BOSTON
MEDICAL LIBRARY

IN THE

Francis A.Countway
Library of Medicine

BOSTON

^^

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

Open Knowledge Commons and Harvard Medical School

http://www.archive.org/details/petriandreaemattOOmatt

Petri Andrea^.

M ATTHIOLI

S E N E N S I S

Serenifsimi Principis Ferdinandi

Archiducis Auftri^ 6^c

Medici,

COMMENTARII SECVNDO AVCTI,

IN LIBROS S -£ X PED^CII DIOSCORIDIS

ANAZARBEIDE MEDICA

M A T E R I A.

Adiedis quam plurimis plantarum , & animalium imaginibus

qu^inpriore cdidone non habentur,

eodem authore .

HIS ^CCESSIT EIVSDEM ^PO LO GI o€ ^DVE RSV S

\Arnathum Lufitamm j quin & Cenfura, in eiufdem enftrrationes .

VENETIIS^

Ex Officina Erafmiana , Vincentij Valgrifi),
M D LVIII.

u

V

^

i >. -jj:

>!3k

-J^iI>I>

■^ •" rr

T ',

_rf<«-s>^'"

SERENISSIMO

A C P O T E N T 1 S S l M O

PRINCIPI FERDINANDO

RQMANORVM,PANNO^fIAE,

KT BOHEMtAE, ETC. REG|,

INFANTI HISPANIARVM, ARCHIDVCI

AVSTRIAE, DVCIBVRGVNDIAE, ETC.

Coiniti Tyrolis &c. Domino fuo
clementifsimo.

V M vniuerfam medicinam non modb vetnfl:i(simi
cjuique fcriptoi-es, Serenifsime Rex F ER D l N A N D E»
fedrecenriorum quocjueplerique Dijs immortalibus
acceptam referant,eamc|ue ob id non immeritb fcien^
tiam antiquifsimam , celeberrimam, & diuinam exifli-
ment : tum eam prarcipue illius partem , qux medica-
me itorum dodrinam pertradat, dignam eiTe cenfent,
qua- Dijs iplis accepta rcferatur , & plane diuina habeatur . Non enim ficri
polTe putant , ut homo ipfe per fe abditas flirpium, aut animalium, aut fof-^
lilium' naturas facultatesque inueftiget , adipifcatar , & perfpe<Sas habeat,
nifieasprimumamaximo omniumrerum opifice fuerit edodus . Qjjam-
obrem nondefuntprobjtifsimi authores , qui reieftis nugis poetarum, &
a!iorum,qui fabulose de medicina: inuentoribus fcripferiint^certb cre-
duni , ac rationibus comprobmt , Deum opt, max. plantarum & reliqua-
rumrerumomnium,quasterra procreat,facultates Ad^ primo humani
generis propagatori indicalTe , eiqueillarum cognitioneminfudilTe, iimu-
latque illi c terra conformato , vit« lumen infpirauit . A quo fubfecutam ie-
tatera uolunt , rerum omnium notitiam haufilTe , ac fubinde , indulTriqi ad-
auda, res altiusdiligentiusqueexquirerecoepifle : ita vt hinc primiim re|
medic^ plurimum cognitionis ac ornamenti acceflerit . Quod ciim polTe:!
animaduertilTent innumeri fapientes uiri , nouifsentque maximam efle hu-
iufcc facultatis pr^ftantiam atque vtilitatem, eius uoluptate captijpii e-r
tiam rei herbariie , & cxteris, de quibus illa tradat, inueftigandis ac cognoT
fcendis iTudium impenderunt . Id quod abunde teftantur Pythagoras , A-
riftoteles , Theophraftus , Democritus , Zoroaflres , Xenophon , Amphi-
lochus , Athenxus , PhiliiThenes , Apdllodorus , AriiTander, Hipparchus ,
AriiTom-achuSjBion, Agathocles, Diodorus, Diocles, Caryftius, Epi-
genes , Euagoras , Praxagoras , Crateuas , Erafiflratus , Metrodorus , Ni-
ceiius, Pamphilius , Mantias, Herophilus, Hippocrates, Diofcorides, Ga-
lenuSj Plinius,& alij antiquorum plurimi , quorum nomina,ne longior

* 2 iim,

Epi

liftola

fim , quam deceat , conrultp prstereo. li fiquidem nobilitate ac iucundita-
te huius fcientix dudi , ftudio item poHeritatis iuuanda; , 6c perpetux fibi
concilianda:famaj,noadubitarunt varijs feCe uitx periculis committere,
dum permultas ignotas peragrarent regiones, vtueram legitimamque fim-
plicium medicamentorum cogpitionem confequerentur . Porrb qubd
plantarum peritia, aut inuentio , pra:'ter eam quam maximam fecum adfert
voluptatem & vtilitatem ; gloriam quoque & laudem pariat fempiternam ,
nouerunt non tantiim vniueril orbis fapientes,diligeiitifsimi rerum indaga-
tores , fed fummi etiam ac potentifsimi reges . Quippe illorum clarjtatem ,
quas hinc potifsimum ortum habuerat , admirati , rati inhac antiquifsima
facultatefummumfplendorem,fingularcmque prxftantiamefTe, tantum
oti) ac (ludij ad eam percipiendam , & illuftrandam contulerunt , vt eorum
plerique de plantarum hiftoria & viribus libros condiderint . Nonnulli ge-
nerofa antidota eompofuerunt , vt ita (uae, & aliorum mortalium vitar vfui-
que confulerent . Alij etii ex rebus confilio 8c armis prsclarc geftis fe illu-
ftres reddidilTent , ciim tamen illull:riores effici fe pofle cernerent , fi clarif-
fimam ftirpium facultatem ipii quoque fuo eflent fludio profecuti, c remo-
tifsimis terrarum regionibus raras nobilesque plantasingenti pecunia con-
quifitas , ad fe transferri curarunt , ut certam ac veram earum hiftoriam de-
fcriberent . Neque illud certe hos latuit , qubd fi hac in re fludiosc diutius
verfati, egregium quicquam inueniffent, aut fcriptis tradidiiTent, fuum no-
men eilet nullis no feculis celebre duraturum , quandoquidem herbic, quac
fingulis annis reuiuiicunt , repullulant , & reuirefcunt , eos perpetub in ho-
minum meraoriam reuocanr,qui illas inuenerunt,uel de iplarum hiftoria &
viribus aliquid pofteritatis memoria; prodiderunt . Qua inre eos minime
deceptos comperimus . nam fatis perfuafum eft omnibus , Gentianam her-.
bam a Gentio Illyriorum rege inucntam, ab eo quidem appellationera mu-
C tuatam elTe^illi uero claritatem,& immortalitatem retribuiile. Similiter Ly-:

{imachia (vt Plinius eft author ) Lyfimachum Macedonix regem , qui eam
inuenit & nominauit, perpetuis laudibus celebrat . Scordium item, Mithri-
datem magnum illum Ponti regera,a quo Mithridatis herbfc nomen acce-.
pit : quin & Eupatorium, eundem Eupatorem cognominatum, aquo her-
bam hane inuentam & didam effe volunt , nominis ieternitati commendat .
Clymenos prxterea herba Clymeno regi inuetori fuo, Euphorbium lubs
Mauritanorum , Telephium Telepho Mylia: regibus , Echium Sc Anchufa
Alcibiadi Athenienlium duci, famam largiuntur arternam . Hine etiam cla-^
rent , Attalus Pergami , & Euax Arabum reges . iiquidem hic de fimphciu
medicamentorum viribus ad Neronem Imperatorem multa confcripfit : il-
le verbjdum plura (vt Galenus perhibet) aduerfus vcnena,& animalium vi^
rus eiaeulantium idus eonficeret antidota, plurimum laboris infumpfit, vt
legitimas plantas nacifcerctur . His accedunt Archelaus Cappadocis , Ma-
finilTaNumidix, Agamemnon Argiuorum reges,quorum nomina nulla
vetuftate pxtingui potcrunt, ob eam quam in cpgnolcendis prodendisque

ftirpibus

Nuncupatoria

ftirpibus curam ac diligentiam adhibuerunt. OmittamPhilometora, Hier.
rGnem,& alios plurimos magni nominis reges,ne verboiius,quam oporteat,
rem hanc prolequi videar , qui uel ipfi ex hoc immortalem gloriam retule-
runt,qubd rei plantarix ftudiofi extiterint,in eaque de poHeris prarclarc (int
meriti.Suntetiamnum poetarqu3mplurimi,in quorum poematibus Sole
clarius lucet , rem herbariam & antiquam fuille , & femper laudibus decan-
tatam . qua in re 6c ipfi nedum infigne, fed etiam perpetuum nomen fibic^-
ciharunt . Ex Grxcis quidem produntur Orpheus, Mufarus, Hefiodus, Ho-
merus, Alca-us, Rufus Ephefms, quem teftatur Galenus , libros quinque de
herbis, verilbus fcripfilTe . ex Latinis autem funt Vergilius, Ouidius , & Ae-
milms Macer, quipIuradepIantisnotatudigna,&nunquaminteritura,car-
minibus cecinerunt. Herbarum gjoriam mulieres quoque aflFedlaire, & aife-
cutas eile, vt qua: multum curz ac ftudij earum viribus inuefligandis impe-
derint, non modb poetx, fed etiam hiiliorici tradunt . Etenim ob id Circen ,
aquaCircxaherbadidaeft, poeta: Solis filiam fuiiTe fabulantur. Sed harc
re vera eam demum exquiiuam herbarum notitiam adepta eil:,vt non teme-
rc ob eius admirabilia fada illis feculis diuinapotius, quam humana iit habi-
ta . Talis quoque Medea fuit,qu£E tantam herbarum notitiam habuit,vt ciim
compofitis exijs medicamentis, pluribus feneftutem retardaiTet, Aeibnem
poet^iinxerunt vltimoaifedumfenio,ab haciuuentuti fuiife reilitutum .
Helena ad harc Helenio herbjE, quam primum, ut quidam uolunt , feuit, fuii
nomen impertita eil: : atque ideo in ea nuac etiam nominatifsima viuit . Ar-.
temiimuerbMaufoliCariarregis vxor,aIioquin prasclari nominjs mulier,
vel ex hoc memorabilis & immortalis reddita eil, qubd fuum nomen herbse
inditum reliquerit . Illudinfuper fatis ef[e polTet , vt quenque ad plantarum
cognitionem capeiTendam inuitaret, qubd harc tatum in fe vtihtatis habeat ,
vt etiam animalia ipfa, natura doda plurimarum herbarum vires cognofeat, f

easque mortalibus indicarint . Quandoquidem cerui didamnum herbam, ^::^

qubd vulnerati, eius paflu telum eiecilTent , fagittarum vulneribus mederi
cilienderunt. Item ceruse fefeli herbam demonilrarunt : teftudines cunilam,
muilelxrutam^accipitreshieracium , columb^ verbenacam, hirundines
chelidonium,ciconisoriganum,&aIiadenique animalia alias innumeras
herbas inuenere ac moftrauere . Quocirca fi ad pr^dida mentem animum-r
que homines conuerterent, il medicx materis primordia fpedarent, vtpo-
te cum plantar fuis diuinis priedit^ viribus , ilatim ab elcmentis conditis , h
terra emcrferint , nullum mihi dubium eft , quin omnes faterentur, hanc fa-
cultatem antiquitate,nobilitate, & diuinitate carteras antecellere . Neque ob
id foliim illi tantum laudis , admirationis , ac glorijc debetur , qubd eius cor-
gnitio iucunda &-dele(5tabilis iit, fed etiam quia vtilis ac neceiTaria exiftit. Ea
nanque fanitatem (qua nihil homini exoptatius eiTe poteil ) tuetur , varia in-
numeraque morborum genera fugat, ferarum virus euincit , & venenorum
vim demolitur . quinetiam homines in vita diutius feruat , & f^pe deplorar-
tos,quorumfcilicetfalutisnulla(pesreliquaeil:,adYitam reuocat. Quod

ciim

Epi

\

•iil:ola

Gumre£lcc[uidem ^ftimairent Romanorumimperatorum nonnulli(vt li-
bro primo de antidotis teftis ellGalenus) etliin republica adminiftranda,
& prouincijs gubernandis ac tutandis plurimijm cilent occupati, eostamca
nonmediocre iludium tenuitcolenda: atcjuejllurtrlda' rei herbaria-. Qu;p-
pe vt legitimasplantas coniequerentur, vtqiie veris aromatibus potircntur,
in multis ac longinquis regionibus herbarios magnis fumptibus aiebant, mu
neribusque donabant : hac prarterea animi induftione, vt indenon minus
gloriarquamvtilitatis referrent, qubd ita quoque iluderent mortalicatcm
bencficio demereri . Sanc memorabili iuorum maiorum exemplo duceban-
tur,qui non folijmexuuiasregum, quosin bello vicerant, trophxis dica-
tas , in triumphis portare , ipsosque reges vidos ante fe ducere folebantjfed
etiam percgrinas platas, & generola aromata, quibus rarce prxclararquc do-
tes merant, in ejfdcm magno cum honore ferebant . Nec putabant ij, i'e mi-
norcm laudem ac gloriam adept6s elTe ex plantis illis , quas poilea diligen-
ter fuis in hortis ierebant, itcmque cx aromatibus, qux inter fua alia pretio-
fa reponebant, in fuum 8c aliorum commodum , quam ex tropharis, limula-
cris, & arcubus, qux omnia erigi curabat ienatuspopulusque Romanus in
perpetuam rerum gell:arum memoriam, & eorum gratiam , qui fe tali laude
dignos exhibuerat . Magno etiam apud Romanos honore habiti funt ij, qui
de plamarum hifloria & viribus fcriplerunt, inque hac facultate claruerunt,
Argumento fatis manifefto , qubd expugnata Carthaginc, omnes biblio4
thecas, quas inuenerant, varijs regibusac principibus donaueritu , prarter
duo di triginta volumina de rc herbaria & agricultura tantijm , a Magone
Pceno fcripta , qux Romam attulerunt, & vtin Latinamlinguam verteren-
tur , mandarunt : tantam nimirum folus cum Romanis inijt^ratiam Mago
ille rei herbari^ , dc agricultur^e peritus . Vcrum enimuero ctfi medica ma-'
teria nullis ohm non feculis celebris , nec foliim tradata , fed etiam exculta
fuerit , accidit tamen vel regnorum euerlionibus , vel fedirionibus , & bellis
tum ciuilibus , tum exrernis , vel gralTantis pefl:ilenti^ faruitia , vcl medico-
rum quinos pra:celTeruntincuria , vt tam prirclara diuinaque ficultas fupe-
riori noflro feculo obfoleta , intentata , & inculta iacuerit , adeb vt perpauci
reperirentur medici , qui ahas ferc plantas , quam olera , quorum frequens
eftin cibis vfus, cognofcerent, Quaquidem re animaduerfa, complures x-
tatis noflra^ clarifsimi viri , 6c rei medicse diligentifsimi indagatores , Latini
& Grxci fermonis peritifsimi, Hermolaus Barbarus , Nicolaus Leonicenus,
loannes Manardus, loannes Ruellius, Marcellus Vergilius, Leonhartus
Fuchfius apud Germanos clanc eruditionis medicus , Antonius Mufa in
academia Ferrarienh dodrina celebris, Otho Brunfeliius , lacobus Syluius,
Aloylius Mundella, & ali), flrenuam nauaruat operam, vt difculTa fuperio-
ris feculi caligine, medicam materiam c tenebris eriperent , & fua: luci relTi-
tuerent. Quos equidem eo quo potui maiori fludio atque indullria fecutus,
ciim mulns iam annis animaduertilTeminvniuerfis ItaliiE pharmacopolijs
ciim a fcplaliarijsipfis, tum maximc a medicis huius facultatis ignaris, quam

plurimos

Nunciiparoria

plurimos errores, eosquc graues & dereilanclos , comniitti in humana! vita:
dircrimen,ac fxpein eiuldem perniciem , vtillorum errorestollercntur,
habita nortrorum pharmacopceorum ratione, cjuorum pauci fatis Latinc
fciunt, Diofcoridem Anazarbeum(&l Graxum,& antiquifsimum lcripto-
rem, ac in Innphcium medicamentorum hilloria 8c viribus reddendis facile
principem , in Italicam Unguam vertendum , & Itaiicis item comnientarijs ,
vt poilem , illullrandum lufcepi . In quos vtique, quantum ingenio , quan-
tumlaboreaccura, quantumdeniqueiudicio confequipotui,contu]i, vc
lcgitimas quas puto plantasproderem , meamque fimiliter de carteris Iim-
plicibus medicamentis proferrem fcntentiam . Qua in re coadi fuimus noti
modb fcplafiariorum, & medicorum fuperioris reiatis, qui hanc. medicina:
partem neglexilTe videntur,errata pafsim cxplodcre , (ed recentiorum quo-
que,qui tamen materiam hanc diligcntiisime tradarunt, opiniones farpenu-
mero refellere.Neccertcmirum, quod viri alioqui doftilsimi, & fumma
laudedigniimpegerint,lapsi'quefuerint, velin tantocerum difcriniinc va-
cillantes , vel interdum humana caligine ccecutientes . quod quidem <5( no-
bisaliquandoaccidiiTehocoperenon dubitamus . Porrb planrarum & ani-
malium hiiToriam latc , quantum res poftulare vifa efl: , complexiis fum . In
viribus autem recenfendis, eas cuique plant^e ex Galeno in fine reddidi, eo-
que ferc femper contentus fui , niii quando quid iple pnTtermifit , Prasterea
ciimplurafinc plantarum , aromatum , &:aliorum llmplicium medicamen-
torum genera, quiE frequentem in medicina vfum obtinent, partim a, Mau-
ritanis, partim ab alijs qui per fingulas ^tates claruerunt, inuenta, de quihus
nusquam, quodextet, memineruntDiofcorides,GaIenus,aIitque veterum
Gr^corum authores, ea omnia nolTris commentarijs inferuimus , ipforiim-
que hiftoriam & vires, ea qua potuimus diligentia, defcripfunus . Hoc opus lP

vbiad vmbilicumperduxilTem, velamicorum hortatu edidi,eo in prirais ^< ^

animo, vtaliquaexparteinduftria mcahominum yitfe prodeiTera, clcque ea ^/

bcne meritus exilTimarer . AiTecutus hoc fim necne, noftrum non eH: ferre
iudicium . Nifi temerc fortaiTeanobisdidum videretur,illud certe tcftari
pofTem , me ex eo conieciffe non ingratum opus Italis , neque inutile fuiiTe ,
qubd paucis pbft annis tertib , & quartb , & quintb ( ni fallor ) fuerit excu-
fum & venditum . Adderemque non vulgarede eo dodorum virorum iu-
dicium,exquo etiam cognoui , me nonoleumnec operam plane luiilfe.
16 profedb me mouere debebat,vt fi quid de exteris quoque gentibus pro-
mereri pofTem , tentarem, ne viderer in hoc Italis folis natus . Scdillud pra:-
terea huc accefsit , qubd ex illis etiam aliquos noftris commentarijs , quan- ^

uis Itahcc confcriptis , deledatos efTe , ex iisque frudum aliquem cepilTe in-
tellexerim . Cuius rei illud mihi fatis manifefto indicio fuit, qubd ex recen-
tioribus tam Germanis, quam Gallis fcriptoribus inuenerim , quibus placuit
noftras qualefcunquc fententias interpretari , fuisque fcriptis interferere,
neque eas tantiira nobis ingenue acceptas referre , fed de nobis etiam ( quar
eoruni fuithumanitas ) admodum honorificc loqui . Quorum erga nos vo-

luntatem

^-^'

Epiftol;

\.

a

luntatem vt augerem , & fludium omnium externorum fi pofTem adiuuare,
vtqiie illis gratiam aliquam rependerem, & cum alijs omnibus inirem, nulla
mihi commodior ratio viia elT:, quam vtltalicos noftros comentarios in La-
tinamlinguamtrasferrem. Hos itaque ut primum potui, Latinosfeci ,in
quibus tamen plura mutaui (quod maxima rei difhcultas tulit) plura auxi, &
omnia quodammodo illuilraui. Adiecimus infuper quam plurimas planta-
rum & animalium imagines, quato fieri potuit diligcntius, ad natura: imita-
tionem cxprefTas, magnis cum Iaborjbus,tum fumptibus : non alia raehercle
ratione, quam vt ijs, qui terras peragrare non polTunt, nec pr^Eceptores ha-
bent, quali hortulum exhiberemus, m quo omni tempore, nullo cultu adhi-
bito , viuas fere ftirpium effigies ipedarent . Quinetiam huic fecunda: edi-
tioni quam plurimas adiecimus imagines, quce partim plantas , partim verb
animalianonnullareferunt : de quibus pr^eterea, qu£E Diofcoridi tradita
funt in hifce commentarijs peculiariter diferuimus . Auda funt vel ipfa c5-
mentaria innumeris fere locis , vt facilc conijcent ij , qui diligenter priorem
editionem perlegerunt . Enimuero , Serenifsime Rex FERDINANDE
tanto femper cognofcendx materia: medic^ , 6c iuuanda: pofteritatis defi-
derio exarfi , vt ^cilc impulfus fim per varias ire folitudines, loca tum amoe--
na, tum horrida perluflrare, 6c abditas terrze fibras fcrutari, vt res ipfas ocu-
lata fide cognofcerem . quas modb vel cum vit^ mea: pcriculo in prarruptis
montium locis quarfiui , modb in denfis & afperis fyluis , modb in conualli-
bus opacis, modb in collibus apricis , nunc in paludibus & lacubus , nunc iri
fontium & fluminum ripis, nunc in litoribus maris , alias in campeflribusy
aruis, pratis, & vinetis, alias in clarifsimarum vrbium viridarijs , alias in ru-
deribus & collapfis xdidcijs, alias in fpeluncis & longis terra: meatibus, alias
in fubterraneis metallorum fodlnis , & eorum fornacibus . Ex quibus fane
locis plura mecum detuli fimplicia medicamenta , qua: ab adulterinis , quo-
rum efl in officinis vfus , maxime dillant . Nec me certc labores aut pericu-
la deterruiffent a magnis longisque itineribus , qubd Galeni exemplo mare
traiecilTem , & Cyprum , Cretam , Lemnum, Syriam, Aegyptum , aliasque
regiones peragrafTem , vt multa pracclara fimplicia, qux hodie defiderantur,
effem confecutus, ad mortalium cognitionem & vfum transfereda, nifi mex
animi propenfioni obflitiirent negotia domeflica , a:gros curandi pietas , &
corporis imbecilla fatis conflitutio, qu.^e me quidem maris & \ongx peragra
tionis incommoda ferre non diu permififfet . His tamen noftris fecundis co-
natibus magnam opem tulerunt(nec enim mepudetverum apertc fate-
ri ) nonnulli huius artatis medici clarifsimi, & rei herbari^ peritifsimi, quoru
alij plantarum mifsione, ali) confilio , ali) rerum inuentarum communicatio-
ne , mihi multum profuerunt . Inter quos potifsimiim non grauarer hoc lo-
co commemorare , fipoffem illis ex beneficij acccpti commemoratione ali-
quam referre gratiam , Lucam Ghinum Forocornelienfem medicum inge-
nij&dod:rina:fingularis, Pifis magna cum omniumlaude rem herbariam
profitentcm : item Gabrielem Faloppium Mutinenfem, medicumeruditio-

ne&

Nuncupacoria

ne & experientia clarum , qui Patauij honoratifsimc humani corporis fabri-
campariter & materiam medicam prohtetur : necnon Andream a Lacu-
na Sccobienfem medicum prirllantilsimum ; prarterea Barthoiomarum a
Maranra Apulum medicum apprimc eruditum : Vlyllcm quoque Aldro-
uandum Bononicnfem honefliIsimigeneris,probata! do(3:nna',&magna:
expeftatioms medicum . Quibus omnibus eb magis mc deuindum edo. iii-
telligo, qubd i) pro lua tantiam humanitate acliberalitare, me, quem non no
ucrunt nec viderunt vnquam , amore & ofticio profeqnantur : nifi fortc eo-
rum in nos beineuolentia ex eo orta fit, qubd iam aliquam de nobis concepe
rint opinioncm ex noitris Italicis commentarijs . Non defuerunt etiam ami-
citia&af-hnitatenobisconiundi,quorum ftudio ac diligentia,mihi licuit
hoc tempore non aliter peragranti, ex diuerlls locis plurcs plantas confequi,
cariimque piduras edere . Sed pra-fertim in hoc pro nobis afsiduam nauauit
opcram lo. Odoricus Melchiorius Tridentinus medicus rpedata: eruditio-
nis, & magnx fpei iuuenis , qui me in patris loco femper habuit . Et qui ob
fuampra:claram eruditionemaSerenifsima Bohemia:Reginainfui, &aula:
fua: commodum in mcdicum honorificc alcitus eft . Sanc is tum Patauio , ta
Venetijs complures ftirpes non vulgares ad nos perferri curauit . Adiuuit
nos quoque mirum in modum Georgius Liberalis iuuenis artis pingendi pe
ritilsimus, qui dum afsiduc plantarum & animalium imagincs delini aret,nul
li quidem labori ac diligentia' pepercit . Eft pr^terea fumma probitate, & vi
t^ integritate vir Francifcus Parthiaus Roboretanus, cuius egregia; dotl:ri-
na%fingularisque in re medicaexperieptia: tantaefl: apudmultos huius cEtatis
Principes opinio , vteorum nonnulli , pracipu^ verb Cardinales Tridenti-
nus, & Auguilanus, cuius aliquot annis Phificum egit, magna; fibi laudi dti-
xerint, qubd talcm hunc uirum amplilsimis muneribus , variisque ornamcn
tis decoraueririt. Quo poftea fadum efl: , vt nunc in Serenifsimi Regis Bo-
hemia: Medicum meritb euedus fuerit . Eil: etiam Hieronimus Donzelinus
Brixianus,vtraq; lingua,eruditione , dc iudicio fummo clarifsimus medicus ;
qui quide modis quam plurimis labores hofce noflros adiuuates,maximo no
bis fuerunt ornamento , PotuifTcm equidem hac omnia difsimulare , & mihi
foHvniuerfamlaudera vendicare. fed abfit omnis inanis gloriar cupiditas.
Etenim benignum efl^vtPIiniusin epiflola ad Vefpaiianum fciteinquit)
& plenum in^enui pudoris , fateri per quos proficiraus . Cxterum quando-
quidem Diofcorides n5 modo quinque libris tradidit vniuerfam medicam
materiam, qu£E plantis, animalibus, & metallicis comprehenditur, (ed his e-
tiamfextum attexuit, in quo ad mortalisgcneris vfum de antidotis diferuit,
quibus venena omniaarcentur, ac omnium venenoforum animalium mor-
fus ictiisque curantur, ideo nos ipfum fecuti in hunc quoque commentarios
fcripfimus , in quosplura regefsimus , qux vit^ hominum profutura fpcra-
mus . Nam pra:terquam qubd improborum veneficorum inlidijs pateant
* CLimvnii^e.rfumgenu§humaaum,tummaximeregesacprincipes, nonde-
•.r' "'' ' ' ^ funt.

///'"■

t

Epiftola

funtetiaminnumeraanimaliumgenera,qua:morru veliftuhomines cx terri
poreinterimunt . Quippe rcorpiones, ftelliones , phalangia noflris in domi-
bus viuunt oberrantque,qux animalia ciim nullam habeant perronarum
aut locorum rationem , vbique (eCe recipiunt , & latebras nidosque paranr.
quo fit , vt interdum ab hominibus infcientibus moleftata, idu venenum'in-
ferant, & idos in perniciem agant . Latent prarterea modb in hortis & viri-
darijs , modb in vinetis , modb in pratis , aliisque in locis inter flores & her-
bas , afpides , viperiE , & aha venenofa repiiHa , qu^e vel fi tantillum quidem
pede premantur , aut excitentur , illicb exitiofum vulnus infligunt : ex quo
11:atim,vel paulb pbfl: idi commoriuntur,nifi eis quam primijm amidotis fuc
curratur. Efl dc canis,qui etfi homini familiarifsimus iit,tamen cumin
rabiemagitur,quos momorderitjinhorrendum mortis genus plerunque
deducit . Quod cum diligenter examinalTent redlcque expendilTent com-
plures veterum fapientum, quorum fuperius meminimus, plantarum , aro-
matum, &;aIiorumquoruncunque fimplicium medicamentorum viresal-
tiusperfcrutati, variaaduerfus venena& virulentorum animalium morfus
antidota compofuerunt . Quorum veftigia fecutus Mithridates magnus
illePonti & diuerfarum gentium rex , cuius etiam antc mentionem fecimus,
cum non magnam fatis fibi gloriam ex eo comparafTe iudicaflet, qubd mor-
taliumfolus (vt tradit PIinius)duabus &viginti linguis loqueretur, adeb
vtde fubieftis gentibus nullum hominem per interpretem compellaret, nec
qubd plurimis potitus effet vidorijs , ad maiorem adhuc immortalcmque
fuam gloriam medicin^ peculiariter curiofusfuit,&rci herbarise pereipi-
end^ maximum fludium impendit. Quorum vtrunque planc affecutus
videtur : nam ex herbarum cognitione antidoti genera inuenit , ex quibus
vnum compofuit, quodnomen etiam eiusretinet, & fuum authoretii fa-
mx immortalitati confacrat . Huius antidoti vfu adeb corpus fuum rex ille
firmauerat , tutumque a venenis reddiderat , vt cum ipfe vitam finire mal-
let , quam Romanorum feruitutem pati , id f^pius fertur fruftra vcnena
tentalTe . Mithridatem imitatus ell: Andromachus do6lifsimus pariter &
elegantifsimus Neronis imperatoris medicus . Is fiquidem theriaces com-
pofitionem inuenit , qu^ , Galeni teftimonio , a venenis feruauit non foltim
plurimos Romanorum imperatores , ac innumeros principes, fed&alios
quosque, qui eam opportunc fumpferunt . quapropter Galeni tempore , ab'
ipfo magnifice ac fplendide,itaiubentibus imperatoribus,hcec parabatur
antidotus . Prarteribo Attalum Pcrgami regem , de quoetiam h. nobis ante
didum ei\ , quem quoniam idem ftudium tenuit antidota conficiendi , ideo
isab ipfo Galeno maximis laudibuscelebratur. Veruntamen noftrah^c
ajtas exhorum antidotorum vfunoneum frudum neque vtilitatem eapit
fenti'tque,quamfenfit antiquitas. Nam etfi eorum nomina monumentis
tradita habeamus , atque etiam antidota ipfain feplafiariorum officinis para-
ta reperiantur , noneos tamen effedlus vircsqueh^cpr^lT:ant,quas fuis no-

minibus

Nuncupacoria

minibus pollicentur , quasque illa prxllare vetcres memoria: pr.odiderunt .
Cuius diicrimims illud nimirum in caufa ell: , qubd plura a nobis deildercn-
tur generofa & pretiofa aromata,qucT legitimaac omnium prarlliantifsima
fuis antidotis immilbebancMithridates, Attalus, Andromachus, Galenus,
Scalij complures vetcrum : quarqueingentipecunia, fummo iludio ac labo-
re , ab Arabum, Aethiopum, Troglodytarum , aliariimque diuerfarum gen
tiumrcgionibus, illius florentifsima: a?tatis imperatores Romam adferri cu-
rabant . Vbi tamen nemini , pra:terquam medicis imperatorijs (quod fate-
tur Galenus) licebat veram ac legitimam theriacen conficere : nifi quis fortc
potentiorum fauore,ab Imperatoribuselfetijs pr^claris donatusaromati-
bus . Id quod maximc facit , ne miremur , fi theriace noftri vfus , itcmque
antidotus Mithridaticanon perinde polient viribus, atque earumnomina
promittunt, & veterum fcripta teftantur . At certc in hoc fatis infcrliciter a-
dum elTe conflat cum vita hominis , vtpote qua: iafturam fecerit maximo-
rum remediorum aduerfus venena,ah;iquegrauifsima incommoda, quibus
obnoxia ell: , ac la:pe affligitur . Quamobrem hac noftra zetate , in qua qui-
dem reliqua fere omnia in prifiinum candorem reduci, & lli^cintegritati re-
ftitui videntur, gloriofus & verc fortunatifsimus dici polTet fummus ille Pon
tifex , inuidifsimus ille Imperator , fereniisim.us ille Rex , magnanimus ille
Princeps , fapicntiisimus ille cuiufcunque reipub. Senatus , qui proprijs ani-
mi dotibus Romanos illos imperatores , & alios potentifsimos reges imita-
tus, nullis fineret fe vcl fumptibus, vel laboribus grauari , {cd omne fludium
omnem operam,omnem denique fuam facultatem adhiberet, vt iamdudum
deperdita aromata l qua: omnino nobis defunt ad antidota conficienda , in
lucem reuocarentur . Enimuero fi horum aliq.uis id faceret , vel fi omnes i-
dem facere contcnderent, non fu^ tantiim &aliorum mortalium \itx con- j4-' ,

fulerent , dcque porteris pr^clarc merercntur , (ed pri^terca hinc famam af- -^

fequcrentur sternam . fiquidem bencficium id pofteri fumma cum laude J j

proprijs authoribus pcrpetub acceptum rcferrcnt . Equidem fi id mihi non
licuir,id faltem q-uod potui, omni lludioinduflriaquemeapraL-flarcconatus
fum . nam ciim viderem huius noftra: ^tatis homines in ijsdem qu^ prifc.T,
atque etiamin maioribus vitac periculis verfari , nobis tamen deefTe vera illa
ac generofa vcterum antidota , ob ea qua; hodie in ijfce defiderantur legiti-
ma ac prxclara fimplicia medicamenta , tentare volui , pofTentne ex legiti-
rais qux habemus, compofitafierimcdicamcnta, qu^illorura vicem pen-
farent. FeciidquidemmagnomeoIabore,long6quercrum vfu dc expe-
ricntia : fed afTccutusfimnecne quod contendcram, ignoro . Illud certc fa-
teri pofTcm , ea fempcr mihi uifa clTc longe felicius theriac^ & Mithridatica:
antidoti vircs pra:fl:are, quam qu£E pafsim hac tempeflate , earundem nomi-
ne conficiunrur . Vcrum non omifi , quin in hoc, ficutin reliquis aliorum
potius ciTet iudicium , quam meum . quandoquidem eo promerendi ani-
mo, queni femper habui, in noflris commentarijs in fextura Diofcoridis li-

e 2 brum.

Ep

iftol;

i

a

brum, non folum Diofcoridem ipfum , quantum potui , illuflraui, fed quar-
dam etiam antidota nobis inuenta defcripii . Carterum ciim veterem & vil-
tatum lcriptorum morem fecutus, patronum quarrerem , qui hofce noflros
commentarios ab inuidis, maleuolis , & vitilitigatoribusprotegeret ac tue-
retur, cuiusitem amplitudine, authoritate, & fplendore maiores illi quo-
dammodo, grauiores, & illuftriores redderentur , prima omnium mihi oc-
currit Sereniisima maieftas tua , Potentiisime Rex FERDInande, vt
qua: pro fua fumma virtute atque immcnfa clementia , neminem vncjuam i-
niquedeprefTumnonextulerit, autiniuriaaiiqua affedum non defenderit.
Prjeterea mihi admodum condecens vifum eil, vt opus , in quo ea tradatur
materia,cuius{ludiooIimreges fummoperc deiedati ( quod fupra retuli-
mus)perpetuum nomen fibi conciliarunt, non alij quam Regi dicetur, eique
pr^fertim , quem mira naturalis phiiofophi^ & rei medicx voiuptas.tenet .
Quarum facuitatum dignitatem &excelientiamquia Serenifsima maieftas
tua fummo iludio & amore profequitur , ideo iure aiiquo hos nolTiros com-
mentarios ilii dedicandos elTe putaui . liiud quoque me adduxit , vt potifsi-
miim tua: Serenifsim^ maieftati eos nuncuparem,qubd certo fciucrim,eam
hiiari admodum vuitu , fummaque humanitate cuiufque conditionis homi-
num munera fufcipere : id quod chriilian^ charitatis , ac reiigionis maximu
prsbetindicium.Hucetiam accedit immenfa erga ftudiofos quofque Serc-
nifsima: maieftatis tua; benignitas , qu^ eo.s. perpetub promouet, fouet , ac
tuetur : fed maximc in medicos , quos ea pras c^teris prarcipua benignitatc
compleftitur , vtpote qui diuinam potius , quam humanam profiteantur fa-
cuitatem . Quod etiam apud Hebracos teftatum reliquit lefus Syrach diuino
fpiritu afflatus, dum iic inquit . Ab aitifsimo orta efl: medicina , & a regc ac-
cipiet munera . medicamenta de terra creauit dominus , & vir prudens non
contemnitiila. difcipiina medici exaitabit caput eius, &inconfpeduma-
gnatum coiiaudabitur . h^c ilic . Porrb iiiud omnibus mirum videri poffet,
qubd Sercnifsima maleflas tua , etfl in grauifsimis negotijs , fui imperi) fun-
dionibus,& curisdies ferc nodesque verfetur , praefertim ciimeafoia in
vniuerfa repub. chrifliana aducrfusimmanifsimas Turcarum gcntesiugiier
firmifsimum fc fc offeratpropugnaculum , nunquam tamen prartermittere
Ibieat, quin fuccifluis quibufdam horis, varijs fcientiarum fludijs vacet= Sed
quidpiura rcferamdc tanto RcgePcuius nimirum religionem,iuffitiam,
prudcntiam, pictatem, generofitatem, iiberahtatera, beneficcntiam , huma-
nitatem, ac probitatem admirantur non modb vniuerfxreip.chriflianceprin
cipes ac populi, fcd aii^ quoque gentes, quando nullis liominum prajconijs
prxciarifsim^ animi iiiius dotcs fatis explicari pofsint . Reiiquum igitur cfl: ,
vtSercnifsimam maicftatem luam humillimc rogem,vt hoc fui mancipij
munufculum, qualecunque fit,in feruitutis mea: tefiimonium i^tafrontc ac-
cipiat, foueat, & tueatur . Id quod eam maximcfaduram fpero . namfi mu-
nus hoc quafl chartaceum perpcndet, exiguum quidem , nec tanto regc di-

gnum

Nuncuparorra

gnumuidebjrurratfianimum donantis rerpicier, maximum dicet, atque

Hoc nomineme(qua;illius erit immefabenignitasjfuo fauore compledctur.

Quodfiipfa, vtfpero,fecerit,pra:terc|uamqu6d quam plurimos ftudio-

fos dodosquc vn-os excitabit , me qqidem eo uiuitabit atque alliciet , qubd

inaiorafortaireatcjuecsoptatiora,(]uarnoll:rain officina contjnuc cudun-

tur, diutius latere non hnam . Qua,' fi in lucem cjuandoque prodibunt,

eavniueria poftcritas Serenifsimxmaiedati tuaraccepta fcret.

Ciii non iblijm ha:c , icd & iTicipfum,& feruitutcm meara

dedico,dono,ac voueo. Gorjtiar, Calen.

lauuari), M. P. illll.

Serenifs, Moieftatis tua:

Mancipiurn

Petrus Atidreas Mat-
thiolus medicus.

^ 5 PETRI

PET. ANDREAE MATTHIOLX

ad medic$ materia: ftudiofos ,

Pr.xfatio .

I V E L L E M eorum morem requi,qui antequam opus fuum aj^i^redi-
antur,illudinprimisprofitentur,nihil fibimaiori curx acftudioelfe,
quam vtvitx vruiquemortalium confiilantjhoc ipfe quoque ingenue
facere poircm . Namea animipropenfioneabipfa iuuentut€,quantum
mihiotij abartis medicae exercitatione,&cura familiari impetrare li-
cuit,id totumadbonoruauthorulibroscuoluendos,adfimpliciumme-
dicamentorura cognitionem aiTequendam^ac demum ad fcribendum
contuli . CHia in re , vt certe apud omnes teftatum relinquerem , me hac

mente animoq; elaborafTe , vt quantum ftudio , labore ,atque induftria

conlequi poliem , humanse vkx prodeiTem , deq; ea optime meritus exiftimarer,Diorcoridi dm-
nem meam operam ac diligentia adhibui, vt quantum in me eflet, illuftrior redderetur , atqiie om-
niummanibus tereretur. Adquodeamihi vifaeftratiocpmmodifsima, vtipfum Diofcoridem
in noftram Italicam linguam transferrem , in eumq; commentarios a nobis Italice item cofcriptos
adijc€i-em. quod tunc nos priuatum ftudium maiorq; cura fubiret Italos adiuuandi,quam cxteros.
Etenim pauci admodum funt jn |talia phai^niacopoL-E, ad quos tamen potifsimum hsec de medica
materia traftatio fpeftat , qui Latinam linguam norint . Hoc opus , quod fum ma animi alacritate
fufceperam , vbi abfoIuilTem , emifi vel hortantibus amicis , yt quem fruftum antea ex meis labo-
ribus mihi propofueram , eum ppftea mortalibus percipiendum , ac omnibus aeftimandum exhi-
berem . Vcrum an is talis fuerit , qualis vt elTet , cpntenderam , malim aliorum efTe iudicium,quam
meum. Illudcertofcio (fitamenidabfque yitionobis teftariljcet^a multisin Italia, quorum
iudiciumc^teris omnibus antepono,eo animi candore fcripta noftrasftimata ac commendata
fuifle, quo ipfi illa fcripfirtius , atque etiam Italis non inutilia , neque iniucunda fuiife. Qjorum
lane exemplo , deq; noftris commentarijs iudicio non potui non mihi ipfi gratulari , ac om n ibus ,
quibus illos legendos tradidimus . Accefsit interea mihi non minor inde cupiditas externos quo-
que demerendi. eamq; cupiditatem illud auxit, quod intellexerim ijs pergratum fore, fi noftri com
mentarij Latini fierent . Hac igitur ratione addudus, vt etiam ab externis gratiam aliq uam inirem,
vtq; omnibus in vniuerfum ftudio, cura, induflriaq; mea prodeffem (quod ego quidem antiquum
femperhabui,&pncipuum3 noftros commentarios exparuo,quod ncbisfupereft otio,Lati-
nos reddendos atque illuftrandos fufcepi . Qup in opere quid prsftitcrim , plane ignoro . vos , in
quotumgratiam,tantumin eoIaborisinfumpfi,qu6diam abfolutum quidem ipfum,fedmihi
non decodum emitto,legendo iudicabitis . Nequealiud ab omnibus petitum velim, quam vthos
noftros commentarios ea animi fynceritate , & xquitate iftiment, qua fuos ab alijs jeftimari & per
pendi vellent : vel qua ipfi aggrefsi fumus illos confcribere . Nam etfi multorum eruditorum fen-
tentias refellere aufus fum,atque non pauca fortaffe nirnis acriter infequi, corrupta fcilicet,qu2 in-
doiSlorum pertinacia nunquam fatis explodi polTunt ; id tamen ep confilip feci , vt quantum inge-
nio perficere , quantum mente elaborare, quantum denique iudicij jn re medica ex ftudijs , labori-
bus,ac vigilijs mihicompararepotui,libere inpublicumad mortalitatis frudum & vtilitatem
proferrem . Sed certe in hoc longius , quam ftatueram , digrelTa eft oratio noftra : eo enim ( nefcio
quo modo)irrepfit,vtpartemaliquamaperirem noftri fcnbendiinftituti.Quodtamennonpror-
iusalienumfuiftet,nifieiusconfilijratiocumalibi,tumpr2ecipue fuperius inepiftola nuncupa-
toria a nobis latius expofita efTet , atque a pluribus , opinor , comprobata , quam vt hoc loco pau-
cis attingi debuifPet . Quare iam ad id nobis accedendum eft, quod in primis medicie materias ftu-
c!iofosadmonendose(reputamus,vtpotequodnonnihiI priuatimad remprefentis operis facere
videatur . Cum enim ab eo tria potifsimiim comprehendantur , Diofcoridis cpntexpis , noftri in
eiimjcommentarij , & plantarum imagines , de fingulis aliqua npbis reddenda ratip eft , vt qualem
me in vnpqupque gefferim, qupd confitendum fit , non difsimulem . De contextu itaque Diofco-
ridis, quem nequaquam prstermittendum cenfuimus, pb plures caufas,quas hic referre nimis Ipn
gumefret,qua2retaliquis,curIoannis Ruellij Gallimedicieruditifsimi interpretationem prstule-
rim ,dignamq;exiftimauerim ,qu3eprjecEteris in noftriscommentarijs legatur;ciim tamen duo
alij viri fummi pariter & doftifsimi , Hermolaus Barbarus, & Marcellus Virgilius Florentinus it^
idem ftudium nauiter incubuerint. Fateor ingenue me Ruellij verfionem fecutum efle, fed non
propterea aliorum praedaros conatus contempfifTc vnquam : quin potius vtriufque ftudium fem-
per admiratum , quippe quod vterque in eo maximam laudem promeruerit. lilud autem me ma-
gis mouit, vt Ruellium admiferim , quod eius conuerfio omnibus fada fit vulgatior , ac frequen-

tior

tiorinftucliofbrummanibusverretur. Addeetiam.quod hsccomrouniomnium fere, medjco-
rumprxfertim,iudicioprxfcratur;cuinimirum nobisquoque libuit fubfcribere. Non tamen
illudmecertclatuit, Rueilium nimisforteineareligiofum fuifle.quippequi intcrdum maluerit
ipdimDiolcoridemdeferere, quam Plinium, modo Latinifermonis nitorecaptus,moddetiarei
co^nitioneincertus. Q^a reanobisperfpefta,Rue!lij quidem interpretationem recepi,ita ta-
men vtnonnufquamaufus Hmabeo defcifcere,vel vetuftifsimorum probatifsimorumq;exem-
plarium,& vnius Oribasijcodicis fidem fecutus,velcertareiexperientiafretus. Eorum autem
qux immutaui, nonnulla obelifco adnotata reliqui, nonnullis etiam iignum fupprefsimus . Sand
pluraeiufmodi,pIuresq;infuper variasled;ionesexhibuiffem,fi maius otium ^tempus nobisfup
petijlfct. qux tan;en,Deoconcedente,aliquandoadcommunem vtilitatem,&rampliorem me-
<licxmaterixdifquircndcEcampum,dabuntur. HincfaftumeftjVtRuellij nomencontextui pr3E-
fcribendum nonduxerim,ne viderercumeonomineconuenire, reautem faspeabeodiflentire. .
Satisenim foreputaui, fi hic ftudiofoscertiores ficerem,meRuellio Diofcoridis conuerfionem;
acceptam referre: h prxcerca rationem reddidiflem,curillinonfemperaddi(ftusefle voluerim. -,
Qupdquiaabunde, vtarbitror, prsftitimus, iamadalterum nobis propofitum,quod de noftris
commentarijserat, progrediamur. Dequibusprofedomihi meliuseirettacere,quam pauca di-
cere, fi vellem nafutulis & vitilitigatoribus occurrere . Frequens nanque hodie elt, indiesq; ma-
gis pullulat huiufmodi genus hominum in Italia (nefcio quid fiat in alijs regionibus ) qui nuUum
in toto uit,£:fuxcurfufru(5iumfemenueproferunt,alienos tamen auide carpunt,moxlacerant,:
& pedibusobterunt. Sedhos nuncmiflbsfac:am:aliusenimlocus,aliudftudiorum noftrorum
otium poitulabit, vt cum ijs fermonem conferamus , vel eos ab hac mala mente deterrendi, vel ad
fua quoqueproferenda excitandi caufa. Verum ad candidos, & aequos, quibus hxc fcribimns,no-^
ftrafefeconuertatoratio . Neminem velim moueat,le(5ioresoptimi, necida nobisfaftum quif-
quam admiretur, fi nobis noftris fecundo auctis commentarijs , velut & in prioribus, me inueniat
plantasaliquas nonincognitas prodidifl~e, tam quarummeminitDiofcorides, quam qux a nobis
adiecSa; funt, neque tamen earum imagines piftura exprefsifle. Hoc ( mehercule) faftum eft, non
foliimqu6dpiant2nobiscognitx,dumeasdepingicurarem,nonomnes nobis in promptu ef-
fent, fed quod etiam deeflent fculptores,qui pidias iam in tabulis plantas inciderent. Hisaccefsi?
inagna negotiorum moles, qus ftudia noftra adeo impedierunt , vt nullus fere fuerit reliquus lu-
cubrandi locus . Siquidem pofteaquam a Serenifsimo Romanorum Rege Ferdinando in eius Se-
renifsimi filij Ferdinandi Archiducis AuftrisMedicumafcitus fum,quumnon foliim quotidic
prjEteropinionem multaemergantnegotia, vtmedicis quibufcunque aulicis plurimum euenire
folet , & longa quandoque itinera fefe offerant , & bella quo Medicos fuos oporteat fequi Princi-
pes ; faftum fane eft, quum hxc omnia exequi me oportuerit,ut hifce negotijs impeditus,non po-
tuerim per omnia,& vobis,& mihi fatisfacere. Atqui non nobis parum fecifle videmur,fi inter tot
aulica, & bellica incommoda, ingrauefcente admodum etiam xtate, commentarios noftros vobis
nuncdamus, non folumfexcentisferelocisau«n;os, fed quam plurimis plantai-um,& animalium
imaginibusinfignitos, dequibus nosinijfdem commentarijs fpeciatim diferuimus, quinetiam,
-quibufdam, dequibus egitDiofcorides, quae in priori editionenon habentur. Quneuero nunc o-
'"niifimuscogentibuscaufis priEfcriptis, eafortafsealiquand6prodemus,nifi quidnobis humani-
tus accidat. Nec pigebit vnquam, fi foite fortuna fuccefsiuas aliquas horas naifius ero, quin tptura
idtemporisin ueftrum,&totiusreipublic3Eimpendamcommodum. Cjeteriim, vtdeimaginibus
quoquefeorfumaliquid dicam,equidemalias abhorruiabhoc dicendigenere, ratus neminem
vnquam pofleex iconibus tam ueram,& exaftam fimplicium medicamentorum peritiam aflfequi,
vt eorum uarietas pofsit vnica pi(Sura comprehendi. Siquidcm non ea eft pullulanti herbx facijes,
quaeadultx, nequeadult2,qu2iamfenefcenti. Quodfi eiufmodiherbarum mutationes omnes
fingulis picluris deberent reprxfentari , quis dubitet id opus futurum infiniti laboris , ac imm.enfi
fumptus c" Verum enimuer6 quum vidiflTem tales aliorum conatus ab omnibus propemodum eo-
Hiendari, atque in dies crefcere ftudium virorum rerum effigies in publicum edentium , ne folus
vidererindiuerfamirefententiam,reip{atandem melius perpenfa,& aliter comperta, ac aliud
docente ipfa experientia, nolui huic optimo, & minime infrugifero deefle ftudio . Hnc accedebat,
quod non mediocriter ad hoc me incitaret,Typographi cuiufdam Mantuani vanitas , qui ncftris
operibus Italice prius editis furtim quafdam inferuerat imagines minime a nobis adiundlas , qus
quoduispotius, quam rem ipfam referrent.Gaudebam id adhucmefuperftitecontigifle, vt tur-
pem notam fals6mihiinuftamipfedelerem .Ideo vt&aliorumconatus, adiuuarem,&malitio(i
huiufce calcographi temeritati occurrerem,ipfe quoque cxperiri volui , fi quid hac in re praeftare
poflem, non tantiim, vt mea in medium proferrem, fed & vt de vobis ftudiofis, fi poffcmjbeneme-
rer . Sed quam res hsec nobis difHcilis fuerit,non eft, quod pluribus explicem. omnes enim fciunt,
quam difficile inueniantur homines, qui res ipfas, ita ut funt,ad viuum depingant, & qui dcpicSias
diligenter infculpant. Q£orum maior adhuc inopia eft, id quod etiam facile dijudicabitis ftudiofi,
quiinhocoperenonnullaseffigiesaffabrefatisjnonriullasueronon fatis folcrter fculptas ofien-

detis.

^,

detis . Sane quod in rem communem nauare potui, licet ilUid exiguum efTe intelligdm , in eo non
commifi, utmeum fl:udium,opera, autdiligentiaauobis defideretur. C^id autem proRcerim
Cornarij o- nefcio, veftrum eritiudicium .Sedlongealiter quam nosuideturfeciileCornarius, viralioqui ia
pinio explo- utraquelinguado(ftifsimus,&qui interomnesaliosfortefingularis haberiuelit. Is enim fuo in
'*• Diofcoride, quem nunc primum uertit* & emblematibus quibufdam auxit, non folum nullas ap •

pinxit imagines, fedeosetiamacriter damnat,qui eas fuis inferuerunt commentarijs. Sed an li-
uore potius, uei ratione duclus, uos mdices ede uelim, fi quandoque illius boni uiri legeritis prz-
fationem, & eius animum diligenter explorabitis . Nam ecii Galeno didum fit ( id quod &c nos an
te Cornarium fcripfimus)plantarum imaglnes parum conferreadearum indagandam cognitio-
nem,non tamenob hocaccufandifunt, qui plantarum, &animalium iconesin fuosconferuntli-
bros . Quippe quoniam nufquam inuenerim damnaffe Galenum platarum imagines, que in libris
appingi folent, fedecs, qui exiftimant ferei pl3ntari3?peritifsimoseuaderepofle,non folum ima-
ginuminfpeflione,fed&librorumquoriicunqueleci;ione,licetfuerinc ij afummis,grauifsimisq;
authoribus confcripti . Qu^amobrem non parum mirari fubir, Cornarium alioqui virum apprime
doftum Galeni verba nonmodonon intellexifre,fedin reprobum quoquediftraxifTefenfum.Quo
fit, ut hincfacilefufpicari quis pofsit,qu6dquum viderit Cornariusomnium ultimus Diofcori-
dis interpres,nullumfibi reliquum iara e(relocum,qu6 nouialiquid de plantarum imaginibus
aflferre potuerit, id fibi confilij afciuifle, ut eos acriter deceftaretur , qui plantarum pifturas in fuis
libris habent, ratusfortafse hocdeteftandi genere,non foliim plurimum fibilaudiscomparare.fed
etiam fuum obtegere infortunium, fuamq; ( quod eius pace dicam ) in plantarum hiftoria imperi-
tiam . QusenimfitaliaratiOjCuraliorum damnat induftriamc^quafipofterisnon ficidlicitum,
vt ivi ipfi aliquid fuo ingenio,&: ftudio excogitet,quod ab antiquis arte no fit animaduerfum.Atno
damnafTeGalenum plantari'iimagines,necIibrosdcplantarum hiftoria confcripros,fedeos,qui
horum tantum infpedione poflequenquam rei plantariae fieri peritum crediderant,id manifelto
fucritargumento,qu6d ipfemetGalenuslibro primodealimetorum facultatibus pofteritatis me-
roorisE prodidit ,cvim inquit, Comparacos nobis efTe hofcelibros,ucnobisfinteorum,qi!a;ante
didiciraus nionumenta, non vtrudes& ignari perillosdodlrinam perfeftamafTequantur. QiKidfl
qui fint qui prsceptoribus careant , velincque ijs , qus luculente ac copiose funt fcripta diligenter
incumbere , magnum inde fruclum eos accepturos teftatur idem Galenusj prsfercim fi ea relegere
non grauentur . Quibus palam eft longe magis deteftandos efTeeos , qui clarifsimorum hominum
Iaboribusinuidentes,nilaIiud,quamblaterare,accarperefciunt,quameos, quireipublicsEcom-
modis femper prodeffe cupientes , nil aliud agunt , quam ut boni femper aliquid , & noui in publi-
Cornarius cum ufum promant. Atqua reimagines,& nonlibrosdamnauerit Cornarius ,ciam nonminus
noucur. exGalenifententia eorum le<Sione,quam imaginum infpeftione, quisneutiquam proficereua-
leat , non fatis animaduerto , Cur tantum laboris , fi nihil profuerit , in uertendo Diofcorideadie-
Clis etiam emblematibus incafTum fufcepit ? Hocne ei erat ftudium , hiincnecapiebat animum , ut
j^ in uanum laboraret c" Porro nil aliud uobis dandum , dicendumq; fupereft . Spero tamen ab ijs, qui

\ grati funt(ingratos,maleuolos,acinujdosnihil fanemoror)megratiam inicuium,quandoqui-

V, dem mihi communis utilitatis cupidifsimo hoc opus non aggrcdiendi uoluntas defuerit, fed per-

ficiendi facultas , quam tamenomni ftudio confequi afsidue conamurt Bene ualete, & noftra
boniconfulite.

