fatigunt ; at patiens operum parvoque ad- fueta iuventus ant raitris ter- ram domat (quod eodem modo accipiendum, ut in Horatii 1.) aut quatit oppida bello. Omno aevum frrro teritur caet. — 40. Vix-alios facile dari Colorei exiftimo , quibtis luculentius atque probabilius domefticae difciplinae feveritas aduiv.brari potuerit ab Horatio , quam hoc Jiliorum adultorum erga mntres obfeqnio. Tum mirifice blan- ditur matris in re domefiica Curanda fedulitas (cf. V. 2.41.) oppofita vv. 21 fqq. — matris ad arbitrium , iuffu ; ad totam q>)Ui\i boc fpectat. — feverae, durae, quam Jignificanter b. 1. fuftes, ligna intellitfe, f. far- menta , coenae apparandae in- fervientia. Sed allerum adul- tiorem filiorum aetatem , gra- viusque niatris iuflum praeclare involvit. — Abfobito opere diurno , vefperi. Vefpertiiuun tcmpus venufte admodum et ad rem accommodate coloribus e vita ruftica petitis adumbravit
poeta. Vbi fol abeunte curru, abiens , longius recedens, ad occafum vergens, umbras mon- tium mutaret, ampliaret, lon- giores induceret. Notiflima Virgilii : Et fol crefcentes dcce- dens duplicat umbras, et : Ma~ ioresque cadunt altis de monti- bus umbrae. Sol demit , detra* hit, folvit iuga bobus fatig. opere diurno feflis , fuaviter ; quatenus occafus eius detraben- da ea admonet. Eadem ele- gantia 'Huuj tir) ^vyU (iovffi n- Sv)<Tt apud Heiiod. "Epy. 587» Adde Apollon. Rb. IV. 1629. yj/j-oc h' vjkkioc fxsv sbv , «vi b y)XvStv iaJr'/)Q avktoc , cc v avt- iravfftv oi^vf) ovc aqOTv)t)ac. Dictum inde Graecis vefpertinum tem- pus $ov\vaic , fiovkvroc ( Hom. II. w. 779.) (Sovkvffioc wgv) (Arat. Diof. 3870 a« quod paflim alludunt poetae latini. Vivg. Ecl. II. 6g. Adfpice, an.tra iugo referunt fujpenja iuvenci ; et iude Ovid. Fafi. V. 497- lem- pus erat , quo verfa iitgo reje- runtur aratra. Adde Cic. ad Att. XV- 27. — ageus, iiri- ywv , adduceus tempns amicum, ^ratum rsjfticis, ceffationem ab opere diurno , requiem. Ad folem vix bene referas.
v. 45. Gra-
CARMIKVM L. III. C. VI. V. 4 1 -48. 103
Damnofa qnid non inminnit dies? Aetas parentum, peior avis, tulit Nos nequioies, mox daturos Progeniem vitiofiorem.
v. 45- Graviter claudit yvw- f*v) , ex ar°umenti ratione de- ducta : Natura ita comparatum cffe, ut omnia lon°o annorum decurfu corrumpantur , atque in deterius mutentur. Seneca de Benef. I. lg. Hoc maiores nojtri quefti funt , hoc rtos que- rimur, hoc poftcri noftri queren- tur , everfos efje mores, regnare nequitiam , in dcterius res hnrnu- nas et in omne vefas lahi. Quid uou, omnia imminuit , xaotytt, atterit, carpit, dies , tempus ; temporis fucccffii omnia dete- riora iiuut. Damnofa ideo, damua , detrimenta afferens, umtata in peius rerum condi- tione. Eadem ratione damnofa ffneetus dicta Ovid. Trift. III. f, 35. — 46* detas parentum, ytvta, qua parentes noftri vixe- runt, peior avis , quae ipfa iam avorum aetate deterior fuit, (Senec. Thyeit. 154. Neu fuc
cedat avo deterior nepos , et maior placeat culpa minoribus.) nos tulit, protulit, iis nos fa- cti fumus nequiores , improbio- res ; nosque a patribus noftri^ degeneres daturi , edituri fu- mus foholem vitiofwrem , nos- met pofteri nequitia fuperabunt. Appoiite laudant Aratea: (Phae- nom. 123.) olyv %Qv<rtiyv ira- rtQtc ysvtyjv ikiirovro yttQor'tQ^v, vj/.iic bs Y.oiY.wrtqa. rtz,tia3&, ouius loci fundum Bocttigerus acute iudicabat Homeri Od. II. 276. YlaZoot ytio rot ■xa.ihtc 6/Jioioi Tatfi ■KtXcvrxt' 01 xktOVtf KetKtOVC.' iraiQOt it t£ ir&rQOC otQtioic. Quae eadem opinio aureae, argenteae , cnetcrarum- que deinceps aetatum fubelt figmento. Caeterum miram poetae virtutem in concinna, qua hanc fententiam eloquutus eft, brevitate facile obfervabunt humanitatis ftudioli.
G 4
CAl\-
104 Q- HORATII FLACCI
i . i — — — — ■— I B— — ■
C A R M E N VII
ARGVMENTVM.
A
irgumentum huius carminis in tenui quidem occu- ^qiatum, Jed praeclare prorjus tractatum doctcque ex- plicitum. Monet poeta AJierien quandam, Jlcti haud duhie nominis puellam, de Gygis amatoris, qui in Ajiam negotiatum abierat , FLde admodum Jollicitam, ut ne Jidam vanis rumujculis aurem praeheat , iujiast quihus ijios discuteret, morae eius caujjas interjcrendo, eosdemque ad ipfius inde prohandam conjiantiam alle~ gando. Ouum autem Juspiciones has maxime a pec* candi illecchris , adverjus quas nec ipja Aftcrie Jalis ohjrmata (JJet, poeta repetendas ejje iuteUigcret ; fe. dulo hortatur eam, ut paria cum Gygis conjiantia Jaciat, ipjique animum ah Enipei amore Jervet iute. grunu Iujuljis intpp. Juper huius carminis conjilio ac dejcriptione excutiendis haiiolabionihus immoiaii nihil attinet.
AD
CARMINVM L. III. C. VII. V. 1-4» 105 AD ASTERIEN.
Ouid fles, Afterie, quem tibi candidi Erimo reftituent vere Favonii, Tliyna merce beatum,
Conftantis iuveneni iide,
Gygen ?
v. i. Tnftio ftatim poeta fu- fpicionem , Afteriae de Gygis inconitantia iniectam amoliri, eiusque vanitatem ollendere conatur. II oc docet carminis totius indoles. Igitur quid fles Gygcn, non tam eft, cur tam molliter fers , cur tantopere te excrucias propter Gygis tui ab- fentiam , quam potius , cur adeo contriftaris , conquereris de Gyge tuo , admifla in ani- mum perfuliae eius ob longio- rem abfentiam fulpicione? Vide vel v. 4- — Favonii non pro- prie quidem Gygen reftituunt, h. e Graecia in Italiam refe- runt, quum plane adverfi lint inde folventibus ; fed quatenus in veris -principio (fpirare inci- piunt VII» Id. Febr. ) Jiibernum molliunt caelum, (Plin.II. 47-) et mare navigabile reddunt, apte ideo h. 1. candidi dicti, cae- lum bibcrnis nubibus obvolu- tnm explicantes , ac mare tran- quillum reddentes. Siniiliter Favoniurn ferenum h. , uti ipfe explicat , tranquillitatem Jacivn-
tem, vocat Plaut. Merc. V. 2* 55- — primo praeclare adie- ctum, ad levandam puellae fu- fpicionem. — heatum factum, ditatum mercibus , e Bithvnia advectis. Thyni et Rithvni, e Tlnacia coloni ( Herod. VII. 75. Strabo XII. p. 541.) unms qnidem originis , fed hactenus diverii, ut Thyni quidem ap- pellarentur, qui oram Ponto proximam , Bithyni autem, qui interiorem Ponti regionem in- colerent. Atque ita quidem hos populos diftinguit Herod. I. 23. et inde Euftath. ad Dionyf. Perieg. 793. Adde Catull. XXXI. 5- Abolitum tandem Thvnorum, quod antiquius vi- detur, nomen, et univerfa gens Bithyni appellati. Atque hactc- nus recte Claudian. XX. £47. Thyni Thraces arant, quaa , nuno Lithynia fertur. Quam fer.ix ea regio rerum omnige- naruzn proventu fuerit , teftatur Euftath. ad Dionyf. 1. 1. tou; B/St>you$ k«; v«ut»xwt«tou; icto- ocTrj ytvitrSttt trars (BiSuvoy G 5 sfAitoqav
io6
IIORATII FLACCI
Gygen? Ille Notis actus ad Oricum Poft infana Caprae fidera , frigidas Noctis non fine multis Infomnis lacrimis agit.
Atqui
BfxvoqcJ laudat quoque Lucian. T. III. P. 319- cf- r- 33- 70
k«1 tyjv avTaiv yv\v ira/.xt&ofov TS v.a) si"ofcvc;?ov itvat ipa.fr}, y.ai AiSoTO/jti«c i-yovatxv, nai vt;n ffr»/.- j\ov$ sv oosff/ (pJoiifforv, na/ ak\a
ircA>.a ap£6Vffav ay <*£<«. con-
ftantisjide, antique, pvo fidei, ut Ovid. Met. III. 34 1. ubi v. Heins. et Burm.
v. 5. Notis actus , tempe- ftate compulfus, coactus Oiicuin nppelleve. Oricus , urbs Epiri cntn portu , qui cum It.diam e Graecia petentibus neceflavio ndeundus, faltem praeter eum vehendum effet, Gygen non tam a recto curfu abreptum, quam potius , ut ad eum ap- pelleret, vi tempeftatis coactum, ibique, ingruente hiberno tem- pore , detentum puta. — 6. Pojt caprae Jidcra , poft ortum caprae. Stella ifta, qu.ie eft in liniftro Aurigae humevo, ortu et occafu fuo temperbtes ckci- tare credita, quatenus mare per illud tempus procellis maxime infeftatur. Arat. Phaen. 15H. s/ bs — v.ai Tot (paTif ykvStv ttiyof avrH)^ vjo' roi(pu)v , oit av ic).'t *o<q(PvQI990J) iro/.komif t9*K«-
v^avTO xilot^o/jLivovs a.v$$<iiirov<;. De ortu autem , qui iri IV. Cal. Oct. incidit, Ii. I. accipi debere, VtX. dubitandum videtur ; nam occafus eius in illud anni tem- pus ( Caleud. Ian. Ilygin. XV. ) cadit, quo mare vetenbns clau- fum erat. Ita tameu volebat Lamb. — infana, infanos (jjw fani feriant Jine litora Jluctus Virg. Eci. IX. 43.) fluctus, ve- hementi/Iimam tempeftatem ex- citantia. — frigidas n. . . . agit. Ornatc prorfus pro , te folavn ibi nocte dieque cogitat, tuique defiderio contabefcit, hoc- que tenerrirno cum affectu pro, ibi invitus detinetur, liaud iv- retitus retontusque amore cu- iuspiam feminae, quod fufpica- ris. Nam etiam hoc Afteries fufpicioni occurrere voluiffe poetam, facile ornatus docet ratio. Noctes frigidas agit, fo- lus noctu cubat, triro poetis loquendi ufu. Ovid. Ilev. I. 7. Non ego deferto iacuijfam fri- gida lecto. Idem Amov. III. 5. 42. irigidus in viduo deftituere toro, et A. A. III. 70. Frigida deferta no te iacebis anus. Lu- cau. V. Qo6f tiduo tum primum frigida lectc , attfue infurta ouies
CARMINVM L. III. C. VII. V. $ -12. 107
Atqui follicitae nuntius hofpitae, Sufpirare Chloen, et miferam tuis Dicens ignibus uri,
Tentat mille vafer modis.
Yt
quies uni nudumque marito non haciente latus. Contra Tueocr. IT. 137. xai vv/xCbav i(j)6£>i)a sri ht/xvta St gp.a XiiroTffav nvspof. Tibulli locum I. g. 39. ^urte frigore fola dormiat , hnc non traxerim. — twn fne multis lacrimis, tui defiderio adfidue prorumpentibus. Ad idem de- lignandum valet infomnis, curis fomnum fugantibus.
7'. 9. Rumufculos, qui forte de Gyc;is levitate ferrentur, quibusque Afterie maxime an- geretur, ita occupat poeta, ut inde Ildei eius conftantiam puellae magis adprobare cone- tur. Agnofce poetam vel in tenui. Vulgaris ratio ferebat : i\untius Cltlois hojpitae dicit, fufpirare eam. Nuntius, iuter- nuntius , qui Gvgeu in Chloes auioiem pellicere conabatur. Proprie quidam accipiunt, et de nuntiis e Thracia (quod Chloe III. 9. 9. Threfla dica- tur ) Oricum miflis cogitant, lepido fatis commento. — Jiofpi- tae , apud quam Orici diverto- rat. Debuere adeo Romae noti effe Chloes nu>res meretricii. ■ — JoUicitae, perdite amantis, amo-
re aegrae. Sollicitudo omnino amori propria (Terent. Eun. I. 1. 14O maxime ubi liaud mutuus eft, vel ab alio intcr- ceptus. Ita Galli amorcs dicit follicitos Vivg. Ecl. X. 6. i -y- coride alium fecuta , et Ciris aejius follicitos Cir. 340- — 10. Sujpirare itidem de vche- mentiori amoris alfectu. Auctor incert. c. XXXII. ( Anal. Va: III. p. l57.) Tlaihtita, Boacu- f&ovkt , ffayt)vtijSti<; v-r i^iuri affSfxaivti; , hsAipa; w? ri( sf* aiyiaXov nufxaroc ifxsiowv. Cal- lini. ep. XLV. 1. ikxoc *XMV ° Ztivoc ikavSavtv wc avi^ov irvivfxa htk ffr>)5«'uuv, tthtc, ivijyaytro. Nofter V. 11. 10. amantem — arguit et latere petitus imo fpiritus. Cf. Catull. LXIII. 97. Ovid Mct. X. 402. — — mijeram, efflictim amantem, et hoc pro tenui, illam. — uri ignibus tuis, amore flagrare, incenfam effe, tuo, tibi debito, quo te folo frui decet, ccnfen- taneuiu eit, tui amantis. Ita ofcula mea Tibull. I. 9. 73. ra (^tk^fxari fxov Achill, Tat. IV. S' et nc paflim apud Ovid. et alios. Caeterum obferva ex- qniiitam poetae copiam in va- rtauda
io8
Q. HORATII FLACCI
Vt Proetum mulier perfida crednlum Falfis inpulerit criminibus, nimis Cafto Bellerophonti
Maturare necem, refert.
Narrat paene datum Pelea Tartaro, Magneffam Hippolyten dum fugit abftinens:
Et
rianda amoris ardentioris no- tione. — tentat , inftigat eum ad aniorem ; proprio vocabulo. Ovid. A. A. I. 275. Vere prius — — femina quam iuveni blan- de tentata repugnet. Senec. Hippol. 891. ti"itatn precibus rfjtiti. Idem exquifitns ro~ Hrit^av apnd Graecos nfns, de f uo vide doct.im Ruhnk. animad- vcrfionem ad Timae. Lex. p. 2io. — mille modis , vnriis artibus , nnnc ptecibus nuhe roinis urgendo. — vafer, vafre, aftute.
v. 13. Tam artes, quibns G)r- een nuntius ad Chloes nmorem pellicere ftuderet , apponuntur a poeta. Refert, exenrpli* edo- cet , mulierem tunc effe faevifji- mam , quum ftimulos odio pu- dor admovct , iuxta Iuven. X. 32f>. qui eadem fere exempla affert v. 327. Kec Sthenoboca minus , quam Crejfa , excan- duit, et fe concuffere amhae. Fabulam <le Bellerophonte a Proeti uxoie fruftra follicitato
pete ab TTomer. II. £. 155 fqq. — Mulior uxor Proeti ; An- te.im Homerus nppellnt, Sthe- nobaeam alii. — perfida erga maritum, amore eius in Belle- ropbontem verfo ; vel fimplici- ter , faBhx, inendax, Bellero- pliontem adulteiii npud Proe- tum maritnm infimulando, cre- dulum illum, fidem his delatio- nibus hnbentem. — criminibur, criminritionibus , intentati iibi ab eo ftnpri. — impulerit ma- turarc , graeca ftvuctura pro, ut maturnret , pararet necem, in ipfo aetntis flore eum exftmgue- ret. — nimis cafto, cui c.ilti- tas fua paene exitiofa fuiffet. Tetricum hlco domitorem Chi- maeiae vocnt Ovid. Trift. II. 397. quem leto fallax, hofpita paene dcdit.
v. 17. Nnrrnt casdem Peleo ab Hippolyte, Acafti, Magne- iiae regis (unde Magneffa) uxore, repulfnm paffa, infi- dins, quibns pnene fuccubuerit, ftructas. De fabula vid. Pind. Nem.
CAItMINVM L. III. C. VII. V. 15-24* 109
Et peccare docentis
Fallax hiftorias movet:
Fmftra: nam fcopulis furdior Icarl Voces audit adliuc integer. At, tibi !Ne vicinus Enipeus
Pius iufto placeat, cave:
Quam-
Nem. IV. 92 fqq. et ibi Schol. data. Audit furdior docto oxy-
Cf. intpp. ad Anton. Lib. p. moropro: audit , movetur liis
257« Verh. — datum Tart.aro, vocibus furdior, non mae,is,
exftinctum, occifum. Dictum quam fcopulus unciis movetur,
cadem forma, qua dare leto h. immobilior eft fcopulo. Co-
Ovid. 1. 1. et Virgilio faepius. lor orationis defumtus ex Eu-
— dum Jugit abjtinens docte rip. Med. 2Q, cij hs trir^oc %
«t copiofe pro, amores eius Sakacaoc xAJ&tuv «housi. Vn-
jifpernatur, eam averfatur. — de Senec. Hipp. 530. Vt duru
19. Nunc blande eum adgref- cautes undique intractabilis refi-
fus, movet hiftorias , narratio- ftit undis et lacefjentes anuas
nes incipit, profeit, peccare longe rtinittit , vtrba fic fpernit
docentes, quae ad amorem ivri- mea. Philodem. c. XX. 6.
tant, amatorias, familiari No- ( Anal. Br. IT. p. $Q.) tcCt*
ftro huius Arerbi ufu. Vid. ad s(3cwv «isi xa/ ir^ciXsycv' akk*
I. 27. 17. Magis tamen ad rem *ca tovtm 'Icvuy jxvSviv iv.kvt;
videtur effe, h proprie acci- ty/MTtpwy» qucm forte ob oculos
pias: exempla profert, quae habuit Nofter. Nam et is
docent, iidem in amore admo- generali pi-jSwv ntitur vocabulo,
dum lubricam efle, faepius ut vocum lloratius. Affine eft
iftocmouo in amcre peccatnm adagium, aiyiakui kakslv , tirt
efle. Exquifitior apud poetas fwv avJjneuoTt»* quod habet Ze-
T2? movere ufus , pro , ordiri, nob. Cent. I. 53. in Adag.
expqnere. Vid. Bentl. h. 1. — Schott. p. 12. — - lcarl , maiis
Jallax , fubdole, ut irretiat Icarii; v. adl. 1.15. — adhuc
cum Chloes iniidiis. integer necdum amore eius tac-
tus; ut II. 4. 22. — 22. At
v. 2i. Vel iic tamen impelli tu vide, ne Enipei amorcm in
nequit, fed periiat in fide tibi animum tuurn admittas, Sdem-
que
110
Q. HORATII FLACCI
Quamvis non alius ilectere equum fciens Aeque confpicitur gramine Martio, Nec quisquam citus aeque Tufco denatat alveo.
Prima nocte domum claude: neque in vias Sub cantu querulae defpice tibiae :
Et
que Gygae datam Iaedas. Sed pnnilo urbaiiius hoc expreffit poeta. — j>lus iuflo, quumalii addicta iis.
v. 25. Quamvis hoc paullo excufatius facias ; quandoquidem Enipeus iis praepollet virtutibus, quae maxima amoris invita- menta effe folent. Ex gymna- fticis exercitationibus, in qui- bus principatum Enipeus tene- ret , commemorat equitandi eius natandique peritiam. Ea- dem in eadem re habet Tib. I. 4. ll. 12. Hic placet angujiis quod equum compcfcit habenis ; hic plucidam niveo pectore pellit aquam. Cf. I. 8- 3 fqq. III. J2. 6. — Non alius conjpici- tur , cum vi, ut qui inter cae- teros in hac arte longe praecel- lat , pro tenni, nemo facile eft, qui ueque atque ille fciat, cal- leat tquum flectere , pro gene- raii, regere, qui adeo equi- tandi arte aeque excellat. Ap- paret inde , Enipenm equeftris fuifle oidinis, qui qtiidem mAxi.
me vacaret his campeftribus exercitationibus. — in gramine, campo Martio : ut gramina campi Marlii I. 1. extr. — 27. 28- Nec quisquam eft, qui citus aeque , aeque cito , dena- tet deorfum fecundo flumine natet. — alveo Tufco , fluvii ab Etruria venientis, Tiberis. Celeritas igitur natandi in ma- xima virtute habita. Forte eiusmodi certamina inter fe in- ftituere folebant natantes.
v. 29. Idem Ovidii prae- ceptum Amor. II. 19. 38« I>1' cipe iam prima claudere nocte domum. — nec defpice in vias, aurem praebendo Enipeo , vel omninoamatoribus, limen tuum obiidentibus , atque -Tnx^ixy.Aav- ffiSvqov canentibus. Declara- tur iioc cantu tibiae , ifti infer- vicntis , quod vel hic locus offendit. — querulae , queren- tis de tua duritie. Pertinet adeo ad amantium querelas, cantu ifto proditas. Atque ita maio- rem vim habet epitheton ( etiam propter
CARMINVM L. III. C, VII. V. 2^-32. ill
Et te faepe vocanti
Duram difficilis mane.
propter fqq. ) quam fi de tibiae dem Thesmoph. 70,7 et 804.
fono querulo explices. Defpi- — 32. difficilis , dura, afpera,
cero plane exprimit Gr. Tafa- y^aXttri). Tibull. I. g. 27. Nec
ttyxTEiv , quod eadem elegantia tu difficilis -puero tamen effs
auhibuit Ariftoph. Pac. gQi. memento, rnonente Dacer. Adde eius-
CAR*
113 Q. HORATII FJLACCI
C A R M E N VIII.
ARGVMENTVM.
JVlaecenas, qmim Kalenclis Martiis , ipjo adeo Ma-
tronalium die, ad fejias epitlas ab Horatio invitatus
ejjct , neque, quid poeta Jibi caelibi cum importuuo
iollennium apparatu vellet , perjpiceret ; in^euue ipjum,
ne mala Jedulitate rijum moveret , monuerat, maguo-
que doctrinae apparatu (quem innuit v. 6.) ojtende-
rat , in caujjls , quae plurimae ad originem huius fol-
leuuitatis deducendam allegarentur , ( jex caujjas huius
facri adnumcrat Ovid. Tajt. mj Jqq.) ne unam qui-
dem, quae eum in partem huius Jacri vocaret, repe-
riri. Horatius igitur rejpondet Maeceuati hoc car-
mine, (Jrjiive nonnulli intpp. Maecenatem ipjius
donnim intrantem , conviviique apparatu Jliipenteni
a poeta hoc carmine excipi autumant, iuducti forte
vv. l^.Jqq.) veraque Jacri caujjfa expojita, ut huuc-
ce diem Jepojitis curis publicis ( erat enim Maecenas
tum temporis praejectus Vrbi; v. v. 17.) hilarij.
Jime Jecum agat, adhortatur. Sacrae autem luuoni,
utpote coniugiorum praejidi, erant Kalendae Martiae,
magnaque eas matronae projequebantur religione ; nnde
Matronalivm nomine ipje ijle dies Jejtus injignitus erat.
Couf. curale de eo ageutem Ovid. I. I. et Tib. III. 1. 1.
Ad a. V. DCCXXXIV. hoc carmen rejerri oportere,
patet e vv. 1 7 Jqq.
Al)
CARMINVM L. III. C. VIII. V. 1 - 4- 113
AD MAECENATEM.
IVlartiis caelebs quid agam Kalendis, Quid velint flores, .et acerra turis Plena, miraris, pofitusque carbo Cefpite vivo,
Docte
t>. i. Quiil agam , quid iiruani , quid inceptera , qua<? rne intcmperiae agant ; fere ut
1. 14. 2. O quid agis ?
quod ego , qui caelebs fim, Calendis Martiis facrum appa- rem. Docte hoc atque expli- catc duohus membris poeta ex- tulit. Feftae erant Calendae Martine matronis Romanis, fa- cra ifto die lunoni pro coniu- gii felicitate facientibus. Vide Argum. lure igitur Maecenas miratur, Iloratium hoc Matro- nnlium die, qui neutiqnam ad caelibes pertineat, alieno pror- fns tempore feriari. Ad Por- phyrionis aetatem follenne iltud perdurafle docet eins Schol. „ Calendae Martiae hodieque matronarum dies feftns eft. " —
2. Docte poeta facrificii appara- tum fie.ill.itim percenfet. Flo- rum ufus in re facra frequens ac multiplex. Iunonis efligiem ifto die floribus coronatam fuifle , diferte tradit Ovid. Faft. III. 253. Ferte Deae Jiores : gaudet Jlorentibus herbis hatc Dea ; de tenero cingite fiore ca-
Tom. II.
put. — Pro ture ad facrum parato docte eft acerra turis ple- na, arcula turaria ( uti recte iam Torrent. ) unde tus in foco adolendum expromebatur. Eo- dem colore Virg. Aen. V. 745. et plena fupplex vcneratur acer- ra. Male nonnulli de turibulo cogitant. — et carbo, carbones ■pojiti, ingefti cefpiti vivo, arae e cefpite viridi exftructae, cefpititiae, quales in privatis fa- crificiis ufitatae. Focum vivi cefpitis appellat Calpurn. Ecl. V. 25- et foculum vivi cefpitis pariter Aufon. Ephem. Parecbaf. 13. Cf. I. 19. 13. — 5. Do. cte , qni probe calles, tenes fernwnes , /jlvScvc , utriusque linguae , tam graecae quam la- tinae , ( lingua doctus utraque Martial. X. 76. 6.) qui utrius- que populi antiquitatem , litte- ris confi^natnm , ritus ad^o at- que facra cum ipforum cauilig atqne originibus egregie per- fpecta habes. Vnde Maecena- tem , ad feftns epnhis ab Hora- tio Kal. Martiis invitatum, vix aliud quidquam huius diei H facrum,
1 14
Q. HORATII FLkCCl
Pocte fermones utriusque linguae. Voveram dulcis epulas et album Libero caprurn, prope fuueratus Arboris ictu.
II ic dies anno redeunte feltus Corticem aditrictum pice demovebit
Ampho-
facrnm, exceptis Matronr.libus, in tota antiquitatc repcriri, ne- que haec ullo modo ad caelibes pertineve, poetae fighificaffe probabile admodum videtur.
V. 6. PoetaBacclio, qui prac- fentiflimum inortis peviculum, arboris trunco ipli iutentatuin, a cerricibu9 ftiis dcpiililfet, fa- crntn fc votivum ifto die ue- bere ait, tanquam agrefti, ac fpeoiatim hortovnm (piaetevvi- tium euim pomormn quoque inventio atque cultma ei tribn* ta. M'y)\<x AtwvSffsv inde dicta Philetae apud Schol. Tueticr. II. 120. unde Aiivvffov rS/v /u>)Xw* *u(>sr;;v rect-c dogit Athen. III. . D.) eidemque peetarum tutelari numini. Vide ad I. 1. 29. et II. if). Oua eadem de caufia Mnlis falutem fuam acceptum fert III. ,j.. 27. can- demque Fauno II. 17. 27. utva- que de cauffa. Abfone igitur Gefnerus li. 1. ,, 15ene Libero ; ifte enim iaetitUie dator femper aderat conviviis. ** — Voveram ( in cuius ternpovis vi niire
quosdam argutari videas) dul- ces ejjulas et caprum , dncte pro, vov. caprum , duloem f. « vatam Deo victimam ; ne di. verfa a poeta imiui harioleris. Eo tamen ferri puundi, qiq dulces , laut.is interpretantur. Caeterum hirci in Racchi faoris immolatio fatis frequens ac per- vulgnta. — Album ob facvum Deo fupero facieudum dici au- tumant ; fed ovnat fimpliciter. — 7. eo die , quo prope fune- raius, oppreffus , exfi.inctus efiem procumbeutis arboris ictu, cafu , ruina.
v. (). Obferva ovnatnm et co- piam poetae h. 1. Abfoluu fententia erat : hic dies fejtusy milii folleunis erit, felta ifitim iae- titia B»am anno iu fc redrunte, vnlvente, quotannis ; fed cu- mulate atque explicative mo- dum adiecit poeta, quo dies i(te ti-ar.si^i oportcat. Suayitet quoque kic dies — demovebit pro vtilii;aii , hoc die demovebt* tur detvahetur cortex, f. fubeK ■pice adjirictus, iUitus , obtura- tui
CARMINVM L. III. C. VIII. V. 5- 12, ll5
Ampliorae fumum bibere inftitutae Confule Tullo.
Sume
tiis (cf. ad I. 20. 5.) amplw- defi^nat; qni quidem, fi L.
ran graece pro , nb nmphora, Volcatium Tullum , cum Lam-
qnod ornate eft pro, amphora bino et aliis intelligas, incidit
relinctur, aperietur, et lioc in a. V. DCLXXXVIII. collega.
docte pro: hunc diem fefta M. Aemilio Lepido; unde
quotaimis compotatione cele- XLVII. annos confleias , fi car-
br.mdum inftitui. Idem ora- men noftrum a. V. DCCXXXIV.
tionis color in Theocr. VIL adfignes. Sed lianc aetatem ne-
TiT^asvt; hs viS-wv airt- gant ferendam efle in vino,
k-jsro xjct9c aks((£<x(>. Tibnll. quod fumo praecocem maturita-
II. l. £Cj. Cliio /olrite vincla tem traxerit ( Colum. I. 6.) in-
cado. — 11. Amphorae opti- ducti maxime Ciceronis (Brut.
ttiae notae, quae vetufiiflimum $3. Nimia vetujias nec habet
vinum continet. Pro hoc pocta, eam quam quaerimits Juatntatem,
ex veteri condendi fi^nandi- nec eji iam Jane tolerabilis ) et
que vini ratione, injiitutae, Plinii (H. N. L. XIV. 4- N°n
paratae, deftinatae, adornatae, alia res maius incrementum Jen-
bocque pro, coeptae Jumum tit ad vigejimum annum, maius-
bibere , imbibere, matnritatem- ve ah eo dijpendium.) locis.
que contrabere, quod eft omni- Sanadonus itaque cum MafTono
no pro, in fumario repofitae (Vit. Hor. p. i2g fqq. ) ad a.
Cos. Tullo. De more veterum, DCCXXI. refert, quo Caefar
vina in fuperioie aedium parte, Octnvianns II. et L. Volcatius
qune fumo pervin , unde vetu- Tullus Coff. fuere. Ita vero
ftefcerent, amaritudinemque tra- fuifiet vinnm XIII. annorum,
hercnt, reponendi, nota omnia. idque fatis vetuftum babent.
Vid. Coltnn. I. 6. 20. Barry Sed amat omnino poeta aeta-
tamen (Obff. on the Vines of tem vini , quod pr.-iefiantifli-
the Ancients p. 6/f.) de doliis mum baberi vult, ad natales
intelligit, quae ante quam iis fnos referre. Sic III. £1. 1.
vinnm, in vafa tettacea inde O nata mecum conjule I\JanIio
transfundendum, inderetur, va- qnod ad tefiae aetatem inepte
riis aromatum generibus fumi- Maflbnus 1. 1. refeit, et V. 13.
garentur; pnrum appofite buic 6. Tu vina Torquato move Con-
lam annum vini couditi Jule prejja meo. Anno autem
nomine iu cado notari fo- ante n.-.tum Horatium Confu-.
lituni, poeta Tulli confulatu latu functum fuiffe Volcntium
II 2 Tullura
ai6
Q. HORATII FJLACCI
Snme, Maecenas, cyathos amici Sofpitis centum, et vigiles Jucernas Perfer in lucem : procul omnis efto Clamor et ira.
Mitte
Tnllum conftat. Quid? quod ulteriora tempora fpectat cadus, JVlarfi duelli memor , III. i.i. i$. Vt taceam , non eandem oninhim vinorum elTe naturam, maturefcendique rationem.
v. 13. Praeclare poeta , ap- pnrando convivio intentus, iplum fiatim repraefentat , et convivns ad bibendum exhorta- lur ; more Noftro perqnam fa- miliari. Vid. ad IL 7. 21. — Sume caet. Largiter hodie te vino invita. Sed fuavius , et ad Maecenatem urjrendum for- tius eit, quod iita pocula amici fofpitis , propter amicum e pe- riculo fervatum , exhaurieuda ait ; quam blandam vim»Mae- cenas vix amoliri a fe poffet. Cyathus, fextarii pars duode- cima , cochlearis forma , iufer- vicbat vino et aqua in cratere temperando, (vid. ad III. ip. ji.) et inde eflnndendo in po- cula. Centum rnagnam omnino vini ifto die bibendi copiam de- iignat. Notatu tamen di«na fuut, quae Acron liabet: vevbo ufus eft convivarum , centum cyathos; (adde) pofcentium. Notum autem , cyathos et po- cnlum dici eius , in cuius ho-
norem bibitur. Cf. ad III. ig. (). — et ingiles luc. j>. in lucem , totam noctem jjcnialiter mecuni uaduc. J-.urernaru.-n in convivii liooturni delignationf irequens admodum atque valde appofita mentio. Perfer iii:i- les ( ita iungere fatius erit) fac ut vi^iles ( vivas dicit III. 21. 23.) fint, continuo luceant in lucem , f. diem usque. Ad fen- tentiam cf. III. 21.21. Propcrt. IV. 6. 85- — »4. Hacc a poeta tanquam in compotatione, quam animus eius, morae im- patiens , praecipit, a convivis paullo liberius agitari coepta, fumta magiftri bibendi perfona, aut omnino pro hofpitii iuie pronuntiari putanda, quibus venufte admodum Maecenali, convivium fine tumultn ac rix| celebratum iri, fpondet. Ad- pofite igitur efto , poeta piae- fentcs convivas ac tumultu.iri incipientes increpante. Phan- tafmatis igitur fuavitatem 11011 cepere qui efto pro, erit, dictum volunt. Multo autem magil recta via exerrare cenfendi, qui non convivantium clamorem, et iram f. tiimultum nd rixas et altercationes progreffum, fed vel vim heitilem ac proelia, ve)
carmi:nvm l. iii. c. vui. v. 13 -2 0. ir
IVlitte civilis fuper Vrbe curas: Occidit Daci Cotifonis agmen: Medus infeftus fibi luctuofis Diflidet armis :
Servit
vpl negotiorum forenfinm ac civilium , qnae Maecenatem a convivio prohibiturae fint, flre- pitum intelligi debere opinan» tur. Denique ad vini vim in- nocuam ( ut innocens Lesbium J. 17. 21.) quod caput haud gravet, a clainore adco atque rixis bene potos immunes prae- ftet , trabi videas ; quae fatis longe petita videtur ratio.
v. 17. Totum te hodie da mibi, et recte animum civili- bus curis exfolvere potes, quum ab externo bofte omnia tuta fint. Erat fcilicet Maece- nas tum teraporis (a. V. DCCXXXIV.) Praefectus Vrbi, abfente atque occupato in Orien- te Augufto, cuius adeo yices per totam Italiam fuftinebat. Mittc , fepone, abiice curas ci- tilcs, follicitudinem de falute civitatis publica, utpote vanam ; fuper Vrbe , quam Vrbi pvae- fectus gevis. Docte his adie- ctis ddi<>natur inajjiftratus ifte ampliJlunus, ab Augufto ei de- mandatns. — i\\. Securitatera impcrii externam fpeciatim, ut poetam decebat, Maecenati, quo lentiorem eum haberet, o&endit, adnumeratis, qui nu-
per victi fubactique effent, po- pulis. Daci Cotifonis agmcn, paulo doctius quam , Dacoruin a°men, Daci, qui, fmes Ro- manos continuis iucurlionibus ( unde forte cum virtute Daco- rnm as;men dictum ) infeftantes duce rege ipforum , Cotifone, Oiciderunt , graviihma clade af- feoti funt a Lentulo a. V. DCCXXXIV. Cf. Sueton. Octav. 21. Flor. IV. 12. — JMcJiii , Parthi infefti nobis, utcunque noftro infenfi impe- rio ; nifi potius copia poetica adiectum dicas fcqq. Jibi dijfi- deut , quod graece eft pvo , a fe, (utll. 2. 1°,. ilifjidcns j)le- bi) discordant inter fe annis luctuojis, bellis civilibus; dis- cordia civili, quao vires ipfo- rum atterit, ita diftmentur, ut externo bello vacare nequeant. Refpicit autem poeta inteftinas poft Fhraatem a Scytharnm rege jolio redditum ( II. 2. 17.) in eius re^no turbas , Teridatis, regno deiecti, pavtibus ob im- manem illius crtulelitatein con- tinuo rebellantibus. Atque in- ter ipfa haec bella civilia Ro- manis li^na cum captivis a. Phraate, metu externi btflli ( ut Strabo tradit 1. XVI. 748- ) fl 3 hoc
ii8
Q. HORATII FLACCI
Servit Hifpanae vetus lioltis orae, Cantaber, fera domitus catena: Iam Scythae laxo meditantur arcu Cedere campis.
Neglegens, ne qua populus laboret, Parce privatus nimium cavere:
Dona
hoc ipfo anno (DCCXXXIV.) reddita fuiffe conftat.
v. 2i. Cantabri, bcllicofif- fima Hifpaniae leptentrionalis natio, hoc ipfo denmm anno, poft infignes clades, ac diihcnl- ter adrnodum ab Agrippa de- victa. Cf. Dio LIII. «5. et ad II. 6. 2. — Scn'it domitus ca- tena , copiofe et cuni vi pro, plane fubiugatus eft, iu fervi- tutem reilactus eft ; nam victi antea multoties rebellaverant, tum vero in provinciae for- mam ab Au»nfto redacti erant. Ideo vetus hojlis , in quo per- domando diu fruftra laboratnm fuit, qui diu nos exercttic; cui adeo praeclare refpondet fera catena. — Scythas communi nomine populum dixit, Iftri accolam , quem Gelonurn II. g. 22. appellat. IIo;> ultra Iftrum a Lentulo fubm>>tos praeclare defignant illa: meditantur, cnm inaxime ni eo funt, ut coacti a Lentttlo cedant evceuant cam- pis , citerions Hr.ii ripae, fini- bus Roroanit, quos continuis in-
cnrfationibus vexaverant. — arcu laxo , quam exquilite pro, victi , impofita hac ipfis pacis conditione, quo fimul jwgnandi ipforum ratio oftenditur. Kodem orationis colore Antipat. Tiieff. XX. (Anal. Er. II. 115.) de Parthis: SrsXAsv it E^C^t.jv, Z>jvo< tsy.o;. — hyjtts &s #s|3(f
Hf)^CtX(XC/X£V<X TO^iX, K«7ffO(D«
Nemelian. Cyneg. 74. 75. lm- bellemque fugam referam , clau- fasqtte pliaretras Parthorunt laxosque avcus, tt fpu ula nulla. Sil. III. 6 12. Hfjic laxos arcus olim Gangetica pubes fubmitlet, vacuasque ojlendent Bactru pha» retras. De his ipiis Scytliis- Senec. Oed. /\6q. Laxavit vi- ctos arcus, Geticasque fagittas, 1 IMuJfagetes nui pocula fcnguine mifcet. Cf. Ovid. r.iit. V. 595. Trift. II. 227.
v. 25. Quocirca , miffs cnris civilibus, quibus recte fuperfc- deve potes , da te hbdie hiia- rr:v.. Negligens parce, copiufe el ornate pio aherutro , vegtfc gas, omittas ( ' ut J. -^. ])■■■) f. )■■■
CARMINVM L. III. C. VIII. V. 2 1-28- I *9
Dona praefentis cape laetus liorae , et Linque fevera.
f. -parcas , (fiiHov, nolis nimium carere, ne nimis follicitus iis, ve qua parte populus Romanus, resp. laboret , delrimentum ca- piat, privatus, cum fis priv». ms. Principi fcilicet cumpara- tns, cuius rcfpectu omnes pri- vati uicebantur. Vide Gefn. StibbLndiri ita Anguito, omnia incolumia atque tuta praeftanti, nt poetam voluifle credam, quod r.iniis acute ftatuunt uon- ntiUi , a me impetrure haud
potui. Eft igitur: publica te privatum ne nimis augat cura, ne praefentis teniporis tibi fru- ctus pei cat , ifta intercipiatur, — Dona Jwrae tempus quod tibi Deorurn munere datnm cf', quo frui licet, qnippa praefenf, csrtum, in quod ius babes, r«TW, ne clabi iine , co fruere laetus, hilaritcr, genio iudul- gcndo. lincjue fcvera , omiih» lcriis , abiectis curis.
II 4
CJR-
120 Q. HORATII FLACCI
C A B. M E N IX.
ARGVMENTVM.
JVJellitiflimrtm , atque ipjo Iidio Scaligero iudicc, certo alioquin Venerinn poeticarum ojore, ottnii neclare dulcius odariutn ! cuius quidetn caujjas a Jenjnum at- que ajjcctuum , qttos hoc carmen plane exprimil , veri. tate repetendas cjje, in promtu efi perfpicere. Atque hatic ttaturalcm Jimplicitatctn auxit adiuvitque poeta adjumta carmiuis amoebaei Jortna , cuius ea potijji- rnum natttra eft atque indoles , ut alter, qui rcjnon- deat , ad alterius feujus orationem Juatn plane cou- Jortnet, ita tatnen, ut vel eiusdem fententiae vitn acuat , atque exaggeret , vel eatn penilus itjringat. ( Artijciojuts , quamquam minus Juaviter, carinen Juutn amoebaeum ivjtruxib Virgil. £.cl. III. <5o. Theocritvm Jecuius. ) Repraejentat igitur hoc carmeti duos amantes , tnutuis utriuque Jujpicionibus vexatos irisque inde dijlractos, eosdemque e iucundijjuna pri- Jlina atnoris recordatione ad redintegraudum eutu cu- pidos ; quod plane ad animi humani naturdm attcm- peravit poeia, pojt mutuas demutn fugillationes, et ipjos tecti atnoris iudices , ( Jta Terent. Eun. III. 1. 5Q. tu par pari rejerto, quod eain mordeat, Thr. Siquidem me amaret, tum ijtuc prod- effet> Cuatho. ) amantes ad paccm tentandam
acci-
CARMIN VM I» III. C. IX. 121
accipiendasque condibiones perducendo. Oui neque hac levioris argumenti Iractatione veniijiijfnna , neque nativa orationis Jimplicitate, neque numerorum aptijp,- ma Jacilitate commoveatur atque deliniatur , is Mujis Gratiisque iratis Je natum iure kabet, quod couque- ratur.
II fi CAR
12 2 <J. . HOKATII TLACCI
C A P, M E N AMOEBAEV M.
H O I\ A T I V S.
JLJonec gratus eram tibi,
!Nec quisquam potior brachia candidae Cervici iuvejiis dabat:
Perfarum vigui rege beatior.
LTOIi.
v. i. Donec ee;o gratus, ac- ceptns //7)/' eram, amore tno fruebav , amabar a te. Eadem venuita limplicitate Propert. I. 22. 7. Olim ^rntus erarn ; non illo tempore cuiquam contigit, ut Jimili pojjet amare fule. — Z. Noc quisqnam a te mihi praeferebatur. Koc ornate at- que venuiie admoiium poeta extulit. Potior , poi iore apud te habitus loco , quem magis amares ; follenni liuius voc. ufu. Plaur. Caf. 1. 84* Tunt illiim ducas ? htycle ine fufpcn- dio , qucnn tu eius potior fias. Nota Tibulli: Jt tu qui potior mmc es, mea fata timeto. lam Callirn. ep. XXVI. ilfxoat K«X- Xtvvwro$ twytoi fJOyTeor sksivijj t~nv /av)rH tyikov v.gt iCffova fnifn kfi/.vjv. Terfiit. Eun. I. 2. 71. Sine illum priores partes hosce aliquot dies apucl mo ha- beve. Cf. V. 15. 5. — brachia tlabat cervici, circurrulal ,tt cer- vicem tuam , amplectebatur te. — candidae , pulciirae. — 4-
FelicuTimus eram mortalium, proquo tva^ YSffTijwjpoeta com- pnrative: beatior vi»ui , vixi. (ntlll. 26. 1.) fui, (adiuncta tarnen felicitatis, quam ex Ly- diae amore caperet , notione) rese, re»ibus Cde certo enim aliquo vix cogitandum) Peifa- rum ; qnorum quidem opnlen- tia, enataque inde luxuries fa- mi»eratifhma. Cf. Inven. XIV- 523. et ad I. 5Q. 1. Eft igitur: ditiffimos maximosque reges felicitate mihi antecedere vide- bar. Exquifite exornavit vul- g*ie proverbium poeta , quod cit apud Plaut. Pocn. III. 5. 53. Rex fum , Ji c^o illum hodir hotuinem ad me illexero. Fa« ciiuit huc apprime Tibulli I. {}. 54. liuic tu candentes hume- ro fuppone lacertos, ct regum magnae defpiciantur opes. Et Propert. I. 14- *3- Jum milii eeffuros fpondent mea gaudia reges, quae maneant , dum ine fata perire volent, h. dnm felici nuhi in amore effe licet.
v. £ — <")•
CARMINVM L. III. C. IX. V. l-lO. 125 Ij Y D I A.
Donec non alia magis
Arfifti, neque erat Lydia poft Cliloen: Multi Lydia nominis
Fiomana vjgui clarior Ilia.
h o II A t i v 8. Me nunc Tlirelfa Cliloe regit,
Dulcis docta mcdos, et citliarae fciens:
Pro
v. 5 — q. Donec non alia, alins puellae amove arjijii, te- nebaris , me unice aiuafti. Ardero aliqua familiari Hora- tio fiructuva. Vid. ad II. 4. 7. AC~:<?iv in arjifti , rcl; gratus eram oppofito , in promtu eft fentire. — 6. Neque erat JLyi dia, iila tam efTliciim a te olim amata Lydia, cuius nomen femper in ore cevebas , qaani venuite pro vul^ari, neque e^o eram pojb 6hlo2n, ei non poft- habebar. Sententia £enevalius ita efferenda erat: Donec me onuiibus anteferebas puellis; fed Chloen in fpecie nominando, fibi ab Hovatio praelatarn, ex- fufcitatos priftini amoris J£ni- culos prodit I _vdia, novum ipfi kroovera molliter exprobrans. — f. Non arro^antia ouadam, fed fijnificanter admodum j .y- iliae uoroen repeti pnian.lnm : Lydiae nomen cclebratiTinuim erat poetae caxmiolbua ; in 1 mnium ove fuit Lydia. Orna-
tum autem et copiam m enun- tianda hac fenteutia, quo for- tius animura feriret, obfevva. Suffecerat alteintrum, vu^ni nominis , magna f«ma vigui, florui , fui ; aut clarior fui ilia, Romuli maire, inaximum iiide nomen adepta.
v. 9. HauJ inficiatur amo- rcs fuos poeta, et, quo oiagis uverer Lydiam , fe tenerrimo ei adftrui&i amore, ultvo fa- tetur. Etiam laudes puellae haud temere adXpergi, in promtu eft inteliioere. ChloJ libertina, Threffa , e Thracia. oviuuda. Novum hoc ei nomen , dum Romae de^eret , inditum , aut, quod pi-obabilius videtur , a poeta eir.ctran , carminibusque frcqucntatum. — mc regit, eius amove obftrictus teueor, mil<-re eam depereo ; nota poi- tarum loquendi ratkme , qua amatores pueilis fervire, puei- lae autem imperium exeicerc, rejjxmm
124
q. HORATII FLACCI
Pro qua non metuam mori,
Si parcent animae fata fuperftiti.
L Y D I A.
Me torret face mutua
Tliurini Calais filius Ornyti:
t>ro
regnum habere dicuntur, ut in rnlguS notum. Vid. Burm. ad Propert. III. Q. ig. — docta modos, attis cantandi pe- _-ita. — dulces auget peritiam eius; niti forte iimpliciter or- nat. — et citliarae fciens, gr.iece mSd^ae; ahvia , citha- nitria. Ita Callim. ep. XXXVII. Battiadem poetam iv tlhoTa aoihvfj vocat. Vtraque laude eademque loquendi ratione Ti- rootheum impeitit Alexauder Aetolus IV. 2. (A. Br. 1. 419.) y.t^d^Y)i Jd/jwvor nai //.sXswv appt'1- lando. — 11.720/1 metuammori, haud recufabo mortem , lubens moriar. — 12. Si per fata ei fuperftiti effe liceret, (i vitam eius morte mea redimere pof- fem. Pro ei quanto efhcacius animae , dulciffimae puellae meae. Nili refpueret oppofitio v. 16. forte pracftarct: fi alteri ani;na« meae parti , quae milii fujvrUes futura eft ( feu potius , ut miiu fuperftes fit) h. Cliloae meae dilectilfimae fa- ta parcent: plane ut II. 17. 5» Ah te meae Jl partem animae rapit matuiinr vis , quid moror altera ? Kec carus aeque nec
fuperftes integer ; eadem quidem fententia. Caetcrum tenerrimi amoris affectum vividiiTime ita declarari, monere vix opus eft. Similiter in Homonoeae epitaphio apud WernsdoriT. Poet. lat. min. T. III. p. 214. Si penfare animas jlnerent cru- delia fata , et pojjet redimi morte aliena falus : quantula- cunque meae debentur tempora vitae , penfajjem pro te , cara Homonoea , libens.
v. 13. Torret , accendit , in- flammat me Calais face, amoris igne mutuo, paulo brevius pro, ego amore in Calain incenfa feror, eiusque mutuum expe- rior, ei aequo ardore reipondeo. Torreii de amore gravi fatis frequcntatum latinis poetis ; veluti Catull. C. 7. E graecis adponere iuvat fuaviilimum Sophoclis fragm. ex eius Ilippod. fervatum : TIsXo1^ tiyya Sviqa- TV)Piav Ejcvtc? , dffTox-rvp tiv huuixTWJ txsr ivSaXitral p.tv avrog , kZOTTa hs f/.i. Theocrit. XXiil. 34- AwMMI Tfltv xqahiav ottsu/xsvo? kkp.vpet nXau(Ti({* cui eidem I.veidas oxtsu.usvo; iz 'A<Pjo5/t.i; dicitur Vll. 51. Et Oallirn.
CARMIHVM L. III. C. IX. V. 1 1 - 18- l25
Pro quo bis patiar mori,
Si parcent puero fata iuperftiti.
n o i\ a t i v s. Quid? fi prifca redit Venus, Diductosque iugo cogit aeneo'?
Si
Callim. ep. XLV. 5- ".fliroj/aa/ dere. Neque admodnm poetnm
pfyockwffTt i, /ai §a</xova$. — adiuves, li ita accipias locurn :
14. Tliurini, e Thurio, L11- Quid? ii Vcnus prifca, quae
caniae oppido oriundi. Ornv- aliquandiu nos defenut, iterum
tus igitur inter eos referendus, redeat, nos iugo coactura. —
qui Romam, ut multi id tem- DiJuctos, feiunctos , folutos
poris , fortunarum fuarum fe- iugo , cui antea iuncti erainus,
dem facercnt. A patria autem amorc piiftino novis utrimque
defifinatUT Cnlais, ex oppof. diffoluto. Errant , qui boves,
Chloes Threffae. — 15. bis uude imn£o ductaeit, uni qui-
paiiar, liaud recnfarem mori. dem adhuc iugo adhaereutes,
Bis autem , quo gravius vicif- fed in diverfa abeuntes dici
lim dolerct poeta. — puero aiitumaut. lam enini Iloratius
forte refpectu Horatii , iam ad- cum Chlce' , Lvdia autem ciiui
ultioris ; in quo adeo vis eii. Calai uni iugo iubiecti erant.
Ad rem I. 53. 10. Veneri
v. r?. En luculenter' compro- placet impares formas atqne
batani Terentii enomen : Aman- animos fub iuga acnea fuevo
tium irae, amoris redintegrarfo miitere cum iuio. — co»it iugo,
eft Andr. IV. ?,. 20. Quo cali- iternm fubuit , uos denuo con-
diores enim amantium irae, tanto iimgit. — atue-o , firmo, nullis
celerius defervefcunt. Atiirni diilidiis pofthac folvendo. —
igitur humani natura plane ad- 19. Chloli jlava, quantumvis
umbrari a poeta exiftimnndum, pulchra; praeclnrum h. 1. epi-
qtiod exafperatis ctim maxime theton quo facilius reconcilie-
utrimque animis, renovandi tur Lydia , puellae pulchrae,
priiiini amoris cupiditatem eidemque praecLris artibus or-
oftendit. — prifca l ''enus, amor natae ( v. 10.) praehabita. —
priftiutis. Parnm fubtiliter h. excutitur fc. iugo, ne dubita.
1. verfari poetam , Venerem Nunc enim Horatius et Chloe",
nunc proprie nnnc metaphorice mutuo amore connexi, uni
intelligendo, in promtu eft vi- iugo fubiecti erant, Pefhme
<rt
126 Q. HORATII FLACCI
Si ilava excutitur Cliloe,
Heieclaeque patet ianua Lydiae?
L Y D I A.
Quamquam fidcre pulclirior
Ille eir, tu levior cortice, et improbo Iracundior Uadria:
Tecum vivere amem, tecum obeam libens.
et contra lingtwo ratlonem cx- plicant, eiicitur, cxcluditur domo niea, ii<que hovo errori verf. feq. fefe implicaut. — 2o Si iterum jiatet iauua ( ut Tib. I. 2. C). lanua iam j>ateas uni tnihi vicia querelis ) JLydiae ( in fecuiulo calii), aditus ad tepateat, (i me iterum admit- tere velis. Male de Horatii ianua cogitant, et L.ydiae dandi cafu pohi exiitimant. — reiecn: , quam per aliquod tem^us neglexi, Cbloae poit- lianii. Ovid. Met. IX. 606. E , h reiicerer, pocui moritura videri,
v. 2i. Sidere pulchrior (quod praeclare refpondct t;JI jiavu ) pulclierrimus , not.i compnra- lione. Egregiae pracclarum hdere formue puerum laudat Stat. Silv. III. 4. 26. Principem corufco fidcre pulchriorem Clau- dian. XI. 1. Idern Jidereot ar- tus XXXI. 3. — 22. lcvior
roobilior cortice , fubeie, mu- , atque inconltatis in amore. Ovid. Amor. If. 0. 49. Tu levis es , multoque, tuis ventofior alis , de Cupidine. Eodem fenfu Cynthiae formam levem appellat Prop. II. 4. 2g. jLeviorcm pluma talem homi- nem vocat Plaut. Menaecbm. III. 2. 23. — 25. Sollennis irati cum tempeftuofo mari comparatio. De Myrtale I. 55- £5' /retis acrior Hadriae currantis Calabros fnus. — imjjroho , turgido, procellofo, Improhum enim poetis onuie dicitttr, quod modum excedit; res notiiliroa. — 24. Tamen tecum amem, praeferam , ex- optem vivere , potius vivam ; tecum ( fuaviter, et cum allectu hoc repetitum ) obeam libens, lubenter in hoc amrre ad mortem usque perfeverem, nullius amplius amorem expe- tam. Idem votum Lydiae Ho- ratius expofuerat I. 13. extr.
CAR-
CARMINVM L. III. C. X. 12
C A R M E N X.
ARGV 31 TLNTV 31.
J_Ln cannen izaoav.XavaiS-voov ( cuius particulam iam J. 2,'j. 7. 8« vidimus ) iu/iuiu atquc omuibus uumeris abfolutum. Conqueritur amator exchifus de Lyces duritia, quae fui nocte intempejia ante fores eins humi iacentis liaucl vnfereatur ; monet , m fuperbia fua Vencris iram aliquando in fe provocctt itaque fnperbas aliquaudo Jaftidientium amatoriun vices experiatur; mox convitiatur (vv. 11. 12. ), convitiis adiungit preces atque obtejiationcs ; minatur deniquet fefe talcs iniurias haud aequo amplius auimo laturum, eamque dcrelicturum. iUaguain iucuuditatem affert houiinis indiguatioue pariter atque amorc acjiuantis iinago ; tuni oratiouis. oruatus Jatis quacfitus cji ac elegaus, qui tamen pajjitn graecum excmplum prodit. Comparentur cum Nojiro Plaut. Curc. I. 2. 60 fqq. Ovid. Amor. I. 6. ct Propert. I. 16. 17.
AD
123 Q. HORATII FLACCI
A D L Y C E N.
Jlixtremum Tanain fi biberes, Lyce, Saevo nupta viro : me tamen afperas Porrectum ante fores obiicere incolis Plorares Aquilonibus.
Audis,
v. i — 4- O quae durior at- dtim fnevitiam eius exprobrat,
que fnevior es, qunm mulier abalien.ire conctuv, ( quo eodem
Scvtliica. Sed iniigni oinatu fpectant vv. 15. i6.)aut, quod
iriltruxit, cxquifitaque conver- fimplicius idemque veritis iu-
fioiie nobilitavit lianc compa- dico, ro faevo omnino ad geu-
rationem poeta. 67 Tanain bi- tis iftius feritatem defignandam
bertt, fi Tanais accola efTes pittem adiectum. — 2. tamen
( v. ad II. 20. 20. ) fi Scytbiae mei rrufertura effcs. Vlora*
oras inliabitares. — extrtnium res , doieres, indi<>nareris, (ut
longe diflitnm, terrae liabita- V. 5. 47. et II. Epp. I. 9.)
bilis nltimum fluvium. Ter- liatid fiiftineres , me obiicere,
rarnm tffiifD termini Tanais et vix me obiiceres, obiecium f.
Nilus habiti iuxta Piin. prooem. expofitum patereris Jlquilonibus.
1. III. Vnde de lonjjiuqua fug» — porrectum ante fores, multo
1'vopert. II. 50. init. tu li>.et fignificantius , quam, iacentem,
usque ad Tanain fugias caet. exu.b.uuem ante fores afjieras,
Scytbae autem vctetibus omnes tuas , puellae nfperae, durae.
remotiores feptcntrionis populi Adrcm Ariftaen. l\. 20» *AafM&-
dicti , propter coeli, cui fubia- rov$ vat y^a//.at-rsrs7^ y.ot/x^atg
cent, inclemontiam, truculentia £•*■< Svqati ircitlcSe, nat ktxa^w;
ao feritate itumanes. — 2. Ver- tKtrtvtri /xovov (t^/z.aro; rvyiiv
ba Jaevo nvpta viro , conipara- <x~ioZvrt(; *t«i baxouovrct; xa-
tioni intpp. inferunt, bocfenfu, ro/JivvcSB tou? Seovg. Ciudeles
et praeterea r.upta efTes Scvtbae rigiJo cutn litninc poftes eadem
J.ievo, cuius vel mores afperi elegantia Ovid. Am. I. 6. 73.
afperiorem te reddidiffcnt, vcl Cf. 1. 25. 5. — incolis, docte,
cuius ferocia tibi timcnda qtii plagae Scythicae dominan-
efiet. Equidem aut de I.yces tur , ibi domeftici funt; nota
marito iutellignm, a quo ipfam, ratione, qua ventis fedes fuae
ad-
CAKMINVM L. III. C. X. V. 1-8» i2£
Audis, quo ftrepitu ianua, quo nemus Jntcr pulclira fatum tecta remugiat
Venlis? et pofitas ut glaciet nivis Puro numine Iupiter?
Ingra-
adfignantur. Ita mare Thp.ivoc velnti Delrio ad Senec. Thveft.
'Avf/z.uuv lirnpliciter dictum Phi- 4^5- — pulchra, accommodate j
letne apud Stob. Fior. Grot. nani luxus ifte ad lautiorum
p. 262. Vide ad I. 25. 11. tantum nedificia pertinebat.
Vnde et ipfam Lyccn Iautiorii
p. 5 fqq. Tempeftatis vio- fortunae fuiffe haud temere fia-
lentiam non generatim, id quod tuas. — Iupiter qui eft -puro
fatis alitnum ab h. 1. erat , fed numine, Iupiter purus , ( ut
iis terfi iudicii poeta adumbrat lupiter Jrigidas I. 1. 25. malus
fcoloribus, quos ex ipfa re, ut I. 22. ig. et faepiilime alibi)
ita dicam, natos ductosque ap- aer pnrus, caelum f'idiun «/«-
paret. Exquifitam poetae co- ciat, congelat» in glnciem mu»
piam Bgnofce in liis , quo ftre- tat nivet', aere enim ficco ac
pitu remugiat ventis (quod puro frigus eft acrins atqne
fcrgJifyijTWttSf adponi pntan- intentius. Tlaycc aiBqiov <p»-
diun) pro , quanto ventorum vsvtoj Sophocl. in Amat. Acliill.
ftrepitu, quam graviter ianua apud Stob. Flor. Grot. p. 265»
ftrepat, crepet, nemusqne re- — poftas , per Lumum fpar-
mugiat, ventis corhmotum re- fas , liaud difTliientes; ex oppof.
fonet, fragorem edat. IVTugire, pluviae. Pofitas pruinas Pro-
mugitus, de fono graviori fol- pert. I. Q. 7. laudarunt iam alii.
lennia. CF III. 29. 37. Mar- Adde Ovid. faft. II. 72. pofita
tial. 1. 50. 20. liruma impotens fuh nive terrd latet. Cieteritm
Jquilone rauco mugiet. — multos, atque ipfum Bentleiuro
6. nemus inter tecta jatum, adeo , male habuit verborum
viridarium in tecti impluvio iunctura, audis ut glaciet, pa-
confitnm. Nofter I. Epp. 10. rum memores, uni vtrbc duas
22. Nempe intcr varias nutritur faepenumero ac plures adeo
filva columnas. Iuv. IV. 6, paullo direrfas enunti.itione»
Quid refert — quanta nemorum adaptari, e quo aliud, alteri
vectetur in umbra. Cf. Tibull. mernbro cougruum , clici opor-
III. 5. 15. Diverfa ab bis ar- teat. Res oppido mullis ani-
boreta, in domorum tectis po- madverfa. I-Juius ipiius cvk-
ftia, pailim. a VV. DD. confufa; Avj-ytwj exempla' apud Aefcbyl.
Tom. II. I Ptom.
130 Q. HORATII FLACCI
Jngratam Veneri pone fuperbiam; 2SJe currente rota funis eat retro.
Noit
Prom. 21. Iv ovt» <£i»v>jv ovts titudine amatovum ipfa Lyce*
tov pcoqtyyv )3poruJv c\}/e; Hom. lita erat felicitas. Sed de pro-
H. Apoli. 265. ticopdazSai verbiali , quae quidem videtur,
aQ/xccTei x tumitfTti x*i ihvxiiei* loquendi ratione recte expo»
2wv xtvtov ittov. Verum qui- nenda adniodum laboratur iNos,
dem eit, quod nonnulli hic af- miJiis plerorumquc intpp. ac
ferunt, verba fenfuurn inter fe VV. DD. doctis ineptiis diihci-
permutaii, veluti ktuitoi» osoci?- libusque nugis , rem ipfani vi-
xcx AefchyL Tlieb. 105. et deamus. Si poeta fimpliciter
1'ropert. IL 12. 49. Vidifta dixiffet , cave, ne currus retro
moto fonitus pro, urrere caelo. labatur, fatis expeditn fnret
fed minus accommodata haec ratio , qua pmlpera fonuua
ratio eft h. 1. currui aflimuletur, qui citato
curfu recta antrorfum via fera-
v, 9. Tralatitiae funt amau- tur : eidemque retro lapfo, for«
tium artes , quibus puellas libi tuna in coiitrariuni fubito mu-
concili.ire ftudent, ut Vcnerem tata. Quo retulerim equidem
errogaHtiae ac fuperbiae ultricem loca Vir^ilii Aen. II. 159. £x.
ferant. Agath. XIX. 7. (A.Br. III. illo Jluere ac retro fublapfa re-
40.) Kjt^u? ya? T<* fxsv «^" ^" ferri fpes Danaum; et Ge. I.
klyKsro;' i'v 8s ti v.a).ov sA).ayr_iv, 200. Sic onmia fatis in peius
ey.9«rpE< rac; cofta^ivcp.iva;. ruere uc retro fubiapfa referri.
Ipfa Venus apini Eurip. HJppoL Ovid. ex P. IV. 9. 9. 10. Si
6. vfycxXXi» o' o<Tot (pyovoZtTtv si; fatis genitus miioribus effem,
yuac /.itya. Tibuli. I. g. 9.Q. et mea fincero curreret axe ruta.
iWfequitur poenis trijtia facta Plin. H. N. VII. c. 44. ()uos
Venus. et v. 69. eiusdem ele- rton honores cvrrusque ( raiione
giae: (Jderunt , Pholoe, nwneo, triumphalis currus h.ibita ) illa
fajiidia Diti. Exemplis anti- fuaviolentia 1'vrtuna retro egit?
quis rcin communivit Lambin. Eadem fere imngo in Gic. Brut.
— 10. Senteutia verfus per- c. 97. cuius (Bruti) in adole-
fpicua : Noli nimis airogans fcentiam per medias laudes quaji
efle, ne e ielicitatis tuae ialti- quadrigis vehentem transverfa
gio fubito deiiciruis, h. ne ama- incurrit mifera fortuna rcipubli-
toribus , quos iain plurimos cae. Eadem plane ratione for-
luibes, fubito deitituans, ii te tuna fecunda cum curfu compa-
jprorfus deferant. Nam inruul- ratur Ovid. Fali. VI. 502. Spe*
erat
OARMINVM L. III. C. X. V. 9' 12. 131
Non te Penelopen clilTicilem procis Tyrrhenus genuit parens.
O,
erat in curfu, Hinc ivotSTOS- tam promOta videri debet com-
tysaBott fimpliciter de mut. ta in paratio. Laudant Ariftid. Pa-
peius fortuna; veluti Palladae nath. p. nQ. svriZSsv >jovj ~?.v-
LXX. 7. (Aual. P>r. IL 42--) ra > wcxs^ «oiAou Q«yivn)i, jyw<
avso*T£«(£>>) y«o x«vt« vL v ri $>>j3"£v ctiVw, k«< SuAiAur* 'A^««
tr^ayfxeiTot, et eidem LXXJIt. 1. t£oo*«v vjrs **"••£■-]. Eandem Nbftri
( Anal. P>r. 1, 1. ) «veaTQciipqffotv, fentoiitiam eadcrn hao ima^ine
a,-o^>oj, r'x ~-()<xy jjL&rot , k&i tjjv exhibent Lucian. Dial. Meretr.
1vy_v)v vZv ivffTv^ovtrav slhousv, III. extr. p. 2&6. ffu 2s t«'vi>
qtiae poitrema explicative ad- ^«Xs-r*) «si t^ uvC-qujtv} ysyiv-
iecta ftint. Sed qnum ilta v/)~xt, y.txi oj«, /u>j K«ra t>jw
funis mentio impedint, quo T&qoifxiatv , 'Airofpjjfw^sv ir«'vu
minus univeiTae poetae imagini rtfvoveat to notkwoiov (quem
fatislaciat; fatius erit , illoruin Luciau. locum laudat Dio<*e-
fequi fententiam (cuius quitlem nian. Prov. Cent. III. $q. j
auctor habendus eft lleynius ad proverbii adiecta int
Virg. Aen. II. 169.), qui 10- ne, et Suid. Cenr. II! gQ, p.
tae ftine indtictae machinam 569. Schott. ) et lucttleritiUs
kitelligunt, qua moles in altum Ariitaenet. F,pp. II. 1. p. n-z,
eleventur; quae quidem prne- Abr. y_q^o-oti rote yv.jciot; iox-
gravantes nimio pondere funem 9r*i- (Qiktnwri-oov vsiiov /xoiy.xl
niniis intentum rumpant, ipfae- t% ifxtrqietc ixhaypv. 00« m>>
que cum rota revoluta praeci- kat« t>jv votootuixv , «-oor->'ji;*-
pites ruant. lam quum felicio* /xsv vivv t«''v«vtsc to KtckcuOioV
ris fortis homiucs follenni ra- fx,yis ka^tje Xoitov ti; iyspwyiav
tione in fummo faftigio collo- fxeraf&oikovffet to (poivrjux- olaSix
cati; iiilemque, adverfam nacti, os , c~ov "E^wc av/itrrp«TSUfiV
retro ruere (appolite Liv. XLV. r»7; uxs(3>jtp«vo;"o-( (ptXsi. Vnde
41. Pojiquatn omnia fecundo fatis frequentatam hanc Graecis
navium curfu in Italiam perve- fuifTe , recte fufpiceris. — 11.
nerunt , nequc erat quod ultro Non . te parens Tyrrhenus, Etru-
■precarer', illud optavi, ut, cum fcus, genuit alteram Penelonem,
ex fummo retro volvi fortuna ut, Penelopae inltar, difjfilis%
confueffct, mutationem eius do- afpera , faeva fores procis, ama-
mus mea potius quam refp. f;n- toribus ; te , Iletruria oriun-
tiret) dicantur; valde adpofita dam, cominodis moribus, faci-
haec felioitatis cum mole in al- lemque amatoribus effe conve-
1 2 nir.
132
Q. HORATII FLACCI
O, quamvis neque te munera, nec preces, Nec tinctus viola pallor amantium, !Nec vir Pieria pellice faucius Curvat: fupplicibus tuis
Parcas,
nit. Vnde Hctruriam , prifti- nae limplicitatis atque ruftici- tatis oblitam cura artium ele- gantia , elegantioves quoque at- que lafciviores mores induiffe, iisque infamem fuiffe recte col- ligas : quod etiarn aliunde fatis conftat. Vid. v. c. Atlien. XII. 3- P- 5i7-
?'. 15 fqq. Iam quafi per lan- cern fatnvam cumulate apponit omnia poeta , quae expugnan- dae eins fuperbiae vim aliquam habitura fperare pofiet. Pedellris fententiarum enuntiatio atque connexio erat : Quod (i neque muneva , neque preces caet. tantum apud te valent, ut vo- tis te meis obfequentiorem praebeas ; miferatione faltem permota aedes tuas milii, nocte hac iutempcfta mifere pereunti, rechulas , me admittas. — \/\. Neque, quod amore tuo peni- tus couficior , contabefco. Sua- viter et ornate haec extulit poeta. Pallor amantium, aman- tibus proprius; de quo fexcen- ties poetae. Vide, li tanti, loca a Buvm. ad Frop. I. 1. 2 2. con- gelta. — tinctus viola, colore violaceo, fubflavo. De amante itidem Calpurn. IX. 40. 41.
Eheu nulla meae te tangit cura falutis , -pallidior buxo , violae- que iimillimus erro. XAw^otjm be Satpvi ifjLfj.). Sappho V. 17. (A. Br. I. 56. Cf. ad Vivg. Ecl. II. 46. — 15. Neque lioc, quod vir, marituS tuus, fauciui elt amore, ( Virg. Aen. III. i.J amat pellicem, j>uellam, alius amore diftinetur. — Pieria, Thelfala , peregrina adeo, quae Romam fe contuliflet. Alii cithariftriam int<;lligi volunt, a Piero, Thelfaliae monte, Mniis confecrato , ita dictam ; parum. probabiliter. — 16. c ur vat, obfti- natuin animum tuum frangitj faciliorem te reddit. Xovcii ivtyvafAterei tuj cojiixocfiktty&- ocv; Paulus Sil. XVI, 6. (Anal. 111. 76-) — at fupplicibus tuis , tibi toto animo deditis, parcas , ne tam mifere perire linas amatores tibi fupplices h- ctos , ante ianuam proltratos; mifereat te faltem iftorum. — 17. iQ. O tu quae nec mollior, duvior es , cuius animus non magis flectitur qiiam rigida aefculus , et quae nec miiior, immitior animum, crudeliori es animo , afperior anguibus. JVlauris auget faevitiae notio- nem. Vulgare adeo eflet : o duvi
CARMINVM L. III. C. X. V. 1 3 - 2 O. 133
Parcas, nec rigida mollior aefculo, !Nec Mauris aninmm mitior anguibus. Non lioc femper erit liminis aut aquae Caeleltis patiens latus.
duri atque faevi animi muliev ! Ix; ro i^wp.ic' oo' coSqioc akkov
Atque lianc orationis converfio- dAsxrwp v.oviwjffhwv vaqnaifftv
nem etii fatis commodam poeta- crvixogffj ctbciy. Senfus : non
que haud indignam iudicem : femper iniurias noctis perferam,
vel iic tamen inngere malim : ante fores tuas excubando. —
■parcas nec mollior (tc olaa latus delecte de fc aute ianuam
pro tlvai) caet. quod graeca porrecto (fupralL 7. i{3- latus
ftructura dicatur pro iimplici, depone ) — patiens erit, fufti-
ne lam dnra atque immitis iis ncbit accumbere limini operto.
tuis amatoribns. — 19. 2o. — aut, et aquae caelejlis, plu-
Precibus minae adiectae, ex viae, imbrium ; ut in Anthol.
pore amantium. Tlieocr. £. Lat. T. I. p. 703. epi^r. 292.
122. /u>)ksti toi (pQOLQuiijLic tTri i o. Sero igitur tuae te poeni-
■rooS-Soctciv , "Agarz, /.ojds iro- tebit arrogantiae. Cf. I. 25. 9.
1 5 CAR.
154 Q« HORATII FLACCI
C A II M E N XI.
JL uucci admodum Horatii extant carmina, quae arti-
JciofiJJimo contextu cum nojlro comparari pojfmt; ut
adeo miiiime mirandtlm Jit , iufium eius nexum a bono
Jlomio dejulerari, caeterosquc Jere omnes interpretes
in eius dejcriptione egrcgie hallucinari. Nos , mifjis
iis , Jtatim ad explorandum lloratiani ingenii incejjum
Jludium alque cogitationes nojiras convertemus. JLydes,
puellae ajperae et Jeroculae, animum carmine exoralu-
rus poeta, Mercurhun , inventorem lyrae , ipfamque
Lyram, tanquam numen, invocat, ut Jibi iu re tarn
ardua ac dijficultatis plcna pracjio Jint , ipjique modos
Juppeditcnt , quibus Lydcs duritia emoUiatur. I?ivo-
cationi laudes ac virtutes Lyrae, more prijcorum
Hymnorum , adnectit , itaquc ad loca infera delalus
efjectus cius in futnmis Iuferni cruciatibus gravi/Jhiios
ac plaue Jtupendos vividijfune dejiguab , Jicque Jortuito
potius qnam quaejito tranjitu in JDanaidum Jacvitia,
huiusque poena exponenda immoratur , eamque mafculo
colorum vigore plane adiimbrat. Atque hoc egregio ac
divino prorjus artijicio in medium argumcntum, quod
tractandum Jibi propojuerat , nosmet Jubito deductos
Jcntimus a poeta , quem docte adhuc KOOOiy.ia^HV exi-
Jiimabamus. Scilicet gravijfima hac crudelijjauarum Da~
uaidum
CARMINVM L. III. C. XL 135
tiaidum poena propofita Horatius Lydeti docere voluijjfe putandus eft, fuperbiam illam delicatam atque faftir diofam a Diis gravijfime vindicari. Jatn fponte intel- ligitur, poetae maximae laudi ducendum quod alii vitio ei verterint; fabulamque Danaidum primarium carmi- nis argumentum coijlituere. Tractatio ipfius fabulas admodum lyrica; elocutiouisque omatus ac dignitas admirabilis.
14 A D
l5<-> Q- HORATII FLACCI
A D L Y D E N.
IVJLercuri, nam te docllis magiftro Movit Amphion lapides canendo, Tuque Teihido, refonare feptem Callida nervis,
Nec
v. i. De inceffii ne proereffu fica ufum effe roagiftro, diTertc
/ententiarum vid. Argum. ftfer- tradit Apollod. III. 5.5.1 ao-
eurium invocat poeta , tanquam ptoros poetas fecntus. Iva enim
inventorem Ivrne, eiusiem- Pftuf. IX. 5. p. 921. 'O os r*
que fcite pulfaudae arriricem ivr rit %$ Eujcut-.jv leorlyjx;, (£>>)Oiv,
folertiffimum ; res noti;litna. 'Auvp/ov» y^qyfrccc^oct A.-j?« to.u-
Vide ad I. to.f). — Sollemnem rov 'JLofxoZ biba^xyro;. IIsttoi-
in Deorum invocatiouibus for- hk» 5's v.cx) kiSim v.cxi £
mulam, bvvenrai yito, namque ( hic excidere quaedam ) "n <^i
■potr* ( veluti Aaptli. XXXIII. 5. r«fiT* iSSubv ^yt- Mupwv os
A. Br. III. 45. «AA.« 5fi , 5uv«irari Bi>£«vr<o?, toi^tocc; stij k«i tXg-
*ya?» 1 iJfivjTtjpa /asTgtifsv caet. Val. y»'*. '£^«]5 /3*;/ov 0i)«r.v (fpsJu-
Fldcc. II. 4qo. Adnue , meque tov thq-Jcx?£'txt 'A/u(|?<'ov« , ttoi
jtrecor, defectaque Per°ama sV) royTtf Xujpav Ta^ awrbv A*«
monjiris eripe ; liamqne potes. ) 3si"v. Adde Scliol. Euripj a-l
varie a poetis exornatam ( tan- Phoen. 116'. apud Valken. p.
quam Virg. Aen. I. 65. /leole, 1??.. Quo quidena cmtus eius
vanirjue tihi Dirum pater caet. ) declarari exctllciitiam , facile
Horatius qnoque Ii. 1., miros inteHigitur. Quam ipfam de-
lvrae eius effeetus celebrando, fignat poeta ab efTectu. Movit,
infioniter nobilitavit. Vulgaril erfecit canendo , ut lapides mo-
ordo atque ftructnra erat : Dic verentur, attraberentur, mumo-
carmen ( v. 7.) lyra , quod que nexu in muros Thebauos
obftinntam Lyden expugnet, ut erigerentur; res nota. Au-ov
qui vel lapiJes cautu antmare axvtov tic ho&fjtov ikv.mv A.?s-
potueris. — docilis te magijiro, Urvvoc Nonn. Dionyf. V. 67.
edoctus a te , ufits temagift.ro, Notiflinms Noftri locus , Art.
tua opera ntovit caet, Amphio- Poet. 5<)4. Tqq- Dictus et Am-
vem ipfaro Miercurii lyram ac phion, Thebattae conditor arois,
cepiffe, eodemque in arte mu- faxa movere fono teftudinis
ei
CARMINVM L- III. C. XI. V. 1-8«
157
Nec loquax olim, neque grata, nunc et pivitum menfis et amica templis: Dic modos, Lyde quibus obitinatas Adpiicet auris;
Quae,
ttt prece hlanda ducere quo
vellet.
v. 3. Teftudinem fcite pro lyra poeta adhibuit, ad oTlgi- nein eius in feqq. allufiiins. Autiqiiiilimam eius formam de- fcriptam habes apud Homer. II. Merc. 47 fqq. ubi vide intpp. Fundui feu to kjjtoc ibi eft ttila teftudinea, quae coutinebat in- tendebatque fonura. — callida. quae calles refonare , quae lcite refonas feptem nervis, omnmo pro, feptem chordis inftructa, kvoot *TTi>j(Ofoo;, etrrnrovof, iirra<p$oyyQS , 111. palTim poetae. Eti.mi llomer. H. 1. /31. rrri hs vvfjifyvjvovc. otwv knx-jvvGotro X0?' |w$. — 5. Quae olini, ante- quam nervis inducererss, nec loquax , canora , vocalis eras. jLoqui docte de lyrae fono. Au- dckv khvt-rj) habes apud Pind. OL IX. 13. et ih-Skcycv 01. VT. x6k. Ilomer. Od. 0. 270. h) os t« (pogfjuyz; ifiratt. Vir^;. Aen. IV. 6|6. Ohloquitur numeris caet. et faepius alibi. Vide ad IV. {j. 4- — neque grata, iy^nslzc, uuriius iifus, quippe muta. Sed altemni pofuit, ex oppofitione fqq. Ad terribilem teitiulinis fpecieui reicrebat
Gefnerus, quod utique mireris.
— nunc , cantui adaptata, ami- ca, quam fiiavmr pro, adhi- bita lautiorum menfis, epulis : Similiter hourbg iraioyv vocat Ilom. H. 1. 31. et Od. f. 271. hottroc evvv\oqov Od. S. gg. — templis, feitis Deorum facris, choreis celebrari fi>litis. CVnde Xoootrwxoc Hom. H. 1. 31.) et lpns facriliciis , nt I. 36. 1. Tcitatur quoque Porphyrii nota ad h. 1. „ I idicines liodieque Romae in facriliciis adhiberi videmus. " Cf. Bocttig. Blan- ditur autem lyrae poeta , com- memorandis honoribus eius, quo faventiorem experiatur.
— 7. Dic modot carminis, ede cantum, citi aures applicet, aiuem prnebeat, aufcultet I.yde, quo obftinatus ( pro quo ornate ipfae aures objiinatae dicuntur) eius expugnetur animus.
v. g. Quae puerilibus adhuc- dum intenta luiibus amores afpernatnr, nihil curat. Puella- rem hanc ferociam ac lafciviam vivida admodum comparatione repraefentavit poeta , fecutus Anacr. LXI. <). 10. IIcuAe @o;\i- nn\ ri Sv) fjts vy\kiixic (pstvytif, — — vlv os ksijxwvat ri f&iaxiai, KOv(p» I 5 Tt
138 $• HORATII fJLACCI
Quae, veltit latis equa trima campis, Ludit exfultim , metuitque tangi, Nuptiarum expers , et adhuc protervo Cruda marito.
Tu potes tigris comitesque filvas Ducere, et rivos celeris morari,
Ceffit
T8 Gy.tr>rX>ax iraiZ*t{. Iuvcni. Muf. p. 204. — 11. mtptiarum
lem pnellarnm levitatcm iisclem expers, yd/xsv , "kby^ovg a-rs/pec,
fore colnribus depictam deJit itidcm verecunde, pro, quae
S!,phocl. Trach. i/j-7 faq. to equum noiulum admifit. —~
yao veaijov sv to/c7cos [iie-y.tTai cruda , immatura, dura, afpera
Yiv-ioiff/v erv toZ' y.ai v/v co 9 aAitoc marto, quae noiidum patitur
5>0U| oCb' l/X^ooc, ouhi wvtv- equum protervum , libidinofum,
jj.a.T03-j odw kXov«7i a/\X i)bo- ffvvciaiac cupidnm ; ducta a
vxii; d/xoyjjov i~nir.n fiiov i.c, pomis immntiuis imagine. Vide
t;~ J' tutc rU "VT/ irapStvca yv« ad II. 5. q. Noftruni cxprcffit
y>j ka>jS*. — /rtf/f campis, ubi Stat. Thcb. VII. 2q8- e-xperteni
libcrrime va^ntur. — LuJit thalami , crudumque maritis
exfuliim, cxiPT-Zva itc*£m, ex- ignibus, nnta diem cupido vin-
ultat, lafcivit. Vnde ffxiprif/ua labit amore improba connubii.
fi.irryov Polyicenam tenerae aeta- Cf. Martial. LXIV. n. tis puellara nbfolute appellat
Eurip. Hec. 526. ludere, irai- v. 13 /«7(7. Effecta Orpheae
<|eiv , pro falire; pervulgato lo- lyrae. Conf. I. 12. 7 — 12.
quendi ufu. — metuit ta»gi, Tu potcs tigres ducere , non
tactum refngit, fe tangi haud proprie accipiendum (nam du-
finit. JVletuere (t>vkdrrt<t9at cere ad comites Jilvas magis fpe-
pro nolle. nt II. 2. 7. Tcwgere, ctat) fed eit, tu ferociflima
Slyav , ( F.urip. Ilippol. 10.44. nnimalia domas , manfueta red-
yvvatv.it; 9iystv unde aS-iMTOC, dis , adeoquidem, nt depoiita
»9ty:.); do innupta npud Grut. faevitia ciiin minoribus feris
Infcr. p. 8f)8- JX. et Reinef. p. ooncorditer ludant. Cf. Clau-
501.5. Cf. Hefych. r. d$iy.ro- dian. XXXIV. 25 — 28- —
Qac ) honcfto vocabulo in re comites , irapa-!cofj.tcov<; (Orph.
turpicula. E I atinis poetis Arg. 260. uai /xci ir tx 0 & x o p.-
exempla congefllt Schrader. ad -rog ij3aivsj» ovot dvoxpokt-
CARMINVM L. III. C. XI. V. <?-20. 1^9
Ceflit inmanis tibi blandienti Ianitor aulae,
Cerberus: quamvis Furiale centum Muniant angues caput eius, atque Spiritus teter faniesque manet Ore trilingui.
Ouin
xo~<fa: , uti feliciilime pevfana- vit locum Ruhuk. Ep. ciit. 1L p. 259.) ovnate adiccturn. — 14. rivos , fluvios quantumvis celeres, rnpidillimum fiuminum cuvfum morari , inhibcre. Cf. nd I. 12. g. 10 — 15. Ttbi blamlienti, luis blanditiis, tuo fuaviflimo fono tlelinitus Cer- berus. Lyra blanditur, dul- ciflimos edens modulariis ; fu.i- viter admoilum, ut SikytiV gr. veluti Homer. Od. //. 44* Apoll. llh. 1. 27. itk/.ri; dc(Ov) Apoll. l\h. I. (JlO- kiysxv /i*si- kiy /J.XT ot Mouo*<Sv Theocr. XXII. 221. /j.ak£cixo$;uivoi «01- lx\ Fiud. Jftbm. II. 14. — ceffit retro, non prohibuit Ov- plieum aditu, propter te. — lanitor , excubans in limine, veftibulo immani, vaftae , hor- rendae Plutonis re^iae. Nam ad hanc proprie epitheton fpe- ctat. A!ii nd Cerbcvuvn
trahunt, minus commode ; (|iuira defignandae aulae f. locis inferis cum maxime inferviat, et Cerberi immanitas vv. fqq. demum [ubiiciatur.
v. 17 — 20. Monfixum quan. tumvis horrendum ac tetrum. Hoc, quo vividior rei imago fenfui fubiiceretur , fpecialibus exornavit poeta notionibus iis- que ad noftrum quidem fcnfum parum gratis, a quibus tamen, ad horrorem quippe in legen- tium animis commovendum ef- ficaciffimis , haud abhorruere Vir^ilius aliique terfiflimi iudi- cii poetae. — Pro viilis cen- tum angues muniunt, cingunt, ambiunt, unumquodqiie eius cayut (nam tvicipiiem h. 1. fingi patet e v. 20.) Furiale, Fuiiuviun initar, quibus Furiae incinguutuv ; ut apud Liv. VII. 17. facerdotes eorum faci- bus avdentibus , an^uibusque praelatis, incelTu Furiali militam Romanum infueta turbaverunt f-pecie. Alii caput furialc, Cer- bevi furialis, Jiiribuudi expli- cant ; haud male utique. Ser- pentes autom cum onimbus fere antiquitatis monftris, ad hor- rorem compofitis, cuinulate adficti , tum Cerberus Typho- nem et Echidnam parentes ha- bebat,
i4o
Q. HORATII FLACCI
Qnin et Ixion Tityosque voltu Hifit iiivito: ftetit urna paullum Sicca, dum grato Danai puellas Carmiiie mulces.
Audiat
bebat, Hefiod. Theog. 311. confanguinea redimitum terga caterva dic.it Tibnll. III. 4. #7. et ferpentinam ei caudam non- nnlli tribuunt. Ad Noitrum allulit Sencc. Herc. fur. 784 fqq. t rina vafta capita concutiens Jono rcgnutn tuetur: fordidum tabo caput lumhunt coluhrae : viperis hhrrent iuhae; Idngusqu* tota Jibilat cauda draco. Adde Lucan. VI. 66.5. — 19. Spiri- tus tcter , tetri , foedi odoris ; cuius caufla fanies fpuma tetra (hoc iterum' fuppl. ) peftilens, manans , magna copia ore pro- iluens. Ortuni ex hac fpuma aconitum, vulgaris narratio eft. Vid. Plin. H. N. XXVII. 2. Inter venena oris Cerhcrei fpu- mas refert etiam Ovid. Met. IV. 500. E v. manet ad priora ( fpiritus teter) generalius ver- bum eliciendurn , exeat, prod- eat; nota figura; quainquam hoc ipfum loquendi genus poe- tica ratio hnud reformku-t. — trilingui docte C rberum r^iy.oc- 6qv0v mnuit. Vid. Intpp. ad Hygin. p. 262.
v. 2i. Eadem progreffio, eademque forroub II. 13. 37. De ixione rotae alli;ruto vid.
Heyn. ad Virg. Ge. IV. 484- De Tityo v. ad H. 14. 8- — rijlt f. riferunt , voluptatem ce- pere , deliniti funt tuo cantu, hocque vultii prodiderunt in- vito , quem ad hilaritatem com- ponere admodum drihcile erat, propter fummos cruciatus, qui- bus continuo afficerentur. Mira fuavitas in oppolitrs rijit et in- vito; tum avajysia magnn in eimntiationis brevitate. Ad- fine eit llomericurn ( II. ^. 484*) 5«tf!-osv ythicoieix , et Stat. Achill. 1. 194. ficto rifit
Thetis anxia vultu. Etiam
Danaides hibornm oblitae fuut, tuo cantu attonitae. De fabula vide Apollod. II. 1. et intpp. ad Hygin. 168. p. 283- — uma, urnae hn^ularum, quibus aquarn, in dolnun perioratum fundendam , haurirent, paulum, aliquamdiu Jiccue fteterunt, h. ceflarunt aliquantifper ab hau- rienda aqua Danaides, dum grato caet. fuavi tuo cantu per- mulfae.
v. 25. De praeclaro artilicio poetae v. Argum. Audiat, cum vi, in auimum fuum penitus admittat , perpendat, Danai- dum exemplo admonita Lyde fuper-
CARMINVM L. III. C. XI. V. 2 1 - 52. 14.1
Audiat Lyde fcelus atque notas Virginum poenas, et inane lymphae Dolium fundo pereuntis imo, Seraque fata,
Quae manent culpas etiam fub Orco. lnpiae, nam quid potuere maius? Inpiae fponfos potuere duro Perdere ferro.
Vna
fupeibiam aliquando exuat. Scelus necatorurn fponforiun, eique inflictas jroenas, aquae in pertufum dolium infundendae. — notas, quibus infames (ut III. /f 7°- notns et intesrae ten- tator OrionDianae ) factae, poe- tarunique carminibus traductae funt. — 26. et inane . . . imo, iir*:;>5y>jT(Kcu? haec appolita, do- cteque ab antecedeutibtts dis- iuncta. Dolium inane lyntpliae, quod non continet infufam aquam, quippe pereuntem , ef- fluentem ftatim ex imo fundo, qui perforatus eft. Hinc vbotiaf Danaidum drtktlg vocat Ae- fchin. Axioch. 21. et ipfum do- liuin Ttrotffiivov Plato in Gor- gia p. 251. unde nonnulla de- libavit Zenob. Cent. II. 6. in Ad. Schott. p. 23. — fata> poenas , divinitus conftitutas, ut faepius. — fera , vel poft mortein luenda. Declarative ideo adiici puta, quae ma- nent deitinata fato inevitabili
(vid. ad I. 28- 15.) conftituta funt culjiis fceleratis liominibus. Tibull. I. g. 77. At te poena manet, ni definis ejjn fujierba.
— fub Orco , in locis inferis, polt mortem.
v. 30. Impiac , deteftandae, exfecrabiles , dvoaieti. Magm vis in repetito impiae. Ytrum- que aulem graviler pro tenui, illae. — quicl enim maius , ec- quod grayiuJ fcelus admittere in fe jwtuere ? ita appeilare iitas fceleftas confeutaneum eft.
— 51. potuere, £um emphafi, ftiftinuere ( ut iu Propert. II. Ii5- 9> Lynceu , tune meam po- tuifti taugere curam ? et faepius alibi) haud reformidarunt, fponfos ferro perdere , occidere.
— duro , immiti , ad fcelus procufo et adhibito;ut enfes impii, horrendi (veluti Tibull. I. 10. 1. qui et artem cudendi ferri immitem vocat I. 3. 48-) arma faeva et innumera alia.
Ad
l/f2 Q- HORATII FLACCI
Vna de rrmltis, face nuptiali Di°;na, perinrum fuit iu parentem Spleiidide mendax, et in omne virgo Nobilis aevum.
Surge , quae dixit iuveni marito, Surge, ne longus tibi fomnus, unde
Non
Ad ferri naturam nemo , nifi rus , quem Lamb. laudat, ISJem.
ineptus, trahat. X. 10. Oy&* 'Txsf/avvjeToa xa-
otxket YX^I • /<*CVO\J/«($>0V iv VIQ-
v. 35. Excepta una Hyper- Xsi? ^.etretaytiiaet %!<$&{. Eodem
mneftva. Sed extmiam linnc puel- tamen aeumine etiam Cic. Mil.
lam , quo magia caeteras dcpii- 17. glorioje mentiri et glorio-
roeret, vide quautis laudibus fum fcelus Se.nec. ep. 95. p.
condecoraverit poeta! — J'na, 4 ' 9- ^ip. pulchram f. honeitam
linica de multis , de tot puellis. Jraudem Stat. TJieb. X. 1Q6.
-— face nuptiali digna , pro- dixit. Afluie eft Heliodori
pter humanitatis fer.fum tali Aetli. VII. 2g. kaptxowi i*tsi-
coniugedigna. Faces in nuptiif xftv in abnuenda re turpi. — ■
fponlis praelatas fuiffe , in vul- nohills. cuius generofus animus,
gus notuni. Vr.de taedae iuga- liumanitas in onvte aevum ad
les , faces maritae caet. foilen- omnem pofteritatem viget, nun-
liia do coniiiiiio. — 54. in er- quam intermoritur. Firgo forte
ga -periurum, inn hofpitnha cum vi, quod intcgra, piua
violantem , perfidum , fcele- ab ifto fcelere manferit , vel
ftum parenttvn Danoum. — - potius quae fervaverit xecQ$s-
55. mendax tuat , fallebat eum, wtrv. Rem enini ita autiquis
promiiI:s, iureiurando confir- poetis expolitara fuiife, docet lo-
inatis, y.on ftando. Sed fplen- cus Zenobii Cent. II. 6. de eadem
didum erat mendacium, qncul Hypermneftra: <xl os ndtftwfAi-
ipli niaximae laudi eedebat, ho- wvf rouj vvfA<p*ov( ftTotTSivav,
rificentiffimum erat , quipne tajjv 'Tirij^uvfjCT^ft?. Apri) *y*£
ouk «<Vj££>ov j^yjjTf ov , u to ffw- Auyv.t<* SfiffMfft, xafSsvov
Sy-jixi ys ro -J-iLCo; (pzQet, ap. «t»ri)V (|3uX«^«vt«. Sopliocl. Philoct. 110. Sed
paullo acutius hahc p^ffiy Nofter v. 37. fqc/. Aninmm Hy-
extulit. Simplicifhme Pinda- permneftrae , teuerrimi aitectus
plenum
CARMINVM L. IIT, C XI. V. 35-44« *43
Non times, detur: focerum et fceleHas Falle forores;
Qnae, velut nactae vitulos leaenae, Singulos, ehen! lacerant. Ego illis Mollior, nec te feiiam, neque intra Clauftia tenebo.
plenum quo vividius rppraefen- taret poetfl , exquifito arttfu.io, Ifoftro haud iiifrequenti, ipfius oratione explicat. Comparetnr cnm ea C) vidii Hypermneftra Heroid. Ep. XIV. et Hyphpyle apiul Val. Fl. II. 2/jp. Surg0 cmn vi repetitnm. Cf. Ovid.
I. 1. 75« — iuveni marito , kou- fiSio) irisn llomtti, tauquam
II. e. 4*4- et Argentarius in le- pidiflimo ep. XXX. 5. (Anal. Br. II. 273.) nbi Mnlier biba. cula, loca infera ingrefla, Mi- rioem ita alloquitur : (pi^s y.xX- «IV hAafyoyv , OlCM ki/«vjscv tol'$
A^tjsvrrj i/6wj. xaurij x x £- Stiviov y&Q airuiXsca. ne lon» gu< fomnus tibi detur , ne fomnns in aeternum tibi conti- Hnetur, ne inde, ab iis , tibi rnois purctur, unde non times, minime reris. Longus fomnus, mors : v. a<] I. 24. 5. Iufulfe totum liunc locum trailuxit Aufon. Ephem. I. 17 — 19. — Jalte, Aa'3», clam focero et fcel. fororibits aufnge; notifli- 1110 Graecifmo. — 41. nactae, quue incidenuit in vit. ad^reilae
vitnlos , eyuvQffctffai f*l>Tyoi$. Comparatio ipia haud inhc- qttens Ilomero, et inde aliis, veluti Senec. Thyeft. 735- neo minus iuvenum cum vitnlis: vid. ad II. 5. init. — 42- fin" gulos , fititm quaeque. Mox eheu aptiflimo loco infertnm ta poeta. — 43. Ego UtntlilU facinns in me non admittam, mollior, liumauiore fenfu piae- dita. lam pedeftris coiitimtan- d.ie orationis forma erat, quam ut te feriam, occidam , aut inira claujira taneani, thalaino inclufum ferucm , ab aliis ne- candum, fugarn tuam colu- beam.
v. 45* Ad eenerofiffimoa puellae fettful fua luce coliti- ftrandos egregie haec adpofita. Vincula atque extrema omnia, quae iibi certo impendeant, fusque deque habet, modo Lynceut fuus Ibfpes evadat. — Oneret, fortius ad pathos m-o- vendum quam, conitriugat, coerceat» ut apud Senec. Med. 463.; quo itidem appellatio fatris
l44 Q- HORATII FLACCI
Me pater faevis oneret cateni?, Qtiod viro clemens mifero peperci: Me vei extremos Numidarum in agros Clalfe releget.
I, pedes quo te rapiunt et aurae, Dum favet nox et Venus: i fecundo
Omine
■patrh fpectnt, minime h. 1. v. /jp. 50. Proripe te hinc
paterni animi. In cuftodia ha- quam potes velocillime quocun-
bitam ftiifle Hypennneftram di- que, vel terr.i vel mari, dura
ferte tradit Apollod. JI. 1. 4. eundi tibi poteftas eft. Iliud
— ^ii. Copiofe pro alterutro, „ quocunque vel terra" pro-
qnod clemem fui er^a virum, verbiali locutione expreffit poe-
fponfum ; vel , quod peperci ta, cjuo pedes ferunt ( pro quo
viro. clfinens et mijero egiegie quaefilius eft raj.iunt, feftina-
inter fe coniuncta. — 47. Me- tionis ratione habita) a vchif
patria exroirern agat , exulem iywat (Tlieocr. AMI. 70. ire&Ej
p.ana prottirbet. Quae poena Syev, ty^yei ) fen (pt^uBS-/ ( J .11-
ris infligi folebat , qilos propter ci.m. Hermot. vQ p. 7o7. nSit
COnfanguinitatem ultimo lup- av yi/aoli; ol ircott; (ptoMSiv, sntttru
plicio afficere nefas putabatur; a-KtjJnv) h. quo cafus tulerit.
id quod Hippolyti, aliorumque Cla11di.1n.de R. P. III. 432. ibn,
exemplo fatis conftat. Vnde ibo, quounque pedos, quoiunque
haud mirandum , nullam bic iubebit cafut. Pro altero „ vel
necis, quam pertiinefcat , nien- mari'* elt, quo aurae te ra-
tionem factam elle a puella. piuut, quo ventus impellil. Ad
Sed exaggeravit poeta exilii hoc allulit Plato de Rep. L. III.
atrocitatem , puellam patria p. 2go. Bip. oV>j av 0 koyog
puUam in defertos Libyac cam- w-irs^ trviZ/xa (piott , raurjj
pos amandando, quos quidem IrtOV. Vtrumque coniuuxit
puellam Aegyptiam fama COgtti- Nofter V. 16. 21. ire , j>edes
tos habuifle minime abfonum quOiuvque ferent, quocunqua
videridebet. An vero ctrta qua- jier undas JSotus vocabit , aut
piam regione exulem antiquior protervus AJricus. — 50. hum
aetas circumfcripferit, biuus rei tantuni ad noctis tenebras per-
exempla defidero. — e-xtremos, tinet. — J er.us , tanquam
longifhme a patria diiiitos. ktyiw* ixtKOVOo;, uti andit
Co-
CAEMINVM L, III. C. XI. V. 45 -52. 1^5
Omine: et noftri memorem fepulcro Scalpe querelam.
Colutho 198- — 5». 52. Molliffimi affectus verfns ! etfi a loco et tempore, etiam ab Hypcrmneftrae aetate ad- modum alieni. — fcalpe, incide mei fepulchri mo- numento qurrelam, epigra- phen , miferrimi fati indi-
cem , noftri memorem, noftri utriusque memoriam fervatu- ram. Px-aeclare z.Z noftri ar»u- mentum epigraphes, in qua et Lyncei mentio facienda erat, innuit. Indocte plerique de fola Hypermneftra cogitant.
Tom. II.
t
CJR-
1^6 Q. HOKATII 1LACCI
C A B. M E N XJL
ARGVMBNTVM.
Inmimcva pacne funt, quae fupcr huius carminis con- Jilio hariolati Jint interpretes. Hqmdcm, ut libere, quae fentiam , profitear , nihil amplius agnofco in hoe carmiue, quam iuvenilem lufum poctac in reddcnda amplificandaquc graeci cuiuspiam poctae, forte Ana- creoutis , ( cuius Jimilis fentaitia extat:
XaXijirlv rb jxv) (pikyGat XaXtrrcv ci xa) (ptXijaat.
c. XLFI. ) fentculia, ad certas perfonas, quo maia- rcm ad auimum vim habcret , traducta. Quo qui- dem facillimc, practcr iuitium carminis , (v. 1 — 5. ) quod graecas idcas habct, ipfa mctri ratio, quae ct ipfa tji hidicra, ducit. Iliuc ctocutio pro argumenti ratione paulo doctior,, ornaiusqne, quem interdum metri difRcilioris neccfjltas poetae cxtorfiffc vidctur. eopiojior atquc ajjectatior.
A I)
CARMINVM L. IIT. C. XII. V. 1. 2. l/j.7
A D N E O B V L E N.
IVLiferarum eft, neque Amori dare ludum,
neque dulci Mala vino lavere: aut exanimari metuentis
Pa-
V. 1. Gcneralem fententiam, miferrimam eorum coiuiitionein effe, quibus amorc ac vino, quibns follenni poetarum moie vitae voiuptates contineiitiir, carencium lit , poeta argumento carminis ita adliriuN.it, ut puel- larum vicem doleat , quibus utrumque hoc ne^atum iil. Miferarum fors , couditio eft, miferae eae dicendae fuiit puel- lae, qnae neque anieut neque caet. Pvo amare docte eft Amori ludum ilare ; fed in ex- plicaudo hoc loquendi mudo ipfos iuterpretes bonae Rationi mifcre ciare ludos videas. Nos, miliis eoriuu nugamentis, rem ipC.irn conlideremus. Scilicct Vcnus, Amor, nota loquendi .ratioue, impeiium exercet in liommes, fed faevurn ac arbi- trarium ; qnouiam amantes nullo vivunt conjilio. (Propert. I. 1. fi. nt Soptyocles apud Stob. Grot. p. 2.}i. }\:*?oi; ra SvjjtoSv 'vtrai psi,As-J/^«TJ( ) Amor igitur liomines ludibrio liabere, ay^ict TTzlcotrj ( Mofch. JII. 11.) t'jL-ral^ifj (Sophocl. An»
~*io{ 'A(pPobtT«) Jioniiuibus crt//-
val^srv ( Orpb. Hvmn. 57. 5.
Ejurx — citxirati,0)iTX Zzolc, >;&i £v>jTe7c a-j5^-l.T;i$ ) dictus; hoinines coutra, qui amori pe- nitus fuccumbunt, dmori luilunt ilaiit , ludilicandos fe praebeut, aibitrario Amnis imperio fe fiibmittcntes. Amor i^itiir ln- dura facit homir.em ( uti PiaitC Captiv. Iir. 4. ,3. Vt fceleftus, Hegio, nunc is te ludot fftcit) liomo dntcontra ludos ( ut idem Bacch. rV. 10. 7. £»0 dar:' me ludum men gnato injiitui. ) — » neijue maia , rriiluiain, aerum- nas vino lavere ( antiquepro i.i- vare ut III. 4. 6 1. etalil expellere aiinno. Iufra IV. 12« 2o. Cadus i!:<.itnr ainai n tura- riun eluere ejjicax. Pronert. III. 15. 6. Jwc vitimm (vitio- fam curuui ftfoitri II. 16. 1: 1 . ) ex animo dilue, Kqcche, meo, VinO onumio vrlae mavuues pootis dcli^iiari, tialatitium eft. — Aut, h amoris potiundi opportunitns detur, jtatrui metu ab eo abfi.encri. Vcnuiie ad- modnm .:tque ivotby&c extulit hanc feiUenii.un poeta. Oxani* rnari metuentes uoctius et »va- \;ius pto coiituvLi.iri , pei
K. 2 rhetii,
i43
Q. HORATII FLACCI
Patruae verbera linguae. Tibi qualum Cythe-
reae
Puerales, tibi telas, operofaeque Minervae Studium aufert, Neobule, Liparei nitor Hebri, Simul unctos Tiberinis liumeros lavit in uiidi- ,
Eques
metn , metnere, obnoxium elTe patruo. Patruorum aulteritas erga fratrum filios famigeratif- iima. Vide Tovrent. h. 1. Iam pvo patrno docte funt verbera linguae patruae , obiurgationes fevevae patrui. Verberare pro obiuvgare , faeve agere, convi- tiari eleganter dicituv. Conri- cio Verberars Cic. ad Div. XV. ep. 16. cjiu.d plane refpondet Sophocleis ( Pliiloct. 574- ) ci^aCffitv vt.av.ol;. JWetuens 7><?r- hera faevitiae c Noftro ndopta- vit Propert. I. 8. 13. Plaut. Pfeud. I. 5. 153. Ver.beravijti patrem atque rnatrem. Similli- me Tatius VIIT. 1 dixit rfiav- para qy)jj.anuv et Ileliod. p. 392. ed. Schmid. rgucstc. kiywv.
v. 5. Enimvcro tti non mi- rms niifera es , quae Ilebrum perdite anias ; finuidem immo- devati amoris acltus haud mino- rem animo tuo ne^rituilinem atque moleftinm creat. Velie- mentiflimnm amovem pulcher- rime ab cilectu defignavit poeta, qtmu confuetorum laborum tae- dium afiernt. Cevtatim laudant, quod haud dnbie Horatio ob- verfabatur , fuaviilimos Sap-
phus vv. ( Anal. Bv. I. p. 56. ) ykvv.tta fxarfq oirsi bvvafj.it viqtv.ttv Tov iffrov , iriSw bautica iratboc Dabtvav Si* A<f)Pobirav. Addelncevti epigr. II X. ( Anal. Bv. III. p. 162.) aCrvj Yx-Jttqic s^tBoc* j-IkXwctov bs yuvaiHiSv vv)fj.a kw y)kav.ar:)V a(jyoc -ys* rakapoc. Phaedra apud Senec Ilippol. 103. Pallarlis telae va- caut , et inter ipfas -penfa la- huntur manus. Suaviter autem hoc, qund Amor qtialum ac te- las fun ipere fingitiir; nti fere Ovidio Amov. J. 1. 4. unum pedem idem iuvvipit. — Puer ales , nlatny, Anior, ut IVIer- cuvius puer ales Stat. Theb. IV. 794- Puerum volatilem Amorem fimpliciter indigitat Ovid. Am< II. 7. 2 7. volucrem, idem ex P. III. 3, 65. — Et nitor aykaic/j.a pulchvitiido ( ut I. 19. 5.) Hebri, amor Ilebvi pulchritudine incenfus. L.tpa* rari , e Lipara, Aeoliarum in- fularum una, oriundi. — qualus f. qualillus, vas vimi- neum, in quo mulieres diurna penfa reponebani. Cf. Prop. IV. 7. 57. — telas h. 1. de opere texi coepto , tcxendique taedio iiitermiflo optime intel- lifias.
CARMINVM L. III. C XII. V. 5-10.
1-49
Eques ipfo meliorBelleroplionte, neque pugno Neque fegni pede victus : catus idem per aper-
tum Fugientis agitato grege cervos iaculari, et Celer alto latitantem fruticeto excipere aprum.
li^as. Vide doctiffimam Schnei- deii de veterum textura dispu- tionem ad SS. R. R. Ind. v. Tela. — Jiudium Minervae, textoriam artem, a Miuetva inventam, res nota. Dicta inde optrofa f. Ejyav^. Vide , ne in re nota morer , Abrefcli. ad Ariftaen. p. 123. et Bergl. ad Aleiplir. p. 565. — 6. Ex- fplendefcit ifte Hebri nitor, ji~ mul quando humvros lavit, na- tat, iu undis Tibcrinis ; fed alterum raftgis delecte, quando- quidem humeri natantil exferti xiitorem oftetulunt. — unctos, oleo inunctos. llebrum cam- peftribus ante exercitationibus vacalfe, quam Tiberi denataret, docte hoc declarat epiiheton ; quas easdem ftatim difeitius exponit. — 7. Capit te, quod iit equcs melior , equitandi arte praeitet ipfo Btlhrophonte, Pe- gali domitore. Ad rem Tibull. I. 4. 12. — neque pugno, quod pugilatu , neque pede victus, quod curfu excellat,
femper fuperior fit. — fegni. ornat.
v. 3 — 10. Idem venationis callentiffimus. Sollertia eiu* duobus ven.uionis declaratur generibus, et iaculandi arte, eC excipiendi venabulo r.pii peri- tia prodita. — Catus , doctus, peritus ( ut I. 10. 3. ) iaculari, iniactilandis, figendis cervis, agi- tuto grege , e iatibulo excitatis, atque «regatim fugientibus per apertum campum. — 10. et celer excipere ( ut celer fequi Aiax I. 15. 18. Noftmm fecutusPropert.il. 15. 22. Aut celcr agreftes cominus ire fues. ) alacer, dexter in excipiendo atque venabulo confodiendo apro. Exiipere verbum vena- totium. Martial. XIV. 30. Cf. Burman. ad Val. Flacc. VI. 422. — fruticeto aho , fiotStiy
Z-jkox-? , Horoer. II. X. 4*5- tukjvjj kcyu* , Od. X' 459« PixSa/jj i-Aij , 11. t.
K 3
CAR-
150 q. HORATII FLACCI
C A B. M E N XIIL
ARGVMESTVM.
JVJiram venujiatcm hoc cavmcn hahet cum a quaeji- tiore orationis cultu numerorumquc fuavitate , tum a naturali jcntentiarnm progrcfjione , tali argumento convcnientijjima. Laudes igitur Jontis Bandttjii , qui haud lougc a villa Jua Jub monte Lucretiii projiuclaty poeta a limpidiffima cius aijua , locique amoeuitalc re- petit, quibns adeo delinitur , nt facrificium in pojie- rum diem ci promittat , immortaiitatique Jeje eum car- minc confccraturum gratus fpondeat. Caetcrum et ratio argtimcnli, quod piane graecum cji , et exitus carminis (Fies nobiliu m tu quoque fontium caet. ) abunde inanijejiant , poetam ct iu hoc genere cum Graccis, quornm eliamnum bcne mtilta cxtant carmina, FoiUibus dicata, certare voiuijjc.
A D
CARMINVM L. III. C. XIII. V. 1"4« *5l A D F O N T E M B A N D V S I V M.
\J fons Bandufiae, fplendidior vitro, Dulci digne mero, non fine floribus, Cras donaberis haedo,
Cui frons turgida cornibus
Primis,
v. i. Fons rivi Digentiae in libetur ; ut fit pavs facrificii,
eo Sabini agri tvactu , cui LW- quod paraturus clt poeta. —
dudae nomen. Ita difevte non Jine floribus, qui tle pocu-
Scholl. ad h. 1. ,,Bandufia Sa- lis hac aqua temperandis cogi-
binenlis ae,ri re^io eft, in qua tant, antecedentibus illi haec
Horatii aget fuit.M Cf. Noftri verba adnectunt, et merum von
Epp. I. 16. 12. ff. Alii Bau- fuw fiorihus de pocnlis corona-
dufiair. nynvpbam fontis, cni et tis intellignnt : et ne baec ita
iucus et univerfus pagus facet accepta , temere provfus a poeta
fuerit, ab eaque nomen traxe- adpolita videantur, vim in eo
rit, iiitclli^uut ; nulla idonea quaerunt, quod pocnla non nifi
auctoritate. — fplendidior, p«r- iu feftis eonviviis coronarentuv,
lucidior, piuior vitro, cuius et liis adbibcretur vinum opti-
aqua limpidiflima eit. Sclioll. nnim ; unde de laude Banduiii
laudant vitream Fucini undam foutis iudicatio fieri poibt. Sed
Yirg. Aen. VII. 75[). Adde hoc demum eft nrgutari. Alii
Ovid. Her. XV. 157. Graecis cum Ctuquii Scliol. vcvba ad
ih'-;, h. ciaiyr-;, fqq. tvaluuit, et baedum flori-
murior electro Virg. Ge. Jlf. bns coronatum, inimi autuniant.
fjZZ. Idem de Di^entia prae- Dttrius paulo, fi quid iiulico.
dicat Nofter Epp. I. 16. 12. Noiiram explicatiouem nova
— — 2. tii^ne mcro , duobtis mo- diftinctione aperiundam cenfni-
dis accipi poteft ; vel, di^ne, mus. Scilicet facvum tvibus
qui mero admifceavis, cnius rebus abfolvi vttit pneta , vino
aqua temperando mero adhibea- libando, floribus fpargcndis, et
tur; quae nova tautum, decla- liaedo mact.mdo. Iam , qnae
randae buius fontis aquae vitro fimplicior totius fenteutiae enun-
fplendidioris idea elTet. Vel, tiatio cnt: Cras vino , flori-
quae reliquts magis confentanea bus , baedo facviim libi parabo;
videuiv ratio, digne, cui mero ut digntis es, ut moreris; feu
K. 4 dignc
152 Q. HORATII FLACCI
Primis et Venerem et proelia deftinat: Fruftra : nam gelidos inficiet tibi Fuibri fanguine rivos
*Lafcivi fuboles gregis.
Te
digne rriero , floribus , haedo, fontes coniici et putei coronari
quibus cras tibi facrum faciam ; folebant. Haedo fontibus fa-
hanc docie variaffe putandus crum fuiffe factum , vel ex h. 1.
eft poeta. His autem tribus abunde cognofcitur. Ovem
Fontia Geuio nymphisque fon- Fonti Numam regem mactajjt
tanis, titi omnino diis agrefti- tradit Ovid. Faft. III. 300. — «
bus, ad qttos ifti referendi fnnt, 3. donaberis facrum tibi fiet-
rem divinam factam effe, fatis Dona , honores de facriGciis,
explorata res eft. De vino follenni ufu. — 4. 5. haedo
Leonid. Tar. c. XXXV. (Anal. anniculo. Vide quara docte et
Br. I. p. 229.) Avkta v.a) ornate haec exprefferit poeta !
'Nvy.fyJjv isjcv irdycc, ott $■ vtn Satis comta atque abfolnta vi-
wrr^g WSaksc — ikaoi t« vj/an'- deri poterat fententia verbis,
erx , ro T8 ffnvipcg t /a- cui , cuius frons turgida elt, e
TAiov olvtjg diz<xtr$\ Cruq. cuius fronte proritnipunt prima
h. 1. mulfuin intelligit, indu- cornua ( Calpurn. ecl. X. 36.
ctus liaud dubie epith. dulci ; jlavaque maturo tumucrunt tem-
in quo li onutino vis quaerenda pora cornu); fed quum nafcen-
fit, de vino horno, quo libari tia cornua haedi maturitatem
folebat ( v. ad I. 51. 2.) capere indicent, ( tinde maturum cornu
malim. Sed oinnino ornat h. 1. in Calpurn. 1. 1. ) qua ad Vene-
De iloribus Jdem c. XXX. rem exftimuletur, ( apte laudat
( Anal. Br. I. 22#.) 'Ayqovo/Ay Boettig. Pallad. XII. 13. fiirvut
tqcs Uav) — ~Nv/x(paic b's a/.is- ad ineundam feminam annuulus
%ag svxoiy.ikov av$oc oirui^af, eft congruus ) docte poeta fron-
(frvWa rc TtTTafxtvwv al/AaTosvToi tem eius turgidam ait deftinare
pcSwv. Naiadas autem intelligi h. appetere, cupere Venerem et
reliqua manifefto docer.t. Sub- proeliu propter hanc ipfam Ve-
legit totum illud epigramma nerem cum aliis haedis. Defti-
Sabinii3 Grarnm. apud Br. Anal. nare h. 1. proprie ac primo
II. p. 304. Spectat etiam huc ngnificatu pofitum puta; qui
Varronis locus de L. L. v. 3. eft , collineare, dhigere aliquo,
Fontinalia feriae erant Fontibus aliquid petere. Cohtm. VI.
dicatae , quibus et coronae in 37. Faua deftinanti h. appe-
tenti
CARMINVM I,. III. C XIII. V. 5-12. 153
Te flagrantis atrox hora Caniculae Nefcit tangere : tu frigus amabile
Feilis vomere tauris
Praebes, et pecori vago.
Fies
tenti pullo afino, praebet ubera. Frons adeo dejtinat , medilatur praelia, parnt fe certamini, in- tenta eft praeliis et Veneri, Ve- neris <jratia ineundis. Alii de~ ftinare dici volunt pro , con- ftituere , fpondere , vel oratio- nem ita invertunt, cuius ea aetas eft , qua Veneri et pr. de- ftinatus iit; nefcio quam bcne. — 6. infieiet imbuet , tinget rubro fanguine , rubefaciet, etiua~si rivos, aquas tuas, tibi in tui bouorem , verbo , macta- bitur tibi. Catull. XIX. 1.5. Sanguine hanc etiam mihi — aram barbatus linit hirculus, tornipesque capella. Cogita vero aram cefpititiam iuxti fontem erectam. — gelidos vel natura , vel avboribus conlitos. V. v. 9. — lafcivi, petulci, perpetuo epitbeto v. Virg. Ecl. 2. 64,
v. 9. Hora de quavis amii tempeftate ( Cf. I. 12. 16. Epp. I. tft. 15.) maxime de vere et aeftate, ii abfolute ponitur.
Ilcivch. iurja , V.Atr/o; kTOVC, TO
*«£ yj to Btqzc. Vnde vuqigv «v- Soc , atqoiiot ~koZ; et alia. Hora Caniculac h. 1. docte eft pro acltn qui Caniculae oiientis
tempore faevit. atrox , ve-
liemeus, fervcntiflimus, w^tx j£*A«iri hmpliciter Alcaeo apud Atlien. I. 17. et ctyioc WP* Oppian. Ilalieut. III. 47. dicta. Plin. II. 47. Ardentifjimo aejiatis tempore exoritur Luni- culae fdus, fole primam par- tem Leonis ingrediente. vid. ad III. 29. 18. — 10. nefcit tangere , numquam ad te per» tingit, penetrat, aeftatem non fentis , ob denfam umbram ar- borum , quae folis radios ex-
cludunt.
jrigus amabile,
gratain umbram , refrigevium piuibes, umbris aquisque tuis refvigeras tauros, i-omere, arando in aprico folo fejjos. — pecori vago, erranti, pafcenti. Cf. III. 29.
v. 1 3. Tu quoque fies unus fontium , poetarum cavminibu» nobilium , illultvium , refereris inter illos, u.qiZ-fx^r;-* tHkivvtv, graeca plane Itvuctura. Vid. Heinf. Lectt. Theocrit. p. 361. Plaut. MiL glor. IV. 2. 25. Cedo fignuin, ji ( una ) hurunc Baciharum es. Fair.i^eratiflimi autem antiquis poetis fontes Hippocrene, Dirce, Arethufa, quem celebratiffimum carmlnibus K 5 poeta-
154
(^. HOUATII F.LACCI
Fies nobilium tu quoque fontium, Me dicente cavis impolitam ilicem Saxis, unde loquaces
Lymphae defiliunt tuae.
poetarum fontem vocat Senec. Conf. ad Marc. c. XVII. Ita et fluvii poetarum eam\inibui illu- Jires ( Sidon. Epp. I. 5. ) funt Aclielons , Eridanns et alii quam plurimi. — »4. mn '''" cente , celebrante, carmine ex- tollcnte te. Pro tenui te amoe- nam iititis loci faciem oculis paene fubiicit poeta , eftque haec defcriptio tanto appolitior, quo dignior Lanc ipfam ob cau- fam fons eft, qui cnrmine nobi- litetur. Rei antem imago ita animoinformanda: Co^ita faxa paulo editiora , a fonte, inde fcaturiente , in antri formam rxcavata ( hinc ornate cavis faxis) cui ilex (quae proprie
Ii. I. accipienda) impofita eft, impendet. — lymphae loquaces, garrulae, Cut Ovid. F»ft. II. 316. garrulus in ■primo Umina
rivus erat. ) fuaviter itrepentes, iucundiflima ad animum fpecie. Theocrit. VII. isi, ro i* syytH $tv 'ttqov vb-MO Nu/x<pav iZ, bv- rpsio •/.ariifibfJ.ivcv ns\<\(>v<TC>tt. Idem kocksiv de cupreilis adhi- buittd. XXVII. 57. qua eadem fnavitate pinus loquentes facit Virg. Ecl. VIII. 2». — dcfi. liunt , fuaviter, tanquam faltu fefe demutentes; qno refpectu pedes nndis tribnti. Nofter V- XVI. 48* "lontihus altis levis crepanto lympha dejilit pede.
CMU
CARMLNVM L. III. C. XIV. 155
C A R M E N XIV. argv\mbntvm.
LSuum Britanni, in quos a. V. DCLXXVII. Au-
gujius , excrcitu iu Gailiam ditcto , belium trausla/u- rus vidcbatur , pacem pcr lcgatos ab eo obtinuijjentt idem, GaUiae rebus, quae per intcjiinos motus turba- tae cjjcnt , itentm compofitis quum adverjus Canta- bros , imperium Ronianim delrectantes , belli molem couverlijjel , fubito gravi vwrbo implicitus Tarracone JubJJtere cbgebatur. ( Quod vonmiili adiiciunt , ruino- rem de eius morte Romam pci ucn/Jfc , populumque Jedi- tionibus distrahi coepijje, hoc vcro commcntum prava v. 2. interpretatio unice exclufit. ) Quum igiiur per- domitae Cavtabrorum gentis , Jelicisque Augujti Jama reditus, Jpe citioris, Romaiu perluta cjjet , poeta fmblica populo Romano Jollennia hoc carmine iudicit, tul eaque privata cuiusque laetitia projequenda fuo ipjius cxcmplo hortatur. Amvtatnr totum carmen ej- Jrenioris gaudii enthijiajuio , omninoque illud exemplo ejje potcji, qua arte argumentum per Je admodum vulgare tractari uobilitarique pojjit. Exordium grave, ntpote publicos Jamiliac Augujti , totiusque populi lae- titiac JenJus maiiijejiaus ; ievior contra exilus, Juos pri- vatiiu exponcns.
Her-
15$
Q. HORATII FLACCl
JnLerculis ritu, modo dictus, o Plebs, Morte venalem petiilTe laurum, Caefar Hifpana repetit Penatis Victor ab ora.
Vnico
v. i. In huins tetraftichi ftructura , fententiaque inde conltituenda dici vix poteft, quantum turbatnm fit ab intpp. Haerent maxime in compara» tione Augulti cum Hercule in- ftituta. Pleiique eam ad ex- peditionem Cintabricam refe- runt , unde Auguftus victor Ttaliam repetierit , inftar Her- culis, qui idem iter, caefo Geryone , cum eiusdem armen- tis perfecuttts lit; ideoque iun- gunt : Caefar niinc Herculis ritu ab Hifpana ora peiiates repetit, et interiecta, inudo dictus mor- tc venalem petiijfe laurum , ne langueant, expouunt, qui nu- per dicebatur victorinm de Can- tabris morte redemiiTe; quae tamen verborum explicatio quantum bonae rationi linguae- que adeo legibus refragetttr, iu promtu elt perfpicere. In- fulliora aliorum commenta com- memorare nihil attinet. Dc verborum ordine vix laboran- dum videtur, ii comparatio- nis momenta recte expendas. Scilicet Herculi omuino allimu- latur Auguftus tam ob fuas in longiuquas terras expeditiones,
quam ob figna, quae femper inde referret , victricia; ut igi- tur niliil hac comparatione ad laudes Augufti fingi potuerit magnificentius. Splendidc ita Auguftum extulit quoqne Virg. Aen. VI. 8°2- fqi' -^** vero Alcides tautum telluris obivit ; fix-eril aeripedem cervuin licet caet. ad quem locum, qui facile faniora fuppeditaie potuillet, non atteiuare intpp. , femel in transverfa abrepti. lam vulga- retn loquendi formam : Augu- ftus, quem modo extreinns Hifpanias aJiiffe, f. bello aJ- grelfum eflTe, aiuiieramus, ecce iam victor inile revertit, poeta, quo ma^is Iletculi parem Au- gnftum oftenderet, ita exorna. vit: Cue/ar, modo dietus, quem modo ferebaut, fama tulerat, luuruin victoriam petiifje, ab Hifpauia (docte hoc pofteriori demum menibro infertum) Hifpaniae bellum intulilfe; fed alterum magnifice prorfus de Atigufio, huntis armis inftar Herculis, vxctoriae certo atqu« conftfo. Iam laurum morte ve- naletn appellat, magnis periculis purtam lauream, uti Cic. de Frov.
CABMI5VM I. III. C. XIV. V. 1 - 8« 157
Vnico gaudens mulier marito Prodeat, iuftis operata Divis; Et forov clari ducis; et decorae Supplice vitta
Vir-
Vrov. Conf. i2. quae adeo cnra mariti (illud tamen non fine
vitae di«crimine emitur, belli- vi ; qnae gloriatur, iactat fefe,
Declarntur Auguftus in tnli viro nupta) unui, viri
potiunda victovia periculorum plane fingularis , egregii ( ut I.
ius contemtor hoc epi- 6. n. et 1J-I. 25. 4.); fplendi-
tlieto ; nihii amplius. Sed aliis diiTinia haecce Augutti eft de-
quantum inipofuerit, fupra atti- fignatio, quarn plane abolent,
gimus. Omnino a poeta tam qui pedeltrem poetae formam
fubtilis iudicii vix exfpectari obtriidunt, dictuir.que effe
poterat, ut , cum Auguftus ex voluntpro, quae unice , nulla
morbo, utirumor divulgavernt, alia re praeter eum gaudet, te-
Tariacone decefliflet, victoriam nerrime eum amans; quae Li-
morte fua partam fuifleiactaiet. vianae fpudicitiae laus fatis ie-
Illud modo autem , in quo iuna atque aliena ab h. 1. eit,
fummnm interpretationi fuae cum Auguftus extollendus eflet.
de Augufti mortui rumore prae- Hinc idem mox clarus Dux
fidium ponnnt, ad totam fomv appellntns V. 7. — 6. prodtat,
fpectat , niinirum coepli belli pompam ducat ; exquifitum
famam victoriae ftntim fecutam verbum de gfceffu ad grnvita-
effe famam. — Ccu far victor, tem compofito. Tibull. I. 9.
parta lauru , perdomitis C.mta- 70. Tyrio prodtat upta fnu.
bris, Penates, domum, Iuliam — operata , quae operetur, fa-
revifit. crum factura ; ut Ovid. Am.
r. 5. Supplicationes pro fe- III. 635. Laudant et Virg. Ge.
lici Augufti reditu ad omnia I. 559. Inepte alii explicant,
Deorum pulvinaria decretas prodeat, ubi domi prius facrum
magnifice perfequitur poeta, fecerit. Notiflimae autem locu-
pompam matronarum, vota pro tiones facere , ik^tn, operari
maritorum, frntrum , filiorum, Diis , de facro parando. — -
generorum denique reditu fufce- iuftis , qui victoriam , Auguiti
pta inter facra publicn folvcn- virtuti debitam concefferint,
tium figillatim perccnfendo. — rebelles Cantabros perdomue-
J\'Lulier , Livia ; quod patet ex rint. Ita eft iuftus triinnphus I.
adiectis, gaudens nutrito, uxor 12. 54. Ovid. Trift. IV. 2. 11.
in.
J58
q. IIORATII FLACCI
Virginum matres, iuveuumqne nuper Sofpitum. Vos o pueri, et puellae Iam virnm expertes, male ominatis Parcite verbis.
Hic
in fimili re : Cnmque bonis mi- ribus pro fofpite Livia nato munera dtt meritis , faepe da- tura , Deis. — 7. Altera a Li> via , foror Au^ulti, Octavia ; tuin matres , vitla Jupplice, move fupplicantium decorae, inunctae ; quod docte cit pro Vulgari, fupplicatuvae, vota exfolutur&e pro gcncrorum ac filiorum rcditu. Vt declararet gen- co8 poeta, matres virginum h. receru nuptarum (ut x*p- Bsvoi graecis ) docte pofuit, — nuper fojpitum , qui nuper e belio Cantabrico fofpites rever- teruut.
v. 10. Iam ad eos fe conrer- tit poeta, quibus bellum iltud lugendi materiem praebuer.it, mouetque, ne importunis lamen- tis ac querelis facrorum folleu- nitatem interturbent , ac profa- nent. Ek Iiis , nominat poeta puerOS , patnbus , et puellas iain, moiio rirorum expertes, orbatos per iftud bdlr.iu, ne dniita, quidqnid iuterpretes coutra moveaut. Qnod enim dicnnt, talem eius rei mentio- ltein iarn iplain inale ominatam et importunam ct a feaut ilo- ratii, qui xuusc ipli roi iacrae
totus ihterlit , omnemque tri- fiem ideam averfetur, planc alienam efTe, id dcnuui. . fplendide ac graviter argutari* Tum poeticae ne dicam lyricae rationis plane ignarus litneceffe eft, qui ad pueros ex altero membro , iam virum exj-crtcs, fententiam pviori convenimtom fc. „ iam . patrum expt-vtes " recte elici poffe neget. iciunam ipfornm rationem, pueros et pnellas iam, nunc, adkuc, viro- rum expertes, iunuptas, qnibus adeo nulla pietatis vota folven- da lint , rei tamen facrae fpe- ct.ttoies adiint, ne lafcivia ac petulantia, aetati ifti propvia, f.icva turbent, a poeta tanquam OrbiliOi expeditis atque intcu- t.itis virgis incvepavi itatuen- tium , refeliere non vacat. — jMale ominatis parcite verhis, abftinete verbis (iniitvi ominis, infaufus, rera divinam profa- nantibus b^c\^;;uUi; puta la- mentis ac qucieiis. Cf. ad III".
1. 2.
r. 13. Privata iam cuiusque ciiui publica certet laetitia. Pra hoc fuo iplins exemplo itatim, quo iortius eundem in aiii» fenfum excitaret, poela Augufti retliiuui
CARMINVM L. III. C. XIV. V. 9-l8» 159
Hic clies vere milii feftus atras Eximet curas: ego nec tumulturn, Nec mori per vim metuam, tenente Caefare terras.
I, pete unguentum, puer, et coronas, Et cadum Marfi memorem duelli,
Spar-
rcditum cclebrandum pioponit ; fei e ut I. 5 7 . 1 . Hic dies . . . eximet citras cnmulate pro, hic dies vere mihi fefius erit , aut hoc die ortmes curas miflum fa- ci?m , totum me hilaritati tra- dam. — vere fcjtus , e° re°,ie ftnfus poetae , cum falute Au- et inde patriae couiunctif- iinios produnt. — 14. e go nec tumultum — terras. Splendi- dum ac magniilcum prorfus Augufii encomium ! Caefare ter- ras , imperium orbis terrarum tenente, incolumi eo, fecure vi- vere licet. — Non metuam, haud metuere fas cft, tumultum, bellum ; fed alterum quaelitius ; nam tumultus fere de bellis fi- riitiniis ac domefticis , fubito magna cum r.iole erumpenti- bus dictus , qui adeo maiorem terroris fpeciem prne fe fert. Notiiiimue Ciceronis locus Pliil. VI IT. c. 1 — 15, nec mori per teim, mortem violentam, per talea civiles tumultus. Caulfam nppofuit cur tumultus metuen- dns Jit. Mireris interprrtuni fpllertiam, acute ac follicite
h. 1. tumultum , h. bellum ci- vile a vi, h. bello externo, cu- ius metus poetnm noffrum non attingebat diftiny,uentinm. Ad fententiam Nofter IV. 15. 17. CuJtoJe rernm Caefare non fu- ror civilis aut ris eximet otium.
v. \n fqq. Iam fefti iftius diei laetitiam praecipit poeta cilufio- ri hiiaritnti intentus ; quo arti- ficio rerum defcriptio mire ani- matur. Vid. ad III. £}. 15. Percenfet apparatus convivaiis follennia, unguenta, coronas, vinum; lioc -peti afiVrri iubet vetufiiffimum , bibi hoc bono die dignum. Vetnfiatem vini defignat poeta a bello Marfico, quod alias a Coss. fieri fole- bat. Sod et a re quaeimque
memorabili confianatam fuifie
o
vini aetatem, patet ex I. 80. 5. Pro vino igitnr, Marfo f. fociali bello condito docte eft cadus memor , qui memoriam ferv^at Marjl duelli , belli Mar- iici. Geftum illud ac profli^a- tum ab A. V. c. DCLX. usque ad «r. DCLXIf. V* adeo vinum liiud
i6o
Q. HORATJI FLACCI
Spartacum fi qua potuit vagantem Fallere tefta.
Dic et argutae properet Neaerae Myrrheum nodo cohibere crinem: Si per invifum mora ianitorem Fiet, abito.
Lenit
iitud fuerit rarae vetufiatis, an- norum quippe LXVII. Idem memorat luven. V. 30. 31. capillato (intonfo, adeoque ante a. CCCCLIV conditmn ) diffufum confule potat , calca- tamque tenet bellis focialibus uvam. — 19. Adiecta liaec, ad vini iftins raritatem denotandam. Si qua ratione, ii omnino tefta aliqua talis vini fallere potuit, fefellit, ekaSsv , latuit Sparta- cum , non ab co reperta iiiit. — vagantem per Italiam, atque diripientem omnia. De Spar- taco «ihidiatore , e Lentuli ludo cum XXX eiusdem fortis ho- rninibus Capuae erumpente, col- lectaque valida fervorum manu ma^nos exercitus Romanorum fundente, indeque Italiam de- populante, donec a M. Craffo et Cn. Pompeio deleretur, adi Vellei. II. 20. Flor. III. 20. et Claudian. XXVI. 155.
v. 21. Pfaltriam arceffi iubet poeta, utpote in follenniore comiflatione. Cf. II. 11. 21. De Neaeia v. V« ^S» — argu~
tae , nrgute, htytwe, cnnentij, liquida voce praeditae; in quo epithetonullam poetae perfpicio audaciam. Ita eit 'Ilialia argu- ta IV. 6. 25. ex vulgari lectio- ne, et Epp. II. 2. 90. arguti poctae. Martial. VW- 73- 7. argutus Tibuilus et Caff. l'arm. Orph. x. (Poet. min. Wernsd. T. II. p. 310.) flr»uf« parens Orphei , Calliope- — dic, pro- peret cohibere propere cohibeat, conftringat crinem nodo, inno- dum , non operofe comat fe ; fuavifiima ita morae impatien- tiam ipfa oratione prodit poeta. Volebat enim , maturet Neaera, ne tantillum moretur omiffo operoliori cultu. Similiter II. 11. 2 2. dic age cum lyra matu- ret in comtum Lacaenae more comam religata nodum. — myr- rheum* mytrhae unguento de- libutum, quod fane absque ullo> fere temporis impendio fier^i poterat , et vero etiam diei iftius follerinilnti accomrnoda.' tum erat. Longe itaque br.nc interpretatiouem alteri praefe- rendam efle iudico , quam cuin prioie
CAKMIXVM L. III. C. XIV. V. 10-28. l6l
Lenit albefcens animos capillus Litium^et rixae cupidos protervrae: ISoji ego hoc ferrem, caliclus iuventa, Confule Planco.
priore iam Sclioll. afferunt, rma crinem mvrrbeum dici vobmt coloris fufci ac nigrkantis; quod minus ad rem pertiiuit. — 25. Si tnora fiet j>er iunitorem, te mnrabitur, non ftatim intro- mittet; hinc invifum, quatenus puerum moraturus eit ; ornat. — cj. Jbito, iliico redito, ne comiffatio longius differatur.
v. 25 fqq* Spectant proxime
nntecedentia, ad fummam car-
parum facientes. Sen-
ornate expreffa.' Ego,
octior, aequiore re-
pulfae iniuriam fero animo,
quam quuro iuvenis effem.
Mbefcens capillus, aeta^ adul-
tior; fed illud propriej etli
tum effet XI. I. aimomm. Sed
prae arum fe ipfe appeilat Epp.
I. 7. -6. — lenit animoy, oqyv\v,
fedat, temperat animi irnpeturo,
ut Virgil. Aen. T. 57. mollit- que animos ac temjyeraj- iras. — ■ cupidos nlim litium, iurgiorum, pronos ad ittrgUl ac convicia. — - rixa ad vim foribuS illa- tam fpectat. Ovid. A. A. 71. Nec tua nocturna fran&etur ia- nua rixa. Ilinc protcrvu , ho- minuin protervorum , foribus infnltantium, — 27. Hoc, la- lem coutumeliam haud ferrem, tuliffem , quiun adhuc efTem taiiilus inventa, per iuventutem calidior, protervior. Calidum inventae frequens epitbeton ; v. c. Claudian. XXVI. Stat. Silv. V. 2. 62. Iuven. XVI. 369. Ad rem cf. I. tfi. 22 fqq. — 23. iuvenis anno- run. XXIII. Naro L. Munatius Plancus collega \1. Aemilio Le- pido confulatum gefht a. V. DCCXII.
Tom. II.
CAR-
l62 Q. HORATII FLACCI
C A TL M E N XV.
ARGV MENTVM.
V*
ix dubitandum videtur, quin maximam jjartem hoc carmen e graeco excmplo ductum Jit , quod et alii iam monuere, etji ab ipfis uihil fani ( v. c. adv. 3 et 6.) ad firmandam hanc fujpiciunem allatum deprehendas* Praeter argnmcnti enim , a voetis graecis multoties Iractati ( quod vcl ex Anthologia graeca abunde patet. Vid. Argum. c. 15. L. IV.) ratiouem, ipfam eius dejcriptionem , loquendi Jormas , notiones , comparatio' nes caet. e graecis foutibus derivatas ejje, Jacile ei, qui vcl leviter eos attigerit, perjuajum ejje arbitror, Sed nejcio quo fato acciderit, ut viri quidem docti, graecarum tatnen Venerum fere ignari explicando Ho~ ratio adfdierint. — E.xagitat , alque magna viruletitia perjiriugit poeta hoc carmine Chloridctti quaudam , ve- tulam , iuvenili lajcivia procacem , atqne libiditiis oejlro percitam, eique, ut partes iftas fdiae fuae , iam fatis adultae , agendas rclinquat , fefeque ad lattae carpeudae Jiudium cottferat, acerbe juadet; quo qtti- dem utroque vix amarius quidquatu f cminae Jeuejceuti, dcliciasque etiamtutm Jacieuti, dici pojfe exijiituo. In hac aj-gunwuti lcvitatc a Iraclatiotte alque elocutiotiis orualu dotes parandae cartuini eraut, quas quidcm atupla Jatis copia rei inteUigens hic a poeta allatas iuveuiet. (f. 1. 25. et IV. 15.
A D
CA.RMINVM L. III. C. XV. V. 1 - 1\. 165
AD CHLORIN.
V xor pauperis Ibyci,
Tandem nequitiae fige modum tuae, Famofisque laboribus:
MaLuro propior deline funeri
In-
v. 1. Ad invidiam Chloridi fa< ieiulam , eiusdemque fordi- dam vitae conditionem, maxime autem nequioves eius moves ex- probvandos initio ftatim ovatio- nem attempevavit poeta, a ma- rito Ibyco , eoque paupere eam deiignando. — 2. tandem, quae tam diu pvobrofo huic vitae generi vacjiti ; tu tam pvovectae aetatis. Summa ivaqytia in hac voce. — fige modum, itatue, pone aliquando finem nequitiae tuae, inexhauitae tuae libidini; fed altevum cum delectu : habet enim flagitiofi amoris adiun- ctam notionem , quo adulteria Chlovidis tanguntur. Cf. ITL 5. '•lale neqnitiam volunt effe Gall. coquetterie. — 5. La- bores fimpliciter accipiunt pro amovibus , qua eadem notione Noftev laborare in aliquo I. 1". 19. dixevit. Vel fic tamen du- bito , an altevum loquendi ufus fevat; et laborare ibi ad crucia- tus pertinet, ex intimo amoris affectu profectos ; quibus mere- tvices minime afhciuntuv. Ne- que tamen [omnino Dacerii in-
terpretationem , labores de Ve- neveo opere genevatim accipi n- tis admittendam oenfuerim, qwamqiiam hoc fenfu KpL(£ ;Vjj ettSkcvc Mufaeo gjo^ Y.aij.aTovi^, Satyr. Thvillio Vlf. 6. ( ovn ir
«0WTI , Oi/X bTl TaVVfYiOwV TIO-
iro/^iv>) y.auaTwv, Anal. Br. II. 27d-) 55&£a KvVfuSsj eqyx et certar»ina Vcnevis (irakaia- /ao^Jv^v \A(pfo6<V>j>-) pnllim occuvveve memuievim ; Vid. Schvach ad Muf. 1. 1. Sed ftrictiori fenfu labores dici pu- tem molimina et artes, quibus Clilons viros, quaeftus captandi caujfa, venaretuv, atque illa- qucavet. Vnde famojl . quibus infamiam fibi contvaxiffet , tuv- pes, pudendi, folleimiimpu.iica- rum feminarum epiiheto. Vid. ad IIF. 5-2'j. Aicy_oav iqyaciav fimillime hoc meietvicum vitae genus foli qu.ieitui intentum vocat Aviiiaenet. I. ip. p. ^q, ubi Abvefch. ( p. 122) laudat Demofth. locum pvo Cov. p. 160. avsorijcsv avrvjv aVo ravrvt; Ti)c y.aXyfc iqyaciac. Quid Gesn. fibi velit, non extvico.
1-2 v. 4. Pro-
i64-
Q. HORATII FLACCI
Iuter ludere virgities,
Et ftellis nebulam fpargere candidis, Non, fi quid Pholoen -latis,
Et te, Clilori, decet: filia rectius
Ex-
i>. 4- Prnpior quum fis fu- r.eri , morti proxima , idque maturae , quae per funimam fe- nectntcm haud inexfpectato ac- cidit, vetula decrepita , tremu- la , i'Ugis obfita. Talem vetu- lam Appuleius L. IV. p. 250. Oud. vocnt bujli cadaver extre- mum , vitae dedecus , et Orci primum fajtidium ; et ftmilem fepulchri fefe 1 .nberius apud Macrob. I. 550 Eip. Senein ma- litum puellae amore correptum fimilitcr uxor increpat apud Plant.Caf.il. 1. 12. appellando eum Aciieruntis pabulum, Jla~ gitii perfequentem, Jtabulum ne- quitiae. Magis ftuGenj ad no- ftrum locum adpohte Ariftoph. Vefp. »555» ^ o-jto;, rvfythaVs xai ^otqiSkf^f "roSsiv spav r ZoiYZS cufftin? c c ;> 0 l , maturi funeris, li. vetulae morti proxi- nme. Ad fcnfuin Nicarclii ep. XII. 4. (Anal. Br. II. 352.) raJ-
T>}v 0'jy. ccnhocx ^tjrsiv vCv sb&t, akka rixipov. — 5. ludere niale de faltatione accipitur. Eit, iocari, lafcivire, inter vi iuvenculns iuvenilem hilarita- tcm afTectare, ut IV. 15. 4. de Lyce vctula: Iis anus et tamcn
— ludisque et bibis inpudens.
— C. Coetui te puellarum im-
mifcendo fpargis vebulanh tan- quain nebula appares inter fteU las candidas , luciiias, puellas formofas , docte fententiae im- plicita pulchriiudiitis cum ftcllis comparatione ; de qua v. ad III. 9. 2i. Contraria fententia ean- dem comparationem adhibuit Arborius el. ad Nvmpliam v. 5g. 60. Tuque puellarum dum ludis in agtnine pririceps intet virgineos lucida ftella cltoros, apud Wernsd. Poet. min. III-. p. 222.
v. 7. Si quid Vholoen fatis per aetatem ac formam decct, non ideo et te decet. Fholois mentio, utpote filiae eius , (nt diferte v. feq. vocat) admodum amara. Eiusdem meminit I. 33. 7. et II. 5. 17. — 8- ')• rettius expugnat , rnagis ei con- venit, apprime decet talis pro- cacitas ; pro hoc fpeciatim ]K>e- ta : expugnar&, eftringere iuve» num comiffantium dornos. Scili- cet fidicinae ac cithariitriae puellae (qualis Pholoe erat v. verf. 14.) ultro etiam ad aedet amatorum comifTantium accede- re, ensque occlufas eftringere folebant. Luculentns hac de re eft Senecae locus , nb aliis q,i'
CARMINVM L. III. C. V. XV. 5« 12. l6$
Expugnat iuvenurn domos,
Pulfo Thyias uti concita tympano. Jllam co»it amor Nothi
Lafcivae iimilem ludere capreae:
Te
quoquc ad partes vocatus, Nat. Quaeft. IV. praef. Adulationi tios ojrponere , non claudere Djiium, et quidetn fic , quemad- modutn opponi amicae folet, quae Ji impulit , grata eft ; gra- tior, ji ejfregit. — 10. Bacdiae inltar, concitae, excitatae, at- que in furovem actae pulfo tympano , andito tympani ftve- pitu. Solleunis hominum im- potcntia animi quocunque af. fectu commoti discurfantium atque exnltantium cum Bacchis «omparntio. I.tm Ilomer. II. y. 460. de Audromache , utyaqoio liSffCuro MajvaSi to~y\ , trakko- pitv^ Koahi/j-j. Pacuv. in Teu- cvo ( Scriv. Collect. p» 71.) Flexanima tanquatn lymphata et Bacchi facris commota — — Jtlcyonis ritu litus pervolgans feror. Cf. ad Ilom. H. in Cer. 386. Tanto autem fuavior h. 1. compavatio, quod vetulam li- bidine pvurientem ( qua eadem Chloridem annm percitam h. 1. innuit poeta ) Bacchae affimu- lare follenne erat. Euata inde provevbia, yqaZ; fS.xy.y^s-jtr «t/ ru,v iraq u*qav rt c;a~rqocrrs- jjhvmv. raii yaq vtatc trqtirtt ro yoqrjtiv (Zenob. Cent. II. 95. i» Adng. Schott. p. 53. quod
/dem habetur apiul Diogeniau. Cent. III. 74. p. 204. adifJCtO Ariftophanis loco: yqxZc y.a- TOtuO-o: K«! P«Kj(Btjfll)ff«.) et y q a v c. a v « 3 v a avri roZ, y.avqa' tiei Ttjuv traq" j^ajxuxU yvvatv.i^ouivwv , wc Ufti ro, y q xZ C «'v«P«K)(4'J£l, Dio-
genian. Prov, Ceut. IV. ic. p. 20^.
r. 11 — 16. Illam per aeta- tem amores atque comiffationes; te, vetulam , lanam tvactare dc- cet. OvnatilTime fingnla poeta extulit. Illaamore Nothi coacta incenfa ludit apitatur, discurrit, inftar capreae ; pervulgata eom- paratione. Dionyf. Per. 843» irctqStvty.a) , vsoSqktsc oidrt vt- (iqoi , ay.aiqovfft. Cf. Villoif. ad I.ong. AnimadV. p. 1^2. Sollennia quoque , agi ( Nam- que a£;or, ut per plana citus fnla vcrbcre turho Tibnlh I. 5. 3.) verfari , hovtiffBat , de vehementiore amoris aeftu. — 13. Tibi lanae tractandae ftu- dium convenit; r.dquod fe fere redactos vident vetulae mere- trices , vitae tolevatulae cauffa. Oppovtune in lianc serq incerti ep. LXXXII. (Anal. Br. III. p. 166. )"H T3 itqiv «i^i)J«<r*
L 3 «-
i66
Q. HORATII FXACCI
Te lanae prope nobilem
Tonfae Laceriam, non citharae, decent, Nec jlos purpureus rofae,
Nec poti, vetulam, faece tenus cadi.
TeXujcjpcroi; i» sootffri*!; , i) Nl- //stiv Seivijv o-X' KuVatff* £sov, /wiffSiot vuv OTa£>ioic Tgviyfls?; «■^viffyUara Kpcu£i. ■ 0\£e ■y"AS>j- v*i'>) Kuroiv iXtjfafrro* qitod plane convenit Tibullianis . (T. 6, 77. ): v//t, quae fula fuit nulli , poft victa fenecta ducit inops tremula ftawina torta ma- nu; Jrmaque conductis adnectit licia telis , tractaque de nivto veliere ducta putat. Iam lanam ■prope Luceriom tonfam, h. I.u- cerinam, indigitat, tanquam lamiatifTimam. Luceria inile nobilis celebratiffima , ob lanae praeltantiam. — von dtharae caet. neutiquam te vetulam de- cet, comifTationes obire. Hae fpecialibus notionibiis adum- brantur, cithara, rofis (pro quo Socte eft jlos rofae, (sooou «wtov ) f. coronis c.onvivaiibus , quae
Chloridis canos parum cleceant (ferta refundit canities <Ie Laide vetula. Claudian. XVW. 91.) deniqae liberius acta compota- tione, quam arguunt cadi poti, epoti, faece tenus , ig Tovyk, ad faecem usque. De pfaltria- rum in comiflationibus vinofi- tate paJIim poetae. Cf. ad I. 36. 13. AddeThyilli ep. VII. 4. ( Anal. II. 2^7.) ubi eer^jjoV^ij 'AoiVtiov laniiatiir, >j tjic SihvV anf)>)TOv; yztXoirorifj kdai- xac, ubi forte corr. j/avdo-ro- rav. et Gaetulii IX. 1 . ( Aual. Br. II. l^Q.) TETpamc dfjityooijji; *"*« f)i ytiXtffi y_si'Ktot Scio& £siA>jvic: Toiffas £$6(|5o^vjo'k t 5 u y « f — tsTov (aqua non corru- ptum ") ffs TonvTivfv o^vOf. btc fj ay ycc tyovffa , tiffsrs K«i vtKUwv j)X£' sti crv/ji//ooi'tjv.
C^il-
CARMINVM L. HI. C. XVI. 167
■■■ ■ — ■— ■ — — — aamai— — ■— — ■ - — ■■■ ■— ■■ ■
C A R M E N XVI.
ARGV MBNTVM.
-E*~vzany.siav , maxituum ad bene beateque vivendum momentum, a poeta multoties decaniatam atque com. mendatam , nova iterum hoc carmiue eaque fplendi- dijfima, repraelentat f])ecie, adeo quidem , ut quoties paupertatis fenjtt fe beatifjtmum iactet , maximas ab eo ingenii divitias fer.e expromi animadoertas. Omnino hoc carmeu perjectijjimis Jloratiani iugenii monumen- tis cum propter nobiliffwtarum fententiarum vim, tum propler lyricam earnndem tractationem, ornatumque fwgularem accenfendum ejje, facile tfuisque , rei inteU ligens, largietur. JDefcriptio eius fatis dilucida: Sen~ tcntia, aurum fummi matcriem mali effe atque irrita- mcntum, exemplis , fabulofis pariter atque hijloricis, ivagyui$ expnfita, ad exctttiendam poffefforum eius conditionem progredilttr , eamqne mijerrimam ejjfe , alla- idicii fui caujjis prouuntiat. Tum fuo ipjius exemplo, kominem mediocri forte fua contentum et ijiis divitum mifcriis carere , et felicitatis fenfu frui iucun- diffimo , feque adco Sabino fuo praediolo mortalinm felicifjimum cffe ojlcndit. JMaeccnati hos fuos fenfus cxplicat, a quo ipfo pocta mediocritatem nifi vere ex- peli , ccrte affectari probe noverat. Caelerum citm initio carviiuis comparaudum omnino JPaidi Silent. ep. XVI. iu Aual. Br. III. 76.
L 4 A D
i6Q q. iioratii flacci
A D JM A E C E N A T E M,
Xnclufam Panaen turris aenea, I\obu ftaeque fores, et vigilum canum Triftes excubiae munierant fatis JNocturnis ab adulteris:
Si
v. 1. Sententiam , maximam efle auri vim, nihil tam muui- tnm eJTc, quod expiiDnari pe- cunia non poflit , poota , quo fortius animum perceileret, il- luftribus ftntim ejcemplis, e mytliica aetate petitis, cornmu- nit. Dcwaes fnbulam a poetis epicis , qui Perfei res e;eftas c.vr- inine perfequereniur, et maxi- me tragicis, Aefchylo in Poly- decte , Sophocle et Euripidc iu eiusdem nominis tragg. vnrie udmodum intcrpolntam atqne exornatam fuiffe, donec hnnc formam indueret, vel ex Ho- mero (II. 5, 319.) coiligas. Viilgsrsm nnirationis ordinem difcant tirones ex Apollod. If. 1. 4. Hygtn. f. 63. et Schol. ad Ilom. 1. I. Primnm liuins fabulae faciem ficile animo ad- fequaris, fi antiquiiTimam poe- tarttm iji reprncfent.indis deo- xuusb £T^avfi'aic r.monem te- nea^. Scilicet li divina forma Dii fefe hominibtts confpicien- dos praebent, infolito fulgore oculos mortalium praeftringiuit,
domus tota, quam intrant, ftib- it.t luce , fulmiuis inftar ( Hom. II. in Cer. 270. de Cerere: »vyy)'$ b tTK-^sZyf wv.ivb; hiuog afftsqoie»K w; coll.v. io9« de ea- dcm : hai <jk fxtXaSpov y.Zqt *<*P'4| ir\>lCE 5a Su^a? atkao; Ssioib. ) cornfcat, et fic porro. Iam qnurn atirnm et fplendor lncis (adde et ignis, utPind. Qt. L 1. et alibi ) comparationes viciljim, afe niutunrentnr, (luculent.us iu hanc rem locus eft Horii, 11.
Apoii. 155. xc/Uff;y ^ *?* ^P
\o( otr-aoa ps(3f [Dst , v.aS-ci-Zrx Aio; Ajjtovj ts ysyi£kyvf Delus refplenduit rnulta luce , nntis Apnliiiie et Diana) f.uis confen- tnneum eratprifco fermoni, pro: lovern in Dan.ies confpeclum veuilfe , dicere: Iovem rnulto auro dcfcendiffe in iinum Da- naes. Ac ne vr.nis hariolatio- nibus indulfiffe argnhr, ecce Pindanun Iovis cmn Alcmena congreffnm antiquo ifto fermoiie elocpientem , Ifihm. i. 5 fqq. 1 X k '' C '? fj.sacj-jv.rto v V 1 <J> 0 V T s htnOCfxivct r:y
<$)£JT«-
cARfliiMvai l. iii. c. xvi. v. i-6. 169
Si novi Acriilum, virginis abditae Cuitodem .pavidum, Iupiter et Venus
Rifif-
fysfrvrov Btwi. Eadern prifci feimonis ratio obtinct in Semc- les et Iovis concubitu, prave a ferioribus accepta, ineptifli- rnisque deinceus fabulis impli- cita ac diftovta. Caeterum in tvibus liifce tar.tum , qttnntum mc;i:ini, con^reilibus fe detim Iupiter pvoleflus a poetis tradu- citur, cuius fi^menti rutio ,1 pvocreata iiule fobole, Ilercule, Uaccho , Pevfeo, ilivinam ftir- pem divmis rebus perpetratis • ter adferentibus , unice repetenda eit. Sed redeundum 1:1 viatn. Seutentiam: auro lovem aditum iibi ad Daiiaen paraffe, pulcbervime exornavit poeta. Omnino vulfiaris vv. 1 — g, enuntiatio erat : D.-p.:i<';, •numit.ie atque feveve cuboditne tuvvi inclula, fatis tuta ab au- ulierortuu iniidiis videri pote- rat, nili fupiter eludendae cu- pueilaeque vitiandae coniilium cepillet. IIcc prae- clava inverUone, ilifigniquc ora- tionis poeticae copia clntum ex- pende. Turris ahenea, qua Da- nae includeretur , ad feviova poetarttm ii^menta pertinet; enata e tnalamo , uuem , paulo arctius cuftoditum ( umie Pho- eyl. 205. vap&vixijv bs (puXaff- rs roi.iit/.iifTsij 5 a X «- fioici, iu .quibus puella dice- batur *a<*5svsg§ff,S«i (l.ucian.
Tim. T. p. 122. ) et ipfa inue irai? itaTftnXsiffro?; vid. ad Callim. fr. njj. p. 486.) pueilae nubiles antiquis tempo- ribns i.nhabitabant. Sed xaA-' v.ooizovc Danaes a-j/.ac habet iam Sopiiocl. A.nti». 958 qnas yjxk- XSkaKQUS 5c\A*/A.i<; dixit JJaul. SiUepigr. in fhie Argum. laud.> to ; Sdtkoc «cv va/.K£oy Paufaru Cor. II. 25. et Apollod. 1. 1. ; turrsm feptam Stat. Theb. I. 253. aaratam Cbuidian. in Eu- trop. I. 32. Jerratam dnmum Prop, If. 16. i.:. et murum ae- ratum ideni II. 23. 115. quem lapideum appellat Hygin. 1. 1. qui de i^nti , quod domns am- bibat, intelli^endus elt. — fores rohujtat- , roboreae , pvo finnijfimis. Rohuftum carcqrcm eodem fenfu vocat Plaut. Cur- cul. V. 5. l/f." — canum ex- cuhiae , cancs antc fores excu- bantes, vi^rlantes, atque ama- torea noctu (unde adultevi f. amatores noctumi v. feq.) pro- hibentes ; atque iftorum refpe- ctu excubiae dicuntnr trijies, moleftae, graves ipfis. cuftodia Jaeva, 'I'ib. I. 2. 4. — mnnic- rant , muniiffent, tutam prae- itituva fuiffeiit, nili caet. nota fornvt «vacca. — 5 fqq. Venu- fiiflima rei irnago, Iupiter et Venus, de caelo terras defpe- ctantes, in cachitmos foivuntur. L 5 dum
170
<,). HORATTI FLACCI
RifiiTent: fore enim t.utum iter et patens Converfo in pretium Deo.
Aurum per medios ire fatelUtes, £t perrumpere amat faxa potentius
Ictu
-dum operofa Acrifii in filiae pudore cuftodieiulo atlfpiciunt molimina, quippe qune nihil profutura fcirent , fi auro fibi aditum pararent. Vnde fuavif- fm» oritur figurarum com- plexio, hinc Acrilii metu et pavore exanimati, iliinc Iovis et Veneris , trepidantem Acri- fium deridentium. — abditae, KarastAtfVroO , thalamo claufae. — 6. Cu/iodem pavidum, Da- naen follicite cnftodientem, ora- culi metu. Magna vis eft huius epitheti h. 1. — f. Probe guari , intelligebant sniin, fore, caet. ita enim nrauoncm fup- pleri debere , faciie perfpicitur. Quae abruptior ftructura, omif- fa putandi, exijiiviandi notione, feq. fore, in fententiis continuan- dis haud inulitata eft poetis. Ita ftatim Virg. Aen. I. 444. Effo- dere loco Jignum — caput acris eqni ; Jie nam fore bello egre. giam h. unde coniecturam ca- piebant, fore caet. — tutum iter et patens , tuto, a cuftodi- bus et canum excubiis ( nam yiretium Jl grande feras, cuJlO' tlia victa eji , nec prohibent cla- ves , et tacet ipfe canis Tib. II. 4« 33- ) ec patentibu* pords ad
eam viam efTe Deo, lovi in pretium , aurum converfo. Tre- tium pro auro abfolute pofuit Lucil. lun. in Aetn. 541. et pretiofum imbreni in hac ipfa fabula idem v. QQ. Ovid. Am.
III. 81 29> lupiter corruptae
preiium rirgiuis ipfe fuit. Ad vem Eurip. in Dan. 30. yqvabc yzywc; — — — hux VTtyov; psw» ff£.'gv ?v ytninv Koqyfc. Afclepiad. XXVI. b. Zt-r , hicc ycxhv.tiwv yqvo~b<; £'6vc. Sakdfxwv , Anal. I. p. 216.; et ad totam fenten- tiam Apollodori gnome apud Brunck. p. 1Q7. Ha/ hAh'ect.3' >j Suqcc fjoyjkoi;' dkX ooos tic. rhy.rwj cyvoav ojtjj; ixotYjffiv Bvottv , hi v); yaA.5; vtai /jtciyoc ouk kcsoytTCxi.
v. 9. Nunc demum generalig fubiicitur fententia , nihil effe potenlius auro , (Ovid. Arn. III. Q. 2p.) cuius tnmen enunti.itio et ipfa ad fpeciales notioues re- vocata atque attemperata eft a poeta. Aurum ire amat, ipiAgi, non absque vi, audacter vadit, placct fibi , quod diificultates, quas dispellat et exfuperet, iibi obiiciantur; graffatur adco aperta vi per medios fatellites, ad
CARMINVM L. III. C XVI. V. 7-12. 171
Ictu fLilmineo. Concidit auguris Argivi domus , ob lucruni
De-
ad necandum tyrannum , pro ctiiusfalute iiti excubant; cuius rei affatim exemplurum hiitoria fuggerit. Alii ad cuftodes Da- nae poiitos trahunt; quae ratio admodum languet. Ncque ma- gis commode Schol. Cvuq. ex- plicat: per holtium cuueos , et fremitus hofticos. — 10. Et perrumpit , penetrat, diffrirjgit faxa , h. res , quns natura habet duriihmas. Yl^qoipnixY.w; igitur hoc, propter comparationem cum fulmine , accipere praeftat, quam de turribus munitis , vel omnino munitionibus iutelli- £ere. Graecum exemplum in toto hoc loco adornando Ilora- tio obverfntum fuiffe , vix du- bito. Forte in animo habuit illa Diphili apud Stob. ilor. Grot. p. 369. ipyyqoTtqo» (forte V. antcc. praecefferat , Aii; jis- ksi , fulinine) koivw ro j(fuffi'ov woAy t* xavra toutw ts/uvstoti Kai ir^aTMTai. Adanianta in hacre pofuit Apulei. IX. p. 189. Pric. Pecuniae cunctae funt dif- ficultates perviae , auroque Jo- lent adamantinae etiamperjringi fores ; ad quem locum Pricaeus Tiberiaui gnomen laudat, quae isft m Grotii Exc. p. 941. X?u" ah; 6 avocysi irayT* k' Aibcu «ru'X«(< Qui faxa de inaccefhs rupibus inteUigunt, iis patroci- natur Sophocl. in Alead. apud
Stob. Flor. Grot. p. 37 1. Aavof
-yaj i^vtiv xAoiTOC Z; ts raoarix, ncu t^o; rcc fiartx. —— potentius, fortius , maiiis ; quam fulmtm icit , ferit , diilindit faxa.
v. 11. De Amphiarao, Eri- phyles uxoris , uionilis aurei potiiuidi cupidae , traude pro- diio , et ad bellum Theb.mi.m, quod fatale fibi futurum noffet, protracto, adi Apoilod. III. 6. 2. et Ilygiu. f. FXXIU. etquos laudant ad utiumque interpre- tes. lam eth praeter Amphia- ranm , terrae hiatu ad Thebas abforptum , Eriphyle quoque ab Alcmaeone, patris fui ne- cem ulcifcentc, occifa, et Alc- maeon ,ipfe , ab Alpheiiboeae a feiepudiatae fratribus necatus, interireul, ficqtie domus f. fa- milia Ampiiiarai penitns exltir- parctur; a poeta tamen folam Amphiarai mortem h. I. docte atque graviter deiign.ni certif- fime perfuafus fum. Eft igitur: domus Argivi auguris , Amphia- rai, demerja concidit , tvifytift pro demerfa eft exitio , piorfus interiit, deleta eft, ipfo , fa- miliae ftirpe , extincto. Sic Electra Oreitem inclamat apud Senec. Agam. 910. fuge, o pa- ternae mortis auxilium unicum, fuge, et fcelejlas hoftium evita manus ; everfa domus eft fundi-
tus,
172
Q. HOllA-TII FXACCI
Demerfa exitio. DilFidit urbimn Portas vir Macedo , -et fubruit aemulos Reges muneribus. Munera navium Saevos inlaoueant duces.
Crefcen-
tus , quamqunm Uis cum matre fuperltitibus. Ita idem , feu quisquis iftius tragoediae auctor eft , Herc. Oet. fifix. tibi cumta domus orcidit uni ademto ller- culc, et Vire. Aen. IV. 518« domum labcntem, Aenea abitum parante, dixit. Piinedr. III. 10. 49" a radtcibus non evertij- fet fcclere funejio domunu iuter- emto filio. Pliu. Ep. VII. 19. mihi domus ipfa nulare, convul- faque fedibus fuis ruitura Jupra 1'idetur , licet adhuc pcperos habcat. Caeterum eaudem feu- tentiam codem locutinnis eene* re perfeqnitur Atlien. XIII. p. 560. av ir f> a — y a xv K«i c k 0 t 0 t * 2 1 b 1 k y v V a < K x 5 • — — o H^fvxAioi;; , bta njv 'loX^? b\tyx;j.tav c.iet. — ob lucriun , aurum , qtiod Eriphy- le, virum prodendo, lucrare- tur. Xftftfon Jimpliciter mcmo- rat Ilonnr. Od. a. 325.
v. 13. Obferva. artem poetae in varianda orationis Jiiiuturn. Quod mvtliicis hiJLoricnm exem- plum fubiicitur, lioc a Noftri rnore hand alienum putandum. Vid. I. 10. 13. et 23. jD, Vir JVIucedo, ft-jvir> ManeStuv ( ut V. e. «jjj^ Q^i- , roJymeltor fae-
pius Euripidi audit) Philippns, Alexandri M. pater, qui ( Cic. Att. I. 16.) omnia cujieila ex- pugnari pofjc dicebat , in r/itat rnodo afellus auro onujius pnjjet afcendere. Cf. Valer. Max. VII. 2. Laudant et oraculi re- fponfum , aqyv(>aatc kayytxtffl payov, ■k.x) iravra ViKt}0e<$, quod haix-t quoque Diogeoian. Cent* II. gi. in Adng. Scbott. p. 195. Cuui vi igitur diffxdit, didre- git, nperuit, iirbinm portas, r:\> rovt ■Kqoi.Gr-ijv.zras sv rxlz izo- ktffi v.xrxtySziq&tv , ut ait De- mofth. vsft n<*£ x-r^zfi. p. 362. Ita Olynthum, corruptis La- fthene et Euthycrate, alinsque qtinm piuritna3 Graeciae urbes expugnavit. Vnde mcrcatorem Graeciae euni vocat Va!. M. 1. I. et Clandian. XV. 263. tenuit /:c Graia 1'itilippus oppi- da ; Pellaeo libertas concidit auro. — »4« Subruit , fnbver- tit , tamqtiam actis cuniculis, devicit. reges, gioriae ac po- tentiae eius annulos , qui rebus eius fecundis ih fummam invi- diam adducti beidum contra ipfum moviffent, muneribus, corruptis excrciiuum dncibus. Atque baec limpiiJluna eadcm- cpie fatis appohta eit ratio, qua fii
CARMINVM £. III. C, XVI, V, 13-18« 1?5
Crefcentem fequitur cura pecuniam, Maiorumque fames. Iure perhorrui
Late
fenftim h. 1. apcrias. Poflis neraTi fententia ) tantum abefi,
etiani accipere : regum opes im- ut feliceni praefient fui poih-
jcinnit, nttrivit, aemulationem dentem , ut eum potius gravif-
inter ipfbs de principatu exci- iimis curis continuo prernant
taiulo, quo mutua invicem fefe ac obruam. Miferia ifta cernitur
clade conficerent , altera vel in cura, ftudio , cupiditate au-
utraque parte cl.vm muneribus gendarum opum, quae feciuitur,
follicitata; fed Iiqc fubtilius at- comitatur crefcentem ■pecuniam,
que Iongius pctitum. Jioctti- quae pariter cum pecunia auge-
gerus autem itegera potiflimum tur , iicque omnem vitae fru-
Thracum, quem Philippus mu- ctum intercipit. Cf. ad IT. 2.
neribus a reducendo Panfania 15. Ad v rba ac fenteutiam
avertiffet (Diod. XVI. 3- ) in- valde adpolite Paulns Siient.
telli^endum ftatuit, — Mune- LXXV. 5. ( AnaL Er. III. 100.)
ra biandis iniidiis illaqueant, vA.oCtov tytiv ^'Aw tov tvd^v.iov
inefcant vel navium duces, quan- >j bs ir t q 1 c c vj 3* v u 0 v ah
tumvis inqenio faevo, truci, y. « t e ci i 1 y q u ff 0 /j. k v v) c ;j t-
horrido. Suayiter fic opponi Xirq* Suavirer inde yqvco:
vides, illaqueaut et fuevos Juces. Paliadae CX. ( Anal. lir. -II.
Poftrenmm lioc ad Menam re- 4-9-) oouvvji v.a.] (poovrihoi vio;
ferunt, Pompeii claffi praele- dictus. lam ixs^afyijTiK»; <ip-
ctum, qui, deferto eo, ad Au- poni putanda, ;;, liorum james,
guftum a. V. DCCXVT. defci- divitiarum cumulaiuiarum , am-
fceret , mox, eo rclicto, ad plificandarumque infatiabilis cn>*
Pompeiiiterum partes transiret, piditas. T*1aiora ut ^r. ra. jjh-
indeque iterum ad Auguftum ^ova , icktiova.- veluti , quem
fefe conferret. Vid. Dio XLVIII. iarn Bentl. laudavit , Tbeocr.
45. Caeterum exemplorum di- XVI. 64. X""?*™ °crig roloc.
dilectum obfervent bumanitatis dvYigtSfJcc bt 01 *<>j Aoyvpof aiti
ftudiofi. be t/.zcvmv tyoi lut^cc aircv.
v. 17. Nexus : qnantacunque Ita ^rtiv t« wkeiova Eurip. fr.
autern divitiarum vis lit , neu- Inus apud Stob. Grot. p. 581.
tiquam tamen eas , propter in- Minus docte alii curam a fame
numera mala , quibns poffefro- diitingui volunt, ita quidem,
rem fuum affligunt, cxpetendae ut curatn de tiraore amittendi
funt. Etenim (ita ftatim con- parta intelligant , verentes fci-
tinuat fenfus poeta , omifTa ge- licet, ne bis idem poeta elo-
onatuc
174
Q. HORATII FLACCI
Late confpicuum tollere verticem, Maecenas , equitum decus.
Quanto
quntur. Sed amnt talem copiam Horatius , atque ita fere duns eumitiationes cumulai, ut al- tera vel magis perfpicua vel ivaqytffre^a lit nltcra. Tum al- terum ad fenfum auuirrmimia. tius effe quis non fentit ? Atque ita Sulpic. quoque Lupercus ServuiUis de Cupiditate ( Poet. »niu. Wernsd. III. 256.) hunc Horatii locum cepit v. 16. Quis inetus hic le°um, quaeve ejt reverentia veri , crefcenti nu- mo Ji niage cura fuhejt? — iure perhorrui catt. PolTunt haec antecedentibus ita annecti : quae ipfa cauifa cft, ctrr divi- tias minime expetendas putem. Pro quo multo fi^nificantius ac foitius poeta dixilfe videri pot- cft : perhorrui , abhorrui, aver- fatus fum , nolui unquam late confpicuum tollere verticem, quod ornate eflet pro , confpi- cuus, infignis effe, fplendere fc. opibus, et, quae iis paran- tur, uignitate atque honoribns. Atque in hnc quideni fententia, Horatio haud utique indigrui, intpp. fere acquiefcere videas. Sed , fi Hornti.mi inj>enii incef- fum bene novi , novnm, cur amplas divitias concupifcendas effe neget, cauffam , docte va- riata oratione, attexi arbitror, nimirum , quod homines iitae reddant infolentes , et arrogan-
tes ; quam guomen fuo iplius fenfu admodum svapyac poeta prodit. Jam arrogantiam ac fuperbiam alte juhlato vertice indigitat poeta, follenni imagi- ne. Rliian. I. 9. ( Anal. Br. I. 4"7fy. ) oc hs xsv t^oy_S-f,ai , Bto; 0 f*i cA.)3ov bva^ti — — laac Aii f&(>o/j.bst , v.t(pa\v)V &* UTSji a-^svac *?XSI- Rufin. XXXVII. 3. (An. Br. II. 399.) coniungit yaZ^x (p^ovvjuaTa vtai /xiyav avy^kva. Ita v.i/xxcv /xt- rdqfftov dicit Eurip. Androm. 1221. Nofter I. 13. 15. tnU lens vacuum plus nimio Cloria verticem, qui locns rem phme conficit. Senfus adeo Iiuius te- trafiichi eft: Divitiarum comi- tes avaritia et arrojiantia , feu, ut Eurip. Hippol. txakvirr. fr. X. p. 448- Lipf« vfiqa rt riy.rti irkolroc v) (p£<6uu (3i'ou. Ilomi- nem divitiis elatum fimiliter Mcnander ( apud Stob. 1 lor. Grot. p. rii.) vocat tooc u\po; vo/xtvov , kauT^di; t).ovtv> yaV' pou/asvov, ify^Zv rt utii.iu rS/\ tJj^jjc tV>jpv.cra, et tAoltcv inde y.tvtavy_iva Zenodot. I. Anal. Br. II. yg. Ad fententiam ac- commodate idem Mennnder ( in Brunkii Ghom. p. 193.): t5*rs(5>)(pavov irov yiyvtS-' q kia» TftC/]- 0 rs irkcZro; izwxttkl rov
Y.tV.TY\jXiVOV tlC tTtqOV VJ-?0C, OUH
sv vj to yrgsffS-tv >Jv. Iam fponte intel-
CARMINVM L. III. C. XYI. V. 19-2ZJ.. 175
Quanto quisque fibi plura negaverit, Ab Dis plura feret. Nil cupientium
Nudus caftra peto, et transfuga divitum Partis linquere geftio,
Con-
intelligitur, equitum decus niliil amplius eire, quam lionorifi- cani Maeccnatis appellationem, nulJa continentiae eius ratione Labita, qua femper iit equeftri di°;nitate permaneret. Onmino mirrfs argutias ac fplendida nu- gamenta ad h. 1. ab intpp. co- piofe adferri videas , quae nec referre nec refellere vacat. Te- nendum utique hoc, ad Mac- cenatem nunc dcmum recte converti orationem , quum fen- tentiam fuo comprobatarn iu- dicio poeta expromit.
v. 21. Is demum beatus erit, qui forte fua contentus deeit; qwjindoquidem nullis cupidita- tibns vexatus, neque augenda- rum opum ftudio maceratus, rebus, quas liabet modicas, fecure atque iucunde fraitur. A contrario ia;itur , ut variaret orationem poeta, expreffa fen- tentia, Jeu tertia, qua magna- rum opum poffefTionem parnm expetendam effe oftendit, ra- tio : in divitiis nullam fitam effe felicitatem , divites conti- nuo angore confici, liullum adeo divitiarum fuarum fructum ha- bere, licque in fumma rerum abundantia vere eg-enos ac rni-
feros effe ; quae convorfio ra- tioni lyricae apprime convenit. Praeclare auteni fententiam iftam poeta , ad part es vocati$ ma°;mficeque exornatis para- doxis Stoicorum formulis, ex- preffam , fuoque, quo maior ei vis accederet, fenfu confirma- tam expofuit. — 2i.Quo plura quisque Jdn, animo fuo nega- verit ; quo magis cupiditatem habendi compefcuerit , quo mi- nus deiideraverit , appetierit ; iam fequi. debebat: tanto plura vere poflidebit. Suaviter pro hoc a Diis bwT?)^ci e«wv ( v. adl I. 2g. 27.) plura Jeret, acci- piet, ob continentiam eum qunfi rnunerantibus. Commode ad rem laudant Cic. Parad. VT. 3. Non ejje cuvidum , pecunia ejt; contentum vero Juis rebus ejje maximae Junt certijjimaequo divitiae ; et paulo poft : Jatis ejje jmtant , quod ejt : nihil ap- petunt, nulla re egent , nihil Jibi deejje Jentiunt , nihil requi-
runt. — Nil cupientium
gejtio , eqnidem cum iis facio, eos fequor, qui animum ab omni cupiditate integnim ha- bent , forte fua qualicunque contenti. Quum duas partes libi finxiJTet poeta, de divitia. rura
1-6
Q. HOBATII FLACCI
Contemtae dominus fplehdidior rei, Quam fi, quidquid arat inpiger Appnlus, Occultare meis dicerer liorreis, Magnas iuter opes inops.