VincentiusValgrifius

Candido Leftori S,

R.AE s Aci T mihianimus,candideLeftor,muItosfore,quivno ore inftitu-

tum hocmeumdamnent,&iam odiofaseorum voccsaudire mihi videor, qui
coniuratis animis aduerfum me nouum querele genus inftituat , Perperam enim
&ineptemcfacere,qui hofcc MacthioIiCommencarios toties excuflbs,tocies
interpollatos mutatisnon folum plantarum imaginibus,uerum etiam addicis
plerifque rurfus in publicum emittam , meq; in caufa effe , vt ftudiofi bonarum
auiumt<Hjiianes,& fuperuacaneosfumptus faciant.Porrolonge fatius fuifTe^fi in aliquot an-
nos editioncm diftulifTem.Quis enim ambigat auchorem ipfum hoc temporis fpacio plenis (quod
aiunt )viribusad eam remfuiflreaccefrurum,& fummammanum tanquam Colophonem femel
abfoluto operiimpofiturum.Nuncver6nihilaIiudanobisagi,quam quod nouis fubinde edi-
tionibuseosobruimuSjUteofpeciofiusabipfis pecunias extorqueamus. H.tc & fimilia de me
fortafse aliqui . Quibus quid eft quod interim refpondeam , nifi qu6d conacus hic nofter eorum
gratianonfufcipitur,quosauaritia2ftudiumtranfuerfosagit? Abhis enim tantum abeft,utlu-

cellum

ccllum aliquod expefl:cm,vt fim potius illis vltro etiam magnas gratias habiturus , fi tabernam no-
ftram nunqu.ur) (alutaiint. Alijs uei6,quos infrgnisanimi liberaiitas,exccllentesq; virtutes prx
ccEterisexornatos reddunt, noiter omnis labor, & indullria dicataeft^neque vlla eftres tanta,
quamliorumcaufa non&; libcnter,& ftiidiosclim fafturus .H.rc tamcn nequaquam eodixerim,
quali fordidum lucrumcommuni hominum vtilitati pra^fcrreuidear veIIe,idquoda mc tantiam
abeft, ut nihilabcflclongius pofsit . Scd vt intelligas ftudiofeLcftor, nullam cfle tam modeftam
fcelicitatem,quxmalignitatisacuIeosefFugerepofsit;quanquam nolim totius defenfionis meae
cardincm,ac vim in hocfolouerfari,cum longealia:^ luftifsim.Tquidtm fi ntcaufcE,quK me ad
edendos rurium liofcccommentarios induxcre.Etenim quiseft, qni ncfciat, fieditionem hancin
aliudtcmpus reiecincm,eucnturum omninofuifTe, utquam plurimi ftudiofi huiusartis, (meau-
thore) iactur.im in iKidijs facerent , prsfcrtim ciim abhinc annum nulla exemplaria Venetijs reli-
quafucrint;quotcmporeconfluebanttunnatimad meundicjueftudiofi homines,quiquotidia-
nispropeconuicijs a mecoldcm Commenturios ellBagitabant.Id quod cum multisalijsexplora-
tifsimum eft, tum uero uel maximemihi ipfi fatis fuperq;cognitum:quifingulis horarum mo-
nientis adeo ab iftis cxagitabar,ut pene obfurduerim ad eorum querelas. Itaque operiprecium nie
faiSurum exiftimaui, fi rurfus hofce commentarios excuderem : alioqui videbam mihi eodem te-
poreduplexcrjmen fuftinendum. Nam&; multorum ftudioforumanimos hacdecaufaamealie-
nallem, &: rationem nullam habuifTem eorum, qui Matthioli commentarios vel non viderunt, vel
non legerunt . Quorum alterum priuatis meis rationibus plurimum obfuiflet , alterum etiam in-
humanum videripoterat, eos fcilicethuiusleftionisfruftudiutiuspriuari, qui minime omnium
dcbebant . Quamobrem nullum iam cx ftudiofis futurum arbitror, qui mihi vitio uertat, quod
hofcecommentarios itaauftos, & locupletatosadiectisquam plurimisplantarum & animalium
imaginibus, qux in alijs editionibus defiderabantur, rurfus imprimendos fufceperim. Nam cum
huiusartiscognitioIonge,Iateq;pateat,nequevIIiscancellis fitconclufa;non video,curei qui
in hocargumentigencrealiquid fcripferit,aut Iucubrarit,nonliceat fuoquafi iure quotidieali-
•quidaddere,immutare,inducere, breuiterfcriptafuafaccremelioratidquodauthorem ipfum in
hifcccommentarijs fecifle manifeftumeft. Qiiinimo aufim hoc plan^affirmarej olim permoleftu
ftudiofis omnibus futurum , vbi viderint illum alijs ftudijs impeditumftatiohem hanc, quam diu
• tueri cepit, aliquando defercre, neque quicquam araplius in hocgener^ mcditari, quod in hos c6-
mentarios conferat, cum uerifimilefit ipfum & multa & prjeclara adhuc habcre, qusad hanc prje
ftantifsimam fimplicium cognitionem fpeftent, in qua ille(utiego abomnibus doftis pafsim
circumferri audio) non poftremum inter alios fibi locum ucndicat . Illud fatis conftat multos acet
rimiiudiciihomines pleraque exilliuscommentariis mutafre,& fcriptis fuisinferuifl^ejnonnul-
los etiam ex illius laboribus quofdam ueluti centones confarcihafTe : ut uel hinc conieftari liceat ,
qua eruditione, qua doiSrina uir ille polleat. His igitur de caufis hiinc librum denuo in manus af-
lumpfi, eumque( utiantea dixi)totfimpIicium & animalium icoaginibusau6lum, multoq;ma-
gis quam antea locupletatum, typis excudendum cenfui . Adiecimuspr.Tterea tabiilamcompre-
hendentemuim & naturamomnium fimpliciumadomnes corporis morbosapplicat3m,ex qua
uixdici poteft quantumutilitatis& frucftus (intftudiofi percepturi . An igiturquisquam mere-
prehendat, quod hanc prouinciam imprimendi prxclari huius operis toties fufcipiam? Quod fi iii
ftos iudices fortiri mihi contingat, quiq; ratione potius quam liuore & odio moueantur, nihil ad
dubito quin omnibus calculis pro me fententiam ferant . Porro quoniam fuperioribus annis rece-
. peram , me in lucem daturum Apologiam Matthioli contra Amatum Lufitanum, una & Cenfuras

■ in illus enarrationes,ne forte quis fidem meam hac in re defideraret, uifum eft eam hifce comman-

■ tarijsadneftere. Quamquam ueroauthorfempereo animofuerit, utlibellusnon diuulgaretur,
quodexiftimaret non effe magnopere gloriofum ( ut ipfeait ) uincere eum. hominem , qui fe iam

. pafsisi omnibuSjUt uerbis ipfius utar,deridendum propinarit, palamq; omnibus fecerit impuden-

tiam fuam; tam.en, ne quis me Ixis fidei reum in iudicio fifteret, nihil non feci, ut author precibus

' meis locum daret . Et iam omni prorfus fpecadere cxperam , nifi acerrimi iudicij homines quoti-

f diano prope conuicio id aMatthioIo efftagitaflent. Aiebant illi plurimum referre,ut ea fcripta ede-

-rentur ;foreenim uthincomnis pofteritas aperteinteIligat,non folum quam illeomni culpain

' eouscet,in quofalsoaccufaturj^uerumetiam utLufitani(utiipfi addebant )arrogantiam &in-

,uidentiam perfpeftam &exploratam habeat, cuius exemplo cseteri, admonitiab hac prouincia

pofthac abftincat , neque in probos & doftos uifos tam contumeliose debacchentur . Hue accedit

quod nonparumemolumenti,& frugishinc adftudiofos omnes fit peruenturum,obuariam &

multiplicem doftrinam, qu£ in hifce fcriptis comprehenfa eft. Qjjid multis ? Annuit Matthiolus,

'paflasq, cft Apologiam una cum Cefuris in lucem edi. Exilui mehercule prcE nimio gaudio, quod

tandem id elTem aliorum operaconfequutus , quod tantopere femper optaueram ; Sed mirum eft

quam difficile fefe hac in re author prsftiterit . Reliquum eft,ftudiose ledor,ut ad hanc praeclarif-

fimam fimplicium cognitionem te horter ; non enim dubito , quin uberiores & fuauiores fruftus

.in dies ex ea percipias . Vale, ac labore noftro fruere,

EXEM-

EXEMPLVM PRIVILEGII PONTIFICII.

n

^jn^M

\ V

A^

K

p\

i

^

Otv proprio &c. Ciim, (icurdileflusfilius Vincentiiis ValgrilmsbibHopoIa , & typo-
oraphiis Venetusnobis nuperexponi fecit, adcommuneni omnium ftudioforum vciiitatem,rua
propria impenl'.i,Comment.iria dileclililij Petri AndrecC Matthioli medici SenenSs inie.x Pe-
daci) Diofcoridis Anazirbei libros demedica materia, nuncprimumab iplb in Latinum con-
uerfa& auda,cum innumerisplantarum,&anim.-ih'um figuris, quae .id idem opus fpcv^tanc : itctn
Alinanachum fiuc Ephemendas luppucatas per dilertum filium Nicolaum Simum Bononiclenj
mathenuticum : necnon Dialogos leu Colloquia dilcifli fihj Marci Mantui Uonauiti Patauini
lurilconfulti : adhsc Secundam partem philofophi.c naturalis perdiledum filium Alcxandruin
ricolomineum Senenfem Hcrrufco fermoneconfcriptam: item Carmina dilet:torum filiorum lo. Baptifta; Pignae,
&Reuereia Carli) Calcaenini ,& Ludouici Areolli Fcrraricnhum : praiterea Cenniriam confiliorum lo. BaptiftjE
Moncani Veronenfis: inluper libros loannis Schoneri mathematici de ludicijs naciuitatum,in Italicum fermonem
perlo. Baptiftam Carellum conuerfos, haclenus non imprella, imprimi facereintendat, diibitetc]; ne huiufmodi o-
peri poimodum ab .alijs abfque eius licentia imprimantur, quod in maximum fuum prsiudicium tenderec. Nos pro
ptereaeiusindemnitati confulere volentes, Motu fimili, & cx cerca icientiaeidem Vincentio ,ne fupradida opera
per ipfum imp tiinenda, per decem annos, poft diclorum operum imprefsionem a quocunque fine ipfius licentia im-
primi aut vendi,feu venalia teneri pofsint, concedimu,^,& indulgemus, inhibentes omnibus,& fingulis caui in Ita-
lia, etiam in Pulginatefi, & Raccanateii ciuicatibus, quam excra Iciliam exiftenclbus , bibliopolis , & libronim im-
prelforibus fub excommunicationis latr fententiae.Iii terris vero S. R. E. mediaceuel immediate fubiedis, fub du-
centorum ducatorum auri, pro vna,fifco camer.T Apon;olic.t,& pro alia mediecacibus, eidem Vincencio eo ipfo ap-
plicandis poenis: & infuperamifsionisomniLim librorum , quotiescontrauentumfuerit ipfofadto,&ab!que aliade-
claratione incurrendis, ne intra decennium ab imprefsionedi(ftorum operum refpctliue compucanduni,dida opera
fineeiufdem Vincentij exprelfalicentiaimprimeie, uendere, feu venaliahabere,aut proponere quomodolibecau-
deant . Mandantes vniuerfis venerabilibus fratribus minoris, Archiepifcopis, Epifcopis, eorumq; Vicarijs in fpiri-
tualibus generalibus,& inftatu C.S.R.E. etiam Legacis,& Vicelegacisfedis Apoftolics, acipfius ftacus guber-
natoribus, vt quotiens pro ipfius Vincencij parte fuerint requifiti, vel eorum aliquis fueric requifitus,eidem Vincen
tioefficacis defenfionis prsfidio afsiftcntes, prsmifiaadomnem ipfiusrequifitionem contrainobedientes,& rcbel-
les percenfurasEccIefiafticas etiam fspiusaggrauandos,& peralia iurisremedia,auctoritate Apoftolica exequan-
tur. Inuocaro etiam ad hoc fi opus fuerit auxilio brachij fecularis, non obflantibus conftitHtionibus,& ordinationi-
bus Apoitol icis, priuilegijs quoque,induItis,& literis Apoftolicis quibuscunque, & prjefertim diftis Fulginateii, &
llaccanatefi ciuicatibus, fuper libertatibus, & exemptionibus mercatorum quorumlibet, tempore nundinarum eo-
rundcm ciuitati,acaliasquomodolibeteditis, concefsis, confirmatis, & innouatisetiam iteratis vicibus.Qinbuso-
mnibu'; illoium veriores tenoresprofufficienterexprefsis habentes, hac viceduntaxac ,fpecialicer& exprefse pari
motu decogamus,csterisq; contrarijs quibufcunque. Et inluper quia difficile admodum efiet pra:fentem motum pro
prium ad quilibet loca deferri, volumus & Apoftolica audtoricate decerninniSjipfius tranfumptis,vel exeraplis ple-
nani,&eandem prorfusfideni vbique tam in iudicio,quam extrahaberi, quae prefenti originali habeatur : & quod
pr.t:fentis raotus proprij, absque eo quod publicetur, auc in eo daca apponatutj fola fignatura fufficiat , & vbique fi-
dem faciat in iudicio, & excra, regula concraria non obftante .

EXEMPLVM PRIVILEGII CAESAREI.

\

A R o t V s Quintus,Piuinafauentcclemencia,RomanoruraImperator Auguftus,acRexGer-
manise, Hifpaniarum, vtriufque Sicilis, Hierufalem, Hungarix, Dalmacia;, Croatii&c.Archi
dux Auftrii, DuxBurgundix, Brabantia: &c. ComesHabfpurgi ,Flandri3e, Tyrolis &c. No-
tum facimus cenore prsfentiura uniuerfis . tV\' v m fyncere nobis dileftus Vincentius Valgri
fius bibliopola , & chalcograghus yenecus , nobis reuerenter exponi fecerit , fe confticuilie iti
communemomnium,& prxcipuerei medicseftudioforum vtilitacem, fuis proprijs impenfis im-
primere, & irapnmi facere Commentariahactenus non impreflain fexlibros Diofcoridis Ana
zarbei, de fimplicium hilloria & viribus latinitati reddita per honorabilem ,doftum , noftrum
& Imperij facri fidelem dileftum Petrum Andream Matthiolum .Senenfem , artium & medicinsE Dodorem, cum fi-
guris omnium plantarum, animalium, aliarumq; rerum eidem operi fpedantium . Vereri autem ne eiufmodi Com-
mentaria & figurx, poftquam ab ipfo magno labore z.c fumptu imprefla fuerint, ab alijs chalcographis aut bibliopo-
lis temere imptimantur &diftrahantur, in non modicumipfiusdamnum & decrimcncum . A nobis proinde humi-
licer pecendo,vt ipfum Priuilegio ac Edido noftro aduerfus eaminiuriam munireuellemus. Nosigiturcupiences in
primis illorum indemnitati conlliltum ,qui magnisfuis impenfis & labonbus vtilitaci publicas prodede ftudent .
Iccirco tenore prs:fencium,ex cerra noftra fcientia, & pro ea autoritate,qua tam racione Imperialis dignicatiSjquam
alias fungimur,[edicimus, ftatuinuis, & diftride inhibemus , ne quis cypographus feu impreflbr, auc quiuis alius cu-
iufcunque ftacus & condicionis exiftac, percocum Romanum Imperium, & ciiiicates,terras, acloca nobis & eidein
Roniano Imperio,mediatc vel immediatefubieda, tam in Italia, quam in Germania,& vniuerfa Ditione noftra ,
praedida Commentaria in Diofcoridem,per prarfatum Vincentium Valgrifium imprimenda, infra decenniumab
illarum prima editione,abfque ipfius Vincentij exprefialicential, imitari vel imprimere ,feualibi imprefia feuex-
cufa, intra fines facri Romani liiiperij,& Dicionis noftra:importare,adducere,ac vendereaudeat & prjElumac.Qua-
tenus pnrernoftram,&Imperij facn grauemindjgnationem , &amifsionenihbrorum , fic per smulationem im-
preflorum ( quoseidera Vincentio, vb.cunque nactos, perfe velagenresfuosad fe recipiendi, &in vfumfuum ucr-
tendi ius efto. ) pcEnamquoque fexMarcharum auri puri,Fifco noftro C3Efareo,& ipfi Vincentio,ex xquo,qucyties-
cunquecontrafadtum fueric, irremifibilicer applicaii, cupiant euitare.Harum teftimonio litcrarum , manu nollr.i
fubfcripcarum, & figilli noftri imprefsione munitarura . Dac* in ciuitate noftra Imperiali Augufta Vindelica , die
vigefima prima mcr.fis Febiuarij . Anno Domini millefimoquingentefimo quinquagefimo primo,Imperij noftti
trigefinio priraoj & Regnorum noftrorum trigefinio fexto .

EXEM-

EXEMPLVM PRIVILEGII GALLIARVM REGIS.

E N R Y parlagr-iccdecliciiRoy de France AiixPreuoftzde ParisB.iilliideRoueii Senechault
de Lyon Tliolofe & Bori.kaiix & .i tous noz aultres lulhciers officicrs ou leurs iieuteii quil ap-
p.uticnJra laluc Nollrc clier & bicn a me Vinccnt Vaugrys libraire & impnmeur deni a Venize
Nousafaid entendre parlfcs q'.ienousae(criptcs nol}re ame & feal confeiller maiftre des rer-
qucllesde noftre hoitel & iioftre embaftadcur dcuers la fcigneuriede Vcnize Que auec grandz
traiz peineroinz& I.ibcur II a traduidlelieurc deDiofcorideauecIesfiguresaii iiaturel & les
commenczlatinsdu docleur philolbphe &medecin Maiftre PierreAndre Mathiol Senoys &
pareillcmcnt lesfiguresdetous les (implei: qu'il afaid portraire &defigiicr au naturel Pour le
benctice commiing dc toui: le moiide & poiir L'aydc & fupport dcs corps humains lefquelz il a faid imprimpr audist
Venize & pour aulcant qu'il craint quc aulcuns Iibraires & Imprimeurs de noftre Royaulme ne fingiirent &
enticmecttnt de faire Imprimer & portraireledidIiure& parcemoyen le fruftrer decequ'il pretend du fruitt
«le lon labcur Nous lupplianc & requeranc a cefte caule luy vouloir furcepourueoir Pourceeftil que nous in-
clinans a la requcfte quc noftredii.'t ambaftadeur nous a faivle pour ledift Vincent Vau^rys Et voulansluy fub-
iienir en ceft endroict auons de noz certaine fcience plaine puillance & audorite Royal prohibe & defFcn-
du prohiboi>s & deflendoiis a tous libraires imprimeurs de noftre Royaulme & aulcres pcrfonnes quelz qu'ilz
foicnt i'Tue duranr le temps & terme de dix ans enfuyuans & confecutifz Commenceans au iour & dade de ces prices
ilz n'ayenta imprimer nc faire excemperiiiedre ne expofer en vente lcfdictes oeuiires & traduftion dudid luire de
Diolcoride ne aufli les portraiclz & figures de tous les fimples Sinon cejjuy ou ceulx qui auront charge d'en vendre
& expofer en vence dclapartdu dift Vaugrysfur peine damendearbitrairea nous a. applicquer& de confifcacion
de tousles dids liures&oeuuresqui ainfile trouueront Imprimezfans chargcnecommiffiondudift Vincent Vau-
gr)-s .si uousniandonscommeftons&a vnzchijn de vousendroift foy &ficomme aluy^ppartiendra ^^e felon &:
enliiyuant cequedcfllis vousfaiftesou faidesfaircexprefleslnhibitions&deftenccs deparnousfurlcs peines que
deflus indic^es & aiilcres que verrez eftre a impofera tous les dids irtiprimeHrs libraires demourans en voz inrilcii-
ilions & deftroidz Qu^c parcy apres ilz neaulciin d^eulxaulcres quecelluyou ceulx quiaurontchargeexprefledece
faire dudid Vincent Vaugrys Ayent a imprimer ne faire extemper niedre ne expofer en vente lcdid liure traduSip
& hgures defliifdides & (i apres lefdidz commandemens faidz vous ttouuez aulcuns contreuenans a iceulx vous pro
cedez alencontred'eulx par condemnation defdides peines &aultresainfique verrezeftrea faire felon lexigence
descas N6 obftancoppons ou appellaons quelc6cques & fans preiudice dicelles Pour lefquclles ne voulons eftre
differc Cartel eft noftreplaifir De cefaire vousauonsdonne&donnons plainpouuoirpuillance auden & mande-
ment elpccial Mandons & conimandons atOHsnozIufticiersofficieis & fubgedza vousencefailanteftreobey .
Donne aSaindGcrmain cnLeezIe xxi x lourdemarsLande graceniilcinqcenscinquante deux want paP-
«jue&deDoftreRegneleSixiefme. .' '

ParleRoy Dutjiier

EXEMPLVM PRIVILEGII ILLVSTRISS.

SENATVS VENETI.

E R EN is s iMO Principe& IHuftrifs. Signoria.SKppIicailfedeliffimo Sernitoredi V.Sub-
limiti Vincenzo Valgrifio libraro & infieme ftampatordelibri , che h.-mendo deliber.tto di-fir
ftamparahonore, & vciledi queftainclitacitta, i comrneutari Latini dell Eccellencifrinio me-
dico mefler P. Andrca Macthioli fopraDiofconde, librononmen vtile, chedefiderato damol
ti .Et hauendoper maggior intelligentiadellamateria,che in eflb libro fi tratta ,fatto difle-
gnar&incagliarinfinite piante. E,eriIciiehaf3tto vna grandiffima fpcfa,nequella folaraente
e ftaca in far ritrarre, & intagliare le dette piantc da valentifllm'huomini , ma i'n farfi trouar , &
portarquelle piance(che fono molce) chequi non nafcono,dadruerfi paefi ,tutto confperanza
di tnandarle infieme co'I libro in luce, raerce pero del fauore, che afpetca dalla bonta di V. Sublimita , fi per honors
&gloriadi quefta Clarifljma citta, comepervtilita, & beneficio delcorpohumano. Et perchedubita il detto fup-
plicanteftampandoil fopradetcolibro con ledettefigure fenza'l priuilegiodi voftre SubIimita,cheaItro Libraro,
ouerStampatorenon gli toglialafacica, &le Ipefeinficme, cauando'ldifegnodaIIe fuefigure,facendole poi inta-
gliare, & vltimamenteftampandole, prendendonelreftoil fuo libropereflemplar, ilche gli faria non folamente
perdita dcllefatiche, &fpelefatteintorno a queftaopera, macagion grandedi fuaruina. Perquefto cgli hora ri-
corre alli piedi di V. Sablimita, & a qiielle con l'Eccellentifsinio Confeglio di Pregadi humilmente fupplica d'ef-
fergli conceflo in fpecial gratia, chealtri, cheeg!i,ouerchidaluihaueraauttorita, nonpolfaftampar, bfareftam-
par, pigliando quefto fuoDiofcoridepereflemplare,&da eflo cauandolefigure delle piante,ne daaltri in alcun
modo lcampato vendere il detto libro per fpatio di anni quindici , fotto pena a chi contrafara, di ducati feicento , &
di perdei- cucti i libri , &i diflegni chefufleroftatifatti, &di pagarducacj dui perciafcunaopera,chefufle ftatacon-
ttafatta. Et fe fara a!cun'habitante in quefta inclita cicta, che lo facefle ftampare, ouero fulfe caufa , che fi ftampaflej
interrealiene ,chcfaria danno di V. Sublimita,&di elfofupplicante, trouandoh quefti tali s'intendano incorrer
nellefopradette pene .dellequali vnterzo vadaalPhofpital deirincurabili ,l'aItroairaccufator,& rvltimo alPof-
ficio, il qualfararellecutione, &cheogniofficio,ouermagiftratopoflafarladetca elfecutione ,doue farafatta la
confcientia.

Su pplica ancora il medefimo per le fottofcritte opere nella forma iftefla, che quella di fopra , & quefto tntto do-
manda in graciaavoftreSublimita, allequali humilifsimamentefi raccomanda .

Almanach, ouero Ephemeride per x v. anni , calculato per 1'EcceIIentifsimo M. Nicolo Simo Bolognefe,
Colloquia, feuDialogi iuris&c. delPEccellencifsimo M. Marco MantoaPatauino.
La Seconda parte della Philofofia naturale di Tsl. Aleflandro Piccolomini, volgare.

La PoefiaLatinadiM. Giouan BattiAa Pignajdi Monfignor Celio Calcagnino,& di M. Lodonico Ariofto
Ferrarefi .

if yj.Die. 29.Septembris itiRogatis.
Chealfoprsfcrittofupplicantefiaconceflbquanto'Idomanda,eflendoobligatodi ofleruar tutto quellojche e
difpofto in materia di ftampe .

Raphael CorneliwsDucalis Notar.&e.

,_.>

Errata

Errata corrigenda.

Vagina f linea !6 eruends, eruend,ts. 24 lO legert,legcrtt. 29 9 (pipei,fTvy.(pipH'. 57 40 pri>de,prodeJt. 42 38 phar
macopolii,phitrina(opo!ijs. 49 42 agalloco(^deleatnrl>sc parttcula') 76 29 Klvati;, i^iuKtls- /8 13 matores,minores. 80 59
fiuoreSifluorci. 80 jo ltgnis,Ugm. 132 37 uitex.falix. 137 S6 fnbafliij;,fubai^£. ij? J6 germinatos,geminatos. 168 l(>
italh Moro,ltalis hiore. 168 s i fcalpata.fialpla. 189 31 Adhic,Atliic. 202 49 Smaridi,Giroh. 206 S millepedi (a(fde)iy
VorcelLctti. 22J 27 jHem aquatiles, quam ayiattles, 116 32 expirarare, expirare. 228 26 breuem, villofam. 251 26 M«»-
»efd, Man/fM. 241 J9 ajferuat, ajferuant. 279 12 t^^Kov^Ti^^tKov- 3°! li foroiulienfi.foroiulienfia. 309 I Kpo^y./J.ioVf
KPCIJ.U110V. 176 i6 florem , florent . 425 il. phryama,phyrama . 4J4 6 c^r arbuti ifjigie , cy arbutt floris effigie . 4(8 I
tnhq;,maliq;. 4.61 j8 fcrihcre,fubfcr'ibere. 476 J4 citietiam Yuchfiut fubfcrihere yidetur ,cui etiam Cordiis fubfcrtbereyidetur.
48.*. 48 ciuis,conciuii. J32 4 SOLATRVM SOMNIFERVM C<3(/(/e) ALTERVM. J4O 4J diSlat,dt(}a J4J 47 gratifi-
mo, grattftmi. J68 21 traflis^tra^tu. J98 j8 ipfimodo,ptfimodo. 602 13 fcripto,fcripta. 601 3J profimus ,po(iimus .
601 41 glanx , itlans. 607 18 mflri,noflris. 6ij JI intritus,tlltliu. 639 31 quantum,quartum. 66J 7 tertio,tertto. 667
16 affimare,affirmare. J84 4 ceragimfis,ceragtnofi. 718 7 nouaparua,nonparua. 742 16 infeilu, infeSlus . 749 j8 >o-
mtionis,yomitianibus. 767 J4 ordilum,tordilum, 770 28 qutmfepa ,quamfepam.

Ex his erroribus nonnullos hoc loco neceflario annotauimus, quippe quod authoris fententiam peruerterentjno-
nullos vero, qui verbum immu tabant, latinitatemq; offendebant unius vel alterius litera; additione, aut defeftu , auc
mutatione, ea tantum ratione appofuimus, vt eorum exemplo alios fimiles inter excudcndum comraiflos , benignus
leftor emendet. quinetiam prius quam hasc commentaria legere incipiac omnia Iia;c deprauata loca reftituac,ne in-
ter legendum fubfiftat .

Fetn ieHonij erratum 93.21

V.nceltj lapftu 2 00. 5, •

Tuchstj errores 21C. 48, 242. 4.

Gefneri lapfus 47J.40. J^I-IO. J66. f8. JCS. ji.

Melchioris Cuilandim Borufli explofa temeritat ^41. 40.

I N t>"E X E O R V M, CLV AE I N H O C

OPERE CONTINENTVll.
Cuius primus numerus paginam , fecjuens verb

paginae Ijneam denotat.

abrctoiufo:min£coi:fideratio

B I E T I s hijlona 80. 40
Abietii laayma So.fS

A bietii Idayms uires 81.17
Abrotomm Diofcoridi 3 <s s. 5 c?
dbrotoni conjiderdtio 370.3
dbrotoni marisgenera diio ibid^
j70.11

abrotoni utrcs cx Guieao

tf70.3S-

Abfinthium Ciofcoridi

3^7-9

abfinthium murinum Diofcoridi

357.44.

abjintUumfuntonicumDiofcoridi

^s-j.ss

ab/inthij confiderutio

3S8.t

abfinthium Ponticum

SSS. 3,

Sfinthij mmni confideratio

J&8.4Z

abfinthij fcriphij confiderutio

ihidem

abfnthij uires ex Gakno

355.10

AbfqticfimpUcium mcdicumentortm notitia rede mes

derincmopotefl:

3-4

AcacalisDiofcoridi

105.4»

acacalii confideratio

105.41?

Acdcia Diofcoridi

125.7

acacia dltcra Diofcoridi

125.3»

acaci£ confidcratio, er hijlorid

1 25. 3 8

acacia officinarumfaHititi

I25.y/

acaci£ alterumgenui

»30.30

acaci£ tiires ex Galcno

130.3^

AcanthiumDiofcoridi

3<yo.4

acanthij confideratio

350.8

AcanthmfitiumDiofcoridi

350. 24.

acanthi fatiui confideratio

350.40

acanthi uires ex Galeno

J 5t. XX

acanthmfyluejlrii Diofcoridi

350.34.

acanthifylucjiris confidcratio

351.10

Acarn£ hifioria ex TheojphraRo

428.3S

Acetum Diofcoridi

54^.5 1

acetum e betonica Diofcoridi

csi.$s

acetum mulfum Dwfcoridi

545.3 i

acetumfciUinumDiofcoridi

^47'*?

acetum exficechade Diofcoridi

6$x.$e>

aceticonfideratio

SOfS.f

acetum contrarijs confiatfacultatibta

545.8

acetifciUiniuiresmirabiles ex Galeno

«47.35»

Achat£ lapidis hfioria, er uires

700. s

AchiUea Diofcoridi defcripta

505.3J

achiUe£ confideratio

505. 4(>

achiUe£ uires ex Galeno

507-14

Achras Diofcoriii

t/4-34

Acida muria Diofcoridi

547.4

acid£ muri£ ufii exoleuit

«47. 1 0

Acinos Diofcoridi

387-4

- acini confideratio

387.8

Aconitum Diofcoridi

537.28

aconitum altermn Diofcoridi

538.1*

AconitigeneYAiO' confideratio

538.2^

aconiti hifloria ex Theophrafio 538.^1

aconiti uircs ex Galeno 540. j 5

acontti ucnenum, er eius remedia Diofc. 730.25

aconitiueneninoxa^cyeiuscurdtio 73 0.3 5

A conti£ hifioria 77040

aconti£ morfus not£, er eius cura 770-48

Acorum Diofcorididcfcriptum 1 5. 40

acori confideratio i5-54

acorum legitimum 20.50

acori uires ex Galeno 2 1 . j

Acttta f^ind Diofcoridi 113.30

acut£Jj^in£ confideratio 113-35

acut£ ^in£ uires ex Galeno 115.38

acutam ^inam non effe berberim uulgi 1 1 4. t
Adami Loniceri errata , er fententit improbat<t 5 o.
jo.ef 1 1 i.5i.cri 15.37.Cr i43.8.et3oi.ii

Adamipoma 153.51

Adarces Diofcoridi 554. 1 1

addrc£ confideratio «54. 1 7

<tdarc£ uires ex Galeno «54. 3 1

AdepsomnisDiofcoridi 234.11

adipis, er pinguedinis uires ex Galeno 235.55

adipis in cibis facultas 237.27

Adiantum Diofcoridi 581.50

adianti conjideratio 582.40

adianti hifiorid ex Theophrajio 582.40

adidnti uires exGaleno 583.5

adianti uires ex Mefue 583.11

Aegilops Diofcoridi 584.4

agilopis confideratio ,% 584.10

tEgilops hordei uitium 584.40

agilopisuiresexGdleno 584.45

Aeris fios Diofcoridi «57. 54

arisfloris hifloria «58.5

teris florii uires ex Galeno 558.13

Aerisfquama Diofcoridi <• 5 8. 2 o

4srisfcjudm£ confld. o~ uires ex Galeno 55 8.41
arisfquim£ lethifird uvs, o" eius remedia 744. 3 4

Aerugo rdfd Diofcoridi 55 o. 2 8

terugo fcolecid Diofcoridi eso. 40

aruginum confiderdtio esx.t

aruginumuiresexGaleno <t ssi.s

teruginis uenenum, er eius remedid 745 • 5 1

Aes uflum Diofcoridi «57. 3 o

arisufliconfidcratio ^57.43

<eris ufli uires ex Galeno 6$ 7.4.S

AeihiopiiDiofcoridi .♦, 5<f3.4

athiopidii confideratio 553.17

athiopidvs uires 553.2»

Aetites Idpis Diofcoridi 705,15

detit<e lapidii hifloria, cr uires 705.23

AgaUochum Diofcoridi 48.18

agdUochi conflderatio 48.25

agaUochifabulofa uulgi opinio 4 8. 3 a:

agaUochi hifloria ex Serapione 4 S- 4 5

agaUochifacuUates ex Auicenna 45.20

a. Agaricum

Ind

ex

AgdricumDiofcoridi 341.25

agarici confiderdtio 3 4 x . 5 o

dgiricitiiresexCaleno 342.12

agaricifucttltates ex Mefue 342.24
agdrici nigri noxa, cr eim remediu Biofc. 7 47 . j 7

agarici nigri noxa, cr eins curatio 748. j *

Agemton Diofcoridi 522.54

agerati conftderdtio s^^-is

dgerati ttires ex Gdeno 523.»

Agnui Diofcoridi 1 ? o. 5 p

Agria arbor »♦. 1 1 2. j t

AgriJDltj confideratio u 2. 3 3

AiugaJiiofcoridi 475. Jo

aiug£ confideratio 480.34

aiug£tiircsexGaleno 480.40

Alabaftritcs hpis Diofcoridi 702.15

aUbajirit£ lapidis cottftderatio 702.18

alabaftrit£ uires ex Galeno 702.25
Alberti Magni lapfui » i a.j 6". ©" 2 1 3 .5o

A/cc.< Diofcoridi 47 3 • 3 o

d/cce confideratio 473 -3 a

«/ce^e ttiVcJ ex Pdtt/o 473 . 5 1

Alcibiadion Diofcoridi 500.20

Alcyoitium Diofcoridi ^i) j . 24

alcyonijhiftoria,zrconftderiitio €$3.39

alcyonijuiresexGaleno ^53. 54

A/g^ conftderatio 558.15

Alhaffer qtiid cx Serapione 2 4.5. z s>

AlifmaDiofcoridi 47^.4*

alifmatii coitftderatio 476-. 5 5

aUfmatis uires ex Galeno 477. 1 1

AUiari£ herb£ confidcr<ttio,& uires 443 . 5 1

AlliumDiofcoridi joS.tf

aUiumfylueftre Diofcoridi 3 os. i r

<t///] conftderatio 3 o5>. 3 7

aUijfylueftrvsconftderatio 305.511-
A/»i confideratio,zr hiftorii ex Theophr. 102.50

alniitfui^G^uires 103.1.

Aloe Diofcoridi . 365.1^

aloes confidcratio 36-5.54

aloes uires ex Galeno ^ss.iz

aloesuiresexMefie ^ss.i^

Alphafafat Aphrii ^uii 3 o5.3 '

AlfineDiofcoridi .*. 545.15

alfities confideratio S4s>'is>

alfinesuiresexGaleno $4.9. js

Alth^aDiofcoridi 47*'47

alth££ confiieratio 473 -^

d/f^<e4 Tfceopfirrffto ({«p/eJe 473 •» J

alth££ uires ex Galeno 473 . z S

AlumenDiofcoridi 684..ZZ

aluminum omnium conftderatio s 84. 48

aluminis rupeifaciendi ratio sSs.s
alumina cognita er wm in /«cem rcrfi/frf 1 8 5 . 54

ahmiitum uires ex Gakno sSs.if
altminumfacultas caliddi nonjrigiin , «^ jttiWrfw co«a

' ^ ' e8S.2i

tendunt
Alypon Diofcoriii
alypi confideratio
alypiuiresexfauh
AlyffonDiofcoridi

alyfticonfideratio

427.5

alyftihiftoriauaria

ibidein

alyffumAetij

427.23

alyffumPlinij

4*7-«

alyjfum Galeni

427.31

alyfiiuiresexGateno

427.4«.

Amaracum Diofcoridi

385.2»

amaracum quii

385.3*

amaracini confiieratio

53.58

Amaranti purpurei hijlorii

521. x^

Amati L.ufitani errata 77,

13.er128.54

Ambarihiftoria

47. J«

ambarigenera, er uires

48.4

Ambrofta Diofcoridi

447-?

ambroft£ confideratio

447.»)

a)nbroft£ uires ex Galeno

447. J4

AmeUi tnentio Vergilio

573-«»

Amiantui lapis Diofcoridi

703.20

amianti lapidis confideratio

703.24

amianto lapidefi-am impoftorHtlt

703.31

Ammi Diofcoridi

3S5.3?

ammios confideratio

355.4*

ammios uires ex Galeno

400.8

Ammodit£ hiftoria, er ueneficdUiS

755.57

518.25
518.34
tt8.54
425.58

dmmodit£ morfmfigna , gt eita curatio 77 o. 8

AmmonidcumDiofcoridi 423 . 1 1

ammoniaci confideratio 423.24

ammoniaci hifioria ex vUnio 4 2 3 . 2 p

mmoniaci lacryma duplex 423.30

ammoniaciuiresexGdeno 423.3^

AmomisDiofcoridi 38.4S

Amomum Diofcoridi 38.34

amomiconfideratio .♦. 38.51

amomum l^urium 39.1

amomi uires ex Galeno 3S. si

AmpeUtis terra Diofcoridi 70 8. 48

ampeUtidis terr£ confideratio 708.54

AmpeloprajfonDiofcoridi . 307.15

ampeloprafii confideratio 3 07. 2 4

ampeloprafii ufm ex Galeno 3 07.3 1.
Amphisb£n£ iHm not£,€rcuratio Diofcoriii

77»'/

amphisb£n£ confiieratio 771.10

amphisb£nam bicipitem effe,falfum 77 1 . 2 ^

amphisb£n£ morfmfigna, cr c«r4fw 77 1 -3 8

Amurca Diofcoriii 133.51

(imurc£ufus 134.35

Am^grf rf/^e 4»wr<e Diofcoriii tsz.zs

amygiaU iulces Diofcoriii rSi.^y

amygialarum conftieratio 152.5*

amygialarum uires ex Galeno 152.55

AmygiaUitiparaniiratio 55. 5«

amygdaliniuires S<s. $

amygdalorumgummi Diofcoriii 152.4»

AmylumDiofcoriii 258.14

amyU confiieratio »58.25

«>»>// «irci ex Grf/eno 258.25

Anacardiorum mentio, er «ireJ 1 55. 2 3 '

anacardiorum utncnifigna, CT curatio 725.41

AnagaUis Diofcoridi 333.50

anagaUidis confiicrutio 3)}-S9

anagaUiium

Ind

indgiUiiumuiresexGdcno ■' 3? 4- 5 4

Anagyris Bicfcoridi 474. ^ o

atidgyrisconfiieriitiOyCtgencYA 474.5:8

anugyrisuirescxGjcno 47^.3

Anchufi Diofcoridi j 500.14

anchufurum confiderdtio fot. i

anchufurum uircs ex G.i!cno 501.10

Aniicochi Miuritunis qidd 44».»

Andrc£ Lacmu litcr£ 3 8 7. ^ 4

AndrofaccsDiofcoridi 452. jcr

androfucis confidcrutio 4^3 . t

androficis uircs cx G.tkno 45 j . ff

AndrofemcnDiofcoridi .*. -478.31

androfxmi confidcrutio 478.58

androfxmi uircs cx Gjleno 47 <>. 2 5

A»cHio«c Diofcoridi 3 3 i • 5 7

ancmoncs confidcratio y^z.^s

anemones uircs ex Gjeno 333.14

AncthumDiofcoridi 357.42

itnef ft j confidcrutio, et uires cx Guleno 3 5 7. 5 1

AngcIic£hiftori.uctuires ■ 57» -7

AnguiumfcnciiuDiofcoridi xsi-zi

anguiumfcneil^ conjidcr<itio » 5 J • 3 7

AnimiUx ex cuis nafcentiii 2 1 0.44
anim.diu aliu pr^tcr cMcm t^bie tenUntur 7 5 4. 5 3

Antfum Diofcoridi 3 s ^.43

anifi confdcrutio, cr «iVcj ex GnUno 3 5 7- »

Anonis Diofcoridi 351.20

anonidis confderatio 351.35

anonidis uires ex Gcdeno 3 fi^* • 3

anonidis hifloria ex Thcophrafto 351.48

AnthcmisDiofcoridi 455.4

anthcmidis conjideratio 455.30

anthemidis uires ex Galeno 455. 3 7

AnthyUiiDiofcoridi 455.24

anthyUidis confideratio 4^5-3 5

anthyUidis uires ex Galeno 4^ / • 5 *
Antidota contra ucnena, er coraw defcriptio 722,

58. crdcinde

Antidoti e fanguinibui defcriptio 714-38

' antidoti efcinco defcriptio 7 24.4«

antidoti i terra Lemnia defcriptio 725.23

antiiotorum adio 715.20

Antipathcs Diofcoridi 6s$.4^

antipathesubiuifum 555,10

Antirrhinon Diofcoridi $So.io

antirrhini confidcratio 580.17

antirrhir.i uires ex Galeno 5 8 o. 2 S

Antif^odaDiofcoridi A 555.1

Aparine Diofcoridi 42 ^^ 3 3-

. aparines confidcratio 425.43

apurinesuiresexGaleno . 425.45>

Aphaca Diofcoridi 3 o ^'3 8

aphac£ confideratio ' 305.42

aphacaintybigenus s°i-ii

aphac£ er Hici^e ;«Vci cx Galeno 3 o 5 '48

* Apiaftrum Diofcoridi 43 5 •^"^

apiaftriconfideratio 43 5-^8

apiaftriuires 43 5.<>

apiaftrifacultates exGdeno . - 435.25

ex

apVj confiderdtio tft^. 47

Apium hortcnfe Diofcoridi 403.33

dp;/ hortcnfis confidcratio 404. 5

ctpij omnis gcneris tdres cx GaUno 405.5

apium-paluftre 404. 2 5

rfpiHiiz montanum 404.32

apiumrifus 331.34

A pOf>ii 0« Diofcoridi 5 4 J • 3 3

apocyniconftderatio 543.44

apocyniuircscxGaleno 544-3

ApoUinaris herba Diofcoridi 5 25. 1 1

apoUinarisherb£ confidcratio 525. 54

dpoUinaris herb£ uires cx Galeno 5 j ©• 7

Apri iccKr Diofcoridi a o 7. i o

dpriurina 241.55

Apm confideratio 2 46'. 5 7

rfpttmrex^rcgimcrt 247.»

dpes quikis gdudeant «•♦ 247.15

dpummirdprudentid 247.24

dpHin nuV<< in opei-e induftrid 247. 2 5

rfpttHt reparatio ex Virgilio 2 47. 47
dpumiiluscuratioDiofcoridi - 76}.$$

dpumiilus, er eittircmcrfw 753. 50

A^ttrf Diofcoridi 544.5

aquarum differcntia , GrfacuUdtes 544. 1 4

aquarumnonpotabiliumfacuUates 544,50

dqu£frigii£ noxa, er curdtio Diofc. 750.7

d^ttte auriftcum noxa, er curdtio 745 .44

rf^Hrf ex humdno ftercore 240.35
A^ttiC pifttor quousque exoridturin demorfis 4 crfiic

rabiofo 755.1*

tt^tt^f p^tttor 5«rfn(/o , er ^ttifiwj curetut 755.25

AqudmarinaDiofcoridi 645.30

aquamulfaDiofcoridi 543.2»

dqu£mulf£pdrand£ratioudrid ^43» 3^
{t^tt<e ftillatiti£ qu£ c£teri/s fr<eft4tUior€S

127.2

Aquiftilium «12.44

A gtti7i«rf ,y?tte dquiUid ? 3 7- » o

Aquofaqu£amentlocd s.zf

Arabicumgummi non ejfe dcdcu 1 25.51

Ardbicws Idpis Diofcoriii 701.2 z

Ardbif Diofcoridi 313.52

arabidis confiierdtio 3 » 3 • 55

Ardbumlapfus 3os>-Sf

Araneui pifcis ,% a 85. 3 <J

armeusDiofcoriii zzi.ts

ardnci confiieratio z 12.4.0

ardnei muris conftderatio 2 2 7. t

Arbores qu£ plant£ fcanidnt ■-■' 10.4

arboribm qu£ innafcantur xo.z

Arbutus Diofcoriii 151.45

dr^ttti confiierdtio 1 5 1 . 5 &

arbuti defcriptio 152. »

jtrfcttf i «/« J ZTuirei 352.18

ArdionDiofcoridi .'. 5 ^3-3 7

ardij confiderdtio 553.42

drfli/ ttirei ex GaUno . 5 <> 3 -4 8

Areiirf Diofcoridi 7 o 5. 3 5

Argemone Diofcoridi 3 3 J • * ^

.««rgejno/je j cotifideratio i 3 3 3 • 3 ?

tt » argemos

Ind

drgmones cdput ddttUemum ' 3 j j . j <r

arganones uires cx Guleno j j j . 44

Argcn tina herbi j3j.4j

Argcnti recremvntum Diofcoridi ece.j

argcntifcori£ conJUcratio css.7

Argenti f^mna Diofcoridi 6ss. 19

argenti jj>mn£ conjideratia 667.1

argenti lf-:im£ uires ex Galcno esj. t S
argcnti fi[>um£ noxa , o~ curatio DiofcoYt 74? . 5 5

argenti ffmm^ maU 743 • ff o

argenti fpum£ fumptie curatio 744- 8

Argcntum uiuum Diofcondi cyj. fi

argenti uiai confideratio <J74- » ■

argentifublimati parandi ratio 674. 4*
argcnti uiui noxa , O"" auxilia Biofcoridi 744 . 45

argenti uiui pernicialis natura 744.48

argentiuiuifumpticuratio 74^, 14.

Aria arbor 112.52,

Aridu loca qu£ plantce ametit. s>. 40

Arifarum Biofcoridi 325-4

arifarihiftoria 325.8

arifari uires cx Galeno 525.14

Arijiolochia clematitii Diofcoridi 348.1

arijlolochia lotiga Biofcoridi 3 47 . 5 7

ariBolochiarotundaBiofcoridi 347-55

ariRolochi£ confideratio 348.11

ariRolochi£ clematiti^ examen 348.25
arijiolochiam longam uulgarem a Plinij piCtotochia no

diffcrre 345-43

arijlolochix uires cx Gakno 345.5 8
Arijlotelis lapfus 218.54. et22i.5ff
Arijlotcli^ de lapidumgeneratione opinio 630.3 f

Armeniaca mala Biofcoridi 1 4.9. 3 2

armeniacorum malorum confideratio %$i. 47

Armeniui lapii ess.^s

drmcnij lapidii confidcratio ess. 8

armcnij lapidii uires ex Alexandro <jss . 3 5

armenij lapidis tiires ex Actio 669. 57

drmcnij lapidis uiresex Galeno 670. ^

Armenis tcrr£ ttires cx Galeno 578.10

ArmoracidBiofcoridi tsf.n

Aron Bicfcoridi 323.54

ari confideratio 324-1

ari uircs ex Galcno 3 24. 1 1

Arfcnicifublimatiuenenum,zrcurdtiO' 745:42

Artcmifid Biofcoridi 445 . 4

artcmifia tenuifolia Biofcoridi 44 5 . 2 j

artemift£ confideratio 445.31-

artemiftee uires ex Galeno 446- . 5 1

Arundo Biofcoridi los.j
Arundinum confideratio , uide Udrundinum.

Afarum Biofcoridi 2.9.19

dfari conftdcratio 2 s - 3 ?

aftri uires ex Mcfue 2 9. $5

afarifacuUates ex Galeno 3 0.5

AfclcpidS Diofcoridi 4 27. 5 t

afclepiadis conftdcratio 427.55

dfckpiadii ttires cx Galeno 428.14

Afcyron Biofcoridi 477.53

afcyri conftdcratio 478.58

afcyri uires cx Galcno 475 . 2 f

ex

Afininum iecur Bicfcoridi 2 c7- 7

afini ungula Biofcoridi 2 o 8 . 1 5

Ajlui lapis Biofcoridi 65 5.48

dsijlapidisconfideratio 69S.69

asij lapidis hifloria, cr uires cx Gdleno 557. x t

AfpalathusBiofcoridi 45- *?

afj^.dathi conftderatio 45 -3 «•

afpalathiuiresexGaleno 45-5 o

AJ^araguiBiofcoridi 2711.51

afparagorum uires 280.21

Af^hodeU conftderatio, et hiHoria 3 2 5 . 47

dfphodeU uires cx Galeno 325.58
A^idis idm not£ , er curatio Biofcoridi 774- 5 4

affidis perniciofus iclus, et genera ni-^

a^idum biftoria, i^usftgnd, et curtt 775.10

Afplenum Biofcoridi 453.18

dfpleni conftderatio ^63.3 1.

df^leniuircscxGdleno 4^3-5^

Affafoetida 415.58

Ajier Atticus Biofcoridi 572-4^

dfleris Attici conftderatio 573-*

dfteris Atticiuires /» 573 -2^

Aflragalus Biofcoridi 5 2 4- 1 *•

aftragali conftderatio 524.21.

dftragaU uires ex Galeno 5 2 4. 3 o

A(fcerdD(ofcon'c(! *53«?

dtherte conftderatio *5?'^

Atrddylis Biofcoridi defcriptd. 42 8. 2 o

dtrddylidis conftderatio 42 8. as

Atramentum Ubrarium Biofcoridi 705. 1 ff

A tramentumfutorium Biofcoridi 679.4.

dtramentifutorij conflderatio 575. z •
dtramenti futorij hiftoridiOruires ex Qaleno

679. 52

AtriplexBiofcoridi 273-5*

atripUcis confideratio 274. 3 4

dtriplicis uires ex Galeno 275.3»

dtripUcis dUa gcnerd 274.47

■ .fi.uellananuxBiofcoridi ,\ i6S.fS

dueUanarum nucum confiderdtio » 57.4

dueUandrum uires cx Galeno » 57. t o

Attenrf Biofcoridi 253.27

£ttten<e conjideratio 253.34

rittenje fdcultates 2 5 3 . 3 i>

A «errow «<(«(< calumnid contrd GdlenuM 343»

1 1

Auerrois locus rcftitutus 3 5 0.42
Auicenn£lapfus ^j.z.et 1 53.5^. e^ 73 5.5»

Auicenna contra Galenum 40 1 . 1 5
Auicemi£ defenfto iso. 50. ef 350. 27. et

535-58
Auicenn£degeneratione lapidum opinio comprobdt4

531.4

Aurantia pomd 153-6'«

Attrj hiftoria, et pr^flantia 574. 5 8

rfttrj ttirej ex Auicenna 575.30

Auricula muris Biofcoridi 3 j 8.45 -

duricul£ muris conftderatio 338.55

duricuU murisfacuUates 3 3s.$

Auripigmentum Biofcoridi 583.28

auripigmenti conftderdUo 683.4.7

(luripigmenti

Ind

ex

mtfipigmentitiirescxGdteno (S84. lo

diiripigmcnti noxd, ctrcmediu Biofcoridi 74?. 29

auripigmcnti uencficA uii, ct curdtio 74 J •? *

A^jiirf^ifr/jt iXrbori^ ucncnum , c-" remediit 7 j 3 .43

Az^iroU iirboris dcfcriptio lis.i

•B A c c AE lauri Biofcoridi sj-a

Bucch^ris Diofcoridi 3 87. 2 8

iacchariiconfidcrutio 587.48

'hdcchxrisuiresexVMlo 388.2^

Bahnimim olcum Biofcoridi 5 <?• ' ^

halitnini olci confidcrAtio ss.19

iiUnini-olei iiires .% ^s.zt

'BiUujiiumDiofcoridi 144. 4?

iahujlij con/idcrdtio 1 44. 44

BaUote Diofcoridi 4j 5. 1 j

haUotescondderatio 4j 5. 27

Bdlfamina herbi quic , g- 2 1 . j t

halfmin£hiJloriii szi.gf

BMfamum Diofcoridi 4j.i7-

hdfmum cur in Syrid non rcperidtur 44.4

hMfmi confiderdtio, cr hifteria 4 J • 4 8

halfamiuiriduriwniij Mcmphi 44-7

hilfMttihiflori.iexTheophra)lo 44. ij

hdlfamLfrudum noii legitimum officinii 44- 3 J

lalfami uires cx Galeno 44. 40

halfamilocoquidfupponendim 44-4 J

halfamifaditijconfedio 4^.5

SarbuUhirciDiofcoridi 302.*

harbtihe hirci confideraiio, CTuirei 3 » 2-7 8

Xdfilifciiilwsnotie,c:r curatioDiofc. 775-41
haJilifciuariahiftoriA 77J.47. C^ineaplureifdbua

lofa 77S. iz

"BdeUiumDiofcoridi €s.^i

hieUiumpUnt£genus 70» 1?

hdeUij conjideratio Ss.s^

hdeUijuulgariigenera . »•, 70.^

hdeUijhifloridexPlinio 70. s

hdeUijuiresexGdleno 70,1$

Beben albwm GT rubriiin 602.2 z

BeUii,creimhifloria,^mrei 4^7-27

'Belzoinum qind 415.24

Beneficium i Diofcoride in pofteros coUatum 712.31

Befrf Diofcoridi 2 7 8. 4^

het£€onfideratio 278.54

hetafacultdtesexGaleno 278.58

hetafylucftrii 27s.<>

Betomcrf Diofcoridi 48 1 .24

hetonic£ conflderdtio .♦. 481.55

hetonic£ uires ex Antonio Mufa 481.58

hetonic£ uires ex Galeno 482.31

Betid£ arborii confiderdtio i o j .7

fcef«/.-e corfex bituminofui 103.17

hetuUuires 103.25

"Bezahdr Upidis hi^orid , cr «tVei 578.31

Bislingudherbd 575.48

Biftorttt /^er/^d ^«^ 482.55

hiftort£uires 483.38

Bifttraen Dicfcoridi 87. 2 8

bituminis conjUeratio 87.52

bitumi}tishifloria,crmresex(Saleno so.z

BlattdpiftrinaridDiofcortdi 206.9

bldttarmn confidcrdtio zos.iz

bUttdrix herbx hiftorid, Cr «irci 5^2-31

bldtt£ bifantii 181.55

Bliton Diofcoridi 272.10

hliti confiderdtio 272.13

hUtiuiresexGdleno 272.34

Bceoticamyrrha e8. 25

BoU Armenij uirei .% ^78. 10

Bonifacia 575-48

Borrrfgj>ii5 conftderatio 577.42

B of rjvi D(o/c or/di 447 . 4 2

hotryos conflderatio 447. j o

botryosuiresexPdulo 448.2

Brancdurftna 350.4»

Brafauoli Upfm , er eimdan opinionei non dccept£
20.15.er 2^.30 erzS.^^.cr^^.^^.ctc^.^o.
cr73.37.er 84.55. cr 8 8.45. er 10 2.15. er
I o 2.44. 0-255. 5. 0"' 2 83. 45. cr 253.55-er
300. 25.er 3 05. 5 s.cr 3 17.2 0.^^332.45. er

3 Ji.42.cr 357.58.0-352.^5.^^374. 55.cr

3 S2. 1. cr 3 8 8. 15. 0-40 1.3 3. 0-404. 45. cr
411. 18.0-418.1.^^445.5 5. 0-445. 32.0-
475.13.0-554.25.0-581.30.0-505. 54.0"
er 5 5 5.48.0° 553.5 t.er 58 0,3 8. 0-5 8 1.57.
. er584. 58

BraJUcaDiofcoridi 275.34

hrdflic£fdtiu£ conflderdtio 277. i "

brafiic£ uires ex Galeno 277-35

brajlicam qu£ oderunt 15-34

brdfiicd fylueflris. Diofcoridi 275.54

hrdj?ic£fylueflris conflderatio ; 277. j »

brajUcamarinaDiofcoridi ^. 275.58

hraflic£ marinx conflderatio 277-58

BritannicaDiofcoridi 482.4*

britannic£ conflderatio >■ 482.4«

hritannic£ hifloria ex Plhtio 482.49

hritannic£uiresexGalcno 483.47

Bromi« Diofcoridi 5 84. 5 7

firomt confideratio 585.1
Brunfllsij Upfin ; 317.50,^^557.4.^^575-3*

Br>on Diofcoridi 45. 7

Br^^onw Diofcoridi 620.10

bryoni£ confidcratio 520.42

fcr^oniie noxa,et curatio 748.55

BubuUflercorisuires <■ 240.41

Buccina Diofcoridi ,*, 1 77. 5 5

huccini conjtderatio 178.2.9

Bugloffum Diofcoridi 577-37

huglofli conflderatio 5 77. 4*

huglojlidefcriptio ex Auicenitii 577-5.»

huglojhuiresexGdleno 578.5

B«/6i« efculentm Diofcoridi jzs.8

bulbus uomitorius Diofcoridi 3 2 5. 2 3

bulborumconflderdtio ,*, ■ 325.25

bulborum uires exGdleno yzs.^S

B «ni«m Diofcoridi 5 7 5 • 5 o

bunij conflderdtio 575. t

hunijuiresexGaleno 575.11

BuphthalmumDiofcoridi 457.4*

et 3 hiiphthalmi

Ind

ex

buphihdtmiconfideratia

■ 4^7- S »

canis rabiofi morfm curatio

7i*.J7

buphthdmi uires ex Gdleno

4(>8. iS

canii rabiofi morfm remediafuf^eHct

757-»o

Buprcftcs Diofcoridi

2ZO. iz

canis rabiofi morfm auxilium religiofum

757-»«

buprcjlium confidcratio

2 20. JS

caninumftercm, cr eim uires

24'-4

buprcftiifumpt£ not£, er duxilid Biofcor.

7*7« J7

Cannabii Diofcoridi defcripta

474- J

bupreftium uenenum ciiw^; curatio

7i7-4J

cannabis confideralio

474. x<f

Burfa paftori^, er cim uires

3i).jo

cannabii uires ex Gakno

474-3 J

Butyrum Biofcoridi

125.4?

Cannclla

34-44

butyrifuligo Diofcoridi

225-S5

Cantharides Diofcoridi

220.3

butyri confidcratio

zjo.ss

cantharidum confideratio

220.35

Buxi arboris confideratio

X28.4;

cantharidum uires ex Gakno

221.3

bttxi ufui

128.50

cantharidum noxa , O" remedia Diofcoridi

7*5-3^

C

cantharidum makfica uis

725. 5i>

cantharidum ueneni curatio

725.21

C A c A L I A Tiiofcorididefcripta

57J-?o

Caphur£ hifioria, crgenera

82.50

Cacali£ confideratio

575-?^

caphureprobatio ^conferuatio

83 .25

cacali£ uircs ex Galeno

575-4*

caphurg temperamentum, cr uires

83. tj

Cachrys Diofcoridi

413.48

Capnos Diofcoridi

555.2»

cachrys quid

414-^^

capni confideratio, uide Iumuri£ cotifider.

Caduicdrduigenui

355-7

Cappari/i Diofcoridi

3*7-57

Cadmia Diofcoridi

553.50

capparum confidcratio

328.13

cadmii confideratio

554.23

capparumfatio

318.27

cadmi£ hifloria ex Gakno

554.27

capparis uires ex Gakno

328.3?

cadmi£ hiftoria ex Vlinio

554.45

Capr£ ungula Diofcoridi

208.15

cadmi£ facultates ex Galeno

554.38

caprinum iecur Diofcoridi

207.8

C£cili£ iiiui not£ , c curatio Diofcoridi

77«- 5

capriniftercorii tiires

240.47

c£cili£ morfusflgna, er remedia.

77»-35

Caput Uiiis

23 1.8

C£rulem, uide Cocruleui

Carciofi

355. 12

Calamus odoratus Diofcoridi

42. j

Cardamomum Diofcoridi

23.13

calami odorati hifloria ex Theophrafto

42.14

cardamomi confideratio

23.22

calami odorati uircs ex Galeno

42.55

cardamomi officinisgcnerd plurd

23.24

caUmut odoratus officinarum f^uriui

42.50

cardamomi Mauritanis genera duo

23.30

Caltmmtha Diofcoridi

381.33

cardamomigenera ex Flinio

24.11

caUminth£ confideratio

381. 5ff

cardamomi uires ex Gakno

24.17

calaminth£ uires cx Galeno

382.32

Cardiac£ confideratio, ZT uires

f$4-4$

Calcifiaga Diofcoridi

n5.io

Carduus Diofcoridi

358.5^

Cattorum ccjui uircs

205. l

carduorum confideratio, crgenera

358.55

Cdlth£ confideratio, er uirei

528.45

carduiuires ex Gakno

3/5.51

Calx uiua Diofcoridi

552.4

carduuspinea

355.25

calcis uiu£ confidcratio

552.13

carduus benedidm, cr eius uires

425.25

calcis uires cx Galeno

552. 20

Carlina

354->7

calcli noxa, cr remedia Diofcoridi

745- »3

Carnes quo modo dititim afferuentur

15-/^

calcis malefica uii , zr curatio

745-3 5

carnes noxi£, er earum remedia

750.18

Canabel Aphris quid

358.40

Carpafifucci noxa, er remedia Diofcoridi

734-4

Cancamum Diofcoridi

45.45

carpaficonfideratio

73 4-7

cancami confideratio

45.52

Carpesij confideratio

31.18

CanceUorum confideratio

X 85.43

carpesij uires ex Gakno

31. l5

Cancri Diofcoridi

184.3

Carpobalfami confideratio

44.3*

cancrorum confideratio

184.27

carpobalfmi loco quidfupponendum

44.50

cancrorum uircs ex Galeno

»84.51

Cartamum

525.38

rincrifiuuiatiks in 'Hetruriajreqitentifiimi

X85.24

Carum Diofcoridi

357- 18

Canii rubui Diofcoridi

I t 5. 45

cari confideratio

357-23

canii rubi confideratio

115. 5 3

cariofficinarum

ibidem

canis rubi uires cx Gakno

117.25

cari uires ex Gakno

357-3»

Canii rabidi iecur Diofcoridi

207. IX

CaryophylUt£ uires

457.25

canvs rabiofifigna Diofcoridi

754« 5

Caryophyllorum confideratio,cr hiftoria

3»f-5*

canis rabiofi uenefica natura, G^fignct

754-2?

caryophyllifloris mentio

3 1 5. 1 X

cancs quibus caufis rabie exagitentur

754-4»

Caryot£ Diofcoridi

141.22

canii morfm ncgkdi difcrimina

755- '?

caryotarum uires cx Gakno

14J.23

canii rabidi morfm indiciafalutifira

755-40

Cafem Diofcoridi

225.35

canii rabiofi morfm curatio Diofcoridi

75«- i

cafei confideratio, cr uires

23 I. 1 1

Cafiia

Ind

Cdj^id Tiiofcoridi )i.so

cdj?i£ odordt£ con/iderdtio 3?« 45
cdfiiam oiordtdm non cffe cdfim coroitdridm ? j • 5 7

cdfidm in cinnamomum muturi 34-54

cdfiidfiftuld Grcecis quid 34-57

cdfii£ odorat£ defcriptio cx Plinio 3 5- 8

cdfi£ odordt£ hiftorid ex Thcopbrdfto 35.18

cafidligned 3 5. * 3

cdfi£ uires ex Gakno 3 7. J o

Cdfti£ folutiu£ conjlderdtio 3 7- J o

cdj?i£ folutiu£ iiires 38.*

Cdffuth^fiue cufcut£ hiftorid , er uircs 61-7.$ z

Cdftdned Biofcoridi »37-33

cdftdnedrum con/iderdtio 1 3 7. 3 5

cdftdnedrumuircs »37.54

cdftdncdrum uires ex Gdl. x 3 8. *

Caftorium Biofcoridi 1 5 7. 4.<s'

cdftorij confidcrdtio 158.21

cdftorij uircs ex Galeno xsS.fi

cdHorei uires ex Vlinio 1 S9. 25

cdftorci uirukntd uis^O" curatio 74 2. 4 5

Cdtdnunce Diofcoridi 5 S 0.42

cdtdndiices confideratio 580.45

Catdputia sos.zz

CatoblcpdX TJ6. 3

Cducdlis Diofcoridi 258.16"

cducdlidis conftdcratio 258.22

cdticdlidis uires ex Galeno 258.30

C<i«ice cerKi uenenum , er «'w curatio 'j^z.jt.

cdulium in plantis dijferenti£, 12.33

cittyrf metdUorum efficiens ej 2.3 3

Cduterij utilitdi ^ 757-57

CedridBiofcoridi 54.4

cedridesDiofcoridi 514. »p

cedrihiftoria S4. t f

cedricr cedrie uires ex Gdleno s s. 47

cedromeU Diofcoridi ifo.t.

cedrm Diofcoridi 54. 4

Ce/tjcww nardum Diofcoridi * 7- » 4

cc/f/ci «arA confiderdtio 27. 40

ce/Hcj niirii uires ex Gdleno 28.2^
Cenchri idm not£ , zr remedid Diofcoridi 774. 1 7

cenchriconfiderdtio 774.24.

Centdurium magnum Diofcoridi i$i.i^

centaurij mdgni confideratio 3 5 » • 3 8

centaurij magni uires ex Gdkno 3 5 ^. *

Centdurium minus Diofcoridi 352.20

centdurij minoris confideratio 3 5 2.5*

centdurij minorii uires ex Gdkno 3 5 2. 5 8

CepaDiofcoridi 307-58

cepdrum confideratio , er hiftoria 308.18

ceparum uires ex Gakno 308.54

Cep£dDiofcoridi 47^- ^ 5

cepiC^e confideratio 475. 2 1

cep^eiC uiresexPaulo 47 6 . 3 t

Cer<t Diofcoridi 246. i o

certe «/rej ex Gakno 345. 2 8

Cerafia Diofcoridi 145.55

(erdforum confideratio 147. i

cerdforum fatiuorum genera 147. »0

cerdformacidorumgeneraplurd. 147. 23

ex

ccrdforum uires ex Gdleno 1 47. 45
Cerdft£ idus not£ , cr e/«j cttr<<^/o Diofcoridi trddita

774- 3 i

ceraft£ morfus exitidlis auxilitt 774. 3 5

Cerettdherbd. 484.43

Ceruinum cornu Diofcoridi 217.27

c ertt/ genitdk Diofcoridi zoS.s

ceruorum hiftoria 317.5»

certt/5 ttjf <t /o/;gii 218.20

certti diildmni herb£ inucntores 218.57

ceruiftlnonhdbent 218.55
certti uenenum dtrocij^imtm in cdudd hdbent 215.3

e/jw remedid 74 2. 3 »

Ceruiftd 251.25

Ceruffd Diofcoridi ssj.j

cerujjee confiderdtio ssj.f f

ceruffe uires ex Gdkno SS7. so

ceruffe noxd , er curdtio Diofcoridi 73 5. 4 8

ceruffe kthdlis natura 735.57

ceruffcueneniremediit 740.5

Ceftron Diofcoridi 481.24

Chdkdnthigenerd, cr hiftorid sjs. 2 o

chdkdnthi uires , cr hiftoria ex Gdktio s-ja. 5 2

Chdkitis Diofcoridi <y 8 z . 4

chdkitis conftderdtio «81.51

chdkitis hiftorid , er tt/re j ex Gct/e«o 682. r ;

Chdm£ Diofcoridi 1 8 o . i <r

chdmdrum conftderatio . 180.35

Chdm£dHe Diofcoriii ff 1 3 . 4 *

Chdm£ciffos Diofcoridi f-js. 18

chdm£cifi conftderatio i^s.z^

cham£cifi uires ex Gakno $7^-37

Cham£ddphne Diofcoridi 585.60

cham£ddphnes confideratio ^50.35

cham£daphnes uires ex Gakno 550.40

Chdm£drys Diofcoridi 431.50

chdm£dryos conftderdtio 432.«
chdm£dryos hiftorid , er a/rej ex Theophr. 432.12

chdm£dryos uires ex Gdkno 43 2. 2 5

Chdm^ko dlbus Diofcoridi 353.50

chdm£ko niger Diofcoridi 3 54-4

chdm^konis utriusque confiderdtio 3 54. 1 7
cham£konis utriusque hiftoria,0' uiresex Theophra=

fl:o 355.18
cham£konis nigri nenenum , Cr remedia 73 5. 3 5

Cham^kontis hiftorid, 3 2 5 . «r 1

chamekontis uires 3 2 ff. 5

Cham£kuce Diofcoridi 5 7 6. 4,3

chdm£kuces confiderdtio S7<^-4S

chdm^kucesuireSexGdkno 576.5 5

Chdmxmelon ^ss. 3 o

chdm£meli confiderdtio ibidem

chdm^meli uires ex Gakno 466. 3 8

Chdm£pitys Diofcoridi ^i^.so

chdmxpityos confiderdtio 480.34

cham£pityos uires ex Gdleno 480.40

Chdmxsyce Diofcoridi <j i o. 17

cham£syces confideratio sio.zs

cham£syces uires ex Gdkno 510.25

ChdmeUd Diofcoridi reprxfentdtd, 611,4$

chdmel££ confideratio 612.38

cj!(<»?e/(e<e

Ind

ehdmeliee uirei cx G.ileno

fhmcUie npxii , cr curatio

Cha.r:LciM tithymdlus Diofcoridi

Chelidonii her'o4. ab hirimdine inuentii

chclidomum mms Diofcoridi

chelidonij nuiioris ccnfidcrtttio

chclidonlj m.tioris tiires

Chclidonium minus Dinfcoridi

chclidonij minoris confideratio

chelidonij mincris idres

Cherfydri luturx , morfui, O" curatio

Chenic oleum

Chiu tcrra Diofcoridi

Chin£ rudicis confidentio , C/ uirei

Chondrilla Diofcoridi

chondrilU utriusq; confideratio

chondriUie idres ex Galeno

Chryfitithemon Diofcoridi

chryfwthemi confideratio

chrifunthcmi leliio rcjlituta

Chryfobaknus

Chryfocolk Diofcoridi

chrifocoUx failitid

chryfocolU confideratio , V hijiorid

chryfocolU uires ex Galeiio

Chryfocome Diofcoridi

chryfocomes confideratio

chryfocomes uircs ex Gdeno _

Chryfogonon Diofcoridi

chryfogoni conjiderdtio

Chymijlarum de chelidonio UMitdS

Cicad.e Diofcoridi

cicadarum conflderatio

cicadarum uires ex Galeno

Cicerfatiuum Diofcoridi

ciceris conftderatio , er uins CX GalettO

ciceris uires ex Aetio

cicer arietinum Diofcoridi

cicerfylueftreDiofcoridi

Cichorion Diofc.

cichorij uires ex Galeno

CiciDiofcoridi .%

Cicini olei coiiflderatio

cicini olei uires ex Mc/«e

Ciconix ftercus

Cicuti Diofcoridi

cicut.e confideratio

cicutte uires ex Galeno

cicut£ pot£ noxa , Gr curatio Diofcor.

cicut£ ueneftca uis

cicut£fumpt£remedi<t

Cimiccs Diofcoridi

cimicum confideratio

cimices fylueftrcs

Cimolia tcrra Diofcoridi

Cinis farmentitiusDiofcoridi

cineris omnis uires ex Galeno

Cinnabar^ Diofcoridi

cinnabaris confideratio

Cinnamomum Diofcoridi

cinn.momi confideratio

tfI2. |P
748.57

21^.18

^ }6.6o
337-»7
3?7-3?

33S.20
774-?

ii-27

7°7-57
125.4
251.4,

251. 15
2i3l. 20

5ii-3J

521.42
522.5

502. 1 5
6<SS. 18

242. 5

6SS. 28

6(58.48

SlS.60

520.4

520.8
520.15
520.20

5?7' J
2 12. j

21 2.2 2
212.41
25i5. 58
ZSO. (O
250. 3 p

as^o. 51
261.7

3,87. 20
250. 8

603. 51

55.27

55«3*

241.25
542.13

542.32

54*- 4J
732.1P

732.28

73 2-47
205. 11
Z05. 28
205.35
708.5

«^5 2. 54
6S}. l

671. 4<>

671.57
33.18

3 5« 30

ex

cinnamomi hiftoria cx Galeno J 5. 3 7

ciimamomipenuriaunde ■ ' )6.p

cinnamomioptimi not£ 3 5« 5 <»

cinnamomi uulg.iris aqitaftiUatitiu 3 7-35

cinnamomi diffcrenti£ cx Theophrafio 3 6. 4.9

cinnamomi uircs cx Galeno 37-27

Cionia Diofcoridi 177.5$

Circ£a Diofcoridi 451.11

circ££ confideratio 451.1$

circ££ uircs exGaleno 4 5 1 . 2 £
Circunforaneusfloris ueneitati olfadu interemptus.

714. 20 '
Circunforaneorum ueneita innoxie fumere profitentia

umfraudes 7 2 1 . 43 . 0" deindc

Circunfvraneorum diui Pauliftirpem metientitmfiaus

76i. sj.ordeinde

CirflumDiofcoridi 572.2»

cirsij conflderatio 572.30.

Ciftus Diofcoridi x 1 5.4 S

cifticonfideratio 115.60

cifti uires ex Galeno . 120.57

Cilria mala Diofcoridi .♦, 150.1

citriorummirafacultoi » rj.is

citriorum uires 153.30

citrij mali uires ex Galeno • ; 1 5 3 . 4 j

Clematis Diofcoridi 48 5. 5 j

clematiialtera Diofcoridi 487.3^

ckmatidum conflderatio 487.35

clematidumuiresexGaleno ,; 488.5

Clinopodium Diofcoridi 4 j o. 3 7

clinopodij conflderatio 430.4^

clinopodij uires ex Galetio 43 o. 4^

Clyme non Diofcoridi 49}. i f

clymeni co nfideratio 453.21
Cneori confideratio , cr defcriptio ex Theophrafto

34-27

CnicusDiofcoridi
cniciconflderatio
cnici uires ex Galeno
cnicifylueftris hiiloria ex Theophrafto
Coagulum Diofcoridi
coaguli confideratio
coagulifacultates ex Galeno
Coccum Gnidium Diofcoridi
coccwm infeilorium Diofcoridi
cocci infeilorij conflderatio
cocci inftiiorij uires ex Galeno
Cochle£ Diofcoridi
cochlearum confideratio
cochlearum uires ex Galeno
cochle£pomati£qu£ .♦,

cochle£ marin£
cochle^fine tefta
cochlearum lapis , er eim uires
Ccerulcus Lipis Diofcoridi
cceruki lapidis conflderatio
cceruki uires ex Galetto
Colchicon Diofcoridi
cokhici cr ephemcriconfideratio
cokhici O" cphcmeri tdres ex Gakno
Colocafia Diofcoridi

625. »5
625. jff'

625.48
428.30

233.50

233. 5S

611.53.^^612.4

515. 28

515-38

516.^

182.52.

183. S

183. 2J
.♦. »83 17

183. 48
183.45
1 Sj. ^i
6-JC. 15
670. 2J^
671. »

547- 3
547. *J?
543. 28
251.55

colocafits

tolocttjliie conjideydth * 6 1.24

Colocynthii Diofcoridi f i ; . i o

tolocynthidis confiderAtio ei^.zs

colocynthidis Isfiones €1 f.jz

colocynthidis nox.t , cr curatio 74 8. y ^

colocynthidis uircs ex Mcfuc 6i$.j9

colocynthidis uires cx Gitleno <j 1 5 .4 8

Colophonitc rcfin£ confiderutio S$.8

Columctl£ Upfui » 7 « . y 2

Colutc£ colyte£ confiderdtio 41 0.54

Colymbddes oliu£ Diofcoridi x^z.si
Communis curutio tn omncs idui uirulcntos Diofcoridi

7J5.5t
Confiligo hcrbit is^.fo

ConfoUddregxlii jss. f

Conyzd Diofcoridi 452-3?

conyZ£ co nfiderdtio 452.55

conyZ£ wyes ex Gxleno ,*. 453-7

CorMum Dwfcoridi e^i» 5 • 3 5

cordUij conflderittio esi-^j

coraUij facultdtes S.9S. 1 1

CordHind , er eius uires 557-31

Cordierrdtd ^9. 17. C^jiy. jf/.O" 510. is
CoridndrumDiofcoridi ' 400.17

coridndrifdcultds ex Gdleno 400.30

Coridndrifeminis ufm 401.5

coridndri uires ex Auicennd 401.15

coridndri epoti noxd , er curdtio Biofcoridi 731.46-
coridndri ueneficd ndtura 731-53

coridndri ueneni remedia 7 j i . ff o

Coria ueter.imentdrid Diofcoridi ios.to

coriorum ueteramentdriormn uires 2 o p. i j

CorisDiofcoridi 478.47

corii conjiderdtio 47 8 . 5 8

Corndrij errdtd , cr eiui opiniones ddmndt£ 1 3 ff. 44.
er 138.40 .eri 51 .22.^^151.^8.^^355.
j;i.er545.5<?.er554.37
Cornu cerui Diofcoridi
cornucerui uircs
Cornm Diofcoridi
corni confiderutio
cornorum ufus in cibis
cornorum uircs ex Gdleno

Coronopus Diofcoridi

coronopi conflderdtio

coronopifylueB:ris uires

coronopi hortenfls uires ex Gdleno

Corpora iHdfulmine non putrefcunt

Corrdgo Apulcio quid

Corrudd Diofccridi

Cortices quindoflccdndi , O' reponendi

Coryddlisherbd

Cos ^dxid Diofcoridi

Cofvm Diofcoridi

cofti conflderdtio .'.

cofhtm qu£fupplednt
- cofti uires ex Gdhno

Cot Aphris qind

Cotoned mdld Diofcoridi

cotoneorum mdlorwn conflderdtio

cotoneorummdlormgenera

Index

Cotylcdon Diofcoridi ii^'4J

cotylcdonis utriusq; conflderdtio

Crat£ogonum Diofcoridi

crdtxogoni confldcrdtio

Cref^inifvrmd , crnires

Crimnon Diofcoridi

crimni conflderdtio

Crithmum ,fcu criihdmon Diofcoridi

crithmi conflderdtio

crithmi uires cx Galeno

Crocodili dnimdlis hiftorid

crocodili dnimdlisgenerd , cr uires

Crocodilion Diofcoridi

crocodiUj conflderdtio

crocodilij uires ex Galeno

Crocomdgmd Diofcoridi

CrocumDiofcoridi

croci confiderdtio

crocum optimum mittit Viemid Au^riie

croci uires ex Galeno

crocum Sdrdcenicum

Croton Diofcoridi

Crucidt£ conflderdtio

crucidt£ uires

CryftdUihiftoria

cryftdlli uires «♦,

Cubebarum conflderdtio

cubebdrum uires

CucumisfdtiuusDiofcoridi -

cucumeris conflderdtio

cucumeris uires ex Gakno

Cucumis fylueftris Diofcoridi

cucumerisfylueftris conflderatio

<ucumerisfylueftris uires ex Gdteno

Cucurbitd Diofcoridi

cucurbit£ conflderdtio

cucurbitdrumudridgenera
217. 27 cucurbit£fdcultdtesexGdleno

zis.S cucurbitdfylueflrii

T 5 7. 4 8 Cultd qu£ pldnt£ dment

157.55 Cuminumfdtiuum Diofcoridi

1 5 8. I 2 cuminifdtiuiconflderdtio

158,17 cuminumfylueftre Diofcoridi

285.12 cuminumfylueftre dlterum Diofcoridi
>t .8 5 . 1 7 cuminifylueftris exdmindtio
zSs.ip cumini uires ex Gdleno
zSs. z$ CunildDiofcoridi

t$.$s Cuprefus Diofcoridi

578.7 cuprefli hiftorid , er conflderdtio
2 75. ff z cuprejfus liquiddm refindmfundit

7.47 cupreffuspufiUd

555.14 cuprefi uires ex Gdleno
'joG./^s Curpduci, curmultildpidesfidnt
3 5. 5 7 Curdtio uirulentorum iHuumfecundum
40. 8 mitdm

40.30 Curmi Diofcoridi
40. 44 curmitis conflderdtio
305.3J Cydnimentio

1^9.1 Cycldminus Diofcoridi

151.3 cycldminus dlterd Diofcoridi

X 5 1 . 4 cycUmini utriufque c onflderdtio

ZTfiz.fz

455-33
455.38
»15.23
25i. ii>

2 5 2. 2 2
284.43
284.51
285.5
225.35
225.45
355.33

355-44

355.5«?

51.58

51.25

52.3

5 2-7

52. 10
«25. jff
tf 03.51

347.»

347-3
704.23
704.41

^i.so
32. t
252.54
353. 3dr
254.34
555.18

555.8
555.4?
251.30
251.4»

251.5

252. 8
fi-^o.^z

5.47

358.42

3SS- l

358.51
3.98.57

355. t
355.24
373. »5

50. xS

50.38

so.fa

st. i

5)1.8

^33. 7

^uenddm ere*
753.38
251.20
251.24
25. 2
320. 12
320.47
320.54
cjicUmini

Ind

cycUmini iiires txMcfue
cyclunmi iiircs ex Galeno
cycUmim noxx , cr curutia
Cynocrumbe Tiiofcoridi
cynocrambcs confideratio
Cynoglojjon Diofcoridi
cynoglofi confideratio
Cynoforchis Diofcoridi
Cypiirifiii tithymalm Diofcoridi
Cyperui Diofcoridi
cy^criconfideratiOiZ^rgenerd
cypirus arbor
cyperi uires ex G.xlcno
Cy^hi compofitio Diofcoridi
cyphi caput in Biofcoride adfcititim
Qytinus Diofcoridi
cytiniconfidcratio
Cytifui Diofcoridi
cytifi confideratio
cytifu^frutcx cft , non herbi,
cytifi hiftoria cx ColumeUx
cytifi hijljyi.i ex Plinio
cyt'ft t.Lrcs ex Gakno

D

'J)Amascena prunii Dio/c.

Damafonium Diofcoridi

Haphnoides Diofcoridi

daphnoidis conjideratio

daphnoidis tiires cx Galeno

Daucum Diofcoridi

dauci confideratio

daucum afyluefiripaflinaca differre

dauciuiresexGakno

Delphinium Diofcoridi

delphinij confidcratio

Dcndroides tithymalus Diofcoridi

Deuteria Diofcoridi ..

DiapenjU

Didamnum Diofcoridi

didamnumCretenfe

didamni confideratio

didamnum caulem,florem, O^jruHtmjirre 3 77. 2 o

didamni uires ex Galeno 3 77. 4^

di{iamni albi confideratio ss. 44. cr 3 77. 40

didamnidlbiuires ss-S}

Difpcile unumuniueneno propriuminuenire fignum

Diofcoridi 712.4

Diofcorides in fimpliciu mcdicdmentorum materia pri

32t. I

32t. 8

748. 3 2

SlJ. 2
627. 12
578.20
578.25

4yff.22

£0(1.40

22. i>

22.31

22. 52

23.4

51.8

51. 18

144.42

144.42

558.4
S68. 18
5S8.37

5 SS' z t-

tiS).S

476.42

585.51

5s>o.j$

550. 4p

408. ji

4053. t

405. 5

405. 3 1

405. 4ff

405.54

60S. 43

£42. 27

37^.3^
37S'S7

377« »

mas tcnet

5-33

Diofcorides i Galeno maxime commendatui 5.24
Diofcorides a calumnia definditur 8.14

Diofcoridi uariafimplicium nomina adulterind 8.34
Diofcoridis leilio in agaUocho reflituta 48.28

Diofcoridis lcdio in kntifcino oleo dcprauata sS.zj
Diofcoridis ledio in thure tribus in locis cajligata 75.4

er deinde
Diofcoridii leHio in pice reflitutd 87. 2 3

Diofcoridii le^lio quibufdam codicibusin mef^ilo depra

uata 156^.3

Hiofcoridis locus in thkpfl reftitutus 3 1 3 • 1 3

ex

DiofcoriiisleHioinmolyYeftitutd " jst.jai

Diofcoridis leilio in orcofehno rcflitutd 404.3 »

Diofcoridis loctis in afclcpiade reftitutus 428.5 .•

Diofcoridis codex in leucade diminutus 432.45

Diofcoridis locusinkucoioful^ciius 455. s

Diofcoridis locus in aconitofu^cHus 538.3»
Diofcoridislocusinfquamaftomomatis deprauatus

6i9.Sl

Diofcoridislocusinakyoniofuj^edus ssj. 5t'

Diofcoridis locusin Braficafuf^edus 278. i. •
Diofcoridiskdio caftigatain Uile intus codguUto

74J-?3

Diphryges Diofcoy idi 682. ft.

diphrygis conflderatio 6S3. f.

diphrygis hiftoria , er uires ex Gdleno 683.10

Dipfacum Diofcoridi 3 5 6'. 2-

dipfaci confidcratio j$6.i 9-

dipfaci uermiculus 355.25

dipfaciuirescxGakno 355.54

Dipfadis morfws not£ , Cf remedid Diofc. 772.24,
dipfadis hiftoria , morfusflgna , cr curatio 773.12.

Domeftica nobis noxia Diofcoridi 7 5 o- 7

domefticarum rerum noxa 750.14

domefticarnm rerum noX£ remedia 750.25;

DorcUaquid ST^-AT

Doronici conflderatio 3 o 3 . 1 .9

Dorycnion Diofcoridi 5 3 4. 2 i>,

dorycnij conflderatio 5 3 4. 3 £

dorycnij uires ex Gakno 534.4*

dorycnijfumpti noxa , er remedid Hiofc. 730.4

dorycnij ueneni conflderdtio 730.1*.

Draba Diofcoridi 313.5*

drdb£ confideratio 3 » 3 • J :»

Draco marinus Diofcoridi 1 8 8. 4S

dracoms marini confideratio 185.17
draconis marini iilus not£ , O' nmeditt Diofcoriii

757. 22

Dracunculus maior Diofcoridi . 3 2 1 . 4.9

dracunculus minor Diofcoridi 322.7

drdcunculorum conflderatio 3 2 2. 3 «

drdcunculi f^ecies plures 322.54

dracunculi uires ex Gdleno ^zz.^s

drdcunculus hortenfls 323-4

dracunculifeminis noxa , er duxilid ^^i.zi

Dryini iHus not£ , ©" remedia Diofc. ^'ji. sa

dryini hiftoria ,creius iSlus flgnd 77^'S%

dryini morfus curatio 77 2- » j

Dryopterii Diofcoridi jS 24. 5 7

dryopteridis conflderatio e 2 5- t

dryopteridis uircs ex Gakno <J 2 5. p

DukisradixDiofcoridi 350.^8

dukis radicis confidcratio .% 350.34

dukis rddicis uires ex Gal. .3 .5 0.5.0

E B E N V s Diofcoridi

Bbeni conflderatio

cbenigenera duo

ebeni uires ex Gakno

Ebulum Diofcoridi

cbuli , zrfambudgenerd > cr uires

t22. Zi
122.29

122.45
513.4*

^i}-$S

ebuli

thnliuiyesexGiitcRO «14. it

Ebur Diofcoridi s 1 5 . 3 z

ehorii coufidcrMio 11$. }i

eborisuircs ztis.fi

Bchinus nurinus Biofcoridi 1 74. z s

echini murini confidcrutio , v hifloriii 1 74. 44

echinomctnt 174.5*

echinorum uircs cx Gulcno »75.11

Echinus tcrrcfxris Biofcoridi 175. 40

echini tcrrcflris confidcr,uio 175.45

'echini tcrrc^risficultAi 175.5*

Echion Biofcoridi 502.?

echijconfidcrutio .♦. 502.15-

cct// uircs cx PmIo 502.45

EUphobofcon Diofcoridi 407. 18

ehphobofci conjideratio 407. 3 o

eJ.iphobofci uires cx Gilcno 40 7. 5 o

'EUtcrion Biofcoridi ssi.ji

eluterij uircs cx Mcfue gss.zs

eUterij nox^ , cr remcdii Biofcoridi 747. 5 7

c/jferi/ /iox.t cr curatio 748 . 3 a

E /dtiHC Diofcoridi 508.53

eUtines confidcratio 5 o 8. 5 S
Elcilirijin cum cunthitridum defcriptio 7 27. 1 8

'EUdrum Diofcoridi 100.42.

El£cmcliDiofcoridi 54. ffo

elsomelitis conjidcratio gg.s

Elelil]>h4cosDiofcoridi 378.JJ

EleofelinumDiofcoridi 403.45

elcofclini conjidcrjtio 404.26"

Elephantorum hijlorid z r 5 . 5 a

ElichryfonDiofcoridi ,*, 520.27

elichryji conjidercttio 520.41

elichryjl uircs exGdena 520.55

EUeborine Diofcoridi ssg. 3 3

eUeborines confideratio SSf.s

EUeborumalbumDiofcorMi 550.58

cHefcorMOT «igr«m Diofcoridi * 5 ij 1 . 5 1

eUebori utriufque confiderdtio 552.14

eUcbori utriufquc uircs cx Mefuc 5*4. i o

eUebori utrwfque uircs ex Gaicna 5 34. 2 8
eUebori albi noxtt , O" remediu Diofcoridi 747. 5 7

eRcbori dbinoxii ,^ curdtio 748.3 »

eUcborimgri noxx , cr cura 748. 45

EmpcfroK Diofcoridi sig. 10

empetri confiderdtio <r 1 5. « 4

empetri wVej ex Gd/ena sis. zo

Encelij opinio uina. 14 2. 24.

EphemeronDiofcoridi 547.14

ephemeri , cr colchici conjiderdtio 5 47. 1 5

ephemeri , O" colchici uires ex Galeno 548.28
ephemeri colchici noxa , er remedium Diofcoridi

725.15

ephemcn colchici uenenum , ef curutio 725. 27

Epimedton Diofcoridi 45 8. i o

epimedij conjiderdtio 498. i<>

epimedij uires cx Galeno 45 8 . 3 o

Epipidis Diofcoridi S^S-J

epipididis confideritio ^''i-i^

Epithymum Diofcoridi 61$. s 7

epithymiconfidertttio fis.x

Index

epithymi dil^utatio «is.iz

cpithymum ubi plurimum & 1 7. i o

cpithymi uires ex M.cfue , CT Gikno c 1 7.44

Equifetum mdus Diofcoridi 5 1 4. 5 1

equifctum minus Diofcoridi 5 1 4. 5 7

equifcti utriufquc conjideratio 51^.1

equifcti utrinfque uires ex Galeno 5 i 5. 1 5

Equorum lichcncs Diofcoridi 208.43

EretriatcrraDiofcoridi 707.11

Er/crf Diofcoridi 105.4

cric£ confidcratio ,% 105.7

crjc.€ facultas ex Galeno 105.30

Erigcron Diofcoridi 5 5 c^?

erigcrontis confidcratio 557.1

crigcrontisuircsexGalene SS7'<^

Erinus Diofcoridi 503.20

erini conjideratio 503.28

erinittiresexGdlcno «% 503.47

ErttCit Diofcoridi 258.38

erHc^e conjideratio , er ttiVes a 5 8 . 47

Erucee olerum Diofcoridi 2 1 5. 2 1

erucarum olerum hifiorid 3.13. ^i

erucarum gcneratio zis.^s

eruc£ quomodofugenttir ibident

Eruc£ pinorum Diofcoridi 220.1*

erucarum pinorum conjideratio s 2 o. 40
erucarum pinorum dolores , O" reMcrfw Diofcoridi

727. 25
«rttcrfrjwH pmorwM Ke/jcnttMJ, 0" c«r<<fM 727. 4 j

Eruum Diofcoridi a (j^. 44

erui conjidcratio ^.ss.f

erui uires ex Gale no iss.t^

Eryngium Diofcoridi 3 54. 3 5
eryngium marinum non effe crocodilim 3S4.. 5 7

eryngiummarinum 3^4.54

er>rtgi/ conjideratio ' 3 6-4. 5 8

eryngij uires ex Galeno iSS-S

Eryjimon Diofcoridi 3 1 4. i ox

eryjimiconjideratio .-, 314.24

Erythrodanum Diofcoridi 47 1 . 3 5

erythrodani conjideratio 47 1 . 47

erythrodani uires ex Galeno ^yi. sf

EupitoriumDiofcoridi 505.17

eupitorij conjideratio j«, 505.30

eupatorij uires ex Galeno 510.31

eupatorium Auicenn£ quii 5 05. 4 8

eupaioriumMefuiquH • 510.1.

EuphorbiumDiofcoridi 421.45

euphorbij conjideratio 421. <ro

euphorbiwm quis primm inuenerit 42 2. S

euphorbij uires ex Aetio , et A<!i4n'o 4 * 2. 1 o

euphorbij uires ex Mefue ^i.z.is

euphorbij uires ex Galeno 422.31.

euphorbij potio noxia , et eiui ctir^Ho 748. 5 3

Euphragi£ defcriptio , c^ «irej ' 5 » 2. 5 »

p A B A Diofcoridi
Eabarum confid. et uires ex Gal,
faba Aegyptia
fab£ Aegyptix conjideratio

xso.4,s

261. 8
£^1.45

zSz.f

Ind

Tdcx Tiiofcondi tf 5 1 . 40

fxcis , cr Ururi didi conftd. V uirei 6s>i. f<i-

F jg(« Dwfcoridi '54-54

fagi ccnflicrMo xjG.is

T(irri/i coiifideratio 2 J4. J J

firris , ■27 h.ilic£ diffcrcntia ibidcm

F cl Dicfco ridi » j 8 . 1 1

)rlliiui'-cscxGukno ajS.jj

frlJis kihuli lapis , er eius uires z j 8. 4 j

^fl;'? p.tr,-fi ucnenum , cjHsg; remedid 74 1 . 49

/rC/y ui^cr£ ucneficx uis , cr Mxilia 741.57

^Bfi frfn !i p/rc^ uencnum , er cHrit 741« J
Fcto , ?('««]; cercbri nuleficium , C rcmedii 742. 8

Fcrn r/.'iigo Diofcoridi ssi.z^

firri rubi^inis confideratio sei.j^.

Ycrrifiercus Biofcoridi ssi.ji
firrificrcorisconfideratio ■ ssi.j^.

firrifcobis noxa , c curatio 744- ' S

firrifqudm.e nox.i , O" cura ibidem

firri rccrementi noxa , cr cura ibidem

¥eruLi Diofcoridi 41 j. z j

firuU , in brutorum cibii uarim effedui » ^ • 4°

firul£ confidcratio , 41 y. 27
firuU zrfirulaginishifloria. ex Thcophra. 41 5.3 j

firul.f urcsexGalcno ^ii-ii

firuh uhi maxim£ ' 415.$?

firuU tdila mur£na confijlim moritur 415.5?

Tihcr Diofcoridi z 57. 45-

/jinnj f e/Jc j Diofcoridi 1 5 7. 47

jvJrj confideratio 158.21

fibrosfibi tcftes amputare , Krf/iam 1 <) 8. j 2

/:6ri tcftium adulteratio i ^g. j 5

^6r/ teftium uires ex Galeno 158.5»

FitwO'prw iff<). 2

TiciDiofcoridi .: 155.20

ficorum confidcratio 1 7 o . i j

ficorumfacultatesexGaleno 170. 15

ficusagreftis 171. 2

ficipr£coces ' «7»-4

^fW ci;i/j Diofcoridi 170.1

fidicula Theodoro ' 582.55

Tilicula Diofcoridi 5 2 j . 5 ;

filicuU confideratio .% ff^j.so

Tilipendula , cr e/!*5 /</'rei 451.54

F/7/X M,'io D/o/cor/ii/ d2j.4

filixfoemina Diofcoridi ff 2 j . 1 5

/i/!cK utriufque hiftoria sij.zj

filicis utriufque uires ex Galeno ^ 2 j . 40

F/miini Diofcoridi ^Ss.JS
fimi uires , uide S tercorii uirei

1'lammuU hifloria , er /</'rej 4,87. 5 5

flammuU noxa , cr curatio 73 » • 4
F/orc^ ^/w tcmporc decerpendh <ic rccondendi 7. i ff

floresftcci quandiu durent 7« »4

florum in plantis uarietiK t ? • 3 J

F/o j icr/j Diofcoridi 5 5 7. 5 4

/Jorw if ri« hiftoria «58.5

/?on5 <f r jj /</r cy cx Galeno <r 5 8 . 1 j

F/o j /d/i« Diofcoridi <y 8 8 . 4 8

F/oj punic£ Diofcoridi 1 4 j . 5 3

fiosfylueftrispunic£Diofcoridi 144. ff

ex

Tluminibus qu£ phnt£ adtiafcigaudeant j. 1 8

Fcc«/'c/<///m Diofcoridi 407. 5 7

fceniculum erraticum Diofcoridi 408.13

focniculi ulriufque confideratio 408.25

fceniculi uires ex Gal. 40 s . j 8

Fcr/i/WM gr£cum Diofcoridi 258.5»

/cer// gr<cc/' co/i//ii. CT /</'rc5 ex Galetio ^Ss.^

Toliorum in plantis uarieta 4- 3 «■

filiorum in plantis comparatio , crfimilitudo interfc

II. ij
fi) liorum i n coloribus difcrimen ti. $

Tomes ignis ex tufilagine 444. 4^

Fo/!f (itw in rigui'; qu£ plant£ proueniant 5. j 8

Tofiliumfacultates s^s.io

¥ragari£ , zrfi-agorm confid. er «ir es 5 1 2 . 1 p
TraxinusDiofcoridi ss.3

fraxini fpecies ss. 3 8

fraxini confideratio , er hiftoria 55.10

f-axini uires ex Vlinio 55.40

Truiim quando decerpendi,V quomodo conferuandi

7. 3ff

JFrutices 8.47

fuchsij errores , eiusqi fententi£ reprobat£ 20.34.

er2j.55.cr28. 25.er32.42.er37.7. cr

35. 21. cr 41. 5 2. cr 42. 55. er 44. j^.cr^S.

5.ct45.3.e^ 5o.4i.et«y5. 14.^^73. 25.^^74.

jcr.et Sj.j.et 88.33.et56'. iS.ef 120.43.et

1 27. 24. et 140. 15. et tSo .11 .et isg. is.et

181.45.^^225 .zi.etz/^^.s.et 245 . 34.et

257. 47. et 2^5 .s.et2S7.},etzs8.}).et

254. 3 I. et 317. 5(j.e/^3 20 .4. ef 33 2. 53 .ct

J3 8.i5.et342.5.et345.4j.et3 57.3 5.et368.

44.^(350. 27.^^404. ffo.et4i5.4.et 428. 1*

er 425.17. cr 4j8. 10. €y44<?.27. 6^458.

■ 25.er 455. J3' er 4<ji. 45.er4<>5 .37. er

487. 52 .et488 . 5 2.ct 505. 8 et 510. 24. et

515. 12. et 522. 1 4. ctjjj. 13.^^535. 18. e£

535.33 .et547.5i .et548. 10 . et (S) .^et

555.41 . et552. 1 j.ct5 64. zz.et ;S4.. $1. et

575. 2.et5Si.33.et5o8.4j .ct521.41.et

584. 5 8-et5 85. 54.^^557. 1 5. et 555. 34^et

702,35

lucus marinus Diofcoridi SiS.3

fuci marini confideratio / 5 8. i o

fuci marini uires ex Galeno 558.28

Fuligo e myrrha , refina ,flyrace Diofcoridi 72.3

fuhgo liquid£ picis Diofcoridi 8 5. 2 4

fuIigopidoriaDiofcoridi 705.11

fuligo thuris Diofcoridi 7 » • 5 ?

fuliginum omnium idres 87.8

Tumaria Diofcoridi fSf.zz

fumari£ confideratio .-, fse.t

fumari£ alterum genus 545.5»

fumari£ genera ex Plinio j ss. 4

fumari£ uircs ex Mc/hc 5 ss. z o

fumari£ facultates ex Gakno sss.f f

Fungi Diofcoridi 5 44. 5 s

fungorum confideratio , et genera 545.23

fungorumaliagencra 545.41

fungi luccrnarum 545.53

F/</Jg/ corporisaffcdus 545.11

///«gorjw?*

Ind

fiingorum uire s eX Galcno / 4«. i J

fu!igorumJlr.wguIutiis,cr rcmedi4 Diofc. 740, i S
fimgorum ucncjica natura 740. aff

fungorumpr£jpxratio 740.34

fungorum ucncni rcmedid 74o.4ff

G
(^Agates UpisDiofcoridi 6s9.zt

C.ig.u£ l.ipidis confidcr.xtio 6s>9.iS

gAgut£ l.tj.->idis kijlori.h<y uires ex Gdeno <j 5^.43
C.tl.({iitcs l.tpis Diofcoridi 7oi.jt

g.tl.iilitie Lpidis hijioriu 701.40

Gitl.tng£ conjidcrutio , cr gcnera 21.11

g.ilMg£uircs zi.ts

Cdl.ixi.ts I.tpii Diofcoridi 7 o i . 5 is

Culbutmm Diofcoridi 422.4*

g.ilbMu confid. 412.^8 cius ttires ex Gal. 4 2 j . j
Cilcga c[uid , er eius uircs 390. $9

Gakni nauigationes 2.4;

Galcni lcclio in thurc rcftituta 72.40

Caiem in prunis dcfcnjlo contra Brafauolum « 5 s. is
Galcuide pijlaciorum uiribtis opinioab Auiccnnare=
probata 1 54.. i

Calcn!,cr Diofcoridis in Seripho, er Santonico abfin-
thiofententia luria 369- 18

G.ilemis in coriandro .1 Diofcoride dijfentit 40 o. j i
Caleni locusjufjpci^us de ajfleno 4^4. a

Galenus notatur in argcnto utuo S74. 42

Galenijententia de trifolio afphaltite damnata^.^ i . i s'
Galeni liber dc theriaca ad Pijonemfuj^eilus 44 1 .^if
Galerita Diofcoridi ■ 214. is

galcrit£ confdcratio 214. j ^

Galion Diofcortdi s$6.zz

galij conjU. sss.^t. eius uires ex Gal. . ss^- 37
GahopfisDiofcoridi fff-^J

galiopfeos confidcratio 555,22

Calla Diofcoridi i j 8. 14

gaUarum confid. 1 3 B . j 3 .'v uires ex Gd/. 1 3 4. 1 2
giUa omphacitis 1 j 8 . j S

CaUarumpr^fagium 139.$

CaUi , cxgaUtn^ Dtofcoridi 205. 3}

gaUorum , (ygaUtnaritm confid. cr uires zto.is
GaUitricum quid 378.4«

Gammarorum lapiUi 7 S 5 . 5 2

Carum Diofcoridi 2 04. 5 j

gari confideratio 205.1

Gattartaherba 382.3

Genifi£ confideratio $99.4$

genifl£ hiBoria , er uires 555.50

Gemtale cerui Diofcoridi 208. s

genitalis cerui confideratio 2 o 8. S

Gentes tuts a ferpentibus eorumc^ idibits medentes
■ 7S2. jff

Gentiana Diofcoridi 3 4^«? 7

gentian£ confi. j 45. 5 2 .ei«j uires ex Gal. 3 4<J. 5 <r
Gentianaminor 3 47'J

Ceodes lapis Diofcoridi 705. 5;

geod£ lapidis conjideratio ' 7 o «> . 5 8

Georgi].agricol£ lapfus 228.1

GeranmnDiofcoridi 44S.41

geranij conftderatio 448. 4«

Gefneri lapfus 5 3 8. 40. cr 5 ff i). 7

ex

Cingibcr Diofcoridi jiS. $9

gtngiberis conjidcratio , cr hifloria 3 > ?• 7

gingtberis iiircs cxG.tlcno 317.24

Gingidion Diofcoridi 2 ss. 5 1
gingidij confid. 2 9(S. $7. CT uires ex Galcno 197. 3

GithDiofcoridi 417.42 ,

gith confidcratio 417.54

Cladiolus Diofcoridi 45 8 . 3 S

gladioli confid. 458.5 $.eius uires ex Gal. 455.12

Glandes Diofcoridi i j 4. j 4

glandtfcrarum arborum confideratio i j 5. j 8

glandifr.trum arborum uires ex Galeno 137. 12
Glans unguentaria Diofcoridi s 00. 1 9.eius conjid.

fioo. 25

glandis ungtientaria uires cx NLcfue e o i . 4

glandis unguentari£ iiircs cx Galeno <s o 1 . 1 s

Glaftumfatiuum Diofcoridi 335. i j

giafiumjylucftre Diofcoridi 335.20
glalii utriusqi cofid. 3 3 5. 2 7. er uires ex Gal. j 4 o .4

Glaucium Dtofcoridi 42 4. 1 5

glaucij confid.4 24.2 o. ei«j uires ex Gal. 424. j i

G/dMx Diofcoridi 585.14

glaucii confid. s S s-i 9.CT uires ixGal. 585.40

Gleucintm Diofcoridi ^i.^S

glcucini confideratio 63.31

Glirium lnfioria,cr uires 2 27.4S

Gluten pifcium Diofcoridi 4 14.45

Glutinum Diofcondi 424.35

glutims confidcratio,(:y uirei 424.50

Cnaphalion Diofcoridi 448.54
gnaphalij confid. 448. »7. a' uires exGal. 4S0.37

Cmdiumgranum Dvfcoridi ^ 1 1 . 5 j

Cnidiumoleum 55.50

Gobiiis Diofcoridi 202.55

gobiorum co nfideratio 203.25

gobij facultas ex Galeno 203.32

Gobij fiuuiatiles 203.36

CoJ^ipij confderatio 450.15

GramenDiofcoridi 503. 55

gramen arundinaceum Diofcoridi 5 04. i

gramenParnafiDiofcoridi S04.3

graminisconfid.&-hifioriaex'Plinio 504. 17

graminis uires ex Galeno 5 04. 45

Crandinis impetum qu£ arceant t S . ft

CratioU Jnfiior. er «irei 372.14

Gro/^{ Diofcoridi re^.ff

Guaiaci ligni confideratio i 2 2 . 5 j

guaiaci gcnera tria tzz.^s

guaiacicortices ■ 12^.42
guaiaci planta 1 2 j . j o. eius facultates i 2 j . 5 j

Guaiacium lignum pr^fiantius 1 2 j . 1 1

GKinm j amygdal£ Diofc oridi »52.42

Cummi cerafi Diofcortdi 1 45. 5 5

Cummi elemtfacult.O' confderatio f 3 4-? 5

Cypfum Dtofcoridi 692.31

gypfi confid. 69t.34.CT' uires ex Gal. 552.40

gypfiflrangulatus remedia Diofcoridi 740- 5 o

g^py^ ueneficium^eiusq; curatio 74 » • *

H

H^Aematites /^pw Dicfcoridi 69^4

hiematit£ lapidis confideratio 698. o

^ h.^iuaiucs

h^nutiu Idpidis uires ex GMetio ff 5 8 . * 8

h£',v.ttit£ Lipidis uircs cx Alexundro ^5 8. 41

H^morrboi iaus not£ , ct curatio Diofc. 772.24

h^morrhoi pcrniciofus iSlus , o~ hijlorix 771.41

kxmorrboi morfus not£,^ rcmedix 7 7 J • i

lialicit Diofcoridi 154.17

hulic£ confid. 2 j 4. 2 4. et uircs ex GuL 2 5 4.41J

hdic<£ , cr fxrris differcn tix 2 5 4 . j j

HulicucMimfoUnum Diofcoridi 5 ? ' • 5 8

Hislimus Diofcoridi 1 1 1 . 2 j

fcj/iini cQiifidertitio 1 1 1 . j a

h.tlimus MAuritaiiis molochict 111.41

hdlimi larcs ex Galcno 1 1 2.2

Uindacbocha Arabicis quid 5 SS.4.S

UitruiidoDiofcoridi 105.3

hdrunditium conUdcratio •.• 1 o ff. » s

harundinum gencra plur.i 10^.21

haritndiniSjO' filicis odiunt 1 05.41

harundims uires ex Galeno i o 5.45

TAaJluU regia Diofcoridi 325.20
haftul£ rcgi£ conJideratio,uidc iit Aj^odelo

Medera Diofcortdi 3 J j! • 3 7

hedcr£ confideratiOyZ^ generA 335.55

hederjefacultas 335.24

'Hedychroon Diofcoridi 54. 1 3

hedychroi compo/itio ex Gakno €4.. i s
Iiedyfron,mde Securidic4

Helcyfinu Diofcoridi ess. 3

HeleniumDiofcoridi v 52.21

helcnij confideratio 52-4J

helcnium alterum Diofcoridi 52.38

helcnij Aegyptij confideratia 53.2

helcnijuiresexGaleno Si^^i
Helichryfon , uidefupra in Elichryfo

Ueliofcopius tithymalus Diofcoridi eo5. 3 5

V.cliotropium magnum Diofcoridi 528.3

hcliotropium parimm Diofcoridi 528.18
hcliotropij utriusq; con/td.sz g . 23 .CT «Jrej 5 2 8 . 25
'BeUeborine uidc Elleborinc
lleUeborum,uideEUeborum

Uelxine ciffampelos Diofcoridi 508.18

helxinesconftderatio 508.24

hclxincsuiresexGalcno 508.44

"Helxines altera DiofcQridi 548.45

helxines confid. 545.1. uiresexGdeno 545.7

Heinerocdflw Diofcoridi 453.50

hemerocaUis confideratio 453.35

hnncrocaUis iiires ex Galcno 454*3 8

Honio/iif IJ Diofcoridi 454. 1 7
hemionitidis co;i/?rf .454. 2 j ,er «irci ex Grf/.45 5.15

Hcrtj mirabilis ad excitandam uenerem 45 8. 48
Ucrbarum form£ dcfcriptx parum conferunt adco=

gnofccndafmplicia 3.53

herbx ^'o pi6io lcgcnd£,ficcand£q^fint 5.5 o
herbas coUigcre certis temporibm non eft: ab re 5.3 5

herb£c[U£ 8.51

Jcr6.f </«x m aliis profiliunt planta? 10.5

H crba P.(rK,cr ciM5 hiftoria,<cr iiires S^9.ii

Ucrmodailyli conicilura 547.45
Uc^molai Ltpfus, cr opiniones improbat£ cr 2 5 . 57.

CTj i.^i.cr i5.7.cr55.48.cr 82.22.cr i7?*

Index

i2.cr3 02. iff.cr 314. 47. CJ* JJ5. 5«-C7
428.25.^^445. 23.

licrmolaus a calumnia uindicatur 5 3 5.4^»

HierdciKm magnum Diofcoridi 401.57

hieracium paruum Diofcoridi 401.51

hicracij utriusq^ confid.cr uires ex Vlinio 402.35

Hieropili lapfus 552.31

Hiericuntam non ejfe Amomum 35.13

hiericunt£ uires 3 3 • » -s»

HippocampusDiofcoridi lys.s

hippocampi confidcratio 1 76.45

hippocampi uires ex Galeno »77.25

hippocampi uircs ex Aeliano xtj. 2j>

HippogloffonDiofcoridi 575.41

hippoghfi confid. 1 75.45. eiusuires S7^-if

Hippolapathon Diofcoridi 2 7 1 .i>

hippoldpathiconfideratio 271.2^

hippoldpathifacultates 27 1. 2i>

Hippomiirdf/jron Diofcoridi 408.14

hipponiarathri defcriptiOiZT uirei 408.34

Hippop/iijc; Dio/corid j soj.**-

hippophdis confideratio soj.$9

Hippoph£sion Diofcoridi * o 3 .3 j

hippoph^fticonfideratio 503.35

Hippopofdwii tcy?ej Diofcoridi » 57. 2 ^
hippopotamihiftoria 137.28, eiusuires 157.3 S

HippofelinonDiofcoridi 403. 5i>

hippofelini confideratio 4 o 4.47

hippofelim uires ex Galen& 40 5 .7

Hirci barbula Diofcoridi 3 o 2. j

hirci bdrbul£ confideratio , 3 02-7

HirculusDiofcoridi 27-*?