Purac
rum bono admodum diverfe itatuentes, fatis confentaneum erat, orationis colorem a duo- bus caftris f. exeicitibus Jibi in- vicem oppofitis repetere; inquo adeo nihil viileo, quod reete - Teprehendi pofiit. Dum igittw alteri harum partium fe addicit, alteram coutrariam eum defcre- Te, ab ea recedere neceffe erat. Iam vulgarior enuntiatio erat : xiudus nudorum caftra peto, fed pro nudorum explicatius poeta : nil tupientium pofuit. Vndc nudus erit, qui in pnu- pertate fua fibi placet, qui au- gendi cupiditatem omnem (non Vero, quod infulfe intpp. vo- lunt , lacultates) abiecit, nil cupit. Huic mox opponuntur divites maiorum fame cruciati, qui divitias mifere cnncupifcunt. Horum partes linquit , deferit, non facit cnm iis , opes, quas illi enixe expefunt, magniftce coutemnendo. Poftrcma „ fer- vandae metaphorae ," (qno et transfuga , quod ornate adie- ctum eft, fpectat) uti lam Acron recte iiulicat, unice in- ferviunt. — 25. Diinique ita de divitif ftatuo, dominus jplen- didior funi, locupletior, verior, onuiiuo ditior fuui, rei con*
temtae , divitias contemnendo, nihili neltimando , adeoqtie nec concupifcendo, quamji in am- plillima fortuna conftitutus au- gendae eius cupiditate torque- rcr; quo ipfo divites avari in- opiatn luam profitentur. deefl avaro, quod habet , quam quud non habet apud Qninctil. Inft. Or. VIII. 5. — Dontinus, cum vi, qui vere eas pofl non ab iis poilidetur, nf KTSavwv PinU. Nem. 3\ 76. 7. Y.qti<j(jwv -/j>v)ukt<mv Eurinid. I )au. fr. III. p. 439. I acit etiai Apollodori fragm. apud Stob. Flor. Grot. p. 0 1 . i.->;c'u yitci ou
TOV TAoZtoV ipihjtfJL trjB-' C(T:s",' 0./.A CCTl^ OCWtV y.T^TOtl, tl VTtQ-
T££z; :-.cry tvv tyii. Plm. Ep. FX. 30. i.a invafit homiites iuibendi cupido, ut poffideri magis quam pojjidere videantur. Spltndidior, aeque ivotqywgi qui riivitius nou ut avnrus abscondit, fcd iis ufu pretium facit. Nam ufu de- mum opes fplendorem acqui- runt, II. 2. 4. — 26. Pro immenlis opibus funt latifun- ciia per totum Apuliam pone- Cta. Ouidquid arat , pt tum aa;rorum, quos arat Appu* tus, totuis Apuliae. Im durus, laboris patiens; adp
ad
CARMINVM L. III. C. XVI. V. 25 -32. 177
Purae rivus aquae, filvaque iugerum Paucorum, et fegetis certa fides meae, Fulgentem inperio fertilis Africae Fallit forte beatior.
ad rem epitlieto. -—27. Occul- tare, reconditum habere horreis. Dicerer ad totam (j>)7iv fpectat, fi dicerer, effem Apuliae domi- lius. — 23. inter opes inops, propter infuiitds cupiditates. Senec. Ilerc. Fur. 166. hic nullo fine heatus componit opes, gazis inhians , et congejto pauper in auro eft. Claudian. III. 199. lSTunquam dives eris , nunquam fatiahere quarjlu ; femper inops quicunque cupit. Ad Noftrum allufit Paulinus IX. Natal. urit drjeclus miferi metus, tt mifer ardor hahendi, atque ita et inter opes inopes, quafi Tantalus ille, inter aquas Jitiunt , nec hahent, quod hahere videntur. Adde Lup. Servafti el. laud. vv. 13. x.\.
v. 29 fqq. Ecce me Sabino meo agello opulentiorem alte- ro, latiflimas in Africa poffef- fiones habente ! Egregie poeta ftuim felicitatis ex mediocritate fenfum fubiunxit, quo diluci- dius propofitae fenttntiae veri- tatem oiienderet. lam in agri Sabini defcriptione mirifice pla- cet amoenitatis eius habita ra- tio , qua tlivites, foli lucro in- tentos , minime tangi videas. Tom. II.
Quam-
Eadem fere de ifto praedicat Serm. II. 6. 1. modus agri non ita magnus, hortus uhi, et tecto vicinus iugis aquae fons, et pau- lum fllvae — —purae aquae rivus, Digentia, fplendidior vitro III. i5« *• — 30« fides fegetis, quae dominum non vanis eludit arijlis, ( Vifg. Ge. I. 226. coll. Tibull. II. 19.) ager, qui cer- tum proventuni praeftat, nun- quam fallit ( ut Ovid. A. A. I. 450. cf. ad III. 1. 30.); qnae laudcs funt boni foli. Ita tellus fdvis fulelis Lucil. lun. Aetn. 261. dicitur, quae feren- dis arboribus accommoda eft. Contra tellus infula, quae fe<re- tem negat Lucan. Pharf. I. 647. Eludi Cereiis fide ad Noftrum dixit Boeth. Conf. Phil. I. metr. 6. 5. — Agellus meus fallit fulgentem imperio Africae, latet poffeflbrem latifundiorum Afri- cae, ignoratur ei fcrte heatior fc. m, graece prorfns pro, forte beatioreui effe, poffeiuonem (uam ita fors accipienda utique h. 1.) beatiorem efle, h. e. agrum meum opulentiorem elle, proveutus ubertate omnes iftius poffeihones exfnperare, ni- mirum fi ager doininum modi- care contentum nactHS eft, fors M eius
i?8
Q. IIORATII FLACCI
Ouamquam nec Calabrae mella feruiit apes, Nec Laeftrygonia Bacchus in amphora Lauguefcit mihi, nec pinguia Gallicis Crefcunt vellera pafcuis;
InJ
eius heatior , uberior eit, do- mino proventu eius contento, quam ampliilimorum latifundio- rum , qnorum uberrimo atque amplifhmo proventu domiuus liaud fatiatur. Senfns igitur totius !oci eft : Dives , qui to- tius Africae proventum colligit, vix iibi perfuadebit, meum longe uberius efie praediolum. Hinc agri fors f. poffeffio bea- ta uon eit , quae pofTefforem beatum reddit, fed fertilis, ubertate praeftans , proventu uber ; ttti beata arva V. 16. 41. felix liinus Virg. Ge. II. iQ3* et faepiflime alibi. De gmecifmo , fatlit beatior vid. Lamb. et Boettig. ad h. L Vechner. Ilellenol. I. 52. et lani A. Poet. p. 292. Fulgere imperio fignilicantius quam, ini- perare Africae , h. „ latiilimas in Africa poffeflioues habere" nti oplime iam vett. Scholl. Ira regnare adhibuit Noftcr II. 2. y. Senec. ep. ycj. parunt rfi, niji trans Hadrianum et lonium Aegaeumque vejler villicus re- gnet: et mox : Ouam vuitis late pojjulere: Jit fnudus, quod rdi- quando imperium vocabatur: Jacite vejirurn, quidquid votejiis, dum pius Jit alieni, Indocte
nonnulli ae rege Africano vel Proconfule Africae, in Provin- ciam PLomanam redactae, cogi- tant.
v. 33. Quamquam meae res parum lantae funt. Docte ite- rum ilivitiae fpecialium notio- numr, quas divitum HomanO- rum latifundia fuppeditarent, copia a poeta declarantur. La- tifundia autem a reditibus , cu- iusqne regionis praecipuis, ex.- quilito ornatu iiidigitnntur. Pro vulgari igitur, quamquam nulla in Calabria praedia poiTideam, docte eft, quamquam Calabria nullos mihi e mellificio praeitet reditus. De melle Tarentino vid. ad. II. 6. i/f — 34« Ne- que tractus Campauiae , vitibns confitos. Fornuas , Campaniae oppiilum, et Formianum irde vinum exquifita ratione ( ut praelum Calenum I. 20. 9. falx Caltna itidem de vino, Campano ) et diota Sabina I. g. 7. pro vim> S.ib. poeta ab ain- phora L aejtrygonia defignat; nam Laefirygonas olim Formia- ' nos tractns iniediffe, notun ex Hom. ()d. x- ci2- Cf. Ovni. Met. XIV. 235. — Bacchus f. vinuin languejcit , vetuftaten»
CARMIKVM L. TII. C. XVI. V. 33 "4°' *79
Inportuna tanien Pauperies abeft; $ ec , fi plura velim , tu dare deneges. Contracto nielius parva cupidine Vectigalia porrigam,
Quam
trnliit , mitefcit ( ut tnolle me- rum I. 7. 19. vina languidio- ra III. 2i. 6.) in a. appolito ad vinearum multitudinem de- clnrandam ornatu. — Nec -pin- guia . . . pafcuis, neque in Gallia Cifalpina pafcua poffideo , quac lani°eros greges alant, unde quaeftum faciam. Callicae oves pretiojiores habentur , earumque praecipue Altinates , Colum. VII. 2. 4. ubi vide Intpp. — vellera pinguia, lana denfa, fpiffa, qualis eft ovium pin- guium. Vnde ovcs svrostysac. Homer. Od. IX. 425. itidem l*evi*akkov$ vocat. Pafcuorum iftorum praeftantiam ita fimnl innui, facile intelligas. — mihi crefcunt, mihi quaefiui funt, venuite.
V. 37. Eft tamen, quantum "atis. Pauperies importuna, pro- >ter quam homini nunquam juieto effe licet, quae continuo ,'exat, curisque obruit honii- lem, j^aAsx>), SvixcQScgcc, He- iod. soy. 715. Cogitanda intem Pauperies perfona (utlll. 29. 5(1.) quae adlidet homi- ii , una habitat , eique molefta 'ft. Iam Theogn. 541. 'A hstky Itvi>j, rl p.ivtic irooknroZctx irag
akkov avhp Isvcct ', rt hs Sv) fx olk sSskcvrcc fyikslc; akk' *$t, y.<xi hc/xov akkov s-xclyso , /yvjS» /xsS >j/xu$v aist h»cri)vov rolha fiicv p,srsys, eodem fuavillgmen- to. — 38- fi plura velim cact. mirifice placet generofi animi fenfus , unicis Sabinis Jatis beati (II. 18. 14O etii largioribus confequendis Maecenatis muni- licentia facile fpem faceret, hoc- que beneficiurn prae fe ferentis. Cf. V. 1. U5- fqq- Sordidi vero atque abiecti putandi, qui poetam iimulata hominis fua forte contenti perfona, plura hoc fubtili, quod ipiis vid.tur, artificio a Maecenatis hbeiali- tate elicere voluiffe uifpicantur. - — 39. Melius porrigam, latiua extendam, ampliora facian* vectigalia, reditus ex agris exi guos, h. 1. ipfos agros, agellum meum Sabinum, dum contra ho, coarcto cupidinem, cupidita tes , pauca deliderando , quod cejjat ex reditu , frugaiitats fupplcndo, ut Plin. Epp. II. 4, Porrigere eodem fenfu Senec. ep. 89. Qunusque fines poJJc-JJionum propa gabitis ? — — qiMusque arationes vejtras porri"etis caet. Praeclare autem opponitur rZ. contracto. — 41. Quam Ji lon- M 2 ginquas
i8o
HORATII FLACCI
Quam fi Mygdoniis regnum Alyattei Campis continuem. Multa petentibus Delunt nmlta. Bene eft, cui Deus obtulit Parca, quod fatis eft, manu.
ginquos Afiac tvactus , eosque fertiliflimos pofiideam. Pro lioc doctc eft: li regnum Alyat~ tei , rep,is Lvdiae, Lydiaro, campis Mygdoniis , Phrvgiis continuem , contirmalam poiTi- deanv, in provinciarum fpatium rura dilatem ( ut Scnec. 1. 1. ait), dilatatt) fimul cupidine. SJnros continuare eodem fenfu Liv. XXXIV. 4. Ad fententiam "Cic Parad. VI. 3- M>« intelligunt homines , quam magnnm vecti- galfrt parfmonia. — capit ille ex fuis praediis fexcenta feftcr- tia , ego centena ex meis : illi aurata tecta caet. infmite con- cupifcenti , non modo ad fru- ctum ille ejt fumtus , fed- etiam
ad foenus, exiguus ; ex tnen tenui vecligali^ detractis fumti- bus cupiditatis aliquid etiam fu- perabit. Vter igitnr eft divitior, cui deeft , an cui fuperat ? qiH eget, an qui abundat ? — 4^- IVIulta qui concnpifcunt , e^ere fe profit.entiir. Ident Gic. 1. 1. c. 1. {)ui innumerabilcs cupidi- tat&S habct , hunc quo modo rgo uppellaho diritem , cum ipfe etiam egere fe fentiat ? — i\ > Bene ei eft , beatiflimus e/t, cui Deus obtulit, nec petenti dedit , ijuod Jatis ejt, rx Jcfi- Kovvret , quae paucis admndum continentitr ; liinc parca manu, modicas faculutes.
CAR,
CABMINVM L. III. C. XVII. 181
C A R M E N XVII.
ARGVMENTVM.
Jocofe Iloratius hoc carmine dicm crafihium praetexta Genii religione geuialiter agendum Aelio Lamiac indi- feriandi occajioue a procellofa ac pluvia tempe- Jiate ( cf. I. g. v. \1.) defumta, quam facete crajiino die cxoriluram a cornice monitus JLamiae pracfagit. Jrlabet omuino hoc carmeit, Ji iucejjam eius recte ex- pcndas , multumvennjialis, proditque amoenum Horatii ingcnium> cum amicis (inter quos Lamiam primo loco jiumercs. Vid. I. 26. &. ) Jacele i&cantis iucundeque couvivantis. Lepidos antcm poetae iocos et in Jumma carminis et in toto eius habitu Jacile deprehcudas* Summam Lamiae expcctationcm > quam exordio fece* rat, flemmate eius ab autiquiffimo usque Lamo dedu- cendo, reiqne veritatcm partim levibus partitn gravio- ribits argumentis afferendo, tempeftatisque a cornice praedictae, commemoratione alicptantifper fufpenfam, ita cxtremis dcmum w. expticat feu potius eludit , ut eraftimtm diem Genio omniuoque convivali hilaritali dandum prounutiet. Vrbane fc ita ftmul conv/vant JLamiae oJJerre Iloratium, urbanum quemque Juus facile Jeiifus doccbit. Ita nero fi lotius carminis tibi fmgas iugcniuiu, ucutiquam ferro opus erit , quo amoenam lepidi poetac luxuricm compejcas. Neqne mirandum utiquc, tatn artificiofum carmiuis coutextum interpre- lcs minus perfpcxiffe.
U * A D
182
Q. HORATII FLACCI AD AELIVM LAMIAM.
jLTLeli, vetufto nobilis ab Lamo, Ouando et priores hinc Lamias ferunt Denominatos , et nepotum
Per memores genus omne faftus
Auctore
v. 1. Vetufto nohilis ab La- mo , nobili/Iimae profapiae, ut- pote ab ipfo Lamo, Laeftry- gonum rege , dednctae. Multas gentes Romanas , tam patricias, quam plebeias , ambitiofe origi- nem fuam ad Vrbis primordia, atque altius adeo, maxime ad Troiana tempora ( cf. Virg. Aen. V. 117 — »^5-) miro lufu ety- mologico pro fundamento pofi- to , retuliffe facile apparet, fi vel obiter Romanarum familia- ium Itemmata perluftres. fta Lamiarum ori^inem Lamo, Laeitrygonum , vetnftiffimorum Campaniae incolarnm , re°e, defcendere vul»aris Romae opi- nio erat , uti ex h. 1. cognofci- tur. — 2 fqq. Facete indulget fibi poeta in adltruenda origi- nis iftius veritate, arjrumentis a vnlgari iftius rei fnma , cui quidem ipfa Laminrum ftirps, iam longis retro faeculis Romae cognita, fidem facint, petitis. Quando, uquidem ferunt, con- flans fama eft, hinc , ab ifto Lamo denominatos fuiffe, no- rnen tvaxifle Lamius priores,
maiores tuos , primores gentis, et genus omne nepotum ( in recto cafu), longa nepotum inde orta feries , per memores faftos celebrata, cuius memoria in f.iftis viget, or. ducit, de- fcendere putatur ab il!o qui caet. In pofteriori menibro novavit ftructurarn poeta, quae lenius ita procedebat : ferunt Lamias hinc denominatos , et genus nepotum ducere orig. Recte autem diftinguit poeta priores Lamias a neputibus eo- rum, quandoquidem horum de- mnm res praeclare geftae, quos. inLamiae gratiam leviter attin- git, faftis ndfignari potuere, illis ultra Roman.ie reip. tempora adfurgentibus. Fajii docte me- mores dicuntur, qui rcrum ge- ftarum memoriam fervant ; ut IV. 14« 4' Pro hinc in nltero membro eft, auitore ah illo, propter fqq. — 6 Fonniarnm coiulitore. Plin. II. N. III. 5. Formiae oppidum, antiqua .i.ae- ftrygpnum fedes. Ensdem Ovid. Met. XIV. 233. appellat Lami veterem JLaeJirygonis urhem,
CARMIjSVM E. III. C. XVII. V. 1 - IO.
18:
Auctore ab illo ducit originem, Qui Formiarum moenia dicitur Princeps et innantem Maricae Litoribus tenuille Lirim,
Late tyrannus : cras foliis nemus Multis et alga litus inutili
De-
T^XtruXov Aatffrgvyoviyyj, Hom. Od. X. S1' Nam Formiae a I.acedaemoniis denmm, urbem infinurautibus, appellatur. Stra- bo IV. p. i6r. Plura de liac re eongefta vide a Torrent. ad h. 1. et Ruperto ad Sil. VII. 276. — Princejtt, prinius, ut III. 50. 13. — et imumtem . . . late tyrannus , oram Minturnenfem pofTedifTe. Docte iftam defignat poeta a Liri flumine (de quo r. ad I. 31. S0> °l,la 1S Ma- ricae litoribus , litorali Minlur- nenuum plagae , innat , eam perfluit. Sed alterum mngis proprio curfum Liris per palu- des Minturneufes in mare fefe exonerantis defcribit. Innat adeo ftagnanti paludum nqnae, effundit fe in iitas paludes. Alii nd lcntum placidumque eius cuiTum , quo ad litoralem Ma- ricae filvam defertur, leferunt, quod innare dici nequit. Et alteium fatis poetice putandum dici de limpido fluvio ( gem- mantem gnrsitem ei tribuit Sil. IV« 35ol) coenofam aquam peimeante. JVIarka, inquit
Serv. ad Virg. Aen. VIII. 47. „ dea litoris Minturnenfium (b. litoraJis circa Minturnas plagae, quae paludofa eft) iuxta Lirin fluvium, nbi ei lu- cus confecratus erat. Vnde eas- dem oras umbrofae reszna JVla- ricaa indigitat Lucan. II. 424* Eius relieioncm ad Porpbyrio- nis manfiffe aetatem , ex eius nota difcitur. — late tyrannus, iii£i)K0e.<wv.
v. 9. Cras pluvia tempeftas erit. Hoc egregie exornavit poeta. Eurus demittit defun- dit temjtcflatem, deorfum ruens, KAT«i"o*ffwv, nota imagine poe- tica, qua procellae ex alto („Vsr«v, v.a.ra.Tcni -y&vjv , Orpli. A. 1180. Arat. Pbaen. 423.) ui terram praecipites feruntur; uude ttoratH» et viotTcxiyihtc, di- ctae. EJ^ou yzifjLtc>ici.$ v.«t«'« yii«i dixit Perfes VIII. 1. ( A. Br. II. 5. ) et eiusdem venti TCjyjytiav v.oti ot 1 xvj t ff ff tx v y. <-\- r ix 1 y i h « Leonid. Tai ent. XC. 1. (A. Br. 244.) Plura vide ad I. 3. 12. Iam pro, blvas com- M 4 movebit,
184 Q* HORATII FLACCI
DemilTa tempeltas ab Euro
Sternet, aquae iiifi fallit augur
Annofa cornix. Dum potis, aridum Conpone lignum: cras Genium mero
Cu-
movebit, vexabit, effecta po- fuit, fternet , confternet nemus, liumum nemoris, multis foliis, decutiet folia arboribus ; terra eonfhata eiit foliis. Eodem co- loie tempeftas adumbratur TI. g. 6 fcrq. — 1 o. et litus alga con- fteriiet , gravifiimas in mari pi ocellas cxcitabit ; nam al°ae eiectae turbas in maris fundo argnunt. 'Ilomer. II. IX. 4 fqq. ot£ b avsfxoi bvo irovrov cqivstov tjfShioivr» Ho^t/j; k« Zt&voo" — — afxvbig bt rs vZ ixa v.tkaivov v.scSvzrxt , -rokkov be -rtxos^ * k t» (pCxc? s '-/ eva 9. Cf. Virg. Aen. VII. 590. — inutili, proverbiali algae epitheto (pro- iccta vilior alga Virg. Ecl. VII- 42.) euiustameii mnltiplex ufus Iiodieinnotuit. Caeterum, quod a poeta facile expeciari poterat, nt fpeciahbns tempefiatis vio- lentiam repraefentnret eoloribns, temere inde quosdam fufpicari arbitror , Lamiae fundmn pro- pe Formias fiiiffe, quem fcilicet petitrtrus ftiiflet Horatins". — 12. nrji fallit , fi fides liabenda cft comivc , aquae auguri, im- pendeniein pluviam crocitatione ( v.o-w^ovva Arat. Diofem. 1 002. ) adiHintians. AvaC. Diof. 1022.
"XsifjtZvo$ pttyx &JjfAx y.cii svvEp ay/jqa v.ooJjvy) vv/tTiqov anbcvaa, Cf. III. 27. 10. Ad Noftrum Ovid. Am. II. 6. 34. pluviae? graculus augur aquae. — an- vofa, longaeva, quae adeo non falhtur, longa aimorum ferie edocta. De longa cornicum aetate vid. acl IV- »3- 24.
v. 15. Dum i°itur potis es, dum per pluvi.im licet , com- prme , para , repone fub tecto limia arida , crafiino die foco admovenda, ne fumo nobi» moleftias creent. Nam circa focum et jLares (V. 2. 66.) pofta erat familia, in fefta lac- titia , maxime rttri. Feiiivc antem poeta praeludit fequen- tibus , quae tandem Lamiam, per longas ambayes in fummam exfpectationenv adductum , de eius coniilio certiorem faciunt. — cras Oenium f. Larem cura- bis , curam eius e;eres , venera- beris, facvum ei facies. Genii omnino cauiTam praetendebant veteres , quotiescunque fe lau- tius atque hilarius excipere vel- lent ; unde natae loquendi for- mae, Genio litare , placarf eum, geniales epulae et fic porv.o. Dum
CARMOVM L. III. C XVII. V. 1 1 - 1 6. 185
Curabis et porco bimeltri,
Cum famulis operum folutis.
Dum igituv Genio facrum pa- rari vult, hoc ipfo diem crafti- num genialiter agendnm augu- ftiore fpecie indicere putandus elt poeta. Vide omnino ad I. 4* ii- i2. Tum Genii fatis obfcura , faepiusque cum La- ribus confufa Teligio. Vide Cen- forin. de D. N. 33. Igitur etpor- co bimeftri iu tali f.icrificio recte locus effe poterat, ( cf. Schott. Obff. II. 14.) etfi mero, ture et libis Geuio facere follenne efTet; quod adeo intpp. offen- dere haud debebnt, qni forte eurare cutem rectius dici opina-
bantur, quam curare deos , L. facra iis parare. Ita plane La» rem curare dixit Plaut. Aulul. prol. ic/. In deliciis autem apud vett. erant porcelli , ut fatis notum. — bimejtri. De- cimo a partu die ad facrificium idonei erant , iuxta Yarronem II. 4- 16. — 16. Cum famulist fervis, operuni folutis, ab opere diurno per feitum diem ( ut fta- tim carm. feq. v. 11. 12.) fo- lutis, quod per imbrem vix fieri potuiffet. fdt^dirovrag kvCnrovov( Pindar. IV. 12.. cum Noftro com- paratGedik. ad eundem p. 158*
M 5
C/JJi-
3 36 Q. HORATII FLACCI
C A B. M E JNT XVIII,
JB.GVMENTVM.
J/annum Taunalium die ( qui in Nonas Dccembres incidit, quod e v. 10 ponere licct; alteri cnim Faunali idus Febr. confccratae erant ) hoc hymno veneratur poeta, precaturque , nt Sabino Juo inyojlerum etiam profpiciat. Adornatum eum ejfe ad antiquam precum formulam, cum follenni obtejtatione , in promtu eji ■videre. Progreditur inde poeta ad defcribendam rujli- carn ifiius diei laelitiam , njticis , ut ila dicam, colo- ribus pro argnmenti ratione egregie adumbratam. Oratio in eo Jacilis , venijta, numerofa. Religiojo nfui dcftinatum Juffi hoc carmen credunb Sanad. Dacer. alii; non ego.
A tt
CAKMINVM L. III. C. XVIII. V. 1 - Zf. 187 A D F A V N V M.
x aune , Nympharum fugientum amator, Per meos finis et aprica rura Lenis incedas, abeasque parvis Aequus alumnis :
Si
v. x. Amatorem f. fectato- rem Nympharum Jugientiutii qnod Faunnm in follenniorc carmine poeta indigitat, cum prifcorum hvmnorum , munera atqiie ailectiones Deorum ex- ponentium , rationi fatis con- fentaneum videri debet, tum quod poetico huic fmmento noiio fubeft phyfica , qtiae pri- maria cultus eius divini caulTa ftatuenda eft. Scilicet cuin Deos agreftes naturae cum rudioris (ut Pan, Priapus, caet. ) tum cultioris ( ut Dii fru°um, vini, pomorum caet. inventores ) vim vegetam ac procreatricem fymbolicam ferret antiqnitas, fieri haud poterat , quin poetae, rem fenfibus obiicientes , vim ipforum genernndi ad amores humanos revocarent, infiiiitis- que amatoriis fabulis involve- rent, donec tandem ad meros lufus, ludicramque amoris lafci- viam res verteretur. Haec fi animo teneas, ridebis mecum hariolationes inteipretum, Fau- num Nymphas perfequendo ad
Sabina Horatii mra delatura fic declarari ftatuentium.
v. 2 fqq. Sollennem precum formulam y^xiqs , IkaSi, prae- clare ad Fauni , dei a".reftis ac vagi, indolem atteinpernvit poeta. Pro vulgari: lenis, propitius f:s, tuere a«ros ac greges meos, doctius erat ; lenia invifas, adeas meam villam; pro quo accommodatius eft: lertis incedas , abeasque aequus, propitio numine transeas , ut- pote de deo, agros et filvas continuo pervagante, ac nul- libi morante ideoque nec tern- plis culto, ut caetera agreftia numina. KaxcSai/vtcvoc Faunum deum aXsif/xaxov ( cf. I. 17. init. ) faciunt, qui poetam iram huius dei deprecari exiltimant, lenis incedas et aequus abeas, explicantes : nequc iratns venias, neque irae veftigia relinquas. Lenem autem et aequum recto placidum , benevolum , propi- tium dici , nemo facile exem- plis probari cupiat. — fltufs et ayrica
188
HORATII FLACCI
Si tener pleno cadit haedus anno,
nlali ara multo
Larga nec defunt Veneris fodali
Vina craterae, vetus Fumat odore.
Ludit
apnca rura , agros , copia pse- tica. — j>arvo<: aluninos h. ,1. et in. 23. 7. prave tttiqtie Scholl. explicant vernulas ruris , £<pg- «t«ji« (uti •jircy.o^t'7Tinwg dice- bantur ; vid. doctum Vallcen. Aniniadvv. ad Ammon. c. III. P* x73-) f- pueros fervorum in villa Horatii; quos plerique re- centiores intpp. fequuntur, qno- rum nonnulli, qui Iaunis in tjniete ludibria adfcribi e Plin. XXV. j4- noffent, co tandem pvolabuntur, nt ephialten 110- ctnnmm a pueris ftiis Hora- tiura deprecari cxifument. QuantO concinnior contra, quan- fo limplicior precttrrt ratio : Faune, tutare ajrrum , tulare grege» meos ? prae altera, quae jfgris cr verntilis prorpicit. Pro gvcgibus arrtem quaelitius po- fuit alumnos parvos , aj^nos et hoedos tenellos , foetnram gre- gis, morbis quippe ma^is ob- noxiam, maxime anctumnali <re. Hinc III. £3. 7. aut dulccs mluTuni pomifero c.rave ttmpus anno fc. fcntient. Quid apertius ifto Ioco ? Qnid apertius itltero I. 17. 2. de Fatmo peco- ruin cuftode : igneam defendit aejtatem capellis usnue meis plu- viosque ventos? Duebus igitur.
arvis et gregibus , quae ronxi- ma rci rufiicne momenta fa- ciunt, Fauni , arvornm et "re- gum cuitodis, benevolemiam puta expeti a poeta. Sed ad alteram interpretationem dela- pli funt intpp. , quum femel in nnimum libi indtixilTent, omnia ad avertendam Fauni iram at- quc noxam fpcctare.
r. 5. Si qnotamiis facro, ftat» die tibi parando, nuiiien tuum veneror, fr Fattnalia tua quot- aunis rite cclebro. Sollenni» h.iec Deos obteitandi formula, ubique obvia in poetis. Omate autum partes facriiicii enume- rantnr, tus, merum , victima. Hasdks cadit , tibi immolatur (nt I, 4. ig.) anno piend, im- , exario, qnol.mnis. — — . 6. Si neque I.ugitm vintim deejt craterue, i\ impleo vino, tibi libaiulo, pateram, iinierum tibi libo. Veiuiile admotlnm cratera audit / sneris foJulis,
T5.0TV5Tf^« ya{) 'AiP^SOlTlf [J.ITX
Aicvjvov , v.ott ro irafj afxijpciv ybv evyxqoiTCj , Fucian. Amor. 12. p. 410. r.itione fr.tis mani- fefta , qna eadem , ybicrcv -rq c- ■kcXov pxpvydojTTKV Ejarujy avov AtgfimoOv appellat Ion Chius apud Atlien. II. p. 35. ;
CARMINVM L. III. C. XVIII. V. () - 18, 1 QQ
Ludit lierbofo pecus omne campo, Ouum tibi Nonae redeunt Decembres: Feftus in pratis vacat otiofo Cum bove pagus:
Iuter
cuius tamen uonimlli pnrum rremores coniunctiouem i(tam a Venevis et Bacchi TOt^th^tA in- venufte rcpetunt. Similiter cJvcv Panyafis in Stob. Grot. p. 105. appellat -n-aCijs ctdvotvjScv astlTji, et k&yvvov Marc. Ar- gentar.. XXJ. (A. Br. H. 271.) jtaCiyvyjTvjv v6Kraf*>j; v.vktxog, eandemque Incertus epigram. LXXVII. 3- (A. Br. II. 165.-) Jidv.^cv stat Mevfftwv tkaqyv karqiv K*i HvStotiy; , qwul ap- pulitiffimum eit. Alia de hoc fodalitio, ut ita dicam,' poetico, vide ad I. 25. 19. — Sique aia tua multo oJoic, ture aliis- que odoris rebus (nam et alias les adoleri coiifiieviffe, facile eo^as e. Tibull. II. 2. 3. Vran- tur pia tura focis , urantur odo- res ; vid. ibi Ilevn. adde Prop. IV. 6- 5- ) ei iniectis fumat. — retus praeclare multis retro an- nis facriiicia iu ea facta inuuit.
v. 9 fqq. Effrenior hilaritas, Faunalibus omninoque fefiis Deorum agreftium diebus pro- pria, vivide admodum adum- brata a poeta fubiicitur; ad- niixtis qui auguiLiorem rei fpeciem praeberent, coioribus, a praefentia Fauni ductis ; quod
temere a quibusdam repreheniii videas. Laetitiae antem fenfum, quo , deo adventaute, omnis natura perfuuditur , ad greges potiilimum revocavit poeta h. 1. quod raunus iftorum cuftos ha- beretur. Ita , fjaccho praefente, largo -pubeft.it vineu Jetu , apud. Virg. Ge. II. 590. Conf. Cal- purn. EcL IV. 102 — 116. Pecus omne ludit , exultat, la- fcivit (III. 11. 10.) herbofe campo, in pafcuis , pratis. Calpurn. 1. 1. Jdfpicis, ut tene- ros fubitus vigor excitet a<pws't in fales adventu. Ad diei fViu- vitatem omnes gre^es in piata fuiffe actos nefcio qua de oanfla ftatuant nonnulii, quum in Jti- lia i.iitio liuius meniis .1 p.iitu necdum revocari foieant. — 10. tibi redeunt Nonue Deit, quibus tibi fncrum fit. Redcuiu, de facro anniverfario. — 1 1 . Sollennis boum iugo folutorum in lufticorum feriis mentio. Tib. II. 1. 15. Luce facra le* quiefcat humus , requicfcat ara- tor , et grave fufpcnjo vomera cejfet opus , Jolvite vincla iugis. — feftus pagus , ag,ricolae diem ieltum , hiiarem agfntcs, laeti vacant in pratis , Opeie intermiffo feliantur, exultaiu
in
190
Q. HORATII FLACCI
Inter audacis lupus errat agnos: Spargit agreftis tibi filva frondis: Gaudet invifam pepulifTe folTor Ter pede terram.
in pratis; facra enim ruftica fub dio celebrabantur. Vid. I. 4. 11. — otiofo, libere per prata va^ante ; fuavis pictura.
v. 15. Aucta b. 1. rei ima»o, I. 1 7. 5 fqq. Impune tutnm per nemtts caet. prodita; colore ab aure.a aetate petito. V/rg;. Ecl. IV. 22. ncc magnos metuent ar- menta leones. Cf. V. 1 b. 51. Inveftit autem poeta feuten- tiam, nam proprie agnus audax eriat, audacter eirat, fecure Vagatur inter lupos : errare enim de libero ac fecuro paftu pro- prituai. — 14- Folia menfe Decesrbri arboribus delapfa in miraculum vertit pocta, quod fane Italiae regioni fatis con- fentnucum erat. Referendum ad (£1 ■kkofiokiixv , in honorem deorun antiquitus inftitutam ; de qua Virg. Ecl. V. 4°. Spar- gite humum foliis , in Daphni- dis honorem. Suavitcr atitem ipfam iilvam boc laetitiae fenfu nnimat poeta, quod forte a rufticis ilio die fieri folebat. Cf. Schoi. Cruq. Igitur Jllva tibi
adventanti honoris caufa frondts Jpargit, excutit, humum iis coniternit. Atque haec iimpli- ci/hnia fuerit ratio. llevnius tamen ad Virg. Ecl. IV. 50. de nntantibus adventu dei agrefiis arborum cacuminibus vult intelligi; exquiiitiore uti- que phantafmate : cui tamen vereor, ut ratio loquendi f.uis addicat. — agrejles , utpote deo agrcfti. — 15. Fojforem fpeciatim cum delectu memo- rat poeta, piopter graviQrem vineae fodiendae , fouaequfl du- cendae laborem, a quo per fe- ftum dicm vacuus gaudet pepu- lijje, cnm intimo laetitiae fenfu petlit quatit ter pede teriann tripudiat, faltat. — invijam, tot aerumnarum cauffam , fna- viter. Eadem ratione damnatos ligones Calpurn. Ecl. IV. 117. dictos putabat Wernsd. ad euiu locum. llidicule autem foffft- rem nonnulli terrae ilto die ru- diter infultare credunt, quo iibi tot aerumnas , in ea colenda perlatas, ukifci vide- retur.
CAR-
CARMIXVM L. III. C. XIX. 1 9 1
C A B. M E N XIX
1 ARGVMENTVM.
I
n dejcribcndo huius carminis argumento ab interpreti- bus vel aliena immifceri, vel praepo/iere ordinem cius conlnrbari pianeque perverti animadvertas. JStuuc enhn Telephum vel novae Iliados conditorem vcl de an- tiquis hijioriis Jubtiliter disquireutem , aut carmine cas eyclio (v. 1. 2..) perjequutum ferunt; nnnc carmen fupcr convivium \, in quo Telephus de temporum ratio- iiibus antiquisque hijioriis Jatis intempefiive dijpiceret, factum ajjerunt; Junt deuique , qui coenam apud ipjum Telephum habitam, in qua jnaelcr coenaculi Jrigus, vinique parcitutem, poetam Telephi ojlentata eruditio paene enecaverit , Jalje perjiringi cenjeant. Quae qui- dem inlpp. iudicia , a poetica ne dicam lyrica ratioue prorjus abhorrcntia, rejellere nihil attinet. Tu ita fta- tue: Quum Iloratii Jodales , de coena airb avuftoXCvv, forle iu L. Liciuii f arrouis Murenae novi auguris ho- vorcm habenda deliberaturi , conventum antea ( nam quamvis cocnam ovj.>./3o\ijxaiav delibcratio antecefjeril necejje eji ) agereut , interque confabulandum Jermo, qui ipfe erat hilarior alque liberior, a propojito Jenjim, iit fit , ad alia aberrajjet ; poeta, nouuiji de convivio cogitans , ut eos iude revocaret Telephum potijfimiim ex Jiis increpat, quem maxirne a re ad conjultandum pro- pojita. eademque uidicio Jito gravifjima, ad doctas
TUlgfLS
192 Q. HORATII FLACCI
migas deflectere, in iisque mire fibi placcre animadver- teret. Tum ad ipfam convivii futuri hilaritatem deli* neandam progreditur , quam exquijito ariificio reprac- feutat. Rcgnat in hoc carmiue naturalis orationis vigor, a poetae commotioris affectu prodieus; fentcn- tiae nullo artiori nexu praccipitatae, omate tameu ac vivide expreffae. Graecum autcui poetae obverfituiu fuiffe exemphtm, haud vane augureris ; forte Iouis Chii II. ( Anal. I. 161.) quod harum deliciarum ama* toribus hic apponere lubet:
Xaiosriv yjjxstsqo; fiaciXsh; oivt-'jq T€ nrar{jQ rv
vjp.1v bs v.ovjtvjq' oivoyooi SsQatre; HitQvavrivv rrQoyvraiaiv sv aQyvQsoi;' 6 $s Xgvay;
oivov i^wv ysiooiv vi^lnv ti; tba(po; tUTTSvhovrs; b' ayvLv; 'HQav.Xsi r 'A\v.jj.>)vy rs,
HQoy.\ei' , Tleoasibai; r sv. Aib; aQyojxsvoi, UivuojJ.sv , irai^t.vpsv , 'ircv Sia vvv.rb; aoiuij.
OQysia$iv ri;' tV.cl-v b' aoye (pi\o(pQoavv;j;' r'Ov riva b' svsiblj; jj.ijj.vsi $vj\sia 7n\Qsvvo;,
Hslvo; rcuv aAAcyv kvoqotsqov trisrai.
Super initio carminis iu Adnotait. monuimus.
AD
CABAlIRVM L. III. C. XIX. V. l-;f. 1Q3
A D T E L E P II V M.
v^uantum diftet ab Inacho
Codrus, pro patria non timidus mori, Narras, et genus Aeaci,
Et pugnata facro bella fub Ilio :
Quo
t». i. Masimnpereplacet po6- LXXXIV. i. 2. (Anal. Br. I.
tae fedulitas, in qpparando in itg. )s-J $ikte, &( k<>irnjbt Hboa
Murenae honorem convivio tkitf otvcTcraiJ.vv vtntta K«i *-i-
omnes cogitationes deft^entis, At/xsv l*XQv6tW* kiyn. —
omniaque fitsque deque iiaben- (Juuntum ilijiet , qitanto tempo»
tis , atqne adeo indignantis, (i vis intervallo a fe iuvicem diitent
quae praeter rem a fodalibus in InacJms, antiqiiidinius Av<rivo*
tm proferri animadvcrut, rum rex, a quo ultiina tempo»
Iucrepat igitur Telephum, extra rum procedebat compntalio, et
ol as vagantenij hoc exordio Codrus , ultiniiis rex Atlieuier.-
poeta , eumque ad propolitum fium , non timidus , promttt»
rcvor.at. Vide oinnino de tlra- paratiisque mori, fV) sv.vuiv5av«7v,
matica hac exordii adomatione graeca liructma. Res ipfa 110-
Argum. Nenue dubitaudum» tiflima vel e luftin» II. 6. — -
quin graecttm Iloratio nnte ocu> 5. nurras , cum vi, ktijptlc, <£/->)»
ios obverfatum fueritexemplum. v*<pilc > fykvaqtie., exponis , eac*
Similes ideae occurrtmt iu So- pedis nunc iltas ohronologictt*
tionisfragm. apud Atlien. VIII. difticultates, qmuu de re grai
3. p. 536. ti TaZrat kqqtlq (pkrj- vioris momenti deltberanuum
vatpJiv cnvw narw, Ajxxov, 'Ak«- ht , importune tricaris. — el
5>j«iav , \fl5a7cv , tvkac, kqqovi ge/zm-, itirpem nobiliilnnam
n^urxv ; ol-6's i'v rcjTwv na/.sv' Acaci, Oenopiae regia , percen*
tivwmsv , inxivmfUV4 Anacreon. fes, Peleum, Telamona, et inde
XXXVI. ti «• taiit 'jqij.:i; bi- prognatQS, Achillem, Teucrttm
idcxhic , Kct! pjfripmi <kv.a.v$<xi et Aiacem , licque nugantlo de»
'ita omnino leg. pro 00 quod laberis tandem ad ln-lla, pu-mas
nunc obtinet, ivdy-Aac) ti 8* fub llio , ad llmm pugnataU
uoi koymv tttf&uVaiV tuiv «>/dsv editas , factas , novainque ndeo
:_vr*v, uXkkov Sio*ffK« Iliada exotdiri». lielia f. r>r. ataui
nveiv caet. Jbt cuisdem epigr, pugnar* , [*«W iUaXs *-9<*<i n^- 2<"«. 7/. N tillimo
194
<J. HORATII FLACCI
Quo Chium pretio cadum
Mercemur, quis aquam temperet ignibus, Quo praebente domum et quota
Pelignis caream frigoribus, taces.
Da
tiflimo Graecifmo. Ilium facrum, "JA.105 iqi) , Homerico epitheto ; veluti II. h. 46. propter deos iroXiov^ovc ; res nota.
v. 5. Caeterum de re rrmlto maioris momenti, de apparando, quod inftat, convivio, verbum xiullum. Seqq. manifefte do- cent, de coena In trvfx&okwv ad- ornanda , in qua aequalem quis- que impenfarum partem (undfi ieoTikslc dicti), quae in epulas infumerentur , fuftinebat , a Muraenae amicis deliberatum fuiffc. De conviviis ffv/j.&oXt- f*aioic vide docte difpicientem Salmaf. Obff. ad Ius Att. et Rom. c. III. p. 62. fqq. Tangit autem poeta potiora convivii momenta , quae illud , iuxta Varronem apud Gell. XIII. 11. omnibus fuis numeris abfolutum efficiunt, Ji belli homunculi ad- fint ( quales Horatii fodales recte tibi fingas) fl electus locus (quo praebentedommn caet. ) fl tem- pus lectum (quota hora caet. ) fi apparatus ( Ghius cadus ) non neglectus. — cadum Chium, vini Chii , in pretiohoribus lia- biti, de quo Athen. I. p. 28. Conf. Serm. I. 10. 24. etTibull. II. 1. 2Q, Vude fatis apparet,
de opiparo ac pollucibili coena eos cogitaffe. — 6. quis aquam ad balneum ignibus temperet, calefaciat. Balnei, quod re- fpexit poeta, ufus ante coenam fatis notus apud vcteres. Ve- nufte autem ita de eo disquirit, in cuius domo epulae effent cele- brandae; unde fubiicit, quo praebente domum , quis domura praebeat, apud quem convive- mur ; nihil amplius. Aliena eft ab h. 1. de ufu verbi prtm bere, vags-^Etv, partes fumtuum in fe recipere , obfervatio. No- fter Serm. I. 5. 37. ln Mamur- rarurn lafji deinde urbe mane- mus, JVlurena praebente do- munu — 7. Q. et quotu hora epulaturi fimus, h. utrum de die (v. ad I. 1. 20.) an con- fueta hora convivium incepturi fimus. Pro hoc, quo fe ad tem- peftiviorem compotationem pro- niorem oftenderet, fuaviter ac feftive ex fuo fenfu , fri" oris impatientiflimo : qua hora ca- ream frigoribus , calefiam ; coe- naculurn enim hieme calefiebat, ut notum. Pelignis , quale eft in Pelionis ; quae regio incle- mentius coelum habet. Auaet adeo fimpliciter, ut nix Sitho* nia III. 26. 10. Solleunis auteiu liicu»
CARMOVM L. III. C. XIX. V. 5-12. 1Q$
Da Lunae propere novae,
Da Noctis mediae, da, puer, auguris Murenae: tribus aut novem
Miicentor cyatliis pocula commodis.
Qui
luculentioris foci mentio in compotatione, ut I. g. 5. III. 17. 14.
v. 9. Feftinantem ad pocula poetam omnisque movae impa- tientem praecepta animo eius convivii futnvi liilaritas vivide admodum dcclarat. Sedent con- vivae, leges bibendi ponuntur, certatur poculis, convivium a»;itatur liberius , exorkur cla- mor inconditus etc. Quo ex- quifito artificio , palTim Noltro fvequentato, rerum fpecies no- va quafi luce perfundi, totum- que cavmen mire animari, facile quisque fentiat. Hoc autem loco tanto maiorem vim hnbct, poetae iinpatientia ceffatori Te- lepho oppofita. Caeterum fym- poliavchi perfona fumta fqq. 1 poeta pronuntini i putanda. — Da, iyxfl » *X'XS'» tempera at- :jue minilira poculum Lunae wvae (altero cnfu) in Limae lionorem ebibendum; cuius midem, uti mox Noctis , ra- :io unice ideo habetur , quod ;ompotatio in multam noctem irotraheretur. Vnde et fomni aoculum habet Eubulus apud ithen. I. p. 56. Cf. TII. 2g. 15. Argutius paullo .id primum Murenae auguviuin trahunt,
quod quidem a media nocte cn- pere follenne erat. Caetevum et cyathi in poculum infufi et ipfum poculum follenni loquen- di ufu illius dicebntur, in cuius honorem bibebatur, habita fi- mul in infuildendis cyatliis fyl- labarum nominis eius , atque fingularum adeo vocum ratione, ita quidem, ut unaquaeque de- inccps in unoquoque afiufa cyatho, ne fraudi locus fievet, recitavetuv. Callim. ep. XXXI. 1. 9YX.9i* *"*' "Kct^iv fiif, A/ok/.sc?- Meleag. XCVm. (A. Br. I. 2{j.) iyyjt, k««
t a k / v ttTs , t « A. / v , v K X / v , HA/oouifa?, £/ts cjv aV.fjjrju to ykvK.i> /xicy^ ovo/^a. Cf. ciusd. quod ibi fequitnr ep. XCIX. Adde Pofidipp. X. ( A. Bv. II. 48«) Eubuli apud Athen. 1. 1. — novae , ortae ; nihil am- plius. N. autem mediae , ciun vi , utpote in compotatione ad mediam noctem pvoducta; quamquam parum fubtiliter de Nocte dea. Da ter repetitum fatis tva^ycu? Horntii intenipe- rias oftendit. — au^uris nuper facti, in auguratus eius hono» rem.
v. ai, Duo mifcendi vini
modos imperat poeta, alterum,
N 2 qno
ig6
(,>. UORATII 1LACCI
Oui Miifas arnat inparis,
Ternos ter cyathos adtonitus petet Vates: tvis prohibet fupra
lUxarum metuens tangere Gratia,
Nudii
quo tvibus vini novem nqnae cvatlii admifceantu* , alterum, quo ruivcni vini cyathi citin iribus aquac tempcrentur, vcl, qnocl limpjicius erit, tres aqnae partes cuir, vini una, vel t.ies \ini, cum una arjuae paTtc, v; rv»i,- -qii tva H.VCt3ot, v) »v« tso» tj6*j, Illuu vulgare ac fabrie potantiutn temperaraen- ttuu; Eneu. XV. 5. ( A. I'»r. i. iiH\. ) X«/t>e< vw^vci/xtvoc rqtci
Nu/aCftlj' TiTfrtTOC «VTO< ( 0 B*K-
%»(■)' (fere ut Tibull. III. G. 57. Naida Dacchui tuiiat ; »»■» ■ ■ tiemperet annofum Alarcia tym- jika mfirum coll, [VTelea&i i CXIIf. 5. T o i? v« k« f/6 y N J /t* <p * . j
Bj^/*<*< CpiAoc- >*jv CS VIV
■; f*ieyte$*t, JsJ-vj irvo «■« KAiifwti-cv, et Tinioiliei sv JVv- kawti Itpud AWlen. XI. 465.
>3(SllS VfMCyi &' K|X« JiftV.J/icu
«OjS^VTM OftKlpVBJffl NU/*<J).«v)
Eiusdww fere teniperamenti ciaiu miinque aqnae cum fluo- bus vini uiixti cyathi. Conf, oniniuo Athen. X. 7. p. 426. — miftentor , praeclare e fym- pOliarcJii perfona. Pind. Nem. S\ luj. 8 y Kijviirw ti'> uiv ( Kfvjrijjvft ) iw — ttpyuosftlffi 0« UIHfiKTI» l4'U\X.Xi7t0ifj.-riA0V ITftiOft.
Ion CbiusJl. 2. (A. f$r. I. 161.;
>Jjtx7v os y. fvjT^r/* o/vo^ooi Ss- ^ftTs; ki^v«vy;wv nrfej^wraiffrti av «ovuciaic. Doctius .lUieni cii- cituv yocula cyatliis ;.'.. qtmm cvathos aquae et vini in lis mifeere , tsmperare. — -.//-, , ui < uiusqite | ingenio commoduiu erit, fobriia ac niodeftis vimim dilutiusj iufauis contra , qit.ilc- | ftint, ineracius bibentibus. Ex- plicatius lioc poeta ftatim fub- iungitt
D, 15 — 17. Qui Mufas avnat, Mtilisque amatur, Moi> cwv (pi/.c; w> , poeta (Vid. ad I. 26. 1.) petet petcre eum de- cet , conlentaueum eit, noveni cyathos , ob Mufas imparet, b. novem. 1'octis eniin infania proprta. Hinc vates attoniius, i/Afljovrvj-Ssic , vfififCVTifric (ita *0O)T«? syupfovr>jTou< A-ocat ] .u- ci.ai. Timon. I. p. 99.) fj.o-icc- Xvj7rr:c> proptcr ro sy^ovfficSH cuius cum infania follcttnis com- paratio. Attonitas Rlaenadal b. furentcs occurriuit apncl lu- venal. VI. 516'. et sfcpoovr*)^ vaipro /JtafVtaSett apud Menandi sv yswjyty apnd Gtot. Excerptj i>. 715. Alia vid. Ilcmitciii. ilUaU ad Luciau. 1. 1. Ji.ui.lem
cAimixvM l. nr. c. xix. v. 13-20. 197
Nudis iuncta Sororibus.
Infanire iuvat, cur Berecyntiae Ceflant flamina tibiae?
Cnr pendet tacita fiftnla cum lyra?
Par-
fere menfnram pofcit Anacreon apn.l Athen. X. p. /}i<>. ctiius vv. iu coulfcituendi vuientur:
iy% Osf \pso y/j.rj , m ra:, x*At/3>|v oxw; «yaucT/v rooirt«u, ri msv 9« s.yy^as v&aro$ ri *«vts & otvoo
•i» «V (£>0*V u(3O(0TIWtf«II <jvaCiliS*A( PaCTffiVi-yqTa;,
ciecto putnlo vM.a£ov«- et infcrto < — 15 fqq. Suavis con-
vorlio vuliinris feutentiae: Ve- recundiorum portio erunc tres i. — fupra, uhra tres, plures quam tres prohibent ve- hmt Gratiae tangere, exquifi- liilimo verecundiae fenfu , pro, capere . bibere ; qui Gratiis lit.int, ternuin Gratiarum nu- nieruin petunt, ultra tres haud redi atnlcnt. Ilinc -r(,.ur:.-j9 iriaiv Panyafis ( apnd Athen. I. p. 36. y ixcvsfxtt Xacf^j x»i floaie' rqv bt &sUT*oav , 'Afypo,- ot~** if&ftt b's xa) *Ai-Jf, rijv npiVx». lieui Eububis apud Atlien. ). 1. TjgV? yaffl fxovovq -■,• syv.rvavvjm roi^ su •^povoCtftv caet. — rixarum metuens, sbhorivns, aliena a rixis , nt metuens riri alterius eaftitas 111. 24. 22. Cf. Serm. IV-. 5. 110. ct vid. ad II. 2, 7.
Male alii. — Gratia iuncta S . •- roribus, docte pro, Gratiaa iunctae. Vi.i. ad I / 1. 21. 22.
— vudis , nam et uuJas ftH exbibebat ferior antiquicas. v. Paufan. IX. p. 7g2. Ct'. IV. ?'• 6. et ad I. 50. 5.
v. i{]. Invnt , volupe, duhe eft ( ut IV. 12. e\tr. ) infavtre, fMuinsSa*, exultaie laeiiiia; S4ku», Sikw [jto.v%vAt Anacr. XXXI. Infaniom, f. eiTufiorem poetae hilaritatem egregie ile- cent brcvitcr ennntiatae, abru- lie lententiae UI fqq. Cf. II. 17. 2r fqq. — cttr ceffant jlamina tihinr , cnr non inihum , reboat tibia. Flamiha tibiae, a-JXav , Xajro~ irvsu ucvra, Eurip» Pkoeniffi 794. Bacdh i2ft. et faepius alibi. — Bereeyvtiae, in Ovbelcs facris adhiberi f> ■!>.- tae; auget furoris iuenm. — ■ 20. Cur pendct , cnr ceffatur in dcripiendis de pariete lyra et fiftuht. — tacim , mura; oppo- nintr lyra loquax , $>■*>: asrcui (ut in Sapphns fragm. lye, j^-av 57«, fJiQi Asys , ipw.'"6-r7<x os yi'vrt apud Vif. p. 7. ) <t- (p£-3^ yo; et hni. vj-Jra ffJjwyC*-
Quhit. Cal. VI. 170. 2 1.
.-ircenws deixteras, q»an*o
N 3 fig«i-
198
Q. HORATII FLACCI
Parcentis ego dexteras
Odi: fparge rofas: audiat invidus Dementem itrepitum Lycus,
Et vicina feni non habilis Lyco.
Spiflfa
fignificantius quara, intolerabi- lis iita cunctatio eft , enecat me haecce ignavia ; parcentes fc. deripere, cunctantcs der. quae non dudum deripuerint ; notillimo verbi gr. (peihseSxi, ufu. Ita (peiWSat KtAaySou, de omittenda expeditione Pind. Nem. 5. ^7. Explicant fere, otiofas; quod abfolute dici ne- qmt. Traliendum autem ma°;is a.l fuperiora quam ad feq. — 2.2. Rofarum et omnino florum in conviviis ufus multiplex. H. 1. menfa potiilimum rofis inftra- ta iutelli»;enda. Cf. ad I. 56. 15. Neu defnt epulis rofae. — Audiat invidut caet. tota vici- nia noftro clamore percrepet ; fere ut Propert. ITI. 3. 23. 26. 1 ibia nocturnis fuccumbat rauca choreis , publica vicinae pcrftre- pat aura viae , ubi Burm. cum Noftro comparat Cic. pro Rofc. 46. cantu vocum et nervorum et tibiarum nocturnisque cOnviviis tota vicinitas perftrepit , et in Verr. V. 13. Quanto ornatior Nofter, admixto fenilis invidiae colore : Lycus fenex , vicinus (vide quam docte disiunxerit haec epitheta poeta , ut locum fignilicantiori faceret ) invidus audiat , invidia propter ingra-
vefcentera aetatem rumpatur, dum ftrepitum dementem, infa. nientium iuvenum, audit. Ion. 1. 1. v. 7. nivw/uEv , irai^wjj.zv,
'tm hta VUKT05 aoihi). 24.
Vxor Lyci , ei utpote feni non habilis minus apta, averfans eum, inverfa oratione ; proprie enim Lycus , morofus atque effoetus fenex, uxori iuvencu- lae non eft habilis , eius animo, rnoribus caet. minus commodus. Tanto aegrius accidebat Lyci auribus ifte iuvenum ftrepitus. Caeterum hac Lyci commemo- rata vicinia venufte admodum domum defignat, in qua com- potationem inftitui cupiat.
v. 25. Nexum ita tibi finge: quemadmodum auteni illa fen >m Lycnm averfatur, ita contra te Rhode efflictim amnt, pulchra pulcherrimum. — Nitiduni,£\i\- gentem, infignem fpiffa pingui, denfa coma, y.qij,1)t-/\v\ quae et decoris et vigoris iuvenilis in- dex. <t> oc th i [x a v no/xav Paridl tribuit Pind. Nem.i I, 102. Xi-ra(jav eSsiqav Theocr. V. 91. y^va^iyjxiTav /xaqfxatffwv, Eunp. Ion. 8H7- tvf&iargvxov aiykvjV eadem fpecie dixit Irenaeus III. 5. ( A. Br. III. 10.) Male non- nulli
CARMINVM L. III. C. XIX. V. 2 1 -2 8« 1Q9
Spifla te nitidum coma,
Puro te fimilem, Telephe, Vefpero, Tempeftiva petit Rliode:
Me lentus Glycerae torret amor meae.
nulli de coma uncta coeitant. — 26. Suavis formofi iuvenis cum Vefpero , ilella Veneris comparatio. Laudant Virg. Aen. VIII. 589 %<!• aa"ae Senec. Hippol. 750 fqq. Quint. CaU V. 131. Suaviinme autem eam idhibuit Plato ep. XXI. ( A. Br. I. i?3-) AoTijp t$\v fuv gXa//-
*£{ £V1 ^WOtrtV £W0J , VUV OS ■&«-
Vaiv ka/xirsti tairsgo; iv (p5</al- ve/f. — -puro , recens e mari exorto, vel fimpliciter, fplen-
dido. — 27. tempeftiva, tueaiV, ■nt-raoc; , in ilore aetatis confti- tuta. — 28. Ego minus felix fum in amore. Pro quo eft: me lentus amor torret , ego lento amoris igue maceror, pereo (cf. ad I. 13. g. ) Gly- ceram afperam, immitem exper- tus. De Glycera v. I. 19. 5 fqq. Ridicula infcitia /3p<*civiv 'Atfpe- oi't«v cum lento amore h. 1. componunt.
N 4
CAli-
200 (,>. IIORATII TLACCI
C A R M E jV XX.
JRGVMIEXT V M,
Jr.Iouet Jloratius hoc carmine JPyrrhani qucndam, iit ne temerario auju Ncarcluun , pueruvi dclicatum, a puella quadam, amore eius jmriter capta, ahjirahcve conetur ; rcm enim efje admodum arduam ac periculo^ fam, quandoquidem puella idtima jiotius exjfertura Jit, ifuatn ut Jibi eum crijii juitiatur; tum ne pericidi qui* dcm jjrctium Jore, iu puero Juperho atque amatora. Jafiidientc. Jlaec omnia j)Octa aXXyyonmivc cxhd.it, puellam cum lcaena comparans, jjio calulis, quos Tyr- rhus Jibi ereptum eat , auimoje decertantc. Toinm carmeu ad verbum plane e gracco jiocta expreJTum cjfe, ct argumenti ct tractationis raiia facilc evincunt. Tii~ vias allecoriae lincas deprchendebat Ccl. Schneidenis ( Animadov. in Jnacr. j). 107.J in Platouis Charmide T. V. p. iii. Bi/>. Kai hvofua-a aoQwrarov Kgmav ra Igwriiia, 0; eJksv hir) rov xaXov Xiywv iraidc;, akXw L~oriOo.fiiVo; ivXafisloSai, p; KOtrivavTi XiovTOj vsfinlv tk$ovta j.iolgav algsiaSai Hoe&v, Avro; yag y.oi hS4ns\ vtq tou roiovrov ^gep.fxarQg iaXuxhat.
AV
CAUMIXVM L. III. C. XX. V. 1"4« 2QI A D P Y R R II V M.
JNoii vides, quanto moveas perlclo, Pvrrhe, Gaetulae calulos leaenae? Dura poft paullo fugies inaudax Proelia raptor:
Quum
i' i. Kon vides, non animnrl- rertis, ir.t-elli^is , auanto cum ptriculo moveas, 1). quam peii- culofa res fit , leaenae catulos vwvere , auferre, rapeve ? Et lmc, demta allegOTia , prOi kemere «ijis , qui fovmolum adolefcentem apuella, eiliictim iftum amante, abduceve, ab- fcrieiiare conarls. IMovere fc. latibulo, pro , amovere , quod folicnne de furto pecudum.
i. lo. lii. Burm. tamcn ad Prop. P 15; afi. explicnbat htceffere , irritare , et ad Noltri locr.m facere exiftimabat Graec. broverbium , hsj Ka&tuaovffav fi^ y.jvgTv ; quam docfrinam liuic loco pantm oppoxtunam nou adfiuliflet poetac, li ipfum locnm curatius infpexiffet.
is comparantur et alibi
., ob fertnam, qua ado. lefcentes fpoiiant lacerantquc, iridolem , veluti Anaxilne npud Athen. XIII. p. 558- Iloctamen loc<> iiacundiae ma^is fummi-
enja catutos amovis (de quo v." Stat. Theb. X. .ji.j.) katio habit*. Gw.itilae auget
feritatis notionem , ut I. 35« 10. — 5. Poft pautlo , moK, ftatim ubi raptOfl libi cubicuio catulos lcaena animadvertot. raptor, qtii tcmevavia atulacia iinpttlfus , catulos ipii cripere conabaris; graviter pro tenui, tu. — fogies fubterfngsre tenta- bis . detrectabis, inaudax , quo quidem meticnlofurn tuum ani- rntrm mnnifeftabis, ( fuavitev fgitur r:y raptor , cui audaciae ItOtio ineii, adiectnm) pratdia dura , acerrimum Jeacnae impe- tum; tcr^iveriaberis cu:n ea congvedi, non fiiltinebis eius incurfum. Jnaudax , novum vocabulum , ab iloratio ad Gr. «t:auo; iovmatum , quod ab aliis iam mouitum video. Tre- nubundum equitem, qui raptos tigridis catulos fecum avebit, limiliter vocat Claudiaii.- R. Prof. III. 265.
v. 5« Juvtnum catervas volmil: cffe amatores puellae, quos ca fpernat , ut quae JNearchum fo. lum iequatur, atque ln hoc fo- lo votoriun fimunam defigat ; N 5 hostiue
202
(). HORATII FLACCI
Quum per obitantis iuvenum catervas lbit inlignem repetens Nearchum,
Grande
hosque obftare leaenae perfe- quenti aiunt , quod eorum in- terfit, Nearchum ab ea abftrahi. Vide mihi argutiaa mtpp. Res ita potius animo informanda vi- cletur : Plures huic expeditioni operam navantes cogita, ex his unum , (Pyrrhum) audacifli- rnum haud dubie, catulos lati- bulo afportantem, celerrimeque aufugientem , rcliquos leaenam iaculis confodiendam opperien- tes. Hos igitur lcaenae rapto- rem fequenti obfiare exiftima. Sed vi viam libi leaena per op- pofitas has iuvenum venantiim ( Saktoovg a/^vjcj; Homerus quoque venatores fimpliciter vocat II. 7. 26. ) catervas faciet, et ibit repetens , repetitum , ut recuperet injlgnem forma , for- mofum Nearchum fuuni. Sequi proprie debebat, ut repetat raptos fuos catulos ; fed, mifla allegoria , Nearclium poeta po- fuit, perfpicuitatis caufla, ut II. 7. 15. et alibi. — 7. gran- de certamen, ( per appolitionem haec verba accipienda ) fuper quo (Nearcho) grande certa- nien , acerrima pugua orietur, d«»certabitur , tibine an illi ( puellae) Nearchu s.maior prae- da cedat, magis , potius praeda f. victoriae praemium cedat, uter veftrum Nearcho lit poti- turus. lia difliciliorem hunc
locum expediendum effe arbi- tror , etfi nemini intpp. hanc rationem in mcntem venifle vi- deam. Nearchus per appofitio- nem certamen dicitur, h. de quo certatur, ufitatiflima poetis loquendi ratione. Adponam unum Euripidis locum fatis lu- culentum , Hippol. 1140. vvfi* (pihtot b awoXwXs Xtyi) fyvya c?» XtyiTOwv afxiXXa novoai;', nbi Xtyy dicuntur aftiXXot v.ouoatc, lcctus , coniugium, fuper quo certabant puellae inter f). Ob- iectum igitur certaminis, live res fit, fiveperfona, certamen ablolute dictum. Ita Virbius Sil. It. IV. 590. ultima palma dictus, qui \-incendus reitat. Exemplorum firuem congeftam vide a Drakenb. ad Sil. VIII. 54- et a Rup. ad eundem I. 479. Etiam Acron et Porphyr. \v. 7. Q. ad antecedcntia traxe- re, hac adiecta duplici expli- candi ratione : „Cum per obfian^ tes luvenura catervas ibit gran- de certamen , ( haud dubie hoc fenfu: inter iuvenes acerrime pugnabitur , pugna graviifima inter iuvenes erit ) repetens Nearchum: (quo repetatur N.» quo diiudicetur , utrius Nenr- chus fit) aut obscura elocutione in Pyrrhum certamen ire dixit, in mulierem, (lege: certamcn ire dixit mulierem, deleto 12) qune
CARMINVM L. III. C. XX. V. 5 - 1 0. £03
Grande certamen, tibi praeda cedat Maior, an illi.
Inteiim, dnm tu celeris fagittas Promis, haec dentis acuit timendos,
Ar-
quae cerramen cum ea (leg. eo Praeda eft ipfe Nearchus, prae-
fc. Pyrrho ) liabitura eflet, cu- dae victori cedens. Nota Afi-
piens illi eripere Nearchum ; nii Pollionis verba, quae ro-
ipfam enini Leaenam grande ganti Caefari, ut fecum advcr-
certamen dixit.-' Altero i°itur fus Antonium proiicifceretur,
loco leaenae verba , grande cer- refpondit : ero praeda victoris. tamen , appolita Acron cenfuit ;
quod etfi per fe fatis commode v. 9. 10. Interim , dum vos
fiat (ut leaena f. puella refpectu ftrenue ad certamen accingimini,
Pyrrhi grande certamen dicatur, dum fuper Nearcho animofe ac
quatenus Pyrrhus ^ra^em eam fortiter contenditis. Etiam haec
adverfariam habiturus fit. ) Ita, ak\v)yoqi-Aiu; exprefifa. Pynhus
ne in exquifitiori hoc loquendi fagittas e pharetra promit, leae-
modo exemplum dehderetur, nae incurfum propulfaturus,
TylHo Gemino IV. 5. (Anal. eamque confoffurus; leaena
Br. II. 3JJO. ) 0 irrsposjj "Eou)$ contra dentes acuit , $Y\ytt bbov-
cum Hercule commifTns voca- rtx;, invafura laceraturaque
, tur ovrmc zi; $&%vc ct$kc; gran- Pyrrhum. Ad aprum hoc pro-
de certamen) hoc tamen loco prie fpectare, (Heliod. Scut.
feqq. vix admittere videntur. 588- ) monuere iam alii. Erige-
Recentiores intpp. disiungunt re iubas , et ftimulare fefe ad
hos vv. a fnperioribus, fup- pugnam caudae verbere (Lucan.
plcntque: Tum vero, ubi I. 205.) follenniora de leone.
adfecuta te fuerit, erit, exiitet — 11. Quid vero Nearchus?
graude certamen; ut vero fen- inter acerrimam de fe pugnam
tentiarum brdo ac nexus fibi delicatulus ifte ac fuperbus puer
conftet, ante fqq. iterum fup- ventum hbi ilabello facit, parum
plere necefle habent: de quo fciiicet curans certamen veftrum,
admodum dubium eft , tibine eiusque eventum. Praeclara
caer. Vltima iidem recte qui- fane atque confummata plaue
dem exponunt : tune an illa fu- pictura ! Adft.it Nearchus, prae-
perior futura flt ; fed loquendi mium certaminis , idcmque ar-
rationem minusrecte expediunt. biter pugnae , aywJoStrv);, P?«-
2 04 Q. HORATII FLACCI
Arbiter pugnae pofuifTe nudo Sub pede palmam
Fertur, et leni recreare vento Sparfum odoratis humerum capillis:
Qua-
pstiTvjsJ nam in ipfius poteftate tantcs, (v.bfjtat ptiyot rSv vvt- erat, cuius eflfe vellct. lam Viav Xtkv/j.8vett Loni>;. Paft. 1. 2. is palmarn victori tradenriam Theocr. V. qi. Acir«a& &s -raa' non , itt agonothetaruro nios ort}j£lva agiir aSttom, Ii erat, mann tenet, feJ humi praeprimis huu facit locus Giirie- proiectam fub j>edihus pofrtam rem. in Excerpt. Gror. p, habet; qno iiiligniter faltiriium in JefcribenJa per partes inv*'- fuperbiaqite foTmofuli iftius xai- nilis formae fpecie: xoum os hocGtov et ferocientis , qnori pe- KqqoyjDi&ric t&f iyeikf4.arof avrott nei Te folum ftet", uter vincat, ct f&oarovyrfiiei sx-rs-r/.ar/.-sv:» quod aJeo victoriam iibi fub- %ov$.o7etv AvifAOtf ivtrovtytu* <£>e- iectam tencat, oftenditur. N«m oovutvot. Plura virio a Va!« ■tiedibus premere , /W> pedihas ken. aijata aJ Eurip. »Hippo!. tenere, eft pio mero arbittirt 2o2.)eaeque odoratae, trriguen. Jominantium. Exempla locu- tis delibutae; ipfe ftabelluni tionis viri. apuJ lutrm. ari Prop. manu tenens , eoque comrao- T. 1.4. — nudo, non calceis vendo levem ventinn f. «iirarn, bJToleis, iisque laxis (Prop. qna rwcreetar , ( unde if/vy/jtetrd JT. 2«. 40. )innixo; quoJ rie- Graecis appcllata ) excitans. Ex« iicatulorum hominum erat, treroae hoc mollitiei apud ve- irieoque iuJecorum babebatur, teres. Siiniie exerrpium eft Scipioni boc obiectnm, quoj a.piui Atbeh. VI. 16. p. 257. Sytacufis cumpallio crepiJisque ubi delfcato pttero qniJam a.!- inambularet in gymnajio apiid ftat , Tlier vocatus , ryj 5s$i« I.iv. XXIX. i<~>. Domitianum &wKamov y^iyfjtot rt otetv.tvtvv. certamini crepidutum praefedijje AliuJ irieni 1. !. Je rege Paphi traidit Suet. c. IV. — 13. E»re- cni columbae veutulnm facie- gta ■j-ct-jtj.tic pueri mollis ct bant, exAntjphane hmdat, irocZry» dclicati; in fumma brevitate fta rov(btpbv btetQtQcvrwf, quod tanto magis animum feriens. ihi vide fis. EoJem nomine Vefiitns Jaxus ac fluens, unde Artemonem qnendam traJuxit hiuneri aperti ac nuJi; comne Anacreon , cuins frngm. viJe pioniilfae ac por humcros" ilui- apnJ eiiiuleni XH. Q. p.
CARMINVM L. III. C. XX. V, I i - 1 6. 20j
Oualis aut Nireus fuit, aut aquofa Raptus ab Ida.
Ita Ilerculis defidiam notarunt vctt. iuxta Piutarcli. in lib. si irpxrjS. woX*TfVT«ov. p. fji3. tvipt
TOP 'Hp«HA«« trrt/^0VT8<; cV. tw
••iv , tv 0/jt<J>«/.>j< v.yo-
iocv , ivbibcvTA A-'o.\tc
ttvifft {Ji-viCnv yat Tatj.v-
*kinttv lavriv. Eaderu res iii
tis operibtts expreffa,
v. c. apud Gor. Gerum. Fior. T. I.
bin. &' Orl. T. I.
jft. 112. De flabellis vetevnra v.
Shoukh. et IHirm. ad Prop. II.
Cam Noflro auttm
compnrandus Ovid. Fafl. II.
fji><) (qq. i • s humevos
nerfnfa capiTHs jVlaeonis, aurato
confpicicutla finum Aurca pel-
lebant rapldos umbracula fo-
]es. — 15. (pnnlis , quali c,q- ina (nnm a couia proraitTa prae- cipue Nenrcbi veouflas defigna-
tur ) et lioc in <>etieie pro, quali fpecie, fornta fuit Nirtus, -;{ Y.CtkktCTOS ivi)Q vr; "IXtcv fy.Ba
TliV CtkklDV AetVOtUtV fJlbT ttfXVUO*
va Ilyksiwva , Ilomer. II. IT. 675. — raptus ab Ida in cae- lum, Ganymedcs. A comarum infigni fprxie eundem Ltician. T. 1. p. -15. Katkov HOjxiyrnv up- pellat. — aquoja , ilomeri epitheto, cui *I6v) tcokvribte^, vi- 6v)*5-ff« audit. sitjuofao ralles Uae itidem memorat Ovid. ]'aft. VI. 15. et LcLhcrritnam Jontibus dicit ;»3ct. IJ. 213.
CAR.
2o6 q. HORATII FLACCI
C A B. M E N XXI.
ARGV MENTV M.
JVIagnas hoc carmen virtvtes et colorem vere lyri- cum habet , Jive Jententiarum- converjionem , ad jinem iisque Jcrvatam, copiofamque varietatem, five elocu- tionif ornatum, numerorumque Jpectes venvjiatem. Omnino hoc in Horatio quisque paulo acvtior Jacile objervabit , tum maxime ab eo exquijitioris doctriuae copias expromi, vbi cum viro docto atque iutclligente agit ; qualem quidem 31. Valerium MeJJalam Corvi- num JuiJJei fatis conjiat. Cf. de eo Cic. cp. ad Brut. 15. Virg. Catal. XI. Cir. 54. Tibull IV. 1. Ncque litterarum foluni, maxime poefeos atquc philo- fophiae laude Jiorebat eximia , fed et rebus pace bello- que ( cf. Tib. I. 7. trivmphum cius Aquitanicum cele- brantem ) egregie gejiis amicitiam gratiamque Avgvjii promerucrat, idemque cum Octaviauo Cos. fuerat a. V. JDCCXXIII. Talis igitvr tantvsque vir quvm coenam apud Horativm condixijjet , poeta laclitiae fenfvm, quo penitus affectus erat t ita expromit , ut vetujium atque optimae notae Majjicum fuiun in Mejfalae honorem de veterario defcendere iubeat. Facta hac fententiarurn converfwne facile erat poetae, in vini laudes atque effecta ( McJJalae tamen habita ratione vv. 9 — 16.) excurrere; fuper quibus fatis
CARMINVM L. III. C. XXI. 2 07
iehine i?itpp. argutari videas. Caeterum , et orationis colorem et Jententias vlane graecas eJTc in hoc carminet ad aramncnti rationem aliquantulum injlexas, vix ad- monitionc egere arbitror.
A\J
•20$ Q. HOllATII FJLACCI
A D A M P 11 O R A M.
yJ nata mecum confule Manlio, Seu tu querelas, live geris iocos,
Seu
v. i. Miram venuitatem lia- tinm ingeniis (rZv ^wjtvtfvw» bet couverfa ad amphoram ora- y;<o tp7c roi-rotg xg(5awur.v< ofvofe tio , cni artificiofe admodum re- iuxta Chaerem. *pnd Stob. Flor» liquae deinceps feuteutiae ac- Grot. p. 8490 modoque in coinmodantur. 'Atjta f. am- bibendo fervato varia ac multi- phora mecuin, eodeni , qno plicxa fuaviter poeta ita decl-u ego, anno, L. IManlio Torqna- rn , ut ea ipfa viuo ingefta am- to , et I. Aurelio Cotta Coss. phoraque eontenta (qua eadeni (eit is DCI.XXXrX. V. C. ) imagine Maccdon. X\I. 4, ncta, docte et ornate pro, qu.ie (Ai:al. Br. Iff. 117.,) TiSbt vinum , iitis Coss, natum, re- vocr.t Xntao^; jvoiev tOtyoetTuvi); ) conditum fervaS. Alii ( tam- dicat. Non agnofeo i"itui quam Cruqitius et Gesnerug gnum Gesnerum , qui diverToi adeo) teitam mttam proprie iu- vini eiTectus diverforam, quae tellii; nm, formatam iciucet e deinceps ampborae indita t'ue« terra figlina , notatumque fniffe rint, vinotum, unius adeo ge* in nmphoris contendunt aninim, ncris ununi euudemquc apud qu«> factae fint. Qtiod oii te- omnes citectum elle v;iit, ita mcre ftaini arbirror, ita an> quidem, ut ampliora nunc vi- pborae aetatem , etiamfi conee» num habuerit, quo in rixas d'<s , quod tamen f.iliifliimim homines iuculuerint , nunc, eft, nuva vina feniper novis quod iocos, nunc, quod foimmm vnils fuifle condita, unde ftdeo excitaverit, etficporro; quae eadem vmi, quae amphorae, quam ieiuna fit ratio, facila aetas exiuVret , neino facile perfpicitur. Sed incidit in hano paullo fubtilioiis iudicii a poe- perverfam opinionem Gesuerus ta in viui commendanda vetu- tm Jeu-f-u, quod neutiquam ftate defignatam expectet, quum urgendum. Plures enim ideas, contra pervubgata res iit , vini animo occurrentes , ita enurt» aetntem Coss. , quibus conde* tiat poeta ; V. e. c. I. 1. m, biitur, nomine amphoris infcri- Tefta igitur gerit, coiii pto , notatam ftiillt. — ■ 2, Vir- tjuerelas , quateutts vinuin i tutes et eftecta vini pro biben- hauitum huiiiines qutvulos i,.
lnorofos
CARMINVM I.. III. C. XXI. V. 1 - 4» 2 09
Seu rixam et infanos amores,
Seu facilem, pia tefta, fomnum,
Quo-
morofos, afperos ; iocos , quate- dedimm ad III. ip. ij.) Ko«
nus, modice potum , liilares, ratio obvevfatum ftiiffe vix du-
atque oos quidem, qni natuva bitem. Cf. fragm. Ileiiodi npud
ad bilaritatem propenii funt: Wintert. p. 115. Eurip. Bacch.
rixam contra, magis iracundos, 279 — 85. Theogn. 871 fqq.
eratos , ad iiium animi — 3. Iiixas de amantium iur-
affectum natura proclives ; inja- giis, inter vina obortis, in-
nos amores , amantes, ut amore telligunt (ut I. 13. 11. cf.
infauiant; fomnum, fomnolen- Propcrt. III. 6. init. ) verbaqise
tos deniqne reddit, nimis lar- et infanos amores , explieativa
giter hauitum , nimia fui copia. fubiung.i autumant; vix bene.
Verbo igitur, vinum , praeter Nam et rw feu nunc fubiiituit
generalem eius vim narcoticam, poeta, et rixa proprie fumenda.
affectus, ad quos quisque natu- Cf. I. l^. 3. Eurip. CycJ.
ra pvopendet, prodit, (nota 552. Tlvyukc 6 Kw/txoe Xoibogiv
Tbeognidis : dvhq 05 8' oJvog r sq:v (ptXsl. — infanos vel
Ihttii voov. cf. Atben. II. 2.) perpetuo vehcmentiovis amoris
atque inflammat. Eadem fere epitbeto (ita fxaivsffSai et infa-
enumeratione vini virtutes ex- nira faepiflime poetis v. c.
liibet Enenus XV. ( Anal. Br. I. Tbeocr. II. 82. X. 3 1. Virg. Ecl.
166.) Bdnyov usrqov aqiffrcv, X. 22. Vnde et Amor tfwfyq-ocrvr
i fxv) —0A.11 , fj.y)T iXdy^iffrov sffrt vqc v^qtffTv); <Pf tvcx>.o~cc, Xvjffrv)(
yxo >) XJ-vj,- aWtoc v) /jtavr/jc. %l koyifffxov Q. Maecio IX. 3. (A. B.
Ss xokvc. — vs vtrstsv , axiffTpairroti II. 238-) audit ) vel quateiuis vi-
fxsv sqwrac , p>a-rri^si 8' vttvw num amoiem infanum ei!:cit, au-
ytirovi rt.~iSofji.Tov. Et Panyalis e;et, inflammat. Achill. Tatins II.
apud Stob. tit. XIX. p. 101. c. 3. p. 50. *Epw( bs vtai Aiivveof,
Orot. 0;v5C yotp icvqi iffcv iict- bvo fitaioi Ssoi,^vyy)v vtaraffy^iv-
yrSoviotffiv cvstaq iffSXbv , dXs^i- rt; tv.txaivovfftv sic dvaiay^vvriav.o
v.ay.ov , Kafff)$ ffUV3x>j8ov dotbi);. jUlv xaiwv «itj)v t:\> ffvvvjSse irvq},
Ev /xsv yap SaXiqc. tsqbv /xsqoc, 6 8s rbv otvov vTkvt.H.av/xa (piqmv,
ecyXatyjc rt , ' iv bs ■y_oqotrvtr ojc, O/voc yaq sqwroc. rqoifiv). Sna-
tv 8' i/jt,sqrv)c (£tkcT-/)Tc; , iv bs rs viter binc Ioni apud Stob. Flor.
fi'sv o>)o>)c (iia ciim Wintevt. Gvot. p. 449" V-^un» yltefroi
Poet. min. p. 469- legendum ) — qi-roXcc fSagvyoovirvtv iq&rwv
m«J ovffQqotTvvifc dXsystvyjc, quem audit. Adde Bacchyl. XI. 2.
locum (collato Eubuli, quem (Anab Br. I. t$i,) KurgiSof Tow. i/. O *>.jrc
2lO Q. HORATII FLACCI
Quocumque lectum noinine Majdicum Servas, moveri digna bono die:
Defcende
ikxlc aiSvccti (Pqivotc, «v«/Jtj- praeditum fit vinum hoc Hlaf-
•yvv j*'tv tx Aiovvcicici hiLqcic.. — Jlcumt qnod fervas , in te re-
fomnum facilem, vel qui po- conditum habes, five quod que-
tantibus obrepit, eos opprimit ; relas , iive iocos caet. excitet.
vel omnino mollem, iucundum. Ita iam Acron expediebat hunc
Heliod. 1. 1. Qcric «5>)v Tivsi locum : ..quocunque nomine:
— — (piksi Sk 5 fj.«k$avi6 c ex omnibus fupra dictis , uve
vttvoc. — Piam vocat teftam, ad iocos : five ad querclas etc."
refpectn vini, quod pium eft Plerique cum Schol. Cruq. e:-:-
erga cultores fuos, operam plicant, cniuscunque Confulis
fibi impenfam large remuneran- nonien , feu Manlii, feu altc-
do. Sic arborem pram poeta rius , infcnptum geras, cuius-
recte dixerit , quae pro cultura cunqire aetatis fis ; infulfa poll
fructus benigne praebet. Sed memoratum verfu i. Manlii
hoc forte fubtilius atque longius confulatum dubitatibne, at
petitum ; igitur praehat h. 1. tentia. Sed in hunc errorem
accipere pro, quac aliquid boni lapfi funt prava verborurri ftrti-
largitur , mtmiiica , benigna ; ctura quoc. nom. lectum iungen-
quod utique in genere de viiio do; qunrn lecifun (docie pro,
recte dici poterat, nulla abufus conditum ;nam'uvae proprie le-
eius ratione babita. Cf. I. iQ. guntur ) copia poetica tm fer-
Atque ideo hand temere inter vas adiectum fit. Neque vero
facilcm [ommun hoc epithetou audiendi funt , qui lios vini cf-
interpofuit poeta. Poilit etiam fectus cum refpectu ad ampho-
tefta refpectu fui , pii quippe ram fnam commemorari exifti-
vatis vel , quae facro, forte na- mant, ita' quidem, ut Ifora-
tnli Corvini dre ebibatur, pia titis MaiTicum fuuni in convivis,
appellata videri ; forte etiam qtios habiturus eifet , quorum-
graec. itqov (virem facram T. que bene noffet ingenia , atque
13. 1 ) iu animo habuit poeta. in hoc qtiidem querelas, in illo
iocos etc. excitaturum j
v. 5. Quocunque nomine HJaf- tifceret, atouc augurarelur;
ficuni fervas , docta brevifate quod vauiiTinuun atque fatis in.
pro , cuiuscunque demum 110. docturn commentum cfo. J o-
minis li. virtutis, indolis quitur enim poeta de tefta fua
iit , quacunque demum vi tanquam de vino in genere,
polleat, quacunque potcftate quod vv. 15 — 20. fatis inani-
caiuyiinvm l. nr. c. xxt: v. 5-10. 211
Defcende, Corvino iubente, Promere languidiora vina.
Non ille, quamquam Socraticis madet Sermonibus , te negleget liorridus :
Nar-
fefto docCnt. — dlgna certe es moveri , graece, quae movearis, deripiaris ex liorreo , f. vetera- rio ( ut V. 13. 6. 1 u vina Tor- quato rnove confule prejfa mco ) et ob vetuflatem vini ( erat enim circiter XXXIII. anno- rum) et ob generispraeftantiam ( Majjicum ) die bono vel fefto, numini cuipiam facro, utPlaut. in Poenulo : die bono , Aphro- difis, quem laudat Neap. ad Ovid. Faft. I. 72. Nunc dicenda funt bona verba die ; vel quod malim, faufto , quo fci- licet Meffalam Corvinum con- vivam habeam. — 7. Q. De- fcende promere , graece prorfus, nt promas , reddas vina tibi iudita ; fuaviter. Defcendere autem iubet amphoram poeta, 11011 tam quod in fuperiore aedium parte repoiita effet, quam quia parieti alte adclinata ftaret. Vnde deripere horreo amphoram III. 23. 7* — Cor- vmo iubtmte, in honorem eius ; forte etiam hoc Meflala , cum fe convivam oflerret Horatio, iocofe pactus erat. — lan- guidiora , vetufiate mitigata, fania (III. 2y. 2.) cf. III. x6. 35.
v. 9. Hle , quamquam inttdet, penitus imbibit, iinbutus eft fermonibus Socraticis, philofo- phia Socratica , te non negli^et, liand afpernabitur te horridus, pro ftudiorum , quae tractat, feveritate ; ille, utcunque triftis atque aufterus philofophus , te benione habebit, commodum fe tibi praebebit. Sermones So- craticos univerfe de philofophia pofuit poeta , ut Socraticam domum I. 29. 14. Yide ibi Not. Si autem ferrnones pro- prie accipias, erit : quamquam fermonibus philofophicis abun- dat , nil niii philofophiam cre- pat ; quod quidem fere eodem. redit. Plin. Epp. III. i2. l'c- niam ad coenam : fed -ft cxpe- dita, fit parca : Socraticis tan- tum fermonibus abundet. Docte autem Socratica philolophia de- claratur MefTalae philofophandi disputandique ratio 11011 fpinofa illa atque maledica , qnae Noftris temporibus graffatur, fed modefta, Atticique lepo- ris falibus confperfa. Sermo enim in quo Socratici maxime eoccellebant , lenis erat minime- que pertinax , nec leporem ex- cludebat , iuxta Cic. Off. I. 37. O 2 — madet,
2 12 Q. HORATII FLACCI
\
Narratur et prifci Catonis
Saepe mero caluilTe virtns.
Tu
— madet praeceptis philofo- largitcr fefc vino ingurgitavit,
phicis pectus , iis refertum, lo- inaioribus poculis fefe invitavit
cutionc vel pedefiribus fcriptori- benignins. Sunt qui Catonem
bus familiari, rjua doeti cuius- maiorem f. ceiiioriurn cuiu
piam artis aut fcienti.ie imbuti Scholl. intelligant , aflVrniitcnie
vel tincti eadem di untur ex- in hanc rem e Plutarchi Cat.
ornati , eimcjue aucta notione. Mai. (p. 351.E. ) locum , qui
Sic Martial. I. 40. 5. Decianum tamen niliil arnplius docet,
Cecropiae madidum Zuitiaeque quam Catonem ruri fitbinde
JMincrvae artibus et VI I. 6q. 2. lautins coenafle, (ijv hs x«i to
Xheophilam Cecropio rore (ita 5e7tvov aCnZ tv ay^M bncyiAsffTS-
lec;erim pro, Cecropia Jote) qcv reliqua enim, qune feqiiun-
madentem, et eod. lib. c. 51* tnr, vtai ffvvlnyytv ikaoiLc o-J
5. Pompeium iure madentem rol; k«S' qXntnxv ixovoic Yfhi; wv
vocat. Senec. ep. 36. Prrfeve- ffvyyivtffSoa , n«i toSsivo,-, uXXa
ret — perbibere liberalia Jiu- axi to~i; vtoic, ad hilares eius
dia , non illu , quibus p<:rfundi commodosque mores potius
fatiseji, fed haec , quibus tin- quam ad compotationes referas.
rendiis elt animus. Horridum Praeftat igitur ad Catonem Vti-
feverioribiu ftudiis , maxime cenfem referre, quem fatis conJ
pbilofopbicis , proprium , ob ftat provectiore niaxime aetr.te,
rioidiora atqueafperiora philofo- vino pltis iufto induliiffe. At
> phorum vivendipraecepta. Ilcr- hoc Catonis iunioris exeniplum
tneftanax apud .Athen. XIII. 8- negant fatis aptum effe h. 1.
CTiffoi ffv.XyjQov p/ov iarv)ffav partim quod notius ac re-
ro &v7owicwv, ff/.oXc/jv /xtxio/jitvot centius fuerit , de quo tanien
eo^njv- Meleager XXXVII. 5. to poeta fando tantum (narratur)
jw* iipovfft (pQvcny/xoc ffxyrrQcipi- libi conftare dicat; partim, quod
p«v eotplxc. Eodem fenfu hifpidum Meflnla parum honorilice cum
J? latona vocatSidon. c. IX. 233. illo Cntone comparetur, qui et
mitia contra ftudm poetlca. v. icmpeftiviora et liberiora c,m-
MarkL ad Stat. Silv. IV. 4. 49* ▼ivifl agitaverit, npctesque r-
— 11. 12. Etiam Catonis vir- potaverit ; quod denique prijms
tus, triftis illa gravitas ac leve- fatis dure atque inlolenter dicn-
ritas Catonis, ^raviflimiis ille tur is , qui feveris moribu»
Cato faepe mero caluit, inealuit, pracditus lit. Sed hoc paucis
StDfiivS^ oivjf, ab cilectu, pro, ita videbitur, quibus exquifl-
CARMINVM L. III. C. XXI. V. ll-l^. 2l5
Tu lene tormentum ingenio admoves Plemmque da.ro: tu lapientiuni
1 Curas
tior huius vocis vis i°riota eft. ad eiTecta vini in viris fefe pro-
Ita vero Catull. LXIV. 159. dentia, qui Catoni funt finiilli-
Saeva quod horrebas prifci -prae- mi , h. vel nntura eravcs at-
cepta parentis , h. Aegei. Flura que feveri , vel continuo rerura
vitl. ad V. 13. /). adlata. Oniui- abftrufavum ftudio ad gravita-
no autem quum MelTalarn poeta tem compofiti , h. philofophi,
iliuiiri nliquo exemplo commo- qualem Meffalam fuiffe vel e v.
nefacere vellet, vel graviilimum q. noftri earminis abunde con-
virum liaud dedecere liberiorem ftat. Appofitum igitur eft,
compotationem ; in pronitu erat quod hoc potiilimuin nomine
Cato nofter, vir vini quidem poeta vini virtutes praedicat.
appetentior, idem tamen incre- Vinum tonnenta admovel , qui-
dibili, quam natura habebat, bns expiijinet ingenium durum,
quamque perpetua conitantia animi duritiem , feveritatem,
corroboraverat, gravitate ( funt morofitatem ; per confeque.ns
verba Cic de Oft. I. 31) con- igitur: vinum expngu.it, vin-
fpicuus ; adeo quidem , ut hoc cit arrirui gravitatein , exhiL-
ebrietatis vitiuin in viva h.tc vir- rat triftem ac morofum natura
tuttun imagine excufatius habe- animum. Doctrinam poetae in
retur, ac paene houefti nomen enuutianda hac fententia facile
obtineret. Atque ita conftanter obferves. Scilicet pectus, quod
loquuutur, ficubi mentionem hilaiitati omnem aditum prae-
iftius rci faciunt, veteres fcri- cludit, munitum quafi atque
ptores. Seneca de Tranqu. cap. obfeptum eft perttnaci gravitate,
extr. Catoni ebrietas obiecta eft : atque aufteritate ; violentia igi-
us tjficiet , quisquis obiece- tur opns eft, qua iiia expugue-
rit , hoc crimen honrjtum, qtiam tur vincaturque : vincitur autcm
turpem Catonem. Caefarem plcrumque ( cum verbo enim
quoque Cr.tonem ob hoc ita re- hoc adv. jimgenduni} admotis
prehendiiTe, utlaudaret, tradit vini tormentis feu machinis,
Plin. Epp. IIT. 12. qunm locum lenibus illis ac blruulis, qnne,
oinriino vide lis. Adde Martial. etfi eincacifliina , blanda tamen
If. go. Quod nimio gaudes no- vi fefe pectori infinun:;t, illud-
ctem producere. vino ; ignofco; que profligata gravitat^, lae-
vitium, Gaure, Catcnis itabes. tum, hilare ac ioeofum reddunt.
v. 13 fqq. A Catone facilis Geminus huic plane locus eit
ac planc uaturalis Uanfitus ev&t III. 2.$. 4- Prome reconditum,
O 5 Lyd»
2l4 Q- IIORATII FLACCI
Curas et arcanum iocofo
Conlilium retegis Lyaeo:
Tu
Lyde ftrenua , Caecuhum , mu- viter adiectum tormentum, ele-
nitarque adhihe vim fapientiae, ganterque oppofitum duro inge-
ad quem vide quae adnotavi- nio , qtiafi duritia lenit.ite vin-
mns. Quod fi. vero tormenta catur. Comparant intpp. Bac-
cuin quibusrlam explices \iaffa- chylideaapud Br. Anal. I. p. 151.
VfiUf, admoveri ea h. 1. a poeta ykvxs? avayy.a ffsvo/xsva xuAi-
cogitanda ad duri ingenii fran- xwv 2-akirqffi Ovftov. Dulce tor-
gendam pertinaciam (nara hoc meutum itidem pulchre Voconii
fere iftis volunt eilici ) non iraibaoiov vocat iMaitial. V i I .
autem , quod intpp. volunt, ad 2q. 1. — ingenium durum, de
explorandos tentandosque ani- animi natuia didtcili , morofa,
mos; quae quidem fententia ab nt apud Terent. Fhovm. III. -2.
h. 1. plane aliena e£t. Vtiamvis 12. etalio3. — 14« Tu retegis,
autem rationem amplectaris, recludis, in medium prolers
idein fenftts erit. Caeterum curas fapientium, (pikoffoipMV
novam h. v. explicandi viam /xsktTa;, quidqnid acerrima
mgreflTus eft Bentleius, poetas meduatione extiulernnt, nova
refpici exiitim.ius, quorum in- ipforum de rebus diviuis huma-
geninm durum plerumque et nisque dogmata ; tu difertol
liccum , ubi liberiore vino im- facis philofophos , tua ope phi-
maduerit , facile , fhie.ns, co- lofophoium nodofae quaelinones
piofum fiat; minus adpofite ad ac disputaliones exiltunt faeiles,
fententiarum uexum ; ut taceam, dilucidae et copiolae. — con-
iniurium effe Bentleium in poe- filia, fiovksvfiaTa , h. htavcl)-
tas, quos fic aridae plerumque /jkxt», decreta, placita philofo-
et dithcilis venae, non svosti- phorurn. Hoc enim fenfu fiov-
v.ov;, non pollentes inventione ksvstZat, et fSovktv/jLa Platoni
et copia dicat ; et, (i poetarum et aliis adhibetur. Arcuna di-
teftimoniis, qnod facit, pugna- cuntur, quatenus vino demum
re licef, vinum ingenium ojfufca- retegtuitur atque explicantur ;
re itidem evincam Eubuli ornat adeo finrplicitcr. Ad fen-
vv. apud Stob. Flor. Grot. p. tentiam poetae egregie facit
653. ( coll. Athen. II. p. 43. F. ) Chaeramon apud Grot. Excerpt. '
0 /usv olvcc iflftlv T0 (bqsvtiv i-iri- p. 849- T0~S X?W^MV*,$ (0,vo»)
OHCTtt, vtJiq b's TVvc TrivovTa; irao'Xff-/.fja'iTai yskwTa, ffofyiav,
svpsrrxevc toisH. — - Lene , vir- tifi&Siav, tvfiovkiay , et Theo-
tutis leniiicae , emollientis, fua- ponip. apud eund. p. 555- n
tqvZ
carminVm l. iii. c. xxi. v. 15 - 20. 215
Tu fpem reducis mentibus anxiis Viresque: et addis cornua pauperi, Poft te neque iratos trementi
Fiegum apices, neque militum arma.
Te
rfu$ aqtcrov lcrtv tt; tvf&ovXtav. — iocofo Lyaeo, ope vini, ad lufus ac iocos provocantis. Caeterum infulfas Intpp. fuper his vv. hallucinationes tricas- que referre atque exagitare nec vacat nec lnbet.
v. 17. Nunc ilemum poeta, liberiorern canrpum nactus, lau- des vini genefatim exponit, ad quas fuperioribus vv. prnno qnali alveo deducebatur. Com- parandum in primis cum h. 1. ab Athen. 17. 1. tnm : u> -ractroi; QbovoZ&t
tXsffTATS , AlOVVffS , V.Otl
*B<J>wt«t, w; ijSyj rt; tt , orav itit-rstvbv fjtsya fypoviiv toibH; fxo- v;;, tov ra; etfr^Cj aiqovrdt cv/jl- ttnStt; ytkav , rov r <xff$svq rok- ptav rt , tcv hitkav SoaffSv. Cf. I. 13. init. Epp. I. 5. lG .fqq. — 17. fpem redacis, fperare iterum iubes x?ie>ntcs anxias, fol- licitos, melioris fortis fpe eri~is adfiictos. Spes iubet ejje ratas . Ep. lautl. v. 1 7. et IV. 12. ig. Sprs donare novas lar- gus. — iQ. rcducis, reparns vires , ftvSoi 5s m •*•/.:■) Zrt fxsvo; fxsya crjo; aiiit , Homer. II. £'.' 261. quem locum refpexit Ma-
ccdonius c. XX. (Anal. Br. III. 1 16. ) ijJvo; fXtgoiretv oTvbi) 0//t)-
°i£ £^>/j. — addis cOrnua , das animos , fpiritns , pauperi, hu- mili , proverbiaii locutione, qua et Ovidius ufus eft A. A. I. £53. Tuv.c veniunt rifus ; tunc pnuper cornua fumit: tunc do- lor ct curae , rugaque frontis abit. Scilicet y.toara tyrtiv (cf. Dio^enian. Prov. cent. VII. 3q.) dicuntur audaces nc fortcs. Vnue explieandus Ovidii locus Amor. III. li. 5. domitum pe- dibns calcanms dmorem, vene- runt capili cornua fera nico. Otvo; inde dictus loni npud Athen. II. 1. atoct-vov;, et Antiphani npiul Grot. Excerpt. 1. ffroaTtfyoc. , 0; ptovo;
5-,-jToi; aytt rakfJ.aV. 19. 20.
Adeo quidem , ut ne potentiili- morurri quidem hnminum iram ac minas treniat , nietuat poft /v, \ ino tuo haufto. ( ut poft vina I. 13. 5.) lam potentiili- mos defigriat poeta per Partho- rnni f. omnino Orientis re"es, rjuus tiaram, f. diadema apice munitnm imperii h.ibuilTe in- Bgne fntis notum eit. Cf. I. 5 'f. 14« Tum pro : rrnn trcmit mngis ivaqyw; eft, rc- O 4 - jmii
i2l6 Q. HORATII FLACCI
Te Liber, et, fi lacta aderit, Venus, Segnesque nodum folvere Gratiae,
Vi-
gum apices , maieftatem , po- fimilliroo: Sic noctem patera,
teminm regum , idque, quo fc ducam carmine , donec inii-
RUcUcue notio mire exaggera- iiat radios in mea vina dies.
tur, iratorum ; pro quo docte Martial. II. []g. 1. nimio gaudes
ipli apices irnti dicuntur. Paulo noctem producere i<irw ; et VTal.
aliter fcntentiam extulit Bac- FL I. 27$. Thracius hic noctem
chvl. XI. 9. (Anal. Br. I. 151.) dulci tejludine vates extrahit.
maci h^ a vBq a>-rot- /j.o-jaqyj\ctvj Tum inverfa ratioue nox ( pro
hov.ti. — neque horret arma qua h. 1. lucernae funt) et riuae
enfes militum in feftrictos, au- inter potandum excitantur, amo-
dacter puguat ; in vroelia trudit res , ioci , decenlior hilaritai
inertem Nofier Ep. 1. 1. Mftce- (quae docte ad JLiberum, l e-
don. XXI. 5. (Anal. Br. III. nerem, et Gratias refert poeta )
ur.j re in niaius aucta: aJ- amphoram li. 1. producere dici-
rixtx h' yjutri^oio wiojv Kj)|r;jps tur. — laetu , benevola , pro-
Auatov -ratci yiavaCT^aict; l-iac- pitia. Vid. ad I. 2. t\. 6. Adde
va/x£vai iSsAw. Ov rgc/j.Et» hs luculentum Theocriti locum
Snkaifferetv cc/xeikiyov , cvht y.s- VII. 156. prave, ut multa ifliiis
^avvovc , irtOTOv aVaopyjTCv 5a'p- poetae , intellectum, a &s -y'*
csc jj^wv Bjo/^iou. Aao-ai , h. laeta, propitia ht,
5paY^""""a v.ai p.amavag *v ««•
i'. 21. Tecum funviter no- CjDorc'fv;<-;v syotca, Ceres. —
ctem traducemus, fervata ora- 2 2. fegncs folverc , £,raece, ad
tionis converfione, pro, per to- folvendum, quae did;cu!tcr,
tnm noctem potabimus. Ex- omnino non foluuut nodum,
qnifite invertit atque exorna. nexum , mutuo amplexu haud
vit iftam fententiam poeta. divelluntur, Xatjirtc cv^vyiai,
Proprium ac vulgare erat: Eurip. llippol. 1147- Miferri-
Convivium vino, rifu, iocis me fuper hac cvi^vyia , couvi-
in ferum noctis producetur vis accommodanda , argulari
(uti plane effeit Liv. XXXIII. quosdam cum Baxtero videas.
43-)' pro hoc doctiits eft, vi- — 23. L-ucernarum in convi-
luiiti f, amphora producit, ex- viis nocturnis follennis mentio.
teiulit noctem, quae contmua- Vid I. 27. 6. III. Q. 14- — -
tur pcr noctem. Quae forma vivae , lucenies, kvyvcc fytka-
eltin 1'iop.IV. 6. 35. locoMoftri y^u-rvoc Mele.ig. JLXVI. A. Br.
1. 20.
CARMIH VM L. III. C. XXI. V. 2 1 - 24. 2 1 7
Yivaeque producetit lucernae,
Dum rediens fugat aftra Phoebus.
I. 20. ContVa occuientcs lucrr- "Etfifv. 855« fovte in eadem re:
nae Petron. c. XXIT. — 24. 'Ao7ov tjtQotyotrav <xgt£%<x //«•*•
«sqne ad folis ortum. lon vtufjLiv, <x\}.lov XsvnoirTEPvya iroi-
Chius npud Schol. Ariftoph. bfc/juv.
O 5 * 13
2 18 Q. HORATII FLACCI
C A R M E JV XXII.
ARGVMENTV3I.
JXe nugas antiquas , quas bene multas Juper confillo poetae conjecrationisque caujja ejjutiere interpretes , re~ Jercndo novis Jioc epigrammatium nvgamentis itnplicem, ( quod bono lano accidijje exijlimo , in Jelici amicae Horatii puerperio annuntiato hoc carmen ejjujum Jia- tuenti) Jatis Jit vionere , poetam in graeco aliquo epi- grammate , quod nativa venujiate ipji pracplacuijjet, vertendo lujijje, cum eoque certajfe videri. JSteque temere hoc Jiatui , Jacile largientur ii, qui multa adluic huius generis epigrammata in Anthologiis graecis extare meminerint. InVocationem numinis Jequitur conjecratio, pervul«ato more.
A D
• CARMINVM L. Ilt, C. XXII. V. 1 - 4- 219
A D D I A N A M.
IVXontium cuftos nemorumque, Virgo, Quae laborantis utero puellas Ter vocata audis, adimisque leto, Diva triformis :
Iii-
v. i. De invocatione mune- Callim.H. in Del. 132. nikti
rumque Dianae propiiorum ad /xovov TLikslOvtav, et II. inDian.
prifcorum hymnorum modu- 21. o&iyjffiv ux dshivsafft yvvai-
Ium facfa enarratione vid. Ar- nsc TSiqo/xsvat vtaksovfft (SoqSoov.
gum. c. X. Libri I. — Mon- Ipfa, enim manum obftetriciam
tium cujios nemorumtjue , jj y.ar- parturientibus praeftare credita.
zystc cqsMv bgvfxoic, ska(pyfio- Minus igiiur accurate vocata
ks , csjx-jy\, in Orphicis in pro invocata capiunt nonnulli.
Dian. 35. 10. Declarat,ur Ter cuius opem puelJae iterum
Diana venatrix, oCotffifyotToc, iterumque, h. enixe expofcunt,
ayqoTsqv}', res nota; vid. ad I. ingravefceiitibus partus dolori-
. Adde Carm. Saec. 1. — bus. Mire argutantuv intpp.
VirgOj TaqSsvoc iimpliciter fuper hoc ternario numero. —
dicta Diana , ob perpetuam ipii laborantes utero ixoyoffTOxovffxc,
a Iove concefTam -zaqSsvi-.yj ; partus doloribus correptas.
vid. I. 12. 22. et Ilom. II. in Ovid. Amor. II. 13. lg. Tu-
Ven. init. — 2. 5. Ilithyia. quu laborantes utero miferata
Audis , exaudis (v. ad I. 2. jjuellas , — lenis ades , preci*
27.) praeiio es vocata, preci- busque meis fuve , Ilithyia. Vu-
bus , ut adiis, implorata, ar- de ipfa dicta //oyoo-roxcc, veluti
ceffita de praefenti Deae auxilio Theocr. XXVII. 29. — jjuel-
cape. Noitcr V. 5- 5- fi vocata las , nuptas, novqtbixc ako-
vartubus Lucina veris adfuit. %ovc; iu>to loquendi ufu. —
Tlieoci-. XVII. 60. ivSa yixq adimis hto , morti eripis , e
EttksiDvtav t(S w o- aTo kvai^wvov praefentilhmo vitae discrimine
AvTi-yovac Svyazyq &s$aq-j);xsvx incolumes praeftas; unde eadem
m&ivsffffiv. 'II os 01 sifxsvs- Dea dtcta edjTstqa, opifera caet.
0 v ff tx TtxqiffTotTO, v.ado' aqx Diva triformis toi [xoqfyoc.
«vvrwv vwSuviav xare^tvi fxtkwv. ( Lycophr. 1176.) tergemina
( Virg-
2 20 Q. llOHATH FLACCI
lnminens villae tua piims eito, Quam per exactos ego laetus annos Verris obliquum meditantis ictum San$ruine donem.
(Virg. Aen. IV. 5. 11.) qna quovisanno, quotannis. —
imasiuo varias ac diverfas eius- laetus , lihens, e vovendi for-
dem uuminis poteftates ac vires mula. Virg. Aen. VIII. i'63.
per naturam diilitas, diverfis- Ex illo celebratus honos , laeti-
que anui temporibus proditas que minores fervavere diein et
prifcus Oipbicorum fermo com- mox 279. omnes in monfam
plectebatur. Splendide hanc laeti libaut divoscjue -precanlurt
Hecates potentiam defcriptam et faepius alibi. — auam verris
vide apud Heliod. Theog. fanguine donem , fubter quam
411 fqq. verrem immolabo, riihil am-
plius. Dc affufo radici pinus
v. 5. Tun, facra tibi efto fanguine cogiiant; temere, ar-
■pinus , viliae meae nwmintns, bitror. — obliquuin meditantis
adftans; fed alterum praeclare ictum , -exquilite pro annui;
de procera arbi;i. . Argutantur pLne ut III. 13. 4- Cui jrons
intpp. in confilio poetae, quod turgiila comibus primis — proe*
pinum Dianae oonfecret, cauf- lia deftinat ; Heliodeo ornatu,
iamque vel ab Iride vel a Cv- Scut. Herc. 386. olog X iv
bele , quas easdem umi Diana gvj$ cgso; y^ake-o; T^oihdffSat
inepte ftatunnt , qmbusqtie pi- xolt{>*; y^avkiobwv (p^ovsst
nus facra fuerit, arceffunt. Si 3 v /a 7 ixay^i o~ <xa S ai dyoodui
omnino ratio reddi debeat, equi- S-qozvryai , Dyyst hk n ktv*6v
dem eam a Diaua nemorum cu- bhivr* hoyipnuStic. lctum
Jtode v. 1. repetietirh. — 6. obliauum mcd. oblique ictui
Confecrationi facrum votivura fpargere geftit, hoyjAog diactt
fubiicit poeta, veriem quotan. ( Ilonier. II. XIT. 148- ) m ^a'
nis fub ifta pinu immolanHnm. tui iras frangit (Siat. Tlieb.
— per exactos annos , finito VIII. 535. ) e naturaaprorum.
CARMISVM JL. III. C. XXIII. 22 1
C A B. M E N XXIII,
ARGVMBNTVM.
\Jptime eos Jlahiere arbitror , qui jjoetam graeco %quo- piam , ut ila dicam, fonte prolutum ad tractandum iioc argumentum accejjijfe exijiimant. Egregie tamen illud intextis l\omanis ideis ita exornavit nobilitavit- que Iloratius , ut admodum exiguam inventionis laudem poelae graeco reliquerit. Corrigit hoc carmine poeta meticulojam rujiicarum mulicrum , quae Jacra in agris jjrocurarent , religiouem, quotidiauis Jacrijciis , isque jjro Jacultate lautioribus , Ueorum jjacem expojccntiian, monetque exiguis donis , noviiunii diebus oblatis, agro- rum ubertatem gregumque Jecunditatem abunde a JDiis Jjojje redimi. Inde dejcrtur ad auream Jentcntiain: JJeos non tam Jacrijcii jumtus, quam jjium oJJereuUs anirnum Jjjectare. Mirijcum hoc cavmen lenociniuin habet a Jentculiarum veritate atque Jimplicitate, ora* tionisque quacjita quidein , nou ajjectata tamcn, ele- gautia. Si rijum quaeris, ajjatim tibi propinabunt intjjjj. Juper huius carminis conjilio argutiae.
A D
222 Q. HORATII FLACCI
A D P II L I D Y L E N.
VJaelo fupinas fi tuleris manus Nafcente Luna, rnftica Phidyle, Si ture placaris et liorna
Fruge Lares, avidaque porca:
Ncc
v. i — 4* Egregie exornatur vtilgaris fententia : Satis propi- tios tibi Deos reddideris, ii te- nni facrificio , at pia puraque mente oblato , eos venereris. Si tulerls , fuftuleris coelo , ad coelum, martus fupinas, Cirriag. (uxTJaff/aar* j^sipuiv Aefcliyl. Prom. V. 1004. docte compa- rat Boettig. ) expanfis pahnis ; qui follennis olim precantium habitus erat. Nora Homericn, yjfiqag avacryeiv, ytiq hqiyiiv t}( ovoavov. Vide Lambin. et Torr. Adde Ariftaenet. II. 2. v^ov <TQoaavaTclv£iv tuj ytiqs. — Lu- na nufcente , nova, novilunii die, quem facnun habebat agreftis fuperftitio. Adpolitus oft Catonis locus , quem Jaudat Torrent. de R. II. 145. Kalen- dis — ■ — ■ coronam in focum in- tlat ; pcr eosdemque dies Lari familiari pro copia fupplicet. Nam adKalendas veterum more nafcentem Lunarn referri debere, etfi Horatii tempore anni lu- liani curfus receptus effet, bene idem Torr. monet, unde men- ftruu tura , anticjito JLari reddita rocat Tib. I. 5. 34. De re
etiam Acron ad h. I. „Solent rufticae mulieres in initio pri- mae lunae preces caelo effun. dere. " cuius fuperftitionis cauffa a vi , qnam hmae in rerum e terra provenientinro ubertatem adfi»narent, repe- tenda videtnr. Dicta inde et- kv\vv\ ocJy/jTSifa, (psgiy.a^ xs< Orph. H. VIII. 5. — 5. pla- caris , facrum feceris, noto lo- quendi ufu. — homa , wqatjt, hornotina fruge, frugum pri- mitiis, diis agreftibus 0 folitis ; quibus JLares villaticos accenfendos effe, dtibitari nN quit. — rorci Laribus immo- landi frequens mentio aptui ve- teres. Tibull. I. 10. 2.6. Iloftia erit pleua ruftica porcus hara. Nofter II. 5. 165. Vnde Lares domefticos grnndules dictos ceu. fet Arnob. 1. 19. — avida e natnra auimalis. Ovid. Faft. I. 549. Prima Ceres avidae gavifa eft Janguinc porcae.
5 — g. Docte enumerat mala ntquc calamitares, quae ita fa. cile propulfentur. Nam precum formula tam an°;ent)ae rei
c
quam avertendae calamitatis ra- tionem
CARMLNVM L. III. C. XXIII. V. 1 - Q. 223
Nec peftilentem fentiet Africum Fecunda vitis, nec Iterilem feges Robiginem , aut dulces alumni Pomifero grave tempus anno.
Nam
tionem Imbebat ; qiinlis extat apud Caton. c. 14 1. Te precor, ut tu morhos, viduertatem vafti- tudinemque calamitates , intem- periasque prohibejfis , defendas, r.icesque; utique tu fruges, frumenta , rineta, virgultaque grandire , benequc evenire flnus.
— Fecunda ritis non fentiet Africum pejt. concifa brevitate pro, vinea fecunda erit, lar- gus vitiura proventus erit, nulla ab Africo pejte f. noxa illnta. Africus f. Aufter cum omnino nocens (IJ. 14» *50 tum maxime vitibus infeftus. Pallad. II. 15. Plagam coeli fpectare debet loiis frigidis meridianam , caliuis feptentrio- nalem , tepidis orientem; fi ta- men Auftros vel Euros regio non liabeat inimicos. — fentiet, experietur, aciiecta damni 110- tione, ut III. 27. 22. IV. 4. 25. et IV. 6. 3. et faepius alibi.
— 6. AVc robigo fegetem fteri- lem , infecundam reddet , lae- det. Vnuru eemis fterilitatis pofuit, tanquam poeta. De
I rubigine docte difpicit Boettig. ad b. 1. quem vide. Fiebantdeae Rubigiui facra , ne virides her- bas toireret, Colum. X. 542. Etiam ad graudinem aveiteu-
dam Senec. Quu. Nat. IV. 6. 7. Exquilite ipfa rubigo JleriUs dicitur, quae fegetera iteriiem facit. — aut variat to nec , quod bis pofuerat poeta, more Noft.ro familiari. — dul- ces alumni , hoedi et agni, cum delectu (v. ad III. iQ. 3.) pro univerfis gregibus. Cato 1. 1. pajtores pecuaque falva fervaffis. Eetura enim auctumni tempore morbis maxime obnoxia. Cf. I. 17. 4- dulces tenelli perpe» tnoopitheto (Lucret. II. 1158« Ipfa dedit dulces fetus et pabula laeta. Virg. Ge. III. 173. duU ces nati, de vitulis^ iuventne proprio. Cf. I. 16. 23. Alii vernas , S^bttou; , intel]ij»unt, quibuscum iudant domini, uncie dulces; minus accomroodate ad reliqua. Vide omnino ad III. 18- 4- — 8- tempus grave, nocivum, infalubre, propter pluvias vcntos (I. 17. 40 "• Auftrum (per auctumnos corpo- ribus metuendum II. 14. 16.). Similiter graves auras dixit Ovid. Met. VII. 557. gravem Auctumnum Nofter Serm. II. 6. jg. grave caelum Sueton. Tib. 36. — pomifero anno exquiii- tiori Ihuctura pro anni h. par- tis anni, pomiferi Auctumni. v. 9.
2 2/f
HORATII FLACCI
Nam, quae nivali pafcitur Algido Devota quercus inter et ilices, Aut crefcit Albanis in herbis,
Victima, pontificum fecuris
Cervice tinguet. Te nihil attinet Tentare multa caede bidentium
Parvos
v, g. Pro copia enitn (nt Cato 1. 1. ait) fi fupplices, ab- unde Diis fatisfactum erit. Ali- ter habet , in facriiiciis publi- cis a Pontifice pro univerli po- puli falute parandis. Sententiam hanc ita inverfam : lantiores victimas pontifex mactnbit, vide quomodo exornnrit poeta. /7- ctima, ^pecora , Diis devota, de- ftinata (uris fervata ut Virg. Ge. III. 159«)» quae pafcuntur faginantur in Algido , Eatii monte nivali, praealto , ac fal- tnofo; inter quenus et ilices docte porcos facres ( uti Plautus eos indijiitat Menaechm. II. 2. 16. cf. Vnrro II. 1. 20.) et Albanac herbue , palV.ua circa Albam longarn (fmititna her- ba eadem forte iunuit luveu. XII. 12.) boves opimns defi- gnant. — crefcit , nutritur, adoiefcit. In Falifcis aliquando pnftos fuifTe cogas ex Ovid. ex P. IV. (j. 3'). Agnaque tam lactens ( in privato facro) quam gramine pajia Falifco victima (iu publico facriucio ) Ta injicit icta Jocos. — 12. »3.
Iftam convenrt tingere, madefa- cere cervice, fangnine e cervice ebulliente, fecures pontif. li. a pontificibus mactari. Eadem ornatus ratio in Propert. IV. 1 . rii. Idetn Agamemnoniae fer- rum cervice puellae tinxit ; et ln Infcriptione 'apud Gruter. p. 05. infcr. IV. L.ampfacios me- lior non imbuet hoftia cultros, quam veniet noftra vutima caefa manu. Adde Calpurn. Ec!. V. 27. Vulgariorem ornatuni, aram victimae fanguiue tingere adhibuit Catull. XIX.. 16. et Virg. Ecl. I. 8- <lni primuia occurrit apud Eurip. Iphig. T. 404. ivSoc •A.cjqx hicxTtyya pw-
fUVt'
v. 13. Obferya doctam dun- rum fententiarum complexio- nem , ita disiungendam : Nihil attinet, tdav Tf otrvjv.si , nihil neceffe eft, minime confenta-' ncum eft, te iftos imitari: faiis erit, abunde Deos venerata ens, corona ipiis oblata. '1 i quaefite pio, placarc, propitio* tibi reddere vclle , muita hidentium, docte pro, mulia- rum
CARMINVM L. III. C. XXIII. V. 9 -18« 2 25
Parvos coronantem marino
Hore Deos fragilique myrto.
Inmunis aram fi tetigit manus, 1N011 fumtuofa blandior lioftia
Mol-
rum ovium caede , multas oves itnmolando. — coronantem, dummodo corones ileos varvos, exigua Larium fimulacra, ferto e rore m. et myrto plexo ; ex more. Plaut. Aulul. II. 8« »4- Niinc tufculum emi et hafce co~ ronas Jloreas , haec imjwnentur in foco nojtro J-.ari. Cf. eiusd. Com. prol. 24. luvenal. IX. 137. colore e Noitro ducto : O varvi nojtrique Lares , quos ture minuto , aut farre , et tcnui foleo exorare corona. Adde . XJL 87 fqq. Abfolvi autem corona oblata facriiicium putandum ; quod prave alii de apparatu eins iuterpretantur. Vnlgarem ac limplicem coro- nam arguunt ros marinus, X«/3«- ywrif, et myrtus Jragilis , flexi- lis ( ut fragilis cera Iuven. XII. J38.) adeoque tenera, coronis nectendis aptiilima. Aliter fra- giles laurus appellat Virg. Ecl.
VIII. 82.
v. 17 — 20. Sententia fatis expedita , atque ab Ovid. ex Pout. IV. 8- 39- 4°' eleganter ita exprelTa : Nec , quae de var- va Dts -pauver libat acerra, tura luinus , grandi cjuam data lunce,
Tom. U.
valent, Diis piam mentem magi» quam facriiiciorum fumtus re- fpicientibus ; fed impeditior eius enuntiatio. Duas fere conci- liandorum Jnter fe verborun rationes iuiri viueay. Altera, quam melioris notae intpp. fe- quuntur, eft : Si pia mente Deos veneraris , jumtuofu l>o- Jiia ( in recto cafu^ facriliciura fumtuofnm ?ion blandius , non magis mollivit , nioliire folet (kcqistws ) placat Penates aver- fos, iratos , ad reconciiiandam eorum gratiam valet, quara far vium et mica fc. falis , h. mola falfa , tenuiftimum facrifi- cium. Haec quidem fimplicior ratio , Iloratio liaud omnino indigna. Doctior tamen ac quaeiitior ltaec alteta : ma- nus , Ji , qune immunis fc. a fcelere , v.a.!}a.(><x , aram tangit, Deos veneratura , illa non blau- dior mollivit , exquiiite pro, non magis emollit , propitios reddit Penates av. jumtvojd hojtid , ii fumtuofum ofterat facrum, quam furre caet. li te- nuc ; quod docta invertione , ad Phidyles animura , liuic iuper- ftitioni alligatum, accommodata, eit pro : manus pii hominis P aeque
226
Q. IIOItATII TLACCI
Mollivit averfos Penatis,
Farre pio et faiiente mica.
aeque mola fnlfa ac lautiore [a- criilcio litat ; mentem puram aifevas neceffe eft , fi facvum tuum qunlecunque Diis gratum effe cupis. Sed duram durioris ingenii homines iftam rationem crepant, quod nullus video ; certe futilia ac milliiis plane momcnti funt, qune ei oppo- nuotur. In altera contr.i ra- tione horridi quid , ex* meo qiiidero fenfu, atque ambigui iiuil. Nana li fumtuofa lioliia pio fubiecto, ut Grammatici loquuntur, .habetur, poeta haecce volniffe videri polht, fumtaofara hoftiani deos quidem placare poffe ( qiialicunque ma- xui obtatam ) idem tamen pii lioniiiiis tenue facrum efficere, quo.i contra poetae et vett-, -yvai/ojv cft. Phiiem. III. 1.
(Gnoro. Br. p. 194*) '* T'? &* Svtrtav tcffofftytpunv , rccvovtv •*'•
TrAijSof Y) i^l(l><JJV , B\-
VOVV VOIM^il TOV SiOV Y.a$tffTXVai, TSTAaV))» iKSIVOC. — — £e ;> 0% £Zi Sidt TskoV$ SlK«(0? WV, fj.1)
Xa/jTCJQ$ u,v ra~i$ ykajj.vciv ti? ry Kocohut. Cf. Eurip. in Danae, apud Stob. Grot. p. 591. — Immurum manum effe iyvifV, pu- ram , docet contextus ratio. Bentl. tnmen mniumi vncuam intelligit, accepto infuper Ji pro etji. Fur piurn, pio nnimo oblatum et falis mica fatiens in igne , crcpitans. Tibull. III. 4. 1 0. Farre pio placant et faliante fale. Ad feritentiam idem IV. 1. 14. 15. Farvaque Caeleftex placavit mica ; nec illis feniper inaurato taurus cadit hojlia eor- nu. Cf. OWd. II. Trifi. 75.
CAR-
carminvm r. nr. c. xxiv. 227
C A R M E N XXIV.
ATlGVIMBNTVM.
J\ obiliffimo incenfus affectu poeta infectatur hnc car- mine luxum faeculi fni perditifjlmum , et, quae mcle ne- ceffario exijlit, avaritiam, omnium fcelerum ac male- firlonim matrem fecvndiffimam , pejiemque reijmblicae leterriruam. Ouae viala, in fummum aliquando d/s- crimen civil atem adductura, ut ab ea prohibeantur, fcelerum licentiam fcverifjime viudicaudam , fcelenimque cauffas , luxum et habendi cupiditatem , tolleudas at- que cxftirpandas effe graviter mouet. Vt autem pau- pertati honos Juus reddatur, ficque virtuti itcrum locus pateat , hoc ita demum ejfici pofje couteudit, Ji prava nnimis eximatur opinio, doceaturque, divitias nemi- nem bcatum efficere, conlinentiam contra atque frugali- tatem viaximum ad vitam bene beateque ageudam mo- mentum effe; id quod Scytharum Getannnque exemplo pocta ojlendit. JLxcellit hoc carmen fententiarum fubli- viium ubertate, elocutionis dignitate ac vi, numerorum- que delecla gravitate. JEdiJcant illud iuvenes , quibus eji incoctum geuerofo pectus honefto.
V 2 In-
228
Q. HORATII FLACCI
JLntactis opulentior
Thefauris Arabum et divitis Indiae, Caementis licet occupes
Tyrrhenum omne tuis et mare Apulicum,
Si
v. x — 8- Ii> qnibeati vulgo cenfentur, hanJ innmines funi a iatali moriendineceilitate, maxi- meque moftis metu anguntur. Vulgarem hanc, Jvioftroque fae- piu» (v. c, I. 4. 1 3. IL x Q. 17 fqq. III. x. 9. fqq. ) tractatam fen- tentiam vide , quibus coloribus adumbrarit hoc loco, nobilita- veritque felix Iloratiani ingenii ubertas ! Primum felicitatis, quam quidem vulgus appellat, notionem uno eins genere de- fcriptam exhibet, -idque divi- tiarum poiTeilione amplifhma ; tum has fpeciatim fenfu Roma- »0 , h. ab ea parte declarat, qua eas potiihmum perditiili- mus Romanorum luxus often. deret, atque profunderet, in quo quidem faiiqyu* eii; deni- que miram fencentiae Seivot^t^x adiicit poeta , oratione ad pro- fligatae huius luxurine homi- nem converfa , fere ut II. xQ. 17. lam generalis fententia : utcunque divitiis abundes, licet ditiilimus fis, vividior fub fen- fus cadit , per comparationem expolita: licet opulentior iis thtjauris Ar. , quod ornate et docte dictuiii pro, licet opes
Arabum thefauris maiores te. neas , divitiis Arabas antecellas. l)e beatis Arabum gazis v. ad I. 29. 1. — intactis, integrisj quos nondum hoftilis manus attigit , expilavit; auget igitur opulentiae notionem. Nota autem fatis Romanorum Ara- biae felicis potiundae atque ex. fpoliandae, quamquam parum felici cum fucceiTu facta , tenta- mina (v. Argum. Carm. 29. L. I. ) ; unde ipfa Arabia in- tacta audit Propert. II. 8- 20. — India divitiis fuis, quaeituo- liflima pretiofarum mercium exportatione comparatis, aurique venis itidem celebratiilima. — > 5. Licet Tyrrlienum omne, mare inferum, quam longe Italiam alluit , et Apulicum , fuperum, caenxentts , infanis fubitructioui- bus , quibns villas magnilicas inaedifices , occupe.s ; omnino pro, licet utramque, quam Ionge protenditur , Italiae oram praetexas villis tuis. De qua Ronianortirn infuuia vid. ad II. 18. 20. III. 1. 33. Occupatut mare viliis, in quo primun exitruiuitur , proprie igitur nc- cipiendum h. 1. Marc Hadria- licum
CARMINVM L. III. C. XXIV. V. 1-6. 2 29
Si figit adainantinos
Summis verticibus dira NeceiTitas
Cla-
titnm poeta jlrmlicnm dixit, quidem ro a(£)uxTOv, fatnm inevi-
quod Apuliam attingit ; omnino tabile defignatur. Ita gv8s5eff5«l
ad totam fuperam Italiae oram av&ywfi vel Herod. I. XI. qito
ipectat, fiquidem Tyrrheno op- etiam fpectant Ilomerica ; Zsy$
pofitnm. — 5 — Q. Apodoiis: uc f*iyct r*gcv(|>>js «Tfl ivshye»
tamen, fi fatalis liora initat, ii (3«?8i'y II. <• lfj- Vnde et hta-
famm inbet, nihil eft, quod te /txotis aty-jv.rovi; avayxyj tribait
a morte liberet. Docte et an- Eurip. Alc. gQf. et Z,evy/juxrtx.
tiquo fermone hoc extulit poeta. Idem Iphig. A. 443* ^e effectu
Fatum h. 1. eil JS.'ecijlJitas autem , quem clavus per caput
'Ava-yxvj , MeToa , qnatenus adactus producat , poetam nec
omnia ei fubiecta funt, nemo cogitafle, nec cogitare potuifle
illud effugere poteft. Decla- h. 1. , quum Neceifitatem a
randae huius potcntiae atque niorte diverfam inducat, quis
imiuutabiiitatis cauiTa tribuun- non videt ? Plurimi tameri
tur ei clavi, iirmitatis ac vio- intpp. immemores prorfus fym-
lentiae fymbola, (vid. ad I, bolicae rationis , prifcique fcr-
55« l8') idque adumantini, du- mouis indolis , foeda fcilicet rei
ri/limae materiae. Ita aipu/ru imagine , carnificinaque , licet
/uvjota ravroS«nr«v j3ouAav u 5 a- Ronianis plane incognita, of-
ji«STiv«ij k»jkI'*iv A?o-a fenfi in alia omuia, quantumvis
u($>ouv*<t$<xi dicta Sophocli in abfona, longcqne petita, dtfce-
fr. Phaedr. apud Stob. Fior. duut, quibus rem ad fenfus
Grot. p. 153. et Nece/litatis quidem fuos atrociiiimam le-
ijA.-tv.ar/j rt xai to ay%i<Sroov i% nire itudent. Dacer. Vertices
ihix/xctvro; apttd Platon. de interpretatur culmina vill.irunt
Rep. X. p. 762. E. Iam qui fumtuofarum , (e v. 3. 4.)
Necellltatis f. Fati violentiartt quas cum ader.t NecefTitas , cla-
experitur, in quo vim fuam vosque inibi defigat , earundem
exferit, liunc, fervata , anima- dominum mctn ac morte cor-
taque fymbolica ratione , clavis ripi; quod ipfulfum phantsfma
adigit, iis fixum tenet, ut ne idcm fatis commodum atque
clabi queat, idque fummis pvaeclarum cenfet. Languida
verticibus , in funimo vertice atque obfcura fjentleii ratio eft,
eos deiigendo. jllliganJi ig,i- fummos vertices do clavorum
tur notio primaria atque uni- capitibus accipientis , omifla
ca fubeft huic imagini, qua planere, cui infigantur. Alii
P 3 in
25o
Q. IIOIIATII FLACCl
Clavos , non animum metu,
Noii mortis laqueis expedies caput.
Campeftres melius Scytliae,
Quorum plaulha vagas rite trahunt domos,
Vi-
in iisdem cogitant res excelfas, earum culmina f. apices , qui- bus fortuna ma&iia et excelfa declaretur. Speciofum faiie hoc. Enimvero, fi penficulatius ex- cutias, imaginem indc vapam, niiliiLjue plane rei adftrictam prodire videas , qnam tamen certam fpecialibus qnippe colo- ribus adumbratam, dedit Hora- tius. Quodfi generatim dixiffet, Neceflitatem exceifa quaevis do- mare, fibi fubiicere, fane, quod difplicere pofivt, non effet. Sed c?avis «i»it hoc loco ; res adeo are neceffe eft, fenfibus fubiectas; unde magnam fortU- Jiam, remota tvanslatione, hand intelligi poffe, facile patet. lac v> .■!•') vertices iint excelfa mon- tium, domuum, quiims fortuna fplendida fignificetrij:: moiuium f:r.t- aut domuum Necelfit. cla- vis adactarum imago nefcio quid monftri alit, aHigandi vinciendique , quae fymbolicae huic actioni fubefi , notione plane ita neglecta, ac deperdita, et omnino fenteutia , quam vo- lunt effe lianc : (iquidem f. quum (ita enim Ji accipiunt) neque fplendidiflima fortuna a Iati poteutia immunis /it, parum commode collocata atque ad-
nexa videtur. Caeterum wjjktiJ* «WyxjjV Oipliei II. XXXVIII.
lO. lmc vocabat Gefn. nefcio quam bene. Rectius huc trahas ff(pUiO^X«r>}v 'Avayxav Pind. in fragm. p. g/f. — 7. {]. Mortem haud effugies. Metum inftantis mortis h. 1. inteilige, non ge- neratim , curas, triftitiam, ut fere volunt. Laqueis retibus, Mors implicat homines, fatis antiqua notione. Apollon. Rh. !• 1055' Thv (t*oiqav) yctq 3>- fxig ovxot akv^ai Svyrotfft' •JraVT)) S S ir s qi fA ty a ir «- ttktji tqv.oc;. Stat. Silv. V. 155. furvae miferam circutn un- dique Leti vallavere plagas. Qao quidem figmento itidein ra aipvv.rov atque dkvrov detigna- tur. Vnde et ry Aixij aqv.v&$ et sokjj tribuuntur, veluti Ae- fcliyl. Agam. 1622. vid. Val- ken. ad Herod. p. 545-
r. 9 fqq. Quid? quod ne fc- lices quidem habendi funt in ampliilima fortuna conftituti, quandoquidem cupiditatibus continuo vexantur, quibus ex- plendis intenti per omnia fcele» rum flagitiorumque graffantur genera ; unde , perverfis, qui- bus continetur civitas moribus, nullo-
CARMINVM L. III. C. XXIV. V. 7- 12. 25 1
Vivunt, et rigidi Getae:
Inmetata quibus iugera liberas
Fru-
jiulloquc amplius virtuti ftatuto pretio, rei ipli publicae dainna infli-nmtur funeftiifima. Prae- clare hanc fententiarn poeta con- tvario Scvtharnm Getarumque, in paupertate nihil alieuum con- cupifcentium ficque melius, bea- tius, viventium exemplo propo- nit atque illuftrat. Celebratifli- maScj tharum moderatio, alierri- que abitinentia apud veteres, uude eosdcm oty.aicraTcig d-j- Bpunrovc appellat Homer. Tl. XIII. 6. Lawdant et Strab. VII. p. 462» luiiin. II. 2. Ammian. XXII. 6. Magnam autem kvaq- yaav h. 1. habet comparatio in qtia cultiflimus populus ab in- eulto fuperatur. Camjuftres, qui in aperto campo vivunt, errantes, vr.gi, perpetuo Scy- tharum epitheto. Intelli^endi h. I. Scythae ytwpyot, uti He- rod. IV7. i$. appell.it , diverfi a Nomadibus, ulterius verfus Orientem habitantibus. — 10. Quibus plauitrum inftar domus elt , qui re ac familia plauftris impofita vagam vitam ducunt. Expreflit Horatius graecum epi- kheton , aij.\~c-lt:i, kjji&zoikoi, us a confuetQ lioc vivendi more ( unde riie) proprium. Xlkiy.Tag criyag iic iCy.vv.Xctg iyot; vocat Aefcbyl. Prom. V. 715. Erantenim mapalia caiv.us eonluta ccriisquc tecta. Valer.
Flacc. VI. 79 fqq. vlauftrit ad jiroelia cunctas Coraletae (Thra- ciae populus, pro quo Nbftet Getas liabet) traxcre numus S ibi futilis illis e.t domus , et cru* do refdetis juh vellere coniux. De Scythis Iufiin. 1. 1. Vxores liberosque jeium in -plaujirts ve- hunt , qttibus, coriis intbrium hiemisque cauffa tectis , vro do- mibus ututitur. — 11« Getae, Thracia>! popuius , eadc-m , qua Scytbae, victus Gmplioitate, inorumqiie integritata notas; nnde rigidi, moribus rigidi», oppofui IVomams , luxu cifemi- natis. Ita ri°idi Sabini Epp. II. 1. 25. Alii tamen ad re^io- nis , quam incolunt, frigus cum Porphyr. trahunt.
V. 1 2 fqq. Vtrique buic po- palo iugera immetatu fur.t, ter- rain colunt baud in in^rera de- fcriptam , nullis limitibus di- ftinciam, fed communem ; unde eadem fruges liberas iis fert profext, praebet, quaead omnes pertincnt, nullius proprias. Docte duo haec commata co:i- iunxit poeta. Agroruni inter v-teianos ab Octaviano factnm divilionem refpici atque dtfigna- xi b. 1. opinabatnr Burra. de Vectig. Roni. I. p. 6. moneute Boettig. ad h. 1. qui fatis qiudctn appolite Noftri Serm. II. S. 115. P 4 meta-
2~2 Q. HORATII FLACCI
Fruges et Cererem ferunt,
Nec cultura plaeet longior annua:
Defunctumque laboribus
Aequuli recreat forte vicarius.
Illic
metatutn h. inter veteranos di- v. 15. 16. AgTiculturae haee-
vifiun agellum laiuiat ( adde ce inter eos corrftat ratio , ut
V.der. Catonis Dir. 45. Pertica vicfllim opus ruri faciant , it.r
quac noftros metata eit impia quidein , ut ii , qui hoc anno
agellos, et Propert. IV. 1. i^o.) ittud coliiemit, infcquenti im-
fed tangi oninino infanam divi- ninnes ab opeTe fint , aliis ipfo-
tum Romanorurn, latifundia rum vices fubenntibus. II09
fua per longinquos tractus por- vicarios appellat poeta , qui vi-
rigendi putem libidinem. Ita ces laborum annuas fufcipmiit,
graviter opponi fentias Scythis aequali forte , aequa in eos la-
oinma in medium quaereiitibus boris devoluta parte , ncquali
Roinniiorum potentiores , vel laboris povtione, ficque recreant
mari , quo latiores privatae defunctum laboribus , . vacatio-
ipforum iiant poffefliones , de- nem iis ilando, ipfis fuccedetido.
trahcntes. Et Cererem copia Caeterum totum hunc de Scy-
poetica adiecium. — 14« Nec this ac Getis locuni inde a v.
tultnra eiusdein agriipfis placet, 12 iniigniter illuftrant, quae
eft, longior annua, anno longins, de Suevis tradit Caefar B. G.
fedcm quippe quotannis iniitan- IV. 1. iam aLambino laudatus:
tibuS. Alternis igitur , feu plu- Centum pagos habere dicuntur,
nbus potius annis inltitutum » quibus auotannis Jingula millia
iutii eos ut agri ceffarcnt, fic- armatorum bellandi caujja edu-
que reficerentur , ftercorationis cunt. litliqui , qui domi man-
afu ipfis igrioto. Nonniilli h. Jerint , fe atquo illos alunt. lli
V. ad fqq. trahunt, hoc fenfu: rurfus anno poft in annis funt ;
Alternis agriculturain exercent, illi domi remanent, Sic nequo
ita ut qni hoc anno agris co- agricultura, nec ratio atque ufus
lendig vacaverint, altero quie- belli intermittitur. Sed privati
fcant. Sed haec vix commode ac feparati agri apud eos nihil
e verbis elicias. M ulto inrpc- eft, neque tongiuS anno remanere
dilior autrm iilorum ratio, qui unoin ioco incolendi caujja licct. Scythis 11011 plus quaeri, quani
qminlurr» ttni anuu fulhciat, v. ff fqq. t.aurdnta Scytha-
poetar» voluiffe exiiiimant. rum hropiici vitae ratione ac
con-
CARJYIINVM L. III. C. XXIV. V. 13-22. 235
Illic matre carentibus
Privignis mulier temperat innocens: Nec dotata regit virum
Coniunx, nec nitido fidit adultero: Dos elt magna parentium
Virtus', et metuens alterius viri
Certo
continentia ad morum, qui ift- hac nituntur, integritatem pvo- greditur poeta , ita quidem, ut femper Romanum populum avarum illum acluxu perditum, eundemque fcelerum, inde pvo- pullulantium, infamia laborau- tem in oculis ferat, notetque. Ulic mutier, noverca temperat docte pio , mifcet pocula , bi- bendum praebet , priv. matre carentibus , orbatis , innocens, fine noxa , ita ut ne noceat iplis, non veneno iniicit pocula, quae privignis parat, uti apud nos fieri affolet. Doctior bacc poetaque dignio* ratio prae al- tera nimis pedeftvi , qua tem- perat priv. explicant, parcit iis, non faevit in eos. Tum hoc potiflimum maleficii genere no- vercas in antiquitate traductas docet vel Ovidii Met. I. 147. Lurida terribiles mifcer.t aconita novercae. Aude Virgil. Ge. II. 123. Glandian. \V. 173. — ly. 2o. Dotis ibi in dtli- genda uxore nuHa habrtur ra- tio. Pvo hoc, quod fere acci- dit ut matrimonio doti9 acqui-
rendae cauffa inito , poeta ; ibi non regit, in poteftate habet virum coniux dotata, dote freta ; nam quae indotata ejt, ea in potejtate eji viri ; dotataf. mactant et nialo et damno viros, uti Flautus ait Aul. III. 5. 60. Idem Men. V. 2. 16. Ita ifthaec folent, quae viros fuhfervire fibi poftulant , dote frelae, feroces. Laudaut et eiusd. Afin. I. 1. 74' Argentum accepi, dote im- perium vendidi. — nec nit. fid, adultero , ' TLOtL imperiofa ac fu- perba eft erga maritum adulteri fiducia, vel amatoris adverfus mariti iniurias praefidio tutata. Ita multo gravior ad notandani morum, qui Romam invafiffent, corruptelam exiftit fententia, quam fi explices : non alienum amorem expetit. Nitido , ad totum habittim refer , quo fe- minae placere ftudet adulter.
v. 21 — 24. CaftitaS ac pro- bitas uxoris mno-nae inftar dotis apud eos aeftimatur. Virtus parentum , cuius femina in li- bero3 propagari credita. Vid. P 5 ad
254
Q. HORATII FLACCI
CerLo foedere caftitas,
Et peccare nefas, aut pretium emori.
O
afllV. 4. 29. AppofiteEurip. Av- chel. fr. XX. sv toi$ tskvcic yaa yj 'p sr >) rffiv s J y 8 v a> v ivskotpf v. \ s 1 a a (u v r f fr! tAou- e t ov 7 i fiev et Aiuip. ThefT. XLVI. (AmS. Br. IT. 121.J
kar>jv >jy o' jhjj £/5 Cfxsvatov, %Ayatiboc ijSsa ^ijtj 0; X?''" «tck (PyX«<rcs ircffst t£o7k« P £ 3 « ' 0 r ee r v) v. A d verb.i ac fetiteutium totius loci inligniter facit Hipponactis fr. nptnl Stob. lrlor. Grot. p. 505. digmim ideo, qttod hic adponatur: yafAoc v.oxriVrcc lartv avbot fJwfyoovt, tootcv yvvatv.h; yj>))G~TTJ y.ls-j A,x ;.'.?> xvnv. a vTyf y a o v) r: oo\ - oiY.'ia.v c iL £ s t /j. 0 v >). sst:c i% <xrpv\pipcv riyj yvvaiv.' ayst ka~ Pouv, evvsoyov ovroc «vti hsa- ir 0 i v ;j ( ( non dotata regit vi- rutn) *ysi tvvovv, fisfixisv (cev- i.V?;-(J^ f/c tiiavTO tcv fitov, et Plautina illa: (Amphitv. II. 2. 2og. ) Non ego illam milri dctem duco ejfe , cjuae dos dici- tur : fed pudidtiam , et ptulo- rern, etfedatumcupidinem, Deum nwtum caet. Adde eiusci. Aulul. II. 2. 61. Dummodo morata recte reniat, dotata eft fatis. — Caftitas metuens alterius viri, akkor^iov, quae tangi fe non fi- nit (mctuitque tnngilll. 1 1. 10.) ab alio viro> quae congrelTum fugit, abhorret ab alieno viro,
certo foodere matrimonii , duru fanctc fervat foedus cum marito initum. — 24. Et , porro, do- tis loco habcttir ro nefas pnc- care , quod uxores nefas, furu- mtim flagitium exiftimant, /vo care, fidem marito datam fallere, (viil. ad III. 7. 19.) adulte- ram fieri. — aut pretium emo- ri, poteft efle , aut, fi pccca- rint , pretium /j.ta2og, ttcivv) fta- tuta elimori, movtis fupplicittm. Sed parum appoiita elt liaec ra- tio ad reliqua. Legem eium de adulteviis qnomodo uxor do- tis loco marito adfevat? Litur
6
praeftat altera: dotis loco eit, qnod pretittm putaut, in pretio habent, pulcheriimum exilti- mant, emori , movtem potius fnbire, quam dedectis iltud pa- ti; intetitatum vel illatum fla- gitium morte vohtntaria redi. miint. KaAsv y a-roDaviiv, irpiv S-avarov bpav aitov, Anax.in- dtides apud Gvot. Excerpt p. i45- Jta Phaedra aji^joovoliret apud Senec. Hippol. tiQy.mor- tem appellat pudoris maximum laeji decus.
v. 25 — 32. Expofita Scr- thavum in paupevie fua conti- ncntia movumqne inte^virate, adumbrataque hoc modo gravi» teique notata Romanovum cf- freni opum couilipandarttrn cu- pidiiat»
carmlnvm l. iii. c. xxiv. v. 23 -28- 235
O quisquis volet inpias
Caedis et rabiem tollere civicam, Si quaeret pater ufbium
Subfcribi ftatuis, indomitam audeat
Re-
piditate, enataquc inde movum moribus cogitantis civium ani-
corruptcla , f.itis confeutaueum mos iv&Qyuecu babet generatim
ernt, ut remedia poeta , patriae propolit.i fententia , qua unum
amantiilimus , follicite circum- tantuni poeta, uiule reip. Falus
fpicei-et, qnibus obviam iretur fperari poilit, dari iigniiicat re-
malis, inde in remp. redundan- medium , quo omnes uli opor-
tibus, eamquc mifere adfligen- teat , qui cauflam rcipublicae
tibus. Ac borum quidem cauffae lufcepturi fint. Quisquis, qui-
quum a fubverfa difciplina an- cunque e republica tollerc, peni-
tiqua repetendae iint, de bac tus abolerc volet im-pias , mu-
reitituenda primo loco cogitari tuas civium caedes , et rabiem
oportere: rdtitui autem non civicam, furorem civilem, bella
pofle, nifi fcelerum licentia tol- civilia. Speciatim Iiaec pro
iatur, fevereque puniatur. calamitatibus univerfis, quas
Quum ex Suetonio fatis con- mores corrupti civitati inflixe-
ftet, Augnftum in moriun le- rint, commcinorat poeta, tan-
gumque, qiiarum yerpetuum quam reip. funeftiffima. Ori-
recepifjet regimen ( Octav. c. giuem autem bellorum civiliuui
XXVII. extr. ), pauilo feverius maxime ab infano, qui Romam
initituta emendatione ac retra- cum divitiis invafer.it, luxu,
ctatione adeo fubinde offendiffe, praeda rapinisque fovendo, rcpe-
ut eas prae tumultu recufantium tendam elfe , facile peifpicitur.
perferre non potuerit ; admo- Rem diferte exponit Lucan. I.
dum probabile eft , poetam bac r^Q— > ifj2. Qui igitur bella
fententiarum converfiono Au- civilia exftincta cuperet, borum
guito gratificari voluiffe bactc- feniina, luxus et avarilia, ei
nus, ut graviffimis fancitarum opprimenda erant. — 27. Duo
ab eo fauciendavumque lcnim baec commata: Si Patris ati-ru-
1 ©5 c*
canflis propofitis ipforum civium fto uomine appellari, ftatuasque
atque rei adeo pubiicae falutein fibi erigi cupi.it, vide quo
in comprobandis iis obfcrvan- artificio poeta coniunxerit. Si
disque verti oftenderet. — quacrrt, boc adfequi velit , ut
2$. 2.6. Magnarn ad concilian- Jiatuis , vrbium, per urbes, per
dos Augiifto , de emendandis terrarum orbem adeo, qua ba-
bitatur.
236
Q. HORATII FLACCI
IVefrenare licentiam,
Clarus poftgenitis, quatenus, lieu nefas, Virtutem incolumem odimus,
Sublatam ex oculis quaerimus invidi.
Quid
bitaruv, ifl honovem eius po- nendis , fplendidillimum Patris nomeu fubfcribatur. , bafi infcri- batur ; quod docte ac mao;nifice eft pro : fi optiine de republi- ca mereri velit. Hos euim ho- nores non nifi optime de patria meritis viris obtighTe fatis con- ftat. Alii iuneunt , Tater ur- bitiMy quae faue ratio et (impli- ciflima eit et fatis proba , modo inlelligas pettrcm, fofpitatorem ac confervatorem urbium totius habitati orbis , quem irnperio complexus videri volebai po- pulus llomanus, nec vero de nrbe Roma, cuius quidem re- fpectu Romulus Ovid. Fait. IIJ. 72. Domitianus Statio audit Silv. III. 4. 48. Patcr inclytus orbis. Altera tamen ratio et doctior videtur ct magmiicen- tior ; et vevo etiam probabilior ob fqq. Quuiu enim poli mor- temdemum hos honores virum, qui hoc in fe rccipiat, fperare iubeat, valcie appofita putanda elt baec augiifta Patris, tanquam Divi, oppellatio, defunctis Impp. inter Deos relatis , dein» ceps tribui folua. Vid. Spanliem. de V. Num. Diir. XII. — 2.Q. ls audeat , quam prae« clare pro, libi fumat, inde pro-
cedat , ut caet. Habet enim adiunctam notionem difTiculta- tis fufcipiendi laboris , tum quanta animi virtute talem vi- rum praeditum jeffe opoitcat, qui reip. cauffani cum plurimo- rum invidia atque offcnlione fufcipere velit, egregie decla- rat. Is refrenet , feveriflimi» legibus atque inftitutis com- pefcat, coerccat (ut IV. 15. 10. de Augufto, rectum eva- ganti Jrena liccntiae iniecit : ubi vide notata ) indomitam, effre- natam morum licentiam. — ■ 50. Clarus futurus , unde fum- mam noininis claritatem , fa- mam confequatur apud -pojt°e- nitos, polieros, Toii( otiZm, /xira, ytyavvyf/jiivoui (v. ad I. 2}]. 31.), uude adeo fibi immortali- tatem parct. — Quatenus, quan- doquidem virtutcm, virum pro- bum , patriae faluti profpicien- tem odnnus , invidia profequi- mur, carpimus , mrritis eius detrahimus , incolumem , duin vivit, fuperftes , praefeus eft; fublatam autem ex oculis, mor- tuum tali praeditum. virtute, cuius fplendorem oculi luiud ferre poterant , quaerimus , de- fideramus, laudamus, colimus, veneramur. (Juaerere , ut Gr.
CARMINVM L. III. C XXIV. V. 29-56. 2 57
Quicl triites querimoniae,
Si non fnpplioio culpa reciditur?
Quid leges, line moribus
Vanae, proficiunt, fi neque fervidis
Pars
^tjreTv, defiderio perfeqni. Stat. maleficii, hene atque caute t>U
Achill. I. 240. JVIartial. V. 10. vendi difciptina eft. Reciduntur
5. Sic veterem ingrati Pompeii vulnera , quae mollem maiium
qnnerimus umbram: et faepius refpimiit, quae non nili ierro
alibi. — invidi praefenti vir- adhibito fanantur. Pulchre Cic.
tuti, ingrati. Docte hoc poeta Or. Catil. II. 5. Quae fanari
nd poiterius comma retnlit. poterunt , quacunque ratione
Ad fententiam poetae Mimnerm. fanuho; quae refecanda erunt,
VI. ( Anal. Br. I. 61.) hstvoi non patiar ad civitatis perniciem
yaq ivhqi tjivts; etytsv fcykAitT manare. Notifluna Ovidii:
iSvrt QHjcvyoai v.aT^avivra b' inunedicahile vulnus enfe reci-
nivioat. Pauio aliter inltruxit dendum , ne pars Jtncera traha-
eam Seneca de ISenef. IV. 30. tur. Refpicit autem poeta lege»
petito tnmen e Noitro orationis ab Auguito paulo feverius re»
colore : Hoc debemus virtutibusi tiactatas funcitnsque, quas non
ut non praefentes folum illas, nili ademta lenitave parte poe-
■'iam ablatas e confpectu narum (Suet. Aug. 34. )" per-
cblamus. Appoiite quoque lau- ferre potuerat. — 55. Enim-
dant Vellei. II. 92. Praefentia vevo , quid ipfae liae leges pro-
invidia, praeterita veneratione fioiunt, vanae eae atque inutiles,
perjequimur; his nos ohrui, illis Jine morihus , absque morum
inftrui credimus. Adde Sophocl. antiqua norma, iine paupertate
Ai. 973. Epp- II. l.pr. et 14. acparlimonia, niii morcs legibus
obnoxii fint, fublata luxuria
*'■ 33- Omnes de corruptis atque avaritia, quae fulem,
ciritatis moribus conquerimur, (Salluft. Cat. X.) prohitatem,
neque tamen remedia pati pof- caeterasque artes honas fuhvertit ;
fnmns. Ouerimoniae, querelae pro his fuperhiam , crudeiitatem,
r\i\\\\ proficiunt, profuturae funt, deos negligere , omnia venalia.
nili culpa, fla^itia, fcelera fup- hahere edocet. Sontentiam e^ie-
plicio , atrociHimis poenis reci- pie illuitrant Plautina (Tiin.
dantur, compefcantur, luantur, IV. 3. 25«): jViwc mores nifiil
vindicentar, Acerhitas enim faciunt, quod lictt , vifl quod
(GeH. XX. 1. extr. ) alcifcendi luhet. Amhitio iam more Jancta
efi.
2 33 Q- HORATII FLACCI
Pars inclufa caloribus
Mundi, nec Boreae fmitimum latus, Durataeque folo nives,
Mercatorem abigunt? liorrida callidi
Vin-
eft , libera cft a legibus : petere bus axis, nec patitur noctes
honorem pro Jlagitio , more j;t. ( cf. Senec. Ilerc. Oel. 1365.)
CII. vwrem improbum. St. nec iniquos crejcere Joles. Era-
moves lee;es pevduxerunt iam tolthenes de eadem : v) bs /ui'«
iu poteftatem fuara , magis quts \}.-«tp«^>j rs Ktxi ixvvooc olov iov-
funt obuoxiof , quam purentes ~qv), ( una corujio Jemper jole
liberis. luvenal. XIV. 177. rubens Virg. Gc. 1. 234 ) tjtto-
quae reverentia legum, quis me- p-tvv) ^Xoyfxoiatv zirtt £« pLoioav
tus aut pudor eji unquam pro- 8» avrv\v y.tY.Xiptlvv\v otv.rivtc otst-
■perantis arari? Petron. c. XIV. Stqhc -rvabwaiv. Zoua frigida
Quid faiiant leges , ubi fola pe- h. I. efi latus mundi , re^io,
cunia regnat. — 36 fqq. Si in- Boreae finitima, plaga Bovealis,
fatiabilis lucri cupido animos ho- quam nives continuo gelu folo
minum vexat, adeo quidem, ut duratae , induratae, quae nun-
eius explendae caufla maximas quam fole refolvuntur, adeoque
aerumnas tolercnt, ipliusque perpetuae tegunt, quae adeo
vitae pevicula adeant ? Pvo hoc femper frigore riget. Hoc tanifti
fpeciatun poeta : fi mcrcator nequaquam abigit arcet a fefe,
lncvi caufla tovvidam frigidam- abfterret mercatorem, quo minus
que Zonam (quas iuaccefTas in- ad ea loca accedat. — 40. Si
habitabilesque antiqua fevebat vavitae , mercatores callidi, cal-
opinio) tentat, penetvat, ac lida arte, navigandi peritia,
maria tvaiicit? Iani Zona tor- dexteritate, vincunt, domant,
rida docte declaratur parte mun- fibi fubiiciunt aequoia horrida,
ili , tevvae tvactu inclufo, qui afpera iluctibus , raare pvocello-
circumfufus, oppletut eii fer- fum , li vel procellofo mari na-
vidis folis caloribus, qui adeo vigant? Ita locum Ji accipias,
fervcntilhmus eli. Poteft et ac- nmlto cfficacior evit ad lucii
cipi: pars inclufa, claufa fc. fitim caftignndam. Cal lidos alii
liomiuibus , invia ; inaccefla nautas dictos volunt , quorum
propter fervidos nimios caloies, ingenia lucri cupido acnat, ia
Solis aeftum. Sed praeftat pvior divitiis pavandis fraudulentos,
ratio. Lucan. V. 24. Vel plciga falfos, minus accommodate h. 1.
qua torrens, ciaufusquc vapori- — 42. Si divitiae honori funt,
■pau-
CARMINV&I L. III. C. XXIV. v. 57- 44* 239
Vincunt aequora navitae?
Magnum pauperies obprobrium iubet Quidvis et facere et pati,
Virtutisque viam deferit arduae?
Vel
pauperies contxa magnum op- rantur. Ilinc acnto cnm iudi-
prolnium, probro habita, atque cio paupeitati poeta egejiatis
ideoquaevis, quautumvis fce- notionem induit, et, quae hu-
lefta iubet , ad facinora quaevis ius propria erant, in illaiu trans-
inltiizat , quo bonae illa mentis tulit. Egejias enim quidvis im-
foror ( Petron. cg^.) abigatur perat , ut rem Plauti vcibis
atque propulfetur? Salluli. Cat. ( Aiin. III. 5. c)i.) cloquar;
XII. Pojiquam uivitiao lionovi pio quo doctius poeta ; quidvis
effe coepere, et eas gloria, inv et facere et pati, h. ad quaevis,
perium, potentia Jequebatur ; quantumvis fcelefta facienda, et
hebelcere virtus , paupertas ad quaevis, quantumvis turpia,
probro habrri, innoccntia pro patu-nda, toieranda, impellit.
jnalivclentja duci coepit. Igitur Lucinn. pro Mercede Cond. p,
ex diritiis iuventutem luxuria 7*7« **.Vi* nivra irc<fc7v y.ai
atque avaritia , cum fuperbia irotay^ttv ivamiSvvoa , cuj sj».(pu-
invafere : rapere , confumere ; yot rt; crJrvjv. Valcr. Max. II.
fua parvi pendere , alijna cu- 6. liemoveatur dulcedo vilae,
pere ; pudorem, pudicitiam, di- quae multa et facetfl et pati
vina atque humana protnifcua, tuipiter cogit. Apnlei Met. IX.
uihil peitfl atque moderati Itabere. p. iQ[). l'ric. quidvis. fartre,
Pauperies , facultates inodicae, quidvis pati paraius, ad quem
fortuuae raediocritas ea , uiule locum i'ricaeus hunc Graecis
parce ac fobrie vivitur, quae familiarem luquendi ufum docte
in maximo antiquitus honore explicuit. Ad fcntentiam Ti-
conftituta , ( unde Plaut. Trin. mocles apud Stob. Flor. Gvot.
IV 3. 21. V tinam veteres mo- p. 3^9. JloXAouf yao ivio£? »j
res , vetcres parfimoniae maiovi irsvux (3/a^ErAi dva$C a-Jru.v &o-
honori effent, quam mores mali. ) ya irctoat <pvav tzshiv. et.Phile-
nunc , corruptis civitritis mori- mon (ed. Cleric. p. 350.) 'II
bus, defpecta ac molefta, adeo ya% <7-rdvi$ vqoy^tt^o; ti; rg oociv
quidem , ut talis conditionis v.av.o.. — 44. Pauperies defpe-
homiues miferos fe atque cta dcfeilt rirtutis vium , homi-
omnium rerum egenos , quibus nes a recti honeltique iiudio de-
luxurioiis effe nou liceat, que- dncenJo, pravisque attibus
ioa-
2JO Q. IIORATII FLACCI
Vel nos in Capitolium,
(Juo clamor vocat et turba faventium, Vel nos in mare proximum
Gemmas, et lapides, aurum et inutile,
Sum-
imbuendo. In virtute ardua, aedes facras adornajje , ut qui
in excelfo collocata, Heiiodeum in celtam Capitolini lovis fede-
figme.itum, quod plures deinceps cim millia pondo auri , gemmas-
poetae exornanmt ( vid. doctiff. que et margaritas quingenties
Ruperti ad Sil. IV. 603. ) facile HS. una dunatione contulerit.
agnofeas. Potelt et (implkiter — 46. Inter acclamationes po»
accipi, in iiluitri poiita, clara, puli. Sollenni enim. pompa
fplendida, ut vtyykai agirai donaria Deorum templis iilata
Pind. Ol. V- ». fuiffe fatis exploratum eft.
Vocat clamor turbae faventis
v. 45 f<jq- Quodfi igitur rem- ( pro qno docte eit, clamor et
publicam calamitatibus, quibus- turba fav.) dum praeit pom-
cum ae°re conflictatur , libera- pam ; eique favet b. acciamatio-
tam cupimus, fcelera, imde nibus favorem prodit. Notus
eae promanant , non tam lej^i- fatis liic verbi ufus, de quo, fi
bus comuefcendn , quam radici- opus eft, adiri poteft Broukb.
tus exftirpanda funt. Exitirpa- ad Tib. II. 5. 110. — 47. Vel
bis antem fublatis ipforum cauf- potius in mare proximum, Tyr-
fis , luxu et immenfu cupidita- rhenum, mittamus, proiiciamus,
tibus. Neque vero has tollas, e medio prorfus tollamus, ne
niii divitias, fomitem iiiarum di%ritiarum afpectu amplius con-
atque nutrimentum , ab homi. turbenmr, irriternur. Prover-
num ufu removeris, paupertati- bialis haec fere locutio de re,
que atque pariimomae fuum ho- quam prorfus abolitam cupi-
norem reddideris. Ita demum mus. Vid. Adag. Schott. p. 47.
respublica perfanata ad prifti- Egregie autem huc facit Lucia-
iium fplendorem refur^et. — ni locus , a doctifhmo Boetti-
45. Vel in Capitolium opes de- gero quoque laudatus , in Tim.
feramus, Diis conlecrandas. §. 56. p. 175. cov 6s aorsu
Sententiam in Augufti gratiam x*?'v tarakyj > »$ f*h *>:ai£
a poeta ita adornatam e-ffe , fa- as rb navtcro-j tjZtq v.ai t-rificv- ■
cile colligas ex Suetonii (Aug. kirarcj v.ry)[Jt.a 0 irkoZrot;, 0 iroX-
XXX.) loco , in quo tradit, ko7g irokkav.i$ atrto; avyv.tarMv
Augujtum opulentijjiinis donis fff/^(pofwv ytyivypivoi' a y*?
ft9i
CARMINVM L. III. C. XXIV. V. 45 »52. 2/j.l
Sumrai materiem mali,
Mittamus, fcelerum fi bene poenitet. Eradenda cupidinis
Pravi funt elementa : et tenerae nimis
l\Ien-
fxc.) frsiSotc , ptaktsra okcv ac T>jv &etk*TT*v i/j,f}x\s7c aurov. Et in eiusd. Vit. Auct. 9. p. 549. t« &s y^fxara, vjv gyyiq, iptoi tvS-6/jsvoc tc tvjv Setkarrtxv (paquiv &fj.(Saki7c. — lapides, XlBovc, uniones, margaritas. — aurum inutile, ayqy,crov, aygftov, perniciofum. Antholog. Lat. Burm. T. I. p. 515. Heumifera in nimios hominum peiulantia cenfus , caecus inutilium tjuo ruit ardor opura? - — fummi viateriem mali , unde tnnqunm fonte, principio (fummi ) omnia mala proveniunt. Salluit. Cat. tur primo pecuniae , dein- de imperii cupido crevit : ea auafi materie» omnium malo- rum fuere. Iufiin. III. 2. de Lycurgo ; Auri urgentique ujum, velut omnium fcelerum mate- riani, fujiulii. Rutil. Itin. I. 357. Materies vitiis aurum le- tale parandis , auri caecas amor ducit in Otnne nefas. — Si bene vere poenitet nos fcelerum, ii vere emendari, falvamque remp. cupimus.
v. 51 fqq. Stntim e teveris mentibus , puerorum animis eradeiula , evellenda , tollenda funt pruvi cupidinis , pravarum
Tcm. II. ■
cupiditatum elementa ac femina, antequam radiccs egerint; in pueris fiatim videndum, ne luxu atque otio ipforum diffluant, ac corrumpantur animi ; quos con- tra formaii, inltitui, imbui, nd- fuefieri oportet afpcrioribus Jiu- diis , exercitationibus, fami, fiti , laboribus tolerandis ; ver- bo, feveriore opus efi difciplina in educando pucro. Ita vero duo liaec convmata COniungi de- bere cenfeo. Aiii cupidinem pravum avaritiam explicant ; recte quidem per fe, fed parum commoda h. 1. fcntentia, qua liunc ipfam avaritiam ex animis radicitus exfiirpatam vellet poe- ta, quam tamen non nifi ma- teria f. cauffis eius fubtractU, divitiis feilicet, tolii poife fatis prude.iter paullo anle motiuif- fet. Docte autem poeta verba, tenerae nimis inantes , pofteriori membro adpofuit, ad priinum fiatira comnia retralienda. Ouod ipfum fraudi fuit intpp. , ut fenfu totius loci paullum aber- rarent. Sunt autern mentes tenerae , liominum in tenera actate conftitutorum, fed nimis, infto teneriores, uitra quam na« tura fert, nimis molliter habitae, prava inliitutione effeminatae.
Q Alii
') ,'| o
Q. IIOIUTII FLACCI
Meutcs afjrefiorilms
Formandae ftudiis. Nefcit equo rudis Haerere ingenuus puer,
Venarique timet; ludere doctior, Seu Graeco iubens trocho,
Seu iuaiis vetita legibus alea:
Quum
Alii hmpliciter explicant, mol- les, fluxas, nulla aetatis ratione .habita; male, vel propter for- mandae. — 54. Noftri adole- fcentcs parum curant campeftria ftudia , onininoque duriores la- bores reformidant. E campe- ftribus exercitationibus eqitiu- tionem in fpecie memorat poeta. Cf. I. 8- 3 kll- fcgenuus jmer, adolefcens Ilornanus, fed cum vi, qunter.us ftudia, rjuae bo- roinem ingennura decent, omit- tit. ln rudis tiefcit, obferva cotfiarn poeticam. Imperitiam pueri ulterius avguit poeta zvi hasrere pio, inudere equo. — 56. Timet ; ervyti , averfatnr, abhorret) recufat (ut I. Q. 3. timet Tiberin tangere) vetktri, ntpote nimis aerumnofnm moili atque imbecillo corpuri exerci- tationem. C!'. Serm. II. 2. 9. Epp. I. 1Q. 49. — doctior, pe- ritior eft, magis cnliet, habilio- re.m fe oftenuit ad htdendum trocho et alea. Eadem oppo- iitio Serm. 1. h vcl fl Roiuana Jatigat militia ( h. venatio et cae- terae cxercitauones) ajjucti.m graereri h. tiocho aliisquc ludi-
cris deditum ftudiis. Vnde h. 1« tr. graecus , utpote graecae ori- . oinis, aiulit. De trocho multi tmilta. Vid Sclielfer. de ro Vehic. I. 6. p. 57 fqq. ct H. Mercurial. de Arte G\ ron. III. Q. ubi trochi typos ndpofitos deprehenues. — oeu iubeas — feu malis, ad utrumque p.tra- tiflimum declarat, eftque omui- no pro vntgari, tain , quam. — — 53- sllea, qui teflerarum propiie lndus ernt, mox omnes complectebatur, in quibus c.ifus regnabat: qunmque Piomano- rum infania ranjnam ac tot.un fnbinde rem familiarem ei fub- iicerent ; et infamiae nota et poenis publice fancitis ea com- pefcebatur ; unde legibus vetita h. 1. Mature hocfactum fuifTe, colhgns ex Ovid. Trift. II. 470. Sunt aliis fcriptae , quibus alca luditur , arte.s: haec eji ad n0' ftros non leve crimen avos. De al^a condemnatos meraorat quo- que Ctc. riiil. II. 25.
t'. 5q. Paire interea divitiis,
quoque, qu.uuumvis fcelefto 1110-
do, conitipandis intento. Pulchre
opponitur iilio tuipiter opcs
pio-
CARMINVM L. III. C. XXIV V. 53-64« 245
Quum periura patris fides
Confortem focium fallat et hofpitem, Indignoque pecuniam
Haeredi properet. Scilicet inprobae Crefcunt divitiae: tamen
Curtae nefcio-quid femper abeft rei.
profuiidenti nefaria pntris ava- ritia. ^uum , interea dum per- Jes , periurium, perfidia (ur I. iQ. 16.) patris, h. patet periurio fallat , perfide deci- piat caet. Noftet Serrri. II. 3. 126. Ouare, fi quidvif fatis ejt, periurus, furripis , aufers undi- quel — Confortes dicebantur, qui certatn pecuniae funimam (fortem) negotiandi caulTa oon- ferrent: unde pro fua cuiusque funmia et lucrum et damnum, quod inde emergeret, commune eflct ; iidem inde dicti focii, et Collegium focietas ; res nota. Cuniulavit h. 1 poeta conf fo- cium, cum fatis fuiffet, con- fortem , vel fortis focium. In maximo autem ifta fraus habi- ta crunine. Pentl. laud. Cic. pro Ixofc. Amer. c. 40. In rebus minoribus focium faliere turpif- fimum eft ,- et mox : Recte igi- tur maiores eum, qui focium
fefelliffet, in virorum bonorum ninnero non putarunt haberi oportere. — - 61* It» frauduLm- ter ogit, ut properet enixo ftu- dio coacervet, paret pacuniam haeredi filio indigito , aleatori, graecanti. Iuvenal. XIV. 177. quae reverentia leguni , quis me- tus aut pudor eft unquain pro- perantis avari? — Ci2. Si.ilicet quatvtumvis crefcant divitiae, immenfe ita augeantur. Impro- bas \oa)t, vel iuiprobe, nef.t- riis modis (quos proxime indi- giravernt) corgeiias, vel omni- 110 , uimias, immenfas , vel de- nique, qnae homincs improbos reddunt, fcelerum irritanaenta. Priortanieu ratio convenier.tior h. 1. — 64. Tamen nefcio quid , praeclare, quum avari inexplebilis cupiditas ipfa ne« fciat, quantum abfit defit rti cmtae, parvuc, exiguae, ex iftorum hominum opinione. .
Q 2
CAR-
2/'j4 Q HORATII FLACCI
C A Fi jyi E N XXV.
ARGVMBNTVM.
JZjU poetam efferatiffuno furore, chim Augufli laudes rneditatur, correptum ac vere debacchantem ! en Dithy- rambum Fiomanum nulli Graecorum ( quantum ex ijio— rum fragmentis couiectare datur ) mferiorem! Tauto jiifu poetam extolli, in altosque nubium tractus tcu- dcrc Jeutias, ut oculorum eum vix adjequaris acie! Quid mirum igitur, intpp. ac W.DJD. in aJiis fatis acutos, in lutius carminis rimando coufdio fpiffa ojjir fos caligine hebejcere ac prorfus vifu dcficere! Omuino Junt qv.acdam Horatii carmiua, quac ne a doctijjimis quidem viris legi cupiam , nifi ipfi fint
cupidi filvarum aptique bibendis Fontibus Aonidum,
nifi ingenio polleant, fublimium phantafmatum capaci, et, u t brcviter dicam, Jloratio fint. fimilcs. — lam Jioratius, Augujii laudum acri thyrjo percujfus^ attoni- tusque rerum maguitudine, matcriaeque amplitudine cxcelfijfimorum phantajruatum , iude anhno eius , dum eloqui ea condturf obicctorum cxuberaulia ita confun- ditur, ut extra Je rapi , JBacchicoquc Jurore fc tcn- tari exiflimct. Atque in hoc furore Bacchico, qui pcr totum carmcu decurrit, ad primariam eius cauffam cx-
pro-
CARMIXVM L. III. C. XXV. 2^5
promendam, feu potius animo, graviter ijia quajl vexato, excutiendam omnes vires couvocat , Jcd in ipfo eluctan- darum Augujii laudum ( rei quippc uimis arduae ) co- liamine faepius tentato collabitur ac plaue concidit. Sciiicet ita demum diguum Augujlo elogium exirc potc- rat , quod fplendidius , difertiusque iudicandum , quarn longifjlmum perque omnia laudum momenta diductum carrnen panegyricum, quale iiiud putidum ac ieiunnui ad Mcjfalam eji , quod terjis Tibulii adrcpjit numeris, quodque ego, pejjimus omnium poeta> fccijjc nollern. Sed iila ipja ivotoysia ac bsivoriji; in Jolo laudaudi niju comprejja in gravijjlmos errores vcl acutiores honuues impegit , ut vel aliud carvteu circumfpicerent , quo lau. clcs Augujii perjecuLus ejjet poeta, hocce tautummodo ei praej atits; vsl, in quo Jibi acutijjlrui viderentur commento , non incallide poetarn , qui ad Augufti lau des dicendas excitatus fuijjet , tergiverfari Jiatucrent : indigni prorjus, quibus talis laudator contingat.
A D
2^6
Q. HORATII FLACCI A D B A C C H V M.
V^/uo rae, Bacclie, rapis tui
Plenuni? Quae nemora, aut quos agoi in
fpecus,
Ve-
v. 1. VividifTimis initio fta- tim poela enthufiafmum colori- btis depingit, quo fe correptum, ei ad fublimes, quibus tumet, feufus cantu evolvendos incita- tiim fentit. Scilicet magnitu- dine rerum geftarum Augtifti animus eius ita conturbatiir at- qtie percellitur, ut impotens fui bacchetur, ingentiumque phantafmatum fibi obiectorum impetn phine auferatur poeta. Quo quidcm Ansiifti extollendi niodn, fane, quid auguftius, exquifitius, fplendidiusque fingi cogitarique po/Iit , nou video. Iam qutim excelfioris enthufi- afmi Bacchus auctor (utpote fictvt*tt quacum cnthuliafmus coniparatur v. III. 4. 6., 2tc$) perhibeatur, conientanetim fane et vero etiam poetis follenne eft, nattiram citts phme ad Baccharum habitum ac furorem cunformatam repraefentare. Si- mulantes igitur Baccbi orgia poetae in nemorum receffns fe- luntnr ( f. 1. 30.) Bacchum ', cum comitatu fuo dis- curreTe, tCd^av caet. fcmetque ipfos ab eo, Maenadum inftor, a thyrto percuti ac in furorem
agi fentiunt. Igttur eo perci- tns poeta ivSovffiwv excla- mar: Quo tne rapis tui -ple- vum, tuo numine, ttia vi per- culfum atque attonitum. Ple- numliacchi pectus fimiliter dixit II. 19. 6. — 2. Explicative rof quo fubiunguiitiir ttemorq ac fpecuit loca folitaria , Bacchis frequentari folita. Praeclarum etiam hoc, quod priorem firu- Cturam ftatim relinquit incitatus poeta. Aut familiare lloratio, ubi duas idoas eloquitur, anirno limul obiectas. Caetertim follennefiif-. fe Graecis Dithyrambos hac Bac- charum formula cxordiri, cum ipfa rei natura fidem facit, tum recte illud colliga? e Plautino loco ( Menaechm. V. 2. &2.) ubi Menaechmus ita fe fuvere fimulat : Lvoe , Lvie , Bromie, quo me in filvatn venatum ( lioc voc. corruptum ; forte : evatum, antiquo verbo, unde evans manfit) vocoj. — 3. v praeceps , citato curfu. Vere bacchantem tibi poetam cogitaJ I",itur vix bene de insenii nifu interprcteris. — ]\lente vova quippe a Deo pofTeffa, auo pia- ne nientis habitu, expulfo pri- ftino
CARMINVM L. III. C. XXV. V. 1 - 6. 2^7
Velox rnente nova? Ouibus
Antris egregii Caefaris audiar. Aetenmm meditans decus
Stellis inferere et coniiiio Iovis?
Di-
ftino fenfu (Claudinn. XXXIII. pro audiar cnnens , ©anam Au-
50' OD novas animo eius ob- gufti decus ! Pro vulgari, cele-
iectas rerum fpecies , novos ac brnre, extoliere, fplendide eir,
fublimiores fenfus , a Ueo im- decus , gloriam Caefnris ftellis
miflos. — quibus antris audiar, caelo inferere , inferre atque
in <]iiae antra abreptus audiar ipfi covflio loiis, deum inter
meditans , mediter ntque canam L)ivos confiliantes (III. 5- *!•)
Augufium , quibus in antris re- repraefemare. Excellifiimus in
fonent immortnles Aogufti lau- hoc fpiritus ! tanquam dirinos
des? lam evolvitur poetae en- honores poeta Cacfari praeltet,
tlmiiafmus, in Au«.ufto defixus. cuitis nomen carmiue fuo im~
Praeclare autem atque exquifite mortalitati confecret; quae eae-
prorfus iingula. In antra con- dem ideae fnnt IV. g. 22 fqq.
cedit poeta canturus, noto Aetemum ornate rw decus fira-
phantafmnte. Vid. ad III. /\. pliciter adiectum videri pofnt,
40. — egregii, incomparabilis, »it iit, immortale, aeternitate
nt I. 6. 11. — meditari de dignum, eximium ; fed lyrici
poetis, ut fjctktrav, aninmm ratio fuadet, tit aetemi notio
adcnnendum componere, omnes r<Z inferere ftellis iiwgatnr, ut
in argumento aliquo tractando fit pro , deciis aeteumm facere,
cogitationes defigere, tum quod fit avcHhtueii, cuius au-
docte pro , canere. lam duobus guitam ftatim immifcet fpe-
modis verborum iunctura in- ciein. ftitui poteft. Pedeftrior eft:
audiar, refonent antra , medi- v. 7. Pulchre decet arrogantia
ta?;s inferere , dum meditor, id ifta poetam, abar^umenti, quod
unice ago, ut inferam cnet. tractat, maieftate fumta ; quo
Quanto doctior, commotoque ita afilatur, ut fe plane divi-
poctae muito nccommodatiov num quoddarn proioquuiurnm
nltera haec paullo audacior ftru- aiulacter aflirmet ; quo quidem
etura : quibus antris audiar divino prorfns artificio exquifi-
meditans, meditando, xanendo, tifiimas Auguiiilaudes contintri,
onntu meo decus ftellis inferere, vel hebetior animndveriat. DU
copiofo ornatu oictum, ca?n, proforam , canam ihjigne,
Q ■ ' quod
248 Q. HORATII FLACCI
Dicam infigne, recens, adimc
Indictum ore alio. Non fecus in iugis Exfomnis itupet Evias, -*
Ilebrum profpiciens, et nive candidani
Thra-
quod prae omnibus emineat, puta defignari a poeta. Eurip.
fingulare prorfus , recens , nun- Bacch. 691. ai b' avof&xkcictxt
qu.un nuditum, adhuc '.ndictum Srxktfov cuy.irwv vievov , a v >;«
ore alio, .1 nemine adhuc tra- £av opSat. Pervertunt totum
cratum. Omnes fe facile fupe- locum , qui Baccham fomno
rare in hoc ar^umento pocta expergefactam , furore folutnm
ait, quandoquidem nemo ad- et ad le redeuntem a poeta ii^ni-
hncduni par Caefari exftiterit, iicari exiftimant. Vnde poetae
( unde fi°nilicanter admodum quoque furorem », qui cnm ma-
cgregii v. 4-) cuius facta quem- xime tumultuari incipit, re-
qu&m tam fublimium phautaf- folvi credere confentaneum fo-
ntatuni capacem reddcre potue- ret. lam ftuporem exornant
rint; egregie prorfus. lam rigidi ac truces oculi, quibus
vide, quo modo totum locum attonita Baccha oppofitam fibi
deprimant iutpp. re°,ionem intuetur, fere ut
v. g. E^repie iam mentem apud Eurip. Bacch. io85> i'crr>)-
novam fuam repraefentat poeta. «rav oo£-a) , v.a) oiyviynov nopasi
Scdicet, dum immortalium fa- unde totius loci ptilcherriraa
ctorum Caefaris admivatione oc- pictura exiftit. Conimeniornn-
cupatus eius animus ad cele- tur loca, Bacchis irequentata,
branda ea progredi audet, ecce quorum ipfo adfpectu novo»
rei um ma^nitudine plane obftu- furores Baccha concipit , i/a-
pti ictus confunditur, novoque brus , Thraciae fluvius , T/iraca
afllatu perturbatur. En difer- (quae partibus eius docte ap.
tiilimum atque eloquentiflimum ponitur ) nive candida , nivali»
in folo canendi nifu poetam, xtovuihyc (Orph. Arg. 1570.)
atque e^regium plnne laudato- ac Rhodope ; mons eiusdem re-
rcm ! Mens, Augufti admiratione gionis, orgiis Bacclii facra. Pro
attoiuta, Jtupet aeqne ac Evias hoc orn.ite , lujtrata pede har-
exjomnis , Baccha, fomno, au- baro, h. barbararum, quam bar.
diro tympani fonitu , experre- barae , b. Bncchae Thraciae
cta , iitoque ad novos furores pervngantuv, orgia celebrantes.
recreata. Novo igitur ftatiin 2'hraccs hurburi pervulg.ita lo-
furore Baccham correptam quenui ratione.
v. 12.