Hirudinum deuora,tarum remedid Biofco. 747. * 8

hirudinum deuoratarum noxa 747« 3 4

hirudinum deuoratarum curatio 747.40

HirundinesDiofcoridi ii5.4
hirundinum htft. 215.13 .crfrK «iref ejc Grf/. 215.1»
Hiftoria ruftici aferpete hafta trasfixo infecii 113.5?

hifloria rukici fudu morfusfere perempti 7 1 4. 2 4.
hiftoriafraudis circunfiranei uenenuminnoxie fume»

re profitentis yzi.js

hiftoria cafus ex cicutafumpta. 732.3»

H olojlium Diofcoridi ^91. ^f

holoftij confid. 451.42. «w«ir«exGd/. 452. 2i»

HcrdeumDiofcoridi 245.55

fcor^iei eonfideratio 250.15

hordeifdcultas 250.34

Horminum Diofcoridi 455.14

horminiconfideratio 4Ss>.sf

horminum cereale 450.7

Humaiiiftercorisuires 240. » 5

Hyacinthus Diofcoridi 5 24. 4 a
hyacinthi confid. 5 2 4. 5 2. ci«i wV « f X Grf/. 5 2 5. a.

Hjiri hiftorid,morfus,cr cUratio 773-5*

Hjyirome/i Diofcoridi 543 '3 «■

hydromelon Diofcoridi 548.55
HydropiperDiofcoridi 3 t 8. 14.

hidropiperis conjiderdtio 318.25

hydropipcris uires ex Gdleno jts.S

Hyofcyaminum Diofcoridi 5^.38

hyofcydmini oUi uires s^-S9

hyofcyamini

hyofcymini pjfdtidi ut ia

Byofeymus Diojcoridi

hyofcymiconfid. $ ^s.i ^.

hyofcymi noxu, cr auxiliii

Iryofcymi noxiu tds

hyofcymi tttriusq; iioX£ curdtio

Bypccoon Diofcoridi

hypccoi conJidcr.ttio

hypccoi uires cx GAlcna

Bypcricon Dtofcortdi

hypcrici confid. 478. 5 S. eiU5uiu5exGnl.4\.-7s.i}

I20. J I
» I <>. 6 O

»20. ^7
370.55

37i.j(i>
371. (Ji>
»75-57

cius uireicx Gd. 530.7
7?4'5o
7?4'58
735- t«
528.54
528.57
525. a
477- 3 S

Wypoci^is Diofcoridi

hypociflidis conjidcrutio

hypocifiidis uires cx Gdciio

Byjfopum Diofcoridi

hyffopiconfid. 371.1S eitiSUtresexGd.

hyjfopi uircs cx Mefue

Yiyjiricis mcntio

574.50
130.23

«5-4*
704.5«

704-57

705.2

705.«

«72.1J

172.3*

172.34

»77-Jt

424.44

J A c E A herhd

Jdcobi Syltnj in acdcia opinio improhatu

Ijfmintvn Diofcoridi

iafmiiii tmgucnti confidcntio-

laj\>is Diofcoridi

ujpidumgenerd plura , er uires

Jafpidumnatitra

la^idis uircs cx Gal.

JbcrisDiofc. 17 1.4. eiusconjid.

iberis , (y icpidium idcm

iberis a Damocrate carmiasdefcriptit

iberis altera

lbifcus,itideAlth£d

JchthyocolU Diofcoridi

Jiiuitm ttirulentorttm commutiis ctiratio I}iofcoridi

Jdiea radix Diofcoridi

idce£ radicis conflderatio

id££ radicis uircs ex GalettO

Jecur apri Diofcoridi

iecttr ajininum Diofcoridi

iecttr-canis rabidi Diofcoridi

iecur caprinum Diofcoridi

iecur mergi Diofcoridi

iecinorum diuerforum conjlderati»

Jefemin unde diHum

iefemini uiresexS erapione

Jkx Diofcoridi

ilicis confiderdtio •.■;.no;-i;j'0 ::i«kg!.o j ■ ;i'*3 s.z s

Jmperatori£ confiderdtioJhifi6rbti^& Hires 40 cr. 5 o

JmpiaherbaVLinij 45°- 3

Jmpojlores quandocjue etim peritos decipiunt 4. 1 1

Index

irionis confiderdtio

Jris Diofcoridi dcfcripfa

iridis confid.crgcncrd 1 7. 54. eiusuires

iris cognomine ajh-dgalitis

iridis mentio aGatcno

Jfopyron Diofcoridi

ifopyri confideratio

Jua mufcatd

Jtidaicus lapis Diofcoridi

iudaici lapidis uires ex Gdleno

Juglandes nuces

iuglandittm confidcratio

iuglandium uires ex Galeno

Juglandes condit£

Junctis Diofcoridi

itinci confideratio , er tdres 518.8

Juncus odoratus Diofcoridi

iunciodoraticonfideratio

iunci odorati uires ex Gdleno

Juniperus Diofcoridi

iuniperi confideratio

iuniperi cdput in Diofcoride deprdUdtunt

iuniperi domejiice

iuniperi gummi si-iy

iuniperi uires ex Galeno

Jus gaUi ueteris Diofcoridi

Jus pifcium Diofcoridi

Jxia Diofcoridi . . ; . u: :

ixiam nigri chdm^leonisrd^cibusinndfci

ixid ucnenum mortiferunt 1:^. ■■■'■■. ;-j; , '

ixiic uenenum,^ remedid Diofcoridi

ixi£ uenefica naturd 735.14 eiuscurd.

5i3-3i>

a 07.10

ao7-7
a 07.11.

207.8
»07.14
207.33

6S.2r

6S.8

»?4-54

Jndica harundo

»07.27

Jitdtcum Diofccridi ' '

^71.12.

indiciconfideratio

571.18

Jntybus Diofcoridi '•■■■

287.28

intybi confidcratio OK^\fcD v.

288.40

intybi tdres ex Galeno i -■

250.8

Joanr.isdeVigolapfis "'"'^

6S.l8

Jouisgldiiies Diofcoridi

X37-J4

Jrini unguenti confidcraiio

53.17

Jrio Diofcoridi

314. 10

K

KAli Mauritdnorummentia
Karabe Mduritutiorum
Keiri quid
KipKis quid
Kcruuquid

j 14.24

»7-14
18.51

18.57

I5.S

574-4

5 74- -9

442.38

703-4

703.5

164. 23

154.43

154.52

155.8

5 »7-54

er dein.

40.57

41.5

41.52

5t. 22
51.35

ibidem

st.iz

eiusufussi. S

Si. 20
205.37
204.55
353.50
3 5 4-5 *

735-4

IJS.iO

i74-53

»02. 15

455- J

100.48
504,5

L A B R V M Veneris Diofcoridi 3is.%

T^abriVeneris confideratio 355.18

Idbri Veneris uires ex Gdleno 3iS. iS

Labrufcd Diofcoridi c ? 7. 8

l^acDiofcoridi zzS.fS

Idilis conjideratio 230.21
Iddisprobdtio 230.32 eiusfdcutt. 230.40

ladisbibendiratio 230.45

Idilisfacultdtes ex Galeno z 3 2.3,

ladis codgulati uires i 30.it

IdchumanumDiofcoridi zzs.zf

IdcfchiJlonDiofcoridi zis.ty

Iddisferum Diofcoridi 225.10
l^ddisintus codguldtinoxd,0' dUxilidTyiofc. 742.5 8

laiiis coagulati conjideratio : --:rv'<-743.4

laitis in uentrictilo coaguUti noxd 243.14

lailis in iientriculo coaguUti curatio 74 3 • 3 o

Laccd^zx de ed Arabum of inio uaritt 5 o. t

Idcca infeCxorum ejl Araium Idccd, 50.*

Ucc(gfdiiiti£gener4 i°-34-

jS 2 Lacertd

Ind

ex

LdCertdT>iofcoridi

*z3.4i

lacertarum confidcrntio

224. zx

hcertArum Chakidicjrum cotifidcrado

2 24. 2tf

Lacyymx , rcfinx , crgummi

8.5

Lactucu Diofroridi

25>J.40

laflucu fylucftrii Diofcoridi

*i>;.4P

laducfconfidcratio

zs>S- S^

haucc fylucjlris confiderdtia

2Sff. I

lafl!ic£uiresexGaleno

ZSS. l I

hadan-.m Diofcoridi

X2 I. IP

ladani cvnfidcratio

12. .44

ladaniuires ex Galeno

»21. 5J

'Lagopus Dtofcoridi

457- «7

lagopi confideratio

497' iO

hgopi uires ex Galeno »%

4S7-47

hagrimo uulgo <^uid

80. J8

l,amiumhcrh4

SS;.6o

Lampfana Diofcoridi

271.45»

hmpfan£ confideratio

2.TI.S)

hmpfans uires ex Galeno

272. 1

Lana Dwfcoridi

232.5»

Lanaria herba Diofcoridi

JI5.4»

hnari£herb£ confideratio

3*9-49

hnari£ herb£ uires ex Galeno

320. 1

Lapathum Diofcoridi

Z69. SS

hpathiconfideratio

Z^l. 12

hpathi uires ex Galeno

271. 2(f

Lapidcs cur pauci , cur multijiant

ffJ3-7

hpidum colores unde uarij

6^).io

hpidum diuerfa difcrimina

534.18

Lapis plumbarim

£52.30

hpidis plumbarijconfideratb

f S2.4S

Lapi^ bezahar Arabum

^78.3»

hpidis bezahar hiftoria , CT uires

ibidcnt

hpis infiUe bubulo repertus, c eius uires

2J8.4J

hpisin oculo ceruorum natus

^78.50

Larix arbor , er eim hijiori^

75.38

hrix agaricum profert

r 80.4

hrigna refina

80. 28

Lafer Diofcoridi

418.55

hfens confideratio ,•,

4l9.2f

hferis uires ex Galeno

420. 45

Laferpitium Diofcoridi

41 8. 50

hferpitij confideratio

415.23

hferpitij hiftoria ex Theophrafto

420. 1 1

hferpttij uires ex Galeno

420.41?

Ltijfulata

380.35

Lathyris Diofcoridi

609. 3

hthyris confideratio

609. 22

hthyrisuircsexAHuario

609. 27

hthyrii uires ex Galeno «*.

609. 3 »

hthyris noxa , CT curatio

748. 5<J

Lauanda uulgo qu£

2S-. 54

Lauer Diofcoridi

281.58

hueris conflderatio

282. t

hueris uires ex Galeno

282. 23

Laurus Diofcoridi

sy. z

huri bacc£ Diofcoridi

s>7.to

hurihiftoria

9-J.ZO

lattrini olei confideratio

S-8. 1

hurinioteiuires 5 8. 4

hurui lapidea 97. 5 8

huri uires cx Galeno sS.z

hurus exfe igncm producit 97- 5 j

hurus A lcxandrina Diofcoridi 5 8 8 . 47

huri Alexandrins confidcratio S^^' ii

huri Alexandrin£ uires ex Galeno 585.4?

Ledon Diofcoridi 121.18

LcmniaterraDiofcoridi 67S.Z1

lemni£ terr£ confideratio 676. z8

lemni£ terr£ hiftoria ibidem

lemni£ terr£ uires 677. 1 8

lemnia terra qtiid cenfcatur 577.45
lemni£ terr£ adulterand^Jraus deteHx 677. s 9

Lens Diofcoridi 2^2.37

lentium uires exGakno z6}. f

Lens paluftris Diofcoridi SS°'S

lentis paluftris confideratio SS°-^

lentis paluftris uires cx Galeno ss°'^^

Lentifcini olei parandiratio 58. 14

Lentifcus Diofcoridi 81.52

lenttfcina refiiia Diofcoridi 8 2. 5

lentifci confideratio 82. ij

lentifci uires ex Galeno 82.3»
Leoniceni errata , ac eimopiniones dilut* 2 S 5 . 4.6,
cr 348. 2 5. cr 3 s 8. 1 5 . 0-43 8 . j o . er 454.

24-C773.J5

Leontopetalon Diofcoridi 430.51

leontopetali confideratio 430.58

leontopetali uires ex Galeno 431.«

Leontopodion Diofcoridi 575.2?

lcontopodij confideratio 575.25

Lepidium Diojcoridi .*. 3 3 5. 3 8

lepidij confidcratio 339-41

lcpidmm Plinij 339.4S

LeptocaryaDiofcoridi i66.ss

Lepus marinus Diofcoridi 153.52

leporis marini confideratio » 94. 2 o
Leporis marini haufti not^^ZT curatioHiofcoridi

746^.4
leporis marinifumpti indicia

■ eiui nox£ remedia
Lepus terreftris Diofcoridi
leporis terreftris confideratio
leporesubicandidi
lepores ubibina habent iecinora
leporisfACultates
Leporinum coagulum Diofcoridi
Leucacantha Diofcoridi
leucacanth£ confideratio
leucacanth£ uiresex Galeno
Leucoi Diofcoridi

lcucadis confideratio ,%

Leucoion Diofcoridi
leucoij confideratio
leucoij uircs ex Galeno
Libri explodendi
Libyfticum Galeno ligufticunt
Lichencs equorum Diofcoridi
lichenum equorum uires
Lichen Diofcoridi

745.14
745. 2 ff
Z54. t
154.28
154.3)
154. 50
154. 5(y
233.35
36Z.13

36 z.zo

3S3.4,

43 2. 3 8

432.42

454.50
45i.t

45». 14
54?

353-4<S"

208.43

Z09. f

518.30

lichenis

Ind

ex

iichenU confiderdth

5x8.37

iichems genem ex Vlinia

518. 4

iichenis uires ex Guleno

5IP- «4

'Lignumdocs

48. z5

J^ignorum mircor Biofcoridi

105.35

iignorum marcoris uires

los.is

'Ligujiicum Diofcoridi

3S)j.is>

ligujiici confiic rxtio

35J-44

iigujiici ,fcu Ubyjiici uires cx G^leno

S-OJ-^?

ILigufirum Biofcoridi

117.30

iigujiri conliderjtio

1.7.44

iiguftri uircs ex G,tleno

1 18. 15

Lihum Diofcoridi

433-4J

lilij confidcrj.tio

434- '

iilijhiJioriuexVlinio

434-5

'Lilia c[uomodo in totm <mnum uiridixferuentur

434. z4

iilix quomodo diuerjis tcmporibmfioreAnt

434-27

iili.i albit quomodo purpurea jiunt

434.20

iiliorum uires ex Gxleno

434-40

Lilium comuUium non eji hemerocMi

4S4-'-

lilij conuaUij hijioriit , et uircs

4J4.ta.

Limonium Diofcoridi

45^.54

iimonij conjideratio

45>ff. 5i>

iimonlj uires ex Gctkno

497. 10

Limoniipoma

lij.st

limoniorum pomorum di^uitjiiktitict quibm conjirat

lf4-9

LiwxriaherbiC

fSs.s^

Lingua ceruina eji phyUitis

4J> 54

iingui ctruintt non eji hemionitis

4j8.11

Linguaferpentina

J23.4S,

iingH£ ferpentint dcfcriptio » tt KtreS"

ibident

LinozoJiisDiofcoridi

eif.so

iinozoftis confideratio

ezs.iS

LinumDiofcoridi

*55.x?

iiniconjideratio

Zf9.ZO

iini uires ex Galeno

2$S>.49

iinifeminis oleam , et eius uires

^iS.Jf

Lithargyros Diofcoridi

ees.ip

litljargyri confideratio

66'], Z

iithargyri uires ex Galeno

667.1$

LithocoUa Diofcoridi -•»

705.1 t

Lithof^ermon Diofcoridi

460. 5 *

iithofpermi confidtratio

470.31

iithofj^iermi hiftoria cx Plinio

470.4»

Lixiuij faponis noxi , tt curaiio

74S-45

Locuftg Diofcoridi

213. j

locuftdrum confideratio

213, a

iocuftarum ingens numerus quaxio ItaliM

1 inudfit

21J.20

iocufteE in cibis

21?. 2?

Lolium Diofcoridi

257-30.

lolij confideratio

257-40

lolij uires ex Galeno

*58.>

Lonchitis Diofcoridi

472.?

ionchitis altera Diofcoridi

^n^.is

ionchitisconfiderdtio

472.22,

ionchitis uires ex Galeno

472. 3«

Loniceri lapfus, uide Addmi Lonicm errdtd

LoraDiofcoridi

^42, 27

\or£ parind£ ratio tx Gateno

S4i.}7

LotM arbor Diofcoridi

t $6.4.9

loti arborii confiderdtio

tis.ii

lotmltalicd

157.13

loti drboris uires ex Galeno

«57- J7

Lotus Acgyptid Diojcoridi

SA9. 27

loti Aegypti£ hiftorid cx Thcophrafto

559.33

hti Aegypti£ mcntio ex Galeno

S69.it

Lotus^lucHrii Diofcoridi

i66.iZ

lotui urband Diofcoridi

$66. 47

lotifylueftris, er urbdn£ confiderdtio

$66. i S

loti herb£ utrimq^ uircs ex Galeno

557.43

Lundridminor

455,3

lundri£ minoris uires

454.50

Lupinus Diofcoridi

255. 35

lupinorum confidcrdtio

255.1

iupinorwmfdcultates

255.4

Lupinorumftmum

241. 9

Lupus falidarim

587-51

iupuli hiftorid , er uires ex Mefues

587-5?

Lychnk corondrid Diofcoridi

45*- 57

lychnis fylucftris Diofcoridi

432. 5S

iychnidis utrimque confiderdtio

433.»

iychnidisfdcultds ex Galeno

4J3-34

Lycium Diofcoridi

127.47

lycij confideratio

128.15

lycij uires ex Gateno

43 2-57

Lycopfis Diofcoridi

501.42

iycopfis confideratio

Sot'i'4i

iycopfis uires ex Gdteno

501:32

Lygos Diofcoridi

130.47

Lyncurium ex urind tyncis codlefcere ,

ummpatdtur

242. 14

Lyflmdchid Diofcoridi

483-55

iyfimachi£ confiderdtio

484.37

iyfimdchi£ uires ex Gateno

M
}^ A c E R Diofcoridi

484.54

S03. 60

Mdceris confiderdtio

1 04. t

tndcerem non effe officindrum ntdcim

'104.20

vtdcerisfdcultdtes ex Gdleno

^04.14

Mdcis Arabum co nfideratio

155-34

M<en<e Diofcoridi

202. 21

m£ndrum , crfmdridum confiderdtio

202.47

mdgnesldpisDiofcoridi

700-44

mdgnetisldpidiihiftoria

70O.4S

nidgnetis Idpidis uires ex Gdleno

701.15

tndgnetis ueneficd uis , & remedi4

744. 3 0

MdguddrisDiofcoridi

418.50

Mdld infdna

53^-5*

malorum infdnorum uires

537.5

IHdtd durea Italis qu£ ,\

537- i>

MatdbdthrwmDiofcoridi

32.5

mdtdbdthri confiderdtio

32.22

ntdtabdthri uice quidfupponendm

■"■ ' 32.40

mdldbdthri uires ex Auicennd

32-54

Mdlicorium Diofcoridi

344.47

Mdtud Diofcoridi

372.55

mdtud mir£ mdgnitudinis

273.24

matuiemeiexGdleno

273-35

g>

• Mdlum

Ind

Mahm Diofcoridi . 148.4?

nulorum conjidcratio » 5 o . j o

mdor um gcncra plurd ihidem

KIaIu Armcnidco Diofcoridi i j 5. j a

milum cotoncum Diofcoridi 1 49. »

mdum dulcc Diofcoridi 1 4 8 . j a

m-ii-im McdicumDiofcoridi i so.t

milorum Nlcdicorum cpnfideratio i $i. $s
malum crbicuUtum ,fiue Epiroticum Diofcoridi

148. 60

mdunf Ferficum Diofcoridi 149. )i

mduin Punicum Diofcoridi 1 4 j . 5 o

muli P unici confido-iitio 144. iz

mJi Pnnicigenera tria 1 44. 1 9

malu Vunica acrix qucmodo dulcii pant 1 44. 2 7
mali Punica quomodo diutius incorruptaferuentur

»44-5 5
LUli punici uircs ex GaL 1 44- ? ?

Manardi Ferrarienfis errata, ac eius opinioncs confus

tat£ 2 5. 6. cr ss. 8 . et 244. s. et 24 j . 8. er

254. 5 j.c J04. 4J .ctjzs. $1 .0~ 3S7 .is^

cr^jS. 10. et 511 .40 .cr 600 .48. etsss,

z7'Crs7;.Si.et737 .3^
TAandragoras Diofcoridi y j 4. 5 q

mandragor£ utriusque conflderatio SJf- 59

mandragone humanamformm rejircntesfailuice

Sjs.i
mandragor£ uires ex Galeno ^ j 7 . 1 1

mandragor£fumpt£fi^na , cr curatio Diofcoridi

7JJ. 21
mandragor£ noxia uis 7 j y . 2 ?

mandragor£ nox£ curatio 7}$-i<s

Manna thuris Diofcoridi 7 » • 4 0

mann£ thuris confideratio 7J«4

Mann£ coelejlis hijioria , er genera 7 J • i *

manna coelejlis Mauritanis duplex 7 J • 3 f

mnn£ hijloria ex Theophrajlo , Gateno , et Plinio

73.4.3.O' deinde
ff^niiaincomitatu GoritienJi,etViXia> iMijquotems.
, ,poreabundantiJiimarepertafit .-v}^:::,-, 74.1
mannafcdojraxinicorticemanans 'jj^..xs

mannt coekjlis temperamentum , et uires 74- J o
MarceUi Secretarij Tloretitini lapfus, et opiniones rea.
, j iecf.e &5.48.ct 1 17. 1 o.et 1 1 8. s.et 145. 5 i,
,-^c|;i/2. j5.et 155. J7,et2 5 2. js,e^2S4, 24,
; .e£j7,i.2S.et4o4.5o.etffj5.j<»
iKarcor Ugnorum Diofcoridi i o 5 . j ^

pAargaricarumhiJioria 178.54

margaritarum uires, 1 75. 1 1

Marium , etjiuminum litora , qu£ plant£ ament 5. j 2
Marrubium Diofcoridi 4.^5. 44

marrubij confidcratio 4J7^i

marrubij hijloria ex Theophrajlo 4 j 7- *

m.arrubij uires cx Galeno 4J7. is^

Marrubium nigrum Diofcoridi 4 j 5 . 1 4

marrubij nigri confideratio 4 j 5 . 2 5

Martagon , lilijgenus 4 j 4- j o

JAitrumDiofcoridi 38S.27

mari confidcratio ^Ss.jz

mari mcntio ex Galeno j 8 ff. j 2

}n«rumjtali£ peregrinum jSff./t

r- ; .■ .

ex

Majliche Diofcoridi Si^^

majiiches confdcratio 82.27

ma^iches uires ex Galeno 82.40

majlichini parandi ratio , & uires 58.35»

Matricariam non effe artemifi£ genui ■ 44 5 . 4*

Matrifylua 45^.5»
MatthieiSyluaticierrata 278.7. C2r35<y^4s.C^

452.42. er4i37-2 2.4<3i).j8

Mauritanorum crfequacium error 547. 2 1.

Mauritanorum tutela in Cceruleo lapide 6^7 0.4 i

MeconiumDiofcoridi SiS.zf

meconij mentio 5 27. i *
meconijfumptinoxa Grremedia Diofcoridi 7j5. 18

meconijueneficanatura 7J^^33

meconij nox£ curatio 735.48

Meif/c4 fcerid Diofcoridi 305.18

medic£herb£conjideratio 305.24

Mcdicd mrf/rf Diofcoridi 150.1,

medicorum malorum conjideratio igz.fS
Medicamentaadulteratabantur etiam Galeni tempore

J-55

inedicamentajimplicia uenenii aduerfantia 721.10
medicamenta compofita ueneni/s aduerfantia 721.33

Mcdicorum error ^38.33

Medium Diofcoridi 45 7« 5 3

»«eiii^ confideratio 457- <Jo

jncdf^' «/Vej esc Galeno 45 8 . a

MeduUa Diofcoridi i J 7^ 3 7

meduU£ uires ex Galeno ,% 2J7.47

meduU£ in cibiifacultas 238.1

Me/ Diofcoridi 242. 5 ^

weHJJ confidcratio s 43 . 3 5

Me/ Hcrrfc/o^jctttt! uenenofum 243 . 49
meUisliieracli£ uenenum , o^eiusremedia Diofcoridi

731. J5

;«e//w Heracleotici noxa , cr curatio 7 j i • J *

tneUisgenertinonrofcidei 34J^5»

Melfrugum 5^5.14

MelanteriaDiofcoridi sSt.^t

melanteri£ confiderati9 5 8 1 . 5 c

Melanthium Diofcoridi 4 1 7. 4 a

pielanthij con/ideratio 417.54

melanthiiimfi/lueitre 41 8. 1 1

melanthijuiresexGaleno ,; 418.27

melanthinum olcum 57.^

Me/w ^errrf Diofcoridi 708.3*

)ne/w confideratio ssB.ja

Melic^confideratiOfO^ufus 255.58

Melilotus Diofcoridi 3 8 5". 5 s

meliloti confideratio 3 8 <y . 7

meliloti uulgaris ufm iUegitimut jSs. a

mdiloti uires ex Galeno 385.14

Melimela Diofcoridi 1 48 . 5 3

Me/mi cQnJideratio , ,♦, e o. i o

MeliffophylhnDiofcoridi 4j 5. 43

meliffophyUi confidcratio 4 j 5- 5 8

melijfophyUi uires ex Arabibiti 4? ff. 3

mehjfophyUifacultatcsexGaleno 4.3 s. zs

Mehtitcs lapis Diofcoridi 7 o i . j 7

melitit£lapidishiJloritt 701.40

MclomeliDiofcoridi ;. ^48.53

Melopepotiutn

Ind

'Meidpepomm conpjcrutio is}4..t).eorumuiresex

Gdeno 2S4- i7
Memphites Ijpk Diofcoridi 7 04. ff

viempbit£ lapidii conjiicrAtio 704. 2 o

Mcntbi Diofcoridi j 7 p. 4 j

menthdc confidcratio 3 75. 5 ff

nenthte uires cx Guleno 380.»

menthdfylueflris Galcno cuUminthd dicitur j 8 o- 2 o
Mentha-Griccu 3 8 o . j j

menthcs Gr£c£ uires 380.54

mLcnthiflrum Biofcoridi 3 75. 5 j

JBleo/j Diofcoridi zt.30

mei confiderutio ,\ 21-45

meiuircscxGdeno : sz. i

Llcrcuriilis Diofcoridi ezs.eo

mercurialis conjtderutio ezs.jS

mercurialis hiftoria , cr uires cx Plinb ezs.^z
mercurialis uires ex Galeno ezs. i^

MergiiccurDiofcoridi 207.14

Mefuis crrrata 33^.4.7.^^411.1$

Mcf^ilusDiofcoridi' 2 5 5. 48

^efpilorm confideratio <. 1 5 / • 5 .J

mefpilus altcrd xfs.zo

me^ilortim uires ex Galeno i}S.zi

MetaUorum dijferenti£ plures sj). js

LletopiumwiguentumDiofcoridi c^-}^.

Milium Diofcoriii 2 5 5 . i S

miUjuiresexGaleno t}$.z%

miliumlniicumPlinioquid zse.io

milium Solis 470. j i

MiUefiilium Diofcoridi S^s). $7

tniUejiUj confideratio 570.3*

miUefvUj,feu myriophyUiuires ex Gdeno 570.43
MiHemorbia herba SSi'Zs>

MiUcped^ Diofcoridi 205.41

miUcpedarum confideratio zof.so

Minium Diofcoridi quid 67 j . i »

Mify Diofcoridi 681.23

mijyos conftderatio 681.51

mifyos hiftoria , cr «tVe; ex Galetto eSz.if

MituUDiofcoridi 17^3.34

mitulorum confideratio lys- S9

Moly Diofcoridi 3 5 1 . S

moly confideratio, er hiftoria ex Theophrafto,zr P/is
nio 351. 13

moly ,feu myles uires ex Galeno. 351.25

Molybd£na Diofcoridi ssf.zs

molybd£n£ conftderatio «65.33

tKolybd£n£ uiresexGaleno sss. Si

MolybdoidesDwfcoriii 662.3

molybdoidis conftderatio 662.33

Momordica 449. 38. cr 621. 53. 0^622. 24
Monachorum , qui Mefuem commentati funt,lapfusy
atque opimones explof^ 2 1 . j . et 2 j . 46 . O'
41.34. et 56. 5 2.et74. 8 .et 104. Z7 .et iii»
10 et 117. 10. eti 40. t}.et 17 i.i.etjoo.
zz.et 3 $4.. jo. et } 6 J.4.Z .et 3 sS.fi .et}8z.
30, ef 3 83. zo.et }37. 17. er J5i5. 10. e? 400.
6. et 446. 24. et 45 8 . 3 6 . et 475 . 2 2 . et 5 1 5«
5 2.cf 548.22.et 617.27. et65i. 18
Ho«fe5 5Kie plant£ ament 5. 1 5 • 5 8

ex

Morochthus lapis Diofcoridi 7o«-5j
morochthi lapidis confiieratio , O" /«Ve5 ex Grf/c;io

701. 60

MorfusdiaboU dcfcriptio , c-" uires 3 J 4-41

jMorw j drior Diofcoridi 167.20

mon dborisconfticratio 1 67. 42

moriarbork , crfi-uiHusuircs ex Galeno 1 67. 5 o

Mofchiodoratihiftoria ^y. j

mofchi odorati uircs ^y. 2 ^

MttE«j f //cK Diofcoriii i p 6. 4 1

muUipifcisDiofcoridi . 157.1

muUipifcisfalcultoi ex Galeno »57.5

MulfwmDiofcoriii . «43- « 3

Mumiafepulcrorm 85.27

mumLe conftieratio .•. 88.51

mumiauires 85.45

M«r/<t Diofcoriii 6 8 8 . 4 j

MuresDiofcoriii 227. 14

muriwn conftieratio zi^.y^.

muriummirum 227.35

muriummontanorum confideratio 228.4

murium aUa genera 2 2 8. j 5

MusaranewsDiofcoyiii 326.44

«j«n'j rfrrf«e/ conftieratio zz^.i
muris aranei morfm not£ , CT remediaHiofc.^s^. 5 5

«jKris rfrrf«ei morfusfigna 768.14

wwrts (trrfnei morfus curatio 768.15

Murisauricula Diofcoriii 3 3 8. 41»

}««r/s auriculte confideratio 338.56
M«ji arborii ,Grjruilusconfid.vhi&ori(i i^z. 1 5

MufciK Diofcoriii 46. 7

jn«/c/ arborei confiieratio 46.16

Tnufcidrborei uires cx Galeno, O" aVjs 4<>-4S

Mufcus marimu Diofcoriii SS7'^S

mufcimariniconfiieratio 557.30

mufcimariniuires SST-Si

Muftela Diofcoriii » 55. 4 o

muftel£ confiieratio tss. S7

muftel^ natura, cruis 200.27

MyagronDiofcoriii .% S7^-37

tnyagriconftieratio 57» •4*

myagriuiresexGaleno 57» •43

Mjy/e > )no//y Grf/e«o 551.25

MyricaDiofcoriii 107.48

TBjyr/cte confiieratio 108.4

myric£ uires ex Galeno ? o 8. 2 1

Myrobalanorum Arabicorum generd 601.34

myrobalanorum omnium uires ex Mefue ^ o i . 6 1

MyrrhaDiofcoriii «6.27

myrrha^BoeoticaDiofcoridi 66.54

myrrh£ confideratio ^s. 57

myrrhaofftcinarumiUegitimtt es.sS

myrrh£ hifloria ex Plinio 67,3 a

myrrh£ hiftoria ex Theophrafto ; 67. 47

myrrh£ arboris hidoria ff 7. 3 5.50

myrrh£uiresexGaleno > 68.1»

rK^rrfece «/ce quii fupponendurtt 68.18

>njyrrfe;e Bofot/ciC mentio 6 8. 2 j

MyrrhisDiofcoriii 570.51

myrrhidii conftderatio * 570. 601

.niyrr&j(iJJ«jreiexGi«/c»o .571.48

M>rtc«)«

Ind

Myrkum oUum , cr eius uircs
tnyrtei olct parandi mtio
t^yrtiduntm Diofcoridi
myrtiduni confidcratio
l^yrtus [muj. Diofcoridi
myrti confhicratio
myrtw; cxotiex , CT Tarentini
myrti ufus

niyrti uires cx Gulcno
myrtusfylucflris Diofcoridi
riyrtifylucftris confideratio
lAyxd , cr myxmj. quii
viyxorum confidcrutio

N

$7- »t
57- J 8

14^.41

145.4*

14^. ff

»45.37

/45.47

588.30

I50. 2

ibideitl

«?*

]Sf A p H T A Diofcoridi

Haphthie confideratio

l<iapcUi confideratiOyCr hifiorid

napclliuislethalis

napcUi uenemi.m, eiusq; remcdiit

HapusDiofcoridi

napiconfidcratio

Harcdphthon Diofcoridi

narcaphticonjideratio

Harciffus Diofcoridi

narcifi hiftona ex Theophrafto

narcifi uires cx Galeno

Hardum Indicum Diofcoridi

«ardum syriacum Diofcoridi

nardi lndic<£ confideratio

tiardi Syriac£ confidcratio

nardi lndic<e uircs ex Galeno

nardum Cclticum Diofcoridi

nardi Celticiconfideratio

nardi Celtici uires ex Galeno

Nardus Italica

nardi Italicx uires

'biardum montanum Biofcoridi

nardi montani confideratio

nardi montani lciiio in Diofcoride deprauata

nardi montani uircs ex Galcno

liardinum ungucntum Diofcoridi

HafturtiumDiofcoridi

nafturtijconfideratio

nafturtij uircs ex Gakno

HatriXiCr eius idus curatio Diofcoridi

natricis hiftoria, morfusfigna, er remedia

Naxim lapis Diofcoridi

naxij lapidis conftderatio

Hcpcta Dofcoridi

nepet£ mentio

HcrionDiofcoridi

mrij confidcratio ♦♦.

ncrij uires cx Galeno

nerij malefica natura

mrijfumpti noxte curatio

Hitrmn Diofcoridi

nitrif^uma Diofcoridi

nitri, er eiu6 ^um£ confideratio

nitri, er aphronitri uircs ex Galeno

Humulariaherbtt

87.40
88.41

535-4*
535.45

738. 21

»57. 2)

157.27

4<3.27

43.30

602.417

<}03.t

603. ij

24.2;
ibidem

^4-^4

ibidem

,v;lu 27. j

27.40

.28.25

25.2 t
25.54
28.33
28. 38
28.40

28. 5i>

G $, ZZ

312.7

3 12. I5

3 12. 20
773 •^'^
773'5J
705.49
705.58
381.37
381. 5P
544.12
544.25
544.41

7J3'44
530. 2 8
^j>o. 30
530.44
esi.ii
455.10

ex

nmulariauires ibident

N«x aueUana Diofcoridi 155.55

«Hc JJ aueUan£ confideratio 1 57. 4

nucis aueUan£ uires ex Gakito 1 57. i o
fiux Indica, cr eiinhiftoria, CT cottjideratio 1 55.1 j

nucis hiiic£ uircs 155.21

nucis lndic£ olcum, er eiusuires *^S'^i

Nux luglans Diofcoridi 1 54. 2 j

nucumluglandiumconftderatio 1^4.45

nucum luglandium uircs ex Galeno 1 54. 5 2
N«x meteUa, cr eius hiftoria tes.z. cr deinic
mcis mcteU£fumpt£ noxa , er cius curatio 'j^s.z,

Crdeinde

B tix myriftica , er eius hftoria 155.28

nucismyriftic£uires 155.4^

liuxpinea Diofcoridi . 7^. f

nucleorum pineorum uires « 54. 1 1

N ux uomica ,ZTeiwi hiftorii 1 5U . *

Hymph^a Diofcoridi 46 » . « o

nymphieaaltera 45*. 23»

itymph££ confideratio 451.44

nymph££ uires ex Galeno ,', 45 2 . 24

O .

QChra Diofcoridi «■71.25

Ochr£conftderatio eyi.j^,

Ochroslegumen 354.30

Ocimaftrtm Diofcoridi So^-Si

ocimaftri conftderatio 502.58

ecimaftriuiresexGalcno $03- s

OcimumDiofcoridi »\ gtoo.j

ccimi confideratio ; 3 o o. i j

ocimidegcneratio . 3=0 o. 4 j

ocimiuiresexGaleno 300.50

ocimi ab ocymo differentia 3 o o. 5 ff

Oenanthe herba Diofcoridi 45 1 . 3 S

tenanthes herb£ conjiderdtio 45 1 . 43

Oenanthe uitisfylueftris Diofcoridi 3 3 .9. 1 o

oenaiithes uitis fylueftris cmfideratio yjs.zi

OefypumDiofcoridi 233.»

afypi mentio -ij^.zy
Officinarum lapfus , cr abufui 3. 15. 27.©" 7. 5.

er58.4o.er553.i

OleafylueftrisDiofcoridi 15 2^4$

cle£fylueftrisconfldcratio «J4. «•

ole£,ZT^uercmodiuin 134.23

Ole£ A.ethiopic£ hcryma Diofcoriii 1 3 3. 43

ole£ Aethiopic£ lacrym£ confideratio « 34« »

Olci uires Diofcoridi ^ 3- * 8

olci confldcratio 54- p

oki ufm apud ueteres qualii ■ 54. 1 4

oleifacultates cx Gakno 54. 3 o

oki omnis gencris paranii ratio 57-31

Okum amygialinum Diofcoridi 554.35-

okiamygialiitiparandiratio ■ 55.50

cki amygialini uircs 5 e. 5

Okum balaninum Diofcoriii fs.if

oki balanini conflicratio $6.19

okibalaninifacultates $s.xx

Okum caryinum Diofcoriii $s.iS

oki caryini ,fiue e nucibus luglandibm 5^-31

okum

Index ^

clewn cicintim Diofcoridi Si-ts

olei cicini confidcr.ttio Si^ iS

olciim cnicinum Diofcoridi S 6, ^z

oleicnicinicon/idcrutio 57- *

ckm cx humano Jlercore 240.40

o.'c«)?i Gnidinum Diofcoridi 5 if . 4z

olei Gmdini confidcr.ttio 5 6. <j c

Olcwn hyofcy.iminum Diofcoridi 5 ^- ? 8

olci hyofcy.mmi uires / «• 5 o

clei hyofcymini pnrundi ratio 5 « • 5 8

Olcum iMmnum Diofcoridi > 7- 5 J

clci l.turini confidcratio , ZJ uires ^ 8. t

okum lcntifcinmn Diofcoridi $8.^

olei lcntifcini pxrundi rutio , er tiires 58.14

Olemn mjfiichmm Diofcoridi 58.34

clci mitftichini panndi ratio 58. 45

qleum mclunthinum Diofcoridi 5^-4?

oleimcknthiniconfiderutio 57.5

oletimmclinmDiofcoridi »48.54

oleiim myrteum Diofcoridi_ 57- ' «

oleimyrtciconfdercttio ,\ 57- 2 '

olei myrteipdrandi rntio 5 7» J 8

Olcumexouorumlutcis aif.^o

oleum ex Imifemine , cr eius uires » 5 i>' 3 3

Oleum an.tnthinum Diofcoridi 60. if

oletim oliiu fylucftris Diofcoridi S)-4-t

oleioliuiefylucftrisfacultcis ex Galeito 54. 4.S

oleiimomphacinumDipftoridi.. . ;- 5?. »7

oleum omphuctnum qtwmodo art^purdripojiit 541.7

cleim picmum Diofcoridi Se.is

Okuni r.iphMinum Diofcoridi , 5 «^- 43

oki raphinini confiderxtio 57-4

OkumfefamintimDiofcoridi fs.is

oki fcfMmni conflderatio , cr tiires $6. 29

oktim sicyonium Diofcoridi S3' SS

okum fimpinum Diofcoridi .55.4«

oki fln.ipini cottftdercitio 57-^

okumftyracinumDiofcoridi 6 8. 5 S

okumfuftmm Diofcoridi 61.41

okifulinimcntio Si. iq

Qkura terebinthinum Diofcoridi 5 8. « t

oiei terebin thiai conftdcratio , er uires 58.23

olci iioftri de fcorpionibus defcriptio,Gr eius uires

Oltudrumgeneraplura iV.o\Ti3. 134«**

oliuurtim utrcs ex Galeno i j 4. 4 j
Okra f-w pado ab erucaru iniuria uindicetur * » s>-4.s

Olofc}:oeiios Diofcordi S^T.SS

OiufatruniDiofcondi .z.ii^ 403.53.

Olyra Dtcfcortdi -O . : i • 252-3«

oiKr.c conftdcratio 2 j 2 . 3.4

Oi!!p'j.?ciHm D/o/fondi 633.52

ordphicijconftderatio ..*. 640.1

omphicijuiresexGakno 640.8

0)«p.'Mcomc/i Dio/conii 645.4

0«.i^v-j.Ejo/conrft 57»- 5 5

onagr£ conftderatio 571.60

cnagr£ uires ex Gaieno 572. t ?

Onobrychis Diofcoridi 477- 20

otiobrychiiconftdiratio 477.24

onobrycbisuiresexGaktio 477- ^-s

OnotiisDiofcoridi fsi.io

ononidis confideratio I ff « • 3 J

ononidis tiiresexGakno 362.3

Onofma Diofcortdi 4« o .4 8

cnofmatis confideratio 46 o. 5 6

cnofmatis uires ex Gakno 46 » • 3

Oprfci> /ocw ^ttiC p/rf;if * lietentur i> • 44

Ophiogloffon 3 2 3..4<f

Ophiofcorodon Diofcoridi 3 05. 1 1

ophiofcorodi conftderatio 3 op. 5 1

OphitesIapisDiofcoridi " 70J.38

cphit£lapidishiftoria .** 705.43

cphites marmor 705.49

op/jr:j defcriptio , er «Jr« 5 34- 3 5

Opmw D/o/coricii 526.5

opijfacultas '" 527.2

opi«m , ^«0 ttfimar , <t<f«/^erin{0Ji 527-10

cpijueneftcanatura "jiS.jf

opijuenenicuratio 736.48

Opobalfamum Diofcoridi 43.21

opobalfami uvsex Galeno 44. 4 *

opobalfamumfaiiitium »v 45.?

Opocalpafum Gak ni quii 7 3 4. ^ 6

cpocarpaft conftderatio 'Ji'^-^

Opuntia Flinij fSs.fS

OreofelinumDiofcoridi 403.45

oreofelini conftderatio 404. 3 3

orcpfeliniuiresexGakno 405.5

Origddttm Hrrfc/coftcuTO Diofcoridi 3 7 3 • « 5

origanum onitis Diofcoridi 373-25

priganumfylueftre Diofcoridi 373.26

brigani hiftoria uaria 3 74. 4 5
origani Rerackotici , cr onitidi/s conjtderatio 375.4

origanifylueftriiconftderatio 375« «

origaniuiresexGakno 3 75. s

Ornithogalum Diofcoridi 302.26

orinithogali conftderatio 303.1

Orobanche Diofcoridi 301.23

orobanches conftderatio 301.33

orobanches facultas ex Galeno ,\ 301.55

OryzaDiofcoridi zSi-S^

oryZ£ cotiftderatio ;* 54. «

oryz£ facultM ex Galeno ^S4- S

OftifragwsDiofcoridi 3 1 3 . j 7

oftijragiconftderatio 213.40

OftraciteslapisDiofcoridi yos.is
oftracit£ lapidis confideratio , cr «irej 706.11

OjyWJ Diofcoridi fBs.^

ofyridis conftderatio 5 8 6. 5

ofyridis uires ex Gakno 5 8 6. 3 5

Othonna Diofcoridi 338. 3^

othonn£ conftderatio 338.41

OwroMi «(t^«r4 Diofcoridi 210.27

o«i candidum Diofcoridi 210,30

ouorm conftderatio 210.51

o«or«»j prfrf £ j , cr co(f/Kr<( Krfri^ 211.22

ouorum uires ex Gal. 211.35

ouorumluteioleum 211.40

o«rf teftudinum 211.53

Oxalis Diofcoridi 265.61

oxalidis ccnftderatio 271. 2 q

Oxii'«.i

Ind

ex

■€)xdlm£ Diofcoridi
Oxyccdri confider,Uio
Oxybputbtim Diofcoridi
oxyUpathi confidcrdtia
Oxymcl Diofcoridi
cxymelicis confcHio triplcx Galeno
cxymclitis conftdio exMefue
OxysFlinio

tSs- 6t

S7I. 14
646. 3 j
646.4.1
646. 5 c
440.5

PA e d e r o t a , dcanthui Diofcoridi j (To. 24

Fieonia Diofcoridi dcfcripta 4^8.54

p£om£ conjideratio 455. 1 8

p£oni£uir€ScxGuleno 465.44

Faliurus Diofcoridi 112.10

paliuri conjideratio 112. i6

paliurusdiuerfigencriiapudttuthores ibidem

paliuri uires ex Galcno 1 1 j . 2 »

Talma Diofcoridi 141.11

palm£ confideratio 1 4 1 . j j

palmarum uires ex Gakno 145. i j

pilmularum facultas ex Galeno 14J. 2 j

Talma elate Diofcoridi 141.42

palma clatc qu£ pars in palma » 4 J • «

pahnaelatcGalenoduplex *4J. ^

pahn£ Indic£ uinumfundentes 142. js

pahn£Thebaic£ 141.22

Palm£ Chrijli confideratio 4 5 8 • ^

palm£ Chriftigenera duo 4? 8. 8

pahn£ Chrifti uires 4; 8. 1 7

Vanices Afclcpij Diofcoridi 352.18

panaces Chironium Diofcoridi 352.32

pandces Reracleum Diofcoridi 3 5 1 . 4 j

panacvs omnisgeneris conjideratio 352.38

panacis cuiufque uires ex Galeno 352.58

panacis lacrymxfacultis ex Mefue 3 5 j . 8

PancrationDiofcoridi 327.28

pancratij conflderatio 3 27. j ;

PdnicHW Diofcoridi 2 j j . 5 o

f dmcj «(Vci ex Galeno 255.53

Panisoptimiconjiciendiratio a49.43

panishordeaceui 250.57

f 4m'j filigineus omniumfyncerifiimus 2 5 2 . 45

Pvjnmim i/i /dr jce nafcens 8 o. j 4

piipjKcr corniculatum Diofcoridi 5*7.5*
papaueris corniculati confideratio " " ;. .528.12
p4pii«crfiforntc«l(jaMirejexG<<ZettO"''" ' ' 3(27. 40
pup4Hcr« corniculdti noxu , c?" 4KXi/j4 Diofcoridi

7J5.JO

Fapauer crraticumDiofcoridi i^iAf

papaueris erratici conftderatio 5*^-31

papauer fatiuum Diofcoridi 525.54

papaueris fatiui confideratio % 16,41

papaueris lacrymx facultai 5*7.»

papancrum uires ex Galcno 5 27. 1 1

P.<p.<Kcr /]'Hmf «m Diofcoridi 518.3

papaucriif^umeiconfideratio 528.25

VapyrusDiofcoridi 106.58

f dp>n confidcratio » <■ 7. 4

pjpyri conficicndi ratio 107.15

papritK..u.ngenus »07. jo

prfp>r/ KiV e J exGalene 1 07« J «

VaraUos tithymalus Diofcoridi Co6.it

Farietariaherba 545.'

Faronychia Diofcoridi S^s.}^

paronychi£ confideratio 515.3*

paronychi£ uires ex Galeno 5 1 5 . 4 J

PartheniumDiofcoridi 466. sf

parthenij conjideratio 4<y7- *

Faffum Diofcoridi 640. 2 8

Paftinaca herba Diofcoridi 3 5 j . 5.9

paRinac£ herb£ conjideratio 3 54. 4»

paftinac£ uircs ex Galeno jsf.f

Paftinaca marina Diofcoridi 19 5- *■

pitftmdCif p(/ct5 confideratio ■ 5 $ . 2S

paftinac£ pifcii , er e((« rrfrf^' tt(V« 155.4»
paftinac£ marin£ liius not£,et eius curatio Diofcoridi

767. 22

paftinac£ marin£ iHuifigna •/sy. 3 1.

paiHnac£ marin£ iilui remedia 767. 40
Pauli 1 0H(/ errd w, jc c(kj opiniones refutttt£ » 74. 5 5 •

C 175. 60.er201.35

Pc(ffcn Ve«eris 258. 5

PedicularisherbaDiofcoridi ,. 556.55

Pelecinon DiofcoridiC ■■ i '. 460. 1 9

pelecini confideratio 460.27

PephsDiofcoridi 1 ^05. 58

peplos Diofcoridi 600.44

pepliyCr peplidis confideratio 610.4.

pepli , er: pepUdis utres ex Galeno tf 1 o . 7
PepoDiofcoridi '■) > 252.57
pcponum , cr melopeponum confideratio 253.13

peponumuiresexGaleno z 93.49

PericlymenonDiofcoridi . 453. 32

periclymeni conffderatio 45J. 50

periclymeni uires ex Galeno 454. 1 4

Periftereon , uerbenaca Diofcoridi 523.1»

Perfea arbor Diofcortdi 171.13

f er/cic arboris confideratio 171.2»
perfe£ arboris mentio , er k(Vc5 ejt Galeno 1 7 1 . 4 *

P cryici* m<t/^ Diofcoridi 145.52

perflcorum malorum conftderatio 151.49

P erfonata Diofcoridi 5^3-57

perjbnat£ conjideratio 5<?4. i

perfonat£ uires ex Galeno 5 «4. 2 5

perfonata,PUnioperfolat(l 564. 14

PetafitesDiofcoridi 564.44

petafuis confideratio 5 64. 45

petafitis uircs ex Galeno 5 64. 5 <r
PetriBeUonijerrata 76.20.c2r78.25.er 81.20»

er 85. j 6. cr 2 j. 22. cr 55. 5 »• er 1 1 <y. j 2
Pem CnmVi errdfrf 74. 26.er»4o. 25»

Petrofelinum Diofcoridi 403. 53

PetrofeUni confideratio 404. 44

pctrofeUni uires ex Galeno 405.5

Pettimborfx 347. 14

PcHccijttuw Diofcoridi 4 1 6. 4

peucedani confideratio 41 6. 3 7

peuccdammofftcinarumfuppofititium 41 6. 5 2

peucedaniuirescxGideno 416. sj

Phalangium herba Diofcoridi 4 j 8 . 3 c

phaUngij herbic ccnfideratio 458.38

phalangij

Ind

phdMigijhcrh.€turesexGdlcno 4JS.48
FhM.vigioruni animulium confiderutio , CTgcrterrf

211.40.48.121.2
phjiangiorum morfit^ not.t, cr curdtio Biofc.je^.. i s
phjt.ingtorwn gcncru ex Aetio 22 j. s . ©"7^4. jo.
phulangtoriimgcncru , cr morfin ttotte cx Nicandro

764.44

phulMigiormn morfiis ftgtta > CT cunttio 75 j. 10

Th.il.iris Diofcoridi 455. j 8

ph.il.iriiis confidcrAtio ^70. ^f

phjUridistiiresexGuleno 470. j 7
Tharicoti , cr emj ttc«cnj «of.e , Cf c«<J*if jo Diofcoridi

phurici ttencni cottfidcritio 7 J 7- « o

Th.ifioli Diofcoridi zsj. 5 j

ph.tjiolorum confidcrutio tsj.ss

PheUodrys arbor qu£ » J 7- 8

VhiUyrea Diofcoridi 1 1 8. 2 j

phiUyrc.e conjidcrutio v »15.1

P/j(r;!ix Diofcoridi 5 1 3 • } ?

phccnicis con/idcr.itio 5 1 j . i *

Thrygitis l.tpis Diofcoridi ess. js

Thrygij lapidis confideratio 555. 54

phrygij {.tpidis tiires ex Gulcno sss.js

Vha Diofcoridi rcprcfcntutiim 30.^1

phu confid. 30.6 o.er «Jref ex Cukno 3 i . i j

P/'jycrM ;jr.n-m!K Diofcoridi 5 J 8 . 3

PhyUitisDiofcoridi 437.41S

phyUitidis confidcratio 4J7-f4

phyUitidis uircs ex Galcno 458.22

F/i^.fJo?! Diofcoridi 4 j j . 47

phyUt cotifdcratio 4JJ.54

f ^^'fl/ mt!!f 10 cx Thcophrafla 4 J ff • 8

P/^jf a(!7! j Diofcoridi 5 7 5. i o

phytetmatis confideratio -;:3.j.." 57^». 14

FiccaarborDiofcoridi V 75.5°

picc;f confidcratio , cr hijioritt, 8 0.40

P/cmnw o/c!nn D^o/coriiir 8 ff . ' 4

f ic!> ltquid£ fidigo Diofcoridi ss.iz

Vicis fuliginis confidcratio 8 5. 44

TilofeUs dcfcriptio, o~ 2</ret 4» i . 5 1

TimpincUjcgenera , O" !</rei! 5 i ff. 4?

P/ncif n(/ce5 Diofcoridi 7 ff . j

p/jic/ !!i(c/ei I (J4. 1 1

Tinorum cruc£ Diofcoridi 220.1*

pinorum erucarum hijioria. 2 2 c 4 o
pinortm erucarumhau^tarumttofa^^^remedia Diofc.

727.25

pinoriim erucarum uenenuin, C curatio 7*7.4 jT

P!n!/f Diofcoridi "7}- io

pinihiftoria^Cir generd -js.io

Fiper Diofcoridi }^4-Sf

piperis conlideratio 315.17

piperisplantain Italid 3 ' J- 4^

piperifvr£ plMt£ uarve .*. 3 15- 41?

ptperis uires ex Galeno 3 » 5-47

piperlndicum 23. 57

Fifcium ius Diofcoridi 2 04. 5 p

Tijfaf^haltosDiofcoridi Sj.jS

pijfa^halticonfideratio _ 88.27

'StjfeUonDiofcoridi '----•,.^.<i" 85. iff

ex

Vijiacid Diofcoridi - i.sj.zx

pifiaciormconftderatio ts^.if

pifi.iciorum uires ex Galen9 »63.55

Vijiaciafyluejiria quid i s^. 7

Vijiolochia 348.54

Vitytifa Diofcoridi c o 8 . i *

pityufe conjideratio <jo8.24

pityitf£ ttires ex Galeno «jo 8. 5 5

VixliquidaDiofcoridi ,♦, Sff. j

pixftcca Diofcoridi Ss.j^

picisconficicnd^ratio 'ys.^y

picisfacultatcsexGakno Ss.so

Vlantago Diofcoridi a 8 o. 44

plantaginis conftderatio , Z^genera »81.3$

plantaginis uires ex Galeno s 8 1 . 40

Vlant£ qu£ coUigi pofiulant , dum florent s. sy

plantarum degcneratio 8.55

plant.is meliorefcere coeliclementia ,V hci amicitid

s>. lo
plantarum fttus naturales j. 15

plantarum in radicibus uarietax i o . j

plant£ pro locorum ac climatum differentiayfuculta^

tesuariant 354.54

Vlatanus Diofcoridi i> 8. i z

platanicoiftd. 58.20. eius uires ex Gal. 58.47
P latearij in caphura error 8 j . <>

P//!ii/ lapfus , O" fententi£tton probat£ t s . ccr 25.

5j.er5j.38.crdj. i8.cr78. 5J.Cr75. M.

Cr^i). 2 6. e^75. fj.etsD. lo.er 100. 57. e£

io5,ii.crii5. 3o.cri2o. 55.er121.51.

©•"i^j. s.er liz.jT.cr 173.14.. O" 1^31.27.
cr 1s1.52.cr 213 .5o.cr iiff. 2j .cr 218.
54. Cr2 8 2. 18 CTj 15. i5.Cr J48. i5.cf j5o.
4j.er j51.6i.er j74.50.ef j78.58.Cr4J7.

3 j . iSi" 442. er 44. er 444. 2 8, cr 445 . 3 s. cr

451.27.^^460.3.0-460. ji.cr 475. 8.cr

502. i5.cr528. 3j.Cr578.57. er58i.4i .

cf5S2.5o.cr586.3o.er6i7.24.er6ii>.

i <j. ef 6j I. 2o.ef558. 55.er 672. 3 2.ef 673.

2. ef 6<>6. j.etSsD. J8. ef 704. 25
Vlinius a Brafauoli impugnatione uindicutiir 25.41
Vlinius a Diofcoride in Gludiolo diffentit 455. 8
Vlinius a. Diofcoride in malabuthro diffentit 32.3*
Vliniusin coUigendo balfamo uTheophrafto ,ctDio=

fcoridc difcordut 44.27

P//!j/!« in perfoitata defitiditnr 5 54. 2 o

VlumbagoDiofcoridi €s;.z$

plumbaginis conftderatio ssf.jj

Vlumbtim elotum Diofcoridi ssi.fz

plumbum uftum Diofcoridi 662.7

plumbirccrementumDiofcoridi ssi.n

plumbi fcori£ conftderutio 552.33

plumbifacultatesexGaleno ssi.sf

plumbifcobis noxa , et curatio 744. 1 3

Vnigitis terra Diofcoridi 7 o 7. ' 7

VokmoniuDiofcoridi 488.37

polemoni£ confid. 488,45. eiusuiresexGakiio

488.55
Voknt£ confideratio 250.55

Volion Diofcoridi 44 1 . 5 7

folij conftderatio 442.34

polif

Ind

folij uir<;s ex G.deno

'Polycncmon Diofcoridi

polycncnii confidcruf.o

polycncmi uircs cx Galcno

folygaUDtofcoridi

folygil^ confidcratio

folygonaton Diojcoridi

polygonnti confidcrutio

polygon.tti uir^/ cx Giilcno

TPoIygonon Diofcoridi

polygoni utriiifquc confidcrutio

polygcmi utriufquc uircs cx Gakno

Volypi pjfcis mira miignitudo

Tolypodium Diofcoridi

polypodij confiderdtio

polypodij ttires ex Cdcno , et Ailumo

Vomat£ conficiend£ rutio

Tompholyx Diofcoridi

ponipholygis confidcrutio

pompholygis , et jl^iodij hijlorix ex Gulcno

pompholygii uires cx Galeno

Popuhis alba Diofcoridi

popultK nigrd Diofcoridi

populi titriufqtic confidcratio

poptdi lacrym.im ncn cfjcfuccinum

populnei ungucnti examinatio

fcrrum capit.itimDiofcoridi

porri confideratio

porrifacultittes ex Galcno

porrum qtio mangonio capitatti,mfiut

porri agrejlis confidcratio

Vorttdaca Diofcoridi

porttilaci£ confideratio

portuUc£ uires ex Galeno

Votamogcton Diofcoridi

potamogetonis confderatio

potamogetonis uires ex Galena

TotentiUa

Toterion Diofcoridi

potcrij confideratio

poterijuiresexGaleno

Vratis qu£ plant£l£tentur

Tr£cipitati uocatifacultM

Vropolii Diofcoridi

propolis confidcratio

propolis tiircs cx Galcno

T>rund,etprumisDiofcoridi

prunorum confderatio

prunoram tiircs cx Galcno

priinorum ufiis

Tfeudobunion Diofcoridi

pfcudobuiiij confidcratio

Pfeudodu^amnum Diofcoridi

pfcudodtil.imiii confidcrutio

Tfeudomelanthiiim

Vforicon Diofcoridi

Tfyllion Diofcoridi

pfyllij conflderatio

pfylUj tiircs cx Galcno

pfylUjfacuItatcs cx Mcfue

pfyUijcpotiJtgna,ctrcmcdi4.

442.48
425. 4J
415. 54
425. 5S
585.50

5S5-5S^

48tJ. I i
486. 21
4S6. 42

485.35
485.48
485. ?i
155. 1 2
6IJ.S)
c zj. 60
624.4J
2J7. ij
^55. 15
^5(J. I 2
657-?
^57- »i
xoo. 34
700. 3 <>

T 00. 4S'

lOI. 2 J

101.5

joff. 3j
305.57
307.5
307-?
3 °7- iJ
279. iS

275- 34
*75.,3 7
558.34

55S.58
510.37

J5-S>-4i
»55.48

355.54

s. io
758.11
245.33
24S.44
245. 50

155.3
155. 15

»5.S>. 2 2

»55.55

575-55

575.8

375.49

377' 37
41 8.12
eSi. 1 1
530.24
530.44

53tT

530.50

73*- 7

ex

pfyUijuencninoxd,'etcUYHtio 732.1«

P tarmicd Diofcoridi 315. 14

ptarmic£ confidcratio 319.23

ptarmic£ uircs cx Galeno 319.31.

Ptifin£ confiderdtio 250.-50 .

Vulcgium Diofcoridi 375.20

pulcgij confidcratio 3 75-35

pulegij Plimo gcnerd duo 3 7 5 . 44

pidcgijuircscxGalcno 375-54

Ptdmo marinus Diofcoridi zas. zs

pulmonis marini confidcr.itio 205.28

Pulmoncs animalium Diofcoridi 205. 3 5

pulmonum dmmalium conjideratio 205.5;

Ptdmonari£ hijloria , et uires 518.59

pulmonari£ altcrim defcriptio , et uirei 5 1 9. a

Vulfatiiy hijioria , et uires 352.54

PumexDiofcoridi 587.40-

pumicis confiderdtio 587.40

pumicis uires ex Gdleno 587.52

PurpurdDiofcoridi 177.54

purpurarum confidcrdtio , et hjiorid 178.19

Pycnocomon Diofcoridi 5 1 4. 2 o

pycnocomiconfiderdtio 614. 27

Tyrd Diofcoridi 1 54. 3 x

pyrorum confiderdtio 1 5 4. 3 i

pyrorumgenera 1 54 . 43
pyrorumfacidtates t}^.6i.zTinde

pyrorum tiires ex Galeno 1 5 5 • 3

Vyrdjicr Diofcoridi 1 54. 3 4

TyrethrumDiofcoridi 412.20

pyrethri confideratio 41 2. 3 o

pyrethri uires ex Galeno 412.50

Vyrites lapis Diofcoridi tssj. 3 o

pyrit£ Idpidis confidcrdtio ssj.jp

fyrit£ Upidis uires ex Gal, ^ 9 7. 49

QVe r c V s Diofcoridi 134. 54

QuerctK conjiderdtio 135.38

quercusplurddlidJvrtpraterfruHum tJS- S%

quercus uires ex Gdleno » 3 7. 1 1

quercus , er ole£ inimicititt if. 30

QuinquefoliumDiofcoridi 510.57

qtdnquejdlij confiderdtio , er geneY(t 511.24

qidnquejolij uires ex Gdleno 512.10

Quirici AugujiildpfiK 390.17

'R

J^ A D I c E s quando efjodiendx $. is

Kddicumoptimarumnot£ 5.7
radices quomodo munddnd£,Jlccdnd<e ac eonferuand^

5. 1 3

Vddices qtdbui in locvs reponendne ff . 2 4
rddicwm diffcrenti^ in coloribui, ZJ" fdporibus. 10.41.

Kddiculd Diofcoridi 319.41

radicuU conJide;-dtio 3 1 9. 49

KddixDiofcoridi 267.40

radicPs confidcratio 257.59

Rrfdix £f«/c/5 Diofcoridi 350.18
r d(f (CI5 (iH/c(i con/^(/. 3 5 0 . 3 4. CT KjVej ex Grf/cno

3 5 0. 50

KddtxfylucjirisDiofcoridi 3.67. sf

Ind

ex

fidnd Tiiofcoridi z o 0.40

ranarum conjlderatia aoi.i

rumtrumpurtus aoi.S
Tan£ palujlris fumpti noxd , O" remedid Diofcoridi

74S.JS

ran£ paltiflrii ucnemm 74-<^-S 8

rante malific£figna,a- curatio 747. 1 o

^anunculia Diofcoridi 3 3 * -4

ranunculi confidcratio 3 j 1 . z z

ranunculi uircs cx Galeno 331 .44

^aphanusDiofcoridi »«7.40

raphanus fyluc^ris 'Diofcoridi i sj. $ f

raphani Theophrafto pluragcnertt a s 8 . 3 i>
raphani confid. zsf.js. O^uiresexGal 2^8.44

Haphaninumolcum J^-4J

Kapum Diofcoridi iss.jj

rapiconfidcratio 255. 4S

rapi uires cx Galeno 2 «J 7- S
'Ratio commcntariorum in lihrumfextum 712.^0

Kccofta quidyO' uires 2 J i •4S

B.ecrcmcntum argcnti Diofcoridi sss.y
Kcmcdia ad uaria medicamcntorum noxiorumfympto

mata 745- 1 *

Kemediaadconuulfioncs 749.4 j
Kcs qu£ ucnena produnt ,iii^; fuj^enfcs aduerfantur

7'8.4;

Kcjina lcntifcina Diofcoridi 8z.f

rejina liquida e pjnuycr picea Diojcoridi 84.^

rejin^ aiix Diofcoridi ibidem

rejha terebinthina Diofcoridi 83-54

rejjn£ tcrcbinthinx conjideratio 84. 4^

refinarum omnium confideratio 84. j s

refinarwm ommum uires ex Gdend 8 5 . 2 s

Rejlaiouis 361.41

'KhaDiofcoridi 342.41

'Rhabarbarumltalicum 345-<^o

'R^hamtm Diofcoridi i^io.js

rhamnitonjidcratio .' 110.4P

rhamnivires ex Galenv 1 1 1 . i j

Khapcnticum Dtofcoridi 342.41

rhapontictconjideratio 542.5^

rhipontici,Ci' rhabarbari difcrimett 343.30

rhapontici uires ex Galeno 3 44. i o

B.heon Diofcoridi 3 42 .4 1

rhei 'Barbarici ncmenclatura unde 3 44-4^
rhei Barbarici,Jeu rhabarbari uires ex M.efue 345-27

rhei Indici nominatio 3 44.3 i

rheiTitrcicinomenclatio 344.14

ILhodia radix Diofcoridi 513 .45

rhodi£ rhadicis conjideratio 51 3-53

rhodi£ radicis uires ex Galeno 513.12

'B.hododendron Diofcoridi 5 44. i a
rhododcndri conjideratio. uide Nerij confideratio

B.hui Diofcoridi »35-3^

rhois conjideratio 135.55

rhoviuiresexGaleno 140.58

Kibes Niauritanii quid 1 1 6.4

rihis ofjicinarum conjideradd iis.s

'Ricintis Diofcoridi soj.si

ricim confideratio do^-i

ricini uires ex Mefue * o 4. i i

riciniuircsexGaleno «04.»»

riciniftmpti noxa, er ctiratie 74S. ; f

Kicini olei cottjidcratio J 5 • »7

ricitti olei tdres cxhlefue 5 5-3»

Kifagalli ucncnum,0' curatio 74 5 • 5 «■

R0/4 Diofcoridi »25.1»

rofarumcottfideratio 125.57

rofarumgeneraplura ibtdetn

rofarwmfticcus,CTdilutunt ms.i

rofarum dilutum abfquc noxx almm deijcere i26-.it
Yof£ fylucjlrcs tis.zs

rof£ aurco colore »26.30

rofarum dtffere nti£,^ genera ex Vlitiio izs.ji
rofarum partes,zr earum uires 1 2 6.4 ;

rofarum aquajiillatitia qu£ pr^Jlantior i 27.*

rofarvm facultates ex Galeno 127.38

'Kofaccum Diofc oridi 5 8-54

rofacei coitjideratio 5 5.3 8

rofacewmnumcont(eniatinnox(tmadragor£ 73 5.43
Kofaceum omphacinum 53.42

rofacci omphacini uircs j s-^s

Kofci paJtilU Diofcoridi « * j -45

Kofm.irintmDiofcoridi 41 2.55

rofmarmum coronarium Diofcoridi 413.55

rofinarini confideratio 414-*

Tofmarini hijloria ex Theophrajlo 414-^

rofmariniuires exGaleito 414.20

JlHtef^cr e«M /loxiC remedia Diofcoridi 746. 3 fi-
rubet£ ucncitiftgna 7 46. ; 8 . eius curatio. 747. i o
Kubia Diofcoridi 47 1 - 3 5

rubi£conjU. 477.48. VuixesexGat 471.53
KubigoJvrriDiofcoridi ssi.zj ■'

rtibiginis ferri confidcratio <5 ff i . 3 4

Kuhrica fabrtlis Diofcoridi tf 7-6.7'

rubric£ fabrilis conjideratio ig-js.tt

Kubrica Sinopica Diofcoridi ey j .4»

rubric£ Sinopic£ conftderado syf.^s

Kubu6 Diofcoridl 5 o 7. 2 j

rubi conjidcratio g 07.49

rubiuiresexGaleno 508.1

'Kubui canis Diofcoridi 1 1 6.46'

j-«6/ cdnw confideratio b 1 6. j 3

rubicaniiuiresexGah 117.25

Rw^iM IdiCH^ Diofcoridi 507.40

rH^/ Icifi confideratia 507.53-.

KueUij errata,ac eita opiniones reprohat.t 2 3 . j 5 . er
3.5.57.©- 3 i.^a.o-^^.^i-e^^^-tz-er^ii.^^.ei
S2.22.cr 101.5.0" iio.6o.ef 157.3 2.e^i73.t 2.
€3-255.55.0^278.4. 0-3 14.41. 0-3 »8. 28. er
3 20.55.cr 3 25.5 i.er 33 3.£).er 343.jff. er 3 5 8.
3 2. er 3 62. 3 2.0-3 82. 20.0^354. 46.er3<)i>.
56.0- 404. 2a.er 406.3 o. er 407.41. et^i 0.3 6.
cr 427.42. cr 42 8. 26.er 425. 1 0.0-43 8. 1 o. cr.
446.12.6^443.3.0-455.53.^^454.40.0^484.
50.0-455.1 5.er 5 06. 11. er 562. if.etss4.43
cr ^^:?--! er 5 So. 53.er 5 85.25.0-' «.7.» 1.
KumcxDiofcoridi zss.fs

rumicii conjideratio 371.12,

rumicVifacuItM exGaleno zyi.zs

Kiifcum Diofcoridi 5 S 8. i j

rujci conjideratio 588.30

Jr Kutd

Ind

KuU Dfo/coriif J S 3 . 3 3

riiti montMia Dhfcoridi 3 8^3.4

rutufyluejlris D'ofcoridi 385.11

rut£f4tiu£,o~fyh<cftrisconffder4tio 3 85. 1 5

rut£ utriufqttc uires ex Galetio 3 85.40

KutdfylucftrisaltcrdDiofcoridi 385.J3

ruttefylucftris altcrius confidcratio 350.1

rut£ fylueitris alterius uircs iX Galeno 350.51

Ruta ca]^rma,zr eius uires 350.58

S A B I N A Diofcorididcfcrij^t4 52.23

Sabiiix conjideratio 52.40

fabin£ uircs ex Galeno 5 j -40

SaccharumDiofcoridi 24J.1J

facchari conjideratio 2 4 ? . .? 5

faccharum antiquoru. 4 noftntte tton dijferre 2 44. 1 7

facchari faditii iiiucntio 2 44. 3 5

faccharum candidtm. z^s.st

Sacra hcrba Diofcoridi 523-15

Sagapcnon Diofcoridi 421-4

fagaf^cniconfideratio 4^1.14

fagapeni uires ex Mcfue 421.15

fagapenifacultaics cx GatcHO ^zi.^^

Sal Diofcoridi dcfcriptiii 588.5

p//^ omnugc;icnJ confideratio 588.58

falisfacultates ex Galeno 685.51

S j/ A)B!J:o)ii(fci« Diofcoridi 588.10

p/ij Ammoniaci conftderatio 5 85. 24

p/ AmejiMciM offtcinvs 5 85. 2 8

SallndusquidPaulojC^Auiccnnie 245.48

/4/15 Ind / conjlderatio cSg.ij

Salisftos Diofcoridi 588.48

falisftorisconfideratio 585.44

Saltsj^umaDiofcoridi 588.38

falis j^umte confideratio 585.42

Salnitriufus ff 85.3 5.er 550. $

Salamandra Diofcoridi defcriptd 221.21

falamandr£ conftdcratio 221.42

falamandram igni non abftimi,falfum i2 1 . 5 5

fakmandra aquatica 222.8

falamandrx hauft^figna,^ remedid Diofc, 7 27. 5 j

faUmandr£ uencfica natura. 728.1

falamandr£ ucneni curatio 728.17

Sd/iJw humana, cr eiin facultatei 242.3 4

Saliuarisherba,VyrethrtmDiofcoridi 41 2.2 o

Saliunca,€reiusconfideratio 28.15

S rf/ix Diofcoridi 17 ^-i^

falicis confid. 132.1. et«i «jVc; e;c Gd/. 132.21

S.i//<i pdriflrf quid,zr uirei 125.14

SaluiaDiofcoridi 378.34

falui£ conjideratio 278.43

falui£uiresexGaIcno 378.55

falui£ fylueftris conftderatio 3 7 S .44

/j/«/.e Thcophrafto dtu fj^ecics 378.51

/4//a:f uires€x Aetio 378-51

saluiaKomana. 380.34

falm£ ?,.omin£ uircs 380.54

S .^jn/>«f (K D/qrcor/cfi 513.38

fambuci,cr ebultgenem e^ 1 3 • 5 5

fambuci, cr e^«// «tVef 514.1

ex

fambuci utriufquefacultdtes ex Galeno ff 1 4. i »
SamiaterraDiofcoridi 707.1 f

fami£tcrr£confideratio 707.37

SrfJJt/iM /<tp« Diofcoridi 707.3 J

famij lapidis confideratio 707.50

Sampfuchum Diofcoridi 385.20

fampfuchi confid. 385.35. e/«J «jVci CX Grf/. 3 8 5 .45
Sampfiichinum Diofcoridi 50.40

fampfuchini eonfideratio 50.50

SandarachaDiofcoridi 583.35

fandarach£ confideratio 583 .47

fandarach£ uires ex Galeno 5 84. 1 o

Sandarach£ pot£ noxa,et eiin remedia Diof. 745.25
fandarach^m.-ilcficauiSjGfcuratio 745-3 5

Sandarachagmmii 51.57.2^582.55

fandaracha ceraginoft meUis genus 52.1 5. er 534.4
fandarax Arabumquii 52.1.^^583.57

SandyxDiofcoridi ^5 7- 5°

fandycis confideratio ^57.$ 5

fandycisfacultasexGaleno 55S.2.

Sanguinaria mas Diofcoridi , 485-35

fanguinariafcemina Diofcoridi 485-43

fanguinari£ conftd.cr uires,uide in Polygono
Sanguis Diofcoridi 138-53

fanguinis conftderatio 235.5

fanguinis quorundam animalium uires peculiares a Ga

leno improbat£ 235.1 *

Sanguis taurinui,eiusq; epoti not£,0' curatio Dio\o

ridi 731-14

fanguinis tauri uenenata potio 731.24

fanguinis menBrui uenenum,^ eiw remedid 741.41
Sanicula genera,c^ uires 450. 47

fanicula,quinquefolij (j^ecics 5 1 2.7

Santalorum con/ideratio,0' genern 45-54

fantalorum uires 45- 5 *•

SapaDiofcoridi 540.25

SapphirmlapiiDiofcoridi 703.40

fapphiriconfiderutio 7°? «4?

fapphirm noitri ufus fttf^eHus 70 3 .4^^

Sarcocolla Diofcoridi 423.45

farcocoll£ conjlderatio 423.4$

farcocoU£ uires ex Arabibm ^z^.fS

farcocoU^facultatesexGaleno 424-7

S ardian£ glandes Diofcoridi »37-3?

Sardoni£ herb£ noxa,& remedia Dioj:. •ji^.zs
fardonie herb£ uenenum,eiusc^ curutio 734-33
Sarmentitius cinis Diofcoridi 552.54

Satureia Diofcoridi 3 8 3 . 5 S

faturei£ conftderatio 3 8 4. i

faturei£uiresexPaulo 384.21

Satyritm Diofcoridi 45 7-44

fatyrim erithronim Diofcoridi 4 5 7- 5 S

fatyrij conftd. 457-57. eiid uires ex Gal. 455.»
Saxifraga Diofcoridi 45 5 -4 %

faxifrag£ confidcratio, er «/ref 45 5 .45

faxifrag£ nomen pluribus plantis commune 45 5. <r
faxifraga alba 45^.10

St<xo/jj /oc/; ^ttif p/rfjrt(f gauitMt 5.4 £

Scabiof£ confideratio 45 2. 4, 5/

fcabiof£ uires 452.^0

Scmnwni^Diofcoridi ei 0.3 7.

Ind

ex

fcmmonlf-.cr emfucci conjld. 6io. $s

fcAmmomum ofpcunm ititutum 611.14

fcimmonij lx\fioncs cx Mcjue 611.20

fcammoiu] uircs cx codcm 611.^9

fcnmmonij noxu, cr eim cttfrffio 74S. j s

ScMidix Diofcoridi i 5-7.17
fcixndtcisconfid. zpy.jt.eiusuireSexGal.isj.sj

ScurioU qu£ jpccies uuybi * 8 8. 5 j

Schijhm Lc Diofcoridt * 25. i j

Schiftos lapts Diofcondi 6s9.j

fchifti lupidis conftdcratio 6s>p. 1 5

fchfti Lpidts uircs cx Gilcno 65^.1 1

Sctlh Dtofcoridi 3 1 5- 5 7
fctll£ confid. j : 7 . j 5 . c«« uircs ex Gd. 327.54

fctlU prxpjrj.b 317-48

fciil.e uenenof£ noxa,(T curutio 7 j o. j i

SctUinum ucctum Diofcoridi 647.23
/cfflmi aceti uircs .tdmirMes ex Gitleno 647. 3 <>

ScincusDiofcoridi 2 24.4 S

fcinciconf]derj.tio 224.54

fctnci Viccntini 2 24. 5 9

fcinci mcntto,cr uires cx PUiiio 225.52

Scolopcndru Diofcoridi i8<).45

fcolopcndr£ mirtn£ conftdentio i 85. 4iJ
fcolopeiidrs idus no(.^£, cr curatio Diofc. 7 s 5 .4 5

fcolopcndr£ ucnenof£ confideritio 7S 5.5 2

fcolopenir£morfusremedtn yss.i

Scolopendrion DiofcoridL 46 j . 1 7

fcolopendrij confidcrdtio 4SJ.J1

5co/>)?JCi Diofcpridi 3$^.$ i

Scordion Diofcoridi 442.57

fcordij con/idcratio 44J.10

fcordiitm ubi optimam ^'^J-H

fcordijuiresexGaleno 445.41

Sconafvrri Diofcoridi 6 6 1 . 3 i
fcon£ ftrri ccnfideratio f 61.J4. eius uires ex

GiUno 6 6 1.40

ScoriaplumhiDiofcoridi 662.21

fcoru piumbt confideratio 66 2. j j

fcori£ cmnis uires ex Galcno 661.40

Scorodcprafum Diofcoridi 3 1 o. i j

fcorodoprafi confideratio 3 20. i s

S corp£n£ pifcis confideratio 188.28

Scorptoides Diofcoridi 6J6.4
fcorpioidis ccnfid.e is. S.eius uireS ex Gil. 629.20

Scorpiiirtii hcrba Diofcoridi 4 1 6.47

Scorpius martnus Diofcoridi i 8 8.5

fcorpij marini confideratio 188.28
fcorpionis marini idtK not£,(y curatio Diof. ysy.zs

Scorpius terreftris Diofcoridi 1 8 7. j

fcorpionis terreflns confidcratio »87.23

fcorpionumgencra xi-j.zj

fcorpiones aligeri 187.44

fcorpionum facultates 187.54
fcorpionu oleum mir£ facultatis t87.j6Cr72j.j4
fcorpianes aliqutbits admotisftupuii redduntur. 15.61

fcorpiones quibus ad.notiireutuifcant is.z

■fcorpienA tdnm prohibcmia 1 6.4

fcorpionis idm not£,cr citratu) Diofc. 766.11

fcorpionum gaura ex Sicandro "jss.j o

fcorpionum iciuum indicia,Z!' remeiUii 766.50

fcrophukria ^a.zs. eiusuires ffs.td

Secalefiiimentigcnm 252.36"

Secacu. .^rabum 364.5^

Sccuridaca Diofcoridi 460.15

fecurdiac£ confidcratio " . 460.27

fecurduc£ uircs ex Galeno 460- j 7

Sedum Diofcoridi 550.50

fediconfideratio^cr gcnera SS*-i4-

fediuirescxGaleno 551.60

Sclagoqmd 52.47

Sclenites lapis Diofcoridi 7 04. 1 »

felcnit£ lapidis confidcratio 704- ' ^

S elinufia tcrra Diofcoridi 7 o S .4

Sempcruiuiimmaius Diofcoridi SS<^-So

fcmpcruiuum minii^ Diofcoridi J J « -4

femperuiiti tertiiim genus Diofcoridi 551.12

fempcriuui confideratio,0' genera / 5 i. J 3

Semenfanilum j6S.j4

Semina quomodo dcmetcnda j.zs
fcmtnum,^ fruduum in plantis difcrimina 14*5

Se«d herba^cr eiuihtftoria 41 o. ii>

fen£,cr eius diluti uires 4 1 1 . 5 j

fen£ditutipr£parutio 4it.o'i

fcn£uinim 411.!

fen^ftiUiculorumuires ^ 412.13

SeneitaanguiumDiofcoridi tsyj.zt

fene{l£ anguium confideratio 1 5 j . j 7

SenecioDiofcoridi 556.49
fenecionii confid. 5 5 7. i . eji« «iVef ex Grf/. 557.5

Sepw Diofcoridi 1 s J . 5 *

fepiarumconfideratio 155.58

fepiarim facultates iss.zz
Seplafiariorumlapfui 17.61. CT $0. 45. 0" 5 5.

57.0" j8.40.cr2S0.21.C350.14.

ScpJ Dwjcoriif/ 2*4-?
fepisfer£ confideratio 224.* «>.ei 770.17

fepii morfus fign.ijCt remedia 770. j *
Serdpiomj er r jf(t 22.5 6.crjt.j 7.cr j 5.7.0" 74.

28. er i J6.2 j.-cr5 07.8.er 547.3 J-crj73-j

SericaGdlenoquid 160.3 S.cr le^i.i j

/er;ci confideratio,0' uires 168.2

Serw Diofcoridi 287.28

feridis confideratio 288.40

Serpens marina Ariftoteli quid i 85. 24

SerpyUum Dtofcoridi 384.?*

ferpyUi confideratio 384.5»

ferpyUiutresexGileno 385.23

Sertula Campana Diofcoridi 385.55
fertuU Campan£ confid. uide Meliloti confii.

Seruij Grammatici error 1 1 o. 1 s

Serwm/^tSwDio/corjifi 225.10

feriuiresexGaleno 231.50

/eri wrej ex Mefue 231.55

Scfamum Diofcoridi 2 5 6. 2 o

fefami confideratio *57.»

/e/;tmi KiVej ex Galeno 2 5 7. 1 6

Sefamoides mxgnum Diofcoridi Ss^s S

Sefamoidesparuum S^S-4

fefamotiis utriufqite confidentio S^S-s»

Sefeli Aechiopicum Diofcoridi 3 5 5 -4 i>

/e/e/j Creticum Diofcoridi 3 s 5 • J '

V j /e/c/i

Ind

fcfeli MxjiiUcnJc Diofcoyidi 3s>i-4i

fcfcli Pclopo:mcnfe Diofcoridi 355.;*

fcfclii omiiii coiijiderutio jss, i

fcfeli^ larcs cx Galcna 3 sS. jo

Sicyonimu oleum T)K>fcoridi 5Si'ii

Sidcricis primdDwfcoridi S°S'i^

fidcriti^ifccundi Diofcoridi 505.45)

fidcritis tertia Diofcoridi 505.58

/idvriti^ omnis confiderutio $06. t

fidcritis ui^es exGdeno fos.zs

Signa in commune ucncnifumpti 7 1 •>. J o

Siliqu^r Biofcoridi »48.?
filiqturumconfd. 148.8. O' ttiresexGul. 148.} o

Siiurm Diofcoridi 201.20

filiiripifci^confiderutio ?ot.ja

Silybum Diofcoridi ffoo.a

filybl confidcrettio ffoo.ij
Stmplicium periti4 dcquirinon potefi ex librormn tan^

tum lcfcione 3 • 5 4
Simplicium peritia u pr£ceptoribm, non ex librii com

paratur 4. 4,
Simplicium nomina uarid Diofcoridi ddulterind 8.34

S inapi Diofcoridi 3 i o . 3 a

findpi conlidcrdtio 310.55

fitupiuiresexGdlenQ _ 3x0.51

SionDiofcoridi 281.58

iij confiderutio _ 282.1

sij uires ex Gdlcno 282.23

Stfer Diofcoridi 265.34,

fiferii confiderdtio iss.37

fiferisuiresexGdUnQ »55.42.

fifcrisformd 355.47

SifonDiofcoridi ,*, 3 «55.30

fifonii confiderdtio 355.37

Sifymbrium Diofcoridi. 2 8 3 .4

fifymbrij confiderdtio 283.20

fifymbr ij in mcnthdm mutdtio «83.32,

fifymbnum dqudticum 283.43

fifymbrij utriufque uires ex Gdlena 283.50

Smarides pifces Diofcoridi 201.55

fmdridumconfiderdtio 202.43

Smildx hortenfis Diofcoridi 304.18

fmildcis hortenfis coitftderdtio 2 04. 2 8

Smildxldjj^erd Diofcoridi Jf 8 5.4 j

fmildcis dl^ene hikorid ex Theophrdfla sSs.f9

fmtldx l£uis Diofcoridi sSs.fz

fmildcisUuishijlorid 587.43

fmtldcis ittritifque uircs ex Gdkno 588.1

Smtldci? gldndifcr£ confiderdtio t}S.j s

Smyris Idpis Diofcoridi 705.31

fmyridis confid.cr uires ex Gdlcno 7 o 5. 3 3

Smyrinon Diofcoridi 40 5 .44
f myrnij confid. 405.4. eitKuiresexGdl^os.^ j
SodcmctiiildctH 87.57.0" 88.22

Solanum halicacdbum Diofcoridi s) ".58

folanum hortcnfc Dtofcoridi 531.14

foldnum manicumfcufuriofum Diofc. 532.51

folanumfomniferumDiofcoridi Si~-is>

foldiii omnisgenerii confiderdtio SH-'-

foldiii htftorid cx Theophrdjlo 5 3 3-3*

foldniuiresexGakno 533-43

ex

foldnimdnicinoxa,0' curatio 73 o.i<f

SolbajlreUa,CT etus uires 5 » 5. 5 5

Soldanelld qu£ t^j.so

Solidaginii minoris,0' medi£ uires 430.3 7

Soltddgoregalis 450.54

SonchuiSDiofcoridi 287.4
fonchi confid. 287.12. eiui uires ex Gal. 2 8 7. 1 7

S orbd Diofcoridi «58.33

forborum confideratio 158.35

forborum uires ex Galetio »58.51

Sory Diofcoridi 581.38

foreos conjideratio 581.51

foreos hijlorid,Z:r uircs ex Galeno «82.15

SpargdnionDiofcoridt 455.22
f^drgdnij confi. 49 5. 2 8, eiin uires ex Gal 4^)9.4$

Spdrtion Diofcoridi 5 5 8 .4 1

fpdrtij confiderdtio 558.48

^artij ufm ex Plinio 558.50

^arti uircs exGaleno 500.2

Spdthd Diofcoridi 141.42

Sphdcelus 378.51

Sphondtlium Diofcoridi 4 1 4-40
f^hondilij confid. 414.57, eiuiuiresexGdl4^s-7

Sphragis legos Diofcoridi 57 5. 2 3

Spindcid 274.41

Spind dcutu Diofcoridi »13.25

fj^in<e dcut£ confiderdtio 113.38

^in£ dcut£ uires ex Gdlena »15.35

f^ind dcutd legitimd qu£ »»4-35

^i/w dlbd Diofcoridi «♦ 3 5 7.4

^z;i,£ d/6<e confiderdtio 3 5 7- » i>

gjiViie d/^<c «irci ex Gdleno 358.14

Spwrf Ardbicd Diofcoridi 3 5 8.2 2.

^in<c Ardbic£ confiderdtio jfB.zs

fpin£ Arabic£ uires ex Gdlena 358 .47

Spodium Diofcoridi ©5 5. 1 5

f^odij,cr pompholygis confideratiot 555.1»

f^odij, ey" pompholygis hifiorid tf 5 7- J

Spongi£ Diofcoridi ^54.43 .

fpongidrum hiftoria ex Ariftotele 554. 5 5

f^ongiurum uires ex Galeno 555.17

^ongidrumldpidesDiofcoridi 705.50
SpHmrf nitri,uide Hitrif^umit
Spumdfdlis,uide SdHsf^tima
Spumd drgentiyUide Argenti f^um4
Sqtidmd £ris,uide Aerisfqudmd

SqudmdftomomdtisDiofcoridi ^58.20

fqudm£ ftomomdtis confideratio 558.42

fqudmdftomomdtis qu£ legitimit 6S9.if

Squilldrum confiderdtio ' ^Ss-i'-

squinanthum 4».^

Stdchys Diofcoridi 43 7. 1 8
ftdchyos confid. 437-27. emuireiexGah^ij.i»

S td^e Diofcoridi 54. 5 o

Stddes confideratio 54.55

Stdphis dgridDiofcoridi $96.$^

ftaphidis agri£ coufideratio 5 57- » 4

fiaphidis agrix uires ex Galeno 5 5 7. 1 5

ftuphtdis ugri£ noxd,zr curdtio 725.5*

Staphylodcndron /54.8

S k/jrfn* hiftorid,z^ uires 573-3»

Ste//(o))Kffl

Ind

ex

Stcllionum confidcrutid

728.25

fteHionum morfm rcmcdid

725.J

Stcrcorisuircs 24.010.0^ inde

Stcrcusfvrriyuidc Fcrri Bercus

StibiumDiofcortdi

6S3.))

fttbij confidcratio

tf<J3.44

fltbii uircs cx G^lcno

6S4..S!

ftibij uis dcic^oria

eso.S

S timmijcggcfuprd S tibium

Stahc Diofcortdi

492.2^

ftocbcs coitfid.^9 2.Z3. eius uires ex Gal

• 4SJ-4

StocchxsDiofcoridi

372.35

tlccchddis coiifidcr.ttio

37i-4J

ftccchadts tiircs cx G.ilcno

372.55

ftccchadis tiires cxMcfuc

37?-?

Stomomu Diofcoridi

558.38

Strumontihcrb.i

S}}-4s>

Strutiotcs Diofcoridi

SSS.4

fi)-utiotx confidcratio

55-9.5

Str.ttiotcs miUcfrdiiim Diofcoridi

555-1^

ftraiiot£ millcfolij confideratio

5J-9-.f4

ftratiot£ miUcjolij iiircs ex Galeno

560.4

Strigmcnt.1 b.-Jncaytnn

54.2

Strtithium Diofcoridi

315.41

ilruthij confid. j 1 5.45. 0~ uires cx Gj/.

' 3 20.1

Styrax Dicfcoridi

68. 32

ftyracis ccnfidcrutio

6s.l

ftyrdx cilimitx undc didi

65.J

ftyrxcis tdrcs cx Gilcno

55.30

Suberis confderalio,cr hiftorii

135.52

fubcrii uircs

137-4

Succcdinea quMio admittcitdd

725.2

Succi quomodo exprimendt,ferucindiq;/litt

7.50

Succiitum Diofcoridi

I 00.41

fiiccini hiftoriu u.xrix

101.44

Sudoris aiiimalium tiiri(s,cy rcmedid

742.38

Sujfi-uticcs quidicantur

8. 48

SuiHuipulmoDiofcoridi '

205.35

fuiUus tihii Diofcoridi

215.58

Stdphur Diofcoridi

585.45

fiilphuris confidcrutio

685.58

fulphurisfjciendiratio 'v. ■

587.10

fulphurii tiires ex Gdcno

587-23

Sycomoriis Dicfcoridi

1G8.21

fycomorihiflorix

158.45

fycomori confideritio^ZT uires ex Guleno

158.55

fycomortis Itdi£ udulterind

155.8

fycomoroficm Cypriu fimilis

iSs.i

Syhui qu£ pUnt£ udment

10. l

Symputhia,^' untipdthia rerwm

15.25

Symphyton petr£on Diofcoridi

^Ss.ji

fymphyti pctr^i confideratio

485.51

fymphytum alterum Diofcoridi

485-41

fym.phythi aherim confidcratia

485.57

fymphyti utriufque uires ex Galcno

451.1

Symphoriatti Campegij lapfia

152.35

Syrupus uiolaceus

T
X Al V s fuii Dicfccridi

575.18

215.58

TaP.ifuiUi confideratio

2 15.20

eim uires ex Gal.

Tmarix Diofcoridi

tamaricis coiifidcratio i o

T am.mitdorum confideratio

tamarindorum tiircs

Tanacctiim

Taranttd£ con/idcratio

taranttds idm mirabilcs cffc^m

taranttd£ t^tis mufica rcmcdium

taraittul£ itencnum,cr cim auxdia

Taurifangim,uide Sangui^ taurimu

Taxm Diofcoridi

taxiconftdcratio

taxi htfioria cx Thcophrafto

taxi Ijiftoria cx ?linio

taxi uircs cx Galeito

taxi noxa,cr cim remcdia Diofcoridi

taxi ucncftca it.itura

taxm utrim calid<t,ucl frigidcc

Ted£ confidcratio

Tclcphium Diofcoridi

telcphij conlid.j 40. zo

Tcllin£ Diofcoridi

tcllinartim confdcratio

TcmbuliimArabtim

Tcrcbintus Diofcoridi

tercbintU confideratio,cr hifloriii

tcrcbinthi iiircs cx Galeito

Tcrcbinthina Diofcoridi

tcrcbcnthiiuc rcfin£ confideratio

Terra omnii Diofcoridi

terrarum brcuis eiiarratio

terra (vrnacum Diofcoridi

terr.ix alias qu£re infim propris nominibiK

Terrantula Italis qiiid

Tefl£f)rnace£ Dtofcoridi

Tefliculm Diofcoridi

tefliculu^ altcr Diofcoridi

tefliculorum confideratio

tcfliculorum uircs ex Galeno

Tcucriim,TeucrisDiofcoridi

tcucrij confideratio

teucrij uires,cr hiftoria ex Vlinio

teucrij facultates ex Galeno

Thalaffomeh Diofcoridi

Thali&on Dtofcoridi

thahdri confldcratio

thalidri uires ex Galeno

Thapfia Diofcoridi

thapfi£ confidcratio

thapfi£ radiccs turpeti uice iUcgitime explet

thapfi£ uires ex Galeno

thapfl£ noxa, er remcdia Diofcoridi

thapfi£ potionii figna,cr curatio

Theamedes lapi^,cr eim mira naturx

Theodori lapfm

Theophra{iifententi£ non probat£ 105.11

54.cr4-<^-?
Theophrafli locm in corni hifioriafii^cBm
Thcophrafli dc generationc hpidum opinio
Theridc£ componend£ ratio dcprauata.
theriaca liWdibiK a Gakno celebrata

K 3

107-48

8.4. eim uires 108.21
1 42.45
142.55

4<^7-*J

223.15

ibidem

223.28

755.35

542-55
543-4
543.10
543.20
543-20
732-55
732.58

733.1*

78.55

340.14

340.25

175-40

175.55

32.3<f

8J.44

84.25

84.5

84.4S
707.5-

635-3?

708.28

224. 3 S
708.23
455.22

457-3 5

457-58

558.54
431. 1 1
43 1.20
431.28
431.40
545.44
557-1*
5 57-15
557-18

557-33
558.1 1
558.21
558.25
747-57
748.3*

701.1 2

153.4

.Cr 201

15S.5
535.53

54.28
752.12

Thlal^i

Ind

Thlu(\>iDiofcoridi 312-3»

thLj}i conjUerdtio 3 1 2 .4 J

thUjh liircs ex Gulcno jii.$s

Thracius Ltpii Diofcoridi '^ss.zy

thracij 'npidii mcntio cx Gakno 70 o. j o

Thwmm Diofcortdi 2 04.7

thunniconfidcratio 204.14

thunnorumcaptur4,(:Tiicminaitmi 204.3 2

thmworum in cibisfacultM 2 04.4 1

Thus Diofcoridi 71.12

thuris confidcratio^cy hiflorix li.s

thuriifacultutes cx Gakno 72-3«

thuris cortex Diofcoridi 7 » -40

thuri/i fuligo Dicfcoridi 7 " • 5 4

thuri^ manna Diofcoridi 7 1 .4 <>

thuris mann£ confidcratio .-, 73.4

Thyites lapis Diofcoridi 70 2.? i

ThymelxaDioJcoridi eii.sj

thyniel.eie confideratio c i 2. j 8

thymcl££ noxa^zr cius curatio 748.57

thymoxahne Diofcoridi «47. i j

Thimum Diofcoridi 383.4

thymihiftorii 385.20

thymigcnera duo 383.34

thymi uires ex Gakno,ZT Aetio 383.37

Thymbra Diofcoridi 383.58
thymbra confid. 3 S 4. i . ch« «jVcj ex VauIo 3 84. 2 2

Tignameofficini^quid 45-34

Tilwconjid. 115.2. eiusuires x 15.42

Tithymali omnes Diofcoridi 60S.4.

tithymalorum omnium confideratio s o 5.45

tithymalicogniti soy.ij
tithymaliTheophraftotriutiintimgenera 607.3 »

tithymulorum uircs ex Mcfue s o 7.42

tithymulorum uires ex Gakno 607.50

tithymulorum noxu,ZT remedia 748. 5 ff

Tordilium Diofcoridi jsS-sS

■ Tormentillie defcriplio,zr uires 483.34

Torpedo pifcis Diofcoridi 185.57

torpcdinis confidcrutio 185.60

torpedtnis mirafacultas 150.20

torpedinis uires ex Gakno x 50.3 6
Tox(c!(m,cr em-s «cneni c«rrffio Diofcoridi 737.21

toxici confiderutio 737.30

toxicifumpti not£ ex l<iicundro 737-56

toxici,c^ nupcUidifcrimen 73 8.5

Tragucunthu Diofcoridi 3s3.it
tragacanth£ confid- 3 cs 3 . 3 8 .&- «/rej ex Grf/. 3 <5 4. i

Trugium Diofcoridi $ts.if

tragium ulterum Diofcoridi 5 » 6. 2 j
trugijconfid. 516.27. (yuiresexGal 517.5

Trdgor(gd?i«m D/o/condi 374-3 5

trugortguni confidcrutio 3 75-5

Tr jgo J Dio/cor(a J a 5 3 • » jf

^r<(g( ccrcii/(5 confidcrutio 2 5 3 • » 8

Trd:g(«?( D(o/cor((ft 5 » 7^ 1 *

trug( /xrii' confidcrutio 5 » 7-3 J

Trafi,cr cormn defcriptiOjCr iiires 303.11

TribulM Diofcortdi 454. 5 7

/r(tK/( utniifjuc confidcratio 495.8

tr^i»;;/: utriufque uires ex Gukno ^s>}.zs

ex

TrJcJom4nc; Diofcoridi ^ 8 1 . 3 »

trichomunii conjiderutio 582.40

trichomanis hiftoriu cx Theophraflo 582.51

trichomanis uircs cx Gakno 583.5

Trifolium Diofcortdi 438.58

tr(/D/(/ omn(Sgc(!crw confidcratio 43 5.45

tr('/D/(y ctc«f( hiftoria ex Scribonio 440.2
trifolium pratenfe tempeftates pranunciat 440. 5 s

tripUum odorutum 440.4 j

trifolium ucetofum 440.8

trifoUjuiresexGukno 441.$

Trinitashcrbu,cr eiuihiftoria,etuires 440.5 5

Tripolion Diofcoridi 581.4
tripolij confid. 581.10. ct «/re5 ex G4/. 581.44

Triffugo Diofcoridi 431.50

triffuginii confidcratio 4ti-i-
trijjaginis hiftoria,et uires ex Theophrufto ^jz.iz

trijfxginii uires ex Gukno 432-25

Triticum Diofcoridi 248.14

tritici generu ex TreophraRo 248.46

triticum italicum optimum 245. 8
triticiekdio 245.» 8. etuireSexGal. 24,5.43

triticiokum 245.41

Tuberu Diofcoridi 303.28

tuberum conlideratio 3 o j .47

tuberum uires ex Gukno 3 o 4. 5

Turbit Arubtm 481.15
Turpettm, et eitu conftderatio, et hiftorid ibidem , et

61 8.35

turpeti noxu,et curutio

Tufiilugo Diofcoridi

tuftiluginis confid.444..z i

Typhu Diofcoridi

typh£ confiderutio 450.51

typh£ uftts,et uires 450.56

748-/J

444.5

et uires ex Grf/.444.45

45°-4^

VAleriana muior jt.i

Vakriuna minor 31.5

Vuriu de generutione lupidum fententid 63 o. 3 i

uuriu de metuUorum ortufententia. s^i.fS

Veneficorum doli Diofcoridi 710.33

Venena pr£cauendi modi Diofcortdi 710.3»

uenenu quot modis mortem udferant yij.^o

uenena petunt diuerfu membra 715.40

uenena culida non poffunt in nutrimentu uerti 717.3
uenenu pr£cauendi modus 7 1 7. 5 t

Vencttrf curundi ratio generalis Diofcoridi 711.3
uenenu curundi rutio uniuerfulis 7 1 5. 2 7

uenena incognita uomitu deprehetiduntur Diofcoridi

711.24
Venenata unimulia Diofcoridi 7 5 o - 3 <f

Veneni operatio qualis 713.15

ueneni humidi excmplim 7 1 4.46

uenenifumpti in commune indicitt 7 » 5 . j

uenenis , quorum nuUu cognitio , qu* opitukntur Dios.

fcoridi 7»»»»J

Veneitorumgeneraunde 713.26

uenenorim effe^ius a diuerfis catifts 7 1 4. 2 8

uenenorum pr£cautio qu£dam exphfa. 717-54

uenenorum prxcuutio ex medicamenti^ 715.12

uenenormn

Index

uettetiomn remciid in generdU 7 * o .4 1
uencnontm Mim.ili!im diucrjigrddui > et affci^us

ySo. iS
Vcncnumquxndof.iemorbiifCTdUeri ucneno reme^

diumcji 717.94

ucncnum fcrpcntiumfi-igiium cffc,fu!fum 751.10

Vcncrispcdcn isS.f

Vcncris wnbtlicus Diofcoriii ^5^-4?

ucncris umbilicus dUcr Diofcoridi 5 J i- 5 *

ucncris umbilici utriufque confidcrdtio 551.^7

ucncris umbdici utnufquc uircs cx G.ilcno 5 5 j . 1 7
Verutrum .t!bum,!cg--fupr.i in E Hcboro dibo .
ucrdtrum utrunquc trigintu pcrduntt annos 5. j o

Vcrb.ifcum Dicfcoridi ^so.is

ucrkifci confidcrdtio,cr gcncru $sz.s

uerbafci uircs qu.cdLtm fSi.ij

ucrb.'.fci gcncrd,C>' uires ex Gdeno ^si .47

uerb.ifcifylucjjrii mcntio 5 s 2 .5

VcrUndci Diofcoridi 5 1 J • i

uerbcn xc£ utriufquc confidcrxtio 5 1 j . j <J

uerbcn.ic£ uires cx Gtlcno }ij.}S

Vcrmcs tcrrcni Dicfcoridi 1 2 <> . 1 8

ucrmiiim tcrrenorum uires 22^.21

ucrmium tcrrcnorum oleum zzs.zs

ucrmium in Ugni'; cnxfccntium ufm i o j .45

Veronjcs hcrbx- !)ijiorix,0' uires 370.21

Veficxrixfolxnigenus 5 J ? • J

ucjicxrix .iltcrx 5 ? ? .4?

Vcf^xrum idus cur.ttio Diofcoriii 7 <J j • 5 ^

uef^xrumidus,cr remcdix ysj.so
Vgonis Solerij dc nigro uerxtro opin. expiofa 5 5 j • i

Viburnum. quid,cjr eius defcrtptio i ^o.^tr

Vicix uircs cx Gxlcno 305-48

Vidm rxtio in morfu rxbioji cxnis Diofc. 758.24

uiiim ratio demorforum a cxnc rabiofo 758.55'

ui^us ratio eorum,qui uencnx fumpferunt 720.24

Vincetoxicum,<y eius dcfcriptio 428.1

Vina mxrinx Diofcoridi - ^4 8 . 3 J

uinx picxtx Diofcoridi 640.37

uinx refinxta Diofcoridi ibidem

Vinetis qu£ plxnt£ Ute nxfcantur s.; z

Vini nxturd,cr gcnerx Diofcoridi 640. i f

uinifxcuUxtes uari£ pro modo ufui ^4 1 • 1 8

uini ufui cui £txti conueniat 641 .40

uini ufm moderatm quantum profit e^t.zi

uini ufm immodcratus quxntum obfit 541.30

uinorum faditiorum confideratio sfj.jo

Vinum abiegnum Diofcoridi 6 5 o- 5 5

uinum abrotonites Diofcoridi 552.8

uinum xbfint!ntes Diofcoridi 5 5 ' • » ■!>

uinum xcorites Diofcoridi ssz.ft

uinumadynxmonDiofcoridi 54i-3 *

uinum xnethinum Diofcoridi sfi.fs

tiinum apijtes Diofcoridi 64.9. 1 1

uinumaromatUcsDiofcoridi 552.14

uinum afaritcs Diofcoridi 5 5 !• ; 7

Vinum bunites Diofcoridi est-fp

Vinum calaminthites Diofcoridi 552.8

uinun: catorchitcs Diofcoridi 5 5 o . 2 j

uinum ccirinum Dicfcortdi s$°-iS

umum cedrites Dicfccridi 551.1

uintim e Cclticd nxrio Diofcoriii 5 j t ? i

uintim ccfiritcs Diofcoriit 551.51

uinum chxm^iryttcs Diofcoriii 5 ; i .45

tiinum c cxmcl£x Diofcoriii 5 j ? . j

uinum ch.tm£pityinum Diofcoriii s a.s

uinm € conyzx Diofcoriii 5 j i . i o

uintm cuprcjlintm Diofcoriii 550.5;

uinumcyionitcs Diofcoriii 54S.48

uinum ixucitcs Diofcoriii 5 > 2 4 j

uinum itdxmnitcs Diofcoriii sfi.si

uinum c iiilci rdiice Diofcoridi 552.;!

Vintim efiorcfxlis Diofcoriii 5 j 2 . j 7
Viiiiimgtiaiacim,cr citis conJiciendi,exhibeniiq^ ratio

124.2 S

uinum gypfitum DiofcoriH 540. j s

Vinim hcilcboritcs Diofcorcdi 552.59

iiinum hyjjcpitcs Diofcoridi 551.37

Vinum cx tridc Diofcoridi 552.28

uinum iuniperinum Diofcoridi ^ j o . ; 5

Vinum e Ixbrufcx Diofcoridi 542.54

uini e ixbrufca iiircs 542.57

uiniim Ixurinum Diofcoridi 550.5;

uinumlentifcinumDiofcoridi 550.5

Vtnum mxixbxtlirittum Diofcoridi 5 j i . ? 1

uimm mxndritgorites Diofcoridi 5 j j .7

uiitum mxrathritcs Diofcoridi 5 j 2 . j 5

uinum e marrubio Diofcoridi 552.1

uinum mclUcs Diofcoridi 648.48

uiitum mciitites Diofcoridi 6 4 ? .4

uinum mdomeli Diofcoridi 548.5?

uinum e myrrhx Diofcoridi <y j 2 . 2 7

uinum myrfinites Diofcoriii 549. j 7

uinum myrtites Diofcoriii 549-49

Vinum e nario fyiucfiri Diofcoriii 5 j 2. j 9

uintim ncilxritcs Diofcoriii 552.10

uinum nouum Dofcoriii 540. 17

Vinum cenanthintim Diofcoriii 54». 1 7

uinum omphxcomcUtcs Diofcoriii 64^4

ninum omphacitcs Diofcortii 54 2 . i a

uinum orgxnites Diofcoriii 5 5 2.7

Vinum pxlmetim Diofcoriii 5 j o. 1 1

uinum pxnxcitcs Diofcoriii 6$ 2.^9

uinumpaffumDiofcoriii 540.28

uinum e petrofeUno Diofcoriii 5 j 2 . j 5

uinum phthorion Diofcoriii 5 j 2 • 5 9

uinum picatum Diofcoriii 5 j i . i o

uinum pinetim Diofcoriii 5 j o. j ;

uinum Pucinum,cr c;;w uires 541.57

uinum e pulegio Diofcoriii 552.8

uitti ex punicis mali/s uarix confeclio 549.28

Vinum refinxtum Diofcoriii 550.58

uinum riwiites Diofcoriii 54941

uinum r!:oetes Diofcoriii 6 4.9 . 2 j

Vinumfxiuixtum Dtofcoriii c j 2.47

uinum efatureia Diofcoriii s t z.s

uinumfcammonkes Diofcoriii sfi.fs.CTSfj.zs

uinumjciUinmn Diofcoriii 548.7

uinifctUini uires cx Galeno 5148. 2 o

uinum Jlcechxiites Diofcoriii 5 j i .48

uinumJlrobiUtes Diofcoriii 550.48

uinum efycomorii Diofcoriii 550 j j

uinunt

<s$o.i

652,3 j

6J3.1

6jt.57
640.15
541.58
454.50
574.16

574-Ji
57J-3

J75.10

Z05.2 2
liJJ.I 2
132.2 I

ttinum c Syrixci ii.(rdo Diofcoridi
Vinum tercbinthiiuim 'Diofcoridi
uinum thymitcs Diofcoridi
uinum e thyniclieu Diofcoridi
iiinum tngorigMUics Diofcoridi
Vinum uetus Dtofcoridi
uinum Vipucum,(y cius uircs
VtoU dlbj. Diofcoridi
Viold purpurc4 Diofcoridi
iuoIjc purpurc£ confidcr.itio
uiolurum uircs cx Mcfuc
tiiolurum uircs cx Galcno
Vipcra cx homnis uentre fugjtit
uipcr£ Acgyptijs cibm
uipcr.i: uino dckttantur

uipcr£ iilui not£, O" curatio Diofcoridi 76 8. j 5

jHpcr.irum con/ideratio »51.11

uipcrdrumficicsfcxusqi difcrimcn 151 .40

uiperdruvi morfus indicix 768.57

uipcrurum morfis rcmcdix 'jgb. 1 7

uipcrarum ucnxtio, cr cxrum pxjiiUi 152.28

Vipcrin£ cxrncs Dtofcoridi 150.60

uipcrin£ cxrnii uires cx Gxkno 151.57

Virgx xurcx,(y cius hiftorix,(y tiircs 5 o 6. 1 4

uirgx pxftoris,(jr cius confiderxtio 3$<s.-ii
Virulcntorum liluum , ucl morfuum curxtio 761.20

Vifcum Diofcoridi 425-4

ttifci confidcrxtio 4 » 5 • 3 i

uifci utilitxs in lietrurii 42 5-? 5

iiifcitdrescxGxlcno 426.17

VitexDicfcoridi 1 3 0.4.7

uiticis co nfiderxtio iji.i

uiticis uircs cx Gxlcno 1 3 i . 1 1
ViticcUjc herb£ hiftorix 621.5. cius uires 611.4.

Viticcs xlbx Diofcoridi 620.10

uitis alb£ confidcrxtio 620.42

uitisuircscxGxlcno 620.56

Vitis nigrx Diofcoridi 621.8

uitiinigr£ confiderxtio 621.20

uitisnigr£uircscxGxlcno 621.48

Vitisfyhicftris Dtofcoridi 615.33

uitisfyUuftrii confiderxtio 6 1 5.4?

uiti^ifylncftris uires exGxletio 620.3

VitK uinijirx Diofcoridi 63 6. 5 1

uitis umiftr£ confidcrxtio 637-25

uitiSyV brxftic£ odium /5.31

Vitruuij in Ixrice error 75.57

Vlmtis Dicfcoridi 1 04.44

uhni conftdcrxtio , er hiftorii » 04. 5 7

ulmi fxcultxtes 105.15

uhii larcs cx Gxlcno 105.30

VluxqiLC 558.21
Vmbilicnf Vcncris , uidefuprx Veneris umbilicus
Vncdo, Arhutus,idco qu£rc in Arbuto.