CARMINVM L. III. C. XXV. V. 7"l7« 2^9
Thracen, ac pede barbaro
Luftratam Fihodopen. Vt milii devio Ripas et vacuum nemus
Mirari libetl O Naiadum potens Baccharumque valentium
Proceras manibus vertere fraxinos: Nil parvum aut liumili modo,
Nil
v. 12. Bacchae ftupovem, quocum ante fuum ipfias tan- tum comparaverat (ipfe enim adkupebat ciivinis Au^ufti lau- dibus ) iam in fnmnio enthu- fiafmi fervore fuum plane facit, iisdernque coloribus exornat, adfumto iterum primorum ver- fuum phantafmate. Vt libtt volupe eft ( laeta enim liaec mentis, Baccho plenae, peitur- batio II. kj. 6.) mihi devio, in folitariis locis vaganti ( v. ad II. 19. 1.) mirari, adftupere (v. ad III. 29. 11.) ripis prae- ruptis, et fonoris, quae conti- nent, fluentis (refpondet euim Hebro v. 10. ) et nemori vacuo, deferto , folitario ; uti devio paullo ante. Snlenditle nngan- tur intpp. qui ad Augulti laudes referunt ; quas poeta pvimus (devic, verfanti iu carminis ar- gumento a nemine trito ) et fo- lus ( vacuum nemus, i:i quo ipfe folus vagctur) digno fcri- bere iibi arro^et.
v. 14. Novo exftimulatus fu- nova Auguiti celebiandi
fubit poetam audacia. Potens, in cuius potcftate funt, qui choros ducis Naiadum ac Baccharum, planc Orphico verfu H. LIII. 6« IScnci v.a) J5<xY.y£<xi$ Y,yovfjt.zvt y.irroipiqoici. vid. ad II. 19. 3. — valentium vertere , radicitus evellere fraxinos. Exemplavid. apud Eurip. Bacch. 109. 1066. 1093. et 1 102.
v. 17. Nil paruum .... lo- auar, iterum ad Anguftum re- dit, in quo enthuuafmus eius defixus eft. nil parvum , in- figne v. 7. — aut, nec humili modo , humilibus modis, fubli- mi cantu. Pind. Ol. 5. 19. ovrot j^a ftatx tr.sw.v k&ywv s(po- \J/#, avhoo^ tk/xtyt Trakalff/Jiaciv (pioutyy' *ikfki^wv. — nil mor- talt. lcquar, canam, quod aeter- num fit, quo immortalitati eum confecrem. Piaeclare de hoc enthufiarmo poetico Senec. de Tranqu. Aninii cap. extr. Non poteft grande aliquid et fupra caeieros loqui , nifi commcta mens. Cum vulgaria et folita Q 5 con-
250
Q. HOJRATII FLACCI
Nil mortale loquar. Dulce periculum eft, O Lenaee! fequi Deum
Cingentem viridi tempora pampino.
eontcmfit , inftwctuque facro furrexit excelfwr , tune dcmum aliquid cecinit grandius ure 7)iOr- tali , ratione . forte huius looi habita.
v. i8« Debacchatur iam poe- ta , ipfa baccliantium e^elama- tione o Lenaee , Jcu B«k^s , nd- hibita, audacterque orntioni in- lerta. Dulce eft, iucundum eft ad animum, enthufiafmo corri- pi, et pro hoc, afflari a Baccho ; plane ut IT. 19. 6- Plenoque Bacchi pectore turbidum laetatur. Iam quurr corpus , incumbcntc deo, periclitarctur , h. gravi- ter affligerctur ( quod prodebant vaticinantes diftortis corporis
motibus); docte poeta facruni iftmn horrorem vocat pericalum. I.un furorem iftum iierum bac- chicum umulat verbis , fcjui deum, rapi ab eo per filvas ac montes. — 20. Cingentem fibi (ne dubita) temporu vir. pam- pino , liacchum. Forte epithe- ton Dithyrambicum in animo habuit poeta , quod per fuae liii-iuae le";es diitrahendum ac pluribus verbis eniuuiandum erat. Similiter ornatus viridi tempora pampino Liber IV. 8« 33. Ad argumentum cariuinis fi poiirema trausferas, erit: Proiectillimao quidem audaciae eft , Auguftum celebrare ; fcd alea iacu efto.
c/fn
CARMINVM L. III. C. XXVI. 25 1
C A B. M E N XXVI.
ARGVMBNTVM*
J otum hoc carmen plane e gracco fonte fiuxijfe, el argumenti ratio, et vero niaxime eiusdem tractatio, exornandarumque Jententiarum ratio Jatis evincunt. Bacchylidem auciorem liaud ineple fufpiceris e v. lO- Sed idem argumentum Jexcenties a poetis graecis tra- etatum cffe, dedicatoria, quae in Anthologiarum libris fuperfunt , abunde comprobant carmina. Ouae Jl ani- mo teneas , vanas VV. DD. de Venere mariua cius- que facello vel publico vel privato difceptationes mecum licebit rideas. Veneribus fuis liaud ornnino eft, quod deftitutum hoc carmen qucraris. Chloes arrogantia ac fajiidio victus poeta amoribus Jeje plane renuntiaturum ita ojiendit , ut hijirumcnta, qiiibus artcm amatoriam exercucrit , Veneri, eius praejidi, Jollcnni more dedicet, adiecto pio , Ji Diis placet , voto, ut Chlocs Juperbia ab ea puniatur. In quo tameu ipjo , uli in ipja de~ dicatione ( v. 6. ) Jubjilientes prijiini amoris igniculos animadverterc licet, in quo animi humani uaturam, egrc- gie exprejjam anhnadvertas.
A D
252
q. IIOHATII FLACCI A D VENEREM.
V ixi puellis nuper idoneus, Et militavi non Jine gloria:
Nunc arma defunctumque bello Barbiton hic paries habebit,
Lae-
V. l. Nuper admodum, ad- huc fcilicet, antequam Chloes faftidium expertus cffem. — vixi, hiiidoneus, yriiexov ( pri- mitivo figniJicatu) commodos mores adprobavi, placui -pueU lis , ab iis expetitus. Similiter Terent. Andr. IV. 2. 15. llanc viihi expetivi , contigit: conve- ruunt mores. Forte tarnen hoc ftatim verfu amoris cum militia comparatio incipit, et Horatius idoneum h. bonum miiitem (ut Tibulius de fe I. 1. 75. Hic ego dux milesque bonus in eiTrin- gennis puellarum foribus) fe . luifle iactat, qui puellarum ani- mos facile expugnarc potuerit. Cf. Propert. I. 6. zg. — 2. mi- litavi, huic amoris militiae no- meu dedi, vacavi, amoris cafira fecutus fum , non fne gloria, ita me aefli , ut magnam inde laudem ac victoriam reporta- rem ; pro vulgari, felix in amore fui. Pervul^ata amoris cnm militia coraparatio. Notiflima Nafoniana : JMilaat onmis amans, et habst fua cajiia Ciipido. — 3. Nunc taedet amori amplius
vacare, pro hoc continuata imagine a re militari defumta: Nunc arma emeritis ftipendiis, Veneii, militiae iitius praeficli, libet confecrare. Magnurn au- tem in hac enuntiatione dele- ctum obfervabis , li cuiusque artis inftrumenta , omiffo eius cxercitio, deo , in cuius tutela ars effet, fufpendi confueviffe memineris. Arma inteliige in- ftrumenta omnia , quorum ufus Iloratio in Amoris cafiris fue- rat, barbiton, funalia, vcctes, arcus , infra v. 7. commemon- ta. De folo barbito cogitaiit plerique, minus accur.ite. — defunctum bello , amoris mili- tia , quae non amplius amatoria carmina fonat. Ad lyram docte transtulit, quod niagis poetae proprium erat. lntelligenda antem potiffimum acjxaroc ttxqoc- v.XcxvffiS-vgtx , ad lyram cautari folita. — 4* Varies habebir, ha. beto (graeca temporum pernui- tatione); parieti adfigam , fus- pendam. — 5. Qui cuftodit (ptjovqsi (uti fere Prometheus apud Acfchyl. P. V. 51. ^ircio.v
CABMINVM L. III. C. XXVI. V. 1 - 3. 2 55
Laevum marinae qui Veneris latus Cuftodit. Hic, liic ponite lucida
Funalia, et vectes, et arcus Oppofitis foribus minaces.
O
fyovptiv dicitur , ei affixus ) Jc*rwva fuaviter appellat Antip.
fervai, eR.alacvoVeneris latere, Theff. Xllt. ». A. Br. II. 112.)
parte; unde haud inepte colli- faces , taedae , quae ei ad
gas , in templi parte , quae in- Ciiloen poft comiffationem ine-
trantibus a dextra eit, donaria dia nocte ennti praeluxerant.
olim fufpenfa fuifle. Caeterinn Suo hunc morem exemplo illu-
de templo Veneris Genetricis, ftrat Prop. I. 5. 9. Sollennis in-
in Divi Iulii honorem ab Au- de taedarum in comiflatione
gufto dedicato accipi volebat mcntio. Antiphanesapiid Athen.
Sanad. , quod in eo Venus «•;«• VI. 10. *wl nvjpiov, si Soks7,
hvoftivi), Apellis opus, tefte iwfxtv , — haihtx ntxi creipoivove,
Plin. XXXV. 10. collocata fuif- Xtxfiovrtc. Iisdem minabantur
fet. Alii privatam Veneris re- foves ac tectum incer.dere , fi
]i«ionem, domeftico facello a puellarum afperitas vi grafian-
poeta cultam inteUigi malunt. dnm moneret. Theocr. II. 123.
Vide Argum. si 0" 'akXm fx &9tiru v.tx) oc Svqcc
tf/ero /tXoy-Aw , xavrwj v.a.) irtke-
v. 6. Vividiftima pictura ho- v.ac, kw kafjCrixitc yvSov i<b%
minis, qui puellae faftidiis vi- vuiac. Turpilius apud Non.
ctus amori nuntium mittere v. Turbam : A!emo uaquam vidit
videri cupit, cundemque, dum ebritim ire interdiu , neque tur-
hoc ipfum a°;it, vchemenlifli- bam facere, ncqne forcs exurere.
mum, quo adlmc flagrat, in- Ovid. Amor. I. C. 53. Jut e^o
vitus prodit atquo manifeftat ; iam ferroque ignique -paratior
qnam plane ex animo humano ejjem, quem facc fuftineo, tecta
defcriptam dixeris. Cf. omnino juperba petam ; et A. A. III.
I. lq. 15. — ponite Siet&ti 570. Nec franget pojies , nea
proprio dedicationis vocabulo, faevis ignibus uret. Atque hoc
v. c. Catull. XIX. 10. XX. 6. potiir.nnim nomine funalia h. 1.
et faepillimealibi. — Sequuntur inter alia, quae ad vim facien-
arma, quae in Veneris militia dam parata eflent , inftrumenta
poetae ufui fuerant, f. inftru- commernorari exiftimem. 1 —
menu comiflabundi. Funalia Vectes , effringendis foribus ad-
Cones cerati, (>ccMx<xttx xifoe- hiberi folitos ; res nota. Eius-
dem
2 54 Q* HORATII FLACCI
O quae beatam, Diva, tenes Cyprum, et Memphin carentem Sitlionia nive,
Re-
dem fore ufus elTe debuere ar- Romae carere vult poeta III.
cus (ft omnino lectio fana^; lg. Q. Calpurn. XI. 51. Sitha-
nam dicuntur minaces , hoftiles, nius Jeret ilie nives, Libycosque
vim mfcrentes, vi eifringentes calares. Ornat adeo limpliciter.
fores oppohtas , claufas. Sed mire in hoc v. argutari
hallucinarique videas intpp. —
V. C) — 12. Cum voto abfol- 11. regina, avaffea, bsffteotva,
vit dedicationem poeta; quod foiienni Dearum appellatiune.
ct alibi occurrit. Diva, quae Iam pro vulgari, ulcilceie, puai
ten.es Cyprum, Kux^eio tvv.ri- Chfoes arrogantiam , dotte poe-
f^&vvj; jxiOiovax , Hom. H. in ra : tange, feri, pereute Cldoen
Ven. "92. nota ratione ; v. ad arrogantem, ob eius arrogan-
I. 3. 8- beatam, opulentam, tiam Jlugello fublimi , in fubli-
maxime e mercatura: bXJStwrw- me educto, quo gravibr phtgft
roi hs vvjawrCov 01 Kuirj 101 , htot fedeat ; pulchre! Sollenne poe-
70 Sakarroy-varyjffixt, Eufi.uh. ad tis ultionem divinam per flagel-
Dionyf, Pevieg. 5oQ. Cf. I. 1. lum divinitus impactum decla-
13. et III. 2cj. 60. Vnde et rare. Ita elt S&cv -Kkyy-i) apud In-
vetus eius nomen IVlacaria apud cert. in Stob. Grot. p. 1 it). A;V.:;;
Plin. V. 31. ad quod forte al- ponrgffv h. v) StoStv rtijuufla Eu-
luiit Horatiu». — 10. Ex pri- rip. Ilippol. 1171. (uti plaue
fcorum iiymnorum ratione piu- dea Atv.vf rj <p«pSw -xaiovaa rv)v
xa loca, ubi Veneris religio do- 'Aoixuxv repraefentata erat in
meitica erat, poeta conimeino- arca Cypfeii tipud Paufari. V.
rat. Memphi eam cognomine i#. p« 4220 Aafyww» [j.affrtyx
Horpitae cultam fuifTe, aucto- sotih&i Sophocl. in Oil. apud
re6 funt Ilerod. II. n2.etStra- Su>b. Grot. p. 473. Notiflima
boXVII. p. 1161. a. — caren- quoque Furiarum verbera.
temnive, ay&iu.ixvrov, ( iiacchy- Quum igitur luiec e poetica lo-
lideo epitheto apud Athen. I. quendi ratione diiudicanda fint,
17. p. 20. t*jv ay^ti/j.avrov r& nollem VV. Dl). eo delapfos
^d&fjtiiptv y.a} hovaawhta NuAov..) effe, ut Venerem , quam in fa-
h. c.didam, e natura iftius re- crario fuo Iloratium habuifTe
gionis. — Sithonia qualis eft.in creJnnt, flagello accinctam fuif-
Thracia, epitheto a regione fe ftatuerent, quae f.me idea a
translato , in qua fumma eius Vencre marina alieniflima efi.
oopia. Ita frigoribus 1'elignis Sunt qui de Chloe iloratio pr>>-
pitia
CARMINVJH L. III. C. XXVI. V. £)- 12. 255
Regina, fublimi Hagello
Tange Cliloen femel arrogantem.
pitia reddenda explicent, Ea- rem ngens , furor divinitus in-
gello ad amorem inliiganda ; iectns. Ad ceftum Veneris fua-
imagine quidem obvia ( ita viter hoc phantafn.a tr..duxit
Medea apud Pind. Pyth. IV. Martial. VI. 21. g. arcano -per-
590. iv (p^;r/ v.rt;o/xsva dicitur cujjit pectora loro ; flaga iw
ecvcT^ai uAcriyt TlnSctc; et rut ; fed tu iuin , Dea, caeda
Ariltaen. II. s>.. vte 'F.g ■xrzq g«- duos. ) ab hoc tamen loco ad-
9i<x2>)V<xt , quntenus fticnyi ali- modum aliona. — Jemel, prae-
quis impellitur, inftigatur; clare ardorem et odium hoc ad-
tmde //ac-T/J 5sTi« Aefcliyl. Prom. iecto profitetur poeta. 657. elt vis divina, in furo-
CAR-
2 5^ Q. HORATII FLACCI
C A R M E N XXVII.
ARGVMBNTVM.
j-jongum foret, omnesy quibus intpp. virique docbi
indulferinb , fuper huius carminis confdio eiusque ad~
ornatione infidfas opiniones percenfere atquc examinare,
fatis ojjlcio boni inberpretis fecijfe rati, fi iufiam car-
minis defcriptionem adpofuerimus. Dehortaturus poe-
ta Galateam quandam ab itinere, qund in Graeciam
factura erat, non malis quidem aufpiciis eam retineri
ait , quum, etiamji pefjima imminerent , avertere ea
atque corrigere in promtu effel ; fed inftare hibernum
tempus, tempeftatibus , quas Jecum ferat, periculofif
fimum; de hoc ei laborandum ejfe, quod nulla arte
propidfari queat. Adblandiri quidem nunc fudum cac-
lum , ventumque ferentem , fed admodum fallax fere*
num effe , Europae exemplo abunde comprobari. JIoc
illuftrat in eoque illuftraudo liaeret poeta, fummus af-
fectuum ad vivum delineaudorum artifexl Ad pedeftris
fcriptoris ay.oifisiav cogi poetam lyricum facile fcn-
tias , fi nobilijfimum eius fpirilum atque impctum co-
hibitum, fi exitum carminis , in praejlantijfimis totius
antiquitatis ingenii opcribus iudicandum , cum, fuperci-
liofa Criticorum cohorte abejje malles. Adeo ad nabu-
ram animi acftuantis exprefja, ct oratione comtijfima
elaborata funt omuial Sed Ruropae excmplum, q
abs-
CARMINVM L. III. C. XXVII. 257
ab/terrendae Galateae praponatur , miftUS aptum ejffe clamant vitio crcati cenjorcs. llectc utique , o boni, ii in Chriamm fcriptore jimilitudo ad rcm propojitaru exigenda foret. Sed taedct , }>ig;et pudetque tam quac- fitis ineptiis longius immorari. Tu vero compara cum toto carminis habitu Propert. I. Q.
Tom. II. V V H
2 58 Q. IIOHATII FLACCI
AD GALATEAM.
Anpios parrae recinentis omen
Ducat, et praegnans canis, aut ab agro
Rava
v. i fqq. Exordium huius progreffionem , paullo impedi-
carminis, quod in recenfendis tiorem , ita tibi explica: Non
tam fcaevorum quam fauftorum infaufta quidein , quae tuum
ominum geneiibus usque ad v. iter morentur, habes omina,
16. decurrit, ad noftrum qui- neque ea ego tibi profecturae
dem fenfum parum omnino ha- apprecer, quamvis te retinere
bet, quo nos detineat; fed in- cupiam, ut potius, quum femel
iurium foret, e noftrorum tem- iter apud te certo conftitueiis,
porum ingenio de talibus fta- ipfe Deos rogem, ut bona, quae
tucre, quae Romanorum reli- felicem profectionis tuae exiturn
gionibus, his aufpiciorum omi- fpondeant, omina mittant; fed
numque captandwum * fuperfti- adverfari tibi anni tempus in-
tionibus implicitis, fatis excu- clemcntius ipfa probe inteliigis
fantur. Libenter iis utuntur, caet. Iam pro : haud infauita
atque adeo latius exfequendis profecturae tibi omina apprecer,
induigent poetae, qnod, quum docta converlione eft : Impii
in rebus fenfui fubiectis verfen- iter talibus pminibus, quibui
tur, oruatum ac tractationem peflimus eventus refpondeat,
poeticam facile admittaut. Ideo aufpicentur! Ad impios abomi-
eosdem in rerum magicarum nationem, quam in hoftes con-
defcriptione fere luxuriare vi- vertere follenne eft (v. vel v.
deas. Tum hoc carmen eft ad 21. noftri carminis) praei
p^ieilam, de exitu itineris forte deflexit poeta , ut Galateam nil
uimis trepidam ac male omi- tale nierentem oftenderet. Iacile
nantem , cui animum ita red- autem a poeta exfpectari pote-
dere conatur Horatius. Dici rat, ut infauftorum ominura
euim vix poteft, quam fuper- fpccies nonnullas adnumeraret.
ftitiofe Romani olim antcquam De jmrru parum explorata tciie.
iter ingrederentur, fortuitis re- mus, ad meropum aliis, nliis
bus attenderint, indeque vel ad vanellorum eam genus refe-
boni vel niali ominis. caufTas de- reutibus. Apicem eam in capite
rivaverint. Vid. vcl Tibull. I. habere, et viridioris « !>-iii
3. 9 — 20. lam fententiarum effe, conftat; nec minus d
fuavi
CABMINVM L. III. C. XXVII. V. 1 - 6. 2$Q
l\ava decurrens lupa Lanuvino Fetaque volpes:
Rumpat et ferpens iter inftitutum, Si per obliquom fimilis fagittae
Ter-
fuavi eius cantu , Paullinus ad Aufon. ep. 2. 36. Si confers fu- licas cycnis , et aedona parrae. Ad hoftrum locum tenere fuffi- cit, fuiffe cantum eius a laeva auditum fnam a dextra condi- cere putabatur ; Plaut. Alin. II. 1. 15. Cornix eji ab laeva ; corvus , -parra a dextera ; con- fuadent. ) inaufpicatiiliinum. Prudent. II. 570. Qur Cremerae campis cornice vel ofcine parra nemo Deuin monuit , perituros JWarte fnijtro ter centum Fa- bios ? — recinentis, quod canttl edit. In compofito non argu- tandum , quali iit : cantu ab iti- nere levocamis. — 2. Diuat, dux fit itineris, quatenus omi- nis oblati in re fufcipienda ra- tio habetur; li. I. docte eft pro : eveniat , accidat iis hoc omen. • — Canis occurfus per fe fcae- vus ; ( Plaut. Caf. V. 4. 4. ca- ninain fcaevam fpero meliorem fore ) fcaevior, graviditatis tem- pore ; quod omnino, uti et poft partum , rnaufpicatiflimuro ha- bitum ; unde fcta vulpes , qnae recens enixa eft, v. 4. De cor- nice Plin. X. 12. inaufpicatif Juna, Joetus tempore ; hoc eji, ■poji foljiitium. Etiam a fexu
ominis diri vim auctiorem re- praefentate voluiffe videtur
poeta : quod patet e v. feq. 1
3. Lupa rava, ravis oculis, quorum color inter flavum et caefium eft, ykavnoc, torvain prae fe ferens fpeciem ; unde Minerva yXavKwxtc , leo y/.av- vacjj-j Hom. II. v. 172. Hefiod. Scut. 430. et fimiiia, Optinit- j«i_ tur Colum. VIII. 2. (). rm^idi vel nigrantes oculi , Geoponica XIV. 16. reddunt, euj£«o»->q* T£ ralc c^tff/ v.at p.sXavc<p&ak- ;j.qi. £it tgitui lupa torvo ad- Ipectu, (Sksffiiji), xaCyC,r>7; «»- /xwtoc, uti palimi poetae. Ad
cojorem -fere referunr intnp. ,
Lanuvium, Latii oppiduni, haud lon^e a via Appia ; per quam transverfo curfn lupam fevri pu- ta. — decurrens , nam haec de- preflior. Docte autem pocta Lanuvina lupa iter Galateae Brundulium verfus innuit.
v. 3. Serpens rumpat iter do- cte explicant, interrumpat, fcindat; quatenus per transvcr- fam viam feratur, eam oblique traiiciat; fed vereor, 110 nimis docte. Ego, adi. injiitutum fe- cutus , fimpliciter intelli^o :
B. - flftat
2GO
q. IIOKATII FLACCI
Terruit mannos. Ego cui timebo, Providus aufpex,
Antequam ftantis repetat palndes Imbrium divina avis inminentum, Ofcinem corvum prece fufcitabo Solis ab ortu.
Sis
fiftat itcr , quod impii inftitue- rarit, ulterius progrcdi vetet ; quod infanUiflinuim hoc prodi- gium liaberetur. Sententia fane eadem, nimirum , fcrp. obliqua iis occurrat via: fed nltcrnm (i- mul repracfentat ominis diiita- tem. Atque ita hunc locum cepit quoque Lueil. lun. Aetn. 570. CauJJa lalet, tpiue rumpat iier , co^alque morari. — ■ 6. Si per obliquum tcrruit , breviter pvo, oblique viam tvaiiciendo tcrruit , terret munnos , curfu eoTiim velociilimo inhibito. Praccipua enim niannortim vir- tus in vclocttate. Ovid. Am. II. 16. 49. Vid. ad V. 4. 14. — fzmilis fagittae , egregie ve- locitatem , qua ferpens elevatur atque provolvitur, depingit.
v. 7 fqq. Ego te fauftis po- titts ominibus profeqitar, deos- que piecer, nt l.ieta tibi augu- ria mittaut, ablegatis trifiibus. HgO ei , cui timebo , de cnius fjiute follicitns ero, angar, ut- pote mihi fumrnopere amrftae, piovidus aufptx» providens,
profpiciens , augurium nt pro- curcm , fufcitabo corvum prece, evocabo precibns , h. precabor deos , ut corvttm mittant ( pla- ue ut Vivgil. Geor». I. 157. votisque Vocaverit imbrem) ofci- nem, qui ciim clangore advolet a folis ortu , ab Oricnte. Ofci- nes aves dici, quae augurium voce, praej>etes, quae volatti faciant, iu vnlgus notum. Por- ro corvus a laeva clamans, bonum; a dextra volans, malttm augurium habitum ; omnino iu genere tenendum , praepetes bonas h. faufti augurii, fuiffe malas ofcines, et contra. Ab ortu autem folis profpera fuiffe corvi omina , adverfa ab occafu, ait Schoh huiusque rei verita- tem fe pluries experttun con- tendit bontts Mancinellus. — jfntcquam mala obnuntientur. Igitui anteverti atque procurari iita poffe arte auguraii, credi- ttun. Pto oiTiine xnalo in fpe- cie eft avis divina, divinans (ut A. Y. 218« Sevm. I. 9. 50. et alibi) prnefagiens imbrem im~ minenttan, iiupendentein, fu- tururri,
CAKMIXVIU L. III. C XXVII. V. 7*1 3- 2 6 1
Sis licet felix, ubicumque m.ivis, Et memor noftri, Galatea, vivns: Teque nec laevus vetet ire picus, Nec vaga cornix.
Sed vides, quanto trepidet tumultu Pronus Orion. Ego, quid fit ater
Ha-
tuvum , h. cornix; quod facit, dum repetit , pclit ( facit enim hoc, quoties pluvia imminet) accedit ad paludcs , aqua fefe perfufura. Cf. Arat. Dio£i 217 fqq. !'lin. aVIII. 55-
r. 15. IIoc (fc. ut fauftum iter habeas ) ita volo , uti tibi ubicunque degere lubcr, Felici/Ti- mnra vitam ex nuimo cupiam. Biandc ndmodum ifta poetn, de- fiderii fui affectum ad pueltae vohmtateni accommodando. Sis Ucei felix ( haud adverfor tuae voluntnti, imo , ut felix iftud itcr eveniat, deos ro^o) uhi- cunque mttvis, ct vivas, disinnxit poetn, quod concinnius ita efte- ras: Vivns felix , ubicnnque placueru:, memorque noftrl, quo fnlo deQderjum noftrum fola- mtir. Pofteriora amoris fui andi coiilfa a poetn adiici putnnda ; nam ad fententinrum eontextum pr.rnm faciunt. No- tiilima Albiana: Hvite felices meinores <?t vivite noftri. — 15» Nullae te aves inaufpicatae lnorentur. JLx his memorat
■picum laevum , a finiltra parte malum aufpicium facientem, et bornicem , itein .1 laeva niala portendentem. Virg. Ecl. I. ig. Saepe Jlnijtracava praedixit oh ilic* eornix. vaga, (peirwtf* cruat.
v. 17. Scd ipfa 7'ides , per- fpicis , qunm araves hoc* auni tempus fecum tempefiates ferat, qnibus Adriaticum mare , quod ingreffura es , potiilimum infe- iir.tur. Tcmpeftntes iniminentes dengnat poeta nb occafu Orio- nis , a quo excitari eae creditae. Apoll. Rh. I. 1201. tvrs /xaXi- crcx yitfxtqtv) oXcoio wiktt hvfft$ ?S\pit»v9S , «ty&S*V h.'.-rk:.fcciffcx 5cv) ivfftoio Kamir$. Vid. omni- no nd I. 2^5. 2i. Orion pronus, in devexn caeli parte conliitu- tus, trepidat ad occafum, feftirwt (qtiatenus praeceps feitttr, ut Arctuti cadentis impetus III. 1. 27.) vergit, iu eo efi ut oc- cidat, mmgno cum ventorum tumuliu, maximas in mari teni- peftates excitante. Monet i^itur pueltam de iis , quae proximc U 5 p«
262
Q. IIORATH FLACCl
Hadriae, novi, finus, et quid albus Peccet Iapyx.
HofHum uxores puerique caecos Sentiarit motus orientis Auftri, et Aequoris nigri fremitum, et trementis Verbere ripas.
Sic
per naturaeleges certo eventura lint. Iruftra igitur fuut, qui, ut poeta hbi conftet ( nam ad- lum ferenum putandum) trcpidure lumuLtu dictum volunt pro, aeftuare tumultns excitan- di cnpiditate, quod longius pe-
titum videtur. lg. Ipfe ex-
pertus fum, quam tempeftuo- fum iit niare Hadriaticum. Pro quo poeta : auid Jit , qunle, quam horrendum fit , Hadria, mare Hadr. fi in atros Jinus curvetur, fluci.ibus intumefcat; exqiuiite. Nam fiuctus finum trahunt (Virg. Ge. HI. 233.), un Je iinus pro ipfo fluctu. Si- militer Hadria Calabros Jlnus curvare dicitur I. 33. 16. VulgO explicant mare, quod curva li- tora ambiunt. — Ater , fxskav nZfxa v. c. Hom. II. \J>. 11. Apoll. IV. — 20. l)e Iapyge v. ad I. 3. 4. albus , caelum ferenans, ut alhus Notus I. 7. *5- — Quid peccet, quam fal- ]ax eius feienuin iit, quod af- fert, qtiam facile iidem datam fal- lat, imnnitando fubito caeli fere- ni faciem ; venufta translatione.
v. 21 — 24. Oratio ita con- tinuaiula erat : Novi ego, quan- tas tnrbas Aufter in ifto mari excitet. Pro hoc poeta , . quo periculi maonitudo miiificc au« £etur, adhibita imprccationis formula : Sentiant , experian. tur cum malo fuo ( nam fere ubique mali notionem lmic v. admifcnit poeta ) tnotus , maris fiuctus ab Auftro oriente , fur- gente excitatos. Forte tamen fimplieius erit motus , impetus Aujlri, Auftrum impetuofum intelligere , quo mota ab eo in mari tempeftas defignetur. Sive de vento five de mari intelligas motus caeci erunt , fubito in- gruentes, hauu praeviii, vel furentes (quafi caeca meute, infani inftar , feratur Auiter) vel atri h. vel Auftri (SvoOf^vj Svskka de turbine Orph. Arg. 1130. cf. I. 5. 7.) vel maris atri. Omnino ue hoc ambigui fenfus epitheto v. Heyn. ad Virg. Ge. II. 502. De Aultro arbit.ro Hadriae , eiusdem duce turbido v. I. 5. 14. flf- 3- 5- Vxores ac pueros ad rem vocat, utpote
CARMI3JVM L. III. C. XXVII. V. l^- 30. 2 63
Sic et Europe riiveum dolofo Credidit tauro latus, et fcatentcm Belluis pontum mediasque fraudes Palluit audax,
Naper in pratis ftudiofa florum, et Debitae Nympliis opifex coroiiae,
Nocte
utpote magis trepidos in tali discrimine. — 23. Aeijuoris frem.it um , fragorem , ^>q'tij.o;ra Tpiwjf/iai$ icovrov , ( Eurip. Troacl. 83.) Zqiuov ijj^vjsvTa (3a- Qvyhc-jicoio 5«A*ff(T>)f, ( Mufae. — mgri turbati, ru- mitli. — 24. Ripas , litora, fluctuum verbere , ictti, ap- pulfu tremente.s , percuffas; nifi et hic verbera Auitri , undas impeiientis , intelligere malis. Meleag. L. 5. ( A. Br. I. , 6. ) Avtuvnv f/.ao~riZ,i -SaAaTffa rqay^u Spectant autem haec po- ftrema ad folam tempeftatis ex- ornationem , in qua Jluctuum ad Iitus alliforum follennis men- tio. Vid. vel Noftri I. 11. 5.
i'. 25. Sic et Europa, fallaci- bus tauri blanditiis illecta, con- fcenfoque eius tergo in niare abrepta, graves temerarii aufi poenas luit. Vitle Argttm. Illa, qua erat limplicitate , nihil doli fufpicata, credidit latus , fitlen- ter ac remiffe ( hauc enim ad- mifcuit notionem poeta hui<; euuntiationi, Vid. II. 7. ig.)
inhaefit tergo tauri dolofi , vel dolofe blandientis, vel omni- no falli , latente fub eo love.
— niveum, pulcluum. — 26. Seque mifeie deceptam , pericu- lis obiectam fenlit. Palluit, co- horruit , afpectu ponti belluis fatentis, belluofi , (IV. 14* 47.) Homerico epitheto, a/.oc Kt)rws<7<T>)$ , irivTVi tUhyav.yrtcc, Od. III. 153. Eandem vert 1 itructiuam adhibuit Sil. I. 101. evantet JMajJylae palluit iras. Caeterum Ilellen, cyyiu.xro; TcaaahoZov ( arietis ) a— i^arav, xa) axids-Iffav i( Za.Goc ay^ocvsc, limiitter svtxAayfiVav , xai tji $afx(Sei ctfxa ff/.C-e/rav exhibet Lvician. I)ial. M. IX. p. 3*3-
— mediasque f audes. cum hor- rore vidit, fe peticulis, in quae fraude incidiffet, circnmventam teneii, fe in mediis peviculis, quae non ampiius eifugere lice- ret, conltitutam elle. — audax, temeraria ; venufte rZ palluit ad l.itus pofttum.
v. 2g. Quae nupe- admo-
dum , paulio ante, lutibus pucl-
K 4 iaribus
V-6\ Q. IIORATII FLA'CCI
Nocte fublttftri niliil aftra praeter Vidit et undas.
Quae fimul centum tetigit potentem Oppidis Crcten, Pater o, relictum Filiae nomen, pietasque, dixit, Victa furorel
Vnde?
Inribus indulf.nat, ea nnnc no- mis enm anliquitatis opevibm
ctu per mare vchcb.itur. — c.uni terfioris iudicii hominibus
•Sludiofa fiorum , intenta , occu- iure ponere liceat. — Simulac
pata iloribus legendis, opifex tctigit, nttigit, appulit Creteu,
cor. quibus Nvmpbis coronam centum oppidis potentem C. cu>.
ex voto debitam confertnra ef- pida lmbentem , sxaTs/xTrc/.iv,
fet ; fuaviffima fimplicitnte. Ea- Ilomerico epitheto , II. (3. 6.jg,
itm <le Dapbniue ac Cbloe ba- C. V. 9. 29. — 5'f. Multum
bet Long. I. /j. ra av$q oxivikt- iraZsvg habet iimplex exclama-
«yov. kki *i /xsv tif Toi>s xoAirous tio, quacum compone Eurip.
tficikko*' r.V ht , eTftycLviffxiv; Meci. 166. w icavtq , <*i ircktg,
v/.sxovng , raig Nv/x^ai; »<£s- tuv exirtvcierS^v. Pater O , nomen
pov. — 51. Nocie fubluftri, rel.filiae, o carillimum patris
quae mnligna Jtellarum hiee nomen , filiae a Jilia, a me, rc-
paullutnilluihabatiir ; nccommo- lictum , quem turpiter reliqtte»
ilate ad terrorem augendum. — rim, deferuerim. Contortior ra-
?iihil ajlra prattcr vidit et undas, tio eft , fi liliae fecundo cafu ao
convcniunt cuni Mofclii 129. cipias, hoc fenfu : O pater, 0
akk1 a;ij> /y.sv vrepSsv hvkoSs bt ego mifera , quae filiae nomen
mtivros **t»'pwv. reliqtterim, pcnitus exneriral
fed lioc denmm fubiicitur. - —
"• 53 f<J1- f'1 Europae oratio- O pietas erga patrem, victa fu-
ne, quam nrtiiiciofe intexuit rore , temerario meo aufu pror-
poeta, divina prorfus omnia, fus neglecta , quam den
fiv« fenfuum nJIectutimqne va- confdio abieccrim, prodiderim ;
rietatcni atquc veritatem, five verbo, demens ego, qnai
orationis, qna perturbatior puel- trcm, penntes defernerim.
lne plane repraefentatur animus, nus vigoris liabet Acrouis iun«
concifae nbruplaeqne fpectes 6f/- Cturn , dixit ricta furore,
vortfra, ut adeo in confunnuatiili- amplius repreffo ir.ie ailcctu.
r. 3".
CARMINVM L. III. C. XXVII. V. 5 l -4O. 2^5
Viide? quo veni? Levis una mors eft Virginum culpae. Vigilansne ploro Turpe conmiflum? an vitiis carcntem
Ludit imago
Vana
v. 37. Summum ftuporem at extendi pcteft. Propert. IV.
Europae, fenfibus externatae, 4* l7* Satis una maJae potuit
egregie depingunt illa : tinde ? mors ejje yuellae , laudavit iam
quo veni? quae tidmodum de- Lamb. pvinmnt intpp., qai ita diluunt:
tto fufliiiiii dnlcem et innocen- v. 53. Praeclara cfl atque
tem apud patrem vitam (unde) plaue ex animi humani natura
cam hac adultcra ac mifera ducta haecce puellae, quae pro-
(quo veni) commutare, Eodem be ac pudice vitam anteaegiflet,
plane affeciii Turnus Maronia- de admiffo tam infigni fcelere
nus, Aen. X. 670. (7«o feror, dubitatio, a poeta egregie ex-
UiuU abii, quae me fuga, quem- ornata. Vulgare erat : Vigilo-
v» reducet ? Minus grrvitev nc au fomnio i Similiter in ma-
Stat. Achill. 243. de Acliille: gno gaudio repcnte oblato Ari-
Jtupet aere prinw , qui loca? llaeu. II. 14. fAtvativ bs irwf iroog-
qui fiuctus ? ubi Velion ? onmia a-xtcroicx , tjj? euavrvjV ttpa-
verja atque iancta videt , dubi- cv.ov <\ n a i y oi)yoo « , >)
tatque agttofeem matrem. — ir X « v tu a 1 us r wv 6 v 1 1 o «-
Fhd mors levis , levior eft, haud twv sikcvs;; lto rav dp:bpa.
fatis eit ad luendam 'culpam fla- ywp m£ttyK|7* tX«/*(3«vi //6 ti;
gitinm, quod virgines in fe ad- ihrtsrieu Cf. ibi Abrefch. p.
initerunt ; abiectae pudicitiae i" T* f? - iani > vigilone, verene
crirr.en gvavius eft, quam ut iilud in me admifi facinus?
digne fatis vindicari que.it. Ex ulrumque hoc vide quam docte
intimo nmifli pudoris fenfu, qr.i copulaverit (quod idem in anti-
faciie cvimen exaggentt, hacc tlieii tenuit) , adiectoque poe-
<iici putandn. Per confcqucns uitentiae fenfu (ploro turpe
autem poeta extuliffe videri de- comm. ) exovnaverit poeta ! —
bet fmtentiam ; o quae fc^le- 5Q. An fonmio , pro quo orna-
rum omnium fceleltiJlimum fce- tiiiime eft! an ludit , illudit,
lus patrare fuftinuerim ! No- decipit imugo, t/owXsv , vifum,
fiiiini exfcripfit auctor Ibnc. fomniauti obiectum, idque va~
Oetaei , obcfae naris homo v. num , falftim, quippe e porta
Q&6. Levis una nwrs ejt : levis, fonmi eburnea eivuffum. Nam
K 5 fomnift,
266
Q. HOUATII FLACCI
Vana, quae porta fugiens eburna Somnium ducit? Meliusne iluctus Ire per longos fuit, an recentis Carpere flores ?
Si quis infamem mihi nunc iuvencum Dedat iratael lacerare ferro, et
Fran-
fomnia, quae in Iocis inferis collocata, in fuperas auras evo- lant, ac vera quidem, jjer cor- neam, falfa per eburneam fomni portam eniitti credita ; Home- rico phantatrnate Od. r. 562. a Virgilio exornato- Aen. VI. $q^. Iam imago ifta. dueit af- fett 1). 1. fornuium , quate'nis fpeciem fui fomniantis feuiibus obiicit. — vitiis carentem, ita ut adulterii crirnine vacem, admodum svagyws, pro tenui, me. Ex Noitro profecit Clau- dian. XXVII. 2i. Addilur ecce fides , nec me mea lufit imago, irrita nec fal/um foinnia mijlt ebur. Adde Val. llac. IV. 531. - — 42. In hoc haeret puella, ita argunientando : meliusne fuit , qui enim tnihi perfua- deam , me rnahiiffe, potius ha- buille, ire per longbs jiuctus, Ion;iiiquuin inare traiicere, tam periculofiun iter fufciptrc, quam iloribus in amneniihmo prato carpendis vacare? — recentes, liovos (IV- 1.32.) TSfpsv' oi;5lai. Venufte iucundum florilegii la- borem deiigt.at hoc epith. poeta.
v. 45. Haud incerta amplius, vcre iita omnia accidiffe , acer- ba poenitentia incitata faeviih- maque iraaccincta, furibundne inftar, in auctorem rnali, 'quod naturae fenfui confentaneuin erat , convertitur , gravilTimam de eo vindictam fumtura. Ma- gnopcre animum percellit fnro- ris muiiebris fpecies, ulcifcendi ftudio ad quaevis audenda a°;- grediendaque, quantumvis vi- ribus longe inferior fit , animo- li atque promti. — Si quis de- dat , utinam detur mihi uunc, iia aifectae , irapercitae, hinc explicatius adi. iratae ; veliem mihi dari obviam iuvencum iiijamcm , deteftandum , invi- fum ( uti Venus illud v. 71. falfe puellae exprobrat ). Ma- gnam cum h. 1. hmilitudinem habet, qtiae Geta loquitur apud Terent. Adelph. III. '2. 12. un- de initium delibare liceat: m"x fum compos animi ; ita ' anleo iracundia. I^ihil eft qnod ma- lim quam illam totam familiam dari mihi ohviam — feni mam primum exlinguerem ijtfi, qui
CARMINVM L. III. C. XXVII. V. 4.I-52. 2 6?
Frangere enitar modo multum amati Cornua monftri.
Inpudens liqui patrios Penatis: Inpudens Orcum moror! O Deorum Si quis haec audis, utinam inter errem Nuda leones!
Ante-
qui illud produxit fcelus : tum autem Syrum impulfarem , vah quibus illum lucerurem modis ; vide omiuno xeliqua. — 46. Enitar lacerare , qnam avapyuj? pxo , lacerarem , difcexpexem, atque ipfa eius cornua frange- rem, comminuexem ; lmic verbo adpofitum ra enitar, vide quan- lam vim exfexat. Pxo eius fuavifTima antithefi eft, monftri, tauxi adfpectufoedi, exfecxandi, qualis nunc Euxopae indigna- bundae videbatux, quem ipfum modo , dum in pxatis ludexet, amajjct , blande palpando , at- que atieo ofculando. Vid. Mofch. 93. fqq. Male monftrum non- nulli taunirn dici autumant, vel quod lupitex fub eo latuiffet ; qnod tamen ignoxabat puella : vel, quod in liumanam fefe formam mutaflet. Ita vexo pa- xum quadrant adi. modo m. amati.
v. 40. Nunc ad fe xedit, feque
ipfa probxis lacerat damnatque.
Impudens fui, quod patrios Vena-
uatriam liquexim ; multo
tamen magis impudeiu nunc, quod non ftatirn moxte flagi- tium luexim. KA.i'^t«n« in alte- xo membxo facile fentias. Or- cum moratur , qui moxtem dif- fext, quae ipli dudum fubeunda foxet. O deorum caet. Maximam vim liabet fubito ad Deos con- vexfa oxatio; tum quod Deo- xum benignitatem ac rnifexatio- nem in lioc agnofcit, fi belluae, quibus dilanietux, fibi obiician- tux. Etiam hoc ad anrmum eius pextuxbatiorem fatis accommo- date, quod dubitanrex admo- dum preces proponit, quaxum xationem ullum Deoxum effe habituium vix fpexet; uti fit in funmia txepidatione ac defpexa- tione. — Vtinam errem inter lcones, leonibus fubito roe cir- cuniventam videam , praedae iis dex. — nuda , vel piopiie» veftium qualicunque munimen- to deftituta, quod leones ali- quamisper moxaturum puella- ris fibi pexfuadeiet fimplicitas; vel , absque anxilio , fola. Prius tamen poeta di^nius, at- que venuitius.
v. 5-5.
2 68
HORATII FLA.CCI
Antequam lurpis macies decentis Occupet malas, teneraeque fuccus Delluat praedae, fpeciofa quaero
Pafcere tigris.
Vilis Europe, pater urguet abfens, Quid mori ceffas? Potes liac ab orno
Pen-
V* 55. Antequam lenta morte confumar , fame conficiar. Pro- fecta haec e prifco humanitatis fenfu, quem etiamnuni animad- vertere Jicet, quo exigua ia propinquorum aut fibi dilccto- iiim fnnerc luctus folatia habc- xent, li illaefo atque integro «.orpore mori ipfis contigiffet. •^ophocl. Antie;. 829* 6-Jxclv ykttv*] K*i «Vaivcv >>yova ig rob airsoyy y.sl£rc; vsmowv cvhg (££>:- vaji whifytivat vocot;, gvzb Zt- ipewv BTiyjHoa kaybtva. Cf. Eurip. in Philoct. fragm. V. p. 4^4' Lipf. Lucian. in J.uc. 55. cxtr. p. 603. Luculentius Stat. Silv. JI. 1. i54* Oratum efi, fata , tamen , ijuod non mors lenta iacentis exedit pucrilo tlrcus , manesquc fubivit integer, et nullo lcnuratus cOrpora ila- mno. Adde Ei. Theb. IX. 7.3 2. ApaleL p. t88- Oud. Idem igitnr votnm ficuidae aetatis pueiiac, ciu femel peretindum fit, a poe- tn tiibui,- in lioc r.emo facile iudicium eius defidcret. Scd miris hrmolationibus h. 1. in- dui videas intpp. lam expcnde
ornatum verborum. JVlacies turpis occupat , extenuat , de- turpat malas decentes , dehone- ftat genarum pulchritudinem. — Saccus defluit corpori ( pro quo qnaefitius eft, tenerae prac- dac , puellae tcnerae, fevis de- ftinatae), corptis contabefit, arefcit. Succus enim vegetae aetati proprius , tuide eadcm aetas tumida caet. vid. ad II. 5. 10.; cui opponitur corpus ari- dum , exfncctim , yyo a; Zyoov. —— Speciofa dnm adhuc fnm integro corpore; quod ipfura fpeciofum dici poteft, ex oppof. covp. macie confecti. — cjttac- ro ytafc. tigres , citpio tigribus obiici , praedae dari; fed alte- vinn opimae praedae adiunclam notionem liabct.
i>. 57« Furorem animinue ex amiffo piidove gr.ivem ncftum vide quam vivide adumbret ex- plicetque poeta ! Eo tandera puella progreditnr, ut de morM libi confcifceitda deliberet; de- liberantiquc libi patrem, q omnia, quae iibi accideriut, re-
CARMINYM L. III. C. XXVII. V. 55 - C-2. 26'J
Pendulum zona bene te fequuta Laedere collum.
Sive te rupes et acuta leto Saxa delectant, age, te proceUae
Crede
fciffe autumat, truculento vultu y.Qi/AocffTy/j a^yivoz Xi*r£(§c/ji«v
adftare imaginatur, et ipfum Pfcj(iy jxiTQwlti (zonae) cwho-
ad exfequendum quam primum vej v.«S>j///jciv>)v. Ac in hac
fupplicium fefe inftigantem, va- enuntiatione acerba cunctationis
riaque mortis gcnera, quae in ineit exprobratio , quaii collum
eius raanu fint, liberaliler fng- laedcre timuerit puelln ; fed hoc
gerentem. Mirare avtificinm forte fubtilins. Eadem acerbi-
poetae , in pueilae fcnubus, in- tas in hene to fequuta , quani
texta patris oratione explican- opportune Imc attulifti. Cae-
dis. — Vilis, abiecto pudore, terum de hoc zonae ufu pnilim
abiecta. — urget , inftat tibi, veteres. Cf. Aefchyl. SuppJ.
delecte pro tenui, inquit, pro- 45^* Ariftodic. I. 5. (A. iir.
pter feqq. — 59. Pctes hac ab II. 260.) Parthen. tf wt. «-a&j/u.
crno caet. graphice prorfus, vei c XI. hac ab arbore pendere potes.
Laedcre collum zona, uihil am- v. 61. Variatur oratio, quae
plius effe arbitror, qunm 7.0- ita continuanda erat: potes
uam collo circumdare, adiuncta etiam ab hoc faxo mortem pe-
tamen arctioris irnpreilionis 110- lere. Pro eo eft, vcl fi rupes
tione. Ita laedere ofcula , de ct acuta faxa , rupes acutis,
prejjis , quae Martial. IV. 54. i. proininentibus faxis te tlelec tant,
Tocat, ofculisl. 13. 15. ubiplura easmavis, praefers, leto , qui-
vide. Nam luilocationis feu eli- bus letum tibi confcifcas. jTIcoj-
farum faucium notio quaercnda riKwripov tamen videtur, li
in adi. pendulnm; quod ab hac acuta leto , b. quae acie fua
omo (nam haec r^ pendulum mortem facile inferant, iun-
jnngenua) pendeat. Eit adeo : gas. — age ctcdc , committe
Potes collo tuo zonam iniicere, te rcloci proccllae, ventis, qui
ita v.t ex hac arbore pendeas; faiis cito le deferant, delabere
r.am ro pendulum ad corpus pet aurat, prsecipita te ifihinc;
maxime fpectare, facile quis- nota loquenjdi ratione. Ilaud
que videt. Eodem fere ornntu diflimilia Acciana apud Cic.
Sophocl. Antig. 1257. TV-/ f*** Tufc. II. 7. tisu quis falfs
Jiuctihu'
27O Q. HOKATII FLACCI
Crede veloci: nifi herile mavis Carpere penfum,
Regius fanguis, dominaeqne tradi Barbarae pe]lex. Aderat querenti Periidum ridens Venus, et remiiTo Filius arcu.
Mox,
Jluctibu mandet me ex fublimi vertice faxi ?
v, 65. Summa acrimoniae vis tam in verbis quam fenten- tia, qua ad mortem audendam fefe excitari fentit puella. Nifi forte tu , regius fanguis re;jio pi o^nata genere , ferviliuni to- lerare mavis. Pro fervitio fpe- ciatim poeta ponit penfi herilis, li. ab hera iniuncti, f. lanae quotidie carpendae ac filis dedu- cendae h. nendae opus, in fer- vili conditione commemorari folitum. — 65. dominae barb. tradi, in alius feminae poteita- tem venire, donunam nancifci, cuius forte pellex fieri cupias. Summum virus in his.
v. 66. En malaciam inter faevifKmos aifectuum tumultus fubito exporiectam , tantoque blandius animum ferientem ac permulcentem ! Poltquam puel- lae aftectus in fummam cJa/uijv excreverat, adeo quideni , ut res ad exequendnm pr.randae necis conhlium ipectaret; hoc
demum momento Venus, diu mifero ilio fpectaculo roaiigne lnetata , e nube prodit , ac mi- feram rolatur. — Aderat, du- dum aftabat Venus, audiverat- que quertntemde miferia fuaEu- ropam. Praeclare ita munit viam poeta ad feqq. — Perfl~ tlum, periide, maligne ridens, iuter maximos Europae eiula- tus, ac dolores. Idem epith .e Noitro adfumht Appulei. p. 411. Oud. — 67. remifjo arcu, nervo laxato, quippe opere ex animi fententia ad exitum perducto. Suavis pictura.
v. 6g. Jllox, tum , ubi fatis luft , ubi fatis ludibrio habuit puellam , fatiata tandem faevo ifto fpectaculo. Novos ludos, quos Europae Venus fecerit, poitquam fe confpiciendam prae- buent, comminifcuntur h. L intpp. quos ego non video. Ipfa Veneris oratio, ad confo- landum compofita , multum amaritudinis admixtum habet, quod loquentis perfonam ndmo- duiu decet ; tum in exitu gravis, quo
carmixvm l. iii. c. xxvn. v. 63 - 7 6'. 255
Mox, ubi lufit fatis, Abftineto, Dixit, irarum calidaeque rixae, Quum tibi invifus laceranda reddet Cornua taurus.
Vxor invicti Iovis elfe nefcis: • ]\]itte fmgultus: bene ferre magnam Difce fortunam : tua fectus orbis Nomina ducet.
qno fortinsEuropae, qune tatita fortuna indignam fefe geffilfet, aninmm feriret. Abftineto ira- rum et rixae , ab ira, (notifli- nia ftructura) fedulo te hortor ac moneo , ne , quod pulchre minata es , in iram efTundaris. — calidae , arumi calidi, com- moti indicis. Cf. III. i/f- 27. 1 — 71. Quum taurus iterum in confpectum tuum veniet. Pro quo cnm amara minarum eius irrifione eft, luceranda reddet conma , praebebit tibi corn., quae dilaccres. — invifus , in- famis ifte v. 45.
v. 73. Nefcis ejfe uxor, grae- ce3 pro, nefcis, uon intelligis,
te effe uxorem , expetitam am» plexu a love. — invicti, ex- fuperantiflimi, valde adpofite.
— 74. Id felicitatis fafti^ium attigifti ut cavendum tibi lit. ne ea efferaris; leiiciflimam te putato. Sed gnomes formam fententiae docte indnit poeta, paJfim celebratae. Eurip. Snppl. 124. T/ by txirvyttvvHsi 6vh, Ixiartnrm $spny, male fclicita- tem fcrunt ut Senec. Conft. Sap. c. n. Adde Rutil. Itin. I. 497.
— 75. Noniina tua ducet , a te nomen trabet , accipiet fectus orbis , docte pro , pars fecti orbis, terrarum , Europa.
CAR.
272 0. HOKATII FLACCI
C A Ii M E JV XXVIIL
ARGrMENTVyi.
j__jeve admodum argumentum, Jatis doctc tamen ac vcnvjie ab Horatio tractatum. Ojfcrt Je Lydae, liber- tinae atquc Julicinae ( quod e toto canninis habitu con- viviique adornandi ratioue fole clarius patejcit) convi- vam poeta, convivandi occajwne a Neptunalibus (quac in a. d. V. Calend. Aug. incidunt ) dejumta. JS Ja- pientia eius v. l\.. prave accepta Jerio cogunt non- nidli, intelligi oportere „matronam Jiomanam nobilem honefiam, doctam eandem, ilem valde gravem ac Jeve- ram, caeterum amicam Horatii decoro Jenju" Ohel Tlacet in hoc carmine Horatii Jcdulitas atque morae impatientia, qua totum mire animatur. Nequc abcfl doctrina atque ornatus quaejitior in Jpigidis Jcutentiis. Graccum lamen cxemplum ad manus Juijfc, hinc iuda apparet.
A 1)
CARMHSIVM L. III. C. XXVIII. V. 1 - 4« 275 A D L Y D E N.
x! efto quid potius die
Neptuni faciam? Prome reconditum, Lyde, ftrenua Caecubum,
Munitaeque adhibe vim fapientiae.
In-
v. 1. Sententiam, Inmc diem hilariter agcre convenit, viviiia iiwevlione neqne tamen fatis l j , nt decebat eins affe-
Ctum, expofita, poeta extulit : Ouid potius , quod magis con- u-um iit feJioAivdc Neptu- ni diei, Neptunalibus, faciam, quam potando eiim tvansigere. Alia alii fupplent atque commi- nifcuntur, quae minus ad rem faciunt. — 2. Prome e vete- ravio jirenua vqi^vfxoc, pro adv. ftrenue, Xf0s9u'/x<»f , noto graecihno, v. c. Ttieocr. XXV. 2.52. kic aivoc airoicgoStv afpco? akro , ubialterum epitk. aSolos verbo txkro, adverbialiter, ai/p ovic, iungendum. — Caecubum, ca- duin vini Caecubi ( de quo I. 20. g. ) reconditi , interius re- pofiti (ut interior nota Falerni H~. 3- 8- ) tenquam meliovis notae , fervatique ad feftas da- pes, utde eodem V. 9. 1. Tum plurium annorum Caecubum opus Jiabcbat, antequam mite- fceret. — /\. vim adhibe , vim adinove, expii£,na, pelle animo fapientium , cwlppoffyvjjv , teni- Tom. II.
perantiam, fobrietatem, fapien- tine praeceptis confirinatain, adeoque induige gemo , totam te ita in kiiaritatem eilunde, ut tetricis ac feveris infipida videare. Itn Jiultitia et defiperp eft IV. 12. 27. Docta eft ad k. 1. Porpkyiionis nota : Gru.-ci aiunt , vim fapientiae adkiberi pervinum; quae tamen vereor, ut kuic loco fatis commoda fit. Graecis enim fimpliciter c*voj ftiaVSar dicitur, veluti Tkeogn. 495- o<voPaplw x.sCpaAvjv — — k«/ /U8 3<«Va< oivo;, orap yvw- /xvjc oiv. fr iy$i rajxiyc ypbrsfyc. Eodem fenfu ocfxirsXov touc 3'«- ryc audit Pind. Nem. IX. 122. Cf, ad III. 21. 13. Ad fententiam Meleag. I.VI. 5. ( An. Br. I. 17-) Kw/xaco//«« — — «f?*- (p£w cotpta? 0 -rokvg ttovoc. — rhunita docte lapientia dicitir, quod proprie in animuni ca lit, advevfus omnia fapientia muni- tum atque obfirmatum. Quo fun- fu Homero (p^ivss dicuntur •kvv.i- v«i, Heliod. Tkeog. 6og. mulier ap-.)fj7a Tr(>aiTcihiO~<Ji et alibi vooj Tix-.xacr/aivcy, Mofck. III. 15. S vzo:
274
Q. IIORATM rLACCI
Inclinare meridiem
Sentis: ac, veluti ftet volucris dies, Parcis deripere horreo
Ceflantem Bibuli Confulis amplioram.
Nos
VCOf $S 01 S/ATSVJY.XffTCCt. Attius
apud Cic. de Div. I. 22. Vide ne , quem tu efje hebetem depu- tes , aeque av pecus , is fa- jnentia munitum peclus ogregiutn geic.t. Onint. Cal. II. 264. SrMiigffiv a^^aptvo-j (ptficrt 9v- pov dicit, quem Martial. I. 40. mas^nae fubnixum robore mentis. Paullo aliter oofyiav in alto pofi- Tam , ad quam pauci enituntur, mtWfyrHpyov vocat Ariftoph. Nub. 1020. quam difertius ex- ponit Lucret. II. 7. nil dulcius ejt , hene quam munita tcnere edita doctrinu Japientum teinpla •ferena , defpitere unde queas alioi caet. quocum conf. ] .11- cian. Ni-rin. ig. p. 57. et Stat. Silv. II. 2. 131.
v, 5. JVFeridies inclinat, docte pro , rlies verjjit ad occafum. Non niniis itricte accipiendum h. 1. fed ut Macrob. I. 5. me- diae noctis inclinatio pvimiim diei tempus dicituY, ita h. 1. de die BWBnarn partem prneter- lapfo cogitandum. Formata autem haec iocutio ad Graeco- ruin rationem , quibus, aequa Utrimqtie dici lance, fkstnjfx^aiat cra~ifo, tcraoSai , meiiiiies ftare , fole in fummum caeli
faftigium evecto ( qui et ipfe tunc ftare dicitnr. Nicand. Thfc* riac. ^6g.) exquiiite dicitur. Vid. omnino eruditam Rulmk. 110. tam ad Tim. p. 255. Ornnino convivuim tempeftivius inftitui cupit poeta. — 6. Nequc dum tamen de aufpicanda cornj u necogitas. Vdutijiet, non pro- peret, cito ad finem decurrat dies volucris , cuius fu^a cijnma fit. Haud fe«nis Jtat remeatve dies , Tibull. I. 4. 2[). Seneca Herc. fur. 179. volucri- iju.- die rola pvaecipitis vertituf anui. Vid. Markl. ad Stat. Silv. V. 1. 17. — 7. Purcis deripere, non deripis (notiJIimo tsu (peihtffSott ufu) horreo , de vini veterario (de quo pariter adliibnit Colum. XII. 2. 2.); quod in fuperiori oeco erat, ubi cadi alte repofiti erant. .Vnde proprie deripere. Vid. III. 21. 7. — Ceffantem fuaviter adiectum , tanquam ipfa con- vivium moretur, non fatis cito cx Horatii impatieritia deripien- teiu fecuta. Eadem veimiiatc Virg. Aen. VI. 210. de aureo ranio : Corripit Aeneas extemplo aridusque refringit cunctantem» refpectu Aeneae avidi. Nam fi proprie accipias , Sibyllae Jibi liana
CARMINVM L. III. C. XXVIII. V. 5 - 12. 275
Nos cantabimus invicem
Neptunum, et viridis Nereidum comas: Tu curva recines lyra
Latonam, et celeris fpicula Cynthiae:
Sum-
hnud conftaret efFatum v. 146. Scat. Silv. I. 5. 1 1. cunctantem- auc imyelle chelyn , uti ibi fcri- m, eltque vel, move, deripe, vel impelle fides ( ut Tlij. II. 5- 5* intpellere chorda<s) 1 :unctantes , tacitas , quae du- 3um fonare debuirfcnt. Parum ipie h. 1. amphoram celTantem nterpret.iutur , tot annis otio- "am , vel , quam ceffas depor- are , quod lin^uae rationi ad- rerfatur. — Libuli confulis, VI. Citpurnio Bibulo Cos. re- ;onditam , confttlatus eins nota igdatam. Incidit is in a. V-
icxciv.
v. 9. Cantu qttoque httnc fe- tttm dietri celebrernus. Cum ompotationi Neptunalia prae- endat, fatis confcntaneum cft, antni hvmnos fubiici. — ira- •icetn , alteruatim , a/uo/3»t''«j. — 10. virides Kereidum coma<:, dmodtim poetica ratione, pro, Jereidas virides f. caerttleas omas habentes , jtuavoTAc/.ix- .ovc (Q. Cal. V. 545.) epi- !ieto a maris ctdore ad deos tarinos follenni more traducto. Silv. I. 5. 16. Ite deae vi- Ides , liquidosque aduertite. vul- iS , et vitrcum teneris crinern
redimite corymbis ; ubi ter ( vU rides deae , liquidi vultus , vi- treus crinis) epitheton a mari ductum videas, quod vix pro- baveris. Ovid. Trift. I. 2. 59. Proh Superi — viridesqun dei, quibus aequora curae. — 1 1 . Tu rednes, viciffim canes lyra curva, convexa ; vid. ad I. 10. G. — 12. Latonae in liymnis in Apollinem et Dian.im , fua'e laudes tributae, maxime, quod tam praeclarnm prolem partu edidiffet. Vid. ad I. 21. 3. — fpicula Cynthiae , Dianae ( a Cvtitho, Deli mmite) quod iterum poetica ratione dictum pro , Dianam fpicula f. tela ge- ftautem , phaivtratam , to?c(|)o'- q cv , ioyso.iQ<xv. Simillime Cal- lim. de Apolliue H. in eund. 18- 1Q. tCipyjuti n<x't irovroc, cre kAsi'suG7v dotbot v; v.iSototv, % to$x , Avwmqsoc ivTStx «totpoy.
v. 13. Summo carmine , tum denique, poftremo nos una can- tabitnus deam , quae tenet Gni- don, Gnidi numen iyy^o.oicj, (v. ad I. 3. 1.) Venevem. De Venere Gnidia v. I. 311. t. — Cycladas, quae omnino v»j<tuuv isowTXTtxi Callim. H. in Deh 3. audiunt, rnaximc Delum Ve-
S 2 rieri
2?6
Q. HORATII FLACCI
Summo carmine, quae Gnidon
Fulgentisque tenet Cycladas, et Paphon Iunctis vilit oloribus:
Dicetur merita Nox quoque naenia.
neri quoque racrnm fuifTe, cum cx h. 1. tum ex Paufan. IX. 605 et Pltitarch in Thef. c. 9. quos laudat Spanh. ad Callim. II. laud. v. 503. ahunde co^nofci- tur. — fulgentes vid, ad I. i.j. jq. — De Venere, Paphi cul- ta, rea pervulgata. — vifit inviiit, frequentat iuvctis cur- rui fuo oloribus , invecta cur- 111 oloribns ittncto. Docte ita illud tenet variavit poeta. Cae- terntn hae Deorum *T<6>)/.ua/, quas tangit hoc orationis colore Ho/atius , fatis frequentatae vett. De Veneris curru olorino vid. ad Propert. III. 2, 39. et
ad Stat. Silv. I. 2. 42. Lo< autem Veneri confecrata hai temere cumulari apoeta dixeri li ettm prifcorum hymnorig natitram ita repraefentare vi liiifle cogites. — 16. Nox qu que ( utpote in nocturna cor potatione , ut III. 10. 10, dicetur, celebrabitur, ornabiti naenia , hymuo , carmine , 1 hil amplius. — merita, £aic siv.oq , nierito Nocti honos il habendus. Caeterum haec « jj.aroc diverfas cantiunculas co ftituere , ipfa argumentod eius abunde commonftrat ratio
CARMINVM L. III. C. XXIX. 277
C A R M E N XXIX.
j4 RGVMENTV M.
1
Jn huius carminis pcrcenfcndis celebrandisque virtuli-
bus facile dcficias vel
fi tibi linauae
c
Centum atqne ora fient totidem vocesque liquataef
ut ITopiana ( Macrob. VI. 3. ) noflra faciatnus. Adeo ct in fumma carminis , et in JlnguUs eius partibus omnia elaborat ifpma , excellentiffima, atque omni laudc fuperiora ! Potuit quae max i m a virtus effe , fu i t. Quae quo melius intelli gantur , de argumento, eiusque tractalioue itahabe: Maecenatem iuvitat poeta, ut, relictis urbanis negotiis, aJiquantulum temporis ad fc in villam concedat, genioque ibi indulgcat , niomen- tis , quibus cnm expugnare conaiur, partim ab urbis faftidio, quod luxus cius aliquaudo giguat , parlim a fervcntijjimo anni tcmpore defumtis. Quum auteui Maecenatem praefcctura Vrbis , quam lum fufiineret ( ab a. DGCXXXIII.') folliciiiusque paullo grreret, maxinie, quo minus copiam fui facerct, impcdiri iu- ielhgcret ; jweta f a uimia ifla follicitudinc cum dchor- tcturus graviter oficudit , certis curas iftas circum- fcribi oportcrc finibus , nr bona, quae praejcns hora
S ri lar-
2 78 <£• HORATII FLACCI
largiatur , penitus eldbantur ; Juturarumque rerum eu- ram vanam ejfe atque inutilem. Jlinc fhtminis exun- duntis ritu provolvitur concitatior poetae Jpirkus , ex Juo de rebus humanis , praejentisque temporis in vitae incertitudine, Jortuuaeque inconjlantia Jructu arripieudo, Jenfu altus atque nutritus. Mxultare poetam dicas, immenjumque projundo ore ruentem, ubi veros animi Jenjus prodit, nuuc enuntiationis brevitale, nunc exuberantia Jua (vide mihi v. 53 fqq. ) anirnurn jnirijce ajjicientes. Oui hoc perlecto carrniue non in- caluerir , nae ille Apolline, Mujis, Gratiisque avcrjis in dias Je luminis auras proiectum nullus dubitet.
Al
CAUMlSVM L. II L C. XXIX. V. 1 - /f-. £79 A D M A E C E N A T E M.
X yrrliena regum progenies, tibi Nou nnte verfo lene merum cado, Cum flore, Maecenas, roiarum, et. PreiTa tuis balanus capillis
lam
v. 1. Au^uftius atque illu- omnino impatientiam, qua ami- ftrius exorfurus carmen poeta cum exfpectat pOeta, egregie
enatem Tyrrhenorum feu declarat. — 2 — /\. Uem ex- Etrufcorum regum (pvo quo ovdium in fimili avgumcnto exquilitioii iuncluva elt , 'l'yr- cum eadem convivalis appara- rhena regum progenies ; qua tus enumerntione tlt IV. "• eadcm idem Propertio loco IMerum lene , x.?«ov , vetuftate mox adducendo Etrufcus fan- emollitum , lenius faclum, ( ut guis regtim, pro, Etrufcorum molle merum I. 7. if>) »"■ regtim f., audit) ftirpe oviun- gnidum (III. 21. g. ) anno- dum praedicat, qnem Jiac fua fum , iJque fervatum in cado
le libi admodnm placere non ante verfo, qui ante hunc tantoque maiorem inde conti- diem non inverfus eft, integro, ueutiae laudem captare intelli- intacto adhuc. Elt adeo pro : gerct, quod, quum fumma in cadus vini vetuftiilimi, adhuc vep. confequi potuiffet, eque- plenus, tibi apud me eft; fere ftri dignit.ite contentus effet. ut IV. 11. init. EJl mihi 1:0- Idem quaefitum lenocinium in num fup. annum plemis Alhani Propert. III. 7. 1. Maecenas cadus. Paullo apparatius, hila-
. Etrufco de fanguine re- riusque couvivium Maecenatt intra fortunam qui cupis ita denuntiari, in promtu ctt
tam; coll. Vv. 21 — 30. videre. Eodem fpectant fqq. L)e regia Maecenatis ftirpe vid. Vertehatur autem cadus, duiu id I. 1. 1. et intnp. bd Pvop. vinnm inde effundebatur (Plaut. 1« l. — tihi eft apud me , in Stich. V. 4. 52. quamvis defu- niuni ufum parata a me funt, hito vel cadus verti poteft. Cf. ta tibi funt. latn dudum, Noft. Sevm. II. y. 5.1.) idem-
|iiod diu ifta domi fuae que inverfusTtatiiebatur ( capite
iati feivaverit, quae ad- fftehas cadum idem Plaut. Mil.
inna v.itio foret, fed III. 2. 56.) vino exhaufto. Si
S A cadiun
28o
Q. HORATII FLACCI
Iam dudum apud me eft. Eripe te morae: ISe femper udum Tibur et Aefulae Declive coutempleris arvum, et Telegoni iuga parricidae.
Fa-
cauum non ante verfum fimpli- citer interpretoris , recem^m, cui primuni vinum infufum fit, nefcio quam gravis nt, quae vino inde accedit , commenda- tio , et alterum aptius utique liberiofi compotationi. — 3. Jlore rojarum, qidMv ocujtoi; ( ut Callim. ep. L. 3. ) rofis. — l\. balanus , feu myrobolnnus ( Vf rjjv //,v(JVyujv (3aAavo; \elian. X. n.] glans, e ciuus nucleo oleum exprimebatur , ciuus ad pvetiolillima uugnenta ufus erat. Cf. Diofcorid. TII. c. 154. De natali arboris folo at>it Plin. XII. 2i. — prejja tuis capil- lis oleum e balano expreffum, omnino pto unguento balanino, quo crines tuos perfunJas, in- ungas , pro tenui, tibi, in tuum ufum.
v. 5> Eripe te morae non fimphcitcr eit, amove a te, pelle nioras, feftina ; fed uti feqq. fuadenf, expedi te iis, qnne te iucunditate fua detiuent, a quibus aegre divelleris : de quibus explicatius ftatim poeta. — 6. N>< fenrper in domo tua intra urbem deiitefcas, delideas. Iam domum Maecenas ma^nifice alteque exiiructain habebat in
hortis Esquilinis, nnde in to- tam urbem adiacentesque regio- nes latiflime profpectus pateret, quo eum admodum delectatura fuiffe ex h. 1. colligas. Igitiut pro ifto vulgaei, adiecta hac morae cauifa, poeta : ne U contcmpleris , e domo fpicias , ne usque delecteri tinearis lucundiflimo in nilhmas resjiones profpectu. has fpeciarim adumbrat, o que fubiicit poeta. De Thmr- tinae regionis fuavitate v. I. 7. 12. — uuunt , vyqav , vivis et fontibus irriguum ; perpe- tuo epitheto. Ovid. Fait. IV. 71. Et iam Telegoni , iam rr.ocnia Tiburis tuti Jtabant*
Cf. I. 7. 14. IV. 3. 10. terum male nonnulli de tina Maecenatis villa h. 1. tant, quo lotius loci vis m- fringitur , et cui repugnant vv. g — 11. Tum illa opp Romae confpectu effe d.Irnte ait Strabo V. 233. — lae declive arvum, Aefulnm, coloniam Romanam , in < pofitam. — g. iuga collis, col- lem , in quo Telegonus uibem condidit, Tufcuhun in alto fi- tuni. Ovid. F.ilt. 'III. 92. Fu- ctaoue Telegpni moenia crlja
lliUhll-
CARMINVM L. III. C XXIX. V. 5 - 1 O. 281
Faftidiofam defere copiam , et Molem propinquam nubibus arduis:
Omitte
vianu. De Telegono, qui in- fcius Vlyffem patrem twgonis radio , fagittae praefixo, niter- ficeret (undc parricidu) vid. Boettig. ad h. 1. Eeckmann. ad Antig. Mirab. c. 22. p. 55. intpp. ad Hygin. F. 127. in. primis Schott. ObfT. hift. III. c. 17.
v. 9. Defere aliquantifper ur- bem , ipfa lautitiarum copia fa- ftidiofam; niii potius (etiam propter v. feq.) ad domus eius copiam referre praeftat, hoc fenfn: Liuque aliqunndiu do- nuun, omnibus vitae deliciis copiofe inuructam, omitte ali- quantifper lautitias iitas , ipfa copia iua, ufuque haiul iuter- milfo fatietatem ac f.dtidium cre- antes ; quibus opponantur (v. 15.) coenae paup. Jine aulaeis caet. — 10. JVLoles propinqua nuh. ard. eft ipfa alta (V. 9. Z- ) Maecenatu domus, f. turris ]\'Iaecenatiana in Esquiliis. Cf. Sueton. Ner. 53. Eius dcli- nentio extnt in Lauri fplendore antiquae Vvbis T. II. t. 1 d.j. Regias moles Ihniliter dictas ha- bes II. 15. 2. eademquc ratione Iladrianea moles , Maufoleum Iladriani, in turrirn excreicens, appellatum; de quo v. Schoe- pfiin. in Apotheofi Impp. Rnm. P- 35- Suaviter opponit regali
Maecenatis aedificio parvum fuum lnrem poeta v. 14« — 11. Omitte , noli mirari , ne te tantopere Vrbis illecebrae ca- piant, ut inde abftrahi nequeas. Mirari enim poetis eft, obtutu defixum haerere ( ut III. 25. l/j.. Vt mihi devio ripas et va~ cuum nemus mirari libet ) et quidcm , cum laelitiae fenfu (Prop. I. 11. 3.), capi alicuius afpectu ( ut I. 4. 19. IV. 9. x5- V« 5. 11.) delectari aliqua re. Male confundunt intpp. cumverbi roZ amare et fpernere ufu poetico , pravunique inde canonem criticum conftituunt. — 11. Luxum deliciasque ur- bis Ronoae praeclare poeta ita eloquitur, ut iuiucundi, mo- leftique, quod iis admixtum eft, fenfum in Maecenate limul excitet acuatque, quo facilius eum inde abducat. Immanem igitur epularum luxum fumo delignat poeta , e fumariis pro- deuntc, tectisque ac plateis aefta- tistempore(ad quod fpectnthoc- ce carmen ) quum fol altiffimus eU, continuo incubante, aerem- que gravante. Senec. ep. LIV. I t primum gravitatem urbis ex- cejji , et illum odorem culinarum fumantiurn , protinus mutatam valetudinem fenfi. Forte tamen fumus de coenarum apparatius factarum nidore accipiendus, S 5 cuius
2 82 Q. HOS.ATII FLACCI
Omitte mirari beatae
Fumum et opes ftrepitumque IVomae.
Ple-
cuius iucundiffimus ad Maecena- quod fane, perpenfis omnibus, tem penetraret fenfus , quoque adcommodatillimum h. 1. vide- itidem Claudinm ito Saliari coeua tur. — Jtrepitum etiam nb apparaiida ictum narrat Sueton. omnibus intpp. gcneratim de c. 33. ut adeo fimpliciter lau- clamore foreuii , difcuvfantiurn tiores epulas innuat, a quibus tumiiltu , quem urbis fremitmn aliqunntifper Maecenatcm avo- Plin. Epp. Ilf. 5. et raga mur- cnre conetur poeta. Nam ignis mvra Stat. Silv. I. 1. 67. vocat adeoqae fumi grandioris follen- facute etiam Martial. XII. 57» nis mentio in coena lautius in- ad cubile l'ioma eft, h. eo pene- ftructa. Martial. VII. 27. 5. trnt urbis ftvepitiis), accipi vi- Pinguefcant madido tctri nidoro deo. Sed revocanda idea nd. Venates , flagret et cxcijo fejia coenae lnuticris tumnltuoLor-m culina iugo. — Opvm genera. oppr.ratum, rtiniftranBum in- liorerti notionem interpofuit oonu nmnero difcurfus , eonvi- poeta , more, quo fpeciei ge- vantinmque liberiorem «mpo- nus immifc^t, ipfi haud in- tationem. Atque ita domum Ftequenti. Vid. I. 10, extr. Romam fatis e.vaqy&g beatam I. 31. 6. et nlibi. Hoc loco dici, in promtii ieft videre. I)e perfpicuitati mr.xime infervit. ftrepitu boc convivali v. Vivg. Nemo enim facile fumum ftre- Aen. I. 725. Adde Stat. Tbeb. pitnmque miraretur, nifi mani- I. 515. dictis parere minijiri cer- fefta opum f. fplendoris atque tatim accelerant. Vurio j luxus effent argumenta. Qua icta tumultu regia : pars ojtro_ ipfa de canffa Romae addi pu- caet. et Acbill. II. Qi. lamqut tandum epitb. beatae h. fplen- atria fervent regali Jtrepitu et didae, opulentae. Quid vero? picto difcumbitur oji.ro. (, 11 opes in menfis divitum expo- rum hoc tetrniiichon l.icontium litas , aurea atque argentea va- in carm. nd Aiiguftinum v. f a , tricliniorumque magnificen- 71. fqq. Et nunc Romulidum tiffiniurn ornatum , eburneos fedes et inania ( f. immania pro, lectos puvpuveis ftvagulis inltra- et inania ) tecti culmina, baccha- tos, aulaea , laquearia aurea, tasque domus (convivales ftre- pavimenta opere leffellato poli- pitus) vanosque lumuitus def»- ta , etc. quibus mundae coenae rerem, ob oculos habuiffe hatid pne aulaeis et oftro opponnnttir. inepte fufpicabatur VVerr.sdorf. ftrictioie fenfu interpreteris ? Poet. miu. T. IV. p. S'71,
v. 13-
«ARMIUVM L. III. C. XXIX. V. 1 1 - 1 6. 2 83
Plerumque gratae divitibus vices, Mundaeque parvo fub lare pauperum Coenae, fine aulaeis et oltro,
Sollicitam explicuere frontem.
Iam
v. 1 3 fqq. Tnverfa atque arn- plificata antecedentmm vv. fen- tentia, ad Maecenatem , ut ur- bis deliciis aliqnantifper careat, et in Sabinutn fuum commigret, perfuadendnm egregie concin- nata. Docte autem coniunxit poeta duo haec commata : vices gratae funt divitibus , et , quo vices difertius exponuntnr:
coenae mundae explicue-
re fvontem. llces, mutata per aliquod tempns vivendi ratio grata, nmltum iucunditatis lia- beus, nato quippe e continua frumdi copia faftidio; tum gra- tiores divitibns lautitiae fuae exiftant neceffe eft , quibus aliquamdiii caruerint. Vnde in praeceptis Epicuri erat, to7; to-
Tl fcK hlK\tl[*fA&TWV TO0$-
iqy^i^ixt, Dio». Laert. X. 131. laudante Boettig» — 14. Coe- nae hand opipatbe quidem ac fumtuofae, at muttdae, haud for- dide apparatae, munda fupel- lectili expofitae ( ubi fplendet in menfa tenui falinum II. 16. 14. cf. Epp. I. 5, 7.) fub lare parvo , fub exiguo tecto pau- perum, ab bofpite paupere ad- ornatae , plerumque txplicuere haud raro explicaxe folent fron- tem folliciiatn, curis corruga-
tam , obductam , h. difpellunt eoruiQ follicitudinem , curas, qtiae fere ipfos cornitantur; VCTDO, exhilarant eos. — fne auldeiset ojiro absqne tricliniari magnificehtia. „ Aulaea fub ca- mevas iu triclinio tendebantur, ut li quid pulveris caderct, ab ipfts exciperetur " uti recte Schol. ad Serm. II. 3. 54. Iis tum denium locns . erat in tri- cliniis , qnibns non laqucata tecta eflTent; vid. ad IT. 16. 11. Oftro autem f. conchyliatis pe- riltvomatis ( nt Cic. appellat Phil. II. 27.) h. purpureis ftra- gulis lecti, in quibus convivae difcumbebant, inftrati erant (Virg. Ae,n. I. 700. ftratoque Juper dijcumbitur ojtro, eodem ornatu). Atque haec ratio plenius delineat triclinium ma- gnifice exornatum , quam alio- rum , aulaeum et oftrum' nota fi^ura pro, aulaeum purpureum, accipientium.
v. 1 7. lam ferventiffima ae- ftas eft, qua omnes ex Vrbe rns evolant. Docte iftam ab ortu fteilarum earumqne cum fole coniunctione dcfignat. Andro- medae pater, Cephcus, iidus, fub cauda Yrfae minoris, VII.
Id.
284
Q. HORATII FLACCI
Iam clarus occultum Andromedae pater Oitendit ignem: iam Procyon furit, Et ftella vefani Leonis,
Sole dies referente ficcos.
Iam
Td. Iul. oriens. Pro, oritur, docte eft, ojiendit , avaipaivm, oxferit igncm fmim , itellam fuam , h. irt confpectum vonit. Catull. LXII. 7. Nimirum. Oetaeos ojtcndit Noctifer ignet. Virg. Ge. IV". 232. Taygete jimul os terris oftemlit honejtum Pliaf. Clarus, a(j><xpsirv)C, feu lim- pliciter, de ortu eolinico, diun in conlpectuin venit, exoriens ; exoppof. occultum, occultatum, priusquam oriretur. — Pro- cyon f. Antfeanis iinus ex Orio- nis canibus veuaticis , ' Idib. lul. exoritur, quem XI. diebus poft feqnitur Canicula f. ftella priniae map-nitudinis in ore canis nia- ioris, Sivii appellatione freqnen- ttta. Conf. Plin. XVI II. 2g- Colum. XI. 2. 55. Quo eodern tempore (XIII. Cal. Aug. ) Sol primam Leonis partem ingre- ditur, quod Leonis ftella h. 1. indigitatur. Exqnilita autem ratione ardehtiiliroiun aefltini, qui irt iitovuni fiderum orius incidit, ab lisdem repeti omni- noque lr.etiiam acftntem iis de- Ggnari a poetis, pervulgatum eft. Igitur J'roc. furit aeftu, qnatenus aeftiuu °ravifhmnm orlu fuo ciet. Islam furere, Vacchari exquifite de nimio ca-
lpre poetis nfurpttnx. Cf. III. 5. 55. Kinc et ftella vefani Leonis , fidus vefanum Leoui?, rabidus , (Lucau. VI. 357. j| faevus radiis Leo (Ideml. 655.). Simiiiter Icarii canis ftellam ■protervam vocat Ovid. Amor. II. 1.6. 14. — -Jo. referente, iterum adducente, diet jiccos, tempus liccum , oi^iov wo>jv, ab caloris effectu. Vnde Sol d^a- kec; Apoll. Rh. IV. 6j<). et Ssioicc a^akscc Hefiod. Scut. 15^. Atque liac ipTa caloris deugnatione Maecenatem poeta ad litim in villa liia pellenaam cobortari putandns e(t , poeta- rum graecoruna , quos Noftor ii. 1. expreilit exemplo. Alcaetis apud Athen. X. p. 450. B. r«yyf TVSUyuovat? piviy, ro ya(j actroov ■ZHOtrtkktrat ' a & wox ^aki-za, iravra 6s hctyq uiro na\jfxarcc. Anacreon in Steph. fragm. poet, lyr. p. 140. fytakyv itootiv» icaiaiv, ivx vv/.ranoc. rriroio raoa- /rjSiov kttfS6vr&i (pkoytoov (pv* yivn; «(rrjov (reliqua ciunt). Eupolis tv Yiokazi apud Grot. Excerpt. p. 501. Ylivtiv
yay «'jtov i)likiv 'iva -rrqo
tou Kuvoe, tov ■xvvjij.ov fnkvrov
(fjooyr Denique Theogn. 1005.
-; avDowira v..u :
CARMINVM L. III. C. XXIX. V; 17-2 6. 2 85
Iam paftor umbras cum grege languido Bivumque feiTus qnaerit, et horridi Dumeta Silvani: caretque
Ripa vagis taciturna ventis.
Tu, civitatem quis deceat flatus, Curas, et Vrbi follicitus times,
Quid
etrivtc civov jjlv\ irivovc affrgcu x«l kvvo$ aqyo>j.ivov.
v. 21 — 24. Praeclare buco- licis, ut ita dicaru , 'ulterins fervriitiljiir.ujii annt temptis ; adiunbrat coloribus, a viila fua, in qua niuic commora- retur, ei fuppaditatis, Vel uc tanien iiaudquaquam dubitare licet, poetae in adornanda li.ic pittura £raecum obverfatum fuifie exenipimn. Incerti ep. CCI.X. (quod Alcaei veuditant ir.tpp. ad Tibull. I. 1. 27.)
V. 5- 3ClU XCI/J.01V £V cqSCCl /J.BCa/X-
figivov ay-yoSi Tr^ya^ cvcnchvyj; kacia; Sajji-ju vtc rXarjivcv y.av- /jtar otwjivcTo (pvywv y.v.o; , in Anal. Br. III. p. 203. Paftor fejjus aeftu (ita plenius Virg. Ecl. II. 10. wejfores rapido ae- jiu fejjos vocat, ) umhvas rivum- que , umbrofam ripam quaerit, eo compe.Uit gregem, et ipfum nimio calore languidum. Boet- tig. laudat Perf. III. 6. iam pa- tula pecus omne Juh uhno ejt. — dumela Silvani , arbufta, Silvano facra. Horridus dicitur,
vei quatenus cum Pane Gra^co- rum (jp^t^oy.ifxix ( Anyte Iff. 1. An. Br. T. 16*1.) avyjj.:/\t:ri (llom. H. in Pan. 6. ) a Launis permutatur, vel , quod lirnpli- cius , quatenus inter deos a^re- ff.es eft, qui incuiti ac iiorridi. Cf. Tib. I. 4. 4. Tum ipla Sil- vani imago , cjunlis a poctis et in monnnini. antiquis deJifleVtta extat, arundinibus acfroi. capite et inculto pinus termita ( Grot. Cyneg. 2o.) maHtlSgra- vati fatis Jiorridam fpecienipvae fc ferre putanda eJt. AdNoftrum Silvanum horridum vocat Mar- tiaL X. 92. 6. Indocte quidam epitJi. ad arbufta Iiorrida tradu- ciuit. — 24. Ne ad ammum quidem ripas tenuiflimae aurae retrigerium fentire licet ; nam in fumma malacia JeviiTjma ibi cuirae flabella anirnadvertas. Venti vagi, (pciraXtoi -roXvirXa- MiJ ( Oppian. Hal. I. 45.), ornat ; utiquoque ripa taciturna, vento taciturno, filente.
v. 25. Vel fic tamen rus fe-
cedere gravaris , haud perpelli
potes,
286
Q. IIORATII FLACCI
Qaid Sere9 et regnata Cyro
Bactra parent, Tanaisque discors.
Prudens foturi temporis exitum Caliginofa nocte preinit Deus:
Ri-
potes , propter reip. falutem, in qua omnes curas tuas confi- gis. Vid. Argnrn. Tu curas, unice hoc agis, c/uis dec. civ. ftatus , quomodo optime ltet civitas , uti omnibus fuia parti- bus iulegra perhltat respubJica. Civilfs has Maecenatis curas Noiier vocat II I. g. 25. — 26. Vrbi foliicitus , urbis fahiti follicite profpicieus, quanto gra- vius pro pedeftri dignitatis eius appellatioue , Vrbi praefectus. Ojia eadem vi : liomanae tu t*i« gil urbis eras , de eodem Incert. in obit. Maecen. 14. Endem
vi^ilantiae laude eum condeco-
c
rat VeUei II. Q$. ubi res rigi- liam exigeret , fane exfomnis, ■provtdans , atque ageridi fiens. — Times vel de extremis im- perii Romanihnibus, Orientem atque Septeinrionem verhis. Orientis populos fpeciatim cum delectu ponit Seras , extremos qui Romanis innotuere, Orientij iucolas, hosque potiJThnuni pro- pter iinitimos Parthos, in Ro- manos iines continuo incurfan- tes ; pro quibus eft Bactra, urbs regionis Ractrianae primaria, pro univerfo Parthorum regno, (.yro quondaui regnato , pof-
feffo ; nota Ioquendi ratione. Vid. ad II. 6. 11. — Tanais, ar.colae eius , Scvthae, difcor' des inter fe, iuteltiiiis motibus diltenti, quo miuus infefiandis noftris iinibus vacare queanc; praeclare hoc epitheto vanam Maecenatis follicitudinem ar- guit poeta.
v. 29. Ne te nimium excru- cies de futuris, quae confulto Deus mortalibns pvaevideri no- luit, ne inftantium metu prae- fentis temporis fructus interci- piatur. Prudens prudenti con- iilio, fapienter, confulto; ut I. 5. 22. — exitum futuri tem* ■poris , quae futuro tempore eventura fint , futuros cafus, futura. — 30. calig. nocte -prcmit, fpiffis tenebris involvir, occulit , celat hominem Peus. Scilicet futura funt t* topcim lonoinqua, quod uitra eft (II. 16". 25.) quibus caliginem praetexunt Dii, ne mortalium oculorum acies ea attingat. Theog. 1057 fqq. Ti.^yiJ.A-rog aT^Yjy.rcv p£i."iA£ru.TaTev icri T8-
AfVTVJV yVWVCXt , CTWf p.ikkit
toito 3tb$ Tfksffai. Op$vij y*g
TiTaTlXC XfO 0. TOC jXikkc^TOi
iftffSat
CAIIMINVM L. III. C. XXIX. V. -2~j -j^ . 287
Ridetque, fi mortalis ultra
Fas trepidat. Quod adeit, raemento
Conponere aequus: caetera iluminis Ritu feruntur, irunc medio aiveo
Cum
ctt cu Svvetj: Svyrac xtiqar
ifjL^yavi^c, Incert. apud Stob.
Flor. p. 4°9: Ztuot r)c avBow-
xmv to y.ar,)uaq, oxwc qdtCra
ro 5' tic avqtov attt
:-rtt. Earip. lpliig-
. }7b. -rxvra yixq ra touv SlHiv tlq dipavsc sqxtt , VLCvhsv eiV cvht)c y.wcv. Iam Piud. Ol. XII. 15. Tiiv bs [AiXAcvruv rsrvtyXwsrm (pqdbtxi. Ad No- ftruro Iuvenal. VI. 5f>6. ocnus humanum damnat- caligo Juturi. • — 51. liidet hoininuin ftulti- tiam ac v.initatcm , ultra fas, ultra quam convenit, ultra mo- dum, mifere trepidantium, fol- licitoram , ( at II. ii./|.)re- lumque futurarum meta prae- fentium fructum abiicieutium. — 32. Imo vero quod adejt, Mteefena tempus , pracleutem qualemcunque fortunam , fta- tiun, memento comportere , cvy- y.arariStffBai , h. tv btctv.y)Cxi ( v. Toup. Emend. in Stud. T. III. p. 203.) compone, eo ute- re aequus , animo aequo, neque adverlis depreffo, lieque fecun- dis elato, fapicnter. En grae- cam gnomen ad verbum piane expreflam: ro ■traqov sv ri$icBxi, iv rtic xxqoZat, rt.sluvY)C3,
veteribus celebratiflirnarn. Cra- tinus apud Suidam v. ro xaqov tu xoistv avhqac Cc^povc tJ(£>JV to xotqov xqdyu sic bvvajx.iv LticLr.xt y.aXZc , uti locum con- Ititiut Toup. T. III. p. 216. Aha loca occapavit Hcmiter- huiii diligentia ail Lucian. T. L p. 485- quem adi.
*>« 53- Caetera, rx 5' a).kx CAmphis apud Athen. VIII.
336. C. ccrt; bi l-vyroc ytvo-
fXSVOC U>) TJJ) (8/tp Ci)Tt1 T( T£,VXV5V
. qttv , tx d' «A.A.1 ta caet. adde Eurip. Alc. 792.) qune in poteitate tua non funt, feu for- tunae arbitrio fubiacent, rx rv^c Tvxys, ea ntiilo conhlio re£,e- re aut mutare potes , in his fbr- tuna regnat. Praeclare atque exquiiiie piorfus haec rerum humanarum viciflitudo fluvio aihmulatur, nunc leniter de- flueuti, ( quae laetioris fortis iiuago eft) nu.ncimpeUJ.ofii.ijmo, omniaque valtanti, (advevfa for- tuua injvuente). Eadem ima- gine vg Tvy^ a Graecis qtvuxrx tribui videas. Incert. apud Mob. Ecl. phyf. Grot. p. 155. axav^ cqJi xftx r/) Tvyv) qsovrx , fxt- T*.x/TT4,r* t«. Puid. Ol. II.62.
2 88 Q« IIORATII FLaCCI
Cum pace delabentis Etrufcum In mare, nuuc lapides adcibs,
Stirpisque raptas, . et pecus et clomos Volventis una, non iine montium Ciamore vicinaeque filvae,
Quum fera diluvies quietos
Irri-
qeai 5' aXXor aXXac tCSv/xiav rs pace , placide ac leniter ( ad-
fxsra liai irevwv ic dvoqas sfiav. liimfit hoc Flor. IV. 2. ubi pax
Palbd.is CXIX. l. ( A. Br. II. Jluminis rediit ) in Etr. mare dc.
43 i.) eu Xoyov , o-j vGfj.cv oihe labentis , fefe evolventis. —
TJj^5)' — ~"~ T0"> &'•«< dXoywc $6. Nunc intunitTceiuis , tor-
gsuuaai o-jpousv^ Idem CXXI. rentique impetu late ftragem
rac dv.aiqc-.c [xtra&cXac rac roZ edentis. berventem immenjum-
piov vocat pt9/u' i-ri&rov rv\c -que ore profundo ruentem pue-
avoudXo-J TCy_i)c. coll. einsdem tam in hac defcriptimie quis
c LXAlV. (A. Br. II. 425.) non fentiat, admireturque?
Vnde rerum naturam , conti- Eadem fere enumerat Incert.
nuo mut;.tam, fluvio comp.ua- El. de Fort. vici/T. 25 fqq. in
bat irorafxcZ qoyj «xfixa^wv ra e.idem adverfae fortunae cum
ovra Heraclitus iuxta Piat. Cra- torrente comparatione : Vt gra-
tyl. p. 265. A. Faullo aliter vis hiberno torrens de monte vo-
rem adomavit Senec. Ep. XXIII. lutus obvia non magna arbuta
extr. Caeteri eorum mnre, quae vertit ope ; faepe domus etiam,
jiuminihus innatant , non eunt, faepe aduita moeniu raptat ca«t.
fed feruntur. Ex quibus alia Stat. Theb. IX. 466 fqq. nec
lenior unda detinuit , ac mollius mole liquenti contentus carpit
V*xit, alia vthementior rapuit ; puttts fervantia ripas arbujia,
alia proxime ripam, curfu lan- annofasque trabes , eiectaqua
ouefcente, depofuit ; alia tor- fundo Jaxa rotat. — lapides
retis impetus eiecit in tnare. — adefos , ov$ te xlX/v&wv ■yaud^-
feruntur , cuiTum fuum tenent, qovc trcrafj.oc /j.eydXaic v t o 1 t-
ea non magis inlnbeas aut certa ^eas bivatc, Theocr. XXII. 50.
ratione re<;as, quam ciuTum laevia faxa I. 17. 12. —
fiuminis , Tiberis, qni nunc 37. Jtirpes , arbores radicitus
mcdio alveo, aqua vix aivei me- evulfas. — raptas volvenlis,
dinm tangente, modica, cum raptantis atque una vvlvcntis,
fecum
CARMINVM L. III. C. XXIX. V. 55 - c\2. 2 89
Irritat amnis. Ille potcns fui Laetusque deget, cui licet in diem
Dixif-
fecum provolventis, proturban- vocat) ab omni cupiditate at-
tis. 5$. non fme m. clamore, que afFectu liber, qui non rebus
cum ingenti montium fra^ore. externis , quarum doniina 1 or-
Sil. IV. 521. Cum fonitu ruit tuna eft, ducr.tur, fed in fe
iu cantpos , magnoque fragore ipfo felicitatis cauff.is habeat,
avulfum montis volvit latus, ob- licque laetus , laete, placide,
viapaffim armenta, immanesque tranquille deget , beatus dicert-
ferae Jiltneque trahuntur. Cia- dus eft , cui vere licet in dient
mor , (3o>j , de fonitu , paflim dixijfe, quovis die diccre:
poetae. — 40. Quum fera di- lixi, li. hodiernuin , f. prae-
luvics , Tiberis immaniter ex- fens , quod mihi daturn eft,
undans, amnes , qui eum in- tempus hilariter atquc fccure
Jluunt ( puta Anienem , C!a- transegi , nulla futuri follicitu-
nium , Nar, alios), quictos ir- dine in animum admiffa, neque
ritat , e quiete fua proturbat, vitae fructu in crafiinum dilato.
eodem furore accendit, ut, al- Ea enim. demum vita appcllau-
veuni egreffi, late campos po- da eft , quae iucundum fui frti-
pulentnr; quod Tiberi tumido, ctum largitur^ fiioc ttrrtv , av
indeque fluiuina , quae fefe in nc ta (Jiw pij j fhiwv, inBrdti-
eum exonerare folent, afper- kii Gnom. p. 225. Ilinc vitcre
nar.te, accidere neccffe eft. fignificanter admodnm pro vita
Rem expedit Plin. Epp. VIII. Jrui. Plato Comicus apnd Athen.
17- Liberis alveum eoccefjit Jlh 23. p. 105. iciro-cc stuStvoiif
lnde , quae folet jlumina acci- irivti bttx ct vZv ^jjv b*
pere , et permixta deveJiere, ve- tcrt t 0 tciqct' uic \iyov9tit
lut obvius fijLere cogit, atque ci ffo(f)c/. Agath. XXV I. H.
ita alicnis aquis opmit agros, (A. Br. ITT. 4>) ^*"vs y^ov,
quos ipfe non tangit ; vide reli- x*i 2,*>$'- Cic. ad Attic. Xlf.
qua, quae de Aniene fubiungit. 2. Homini non recta, fed .
Ira , furor , de amnium incre- ptaria quaerenti nonne (i t Ll ' ' <*»•
inentis, marique tiimido , per- t*i; Mmtial. LVIII. 7. Lius
vulgaiiliinuun. Praeclare vero vives , hodie iam vivere , Pojlu-
invicem collocata quietos et me , ferum ejt. lile fapit, qttis-
irritat. • quis, Poftume, vixit htri. Et.ixe
inde vett. Epicuri commendatur
V. 4>r Me demum fuipotens, gnome, tou /usjSsv olvafitxkAtiTS-txt,
Kgotrwv , tynootTv]^ totvrov , fui et praefentis hvrae donit ( Ilf.
pofjejjor, ( ut Seneo. ep. XII. 8- 27.) fruij t» Wfieviv k$ot(xs-
'lom. II. T ciev
2^0 Q- HOKATII FLACCI
PixilTe, Vixi: cras vel atra
Nube polum Pater occupnto,
Vel fole puro: nou tamen inritum, Quodcumque retro eft, efficlct: neque DifJinget, infectumque reddet,
Quod fugiens femel hora vexit.
qiov eVtiksr» Pind. Ilthm. VII. 57. ro£(pi)i*tqov %*ji yhsuo; , In- corr. apud Attion. VIII. p. 55^. Antiphanes apud eund. III, p. l\i~. OV r'.-\\;sv oOSsv i<7r}, tAvjv e «v koc$ Vj/460«v e<5 Bcxvrov ^Siw' riq ivatXiaiiaiv rvy^oi. Palladas XXIX. 5- (A. Br. II. 413.)
tu<P*>a<v« ffittyroy , A>jS>jv
rov Bctvirou rov B^o/x/sv x«t-
tj^^uv TSCTTEO V.A( TS> e£'J"
pi'?:;v i3iov eXtti»V TftAXrt oi- T«v-
T« Tu*£>" -rj<X*J'//l5'T« Soj &(£TTS(V,
imitatusEuripidea { Alc. nqi.); SLiTj.xrva cv.tsv , tivs* 1*0 v v.uS? j.j/xsjav j3('cv Acy/^eu ffiv r* S* «AAa r;5; Tuj£>jf. Adde einsd. Bacch. 903. Senec. Ep. CI. Pro- ■p/Tfi vivere , et fingulos diesjvn- gulas vitas puta, (pui hoc modo Je aptabit, cui vita fua quotiitie fuit tota, fecurus eft.
v. 45. Crafiinum diem nihil ad nie pertinere exiJiimaus, ne- que ex futuro fufpenrus. Ne tantillum igitur peuli hahet, utriun Pater, Iupiter cras po- lum atra nuba , fpiffa caligine Occupet , involvat, obducat, an folem purum nujia nubecula
lor-
obfufcatum ofiendat ; quid boni aut mali craftinus dies aiTerift. Notifiima Theocriti: Zii; d\- kov.a fitv iriktt aiSqic; , dkkovia b vst. Ad fententiam Seneca ep. CI. Stabilita tnsns — — - quidquid deinceps dierum rrrum- que venturum eft , ex alto pro- fpicit , et cum multo rifu feriem temporum togitat. — 45. Vnice beatus iis , quae perceperim; hocfolum meum indicans, quod a tergo efi ; quod nec 1 )eus mihi cripiat. Kon irritum ejfi
iiaud abolcre poterit, quod- cunque retro eft , praeteritum tempus (v. II. 11. 5.), huius- que hilariter exacti fenfum iu- cundifimium. 47. Non i!!//in- get , immutare potorit, et, aut, quod fugicnshora, tempus prae- teritum , femel vexit fecum nvexit, abftulit, proprinm, quod milii tribueret, habuit ( male nounulli vex.it vohmt e(l'< , attulit ) fructum, gaudiapi rita, infecta reddet, ra //sv lCQctvStvrat ou5's RAwiKu avtxy.kixGtitv , c„S Argoxo; /xt-
^i-if, Lucian. de confcrib. luit. 33. p. 52. rind. 01. u.
CARMINVM L. ITT. C. XXIX. V. 43 "5 2. 2 0. 1
Fortuna faevo laeta negotio, et Ludum infolentem ludere pertinax, Transmutat incertos honores,
Nunc naihi, nunc alii benigna.
Lau-
2p. tuJv he xsxpay/xjvwvaVoDjTOV OjO av Aqovoc , o Tavrwv x«- T*)j > cuvairo Zij*iv sf ywv nkoc. Eandein fententiam Agathon apud Ariftot. Eth. VI. 2. ita eifevt : /jlovov ycto auTflS xai £to$ «Trspiov.gTai aytvvjra xcisiv, aCS «v >j KTDoivMtva , laudanle iarn Lanib. Adpolire-Senec. deVit. Brev. io. ln tria tempora vita diviJitur. Ex his — — quod egimus certum eji. Hoc eft enim, in quod Fortuna ius -perdidit, quod in nullius arbitrium reduci pottji. llaec eft pars tem- pOris nojiri facra ac dedicala, omnes humunos cafus fupergref- fa, extra regnutn Foi tunae fub- ducta, haec nec turhari nec eri- pi poteji : perpetua eius et in- trepida pojjejjio. Noftrum imi- tatione exprelTit Anct. el. LXIf. L. III. Anthol. Lat. Burm. v. 7. Pervixi ; neque enim Fortuna malignior unquam eripiet nobis, quod prior hora dedit.
v. 49. Equidem, potens mei, fortunae mancipium efle nolo. Arbitrium Fortunae exquifite delineatur a poeta. — laeta, quae gaudet faevo negotio, fae- ve, crudeliter cum hominibus agere fueta, faeva, p.irafia-
ka~c j/aipouea xavTOia/; Tuj^jj , Menand. apnd Stob. Ilor. p. 443. Agathias LXVI. 4. (A. Br. III. 56.) Ts?Twv cA/C\9>jovj? ou hibayjKS TJ^jjj. Claudian. XVJII. 24. Hoc.-gni, Fortuna, tenes? quaenam ijia iocandi faevitia , humanis quan- tum bacchabere rebus ? — 50. Pertinax , oiaravop.ivi) , ludsre, quae pertinaciter , continuo lu- dit ludum infolentem, infolenter ac arbitrarie horoines tractat, miris modis ludos facit homini- bus , ut 1'laut. Merc. II. 1. 1. xai'^61 ra twv avSpcuxwv x^ayua- rx (Lucian. Nigr. 20. p. 5g. ) follenni loquendi ratione. Pi o- xime ad Noflrum Boeth. Conf. Phil. II. 2. ubi Fortuna loqui- tur : Haec noftra vis eji , hunc continuum ludum ludiinus. Idem II. metr. 1. gemitus , dura quos fecit, ridet. Sic illa ludit , Jlc fuas probat i>ires , fuique ma- gntim (leg. magnutnque Jueclis, v. Afkew Spec. novae ed. Ae- fchyli p. 10.} monjirat often- tum. Fortuna Ittdos Jibi faiiens Senec. de Tranqu. 11. II*/yvi8v gffrr Tuj^vjf jjhootwv f3i'oj, Pal- ladas CXX. 1. (A. Br. II.431.) adde Macedonii XXXIX. 1. (A. Br. III. 122.) Cf. Ovid. T 2 ex
QC)2
q. HORATII FLACGI
Laudo manentem: fi celeris quatit Pennas, refigno quae dedit, et mea
Vir
ex P. IV. 3» 4P' Orntionis co- lorem e Nofi.ro petiit V Spurinna III. n. ( Wernsd. Poet. min. III. 562.) et Apulei. "VII. p. 149. Pvic. Ciotmim cx Euripideis : -r-vjvAi; bituv.sis, w ri/.vov , raj sk-riva; , o^yj ;'j Tu'x>J *** T^ Tu'y/«J? &' cuy <='i t^>oxo?, Noltnuu profeciiJ ftimabat Valken. Diatr. p. 251. parum pvobabiliter. — 51. Transmutat honores , modo in lumc, modo in alium confert honores , munera fua, quibus hominem decorat, extoliit. llinc ornate adiectum , hicertos, qui pofTefiorem continuo per- niutaut , inftabiles. — 52. Be~ ttigna, sJ/x£v>)5 , propitia , fa- Vens nunc mthi caet. Praeclare ita paratur tranfitns ad fqq.
th 53. Stoicae fcliolae dogma: •Sapiens npn emat divitias , fed mavult : non in anituum illas, fed in domum recipit : non abi- git illas, fed abeunies fecurus pro- fequitur, Senec. de V. B. X. 21. Idem c. 2o. Ego dhitiaset vrae- fentes et abfentes aei/ue contetn- nam : nec, ji alicubi iacebunl, tri- ftior ; nec, fi circa me /ulgebunt, animofwr. Ego Fortunarn nec v«- tiienlem fentiam, ncc receden- teni. JeitUT laudo mancntem, fi hofpitio nie fuo dign.-ituv, in domo mea pevftat, pro, lubens doua eius accipio , ntpote quae
maioTem viituti me«e fub ftrent matenam. Fortune ma- nens in numis ad fen Impp, factas i; recte animadvertit 3V —
fl cele.res qsiatit per.nas , li i- tum pavat, me < terum praeclare de 1 1 ta , de qunnon minus fpli Aefchylns apud Stob. EcD. Grot. p. 137. « Tt xa'?'f Xa/n- ■n-st tthoi va.M TrrsQvya youffeov. Maxirae autem m difceffu ala- t.ni. repraefentant, propter opes cito evanidas. Li.cian. Tim. 2o. p. 150. 'OirJrav hs arraX- XarThff^ai bty , ■~-t-/j-jov c'<psi, TO- \v tujv covtwj (vel quod prae- ftat , bvttgwy) wv.vTtQov, ad quem locum IIaoutou ihv.iia.-j TTiovyet Eurip. Meleag. fv. XI II. p. 456. Lipf. ab Hemftevh. iam adferri video. Idem Electr.
£)4S- 'Ocf cApOC *$Q
TTdT OIV.WJ, fffXIV.QCV a\.
yjgovov. Ilinc vim rov , faciie fentins. — refigno, reftituQ ei, (jitue dedit. Defumtum vcrbmn a ve avgentaria vetaj rum , ubi pecunia ad argenta* vii raenfam perfcribebatur , h. per alEgnationem folvebatnr, pvo quo h. 1. elt refignare, Cf. Epp. I. 7. 5 j. Mutui enim lo- co fapieiu I ortunne bona habet, quae adeo 11011 admittit. reddit. Senec. de Tvanqu. 1 1. (^uandocuncjue autetn r<
iu-
CARMIXVM* E. III. C« XXIX. V. 35 -6o. 2<)5
Virtute me involvo, probamque Pauperiem line dote quaero.
Kon eft meiim, fi mugiat Africis Malus proceliis, ad miferas preces Decurrere, et votis pacilci,
Ne Cypriae Tyriaeque merces
Ad-
inhehitur, non quereiur cum Bafil. de Iegendis Graecis p. 91.
Fcrtuna; fed dicet, quia impe- Grrt. roa-Srov Ss7v etiO^uvtfV
ras , cedo gratus lihensquc. Si cQk~)ffoit yuuvsv c<f>ti:nx /tzovov,
quid hahere me tui volueris, hT6t'oi)irsD txirov doiri) dvri i/xtx-
etiarn nunc fervaho : fi aliud twv KtKaa/4>)/uev4V i-xoiqes. — —
placet ; ego vero factum fgna- 55. Et pattpertatem ainplector;
tumque argentum, domum , fa- pro quo fuaviflima imagine eft :
miliamque meam reddo, reftituo, Paupertatem , puellam indota-
— mea virtute me involvo , in tam quidem , at probam ac
internis animi bonis acquiefco, honeftam quaero , eius confor-
quae fnnt mvatyaiftr*. Nain ft tinm expeto , domo mea lor-
a me regnum lortuna atque opes tunae difceffu vacuefacta. Pau-
eripcre quivit , et virtutem non pertas proha , honae mentis fo-
quiir, Attius apud Macrob. VI. ror , ut venufte ait Petron. c.
2. Tritiflima enim Stoicis gno- LXXXIV. I^ryjo ajjfyooffvvyc,
me: «os-rifc (3i(3«fa/ o' titth <xl Pallad. GXII. ( A. Br. II. 430 ). uryasic ij.L-j\i, uti Sophocl. in
Eviphyle (Stob. Grot. p. 3.) v. 57. Atqne in hac pan-
enuntiat. Suavis autem rei pertate niihi admodum placeo,
imago : Sapiens , amiflis feu quippe quae a curis me immu-
is redditis omnibus, vir- nem praeftet, qnibus divites
tutis amictns nallio incedit, hoc continuoanoiintur. Pvo hocan-
ecus atque ovnamentum. govis itatim cauffas adntimerat
Eudem vennitate Athen. VII, poeta , planeque easdem , quae
p. 291. de Dionyfio Heracleote, habet III. 1. 2,5 fqq. Nou eft
qui a Stoa in Epicuri hortos mcum, cv rcZ s//c;i rqixav tsv-
arigrafleti 05 *vrtv.ov$ dirahvg ro , (Ariftoph. X(£>in. 99^-)
rov r'i) c <xotr?)C ytr&vot Plautina Iocutione. Alin. I. 3.
ivStva ft«TWt$id*«r«. Paullo av- 57. quia nihil huhes , maledictis
gntius de Vlyfle, cum quo tc eam ductare poftulas. Ar.
■ zvxyyaavriYixUiscvJi-MYjyLr&i, Non meum elt. Ci. xiec meum
T 3 qui-
294
HORATII FLACCI
Addant avaro divilias mari. Tum me, biremis praelidio fcapliae Tutum per Aegaeos tumultus
Aura feret, geminusque Pbllux.
qnidem edepol, ad te ut mittam gratiis. Cf. Mil. Glor. IV. 8- 55. Rud. II. 3. 11. — 37. fi malus -procellis Africis Africo fractus mugiat, frajjorem eilat (plane ut I. 14. 5. £t malus celeri faacius Africo antennaeque °<-niant) reboet, pro fimplici, iiuumbente tempeftate. — 53. ad pruces mif. decurrere, defcen- dere (Virg. Aen. V. 7,")2. ) v..xTtxfiaiviiv lie Xtrai; (Herod<>t. I. ii 6.) mifere Deosprecibus fol- licitare. — votis pacifci , gra- vius eft, qunm vota nuncupare; qui enim vota Diis facit, mu- tuam eoiundem operam rediine- re cupit. Vude precem emacem dixit Pcrf. II. 3. Ad Noftium Sencc. Nat. Qaaeft. IV. 7. Ne- gant pojfe feri, ut cum gran- dine aliqitis pacifcatur , et tem- pejtates mwuifulis redimat, quamvis munera etianl Dens vin- iant. — 60. 61. Ne merces nau- fragio pereant. Pro hoc eft, addant divitias , ditius redd.mt m.ire, praedae fint mari; tan- quam invideat mari divitias fuas, naufragiis partas, fuoque damno auctas. ■ — avaro, quod infidiatur, inhiat nautarum opi- bus ; praeclare. — m. Cypriae
Tyriacque, , e Cypro ac Tyro advectae. Cf. I. 1. 13. et III. 26. 9.
V. 62. Tum ego potius, qnan- do alii, deprehenfi temptfiate, de fervandis opibus miferrime laborant, in talipericuloconfiitu- tus, aequifhmo rerum meanitn iacturam ferens aninio, nave oneraria, tempeftati diripienda, relicta, confcenfaque fcnpiia, ei adnexa, nudus in litus evadam, feu, demta allegoria : qunlescun- que opes meas aequo, h fortuna ita ferat, auferri mihi hnam ani- mo. Aura me fcrct, navigabo, evadam Aegaeos tumultus, te.npe- ft.item maiis Aegaeigiavilhtnam, qualis in mari Aegaeo eft ; lioc «nim ptocellofifhmum vett. habi- tum. Vnde Aegaeae hiemes pro- verbialiter faevifiimae dictae, veluti Stat. Silv. V. 2. 5. Ciau- dian. XXXII. 12. — tutum praefdio, tntatum, fre tum fca- pha procellis minusobnoxia. — • biremi, htv.uj-rw. — geminusc^iiti Pollux, Diofcuri; v. ad I. 3. 2. Adpofite ad totum h. 1. Paul. Si- lent. LXXI. 5. ( A. Ilr. III. 93. v\ 8' orpsrJ) araSiqov ri *a"( arqo- tcv y; sr< fxov-j;i; ywfAara ~a<J- aaksw; ■xq-jtq-ko^i.i ^nrox.-.
CAR-
CARMraVJVfr L. III. C. XXX. 2£)$
C A H M E N XXX.
ARGV MENTVM.
KJ cncrofiffimo fpiritu apotheofin fuam hoc carmine cxfequitur poeta, quum lyram, ofjicio fuo cum laude dcfuncbam , Apollini confecratam fiifpendere , jioejiu- que lyricam mijfam facere certo apud auiunim fuv.m conftituijfet . JIoc ila injiituit poctat nt ULud confi- iium non ab effoeta in^cnii vena (cuius nofivi tcuipo- ris poetae, ut videri volunt , ne rationcm habere qui» dem videas) profectum effe facile appareat. Ouo illud tamen rnodo discuffum fuerit, vid. in Argum. IV. i. i. Anguratur igitur maguifco fenfu, immor- talibus ingenii operibus innixo, nominis fui immortali- tatem, poefi lyrica, quam primus Lalio intulerit, partam atque fundalam laurumquc a Jlnfa fibi im- poni nobiliffuna cum arrogaulia pofiulat. lieguab in hoc carmiue fummus iugenii lyrici fplendor, excelfijjimo- rum phanbajmalum uberbabc , ornabusque cxquifitijfivd copia animum feriens.
T 4 Ex-
2 <)S Q- IIORATII FLACCl
Jtljxpgi monumentum aere perennias, Regalique fitu pyramidum altius : Quod non imber edax, non Aquilo inpotens Poilit diruere, aut innumerabilis
An-
V. i. Exegi monumentum, ramidibus ahius ; unde adeo
peflime liic et apud Ovid. Me- maiorem confecuturus fum no-
tam. XV. Q7i. lamque opus n.inis gloriam ; namhancpotius
exegi, interpretautur , finivi, ob cauffam Pyramides in com-
abfolvi; quo pedelirius vix quid- parotionem addnctas putaverim,
quam in tam fplendido exordio quam propter ftabilitatum ac fir-
dici potelt. Eft utique : erexi, mitatem, quamquam et hoo
in altititi eduxi monumentum ; nomine fint famigeratiftirnae.
quo fenfu lAauvifv. i+sk&vvstv Nam operis perennitatem v. i.
paflim apud Graecos occnrrit. iam dciignavrrat poeta ; tum
Iam carminum fuorum monu- praeter admirabilem (tructuram
menta cum iis comparat, quae ab altitudine maximeeas celebra-
Iiomines ad propagandnm ipfo- ri fatis conftat. Pro PyramidibuS
rum ad pofteros nomen aere eft regalisjitus, poiitns P„ moles
aut congeita faxorum ftrue edu- pofita, confiructa fumtibus vere
cere folent ; quibus fnum qui- regiis , fumtuofiflime exftructa;
dem et ad perennitatem famam- unde Pyramidum fumtus ad ji~
que durabilius effe atque illu- dcra ductos vocat Propert. !II.
ftrius generofo fpiritu pronun- i. 57- atque ita accipere magis
tiat. Comparatio ipfa Pindaro Horatianum eft (cf. regias mo-
iam frequentata ; veluti Nem. Ls II. 15. 1.) quam (i regum
IV. 131. xsX&vsis (TTixXav SkfjLtv, opera eas eductas interpreteiis. Tlaylov XlBav XtUKSTc^av, h.
hymnum concinnare , quem iti- v. 3 faq. Sequitnr con
dem XiSov Mc/<ra7ov vocat Nem. tionis exornatio fplendidi fl
VIII. Qo. — aere perennius, ad Pktdari teoturorwov artiiiciofe
longius duvatmum inonumento concinnata, Pvth. II. 7
aereo, flatua aerea , titulis, srcifjtof vfAvotv Syvocvqo; — tsts»«
aeri incilis, quihus rerum gefta- ytttrttt' tcv ovn %etf*eotof o\x-
niin memoriam poftcris tradere P(?o? JVaxTt><s kXSwv tqtj&Qouov
laborant. — 2. Atque iplisPy- v£ipt>.«j, OTgaros d/u.tiXi^o;, out
CABMI2JVM L. III. C. XXX. V. 1-7. 2QJ
Annorum feries, et fuga terriporum. Ison onmis moriar: multaque pars mei Vitabit Libitinam. Vsque ego poltera
Cre-
mvtftog tg fjLv%ob$ otkeg az-i t<xjx- (psj:;-1 x&oaht tuittc/usvov. Nec niinns fplendide Simonidis de occiforum ad Thermopylas pe- reiini fama , XV. 5. ( A. Br. T. 124O ivradpiov cs roioirov out iu^u:?, cvS- 0 ir«voor/.c*TW£ oc/xtxv- pttCSJ X^iVCf, avo^ciuv dtyft&uV. Conf. omninolncerti op. DCXV. (A. Br. III. 231.) Propert. 1. 1. Ovid. 1. 1. Martial. VIII. 5. 5. X. 2. et epigr. CCLXI. CCLXXIf. in Anthol. Ijiirm. T. 1. 4 4*7 fqq. — imher edax, diffolvens com- pagera faxejtm, arrodens aes, tituios aeri infcriptos illata m- bi^ine exedens. Ad pofterins maxinie traxerim. Similiter clt tempus , vetuftas edax et fitn. — 5. Aquilo impotens, immodice furens, vchementilli- mus. Si ad totam (?>}<r<v epithe- tou trahas, erit, impotentior elt qu.tm ut diruere polfit, omnino non diruet ; quae ratio non plane quidem damnanda vide- lur. Verior tamen alteva. Martial. I. 50. 19. Aut cum Decetnbsr canus , et bruma im- potens Aquilone rauco mugiet. Senec. liippol. 2.16. Cupido impotens jlammis Jimul et fa- gittis. Adde Catull. IV. iQ. Eoeth. C. S. I. 4. 14. — 4. aut innumerabilit. . . . fuga ttmvo-
rum , copiofe pro , aetas lon- gifiimn, itaquidem, 11 1 illud lon- gum faeculovum decurfum, hoc omne , quod futvnum elt, tem- pus <iefignet. De f"ga tempo- rum vid. ad II. 14. 1.
v. 6. 7. Non omnis , totus moriar, effe definam, multa, eaque meliori mei parte fr.per- ftite. Docte disiur.xit ifta, 110- voque altorum membrum in- ftruxit oruntu poeta. Nota autem imagirie poetae fe et fa- roam, vel fuis ipforum carmini- bus partam vel aliis inde tribu- tam , ciusdem perfonae ac con- ditionis faciunt. Hinc ex parte tantum fefe inorti obnoxios profitenlur, ut h. 1. poeta. Ovid. Trift. V. 14 • 5- Dumque legar , mecum pariter tua fama legetur, nec potes in maejtos pinnis abire rogos. Ideminfine Metam. 375- Varte tamen me- liore mei fuper alta perennis ajira f&rar. Martial. V. 25. 5. Quem chartis famaeque damus populis- aue loquendum ? Quis Stygios non vult totus adire lacus '/ — — 7. litabit JLibitinam, effugiet niortem , immortaiis erit; ea- dem fere ornatus ratione , ac II. 20. 7. III. 5, 16. Adde Tyllii III. (A. Br. II. 105.) de Sapplio: mvj f*i SraVOvOerv ty,v T 5 Mi-
2£)8
<^. HORATII FLACCI
Crefcam laude recens, dum Capitolium Scandet cum tacita Virgine ponlifex. Dicar, qua violens obltrepit Aufidus,
Et
IMiTuXvjvaiali tvVEir ccoiboiroXo'J' — — yveuwgai ivj 'AT&sw ev.cTos «stipuyov. Ovid. Trift. III. 7. 54. EJfuge venturos, qua potes , usque rogos. Adde eiusd.exP.iri. £.52. Martial.X. 2. 7. Ducta h. 1. loquendi ratio a Venere Libitina , cui funerum cura concredita , ob apparatus funebres, in eius templo repo- fitos. Libitiuam igitur vitat, nih.ii rei eft cuni ea, qui morti haud obnoxius eft.
v. 7. Ego crefcam laude po- ftera , laus , gloria , nomeu xneuni crefcet apud pofteros, usque recens , ita ut uova in dies incrementa cnpiat, novis usque auctibus apud poiteros vigebit, nuuquam inveterafcct. Ln vatem vtere venturi prae- fcium ac Dclphica cortina vera- ciorem ! lmitatus eit locum Prop. 111. 1. 3 '(• '*** cajus me- viorator Hvmerus pojteritate fuum crefcere fentit ojms. — (ium Ro,ti.-i cuin Capitolio itabit, h. in aeternum ; nam de aeter- nitate C ■mitolii atque Vrbis fuae certifhma Romanorum eiat opi- nio. Vnde aeteinae l\omae, Ae- ternitatis imverii frequcutiihrna in numis Romanorum iactantia. Exquifita autem imagiue illud
extulit poeta : dum, donec Pon* tifex IM. facra publica curatu- rus, fcandet afceudet Capiton lium, facra Virginwn Veftahum pompa deductus ; quod folleu- ne erat in facris publice fa- ciundis. — tacita praeclare auguftum religiofae pompae praebet fpeciem. Noftrum lo- cum imitatus elt Martialis IX. 2. 5. Turpeia fummi faxa dum Patris ftubunt : dutn voce fnpplex , dumque ture plu* cabit nwtrona Diuae dulve Luliae noiuen» manebii altum Flaviaa decus gentis cum fole et ajlris cutnque luce liomanu.
10. Dicar ego Apulus, me- morabunt pofteri, me Venulia, Apuliae oppiuo, oriundnni, priiwipem deduxifje , primun) fuiile , qui Aeolia Aicaei et Sapplius carmina , modos , ad halos modos deduceret , tra iu- ceret , qui Graeca carmina ly- rica ad mpdps Italos accoinmo- daret , ita ut Roiuams modisj fidibus C lubiectis nimirurn L.i- tinisverbis) refonarent, inde- que ex huntili, quuin humiii I genere ortns eflet, putentem facturn , apud populares fuos fama ac gratia floruifle, "tngenio nobiiitatem confegutum fi
OiillliaO
CARMINYM L. III. C XXX. V. 8"l4- 299
Et qua pauper aquae Daunus agreftium Regnavit populorum, ex humili poteihs Princeps Aeoliurn carmen acl Italos DeduxilTe modos. Sume iuperbiam
Quae-
omnino pro , rne primum Ro- raanoruni extitiffe, qui, Grae- corum exempla fecutus, poefin lyricam cum laude tractavet. Doctius idem de elegia fua ad Graecos conformata III. 1. 3. l}rimus ego ingredior -puro de fonte facerdos Itala per Oraios orgia ferre choros. In^enui vxro animi poetam , qui, quum inagnifice admodum de fe lo- quatur, neque quantum ipfe JLyricis graecia debeat, neque quam obfcuros natales habnevit, non tam reticeat, quam potius iactabundus proiiteatur. Illud „ ego Apulus " videquam ovna. vevit poeta ! qua parte, ubi Aufidus, Apuliae fluvius , vio- lens cbftrepit , violenter fluit, impetuofe atque cum fragore ruit, navaj^Ba ^i&i ; e natura iitius fluvii, vid. IV. 14. 25. I. 1. 53. — 11. Di- fcilius Apuliam dciignat ab an- tiquo eius rege ( ut II. 6. 11. et III. 29. 0.1.) Dauno , qna, ubi is regnhvit pvpulorum, v^Js /arujv, imperitavit populis, quam uem ille in ditione liabuit, pauperem, aiidam , fic- pcrpetuo Apuliae epithe- to. Cf. \. 5. 16. Ovid. Met.
XIV. 510« Iffpygis ctrida Dau* rti arva. Sed audacter Ilora- tius Daunum ipfum aquae vocat pauperem ; quod a lyrica ra- tione haud alienum putandum. Caeievum aliura alii ordinem vevborum inftituunt, quovum nullum facile adprobabis.
v. 14 — 16. Laurum » iam Mufam pofcit vates ea digniih- mus , ipfa hac arvogantia fua placens atque amabilis. Com- municat antem poeta fuperbiam fuam cum Melpomene, tan« quam Mufa fna lyrica, quacum principatum inter poetai Roma- nos lyricos obtinuerit; quo eo- dem fpivitu Pvopevt. III. 1. g. Ouo me Fanm levat lerra fubii~ tuis , et a me ]\ata coronatis JMufa triumphat equis. Suine fuperbiam, haud te iam dede- cet fupevbia, haud vana illa, fed quaejita , parta , innixa me~ ritis. ; — 15. et mibi cinge co- mam lauro , impone lauveam Delphicam , Anoliineam , vati- bus debitam. — volens , pvo- pitia, de Diis follenni fovmula ( Piud. Ifthm. VI. 63. u
«g>ftv ay.cvaoic. caet. llefiod. Tbeoe.
500 Q. HOR. TLACC. L. III. C. XXX.
Quaefitam meritis, et milii Delpliica
Lauro cinge volens, Melpomene, comam.
Theog. 446. de Hccate irciV/va? c. 142. Mars pater , te -precor
• — Svpty ye Stkovvoc si; quaefoqne, uti fies volens propi-
ckiyunv poiasi ) maxime in pre- tius milii, domo , familiae caet.
cationibus adliibita ; v. c. in Alia vid. apud. Pric. ad Apul.
facris luftralibus apud Catonem IV. p. 237.
--*A<£s
O. HORATII FLACCI
CARMINVM
LIBER QVARTVS.
aa£MfiftM
Wm
Q. HORATII F L A C C I
G A I\ M I N V M
LIBER OVARTVS.
C A II M E N I.
ARGV M ENTV ZVI.
jLsuarLitm hocce carminum lyricorum volumen ex longo inlervallo ab Jloralio, idque Augvjii potijjimum hor- , qui ita cavere fiuderet , ijuo miuus , quae in Ne- rones, privignos fttos , ipjius iujju ab eo compojita ejfent, intercidercnt carmina kltiVixtbci prioribus tribus Ju'IIe ocULUimit a Suetonio (in vita cius) proditum cji. JLx quo tavten loco tevtere eos agere arbitror, qui non pleraque , qitod quidem verijjimum videtur, Jed
omnia
30/(. Q. IIOKATII FXACCI
omuia prorjus , qnac in hoc libro coutinentur , Jiova, h. pofi trcs dcmum libros cmijjos , a pocla confcripta ejjc opinentur carmina; qunm in his w< depre-
heudantur , quac dd anteriora , id quod abunde iplo- rum argfj.it iudoles, referri debcant tcmpora. JDicen- dum igitur po'ius, poctam partim ca, quae dudiim pa- rata jieque dum tamen in vulgus edita (cerLenon iu Jafcem collccia) Jervaret, partim, quae tuuc tcinporis priiuuui compojuijfet , in unum voiumen coniecta, tum prinntm una cum JSeronianis (c. IV. et XVI.) edi- 4ijje cannina, atque hoc adco Jcujii, quac a Suet tradaniur , accipicnda ejfe apparet. — lam ad pri- mum carmen quod attinct , ad lujus illttd poeticox, tractationi lyricae aptijjwws, eosdemque ab aetatis ijtius homiuibus cupide expetitos lectitatosquc (qua ipfa de. caujja huuc ipji huius libri Jronti praejtxum ejje Jujpi- cor) utiicc referendum cjje , argumcuti eitis ubunde ad- Jiruerc videtur levitas. In quo quamquam amoris na- turam dtque ingenium ad amujjim plane dejcripjeril ; illud tameu tanlum abeji ut paullo iniquius de morwns poetaey quod quidem iuvcnujios homiues quosdam Ja- cere videas , fcrre nos cogat iudicium, ut iu reprae- Jentando curn tanta coiorum veritate amoris, a quo ta- men immuuis ejfet, ajfcctu Jummurn cuui potius admi- rari deceat artijcem. Deprecatur autcni amorem Jibi quinquagenario a J ' encrc iuiectuui, eumque ad Vaullum Maximum, iuvencm uobilern, pulchrum ac divitem , qui ei idco aptior Jit, elcganter amaudat', dumque Je iani plane nuntium anwri. mijijjc Jignijtcat, ecce iteruru gravijjuuo Jcje amoris acjiu pertentari auirnadvertit>
quem
CARMINVM L. IV. C. I. 305
qnern invitus quidem fed venujle admodum explicat. Onrnino magnum fefe poetam ojicndit hoc carmino JJoralius , five argumenti eius tractationem , ftve elo<- cutionis doctrinam fpectes atc/ue cOmtam venujtatem: in quo tamen a graecis eum fubinde profecijfe, vix dubitari poteji. Caeterum quamquam pro exploraio, quisnam ille Paullus Maximus fuerit, vix Jiatui pojfe cxijiimem; Jatis tamen probabilis eorum videlur opi~ nio , qui Paullum Fabium Maximum, qui9 quamquam multo ferius, quam hoc carmen fcriptum eji , cum Q. Jelio Tuberone (a. V. JJCCXLJIJ.) conful fnit, in- teliignnt.
Tom. II. V AD
5o6
q. IIORATII FLACCI
AD VENEREM.
lntermilTa, Venus, diu
Piurfus bella moves. Parce, precor, precorl Non fum, qualis eram bcmae
Sub regno Cinarae. Deline, dulcium
Mater
v. 1. Eqce Iterum ad amo- tem, cni dudum finem impo- fuiffe milti videbar , compelli me fentio! Pro quo nobilius phantafnia eft, quod a Venere fefe uenuo ad amorem inftio-ari dicat; quo et vehementiam eius, et quod invitus, quippe fere quinqnagenarius, ei fuccubue- rit, praeclare declar.it. Cf. omnino I. 19. rj Tqq. Aefium poetae vivida ftatim prodit ora- tionis ad Venerem converlio. — bella moves , ad amoris mi- litiam me excitas ; nota imagi- ne. Vid. ad III, 26. 2.. — rurfus , poft militiam lianc diu intermilTam, qui diu amori hauii vacaverim. — Parce, co- gita Venerem inftantem poetae reluctanti , tantoque gravius urgentem ; ineft adeo vehemen. tiflimi amoris uotio , etiam re- petito prevor luculenter prodi- ta. In hoc ducem forte liabuit poeta Alcaeum, cuius fragm. fervarunt Hephaeft. p. i(y. et Schol. Ariftoph. Plut. 302. os%ai jxi v.w/^a^svra , bi^xi , kiffffof*«i Ct , XtffSo//an.
v. 5. Kon lam amplius vlgor aetatis fupereft, aptif-
fimus. Florem aetatis fuac pul- clire poeta a Cinarae amoribus defienat, quos eir.s priroos iu- cundifumosque Fuiire rocte inde collijias. Cinaram imniatura morte obiiffe ex IV. »3- 21« conftat. Tenetrimi igitut af- fectus plena eft eius inieeta h. 1. mentio. — bonae, moribus probis , rninime meretriciis^ Tibull. IT. 4. 45. At bonaquae, nec avara fuit caet. lmtnunem fe Cinarae placuijje fctibit Epp. 1« *4" 33* — 4" «*£nan* propriura amicarum ; cui fervitus atna- torum opponitur; pervulgata rationc. Vid. ad II. 3. 18. Vul- gare utique erat, quuni Cinarae addictus eram , eam unice aina- bam.
v. 4 — 7. Pulchre exoruatur amplificaturque antecedentium vv. fententia. Pro vulgari: ne me , nimis aetate provectura, amare cogas , doctius erat, n» me tuo imperio itetunt fubii- cias ; iuxta pervulgaum Graeci* lo-
CARMINVM I.. IV. C. I. V. 1 - Q.
507
Mater faeva Cupidinum,
Circa luftra decem iiectere mollibus Iam durum imperiis. Abi,
Quo blandae iuvenum te revocant preces.
Tem-
Ioqti?ndi rationem , hjjiy\5y\vott l-t 'E.owto;, et fim. Speciali hanc exornavit idea , a doman- dis lin^enciisque equis petita. Quae eadem iam adhibita eft fib Hermefian. el. v. 55. 0'JS* 0? bstvov E^cutc? arcsCTptyocvro xu- botjxov <paivo/j.svov , bstvov h jjASov <j(p* v\vi oy^ov. Sed explicatius Nofter. Flectit imperiis Cqnamquam proprie
iun-rcudum rSi durum tertio
1
:afu ) , ad fui arbitrium irope- ciofe fingere tenrat Venus poe- tam circa lujtra decom, annos iam L excedentem, adeoque iam iurum iiii imperio , minus tra- ;tabilem, docilem. Mirnm acu- men in antitheli durum et mol- 'ihus ; nam mollia funt Veneris mperia, qnae blanda yi fua inirnum impeliunt, quibus lu- >enter fe fubmittunt homines, .imori per aetatem funt rabiles. Similiter eft ykvY.tia lviyw.y , lcne tormentum , de piovid. ad III. 21. 13. Amoris gitur naturam exprimi puta ioc epitheco ; nti pervulgatius .mor dicitur hlandus , lenis, l&xanimus , $sk%ity$uiv et iim. ^d aetatem ttiollem aptamque cgi ( Ovid. A. A. I. 10.) refe- unt nonnulU ; ut imperia moU
lia fint, aetati molli, iuvenili adhibenda ; nefcio quam briie. Durum f. durioris equum refra- ctarium dici, notum. Venus mater Cupidinum dicta , ut I. 19. 1. — faeva , quae fenem amare cogat , vel linipliciter to irtY.qav aut vehememiam amoris delineat. — duLium vc-1 tene- roj-ura ( fere ut eadem Ovid. Am. III. 15. 1. tentrorum mater Amorum audit) perpetuo iu- ventae epitheto; vel follenni Amoris attributo, yEgw$ ykv y.vq, txyavog caet. Cf. I. g. 15. Ita acceptum fuaviter vjdes op- poni tm faevo. — 7. Q. Ahi ad iuvenes, quibtis defideratif- fima es. PraecLue ita tranlitum parat ad feqq. poeta. Vulgarius erat, quo iuvenes te precibus vocant, f. ad iuvenes, qui te precibus expetunt. — hlanda» auget defiderii vim. Gf. III. 23. ig. In revocant r.on ar- gutandum, quafi Venus antea iam ailuiffet iuvenibus ; fed eft pro fimplici, vocant. Ceterum inverfa fententia rem ad Somnum traduxit Stat. Silv. II. 4. 14.
V. g fqq. Tempeftivius , op-
portunius adibis , conferes te
in domum Pauili Fabii D/Iaximi ;
V 2 gra-
303
Q. HORATII rLACCI
TemperHvius in domum
Paulli, purpureis ales oloribus, ComiiTabere Maximi,
Si torrere iecur quaeris idoneum.
Nam-
gratior ibi fedes iibi erit, ma« iorem inde gloriam feres , Ma- ximo, forma, aetate caeterisque virtutibus , quae paratam ei victoriam fpondeant, confpicuo. Exquintiim artilicinm, quo lau- des Maximi ranquam aliud agens inrexuerit poeta, obfer- varunt iam alii. Iant Veneris mi°rationem in donmm Maxi- jni vide quam fplendide infiru- xeritpoeta! -r- ales, irrsqesffff*, Tr/,v>! , volnns h. celerrime per aerern vecta oloribus, ope cycno- rum alituni , quod docte eft pro , currii ab oloribus ducto comijjabrre in ilomum JVI. vehe- re , intrabis Maximi aedes. Co- miJTarii comiflatitm ire, in do' vnim, plane nt Graeci , Kw//a- <^£iv *r>«S Ttva (Tbeocr. III. 1. JR w;j.£cbw irori rav AfxxqvkXihei) X'Ju/vcov aystv *"P0{ rivot ( Bion XI. /|. 6/^'v xCT('xoi/atva xcu/xcv ayovri — — rv hihoi <p&o$) v.w/aa^giv s*e Tiva ( ut in Pio- verb. npud Suid. ay.Xyrot Kw/Jta- ^cvfftv tif fyiXovc (f/iXot apud Schott. Adag, p. 546. qui ex eodem p. 415. laudat: sic /xs- Xtrra; y iv.wfxaffac) quum pro- prie fit , amicorum domos adi- re diei fefti agentli aut hilario- ris compotationis gratia, facile
perfpicitur, quam delectnm hoc verbum lit pro yulgari, conce- dere in domum M. Innttit enim Maximi domum Veneri aptiflimam, utpote hilarioribm iuvenum compotationibus fre- quent.itain, adeoque rifui, iocis lafciviaeque vacivam. Ilinc Anacr. VI. 1 2. e &' *Epw; 0 yotf* Coy^air:); jj.iTCx rcv KaAou Ai jjtra t">)c v.akq; Yiv3"-/joy}i — y.ujixsv jjiraci yatqM-j. Cf. III. ig. 6. — Oiores purpurei, nitidi, ob pennarum laeritateBl atque candorem. Nam fplendor in purpura laudatiflimus. IIts- qa iroqfpvqeot forte eodem fenfu Boreae tribuit Pind. Pyth. IV. 526. Bes paflim notata VV. DD. Vid. Gefn. ad Claudian. XXIX. 7. et. Wernsd. Poet. min. III. p. 303. Ineptias plu- rimorum intpp. adponere nihil attinet. — 11. Si quaeris, allu- befcit tibi, iecur idonenm tor- rere , animum cuiuspiam , qui amori magis idoneus, ainando aptior fit , amore Jecur libidinis fedes, ttt in vttl- gus notnm: torreri de amoris igne dicitttr; notifliina ratione. Vid. 1IT. 9. 15.
15. Namque et nobilis, qttuni
nobiii genere ortus ht , fc. e.v
illu-
CARMIXVM L. IV. C. I. V. 9 - 1 8«
30p
Namque et nobilis, et decens, Et pro follicitis jion tacitus reis,
Et centum puer artium,
Late figna feret militiae tuae:
Et qnandoque potentior
Largis muneribus riferit aemuli,
Alba-
illuftri Fabia gente, et decens, fornia infignis. Decor iuvenili «etati propvius. Supra II. 1 x. 6' Ju§^ retro levis iuvevtas et decor. — 1/1. Etiam ingenii dotilms inftructiifimus. Pro lioc fpeciatim : vir eloqncntiffi- mus , magnum eioqucntia lua nomen ndeptus. Scd novum *d laudem facnndiae eius mo- mentum facit, reis impenfa opera, ut II. 1. 13. — tion tacitus , difertiffimus, fi quando reorum cnuifam agat. — jolli- citis ut maeftis l. I. perpt tuo reorum epitheto. Cf. Ovid. A. A. I. 460. Tnit. I. 2 2. ex P. I. 2. 113. Martial. V. 16. 6. — - 15. Puer , iuvenis cevtum artium , /uv^ia tihvj;, ingcmo eximto artibusque exculto. m doctum confilia fimilieer Pl.i.r. Pfcud. II. 3. 12. primarum artium r>rincij>em Terent. Ad II. rVtque itaaccipere praeftat quam de aftutis macbinationibus, quibus nmatores illaqucare ftu- deut pnellas; qucd Maximo minus digimm foret. — 16. Is in tnis cailrrs, tuus mires late fgna atque ftJtoi* victricia ferct,
circumferet, ubique victoria potietur, omnia expiignabit. Soiienne iftud de victore exer- citu.
v. 17. Et qvandoque , quart- docnuquc , ubi felix in amore fucrit, votis potitus fuerit. Pio eo fuavitcr poeta , fcrvata militine imngine, ad rem magis accommodata : ubi potentior fp.ctus, praelatus ftierit armulo, rivali; pro quo rignificarjter eit, largis muneribus nemuii, aemulo •impiijfimis donis pue/lae ani- mum expugnnnte^ Pocens, yio- tior , de amntore , priores par- tes (Ter. Eun. I. 2. 71.) de- jecto rivali npud ttmicam te. Piaufc. Menaeckm. II. 3. 8- huic ultro fit, ut meret , potif fumus vojirae domi ut jit. Idem Stich. I. 2. 41. (luem aequius eft nos potiorem habere quam te ? Cf. III. 9. 2. lam vetentior riftrit £;ra.ece dictum puta pro, rifcrit, iaetatus fucrir, fe po- tcntiorem factum aemulo ; fli u- ctura 110fi.ro frequentata. — 19. Tum tibi, vori compos f.i- ctus , fpiendidum tea
V 3 tuet.
5«o
Q. HORATII FLACCI
Albanos prope te lacus
Ponet marmoream , fub trabe citrea. Illic plurima naribus
Duces tura, lyraeque et Berecvntiae
De-
tuet. Vota Veneri in amore fe- cuudo nuncupnta painm poetae memorant ; h. 1. templum a Maximo Veneri vovendum pro- niittit poetn, pro re iftius lau- tiori. Cf. II. iQ. »*xtr. Igitur vix putem , allegoricam v. 16'. rationem a poeta continuaii, refpicique imperatorum, in bel- lum proucifcentium morem, Diis templa , aias caet. voven- di reque bene gefta dedicandi. •— Te inarinoreum jionet , ima- ginem taam de marmore factam ftatuet. Idcm orationis color in epigr. Aeneidi praefigi folito (Cntal. VI. g.): Marmoreus- que tibi, dea, verficolorihus alis in mor"in jjicta Jiabit Amor pha- retra. Ita paflini Demofthcnes, yat\v.oZv rivx tVTotvou pro aeneam alicui (iatuam erigere. Vid. Wolf. ad eius orat. I.eptin. p. 539- Ponere pro dedicare, con- fecraie, proprio hac dc re vo- cabulo. Cf. III. 26. 6. — fub trahe citrea, fub tholo ( ibi enim Deorum ftatuae collocari foli- tae) de materia citrea vel lami- nis citreis expoiito. Docte au- tem ita declaratur templum Ve- neri una cum. Jtatua eius confe- crandum; cuiua magnificentiam ab uua eius parte defcriptam
exhibet. Citro enim, arbori in Atlantis connuiis provenienti, maximum Romae ftatutum pre- tium, adeo quidem, ut menfae inde factae Iatifundiorum pietio pares aeftimarentur. Maximus radicis eius ac tuberum ufus iuit in feilia , lectis , ( Perf. I. 53. ) lacunaribus ( Apulei. V. iuit. fumma laquearia citro et ehore curiofe cavata) pavimen- tis ( V. Feft. in pavimenla poe- nica) caeteraque fupellectili, fegmentis eius induccnda, pro- pter maculnrum ac colorum a venis, quibus difiincta funt, provenieutium varietatem. Lo- cus claff. apud Plin. XIII. iQ» Cf. Salmaf. ad Tertull de Pall. p. 453. Ciacon. de Triclin. p. 20. et intpp ad Apul. I. 1. — ■ prope lacus , lacum Alhanum ; qui erat in nemore Albano. De eo Liv. V. 15. Virg. Aen. IX. 337. De monte Albano Noftet Epp. II. i. 27. Viliam MaxU mum in ea re^ione habuiffe, cum Scholl. recte ftatuas.
v. 2.1. Illic maximo numen tuum honore profequetur, ftun- ma religione colct Maximus. Docte haec fpecialibus ideis ex- pofna apoeta. — Duces, tiahes nui f«
CABMINVM L. IV. C. I. V. 19 - 50. 5^
Delectabere tibiae
Mixtis carminibus, non fme fiftula, Illic bis pueri die
Numen cum teneris virginibus tuum Laudantes, pede candido
In morem vSalium ter quatient liumum. Me nec femina, nec puer
Iam, nec fpes animi credula mutui,
Nec
nutibus, penetrabit nares tuas. plurimus turis incenfi oclor, mul- tum turis tibi adolebitur, Elo- cutionis ratio in his minus qui- dem auguita, ad totius tamen carmiuis ingenium ac habitum fatis accommodata, —22 — 28« Ibi choros puerorum ac virgi- num initituet, hymnos adlyrae ac tibiae numeros in tuura ho- norem cantautes. Paullo didu,- ctiore ornatu haec poeta. De- lectabere » audies , carmina, fo- nos, modos (ut III. 11.7.) lyrae ac tibiae permixtos, non jine, una cum fiftula. De lyra ac tibia , rei facrae adhibitis,, fatis conftat; vid. I. 56. 1.; fiitulae autem talis ufus in mo- purom, antiquis fatis obvius. — 25. Chori puellarum ac puerorum in omnibus fere fa- cris adhibiti ; yid. Argum. Cavm. Saec. IIoc loco bis die laudant, laudes, hymnos Ye- neri cnitunt, ut in facris Iliacis ; do quo vid. lleyn. ad Tibull. I. 5. 31. — 2". Cuni falt.itione,
h. ita ut chorus ad certos car- minis numeros moveretur, de- cantari folitos fuiffe hvmnos, in vulgus notum. Pro incelfu ad numeros compolito eft qua- tere , pulfare humum . ut I. 4" 10. et faepius alibi. 'ier certos modos h. 1. defignare videtur. — candido docte chorum for- ma inhsnem innuit. — Irt morem Salium* ovnat, ut I. 56. 12,
x>. 2p — 52,, Me quidem iam amoris pertaefum elt. Nec fpes caet. ne tum quidem, fi fpera- re f. induci poftim, ut credam. animum mutuum fore, me reda- matum iru Animuj mutuus eodem amoris affectu percitus. ■ — credula y quae facile iftud perfuadet amanti, fallax,, cum vi ; ineft eniro ratio, cur amo- ris omnis. poetr.m taedeat. — 31. Nec comiflari iuvat. Sua- viter hoc propter v. n. et quod comiffationes ad iuvenileia amo- ris lafciviam pertinerent. Spe- V 4 ciatim
5l2 Q. HORATII PLACCI
Nec certare iuvat mero,
Nec vincire novis tempora floribus. — Sed cur, lieu, Ligurine, cur
Manat rara meas lacrima per genas? Cur facunda parum decoro
Inter verba cadit lingua filentio? Nocturnis ego fomniis
Iam
ciatim autem illud poeta tco Lucian. DD. VI. p. 271. —
certare inero , bibenilo (Vid. ad 35. Alterum amoris indicirun
I- 56. 4°0 h- liberiore com- flentium, haefitatio inter verba
potatione et coronis convivali- in media oratione. Virg. Aen.
bns (pro quo eft, vinoire , re- IV. 76. de Didone amore fau-
dimire, circumdare tempora cia : incipit ejjfari, mediaque in
Jioribus novis, recentibus) voce refftit, qui locus ductus
«xtulit. ex Apollon. III. 685- ^ckXditt
b i[x.t^oh'J ftsv «va CTO/jta $Ztv
"• 33- Vnnitarem horum di- ivttvtir tySoyyii b' ev Vped]
etorum ecce redarguunt amo- j3«/vs irtqatrt^. A Noit.ro Snp-
*is , diu fuppreffi , nunc fubito pluca magis expre.fa : dkXx
provumpentis raanifcfta indicia, ndfj.utv y\<liG<j Sayt. Lingua
qnae poctae invito excidunt. cadit , vox conciilit, intercipi-
Omnino multam artem oftendit tur flentio, obmntefcit plane.
poeta in tractando hoc loco. — parum decoro , parum de-
Exquifita ftatim apoftrophe ad center. * Ligurinum, fmuii calaniitatem.
Tum oratio ambigrntis eft in re v. 37. Cum variatis imngi-
tam manifefta, quafi fibi ipfe nibus vides orationem qtioquo
Tix perfuadeat, fe in luto ad- docte variari a poeta. Somuia
huc haerere. — 34. lacrima Lignrinum eo ftatu refentnt,
rara, quae fttrtim derepit ge- quo poetae interdiu curam fni
riis, ipfi n».-c advertenti elapfa, imecillet. Praeclare adeo exor-
Appofite Meieag. LIII. 1. (A. natur ita vulgaris fententia,
Er. I. 16. ) Aii/ pci bvvti p.h etinm per fomnos tua mihi ob-
«v ovaeiv -*joc *Eowtoc, cfj.fj.oc verfatur inmgo ; qttod et ipfum
os ffiya iro5o/c to ykvnv hiy.c-v invito fuccumbentem amovi
Qioti. . Cf. I. 13. 6. Adde poetaru oftendit. — iamcaplum
ttneo*
CARMINVM L. IV. C. I. V. 5 1 - 4<>. 5 15
Iam captnm teneo, iam volucrem fequor Te per gramina Martii
Campi, te per aquas, dure, volubilis.
tev.eo , nunc tenere mihi vi- perpctuo epitheto, vel n natatu
deor, nunc fequor volucrem, eius ; quod malim. Vim quae-
voiantem, celerrimuni per gr. fivit poeta a repetito tc, quod
campi JVI iu campo M. — facile animadvertas. Durum ac
40. Te, finitis exeroitationibus. fupeibum Ligurinum oftendit
natantem in Tiberi. Volubiles vel c. X. huius libri.
V 5 CAR.
3*4 <£• HORATII FLACCI
C A R M E JV IL
JRGVMENTVM.
jL/wwra Auguftus perdomitis , qui rcm Romanam af- JlixiJJent , Germaniae populis , maxime Sygambris, quibus , acceptis objidibus , pacis lcges impofuiffet , iiz niaxima Romae exjpectatione ejjet (quamquam earn tum fruftrarentur curae ipfius ad Galliam alque Ili- fpaniam compcnendam converfae) , omnesque intcntius id agitarent% ut redeuntem eum fummo cum apparatu ac fplendore excipercnt , poela vel Jpoute, ut et ipfs in publicac laetitiae communionem veniret , vel a Iulo Antonio excitatus, ad Augujii r&ditum ac trium- phum carmine celebrandum, ita fe componit , ut, quum Pindarici fpiritus artisqus argumentum profcffus eJTet, ingenii fui modulum atque imbecillitatem excufct , An- toniumque viciffun, qwppe tanto conatui unice parem, ad illud in fe recipiendum, fedulo exluirtetur. Qnae converfio dici vix poteft , quam exquifitam poe- tae artem in Augvjli magnitudinc repraejentauda au- gcndaque ojiendat, maximc , Jl eum vi ac fpiritu plane Piudarico ifla profteri videas. Ita cnim hoc camien infiruxit poeta, ut Pindarici ingcnii gravitatem , ma- gnificentiam, adde etiam redundantiam (inde a v. 5«) affequi voluiffe videri debeat , etfi omniiio iudc, qurd feve intpp. voluut , ab Antonio ei Findaricum, quo
oarmijSVM l. iv. c. ii. 515
Augufli briumphum exballereb , carmen iniuncbitm fnijjfe, Jlatuere vix nccejje arbibror. Dum autem viunus ijiud Antonio dcmandat, Jiugulare poetae arbijicium vide, quo i/jje illud, per partes eundo ac praecipiendo , quae in ifio earmuie dejcribi cupiat, explere conabus Jib. Jn quo etiam illud animadverjione dignum efi , quod, quo magis vigerent omnia, rem ad pompam triumpha- lcm transbulerib , carmenque epinicinm cum formulis triumphabori acclamari Jolibis plane commijcuerib. Ouod ipjum quum a Piudarica rabionc liaud alicmim Jib , bum conjujum laebibia poetae animum in Augvfii reditu mirijce ojiendib. Scriptum aubem hoc canncn ejje iam exeunte a. DCCXXXV III. quo Augujium pofi devictos Sygambros Iiomani Jiabim briumphanbis habitu rediburum Jama Jerreb , vcL inde Jujpicari lieeb, quod nulla dum Hhaeborum ac Vindelicorum , proximis demum aunis vicborum, in eo occurrib menbio. Caebe- rum de Iulo Anbonio, Marci e Fulvia Jdio , vid. Dio IJV. 16. Vellei. II. 100. cb ad v. 35.
A ]\
5l6 Oj. 1IORATII FLACCI
AD I V L V M ANTONIVM.
JLindarum quisquis ftudet aeinulari, Iule, ceratis ope DaedaTea iNititur pennis, vitreo daturus Nomina ponto.
■ Monte
v. i. Nobiliffimum ac vere darus, tantoque adpofitius h. 1.
Pindavicum exovdium ! Vulga- ob voiatnm, poetis tvibui foli-
xis vv. l — 32. fententia erat: tum. — nititur peruiis, fufti-
Augufti vietoriis celebvandis netur, librat fe in aere (nc
impai fum; Pindas-i ingenium Virg. Aen. IV. 252. paribus
limas necefTe eft, ficuin b.ude nitcns Cyllenius olis) alis cera-
in tam gravi argumento vev- tis , crva connexis; quod cona-
f*ri cnpias. Quod quam arduum tiis temevit.atern oculil
?.c diflicile fit, facile perfpicituv. fubiicif, quam geueraliuS, factis»
Adeo ille fupva omnes eminet fovmatis, opc Dacdalea, Dae-
in quovis poefeos genere. lam dafi artiflcio. Eit adeo pro, vo-
iatelligia, opiuor, exquifitum latus eius altior liaud tutiov eii»
artincium poetae in convertenda quam Icari; volat ita, nt Jcari
tractandaque hac vurgari fenten- fortem experturus fir, ex alto
tia , *<1 Pindaricam rdtionem decidat. Hoc per confequeu*
plane conforniatnro, Quo illud poeta : daturus nomina ponto*
ftalim pettinet, qucd pvunaviam Res nota vel ex Ovidio. Cf.
fententiam qua Angufti laudi- Seucc. Ifevc. Oet. 6^5 et 6(70.
bus cauendis fe fufficere ncgat, • — vividis colovis , cac-
ita converut, ut nmpliciter fe ruleo. Vid. r.d I. 17. 20«
Pinctnvum exprimere velle fibi Caeterum fpectat buc Quiutiii.t-
non arrogare pvofiteatur , hoc- ni locns, Jnft. Ov. X. 1. 61.
que generatim eloqualur, q.-tix- etiam propter fqq. hiic n
auis caet. Oui Pindarum fibi nendus : .Hovem Jjyricorum
aeronlanduvn proponit, ad eitts ge. Pimlafus pnm.eps , fp\
nuieitatcm adfurgere conatur, ptagnificentia , Jententiis,
fane qnam periculofam rem iile ris, beatifjima rerttmverborumque
aggrcditur. Tlaqotpi&bie qnid topia, et veUit quodam elot
po(tt) ioris fententiae habet ennn- tiae Jlumine ; propler qua^'
tiatio, quod et ipfum arnatPiiK ratiuseum merito credidit m
imi-
CAKMINVM L. IV. C. II. V. 1-8. 5 1 7
Monte decurrens velut amnis , imbres Quem fuper notas aluere ripas, Fervet immenfusque ruit profundo Pindarus oJ$;
Lau-
imitabihm. De Iulo Antonio vid. Argum.
v. Q. Pindnrum poetarum longe principem , neminique adeo imitabilem dum oftendere vult poeta, ecce magnitudine eius perculfus transverfimque raptus in laudes eius, tanquam folam hanc exornandam carmi- ne fumfiffet materiem , copiofus exundat, hocque ipfo felicifli- mum fefe Pindari imitatorem probat. Praeclare autem Pin- daricas virtutes , fpiritus eius maonificentiam, bcatiflimamque rerum verborumque copiam nna imagine poetica , et ipfa Pindai ica , et mafculo vigore exprefTa repraefentat poeta. Sci- licet follenne Pindaro aliisque poetis , phantafmatum uberta- tem, copiofum verborum orna- tum, fonoram uumerofamque orationis volubiiituteui jiumini compnrare. Ita q oot; lAovcjjv lia- bes Nem. VII. 17. et rx-swv 50«? Ifthm. VII. 26. Magis fplendi- de Ol. X. 13. Nvv \^a<f>ev sXiff- COpsvotv oira yX.jj.ix y.araviXvcca qssv ; denique O/xvjsotov qsZfxoc eft in epi°;r. incert. n. DXIX. 3. Anal. Br. III. 260. Iam, quo concitatiorem Lyrici iitius
fpiritum referret, auctiorem exliibuit iftam imaginem poetn, comparando eum amni detnonte praeceps ruenti, quem imbres aluere , auxere fuper ripas, do- cta brevitate pro, ita ut ripaa evagctur notas , quibus conti- neri folitus erat; Homerica cx- oruatione, II. XI. 4<)2. u; b' ctcts tA.>)5iuv Trora/aoj X6c7sv&« v.arnct ^n/xa^ovg xar' o(7£C(ptv gtix^cusvo; Atog ofxjiqvj caet. Talem tlqotav, ut fimiliter Plato in Phaedro T. III. p. £53. ap- pellat , Demoftheni ac Ciceroui tribuit Iuven. X. 1 lg. utrum- que largus et exundans ieto Je- Jit ingeuii fons. — Eodeni iiupetu , eadem immenfa copia praccipitatur exundatque Pin- dari fpiritus atque ubertas. Sed praeclare continuatur a torreute defumta imago, licque plan« commifceri comparans cum comparato videas ; quae ipfa Pindaro admodum frequentatur ratio, veluti Pytli. IV. 515. et faepius alibi. — fervet, y.ayXa.' lit, Z,£u, olva^sn, aeftuat, conci- tato fpiritu fertur, et immenjus ruit, iroXvg pti (quod Demoithe- nes de Pythone Byzanlio ait) tor- rente Jicendi copia ( Iuven. X- 9. ) exuberat PinJarus cre />; o.
3i8
Q. HOEATII FLACCI
Laurea donandus Apollinari, Seu per audacis nova dithyrambos Verba devolvit, numerisque fertur Lege folutis:
Seu
fnndo h. os profundum, {BaSu ctO/j.« , Pindari. Poteft eti.tm iungi, immenfus ore profuudo, quod copiofe dictum eifet: pro alterutro, irrmienfo f. profundo ore ruit Pindarus. Eufoa crc- fxara fimiliter Eurip. in Ilippol. Kakvirr. fr. IX. 5. p. 443. Lipf. ct orationem Aefchyli ysitxaqqvi eix MTA^itfttwfv Diofcor. XVII. 4. (Ana!. Br. I. 497.) ilicit. Omnino os proprium portis ob vim atque copiam diceiuli; unde fxiyoc aroixx Homerus Antip. Sid. LXIX. 1. (A. B. II. 24.) arofxtx hs~tov xavrujv otqy^alwv Aefchylus Diofcor. 1. 1. atque vel Velteio I. iQ. 5. os Findari dicitur. Optime antem os pro- fundum Pindari illuftrat Cratini fragm. apud Snid. v. Awcsv.a- Y.o cvvcv cro/xa. Ava^ 'AxcXXov, t&V fcVduv tcuv nsv [xaruv ! v.ava- y^oZei teqya), hwbiY.av.qcvvov cri- fj.a , WkGGoc) sv (paovyyi, Idem phantafma elt in Cailim. H. Apoll, 106. ovx aya/xai rcv »xo<dov, pj ovh offx nrovrog, ettiost et in Stat. Silv. V. 5. 103. effreno nimbos aequarepro- fatu, quod tamen propius ad verba Vlyflis vt(pdhefffftv hrs.ira yjijx&oi/jGi Homeri II.' III. 222. a»;cedit ; qui locus omnino pro
fundo haberi debet. JlJagno nobis ore fonandus eris Ovid. A. A. I. 206. IVlagni nunc erat cris opus Propert. II. 10. 12. Contra pqayi> Grifxa exuberante ar£iimenti materie, Pind. Nem.
x. 35.
v. g. Poeta, in quovis poe- feos £,enere principatum obti- nens, excellens , feu, feu. — Donav.dus laurea, coronari di- gnns , tanquam victor , in a^one poetico; palmam aufert, prneiiaritiflirnus eft. Apolltnari, inulitata forma pro , Apollinea, ornante epitheto , ut lauru Del- phLa III. 30. 14. — 10. Con- citatiorem atque pl.ine efFrenem Dithyrambici carminis impe- tum , fummam mentis pertur- bationem ac cyyjxx Bav.j^txov prae fe ferentem , vide quam vivide ac fignate defcripferit poeta ! lam pro Vttlgari : Di- thyrambos fcribere, doctius et ad enthuliafmi, qui Dithyram- bis cum maxime proprius eft, declarandam indolem accommo- datius eft, verba de.volverc, ora- tionem torrentis initar praecipi- tare per Dithyrambos, Tervata exundantis fluvii irna^ine. — > nova verba, haud vulgaria, cora-
CARMIN VM L. IV. C. II. V. Q - 1 6\ 5 1 $
Seu Deos, regesve canit, Deorum Sanguinem, per quos cecidere iuita Morte Centauri, cecidit tremendae Flamma Cliimaerae:
Sive,
rompofitione, (rSSv yaq Ivojxa» twv ra yuiv hivka (imo jejqui- •pedalia ) fxakicra aotJ^rrn rci; AiS-ooafj.^ctg Ariitot. Poet. c. 22.) iunctuva, Ggnificatu denique iunovata, cum novo orationis habitu, atque ftructura. Vnde audaces ; quod et ad fqq. refe- rendum. — n. numeros lege folutos intellige effrenes, libe- liores , concitatiores, quos amat atque reqnirit adeo eller.itior enthufiafmi aeftus. Eft adeo : ftrtur nunwris, lege folutis, praecipitatur , exundat numeris : alle^oria iteriun a fluvio dedncta. Isenim legcm fervat, aquisintra alveum defluentibus; qua fol- vitttr , dum exundat. Ita fi explices , rci et ornatui poetico fane quam accommodatum erit. Referendum adco ad inceflum
Dithvrambici carminis ve°e-
* o
tum , atque incitatum , fenten- tiarum flumine per plures ver- fus atque ftvophas adeo exube- rantc. Alii lege folutos numeros dici volunt, quibus nulla certa verfuum harmonia fubeft, ubi non eiusdem metrivv. certis in- tevvallis fefe excipiunt, fed pro- mifcua metri ratio eft. Quod etiamfi pro explorato ftatuatur, minus tamen poeticum viuietuv.
v. ij. Sequuntur ITaiavef, T/xvci et Ey/.cCjWia Pindari; il- lud quidem canninis genuscum Hymnis Deorum, hoo regum f. heroum laudes complectens. Ad Paeanas fpectat Servii nota ad Virg. Aen. X. 737. „Pmd*. rus ojms fuum; quod et homi- nitm et deorum continct iuudcs, Faeanas vscavit " quae quam accuvata eorum defcviptio fit, quumhodie, iis plane depcrditis, dictu admodum difficile fit, tum rei itltevitis explorrndae bic lo* cus non efi. ServLmum tamen rationem optime tueavis, Ji Hymnos et Envomia generali paeanum vocabulo a Pindaro defignata fuiffe Itatuas ; quam ipfam ob cauffam utraque hic forte coniunxerit Hovatius. — Daorum fanguinem , lilios ; nam omnes heroes genus fuum ad, deos rcferebant, ut in vulirus
D
notum. Heroes autem reges dicti , graeca avav.rw appella- tione, in Homero, PinJjro, et aliis , de Diis heroibusque pnflim obvia. Hactktlc Sh-veveTj male hucvocant nonnulliintpp. quod vel feqq. evincunt. — 14. Encomia ornatius exponic poeta, allatis eorum argumen- tis, a Pindaxo tractatis. Pri- mum.
320
Q. HORATII FLACCI
Sive, quos Elea domum reducit Palma caeleftis, pugilemve equumve Dicit, et centum potiore fignis Munere donat:
Fle-
itmm, quod defignatur a poeta, extollebat Herculis, Thefei ac Pixithoi virtutem in Centauro- rum Lj3f$< , ipforum Caede viu- dicandaohenfam ; nd quod haud dubic fragmetitum fpectat, quod ad a5v)X« reiectum eft , n. LX. p. 111. De ipfa fabula vid. ad I. lQ. g. — iufta morte ccci- derunt, iure caefi funt, ob vim Hippodnmiae iiitentatam. 15. 16. Alterum , Ttelleroplion Chimaeram occidens. Cr, ad I. 27. 23. et quae de fabula ifta acuie difputat Boettig. in Defcript. Vaf. P. I. p. 101. — jiannna Lhimaerae , Chimaera iruoivvocg, nt II. 17. 15. Hinc tremenda ap.ay^ov rs^ac.
v. 17-— 2o. Carmina sxivt- Y.i* in Hieronicas, quae fola nobis haud invidit fortuna. Sive dicit , canit, celebrat eos, quos palma caet. victores va lu- dis Olympicis. Hos pro uni- verfis Graeciae ludis memorat poeta, tanquam illuftriorcs cae- teris, quod vel e fpiendido Pind. 01. I. 1. exordio intelli- gitur. Palma Etea , in lttuis Olympicis, iuxta Elidem habi- tis , parta caelejies domuin re* ducit, non eft, quod ieie vo-
limt, inverfio vulgaris fenten- tiae, victoiiam domum repor- tant, eoque caeleftes funt; qune Horatio parum digna eft; fed potius, caelcfti, fplendido, pla- ne exiniio ipfos in civitates fuas redcuntes honore beat, glorio- liffimum iplis reditum nnmit, fpeciali, qui victoribus a civi- bus Iuis haberetur, honore me- morato pro generali , quos Diis exaequat victoria , ad fum- mum felicitatu faftigium eve- liit , uti pallim de iis Pindaru» loquitur. Vid. ad I. j. 6. unde Vitruvii locum , L. IX. praef. qui noftrurn mire illnftrat, hic transferre operae pietium erit : Crraecorum niaiores hieronici* ita magnos honores conjiituerunt* uti 1:011 modo in conventu Jtan- tes cuni palma et corona ferant laudes , Jed etiam quum revei- tantur in Juas civitates cum t>i* ctoria triumpifantes quadrigis iit mocnia et in patrias invehaiitur* e reque publica perpetua vita conjiitutis vectigalibus fruantur. — lg. E ceriamiuum generi- bus pofttit poeta pugilatum, iniyfjivjv , et certamen equefire: in qno poflis et equum, xt/.Yjra, folum victorem intelligere, quandoquidein is ipfe victoriae
CAEMINVM L. IV. C. II. V. 17-24. 32 1
Flebili fponfae iuvenemve raptum Plorat, et vires animumque moresque Aureos educit in aftra, nigroque Invidet Orco.
Multa
infignibns atque honoribr.s, nu* fuit. Iuvenemve, five iuvcnera.
mis, infcriptionibus , et iLituis plorat , Soyvii (proprio roca-
condecorari folebat; de quo bulo^ carmiue iiriy.vyotii» profe-
adeo poeta rectifliine dicere po- quitur, raptum, praematura mor-
terat, pahnam eum caeleftem, te ereptum fponfae jlebili,
h. eximie honoratum domum contriftatae , maerore inde op-
reducere , quamquam haec pu- pletae; ornat. — 22. educit
gilis magis refpectu dicta a in aflra, extollit , celebrat cum
poeta, uti et feqq. — 19. 20. carmine aetatem laturo (ut Ca-
epiod munus, carmen epinicium tull. VI. iG. Vclo te ac tuos
■potius eft, praeferri meretur cen- amores ad caelum lcpido vocars
tumfgnis, ftatuis, in victoris verfu) propter eximias eins
honorcm eri£;i folilis ; quod animi corporisque dotes. Vires
adeo maximum vicloriae orna- animumque , avoo slav , aoiryv,
mentum eft, proptor eius diu- Pindarico fenfu. — mores au-
turnitatem. In exornanda hac reos, viSoc ^ovffoZv , optimos.
fententia poetam fefe ad exor- Vid. ad I. g. y. — et morti
dium Pind. Nem. V. oCy. av- eripit, mori iltas virtutes non
ioiavroTrtioi; iip wffr iXivvsovr» finit j exquifite, ex irwidiae,
fx ioyai,tff2ai ayaXfjaxr iic aw quae alteri , quidquid boni lu-
rac fiaS/jiiocc iffracrx , compo- bet, eripere «eltit , natura.
fuiffe, facile fidem facit navra- Cf. IV. #. 25. Contra 'A;'o;j;
tio , quani ibi Scbol. alTcrt fu- paffxavo; dictus Leonid. Tar.
per initii iftius adornatione. LXXXI. 4* ( ■&■• Br. I. 2/11.)
v. 21 — 24. Qovjvct, de qui- quatenus homincs virtute qua-
bus vide iudicium Dionyiii piam confpicuos immatura aet.i-
Ilalic. T. II. p. 123. Cf.Schnei-- te rapit.
der. ad fragm. Pind. p. 50 fqq. v. 25. Excelfus ingenii Pin-
Iam vulgare, feu carmiue epi- darici nifus , qui iu iftis carmi-
cedio mortuos budat, delecte nibus, a Noftro percenfitis, de-
poeta fpeciali iftius generis ar- prebenditur , praeclare cvcni,
gumento, inde delibato , tener- altiffime volantis, fpecie iarn
rimique afiectUS pleuo, expo- rcpraefentatur rttque fenfibus
Tonu II, X,
planc
32 2 Q. HORATII FLACCI
Multa Dircaeum levat aura cycnum. Tendit, Antoni, quoties in altos Kubium tractus: ego, apis Matinae More modoque,
Grata
plane fubiicitur a poeta. Poetis piyot , Ss<v*) atXXjj. qua cycni
quum propter rosvSovffi&v, cjtio perina Tiaud tenuis (II. 20. 1.)
incalefcunt et efleruntur, vola- ad eniteuduni opus habet , qua-
tus tribuatur (v. ad IJ. fio. 1. que altiflimeclevatur. Alii ex-
Adde Pind. Pyth. V. 152. sv pediunt, multum enm aura lc-
MoiVaici. iroTfltvcj), exrjuifita eft vat, eodern quidem fenfu ;
huius phantafmatiS exornatio, quod tamen nefcio an poetims
quae eos tycnis , et altius cni- fernio ferat. Certe in Vi»gilii
tcntibus , ct, ut poetarum fal- locis , quae aiTerunt (Ge. I.
tem credi vult perfunho ( Cal- 137. II. 166.) parum ptaefi-
lim. II. ApolL 5. 0 os v.-jy.vc; iv dii videtur effe huic explica-
Sft^t k«Xov atioti ) , inter volan- tioni. — 26. (puoties, qunndo
dum fuavillimnm canturn eden- exfnrgit , fublimem volatum
tibus, ailimulat. Iam vulgaris molitur. Ntibiutn tractus, re-
lententiae : Pindarus , cycrii in- giones , uubes altae, pro fum-
ftar, eiTeitur, in altuni evolat ; mo aere. Proprie antem poetae
enuntiatio efl proffus Pindarica, diccndum fueiat : multa aura
commixtis comparantis et com- in altas nnbcs elevat cyci
parati coloribus, a Noitro paf- quoties volatum parat, evolat.
fim ad pr.rtes vocata. — Dir- — 27. Ego vero humilia fe-
caeus cycnus , Pindarus Tlie- ctor , vix fupra terram attol-
bauus a Dirce, fonte Boeotiae, lor. Firpentcs per humum fer-
fabulis iamigeratillimo. Simili- nwnes fuos Jimiliter deib
ter Alcaeus kukvos Asffpjof, ii Nbftef Epp. II. 1. 250. Quo
Codd. lectionem fequaris, dictus fuavior autem ad cycnum illu-
Incert. ep. DXX. p. 6. T. III. ftriorque exifteret oppoiitio,
p. 260. cf. Anthol. Brod. p. 155. dulciilima illara eademque aptif-
et Anacrcon kvkvos IVj/oc; An- fim.i apis flores humi perva
tip. Sid. I/XXVI. (A. B. II. tis ntque mella legentis exornat
27. ) 0 1 >p'o; ivSios kukvc; tiltt. imagine, cum eaque ftudium
Cf. I. 6. 2. — Aura levat, fuum confert mellitus poeta.
graphice de volatu , ut I. 2. Celebratiflimae funt poetis grae-
— mulia aura, m&vfjtot cis , maxime Pindaro, v.>jtsi
x«.
«AKMINVM L. IV. C. II. V. 2 5 - 52.
Grata carpentis tliyma per laborem jplurimum, circa nemus uvidique Tiburis ripas operofa parvus Carmina iingo.
Con-
JC<*P'tcuv, krifjiwvte. MouffuSv, quoidm Jlores poetae vel decer- pere , iisque, quem celebraturi fnnt , coronnre , vel , apum in- ftar, depafcere profitentur. De priore phantafmate expofuimus ad f. 26. Q. Allatis ibi locis adde Pind. fr. p. 53. ITevn. vtfla/vw h ApjSctwjthatc, xciv.i-
kov dvhyutx. Pofterius mirifice illultrat Platonis locus, a Boetf ig. iam laudatus , in lo. T. IV p. .*87. Bip. kiyovat yao xoo>
Af**S 01 xC//)Tai , CTl «TO V.OV)VUQV
>utwv, ix Mouffwv njjirwv
Tiviuv v-.ai vaxwv cosxc/.ievoi t« pikv) ij/wtiV Cifsrciv , w;xi£ ai ptiktrrat , v.at ocvtoi oitw xstc- psvot. Vnde provenit fotleiuus poetarum cum apibus compa- ratio. yArSihtx fjtiXttTffav inde Sophoclem perbibet antiquitas, iuxta Scliol. ad eius Tragg. ntque bac appellationc indigi- tat enm Hermefianax apud Atben. XIII. p. 5qy. Sappho quoque TIispikv) piktcccx ktyj- Sossc dicta inepigr. apnd Viiin. p. 5. et Evinna vsuoi&oc jxikte- ect , Mcltx-v avSsa hpSTrrouivv) Leonid. Tar. LXXXI. 1. (A. Br. I. 241.) Inde Claudian. XXIX. 6. Jlores aeterno — veris honOie rubentes fons Agctnippea
Ttrtnejjius edumtt unda; unde piae pafcuntur apcs et prata le- gentes transmittunt fueclis Ht-li- conia mella futuris. Hinc car- mina fimpliciter, mel, favi JVlufarum tlicti, vsWao yyrov Pind. 01. Wi. 12. lnccit. ep. DXXIII. (A. Br. III. 261.) Aso-j3iov II^/vvsj? rios v.vj.piov «Sy rt' jjtiv.qov , a.kk okov EK iMo-j- ciwv Ktova/jttvov jjtiXtri , et poe- tarnm labia nettana, mellita, quae ulterius pcrfequi nilul at- tiuet. Macnam autem venu- ftatem imagini conciliat oratio ad anthologiam et mellificium accommodata. — J\'Jutinu, Ma- tini, Apuliae montis, Venuiiae, poetae patriae , vicini incola. Tam hocepitbeto lectorem ad fe revocare putandus pOeta. — 2g. JSJore circa flores vagandi et modo meliis inde conliciendi, ii omnino divcrfa notione pofuit poeta. — 2t). thyma carpentis, hqsirouivyt; , depafccntis fuccos mellisindedelibantis. — grata, dulcia, quibus lubentiilime im- morantur. — pcr laborem plu- rimum, laboriofe, multo cum labore, fedulitate, iplis infita. — 30. Volitans cirva nemus et ripas , floribus abundantes, 77- buris ; fuaviter pro, in feceffa X U. Ti-
324-
Q. HORATH ELACCI
Concines maiore poeta plectro Caefarem, quandoque traliet ferocis Per facrum clivom, merita deeorus Fronde , Sygambros :
Quo
Tiburtino. Eodem colore, ab apibus ducto, Antiphanes x pvj- v«i« xou avSjffiircT^7« f*i).t* vocatapud Gror. Excerpt. T»n^. p. 651. — uridi perpe- tuo cpitheto. Vid, ad III. 29.