Vnguentornm rxtio Diofcoridi 5 8.46

unguentortim conftdcrxtio 55.25

Vngucntum abrotoniiim Diofcoridi 61.28

iingucntum xmxrxcinum Dicfcoridi <> 3 -47

unguentum xnethinum Diofcoridi <^ » • 3 4

Vngiientura butyrinim Diofcoridi c 2 .40

Vngiientum cinuxmominum Dioftoridi 6^.9

Index

Migucntnm crocinim Diofvoridi 62.28

tingucntum Cyprinum Diofcoridi 6 2 .4 a

Vnguentum clxtinum Diofcoridi 55-5*
Vngiicntum gleucinum , uide Gleucinum .
Vngiiciitum hcdychroon, uide Hcdychroon .
Vngnentum ixfminum, uide Ixfminum .

tmguentum irinum Diofcoridi 62.58

Vngucutum lilinum Diofcoridi 61.41

tuigucnti lilini cofidcrxtio 62.10

Vnguentum mxlxbxthrinum Diofcoridi 65.31

ungiicntum mcgxlinum Diofcoridi 64. 5

ungucntummelinumDiofcoridi $s.$9

unguentimciiniconftciendirxtio co.io

unguentum Mcndcfium Diofcoridi ^4-44

unguentim metopion Diofcoridi 64-34

Vnguentiim nxrcifinum Diofcoridi ^2.15

ungucnttimnxrdinumDiofcoridi 65.24

ungucntum nicxndri 763.2

Vngucntim ociminum Diofcoridi 61.18

ungucntum ccnxnthinum Diofcoridi 60.15

ungucntumonychinumDiofcoridi 62,3 8
Vnguentum rofxceum , lege Kofxceum .

Vnguentmnfxmpfitchinum Didfcoridi 60.40

ungiientifxmpfuchini conftderxtio 60.50

unguentumftyrxcinum Dioftoridi 62.38

unguentumfiiftnum Dioftoridi 61.41

Vnguentum telinum Dioftoridi 60.14

Vngulx dfini, cr cxpr£ Diofcoridi 208.16"

unguldrum xnimxlium uires 208.36

Vngiiis odorxtus Dioftoridi 1 S o .44

unguiiim odorxtorum confiderxtio z 8 o . 5 r

Vniones quipr^ftxntij^imi x 75, j i

unionamuircs 775.25

VrinxDiofcoridi 241.37

urinxrumfxcultxtes 241.55

VrticxDiofcoridi SS3-S9

urtic£ confiderxtio ff^.is

urtic£ uircs ex Gxleno 554.24

urticxlxdex SSS.fo

urtic£ fcminis noxx,Gr curxtio 731.17
Vftio xuxilium contra uirulentos iilin Diofc. 7 5 7.4 2

uftion is utilitxs 757.57
Vtrtim uenenxinftdtumdieminterimere poftint
71 S'So

Vtrum quis dffi'.efteripoftit,utuenenxvmocuefumxt
7 16. 43

Vtrum xnintxlix , qu£ cibis uenenofts uiilit((nt,exitio=^

fxm uim rctineant 7 1 7. i o

Vux Diofcoridi 63 7. 1 4

UU£ confiderxtio 637.25

uuxriim uires ex Gxleno g^ 7.44

VuxpxffxDiofcoridi 638.4

i/«ie f d//i co nftdcrxtio 638.12

WKif p:t^ uircs ex Gxlcno S} 8.47

Viix jfinx , er c/(M ufus _ »15.5«?

«;m txminix qu£ en.zz

VulpinuspulmoDiofc. •:.. 206.37

X

X A N T H I O N Dio/corirfe

:i^anthij conftderatio

583.30

583.41

xanthij

Ind

ex

XMthij uires ex Galetto

'Kiphion Diofcoridi

X;p/;M pifcis

X>/oH,cr cius confiderddo

xyliuires

"iZylobulfmum Diofcoridi

xylob.tlfimum of^cvidrum (purium

xylob.dftmi uiccm quid expkit

^ylocinnmomum Diofcoridi

X>rK Dtofcoridi

xyridis confiderdtio

xyridts uires ex Galeno

ss)4i

4fl8.j8

204.28
.©^450. 15

450.31
4J.3*
44-38
44-4 J
3?-3<y

455. JJ
500.4
500.*

2

2, E A Diofcoridi

Ze£ confidcrdtio

Ze£ uires ex Galeno

Zedouri£ confidcratio, cr uireS

7,tbettihifloria, crfacultas

Zizypha, er eorum conjideratio

Zopiffa Diofcoridi

'Zuccharum alhufar

Zurtibet Arabtbus,ide quod Grxcis Amaho

zurumbet cjuid

Zythum Dtofcoridi .*

zythi confideratio

XSI-S9

xsz.i X
3 «7-4»

47. J^

8(;.49
24j.it
3»7-49
3»7J»
3J'-«J
»51.24

FINIS INDICIS.

SIMPLICIVM MEDICAMENTO-

rum facultates fecundum locos
exDiofcoride.

ADCAPITIS DOLOREHEX FRI=

GIDITATE GENITVM.

Ris lUyrtcacumacea

tOyZrrofaceotUtta.
Oleii fylueftris oliux in~

un^um .
Oleum amygdalittum iUis
tum perfe .
Viticis femen emplaflri

modo adhibitum .
Amygdal<e amare (um
dceto ucl rofaceo fronti uel temporibus iUit£ .
Torpedo marina uiua pcrfc tantum admota .
'Lanifuccida cum aceto, er rofaceo impoflta .
Sify'nbriumfi-onti,cr temporibus iUitum.
lieder£ corymborum , uclfbliorumfuccus cum aceto ,

G rofacco perfufus .
Aloe tcmporibuSjCrfronti ex aceto,Qr rofaceo iUita .
Menthafionti perfe iUita .
SerpyUum co{lum,adtedo rofaceo,acetoq; madefadu,

zr appofitum .
Keltlotus rofaceo, aut aceto madefada , O" impofita .
'Baccharisfoln iUita perfe .
Kuta cum rofaceo , cr aceto iUita.
Antfum potum perfe .
Sphondylium cum ruta iUitum .
'Peucedanim ex aceto zr rofaceoiUitum.
l.\elanthtumfronti perfefe lUttum.
Conyza minor perfe lUita .

Anagyris tenera folta drachm£ pondere ex uino pota .
Khodiaradix recenscum rofaceimomento impofitd.
Bippogloj^um proferto capiti impofitum.
.Cham£daphnes folia trtta , cr impofita .
"Elaterium ex laile naribus infufum .
'RufcijoUd, er bacc£ in uino potn.

Scammonia ~ex dceto,ZT rofaceo perfufa .
Aqu£ maritt£ uapor opertocapite receptus.

AD CAPITIS DOLORES ACALU

DA CAVSA EXORTOS.

Oleumfylueftris oUu£ itiunilum .

"Vnguentum rofaceum linimentimodo impofitum .

'Liguftrifloresfi-onti ex accto illiti .

Kofarum aridarum ex uino mactratarum exprejfuslia

quor appofitus .
Viticisfemen appofitum .
Portulacd perfe impofitd .
Meltlothus cum aceto,aut rofaceo af^erfa .
l^ymphe£ radix pota , cr perfe naribus inditd .
"Rhodia radix cum rofaceofi-onti,teporibusqi adhibita.
Papdueris liquor fronti cum rofaceo iUitus .
PfyUium ex rofaceo , acetoq-, aut aqua impofittm .
liippoglofifertum dppofitum .
Sedum maius cum rofaceo iUitum .
Solani horttddnifolid adhibita .
Vintfir£ uitisftUa, er capreoUimpofitd,
Ophites lapis ddaUigdtui .

Ad expurgandum caput.
"Brdfic^fuccus -^
An£monis fuccus |

'Bet£ fucCUS l ., . r r

CheUdo,iijma.fuccusr"''^^""'f"^"'-

Cyclamimmdfuccus \

Ccp.-efuccus . J

Pyretbriini 1 ,. r
„, ,• y-diumanfd.

Staphisdgrt.t J '

Colccynthis in catapotijs dettordtd .

Vua paffd cum pipere commdndticdta .

Atrmentumfutorium lanis naribus inditum .

Capitis

C A P I T I S.

Cjpitis dolores cxcitant.
^tyrdcinam olcmn olf^ilutti.
Oitiux.fhu£ ^

Vdlmulx Phxma£ J ■*■

lugUni.es nuccs J "

Arbutifru^ius "i ,

, ^ , ydcuoruti.
Terui<e cuuks J

Mei radices hrgimfumptie ,

Abfinthij !i<^uamcntim hMiJlunt .

Ad vetcraofbs.

Viticis femen cum rofucco , cr accto pcrfufum .

CAJloram ex dccto, CT roficeo naribus infufum ,

Cicpudecofld, er in cibumfimmpt<i.

Stnapt derafo capiti appofitum .

Sphondylium fuf]itum,C!' ex olco capitiiUitum .

Veuccdanumcimaceto,crrofacco inundum.

- Adfomnum conciliandum,
IrislUyricapota.
Amomumfionti iUitum .
Amygdal£amar(edeuorat.£,
\iticisfemenpottm. ' '

Laduca in cibimfimpta .
Aloe tUita perfcfe, uel ex rofaceo ,
Baccharis odorata .
lunciAetiopicifemenpotim.
Tapaucris crratici quinquc , fexue 'capita in uini

cyathis tribtis ad dimidium dccoila, et potui data .
fapauerisfoliorum , et uafculorum deco^um , tum bi^

bittm tum perfufiim .
Hyofcyami femen potum, ac appifitum .
Solanifomnifici radicim cortex drachm£ pondere in

mno potus .
I<\andragor£ radicii ex uino decoilum cyathi unius
^ menfura potum .
Mandragor£ poma olfalia naribus.
lAandragorx liquorfcdi pro balano fubditm .

Somnia terribilia tumultuofaque
reprefentant.

}in cibwm accept<t .

Ticnocomifemen drachm£ pondere pottm .
Smilacis leuisfemcn cum dorycnio potum ternis fingtta

lortm obolis .

Ad fternutamenta cienda .
Sinapi fcmcn tritum , etnaribus admotum.
ttarmic^floresadmoti.
Strtithij radix trita, CT admotd.
'Ranuncult radixficca , cr in puluercm tritd , ndribus

tndita .
T>aphiwidcs naribus indita .
Ycratri albiradix tritd c impofitd.

Aduertiginofos.
Balfamifcmcn pcrfc potum .
Pcuccdantmi ex aceto , O" rofaceo iUitum»
Cdlbanumolfadum.
Brionix radix pota pcr contitiuum dtinum quotidic

drdchm£ pondcre .
Vitis ntgr£ tiittctdx primx recentcs dccoilic , ct in cis

bis dcccpte .

C A P I T I S.

Adapoplexiam,
Vitis alb£ radix continuo anno qtiotidie drdclmx pon
derehdufidp ■ :

Adcomitiales.
Cdrddmomum cx aqua potum,
Cancamum perfe potum .
Balfamtfcmen haufttm .

'Bitiimcn Napthafuffituin comitialesdeprehcndit,
Topuh nigr^fcmcn cx accto.
Ticusficc£ in cibum accept£ .
Concul£ lndic£ fuffit£ cxcitant.
Coaguhm leportntm pottm.
MiificLe uentricultis corianiro ittfariius, inueterds

tusq^ deuoritus .
Mufcel£ eiusdem fanguis potus .
Afininum iccur tofium in ieiuno fumptum .
Vnguld dfini combufid epota .
nquorum licheties triti , er ex dceto hdufii .
Ldpis in hyrundinum puUorum prim£fcetiir£ uentricH

h inuenttis pro amulcto in cerui aluta fuj^enfus .
Serum ladis potum quoiifque aluum citet ,
Vhocoe coagulum bibitum .
Vrfinumfiladlingendwm datum.
Teftudinisfil naribus inditum .
Teftudinis terrcftrisfanguis potus .
Ciconi£fimum cx aqtta potum .
Flantago ctm lenttcula deco(td,in cibisfumptd,
Sinapi tritim naribus inditum.
Fiper diu manfum .
SciUahaufta.

Agaricus drachm£ poniere cttm oxymelite hduftus .
iryngij radtx ex dulci aqua ebibita.
'B.ut£ fyiueftris fcmen potum .
Scfdis Maftilicnfis radix, crfemen potum .
Feucedanum ex aceto , ZT rofdceo cdpiti inunHum.
Sagapenum potum .

Laferpitij liquor cum dceto mulfo bibitus ,
'Lddanum olfaflum .

Ammoniacum in eclegmate cum meUe ddtum .
Trifiilij femen,Grfiiha pota .
Conyzd cum aceto bibita .
AnthyUis dlterd ex oxymelite potd.
3etonic£fi)lia haufla .
' Quinquefilium trigintaiiebushattflum.
Fapaueris SpumeiSemencum mulfaaqud potum.
Verdtrum nigrum potum .

Hippoph^fii fuccus triumobolorum poniere hauflus.
Vitis dlba irachm£ poiere anno toto qitotidie hauBa .
Vitis nigr£ uiticuU prm£ uirentes coilie , er in cibis

fumpt£ .
Acctum mulftim potitm .
Vinum, er acetum SciUinum potum .
S elemtcs lapis tritus ebibitus .
Aetites lapiscum cyprino unguento, dUtgleucinOyUel

dlio excalfaciente iUitus.
Cotcsiidxiapotd.

Adphrenefim.
Vnguentum crocinum perfufum,dut tidribus ddmotii ,
uel iUitum .

VitexcumdcctOtO-oUoinftihtUi, .

Ajl>drdgus

C A P I T I S.

Aj^urdgui in uino albo potm .
Serpillum cum accto cr rofuceo impofitum l
Sphondylimfuffitm impofitm,z^ capiti ex oleo itts
• undum.
Teuccd.tnm ex dcetOjO' rcfdceo immilimt .
Ad cerebri inflammationes , quas fy-
riafinvocant.
Cucurbit£ rmentd fincipiti appojittt .
Peponis rmcntu fncipiti adhibita,
licliotropijfDliafi-onti udhibit4 ,
Acccumfiontiillitum.

Admclancholiam.
Ocimifemcnpoium.
Vcr.itrum iiigrr.m pctum .
Betonicefblii potu .
Bpithymum potnm .

Ad crapulam & ebrietatem arccndam.
Crccum cx p.ijfo pr.efumptum .
Vunicorum malorumfuccm \ r n
Myrtikiccaramfuccus J '
'Brif.icAfummo cibo fumptii.
Abfinthium pr.tfumptum.

Adcapiti^idefluxiones.
Vnguentum irinum n.tr:bu5 iUituni.
StyruxiUit4,fuffitaq; .
Bitiimcn n.iphth.tfuffitim . .
Cinnumomum potmn .
Hci rudicestrit£ cummeUcin eclcgmate deuordtie ,

ubifluxio pcdus afficidt .
Huces aue'dan£ tojl^ , er cum cxiguo piperi^ pot£ .
"Dracwiculi maioris radix tofta,uel elixa. deuorata .
Tragacantha in cckgmatc cum meUefumpta .
Hyffopum cumfico,rut((,meUec^ exaqu<t decoBuM

potum .
Uelichryfij coma trium obolormn pondere in uino di=

luto pota .
"Ryofcyamifcmen oholipondere , addito papaueris /es

mine h.tt<J}i<m .

Adcerebrum roborandum .
AgaUochim potum .

Adcapitis manantiavlcera.
ihus cum Kitro confi-icatum .
Itci o~ caprifici la^eus fuccUS cm polentU appojltus,
Vrina inueterata appofita .
Tcenum gr£cum appofitunt .
Cicer adhibitum .

Mdua. ex urina humana emplaflrata .
AUij cinis ex meUe inuncius .
Cyclamini decoilumfiimenti modo adhibitum .
"Bulbi cum cremato Nitro adhibiti .
Melilotus exaqua cumcreta chiatUino^j iUt gaVit

inuniia .
"Rubifiilia impofita .
l^ilij crcmata radix ex meUe aihibita .
Adiantum in lixiuio decoHum .
Acida muria inj^erfa .

NERVORVM.

Adconuulfionem,
Iris iUyrica ex aceto pota .
Acori decodum bibicum 1
Cardmomum ex aqua potum .

N E R V O R V M.

lunciodoratiradicis drachmauna cumpari poniere

piperisper dics aliquot data .
Coftus cx uino , er abfinthio exhibitui.
Balfamum cx aqua h.tuftum .
Hc/cnmm cx melle in eclcgmate exhibitum .
Vnguentum Sampfuchinum more cataplafmatis ap»

pofitum .
Vngucntum Metopium iUitum .
BdeUium iUitum .
luniperi bacc£ bibit£ .
Cedrides dcuorat£ .

Ualimi radix drachm£ pondere in a^ua muJfa haufta .
liculncus cinis cx olco illitus .
Erinacei terrcftris caro in cipmfumpta .
Caftorcum inundum , cr potum .
SerpiUum potum .

limum caprinum cum aceto bibitum .
Dracunculi radix tofta , er elixa deuorata cum meJle .
Ajj^hodeli radix drachm£ pondere pota •
Capparisfemen potum .
Capparis cortex pariterhauftus .
Argemone emplaftrata .

Agaricus fumptui trium obolorum podere cum mulfa .
Khaponticum potum .
Galbanum deglutitum .
Gentian£radixdrachm£ponderepota.
Ariftolochia rotunda bibita .
Centaurij maiori^s radix ex uino pota .
Spin£ alb^femenpotum .
Acanthij radices pot£ .
Abrotani femen cum aqua potum .
I^eucacanth£ radicis ex uino decoilum exbauftum »
Origanum eftum cumfico .
Eryngij radix pota cum aqua mulfa .
Vulegium cum pofca potum .
Calaminth£ decoilum hauftum .
B accharis radix in aqua decoda, ^pota.
Vanaces herculeum linitum .
J^ibanotis radices cum loliaceafarina emplaftrat<s.
Feucedanum cx aceto , er rofaceo inuniium .
Clinopodium bibitum .
Cham£dryi ilecoHum potum .
Zafer oboli pondere datum or deuoratum .
Sagapenum potum .
Gaibanum deuoratum .

Betonic£fiilia denarij pondere cumhydromelite iatd
"Kyridis radix ex paffo bibita .
Symphytum ex aceto mulfobibitum .
TfyUtumiUitum.
SerpyUum potum, aut iUitum .
Verbafci decodum btbitum .
Bryoni£ eclegma ex meUe .
Vinum fciUinum hauftum .
Vinumcham£dryitesbtbituM.
Vinum tragoriganites bibitum .
Satyrij radix ex uino nigro auftero bibiti .
Coris ex uino pota .

Ad refolutionem neruorum .
Veucedanum ex aceto , er rofaceo inundum .
Capparis femen , er cortex potus ,
Sagapenum potttm .
Kubi^radixhaufta,

Colocyn^

\

inun^m.

NERVORVM.

Volocynlhis clijlere ptrfupi ,

Citis mgrx uuiciilte prmx recentes,coil£,comeJli£^,

\inum ScilUnum haujium,

Ad trcmorem.
Cerebrum leporinum toftum comejiumt
Cdfiorcum potum , cr muniium.
BrdjUca in cibofumpta .
Altli£ie dccoiium potum.

Ad fluxiones-
Tarindtritici cn ApoUinaris bcrb£ fucco dppofftii,
tarina hordci ex accto adhibita .

Adxgritudines&dolores,.
Cleum Sicyonium inunilum .
Olcum laurintmiUitum„.
^l^omelitUitum.
Vnguentum cyprinum
Vnguentum Gleucinum
Vvguentum Metopium
Vngucntum AmaraciiwmJ
'Bdelltum malagmati infertum.
ILixiuum ex cincrejicus ex oleo iUitum .
Caftoreum potum , cr lUitum . >"

'Erinacci terrejlris caro deiiorata in cibis .
Viperinx carncs dccodx, cr efui datte ,
Voterij radicis decodum potum.
Tcuccdanumex aceto, er rofaceo inunHunu
'Lafcr oboli pondere deuoratum ,
Centaurium minus ebibitum .
Lilijradix maffata, mclleq^ exceptaimpojttu^
Satyrij radix ex uino nigro auftero pota .
Altha:£radixperfe,ueidecodainuino,autd(^Uiimuis

fa emplaflri modo tmpojita ,
Coccum injiilorium cum dceto iUitum prxcifoi iuuat

neruos .
Senccijfolia ad eadem pr<eflant iUitd .
lidrcifi radix iUita, ad eadem utiliter imponitur.
Hippoph.eflifuccus trium obolorum ponderepotui..
Aqua marina perfufa.
Accttm Scyllinum potum .
Vinum deftccchade hauftum.
Vinum de thymo potim . , %'

SefamumiUitttmcrafiitiemiuudt. « '

Ad Neruorumvulnera.
Cochle<e terreflres tuf£,C^ impofit£ ♦
' Terrcni uermes tufi,cr iUiti.
Butyrum tlUtum .
Senccionis foiid empUftri modo impofitdcum thurit

manna .
DraciincuU minoris fhlid itlitd .
T?oterijrddixtufa,€rtmpofitd.
'LilijradixexmeUefubddd,^iUifa. ' ;V

Coccum tnfiilorium cum dceto iUitum .
'HdrctjliradixtUttd.

Ad Neruorumcrafsitiem.
Sefamum cmpl.iflrt modo impofitum . t. .•'».

Sarmentittiis cinis cum dxungia,uel olco iUitus»

O C V L O R V M.

Ad Palpebrarum pilorum defluuium'.
Ndrrfi lndic£ dccoilum fitu adhtbitum .
Cochle£ terreflrcs acu traijciuntur ut effludt humor ,
gKo poflea palpebrx ilUniuiitur .

1 Mt

iiUitum,

1<

OCVLORVM.

OefipusiUitus.

CondrtU£ gummi, ac paritcr Idc impofuum .

Lapis drmenius lUitus .

AdPalpcbrarum oculorumque fcabritiem*
Thurk cortex toflus , CT appofitus ,
Vici^ftdigoiUitd.
Lictiim dppofitum.

Sepi£osleutgdtuma-iUitum. . '

flAariniScorptonis «v
M.arin£Teftudints {
^erdicts.
iqutU

GaUin£alb£
-Sylucftris Capr^
Siitdpi tritum ex meUe inunilum »
Omphdcium impofitum .
Squdmd £ris illita .
'Rubigo ferri illitd.
Chalcitis inundd.
tl^mdtites Idpis mdle exceptus ddhibitui.

Ad Palpebrarum inflammationes l
Amdrdcifolid cum polentd tllitd .
Alfine cum polentd impofitd .
Kicini ftilid cum polenta tritd O' empUftri modo di»
hibitd .

Ad Minuendam palpebrarum crafsitiem.
tAitulorumcinis plmnbi modo lotus cr illitus .
Conchul£lndic£ cinis inundus .

Ad Palpebrarum fcabicm .
C£p£fuccus cum pdris Spodio impofitus.
Aloe illitd .
Fict Idc inundum .

Ad Oculorum albugines .
Opobdlfdmum illitum, inftilldtumq^ .
Cdncamum uitio mdceratum, cr impofitum*
Myrrhaillitd.
Bitumen naphtha impofitum .
Mitulorum cinis plumbi modo iotiu rr illitu!.
Conchul£ lndic£ cinis oculis inditm .
Cochlearum putaminum ctnis melle exceptus /j/Jj>J«.
Marini Scorpionisftl inftillatum .
Idemq^ pr^Jlatftl teRudints , perdicii , aquil^f

gaUtn£ alb£, cr Sylueflrii capr£ .
Vrina humana £reo uafe decoiid tllita .
'Laducxfylueftrii ladeus fuccus inftiHdtUi,
HracuncuUfuccus immifjui .
Capartmfuccus perfufui .
Gingiber illitus.

cham^fyces fuccus cum melle inunHus,
ArgemonesJoUa impofita .
Ammoniacum impojitum .
Jiorminum ex melle impofitiim .
Loti domcfticifuccus ex melle ilUtui*
Salimpofitum.

Saliiftos eodem modo adhibitus.
Sappbyrtis lapis appofitus.
Aeris Squama impofita .

Ad Oculorumcicatrlcesdelendas,
Cancamum uino macerdtum c infufum .
Myrrhaillita.

Bitiimcn naphthd in^ilUium •
CedridiUttd. ' }

CocUdrum

0 C V L O R V M.

CccUe<trum tcrrejimm cinis cum meUe impojittti.

Vrinu humMU ^reo uafe decodd, infufd .

Iccnigi-xcioleamcummyrteoimpojittm*

Sdgapcnum inditum .

Chmxfyces fuccus cum meUe tUitta »

Aerugo immijfi .

Viniftx ddujLt impo/it*.

Cordlium tritum inditum .

Htemutiteslupisimmilfus.

Sdpplyrus Upis adhibitus .

Cochleje terrcftres cum fuo putdmine «S(f,cr ex mtl

leimpojit£.

Ad ociilorum nubeculas .
Acori fuccus infilhtus .

Cafiu dlijs medicumctis ocularilius excepti,0' inieHtt.
Cinndmomum impo/itum.
Cerafi gummi inditum .
Acdcdlis dtlutum dd coUyrid ddditur , <j^u£ oculis ckri

tdtem ftciunt .
Acdci£ fuccus clotut, cr infufiis .
Funicorum m.tlorum cytini tres quatumuis minimi dea

uordti integro dnno,db omni lippitudine prxfcrudt.
Thus immifum .
Crocomdgma iUitum .
Bbeni tenuifmid rdmenti idno cptimo ',ndccrdtd,(y in

coUyrid ddditd .
"Lycium inditum .
Cedrid inundd .
TrunidrborisgummiiUitum.
Viper£ curo dccodd, er in cihis defumptd .
Jiirundines ficcdulurum modo in cibis deuorat:^,
Cinis hirundinum collyrijs ddhibittu .
Adcps pifcium intmflits .
Taniculi fuccus infufus .

fMdrini Scorpionls'^

1 Mdrin£TcJludinis I
J Pcrdicis. \<- c r

i Aquil£ r"^"^""*'

j GdUin£aIb£ ' ■ y . ;

^SyIueftrisCapr£''j"'"

Vrindhumdna £reo uafe decoddinftilldta.

'L.aHuc£ fylueftris IdHeus fuccus illitus.

'Drdcunctili mu. rad.fuccus inunilus .

C£pdrum fuccus inditus .

l^oti domeftici fuccus infufus .

'Hirundinari£ ma. fucctts xreo ttdfecummelle deco»
dus inundtts .

Othonn£ fuccus inftilldtus .

Centdurij minoris fuccits impoJitUS .

'Rutd in cibis fumptd .

Omphd^ium inftiHatum .

Fanaces Kerdc.inunctum.

J,ibdnotisfoliorum,o' radicis fuccui infufus cu ntclU,

'Lafer ex melle inunctus.

Apiaftri fuccus cum meUe inditus .

^drrubij fuccusexmelleillitus.

Fumexinditd.

Sdlisftosimmiffus.

yinif£xcremdtaimpoftta.

Tyriteslapisinditus.

Thyites lapis impofitus .

Ceoi?$lapisimpofitU9^~-V--^'i ' '

J E L

o e V L O R. vm;;

S dpphyrus Idpis impofitus .

Adoculoriim vngulas.
fSepi£ pifcis os trittm er impofittm .
Clycyrrhiz£ radicis puluis infperfus .

Ad oc ulorum itlus , & recentia vulnera ,
i4c humanum cum thurc iniectum .

fPdlumbi ^)
Sans 7 Columbi l .„.
Zuis "^Turturis ^'"'^'^'

{.Verdicis J
Stcebisfolid emplaftri modo impoflt4.
il£mdtites lapis cum lacte iniectus.

Ad oculorum v/cera.
' CThuris n

Tuligo .<^Terebinthin£ ^iUitil»

{.Butyri J

Thuris cortex impofitus .
lAyrrhd iniectd .

Cornu ceruiitum uftum impofitum htum .
Amylum Unitum, er peculiariter cdui/s ulccriduSf
Stimmiiniectum.

{Gdldctites 1
S dpphyrus > cum Idcte infufus .
Sdmius . J

Ad e rofos oculorum anguloj,
Ocfypum inunctum .
Omphacium illitum .

Adoculorum finus & sgilopas ,
luglandium ueterum nucki triti , er lUtti.
Myrti decoctum infufum .

Mdlud crudd commdnducdtd cum exiguofale ddhibit^,
Flantdgo empldftri modo impofitd ,
Auriculd muris dltera iUita .
"Bdccharis ftlid empldftri modo in prittcipio indita .
Anthemis illita .

Soldni hortuldni concifd folia impofitd .
"Eiufdem fuccus cum rubentigdllinarum fimo iUitus ,
Aegilopsddhibitd.

Oendnthes. v .ldbrufc£ flos impofltus,
Cddmid iUitd .
Aeris fqudmd indita ,
Stimmiinditum,

Ad procidentes oculos , & vuas .
fabdrum fdrina cum rofls , ouorum dlbo, cr thure em<»

pldftri modo impofltd .
Kubi folid trita , cr impoflttt .
Sdpphyruslapisadhibitus.

Ad oculorum inflammationes .
Amomum ex una pajfd illitum .

Cuprefli pilul£ cum polentd illit£ ,
Myrti bdcc£ cum polline polente impoflta ,
Cotoneorum mdlorum flores empldftri modo,
Cdfeusillitus.
Sdcchdrum infufum .

Sefam£ herbd ex uino decoctd. , O^impofltii.
Portuldcd cum polenta, illitd .
Intybus perfe, ZTcum polentd dihibitd .
Cucurbit£ ramentd impofltd ,
Anemones rddix iUita.

Auriculd muris cum polenta emplaftri modo adhibita .

£" Gentidn^

O C V L O R V M.

Ge nt'm£ fuccm mnilm .

Abrotanum cum cydonio mdo decodum, dUt piine,0'

empUftri modo adbibitum .
llelilotus cAtdpl<ifm4tii addita .
Bdccharis folia illita .
Sedi miiorisfolii impofitd .
Apium cum pme , aut polcntd impofitum .
Kubi Idei flos ex melle inundui .
Eldtin£ folii cum polenta impofitu .
VdpAuerii li^uorcum tofio oui uiteUo,fy crocoim»

pofitus .
Byofcymi femen , v folid cum farina , polentaile

impofita .
Mandrugor£ folia recentia cum polenta adhibita .
Verbafci aureum florem ferenti/s folia impoflta ,
Aftcr Atticui ittitui .
VioU purpure£ folia iUita .
Kicini folia cum polenta impoflta .

Ad oculorum dolores.
Oui uiteUiii toftus addito rofaceo , cr croco iUitUi *
Sefam£herbainuinodeco^aiUita.
Ocimi fuccus infufus .
Abfinthium ex paffo decoHum adh ibitum.
Kuta cum polenta emplaftri modo mpofita .
Aconitipardalianchesradixpermifceturoculariiima

dicamentii,qu£ doloribiu oculorum auxiliantur.

Ad lufciofos .

j . f Caprini \emanans fuccus dum afatut

Xj^yrcini Jinieilus.
Caprinum iecur toftum in cibis fumptum ,
Sylueftrium caprarum fel inundum .

r Palumbi "^ •%

. . j Columb£ l ....
S^W^^-^^rurturis r"'"'"«-
[^Perdicis )

Adoculorum fufFufiones.
Fef marini Scorpinis inditum .
Viper£ adeps admixto cedrino liquore , Attico me Ue^

Cruetere oled. Gal. uero non probat .
(reftudinis marinfi"^
1 Perdicis j

Fel < A5«i7<c S^iUitum,

\ GaUin£ alb£ j ♦•,

\^Capr£ fylueftris J
Tabarum farina uino macerata, ^illitd,
C£parum fuccus inftilUtus .
Cyclamini fuccus infufus.
Sagapenum impofitum .
"Euphorbium impofitum , cum cauteU tame»,
Ad oculorum hebetudinem .
Cancamum ex uino maceratum infufum .
P opuli alb£ piluU, qu£ primo fbliorum exortu txiliut

ex mcUe iUit£ .
MariniScorpionis feUnundtm,
Braftica in cibo fumpta .

SinapicummeUeinun^um. ,••

Anagallidii fuccus nartbus exceptus',
Abfinthium cum melle impofltum.
Thymui in cibo fumptus .
Thymbru obfonijs addita .
Rut£ fuccus in malicoriofcruefailuf, addito fxiticuli

fucco cr meUe infufm.

O C V L O R V M.

'Kut£ fylueftris fuccus cum uino melle, gallinaceorum

felle , cr fceniculi fucco iniedus .
SoUni fomnifici fuccus inun^us .
"Flos falis inditus .

Ad oculorum fluxiones cohibendas,
Crocum illitum cum humano laile .
Thus ex oui uiteUo impofitum , uel eiufdem albo ,
Thuris fuligo impofita .
Vicis fuligoillita.

"Platani tenerrima folia in uino decoHa ZT iUiti .
'Ebeni ramenta tenuifsime trita indita .
Ole£ fylueftris foliorum fuccus iniedus ,
Cornu ccruinum uftum , lotum , €r inie£ium.
"Bulyri fuligo tUita.
Amylum impofitum .
Pompholis elota inieila .

'Fab£ fine cortice commanducat£,zr fronti impofita,
Ocimi aquaticifemen duarum drachmarum pondere ex

quatuor meUis cyathis temperatum ^inundum.
'Blatin£ folia cum polenta impoflta ,
Squama£ris elota inie^a .
Flumbum elotum iniedum .
GaUctites '^

Morochthus y-Lapiscum Ucte iniectus.
Samius J

hyofcyami fem. cremor expreffus infufus ,
SarcocoUa infufa .
Alumenimpofltum.
CoraUiuminieiium.
Pumex impofltus .
ll£matites Upis inieHus .

Ad oculorum lippitudincs .
VortuUca,z:r eius fuccus impofltus .
Plantaginis fuccusinfufus.
Sedi maioris folia illita .
Chalcitis inditus , cum cauteU tamen .
Spongiarum crematarum cinis illitus,& frsfertim

in arida lippitudine .
U£matites lapis tritus ,cum lade inieilus .

Ad oculorum caligines .
Chamadrys trita infperfa,aut ex oleo inuncta ,
hoti domefticifuccus cum melle impofitus.
Veratrum nigrum in ocularibus coUyrijs additum .
flos£risinditus,

A V R I V M.

Adauriumdolores.
Lduri hacearum fuccus uino uetere , CT rofaceo exce

ptus inftillatus .
Populneorum foUorum fuccusinfufus,
Ladanum ex uino iUitum .
Kofarum aridarum decoctum ex uino infufum .
Salicis fvliorum, cr corticisfuccus cum rofaceo in mi

licorio feruefactusillitus.
malorum acidorum funicorum fuccus cum melte co*

ctus infufus.
Opium cum mygdalino oUo,croco myrrhac^ iniectum,
Mguiumfenecta in uino decocta inftilUta .
mlleped£,fiue onifci concift, cr cumrofaceo in mali*

corio calefacti infufi .
Vulpini pulmottis ade^s inftUUtui .

Vermci

A VR I V M.

Vemei terretti cum anfeme adipe cltxi inditi*
Anferinus "J

Cdtlinuc ens V 4deps inftilktus .
Vulpinus J

Vrin^ < . ''"•" \cum myrrhd coHd inftilUli ^

^el cum trito fofili fdlc infufum .

Sefmifemen exrofaccomieiium.

'Bet£ fuccusinditus.

FUntdginis fuccus immiffus in cdlida mdterid .

Cucurbit£ rdmentorum fuccus cum rofaceo infufus ,

Drdcunculi utriufquc fuccus iuftiUdtus .

Torri fuccus cum Acc[o,thiirc, cr Id^e imeiius.

Sindpisfuccus,ucl cius dcco^um inftiUdtum.

iicdcr£,0' cius corymborumfuccus cum oleo inditUS

Abfintlnum fuffitum,ZT cum meUc impofitum .

Origdni uirentis fnccus cum lide infufus,

Mcnt£ fuccusinditus.

Mcliloti fuqcus cum pdffo iniedus .

Kut^ fuccus in mdlicorio fcruefddus infufus , :

Veuceddni fuccus cum rofdceo inditus .

Apdrin£ fuccus inieilus .

I>\drrubij fuccus in rofdceo inftilUtus.

Cdnndbis domeftic£ fuccus impofttus.

Tolygonimdris fuccus infufus .

V.elxin£ fuccus inditus .

Ocimi dqudticifuccus cumfulphure,Gr nitro inieilus.

Vyofcydmi fcminis cremor infttllatus .

SoUni hortenfisfuccus impofttus.

Alfina fuccusinfufus.

Cucumeris dftniniftiliorumfuccus indituy .

Sdlcumacetoinie^um.

Ad aurium internas inflammatiOnes.
Crocum iniedum .
S efdmttm cum rofaceo impofttum.

Ad aurium parotidas .
Oefypumimpofttum.
Cdprarum montandrum fimus,uino uel dcelodecoHus

iUitus .
Lmi femen tritum , cr empUftri modo impofitum .
TEabarum farind cum melle, crfceno graco illitd ,
Jl«mex decoHus adhibitus .
TUntago empUftrimodo iUitd .
Irionis femen tufum decodumc^ appofitum .
Hyffopum fuffitu incenfum^ZT impofitum .
Vifcum cum pari refin£,ac ceree comiftum adhihitum *
Althea decoda illita .

TfyUium exrofaceo,aceto^,dUtdqua impofitum,
SoUni hortuUni folia cum fale illita .
Galiopfis ex aceto adhibitd .
Cimolui terra impofita .

Ad purulentas aures .
lHyrrhd cum meconio, caftoreo zrgUucio iniecta,
Ihus ex uino dulci infufum .
fTerebinthiiu^

'B.efind < A 1'-'^^^ S^c^ ^^^^^ »cr oleo indit4,

L^iced J ^

l,ycium infufum .

Khois decodum inieHum .

JAyrti bdccarum fuccus inftilUtus .

Ck£jylucftriift)liorumfuccus ex uino infufus, -

A V R I V M.

TdUrinumfel cum c4prillo , humanoue UHe inllilUtu.

Vrinainfufd.

Vmbilicus Veneris cum meduUa ccruina inieilus.

Af^hodeli radicum fuccus perfe,cr adiitis thure,mel

le,uino , cr myrrha infttUdtus .
C£p£ fuccus impofitus .
Abfinthium cum meUe inditum .
Anifum cum rofaceo inftiUatum .
SphondiUj florum fuccusiiiftiUatus,
Folygoni fuccus infufus .

Stcebis dccodum inieilum . -'

VfyUij fuccusinditus.
Omphacium cum meUe impofitum .
Alumen fanguinaUsherba fucco exceptuminfufum,
F/oj fdUs inieitus .

Adcontufasaurcs.
"Bulbi cum polenta impofiti .
Sulphur cum uino ©" meUe iUitum .

Ad exulceratas aures,
Ocfypumimpofitum.
SuiUum fel inftiUatum .

Adaurium furditatem.
KdftuU regi£ radicum ex oleo decoiium iniedum.
C£p£ fuccusinftiUdtus .
Veratrum nigrum immiffumiCr reUdum ufque in diem

tertium .
'Bryoni£ fuccus cum meUe inftiUatus .
Flos £rii candidus perfiftuUm ftdtu impulfus .
Sulphurraptim per fifluUm fuffitum .

Ad auiium tinnituin5& incertos fonos ,
Cedriainfufa.
Lduri baccarum fuccus cum uino uetere , er rofaceo

infliUatus .
ficus ficc£ trit£ cum fitidpi, cr Uquore dUc^uo exce»

pt£iniect£.
Tdurinum fel infufum .
Mel cum trito fofliUfale inditum .
Vorri fuccus cum thure , dceto , Uiieqi inftiUatus .
C£p£ fuccusimpofttus .
Sinapi tritum, cr cum fico inieiium .
Acetu caUdtifuffitu per traiedorium inftrumentum ,

Ad vermiculofas aures.
Cedrid cum aceto inftiUata .
Vrina humana in maUcorio decoHa inMUtd ,
Capparis radicis fuccus iniedus ,
CdUminth£ fuccus inftiUatus,
FfyUijfuccus inditus »
Acetum infufum ,

N A R I V M.

Adfanguinis narium fluxiones.
Thus in puluercm tritum inieiium .
Cochle£ terreftres cufuo putamine trit£,et impofitg.
P orrifeminisfuccus cum thuris polUiie inftiUatus.
Kuta trita indita .

Vrtic£ utriufque foUa cumfucco impofitd .
Cuminum ex aceto impofitum .
FeruU meduUa intromiffd .
hyfimdchid impofita .
Clymeni fuccus inditus .
CaUopfis flos impofttus .
UquifetifucctKinfuftK.

j> t Acetum

ORIS ET LTnGVAE,

Acelum tum pctum, tm iniedum ,

Strdtiotesudhilntd.

Chulcitii fucco pcrri itiftilUtit ,

Ad ianguiiiem e Maribus eliciendum .
Crocodihj radici'; decofium bibitum .

AJ NariumPolypuin.
CiiprejU piluU cum fico tuf.e , O" impofit£.
Tiricunculi maiorisradix impojita.
Laferpicij liquor cum chalcdntho, aut rajili «erugine il

litus ,forcipe priui excifo polypo .
Tlosccriiindituf.
Sandaracha cum rofaceo immiffa .

Ad Ninum vlcera& carcinomata.
Hracunciili maiorii radix tmpofita .
Hedcra fuccus infufui .
Sandardcha cum rofaceo inieiia.

Ad Narium tedia.
Keder^e fuccta infufm ,

Ad narium deftillationes,
JAelanthij femcn tritum, er in Unteolo coUigatum ,fe
pe ac fiCpiui olfadum .

Ad trahcndum pcr nares.
Ceepce fuccui infufiK .

Origani utriufque fucciM inie^uicum Irino mgueto,
Cyckmini maioris fuccus injiiliatus .

Ad cienda rt:ernutamenta .
Tibrorum tefticuli inie^i .
Ocymi femen , aut fuccui naribus infufa»
Sinapi tritum inditum .
'Ranunculi radixficca, trita^ inieHtt .
"Ptarmic^ floresolfaiii.
Struthij radix impofita .
Veratrum album tritum inielium .

ORIS ET LINGVAE.

Aderodentiavlcera.
Cyperi rudicii farina in os indita, etiamfvulcera depi

fcantur,uorent'c[;.
A^alathi cx uino decodum ore coUutum,cid tetra orii

ulcera .
Jkcaciaindita.

TlantagmPs fuccusinoredetentut,
Capparis in aceto decoda in coUutione*
Glycyrrhiz^ fuccus in ore detentus.
OrigMii fuccus in ore contentus .
Leucoijflores cx melle impofiti .
lefiicnlus ferapias impofitus . ♦•

Anthcnm manfa .
3ritAnic£ fuccus infufus.
Tribidi fuccus cx melle delinHus .
Kubi dccoHim in orc detentum .
Quinquefolij radicis decodum ore coUutum .
Verbenaca altcra cx uino affufa .
Staphis agria cum meUc indita . .'•

Lab^iifc£ftosoriinf^erfws.
Alumen cum mellc impofitum ,
Sal cum polenta tcjium , cr iniefitm .

Ad oris halitum commendandum •
T^efina lentifcina manducata .
l\yrrha manfa .
IMla medicit manducata.

D E N T I V M.

Attifum manfwm .

Bromus cum ficcis rofis decoila , in orc retetitd,

Ad linguag fcabi-itiem .
Menta confricata .
Kbois femcn cum meUe fricatum .

D E N T I V M.

Ad dentes purgandos .

rVurpur£ "^

I 'S.uccine j

I Mittihrum {

Cinis -<v Conchulx lndic£ y>-dentihus affricx

J Cochlearnm terrefiriii [ tus.

1 Sepi£pifcis j

^Ceruinicornu J

Tlantdginis radicisdecoHum in collutionibus .
Arifloloi hia rotunda confricata .
Alcyoniumquintum "^

TabLlapls ydentibiHaffi-icata,

Samiui lapis . J

Ad dentium dolorem.
Vice£', er pini folia trita ex aceto decoHa fre^uenti

coUutioue .
Cedria dcntium cauis indita .
Vlatani corticis ex aceto decodtm ore coUutum .'
Tamaricis foliorum ex uino decoHum in ore detentu,
Olei ammurca m cupreo uafe ad meUis crafiitiem deca

Ha ex aceto,aut uino,aut mulfo coUuta .
Viori corticis deco{ium,aut pariter foliorumincoUum

tionibus adbibitum .
ficulneum lac lana excep tum,et cauis dentib.inditum^
Anguiumfeneda ex aceto decoHa in collutionibus.
Paftinac£ pifcii aculem in eiui cauda prominens,denti

bus adhibitm ,
'B.anartm ex a^ua, et deeto decoSium in collutionibus^
J,acert£ iecur cauis dentiam impofitum .
Vermes terreni oleoelixi,et in cotrariaaure infiillati*
Rumicis dccodum in collutionibus.
Ali>aragi radicum decodum in ore contentum.
Al^hodeliradicum fuccus in contrariam aure infufui .
Allij,ted£, thurisq; fimul dccodumin orecontcntum*
Ononis radicii ex pofca decoilum in collutionibus .
Capparis feminisdeco^umin collutionibus .
IdemprJfiatCapparii cortex. Quino' radixcom»

manducata.
Lepidij ( ut aiunt) radix coUo fuf^cnfa,
Kanunculi radix impofita ,

Anagallidisfuccus in contrariam nariu parte infufm,
Tieder£ corymborum acini quinque cumrofaceo tn m4

licorio feruefadi in contrariam aurem inftillati,
Cbam£leonis nigri decoHum in ore contentum ,
Spin£ alb£ decoHum in coUutionibia .
l,eucacanth£ radix commanducata ,
Abfinthij decofiumfuffitum .
'Hylfopi ex accto deco^um in ore retentum ,
"Panaces Heracleum dentium cauis inditum.
Vyrcthri dccodum ex accto in ore acceptum *
'Pcuccdam fuccus cauis dcntium inditus .
liigcll£ dtcoctii,una cn teda ex aceto in ore detentu,
haferpitij hquor cauis dentiimi impofitm.
Gilbanum dlitumiZ!' eorum cms inditum ,

Apiaftri

D E N T I V M.

J^piajiri decoHum in coUutionibM.

AUh££ rfcfoif «»i cx accto in orc detcntunt.

Betoiiic£ dcccdttm cx uino , uel aceto ,

Clematis prmu commandHcuta.

Tokmonij radix commanducata .

Quinque(6lij ndicisdecodum in ore rctentum\

'Hyofcy.mi radicis ex uccto dccoilum in coUtttioniliUh

SoUni fomnijici ex uino decoilum in ore retentum .

^pbcmeri r.tdick decodum in coUutionibm .

Verbufci decodum coUutum .

A rclion ex uino dccoiia,cr in ore detent4 .

Ciicumeri^ fylucftrii dccoLium tn osfumptunt.

Colocynthidis decodum in coUutionibus.

Staphis agrice dccoiiitm ex accto in ore contentmn.

Tithymali caraci.c Uc dcntiitm cauerim inditum , denn

tc prim cerj. mumto,ne Uc infaitccs incidat,
Acetiim calefadum in coUutionibus.
$ory dcntiitm cauis indititnt .

Ad dentes cariofos /rangendos ,
Ccdria eoriim cauitatibm indita .
Amiirca oki ciim omphacio recoda ad meUis cra^itua

dinem , o~ impofita .
Taftinacje pifcis acitlcm impofitus .
'Ranunculi radix inicHa eoram cauit.ttibm .
Cham^leonis nigri radix caucrnis dentium indita.

Ad firmandos commoros dentes .
l,entifci dcccdiim in orcretentum .
Colymbadiim mitria in coUutiombus adhibita.
Sylueftris ok.-e okiim in ore cotitentum ,
Sory in coUutionibiis .
Aliimen cum aceto,u- mcUe folutum, CT adhibitum,

Ad dentiuro torporem .
Torttdaca manducata .

Adfluidasgingiuas,
Cyperi farina impofita .
Kofxrum aridarum exuino decodarum expreffuslia

quor,in coUittionibus impofttits.
Colymbidum muriu in ore contenta .
Okum fylucjiris ole£ in ore detentum .
GaU£ qiioquo modo ddhibit£ .
Mah puniciflorcntes cytini in decoBis macerat:,CT i»

eoUutionibus additi .
"Prunorum folioritm decodum in ore retentum.
"Lac afininum in coUutionibus .
Tukgium fiecatum , crematum^ er in puluerem tri*

tum appofititm.
Kubi decodum in ore detentum .
Staphis agri£ decodum in collutionibui .
Omphacium ciim meUe impofttum .
Acetiim in coUutionibus adhibitunt . . _•

Kubigo ferri iUita .
Alumen quocunqite modo adhibitum.
Sal toflium cum polenta impofitum .
AUbaftrites 1 , ^ _•, ■ n
Smyris f ^"^" ^' "^ impoftttis .

AdErofas putridasq;gingiuas,
Cancamum impofttum , nihilqi eo efftcacius.,.
Lyciim attritum impofttum .
TUntaginisfuccus m ore detentus.
Ahe ex uino , cr meUe lUita .
Tribuli utriufque frudus ex meUe impofttus.
Labriifc^florum combuftorum cinis cwn meUe iUitus,

GVTTVRIS ET GVLAE.

Acetumin colluttontbus.

Chakitis ~)

Alumen l . . ,.

Tumex )>t"ta,0-tmpofit4,

Aerugo J

GVTTVRIS ET GVLAE.

Ad Anginam.
Pix liquida pcrunda .
Morifrudits fuccusin <ereo uafc decodus,infolatusq;

cum mcUis exiguo iUitus .
l-litUiped^ ftue Orofcij ex meUe inun{ii .
Cinis crematariim hyrundinum ex meUe more empU»

ftiri adhibitus .
Yiyrundines fale inueteratx drachi. pondere cum a*

qua pot£ .
Tel tauriniim cum meUe inundum ,
¥elteftudinisiUitum.
Acetum gargarizatum ..
Melgargartzatitm.
C£p£ fuccusinun^us.
Tiper ciim mcUe initndum .
Abftnthitim ctm meUe , er nitro iUitum .
'Raphani fcmcn ex accto mulfo gargarizatum.
Byfopi citmflco decofium gargarizatum .
Laferpitii liqitor cum mulfa aqua gargarizatus.
VioU pitrpure£ ex aqua cod^, er pot£.
Elaterium efficacipme iUinitur cii meUe, uetere oleo^

aut feUe laurino .
Sal ex melk,oko,z!r aceto illitum.
Spartij fuccus e ramis m aqua macer^tis, et mox tuftst

extradus, cr iUitus.

AdGutturisinflammationes. ■
Cinis crematarum hyrundinum ex meUc more enpk^

flri dpplicitus .
"Lac gargarizatum ,

Kan£ oko elix£ ceruicis c coUi abfcefibus iUit£,
Mel lUitum .

Origani uirentisfuccus gargarizatus .
Hc/xme fuccus gargarizatus,forisq; inunHus,
Vrtic£ utriufque fuccus gargarizatus.
Chakitis impoftta .
AlumeniUitum.
SaltoflumcummeUeinunilum,
Acetum gargarizatum.
AloecumutnoautmeUeappofita,
'Britanmc£ fuccus iUitus.
Tribulifritdus ex meUe impofttus.
Kubi mororum fuccus gargarizatus .
licuum ficarum decodumgargarizatum.

. Ad columellam r^primendam ,
Laferpitii liquor cum melle inuncius .
Truni foliorum ex uino decoilumgargariz<ttum,
Omphacium impofitum .
Acetum gargarizatum .
Ihs £ris in puluerem fubtiliftimum impofitus .

Ad Guli deftillationes .
Tapaueris uafcttloru decodum ex melk in eckgmatJ/i

forma redaiium , f^piusq^ lindum .
Acetiim gargarizatum.
Bdellium ciim ieiitna faliua dilutum , O" illitum,

J" 3 Verbenaci

PECTORIS ET PVLMONIS.

Verbetucu altcrdex uino gargmzaU .

Omfilucium impofitum .

Tlos (gris pulucriz-itm , Cr impojitui .

Ahtmcn impojitum.

Acctum gargmz.itum .

Ad Faucium &Trache;Earteriaearperitates.
JVI^rr/j j tinguje fubditd , ibique liquatti .
Ptifdrui hordcdccii gdrguriz-itu .
AmylumdclinRum.

Sin.ipisfuccm g.t^-gmzdtttt. ,"

Glyryrrhiz e fuccus Ungux fubditui .
Tragxcanthd m eclegmdte cum melle fumpU .
L aferpitij liquor aquu dilutus in dclinilu .
Sympbytum pctrteum commanducatum.
Quinquefviij radicis dccoilum gurgitrizdtum ,
Acthiopis cum mcUe in cclcgmate .
hdc gdrgmzdtttm .
Licium attritum , et ielvtdum ,

PECTORIS ET PVLMONIS.

Ad cruenta fputa & fanguinis reiefliones.
Ouum teptdum bibitum .

Cornu ceruini cinis lotuSjCr ebibitus cum tragacanthd.
Chmenim potum .
SerpilU fuccus drachmariim iluarum pondere cum acea

to potus,
Timum cdprimtm tritum,in uino , aqttaue potum.
Triticea farina gUttinis modo elixajtn delinilu dattU
Amylnm potum.
TcruUuiridismeduUapota.
Portulacd ad ftimmum coda deuorata .
Tlantdgo quoquo modo exhibita,pr£fertim fuccus,
'Eiufdem femcn pctum .
Torri fcmen drachmarum duarum pondere cum paria

bus myrti bacis ,
Agdricus trtum obolorii podere cum aqua mulfa potus,
Khdponticum hauftum .
hyfimachije fuccus haitftus , ©" perfufus .
Centaurij maioris radix pota .
Spin£ albte radix haujia .
Arabiae fj^in<e radix pota .
Aloc cochlearium duorum pondere cum frigida a^Uit

uel fero pota .
Polygoni marii fuccui potm .
SaUu£ fttccus in orbtculos concretuf cu meUefumpUM,
Symphytum petrsum cum aqua potum .
Menth£ fuccus cum aceto pottis .
Alihxdedccodumpotum,
Betontcte foUa trium obolorum podere in diluta uini po

tionehdujla.
Symphyti dUeriiK radix pot4 .
Acbilleahdujla.

Tragi cdcumind decem in uino hibita . •'.

Pcrfonatx' r.tdtx cum piiieis iiucibus pota .
Ifopyri femcn potum .
Adidntum potum .
Trtcomanespotd.

Vitis iiiniferM fvUorum, O" capreohriifuccus haujius.
'Labritfci fiorcs pott .
Omphdctiimpdrce potum.
CoraiUum haiijlum .

PECTORIS ET PVLMONIS.

Uiemdtitcs Idpii "^

Morochthus lapis >■ cum maU punicifucco potA,

Samiaterra J

AdPhtifira,reuTabem .

'' '^ K-per fe,dutcxmeUefumptx

Pincieniices J '^ ■' '^

Tercbimhind , refina per fe , uel ex meUe more eclega

mdtisdcuordta.
VixUquiddin eclegmate exmeUc cyatlnmenfuradea

uoratd .
luniperibaccie hdujl.e .

haiiri bdcae trit£ ciim meUe uel pdJfoAeuoratiS.
Ticusficae cum hyffopo feruefa(i£, ct pot£ .
Cancri fiuuidtiles elixi cumfuo iurefumpti .
Lac himdnum ex ubcrefudiim .
lus efculentum omniiim adipiim datum ,
I>lantdgo in potu exhibitd .
Forrum cum mcUc dccodum .
Agdricus drachm£ pondere fumptus cum paj^o.
Acdnthirddicespot£.
Marrubij folia ,Jiue exprcffus fuccus potus.
'Bctonic£ Jilia cum mcUc data .
Myrrhis in forbitione pota .
Ajii lapidis fios ex meUe delinilus.