C. 5*« carmina ojterofa,
operofe, inftar apis (n;im huic mSvo{ propritis in rnelle faciendo. Phocyl. 159- y-a/xvn >)6(-c(DoT- Ti{ a.jic"TOircvo< rz /*sA/<7ffa caet.) fingo, xXarrM , vocabulo de mellificio proprio: v. c. Antip. Sid. XLVIII. 5. (A. Br. II. ig.) $»v£o{ T«fi ytiXtoiv ie/xo$ t-zkaCe vf/}r?e5sTcv, n/vScv^a, <rs7c, bcXi. Spectat autem tov opero- fum ad poetnrum jy.-Xi.ryjv, ct jpfam ideo pro carminibus poni folitam. — Tw parvus , quod inia«inem ab ape petitam fuavi- ter continuat, fe tenui faculta- te poetica praeditum profitetur modeftus poeta.
v. 33. Tu vero (pro quo figruite eft poetu) multo dignius victoriam Augufti deSygambris reportatam concines, carmine celebrabM. Antonium heroico metro Diomedeas ( f. Diome- deida. Ad rem conf. Ilevn. Exc. ad Virg. Aen. XI. 243. ) hripfiile XII. iibris et nomiulia
alia oratione foluta tradit Schol. Cruq. Graviore lyrae fono opu» eft, in argumenti graviovis tr.i- ctatione ; lyra adeo impellenda tnaiore plcctro, cui levius oppo- mtur, in levi materia. Vtrura- que couiunxit Ovid. Met. X. 150. Cecini plectro gravior* Gigantas , fparjaque Thlegraeis victricia fuhnina canijns i nune opus cft levinre lyra, Vid. omnino ad II. 1. 40. Docte ita dehgnavit Antonium gran- dioris fpiritus poetam, <]iii epi- cam gravitatem lyra fuftineret, Concines, canes nd lyram, f. lyra, ut faepius Ovidius; ve- luti Amor. III. 9. 24. Faft. IV. 1 ic. Poeta enim et lyra acci- nunt invicem. Cf. I. 32. 2. Male Scholl. concines mecum, quo totius carminis vis pevimi- tur. Mirum autem, de verbo- rum iunctnva mai, pl. coiuincs, dubitaxi potuifle. > — 34 — 36. Graphtca AugHfti triumphanti» defcriptio ! — qttandoque , pro quando, ut et alibi Nofter. — - traliet, vcrbum uiitatum poetil de captivis. Vid. ad II. 4. 5. Cum vi h. 1. pro , in triumpho ducet, Sygambros, adiecta viu- culorum notione» quibus trahe- itiuui. Similiter II. 12. 11. ilucta-
CJLRMiwyM jl. iv. c. ii. v. 35 -42» 525
<Juo niliil maius meliusve terris Fata donavere, bonique Divi, Nec dabunt, quamvis redeant in aurum Tempora prifcum.
Concines laetosque dies, et Vrbis Publicum ludum, fuper inpetrato
Fortis
ductaque -per vias regum colla mi- tuuium, Dere vid.Dio JLIV. 20. Flor. IV. 12. — feroces, auget «Auguiti gloriam ; caede gauden- fttiidcmpopuli tiicti IV. i/j.51. " — 55« Ver clivum Capitolii, per quem pompa tviumphalis in Capitolium ducebatur; res uo- ta. — fucer, propter C.ipito- lium , Deorum fcdem , vel fi linguae ratio ferat, propter fa- cvam triumphi pompam , cli- vum adfceudentem. Male Por- phyv. de via fa<ra, qua trium- plms iu Capitolium ibat, acce- pit. — decorus frondc , redi- mitus lauro, lauveatus. — tuerita, devictis Sygambris. Iu- ftum triumphum a poeta ita declarari volunt intpp. fine MuHa.
v. 57 — 40, Caefarem, maxi- mum et optimum Principem. Nihil maius , neque maior un- quam quisquam, nwliusve, ne- que melior eo extitit. Eadem forma I. 12. 17. adde Ovid. exP. I. 2. 100. Alma nilul nia-
ins Caefare terra ferat. Pro „ extitit" delecte poeta, fata et Divi donavere terris, gigui voluere, concelfere movtalibus, pvopter adiunctam fummi boni, quo univerfus tenarum orbis recreatur, notionem. — boni, Stoi dyaSoi (uti etiam in numis occurmut. Vid- Spanbem. de pvneit. ei ufu Num. T. II. p. 336.) benevoli; appofito epi- theto. Cf. IV. 5. 1. — 39- 40. Nec dabunt, donarcpoffunt, quamvis temvora in prif um au- rum redeant , iterum mutentur, ii vel maximc aurea aetas redi- tura iit ; quia iii iita omncs probi. — -prifcum, in qua pri- mi hominis vixerunt. Ad fen- tentiam Noftcr Epp. II. 1. 17. de Auguitp : nil oriturum alias, nil ortum tale fatentes.
v. 41- Pvaecl.iriim poelae ar- tifictum eft, quo Angulii tri- umphnm, dum Antouio ca- nendum iniungitj ipfe vere ce- lebvat , praeforinando ei fugge- rendoque ad illud carmen ma- X 3 teri-
r)2G
q. HORATII TLACCI
Fortis Augufti reditu, forumque Litibus orbum.
Tum meae (fi quid loquar audiendum) Vocis accedet bona pars: et, o fol
Pul-
teriam , quae ab eo digerattrr. — jmbHiumludum Vrbis, lttdos a Senafu pro feiici Augiiiti re- ditu Diis votos , nnnc edendos, impetrato ilio a Diis , reduce Augufto facto. Vota pro inco- lunii Augufti reditu publice privatimque fuifTe facta lisque fefe exfolvifTe popultim diferte trndit Dio LIV. iq. et 27. — fortis, Gallia, Germania et Hifpania perdomita. — forum litibus orbum, in quo uullae caulfae agnnrur; declarantur dies laeti f. fefti , per quos ab •onfuctis negotiis vacabant Ro- mani. Alias follenne lioc iufti- tium in publica caJamitate.
v. 45« Varias ab intpp. rn- tiones iniri videas ad dillicilli- mam, mea qnidem fententia, vv. 45 — 52. fententiam eius- que ctim antecedentibus nexum expediendum ac declarandum ; quamquam funt, quibus de dif- iicultate loci parum exploratum videatur. Equidem mea ita tenebo, ut probabilioribus , fi qnae allata ridero , primns omnitim applaudam. Deiigna- tam proximis vv. di — 44.
dierum feitorum , quibus po- pulus Romnntis iaetitiam fuam de recepto Angufto teftificatu- rus lit, follennitafem, qnam ab Antonio cani velit, poota ipff vividillimis coloribus ndtmu bratam fubiicit, partes iftas ab Antonio libi demandatas, etli ii» explendis fe plane imparem proliteatur, in fe recipit, egre- i^ieque tnetur. Deferuit igitur vnjgarem fenteutiarum feriem, ita fere inftitueudam : Concines tu lnetitiam nniverfi populi, faultis acclamationibns eam pro- deutis , iplam banc it.itiin iub- iiciendo, atque ita delcribendo, ut fuos laetitiae fenfus piinia- rios faciat , quamquam eos, in- tentiore voce oftenlbs, in ef- freniori ommttm gaudio atque extihatione vix percepttim iri fperare audeat. Occupatur igi» tur iam poeta defcribenda re- vertentis Auguiti pompa , ani- moque praecipit , quantis eunv plaufibtts populus Roinaiuts ex- cepturus iit, ficque nniniis ca. peflit, cui fe fubtraliere videri vult. Ilaec ii animo teneas, rectius de fmgulis ftatuere lice- bit. lum, ubi Auguftus Vr- boin
CARMINVM L. IV. C. II. V. 43-52. 32 7
4
Fulclier, o laudande, canam , recepto Caefare feljx.
Tuque dum procedis, Io triumphe, "Son femel dicemus, Io triumphe, Civitas omnis, dabimusque Divis
Tura beniguis.
Te
bem intraverit , accedet accla- jiiantium turbae (niiuirne vero, ad ihagnifieos cantns tuos fc. Antonii, ut volunt) adiunge- tur bona, magna yarsmeae ro. is, acclamabo ei altiJlima , qua po- tero, voce ; imer acclamantium voces mea imprimis exaudietur, Ji quid loquar audtendum , fi ta- men quid efiicere potero, fi vox mea, quantunivis intenta, ex- audiri poterit; exquiiite pror- fus ita Auguftus declaratur uni- veifo populo defideratifiimus, cui ardentiilima ftudia fua ita adprobare annititur, ut de prae- rogativa cum quovis contendat. Importuni igitnrfunt, qui Ho- ratittm Antonio fuccinentem (quo qnid iibi velint , ne adfe- quaris quidem ]) faciunt, et ver- bis Ji quid loquar aud. verecun- diae feuftun fnbiiciunt; quo vix alienius qtiidquam adferri poterat. — /jfi. Sequuntur ac- clainationum formnlae , o Sol jwlcher, o luudainle , o lucem pulcherrimam , o diem praecla- vimi , qui te nobis refiituit.
Pro hoc ex fua perfona poeta: canam, accinam, acclama' felix , felicifiinnim mc morta- lium exifiimans, adeoque laetus, exultans ob receptum, redditum Caefarem.
V. 49. Si fatis conftaret, qnod quidem admodum probabilc vi- detur, illos quoque, qui trium- phatorem in pompa praecede- rent ac fequerentur , fuum io ti iumphe victori acclamafTe, vcr- fus hos ita expediendos cenfue- rim : Dum tu in ifta pompa prO~ cedis et exclamas ( quod Pinda-' rica ivsoyttat oinittitur) io tri- umjdic ; nos tiuba fpectatrix, (pfo quo eft, civitas omnis J non femel, iur un iterumque dicemusy refponu. .,inms , vi- cifiim acclamabimus , io trium- ■phe, fenfu fane quam commodo, reique dignitate convcniente. Atque ita etiam ratio apparet, cur poeta 11011 AnguHum fed Antonium e pornpa triumphali pofucrit. Si tanien paullo du- rior haec videatur explicatio,
528
t£. HORATII FLACCI
Te decem tauri, totidemque vaccae, Me tener folvet vitulus, relicta Matre, qui largis iuvenefcit lierbis In mea vota,
Fronte curvatos imitatus ignis Tertium lunae referentis ortum,
Qua
dicsnrium , nniverfam pompam triump'.ah:m Antonio, parte eitis , deligruri , idque non aliam ob cauflfam, cjuam quod carrmen hoc ad eum fcriptum fit: quae fane quam levis fit, in promtu elt videre. Aliorum argutms , quas bene multas ad- fudere huic ioco, excutere nihil attinet. — 51. tura dabimus, adolebimus Dns benignis , redi- tum Caefaris benigne praelian- tibus. Incendi iiia folebant in aris , per plateas , quas pornpa ifta attingeret , erectis.
v. 53. Ab incenfo ture nam- raii oruine defertur poeta ad defcribenda facrificia , publice privatinicju^ iPj die Diis offe- renda. Sed revocat iterum ge- rieralem fententiam ad fe et Antonium , et utriusque fa- crmn cuiusque facultatibus ac- commodat. Simillimus exitus eft II. 17. Iam pro vulgari: tu exfolveris voto , immolandis decein tauris, iminolabis X tau- ros , quos Diis vovifti; ego vitu-
Ium: nobilius eft, te folvent X tauri. Trita fatis loqucndi ratio- ne, qua vota nuncupantes obligari Diis, reqne, quam propter facta funt, exitum habente, iisdem de- bere (Virg. Aen. XI. 52.) dicuntur ; folvuntur adeo , no- men expungunt, qui, quae voverant, Diis ofrerunt. — 54- tener v. relicta matre , vix- dum a matre depulfus , quem iam vudet ubera macris ducere, ut in eadem re luven. XII. 8* — 55. qui iuvenefcii, ado- lefcit, in mea vota, deftinatus eft huic facro votivo. Cf. ad III. ftj. 11. — 57. 58- imita- tus fronte , cornua gerens fron- te fimilia curvatis ignibus , cor- nibus Lunae , tertium crtum referentis, die tertio a novilu- nio orientis. Mofch. II. 87« lcx t Jir' aXXyXotfft neocc otvi- rtXXe v.atpyjvou avTvyos yiliitc-
fJLCV Y.tq«YI$ «T£ KUVtXrt ffhXi)V >)?.'•
Peffime alii ad feqq. trahunt, et notam /u^vo£i5>) defignaii contendunt. — 59. 60. v.i- vaus videri Xtvy.bg IbteSat (v. c. Theoor.
carminvm l. iv. c. ii. v. 53 -60. 329
Qua notam duxit, nireus videri, Caetera fulvus.
Theocr. XI. 20.) candidus ea ris partibus. Eadem rei fpe-
parte, qua notam duxit , habet, cies in Sscto.vp'm apud Mofch.
alba nota infigni* ; nihil am- II. Q4- T:C &' yrot ro //sv «XXs
plius. ducere, trahere, de nota &!//«? ^avS-cy^occ-j iffNtj mVkAoj
f. macula, quae diverfo colore 5' *$yvfyzos ^eaffw /u*g>/-ta<j*
difiinguitur , follenne. — cae- fjnrwinv. tera ra^ aXXa, reli<juis corpo-
CAH-
530» Q. HORATII FIACCI
C A B. M E N III.
ARGrMBNTVM. .
JJ elicijjunum mortalium Jacultate Jua jioetica quae- jiiaque inde carminibus inter jwpulares Juos Jama ita Je hoc carmine iactat Jloratius , ut in Jumma arro- gantia arrogantiae jirorfus exjfers vuleri cupiat, hocque iuji^ni artifcio omnem a fe iuvidiam amolia- tur. Quo quidem lenocinio ita te deliniri Jcntias, ut Jloratium , ita de fe loquentem , non tantum JuJ/ucias, fed te amoris etiam quodam crga cum ajjectu vcrfundi animadvertas. Atque hanc jioiijjuninu caujjam Jub- efje arbitror , quod hocce carmen iu vciiiijiijjunis Ilora- tiani ingenii monumentis unamimc omnium aetatum habuerit iudicium. Nimirum JIuJis dum Je acccjjtum ferre jjrojitetur , quod vi ingenii jwctica jjollcat, fiu- diisque jjoeticis ita deditus Jit, ut unice iudc, vel fjjlendidifjuuis laudum titulis pojlhabitis , gloriae Jibi quaerendam exifiimet materiem ; tautum abejl , ut hanc ■ Jibi ijije vindicet gloriam, gloriabuudiquc jjerjonam inducit , ut jjotius ad IMuJas eam tolam rcjerat, iis- que , quae iliud in Je munus coutulerint , gratum Juuin te/lari gefiiat animum. Facile ex his intclligilin; quam Jelicitcr in tractando hoc argumcnto jjoeta vcr- fatus Jit , ficque, quam a natura tribulam habcrct, (alis luculcnter comprobavcrit vciiaui iugcuii poeticam.
r.x-
CARMINVM L. IV. C. III. 331
Exquifitae ac doctae argumenti tractationi docta accg' dit ac nitida clocutio , numerorumque admirabilis fua- vitas ; ut omuino hoc canncn in confummatiffimis an- tiquitatis operibus habere fas Jit. Quamquam autem tnagna inler hoc et L>. I. c. 1. intercedat jlmilitudo ; obvia tamen animadverjio efi , utrique fuum effe Jtabi- tuni , fuatn tractationem : quum in altcro Jiudium fuum voeticum, in hoc maxime partam inde aeternam nomi- nis iactct gloriam.
A D
332
Q. HOKATU FLACCI
AD MELPOMENEM.
V^Juem tu, Melpomene , femel
Nafcentem placido lumine videris,
lllmr
li
v. i — 12. Qui facnltate poetica pollet, ad poefin nntura factus eit, is unice eius ftudio delectatur, unice inde laudem qaaerit. Minus arrogantiae atque invidiae liabet fententia generatim propoiita , quam.fi initio ftatim hac fe ftlicitate poeta extuliffet ; quo etiam fa- cit illud, quod Mufaruni pro- pitio numini hano facultatem partamque imle laudem acce- ptam fert. (Vide Callitn. lo- cum', mox ad partcs vocnn- dum. ) lam quibus Mufae pro- pitiae funt, quos amant; iu hos munera fua liber.iliter con- ferunt, Iri poetae evadunt; vid. ad I. 26. 1. Pro illo Hora- tius : quem nafcentem, vix dum in luminis auras editum Mufae ( e quibus Melpomenem ponit , forte poefeos lyricae re- fpectu; quo adeo fententiam ad fe tacite convertit ) pJacido lu- mine viderint , placidis oculis, placido vtiltn , sv/xsvujc, adfpe- xerint; fuaviffima imagine poft Ilefiodum ( Hefiod. Theog. 82. ovrtv* rt/x^rovat Aioc tttygat /xs- yakoto, ytnefttviv r sctSxjt •— • — r:<> fxev sirt ykwaay ykv- Mfpijv ytiovatv ast&vjv caet. ) a
graecis poetis pafnm adhibita vnrieque exornata. Callim. XXII. 4» o^ vjetasv x^giVcrov» (3ao*navt'v)c. Ov vsfx&atc. MoCffar y<*% oaov$ ihov ofJ.j-i.ot.Ti -jrathag //vj Ao^tf ( ut recte praefert Ruhnk. ep. cr. II. p. 146.) iroktovc OUK arrsSsvro (pikovc. Theocr. IX. 35. s/xtv MiSffat (Qtkxr cv; ykq cjevvrt yaSsv- aai , rtvg h ov rt iroroi hakyaaro KtVxv* , h. ii nullis aliis illece- bris capiuntur. Stat. Silv. V. 3. 12 i. Protinus exorto dextrum rifere SorOres Aonides , puerc- que chelyn fubmijit et ora im- buit amne facro iam tum tihi blondus Apollo. Omnino Dii bona fti.i cum hominibns com- mnuicant folo adfpcctu, fuavi figmento. Ita Fortuxia refpicit (Ariftaen. I. lg. init. Mskiaaa- qtav sC/xsvsatv cQSakfxoic , t'rrta irors v.ai vtv elhsv v) TJj/vj) quem felicem ; Libertas (Virg. Ecl. I. 23. ) , qitem liberum praeftat. De Gratiis pulchri- tudinem ita donantibus vide Meleagri XXIII. 1. (A. Br. I. g. ) et Ariiiaeneti I. 11. Haud minus fuave phantafma eft, qua afilatu folo Dii in homineS agiuit. Sed ifta non huius loci.
CARMINVM L. IV. C III. V. 1-8- 553
Illum non labor Ilthmius
Clarabit pugilem, non equus inpiger Curru ducet Acliaico
Victorem, neque res bellica Deliis Ornatum foliis ducem,
Quod regum tumidas contuderit minas,
Olten-
loci. Qttod antem a partn fta- irvy/jt.>}v , et quadrizarum curfunt
tini iilud continoit, lmic forte TiTMtooiav. — clcrabit , con-
notio fttbeft, poetam nafci, non fpicuuru, infignem, reddet; an-
arte fin^i. — fetnel fpectat ad tiquo verbi fignincntu. -— Non,
toiam fententiam , qui femel neque eauus imjiiger , impigro
Mufarum facris initiatus eft, is curfu ftto, currum victorem du-
numqitnm itule aburahetur. cet , efliciet, ut cturui victor
Mire tricantui in hoc voc. non- infiitat, non victor vehctnr
nulii. curru, non laborabit iile de
victoyia «v tsSqittcic potiunda.
j'. 3. Is illud ftudium fuum Recte pleriqtte de victoris in
poeticum potius ltabebit caete- patria reditu accipiunt, de quo
lis, quibus mortales ad fr.m- vid. ad IV. 2. 17. — > Achaico.
mum felicitatis faitigium eni- Graeco: Romaria defij;natione ;
tuutur, Moriam adeo noeticam unde cum Boettijr. haud male de
rel victoriae in ludis facris Olympico certamine curuli,
Graecortun ac triumplio fplen- quod cacteris inii^nitius erat,
didiflimo praeferet. Ma-niiice h. 1. intciligas. Vid. ad I.
lioc tractatum atque exorr.atum 1. 3. a poeta. — Jllum non labor
JJhhmius caet. is non id nger, v. 7. Vide , quam exquifita
nt in ludis Ifthmiis victor eva- copia victoriae notionem eius-
dat. Pro ludis Graeciae uni- que fplendorem variaverit poe-
verfis poeta luborem JJihmium ta! Vulgare, is . non curahit
pofuit, h. certamina in ludis I. bellica laude inciarefcere, n<on
v.&jaixtm (Pimi. Pyth. V. 62.) adfpirabit ad fummam bellicae
Tsrjoopiav xovo-wj ( Iftiun. III. virttuis gloriam , Romani tri-
23. et IV. 79. coll. Ilefiod. umphi fpecie egregie reprne-
>Scnt. 505 fq.) ct inde Elzos fentatur. — Rcs bcllica , res
lalores Stat. SjIv. IV. 4. 31-; belio ftrenue ^efta, Ditccm ,or»
ectttamuubus *\itzw. pugilatum, natum Del foliis oftendent Ca-
534
Q. HORATII FLACCI
Oftendet Capitolio:
Sed quae Tibur aquae fertile praeiluunt, Et fpiftae nemorum comae,
Fingent Aeolio carmine nobilem. Romae principis urbium
Dignatur fuboles inter amabilis
Va-
pitolio , docte pro , ornabunt eum triumphali lauro, ethcient, ut triumphans Capitolium afcendat; de quo v. ad IV. 2. 55. Rem bellicam illultrant, quod regum tumidas minas , in- folentiam , fiiperbiam , qua tu- midi imperio Rom. interitum minati fuerant , fortius quahi, reges feroces contuderit , frege- rit, perdomuerit. Tumere ex- quilitum vrrbum , tam iactnn- tiae (ut Phaedri graculus inani tumens fuperbia I. 5. 5. ) cpiam iraeproprium ; quae utraqueno- tio tjj minae fubelt. — folia Delia , iaurus , Apollini Delio facra. Caeterum exornavit triumphi fpeciem regum devi- ctornm commemorntione poeta, OIUD quod ante currum tiium- phalera agerentur , tum quod ipfum regium nomen Romnnis iiiviluTinmm effet. Cf. II. »2. 12.
v. 1 o fqq. Sed is Mufis unice vacabit , inde nomen fibi qtiae- ret. Poeticum itudium venufte declaratur feceflii poctnrnm at- que otioin aiuoeuiiluua regioue,
ctuits adfpectu fenfus ipforum excitati iufLimmatique hige» niuin fj(p*vra<7i'wrav reddunt. Vid. ad I. 1. 50. lam pro amoenidima r^ione in genere Tiburtinam memorat, eamque fnaviflimis coloribus depingit) tum pro poefi univerf.i carmen slcolium, lyricnm ( v. ad III. 30. »3-) ponit; utrumque fui fludii habita rntione. Pro Ti- bure fimt aquae , Anio, Albu- la caet. quae T. jnaejluunt, praeterfluunt (ut IV. 14. 26.) ftgrura Tiburtinum , inde ferti' lem ; et fjnffae nemorum comae, fpifla, denfa uemora, Tiburni lucus I. 7. 13. — 12. ftngent nobilem c. Aeol. docta brevitate pro, lingent, etim poetam ly- ricum eiiicient, ut ningn.im <v poefl lvrica fainam tiahat, con« fequatur.
v. 13 — 16. Iam apertiui loquitur poeta, fibique hanc ingeuiipoeticilaudem ac famam Mufarum beneficio inter popu- laies fuos contigifTe prohtetur. Romue fuboles , noto ufu lo- queudi, pio, Romani; ut po- les
CABMINVM l. iv. c. iii. v. 9~iQ. 555
Vatum ponere me clioros:
Et iam clente minus morcleor invido. O, teftudinis aureae
Dulcem quae ftrepitum, Pieri, temperas:
O,
les Aufonia Virg. Aen. IV. 236. -praefentla , L.ivor iniquo ullum
proles Arcadiae ld. Aen. X. 42!> dc nojtris dence momordit ovus.
et laepius alibi. — princeps ur- Ideni ex P. 111. ^j. 74. laedere
biu.n, impL-iii Romnni, quod vivos Uvor et iniujto carpere
per totum terrarum orbem por- dente folet. Vnde eideni cdax
rigitur, fedes, domina IV. 14. Amor. I. 15. 1. Martial. V.
44. iMartial. XII. Q. Terrarum 2Q. 7. liubiginojis c.uncta denti-
Vea gentiumque , floma , cui bus rodit. par ejt nihil et rifhil fecundum.
— 14. dignatur me ponere, v. 17 fqq. Totum hoc, qnid-
modeflinfl qnam, ponit , inferit quid arte poetica valeo, quan-
nie ratiim clioro, poetis lyricis tumcuuque mihi laudis iude
( ut I. 1. 55. ) aequiparat me obtigit, tui , o Pieri , Melpo-
Giaecis lyricis : Nara chori ly- mene, muncris «ft, tibi foli ac-
ricae poeli proprii. — amabiles, cepttim fero* Amolitur ita a
vel perpetno chori epitlieto fe gloriae invidiam ; quamquam
yjs^o; e$o&e (Horo. Od. XV. de fe vel lic, quod fe Muhs
193. ) ifxtoinc, (II. XV. 605. ) amicum fert, generoftim fen-
Y<xoisi>f, Mufae. 35. vel ha- fum prodit. Vv. 17 — 20.
bita fententiae ratioue, inter egregie Mufam lyricam reprae-
inlignes, praecipuos poctas fentant. Ouae temperas, re^i*,
me ponit. Prius tamen, Ji quid modcraris ( ut I. 24. 14.) fre-
iudico, mngis poeticum vide- pitum tejtudinis , docte puifas
tiu', etfi alterum Horatio hono- citharam , ut dulcis ftrepitus,
rificentius. — Et iam invidia fuaviilima exiftat modulatio,
maior fnm (utde fe II. 2o. 4*)' potens lyrae , I. 6. 10. Male
minus iam invidis ac malevolis temperare Jirepitum de fidiuiu
bominum obtrectntionihus mea intendeiidi arte accipiunt, uti ad
ohnoxia funt carniina. Pro in- concentum opus iit; inio exqui-
vidia eft dens invidus, quatenus fite eft pro , tractare citharam,
detrahit alterius laudi , deterit fonos elicere. Propert. II. 25.
eius nierita. Ovid. Trilt. IV- Qo. Tale facis carmen docta te-
10. 1^3. Nec , qui detrectat Jiudina , quale Cynthius impoJi~
tis
55 6 Q. HORATII FLACCl
O, nratis quoque pifcibus
Donatura cycni, fi libeat, fonum!
Totum muneris- lioc tui eit,
Quocl monftror digito praetereuntium
Ro-
tis tcmperat articulis. Strepitus pulchrum eft monftrari, et dlcier,
tejtinlinis , iray.tpwvo/ 0/xoxA.a/, liic eft. Martiid. V. 15. 3.
Pind. Iftlun. V. 35. xeA.a5o$ toto legor orbe frequens , et di-
tWTffTOvoj A.yp«f, Euiip. IpLig. citur, Hic eft. Idem IX. 93.
T. 1 x \ 9. <>d coiiceimim ner- 5. <jruo<i turba femper in omni
vorum rcfer. Minus recte alii. monjlramur digito, rumpitur in-
— 19. 20. Hymni fpeciem lia- vidia. Eucian. in Somn. p. 16.
bet btevlter at iv&py&c fatis ad- rota.Zri ffot irsp/S»)ffw t« yvwpi-
umbrata Deae potentia. Dona- ^kt», iktts t«Sv oocC-vtwv iVao-Toj
fura, qttne largiri potes vel tov *A>)<t/»v KtVtjffag Bsi&i <7s tu>
pifcibus nuttis afydivotc ( aapMva SaxToAip* O ti t 0 ; sxs7vo$r
•yap e>) Tays KaS' i/5arcc 5ia/r.C- Asywv. Idem Harmon. p. 351.
/jcsva , Lucian. Halc. p. 176. in eitisdcm artis mulicae excel-
unde aipwvcrspoc tojv iyji-jwv, letitia: vj 5c':;a, ») iraja r<Sv trok-
triuffimo proverbio ; de quo Awv, k«/ to sViVx/xov s?va/ sV
vii'. Erafm. Ad. p. 165.) fonum m-AvjStfft , v.ai h&iv.wffSat tw 5a-
S-psov cycr.i , KVXVSIOV ffTS/xa, KtuAcji' xa/ ^v xeu $)avtu, fu£uc
(uti eft ia An. Br. 1JI. p. 261. iri9r^i<ptff$mi Travrag e/c sp.sp
C. DXXIV. 2.) h. vocem iu- xa/ A.eya/v roivo/xa, OCroc
cundiilimam ; vid. ad IV. 2. sxs?v 0 c'Appt 0 v i 5 ijc sffriv,
85. — Proverbialiter inde 0 aptffroc aCkqrqc. Ita
KuV.vou ao/Sorspov, veluti D;os- Horatius fe digito monftrari
corid. XX. 6. in Anal. Br. I. appellar:que audit lioinanae fi-
403. — 22. Quod fummam dLinem lyrae, principem ^entis
£n poefi lyrica laudem confe- fuae poetam lyricum. Similitet
quutus fum, quod in omnium Ruftis Ovidio Pindaricae lyraa
ore verfor. Publicam hanc fa» fdicen dicitur ex P. IV. 16.23.
frutra arque admirationem pttl- Cf. Noftr. Epp. I. 19. 32. — .
clire ita defignat, ut fe iam a 24. Quod fpiro , quodcunque
populo praetereunte digitis de- poetici fpiritus mihi efi ; ne
monftrari dicat. Vulgaris de- dubit.i. Ita IV. 6. 29. Spiritunt
monftrationis formula erat, hio Fhoebus ntilii Phoebus artem
cji , cvro; sxttvo(« Nota Perlii, carminis nomcnqua deJit puc.ae.
Sci«
CARMINVM L. XV. C. III. V. ig-2/^. 537
Romanae fidicen lyrae:
Quod fpiro et placeo (li placeo) tuum elt.
Scilicet fpirare, fpiritus de fubli- citur Diofcorid. XXV. 3. ( Ibid.
jniori poefeos genere, maxinie p. /^gi).). Spirare triumphos
epio, admodum frequentatum. Stat. Theb. I. 1Q. Recte adeo
Alcaeus Mef. V. 3. ( A. Br. I. de poeli lyrica h. 1. — fi pla-
) sVvss 5' ?ttou i^yuctr, ceo , blande admodum inter-
«'e^tiwv aya:/xgvo? XaoiTwv. Sic iectum, Sappho *ic* Tvkovc* NLovffatf di-
Tom. 11. y €JR-
558 Q- HORATII FLACCl
C A II M E N IV.
ARGVMBNTVM,
y^onjummatifjimum Jui gcncris hoc carmert atquc omni- bus plane mimeris abjolutum cui 71011, vel levitcr boni pulchrique Jenju contacto, admiratiouem fui iniecit at- que exprcjjit? quis quaejitijjimis laudibus lyricas cius virtutes unquam adjecutus efi? Et Jane quantum qite iaugninis atque nervorum! qui nijusi quae ', tus mapijicential quae rerum verborumque maieliasl quaui divinum tractationis arlijcium! ut iurc mihi contendere pojje videar , in illud Jaftigium hocce exi' mio opere adductam conjpici poejiu lyricam , ultra quod 71011 niji temerario conatu evehere eam quisquam audcatt utque adeo locupletijjimc inde ojiendi pojjit, quam va- lidus iiigenio Jloratius Juerit, et qitam majculc ( ut, quae de Stejichoro Quinctil. X. 1. prodidit, ad No- ftritm transferam), maximis bellis et clarijjvmis caneit* dis ducibus, epici carminis ouera, nuliis prorjus Grao corum poetarum alievatus adminiculis , lyra Jujtiuue- rit. Quam enim Jplendidam laudum maleriem, a Jua gente proditam, tractandam JuJccpiJJet , eandem Jcuju ac fpiritu prorjus F.omano perfitjam animatamquc /<.- cile quisque, rei inlelligcns, animadvertit. Sed, qito vtagis poetae virtus elucejcat, 'age, ipjurn carmcu pro- pius intueamur. EJi illud itviviv.iov , in Dritji ac 77- be/ii, Neronumf privignorum Augujii, laudibur bell
CARMINVM L. IV. C. IV. 559
a devicta Rhaetorum et V indelicorum gcnte reporta- tis, occupatum , ipfiusque Augufii iuffu , ut diferte tra- dit Suctonius (non modo faeculare carmen componendum iniunxit , fed ct V indeiic ara victoriam Tiberii Drufique, pr ivignor um fuorum ) et haud dubie iude Porphyricn ( ad hoc c. 9,haec eft ecioga, propter quam lotus hic liber coin- pojitus f editus eji. ) compojiturn. Ilhaeti quidem% gens betiicofiffima, atque crudelijjima , incolebant Ai- piuvi deciiviaf ab oriente meridiem verfus vergentiat ( terram adeo Grifouum ac Tirolenjium ) et ad Vero- nam usque Comumque pertingebaut iuxta Strab. IV. 14.2. et alios. F indeiici, Rhaetis contermini , ra ly.rbc lCCWLVQSia , adeoque piagam feptentrionalem, quae maxi- me per Bavariae fues porrecta Tirolenfis agri partem compiectitur , teuebant. P terque hic popuius quum partiiu Galiiam togatam , partim ltaliae fnitimas par- tes adfiduis incurfwnibus vexaret, miffus primum ab Augijto Drujus contra Rhaetos cum exercitu ( a. V. DCCXXXJX. ) in Tridentinis ad Alpium radices eos obviaui fibi factos fudit fugavitque ; jnox , quum ab Ilalia reprejji Galliam togatam urgerent , cum Ttberio, adiutore operis ei ab Augufto dato, cum divifis copiis Viudelicis eos aggrejjus , perdomuit. Vid. Dio LiV. 2.2. lam quum iilinl in Drufo maxime admirationc dignum cjfet, quod admodum XXI II. anuorum iuve- nis , tantas res confecifjet , poeta ryXjtvyiararov car- miui fuo pojiturus Tro6a(.vKQV iuveniicm eius ferociam cum aquila ac leone comparat , qui , quam pnmum adoieveriut , gencrojam ipjorum indoiem, editis ftatim
Y 2 pa-
34° Q- HORATII FLACCI
yatriae virtutis documentis , luculenter exferant; unde acleo generofa Urufi, clarijfimis rnaioribus ortit indoies optime perfpicicitur. Neque tamen vel Jic Ihu- fus ilhid ejjeclum dare potuiffet , niji in Augufti domo cum Tibcrio fralre caeiefiium praeceptorum dijciplinis inuvtritus conformatusque fuijfet. lta enim demitm, fi bouo iugeuio bona accefferit inliituliOy praeclarunt ac diviwtm tpn'ddam exiftere, uti coritra, absqne hacf optimani quamque indoiem degenerare. Qumihtm hoe ad Attgufhnn extoUendwn, in enmqu/e Neronum laudes derivaudas momenti habeat , faciie iutelligitur. Tui/i a Drufi iuvenis generofa virtute ad maiores eius , a cjuibus earn quafi hereditate acccpijfet, poetae imj<e- tus provehitnrj et in iilufirando C. Claudii Neronii Jpieudidijfimo et ad coufervandam rem Rornanam cjfi- cacijfnno facinore, iu Ilasdrubale opprimendo dejignato, omnem vim fuam exjerit atqne deponit. Atque hunc loatm tanta gravilate atque Jubiivtitate Jenjuuui, lauta affechts kv&()ys'nx, tanto imaginnm fplendorc, ora- tionisque mafculo vigorc, tanta dehtqiie arte illumiita- vit citquc perfequutus efi rei ntagnitudins incenfus poe* ta, ut dignilatem ac niaiefiatem lyricae poefcos iufigni aliquo exemplo rcpracjeutare voluiffe vidcatur. Qno cnim iUufriores Claudii Neronis iaudcs cffeut, mngui- fica ijjius Ilannibaiis oratione, infenfiffimi liomaito- rum hofiis, eas jwrjeqinitus cft , alque ita campum fili aperuit, hi quo Jimul iuvictam Iiomauorum vim% Fuuico ifto beiio oftcnjam, cxplicare poffet: quae haiul chihic maguijicentiffima eji pars carnfinis.
CABMINVM JL. IV. C. IV. V. 1 « 4. 5jl
DRVSI LAVDES.
iJualem mini(trum fulminis alitem, Cui rex Deorum regmixn in avis vagas Permifit, expertus fidelem
lupiter in Ganymede flavo,
Olim
v. 1. Macna ftatim virtus in exordio. Poeta rei a Drufo iuvene tam fplendide adminiftra- tae magnitudinc tiunens ac percitus, eiusdemque, nt fert jmimi commotioiis impetus, fubito evolvendae planeque repraefentandae cupidus, com- parationibus orationem invol- vit, quarum delectus pnxiter atque exoroatio ma^nificentiffi- ma fummum facile prodit arti- *£cem. lam quum Drufus pri- roae miiitiae rudimenta tanta cum laude in debellandis Vin- delicis pofuiffet , facile exfpeeta- ri poterat, fore, ut, quod ei glo- rionflimum effet, maxiraa luce a poeta colluftraietur. In utra- que igitur compavatione iuven- tutem maxime fpectari oporte- Te, facile perfpicitur. Iam fen- tentiarum hunc ordinem ftatue : Sicuti aquila , vixdum volandi facto peviculo, vires fuas in ovi- bus , mox, audacior facta , in drncoiribus experitur ; vel ut
caprea leonis catulnm ad fe acce- dentem videt; talem Dvufum videre Vindelici. — Qualem alitem, notiffana fovrna, pro, qualiter, veluti alitem caet. — minijlrum fidmlnU, Iovi futmina miniitrantem, lovis ar- migerum u£ Stat. Theb. III. 532. vectorem fulminis ideni ib. 507. Ouffam figmenti jnde re- petnnt, quod aquila fulmine liaud tangatur. Plin. X. 5. A?e- gant unquam folatn hanc alitem exanimatain fulnibie : ideo ar~ migeram lovis conjuetudo indi* cavit, laudante iam Bocttig. — 2. regem avium, <x%yov o<wvwv (Pind. Pyth. I. 13.) fiaciktcc cijuvouv (Id. Ol. XIII. 29.). Sed explicatius poeta , adiecta imperii accepti ca-uffa , more Pindarico. — rex Deorum quaeiita Iovis flefignatione , m regnis distribuendis ; quod ipfa vevbovum collocatio ( rex D. regnum in a. ) oftendit. — uves vugas, y^iCporrsv;, ornat; Y 3 ut
542
Q. HORATII FLACCI
Olim iuventas et patrius vigor Nido laborum propulit infcium: Vernique, iam nimbis remotis, Infolitos docuere nifus
Ven-
ut TTT. 27. 16. — 3. permift, tribtiit , concpflit ; fed alterum rnaieltate Tovis dignius. — expertus fdclem caet. quodope- ram fuam Tovi in Ganvmcde rapto approbaffet. Scilicetyi<Z<?- lis is eft , qni, quod in fe re- cepit, praeftat alteri. Plant. Perf. I. 1. 4q. Ohfecro te , re- fccio ; operam da hanc mihi fidelem. Sequitnr autem vul- garem narmtionem poeta, qiia aquilae minifterio Iovem in ra- piendo Ganvmede ufum tra- dunt. Vid. Apollod. ITI. i2. 2. ad qtiem locurn vide, qune de fundo fabulae acute monet Hevn. Alii ipfum lovem aqui- lae fpecie fumta Ganymedem rJrpnirte perhibent; quos fequi- tur Lucian. DI>. IV. p. 2og. S-itrvtv asXXyv , li. aura fubla- tum Ganym. fimpliciter memo- xat Hom. H. in Ven. 208. — flui^o , ?av£ia (ut Hom. II. 1. 202. ), pulchro, docte cauffam raptus innuit; Ta-j'ju.y)ht« fiif- ntra Zsi/C v)r,xtxa t«V hia v.ak- Xo; , Ilom. 1. 1. Caeterum male ingenioli funt, ac parum com- mode poetam ab illorum iniu- ria defendunt, qui a re alienos lios trcs vr. dicunt, nova
compavationis momenta in iis anxie rimando, et quidem mi- niftrum fulminis et regerfl avium in Drufo agnofcendo, qui nunc prinmni exerciuim ducat, Auguftique (qui cum Iove alias comparetur ) qunli fulmen gerat. Imo aonilam ab imperio eius in aves fulminis- que minifterio poeta defignavifc quo auguftior comparationi» exifteret fpecies; nihil amplius.
v. 5. Vulgare erat : ut ales iuventa ac patrio vigore com- pulliis nido evolat. Pro hoc multo fortius eft, iui>entas, iu- vcnilis ferocia et patrius vi°or, ingenita animi indoles , fxivof iyytvsc, nido eum propulit, aoqi* ct.-:c, expellit, exigit. Olim, primum , ex oppof. rov mox v. 9. et nunc v. 11. qnod eft pro vulgari , priroum , deinde, denique. Alias olim compaia- tioni infervit limplicirer , abs- que ulla vi, ut >Zt ttcts, cix ts ToXXi. — laborum inf ::nn, exornat et exponit ro olim, vo- landi adhuc rudem ; fed alterum quam exqmlite de aquila , contra folis exoricntis contendit volare ( ut Hygiu»
P.lCt.
CARMINVM L. IV. C IV. V. 5-12. 343
Venti paventem: mox in ovilia Demidt hoftem vividus .inpetus : Nunc in reluctantis dracones
Egit amor dapis atque pugnae :
Qua-
Poct. XVI.)» quae altiflime evolat , enititur. Facile vides opponi laborum infcium tc7; in- folitos docuere nifus. Mirum itaque, labores omnes intpp. accipere potuiffe de aquilae cer- taminibus cum aliis animantibus; quae fententia ab h. 1. plane aliena eft, tum multo — jojt/ku,- rsfov, illuftrandaeque rei, quae depiii£,itur, multo accommo- datius alterum. — 7. Q. et in altum enititur. Graphice et ornate liaec expreflit poeta. Aura tollitur , levatur ( ut IV. 3. 25. Multa Dircaeum levat aura cycnum) eaque fuftinetur avis , altum peteus ; liinc prae- clare venti docent aquilam nifus infolitos, prima volaudi conami- na,dumope ventorum, iis fuften- tatus, in altum primum eni- titur, volatum experitur. Ni- fus , ut paulo ante labor, operofa aquilae molimina in- nuit, quae adeo in -primam eius iuventuten; ( quam etiam v. tem venufte defignat) ca- dunt, qnam docte poeta v. 7. nlteiius declarat. Ventos autem vernos oogita veris a'lultioris, priroam aeftatem, unde paflim poeta colores in veris defcri-
ptionem infert (vid. y. c. IV. 7. 4. et ei. libri 12. /\.), quod tum demum annum fonnofifli» inum Italiae regio liabet. Igitnt haud plane a naturae ordine ac lege aberraffe dicendns eft poe- ta , qui prima pullorum aqui- lae volandi tentamiua fub aclta- tis initinm retulerit, maxime, fi fub clemenliore Italiae cr.clo citius editos citiusque adultos co^ites. Nam poetam plane in orilinem cogere velle, Scalige- ranae hoc niorolitatis eft. Vide, ii vis, hvpercriticum hunc vi- rum in Poet. VI. c. 7. adverfus quem nionuere alia alii , quae, qiuim ad poetam parum fructuo- fa fint, excutere non eft auimus. Modo teneas hoc , poetam h. 1. non de aquilae aetatis incremen- tis disquirere, fed ponere ea, quae augendae rei momentum aliquod faciant , naturae haud plane contraria. — iam nimbis remotis , exornant veris notio- nem. Nam gfce y.nui^ui-j vsCpcu.v tt.AT^o, Oppian. Cyneg. I. 119.
v. g. Jllox, volandi periculo
facto , ubi nidum reliquerit.
Mngna poetae ars cernitur in
prodendis aquilae incrementis
Y 4 fubi-
344
Q. IIORATII FLACCI
Qualemve laetis caprea pafcuis Intenta, fulvae matris ab ubere Iam lacte depulfum leonem,
Dente novo peritura, ^vidit:
Vi-
fubitis, ad maiora in dies an- denda eam exftimulantibus. Praedae intentus primum oves aggreditur. Vividus, acer im- ■petus demittit aquilam, ornate pro, cum impetn defertur, (uvJ-ctstv)?, Hom. 11. fx. 201.) deorfum rnit} e natura accipi- trum. INIale impetum explicari fere videas inftinctum , patrium vigorem v. 5. — ovilia vel fimpliciter oves pafcentes, vel feptis eas inclnfas intellige. Ad rem Epicrates apud Atlien. XIII. p. 57°- OUTOI ya^ ( AisToi ) otxv
VJffl VgOl , iX TUJV COUuV TTGofiaT
icBiOV&t v.a) Xaytxc UiTSWQ* avaq- ir«^3VTS; axo t>jc icy^joc. — ho- jtem, cum vi, pro tenui, eum. — 11. Nunc amor, cupido da- ■pis delectius quam , praedae, et pugnae egit , agit, impellit eum , praedae pugnaeque cupi- dus aggreditur dracones , ma- gnos ferpentes. Imago aquila- rum cnm ferpentibus depugnan- tium pa/Tim frequentata poetis. Vid. Cerda ad Virg. Aen. XI. 751. Quum pugna iita luctae quandam fpeciem iiabeat propter ferpentiuin nexus muttiplices auibus aiptilarum alae ligantur (Plin. X. 40 et utriusque inde
cafum , hinc docte poeta dr. re- luctutites dixit, pro, repu; tes. Eodem ornatu Virgil. 1. ■c. 754* /'bilut Ore arduns adfur» gens: illa haud minus urget adunco luctantem rojtro. Anti- pat. Theff. XI. IV. 4. (A. P,r. II. 120. ) Toiw/.a naiftiv <x/sts; S« vsipftvv o^uj g/jca(>\}/sv ihwv v k 0 ■% jjl ol c V ii A / j£ 3 s i { xsVev.
v. 13. Curnulat comparatio- nespoeta, veritus fcilicet, ut tam praeclare £;eltae rei menfu- ram fatis impleturus fit verbis ; quod omnino a poetis !it, ubi in re aliqua memorabili vivide oculis (ubiicienda laborant. Tum multurn iucunditatis babet ifta phantafmatum ubertas ac varietas. Praeclare autem poeta imaginem ita elocutus eii , ut aptifiimus inde exifti tus. Vide enim qu&m coi fefe excipiant , vidit ; videro caet. Singula compar.itionis vivide fatis adumbrata. Capreae metum atque borrorem miri- fice augent adi. laetis pafuii-s intenta , unice paftu opimo (cum vi igitur laetis , pingni- bus , quae onmes eius in fe co- eiu-
CARMINVM I» IV. C. IV. V. 13-20. 345
Videre Rliaetis bella fub Alpibus Drufum gerentem Vindelici: quibus Mos unde deductus per omne Tempus Amazonia fecuri
Dex-
•itationes converterant) deten- ta , nulli metui vacans ; igitur tanto magis percellitur, leonem fubito confpicata. — i^. Leo iuvenis delijinatur ornatu a do- mefticis animalibus petito. Nam iis proprium eft, lacte depelli, in ablactatione. De leone adeo erit , qni primum praedatum exit, cibum petiturus. Iam duae fere rationes iniri poffunt, quibus verb.i ir.ter fe coucilies. Vulgarior haec: ab ubere lacte fulvae m. dcpulf. in qua ubertas lactis aliquam ad leonem viri- bus iam fatis validum declaran- dum vim habere videri poflit : doctior tamen et exquilitior al- tera , qua copiofe adiici putan- da, ab ubere fulvae matris ; quae ratio in Pindaro fre- quens admodum , lyricumque poetam hand dedecens. Scilicet Las negligentiore ftructura cu- rrmlatas ideas inter fe coguatas fere animadvertas , ita ut ahera alteri lucem allundat , ficque utraque rei vivide declarandae inTerviat. — dcrtie novo peri- tura , a quo iibi certam necem paratam intelli2.it ; docte inver- fa oratione pro, vidit , videt leoncm, potiundi eius cupidi-
tate , appropinquare. — dento novo, ferae fanguine necdum ru- befaf to , tincto.
v . 1 7. Talem , tam praeva- lida vi Drufum annorum XXIII. iuvenem videre caet. De llhae- tis et Vindelicis vide Ar»um. Priniam autem poeta pugnam innuit, qua Drttfus Rhaetos apud Alpes Tridentinas obviam liiii factos celeriter profligavit (hiec ray^SMV ST£S\J/aT5 , Dio Caff. LIV. 22.). Igitur Vin- Rhaetis fmitimi , videre Drufum Indla gerentem , maxi- ma virtutis bellicae fpecimina edentem fub Rhaetis , Rhaeticis Alpibus, fufis ad A!pi;:m radi- ces llhaetis. Docte igitur hi Alpibus Iihaeticis a poeta de- liguari putandi ; quamquam ad Tridentinas A. proelio cum iis Drufus con^relfus eflet. Sed recte ita efFerri poterat propter continua Alpium Rhaeticarum et Trident. iuga. De Vindelicis autem nondum his vv. agi pu» ta ; uam hi ferius una cum Rhaetis, qui ab Italia reprefli, Galliae togatae imminerent, a Drufo Tiberioque , adiutore operis ab Auguito dato, eoriun- X 5 q«e
346
HOKATII FLACCI
Dextras obarmet, quaerere diltnli; Nec fcire fas eft omnia: fed diu Lateque victrices catervae,
Confiliis iuvenis revictae,
Senfere, quid mens rite, quid indoles, Nutrita fauftis fub penetralibus,
Pof-
<quele°atis, divifis copiis , di- verJisque locis fufi atque perdo- miti, Dione tefie 1. 1. Igitur accurate poeta li. 1. loquiiur, dum Vindelicos Drufi virtutem primum in Rhaetis vidijfc, mox femet ipfos fenfiffe ait. — i£j. Iam armoi um , quae in pompa triumphali praeferri folerent, quaeque, quum in Germanis populis maximam haud dubie apud Romauos rairationem fa- cerent, genus notandum pau- lifper defiectit poeta , ita tamen, ut iftam ingenii phantafmatum copia exuberantis atque ita con- fuli, ut, quod Pindaro qnoque haud raro accidifle videmus, a xei fe fumma abduci pateretur, culpam faftidiofa, qua rem iftam, fibi obiectam , ftatim rnifliim faceret , luperbia, ut ita dicam, redimeret , atque corrigerer. Cf. ObfX. — - auaerere difluli, inquirere fuperfedeo, non lnbet, undc mos deductus .... dextrtu obarmet , docte pro , unde mos deductus Gt ( maananimis mos ductus «i JsValer. II. VI. 125.),
unde morem Vindelici traxerint, ut dextras fecuri oburment , fe- curi pro gladio utantur , Ama- zonia , quali fere Amazonas in- ftructas fuiffe cQnftat. Per omne tcmpus , eft vel, inde ab antiquiffimis temponbus, vel, quod ornnino de Germanis tra- dit Tacitus , quod non belli tantum tempore fecuri armatj fiut, fed omnia omnino n< dextra fecurigera obire foliti fint. — 22. Nec fas eft , con- fentaneum eft, disquirendae hnic rei immorari, non vacat ad has disquilitiones defcemicre. Quo quidem ipfo Iloratium iudicii fui fiibtiiitatcm , a re aliena cum indignatione repu- diantis , e^re^ie ofteudere, quis non fcntit? Gener.itim autem expre/Tit fontentiaii ta , Pindarica gr.ivitate. I cum lioc Noftri loco haud incpte conferas Fjnd. iithm. I. S5 fqq. Sed h. 1. corrigentis eft, et ad propofitum revertentis, con- fueta vel pedeftri orationi ia- tione.
CARMINVM L. IV. C. IV. V. 21 -50. S^7
Poflet, quid Augufti paternus In pueros animus Nerones.
Fortes creantur fortibus et bonis: Eft in iuvencis, eft in equis, patrum
Vir-
v. 25. Senfere, cum vi (\\t fatis docte ae magnifice. —
IV. 6. 5.), graviflima clade vv. 2 7- 23. declarative fubie-
accepta, cum mnlo fuo intel- cti. Nunc demum enim Au-
lexere, quanta vis eflet bonae gnfli numen cognofcitur, qiiod
indolis , li bona iniiitutio accef- Neronum puerorum curnm ac
ferit. Exquifitam artem poetae tutelam gerat. — animus pa-
vide , qua magnam Drnii lau- temus , affectu paterno ( ut II.
dum partem haud ambitiofe 2. 6. ), inftitutione atque prae-
qu3efita ratione cum Au^ufto ceptis oftenfo. communicat ! — auid pofjet,
quantum efficcre valeret, mens v. 29 fqa. Hieret poeta in
et indoles , ingenjta animo vir- ampliiicanda proximorum vv.
tus , animi generofa indoles, fententia , quo magis intellige-
ab Atiguito exculta ; pro quo rctur, Nerones, quamquam in-
fplendiue eft , orationi divinita- genii dotibus iitftructiffimos
tis eius fpecie inducta : rite nu- (id quod ab ipforum generis
trita, bona inftitutione exculta, nobilitate facile exfpectari pote-
fub faujtis penetralibus , in rat), Auguito potiifimum de-
Au^iiiti domo, tanquam Dei bere, qiuxl tales evaferint.
domicilio formata , propitium IIoc generatim, rindarico more,
Au°;ufti numen experta. Nam poet* extulit : adefle quidem in
rite ad religiones pertinet, et generofae ftirpis liominibns vir-
faufta penetralia de templo pro- tutis materiam, fed doctrina
pitii numinis docte adhibitum atque inftituticme opus effe,
a poeta. Innutritum caelejtium quibtis illa fiugatur, et ad ftun-
ptorum difciplinis Tibe- niuni perducatur; aliter enim
riitm in domo Augufti educa- corrumpi ntque de°,enerare.
tum limiiiter fert Vellei. II. Hoc , quod omnem contactum
9/f. 2. tralatitia adulatione ; poeticum reftt!iere videtur, vide
et de Drnfo Ovid. Confol. ad quibus poeta illuminaverit co.
■Liv- 3g. Caefuris illud opus, loribus ! Sed in fingulis graecos
voti pars altera veftri, occidit, habuit, quos duces Horatius
feque-
548
q. HORATII FXACCI
Virtus: neque inbellem feroces
Progenerant aquilae columbam.
Doctrina fed vim promovet infitam, Rectique cultus pectora roborant:
Vt-
fequeretur. Fortes et boni pro-
creant fimiles ex fe, propagant
virtutis femina. Eurip. in
Alcroae. apud Stob. Gvot. p.
363. wc irXxSsj — iff2-Awv kic
avhpaiv iffSka yiyvaffS-ai rc-v.vcx,
jtaxcuV <T Qfjtoitt rjj cjjucsi rjf roC
<rotroi(. Idem in Archel. apud.
eundcm p. 359. iv rcic rixvetf
yocp vj 'ptrij rwv »uytvS>v ivikapt*
y^t ex ementlatiore lectione Val-
ken. Diatr. ad Eurip. p. 162.
Pm.lar.us Pyth. VIII. 62. tyvi
to ysvvalov atriirosvsi Bx ir«T«ftt>v
xeueiv \v)}*x. — 30. <v)uod
idem obfervatur in genetofbrum
animnlium fetu. Pro hoc in
fpecie ftatim, patrum Virttts,
generofa indoles tauroritm et
equorum apparet in pullis ipfo-
nim. Latiusidem periequutus
eft Senec. Troad. 536 fqq. Ge-
nerofa in ortus femiua exfurgunt
fuos. Sic iUe magni parvus ar-
menti comes caet. M.utial. VI.
33. 7. Acrit equi fuboles magno
Jic pulvere gaadel ; Jic vitulus
molli praelia Jronte cupit. Si-
militer fiupolis h Aij/utoic apud
Grot. Excerpt. tr. p. 499- °"
isivov evv xpztovc /jct /j.\v ytvvav
Ti/.jx, cpvtt; 0' cuolzug to:jc
vtorrovcrZ iratrpi', ContraEcdo- rus apud Srob. Grot. p. 365/ in roZ xaxov yap >j tpuri? ri/.rte y.<xy.ov ' thc iz iyjthvv^q rc-cxKiv ty_t'ov» yiyvsrai. — imheUem feroces magna vis horum epitli. ad nniverfam fententiam , ipfa eorura collocatione adiuta.
v- "3 foq. Sed doctrina, ^ Txihs-jctc , boita inftitutio, prae- ceptio promovet , auget, perfi» citque vhn inftam, generofam auitni indolem , to iyytvsc. Quintil. I. O. XII. 2. Virtus, etiamfi quosdam impetus a na- tura furnit, tamen perjicienJa doctrina eft. ISocttig. laudat Cic. pro Arcu. 15. Quum ad uatu- ram tximiam et illujtrem acref. ferk ralio quaedam, confirma» titque doctrinae, tum illud ne- fcio quid praeclarum ac fingulartl folet exji/iere. In eandem fen- tentiam Eurip. Hec. 600. pjfgi ye fttvrot uott ro 5pt<pj3-vjvat v.x- t\tut hiha^tv &?$\oZ' , et Iphig. in A. 561. ro-.^ixi 9- txt r-athtvo- /jttvcxt /jttycx fytOQVff ttg arjtrnv* — 34. Cultus recti, rectadifci- plina ; quatenus animns ea ex- colitur, ad recta et honeho
do»
CARMLWM L. IV. C. IV. v. 5* -58« 549
Vtcmnque defecere mores,
Inclecorant bene nata culpae.
Ouid debeas, o Roma, Neronibus, Teftis Metaurum ilumen, et Hasdrubal
De-
ducitur. — roborant , confir- vcctora, periiciunt nntu- ralem indolem. Cic. Quaeft. Tufc. II. 4- Fortes — muito nw eis adiuvat rcitio , quae quibus- dam quufi prueceptis confirmat vim fortitndinis. Et pauUo polt : ut ager quumris fertilis, Jine tultura fructuofus ejje non -pot- tft\ ftc Jme doctrina attimus. Ita tji utraque res fine altera debiiis. — 55. 56. Inverfa fen- tentia cum etvfytti, utcunque, quandocunqife mores , morum difciplina deficit, deriituit indo- lem , ubi abeft bwiia educatio ; fed docte eifecta rius pofuit poeta , mores. — culpae, vitia, indecorant , nitorem detrahunt, maculam adfpergunt , defor- mant bene nata , ro tCfyvsg-, tC- yvj&g, bonam indolem ; de^e- ncrat illa, in vitia prona. For- tius adeo eft , quam , perit vir- tusnnimi, non exculta. Dede- cns quidem , to alpyqzv pro- prium de vitiis, cum vi tamen li. 1., quatenus in homine bene nato, ut ita dicam, depreben- duntur , quibus adeo naulium fplendor oflufcatur. Iam com- templare divitias poctae in de-
claranda suytvitx (fortos et bo- n/, vis infta, pectora , ben* nata) et ■ra.thsioc. (doctrina, re- cti cultus , mores ) expoiitas !
v. 57. Celebrata Neronum generofa indole , a maioribus accepta, fatis proclivis poetae ad celebrandas horum virtutes via erat , unde ampla fatis de fu- tura iuvenum iitorum magni- tudine iudicandi daretur copia. Salis autem habuit , unum at fplcndidiilimum nvitae virtntis exemplum in C. Claudio jSero- ne proponere. Qui bello Pu- nico II. a. V. DXLVl. quum Hafdrubalem cum nova belli mole ltaliae faucibus imminere intellexiflet , relictis clam cum deiecto milite, quae in Lucnnia adverfus Ilannibalem teneret, caftris in Vmbriam profectus llafdrubalis exercitum praevali- dum coliatis cum M, Livio Sa- linatore ii{>uis adMetaiuum flu- vium adgreflus m&xiina clade penitus contrivit. Vid. Liv. XXVU. 43 fqq- Atque huius plane eximiae virtutis imagine incenditur poetae. animus, adeo quidem, ut generofo ad perle-' quen-
55o
Q. HORATII FLACCI
Devictus, et pulclier fugatis IUe dies Latio tenebris,
Qui
quendum tam fplendidum argu- znentum , quod a carminis con- filio neutiquam alienum vide- retur, impetu abreptus in rei liuins magnitudiiie vividifliine o.culis fubiicieiula haereat, uni- ceque occupetur. Vid. Argum. Vivida ftatim initio orationis converlio, quid debeas , o lio- ma, pro , quantum resp. Ro- mana Neronum familiae debeat, quam infignia eius iint nierita, teitatur victoria de Hasdrubale a Claudio Nerone reportata. Pofterius pluribus ideis eloquu- tus eft poeta , ita ut generalem ( Hasdrubal devictus ) et fpecia- les , quae rem exornarent ani- plificaieiitque, promifcue adpo- neret; frequentata Noitro ra- tione. Sollenne autem poetis, fluviis et locis virtutitm tefli- mnnia detiuntiare. Iam Eurip. Herc. fur. ^6g. de Centauris nb Hercule caefis : £u v c i 8 a Uvjvetcc. o y.otAktbtvoi; , . fMtxpai T ajov^a/ icsitvev axa^irot. Ca tull. LAIV. 358. Tejiis erit magnis (Aciiiilis) virtutibus
unda Scaniatulri. fllctaurum
(adiective) flumen , Metaurus, Vn.briae fl. pugna ifta, ad eum commifla, famigeratilhmus. Sil. VI 1 . 486. MuUaque Hasdrubalis fulgcbit (innotefcet) ftrage Me- taurus. Hinc Sidon. Lpp. L y.
illic Metaurus , cuius ita in lon- gum felt itas uno die parta por-. rigitur , ac h etiani nunc Dal- rnutiio falo cadavera fanguino- lenta dccoloratis gurgitibus in- ferret.
v- 59 fqq. Victoria, quae primtun italiam poft multorum annorum calamitates, ab Han- nibale inflictas , recreavit, ab intetitu lervavit. Offufa erat Italine denliflima cali^o , dum calamitatihus conflictaretur ; un- de emerlit, priftinaque iterura luce effuliit, incolumitate eius per Neronem praeftita ;tc fiabi- lita; quasimngtnesnec pedeftris oratio reformidat.* Cic. pro Rofc. Am. 32. de belio civili, tanquam fi ofjufa reip. feinpi- tcrna nox ejfet , ila ruebant irt tenebris , omniaque mifccbant. Valer. Max. V. 2. funus et te- nebras imperio minitari. De luce v. ad IV. 5. 5. -— pulcher dies , lucidus, fauftus, ut IV. 2. 47. — Jugatis Latio a Latio, ab Italia tenebris , lu- ctnofis calaniitattbus ilnem im- ponens. — 41- °lui primus ri/;t, eilulfit, refplenduit ( v. ad IV. 11. 6.) falutifer fuitltaliae, adorea, gloria bellica, victoria, iito die paita ; oruatius quam, quo die prima falutis affulfic fpes popuio Romauo, victoria parta.
cakminvm l. iv. c. iv. v. 39- 44« 55 *
Qui primus alma rifit adorea, Dirus per urbis Afer ut Italas,
Ceu ilamma per taedas, vel Eurus Per Siculas equitavit undas.
Poft
parta. Ador, adoreum far, ado- rea , praemium militibus victo- ribns distributum , mox pro ipfa gloria bellica, atque adeo victoria dici coeptum. Conf. Claudian. XXI. 234. Plin. XVIII- 3* Gloriam a farris ho- nore adoream appellabant. — alma, profpera, falutari populo Romano ; ornat. I v. 42« Primus , ut , ex quo Ilaunibal Italinm infeftavit, in- fedit. Summain ivaoysiav, qua hoc expreflit poeta , vel hebe- tior perfpiciat. Maxime vero admirabilis delectus verbi equi- tare de hofte, qui continuis victoriis infolentior factus ter- ram hoftilem populabundus per- vagatur, ipfi regioni , urbibns ferociter infullat. Vid. ad V. 16'. 12. et 17. 74« Eadem no- tione Graecis ufu venit, y.aSiir- -xtjstv , YLx3tirTa?£ff3<xt yjiiqav et lim. Habes igitur hoc uno verbo adnmbratam imaainem Hannibalis, ab Alpibus in Brut- tios usque per totam paene Ttaliam impune graflantis, ferroque atque incendiis omnia ntis, qualem hiitoriae fides abunde aditruit. Hinc ot:vwj
dirus Afer fimpliciter Hannibal dictus; cf. III. 6. 36. Etiam urbes Italae fignificanter pro Italia pofitae, in vaftitale eius delineanda. Iam holtilem vim atque impetum Hannibalis poe- ta , quo iufta eius obiiceretur animo fpecies , duabns coropa- rationibus illuftrat , delectu pa- riter atque exornatione, tum enuntiationis brevitate inligni- bus. Summam enim rapidita- tem ac violentiam , adiuncta noxae idea, deiignat jiamma, i«nis , iilvae, eique pinifevae (tacdis), immiffus, et procclla mari incumbens, pro qua fpe- ciatim eft Eurus , undis Siculix infeftifhmus , maximas in mari Siculo turbas ciens. Vtriusque impetum defignavit poeta ver-' bo, quod proprie ad Hanniba- lem fpectat; unde adeo illa no- tio affumenda , nota figura ; quamquam et Ventis bigas a poetis tribui ( Ita TjooLxv auw- vcv dixit Sophocl. Antig. ygj.
ZiipVOCV SV OJOaVIM (XXSUCVtVTX
Eurip. Phoen. 220. ) et tTvtvtiv, htiposCnv omnino de citatiore rootu adhiberi videas veluti Eurip. Suppl. 993. i«it' aiSiqx, 1v* wkvSqxi Nv/<<$>«< ixxsyouct
152
Q. HORATII FLACCI
Poft lioc fecundis usque laboribus Romana pubes creyit, et inpio Valiata Poenorum tumultu
Fana Deos liabuere rectos:
Dixit-
ii' OQ<f)vaix;. Nonn. Dionyf. XXXIII. 539. Acreoi^v — atfra- tcv nnrsvevffav a/xsiBaht cwhoc-
l*ov avpyj tvtfgt^wffsv AtoX-
Kwv. Caeterum, quantum mo- mentum ifta ad augendam Ne- ronis «loriam habeant, iu promtu eit videre. Eodem fpectant fequentia , omnia, qane poftea Romani profpere geffe- rint, a Neronis victorin , tan- quamfonte, derivantia.
v. 45- Poft hoc , iiti zoZto, victis femel hoftibus, nova in dies res Romana incrementa cepit, profpere omnia ceffere Romanis. Pubes liomana, exer- citus Romanus (ut iuvenum re- cens examen I. 35. 50. jmbes JLatia Avien. D. O. 310, ct faepins alibi ) crevit usque, effe poteft, crevit animo, nin^is mngisque animo obfinnatus eft, continuis antea cladibus ad de- fperationem adnctus , fecunJis laboribus, profpera belli foitu- na ufus ; vel, gloria eius belli- ca in dies aucta eft fecundis praeliis; quod finiplicius et ma- gis adpofitum videtur. Labores y.o$o;, de gravi JMartis opere (Virg. Aen. VIII. 516.) folleu-
ne ; Sil. III. Qg. difcedepeiiclit im erti Martis durosque relinque laborcs, h. ir6vov aiirvv, Honier. II. XI. 600. Ita -tcovo; SspuV- o~oo; dviqwv Theogn. 965. Sed pervulgata talia. — 46 fqq. Et Italia refpirnvit aliquando, Hannibalis furorem nonamplius pertimefcens. Quo quidem fenfu Romanos ftatim polt Ilnsdruba- lis cladem animntos fuiffe, adeo quidem, ut Hannibalem perin- de habereut, ac fi excjTiffet Itnlia, difertc tradit Polyb. XI. 5. Iam reftitutam fecuritalem publicam docte poeta ab eifei;tu, idque ab inftaurntis per Italiam religionibns deiignat ; in quo auguita admodum fpecies eft, aucta infuper appolita Poeno- rum, iftas conculcantium, irri- pietate. Tumultus iigr.nte de Poenis , vnriis per Itnliam dis- curlibus fubitum continuo pa- vorem incutieutibus. — impius, qui nec fanis Deorum peper- cifiet; adpolito epitheto , quod ad Pocnos proprie fpectare, vix opus eft moneve. — FanaDeos hab. rectos, reftituta funt tem- pla deorum, viguit iterum ipfo- rum cultus, dvwoSiuS-^ ra Scilicct og$a graecis dicta, farta
-
CARMISVJVI L. IV. C. IV. v. 45" 52. 553
Dixitque tandem perfidus Hamiibal: Cervi, luporum praeda rapacium, Sectamur ultro, quos opimus
Fallere et eflugere eft triumphus.
Gens,
tectaque; et oqSSnfxi, in inte- grum rejiituere , priftiuae inco- lumitati reddere, veluti bq£-u>cai viXiv , iiri ^wqav izcat, urbera civilibus turbis concuffam eriae-
c-
re, incolumem praeftare, Pind. Pyth. IV. 485. Vide Boettig. ad li. 1. Adde Euvip. Iph. A. 24. Igitur Diirecti, bqSdra rujv 3scuv, iuftauratis facris, cultu Deorum.
v. 49. Praeclaro et ad Nero- nis laudem erFicaciflimo artilicio poeta victoriae iftius mngnitu- dinem ita extollit, ut ipforum hoftium in Fummam inde rerum defperationem adactorum, con- feflione bellimi iftud Pnnicum vere ea profiigatuni fuiffe pro- nuntiet, hocque iraminentis Car- thagini fati praefagium Hanni- balis, quo maior rei effet gra- vitas, oratione explicet. Sta- mina eius deprehendas fere in effato Hannibalis, audita Ilas- drubalis clade, agnof.o fortu- nam Carthagiais , iuxta Liv. XXVII. 5 j.et inde Flor. II. 6". unde optime de poetae arte, in tractando eo exornandoque pro- dita, fiatuere licebit. Oratio vivida ac concitata, inia^ines fortiffimae, lineisque magis oftenfae, quam colovibus adum- bratae ; fummaque ivdqyttx in
Tom, U.
antithefibus. Surnma autem oratiouis, virtus Romanoruni tantura abeft ut cladibus infrin- gatur , ut adverfis potius eni- tefcat, verbo, invLta; ex ipfa Romanorum fortuna, quam iftobello experti fueranf, ducta; 7k7a;-f«quippe in eo ita am ipite^ ut propius periculum furrint» aui vuerunt, Liv. XXI. 1. Gf. lunonis oratio Virg. Aen. VII. 293. — tandem, maximis de- mum cladibus ad hanc confef- fionem coactus , victa demnrn indomita eiusferocia; pracclar» e perfona Hannibalis. — perfi» dus , qui, excila Sagunto, foe. dus ruperat, bellum nefarie in- ceperat. Sic Martial. VI. 19. periuria Punici furoris iftud bellum et Stat. Silv. IV. 6. 77. ipfum Hannibalem pcriuro enfti fuperbum vocat. Vel omnino animum eius perfidia plus auam Punica ( Liv. XXI. 4. ) infumem notare voluit poeta. Certe ge- neralius de Pumca fide acce- ptum paullo languidius in tali loco videtur. — 50. Vide> quanta brevitatis virtus fit enuntiatae fententiae: infanos nos, qui ultro nggvediamur, bello petamus, quos effugere fatius erat, Infauiam iitam Z Tividff
354
Q. HORATII FLACCI
Gens, quae cremato fortis ab Ilio Iactata Tufcis aequoribus faera, Natosque maturosque patres,
Pertulit Aufouias ad urbis,
Du-
vivide declarat poeta compara- tione, cum ipfa fententia mira avte contexta. Cf. TII. 2. 10. Nos Poeni Romanos /e< camur, cervi lupos. (Hos enim oppo- fitionis vis poltulabot. I)e Ro- rnuli lupa poetam cogiuffe, ne- raini facile Baxterus peifuafe- rit. ) Proprie igitux erat, cervi fectamur lupos , ijuos , . trium- phus , praedae quippe cettilh- mae iis futuii. Sed docte hoc inleruit poeta Qpraeda rapac. lup. ) et in altero ( je. tamur, quos cnet. ) comparati ma°,is ra- tio habita. — 52. fallere et effugere eos , }.«S*7v, fugn im- petum eorum elmlere, fefe fub- ducere, triumphus opimus eji, pulcherrimae inftar victori:ie lia- bendum, in fumma felicitate ponendum. Nota opima Tpolia ; itnde docte uiumphus opimus dictus.
*'• 53« Plane infitam Roma- nne e;enti effe invictam vim atrjue fortitudinem , adeo quidem, ut ab iplis cladibus calamitatibns- que riova incrementa capiat, poeta ut oftenderet, ad ipfa po- puli fui primordia recurrere ne- ceffe habet, luculenter iftud comprobantia; de quibus Ilan-
nibali , in Italia fenefcenti (uti ipte ait apud Liv. XXIX. 5.) utique conitare poterat. Oens, ftivps gentu Tlomaaac-, Aenea- dae, qui ne patriae qnidem in. teritu ( docte hoc epith. crema- to involvit poeta) aaimo con- cidenmt , fed novis fedibu? quaerendis intenti fortes, forti- tetj aerumnofis vine laboribus ac periculis lidtid deterriti, pede- re Jtaliaai. Hoc anguftiore fpe- cie poeta; Uncjuam fola ergs Dros atque infirmam netatem pietate ducti tantos labores tole- raverint, — 54- Sacra, iricv( var^wovc , Veflam , cueterosqu» deos patrios, maxime Penntai. Vir^ Aen. II. 293. Sacra fuos- que tihi <.ommendat Troia li.na- tes ; hos cape Jatorum comites. Res curate traotata ab Ileyn. iit Exc. IX. L. II. Aen. p. 304. — iactata , qiiateaus ipli Tro- iani j^raviilimarn tempeftatem in Tufco, Tyrrlieno niari ex- perti ; docte. Virgil. Aen. I. 71. Oens inimica mihi Tyrrhcnum rvavigat aequor, Ilium in Italiam portans victosque Penates ; ubi vide quae fequnntur. — 55- Pii Aeneae maxime refpectu, natum luliim et maturum aetatc Anchifen fecuni afportantis, liaec corn-
carminvm l. iv. c. iv. v. 55-60. 355
Duris ut ilex tonfa bipennibus Nigrae feraci frondis in Algido, Per damna, per caedis, ab ipfo Ducit opes animumque ferro.
Non
eommemor.rri cxiftima. In per- tulit turnmae conftantiae notio ; et Aufoniae urbes docte Italia dicta , ab Aufonibns , antiquis Italiae incolis. Vide omnino Heynii Exc. IV- ad Aen. VII. 37. p. 129.
v. 57 fqq. Gens ifta , quum cladibus attritam ac paene con- fectam putes, tum velut ah jlir- pibus laetius feraciusque ( ut de eadem Liv. VI. 1. ) renafchur, exfurgit ; maior femper frequen- tiorque pro tot caejis exercitihus fubolefcit, quod de eadem iidem Cartlia»inienfes praedicant apud Liv. XXIX. 5. Igitur quam appofita iltius gentis cum ilice, poft ampntationem laetius efllo- refcente , novumque, quo fefe extollat , robur adepta , com- parntiofit, in promtu elt videre. Ilex tonfa , attonfa , accifa ; ra- mis ampatatis. Brachia arbo- rum tonde, Virg. Ge. II. 568. — bip. duris, erif&ecgolg, dure impactis; vel fimpliciter e du- ro ferro. iri-Xtv.vc yjx.\v.y^\<xri)C. v. 53. fuaviter exornat coropa- rationem. De Algido v. ad I. 2i. 6. — feraci nigrae frondis. fo, filvis confito, ut fron- des nigrae fiut umbrofae, ut I.
4. 11. et I. 21. 7. Forte ta- men in fpecie Algidum quercu- bus atque ilicibus feracem de- fignare voluit poeta epitb. m- grae , iftis proprio ( uti et p.e- A«v6^u« Graecis), etiam propter denfam umbram iftarum arbo- rum. Ad rem v. III. 23. 9. — 59. 60. Docte iterum (ut vv. 50 fqq. ) comparationcm commifcuit cum fententia poe- ta , utriusque aequali fere ra- tione habita. Nam etiam damna et caedes ilicis tonfae dici pof- funt. Suave autem oxymoron, damnis Roma opulentior facta, quod imitatus eft Rutil. Itin. I. 120. Adverjis follenne tuis, fpe- rare fecunda : exemplo caeli (lunae) ditia da m na fuhis. Si« niiliter crefcere malis de Her- cule Senec. Herc. firr. 33. damnis dives ab ipfa fuis de hy- dra Ovid. Heroid. IX. 96. Adde eund. Met. IX. 193. — 60. ducit opes animumque , novas vires , novum robur acquirit, animofior facta, ab ipfo ferro, fecuri amputata ; h. graviter ad- flicta, maximas clades experta, de Piomana gente.
v. 61. Novas comparationet
eiusdem illuitraudae fententiaa
Z 2 fub-
556
Q. HORATII FLACCI
Non Hydra fecto corpore firmior Vinci dolentem crevit in Herculem: Monftrumve fubmifere Colclii
Maius , Ecliioniaeve Tiiebae.
Merfes
fubnectit poeta , oratione tam fcite variatas, ut comparationis fpcciem in iis vix aejnofcas. De Hydra Lernaea, e cuius uno re- cifo capite innumera alia fuc- crefoercnt, narrntiot; m pete ab Ovid. Met. IX. 69 fqq. Cf. Intpp. ad Hygin. f. 50. et ad Apollod. IT. 5. 2. Simile effa. tuin Pyrrhi apud Flor. I. i\). Jidco me plane ilerculis Jidere ■procreutum, cui, quafi ub angue X.ernaeo , tot caeja hojlium ca~ pita de fanguine fuo renafcuntur . Sed frequentatum omnino vett. enatum inde proverbium tcoa.. Ttftvs/v, ubi ex uno malo, qttod fufjuleris, nova copiofe emer- gere animadvertas ; de quo vid. Torrent. h. 1. et Erafm. Adag.
p. 319. Hydra non firmior,
firmius crevit in Herculem, docta brevitate pro , non magis fecto corpore, refecto uno cnpite no- vo fuccrefcente capittun nume- ro, vivium incrementa cepit, quibus obniteretur Herculi. Jsova adverfus llerculem fubre- cta capita docte t« crevit defignat poeta. — vinci dolcntem, onmi- bus viribus annitentem, ne vin- ceretur, graviter colluctantem cum hydra aegerrimeque vin- coutegn; immenL; auctas hydrae
vires docte ita declaraii puta. Iolai demum ope Hefculem id effeciffe, in vulgus notum. — 65. Neque draco caede fu.i fera* ctor ac terribilior fuit. E fti» eitts dentibus proveniffe yyytviHc' idque armatos , notum vtl ex Ovid. Met. III. 101 Tqq. Pro- digiofum liune terrae p.-utum docte monftrum poeta appell.it, quod Colchi el Thebae, terra Cotchica ac Thebana fuhtnifere, protulere; Iafone Colchis, The- bis Cadmo dentes iitos ferenti- bus. Elegans eit ufus verbi fubmittere, avairs/aTSiv, derebus, quas terra gignit, pailim nota» tus VV. DD. veluti Rurm. ad Val. Fl. III. 523. et ad Propert. I. 2. 9. — Echioniae , Boeo- tiae, ab Echione, uno tcrrigena- rum, e reliquis, mutuis ictibus pereuntibus , cum quatuur aliii fuperftite.
v. G^fqq. Similiter qua ver- baqua fententiam Hannibnl apud Liv. XXII. 14« i«'t. Cum co
nimirum hofte ros eft , qui nec bonam ncc malam fet re fortuttam poteft ; feu vicit, jerociter inftat victis ; feu victus eft , injiaurat cum tictoribus certiimcn. Idem apudluilin. XXXI. 5. Aliis bel- lis
tjARMIXVM L. IV. C IV. V. 6l -6&. 557
Merfes profundo, pulchrior evenit: Luciere, multa proruet integrum Cum laude victorem, geretque Proelia coniugibus lormenda.
Car-
li< plurimum mcmenti haftere, vriorem aliquam cepifje occafo- nem loci temporisque , agros di- ripuiffe , vrbes expvgnoffr ; ctun Iiornano , feu Occupaveris prior a, jeu vutris , tum etiam vum victo et iactnte luctandum iffe. Sidon. Apoll. c, VII. 6. Adverfis Jic Roma micat , cui Jixus ab ortu ordo fuit creviffe vwlis. In Nofi.ro niive aninuim pevcellit nevvofa bvevitas , quae antitheubus vigorena addit. v profundo , fi mari eam penitus immcrgas, immerfam putes , h. calamitatibus oppvef- fam , cladibus confectam ; ecce pulciirior , gloriofior evenit, •mergit, in malis maior exiftit. Qoanto fovtiov Nofkr imitatove L.o Rutil. Itin. I. 129. Flevit fuccefjus Hannibal ipfe fuos. Quae mergi nequeunt , nifu ma- iore rejurgunt , exfiliuntque imis altius i. ta vadis. Jllergi , ut pmxrl^icBeci t de malis, quibus oppviminuiv , uti contva ixv&v- eat , iis liberati, nota poetica loqneiuii ratione. — 66. Cogi- ta pav iuctatorum compoiitum ; ilinrn , adverfario lutu dciecto «c labante victoviae iam irn- minemem , lmnc collectis viri- bu» iufnrgemtam, aiterumque
inlegrum adluic, h. nelocoqui- dem motum , uno impetu pro- ftevuentem. . Cum laude igittir prnruit , rnaiori laudi ei c^dit, quod exhauflus paene viribtis advevfavium intcgrum, ir.tegris viribus ac victorem , victoiiae iam cevtum proruit, tervae aflli- git. Ioite dicta hacc refpectu Hasdviibalis , cum exevcitu in- tegvo atque Hifp.nuruum victo- ve in Italiae faucibus a Romanis toties ab Uannibale fufis ad in- tevuecionem cacfi. — 6$. cvn- iugibus loquenda , cum vi, de quibus coniuges quevantuv, quo- lura tviliiilnnam memoiiam fer- vaturae fmt, mavitis ipforiun in iis caefis , adeoque atvocifh- ma, funeftifhma. Catull. LXIV. 349- 5°- Mius egiegias virtutes claraque facta facpe fatebuntur gnatorum in funere matres. Al- teva ratio, coniugibus ( tevtio cafu ) loqu. quae victoves con- iugibus enarvent, ut in Ovi- diano : narrantis coniux pcndet ab orr. viri, a Schol. Crnqu. iam ailata, minus gravitatis ha- bet pvo aifectu loquentis.
v. 6g. Pulchre fubiicitur Ro- manis poft cladcm ammoliori- bus liainuual, eadem fcccepta,
Z 3 de
553
Q. HORATII FLACCI
Carthagini iam non ego nantios Mittam fuperbos: occidit, occidit Spes omnis et fortuna noftri
Nominis, Hasdrubale interemto.
Kil Claudiae non perficient manus: Quas et benigno numine Iupiter
De-
de fummisrebus defperans ! quo victoriae iltins mn»nitudinem mirifice extolli , in aprico eft videre. lam non , non amplius mittam , mittcre licebit Cartha- gini, Cartlmginienfibus , nun- tios fuperbos , qui victoriam fuperbam , ma°;nificam, glorio- fam ( nt triumphus Juperbus I. 35. 40 ann|auient. Sed docte ipii fuperbi dicti ; partem iftius gloriae libi vindicantes , elati gentisfuae glorin. Quain acerba autem liaec prifiinae felicitatis, cum praefente fortuna collatae, recoriJatio ! Miffi autem faepius Carthaginem victoriae nuntii, quos Livius diferte memorat, veluti poft cladem Cannenfem, XXIIL 11. — 70. Magoa hn- vcr>)f in repetito occidit. — for- tuna noftri nominis , rerum no- ftrarum , noftrae <reiuis, noftra. Ita acceptum convenit fere iis, qtiae idcm apud Liv. XXVI L 51. dicit, agnofco fortunam Carthaginis ; hocque ad Nero- nis laudes fatis fplenilidum fo- ret, quod eius victoria Cartha- ginienfinm regni ruinam traxif-
fet. Vel fic tamen praeftare ar- bitror , fortunam noftri nominis, de Hannibalia fortuna bellica cuin Hasdrubalis exercitu ex- tincta accipcre. Atque hoc iu- bent anteced. v. 69. et fpes omnis. Etiam Livius XXVIII. 12. Poft Hasdrubalis vero exer- citum cum duce , in quibus fpe» omnis repofita victoriae fuerat, deletum, cedendoque in angulum Hruttium caetera Italia concef' fum caet. valde adpolite.
r. 73. Tam infigni edito ope- re maxima quaevts iti pofternm ab ipfo hoc Claudio , eiusqtie pofteris , virtutum fuarum he- redibus (iuxtailla, fortes creari fortibus) perpctvatum iri recte Ommari lioet. Exquifitnm poetae artificium eft , quo ipfum Han- nibalem futurae ^entis CSaudiae magnitudinis vatcm fert, licque orationem adprivignos Auguftjjj primarium huius carminis ar- gumentum , iniiectit. Male nonnulli poetnm iterum loqui autttmant; quo totius tetrafti- chi vis plane infringitur. A'i7 non,
CAliMINVM L. IV. C. IV. V. 69-76. 359
Defendit, et curae fagaces
Expediunt per acuta belli.
non, omnia perficient manus
Claudiae , gens Claudia , rnnmi
ftrenua, fortis ; omnia profpere
ab iita gerentur. Docta reique
apta periphrafis eft vianus Cl.
iu declaranda iftius gentis forti-
tudine bellica; ut nianus Hercu-
lea IL 12. 6. — 74. Quas,
quandoquidem gentem iftam
Iupiter benigno numine, Deorum
favor defendit, tutatur. Sanctos
inde acceptosque numinibus Clau-
dios dixit Tacit. Ann. IV- 64.
Defi^natur feliciifimus rernm
ftrenue ac prudenter inceptarum
perfectarurnque eventus. Ad-
optavit ctiamFlorus II. 6. Nibil
■actum «rat tanta virtute , tanto
Javore etiam Deorum. — 75» curae fagaces , confilia fngacia, ingenii fa^acitas prudentia in adminiftrando bello fpectata : Supra conjilia fimpliciter dicta V. 24. — 76. Expediunt per acuta belli, docte et breviter pro, transmittunt incolumes perrnaxima belli difcrimina, ex iisque adeo expediunt. Acuta belli, pugna acuta , o%v>; 'Aqyc, cZvc iywv , Soa) f^Xat ( ^iU^- Pytb. VUf. 37.) de pngna an- cipiti , atrociilima. Similiter
8«' C$llCXC hoCtfXtiv , ST. TtU> 5<<X-
v.tvhvvtvovrwv, quod proverbium eftapud Zenob. Cent. III. 1.3. et «xj %voov tlvoci Theocr. XXII. 6.
Z /,
CAR-
560 Q- HORATII FLACCI
C A 21 M E N V.
ARGVMENTVM.
JV ' agnum facile agnofcas poetam in exquifila ae plaue perfecta Av.gufti landnm, qitas huius carminU argumentum fecit , pertractatione. Tantam enim Au- gufli laudationi, adlatis idoneis rerum argumentis, cow c/Uavit veritatis fpeciem, ut nihil plane adulationis aut vanae ojlentationis ei adjperfum vereque , pectus poetam , qnum ifta Jcriberet , dijertum Jecijfe, dicere liceat. Tum artijicium poetae in quaejite laudando Angujlo haud uuurn animadvertas. Vrimum, quantis Augujtum meritis injiguem tibi Jingas necejje eji, quemt diutius abjentcm, univerjus populus Romanus impa» tientijjime defideret , ac paene Jufpiret? quo Jane te- nerrimi amoris ac pietatis , a Jelicitatis ei debitae Jenju projectae, vix liquidius ajfeclus ojtendi poterat. De- inde, ne in turpcm adulationem prolapjus ac Jimulatt loquutus videri pojjet , caujjas quidem , quibus civiinn animos Jibi conciliajjet, non ambitioje adtexit , Jed do- cte ab ejfectis, Juavijfuna Jelicitatis ijtorum temporum pictura declaratis , colligendas dat. Taudem , quo re- ctius de immortalibus eius in patriam meritis Jtatua- tur , magnitudine eorum univerjum populum ita atto- nitum atqne ajfectum ait , ut, quum humana Jorte paene altiora Jint , Augnjium, publicae ijiius privatac-
q:ic
CARMnJVM L. IV. C. V. 3^1
que felicitatis auctorem, nov pojfit , qvin Jumma vene- ratione ac pietate, tanquam numen tutelare, projequa- tur, xilque diutijjime inter Je moretur , quotidie voveat. Ad libatioues tam publicas quam privatas, quae iam a. V. DCCXXIV. Senatus Augujio decrevijfet , vlti- ma haec Jpeclare, in proclivi eft animadvertere. Al- que ex his a me dictis , quae huius carminis Jummat quavique artifcioja argumenti fit tractatio, Jatis ex~ peditum ejfe arbitror. Caeterum quantum Juavitatis alque hilaritatis vel ipjis huius carminis injit numeris, vix admonitione egere arbitror.
A D
3^2 Q. HORATII FLACCI
A D AVGVSTVM.
J-Jivis orte bonis, optime Romulae Cufios gentis, abes iam nimium diu: Maturum reditum pollicitus Patrum Saiicto coricilio > redi.
Lucem
v. 1. Divis drte "boriis expli- eant , nate Diis bonis, abfolute, SsiJuv ayaBOJv, ivfttvmv fc. ovtjuv, Stujy mv\rt, Diis propitiis, Deo- Iiim beneficio terris date ! fere ut TV. 2. 37. de eodem : quo ttihil maius meliusve terris fata donavere bonicjue Divi ; haud te qnidem, neque indigna h. 1. rei fpecie. Auguilior tamen h. 1. Augulti Dei compellatio, quatenus in gentem Iuiiam adfci- tns ad Deos genus funm referret, acmeritornm magnitudhie, dum aduiteiri terris de^eret, ita dici appellarique mereretur. Cf. III. 5. 2. Epp II. 1. 15. Atque haec per totum fere carmen regnat idea. Thall. Milef. I. 2. (A. B. II. 164.) Y\.oTiaa.o , *\i- k»twv gvtyove Fofxv^ihujv ! « / - S a n 1 yv y & 'J z a 1 v a £ 0 ut)- u-omsv. Praeftat adeo multo limplicior ratio, oriunde a Di- vis , 'bortis, qui tantum tamque beneficum Romanis nurr.en ex fe nafci voluerint. — 2. Cuftos gentis liornulae, Romuleae, iti- dem tanquam Deus zyyjSiotoc, tutelaiis , ut Neptunus cuftos
Tarenti I. 28- 29. Infra idem Auguftus tutela praefens Italiae IV. 14. 45. et rerum cuftos ad- iunctn divinitatis notione , au- dit. Romulus, adiective ut Dardanus et pluvima alia voca- bula. — ahes a gente tua, iam nirnium diu; quo admodum molliter defiderii impatientiam prodit. — 3. pollicitus matU' rum reditum, te multo maturius, brevi rediturum, fancto, au- gufto , Tatrurn concilio , ordini, Senatui. Similiter fanctifjiniunt graviffimuiv.que orbis tcrrae con~ fliurn Senatum appellat Cic. Cat. I. 9. fanctum Senutum Virg. Aen. I. 426. — redi, en votorum fummam , uno verbo expoii- tam!
v, 5. ExhiUraiterumadventu tuo pairiam, per longam abfen- tiam moeroie proftratam. Sua- viffima haec imagine extulit poeta. Obnubila omnia funt ( quae follennis triftitiae ima^o eft; expreffa quoque a Virg. Aen. II. 92. vitam in tenebris luctuque trahebam. Cf. IV. 4* 4°*) ab-
CARMINVM L. IV. C. V. V. 1-8-
3^3
Lucem redde tuae, Dux bone, patriae Inftar Veris enim voltus ubi tuus Afrulfit, populo gratior it dies, Et foles melius nitent.
Vt
abfente te; igitur redde lucem patriae , difpelle ilta nubila luce tua , te reddito, quo fe tan- quam Solis luce recreatam pa- tria fentit. Aefchyl. Perf. 293. ubi Atoffa , poftquam Xerxem cladi fuperftitem audiffet : t/xoi; /ocsv six«5 5o/jta<r<v <Q<xoc \J-ty», Kal /.sukov >)/x«^> vv/.toc 8k /xs- \otyyjjj.ov. Homer. Od. XVI. 25. in fummi gaudii teftiilcatio- ne ; v)XSs,- , T>;Xs'/xaj£6 , ykvv.i- oov (p<x;c. In aliis Homeri locis falutis primariam notionem ha- bet , quae huc non faciunt. Ducis minus ambitiofa Auguiti appellatio, etiam fub Impp. frequentata, quod regium no- men Romanis exofum effet. Exempla acervatim conftipavit MarkL ad Stat. Silv. IV. 1. 46. Nonnulla quoque habet Burin. ad Propert. II. 13. 20. In pa- triae cave argutcris ; dictum uti pater patriae et iim. — tuae, tibi penitus addictae, tantoque defideratius reditum tuum effia- gitanti.
v. 6. Vide quam fplendide lucis notionem exornaverit poe- ta; in quo iterum divinitatis Augufti fubeft idea. Scilicet benevoli numinis praefentia iu-
folito fulgore (vid. ad III. i€. 1.) aut candida nube (uti irati caliginofa ) ', qua amictum eft (v. ad I. 2. 31. ) prodi credita; unde adeo tota natura refulget, laetioremque faciem induit. Notiflimus Lucretii (I. 6 fqq. ) locus de Venere : Te , Dea , le fugiunt venti, te nubila cacli
adventumque tuum: tibi
ritlent aequcra ponti , placatum- que nitet dijfujo lumine caelum; quod phantafma varie exornn- tum eft a poetfs. I^itur Au»ufti vultus injiar Veris ajfulget, rc- fplendet, per naturam fulgor eius diffunditur, Veris (perfo- nam cogita, uti in fplendidiffi- ma pompa apud Lucret. V. 736. Cf. IV. 7. 9.) adventan- tis inftar , quod difpnins nubi- busferenitatem reducit. Dictum inde "Eao 3^0 J ffs 1 ov , k £ u s- 0 w v vsOtw» s' A. a t v) 0 Op- pian. Cyneg. I. 119. Hinc fua- viter Theocr. VIII. 41. 43.
iravTa sao svS" « k<xX«
ircnc i-KiviarsiTx.1 , laudante Boct- tig. ; et venuftas , veris inftar affulgens, Xagirwv sao Iulian. LVII. 1. (A. Br. II. 506.) et Alexand. Aetol. V. 7. (A. Br. 497.) xowSvj^vj? , icxqoe SaAsoci-
tsoos; fecuti Theocr. XIIT. 45.
cui
5<*4
O. HORATII FLACCI
Vt mater iuvenem, quem Notus invido Flatu Garpathii trans maris aequora Cunctantem fpatio longius annuo Dulci diftinet a domo,
Votis
eni Nfj^sia s«q oQowff* dicta. — .7. dies , menfes, anni eunt, procedunt, obvia ratione, poe- tis admodum frequentata. Vide ad IV. 7. 12. — 8- Soles, <f>asa , quatenits cnique diei fuum folem adli^nant. Memini jtui condere Soles lnniliter Virg. Ecl. IX. $2. — melius, purius nitent , fervata imagine pro, re- creaiur pntria te praefeiue.
v. 9. Molliuimum defiderii affectum , quo Patrem fuuni patria pie profequitur, egrojiie poeta cum materna foljicitudine comparat, quae per longiprero unici iiiii abfentiam vigorern atque incrementa cspit maxima. Couiparalkmem per fe dulciili- rnani et ad. UJQyeudo* ... , aptiilimam vide qtiam hiotoyuig expofuerit , animaveritque poe- ta. Augetur dftUdevii aftactua itineris fufcepti difhcnltnte at- que pericuio , vivuieque ad coelum expanhs in litore matris, vota metu duplicantis , manibus oftenditur. Acuant taiibus locis h.umanitatis fenfum . liomines inrenniti frigidiorisque fangui- nis. Profecit autem poeta ex Homeri Od. XVI. 17. compa- ratiyne, quamquam paulio ali-
ter adomata : <Lc bt ir«nj£ ov iraiOa fytka Qqovswv ny«Tj(j: tk&cvr sj «t/>j? yctitfg hlnarvf sviavrio, fxovvov, rvjkvysTOv, r.;j £— akytot —okkot /jo^^tvj' ojc Tort caet. Cum Noftio cer- tamen inftituit Oppian. Hal. IV. 555 fqq. uic h ort Tqk-jytrov /u>)t>)0 yovov , v/ y.at av.oiTvjv »!/• V6TK dkkobotxijv r\)ks ypov9L yaiav tivra aj^vu/asvjj ffrsAA.jjot* vboc hs 01 gvhov dkvst , o?ffi) 01 /j.sffffy)yvc akbc yyfftc , offffa r» v.vvj.a /UJJViiv duQCTaTOifft 5* sirl/jifSaivovoa S-akaffe-jt; xy/aacrx hav.Qvitffffav giri arc/xa yxQW "ty)fftt ff—svbttv ktffZo/j.tVY)' y.ai /jttv -ko- bi; 9UK er biriffffw itfjitvyv (Doq»\ ovfftv , sytt b t~t xovrov 0Tw—a{. Intellige autein iuvenem, ad- vcriis veiuis, quo minus e Bi« thynia, quo mercaturae cauffa profecttrs fuerat, reditum pa- rare poflet, prohibitum ac de- tentum. Docte hoc Carpathii maris, qttod ei transeundnm erat, et Noti, redeunti Ita advcrfi mentione facta iimuit poeta. — Notus invido flatus Noti inviui, Notus invi- dus , adverftis , matri filii 1 tum inpidens; ornate. — ■patliii mqris aequora , folicv.nl copia poeuca pro, Carpathiuni mare,
CABMIKVM L. IV. C. V. V. $ - I 8-
Z65
Totis ominibusque et pvecibus vocat, Curvo nec faciem litore demovet: Sic defideriis icta fklelibus
Quaerit patria Caefarem.
Tutus bos etenim rura perambulat: Nulrit rura Ceres, almaque Fauftitas:
Paca-
mare, de qno vid. ad I. 35. 8. — diftinet , feiunctum eum
trnet a donio dulci, delider.ita, ultra annum. Pro quo ornatius eft , cunctantem , ita ut ei de(i- dcndum fit, a domo abeffe co- gntur lon^ius , diutius annuo Jpa:io, anuo. Ma^is autem poeticum erit, /1 iungas diftinet trans aequora, quam cunctantem trans aequora.
v. 13. Praeclare omnia cu- mulat poeta, quibus foliicitudi- nem matris, falvum lilii redi- tum a Diis impetrandi ob ocu- los ponat. Voiis, Diis pro in- columi iilio uuncupatis, vocat iuvenem, Deos exorare ftudet, ut reddant fibi filium. Vrecibus rocarc imbrem fimiliter Virg. Ge. I. 157« Ominibus fauftis captandis , aut , ii finiftra appa- reant, iis avcrruncandis. Vtrum- que coniungi follenne. Liv. praef. in iin. Cuin bonis -potius ominibus , votisque ac procutioni- lus Deorum libetyius incipertmus vnet. — 14. noii demovet fu- ticm, £xis in mare ocuTis pro-
fpicit, undft eum ventmum
fperat. 15. Eoclem tui deii-
derio flagrat univerfus populus. — defidejiis icta , toS-ih (3A.ij- Siica , tfiiqtf •ffSTAvjyutv^ , ut Aefchyl. Agam. 555. et 1215. Defnhrio perfixa iuvenci , Lu- cret. TL 560. Cmnino de quo- vis vehernentiore animi ailectu. poetis adhiberi, in vulgus no- tum eft. — JiJelibus , fidem. amorem , pop. Uom. in te te- ftantibus, pio animo profectis; fignificanter. — 16. quuerit, funviter defiderii notionem ex- ponit. Cf. III. 24. 32. Alia vide apud Mnrkl. ad Stat. Siiv. III. 5. 52. Omnino de/id. ictu quacrit , delecta copia eft pro vulgari, deiiderat Caefarem fmiro, quod ipfura quaro au°u- fte pro tenui, te.
r. 17 fqq. Vt omnem fimu- latae pietatis fufpicionem excln- dat puet.i, cauffas fubiicit, a quibus ardentifTimum illud de- lidcriian pioficifcatur , infignia ipfius in remp. nierita ; quse docte ab effectis declarata ftatim fub-
?>66
Q. HORATII FLACCI
Pacatum volitant per mare navitae: Culpari metuit Fides:
Nullis polluitur cafta domus itupris: Mos et lex inaculolum edomuit nefas:
Lau-
fubiiciuntur. Declarat autem ea ab fumma omnium rerum abundantia, fecuritnte, innocen- tia , mommque integritate ; quibus quum auream aetatem fere dehgnari conftet, in prom- tu eft ariem poetae perfpicere, qua Augufteum faeculum cum aureo compofuerit. Bos tutus, tuto , fecure rura perambulat, otiofe in pratis pafcitur. Per- ambulare , quod alias cft errare, palare, vagari, de paftu gre- gum. Bovem aratorem intel- ligunt nonnulli, nefcio quam commode propter feqq. etonmi- 110 fuavior fecnritatis imaao, grex libere per prata vagans, dum pafcitur. — Venufta exi- miae ubertatis imago : Ceres et Faujiitas, quae alibi Abundan- tia, Copia ( C. Saec. v. 60.) nutriunt rura, fecundant fege- tes, unde largus proventus exiftit. Conlimilis imago apud Tib. IV. 1. 163. JS'on illic colit arva deus Bacchusve Ceresve. Noftrum ante oculos habuit Sil. XII. 575- Arva coquit nimium « — — caetera propenfae Ce- reris nutrita favore. • — alma, benevola, in largiendis frugibus. Ad fententiam IV. 15. 5» tua.
Caefar , aetas fruges et agris re- tulit uberes. — 19. Nauitae, fpeciatim mercatores, volitant ptr mare , fecnre maria traii- ciunt, quippe pacata, non am- plius infeftata, compofitis bellis civiiibus. Appofite laiuiant, quae nautae Augufto finum Pu- teolanum praetervehcnti accla- marunt, per illum fe vivere, per illum navigare , libertate atque fortunis per illum frui , apud Sueton. Aug. gQ. Volitare prae- clare lafciviam et audaciam nautarum in fumma fecuritate depingit. Vide vel Ernefii Clav. Cic. h. v. — 2.0. Fides metuit culpari , cavet , ne cul- petur, omnino non culpatur, fin- cera , incorrupta, integra eft ab omni fiaude ; nota loquendi ratione.
v. 21. Per te reftituta difci- plina publica , reducti mores maiorum. EJfectum maxime hoc Auguftus voluit latis legg. Iuliis de aduiteriis, quae omnis morum corruptelae fontem ha- beret. Cf. III. 6. 17. — NulUs polluitur caet. Matrimonia cafta funt, nullis ftuprfs polluta, con- taminata. Notae graecorum lo-
CARMINVM L. IV. C. V. V. 1CJ-2& ^Gj
Laudantur fimili prole puerperae :
Culpam Poena premit comes.
Quis Partlium paveat? quis gelidum Scytlien? Quis, Germania cjuos liorrida parturit
Fe-
loquendi formulae , p.itxtvstv, nir/yvttv Atj^oj , hac de re. — ~
22. More priftino refiituto, latisque, quae adulteria com- pefcerent, legibus. Sed nova fententia ornate expofuit poeta. — edomuit , coercuit , exftir- pavit nefas, flagitia , h. adul- teria , quaefito verbo. Nam JLicentia evagatur , cui lex fre- num iniicit , illam compefcens, ut IV 15. 10. ubi vid. Not. — maculofum , foedum , turpe, comnmni flagitiorum epitlieto, quatenus vo/xov /jnalvovm ( ut Incert. apud Stob. Grot. p. 119.) vel homini notam inurunt ; tum follenne poetis, labes adul- tcrii ( ut Ovid. Am. III. 5. 44.) libidine foedus et maculojus Tacit. Hiit. I. 7. et fimilia. Re- fpondet igitur tu> yolluitur. —
23. Caftitatis fideique uxoris in maritum maximum apud anti- 4JUOS argumentum proles marito fimilis. Landatis iam ab aliis poetarum locis, Hefiod. 'Epy. 233 fqq. Theocr. XVII. 44. Catull. LVIII. 225. er. Martial. VI. 27. 3. adde Athen. V. p. 190. Noflidis ep. VII. 4. (A.Br. I. 195O V x«^5" cxxa iri\tt ttnvm ywtZsiv *ax. Ovid. Triit.
IV. 5- 31. Alia habet Abrefch. ad Ariunen. Lectt. p. ii>o. — 24» Culpam premitpcde, fiatim fequitur, inliat ei 1'oena; fia- gitia itatim vindicanlur; ne di- latione robur acquiranr, latius- que ferpant impunitatis ille- ctamento.
v. 25 fqq. Securitatem exter- nam civitati Romanae ab Au- gufto effectam vivide delineat poeta, commemorntis fpeciatim, qui impeiium Rom. antea in- feitaffent , atrocillimis hoftibus, nunc partim edomitis, partim repreflis. Vividum fecuritatis fenfum vivida pulchre prodit oratio. De Varthis domitis vid. ad III. 5. de Scythis, ultra Ifirum repreflis v. II. 9. 23. De Germanis v. IV. 4- deniqu» de (Jantabris v. II. 6. 2. et III. 14« init. — gelidum Scythen, gelidae orae, (I. 26. 4. ) Septen- trionis incolam. — 26. Qui» fetus Germaniae horridao, docta cpirhetorum permutatione, pro fetus Gernt. horridos, Germano* adfpectu truces, immani virium robore quantumvis ferocei ; ita enim accipidebeie, docet oppo- htioni* (r* pave.at ) elegantia,
Ar-
568
Q. HORATII FLACCI
Fetus, incolumi Caefare? quis ferae Bellum curet Iberiae?
Condit quisque diem collibus in fuis, Et vitem viduas ducit ad. arbores:
Hinc
Atque hoc fenfu feram Germa- viam dixit Ovid. TriJt. IV. 2. i. et ex P. II. 8- 3.Q- ( nbi eadem oppoiitio: Sie fera quam pri- inum pavido Germania vnltu caet. ) Germaniam atrocem Pri- fcian. Perieg. 275. Gtrmanos truces idera 294. Iufra V. »6. 7. feracaerulea Germaniapube. Ad horiidam, qunTacitiadhuc fqua- lebat netate , Germaniae faciem vix bene referas ; quamquam hor- rere proprium Jiac de re verbum. Eadem virtute Valer. Fl. II. 645. lici t hinc faevas tellus alat hor- rida gentef, ubi faevus tm hor- ridu lucem fuam affundit. Cae- terum incolas lelluris, in qua nati eductique funt , fetus , fu- bolem, atque alumnos dici, no- tuni vel e Catull. LXIII. 50. Vatria o viea creatrix, patria O mea «enetrix. Avien. Defcr. O. 511. de liac ipfa re : Italidum. ih moejta paludivagos Gernia- niajievit alumnos. Delecta autem h. 1. in Germanorum atrocium defcriptione imago , quafi •y>jyg- vcuv uaLuram ii referant, terra fati. fetus autem adhibuit poeta , non quod inftar catulo- rum ferarnm elTent , fed propter Geunauiam. nratrem ; cuius ie-
tus eft, quicquid intra eam gis;ni- tur. Caeternm orationis co(o- rem c Noftro duxit Sil. I. 2,50. atros chalybis fctus humus hor- rida nutrit , fatis fciiciter. — 27. In incnlurni Caefare magna §&<vcr>j; elt, et ad totarn qv)<tiv fpectat ; hoc vivente , htiius nominis terrore contremifcunC gentes ! — iberia jera, propter Cantabros feros , bellicofos.
v. 29. Succedunt fuaviHimae tranquillae atque inter iuCundif- Jimos labores actae vilae pictu- rae, quibus animum poft horri- darum gentium enumerationem mirifice deliniri feutias. Ex opere autem ruftico gratnm tan- tuin cius fpeciem repraefentat, vini culturam, atque ex. Iiac ipfa genus quoddam, quod nec taeilii nec defatigationis olleiiJio- neni habet. Tum ipfam hanc iinpendi vides operam ad vitam gcnialiter ageiulam ; quam Ji.a- tian exquiJita ratione ad Augu- ftura, felicitatis iltius auctorem, relatam (ubiicit. — Condimus diem, duin inter opus , quo per totum diem occupati eramus, conditur , elabitur, occidit; ciuodde fole magis proprie dici, iii
CAUMINVM L. IV. C. V. V. 27-34. 569
Hinc ad vina reclit laetus, et a]teris Te menlis adliibet Deum :
Te multa prece, te profequitur mero Defuib pateris: et Laribus tuum
Mifcet
in promtu eft videre. Atque
ita iam CalHrti. ep. II. 3. yr iov
iv kicyry xars hvtnx/jav , et inde
Virg. Ecl. IX. 52. Paallo ar<>u-
tius Claudian. LII. 1 5. ldem
eondit ager foles , idemque re-
ducit, pro, in eodem agro fetn-
per verfatur. Saepillime autem
foiem cum temporis fpatio, quod
Ctirfu fno effictt, h. die permu-
tari , in vulgus notum. — in
coliibus vitiferis , vinetis. —
fuis , quorum nunc tuta pofTef-
fio eft ; qttae bellis civilibus ad-
modum incerta ernt. — 30. Et
xnaritat. arbores vitibus , alli°at
vites arboribus ; nota loquendi
ratione. Vid. ad V. 2. 10. —
viduas , antequam iis alligaren-
tur vites ; ornat. Propvie autem
arbores viduae , oppof. vitibus
maritis , ut Itivenal. VITI. 78-
Stratus humi palmes viduas de-
fiderat ulmos. Catullus tamen
vitem viJunm appellat LXII. 49.
— 51. Hinc , abfoluto diurno
Opere, redit (nara quovis die
hoc facit) ud vina, compota-
tionem inftituit, laetus convi-
via curat, ut de agncolis Virg;.
Ge. I. 301. — menjis alteris,
fecundis te adhibet, tanquara
Tom. II.
deum lriTqaxt<\tov. AUudit poeta ad Graecorum morem, qui deorum tutelarium p.rva hgilla menfis ftiis adponerent, quibus poft epulas lib lrent. No- tiflimus Alexandri Hercules iri- rqa-xe^io;, Oenius tutelaque men- Jae , Lyfippi opus itnius pedis menfura , quem pttlchre defcri- bit Stat. Silv. IV. 6. Cf. omni- no quos laudat Barth. ibi ad v. 32. Oratioms colorem Virgil. quoque inde duxit A> -n. V. f>2. ad!;ibete Penateset patrios epulis, et quos colit hofpcs Aieftes. Non igitur h. 1. fimpliciter eft, tibi, ut deo , libat; uaiii boe v. 33. demum fubiicitur ; quam- quam libationes AugtUto publi- ce decretas transferendo buic graeco mori anf.im poetae dc- diffe recte ftatuas. De iis Dio LI. 19. p. 457- *'v roi; evnat- t/oic, e-j£ oti to~ic, vioivoic;, akkit via) tcii; 10I01;, •x»vtx; «lirni eiriv- hav bH.i\ihi7ixv. Enndem apud Graecos regibttl habitum hono- rem fuifTe docetLuciani Catapi. I. p. 633.
t» 33. Te profequitur , colit,
honorac rnuiti» precibus, et
A a jneru
5?o
q. HORATII F-LACCI
Mifcet numen, uti Graecia Caftoris Et inagni memor Herculis.
Longas o utinam, Dux bone, ferias Praeftes Hefperiael — dicimus integro
Sicci
mero pateris defufo , libatione facta. Nau» prcces et libationes Tt/J.at 5tujv , nr.de laticum liba- lit honorem Virg. Aen. 1. 756. et fesxenties alibi. Factas autem fuific prcces inter libandum do- cet vel I. 51. 2. quid orat , de pai ra novum fundens licjuoreni ? Ad fententiam Ovid. faft. II. 637. Bene nos , patriae , bene te , Patcr , optimo Caejar , di- citc Jujfufo per fa<ra verba me- ro. Tliall. Milef. I. 3. ( A. Br. II. 164.) de eodem vel Ti- beiio : a/Jtfyi cs Qwjxoiq y-'0o- 0v'vov$ ( f. "y>)~ lcvvot) koifiixc erivoo/xiv otStxvarcic ( f. a2otv»' Tiy ). — Laribus mifcet inter Stouc T*Tf«/5V<> gentis confer- vatores refert tuum Numen, uii Oraecia beroas fuos, Diofcu- ros et Hercuiem. Diis cmt^oci adnurnerat. Hinc pailim in nuiuis Auguftu9 Parens et Confervator P. ii. dictus. Iungi autem opovtere: uti Grae- ciu Caft. et ll-rc. Diis fuis mifcet, vix dtibitandnm. — T>itnior ornate docteque adie- ctnm pro , propter ingentia ipfurcirn mcrita. Plenius ita Cic. Oft. HI. 5. Hercuiem ho-
minum fama , beneficiorum ma- mor, in concilio Caciejtium coU locavit. Ad rem conf. III. 3. 9 fqq. De libatione Herculi ficri folita diferte lon II. 5. ( A. Br. I. if)2.) cxbvoovrt c 5' ayvwc 'H(3«vAs( r' 'AXKjUifvy ts — i* Aisf aqyrcpLtvci ir/vuu/x4v caet.
v. 57. Diu praeftes , l.ir^ia. ris, concedas Hefperiae , Itaiia* tuae lias ferias > bnnc tranquil- iitatem ac fecuritatem, ulin,.m banc felicitatcm diuturnam effe velis! quam fplendide de Auj guflo , tanquam deo , pro vul- gari , diu vivas ! Minus gravi* ter, quamqunm eodem divini- tatis adftimto colore Thall. ep. I. V. 6. i-^cjj.lvpic Yffxiv ttzi/.-j jxevoic «V iroc. Ornatuni foite Nofter rcpetiit ab tTihyp.ltxit Deorum ; nam iis praefentibus feriatur tota regio, fcftis epu- lis , cboreis caet. occupnu; qualem vitam otiofam atque iu- cundarn An»;iifto Romani de- beant. — dicimus, precamu* te mane et vefperi. Vtrumquf exornavit poeta. Die integro riulla dum parte fui demta. — Sicci viuo necdum irr
Viu.
CARMINVM JL. IV. C. V. V. 35-4°« 371
Sicci mane die, dicimus uvidi, Cum Sol Oceano fubeft.
Vid. I. i3- 3» Cf. Plaut. Afin. Animadv. ad Lon». p. 141. —
V. 2. 7. Pfeud. I. 2. 51. II. 1. 40. Soi Oc fubeft, e poetica
finiplicitei ornat, et infervit ratione; fuaviter a compotatio-
oppnf. wiJi, madidi, fStfif&y- ne nocturna tempus vefperti-
jxivei, de quo confule Villoif. nuni defi^natur.
Aa 3 CAR-
372 Q. HORATII FLACCI
C A R M E N VI.
ARGVMENTVM.
tjollenne, qnod ludis faecularibus, a. V. JDCCXXXVlf. magna religione celebrandis , in templo ApoUinis Pala- tini a choro puerorum ac puellartnn caucretur , carmcn ab Augujio fcribere iujjus Iloratius, quo augnfliorem muueri ijii , Jibi admodum honorijico, Jpeciem ac dignU tatem conciliaret , Apolliuem hoc carmine, quod quidem, rejpeclu jaecularis carminis , Trqooifiiov appcllatione optime indigites, antea invocat , cumque, ut fe, car- men illud meditantcm , adiuvet, d/vinoque afjlatu digne- tar, rogat. Iam, quum maxima iam apud populares fuos lyricae poefeos farna vigeret , id quod huius ipfius muneris iniuncli ratio abunde ofiendit, fatis pocla habct , ApoUinem orare, ut , quani ei acceptam ferat laudem pocticam, nunc tuealur , integramque confcrvet. Tum, ut omnia recte peragantur , fumta chorodidajcali ■psrfona ad chorum converlit fe, nwnetquc eum, ut gravif- fimis , quas in Je tuendas recepcrit , ne dejit partibust propofita, qua Jiudium eius acuat , iucundijfima quon- dam rei bcne geftae recordatione. Iam in tractando hoc argumento quomodo verfatus Jit pceta, paucif difpiciamus. JMagnificum fiatim prorfus cjl , quod univerjo carmini antiquioris hymni habitum induerii. Cuius quum praecipua pars in laudibus exorandi uumi-
nis
CARMINVM L. IV. C VI. 575
uis pofita fit, deleote admodum poeta eas Apollinis virtutes percenfet, quae maximuiu ad futuram rcm liomanam momentum habercnt. Jgilur cxpojila Apol- linis a Niobe Tityoque fumta vindicta in Achille, ab codcm fagittis conjojfo, haerct , in exornaudaquc huius facli magnitudine fibi maximopere indulget ; quod qui- dem, non tam nifum lyricum fecutus, quam potiut fummo cum iudicii acuviine fecijfe vidcri debet , quan* doquidem Jola Achillis morte ejjectum ejl , ut Troiana gens, non plane deleta, laetioribus incremcntis revirefce- re potuerit. Quae quam adpojita ad carminis faecu- laris argumentum Jlnt , jacile quisque inlelligat. Tum religiofo , ut ita dicam , inceffu gravitateque con~ einna nbique fcntentias procedere videas, mafculo orationis vigore probe corroboratas.
A a 3 A «
574
q. HORATII FLACCI A D A P O L L I N E M.
.LJive, quem proles Niobea magnae Vindicem linguae, Tityosque raptor Seniit, et Troiae prope victor altae Plithius Achilles,
Cae-
Vx\ 1 — 25. Occupatur poe- ta ceiebrandis Apoliims laudi- bus, fpeciali iniigniuni opernm ab ipfo edttorum , quae maxi- main nnminis eius potentiam arguunt, adtexto recenfu; quo quidem piifcorum livmnorum facieni piane repraefentari facile inteiligas. De Niobe vid. loc. clair. apud llom. II. w. 6o2 fqq. Cf. intpp. ad Hygin. f. 9. ad Ovid. Metam. VI. 146. et ad Apollod. III. 5. 6. rroles Nio- bea, hberi Niobes ; dequorum numero ad h. 1. disquirere cum quibusdam parum fiuctuofum ad poetam foret. — vindicem, ultorem magnae linguae, pitya- k^yooiac, iaetantiae mntris. IMuiina lingua , magna lociui, ut fj.tyiX;'! y/.Ojtjtrct , fxeyot fxv £-tiff£-ai, apud Graecos. So- piiocl. Antig. 12Q. Zti>( fxtya- kvjc; yXdnT/T^i vtafxirov; vTt^iy_£xi- ffx. Theocr. X. 10. /uijoL-v fxsya fxvS-tv. MtA. -cu fjL&ya fj.v3iZ/xxi. Tibuil. II. 6. 11. Magna loquor, fed iuagniji.ce mihi magna locuto excutiunt claujaa \ortia verba fores. Ovid. Trift. 3. 29. lllo
nec lerius cecidi, quem magna locutum repulit a Thebis lupiter igite fuo. De Niobe Stat. Tlieb. III. »92. magniloauos luit int* pia jlutus Tantalis , innuir.cris quum circumfufa ruinis corpora tot raperet terra , tot quaercret ignes. Dicta inde Niobe v.ani' ykwffffo; Caliim. II. Del. 96. aSvooyKuffffoc Theodoridae VII. 2. (A P>r. II. 42.) kdkc; An- tipat. ThelL LV. 2. ( A. Br. II. 125.) — fenjit, cum vi, ^ta- viter expertus eil, gravem nia- terrtae temeritatis poenam luit; ut faepius. Senec. Oedip. 4781 Senfere terrae te Dahum feroces. Idem Agam. 829. Te feiij mcaeus arcto prrjjus lacerto Juli tnineus leo. — IJe Tilyo vid. ad II. i/l. 9. III. 4. 77. ftaptort qui vim Dianae iuferre cnna- retuv; follenne hoc de ftupro violento. Vid. v. c. SeiiiiC. IIippol. 627. et 726. — 3- 4» Acliillem a Paiide, ttla Phoebo diiiiiente, confoffum ivi vati- cinatur Ilector moiilnuulus apud Hom. ll. XXII. 35' qtiem fequitur Virg. Aen. VI- 57i
t.ARMINVM L. IV. C VI. V. 1 - $. 575
Caeteris maior, tibi miles inpar: Filius quamquam Thetidos marinae Dardanas turris quateret tremenda Cuipide pugnax.
llle,
Sophocl. Pliiloct. 353. TOhif
%.tv o\vbpo; ovhtvog , Sscv &' uiro ro%tvroq , dt$ Xeyovatv , iv. 4>ei- flov ht*fA$if. Vid. Intpp. ad Hygin. f. 107. — Phthius, 4,~<u,t>jj, a Phtliiotide, Thelfa- iiae tractu, cui imperabat. — ■prope virtor Troipe , fublato, qui Troiae exciJium inorabatur, re. De eodeoi II. 4. 10. Tradidit fejjis leviora tolli Par- gamaGraiis, ubi viJe Not. — altae , «irttvys, IIomericoTro- iae epitbeto.
v. 5. In Achillehaeret poeta, Ilomericis , quibus rem expo- ncret , invitatns imaginibus. Onuiino 1\ ricae ratioui fatis •onfentaneun) videtur , alia transmilterc aut breviter attin- gere, alia vero copiofius tra- ctareatque omni fpiritus poetici ivocpysix inftvuere; cuius rei apud Pindarum et Noftrum fa- tis luculenta extaht exempla. lloc autem loco maenam tracta- tionis artem bac ipfa amplifica- tione ofiendit posta, quando- quidem mors Acliillis maximum inltaurandaein I.atio Troiaemo- mentum faciebat. Vid. vv. fii fqq. Cneterum Acbillis vir- tiitein inligniter extullit poeta,
quo maior inde Apollini jiioiia accederet. Iam vv. 5 — 3. vulfi,aris cnuntiatio erat : quam- quam berouni , qui ad Troiam veniffent, fortiffimus c-flet. (jaeteris Graecis maior , fis/^wv (ut Aefciiyl. VII. adv. Tlieb. 427.) fortior, ipi^rog JA%aat&* (Hom. II. I. 412.). tibi foli miles , iroks fjn7rl)s wv , im-ar pugna, inferior tecum oOngret fus, pu^na decernens ; baec 110- tio fubett*<j>Mi/*A — 6. (Juam- quam ille fumnio virium roboie polleret. lloc admodum y&§ iliultri eius rei docurueuto defignatur a poeta. Pro , iile, qnanta cum vi, filius 'lhetidis mariuae, utpote qui dea n.tus effet. In boc plerique totius fententiae vim ponunt, quod vix putem. Tum faltem ita fententia conftituenda forei : quamquam fe Tbetidis bliuiu immenfo virium robore pioba- ret ; quod ad noftrarn rationeut proxime accedit. — 7. turra, proprie pinnae , propugnacul» murorum, tum ipii muri, ut irvoyoi , <TTf-.(£ avo irufywv Elirip. Hec. 9»f>- r-voyoi Ztirtvv.rot Troiae, Siinniias Bip. 12. ( A. Br. I. 210.) QnatU eas, con- ' vellit, labe&CUt Acbilles pugrtax A a 4 tre-
516
Q. HORATII PLACCI
Ille , mordaci velut icta ferro Pinus, aut inpulfa cupreiTus Euro, Procidit late, pofuitque collum in Pulvere Teucro.
111 e non, inclufus equo, Minervae Sacra mentito , maie feriatos
Troas
tremenda cufpide , oppugnans ag»reffus eas , infixa iis fortiter lancea , folo haiiae impulfu. Excelii/IIma imago, qua valtae vires Achiliis raagnifice reprae- fentanuir. Ad Noitrum, Achil- leis infelix Trcia luiertis quaf- fata dicta in Anthol. Burm. T. I. p. 654. Ad falaricam 01- natum verborum tianstulit Sil. VI. 21.5. fuetamque movere ex- celfas turrcs immenjae cufpidis huftam et VII. 485- Punica Ro- mulcos quatient mox fpicula muros.
v. 9 — 12. Achillem mkiu- %iov (II. <p. 527.), quototius tetraiiichi vis redit, eere^ie poeta repraefentat ab amplo fpa- tio, quod cadens occupnvit, Hoinerica fpecie, comparationi- busque nfus. Procidit, procu- buit latc , iv.rtrivvaro f. ut de Achille Mom. Od. w. 39. 40. cu hs ffrgotyaAtyyi y.ovitf v.tiao /x t y fl 5 /jis yu kw ar 1. Vaitam corporis inolcm vivide decla- rant comparationes , et iplae ex Homero ductae; veluti II. V.
414- Vid. Cerd. et Hevn. ad Virs;. Aen. V- 448- AddeHe- fioil. Scut. 421- — icta, cae/a ferro. — mordere poctis rei dicuntur invicem nexae ( ut fi- bula Virg. Aen. XII. 274. Stat. Theb. VII. 659.) veln.olefua ( ut anrorae uncus morfus Aen. I. i6g.) aut vi fortitcr impactae ut h, 1. — impulfa Euro , de- iecta vento. — pojuit collum, collapfa cervice ( ut apud Virg. Aen. IX. 434- ) iaciut in pul- vere, jtaTTSffsi/ Iv KOviycTi (un.ie xnTjffToujj/afvoj , occifi , apud Aefchyl. Sept. c. Tlieb. Qn.) Teucro, ad Troiam.
v. 13. Ille totam Troiano- rum gentem, quae infita animo ciuserat tiuculentia acfei itas, pe- nitus exltirpailet, ficque ornnem inltauiandae aliquando in Latio Troiae fpem intercepiffet, ni caet. Acute poeta lunc de Achillis faevitia, quae nulli Tro- ianovum parfura fuiffet, con;e- ctuiam ducit ab animi eius fe- rocia atque imm.mitate , per to« tam Iliada confpicua. Cf. iLv, 4^7-
cabminvm l. iv. c. vi. v. 9-i8« 577
Troas et laetam Priami choreis Falleret aulam :
Sed palam captis gravis, heu nefas! lieu! ISefcios fari pueros Achivis
Vre-
467. fq. Praeclare antom ad Achillis brtttam animi ferociam luce fua coHuitrandnm attempe- rata ab Horatio omnia, adfcitis ab Ilio per fraudem cnpto colo- ribus. Ille non fallcret, fed ureret, ni, pro fefeilnTet, uliijTet, niii caet. nota graecitate. ille vcn fraude Troianos opprefTifTet, Troiam cepifTet, uti poft mor- tem eius factitm. De eauo du- rateo h. 1. exponere, nihil atti- net; adeant, quibtis opus eft, Vivo. Aen. II. 14 fqq. Q. Cnl. XII. 66 fqq. — Minervae fa- cra mentito , qui mertiretur, fe Minervae facrum, aVa£>j//«, cffe, doctc pro , quem Graeci Mi- nervae pro redituvouim (Vivg. Aen. II. 17.) vel ad eam pro- pter Palladium furreptum pla- candam exitructum fimularent. — 14. male cum maximo in- fortunio fuo , fatis uitempeftive feriatos , ob Gmulatum Graeco- rum difceffum feriantes , otio folutos, diem fcftum fecure' at- que hilariter agentes. — 15. laetam choreis, inditlsentem cho- reis. Suavior haec ad animum imago , quam Ji Priami aulam f. regiam fomno vinoque fepui- taTn exhibuilTet poeta.
v. 17 — 20. Sed aperto
Marte urbem expugnaffet , iri-
cendioque abiumnfTet , onines-
qtie ad iinmn Troianos occidif-
fet. Agnofce poetam cum in
connectenda artiiiciofe fententia,
ttim in eadem graviter ac ovna-
te enuntiauda. — valum d/jifyx.
ho-j, ut Agnth. LXIH. (A. Br.
III. 58') « nAs/vi TIotafj.cv To*
ktc , av a\<XTA^at -EAAavwv es-
v.irv)c ovx iTxkonjatv Aqv\c ifjt,-
(paoov, dkk* iT-rsto nanov £uA.cw
Magnifice Capaneus apud Stat.
Theb. X. 477* Nunv nunc milti
vincere vuUhrum tefte die: me-
cum clamore et pulvere aperto
ite pnlam iuvenes. — gravis
cavtis , fixovc iixkwv.oTt , crude-
litcr cum cnptae urbis incolis
a^ens , immnniter in eos fae- c
viens; cuius rei fpecies ftntiin fttbtexit poeta. Ita (ia^i; Yiso- catc Alexander dictus Theocr. XV H. 19. otc ci/ yivoto (Sanvc Rhian. VII. 4. (A.Ur. 1.481.)- — 1 8- Nejcjos fari -puc-ros, v/)t/« «Hva , iufantes , ac vel latcntem ndhuc in matris alvo, neque dum natos ureret fiam- mis, igni Troiae aruentis inie- ciffet. Praoclare ita Troiae in- cendium involvit poeta. Poftre- Aa 5 m*
578 Q- HORATXI FLACCI
Vreret flammis, etiam latentem Matris in alvo:
Ki, tuis victus Venerisque gratae Vocibus, Divom Pater adnuiflet Rebus Aeneae potiore ductos Alite muros.
Doctor
ma cx Agamemnonis orntione eios nutu, citi populovum fara
expreffa apud Ilomer. II. VI. nliigavet nnuquiias, ne caeteri*
57 fcjq. toJii (Tqwwj ) pqrts Diis quidem in homincs quid-
Cwsy.tyvyot biit&v oXtSgov, yji^otc quaut licevct. Acnte linc iam
S' ■/s/j.srsqxc- //:-)§' ovTivot -yao-Tif' obfervavit Luctat. ad Stat. Theb.
f/*jr>)o neZgev i&vrtt tygfot, fj-qb* V. 276. quod epicis poetis, IIo-
c{ tyvyor iHkX* apiix TraVTif^Ikiov mcvi nufpicia fecnlis, pa
IJjriro.WfliT <\v.i{ot<Troi Hct} atyavrot. frcquentatuv. Qunc fpecies eti.nn
ad Romaiti imperii di»nitatein
v. 21. Nifi Achilles occifus ac fplendorem auguftior videvt
fuiffet. Pro hoc fuavijfima ad debet. — victus vocibus , ii-.-
Romani impevii ovigines , qur.e tus pvccibus Apollinis et \
AcLilleiu ante Troiae evevfio- vis gratite , cuisis ideo precci
nem toilendnm fuaderent , con- elTicacifJimae, adnuit rebus Ae*
veriionefacta : nifi Divuni paler, rteae , conce/Dt Aeneae (muo
lupitet nou omniuo ddendos graecifmo) caeterisque Danaum
Teucvos itatuiffet, novam iis in veliquiis, muros, novam urbem,
Latio urbem condendam con- Romam , -potiom alite , melk.vi-
ceiliffet, qnae caput ovbis tevva- bus, quam quibus Tvoia con»
liim futtira effet. CuiiceiTo au- dita fuiffet, aufpiciis, ductnm,
teni ho<- - etiam in Acbillis Irfum exfiruendam , verbo , quae ae-
confenfiffe ftvcni haud ueceffe tevna fovet. Ducsre muros vel
erat, ut difertius exponevet omnino efi, educeve, ftruere,
poeta. Cnetevurn antiqunm, ut vel , quod maUm, foffn dncta
ita dicnm , Horatius obtinet, locum exftvuendo rotivo defmive,
quod a Diis gentis eius tutela- quod ipfunt aufpicato Ji
ribus fefe Iupitcr exorari pati- Ita plane vefpondet gr. iXccjvn:,
tuv; quod cum ad maiefbteni veluti Ilom. II. IX. 549. sA«u-
Iovis recte aeftimaiidain fieri vt»v r«spoov. Atquehac vinute
neceffe erat, tum quod absque ducere muros accipcre praeitat
CAiiMijyvM l. iv. c. vi. v. 19-28. 579
Doctor Argivae iidicen Thaliae, Phoebe, qui Xantho lavis amne crinis: Dauniae defende decus Camenae, Levis Agyieu.
Spi-
propter adi. molirique arcem et feqq. in delignandis rerum fiin- damentis occnpata apud Virg. Aen. I. 415. De aufpiciis in condenda nova (ede captis nota res vel ex Callimaxho II. Apoll. 5,5. $ot'/3cj> 6' tffxofxfvot vokioic 5(£/^£T^v')(ravro av$owiroi, ubi vides iiafjArq-^cxiDai idem effe, quod fpccialius Nofter, ducere muros.
v. 25. Nova Numinis invo- catione facta ( quod et ipfum ad prifcorum hymnorum formnm adcommodate fit ) poeta ad pre- ces tranlit. Fidicen kvgitqye (utApollo audit in Oxpnic. Af- gon. 7.) qui lyram pulfas, ivipiqy.ty^, kvoac,- aoiSawv //£- liwv, Callim. II. Del. 5. — doctor 2'haliae , h, 1. Mufae ly- ricae, Argivae , ( ut Graiae Ca- menae II. 16. 33.) qui docuifti GraecOs lyrica carmina ( kvqac wirtxcs Dtciriv aoihav <£o7j3c?, «yvj- rxq /aeXiwv Eurip. Med. /f24") qni lyricos poetas Graecos nu- mine tuo afflaiti. Cum delectu hoc; nam ad iftos exprimen.los Horatium fefe compofuiffe fatis conilat , et ipfe pailim prae fe
fert. 26. Cjui Xantho lavis
amne irines : doctius et quaeft- lius quam , tv^cilrx , «kijcsho-
fjiix. Snpra ITT. 4. 61. (7ui ror* ■puro Caftaliae lavit Crines folw tos. — 27. Defende, tuere, fuJtenta decus Camenae , Canie- nam ; fed alterum h&$y&$, qua- tenus Iloratius magnttm carmi- nibns lvricis uoiuen inter Ro- manos ( cf. III. 3. extr. ) adeptus effet. Illud autem fplendide pro viilgrtfi, adfis, praefto fis mihi camnti. — Daunia oppo- nitnr slrgivae Thaliae, Appula, mea; nihil amplius. Ita l\o- tnande fefe fidicinem lyrae No- fter fert III. 3. 25. — 23. Jirrici co<iuomento Apolltnis Athenis per vias (ayiia;) reli- gio erat, in quibns arae ipfi erectae erant. AviJtopli. !£$»)*'. 8^0. Sollennis inde haec.ee in Graecorum hymnis conrpellatio. Adi, quos bene multos laudat Valken. ad Eurip. Pboen. 634. — levis , ktioc U-rtfvetV ; vide, li tanti putes, Ruiiiik. ep. crit. I. p. 66. Spectat autem ad aeter- nam Fhoebi iuventam ( Tibnll. I. 4> 37- ) epitheton. Certatim laudant Callim. II. Apoll. 36. Dqkiiaic oJo' oo-ffov «xi yjjooc YfkDt irapsiaij.
v. 29. 30. Senfus , quos his vv. explicuit poeta , nnice pro-
CtiCtOS
580 (£. HOKATII FLACCI
Spiritum Phoebus milii, Plioebus artem Carminis, nomenque dedit poetae. Virginum primae, puerique claris Patribus orti,
Deliae tutela Deae, fugacij; Lyncas et cervos coliibentis arcu,
Les-
fectns puta a verbis , dcf. decus minis intellige. Vtroque defi-
Camenae. Nam illud decui fe gnat facultatem fuam poeticam
Apollini acceptum ferre, uunc Horatius. — nomen poetae,
iactanter fubiicit. Atque haec quod ponar inter vatum ehoros.
arrogantia multum -gravitatis IV. 3- 15. liabet in poctr, , qui augufta
Xj>fcbihix>TKoiXcv perfona lumta v. 31. Afferta carminum fno-
choruni carniiuis faecularis mo- rum divinitate poeta ad chonim
dos edocturus eft. Ita euina couvertitur, ipfa eius fplendida
demnm muncri poetae, ut ita profellione ad condifcendos mo-
dicam, faccularis fe parem oltcu- dos iam excitatum atque piae-
lare poterat. lluthuhafmum paratum. — VirginuM primae,
poetae plerique h. 1. agnofcuut, natalium fplendore, e clruihi-
quo fe ab Apolline exauditum, mis geutibus ortae, pufrique,
canendoque carmini facculari iuvenas eiusdem profupiae. Ad
iam idoneum pioftteatur ; quod rem vid. Argum. carm. Saec.
quam alienum ab h. 1. fit, cum — 33. tutela, qui in tutela
moderatior atque aequabilitev eftis Deliae deae, Dianae. Ilane
per totum carmen procedens folam tutricem chori appellac
fpiritus, tum ipfa enuntiandi Horatius, quum et Apollini
ratio ( artem carminis , nomen fuae partes eflent, tanquam
-poetae) fatis mauifeltat. — poeta. Ad rem Catull. XXXIV.
Spiritum, excelfiorcm ingenii init. Dianae Jumtis in fide.pueU
uifum , vim lyricnm , to svSov- lae et pueri inlegri. — 34. co-
«r/tuoe;, tCQmVTHfivirav , ut II. hibentis arcu , fiftentis fugam,
16. 33. mihi — fpiritum Graiaa graphice pro, fi^entis faoitta,
tenuem Camenae Parca non men- fericntis lyncus et cervos ; piaue
dax dcdit. — artem carminis, ut apud Callim. II. Dian. 16.
t^vvjv p.o\jiffn^j , lyram fcite otxote /j.yv.irt X-jyy.ac;, p.i)T
puifaudi ; modos, numeros car- ikdipovs i3«XA.s//w/. — fuga es
prae-
carivilnvm l. iv. c. vi. v. 29 «4°- 5 8*
Lesbium fervate pedem, meique Pollicis ictum,
Rite Latonae puerum canentes, Rite crefcentem face Noctilucam, Profperam frugum, celeremque pronos Volvere menils.
Nupta
praer.lare rcfpondet tw cohiben' tis. Cacterum liaec Dianae a muneribus eius defignatio et ipfa prifcorum hynmorum na- turam redolet — 55. Servate, obfervate , attendite ad pedem, menfuram , numeros Lesbios, meti i Sappliici , quo Carmen Sacculare expreffum cft ; can- tum et incefiiim nccommodate ad illtid , et ad ictum pollicis, ad modos percufia a me lyra editos , ad modorum menfuram ( Tctkt) in carmine faeculari ca- nendo (arte enim iungendi vv. 37 — 4°- antec.edentibus). Pro carmiue faeculari docte argumen- tum eius taii(]iiam in tabula re- pracfentat pocta. liite , ex an- tiqua religione, feu ut Tibullus ait , ritus ut a prifco traditus extatavo, If. 1. 2. Male ad car- minis leges refenuit. — Lato- nae puerum, Aijtc-c x«75«, au- ufliore appeilatione, itidein lvnmis frequentata. — 33. Dianam xoXuicvv//:v primo A7c- ctilucam appellat, Komana reli- gione; eo enim cognomine in Palatio cukam fuifle ctwiftat c
f;
Varr. de L. L. IV. 1 o. Luna dtctm boctituca in Palatio ; nam illi noctu lucet templum. Eadem r*. tione Graecis dicta vukt<(£>cicvjc, v.zriXa/viiryjc. Cf. Verheyk ad Anton. Lib. c. XXIX. — cre- fcens fetce, lumine, au?o//.ivg ( Orpliic. II. Q. 4- ) ad luiiae au- ctus rcfer. — 39. profperatn frtisum, quae frugcs profpeia* reddit , rore nocturno. Quo eodem nomine Mljuc dt^i^-^roi auditMeleag. CX. 5. 07 o' «ic«- Xi)v ■JTivcvTfc <xs^i^pvr;v "oce*cv 'IIoCc. Dicta inde (pt^ty.a^-rroe, Oipb. H. 8- 5- Catull. c. 1. 19. Jiujtica agricolae bonis tectafru- giiius exples. — celejrem vol- vt-re , noto graecifmo ( ut I. *5. *8') qnae celeriter vofvit, curfu fuo celeri eflicit, ut mcn- fes proni, prono curfu decurrant ; curfu menftruo metiens iter an- nuum Cr.tull. 1. 1.
v. 41 fqq. Novum incitamen- tum, quo ftudia pnerorum ac vireinum acuat, pocta a rei pracclme gcftae iucundiflima aliquando recordation* ductum fub.
582
HORATII FLACCI
Nupta iam dices: ego Dfs amicum, Saeculo feftas referente luces, Reddidi carmen, docilis modorum Vatis Horati.
fubimi£;it. Quo quidem ii fefe erigant, quibus recte .ictorum laborum fructus aut planc in- tercipitur, aut longiJlime often- ditur, Trivialem carniain poeta pvodidiflet, fi , quod intpp. vo- lunt , funpliciter pueris puellis-. quc praediceret, fore, utmagna cimi voluptare aliquando recor- dentur, fe carmen l.ieculare ce- cinille, qui admodum ieiiuius foret exitus. Vim igitur quan- tamvis babent illa reddidi car- mon , et docilis modorum , de quibns iiatim. Puelias folas al- loquitur poeta, tanquam poeta; in quo adeo non avgutaridum, uti nec in tiujjta iam, quo fua-
viter futurum tempus decb.rr.- tur. Carmen Diis , Apollini et Dianae amicum, gvatum, in eo- rum honorem compofitum atque ritu religiofo uecantandum. —i 42. Qnando facculum exactum referret, eo finito redirent feftas luces , (pd&a , feiti ludorum fae- cularium dies. — 4.3. reddidi, cantu geftuque plane expveffi, docilis liwdorum , docileni me praebendo euifceudis reddendis- que modis Horatii, illud voce, manu, geftu, inceffu plane re- praefentavi, uti dignum erat tanta follennitate. — vatis, au- ctoris carminis; fedillud xnulto auyuitius.
CAR-
CARMINVM L. IV. C VII. 585
C A R M E N VII
ARGVMENTFM.
JLA//' diligentcm huius carminis cnm l\oJiri I. /j.. com- paratioiiem infiiluere volet, facillitno ipji coufiabit nc- gutio, proprias utrique, quamquam in eodcm argumen- to occupato, iuejfe doles lyricas, Jecuudumque alqup a fmtentiarum variatarum cxoruatarumque copia in- Jlructijjanum iure habebit , quod in poeta Jufpiciat in~ genium. Alterius enim quum incejjus paullo lactiorjit atque hilarior , a phautafmatum vigore mire adiutus; huic quiclcm poeta gravitatem quandam adtnijcuit, quo penitius Jenfuum, quos illud explicat , vis ac vcritas in legcntium animos dcjccnderet. Iam ad Jruendas vitao voluptates cohortaturus poeta, quainquam iisdcm Jcre argumentis, a vitac brevitatc, communique nwriendi ncccjfitate ductif, dcfuugatur '. cadcm tatncu nova p/ane ralionc in nojiro adornata tractataque videas. Ouum- quc alteruni ipfam veris amoenijjimam tcmpefiatem vi- tae hilariter agendae viomentum Jaciat ; ab ciusdcm de-> Jcriptione nojirum diverfo plaue conjilio exordiri poeta putandus eji. Scilicct a vere, quo qui- dcm fcriberet hoc carmen JJoratius , ad reliquas auni partes progrcffus e continuis ipfarum vicibus velocita- tcm tcmporis ita colligit , ut dcducta inde vitae kuma- iiae brevitate ad praejentis horae, Jructum sapiendum
notat
584 °-' UOHATII FLACCI
tanto acrius exhortetur , quo in certa hac vltae hrevi- tate incertior dierum Jummajit, quam uohis Dii ad- mcnji fintj ut quihus ne crajiino quidem Jdere liceat. Tum moriendi conditionem ita mortalibus propofitam fuhiicit poeta , ut ?a ipja, quum omnern Jpem reditus in vitam plane ahjcindat , de frueudis vitae voluptatihus gravitcr admoncamur. Caeterum L. Manlium Torqua- tum nepotem eius, quo Cos. Horatius natus fuerit, ad quem etiam ejl Lpp. I. 5« cum Sanadono optime accipias.
A D
IARMIXVM L. IV. C. VII. V. 1 -/j.- 3Q5 A D T O 11 Q V A T V M.
JLJiiTugere nives : redeunt iam gramina campis,
Arboribusque comae : Mutat terra vices: et decrefcentia ripas
Flumina praetereunt;
Gratia
v. i. Cnm initio conf. I. 4« init. — diffugere , liquefacta, foluta eft, contabuit nix. Forte
'o nivali ( ut Colum. III. i. vocat) co^itavit poeta, quod peris initio, pulfis nubibiis ni- rcm defundentibus, purum refplendet. Anncreon XXXVII. 7. <x&t\w; 5' i^.oc/x-^s Tirocv , vs- J)S>.dv cy.ioii &svc£vTa/. — gra~ nina redeunt , iterum prove- liiint iu campis, pratis ; prae- ;lare verbum refpondet ny dif-
t. Comae, crines de foliis ic frondibus, vulgari poetarurn lfti. Cacterum Bnxteruui in edeunt niire argutum depreben- !as , qui fcite ili-ud a poeta aii- libitiun contendit, quod et )arba et crinis redire dicatur; locque in animo ilii fuiffe oii.cn- lere fnbiecturn voc. comae. Sed imat Nofter aimuas vices , et mae per eas fiunt verbis cum e compofitis declarave, quod )afiim fraudi fuit intpp. Vide r. C. II. lO. 15. III. 8- 9- II. iQ. 10. III. 29. 29. C. iaec. 22. Tom. II.
v. 3. JVIutct terra vices , va- riat facfem , colorcm , uovum ex nova anni f. veris vicifiitu- diue ( I. 4- i.) vultnm iiiuuit, nmtatur per uovas anni vices ; docte. Nam vices terrae de co- lore eius, per ahnuas vices sm- parente, ac pro diveiTa anni tempeftate variante, dictae. Igi- tur terrae iam facits Jaeta, hiia- ris ; campis, in quibus unda per Iiiemem fta^navcrat , exfer- tis ac viridar.tibus ; quod itatim fubiicit poeta. E Noftro colo- rem mutuatus eft Salei. Baffus ad Pif. ( Wernsd. Poet. min. IV. 261.) 133. Ipfa vices na- tura fubit , variatat/ue curfus ordinat , inverfs et frondibus ey.plii.at annum. — Jiuruina, quae pex biemem in campos ex. undaflent , iam decrefcunt, de- tumuere, ac ripas fuas praeter- eunt, intra eas , iam altiore* factas , fefe contincnt. De ad- ultiore vere intelligi oportere, res ipfa clamat. Senec 1 rc. Oet. 508- ae Acheloo: quutn iam tumidas vere ptsrmto poneref Bb ttndas,
386
q. HORATII FLACCI
Gratia cum Nympliis geminisgue Sororibus
audet Ducere nuda choros. Inmortalia ne fperes, monet Annus, et almum Quae rapit Hora diem.
Iri-
undas, gracilisque gradu ferperet aequo. Alii de veris ingreffu cogitantes, totins locifaciem per- vertunt, dum exponunt, fhtmina, exi^na antea, nnnc nivibns aucta ripas praetereunt, evagan- tur ; quo fenfu praeterire vix bene latinum videtur. Similiter Clau- dian. XVII. 234- Acrior ac ra~ •pidus tacitas praetermeat ingens Danubius ripas. Ad rem Nofter IV. 12. 3- nec fluvii ftrepunt hiberna nive turgidi.
v. 5. 6. Verni temporis amoe- nitatem fuavillimo Gratiarum cum Nymphis faltantium phan- tafmnte explicat poeta , qno miriiice veris defcriptio anima- tur. Conf. I. 4. 5 fqq. Gratia cum geminis Sororibus , Gratiae, nudae, recinctae, folutis zonis ; vid. ad I. 30. 5. et III. 19. 17. H. 1. docte mitem aeris tcmpe- riem innuit. lun^endum autem, quo maior ei vis accedat , tw audet. — ducere clioros h. 1. fimpliciter pro , faitare.
v. "T. 8- Tlae ipfae vices an- nuae quum gravite? admoneant de veloci vitae decurfu, a<>e, fruamur praefenti,. qtiod in
noftra poteftate efl, tempore, quum ne craltino quidem con- fidere liceat. Prius perfequitiir late poeta in feqq. ; polteriu* vero, de vita in fumma eitts brevitate recte fruenda, le\riter tantum atting,it (v. i<>. ~<>.), et Torquato inde colliiiendum relinquit; plane nt II. 14. — I Annus praecipiti curfu praetetf labens, celerrima fuga fefe pro* ripiens , et , in quo mnlto nia- gis velociffimam temporis fugard obfervare licet, Ilora, de.i vi« ciffitadinis temporum, quae rapit, attfert, praecipitat quem- qtte diem, quam ornate pro, diei cuiusque almi, cuius fruendi nobis copia data eft , fuga per- niciffima monet , ne fperes im- mortaiia, fatis luculenter often- dit, vitam non aetcrnum dura- turam, vitam citiilime praeter- labi. Sed maiorem vim habet oratio , in o-nomes formam re- dacta. Pind. Ifthm. V. 2o. Svarot Svaroiat xprsi : et VII. 60. rot fxav.^a b* ft Tff rt-arrai' vst , fifa-^uc i^tv.icS-cti j£aX*toir#> 8'jv SsCov ibgav. Grot. Excerpti Trag. p. 923. Svyra ^yj rh* Svyrov , o\jY. aSavarx rov Sv;\rhv (ppovtiv. Magis adpolite Iucerti e.n.
CAKMINVM I" IV. C. VII. V. 5-12. 387
Frigora miterctint Zephyris : Ver proterit
Aeftas, Interitura, fimul Pomifer Auctumnus fruges effuderit: etmox Bruma recurrit iners.
Damna
ep. DCLV. (A. Br. Itf. 290.)
pu) crv ys , Svyjtos *uv , wc dZra.- varoc t/ koyi^ov ojosv yao fiio- rov mcTov t<p y/xtoloic,
v. 9 — i2. Quo magis prne- ceps temporis tranfitus intelli- gatur, quatnor anni tempefta- tes, ad quas facilis ab Hora, iftnrum praefide, tranfuus erat, poeta percenTet, maxime con- tinuac, qua fefe invicem urgent f. excipiunt, viciilitiidinis lia- bita ratione. Ornatifiime autem fine,ula , et in fuccedendi expii- menda notioue delectifTuna va- rietas. Frigora, frigtis hiernale mitcfcit , folvitur flatu Zepliyri, hiemi fuccedit ver, fere ut I. 4. 1. Solvitur acris hienis grata vice i>eris et Favoni. Aejtas contra proterit, graviter, et quo caloris vehementia e^re^ie ad- flrobratur, pro , pellit, excipit Ver. Narn teinpus, quod prae- teriit, cedit fequenti (praeclare Sophocl. Ai. 675. v<$oct<P«7{
XtlfXWVtC tKy_Vi O Ot ff IV tJA&O-
*w &soit. Iuvenal. IV. 56. iam lctijero cedente pruinis Au- ctumno. ) ; hoc adeo inftat, pro- movet , pellit proxime praeter- lapiimi. Salei. EaiT. «d Pif, 1 3(j.
Ver fugit Aeftates : Aeflatum terga lacejjifpomifcr Auctumnus, nebulis cejjurus et undis. Ovid. Met. X. 164. rcpeUit Ver Hie- mem, Pijcicjue aries fuccedit aquofo. — 10. Notelur ele- gans in brevitatc concinnitas. — Ipfa etiam Aeilas viciihm interi- tura eft, ad occafum vcrgit, (£>Si'vs/; nam anni tempora cer- tis fpatiis atque intervallis poe- ticopiiantafm.ite pnriter per cae- lum feruntur, atque amius, menfes (binc menfes caeli Viig. Ge. I. 3350, dies, caelo pro- eedert ( Idem Ecl. IV. 12.) volvi (Idem Aen. I. 260. ) ac deorfum agi dicuntur. Conf. Ovid. Met. II. 25. — 30. Vnde etiam Vevtumno in caelo locurn adlignat Tibuil. IV. 2. 13. Ta- lis in aeterno feiix Vertumnus Olympo nulle habet omatus. Forte etiam ailufit poeta ad graecam Auctunmi appellatio- r.em , (pSiviirwosv. • — 11. Si- mulac Auctumnus in confpectum prodit. Pro iioc fuaviter , Au- ctumnus , e fiuu (ut Pax apud Tib. I. 10. 68- praejluat et po- tnis cnndidus ante finus) vel ex Amaltheae cornu, quod geftat, fruges ejTundit , larga copia Bb a omnium
588 Q. HORATII FLACCI
Damna tamen celeres reparant caeleftia lunae: Nos , ubi decidimus,
Quo
omnium generum fructus de- pora viciffim recurfantia lun»
fundit, praebet. Pomifer, pomis in orbem fuum redeun te nocto
incinctus cnput, ut Bacchus atque aj)te fatis (maxime n an.
(vid. ad III. 25. 3.). Nofter nos vett. lunares co^ites) re.
V. 2. 17. Vel cum decorum miti- praefentat poeta. Nam Sol et
bus pomis caput Auclumnus arvis lur.a duunt caelo labentem an-
cxiulit. — 12. Bruma iners, num, ( Virg. Ge. I.N 6. quocurn
vel perpetuo frigoris epitheto compone Aefchylea Agnni. 5.
( v. ad I. 22. 17.) quatenus per Kai rovg (^tqovraz yreip.a v.al $&■>
Jliemen) onmis pvocreandi vis oo$ fiqoroic aau.-jtvovs bv;cr?rag,
cefiat; vel, quod inertes reddit, ifjLtcobTrovrac aiSeoi do-rioac et
ceflnnte opere ruftico , x^r101 Theocr. XVI. ? 1. Ovirw p.yj v « f
'bvaoyov, Bion. VI. 5. hicms «'ywv ika/x 0 v 0 av 6 5 , ouS
ignava colono Virg. Ge. I. 502. ivtavrovc) in comitatu adeO
Priore iignilicntu pofuifie vide- ipforuiu funt dies, menfes, an-
tur Ovid. ex P. I. 2. 26. — nus (vid. ad v. 10.). In luna
ricurrit , redordiens curfum autem mnnifellior anni rever-
fuum, quem emenfus fuerat. tentis obfervatio efi; uiule earn
Vid. ad v. 1. adfundit poeta. JLunae igiiur,
h. menfiruus lunae deciufu»
V. 13. Enimvero anni tern- ( ut II. 1Q. 16. ) celer, cchriter
pora, quae obue videmus , an- reparat, refarcit, refiituit damna\
nuis vicibus redeunt ; nos , fe- iacturam , interitum anni par-
mel peractum vitae curfum non tium , refert adeo , reducit re»
redintegramus. Contrarium, voluta in orbein anni ten
fcil. morte intermitti vitam, quae perierant. —
non eripi, Sencca inde cogit quatenus eius interitus caeii f.
cp. 56. Obferva orhem rerum liderum curfu efficitur; ornat.
in fe remeantium .- videbis in Itoc Minus appolite alii damna de-
■mundo nihil exftingui , fed vici- crefcentis lunne , quae eaderat
hus defcendere ac refurgere. crefcendo reparet, intelli.
Aeflasahit, fed aher annus il- quamqunm utrumque veiluin
lam adducit: hiems cccidit , re- proprie dc hac re adhiberi poe-
ferent illam fui menfes: Solem tis pvobe fciam. Ovid. Met. I.
7!0x ohruit , jcd ipjarn fiatim 11. Nec nova crefcendo repura-
diesahigit caet. Iam veris, acfia- hat cornua Phoebe. Manil.
tis, auctumni, hiemiscjue tem- Afiron. II. g-}. Et cum damna
liuit
CAiiMiNVM l. ir. c. vii. v. 1 5 - 1 6. 359
Quo pius Aeneas , quo dives Tullus et Ancus, Pulvis et umbra fumus.
Quis
Htas Imitantur Delia virfiS. Pe- tron. c. VI. 5> apud Wernsd, P. M. IV. p. 506. lunaeque fe- rtectus , et rpparatus hor.os. Si- doi). XV» 41- Qu*d menftrua lu- nae incrementa parent , totidem tur daniiia fequantur. Denique in Antliol. Burni. I. p. 157. re- ■paratum Cynthia formut lucis honoro iubar.
v. 14. Sententia Catulliana: Soles cccidere et redire pcffunt : nohl<; , quum fetntl occidir bre- vis lux , nox eft perpetua una dormienda. ISos uhi eo decidi- mus , derenimus, defcendimus, tjuo Aeneas caet. fuaviffimo eu- phemifmo pvo , ubi femel mor- tui lumus, adiecta communis moviendi necefntatis , quae nec egve^iis jiominibus parcat , 110- tione. E gentis fuae aiuiquita- te pocta memorat Aeneam pium {quod r.ec ipfiadverfus mortem profuevit. Nota Ovidii (Amor. Tll. g. 57-) Vive pius ; moriere pius) Tullum llojlilium et An- cum IMcrcium, utrumque (liara utriquc ro dives accommodan- dum ) divitiis ac potentia fua a mmiendi necefntate haud im- munem. Praeivevat Lucvet. III. J^umina fic oculis etiam bonus Ancit reliquit , qui melior muhis quam tu, fuit, improbe, rtbus : inue alii multi reges , re-
rumque potentes occiderunt, ma- gnis qui gcntibus impcritarunt. Conf. Epp. I. 6. 27. Diviies autemdicti, temporum ifiorum, quibus viverent, habita ratioue. Nam cpiod Ancurn pauperem appellrtt Clatidian. XV. 100,. facit hoc Impp. poft Caefavem comparafiOiie, ut bene ibiGefn. Tum refpicitur ipforum, qua regum, poteiuia, tuin tempo- ris fatis valida. Etiam I.iv. I. 31. ait, inmagna gloria mugnis- que opibus regnum Tulli ac ta- tam rem l'ionuinum fniffe, et c. 35- non urbem tantum hoc rege (Anco) creviffe , fcd etiani agrum jinesque. Caeterum ad totius loci fententiam eiusqne adovnationem plane egregie fa- cit fragm. Sotionis apud Athen.
YUJ. 3. p. 336. 7Tl'vW//SV
y^aiow/xtv twj ^sviari rl)v \Jaj£vjv rgitpeiv ( quae dediiis animo)
— BZSIf 0 off av (pecywj
« v.oci viy( fxovtx ( mauus avidus fugient heredis) cirohot Ss roikXoi riefinXfijjf, lio- h q 0 l, K i /j. w v , quae pofleriora plane vefpondent vv. 15. 16'. — 16. Vulris et umbra fumus, fere ■proverbialiter , in nihilum fedacli fumus, unde Oreftem auuuc vivum Sopb. Elettv. 1 i6f)- c-xohov ts v.ol) amav avwfyi- ).v) vocat. Anacr. IV. (). okiyq y.o:t; y.sieop.iffSoi. Ad b. utcnriam. B h 3 limul
590
Q. HORATII FLACCI
Quis fcit, an adiiciant liodiernae craftina fum-
mae
Tempora Di fuperi? Cuncta manus arvidas fugient liaeredis , amico Quae dederis animo.
Quum
fimnl facit inccrrae tr.i£. fra^m. epnd Grot. Exc. tra«. p. 623. tlaeftv os Svifttif 6ou'Xe/u«i ir«- Qmivtffett roi/<bvj!*iQQv ^jfv yjosuuc* o ->. «o r*«vujv T5 /.ojosv aVr/ x«) ot/« v-Ai-a }^3ovoV /untool" 6s (S/O- tcl £ujvt sirauosarSai j^Jiwv. Si- jmiiiter epigr. in Murntorii Infcr. T. I. p. 1521. yj/jislg Ss *«vrsc si xctrw tsSvv/xotsc corsa »*$/>« Ts ys-yo'va/xsv, «XAa o' OL/dc s'v.
t>. 17. Anacreontea fenteutia- lum progteflio (XV. 9 fqq.):
TO O*J|j(v((0OV /Us'A.S/ /UO/ , TO 0* «J-
(9jov ric oi&sv; <uc oov sV tCbi tffrt , it«( T?yg x«/ kJ/3s!v8j k«/ <b-ts'vos TW Atory. Palladas XXIX'. 1. (A. Br. II. 415.) icctfft i/rtvsTv fiiptmitffiv cCfrs^As- vat, oocs t/c csWiir, «Joiov ti (\^CSi ^v^roc sV/?ra//svoc- Tcvro ffaCfrduc, «v5<5outs, /ua5cl-v, su- 0r>a/ve ersirufov caet. Cf. Theocr. XVI. U/{. Callim.ep. XV. 1.N0- vum autem hoc ad beateviveu- dum mnmentum, ex vitae in- certitudine ductum. — an Dil ttdiiciunt , adiecturi fint fummae tlieium hodivrnae , diebus, qnos (fixegimus ( cf. I. 4. 15.), vel erajiina tentpora , diera crafti-
nnm. E Noftro profecit Seneca ep. 12. Sic ordinandus ejt dies onviis , tanquam cogat agmen, et confummet atque expleat vi- tam. — Craftinum h adiecerit Deus, Iwti retipiamus.
v. 19. 20. Quocirca fruere vita, dum licet. Sed novnm huic .fruendae vitae praecepto, quo altius in Torquati aninnim penetraret, momentum impli- cuit, nimirum , omnia ei pei> re , quibus Genium fuiini de- fraudaverit, et pro hoc mnlto eihcncius, omnin haeredi avido cedere, quae fibi negaverit. Conf. II. 3. 20. IL 14. 2,5. — Cuncta ea haeredis manus r.vi- dai , avide ad ea, te adhttc vi- vo , iam exporrectas, fu elabentur iis , eripies iis ; fn.ivi phantafmate. Id igitur tuum fcito, rjuod ctnimn dederis, quod tibi impenderis. Animo dare graecao elegantian eft, \J^'X* SoCvai, uti inm plenius Aefcliyl. in Perf. (0,43. 44. ^v/y, btlivrt^ jioovyjv nar >}/u*o«V cvc roie ,C«- voCff/ tXovto? o-Josv &$&\si. Si- monides apud Stob. Grot. p.
407. T«~T« l*0t$alV [J/OTOV T5TI
tso/u« -rr>^3 Tcuu dyitSwv -
Xftf"
CAKMINVM L. IV. C. VII. V. 1 J - 2 6. 3<J1
Qimm femel occideris, et de te fplendidaMinos
Fecerit arbitria: Non, Torquate, genus, non te facundia, non te
Reltituet pietas. Infernis neque enim tenebris Diana pudicum
Liberat Hippolytum:
Nec
J£*£«*o/.«fOff. Adde Theorr. XVI. 24. Sibi et fuo Genio praeftare Senec. ep. 65. ubi 110- tat } ganeones ita loqui. — umico , quod id ipfum , quod #i obfequitur , abunde declarat; •ppofito epitheto.
r, 21. Vbi femel vita defun- otus fueris ; hoc ulterius exor- natur a poeta. — et inferorum iudicium fubieris, pro hoc do- ete atque honoriiica ad Torqua- tum inflexione, ubi Minos de te arbitria fplentlida fecerit, ho- norificentiiumam vitae laudabi- liter actae a tc fententiam tule- rit, praeclare de te ftatuerit» Ita arb. fplendida praeftat h. 1. accipere ; de augufta , quam iu- dicia, maxime infera, habeant, fpecie cogitant nonnulli; nefcio quam bene. Pervulgatum au- tem , arbitria pro iudiciis uni- veilis poni. De inferis pariter habet Senec. Thycft. 14. Herc. Oet. 1007. et alii. — 25. Ni- hil te in vitam refiituet , redi- tum in vitam haudquaquam im- petrabis. Adornalum fic apoeta, quaii Toiquatus caufam fuam
apud Minoem agat, linguaeque fuae facundia , qua excelleret, reditum ex inferis fibi parare conetur, praetento fummo ge- neris fplcndore , ac pietate, vita probe transacta. Eadem haec alias tjnquam avertendae mor- tis momenta adferuntur a poetis, veluti Prop. III. 16. 11. Quid genus aut virtus, aut optima profuit illi niater.
v. 25. Quandoquidem ne ipii Dii quidem fatorum legea in- fringere ac refolvere valent. Hoc Itatim exemplis illuftratum attexitur. De Hippolyti fabula adeant , quibus opus eft , Euri- pid. et Sonec. eiusdem nominis tragoedias, et Hygin. f. 47. ibique intpp. Noiter h. I. anti- quiorem fabulae repraefentat faciem, qua fruitra Hippolytu» a Diana ab inferis repctitus fit. Nam refufcitatum eum ab Aefeulapio , aut a Diana ex in- feris reducturn, et in ncmore Aricino abfconditum fnifTe, haec feriorum , diveriis modis fabu- lam tractantinm , conimenta funt,* quorum fidem ila elevnt Bb 4 poeta.
392
HORATII FLACCI
Nec Lethaea valet Tliefeus abrumpere caro Vincula Pirithoo.
jjoeta. — Non liberat, haud eximerc, eripere valct Hippol. ■pudicnm, meliori forte dignura infernis tenebris , Aihov ffHOT«>, locis inferis. — 27. 2Q. De Pirithoo v. ad ITT. 4. extr. Etiam haec fabula diverfis mo- dis tractata eft. Apud Homer. Od. X. 650. Pir. et Thefeus apud inferos funt, quem fetjui-
tur Virg. Aen. VI. 60 1 et 61% H. 1. ita adornata videtur fabula, ut Thereus tum denium vincu- lis conftrictus fuerit, cum libe- randi Pirithoiconfilium cepuTet. — vinculu abrumpere , demere, folvere vinculis ; omnino pro, in vitam reducere. — JLethaea, ornat.
C///i-
CARMINVM L. IV. C. VIII. 593
C A R M E N VIII.
ARGVMB NTVM.
iji Alcmanis carmen, cuius frapnentnm fervavib Eu- fiabhius (vid. ad v. 10.), quodque Nofiro prima ad- oruandi exordii fiamina fuppeditaffe videbur , aelabem, tuliffeb; rectius utique de prclio , huic carmini ab in- venti laude diceudo, fiabuere liceret. Rleniinfi oinnino argumenbi rationem fingularwnque partium tractatio- ncm atque exoniatioucm curabius expendas, haud vane maximam carminis parbem e graecis fonbibus fiuxiffe au- purcris ; hocque adnotabionenofira, quoad eius feri potull, ofiendere conati fumus. In quo ipfo tamen admirari liceb poebae arteni, qua colores Graccos cuin Romanis ita commifcuit, ut hosce flores plane fub Italo caeio na- Los , et circa nemus uvidique Tiburis ripas a poeta fuiffe lectos facilc tibi perfiadcas. Pertineb eo praeter exempla, ex hiftoria liomaua allata (vv. i$fqq. ct 22.) fiatim cxordium , a nwre, qui Jiomae vigereb, dcductum. Scilicet , ut bandcm ipfius carminis argn- vientum expcdiam , quum Saturnaiibus , aliisque ftatis diebus dona fibi invicem liomani miffitare folcrcut, Ilo- ratius C. Marcio Cenforino , quem carminibus delectari noffet , firenae loco hoc cannen mittit, quo ci cbfiri- ctumfuum ofienderet animum, ilhuiquc munus fuumverbis ita cxornatt ut pretwjijjimo cuique facile praeferen-
B b 5 dum
394- Q- UORATrt flacci
dum iudicek. Ita ad Jplendidiffimum de poefeos ePfcacia lociim deductui poeta poetas Jolos ejfe adjerik, qui rcrum geftarum famam multo certius quam monumenta iis ere- cta ad pojlcritatis memoriam propageut , quid? quod viris immortalibus operibus editis immoytalitdte dignis coelo adleganb, eb in Deorum nnmerum referaut, Lau- datis in hanc rem Iiomuio, Aeaco, aliis. Caeterum quum duo Romae illujires fueriut Cenforini, pater cb flius, probabilius efl , C. Marcium Cenforinum qui a. DCCXLVI. cum C. Afinio Gallo Cos. fuit, quem- que, it demerendis liominibus gmitum'* appelLat Vcllei. II. 102. intelligere.
A U
CAItMINVM L. IV. C. VIII. V. 1-4« 395 AD CENSORINVM.
Uonarem pateras grataque commodus, Cenforine, meis aera fodalibus; Ponarem tripodas, praemia fortium Graioriun: neque tu pelTnna munerum
Fer-
v. x. Donarem commodus, «ommodum, beni»,niim, libera- lem me praeberem in eo , quod donarem fodalibus meis caet, Tta fatis commode expediunt Lambimis, alii. Sed quaeiitior et ornatior iimctnra exiftit, cotu- motlus meis fodalibus, aqusvot; tq1$ ifiole (pikoit ( feve nt Plato de Pindaro XXVIII. v. ( A. Ur.
I. r 74. ) A o /u e v s g -/\v ;fivoi- civ »vv)0 cOs , y.ai <£u/.3$ ctvroit ( in animo hnud dubie habnit Pind. Nem. VIII. 64. ) TIIvqcx- (.',;, li. ajjtus amicis , ut Nofter
II. Serm. 3. 450 donarem,r>ro, i-ommodut , libevalis foiem erga fodales , donando caet; eodem qiiidem fcnfn. Ex niiuieribus, die natali, Satnrnalibns , aliis- qne feftis dicbus a beatioribus lnif.ii folitis , memorat poeta pateras , aera, tripodas. Vtrum pateram propvie fiunferit poeta, ut lit, qua libnri follenne ; an de poculo capaci amplique ori- ficii ( ut apud Virg. Aen. I. 759.) eogitaverit , vix defi- nias. Si feqq. , praemia fortium Graiorum , etiam roit paterus
et aera apponi dixeris, praefe- rendum utiqne erit polievius. Nam in Graecorum certamiiH- bus pocula quoque victoribus propolita fuiffe fatis e Pindnro coultat; v. c. 01. IX. 137. Nem. X. 81. Iithm. I. 28« — 2. Iungere qnidem licet -pateras et aera, noto loqncndi nfu, pro, pnteras aereas ; fed pratitat h. 1. copiofa muiierum enumcratio, et aera docte vafa aerea dicta, quibus maxima ab arte accede- bat commendatio. Cf. v. 5. — grata, gratum aniinnm teftan- tia , qnibus arnicos remiinera- rer. lia fere iam Schol. Crnq. niultoque exquilitius elt, quam iutelligrre iiicnnda, expetitn. — 5. t ri podes nuaevis fupellex dicta, tribns pedibus fulta, ut meufae, vafaque ampliora, tam enrvocx, ut crateres, quam quae i^ni admovebantur ; vid. Tor- rent. ad h. I. Eos praemia foi~ tium Oraiorum, h. praemia for- titudinis in ludis gymnicis apud Grnecos fuiflTe, fatis liquet ex Homero (II. XIX. 264. et inde Vivg. Aeu. V. 1 1 o. ) Hefiodo (Scut.
59«
Q. HOKATII rLACCI
Ferres» divite me fcilicet artium, Quas aut Parrhafius protulit, aut Scopas, Hic faxo, liquidis ille coloribus Sollers nunc liominem ponere, nunc Deum.
Sed
(Scut. 312.) Phtdaro (Tfthm. I. 27. tq iicoczTtrj ixovfxqca.v ho- juov xa/ Xlfi^TBfffflV (piakni^i r« yj^vcv ysvo/AZVot ffTfc$a'vu;v vi- uatycovr; ) et aliis. IIoc ioco vel exornationi fimplicit.er in- fervit docie huins rei iniecta mcntio, vel, quod.fatis pro- babile videtur, Romae fua tem- peftarc taiia fubinde pro ipiis «ntiquis victorum praemiis ba- bita ac venditala fuiffe ita indi- gitat poeta. Nam antiquaomni- iao dcclarari artis opera , aperte docent feqq. Ad certnmina au- tem funebria aetatis heroicee quidam ifta referre nialunt, epitb. fortium illecti, et maioris dignitatis cauffa ; fed illuftriora iitique Hieronicarum praernia, et ipfa nonnili fortituJine, ecprrjj (Pindarico ufu ) acquiiiia. — . 4. non peffima muncrum, ex- quifitum, egreginm munus ali- quod tu ferres, auferres , acci- pcres ; ut praemia ferre et fim. -r— 5. Scilicet h dives effem ar- linm, poffiderem, domi meae haberem talia antiqua artis ope- ra. Arles da opere aiTabre facto paiiim poetne. Vid. Broukh. ad Prop. llf. 7. 39. Noftcr Epp. I. C. 17. marmor vetus, aeruaus et artes fufjiice. — » 6.
Pro, artium antiquarum, exqni- fito cum delectu Parrhaju et Scopae , mnximorum artificum, opera ponit. Parrhafius, Ephe- fius, maximum aite pictoria noitien adeptus , ac proptcr ccr- tamen cum Zeuxi initura faniigeratiiTimus , floruit circa 01. XCV. Deeo adi I.m. Ca- tal. p. 14*« eundcmque de Sco- pa, nobili ftatunrio , p. 195.cc 'Winkelm. Monum. ined. praef. p. 70. — jvotulit , eiaa i»ge- nium extudit; exquifitum ver» bum , tanquam inventor artis fuerit, quam perfecilTet. E fenfu apud Tib. I. io. i. Quis fuit liorrenJus primus qui protn- iit enfes, ttbj vid. intpp. — 7. 3. quam oruate pro , hic, Scopas, arte ftatuaria Ule, Par- rhafius, pictoria excellens. — — Sollers ponere, graece, pro, in- geniofus, inteiiigens, mirus nrtifex in ponenJa, eftormamla e faxo nunc Bei nunc hotnini» ( auget artificis pcritiam ) fta- tna. Poncre , i&ravat, follenne hac de rc vocabuhim. Cf. Toup. Em. ad Suid. T. Itt. p. 92. ed. II. Ad alterum generalius nota reugmatis iigura aflumendum,
referre liquiJis colc. ad vivtim deiincandi iu tabula Decs
CARMINVM L. IV. C. VIII. V. 5~l2. 597
Sed non liaec milii vis : nec tibi talium Hes eit aut animus deliciamm egens. Gaudes carminibus: carmina pofTumus Douare, et pretium dicere muiieri.
Non
Deos homiuesque. Liquicli ro- mus tibi egens, appetens eit ta-
ffrunt miranda colores Noftruru lium , qui in iiinitna iitarum
iuxta dixit Valer. 11. II. 4^7* rerum abundantia novis usque
Adtle Sidon. c. XXIII. 505. inbiet, r.umquam fatietur. Nam
homo cupidus fc e£ere proJite-
v. 9. Sed haec ifiarum rerum tur.. Alcman. (apud Euftath,
vis, copia, mihi baud fuppetit. II. *. p. 414- ) °'"> Y*? irsg<pbo&s
— — nec res tibi, res tua familia- rccecg y.ooog, wjr* a/*uv*ff,&*<.
ris talinm operum eget, dnranra Cf. Valk. ad Eurip. 1'boen.
fatis infiructam babes iftis artis Scbol. p. 691.
operibus. Ilaec docte delicias v. 11. Praeclara oppofitio:
appellat, quia ab elegantiae ac Minus te capiunt iftae deliciac,
magnibcentiae ftudioiis cupide qnamcarmina; his magis gau-
expetuntur; quo fenfu etiam des , delectaris. Suaviter autem
Ciceroni adbibitum videas Verr. excipiunt fefe carminibus ; car-
IV. 25. Vide Ernefti in Cic. mina , ut muneribus ; munera
Clave h. v. Hinc Seneca Hip- III. 16. 15. et paJlim. — 12.
pol. £10. domos dclicatas , tali- prctium diccre muneri, de hoa
bus refertas vocat. Sed jpfum munere rectc ftatuere, qtianti'
locum appouere iuvat, ut tur- aeftimnndum fit, pronuntiare;
pem ei maculam deter^amtts: qiiurn res cupidiratis, quac iftae>
uon placcnt fuetae daprs , non furit deliciae, incertae admodum.