Ad pulmonjs abfcefTus ,
Semen cyclamims fecund£ j^ccici quadraginta diebm

potum .
Tragoriganum cum meUe in eclegntdte exhibitim.
Tufildginisficc£, incciiffq^fumus orc haujlus, apojic

mata interna peiloris rumpit .
Adfufpiriofos .
Lauri bacce trit£ cum meUe,ucl p.iffo , et exhibittf,
Ticusficc£ cum hyffopo deco{i£,et potie.
Vulpinus pulmo extccatus bibitus .
Jusfenumgallorumpotum.
Vinum hyffopites bibitum .
Flantago cim lenticula decoHa comejla .
'P.haponticum bibitum .
AqudmuIfapQta.
Arifiolochia rotunda bibita .
Centaurij maioris radix pota ,
Hyffopum deco6ium cumJico,aqua,metle,ruta^ potu,
Stcecbas ex aqua decoila pota.
Tulegium cum meUe, et aIo'e pctum .
ScyUa ex melle trium oboiorum pondere delindi,
Thymi cum meUe decoilum potum .
Satureia eodem modo pota .
"Baccharis radicis decodum potum,
'B^utapota.

Feucedani fuccusin ouofumptus ,
HigcUa intiinopota.
Calbanum deglutitum .

Marrubij decoilum ,Jiue expreJfusfuccUS potUS ,
Farthenium ex oxymelite fumptum .
A nagyris folia cum paffo bibita .
Vericlymenifemen potum cum uino»
A dianti decoiium potum.
'Fidiculajiue Trichomaneshaujla.
E Idterium optimafuf^irwfls eji purgatio,
Thapfi£ fuccus exhibttits .
Bryoniacum meUe in eclegmatefumpta.
- Sandaracha non reflna in cata-^otiis data ,

Sulphur

PECTORIS ET PVLMONIS.

Sulphur in ouofumptmn,uclfuffitiim ,

Ag-iricum dnckm^ umus ponderc dutuni'

Cuncamum hnuftum <x dqu.i ucl mulfo .

■Ad Tiirsim,

Irfc lUyricit affumpta .

Cdrdumomum cx ^iqu.i potum.

Cimumomum dcuor.ttim , ucl potitm .

CMmus odorutm fifptuipcrfe,uclex rejiiia tere-

bintbin.( .

Uclcmj cclcgmi cx mcUe dcglutitum •

I.\y)-rh.i ud quuntit.itcm fib.e dcuomtA.

Slyr.iX - i j , • , ,
„ , ,,. >- d.tt.i in cclc^mutc .
Bdclnum J ■^

Tcrcbintht:i£ rcfuix cxfc , uel ex metle eclegmu dee

lindum.
M.tJiixpot.i,
lunipcrt b.tcc£ bibitx.
Ccdrifiu^us dci;oruti .
Fuliurifcmcn pottim .

Lud.vmm in mcdicumcntis, c~ malugmutibtn infcrtum.
Ccrajlgummi cum uiiio diluto exh.iujium .
Amygd.tl.f jm.ir£ cumcUc,cr hdc in lUindu ddt£.
Gummi omygdMrum Mijrariicum uinodiluto potii.
liuccs aucU.inie citm aqu.t mulfa pot£ .
IicusJicc£dciioruti€ .
Cmcdryi decodiim potunt.
Scordium potiim .
7tiJ?tl.xgo Jicca fumpta , Jlue incenfa , dccepto fumo

peros.
Tropolisfujfitd .
Mcl dcglutitum .
Tarina tritici gltitiiiis modo c/f'x<<5Cr ad Ungendum cTi

mentha , cr bittyro data .
Tarin£ auen£ cremor inforbitione receptus .
Scmen lini cam meUe, cr piperc fumptum .
Tab^ in cibis accept£ .
Kaphanus elixus manducatus , pr^fertim in uetere

tttjii .
DracuncuU maiorii radix tojla , cr elixa deuorata .
A l^hodeli radix trium drachmarum pondere pota .
AUium crudum , o~ codim affumptum in uetere tuj^i,
Irioimfcmcn cum meUe Itnfium .
Fipcr dclndu acceptum .
Scilla cum mellc in cclegmate indiutinis tufiibus.
Centaurij maiorii radix haujla , in antiqua .
Tragacantha in eciegmate cum mellc .
JJyffopum cum melle ,fico , rutac^ ex aqua decodunt .
Stcechas eodem modo parata .
Origanum in eclegmate cum melle lindum .
Tragoriganum eodem modo paratum .
■-'Baccharisradicum decodum potum, in diutinx .
'Vandces cum uino dulcipotum .
Scfeiis m.ifilienjis rddix,ZT femenhaufiunt.
Smyrniiradixcomcjla.
Hauci fcmenpotum , in diutina .
Feucedanifucciis in ouofimptus .
Lafcrpitij liquor inforbili ouo datus .
ii.arubij decodum , fiue expreffafuccui BibitUi .
Galbanum degiutitum, in uetere .
■ Sagapenum dcuoratum, in diutina .
lieljin£ fiiccm cyathi pondere btbitus, in diutina^
hquifetiradiXtO^berbapoU.

PECTORIS ET PVLMONIS.

luncidecodum bibitum .

Papauerii tufcida tn aqud ad dimidium decodla , decoa

doq^ addito mclle, ut cclcgmafiat ad lingendum .
Vyofciami fcmcn potiim .
Vcrbafci decodtm potiim, iu antiqua .
Cacali£ radix uino m.idcfada comefla .
Bryonia ctm melle in cclegmatc dclind^.
Vu£ palfc a!b£ caro cxiccata deuorata.
Aquamulfapota.
TapJyfia illita .
Vinum l^yffopites bibitum
Sandur.tcbafuffita cum refina, accepto uanore perfi*

ftidamucltraiedorium.
Sulfurin ouofumptum, uclfuffitum.

\ : Ad ped-orisafpciitates.

Glycirrhiz^fuccwinoreretcntwi quoufque colliquee

fcat.
Kadix cacali£ in uino madefada , er delinila .

Ad vocem exptdiendam .
Kyrrha liiigu£ fubdita,quoufque tota liquefcat.
Tragacaiitha ex mcUe in dclindu adhibita .
Lafer aqua dilutum , cr in forbitione fumptum .
Styraxdelindus.
BraJ^icacommanducata.
\ mumhyjjopites .

AdPleuretim.
Suillus adcps ex iiino lotus , O" cum cinere , cr calce

coadus tmpojitus .
Pajlinac£ erratic£ femen potiim .
Sagapenum emplaftri modo illitum .

Ad Lateris dolores vbi febris abfit.
Timum capriUum cum cera,et oleo fubadum,impofitu.
Uordcaceafarina una cum meiiloto,cr papauerum ux

fculis ex mulfo elixa, lUita .
"Brafic^ caules uirides cremdti,etfuiUo adipe exceptif

crimpofiti.
Leucacanth£ radicis ex iiino dccodum hauflum .
Aj^hodeli radix drachm£ pondere ex uino pota .
Gentian£ radicum fuccus drachm£ pondere fumptus .
Ariftolochid rotunda cx dqua bibita.
Centaurij maioris radix pota .
Lafer inforbitionibus datum .
Galbanum iUitum .
Marrubij folia ex melle adhibita .
Trifiiliij bituminofi fi)lia,femenue potum .
Aethiopi/ipota .
Acori decodum potum .
CoHus ciim abfinthio , cr uino potus .
AgaUochum ex aqua potum .
Myrrhafab£ pondere deuoratd .
Bdellium hauftum .
Refina terebinthina ilIita,appofitaue .
Bryonia ex mel leo eclemate delinda .

Ad Pulmonis inflammationcs.
Ocimum cum polenta illitum .
Vrtic£ utriufque femen cum melte delindum.
Tragoriganum ex melle in eclegmate fumptum .
Chryfocome pota .
Aqua mulfa haufta .

Ad purulentas excreationes.
Irionisfemen cummelle delindum .
Betonice filiadrachmarumduarurti pondere indqu£

mulft

1

PECTORIS ET PVLMONIS.

miilf£ cyithii qutuor pota ,
Pcr/bnjtf radix ctm piiieK tmibitiftmpti .
Aethopishaujld.
Vinum hyffopkcs .
SMdardchj. ex mulfoiM. (Uocmedicametitmega

r,:tnqu.im probaucrim. )
Sttlfur in oito potum . uel fufftu/m .
Viimm hyijopites bibitum.

Adafthmaticos.
Ltiuribciccie cx melle,uei paffo cicccptic .
¥icuificc£ cim hyffopofiruefuiltc , O" potit.
Vrimimpubis pota .
B.utuepota .

CycUmini dlteritii femen potum .
Dracunculi maioris rudix tojiu,cr eUxd cu metle in ec

legmute fumpta .
Aquamulfdpota.

Sphondtlijfemen,C!r hcrha ipfa inforbitione^
lEquifeti rdiix, Grfdlia haufta .
Abrotani utriufque femen tritum,zr con aqua potum .
Hyjfopum cum fico , vneUe , rutaqicx aqua decodumo

potum .
Calamynth£ decofium potum .
Vinum hy(fopites haufiwm .
Thymi cum meUe dcco^um potum .
Saturria cum meUe haufia .
S cfeli NiaftUenfe potum .
VidictiUfiue Trichomanis deco{ium bihitum^k
Cumintim cum pofca fumptuin .
SmyriiijradixcQmefia.
Tapfia iUita .
Aminoniacumbibitum.
hlehfophyUifvlia in eclegmate delinCii.
Tuftlagoficca crfuffita , adco ut fumus inos ingrc^.

diatur .
Bippopheeiii fucctu trium obolorum pondere hauflus «
£0(175 pota , ttel in cclegmate d,atit.
"f ericlymeni femen potum .
Adianti decodum btbitum .

Ad renitenccs excreationcs *
Iris iUyrica pota . '?S^

Coagulumfire omne potum .
'Rapkanui elixui deuorattis . > :' ■ '

Torrum cum ptifana codum , efui datum , '■*

K aftitrttum coHum , inforbitione datum .
Bulbi brcui codura elixi, ct in cibumfumpti.
Ammoniacttm in cclcgmate datum .
Scordtumpotum.
Thapfia linita ,

'Lintfcmcn in eclegmate deliniltim.
SctU£ ficc£ obolitrcs ex meUe in eclegmate exhibiti.
iAarrubtumficcitm pottim cum iridisfarina .
VLiium hyffopites haufium .

Ad pcdtoris deftillationes .
Irionif fcmen citm meUe dclinilum . "'

Ad omnia pcftoris inconimoda .
Vorrum ciim mcUc decodum comefium .
Clycyrrhiz^fuccm bibitui .
Thymui meUt mift iti in dcltn^ufttmptui .
Thymbra codcm modo parata .
Tordilij radix in eclcgmate cum meUefumpta,
Lih"otit radices pot£ .

C Q R D I S, s

Symphytum petr^um in mulfo decoiium hibitum.
Quinquefiilij radicis fuccui potus .

C O R D I S,

Ad Defjftum animi.
Cucumis olfadus . '...''■

Tulegium ex aceto naribis ddmotum .,
'Buglojlumpotum.' -i..

AdCardiacara,
Jntybiis perfe cr ctim polenta illita,
Abjinthium tn paffo decoiium , ey appofltum .
RubifDliaillita.

Ad Prscordioruin duritiem ,
"Rhaponticum potum .
Vintim abfinthites potum.

Ad Vetuftas praecordiorum In^
flammationes.
Scoriium cunf cera coailtim impofttum .

MAMMARVM.

AdMammaruminflammationes,
Thus cum cimolia , cr rofaceo inundum .
Cydonia mala cataplafmatvs adieda , O" iUita .
"i^uces luglandes cum ruta, cr exiguo meUe impofttte^^.
'Fdbarum lomentum perfe , cr cum polenta iUitum.
Ajj^ibodeli radices, crft)lia ex v.ino adhibita .
Irtonisfemen iUitum .

UemerocdUts radix emplaftri modo impofttd, «
Alth£a decoHd , ZT fuperpoftta .
VuarttmuinaceicumfaleiUiti.
Ofiracites lapis cum meUe impofitus.
Geodes Idpis cum dqud iUitus .
Terrd Samia ex rofaceo , cr aqua impofitd .
Ad Rigentes a parcu mammas.
Triticeifurfures ex rut£ decoilo elixi, er dppofiti..
'Baccharii fblia emplafiri modo adhibitd .
Bpimedij folia concifa ex oleo cataplafmatis diditd . •
tiyofcyamifemen tritum ex uino tkitum ..
JLicinifdlia impofita .
Vudrum uindcei cumfale iUiti.

AdMammarum duritiain,
"Erttifarind emplafiri modo impofttd .
Cham£pitys prima ex meUe illitd .
Vudrum uinacei cumfale triti cr impoftti.
Ad Mammas exulceratas.
Conchul<£ lndic£ cinis iUitus .
Afcleptadis herbx radices impofit£ .

Ad Lac in mammis concretum.
Cer£ grumi dece grdnorttm milij mdgnitudinefumpti,
fabdrum lomentum perfd er cum polentd itnpofUtm,
Lctitittmfdrind ittitd,
Apitim , er eiusfuccui iUitus .

AdExtinguendumLac.
Cicutaimpofitdmdmmis.

Ad Ladis Vbertatem prsftandam .
KdlimifDlia in cibisfumptd .
Viticisfemcn potuttf .
Vtifana Iwdeaced cumfoenicuUfemitte coild, Cr in ci

bumfumptd ,
lidlu£ decoilum potum .

Sonchi

M A M M A R V M.

Sonchifuccuihiujius.

J^a^^ucx in cibis recepU.

Ocimum deuorAtum .

'Erucd comefiit.

Anemone cr einsciuUi eumptifini horiedcci dea

uornti.
Anifum potum .

Ancti uridifeminii, CT com£ decodim haufiunt .
Tceniculum in cibofumptum .
HigclU pluribus diebus potd .
Circ££fcmcn inforbitione pottm,
Clemutis primx in cibis dcccptti .
Echij rudix inforbitionc,uel cum uino hdufii .
Cluux cum hordc.iceufmnafokjCT' oleo co(iu,ZT de

tiorutuin forbitionc.
Volygul.tpota.
Br>o;i(.f fuccuscum triticoco{ius,in cibumfumptus

(fedhicprudcntiu opus efl. )

Ne Lac in mammis concrefcat.
Mentu cum polent.t impofltu .
f£X uini cum dceto perunda .

Ad Mammas cohibendas, ne nimis
augcantur.
Cicuta contritd , cr impofitu .
CotesnaxiuiUita.

VENTRICVLI.

Ad Vomitiones & naufeam .
Coloneorum mulorum mdcerutorum liquor hmfius . ■
Hurduslndicu ">
liurdusCeUicuy'''''^''^°^^'
TdlmuU in cibofumpt£.
Fdhmdurum inuolucrum cdtdplufmdtis confirentihus

adie^mn .
CdUindcforum uentricuUinterior foUicuhis ficcus, tri

tusqicumuinopotm.
Succinumhuuftum.

¥dhu in pofcd decoHd , cr in cibumfumpti .
"Lentis XX granufine cortice deuoratd .
Thufelus m cibo ucceptus.
Sifymbrium huufium .

ILubi fvliu exterius illita . ».»

'Luducu illota deuorata .
Lensfyluefiris efui duttt .
Sciliuficca epota .
Aguricus trium drachmarumpondereperfe ihfque li

quorc fumptus .
Centiun£ rudicis fuccus cum a^^ua potus .
Alb£ l^in£ radix hauHu .

Ment£ duo, tresue rami cum dcid£ punic£fucco poth
F£oni£femen ex uino nigro potum.
'Eetonica commanducatd ^mosc^i uino aquamifiofu*

perbibtto .
Vicis uinijvr^foliorum , cdpreolorum^^fuccus^otus.
Wiyrtites uinum potum .
'Vinif£x illitd .
ScilUnum uinum potum .

Adccellacos.
Zyciumpotum,z^inditum.
Cotoneamuldcruddcomefia.
Uora immaturaficcata, tufa^ ohfonijs immifid » '

VENTRICVLI.

ficulnei cineris Uxiuium pondere cyathi cxUbitum *

Myrica in potu duta .

GuU£ cum aquu uut uino trit£ , er iUit£ .

Khoisfemen obfonijs inf^erfum .

Myrtifuliu tritu , o~ ex aqud iUita .

Ole£fyluefirisfvlia cum polenta ilUtd .

CouguUmleporinum,o- cquinum trium obolorumpo*

dere ex uino potum .
Vaba in pofca decoHa, cr deuorata .
Aegypti£fub£furina,zr corticis ipfius decoHum , ex
• mulfodatum. «

OxyluputhiyUut oxaUdisfemen in aqua,dut uino potil
Pluntago eUxu in aceto , er cumfalefumpta .
Uyucinthifemenpotum.
Coronopw decodus in cibofumptta.
Rhuponticum potum .
Spin£ alb£ radix pota .
Verul£ uiridis meduUa bibitd.
Laferpitij liquor in uu£ acinofumptus .
l<iymph££ radixficcata , er in uino bibitct.
ClymenifuccU'! potus .

'Limonifherb£ feme acetabtiU podere ex uinofumptu.
Tragi herb£ acini decem ex utno bibitt .
Papaueris uafculorum decoilum ex melle in eclegma*

te redadum in delindu . Si uero efficacius reddere

ueUs , ddiungito hypoci^idis , O" acaci^fuccum.
Vuarum uinuceortim decoilum potum .
Vindceorum nuclei in fdrindm polent£ modo inj^erfl .
Aqud uel uinum,in quibusftrrii extinilumfuerit pot4.
Morochthus Idpis potus .
Vinum myrtites potum ,
Adidntum ex uino bibitum .
Trichomdnes ex uino pota .

Ad vomitiones ciendas .
"LauriftUa pota .

Cochle£ uepribus inherentes deuoratt .
Teponisradixficcadrachm£pondere ex hydromeUtt

pota.
Bulbus twmitoriut deuorattK ,
Origanum cum Khois femine , cr c£pis in cupreo uafe

diebus quudmginta , dum caniculxfydus flagrat in

folatumpotitm.
Lemniaterrapota.

Ad ventriculi dolorcs .
Juncttsodorutuspotus.
Bulbi comefti ,
Khaponticum bibitum ,
Abflnthium in puffo decoHum potum .
MeUlotum ex uino decodumhuuflum .
Artemiflx tenuia fvlia ex oleo contiifa emplaflrimodo

impoflta .
liymph££ radix iUitd.
Senecionis cdulis in paffo dccoiius, deuordtUSUel

potus .
Alabdflrites Idpis cum cerato impofltus .
Ad ventriculi eroliones .
^drduslndicd 1 ^ ,

lldrdu,Celttcuy'''''i''i°'''
luncus odorutiis potus . "'

Sycomorifuccus potus ,
Pine£nucesdeuorat£,
'Lachumunumpotum,

Sonchi

4

V E N T R. I C V L J.

tonchifuccus bibitui.

Piilcgum ctm pofccifumptum .

Hicr^cij umifffic furcui huujius.

Scordium dujrum druchmirum p^nderc e.int tniiJfil

potum.
T^omifcmcn cx uino nigro potum.

Ad ventriculi ardores ,
Portulacd cum pokntu iUita .
SoiichHS empUjhi modo impofttui,
Vmbilici Vencriifuccui lUnui ,
Intybus utrjquc ex dceto deuorata . ^

Glycyrrhiz^ fuccus potus ,
Apium ebibitm .

Tceniculum cmfrigtdu ai^ua potum «
'PolygonumiUitumi

SoUni hortuknijvliu dppofitd . '■

Chmceddphnes fvlia hdujiu .
Vitis uinijirjefblitt , er cdpreoli empl.tflri m^do adhU

bita .
Labrufcieflositlitui.

Adventriculiflarus.
iiei radices ex aqua firuefail^ , uel citra coiiioncm

tritie pottt .
■'tidrdi Indictccr Celticcc ex aqua pota ,
Caftoreurn bibitum .
GaUinaceorumfenefcentium ius potum .
Abftmhium cumfefeli, autgMa nardo potwm « r
X-igufticifemen, cr radix pota .
Smyrnijfemen bauftum .

Adlingukum,
Siftmbrijfemen in uino potm , .••

Khaponticum hauftm .
Ariftolochia rotunda bibita .
Menth£ duo,tresue rami cum acid£ puniciefucco poti.
Anethicomce , C:rfeminis deco£tum potm .
Cuminum erraticum cum aceto potum .
Alyffon potm ,fiue manibuigeftatumi uelmribuiin*

fufum .
Aj^lenidecoilumpotum.
Tericltmenifemenpotum.
Saxifi-aga bibita .

Ad acido-; rudu j .
Agiricusdrachm£ pondere fumptus .
Tragoriganum potm .

Betonic^ fblia fab£ pondere ex dej^umato melle
fumpta .

Ad fanguinem & lac in ventriculo
concreta.
Ticulncicinerislixiuium potum. a^

pEquinttm »v
Leporinum i
I Agninum j
Coagulum •< H^dmum s. trium obolorum ponie
I ninnulinum C re ex uino potum ,

LVttultnum I
BubdlinumJ
Ketichryft coma cum mulfo pota .
Lafer potiim .

Ad inflammationes ventriculi.
Uierdcium maius er minus emplaftri modo impofttu .
Vitis uiinf-rxjilta er caprcoli ctim polenta impojiti.
Violu purpurea ex polcnta iUitti ,

j p c f N o R I s:

Ad cibi appetentiarn ciend^m,
Tiper comeftum .
Acetum in obfonijs additunt .
Al^finthiumpotum.

Ad concoftionem adiuuancjam.
Er«c<t in cibo comefta .
Viperomnc comcftum.
Gingiberis ufus ,

ScyllucummeUeco{ia,crdcuorata.
A bfinthium hauftum, uel uentriculo adhibitum ♦
Tragoriganum potum .
JPulegtumpotum.
Ligufticifemen cr radix pota .
^cfelis mufttlienfis femcn cum uino potum,
Carumpotum.
Bctonicx fhlia poft ccenam fumpta addito meUc dca

fpumdtofab£ magnitudine . j
Vinum abfinthites .

Ad ftomachi fluxiones.
A diuntum potum cum uino .
Vcrfici malificci decodum , er bibitum .
Cotonei mali macerati li^uor potus.

I E C I N O R I S.

Ad iecinoris obfl:ruftiones .
Uardus Indica "> /-■ ■• i n.

liardusCelttcdy'''"^"'^'^"^'^''"^''
"Lauri cortex tribus obolis in uino odorato potus .
Tice£fdlta druchm£ pondere in aqua, aut mulfa potttt
Amygdah amar£ cum meUe , cr lade in iUiniiu dat^

nucis aueUane magnitudine ,
Centian£ radicisfuccus cum li^uupotUi,
Aguricum potum .
Khaponticuum exhauftum .
V.rynglum ex uino ajfumptum,
A nthemidts decodum potum .
Cham£pityos fDliafeptem diebus in uino potd .'
Betonicu in aceto mulfo druchm£ pondere bibiti *
"Eupatorij herbu atttfemen in uiito potum,
Vapaueris corniculati radix pot4 ,
Kubricd Sinopica haufta .
Glycyrrbiz£fuccus deliitHus: ,

Ad regium morbuffl l

flndicu *\ , a
,i,,yhauftd.

^''^"' \celtica
Ceruinum cornu uftum , ac lotum , potumS^ •
MiUepedx ftue ouifci ex uino poti .
Cicer cum roremartno decoHum comefum . s

Kumicis radices in uino deco{l£ ZTbibit£.
Atriplicis femen btbitum cum mulfa aqua.
Afj^aragi radicum dccoftum potum , cum ficis , cr ci*

cer^us.
Crithmi, cr eius radicumfeminudecodum potum ,
iriocummelleliniia.
SciUa cum meUe in eclegmate ponderc trium oboloa

rum potu .
Byrundinari£ rudix cum anifo, ZT uino poU .
Sphondylijfemen potum .
Agaricus drachm£ pondercfumptttS .
Khaj^micumbaufium.

AhfmthH

I e;c I N O R I s.

AiJintUj dccoHumAilutumue trium ciAthorumfonie

re quotidie bMJium .
Aloe drxchm.-e pondcre potd .
OrigMii decodm corpori pcrfufum .
Cdminfhd cum uino potx .
¥ocniculum erruticum potum .
ILibmotis radiccs pot£ cum uinb , <y pipere.
Korifmrini dccodum potum.
J<iigclk tritd cum Irino ungucnto, nxrihui dppo/lti.
Chclidoai] radtx cum antfo , cr uino nlbo pot4 .
l^dfcrcumciiricisddtum.
Marrabijfuccui nmbiK infufui .
Folijnt rmfquc decoiltm bibitum .
Conyz--ejvlu , cr florcs poti .
Af^lenidcco<.^um potum .
Xic&cn ex mcUe inunilui .
AdirJti dccodtm potum . V

TrichomMcsdcco^um huuflum ,
Anthemidesdecoiltan poium .
'Buphth.ilmum potumjhtim a balneo.
V£oni£ rudix bibiu .
"Byicimhifemen cum uino potum .
^ubi£ rudix cum mtdfi aqua bibitd .
Chdmcpityosfoliafeptem diebus in uino potd.
'Betonic£fvU.i cttm dulci dqud potd .
Eldtcriimpottm.
Anchuf£ radicis deco^um pottm .
Quiiiqucfvlijfuccui trium cyatljorum pondere dli^uot

diebuipotui.
Ofyrisdccoitumpottm.
Chryfanthemi decoHtm bdlnei more ddhibittm .
Vintm SciUinum potum.
\erbcnac£fupiniefbliadrdchm£ ponderecum thuris

obolis tribus,zr uini ueteris hemind unu ieiunis 40.

diebuspotd.
l-ycij herbd in dceto decoHd , V bibita .
Z^yric^ decod:tm potum .
lialycdcabifrudui pcti.
Cham£cifi filia tritm obolorum pondere fcnis diehus

in dqua potd .
'^..ufcifolid, cr bdcc£ inUino potd .
VinumSciUinumhduilum.
Ceruini cornu cinis potus binis ligulis.
Sulfurforbiliouofumptum.

Ad hydropem .
Afarum potum .
Cinnamomtm ebibitum .

Cdlami odorati decoHum eumfemine dp^ potum .
'Erindcci tcrreflrPs cdro .
Cochlcdrum terreftrium operimentum , cr cdro fimul

contritd tumoribus hyiropicorum impofitd .
Amurcd in uiUofd peUe perunHd , cr impofitd .
Vrind humanafui ipfius bibitd .
Vrina caprs quotidie cum f^icd poti .
Cicer cum rore marino decodum .
"Raphdntis emplaflri modo impofitus .
Vlantdgo cum lcnticuld decoild .
Ebuli radix in uino dccoitd , ©" potd.
AUium dccodum manducatum .
3ulbicummeUe,&- trito pipere empldjiri moioim

poflti.
SciUdpr£pdrdtdfumptd.

I E C I N O R I S.

AndgdUidisfuccus uino pottis .

Cham^lconis dlb£ rddix cum tiino potd .

Abfinthitm bibitum cum ficubiis , nitro y O" lolidcen

fdrind .
Adidnti decodumfotum .
Trichomanesdeco(^umpotum.
llyffopum cumfico,nitroq; empldftri modo impojitum.
¥idicul£ dccodumpotum .
Origditumcumficodccodum.
Sampfuchi dcco^ium potum .
Kuta cumfico emplaftratd , cr eiux ieeoHum €X uino

tum potum, tum corpori perfufum .
Tdftindc£ errdtic£fcmen potum .
Aniftmpotum .
Smyrnijfemenpotum.
l.aferpitij liquor cum cdricis ddtus .
Chdmedri] deco£lumpotum.
Tolij utriufque deco^um bibitum .
Androfdccs in uino potd dudrum irdchmdrum poiere.
Betonic£ fblid cum dqud dulcipota .
Cucumcrisafininirddicisfuccus fefquioboU ponierca

cr cortex eius acetdbuli qudrtd pdrte .
A qu£ marin£ balncum .
Vitisfylueftris rddix in dqudftruefdiid,V W uinicyd»

this duobus mdrind aqud iilutipotd.
Vinum SciUintm potum .
Viticisfemen potum .
Ticusficc£ in uino cum polentdiO' abjinthio iecoHtt

• crMit£ .
Sdl.

Alcyoniumtertium.

Arend e littoribus foleferuefdddcdpitetenUAhyiropi
cis obrutd .

Ad refiigeratum iecur .
Udriuslndicd "X ,., .,
^drdusCelticdf'^'^'^''
AmomidccoHimpotum.
P inorum, O" pice^fblid ex dqud, uel mulfo potd.

Ad iecinoris dolores .
A cori dccoHum potum.
Abftnthij decoilum ex pdffo dppojitum.
Vericlymenifcmen potum cum uino .

Ad iecinoris duritiem.
Ammotudcum itlittm , cr ebibitum .

L I E N I S.

Ad induratoslienes.
Cotoned mdld crudd cdtdpldfmdtis diditd cr impojita,
Sycomori liquor hduftus , cr iUitus .
Kdphdnus empldftri modo impofltus ,
3rdfiic£ fblid cum dceto deuoratd .
Chdm£drijdeco(iumpotum.
LupinorumfarindiUitd,

Ad lienis obftruftiones *
IHdriuscelticdexuinopota.
Adiantum bibitum .
Trichomdnes hduftd .

Adlienisinflammaticnes.
Iris iUyricd ex dcetopotd .
Acorumpotum.
Hdrduscelticdexuinopotd.

'Kd.riut

4

L I E N I S.

Kii-rfHJ moiitdnd ex tiino hdujia . \

S<irinenticiuicimiexaceto,rofacco, (yrUtaSlitUt.
lAyriti cx uino deco^um potum .
Vittcisfcmcnpotum.

Adlienis dolores^
Diiiiimnum potim , O" ilUtum .

Adminuendoslienes.
Irk lUyricd cx accto potu .
Acorumpotum.

liardus •< J 'f V ex iiino hibita .

Myric£ cx imo ieco3:um hAujium..

Viticiifcmen potum .

CycUminifccund£fcmc quadraginta dicbm haujlum ..

Sagapcnum cbibitum .

Ammoniicum drachm£ pondere exofeto fttmptm...

Chamsdrys ex aceto pota .

Hajlurtium haujlum.

l^ipcriiradixtUita.

Volij utriiifque dcco^um cum aceto potim .

Cyclaminifuccus inun^us .

Capparisfemen drachmarit duarumpondere qutidra»

ginta diebus ex uino hibitum .
^mfdem radix ex uino bibita eodempondere ,
Lepidium cum helcnij rndice impofitum.
Heder^ tcnella fulia ex uino decoiia , uel arida expda

ne coada impofita .
Ifatis Sylucjiris tumpoU, tum iUita .
Agaricti drachm£ pondere cum aceto midfo datunt*
Khdponticum potum .
Smyrnij radix comefta .

Gentian£ radix duarttm drachmarum pondere pota .
Ariftolochia rotunda pota .
Crocodtlij radicis decoilum potum prafentaneo re*

medio prodcji .
Vyffopum cumficis , nitroq; ilUtum.
Tragoriganum cum aceto potum .
Tulegium cumfalc iUitum .
Sifon potum .
Veuccdanifuccushaujlus.

Vifctm cum calce , gagateuc lapide decoiium iUitum .
Teucriiim cum pofca potum , ttel cumficis appofitum.
Leucoij radices cum aceto iUit£ .
l<iymph££ radix ex uino bibita. ;,•.••>.:,;;; .\

Af^lcni folia pota,uel eim dccodum cum aceto quadra

ginta dicbus haujlum , uclfvlia ipfa ex aceto lUita .
Bunijfcmcnpotum.
ti^mionitts ctm aceto pota.
. Kubi^ fcntcn ex accto mulfo potum . ■>_

L onchitis altcriusfolia cum aceto haufla .
Bctonic£ folia ex oxymelite cbibita .
Tolcmonij radix cx aquafumpta .
Vericlymenifcmcn quadraginta diebui in uino potlini.
^yridisfcmcn cx acctofanptum .
Anchttfx radix cum mulfa aqua pota .
Vrtica utraquc ctim cerato impofita . ' ■ -

Trtchomanespota.
VinifciUintufus.

Glans unguetaria ciim ertiifarina pota cx mitlfa aqua.
Bryonia tritm obolorit pondcrc triginta dicbusex ace

to haitfla , attt cumficis iUita .
Vitis nigrte uiticuU primx recciitcs codx^ac comef<£.

I N T E S T I N O R V M.

¥ilicism<fris radix haufia .

Aqua,uel uinim,in quibus chalybs , iut firrmn refiiito

Hum fuerit in potu .
Alcyonium tertttw bibitum .
CoraUium cx aqua bibitum .
Afius lapis ex aceto , er uiua calce iUitus .
Cotis naxi£ delimata a fcrro fcobes ex aceto Bibita,

I N T E S T I N O R V M,

Adcolicos affeflus.
Amygdal£ amar£ iUin^u adhibit£ .
Cochle£ tcrrcftres cumfuo putamine tuff,addit<i p^Us

ca myrrha, ex uino btbit£ .
Alauda auis tofia in cibofumpta,
SuiUus talus crematus ad albedinc ufqtie potus, ubifid"

ttis excrucict .
"Butyrum infufum, ubi eolon exulceratumfuerit,
GaUin£ fimum cum aceto uel uino hiuftum .
Kut£ decodum ex oleo infufum .
Vetrofclintm pottm .
ColocynthisinfufacUfmatibui.
Cnici decoHum infufiim .

Ad inteltinorum dolores .
IriiiUyricapota.
Acori decoHum bibitum .
Mei radices trit£ cum mcUe in eckgmiitefumpt^,
Cardamomtim ex aqua potum ,
AgaUochum ex aqna hauRtm .
liuces iuglandes cumfuo putamine peruji£, er umbia.

lico a4mot£ ,
^icuum cum ruta dccoStum cJyfmate infufumr.
JiaUmifoUa drachm£ pondere in aqua mulfa, poH •
Croctm in potionibui bibitum .
Haucifcmcn potum .
Libanotidis r.ndices haufi£.
"Serul^femen in potu fumptum .
Feucedanifuccusinouohaufiui .
MeUffciphyUi decoi^tim clyftere infufum,
Cafioreum potum .
"Butyrum clyfmatibui infufum .
SerpyUum ebibitum .
Calaminth£ decodum haujium.
Uryngium ad potandim datum .
Cera inforbitionibus datd ,
Ammi ex uinofumptum .
Triticeifurfures ex decodo rut£ elixi, cr itliti.
Milium calefddum , infacculis adbibitum .
Orobifarina aceto macerata impofita,
Sifymbrlj femen in uino potum .
Tiperctm lauri teneUiifolijs hauflum ,
SciUa in eclegmate cum meUe .
^haponticum potum .
S ampfuchi decoiium ebibitum ,
Centaurij maioris radix pota .
Kuta una comficcato anctho elixa inpotufumpttt,
Fanaces cum uino haujium .
Anethi com£, zrfeminis decoctum potum .
'Ligufiicifemen er radix pota .
Cumiiii deco^um cum oleo clyfiere infufum . •.

Fhalangijfolta,fiores, acfcmen haujlum ,
Centwiculumaujicrouinopotum,

ConyK0

INTESTINORVM.

Conyz^t fblid , C flores poti ,

Peon/iC r.idix in ttino pota .

pfcudobuniitm ebibitum .

Aqud marinu fotu ddhibitd .

Chm£pitysh.itijiu. v

Crdmiiiis decoiium ebibitunt.

Ch.im£djphncs fvliu in potu diU .

Sdl cdcf.idum inftcculis ddhibitum.

Hitrinn cum cumino ex hydromclite hdtifiim .

Sefclis naftlienfls fcmen cx uino potum .

Afclepiudis r.idices ex uino pot.^ .

Alifma per fc, autcumpm pondere feminis dduci

hdufltm.
Suillus tdlt(s combtifftts dd dlbcdiiiem ufque ebibitus.
l^ini fcminis dccodtim pcrfcdcm iiiftifum .
Agdricum dtiorum obolorum pondcre ftimptum .

Addyrcntericos .
Af^dJ.ithi deco^iim clyflcrc infiifiim .
I.lyrrhd fdb£ mdgnitudim deuordta .
J.ciitifcitsebtbitd. "•

T?ice£cortexpotttr.
M.-<rer.'? cortcx in potu fitmptm.
TjUiiri fo!id,-cr rddixhdnftd .
Acut£ j^in£fi-u(im deiiordti,ucl epoti.
Kubi cdnini fruihts dcuordtus .
C4fli foiid , C/~ cytini in potu d.itx .
Bypocijiis bdvfid . *.*•

'Ldddnum cum uino uctere pottim .
"B-ofdrtmi frucius in potu fttmptus,
~3.ycium potui ddtttm .
Acdci.^ fiiccushduftits.

Cldndium interior tenuiorci- ttinicd decoiid potd.
Cdftdncdrum interior pdriter tunicd ebibitd.
CdUd omphdcitis ex tiino, dut uqud tritdiUitdiiUt

hdufid.
"Rhois fvliorum decodum clyfiere infufum, uel in potu

acccptum .
Eiufdcm' femind profdlecibis iObfonijsq; df^erfd.
Tdlm£ intiolucri decodiim, tum infufum,tum bibitum.
Tunicorum dcidorum nuclei ficcdti , O" ebibiti , uel in

defefiio n tbm ddditi .
I.lyrthi femen , cr fblid potd .
Cotoncd mild comefd crudd, uel coHd^uel corumfuc»

cus potus .
Vyrd tdin domefticd, cjuhn fylueflrid deuordto.
Mcf^tld in cibttin dcceptd .
Loti drboris bdcc£ comefi£,uel hdufix .
Corni drboris bdcc^fiue in edulijs^jiue itt de/ruto df»

fumpt£ .
Sorbd ficcd quoquo modo [umptd .
Trunorum fyluefcrium bdcc£ deuordt<e.
Siliqu£ ficcdt£ deuordtt .
Cochle£ terrefires fuis cum putdminibuA ufi£{Ut Gdl,

inqtiit ) efui ddt£ .
Siltiri pifcis fdlfdmentum fomento adhibitum .
■I.eporinits fanguis frixus deuordttti .
Cdrum pifcium clyfmxte infufum .
Ceruinu cornu potum duorum cochledrium menfurd .
'<erd in forbitiombus ddtd .
"Ldc ignitis intec tis cdlculis decoctii clyfiere infufum .
"Leporinum^codgulum trium obolorum pondircex
Bquinum Juinopotum» .

INTESTINORVM.

Af^drdgus dltilis clixus, uel affus in cibofmptus mis

tigdt .
Jd£d rddix bibitd .

Alth££ decoct£ fuccus ex uino hdufius .
Alcex rddices cum uino , dut dqud pot<e .
Thyllitis potd .

Tortiildcd dd fummum coetd in cibis fumpt4t
Tldntitgo per fedem infufd .
'Eqtiifeti fttccus potus .
CdpriUtis ddeps cum pokntct , cr bJtoc ddtus, uel clya

fiere infufus .
JAeliffophyUtim bibitum .

Trdgiumfcolopendr^fimilis eIixu,Qrfumptuin cibo,
'Fdbd in pofcd decoctd, er comefd .
Alifmdtis rddix cum pdripondere feminis fylueftrit

pdfiindc£bibitd.
Oxyldpdthi dut oxdlidisfeme, in dqud dut uino bibitti,
Lyfimdchid potui ddtd .
Irdgi cdcumind x. in iiino pota •
Clemdtis folid cttm itino hdiifid .
Stabis dccoctum clyfiere infufum ,
Limonij fcmen in uino potum .
'Eldtine eltxd potd .
Tolemonij rudix ex uino fttmptd .
Bupdtorij femen , O" folid in uino hdufid.
^ymph££ ftccdtd rddix ex uino ebibitd ,
Sedum mdius cuin uino pstum .
Sdnguis hyrci , cdpr£, leporis,ceruiq; in fartdginefri

xus , in cibo fimptui .
Vitis uinifer£fdliorum cr cdprcolorum fuccus potus,
Vindceortim dccoctum ebibittim .
Vindceorum nticlei in firindin polent£ modo illiti,
Yud pdffd dlhd comefd perfe cum fuis nucleis,
Omphdcium clyflere infitfum .
"Vinum aiidnttnum "J
Viitum Cydonites > potmn ,
Vinum rhoites J
Terrd lemnid ebibitd .
Mttrid clyfmdtibus infufd, uhi diutind dyfenterid intefli

nd exulcerdtd extiterint.
Scordiii dudrti druchmdru podere cti dqud dulci potu.
Hedcr^ flores trium digitorum cdrpt£ bis in die exui

no hdufli.

Ad cohibendum aluum .
Codgulttm leporinum potum .
Ldc oe,in quo igniti cdlculi mdrini extincti fuerint .
Cdfeus elixus,ZT db elixdtione fldtimfepofltus,moxc^

iitdffdtus in cibo fumptus.
Timus cdnintis drdeteSyrio dcceptus,et in dqud bibitus.
Pdnis triticcus ficcus inueterdtus comeftus.
Uordedced fdrina cum myrti bdccis , dut fylueftribus

pyris , dut mdlicorio ex tiino iUitd .
Tuls ex z^d ~)

Tuls ex Auend > in cibumfumptd,
Tulsexmilio j
Oryzd in cibum dcceptd.
hetes cumfuo cortice decoct£ deuordt£ , pr^fertim

fl decoquintur ex dceto cum ddflringentibus dlijs .
Oxyldpdthi,dut oxdlidis femen in uino, dut dqud pottt.
Brdflic£ percoct£ cibus .

Betd nigrd citmfud rddice,rr lente decoctd efui ddtd.
Tldntdgo ex aceto elixd,cum fdle comefd,quin cr eius

« femen

)S.

I N T E S T I N O R V M.

fmcnexuinopotum.Vrjetcrea clyftcribttiinfufa:^
JntybM tm hortcnfis, quHerratica in cibum accepta .
Condrylle fuccm coduspotus .
L.ens fylucflris quoquo modofumpta .
Acinos pota .
Amfum cbibitum .

Anethum^qidn etiam eius coma , C" femen hauflum .
Apium in cibo fumptum . .
IPhyllitispotuidatd.

Acanthi radices bibit^e . >

fceniculum erraticum potum .
Kuta in cibo ucl potu fumpta .
Orchis Serapias ex uino potus , ,♦•

Vigoni£ radix ex uino dccoda haufla..
Altha^ie decodum bibitum.
Alifmatis radix pota .
Po/jygonj fuccus pctus ,
Clcmatis prima in uino bibita .
Lagopus ex uino , uel ex aquafumpta ubi febrisfit .
Xyridis radix in mulfo pota.
Anchufx folia cx uino fumpta .
Kubi ramorum decodum potui datum .
Quinquefdlij radicis dccodum bibitum ,
Vhocnix in uino aufiero haufia.
Id^aradixhlbita.
lunci,pr£fertim marini fcmenfrixum, ZX in diluto ui^

nopotum.
Afhragali radix cx uino haujla .
Byacmthi radix ebibita .
Tapaueris nigri fcmcn ex uino hauflum.
Verbdfci radix,cr fiores potui dati ,
Labrufc£ fiores poti .
Vunicorum acidorum uinum potui datum .
Kubrica Sinopica in ouo'iuufia,aut clyflere infufd^
Vini f£x illita .
Sedum maim ex uino hauflum .
Adiantidecodumpotum.
Trichomancs decodum bibitum .
Acetum cibis incodum .

Ad diuturnas alui fluxiones .
CViyrcinus ~^

SAN= J CapriUus K^nf^rtaginefrixmetcomefui.

[jZeruinus J
Ad ciend3mj& emoliendam aluum .

Ccrufia comcfa .

I^lelimcla efui data . ,"

'Pcrficaincibum fumpta.

Mora matura comcfla .

Yicusmatur^deucratx.

Marinus echinus in cibvs .

TcUinarum , chamarumcli ius cum fale haufium.

Sepiaincibofumpta.

S ilurus pifcis in cibis .

Cobij ius hibitum .

Vifcium in uniucrfum ius perfe,aut ex uinobibitum,

Gailinaceorum uctcrum ius epotum .

Lachaudum.

Serum Udispotum.

Cafem rcccns in cibo fumptus .

B utyrum comcftum uel btbitum .

Mcdullaojiiumdcucrata. . ,1

"^decoSla cr in cibi/s fumpta .

I, N T £ S T I N O R V M.

Cicer in cibofumptum . ,

'Kumex

Blitum

Malu4

AtripleK

Beta candida

Afjiaragui

Lafruca .j

Brafica leuiter feruefacta, efui data .

Tragorinumpotum.

Ad intcftinorum in6ationes.
Tarina trittci cum hyofcyami fucco iUita .
Irarina hordci cum liin,etfoenigr<£cifemine impofitm.
Ocimi fcmen potum .
Rhaponticum bibintm .
Atiethi comne , cr feminis decoctum potum .
Cuminidccoctum cum olco clyjlere infufum,uel eitafe

men cum poleitta cr hydrel£o maceratum et illitu.
Peucedani liqucr in ouo ebibitus .
Anthemidis decoctum potum .

Ad latas inteftinorum tineas .
Cardamomum potum .
Maliputiicte radicum decocttm bibittim ,
J^iuces iuglandes largim efitat£ .
Mori radicis corticum decocttm hauftum .
Allium potuidatum , uelcomefium .
Cham^lecnis albi radix acctabuli pondere,ex caflorei,

er origuni dccccto pcta .
Vilicii fccminx radix trium drachmarum pondere ex

melie hav.fia.
Melanthijfemcn potum,uel ex aqua umbilico illitum.
Atramentumfutorium drachmae pondere fumptum,Hel

cum mclle dclinctura .
Ueliotropij matum folia,tum femina cum hyffopo,nU

tro,ZTnafiurtiopota.

Ad teretes inteftinorum tineas.
Lupinorum farina cum meUe lincta , uel cum aceto,pi

pere,crrutapota.
Brasfic£ femen potum.

Vorttilacafuccus potui datM. VrteHat idem O- femett,
'^afiurtiumbibitum.
A hfinthium marinum perfe , uel cum ori^a decoilum ,

cum meUe fumptum .
A bfinthiumfantonicum, ut marinum , hauflum .
Vyffopum cum melle linctum .
Menta bibita .

Calaminth£ decodum cumfale, O" mellefumptum.
Thymum haufium .
Thymbra potuidata.
Iiut£ decoctum ex oleo bibitum .
Coriandriimcumpaffo fumptum.
Anchufa tertia cum ijyffopo , cr naBurtio poti.
Vinum abfinthites potui datum .
Sedum maius ex uino hauBum .
filicis fcemin£ radix drachmarum tritim pondere cum

uino pota. Sed quifumunt pragufiarc aUia debent .
Ad aluum fiuentem ab expurgante me-
. dicamento.

CaUorumgatlinaceorum fenum uentriculm fale inuea

tefatus , cr in umbra ficcatus potus .
Adinteftinorum vulnera.
tquifetiradiXjO' foli4cumaqua,pot<t,

Ad

S E D I &.

Adintcftinonim vlccra .
tdc omnc ignitis cilcuUs calcfuilum , infufump
Supphyrui Upii hibitus . <■

S E D I S.

Ad fedis rimas .
TixliquiduiUitd.
Amitrci m cupreo Uifc ad mcllis f^ij^itudincm decoa

a.t illita .
Vitici^ fcmcn cum dqiuitlitim .
CMcrifitiuixtiks combujli cum metle codo iUiti.
J^abri ucncriiTAdix in uino dccoiia , cr fubinde tufi

impolha .
L€ucoijflorcsccracxccpti,etemplaflrimodoidhibitu

JLabrufcje florcs iUiti .
Tlumbum clotum impoflttm.

Adledis vlccra.
Thus tritu-cwn itdc,et linamcnto excc^tum impofitu.
Tunicorii acidorum fiiccus ciim mclle decoiliis iUitift.
OcfypnUTJTpofitus cxplet CT emollit.
Flumbum elotum lUitum .

Adcodvlomata.
Cotoncd mala cruda cataplafmatis adicild .
Oui uiieUus ajlatus , &~ cx rofaceo, cr croco iUitui ,
aIoc cum-pjffo adhibitd .
Ancchi crcman icminiscinisiUitus.
l^ibanotis emplafln modo impofitd. '

"BAUotcsfoHa in feruenti cincre coila impofiti .
B.ubi faliaadhibita.
Welflneimpofitd.
CXuinqucfolijraiixillita.

Sdrm:tuiiK cini^,quin CT uindceorim ex iceto iUitus j
'Rubigo firrullita.
Flumkimclotumimpofitum.
Sanddracba cum rcf.tcco inun^d .
SuiUus adcps iUitus .
Crocum cataplafmatis indittim .

Ad ledis inflammationes .
Lens cumfertiila campana ,ficcis rofts^cydonio mdh,

mahcorto cr rofacco lUtta .
Sonchi fuccus lUitus .
i\elilotus cumfceni gr£cifdrina, ZT linifemine ex pdf

fo impofitus .
"Libanotis adhibitd.
A lth££ radix dccoda illitd .
Symphyn maioris radi^^ cum fvlijs Senecionis cdtdplaf

matis modo .
SenecionisfloreSjCrfolidyex modico uino illitd .

Ad induracos fcdis tumores.
PixliquidaiUita.

Ad procidentcm federa .
L f « tifci fuccus ,zr fohd illita .
iAalorum cydonwrum decodum in defefionibus.
Torpcdo marina appofitd .
Cyclamintfuccus ad mellis fpiflitudinc decoilus,iUitus.
C£rulei anagaUidisflores appofiti.
After AtttcusiUitus.
Acetum tUitum, c^rfotu adhibitum.
A cidd muria in defefionibus .

Adtenafmos.
Ldc ouiUim,cdpriUum,bubulumc^ ignitis cdcidis C(tl&

facium,^clyftereinfufum. . .

R E N V M.

tcenigrteci femtnis decollum infufum.
Linifcmen quoquo modo appofitum .
Jlrui farina uino macerata tlUtu ,

Ad penliles fedis tliymos.
Cdpr£ fylucftris fcl illitum .
Timtim ouiUim ex dceto tnunilmn .
Lafcr tn malicorio cum dceto ferKcfdilum^
Acetum lUitttm.

Ad hEmorrhoidas ci endas.
Ctepd confricatd .

Ad hcEmorrhoidumdefluxioneS.
A/oc cum pafto illita .
Libanotis emplaftri modo impofitd.
Kubi foUa adhibtta .
Palmul£ iUit£ .

Ad hremorrhoidas fanandas .
Khois fcmcn tlUtum .
Pabnul£ilUt£.

Ononis dccodum( ul quidam aiunt ) potum.
Tlumbum elotum impofitum.
A rabicus Lxpis iUitus .
tortulaca ad fummum coSla impofitd.

R E N V M.

Ad renum dolorem .
Cardamomim ex uino potum .
tiardtm CeUicim potum ac linitum .
Amomi decodum bibitum .
Harundinis radix Umborum doloribus proficit cum <<s

ceto tUitd .
Tragacantha drachmx pondere in paffo difioUtta cum

adufto,elato!^ cerui cornu, CTfcifiUs aluminis tan

tiUo potum.
Teucedani -fuccus potus .
Vud pdffa alba in cibumfumptd .
Alcyomumterttumpotum.
¥centcuU comx dccodum fiibditum .
AJtdgaUis potd .
Agarici drachma potd .
Glyccyrrhiz£fuccusciimpaj?opOtUS,
TordiUum bibitum .
AnthyUis pota .
F£oni£ radix ex uino potd .
Symphytum petr£um ex dqud potum .
Anchuf£ decodum ex aqua hauftum .
Vinum meUtites eUbitum .

Ad renum calculos & arenulas .

N.ri«Jc"w'. \potuidat^--V^ruceUicicet,

Imntanay''^'^^''-
Lduri foUa pota,quin cr radicis cortex qiii longe poa

tentior eft,potus.
Cerafigummt ex uino hanflum .
Amygdal£ amar£ gummi ex paffo fumptum .
Ononts radicis cortex cum uino potut datus .
Anifumpotim.

Cumini aUerius fylfsivis fcmcn pottim . ■
Artemifl£ decoilum in dcfcfwntbus adhibittim .
Cham£mclidecoditm potum,ucL fotu adbtbitum .
Varthenij fuUa haufta .
Alth££ decociiim bibitum.

Alifmdtis deco^um pvtuidatum . ■ • ' >

i 2 TribuU

V E S I C AE.

TribuU utriujqnefru^uum fuccm huujlus.

'B.uhi radix poU .

VdpMerii cornicukti radicis decodum hauftui/n.

Vmbilici uencris folix cum radicepota .

Vinum abfnthitcs bibitum .

Adiantum potui dituni .

TrichomMcs potui dita .

Vua paffa albu comcfa . "♦

Melitites uinum afidue potum .

Alcyomum tertium potum .

Ad lenum vlcera.
Ldcomnepotum.

Vlantaginis radices , cr folia cx pajfo fmpU *
Vua pdjfa alba comcfa .
TAelitites uinum afidue potum .

Ad renum obftruftiones .
Khaponticum haujlum .
Vinumabfinthites "i ,
VmummuUes /P"^'""-

V E S I C AE.

Ad ciendam remorantem vrinam .
Kcori decodum potum .

Mei radices ex aquadecodje^uel tritts citrd coHiom
nem , cr pot<£ .

{Indica "J
Celtica y-potuidat^»
l^ontana J ,*•

Cardamomum ex uino haufium .
Afarum bibitum .
Vhuficcapoti.
Malabdthrum potum .

Cajiainpotuhauda. ,•*

Cinnamomum potum .
Coflusebibitm.

luncuiodoratminpotufumplus.
Calamus odoratus cum graminis, aut apij femine fumn

ptlK.

Al^aldthi decoilum hauftum .

Crocum ebibitum .

Heknij radicum decoHum potui ddtum .

Crocomagma potum .

Pine£ nuccs repurgatie comef<e , aut cum pdjfo, uel ctt

cumeri^ femine potte .
l,entifci decodum hduftum .
Terebinthi frudus comcftus .
Keftnd omnis , prd:fertimqi terehinthina hduftd.
Cuprefti fblid ex pdffo , cr exiguo myrrha pota,
Ccdrides dcuoratje , Uel pot<e .
Lduri fhliorum decoilum in defeftionibus .
Albjc populi cortex unci£ pondcre hduftus.
Tdliuritiliorum,'et rddicu decoHum in potufumptt<nu
Vhillyre£ folia potd.
'Ldddnum ex uctere uino hauftum .
Ole£ Aethiopic£ ,acnoftratislachrym4potuiddt4*
Glandes in potu fumpt£.
Talm£ muolucri decodum bibitum .
Tunic£ dcid£ fuccus potus .
Ceraftgummi hauftum .
Amygddl£ dmara hchryma bibitd.
Erinaccus marinus in cibum fumptus .

V E S I C AE.

^rinacei terreftris caro inueterata ex ace.mulfo pota.

Vermes terrenitriti, &cumpdjfopoti,

Melhauftum.

Vtifana hordeacea deuorata.

Zythum exhordeo paratum potum*

Cicerum decoHum potui datum .

"Erui decodum hauAum .

J^upinorum radicum deco^um bibitum.

Kaporum caulicidus elixus,ZT in cibumfumptus.

Kaphdnus comcftusyquin O" eiufdemfemen potum.

Siferis rddix in cibum accepta .

Af^aragi breui coitura elixi, cr in cibum propindti.

Sion quoquomodo fumptum .

Cucumeris femen potum .

"Eruc^ utriufque femen bibitum .

I^rdcunculus minor huuftus .

Uortenfisfmtldcisfiliqute cum femine elix<e, CT i;i cia

bum ddt£ .
Affihodeli radix pota .
Hulbus uomitorius in cibum fumpttts , ueleiusdeco»

Hum potum .
Vorrum domefticum,ZT fylueftre comeftum .
C£pd decoila in ctbum fumpta .
Allium in cibum fumptum .
Capparis frudus quadraginta diebus potus*
AnagdUidis fuccus btbitus .
Calaminth£ decodum potum .
Salui£ decoitum hauflum .
Crocodtlij femen bibitum .
Thymidecoiiumpottiidatum,
Thymbr£ decodum bibitum. .
SerpyUum inpotu fumptum .
Kuta quoquo modo fumptd.
Spin£ dlb£ rddix pota .
Acdnthi radices pot£ .
Ononis radicis cortex ex uino hduftus .
E ryngij radix pota.

Abftnthiu potui datmn,uel eiufdem decoHum hibitHtH •
Hyffopi decoStum in potu affumptum ,
Origanum hauftum .
Trdgorigdni decodum ebibitum »
'R.utd fylueitris pubi iUita .
"Liguflicifemen , cr radix potd .
Vdflinac£ erratic£ femen hauftum,
Cari femenpotum.