Ucta fani moris , aut vilis cibus. aeftimationis fint , libidiue fem-
Cur in penates rarius tenucs jubit pcr modum excedcnttf. Facile
haec delicatas eligens pejiis do- perfpicitur, quantivis prctii il-
vios ? De menda in vv. aut lud fuum munus poetam ita de-
vilis cibus latente coufentiunt fignare, longeque ifiis auteferre;
onines, nemo tamen ulcoii ma- id quou feuuentia fole clariqji
jium admovet. Tu le^e quan- ofterulunt.
tocius, aut vilis fcypbus , v. c. v. 13 fqq. Declarat iam poe-
iagineus , qui meniorarttr Tib. ta, quanti hoc muneris genus
I. 10. #. Faginus udjiabat auurn haberi debeat ; fcilicet fol.i car-
jcyphus unte dapcs , in Jimili mina iumiortaliiatem notninis
defcriptione. — io, ihiquc ani- praeftare, pcreunioraea effe ve-
runi
398 Q< HORATII FLACCI
Kon incifa notis marmora publicis, Per qnae fpiritus et vita redit bonis Poft mortem dacibus; non celeres fugae, B.eiectaeoue retrorfum ILuinibalis minae,
iSTon
rum geftarummonumenta, qnam Incifo. Marmor inciditur notis,
reliqu.i, quibus virtutis famaiB Qiiae ei inlcuipuntur ; quae nii-
homines ad pofteros propagare nus pervulgata loquendi rntio
nnnitantur , utpote quae teiri* cit, qu.un , noius in.ulere mar»
poris iniuriis obuovia iint et moii. Notae autem cornpIecLun-
anguita terrarum p.ute couti- tiir uiiiua, quibus deliguatur
neantur. Sed rem ftatitn Sci- aliqutd , h. I. epiginphe in bafi
pionis Afiicani maioris, Enuii fubiecta. Cf. III. 24. 2»,. — .
carminibus aeternum nomen publicis, vennlte notis adiicitur;
ade-pti, exemplo illuftratam fub- nara hoc ipfum oftendebat nota
iecit poeta , quo magis eius ve- f. infcrtntio, velnti: Scipionii
ritas elucefceret. Onmino locus, vinuti pofuit S. P. Qi R. Neque
qui fequitur, poetam ma»nae tainen urgendum h. h epitheton,
artis atque doctruiae t:tm in (en- fed fententia generalitex (quod
tentiamm oonrerfldne qnam in etiara aocet v. feq. ) proponi a
iingularum partium exqnifita pot-ta putanda, quum pubKce
exornatione oflenfae, prodit; Scipioni politi monurnenti iuilla
qua ipfa tractatione eum haud extet niemorin. Igitur oratio-
vulgare pretium huic fuo dono, netn v. 15. demum ad Scipio-
Cenunino niitieiuio, adiicere nem inflecti, ficque fpecialius
Yoluifle videri debet. lam vul- ciun generali a poeta docte con-
garem rntionem : Eunii carmi- tcxi , diccndtim. — 14. quam
na clarius indicant laudes Sci- ornnte pro , quae clarorum lio-
pionis, quam monnmenta publi- miunm memoriam fervant, con-
ca , llatuac, infcriptiones , in tiueut. Spiritus et vita redit,
eius honorem politne, iuveitit, revivifcunt boni duces iy«Soi,
adpofitisque laudum eius argti- qui nes bello ftrenue geflere, tit
fnentis exornavit Horatius. — ore honiinum verfantur virtute
Wlarmora, monumenta marmo- ipforum monumentis publici*
rea, incifa notis, iniignit.i, con- condecorata; poJimortem,a.u-um«
fignata literis, epigruphe, titulo, quam ipli deliere in vivis effe.
qni honoris habiti cauflam, adeo- Tw dui ilms pronn via ad Scipio-
qtte rei egregie gefiae argumen- nem deferri poetam facile quis-
tum oflentat, iu iplorum bafi que fcntit. — 15. Poetico iam
oma-
CARMINVM L. IV. C. VIII. V. 15 - 19« 339
* Non incendia Carlhaginis inpiae, * Eius, qui domita nomen ab Africa Lucratus rediit, clarius indicant
Lau-
ornatu explicat pocta argumen- ta notarum f. titulorum monu» mentis iiicifomm. Vulgnre igi« tur erat: tituii qui Scipionis facta recenfent, non clarius caet. Iam e Scipionis praeclaris faci- noribus unum tantum, fed il- luilrius, quod quidem maxi- nium componendo bello mo- mentum faceret , pulfum ab eo ex Jtalia Hannibaleni , adponit poeta. — /'-iT«<? HannibaUs, quod traiecto in Africam exer- citu Hannibalem Italia fnbmo- verit revertique in Africam coegerit. — celeres, propter fubitum eius ex Italia, quam tot annos poffediffet, exceffum. Ouwens tamen Noct. Hag. III. *« p- 555- pugnam ad Zamam factam refpici exiftimal: , nnde Ilannibal biduo et cluabus nocti- bus Adrumetum, quod abeji a Zama circitcr millia fajjuum tre- centa, jiervenijfet, iuxta Nep. in eius vita c. 6. parum proba- biliter. Poetarn enim generatim loqui , oftendit vel fequens ver- fus. — 16. Reiectae r/trorfum llannibalis minae duobus modis expedire licet. Potefl effe: Han- nibal minax retro reiectus, re- preffus, Italia eiectus; ut Cim- brorum minae Propert. II. 1 . £4. Vel , quod utique praefe- rendum videtux tanquarn ligni-
ficantius: mina» , excidium ur- bis, everfioque imperii Iloma- ni, quam Hannibal minatu* fuerat, (ut Epod. IX. 9. mina- tus l rbi vincla, de Sex. Pom- peio ) animo conceperat, a Sci-_ pione retrorfum reiecta, in ipfum rciecta, iplius regno viciilira intentata, Africam traiieienio, ibique ferro atque igni graflan- do. Scbol. Cruq. explicat mi- nas reicctas , pro nibilo ductas ; liaud indocte quidem (v. ad III. 9. 20.) fed parum commode vel propter adi. retrorfum. — - 17. Si fiunc verfum retinen- dum cenfeas , incendia Cartbagi» vis vrl gcneraliter ct poetice pro, belli incendia ( ut Virg. I. 556. Alia exempla pete a Klotz. ad Tyrt. p. 90. ) per Cartbaginem , Ii. Africam fparfa ac didka , accipienda ; ut adeo incendii notione beilum latius forpens atque Africam adeo in- volvens declaret ; velbina caftra Sypliacis et Haschubalis ab Sci- pione mcenfa, ( Liv. XXX. 5. 6. ) cremataeque Cartbaginien- fmin D. naves ( Liv. XXX- 43.) a poeta innui putandae ; quod minus probabile videtur, quamquam banc maxime fen- tentiam intpp. fuifulciant. Vtra- que tamen ratio quam dura fit, in promtu cit vidcre. Vni. Obfl.
4-00 Q. llORATII FLACCI
Laudes, quam Calabrae Pierides: neque, Si chartae fileant, quod bene feceris,
Mer-
Obff. — - imniae, perfiJae, per- magnus vatum labor ! omnia fa-
petuo Poenorum epitheto. — to crivis ol vovulis donas tnor-
lQ. Jftis titulis non clurius indi- talibus aevum. Secl propius
cantur, no» magis celebrantiir, liuc fpectant Pindarica ( fr.
niiinis innotefcnnt Scipionis Schneid. p. 5.) icosirtt S' tvkol*
iaudes, y.Xta ( v. c. Theocr. fftv v/j.vtliffS-ai yaXkiffTatc dotoaig'
"XVI. 2.) res eins gefiae (ut tgZtq ydo dSavaTotc Ttuaic toti-
laudes Caefaris I. 6. 11.); mi- \fttu«/ /xovcv otfSat.' Qvdcy.ii h*
iiiis atleo efficaces funt infori- tvtXaff^tv y.aXov soyov. Cf. Eiusd.
ptiones ad fnmam Scipionis Nein. VII. ig fqq. et vid. ad
ad pofiKiitatero propagandam, IV. g. 25. — oV chartae fi-
qn.mi Latabrae Pierides, Mufa, leant , nili-litteris confignsntur,
carmina Lnnii Calahri ( vid. li. carminibiia celebrentur.
Gronov. Obff. L. IV. p. 784* (Jhartas , cannina fua indigit&t
Lipf. _) Annales. Pro, laudes etiam IV. g. 51, ut Maeonias
Scipionis, lummo cum dele- thurtas Homeri carmina Ovid.
ctu eft , eius , qui ab sljrica a ex P. IV. 12.27. — quodbene
fe domita, vectigatique facta jeceris, praeciarorum facinorum
jtomen lucratus rediit , Africani mercedjtm tuleris , nullum fru-
cognoraerito condecoratus eft, ctum capies , frultra labontve-
cui noineii Afritano obti"it. ris. Manifefte iloratius cxpref-
Nam Iianc ipfam appellationem ht tam verba quam fenteiitiam virtnte fua redemerat; hinc /n-' Pindar. OI. X. 109. Kai otxv,
cratus, quaelite, quia praemii y.aXd so^atc (t/uod bene fe-
inftar ipfi ea celferat. T. Fabro teris. Idem Nem. IV. 135.voc.it
intcmperias liias bic egeftas ne- y.aXd soy/xotTM ioco firoillimo, ad
mo facile recti iudicii liomo ei v. 23. ad partes vocando ) doi-
invidebit. oxc drto ( /? chartoe fileont) slc:
Athot CTaBjxhv ty.vfT«l , vt t v t ot
21. Connexuit poeta, quae ws\iffotc ( neque mercedeni tu-
pedeftris ratio ita difpr tcuiilet : lcris) trrooi /j.oy_BM HoayJ t*
quandoqnidem virtuti foli car- Tto-rvov. — ■ — iyovTt 8' tCgCt
ininibiis lionos fuus aeternum- y.Xioc llogtxt Tlifoibt; Atoc. i-)o-
que decus paratur, confht; fola ctior aulem iunctura elt merces
haec immortalitatem praeftant. illius, quod h. f. quam', Jl
Cui 11011 in liicntem veniuut il- chartae J. id , quod b. /. J\'ler-
k Lutani IX. 950. O jacer, et ces , frucius iaboris , rei bene
geftae,
CARMINVM L. IV. C. VIII. V. 20-25. ^Oi
IVIercedem tuleris. Quid foret Iliae Mavortisque puer, fi taciturnitas Obftaret meritis invida Romuli? Ereptum Stygiis ifuctibus Aeacum
Vir-
»eftae, gloria, aetemum nomi- uisdecus, carminibus concilia- tum , aVoiva /xoy_Bwv , ut Pind. Nem. VII. 23. et Ifthm. IX. 1. \vt% ov svho^ov f.ayarwv , Utt Kui//ov f. hymnum ibi appellat.
v. 22 fqq. Sublecta etiam baec e Pindaro Pyth. IIT. iQ-8- Niffroqa kai Auvwcv Xa^xvjoov «vSf cvirwv (potTit;, «s £t«wv xsAa- osvvwv, tsxtovsc ota troipoi ap/xo- rav , yivwano/xsv. Tum fubii- ;itur eadem generalis fententia, rjuam limiliter Nolter v. 23. in- Teruit : a <V apsra XAS<va7j «ot- haic y^oovia rskt&si. Sed fuum plane fecit iltum locum Hora- tius , felix imitandi artifex , et exemplorum delectu et comtio- re orationis cultuno variatione. Ouid foret Romulus , multo ivayysVTtgwc quam , tantum abelt, ut Romulum deuni habi- turi'fuiffemus , ut ne noffemiis quidem eum , quamquam Mar- te atque llia genitum. Facile ita perfpicitur , quanta virtute a poeta Romulus defignetur a natalibus eius , nihil ipfi ad im- mortalitatem profuturis, nifx vatum acceffiiret opera. — Si vntum cacitarnitas , fdentium, meritis eius ( pro quo cum di-
Tom. II.
gnitate efi, Romuli) obftaret, obltitiflet, li merita eius filen- tio obducta fuiffent, vate defti- tuta. — invida, iniuria, iniqua, quatcnus meritis praemia fua deneeat, ea obliterat: ornate, ut lividan Obliviones IV. g. 33. Caeterum Ennium potillimum a poeta refpici , Romuli virtu- tis praeconem , nemo ambiget.
v. 25. Aeacus immortalis fa- ctus, vatum opera. Mngnifi- cum prorfus eft, quod heroas divinis honoribus Mufarum maxime beneficio mactatos pro- nuntiat, quos nominis tantum immortalitate ab iis ornari oftenfurus ernt poeta. Eadem excelfa notionum permutatio elt III. 25. 5. 6. — Virtus, in- genii praeftantia, aosrjj. -— favent, bene illi cupiiuit poetae, quem carminum fuorum ai"u-
•* c*
mentum faciunt, propter im- mortalitatem ei tributam. Hino favor , ut ti/jlv) (veluti Pind. Nem. VII. 46. vid plura ad I. 2.6. 10.) de poetae Itudio, iu laudando aliquo occupato. —— lingua , ac/Sjj , carmina vatum. —— -potrntium, exquilite, quum de imniortalitate carminibus couciiir.nda agntur. Ifia igitufc Cc va-
402
HORATII rLACCI
Virtus, et favor, et lingua poteiitium Vatum divitibus coiifecrat infulis. Dignum laude virum Mufa vetat mori Caelo Mufa beat. Sic Iovis intereit
Opta-
vatnm opera Aeacum ereptum Styg. fiuitibus confccrat div. in- fulis, mori non pafla eft , fed confecratum, divinis honoribus condecoratum collocavit in bea- lis infulis , Eivho. tluttus Sty- gii , de locis inferis , f. morte, nt ni/a' "Aiba, Pind. Nem. VII. 45- loco liinili : v.oivov yuo |p» XSTai v- B f* A ih (x — — T(/*« b's yivtTM (edugit iftos fluctus), WV ~ti; ( Mufa ) ai~si af&qcv Xiyov , quem Mnfa confecrat. Simonides XXXIII. 5. ( A. Br. I. 152.) Oube TsSvact Setvov-
TSC' ST£l ff^ «p8TJJ V.aC-JxSpSsV
vtj/Oaivoic asuyst buiuetTOC J5 \Aiosw. Alia vid. ad III, 3. 16. — Confecrant poetae , quem carmine celebrant; ut I. 26. 1 1. Hunc Lefbio facrure ple- ctro cact. IIoc loco, uti iam dixi, auguftiore fenfu accipien- dum. De divitibus f. beatis in- Julis vid. ad V. 16. 41. Hoc loco tenere fnfhciat, cum Elylio cainpo faepius eas permifceri, ntque heroibns fere iftam fedem ab nntiqnitate adh-n.iri, uti Menelao apud Eurip. Hel. 1695. (coll. Homer. Od. IV. 505 fqq.) Achiili, Eurip. Androni. 1262. Diomedi in Calliltvati Scol. 6. ( A. Br. I. 155.) et aliis.
v. 28. Mufa vetat mori, haud interire linit, aetevnurtt parat nomen viro laude qui carmine celebrari mernerit. TotyotQ otoibt/jtoc sqyoic, otOetvctr
TOV TS fXtV Ul^OhCt Mii?<\l,
Mvift/uoffJvftj SvyetTosc, Anlio- tel. Scol. 20. ( A. B. I. 1 -". ) — zq. Et vel caelo, caeli munere bcat , divinos honores largiuir, deuin facit. Auguftiai h; ■ fpecies eit, quain h di Horatius, a poetis nos edoceri, homines iuler deos fuiffc rete- ptos. In heronm, quos Mufa- tum beneficio caelura efcendiffe ait, enumeratione expende di- vitias poetae, quibus aVo-Ssdj- Bsw; notionem variaverit. Sic, poetarum carminibus eflec.tiim, ut Ilerrules epulis lovis imerfit, cum I )iis epuletur; quem qui- dem follennem deiignandae di- vinitatis modum de Hercule po- tiirnnum a poetis adliiberi pu- tem, ad quietam eius exanthtis pet univerfiun orbem ten.iiiim innumeris laboribus, otiofatnqne inter deos vitam declarandam. Vnde et Hercules aire~sw£sif tjuiefcenlis Itatuni habet ill ,.::.\- ulvpho a Corfinio (Hercnlis quies et expintio , f. a. et 1.) illuitrato; eandemque ob cauf- fa 111
CARlYlIiSVM L. IV. C. VIII. V. 26-34. 4°3
Optatis epulis inpiger Hercules: Clarum Tyndaridae fidus ab iniiinis QualTas eripiunt aequoTibus ratis: Ornatus viridi tempora pampino Liber vota bonos ducit ad exitus.
fam ei ne ripioc) quidem f. mu- avToiat va-jTottctv ciop.svotg 5a-
nera , quantum fciam , decreta, vitcSat. Adde Lucian. DD.
quae eius i^cvyiav turbatura XXVI. et ibi doctam Hemfterli.
fuilTent. no/.Lip«yiav eius ita notam. — - 35. Nova numinis
notari, vixequidem exiftimem. defignandi ratio, a Virailioquo-
Ad rem Lucian. DD. XXIV. 2. que adhibita Ecl. V. 79. Vt
o\ <jC&v AAx/xvjvh? xai XsyusAvjf Baccho Cererique , tibi fic vota
moi — — bv wyoZ vra 1 quotannis agricolae fadent ;
^t<pqovTiosc. Alia vid. ad III. 3. damnabis tu quoque votis. Etiam
li. — optatis ad totam fenten- Ilomer. II. y. 364. dellectore:
tiam fpectat : optaverat Hercu- w Towt; xari ccctv $-»$ wt; sv-
les , ut fibi aliquando ab iftis Xctowvtc , h. deum habncrunt
laboribus, quos impiger, im- Hectorem. JLiber vota bonos
pigre, fortiter, toleralfet, re- ducit ad exitus , preces , ad fe
fpirare liceret ; adeoque, iucun- factas, ratas effe iubet, exau-
do iam otio fruitur in caelo. dit, adeoque divinos honores
— 31. Tyndaridae , Diofcuri, adeptus eft. Intelligenda autem
clarum fdus, ( v. ad I. 3. 2.) maxime vota agricolarum, ube-
hoc divinum munus, t</*>jv, a rem ruris proventum precan*
poetis confecuu funt, nt rates tium. Nam Bacchus deus agre-
quaffas , tempeftate iactatas , in ftis , ut in vulgus notum ; vid.
infuna aequora, fundum maris ad III. 8* 6. Etiam verbis :
detrufas , inde eripiant , extra- ornatus viridi tempora pampino
liant , ferventque; quam venu- numinis nntionem poeta Tubie-
fte, pro , Dii ffiurvjos; facti. Ad ciffe videri poflit, ut corona
rem acverba Eurip. Electr. 991. ifta diadematis loco pofita nt,
01 os (pAoysoav ociSig iv acToots Diis proprii. Eodem Hercu-
vaicvct , ~octwv iv akoc Ttpaq lem diroBswSivTet redimitum re-
ffwr^a; iycvTSC , et Theocr. praefentat laudatum anagly-
XXII. 6 fqq. et 17. vpilc te phum, xai u ~ v S o v cXxsrs v vj a c
Ce a C.4B-
^O^ Q- IIORATII FLACCI
C A il M E N IX.
ARGFMENTVM.
JLfuod in praeccdcnti carmine tanlum colligendum dc> dijjet poeta, nimirum , carminibus Juis immortalitatem paralam efje, gencrojo hoc Jpiritu iuitio Jiatim huius carminis projtetur, ccrtisque, quae e us rci Jidem fa- ciant , argumentis adjerit. Quae quidcm Jplendida profejjio y Jacile iutelligilur, quantum ad encomii, Loliio dicendi, ampiiludinem ac dignilatem recte aejii- maudam momenti habeat. Lxpojilo igitur Juo de aeteruitate carmiuum lyricorum Juorum Jenjn magnijice feje poetis graecis lyricis ingerit , atque tacite compa- rat , quos , elji ad epicam Ilomeri gravitatem non ad^. furgant , haud minus tamen operibus Juis immorlalita- iem ejje conjequutos itt coujejjo ejje. (Deprimi Jere ab iutpp. poetam animadverlas, rem Juam ita agere vpinantibus : habere quidem liomam poctas, quamquaui alio in geuers, Je niaiortn ; nihil tamcn illud impedire, quominus carmiua fua lyrica acOatem latura Jint : uti nec poetarum graeconem lyricorum carmina iUnJtrius Ilomeri epos oljcuret. Sed aitera ratio pocta dignior, ac vcrior; nam et alibi Jejc Lyricis1 graecis adiungere amat, v. c. I. 1. exlr. IV. 5. 15.). Tunt, quo illud Jpectct, quod de carminibus praedicajjet, Jubiicitur, uimirum, aeUrnam uominis gloriam Jolis carminibus
pro-
CARMI^VM L. IV. C. IX. 4°5
provcnire, folum adco cum pojl morlcm vivere, qn; talcm virtutum Juarum praecouem nactus Juerit, quuv.i aliis, qui ijlo dejiituti Jint , quamvis rerum gejiaruiit magnitudine haud minus conjpicui Jueriut, mcmoria ipforum penitus abolita, haec beuefactorum luonun merces intercipiatur. (Copioje ac Jplendide , quod qui- dcm Jncllc exfpectari potcrat, hic locus a poeta tra- ctaius eji; quocum contendere iuvabit carm. praeccd. inde a v. 2o. ). Cfuos quidcm, Ji pojieritatis ratio habeatur , ne hilum quidcm ab iis , qui inertiae Jeje per totam vitam dcdidcviut , dijferrc quum in aprico Jit; haud ego committam (pergit poeta)t ut virtus tua, immortalitate dignijjima, obiivioni fradatur , Jicqus iaborum tibi tuorum Jructus pcreat. JDelatus ita ad rem, quam Jibi propojuerat, poeta in laudes Lollii ef- Junditur, hasquc ita tractat , ut Jacile appareai, Lollium tum temporis, quo haec dc eo praedicareb Iloratius , talem virum aut vere JuiJJe, aut ccrte ma- gna cum Jpecie prae le tulijfc,
Cc 5 AD
/±o6 Q. HORATII FLACCI
A D L Q L L I V M.
iNe forte credas interitura, quae, Longe fonantem natus ad Aufidum, Non ante volgatas per artis
Verba loquor focianda chordis.
Non
v. 1. Sententiam, cavmina Hermeuan. 5.) ntXa.havrx, ra.
fua aetatem latura effe, inimov- pidnm. Cf. III. 30. 10. IV.
talia fore, oratione ad Lollium, 14. 25. — per artes , arte non
quem aeternitati confec.raturus ante inter Komanos vulgata,
effet, converfa poeta explicat, lyrica ; princeps inter Romanos
certisque argumentis communit, arte lyrica. Cf. III. 30. 13.
quo iuftius laudationi fuae fta- IV. 5« 22« tui ab eo poffet pretium. Ne
forte credas , noli in animum v. 5. Etenim, fi Homerus
inducere , ne exiftrmes, interi' principatuminterpoetasobtinet,
tura effe lyrica mea carmina. lioc non impedit, quo minus
Poftrema haec praeclare exorna. poetae Graeci lyrici in honore
vit poeta, adfumta prifca kiS«- fint, immortalitatemque confe-
ftydiu idea. Verha, Pindarica quantur. Generofo fpiritu poe-
funplicitate de carminibus, ut tam fefe lyricae Graecorum co-
koyoi Pyth. V. 63. ^/^«Ta Nem. horti inunifcere atque aequipa-
IV- 10. — focianda chordis, rnre docta hac fententiae ton-
aptanda citharae (ut II. 12.4.) verfione, facile quisquc fendt.
ad lyram canenda. Ovid. Met. In adoruanclo autem toto hoc
XI. 5. cernunt Orphea -percuffis loco magna doctvina, elocutio-
fociantem carmina nervis. Eu- nis copia, infignisque in fumma
Aoycav Qoqmyyi awao^nv ea- brevitate, qua, quid cnique ly-
dem plane ratione lyricum car- ricorum poetarum proprium,
men indi^itat Pind. Nem. IV. 8- defignnt, ars poetae apparct.
— quae ego , ad Aufidum na~ Caeterum eadem Tententiarum
tus, Appulus (cf. III. 30.10.) progreilione Antip. Theff.
loquor, cano (ut kotkfiv Theocr. XXIV. 6 fqq. (A. flr. II. 115.)
XX. 29. cf. III. 25. 18.) me- ci S' v/xvwv ffwaVrjov "Ou^qc;
ditor. — ■ longe fonantem , tvt s~/jn , y.~u Zsuc roi u.rjtl(7<7wj
/jtav.^iov «'Otsovtoi ( ut de Styge \Evoo"i}£Sovo$- «XX1 'Evosn^.w
T0V
carmixvm l. iv. c. ix. v. 1-8. 407
Non, fi priores Maeonius tenet 5 Homerus, Pindaricae latent, Ceaeque, et Alcaei minaces
Stefichorique graves Camenae:
Nec,
•v s(£v fnsiwV, vtBctvetTWV h IV. 7. 5.) fpiritus magnifcentia,
t«T3C. Hai vasTyq Tr\oko$-.voc fententiis , figurjs. beatijjima re-
£-*s^ivv.T<xi ftsv ''OfJtvjooj, dysiTAi rum verborumque copia , et ve~
V ikkwv -rkdSso; y/jtiSswj. Ho. lut eloquentiae quodam fiumine,
jnerus priores fedes , xqoshqiav, ut veve de eo Quinctil. I. O. X.
primum locum inter poetas te- p, 21Q. Bip. — 7. Ceae , Si-
n:t , uuanimi antiquitatis cnltu- monidis Cei. Saepins iderti
k. Tov ■K-otcai fjisTcviffSsv doi- iimpliciter K*j«$5 iioih.cs aimit;
utevoXotv dothal , ut emblema veluti Theocr. XVI. 44. Mo-
RAapf^di babet Hom. II. Apoll. fcho in Bionis epith. 02. quam-
Leonid. XLIX. 3. ( A. quam idem natale folum habe-
Bi. I. 235.) vftvo*okovc ayskqhov ret Bacchylides. Simouidis prae-
xkhvvsv O/Jtyqoc. kauirqoTa- cipua virtus in commovenda mi-
tcv Nlovtnuv <£syyc; avaejge/ut" feratione ( hoc ad Bo *jv<?u£ exui
vo; Awffrcv doicuiv Homerum fyectat) ut quidam in hac eum
refert Theocrit. XVI. 2,1. eun. parte omnibus eiusdem opcris
dem inter Heliconiadum comites auctoribus praeferant, ut iderij
unum Jceptra potitnm Lucret. Quinctil. 1. 1. quod idem iudi-
III. 1055, Propert. I. 7. 5. cium habet Dionyf. Ilalic. in
Athle Hermeiiati, el. 27 fqq. — cenf. SS. — minaces Alcaei,
fiion ideo latent , obfcuratne, quibns tyrannos infectatur , ut
in»loriae funt, nimio Homeri Quinctil. ]. 1. quae eius carmi-
fillgore praeoravantur , atque na in praeftantioribus idem ba-
obruuntur ( ita. Mennnder onuii- bet. Eadem vivtute Incert. ep.
bus eiusdcm operis auctoribus. DXIX. 7. ( A. Br. III. 260.)
Julgore quodam fuae claritatis in recenfu lvricae enneadis: K<xt
tenebras obduotijje dicitur Quin- £i(jta$ \Av,v.«io/o, ro xokk.-iv.:;
clil. X. 1.) Camenae Ivricae, alu.x rvQctvvart ■ c-rsiesv , t«t£»j;
carmina lyricorum poetarum, SivfJUa Qvif*iv,w% — o- ->-~fi-
Ex his fuo iudicio poliores per- choeus, ingenio validus , ejnci
cenfet poeta„ »\gmen ducit canninis onvra lyra fttfiinet.
Pindarus, novem Lyriiorum lieddic enim rerfonis in agendo
longe princeps ( unde regnator ftmul loquendoque di°mtatem
lyricae cohortis audit Stat. Silv. cnet. Quiuctil. 1. I Vnde s
Gc 4 eius
4o8
<J. HORATII FLACCI
Nec, fi quid olim lufit Anacreon, Delevit aetas : fpirat adhuc amor, Vivuntque conmifli calores
Aeoliae iidibus puellae.
Non
cius Camenae, propter /-ciyaAo- •jips-rc;. Statio Silv. V. 3. *54> Stefichorus ferox audit, quate- uus ferociam perfonarum oratio- ne repraefentat. Euudem £a- irhqSzs «f*.ST(>Y)TOv ffTO/xa Mou- ffyq vocat Antipat. Sid. LXXVII. r. ( A. Br. IT. 27.) quod plnne refpondet iis , quae Quinctil. 1. 1. fubiicit : fi tenuiffet modum, videtur aumulari proximus Ho- merum potuijfe ; fed redundat, atque effunditur. Nifi tamen ibi potius in laudem Steiichori eft, ut IV. 2. 3. ubi vide no- tata. Noftrum expreffit Sidon. IX. 217. Non hic fpectes — laefl Archilochi feros lambos, vel plus Stefchori graves Cume- ttas.
v. g. Nec delevit , abolevit, aetas , durat adeo, viget adhuc, fi quid , quidquid lufit , levio- ris , amatorii arrnimenti coni- pofuit Anacreon. Notus tov ludcre de levioris ar<rumenti tractatione ufus. Similiter -rai'- £av, vaiyvtot Gr. eodem fijrnifi- Catil. — 10. Extant ndhuc Sapphus carrnina amatoria. Mira haec fuavitate extulitpoe- ta. Exquifita imagine carnuna, quae amores continent, eosdem
fpirare* iis incalefcere dicun- tur. Sitnonides LV. 3. ( A. Br.
I. 136.) de Anacreonte: c; Xa-
OlTJiV TVliOVTA fJtskvj , TCVilOV-
t a 5' 'E f i t w v tov yAuxdl s; TaiStuv "fmqov yqp.ic<xro. Ii> cert. ep. DXX. 1. (A. B. IIL 260.) birvte TS^xva yjhvy.ekttpSiy? you Motffa "EtfjLovlheui. Carmiua adeo adflant amorem, (irqor- ■Kveiovciv SLowtci, ut de Berenice Theocr. XVII. 50. ) amorem excitant legentibus. lam vul- garius erat : lesuntur adhuc crr- rnina , amorem Sapphus fpirtn- tia, teftificantia ; pro quo invetfa ratione elt, fpirat adhuc Sap- phus amor , fere ut in Critiae fr. apud Athen. XII. p. 600. de Anacreonte : Ov xore acv (piAoTJ)? y^qactToti, ovhs Savti» rtxt. — n. Vivere , Piotsvsiv, de carminum perennitate paflim occurrit, veluti apud Pind. Nem. IV. 11. «si^cuoi X«jiTg{ de carminibus. Argute Sidon.
II. 313. funera fervat cantus, et aetsrno vivunt in carmine mor- tes. IIoc tamen loco inulto re- nuftius eft, h ad caloris natu- ram accommodes : calores Aeo- liae puellae , Sapphus, amoris eius flamma adlmc ardet ( ut vi- vus ignis , vivtu> lucernae cai:t. )
nova
.CARMINVM X. IV. C. XX. V. p-l^- 4°9
Non fola comtos arfit adulteri Criiiis, .et aurum veftibus inlitum
Mi-
nova usque alimenta capit. — commijji fidibus , lyrae concre- ,diti, tanquam arcanae curae pectoris, qinis aliis fateri pudor eam prohiberet; pulcherrime ,pro , ad lyram cantati. E c;rae- co fonte ducfns has efTe Vene- res , colligas ,ex Porphyr. ad haec Noftvi Serm. II. 1. 50. llle velut fdis arcana fodalibus oliin credebat libris , ubi haec notat: Hoc Lucitius ex Ana- creonte gvaeco traxit et Alcaeo, quos ait Ariftoxenus libris pvn- pviis vice amicorum ufos fuiffe. Ita quoque Pind. Pytli. VIII. 40. £.7/1 b acy^oXoc ivet&ifuv TCaffav fj.ay.qayo(jlav Xvoa rt v.a} QSsyfjiKTi fxaXSav.j] , et Nem. III. 19. iyjj d' ixfciyw» ri [xtv iaooic kvqa rt Koivaxro/jiai. Ad Ceutentiam Polidippus apud Athen. XIII. p. 596. E«*<pvj, «i b'e fxivovai (bik-,)c i'n vtai /*j- viovciv ^byjc <xt Xtvy.ai (pStyyi- [Asvai ctkioic evvoua cqv ujati- ctrrov.
v. 13. Afferta carroinibus immovtalitate poeta ad pro- pofitum fuuro ita ptogreditur,
ut oftendat, folis cavmimbus effici, ut rerum egregie gefa- ruin fama haud in obfcuro fit, «t ad poftero* per ti ngat ; hocqtte foie clarius inde perfpici ak, quodorania, quaiuumvis egre-
gia , iisque , qua« a poetis c«3- lebrata aeternum nomen adcnM funt, haud inferiora facinoru obliterata, oblivionique tvadi- ta frat, .quibus laudator fuus defuerit. Ab bac pofteriori fen- tentia, omiffi.6 prioribus, qui- bns tranfitus fieret, incipit poe- ta , e.imque fpeciatim aetate, ut ita dicam , Antehomevica fplen- dide ita exornat, ut plaue limi- lia iis , quae divinae Iliados av- gumentum conftituant, paria» que fuititudinis exempla iimu- mera ante Homerum extitifft* pionuntiet, de quibus tamen, quum praecone fuo deitituan- tur , vel plane nuila , vel ad- naodum tenuU famae aura a«l nos perlapfa fit. Iam „haud primum ad pofteros memorabUe belluni Troianum fuit " vide, quara fplendidis coloribtis, ex Ilomeio ductis , illuftraverit poeta! S.ed hjc ipfe niroius co- lorum fulgor , quacfitiorqu» ovnatus, qnem Ilias fuppediia- ret, praefirinxit intpp. oculos, ut has figuravum complexio. ucs non nnius argumenti tabu- lam fed pluxium libi a poetaob- iici picturas exiitimarent. Sic, ut in uno haeream , pluret ex- titiffe apoeta iunui voinnr, quac forma, amoribus cnet. llelenae fuerint fimilcs; quas oranes fane uemo frcjle obUvioni traditas C c 5 con-
4*0 Q. HORATII FLACCI
Mirata , regalisque cultus
Et comites, Helene Lacaena:
Pri-
conquereretur. Sed memoratur 16. p. 479- X(?u(ro8a(t>e7< c?v«v.r«;
Heli na , tanqtiam belli Troinni Phrygiae reges Simmias in lli-
caufla. — 13. A'011 fola Helena penni v. 11. Purpura atque au-
illicitis indtillit amoribus. Docte ro illitas veftes e NoJiro dnxit
haec exprelTa a poeta. Ardere Senec. Hippol. 387. Similirer
aliquem, nota itructura poetica. Paridem repraefentat Eurip.,
Iam VTilgariot rntio ievebat: Ipiii^. Atil. 73. duS-yjoov /urv st'-
Helerta 11011 fola aviit adulterum /k«twv cro~k», , ywffdS ts ka/j,-
comtis cvinibus, amore accenfa •a-^ov , paf3api<) ■//ah^fxa.rt , et,
eft 1'aviiiis adulteri, amatoris quem in aninio fbrte liabuit
(nihil amplius; vid. v. c. Se- pueta, Troad. 991. ov tiffiboicx
nec. Med. 45^0 crinihus pvo- $tx(>p><\qoiq eafyfAixri t ypuox*) ti
iniflis ele^nntevque cointis b, Aa/^T^v ^s/uap-y^^? 'Ps'
pnlchri, lnmint.i pnJeiivitudinis — 15. mirata, captfl iis. Vid.
pavte pvo univevr.t. Qua qttttm I. 4. extr. III, 29. 7. et V.
in amovem Helena pellecta ellet, 3. 10. — cultut regales, pre-
hinc multo exqnifitius elt, er/iV iofttm apparatum cuiusrun-
cruje^ ad. Similitev Aviftopli. qne genoris. Ovid. IJeroid.
Ecclef. 950. xavy yd^ ric sqwe XVII. 221. At fruar lliaiis or>i-
fxt, tjovsi wi»*H)e tcuv fftiv pbtTTfy- /jm^, cultuque heato. — 1 f>.
ywv. Paul. Silent. XXXIV. 3. comites , coniitattim, qui ma-
( A. Br. IJI.gi.) iyw JavStoy**- guiiicentinm Inxuriamque Aiia-
et ycxir-/)c hijrvrQV an ariqvwv ticam prae fe ferret. Ovid.
i^tacZ^Tx voov. Hinc euirAoxa- Her. XIII. 60. et fequitur regni
/xcv TtjxoZc CptXspWTa Ktxtv- ^ars quotacunque fui. — 1-a-
v;v vocat Meloag. I.XVI. 1. caena, fovte cttm vi, quae in
(A. Br. I. 20.). Ad rem cf. Spartana regia nihil tale vidif-
I, 13. 14. — 1). aurum vejt>- fet. Eurip. ';. oCh" »fv
bus iilitum, veJtes operis Phrj. • t&avi cj/ t» MeveA.sw /wtE/.aSjA,
gionh, auro intextas, pictns; r<x~ic trotlf syk«.9uf3ff'£*ra Tpv(p«7j. rts uota. Phrygianas auro v, 17. Primusve , neque pri-
fjnffas vocat Setieca de Benef. mtts Teucer fuit , qui telu arcu
I. 3. JLiiure , illinere, ut dircxcrit , coliiueaverit. Noia
■Kaaaifi gr. de intextis fdis au- Teucri fagittandi dexteritas ex
reis, vel auri bracteis vefti in. Ilom. II. XII. 35n- (reijujv sq
ductis, follennia. Xpi.!ffOTao*rov uhiuc) XIII. 313. (ec qhj
!«-^»)t« vocat Lucian. Necyom. "Ayaiwv to-tco-Jvjj) et aliis. -^»
Cy-
CARMINVM L. IV. C. IX. V. 15-22. /j.1 1
Primusve Teucer tela Cydonio Direxit arcu: non femel llios Vexata: non pugnavit ingens
Idomeneus Stlienelusve folus
Dicenda Mufis proelia: non ferox Hector, vel acer Deiphobus gravis
Ex-
Cydonin , Cretico , a Cvdone, Cretae urbe; ornat. Nam Cre- tes fagittandi arte fami^eratifH- rui. Cf. I. 15, ij. "Callim. frngm. 234. — 18, Nonfenusl liios , "Iktsg /ov; (ut faepius Ho- rnerus ) llium vexatum , bello petitum atque expugnatum. De fortiori boc h. verbi fignificatu v. ad II. 9. 5. Allufit ad h. 1. Ovid. Trift. II. 313. Cur non jirgolicis potius quae concidit armis , vexata eft iterum carmi- ne Troia meo. Caeterum Troiae bis capta1 frequentior narratio; vid. intpp. ad Hygin. f. 89- et Burm. ad illa Propert. III. 1. 52. Troia bis Oetaei nurnine capta dei. Tivnoih* r^nrQ^Sov refert Dofiades in Arae II. fun- damento. — 19. pugnatit proe- lia , ut pugnata beila fub ilio III. 19. 4. nota graecitatc pro, pugnas geffit, ftrenue pugnavit. Idomeneus , Cretenfmm dux, s, bello inclytns ( ut in. Paullus Sil. XVII. 298. Vigentior armis Aeueas Virg« Aen, XI. 124. et faepiflime <Ubi ) «-ycnuoj, «yanXvroc, eeu-
otnkvroc , quae Homerica eius funt cpitheta. Ad ftaturam cor- poris referunt ironnulli ; in quo irunor lans effet. Sthenelus, Capanei f. et ipfe inter potiores Graecorum habitus. Vid. I. »5« 24. — pr. dicenda Mufis, digna, quae a poctis oelebraren. tur , quae aeternitati confecra- rcntur.
v. 2.2, A Graecis ad Troianos tranfit poeta. Hector ferox, Soafvc, ut mox acer , pro, for- tis, bellicofns. Deiphobus, Tro- ianorum, excepto Hectote, for- tiflinius, &0<ixsXq$ ( Hoiu. Od. IV. 276.) Quint. Cal. XI. 340. Avjfipopoj ts iJ.svs-xroXtp.0; ko<x- tsoc; r «^/jujtvjj. — 23. gra- ves excepit ictus, fortiflime pro patria dimicarunt, obiecere fefe hofiibus, gravia vulnera paili funt. Illud , pro patria, quam exquifite, pro pudicis coniugi- bus puerisque , pvo imbelli pa- triae ipforum fexu et aetate. — primus, gravitev claudit fenten- tiam.
<. «. 35.
4*2 ^. HORATII FLACCl
Excepit ictus pro pudicis
Coniugibus puerisque primus.
Vixere fortes ante Agamemnona iVlulti: fed omnes inlacrimabiles Vrguentur ignotique longa
Kocte, carent quia vate facr-o.
Paul-
v. 2,*5 Jqq. Sed quam multos wovtsj SeiAoT? vj vehvs<j#i /u«- clarifjirnos Juis tempoiibus viros Y.qo\j$ aiujvai; sxs/vrp. Cf, ad II.
Jcriptorum inops delevit oblivio I Q. Ui. corrnt quia vate,
ut Boethii vevbis Conf. Pliil. nullum virtutis fuae praeconem II. 7. fententiarum nexnm de- nacti. — Jai.ro, follenni vaturn. claremus. Omnes urgentur, et poetavum epitheto. «rertmntnr (follonne hic de
fpiflis ten-bris. Vid ad 1. ^. \f>. r>. zg. Praeclare tvanfitum nd
lam te premet nox ; et I. 22. Lollium mnnit libi poeta con- 2(>.) longa, aeterna nocte pe* fectnria fententia : liOfpines re- longa faecula ( ut apud Tbeocv. bus egregie gpftis fua aetate vel loco mox land. ) eorum fama m.ixime confpiciios, neque ta- in obfcuro eft , oblivioni tradi- men cnrminibus ce lebratos , ra- rifunt; exquifito ornatu, cnius tione poftevitatis hnLita , nihil auctorem habes Pind. Ncm. prorfus diff.ure ab iuertibus. VII. lg fqq. Ta) /xtydkat ya<> Mngna tvi^ymt in brevitate eit, «Xv.al ffvtJrcv xoAov vjjtvwv £%cvti qua lianc fententiam elocutus hecfjievai. Ornatius extulit An- eit poeta. Virtus, oppof. iner- tip. Sid. XLVII. 3. ( A. Bv. II. fiae , ea mnxime liiteiiigenda, iq.~) H-/,\I*W oCv. *)iJ.$QOTtv, ovbs quae rebus ftreime ac fortiter fAikaivYit IStxTo? vto ffxifff gerendis fefe exlerit, eflicax, nwkvircu -rrs^vyt. — illacri- ( tanquam llerculis V. 3. 17.) mabiies , indefleti, quia nemo obenndis laboribus ac pevictiiis ipfomm facta novit , ncque in- exercita, gloriofa facta. - — fovtuniis ndeo, quibuscum fub- ceiata , qu.ie occultatur pofteris, inde iudi<iiiis nrodis conrlictati in obiivionem venit, vate de- erant, commovetur. — i«noti, ftituta. In vereui gnome, quanr deleta ipfornm memorin. Lau» laudat Pind. Ncin. IX. if>. limi- dant Theocr. XVI. 42. ft//v«ffTo« liter eft , TiTsfoVf*ivQV I 9 A 0 v 5#, rk roAAa v.a} akfittx ty)v<* kt- y.V) ya/Aa\ ctya x«Auvf/««. — *
paul-
CARMIKVM L. IV. C, IX, ■ v. 25 "34- 4*3
paullum fepultae diftat inertiae Celata virtus. Non ego te meis Cliartis inornatum filebo,
Totve tuos paiiar labores
Inpurte, Lolli, carpere lividas Obliviones. Eft animus tibi
Re-
paullum, minimum difiat iner- tiae , h. ab inertia, parum dif- fert ab ea. Niliii tefert ad nie- rooriam , utrnm itrenuum an ignavum te geileiis , ii nemo te laudavetit. — Sepultae, in obfcuro Intentis, nulio faciuore fele prodentis; praeclare. Pro- prie liomo iners fepulto f. mor- tuo limiiis eft (Sil. III. 14.5. quantum etenim dijiant a morte Jilentia 2'itae ?) quatenus in tenc- bris (iv C/.crw xaS>;/usvo? ut Pind. 01. I. 152. Hmc Eurip. fir. apud Stob. Flor. Grot. p. 197. v) o' iCkaoaa , inertia la- borem refugiens, o-y.crcv ix.^') vitam deiidem agit, lucem exo- fus.
r. 30. Ego te Iiaud filemio praetermittam, ita ut meis char- tis , cnvminibus, inornatus iis, haud celebreris. Poitrema or- nate adiecta. Ornauiur res praeclare geitae., cnrminibus ex- politae; fplenditla ac folleimi poelaium profeiiione. Pinu. Nem. IX. 23. irra(Tni)ffiM y.Xu-
tui; yfwst t(««7,. Alcawis Meif,
VIL 5. (A. Br. I. 43^) de Homero: Qtrtv Kuoijvt xeri Ciiot (uude honoratus /ichilles A. P„ 120.) v.a.\ fxoSov akkviv v|faii»'/. Alia vid. ad I. 26. 10. — labores, ut y.afxaroc, fj.oy_Soc fae- pius Pindaro de prneclaris faci» noribus; veluti 01. X. 1 1 2. loco valde adpofito , Pyth. V. 62. Nem. VH. 23. — Obli- viones, Obiivio, AvjS>j tanquam perfona carpit , oxtenunt, dete- rit, abolet virlutis monumenta, rerum geftarum memoriam ; fuavi phantiifmate. Ay,£y, /xa^ai- v-ecSat haud diflimilittr Antip. 1. 1. Senec. de Benef. III. 52» eos iam confumliffet obiivio» niji illos fliorum gloria e tene- bris eruijjtt. — Lividas , invi- das majinitudini rerum sefta- rum, quaefito epitheto. CI. III. 3. 24. — impune, ita ut nemo licentius graffnntes leprimat.
V. 5/j. Et fane digmts es, qui carmine extollaris , cuius ad puitcros peitingat memoria; ut qui animum habeas rerum prti- dtntem, xebus agendis idoueum, multo
4i4
Q. HORATII FLACCI
Rerumque prudens, et fecundis
Temporibus dubiisque rectus: .
Vindex avarae fraudis, et abitinens Ducentis ad fe cuncta pecuniae: Confulque non unius anni,
Sed quoties bonus atque fidus
Iu-
multo rerum ufu exercitatum. Spectat hoc ad Lollii ouvtotv vo- }.irtv.i)v , imperatoriasque virtu- tes , quas partim faufto ( v. lul. Obfequ. 131.) paitim minus profpero fortiinae eventu ( nota Lulliana clades vel ex Suet. Aug. 25-) explicuit. Nift po- tius de recta agendi fentiendi- que norma, ad philofoplii.ie re- gulas ac placita cxacta , ob fqq. accipeve pvaeftat ; uti fere Scliol. Ciuq. „vere es philofophus ; quia reriun yrudentes philofophi funt ac dicuntur.,, Ila rerum otiofefere adiectum videri debet, ut faepe ; vel ad rectam agendi normam referendum. — fecundis tenrp. dubiisque rectus, iu utvaque fortuna aequus, qui ncque in fecundis temp. eftertur ( cf. III. 27. 74«) neque in dubiis , ad- verfis, periculofis, deprimitur, adeoque rectus , erectus perfiat. Cf. II. 3. 1.
v. 37. Laudes iuftitiae atque rempenintine Lollii. Vulgare erat: Eft atiimus tibi ab omni Kupuiitate liber, integer. Pro
hoc gravius , vindex, qui vin- dicat, ulcifcitur, poenne de- pofcit frakdem avttram, fcelera ex avaritia orta; idemque abjti» vens pecuniae, minime appetens divitiarum , non augendae rei intentus, continens. Pec.ducens adje cuncta, ■x-!>ot;<xyovnx, vel fim- pliciter, quae miras illecebras ha- bet, nos fibi fubiicit, utnontam, quid virum iuftum deceat, quam quod e re noftraiit, fpectemus, Quod effet de Lollio iudice, nullis corruptelarum machinis labefactando ; vel , quatenus pe- cunioforum gratiam omnes fe- ctantur, ut Schol. Cruq. Equi- dem prius praeferam. — 39 fqq. Scquuntur notiones virtutis, Stf.icis formulis expofitae. Scili- cet e Stoae praeceptis in fapien- tem cadit regnum, fummus ma- giftratus, fummae divitiae caet. quatentis nequehonorum neque opum cupitlitate animtis eius ducitur, quatenns id folum, quod honeftura eft , fequitur, nulla utilitatis habita ratione. lam quum confulatus Piomao fummus magiftratus isque an- muis
CARMINVM E. IV. C IX. V. 35-44. 4X5
Iudex honeftum praetulit utili, et Reiecit alto dona nocentium
Voltu, et per obftantis catervas Explicuit iua victor arnia.
Non
nuus effet, poeta Lollium ob mittendum effe cenfebant. Ad-
yirtutem iitam non unius anni, pofite ad h. 1. Ci<'. Olr. III. 4-
fed perpetuum declarat confu- Qui autem omuia metiuntur
frm. Plane ut III. 2. rq. JScc emolamentis et commndi*, neque
Jumit aut ponit fecures arbi- ea vulunt praeponderari lione-
trio popularis aurae. Illud quo- Jtate, hi folent in dciibcrundo
ties exornationi, qttairt a con- honejtum cum eo , quod utile
fulatu annuo repetiit poeta, uuice putant , compware : boni viri
debetur, minimeque urgendum. non folent. Etenim non modo
Elt limpliciter : perpetuum ani- pluris putare , quod utiie vidca-
nuis tuus confulatum gerit, tur, quam quod honejium ; Jed
quandoquidem honejtum ro h«« haec etiam inter fc comparare,
Ajv praetulit, praefert utili, re- et in his addubitare , turpijfi*
ctum a pravo difceruii, illudquo mumcji. — 42 — 44. exornant
fectatur. Specialem notionem proxime praecedentem fenten-
progenerali virtutis pofuit poe- tiam. Fieiecit, afpern.itur mu-
ta, atque eam quidem, quae nera nocentium, liominum per-
illuftre eius documentum prae- ditorum , Cauflae fuae diihdcn-
bet, incorruptam anirni integri- tium, ideoque vim legibus fa-
tatem, nullis muneribus ex- cere conantium, alto rultu, qui
pugnabilero. Iam qmim alte- aninri magtiitudinem ptodir,
jfurn alteri praefert animus, de magnifice ea contemnendo, hia-
utraque ftatuit , iudicat. Docte fa//&vo?, quod comparat Toup.
igitur iudex bonus audit, dum Em. in Snid I. p. 94. Ob ocu-
recte ftatuit, honeftum praefe- los babnit h. I. Sil. XVI. V-Qi.
rcndo; et fidus, dum oftehfa Caeterum omnia - ifta animo
utilitate a recti tramite baud de. Lollii attribuuntur , exquiiita
flectit, in recto, neglecta ntili- rationc; quatenus ab eius iudi-
tate , petfeverat. Facile in- cio pvoficifcuntnr. — 45-]Sova
telligitur, baec exornandae ul- amplificatur imagine fententia,
tcrius fententiae aiitici ; nam a intlile defumta, qni, pugnan-
feveriores Stoici ne iudicium di ardore in medios hoitium
quidera de honefto et utili ad« acies provectus, ab iisque in-
ter-
«I*
<l. HORATII FLACCI
Non pofliclentem muita vocaveris Recte beatum: rectius occupat Nomen beati, qui Deorum
Muneribus fapienter uti,
Duramque callet pauperiem pati, Peiusque leto nagitium tiinet,
Non
tercepttis urma fua explicat, ferro fe cxpedit , vinm iibi aperit , per cbjiantes, oppofitas fibi atqne chcumfufas lioitium catervas , reditum morantes, fe- lir.iterqiu: evadit. Vnde vktor ornate ndiectum. Sed docte ipfam compuationem fententiae involvit poeta, cuius nuda enuntiatio erat: nuuieribus ex- pu£,nari nequit virtute adver- fus cupiditates munitns animus. Male fetluli funt, qui allegori- cas catervarum armoi umque no- tiones figi.latim adnumeraut.
V, 45 f0(J' Lollii auraqv.ttav laudaturus poeta in generalem fententiaJti oralionem inflectit; cjuae plaiie lyrica ratio cft, Pin- daro frequentiflinia. Vulgiris continnatio erat : Eft ammus tibi, forte fua qualicunque con- tentus. Sed iterum deflcctitur Oratio ad exprimendam Stoicae virtutis imaginem. Non recte woeaverii, non is vere dicendus *ft , eft beatus , qni divitiis af- Quit, imo is rectius nomon b.
occupat , fibi vindicat, vere beatus eft. — 4-7« 9ul calletf novit uti, ut Claudian. III. 2ifi. natura beatis omnibus ejje dedit , ji quis cognoverit uti. — fapienter , ilt fapientem decet'; quod tu facis. Muneia D. h. 1. media fignificatione accipienda, qnaecunque hominibus a 13ii» obtingunt, tam profpera, quam adverfa hwqoc 5-swv. Vid. ad Ilymn. in Cer 147. II. 1. nd paupertatem potiiiimuni ( quae explicntive fubiungitur v. 49') praeftnt referre , et ipfa-m /u«- v.aqwv bcffiv ainv tcvrwv , iuxta Iiefiod. Ef-y. 7 19. Eurip. Alc. 1074. X^i) 5' otrrig a ffo , v.ao- rsqtlv Stav boffiv. Is adeo beati nomine dignus, qui pauperiem divinitus datam pati tallet, aequo animo fuftinet, modica forte contentus eft, aequo ani- mo iis caret , quae non poflidet, verbo , avrafY.ytf. Male mui:. deorum divitias explicant, quae opponnntur pauperiei v. feq. — duram , cuius beue ferendae maguo animo opus eft, vel fim- pli<i<
CARMINVM L. IV. C. IX. V. 4S"52* 4^7
Noii ille pro caris amicis
Aut patria timidus perire.
pliciter, ev.A^iv, y_xkt-r^v. No- propofita a recto demovetur,
tum Stoicorum dogma : Solus deduci poteft. Cf. init. L. III.
fapiens divns, quamvis vere 3. — 51. non ille timidus J.v,
pauper. — 50. qui -peius, magis uec timet, haud cnnctatur pro
Jlagitium timet , qui nulla vi, patria mori, duplici graecifmo. iiullis minis, ne morte quidem
Tonu U. Ud CAR-
4*8 Q. HORATII FLACCI
C A 21 M E N X.
jiRGFMENTyM.
XLt argumenti ratio, et elocutio poetica, panllnm qxiae- fitior, ac graecis plane Jiorilus contexta, Jacile fidenl faciunt, Horatium graeci cuiusdam poetae tufum hoc carmine repfaefcntare voluiffe. De quo tanto minus dubitari poffe exiftimo , quo plura eius generis, per An- thologiorum libros difperfa UaiOMwv cxempla falis lucu- lenta fuppetant. Cf. omnino , qune ad v. 2. epigram- mata, de formae detrimenlo , accedente barba, pueros rnonentia, excitavimus, ■eullato Theocrili TLaihv.t.v , quoil in Harlcfii ed. p. 4-79- extat. Ligurinum, formofum puerum eundemque fuperbum , ila ad obfeqnium fui pel- licere ftudet poeta, ut eum de caduco primae aelatis flore graviter admoneat, propofita fimul certa quam- quam nimis fera faftidii eius poenitentia. Ad iuveni- lia Noftri meletemata poetica, quibus Graecos plane ex- pritnendos fibi proponerct , hoc carmen referri deberet facile quisque cordatior fibi perfuafum }\abebit.
A D
CARMINVM L. IV. C. X. V. 1. 2. 4*9
A D I.I6VRINVM.
\J crudelis adliuc, et Veneris muneribus
potens, Infperata tuae quum veniet plunia fuperbiae,
Et,
v. i. Crudelis adhuc , qui fuperbe tractas, faftidis amato» ies, ihim in flore aetatis confti- tutns es. Sed haud diu ei iftam taantem fore, aetate ifta ferocu- la cito avolante , praeclnre tm adhuc innuit poeta. — et Vc- tttris munerihus potens , propter eximiam tuam pulchritudiuem. Formae venuftatem et (juae alia amoris illectamenta funt, hwgtx 'A(p^»5(V>)< mnlti poft Homer. II. III. 54. dixere , quos cum taedio lectorum hic percenfere niliil attinet. lam potens iftis muneribus eft, qui formae prae- ftantia omnes in amorem fui vaptat , cui niliil reliftit. Pro- pert. II. 4. 2.Q. Cynthia forma ■potens , Cynthia forma levis. Idem III. 18. 7. Eft tihi forma potens, funt caftae Palladis ar- tes. Scilicet ro ntxkkoc ru^avvi- h* sx.&t > ut e^ aptid Stob. Tit. LXIV. p. 410' et imperium, rcgnum fatis frequentata in re amatoria. — 2 fqq. Vbi piu- cherrimam ifb.m fovmae fpe- ciem aeta» nbstulerit. Pro hoc Venufte fpecialibits momentis dcilucnti» pulcbiiiudiuii facics
repraefentatur a poeta. Primum floris iuveuilis dammim , lanu- go, geuarum nitori infefta. Martial. I. 32. 5. teneri fordent lanugine vultus. Stat. Silv. III. 4- 65. ne prima gtftUO lanugo nitentes carperet ( prar-p dtere Markl. repofuit fpargeret) et pulchrae fuf aret gratia fvrmae. Mnximum autem illud formae detrimentum habitum in delica- tnlis pueris ; unde pleni hfic de re Anthologiorum graec. iibri. Cf. fi tanti videtur, Autome- dontis II. (A. Br. II. 207.) Suatonis ep. XI II. 3. (A. Br. II. 362.) ei. XXVIII. 5. XXXIII. 1. Rufini XXXVIII. (A. Br. II. 599.) riratofth. I. 3. (A. Br. III. 123.) Incerti ep. XIX. (ib. p. 155.). Lu- cian. Amor. 24. p. 424. in qui- bus paene omnibus locis inie- cta cito prdmicantis lanuginis mentione ad obfequium pueros ab amatoribus compelli videas, ut h. 1. lam pro lanugine plu- mam adhibuit poeta , nova prorfus ratione, in poiita lytico tamen facile ferenda, maxime fi gr. itTikot ei in animo ftiilTe Dd a mft-
42 O Q. HGRATII FLACCI
Et, quae nunc liumeris involitant, deciderint
comae, Nunc etqui color eft puniceae flore prior rofae, Mutatus Ligurinum in faciem verterit hifpi-
dam : Dices , lieu ! quoties te in fpeculo videris alte-
rum,
Quae
memmeTis. — xnfperata, ^ rayu (qnam venufte pro, ta) h. Li-
$«omiv*j ut in Evatoith. 1. 1. in. gurini facies in hifpidam, pilo-
opinato veniet, tTtkSy, i-ravSi)- fam (rqayv ivri rov irakott
av\, cvefcet, tuue fuperhiae, tibi, fjLa.Aay.oZ wy.acSsv iovkotc ro ys*
dnm adlmc ea cares, fnperbo, vstov , Lucian. 1. 1. p. 426.}
nt meae injolentiae , V. 17. 15. verfa fuerit. Ad barbani potins,
— • 3. Comarum per humeros quam ad rugas, equidem traxe-
fpavfarum follennis vegetae ac rim. formofae aetatis fignificatio ;
tum habitus is erat iratbapiiuv. v. 6. Sero tum tuae te poe-
Theocr. XIII. 6. vjoaro -rratboc nitebit arrogantine. Suaviter et
tw yaqitvroc Tka , ri riv -rko- tvtqywc expreffa ifta a poeta*
vt.aij.iba fyopivyroc. Magis huc — — te videris alterum, prorfttt
fpectat Ruiini ep. 1. v. 3. viv immutatum. Theocr. XX. 20.
jj.01 TPceiraic\itc , cre rac rqiyac i^airiva; /j.s Sso; PfOTOV akXcv
y(Dtxvty.dc ctv rot; itrl rai; cofia- artvZe. Lucillius XII. 5. (A.
gcT< atvy&ci irka^ouivov;. Cf. Br. II. 3 19.) v\v &9«A.}fC S5 *f0Cr
III. 2o. 14* ^' • ll* 28- — ujttsv ibiiv i; icoTTpcv L\ircZ,
humeris involitant • in humeros cuk Si/jc) ^TjaTotpuiv , ootoj epfiTc
dependent, promiffae ftmt. — huica;. Similis lufns Epigoni
deciderint, defluxerint, ranores II. 1. (A. Br. II. 306.) ,'; ro
per aetatem factae fuerint. — Takat Aa<< xatvrwv $i).o;, cJvt
Et quuni color. qni nxmc prior, trt Aaic ov /j.x Kviwuv,
praeitantior, pulchrior eit flore yvwpt/xo; ovb uvryj Aa"ibt Aai;
rofae, rofa punicea , purpurea, irt. Cf. Aufon. ep. 55. quocum
vevbo coior purpureuS, rofeus compone luliani ep. IV. in A.
nnttalus verterit jLigur. docta B. II. 494' — vvr' 7* 8- e Te-
brevitate pro , mutatus fuerit, rent. liec. I. 1. 17. fqq. Eheu
«vanuerit, et inde lAgurinut me miftram ! cur ttou aut ijthaee
mihi
CARMITJVM L. IV. C. X. V. 3 - Q.
A2l
Quae mens eft liodie, cur eadem non puero
fuit? Vel cur his animis incolumes non redeunt
genae ?
tnlhi aetas et forma eft, aut tibi haec fententia , expreffos effe, monuere et alii. JiJeni laudant Aufon. ep. XUI. Nunc piget, et jfuereris, quod non aut ijia ro- luntas tunc fuit , aut non eft uutit eu fortna tibi. — cur ea-
dem mens, idem fenfus, qui hodie , nunc eft , non puero rni- lii, dum puer effem , fuit? — - 8- his animis , hoc animi fcnfu, fc. fruendi amoris deliciis. — genae incolumes , inte^rae , im- berbes, uli beno Cvuq. fchol.
DJ 3
CAR
42 2 Q. HORATII FLACCI
C A R M E N XI.
JRGVMENTVM.
JrJagnam hoc carmen virtutem habet a tractationis Jimplicitate , naturalique, quam orationis haud operojus cullus mire adiuvat, venujlate. Et fane, quam accom- modata ijia et argumenti rationi fedatiorique , qui pcr totitm carmen re«nat , poetae Jint ajfectui, quum ipfa res vel hebetiorLJectori Jidem Jaciat ; non opus ejl , plu* ribus ojicndere. Quum Idus Apriles , qui dics Maecc natis natalis ejjct , magna cum religione apparatiorique convivio celebrandas Jiatuijfet; Fhyllidcm, quam huius facri veilet participem, ita rogat poeta, ut Jimul ivi- peditnenta, quae eam remoratura ejje praevideret, occu- pet ac difcutere conetur. Quum enim Telepho , iuveni nobili, oculos et animum illa adiecijfet , ifiique atuori Vetiercm haud Javentem experiretur , unde adeo auitni aegritudinem contraxijfet maximam, poeta conjolaturus atque ad vitam ac hilaritatcm revocaturus iliam% Jedulo hortatur , ut omtii fpe Telephi potiundi, alius quippe Jemiuae, genere ac divitiis potentioris, amore beati, plane abiecta, in amore, qui ipji cotweniat, acquiefcat, Jeque, quem ad fnetn vitae coujiautem in ijlo expertU' ram fpondet , ne afpernetur. Letitum utique amatorem dixeris Horatium , qui ita cum amica, a fe alienata, agnt; fed in provectiore aetate, in qua calor eius iuve* nilis deferbuijjet, carmen hoc fcripjijfe Nojirum, ex
eius
CARMINVM L. IV. C. XI. 423
cius exitu recte Jujpiceris, — Caetcritm quod parum docte Acron ad v. Qi notaverat , ,,utrum ad eamdem Fhyllidem, an ad aliam loquatur , incertum eji, ijuia nomeii uoii prodidit*' id cupide Sivrius arripuit, novam- que idco a verju ijlo exordiri oden Jiatuit. Denique plerique Phyllidem Jdicinam Jiatuunt v. 34- inducti, pa- rmn probabiliter ; et rectius mde cogast JuiJJe puellam doclam, pocticisque Jiudiis deditam ( qitod etiam vv. 25 — 28- commonfirant ) , atque etiatn hactenus Ho* ratii amori commodam.
Dd 4 A D
424
q. HORATII IXACCI A D P H Y L L I D E M.
-t-jft mihi nonum fuperantis annum Plenus Albani cadus: eft in liorto, Pliylli, nectendis apium coronis: Eit ederae vis
Multa,
v. 1 — 12. Obferva fimpli- cem nmnditiis poetam in de- fcribendo facri domeftici convi- viique apparatu; fere ut III. Zg. init. quod cum noftro com- parafTe utile erit. Albani vini dtias Athen. I. p. 2 0*. refert fpecies, i\ udoue a XV. demum anno av./xd^tiv perhibet. In pretiofioribus babitum fuiffe, vel hic locus oftendit. Adde Serm. II. y. 16. nbi in optimis recenfetur. Tertium ei locnm adhgnat Plin. XIV. 6. qui idem Eugenias uvas , a Tauromeni- tanis Siciline montibus in Alba- num a£rum translatas fuiffe traditXIV. 2. laudante Torrent. Cf. Martial. XIII. 109. — fuperantis aetate , excedemis vonum annuru , vetufti. — 2. ■plenus , non ante verfus ut III. Zg. 2. Docte effufiorem com- potatiouem futuram innuit. — fft , Tzaqicri, parati funt ffores, vecttndis coronis , ad nectendas coronas convivales. Ex bis memorat poeta a-pivm etedcram, ex quibn» coufertam coronam itidem habet TLeocr. III. 23.
ffTsfytnvov — — v.ifffcto QvXaff- cm ipvki^cxi; v.a\vv.tcct , v.a) su- ohfj.oifft ffskivoic. De apio bor- tenli (quod ex h. 1. cognofcitur) coronis adhibito infigne eft Auacreontis fragm. apuii Athen. XV7. 4. p. 6?/f. sVi V hfyoZffl* ctkivwv CTtfyavicvcvQ Sifxtvot vZ* Saktlav to^TVjv dyaywpsv Ato- vvffvj. Neqiienej>;ligendum, quod habent Scholl. „Alcaeus frequen- ter fe dicit npio coronari." Vide Torrent. ad II. 7. 24. De edera res pervulgata. — vis multa, infignis copia. — 5. qua, qui- bus religata , implicita , crini- bus fulges, refplendes, cum pro- pter viridem colorem coronae in genere, tum quod hcderae poeticae tlictae fructus croceus eft. Vid. Schreber ad Theocr. I. 50. Eft adeo fimpliciter pro : qna coronari foles; quae tameu paullo lan^uidior fententia vnle- tnr. Erigere eam alii ftuduere hoc modo : qua fulges , venu- ftior appares , mire places. Sed nec boc fatis, ut ingenue fa- tear, onuiiuo facit.
v. 6.
CARMINVM L. IV. C. XI. V. 1-10.
425
Multa? qua crinis religata fulges. Fudet argento domus: ara caftis Vincta verbenis, avet inmolato Spargier agno.
Cuncta feftinat manus : liuc et illuc Curfitant mixtae pueris pueilae:
Sor-
X. 6. Domus ridet , explica- tiorem faciem habet , refplendet tirgento, vaiis argenteis , ad hu- ius diei follennitatem purgatis. Kofter Epp. I. 5. 7. lam dudum Jplendet focus et tibi munda fuppellex. Hinc proprium ridere f. fplendere de apparatio- re convivio. Phaecir. IV. 24. 2o. Splendttbat hilare poculis sortvivium. Operolius iam Ca- tull. LXIV. 44. at fedes — fplendent aum atque argento, tandet ebur foliis , collucent po- culu menfis ; tota domus gaudet ( ytk& ) regali fpLndida gaza. Cf. ad II. i§. 2. Decorae aedis «adem iignilicntio eft I. 30. 4- I.audant Alcaei, iJuxqjjLtxiqsi h\ faya( hlfj.cc y_ot\y.Z aprtd Athen. XIV. 5. — ara faciilicio para- ta eft. Pro hoc fuaviter, avct fpargier , adfpergi cupit agni immolati fanguine. Catull. XIX. X5> Sanguine hanc eliatn mihi
• aram barhatus linit hir-
tulus, cornipcsque capella. P«- y.o:.c htc.riyystv fimihter Eurip. Iphig. T. 4°4* Itttelliaj» autem aram ccfpititiam, vir.ctam, mu>
nitam, redimitam verbenis caftis, herbis facris. Imitatns eft lo- cum Iuven. XII. i. Katali, Cor- vine , die miiii dulcior haec lux, qua feftus promijfa deis anima- lia cejpes exfpettat.
v. o. 10. Snllennis difcurfan- tium famulorum iu inftruendo convivio mentio. Vid. ad III. 2q. i2. Cuncta , omnium ma- nns Jeftinat , intenta, occupata elt apparandis epulis ; quod fta- tim verbis , httc et iiluc curjl- tant, magis graphice fubiicitur. — 10. mixtae puerit pudlae, pueri et puellae; fed nlteium rem oculis magis fnbiicit. — 11. 1 2. quam ornate pro, flam- ma denfum fumum a<;it, maior hodie ignis accenfns t-lt. Flam- mae trepidant rotantes (ita iungere praeltat ),• trepide h. ce- leri motu in nltum njrunt fu- mum, adeo, ut rotetur, turbi- nibus convolutus ahnrj petat; auget luculentioris ignis ideam. — - Sordidum, vel limphciter nigrunr, vel fordes tecti faftigio inferentem. Ita culmon multo Dd .5 lu.
426
q. HORATII FLACCI
Sordidum iiaminae trepidant rotantes Vertice fumum.
Vt tamen noris, quibus advoceris Gaudiis: idus tibi funt agendae, Qui dies menfem Veneris marinae Findit Aprilem:
luie
lumine fordidumvocat Stat. Silr. IV. 5. 14. Martial. VII. 27. 5. Vinguefcant madido tetri nidore Venates , Jiagret et excifo fefta culina iugo. Caeterum Je fumi receptaculis cave h. 1. cogites, qune nuilto ferioris funt tempo- ris. Vid. Beckman.ii Gefchicb.te der Eriinaun^en caet. Vol. 2. p. 391. ubi de hoc ipfo loco di- fpe^it.
r. 13. Quibus advoceris gau- diis, ad quae gaudia, ad quem feftum diem liilariter ageudum voceris. Gaudia, ut IV. 12. 2 1 . ad quae fi propei as gaudia. — ~ 14. Scito, W«jApriles effe, quae tihi agendae funt , quas te apud me celebrare oportet.. Agere diem feftum, vel pedeitri orationi confentaneum. Pro Idus Apriles eft, qui diesfipdit, iduat, dividit, medius eft men. fis Aprilis. Iduum etymon a poeta tangi, in promtu eft in- telligere, Macrob. Sat. I. 15. Nobis illa ratio nominis vera propior aeftimatur » ut Idus voceinus diem, qui mmfem di-
vidit, Iduare enim Etrufca lin- gua dividere eft. Veneri facium fuiffe menfem Aprilem , fatis conftat. Cauffam rei venulte dehgnat poeta epith. marinae «vadyo/xsv^? > e mari ifto menfe exortae. Tunc cnim cruore da fuperno fpumeo Pontus globo caerulas inter catervas , intcr et bipedes erjuos fecit undantem Dionen de nwritis imbribus. Pervigil. Ven. 9 fqq. Idem inuuere viuetur Ovitl. Faft. IV. 60, 61. Veneris menfem Graio fermone notatum auguror ; a Jpumis eft dea dicta maris.
v. 17. Idus Maecenatis nata- les. Sentcntiam , quae luillum paene ornatum admittere vide- batur» vide quomodo nobilita- verit poeta , ailfperfo pietatis colore, — follennis , iu fefiis habendus mihi, — fanctior, maiori religione coiendus, ma-. gis celebrandus proprio natdi die. Tibull, IV 5- 1. Qui mihi te, Cerinthe, dies dedit , iiic tni- hi fanclus, atque inter fejtos femper habendus erit, Neque in-
CAKMINVM L. IV, C. XI, V. 11-24« 42?
Iure follemnis mihi, fanctiorque Paene natali proprio , quod ex liac Luce Maecenas meus adfluentis Ordinat annos.
Telephum, quem tu petis, occupavit, Non tuae fortis iuvenem, puella Dives et lafciva, tenetque grata Conpede vinctum.
Ter-
iniucundum erit cum Noftro comparare Cenforin. de Die nat. C. III, Ouum Jinguli homines fuos tantummoda propriot co- lant natales ; ego tanwn duplici quotannis ojficio liuiusce religio- nis adftringor. Nam quum ex te tuaque amicitia honorem, di- gnitatem, decus atque praef.- dium, cuncta deniane vitae prae* jnia recipiam ; nefas arbitrer, f diem tuum, qui te miiii in hanc lucm edidit , meo illo proprio negligentius celehravero. Jlle enim mihi vitam , hic fructum vitae atque ornamentum peperit. — ex hac luce, inde ordinat, digerit, uumerat annos aetatis fuae. — adfluentes, fuccrefceu- tes, deinceps accedentes. Sed alterum quaeftrius propter ad- iunctam copiae notionem, quod ad Maeceuatis, vitae cupidiiu. mi , animum magnam vim ha- bet, — meus , quanU in bre, viute ivttgyki» l
V. 2i. Occupat poeta, quae foite Phyllidem detejitura fint, quo minus commodam fefe ei praebeat, adlatis, quae ei rem perfuadeant, arp;timen*is. Te- lephum, eius animum occupavit, in amorem fni pertraxit, ut ti. bi vacare nequeat. — quem tu petis , expetis, cuius arnore flagias; ut I. 33. 13. me mclior quum peteret Venus , et fnepe alibi. In ffqq. praecl.ue ador- nata omnia ad Phyllidem a vano ifto capiendi Telephi 00- natu abfterrendam, Juvcnem non luae fortis , paulo acerbius, appolite tameu, quo imepti va. nitatem peuitius intelligat, pro, magnae fortunae, nobilitatis iuvenem ; tum puella, qnam amat, dives et lafcivu, infi;>nis protervitatis, quae per iuveni- lem aetatem miras illecebras ha, bet; ideoque tenet , detinet Te. lephum grata compsde vimtuni, inetitum ninore fui habet, quo hbi
428
Q. HORATII FLACCI
Terret ambuftus Phaethon avaras Spes : et exemplum grave praebet ales Fegafus, terrenum equitem gravatus Bellerophontem :
Seai-
libi beatiflimus ille videtur. Vincula, coinpedes de amore frequenter admodum poetis in ufu. Tibull. I. 1. 55. Me r«-
tinent viuctum fonnofao vincla -puellae. Adde Ei. I. 9. "9. Asaixhc. akvvtrc-rrihvjg de eodem Incert. ep. XVM. 2. ( Anal. Br. III. 1540-
v. 25. Quam periculofa res fit, maiora, cjuam quae fibi conveniant , expetere, Phae- tbontis ac Belleropbontis exem- plo gxavitox dcclarat (tatiin poe- t;:. Phaethon ambujtus , rvrttf Toa? arSQva nsQavvt» v) p. J b a v) ; ♦«5wn (Apollon. Rb. I V. 698-)' zf^icjvw narixt9a\w3elg, pro, exemplum Phaethontis, fuhnine a love icti , terret avaras fpcs, abfterrere rtebet , ne immodicas fpes concipiainus, ne mmia con- cupifcamus. Ita animum laudis tiivrum diKit Noftet Epp. II. 1. 179. caedh avarus Claudian. XXVI. 606. — De BeLIero- pbonte, a Pegafo, quum rerum fucccffu elatus caebim affectaret, excuffo ef in campos Aleios de- iecto adi quos laudant intnp. ad Hygin. f. 57. p. 122. Ea- «]*un fabula oftendit Pindarus (Ifihrn. VII. 60 fqq. ) vota te-
meraria b.md impune fieri: rx /xav.Qa h st rtc. ira7rraivsf , B?<f" y_vc s^tnsa$at yxk-KO-rshov ©sJuv ihoa-j. 0 ts TrrtQOgtc. sqqi-^s \~lxyx- cz$ bsarorav eSekavr ic, ovqxvov ara$fjt.oiig sk$slv /xs$ optayvotv EsXXsootpovrav Zvjvo?. P^llad. LXTI. 1. ( A. Br. II. 426».) /xvjhsv ayav , tujv sirra aofyStv i
aoCpwrsQoc, tnrgv OVTM
Tl/jyaaos liriroc. artuksaa Hskks- Qotyivryv , fiovkvj$svTa /xx$sl? aaTQoSsTCVC. y.xvovac.. — exem- plum grave praebet , graviter admonet; ut Propert. IV. 1. 109. Exemplum grave erit CaU chas. — ales , impif, atatus, divinitatis eius (a Neptuuo quippe et Medufa procreati vid. Apollod. II. 5. 2.) argumen- tum ; docte igitur ineftoppontio rov terreni equitis. — gravatus equitem, qui gra ate ferret, fef- forem haud fuftineret Bellero- pliontem, excuteret eum, quum coebim petiturum intelligeret, terrenum, mortalis conditionis, quem coebun affectare nefas ef- fet ; fumma vis in hoc epitheto. Gravari dominas iiiniliter Lu- can. VII. 284.
v. 2p. Illa te exempla admo- nent, ut fequare, fecteris, eli-
gas
CARMIXVM L. IV. C. XI. V. 25-56. /|2^
Semper ut te digna fequare, et, ultra Ouam licet fperare nefas pntaudo, Disparem "vites. Age iam, meorum Finis amorum, —
Kon enim polthac alia calebo Femina, — condifce modos, amanda Voce quos reddas: minuentur atrae Carmine curae.
pas te digna, quae te feqni con- fentaneum eft, fententiofe, pro tedignos, amutores, tuae forti eonvenientes ; c$oa ric rxv Iv 1'vvcrrw (ptkorxruiv ivr^xvtiv jjp«- Tat, Pind. Pyth. IV. 165. iu fvmili argumento. — nefas pu- tando fperare, neque ulterius fpes tuas porrigendo , -rairr*/-
VtlV TX IfCJCW, /J.tTXfJiUiVlX 5>J-
qsvwv ocv.^avrcic ikwiai , Pind. Pyth. IV. 59. maiora concu- pifcendo, quam licet , quam fas eft, io x x £>' biv.xv ykvY.v, Ut in Bellcrophontis exemplo Pind. Ifthm. VII. 67. -— 31. Difpa- rem vites , non tuae foi tis iuve- nes 5 (pikn S' , w;ne ^c>??, tov oiaoizv sytiv xt), Theocr. XXIX. 20. •— et in meo potius amo- re adquiefcas, quem perpetuum tibi poliiceor. Fraeclare hanc fententiam feqq. intexuit poeta. Ag& iam , quapropter da te
mihi , ades mihi in celebrando Maecenatis natali. — meorum amorum finis , cuius amorem non niu morte deponam, in qua amores meos finiam. — alia calcbo, alius amorem expetam, nota loquendi ratione. — 54. condifce modos carminum, quae reddas voce, canas ( ut IV. 6. extr. ego Diis amicum — reddi- di carmen docilis nwdorum i'. H.) fefto ifto die. Quo quidem carmine, cantu minuuntur curaet nos hilariter iftnm diem tradu- camus, agamus ; nihil amplius. Sed per gnomen exprefla fen- ttuti.i, niore Noftro perquam familiari. Malc curas nonnulii ad Phvllidis improfperum amo- rem Telephi trahtuu. Ad rem Caipurn. XI. 19. Cantet , amat quod quisque: levant et carmina curas. — — atrae , triites.
GAR
4-30 Q_. HORATII FLACCI
C A R M E N XII.
ARGVMBNTVM»
^j dmodum Japere Jibi viji Junt nonnulli viri docti, qui ad Virgiiium quendam myropolam vel omnino mer- catorem, neutiquam autem ad Jacrum illum vatem, Horatium hoc carmen Jcripjijfe couleiuUrent , veriti Jci- licet, nelucri Jtudio, a quo immunem eum ejje negat voeta ( v. 25. ) Jacro illi vali macula quaepiam ajper- geretur. Sed huic metui quumiufta interprcbationc obviam ierimus, atque ipja Bcntleii ratio , quae omnia huius libri carmina ultra Virgilii aetatem reiicit , tam injirmo talo innilatur , ut nullum omnino rei momentum Jaciat ; nihil fane impedit, quo minus illud os Jacrum Phoebi, Virgilium poetam, ab Jloratio koc carmine compelLa- turrt nobis perjuadeamus. Quumque parum recte gravi- tatem iu tam levi argumento dcjlderes ; ita Jamiliarita* lem, quae Jloratium iuter atque Virgilium intercederct, in iocos, quos illa utique arnat , cjjujam, hoc carmi- ne luculenter proditam recti quisque iudicii facile agno- fcet. De coena collatitia cum Virgilio Juo ita tractat JJoratius hoc carmine, ut, quiim vinum Je praebitu» rum Jpondeat, ab eo uuguentum (at quantillam rem ad ingeutem vini cadum ! ) conjerri pojiulet , Jique conditio placeat , Jialim ad Je, tnijjls omnibus , quat convivium tnoratura Jint» cum ijio advolet, adicctis,
qnae
CARMINVM L. IV. C, XII. 4.3^
quae ad illitd comvellant , argumentis , a ficciore anni tempejlate (1 — 12.^) vitaeque brevitate (26 fqq. ) dc fumtis. Propter v. 15. (iuvenum nobili u m cliens ) recte Sanad. hoc carmen ante a. DCCXXXJ', eullocat. Cf. Catull. c. XIII. eiusdem argumenti, hi- lariorisque incejfus.
•v 1>
45- Q. HORATII FLACCI
AD VIRGILIVM.
lam Veris comites, quae mare temperant, Inpellunt animae lintea Thraciae : Iam nec prata rigent, nec fluvii ftrepunt Hiberna nive turgidi.
Ni-
v. i — 12. Cum fuaviffima epp. vide ad r. 5. Vnde et h. L
hac veris defcriptione compa- Zephyros plrrique intelligendos
raffe iuvabit Noftri T. 4. init. ftatuunt , quos etiam Homerul
et IV. 7. init. Procedit Ver Q^vnf^tv fpirare ( II. IX. 5. )
cum ponipa fua (quam magni- perl ibuerit. Sed imlocta haec
iice defcriptam vide apud Lu- inrpp. difputatio, et recte alii
cret. V. 756. fqq. ); e qua Aquilones eos affumenilos po»
poeta fatis habet apponere ani- nnnt, qui veris initio flare in-
nias Thriuias &Q*jxi*f irvoA? cipiunt , ut diferte Colum. XI.
(Aefchvl. A^am. 665.) Aqui- 2. 21. X Cal. JVIart. venti
lonem. Alias in comitatu Veris feptentrionales, <jui i>ocantur Or-
eft Zephyrus ( unde pater veris nithiae, -per dies XXX. effe fo-
Claitdiano audit XXXIII. ~'fO.) lent ; tum et hirundo advenit.
maxime ubi illud a mari pacato Ariftot. de Mundo c. IV. 0/ S>
navigationiqne iterum patefacto 'OQvtSiat ■naXov/Jitvct taQivci rtvtf
dengrutur , ut h. 1. Ita v. c. ovtsj avtfjLot, (SoQtai tiai t?j ys-
Melea». CX. 9. i;c>j Ss tXwov vtt. lam qtiod lituplicilhmum
9tv sir' §'J(;sa nvfJtocrtx vaZroci fuerat, iam fpirant verni Aqui-
«voifl txTtf/Aavri'} '/i(DvQ0V kivx lones, hbc poeta fuavilTtma pi-
KoXirwffavrs;. Cf. ad T. >\- uut' ctura nnimavit, quae ipfa in
Adde Marc. Agentar. XXIV. 3. veris notatione follennis eft.
(A. Br. II. 272.) in veris de- Vid. ad I. 4 2. — niare tem-
fcriptione; ad Noftrum plane perant , mitigant, componunt,
attemperata : yttfJtOJvtt; atttoQa- Xttaivovat, hibernis fluciibus
fiov , aort 5s y.v/jta yXav>iov £>)- tumidum. — 2. impellunt lin-
Xvvti itq-/)V ytkwc: ZstyvQoc' •/)<>>} tea , kiva, intendunt, y.ckvoyat,
jc«< (6iXors>tvof viro TQavkolat yt- vela , iicque navem impeilunt,
kiothv ytiktai naQ<pirrjv irvjAooe- promovent ; graphice prorfus
,us? SfakafJicv avSea 6' dvrikkcv- pro, mare navibns aperiunt. —
*j n«T(* %Sivtx. Satyr. Thyilli 3. Prata uou amplius rigent»
horrenc
UARMINVM L. IV. C. XII. V. 1-3. 4^5
Nidum ponit, Ityn flebiliter gemens, Infelix avis, et Cecropiae domns Aelernum opprobrium, quod male barbaras
Regum eft ulta libidines.
Di-
horrent fqnod proprium lilemis. ppnere huius loci non eil ; ad-
Illultravit loqueiuli rationem eant, quibus opus eft , Ovid.
Heinf. ad Ovid. Fafi. I. 498-)' Mec- VI. 212 fqq. et SS. my-
adftricta hirit; invevfa ra- thographos, eorumque intpp.
tione pro , virent , iloribus — Ityn Jlebiliter gemens , ile-
amicta funt, et hoc pro uni- bili cantu Ityos uecein lugcns,
verfo , iam germinant, flore fe T«Td' oko<Pv»Oftiv*i 'Inlkw (pikov
induunt onmia. Cf. I. 4* 4" (Homer. Od. XVI. 522.) ob
— v.ec fluvii Jirep. turgidi, or- vocem querulam. Splen iide
natepro non turgent, exundant Arifioph. Avv. 210 fqq. yrjffov
nive hiberna, aquis ex nive fo- vcuovg isc>u3v vftvwv, ov; htd 2siov-
luta collectis aucti, detumue- otou^toc Syyvsiic, tov tftov v.al
rulit; quaeadultioris veris iigni- ffov Tcokvbav.^v* "Iruv sAsAi^c/ws^
iicatio eit. Vid. ad IV. 7. 3. bts^olc /tiksfft Pampliilus I. 1,
decrefcentia ripas fiumina prae- ( An. Br. II. 258-) v.atftptoqt
tereunt. xoTf a , /tvqoftsva nikaoslg T<jav~
ka otx ffT0[x*TJtiv , fecutus IVliia-
v. 5. llirundinis in veris ad- falc. IX. 1. (A. Br. II. 103.)
ventu frequens poetis mentio. Tqavka fttvvoofteva , JTIavoiovi
Eodem ornatu Antip. Sid. xa^Ssvi , (^wv* caet. — Lero-
VII. 3. (A. Br. II. 16.) piaedomus aeternumopprobriutn,
>)5>j bs irkaffffst ftsv vTwocfya yv- vtav.ov iksyy^o^ , ovstbog ( ut fae-
p* ■ytkibuiv oituot, kstftwvwv b pius Homerus ; v. c. II. II»
ipfa ytki xsraAa. Satyr. Thyill. 235. V. 787« et int^e tdil) pro,
V- ( A. Br. II. 277.) eadem quae aeternam infamiae notam
veris adumbratione : %bv) x>jAo- inuilit , infamem reddidit do~
io/xEvfft ^sktbovsc, >jo>j «V ofbfttx mum Cecropiam, gcntem Atti-
noAxovrai ftotkaitaq tic hSovac cam , quod male , crudeli , im-
Zityvqoc. >jo>j v.a\ ksiftiuvsc 'Jtjj maili fcelere ulta eji libidines,
vtrdkwv sy^kavro avSta , tctti fojf- libidinem barbaram, infandam,
Xycciya ftsuvv.s tqqo;. Cf. eiusd. cum immani crudelitate exple-
ep. VI. • init. Docte autem poeta tam. — rcgum , Terei, regis
rem mythicis exornatam dedit Thraciae. Vulgarius erat, regiam
colovibus. De fabula ipfa ex- Ubidinem t quae nonnili iu re-
Tom, II, E 9
454
0_. HORATII FLACCI
Dicunt in tenero gramine pinguium Cuftodes ovium carmina fiftula, Delectantque Deum, cui pecus et nigri Colles Arcadiae placent.
Adduxere fitim tempora, Virgili: Sed preifum Calibus ducere Liberum Si geftis, iuvenum nobilium cliens, Nardo vina merebere.
Nar*
giam h. impotentem , faevam dominationem, quae fuo omnia iure agit, cadere poteft. Vnde regum jjeneratim poeta extulit.
v. 9. DulciiTimum tetrafti- chon , quod fuaviflimos veris tabulae colores adfpergit; quod mire adblandiri debuit Virgilio, poetae bucolico. Vide autem, quam docte variaverit illa : Ac neque iam Jialmlis gaudet pecus
I, 4. 3. Paftores dicunt carmina fjiula, canunt fiftula, ut Theocr. XX. 29. itvjv ccvXm kakiw, v.yv cS.;cc/.t , xjv Tcku.yi<xvku et fupra III. 4- *• dicere mplus tibia. — in gramme, tenero , vere renato, quod fuaviter lioc epitheto in- digitatur. — Suavem puftorum cantum fuavi Pnnis aufcultantis auumbrat pbantafmate. Pro Patie docte elt deus, cui pecus. . . . ■placent , qui pecoris cuftodiam gcrit, et cui placent ( ut Callim.
II. Dian. i$7. icokiwv hs roi -^a&ii llhfjyvi, Ttfvytrov 5'
c££u»v) qui libenter commora- tur , cui facri funt nigri , um- brofi ( ut nigrae Jilvael. 2i. 7.) colles Arcadiae, Lycaeus, Cyl- lene , alii, unde Il«v Aunuuoy, 'Apnaj, T«v«y^ xio; caet. dictus.
v. 13. A calore verno, qui fub Italiae caelo gravioreit, fua- viter potandi cauifas derivat poeta, ut III. 29. 17 fqq. — tempora, anni tempus adduxit Jitim, excitavit iitim, bibendi nos admonet; unde wpa htytos de aeftateapud Graecos. — 14. Sfd, enimvcro, /1 geftis diuere, tkxetv (vid. ad III. 3. 34. )> bi- bere JLiberum, vinum Calibus prejjum, Caleno praelo domitum (ut I. 20. 9.), Calenum. — 15, luvenes nobiles fatis probabiliter intelliguiU Tiberium etDmfum Nerones, Auguiti privigno^ quorum clientem lepide Virgi- lium poeta fert , quod iis fami- liariter nteretur. Eft adeo ho- noiifica appellatio Virgilii, apud fura-
CARMINVM L. IV. C. XII. V. Q. -2 0. 4^5
Nardi parvus onyx eliciet cadum, Qui nunc Sulpiciis adcubat horreis, Spes donare novas largus, amaraque Curarum eluere efficax.
Ad
furamos reip. viros gratiofifnmi, cui molliJhma ambitionis eius adfperfa eit caviliatio. Sed mi- rilice intpp. argutari videas. — 16. Vinurn merebere , redimes, Caleni bibendi tibi copia iiet, nardo vicillim data, allato nar- di unguento; paria faciamus, e;ro viaum dabo, tu uiiguenta adferto. Facetior Catull. XIII. De nardo vid. ad II. n. 16.
v. l J. Facete in collatitia hac compotatione haeretpoeta, io- cofeque Virgilio liberalitatem fuam imputat , qui exiguo un- gtienti vafculo totum vini ex- quifitiilimi cadum opponat. Sua- viter igitur -parvum onychem opponi vides ingenti vini cado. Onyx factum aliquid ex onyche, ut vas urrguentarium , -potorium, Piin. VIII. 2. Intelligendum autem marmoris ^enus, colovem unguis huinani referens , ala- baltri appellatioue frequentatum, e quo maxime vafcula unguen- taria confici folita. ~Evpi* be f*v?w xpjffu txktx^Affrox Theocr. XV. 114. Cf. Plin. XXXVI. 7. Propert. II. 10. 30. Eiusdem nomiuis gemmam ad eundem ufum (quamquam paullo ra- rius^ adhibitam. fuiffe docet
Plin. 1. 1. c. «• laudante Boetti». quem omnino vide. Serioribu» tempp. vitreis vafculis unguen- ta inclufa fuiffe docet Antiphili epigr. VI. 6. (A. Br. II. 170.) vaohov , iIto ykcivv.y); nkao/xi- vijv CotXov. — eticiet , efhciet, ut defcendat cadus, demovebit eum; fuaviter. Male vul^o, a me elicies. — iQ. Qui nunc udcubat, repofitus elt in horreis Sulpiciis, in apotheca Sulpicii vinaria, unde eum milii paratu- rus fum. Plurima talia Romae fuilfe horrea , quae magnam vini, olei caet. copiain aflerva- rent lingulatim vendeudam, fa- tis probabile eft; atque in his Sulpicii cuiusdrim apothecam vi- nariam maxinia fama floruiffe, recte ex h. 1. colligas. Merno- ratu digna eft Porphyrionis ad h. 1. nota, „Siilpicii Galbae horrea dicit; hodieque autem Galbae horrea vino et oleo fimi- libusque aliis referta funt." — 19. Cadus laetitiae dator! lar- °us donare , graece , ad donan- dum fpes novas , quo poto ani- mus nova fpe cxtollitur; tu fpem reducis mentibus anxiis, de amphora III. 21. 15. — ejficax eluere , ad eluendum ex animo, abftergendum , amara E e % cu-
436
<J. HORATIl SXaCCI
Ad quae fi properas gaudia, cum tua Velox merce vr ni : non ego te meis Immunem meditor tinguere poculis, Plena dives ut iii domo.
Verum pone moras et ftudium lucri: Nigrorumque menior, dum licet, ignium,
Mifce
eurarum , amtras curas , ad ex- hUarandurn animum. Senec. Je Tranqu. An. XIV. vonnun- quam et usque ad ebriftatem veniendam — ; cluit enim curas, et ab imo animum movet. Mala vinv luvere limiliter eft III 12. S. ubi plura notata vide.
v. 2i. Si ad haec gaudia, ad hanc convivii laetitiam pro- peras, eius particeps effe cupis, fi haecconditio tibi placet, hanc Isgem accipis. Ad folam vo- luntatem fpectat ro properas, per confequens expreffam , ne ineptum acumen fententiae in- feratur, fi properas, propera, quod rubiicitur. — »22. velox veni , advola cum tua itierce, uneuento nardinu, e Syria mif- fo. Cf. JI. 11. ifi- Aliiunguen- tum metcem dici ftatuunt, qua- teuus vinum eo Virgiliui re- demturus iit; quod lortgius pe- titum videtur. — non ego me- ditor , animtis non eit, plena dives ut in domo , quod quidem divites facere fol-ent , te meis poiulit tingere , vino te nieo
irrigarc , rsyyttv , inebnaret pro , vinum praebere tibi im* muni, oarv /jifiikw , ita ut nihil de tuo conferas. — domus ple- na de m.i^na opulentia, ut ple- nae Araburn. domus II. 12. 24. ubi vide.
v. 25. Pone mnrds etftudium lucri, duobus explicari modis potelt, poeta baud indignis; ve! , ne detinearis , lucri in emenda nardo faciendi fhidio, ut lucreris alicjuautulum, falubri eam emcndo pretio, quo oom- potatio differatur necefle eit; vel, quod praeftat, ne diu ex- pendas, uter noiirum in bac cojl.itione aliquid lucellt faciat. Keliqua, quae intpp. ad h. I. afferunt, futilia funt, ac pror- fus ridicula. — 2.6. AJemor iguium nigrorum , rogi , adeo- cjue mortis. Nigri, quateniif ad res infetas pertinent , ut in- vifae cuprejfuS IT. l/j. 23. Ignes atros eodem fenfu Ovid. Fait, II. 561. Lucan. If, 299. Ad exfiurctaa rogi favillas male referttut aonuulii. — 27. IMife, im
CARMINVM L. IV. C. XII. V, 2 1-28- 437
MiTce ftultitiam confiliis brevem:
Dulce eft defipere in loco.
immifce, dum licet (ita iun^e ), laritati fe dare, c«nio inJulgere,
ftuhitiam brevem, pauluhtm, in in loco, sv x«/£c£, ahquando,
aliquod tempus, ftultitiam li. fuo loco ac tempore. Callirn.
hiLritatem , confiliis, feveriori- ep. XXXVII. 2. tv o' o/vio uai-
busfiiuliis; omitte aliquantifpcr qta rvyy&k<xe<xi. Ducta vcro
feria, atque luiibus, convivii. ex Anacreonte (XIII. 12.) Os-
qtie hilaritati vaca. Infania, A«j , SjAuu /aavJjva/ , vel alio
dementia, /jtxivtcSou vocabula Graeco poeta fententia; ut c<>!»
propria elTufioris laetitiae, quae ligere eft cx Senec. de Tranqu.
h. 1. liiiltitia eit, ex opinione An. in fine: Sive Graeco voetae
«oroforum honiinum. — ay. creclimus , aliquando et infanira
Dulce eft defpere, infanire, hi- iucundum eft.
Ee 3 CJli-
438 Q- KORATII FLACCI
C A R M E N XIII.
JRGVMBNTVM.
\^Jmim Lycc quaedam, quae amatores Juos olim ad- modum Jjperbe habidjjet , aetate in Jenium vergente ultro iam , depnjlta arrogantia , iuvcmtm amores expe- tcret , puellarcmque procacitatem ac lajciviam in Juni- via dcjormitate anili prae Je Jcrret ; Jloratius, et ipjius rei Joeditate, in qua admodum dijjic ile ejt, Sa~ tyram non Jcribere, et vero maxime , quod ipjt quondam Jafiidia eius expertus ejjet ( cj. III. 10.J, ulcijccndi Jiudio commotus atque incenjus improbos lajcivae huius vetidae mores hoc carmine ita depexos dat , ut primarium omnino illud eius generis exemplum haberi debcat. Jdeo omnes colores tirtcti Junt Jelie plus quam Archdochiol Quam amarulentum Jiatim in exordio poetae gaudlum a Lyces dejormitate pariter atque impudenti lafcivia, quae ei olim impreca- ta ejfct , et propler quae iam conlemtui rijuique iuve- nibus ejjet, conceptuml quam acerba poji laudatam Chiae Jioridam pulchritudinem turpitudinis ijiius , per partes expenjae, irrifw, prijlinaeque , cuius mdlum Juperjit vejiigium, Jormae recordatio! Illud denique, quod Lyce non tam propitiis quam iratis nundnibus protecta hac Jola de caujja ad extremam Jeuectutem perveniab , ut ridendam Juam praebeat iuvenibus anilcm
libi-
CARMINVM L. IV. C. XIII. 439
libidinem, ecquam ad andmi feminei impotentiam ha- bere putes effcaciam ? Neque vero hac argumenti tra- ctatione inferiores habendae funt elocutionif poeticae virlutes, a doctrina , copia atque kvsgysttx commenda- tiffnnae. Comparent autem cum Nofiro Venerum grae» carum eupidi Meleagri L XX VII. (A. Sr. I. 22.)
F.e 4 * D
44o
x q. HORATII FLACCI
A D L Y C E ' N.
Audivere, Lyce, Pi mea vota, Dt Audivere, Lyce. Fis anus, et tamen Yis formofa videri,
Ludisque et bibis inpudens,
Ef
v. i, Initio fiatim exnltat poeta, voti compos factus. V<>ti eius funima erat: ut Lyce cico deflorefceret, atque in hac pul- chritudinis iactura puellarum laLciviam atque protervitatem prae fe ferret, iuvenumque fa- ftum viciiTim experiretur. Iam pedeitre erat : Facta es , Lyce, quod voveram , petulans ac lafciva aims ! Sed maior 8t/vo- r>)j in disiiincta fententia , ipfa verborum collocatione miiifice luliuta. Tnm- maxima erum- pentia gandii vis in geminato priore commate, maximaque iu repetito Lyces nomine irri- iio. Audiunt Dii vota, quae Xata effe iubent, noto loquendi ufu. Vid. ad I. 2. 27. — 3- tatnen , quo fummam omnium in te iudignationem moves, vis formofa videri, formam adhuc tuant iactas, facis ea , quae tantum formofis puellas addecet. Ilacc exponit' feqq. poeta. — 4. Etiamuum le comiffationi- bus in;;eris, iu iisque impudens ludis , haud pudet te vetulam pueihui lafdvia iocaii (ut III.
15. 5.), lufus procaciores pud- larum imitari, bibere { vid. xi III. 15. 16.) et bene poura cantare. Poftremum hoc exfui- fita prorfus acerbitate tinxit poe- ta! Cautu tremulo, fracta prae fenio voce, Jollicitas Cipidi- nem , permovere cupis , tt ad te veniat , h. canticis am.toi iia iuvenes venaris, in amonm tui pellicere conaris , lentun, cun- ctnntem , non audientsm te, non obfequentem tibi; quate- nus irriti Lyces in iuveues af- [ultus erant. Cantum iremulum fere htkiywf accipiunf, qi;i et per aetatem ct per libidinem trcmif, vix bene. Ad fenten. tiam Tibull. I. 2. tfq- / idi ego, qui iuvenum mferos lufffet amorcs , j>oft Vaxeris vinclis fubdere colla fenem; et fbi blanditias iremulc componerd voce.
v. 6. Praeclare continuntttr Amoris lenti imago , uovis» quibus Lycen acriter pun coloribus illuftrnta. Enimvero illn ddidet .ipud Chiam (nomen puellae
CAIIMINVM L. IV. C. XIII. V. 1 - 1 O. 44 l
Et cantu tremulo pota Cupidinem Lentum follicitas. llle virentis et Doctae pfallere Cliiae
Pulchris excubat in genis.
Inportunus enim transvolat aridas Quercus, et refugit te, quia luridi
Ben-
puellae proprium puta), Iiben- Melea£. XCT. io. ( A. Br. I.
ibi moratur. Venufle 26.) ov /xs kskqSat; , toZotx,
admodum ac graeca plane fua- Zqvotyikas ofxtx&vt M.ovrrou.svoq.
vitate morae iftius cauffas, CLiae Ita et Alcimus in Antliol. Burm.
pulchritudinem, expedivit poe- I. p. 546. O blanJos oculos — «
ta. — virentis , iloridae aetatis — illic et Vcnus et leves Amo-
puellae ; vid. ad I. 25. 17. — res , atque ipja in medio Jetlet
7. doctae pfallere , fides pul- Venujtas. Eaudem imaginem
fandi, iisque accinendi. Dulces ad Huram traduxit Pind. Nem.
docta modos et citharae fciens VIII. 5- «ts -rraqSsviotci x<xi icai-
III. 9. 10. — g. excubat, in- Swv sfyiloiea fiks(pdqci; caet.
ii»iet genis pulchris ; fiiaviffima Vnde Alciphrou III. 65. irooV
deiignandae eximiae pulcbritu- wircv «htw t<x? fljix; «jtok; «•*■<»
dinis , quae continuo oculos at- ttetStffjtsvatf «XJH, Itn et Gratins
«pie onimum in fe defgit, inia- oculis syy.aSibqvixivag fingit
gine, a Graecis defumta. So- Ariftaen. I. 1. easdemque svoq»
pliocl. Antig. 796. 'Eowj — • — •ypvp.ivaf t<x?<; -xaqstai; Alcipbr.
c; sv fxakaxaig iraqstaif vsdvtbcs III. 1. p. 274. at Strato XXIII.
ivw^svsis. Simpiicior Pbry- 5. (A. Br. II. 364.) es'° tso<-
Jiichus apud Athen. XIII. p. <txiotwo-< vqivwr» rozijiokoi,
604. kdfxirst &' sti iro<3(Jluf l*i<; \pt;j£swv aq-raysg dkkoTqiwJ. flr«ov)i"ff/ (&w; "Eowtoc Plato VI.
2. (A. Br. I. 170.) de formofa v. 9. Amor enim, afpernatus
vetula: ys v.a) sri qvTibwv hoi- vetulas, merito te , aniledde-
jivkoq h&T "Eox?. Ariftaenet. cus, fafticiit. Etiam in huius
II. 1. aTT/jvSvf/.OTi ViL/xaTt ov fententiae euuntiaticne graeca
iriipv/.s TooTi^avstv 0 'Eqws' 06 omnia. Pro tenui, ille, docte
is av svavSss Tg *a< svwbss *> et cum irrifione eft , importw
ivTaZSa xai svt^ctvtt v.ai fx&vsi. nus , quod vevbo imigenuum,
Oculos Amori fedem attribuit importuno , inhumano more
E e 5 transv.
442 Q- HORATII FLACCl
Dentes te, quia rugae
Turpant et capitis nives.
Kec
transv., pavum commodum fe Cf. Diogenian. Cent. III. 77.
pvaebet, morofe , faltidiofe Appo(ite Aviltaenet. II. i. 6i'5ow
transvolat , xao irsrarai , praete- rolg aoicbirwpdivatc ri)v mpav tou-
rit , aridas quercus , annofas yav , /ixet' CAiyov $"«•>) y«-
vetulas , eas contemnit. Quo pavSpuov, Myrinus II. 1.
fenfu praeterire adhibuit Nofter (A. Br. II. 107.) Ti> fjtxkx-
A. P. 342. et Ovid. Her. X.XJ. x>> Haipi^c , ~Erar6kktov avopo-
179. Met. VIII. 299. tranjire yvvov , hovv tk*siv tic 'Aio/jv
Stat. Theb. V. 26. Quo eodem ijviV e'y.skks Xqovoe caet. ad
fenfu Graeci irapspyj.o~2-ai, iraoa- quem illuftvandum Toup.
loafjLFAv (Tlieocr. XX. 31. Tot ( Emend. in Suid. T. III. p.
S' dffrvy.bc /x ou* £&ikafftv , dkk' 2Qo.) docte laudat Arternid. II.
ort fi<uu.okoc tfx/jci , iroc o sh 0 a - 25. Apvc hyjkol na) irgseiivryv
/u e ) ufurpant. Vid. Abvcfch. htbc to -rokvsrsc. Cf. et Abvefch.
ad Ariiuen. II. 16. p. 263. ad Ariftae. 1. 1. Similiter aridas
Hiuc adpofite Strato LXXI. 5. frondes, mulieres vetnlas oppo-
(A. Br. II. 375. vuv 5« ro (ydk- nit haderae virtnti puellaeque
koc) fxsv htbkviktv sVvjAu3s o' y\ myrto puellis flovidis fuccique
Tpiydknrrcc baiuw ypi Sepa- plenis Nofter I. 2.5. 17. ubi
•ksc v v v fft iraptoyoueSa. nos vide. — rcfugit, cohorre-
Pro eo hoc loco eft tramvolare, fcit foedo tuo afpectu , faftidit,
utpote de Amore , puero alato. contemnit te. In repetito te
Callim. ep. XXXIII. 5. Xovfj.bc magna acrimonia eft , uti et in
"Eowi to7o?o£- ra /isv (Qtvyovrx fpeciali tetvi vnltus delineatione.
ciIixeiv oi"og , rdb* iv ftsrrffcy y.ti- Te luridis , nigris dentibus te
fxtva va 0 ir erara 1. Simillirna rugis ac canis turpem , defor-
vero fententia atque ornatu eft mem. Pro canitie poeta capitis
fragm. Anacreontis , quod Lu- nives , caput nive confperfum
cianus in Ilerc. Q. (T. III. p. pofuit, graeca audacia. Dio-
gfi. ) orationi ita intermifcuit : genis Laert. in Bianta (quod
xai o"Epvjc eoc , iu Tjjie xoc/jTar, Antipatro alii tvibuunt) quod
liffthiliv fj.s viroiroktbv yivetov, extat in Anthol. Bvod. III. p.
YQveotyeavven xrspuyoTv ■/) dsroic /x22. TW^S Biavra v.kv.tvSa , rov
irapairtrsffSw, k«i 0 'Iiriroxkkibijc drpeuac vjyaysv 'Ep/.*>)$ ttc Aio>)V
e-j (ppovrtsi. — aridas, effoetas ttoaiu» yvjpa/ vi(po/xsvov , landa»
fenio quercus yspd-jhpva, pvover- davit iaru Lamb. Adde Antip.
bialiter, de extieina fenectute. Theff. XXL 5. (A. Br.II. 114.)
Tl'5»l
CARMIKVM L. IV. C. XIII. V. 1 1 - 1 6. 445
Kec Coae referunt iani tibi purpurae, fc.ec clari lapides tempora, quae femel ]Sotis condita faftis
Incluiit volucris Dies.
Ouo
riSst Is fxr.i , <Lc ■*-£> o yt toTov, a.'s ftwTK iroktvi yvj^ai vtfyo/xsvov. Refpcxit luinc locum Quinctil. Vm. 6. (Surat et durae transla- tiones ; i. e. a longinqua finiili- tudine ductae , ut capitis nives.
v. 13 fqq. Neque vero adfci- titius ornatus operofusque cul- tus , quod reris, iuventutem xeparat, pulchritudinemque re- vocat. Venufte in hanc rem Lncian. VI. 1. ( Anal. Br. II. 309. ) t>)v y.si)akv)v (SaicTttc, ro ii yvfftac ovttcts ^a^/stg , c.ds icaqstavjv sy.Tavvffitc (jvTtoa;. ixv)
TOIVUV TO irQUffMTOV O.T01V \yt/XV-
S-uj y.aTixvXaTTf ovbsv ya(>
*\iov scti. ti /xatvsat ', ovtots (^tvtts v.a\ \^!uvSoc rsv^st tJjv "E/.«3>)v 'EAivsjv, Ornatus duas ponit fpecies poeta , veftem Coam et naargaritas. Illa e fubtilifTima bombycnm , quos Cos, Aegaei maris infula , ale- ret , lauugine conficicbatur , in fummoque pretio habita erat. Vnde in munditiis muliebribus follcnnis eius mentio. Tibull. II. 53. Illa gerat veftes tenues, tjuas femina Coa texuit , aura~ tas difpofuitque vias. Adde Ei. II. 4. 20. Noftrum Serm. I. 2. 101. Propert. I. 2. 2. II. 1. 5.
IV. 5. 23. Ad rem cf. Plin. H. N. XI. 23. Pretiofiorem hanc veftem facit poeta purpura, qua tincta efTet; quod fubinde fa- ctum vel ex h. 1. apparet. Porte aliam quoque tingendae veftis tangere caufTam voluit po-;ta, nimirum, ne, quurti efTet pel- lucida ( Serm. 1. 1. Cois tibi ■paenc videre eft ut nudam), ex- fucca atque fenilia Lyces mem- bra proderet. — lapides clari, pellucidi nniones, margariue, lucida concha Tib. II. f\. 30. la- piduni fulgor Virg. Cul. b.j. lapis fimpliciter vocatus Tib. I. Q. 39» — tempora, quae femel praeterierunt , aetatem iuvenilem. Prnprie res per tempora °eftae faftis includuntur f. delignantur , quibus tamen notandis ipfum tempus praeter- lapfum digeritur ( unde Ovid. Faft. I. 1. Tempora cum caujjis Latium digefta per annum ) at- que confignatur. Iam pro vul- gari , quae faftis condita f. in- clufa (nam alterutrum fuffecerat) funt, docte Dies, tempus ulte- rius provectum ea condit; qua- tenus hic ipfe procefTus tempo- ris facit, ut confignari praete- ritum neceffe fit. — notis, qua- tenus rerum antiquitus gefta- rum
i , ;•
Q. HORATII FLACCI
Quo fugit Venus? lieu! quove color? decens Quo motus? Quid liabes illius, illius, Quae fpirabat Amores,
Quae me furpuerat mihi,
Felix
rum memoriam fervant, earum notitiam pofteritati tradit. — volucris v. III. 2$. 6,
v- 17 fqq. Amara irrifione, quam iimulato dolore (heul) exacejbat, conthmat poeta w. 10 fqq. fentenriam, ita inflp- xam , ut ne tantillum quidcm priitinne formae in Lyce reii- duum apparere dicat. Quae ipra prifcae pulchritudinia recorda- tio cum per le maguam ad urendam Lycen vim habet, tuin grarior ad aufmum eit, per partes diducta, maxime oratione ad ipfam Lycen con- verfa, atque interrogationibus praecipitata , plane ut in Rufini cp. XXXVII. i. (A. Br, II. 509-) Ti^ ffGt **''•"* > M*Aiff«r«,
ra ypvcsa y.ai TiQioTTix zyfg rc- XvS-Qvkkiyrov kakkta (pavTaaiyc ; efc. — l enus , formae venu- ftas , gratia. — Colorem non ad ijeaas tantnm fed omnino ad totius corporis florem (<rui//a *^Xf35V) vegetamque forrnam referre praeflat; etiam propter feqq. — decens motus , in ha- bitu corporis atque inceflu. Nam in hoc decus fpectatur. Tib. IV. 2. y. lllam, ciuidquid aeit, quotjuO rajiigia movit,
componit furtim fubfequilurque Decor. Ovid. A. A. III. 209. Eji et in incejfu pars non temnett»
da decoris — haec movct
arte latus caet. — lfj. Nihil plane reliqui tibi eft, quo olim in amorem tui rapiebar. Qnid habts iliius, quae fpirabat Amo- res fucius? doctiore ftructura pro, quid amplius hcbes, quan- tulnm reftnt illius Jaciei, quae fpirabat Amores, amoris illectan niento ; graeca venuftate. He- fiod. Sout. g. Tijc *«< axo kp~)- 2-tv , fiktipaQwv t airo xvecvtaum tqIcv a v\ 3- oiiv t8 irokvy^Qvacv \Aip§>o^iV>jj. Ilinc fuaviter Anacr. (Steph. poett. lyr. p. 142.) ira7ha airakviv vocat Kjtjiv o/.vp» ieviov,9ecv. Philodenms, Horatii deliciae, XVUI, 5. X?^ *??"! ridJiTe; sr dfx^QOTivjv, sti Tlii- 5w , iraeac eTt ctix^ci /j.uQiabx; XaaiTwv. Eodem fenfu Paului Silent. IX. 1. o/uuaTa dicit iro- Sov irvsiovTa , A. Br. III. ~,j. — 20. quae me ita amore ac- cenderat, ut mei vix compo» efiern ; tralatitia vehementiflimi amoris ugnilicatione. Nota Sapplms : to uoi t«v naqbtav sv GT^-rtaiv e-rcToaesv , et inde Ca- tulii : mijero quod omnes eripit fenfus niihi. Archiloch. XXIV-
(A.
CARMLNVM L. IV. C. XIII. V. 1 7 - 2 6\ AA$
Felix poft Cinaram notaque et artium Gratarum facies? Sed Cinarae brevis Annos fata dederunt,
Servatura diu parem
Cornicis vetulae temporibus Lycen: Poflent ut iuvenes vifere fervidi,
Multo
(A. Br. I. 44.) TsTcc 7A0 (bt- Xqty)tos; ig<»; yiro K*a£njy sXvrBeic TcAAijv v.oct nyhvv Vfj.fxa.TviV Syivt V.Xt'\f/«C SK 0"T>)i/cv*v araAuc <{>osvac. Apollon. R.U. III. 2ftg. de Medea, amove fauci.i : tia!
«< a>)VTO 0"T>)£/SiuV SK "fTVVWVa) KJ(-
/uoti» <£>f *v£C. Add. Strato XXIII. 4. (A. Br. II. 564.) Noftrum imitatus eft Auctor ep. eCLXVT. L. III. Anthol. lat. Burm. T. I. p. 637. Me inihi furripuit contraria Jiamma foro- rum, pulchra Theis oculis, ore ni- gella Melas. — Zi.felix, eximia piorfus po/i Cinaram , quae foli Cinarae pulchritudini cederet, inferior efTet, hincque nota, fa- ma hominum et carminibus ce- lebratilhma. — et artium gra- tarum, „ quae oculis , nutu fu- perciliorum, cervicis vclubili- tate, cnpitis gratia, totius de- nique corporis motu nlacet" ut fatis liberaliter anuufberat fchol. Cruq. Verbo igitur , artes gra- tae funt illecebrae, quibus i» amorein rapimur. Propert. I. 4. 15. lngenuus cojor , «» mul- tis decor artihus.
v. 22 fqq. Sed fata breves annos , breve vitae fpntiuro fi- tiarae dedere , conceliere ; Ci- nara mature obiit; molleinhoc ra3oc. — 2.|. Te coutra ideo faftidit Orcus, ut in fummuin iuvenum contemtum adducere- ris, largam iuvenibus ridendi copiam praeberes ; acerbe ad- modum. Obferva doctam cum antecedcntibus orationis con- nexionem : eadcm fata Jervatu- ra Lycem , vitam Lyces exten- tura, prolongatura, -paremtenU porihus comicis vet. , eo usque, donec aequnret anuos cornlcum. De cornicum longacviute nota res. vid. III. ij, 13. Simiiiter ygat-v Tjr/.cowvov vocat Agath. VII. 1. (A. Br. III. 55O ec Lucilius XXXI. (A. Br. II. 323.) Aoithot kcowvsk&P^v My- rin. IV. 2. (A. Br. II. 10Q.) — 26. Tibull. I. 6. 81. de taii vetula : Ilanc animo gau- dentc vident iuvenumque cater- vae commetnoranc merito toi mala ferre fenem. — pojfent vljere non ftne rifu, bt riderer.t iuvenss ftrvidi aetate, pcrpetito
ii. •
446
Q. HORATII FLACCI
Multo n on fine rifu,
Dilabfam in cineres facem.
iuventae epitheto ; uti frigus fenio propriuiti. — 2$. Facem pnlcl.riiudinis tnae, qua iuve- nes olim accendebas, in cineres dilayfam , redactnm, verfain, exuftnm. Eadem fuavitate Me- leng. XLIV. 2. (A. Br. I. 15.) •trjqxvyYjS iroiv xots , vvv 8 i) 0 y) h <x\ c( , 'AxoAAoooTOf. Auxit rei fpeciem Martial. III. 03. iq. Virumque detnens cine- ribus tuis quaeris prurire ; et X.
po. 2. Quid bufti cineres tui la* ceffis? Ilinc vjSavvvvai , de ob- foleta forma. Rufin. VIII. 1« (A. Br. II. 392.) Ovirt» cov to MaAo^v y_qovoe &ff3sffsv , — — « -xaeffovf y.ars(p\i^>: ro irotv Seo- tiy.sXov avSoc, Vid. eruditam Rulinkenii notam ad Tim. p. 40. Caetemm orationis colo- rem a Noftro mutuatus eft Lu- cil. Inn. Aetn. 421. in cinerem putresque iacet dilapfus arenas.
CJR-
CARMINVM L. IT. C. XIV. 447
C A R M E N XIV,
jtRGVMENTVM-
j^Snamquam in eodem ferc, quod quarto hirius libri carmini Jubiectum ejt , hocce occupetur argumento, ne- que tractationis plane dijfimilis ratio Jit, quandoqiri- dem in utroque laudes Drujl ac Tiberii bellicas ad Augujium exquijita fenfuum converjione rejerri videas ; diverfa tamen , qua ad eundem fcopum contendat , via poetam incedere animadvertas. ln altero enim, quum, praeter gencris nobilitatem, injiitutioni potijjimum ac praeceptis Augufii magnitudinem ac gloriam Neronum iunixam oflendijjet ; fummam laudum hoc carmine in Augujium ducto ab aufpiciis h. iujju, copiis , conjiliis eius , quibus tautas ijii res confecijjent, argumento, convertit. Ouamquam autem nojlrum ad alterius ma- itjlatem non ajjurgat; Jatis tamen ncrvorum atque dignitalis omnino pro argumenti gravitate habet , tum maxime conjpicuum ejt elocutionis oruatu , numerisque, nuuc rapidioribus , nunc remijjis , prout argumenti po-- Jiidxiret indoles. Jam, qno rerurn ab Augujio gcfla- rum maanitudinem amplifjimaque in rempubiicam me~ rita quam JplendidiJJlme repraejentaret poeta , a Senatus popidique nniverji Jtudio , in excQgitandis novis. qui- bus Augujium urjtarent- honoribus occupato ( de quo vid. Dio hlV.) exorjus , vix ullos reperiri pojje con-
tendit.
443 «i- HORATII FLACCI
tendit, qui parcs eius Jmt virtutibus. Jta naturalis ad Augijti laudes progrejfus erat, quas quidern ita deinceps explicat, ut expojita, amplijjimeque , ut quae- proxima Augvfii extollendo materies ejfet, cxomala rcccn- tijfima eius, quam deVindelicis per Tibcrium repqrbajlet, victoria, gentiumque ab ep deviclarum recenjum aclo, Augujium inde totius orbis terrarum pacatorem alque JDeum S7TG\^(0V magnij.ce repracjeutet. Ad a. V. c. JDCCXLI. quo novis quaejitioribusque Augujtum redi- turum Senatus ornandum decrevijjet honoribus , refe- rendum ejfe hoc carmen, ipjum eius abunde adjcrit inilium.
A D
CARMINVM L. IV. C. XIV. V. I - 4» 449
A D AVGYSTVM.
vJuae cura Patrum, quaeve Quiritium, Plenis lionorum muneribus tuas, Augufte, virtutes in aevum
Per titulos memoresgue faftus
Aeter-
t>. i. Poetam rerum ab Au- celebrare, tit ipfarum memoria
imfto oreftarum magnitudin* at- in aevum pevduvet, aeternitati
tonitum intimeque percitum fa- confecrare, congereudis in eum
tis vivide exordiiun ftatim honoribus , iisque (nam iirs^ij-
oftendit. Vulgarem fententiam: yvyr i*5>s hacc fubiici putanda)
Au^ufti in remp. Romanam me- titulis f. per titulos tw. memores
rita ampliora funt , quam ut iis fafitus proditis ; quae quidera
di»nus parque lxonos haberi fere honovum , quibus cives de
queat, per fe fplendidam, Au- patria optime meritos ornaro
rmftoque honorificentiihmam, folerent Romani, erant genera.
vide qua ivtqyti» ampliiicaverit Nam tituli h. 1. complectuntuE
Horatius. Quanta autem cum vi, monumenta publica, ftatuas,
quae cura caet. pro, quautum- arcus , numos caet. quibus in-
vis Patres ac Ouirites , h. Sena- cifae epigraphae memoriam eius,
tus populusque Romanusin ex- cui honor ifte haberetur, ad
quirendis honorum muneribus, pofteritatem propagabant. Cf.
h. honoribus in Auguftum con- III. 24* 27* F*ft* auiem (pvo
ferendis laborent, omnemque quo fafius , antiqua forma, ad-
ingenii follerriam adhibeant, hibuit poeta , tefte Prifciano
plenos tamen , h. eos, qui ex- VI. p. 711. quod antiquo ver-
acte refpondeant Augufii virtu- bo aeternet praeclare convenit)
tibus , exaequeiit eiws merita, et rerum praeclare geftarum, et
vereor ut reperturi fint. Facile honorum publica ideo decreto-
pevfpicitur, tm plenis totius fen- rum hotationes continebant. A.d
tcntiae vim fubiici oportere. pofterius h. 1. retulerim, quum
Iam pro, honores in Auguftum de praemiis Augufti vivtuti de-
COnferre , multo fignificantius cernendis hic agatur, Appofite
et ad immortalia Augufti opera Ovid. Faft. II. 15. tua profe-
defiguanda delectius eft, A. vir- quimur JiuJiofo pectore, Caefiir,
tutes in aevum aeternare , h, ita nomina , per titulos ingredimur~
Tom. II. F f que
45°
Q. HORATII FLACCI
Aeternet? o, qua fol liabitabilis Inluftrat oras, maxime principnm: Quem legis expertes Latinae
Vindelici didicere nuper,
Quid
que iuos ; et apertiu» , comroc- morato uno honoris genere, idem Faft. I. g. Invenies illic ct fefta domeftica vobis : faepe libi jiater eft, facpe legendus avus ; vid. et, <jui ibi fequuntur vv. 1 5 et 15. — tnemores , docte, ut III. 17. 4- Noftrum refpexit Symmach. Epp. X. 52. Certe iile ejl Praetextatus , quem iure Conjulem jeceralis, ut fajtime- mores celebrenomen extcnderenl.
v. 5. Oua parte, quascun- que oras tcrrac liabitabiles Sol illuflrat, per univerfum terra- rtim orbem , qna efi habitabilis, t>)v oif.cv fAsvyv, nam extremae tevrarum pavtes <?xtra Solis vias pofitae. Gf. Virg. Aen. VI. 797. et ibi Heyn. Iam li de fenten- tiii loci , de qna tamen parum follicitos videas interpretes, cu- rate quaeras; facile intelligas, liibil infulfius cogitari poffe hac J.ambini explicatione : princi- pum, qui terrarum partes ha. bitabiles incolunt, maxime! Neque accipiam cum quibus- dam , cui totus terrarum orbis fubicctus eft; fed repraefentatur Auguftus princeps plane egre- gius (ut 1.6. \l. III. 25. 4.) unkus (III. 14. 5.), cui riemo
per totum terrarum orbem par invcmatur, cuius adeo in rcmp. meritis par honos habevi vix queat. Principis igitur follen. nis appeliatio Augufti habenda, et fumma vis ponenda in t*£ maxime. — 7. Qui modo Vin- delicos fubegifti , expertes ad- huc Lutinae legis , non antea perdomitos a Romanis , iis pri- mus pacis lej>;es tamquam victor edixifti. Edicta lulia ita acci- pienda IV. 15. 22. ubi vid. no- tata. Adde Stat. Theb. I. 19. adactum legilms Romanis Iftrum. Didicere te , quid jVIafte jioffes, graeca fiructura, Noftro paflim frequentata (v.cl. 17. 24.) pro , didicere , graviter experti funt , fenfere, quid, quantum bello valeres , quae tua in bello virtus effet. Difcere , ut nofce- re I. 15. 27. fentire, aucta ver- bi vi.
V. 9 — 1 3. Sub tuis enim aufpiciis Drufus egregie bellum adverfus iftas gentes adminiftra- vit. Qiuim aufpiciorum haben- dorum ius penes eum folum elTet, qui cum fummo imporio praeeffet exercitui , huiusquo adeo nomine a legato , cui man- datum bellum effet, onuiia ge- rercn-
CARMINVM L. IV. C. XIV. V. 5-12. 45 1
Quid Marte pofles. Milite nam tuo Drufus Genaunos, inplacidum genus, Breunosque velocis, et arcis
Alpibus inpofitas tremendis,
Deie-
rerentnr; fncile perfpicitnr , in Augnftum, qui iummo in per- petuuin imperio ornatus fitius aufpiciorum poteftatem haberet, rerum a Neronibus egregie ge- ftarum Inudern recidere. Cf. v. 33. Poteitatem iftam docfe de- fignavit poeta milite tuo , fnb tuis aufpiciis ndverfus fioltes ducto. — 10. Rhaetis et Vin- delicis fiibftitiiit poeta Genaunos et Breunns, gentes Cifaipinas, iftis finitimas , bellique focias (Cf. Strabp IV. p. 316.) quo riuiior ex devictarum ^entium multitudine victoriae eflet fpe- cies uc dignitas. — implacidum genus , quantumvis trucem ac ferocem gentero ; fere ut Libves, genus intractabile bello dicti Virgil. Aen. I. 359. Appofitum igitur fioc ad nugendam Drufi. vittutem ac gloriam. Immanem iftius gentis morem, quo (iuxta Strab. IV. p.' i^2*) ov /jlgvov av- ovdiv , ak).a v.a} M*X?' VV\—cj*v aq^ivwv irQ08<r%cVTai, v.«< ra; tyv.vevg yvvalv.ac, v.Ttivcvcriv, ccac (paHtv 01 fxivTBi; d^tva- v.-Jsiv , a potta refpici ftatuit Lamb. et alii. — Br. veloces, qui pugnam ftatariam detrectan- tes fubitis undique in boftes in- curfionibus factis in tuta mon-
tium fefe continuo reciperent, qui adeo difficulter debellari poffent. — arces, caftella, AU fjibus tremendis , fummis Al- pium iu°;is impojitas , more iftarum gentium. — deiecit, curiofe delectum verbum ; nam non folum arces, ad quas illud proxiine fpectat, fed et Genauni et Breuni , ad quos etiam refe- rendum, pulchre deiecti dicun- tnr , h. ex Alpibus deturbati victique ( coniurato deiectos ver- tice Dacos dixit Stat. Theb. I. 2o. Et periturorum dciet.it tela Gigantum , Petron. de mutat. R. R. 203. ) vel fimpliciter, proftrati; ut.Claudian. XXVI. 164. qualcm Stilicho deiecerit hoftem, Thraces et Aemonii po- terunt TYLoeJique fateri. Ilaud opus igitur Zeugmate. — acer, acriter, fortiter eos aggreffus. — plus vice Jlmplici, ita ut non vicem tantuni fiofttbus rcpen- deret, fed multo gravius, ■quam accopiffet, iis damnum inflige- ret. Vices enim , dfAoifii), illa- tae iniurine compenfatio , ultio. Vid. ad I. »<J. 5H. Piene Scfiol. Cruq. „quia phtres fioftium proftravernt , quam perdiderar. Drufus enim laefus pacari non poterat, nifi dupUcem inferret Ff a in-
452
q. HORATII FLACCt
Deiecit acer plus vice fimplici. Maior Neronum mox grave proelium Conmifit, inmanisque Filiaetos
Aufpiciis pepulit fecundis:
Spectandus in certamine Martio, Devota morti pectora liberae
Quan-
iniuriam." Infcite plerique, p!ns quam femel, quod nec la- tinum nec poeta dignum eft. Alii ad feqq. trahunt, et, Vir- gilium Aen. II. 453* nec u^as vitavijje vices Danauni pro cauf- fa fua allegantes , exponunt, non uno congreffu , non una pugna. Sed Virgilii locus pa- rum praeudii huic interpieta- tioni iuppcditat ; nam et ibieft: copiam ipfis feci, caedem a me factam ulcifcendi, pugnam haud defugien do , obtuli me ipforum ultioui: fabiicitur enim : et, Jl jata juijfent, ut caderem, me- xuifle manu, h. ftrage inter ho- /tes edita.
v. 14. M.ox, rem, ut plane gefla erat , indigitat. IWaior enim Neronum , Tiberins , tum demum adverftis Rhaetiae popu- los ab Augufto miffus, quum a Drufo ab Italia reiecti Galliao imminerent, Dio LIV. 22. TtjJ grave vulgarem locutionem praclium commijit, redeniit 110- bilitavitque poeta. Eft e:iim, giavi clade Riiaetos afliixit, ac
pepulit, in fugam vertit, difpev- fit eorum copias, pugnam fe» cundis Augufti aufpiciis , quae feliciffimum exitum fpouderem», capeffeudo. — immanes corpore ac virinm robore. Supra v. 10. implacidum genus.
v. 17. Spectandus, egregium fui fpectaculum praebens , cu- ius fortitudo mirationem fa» ceret , in certamine Jllartio, pugna, svivaykoc tv tcvoi; '£y»«A>eic, nti plane Pind. Ifthm. VI. 79. 8°- Certamcn, la* bor, opus IMurtis, bella, pugnaej iiota loqueudi ratioue. Vid. ad IV. 4- 45* Docta autem iunctura, Jpectandus, quanlis ruinis Jatigaret d. m. pectora, pro vulgari: admirabilis pror- fus, quum maximis riiiuis caet. feu, maxima virtute confpicuus, qua hoftes contunderet. — quantis ruinis , cladibus fatiga- ret , infriugeret, ad uefper.uio- uem adigeret pectora , ferocef hoiiinm animos. — dcvoti moili liberae , qui in libertate morimallent, quam fervituteit»
CARMINVM L. IV. C, XIV. V. lj -24. /j.53
Quantis fatigaret ruinis:
Indomitas prope qualis undas
Exercet Auiter, PleVadura clioro Scindente nubis : inpiger holtium Vexare turmas, et frementem
Mittere equum medios per ignis.
Sic
pati, qui adeo pro libertate ad internecionem diniicnrent; qua quidem hoftium pcrtinacia Ti- berii virtntem miriiice illuftrari, quis uon fentit? Alludit autem poeta ad morem, Germanis po- pulis commnnem , morti fefe pro patrine libert.ue , re iu fummum difcrimen adducta, fol- lenni ritu devovendi atquc confecrandi; cuius pai£m exem- pla commemorantur.
v. 20. Praeclare illuftratur Tiberii in hoftibus continuo perfequendis caedendisque often- fa virtutis ferocia Auftri fub or- tum Pleiadum maximas in mari turbas excitantis imagine. Qua- lis , quanta rabie , vi, Aufter undas exercet , agitat, protur- bat indomitas , ei roluctantes ( ut I. 1. i5- Luctantem Icariis Jluctilms Africum cact. ) contra eum iufurgentes; nota tempe- ftatis cum pugna (ut I. 9. 11.) in qua femper Auftro victoria unde arbiter , dux mavis Jsoitro I. 3. 15. et II T. 3. 5. -}, imngine. Dclectnm au-
t«m epith. indomitas , qnod bo- ftium cor.tra mortem obfiimato animo egregie refpondet. Vluia- dum choro fcindente nubes , c:c- quifito ornatu pro, fub ortura Pleindum. Pleiadum chorus, Pleiades, propter ftellnrfim, quae ifto nomine infigniuntur, poiitum , choreae fpeciem refo rentem. Cf. Propert. III. 3. 58- De aftrorum choreis per caelum agitari creditis(de qui- busTib. II. 1. QQ. quocum con- tendere iuvabit Eurip. fr. Pi- rith. n. If. p. 468. Lipf. et Dionyf. H. Apoll. 17. in A. Er. II. 254.) parum commode co- ■^itant h. 1. nonnulli. Iam quum crtus Pleiadum , qui X. Cal. Mai. incipit, laetiorem cacti faciem reducat, ac mare iterum aperiat, nihil f.me ad declaran- das res hoftium penitus ccnci- fas antius Anftri imagine exco- gitari poterat, fub illud tempus in iluctus debacchantis , eosque ita debilitantis (ut I. 11. 5.), ut plane fubfidant, rebellandi animo plana abiecto. Sifi,nate igitur fcindcntc- nubfs , ortu firo !*'£' 3 nubet,
454
q. HORATII FLACCI
Sic tauriformis volvitur Auiidus, Qui regna Dauni praeiluit Appuli, Quum faevit, horrendamque cultis Diluviem meditatur agris:
Vt
nubes, per hiemem collectas, difpellente, pro vulgari , in confpectum prodeunte. — im- figer vexare , in vexando, im- piger vexans , inftnndo contur- bans atque affligens hojiium turmas , hXovsmv ty<x\&yy<xg (Hom. H. V. 96. et inde Mimnerm. in An. Br. I. p. 522. v. 3. ) De huiua verbi vi vide »d III. 2. 4. — 24. et equum immittere, concitare, per me- dios ignes , qua pugna ferven- tifTuna eft , qua acerrime depu- gnatur. Ita fere Acron. h. 1. expedit, recte utique ad fen- fum ; praeiiat tamen prover- bialiter dictum accipere , ver ignem ire, hia irvqog fjtoktiv , in re periculi plena. Vid. ad II. 1. 7.
v. 25- Cumulat comparatio- nes poeta. Tiberii virtutem fua lnce collultrare geitiens. Exquifita outem ac fplendida iniago eft, qua Tiberius hoftium cuneos perrumpens , lateque ftragcm edens torrenti, omnia valtanti, allimulatnr. lani Ho- mer. II. V. Qf. deDiomede: 0tvs yaq a.fxiri'olov iroTajuw irAv}- iovTi soiv.u.c yjttjjLafjqvt, cc T UiVt« qmt iviioaaat yt(f>voots — —
•jroXXa b uir aiiTOv tqya nar/fot- irE VLoik' a.^vjoiV WC xj-ro TuSe/Svj •jruvuvai xXovsovto (£>rtAttyy«; Toouwv. IIoc fpeciali Aufidi, rluvii violentis (III. 50. 10.) ac rapidi, exornavit iinagine poeta. — taurijormis , rctvqi- /uooCpcc, taurino capite, vel ca- pitecornuto; nam utrumque de fluviorum Diis perhibent poetae et monnmeiita antiqua, veluti in Cabinet d1 Orleans T. I. p. 129. Sic ravqofxoq<Qov ofx- fjta ri/^iffou iraTfoc Eurip. Ion. 1261. Rationeni iigmenti opti- me expedit Schol. ad Eurip. Orefi. 1378- on iraqa-r\yffia rSi fj.vvii)ftart raiv ravqwv >) aV^vj- ffic Tof> uSaTec iroieH sv to7c ffipo- oqws qtovffi xoTa/ao7c, quod IIo- meri locus coirprobat, II. XX. 237. ubi de Scamandro: fj.tfj.v ntbc yvrt raZqoi;. Vnde et Nepttt* nus Tixuosoe^Evvoff/ya.oc. et Ocea- nu« ravqoxqdtvos dicti Heliod. Scut. 104. et Eurip. Or. 1. 1 — 26. Ornatius quam, Apuliae iluvius. — ■praejluit, ailnit.
Vid. IV. 3. 10. 27- facvit,
Bvu, exaeftuat, tumet. Nani ira folienne de intunn iluvio. Vid. Barth. ;ul Stat. Theb. V. 395. — di mt-ditalur, pr^eclare de fiuvii Deo,
CARMIUVM L. IV. C. XIV. V. 2 5-32. 455
Vt barbarorum Claudius agmina Ferrata valto diruit inpetu,
rrimosque et extremos metendo
Stravit liumum, fine clade victor:
Te
Peo, ftragem per campos im- elare Iocum fanavit Valfcen. miflis iis aquis edituro , undas Diatr. Eurip. p. 225. qnem per agros explicante. Forte omnino vide fis. Ir.geutes autem antiquum poetam, qui de Cla- ftragis acervos innuit hoc ver- nio idem dixerat , fequutus elt buro , a melloribus translatum ; poeta; uncle fua baufit Vib. unde elegans caedeutinm cum Sequ. p. 21. Clanius , Acerrae iis comparatio- apud Homer. II. in Campania , qui , quum creve- XI. 67 fqq. quccum contende- rit, meditatur peftem ttsrrae. runt Viri docti Catulliana
LXIV. 334. de Acbille: Nam- t>. 29. Eodem vafto , imma- que velut denjas projiernens cul* ni, praecipiti impetu boftcs ad- tor ariftas fole fub ardenti fla- ortus diruit , disiecit , turbavit ventia demetit arva, Troiuge- eorum agminti , confertos bo- num infefto- profternet corpora ftiimi globos. — ferrato, ferro ferro. Addo Eurip. Euryftb. praecincta , arrnata ; docte. 2j- fr. II. p. 446. Lipf. de Heicule, hygsiyyj /**%■*)» fimili oxnatu dixe- Hydrae capita rcfecante: ir«w- rat Anyte XX. 2. ( A. Br. I. ra; V Hu&iftetV, uc arayyv 20 1.). — 31. 32. Maxiroam- ir-j^t/jt.cv , ayx&n noXsJujy fyaa- que firagem edidit inter eos. yavou p.tkavhsTov. — 32. ftra- Caeforum hoitium copiam ex- vit humum , conftravit, operuit quifitis coloribus repraefentavit terram caeforum corporibus. — — poeta. IMeffuit , demeffuit, fine clade victor, avatptwrl ; in- proftravit boftes, a primis, proxi- cruentam Druli Tiberiique vi- mis ad extremos usque caedem ctoriam, de gentibus reporta- continuans. Virg. Aen. X. 513. tam , tradit quoque Vellei. II. Proxima quaeque metit gladio, 95. Vterque FJiaetOS Vmdeli- latumque per agmen ardcns limi- cosque — maiore cum periculo lem agit , laudavit iaro Schol. quam damuo Homani exercitus, Cruq. Jdem uftis tov d/Aav apud plurimo cum eorum Janguin»
cos; veluti Aefchyl. fr. perdomuerunt. apud Stob. Grot. p. ipy. d>X
■ A?*?? (ptksl y' a$i t* Xmctx. v. 33. Iterum praeclara in- »«vt ajjtdv argarov , uti prac- flexione poeta Tiberii laudes
Tf 4 cum
456
Q. HORATII FLACCI
Te copias, te confilium et tuos Praebente Divos. Nam, tibi quo die Portus Alexandrea fupplex
Et vacuam patefecit aulam,
Fortuna lultro profpera tertio Belli fecundos reddidit exitus,
Lau-
cum Attgufto commtmicat ; de qua vid. ad v. 9. Hoc enim fum- mam rerum obtinente aefta omnia erant copiis, confilio, quo hellum iftud adminiftrare- tur, et aufpiciis eius feliciffimis. Pro hoc poeta: te Divos tuos, quos conftanter propitios exper- tus es, h. aufpicia, quae feli- cifTimum eventum fponderent, praehente. Docte autem ita aufpicia defignnntur a poeta, quatenus iis futura mortalibus Dii manifeftant. Sai autcm, propitii, ut paffim poetae. Vid. v. c. Tib. III. 3. 2(3. et ibi Heyn. Noftrum ob oculos ha- buit Ovid. Trift. II. 173. Ycr tjuem hnlla geris, cuius nunc cor- ■pore pugnas , aufpicium cui das grande Deosque tuos. Adde eund. A. A. L 191. Jufpiciis aniinisque patris , puer, arnta tnovchis , et vinces animis aufpi- ciisquc patris.
v. 34. Declarat inm fuos Au- gtifti Divos , h. conftantem Nu- minum er^a euni favoremj ca- ptamque ab eo Alexandriam in hanc rem allegat poettj quc-d
eodem ipfo die, quo cum Rhae- tis ac Vindelicis debellatum ef- fet, Auguftus, XV annis anto, Alcxaiulriam cepiffet ; quem qui- dem IV Cal. Sept. intpp. ad h. 1. et ad Dionem LI. 19. ftatuunt. Fortuna igitur (quam explica- tive Diis fuis fubftituit poeta ) profpera eodem die reddidit, it e- rum praebuit, eosdem dedit Au- gufto fecundos helli exitus , fub- actis Vindelicis, luftro tertio, XV annis polt, quam Alexandriam eidem aperniffet, capiendam praebuiffet. Convenit hoc plane cuui temporum ratione; cnpta a. V. DCCXXIV. Alexandria, fi- nitoqne a. V. DCCXXXIX. bello cum Vindelicis gefto. Alexan- drinm captam admodum augufta repraefentat fpecies: Cogitanda Alexandria molier (uti pr.fhm genius ttrbis in immis exhibe- tnr) fupplex, ad Augufti ge- nua advoluta, eiqne victori fefe fubmittens ac dedens; qui ha- bitus paffim in mouumm. anti- quis occurrit. Iam pro, victori fefe tradidit, Ggnatius eft, pate- fecit claihbus tuis portus fuos,,
it
CAfiMOVM l. iv. c. xiv. v. 53-44. 457
Laudemque et optatum peractis Liperlis decus adrogavit.
Te Cantaber non ante dom.ibilis, Medusque, et Indus, te profugus ScyLlies Miratur, o tatela praefens
Italiae dominaeque Romae :
Te,
«t aulnm vacuam, regiam defer- tam i Antonio et Cleopatra in Maufoleo , in quod confuge- rant, exfpirantibus.
v. 59. 4°' Atque ita adro- gavit , adiecit , addidit peractis imvoriis ( tertio cafu) rebus, quas olim imperaror bello gef- iifti , priltinae tuae gloriae bel- licae , laudem , novam gloriam ex victoria Vindelica , ct dccus optatum, eximium, exqui(itum. Nonnulli imperiis peractis fexto cafu accipiunt, ut lit , bcllo, quod Tiberius aufpiciis tuis ge« reret , peracto , finito ; parum docte. Caetcrum Noflri verba fublegit Phocas grammaticus dc Jliit. 22. (Wernsd. Poet. miii. III. 4*2.) de Vir&ilio: perenne Rotnulae voci decus arrogavit earmine facro.
v. 4*« Ad reliquas terrarum gentes ab Angultb perdomitas poeta , tumens eius laudibr.s, progredir.ttr, quo fortunam eius profpsram illuliriorem reddat. De Cantabria ab Augufto de«
mum in provinciae formam re- dacta v. ad II. 6. 2. et III. Q. 2 2. De Medis f. Parthis v. III. 5. init. — Indus , v. ad IV. 15. 25. — Scythes, v. ad II. 9. 23. et III. 3. 23. — profu- gus, ob erraticum eius vivendi moreni , ut I. 55. 9. — 45. miratur , maieftatem nominis tui reveretur , fplendide pro, fe tibi fubmittit, abiecto rcbel- landi animo , ut mox v. 52. venerari. — tutela praejeus, ntunen tutelare, qnod praefens vcncrari datur, quum lovis ab- fens fit. Vid. III. 5. 2. ct I. 12. extr. — 44. Ltaliae, totius- que terrarum orbis ; pro hoc docU» Jlomae dominae , qr.ae orbi terraruni dominatur ; per- petuo eius epitheto, v. c. Ovid. Rem. 291. vid. Wernsd. ad Calpurn. IV. 161. p. 135. Ex- plicatius Rutil. Itin. 193. AVc
locus ille mihi cognofcitut —
qui dominas arces et caput orbis habet.
v. 45 fqq. Admifcct iam co-
lores fuos poeta, ne irt Gco-
Tf 5 graphd
458
Q. IIORATII FLACCI
Te, foiithun qui celat origines, Nilusque, et Ifter, te rapidus Tigris, Te belluofus qui remotis
Obitrepit Oceanus Britannis:
Te non paventis funera Galliae Duraeque tellus audit Iberiae;
Te
grapho teverfari putes, ensdem- que fere gentes ab ipfarum ilu- viis indigitat. Aegyptum adeo declarat Nilus, qui celat origi- ncs fontium, cuius fontes igno- rantur; quos noitris demum temporibus, indefeflis ftudiis apertos effe conliat. De ignoto Nili capite v. Plin. V. Q. Ovid. Amor. IH. 6. 4°- (9,ui f°rc nt Nofter: qui patriam lantac tum bene celat ac/uae) Tibull. I. 7. 24. Lucan. X. 190. SYIaitial. de Snect. III. 5. Aufoii. ep. IV. 8- et Sicion. VII. 44. — Jftii fontes et ipfos vett. ignoratos fuiffe iunctura Nilusque et IJter indicari iudicabat Gesner. Quod quarnquam verum Jit (Senec. Quaeft. nat. IV. 1. Danubium (Niio) funilem nctura philofo- phi tradidcrunt , quod et fontis ignoti, et aeftate quam hiema maior fit. Aufon. Epigr. IV. 1. Danuhius penitif caput occulta- lus iu oris ) hoc tamen loco ita ftatuere niinime neceffarium ar- bittor. Intelli^c autem Iftri Bccolas >. Dacos et alias ab Au- £;uilo devictas gcntes. — Tigris,
Armeniae fl. ita ob rapiditatem, fagittae fimilem , Medis dictuaj ad Tigranem rsgem Armemig a Romanis conftitutum hoc rc- fer. — 47. 43. Ad legationem a Britanniae regulis ad Augu* ftum a. V. DCCXXXIV. (cf. Strabo 1. IV. p. »58« ) miffara fpectant hi w. Vid. ad III. 5. 5. Britanniam infulatn docte declarat poeta per Oceanum, liritaimis ohjtrepentem , ailuen- tem , circuniQuentem ipforum infulam. Idem oruatus II. i^. 20. — helluofus, belluis fca- tens ( ut III. 27. 26. ) /ueyaxv)- T>)f; veibo a Noftro cufo ; cu- ius auctoritatem fequntus eft Avieu. Or. niar. 204. (Wernsd. P. min. p. i2oi. T. V.>
v. 49> Tellus Galliae, Galli, funera , mortem 770/1 paventes, feroces, fortes. Lucan. I. 4G0 fqq. quos', ille tithorum maximus, haud urget leti metus ; inde ruen- di in ferrum mens prona viris, aniinaeque capaces mortis , < t ignavum rediiurac parcero vitoe. — 50. Iheriae durae, ferae fu-
< AIUVIINVM L. IV. C. XIV. v. 45 -52. 459
Te caede gaudentes Sygambri
Conpofitis venerantur armis.
pra IV. 5« 27« — audit Jxcvst. plius prae fe ferentes. Alii,
libi obteniperat. — fji. Deni- compolitis bellis, vel quatenus
que Sygambri ; de quibus v. Ipfi Sygambri compoiiti , li.
IV. 2.36. — caede gaudentes, qnitti eiant ; male utrumque.
eiTeri , torvi , ut Iuven. IV. Obferva divitias poetae in va-
l47. COS indigitat. — $2.Com- riaiula devictarum gentium 110-
■pojttis armis , reconditis telis, tione confpicuas ; item delectura
laxoque arcu, ut de Scvthis III. epitlietorum, victoriae gloriara
8. 23. adeoque nihil hoiiile am- mirifice iuvantium.
CALi-
4£o
Q. HORATII FLACCI
C A 21 M E JV XV,
0£j.ugiijl:um , helli pariter atquc pacis artihus inclyium, eelehraturus novijjuno hoc carmins Horatius , helli qui- dem laudihus Jplendidifflme ila ahfolutis, ut iis digne eanendis Jeje plane imparem prohteatur , in Augujto pacijcatore ornando haeret , eiusque merita iu rcm- puhlicam ample maguijiceque extollit. Quorum qiddem quo illnjirior cjjet Jpccics , Angujium poeta repracjen- tat tauquam JSumeu Jiomanorum tutelare, cuius etj" tyixvsia civitalem, iulernis eXtcrnisquc malis graviter afftictam projiratamque recreaverit , et ad Jummam magnitudincm ac Jelicitatcm provcxerit. Fnti enim iam per cum populum Homanum Jumma Jecuritaie, alque omnium rerum ahundaulia, converjis civium ad colen- das pacis artes, maxime agrorum cultum , qucm quidcm metus hofiilis ac rei hellicae cura Jujftaminajjet , Jiu- diis ; dchellalum ah eo Parthum, pacatumque omnino totiim tcrrarum orhem ; revocatam porro Jaluhcrrimis lalis legihus prijiinam morum inlcgritatem ac Jauctita- tem. 2Vo:i minus igitnr Jplendide quam vcrc Vciiei. II. 39. Nihil Dii hominihus pracjiare pojfmit , quod non Avgvjius populo Romano rejiraejcntavcrit. Finita hella civilia, fcpulta externa , revocala pax ; rcjiilata vis legihus ; rcdiit cultus agris, Jacris hoios, Jecnritas
CARMINVM L. IV. C. XV, 46l
hominihns ; leges emendatac utilUer, latae JaluhriteT «aet. Vnde quam *carus acccptusquc populo Juo Au- gvjtus Jit , praeclara prorjus, quaque intitnum amoris nc pietatis ajjectum prodit , ima^ine olienditur inde a v. £5. — Jxegnat ornuino per totum carmen Jcda- iior Jpiritus , compojita gravitas, aequahilisque Jenten- tiavum progrejjw ; acccdit oratio comta ac dccora ma~ gis, quam nimio Julgore Jcnjuum vim hehetans ; quao quidem quantam ad carminis argumeutum vim haheant, in promtu eft animadvertere. Caeterum pofi a. DCCXLIV. illud Jcriptum ejfe, Ianus tertium clau- Jus (y. 9.) manijejie prodit. Cum nojiro autem conv- parajje utile erit c. V. huius lihri, ut poetae copiam in eiusdem Jere argumcnti tractatione pernojcas.
■A V-
462
Q. HORATII FLACCI AVGVSTI LAVDES.
Jl lioebus volentem proelia me loqui Victas et urbis, increpuit lyra,
Ne
v. i — 4* Angufti res bcllo bitum quam potius ita excita-
ftrenue gefias carmine extollere tum ad canendum poetam dicas.
conantem abiterret ingenii tciitii- Ita de Raccho Ovid. Am. III.
tas. Pro lioc augnftior et ad 15. 17. Corniger increpuit thyr*
Altgufti laudes beilicns magni- /.; graviore l.yaeus, et paliim.
ficentior imago cft, qua ab ipfo Neque alfentiar iis, qui inter-
Apollinc fe nb ifio nimis calide pretantur, vchementiore tactu
capto impetu audacique conatu lyrae obiurgavit , admonnitque
revocatum effe promuuiat. JUe me , ne ; quam fententiam a
loqui volertem, canere aggref- lauo potiflTimum exornatam vi-
fum proelia et urhes victas, Au- deas. Is Phoebum cogitandum
gulti victorias , fubito adftans exifiimat tanquam choragum
Pboebus tncrepuit lyra, lyra (imo y^oQohihaffnaXov), qni can-
tacta admonuit, ne caet. Snper tum meditanti poetae adfiat, ab-
ordine vcrborum magnum intcr erranternque increpat , h. corri-
VV. DD. efi difiidium. Scholl. git, legitimum fonum lrfa,
cum Torrent. Baxt. et aliis qtiam irami tenet, praeeundo.
iungunt, me volentem loqui Speciofa fana liaec ; quae tarnen
lyra Phoebus increpuit. Ex- li feverius exigas, haud fcio an
pediti/Iima fane haec ratio, et difplicitura fint. Nam increparo
loqui lyra fatis commode dici- lyra f. lyram fimpliciter eft,
tur ut IV. 12. g. ubi vide Not. pulfare fidcs , nulla vehemen-
Dura tnmen haec , fi quid iudi- tiae aut indignationis adiecta
co , propterque ambiguitatem notione. Ovid. Her. III. iiQ'.
vitiofa verbornm tiaiectio ! Tiireiciam digitis increpuijje ly-
Praeltat igitur multo fimplicior, ram. Adde Am. II. n. 32.
concinnior itemque doctior inn- Tum manifefta dilogia eft in v.
ctura , increpuit lyra; quod ta- increpare, qnod eft et obiurgare,
men cave cum Dacer. et Sanad. et pulfare lyram; cum quo po-
de lyia Iloratio impacta acci- fteriori non apparet, qnomodo
pias , quae parum liberalis fuif- concilientur verba me volentem.
fet admonitio, et, fi loquendi Ego quidem h. L aguofcam
ufum fequaiis, non tam cohi- Apollinem orationi fuae, cuitt*
tan-
•CARMI3JVM L. IV. C XV. V. 1-6. 4^3
Ke parva Tyrrhenum per aequor
Vela darem. Tua, Caefar, aetas
Fruges et agris retulit uberes, Et figna noftro reitituit Iovi,
De-
tantum argumenrum fatis habet apponere poeta, irpootfxict^ovrai tiefumta a veterum praeludiis, follenni cantui prneiri foliiis, ine. Audito igitur beilico, ut ita dicam, poetaeoantu, fubi- tus adftat rati Apollo, audien- tinmque fibi facturus lyram fctngit , atque tum demum ora- tione commonefacit poetam, ne tenuis grandia conetur. En idem prorfus phantafrna Ovidio A. A. II. 493" ufurpatum : Haec eg0 quum canerem, fubito manifejius Apollo movit inau- ratae pollice fila lyrae. — — Js mihi , lafcivi dixit, prae- ceptor amoris caet. ubi fimiliter mota prius lyra vatern alloqui- tur. In Noiiro igilur eft, lyra prius tacta , increpmt , docta brevitate pro , obiurgavit , ad- monuit me , ne caet. Eadem fer<: rei fpecies, uti acute anim- advertit Heynius, in Tibull. III. 4* 59 fqcj. de Apolline: Ilanc primum veniens plcctro modula- tus cburno felices cantus ore fonante dcdit. Sed poftquam fuerant digiti cum voce loquuti (h. abfoluto prooemio) edidit haec dulci trijtia verba modo : ubi eius oratio fubiicitur, quam-
qnsm Photbo pnrum digna. In Viiailio Ecl. VI. 5. alia rei xroago in eadem re: quum cane* rt-m reges et praelia , Cynthius aurem vellit , ec admonuit caet. — 5. Ne maiqra viribus meis aggredcrer. Pro hoc docte poe- ta , ne parva vela darem , ne exigua rate per aequor naviga- rem , alt.im peterem. Scilicet grande atque valtum argumen- tnm tractnturus profundioris oris poeta pelago dat vela paten- ti, ut fimillim»', quaverba, qua fententiam Virg. Ge. II. 4*. te- nuis contra venae, atque in tenui materia occupati cymba in exi- guo lacu ludit , Ovid. Trift. II. 550. Vtrnmque coniunxit Propert. III. 7. 3. Quid me fcri- hendi tam vaftum mittis in ae- quor , non funt opta meae grun- dia vela rati. — Tyrrhenum pro quovis vafto mari.
v. 4- Mn^na Z-.sgyeia in eo cernittrr, quod, ad quas eum Angufti virtutes Apollo tractan- das convertillet , ipfas enrun- dem tractatione ftatim fubiecta praecipiatatque manifeftet. Vul- garis tranfitus erat : igitur c .11- tineam tue in celebrandis Au- gufti
4^4
HORATII FLACCI
Derepta Parthorum luperbis
Poltibus, et vacuum duellis
Iairum Quirinum clufit, et ordinem Pi.ee tum evaganti frena Licenliae
Inlecit,
gufti pacis artibus. Tam pede- ftrem cnuntiaiionem fenteutiae, tu pacem terrarum orbi reddi- diiii, vide qua arte nobilitave- iit jimplificaveriique poeta. Fa- cem reflitutam exquiiite deli- gnant bona atque commoda eius, propter quae maximopere expe- titur , frugum ubertas , abun- dantia; eaque ad auguitam au- reae aetatis fpeciem revocan- tur a poeta , ad quam reprae- fentata ab eodem morum iftius aetatis fpectat fanctitas vv. 10 fqq. Conf. omnjno IV. 5. 17 fqq. 1'ua aetas retulit, vidit referri, tua aetate relata, red- dita eft agris, frugum ubertas, revocato a te (quae vis t» tua innft) ipforiun cultu. ;, cultus agris , effcctore Augufto, diferte Vellei. 1. in argnm. lau-
dato. 6. Siijna a Parthis re-
ceptaa. V. DCCXXXTV. Quam rein , elorioGffimi iuftar trium- pbi ab Augufto babitam et a poe- tis iiiius aevi idao fplendidiffi- misverbis extolli fdlitam, etiam liic primo fere loco commemo- rari vides. Pacata autem per Augnftum externa innuere pu- tandus poeta devicti fubiugati- que Parthi, acerrimi l\omano-
rum lioftis facta ruentionc. — reftituit iovi, tcmplo Iovid C.pi- tolini intulit, tanquam fpolia im- perii Roxnani Confervatori con- fecravit Auguftus triumpbator ; quae auguftior imago eft, quam 11, fidem hiftoricam fequutus, Marti Vltori ea dedicata poet.a perhibuiffet. Qua de re vid. Dio LIV. fj. Ovid. Faft. V. 585 hl- — 7« derepta, de- tracta templorum poftihus, qui- bus Partbi adfixerant. Mos, fpolia Diis confecrandi , fufpen- dendique eorum templis notus vtl e Virg. Aen. VII. 135. Ad rern Noft. Epp. I. lQ. 56. tem- plis Parthbruni fgna refgit. Repraefentari atitcm ea tan- quam vi erepta, Parthis bcllo ' perdomitis, quae iis tnntum metus extorfifTet, vix opus effc moneie. — fuperbis, tavn egre- gio anathematc fuperbientibus ; venufte.
v. 9. Sueton. Aug. c. 1:2. Ianum Ouiiiiium, fcmel atque iterum a condita urbe ante ine- moriam fuam claufum , in multo breviore temporis fpatio , terra marique pace parta clauft. la* num, h. Iani templum c
an-
CARMINVM L. IV. C. XV. V. 7- 12, 465
Iniecit, emovitque culpas,
Et veteres revocavit artis:
Per
«ntiqua verbi forma, de liac re follermi. Vid. Oudend. ad Suet. 1.1. Omnino amant poetae ritus antiquos ipfis antiquis verborum formis ( ut hic duella et tlufit) vetuftisque Deorum indigita- mentis ( Ianum Quirinum ) re- feixe atque defignare. lanum Quirinum optime illuftrat Ma- crob. I. q. In facris quvque in- vocamus lanum Quirinum — quafi hellorum potentem , ab hajia , quam Sahini curim vo- cant. Poteftatem huius verbi reddidiflTe videtur Lucanns, Ia- num helligemm appellaudo, I. 62. — vacuus duellis, f. vacare bello docte Ianus dictus, qua- tenus claufus fignum eft impe- rii bello vacui. — 10 fqq. et rcduxit difcipliuam veterem, la- .tis falubriter legibus. Frena iniecit , compefcuit, edomuit morura licentiam , ufitata ima- gine , ab equo indomito de- fumta. Supra III. 24. 29. in- domitam audeat refrenare li- ceutiam. Iam Plato de Letrg.
III. p. 59 *• 0 TOITOJ GMTYiq, V/xiv gri cxaqywcav v.a) 3v/j.oi- /xsvtjv t>)v aqy^v oouiv, oiov l^ o- X 1 0 v sv sfi ak sv aCry rv\v tcuv Etfyiqwv oJva/t/iv. Leges autem frena eleganter dictae, quetenus Tortu II.
in ordinem cogunt hominem ae reprimnnt , quominus praefcri- pios legg. terminos excedat. Antiquus poeta apud Cic. de Orat. III. 41. exjultantem te et praefidentem tihi repriment vali- dae legum hahenae. — evaganti, migranti, excedenti, non fer- vanti rectum ordinem, rectam agendi nortnam , recti f. virtu* tis viam deferenti, ut III. 24. 44" — **■ emovit , funditus exftiipavit, excidit culpas, ad- ulteria, feverifiime in ea aniru- advertendo, et mores publicoa emendaudo. Ilinc fupra IV. 5. 2 2. Mos et lex maculofum edomuit nefas. Emovere docte adhibitum de vitiis cum ipfo- rum fundamentis e.vulfis atque abolitis. — 12. revocavit , re- duxit artes veteres , maiorum inftituta, continentiam , parfi- moniam , verbo , antiquam Ro- raanorum difciplinam ; de qu* paflim Nofter.
V, 15. Per quas Roma pul- cherrima rerum facta eft ( Virg. Ge. II. 535.), in immenfuna excrevit, orbis terrarum impe- rmm adepta. JLatiuum nomen, non eft Jimpliciter h. 1. , res Romana, populus Romanus ;
Gg fcd
<£. HORATII FLACCI
Per quas Latinum nomen et Italae Crevere vires, famaque et imperi Porrecta maieltas ad ortum
Solis ab Hefperio cubili.
Cuftode rerum Caefare, non furor Civilis aut vis exiget otium,
Kon
fed reip. dignitas, fplendor, ut apud Cic. Or. pro Sex. Rofc. 18. loco valde appofito : non alie- nos ( agros ) cupide appetebant ; quibus rebui — — rempubli- cam , atque hoc imperium et populi Romaninomen auxerunt, eadem fere cumulatione. — Italae vires crevere , Romana civitas incrementa cepit, robur nacta eft. — Imperii maieftas, fplendide pro, imperium, ad- iecta notione amplitudinis, quae illud ab omni iniuria tutum praeftat. — porrecta, extenta ab Hefp.cubili, Solis occafu ad ortum eius ; terrarum orbem amplexa. Tibull. II. 5. 57. Roma taum nomen terris fatale regendis — — quaque patenl Ortus , et qua fluitantibus undis folis anhelantes abluit amnis equos,
7>. 17 fqq. Cuftoda rerum Caefare , dum Au^uftus terra- rum orbi profpicit, ei imperat ;
fed alterum magnifice de Au- gufto, tanquam deo. Vid. ad IV. 5. 2. Simplicius III. 14. 1 4. eadem fententia : ego nec tumultum, nec mori per vunme- tuam tenentc Caefare terras ; el IV. 5- a7' Quis Partlium pa- veat — — incolumi Cacfare/
— non furor caet. haud me- tuenda erunt bella civilia. Fu- ror et vis civilis , ardor civium (III. 5. 2.) feditio, legum re- fractis repagulis , violenter grafr fans , bellum inteftinum. — exiget, exturbabit e tranquilla fede fua otium , pacem , ever- tet tranquillum reip. ftatum.
— 19. 20. Vlterius exoinatur belli civilis notio, ab eius cauffa, diJlidiis civilibus. La, inimi- citiae civium , odia , quae pro- cudnnt enfes, quae nd vim pro. cedunt, unde bella et caedes enafountur; fuaviter. Aiffarv QccjyaMovpyov dixit Aefchyi Choepli. 645. — fio. Et totas civitates comnmni belli incen-
dio
CARMINVM L. IV. C. XV. V. 13*22. /±6j
Non ira, quae procudit enfis,
Et miferas inimicat urbis.
Non, qui profundum Danubium bibunt, Edicta rumpent Iulia, non Getae,
Non
dio involvit; quod faepius in bellis Romanorum civilibus fa- ctnm conftat. — inimicat, for- tiore fijjnificatu , exafperat, ut infeftis animis inter fe confli- gant, ad arma capeffenda exci- tat. Ita fere Statius Theb. II. 4*9- hoftiles inimicant clajjica tunnas , k. excitant, ut arma rapiant, pngnac fe parent. Male fere : ira inimicat urbes , inimi- cas inter fe reddit ; quod idem per idem effet. Praeclare autem decet koc antiquum verbum poetain lyricum , quod et alii monuere. Amicare inde nova- vit Stat. Tkeb. III. 470.
v. 21. Neque ab externo ko- fte quidquam timendum erit, imperante Augufto. Cf. IV. 5. 25 fqq. et IV. 14. 41 fqq. Pro, cxteini populi bello kaud Iacef- fent remp. Romanam , fplendi- dius eft , iugum imperii , ab Augufto iis iniectum, kaud ex- cutient, non rebellabnnt, Aii£ufti maieftatem reveriti. Docte enim kac fententiae eonverlione teria-
rum orbem Augufti victoriis peragratum fimul declarat poe- ta , eos potiffimum populos me« morando, qui nuper demum Romano fefe iugo fubmiferint. — qui Danubium bibunt , Iftri accolae , Rhaeti , Pannones, maxime Daci; quos fpeciatixn memorat poeta , Getarum, fini- timi ipfis populi, appellatione eos complexus. Nam Getas ultra Dacos verfus Pontum Euxinum fedes kabuifTe tradit Strabo VII. p. 467. Sed Dacos Ronianis Getas dictos diferte ait Plin. IV. 12. Ab eo (Iftro) in -plenum quiclem omnes Scytha-
rum funt gentes alias Ge-
tae, Daci Romanis dicti, alias Sarmatae caet. Reprexli autem Daci ultra Iftri ripam a Lcntu- lo a. V. DCCXXXIV. mox re- belles a Tiberio perdomiti. Vid. ad II. 9. 23. III. 8. 18 — 22. Non rumpent pacis conditiones, foedera cum iis inita fervabunt; pro lioc magnificentius, edicta lulia , leges devictis populis ab Augufto impohtas; ut IV. 14» Gg 2 7,
46o <,>• IIORATII FLACCI
Non Seres, iniidive Perfae,
Non Tanain prope Jrlumen orli.
Nosque. et profeflis lucibus et facris, Inter iocofr munera Liberi,
(Jum
7. Vindelwl le*is ex-pertes La- quo hymnis veneramur. De
■tinae , necdum doniiti. Inepte libationibus Augufto a Senatu
le^es Iulias de adulteriis et alias decictis vid. ad IV. 5, 55. —
cogitant Lamb. et Torrent. — -profejlis lucibus, et fucris, quo-
25. Nota Serutn legatio, Augu- vis die pietatem tibi noitram
Cu amicitiam petere iuffa , ot a approbamus. JLuces, dies jtrq-
Roraanis pro obfequii confejno- fiejiit h. 1. omnes nonfeiii, (avat-
ue accept.a. Vid. Propcrt. III. Xoyw^ ri» }>rofanus~) qai tamen
.5. 5. et ibi Puirm. - - Partlii feita conviviorum hilaritate lub
infdi, quatitiurivis antea perfidi, AuguftO traducerentur Romanij.
jion ,amplius imperium Roma- Piivatum igiltir cuiiisque domi
iium detiectnbunt. — ft/J. Nec fuae Augufto habitttm hunorem
Scythae, Tanais accolae.; res dehgnat poeta, oppofitum publi-
aiotiflima. caereligioni, Jacris diobus eidem
inftittttae. — 2.6. Inter convi-
v. 25. Suaviilimn cppofitio : via liilariter agitata, meniis fe-
Tixterae gentes nominis tui ma- cundis; nam tum demum bibi
jeltatem revereutur ; nos, maxi- libarique Diis coeptum. Docte
ino felicitatis cuniulo a te beali igitur libationem Angufto Ueri
©rnatique, teneirimo te amore folitam declarant munera Liberi.
prufcquimur, et tanquam nu- — iocofi, byi^ffiybXwrc;, iocos
men beneiicum veneramur. Eft excitantis; cf. III. 21. 2. —
omnino locus , qui fequitur, 27. Cuni liberis coniiigibtisque
dulciiiimi ailectus plenus, id noftiis; praeclare haec cxor-
quod fuo quisqne feufu facile nant domelticae felicitatis pictn-
coiiiofcet. _\ay beariifimi otio ram. Idem praecipit Cic. Catil.
ntqtie feciuitate fruentes aucto- III. 10. in fupplicatione ob fer-
lem tanti muneris, tanquam vatam a fe remp. publice de-
Deum falutarem , libatione at- creta, celebratote illos dies atm
t.OH-
6ARMINVM L. IV. C. XV. V. 2 5 -50. ^69
Cuin prole matronisque noftris, Rite "Deos prius adprecati,
Virtute functos, more patrum, duces, Lydis remixto carmine tibiis,.
Troiam-
«oniugibus ac liberis veftris. *— - •2Q faq. rite , ritu follenni di-os prius adprticati, libatione cum prccibus caeteris Di:s facta, ca- nemus laudes s;entis Iuliac. IIoc admodum docte ac fplendide poeta, priltinum patrum f. ma- iorum morem , Graccis maxime frequentatum ad partes vocando» quo fortia patrtim facta ad ti- biam fnper epulis canerentur. Laudnnt Cic. Tufc. I. 2. Eft in Catonis Originibus , folitos effe in epulis cancre conviva* ad tibi- cinem de clarorum hominum i>ir- tutibus. — virtute functos, qui magnas res patrare fuftinuerunt, qui graviflimos labores atque aerumnas virtutis cauffa tolera- runt, maxima facinora edidere. Virtus enim, avhr>six, ftrenue a°;endo, ac perfeverando maxi- ine fpectntur ; eaadeo fungimur, edentes virtutis fpecimina. Lau- dant et explicant Noflri locum e Cic. Tufc. I. 45. Nemo -parum diu vixit , aui virtutis perfectae functuseft munere ; nefcioquam recte. — 30. carmine, hymno
remixto, avKfxipLiyfx^v^ , ad- moto , attemperato ad tibias, c//(J>« /ueAewv civxvkoic, ut in Pind. fr. p. 6Q. lieyn. Idem fere ornatus apud Val. Fi. V. 100. de Orpheo : mixtooue fo- nantem percutit ore lyram. Nifi forte poeta innuerit harmoniam rlfj piiZokvhiffTi, Sapphus inven- tum , iuxta Ariltoxenum apud Plutarch. de Muf. p. 2og2. Ita carmen fimpliciter effet cantus, fonus , modus (Tonart) re- mixtus tib. JLydiis vel compo- iitus cum modo Lydio, vel qui certis intervaliis cum altero per- mutaretur. Sed hocreconditius» atque quaefitius. Tibiae Lydae, quibus canitur ad modum Ly- dium , qui vigoris plenus er.it, conviviisque adeo ,aptiflimus. Luciau. Dial. Mer. XV- p. 323. Yjhv) hs *o9¥<H60pW9( tov itctou, syi [x\v virtv.r-Exiv ti tcuv 'Au- hiujv caet. — 51. Troia tau- quam Romanoruin xnetropolis, ad p.ntes vocatur a poeta pro- pter oriundos indc Anchifev, et Veneris progeniem >. gentem Iu- Gg 5 Haro,
/j-7 O q. HOR. FLAC. C.ARM. L. IV. C. XV.
Troiamque et Ancliifen et almae
Progeniem Veneris canemus.
liam , ab Iulo , Ancliifae et Ve- Nam ipfum a poeta -progeniem
neris nepote defcendere credi- Veneris dici vix putem , quam-
tairi , in quam Auguftus adopta- quam clams Anchifae Veneris~
tus effet; quem exquifite plane que fanguis in C. S. V. 5°«
ita tangi, in promtu eil videre. audiat.
Q. HORATII FLACCI
EPODON LIBER.
Q. HORATII FLACCI
EPODON LIBER.
C A B. M E IV I.
AKG VTM ENTVM.
jL/ttamquam ex hoc carmine fole clarius patefcat , Mae~ cenatem a. Ir. DCCXXIII. qmim immiuentc pus.ua Actiaca Senatores equeftrisque diguitatis viri Brundujiutn evocarentur (Dio L. n.J eodem proficifci iti atiimo ha- buiffe; in tanto tamen fcriptorum hijloricorum parilcr atque poetarum , Ji auctorem el. in obitutn Macccti. (v. 4-5« 4-6« Quum freta N iliac ae t exeruut lata carinaey fortis eras circumf fortis et autc JDucem'), incertae actatis hominem, excipias, Jilen-
Gg 5 Lic.
474 <£• HORATII FLACCI
tio, rec.te iiiujue dubites , an res eveiitum habuerit , ne- clum, quod tam ajjrmate cum Scholl. ponit 3Jeibomius, eundem Liburuis , quae maximum victoriae momentum Jecijjent, ab Augujio praepojitum juijje exijiimcs. Quum vero multo probabilius Jit , quod MaJJonus (vit. Ilor. p. i4-3 Y^7<7- ) fatis idoueis adjiructum argumentis ivit, Blaeceuatem, dum Augiijius abejfet , Vrbi praefectum conjiitutum fuijje ; carmen hocce ante, quam Uludprofe- etionis conjilium ab Augujio, dcmandata ci Vrbis praefc- ctura, discujjum JuiJJet, Jcriptum ejje optime Jiatui ar- bitror. Iloratius igitur, quum discejjnro Maecenati co- mitemje projejjus domi manere iujjiis ejfet , tenerrimum amicitiae Juae ajjectum hoc carmine ita tejiatum Jacit, 7/ 1 , quum aegritudinem ex abjentia eius Je nimis molliter laturum intclligat, obniti ci , propojitumque Juum in fubeundis Jortiterquc perjerendis militiae laboribus adpro- bare couetur. Quam nc a lucri cupiditate, quafere mor- talcs ducantur , profectam cxijlimet pertinaciam , abun- de iam /ibi, intra naturac Jncs vivcnti, ab codem pro- fpcctum gratus affirmat. Quae uti haud ambitioje quac- fita videri debet accevti bencficii commemoratio ; ita ani- mi fiti fordes projerunt , qui ampliora Horatium a Hlae- cenate extorquere voluifje aliis pcrjuadcre conantur. Cae- teruvi moliifjimum amoris ajjectum inprimis ejje, qui in- figne huic carmini pretium Jaciat, admonitione vix egere arbitror.
AD
EPODON LIE. C. I. V. 1. 2. /fl $
AD MAEGENATEM.
Ibis Liburnis inter alta navium, Amice , propugnacula,
Para-
v. 1. Pedeftris connectendae navale praelium , caeteraque ad
orationis forma erat: quum pugnam ueceffuria expedienda ;
tibi conftitutum fit, ad bellum quae ducis munia obeat Libur-
navale proficifci; quid nos caet. nis , quippe celerrimis. Ita
Multo gravior autem arque ad partim Scholl. et Bartli. Advv.
Maecenatis animum periculis 1VII. 14« Sane rb ire inter n.
obeundis paratiftimum declaran- ita acceptum , fatis figuate di-
dum efiicacior eft fententia, ita ctum, et propugn. nav. maiores
enuntiata, quam , quod Bent- naves, uude Octaviaui milites
leius volebat, dubitanter, feu pugnarent, recte poffe dici, ne-
interrogative propofita. Iam mo facile dubitet. Sed fi vel
pro gencrali : profecturus es ad maxime de re ipfa conftaret,
bellum navale ; fpeciales poeta multo tamen et ad liiftoriae fi-
adfumfit colores , quos diverfa dem exactius, et vero etiam
certaminis fuppeditaret ratio, hixqytcrtqov erit, fi Liburnas
quibusque periculorum , Mae- delecte pro univerfa Octaviani
cenati fubeundorum , magnitu- claffe , quatenus Actiaco -pratlio
do iUuftraretur. Quo maior cum Liburnorum auxiliis prae, i~
enim periculi animo obiicere- pue victus ejjet Antonius ( Ve-
tur fpecies, ex Augufti navali- get. de Re mil. IV. 35.), et
bus copiis folas Liburnas naves alta nav. propugnacula , h. na-
commemorat, iisque immanes ves altis propugnaculis munitas
Antonii naves opponit. Sed pro Antonii claffe a poeta poni
videndum prius , quam tenere ftatuas. Huius euim naves,
praeftet orationis ftructuram, praeter novenns remorum ordi-
verborumque fenfum. Suntqui, nes , turribus atque tabulatis al-
auctoritatem vet. Schol. fecuti, levatae, caftellorum et urbium
Maecenatem Liburnis ab Au- fpeciem prae fe ferebant, iuxta
gnfto praepofitum a poeta de- Flor. IV. 11. Vnde de his po-
clarari ftatuant , explicentque : tiftimum Virg. Aen. VIII. 691.
ire inter alta nav. propugnaculat pelago credas innare revulfas
discurrere intet maiores Octa- Cycladas caet. Cf. Dio L. 13.
xiani naves, ad ordinandum Hinc facile perfpicitur, fortiori
ligni-
47 fr
IIORATII FLACCI
Paratus omne Caefaris periculum
Suhire, Maecenas, tuo. Quicl nos, quibus, te, vita, li fuperltite,
Iucunda ; fi contra , gravis ? Vtrumne iufii perfequemur otium,
Non dulce, ni tecum limul? An liunc laborem mente laturi, decet
Oua ferre non mollcs viros?
Fere-
flgnificatu accipienda cJTc illa, ibis inter a. n. jy. h. immifcebis te audacter, paratus es aggredi
exiauis Liburnis Antonii naves
n
ipfa mole horribiles ; in quo adeo maana Maecenatianae vir- tutis laus eft. Longius petita magisque pedeftris ratio eft, fi ita iungas: Ibis Liburnis, para- tus fubire pericuhim — inter al- taii. p. — 3. Paracus, promtus, omnia cum Caefare fubeuncli pericula , in periculi focietatcm cum C-efare venire.
i>. 5. Quae igitur noftrae in re tam ancipiii paftes erunt, fiviil nos capiemus conlilii, qui- bus vita , ita demum iucunda atquc e.Kpetcuda vitietur, fi fu* ite te fucrit, contigerit, quaeconrrn, non fuperftite te, «Tuvis futura eft. Eadem tener- rimi amoris teftiftcatio II. 17. 5 — 3.
i'. 7 — 1 o. Vtrum te fcque- rour, an domi remanebimus?
Sed pracclare ita inftruxit ora- tionem, ut facile intelligeretur, fe illud fecuturum , quod bono civi, maxime vero amori fuo erga Maecenatem confentaneum foret. — -perfequemur ctium, perfeverabimus, perftabinius iu Otio. Otium h. 1. oppoktum belli aerumnis ac labonbus, eft adeo vita defidiofa, otiofa, domi exacta. Minus commode Scliol. Cruq. cnrmina intelligit , qunc ab otiofis fcribnntnr. — iujji a te remanere. Sublefta funt, quae traduntScholI., Horatium, Maecenate aoente , ab Aue;ufto meruiffe militiae vacationem, quum folos Equites et Senato- res Anguftum ante pugnam Brundufium evocnffe fatis con- ftet e Dione LI. 11. — 8-9« an laborem militiae, [xh£tov, tnycc *Aqv)oq, belli moleftias, mentfi, aniino quo decet non molles , b. ftrennos, fortes viros1, fovtiter, nti par eft, laturi fumus, tecum tolerabimus.
EPODOTi LIE. C. I. V. 5 - 1 8
477
Feremus; et te vel per Alpium iuga,
Inliofpitalem et Caucafum, Vel occidentis usque ad ultimum finumj
Forti fequemur pectore. Hoges, tuum labore quid iuvem meo,
Libellis, ac iirmus parum? Comes minore fum futurus in metu^
Qui maior abfentes liabet.
Vt
p. ii. Infurgit cum poetae aflectu oratio. Magna vis in xepetito feremus, cevtuni eft, ftatutum eft rnihi, te faqui , fi vel longinquiora acvel maxirae periculofa loca peteres. Trala- titia haec apud poetas fummi amoris fignificatio. Vid. ad II. 6. i. Hoc loco tanto appofitior, cjiio opportunior eius in paran- do itinere mentio. Ex inviis ac periculofis regionibns poeta pofuit Alpium iuga, Alpes, qua- runi immenfa altitudo longe porrigitur, et Caucajum inhojpi- talem, o&vov. Vid. ad I. 22. 6. ; ex longinquis autem ulti- rnum finum, extremum verfus Occidentem maris finum, Ocea- num, ethunc-pro terrarum ul* tima, ei adiaccnte, Iberia. Sinu quidem proprie fretum Gadita- «um poetam deliguare voluiffe videri poffit, quod ipfiun pco Oceano cfTet ; fed et Oceani funis cum virtute eft , quatenus tsr- ras ambit, claiulit.
v. 15. Quamquam parum in me tibi periclitanti praefidii fo- re probe intelligam , id quod facile tibi concefferim ; hoc ta- men inde confequar commodi, quod praefens minori angar fol- licitudine quandoquidem, iuxta Ovid. Iler. I. 12. res ejt folli- citi plena timoris amor, et Senec. Troad. 515. Levius folet timere, qui propius timet. Quaeras for- te, quid tuum laborem, te labo- rantem, cum laboribus ac peri- culis conflictantem iuiem , fub- levem , quam tibi opem aflerre queam , meo lab. fi periculo- rum particeps fiam ? — 16. Vt qui lim imbeliis ac firmus pa- rum , «tto^«/x«J y.ai avaAv.rj, Homerica cumulatione. — ig. qnam abfens. Hoc generali gnome extulit. Maior metus, follicitudo magis habet , i^*'» tenet, infiuuat fefe abfentibus.
v. 19 — 22. Vltima delecU
comparatione, ab avibus, pullis
fuis
478
Q. IIORATII IXACCI
Vt aflidens inplumibus pullis avis Serpentium adlapfus timet
Magis relictis; non, ut adfit, auxili Latura plus praeientibus.
Liben-
Xuis timentibus, ducta, exor- navit poeta. Senfus quidem eomparationis fatis expeditus, fed. elocutio ct ftructura verbo- rum paullo impeditior. Quod primum fefe offert, eft: ut avis, ajjidens impl. pullis, dum affi- dci, adelt, praefens eft pullis, timet qttidem f-rpentium alla- pfus, metuit quidem ferpentes ; magis tamen timet, follicita eft, rclictis iis, (vel dandi cafn, quos reliquerit, vel auferendi, ubi liido avolaverit), quaniquam ab- fens : ut aclfit, fi vel maxime praefens fit , iis (pro quo or- nate et copiofe e(t , praefentibus, quatenus ipfa praefens iis facta ) non plus auxilii allatura iit, non ma^is eos praefeutia fua tueri poflit. Forte tamen concinnior ( nam hiulci quid ineft verbis limet et magis relictis), certe doctior haec altera ratio, liuic interpunctioni fttperltructa : Vt, ailidens iriplttniibus pttllis, avis ferp. allapfns timet magis reli- ctis, boc fenfu : nt avis, quae aflidere folet, incubat, fovetpul- los, duni implumes funt (natu- ram adeo avis limpliciter bis ad exornandam fententiam adiectis exprimi putandum ) magis fer- pcntium allapfus tiniet relictis
(tertio cafu), adeoque oos non deferit, iis , quantum licet, in- cubat, metuens ne per abfen- tiam fnam ferpentes nido infi. dientur : non, neqtie tamen, li- cet adfit , praefentia fua quid- quam iis piofutiua. In qua tameu qtium facile offendat am- bi°uitas , qttae rw ujjidens ineft, equidem amplectar hnnc tei tittm modum: ut affidens timet, ad- fidet pullis, timens maois re- lictis, quoniam maius iis a ferp. periculum fore credit, fe ab« fente. Caeterum maternam avium follicitudinem multae poetarum illuftrant comparatio- nes, inde defumtae. Aefchvl. Theb. 293 fqq. ApaKovra 5' JJj rtg tIkvwv vxtcfhtbciY.e Xtyfv)'/ hvcivvarsiQoc Trdvrciotpog irtktid;. Claitdian. R. P. III. 141 fqq. Sic aeJLuat ales , quao teneros liumili fetus commiferit orno, al- latura cibos , et plurima cogitat abfens ; ne fragilem ventus dis- cujjerit arbore nidum, ne fur» tum pateant Jiotnini, neu praeda colubris. Adde Stat. Achil. I. 2tii fqq. et, quae Lamb. latulat, Theocrit. XIV. 39 fqq. Oppian. Halieut. V. 579.
v. i!3 fqq. Atque hoc equi-
dem facio non quaerendamm
opum
EPODON LIB. C. I. V. 19-26. /j.79
Libenter hoc et omne militabitur
Bellum in tuae fpem gratiae; Non ut iuvencis inligata pluribus
Aratra nitantur meis:
Pe-
»pum canfla , fed fola fpe pTO- merendae tuae hoc obfeqnio be- nevolentiae , amiciriae. Iiliul refpicit militiae praemia, v^ie- ranis bello ifto civili ab Ocra- viano prorniffa , ac , finito eo, distributa. Hinc divitiarum notio ad ogrbfum poffefiio- nes , quae militibus afhgnaban- tur , revocata a poeta. Errant i^ittir, qui ifta munificentiae Maecenatianae faciunt , quae Au°ulii effent. — hoc bellum militabitur , focinm me tibi in lioc et omnibus , quibuscunque tu interfneris bellis, adiungam, tecum belli pericula promto animo capeffam , in fpeni tuae gratiae , tui folius £;ratia , vel potius, fperans me ita gratiam apud te initurum, tibi ita pla- citurnm ; ex oppofitione prae- tniorum publice propofitorum. — — 25. Neutiquam vero, ut amplas agromm poffefliones, la- tifundia , mihi inde qnaeram. Latifnndiorum notionem, quo vividius fenfibus fubiiceret, do- cta partiam ennmeratione vi- vide repraefemavit, tnm fin- gulas partes roire exornavit poeta. Pro , pollidere iugera, eft, colere, arare ilta, follenni ratione, V. r. c. III. 1. io.
TumpTO, utarem iugera, qune- liriuseft, ut nitantur , inmt:.n- tur, iufigantur, premanr, pro- fcindant fc. terram aratra niea. Quod quum paullo durius fit fupplere , vide an probabilior haec altera lit explicandi ratio : aratrum nithur , obnititur iu- vencis , quatenus aegre ac difii- culter ab iis promovetnr, vo- mere in terram depreffo , iu- cunda et ad fenfus veritatem compofita imagine. Denique fundi amplitudinem docte de- lignant plures iuvenci (Boeth. Conf. Ph. III. metr. 3. ruraque centeno fcindat opima bove ), aratro f. iugo aratri illigati, pro qun inverfa ratione aratra iuv. illigata dicuntur. — 27. Fieni pecuariam , haud contemnen- dam fundi partem , nobiliilirnis Calabriae et Lucaniae pafcuis, indigitat. Cum enim Calabria per aeftatem nimio calore ^ra- Varetur, Lucania contra pro- pter montes ac faltus tempera- tior cffet, in utraque regioue divites Romani pafcua habebant, nt gregibus ipforum aeftiva in Lucauia, ct hiberna in Calabria effent. Ita enim appellat ifta Varro III. 9. 16. Nofter Epp. II. 2. 177. Quid viei profunt,
nut
480 <£• HOKATII FLACCI
Peeusve Calabris ante fidus fervidum
Lucana mutet pafcua: Nec ut fupemi villa candens Tufculi
Circaea tangat inoenia.
Satis
aut hoirea, quidve Calabris faU caeum oppidumT. f. Prave uter-
tibus adiecti Lucani? Iam pro : que. Nnm agrorum fpatiofos
pecus Calabra pafcua Lucanis tractus iam admeufus eft poeta
mutat, perpetua ftructurae in- vv. 25. 26. et candens v. non
vtrlione e(t : Calabris Lucana nifi de aediJiciis fplendidis h. 1.
mutat, h. e. eCalabria in Luca- agi fole clarius oliendit. Omni-
niam agitur. Vi<i. od I. 17. 2. bus follicite perpenfis, equitlem
- — ante Jidus Jervidum , ante poetam lioc velle ftatuo : ne-
ortuni Sirii, fub menfemlulium. que id quaero, ut villa mea Sa-
Calabri populator Sirius arvi bina Tufculum atringat, h. aedi-
Val. T 1. 1. 6^5. — 29.50. Ter- ficia cius adeo dilatentur, ut ad
tia fundi ruftici pnrs, villa, Cu- Tufculi fuburbia continua ferie
ius aii.plituduiem ac magnili- porrigantur. De villis multa-
centiam Iiis vv. a poeta defignari rum urbium faciem praeftanti-
vix dubitandum. Sed elocntio- bus vid. ad II. 15. 1. Hinc fa-
nis ratio paullo obfcurior. cile perfpicitur, moenia Circaea
Barth. Advv. IV. 13. verba : Tu/culi efle pro , m. Tufculi
villa tangat moenia Circaea Cinaei, h. a Telegono, Circes
Tujculi explicat, pari cum il- et Vlyfhsfilio, conditi. Vid. ad
lis arftimetur pretio , par fit III. 29. 8- — cundens, mar-
flructura et aeqnabilis, parum more expolita ; omnino aedill-
commode. Acion: nolo con- cioriim magnificentiarn declnrat.
tinuare aoros Tufculanos usque — Tufculum Jupernum , abfo-
ad Circaeum fc. promontorium, lute accipiendum, in colle htum,
f. Circcios. Disiunxit adeo ratioue adiacentium camporum
villam Tufculi a Circaeis moe- deprefhorum habita. jiibus, itaque nmbiguitatem vix
ferendam orationi intulit, et v. 31. Satis tu me fecifti Zo-
villam non de aedificiis fed de cuplttem (Epp. I. 7. 15.) Sabi-
fundi agris capiendam ftatuit. no donato. Similiter II. 18-
Quod poiterius Cruquii Schol. 12. nec — largiora Jiagito, Ja-
quoque amplexum elTe video. tis beatus unicis Sabinis. —
Aitenim: ut dilutentur termini 52 — 54. Ego , ab avaritia pa-
agiorum moorum usquead Cir- riter atque luxuria, praecipni»
acer-
EPOD0N HIE. C I. V. 27-34,
481
Satis fuperque me benignitas tua
Ditavit : liaud paravero, Qnod aut , avarus ut Chremes , terra premam,
Piscinctus aut perdam ut nepos.
acervandarum opum cauffis, alieuillimus, niliil ampliiis de- fidero, in agello nieo acquieCco. Jlaud ■putavero, comparabo, meum non eft , conijerere divi- tir.s, quas aut terra premam, abfcondam , dcfodiam , avari iniiar, aut luxuriofe perdam, disperdam , profundam. Ava- runi docte Cluemetis perfona illuftrat, e Menandri Thefauro ( uti docte Boettig. e Donato ad Ter. Eun. Prol. 10. colligit) adducta. Nam Terentiani Ciire- metis iti^eiiium h. 1. importu- num eft , quamqtiam ita Scliol]. — Nepotes homines luxuriofi
atque gulofi dicti; res notiffi- ma. Vid. Cafaub. ad Perf. VI. 71. etDorvill. ad Cliarit. VII. 1. Hinc difcincti , foluta , laxa vefte confpicui, quod mol- liorum erat ac luxu diffliientiumr Vnde otia difincta docte vocaC Ovid. Am. I. 9. 41. Cf. I.amb. Caeterum rem univerfe intelli- gendam effe, facile apparct; quum taraen M.iecenatem fere dilY.incturri fuifle fatis conftet, extitere nonnulii, iniiceto rure inftcetiores illi , qui tacite ei ab Horatio opprobrium factum contenderent.
Tom. U.
lih
CMl*
4^2 Q. HOUATII 1XACCI
C A B. M E N IL
ARCVMBNTVM.
j^Juam parumjibi conjlent hominum, quos Jua cupidi- tasducit, vata atquc confdia, adeo quidcm , ub quem- que fere Jui poeniteat , luculenler admodum Alphii focne- raloris exemplo ojiendit hoc carmiue poeta. Conjectm ille eneclusque innumeris , quas res Joencbris habct , curis ac tnolejiiis, vilam rvjiicam , oiiojam illam, eandemqut viaximis utilitatibus iucunditatibusque rejertam, juvunis cxtollib laudibus ; itaque poiiorcm habeb , ub amplccten- dam eam rusque commigr andi cerbijfimum coujiliuvi ca- piat : idcmque lamen panllo poji ', victns lucri Jiudio, ad ingenium prijtinamque vitae conjueludinem redit. In praejianlwribus haud dubie iugeuii Horatiani monumen- tis hoc carmen habendum eji, cum ob naluralcm argu- vienti, in vitae rujiicae adumbraudis deliciis copioji, Juavitatem , tum ob iujignes Veneres poeticas, imagU num varietate, orationis comta munditie, deleclaque epi- thctorum proprictate ei adjujas. Fuere, qui cuin v. 60. carmcn fiuitum, illudquc tolum intra vilae rujiicae lau- des conbentum viaUcut , quandoquidem percepta cx eo voluplas extremis verjibus , /Jlphium Jordidum homincm, ifia loquentem prodentibus, advwdum iufringatur ac de- leatur ; ita vero haberemus congeriem imaginum rujiica- rum poetice Iractatarum, Jcd auima, utUadicam, pror»
EPODON LIB. C. II. 483
fus deftitutam , nidloque certo coufdio factam , quod quidem ne iclyllii quidcm luxuriantius in fe dejiderari pa- 'itur ingenium, nedum lyrica ratio , quae hactenus tan- Uim talia lenociuia haud rejugit, atque auquirit adeo, juatenus viam , qua ad fcopum aliquem Jibi propojitum 'endit, amoeniorem ejjiciunt; Cuiusgeneris plures apud rum carminum ingrejfus Junt ; veluti I. 4- et Q. IV. ". init. Ouumque ab imagiuum potijjimum veritate ;euuJJatis Jenjus exiftat, veri autem Jummam Jpeciem labare necejfe Jit, quod invito quaji cuiquam excidit ; tejcio, an hac ipja adomationc iucuuditatis aliquid rei iccedat ; qua eadem poeta conjequutus ejl hoc, ut proba- iile, quod de vitae rujiicae praerogativa projcrret, vi- lerelur iudicium, Alphio quippe inditum, homini delitia- um, quas vita urbaua proprias habet, Jatis gnaro. Ad- wjitaadeo inde a v. 4-9 • victusurbani ac ruftici compafa- io, iu qua iliud mirac venujiatis eji, quocl ijte lautitiis fe rbauis haud aegre cariturum profteatur, quarum tamen niam molliter Jerat defiderium ipfo earum apparatius acto recenfu abuude ojtendit. Caeterum eiusdem Alphii leminit Colum. I. 7. 2. ubihoc eius dictrtm refert: vel ina noviina non appellando mala fieri, quo homiuem ijlum abunde cognojcas. Cum vita*e nfem rufticae defcriptione comparent humanitatis ftu- 'iofiVirgil.Ge. II. 4.53/9^. Martial. /.56. Claudian. . 52. et e Graecis Arijioph. Jragm. apud Stob. FfarM, .215. et Liban. Progymn. p. Qg. ed. Morell,
HH 2 Bea-
484
«V>. HOHATII FI.ACCI
JJeatus ille, qui procul negotiis, Vt prifca gens mortalium,
V*
v. i. Quo certius de vitne mfticae praerogativa conftet, poeta , antequam ad ipfas, quas in fe habet, ennrvandas volupta- te» atqne iucunditates pvogvedi- tur, cuvn aliis quaeftuoiis, qune fua tempora fuppeditarent, eain componit generibns , notatis Jinuil, a quibus illa immnnis eft, aerumnis ipforum atque rnoleftiis. Delectus in fingulo- rum recenfu, loquentisque per- fonae rationis a poeta habitae c«bvia aniinadverfio eft. lam illud btatusmagna. iyf^yii* ini- tio ftatim pofltum, et expref- fum potius Alpliio, homini , in Tei foencbris exercitio iibi bea- tifliino vifo, fed eiusdem curis tuuc tempovis mifere confecto, qtiam ex aniini eius fcntcntia prolatum. — -procul negotiis, haud diftrictns vitae ne<';otiofae moleftiis. Negotia enimadonme vitae e,enus pertinent, quod et moleftias et pericnli mctum fecum fert , niaxhue qtiaeituo- fum: cni opponitur vitae rufti- cae otium (utl. 1. 16. otium et tspvitii luuclat rura fui; adde Virg. Ge. II. /j 6$. latis otia fim- ilis et Cul. 72. Otiaque invidia tlcgentem ac frande reniota ) quippe fuis contentae, neque adco au^cndne aut aniittendac rei cura ac follicitudiue vexa-
tae. Difevtiuj mox, iiule a v. • talia negotiofae vitae genera e> ponuntur a poota. Vnde facil appavet, miniis commode h. de folo focnoris exercitio a qu bnsdam nccipi. Optime iai Schol. „negotia dicit moleftii urbanae vitae. — 2. Vt prifi gens nwrtalium, qualis vita ai tiquifTimovum hominura fui Illud in genere a pocta tempi deiignnri putem , qno homim in focietatem pvimum collec ad agros colendos unice ltud fua conferrent, uullo necdm habendi ardorc, per cupiditati demum cxcitnto, vexati ; quai quidcm iiirplicitatem atque firi gnhtatem in unaquaque gen aliquando extitiffe manifeftiu eft. Avatenin hanc aureae actat notionem, ad rei veritatem ni <>is defcriptani , recte dixeri Phaenom. iog fqq. Outw ^s yaAicy rcrg veixcs; *jiricT«vr o-jos 5i«koiV(o; ttzq i//E/.*(pics, ov> v.vbuftcv' auTwjb' «^iuov, X.a^i7 i' oVeV.sito SotkoKTGa' v.ai fii cvirvo vvjtq avoir(jo£-iv ijyivtatit «XXi P 0 * ? k«/ « 0 0 r Q i (quocum cf. Hygin. P. J XXV.) expulfoTcj» rtparvjiit 1 frugibus fponte nafceutibus, vii ac mcllis fiuentis , quae pi tritae aetatis iftius funt poetarui exovnationes. Senec. J
4ti
£rODON LIB. C. II. V. 1 - 4« 435
Paterna rura bubus exercet fuis; Solutus omni foenore.
Neque
485 fqq« Non alia magis eft li~ iam Pind. Ol. II. 113. — 1 bera, et vitio carens , ritusque -paterna , a maioiibtis haete- rnelius , vita , quae prifcos co- ditati; transmiffa, nnllis acoef- lat , quam quae relictis mpenibus (ionibiu in regni ipecicm am- lllviis amat cact. Mnioiem autem plificata, qualia divitum R.o- otivcrvjra ( adde et dignitatem ac manorum latifundia Horatii aer veritatem ) fententia habet, ita tate erant. Cf. III. 16*. 31. accepta, qnam li ad prifcam Eandem continentiae laudem ex- Romanorum vivendi normam hibet Noflcr I. 1. 11, Gauden- llam adftriiigas; apud quos qui- tem vatrios flndere farculo agros lem etfi cura rufticationis ( ut caet. Similiter villulam fnnm 3olum. Praef. ad I. 13. ait) cclebrat Aufon. Id. III. 1. Salve, ■*loriae effet ( Cato de R. R. herediolum, maiorum regnameo- 1. I\'Iaiores noftri — virum rum, quod proavus , quod >onum quum laudabant, ita lau- avus , quod jiater excoluit.
I labant , bonum egricolam bo- Noftrum expreffit Claudian. mmque colonum. Amplijfime LII. 1. Felix, quipatriis aevurn auduri exiftimabatur , qui ita transegit inagris. — fuis, cum vi. audabatur.); cnm eorundem Ariftoph. 1. in axgfUB. 1. tUKTij/ai- ameu bellicofo linesque dila- vcv ^suya^iov thuuv» fiooiv. — audi animo cupido reliqna vi;r 4 fqq. Nullis, quae reliquos rei oncilies. Tum omnino obftare quaerendae modos comitantur, •idetur elocutionis ratio. Signa- curis diftrictus ; colit adco a»cl- itis certe Virg. Ge. II. 552. lum fuum animo otiofo ac tran. ianc olim veteres vitam coluera quillo, hanc ipfam ob rem bea- >abini, hanc Remus et frater tiflimns al> Alphio iudicatus. E aet. — 3. exercet rura bubus, praecipuis autem divitiarum pa. icctipatur in verfanda, fubigen- vaiidarum modis foeuus primo 1 vomeve terra, arat rus, a^ri- loco ponit, fatis obvia ratione. ola. Similitcr exercere coilem Reliquos, qui fequuntur, com- omere Virg. Aen. VII. plectitur Claudiani c. 1. v. 7.8« q8- Ge. II. 356. prefjo exer- Non jreta mercator tremuit, non
j rre folum Jub vomere , ut4l8* claljica miles ; non rauci litcs
ollii itare tellurem, A^vitm ex- -pcrtulit ille fori. — Solutus omni
Uum ac multa araticne rc- foenore, niliil omninorei habens*
,i dixit Pallad. X. 10. 2. haud implicitus rei foeuebris ne-
rajarJJiv xky.j X*?*y gOti»*« -*>*-MO gaudenmc foenoie
II ii 3 iiber
48^ <L HORATII FLACCl
Neque excitatur claflico miles truci, Neque liorret iratum mare;
Forum-
liher Martialis inde IV. 39- 6. collatus) h. 1. cogites. — truci,
Jmpediunt cuvae , negotia, ani- minaci, (ut minax murmur cur-
mum ; quibusj olvitur, iis liber. nuum II. i. 17. )vel cuius l«i-
Vid. ad I. 22. lt. Praveutique nus horroiem ciet, unde clajju
nonnnlli explicant : nihil pror- cus horror nove dictus S
fns debens alteri, ab aerealieno Baff. in Pif. 129. ubi v. Wernsd.
liber. — 5. Neque miles, dato — 6. Neque periculis, qnae
militiae nomine, labores atque mercaturae propria funt, ob-
aerumnas, quas militia habet, noxius eft. Cato R. R. init. EJi
exp*ritur, perpetitur. Erat interdum praeftare mercaturis
illa iftis temporibus maxime rem quaerere, ni tampericitlcfuin
quaeftnofa , cum propter aucta fiet ; — at ex agricolis qtiae-
militibus ftipendia, conftituta- Jius ftahilijfimus conJt<quitur, mi-
que iiiiita militia praemia, tum nimequc invidiojus. Mercaturam
propter immanem praedandi li- doote poeta per navigationemin
centiain. Vid. llevn. ad Tib. longinquas terras defignat, ut
I. 1. 1. Iam aerumnofam mili- III. 1. 26. et alibi. Alii militiae
tiam per turbatos clafjico h. defcriptionem h. v. continuari
ligno capeffendae pugnae in re- autumant; parum comm
pentino hoftili inciuTu edito, quamquam maris in eadem ra«
fomnos declarare, follenne poe- tionem habitam a Noftro vi-
tis. Tib. c. 1. 4. Martia cui deas II. 6. 7. — iratum mare,
fomnos clafjica-ptdfa fugert, ubi tumidum , tempeftuofum , li.
vide eiusdem viri Not. Atque ita mens inde vitae ac mercibus fuis.
acceptum maiorem fententiae Cf- I. 1. 16. et III. 1.26. e\
vigorem conciliat, qnam fi de 60. — 7. forum vitat , non
figno primo quovis diluculo, ad cauffas in foro agir, tanq
militcs fomr.o excitandosdari fo- patvonus , inclarefcendi ntque
lito (HOtfs.u/xevovi; rov IqOqov iv rv} honorum diviriarumqne inde
irc/.i/xvibisy&lfJOuO-rj ai eocATtyyzt;, coufequendarum ftudio. Ita ac-
Polyb. XII. p. 666. Cafaub. cipere praeftat , quam dc liti-
Vnde itl pacis commodis refert bus, quas ipfe fectetur. Martial.
Bacchyl. apud Stob. T. LIII. V. 20. 5. Nec nosatria, ncc
yjx\*.sviv b' 0'jv.srt acckirtyywv donws potentum , nec litts '
xruro;, outs mXccrat ft»ki(f>otnv r«f, forumque trifte nojfe
tVve? airo fiXtfyixoviv , ccrtatim Seneo. Ilerc. fur. 172. Jlii cla»
a VV. DD. cum Tibullianis moji rahiofa fori iurgia venti
ii/i-
EFODOtf LIB. C. II. V. 5 - * O.
487
IFommque vitat, et fuperba civium Potentiorum limina. Ergo aut adulta vitium propagine Altas niaritat pbpulos,
Inuti-
improbus iras et verba locat. —— vitat limina, non adit, frequen- tat ntria civ. potentiorum, patro- norum, falittandi eos ac dedn- cendi cauffa. JAm. fuperba pro- prie poflunt accipi de atrio fu- perbo , fplendido; nam hoc cu- riofa ma£nificentia veteves ex- ornaffe fatis conftat. Vid. III. l. 45. Multo tamen magis ap- pofitum erit , fi intelligas ea, quae clientes fnperbe habent, communicata cum iis domino- rum ftiperbia. Senec. tva^;. laud. iG.\. Ille fuperbos aditus regum, durasque fores , expers fomni eolh. Atque ita hunc locuin cepit Columella I. Praef. 7 fqq. qui omnino initinm liuius carmi- nis in rem fuam vertit , unde, quum Noftro aliqnid indo lncis adfulgeat, potiora delibanda fta- tuimus: Caetera (praeter ngri- cnlturam ) diverfa et quaji re- pugnantia diffident a iujtitia. Ai/r aequius exijlimamns, cepijfe prac-dam ex militia (v. 5>) — •— an bellum perofs maris et nego- tiatiohis (ys 6.) alea Jit optabi- lior, ut fe Jluctibus audeat cre- dere , femperqu» longinqui lito- ris peregrinus ignotum vererret An foeneratio (v. /j.) ftt, etiam h.is iniija,
quibus fuccurrere videtur ? Sed ne caninum quidem, Jicut dixere veteres, ftudium praejtantius lo- cupletijjimum quemque adla- trandi et contra innocentes et pro nocentibus (v. 7.) — concejfum intra moenia et in ipfo foro la- trocinium ? An honeflius duxerim mercenarii falutaturis mendacij- Jhnum aucupium circumvolitantis limina potentiorum (v. #. ) fomnumque regis fui rumoribus augurantis? neque enimroganti, quid agatur , intus refpondere fervi dignantur.
v. g. Sequuntur parvae vi- tae rufticae tabulae, in quibus eam rerum faciem repraefentari. vides « poeta , quae vitam illam otiofam omnibusque curis vacuam fenlibus noftris fubiicit, quaeque in tcnui animique po- tius recreandi caufa fufcepto la- bore uberrimos cultori fructus fnppeditat. Adiecta inter baec nmoenifiimi ruris defcriptio; dies fefti ^enialitov acti, et fic
povro. — f''S°> cvv> yaZ> ^1*' yotq ovv , ut itaque, quae vitae eius pai tes funt , perfequav, enarrandi initium faciara, rufti- cus aait h©C , ut caet. nofa in- cluwndi forrnula, veluti Colum. lib 4 ' X.
08
Q. IIORATII FLACCI
Inutilesque falce ramos amputans
Feliciores inferit; Aut in reducta valle mugientium
Frofpectat errantes greges;
Aut
X. 35. Tum follenne Noftro, res , quae deinceps diver- fisque temporibus fiunt, pcr aut — aut copulatas enun- tiare. Iam ex operibus rufticis primo loco ponit vitium cultu- ram ; quam quidem una eius fpecie, prnpao;inibus per agros difponendis, ordinandisque, de- fignat. Hanc docte et ornate rixtulit. Populos vitium propa- gine, novellis vitibns maritat, Vites adiungit, copulat populis, iollenni ac propria fere SS. ru- Iticis liac de re locutione. Plin. XIV 1. In Campano agro po- pulis nulmnt , maritasque cnm- ■plt-xae atque per ramos earum procacibus brachiis geniculato curfu fcandentes cacumina ae- quant. Colum. XI. 2. 79. Vhni quoque vitibus recte maritanlur. P Imo coniuncta marito vitis Ca- tull. LXII. r>4. Supra IV. 5- 50. Et vitemviduas ducit ad ar- bores , et paffim alibi. Piopa- gatio autem fiebat propaginibus f. ramis in terram curvatis ac defixis (unde prejfos propaginis crcus Virg. Ge. II. 26.) IH cum ea coalefccrent ; unde, quum radicibus actis convaluiffent ( adultai!~), quod tertio nnno fieti tradit Colum. d?. Arbor. 7.,
in arbufta transferebantur. Rem tradit Plin. XVII. 23. Colum. de Arbor. VII. Optimum bunc vitiumproventum afferit Vii£. Ge. II. 63. melius propagine ri- tes refpondent. Populis etiam, praeter ulmos , vites adiunctas fuiffe , diferte memorat Plin. XVI. 37. idque propter altitu- dinem, quia vites nnturaliler in fublime procedunt , tum et ma* terias ampliores creant , et fru* ctum aequaliter percoquunt, Co- lum. de Arb. 6. Adde eund. de R. R. V. 6. 4. Vitem maxime populus videtur aUtre , dninde ulmus caet. Claudian. XIV. 20. lento premitur palmite populus. — 11. 12. Eadem imajio in
AriftOpll. 1. C 8XS(T OlKGVtlV TTQC-
{Sariw jik^y_wfjLt-jurj. JVIus.it its- que boum mollesque fub arbore fomni non abfunt. Yirg. Gu. If. 470. et Martial. III. 53. 10. Trvces in alto zalle musiunt tauri , vitulusque inermi fronte
prurit in pugnam. Greges
mugientium, mugientes greges, psvj igtfjLVv.cv; , ut balanlum grex Virg. Ge. I. £72. — er- rantes , p.ifcentes in valle ctu, finuofa, ut I. 17. 17. — 13. i/|. Infilio, df; qua Virg. Ge. II. 73 fqq. Non ad vites
tan-
HPODON UB. C. II. V. 11-18.
489
Aut prefta puris mella condit amplioris;
Aut tondet infirmas oves; Vel, quum decorum mitibus pomis caput
Auctumnus arvis extulit,
Vt
tnntum, fed ad reliqua etiam nrhonuo genera referendn. Am- putatramos inutiles, fteriles, rc- fecat farmenta, quae nec ipfi fructus ferunt , **t aliis impedi- mento funt, inferitque /Wiciorej, felicioris proventus , fertiliores ramos. Virg. Ge. II. 81* '«- gens exiit ad caelum ramis feli- cibus arbos. Adde Grat. Cyneg. 4'|2. Poteft etiam infitio arbo- rnm filveftrium intelligi, quae vel infecundae funt, vel feros Mutum fructns proferunt, qui- bus fecunditas ac mitior natura felicioribus rnmis inferatur.
v. 1 5. Mellatio. Mella preffa, mel favis in faligncum qualum rel te.nui rirnine rarius contex- tum faccum (Colum. IX. 15. 12. fabanum vocat Pallad. Iun. 8«) congeftis exprdTum, eliqua- turo. Spumantia cogere prrjjts mella favis, Virg. Ge. IV. 140. Transfertnr inde atque rccondi- tnr in amphorns, f. vafa ficli- lia, itixta Colnm. 1. 1. 15. — puris , ne mel corrunipatur. — j 6. Orcs iajirmae , e natura earura , imlulle , molle pecus, nti paflim audinnt. Alii: qune niorhis fuut obnoxiae; quod quidem mnsis fcrcrium, quftro,
quod Baxterus affert: fluor» alvi laborantes , quem propter ovinm clunes detondere neceffa fit ; quod fane inter voluptates rufticas vix commode locum fuum tueretur.
v. 17 — 22. Vel, Auctumni tempore, poma et uvas legit. Auctumnale tempus fplendida imagine repraefeutatur a poeta. siuctumnus, Genius iftius anni temporis, effert arvis caput , e terra cxfurgit , fuaviter et ha- bitn fructuum e terra provenien- tium ratione pro, in confpectum venit , apparet, procedente fuo anni tempore, follenni phantas- mate. Vid. IV. 7. 1 1. Iam «iri- (pavEiav eius , ut omnino Deo- rum rurnlium (cf. Vir^. Ge. II. 590 — 2. ) quum largiffimns naturae proventns fequatur; facile perfpicitur, fummnm omnium rerum ubcrtntem hac imngine fimul declarari. — de~ corum , revinctum mitihus po- mis , ramis pomifeiis. Vid. ad IV. 7. 11. — 19. Vt saudet drcerpens , decerpere, vivide et ornate pro, magno cum volu- ptaiis fenfu decerpit pita infti- va, quae ipfe inleverit; quod ipfum eft, quo cxultat. Uclectt II h 5 aden
490 Q. H0RAT1I FLACCI
Vt gaudet infitiva decerpens pyra,
Certantem et uvam purpurae, Oua muneretur te, Priape, et te, pater
Siiuane, tutor finium. Libet iacere, modo fub antiqua ilice,
Modo in tenaci grajnine.
La-
adeo haec poeta pro univerfis v. 23. Suaviffima otiantis ru- pomis pofuit. — 2o. certan- ftici in arnoenulima regione - tem colore purpurae , (Sotqvv imago ! Defidiam ems praeclare
iropCjupovTix , iro^p-j^Bov ( Maec. depingunt duae enuntiationes
X. 5. Zonae III. 5. in A. Br. II. modo — modo, ut I. 1. 21. —
p. go. et 239.} quae pur- antiqua, annofa, adeoque pa-
■pureum colorem duclt , Ovid. tula, umbrofa. — 24« grarnen
Met. III. 485- Cf. II. 5. 12. tenax denfitate fua , denfum ;
— 21. Primitiarnm Diis agre- vel, quod recens actisrndicibus
ftibus oblatarum mentio fuavi- terrae firniiter adhaeret, novum,
ter iniecta in hominis rnftici viridiihmum. Illud tamen prae-
probifnte ac pietate auVerfus feram. Lon°ius petitum vide-
Deos adumbranda. JlJunera, tur , quod Torrentius affert :
munerari de faerificiis pallim. quod recubantem virore fuo ob-
Tib. I. r. 19. Vos quoque feli- lectat ac detinet. Sanadoni ex-
cis quondam, nunc^pauperis agri plicatio : quod vefti^ia impreffa
cuftodes, fertis munera vejtra, fervat, minus fuavem infert
jLares. E Diis agreftibus fpecia- ideam. — 25. Interim, dum
tim poetacommemorat Vriapum, lentus in umbra aut in toro
hortorum , et Silvanum , ruris gramineo recubat , delectatur
Deum praefidem : Pro quo in aquarum lapfu. L.abuntur altis
fpecie b. 1. audit tutor fnium, ripis , intra alvenm fuum , ita
quatenus finibus regunuis pvae- ut ripae altiores bnt. Forte ta*
er.it, lapide tcrminali religione men pvofundos armies innuit Iioc
cius fancito. Dictus iiide Urhn~ epitheto, quibus v. 27. tenuiores
talisopio;, c.uiejtin confiuiolucus rivos opponit. Cui opinioni 10-
pofttus, a quohiter duospfuresve bur additur Senecae loco Hippol.
fines oriuvtur, iuxta vet. atict. de 50,3 faq. e Noftro ducto: hic
.I.imii, p. 294« Goef. Cf. Bronzi ttves qurrufae fremunt — —
d'J lercuh T. I. p. zh%. — Vater, iuvat aut amnis vo^i prejpffe ri-
cominUni Deoium epitheto. pas , cefpite aut nudo leves
j,, > ;jfe
EPODON LIB. C. II. V. 19-0O.
491
Labuntur altis interim ripis aquae;
Queruntur in filvis aues; Fontesque lympliis obftrepunt manantibus,
Somnos quod inuitet leves. At quum Tonantis annus hibernus Iovis
Imbres nivesque conparat,
Aut
dwxijfe fomnos, fve fons lar- °us citus defundit undas , five pnr Jlores novos fugiente dulcis murmurat rivo fonus. — 26. Tnter dnlciffimos avinm con- ceutus. Queri, querelae follennia de cantu arium , nt ftvQttrSon, fjitvtoi<Tfxvira Graecis poetis. — ft7. fontes lymphis manantibus, aquarum fiiarum lapfu , curfu, aqine fontium objirepunt , «v- rtxyivffi, obmurmurant fc. avium querelis, cum leni ftre- pitu profluunt. PiopeiT. IV. 4- 3. Lucus erat felix hederojo conjitus antro , multaque nativit objirevit arbor aquis. I.ene autem murmur docte poeta /. manantibus, dclignat. Nam ma- nare de leni curfu aquarum fol- lenne. — 20\ (ffuod nrnrmiir fontium. Ad poiterius retulit membrum poota, quod omnium effet. Vulgnris fententia erat : intcr quae fomno indul^ere vo- lupe eft, quae fuavifimmui nccr- funt, conciliant fomnnm. Ovid. Met. XL 604. Invifat Jomnos crepitautibus unda lapillis. Cf. Virg. Ecl. I. 54. Srat. Theb. I. Juadetque ities eai>a fijht-
la fomnos. — leves , rnolles, utpote hominis curarum exper- tis. Cf. H. 16. 15. et III. 1.21. Comparent cum toto hoc loco humanitatis ftudiofi Theocr. Epi^r. IV. 5 fqq. Virg. Cul. 144 fqq.
v. 29 fqq. At inftantc hieme venationi et aucupio vacat. An- nus hibemus, anni tempus hi- bernum, hiems, ut Jrigidus an- nus Vhrg. Aen. VI. 511. horrens annus Stat. Theb. IV. 1. pomi- fer annus Nofter III. 25. g. vid. Intpp. ad Grat. I nlifc. p. 5#. Burm.) comparat, collioit, ad- ducit imbres et nives , quateiius per illud tempus ingruunt, ae defundiintur. Annus Iovis di- citnr, antiqua notione, quate- nus horarum anni arbiter eft ac moderator; nihil ainplius. Vid. ad I. 12. 15. 16. Invertunt alii orationem , et lovi iitas partcs attribuunt hoc modo : Iupiter per hiemem imbrem n. compa- rat , commoda quidem fenten- tia, cui tamen vereor , ut lin- gnae leges addic3nt. — Tonan- tis, peipctuo lovis epitheto.
Ad
492
Q. HORATII FLACCI
Aut trudit acres liinc et hinc multa cane
Apros in obftantes plagas; Aut amite levi rara tendit retia,
Turdis edacibus dolos; Pavidumque leporem, et aduenam laqueo
gruem,
Iucunda captat praemia.
Quis
Ad rei tamen defcriptionem tra- venatione velin aucupio fufpen- hi vult Toup. in Suid. T. II. dantur" notat Porphyr. ad h. 1. p. 164. eomparato Ariftoph. leves , levigati, in hunc ufum Iragmento: Y\<x\ £uwcvo$c, v.ai expoliti. edacibus , appnlito ysifj.eqia. figovr* /x«X' ij. Cae- epitheto, quibus ideo facile im- terum imbrium mentio hiemi ponitur. Martial. 1. 1. v. 26. illata Italici foli ingenio fatis Sed tendit avidis rete fubdolum confentanen, et frequentata poe- turdis. Ad icntcntiam Seneca tis. lnfra XIII. 1. imbres ni- tr. 1. 500. aperto aethere inno- vesque deducunt Iovem. — cuus errat , callidus tantum feris 31.32. Aut — catproet — el. fcruxijfe fraudes novit. — 35. Apros hinc et hinc , undique, grus advena, e genere adventi- trudit , compellit, cogit in pla- cio, ut Varro vocat III. 5. 7. gas ob antes, oppofitas , prae- qui, iuftante hieme, ex feptcn- tentas, immiffa multa cane, trionalibus plagis tepidiores re- multis canibus. Amant in cani- giones commigrat. Captat prae- bus venaticis feminina poetae, clare utrique accominodatum. utpote fagacitate pvaepollere — iucunda praemia, dulciJli- eredita, v. c. Lucret. I. 400. mam infidiarum fiructarurnmer- canes ut vwntivagae perfaepe cedem , praedam. Ovid. Rem. ferai naribus inveniunt intectas Am. 2o&. Lenius eft ftudium, j) onde quietes. — acres, ayqicvc, ftudium tanun , aliu capia, aut <\yqiit}ovrac. Ad vem cf. I. 1. lino auf calamis pjvemia purva 23. — yiut tendit amile, fus- fccjui. Propcrt. III. 11.46. Va- pendit amitibus, retia , dolos va tibi comitem de rupe rocato, iurdis, quibus turdis infidietur, five petes calamo praemia, five i.-OS capiut. — rara, ornat lim- catw.
plicitcr. Jmhet „hodicquc ap- r. 37. 3g. In expedienda ho-
p llariiurculas, quibus retia in rum verfuum fententia intcr-
1 ■ '
EPODON LIB. C. II. V. 3! -58- 4^5
Quis non malarum, quas amor curas habet, Haec inter oblivifcitur ?
Quod
pretes mire fluctuare ac diverfa foenebris obiiceret, commemo-
amplecti videas , quae tamen rari. Equidem, quod fimpli-
oimiiaimpediti quid ao falebrofi ciflimum atqne ante pedos eft,
habent. Alphii potiflimum ra- amplector hoc: In tanta, inquic
tionem babent, qui amorein de poeta , utilitatis , quam vita
habcndi cupiditate, augendarum- ruftica praebet , ubertate, dele-
quc opum ftudio explicant, quod ctationisque varietate quis non
quidem moleftiis fuis haud ca- leviora, quae oinnino humanae
reat, quas tamen in tot ac tan- natuvae propria funt, ferenda
tis vitae rufticne commodis, il- exiftimet incommoda? proqui-
larum taedia lonoe exfuperanti- bus poetam amoris cruciaiiiis in
bus, facile ferendas iudicet Al- fpecie ponere putandum eft.
phius. Sed , uttaceam, amo- Hos autem cum ipfo amore
rem nusquam abfolute de ava- opere faciundo venandiqne iui-
ritia dici, quis non videt , ta- dio optime difcuti abigique faiis
bulas , a poeta fcitiflime ador- locuples auctor eft Ovid. era.
natas , illata vitae rufticae rei A. 199- Vel tu venandi ftuAium
foenebris cura , plane confundi cole ; faeve recefjit turpiter a
ac mifere perturbari? Quod fi Phoebivkta forore Venus. Nunt
vero poetae mcntem efle velint : leporem pronum catulo fectarn
rufticum amoris f. opum coa- fagaci . Aut his aut aliis,
cervandarum ftudii inter has de- donec dedifcis amare , ijjfe lihi
licias rufticas plane oblivifci h. e. furtim decipiendus eris. Inter
ne cogitationem quidem in ani- haec adeo venationis ftudia at-
mum admittere , adeoque nec que oblectamina facile quisqtu»
eius aerunmis afftci, videant, curarum, quas amor habet, qua»
quam opportunam h. 1. fenteu- amori infunt, oblivifcatur.
tiam inferant, quantamque Graecam plane, quae in hoc v.
onmino vim poetae verbis fa- regnai, orationis ftructuram»
r.iant. Alii Alphium amores paffnn obviain, facile animad-
fuos, quos parum profperos in vertas. Curae malae , quae aiii-
nrbe expertus effet h. 1. piofef- mura affli^unt, maceraut. Mirc
fum volunt; quo ipfo tnmen argutatur Lamb. vttae rufticae ct urbanae colores
permifceri manifeftum eft; tum v. 39. Quod fiagricolae tam
inulto magis confentauenm erat, felici efle rontigerit, ut pudi*
aerumnas, quas ei pluvima* rss <;aru et laboriofam. uxorem ba«
bcat.
494
HOilATii FJLACCi
Quod fi pudica mulier in partem iuvet
Domum atque dulces liberos, Sabina qualis, aut perufta folibus
Pernicis uxor Appuli, Sacrum et vetuftis exftruat lignis focum,
Laili fub adventum viri:
Clau-
beat , fane tum nemini felicita» tem fuam invideat. Docte po- fterius comma atque htatfy&s poeta ita entuitiat, ut commiffis inter fe uvbanae ac vufticae vitae deliciis, palmam hisce , ipfms Alphii iudicio, dccernat. Mu- licr in -partem iuvat domum ac liberos , partem eam laborum, quae curandae rei domefticae educandisqne liberis profpicit, ra sv&ov sgytx y.aj erifjct^.i)/juxra, quae Xenoph. Oecon. IV. 4. vocat, in fe recipiendo. Prae- clare ad fententiam Electra Eu- ripidea v. 7 1 fqq. As7 hi) na\ti- Asuotcv, t/( offov aSkvw , poy^Bov *nrtv.ov(p'i<\ovaav , tltC q aOV tyi^c, ffVVtKXOJbU^siV ffOt icovove. aktc o iyetc Ta^tuSsv t^ya' rav bo/jtoig
v. /ix. 42> Appularum maxi- rtieque Sabinnrum mulierum caliitas, frugalitas, laborumque tolerantia pajlim vett. laudata cxemploque propofita, quoniam in his populis diutius vigevet antiqna difciplinae domefticae fcveritas. Cf. III. 5. 9. Ita JVumam Livins Hift. I. 1R.
inftructum refert non tam pere- grinis artibus , quam difcipliva tetriua ac trijti Sabinorum, quo genere nullum quonclum incorru- ptius fuit. E Noftvo Iluxit pul- chevvimus Statii locus , Silv. V. 1. 122 fqq. velut Appulu con- iux agricolae parci, vel fole in- fecta Sabino , qttae videt emeriti iam profpectantibus aftris tem- pus adeffe viri , propcre menfas- que torosque injiruit , expectat- que fonum redeuntis aratri. — perufta folibus , Yiktovtavffvc;, pvaeclare in laborum patientia eius, per aeltatem oftenfa, no- tanda. Appulus pernix, proptev fvcquentes montium afcenfus in ilta Italiae pavte. Pernicitas enim propiia populis montico- lis. Cf. IV. 14. n. Fovte ta- men aptior h. 1. figiiificatus erit , Ji A. pern. interpreteris, impigrum , ftrenuum. — 45* Non epulis parandis, quod non- liulli volunt, quippe fere iiru- qoic, quibus rufticus fruitur, ied balneo, quovirum labovibus fefliim recreet, faciendo ignem ab uxore eius excitari pula ; id quod epith. lafji abund
ftrult.
EPODON LIB. C. II. v. 59-50«
495
Claudensque textis cratibus laetum pecus,
Diftenta ficcet ubera; Et liorna dnlci vina promens dolio,
Dapes inemptas apparet; Kon nie Lucrina iuverint conchylia,
Magisve rliombus, aut fcari,
Si
ftruit. Tibull. I. »0. 42. Et calidam fejjo comparat uxor aquam. — exjiruat lignis fo- cum exquifitiore forrna pro, li°;na in foco exftruat, quam nec pedeftris oratio reformidat. JVIenjae conquijitiffimis cibis ex- flruebantur , Cic. Tufc. V. C. 2.1. Cf. Ovid. Met. XI. 120. Docte autem tw exjiruere li°na fuper foco large repofita immit poeta. — facrum , ob Larium religionem ; res nota. Vide vel v. 65. — vetu/tit, aridis. Ad fententiam Eurip. El. 75. sic- «ovtj b* soyiry SvqxS&v vjbu Taviov l\jt?tffXHV x.uXuJf. — 47. Peous laetum afpectu , pin- £uc, ut laeta armenta Virg. Aen. Iir. 220. et paftim. Prae- clare refpondct uberibus dift/ii- tis fc. lactc (uti plenius Virg. Ecl. IV. 21.), trtpGtywci. Cf. infra XVI. 5°- Scrm. 1. 1. 110. — - Jiccet, emnlgeat. Lucan. IV. 3*4- dijtentas Jiccant pecudes. — 47. Bene Scliol. Crtiq, ,, h idioma rufticae fimplicitatis per- "tinet, hornura viiium bibere.." Scilicet multum veteres in dolia defundebaiu , ut ibi defervifce- \
ret ac liquefc.eret (Colum. XII. 28- 3-)> unde ftatim homines tenuiores bibere folebant, quod vinum inde doliare dictum , h. de dolio hauftum , quum lau- tiorum palatum vina in amplio- ras diffufa, atque in apothecis re- condita , ntpote limpidiora at- que vetuftate ac fumo amariorn, praeferret. Hinc dolium dulce, quippe quod horna , novella vina continet, mufti adlmc frr- vantia dulcedinem. — promens apparet, promit atque apparat dapes inemtas , ruri natas, quas fundus praeftat. Vir». Ge. IV. \^2.Jeraf/ue revertem nocie dv- mum dapibus menfas onerabat incmtis.
v. /jr) fqq. Omnes facile cu- pedias hisce poftliabuerim, mul- lo magis delectarer coenae agreftis frugalitate ac fimplici- tate, quam menfae urbanae de- liciis ; pro hoc utriusque appa- iatus recenfum fubiungit poeta. Lautiorum dapes inliruxit con- chyliis pTetiofisque pifcibus, rlwmbo et fcaro , tum et avibus transniarini», quae in triciinium
496
Q. IIOKATII FLACCI
Si quos Eois intonata iluctibus
Hiems ad hoc vertat mare; Non Afra avis defcendat in ventrem meunt
Non attagen Ionicus Iucundior, quam lecta de piiiguifiiinis
Oliva ramis arborum,
Aut
2anearium introierunt, gallina Numidica et attagene. E con- chyliis f. oftreis appofuit JLu- crina , e lacu Lucvino arceflita, prae caeteris cupide expetitn, atque optimi faporis liabita, iu- dice Sergio Orata apud Plin. H. N. IX. f. 79. Rhombus e nobi- lioribus pifcibus, a mae;nitiidine maxime commendatus. Cf. Serm. I. 2. 1x6. Iuven. XJ« 121. A Columella quoquc inter eos pifces refertur , quorum prc- tia maxhne vigerent , L. VIII. 17. 9. Scaro autem principatum datum fuifje tvadit Plin. II. N. IX. 17. «iraAcffj^xc; v.xi yXvxiif auditDiphilo apud Atlien. VIII. P- 555- C. Vifceribus maxime bo- num pvaedicat Martial. XIII. 84* — 51. Si quos fcavos forte hiems, •^iijAwv , tempeftas, intonata, jiove pro, quae cum fra^ore in- cuffa, immifla eft, incubuit Eois Jluctibus , mari Eoo : quae in eo Jluctus excitat , cum iis- dem propellat , et ad hoc no- ftrum mare vertat, agat; fi qui forte maris , cuius iudigenao funt, tempeftatibus acti ad has ora* deferantur. JVIaxime fre-
auentatuin eum mari Carpathio ( unde ultimis ab oris attractus audit Peiron. c. 95. }, neque promontorium Iroadis Lccton fponte unquam (h. nonnifi tem- peltate c.ompulfum ) tranfire tradit Plin. IX. 17. Adde Co- lnm. VIII. 16. 9. qui totius Ajiae Oraeciaequc litoribus Sici- lia tenus frequentiffzmum cxire, nunquam in Ligujiicum, necper Callias ad llibcricum mare ena- re auctor eft. Claudii tempp. denmm fcaros inter Oftienfem et Campaniae oram ab Optato, liberto eius, diffeminatos furHe tradit Plin. 1. 1. — 53. Ko:t iucundior defcendat, non iucun- dioris faporis lit, fuarius fapiat, magis iu deliciis (it, qu.mi caet. Afrae avcs , gallinae Nu- inidicae, guttatae (Mavtial. III. 58« x5-) ^e qnibus accurate difputantem vidc Schneid. ad Coluro. VIII. 2. 2. — attagen Jonicus, prae reliquis Afiaticis fapore praeitans. Martial. XIII. 61. lnter fapores fertur alituni primus Jonicarum gujtus attagc- narum. Cf. Ovid. Faft. VI. 175. Caeterum cum hoc lauti- tiarmn
EPODON UB. C. II. V. 51-6*0. 497
Aut herba lapathi prata amantis, et gravi
Maluae falubres corpori, Vel agna feitis caefa Terminalibus,
Vel hoedus ereptus lupo.
Has
tiarum elencho conf. Petronii dita. Nofter Serra. II. 4« 27.
locus, de Mut. R. 33 fqq. In- Ji dura morabitur alvus — peU
geniofa gula eft : Siculo fcarus lent obftantia conchae et lapathi
aequore merfus ad menfam vivus brevis herba. Vndelubrica dicta
perducitur , inque Lucrinis eru- Colum. X. 575« — Eandem
ta litoribus vendunt conchylia virtutem malvis afferuere vete-
cocnas, ut renovent per damna res. Vid. ad I. 31. 16. Vnde
famem. lam Phafidos unda or- falubres corpori gravi, languen-
bata eft avibus caet. — 55. ti, aegro ex adfrricta alvo. quam, quae fundus fuppeditat
edulia. Olivas quidem legi h. v. 59- 60. Frugalitatem ru-
manudecerpiopoiterecommune flicam vel in apparatuepularu.ni
antiquitatis praeceptnm erat, paullo lautiori fervatam prae-
quodeae, quae vapulajfent, ina- clare adiecta ofteudunt, quibus
refccrent, nec tantumolei, quan- raro admodum ac nonnifi fefti»
tummanu ftricta, iarent (Varro diebus ruliicum iis induloere
I* 55- ) 5 hoc tamen loco pin- ait ; in quo et pietatis rufticae
guiflimas ac gramhores, quae rationem habitam videas. Puo
conditui (Colum. II. 22. 4.) diebus feftis Terminalia in fpc-
adeoque meufis reponerentiu*, cie commeinorat poeta, tan-
curiofa diligentia nudisque digi- quam religiofius culta. Incide»
tis lectas ( Varro 1. 1.) a poeta bant ea iu a. d. VII. Cal. Mart.
innui facile fidem facit pinguif- Ovid. Fafi. II. 639. Sacrificia,
fimorum ramorum , unde decer- Termino deo a Numa inftituta
perentur, adiecta mentio. Si- erantantiquitus *v«//x«kt* (Plu-
militer avoXiy.rovg ruv tyoiviv.wv tarcb. in Kum. c. 16. Adde
P«X«you;, quae magnitudine fua Dionyf. Hai. Ant. II. 466. )';
mirationem facerent, vocat mox agnae ac porcae immola-
Xenoph. Anab. II. 3. 15. — tione eruentata. Ovid. Faft. II.
57» FJe Lapatho v. Ind. ad 655. Spargitur et caefa commu-
SS. R, R.. b. v. prata aman- nis Terminus agna, nec queritur»
tis , pratenfis; in udis maxime lactens quum fibi porca datur. —
locis eam provenjre tradit Plin. 60. ereptus lupo, qui adeo aiio-
XX. 21. Ventrem mollire cre- qui peritums fuiffet, utrect»
Tom. II. 1 i Gefn.
498 Q« HORATII FLACCI
Has inter epulas, ut iuvat paftas oves
Videre properantes domum! Videre feflbs vomerem inverfum boves
Collo traiientes languidol Poiitosque vernas, ditis examen domus,
Circum renidentes Lares!
Haec
Gefn. Martial. X. 48« J4* H°e- piofe adumbrant b.feffi, collum
dus inhumani raptus ab ore lupi, languidum, et ipfum verbum
in frugalis coenae apparatu. trahentes. Vom. inverfum, h.
Intempeitiva ad h. 1. eft Mureti aratrum vomere inverfo , f.
ao Lambini doctrina, hoc ideo fufpenfo, utVirgil. Ecl. II. 66.
ab Horatio adiici moneutium, Verfa iugo h. inverfo iugo ara-
quod caro pecudum a lupis ad- tra Ovid. Fait. V. /\ 97. —
morfarum tenerior ac delicatior Vernan , ditis examen domus,
fit, iuxtaFlutarch.Sympof.il. vernarum examen, copia, turba
p. {331. opulentiae ruiticae argumentum.
Tibull. II. 1. 25. turbaque ver-
v. 61. Vt iuvat, ma2,namvo- narum, fatnri bona fgna coloni.
luptatem affert, ( contemplando — pofiti, difcumbentes circa
divitias fuas ruflicas et fructus Larcs , ambientes focum , epu-
ex agricultura percipiendos lisque indulgentes. Cruqu. lau-
animo praecipiendo) oves bene dat Coluni. XI. 1. 1Q. con-
paftas , fatura8 h. e paftu do- fuefcat ruflicos circa Larem do-
znum properantes videre, textis mini focumquefamiliarcmfcmper
cratibus includeudas, v. 45- — epulari. — renidentes , reful-
62. 65. Sollennis vefpertini gentes a foco luculento. Ad
temporis deforiptio. Vid. ad hunc enim poiitas fuiife Larium
IV. 6. 42. Adde Oppian. Cy- icunculas, fatis coniiat. Pri-
neg, I. 153 fqq. iisdem colori- maria autem rv> renid. ignis in
bus utentem: vj -7raA.1v sff-xtpiy- foco lucentis inelt notio, foci
civ , eV yskioc ^vyi nXivyf ( Sol puri ac purgatorum Lariuni
iugu demeret bobus 1. 1.), oVttcti ( quod idem Cato 143. praecipit :
cyfxaivovfftv sai<; dysXyffi vcjxy^fc, Focumpurum circumvirfum quo-
t Jts vccxrcxffrHyovffi irorl cfytrspovc tidie priusquam adntum rat, ha-
vd'M ffqnove $qiSlij.zvm paclcvc beat ) omninoque munditiei rn>
ts v.cx) ovScxrcx v.v//.cxivcvffcci. iticae tantum fecundaria. Evin-
Operis diurni abfolutionem co- cit hoc Martialis iniitatio , III.
6fr
EPODON LIB. C. II. V. 6l-70. 499
Haec ubi loquutus foenerator Alpliius,
Iamiam futurus rufticus, Omnem redegit Idibus pecuniam;
Quaerit Kalendis ponere.
53. 22. 23. Cingunt ferenum laclei focum vernae , et larga ffjios lucet ad Lares fdva.
v. 67 — 70. Vid. Argum. Alphius ifta fecum loquutus (ma- le nonnulli Horatium ifta loquu- tum autumant, interpunctione poft lianc vocem infulfe facta ), reputansque vitae iftius coromo- da, certus iam, rus commigrare (iamiam futurus rujticus), omnem pscuniam, in foenore colloca- tarn, redegit ldibus , h. edixit debitofibus, quum Idus effent, pecnniam f. fortem cum ufuris proximis Calendis pernumeran- dam ; eandem tamen, quum eae
advenifTent , iterum ponit foe- nori, abiecto rufticandi confilio. Ex li. 1. recte poni poffe arbi- trpr , capitis f. pecumae in foe- nore pofitae folutionem Calen- dis faciendam , Llibus indici fo- litam fuilTe ; nam his vere coa- ctam fuifle parum probabile vi- detur, quum ufurae cuiusvis menlis initio perfolvi confue- viffent. Atque in hanc fenten- tiam forte Cic. Catil. I. 6. Praetrrmitto ruinas fortunarum tuarum, cjuas omnes impendero proximis Idibus fenties. Ponere, proprium hac de re verbnm, ut p«XXs«v, x«Ta(3«A.A.£ii/ , riSivat gr. Vid. Tayl. ad LyL p. 5tfo.
Ti J.
QAh-
5UO Q. ilORATII FLACCI
C A R M E N III.
ARGrMENTrM.
LVfWm Horatius , coenae a Maecenate adhibitus , al- iiuiL feu potius morctum, editlii mflici genus, ferpyl- lo aliisque acribus herbis , maxime allio (unde more- tum alliatum vocat JDonat. ad Terent. Phorm. II. 2. confectum, atque inter exquifitiores dapes per iocum (id quod praeter v. 20. res ipfa argnit) a Maecenatc menfae adpofitum, degufiajfet, tetrosque illud flomachi crucialus cieret; percitus atque commotus inde , quo fcilicet di- gnam ei gratiam rependeret, onme bilis fuae virus in ■pejiem ifiaui hoc carmiue evomit, illudque diriffimis ve- nenis acquiparat. —<- Levitali huius argumcnti miram gravitatem ac tragicum fere fpiritum poeta admifcuit, quo fcilicet Maecenat , auctori ifiius tragoediae, ri- fum exprinierct: atque haec propria huius carminis virtus habenda efl. Accedit fententiarum enuntiatio elaboratiffima ac vere lyrica.
A I)
EPODON LIB. C. III. V. 1-6. 501
A D MAECENATEM.
Jl arentis olim fi quis inpia manu
Senile guttur fregerit, Edit cicutis allium nocentius.
O dura meiTorum ilial Quid lioc veneni faevit in praecordiis?
Num viperinus his cruor
Ju-
v. 1. Allium rmlli veneno- rum generi fecuntlum ofienfu- lus , primo cicutae comparat, eique adeo anteponit poeta. Quae quum apud Atlienienfes publica capitis damnatorum poena effet, poeta, au^endae rei caufla, colores inde exor- nandae fententiae admifcuit, ita quidem, ut aliitim utique cicu- tae fubftituendum cenferet. lam pro aenerali : fi quis fcelus ca- pitali nuimadverftone dignum commiferit, huic allii edendi poena ftatuitor , cicuta quippe efiicacioris , fpeciem fceleris, idque , quo atrociori poenae lo- cus effet, immaniihnii, parri- cidii, pofuit. Igitur (1 puis clim, poRhac, aliquando (mi- nus commode ad praeteritum . tempus nonnulli refernnt) im- ■pia manu , avcctx yrngi, «vo- ciwg, eo usque impietatis pro- cefferit, ut guttur parcntis fe- tiile , patris feuis, frangat, eli- dat, curn occidat (at quaru
itvotQyigrtgsv alterum ! cf. II. 13. 0.); auctorhm, nt is edit allium , Ut allii huic edendi poena irrQgetux atiocifhma, ci- euta quippe dirioris. - — 4 • Quam tlura , fsrtia, robufta credere par eft melforum effe ilia, qui- bus nihil inde noxae inferatur, quae allio minime laedantur. De allio cum aliisv herbis con. trito, f. moreto, confueto mef- fortuD edulio Virg. Ecl. II. 10. Tlieftylis et rapido fejfis mejjo* ribus aeftu allia Jcrpyllumque, lierbas contundit olentes.
v. 5. Quid hoc vencni faez>it, quid hoc veneni eft, quod hoc venenum dicas , quod adeo fac- 7'it , tam rapide agit, tantos cruciatus ciet in praccordiis. Doctus ac frequens apud poetai eft ufus verbi Jaevire. de rebus, quae cum vehemenlia a^unt. Ita amor et libido faevit circa iecur I. 25- *5' Petron. c. 17. viaior dolor facvit in praccordiis.
Ii 3 Prae-
502
Q. HORATII FLACCI
Incoctus herbis me fefellit? an malas
Canidia tractavit dapes? Vt Argonautas praeter omnes candidum
IVIedea mirata eft ducem, * Ignota tauris inligaturum iuga,
Perunxit lioc lafonem:
Hoc
Praecordia, 0p«va?, membrana fculus, qui medius eft in- ter tlioracem et abdomen , et latione tollitur, h. 1. pro- pter irritabiliratem fnam cuni delectu ad partes vocatns. — 6. Nnni veuenum his herbis imoctum ma fefellit, h. inco- ctum, admixtiim fuit, quod me Jallfiet, laterer, fugeret: omni- no pro: n um forte veneno her- bae iiiae infectae funt? Pro ve- neno fpedatim eft cr-ior viyerae, in acntifliniis olim venenis ha- bitus. Vid. f. g. q. — n. y. Ex Ex adfufi veneni fufpicione eo ftatim defertur poeta, ut hoc fce- Jus a Canidia delignatum dicat. Cf. infraXVfl. 6\ etSerm. II. 3. extr. — truttavit, delecte pro, npparavit; ndiectam enim illnd verbum habet veneficii notio- t* -m, ut H. 13. 10. adde Senec. Med. 7iq. — malas , noxias, veneno infectas , ut mala gra- mina Virg. Aen. III. 471. Ti- b.ill. I. 2. 51. malae herbae, et palTim.
v. g — 14. Neque alio vene- no Medeam nfarr. cfle credide- rira. Duobus ftatiin exemphs
illnftratam propofuit hanc fen- tentiam , quae artis eius maxi- ma effent documenta, poeta. tn primo fpectanda unice roZ (paglji.&Kcv elhcacia, quae Iafo- nem adverfus taurornm violen- tiam igneumque fpiritum tu- tum praefraret ; alterum (pa^- fju\Y.ov vere h^k^r^iov. No- tnndum hoc propter morofius Scalip;eri iudicium Poetic. VI. p. 542. Medea, ut , tl?, poft- quam jjraeter o. Argonautas mi- rata eft , oculos et animum de- pofuit in duce cavdido, pulchro, lafone, pulchritudine eius capta eit, hincque fervandi eius con- filium cepit. IWirari ut I. 4* lq. IV. t> 15. cf. f. 36. lg. Candor de pnlchritudinc paiTim. — lioc allii fucco lafouem j>er- unxifle , iyy_qiaoia5oii , credere confentanenm eft. Pariun con- fulunt llovatio, qui veri quid huic poeticae rei exaogerationi fubefTc , ad alliique naturam, quae venena praefentiova elR- ciat, refpici contendunt. Ad rem cf. Pind. Pyth. IV. 593. Apol!. Rhod. III. 1041. et Val. Tl. VII. 465. — iuga ignotai quac
EPODON LIB. C. III. V. 7- 18.
503
Hoc delibutis ulta "donis pellicem,
Serpente fagit alite. Nec tantus unquam liderum iiifedit vapor
Siticulofae Apuliae : N?c munus liumeris efficacis Herculis
Inarfit aeltuoiius.
At,
quae nondum experti effent tauri, a Iafone primum doimii- di. — 13. 14. JIoc allii fucco eadem inunxit dona nuptialia, pallam ;t coronam , quae Glau- cen f. Ceufam , novam Iafonis nuptam , ad quam miffa effent, magica v. ftut perurerent atque exftinguei°nt. Sed variavit ora- tionem pceta , adiecta fugae eius , re perpetrata ftatim factae, mentione; plane ut infra V. 63. — donc delibuta (J)«£^uftKcp x*X? 1 *!*£»*• — fuglt ferpente alite , curru alatis ferpentibus iuncto Atheius petiit. Res nota ex Euripidis Medea et velApol- lod. I. 9. zQ.
r. 15. 16. ]STec vapor, fer- vov, aeftns fdenm , iideris, h. Sirii, eius excrtu excitatus, tantus infedit Ap., tantus un- qnam per Apuliam fuit ferven- fiJlimo aeftatis tempore, quanto vifcera torrentur. Sedere , in- jidere , premere , inmbare fol- lennia de caeli intemperie, vel frigidiore, vel calidiore. Lucan. X. 251. rhocbus prejjit Meroen, tellusque perufta caet. Val. Fl. k *:*d5- populator Siriusagri in-
cubuit. Senec. Oed. 47- gravis et ater incubat terris vapor. De craffo aere Idem Ilcrc. iiir. 704. ivunotus aer haeret , et pigro fedet nox atra mundo, et l,u- can. Vf. 649- rion Taeimieis Jic faucibus a'ir fedit iners. — Jiti- culofae , aridae, torridae , xo- kvbttyiov , Ilomerico epitheto. Cf. III. 30. 11.
v. 17. 18- Wlunus, veftis, Nefli cruore tincta, quam Deia- nira Herculi mifit, quo conftan- tiorem eius amorem experiretur, humeris eius non aejtnojius, ma- iore cum aeftu, vehementin, magis inarft, avtus eius invafit, adedit; non maiore aeftu corre- ptus eft Heroules. De fabula adeant, quibus optis eft, So- phocl. Trachin. 581 fqq. Ovid. Metam. IX. 150 fqq. — ejjlcaeis, impigri, ftrenui, invicti, perpe- tuo Herculis epitheto.
v. 19 — 22. Allii foetorem extremo loco notat poeta, face- tiflima ad Maecenatem conver- Jione facta. Si concupiveris, comederis, tale quid, allium ; fed illud praeclare prorfus, qnali ipfum allii nomen exhorreat,
li 4 rtt
5o/r
Q. HOBATII FLACCI
At, fi quid unquam tale concupiueris»
Iocofe Maecenas, precor, Manum puella favio opponat tuo,
Extrema et in fponda cubet.
«t bene Gefn. Jocofum Maecena- tem appellari vult Porphyrion, „cui velit iocos ftios commen- datos effe" infcite prorfus. Ita tamen Schol. quoque Cruqu. Reliqui fere omnes ad iocos Maec. amatorios , de quibus ftatim verba faciat poeta, refe- runt : haud incommode. Milii tamen multo probabilitis vide- tur, reni ipfam, quae huic car- mini occafionem dedilfet, a poe- U defignari. SciUcet iocos fe-
cerat Maecenas, inter exqiifi- tas dapes alliatum , vililTmum rufticorum cdublum, appor.tndo. — 2i. Manu oppolita prohi- beat , arceat te ofculari t vo- lentem puella. Prope/t. II. 2 2. 39. oppofxta prcpcllans fuavia dextra proflit n laxa nixa pedem folea. — 2 2. Et in extrema fponda, div?rfa lecti partc extrema cubet , louge a te difcumbat in lecU , [q. rt« acri foetore ofxendatu;.
CMi-
I.PODON L113. C. IV. 505
C A R M E N IV.
ARGVMBNTVM.
1 emere eos agere arbitror, qui Jatis ajjrmate de Jio- mine, quem virulentis his iambis jnojcindit poeta, pro* nuntiant, quum opjiido multi injimae plebis atque Jer* vilis adeo conditionis extitcrint , qui inter extremi belli civilis Jurores in nobilijjimarum Jamiliarum , quae yer Jactiones aut cxtinctae aut jjrojcrijjtae ejjcut , amjjlijjl- mas pojjejjiones involajjcnt , perditijjimisque moribus Juis adjummos honorum gradus evecti ejjent ; quos qui- dem imjjorluno Jajiu Juo , quo novi ijii homines ejjer- reniur , maximam bonorum omnium , quibus Jactionum iujania pejjercijjet , in Jemet indignationem concitajje, ijja rei natura Jidem adjtruit. Ex ijjo carmine dijci- vius, homincm, quem notat Nojier, Juijfe natv.m Jervili genere, quod flagitioJJJimae injuper vitae inquinajjct labe, mox , ubi maximas divitias Lribunique militaris jjotefia- tem adejjius JuiJJet , injolentijjimum mortalium Jactum ejje: quae quidem quomodo in jMaenam , Cu. Pompcii Ubertum, congruant, adeo quidem, ut iujtam morum eius imaginem exhibeant, ii viderint, qui ldmis cupide Schcll. auctoritatem , iu talibus non admodum gravem, amplc- ctendam Jtatuunt. Ac gravijjimam perjidiae infamiam, qua laborabat Maenas, quis non in homiue, quem ex Juis ornatum vellet virtutibus poeta, Jdcntio jjraeter-
Ii 5 viijfam
5o6 Q. HOIIATII FLACCI
viijjam inre cum Cejnero miretur? Neque enim, quod vpponunt quidam , timendum erat poetae , ne , |i uc/ maxime hos iambos tum tcinporis evulgatos Juijfe Jia~ tuaSj Augujli gratia cxcidcret , quem Jolum proditionis Jructum in proditore amajfe Jatis conjtet; in*cuius ta- vien notitiam ne adductus quidem tum erat, quum hos Jcriberct poeta. Vt taceam, multo ampliores tri- bunicia potejtate ( quam eui/i tennijje ne memoratur quidcni ullibi ) Maenae honores contigijje, quorum com viemoratio multo graviorem ei excitatura Juijfet invi- diam, et alia, quae Scholl. Jldem admodam Jublejiam Jaciunt. Vid. Sanad. et Boettig. ad h. I. Caeterum, quod iam Toupius vidit (Epiji. crit. p. lgo.j, Ana- creonteis coloribus ( in Jragm. XX VII. Fijch. ) nonuulla ab Tloratio adumbrata ejfe, adiuoduru probabile eji. En Teii poetae verba:
'0 T-ay.Tov>)qo; 'AqTsycov K//3ctyXov svqtaasv filov, HoWa p.sv kv bovq) rtSs); Kvr/sva, rroXXa b" sv) rqoytp, UoXka cV h vtvrtp aKVTtva Macm-yt Swfxr/Ss); — Nuv b' 'sTifiaivst aartvscov Xqvasa (poqstuv v.a3kq]xaTa TLal; KuKttS»
Kai aKiaoloxyv iXsQavrtvyv $>oqs't yvvat^tv avTtv;.
l.u-
EPODON LIB. C. IV. V. 1 - /f.
607
J-mpis et agnis quanta fortito obtigir, Tecum milii difcordia eft,
Ibericis perufte funibus latus, Et crura dura compede.
Licet
v, i. Archilochia libertate inirio ftatim acerrimutn adverfus hominem,quem petit, profitetur odium poeta, illudque, ut, quale fit, probe iutelligatur, per compa- rationem oftendit. Pedeftre erat : quam difcordes natura lupi et agni funt , tanto tui flagro odio. Sortito iftis animalibus difcordia obtigit, fortiti eam funt ; akuy^ov , h. e. naturae le- ge ita comparatum eii , ut mu- tua exerceant odia agni et iupi. Sors enim /xol^u, to si/xug/xsvov, quod fatali quadam neceflitate conftitutum eft, ad quod natu- ra facti fumus, quod nobis at- tributum eft. Plaut. Merc. T. 2. '2f}. Ac. Periimus. Ch. Prit* cipium inimicis dato. Ac. At tibi fortito id obtigit, h. tibi deftinatum eft nialum. Senec. Phoeniff. 245. Jata quis tam triftia fortitus unquain ! De na- turali luporum et ovium odio Homer. II. XXII. 263. oChs k'jy.01 te kw uqv&s o/xctyqovu £tv- jXOV syovfftv , ukkot Jt«K« (pjo- vsovfft htu/xvsosg ukkvjkotfftv.
r. 3. 4. Acerbe admodum priftinam, quae ci exoidiiTe vi-
debatur, conditionem fuam in animum revocat , neque folum, quod fervus fuorit, exprobiat, fed etiam , quod nequam. Hoc poenis fervilibus, quas perpef- fus fit, poeta innuit. Anacr.
1. in argum. loco : irckku. & sv voitco e-AVTivx fxuffriyt SM/xiyDsi^. Terufte latus , cuius tergum (pro quo fignificantius eft latus, qnntenus funis, tergo impactus, lateri fe applicat, jnfmuat. ) fu~ nibus f. loris peru/ium eft , h. laceratum , notatum , in cuius tergo adhuc fervilium flagro- rum figna confpicua fimt. Trnvt verbera, quae altius fedent; ex- quifite. Nofter Epp. I. 16. 47. loris non ureris aio et Serm. II. 7. 58* tlrl virgis frrrcque ne- c-ari. Catull. XXV. 10. ne la- neum latufulum — inufla tur- ■piter tibi jlagella confribillent, h. xciTuyQuipwffi, ut Lucian. Catapl. I. p. 6 )Q. — Ibericis, e fparto Iberico tortis ; nam Iberia f. Hifpania fparti, feracif- fima. Cf. Plin. XIX. 2. Vnde herbas Ibericas fpartum orator quidam, quamqiMm ruli< ule at- que inepte, iudice Ouinlii. VIII.
2. 2. dixerat. Qrnat adeo
hm-
5o8
<>. IIORATII FLACCI
Licet fuperbus ambules pecunia, Fortuna 11011 mulat genus.
Yidesne, Sacrarn meliente te viam Cum bis ter ulnarum toga,
Yt
f rnpliciter Ii. 1. et auget rei ideam. Quod enim imic co- gunt nonnulli, hominem in Fompeii claffe, quum Ilifpaniam tenderet , remigem fuiffe , hoc paullo reconditius avbitvov. — 4. crurd perujla, attvita, arty- fAtxTicZivTx ( v. ObiT. mifc. II. jj. '2q2. ) dura, ferrea compede. Cf. Tib. T. 7. 42. II. 6. 25. Sewum ex erjiaftulo defienat, qui opus in cornpedibus faceret, adeoque infimac fortis manci- piuni. Nifi potius ad poenam fervilem referas. Terent. Phorm. II. 1. 19. JMolendum usque in pijirino, vapulandum, habendae cempedes. Fx.es notilTima.
v. 5> Licet ambules, magni- fico eradn te inferas , incedas, Jis fuperbus pecunia, divitiis cf- feraris, omnino quaefito ornatu, ac evapbice prorfus de homine divitiis fnperbiente, quales fere junc , quos ex humili magna ad fajligia verum extollit, quoties voluit Fortund iocari, luven. III. 39. Vulgare udque erat, ut- cunque onulentus lis. Ambulare praeclare de ftatu ac e;reffu bali- lico , ut Plautus loqiiitur. Ad Noftium Claudian. XVIII. 305. erccto pectore dives ambulttt.
Commode comparat Boettig. gr. Go$<x()wc |3aoi'£s<v. — 6. lor- tuna , opes, et, quos hae lar- giuntur, honores , non mutant genus, non abolent, delent ge- neris i°nobilitatcm , illud efli- cere nequeunt , ut fordidos na- tales tuos , conditinnem tuam priftinam illuftremreddant. Ali- ter de divitiarum vi Menander apnd Stob. Grot. p. $67. tcCto yuevov iTtvv.oTZt na) Suffyavsinv, vc«< rpsxsu xovijfiav, to iroXkot my.TyfcSat.
v. 7. Illud Juperbut ambulas admodum ivoc^ywc iam ab eile- ctu declarat poeta, nimirum publica, quam intle in fe concitet, indignatione, quam populus rei indiguitate commotus prae fe ferat, atque palam ipfo effundat. Multum amaritudinis habet, quod huius rei veritatem ipfi extorqueat. — ■ te nwiiente viamt gradu magnilico atque ad gra- vilatem compofito incedente per viam Sacram, cum delectu, pro, te prodeunte in publicum. JVIetiri viam, hiajxiT(>v\3oiG~a.t, alias limpliciter eft, coniicere iter, ciufum; h. 1. de gradu ad aequnbilem merifaram defcripto ( ,mctu q\j£-fioZ /3«/vsiv ) , qualis iacta-
EPODON LIB. C. IV. V. 5-12.
50f)
Vt ora vertat huc et hnc euntium
Liberrima indignatio? Sectus flagellis liic Triumviralibus,
Praeconis ad faftidium,
Arat
iactabundi hominis efle folet. Ovid. A. A. III. 301. Haecmouet tirte latus , tunicisque jluentibus muros excipit, extenfos fcrtque fupeiba pedes. Viam Sacram, delecte ponit poeta ; nam ea maxime otioforum trita atque obfelfa erat hominum turba, cui adeo fe fpectandum ilte ingereret. — 3. Cum toga fex nluas ampla, quae divitum ac delicatulorum hominum erat. Vniie vclis non togis amictos Cicero tales appellat CatiL II. 10. laudante iam Schol. Cuiqu. Tib. I. 6. 40. Effiuit effufo cui toga laxa Jinu. Vid. Brouckh. ad Tib. I. 9. 70. Arcta contra tenuiorum. Nofter Epp. I. 1 (}- 30. Arcta decet fanutn comitem toga, — Q. 10. Vt omnes, huc et huc euntes , practereuntes, commeantos ilta via, ora in te vertant, convertant, te oculis, manu, defijiant, fi<rnent, neque diJlinmlate, fed liberrime indi- gnentuv, quod , quum olim lervus ncquam fneris, opes et honores amplifiimos confecu- tus lis , infolentiflimeque te ge- vas. Pro hoc ipfas indignabun- di populi voces refert atqueap- ponit poet.i; in quo fumma iv.iv- tt» eii. Alii, ut iam Por-
pbyr. , ora vertat , volunt efle, detorqueat a te afpectum, mal» vel propter liberrimam indigna- tionem; tiun talis demoniiratio» non usquequaque honorifica erat. Ovid. Amor. III. 6. 77« Quid motor? en digitis demon" Jtror adultera vulgi. — Indi- gnatio libera , non obfcure ant diflimulanter prodita, fed erum- -pctis animo ac pectore ( Vellei. II. 66'.), ac palam profefla. Ira Ubera verba animi Iuven. IV» QO. et libsra bilis infra XI. 16*
v. 11. Hic , inquit prae- tereuntium turba , fervorum, quondam nequiJiimus, fumma- que ideo ignomiiuanotatus, hnx vero in fumma opum aflluemia conititutus, et tribunus mili- tum factus, vide ut infolentius fe eifert, ut luxu diiiluit! Pri- ttinam eius nequiiiam a-tque rgnominiam declarant fiagell» Triumviaiia, h. flagTa a Trium- viris rcrum capitaiium tera,o eius infiicta. Jsnmhosin fcele- ratoa fexvoa etiam animadver- fionetn habuiffe, fatii ConilaCL Vid. Pignox. de Servis p. 13. Ad poenae atrocitatem defi«na«- dam fpectat fectus h. piane con«- eifus, laceratus llagris ( ut Maf. ti.»1.
5 l O Q. IIORATII FLACCI
Arat Falerni mille fandi iugera,
Et Appiara inannis terit; Sedilibusque magnus in primis eques,
Othone contemto, fedet.
Quid
tial. X. 5- *4' feveri fectus rium iter ifta via inftituit , Ap-
Aeaci loris. Adde Iuvenal. X. piam frequunt.it ; quam notio-
516. Tib.I. g. 22.) et ad eius nem v. terit forte adiunctam
dtuturnitatrm, praeconis ad fa- habet h. 1. ut apud Virg. Ge.
ftidium, h. eo usque caefus, ut 1. 3go. Jngujium formka terens
praeeo chunando defetifceretuv, iter. Alias terere iter, viam,
vox eum defiueret. Praeconi rqif&tai r/oov limpliciter , ire, in-
enir' lioc datum erat negotii, cedere via. Ad velocitatem vix
ut, quamdiu Ucior virgis c-xpe- beno referas. Caetemni Ap-
ditis ia tevgum malcfici faeviret, piam ( ut paullo ante viam Sa-
poenae caufTam praedicavet. - — cram) delecte pofuit poeta, ut-
13. Generatim quidem accipi pote commeantium turba cele-
poteft : fundiim mille iugerum, bratiihmam.
ampla latifundia in Canipania, *
fevtilifTimo et amocniftimo Ita- v. 15. L. Rofcius Otho a. V.
liae tractu, 'arut h. poifidet ( ut DCLXXXVI, lege.no tulerat, ne
Sevm.lJ. 1. 55.); iignificantius quis in XIV. Ordinibns , or-
tameu ad notandam eius luxu- cheftvae proximis , fedevct, nifi
riem ( etiam propter epith. qui eques efiet, aut equefirt-m
Falerni ) evit , fi fpeciatim vi- cenfum ( quadringenta fefter-
ne.is, per Campnniae partem, titvm. Cf. Epp. I. l» 57-) ha-
vini optimi fevaciilimam, longe bevet, atque ideo in iftum Or-
porvectas intelligas. Neijue ob- dinem adfcriptus eftel. Parem
fiat arat, quum fatis confiet, equitibus dignitatem habebant
vinens inter vitium ordinss Tribuni mihtum , quibus adeo
aravi confuevifte. — 14« Tshm- in ifiis gradibtiB fedeudi ius
Blj equi Gallici paullo brevio- erar. Martial. III. 95. g. vi-
ris ftatuvae (unde et mannuii dit me lioma tribunum, ot frdeo,
diai 1'lin. Epp. IV. 2. IVlav- qua te fufitat h. proturbat de-
tial. XII. 24. g.) beatioribus liguator Oceanus. Othonem
Rorsuinis, ob velocitatem ipfo- igitur contemnebat ille, h,
rum, in deliciis habiti. Cf. Lu- non metuenda ipfi erat fex
bretk III. 1076. et Senec. Ep. Othonis theatvalis, audacter in-
^7, — Appiam terit, volupta. vadebat iitos gradus , cuius di-
vitiao
EIODON LIB. C. IV. V. 1 3 - 2 O.
511
Quid adtinet tot ora navium gravi
Pioftrata duci pondere Contra latrones atque fervilem manum,
Hoc hoc tribuno militum ?
vitiae equeftrem ccnfum longe fervusque fuerit, quo quidem fupernrent, et qui tribunus mili- nihil mae;is praepoftere ac raon- tum equeftri di°nitate gauderet. ftrofe cogitari poteft. Spectat Sed invidiae metum fubterfuge- iita Octaviani expeditio, niagnm re haud poterat, quod infimae mole appnrata , ad a. Y. xonditionis homo tantam po- DCCXVIU. quo Sex. Pom- tentiam, tantasque opes ftbi peium , qui infelicis belli reli- acquififfet , iisque tam arrogan. quias armatis ergaftulis contra- ter uteretur. Summam enim ctisque piratis adauxerat, per- arrogantiam prodebat, dum in fequendum opprimendumquo primis iftorum graduum fcdili- ftatuit. Cf. Dio XLVIII. 20. bus fefe tanquam eijues magnus, Fior. IV. 8- et mfra IX. g. 10. fplendidus , illuftrfs, iactaret, Eaqne res exitum habnit, pugn.i femper primos gradus occupa- navali ad Mylas, in Siciliae
ora, commifTa. Quid attinet, ftomachabundi eft, quid expe- dit, quid commodi inde in rerop. redundatuTum credas ? — tot ora caet. tam apparato bellum navale adverfus latrones f. piratas inftruere. Naves bel- dum caeruleas -piuus contemferat licas defignnntom gravi pondera undas. ISentl. laudat Iuv. X. roftrata, h. ora roftris gravis 123. Antonl gladios potuit con- poiuleris , aeratis , inltructa, temnere, fl fic omnia dixiffet. xoftratae ; cum virtute, quate»
nus roftr«iii£endis mer£;en;iisque i'. 17 — 2o. Nosclaffi, quam huftium navibus infervicbnnt. adverfus piratas r.tque collectam — '20. hoc , hoc , maxime fervorum fu^itivorum manum ivcc^ywg repetitum , tam flagi- paramus, hominem praelicimus, tiofo fervo regendae claili ad- qui ipfe piraticam exercuerit, moto.
ret. Totius igitur fententiae vim in primis et magnus verti, in promtu eft animadvertere. Contemni res eleganter dicuniur, a quibiiiS nos f.itis tutos pnta- rnus , unde nihil periculi time- mus. Tibull. I. 3. 37. Non-
GAR.
512 (^. 1IORATII *\LACCI
C A R M E N V,
J.RGVMJLNTVM+
X amm utique vim huins carminis adfcquuti mihi vi- dentur ii, qui, quum illud omnino in traducenda dijfa- mandaque artis magicae difciplina occupari viderent, hoc primarium poetae confilium fuijfc opinarentur, quae quidcm T^enufina luccrna parum digna fuiffet materies ; fed utitur tantum iis poeta ad maiorem Cauidiae, quam contumeliofijjlme tractandatn fihi propofuijfct , conjlan- dam invidiam, inurendamque infamiam. Ouam quum eum in finem magicas artes tam diro apparatu aggrejfam poc' a Rngat, ut infulfi fenis aidmum a fe alienatum rccuperet ; fatis prohabiliter inde colligas , fuijfe mulie- rem propndiofae likidiuis atque cius quidem actatis, quae ipfam, explendae ijiius caujfa, vilijfunos homines expetere (infra X.P'11. 20. de eadem: amata uautis mul- tum et inftitorihus ) et ad hidusmodi artes, avo- lante formae iynge , confugcre cogeret. Iam'quum eas •potiffimum puellas exagitet , ouineque acerhitatis fuae in illas virus evomat .poeta , quae, quum vegeta ac Jlorcnte aetate fajluofo amatores afperuatae fuiffent fupercilio, ohrepentihus aunis ultro, incitatae importuna lihidiuis prurigine, viros adfcitis omnihus , quihus formae damnum refarciretur, lenociniis aliisque artihus venaren- tur, ficque acerhas arrogantiac priftinac poenas luerent ; fatis prohahilitcr ftatui poffe cxijiimo, Cauidiam iisdetn praeditam fuiffe morihus, gravijfimavique inde JJoralio,
qui
EFODON LIB. C. V. 5 1 3
ijui ipje quondam Jajtidium atque arrogantiam cius ex- perlus Juijfet , bilem in Je commovijje. Quo acriores igi- tur conlumeliarum , quibus injequendam eam Jiatuijfct, aculei ejjent , non Jatis habct , llbidinojas eius intempe- rias exagitare, Jcd rumore , qui Jorte de magicis Cani- diae couatibus increbuerat , in rem Juam verjo Jagitio- Jijjimi, quod aliquando pcr magicas artes patratum in- notucrat , eam injimidat Jceleris, iu puero ingenuo > ab ijta Jubrepto atque crudeliffima morte ajjecto, dejignati. Quod quo maiorem haberct veritatis Jpeciem , operis ad- minijlras ei adiungit venejcas, per unioerjam Italiam, maxime ]\~eapolin , artis Jnae exercitio famigeratijjimast Saganam, Veiam, Foliam. IpJ^ repraejentatio ijtius rnalefcii, omuinoque Jacri , inter qv.od patrabatur , via-> gici, planc conjummatae artis eji : Inducltur puer , ob- tejians Canidiam , a qua truci Je vultu dehgi auimad- vcrtebat,, nc mali quul, quod quidem aulmus eius inde augnrabatur, in Je Jtatuat: quas tamcn ili.i preces afper- nata veftes ei caeteraque iu?<:nuitatis omamenla deripit, Jcrobique mento teuus indit, ut dcfulerio cibi Jaepius mutati contabcjccret. lnter haec parantur omnia, quas ad rem magicam pertineut ; accenditur ignis , eique cu- tnulate imponunlur , quae Varum, de quo laborabant, attractura putarentur , lujiralur domus, injructisque rite omnibus Canidia incantationem peragitt Jed Jru- Jira: hinc ad philtrum ex arejacto iecinore ac medulia pueri parandum, utpote caeteris efjlcacius, acciugitur» Sequuutnr dirae pueri , atrocijfima mala Jcelejtis ijiis veu efcis imprecan l is.
Tom. II, V"k T >'
5 14 Q.- iiouAxii riLAcci
I N C A N I D I A M V E N E F I C A M.
J-Vt, o Deorum quicquid in caelo regit
Terras et humanum genus! Quid ifte fert tumultus? aut quid omnium
Vultus in unum me truces?
Per
i'. i, Tn fummam Itatini ex- pettationem adducit lectovem ahvuptum orationis initium, quo acitiim pueri, rei novitate per- cnlii , et ex fagarum , per do- miira tumultuantium in fe cou- verfo vultu diriflima quaeque fibi augurantia , explicat ac pla- ne repraefentat poeta. Appoiita itntim exclamatio in fnmmoeius timore ac itupore : O quicquid Dforum , quicuuque Dii reptis terras et hutnamim °enus , txo- \Jioi r&v naroi yvjs , rerum hu- nianamm curam gcritis, hj*q- yu;, iniecto Deoriim , fcelera grnviter vindicaniium , metji, pro tenui: in caeloeftis; quod orrmino eft pro , 'o Dii magni (ut Cat.ill. XIV. i2.), u fu- ymkoi $•»!, folleimi, tragicis- que rnaxime, mare caelo con- (undentihus , ut Iuvcnaiis VI. 234. ( unde et Plautiiia : mare, terra , caelum , Dt vojtram Ji- deinf) ait, frequentata excla- mntionis formuln. INIale dc ob- teJtatione nonuulli capiunt, quae v. 5; dcnium fnbiicilur. ( Ouic- quid deorum, quaefite, ut Iay.
XXIII. 9. iurantes -per qaicquii Dcorum ejl , dextrae dextras iungentes, fidrm obftrmatimus, laud.mte Lamb. Adde Iuven;
XIII. 33- iurat -jjer quid-
quid hahent tetorum armamenta- ria caoli. — 3. Ouid Jert, iibi vnlt ifle tumultus, iiia discur- fatio, ifta intentior apparatio; nam utrumque innuit hoc vo- cnbulum. — aut praeclarc tur- batnm cum animo linguam ar- guit (Vid. infva ad VII. 1.); qnod et praecipitata oratio often- dit. — quid omnium vult ces funt, eiferantur, coniectf funt iti me unum/ quid me tarh torvo vultu iignatis, defiin.uis ?
V, 5 fqq. Ouum apnd vetere* obfecratio fieret pei rcs , qnai fcirent nlteri efle cariilimas, aut onmino fauctas; utriusque ra- tionem habuit poeta, qu» caciores pueri prcces tovent. lam dnbitaiuer de Canidiae li- bevis, per quos m in-
dncit pueruiu , poeta prunun-- tiando, fubreptiqxne adeo partua eam iuiunulando, quaniquam
OIIUI Hlil
EP0D03 LIB. C. V. V. 1-10.
515
Per liberos te, ii vocata partubus
Lucina veris adfuit, Per lioc inane purpurae decus precor,
Per inprobaturum liaec Iovem, Quid ut noverca me intueris, aut uti
Petita ferro bellua?
Vt
omnem precum vim perverti probe intelli^eiet poeta ; fti^il- landi tamen laceiandique eam vel hanc datam occahouem arri- puit, ut evidentillime ofteudc- ret, Canidiae fibi onimbus pro- bris atque contumeliis profcin- dendae , declaiandaeque artis eius in fununa vanitate crude- liiniriae primaiium fuiffe cnrnii- nis confilium, reliqua vero, quae propolito ifti fubfterneret, fecuudarum partium. Alii, ut Torrentius et Dacer. , genera- tim accipiunt : ii modo mater es , liberos enixa es , non ad- optivos tantum habes; quo fa- ne vix dilutius quidquam co»;i- tari poteft. Si vocata adjuit, praefto fuit (vid. ad III. 23. 3.) vevis -partubus , tibi vere parienti, fi vere peperifti, non fubripuifti , quos habes liberos. Cf. Infia XVII. 50 — 53. — 7. Per hoc purpurae decus, hancpurpuram , hanc purpureo limbo praetextam to^am , in- genuitalis ornamentum ( ut Cic. Verr. I. 44. vocat) atque argumentum. Maximam ita Canidiae invidiam a poeta con-
citari, quod tam atrocem iniu. riam in puero ingenuo ac nobi- li committat, facile perfpicitur. Tum praetexta erat res fa- tra , qua adeo impuberem aeta- tem adverfus iniurias munitam vellent. Commode Dac. laudat Quinctil. Declam. CCCXL. extr. Ego vobis fillego etiam ipfum facrum praetextarum , quo fa- cerdotcs velantur, quo magijtra- tus, quo infirmitatem pueritia» facram facinms ac vcnerabilem.
— inane, quamquam teparum
ifto commotum iri intelli°;o.
o
— g. improbaturum haec , fce- leris , quod paratura es , vindi- cem. — 9. Quid novercali h. maligno, faevo vnltu me intue- ris? Fa.migeratiirima novercalii in privignos odii infamia ; un- de cuiuslibet immanis fnevitia* proceffit notatio. Ad Nofirum Seneca Excerpt. Controv. IV. 6. Hic tuus ejc : quid alterum no- vercalibus oculis intucris ? — 10. ferro petita , laceflita, vul- nerata , omnino pro , exafpera- ta. Ad rem Virg. Aen. XII. init. Poenorum qualis in ari-it fauciut ille gravi venantum
Kk a vul.
5i6
V>. 1IOIIATII FLACCI
Vt liaec tremente queltus ore coinftitit
Iufignibus raptis puer, Inpube corpus, quale polTet inpia
Mollive Thracum pectora; Canidia brevibus inplicata viperis
Crines et incomlum caput,
lubel
vulnere pectus tum iiemum mo- vtt arma leo.
v. u. Paullo impeditior ho- vnru vv. ftructura , ac fenreri- tiarum ordo. Primum, quod fe dfferl, cit: ut haec tremente quejius ore , vixdum haec effa- Iils crat, eo ipfo momento con- jiilit infignibus raptis , dcrepta ei praetcxta erat, midus ftetit ptieT, impuhe corpus, per ap- pofitioriem , pro puer impubes, vel, tit fqq. mclius adnectan- Utr, puer, cuius denudatnm impube corpus vel Tluacas mo- vilfet. Ita vero parum cormnode procedit narratio : Canidia hre- ■vihus caer. ^gitiir praeftat ab bisce verbis apodolin exordiri, ct fententiam ita conititaere: ubi pucr ita conqueftns eflet, et iufignia ei a fngis detracta effent, ita, ut nudo corp.ore confifteret, iquo vel impios Thracas ad mi- feiicordiam perduceret; Cani- tlia caet. lam intel!i£,is, poe- tam maxirnam orationi virtu- tem a concifa rei ^cftae narra- tione ijnaeliviffe, fagarum in pucruxh involantiuni , eodem-
que momento corpus, dereptis infignibufl , nudum iiatuentium impetum verbi9 exprimendo. Omuino pedeftris narrationia ordo erat: Vix ifta eloquutum puerum fa£;a« corripiunt, de- tractaque uno impetu prnetexta nndurn couftituunt , vel Tiira- cibus boc ftatu miferabilem : tum Canidia reliqua, quae opus erant, exfcqui pergit. — ,..- Jignia , praetexta cum bulla, collo appendi folita, quam Ci- cero quoque ornanu nium pueri- tiae, indicium atque infighe Jor- tunae appellat Verr. I. 53. — impii h. faevi, immites Tbraces ; quorura nota iinma- nitas.
x. 15. Progreditur iam poe- ta ad ipfam facri magici appa- rationem, quod, ut in ^jenere de hac anili fuperftitione quae- dam moneamus, a vsv.t,o,u«vT£i« exortum, quiun infcris J)iis, quorum pTaefentia et auxiliura a fa^is expofceretur, potiihmum ficrct , fatis confentanea er.it ra- tio , cur eae maxime res , quae coniuuctionem aliquam cum re- bna
EPODON EITJ. C. V. V. 11-20. 517
Iubet fepulcliris caprificos erutas,
Iubet cupreflus funebres, Et uncta turpis ova ranae fanguine,
Plumamque noctumae ftrigis,
Ilei-
bns inferis haberent, a fcpulcris rias appellat Serm. I. £. 4-5-)
adeo, turaulis ac triviis pttitne, tum ad potentiam eius fpccut,
facrificio auhibercntur , vique quod viperas impune trnctet.
aliqna polltre credercntur. — breiibus , tantoque magis
Quumque nntiquifTimae de re- veneuoiis. Incomti autem cri-
bus inferis uotiones ad auimos nes 11011 tam horroris, quam-
horrore quodam imbuendos quam et liuius, canffa memo-
comparatae effent, defcripta ad rati, quam potius exartis iftius
fumrr.nm deformitatem ao fqua- difciplina, quae uibil adnricti
loreni Inferui facie, hoc ipfinn pntitur. Canidiampedibus nudis,
ad fncrificia magica transktum pafjvque capillo r.ofter exliibet
eft, in quibus ndeoomuia, quac Serm. I. g. 24. Ovid. Met. Vlf.
tetri afpectus infmftiqiie omi- i;j2. de Medea, facris magi-
nis effent, expofccndae Deorum cis operatura : Egreditur tectis
inferorum paci atque auxilio veftes induta recinrtas, uuda
profutnra putarentur. Neque pedem, Mudit humeris infufa ca-
tamen in bis fubftitit panllo ru- pillos. Adde Virg. Aen. IV.
dior Iiaec fuperftitio, fed ex 513. Senec. Med. 732. Lucan.
allegorica loquenrii rntione, qua VI. 654. de Erichto : vario Fn-
aniini aiTection.es repraefeutarent, rialit cultus amiitu induitur, vu!~
e rcrum natura fuccrevit feges, tusaue aperit ur crhte remoto , et
ob Bmilitudinem , quae cura coma riperris fubjiringitur hor-
iis intercederet, ad pnrtes vo- riila fertis. Ex apparatn magi-
cata et vi qundam , ut ita di- co primo loco poeta ponit ligna
cam, fymbolica in covpus atque infelicia, quibus i°nis excite-
nr.imum ngero ereditn ; nnde tur alaturque , caprificos fepul-
tnndem diflicilibus nugis nc lu- cris erutas , iis innatr.s , qtiarum
hbus plena ars efEecta eft. — folus in facris inferualibus qua-
Quo foedior Canidiae adfpectus lia erant magica, ufus eivt. Ef-
efict iaiplicata eft erines , impli- ficaees eae habitae , quod vi
citos babet nines et iucomtum fua monumenta fimlerent (Mar-
capvt, h. incomtos, hprridos tial. X. 2. <).) ac convellerent.
crines riperis, inftar Furiarnm Infauftis arboribus adnumera-
(unde eandem et Sagauam F«- bantur propter ftcrilitatem fuam,
K k 5 tum
5 18 <l- HOKATII FLACCI
Herbasque, quas Iolcos afque Iberia Mittit, venenorum ferax,
Et ofla ab ore rapta ieiunae canis, Flammis aduri Colchicis.
At
tum quod e fepulcris fponte fepulcris inventae maximeprae-
provcnirent. Cf. Propert. IV. fentaneae. Propert. III. 4. 27.
5. 74« Radicem ipfarum potif- eadem fere enumeratione: lllum
iimum adhibitam fuiffe, haud turgentis ranae portenta ruhetae
inepte colligas ex erutas: nifi et lecta exfertis (ita omniuo
omnino avtis magicae leges eas legendum. Nofter Serm. I. •}.
caedi prohiberent. — cuprejfui 2 2. quin ojja legant — — et
Junebres, funeribns adhibitas, fcalpere terram unguibus. Vnde
et tumiilo imponi folitas; unde mox irrefecti v. 47-) unguibus
Jerales, atrae , Junejtae poetis ojja trahunt : et Jtrigis invcntae
dictae. Cf. II. 14« - - rg- 20. -per hujta iacentia (li. in cinerem
Tnm ova etplumam Jirigis ungi, collapfa) plumae. Ovid. Met.
conteri ac milceri iubet cnm Jan- VII. 26"y. Addit et exceptas
guine f. veneno (nam in fan- J^una pemocte pruinas , et Jiri-
guine eius , ut in viperae , ve- gis infames ipjis cum earnibttJ
nennm contiueri creditum. Iu- alas. Rana tnrpis, foeda afpe-
ven. VI. 659. At nunc res agi- ctu , ideoque in inferis quoqtie
turtenui pulmone rubetae) ranne paludibus collocata a veteribus,
turpis , rubetae. Simile intri- veluti Ariftoph. Ran. 211. et
mentum magicnm habet Seuec. inde luven- II. 150. EJfe ali-
Med. 75 1 fqq. IYlortifera carpit quos JVlanes , — et Stygio ra-
gramina , ac ferpentium fanievi nas in gurgite nigras caet. Multi.
exprimit, mifcetque et obfcenas fariam eius vim optime cogno-
aves , moejtique cor bubonis et fcas ex Plin. VIII. 31. et
raucae ftrigis exfecta vivac vifce- XXXII. 5. — Ilerbas, quas
ra. Strix, inanfpicatiffima avis, lolcos atque lberia mittit, Thef-
e noctuarnm ijenere, quae quon- falas ac Ponticas, quibns Medea
dam in bujiis aut culmwibus de- nfa eft ( unde venena Colcha II.
Jertis nocte fedens, ferum canit g. et infra v. 62. fimpliciter
importuna pcr umbras , utVirg. JVIedeae venetta appellat ; nain
Aen. XII. 0O3. funerea inde lberia Ponti re°io, Colchis vi-
dicta, ouins ideo maximus in cina), adeoque efhcacifhmas.
je magica nfus. Cf- Ovid. Faft. Virg. Ed. VIII. 95. lias herbas,
VI- 139 fqq. Plumae eius in atque haec Ponto miJii lecta ve-
nena
FPODON LIE. C. V. V. 2 1-2S.
5'.0
At expedita Sagana per totain domum
Spargens Avernales aquas, Horret capillis, ut marinus, afperis,
EchinuB, aut currens aper.
Ab-
venn ipfe dedit IMnsris. Tibull. II. /f 55- Ouidquid JVIedea te- ticni, quidquid et lierbarum Thef- Jida terra gerit. Feraciffimae antem venenorum proventu (Virg. 1. c. nafcuntur plurima Fonto ) hae re»,iones- habitae, quoniam ibi fuperJiitio ifta maxime vignit. IMittit fuaviter, tanquam inercem iltasexportans: ut India mittit ebur et pallim. — 23. OJJa combuili cadave- ris rapta , erepta , extorta ori canis ieiunae , famelicae , uuae adeo in cineres redacta, arden- tiihmum amoris deiiderium ex- citatura putabantur, a cane cjuippe cibi appetentiJTimo ad- morfa. Lucan. VI. 550. Et quocunque iacet nuda tellure ca-
daver — nec carpere mem-
bra vult Jerro manibnsquc juis, morfusque lujwrum exj>ectat jic- cis raptura a fattcibus artus. Fadem de cauffa extorta denti- bus fcrarum trunca calvaria ad- hibet faga apnd Apulei. 111. p. 55. Pric. — 24. Medicaiui- ua haec bene trita atque com- raixta imponi Jiammis iubet, <jnibus adurantur: nt fcilicet Vavus eodem r.ellu corr<<prus ad fe recuvratv — Col. hicis, incautatis, feu omnino rei
mngicae ndhiberi folitii , puta cupreJli , capriJici caet.
v. 25. At Sagnna , Veia, et Folia, operis adminiftrae, prom- tiJlimo animo partes fuas exfe- quuutur. Sed has fpeciutiin ftntim adnumerat poeta. Ad ritus maaicos perrmebnt etiam luliratio, «jiiae h. r. aqua Aver- nali , h. quae Aclieronticam re- praefentabat, abfolvitur. Vivg. Aen. IV. 512. Sparferat et lu- tices Jimulatos jontis Avemi. Alias taedae et fiillura adiecta. Vii). BrouUi. ad Tib. I. 2. 61. et. I. 5. 11. Sagana expedita, fiiccincta, vel omnino , alacn cum ftudio, nibil cuncrata. — fpargens h&aret capillis , docta inverlione pro , horrens cap. afperis fpargit aquas per totam domum , luftrat eam auua Avernali. Horret capillis afpe- ris, \£.t/t?-Z' ioCac T.v/j^a,; ( tlt Heuod. Sc. Ilerc. 391. deapro), hirtnm, erectam comam habet, echini acuhati infhr. Calpirm. Fcl. VI. i"7,. hirfuta jpinojwr hijtrice barbn. Enatnm imle pvrcibinin tyju:v rq^yjjrt^tc, dequoadi Evafm. Adag. p. .}" \. —— Ajier curreis, a canibns !a- tibtilo exagitatus, atque iu ve- Kk 4 natorei
■•*
20
<^. IIOXIATII FLACCI
Abacta nulla Veia confeientia,
Ligonibus cliuis liumum Exhauriebat , ingemens laboribus;
Quo poflet infoITus puer Longo die bis terque mutatae dapis
Inemori fpectaculo: Quum promineret ore, quantum extant aqua
Sufpenfa mento corpora:
Ex-
natores obiectos fubfidentesqne incurrens, Stat. Theb. XI. 550. Fulmineos veluli praeceps quum cominus*egit ira fues , ftrictis- que eraxit pectora faetis caet. Sil. Ital. I. 421. Fuhnineus ceu Spartanis latrutihus actus, quum filvam occurfu venantum pcrdidit, hirto hoirefcit faetis tergo ct poftrema capejju proelia.
v. 29. Vcia fcrobem fodit, cni puer indatur. Abacta rmlla
confcientia , tantnm abfuit , ut flb opere tam inhumano, fce- loris , cui iliam pamet , c>>n- fcientia ablterreretur , ut potins ingemerct, infudaret laborit Uum- mis viribus ad matuiaiidum opus incumberet , impijjre ei fefe ac- cingeret. Forte tamen polterins limpliciter de duro labore acci- piendum , cui vetnlne iltius vi- ics baud fnmceient. Simiiiter Ingemere agris , illaborare clomi- hus , Tacitus Germ. /j6. extr. — lig. durit naturali ferri epi- tlieto, ut biyennes durae 1Y. 4-
57. et pallim. Mire argutan- tur intpp. — 52. Quo dcfode- retur pner, ut ilapis bis terque mutatae fpectaculo inemori pof. fet, b. ut dapum exquifitiinma- rum, quae apponerentur, ac pcr momenta, acufiiidae cupi- ditatis eius cauITa, cum aliis per- muta»entur, defiderio lente con-; liceretur; miferrimaqiie moite periret. Inemori fpectaculo da- pis , ivBavsiv ryj o$n, pro niori dcfixis in dapes oculis, fpectando dapes enecaii. — pojjft, otioia ixtryi^ ■odvzi , ut ftiepiffime. — die loirgo , qui puero fame ex- cruciato lnnguTmnis videbatur; nt I. 25. 7. Contortior iun- ctura foret: longo fpectaculo. — 35. promineret ure, extaret terra, mento teniis ; pro boc ornatius poeta : quuntum corpora natan- tium aqua ex-tant mrnto fufpen- fa , elevafa, furfum erecta ; led altorum' plane ex ocuiorum fen- fu. Hebetiorem tanien vifum prodidit Scalig. Hypercrit. p. 34 2. patibulum civcumfpic.
cmum
liPODON LIE. C. V. V. 20-42. 52*
Exfucta uti medulla , et aridum iecur
Amoris effet poculum: Interminato quum femel lixae cibo
Iniabuifleut pupulae. Non defuilTe mafculae libidinis
Ariininenfern Foliam,
Et
quum de poetica ratione qnae- rendum fuilfet. — 37. 53. Bre- viter pro, nt medulla et iecur exfugeretur , aiefieret fame ac Xiti , ficque temperando amoris poculo idonea eflent. MeduLla exfucta , retorrida , exficcata, fucco per famem fubducto. Amoris poculum, (pikrgov, po- tio, amorem iniiciens alteri; paranda h. 1. c medulla et ieci- nore, tanquam anums fede. Vid. ad T. 13. 4. Arefactis au- teni , idque e longo defiderio, opus erat, ut alter, qui pete- letur, fimilitcr amore confu- meretur. Apud Theocr. II. 5tf. lacerta ZygoLvZtlfftx (ut Schol. notat ) cumque farina contrita philtro adhibetur, ea- dem ratione. Pervuhjatiffimtun autem , de gi-nvi amore dici, exedere cor , animum, medullas, Amorem exfugcre fanguinem ct fim. Iliuc iacile perfpicitur, omnem huius philtri eflicaciam in metaphorico loquendi ufu verti. — 39. 40. Quum femel pupulae ciba intahuifjent , h. quum ocnli defixis in cibtim pupnlis ilefeciflcnt atque obri-
guifTent. Ta.y.tv3an o$SaX/*iif Theocr. I. ()i. Pupulae , v.6^<xi, iiiterior ocuU tunica, quae lucis radios excipit , per qnam adeo cernimus. Cf. Lucret. III. 409. intcrminato , interdicto , cuius potiundi copia non erat. — femel arcte rifjixae iuneendum ; funt adeo pupulae , quae im- mota acie cibis inhnerent prae nimio deiiderio. Male Torrent. et alii.
v. 41 /V<7- Ex rtimore tan- tum , qui Neapoli eiusque vici- nia percrebuerit, poeta ponit, 1 olinm detefiando huic facro magico interiuifle; in quo fum- nia amaritudo eft. Inde enim colligendum dat, Foliam maxi- ma apud Neapolitanos malefi- ciorum , quae per artis fuae exercitium ibi feciflet, infamia notatam peruftamque fuiffe, adeo quidem , ut facile in animum inducerent, eidem in exfecrau- do hoc faciuore partes fuas fuifle. — Kon defmjfe forte cum vi, gnaviter, iirenue fe in ifto negotio gefhfle. — mofcidae libidinis , rq tficibx , de Kk 5 qua
5-2 q. HORATII FLACCI
Et otiofa credidit Neapolis, Et omne vicinum oppidum:
Quae fidera excantata voce Theflala, Lunamque caelo deripit.
Hic inrefectum faeva dente livido Canidia rodens pollicem,
Quid
qun prodigiofa Venere Martial. tationcm perngit. Tlabitum ani-
}. ()i. et Iuven. VI. 310. Nea- mi eius, ira atque indignatioue,
polis otiofa, qno fecedere fole- quod amorem Vnri alio conver-
bant Romani, nmoenitate regio- fum animadvertcret , aeituantit
nis invitati. Vnde in vtia natam praeclare atque k'jtx%yvJc expri-
Parthenopen appellat Ovid. Me- munt adiecta : rodens pnlticem
tnm. XV. 7»t- Ad docta otia irrejectum , iingues irrefectog
Mufarum , quae ibi viguerint, adniordens denie liiidn, vel pio-
a nonnullis referri videas; fed prie ad notaudam ems deforini-
h. I. utique et in Ovidio, ge- tatem, vel cauJTam furoris con-
neratim accipere praeJiat. Or. tinet, ex Zelotypia excitnti.
nat adeo iimpliciter h. 1. Paullo Mnrtial. IV. 26. 5. F.cce iterum
enim argutius fieri eKJJriniem, nigros corrodit lividus ungues.
fi ad fententinm nccomroodare Pollicem ira furentis usque ad
velis : quae vacat mnjiicaium pericuium rofum e Petronio Jnu-
artium praeftigiis , delectntur dat Ciuquii Scbol. Adde Pro-
iis. — 45. 40'. lolia, potcn- pert. IJ. 3. 3. Et faepe immeri-
tiflima pliarmaceutria. Pro hoc, tos eOrrumpas dentiinu ungues,
declarnndae eius potentiae cauf- et crepitum dubio fufcitet ira
f a , quae lunani et Jidera excan- pede etlll. 23.24- Vnguemeam
tata caelo deripith. cnntuniovet rnorfo faepe querera fulem.
ac in terram deducit, trnhtitia llinc faeva , fuvibundn , animi
teratologia. Excantare, i-v.eofifiv, impotens ; vel, Ji ad rem tra-
SMK^auW, proprium artis verbum lias, atroein meditans; appoiito,
inde a XII tabulis: qui fruges utrovis mod<> accipias, epitlieto.
excantajjit caet. Cf. Broukb. nd — iirejectum, ex more vr.ncii-
Prop. 111. 2. /jg. — voceThef- cnvum. Cf. Serm. I. g. 2.6. —
Jalu, carroinemagico, ut faepius. /jf). Ouid dbxit? aut quid ta-
cuil ? pa<ullo qunefitins pm,
r>. /f"7. Ilic . rebus omnibus 1'nudn, nefnuda, snjri kwi «
rite praeparntis , Canidia iucnn- r« b. hoxreuda, atrocia eloquuta
eftj
f.podon lib. c. v. v. 43-54* 525
Quid dbdt? aut quid tacuit? O rebus meis
Non infideles arbitrae, Nox? et Diana, quae filentium regis,
Arcana quum fiunt facra, Nunc nunc adefte : nunc in hoftiles domos
lram atque numen^ vertite.
For-
eft; omninopro, carmendirum, Hecate triformis ; ita fimpliciter
incantationem exorfa eft. Iiieft ornans eflet epitheton , Lima
limul furoris , quo illam pera- yvxT<<f>*J>c , noctiluca: quo eo-
git , notatio. dem ornatu Statio Theb. X» 56.5.
arcanae moderatrix Cynthia no-
v. 49 fqq. Cum hac invoca. ctis audit. Forte tamen con-
tione conf. Ovid. Met. VII. cinnior altera eit haec ratio :
lyz fqq. Senec. Med. 740 fqq. quae hlentitim praeftas , ut ar-
et Lucan. VI. 695 fqq. Nocteni cana facra rite peragi poflint ;
et Dianam invocat, utpote fa- ut alludat poeta ad fjQy/xiav,
cri nocturni praefides. Vnde in follennibus facris a praecone
arbitras , tefles , confcias, prae- indici folitam. — 55. riunc in
fentes appcllat rehus fuis, quae hoftiles domos iramatque munen
moliatur, non infidelss, vel, rertite , ex antiquo precandi
quae fulc-m praefient in tacendis, ritu ( vid. ad I. 21. extr. ) pvo,
quae videant, tacitumas ; ut mihi propitiae iitis , ira veftra
Ovid. 1. 1. Nox , ait , arcanis in holtes ahlegata. Male pleri-
fid-ffma tuque triceps Hecate, que curn Schol. : in Varum ve-
quae coeptis confcia noftris adiu- ftram iram effundite. trixque venis, vel, quod doctius,
quac oertam mihi opem fertis, v. 55 fqq. Agednm eflicite,
quae auxilio me veftro num- ut Varus intempeita nocte ad
quam deftituiftis ; hocque appo- me eompellatnr. In enuntianda
fitius videtur v. 55. — Silen- hac fententia aflectui loquentis
tium regis, efticis : dum per praeclare accomniodata a poeta
jioctem , cttiits proprium eft fi- oratio, Vnru.ro fenem aduherum,
lentium, hices, appares, arcana li. meretrices Sttbtiranas fectan-
lum fiunt facra , quo tempore tetn (quoddocte canihus Sulm-
facris magicis operamur, fere ranis innuit poeta) idque nardo
ut Senec. Med. 6. tacitisque jitruncrum fen un^uentatum in-
pracbens confcium fucris iubar digiundo, in quo utroque , in
fene
5^4
Q. IIORATII FLACCI
Formidolofae dum latent filvig ferae,
Dulci fopore languidae, Seuem, quod omnes rideant, adulterum
Latrent Suburanae canes, Nardo perunctum, quale non perfectiu*
Meae laborarint manus. —
Quid
fcne deprehenfo , fummum de- «lecus. NoU Ovidii : Turpe fenex tniles , turpe fcuilis amor. Cf. Tib. I. 2. extr. Ad alterum Plaut. Cat II. 3. 22. vix teneor, quin , quae decent te , dicam. Senecta cetate unguentatus per rias , iznave , incedis if Ad haec igitnr fpectant verba : quod omnes rideant , quo importuna eius libido palam fiat atque de- rideatur ; quamquam ipfam Canidiam , quae talem pufio- iieru tam efflictim periret , tra- ducere voluiffe Iloratius puuit- dus eft. Alteruni , quod Cani- diae h\im mirifice decet, iu eo eit, quod canum latratu atque infectatione Vavum ad fe a^i cupiat. Ita enim accipienda verba , latrent h. latrando per- fequantur (ut iu illo Petronii (Poet. min. IV. p. IftO.): ca- nis in fomnis leporis vejiigia la- trat) abigant e Subtirra canes, et ad mc compellant; quod ex adornai.ione rerum fuppleri dc- bere arguit v. 60. ubi redeiui- tem Varum oppcri^ns Canidia inducilur , quamcjuam fruftra. Suburra, Pvomae rc£io, mere-
tricibus ibi quaeftum facienti- bus famolifTima. I.audant Perf. V. 52. Peffimc autem Cruqii. Schol. iuttgit : quod omties ri- deant, et (himddubie poit adal- t&um inferto^ latrent S. canes, hoc fenfu : cum eo iocentur, eum derideaut c-uies Subm i. e. meretrices de Subura. No- ctem intempeftam fuaviter de- fignant; dum ferae , dulci fop-i- re languidae , oppreflac , fefiae (ut in Homerico: ecbbyxirkc; VTtvuy; vid. ad III. /}• ll-) /"'- vis latent , in latibulis fiiia quiefcunt. Ouum lacet omnis agtr , pecudes , putaeque volu- cres , fimiliter in mcdiae noctis defcriptione Virg. Aen. IV. 525. Mire argutantnr Schol. Cruqu. et Baxt. — 59. 60. nar- do, quale d-xo hsivol , fiructnva Graecis fimiliari, pro, cuius generis f. quale ungueiitum nec meae manus perfeciius, melius, laborarint, .'/.tovvjcvuvt uv, adeo- que exquiiitiilinmm ; anget li- diculi fpecicm. Male de philtro cum Cruqu. Schol. cogitabat Gefn. Dacor. autcin venennin intelligcb^t, quod Canidia Vari ima-
epodox lw, c. v. v. 55-66*.
525
Quid accidit? cur dira barbarae minus
Venena Medeae valent, Quibus fupcrbam fugit ulta pellicem,
Magni Creontis irliam, Ouum palla, tabo munus imbutura, novam
Incendio nuptam abftulit?
At-
imngunculae, quam m manibus tenerer, adfperfifTet ; haudmagis probabiiiter.
t>. 61 fqq. Ante hunc ver- ftun Cauidia incautationcm, qua Valum cum fummo dedecore eius cx mcretricum luftris exagi- tatuin ad fe revocare couabatur, iiftere, 'Varicjue adventum ex- - fpectare putanda ; nuae ubi longefecus, quam ab veneno- itim cfficacia fperari poterat ( vv. 6 1 — Gg. ) rem procedere animadvertil, de fraude alius veneflcae, cfil Varus obnoxius effet, nonniliil fufpicatn, ad ma- iorem incarttationem accmgitnr,
u
qnam nulla oppoiita vis mafeica mfringat ac deftruat. Eadcm fere rei adcmntio in Virg. Ed. VTIT. 101. ubi fortiflima reme- dia itidem exnemo locp adhi- bita videas. — Quid accidil caet. Quid caufTae eft, cur praefentiilima venena efficaciam fuam in Varo" pei-diderint , Va- wm non arcetTant? Vcr.ena fua ieae VOCat b. Medeae vene- nir. ucquipollentia , ac iis qui- riera , quae r»«ximam vim ex-
feruerint (63 fqq-) » pla"<? ut fua praedicat Theocritea phar» mnceutria IT. 15. (pifpotH* t«v5' IglctCK ytqilcv* fiijr» rt Kfov.Vjj, fXYji ri MjjSsm?, ^c^t* §av5a%- rigf///vjSaf. Tibull. I. 2. 51. de faga: Sola tcnere ma- las jVIedeae dicitur herbas. Jit tanta luce mireris utique, inter- pretcs contortam banc ct ad fenTum ineptam rationem fequi potuifle: cnr mea venena mi- nus vaient, efiicacia funt, quam Medeae? Ita Rutgerf. quoqucs Lectt. Ven. X. p. 2g6'. ut Sca- ligeri (Poet. Vf. 5-j2.) prae- pofteraS cavillationes mittnm. — diia , vm omnino ornat, (pi%- fjiAv.cx. kstyin , cJAc/xsva, qualia Circts Hotnerns vocat , vel ef> fcctus refpicit, quos djriflimo» Medeaevcnena in Crcufa habue- re. — - barbarae, Colchicae, no. tiflima appellationLs ratioue. — • 63 f"]^- qtiibus palratri , Creufae muueii mittendam, infecit. — ulla fugit ■psllicem, plane nt c. I fl. i/|. IIoc delibuta donis ulta peUiccrti fervente fu^it aUte. — fuperhain ad generis quidem re- gii nobiHtatera haud incpte re- feras,
525
Q. HORATII FLACCI
Atqui nec herba, nec latens in afperis
Radix fefellit me locis. Indormit unctis onmium cubilibus
Oblivione pellicum. —
Ah!
feras , etiam propter adi. magm Creontisfliam ; praeftat tamen, refpectu Medeae a Iafone reie- ctae, dictum accipere pro, prae- latam iibi, ideoque fe fusque deque habentem; quod ipfum acuebat ultionem Medeae. — 65. palla, taho, h. veneno munus imbutum , ornate pro , palla, quam novae miptae dono miiif- fet, veneno infecta, tincta, incendio eam abstulit, confumfit ; coiifla<iavit ea iuduta Glauce
D
1. iuxta alios , Creufa. — 67. 63. Atqui nulluin in velo- ciilimis vcnenis conquirendis laborem defngi, oninia tentavi. — me non Jefellit , Pi<* sXaSs, xion fngit, rimata fum herbas ac radices in locis ajperis, inter rupes latentes, nafcentes. In his enim virtus praecipua. Lu- cau. VI. 458- TheJJala quin eliam tellus herbasque nocentes rupibus ingenuit caet. Ad aconi- ta in fpecie refert Lambinus, quae nafcantur dura vivacia cau- te, iuxta Ovid. Met. VII. 413.
r. C>g. 70. Sententia effe vi- detur: neque tamen quidquam promovep, mei ille plane obiitus efi , nihil ille deos , nil carmina eurat , Virg- Eci» VLLI. 105.
Pro hoc poeta feu Canidia, ad- jecta morae eius cauffa : indor- mit pellicum cubilibus , detine- tur aliarum feminarum amori- bus diftrictus , mei prorfus im- memor. Pro hoc cubilia uncta, perfufa dicit oblirione, indiu.cn- tia oblivionem ; quntenus Va- rum ita tenent, ut medicamine, oblivionem onminm aliarum re- rum (adeoque etiam Canidiae) inducente irrigata videantur. In qua ralione nihil plaue efi, quod recte oftendat, nifi forto ro omniuin, quod, abfolute ac- ceptum, nimis ambigue a poeta pufitum videri pofiit. Si igitur omnium pellicum iungas, gene- ratim accipiendum erit : omnium aliarum feminaruin cubilia per- ambulat (\it de Caefare Catull. XXIX. g.), illarum amore fla- grat, me neglecta, mei folius oblitus. Alii cum Scholl, iungunt : indormit cubitibus, omnium pellicum oblivione un- ctis , quod Klotzius maxime hac fatis fpeciofa interpretatione exornavit : omnia tentavi, omnes radices et herbas adhi- bui : indormit Varus cubilibus, unctis fuccis et hcrbis, quae reliquarum omnium pellicinn, praeterquam mei, oblivioncm iudu-
EPODON LIB. C. V. V. 67-76. 527
Ah! ali! folutus ambulat veneficae
Scientioris carmine. !Non ufitatis, Vare, potionibus
O multa Jleturum caput! Ad me recurres: nec vocata mens tua
MarfLs redibit vocibus.
Maius
inducere valent et debenr. Ta- mon nil profimt nunc caet. Sed veneficii rario , quae ila iufer- tuv, iuaudita prorfus atqueim- ina h. 1. , Vavo in lultris Subuvanis degente ; tum elo- cutio fententiae obtciua admo- dum eit ac duva. Quod Sclioll. habettt: dormit oblitus onmium pellicuni , fuique adeo , hoc re- fragatur vv. 57. 5$. et niiie bvnguet.
?•. "1. Etiam haec , interpo- fita aliqua mora, fubiici putan- da a Gauidia, impedimenti cauf- fam anquivente ; quam auimo fubito obiectam tm ah! ah ! declavat poeta. Dolentjs vocem ftatuit Schol. CVuqu. — folutus ambuiat , ornate et ad notan- dam Vari incuriam pvaeclare pvo , fohttus eft, veueficia mea lepelhmtur , ipforum vim re- tundit carmen f. incantatio eih- cacior veneiicae cuiuspiam yciera- tioris, quae fe pevitioi em iactal ; gravior incam.iiio Vaniin tu- tum pr.ieitar. a mo,i, qua hacte- nus nfus fum : igitur ( pergit Canidiu v. 73.) potentioie ipui
efle intelligo, qua iftam deftru- ctum iii V.vuiuque milii obfe- quentiilimum fore certa ihn. Sohi ac defgi verba propria in re magica. Vid. ad 1. 27. 21. Hoc loco notatu dignuin eit, quod faga adverfus fa^am avtis fuae experimentum facit, alterius vim inhibitura.
v. 75. Duobus fere, quae fequuntur, accipi poffunt modis. Altev continuat orationem : Alia te exfolvit meo carmine vene- fica, video adeo , te non uhta- tis liis potionibus ad me recur- furum, neque caet. ; ergo niaius parabo caet. Sed svaf ysars^;;, ac pr.>pter interiecta, o nurfta Jlct. caput , vevior haec altera ratio : Noa ufitata potioue, quae- fitiove, potentiore incantationi* genere ad me recurres, eihciam, ut ad me redeas { fed delecte recurres , ad vim iiiius potioni» declarandam ) , nec voeala caftt. ndeo quuieiu, ut, ubi femel ad me recuvreris , mens tua , tu, quamquam voceris , avoceiis * me IWaifis noribas , quainquam te iteium laga quaepiam a me ali*-
5^8
Q. IIOUATII FLACCI
Maius parabo, maius iniundam tibi
Faftidienti poculum. Priusque caelum fidet inferius rnari,
Tellure porrecta luper,
Quam
•lienare, meo carmhm exfolvere cupiat, non rediturus fis , ut nulla iterum a meo te amore faga expeditura fit. Maius enim •parabo caet., quae ultima stsj;vj- yqrmvjq adiecta, loquentis affec- tui mirince accommodata. Po- Iterius comma : nec vocata mens tua redibit, ita fere accipi vi- deo: mens tna, magico carmi- tie femel a me evocata, nun- quam redibit h. fnna mens, ubi femel tibi carmine meo exci- derit, femel alienata erit, nun- quam tibi reddetur, amorefem- -per infanies; quod quidem ad- ftruere licet Ovid. A. A. II. XoG. philtra nocant anirnis, vim- que furoris habenc: fad expedi- tior atque concinnior altera ra- tio vidctur. Marfae vnces ut JMarfa naenia infra XVII. 29. JVIarfus cantus Ovid. Med. Fac. 39. vid ad Sil. VIII. 496. — O multa fleturum caput , qua quidem potione inifrre excru- c.iaberis , follenni apud Graecos comminationis formula, vikk' o^ucujsif. Vid. Lamb. Rem cventum habuiffe apparet ex c. XVII. init. ubi Varus anhni flngorem atque crticiatuS , quos Canidiae incantatio fibi conci- ▼crit. ipfe expedit. Male non-
nulli : peffime te tractabo , tibi te iterum potefiati ineae fubie- cero. — 77. maius poculum, maioris efiicaciao infundam, mifccbo , temperabo tibi pocu- lum. — fujiidienti , venufte admodum adiectum, qui priora pharmaca fafiidieris , afperiiatus iis , ipfis vim abiudicaveris. Miuus docte Lamb. faiti- dienti mc.
V. 79 — 81- Priusque omuis rerum per naturam ordo con- fundetur, adeo quidem, ur, quod ex naturne legibus effici nequit, leviffima iinum, gra- viffima' contra fummum locum occupent; quam noti caet. 'A&u- vcitov boc docte et ornate extu- lit poeta. Caelum fulet, inferius fubfidet, ita ut inferius fit mari, maro ei fuperfundetur , tellura porrecta fujier , et huic tellus fuperiniternetur, plane inverfo ordine ; nnm ex antiqua opinione caelum fummum, terramedium et aqua ultimum locum pofli- dere credita. Cf. Ovid. Met. I.26 — 51. -— 81. g2. Nifinieo amore fic fla<rrcs, mei defiderio ita inccndaris, confumaris, uti bitumen liis ignibus , compnra- tione a re praefenti defuinta. Bitu.
liPODOJf lib. c. v. v. 77-86. 529
Quam non amore fic meo ilagres , uti
Bitumen atris ignibus. Sub liaec puer, iam non, ut ante, mollibug
Lenire verbis inpias; Sed dubius, unde rumperet filentium,
Mifit Tliyefteas preces :
Ve-
Bituminis enim ufus in liis fa- cris notus vel e Vh'£. Ecl. VIII. g2. idque propter fpilTum fu- muni, quem illud egerit ( hinc fumans bit. Ovid. Met. XIV. 792.), tali facro, quod ad in- feros pertinet, acrommodiim. Vnde atros i. appellar, h. craffo jfumo circumvolutos ; 11 1 atro lumine fumantes taedas Virjj;. Aen. VH. 457. Alii aliter. Caeterum his refpondent Vari verba (XVII. 50.): o mare et terra ! ardeo , quantum neque caet.
v. 83 /<77- Inter funeftum hunc apparatum furoremque Canidiac, ultima experiri ita- tuentis, puer, falutis fpem prorfus decollatam , feque ad extvemas lineas adrnotum anim- advertens , ne fua mors im- pune Canidiae effet , iam ad imprecationes , quae fola miferi fui fati reliqua videbat folatia, convertitur, quas quidem im- becillis adverfus atroces fortio- ris iniurias munimentum effo volebat prifca religio, Diis ul- tionem Jemandando, quam ipli
Tom. II.
obtinere haud polTant. ItaDru- fus, exfpfls vitae , meditatas compojitasque diras imprecatur Tiberio apud Tacit. Ann. IV. &/}. Sub haec , debacchante ita Canidia, puer non amplius mcllibus verhis lenire, fjisu.iyioic «sxsff/ xtxSairTSGScii , ywa/av.o7f ksyotc SeXyttv (llom. Od. I. 56. XXIV: 3920> 5'- precibus, quibus pertinacem iitarum fae- vitiam frangeret , eas ad mife- ricordiam perduceret, ag°redi ftatuit impias, fceleitas, yraviter pro, illas mulieres. — 35. Q6. Dubius, pracpeditus irae impo- tentia, prae ira nefr.ius, utnlo rumperet flentium , unde lo- quendi iiutium faceret, quid priuium in maleficas ifias mulie- res evomeret, animo atvociilima quaeque, quae ivam fuam ex- plicarent, civcumfpiciente. Sic- que ftatim diriilimis exfecra- tionibus agere conitituit. Preces Thyrjleae , aoat , exfecratione» horvendae, atroces ; qualea Thyeftae iu Atreum fuere. J\Jit- tere prcces , ut mitttre vocem, ttvat (Jwvjjv , adeoque precari, devovere h. 1.
JA v. 87
630 Q- HORATII 1<XACCI
Venena magnum fi~s nefasque; non valent Convertere humanam vicem.
Diri:
*■ 87 — 9"« Vix nllum Ho- fcelus defignnturae efiis, cuiu
ratianumlocum dari arbitror, in tamcn poenam nullis incanta
quo magis tumultuati hatiolati- mentis, nullis herbis , averter
que fint interpretes, fiuim quis- potcfiis, cuius vos certiflim;
que fenfum fecuti, quam hic. vindicta manet. Quam qu<
Nec mirum ntique, quum fen- minus cffugiatis , diris vos defi
tenriae paullo obfcurior . fit gam caet. lam intelligitur, cu
enuntiatio, neque nno modo to valent ad pofterius coruma
verborum iunotura inltitui pof- ad quod proximc fpectat, reic
fat. Quod primo utique loco cerit poeta. Atque haec demun
fefe offert, eft, ut magnum fas fententiavidetur commoda, pue
■nefasque appolitio tc3 venena roque atque poeta adeo digna
habeatur; fed quo idonco fenui Ileftat, ut quae enuntiatae i
(Schol. cnim Cruqu. iueptas linguae legibus fenteutiae rat*
argutias nihil moror ) venena fit , doceatur. Fas nefasqpt
magiuun ias dici queant, quae convertere, conturbare pro, ne
femper nefas putata iiut, nec fanda perpctrare, follenne e.-
liquet, et, fi vel maxime lique- ufu loquendi poetico. Vid. ac
ret, vix dicas, quae huius appo- I. i8- 10- l'as magnum, veneran
fitionis effet vis ad totam fcnten- dnm, quod nou impime laediiur
tiam , quae et ipfa inde laborat. conculcatur ; appolito epithcto
Igitur praefiat ifta verba ad fen- Ita magni Dii infra 15. 5. lu
tentiam trahere hac interpre- fiitia potens IT. 17. 15. ct fim
tatione : Venena, (£)«£//axa, ve- Vices humanae , poenae ( vid
neficia, incantationes, valent, ad I. 2g. 32.) quibus honnne
hoc quidem efiicere poffunt, ut obnoxii funt, quae fato f. di
fas nefasque convertant , com- vinitus conftitutae funtin homi
mutcnt, commilceant , confnn- ncs , idque, quod conttxtus ra
dant; atrocilfima quidem facino- tio docet, improbos, fceleitos.
ra patrare poffunt: non item Longius petitumeft, ii v. humtt'
humanam vicem cifxotAyv , con- nas explices poenas , quashomi
vertrre, immutare poffuut, ita nes a Diis infligendas exinipreca
ut ultionem f. vindictam ifto- tionibus pofcunt, quas quiden
rum fcelerum effugiant, — fubterfugere haud liccat, qiiun
l?vw/u<K(u$ haec a poeta elata, ad aliae precibus, victimis, v.aSzQ'
feiilnm ita icvocanda: Vos ve- fxcic averti pofiint ; quamquan
ncficac atrociflimum ian* jn rue appoiitead fqq. — Qq. 90. Diri.
VU!
EFODON LIE. C V. V. 87 "92.
Diris agam vos: dira deteftatio
Nulla expiatur victima. Quin, ubi perire iuflur. exfpiravero,
Nocturnus occurram Furor,
Pe-
ros agam , quaefite dictum vi- deri poffit pro : havocabo Diras feu Furias excitabo , quae vos agitent, perfequantur (uti Cly- taemneftra Furias Oreftae stj- trtiew dicitur Eurip. Or. g/^i.)', quarttm follennis in devotioni- bus invocatio : v. c. Catull. LXIV. 192 fqq. Sed obftant fequentia. I£itur fimpliciter accipiendum ; diris vos devo- vebo , exfecrabor vos. Agunt dirae, quatenus poena, diris expetita , fontem pcrfequitur, nrgct ; vel , quod fimplicius, quatenus certus poenarum, diris intentatarum , eventus reum ajjit , h. inqnietat, excruciat, angit; unde mox inquieta prae- cordia. Liv. XL. 56. umhrae infontis interemti filii euin diris agitabant. — dira deteftatio caet, Simplicior continuatio erat: diris a. v. , nulla victima expiandis. Sed ornatior et ex- plicatior poeta. — Dira detefta- tio, dirarum imprecatio ( nam deteftatio fit , quando deos ul- tores vindicesque iniuriae tefta- mur comprecamur. Plenius Plin. Epp. II. 2o. iram dcorum in caput pueri deteftari. ) h. ira, deorum diris excitata , nulla victima , nullis facriuciis expia-
tur , averruncari poteft. omuino I. 28. 31 fqq.
Cf.
v. 9 1 . Quin, neque his con« tentus , cxfatiatus , ipfe , ubi exfpiravero animam , vitam (ita ehtvssiv fimpliciter Eurip. Electr. 1220. et paflim ), periro iujfus, cuius quidem miferan- dae necis vos auctores eftis, adooqtte poft mortem omnibut vos excruciabo modis, poenas a vobis exigam. Ilas fpeciatim adnumerat poeta , revocatis ad Furiarum minifteria coloribus. Nbcturrihs occnrram Furor, noctu me vobis obiiciam , vos exter- rebo Furiali habitu : fed Furo- rem pofuit poeta, quum depue- ro agatur. Apte ad rem Tor- rent. laudat Suet. Ner. 34. de Neroue : neque fceleris confcicn- tiam — ferre potuit, faepe con- fcffus exagitari fe muterna fpe- cie , verberibus Furiarum ac tae- dis candentibus. Similiter mo- ribttnda Dido apud Virgil. Aen. IV. 384' Sequar atris ignibus abfenj, r.t , quum frigida mors anima feduxerit artus , omnibus umbra locis adero. Noftrum refpexit Quinctil. Decl. 314« Sunt illa vera, quae extremo miferi fpiritu dicebantur , Dabit
L\ 2 mihi.
55 2 q. HORATII FLACCI
Petamque vultus umbra curvis uiiguibus, Ouae vis Deorum eft Manium;
Et inquietis adfidens praecordiis, Pavore fomnos auferam.
Vos turba vicatim liinc et liinc faxis petens Contundet obfcenas anus.
Polt
vuhi , fcelerate , poenas: perfe- qnod alias eft, fovendi, folan-
quar quandoque et occurruin. — — dique caufla, fed ut contmuo
Kocturnus, nam nocte vagae vexet , angat praecordia, ani-
feruntur (Propert. IV. 7. 89*) m11™» quod alias de Cura, Amo-
umbrae ; tum maior terroris re caet. dicitur. — pavure in-
Ipecics iueft. — 95. petam, im- iecto fomnos auferam, excu-
petam , iuvolabo ia viltus ve- tiam, abigam. Cf. II. 16. 15»
iiros, eosque dilacerabo ungui- Caeierum ultimis h. vv. totiu»
bus. Ovid. in Ibiu 146. Tum ligmenti rationem rcfpici ac
quoque factcrum veniaui tnemor tangi, in promtu eft ariimad-
zimbra tuorum , infequar et vul- vertere. Luculenius in lianc
tus ojfea forma tuos. — 9.4. rem extat Ciceronis locus ( Pro
Quae vis Deorum Manium eft, Rofc. c. 24.): Nolite puture,
qua poteitate gaudent Manes, quemadmodum in fahulis Jacpe-
ii;. ut infectentur eos , a qni- numero videtis, eos , qui aliquid
bus pereinti fuerint. Inliguis impie fcelerateque commiferint,
iii lianc rem locus eit Valer. agitari ac perterreri 1'uriarum
Flacc. III. 3Q6. patet illis ( mi- taedis ardentibus ; fua quemque
fere necatis) ianua leti, atque fraus et fuus terror maxime
iterum remeare licet : eomes una vexat •• fuum quemque fcelus agi-
Sororum additur quisque tat , amentiaque ajfic.it: fuac
fuos Joates inimicaque pectora malae cogitationes confcientiaa-
voenis implicat , et varia meri- que avimi terrent. llae Junl
tos formidina pulfat. Euata inde impiis afliduae domeiiicaeque
tyat«fuer<x f. terriculamenta no- Furiae , quae dies noctesque />a-
cturna, quae '.Er> ivvuwv irfcjwrra rentura poenas a confcelerutijji-
npp<;i!at, Aelian. H. V. L. IX. mis JiUis repetant, 29. Dii manes appoiita appelU-
tione, in declaranda eorum po- v. 97. Praeclare cotitundel —
t&utU. Male totum locuna ce- djjeient, tanquam de re , cer. pit Uac. — 95. Adj.dcas uon, tiluiuum eventum habitura;
p CO 1
EPOBON LII3. C. V. T. 5)j-l02. 535
Poft infepulta membra different lupi,
Et Esquilinae alites. Neque lioc parentes, lieu mihi fuperftites !
Effugerit fpectaculum.
pro , precor ut caet. Ad exe- crationeni hos vv. pertinere, vix opus eft monere. Turba, concitata fcelerum veftrorum atrocitnte multitudo hominum vos vicatim , per omnes vicos infecrata hinc et hinc , undique faxis jretens contundet, lapidi- bus obruet, ad necem usque lapidabit. — obfcenas , abomi- tiandas , deleftandas . fceleiias anm. — qq. Poji , ubi lnpidi- bus peremtae fueritis, corpora veftva infepulta iacebunt, pro- iicientur m monte Esquilino, lupis , atque alitibus dijferenda, difcerpenda, iis praedne relicta; quod utnunque extremae mife- riae habitnm , ut in vulgus no- tum. Similis imprecnrio apud Martial. X. 5. 10. Et , quum fupremae fila venerint horae, diesque tardui , fentiat canusn
litem ; quod differendi notionem plane repraefentat. In ag»ere autem f. colle extra portani Es- quilinam „ locum fepulcrorum, ad corpora pauperum , ant fce* leratorum combtivenda nut cani- bus proiicienda, fuifie " monent Schol. ad h. 1. et ad Serm. I. 8- i5- Hunc docte poeta indi- gitat Etqullinis alitibus. — 101. 2. Non effugerit parentes hoc fpectaculum , fruentur , cx- fntiabunt fefe pareutes ruei hoc miferabili exitii veftri fpectacu- lo ; utinam hoc ex veftrum fup» plicio folatium iis coutingat l In heu mihi fuperftites magnura xaSoj; non tam miferandum fatum fuum, quamquam et hoc, dolet puer , quam quod , tur- bato naturae ordine, parentes fuos immatura morte fua gra« viter adflijrat.
Ll 3
CJR.
534 <i« HORATII FLACCl
C A 11 M E N VI.
ARGVMENTVM.
invehitur Horalius hoc carmine in hominem , qui inte- grae Jcnnae homines, maximeque eos, a quibus nihil fibi jyericuii mctucndum effet , maledictis laceraret , quique ojlenfb aliquo lucello Jialim obmutejceret , alque a cau- vitiando abjjteret. Quae ne impune ei effent iutem- jicriae , utque aliquando jjravae ijli libidini modum Ji- geret, ultro eum aggreditur , exprobrataque accrbe igna- via ac timiditate eius iu Je his iambis irritare conatur poeta. Quod quidern clXXyyooixiug ita injiituit, ut cum cum cane , latratu jjraetereuutes quosque territanle, ob- iectaque ojja conticcjceute comparet, Je contra animojij- Jimum atque accrrimum cauem Jerat, qui non niji in ferociori quocuuque animali virlutis Juae experimcutum faciat. CaJJutrn Sevcrum , hominem jordidae origiuis vitaeque malejicae (Tacit. Anu. IV. 21.), qui viros ac feminas illuftres procacibus Jcriptis dijfamarct ( Id. Ann.I. J2..), adco CflUdem, ut Augujtus, ijtac Ubidine commotus cognitioncm dc Jamofis libcllis tractaudam decerneret , a jjoeta dejignari notarique tradunt ScholL idemque nomcn plerique Codd. ct cdd. vett. jjraejcrunt ; quos quidem qno miuus Jequcndos Jlatuamus , quam- quam niliil imjicdiat; quae enim Gejnerus coutra mo- nuit, adulationcm, quae v. 9. 10. ciobiicitur, iu homi-
ncm
EPODON JLIB. C. VI. 535
nem vix caderef qui, quod idem Tacitus refert, ob improbam - linguam Crctam amotxis Jit , et in Seriphiis Jaxis conjcnucrit, ncmincm Jacile morabuntur , qui CaJJvum non adulando h. blanditiis atque objequiis Jed dicacitate Juainvitis Jere munera ijla extorfijje reputa- verit , quum tamen plures , CaJJio Jimilcs , canina ijia Jacundia injames Jiomae i/la aetate extitijje haud ab- Jurdum Jit crcdere, conjultius videtur, rem in medio relinqucre.
Ll 4 Qiud
536
q. HORATII FI.ACCI
vJuid inmerentes hofpites vexas, canis,
Ignavus adverfum lupos? Quin huc inanes, fi potes, vertis minas,
Et me remorfurum petis.
Nam
v. I. Qtiid vexas, incefhs la- tratu, altatras hofpites , homi- nes tibi plane igtiotos, obvios quosque, adeoque immcrenles, nulia te ininria laceffentes, ab iis non irritnte? b. quid con- vitiaris, maledictis infectaris, quernquem afpicis ? Latrare, nt gr. i\ocv.riiv , fixu^tiv , fol- lenne de eonvitiandi libidine, contumeliofnque infectatione. Ariftopb. Thefmoph. 902. P«l-'^s rcjfxov ffOjfJLOt (3a>.Xoi/ffa \poycy. Id. Vefp. 159.5. A*<?w- tov — Sqtxatiot xai /xeSvtry) ri( uXaxTt? y.vwv fc. aqrcTrwXu;. Vid. Valken. ad Phalar. Epp. p. XV. et ad Arnmon. p. 251. Martial. II. 61. 5. Vtcris ore aliter , ni~ viiaque acrugine captus allatras nompir quou tihi cunque tlatum eft. Id. V. 60. l. Allatres lic.et usque nos et asque , et ganniti-
hus improbis lateffas nos
hac a fiahie tenemus ungues. Faoundia inde canina rabulis fo- lenfibns tributa. Colum.prnef. q. ne caninum quidem JiuJium prae- Jiantius locupletiffimnm quemqne ullatrandi , et contra innoce.r.tes et pro nvcentilms — — (■ fum intro moenia et in ipfo foro
lalrocinium ; et xuwv vtarTvjycnof
coniiitutus in Ariliopbanis
. Cf. Cic. pro Rofc. Anj.
1. U.o. — hofpites obvios quos- que vocat , canis domeftici, qni omnes, qui extra farailiam funt, allntrat , ratione habita. —
2. Ignamis, imbellis , tirnidus, adverfum lupos , adverfus for- tes , audaces, promtos paratos- que ad propulfandas iniiuias, ubi baudimpune te laturumin- telligis. Apprime huc facit Pind. Pyth. II. 154. <j)l\ov s^j tyiXiiv vori b iy^S^ov ■cxr Ejf-Sfoj
«U'V XuXClO blXOVJ VTToSkVCO/XOlt.
v. 3. Quin eft exbortantis, age vero, quidni potius huc, iu me , fi potes, fuftines, audes, vertit minas, mibi malum mi- uitavis latratu tuo, me allatras. — inanes , utpote canis timidi et iguavi. — /1. et me impftis fatis animi habentem tecum congredi; pro quo fortius eft, remorfurum, qui vanas tuas mi- nas morfu graviter vindicntuius fum. Verbi compofiti vis in cppofitione fela quaerenda; au- dacter reliftam tibi ; nam morfuj altetius canis innnes cius min*a extlu-
EPODON LIB. C. VI. V. I-IO.
537
Nam, qualis aut MololTus, aut fuluus Lacon,
Amica • vis paftoribus, .Agam per altas aure fublata nives,
Quaecunque praecedet fera. Tu, quum timenda voce complefti nemus,
Proiectum odoraris cibum.
Cave,
excludunt. Nifi ad mordacia eius dicta referre malis , quo tamen poetae parnm confulas. Comparat nntem poeta fe for- liori animoliorique cani , hanc- que comparationein akkqyoqi- v.uij in feqq. perfequitur.
v' 5 — 8- Acerrimorum enim canum inftar cuicumque ferae fortiter inftabo pertinacique eam alacritate perfequar. Eft «deo oppoiitio v. 2. ignavui ad- verfum lupos. Pro acerrimis canibus ftint Molofli f. Epiro- tici , amica vis pajioribus , ro- bore fuo pnftoribus commenda- tiilimi. Virg. Go. III. 406. Kunquam cujtodibus illis (Spai- tne catulis acrique Moloffo ) noctumum jtubulis furem , in- curfusque luporum — horrebis. Oenus eji audax avidumque je- rae de Spartnnis Senec. Ilippol. B5* Cf. Varro II. 9. 6. -— 7. 8« -dgam , quaecunque prae- cedet fera, graeca ftructura et omatepro, quamcumque fcrarn infectabor. Per altas nivcs et aure fublata , bo$>j , praeclare ad ftudii j^ertinaciam et alacii-
tatem declarandam adiecta. Callim. H. Del. 250. oCara h' ai/r3j$ bgSic paX ; nam timido- rum eft, aures demittere.
v. 9. 10. Tu contra fola lu- cri fpe maledictis tuis homine» inceflis. os tibi obturaii vis. Pro hoc, fervata allegoria, ubi voce tim. mmphjti nemus, omni- 110 pro, ubi ingentes clamores, UcrattUi edidifti ( nam alterum de cane venatico, quod in hunc proprie non cadit propter v. feq. ), odoraris ftatim , in- veftigas, circumfpicis , 'fi quis tii)i cibus obiectus fit, quo manfuetior fias. Similis funt coloiis illa Martialis (IV. 53 6. ) : Cui dat latratos obvia tur- ha cibos, ejfe putas Cynicum, deceptus imagine falfa. Kon ejt hic Cynicus, Cofme : quid ergo ? canis.
v. n. 12. Cave, cave fol- jennis huius de vitando malo admonendi formulae iteratio. Vid. Intpp. ad illa Petron. c. 35. Cave , cave canem. — namque in malos , qui iinme- Ll 5 rentei
55S
Q. HORATII FLACCI
Cave, cave : namque in malos afperrimus
Parata tollo cornua; Qualis Lycambae fpretus infido gener,
Aut acer hoftis Bupalo. An , fi quis atro dente me petiuerit,
Inultus ut flebo puer?
rentes vexant, afperrimus fum, efferatiflima ira odioque fei-or, infurgo, adverfavios mihi eos depofco ac deltino. Tla^cifxia- Mtuj liaec poeta, defumtu a tau- ro fevoci ac petulco iinagine : parata tollo conuia , promtilli- mus fum , cornibu» impetere, tauri inftar efferor, »i$ ni^ote Bvfj.oZfj.at. Idem ufus tov rav- qovoSat apud Graecos, veluti Aefchyl. Choeph. 272. Eurip. Med. 98. Plaut. Pfeud. IV. 5- 5. ve nunc mihi obvortat cornua, h. obnitatur, adveifetur.
v. 15. Archilochi inftar, Ly- camben quod pactam iibi filiam, Noobulen , altori coHocaffet, iambovum contumelia ad la- queum compellentis. Initium iitovum cxtat apud Hcphaeft. p. 70. Adpofita adeo appella- tione h. I. audit gener J^ycam- bae , a Lycambe repudiatus ; ob hoc ipfum enim rabiofum iambum in focerum ftrmxerat. Cf. Epp. I. 19. 25. Rem paflim
attigere poetae in Anthologio- rum fafcem collecti, vehui Me- leas;. Lf. 5. Cn. Lentulns Gaet. c. Vf. in Anal. Bft II. 167. — 14« Aut veluti Hipponax, acer- rimis in Rupalum et Anther- muni iambis invectus, quod ima- ginem fuam, focJitate notabi- lem, ridentium civculis pxopo- fuiflent, Plin. XXXV L 5- De eo eft Philippi c. LXXXIII. (Anal. Rr. II. 255. ).
v. 15. 16. An impune mihi obtreciavi patiav, aliovum con- tumelias patientev fcram ? Ar- chilochia fententia apud Suid. V. v.oiT<xir(>o7zf-Tar ifj.iv 0' sv.sTvoj ov y.ixTairnoi^STai , ex emonda- tiore Toupii (ad Suid. II. p. 76. ) lcctior.c. — Ater dens maledicentiae obtrectationisque proprius. Martial. V. 23. 7. Rubiginofs cuncta dentibus ro- dit, et pailim. — 16. ut puer inultus, qui, quum illatam in- iuviam nlcifci neqneat, in.mi iletu dolorem fuum folatur.
CAR*
£podon lib. c. vii. 559
C A R M E .ZV VII.
AB.GVMENTVM.
J^sevicto atque occifo S. Pompcio , Lepidoque ftrmis exj/to , quum rcspublica, diutinis bellis civiiibus fejja, refpiraudi aliquando tempus nacta effe vidcretur , Juiud nndto poft (a. V. JDCCXXII.) Jiniultatcs, quae ali- quamdiu Octaviano cum Antonio intercefferaut , impa- tieute coujortis imperio , prorumpere et ad vim fpe- ctare coepcrc: unde, maxime quuni intentiore cura beU lum , quandoquidem ultima expcriundi animus effet, utriuique appararelur , in fummum renip. difcrimen adducluni iri in promtu erat perfpicere. Contactus igitur hac mifcranda patriae fuae vice poeta Fiomanos Jwc carmine ab infano integraudi belli civilis conjiiio avocare annititur , propofita fceleris, cui fe objlricturi cffcnt, atrocitate atque vel bclluinam feritatem exce- dcnte immauitate y certiffiuwquc , quod in i]ifos inde redundaturum ft , exitio. Animatur totum carmen dramatica rcrum adornatione , affectui poetae perquam accommodata. Hapi nos fcutimus in medium difcur- fantium atque arma depojcentium tumultum , poeta in~ Jiat graviter increpando , Jummaeque demcntiae eos ac- cujando: illi fceleris pudore confundi ncque tamsu arreptum cupide ferrum dimittere; unde tandem fu-
neftiffi-
540 <£• HORATII FLACCI
nejliflimam Tianc cladem ex fatali JDeorum ira prifiino fcelere, quod pojieris lucndum fit, contracta reip. im- pendcre pronuntiat. IIoc quidem fatis prudenter poeta, ne alterutri parti invidiam facereb.
A D
£PODON LIB. C. VII. V. 1 - 4. g^I
AD POPVLVM ROMANVM.
Uuo, quo fcelefti ruitis? aut cur dexteris
Aptantur enfes conditi? Parumne campis atque Neptuno fuper
Fufum eft Latini fanguinis?
Non
v. 1. Initio ftatim poetac ernmpit indi^uatio , atrocir.ate iacinori:., quod in fe admiffurus effet popalus Romanns , plane conturbati; quod ipfum vegeta ac praecipitata oratio iniigniter oftendit. Ineft fimul vivida civilis tirmultus utctuVw<*<£. Quo ruitis, quantd fortius quam , quid molimini, quid ftruitis? Nam alterum praecla- re praecipitcm civium furorem impoteutiamque animi adum- brat , qua ad rnutuam ipforum caedem impelluntur. Qua te- meritatis notione hoc verbum nec pedeliris oratio ponere re- formidat. Vid. Ernefli Clav. Cic. h. v. Furor autem , rabies, infania obvia ratione bellum ci- vih, moventibus adfcripta, v. c. Ltican. I. g. Iidem eadem de canfa fet/UJii «wrytjf , dicti, fce- lus graviilimum, bellum civile, adorti. Cf. I. 2. 29. et 35. 53 91« — «Hfegregieconfufum poetae animum mauifeftat; tan- quam diverfae enuntiationis iit, quae fequitur fenteutia, quum perfpicuitatis caiuTa tautum rsH{
quo ruitis fnbiecta fit. — cur iterum enfcs ftringitis? cur no- vo bello civili accingimini? — enfes conditi non iraq Iaksi , fed docte et graviter, qui modo Vagina conditi funt, vixdum finito bello civili. Vltimum, quod refpicit poeta , erat inter Octavianum Caefarem et Sex. Pompeium, cuius finem pugna ad Mylas commifTa attulerat. — 3. Tanquam parum adbuc La- tiui , noftri, civilis (nt II. 1. 29.) fuvguinis iuWmx fit, re Romana multis bellis civilibus iam fatis attrita ; ut adeo vel hac de caufla a novo abitinere oporteat. — campis atque Ne- ptuno fuper , terra marique. Cf. omnino II. 1. 29 — 36.
v. 5 — 10' Armis accingi- mini, quibus non exteras na- tiones , fed vosmct ipfos per« ditum itis. Eadem adeo fen. tentia, quae I. 2. 21 fqq. Pro hofiibus in genere delecte pofuit Carthaginienfes , Biitan- nos, <;t Parthos, quo3 Romano nomini infeftiflimoa elegauter de-
542
Q. IIORATII FLACCI
Non ut fuperbas invidae Carthaginis
Fiomanus arces ureret: Intactus aut Britannus ut defcenderet
Sacra catenatus via:
Scd
defignat v. g. Tn fqq. obferva divitias poetae in varianda per- dcndi notione effufas. — ut arces Carthaginis , Carthago ureretur , incendio vafiaretur, exfcinderetur, regnum Cartha- ginienfium everteretur. — in- vida liomani imperii aemula ( ut Sallufi. Cat. 10.), de prin- cipatu contendens cum Roma, infelia Romanis. Quo eodem arr02;antiae fenfu arces eius fuperbce dictae , Romanum iugum dedignantes, fibique im- perinm affereiites. Pro quovis autem gravibri hofie Cartha- ginicnfes ad partes vocari pu- tandi a poeta , quandoquidem nullum capitaliorem hofiem olim experta effet respublica, cuius adeo belli interneciui me- moria Romanis inuita effet. Nam multo poft everfam Car- thasincm bella civilia exarfiffe, Africamque Augufii tempefiate in provincine formam redactam et in colonos divifam fuifTe, fa- tis conftat. — 7. Q. Aut ut Britahni perdomarentur , deiis triim.pharetur. Aggreffus qni- dcm fuerat Iul. Caefiir Britan- nos, ignotos antea , fuperatis- que pecunias et obfides impera- vit , iuxta Sueton. c. XXV. ;
fpeciem tamen maj>,is , quam veram deditionem praefiitit iita cxpeditio. Recte adeo intactus, bello quidem tentatus, necdum tamen victus ac perdomitus.
defcenderet Sacra viu , iu
triumpho duceretnr pcr facram viam, fed alterum (ie.nate, nam ubi pompa triumphalis Clivurn Capitolinum adfcenderet, trium- phati in carcerem deduccbantur, ibi necandi. Rern expelit Ci- ceronis locus , a Torr. ct Grfn. iam ad partes vocatus , Verr. V. 30. At etiaxn qui triumphc.nt, eoque diutius vivos hojlium du- ces fervant , ut , hit per trium- phum ductis , pulchen imum fpe- ctaculum fructumque victoriae populus Fiomanus percipcre pof- Jt: lainen quum de forn in Ca- pitolium currumjlccterc incipiunt, illos duci in carcercni r idemque dic-s et victoribus impe- rii , et victis fincm vitae facit.
— catenatus, ex more. Cf. IL 12. li fq. — 9. 10. Sed ut haec urbs , cum virtute, hoc imperii at gloriae domicilium (ut Cic. de Orat. I. 105. vocat), hoc fplendifTimum imperium fuamet manu everfum concide- rct. Infra XVI. 2. Suis et ipfa Roma viribus ruit. — fecundum
vota
EPODON LIB. C. VII. V. 5-*4' 543
Sed ut, fecundum vota Parthorum, fua
Vrbs haec periret dextera. Neque hic lupis mos, nec fuit leonibus,
Nunquam, nifi in difpar, feris. Furorne caecus, an rapit vis acrior?
An culpa? refponfum date. —
Tacent;
vota PartliOrum , acerba admo- immanitatis crimine damnata ahs- dum , ut votis Parthorum, vos tinent Juis, et tuta eft etiam aliter atteri haud pofTe probe inter feras fimilitudo : horum ns Lnteliigentium, fatisfaciatis. Li- a neceffariis ouidem rabies /r/?t- ucac ductae iam ab Hom. II. I. perat Jibi cact. 255. V) v.tv y.)3i)aa.i il^ia/jioc,
n$»(«/xo(o rt iraibtc, aXkot rt v. 13. 14* Quae caufla fubieit Tfcltc fxtya ksv •Atj^aQoiaTO Sv- vos , tam pervorfe agere, iiu- jxw, il ctywiv Taoi 7r«vr« icvSoia- pdlir vos , in mutuam caedem re p.aqvap.'cvoiiv. cum fummo dedecore veftro ac
fcetere tam cupide graffari? v. 11. 12. Hic , tam imma- num caecus furor , temerarius nis mos ne in faeviJfimis quidem animiimpetus, vos raj>it, praeci- beftiis fuit , iogiarwc , eft , de- pites agit? an exfiimulat vos prehenditur , (<:. ut in fuum vis acrior , gravior, cui refiiti ipfae genus faeviant. Poftrema nequeat, h. divina, fatalis quae- docte invertit et cum antece- dam neceffitas, an culpa, an pro dentibus copulavit poeta : num- magno flngitio, «tv;, qua obftri- auam feris, efferari folitis , non cti eiiis, hoc ( fc. ut male in pugnantibus nifi in difpar, nifi vos confulatis) tnnquam poena •adverfus feras difparis naturae. vobis inflictum eft? In plura Sententia ipfa paflim frequen- membra difpertivit , ac tam- tata vett. , quarnquam , quod quam diverfa fciunxit poeta, iam Gefn. animadvertit , nec quae, fi curatius examines, fatis vere fit, necfubtilitcr fatis nnius fententiaefunt. Vide enim ad rem acconunodata. Cf. quos pedeftrem enuntiationem: num landat Boettig. , Plin. Praef. 1. fceleris vindicandi cauffa divini- VII. extr. et luven. XV. tus vobis hic furor, haec ani- 159 fqq« Ad tyrannos trans- mis veihis iniecta eft ameutia. tnlit Senec.de Cleni. I. 26. num <vr>j quapiam tenemini, qua llia rationis enpertia tt a noiis offenli Dii mentem vobis eii-
pijuu?
544
Q. IIORATII ILACCI
Tacent; et ora pallor albus inEcit,
Mentesque perculfae itupeiit. Sic eft; acerba fata Romanos agunt, , Scelusque fraternae necis:
Vt
piunt? Ita enim accipiendum effe locum doceut vv. 17. 18. Sed altera ratio incitato ac per- turbato indignatipne poetae ani- mo multo accommodatior. Cae- ternm quemcunque infolentio- rem animi habiuim , nt b. 1. emoti atque a fe alienati, a ru- dioris aetatis liominibus addeos auctores referri, ve\ ex Ilome- 10 fatis conftat. Etiam Eurip. Ion. 520. E-J (pfovs?< yusv, % ff' i/J.y]vt StoZ rtc , vj ?«ve» pAaf3>) ; Iam ilta animi amentia liomincs praepediti quum ad nefaria quaevis , ipfis exitium allatura, praecipites ruant, fatis confeu- tanea ratio efi, cur illam a Deo- rum ira, fcelere quppiam, qnod ita ulturi fint, provocata, pro- fectam iidem liatuant. Vt poe- tarum loca omittani , Cic. Alil. 31. EJi , cjt profecto illa vis (plane ut Ji. 1. de numine di-
vino ) ea ipfa huic pri-
mum mentem iniccit , ut vi irri- tare Jerroque lacejjere fortijji- Tnum virum auderet. — hec vero non eadem ira deorum hanc eius Jatellitibus iniecit amentiam caet. et mox : Hic Dii immorta- les mentem dederunt illi perdito ac Juricfo , ut huic faceret infi- dias. Alitar perire peftis illa non
potuit. Vide omnino doctifli- mam Ruhnkenii obfervalionem ad illa Vellei. II. 57. Sed pro- fecto ineluctubilis fatorum vis, cuiuscunque fortunam mutare conjiituit, conjilia corrumpit. Caeterum fimillimi coloris locus eft apud Ariltoph. Lyhitr. 125 fqq.
v. 15. 16. Praeclara atque 8vafyf<TT<*T>J OiroTUiruuffif houii- num fcelerum fuoium confcien* tia a»itatorum atque oppreffo- rum ! Tacent , tacendo loquun- tur, hlentio confitentur fcelus. Eiusdcm index pallor , qui ora ipforum inficit, tingit, mutato priltino colore: nota loquendi ratione. — albus, ttt luteus in- fra X. 16. ornat. — 16. men- tes perculfae Jiupent , fortius, quam, perculfae, attonitae fiuit, fc. fceleris atrocitate; fritentur illud animi aeftu, ftupore.
v. 17. lfj. Magnum tt«3oc in exitu. Poeta intelligena fe frultra a bello civili revocare rempublicam, fcclns confeffam, Deorumque adeo ira ad illud compulfdm, cum defperatione fubiicit : Sic eji , in confeffo, palara eit, Romanos tvc-.ytic Deo-
EPODON LIB. C. VII. V. 15-20. 5^5
Vt inmerentis fluxit in terram Remi Sacer nepotibus cruor.
Deorum ira premi, et ad exi- eft. — immerentis , augot faci-
tium fuum cogi. Fata et fcelus noris diritatem. Caeterum
agunt liomanos , docte pro, fa- quum inagnae calamitates anti-
torum , f. Deorum iratorum quitatis fenfus ad deos auctores,
decreto aguntur h. ita agere gravi aiiquo fcelere irritatos,
coacti fuut, ad civile bellum referat, invidiae nmoliendae
praecipitantur R.omani, ut fce- cauffa follenne fere poetis , a
lus fr. necis luant, f. ob parri- maiorum delictis, aciisquidem,
cidiuni, ivyo;, R.emo occifo con- quae etiam in pofteris vindicari
tractum. — acerba, funefta, in- putarent, iramm cauffas repe-
teritum reip. allatura. — tere, ut h. 1. belli civilis naala
19. 20. Scelus fraternae necis, a parricidio Rojnuli : quaeadeo
occifl Remi parricidium facrum minime ieiuna aut abfona videri
nepotibus, cui expiando nepo- debet ratio. Viterius progref-
tes addicti, devoti funt, pofteris fus e(t Virgilius Ge. I. 502.
luendum , iu pofteris vindican- Laomcdontcae gentis periuriu
dum. Sed diductius poeta : ut prnetexendo. Sed non ex no-
ex quo , pofiquam cruor Remi ftro /enfu talia diiudicari de-
in tcrram jluxit , P«.emus caefus bent.
Tom. Ih M m - C421-
5^6 (,). HORATII FLACCI
C A K M B N VIII.
ARGVMENTVM.
JL raeclanim utique Jui gcneris nec vulgaris artis car- men , Ji ad Julam tractationem animum adtendas ; Jed >ca ivfius argumeuti ratio efi, ut, quum humanilatis atque honcfiatis Jcujus illud plane rejormidct abque ex- horreat, magnopere dolendum Jitf poctam virtutem Juam in hocce gcnere Jpectari voluijje, iiludque prae tot aliis autiquilalis operibus, quae temporis inhiria intcrcidcrunt, aetalem tulijfe. Sed peccavit haud dubie poeta Archi- lochi exemplo, cuius rabiem ih idcm argumenti genux ejjujam JuiJJe, Jacile ofiendi pojjet, Ji omniuo in Lali- bus cum nojiro ac lectorum taedio curioji ejjc vcllemus. Hoc autem potijjimum agit poeta, ut frigoris Jui, quod in Je puella experta JuiJJct , ac de quo gravitcr con- qutjia cJJet , caujjas expediat, easque ab ipja repclcn- das ejje pronuutiet, adeo quidcm, ut quaejito rerum ac vcrborum delecL u in Jummum cam contemtum ac Jnjti- dium addvcere udcat. Fuellam JuiJJe divilcm, no- bilcm , doctam , docct pojierior pars carmiuis. Jmpenje hariolantem Ji audire vis , adi Sivrium.
I\ogar«:
EPODOIS LIB. C. VIII. V. 1 - 4. $^J
tlQgare longo putidam te faeculo,
Vires quid enervet measl Quum fit tibi dens ater, et rugis vetus
Frontem fenectus exaret;
Hiet-
v. 1. Plenior oratlo erat: Eho tune fuliiues, te hnud dis- pndet , rogare , qirid caet. Sed mirifice abruptum lioc loquendi Teims animo quocunque vehe- mentiore affectu, ut h. 1. indi- Miatione percito convenit. Ita funo iram fuam in Troianos svomitiira apud Virg. Aen. I. 37. JMene biccpto dejiftere victatn, nec pojjecact. Terent. Eun. II. 1. 3. fatnc Iioc mandntum e/c tibi ? P. yJh rogitare ! Cf. infra XI. 11. et l.nmb. ad h. 1. Male nonr.ulli fnpplent ; non me pu- det rogare. — ts putidam, ran- cidam , efToetam longo faeculo, longa aetate, fenectute, gravi- ter pro, te vetulam, anum de- crepitam. Similiter pruriens anus indigitatur in Priapeis c. LVIT. 1. Cornix et caries vetus- que bujtum , turba et putrida faita faeculorum. Paeuv. in Teucro (apud Scriv. p. 72.): quamquam annisque et aetate hoc corpus putret. Trecentorum
Coss. Vetuslillam eadem viru- lentia facit Martial. III. 93. 1. idemque faecula Lesbiae tribuit X. 30. 3. Alii aliter idem ex- ornarunt. Vid. ad IV. 13. 15.
— quid enervet, debilitet, fran- gat vires meas , cur adeo ener- vis , fegnis fim ad Venerem, nullo voluptatis fenfu tangar. B.ililius de Venere et vino, ( in Scalig. Catal. p. 174) v. 3. Venus encrvat vires et copia liacchi. Voluptatis enervatio- xiem dixit Arnob. III. p. 105.
v. 3. Quum languoris iftius cauffae tam manifeliae fint , at- que a temet ipfa repetendae, anu quippe deformi ac foeda. Sed amarior partium fingula- rum adnumerntio. Cf. IV. 13. 10 fqq. Ad fententiam Martial. VI. 23. 3. Tu licet et manibus blandis et vocibus inftes : contra te facics imperioja tua eft. Iu- ven. VI. if>6. Vt tamen omnes fubjidant pennae — fetcies tua computat annos. h. hoc inde iit, quod vetula es. Dentetn atrum ungulari numero forte cum vir- tute pofuit poeta , tanquam cae- teros iam exfpuiffet , uti fae- pius Martialis. SehectUf fron- tem rugis exarat , perfulcnt, fa- ciem rugofa pelle induit. Mira vis compofiti cxaret , cute pror- fus immutatd. ~ vetus , ad
M m 7 extre-
5 j3 <^. HOBATII FLACCI
llietque turpis inter aridas nates
Podex, velut cruclae bovis. Sed incitat ine pectus, et niammae putres,
Equina quales ubera; Venterque mollis, et femur tumentibus
Exile furis additum.
Efto
«xtremas lineas admota; nuget. re, ad libldinem exftimniare
Terent. Eun. IV. 4. zi. Hic pdffit.E/fwv/xwfhaec nccipiend^
4.J1 vetus , vietus , veternofus effe , et elocutionis ratio, et
tfenexi Veteres fenes pariter quae perfpicuitatis cauffa, ne
Tibnll. 1. 3. 50. Ad rem Mar- quis eiret, fubiecta funt, abim-
tial. III. 95. 4. Jlugojlorem de ofteudimt. — maminae pu-
auum geras Jtola frontemj ct trcs , refolntae <ut gleba putris
od verba Virg. Aen. VU. 417. Virg. Ge. I. 44.) ilaccidae, pen-
obfenamfrontem rugis arat. dulae , quales •oquarum
v. 5. 6. Et planc arida atque Plu 1uo doctiorc ftiuct.ua ell.
exfueca fts. Depygem , quam e1uina ^ales ubera. 1'utrida
defignat h. 1. poeta, MartiaUs Pectora fimiliter CatuU. LXIV.
III. "95. 12. ita delcnbit: ct 5^* Amnea™™ cafjibus pares
dnatis habeas orropygium ma- mammas vocat Martial. III. 93.
crae, f&nemque Cynicum vincat 5* Id* UL 7"' 5' tihi paimofai
ojfcus cunmis. Idem XI. 100. Vendent a pectore mammae, lnclU
4. Uabere amicam noio, Flacce, ™'«*easdem Propert. II. 15.21,
fubtilem, cui fcrra lumbis, cufpis ««*» Agathiam XIII. 5- f*«#|
eminet culo. Paullo honeftius in »™K^"'&»» *«w o<£>?t;ss- caet. — »
Priapeis c. XXXII. init. Vvis ari- 9' Venter »»«#"• non adfirictus,
p««)/« pajfis caet. — AiVf, laxUS. rilris; /"koj «tm vocat
pateat, projpter uridas nates. Martial. III. 72.4. — femurexu
Amim fLgiuofa libidine nov- h' §racile' iuncenm ( cuius lacer-
«•pwxTev factam inteUWnt t0* fln,mZi mei cingant Martial
Lamp. et Dacer.' putida atque Xl- lo°- z- ) tidditum, quod epi-
nlienaabh. i.doctrina: &oi>« mfitri loc0 tumcntibus , craffis
vnt&a», criiditate laborantis, at-. /""* adiectmn videtur; tuae-
que ita macilentae. i't'1 eno«>4tate. Tv additum
optinie iimilis illnltrat Petronii
v. J-x-xn. Sed, er.imvero bcirs, c gi. Ilabebat in
taic poctus habes, quod incila- poridur tam grund*. utipfum
/iOllli-
epodon lib. c. viii. v. 5-14.
Efto beata, funus atque imagines
Pncant Triumpliales tuum; Nec fit marita, quae rotundioribus
Onufta baccis ambulet;
Quid '<
hominem laciniam fafcini crede- Schol. Cruquii ,,Yiiletur laten-
res. lloc idem liatid dubic vo. ter illi exprobrare intempeiti-
luit Schol. Cruqu. „ eleganter vos nmorcs , praeciptie quod
dicit additum, quafi npplicituni moiti effet proximn." Caetcrum
et nppofitum (it; quia niliil de- de more imaginei maiorum in
ius, quam pedcs genibus funcribus gentilitiis praeferendj,
nore crailiores. Caeterum pervulgata omnia. Ad femina»
totum hunc lociim mutuatus quoque bunc honorem perti-
videtur Iloratius a graecoppeta, nuifVe docet vel Cie. deOrnt. U.
cni::s fvagmentum habet Scbol, £}5* oiiitliHamanumpalrinuntia-
Aviftoph. Avv. 16 ig. r- a (> m re vis tuo/ quid illis omnibw,
;- 5 a ir <x j£ g 1 at , /jcctijtjj quorum imagines du* i vidcs ? inm
Obferva in bis vv. con- Lamb. laudatus. Iniagines <lu-
m epithetorum coilocatio- cunt funus, quatenus praece-
nem. duntillud, praeferuntur. Ita
accipienda verba hilirionis apud
r. 11 — 34. At es dives, Suet. Ncr. 32. Ortus vobis du-
is, quaentoque cultn, qui- cet pedes. Ovid. Faft. VI. 66$.
bus formae detrimentum fatis Ducit fuprenws naema nulla to-
bene redimi repararique opina- ros. Similiter X^ucijer dietn du-
ris : quibns tamen minime tan- cere dicitur Virg. Aen. II. 8o2«
gor. — Efto bcata, inctes opes atquc ita pnflim. Atque banc
placras tibi divitiis tuis ; potiorem habuevim rationcnv
nihil eouidem moror. — efto prne altera, qua orationem ita in-
gencroriflima ftirpe oriunda. vertere neceile cft : ducanttir in
te pro hoc poeta: imagi- f unere tito triumphnles imagines,
jies maiomra tuorum triumpha- quamquam ducere follenne de
les, ti itimphalibus ornamentis in- qnavis pompa, maxime funebri.
fignes, in quibusadeotrinmpha- — 13. Cnltu porro Leu mundo
tores cxtitere, ducant fwrns tuum, niuliebri exornos te mnguificen-
praeferautux funeri tuo ; in quo tiflimo. Pro hoc eomteet quae-
amr.va admodum amorum, quos fite efv : nots flt marita, mntrona
practcr aetatem anus ifia fecte- Romana, qnae pluves pretiofio-
tur, irriiio ineft. Bcne iara resque gevat baccas f. margaritas.
Mm 5 Mnl-
55o
q. IIORATII TLACCI
Quid? quod libelli Stoici inter fericos
Iacere pulvillos amant: Liliterati num minus nervi rigent?
Minusve languet fafcinum?
Quod
Multitudinem baccarum invi- eem iunctnrum docte defi^nnt enufta (Petron. c. LV. Ouo margarita cara tribacca Indi, a ? an ut matrona, onerata phalerit pela ° iis caet. Claudian. XXVIII. 525. colla monili circuit , et baccis onerat candentibus aures. Oneratas aures fimpliciter Senec. Conft. Snp. c. 14* Boeth. Conf. Ph. III. 5. oneretque baccis col- la rubri litoris. ) et ipfarum pre- tium epith. rotundioribus: Nam a rotunditnte commendatifTimas fuifle docet Plin. II. N. IX. 35. — iis onufta ambulet, quam delccte pro, tenui, fit. Propert. I. 2. 1. (Juid iuvat ornato procedere, vita capillo. Cf. fupra IV- 5- l7-
v. 15. 16. Quid ? <]iiod phi- lofophicis te ftudiis delectnri fi- mulas , ut viros , iisdem dedi- tos, hac iynge illectes. Vetu- lam libidine indomitam , luxu- que nc mollitie perditam, quum philofopham dicere vellet, Stoicam facit poeta , non quod ipfe Stoicus effet, fed quod mo- res eius ab fevera horridaque Stoicormn difciplina immane quantum difcreparent. Hinc facile perfpicitur, quamvenufta
irrifione libelli Stoici, horridi illi, inter fericos jmlvillot , in culcitis fericis, mollifiimis ndeo ac delicatillimis , iacore dican- tur. Qua eadem virtate j>oni a pocta puta : amant , volupe ipfis eft , novo quafi voluplatis fenfu perfiruuntur, quibus tam molliter cubare liceat. Nihil tamen contra moverim, fi quis graeco fignificatu amare pro, folere, (£)<Xs7v, pofitum conten- dat, qimm neque fic vi omni prorfus deftituatur.
v. 17. ig. Enimvero ift« ornnin talia non funt , quae vel tantilliim tui defiderium prori- tent, ninoris tui fruendi cupi- ditatem iniiciant. Pro hoc, re- lata nd proxime antecedentia fententia: nMn ideo mSnus m gent , torpent, frigcnt nervi mei , num libris iftis Stoicis effici putas, ut nervi libidinc inflammentur, illiterati illi, ad ifta litterarum , quae non in- telligunt, illectamenta hebetes- doctis iftis iilecebris haud arri- gentes ; venufte admodum. Pe« ximunt hanc venuftatem, totiiis- que loci fenfum pervertunt, qin illiterati gignendi cafu , et rige- re de vigore fidaci accipiunt JSer
EPODON LIB. C. TIII. V. 1 5 - 2 O. 55 1
Quod ut fuperbo provoces ab ingnine, Ore acllaborandum eft tibi.
Kervus et mox fafcinum de ea dici pnrte , qua viri furriiis , e Petronio et Priapeiis fatis no- tum. — - 19. 20. Vt illud pro- voces , excites, commoveas nb inguine, quo latet, ve^etum icddns , ore morigerari ( ut eft
apud Snet. Tib. 44. ) te opor. tet. Superbum in^uen dixit, quod proprium fafcini erat, quod minus obfequiofum fe praebet, ifiis haud movetur, fc. divitiis, nobilitate ac ftudiis tui» philo- fophicis.
Mm 4
CAR>
552 Q. HORATII TTACCI
C A B. M E N IX.
ARGVMENTVM.
K^armen hocce poji primamfial im famam , de victoria} cjua Caejar apucl Aclium potitus cjfet, liomam pcrlatam, fcriptum cjfe, plura ipjum in Je habet iudicia, quae extra omnem diibitationem ponaut (vide mihi v. G i fc/q. £9 fqq. qui dijerte ojtenduut , dr Antonii fuga, quorjum Jacta cjfct, nccclum quicquam tum temporis Jlomae conjiitijje), ntque adeo, Ji temporis, quo carmina, ut ita dicam, Acliaca compojita Jint , rationem incas, hoc poji Fpod. I. et ante /.37. collocari debeat. Exponit ijlo IMaecenali laetitiac Juae jenjus poeta, quos primus ifte nuntius in Je commoverit vividijfimos , adco quidcm, itt victoriam ijlam apjraratijjwio Jtatim convivio , 7/0« cxpcctata triutuphali pompa, ciclem cclebraudam iiiiun- gat, iu eaquc cogilatione ita dcjixum habet animnm, ut ipjas iftas e/tulas mcnte occupct , fcque convivantium turbae immixtum Jerat. Qua qnidem vegeta rei aclor- nationc, ad ejfrenem animi ajjectum plane dejcripta, totum carmen mire animari, vel hebetior quisque animad- vertat. Vt autem liomanum Juurn , ut ita dicam, Jen- Jum pocta ojienderct, Antonianae partis militem , a Caejare dcvicttim, omni contumcliarum geuere obruit, quod exteruam Jub Jemiua ct Jpadouibus militiam, i°na- vam illam, luxuqne injamem, Jequi Jujiinucrit ; ntquc
hacteuus
T.PODON LIB. C. IX. 55 j
hactemis vietro fio eiusque indoll fatis tefpondet lioc carmen , quod quidcm , fi argumenti tractationem fpe- ctes, a naturali fimplicitale ; fi clocutionem, a mundkie, non operofa quidem, fatis tanien concinna ac iufta, maximopere fe commejidat.
Mm 5 a »
554 Q- HORATII FLACCI
AD MAECENATEM.
V/uando repoftum Caecubum ad feftas dapes,
Vj«ctore laetus Caefare, Tecum fub alta, fic Iovi gratum, domo,
Beate Maecenas, bibam, Sonante mixtum tibiis carmen lyra,
Hac Dorium, illis Barbarum?
Tt
v. i fqq. Morae impatientia, quam praefevt exordium , exul- tanti ob victoriam Augufti mire poetae animo adcommoda ! Pro vulgari: ecquando Augufii vi- ctoriam celebiabimus ? docte poeta convivii apparatius in. ftruendi partes ponit, cantumet vinum , idque , pro diei follen- nitate, Caecuhitm, h. optimae notae, nobiliJTimum ; unde r«- pojium ad feftas dapes, nonnifi feltis conviviis adhiberi folitum. Idem eidem Actiacae victoriae celebrandae depromendum in-
dicit i. 37. 5. Cf. nr. 28. 3.
— — 2. victore laotus Casfare, or- natius et fignificantin* , quam: pxopter victoriam Caefavis. — 3. fub alta domo fuaviter indi- cat, fe illud convivium a Mae- cenate velle iuftrui. Ita enim nppellat turrem Maecenatianam jn Esquilinis hortis fitam, quam III. 29. 14. molem propinquam tmhibus vocac. Atque huins, omninoque opulentiae eius, ap- pwatu ilto convivali explican-
dae, refpectu Maecenatem hea- tum (uti Seftium I. 4. 1^.) appellat, appofito ad rem eni- theto. — Sic lovi gratuin, 01V1» Aii (frikov , ad totam fententiam refer: quandoquidem lta Iovi placuit, Dii profperum hunc rerum cventum dederuut. — 5. 6*. Interfeitos lyvae ac tibiae cantus. Lyra fonante carmen, edente fonos , cantus, mixtas tihiis , una cum tibiis , lyra ac tibiis refonantibus, hac quidem Dorium modum , feveruni ac gravem (nam 'htov rys Aiuo/ow agfxoviac to aifxvov Luciaii. I. 35i.), illis Barharum f. Phry- gium , eilrenem ac hacchico fu- rore tumultuantem (VvSsov 1 ,11- cian. 1. 1.) edentibus. Admo- dum probabile eft, poetarn Dorio modo £Tave Mavtis opus h. ipfum pugnae conflictum, ( rlyj Auioian aqfioviav rotc iro^tfity.ci: avbqadt a^fxi^ovffav diferte VOCAt Plat. de Muf. p. 1 1 56'. E.), Phry-
";io autem, eveutum eius, victo-
o
riam Caefaris, atque acleo laed- tiamt
EPODON LIB. C. IX V. 1-10. 555
Vt nuper, actns quum freto Neptunius
Dux fugit, uftis navibus, Minatus Vrbi vincla, quae detraxerat
Servis amicus perfidis.
Ro-
liam , qua inde efferretur, ex. modo treeentarumqninqun^inta
primi repraefentarique voluiffe. dominus fuiffet (Flor. IV. g. ),
Vnde apparet , lyram ac tibiam f"ga- — actus , exactus, ex-
per vices , non mixtim et una, pulfus freto Siculo fugit, fu°;a
adhibitas intelli°ioportere; hoc- iibi confulere opus habuit.
que ut ftatuamus, ipfae Harmo- Afiam eum , perditis ommbus,
niae le^es poftulant. petiiffe ,* ibique ab Antonio de-
v. 7 — 10. Quod idem (fc. victum fub percuffore, ab eo-
ut follenne convivinm agitare- dem immiffo, mortuum effe,
mus ) nuper fecimus, devicto ex hiftoria fatis conftat. Ouae
ad Siculum litus S. Pompeio. eadem cum Noiiro , nimirum
1'actum illud a. V. DCCXVIII. naves eiusdem, litori allif.is, ab
Praeclare poeta , quafi aliud Octaviano combuftas fuifle tra-
agens , recentem hanc Augufti dit Dio XLIX. 10. p. 576.
landum materiem intexuit , in — p. 10. Qui armatis in.
quam obvium erat eum incide- fupplementum claflis et exerci-
re, quum par fere ignominia, tus ergaftulis collectisque pira-
quam noviffima victoria aver- tis remp. Piomanam fervitii iu-
tiffet, ifta a populo Romano go fubdere in anirno habuerat.
pToptilfata fuiffet ; idquodenun- Hoc cum fummo invidiae acu-
tiatae rei ratio abunde ofteudit, mine, quod rei indignitns fup-
fervis fugitivis iu altero bello, pcditabat, eloquutus eft poeta,
in hoc muliere externa cum fpa- Pompeium ea ipfa vincula, qui-
donibus Romanos fibi fubiicere bus fervitia exfolviffet, civibus
connifis. Quum S. Pompeius, Romanis mwatuin, h. iis PiO-
roari feliciter ufus (Conf. Dio nianos oneraturum profeffum,
XI .VIII. 19.) Neptunius h. Ne- adverfus adeo hos crudelifTi-
ptiuri fitius ipfe dici haberique ,mum , amicum contra ac be-
vellet, facile perfpicitur , quam nevoltim feri>is idque -perfiilis,
quaefitae acerbitatis ifta h. 1. h. fugitivis, detrahendo iis vin-
appellatio fit iu exponenda eius, cula , donandoqtie libertatem,
qtiam mari expertus effet , gra- perhibendo. Savitia etim fu~
viifiina clade , miferabiliquecum gitivosque in nnmernm exercitus
fex feptemve navibus, quum Jui recipiendo mmgnmm modmtH
556 Q. HORATII FLACCx
Romanus, elieu! pofteri negabitis,
Emancipatus feminae, Fert vallum et arma miles, et fpadonibus
Servire rugolis poteft;
Inter-
legionum ejfeciffe diferte trndit da. Adpofite Iaudnnt Cic. Tnfc.
Vellei. IF. 75. addeDioXLVIII. II. 16. Milltiae.no ftri exercitut
ig. Quamquam omnino perfi- qui labor , et quantus agminis,
dia fervili indoli genuiua fcre ferre j>lus dimidiati menfts ciha*
vett. hnbita. ria ; ferre, f quid ad vfiirn ve-
r. 11 — 16. Perfequitur iam, Unt : ferre valiuin. Nam fcu-
amareque exagitat poeta i,<iiio- tum, gladium, galeum in onera
miuiam, quarn Antonii exerci- noftri milites nun -jtlus numerant,
tus , Aegyptiae muiieris et fpa- quam humeros, lacertos, manus:
douum hnperiis parevehaud de- arma enim rnembra ttdlitis effe
dianatus, pertulerit. ISi.im cum dicunt. — et fpadonibus fervire
lioc flagiiiofum Antonii dedecns j>oteft , quam invidiofe pro,
a poeta communicari, ipfa elo- ductores eos patitur, fuftinet.
cutionisdocet ratio. Videantem, Ex eunuchis Mardionem pouili-
quain exacuerit vulgarem fen- mum belli auctorem memorat
tentiam : Romani fub femina Plut. Ant. p. 3/J.5. 13. — rugo-
militant, et imperia a fpndonibus fis , rugis ante tempus defor»
accipiuut. liomanus civis , ob- nuitis; quod quidem pioprium
litus priltinae libertatisac digni- truncati corporis perbibeturin-
tatis, emancipatus eft, fe addixit, fortunium. Vid. ad 1. 37. f»,
in poteftatem ac dominium tra- Illa , ILheu et pofteri negabitit
didit feminae, Cleopatrac , in h. vix cr-ident. poiteii, Roma-
eiusque gratiam, miles fert val- nos olim fefe hoc dedccore ma-
lum et arma, graves militiae culaffe, graviter indignationem.
labcres impigre tolerat, militat. poetae, rei indignitate' incen-
Male de Antonio plerique cogi- fnm, produnt. — 15. 16*. In-
taut , quamquam iliud Qemanc. tev Jigna militaria , aquilas Ro-
femwae") proprie «d eum fpe- manas. Sol adfpicit , confpici-
ctat , qui patriac oblitus , tolus tur ( fed alterum ivtqyw$, ob
in monftrum illud ut mentc , ita indignura fpeetr.cuium , quod
animo quoque et cultu defcive- Soli ita obiiceretur. Iluius enim
rat , iuxta rior. IV. 11. Mi!i- vultim) Kcr5*f cut«tov reJ ptuicu-
tiae aerumnas declorant valli et das avcrf.-iri, nbtum vel e
arma , a gregario milile fercn- Thyeflea fabula. ) conopiuro.
C011O'
JEPOBON UB. C. IX. V. 11-18-
557
Interque figna turp*e militaria
Sol afpicit conopium. Ad lioc frementes verterunt bis mille equos
Galii, canentes Caefarem;
Hofti-
Conopium , xwviutjov , velum apud Aegyptios ad nrcendos cu- liccs , ex "Nili illuvie abundan- tes , lectis pruetendi folitum, mox inter iuxus inftrumenta
;un , intcxtis ei iilis au- reis, adfperfisque tenuiirimis xuncnlis. Cf. Plut. Anr. p. et Schol. Juv. VI. Qo. Iiinc c.iuffa intelligitur, cur illud, «xtremae mollitiei Acgyptiae av^iimentimi , tanto tuipiusl\o- manis vidcri debuerit, quod inter aquilas Romanas confpice- retur. Ex hac ipfa autem ad- ornatione colligns, pro militari Aeiivptioruni li»no illud aut omniuo n Romanis hnbiturn fuiffe, aut certe invidiofe h. 1. a poeta defignari. Ita et accipi in- Propevt. III. g. 45.
:;ue 1 arpeio conopia ttn- dere faxo, tnnqnam vexillum ibi ftatuere , cafira in Cnpitolio COiiocare. E-adem lafciviae ac ae nota fiftro clailicum canium foifle perhibent idem el. 1. v. 43. ec \rug. Aen. VIII. 6<j6.
i? — 20. Ex Antonii co-
piis, quae in coutinenti ftabant,
quibusque Canidius praeerar,
Gakue Deiotaro
et Amynfa ducibus, ante pu- i.u.j discrimen ad Octavinnum trdiismififfe, diferte tradunt Plut. Anton. p. 945. et Vel- lei. II. J84« qni addit , Amyn- tam numquam reginam nijl noinine falutajje. Hoc exa£- geravit poeta , quo roagis degeneres Romanorum , Anto- nio adhaerentium , animos nr- gueret, Gallograecos hac folrt de cauffn Antonium deftituiffi, quod calira iftn, femineo luxu marcida, averfarentur, id quod Piomanos facere par fuiifet, fignificnndo. Ita i~:n optime Porphvriou : Gnllorum ideo mentio facta eft, ut Romnnos, qui fnb praepoiitis fpadonibus aequo animo militnrent , magis oneraret pcr coniparationem GaHwrum, qui lioc dedignnti ad Caefareui fe contulerunt. Ig;itur Galli fremtntes , aeaerrime fe- reiit.es , indignantes ad hc. ob foedum lioc conopii fpecta- culum vertcruut , nverterunt eijuos, averfati funt eius nfpe- ctum (fed alterum iignate de cquitatu ) deferucre iita . cauentes, laudunies clamore bel- lico Carfaiem, potiores eitia parits raci , provulgari, trnn-- emuts ad Caefarem. Iliud auterft pofuit
553
Q. HOKATII FLACCI
Hoftiliumque navium portu latent Puppes finiftrorfum citae.
Io Triumphe, tu moiaris aureos Currus, et intactas boves;
Io
pofuit poeta , cx more iftius gentis, cum cantu pii£,nam ciere folitae; quamquam etiam de acclamatioue Romana , v. c. Snlve, Iniperator, haud abfurde intilligas. — 19. 20. Iam na- vnles copias poeta memorat, quae eadem indi°natione, qnod feminae et eunuchis parendum effet, motae pugnam detrectaf- fent, etinpoitum, dum con- fligeretur, recefliflent. Facilein- telligitur poetaiu in rem fuam vcrtiife, quod ex ignavia atque timoie factum eflet. Exa£,£eraffe autem poeta putandus eft, quod tradunt Iiiftorici, niale omnia ante puonam in Antonii claffe adminiiirata fuiffe (to vkutiv.ov iv TravT( hvairgayovv , xai ir q 0 ? « ir a c a v OffTspi<Jov P 0 v)- £ttav Plut. Anton. p. 1729. Steph. ) ant utique primum, qui rem ita geftam expofniffet, riuntium fccutus effe, id quode vv. 29 — 32. dc Antonii fuga, quum lioc carmen fcribcret, nec- cium certi quid conftitiffe pro- dentibus , fatis probabilitcr fta- tuas. Iam pnrs ifta navium, quae poft primam congrefiio- nem in portum refugerct, quo minus disceffio ifia animadver- toretur, puppes ciebat, h. ita
retrorfum agebatur, \a puppes piaecederent, prorae fequeren- tur ( Gr. xpu/xvav KPOuffaffT- at, remis inhibere ) ;t idque finiftror- fum fieri oportebat, acie Anto- nii dextrorfum Italiam verfus directa atque explicita. | Alie- nam ac prorfus incommodam fententiam inferunt, qui de fu- ga Antonii et Cleopatrae co^i- tant, quod vel vv. 17. 18- do- cent, ct adiecta portu lute.v.l, quae, quominusde Alexandrino portu interpreteris, vetat v.
2 9 ^H*
v. 21 — 26. Vix primo alla- to victoriae nuntio pompam ftatim triumphalem expectat poeta , quod effreniori eius lne- titiae affectui apprime conveuit. Vulgaris enuntiatio erat : Ec- quando ducetur t.riumphus, vel fplendidiffunis Marii et Scipio- nis antefercndus? Pro hoc ad Triumphum Deum orationeni convertit poeta , queriturque, quod Vrbem non illico intret, pompamque adeo triumphalem ac follenne facrificium moretur. Nam pompae ifti praeeffe, eam ipfeducerecreditus. Quaeeadem acclamationi follenni, io irium- phe , (ut m B«kj£s) ad quam alludii
EPODON LIB. C. IX. V. 19-28.
552
Io Trmmphe5 nec Iugurthino parem
Bello reportafti ducem; Neque Africanum, cui fuper Carthaginem
Virtus fepulchrum condidit. Terra marique victus lioltis, Punico
Lugubre mutavit fagum.
Aut
alludit poeta , fubeft ratio. — i-urrus aureos , cnrrum triiun- phalein , auro et ebore orna- aiatniu ; omiiino pro pompa tri- uiupJmU. Sacvificium lovi Ca- pitolino a triurqph.atore facien- dum declarant buvcs intactae, .iiiiium h.md paflae ; cx more, ut notiJfinmm. Vid. Intpp. ad Petr. c. 105. — 23. Pulchre contiunatur conveifae orationis ingeniuin pro : non tam magni- ficus trimuplius fuit, quem Mavitis de Iugurtha reportavit. Triumvhus reportat ducem, qua- tenus cnm eo Vrbem intrat, eum antevol.it, ut Victoria. — 25. Quaelitum cft, qnod Sci- pionern limpliciter Africanum indigitat, qitandoquidem hac, ipfa appellatione virtus eius bel- lica, de qua hic agitur, conde- corata fuit. — cui fuver Car~ thaginem caet. Vulgare utiq,ue erat, qui Garthagine , virtute fua everfa , aereruam Jibi noini- nis f.unam acquilivit , excidio iito immortalis factus elt. Pro quo ornatius erat , fi dixiffet : qui everfam C.irtha°i;icm vir- tntii fuae monumei.iuin fecit,
uti plane de eo Vellei. I. xfl. Sed vividior auouiLiorque fpe- cies eft, qua luiimavit fenten- tiam poeta, a Virtute dea mo- numentum ei fuper Cnrthagi» nem , cuius everlione promep ruiflet , condrtum perhibens.
v. 27 fqq. Triumphi roagu*> tudinem praeelare poeta mifei a- bili Antonii iuga , quam cu.m fiimma omnium rerurn defpe- ratiorie, deletis quippe navibus, copiisque eius terreltribus ad deditionem compulfis, capcffcre conctus fuit, illuitratam Cubiicat. In verhis , Punico lugubre caet. eravis luxus eius prioris uota- tio atque irrilio eft. Ita enim de cultu eius llor. IV. 1». Aureum in manu haculum ; ad latus acinaces ; vurvurea vejiis ingentibus obftricta gemtnls ; diudema aderat cnet. Quam- quam etiam Punicum fagum fimpliciter accipeve licet de pa- hulamento, (fcjvnuSi, Inipp. iuligni, quod abieciffe eum diciit poeta , non tam ut laterct jn fugft , quam quo fe imperio de iectam regnoque, quod ftdecta-
rer,
$6o
HORATII FLACCI
Aut ille centum nobilem Cretrim urbibus,
Ventis iturus noii fuis; Exercitatas aut petit Syrtes Noto;
Aut fertur incerto mari. Capaciores afFer liuc, puer, fcyphos,
Et Chia vina, aut Lesbia,
Vel,
ret, exutum ipfe fateretur. Sollennis autom v. mutare ftru- cturae inveriio ; ut paflim vidi- mns. Sagum lugubra, pullum, /ordidum, vile ; ex oppoiit. Pu- nici f. purpurei. Iunge autem : mutavit f. iturus quod docte eft pro , mutato fago fugit , iturus c.ict. — 29 — 32. Cretam aut Aifricam petiturus. Vid. Argum. — — centum urbibus nobilem, SKUTo/uTreAiv. Vid. III. 27. 33. — 30. J ■ entis non fuis , iibi faventibus. Ovid. Met. XIII. 106. Orba fuis ejjent etiamnum lintea ventis. Martial. X. 164. init. / noftro comes — — lon- gum per mare , fed faventis un- dae ; et curfu facili tuisque Ventis Hifpanae pete Tarra.o- vis arccs. Senec. Quaeft. nat. I. * Praefat. Ouantum eft , quod ab ultimis litoribut Hifpaniae iisque ad Indos iacet ? PauciJJimorum diiirum fpatium , ji navini fuus ventus implevit ; et ita paflim. — 3 r . Syrtes Noto exercitatas, agi- tatas, turbatas. Cf. Salluft. lug. 78» — "^l.fertur incerto mari vel eit, ipfe iucertus confilii mari fertur, errat, animo ifta clude
penitus perturbato ; vel fimpli. citer , mari procellofo agitatur, Diis Augufti victoriam perfe- cjuentibus ; malim tamen prius, ut exquilitius, quod etiam Scholl. habent.
*>• 33 /<77- Ad propofitum fuum redit poeta , confufusque impotenti laetitiae aifectu futu- ram convivii hilaritatem animo praeceptam repracfentat; dis- cumbunt convivae, maioribus- que poculis , quae iftius diei follennitas pofcat, celebrandam indicit. Quo quaeiito ad rem oculis fubiiciendam artificio paf- fim poetam ufum vidimus, v. c. II. 7. 21. et III- 19. 9. II. l^. . Eadem extollendae ex merito victoriae cauffa cunmlate adpoui iubet vina Chia, Lefbia, Cae- cubum, h. generoiiflhna. — metire , infunde Caecubum ; fcd alterum lignate: quoniam cyathi , quibus infundebatur, vel pocula quae replebantur, certi, cuiuscunque demum, mo- duli erant. Poffis etiam ad vini certis aquae partibus tenipurau- di modum referre ; illud tamen
EPODON LIB. C. IX. V. 29-35. 5^1
Vel, quod iluentem naufeam coerceat,
Metire nobis Caecubum, «
Curam metumque Caefaris rerum iuvat
Dulci Lyaeo folvere.
ToiiirixwTtQov. — quod naufeam, Bacchtts kvffiiJ.tky]i et fimilia pro-
inlhmioris ventriculi indicem, venere loquenui gCtirra), animo
cotrceut , tollat , ventrem adeo expellitur; qui iXtis teuebatur,
corrigat, roboret, vinum a»ro- conitrictus erat, dum nondum
vov, uti audit Athen. T. 21. — de praelii exitu conltaret. —
fiucntem, alvum folvcntetu. rerum Caefaris, obres Cael.uis,
Propne ftomachus laxatur, lan- eius victoriam ; graeca prorfus
guet, fluit. — 37. 3Jj. Par eilipfi ac locutione. Si proxi»
utique eft, animuma vino mis curam et metum iungas,
exhilarare, Caefare victori erit: metum , quein propter
potito. Cura et metus Lvaeo Caefarem fufliuuinms. Sed al»
folfitur, vino diluitur, abfier- terum di^nius poeta, fi quid
getur (ut cadus amara curaruin iudico. iluera ejficax IV. 12. 2u. unde
Tom. IL Nn CAR-
5 62 Q. HOKATIl FLACCl
C A R M E JV X. ?
{^Juum irt omnibus Jere, quac conlumeliofa projiant, Horatii carminibus caujjas ac rationes, quae acucndi ifjfijiyli evomcndacque bilis occajionem dederinb , /aiij dijcrte expojitas , Jaltem haud obfcure proditas animad- verlas ; tanta utiquc Maevium qucudam , quem pctit hoc carmiue , apud omnes bonos injamia laborajfc crc- dibile ejl , ut omnino legentium Jajlidio , tacendis iis, poeta conjuiuijfc videri dcbeat. Quac quidem etji uos ■plane Jugiant } haud difficulter tamen eas e verju J ir- gilii (Kcl. III. 90. Qui Bavium non odit, amet tua carmina, Maevi) expediri pojje arbitror. In quo quum infcetijfimi aetatis ijlius poetae notam Jerat, ijti autem homines uon Jolum iactantius fere arrpgam liusque induant ingenium ( quod ipjum iam boni cuiusque ftomachum moveat), Jed etiam, ut injipidae Jcilicet plebi Japere videantur, bonorum ingeniorum Jamam bo- namque exijiimationem arrodere Joleant ; recte mihi col- ligere videor, Maevium non Jolum injuljum verjijica- torem Jcd praejiantiorum quoque poetarum, Virgilii, Horatii et aliorum obtrectatorem JmJJe acerrimum, ideoquc a Nojiro hoc carmine mijere habitum. Vt enim honorum omnium rijum captaret, tragica quadam gravi- tate eif peregre, Jortc Athcnas, ituro, naujragium, mor- temquc mijerrimam imprecatur, iautijjimumque, Ji precum
Juarum
EPODON LIB. C. X. 565
fuarum rationem habitnrae effent, Tempejtatibus facri- ficium vovet. Jtque hoc ipfum , ne inhumanum jjoetae yectus iucufes, praeter inceffum totius carminis , abunde comprobat , Nojlrum ludum potius 31aevium dare vo- luiffe, quam veros animi fenfus protidiffe. Caeterum acerbitatem, qua fententiae tinctae funt, terribiliumf JMaevio impendentium , apparatu haud parum adiutam facile fentias , quamquam in hoc paullo luxuriantiuv poetae ingsnium animadvertas.
Sni J N,
£6-'j. Q. HOr.ATlI IL.ACCI
I N M A E V I V M P O E T A A/.
-LVJLala foluta navis exit alite, Fereiis olentem lYIaevium.
Vt liorriclis utrumque verberes lalus, Aulter, memento, iluctibus.
Niger
v. i. Vtinam Maevius, iter rnari ingreflus , tempciiatem gravifhmam experiatur, eaque obruntur! Votum boc, vide qiu: colorum ivaoyitx adumbra- vcvJt, quant.iqiie virulontia acerbnverit pneta. -— Navis jvluia retinitculis exit e portu, alturn pctit, folvit, ( quoii pro- prium liac dc re verbum ) mala alite , cncouciw cpw«/, in- aufpicato, infaufto omine, in- felix itcr factura eft ( contra in Prop. IV- i. 40. O tfuali ducta eji Dardana puppis uve , eft, quani profpera navi^afione ufa elt D. f-)> qunndoquidem (improfperae enim navigationis oaufla apoeta fubncctiputanda) fert, vehit Hlaevium, ob Mae- vium, quem vcbit ; in quo fta- tim mngna, amaritudo ineft. — olentem hirciui odorishominem. Alii tar.quam Rutgers. lectt. X. 10. carmina Maevii notari volunt, obfoietis verbis , quae auectarct, putentia ac fordida. Ouod etfi loquendi ufus ferat (Auctor de c.mf. corr. Eloqu. c. XXII. quaedam vero procul ar-
ceantur et iatn oblitterata et olentia caet. ), acerbior tamen videtur vitii corporis exprobra- tio, quamquam illud a nimia pinguedine (quod plenque v. 21. innui autumant) ortum fta- tuere nolim. Sed ipfo poeta iniquiorem Maevius expertiq eft Cruquium , qui lioc epitlie- to fe infulfum poetara , libidi- nofum ( propter v. 23.) timi- dum denique atque iniipidum ( proptcr agnam v. 24.) homiJ nem ab Horatio nolatum ar- gueret.
v. 3 — 3» Conflictuspluiium ventorum ( /JuffyofJLivot avsuoi Ilom. Od. IL 515.) foHcnnis poetis in gravioris tcmpciiatis defcriptione, quod ad nnturae Jeges non exigendum. lu hac autem, quum res ad fpeciales notiones revocanda erit , cum' variata per apoftroplien ftructu» ra pliirimnm fuavitatis habet, tum , quod cuique fere vonto, quas quemqin.- partes titeri velit, iniungit. Maiorem quoque vim habet praecipiendi formula, me» mento
JfPODON Llli. C. X. V. 1-8.
565
Niger rudentes Eurus, inverfo rnari,
Fractosque remos diirerat; Infurgat Aquilo, quantus altis montibus
Frangit trementes ilices;
Nec
mento, tui officii putato, tibi cuvaefit, hoc fedulo ages, quam optaudi, utinam. — utmmque navis latus , uavem utrimque iwIiwm , pulfes , labefactcs, convellas excitntis atque allifis jiuctibiis , attolle iluctus , qui laterum compngem difTolrant. Val. Fl. I. Q59. Iilam huc at- que Muc nunc torquens verberat Eurus. Nofter ovnatior, quod Bunii.imiiiin fn^it. — horridis, tnmidis, appoiito epitheto. — 5. 6. Ornatiflimi verfus ! Eu- rus mave conturbet, remosque ac ru.ientes aufernt. Eurus ni- ger , nub>s conglobans , ovc<£>«- f>) SvtXka (Oiph. Argon. 1180.) Val. FJ. II. 365. In- fequif.r r.i^er , et niagnis cum fratrihus Lurns intonat Ae°aeo. Forte tamen mnoij poeticum crit , li inngat niger inverfo mari, ab inv. mavi , jntcr ni- gros rraris tumultns invectus» tenebris involutus. Pro rnari commoto , tuvbnto gmvins clt inver.fum, a fundo verfum. Imis flagna refufa radis Yirg. Acn. I. 125. Id. H. 419. imo ciet aecuora fundo. Plii- Hpp. Tbeff. A'U. 2. (A. Bv. II. 2i /f) £»t ^«015 Norau tjuvir- <Io^>cu5v) xo^rcg, (k cs vtctxriuv
fjtvy^Zv f&vZune •^afxjxoc e:fvj(?su- •yaro, taroe b's t«; wkieSrtv tic ttka rrvraf cner. loco Vtdde ad- pofiro. Iioeth. Conf. Pli. IF. 3. 11. Saejie ferventes Aquilo ■prOcella» verfo concitat acquore. Cf. III. 17. 10. — 6. fractos- differat , ornate pro , franjjat, deter^eat Cquod propiumhacde rc. Vid. ad I. 14. 4*) ac differaty difiipet , per iluctus fpargat. Eimius «rpmi Non. II. 88°- ^'ia fluctus differt, difjuvat vifcera- tirn membra. Sravtuefv endeni de ve adhibuit Q. Cal. AIV. 503. Cf. Larnbin. — 7. 8- Aqiiilo fnmma vi in navem impetat. Infurgat poteft iimpliciter effe,
exovintur: fcnm fuvo-eie venti
c
dicuntnr, qni flare incipiunt, notiiljma loquendi ral:one. Sed fuavior et exqtiifilior imago exiftet, ii Aquihmem hofuli impetu navem invndeve, aggTe- dt co^ites, vevbo a lucta petito. Cf. Vng. Aen. V. 443. Sinnli phautafmate Africirs Icariis flu- ctibus lactatur I. 1. 15« Viv'- dius adeo ac fortius eii quam C;r. i-myj>(xsiv , iiricv.\\TZTii'j, quod (bllerme de ventis. Stimmam Aquilonis violentinm ivafyvbc explicaut ac repracfcntant fqq. : Quxntus frangit il.- h. quantus N 11 3 eius
$66 Q. HOKATII FLACCI
Nec fidus atra nocte amicum appareat,
Qua triftis Orion cadit; Quietiore nec feratur aequore,
Quam Graia victorum manus: Quum Pallas ufto vertit iram ab Ilio
In inpiara Aiacis ratem.
O
eius impetus eft, quum frangit, nota ratione. Vid. ad I. 2g.
convellit, eruit ilices. Exor- 2i. III. 27. 17. Orion triftis
nandae rer imagini augendaeque arvyvbs (Anacr. 15. 9.), ob
Aquilonis vehementiae infer- tempeftates, quas ciet.
viunt adiecta : altis montibus, v. 11 — 14« Nec auietiore,
quandoquidem lirmioribus radi- pacatiore , turbulentiori adeo
cibus arbores iis inhaerere, for- aequore fcratur , iactetur , ean-
tiusque ibi furgere creditae dem tempeftatem experiatur,
(vid. ad V. 12. 20.) tum tre- quam Graia victorum manus,
mentes, nutantes poudere ac pro- docte pro , victrix Graecorum
ceritate fua , altas , proceras. manus, Graeci everfa Troia do-
PofTis quoque iungere , tremen- mum redeuntes pertulere, a
tes altis montibut , quod quaefi- Pallade, Aiacis ulcifcendi gra-
tius effet pro, ftantes in monti- tia , excitatam. Haec ultima
bus. Sed alterum appofitius. vv. 13. 14. fplendide et ornate
Languidiua quoque foret, fi a poeta expoiita. Pallas iram,
trementes, concuffas, commotas qua in Troianos ferebatur, cum
acciperes, rn frangit fubiectum. ipfuum excidio (ujto llio ) ex-
Cf. CatulL EXIV- 105 fqq. fatiatam , convertit in Jiacis
impiam ratem, fluctibus iminer-
v. g. 1 o. Nec flclus Diofcu- gendo claffem Aiacis impii, pro-
roium appareut, in confpe- pter illatiun CafTandrae in eius
ctum veniat , amicum , quod templo ftuprum. De naufragio
navi atra nocte , nocturna tem- Graecorum ad cautes Euboicas
peftatedeprenfaefubveniat, quod facto, et, quam eins cauffam
quaffam ratem naufragio eripiat. poetae epici graeci faciunt , in*
Cf. f. 5. init. IV. Q. 30. Optati tempeftiva Aiacis Oilei libidino
inde Tyndaridae dicti Propert. pervulgata omnia. Vid. Ileyn.
I. 17. i£). Proeellofam noctem ad Virg. Aen. I. 39.
ukcrius declaraut , aua trijtis v. 15 — 20. Miram hnvoryrx
Orion cudit, ad occafum vergit, habet animo praecepta ac fpc-
ci.iUbus
EPODOS LIB. C. X. V. g-'20.
5 67
O quantus inftat navitis fudor tuis,
Tibique pallor luteus, Et illa non virilis eiulatio,
Preces et averfum ad Iovem: lonius udo quum remugiens linus
ISoto carinam ruperit!
Opima
ciaKbus coloribus vivide atque cam tragico vaticinantis fpiritu repraefentata naufragii facies, in qu.i maximum momentnm habct animi eius abiecti expro- biv.tio. Maevius pallet , eiula- latur, ad preces confugit, dum nnutae, fervandne navi intenti, ftidore diiHuunt. Idem plane color I. 15. 9. Eheu quantus equi<; , quantus adeft viris fu- dor ! caet. — quantus fudor inftat nautis, quantum fudabunt, laborabunt remi^es tui ! — pallor luteus, fubfiavus, color buxeus, qualis arquatis eft. Tib. I. $. q2. nimius luto corpora tingit amor. — 17» Ma non virilis , virum dedecens, mulie- bns ( ut muliebris luctus infra XVI. 39. querelae muliebres Claudian XVI. 270.) iila eiula- tio. Spectat buc Cic. Tufc. II. 23. higemifcere nonnuinnumn viro concefjum eft , idqut raro : tiulatus vero ne mulieri quidem. — i.'i. Onantis precibus obtun- des, fatigabis, Iovem averfum, COncife pro, q:ti tamen nullum fui rationem babebit, preces iuas afpeniabitur, nota loquen-
di ratione. Vid. Brunkh. ad Tib. III. 3. 28- — 19. 20. fi- nus Ionius, h. niare Ionium in finus curvatum (ut Calabri Ji- nus I. 35. 16.) turbatum, pro- cellofum , fluctus maris Ionii JSoto agitati , pro quo ornatius eft, remugientis, refonantisNoto. Cf. IIT. 10. 6. udo, vyqhv a&vri
(Q. Cal. IV. 4;;G.); o//p?e« 1 '*™?Xtf (Orpb. H. LXXXI. 3.). hqcGi-qw (Oppian. Cyneg. III. 497. ) , epitbeto pro rei atro- citate minus efficaci. — curi- ndm ruperit, navis compagem folverit , navem diffregerit , ut fvj^ffe/v gr.
v. 21. Quod fi naufragio ifto interieris, voti compos factus lauto facrificio nie exfolvam. Sententiam amaritudinis affatim babentem vide quomodo acue- rit poeta ! Non fimpliciter optat mortem eius, fed ut corpus eius , in litus eiectum , avibus marinis praedae fit. Si -praeda opima mergos iuveris , porrecta in litore, docte pro, fi corpus tuum poi rectum , in litus eie- ctum, ibi iacens, iucundara Nn 4 mcrgis
5^8
Q. IIOKATII FLACCI
Opima quod fi praecla curvo litore
Porrecta mergos iuveris; Libidinofus immolabitur cnper,
Et agna Tempeftatibus.
mergis efcam praebuerit, pr.ie- dae iis fuevit , ab iis devoiabi- tur. Ornarum opima et iuverik fore ad INTaevii pinguedinem trahunt, quod fune vim ali- qnam fententiae addit. Simpli- cins tamen ftierit, de lautiore pnbiilo, qjtod raro mergis con- tine,.it, accipere. — porrecta iti lit. , ornatius qnam proiccta iu litore, qiiatenus extenfum cad.tver iacet. Caeterum quum Macviitm triitiilimo mortis ge- rere pocta afiectum vellet, in mergos , qui fepultnrae cadaver eius fubducerent, incidit, in
Jittoralibusplagis commorantes ; qttamquam eos cadaveriua abs- titiere conflet. — 25. 24. Tern- peiiates relig,iofe cultas fuiffe faris ex Ovid. FaJt. VT. 105. conliat. Vid. ibi intpp. et ad Virg. Acn. V. 772. Adde Tabrctt. Infcr. VI. p. 461. Jignact qnam et Viiii. 1. 1. ponir, caprum immcdamimn ad- iungit poeta, quo coufumma- tior votis fuis exitus eifet; ni- liil amplius. Argute alii, epi- theto capri perpetuo (libiJino- fus) in transverfa rapti.
CAli-
r.poDOxN i.ib. c. xl 5G9
C A R M E N XI.
JRGFMENTFM.
Hjt argumenti ratio ludicra, affectatiorque atque obfcu- rior fubinde fenteiitiarum enuntiatio facile fulcm fa- ciunt, graecum poetae, quod nunc preffe nunc hberius exjirimeret , hoc carmine exemplum ante oculos fitiffe, omninoque illud inter prima eius, graecos latinis redhi- bendi numeris, referenda effe conamina. Lycifci ( quod ipfum Jlatim graecum nomeu eft , a Lyco fortc, Alcaei amafw , deminutum) pueri delicati, quem amaret, ar- rogantia ac fuperbia (v. 2.6.) iniime commotus poeta inculat, dolenterque apud Pectium , fodalcm fuum, profitetur miferam fortem fuam , quae ipfim , discuJEs, quae vel ipfe fortiter ceperit , vel amici fuggeffcrint, fanioribus confiliis atque obiurgationibns , continuo amoriSf idque parum projperi, laqueis irrctiat. LLxpli- cat adeo poeta hoc cariuine aejlnm animi fui, amoris igue incenfi, iucertisque coufdiis pexturbati; atque in hoc, egregie prorfus defcripto , maxitrta horum vv. laus continetur. De Pectio egregie, ut fofet, hariola- hir Sivrins, homo putidc doctus.
Nn 5 A D
57° Q. UORATII FLACCI
AD PECTIVM.
-tecti, nihil me, ficut antea, iuvat
Scribere verficulos Amore perculfum gravi:
Amore, qui me praeter omnes expetit Mollibus in pueris aut in puellis urere.
Hic
v. i. Cum exordio compara praeter omnes, unum omnium,
Noftvil. 19. g fqq. et infra XIII. folum expetit , ex omnibus de-
6 fqq. Adde Propert. II. 15. ligit, quem petat, invadat, quo
53. me nec cura thcatri , nec collineet, Meleagio aliisque fre-
tetigit (Jampi , nec mea ]\'Iufa quentato phautafmate. — 4.
iuvat. Nihil me iuvat , ovbsv urere , ut urat, pectus meum
/xsAs< //oi, taedet inm ( nt IV. amore puerorum ac puellarum
1. 31.) poeticis ftudiis vacare, inccndat, eos me amare cognt.
non amplius delector iis , /1mo~ Vrere pro , amore inceiulere,
re perculfus , "E^wtj ix.-rXyyilc fatis pervulgatum ; ut ribull.
(veluti Eurip. Med. g. et paf- IV. 2, 11. Ovid. A. A. I. 23.
lim), attonitus, y.aroy_oc t% et paflim. Sed virtutem locu-
"EfuuToj, pro vulgari, amove tioni conciliavit ftructnva poeta.
correptus, diftrictus. Multo Ovid. Met. VII. 22. (Juid jn
euim magis poeticum eft, ii hofpite regia virgo ureris. Si-
Amovem Deum cogites, hocque milia funt nrdeve, fufpiravein
fequens verfus poftulare vide- aliqua, de quo loquendi genere
tur. Anior gravis , bsivoc, papi/f rnulti funt Pafferat. et Burm.
Btoc (ut Theocritus et alii), ad Propert. I. 13. 7. — mollU
gvavitev inltans , uvgens. Sicut bus , airo>ko7c , delicatis.
antea, quum ab amore immu-
nis effem. Monendum hoc pro- v. 5 fqq. Ex continuis auiori-
pter Cruquii ineptias. Scribere bus fuis Inachiam poeta ponit, verf.cu.los, contemtim de fno maximam fundi calamitatem, ftudio poeta, quod iam nihili gravifum6rumque cvuciatimm fnciat. Saltem probabilius hoc cauffam ; unde vix expeditus in Gefneri comniento, verficulos ad Lycifci denuo eaffcs deciderit. nietva lyvica bveviova tvalientis. Hic tertius Deceinber , tcrtia — 3. Amore graviter repeti- hierus , annus eft , ex quo Ina- tnm ut infr. XIII, 6. — me chiam amaie dchi. Fro eft,
quatn
iPODO?J LIB. C. XI. V. 1-8 571
Hic tertius December, ex quo deftiti
Inachia furere, filvis honorem decutit.
Heu! me, perurbem, nam pudet tanti mali, Fabula quanta fui ! conviviorum et poenitet,
In
quam delecto omatu, ratione get, placet, minime ifta curat.
hiemis liabita : Jilvis honorem, Tibull. IV. 7. 9. peccaffe iuvat ;
ornamenta fua , folia decutit, vultus componere famae taedet ;
privavit iis. Virg. Ge. II. 4°4' cum <Hgi>o , digna fuifje ferar),
Frigidus et Jilvis aquilo decufjit pudet, amorem in conviviis
honorem. Senec. Med. 7 15. Aut prodidiffe atque evulgaffe.
rigida quum iam Bruma decuf- Vtrumque iimiliter coniungit
fit decus nemorum, et nivali Propert. III. 23. 16. et 21.
cuncta conjtrinxit gelti. — Ina- Nunc demum vafto fefji rcjipifci-
chia Jurere, iTrifxtuyvevixi (ut mus aeftu rifus cram po-
Lucian. Dial. mar. I. p. 2QQ.), fitis inter convivia menfs , et
efficax verbum in fummo amo- de me poterat quilihet effe lo-
ris aeftu declarando. Caeterum quax. — qnanta fahula fui !
furere, infanire aliqua, non quantam apud populum infa-
minus frequens ftructura eft, miam fubii, quam liniftros pu.
quam ardere in aliqua, ali- dendo ifto amore Tumores de
quam. me excitavi! Ovid. Ani. III. 1.
2 1 . Fahula , nec fentis , tota
v. 7. Animo ab infano Ina- iactaris in urhe , dum tua prae-
chiae amore recepto caftigat terito facta pudore refers. Pro-
iam fe ipfum atque dementiae pert. I. 5. 25. Quod fi parva
accufat poeta , qui indigno ilii tuae dederis vejtigia culpae,
amori (erat enim Inachia avara quam cito de tanto nomine ru-
puella, quae auro amorem mor eris. Idem II. 16. 21.
venderet), fuccubuerit, inde- Septima iam plenae deducitur
que, quum celare haud potue- orhita lunae , quum de me et de
rit, fe amicis ac toti adeo po- te compita nulla trccnt. Al po-
pulo deridendum tiaducendum- poltutto favola fui gran teuipo,
que praebuerit; quod animi hu- mellitus Pctrarcha p. 11. Plura
mam naturae, faniora fequen- vide apud Lamb. — pudet tanti
tis, confentanenm eft. Iam mali, poteft effe : pudet , Ina-
vulgnris rententiarurn ordoerat : chia infaniiCTe, eam deperiifh:;
Pmlet iam , fabulam totius ur- rectius tamen videtur: fabnlam
bis fuilie (nam amor, dum vi- V^bis fuiffe, pudet tantae in-
famia ■■.
572 $• HORA.TII FLACCI
In queis amantem et languor et filentium Arguit, et latere petitus imo fpiritus.
Contrane lucrum nil valere candidum
Pauperis ingenium querebar, adplorans tibi ;
Simul
famiae. — PenmitebaiHtiTithxTa yao kcay.ovesv, v.a) hvvrxn,
JiOn tain conviviorum ipforum, v.xi rt v.otry(tftc . if&krrs, yj»
quam qiiod amorem fuum variis G$tyy^Sitc ow sp.zvt Cri<pecvoi. jnodis detegerent, a convivis
cxagifandum ac deridenchim* v. 11 fqq. Repracfentrfl inm
Vim igitur fententiae quaere in animi fni, qualis tum fuerit,
adiectia: in qucis amantem nie faciem poeta , amoris aeftu pa-
arf;uit, amorem meurh manifeftis riter atque indignatione pcrciti.
fignis prodidi , idque languore, Vigorem ac venuftatem lmic
aej>ritudine animi, omnem con- tabnlae addit rei tractatio , ad
vivii bilaritatem a l'c repellente vivum h. ad animi humani na-
( Ita languens cor Ariadnac tri- turam plane delineata. Gene-
buit Catull. L.XIV. 99.); qno ralins erat: Fatebar tum menm
et pertinet filentinm ; maxime tibi amorem , bene potus. Sed
quod medium fernioucm ab- fpeoiali, quem amor funs infelix
rtimpit. Cf. IV. 1. 55. air /«- ipfi fuggereret, colore poeta:
cunda -parum decttro inter verba querebar adplorans libi , cum
cadit Ungua flentio? Dcnique multis lacrimis apud tc conque-
fpiritus imo latere petitus, fufpi- rebar, indignabar, candidum
rinm alte ditctum. Caliim. Ep. pauperis ingenium nil contra lu~
XI. V. 1. lkv.oc «X*v 0 %tho% crum valere , hominem paupe-
i\iv3*vtv ilc avf/jrjcv irvi~fA*ota rem cum animi fni candore,
cry\j'tMv , zlbsc, avqyaysro. Ap- probitate, maxime fide, con-
pofite ad totum locum Plaut. ftantia in amore oftenfa, nihil
Cifteil. I. 1. 56., quid cedo, te porfus valere, nifllam eius ra-
cbfecro tam abhorret hilaritndo? tionem habeii contra lucrum,
— hoc fis vide : ut petivit quod e beatioribns amatorilms
fufpirium alte ! et pallida ts : Jnachia faceret, contra divilias,
undemox(v. 70.) coucludit: irmnera rivalinm fnorum , h.
amat haec n.ulier. Spectat rtiam me panperem at fidtrm aniato-
h&c Afblepiadae c. X. (A. Br. I. rem Iticupletioribus pofthaberi.
£15. olvoz eowroc zkiyyoc. i»av Sed acuit orationem exclarratio,
iwevfjttvov viP-iv yvvff&v <xt iroA- ct nil vaJere pro , nil valeat,
>.o/ Nixane^jjv ■xgoTsestc. Sx.at praeciaie commotum poetae ani-
nnim
spodon Liu. c. xi. v. 9-1 6. &7|
Siinul calentis inverecundus Dens
Fervidiore niero arcana prornorat loco.
Quod fi meis inaeltuat praecordiis
Libera bilis, ut liaec ingrata ventis dividat
Fonien-
mum decfit. Vid. fuprand VIII. 1. Notatur autem inachia tan- qunm avara , rnpax puella. Ad fententiam inudant Anacreontea : ffsijavj, Tpo-rc; iraTUtTcii, txpyvoov fxivov fi).£Trovav. Alia , quae panpeies aniatores prae diviti- bus commendent , adnumerat commoda Tib. I. 5. 61 — 6. — 13. Simulac plus paullo ad- ruberam , vino incenfus. Haec ornatifhme poeta. Bacchus f. vi- num arcana cale.ntis amore, h. mea, amoiem meum , quo iam fatis calerem, mero fervidiorem factum, auctum, incenfum. loco ftio, quo tes;i oportuerat, h. ex intimo pectoris jiromcvtrat, proturbaverat, propalavevat, h. me eum eloqui coecerat. Ifinc imei ecundus , qui verecundiam abftergit , taccnda proloqui iu- bet. Aliter ideni verecundus audit I. 27. 5. Achill. Tnt. II. 3. Ejwj- Ss k«< Ativvcoc — \f vyv,v *i«~«5"X5VT€* s J* /*« 1 v 0 u- C 1 v 1 1 g a. v a t c y_v v t i <x v , o /uiv x«i'wv «i)t>)v tm rvv/jStt tvo),
0 bi T 0 V 6ajV l17iXK«'il|U8
<P a p w v. Hinc eivsg tr.^Ttc iXtyxo- in Afct.piadae c. i. De vino, atcani ptodigo Eratofth. I. 5. (Ai Br. 1. 477.) f" W K*< y.sxfv^tv.* (paivn fi;7ci£iv,
svt o' *v5pwv xavT tTtv.-»^g vcov. Appolite.ad fentcntiani Meleag. LVIf. 5- (A. Br. I. 13.) dc. Bao ho : iv iru^t yiWxD-sic <rrt<p- yag ifikcyct. riv iv Eo.vti — . >; icpobiTac s(pu<;( Tsat 0 oqyta. ■Ar-VTTitv avbuv , sx(p«tvs/v Taf^a G"j vUv s&sAsij.
1;. 15 — 15. Sententia lio- rum vv. paullo impedidor, maxime propter ingrata fortwn- ta, cjuae qualia h. 1. imt, q uum tam amplae notionis fit voca- bulum, vix explorate dicere habeas. Scholl. fomenta expli- cnnt, querimonias , fatis docte, et t.Z huec , quod manu quafi ad fuperiora, querelai um pilena, ducit, admodum convenieuter. Nec dubitandum, querimonia*. iomenta dici polfc, utpote quae, alieio in doloris focictatem vo- caiu, aegritudinem minuant, vel quod omi.ino animus, dolo- re oppreffus , evulgando eo fe levari fentit. Exempluin vidc in Propcrtio de Cynthia que- rente I. i{j. Nec impediunt au- iecta : ingrata vel per fe , vct, quibus niliii proiickur, et: vuinus nil malnm Levantia, quae amom cruciatus p.ium levAnt, quae milerum folatiuni praefcrent. Viid-»
574
q. UOKATII FLACCI
Fomenta, vulnus nil malum levantia;
Deiinet inparibus certare fubmotus pudor.
Ybi
Vnde fententia totius loci fatis concinna evadit: Si aliquando ira ita abripiar , ut queri ani- plius taedeat , quandoquidem iftis nihil promoveo , dejinet imraribus caet. h. non amplius puj.;nabo cum rivalibus meis, deferam puellam. Cruqu. in orunes partns fe, Protei inftar, vertit, neque tantillum fani ex- tricnt. Paullo meliora, quam- qnum haud magis probabilia, babent Lamb. ac Torrentins, quae ideo afferre nihil attinet. Equidem fomenta latiore fenfu h. 1. accipi oportere exiftimem, et quidem de omnibus iis, quae amoiem nutriunt, excitant, amori novos ftimulos fubiiciunt. Iam quum Horatii amor in puel- lam nvaram incidiffet, quae di- vites amatores potiori loco ha- beret, ipfe adeo eam in fe fu- perbam experiretur, hoc ipfum erat, quod novos ei infiftendi propofito fuo fubdere ftimulos, et ad faftum puellae expujjnan- dum, rivalesque, aquibus vinci pudor erat ( v. i8-)* amolien- dos eum inftigarct. Fomenta adeo cum acumine h. 1. indigitat in- iurias puellae, quae poeta ex- clufo (v. 51. 52.) alios ama- tores admitteret, quae ipfi ta- men pro fomite atque incita- rnento effent, ulteriora tentan- di, adeoque in amore pcrfeve-
randi. Noti fatis graeci vv. : vfiotc sqwraq ikvift' /xaryj obt /aZSos ixXarai' vf&Qtg "/t/>)V sqsSsi /xakXev iqwfjLavcqv. Ouod enim datur ex facili, longum male nutrit amorem. Ovid. A. A. III. 579. cuius omnino praecepta hac de re vide fis. Hinc ingrata, molefti amoris aculei, quatenus non ex mutuo amore prov eniunt, fed ex obiectis potiundi eius difficultatibus : ideoque txsjij- yyrix&t; fubiungi puta vulnus malum , infelicem amorem 721/, y.olt ouhev , miuime levaniia, iuvantia , nihil omnino ad le- niendos amoris cruciatus affe- rentia, quod alias a fomentis exfpectari folet. Egre^ie huc facit Lucretii locus (IV*. X054 fqq. ), unde Horatium profeciffe admodum probabile eft : Sed fugitare decetjimulacra et -pahula amoris abfterrere fibi, atque alio convertere mentem — — nec retinere femel conceptum unius amorem, ct fervare iibi curam , certumque dolorem, Vlcus enim vivefcit, et inve- terafcit alendo, inque dies glifcit furor, atque aerumna gravefcit, fi non vrima novis conturbes vul'
nera plagis aut alio j>of*
fis animi traducere motus : quo- rum ultima itidem cum exitu huius carminis plane conve- niunt. Atque ita tandem de fen»
EPODON LIB. C. XI. V. 17-20. 575
Vbi liaec feverus te palam laudaveram,
luiTus abire domum , ferebar incerto pede
Ad
fententia loci tutius ftatuere li- cet, quae haec eft: Quod li ali- quaiulo iia excandelcam , adeo quidem, ut aerumnis atque dif- ficultaiibus , quibus hactenus rne ad amorem perfequendum excitari pafTus fum, non am- plius movear, iuiurias ulterius perferre pigeat; certo apud me conltitui, amorem iltum mif- fuin facere. Conf. omnino infra XV. 12 — 16. Rcftat ut de ora- tionis ornatu, qui nonuno loco in transverfum VV. DD. abri- puit , paucis difpiciamus. Pro, fi ira mea exarferit , docte eft, bilis inaefiuat, ^esi , vTf^(ikvii, exundat praecordiis , cor tumet bile; vid. ad I. 13. 4- Adde Davif. ad Cic. Tufc. I. 9. p. 18. — libera , quae fibi non tem- perat, omnem animi moderatio- nem excludit, non amplius gra- viori amoris affectu retinetur. — - ventis dividat , a ventis di- ripi finat , non curet. Vid. ad I. 25. 20. et I. 26. init. — vulnus , de amore, pervulgato loquendi ufu. Vid. ad I. 27. 12. — malum cum vi, prc- pter parum profperos eius fuc- ceiTus. ■ — 19. Definet impari- bus certare fummotus pudor, ego, fubmoto pudore, deliuam cum imparibus , k. rivalibus quibus impar fum, me poten- tioribus , contendere, ego kaud
erubefcam , palmam ipfis conce- dere , adeoque priores partcs eos apud te habeie iinam, quod ipfum moliius atque urbahius eit, quam , te relinquain. Pu- dori antea erat Horatio , rivali- bus cedere, fe , omiffo certami- ne, victum fateri. Poflit etiam fubmoco pudore accipi , victa verecundia, animi moderatione, qua rivales kactenus tulerim. Impares quoque interpretaii li- cet, amoreni kaud convenien- tem , kaud mutuum, ut eene- rali fenteritia poeta ufus fit pro: definam eam amare, me non redamantem. Sic par eft XV. 14» et quaeret iratus parem. Sed praeftat ad impar f. ini- quum cum rivalibus certamen referrc.
v. 19— -22. Vbi haecpalam, coram te laudaveram , koc con- filium ceperam, koc fequendum ftatueram, feverus, ferio, animo ad id obfirmato. Laudamus, quae ex duobus elig;imus, prae- ferimus, noto loquendi ufu. Vid. ad I. 1. 17. adde Pind. 01. 3-. 73. Male ad laudabile poetae propofitum trakunt. — - 20. iuf- fus , admonitus a te , UK knius rei experimeutum darem , re, quae dixiffem , comprobarem, itaque e commiffatione (nam inde ad amicaxum doinus fe con-
57«*
Q. HORAill TLACOl
Ad non amicos lieu! mihi poftes, et lieu! .
Limina dura, quibus lumbos et infregi latus. Nunc, gloriantis quamlibet mulierculam
Vinceremollitia, amorLycifci metenet:
Vnde
conferebant bere poti , quod c Propertio et aliis fatis conftat. Plerique Horatium e Pectii do- mo prodeuiuem fingunt) do- mum reeta abirem , ecce ! ani- mo ltatim fluctunbnm, et in ifta haelitntione, animo qudiuumvis reluctante ferebar ad Inacliiae ae- des. i'ns iiuertus, quatenus ipfe animi inccrtus , dubius erat. Virg. Cir. 171. in eadeni re : JVIultum illi incerto trtpidant vejiigia curfu. Ita qutfque a Propert. II. 4. /1. Et crej:itum dubio Jufcitet ira pede , pedem dubium dici fibi perfuadebat Broukh. cum aliis. Sed ibi eft pts infiabiiis, utpote hnminis irati, prae ira terram pulfantis, ac toto corpore contreniifctntis. Poflis quidem pedem incertum pTO iniiabilern hactenus accipere, ut pro anioiis figno habeatur (Rufin. XX. 1. oir A. P>r. II.
3Q5* «fVETrOK TOV {j»WT« MiA/ff-
ciag , akXoc ro Ccv/Jia xsy.cjaytv — v. ai fi d c 1 c; ocaTOiTtsveot ncxi dcraTo; acS/j.arog opfxyi), fitqne fenfus: ferebar incerto pede. , trepido, qui redintegra- tum meum amorem argueret ; fed aiterum finiplicius. Ad cbria poetae vejiigia ( ut Propert. I. 3. 9. vocat ) , quae nou fuum
officium faciant, a plerisque trahi videas , parum venufte. Ad fententiam Tib. II. 6. 13. luravi quoties , rediturum ud Li- mina nunquam. Cum bene iuravi, j?es tamen ipfe redit. Et Prop, I. 19. 59. lltro contemtus ro- gat , et peccajje fatetur laefus et invitis ipfe redit pedibus. — — pojies non amici, et Limir.a du- ru , amori meo partim favemia, difficilia, pvopter doininam afperam ac ditiicilem, quae IIo- ratiuni non admittoret, econitaii- ti poetarum eroticorum loquen- di ufu. — 22. Ad qtiae iacui. Haec fignate poeta. quibus iu- fregi, in quibtis nttriri /. et in- tus , de duio cubili, et quod faepius lioc infortunium ipu accidiffet.
v. 23. Nunc , amore ifto vix expeditum mc JLycifi amor tc- nct , »yti , amore eius teneor, nhihtfjuti ; cui refpondet e.xpe- dire v. 25. Notae amoris com- jjedes, vincula, laquei , retia et fic porro. — Lycifci , pueii molhfhini , delicatuli. CLoria- tur , ex victoriae notione, pro, qui vincit mollitia, mollior eft muhercula. lorte tarnen cuni vi, qni iactat f e , fuperbit iita moliiiie; unde aiTO£riiuia eins
* D
adver-
epodon lib. c. xr. v. 21-23. 577
Vnde expedire non amicorum queant
Libera confilia, nec contumeliae graves;
Sed alius ardor aut puellae candidae,
Aut teretis pueri, longam renodantis comam.
adverfus fui cupidos ; appofite ad contumelias v. feq. Cf. III. 2o. extr. — muliercida auget roollitiae notionem. Sic Verrem Cicero impuram intcr viros mu- lierculam appellat Or. H. 192. —— Vnde , ex cuius laqueis ex- pedire , liberare , me m-queant amicorum libera conjdia , h. amici , quanturnvis fatis libere ac graviter cafti«ent ifium amo-
o o
rem , me inde feveriori admo- nitione revocare conentur. — expedire nt I. 127. 24. — libera conf. ut liberrima indignatio h. libri c. IV. 10. liber amicus Serm. I. 4« ^2* Ad fcnten- tiam Menander apnd Stob. Grot. p. 265« fyvcsi yao sct Esnj tou vciSiTOvvroi; K«j(pcv. ' Cf. Propert. I. 1. 25. — contume- liae graves , vfiotg fafius , faili- dium pueri acerbum, moleftum.
Nec me contumeliae lajfant, ea- dem de re Petron. c. 15(5. Fere cum proxime anteceuentibus coniungunt, et contumeliaa amicorum intelli°unt, quas ta- men ab Horatii amicis vix ex- fpectares. — 27. 2Q. Sed, taJji» praeterquam , nifi alius ardor, novus amor. Vide Lucrctiana ad v. 16. — pueri teretis, rtonvoZt tencri, mollis. Male Scholl. obefuli. — — longam comam re- nodantis, nodo nonadftrineentis, cuius conuzhumcris involitat, uc de Ligurino IV. 10. 3. tw ritv ■xkoxauiba (pooiZvrog , de Ilyla Theocr. XIII. 7. Sollennis autem comae longae, idque folutae iu puero delicato mentio. Cf. III. 2o. extr. Male de coma in no- dum collecta cogitant Scholl. et intpp.
Tc
II,
O..J
573 ^>. HORA.TII FLACCI
C A Ji M E N XII
ARGV MENTVM.
v«
irvlenta, ArcJiilochioque felle amariori malediccndi pctulautia, tptam gcuuiuam JNofi.ro in iujectandis vctu-
dixeris, anuui quandam (Canidiam praefert Cod. Dlaud. parum prohahiliicr : nam huius nomen, quodpa- ucre amat , firubi iu cam injiirgit, etiam hic haud dc- Jiderari pajfus fuiffet) pudendae ai ea molliliei aci tus poeta hoc canuine projcindil, in fummamque fajlidio plcnae turpitudinis , tum fiusitiofae atque pro-
iojae Uhidiuis injamiam quaejil ijfimis veihis ac lcu- tculiis adduccre lahorat. Atque iu hoc ipjo , in i/uo ulcijcindi Jlndio abreptus peccavit lloratius, praccipua carminis virtus quaerenda eji. Caelerum curu Quiucti- liauo, ab Iloratii quibiisdam intcrpretandis rcj ugicnte, lilentcr in hoc carmine JeciJJernus , Ji animo nojiro ob- Jcqui Ucuijjct, quamquam oruuiuo iuteviperantivrem Juruc Ucetltiam miuus iujidiojam cajlitali exijiinicrn, qui/m meUitis verborum globulis couditas nuptasque talium dejcriptiones.
Ouid
EroDON i.ib. c. xir. v. i-4- 579
i^uid tibi vis, mulier nigris digniflima barris?
Munera cur mihi, quidve tabellas Mittis, nec firmo iuveni, neque naris obeiae?
Namqtie fagacius unus odoror,
Poly-
r. x. Grnviffima fiatim ob- BufFono audiunt; in quo adec
tio; quid tibi vis? quae te libidinis effet notatio. Sed i°no»
ir.temperiae agitantt fatittfiUja ej? ta Romanis ifta appellatio. Cae-
exfollenni 1'orrnula. Nnlter Serm. terum eadem vi Priap. Lll. q.
1.2. 69. Fr»p. I. 5. 3. ipuidibivis, Ad vartem veniet falax c
infane ? Iam Varro Atac. npud nihilo deterius mutonimus. —
fcJon. l.i^fj. Ouid efk, quod la- nigris , cineiei coloris , foedi»
tras ? quidrabis ? quiil tibivis ? Ti afpectu. Turnebua Jimen inde
<ra,- vcoifiioe (poii/atc ; in Arciu- Barros, b. uorninesintelligendos
.loehi fragmentQ apud llephaeft. Itatiut, qui B...10 fnnt iimiles,
p. 70. "Alinus beneGefu. „perdis quero deformem etnigrum fuif-
operam : nam uihil proficies. — fe cogit exSerm. I. 7. 3- parum
tnuiier, contemtim, ut Propert. docte. — 2. Sequi debebat:
III. 25. 1. Falfa ejt ijta tuae, qiiou meos amplexus expetas,
mulier, fiducia forniae , et pai- me follicites , iuvenem nec fir-
fnn. — dignijjima barris, digna mum nec caet. pro hoc ftatim,
quae rem habeas , fubiiciaris quibns pelliceret atius Horatium,
elep!.antis, ciun ob formae, qua ponuntur munera (vid.v. HQ.)
eos aequas , foeditntem (uti re- et tabellae , quas miflitaret, ar-
cte Scholl. Cruqu. ), tum maxi- doris eius intcrpretes. Cf. lu-
nie, quod animali ifti luculenta ven. IX. 56. — "J. nec firmo,
admodum natura lit. I )e barris fatis valido ad praeftanda tibi
elephantis b. I. cogitari debere opera, ad explendain tuam in-
dubitare non iinunt barrire, bar- fatiabilem libidinem. — naris
ritus , quae propria foni ipfo- obefae , quae prae pinguodine
rum vocabula funt. Monboildo odorandi vi deftitutae fint, quae
tamen de Orig. et proereffu foetore tuo non graventur.
T. I. p. 276. ed. 2. et nu- Pingnedo enim fenfuum aciei
per Goldfou on the Paffage bet- obciTe cre.iiia. Ita aures obefas
ween the Atlaniic and pacifio Calpurn. Ecl. IV. i.fo- QpponU
.. p. 116. gemts umiorurt) acutis v. 12. eiusd. carminis b.
iguut, qui quidem barri delic.itis, fubtilibu9, uti naret
O o % acutas
,'U)
Q. HORATII FLACCl
Polypus, an gravis hirfutis cubetlilrcus m alis,
Quam canis acer, ubi laLeat fus. Oui fudor vielis et quam maius undique mem-
bris Crefcit odorl quuin, pene foluto,
In-
cu-n-.at Nbfter, quamquam me- ■ ice, dixit Serm. I. 3. 20. Pervulgata inde ad ingeniurn ohtufum translatio. — /j.Nam-. que unus ornnium , /a^acius
mai>is odorvr , multo fa"acior
o &
funi in odoraudo, tr.m fa^ax fum , nt facile deprehendam, me non lateat, utrnin pcfypum r.n hircunt olens. Igitnt ntraque hac nafornm pefte anum labo- rafle credi vult poet.i. De po- lypo nares maxime infefiante vui. Celf. VL $ Athen. VIII. 34p. et Pollux VII. 15. llir. cus rubat in cdis , fuaviter pro, alae hircinum odorem emittnnt, iinlar lurcorum foetent: qui odor fimpliciter hircus poetis dictus. Catull. LXIX. 5. Lao- ilit te quaedam mala fubula, qua tibi fcrtur l alle fub ahirum trux habiiare caper , ad ciuem locum vid. I Joeriiijr. Adde Intpp. ad Petron. i2Q. — G. canis acer naribus ( uti ple- bahet Ovid. Met. VII. ) , fagax, — ubi lateat fus, latibuium fuis. Cf. III. 12. 10.
v. 7 — 12. Importunifiimae liLicihus auum, vide quam
tva^yZ; reprsefentet poetat Qui judor et quam malus odofi crefcitmvmbris, docto pvo, quart» tum ir.gravefcit odoiis foedit.is, diflluentibus fudore artubus l quaiitum foetorem exfudanl vnembra eius , qnum caet, — - vietis, fenio pntvidis , fiaccidis. — 3* Qimm illa yeue /clutot otivwala ad finenv perdnctaj opeve peracto, necduin tameu fatiatfl fedare, reftingaere cupic indomitam rabicm, libidinem fnam inexplebilem. Defcribii auum v.-aS-Liciri^ovffav f. keknfrii ^ovcav poeta, fecntus Archilo- cliiiin, cuins fragmentnm habet ScUol. Eurip. Mcd. 679. /\t ■KhGn h 0*1 ffryv S7t a av. 6v h. t^nrira^tt, fxv)^o'lig rs /i*>)po7j
. Solipater II. 5. (A. J;r.
!• 5°4' ) *) Y*? vx>yvegffffi /-te- aov bta{iae<x pLS TOffeiv vjvvsV inXtviung rov Ywirqibz; hoXty^cv. Epigr. CXCII. (). (Anthol. Burxn. T. I. p. 655. lccto pem deat ilia mco ; nec pudeat quic- quavi; fed me quoque nequior ipfo exultet toto non tv... loro. Cf. Priapei, XXV. 5. /(. Miilto autem efiicacius ad denoj tandarn anus rabiofaiii iibiuinein
EPODON LIB. C. XII. Y. 5-1-2.
581
Indornitam properat rabiem fedare; lieque illi Iam manet liumida oreta, colorque
Stercore fucatus crocodili; iamque fubando Tenta cubilia, tectaque rumpit
Vel
eft, fi p. folutum intelligas refo-
ltitiim, languidum, qu.im para-
tum, expeditum t$ og rix itynobi-
ctcx, quod Lamb. et Dacer.
voiebant , iaudantes hanc in
reni oraculum Ae^eo ab Apol-
line datum apnd Enrip. Med.
67q. ocay.oZ fxs tov xpoJj^ovra: \x v)
J.uffai -rrihoc. Scbol. Cruqu.
eviratum interpretatur, liaud
ma!e. — Rubies indomita, libi-
do qtiae fedari, fatiari nequit.
rcnv.ii. c. 55. Tollat pedes in-
a iajlrato extraneo. Male
ad iitum locum Wernsil. in
Poet. min. III. 6g. — q fqq.
adeo quidem, ut totum e/^yfjax,
quo fatifs incruftata cit, deiiuat.
Ouo minus quaeiita hacc rugo-
fae eius peliis notatio videtur,
acerbior atqne aptior eft
?d propndiofae vetulae irangi-
ltem omnibns numeris abfol-
venda.m. Creta iuducebant fa-
mulieres, ut riii>,.'>s abfcon-
; , et candorrm <renis con-
ciiinrent. OviJ. A. A. III. iqq.
Siitis et inducta ■ auae-
J et Martial. VIII. 53.
»7. Craffior in facie vetulae ftat
llue. Adde eiusd. VI.
■ alibi. Cf. Piin.
V. »6.. I.im fir.ulameiuo
.0 illiui fokbant f uci » a
quibus genae colorem ducerent. Ex ltis poeta memcrat crocodiii fterctts ; moJefiias in facie er.a- r tolleas, itixta I'iiu. XXVIIT. 8- Cf. Ciementis Pae- dag. III. 240. a Victorio V. L. XI. 4. et Lamb. landatum. Sen- teniiam iliuftrat Petron. c. 23. Super inguina mea diu multum- que frujtra moluii. Perjluebant per frcntem fudantis acaciae rivi, et inter rngas malarum tantum erat ( f . elThixevat ) cretae , nl ■putar.es detectum parieterfl uimbo laborare. Lainb. et Doufa com- moilo laudant Plaut. Moft. I. 3. 117 fqq. ifthnec veteres, quae fa ungusntis unctitar.t , interpoles, vetulae, edentulae , quae vitia carports fuco occulunt ; ubi f» fudor cum ungueniis confoc iavit, illko itidein olent , quafi quum una multa iura confundit coquas. — creta humida , liumefacta, liquefacta fudore , non illi ma- nct , defluit. — color fucatus, fitcusconfcctuse ft. cvocodili. — 11. fubando , y.n-rrjCJcx , libidi- n.-ndo, li. 1. fupva vivum Geagfc- tando, uti recte Cruqu. fcbol., rumpit tenta cubilia, lectimt fu» nibus teutum, funes iecti, oitis- que tecta, inrtegurBeuta , veftes as. Fon- fatius
Qo 3 erit
582
Q. HOKATII FLACCI
Vel mea quum faevis agitat faftidia verbis :
Inachia langues niinus, ac me: Inachiam ter nocte potes; milli femper ad
unum Mollis opus: pereat male, quae te,
Lesbia,
erit tecta cubiculi intellicjere, Ut fententia (it: ita fefe commo- vet , ut lecti atque tecti cnbi- culi rtiina timenda iit , fatis iva(,yws. Prius tameu tuearis Catulli loco (VI. g)'. Pulvinus- que peracque et hic et illic attri- tus , tremulique quajfa leiti ar- gutatio inambulatioque. Co/i- cutere lectumin eaclem rejuven. VI. 22.
v. 13. Qnae fequuntur, ita fere ab intpp. cum antecedenti- bus connecti videas: Oui fudor — - cum properat — vel cum agi- tat cact. Sed vix intelligas, quomodo obiurgationc (agitat Jaeris verhis faft. ) novi fudo- ris rivi cliqucntur; nam obfce- num fenfum quera Cruqu. fchol. verbis : ag)t<it jajtidiu, fubiicit, ut iit : follicil.it , ciet incum- bondo penem lano;uefcentem et illam faiiidientem , faftirliiint adiecta , faevis verbis. Omnino impofuit VV. UD. hians ora- tio , qiine animum indignatione convmotum mirifice decct. In- dignationem enim prodit e fe- cuuda in tertiam perfonam mn- tata oratio cum partic. vel,
maximam ex indiguitate rei mirationem inferente, inchoata. Sententiae autem ita fefe exci- piunl: Infana atque importuna es, quandoquidem te putidam atque importunae libidinii annm , meos amplexus cupere, atque adeo lan^uorem metim, in tanta oris tni foeditate , in- cnfare hand pudet. Simillime Turntis ad Orancem ,apud Vir- gil. Aen. XI. 400 et 406. Pro- inde omnia magno ne ceffa tur- bare metu — vel quum fe pa- vidum contra mea iurgia fingil artijicis fcelus caet. Eft igitur i>elcum, qukl? quod, tam im- pudens es , fuftines , agitarc, exagitare, exprobrare verbis Jae- vis , contumeliofis , acerbis, fa- Jiidia inea , languorem ineiun, ex tui faftidio ortum. — i/j. Mire animatur oratio repraefen- tata ipiius vetulae verbis expro- bratione. IVIinus langues, for- tior es in Inachia qnam apud me. JLangutre ut Ovid. Am. III. 7, v.7. ct pafTiin. Oe Inachia vid. praeccd. carmen. — — 15. Imtchiae nomen cum fumma acrimonia repetitum. Cf. f- 13. init. —— ttr nocte potes, fup- prello
EPODQN LIR. C. XII. V. 15
O.
583
Lesbia, quaeienti taurum, monitravit inertem;
Quum mihi Cous adeiTet Amyntas, Cuius in iudomito conftantior inguine nervus,
Quam nova collibus arbor inhaeret.
Muri-
preffo, ex verecundiae fenfu, fub- agitare. Strato X. 1. (A. Br.
II. 561.) *x^?<> *5CW" *'■"* yjy.Tix — — , 0 u y. i h v v ■/] $ v\ v , ytkivou , xcuc tiT« ; iravr« -raoa- cyo 14 tvov. Martidl. III. 55. 1. $ium poiiim vetularn , quaeris IMftrir.ia? poffum et vetulam : fed tu mortua , 11011 vetulu «. Idem 1. J. 76. 4- Cum pojjis llecubam , non potes Androma- ch.cn. Id. XI. <>7. Vna noctc guater pofjnm : fed quatuor an- nis ji pojjum, peream, te , XV* lejula, femel. — mihi mollU
*es , viribus deficis, defetifceris, langues. IMoliem maritum cius- dern conditionis vocat Martiah "Vil. 58- 5- Mollem iu ojjuio Gratius Cynejj;. 277. — ad uuum ovus , vix uuo decurfo amoris ftadio. Opus , .'^yov, fenfu obfceno paflim. Priapei.
III. 4. Martial. X. 55. Idsm poji opus et fuas palaeftras loro quum fimilis iacet rcmijfo.
v- 16 — 20. Ad declarandam fuviofam anus libidinem mire v eft liaec execratio Lesbiae, quae luculentioris, qunm Amyn- tne , etfi valentiflimi iuvenis, COnditionis quaerendac tium , ab ea libi mandatum, pa-
rum ex eius animi fententia confeciffet. Lesbiam , feminam peiductiicem intelligji oportere, in promtu eft videre. — 1 ~. quaerenti taurum , defideranti m ac Validnm fefTorern. Vid. ad II. 5. 17. Valken. ad Ammon. p. 41. et Intpp. ad illa Perronii c. 25. PoJTe tau- rum tollere , quae vitulum fujtu- lcrit. — tebnrtem, frigidum, in« firmum ad Veneris palaehram,
monftravit , adduxit. ig.
Qiinm iam Amvntam habercm, te lon°;e robuitiorem. Graviter hoc ad pruriginera eius, ia lauta fatis conditione hmtiorem usque circnmfpicientis, notan- dam. Aivivntam, aviecum ho- nvinem obiter perltringit, qui Komae vernlas beatas fectando breviiiima ad diritias via con. tonderet. — lp. nrrvus , vid. ad h. libri c. g. v. 17. — con- (tantior in inguine , firmior ab inguinibns erigitnr, proten- ditur, iis inhneivr, quam arbor nora ac vegeta, cuius adeo ra- diees firtrriftimae fnnt, inhaertt collihus. IIoc quaeiite pto, terrae: nam in cdirioribus locis s altiores radi.es agerea oominoque firmiores creditae. Cf. fupra X. 7. Seneca dc Pro- Oo 1 vid.
584
(,). IIOIIATII FJLACCI
Muricibus Tyriis iteraLae veilera lanae Cui properabanLur? tibi nempe;
Ne foreL aequales inler conviva, magis quem Diligeret mulier fua, quam te.
O ego infelix, quem tu fugis, ut pavet acres Agna lupos , capreaeque leones.
vid. IV. Non eft arbor folida ntc fortis, nif in quam frequens lentus incu rfa t : ipfa en im i >exa- lipne conftringitur , et radices <ertius fgit. Fragiles funt, quae in aprictt valle crcverunt. — indomitum inguen dixit , quod vrrvi ernt pioprium , fpectatae \iiUitis atque indefefli.
v. 21. In liac nmnermn, qui- tuspoetam illaqueare ituduiJTet, exprobratione iueft fimul amara turpitudinis eius irriiio, quae, cxplendae libidinis c.mlTa, eo defceinicrenecefle habuerit, eva- nidis ioimae fuae illecebris. Eccui i-ellera lanae , lanam ite- ratain muricibus Tyriis, bis tin- ttam , veitom dibaj>hnm (vid. ad II. 16. 36.) properabam, te- xebam, parabam, ruuncii mitte- Lain ? Sed alterum quaefite, ut luum ipii placendi ftudium ap- probaret. Nota fatis huius ver-
bi ftrnctnra graeca. Virg. Aen. IX. 488- vefte — tibi i/uam no- ctcs /ejtina diesque urgebam. Cf. II. 7. 24. — 25. Tibi uli- que tam pretiofum munus mifi, ne inter aequales , o/jtvjX/xaj, fo- dales tuos quispiam eflet," quem mulier , amica fua magis ailige- ret , h. qui pretiofius nmoris pignus, nb amica fua ncceptum, oltentare poffet , ne qnis magis in compotatione , uti fieri affo- let, amica fe fua iactare pofiet, quam tu tua : onmino pro, quo ardentifiimum meum tibi amo- rem teftatum facerem. Jllulier de amica Catull. LXX. 1. et paffLiu. — 25. 26. Vel iic ta- men meum amorem averfaris, naturali quafi odio r.oiumotus. Thcociiteo vorfu lianc fi.it 11- liam expreflit: Iptvytie b w;xtp c':'; lccXtbv Xuhov ftZ^vj-ra©-», XI. 24. Cf. ad 4. 1.
CJR-
iiPODON LiU. C. XIII. 585
C A R M E N XIII.
ARG VMENTVM.
jTlb hicmet trifiiorisque per eam coeli Jacie fodales ad dicm geuialiter ageudum exhortatus poeta, ad generaleni vitae iucundc traduccndae praeceptnm progreditur , argumeutis a iuvcnilis aetatis flore , cito marcefcente , vitaeque omni- uo brevitate defumtis , hocque, quo gravius ad animum accideret , Chironis , fapicntijjimi ultimae antiquitatis viri , idem Achillcm, ad belliuu Troianutu projccluruni moiwntis , Jententia eloquitur atque confirmat. £, v. 1 fr/a' iuiminentes turbas civiles occafwnem furie carmiui fcribeudo dediffe odorantur nonnulli ; forte ut haberet illud, quod Juum ei iu JLpodis locutn facetet: Jcd temere arbitror. Caeterum quatu barbarae atque injipidae fub- iude Jioratii carminibus praefxxae iufcriptioncs finl, grave luculentumque hoc carinen exemplum fuppc ditat , iu uonnuHis , quos Toireutius infpcxit, Codd. hoc leintnate iujignitutu : Ad Amicos C omicos , h. Como , coiuijjationum Dco praejidi litantcs, comiJTan- tes'y cuius iiijcriplionis Jeujum quod Torrentianum acu- men , ad comicam hanc , ut barbaris uobis iu barbaro hoc loqucndi modo ejjfe liceat , laiiuitatem obtujum, ex- tricare haud potucrit , hoc ncmo maligniori cius inge- nio itupulabit.
Oo 5 A 1)
536 Q. HORATII FLACCI
AD AMICOS.
JLJLorrida tempeftas caelum conrraxit, et imbres Nivesque deducunt Iovem; niinc mare,
nunc liluae
Threicio
r. i. Cum hacce liiemis <le- verbum ut cr. yskav, eadem vi
fcriptione comparnnda Anacreon- adhiberi pa/Tim uotatum eft
tica apud Euftath. ad IJom. Od. W. 1)D. Vttique rationi nc-
XI V. p. toia. M»?5 fxtv bq Tlo- commodiis eft Claudiani locus
ethyiwv ttfrqxsv* <,z(psXai 6' £ost XXVI. 373- qualisin atratn fol-
fioiQvvcvTO x«! ayqtci ^siuwvtc licitus twbem inaefto Iove cogi-
irecrtxyovariv. Eiiam illa Alc.iei, tur aer. — horrida, quarcuus
fuperius (Argum. I. g. ) laiula- caelum nubibus afperat , inne-
ta : vbt jj.\v o Zai)?, iv 5" ipavt» qunle redJit. Ita funt aequora
fj-tytxt; j^si/xojv. Tempeftas, y^st- horrida, iiiaequales procelhte et
/jlwvs;, procellae contrahunt cac- fim. Vid. ad TT. q. 5. Gravem,
Itini , qtiatenus nubes conglo- vrhcmentem aliiintelligunt, nii-
merant , cojjunt , caclum nubi- nus docte. — intbres nivesque
bus obditcunt ; fuavi phantas- deducunt lovrm h. Iupiter f.
tnate. Virg. Aen. V. 20. Cnn- aether in imbres ac nives rrfo-
furguntventi attjue in nubetn co- liitus decidit, h. maxima nivis
gitur aer. Nefcio tninen an imbriumque copia defunditur;
trotv)TiY.6jTinov iit, fi imaginem deorfum ruit. Lucret. VI. 2Q0,.
a vultti triftitia contracto ( v. ad fequitur gravis intber et uber
V, 5.) repetas , ut adeo caelum omnis uti rideatur inimbremvsr-
nubibus obductum tiiltitiae prae tier aether. Virg. Ge. I. 322.
fe ferat fpeciem. Ita Aufter immenfum caelo venit agOien
VirgUio pluvio frisore h. niibi- aquarum, et focdutn gloitieranf
bus caelum contriftare dicitur tempeftatem imbribus atrii col-
Ge. Ilf. 27Q. uti contrn fiontem lectae ex alto nubes ; rttit arduus
laotitia expanfnm ad caelum tra- aether. Inm hanc coeli ruinam
dsixiffc viden debet I.ncret. I. ( Virg. Aen. I. i2q. ), quod
g. placatumque nitet diffufo lu- ipfum iam antiqunm fermonem
W11W (h. diilufo vultu ) caelum, reJolet, eadein animabat, atque
qttod pntet ex eiusdem III. 22. ab effectis ita deh^nnbat antiqni-
innubilus aethcr integit et largo tis , nt. fovem f. Aethevero cuui
diffufo lumine ridet, quod ipfum imbri in terramdefcendere, eani
fecun-
EPODON LIIS. C. XIII. V. 1 - /|. 587
Tlireicio Aquilone fonant; rapiamus, - amici, Occalionem de die; dumque virent genua,
Et
fecundare etc. perliiberet. Ena- ta inde Aetheris et Telluris, Io- vis et Iunonis connubia aliaque figmenta poetica, de quibus docte difpoxere Duumviii prm- cipes, Heyn. ad illa Virg. Ge. TI. 525. Tum pater omnipotens fe- cundix imhrihus Aether coniugis in gremium laetae defcendit caet. et Wernsd. ad Pervig. Ven. vers. 4. et 59. in Poet. min. T. III. P- 537 fyty Caeterum imbrium commemoratio in biberna tem- peftate fatis ulitata poetis Ro- manis, hnbita fui cneli, ob hoc ipfum triftioris , ratione. — Aquilonis vehementiam prne- clare ab effectu Ji. a fragore pcr filvas ac maria excitato deCgnat poeta. Vulgarius erat: Aquilo mare ac iilvas percellit, turbat. Cf. II. 9. 6'. 7. — Threicio, v. ad I. 25. 11.
i'. 3 — 5. De die , ab liac ipfa inclementiore anni tempe- fiate occafionem vitae iucunde agendae rapiamus , fumamus, hoc trifte caelum in rem noftram vcrtamus , utamnr occahone, qunm anni tempus praebet ; fn- tis commodo feiifu. Forte tamen concife dictum pro : triltis caeli opportuuitatem rapiamus , de die, ne tantillum quidem cun- ctantes , hoc ipfo die genio li- ;antes , craltino hnud confiii;
quod tm rapiamus et V. 6. ac* commodntillimum eft. Poffis etiam de die ad tempeftiviora convivia ( v. ad I. ■lo.) trahs- re ; quod tamen paullo durius videtur. Vtraque faltem ratio magis poetica vulgari interpre- tatione, qunm infuper vereor, ut latinitas commode ferat. Rapere , delecte poeta , omnis morae impatiens , ac metuens, ne elabatur. Ennins apud Cic. de Or. III. 4°- vive , k lixes, dum licet ; oculis pojtrcmum lu- men radiatum rape , eadem efh- cacia. ' Similiter gaudium fatis properantihus rape.re Petron. c. 114. Iwxum rape, Senec. Hipp. 449» et paiTnu alibi. — dum virent, vigent (v. ad I. 9. 17. et I. 25. 19. Adde fxkkta yXcz- ?«Theocr. XX VII. 66.) vegeta, agilia funt genua, h. dum in flore aetatis conftituti ftimus. Genua, vi^oris fedes, pro ipfo vigore pailim. Cf. Ilomer. II. XXII. 5S8. Od. XVIIL 132. Noftrum prneivit Theorr. XIV. 70. xoisTv ti hti , oig yovv yjkw- pcv. Vid. plura apud Klot^. ad Tyrt. p. 68- Ab athletis loquen- di hoc genus trnductum pnta- bat Stanl. ad Aefch. Agnm. 64. mnle. Oppof. genua fenectute tardti ( Virg. Aen. V- 43 1 ),
<yt i* (3a£u£c9x«, Apoil. Rh. I. 43« Apollonid. I..|. (A. J3r. II. i.$2. )
588
Cn IIORATII FLACCI
Et decet, obducta folvatur fronte fenectus. * Tu. vina Torquato move ConfuIeprelTameo.
Caetera mitte loqui: Deus liaec fortaile benigna Reducet in fedem vice. Nunc et Acliaemenia
Per-
ay^i; ?ir/ <r(£<*X*<pou ^uiooirorki yoSarOf. Disiunxit autem poeta thun vir. genua et decet , quod pedefuis oratio ita copulabat: •iniu per aetatem decet. — cbdncta folvatur jronte fenectus, quana ornate pro, frontem expor- xigarotiSi hilaritati nos demus, iucunde vivarrns, imagine a caeli tnrbida facie petita. Pro- prie poctae dicendum erat: nu- bes detergeantur fronte, quibus obdncta eft , feu, frons nubibus folvatuv obducta, explicetur, explanetur, quatenus nubibus caeUim contrabi, iisdernque puliis expandi dicitur. 1'rons adeo obducta non eft, in rugas adducta, fed nubila, cvvvi'p>y; (Eurip. Fhocn. 13 1(>. ), triftis, aegri auimi inilex. Ita vj'tps>.;j t<p^uwv dicta Sopbocl. Antig. trrwyvQW btyfvm vs<pos Eurip. Ilippol. 173. Bacchus ■■■; Stat. Theb. V. 270. nublla vuilu Id. Silv. III. 5. 11. et Maerori Msffpkhip p-ikonvav- fuavitrv attribuit Ilomer. 11. XVII. f)i)i. quod et aiiis aile- ctioiubus, mentem turbantibus (d. ^irg. A«u. XII. 66g. Ca- tull. LXJY. £07.), afunxere poetae > t.iuquaui ivae (Stat. Theb. III. 250, Marsnubilus ira
Claudian. XXXIII. 81. fablimm caput maejt ijjiina nubes afpcrut.) timovi (Claudian. XXVI. 41.) ct aliis. Solvitur nubes, fronte expanfa. Senec. Hippol. 449- triftem iuvcntam folve h. trikr- tiae nubem, a iuventa tua ali- enam , difpelle. Siniiliter yjx- Xav , Auaiv to fjL&rwro\> Graeci, veluti Ariftoph. Vefp. 653, lam pro nube docte h. 1. eft fe- nectus, inimica iuvcnili hilari- tati , adeoqce morofitas, feve- ritas, iocos, hifusque orones exofa. Sencca Ilippol. 799. vocat -pondus veteris trijie fuper- cilt, et mox 9*5. Vbi vultus ille — morumque fcnium trift» et (uifpectu graveif Ica yrifca fupercilia . Virg. Cop. 34. et prifcum Catonem Noiier dixit III. 2j. 11. Caeterum fenten- tiam h. 1. vide quomodo per- verteritBarth. Adverf. XLI. 21.
v. 6 — 10. Age, rnifiiscuris, liilavc agitemus convivium. rMagnam ivioytiu* habet, quod illico apparari vel potius ccle- brari iubes conviviurn pocta. Cf. II.11. 13. Adorr.atur iilud vino, unguenti», cantu, ex more. liaec vitle quarn vivide atciue o<autc averife
llura-
EPODON LIB. C. XIII. V. 5,-12. 509'
Per-fandi nardo iuvat, et fide Cyllenea Levare diris pectora follicitudinibus.
Nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno, Invicte, mortalis Dea nate, puer, Tlietide,
T«
Horatius. Vi»orem ftatim, quo publicam fifiere in fua fede U-
ipfe contactus eli , fpirat oratio ccat saeC tiri y^wqxi; lso*t xcA/v
ad unum e convivis (male liuiiliter Pind. Pyth. IV. 485*
Schol. Cruqu. piierum intelli- — p. perfundi fortius quam
£it) converfa : tu move, deripe inun^i nardo , un»ucnto pre-
veiverte, inverte ( ut III. 29. tiofifl.mo. Vid. III. 11. i(..
2. catlus inverfus tjt) vina, ca- — Achaemenia , vid. ad III. 1.
dum vini. Potior tamen piior 44. — L.yrae parens ( I. 10.
ratio propter III. 21. 6. 7. — 6.) Mercurius ; unde fdes
moveri dig.na bonu die defcende f. Jvra Cytletiea , a Cyllene,
caet. : Maleidem Schol. „mifce" monte Arcadiae, Mercurii na-
— prefft, praclo expreffi, adeo- tali folo. lam pro, lyra canere,
que diffufi ai; reconditi L. Man- appohtius ad priora et fqq. eit,
lio Torquato, Confule meo, quo levare pectora foliicitudinibus,
ipfe natus fum ; ut III. 21. 1. animum curis foluere, exbila-
O nata (tefta) mecum confule rare. Nam curae premunt, ur-
JYlanlio. — 7. 8. Caetera t* gent animum. {''rgeris multit
£).\<x, res , quae te angunt, a mifer undique curis Lncret. III.
couipotatione alienas (vid. ad 1064- Nofter Epp. I. 5. ig.
I. <j. C). ), tnitte locjui, ne cures, follicitis animis onus eocitnit et
uii cogites, Diis ifiarum cura fexcenties alibi. — diris, infeftis,
demaudata; ut 1. 1. permitte Di- animum exedentibus.
vis caetera, ttbi vid. Nor. Deus ^
reducet m fedem prffthrani , or- v. 11 fqq. lam ad praece-
dinem priftintim reitituet Imi- ptum generale de vita iucunde
gna vice , grata viciflitudiuc, in agenda procedit poeta , idque,
mclius referet , ut Virg. Aen. quo fortius animum percelleret,
XI. 426. eadem fententia. Se~ Chironis effato commimit.
des delecte de cOmp< iito , trau- Idem iuceJTus ifigeaii Horatiani
quiiio (ectindae fortunae fiatuj eit 1. 7. 21 fqq. In adornando
uti coutra adverfa turbat nc nutem toto hoc loco vix dnbi-
mifcet. Virc 1. 1. iu folido tandum, quin antiquum Nofler
rurfus Forlutuilocavit. Auguftns poetam rcfpexerit, cyclieum
apud Suet. c. £§, Itamihi liem- puta, h. qui omnes de Achilie
59°
Q. HORATII fLACCI
Te manet Aflaraci tellus, quam frigida parui Findunt Scamandri fLumina, lubricus et
Simois ;
Vnde
narrationes carmine epico com- plexus elTet, quod idem Statium Achilleide fua a"°reflum fuilfe couli.'t. Ipfa fententiarum, quae orationis fummam efficiunt, Ita- niina in Homero quoque obvia ; veluti praedictio de vitae Acliil- lis brevitate (II. /.410 fqq ) et inde admonitio fruendae iftius, II. w. i2q fqq. Caeterum vath inii formnm orationi in- duit poeta , quum prilca vatis notione ( vid. ad I. 15. 4. ) cum- maxime in Chironem , htvMib- raTov yisvravpwv ( Jlomer. II. XI. 851.), fia&Vftifrqv ( Pind. Nem. III. 92.) ou-(ppova ( Idem Pyth. III. 111.} caderet. Tum erat Selo; $>>}£, Pind. ib. IV. 2n.Et- iam apud Pindarum idem vatici- nium edit ipli Apollini Pvth.IX. 83 fqq. — Vt cecinit, qualia vi- tae preaeceptu dedit Centaurus nobilis , Ccntaurorum praeftan. tiliimus, Cliiron, atumno, Achil- li, quem educalTet, grtmdi, roa- gno, forti heroi. Malead adul-
tam eius aetatem refvmnt.
12. IXlortalii dea Thctide uate, quamquaro Dea Thetide, tamen rnortalis nate, idqite ui/nvfxo^oq. fAtvvvSdhiot; , quaelita autitheli, verborum collocatione fuhleva- ta. — invicte ptier , Qessinekz, fortiJIime, foli Apotlini impar. Cf. IV- 6. 5. %•
v. 13. 14. Te manet, C. tibi fatis eft Troia, lataleeft tibi (vid. ad I. 28- 53- mfia XYl. 41-) ad Troianum belliim proficifci. Pro Troia eft tellus JJJaraci, reiiio ab AlTaraco oiim regnata, polfelfa, nota de tione. Vid. II. 6. 11. III. 2Q. 8« Domus djjaraci Virg, Aen. I. 284- — ifuam findunt rtijvovat, dividunt, fcc.uit, prac- terfluunt Scamaudri jlumuw fri- gida, 2xu/Jidvb(fov ■yvx^a ^ssSt^x, Scamunder. — parVUS , tenuis, angufto alveo , fc. ubi ab lua delcendit in primo eius curfu, qui fontis potius (unde et fri- gidus, quod proprium de fonta- na aqua) quam iluvii fpeciem habet, cura Simoente necduni commixtus. Non repit^nat adeo Ilomericis liuius fluvii ej>ii.he- tis , /J.sya$ xsra/xoj ^aSvhivvj;, hivvjiit; caet. — — ■ Simois lubricus, tortuofus, finuofns, inibr an- auis fefe provolvens ( Virn;. Aen. II. 474. ), docto epitheto. Ita acanthus hinc inde lubricus et jlexuojus dicitur Plin. Epp. V< ('<. Forte tamen fimpliciter de lapfu aquarum accipieudum. Caetcrum iignnte hoc irshiov ±.;u\/j.dvbt>iov (11. II. 465.) Aflataci teHuri adiectum, pro- pter praelia lbi fucta.
t'. i5-
EPODON LIB. C. XIII. V. 1 5 - 1 8« 59*
Vnde tibi reditum certo fubteinine Parcae Rupere ; nec mater donmm caernla terevehet.
Illic omne malnm vino canttfque levato, Deformis aegrimoniae dulcibus alloquiis.
r. 15. 16. Vnde tibi reditus mater de eadem Propert. II.
non datur , ubi occumbes, ex 7. 57.
immuubili fatorum decreto. v. 17. 18- iVdc vino cantu-
Tarcue rumpunt, abfciudunt (ut qne te exhilarato, meitibt Jbre-
infra XVI.55. rttditus abfcin- vis aevi. Pro, exhilaranj fe
dere dmlces ) inteicliidunt redi- vino docte eft, omne nu
titrn (uti rumpitur iter, obiecto dffornus aegrimoniue thaec < ■nim
iimento, veluti amni ut iun^enda ) , omnem ae«rr:udi-
Qvid. Am. III. b. 8g. Cf. III. nem, nmnes malas curas fevnrie,
27« 5-)' jubumine certo , in- h. animum iis oppreffum lovar»
evitabili, quod fpectat ad totam ( v. ad v. 10.) Tacac iv. ttdtt-
fententiam : corta tibi nurs ibi hiac iviac ika-ra^av (Pai
imminet, conftitutum eft aPar- npud Atlien. II. p. 57. ) ad-
cis, te ibi mortem oppetere. hibito vino cantuque , duTcU
Iam fatuin cuiusque pendet a bus alloquiis opfimo iftarum
fubtemine f. filo , auod Parcae remedio. ylllotjuia , ut icaga-
nent , leeunt ; unde ipfum fub- /xv'3ia gr., pro quovis levamen-
temen certum. — nec mater te to dicta, felicis audacir.e lyiicae
domum revc.het, variatio priovis efi ; iri quo Bentleium offen-
fententiae , mollijlimi alTectus diffe iure mireris. Plane ad
plena. Sic Achillem Thetis ad Noftrum Val. Flacc. I. 255.
Lycomedem defert, Dclphinis Hanc vero , o focii venientem
invecta apudStat. Achill. I. 22i in fitore laeti dulcibus allcquiis
fcjq. Alii Thetidem mare intel- hnioque educite no^tcm, b.mero
Ugunt, ut fit : non iterum do- ludoque, uti ipfe exponit v.
nmm navigabis, parum venufte. 204. — deformis, vultum de-
— caerula, communi JJeorum turpans, contriftaus , ut luctus
maiinorum epitheto» Vid. ad turpes II. 20. extr. perpetu©
r. 17, 20. III. 2/3. 10. Caerula triftitiae epitheto.
C,Al\.
5i)2 Q. HORATII FLACCX
C A Ii M E N XIV.
ARGFMBJStTVM.
grtfianti Maccenati, acerbaqne dcfidiae exprobrationc iaifibos, quos dudum promififfct , ejjlagitanti poeta, mia crimcn ijlud dilueret , moramque Juam purgarct, amorcm allegat , quo vchementiffuno corrcptus ab opcrc ifio ad umbilicum perducendo detineatur , excufatwucm- que iftarn, quo gravior vidcretur, egregic ita qdornavit, ut Amorcm Deum, qui otnniuo id fteri vetaret, prac- tendcret. Atque huuc ipfum Epodon libruin, quem Ho~ ratius premeret , intelligi oporterc quum extra dubita- tionem poftum fit , longc alias, easque fatis graves mo- rae ac tcrgiverjationti caujfas Iloratium habuijfe, ex ipfarum argumenti ratione aique indole abunde coguofci- tur. Illam tamen JSIaccenati fatif idoueam vifum iri, huius rci rationcm ab ipfo, amoris vini cum maxime dxpcrto, venufie colligit.
EPODON LIB. C. XIV. V. 1 -4. 593
A D MAECENATEM.
IVjLollis inertia cur tantam difFuderit imis
Oblivionem fenfibus, Pocula Lethaeos ut fi ducentia fomnos
Arente fauce traxerim,
Can-
v. 1. Generalis fententia erat : rogitas, cur Iambos, allcctum opus, non abfolvam? cur pro- mifii mei prorfus immemor fim ? Sed qnaelite pvo lioc lpfam fta- tim cauffam, nimirum defidiam, quam Horatio, quo nnnus in- choatum opus detexeret , a Maecenate obiectam fuiffe ad- modum probabilo eft, orationi intexit; tum remipfam, iam- borum abfolutionem , excufa. tioni demum fuae (v. 7. 8.) inferir. — Occidis , enecas, moleftus es (v. ad II. 17. 1. Adde A. P. 475.) crcbris tuis interrogationibus, inftas, obiur- gas me rogando , cur adeo de- lidiofus factus fim , ut omnem promiffi mernoriam animo eie- cerim , de folvendo iito non amplius cogitem. Ornatiffime haec poeta. Inertia obiivionem parit, animo iniicit , quatenus prae inertia , quae agcnda funt, omittimus , nesiicimus. lam fummam incrtiam arguit obli- vio ilijfufa , didita per imos fenfus, per intimos animi re- , quae penitiits fc infinua-
Tom. II
vit, totam mentem occupavit. — mollis , quae eft moilium hominum , vel ab elTectu, qua« tenus otio animus ac corpus re- laxatur, diffluit, languet. De- fldius mollds ac marcida luxu otia pariter Claudian. VII. 40. et paifim. — 3. 4. Adeo qui- dem , ut Ji, tanquam laigo Le- thaeae aquae hauftu me prolue- rim, ingurgitaverim. Pro Le- the docte funt pocula Lethaeos fomnos ducentia, adducentia, conciliantia , h. aqua Lethaea, torporem animo offundens. Arente , h. ficca /auce et traxe- rim praeclare aviditatem atque nimios adeo hanitus innuunt. Nam trahere h. 1. cum vi , 11 1 Eurip. Cvcl. 416. ivracny afxvanv lA.Kutf*£. — 5. Candide, anuce, familuri appeilatione, argumento carminis apta. Mire tricantur Dac. et Baxt.
v. 6 fqq. Excufationi fuae, fatis levi: fe amore impediri, qno minus ultimam operi ma- num admoveat, vide quantam fpeciem ac dignitatem pvaeten- Pp dat,
594
q. HORATII FLACCI
Candide Maecenas, occidis faepe rogando:
Deus, Deus nam me vetat Inceptos, olim promilTum carmen, iambos
Ad umbilicum adducerc. Non aliter Samio dicunt arfifle Bathyllo
Anacreonta Teium ;
Qui
dat, reiecta inAmorem defidiae fuae canffa. Conf. I. 19. 9 fqq. Magna vis in repetito Deus, VeuS. Amor, at quantus Detis ! vetat hoc fieri. Nam , ut yag pro Syj, graviter affeverantis ti. 1. eft. ln vetat maxima vis eft, quafi ttefas atque iiuvarov iit, Deo obnitL — 7. lani- bos iuceptos, olim promifjum tannen, ac dudum promiffos. IVrhule fere eft, utri olim iiin- gas. Si T» promijjum <;• , cnuf- iam continet, cur Maecenas fae- pius ilagitaverit iambos. — 3. Baciiius e ligno, ebore aut offe confectus , qui extremae voliuniuis orae npponebaUtr ( n»m ex adverfa parte fcriben- di iiiitium fiebat), et invol- vendae n.enibranae inferviebat, umbilictts dicebatur, quoniam in media libri circunwoluti parie erat. Piurali fere numcio eiTerunt poetae, quo/zir.m i:i utrnque p.ni.e bacillus extabat; qune promirtentine comua quo- que pailtin inciigitantur. Haec iere fttnt , quae de re , nonclum fatis cxplorata, e poetarum locis probabiiiter ftatui poffe putem.
Cf. Heyn. ad Tib. III. 1. 13. A loco , quem tenebat mnbili- cus , oblinuit loquendi ufus, ut opus ad umbilicum adducere, effet, fiuire, confunimare. Mar- tial. IV. qo. 1. 2. Ohe iani fa- tis eft, olte libelte : iam perieni- lnus uscjud ud umbilicttm.
v. 9 — 12. Ad declarandam amoris fui vebementiam, qttae animnm ab intentiore medita- tione , qnam pocticum ilnciium requirat, avocet, praeciare Ana- creontis exemplo utitur , idern expcrti, animo eiits Bathylli amoribus diilricto. Forte idem defe profefftis erat Anacreon, in aliquo carmine, lemporis iniu- ria dicam , an beneficio nobis eivpto. De Batbyllo n^it c. XXIX. Samon eiusciem patrinm innuit v. 45. eiusdem carminis. Vid. omnino Dcflmg. Scbriften I'. ilf. p. 47. — — ardere uiiquo, riota ftructura. — cuva tejtudi- ve , iyra ( v. I. 10. (i. ) flevii ttmorem , amores fuos cecitut, amntoria acuara conipofuit non elaboratum ad pedem, panim dtns, pau gentioi
EP0D0N LIB. C. XIV. V. 5 - l^.
595
Oui perfaepe cava teftudine ilevit amorem,
Non elaboratum ad pedem. Vreris ipfe mifer; quod li non pulclirior ignis
Adcendit obfelTam Ilion,
Gaude
in fervanda metri lege , ita nt faepius lambum cum Anapaefio, Tribrachy, Spondeo caet. per- mutaret. Suaviter hanc Ana- creontis ifysketxv veliementiori amoris eius aeltu excufat poeta. — Flere, queri , de amatorio carmine follenni.-u Dom. Mar- fus (in calce Tib. IV. 15. 3-): ne foret, aut elegis molles qui fleret ammes , aut caneret forti regia bella pede , et paflim.
v. 13 fqq. Sententiarum pro- greflio ita apud animum infor- mauda videtur: Atqui , iuquis, ab ifto amore cavere tibi debuif- fes. Enimvero ureris ipfe mifer, in eodem luto haeres. Vel, quantam vim amor ad animum habeat , probe intelligis, qui ipfe amori gravi fuccubueris. In utroque excufatio fui amo- ria eii. Amorem ornvem ar- glinnt ureris et mifer , nota lo- quendi ratione. Nifi potius condolentis h. 1. eft : mifer tu amorem mihi obiicis , quo ipfe cruciaris ! — quod Jl caet. quamquam felicior tua fors mea elt ; te formofifTimain ac fidam (quod oppoiitionis vis poftular) m : me libertinam . iJquc
multiviram nacto. Prioramiro acumine expreffit poeta. Si ignis , qui accendit Ilion, qui inccndii Troiae cauffa fuit, non pulchrior fuit , h. fi puella, qua ureris (nam ab hoc verbo ad hanc fententiae elocutionem de- ductus feu potius delapfus eft poeta ) , quam deperis , tam pulchra eft , quam Helena, in- cendii Troiae caufTa. Facile in- telligitur, ignem fatis */u(pi(3o- \o>S hic a poeta poni. JJam priinum Helenam indi^itat, quae recte Troiam incendiife dici poterat, quatenus incendii iftius cauffa extitit; tum alteri, accendit obf. Ilion, veri ignis notionem fubiicit. Excufatior tamen h. 1. poeta , quod hac ipfa notionum confuiione Mae- cenati animum fuum amore confufum teftatum facere vellet, vel quod eidem, curiofo talium (vid. ad H, 12. fli.), hoc acumen probatum iri fciret. IIoc qnidem probabilius altero fubtiliori. — obfejjam, poft decem annorum oblidionem a Graecis expngnatam. — if>.
gaud?, hanc tibi fortem obti"iffe
» :?
qtiod in taleni amovem incide-
rts ; fuaviter opporiitur tm
Pt> 3 mifcr.
596 Q. HORATII FLACCI
Gaude forte tua; nie libertina, neque uno Contenta, Phryne macerat.
mifer. — neque uno contenta appetens ; hinc delecte ad infe-
amatore (Terent. Eun. I. 2. licem amorem fuum declaran-
j.2. Neqtte tu uno eras contenta, dum , macerat, amoris cui"is
neque folus dedit~) , multorum conficit. Cf. ad I. 13. Q.
CAli.
EPODON LIE. C. XV. 597
C u4 B. M E N XV.
ARGVMBNTVM.
Et fe.
ententiarum quacfita gravitatc, et ajfectunm, acl vivum plane delineatorum varietate ac vcritatc, tnaxi- meque modulatioribus numeris excellens ac Tibullianae prorfus fuavitatis carmen ! JVcacrae, quae amatorem di- vitem amplexa effet, perfdiam graviter incufat poeta, iniectaquc iurisiurandi , quo fuam quondam amoris f- * dem fanctiffime alligaffet , religione ac neglecti eius divi- na vindicta, minatusque, fe difcidium, ubi femel per- doluiffet , bene ac fortiier laturum , ad faniora eam con- fdia revocare aunititur. Tum ad rivalcm fuum con- verjus , fuo ipfum exemplo edocet mouetque, quam fal- lax aura ifiafit, quam iam experiatur j aventifflmam. Exordium mirae artis ejl i?i adumbraudo periurii horrore, tum quos ii: Jumma indignatione , qua iniuria ifta com- motus aefiuat poeta, animi amore exardefcentis motus ac fgna haud obfcura animadvertas ipja veritate fua ad animi fenfuin iucundiffuna accidunt. Caeterum fitne cadem haec ]\eacra, quae Tibullo adamata, eiusque car- viinibus celebrata, neque negare nec affrmare licet ; ne- que omnino fcire quidquam iutereft.
Pp 3 A \
598
q. HORATII FLACCI A D NEAERAM.
No* erat, et caelo fulgebat Luna fereno
Inter minora fidera, Quum tu , magnorum numen laefura Deorum,
In verba iurabas mea,
Arctius,
v. i. Sollennepoetis, Noctem, Lunam, Sidera, in teftimonium rei noctu absque confciis geftae, ut h. 1. iurisitirandi in nocturno duorum amantium congreffu facti , advocare. Ne longius evager, Meleag. LXXI. i. (A. Rr. I. 2i.) de eademre: Nl-S '£?>)» na! Auj^vg, ffvviffTO- f<*; o^Tivar; akkovc. oqxon, ixkk! ifxixc eikofxtS-' «//.(poTSQoi. Xu yxsv sjj.s ffrio^siv , mivov &' eytu
OV TTOTi A.gl\|/SIV dl/AOff«/JLSV' VIOI-
v»jv o' «*X£T£ /AocoTvqiyv, Pro- pert. III. 19. 5. Fondera funt ponenda prius , fignandaque iu-
ra ; haec Amor ipfe fuo
conftringet pignora figno : teftes fidereae tota corona Deae. Val. Flacc. VIII. 4Q fqq. ferva hanc profugae — fidem : Dii vo/tris vocibus aclfunt , fidera et haec te meque vident. Nocturnum autem tempus delegit poeta, tum quia illud Amori facrum , tum maxime, ad augendum rei hor- rorem. — Sidera minora, lunae appofita. Cf. I. 12. 47. — 3 fqq. Cum tu follenni iureiu- rando numen laefura Deorum,
quod tamen , ut iam eventtu docuit, ruptura eras, te obftrin- gebas , hunc ainorem , hoc amo- ris foedus, quod pacti inter nosmet eramus , mutuum fore, te illud fancte fervaturam effe, me conftanter amaturam. Tibull. I.^C;. 1. Quid mihi , ji Jueras miferos laefurus amores, foedera per Divos , clam violanda , da- bas ? Sollenne iiisiurandum fie- bat conceptis verbis , h. ut alter verba praeiret, quod h. 1. eft in verba iurare. Doctius tamen erit fi in verba mea iur. explicrs, pofiquam egomet iurei. me ob- ftrinxeram, tu vicillim iurabas. — laedere Deos , fc. periurio, peierare, noto loquendi ufu. Cf. Tibull. I. 9. 6. et ibi Brotikh. magnorum D. numina, pro , magna numina Deorum (ut Virg. Aen. II. 625.), cum vi, unde graviflima viudicta metuenda erat. Tibull. III. 6. 22. ^ui timet irati (Bacchi) numina magna, bibat. Coll. einsd. III. 4. 16. De Venere cogitabat Torrent. , quae farte eadem vi ita dicta eidem Tib.
LPOJJOtf J-JJ3. C. XV. V. 1-10.
599
Aixtius, atque hedera procera adftringitur ilex,
Lejitis adliaerens brachiis; Dum pecori lupus, et uautis infeftus Oriou
Turbaret liibernum mare, Intonfosque agitaret Apollijiis aura capillos,
Fore liunc araorem mutuum.
O
Tib. L 2. 7p. Num Veneris ma- gnae violavi numina verbo. In- epte ad Deos maiorum gentium referebat Lamb. — 5. 6. Ar- ctiihme me complexa , inter arctiihmos amplexus hoc iura- bas. Ad fententiam trahitSchol. Cruquii : iurabas te aietius milii couiunctam fore, quain ilex edeva afiringitnr ; male. De comparalione vid. I. 36. 2o.
— edera adftringit ilieem, ap- pHcat fe ilici. Claudian. XIV. *8 ^l^- tam ianctis manibus ne~ ctite vincula , quam frondens edora ftringitur aefcnlus, ijuam lento premituv palriiite ■poyulas.
— 6. fjiacliiis lentis , arcte im- plicitis, corpoii, ambitiofis, tc- uacibus , noto loquendi ufu. — 7. g. Te eo usque conftantem fore , dum naturae le^es fixne rnanerent, h. femper. Ex liis in fpecie naturale ovium ac lupo- rtuu diJliuiurn , et tempefta. tes fub Orionis occafum inmari excitari confuetas commemorat. Ad illud conf. huius libri c. IV. initio ; ad hoc I. 23. 21. et pafftm. Alia in eadem re com- ntoniorat Piopert. II. 1 2. 3 1 fqq.
quem locum omnino vide. Ob- ferva pocticam rnriouem in rnun- tiatione fententiae. Debebat effe : dum pecori lupus infeftus effet , fed vevbum inclufit atque accommodavit alteri membro ; unde etiam fupplere pofhs : dum lupus infeftus turbaturus efict pecus. — nautis infefius O. turbaret hibernum mara , abun- danti ornatu pro , dum naulis infeftus foret, mare conturban- do, illud hibevnum f. procello- fum reddendo. — 9. Oruato admoduni pro , dum Apoilo iu- ventute gauderet ; hancdefignr.r poeta iuventutis decore , pro- miffa coma , Apollini propria. Tibull. I. 4. 57. Solis aeterna eft Phoebo Bacchoque iuventas, nam decet intonfus crhtis iitrum- quedeum, h. propter intonfos c.rines, quibus uterque confpi- cnus eft. lam, quod vulgarius erat, dum fol promiffam co- imun haberet, ornatiihine poeta extulit :• dum coma eius anra f. vento agitaretur; quod follcnne de crinibus foLutis (III. .}. 61. de Apolline : qui rore yuio Ca~ ftaliae lavic crines folutos). Pp 4 Clau-
6oo
q. HORATII FLACCI
O dolitura mea multtim virtute Neaera, Nam, fi quid in Flacco viri eft,
Non feret ajfiduas potiori te dare noctes, Et quaeret iratus parem,
Nec
Claudian. XXXV. 50. levibus ■proiecerat auris indociles errare comas. Vid. ad III. 20. 13.
v. 11 — 16. Propofitae divi- nae periurii vindictae iam mi- nas, quibus alienatam afeNeae- rae rnentem iterum convertat, quasque haud leve in pnella ar- roganti ac fuperba pondus habi- turas fperare poffit , poeta fub- iicit , quas ne vanas exiftimet, nt fere amantium fint (Vid. v. c. I. 25. q fqq.) , Neaeram curate xnonet. Cf. IIT. 10. extr. Inepte quaerunt, cur dolitura fit Neae- ra, amiffo eo, quem haud magni faciat; tanquam gravius quid feminae accidere poflit, qnam amatoribus deftitui, feque aliis pofthaberi. Catull. VIII. 14. At tu dolebis , quum rogaberis vulla, fcelefta, nocte. Tib. I. Q. 70- Tunc flebis, quum me vinctum puer alter habebit , et geret in gremio regna fuperba tuo. — mea virtute , iqsry, «v- hpiia, confilio , propolito ineo, vivili f. forti aninio capto , fc. deferendi te, quod ex fqq. pa- tet. De animi conftantia , f. perfeverantin in propofito ca- piuntplerique: feddehac v. 15. demum agitur.' — Nam , /x
quid viri , animi virilis, fortis in me eft. Optime huc faciunt Terentiana (Eun. I. 2. 7'j-): Heu nofter, laudo : tandem per- doluit, vir es, in eadem re. Pro, in me cnni virtute eft, in Flacco, quem non impune talia ferre probe fcis. Animi cauffa lubet adponere , quae Cruq. ad h. 1. habet, „alludit ad adiectivum flaccus , qunfi Horatius flaccidis et demiflis auribus in re Vene- rea illi non fatisfeciffet; nam cognomen Flaccus ab auribus flaccidis mobilibusquc deductum eft" ohe! — 13. Non feret aequo animo , patietur, te con- tinuo alteri vacare , alium a te admitti, fe exclufo. Noctem dare , fignate pro , copiam fui facere. Propert. II. 12. 37 fqq. Quod mihi Jl fecum tales conce- dere noctes illa velit , vitae lon- gns et anhus erit. Si dabit haec plnres , fiam immortalis in illis. — potiori, rivali, mihi piae- lato, ut faepius. Vid. ad III. 9. 2. — 14. teqne miffam fa- ciet, deferet. Pro hoc, quo magis ureret pnellam : iratus ob has iniurias quaeret, eliget, expetet parem "puellam , qnae amori fuo refpondeat, qnae amore fe mutuo amplectatur. Pro-
ri'ODON LIB. C. XV. v. 11-20. 601
Nec femel ofFenfae cedet conftantia formae,
Si certus intrarit dolor. At tu, quicunque es felicior, atque meo nunc
Superbus incedis malo, Sis pecore et multa dives tellure licebit,
Tibique Pactolus fluat,
Nec
Propert. I. 1.51. Sitis et in tuto qui potior nunc es . mea fata
femjier amore pares. — Con- timeto ; verfatur celeri Fors levis
ftantia mea non eetlet formac orbe mtae , extremi remedii
docte pro, confilium meum loco, propofita puellae levitate,
haud labafcet, vincetur formae a reiectis amatoribus ad partes
tuae potentia, conitantcr perfe- vocari folita. — felitior, potior,
verabo in propolito, nullis pul- prior. Nam felix de amore fc-
chritudinis tuae illecebris labe- cundo , ut pervul"at'um. —
lactando. Pro tuae efl ornate et ig. fuperbus incedis, fi£;nantiiis
appofite ad fententi;im: femel quam, fuperbus es (vid. ad IV.
offenfae, ubi me femel offendifti, 5.), fuperbis, laetaris meo /««-
femel accepta a te iniuria. Si lo , te mihi a Neaera praeferri,
pallive fumas, erit : Vbi femel te qui laetus ritles mala nojtra fimi-
oilendero, quaefita ac praelata liter Tib. T. 2. 87- — *9 fq^-
alia tibi pnella , ubi adeo femel quantumvis opibus, ingenio,
mihi propofuero, tederelinquere, forma excellas ; eandem tamen
conftans ero in hoc, minquam puellae levitatem aliquando ex-
tua me forma reducet. Ita ro periere. Singula ornatiflime.
femel maiorem vim liabet et Opum vim declarant greges
concinnius eft ad totam fenten- (ut II. 16. 35.)» et multa tel-
tiam. Simplicius tamen fuerit, lus , magnae agrorum poflefTio-
forrfi. offenfam accipere : invi- nes, latifundia; tum, quod co-
fam , odiofam ex perfidia. — lore poetico adiicitnr, aurum,
16. Si dolor , ira intraverit, quod Pactolus, Lydiae fl. , ve-
penetraverit pectus meum , fi hir. Tibi fluat Pactolus , in tui
indi^natione commovear. — °ratiam flumina Pactoli fint au-
certus , qui eft animi certi, rea, tantum auri habeas, quan-
obfirmati. tum Pactolus feit. Dictus inde
yq-jGoqqoaq ivyqvvog Sophocl.
v. 17 — 24. Eadem admoni- Philoct. 395.; res notifhma.
tio Albiana (I. 5. 6g.): At tu, — 21. Ingcnii ac doctrinae
Pp 5 lau-
6o2
IIORATII FLACCI
Nec te Pythagorae fallant arcana renati,
Formaque vincas Nirea; Eheu! translatos alio maerebis amores:
Aft ego viciium rifero.
laudem fpeciatim a philofophiae Pythagoticae interiori fcienti», qua imbutus lit, repetit poeta. Arcana, abftrufa Pythagorae do- C,mata , vel qitatenus cuique fcctae fua quali myfteria funt, h. praecepta ac dogmata pro- pria , Ut Pytliagoricae /xets/jc» U/uyujffi?, quam h. 1. adiecto renati h. in nova usque corpora commigrantis (vid. ad I. 28- ii,], tangit pocta, quibus adeo initiantur adfeclae cias. — von te fallant, lateaut, prohe teneas ; bene refpondet tw arcana. — Sts Nireo pulchrior. Cf. III.
2o. extr. — 23. moerebis cum intimo tuo dolore ( imde prae- clare adiectum eheu I ) fenties, alio amores transferri , te ab ea deferi, alium tibi praeferii. Idcm orationis color inPropeit. II. 12. 35 Terra prius — tjuam poffim noftros alio trausferre cw lores — 24. rifero , laetabor malo tuo. Cum fententia Toup. Emend. in Suid. T. II. p. 52. confert Afclepiadea (A. Br. I. 214. C XVIII. 3-): rdvTX Tcv- Botffct usff^/zoct q/J.£ra%oi; arixcx Ttra^a rpoS-vgois , Noftro parum iimilia.
CAR-
»POJi LIB. c. xvi. Co5
C A R M E N XVI.
JRGV MBNTVM.
\jarmen hocce tum, quum inimicitiac inter Octavianum eb
Antonium ad bcllum Jpectarent, apoeta Jcriptum cjfe, Jatis
ajjirmate jioni poffe cxijiimo. Quo quidem, quum maxi'
jua utrimque mole ajjjjarcretur , remjjublicavi , plurihus
beliis civilibus Jundaiuentis Juis iam emotam labejactam-
aue, injummuth dijcrimeu adductumiri quum Jacillimum
ad aupirandum ejjfct, -Uoratius , quo intimo erga jja-
triam Juam amoris ajjectu contactus erat , imjjendmte
eius ruina graviJTime commotus non , quod alias jracerc
folet, jjojndares Juos ab immani ijlo Jcelere dchortari cona-
tur, Jed acstriludine animi oiqireJJus indeque, uti fcrb ani-
mi humani natura , in reipublicae, quam , etji multoties
ijio modo jjericlilatam, Jauioribus conjdiis ab interilu
revocari pojje , jjlane dejperaret , taedium adductns , de-
Jereudae cius, longijjimeque ab inaujpicata ijla resione
fortuuarum Juarum Jedem transjerendi conJiUum Janiori
civium jjarti jjroponit , Phocaeorumque exemplo egregie
communit. Saepius hoc Jactum, intejlinis fiagrantibus
discordiis , abunde hijioria docet. Sic Leptin a Si-
doniis couditum memorat Salluji. Iug. 78- qui
projugi ob dijcordias civiles uavibus in eos
locos venerint , ut alia taceam. Quo propenjiorcm
autem melioris partis voluntalem exjierirctur , Tortuna-
tas Occani injidas jfeteudas monct, clcmcntijjima cocli
tem-
6o/\. Q. HORATII FLACCI
temperie, peoventuumque omnis geueris ubertate commcn- datiljimas. In quas pronum erat poetam incidere, quum Sertoriani coujilii, easdem, defperatis rebus, fpectantis, recens tum extaret memoria. Rern iam Acro attigit ad v. 41. „In quo ( Oceano ) funt infulae Fortunatae, ad quas Sallujtins in hijioria dicit victum voluijje ire Ser~ lorium" Vid. omnino Plutarch. in Sertor. p. 520» Heisk. — Ad argumenti tractationem quod attinet, vete dehoc carmine pronuntiare licct , pectus poetam , quuiu illud fcriberet, JeciJJe ; adeo vigent omnia, indi gnatiouis taeddque fenfu acerbijjimo animata, ac plane repracjcu- tata (inde a. v. 1$.), fententiarum dcnique robujia gravitate, oratiouis praccipitatae fervore, imaginumque felici copia mire adiuta.
A L
HPODON LIB. C. XVI. V. 3. 2. 6o$
A D P O P V L V M R O M A N V M,
Alteva iam teritur bellis civilibus aetas, Suis et ipfa PLoma viribus ruit.
Quam
v. i. Quum aetatem XXX annovum fpatium, tanqnam me- dium humanae vitae terminum, ponere hcet, proprie poeta lo- quutus videri debet , alteram iam aetatem bellis civilibus teri, h. inter bella civilia confumi, ad finem vergere profefTus ; qnandoquidem , quod a Sulla Giim armis Vrbem ingreffo (erat is a. V. DCLXVI. unde omnino bellorum civilium initia repe- tenda funt ) usque ad extremum dntonii , ut Florus vocat furo- rem ( a. V. DCCXII. ) effluxit tempus, I.VI. annis circumfcri- bitur. Quod ut non moverim, ita multo efficacius in bellorum civilium deteftatione erit, fen- tentiam ita acuere , ut iam alte- rani actatem h. homines alte- rius aetatis ( uti aetas infra eft v. 9. et pafhm apud Noitrum) bellorum civilium rabie attritcs, detrimcntum paflos , rarefactos ( ut I. 2. 23. vitio parsntum r«- ra iuventus) a poeta deugnari exiftimem ; unde graviflimum in remp damnum redundet; quod quidem fequ. verfus difer- tius exponit. Nifl omnino dis- iungi a poeta dicendum, quod pedeftris fcriptor ita conUruxif-
fet : altera iam aetas inter b. c. agitur , quibus res Romana pe- riclitatur. — 2. \rgute Gefue- rus : et ipfa pofuit ad empbnfin ; fi»mficat enim nil praeter ipfam Romam fiare : iam enim Roma- nis viribus ruerant caetera. Potius eflet, accipere ; ipfaJla- ma, fplendidum illud imperii, terrarum domicilium ; qua em- phafi eft fupra VII. 9. 19. Sed ut — fua urbs haec -periret dex- tera. Sed praeftat , ad fenten- tiam trahere ; Romam fuis ipfam h. ipfius , viribns ruere, pervulgatiflima loquendi ratio- ne. Ruit , peffum it , ad inte- ritum vergit (ut I. 2. 25.) labefacta viribus fuis , svarp yu»; de populo potenti, qui in fua victricem convertit vifcera dex- tram ut fere Lucan. I. 3. Prae- clare et adpofite, qua verba, qua fententiam , Liv. XXX. 44- r\ulla magna civitas diu quiefcere poteft. Si foris hoftem non habet , domi invenit : ut praevalida corpora ab externis cauffis tuta videntur , fed fuis ipfa viribu* onerantur. Idem in praefat. init. Jam pridem praevalentispopuli vires fe ipfae confuiunt. Propert. III. 11.60. Fran-
6o6
<£. IIORATII FjLACCI
Quam neque finitimi valuerunt perdere Marii, Minacis aut Etrufca Porfenae manus,
Aemula nec virtus Capuae, nec Spartacus acer Novisque rebus inlidelis Allobrox;
Nec
Frangitur ipfa fuis Roma fuper» ba bonis , a nimio luxu exitii cauffas repetens.
v. 3 fqq. Sententia prneclare ad cxaggerandam criminis iri- vidiam adornata : Romam ab externorum hoilium periculis acerrime defenfam in funimum nos iplimet difcrimen adduce- mus , perdemus. lam genera- lem cxterni periculi notionem fpeciali deloctaquc bellorum, quibus resp. Roroana periclitata eft, enumeratione, cjuod facilfl exfpectari potcrat , explicuit ac repraefentavit poeta. Primum, ntpote reip. calamitofiflimum, memorat bellum Marficum f. fo- ciale, njinicimis populis, Murfis, Latinis, Vmbris , Samnitibus' Lucanisque , ius civitatis poftu- lantibus, infenfiifimis animis motum geftumque. Vid. Flor. III. 13. Marfos ex iis ponit, nam lii poti/Iimum duce Fopae- dio reliquos Italiae populos con- citavcrant ; etiam ob fpixtatam ipforum in bello virtutis fero- ci:im. — 4- Bellum Etrufcum cum re»e Porfena, et ipfum Vi- bi paene exitiofum , uti vel e Livio notum. Adde Flor. I. 10. minacis Porjenae Etrufca ma- nus quaefite pro, manus mindx
h. ferox, fortis, Porfenae Etrufci, rejris Etrnfcorum. — 5. Virtus Capuae Piomae aemu- la , non fimpliciter eft, quae de principatn cufn Roma conten- deret, rtrbs potentiflima ( quam in rem Cic. in L. Agr. I. 6. Maiores no/tri Capua — — omnia infgnia reip. fujtulerunt, non crudeiitate , fed confilio ; quod videbant , urbcm ipfam itn~ peiio domicilium praebere poffe. Idem in L. A^v. II. 32. Maio- res veftri — tres folum urbes in terris omnibus , Carthaginem, Corinlhum, Capuam, jlatuerunt pojje imperii. gravitatem ac no- men fujiinere, laudante Lamb. ) ; fed fortioii fenfu accipiendum, quae poit Cannenfe damnum im- peiium Romanum totiusque adeo Italiae affectaret, uti difer- te tradit Liv. XXIII. 6. — De Spartacio, ut Florus vocat, belio vid. ad III. 14. 9. — 6. Allo- brogcs, popnhis Galliae , Rlio- dani a lacu Lemano ad Ifaram usque accola, nulla Galiua gem te opihus aut fama inferior (Liv. XXI. 31.) idemque, poltquam a Cn. Dorpitia Ahenobarbo a. V. DCXXXI. devictus, ot iu piovinciae formam redactu let, ab impoiito iugoi ul
EPODON LIB, C. XVI. V. 3 - 1 0. C07
Nec fera caerulea domuit Germania pube, Parentibusque abominatus Annibal:
Inpia perdemus devoti fanguinis aetas; Ferirque rurfus occupabitur folum.
Bar-
teri Galli , refiliendi pertinax. trftata I. 1 . 24. et proelia coniu-
Hinc rebus novis , quas fabinde gibus loquenda IV. 4* ^80 ^i-
moliretur, infidelis , perftdum rus, ut II. 12. 2. Extenuant
anirnum oftendcns, rebellis di- viniloci, qui i maiores oninino pa-
ctus; peipetuo magis Gallorum, rentnm nomine cleclarari volunt.
aninii levitate inlignium, qi\am r. q. Pio , nosmet , quam
eflicaci ad rem epitheto. Com- graviter : Aetas, yevsi, homi-
plexus autem Aliobrogibus uni- nes , devoti fanguiuis , oriundi
vcrfos Gallos poeta videri debet, a maioribus devotis , tvaytci,
quos rem Romanam per plures piaculo, pofteris, adeoque no-
aetates graviter adflixiffe con- bis, luendo, obftrictis. Poteft
ftnt. — 7. Germania fcra cae- etiain efle : quorum fanguis de-
rulea pube , Germani caeruleis votus eft, quibus fanguine fuo
oculis truces, terribiles. Cf. IV. culp.i, «t>j, maioribus contracta
5. Ad rem Tacit. Germ. IV. redimenda eft, quos bellis civili-
Habitvs corptrum — idem omni- bus atteri fatalc eft ; hocquetene-
bus; truces et eaerulei oculi, ru- re praeftat. Ita cruor Remi facer
tilae comae , mugiia corpora. nepotibus fupra VII. extr. Cf.
Refpicit potiilinmm effufam per ad I. 2. Argum. — 10. folum
Italiam immanem vim Germa- feris occupabitur, nota vaftae
r.arum gentium, quibus nomen folitudinis imago. Cf. ad III.
Cimbris et Teutonis erat, quae 3. 40. — rurjus, quae facie9
Caepionem , Manlium , et ante Romae ante Romulum fuit; de
Carbonem Silanumqne fugavit, qua paflim poetaeRomani. Nota
isque exuit, donec a Mario Properliaua (IV- i"« 1.). Hoc
tanilem reprefla maximaque quodcunque vides , hofpes , qua
cladc afflicta eft. Vid. Vellei. maxima lioma eft, ante Vhry-
II. 12. f!or. IJI. 5. — g. Gra- gem Aeneam collis et herbafuit',
vitcr claudit agmen Hannibal, et Ovidii (Faft. V. y5- ) : Hic,
teteirima llla , ut ita dicam, ubi nunc Roma ejl , orbis cuput,
Italici fundi peftis ac calamitas. arbor tt htrbae , et puucae pe*
Abomihatus parentibus, matri. cudes, et cufa rara fuit.
bus , ob caefos multis pvaeliis v. 11 — 14. Gcneralem fcn-
ella matribus d«- ter.tiam: cxtevnos hoftes, Vrbe
civibus
6oQ
Q. HORATII FLACCI
Barbams, heu ! cineres infiftet victor, et urbem Eques fonante verberabit ungula ;
Quaeque carent ventis etfolibus, offa Quirini, INefas videre, dilnpabit infolens.
Forte
civibus vaftata, potituros effe, fpecialibus notionibus difpefcuit poeta , ad acerbiorem rei invi- diatn commovendam delectis. Victor barbarus , barbarae co- piae, Daci, Aethiopes et reli- qui, qui in Antonii effent exer- citu. Cf. III. 6. 14. — in fiftet cineres, doctius quam, ci- neribus fc. urbia , urbi ili pul- verem verfae; quod ex fqq. pa- tet , perfpicuitatis cauffa adie- ctis. Declarat ferociam et info- lentiam victoris , urbis rninis, tanquam buftis ( unde rei ima- go ducta eft. Vid. ad III. 3. 41.) religiofe cultis, infultantis, atque inequitantis, in quo po- ftremo acerbiilimae ad animi fenfum contumeliae ineft fpe- cies. Ovid. ex Pont. I. 2. 111.
Nec male compoftos Bi-
ftonii cineres ungula pulfet eaui. Seqq. graphicfl admodum et 01- nate. Vrbem h. folum, quo Vrbs iteterat , eques verberabit , pnl- fabit, equo ferociter perfultabit. Vigorem atque tvixqytiuv ima- gini addunt v. fonantn ungula, quam qnidem pro equo ipfo a quibusdam accipi video, in- comniode prorfus vel propter adi. fonante. Tum equi notio- nem praebet eques h. barbarus
equo invectus , cui adeo a poe. ta tribui poteft, quodequi pro- prium erat. Ita e aues glomerat grejfus fuperbos apud Virg. Ge. III. 117. ubi vid. Heyn. quam- quam ibi ad oculorum potius fenfum rationem poeticam ad- ftringam. — 13. 14. Quum fepulcrorum violatio. iure pon- tificio inexpiabili religione apud Romanos fancita eflet ( Cic. Tufc. I. 12. ad quem 1. vid. Davif. et Guther. de Iur. Man. III. 25. ) tum infaiiftiilimi pro- digii inftar habebatur, li velfor- tuito conditorum urbium atqtie imperiorum ,offa dete»erentur ( cuius rei illuftre exemplum af- fert Suet. lul. LXXXI. de Capye), nedum li contumeliae ac ludibrii cauffa eruerentur, ut h. 1. Romuli. Accedit, quod eadem haec inter pi»nora, qnae Romanum imperium tenerent, haberentur ; atque haec potiffi- mum ratio eft, cur hoftem in ea faeviturum praedicat poeta, ut fcilicet onmem inftaurandae Vrbis imperiique fpeni praeclu- dat. Illud quideni probabiliter ftatuas ex Claudian. XXVI. 100 fqq. prorul arceat altus lu- piter, ut delubra Numae, fedem* que Ouirini barbaries oculis Jal- tsm
EPODON EIB. C. XVI. V. 11 -1#.
609
Forte, quid expediat, communiter, aut melior
pars
Malis carere quaeritis laboribus. Nulla lit liac potior fententia; Pliocaeorum
Velut profugit execrata civitas
tom temerare -profanis pofflt , et arcanum tanti deprendere regni, lauuante iam Torrent. Pro roftris Romnli fepulchrum fuif- fe e Varrone tradunt Scholl. ad h. 1. Ofla , quae carent ventis, quae ventorum iniuriis ftibducta funt, quae alte fub terra recon- ditafunt, immota iacent. Cine- rum condendorum caufTam hac enuntiatione innuifTe poeta vi- deri potelt ; fimplicius tamen fuerit ftatuere, poetam, ex alte- ritis membri verbo, diffipabit, in illam incidiife. Quumque Soii ojtendi, >|sXiw bei^dffSat, poetis res dicitur, quae afpe- ctui patet, vifui obiicitur ; ofla fole carentia itidem effc humata, terra penitus defofla , in prom- ptu eft vid«re. Scid quaelite ita poeta eloquutus eft, in re facra, quam nefas effet videre , quae folo afpectu profanaretur. At- que ita plane Pfeudo - Phocvli- des, antiquioris poetae vcftigia fecutits, v. gi\. 95. ixvj t-j,uP>o\> (bSijxsvov dvoovZyc, M>)t' ocSex- r« hsi^vjf y)skiw, yt«/ hai- /xowcv xokov oqff-fo. — infolens, ifiqi^wv.
v. 15/77- 1,uige: forte com- mnniter, et univeili, aut faltem
tonu II,
Agros
vielior ,-pars veftrum, qui bella civilia deteftamini , quaeritis deliberatis, quid expediat, quid optimum factu fit, quodnam fatius conhlium fit, quid facto opus fir , carere malis laboribus* nt diutius belli civilis acrumnis ac miferiis aliquando careamus, iis liberemur. De araeca hac ftructura nemo facile dubitave- rit; et expediendi verbo ufus eft poeta in re fpinofiffimae de- liberationis , in qua plures fen- tentiae proponuntur, e qui- bus illa, quae coufultantibus optiroa vifa eit, eligitur, prae- fertur , quae adeo expedit. Eo- dem redit, quamquam paullo abftrufiore via , fi explices : quid expediat 7-0 carere malis lab. , quid illam quaeftionem ex- peditam reddat, quae in me- diuni aflerri oporteat , quotl coniilium in impedito hoc ne- aotio efhciat, ut carcamus iftis laboribus — malis , funeftis, ob interitum civium.
v. 17 — 22. Agite, defera- mus inaufpicatum hoc folum, Phocaeos imitati. Hos qnidem, qtium ab Harpago , Cyri duce, gravifhma oblidione premeren- Qq tir.
6io
Q. IIORATII FLACCI
Agros atque Lares proprios, liabitandaque fana
Apris reliquit et rapacibus lupis: Ire, pedes quocunque ferent, quocunque per
undas Notus vocabit, aut protervus Africus.
Sic
tur, conceffo unius diei ad deli- bcrandum de rebus fuis fpatio, commune mutandi foli patvii conMlium cepiffe, cunique con- iuaibus ac libevispvimo Cliium, mox, negata ipfis in ifta iufula fede , Cyrmim f. Covcyvam ap- puliffe ibique confediffe , ante autern , quam patria cederent, publicis exfecr.itionibus iura- mentoque, ne quis remaneret, nen quis prius reverteretur, quam mafTa ferri, quam mariim- mevfiffent, in eins fuperficie ap- paruiffet, fanxiffe, feque obfbrin- xiffe, poit llerodot. I. 165. plu- res tvadiderunt. Eandem feve devotionis formnlam Noitev fententiae fnae de fugienda pa- tria adiccit v. 05 fq. Orationis ordoeft: nulla fit Jcnt. potior hac, iti lianc omnes difcedamus fententiam, omnibus placeat, ire, pedes caet., veluii Vhocaeo- rurn civitas , exfecrata , poft- quam omni exfecratione fe de- vinxiffet, diiis eos , qui reman- fnri effent, devoviffet ( sVoiij- Cocvto irryygaz v.araga^ tm Ctto- A.£nrOyUEVw kwvruJv roZ xjtoKov, Jlerod. 1. 1. ) , profugit agros (ila iunge) ataue Lares pro- prios , quaelitiore ftructura ( ut
Homer. II. £. Qo2. "fQoQvyivri
jj.k-joc, mx) j£e7o«£ 'Aj^cwuJv) prc vulgari, ex agvis atque Laribiu patriis, h. patvia , eamque de folavit; pro quo svagyujc admo dum eft, eadem v. 10. vaftiffi mae folitudinis imagine ad pav tes vocata : apris et lupis, onmi no fevis , reliquit habitanda, la tibulo ipfis pevmilit fana, gva viter pro, totam iftam ve^ionem — 2i. 22. Iftbinc aufu"ere
D
ac commigrare, qiiocunque 110 cafus terra marive tulerit, dum modo longe ab infaufta hac ve gione disiuncti fimus. Vividif lime ita taedii fui, quo erg; vemp. affectus effet, fenfum ex ponit poeta, ut ubivis tevvavun degere fatius ducat , quam Ro mae. Nota autem loquendi ra tio, quo pedes ac venli ferunt quae feve in pvovevbium verlit de itineve temere fufcepto. Vid ad illa III. 11. 49. /, pede quo te rapiunt et aurae. Notun et Africtan pofuit pro quibusvi ventis , quod ipfa fententiae ra tio docet. Ventus eo i>ocar< dicitur, quo navem impellit Ilinc vucantes venti, dicti faven tes poetis , quatenns navem e< dirigunt , quo ei curfus eft. — Afri
EPODON LIB. C. XVI. V. 19-28- 6ll
Sic placet? an melius quis liabet fuadere?
fecunda Ratem occupare quid moramur alite ? 3ed iuremus in liaec : Simul imis faxa renarint
Vadis levata, ne redire fit nefas; Neu converfa domum pigeat dare lintea, quando Padus Matina laverit cacumina;
In
ifricus protervus , vehomens. fcd. ad I. 26. 2.
v. 23. Praeclara viroTV-ruiffi; leliberantis de communibus re- >us fuis populi ad Senatus Ro- naui fpeciem, in quo perroga- entur fententiae, plane confor- nata ; tum indignationem , qua >oeta percitus omnem cuncta- ionem impatientillime fert, I niriiice oftendit praecipitata ora- io. Itane cenfetis ? an (juis uelius in rem confulere poteft? jiiin igitur abimus ? — fecunda ilite, aifflua opvtSi, bono omine, niod iftud fuum confilium falu- >errimum optimumque even- um habiturum iudicaret. Con- ra mala avi (I. 15. 5. coll. III. v 61.) fufcipi creduntur, quae uneftum exitum habent. Mi- um, hoc non vidiffe inter- >retes.
*'« *5 faa' En exemplum iu- isiurandi, conceptiffimis ver- >is facti, in quo illud iingularis nificii eft , quod factum , fan- lendo iuramento inferviens,
ipfa oratione repraefentetur & poeta. Acumcn quaefivit idem in converfione vulgaris fenten- tiae: ante tamen , quam hinc aufugiamus , iureiurando nos. obftringainus , nos haud prius redituros, quam faxa, in mare deiecta , in eius fuperficie ite- rum apparuerint. Ne nefas Jit, tum demum in patriam , quam relicturi fumus , redire fas fit, fimulac faxa imis vudis nb imo maris fundo levata renarint, de- lecta copia pro , in fummam aquam emerferint; nam v. rc~ narint , animo ftatim ihvvocrov obiicit fpeciem. Caeterum to- tam rem ad Phocaeorum exem- plum adumbratam effe a poeta, in hoc tanlum diverfo, quod maffae ferri faxa fnbilituerit, obvium eft videre. Vid. Herod. 1. 1. — 27. JLintea , vela dare, navigare (ut I. 34. 4« et paflim) curfu domum converfo , h. pri- ftinam fedem repetere. — — auando caet. Sequuntur plura diverlique generis abvvtxrcc phy-
fica : quo Qq 2
rnagis obfirmaret difcef-
6l2
Q. IIOllATII FLACCI
Iii niare feu celfus procurrerit Apenninus;
Novaque monftra iunxerit libidine Mirus aiiior, iuvet ut tigres fubfidere cervis.,
Adulteretur et columba miluo;
Cre-
difceffum , quem infutui dccre- viffet poeta. Sane rem , quam Iloratius vellet, admodura wmo- ywi itd exprimi, nemo facilo dubitet ; neque omnino gran- dein ei dicam impegerim , quod in proftmdendis copiia fuis mo- dum excefferit; quam quidem ineenii luxuriern in omnibus fere poetis , ad tractanda haec «SyvaTix , poeticse exornationi juaximopere congrua, dclatis, auimadvertas : fed hoc legentis animum male habet , quod iiia omnia non ex fua poetao perfo- na , fed tanquam oratoris , qui publicam cauflam agat , popu- lumque in haec iurisiiuandi verba adigat , ab Horatio ludi- bumle magis quatn prefTe ac graviter, quod perfonae fufce- ptae poftularet dignitas, profe- rantur. Peccavit adeo poeta affectu abreptus , rem, qno cer- tius, quod vellet, afTequeretur, fub varias imaginum fpecies re- vocante. — quando FaJus-, ci- terioris Galliae fluvius , curfu mutato JVlatina cacumina , Ma- tinum, montem Calabriae (fed alterum delecte, ad au^endam abvvocTOv fpeciem) laverit , in- undaverit, percurrerit , Lucrc- tiana voce (V. 948* exibunt
humore fluenta Jubrica, -proluvir larga lavere humida faxa). — 2Q. Seu ubi mons Apenninus, qui longo tractu Italiam dividir, moverit fe atque in mare prO~ currerit , promontorium mari» factus fit.
v. 50 fqq. Inverfas naturaK leges follenne poetis animalium difparis indolis naturalique odio diremtorum coniunctione atque connubio adeo repraofentare. Vid. ad I. 35. 7. Q. Amor iun- git , copulat, nova libidine, fa- cit, ut libidinentur invicem» mutuo coiuts defiderio flagrent monftra, difparis prorfus natu- rae animantia. Vul^are utiqurt erat : ubi difparia nnimalia mu- tuo amore exarferint. Mirus et nova , quoniam praetcr na- turam ifta fiunt. — 51. Adeo quidem , ut iuret fubfidere, dc- lectius nc gravius quam, fubfi- dant, h. ineantur tigres a cer- vis. Lucretianum eile verburo (IV. 1191« JNec ratione alia volu- cres, armenta, feraeque , et -pe- cudes, et equae maribus fubfde- re pofjent) notarunt iam alii. — 32. Adulteretur, itieattir ( ita roayog fjioiy^tvei atya Lu« ciau. DD. XXU. 1.) f.tbndnc miluo. Sed akerutu iigr.nie de colum-
EPODON LIB. C. XVI. V. 29-33.
<Sl5
Credula nec ravos timeant armenta leones ;
Ametque falfa laevis hircus aequora. Haec, et quaepoterunt reditusabfcindere dulces,
Eamus omnis execrata civitas, Aut pars indocili melior grege ; mollis et exfpes
Inominata perprimat cubilia.
Vosi
«olumb» , caftitatis laude celebri Propert. II. 15. 27. — 53. et ar- menta audacter inter leones erra- tura fint. — credula, ipfis fiden- tia , nihil inde fibi periculi me- tueutia. — ravos, ravis oculis, X*?cTOLf, pkoffvQOvc. Vid. ad III. 27. 5. — 34. Vbi bircus aeqnor amet , praetulerit. , in mari degerit. — laevis factus, inftar pifcis, qui natura birtus eit. Vltima conveniunt cum Archilochi XVI. 7 fqq. (Anal. Br. I. 44. ) ix-jfi 1\rcn hskiplffi 5";jsj «VTayLtsi\pwvT«i vo/xcu s/vo- kic-j , v.txi ff(pi SocXnffGYfi ^svTi Ku/xara <p i k r & f vyrsiQov y«vq- rcit , roiffi d v) h v ;yj sqc;.
*• 55 — 38« Vbi haec alia- que, quae omnem reditus fpem abfcindere poterunt , nobis adi- ment, exfecrati erimus , fan- ciendac fententine caufTa pronun- tiavcrimus, ubi in baec verba iurarerimus. Latius adeo fu- menda b. 1. execraiionis notio, omnes eas complexa formulas, quae firmando foederi, inriiu- rando ( ut b. 1.) adbibentur. Reditus dulces , quatenus anti- q\iam patriam fpectant. — 57.
pars imlocili mslior grege, quae fupra gregem fapit , fanioribus- que bis confiliis aures advertit. Aflumendnm boc ex adi. grege indociii b. qui perfuaderi nequif, ut, relicto folo patrio, novas fc- des exquirat. Gontemtim autera ctfignate bac «r^j.jappellatione poeta ntitur, quoniam fere im- peritorum ac deteriorum maior modus eft, ut bene vet. Scbol. — moilis etc. Pedeftris utique orationis iunctura et enuntiatio erat : Fugiamus iftbinc omnes, aut falleni coidatiores civitatis viri ; reliqui, grex mollis «t exfpes, ideoque iudociles , do- mi remaneant. Vltima mira acerbitate tinxit poeta, flngitio- fiflimam, qua retineantur, igna- viam ipfis exprobrando. JVlollis, prae moilitia iners fugaeque pe- ricula ac labores fubterfugiens, exfpes , adeoque abiecti animi, ut de falute prorfus defperet, vilillima turba ifta perprimat cubilia, gravifbme pro , domi defideat. Sollenne boc poetis de bominibus, nil magnae laudis egentibus. Delecte cubilia, ut- pote quae a grege premantur. Q q 5 — m-
6i4
IIORATII FXACCI
Vos, quibus efl virtus, muliebrem tollite
luctum, Etrufca praeter et volate littOra, Nos manet Oceanus circumvagus arva : beata Petamus arva, diuites et infulas;
— inominata, inaufpicara, in- faufta, fcelefta, ob continua bella civilia. Etiam in -perfri- mat mngna vis eft: ulterius per- feverent delides effe, perfiftant in inertia fua.
v. 39. Vos melioris partis, quibus eft virtus, dvlqsix, gene- rofior ac fortior animi ad fnb- eunda perictila, linquendamque patriam indoles. — muliebrem tollite luctum inverfa fententia pro, forti animo capeffite iter; quae inverfio tamen parum apta h. I. videri po/Iit vel pro- pter antecedentia : quibus eft virtus, in quos adeo vix luctus muliebris cadat. Sed quum virtulem fuam hoc ipfo , quod defideratillimam patriam fuam derelinquant, abnnde compro- bent, tum molliorem affectum iftum in difceffu ex ea , quam nunquam revifuri lint, etiam in fortiore naturae humanae ex- cnfat imbecillitas. Orationis colorem Nofter duxit ex Arclii- locho (in Stob. Flor. Grot. P* 5l5-}' tXvjts , yvvaty.siov irsvSog onrwaauVjQt. — 40. Et mare Tyrrhennm ingrefli Ocea- niim verfus navigemus, Fortu- natas iufulas , illic fitas , peti-
turi. Volare , nt trirs^^ai de navigatione follenne. H. 1. ad- iimctam alacritatis notionem habet, qua iter inftitui cupit poeta. — 41. Ilaec tanquam ftivrtv, qui fatorum decreta apeiit, poetam eloqui putan- dum. Cf. adv. 66. — 41. Nos manet Oceanus , fata nos petere iubentOceanum (ut fupra XIII. 15. Te manet Jjjaraci tellus caet. et pafhm) circumvagum arva, qua arva ambit, adeoqtte infulas in Oceano litas. Cir- cnmfcribit adeo atque definit curfum epitheton, qui in Ocea- no tenendus fit, tum ipfas in- fulas accuratius defcriptas fnb- iicit. Vulgarior adeo loquendi ratio ferebat ; nos manent arva, Oceano circumflua. Iam quo defideratiores iftae infulae divi- tes ( MaJtdpwv vv)c-ot) effent, in commoditatibus ac iucunditati- bus earum adnumerandis paullo longius exfpatiatur poeta, ipfa tractationis poeticae, quam locus admittebat , facilitate invitatus, easque a foli infigni fertilitate, mitiflimaque aeris temperie ita lnudat, ut Homericam Elylii, ab eodem in iisdem locis collo-
cnti (Od. IV- 563 %•)> fPe- ciem,
epodon Lir,.' c. xvi. v. 59 -48- 615
.Reddit ubi Cererem tellus inarata quotannis, Et inputata iloret usque vinea;
Germinat et nunquam fallentis termes olivae, Suamque pulla ncus ornat arborem ;
Mella cava manant ex ilice, montibus altis Levis crepante lympha defilit pede.
Illic
ciexn , adiunctis tamen aureae dum. Eft enim h. 1. fimpliciter,
aetatis notionibus, quibus illud ex fe dat, profert, fundit fru-
Fere a poetis exornari folet, No- °;es. Quodli propriam verbi
fler repraefentaffe videri debeat. vim li. 1. retinendam cenfeas,
Vid. Heyn. ad Virg. Aen. VI. fementem tantum ibi faciendam,
657. et in Opufc. T. I. absque caetero agrorum mole-
P 395 ffq- Infulas, quae ho- ftiore cultu (inarata), victitm.
die Canariae audiunt, defi^nari, que adeo facillimum (tjjtsj
imnuere iam alii. Neque buc £>j/o-t>7 i3<otv) irikti xvSqwttqktiv
nonnulla transferrepigebit, quae Hom. 1. 1.) innuerc poetam di-
de iisdem apud Plutarcbum in cendum. Sed hoc parum com-
Sertor. p. 520. Reisk. tradun- mode in defcriptione , aureae
tur: ofxfioot; hs youijAtvat /xt- aetatis colores adumbrante. Igi-
roiotc mraviMc , ra 6's -rkticra tur nec vis quaerenda in reddit,
irvzv fxtxm fj.akav.o~tc v.ai hooacfio- quafi nunquam fallat, femper
kotc, cu fxovov aooiv xai (pvrtvttv fidelis fit ager , ut III. 16. 50.
xaoiyovctv ayxSyv v.ai -kIovx De re ipfa, in quavis aureae
ywoav , dkkct v.ai naoxov avro- aetatis defcriptione obvia, exem-
(pt>) ipioovctv , axoy_o&vrx xAv)- pla conjjerere nihil attinet. —
Stt v.ai ykvv.irv)rt fiicv.ttv avtv 44. Vinna, vites imputatae,
vivwv v.oti xgay/xartiac cyoket- fpeciatim pro genere, nulla cu
^2vt<x S^uov. a:/)0 <j' akviro; ra impenfa, Jlorent usque , per
wp&v ts v.o<xca , v.ai /xirafSoky; confequens , femper fecundae
fj.trotirv\ri Kctrsj^sj t<*<j vv\cqvc, funt, hand unquam intermit-
— 43. Vbi omnia fpontc et tunt fructus ferre. — 45. Or-
fine cultu (44 fqq- ) uberrima uate pro, ubi oleae feliciilimis
copia proveniunt. Terra Cere- ramis ( nam termes proprie ra-
rem reddit , proprio vocabulo mus oleae cum fructu) exube-
de femente terrae concredita rant. Olea non fallit , quae
cumque foenore reddenda poeta fpem flore oftenfam haud defti-
ufus eft, quod minime urgen- tuit, fecunda ; ut paffun. —
Qq 4 46-
6i6
Q. HORATII FLACCI
lllic iniuffae veniunt ad mulctra capellae, Refertque tenta grex amicus ubera;
Nec vefpertinus circumgemit urfus ovili; Nec intumefcit alta viperis liumus.
Nulla nocent pecori contagia , nullius aftri Gregem aeituofa torret inpotentia.
Plura-
/\6. Vbi ficus pullae h. maturae ex fua h. nativa avbore depen» dent , ubi in fua arbore ad ma- turitatem perveniunt. Com- modeSchol. Cruqu. „ficus, quae fponte et fine iufitione aut cul- tura nafcuntur, durse effe folent et fatuae ac cito decidere ; ibi, inquit, tales nafcuntur, ut etiam pullae ornent fuam arborem, jiec dccidant , antequam fint matnrae. " Oruant follenne hoc poetis de fructu et foliis. Vid. I. 17. 16. et huius libri II. 6.
— 4-7' M^ quercubus cavis defluit, absque hominum cura ab apibus ibi congeftuin. Per- vulgata ac propria iiaec aetatis aufeae. — montibus altis caet. Ad ubertatem foli pariter atque regionis amoenitatem lioc refcr. Ornatum poeta petiit e I.ucret. V. 275. et VI. 658. fuper ter- ras Jluit agmine dulci , cjua via fcctci femel liquido pede detulit undas. Vnde eliam V«*g. Cul. 1 7- Caftaliaequc fonans liquido pcde labitur unda. Adde III. 13. extr. — crepante , fonoro. Vifl.Burm. ad Prop. II. 23. 49.
— 4'J' 50, Ettaft* haec ex au-
rea netate depromta funt. Virg. Ecl. I\r. 21. Ipfae laetae domtim rejerent diftenta capellae ubera ' ct Tib. I. 3. 45- ultroque fcrt- bant obvia fecuris ubera lactis
oves. iniuffae , avro //arai,
fponte. — veniunt ad mulctra ut Virg. Ecl. III. 30. — grex amtcus , hominum commotKs inferviens; appofito ad ubera tenta fc. lacte, epitheto. — 51, Omnia ibi pacata funt, ut in aurea aetate. Virg. 1. 1. nec magnos metuent armenta leones. Vrlus circumgemit ovile fuaviter pro, circumit ovile, aditum explorat, adiecta afperitatis eius notione. — vejpertinus , ha&~ Xtvbc, sc-irt^io; , vefperi, noctu, ut faepiffime, v. c. Tlieocr. XIII. 53. Ad verba ac fenten- tiam Virg. Ge. III. 537. Non lupus inf.dias explorat ovilia circum , nec gregibus nocturnus obambulat. — ■ 52. Abfunt ibi noxia animalia. Virg. 1. 1. l)c- cidct et ferpens, et fallax licrba veneni. Humus alta intumefcit vipcris, felici audacia in decla- randa vipcrarum copia pro, non alit vipcras veneno tumidas. Pro-
EPODON LIB. C. XVI. V. 49' 58« 6*7
Pluraque felicesmirabimur; ut neque largis Aquofus Eurus arva radat imbribus,
Pinguia nec ficcis urantur femina glebis; Vtrumque rege temperante Caelitum.
Non
Propvium enim veneni tumere. Senec. Iler. fur. 936 nulla no- eituro gravis fucco tumefcat her- ha , et paflim. Ad cavernas ac latebras ferpentum, quibus ter- ra eg-eratur ac elevetur , fere re- ferri videas , quod nec verum, nec poeta di«,mim eft. — 53- 54- V44. OblT. Aulla no- eent p. contagia , onniino pro, neque morbis infeitantut pecora. Sed peitilentiam pofuit , fubie- cturus cauffam eius, aeftuofam aftri impotentiam quod docte eft pro , impotentem h. nimium ajlri li. Sirii aeftum , quo grex torretur, verbo, iiderationem. Vid. ad III. 1. 51. et Seuec. Oed. 39.
*?• 55 fqq- Nova fubiecturus felicitatis momcnta poeta varia- vit orationis ftructuram, ne fci- licet nimis prorracta videretur defcriptio. Plurima alia infuper ibi mirabimur, cum voluptate (unde appolito ornatu adi. feli- ecs) cognofcemus commoda, «ruibns noftra ie^io deftituitur (nam hoc ipfutu eft, quod mi- rationem facit ) ; veluti, ut ne-
que femina glebis h. ae-
quabilem ac mitem anni tem- peitatem. Ilomer. 1. 1. cu vxtpe-
toj, ovr cxoj yiifxcuv nrcXvc, cvtc tot cfjfiqcc' dXX ,a<8/ Zs(pu<3c<o Xiyv~-jt.ic\>T<xc ocyrfltc Jlv.fcftvo? dviyviv , avft\puj£S<v cxvSgunrcvg, Hoc vide quam comte exorna- verit poeta. Hiemem declarant procellofi imbres ex Italicae re- gionis natura, uti fupra XIII. 1. et palhm. Hi radunt, ver- runt arva , dum nimia copia defufi (largi) terr.wi diluunt ac provoluunt maxime in locis clivoiis; «raphice. Ita ffumiua radunt ripns, atcerendo ac de- trahendo terrae, quam alluunt. Euro illud tribuit poeta , qua- tcnus omnino vis venti nubes contrajiit, et e fupero premit ac fa.it ejfluere imbres , Lucret. VI. 511. Cf. III. 17. 11. Hinc acpiofus dictus, aquofas nubes cogens. — 57. Neque nimio Solis aeftu torrctur re^io. Semi- na pinguia fecundo fucco turgi- da uruntur, exuruntur, arefiunt, glcbis nimio calore fccis , terra fole exufta, prae nimia ficcitate. — 53. love moderante utrum- que , et aeitatem et hiemem. Similiter II. 6. 1 7. Ver ubi lon- gum tepulasque praebet Iupitcr brumas.
v. 5'J — 62. Homines ibi de-
guut ab omni hominum com-
Q q 5 mercio
6i8
Q. HORATII FLACCI
Non huc Argoo contendit remige pinus, Neque inpudica Colcliis intulit pedem;
Non liuc Sidonii torferunt cornua nautae, Laboriofa nec cohors Vlixei.
Iupiter illa piae fecrevit litora genti, Vt inquinavit aere tempus aureum:
Aevea
mercio integri ac finceri, ad quos adeo non penetrarunt vi- tioruni contagia, navi"-atiouibus per terrarurn oibem disfemina- ta, adeoque probi , pudici, cu- piditatibusque liberi. Iam quum commercium cum iftis mariti- mum efTe debuerit, delecte poe- ta ex longinquis antiquiffimo- nim hominum navigationibus oxpeditionem Argonautarum, Vlyffis errores , et Phoe- nicum itinera commemorat, quos omnes Oceanum intraffe fama erat. Vid. vel Gefneri Praelectt. de Phoenicum extra co- lumnas Herculis navigationibus. Non huc pinus Argoo remige contendit, pinus Argoa , navis Argo adremigavit , appulit, Graeciam repetens, in qua adeo vehebatur CoUhis , Mcdea im- pudica, proiecto pudore exter- num virum fequuta, fcelefta, impia. — 61. Neque Sidonii rtautae , Phoenices cornua fc. niiu;tmarum , antennas , vela, huc torferunt, ifti obvertcruiit litori, iignate pro, appulerunt. Vide praeter rei nauticac fcii- ptores Mifcell. Obff. U, 331.
Contraritim eft in Virg. Aen. III. 549' Cornua velatarum ob~ vertimus antennarum in difceffu e portu. — 6'2. Cohors labo- riofa Vlyxei docte pro, Vlyfles laboriofus , irokvrkac , cum fuis fociis. Cf. 17. 16.
v. 63 — 66. Iupiter fecrevit haec litora , difcretas has a cae- teris hominibus fedes habitan- das affi£navit piis, ab aetatis fuae labe integris , qui in fera- ciflimo fcelerum proventu in- nocue vixiffent. Facile perfpi- citur, commifccri h. 1. colo- res cum Elyfio , piorum fede, quod et ipfum cum Hade in ex- tremo Occidente ab Homero collocatur. Sequutus autem Noiter videri debet, etiam qua verba , Hefiod. *E^y. 167 fqq, Toij h'& h'i-% a v ~^ f "• x w v P'°" tov aai vjSs cnraaaag Ztuc K^ovt- hv)c y.anvaaae irarv)^ eg iriigartt
yatvjc xa/ toi jUi* vaiovGiv
avivfhea Svfjciv iy^ovreg tv /aaxajpwv vv)aoiai traq' ^llv.savov fiaSvhivvjv. — 64. r>5, Ornatiilime pro, poftquani aureae aetati deinceps fucceihr aerea ac ferrea. Tres iilitur
epodon lib. c. xvi. v. 59-66. 619
Aerea deliinc ferro duravit faecula; quorum Piis fecunda vate me datur fuga.
igitur tanrum ab Horatio aeta- tes numerantur, quum alii plnres, duas tantum Virg. Ge. J. 1 25 fqq. commemoret. Sed in talibus iignientis confians ac propria poetis diverfitas. Au- rum inquinatur , corrumpitur, deterius fit, adulteratur aere admixto , iuxta gr. jxiixivttv, quod omnino de quavis ad- mixtione dici pervulgata res elt. H. 1. fortiori fenfu accipiendum : aurum plane permutavit aerc, auream aereae cedere iuflit ae- tati. — 65. Mox aerea faecu- la ferro duravit , e duro ferro procudit ( ile duro eft ultima ferro Ovid. Met. I. 127.), fer- rea fecit. — quorum, cuius
ferreae aetatis fttga datur , ex quo ferreae aetatis confortio aufugere licet piis, meliori no- ftrum parti (v. 15O» q«»ae bella civilia deteftatur, me vate, delecte pro me auctore ac fua- fore; quandoquidem vetufiifli- mis temporibus coloniae a vati- bus, confulto piius oraculo, deducebantur. Piis poteft etiam expiicari, ad piorum fedem, ad piam bominum y&veav ; quam- quam hoc paulo durius. — - ■ fecunda, fecundo omine, fub fauftiflimis aufpiciis. Nam et haec ante, quam illae educeren- tur, capta fuiffe, ex hifioria Romana abunde confiat.
CAR.
620 Q. HORATII FLACCI
C A il M E N XVII.
ARGVMENTVM.
J.X071 diu animi dubius fui , an Varo, infulfo Canidiae amatoii vetido (de qno Ep. V.), partes fuas inhoc carmine reflituerem bonique Horatii, quod male feriati iiibrufiffenb librarii, 7iomcn expuugerem. Tanta e7iim huius cum epod. V. efi co7UU7ictio, 77iuLuaque reriwi ac fcnte77tiar7im inter Je relatio, ut tclai7i, ifio fcitiffime inchoatam, hoc demum detexi abfolvique f- acilli 11111771 fit intellectu. Scilicet, quo mordacior vaivffunae ariis magicae irrifio effet , virulen- tiffima iro^iia poeta efjicaciam eius in Varo pofirema, quam Ca77idia V. 13. fe parahiram nmtata fuerat gra- vifjima77i , incantatio^ie fupra fdei7i ita comprobatant ofiendit , ut , quo certior rci fdes ejfet , eundem Varmn miferias fuas , aejlumque a77'mii, in quem devotione ifia co^iiectus ejfet, Aet7iaca Jla^nma faeviorem, oratio/ie cx~ plicantem, eiusque lcva/nen ac fincm Jlcbilibus 7710 dis a Ca7iidia expofcentem inducat. Prccibus laudes eius fub- texib Varus , fiforte blanditiis ifiis emolliatur , fibique tandem ignofcat ; quibus tameti Falinodiac Archilochiae formam pla7ic i/iduit , 7it haud difjicile ad iudicandum fit, mulierem ifiam iis omnibus probris , 77ialefici:s , fce- leribus , a quibiis puram eam praedicat, fuiffe inquina- lijfimam. Quas quidem laudcs quui7i Varus verfibus ex- p07tat , recle in cin/i cadere videre debe-nb illa: five mendaci lyra voles foiiari v. 5y. quae ipfa verba
Ilora-
EPODON LIB. C. XVII. 62 1
Horatiani nominis praefigendi anfam dediffe fufpicor. Jam v. 52. carmen abfolutum videri poteraL ', fed reni ad fummum produxit poeta , inducta Canidiae, refpoii' dentis Varo, femetque ipfam rifum facieuLis perfona. Hacc enim Varum animi verba loquutum , feque adeo, quae voluiffet, adjequutam rata, omnibus fefe laetitiis efferenr ita infultat Varo, ut fancte ei vitam ipfa fpe fua longiorem polliceatur, quo diuturniores Jcilicct cru- ciatus effent, ac tales quidem, ut violenta morte, fruftra tamen , iif fefe fubducere tentaturus fit. — Atque ex hac ipfa argumenti delineatione et cxquifitam poetae ar- tem in traducenda Canidia effufam ipfamque vividam rerum adornationem facile cfi adfequi; acccdit ad has dotes fenLenliarum facetiffima gravitas , orationis dele- cLus et ornatus haud vidgaris ac fubinde quaejitus, ac doctrina reconditior.
A 1)
622
Q. HORATII IXACCI IN CANIDIAM.
V A 1\ V S.
JLam iam efncaci do manus fcientiae Supplex, et oro regna per Proferpinae, Per et Dianae non movenda numina, Per atque libros carminum valentium
Dc-
v. l — 52- Vartis loquitur. Summa exordii : Tandem, idque maximo mfortunio meo, fateri cogor, fcientiam artis magicae, artes matricas , quas hactenus vaniilimas habui, efle eflicacifli- mas , veneficiorum vim efle praefentiflimam , in me ipfo potentiam eorum expertus. Sen- tentiae igitux vis in epith. ejjl- caci quaerenda; do manus elh- caciae fcientiae , quod exquiflte dictumpro, concedo, largior, veneiiciis vim inelfe aliquam. Supplex originem proverhialis toC dare manus locutionis a vi- ctis , hoftique fefe dedentibus defumtae , tangit, cruciatusque nrguit , quibus confeflio iiia extorta eft. — 2. Oramus atqne obfecramus alterum per res, quas ei fcimus cariflimas efle atque fanctiflimas. Appolita igi- tur obfecratio eitapud Canidiam, pharmaceutriam , per res infe- ras (rcgna Proferpinae ) , qui- hiiscum magiae arctiflima con- iuuctio eft (vid. ad 5. 52.) Dianam f. Hecaten , iftarum omninoque magici facri Deam
praefidem (c. 1. v. 51. ) et ipfa magica carmina (v. 3.), ut ab incantatione deliftat, inftituta. Numina Dianae , quaeiite, in potentia huius Deae declaranda, ut XV. 3. et centies alibi. — non movr.mla , axivyjra , quae flecti nequeunt, proprio Deo- rum inferorum attributo. Ma- gis tamen ad fententiam loci ap- pofitum videtur, fi cum pleris- quc intelligas Dianae numen non irritandum, exaiperandum, refpectn immenfaa eius poten- tiae ( unde c-E/xvij, hnvi) Seo;, uti v. c. Apollon. Pih. III. 1213. audit) et quod dea iracundior habebatur ob phafmata (hatnrki)- rig Theocr. II. 14.) ac phreni- tidem , qua lunatici laborant, ab ea immitti credita. Noiter A. P. 454- fanaticus error et iracunda Diana t h. a Diana ira- cunda menti iniectus. — 4. 5. Per artem tuam eflicaciiumam. J-jibros carminum vocat , ob in- finitam formularum magicarum multitudinem , quas iu libros digeflas fuifle, fuperititione ifta tum temporis robur nacta , ad- niodum
EPODON LIB. C. XVII. V. 1-8-
62 3
Defixa caelo devocare fidera, Canidia, parce vocibus tandem facris, ^itumque retro folve, folve turbinem. Movit nepotem Telephus Nereium,
In
modum probabile eft. Forte tamcn fimpliciter magnam Ca- nidi.ie in arte fua fcientiam rua°na hac formularum copia declnrare voluit poeta. lam ge- neralem magicae poteftatis 110- tionem declarant fubiecta: va- lentium devocare fdera , quae ipfam lunam cum fideribus de- ducere poffunt, quaelita fpecie ; quandoquidem hocinter fumma fere virtutis magicae miracula refertur. Virg. Ecl. VIII. 69. Carrnlna vel caelo poffunt deduce- relunam, etpaffim. Cf. fupra V. 46. Sidera defixa vel proprie, quae coelo aflixa funt, ex anti- quiifima opinione, a poetis palhm exprefla { v. ad Virg. Aen. IV. /\Q'2-) » att< augendam h. 1. ma- giae potentiam fatis efficaci ; vel funt incantata , hthsi/ttva , obli- gata incantamentis, proprio artis vocabulo. Vid. ad I. 27. extr. Illud tamen accommodatius h. 1. — 6.varcevocibus facris, 1-kwOvj, fifie incanlationem. Sacris, quo- niam inter facra , Diis inferis facienda, inc.uitatio peragebatur. Male nonnulli ctim Cruqu. fcliol. exponunt: nefariis , exe- crabilibus. — 7. retro Jolve turbinem , docta brevitate pro, retro age turbinem , qbu&ov, ila ut refolvaniur licia, intex
rotandum ei innexa. Simplicior quidem ratio fuerit , exponere : remitte , inhibe curfum rhombi, retro agendo, revolvendo cum : fed altera doctior et ad rem ma- gis appofita videtur. De rhom- bo h. 1. dicere nihil attinet. Adeant, quibus opus eft, intpp. ad h.l.etad Ovid. Faii. II. 575. ad Propert. II. 2 1. 55. et III. 4. 26. et ad Lucan. VI. 460. primo autem loco Pind.* Pyth. IV. 380. Superftitiofae huius moli- tionis , et rhombi celorrima ro- tatione ( unde citus turbo h. 1. dictus ) circumagendi , et licii ei implicandi , cauffas a meta. phorica loquendi ratione unice repetendas efTe , in promtu eft videre. Sollennia enim de amo- ris vehementia, animum angen- te ac perturbante, hovticSat, a°i (appolita comparatione Tib. I. 5. 3. Namque agor, ut -per ■pluna citus fola verbere turbo \ verfari , agitari amoris Jlv.ctibus et iim. ; tum ivhthLcSjii iovtri, illaqueari, irretiri , amore caet. quod adeo filo implicito, illud contra torto rhombo repraefen- tabatur. Caeterum iliud tandern et repetitmnyblveariiini aeiium, quo mifere cruciaretur Varus, eerejjie adumbrant.
62/f. Q. HORATII FLACCI
In quem fuperbus ordinarat agmina Myibrum, et in quem tela acuta torferat. Vnxere matres Iliae addictum feris Alitibus , atque canibus homicidam Hectorem,
Poft-
v. S — ^S- Mngnam irrifio- rat , in aciem eduxernt, quem
nis vim habent placatae maxi- proelio nggreffus fuerat, et in
xnoium heroum , nominatim quem t. a. torferat, non exor-
Achillis, irae exempla, quibus uant antocedentia , quafi eflet,
Canidiam ad mifericordiam pei-- quocum proelium gefferat ; fed
flucere conatur poeta , in qui- proprie accipienda, in quem
bus ipfam orationem, maieltatis ipfe tela direxerat, quem ipfe
plenam illam ac bafilico gradu telis petierat. Defumtum lioc
fefe efferentem , ad iliudendam haud dubie e tragoedia aliqua
Canidiam egregie comparatam deperdita, quorum plura adhuc
animadvertas. De Telepho, extantia frajjmenta abunde com-
Myforum rege, in pugna cum probant, Telephum non minus,
Achivis, ad oram fuam, quum quam Oreftem , fcenis agitatum
ad oppugnandam Troiam profi- fuiffc. Contra Vlyffem eum
cifcerentur, appulfis, ab Acbille ftetiffe memorat Tzez. ad Ly-
vulnerato ab eodemque fanato coplir. 2oq. adi Hygin. fab. Cf. ibique
Munck. Sollenuc hoc placabilis v. 11 — 14. Idem Achilles
irae exemplum poetis. Propert. Hectoris corpu* fuis fepeliendum
II. 1. 65. IVIyfus et Haemonia reddidit, a Priamo exoratus.
iuvenis qua cujpide vulnus fen- Quaelito haec ornatu infiruxit
ferat, hac ipfa cufpide fenfit poeta. Sepulturam docte de-
opem, ubi plura congeffere clarat unctio, eam cum lotione
intpp. Adde Meziriac. adOvid. corporis praegreffa, aque mulie-
Her. IIL p. 235 fq. Ncpotem ribus peragi folita. Homer.
Nereium, Nerei f., auguftiore ap- II. e. 350. Kcu tots 5;j XoZaJiv
pellatione AchjJlem indigitat, ts x«i ijksi^av A.1V ikaiva , et
quo gravius illud exemplum ad alibi. Laudant Ennii: Tarqui-
animuin Canidiae accideret. — nii corpus bona femina lavit et
g. Adverfus quem ifte (pro qno unxit. — Hectoris corpus ad-
eft fuperbus, /jmyakoipgovswv, dictum, deftinatum ab Acliille
confidens viribus fnis, ferox, alitihus atque canibus. Refpe-
ornatu e re ipfa petito) agmina xit poeta mitias Achillis apud
Myforum, copias fuas, ordinu- Homer. II. x- 345- W (**> *v°v»
yovvwv
EPODON LIB. c. xvir. v. 9 - 1 8-
625
Poftquam relictis moenibus rex procidit
Heu ! pervicacis ad pedes Acliillei.
Setofa duris exuere pellibus
Laboriofi remiges Vlixei,
Volente Circa, membra; tunc mens et fonus
Relapfus, atque notus in vultus lionor.
Dedi
yovvarJ yovvd^so — w; euM $c~ c: ffSjs ys kvvh$ K£<J)aAJj; axa- k&kv.oi , et \f/. 185. 'Ektoo* h' CDTt hdiCM Tloioc/j.ihyv irvoi loarrs- fxiv , ikka Kvvrcffiv. — homici- dam , «vhoo(p6vov , Homerieo epitiieto, v. c. II. a. 242. w. 509. Itd et Kvhoov.TKsioii de pir- gnis pairim Homerus. — 15. Pofiquam Pviamus relictis moe- nibus, Achivorum caftra iugref- fus , Achilli fupplex factus eft. Cf. I. 10. 15 fqq. Signate regis appellatione ufus eflpoeta, in notanda iniqua eius conditione, ad quam pietas ipfum defcende- re coegiffet, quam eandem to heu repraefentat, quod ad totam fententiam referri debet. — ad pedes procidit , vpottoipciSs «■oouiv 'Ay^ikyoc sXvc&iij llomer. II. w. 510. — pervicacis, cedere nefcii, quantumvis duri. Eadem virtute Claudian. XXXIX. 15. Jllanibus Hectoreis atrox igno- rit Achillcs.
r. 15 — 18. T3e remigibus T. fociis Vlyflis a Circa iu fues aliasque beftias immutatis, ab
Tom. II.
eademque, VlyfTe deprecante, prifiinae formae reftitutis vid. OdyfT. L. X. — membra fetofa duris pellibus , doctius qnam, dura h. amicta fetofis pellibus, omnino pro , formam fuillam exuere. Homer. 1. d. v. 5Q3. tujv 6 nc /xbv /jskiwv Tpiy^sc iqqsov , ac irpiv sifivcs (()<xo/j.cxkov ovk6/j.tvov , to Gtpt irops ircTwa Kip/.?). — 17. I'olevte, an- nuente Circa Vlyflis precibus laboriojl, rockaci(f)povcg , perpe- tuo eius epitheto; fed ajterum quaefite de Circa, tanquamdea. — tum prifiina ipfis forma red- dita eft. Sed vividior ad ani- mi fenfum eft per partes facta metamorphofeos iftius defcriptio, ut II. 20. g. Atque ita conitanter Ovidiuy. - — Sonus, vox huma- na antea dilapfa erat, h. eva. nuerat; iam relahitur, dum cor- pori fefe iterum infinuat , ei xedditur ; pulchre. Hinc facile perfpicitur , foni proprium h. 1. verbnm effe , per auram diditi ac difperfi. — notus honov» proprium oris decus, prifiina humana facies. Ita r.oti rul- Kr tus
626
q. IIORATII FLACCI
Dedi fatis fuperque poenarum tibi, Amata nautis multum et inftitoribus; Fugit iuventas , et verecundus color Reliquit offa pelle amicta lurida; Tuis capillus albus eft odoribus, ISullum a labore me reciinat otium.
Vrget
tus Virg. Aen. I. 684. Cf. I. 2. 10.
Vv. 10, fqq. opponi putandi a poeta Canidiae profeflioni ac minis c. V. vv. 73 — gz. pro- ditis. Exponit adeo Varus, no- vilhmam iucantationem , ad quam ibi accingeretnr Canidia, exfpectationera ftiam iniectis di- rifhniis amoris cruciatibus, qui- bus plane peremuliiui fibi vi- deat, egregie fnitinuiffe , feqtte adeo nitnis acerbas iam pervi- cacis contuntaciae fuae poenas dare. Sponte intelligitur, va- nitati iftius artis atque ipli adeo Canidiae adftructa feu potius adficta hac efficacia oius mifcr- rime a poeta illudi, hocqne, ne quis anibigat , interiecta ho- norifica , fi Diis placet , Cani- diae appellatio diferte innuit. Vrbaniilimam contumclhun,
quae v. 2o.ineft, Schol. Cruqu. fatis commode ita expoftiit : vi- detur eani laudare, quafi tam pulchra fit, ut mereatur habere tot amatores , fed revera magis
D
illam vituperat. Scilicet, fi
fententiam urbanitato fua denu- des , erit : O propudiofae libi- dinis mulier , quae viliffimis t« proftituis horninibns , quaeftus gratia. Nofter III. 6. 30. feu vocat inftitor, feu naris Hifpa- vac magifter , dedecorum pretio- fus enitor. — 21. Eflectus amo- ris vehementifhrni. Fugit iu- ventas , vi»or iuvenilis , et co- lor verecundus, rofetts, floridus, vegetus reliquit oovpus nieiim, macie plane confectum, tabi. dum. Pro corpore macilentd tvafytu? pofuit ojfa pelle amicta lurida h. cutem rugis oblitam, ipiisque oflibtts admotam. Appo- fite, qtta verbaacfenfurn, Plaut. Captiv. I. 2. 3°- £g° <7W' '"" maerore maceror, macefco, confe- nefco, et tabefco mifer ; ojja atqu» pellis fum mifera maci itudine. lam Theocr. II. ,<J8- de amore : atxt fjuv XC>("? rl£v o/Jiolci ffivzx* irokXay.t 5«\^w , kqqtvv <>' t* v.t- (p«A;j{ ■jraffcu T?'Xh1'' C(VT°i ^s ^01' iri C7T£ sV Y\c v.<xi hsq/xix. Sil. II. 4C6*. iam lurida fola tecta cute. et venis male iuncta trementibus ojfa extant , conjumtis viju de- for-
EPODON LIB. C. XVII. V. IQ-^O.
627
Vrget diem nox, et dies noctem, neque eft Levare tenta fpirrtu praecordia. Ergo, negatum, vincor, ut credam mifer, Sabella pectus increpare carmina, Caputque Marfa diililire naenia. Quid amplius vis ? O mare et terra ! ardeo,
Quan-
formia membri.t. — 23. Capil-
lus meus albns factus eft, inca-
nuit tuis odoribus , (pa^fxdy.oic,
veneGciis, incantatione tua ;
non quod noxiis unguentis, qui-
bus feftinentur cani , Canidia
Vari cnput tinxerit, ut Gefh.
hariolabatur , fed quod ex amo-
ris iniecti diritate tantam animi
aegritudincm contraxiffef , ut
crines albefcerent. — 24 — 26.
Continua animi onxietate op-
priraor. Nullum otium reclinat
me a Jubore , docte et ornate
pro , ne tantillum quidem tem-
poris datur , quod vacuum fit,
quo reclinare me , requiefcere
poffim , animus relaxetur a la-
bore , cruciatu, angore. Labor,
laborare de amoris aeftu ani-
mum conturbante pafiim poetae.
Cf. I. 17. 19. — 25 fq. Dies
noctesque urgent fefe , h. fucce-
danr fibi invicem ( eadem ima-
ginc qua IV. 7. 9. Ver prote-
rit aeftas. Vid. ad II. itf. 15.
truditur dies die ) , oriuntur oc-
ciduntque, neque tamen eft le-
vare caet. , datur levamen prac-
ccrdiis fpiritu fupprefTo tentis,
diftentis, h. neque interdiu ne- que noctu refpiivire licet , ani- mus vacat aliquantifper anxicta- te. Proprie praecordia h. 1. po- fuit: nam ea refpiratione le- vantur f. tolluntur.
v. 27 fqq. Sane effecifti, quod volueras ; ecce me victum, eo iam adductum, ut credam ne- gatum, quod antea milii per- fuadere haud potueram , nimi- rum Sabella caet. artes magica* effe efhcaciffimas, mifer, mco ipfius exemplo edoctus , in me ipfo earum vim expertus. Varus nactenus ne°averat vim iftam, quod Canidiae amorem afperna- tus effet , leviorem eius incau- tationem fusque deque habuiffet. Pro , carmina ma°;ica efficacia effe, duas fpecies pofuit, ens pectus increpare h. commoveie, conturbare, mentem eripeiv, iisque caput diffilire , difhndi, disrumpi ; re fcftive cd homi- nem translata, quae de anguibu* fere a poetis memoratur. Virg. Ecl. VI fl. 71. Frigidus in pratis cantando rumpitur anguis. Ovid. Ri* 2 Am.
62 8 Q. MORATII FLACCI
Quantum neque atro delibutus Hercules Neili cruore, nec Sicana fervida Furens in Aetna flamma. Tu, donec cinis Iniuriofis aridus ventis ferar,
Cales
Am. II. i. 25. eodem verbo Neffi delihutus h. vefte Neffi
ufus : Carmine dijjiliunt , abru- cruore infecta indutus , confla-
ptis faucibus, angues. Idem Met. gravit; appofita comparatione,
VII. 203. Vipereasrumpo etver- quandoquidem idem ipfum
bis st carmine fauces. Male Deianirae mittendae exitiofae
nonnulli de araentia atque iii- iftius veftis cauffafuit, nimirum,
fania iniecta cogitanr. Iam ob- ut Ilerculem ab aliarum femi-
ferva divitias poetar in varianda narum amore avocaret, fibique
carminis mngici notione. Odo- devinctiorem redderet. — atro,
res v. 23. appellat , ornamento perpetuo veneni epitheto. —
ex adiunctis arrepto, et v. 2g. 32. quanta nec Aetnae flamma
naeniam , de quavis carminis eft. Augendae fuaque luce col-
formula adbiberi folitam. Simi- luftrandae imngini appolita funt
liter Ovid. A. A. 102. Mixta- furens , quod proprmm poctis
que cum magicis naenia Marfa de ignis vebementia (v. Bentl.
fonis. Tum a Marfis ac Snbinis b. 1. *) et fervida, effcrvefceute,
illas artes defignat, populis ifta- exuntlaute igneis globis ( ut un-
runi exercitio quondam infami- dans Aetna Virg. Ge. I. 472.
bus , ut notilbmum. — 30. ubi vid. Cerdam ) ; ita enira
Ouid ulterius faevis in me, amo- accipiendum h. 1. , ne vim de-
ris tui flammis peruftum ac ma- fcriptae rei deftituat epitbeton.
ceratum , qnod quidem veneli- Senec. Hippol. 101. alitur et
ciis tuis effectum dare volue- crefcit malum , et crcfcit intus,
ras? Mngnam orationis tvar>- qualis Aetnaeo vapor exundat an-
■ysi«v , qiia amoris aeftum ex- tro , de amore Pbaedrae. Iarn
plicuit axaggeravitque poeta, Catull. LXVIII. 53. Cumtantum
vel bebctior fncile adfequatur. arderem, quantum Trinacria ru-
Mirae ftatim feftivitatis elt pa- pes caet.
ratragoedians exclamatio (o ma- v. 33 fqq. Sententia fatis ex-
re et terra ! ) , quae, quamente pedita vidctur : Tu, nibil mei
ifta a Varo proferantur, optim» miferata, urges opus tuum, non
aperit. Ardeo amoris igne, prius deliftis a coepta incanta-
quanto neque Hercules , cruore tione, quam plane abfumtu»
atque
EPODON LII5. C. XVII. V. 5 1 - 4o. (JiQ
Cales venenis ofTicina Colchicis.
Quae finis ? aut quod me manet ftipendium ?
Eflare: iuflfas cuin fide poenas luam;
Paratus expiare, feu popofceris
Centum iuvencos, five mendaci lyra
Voles fonari ; tu pudica , tu proba
Peram-
atque in cinerem redactus fue- ro; fed prioris commatis enun- tiatio confragofa admodum ac dubiae lncis. Forte locum ita ■oxpedias : t u cales venenis , tu neva usque igni niagico , quo torreor , alimenta fuggerisj ut plane inde calefcas , colluceas, adhcinae inltar ; unde eo deve- nit poeta , ut ipfam Canidiam feiiiva translatione ojjlcinam diceiet. Ita tamen minus effi- cax ifta videri poilit defi<niatio, ideoque Canvdiam culidam vene- norum officinam dictam ptitem, quatenus magicarum rerum ap- paratum, quo inltructiflima eft, di^erit , et ufui adhibet, ad Varum excruciandtim converfa. Cales adeo ab olhcinae notione pendere puta. Excufatior autem metaphorae iftius audacia ob ap- parationem magicam , ijrne ac- cenfo oflicinae fpeciem aniino obiicientem. Illa autem , donec in cinerem redactus iim , orna- tiflune poeta. lerar ventis , a veiuis difliper, per auram ia- cter. — iniuriojis, protervis, tppohto ad rem epitheto. Vid.
ad I. 2.6. 2. — 56. quod me manet ftipendium, quid tibi a me praeitari vis , quid mihi fa- ciundum eft, ut placeris , ut cruciatibus iftis exfolvar. Sti~ -pendium adeo h. 1. eft opus, ne- gotium , poenae loco , quo al- teri , tanquam victori, fatisiiat, iniunctum. Ita Euryftheo XII. ftipendia Herculem debuiffe di- cit Iuiiin. II. 4. Translatum adeo eft a mulcta, victis a vi- ctore irnponi folita, quae tra- latitio loquendi ufu , ad quem v. fq. alludit , ftipendium ap- pellatur. Si hmpliciter, quam- quam docte fatis , flip. explices, iroivyjv , ■ cxvtitsivsv, merccdem, h. poenam ; incommoda per fe erit fententia ( non enim de poena , quam gravem fatis iam perpelTus ellet Varus , fed de iine eius hic quaeritur) neque cum feqq. (vv. 53 — 4*"0 ^e" ne roncilianda. — 37. poenas iuffas , imperatam mulctam ex- folvam cum fde , fuleliter, ita ut impcratis fatisfacum; omni- 110 pro, minilterium, quodcun- que mihi iniunxeris, curatc ac Rr 3 We-
63 o
Q. HORATII FLACCI
Perambulabis aftra fidus aureum. Infamis Helenae Caftor offenfus vice, Fraterque magni Caftoris, victi prece, Ademta vati reddidere lumina. Et tu, potes nam, folve me dementia, O nec paternis obfoleta fordibus,
Nec
ndeliter exequar. — 38- £*> ■piaturus , redemturus culpam meam vel Hecatombe adeo, aut carmine, quo tuas virtutes fr.i- licet aeternitati confecrem; iitrumqne ad Canidiam illuden- dam mire efficax ac mera ama- ritudo. Primum enim veneficae ilti tleae potentis fpeciem tri- bnit, cuins defendendae aver- runcandaeque irae victimas cae- di neceffe fit, in altero mendncii plenum iftud carmen futurum mendaci lyra liberrime profof- fus. JLyra fonari , nskot^iilffSai, cani, celebrari. — Tu, quod pudicitia ac probitate tua mere- ris , effereris in caelum laudi- bus , refereris a me inter fidc- ra; plane ut Caefaris decus ftel- Us inferere III. 25. 6. Delecte autem perambulabis , quatenus Canidia, novum fidus Horatii ope facta, per caelum fefe cum reliquis movebit, idque cum fupeibin quadam (huius enim adiunctam notam habet fore hoc verbum ) , ob partum iftud de- cus. — aureum, y^ovao^nxi^, rplendidum.
v. 42 fqq- Multae artis eft locus, qui fequitur, in Cauidia placanda eademque mordacifli* mis ccntumeliis profcindenda ad Archilochi exemplum piane elaboratus. Excoecatus fuerat Himeraeus ille lambographus ob Helenam carmine a fe tra- ductam ( xaTYiyogiav vocat Plato in Phaedr. T. III. p. 243. A.) a Diofcuris , fratribus eius , ab iisdemque vifuni recuperarat, Palinodia facta ; de qua fabula adeundi Paufan. III. 19. Lucian. T. II. p. 493. Ifocr. in Helenae Encom. p. 320. et Conon Narr. XVIII. p. 15. ed. Kann. Propoiito igitur ad mitigandam Canidiam aptifiimo hoc placabilis Deorum irae exemplo, fubtexit ftalim Pa- Jinodiam ( v\'. 46 — 52), Steli- choreae, cuius, quod reliquum eft, fragmentum in Argum. c. 16. 1. I. laudavimus, fimilli- mam. Cajtor cum fratrc, Dio- fcuri mmgnit in Deorum nurae.' rum relati, commnni Dcorum ac proprio Diofcurorum indigi- tamento. Vid. Hemfterh. ad Lucian. T. I. p. 233. — offenfx vne
EPODON LIE, C. XVII. V. 4l-50.
631
Nec iii fepulcris pauperum prudens anus Novendiales diflipare pulueres. Tibi liofpitale pectus, et purae rnanus: Tuusque venter Pactumeius; et tuo
Cruo-
vice, forte Helenae, per Stefi- chorum vatem infami factae, irati Arcliilocho, quod Hele- nain fororem fuam cnrmine in- faniaffet , ademerunt ei lumina, \ifu privarunt eum , eundcm- qie ei reddiderunt, reitituevunt, pr?ce eius victi ac placati. Ob- fer/a doctam brevitatem, qua iita expofuit poeta. Caeterum prr.eter Palinodiam hymuum «tiarn Stefichoium in DioTcuros feciflh haud abfurde cxhoc loco colliiiis. — 45. Preces bae ad Canidiam fiunt, tanquam Deam, quo fncilius placetur, Diofcuro- rum esemplo adducta ; id quod docte declnrat formula potes nam , bvvaeoii * ag , precibus ad Deos factis interiici folitn. Vid. ad I. 23. 2g. — folve me de- mcntia . fxavi» , amoris iufnnia, cruciatibus , mentem mibi eri- pientibus ; quod follenne poetis, in amore graviori, — Preces fequmitnr laudes , blande pal- pantis fpeciem habentes , fed mmdaciflimo felle fuiTufae. E<- •wy<K«S$ enim eas r.ccipiendas efle, quis non videt? O quae nec obfoleta , foeda , immunda abiecta, es propter paternas for~ des, natalcs fordidos, humiles,
quae adeo nobiliffimo genere oriunda es. Adnlterio piogn.i- tam inteiiiguiit Scholl. vix com- mode per loquendi ufum. Sor- dibus obfolefcere dixit etiam Cic. Or. pro Sext. 2g. — 47. Nec per artes magicas ne- faria perpetras. Pro hoc fpe- ciatim poeta: haud prudens, gnara, docta anus (fatis amare hoc adiectum^ es, difjipare, haud diflipas pulveres , eruis, furaris cineres novendiales , nono pofl- qunm corpus moituum aut cre- matum effet, die reconditos, adeoquerccentes, vixdum repo- litos, tepidos adliuc. IIos enim cum oflibus expetebant fagae, utpote ad praeitigias ma£ica.s tnnto eflicaciores , quo tepidio- res adliuc ab i£ne rogi effent. Ovid. Heroid. VI. 90. Certaque de t&pidis colligit cffa rogis. Lucan. VI. 555- arder.tiaque offa e mediis rajtit illa rogis. In fcpulcris jmuperuin impmiegraf- fabatur Canidia , nam haec nec cuftodita, nec muro, ut diticrum, fepta erant. Delecte autem dif~ fipare, de cineribns, qui curiofe a propinquis collecti religiofe- que. conditi fuerant , loco motis ao fnrreptis; in quo atrociilimi Rr 4 iaci-
65^ Q« HORATII FLACCI
Cruore rubros obftetrix pannos lavit, Vtcunque fortis exfiiis puerpera.
G A N I D I A.
i Ouid obferatis auribus fundis preces? Non faxa nudis furdiora navitis Neptunus alto tundit liibernus falo.
Inul-
facinoris atque facrilegii adeo notatio eft : tum nnturam cine- ris illnd verbum depingit, inter eruendum vento commoii ac fparfi. — qg.Tibi pectus liofpi- tale , mite , mifericors ; a tuis veneficiis abeit faevitia, crude- litas. — mnnus purae , ayval, v.CK^a^x) , fcelerc gravi haud pollutae ; tu non furripis pue- ros, quos lenta fame neces. Vid. carm. V. — 50. Pactu- meius tuus venter eft , li. „tuus psrtua et iilius. Nam hoc no- men Pactumeius eft nomen fup- pofititii , quem fibi filiuni elle dicebat : fupra enim (V. 5 fq.) fuppofititii partus ipfam ream fecit. Venter autem hic pro partu ponitur" ita optimeSchol. Cruquii, in quo utique acquie- fcendum cenfeo. Cf. Bentl. — pannos rubros , tinctos tuo cruore , non aliunde adfperfo, qno fraudem fcilicet faceres, Fa- cile perfpicitur, totius fenten- tiae vim verti in tuo. — 52« Vlcunque , quotiescuuque pner- pera facta es. Sed nmare ita adornavit fententi.un poeta, ut
ftatim appareat , fraudem feciffef ac puerperium fimulalfe Canj. diam. Nam fortis e lecto firrgp» integris viribus, pnerperio haid afTecta , quod et ulterius v. ex- jllis declaratur.
\ v. 53. Exquifitae arti) eft ironia , in ipfam Caiiidiae ora- tionem invecta , qua eam cupi- de credentem , quae Vari.s per cavillationem de potentis artis eius conqueftns effet , ftolide- que inde ferocem inducendo, turpiter ludos facit poeta. Irri- fionis aliquam fpeciem habet fententia interrogative enuntia- ta : quid ohf. a. funclis preces 7 pro , vanae preces tuae fiuit. Auies ohferatae , claufae (ut Cic. de Amicit. 92.), obft.ru. ctae ( Virg. Aen. IV. 440. 3 honiinis funt preces non admit- tentis , afpernantis fupplicem — 54' 55- Saxa non furdiorc naritis Neptunus tundit falo h. non furdiora funt f. quat Neptunus alto falo tundit, qui bus altos fluctus impingit, alli dit; angufiiore fpecie pro, quai fluclibus pulfantur, &AtxTV*a SaAftff
IlFODOJ* LIB. C. XVII. V. 51-59. 6jj
Inultus ut tu riferis Cotyttia Vulgata, facrum liberi Cupidinis'? Et Efquilini Pontifex venefici Inpune ut urbern nomine inpleris meo ?
Quid
B«>.a?<Tix, fcopuli marini; ad- pofito ad rei defcriptionem (nu- dis navitis ) ornatu. Vnde et ^s'. hibernus, liiemem, jfsi/^cuivcr, h. tempeftatem ciens. Omnino pedeftris ratio ferebat: baud mngis moveor precibus tuis, quam faxa marina nudis navitis, naufraoorum eiulatibus. Pro- verbialis autem maris (veluti Ovid. Met. XIH. 8°40 eius- que fcopulorum furditas. Vide ad illa L. III. 7. 2 1 . fopulis fur- dior lcari voces uudit adhuc integer.
v. 56/(7(7. Plenior oratio erat: esone feram , ut lu inultus, im- puue riferis , deluferis, contem- feris incantationem nieam , qua amorem tuum iterum ad me convertere p.uabam ? Sed in- cantationem iftam fellea amari- tudine facra Cotyttia, utpotead quaerendos viros, explendaeque inde furiofae libidinis cauffa in- ftitutam appellat. Cotyttus
enim facra , a Tbracibus pro- fecta (Strabo X. p. 3*4*) no* cturna erant , ntque omni lafci- viae et impudicitiae genere in« famia. Vnde facrum appellat Cupidinis liberi , effrenis , quod adeo omni pudore proitituto
libere ac lafcive agitatur. Simi- liter yqodav KoTUTTotf (v fa- gam Tbeocritus VI. 40, appel- lat, conciliandis amoribus in- fervientem. Vid. Heinf. Lectt. Tbeocr. c. XI. p. 534. et War- ton ad iftum locum. — vulgata, profanata, tanqnam myiieria, quo Utique Cotyttus omnino- que Veneris ir<*vb>)uoo facra no- mine veniunt. Priapi noctur- nas religiones , fecrela, einsque facerdotes myflas vocat Petron. c. 17. — 53. 59. Vtque im- pune urbem meo nomine iniple- ris , me traduxeris per ora ho- minnm, urbis fabulam feceris, tanquam tibi hoc de arte ma^i- ca itatuendi datum efTet negotii. Pro hoc poeta , pontifex Efqui- lini veneficii , quafi tu pontifica- tuin geras, pontificis partes tibi avrogans in dnmnando hoc meo facro. Pontificis enim fcitis quum omnin pnblica privataque facra fubiecta efTent ( Liv. I. 2o.), feftive admodum atque opportune fatis propter Cotyttia, peregrina facra , Varns pontifex audit , quod nocturna ilta facra fmiftris rumoribus diffamaffet, ficque, ne adfcifcerentur, ca- viffet. — lifquilim , h. magici 11 r 5 ab
65 4
q. HOBATII FLACOI
Quid proderat ditaffe Pelignas anus} "Velociusve iriifcuilTe toxicum? Sed tardiora fata te votis manent: Ingrata mifero vita ducenda eit, in lioc, Novis ut usque fuppetas doloribus.
Optat
ab ECquilino monte, ubi artis fuae inftrumenta, idque a pau- perum fepulcris, conquirere fo- lebat Canidia. Vide vel Serm. 1-8.
v. 6o. Quemnam fruchim ar- tis meae , a Pelignis fagis in- genti data mercedc mihi tradi- tae, ferrem, fi hoc tibi fic ab- ire patever, nifi ea te ulcifcerer, ut ne impune in me illuferis. Ita equidem fententiam h. v. conftitui debere exiftimo. Ha- bet vero amari falis ut plurimum, quod Canidiam ad Pelignas anus confugiffe perhibeat, unde artes magicas, ut amatores libi conciliaret, magno pretio ad- difceret. Alii, ac Bentleius adeo , Peli£;nas anus, Sagnnam et Veiam intelligunt, quarum auxilium in defigendo Varo ma- gno iibi prctio Canidia conci- liavcrit; parum probabiliter. Peflime autem Torrentius ad Varum refert, hoc fenfu: Nihil tibi profuerir, fagns conduxiffe, quae te a pcfte ilta liberent; quae eadem fcre Lambinus ha- bet. — 6i. Docte pro, ac di-
dicifiTc, qnomodo venena velocif- fimah. efBcacifrnna pavandafint. Neque tamen magnopere refra- gabor, fi quis ad ipfam rcm tra- herc velit , ut lit : ita vero omnem meam perderem ope- ram, in tc defigendo colloca- tam. Sollennia autem mifcero venena, -pocula, de nrte mngi- ca ac veneficiis. — Opponi fcre putant velocius et tardiora, hoc fenfu : noli tamen , quia velo- cius dixi, brevem vitne exitum fperare , qui cito te a tormentis eripiat. Vitn tibi etiam invito producetur, ut diutius crucie- ris , uti Bentl. expedit; Sed uti ab interpretatione v. 6i. priore loco propofita Itandum exiftimo ; ita fatius arbitror, complexum liunc fententiavum animo informave : Irvitne tuae pveces funt, quibus finem cvu- cintuum quaeris ; quos quidem ita intendam ac protraham , ut vitae diuturnitatem incufnturus fis, quam tamen, vel invito tibi, unice in hunc finem fev- vabo, ut novis usque dolori- bus fujipetas, cvuciatibus vaces, ut habtam, quem cruciem. Sed i"itur
EPODOis dib. c. xvii. v. 60-69. 635
Optat quietem Pelopis infidus pater, Egens benignae Tantalus femper dapis; Optat Prometheus obligatus aliti: Optat fupremo conlocare Sifyphus In monte faxum; fed vetant leges Iovis.
Voles
igitur npodofin facit prioris membri : petis labornm leva- men : fed caet. , reliqna autem (vv. 56 — 61.) pro interie- ctis habenda. Finem arleo mi- feriarum non fperanrlum effe, Caniuia ex fua comminatione fatis acerbe Varo colligcndum dat. Euripideam fententiam (Hippol. 1045.): T&yyc; yaq a5>j; (jjiffTO; <£vhqi •ovrrvysl ac- curateNoftrum expreflifle puta- bat Valken. ad iftum lccum. — in hoc , ij rsZro ,■ ideo.
v. 65. Mortem , nerumna- rum finem , exoptabis, fed fru- ftra. Docte hanc fententiam Tantali, Promethei ac Sifyphi, aeternis poenis a Iove alligato- rum exemplis defignat poeta. Tautalus , Pelopis pater inJiJus, qui, quae fibi a Iove inter epu- las concrerlita erant arcana, elo- quutus eft ( i) rov TavraAcu >C'/.-jxqi» , Lucian. Salt. 53. Eurip. Oreft. g. ) Fides enim fpectatur taciturnitate. Cf. I. 18- extr. et III. 2. 25. — 66. Dapis benignae,beni^ne, copiofe appoGtae (argutatur Gefn, ),
femper egens , in media rerum copia fame mifere cruciatus. De fupplicii eius genere, diverfe tradito vid. ad II. 13. 37. — — 67. Prometheus, obli°atus aliti, eft vel, alligatus , ut aliti ob- noxius effet , ut cor eius ab aquila velleretur, vel , impli- citus, innexus aliti , quatenus ei femper adeft ales , vel deni- que, hocque potius habeo, damnatus, devotus aliti h. poe- nae f. noxae ab alite perferen- dae. De re vid. ad II. 15. 37.
— 6Q. Quietcm in Sifyphi exemplo e natura fupplicii eius declarat poeta. Eft adeo pro vul- £;ari : a faxo in montem vol- vendo aliquando refpirare cu- pit S. — in monte fupremo, iu montis vertice , ne revolvatur.
— 70. Sed i<ctant leges lovis, cum epica dignitate pro , fru- ftra, fata ipforum immut.ibilia funt. Plutonem incelligit Schol. Cruqu. male.
v. 70 — 73. Ac ne maturare
quidem fatum tuum poteris,
qnanitumvis volr-s. Diverfa
znaturandi fati, quae enumerat,
genera
6*6
Q. HORATII FLACCI
Voles modo altis defilire turribus, Modo enfe pectus Norico recludere; Fruftraque vincla gutturi nectes tuo, Faftidiofa triftis aegrimonia. Vectabor liumeris tunc ego inimicis eques, Meaeque terra cedet infolentiae.
An,
genera praeclare anxietatem ani- mi repraefentant, qua Varum ad id compulfum iri Canidia praedicit. — altis dejilire tur- ribus , praecipitem te dnre ex ahillimis aedibus. — 71. Modo enfe pectus recludere, perfodere, nt pailim Virgilius. — Norico ornat , ut I. 16. 9. — 72. Docte pervertit fententiarum ordinem poeta, ita ad leges fuas revocnndum : modo vin- cula g. n. tuo : fedfruftra; nam lioc univerfae fententiae apo- dofis eft, ut llla : fed vet. I. lo- vis. — nettes vincla gulturi doctius quam , innectes ^uttur f. collum vinculis , te fufpen- dere voles. — 75. Animi ae- griladine triftis, oppreflus , vi- ctus. — fujtidiofu, vitae tae- dium aiTerente, vitae fauidio.
v. 74. 75- Tunc infolenrif- fnne me efferam , fuperbiflime tibi mifero illudam. Naturalis oiiitionis ordo erat : terra cedet mihi, fuaviter ad oculorum fenfum pro, repellam terram (plane ut Ovid. Met. IV. 710.
iuvenis pedibus tellure repulfa arduus in nubes abiit ) , levabo me, alliliam in te, et humeris inimicis h. tuis enues vectabor, inequitabo, infidebo; extremae baec infolentiae atque contume- liae, quam victor exercet, ima- go, a Graecis ducta. Aefchvl. Lumen. 145. vso> ^s y$od<xq hotifxova; x. et B 1 x ir o <T w , et
7 »8. £TS< K«JlTT«^ /XS
-Trqic^Znv vto;. Apud Liician, III. p. 2gq. hmilkev meretrix ait : iirtfikfiq-Atx cot , K«j tnrs^avuo tifjii , et in Gnomicis apud Brnnk. p. 22g- /*h "f P « '" « hitrrv^olvrr v.otvv) y*$ T'•JX''^ Ducta autem ifta omnia a fenf- iimo victorum , victis infultan- tium (iirt£'(ji*;(jvi6vrxv, ka$ kirtfiofj- tujv ) , more, Homero, Virgi- lio, aliis memorato. Pro milii quam quaeiite poeta : meae in- folentiae. Caeterum ignoratus rov terra cedet hgnificatus poe- ticus omnes fere iiiterpretes in errorem impegit, adeo quidem, ut Canidiae totum terrarum orbem fubiicerent. Inepterjuo- que Schol. Cruqu. : terra in hac
EPODON LIB. C. XVII V. 70-79.
651
Aji, quae movere cereas imagines, Vt ipfe nofti curiofus, et polo Deripere Lunam vocibus poflim meis, Poflim crematos excitare mortuos,
Defi-
hac vinilicta non capiet meum gaudium.
v. jGfqq- Impeditiffimus exi- tus. Sententia efTe videtur : An artem meam in' te folo vanam, niliil contra te valere conque- rar, qua niulto maiora effece- rim ; pro , an exiftimas , mihi plorandum effe ob artem meam in te inefficacem , an dubitas me ifta efficeve poffe, quam multo maiora feliciffimo cum fuccefTu aggveffam ipfemet vi- deris? Demta adeo inteTroga- tione , affectui loquentis ao conunodata, erit: atque iftud artis meae documentum me in te itatuere pofle tutemet ipfe fateberis, mihi lavgieris , ut quae longe potentiora, infpe- ctante te , patravevim- Iun- gendum adeo , an plorem , plo- randi, dolendi cauQam habeam, artis , ( graeca compage , feu potius ellipfiTov svs/.ix in verbis allectuum ufitata) nil k«t' oJ- 5'jv , nullum exitum in te haben- tis , quod arte mea in te defti- tuar, quod ars in te inefficax futura fit. Iam illud „ longe ma- iora" quo vividius ad animum •ccideret, fol]«nnibus teratolo-
giis magicis explicuit poeta. — jG. Cerearum imaginum in re magica ufus vel e Theocr. II. 2Q. et Virg. Ecl. II. 80. notus. Repraefentabant ita fagae abfen- tem , quem incantarent, ut effcctus incantationis fuae , mu- tato vultu effigiei eius et colove proditos, obfervarent ac digno- fcerent. Atque lianc fagavum potefiatem imagines quantumvis cereas movendi h. efficiendi, ut animi motus , quos in abfente artibus magicis cient , in cerea, eius effigie appareant , a poeta h. 1. delignavi putandum. Male h. 1. tractat Cerda ad Viig. Ecl.
8- 75- — 78- Vl irfe "ofi'1 cu~ riojus, vel quod Canidia hoc artis fuae experimentum ei de- diffet, vcl quod interveniffet Ca- nidiamqueifta operantem oppref- fiffet; quod vevius avbitror. Re- fpici aiunt I. Serm. $. quod vix putem. — 7g. -polo deri-pere Lu- nam ut V- 46- — vocibus, for- mulis meis ma°icis. — 70. Excitare, in vitam revocare mortuos vel cremutos , in cine- rem vedactos , atque in uvna compofitos ; cum vi adiectum. De re Stat. Theb. IV. 507. ubi
658 <l» HOR. FL.ACC. EPOD. LIB. C. XVII,
Defiderique. temperare poculum, Plorem artis, in te nil habentis exitum?
ubi Colchis f. faga attollere bu- tjov, temperare, mifcere, pa.
Jhis corpora, ct plenas antiquis rare, giaviffimum amorem in-
ojjibut urnas egerere perhibetur. iicere, homines in amoris infa-
— go. Poculum dejiderii, (pi\- niam vertere. Cf. V. 38-
/r,
CARMEN SAECVLARE.
CARMEN SAECVLARE
P R O
INCCLVMITATE IMPERII.
ARGVMENTVM.
jL/unm libri Sibyllini praeter caeteras diernm faecula- rhun follennitates Hymnum iu Apollinem et Dianam, acL quos ii potijjnnum fpectarent , a choro puerorum ac vir- gimnn canendum praeciperent , Horatio honorifcentifji- mum hoc munus ab Augujio, qui a. V. DCCXXXVII. apparatius eas adornandi cepijjet confdium, demanda- tum fuijfe, diferte in vita Nojiri tradit *) Suetonius.
Hoe
x) In Vita Horatii §. 10. probavit, manfuraque perpetuo
Scripta eius Auguitus usque adeo opinatus eft , ut non rnodo fae-
Tom. II. Ss rulare
642 Q. HORATII FLACCI
Jlocque carmen, qnod bona fortuna nobis fervavit, ipfum illud injigne Jlomanac pietatis monumentum effe cumresipfa prudenti abunde fdcrn facit , tum locuplcti Ceufor/ni (de die nat. c. Xf^JJ.J, particulam ex eo. tanquam faeculari carmine , laudantis , teliimonio com- probatur. Cuius injignis praejiautia etji multa alia -\ einsdcm generis , quae nobis fatum invidit , minus deji dcrari patiafur ; ipforum tamen iactura praeter cotnpa- rationis, qua carendum nobis eji, iucundilatem vel idec gravis ac molejia nobis accidit , quod aliquantum iud< lucis in Nojirum transfundcre, rectius faltem de tracta tionis inventionisque laude iudicium ferre liciiijfet. JJcnt tamcn actum , quod ii ipji librorum Sibylliuorum vcrfus qui uifiituendorum Saecularium dierum uormam prae fcribunt, evulgati ad nos trausmiffifunt, quorum adcun dorum folis Quindecimviris apud Jiomanos potejias ejjfet. Ad hos quum fe totum in fcribendo carmine Saeculan componere deberet, et vcre, ut res docet, compofuerit Jlo- ratius; maximo fane nos ad penitius intelligeudam eitu indolcm beatos ejfe adiumento, in promtu eji perfpicere. Ouum igitur ii pro fuudamento interpretationis habew debeant , in gratiam lectorum integros eos Jubiungam. ubi paucula quaedam gcneraliora , quae quidem pro fun
d<
culare carmen componendum in- ajnfcitum , liiftoriae fuae in
iunxfilt, fed et l ' indelicam vi- texere h.uul ^ravatus fuiflei
clcriam caet. Livius (XXVII. 57.) ! fed omili
2) Vtiuam faltem Livii poe- illud , illa tempejlate forjitai
•tae carnien in Iuuonem re°i- laudabile rudibus in°eniis , ideo
nam , et ipfum a ter novenis quod nunc abhorrens et incondi-
virginibiis folleimi pompa de. tum eflet , ii rejcnetur.
3) Qui
CARMEN SAECVLABE.
645
do omnis difputationis hac de re habenda ejjfe putem, ne plane aGvfJ./36Xwc; difceffijfe arguar, praemifero : nam fingula momenta perfequi neque otii mei efi, neque vero huius loci effe arbitror, tuiu ab 3) aliis id iam copiofe factum eft.
Omnino fi , quae de facrorum faecularium primor- diis •*) traduntur, curatius expendas, ab ihdem ea, unde ovmis fere procejftt religio ac Deorum cultus , profecta e/Je cau/fis haud temere colligas ex iis , quae, utcunquc diverfa , ultima Romana de iis prodit antiquitas. Sacra mim ifta iuitio Juiffe 5) a7T£UKTixa, h. averruncaudae Deorum irae vel prodigiis nuntiatae vel immiffis calami- tatibus expliciiae infiituta , cum narratiouis cuiusque jftendit ingeuium, tum e Deorum , quibus ijia fierentf ittributa natura ac indole multo manifejiius apparet. Ouum enim omnes Ditem Patrem ac Proferpinam , penes
quos
3) Qni plenius rem cogno- ceve volent, adeant, praeter tofim. II. 5. et Phleg. Trall. :. IV- Politian. Cent. I. c. QQ. 4lex. ab sllexandro Gen. D. V. 26. VI. ig. Onuphr. Panvin. ie Ludis faecul. (in Graevii Thef. Ant. IX. p. 1067O P«t* Taffn. de veterum Roniano- ntn anno et ludis laecul. (Thef. Int. VIII. 474.) io.Mph. Tur- etin. de lutiis faecul. Gen. 1701. Chr. Fr. Ayrmann de udis Rom. faecul. Vitemb. 1717. et lo. M. Gefnar.de an- lis lndisque faec. Vinar. 1717. -1 E numis eam iiluftrarunt
Spanhem. de Pr. Num. II. p. 123 fqq. Turretin. 1. 1. III. et IV. Flor. dtt Bruin de Euwfpe- len der oude Romeinen. iiainf- fant fuper XII. num. lud. faecu- laxium, Brix. i687. Gefner. de opinatis faecularium lud. 110. tis in numis Rom. gentium. 1745. et aiii. ,
•) Cf. Zofim. II. init. Valer. Max. II. 4. 6. Varro apud Cen- foriu. 1. I. et Feft. Pompei. apud Fulv. Vrliu. p.
5) Diferte Zolim. I. 1. cuvri- Xsi bt (v) soflTjj ) vqo; toijueuy». k«( (pSopjjv, x«i vsrwv «xij-s/;.
Ss 2 6) Prno-
644 Q- HORATII FLACCI
quos morbis ejjet arbitrium, iis propitiatos Jerant ■ , haui objcura ratio eft , cur horum potijjimum pacem (olleuni bns ritibus antiquitus populus Homanus , in graviori cladis periculo conjtitutus, vel pcfte vel qnacunqne lu mortifera attritus exoratam voluerit. Mox, quum fu perjlitioja liac procuratione periculum vel luis diritas le vala oideretur , mirandum non eft, ad eandem iterun prioris mali metu contaclos confugijfe animos , repetitos quefuijfe ijios ritus, quotiescunque vel eiusdem vel Jimi lis mali timor ingrueret. Nec raro accidiffe credibile eft ut Jacra ifia plusfemel anno , urgente necejfitate, iujiau rarentur, interdum per lonqius ternpns iutermitterentw douec tandem immincntis alicuius mali magnitudo animo hominum acuerct , maioremque Deorum curam iniiceret adeo quidem , ut ijia certis tcmporis intervallis repetend voverentur. Atquc ita taudem Jactum ejfe Jufpicor, u Jacra ijia , ad certas hominum ysvsag adftricta ac revc cata, Jaecularium inde nomine injignireutur. Jlaec , auiino teneas , iudicatu haud dijficile eft , cur in tempc rum, quibus priora facra Jaecularia peracta Jueriiit conjiituendis rationibus Jcriptores adeo iuter Je dijj, deant, et quam vana omnh Jitt 6) W. DD. de it conciliandis injlituta dijceptatio , in lantis maxime ten< bris, quibus priora reip. Romanae Jaecula involuta Jniu
lan
6) Praecer auctores fuperius p. 81- et P. Th. Tlnc. Mon
laudatos in temporum rationi- glia, qui diff. fuae de utriusqt
bus excutiendis defud.irunt Philippi Au-ufti religioi
S alig. de Emend. Temp. L. [I. ( Rom. 1741.) tabulam chronc
p. 246 fqq. Pctavius de D. T. II. ludorum faecularium adiecit. 75. Vojf. ad Catull. c. XXXIV.
CARMEft SAECVEARF. 6/|-5
lam, quae a tenuibus admodum initiis profecta ej-,
rent facra, aliain paullatim , eandemque auctis imprimis
Romanorum opibus , luxuque glifcente laetiorem accepere
'-acicm , accommodatis ad genium faeculi prifcis ritibus,
ifcitisque novis , veluti follennu pompae ad aras Deo-
'um duccndae, carminis a choro virgihum et puerorum
bidcm decantandi, edendorum ludorum fcenicorum caet.
hocque ideo fieri necejfe erat, quod, pojleaquam fiatis
Lempontm intervallis cclebrari coepiffcnt , preces uon tan-
Um pro avertendis malis , fed etiam pro largiendif, quae
■ei Romanae falutaria effent , bonis*et commodis furide-
bautur , ifiaque adeo facra ad omnes, quos rerum fua-
-um cujlodes Homani venerareutur , Deos 7rccT(j(.<jovg ac
roAiov^ovg transferebantur. Hactenus tamen eorundem
yriginis habita Juit ratio , quod illorum Deontm praeci-
vua in iis manebat rcligio ac cura, qui malorum phyji-
corum., maxime pefiilentiae agronnnque fierilitalis arrr,-
TqGTixioi itemque ubertatis ac fanitatis auctores et con-
fervatores haberentur. Quorum cattjfas quum a fole ac
luua paullo Jttbtilior renan pliyjieamm cognitio arcejfen-
das cjfe doceret , imminuto antiquo Ditis ac Proferpinae
houore, Apollini et Dianae primas in iis dare partes, ad-
modum confentaneum erat.
T ti autem omnes antiquiores populi in conjlituendis rilibus ac caerimoniis , ad placandos Deos inftitutis, va- ium, qui commercia cum Diis iactarent , monitus fcque- bantur, ita nec Romanis defucre oraculay quae prodi- giis territi aut graviore calamitate ajjlicti, confulerent, ft quorum praecepta fanctijfme objervarent, a faiidicis
S s 3 mulieri*
q. HORATII FLACCI
vinlieribus , Sibyllarum nomine injignitif, ut anti- qua fama ferebat , accejjta, paullatimque , quum rudiorem ferocioremque pojmlum ftpcrjtitiouis frenis atque habenis alligatum facillime regi ac Jlecti pojfe in- telligerent, in quandam dijcijtlinae formam redacta Jan- cteque 7) cuftodita. Ouae oracula quum agetidorutu lu~ dorum Jaecularium normam, ab /Jugujco, qui hos jtro rei Hotnanae iu Jummum a Je fajiigium evectae diguitate ac maieftate celebrandos ftatuijfet, haud dubie reJLetam, diferte exponant , eademque prima carminis noflri Sae- cularis ftamina contineant, quo rectius de poetae arte in detexcndo eo Jiat iudicium , utque rerum, quae iti eo vel leviter firicta, vel uberius expojita Jutit , illuftratio indc petipojjit, emeudatiora hic Jubiicere placuit:
'A.XX' OTTOTav jjLYfxiaToe Iwq yjjovoc avBoiviroiai "LiuYjc , tlc frecov sk<xtqv dexa y.vxXov odzuiuv,
NUu.vya$k
*) Jnfpiciundis libris Sibylli- nis primtim Duumviri dnti, tam Deccmviri inftituti n. V. CCCLXXXVII. poftea XVviris, penes qnos omnino facroruin faciundoriim cura erat, cuftodia eorum tradita ; rcs nota. Vid. Tiraqu. ad Alex. ab Alex. III. 16.
jhwtov hsax y.vy.\o\> oSsui/jy ) Taflin. fubftituit exaToffrov v.. o< Gallacus autem Diff. de Orac. Sibyll. I. 6. corr. sKaTovTaba. Ita quoque legendum coni. Sal- maf. Exercit. Plin. T. I. p. 54.,
profertque e Phlegontc Or.-.cu- lum, in quo Sibyllam mortunm sv hzmxT'4 "yfvea dicitur , cui fubiicit Fhiegon, hia toutci tsv yo-yffffJioZ airebsinvvTac btv.a yf> vsac; avTYjV viar av^dnrovc; ytyo- ysv«<. Si igitur ytvsc. eft CX. nnnorum, MG. annos vixiffet Sibvlla. Scd Phlegon ftbi con- ftabit , li Sibyllam inifj ysvtac, X. mortuam dicas. In noftro autem oracnlo skoitov btr.a recte hnbere, et lloratii et Ccnforini XVII. 14. inde ducti niuneri oftendunt, a QuindeoimviriS ita iorte reficti, Auguhi iuffu. M«jwv>jff^»j
CARMEN SAECVLARE. 6/f7
Msjxvya' tu "Ptvfioue , xa* ou jxdXa X',jasai avrog MsjxvyaSai rdSs irdvra' Osolcai jxsv ocSavdroiai 'Pe^eiv fv Tlsdiu) iragd Qvjj.figiBoc; airXsrbv vocvg, "Otttt^ arsivorarov, Ni'^ tyvika yaTav STrsXS-/jf 'HsXiov xgv\pavrog sov (pdo<;m svSa as gs^siv •Ifoa Travroyovot; Molgai; agvac; ra kcu alyag
Kva-
Ms/xvvjff* Z 'Pw/jt«7g, v.a/ ov tinns (de ludis faec. p. 30, )
yaka kvjcsai avroc) Mira in hoc probat, goxy; ffrsivirarov , vcr-
verfu diverfitas. Politiani an- titque, nox brevior tenebris Kr-
ticjuiflimus et optimae notae li- ras, ubi texerit atris , imleque
ber: v.ai ti /jiaka kv\ffsai avrov, efHcere vult , circa aeftivum
Vulg. xa/ ov fjtakx kvjcai savrovc, folftitium actos effe ludos. Sed
pro quo Steph. coni. savriv. neque ryj £oir£ quis hic fit locus
Phleg. c. IV. habet savrov. Nos intelli°;o, neque qui verfus in
prius /xsfj.viioSat , quod omnes capite tempore uno deficiens
libros obiidet, in fj.s/j.vv)cr w mu- fulciri queat. Idem de q tvjj
Uvimut , et avroc refcripfimus, aliorum fentio. Ilaec Gefn. Sane
ut aliquam orationi conciliare- oxtvj feliciter coni. Steph. pro
nius concinnitatem. Caeterum eo quod vulgabatur : qo-ry, ob-
eadem -rt^trrokoyia Catull. via corruptelae cauffa , ultima
LXIV. 231. 2. Tum vero fa- fcilicet rov v6wp ad feq. vocabu-
tito , ut mcmori tibi condita lum traducta. Steph. coniectu-
corde haec vigeant mandata, ram plane firmant Phleg. Trall.
neque ulla obliteret aetas. libri. Ex •£ ovy, Leunclav. ex-
clufit prry crsivorary/. Sed de
"Oxxy crsivirarov) Vbi an- crsivirarov adhuc laboro. Quid?
guftifhmi funt, ubi non leniter fi legatur, cttv kstirarov, ubi
decuvrmit fluvii, fed omnium plana adeoque placida aqua d»-
rapidiffime feruntur. Quum Jluit.
igitur Valer. Max. II. 4. 6. et -xavroyovoic Mo/pat?) Vitiofe
Zofim. II. init. Terentum ita vuljr. et Phleir. Trall. irovrsyc-
defignent, ut leniflimum ibi voic, quod a nupero Zofirni .
aquarum decnrfum effe dicant, editore fervatum mireris. *«vro-
malui tyjv gtsvctvjtcc ad tenuita- yiva dictae Parcae, tanquam
teni , nt ita dicam , et paucita- Lucinne xapsoc-o/ ; res nota.
tem aquarum, quam ad ripa- Vid. Spauhem. ad Callim. H.
vum anguftias referre. Turre- Dian. 22.
Ss 4 Kua-
648
Q. HORATII FLACCI
Kuavca^, Itc) raH- b' ElXsiSvta- agsaaa$at TlatboTo-Xov; Svssaaiv , okv) Ssjxt;. AvSt §e Taly HXySofxivv) ^olgo; rs xa) v- Isoolro jxeXatva. ZdXsvxot ravqot hs Aiog Traqa ficvjxov aysaSwv "HfxaTt, jxybs ts vvkti. Osolat yaq ovgaviotat 'Hjxsgto- treXsTat Svsoiv Tqoirot;. uj- be v.a\ auroTj 'Iqsvsiv bajxdXv)- rie /3oo- bey.a- ayXaov r'Hqy)- AszdaSoj vyoq raga asv. Kat <PoHj3qc: 'AiroXXtuv, r'Q- ts xai 'HeXiog Kty.XyaKSTat, Jaa hshsy^Sw
Qvjxa-
Kvavsa;") Phleg. Tr. tta crnn feqq. iungit : lS.vavia; &' ex) ralc, c E. Sed i lacile lliihyias,
Iunonis fili. " X. 2~o.
Etym. M. ILiktiSviai , 'a ] rwv rmrovffwv efyopot, Ato$ xalTlfa; S<yariof;) xvaviac. dixerit. Con- tra capras nigras Pnrcis , Dea- bus inferis, immolari iuberi quis mirctur. Mox v. 10. **•- coktovoi;, ridicula abenatione P. — o~-yj Si/Jtt; , rite.
Hkv/Softevy ~(oIqo; TS "-<*' <?0 Mira lectionis depravatio in Phle-g. Tr. libris: lik^Soyivv/ yyiQol; oig ttQtvotro /xikaiva, quae faltern , ttt verfus fiet, ita refingcnda funt : Tlky)Scyivsi ( feu potius •xkvfSo/utivy') y_Moo7- etv oi; liootro /xikatva. Terra adeo Tk-/)S. yy>qo~t; effrt svQvyo- Qc;, ee-siQwv' necjuc oi; /xikatva ab eius fncris aliena putanda. liomcr. II. y. 103. OIs-et* <>' *{>v ctsocv ksvv.ov , iripyfv h's /xikatvav, Ty re na) 'lliktop.
Praeftare tamen arbitror, quod vulgatur, Taly/ ■~kv)So/j.iv^, h. omnium rerum copiam gignenti ac fnppeditanti, perfona cum re fignilicata permixtn.
Ziktvnoi pyoi rt wktI )
Tidvksw.ot Phleg. Tr. Idem /xv)- hi rs vvv.Ti. Reliqui: fjmjh' Iti
VVV.Tt.
tS~ h's vta) auToT; caet. ) Ita utique interpungendus hic lo- cus. Senfus eft : Sane itafacra curare confentaneum eft (omiffo ■%qy) . Si/xi; iffri). Bovem aittem iuvencam (^Aa/xakvj; $00; hi/xa; pro , ta/xakv) fiovc, ut corpora magna boum~V ir°. Ge. III. 360. Aen. XI. 197.) accij>iat Itatonis nedes, Iunor.i irnmoletur. Pef- iime ubique editul atque inter- pungitur: uichtvtat avrw; iQtvttv ha/xdktt; T6. fiooc hifxa; caet.
lca hthiyjtv) Sv/xara) ouffta hiyS.v Phleg. Tr. muins com- moile , ac refragante Noftri v. ,\t>. Quiqtu vos bubus venc- ratur albis.
CARMEN SAECVLARE.
649
Qvjxara AyrotSyg" v.a) asibojj.svoi rs AarTvoi
TLaiavs; novgoi; v.ovgyai rs vvjov eyoisv,
'ASavanvv' %wg); be Kogat %ogbv avra) eyoisv,
Ka) %cvo); iraifiivv agayv ara%v;, aXka -yovvjwv
TLavrcvv ^ivovrivv , rol; ajx(piSa\y; eri (por'/.'tj.
Al be yafjLov ^svyXaiai bsSjj.yjj.evai yjxari v.sivw
Tvvt 'Hga; iraga (ivojxov aoibtjxov shgiowaai
Aaij.iova XiaaeaSuiaav. "Airaai M Xvjxara hovvai
'Avhgaaiv v;oe yvvafc), y.aXiara he SyXvregyai.
TLavrs; b' s£ o"v.oio (psgeaScw, oaaa KOjxi^siv
'Ear) Sejxi; Bv-ijrolaiv , anag^ojj.evoi; fiioroio,
Aaijxoai jxsiXiyJoiaiv ikaajxara, kou jxav.agsaaiv
Ovoavihai;' ra hs iravra rsSyaavgiajxeva xsiaScu,
o „ ., 0<pga
xal astho/jtsvoi T6 A. Tla/ftvs? K. ) Ita correxi duce Phleg. Tr. et Politiani libro. Vulgo v.ai omittunt, metri pernicie, et Ila/ava;. Senfus: Paeanes La- tini a pueris puellisque cantati templum compleant, iis templum refonet ; noto tov <Xfc<v et SX£" cSat ufu. Caeterum quum s-/cstv ftatim recurrat, Heyn. in Zotim. Reitem. p. 653. fecundo loco corr. ayotsv, follenni iiac de l^e verbo. Sed in hoc carmine ta- lia forte non ad vivum refe- canda. Mox v. 21. poeticam vocem crayruq a Gefh. in ert%9$ mutatam nollem.
a-rafft hs A-J//*T« hcZvat) Ita omnes libri, quos deferuit Sylb. fubftituendo : SiXy/xtxToi, Cjuae quisque precatur , indocte ac parum graece. De his pia-
minibus ipfe Zofim. II. 5. 2.
■rr^o yi/ASOuav bktyujv tcC rlyj Stw-
qiotfj a^STjVat , tV TM ¥\a.TSTMkiv)
v.at «V tijj V«w tcu v.aTa to IlaXa- Ttcv , ot SsxaxsvTt avhosq i-ri 11^/j.aTo; v.a[>:.\usvot rw ov)/uw 6/a- •js/j.cvci t a z«5»jj/a. TaU- T« 62 s<tt/ Sacs? y.ai Csiov v.ai afffyotkTov. Antiquiihmum haud dubie hoc inftitutum fuit luis arcendae corrigendaeque cauffa.
avaoyojj.ivot: fSioroto) Gefn. refcribere geftiebat : aVef^o/at- votg fitOTOto, hoc fenfu: Jcrant, quae Jerre fas ejt mortalibus, qui, poftquam e vita excejfere , intcr daemonas relati funt. Sed de a-ra^ai;, Diis offerendis, ca- piendum.
ri£-Y\ff!Xvoi7jjisva v.stff$jj*) v.st-
cZ-xt Phleg. Tr. non omnino
Ss 5 m.de;
650
HORATII IXACCI
vO(f>qa rs\y &vy.'ekyai , v.a) avhqaaiv sdqiowaiv "ILvSsv troQGVvy; jisjJ.vyjj.evo<;. "Hjjiaai b' earuj Nu£/ t" STraaavreqyai Ssoare^rov; traqa Siuy.ovg IlajxTrXySyi; ayvqig' airovtil) be yekvori jj.sjxi^Su).
Tavra roi sv (pqsa) ayaiv as) jj.sjj.vyjxevot; stvai, Kcu aot irdaa %S-uiv 'Iraky na) iraaa Aarlv^ Aliv virb GH^Trgoiaiv V7r av^eviov ^yyov e^si.
Ouum Sibyllinis kis verftbus leges quafi quaedam di- ctac cjfcnt , quae voetae, carmini Seculari pangendo ad- vioto, intentoque femper fequendac efent; magnae utiquc avtis erat atque ingenii, iis ita fatisfaccre, ut nc viucu- lis coifirictus et iu ordiucm coactus videretur, fimxdque
carmcn
male ; nam et infmitivos amat Sibvlla , omiffo X?*)"
"Ocpoa «A.J7 £v/j,e\yfft ) Re- ccpi Lianc Phleg. Tr. lectionem, fuffragante Gefn. , qui ita ad liunc locum : Placuit hanc le- ctionem praeferre alteri , cippa ts S^.vrkoyai , tum quod paullo eit obfcirior , quae cauffa niu- tationis effie potuit; turn quod plenius indicat , quem in ufum congerenda effet illa , de qua fermo eft , copia. Confirmat me in liac opinione Zofimus, qui artificibus ludorum et fpe- ctaculorum donnria ex frugum primitiis data aii. Verba ad- fcribam (II. 5. 9.): S&wqiixt ts isgOTrgiTrsli; aycvrat. Yvo/Jti^ovrat, i's ot ravra -roiQtvrt; ixirZov tus" aicxqyaq twv xa^ruiv , circv, x«
y.QiS-^1; y.ai xvafxwv. Et vel ideo distribuebantur populo ab Impp. per XVviros fruges, ut eas de- inde fcenicis artificibus ferrent. Haec ille. Male tamen Lnbet hoc, quod av/Soss fimpliciter illi artilices audiant; qunmquam alterius lectionis multo mole- fiior fenfus. Quid enim ? Con- ferre uuumquemque iubet Si- bylla , quae hnbeat, ut fcilicet inter ipfosinet iterum distri- buantur.
S&oirr&Trzvt; xaoi Scvy.ovg) h. ■pulvinaria , Deorum fnnulacris oniuta. Itaquideme coni. Sylb. repofui. Angeli Politinni libcr cum aliis habet .-/soxoi-Tsif;' unde Gefn. coni. Ssoffo-sxTouf. Phleg. Tr. SiQ-rqzTriovt;, fciici
aberratione.
«\ *
0 ) affjxarx
CARMEN SAECVLARE. 65 1
carmen exiret, qucil nec Phoebo , cui dicendum effet, h. dierum i/iorum follennitate, neque muneris, quod tucndum ornandumquefufcejnffet, gravitate indignum effet. Ouibus quidemfi Horatium infigni Jwc atque unico fui generis ex. llomana antiquitate monumento abunde fatisfecijfe dicam, jieminem, qui adverfus rne contendat, fore arbitror rei in- tclligentem. JVon illa artis Mujicae emblemata dico, quam- quamivfa haudvuigariaatqne illujiria: nam talia vel ari- dioris jioetae vena infpergat ; fed illam orationis gravita- tem ac dignitatem, illumfacrum maiejiat isquc vleuum car- minis incejfum dico , ad vrifcorum hymnorum kX^tjxcuv atque evxTiv.<jJV formam, ad quam quidem verfus Sibyl- liui quaji manu duccbant, jdaue defcriptum. JSeqiie cnim copiofus exundat, aut nubes cajitat jjoeta, fed aequabili' tcr dccurrens fatis liabet jrios ac religiofos fenfus eloqui, animumque ad eosdcm jicrduccre. LauJes autcrn /Ipoliini et Dianae ita dicit , ut divcrfas ac multiplices eorum vir- tul.es ac potejiates variis ipjorum appeUationibus indigi- tet ; in qua ipfa taruen iro").'cxv<jp.i(x fummus delecttis ap- parett laudatis ampleque cxornatis iis potijjimum virtu- tibus , quae rei Homanae ftaturn integrum Jioreut emque jyraefiarent , caeteris trausvtijjis , vel verbo tautum indi- catis. Ad artern autem jjoetae quod attinet, maxirnam fane, ct in furnma operis et in fingnlis partibus ab eo ad- hibitam quisque vcl minus jagacior facile dejjrehendat. jJrimum , quod ijjfa Sibylia iubebat , carmen ad chori plaue 8) leges adjirinxit ; quae ratio , lyricae poefi ad-
commoda
8) azutxTtx lTnrouxivriy.ee, h. a choro docnnrnndos Graecis litumos in follennibus lacriiiciis percmam uittatos, et irqoz-j/Ct-L-j
no-
65 2 Q. HORATII FLACCI
comvwda prorjus ac Jere propria, dici vix ])Otefi quam augu/lam fpeciem quautumque vigoris ac Janguinis car- inini adfuderit. Tum Jingulare artijcium in eo prodidit, quod, quum carmen ad Apolliuem et Dianam maxime referendum ejjet, tertio quippe ludorum die in ApolUuis Palatini aede caneudum , hos quidem potiori loco habe- bat , caeteros tamen Deos , ut Jaecularis hymni appella- tione dignum hoc carmen evaderet , veluti aliud agens, fcite intexebat. Denique , quae maxima eius virtus ejl, bellicas ac togatas Augujli laudes tam artificiofe Hmmi- fcuit, ut iis 7ion tam locum quaejivijje, quam duceute ipfo rerum tractandarum ordine ad eas delatus videri de- beat. Quae quidem omnia Ji recte expendantur , in pre- tioji/jimis utique lolius antiquitatis divinae hoc artis carmen habeiuhtm ejje monumentis , Iloratiumque , ut liomuleae apotheojeus jormula concludam, immortali hoc edito opcre fummum vatem dici haberique Jas ejje, lubcns ■volensque quisque largietur.
nomine infignitos fuifle ex Pro- e Sibyllae praecepto, chorum
clo apud Phot. p. 523. fatis puerorum a virginibus feiun-
conftat. Neque minus explo- gentis (adde C. S. v. 54-)' ^
vata res elt, chori duas partes quaonam C. Saecularis inde dis-
fuiiTe, ita ut nunc haec , nunc tiibutio facienda fit, niuic tt>
illa caneret(unde «vr-^tlv, ve- mere quaeri arbitror. Pericula
luti Eurip. Alc. 425.), nunc tamen fecere Sanad. Iones , An-
utraque voces iungeret, hocque cherfen, alii; paniin probabilia,
ipfuni in hoc carmine faeculari partim fatis futilia. obtinuiffe haud obfcure collinas
Plioebe,
CARMEN SAECVLAKE. V. 1-6.
65
1 lioebe, filvarumque potens Diana, Lucidurn coeli decus, o colendi Semper et culti, date,- quae precamur Tempore facro:
Quo Sibyllini monuere verfus, Virgines lectas, puerosque caftos,
Dis,
v. 1 — g. Exorditur carmen poeta follenni antiquiiTimoriim hymnornm formula : hXUts fxov tdypfxsvov , in exitu fere repeti folita. — Diana flvarum potens, graeca fti uctura, Noftro familiari (v. c. I. 3. 1. 1. 6. 10. IIF. 25. 14.) et docte pro , cui filvae facrae funt. Vid. ad I. 21. 5. Nenw- rum potentes Silvanos inde dixit Lucan. III. 4°2' — 2- Luci- dum coeli decus , qni inter fide- ra exfplendefcis , sioy_i «crowv (Bion. XI. 30> OiCrqwv ayakfxa. Eadem Dianae attributa cumu- lavitVirg. Aen. IX. 4°5- -Aftro- rum decus et nemorum, Latonia, cuftos. Infra eadem v. 35. fi- derurn regina bicornis audit. Bacchum iude ob vultum fde- reum (Senec. Oedip. ^og.) f. per- petuarn iuventutem tucidum coe- li decus indigifavitSenec. Oedip. 404. Caeterum ad utrumque, Phoebum et Dianam, verba ifta ab Intpp. referri vidcas, Virgilii ( Ge. I. 5. ) clarifjima mundi lumina Solem et Lunam
itidem dicta comparantibus ; fed haec ratio et contortior eft, et poetam in ordinem cogit, quem fuo iure uti licebat. — O colendi femper et culti , quos femper maxima religione pro- fequuti fumus ; ineft Deorum *YXW?"*'V> Tarowwv, notio. Fortc etiam allulit poeta ad veterum naorem, ex Iliade fatis notum, Deos per facra iplis facta in pre- cationibus obteftantium , et cer- tiorem inde precum fuarum eventum fpcrantium. Vnde et h. 1. ftatim fubiicitur : date quae precamur , ti v[x&$ ooS-iui scsjiif- cafxsv, rohs KoyyvoiT ssk.S-wo. — 4« Tempore facro, quo Sibyllini caet. , ftato ludorum faecula- rium die, carmine, quod a XXVII. virginibus totidemque pueris canatur, e praefcripto librorum Sibylliuorum , cele- brando. — 5. Sibyllinus hac dc re verfus vide in Argum. lauda- tos. — monuere , praecepere ; v. proprium oraoulorum ac va- tum. \rid. Bioukli. ad Tib. I.
o^
HORATII FLACCI
Dis, quibus feptem placuere colles, Dicere carmen.
Alme Sol, curru nitido diem qni Promis et celas, aliusque et idem
Nafce-
7. 56. -— • 6. Cliorum virsiimm ac puerorum lectum (nam utris- que hoc accommodandum epi- theton, ) praefcribebant libri Si- byllini , h. qui ex iagenuis conftaret, idque ex confarreatio- »e fufceptis , et qui aw<£)<3aAs?? effent, h. patrimi ac matrimi. Etiam numerum ternovenum cuiusque fexus tw lectas defi- gnari putandum. — cajlos quo- que ad ntrosque pertinet , ut in Catulliano Hymno (XXXIV. 3. 4.): Dianam pueri integri, puellaeque canamus. Spectat autem ad teneram aetatem epi- theton , caftam f. integram ad- huc h. necdum fcelere quopiam contaminatam, Drisque ideo acceptifTimam : Conf. Noftri Epp. II. 1. 132 fqq. De cafti- monia qua ad Deos lex adire iubebat, importunum foret hic cogitare. — 7. Dii, quibus feptem placuere colles , qui Ro- mam fedem fibi deftinarunt ( ut IV. 12. 11. de Pane : cui nigri colles Arcadiae placent ) , Dii urbis Romae tutelares, cufto- des, voXioly^oi. Igitur ad hos quoque pertinebat ludorum faecularium religio. Vid. Ar- eran.
v. 9. Sequuntur ipfae preces, quas ita difpertivit poeta, ut munerum (tijxwv , v. ad I. 12. 20. ) utriusque Numinis ha- bita ratione nunc Apollinem, nunc Dianam , ut vacivas iis aures praebeant, invocet; eft tamen, ubi unius tantuni me- minit, quum uterque ponen- dus fuiffet : ut in primis fta- tim precibus fuper augenda confervanclaque imperii Romani niagmtudine ac fplendore factis. — Sol ahnus , iptqsZwog, ^wo- yovof, (ptQscfiiQ;, calore nutriens omnia. — curru nitido caet. Suavis rei imago : Sol in cae- lum evectus diem fecum vehit ( Flava pruinofo quae z>ehit uxe diem Aurora apud Ovid. Amor.
I. 15. 2. Similiter Virg. Aen.
II. go2. Iamque iugis fummao furge.bat Lucijer Idae ducebat- que diem) Splendide Dionyf. II. 15. 16. (A. Br. II. 254.) tto-
TClIXOI bs Ci.3BV XUO/OC (t/xSpOTOU
riviTOvatv srijpaTOV A \x c- f a v. — promit , effert ( ut de Aurora Virg. Aen. V. 64.) retegit ( Ovid. Met. VIII. 1 ) ; euudemque curru deorfum acto celat, componit ( Virg. I. 374<) abfcondit, fucccdcnti- bus
CAEMEN SAECVLARE. V. 7- 1 4.
655
Nafceris; pollis nihil urbe Ronia Vifere maius.
Rite maturos aperire partus Lenis Ilitliyia, tuere matres:
Sive
bus in eius locnm tenebris. — • 10. Sol alius idemcjue nafcitur, quotidie nitorem fuuin reparans, renovato usque fplendore ex- furgert9. Solem enim , diurno curlu hebetatum ac lanu-uidum, vires reparare ficque alium fein- per nafci , antiqua crat perfua- fio , ab Epicureis maxime exor- nata. Lucret. V. 659. conve- niunt ignes et femina mitlta con- fluere ardoris confuerunt tempore certo ( ante cxtum Solis ) , quae faciunt Solis nova femper lumina gigni ; et 665 fqq. Nec tamen illud in his rebus mirabile debet effe , quod haec ignis tam certo tempore pofjint femina confluere et folis reparare nito- rem. Vnde etiam Phoebi cx/.t p- ay.ojxov, aci vls-j procefht notio. Jdem adeo Sol nafcitur, nihil imminuto prifiino f. hefterno fpleudore eius, eodem vigore quotidie exorien6. Quae intpp. ad h. 1. adtulere, nec referre necrefellereaitinet. — n. Pof- fis , quainvis tenarum opera omnia luftres , nihil vifere ma- ius lioma, qnod Roiuani im- perii magnitudinem exfnperet, fac Roma lit princeps urbium QY. 3. 15.), imperiique totius
terrarum orbis fedes. Ad No- Itrum alluiit Claudian. XXIV. 131. de Roma: qua nihil in ter- ris complcctitur altius aether caet. et Rutil. Itm. I. gi. (Wernsd. P. M. V. 92.): Omnia perpetuos quae fcrvant fldcra motus nullum viderunt pulchrius intpcrium.
v. 1 3 fqq. Preces ad Dianam E/A£(5uiav ( 13 — 16.) et Yxcv- forfo$cv(i7 — 20.), quas Or- phicus H. I. 13. breviter lta eloquitur: hlhov os yovtxc , itroc- (>uyo; ioZcoc, ncxi ffuJc^ . Lenis aperire , graeca ftructura (ut I. 24« 17* lenis recludere ) pro, quae lenem, propitiam , beni- gnam , facilem te praebes in apgriundis h. in lucem profe- rendis ( Nemefian. inde Cyneg;. 152. Fecundos aperit partusma- tura gravedo) partubus, quae praelio es, opem fers parturien- tibus , tuSivwv %-rttQwya, Autjj- qio. , Xi^stoc, ixy.vkoyiioc , quae Orphica huius Deae epitheta. Aperiendi notionem ipfum Dia- nae VQoSv^xiete epitheton liabet, in Orphicis 11. I. 4. ^aqoZcx
vLxic; 5v>)tcuv ftJiSvqocioc.
tueie matres, puerperas. —
656
HOKATII FLACCI
Sive tu Lucina probas vocari, Seu Genitalis.
Diva, producas fubolem, Patrumque Profperes decreta fuper iugandis
Fe-
15. 16. Sive Latina potius hu- ius tuae virtutis appellntione, Lucina fen Gtmitalis vocari gau- des. Opponit adeo poeta Grae- cae llithyiae v. 14« appellationi Latinas fuae gentis Lucinam et Genitalem. Ad quod folum fi aiunnim advertiffet Bentleius, Graecae GenetyUidi fuae liaud decedere iufliffet Genitalem Romanam , h. partuum prae- lidem, obfoleto aut novato prorfns antiquae vocis fignifi- catu a poeta , fuo iure hac in re ufo. Vide quae ipfe hac de re praecipit Epp. II. 2. 115 fqq. et A. P. 56 fqq. Reddere adeo voluiffe poeta putandus eft Si- bvllae 'Eiku$Vi*i xa toorc- y. o.v g. — Sive probas vocari, e*ir aivslg xuXtlaZai h. praefers, rnavis appellari. Sollenne haecin- teriici in commemoratione plu- lium nominum, diverfas virtu- tes adeoque etiam diverfas laudes • Deorum complectentium. Eu- ripid. fr. incert. n. CLV.p.491. coi — -reKotvov ipspwv, Zev, etv 'Aihijg ovo /*«2,g f*tv ° S ore q- y e 1 ? , <rv hs fj-oi caet. Nota Catulli (XXXIV. 21.) de ea- dem Dea : Sis quocunque placet tibi Sancta nomine. Apuleius
( Metam. XI. init. ) magnam no- minum pompam Luriae prae- ferens : Jiegina caeli , Jive tu Cercs — — : feu tu caeleftis Venus — : feu Phoebi foror — feu horrenda Proferpina — .• quoquo nomine , quoquo ritu, quaqua facie te fas eft invocare ; tu caet. In Noftro notatu di- gnum hoc eft, quod non diver- fis Deae virtutibus, fed uni eidemque blandiendi haec inter- ponat tormulam , diverfa tan- tum lingua, graeca nimirum (JLlXeiBvlct) et Romana ( Lw cina et Genitalis") enuntiatae. — 17. Producas fubolem poteft effc, in lucem proferas; melius tamen ac poeta di»nitis arbitror, hanc fententiani tc£ tuere matres includere et alterum explicare : ferves, ad adultam aetatem per- venire iubeas. Ita in Sil. I. 112. partus producere non eft edere ( nam hoc reciifare matri- bus haud liberum eft) fed nu- trire , edueare , liberos produ- cere Plaut. Capt. IV. 1. 105. Vulgarius utiqiie poetis eft edu- cere pro educare, quod nec pe- deltris reformidat oratio. Vid. Drakenb. ad Liv. 1. 4. — lft. Profperos decreta Patrum, Se- natus
CARMEN SAECVLARE. V. 1 5 - 2 £.
Feminis, prolisque novae feraci
657
Lege marita.
Certus undeiios decies per annos Orbis nt cantus referatque ludos, Ter die claro, totiensque grata Nocte frequentes.
Vos-
nntus confultum fuper iugandis, matrimonio iungendis feminis ac lege marita docte pro , fuper le^e de maritandis ordinibus ab Augufto lata factum. Perlata quidem haec lexde marit. ordd. fuitaunodemumDCCLVII. Scd faepius hocantca Au£,uftus a°;ita- Verat, primum a. DCCXXVI. deinde ipfo hoc ludorum f.iecu- larium a. DCCXXXVIf. obftante iterum reeufantium multitudine *c tumultn. Signnte igitur poetn, huiusipfius iuipedimenti obiecti refpectu , -projperes, pro- fpcrurn, fauftum cventum ha- bere iubeas, lata effe velis de- creta V. Non autem generatim elt, falutaria vcip. effe velis iita decr. Ad rem vid. Dio. l.IV. p. 745. Sueton Aug. c. 54. ubi vid. Torrent. Adde Hcinecc. ad leg;. Iul. et Pap. Popp. I. 5. et eiusd. Antiqq. Rom. ad Inft. I. tit. 25. Bacb. Hift. I. R. III. i.§. 2. — Lex marita , maritalis , mari- tandorum ordd. cauffa iata, et Tom. II.
inde ferax novae prulis , augen» dae proli inferviens.
v. 21 — 24. Vt et inpofterum respublica civium multitudine fit florentiflima , novis usque auctibus incolumis perftet. Quo blandiore vi preces iftae meu- tem Deorum tan^ercnt, venufto fenteutiam ita conveftit poeta, ac fi ipforum res a»atur, ob quam adeo faciies fe iis praebi- turos effe fpes effet. Vulgaris euuntiatio erat: Novam usque prolem date , ut decurfo CX. annorum fpatio , follennia ifta facra faecularia in veftrum lio- norem magua civium frequen- tia iterum celebrari poilint. Iam facrorum faecularium no- tionem fignatius exhibent ex- plicantque cantus , carmen fae- culare, a choro virgiuum ac puerorum in Apollinis Pahttini aede canendum, et ludi , tar die totiesque nocte , trinis die. bus ac uoctibus frequentes , ce- T t lebra-
658
Q. IIORATII FLACCI
Vosque, veraces cecinifle, Parcae,
Quod femel dictum eft, Itabilisque rerum
Terminus fervat, bona iam peractis
Iungite fata.
Fer-
lebrati , aeitati ; fed delecte al- ternm , ad deiienandam civium rnultitudinein , a qua recurrens illud facrum celebrari cupit. Tum orhis pcr annos CX cir- cumvolntus rejert ludos, qua- tenus redeunt cxacto ifto CX Jinnorum orbe xvy.}m, Tpatio certo , a Sibyllims libris ita praefinito ; ornat (implicitcr. — grata , ludis quippe impenfa.
v. 25 — 2g. Preces ad Par- cas intexit poeta e Sibyllae prae- fcripto, ficra iis per ludos iftos fieri iubentis ; vid. Argum. Magnns intpp. molitiones , fu- per bis vtrlibus varia fortuna tentatas, fnbruendi aut fulcien- di aut omnino ad bonae ratio- nis regulam explorandi non eft animus ; apponam potius , qua ftructura, quoque probabili fenfu locum expediendum exi- ftimem. Vosque , 0 Parcae, vernces cecinijfe , graece pro, veraccs in canendo , quae veri- dicos cantus (ut Catull. LXIV. 307. de iisdem ) editis, qua- rnm decretum verum , ratum, immutabile eft, (haoc, quae feqtiuntur, iieiZyyqTty.w; ndtexi
& poeta puta) quocl femel dictum eft , quod femel eventurum fta- tuiftis ajxtTarqo-iroi ( Orph. II. LVIII. 17.) quodque terminus, finis , exitus , eventus Jtabilis fervat, ornatius quam , ftabilit, confirmat ; quod certo eventu confirmatur, quod exitu ratum Jit ( funt Parcae Ttktvoihwrsigou Eurip. Heracl. 899- TtXtofyo- got Aefcbyl. Prometli. 61 g.) iungite bona fata jieractis h. praeteritis , futura quoque po- puli Romani fata faufia effe ac profpera velitis iubeatio. — rerum, tm Jlabilis iungendum, irageky.tt , ut faepius.
v. 29 — 32. Telluri Deae facrum faciendum itidem prae- cipiebant libri Sibyllini ; fed precum formam vide quam docte ac veimfte hoc tetrafticho varia- vit poeta ! Vulgaris enuntiatio erat: Tellus largum fmgum pecudumque proventum prae- beat , feu ut Schol. : fit frugum ubertas et profpera pecudura fetura. Iam abfoluta fatisque docte euuntiata vidori poterat fententia, fi dixiflet poeta : Tellus Jertilis frugum pecoris-
CARMEN SAECVLARE. V. 25-52. 659
Fertilis frugum pecorisque Tellus Spicea donet Cererem corona: Kutriant fetus et aquae, falubxes Et Iovis aurae.
Con-
que fit, benigne largiatur fru- ges et pecora ; fed admifcuit imaginem , ad fenfum iucun- dillimaiu, et ipfam ubertatis in- dicem , fpicea donet Ceterem corona ; haec enim Deae ifti in magna frngum copia offorri fo- lebat. Tibull. I. 1. 15. llava Ceres , tibi Jit nojtro de rure co- rona fpicea , quae templi jien- deat ante fores. Pecdris autem fertilis terra dici poteft, qua- tenus (J)s(3SffB(cf, tyvri^occ et in- de icoc/xfjyTti(>(x , ut in Ilom. H. XXXIII. 1 . Ouam in rem paullo explicatius Lucret. II. 992. llumorum guttas p.Iater quum terra recepit , feta parit nitidas fruges , arbujtaque laeta et ge- nus humanum et parit omnia faecla ferarum , pabula quum praebet, quibns omnes corpora pafcur.t, et dulcem ducttnt vi- tam, prolemque provagant. Qua ftropter mcrito maternum nomen adepta cft. Hom. II. 1. v. 9. 10.
IV J.S ffu Tf/OJfftff* fipiSst
f*tv ctytv aqovqx (piPiffjitOC, Y)OS
x«t' ayqovc ktijveffiv tCSyvs7. — 3i. 32« Fetus h. omnem pro- ventum (etiam Cic. dc Legj*. I. 25« profunduntur nobis teriae
fetus) tam agrorum quam ani- malium ( nam etiam fetnrae nocent pluvii venti I. 17. 4«) nutriant, incrementa iis prae- beant aqtiae, c//0(po< v.txq-Korqbfyai ( Orph. H. LXXXI. 7. quando- quidem ftne certis imbribus an- ni laetificos nequeat fetus fub- mittere te.Ilus. Lucret. I. 143) ct aurae, afilatu fuo vitam acvi- res fnfiioientes, ^vjoyovot (Orph. II. XXXVII. 3-) Cfc I. 2 2. 18. Jovis iftas aquas et auras (nam ad utrumquc referre prnoitat) dicit poeta , antiqui fermonis ufus epitheto, quatenus nimi- rum Iupiter tempeftatum au- ctor et arbiter. Ita o/x^oov Ato; dixit Hom. II. XII. 2. #6. Pind. Ifthm. V. 65. et Quint. Cal. I. 4*5« ouficov Stcvb^ idem" I. 695. Niii tamen potius oratio inverti debet : Iupiter praebeat xnitem temperiem ac tempeftivos imbres. — falubres utrique fatis commode iungere licet. Si aquis iungas , erunt imbres tempefiivi neque nimii; fi auris, ad aeris teinperiem, animalibus nc frugibus conuno- dam , fpectat.
Tt 2
•». 33-
66o (,>. IIORATII FLACCl
Condito mitis placidusque telo Supplices audi pueros, Apollo: Siderum regina bicornis, audi, Luna, puellas.
Roma fi veltrum eft opus, IHaequo Litus Etrufcum tenuere turmae,
Iuflli
v. 33 — 56. Iterum ad Apol- iinem et Dianam convertitur chorus , ut prcces fnas ratas effe velint, antiquifhmorum, qui theologici erant, hymno- niin , formularn nXli&i ftov fae- pius iutcrfercntium, morem fe- quutus. Distribuit iuvocatio- nem poeta , ita ut chorus pue- rorum Apollinem , puellae Dia- nam implorent; unde inagna cum veri fpecie colligas , non- nulla liuius carminis ahernis decantata fuiffe. Vhl. Argum. JVIitis placidusque iv/xsv&s, be- ni<;ne , placide audi, o Apollo, Juppliccs pueros , nos , preces noftras. Notionem rov mitis exornant adiecta, condito telo, telis reconditis, laxatoque arcu, quein iratus tendit , peftem im- miffurus. Vid. II. 10. 19. r:o. Eadem autem irsQtsoyix fupra V- 53- f>4- Nunc, nunc adejie, rtunc in hoftiles Joinos iram at~ que numen vertite. — Siderum regina, xfo^sjsc-riirvj «gt^wv,
vid. ad v. S. — — liicornis, 5r- KEfpaTa, qualis eft primis novi- lunii diebus. Cf. IV. 2L. 57. Iunoendum autem epith. regl- nae, id quod fuadet lyrica ratio.
v' 57 — 48* Si Troiani ve- Itro hortatu ac monitu, relicto Ilio, Italiam Aenea ducepetiere, hancque Vrbem , fedem ac fuiw Jamentum ampliilimi imperii pofucre : confervate iitam civi- tatem , omnibusqne, quae pri- varam cuiusque felicitatem pu- blicamque univerfi populi inco- lumitatem ac maieftatem tueri, ornare , augera poJlint , cumu- latiffimam praeftate. Si Boma veftrum opus cft , fi novi in Ita- lia regni condendi, cuius domi<- cilium Koma futurum effet, Troianis auctores fuiftis. Ora- cula ab Apolliue accepta, qui- bus Troiani Italiam , qua con- hderent , quaerere iuberentur, a poeta refpici, per fe patet, idque feqq. difertius adfiruunt. Cf.
CARjU£N SAECVLARE. V. 33-44. 66 L
IufTa pars mutare Lares et urbem Syfpite curfu:
Cui per ardentem fine fraude Troiam Caftus Aeneas patriae fuperftes Liberum munivit iter, daturus Plura relictis:
Di,
C«". Virg. Aen. ITT. 94 fqq. VT. qui Aeneam feqnuti effent , ab
59, maxime IV» 543- 4^- ^6'^ ai"s Troianis, qui direpta Tro-
vunc Italiam magnam Gryneus ia alio dilapii eflent, dirimere
dpollo , Jtaliam Lyciae iujjere voluiifet poeta. — 41 — 43«
eapejfere fortes. Cf. Ilcvn. Cuiper ardentcm muuivit
Difqu. II. §. 6. — - Si Iliae tur- iter , pio tenui, deductore Ae-
mae , auguftiore fpecie epicaque nea. Si*e fraudc , lirts no:«,
gtavitate pro, Troiani» everfae ut II. 19. 20. Aeneas , iter &
patriae fuperftites , iuffa pars,. berum munit, quatenus ducem
iuiii, or.-iculi Apollinis monitu fe prnebet» partemque fuam per
( fed ilhid propri«, ut iu Virg. flnmmas actela hoiiium expedit.
L 1. et faepius alibi) mutarunt Noti/limum Virgilii Aen. II.
JLares et l rbem, patriis fedi- 652. Jucentc Deo jlammani inter-
bus migrarunt, ac fofpite curju, et hojies expedior ; dant telu
profpera navigatione litus Etric locum fipmmaccue recedunt. Ca->
fcuni tenuere, Italiam provencre. Jius , pius erga fuos , hoc ipfo.
Sed doctior haud dubieiuuctura quod eos in tanto difcrimine
eft : mntatb urbem curju , fuga incolumes praeftaret , fugaequo
navibas f. mari initituenda, Jo- auctor eifet; etiam quod plura
fpite , ut fervarentur , incolu- daturus eflet relictis. Poflis.
mes ac fofpites evaderent. etiam epitheton ad obfequium
Nam profpera navigatio, fi eiustvahcre, quo, refponfaDeo-
Virgilii auctoritatem fequaris, r.um fequendo , pietatem fuam
ne vera quidem cft. Litus adverfus eos ofi.endci.it ;■ utrum-
r.trufeum omivino pro Italiae que fatis commode, prius tamen
orn , litore. Etlam iu parlo ficilius ac ptobabilhrs. — 1 44»
r.rgutantur nonnullit q.uaii hos, Llu-.a, ampliara relktis, maius.
Tt 3 re<rnuu>,
■362 q. UORATII FLACCI
Di, probos mores docili iuvcntae, Di, fenectuti placidae quietem, Romulae genti date remque prolemque Et decus omne.
Quique vos bubus veneratur albis, Clarus Anchifae Venerisque fanguis,
Iin-
regnum, quam quod amififTent, iniperium totius terrarum orbis.
t>. 45« Non Apollinem ac Dianam , fed genpvatim Deos Romanorum ■irotTQwovs hic in- telljgunt intpp. , parum intel- li£,entes , haec antecedentibus annecti debere. Vid. nd v. 37. — nwies jirobos, folida quippe fundamenta, quibus innitntuv falus ac fplendor civitatis. Au- gufto hoc dedit poeta, qui Ro- manos ad prifiinam morum fan- ctitatem pluribus faluberrimis legg. latis reducere conaretur. Iuventam fpeciatim commemo- rat, quod ea maxime fit docilis,. tractabilis, ad probitatem cae- terasquo bonas artes fingi pof- iit; delecto ephheto. — 46. Tvanquillitatem ac fecuritatem intevnam fuavitev dcpin^it fene- ctus quieta, in otio conflituta. Senectuti rd placidum docte tvi- butum a poetn videri poteft, qnod quietis pvoprium cvat ;
fed et fenibus to yxiov ptoprium» iuvenili ferociae oppofitum. Vnde forte Neptuno placidum caput tribuit Vivg. Aen. f. 127. ut deo matino, quos quidem fenili liabitu , utpote vetnftifli- mos, fiugebat antiquitas. Vid. ad I. 15. 5. — 47* Genti Ro- mulae, Romuleae, univevfae ci- vitati lavgimini rem, opum af- fluentiam , prolem copiofam et decus omne , quidquid gloiinm ac maieftatem impevii pvomo» vere poflit.
v. 49 — 52. Summum iam atque -rd cJujtci/ decorls pvoximo v. 43. Romano populo expetiti, fubiicit poeta , impevium totius ovbis tervarum , Auguiti virtute partum ac tuendum. Summa adeo precum eft: Augufti im- perio totus terrarum ovbis fub- iectus fit, latum regat orbein, ut Nofter itidem vovet I. 1 2. 57. Pro Augufto auguftiove ap. pellatione eft Clarus Andiifae
CARMEN SAECVLARE. V. 4-5" 54*
Imperet, bellante prior, iacentem Lenis in lioitem.
665
Iam mari terraque manus potentes Medus, Aibanasque timet fecures:
AT. 6 Iam
Venerisque Janguis : divina ftir- pe editus, Divis ortus IV. 5- i. et paftim. — Vencratur , colit vos bobus albis , lautiiTimo fa- crificio; praeclare adiecta huius rei ( dc qua vid. Argum.) men- tio, quo blnndiores iftae preees effent. — 51. imperet , non, ut fere accipiunt , populo Ro- mano, quod, ne quid gravius dicam , fatis invidiofum foret, fed toti terrarum orbi ; quo eodem fenfu III. 6. 5. Dts te minorem quod geris , imperas, et regnare I. 12. 52. Cuius rei ionoratio genuinae lectioni at- que inde VV. DD. fraudi fuit. Vid. Obff. — bellante prior, hofte fuperior , fpectatiilimae in bello virtutis, at idem, quo divinam originem fuam adferit, lenis in hofttm iacentem , non acerbe victoria utens , parcens devicto hofti. Facile perfpici- tur, Angufto fpeciatim nunc tribui, quod iibi univerfus po- pulus Romanus arro°;aret. No- iiflima V-irgilii: Tu regere im- perio populos, liomanc, memen- tc> : hae tibi erunt artes ; pacis-
que imponeret morem, parcero fubiectis , et debellare fuperbos, Aen. VI. {552. qui locus tetra. ftichi liuius vim plane reprae- fentat.
v*53— ~56. Tam terra ma- rique hoftes a populo Romano victi fubactique funt , terrae marisque ddminium , affertoro Augulio , R.omanis ceilit. Ad generalem enim fententiam re- vocanda illa, mari terraque, quandoquidem cum nullo po- pulorum, qui a poeta comme- morantnr, mari certatum fuifle ac ne certari quidem potuiffe conftat. In altero autem, quod navales Au£.ufti victorias de
o
Sex. Pompeio Antonio«fucrepor- tatas uon diferte exponit, ma- gnam in poeta agnofce iudicii fubtilitatem , maie ominatam bellorum civilium mentionem inter facra refucientis. De Au- gufto pariter Nofter Serm. II. 5. 62. iuvenis PartJiis horren' dus, ab alto demiljum genus Aenea, tellure marique magnut erit. Ad anteriora bella Ro- Tt 4 mano-
667l.
Q. .HORATII FJLACCI
Iam Scytliae refponfa petunt, fuperbi Nuper, et Incli.
Iam Fides, et Pax, et Honor, Pudorque Prifcus, et neglecta redire Virtus
Au-
manorum maritima cum Cavtha- ginienfibus aliisque populis ge- ita quominus referas , vetant fequentia, in populis , ab Au- gufto devictis, percenfendis uni- ce occupata. Medus h. Parthi (v. I. 2. extr. ) timent poten- tiam Romanam, abiecto plane rebellaudi anitno. Cf. III. 5. 4- IV. 14» 42. Fotentiam de- clarant mctnus potcntes , virtus bello fpectara et fecures h. fafces, itnperii infignia. — Albanas, Romanorum , coloniae Albae ."Lon^ae; res notiftima. —
55. De ScytLis v. II. 9. 23. III. 8- 25- IV. 14. 42. et 15. 24. — refponfa petunt , leges libi imponi patinntur, imperata accipiunt. Edicta lulia fimilitcr dicta IV. 15. 2 2. Omnino victi populi notionem variavit poeta. — iwper fuperbi , feroces , in- cnrfione in fincs populi Romani facta. Vid. ad II. 9. 25. —
56. De Indorum legatione Suet. Aug. c. XXI. Qua inrtulis mo- df.rationisque fania Indos etiam et Scythas , auditu modo cogni- tos , pellexit ad amicitiant fuam
populique' Homani ultro per le- gatos potendam, laudante iam Cruquio.
v. 57 — 60. Felititatem fae- culi sluguftei praeclare poeta ulterius exornat, aurcaeque ae- tatis coloribus repraefentatam fubiicit. Cuius imegritatem innocentiamque qimm ita effer- ret autiquitas, ut ipfosDeos in terra verfatos , cumque honiini- bus vixiffe diceret, id quod ipforum numinum dclectus a poetis hac in re facnts (tit h. 1. Fides caet. ) abunde oftendit; fatis confcntaneum crat, gencris humani in deterius nmtati, f. ferreae aetatis noiionem eoi un- dem e terra discelTu notnre. Cf. Catull. LXIV. .634 fqq- Ovid. Faft. I. 247 — 50. Met. I. 149. 50. quibus praeiverat Ilefiod. E^y. 197 — 200. Rc-
vifttnt i^itur iam terras Nimii-
■ o
na , reddita ab Augnfto oroi terravum priftina facie, tr.mqnil- litate, morum integritate, re- rnmque omnium copia. Fidef, IliVr/j, payaX^ S*of, ut TheogH. 2093.
CARMEN SAECVLARE. V. 55-62. 66$
Audet: apparetque beata pleno Copia cornu.
Augur, et fulgente decorus arcu Phoebus, acceptusque novem Camenis,
Qui
109*. in eadem re; laudante doctiffinio Boettijr. Eadeni fen- tentia fimplicius expofita IV. 5. 20. Culpari metuit Jides. — Pnx , E/ojjvm , v.rtAA/ffTij Z-iwv, Eurip. Or. i685- Cf. Tib. I. 10. 67. et ibi Intpp. Janum ab Augufto claufum refpici , in promtn eft vidert:. Cf. IV. 15. 9. — Honor, Virtutis comes, cum eaque conti«-ua aede Ro- rnae cultus ; ut exLiv. XXVII. 25, conitat. Aliud eiusdem fa- cellum extra Portam Collinam erat; vid. Cic deLegg. II. 25.
— Pudor , Albtu; ( ut Pind. Nem. IX. 79. Cf. ad I. 24. 6.), iufii revercntia. Apud. Hefiod. 1. 1. eius disceffus difertc memo- ratur. Vnde forte cum vi huic rmmini adi. prifcus , olim, au- rea aetate in terris commoratus.
— 58- Virtus neglecta, ou f»{S 0 /J.SW) , nullo honore culta, omnino pro , contemta. — 59« 60. Copia f. abundantia ite- rum in confpectum venit, beata, eAjS/« , dives , cortm inftructa, ornnta , gellans cornu plenum,
.Qn&i kco«;; res pervul-
gatiffima. Cf. I. 17. 16. Sim- plicius rem extulit Nofier IV. 15. 4. 5. At Epp. I. 12. 28- eadem imagine : aurea fruges Italiae pleuo defudit Copia cornu.
v. 61 faq. Nova iterum Deorum invocatione novas pre- ces , ut rem Romanam incolu- mem fervent amplientqne , ex- orditur poeta, ex prifcorum hymnoruni ingenio. Vnde etiam dttcta epithetorum cumulatio, diverfas eorundem virtutes complectentium. Apollo augur, p.oi'JTiq, ut I. 2. 32. Idein decorus, geftans arcum fulgentem , au- reum, ^tutorp^c; , Pind. 01. XIV. 15. et paflim. Cf. I. 21. 11. 12. — 62. acceptus novem Camenis , fyiko; WLovtratg, ob idem Muiicae artis ftudium, MoseecysTiis (Orph. H. XXXIII. 6.), ijyiynug /jttksM-j (Eurip. Med. 426.), «oibaujv /xeosmjv (Callim.H.Del.5.). —65.64. Apollo iar(jc;. Levat artus fef- fos , languidos , aej^ros , vigo- rem priftiuum reftituit arte fa-
Tt 5 , lutan
666 Q. . IIOEATII FLACCI
Qui falutari levat arte feffos Corporis artus,
Si Palatinas viclet aequus arces, Remque Piomanam, Latiumque felix, Alterum in lultrum, meliusque femper
Proroget aevum.
Quae-
luteri fua iis medendo. Dictus inde «vtstr/oj , >jt(o£ (v. Spanh. sd Callim. Del. 214.), o"uut»)£ etc. Quatuor has Apollinis infignio- res artes recenfet Scliol. ad Hom. IV. 101. Tscaaowj ycto Tg^viiuv svtyogoc. scrriv 0 'AiroAAuyv,
TsSlMVJ; , lCXTOtHy)C , /xoo-rmvj; ■*«}
fAxvTiv.Yi;. AA artis falutaris fcientiam evexit eum antiquiffi- ma medendi ratio, aoiboclc per- agi folita. — 65 — 6Q. Si grata tibi Romae fedes eft, fi digno tuum numen templo venerati fumus ; nota precum concipien- darum formula. Refpicit autem poeta templum ApolHni ab Au- eufio in monte Palatino magni- ficentiffime exftructum ; quo pertinet I. 31. Aequus, tC/j.s<jiMC, \ktu>i, placide (ut III. 13. 4.) defpectat arces Palatinas , mon- tem Palatinum , propter tcm- plum fuum in eo fitum ; dele- ctatur tam infigni fibi honoie habito. Ineft adeo blanda Au-
gufti, effectoris iflius operis, palpatio. — 66. Apodolis : Rempublicam Romanam et, quod copia poetica adiectum eft, Latium ( ut in Enniano verfu : qui rem Romanam La- tiumque augef-ere vultis ) fe- lix ac melius Jemper proro^et, h. felicitatem, incolumitatem, profpcritatem rei R. proroget, fartam tectamque in alterum lu- ftrum, e Romanorum tempu» definiendi ratione dictum pro, in futurum tempus confervet, novisque femper incrementis auctet ampiificetque. Ita Gm- pliciffimum fuerit, hunc locum, ab intpp. mifere habitum vexa- tumque , explicare. Omnino parum perfpexere VV. DD„ felix meliusque fempur coniuugi oportere. Caoterum paullo mo- defiiora vota nuncupavit Scipio Africanus, quum luftrum con- derct, pvecatus : Satis magruie ac bonae junt ; iiaque precor, ut eut
CARMEN SAECVLARE. V. 63-74. 667
Quaeque Aventinum tenet Algidumque, Quindecim Diana preces virorum Curet, et votis puerorum amicas Adplicet aures.
Haec Iovem fentirc, Deosque. cunctos, Spem bonam certamque domum reporto,
Doctus
eas perpetuo incolnmes fervent, apud Valer. Max. IV. 1. 10.
v. 69 — 72. Etiam Dianam obteftatur chorus per veligiones in Latio ei infiitutas. Ita enim v. 6(). acccptns niaiovem vim Jiabet, et pvaeclave refpondet v. 65. In Aventino colle et Al- gido monte Dianam cttltam fuiffe, nifi aliunde conftaret (Cf. I. 2$. 6. Zofim. II. 5.), vel ex hoc loco fatis liqueret — 70. Diana prtces , vota XVvirorum inter facra ipfi nun- cupata curet , curae cordique ei fint, rata effe iubeat ; ex oppof. negligere preces et fim. De facrorum faecnlarium cura, XVviris demandata a Sibylla vid. Argum. — 71. 72. Votis pueionmi, h. noftris, parte chovi -tanttim pofita, quod utique li- berum poetae erat facerc. — amicas, benevolas aures applicet, praebe.it , beuevole audiat , ex-
audiat. Ita advertere aures Pvopert. I. 1. 37. Gontra Tib. III. 3. 2$. Audiat averfa non meus aure Deus , et pa/hm.
v. 73 — 76. Epilogus. Cho- vns , edoctus , Quhidecimviros pulcherrime litaffe (forte oftento aliquo , divinitus dato , moni- tus ; nam tale quid omnino co- gitandum h. 1.) iam in fpem bonam, vel magna.ro, vel, qnod potius habuerim , reip. com- moda vefpicientcm , de falute veip. conceptam , erigitur, cer- tillimus fpei eft , haec Iovem caeterosque Deos fentire , velle, fancire , rata iubere vota , pro reip. incolumitate a fe facta. Ita fentire paffim, veluti Catull. LXIV. 26. Atque nunc demum ovatio ad omnes Deos converti- tur. Vid. Argum. — 75. Do- ctus caet. qui hvmno faeculari lnudes Ap. et Dianae decantavi. Scd altero forte Horatius fe au- ctovem
668 <l- HOR. FLAGC. CAKM. SAEC. V. 75.76*.
Doctus et Phoebi cliorus et Dianae Dicere laudes.
otorem carminis et j£opo5i6a<r- tius idem fecit IV. 6. extv. Ego
v.«kov modelte infcrt , inftar Dis amicum, faeculo feftas re~
Phidiae , imaginem fuam in. ferente luces , reJJidi carmen,
averfa Mmervae, a fe efformatae, docilis mddorum vatis Hoiaii.
clypei parte exprim^itis. Aper-
• •l^-
ANALECTA
A D
HORATII CARMINA.
I. 1.
v. 7« Quirites in comitiis mobiles mire illuftrat locus Ciceronis pro Muraena c. 55« Quod Jretum , quem Euripum tot mot.us, tantas, tam varias habere creditis agilationes, commntationes , Jluctus , quantas perturba- tiones et quantos aejlus ratio comitiorum? Dies inter- mijjus unus aut nox interpojita Jaepe et perturbat omnia, et totam opiniouem parva nonnumquam com- mutat aura riimoris.
V. 10.
Quidquid de Libycis verritur areis
Imitatus eft Stat. Silv. III. 5. 90.
Dalmatico quod monte nitet, quod meffibus Afris Verritur , aejiijeri quidquid terit area Nili.
I. 2.
v. 19. Iove non probante, indignante; declarat fim- pliciter facinoris diritatem, ut Epod. V. 8« Per impro- baturum haec Iovem. Sil. III. 1. 2.
Pojiquam rupta jides Tyriis, et mocnia cafiae INon aequo Superum genitore, everja Sagujiti.
v. 58-
Quem iuvat clamor , galeaeque leves
Apponendus erat Statii locus Theb. II. 710. unde fole clarius apparet, galeas leves dictas eife telorum ac gladio- rum ictibus detritas. Defcribit tropaeum poeta,
— — meritae pulchrum tibi, Palias t honorem
a Tydeo paratum :
Huic leves galeas , perfofiaque vulnere crebro Itifcrit armq Jurens: huic truncos ictibus enjes Subligat, et fractas tnembris Jpirantibus hajias.
Vidc»
6 " 2 A N A L E C T A
Vides hic iungi galeas leves, arma pcrfoffa, cnfes iruncos icbibus, et tlenique hajias fracbas. Simili habitrj Furorem exafperat Petron. c. CXXiV.
Quas inber Furor , abrnpbis ceu liber habenis, Sanguineum late bollib capub , oraque mille yulncribus confojja cruenba cafjicle velab. Haereb detritus laevae Mavorbius uuibo.
v. 50.
Hic ames dici Faber abque Frinceps
Romanam Principis notionem optime declarat Ovid. Faft. II. 142. de eodem Augufto cum Romulo com* parato :
Vis bibi graba fuib : florenb fub Cacfare leges; Tu Domini nomeu , Principis ille beileb.
IDominus Romulus : Auguftus Princeps oppofiti.
I. 3.
v. 9-
Illi robur eb aes briplex
Circa pccbus erab , qui caet.
Suaviter Ariftoph. BaTp. 1048« 9*
'AaAci TrvlovrcTi hoov v.a) X6y%a; xat AsuxoAo'- (pov; TOv(paXsia;
Kai TTYjXyKas, xa) v.vyfxidai; , wxl Svjaqus sktoc.' /3 0 s i 0 v c/.
Pag. 52. col. 1. poft verba: imminenbem tempcfiabem fignificanb , adde Alciphronis locum Epift. X. libri I. p. 53. Bergl. -aXXa xcu oi AsACp/W? avaaKiQTuivTSi; >ia) ty)$ SaXaao-y; avoidovfjievy; As/cvf £(£)aAAo'^£V0i, ^enxcvva aa) Taqayov stviovtu fj.yvvovai.
Ad vwnjira nabanbia appofite Avien. Defcript. O. T. 789 fqq.
Ah
AD lf O 11 A T 1 1 CARMINA. 0/3
Ah ne monjliigenis kojlem licet , inferat aeflus Fluctibus: immodici late patet oris hiatus Ouippc feris , antro panduntur guttura vajlo ; Protinus hac ipfas ablorbent fauce cariuas Jnvolvuntque Jinnd mox monjira voracia uautas.
Balacuasfultra Jpatia quatuor iugerum memorat Solin. c. Lll. ad quem locum vid. Salmaf. p. 712.
v. 5 1.
Nequidquam JDeiis abjcidit
Prudens Oceano dijjociabili Terras caet.
Columella, noftri loci forte memor, Praef. ad L. I. §. g. An bellum perojis maris et ncgotiationis alea Jit optabi- lior , ut rupto naturae foedere terrejire animal homo ven- torum et maris obiectus irae fe Jluctibus audeat credere, fcmperque, ritu volucrum , longinqui litoris peregrinus ignotum pererret orbem?
v. 29 — 31.
Pojt ignem aetherea domo
Subductum JSIacies et nova Fcbrium Terris iucubuit cohors.
Horatium in his Hefiodum et Sappho potiffimum fequu- tum docet Servii nota ad Virg. £cl. VI. 4.6. „Prome- theus poft factos a fe homines dicitur caelum afcendilfe et adhibita facula ad rotam Solis, ignem furatus, quem hominibus indicavit. Ob quam cauffam irati Dii duo mala immiferunt terris, febres, maciem et morbos, ficut et fiappho et Hefiodus (100. 1.) memorant;
AXXoc e)c- fxVQia Xvyooc koct' avSoivrrovt; a\a\iiTai' TLksiy jj.6v yao yccloc Kaxcuv, Fr.siy Se 5aAacraa.
Quod tangit et Horatius dicens : PoJI ignem caet.
Tom. U. Vr I. /f.
674 ASALECTA
i. 4.
v. 13.
Paliida IMors aequo jmlfat peclc pauperum tabernas Begumque turres.
Pulfat, aoaaasi. taberuas , graeca locutione. Theocr. II. G.
Ovfie Suoa; ac)oa2.sv avagaioc; — —
et eiusdem Idyllii v. 160.
al 5* 6Ti K?j|ue Au7rvJ, rav 'Aidao TtuXav, vaiMoinag, ho&zsi.
Callimachi locum H. in Apoll. 3.
Kai %;) TTQv ra Svoeroa v.akuj nob) ^c/7/30? aoaoasi
Horatio admovit iam doctifllmu6Heinrich. ObiT. in Auctt. Vet. P. I. p. 24- Secmentem verfum:
Vitae fumma brevis fpem nosvetat inchoare longam exprefht Silius III. 141.
— — — ' — fiant arae atque horrida Jacra Ante oculos , brcvitasque vetat mutabiiis horae Proiatare diem.
I. 5.
v.
(Juis multa gracilis te puer in rofa caet.
De humo rofis conftrata Incert. in Obit. Maecen. 94 hjq.
Victor odorata dormiat inque rofa Victus aret — — - — —
Membra nec in Jirata Jlernere difcat J imo.
Alteri rationi favet Martial. VIII. 72. 2. Ldber, iu aeterna vivere digne rofa.
imiutus Propert. in Notis laudatum:
jEt caput in vema femjjer habere rofa.
Vti
AD HORATII CARMINA. 675
Vti autem Pyrrhae in ifto carmine fallacem placidi ponti pellaciam attribuit poeta, ita Aefchyl. Agam. 74-8. He- lenae (pQovyfxa vyvtfxov yakavac, fimillima imagine.
I. 6.
Init.
Scriberis Vario — —
— JMaconii canninis aliti. *
Ales pro cycno occurrit in Infcript. apud Fletwood p. 196.
6 ravra ao(pbc , Moucrcuv 0 yaQiar oc , 'AXKijSiaoyjc Bv^avTioc hvSade xs/pat 'EAA-^vcuv TravTivv oqvic ao iboTaro c.
Cycnus enim avis maxime canora Vett. habita, unde kvxvov ■cvbiKOTsooc in proverbium abiit. Vid. ad IV. 3. 20. Atque non fola hac de caulfa (adductis in hanc reni ad IV. 2. 25. locis adde Leouidae LXXX. 1. Alcmana uuvfyxffp' vj.uvaicov kukvov appeilantis) fed etiam pro- pter fublimen volatum poetae cum cycnis comparati. Ita enim fublirniorena poefm adumbrari foilenne. Frequen* tata haec imago potiflimum Pindaro, veluti Pyth. V. 152. kv Moiaaiot TroTavoc. Pyth. VIII. 4-6. y^Qsoc TQsyov hua KOTavbv ajx(p\ jj.yyava. Nem. VII. 52. iroTavav uayavav Homeri figmentis tribuit. Vnde de ipfo Pin- daro Nofter IV. 2. 25. Multa Dircaeum levat aura cycnum, tendit, Autoni, quoties in altos nubium trnctus. Cf. II. 20. init. Mox navibus aut equis prave ex hoc loco adfumfit Flor. II. 2. De navali Agrippae victoria vid. Vellei. II. Qi. 5. et ibi intpp.
1. 7.
V. 2.
Laudabunt alii
— — bimarisve Corinthi JMoenia
Vv 2 FIo-
6"/ 6 A M A h li C T A
Florus II. 1 6. Corintlws — Achaiae caput , Graeciae decns , intcr duo maria , lonium et Aegaatm qriaji Jpe- ctacuh expojita. 'EXXddoc aaroov vo<:at Polyltrat. epi II. 1. in Anal. Br. II. 1. ad quem locum Iacobs commode laudat Alciphr. III. p. 4.26. IlsXoTOvvyaov iroawXaia na) v) hvolv SaXdaaaiv iv jxsaw H£tjj.t>v<) 1x6X1;. y^apisaac- idstv y.a) aj.i(piXa(pw; lyovaa 7pv<pyp.drwv.
v. 1 2.
Qnam domus Alhuneae rcfonantis.
Propertii loco I. 20. 14..
JFIic erat Arganthi 1'egejiib vcrtice montis Grata domus Nymphis humida Thyniafiu.
addePhilipp. IX. 3. (Anal.Br. II. 215.)
— — Nvfj,(pac — ■ a7 rcvonvvoov Ai'tv>^ irapwgsiyai ^vjJ.aiSov Trarpo; "Ey^cvGi liv<)sv7o; vypbv oiviov.
Coll. Hermocr. I. 3. in An. Br. II. 252.
I. 9.
Cum initio carminis comparandus Longi locus, Pa-> ftor. III. 2. Xdfigoi j,ksv oi ytijxagyoi xar&gpSQV £7r£7r;j-
ysi tis y.gvaraXXo;' rd bsvCga kwvsi va7ayj.wjj.sv01; caet.
Ibid. v. 9.
Termilte Divis caetcra : tjuifimul Slravere vcntos caet.
Sententiam Archilochi Horatium reddidiile iudicabal Ia- eoba Animadvv. in Anthol. I. p. 159. Vv. Archilochi funt (XV. i.):
Tol; SsoH; riSsi rd rrdvra. iroXXdvu; uiv £k xa Avbgac qpSqvGiv jxsXaiv.j v.&ljasvov; ixi y$ovi'
I. ii.
AD IIOKATIl CAP.MINA, 6~*
I. 11.
v. 4. 5.
^ez/ plures klemes , fou tribuit Tupitcr ultimamy Quas :::i7ic dppoJUis dcbilitat pumicibus mare Tyrrhcnum
Ex phyficis rationibus lucem his vv. affundere conatus eft Cel. Voigt , qui cum maxime Academiam Ienenfem omat. ls haecce olim ad Heynium perfcripfit, a quo benevole mecum communicata funt;
Von der Infel Stromboli, fonft Strongyle, fagt Stra- bo L. VI. Ipfa quoque ignita ac fulgore excellens , in qua habitaffe Aeolum ferunt. und Solin. c. 1 2, Strongyle, Aeoli domus, vergit ad folis exortus minime angulofa, «piae Jlammis liquidioribus differt a caeteris: haec cauffa hinc eflicit, quod eius fumo potentiffimo incolae prae- fentifcunt, quinam flatus in triduo portendantur : Wel- ches auch Pliniua faft in denfelben Ausdriicken fagt. Doloniieu in feinen Reifen nach den Liparifchen Infeln ifi. fehr ausfiihrlich bei Befchreibung des Vulkans von Stromboli; ich ftihre daraus folgende Stellen nach der Lichtenbergifchen Ueberfetzung an. S. 11 8- »»lch hatte die ganze Nacht hindurch an ibren abfetzenden Branden das reizendfte Schaufpiel in der Natur. — — Der Feuerfchlund befiudet fich an der norducjllichen Seite auf dem Abhange des Bcrgcs. Ich habe die ganze Nacht. hindurch nach genau abgemeffenenZwifchenzeiten von 7 bis 3 Minuten ghihende Steine auf mehr als 100 Fuis in die Hohe treiben gefehen: die Steine fiogen zwar in verfchiedenen Richtungcn aus dem Schlunde, allein der groTste Theil fiel doch in den Krater zuriick, die iibrigen rolllcn iiber deu Abhang heruntcr in die Scc. FAn jeder folcher Auswurf war von einer auflodernden
rothen Flamme begleitet — ein dumpfer Knall,
tdeich einer Mine, die wenig Widerftand fujdet, licfs
Vr ; fich
678 ANALECTA
fich jedcsmal horen. — — Die aus dem Schlumle ausfahrenclen Steine gliihen hellroth und fpriihend , und geben das fchonfte Feuerwerk. Ich konnte nicht muAe werden, cliefes feltfame und zugleich prachtige Schau- fpiel mit aller Aufmerkfamkeit zu betrachten. — — Der Berg ift beynahe dem auf Salini gleich, das ift, faft 1000 Schritte hoch: nur ift der Abhang nicht fo fteil ' — — der Krater hat kaum f,o Schritte im Durcli- melfer. Der Vulkan war zu der Zeit , da ich ihn beob- achtete (den 19. Iul.) iu dem Zuflande der Ruhe, denn es giebt Zeiten, wo er gleichfam aufgebracht zu feyn lcheint, wo die Gdhrung wirkfamer , die Ausbruche haufi°er und heftigcr fmd. Die Steine fliegen alsdenn viel hdher, ihre Richtungen fmd mehr divergirend, und werden auf grofsere Weiten in das Mec.r gefchleudert. Ueberhanpt ift die Rntziindung diefes Vulkans im PVin- ter heftiger als im Sommer, auch bei Annahernng eines Gewitters und bijfer Witterung, und, fo lange diefe dauren, immer ftarker, als wenn fie voriiber find. Vor 15 Jahren bin ich zweymal zur Nachtzeit und zwar wah- rend eines heftigen Strurms ohnweit Stromboli vorbeige kommen, wo er viel fchneller hinter einander und nach Zwifchenzeiten von 2 oder 3 Minuten feine Auswurfe bewirkte. Dic Steine /iogen auf 200 Schritte ueit in die See, eine rothe fchiramernde Flamme loderte unauf- horlich aus dem Rrater, und erleuchtete die See weit urn- her. — — Ich fahe, dafs der ganze Berg aus nichts als Afche und Schlacken befteht, die in fehr regelmafsi- gen Schichten iiber einander liegen , und fich mit dem
Abhange des Berges vollkommen gleich abfenken.
Stromboli ift der einzige gekannte Vulkan, der unab- laflig arbeitet und keine I\uhe halt. — — Alle Laven, die man unter feinen Afchen in den Schluften unil an den fteilen Abhangen findet, find fehr alt. Ks wiire iiberfliiffig, eine befondere Befchreibung der auf diefer Infel befindlichen Laven und vulkanifchen Materien hier
anzu-
AD HORATII CARMINA. 6HJ
mzuhangen , da fie von den Produkten anderer Vulkane nicht verlchiedeu iind. " — So weit Dolomieu.
Eey Lefung diefer Stellen fiel mir ein , ob fich nicht die fchwierige Horazifche Stelle Od. I. 11. 5. ,,quae nunc oppoiicis debilitat pumicibus mare Tyrrhenum'' fehr leicht daraus erklaren liefse. Horaz, der hier den Winter tropifch fur ein ganzes Lebensjahr fetzt (viel- leicht weil er die Ode im Winter verfertigte, oder das nachfolgende Bild darin anbringen wollte) fchildert diefen Winter dadurch, dafs er ihn dem Tyrrhenifchen Meere durch entgegengefetzte Birnsfteine in feinen Dran- gen Einhalt thun lafst. Nach der beften mir bekannt gewordenen Erklarung foll dies iiberhaupt nichts anders heifsen, als dafs in der ftiirmifchen Jahrszeit, welche in Italien der Winter ift, die Wellen des Tyrrhenifchen Meeres an die Klippen fchlagen, von denen fie aber auf- gehalten werden, fo dafs fie nicht im Stande find 7.11 thun was iie wollen, d. i. dafs iie diefe Klippen nicht wegreifsen konnen. Bei diefer Erklarung finde ich man- cherley zu bedenken. Erftlich ift die Begebenheit , dafl Meerebflutben an Felfen fchlagen, etwas fo fehr gewohnli- ches , dafs fie in allen Meeren zu allen Zeiten , und bey jeder Art deu Gefteina fich ereignet; warum hat alfo Ho- raz diefelbe fo bcftimmt vom Tyrrhenifchen Meere, bloo von der Jahrszeit des Winters und vom Bimsftein er- wahnt? ja warum hat er ihrer iiberhaupt gedacht, da ihn der Gegenftand feiner Ode doch fo wenig dazu zu noLhigen fcheint, und fie feiner Leuconoeund jedemLefer eben wegen ihrer Gewohnlichkeit fo gleichgiiltig feyn nuifs? So wird auch pumex meines Wiifens anderswo weder vom Horaz noch von fonft Jemanden ftir Seeklip- pen gebraucht. Es ift zweitens hart , wenn rnan fagen will ,,der Winter fetzt die Klippen dem Drangen des Meeres entgegen ,, der Winter macht eigentlich, dafs die Wellen gegen die Klippen ftofsen, und wenn iich nun diefe niclit forttreiben laffen, fondern jene vielmehr
Vv 4 zum
630 A N A L E C T A
zum Wiederumkehren nbthigen, fo liegt freylich de; Grnnd des Umkehrens niit in dem Anprellen, nnd fofort auch mit in der Idee des Winters ; denn waren die Wel- len nicht angeprallt, fo hatten fie die Felfen nicht zum Umkehren nbthigen konnen — ; aber wer wird glau- hen , dafs ein Horaz folche kuhne Figuren werde auf einander gehauft haben? Hiems debilitat mare, dum opponit ei pumicc; gibt alfo nach diefer Conftru- ction gar keinen wahren Sinn , denn im Winter liegt gar nicht der Grund , dafs KHppen den Meereswellen ent- gegengefetzt werden. Da alfo Herr Schmidt bey feiner Ueberfetznng des Horaz nicht anders conftrniren zu miiffen glaubte, fo fah er fich genothiget, zurSteuer der Wahrheit aus pumices Eisfelfen zu machen, und dies giibe auch den natiirlichften Sinn, wenn nur nicht die Rede vom Tyrrhenifchen , fondern von irgend einem andern Meere die Rede wiire, welches im Winter zum Theil zufriert. Conftruirt man nun fo : Hiems de- bilicat mare, dum oder quia ei opponuntur pumices , fo fieht inan nicht, wie man der obigen Critik ausweichen will, denn der Winter gabe fonach erftlich dem Meere die Kraft, dafs es gegen Etwas nicht answeichendes drangen kann , und fchwachte fodann auch wieder ehen diefe Kraft dodurch, dafs er es gegen fo Etvvas feft wi- derftehendes treibt — Dies hiefse wirklich mit Worten gefpielt , welches man aber vom Horaz eben nicht ge- wohnt ift. Was wiire alfo hier anzunehmen ? Ich will meine Gedanken fagen. Da die Ode, worin diefe Stelle vorkomint, fo kurz ift, und iiherhaupt nur eine blofse Epikurifche Lebensregel enthalt, fo wollte fie vermuth- lich der Dichter durch ein Einfchiebfel etvvas heben, uml dies konnte auf keine fiiglichere Weife gefchehen, als dadurch, dafs er feiner Leuconoe eine der prachtvolleften Natnrfcenen vor die Einbildungskraft brachte; dafs er iich aber auf das Detail derfelben nicht naher einliifbt, fetzt vorauij, dafs fie allgemein bekannt gewcfen feyn
mufs,
A D HO R A T 1 1 C A B M 1 29 A. 6g l
mufs, und fo keiner umftandlichen Ausmahlung be- durft hat. Ich glaube demnach , Horaz hat niit diefem Wintergefchafte nichts anders als das von Dolomieu be- fchriebene majeftatifche Schaufpiel, das der Vulkan vori Stromboli darftellte, gemeint; wenigftens pafst auf diefe Wreife alles aufa befte zufammen; denn nach Dolomieu ift der Winter, oder die ftiirmifche Witterung derjenige Zeitpunkt, \vo das Auswerfen des Vulkans am haufigften und heftigften gefchieht ; die Infel Stromboli und ihre nordweftliche Kiifte liegen fo, dafs lie gerade das Tyr- rhenifche Meer, welches beftandig auf die Sicilifche IMeerenge losdrangt, und vielleicht an ihrem Dafeyn den grcifsten Antheil hat, vor fich haben. Der Auswurf von gluhenden vulkanifchen Schlacken wiilzt lich wii- thend gegen das herzudringende Meer, und macht fo- wohl durch feine Mafle, als durch feine Glut eine na- tiirliche Diverfion in dem TJieil des Waflers , das auf diefe Stelle triflt, und bricht, oder clebilitirt alfo ganz eigentlich diefe Fluthen. Die Auswiiiffe der Vulkane auf den iibrigen Liparifchen Infeln beftehen nach ebcn des angefhhrten Dolomieus Zeugnifs aus wahren Bims- ftein, fo dafs er deshalb die Infel Lipari die Vorraths- kanimer von Bimsftein fiir ganz Europa nennt; und wiewohl die Strombolifchen Laven kein wahrer Bims- ftein iind, fo haben fie doch eine folohe Gleichformigkeit mit demfelben, dafs fie mit weit mehrerem Becht als die gewohnlichen Seeklippen konnen pumices genannt wer- den. Obgleich Stromboli itzt auch im Sornnier etwas auswirft, fo kann es doch gar wohl feyn, dafs zu Hora- zens Zeiten diefes Auswerfen im Winter blos , oder doch fo vorzuglich geichehen ift, dafs man das zu den ubri- gen lahreszeiten gefchehene gar nicht in Betracht gezo- gen hat, zumal da es fich auch nur in den langern uncl dunklern Winternachten gut beobachten lafst. Dafs aber iiberhaupt Stromboli daroals Feuer ausgeworfen hat, be- weifen die obenangefiihrtenStellen desStrabo undSolin.
Vv 5 Strom-
682 A N A L F. C T A
Stromboli Iag iibrigens auch fo vortheilhaft, dafs die Be> wohner der weftlichen Kufte des untern ltaliens feine Auswiirfe, wenigftens den damit vergefellfchafteten und iich weit erftreckenden feurigen Schein leicht beobachten konnten, und die ganze Begebenheit war fonach eine Sache, die Horaz als Etwas, das feinen Landsleuten gleich einfiel, wenu fie nur mit einem Wort darauf auf- merkfam gemacht wurden , vorausfetzen konnte. Ich wurde alfo die Stelle im Horaz ganz wortlich und ohnge- fahr fo iiberfetzcn „ oder es mag diefer Winter der letzte feyri, der itzt den Drang des Tyrrhenifchen Meeres durch gliihende Lavaftrome zu brechen ftrebt. " Haec ille, fatis docte atque ingeniofe; quamquam ex poeticis rationibus locum Horatii fatis commode expediri poile arbitror. Scilicet, quod iam ad iftum locum notavi, exornare voluit poeta nimis pedeftre, hicmcm, quae unnc efi, uitimam hanc hiemcm. Iam , quod paullo ornatius erat, h. qnae nunc faevil , nobilitavit poeta imagine, ad litoralem Italiae«plagam accommodata: quac iam maxi- mos fluctus in mari Tyrrheno ciet. Hoc, quo vividius ad fenfum eifet, recte ita eEFerri poterat: quae magnoi maris Tyrrheni Jinctus ad ltaliae oram advolvit ; pro quo eft, naturae rei et litori Italico, qua faxofum eft, conveuienter: quae Tyrrhenos Jluctus ad Italiae litora J-rangit. Debililat adeo Huctus hiems , quatenns pumi- cibus oppojitis (delecte ut Virgilii: rupes immota rcjifiit) illidit , ibi frangendos. Eadem ornatus fpecies iii Or- phico verfu (Hymn. XXI. 4.) de Tethye:
Ggavova' aiyiaXoiai iriToyai rs KVjxara ^xav.oa.
omnino pro : mare conturhans , commovcns. Neque vero quemquam morari debebar. , quod hiems ifta efbcere dicatur, quum coriftanter fere poetae res illas phaeno- meni cuiuspiam canifam conftituant, quas cum eo fimul fere exiftere, in conlpectum prodire feu illo apparente decedere meminerint. Ortus et occafus quorundam fide-
rum
AD HORATII CARJVIINA. 6Q^.
um tempeftates ciere a poetis tradi quis nefcit? Ita h. 1. kiems turbat mare, quatenus per eam procellofifiimum ^ft. Quaefite quoque apteque novrata vocabuli poteftate munices de faxis undarum appulfu adefis et extritis, ad- eoque maritimis. Schmidtii Eisjeljen, ut pleraque illius viri, quae ex fe depromfit, inepta funt atque deridicula. Panllo ante v. 5. Vt melius , quidquid erit, pati, graeca plane funt, ut plura huius carminis:
fieXriov cuf » 0, tti ks v vj , t<x$hv eadem metri ratione. Mox v. 6. Sapias , vina liqnes caet. ut Martial. VIII. 77. 5.
Sijapis, Ajjyrio Jemper tibi crinis amomo Splendeat.
v. 7.
— dum loquimur , Jugerit invida Aetas.
Ad verba ac fententiam Auctor Eleg. in Pithoei Epigr. p. J421.
Ileu male, crede rnihi, Ji quis (f. quisquis) Jua gau»
dia dijjert ; Dum Ivquimur, nox ejt, mortis et umbra Jubit.
Coll. Ovid. ex P. IV. 5. 58.
I. 12.
Ad v. 19. p. 152. col. l. poft verba : proximum a Iove in Deorum concilio locum occupat, adde Pindari fr. apud Plutarch. Quaeft. Conv. I. 2. p. 617. C. (Heyn. p. 119.) de Minerva:
riuo tvbcvzoi; cxts y.sQcxvvov oiy/irsTa. yp.svy.
v. 57 — 60.
Te minor latum reget aequus orbem : Tn gravi curru qualies Olympum ; Tu parum cajiis inimica rnittes Fulmiua lucis.
Ar-
6B4 ASAIECTA
Archelaus in aeneam Ale::andri ftaluam, Lyfippi epttt Anal. Br. II. p. 53.
ToXjxav AA«£av5£ou xa/ oA.av ar£|ua£;aTo uop(^dj Avannrot;' rif 6b) •vaXitoc lysi SyvautVj
kvharsovvn 5* eoixtv 0 ^aAxso? £? A/a Asuoffiuv Tav vr sjxol rlSrsjxai, Zsv, av b'*0\vjxnov lyj.
Venufte! Corjf. Ovid. Faft. II. 138.
L 13.
v. 9. iu nota pofi: Tibulli locum adde Orid. Mel IX. 867.
Vror enim, lacjusque exac/tuat acrius ignis.
v. 15.
— — — ofcula, quae Veuiis Quinta yarte fui nectaris irnbuib.
Eadem rei fpecie Anacreon ufus eft in rofae vonuftatt declaranda Carm. LIII. 39.
Maxapouv Ssvov 0 ojxiXoz, ']?6*§ov Cv; ykvoiro, vtxra^ 'ETriTCY^a? , av&rsi).sv 'Aysoivyov s£ av.avS-y; «I>utov ajj.fiooTcv Auaiou.
Catull. XCIX. 1.
Surripui tibi , dnmludis, mellite Juvenii, Suavioium dulci dulcius ambrojia.
I. 1-5-
v. 5-
Jiigrato celcres obruit otio VentQS,
Earlem fpecie Aefchylo (Agam. 201.) rrvoa) ixiro ^rov- uqvo; jxq\ovg<xi dictae x a k 6 0 % 0 X 0 1 , impatieutcs otii, quibus molejium ejt otium,
v. i2-
AD HOKATIl CARAIINA. 68$
V. 12.
— Iam galeam Pallas et aegida Currusque et rabiem parat.
]um poftremis componi debebat Homer. II. IX. 304. te Achille :
Nuv yag %"JLktq{) ekotc, ivs) av y.aXtx roi o:/jShv
Avaoav 4%wv 0A09V.
r. 22.
Non Lacrtiadeu , exitium tuae Geuti, non Pyiium Nejiora rjtfpicisl
Vou rcfpicis , pofiit accipi: 11011 cogitas nunc, nefcis, ore aliqnando, ut fortiffimi Graeci iii te invehantur. ied teneo alteram rationem , in Noiis propoiitam cle in- entiore Paridia fuga ro rejpicis cxpedientern.
v. 31.
Quem tu fublimi fugics mollis anhelitu
nblimem anhelitumoptimc explicat Stat. Theb. XI. 239.
mtius exanimi fufpenfus pectora curfu \hftus ad regcm — — leudit.
I. iG.
v. 22 fqij.
Cojr/fjefce mentem: me qnoqne pectoriK Tentavit ih didci iuvcnta
Fervor el in celeres iambos Jilijit furentem.
"heognideia aride Homer. II. IX. 255.
av £t ucya\yTO$a tfufxbv
I 0% El V fcV 07y$&8(M:
?ofteriora forte fluxere ex Ariliilodxo, quantum ex eiu? q. XXX. couiicere licet ;
6q6 analec ta
"HjxfiXaxov Kft( 7rou riv aXXov yh' " hri) v.iyyaaro,
coll. Epod. VII. 15. — Celeres iambos egregie expedi cpigr. abei7rorov in Collect. Pithoei p. 151.
Adeflo Tambe praepes et tui tenax Teuoris adde concitum celer pedem Adulta fellc qualis aute carmiua Dabas amarus, ultor impetus tui.
Vbi pofteriora refpiciunt nixgoyoXov Archilochi arojxa
0; Trors Triy.gyv Mouffav syibvaiuj rrgairo; sfia^e yoXu).
iuxta Lentnlum Gaetul. VI. 1. (Anal. Br. II. 167.).
I. 17. Vv. 5 — 12. Impune tutum per nemus . . . laevu perfonuere faxa. Anyte VIII. (A. Br. I. 198») eaden imagine :
TiTrrs xar olojiarov, Hav aygora, daaxiov vXav yjjj.svo;, abvfioa ruobs Kgty.si; bovaxi;
"0(pga jxo) sotjvjsvra v.ar ouosa ravra vtjxoivro Hogris;, yiir oxivv bgsirrojxsvai arayvwv.
v. 25 fqq.
— — ne male difpari Jncontinentes iniiciat manus
JLt fcindat haerentcm coronam Criuibus immeritamque veflem.
Eadem calidiorin e zelotypia amoris figna exhibet Luciar Dial. Meretr. VI II. init. "Ei ri; bs jxyrs ^yXorvirsl , jxy-. cgyi^srai, jxyrs sggaTrias irors , y irsgisKsigsv y ra Ijac ria irsgisayiasv, 'iri sgaaryg sksHvq; sariv,
I. 18. v. /f.
Mordaces aliter dijfugiunt follicitudines.
E
AD HOHATIl tAKMOA. 6^7
Euripid. Baccb. 27 Q fqq.
— — 0 ^sjziky; yovo; "Borgvo; vygov nofx evge, xeiayvayxaTO Ov.jroi; , 0 7ravsi rov; rakatirwgov; (Sgorov$ Avitvj;, orav T?kya$&aiv afjnrtkov go:,);, ''Ttvvov rs Aaityv tu;v Kai^jueowv KaKcvt» AidtvGiv , ol'0' SffT aAAo (papjuaKQV 7rovc«v.
v. 10.
Oiium fas atque nejas exiguo fine libidinum JDiJcernunt avidi.
exiguo fiue, omnino nullo. Pindar. 01. I. 57. y,eiu)V ya? airia, i. bkiy-tj pro oibejjiia, uti optime Heyn. Iufra II. 6. 18. Aulon minimum h. omnino non invideb Falernis uvis.
Ad v. 15. plenior adducendus erat Rhiani locus, nam in verbis laudatis non latet, quod cum toUens verti- cern comparari pofftt; nimirum:
'Akk' vTTsgoirkiy) v.a) ajxagrcvkyjai vooio
'Ica &it figopeu, xstpakyv b' virig ahyiva; fa%ei.
Mox ad v. 16. Paufaniae locus de vitrea phiala forte paullo fubtilius a me explicatus.
I. 19- ' r. i4- Hic
Verbenas, vueri, vonite, turaque jBimi cum patera meri
Mactata veniet lenior hojtia.
h. apparate quantocius facrificium, quo Venerem placem. Facile perfpicitur, orationem ad pedeftrem formam ita revocandam elfe : ponite hic verbenas, tura, merum, victimam; quae vivida partium enumeratio eftpro, in- ftruite facrum : quo peracto leniorem experiar Venerem. Sed docte hoftiam poeta in priore commate omittit , et in pofteriore generalem facrificii notionem ea involvit.
Eadera
6\<3 A jN a l L C i A
Eadem, ne quis cle hoftia Veneri mactata amplius dubitet, ennmerat Martial. IX. gi. 16. in facro JDivae Paphi facto :
jEt cum ture meroque victimaque Libetur tibi candidas ad aras Secta plurima quadra de placenta.
I. 21.
v. 5.
Vos laetam /iuviis et nemcrum coma, Ouaecunquc caer.
Orph. II. XXXI. 4.. 5.
'H Stayst; oyj/ov; v^avysva; aKpvjpslov; 'HcT qosoc ay.tosvra vairatai rs ayv (pptva
TB f) T 8 1 g.
de Diana hand dubie, iudice quoque l\uhnk. Curn exitu hnius carmiuis comparandum Philippi Epigr. XLVII. (Anal. Br. II. 224..):
7,;jvo; xou Ayrov; S-qpoay.oits roizort v.ovoy, "Aorcjj.t;, yj $aXafj.ov; rov; ooscuv skaysc,
tiovaov Tyv arvyspljv avSyfj.spbv ka fiaatXyc; 'Ea$Xorarov Tejj.^ai; aypt; "TTrepfiopkvv.
I. 24. v. 2.
• — • — Praccipe lugubres Cautus Melpomene.
lubet Mufam 7rpootjj.ia^stv , quo digniun exiftat carmen. Similiter Stehchorus Mufam aoyjsaip.o'k'KOv, THvbapos Se (Pyth. I. 7.) ayyaiyopa roc rrpooifMa. lyrae Apollinis dixit, iuxta Athen. IV. p. 130. E. Adde Dionyf. H. I. i. 2. in Anal. I5r. II. 253.
v. 6. p. 233. col. 2. -poft verba: numiua ijla (Ve- ritas, Fides , luftitia) — eiiin comitari prifco ferinouc dicuntur: adde Martial. X. 73. 1.
AD HORATII CARMINA. . 6Q9
Jbis littoreas, Macer, Salonas, Jbit rara Fides , amorque recti, JLt fecum comitem trahet Piidorem.
)e vana mortuorum imagiue v. 16. vid. Davif. ad Cic. ^ufc. Qnaeft. I. j6.
v. lg. 2.0.
JDurum! fed levius fit patientia Quidquid corrigere ejl nefas.
efchyl. Prom. 103.
— — rv)v TTSTgu)fj.avqv 8e yoyf AiGav (pegsiv wg pacra, -viyvaiffxov.?' dri To Tvji avayKys sfJT aByjgirov aSsvoc.
pollodorus apud Stob. Flor. Grot. p. 455.
XaXe7rov rb Tvyjtj; Toayfxa, y^aXsTOv' aXXa dsl Aur-^v (pegsiv v.ara tgottov, ugTsg (pogriov.
acobs Horatio obverfata fuifle putabat Archilochi I. 6. bi v.garsgyv rA^juociuvyv vocat (paoy.av.ov hominibus di- initus datum.
I. 2 5.
v. 11. 1 a.
Thraclo bacchante magis fub inter- lunia vento.
Eadem vehementioris amoris cum impetuofiiKmo ento comparatio apud IMax. Tyr. p. 297. (Vrfin. in >armin. IX. ill. fem. p. lg.) rvj b' 0 "Egw^ krivats. raz )pevaj Cu; avsfxoc nar' ogoz dgva\v kuiteo&v,
I. 27. v. 19.
Quanta laborabas Charybdi
uadem fere rei imago apud Catull. LXVIII. 107. 3.
— tanto tc abforbens vortice amoris Jejius i/t abruptum detulerat barathrum.
Tom. II. Xx ducta
6gO ASALEOTA
ducta e Theocr. III. 4-2.
'XI; fe)fv, ct>,- sjuavi}, w$ ££ /3a5bv aXXsr towrtx.
Sed Charybdin pofuit Horatius, in rapacitate mulieri* notanda. Alcipbr. I. 6. p. 24.. de Galene : Ktufxa^ov&i tCQQf aurljv 9 rrrgbg SaXanaav veoXaia •Kai aXXoc akXo Scuoov a7ro(p£ffi* 9 5e ticbe^srat xax avaAox Xaou/Soecvc; «h'xyv.
I. 28. v. 5-
Aerias tenlajje domos , animoque rotnnduv: PercurriJJc polum —
h. de Diis ac mundo philofophatum. Noftrum et Lu- cretianum locum, in Notis adpofitum, illultrat Cic. de Fin. II. 51. Haec twn erant eius (Epicuri), qui inuu- vicrabiles muudos , injwita que regioues, quarurn nuUa ejjet ora, nulla extremitas , rnente /rrragracijfet.
In vv. 9 — 1 5> habentque Tartara Panthoiden caet. forte fubtilior fui , quam opus erat. Multo enim fimpli- cius et acl verba accommodatius erit: Pythagorae morien- duin fnit, etfi iam antea femel mortuus elfet. Hoc orna- vit rogi notione advocata, quo corpus crematum erat: fupervixit tamen rogo, in novam vita.in traiKSgreflus; adeoque nihil roeo dedit praeter nervos et cutem. PeHe- dris adeo ratio erat; quamvis, qnod quidem clypei argu- rhento probabat, iterum revixerat.
v. 14- Non fordidus auctor naturae veriquc. — In animo forte habuit poeta Lucilianum , quod eft apudCic. de optimo gen. orat. ij. Aefchines tanquam Aeferninns, ut ait Lucilius
— -— non fpurcu9 homo, Jcd doctus et acer Cum Pacidiauo hic componitur , optimiC longe Pojt homines natos.
non Jordidus igitur auctor naturae verique audit Pytha- goras, h. doctus et acer philofophus.
L ri 7>
AD HORATII CAfiMINA. 69 1
I. 33.
Ad vv. 11. 12. cui placet impnres fonnas atqne anU mos fib iuga aenea faevo mittere cum iuco , perperam duas diverfas loquendi formas ftatui, inductus potiffiinum 111. 9, 18. Quidfi prifca redit Venus, diductosque iugo cogii ' aeueo ; fed h. 1. diferte poeta ait, Venerem Jaevo cinu ioco duo diveififfima ingenio fub unum iugum, amo- ■re non mutuo, fed diverfis affectibus, dum alter amat, alter odit, mittere. Vulgarir, adeo fententia crat : Dura haec amoris conditio propoiita eft hominibus, ut aiiient, a qui.bus non redamentur.
I. 34-
v. 9 — 12.
Quo bruta tellus et vaga flumina Quo Styx et invifi horrida Taenari Scdes Atlanteusque fnis Concutitur.
Cum Horatio (et Virg. Ge. I. 528 fqq.) cerfalTe videtur
Sil. V. 585-
Sic ubi — — moliius Iupiter altas Tulmine nunc Alpes uunc mixta Ceraunia coelo Intrcrnuere Jimul tellus et pontus et aether Jpfaque commoto quatiuntur Tartara mundo.
v. 14.
— — Hinc apicem rapax Jortima cum firidore acuto Sujhdit , hic P°f>ijfe gaudet.
Eadem rei imago, quamquam minus exornata in Stat. Theb. XI. 64-97
Iler Amphionias alio , fceptrumque maligna Trunstiderat Fortuua manu.
De firidore metaphorice accepto Flor. IV. 3. extr. Quod in annua caeli converfwne fieri foiet , ut mola fidera
Xx 2 tonerU.
6f)2 ASALECTA
tonent, ac fuos flexns tempejlate fignificenb; fic cuv Homanae dominationis , i, e. humani generis t converfiQ ne peintus iutremuit , omnique genere dilcriminum , civi libus , terrejlribus ac navalibus bellis cmne imperii corpu agitatum eji.
I. 55- v. 4.
— — vel fuperbos
Vertere fuueribus triumphos.
Illuftre humanorum cafuum documentum fuppedita Paulli triuinphus duorum fdiorum morte funeftatu? Liv. XLV. 4-l« i*a eum loquentem inducit: Pojiquan onmia feeundo uavium curfu in ltaliam pervenerunt, ne- que erat , quod ultra precarer ; illud oplavi, ut cum a> jummo retro volvi (vid. ad III. 10. 10.) fortuna con fueffet , mutationem eius domUS mca potius, quam res pubiica fentiret. Itaque defunctam cjj e fortunam publi cam mea tam iufigni calamitate Jpero , quod triumphuj meus velut ad liidibrium cafuum hunianorum duobus fu neribus liberorum meorum eft interpofitus. Triumphui fupcrbus, ut laurui Juperla Sil. XV. 119.
Vv. 5 — 8« Valef. Emendatt. II. 24. Fortunae eifl- giem a poeta refpici opinabatur, altera manu Comuco- piae, altera gubernaculum tenentis, atque hoc domina aequoris , illud ruris colono innui. Quo eodem trahebat Dioniti (Orat. II. p. 5y5.) defcriptionem Fortunae, quae ryjp.tv r&rofjiBvi.vv rvjv %siolvv p.yyiavw]xkvy rs irXovv xal y.anSvvovaa, ryj ds rovc xaonovc a(p$6vcvc ' QiSovaa' hoc quidem verius arbitror.
v. 13.
Jniuriofo ne pede proruas Stantem columnam —
Aefchyliadducto loco addcPaufan. III. 7. 6 TroXsp.o; ovroc sti ryv 'E.A/a^a %n fitfiyKviav hiiasiasv sk fidSoivv.
V. £ 1.
AD HORATII CARMINA. 693
V. 21.
Te Spes et albo rara Tid.es colit Velata panno —
Raram Fidem ex h. 1. dixit Martial. X. 78. 2. et candi-^ :lum Fidei amictum Nofter forte mutuatus eft ab Hefiod. Eoy. 198« u°i Auiwj na) Nsjasoi;
Asvy.oloiv (paossooi y.ahv^/ afxsv cv %o6a xakov.
v. 2J. diffugiunt amici
Ferre iugum pariter doloji.
lolofi ferre graece pro, quam ut ferant. Succurrit nunc ocus Pindari Ifthm. VII. 61.
— ra fxay.oa 0 ff ric
Tlairraivsi, fioayy; s^iy.e- oiai yaX^oizshov Sslvv "Ehoav.
3oayv; 's^iy.soSai h. aoBsvsorsoo; soriv, y ih; caet. uti opti* ne Heyn. Ad rem ac verba Ovid. Trift. V. 2. 39. 40.
l\le rniferuml quid agam,fi proxima quacquc relin-
quunt ! Subtrahis effraclo tu quoque colla iugo.
Eadem gnome apud Plaut. Stich. IV. 1. 16.
Vt quoique homini res parata efi, frmi amici funt :
fi res labat Itidem amici collabafcunt ; res amicos iuvenit.
Avdgbc v.ay.vj; noaaaovro; gXToStov (pikoi in Grot. Ex- cerpt. p. 945.
II. 5.
v. 4 fqq. — — moriture Delli, Seu maefius omni tempore vixeris Seu te — — — — — — bearis
Intcriore nota Falerni.
Xx 3 Incer-
6f)4 ANALECTA
Incertus ep. DXXVII. Anal. Br, III. 262.
HoXXa ttiujv TeSvyxag, 'Avaxoeov aXXa Tgv(py)ad;' Ka/ av ys p.v) ixivojv t^sai sf$ 'Aidyv.
Mox ad urnbram hofpitalem v. 10. cf. Virg. Ge. IV. 24..
Obviaque hofpitiis teneat frondentibus arbos.
Vterque expreffit Anacreontis v.aTaywyiov c. XXI.
aaXbv to bivboov 'AiraXag aslei d£ %aiTa; MaAaxa"rarcv v.Xao'iav.uj. T/; av ovv QQtuv TageX$ot ILaTayivyiov toiovto;
II. 6.
v. 17.
Ver ubi longum tepidasque praebet Iupiter brurnas.
Imitatus eft locum Aufon. de Burdigala (de clar. Vrb.
XIV, 8—10.):
clemcntia coeli Blitis ubi, et riguae larga indulgentia tcrtae Ver longum , brumacque novo curn fole tepentes,
uti legit Heinf. Adverf. III. 15. p. 4.92.
II. 9-
v. 22. Cantemus Niphaten et Medum flumen
vunorcs volvere vottices.
Eadem imago in Sil. III. 5<JQ.
Compefcet ripis Rhenum , reget impiger Ajros.
h. Rhenum exundantem intra alveum fuum coget, h Germanorum ferociam contundet, eos domabit.
II. IO.
v. 2. In TiZ fernper cum reliquis conciliando fort argutatus fum , neque tali molimine opus erat, ut illu>
fer
AD IIORATII OARMIXA. 69 5
"entenfiae perfpictiitati ac veritati congrueret. Altnm non fernper urgendo puto effe fimplieiter : li non hoc agas, it altam femper urgeas, continuo enixeque curfum eo lirigas; feu, demta allegoria: ut altiora ambitiofe lecte- is, enixiffimo ftudio adfequi coneris. Habet adeo fcm- ler notionem pertinacis ftudii, ut altius proveharis, nfumti.
II. 11. V. 1(3— 20.
— — Quis pucr ociiis Fiejiinguet ardentis Falerni
Pocula praetereunle lympha.
Vleleag. CXIII. 3. (Anal. I. 52.)
— — <juv ~Nvy.(pai; Bo6}xio; (piXo;' v;v bi viv sioyys MlcyeaSai, Se^ kvq Iri xaiojxsvov.
Et inter Aenigm. apud Brunk. T. III. p. 323. aen. XVIII.
Nuv oc vijxtvv ttvqivov fxs tokj) NvfxCpaiai jxiy^vai AsRKsai biXiicv ksijxsvqv sv bafcebw.
iMox v. 21.
Quis devium Jcortum eliciet domo Lydcu?
Anacr. IV. 14.
'E(U6 jxaXXov , w; sri ^cw, Mu^jctov, £6801; cs xoara IIuKaaov, ndXsi 0* sraioyv.
eadsm fenteutiarurn progreiiione.
II. 16.
De vv. 5 fqq. forte paullo durius ftatui, resque e lyrica ratione ita expedienda : Generalis fententia, quam animo informatam habebat poeta, erat: Otium tam cor- poris quatn animi in votis habemus omnes : 'huius priori commati (otio corporis) explicaiulo exornaiuloque inhae-
Xx 4. fit
6g6 ABALECTA
fit (vv. l — 6), fupprelTo altero , otio animi, tranqui litate, e vv. 7. Q. demum eliciendo; atque in hoc ha< ret ac defigitur poeta in feqq. JSon enim gazae fqq. omi fo plane altero priore , ab argumento , quod fibi tractar dum propofuerat, alieno. Apodoiis igitur eft: Jed otiw hoc ( animi ) non paratur divitiis nec honoribus.
II. 17.
v. 5.
Ahl te meae Ji partem animae rapit Maturior vis? caet.
Eodem acumine epigramma aheairorov in Pithoean p.4.1.
/Iblatus mihi Crijpus efi ', amici; JPro quo fi pretium dari liccret, Nofiros dividerem libeiiter annos. Nunc pars optima me mei reliquit. Crifpus praefidium mcum , voluptas, Pcctus , deliciae : nihil Jine illo Laetum mens mea iam putabit cfje. Confumtus male, debilisque vivam, Plus quam dimidium mei receffit.
Vv. 17 fqq. Magnam apud Viros doctos et human: tatis ftudiofos me initurum gratiam fpero, fi, quae Re vierus, Vir doctiilimus mihique amicifnmus, Regiae Sc cietatis Scientiarum, quae Gottingae floret, Adfeflbr d gniffimus , idemque Hijioria problematis de Cubi dupL catione detexta nominis claritatem adeptus, fuper vt 17 fqq. ex aftrologica difciplina rite expediendis mecur perhumaniter communicavit, hic adpofuero. Ita ver ille diiferit:
Quae iam a primis inde Aftronomiae originibus hc minum animos implevit fuperftitio , qua in multaa natv rales res et eventus, quam animadvertiffe fibi perfuad( rentfiderum infignem vim, eandem his in omnes omnin
tf
AD HORATII CARMI5A. 697
res humanas paritcr vindicandam efle fufpicarentur: pe- perit ea peculiarem aliquam et temporis fucceffu, obler- vationibus fedulo adhibitis, in iuftaa difciplinae formas redactam doctrinam, Aftrologiam; quae, quafi altera pars Aftronomiae, ex mutua fiderum eo momento, quo quis- que nalceretur, in coelo conftitutione accurate obfervata, eius indolem, mores, vitae cafus, mortem caet. ad cer- tas leges regulasque adftringeret; quam etiam Augufti temporibus apud Romanos in magno honore fuifle, no- tiffimum eft. Eft autem haec ars f. difciplina pro fumma eorum, quae in habitu et pofitura fiderum accidere pof- funt, multitudine et varietate, quae fimul fingulift rebus ^iumanis funt accommodanda, tot complicatis perplexis- que praeceptis ie invicem varie vel confirmantibus, vel leftringentibus, vel prorfus tollentibus, referta, (accedit et ipforum aftrologorum in multis rebus graviilimis re- pugnantia) ut eius omnem et veram indolem, quoad quidem leges generaliores, paucis fimul et perfpicue ex- ponere , pen.lifficile fit.
Ex ingenti eorum, quae in lato coeli campo confpiciun- tur, inerrantium fiderum multitudine, quibusque omnibus pro fingulari cuiusque in ipfo natali momento litu fmgu- laris aliquis in hominem nafcentem effectus, maxime ex ipiiusfigni, quo fmgula aftra iibi exhibere placuit humanae follertiae, natura defumtus, tribuebatur; inprimis duode- cim illa, in quae Zodiacus dividitur aftra, maximam ha- bere vim et virtutem credita funt, atque eorum uiucui- que, ut et fingulis cuiusque regionibus, vel benigna vel noxia vindicata eft poteftas. Primum autem et ante omnia diligenter et accurate explorandum erat, quodnam fignum, et quota eius pars (Grad) eo momento, quo quisque nafceretur, emergeret. lbi horofcopu.% dicebatur efle conftitutus, i. e. locus, ex quo caetera omnia in coelo eifent ordinanda et definienda. Ab ea igitur coeli parte exorfi Zodiacum iii duodecim, quas vocabant fta- tlones computando dividebant , earum unicuique triginta
Xx 5 par-
693 A N A L L C T A
partes adfignantes. Ex his inprimis quatuor coeti cardi- nes , ortus , occajus, mcclium et imttm cotlum, erant definiendi; quorum quidem ortus erat pars ipfius horofco- pi, quae in uniuscuiusque momento natali primum einer- geret, ac deinceps per triginta partes in coelo produce- retur; occafus autem ea coeli pars, quae in feptimo ab horofcopo figno pofita, aeque triginta partes in coelo fibi vindicaret. Similiter medium coelum in decimo vel in- terdum etiam inundecimo, imum coelum autem in quar- to ab horofcopo figno conftituebatur. Maxime autem infignis erat, ut illarum duodecim ftationum, ita inpri- mis horum quatuor coeli cardinum , uniuscuiwque qui- dem in diverfas vitae hnmanae res, vis et virtu;;, eaque ex fignorum et planetarum in illis coeli ftationibus et car- dinibus fitu temperanda. Caeterum e quatuor illis cardi- nibus is, qui medium coelum teneret, reliquos et digni- tate et efFectu fuperabat; cui proxime accedere exiftima- hatur imum coelum; tertiurn autem dignitatis locum oc- cupabat ortus, quartum denique occafus. Hisce duode- cini ftationibus per duodecim Zodiaci figna ita conftitutis, duodecim Athla (quo vocabulo graeco opera, labores, ftudia, certamina, artes , et omnino quaecunque res aut quicunque cafus in vita humana contingere pofiunt, in- telliguntur) per eas adhuc erant diftribuenda ; et quidem ita, ut, invento fortunae loco, in proximum incideref militia et peregrinatio, in tertium negotia civilia, et fic porro reliqua per duodecim ftationes certo ordine feque- rentur. Ad inveniendum autem fortunae locum pro diurna vel nocturna genitura diverfa tradebantur praece- pta. Quare neceffe erat, ut folis et lunae in coelo fitum { in quonam quidem figno, et in quota eius parte inveni- rentur pofiti) accurate cognitum habcrent.
Sed de reliquis etiam ftellis errautibus f. planetis ea- dem omnino erant inveftiganda. Cum enim, ut fingulis Zodiaci fideribus, ita quam maxime fingulis jdanetis fin- cularia aliqua in res humanas vis et viitufl tribueretur,
vel
AD HOSATII CARMISA, 699
rel benigua vel noxia : hanc ipfam figna, in quibus col- locati elfent, varie moderari pofle putabant. Sic etiam cum duodecim iignorum unumquodque planetae cuidam prae caeteris maxime proprium eile haberetur (unde is planeta huiuy figni vocabatnr donriniis, fignumque ipfum eius domus); cumque infnper quodvis fignum, tum in tres partes , quas decanos dicerent, tum in triginta partes, quibus jines figni conltituerentur, eJfet divifum, iftique decani et fines fingulis planetis etiam vindicarentur : va- rie inde comparata exiftimabatur alicuius planetae virtus, prout in fua domo, vel in fuo decano, vel in fuis fini- bus effet conftitutus (ubi vis eins maior credita eft et ve- hementior), vel in alius planetae domo, vel decano, vel Jinibus. Quod autem mutuum planetarum inter fe fitum attinet, maximi erat momenti qnaeftio, num dia- metra, an trigona, an quadrata, an denique hexagona radiatione fe invicem aut horofcopum refpicere inveni- rentur. Uiametra anteni radiatione horofcopum vel planetam refpicere dicebatur planeta, qui in feptimo inde ab liorofcopo vel a planeta figno eJfet conftitutus; trigo- na, qui quintum ab liorofcopo vel a planeta teneret fignum; quadrata , qui quartum; hexagona denique, qui tertium. Quod horofcopum attinet, diametra et quadrata radiatio omnino infelix habita eft et maligna, trigona autem faufta et falutaris, hexagona minoris pote- ftatis. Planetae autem fi aliqua radiatione planeta inveni- retur oppofitus, atque eorum uterque eiusdem, five be- nevolae five malignae, haberetur naturae: uniuscuius- que vis et virtus, five in hominis falutem five pemiciem, maxime augeri credebatur. Si vero beneficus alter, alter noxius declararetur, is , qui dextrum f. fuperius in coelo latus teneret, eum, qui in Jiniftro f. inferiore iatere effet pofitus , vincere dicebatur.
Erant denique adhuc innumera alia diligenter inve- ftiganda, v. c. ad defmiendum vitae fpatium, quis plane- tarum vilae eilet dator (f. geniturae dondnus), quis con-
ftituc-
?00 ANALECTA
ftitueretur bemporum dominus caet. : quae quidem ornnia tantam contortorum praeceptorum fuggerebant farra^i- nem; ut aftrologis, aftra ex ipforum commodis (prout uniuscuiusque hominis defideriis gratificari cupeient) interpretandi, libera relicta eifet poteftas.
Sed ut iam ad ipfum Horatii carmen accedamus, et de iis , quae in eo aliquam ex Aftrologia lucem et explica- tionem admittant vel requirant, videamus : verfuum illorum (17 fqq. ), Seu Libra, Jeu me Scorpius caet. fenfus in univerfum ita fane eft concipiendus : Quaecun- que Juerit genitura mca, licet divarja a tua: bamen mca curn tua (quoad quidem vitae cafus in utraque praefmitos) quam maxime conjentiat , necejfe eji. Hanc fententiam Horatius, prout quidem hactenus eius verfus interpretati funt viri docti, in hunc modum (quamvis ornatius) ex- preffit: Quodcunque Jidus in hora mea natali emerferit, licet diverjum a tuo ; vel, ut propriis vocabulis aftrolo- gicia ufcamur : Jn quocunque Zodiaci Jidere horojcopus mcus Juerit inventus , licet diverjo a tui horojcopi fulcre : tamen horojcopus rueus cum tuo quam maxime conjentiat, nccejjc eji. Stellae hominem nafcentem adjpicere dicun- t.ur, quae ih eius hora natali in coelo ita collocatae inve- niuntur, ut in eum vim aliquam habere credantur. Sic fidus, in quo eft horofcopus, hominem nafcentem ad- fpicere fine dubio dici poteft. Ex doctrina aftrologica etiam bene fieri potuit, ut, quamvis, quae in duorum hominum diverfa hora natali emergerent figna, eifent vel maxime diverfa ; reliqua tamen in utriusque genitura iu coelo ita inter fe invenirentur conftituta, ut quoad vale- tudinem, mortem, omnesque vitae cafue, prorfus eadem praefagiret utriusque horofcopus. Definitur enim vale- tudinis mortisque conditio maxime diftribuendis duode- cim illis athlis, quorum fupra mentio facta eft, per duo- decim Zodiaci figna; quae diftributio non inde ab horo- fcopi figno inftituitur, fed ex Solis vel Lunae fitu, prout genitura eft diurna vel nocturtia, vario modo pendet.
Quod
AD HORATII CARMI5A. 701
Quod etiam vitae fpatium attinet, maxime a domino ge- aiturae derivatur, cuitfs inveniendi ratio (licet unam eandemque non omnes aftrologi fequantur) cum figno horofcopi minime cohaeret. De iftis autem vitae caiibus hic tantum fermo eft; non autem de moribus, operibus, artibus, dignitate, coniugio , prole, caet. : quae omnia, cum in Maecenate et Horatio admodum diverfe fuiilent comparata , in utriusque genitura etiam multa aliter col- locata, atque fere ipfa figna natalitia diverfa ex aftrologiae praeceptis fine dubio poftularunt.
Scorpioncm Horatius epitheto ornavit e doctrina aftro- logica, utvidetur, penitus defumto , partem violenbio- rem horae natalis appellans. Violentius autem fignum non incommode vocari opinor Scorpium, quatenus habi- tus eft eius naturae, ut homines fub eo nati, ad omnem violentiam et faevitiam proni, bellorum , caedis, rapi- naeque ftudio tenerentur, ut beliatores, venatores, gla- diatoresque. Quod et declarant verfus Manilii, lib. IV, 217 fqq.
Scorpius, armata violenta cujpide cauda, Oui, fua cum Phoebi currum per Jidera ducitt Jlimatur terras eb fulcis femina mifcet, Jn bellum ardcntes animos, et JMartia cajira JiLfficit , et midto gaudentem fanguine civcm: JSec praeda, quam caede magis ; cumque ipfa fub armis Pax agitur, capiunt faltus, filvasque pererrant : ]\'u7ic homiunm, nunc bella geruut violenta ferarum : JNunc caput iu mortem venduut, et funus arenae; Atque hojlem Jibi quisque parat, cum bella quiejcunt. Sunt quibus et Junulacra placent, et ludus in armis, ( Tantus amor pugnae ejl,') dijcuntque per otia beilunit Jlt quodcunque pari Jtudium producitur arte.
Ingeniofiilimae et doctilEmae Editoris celeberrimi mihique amicilfimi horum verborum interpretationi ideo adlentiri dubitabam, quoniam fignum in hora nataii fur-
702 AMALECTA
gens reliqnis fignis vi et eiFectu praevalere , nemo Aftro logorum facile concedct. Habetur enim hocce fignun eo tantum feufu primarium, nomineque fuleris nataliti inlignitur, quatenus ex ipfo invento reliqua figna confti tuantur et ordinentur, ipfumque, ut Firmicus ait, reli quis quafi aditum praebeat. Vi autem atque eifeccu et e fideri, inquomedium, et ei, in quo inmm invenitu coelum, pofthabendum eft.
Sequuntur verfus: Tc Iovis impio Tutela Saturnt rcjulgeus eripuit caet. Saturnum omnino noxium , Io- vem vero falutare fidus habituu eile, res eft notiiiima. Fieri igitur potuit , ut, li hi planetae in genitura ra- diatione aliqua fibi invicem invenirentur oppofiti, altei alterius vim feu profperam feu perniciofam iniringeret et mitigaret. In Maecenatis genitura Saturni vim noxiam vi lovis falutari mitigatam eife, apparet. Hoc autem varie accidere poteft, cHimmotto Iupiter fit in dextro, Sa- turnus autem in finiftro fidere collocatus; quod quidem neceife eft, ut lupiter in iuperiore parte politus Saturni in inferiore conftituti vim maiignam fuperare poffit. Si igitur, quod admodum verifimile eit, qttae modo conv rnemoravit fidera Horatius, Libram, Scorpionem, et Capricornum , iu genitura Maecenatis praecipua occupalfe ])Onamus loca, cardines certe coeli quosdam, atque v. c. in Capricorno horofcopum concipiamus eife inventum, et in eodem figno fimul Saturnum, lovem autem in Li- bra vel in Scorpione: quae de Maecenatis valetudine vi- taeque cafibus alias nota funt, ex hac liderum conftitutio- ne fecundum aftrologiae praecepta fatis accurate praedici videbimus. Tum enim in Libra vel Scorpione medium invenitur coelum, Iupiterque, ut ipfa verba Firmici (ex lib. VI. cap. 10.) adhibeamus, dextrum qnadrati latus pofhdens quadrata radiatione refpicitSatumum, eius- que, in finiftro quadrati latere et in Capricorno confti- tuti, ideoque aegritudines et gravifiima vitae pericula et
diicri-
A B U Q R A T II CAIiMISA. ; C>3
difcrimina (ex Firmici lib. V, cap. 5.) praefagientis, vim peftileram mitigat et infringit.
Quaecunque autem alia adhuc iniri poffit harum ftel- Jarum difponendarmn ratio, non aeque bene procedet; certe in hac propofita ratione multa alia etiam Maecenati ita polfunt accommorlari, ut, eius genituram revera ita comparatam fuiile , dubium vix relinquatur. Sic v. c. Satuinus in horofcopo pofitus (vid. Firm. lib. III. cap. 5.) multorum malorum et periculorum adventum, aegritu- dines et languores iignificat, Iupiter autem in Libra vel in Scorpione conftitutus (vid. eiusd. lib. V. cap. /4.) iungit homines potentibus viris aut ducibus vel regibus, corumque res et fecreta iis committuntur; pariterque in medio coelo (vid. eiusd. lib. III. cap. 4--) magnos decer- nit honores, publicorum negotiorum facit principes, necnon imperatornm negotia tractantes. Horofcopus denique in Capricorno et medrum coelum in Libra ^ vid. eiusd. lib. V. cap. 1) homines faciunt pios, honefti gra- tia fermonis ornatos, doctos, et diis vota reftituentes ex quibusdam necefTitatibus vel periculis liberatos; ita wt Horatius, cum fub finem carminis munera ex voto diis perfolvere hcrtetur Maecenatem , ipfius etiam horofcopi clecreta videatur efle fequutus. Caeterum in genitura Maecenatis in Scorpium aeque ac in Libram cadere po- tuifle medium coelum, neminem doctrinis aftrologicis imbutum ofiendet; cum, imeriectis inter horofcopum et znedium coelum 270 paTtibus, medinm coelum inde a parte 271 inciperet, atque deinceps per 50 partes produ- ceretur, ita ut undecimum aeque ac decimum ab horofco- po fignum occupare poflet.
Quae de Maecenatis genitura cum iam fint expofita, in promtu eit et alia verfus Horatianos interpretandiratio ; quae eo fit probabilior, quatenus omnia, quae de aftris adfert poeta, ex Maecenatis genitura omnino defumta jefle videntur. Quod enim de loco horofcopi f. oriu ne- quaquam licuit , ut eum vicdentiorem horae natalis par-
tem
704 AMALECTA
tem diceret Horatius , de fuperiore coeli cardine i. me- dio coelo omni iure licebat. Itaque cum aftrolngos iftam lovis et Saturni conftitutionem tanquam rem gravilrimam in Maecenatis genitura faepius commemorantes, atque, ut meticulofum huius viri, de ea forfan altius iudagantis, (de fignorum enim iftorum decanis et finibus, in quibus hi planelae invenirentur pofiti, et de multis aliis rebus adhuc poterat difquiri) animum confirmarent , vim lo- vis falutarem noxiae Saturni praevalere demonftrantes audivillet nofter: quam proprie proferre volebat fenten- tiam, quaecunque fucrit gcnitura mea, hanc geniturae Maecenatis indolem refpiciens, fic expreffit: Seu Libra, feu me Scorpius adjpicit lormidolojus , ( tanquam ) pars violentior Natalis horae, Jcu tjranuus Hejpcriae Capri- cornus undae, i. e. feu in Libra, feu in Scorpione, feu potius in Capricorno fit canio coeli fuperior in genilura mea caet. Vocabulum ad fpiccre de ftella in meclio coelo pofita aeque adbiberi poteft. Reliqua etiam, quae fupra de horofcopi figno funt obfervata, ex eo quidem folo aftrologicas de valetudine, morte, aliisque vitae cafibus diiquifitiones minime pendere, pariter de medio coelo fuiit monenda.
4 III. 3- v. 13 — 16.
Hac le merentem , Bacche pater, tuae Pexcre tigres — — — — — hac Quirinus
Martis equis Acheronta fugit.
Priora expreilit Ovid. Trift. V. 5. 19.
Jpfe quoque aetherias meritis invectus es arces Qua 11011 cxiguofacla labore via ejt.
de Eaccho. Pofteriora concinunt modis Pindaricis apud Plutarch. de Superftit. p. 167. E. fr. Heyn. p. 94..
AD HORATII CARMINA. 705
XSiVOl yag avoaoi v.ai ayyoaoi %6 vccv ts atrsigoi fiagvfio av iroo^ixov irgCpsvyoTss 'A%£0OVTOf.
de Diis.
III. 5-
v. 55-
Tetidens Venajranos in agros
Aut Lacedaemonium Tarentum.
Parum probabile eft, Romanos Reguli aetate praedia in Campania atque in Tarentino tractu habuiffe. Igitur Horatius aut fuae aetatis rationem habuit, aut, quod probabilius videtur, omnino amoeniffimas regiones de- fignare voluit.
III. 6.
r. 37.
Sed rujiicorum mafcidd militum Proles , Sabellis docta ligonibus Verjare glebas caet.
Locum optime illuftrat Columella de Re R. L. I. Praef.
§. 17. At viehercules vera illa Romidi proles ajjiduis ve- natibus nec minus agrejiibus operibus exercitata , JirmiJ- Jimis praevaluit corporibus , ac viilitiam belli, quum res pojlulavit , facile Jujiinuit durata pacis laboribust Jem- jwrque ru/iicam plebem praepofuit urbanae.
III. 8-
P. 114. de Baccho, hortorum, maxime pomorum Deo prirao loco memorandus erat Pindari locus apud Pluiarch. Sympof. quaeft. IX. 14.. p. 74.5. A. (fr. Heyn. p. 96.):
Ssvdgawv he voy.hv Ajovu- ao; TvoXvyatys al)t,a\st ayvhv (pe-yyoj G7rcuoac.
Tom. II. Y V v. 10.
706 A N A L ]i C T X
V. lo.
Corticem adjirictum pice dimovebil' Ampltorae
Eadem ornatus ratio in Archilocho V. 2.
'AAA' ayst ovv xw2lvvi S-oy; oia aeXjxara vyo$ Qoira, kcu HoiXxv irvjp.ar cxfytXy.s nabwVi
III. 16.
V. 4-2 fqq.
JMulta petentibur Defunt multa. T>eue eji , cui Deus obtulit Parca, quod fatis eji , manu.
Conveniunt haec cum aureis -yvcyjuaij (forte Syri vel La- berii) apud Senec. Ep. 103.
Delunt iuopiae multa, avaritiae omnia,
Is minimo egct moriuUs^ qui minimum cupit.
Quod vuit, habct, qui velie, quod Jatis eji, poteji.
III. 2 0. P. 201. col. l. extr, Statii loco adde Ovid. Met. XIII.
54-7-
Vtque furit catulo lactente orbata leaena Siguaque nacta pedum jequitur, qucm non videt,
hojtem.
et ad v. 3. Jugies inaudax praelia raptor Martial. VIII. 26. 1.
Non tot in Ilois timuit Gangeticus arvis
liaptor, in Ilyrcano qui Jugit albus equo.
ubl aWus, 'xJivQQi tw inaudax refpondet»
v. »3. 14.
Fertur et leni recreare vento Sparjum odoratis humerum capillis,
De
XD HOKATH CARMINA. 707
De vento flabellis facto nondum muto fententiam , etiam propter adi. epitheton leni, Diofcorid. XII. 1. (Anal. Br. I. 4-95-);
"PiTiSa t>)v y.aXay.o"atv a s) irotjelav ayTatc Tlaoy.sv)c yhiary Sijns irao* Ovoaviyj,
\E£ evvSfc §sy.arsvjxa' rb h' ysXiov $aov BdXiroc 'H 'raioy jxaXaKolc sKrpeTrerat Zs(pvgot;.
Vbi cave mutee y 'raioy. Senfut; : Iam Zephyri refrige- rio permulcetur traioa , tabellis Veneri dedicatis.
III. 2 1.
Cum toto comparandum epigr. Ionisl. in Anal. Br. I. 161. maxime vv. g — 12.
NfKTao 7T0T0V oXfitov , a:v5ocWojo"i,
"Evvbv rov -/^aiosiv (pdgjxaKOV avro(pvsc.
Tov SaXiat (piXa rsKva, (ptXo(pgoavvai re, yooolrs* Tcuv ayaSwv (iaatXsvc olvoc abst^s (pvatv.
r. 13.
Tu lcne tormeiitum ingenio admoves Plennnque duro.
Iacobs hunc locum admovit Afclepiacleis (Anal. Br. I. 213. c. X. 1.):
0~ w «1 » ~ > r t v
tvoc smuroc sAsyyjtc. epav agvevjxsvov yjxtv
Wraaav ai koXXoi NfKayo^v nrgoTroaetc.
usti Iocum emendavit Alberti ad Hefych. v. ^Tacisv. Ho- VBtiurd expreffit Sil. XI. 237.
Donec pnlfa farnes , eb Bacchi munera duram Laxarunt mentem.
Mox
703 AKALECTA
Mox
— et areanum iocofo Confdinm retegis JLyaco
forte nihil amplius eft, quam: arcana pectoris retegis, promoves loco (ut Epod. XI. 14. ubi plura vide ) , effi- cis , ut homines fecreta animi eloquantur. Lyaeum io- cofum expedit Xenoph. Sympof. p. 127. Bach. 0 oivog, anSujv t«\" \pu%ac, Tac p.iv Xvirac — aoip.i^si , Tag 8i (pi\o(ppoavvag, uj^irsg eXaiov (pXoya , kysigsi.
v. 17.
Tujpem reducis mentibus anxih Viresque et addis cornua pauperi caet.
Primo loco commemorandum erat fplendidiffimum Pin- dari fragmentum, quod in Excerpto L. XI. Athenaei apud Cafaub. Animadvv. XI. c. 4. p. 782. legitur: av%st yag aa) rge(psi , fxsyaXvvst rs t))V -^vyyjV y kv toI; totol; Siarpifiv) , ava^ujrrvgovaa vovv , 6ic (pyat Hiv- bago;'
dviV ocvSomttcov •u.ap.aTwhssc o'iyov-
rai p.egip.vai CTySswv s^cv, irsXdysi h' kv iroXvygvaoio ttXovtov irdvTs; taa vs.op.sv \[/£u5vJ 7rooc axTav. 0; jxsv aygyfxujv , a(pvsi- oc tots, to\ 5' av ttXovteovtsc ast,ov- Tai (ppevac apirsXivoi; to£,oi; dajxsvTSC.
ubi (pqsvsc ajxirsXivoic to'£ozc hafxevTsc felici audacia di- ctae ehriae. Similiter Martialis III. 68« 5- 6.
Hic iam depojito pofl vina rojasque pudore, Ouid dicat , nejcit faucia Terpjichore,
Dapfaicn mero Jauciam plenius appellat Apulei. Met. IX. p. 601. Oud. Nofter Serm. II. 1. 24..
— — Saltat Milonius , nt Jemel icto AcceJJit Jervor capiti , numernsque lucernis.
III.
AD IIORATII CARMISA. 7 09
III. 2 8.
x.q.io.
Tu curva rccincs lyra
Latonam eb celeris fpicula Cynthiae
Callimachi loco adde Eurip. Hec. 462.
2uv AyXidci. rs v.ovgaig 'Agrifu^og rs Ssag X gv o eav dp.^vv.a T 0 £ d t svXoyyoia.
Coll. Noftri I, 21. 11. 12. - .
IV. 1.
v. 32 — 35-
Sed cur heu, Ligurinc, cur
Manat rara meas lacrima per genas?
Cur facunda parum decoro
Inter verha cadib lingua (ilentio?
Cum prioribus Noftri vv. Iacobs compofuit Diofcoridis XXIV. 3. (Anal. Br. I. 4.99.)
Tsgirvorars Movoyoiv, 'Avdv.gsov, cv Vi BaSvXXcv XAiuoov vireg vtuAiV.cuv 7roAAa'vu fidxgv ykat;.
rofterioribus concinunt Valerii Aeditui (Catal. Scal. p. 205.):
Dicere quum conor curam tihi , Pamphila, cordis, Ouid mi ahs te quaeram , verba labris abeunt.
Per pectus miferum manat fuhito niihi fudor ; Si taceo fubitus , duplo iterum pereo.
Si baceo fuhitus explicant Horatiana: inter verha cadit lingua.
IV. 2. v. 45.
Tinn meae (Ji quid loquar audiendum ) Vocis acccdeb hona pars caet.
Yy 3 Vt
7*0 ANALECTA
Vt verba: tntn meae vocis etc. ad Augufti triumphum. referri poffent, in antecedentibus aliquid eiTe debebat quod eo duceret. Igitur ludus jmblicus latiore fenfu effet accipiendus : laetitia publica e triumpho , non ludi publice voti. Sed fatius erit, hoc tetraftichon omnino ad hilaritatem publicarn, e Caefaris reditu conceptam, referre, non ad pompam triumphalem, quamfeqq.de* mum exponunt.
v. 49.
Tuque dum proccdis , lo triumjjhe,
Katio grammatica utique poftulat, ut tu ad Triumphum referatur. Erit adeo Triumphus Deus, perfona inclutus» plane ut Epod. IX.
Io Triumphe tu vioraris aureos Currus et intactas boves.
Atque haec ratio lyrico poeta Fatia digna videri debet: JE.t, o Triumphe, dum tu procedis, interpofito lo follen- ni acclamandi formula. Triumphus adeo ducit pom- j>aui fuam, antevolat eam, cui acclamat fpectatrix turba, lo Triumphe. Maiori adeo litera Triumphi nomea fcribendum.
IV. 5.
v. 5-
I.ncem reddc tnac, Dux bonc , patriae; Irrjlar Veris enim vultus ubi tuus Adfidfit popnlo, caet.
Proiectioris adulationb; eft Martial. VIII. 2 1. 11. 12.
Iam Caefar vcl nocte veni : fient aflra licebit, ISlon deerit populo , te veniente , dics.
De vultu Veris fpeciem praeferente vide loca Iacobfio ad Anthol. I. p. 310. allata.
IV.
A£) UORATll CAKMINA, 7.11
IV. 9-
v. 1 3 fqq.
JXou fola comlos arfit adulleri Crines et aurum veflibus illitiim Mirala rcgalesque cultus
Et comites Helene Lacaena.
Eurip. Cycl. 180 fqq- de Helena
'E-rrs/ ye ToXXolq yfisrai yajxovjj.ev)if
T-/jv tooCotiv f 9 tovc; S-vXdnovc tovc %oikIXovu;
Tlsg) Toh axeXoh idovaa, xai tov yovasov
KXoiov (pogGvvTx Ttg\ jxsaov tov avysva
'E%£irrQYj$y, MsvsXswv avSgwTtov
jVwcjt&v XiTovaa.
Epod. vm.
▼. 5. 6.
JJietque turpis inter aridas nates JPodcx velut crudac bovis.
Aliter eandem rem exhibuit Antipat. ThefT. IV. (Anal. Br. II. p. 110.)
T;;v Zyqyv £?n v&ra Av/.aivi8af fvfv 'AQgoSiTy; Awfiyv 9 rvjv kXd(pov xavroc aTvyorsgyv caet.
Carmen Saeculare. v. 61—64.
Augur et fulgente decorus arca JPhocbus , acccptusquc.novcin Camenis, Oui jalutari levat arte jejjos
Coryoris artus.
Forie obvevfabantur Horatio Pindarjca Pyth. V. 50 fq%. eaadem Apollinis virtutea repraefentantia ;
712 ANALECTA AD IIORATII CARMINA.
'O c)* ag^/ayerai; tScun 'AnoXXwv &yqa<; ahip (pofiuj
'O na) fiaosiav voavjv
'AHbajxar avbqeam na)
Tvvaiz;) vejxsi , vogsv rs Ht$aoivt
AlScvji rs Molaav ol<; av iSekn
'AnoXejxov ayayCvv
'Ef irqanioa; svvojxiavt
Mu^ov r ajx(p^£i
Mavryiov.
LIPSIAE, ex orriciivA Pkzoldii.
|
0 > H m |
od r1 H H C« B H« c+ |
|||||||
|
■31 |
O f» O C3 O v. H • 0) • • |
|||||||
nlWmm ffiSSSl
lllr"
ilffllilililinnluila
HliHiffiiff
illililliflffllwlllffflil*
Illllfi
Mfn»?MJuo»r
m \lm I
1 wmll!!H»l!li{llt>tl{lM^ilu
■ ;!'v^' KehI WlffiSm :• M\') InmUmWmmlmMMm
iimm
■ '■'■'•' • '■ ■• ■ «'■■''■'
H«M»
ifflSIIlllSI
w!$? iliilli
''u^llfw8l!l»ll!«BMilltra
IfiBnM IIIIHl
■
1
■
|
i~*J |
||
|
■ ■ |
■ ■ |
■ ■ |
1
I