Anethi com£ , cr feminis decoilum hibitum.
Apium crudum , coSiumue in cibum fumptum *
Vetrofelinum in potu hduftum .
lanicuU decodum potum.
mgeUa pluribus diebus bibitd .
Volij montani decodum potui datum ,
Artemifte decoHum in defefionibus ddhibitum ,
Anthemidis decoHii hauftu,uel in defeftionibus tidditu»
j^ithof^ermi femcn ex uino albo fumptum .
Kubi^radixpotd.
'Lotichitis rddix ex uitto fumpta .
tiypericum bibitum .
Betoitic£ fvlid pota .
Vericlymeni fcmenhau^umjBft enim Udlentifimum

medicamentum .
Saxifragd potui ddtd .

^yridis radix trium obolorum pondere bibiti. Sedfea

minis

V £ S I C AE .

mki tiis tongc mxior .
litnci m.ninifcnicnfi-ixum,a' ex diluto uino htiuflum.
Agcra.tum fufjitum . 't

\eftcm£ fiucluUcucabiruhentes acini foUiculii in=

cluji dcuordti .
SoUni fomnifict fcmcn potum.
Hufci jvlu , bucc£ .ijfarAghradicesie in uino pot£ .
Sp.irtij fcmcn dcuoratum .
Vttis db£ ciuliculi teneri dccoiii, or deuorati »
Cytifi dccodum potnm. .
DMci fcmcn luuftum .
Coris fcmen in potu fumptim.
Equifcti fuccus potus.

Vmbtlici ucncris. fili^ cum radicibus mMduc4ta;
^Bunij, cr pfeudobumj fcmcn potui ddtim .
Afly.ig4li radix ex ttinofumpta.
Uy.ianthi r^dtx bibitJ. .
Vitis nigrs tdtieuU prims cod£ , comefl^q-, .
Chmjeduphncs foliorumfiiccus ex tdno fumptui,.
rCydonites *^

^ Sctmnum f'^
[^AbJinthitesj
Aqiu miiiJA su potum dcceptd .

Atl vrinsanguftias.
Cimices lcRnUrij triti, cr uruurix fifluU impofltk.
MiUcpcd£ ex uino pot£ .
Cicad£ inaffat£ manf^-.
T,ocufl£ fuffit£, pr^fcrtimin focminif.
Ccriiini cornu cinisclotus binis liguHs epotui^.
lAdu£ decodum in fefione adhtbttim .
Fortulacaincibumfumpta.
Af^aragi radicinn deco^um hauflum .
Crithami radix,fcmen, crfoUacx uino dccodupota.-
SandycisdccoHum potui datum .
Caucalii olernm modo in cibumfumpta;
Amaracidecodumpotum .
'Baccharis radictim deco{lum hauflum..
Ocimifcmenbibitum. • ■'•

Smyrnif radix pota.
Agaricum drachm£ pondere iatunt .
Veuccdanifuccuspotm.
"Khaponticum potim .

J>halaridis fticcus ex aqua , aut uino hauflus .
'Lotiisfylucflris trxta perfe, aut cum malu£femine ex

utno , aut cx paffo pota .
■Cham£pitys potui data .
Cham£leonis albt radicii dccoBum bibitum.
.Abrotanifemen tritum,Z7 ex aqua calefaflum potum.
FaRinac£ fylucflris femen potum,uel pubi lUitum .
Torddiffemen in potu fumptum .
Folemonij radix ex aqua pota .
Sifonis femen hauftum .
Ammi cum uino fumptum .
VetrofeUm femen potwm .
Calbanum bibittm .
Cham^dryos dccoHwm potui datum .
IrifbUj bituminofi femen , er foUa in aqua haufld.
Scvrdij decoSlum ex uino,uel ex aqua paratu potum.
AnthyUis aUera drachmarum duarum pondere bibttn,
T£onia potui data.
Alik££ decoii£ fuccus cx iiitto potui .

V 11 S I C AE.

Graminis radicum decodum potui datum .
ArSlij radix ciimfcmine dccoHa , in potu fumpti ,
Adiatttum pottm .
Trichomancshaufla.
Alcyoniim tcrtium potum .

ftitematitcs cx uino "\ ,.,.

JMorochthusexaqua /^'^''«*-
Lrfp!5< ludaicuscicerismagnitudineexctqui cdidi

I potus .

L Spongi£ ex uino hauflus.
Advrinaftillicidium.
Acori decoilum potttm .
Sifymbrij fcmen in uino bibitum .
Vanaces hcracUim ex uino hauflurtt»
Sefeli mafilienfe potui datum .
dumini fylueflris akerius femen in potu fumptum.
Olufatri radix cum fcmine exmulfopotd.
"Polycnemum ex uino bibitum.
CUnopoditim hauflum .
Oenanthcs radix ctm uino epotct .
Conyz£ foUa , crflores in potu .
Aj^leni dccoitum potui datum .
C<£pie ciim a\^aragi radicibus decoditjin potufumptu.
Onobrychis bibita . . —i .

Volygoni fuccushati^m.
Saxtfraga in uino decoda potuidatd.
^yridis radix ex mtilfo pota .
Tragij liquor ,femen , er folia in potufumptd .
Kufct folia , radices , bacc£ , bibit£ .
JLauri Alexandrin£ radix fex drachtitirum ponierc

potui data .
'Elichryfl coma ex uitto haufla .

Ad veficxvlcera.
lAyrti foUa , er fcmen pota .
l^ac omne bibitum .

Cucumeris femen ex lade , er paffo hau^unt «
Glycyrrhiz£ fuccus ex paflo fump tws. _ j

Vuapaffaalbucomefa.

Advefics vulnera.
'Butyruminfufum .
Bquifeti fblia ex aqua pota .

Ad eiiciendos veficae calculos .
Oflifragi auis uentriculiK paulatim in potu hauflus .
Murisqui muferta dicitur,fimuicum mulfotcrthua

re potm .
Yrinaapripotuidata.
"Rumicis radicum ex uino iecodmn bibittm .
Sion crtidum , coHumue hauflum » uel comefium.
Sifymbrij femen potum .
Baccharis decodum hauflum .
Apij femen,uelradixuinobibit(t.
"Sceniculum erraticum potum .
Sagapenum potui datum.
Adianti dccodum bibitum .
Trichomanes decodum in potu fumptum.
Vitis uintfer£ lachryma in caudicc concreta ex ui^
no pota .

Ad veficx calculos fi"angendos .
Cardamomum,cu corticis radicis lauri drachma,potu.
Bdellium pottim .
Cerafi arborH gmnmi bibitum .
Aj^leni decoiitm hauflum ,

e i Lithof^ermunt

VIK ILIVM ET PVDENDORVM.

Litloj^emum cx uino albo potui idtm,

Saxifrugd ebibita .

GrMtims dccoilum luuflum .

Trdgij fcmiiu potu .

Knfci rudices , uc buccx in potu fumptx .

1 udxicus lapis coti dclimAtm , cx u^uu cuIHa potus ,

Lapis l}ongi£ potui datu^ .

Ad viinaeincontinentiam.
Rut<e fylueftris femcn frixnm,^' incibvs fumptum,
Vhxnix in uino auftero bibita .

Ad veficx fcabicm .
Tanaces herculeum cum mulfu ai^uu aut uino potum,
Cep£a herba btbitu .

Ad miftuin grumorum fanguinis,
Cumini fylucftrii alterius fcmen potum .
]c,lichryfi coma in mtilfo pota .

Adcruentos miftuSjCX fraftis cal^

culis pjouenientes.

Acida muria itlico clyfmate infufa per urinne fiftuUm .

yiRILIVMET PVDENDOKVM.

Ad Venerem ciendara , ftimulandamq; ,
Coftus ex mulfo bibitw.
Crocum potum .

Semen lini cum meUe , cr pipcrc deuoratum ♦
'Rapam decodum in cibim fumptum .
V.ruca Urgiiii in cibii comefa .
Bruc^ femen hauftum .
T>ractmculimaiorisradixtoJi(C, uclclixi ex uino[>is

bita.
Af^hodeliradixaffumpta.
Haflurtium potum , uel co mcitum,
Torri femen potui dntum .
'Bulbus dccodus manducatus . *\

AUium cum coriandro tritum in cibis «
Vrticxfemen ex pajfo potum .
Galij radix affumpta .
Mentte fiiccus potus .
Tafttnaca: erratica radix comejia ,
Anifumpotum.
Tefticuii canis radix ^ti£ ue^etior eft bibita , ud cos,

mefa.
Satyrijradixefitata.
Horminum in uino potum .
Cladiolifuperior radix ex uinofumpta .
Scincorum rcnes drachm<e pondcre cx uino haujli,
l^acomnehuuftum.

Ad augendam genituram .
Coriandrum bibitum .
Omnia medicamenta qu£ ucncrem cxcitat, prxter w,

qug in calorc zrficcitate exceUunt .
Ad Vencrem iniiibendam .
Viticis femcn potum , er folia teftibus iUita .
Vortiilaca munducata , pudendisq; inimila .
TLaiiucie fcmen potum noiflurnas ueneris imaginatioa

nes arcet.
Ancthifcminii,rr com£ dccoSium afiduc polum .
'R.uta in cibo , potucj; ftimptu .
Caninitcfticulihcrbje Ungiuda , flaccidaqi radixpoa

tui data .
Cannabii futiuxfcmcn in cibum Urgius fumptum .

CUdioli inferior radix pota .
Cicuta cum fuu coma trita, c genitalibui illit4,(:!r eji
potentiflimum mcdicumentum .

Ad feminis profluuium .
J>iymph££ radix bibita .
Iridis illyric£ radix ex aceto potd.

Ad pudendorum vlcera.
OefypiviiUitui,

Alo'e iUita, cr in puluercm impofita .
Volygoni fttccus in uino decodus cummelU adhibitui,
Alumen qtiocunclHe modo udhibitum,
flos falis infj[>erfus .

Adteflium inflammatlones.
Cicer cum eruo decoclum appofitum .
laba in uino dccoda cataplafmatis adhibita .
Senecionis foltu cumfloribm emplaftrimoio impojiti,
Alfhodeltradix , O^jvlia iUita .
Cimoliu lUita .

Mcliiotum empluftri modo adhibitum ,
Ceodes lupis iUitus .
"Kuta illita cum Uurifolijs .
Salcum origuno zr fermento iUitum .
Cuminum cum pajfa uua^fubxq; lomento, aut cer4

impofltum ,
Coriundrum cum pajfa uua,G^ meUe illitum .
hilij concifa radix cum apoUinan hcrbayO' triticcafd

rina cataplafmatii mcdo.
Samiu terra ex rofacco cr aqua iUita .
tiyofcyumifcmcn tritum cx uino tmpofltum,

Ad genitalium pruritum .
$aUi£ dccodum cx uino iUitum .
Ilc/i/j* omnes , pr^fertimqi terebinthina iUitd .

Ad indurarosteftes.
Irionii femenimpofltum.
o Adeos qui naturapreputiocarent.

Thapfl<e fuccus circumlimtus . Tumorem enimexc!»
tat, qui deindc pinguium fotu emoUitus,prieputij i4
duramrefarcit.
Mel triginta diebiK a baineo iUitum .

Ad genitalium phagedenas exulcerationes,
Taurinumfel ex meUe iUitum.
J^abrufc£ fljs tritus cum meUe, croco, ntyrrhd,^ r9
faceo impofitus .

Ad gen italium thymos ,
Smaridis falfte crematum caput lUitum ,
'Eel fylueftris capr£ inundum .
¥imum ouiUum ex aceto impofltum ,
Thyinus emplaflri modo adhibitus ,
' Thymbraappoflta.
Kuta cum pipere , nitroq; confricati,
Tithymuli characi£ lacinunctum .
Chamceflces rami triti , er impoftti,
JAercurialis fiiccus tUitus .
Ueliotropij femcn iUitum ,

V T E R I.

Ad vterl ftrangulatus .
Fiei radices trit£,zr cu mclk in eclegmite deuordttt,
luniperibacc£pot<t.
Vngues odorati fuffiti .
Cimices lectuUrij naribus HHiti,

^itumen

V T E R I.

'Bittmcn olfuctum,fufjitum, ZT udmotum»

Vhoc£ coxgidum potum .

Vriiu cum ligujlrino oko ferucfuct4 infufii»

VUntiginiifuccm pofiM .

Sindfi tritum n^ribus iHitum .

Aguricum dr4chm£ pondercfumptum.

RKf j triu cxccpta mcllc, pudcndii ZT fediiUiti,

Vdmcii hcrcukifmen cum uino bibitum .

Sefelii M.ifilicnjis rudix, crfemcn potum .

Teucedxnum olfuilum.

Sugupcnum nuribus ud olfucicndum iUitum »

Trilvlijbituminofifcmcn ,0"/6/u pota.

I>.coni.e nigri fcminii granu w.bibita.

Alifm4tiir.idixpotu.

Betonic£ filu dy.ichm£ ponderc inafudulci hdujiil,

Gitg.ttesUpiifufpnis.

Ad menres ducendos .

Iris lUyrica ex uinofmpa , crfvtu adhibita.

Mf i r.tdicum dccodum defcfiombus adhibitum .

Acori decoduminfcfionibus .

Cyperi rudicum dccodumfvtu udhibitim .

Afuri rudicesfcnis druchmis ex aquu bibitn ,

Thu deccdum potui dutum .

Cafa odoruta in potufumpta .

Cinnamomum huujlum , uel cx myrrha fuppojltum .

Amomum pcfis, aut fcfiombm additum .

Coflus cbibittis .

Odorutus iunctts potui dutus .

Culumus odoratus huuftus , crfuppofitusfotu .

Cancumum ex aquu mitlfu potum .
Jlclcnij rudicum decodim potiim .
Myrrhu ctim abjinthio , lupinorum cremore , uel rutig

fucco admota .
Styrux pota , cr appofita .
'Bitumen ex uino,cr cuftoreo bibitum .
Cedrides cx poUme piperis hauft£ .
'Laurifuliorum deco^umfttu admotum,
VhiUyres fvliu potui duta .
Viticisfemen druchm£ pondere ex uino hauftum .'
Ole£ £thiopic£ , ac noftratis lachryma pota .
Amygdul£ amure admot£ .
Ticulneum luc ctim detritu nuce Gr£ca ebibitum.
Cochle£ terrcftres cum fuo operimento tuf£ , er fces

nineis locis admot£ .
Caftoreum drachmarum duurum pondere hauftum.
C£p£fuccus pudendis iUitus .
Oefypum in Unafuppofitum .
Anferi}itis,GrguUinuceiKadepsiUitus.
Caprarum montanarum fimim ex odoramento ali^uo

potum .
Scanduluceum bibitum .
Seminis lini decodumfotu admotum .
i,upinorum decodum cum myrrha , er meUe fups

pofitum .
Ruphunus in cibum fumptus, uel eiusfuccushauftus.
Af^hodeli radix pctut duta'.
"Eryngij decodtim huuftum .
Sraftc£ fiiccui ex ioluceufarinafuppofitus,uel eiiif»

dcm decodum btbitum .
Sittm pro olerefumptum.
Crithmum , ucl eius decodim in potufumptum .
Centaurij maiorii radix bibitUjUel eiufdemfuccusfups

V T E R I.

■pofttus.

CondryU£ gummi ex myrrhufubditus.

'Laduc£fylucftri6 luctcus ficcus bibttus .

.'Porriim domcfticum , (yfylucftre comeftiim .

AUij comurum dccocttim in dcfefionibui additum .

Cyciuminus tumpotu, tutn fuppoftta .

Abrotuni femcn ex aquu huuftwm .

Cappuris cortex , crfemcn potui datum .

Anemones radix cx ueUere appofita .

Heder^ Corymbi tritifubdtti.

Tttlegtum bibitum .

Agurictm cum oxymclite druchm£ pondere hattftum ,

Grigunumpotum.

Abftnthium huuftum,uel exmeUefubditum .

Tragorigunumpotuidutum.

Salui£dccodum potum .

Ammi cx uino huuftum .

Thymi, tkymbr^q^ decsilum inpotufumptum .

Serpyllum potui dutum.

Smyrnij femen ebibitim.

Amuracidecoiium huuftum , uelpudendiiiUitum.

Baccharisrudicis decoilum potum .
V^uta utraquctimpota , tumfubdita .

Vanuces Herculeumcx uinohauftum .

Liguftici rudix , c^r^femcn potiim , CT iUitum,

Puf}inuc£ erratic£femen pottim .

Sefelis Maftlienfts radix , crfemen hauftum .

Tordiliiim potui datum.

tceniculum ex uinofumptum .

Sifonbibitum.

Libanotts rudices pot£ .

Peuceduni fuccU6 potiK .

JPetrofelintmpotuidatum.

Daucumhatiftum .

Hammoniacum in potufumptum .

HigeUapluribiiidiebuihaufta.

Sagupenumpotum,

Laferpitij liquor cum pipere , er myrrha bihitus .

Gulbunumfippofittm,zrfuffitwm .

Clinopodium huiiftum .

Chum£dryos decoHwm potui datum .

Lilij cremuta rudix ex rofaceo fubdita .

M elifJophyUi deco^lum in defcfionibus .

Trtfdlij femcn, crfolia pota .

Tolij utriufque decoilum hauftum .

Scordijfuccus btbtttii,uel herba ipfafubdita ,

Artemift£ decodumfefiombiK additum .

Ulyrrhis bibita .

Conyz£folia , cxfiores poti .'

JiemerocaUis radix cum ueUere fubdita .

Kufcifvlia , cr bucc£ ex uinofumpta .

Leucoij decodumfotum, vfcfUombm admotum .

Biufdem femen duurum drachmarum pondere ex uino

ftmptum .
Anthemidis decodum tum potum, tumfotu adhibitum .
Veoni£ radix amygdul^ quantitate haufta .
R«fo> radix fuppofita .
Adiunti decodinn btbitum .
Trichomunes potui duta .
Anugyris triuftliu ex puftbfumpta.
Bypericum tam bibitum , quam.fuppofitum .
Corisfemen potui datum .

Vrtiae

V T E &. I.

Vrlic£ utmfyuefvlid triu, cr cm myrrha.fubii^^

Betcnic£ fvltd drdchm£ ^oniere cum uinofmp^td.

l^ledijfcmcnhiujlm.

ChMn£d.iphne5fcliorumfi<ccUi cx uino bibitus .

Gbdiohfuperior rddixfuppofiu .

Tragij liqucr bibitu^ , quin ctimfemen , z^jvlia pota

drdchm£ pondcre.
Chryfocome exmcUicratcfumptu .
ELtterium in pcffo fubdttum .
Uclichryfl com.t ex mulfo potui dutu .
LlMdrcigor^ liquor femioboli pondere fubditm,
BiHfdcmfemen bibitum .
jyaphnoideshiiuftd.

Vcrdtrum -(^/117^"^^°^^"'"*
Vitisnigr£tcnell£ uiticuUin cibmfumpt£,deco^iS

olcrum,uclall>drdgorummore,
HeliotropijfDliafuppofitu .
Vinumfcilltnum bibittm .
Vinum abfinthites hauftum ,
Vinum hyjfopites potum .

Ad menfes cohibendos .
yi.irdui Indica .

Mufcws arboribm innafcens infcfionibus additm.,
Ihuris cortex in pejfo fubditus .
Oxyacanth£ bacc£ iti potu, uel in cibofumpt£\
liypociftii tum pota , tum indtta .
Olc£fylueftrisfuccus pudendis admottti .
"Rhoi^femen potm . alba profluuiafiftit .
Vahnul£ immatur£ manducat£ .
Valmularum inuolucrum potui datttm.
Ftmicorum aciitorum nuckificcati infole, er obfonijs

infjperfi , conco^iile fumpti .
CaU£ in decoilvs addit£ ad infefiones paratii .
Clandium tenuior cortex tum bibittK, tum in paffofup^^

pofittts .
lAyrtifemenfotufubditum,ueldefefionibiM additum ,.
Cotoneorum malorum dncodum fotu adhibittmi .
Acacia tum pota , tum indita .
hyciumfubditum .

TLottltgnidcco^um haufmtt,aut fotu admotum.
Lentifcifolia tam pota , quamfubdita . '"-

f-Lcporinum -\
I ll£diiium 1
^ , ] Ao-ninum l ^ .^,,,. „

Coag ulum <^ certtinim }^^°^"' ^' etiafubdttu ,

I Hinnulinum j
LV(f«/i/i«w. J
Ccruinum cornu uftum, lottm ex adftringenti liquorc

ahquohauftum.
Caprarum montanarum ftmtmficatum tritumue cum

thurc in lanafuppofttum .
Kumicis radtccsfubdtt£ .
Tlantago tum bibita, tum fvtu adhibita .
T,arb£ hyrcin£fuccus cx uino fumptus,uel fuppofitus.
Forri com£ dccoilum ex aqua marina, n:^ aceto in dea

fcj^tonibiis .
Kubi ramortm dccoHum potum .
Arahic£ f\iin£ radix manducata .
Thccnix cx uino auftcro btbtta .
Fapaticrii nigrifcmenpotum.
AcktUcafubdua .

V T E R I.

Idxdradixhatifta.

R«ti decoHum potui datum .

'Equifctifvlia bibita ,

lAcntafotufubdita.

lunci marinifemenjrixum, cr ex uino diluto potum .

Ocimaftrum potum ex tiino .

Anifum hauftum , pr^fertim ad alba profluuia .

Cuminum ex aceto impofitum .

Jiyniph££,ftore luteo, radix,cr femen ex uino nigro

potd .
1? £ont£ feminis granaxij. ex uino attftero fumptd .
'Lyfimachi£ fuccus ftibditus .
Moly herba cum loliaceafarind inditd .
Folygonifuccusfuppofttus .
Syntphyti petr£i cx uino decoilum hauftum .
Clymenifuccus bibitus .

Ltmonijfemcn acetabulipondere exuinobibitum.
ISlcdij radix elixa, CT ex meUe in eclegmatcfumptd,
Tragi acini numero x. ex uino hauB .
Hyofcyami femen oboli pondere in mulfa aqua potum .
Solani hortenfisfuccus in lana inditus .
JAandragor£ femc cumfulphure,CT uino fuppofitum .
Semperuiuum maius in ueUercfubditum .
Vuarum uinaceorum decoilum htwStm , cr fotu ap^

pofttum .
"Ldbrufc^ flos peffulo inditUS ,
Omphacium indttum .
'Rubtgofirrifubditd .
Chalcitts cumfucco porri inditd .
Vinif£x imo uentris, ac pudendis iUit4 *
il£matites lapis ex tiino hauftus.
lAorochikus lapis in ueUere inditus .
Oftracites lapis drachm£ pondere ex uinofumptus.
Samia terra cumfyueflris punic^floribus haufta .

Ad fecundas pellendas .
CdBoreum drachmarum duarum pondere cumpule^

gio bibitum .
Cyclaminis alterius femen hauftum .
AUij com£ decodumfotu impofitum .
Ariftolochia longa cum myrrhd,z^ fiperefumptd, Uet

peffulo inditd .
Tulegium bibitum .
Thymidecoilumpotuiddtum,
Thymbr£ decoilum hduftum .
Apijfemen in potufumptum .
Mdrrubij decoftum bibitum ,
Stdchyos decoHum potui datum ."
Artemifi£ decodum in defef?ionibui ddhibituttt l
Circc£ radtx quatuor librarum pondere contufa,€r itt

fcptem dtilcis uini heminis macerataper nohem,di»

emq; tribus diebus pota .
Oenanthes femen , caulis , o^folid ex mulfo bibitd .
'Leucoij femen drdchmdrumdudrum fondereex uino

hauftum .
Kubi£ radixfuppofita .
Anagyris tritafolta ex pajjo bibiti *
Cham£pityos ex mellefubditd .
Chyfocome ex aqua mulfa potd .
Thrychomanes haufta .
"Bryoniafuppofita.
Myrrhapotd.
P eucedanifuccus potus *

V T E R I.

Tunij fcntfn potttm .
Smyrnij femcn pottd d4ttm .
Adianti dccodum bibitim .

Ad expeliendum roJtum .
Cajiorcum diixrum druchmarum pondere cumpulegio

fumptim .
CamciiU Lc primx fcctUYihiufiummortmm peUit.
Ocjypus, in bnufuppofitu^ .
Cdprarum montaiurttmfimmcumali(]^uo odorumcna

to potum .
Vtilturisfimimftiffitum .
Cicerii dccodton btbitam .
l^tipinorum dccoHtmcum myrrh<c,GrmeUefotuud^

htbitum .
Sium pro olere in ciho fumptum .
Tirucunculi mdoris decoilum infttfum .
TiperhMifttim.

Cyclminii r0xfcemori udMgtitd .
Hedcrx foliorum pcdictiU mcUc lUitifttbditi.
Genti.m£ radixfiibdttd .

Centiurij mjioris radix inditu . »••

CentMirij minorisfucctis infuftti ,
Puicgtumpotiim.

Diiiamnum bibitim, inditm , incenfum^ .
^hymtdccodumhMfium.
Thymbr£ dccodum pottii ddtum .
"Bdccburis reccntifimu radtx fuppofitd .
Tanacis 'Aerculci actiminatx radtx indtt<i.
Tafltnacx crratic£ radtxfubdtta .
Sefelis Mafilicnfis radtx pota, quin etidm crfemett .
Cdlbditum ctim myrrhd,zr uino potum,fuffitum'c^ .
Cltnopodtum potum .
Chdm£dryosdcco(ltimhduftim.
Scordi] fucctii drdchm£ pondere fumptui .
Artemtft£ decodum infcjlionibtM adhibitwm,
Conyz£filta,crftore5bibitd.
l,eucoij femendudrtim drachmarwm poniere exuino

potum .
Onofmdtis fblid ex uino hauftd .
'Rubt£radixfiippofitd.
Andgyrts tritdfhlid ctm paffo potd,quin etdddUigdtd,

fcdftdtim poft pdrtum duferantur .
Anchtif£ radtx dppofitd .
Kdndrdgor£liquorinfufui,
Myrrhis potd .
V.eliotropijfDlid inditd .
Sulphuris fumus in uterum permeans.
T>auctfemen bibitum .
Ammoniicum hauftum .

Tericlymenifemen drachm£ pondere in uino potum,
"Lauri Alexandnn£ radixfex drdcbmarum podere ex

dulciuinofumptd.
Aiumenfubdttum.
laffis lapisfamori adaUigdtux .
Aetites lapis pro amuletof^morifuf^enfui.
Samius lapis adaUigatus .

Ad conceptionem inhibendara .
Salicisftilid perfe , er cum dqttdfumpta .
Leporinum codgulum poft trtduum 4 purgatione men»

ftrudfumptum.
Sdnguis metijhruui iUitUi .,
"Bra^icxftorei a, puerperio in pejfulo fubditi .

V T E R I.

Af^dTdgi rddixfujpcnfd .

fiper a coitu lUtcofubdituui .

lieder£ corymbi drachmce pondere 4 purgdtione

hdufti.
Kcdyfdrum ante coittmfceminisfubditum.
Cedrid uirili membro lUita .
Oftrdcitcs Idpisficilici ponderc qudtuor diebus k pttr»

gationc potus .
Ajjtlenum ( ut quidam credunt ) filente luna noilurno

tempore deccrptum cti mtili liene uetri ad dUigatu .
T?criclymenifcmen,crfDltd dicbus j 6. pota .
Epimedij folid tritd iUico 4 purgatione quinque diebui

continuis bibita .
•Gladioli inftrior rddix haufta .
Tiltcis fcemin£ radix potut datd.
Heliotropium adaUigatum .
Kubigo firri potd .
Mentd ante cottum uulu£ ddmotd .

Ad conceptionem iuiiandam .
I,eporinum codgulum cum butyro fubditwm flatim i

menftum purgdtione ,
toliacedfdrind cum myrrhd, thure, bituminetZr cros

cofuffitd.
Pdftindc£ errdtic£ fmen potum .

Adfcetum mortuumeducendum.
Tiiilamnum tum pottim, tumfubditum.
Salui£ decodum btbitum .
Gdlbanum cum myrrhd ex uino potum .
Mdrrubij decofttim hduftum .
Hujiildginis decodum potui ddtum .

Ad prohibendum abortum .
Aetitesldpis fimftro brdchio adaUigatus .
SdmiUi lapis pro dmuleto fuf^enfus .

Adpuerperiaiuuanda.
Ttiiidmni rddix bibitd .
Bdcchdrisrddtcisdeco^umfituddhibitum.
Tceniculum errdticum potum .
Peuceddnifuccui hauftui .
V £oni£ ficcdtd rddix potui ddtd .
Althe££ decodum infuftm .

Ad pr^gnantium malacias .
yitis uiniftraftiliorum cdpreolorumq; fuccm potus .

Ad vteri inflammariones.
Nrffcfj lndic£ deco(lumft)tu adhibitum .
lunci odorati decoilum in defefionibus adhibltim .
Viticisftiliortm crfcminis decoiiumftitu appo/itum,
"Butyrtim recens iUttum .
Sonchifuccus inundus.

Agaricumdrachm£ pondere cimoxymelite potum.
Tulegij deccdumfbtufiibditum .
Melilotus cum paffo empla^ri modo impofitm .
Vanacis Herculei Idchryma ex mclle indita .
Artemift£ dccocltm in defftionibus ddhbttum.
Teucoij decoi^umfotu appofttum .
AnthyUidis rudix ex rofacco , lacteq^ indita .
Varthenij dccoctum in defefionibus additum .
Alth£a dccoctd,ac fuhindc anferino,futU6ue'ddipe,aut

refina tcrchinthindfubactd,fubdtta .
Ad exulceratos locos .
, Aj^dldthi ex uino decoctum infufum .
Tac tn quo igniti calculi cxtincti fuerit infufum .
Ocfypuminditum. Expletenim cr emoUit,

IXTREMORVM MEMBRORVM.

t(xmgY£cifhlU cx accto illita .
Afdcpijdisjdiia adbibitd .

Adindaracoslocos.
Uy^^rhjcfMibfinthiojKpinorum cm«ore,Ke/ r«fj

admotd .
StyrdxiUitii.

A nfcrinivs (y GiUinaceus aieps iUitUS *
BdcUiuminunclum ■

hUlujc deco itum inditim . ,»» '

hadMutm fcf^is immifum .
P.1/UCC5 H crcidcum ex (kc lle indituni.
"Ebuli , famhuciq; deco<^um fitu admotum .
Varihcnij dccoiium IK dcfcf^ionibm .
Tcenigrxci cx aqux expre ffusfnccui cum anferino aii

pc 1« pcjfulo fubditia .
J^ilij radix admota .
Ageratumfufjitum .

Ad vteriinftammationes.
'Ktttte ex oleo dcco(lur,t clyftcre perfufum .
Geraniumi cr cius radix drachm^ ponderepot4,

Ad procidentem vcerum .

Cafiafhtu uelfuffitu adhibita .

h"\yrti baccarumfuccus in dcfcflionibui .

Cotoncorum malorum dccoilumfotu adhibituitir

GalUrum dccodum infcfionibm additum .

Acaciaftibdita .

Bypcciftisfubdita.

Vrtica: utriufque fvUa impofita. ««,"

Acetumjotu adbibitum . .

Ad vteri dolores & erofiones *

. . C Anfcrinus "1 .„.,

Adcbs < ^'„- yiUit.

^ \Gaiunaceus J

Vrina cum liguflrino olco feruefadx impofitd .

'Linifeminis decoiium infufum .

LUlu£ dccoilumfbtu adhibitum , uel infufum .

¥ortulac£ decodum clyfmate iniitum , proprie fadl

ad erofiones.
'Khaponticumpotum.
Centaurij maioris radix bibitd .
Ancthidccoiium in defcfiionibm.
Verbcnac£ red^folia ex recetifuiUo diipc,ucl ex roa

faccofubdita.
Byofcyami fcminis cremor inditus .
'IAdiuiragor£ liquor pcffulis impofitus .

E X T R E M O R V M M E M-

B R O R V M .

Adpodagram. /•

Amomum ilUtum .

l.\ciradiccsimpofit£ .

Popttli mgrxfolia cx accto ilUta .

Amurca cruda, ac rccensfotu adhibitd .

Salicis fbliorum, cr corticis decodumfotu impofitum,

Ticulncum lac cumfarina focnigrxci , cr accto cata*

plafmatii additum .
Cocl]lc£ tcrrcfires, fuo cum opcrimcnto tufg, im*

pofit£ .
h\uflcl£ crematx cinis cx accto inunlius.
ls\arinus rcccns pulmo concifus impofitus ,
Lac hw.nanuni cum opio, cr cera iUitum ,

■ iUitus.

Adcps ouiUus, capriUm, hircinusue cx eiuficm dniittti^

lisfimo coadus inunilus .
Sangnis menflruus inundus ,
Caprarum montanarum fimum cx earum aiipc iUitum.
'Hordcifarina cum cotoneis maUs impofita .
"Lens cum polcta dccoda, er emplafiri modo adhibita,
^aporum dccodum fvmentis additum .
Braj^ica cumfcenogrcco, er accto in cataplafmate ,
Intybit! perfe, er cum polcnca iUitui .
Cucurbit£ ramcnta impojita .
Ari radixfimo bubulo emplafiri modo exceptd .
Affhodeli radix drachmx pondcre ex uino pota,
Cyclamini^ dccoi.^umfotu adbibitum .
T^uibi perfc,cy cum mcUe impofiti .
'Panaces Uerculeum cum pajfa uua iUitum .
J^ibanotis cum loliaceafarina, cr accto cataplafmatlS

dddita .
$cordium ex dceto , dut a<{ua impofitum .
Ireucoium ex aceto iUitum ,
Androfaccs impofita ,

Jidxinesfuccus cera,et hircino aiipe exceptits iUitUi.
Hyofcyamifcmen , ciirfbliaeum polenta cataplafmatis

ddhibita .
Semperuiuum inunilum, ubi calor exuperat ,
Vrtica emplafiri modo iUita .
Mufcus murinus impofitus .
Cucumeris afinini radix ex dceto inundd,
1hapfi£ fitccm iUitia .
Cians ungucntaria iUita .
Sambucicr Ebulifbliacumfeuotdurino,dUt hircina

impofita.
^ryonia cum caprino ^ercore cataplafmatis aiiita .
Hcliotropij fvlia iUita .
Vua paffa d nucieis re^urgata , cr cttm pandcH fucca

inunda .
Acetum caliiofbtu cumfulphure dihibitm ♦
KubigofirriiUitd,
Sulphur cum aqua, er nitro inun^um .
Sal cum aceto impofitum.
Afius lapis cumfabarum lomento iUitus l
Cagates lapis inuniius .
fornace£ cefi^ exiifl^ impofit^ .

Ad coxcndicos affeflus J
Mei raiices impofit£ .
Jieleniifblia ex uino coHa impoftta .
Iriiis lUyricx dcco{ium clyfmate infufuttl »
Cariamomum ex dqtia potum .
Afarum potum , uei clyficre infufum .
Vopuli alb£ cortex unci£ poniere hauhus.
Iberis contufa, c emplafiri moio impofitd ,
Siluri pifcis falfamcntum clyflenbus infufum «
Vifcium Garum clyficribus iniedum.
Smyrnijfcmen potum .

"Bubulumfimum ex bubus in pafcuis iegentihus iUitUVtt,
Lolijfarind ex aqua mulfa iecodd impofita .
Lupinorumfarina ex accto iUit<(.
Ammonidcum bibitum .
Afcyrifcmcncxaqudpotum.
Af^aragiraiicum iecoiium bihitum,
Alth££ iecodumpotuiiatum.
Sinapi tritumcumjico impofitum doncc ruboreme»

citct.

Udflurtium

E X T Jl E M.O Jl -V M : M E M b: R O R V M.

l^djiurcium clyfnidte infufum .

Irionisfcmcnclyftcreinicduin. -

Bulbipcrfc, &~ cummcllcimpofiti.

Ciippiris fcmcn potum .

J^epidij foliu , O" niices , cum hclcnij radicc trita , O*

tmpoJUu .
Aguricum trium oboloru ponderc in aceto mulfo potu.
Khuponticum potum .
Anirofxmifcmen bibitum. Sed d purgdtione aqum ex

orbere oportet .
CcntMirij nuioris decoilum clyjlere infufm .
'LeucitcAmhx rudicis ex uino dccoilum bibitum .
Abrotunifcmcn cum uqua potam .
Kubijcrudixpot.i.

Fulcgium iUitum,quoi{fque rubefcitt cutii .
CaUniinthi impojitu recens tritd^^ doncc exuratur lo

cus .
Thymus cxfimo cum polentit impojltm . Idem pr^Jldt

CrThymbru.
Kut£ fylucjiris femcn quudrugintd diebui potum .
Vdnaces tlerculcum exmcUe inundum .
'Ldfer ccru, ligujlino, cr Irino olcoftbu^um, iUitum .
E uphorbium in cdor.ttu potionc fumptum .
'Leontopet.ilum clyjtenbus infufum .
BypcricifcmcnqHudrugintadiebiispotwm.
ChM.-epityos foliu quudrjgint.t diebus cx dulci aqu4

bibit.i .
"BetomcxfiUjt ex itqua. bieitit .
Po/cmo;ii> rudix cx .iquufumpti .
yCyridis rudix ex mulfo poU .
Oc:m.iJhifemen cum uino, myrriu,(y piperc fumptii.
Quinciuefrlijrddicisdccodumpotum. •

Helwcbyfi comu ex uino hdujla . ' ■■'.' '■*

Tapjtucris cornicjdiiti rudicis decoiium potum .
Acthiopis dcco^um bibitum.
Ardion ex uino h.iujlum, cr iUitum . ■■ / ■•■'i ■--,--

Ch.xm£ciJ?ijTilia trium oboloruriipondereinaqitacyi^

this tribus tricenis quudragcnisite diebus pota .
Colocynthis clyjiere infufa,(:x rccens loco confricuta.

Cucumerisfyuejlrisradixclyfmateinfufa.

Spartij ramorum ex aqua marina dilutum infufum .
Scammonia cx aceto decoda, O" cumhordeaced farU
naimpofita,

Acetummulfumhauflum.

Sory ex uino clyftere infufum.

I.\uria clyfiere indita .

AdarcesiUitus.

Ad articulorum dolores .
'■GaUorumfenefcentiumiuspotum.

'Braficacumfceno gr£co,0' acetoiUita. -

'B.uta tum haufia , tum cataplafmatis adhibitd .
■Agarigum drachm£ pondere ex aceto mulfofumptum-.

lAeliffophyUum exfale impofitum i

Q_uinqucjvlij radicis decoftum bibitum .

TfyUium ex rofaceo,cr aceto, aut aqua iUitum .

M.andrAgor£ radix cum polenta impofita .

Vrtica catapkfmatis modo adhibita .

Veratrum nigrum potum .

"Eucus mannus recens impojitus.

Thdpfefuccus hnn^s.

Narc!firadixtrita,t2rexmcUcimpofits.

Acetummulfumpotum. -

Vinmn meUtitcsficqucntiiis potim . :i

Adarticuloium collKjones.
Sarmentitius cinis cum axungia ucl olco iUitus ,
■.•■ Adarticulorrm tophos.

Cannabis fylucftris radix dccoda , 0" iUita.
Ochra inunila .

Adperniones.
Thus cum fuillo adipe aut anferino impofitum .
FixIiquidainunHa.
Ac.iciaillita.

Myrtifcminis dcco^umfotu adhibitum .
Vicuscremat£cumcer.itoimpofit£ .
Cancrorum Jiuuiatilium cinis cum decodo melle iUitUi :
Ptt/mo marinus recens concifus, er impojitus .
Ajinin£ unguU cinis olco maceratus iUitus .
Vrfinus adeps inundus .
"Vmbilici uenerisfuccus impofitus .
Lentcs cwm meliloto ,f}ccis rof{s_,mdlicorio ,cyioni9

malo , ZT rofaceo adhibit£ .
Orobi dccodumfbtu impofitum .
Rdporwm dccodumfomenti modo .
'Bet£dcco6laniimpofiti<m.
T)racunct(limaiorisfolia ex uino decoila,V impofitd.
Oleum in excauata af^hodeli radice decoilum itlitum .
Cyciamini dccoSltim fotu adhibitum , quinetiam oleum
cum paucd cera in eiiis cxcauata radice firuefadu,
iUitum .
SciUacrc;nataimpofita.
'Ranunculi decodum inunilum .
ArdionexuinoiUitum.
Alumen aqua af^erfum .

Ad pedum inflammationes ex calceo-
rum attritu .
rAgninus -^
Fulmo ■<Vrfinus ^■impofitui.

LSuiUus }
Caiceamentorum ueterumfolet combufi£,& iUitg.
C£p£fuccus cum adipe gaUinaceo impofltus .

Ad pcdumrimas.
CAcrorum ftuuiatilium cinis cum decoilo meUc iUitut .
SciUa oleoferuefada , cr cum refina impofita .

Addigitorum reduuias.
"Punicorum malorumfuccus iUitus .
Myrtifblia trita, er inf^erfa .
Olecefylueflrisfolia trita , cr impofitd .
T-boris ramenta in puluerem adhibita .
Aloe cum paffo impofita .
Varonychia concifa er iUita.
"Bryonia oleo decoda , quoufque Uquefcat , inunda .
Labrufc£ crematiflores ex mette impofiti .
^ubigoferriiUita.
AcaciaiUita.

"Rhoisfolii cx aceto , aut meUe iUita .
M.arrubij fblia ex me Ue impojita .
(XuinqueifbUj radix iUita .
TithymaUcharaci£ lic iUitum.
-AcetimiUitum.
Alumenaquainf^erfum.
Sal impofitum .

AdParonychia.
■ Thus cm meUe iUitum .
tboris fcobes inj^erfus .

Taronychi£

EXTREMORVM

Vdronychi^fvlk tUita .

Ad fcabios vngues auferendos ,
p/x liquitU iUttJ. .

Limfemen cum pari tujiurtio ZT melle. ",

Cuprcfii pilul£ impofitce.
'Lapathi cuiufque radix in dceto decoili illit4 «
Kdmtticulifilu , er radices admot^ .
Chclidomum minm illitum .
Vifcumcum trito auripigmento appofitum.
Mumen cum aqua af^erfum .
Sulpburcumre/ina terebinthina inmSkum».
Sandarachacumpiceimpoflla, •„

F^x uini cremata ex refina.

Ad mobiles vngues extrahendoSi,

Vua paffa iUita .

Ad contufos vngues»
"BKlbicumpolentaimpofiti. ,*•

M 1 MBR O R V M.

Adclauos&callos.
'Eermentum triticewn iUitum .

Advaiices.
Cirfij radix dolenti loco adaUigata .

Ad lunnborum dolorcs .
Echijradixpota.
Chm^huce lUita ,

Ad inguinum inflamniacioncs .
heporinus pes hcrba impofita ,
Ajier atticus recens iUitus .

Ad entcrocelas ♦
Cupre^i piluU iUit£ ,
Funicorum cytini cataplafmatis additi .
Symphytum petrteum emplaftri modo impofitum .
Quinquefolium hauflum ,
^quifeti radix crfolia pota .
Aloe emplaftri modo iUita .

Ad farcocelas .
Cinisfarmentitius iUitus .

SIMPLICIVM MEDICAMENTO-

rum facultates fecundum genera
ex Diofcoride.

F E B R I V M.

Adtertianas.

R A N E v s plageH^ cone.
fricatus , linteoloue iUi^
tus,moxfronti,aut tem=^
poribus impojitus .
Vermes terreni cum an^
ferino adipe dccoili, cr
iUiti .
Plantaginis radiccs intt-
gr£ tres cu uini cyathis

tnbus , crpari aqua pot£ .
Trifolij bituminofi trtajblia trita , totidemqifemintt

epota .
Vypericum ex uino bibitum .
Verbcnac£fupin£ tertius a tcrrageniculus cum aditt

centibusjvlijs bibitus .
l{eliotropii fcminis grana quatuorpota antefibris acs

cefiioncm .
Vortukcx fuccus hauftus .

Ad quartanas .
Cimices ledularij fcptem cauis fabarum inclufi,^!'

poti .
Tlantiginis radtces integr£ quatuor, cum uini cyathis

quatuor, er pari aqua bibit£ ,
VermicuU,qi'.i in Dipf^ci echino internis partibui cona

clufi rcpcrtutur,in aluta coUo,brachioie adaUiguti .
Kuta fylucftris cum uino pota .
Vypertcum cx tttno hauftum .
QuinqttcfDlij rami qttatuor fttmpti .
Verbenac£ fupiti£ quartits a tcrra geniculusuni cutlt

ddiiccntibusfolijs Jiauftus,

F E B R I V M.

Ueliotropijfeminis granaquatuorhont utttt ante dc*

ceftionem pota .

Ad diuturnas febres.
Gatli fenis ius Biofcoridis modo paratum potum .
Agaricum hauB:um ,
yinummelititcs hauftum ,ubiuentriculus magna im*

beciUitatelaboret.

Adhepielas.
Uyofciami tria,uel quatuorfolia pota .
Ad febrium circuitus ,
Sinapi cibis inf^erfum .
Smyrnijfemen potum .
Fiperbtbitum,
Kutapota.
Sagapenum hattfttm,
Anthemis clyfmate infufd .
Folygonifuccus hora ante acceftionem fumptui .
Quinquefblijfbliaex dulci aqua , aut iiluto uino cunt

exiguo pipere bibita ,

Adeticam.
Tortulaca tum uentriculi ofculo,tu hypocundr'^t mitd.

Ad febrium algores .
Viperhaufttm.

Agaricum drachm£ pondere fumptum ,
Ariftolochia rotunda ante acceftionem bibita ,
Abrotanum ex oleo iitundum ,
Calaminth£ decoilum potum .
Tanac es Herculcum illitum .
Smyrnijfemen, er radix ex mulfo pota .
Tyrethrum inunilum .
irf/er cum pipcrctO' thurc ex uino haujlum .

Cony:i4

TVMORVM PRAETER NATVRAM.

Conyz^ ex olco inttnila .
Coris fcmn cum pipere hauftum <,
Buglojli rudix cum fcmine bibitd .
Vericlymeni femen ex olco inundum ,
Adpeftilentes febres .
liyrrhii bii,ucl tcr qualibet die ex uino potu .

TVMORVM PRAETER

N A T V R A M.

Adinflammationes.
Hdrundinum uirentia folix tufj. illitd .
GUndes intritee , ZT iUitu dppofit£ .
R/joiJ fcmcn cx itquu illitum .
J^upinorum f4rin4,cum pokntj,cr di^Ud impofitdA
Vmbilici Vcnerii fuccus circumlitui .
VUntdgo cmpUflrimodo impofitd.
Af^hodcU rudix cum polcnta ddhibita ,
Acetum in fuccidis knii , aut fpongijs impojitum.
'Rhdponticum cum dcetoillitum , ubi diutius perfeuertt

ucritinflummdtio.
Tulcgium cum potentd tTlitum .
TufiUginis folia contritd , cr cx mellc impofitd,
'Pdrthemum cmpUftri modo impofttum .
Lonchitis dltcru impofttd .
Cdunxbis fylth-ftris radix cmpUftri modo ddhibitd^
Tolygonon iUitim.

Iribuli fi-uilus cdtdpUfmdtis additus..
Xyridis rddtx ex dceto impofttd .
AchiUedilUtd.
Helxine cdtdpUfmdtis ddditci,
Xichen herbd ddhibitd .
Verbendc£ fupin£ foUd iUita,ubi infldmmdtio ditt*

tius perfeuerdt.
Tdpdueris foUd , unk cum cdlycibtts iUita , uel cdlyces

tdntum cum polcntd ddhibui .
Jiyofcyxmi femen , cr foUd impofttd,
Lldiidrdgor^ recentid foUd cum polentd iUitd .
3ryoni£ rddix ex uino decodd ddhibita .
Sdmbuci , ebuUq; pr£tenerdfoUd cum polentd iUita»
Indicum illitum rumpit .
Triticei furfures dcerrimo dceto eUxiimpoftti.
Tritici poUen ex hydrel£o,uel dqud mulfd iUittts .
Triticettspditis ex dqud mulfd decodus,ZTherbisai

idem conferentibus ddditHS,Qr impofitus.
SefdmumiUitum.

Adcarbunculos.
'L-iguftri foUd impoftta.
TixUquiddcx mette, cruudpdfia iUita emarginata

difrumpitq; .
Cuprefii foUa trita , O" impoftta .
Sdbin£ foUd ex uino iUitd cdrbunculos circufcribunt,
OUu£ mdtur£ drefdil£ iUit£ emdrgiiidnt.
Hucum iugUndtum ueterum nuclei peruniii .
CoUtmbinum fimum cum meUe,zr Unifeminefuba^u.
"Eruifdrina empUftri modo impofitd .
'Lupinorum fdrina ex dceto adhibita .
"Brafiica cum fdle iUitd rumpit .
T^dfiurtium impofitum .
Vorrum cum fale dppofittim .
Tandces Rerculeitm ilUcmn.
Coriandrum cum pdfia uun ex^ndk impofttum.

l^dferpitij Uquor inundus .

TithymdU curdci^ Uc iUitum .

Vua pdffd d nucleis repurguta , cr cum ruta impofita.

Ad furunculos dc tubercula .
Termentum triticettm impofitum .
Helxine iUitd.

Sal cum uud pdffd,dutfuiUo adipe, attt meUe impofitU.
HdfiuU regi£ radix in fece uini decoda , iUita .
"Ephemeri foUa ex uino coild , er impofita .
Vtriufque urtic£ foUd iUita.
l^eontopodij radixful^enfd .
Cucumeris fylueftris radix cum refind terebinthina

impofita .
Scdmmoni£ fuccus cum meUe , aut oleo iUitus.
JAori rddicis Uquor iUitus .
Thdpfi£ fuccus ex melle ilUtUS . ,

TycnocomifoUd inunfla .
Sdnddrdchd cum ddipe impofita .
Afius Upis Uquidd pice , aut refina tcrehinthina exce»

ptus,iUitus.
CimoUaterraexdcetoiUita.

Ad gangrsnas .
Khois fi)Ud ex dceto , cr meUe iUitd .
Tunicorum fuccus initndus.
iiucum iuglandium ueterum nuclei perunili,
Ticulnci cineris Uxiuitt f^ongiis exceptu et impofitum.
'LoUdced fariiid cum fdle , er raphdno cdtapldfmdtis

ddditd .
Cicerum fariitd cum hordeo , er meUe ddhibita.
'Lentes cum fertuU cdmpdiid, rofdceo,ficcis rofis,ma

Ucorio , er fdlfd dqud iUit£ .
"E-rui fdrind iUitd .

"Brdfitcd eUxd cum meUe , cdtdpUfmdtis addita.
'Bulbi pcr fe , cr cum melle impofiti .
Laferpitij Uquor lUitus , loco prius fcdlpeUo excifo .
CdUopfis foUd, femen, fuccus , o^cduUs, exaceto

impofita .
Verbafci florem aureumferentisfoUa adhibita.
TithymaU caraci£ lac impofttttm .
'Bryoni£ rddix,fru^us , er foUa cum fule iUitd .
Vttd pdfid a nucleis repurgdtd , zr cumfdle impofitd .

Ad cryfipelas , & facros ignes.
Crocum iUitum. cum refrigerantibits .
Cuprefii fiilid perfe , er cum polenta impofita .
KhdmnifiiUdiUita.
"Liguftri fiiUd adhibita .
'B.of£ iUit£ .
Acdci£ fuccus inunilus .
Ole£ fylueftris foUd contrita , et impofita .
l\yrti foUa cum omphacino oleo , aut exiguo rofdceo,

et uino iUitd .
Menfiruus muUerum fdiiguis circumUtus.
Cdprdrum montditdrumfimum ex uino,t(el dceto deco

dum impofitum .
Vrin£ hum(tn£ fedimen inunilum .
Lentes cum meliloto , ficcis rofis , rofaceo , et mdU"

corio adhibit£ .
JAdlud ex oleo decoild , et iUitd .
"Brdfiicd tttrdque incifa , et cum polentd empUftri mo»

do impofitd .
TortuUca cum polentd cdtdpUfmdtis dddita .
Tlantdgo iUita cum cimolia , er cerufia .

^ Intuhi

TVMORVM PRAETER NATVRAM.

Jntyhi radix,^- foliu cumpolenu impofita .

Ifntidii foliu illitd .

Acinos catuphfmdtii dddita .

jiut£ fuccm cum c(c€to,cerufa,zr rofxcco inuii^m,

Corundrum cum pMe , polcntme ilUtum .

LiHj jvliu ex dccto iilita .

TufiUginii folict trita , cx meUc impofita .

Tarthenium cum floribui empUftrimodo impojltm .

Polygonumittitum.

Anchi(f£ radix cum polcntaadhibita.

Lycopfis radix cum polentaimpofita .

KubiId£iflosillitUi.

He/xme impofltd.

Quinquefolij yadix decoda cataplafmatis indita .

Verbenaca re!ia ex aceto inun^a .

Tapaueris uafcula concifa cum polenta impoflta.

Solani horteflsfolia cum poUine polent£ illita.Quin et

eiufdem fuccus inundus .
I<\andragor£ radix ex aceto ittita .
Cicut£ [uccui inunctus .
Vmbilici Veneris fuccUi circumlitui .
Tfyllium , O" eiui f^ijfamentum inunilum.
'Lenspaluflrisillita.
Kicini folia ex aceto illita .
Semperuiuummaius inunAum .
Stratiotes impoflta .
Acetum circumlitum .
Kubigo ferri illita .
Chalcitis inunda .
Sal cum aceto , authyflopb illitum .

Ad herpetas .
Acaci£ fuccui inundm.
Myrti folia cum omphacino oleo , aut exiguo rofaceo

ex uino impofita .
ole£ fylucftris folia contrita , er impofita .
Caprarum montanarum fimum ex uino , uel aceto de~

coilum illitum .
"Lentes cum fertula campana, rofaceo,ficcis rofis,zS'

malicorto cataplafmatis inditx .
'Relxines fuccus cum cerufia inundus .
Flantago impofita .
Chelidonium maiui ex uinoillitum.
Kubi folia illita .
Solani hortulani fuccia cum ceruffa, rofdceo,0" ar*

genti f^umaillitus .

Adepiniftydas.
Ouillum , caprillumiie fimum ex aceto illitum ,
Braj^ica concifa cum polenta impofita .
Tlantago quoquo modo adhibita .
Cucumerii foha cum melle inunHa .
Torri folia cum Khoe obfoniorum cataplafmatis int

dita .
Abflnthium ciim aqua iUitum .
Conandrum cum paffa uiia,?^ melle impofitum .
Vifcum in f^lcnio adhibitum .
B.eliotropij femen lUitiim .
Vua paffa a nuclcis repurgata , cum ruta impofita..

Adftiiimas.
Iridii \Uyric£ radix coda , c lUita .
Tix liquida ciim farinahordcacea , GT pueriimpubis

urina dccocia , iUita .
Ti.us ficc£ codXjO' impofit£.

GroJ^i cod£ er iUit£ .

Viperin£ carnes coSi£ , crin cibum fumpte .

MuftclU fanguii inundus .

Afinini unguii cinvs ex oleo maceratus iUitus .'

ISubulum fiinum c bubusherbas pafccntibus fumptum

iUitum .
Jiordei farina citm pice, et impiwii pueri urina exce»

pta impofica .
Loliacea fariiia cim fimo columbino ex uino decoda,

adhibita .
Tabarum farina cum meUc , et fcenogr£co iUita .
Lens in aceto ciim meliloto decoda , tUita .
Lupinorumfarina ex aceto intinda .
Kumex dccodus circumUtus .
Tlantago cum fale impofita , uel radix coUo fuf^enfa.
Sinapi cum fulphure ilUtum .
liafturtium ex muria inunilum .
Tiper cum pice impofitum .
Coriandrum cum fabx lomento adhibitum .
Galbanum iUitum .
Aparine cum axungia inunda .
MeUffophyUi foUa cumfale cataplafmatis addita .
Ahh£a ex uino , uel aqua mulfa decoda,impoflta .
djiinquefohj radix decoHa , ac concifa adhibita .
Laferpitij liquor ex cera iUitus.
VmbtUci uenenis fuccus circumhtm .
Mandragor£ recentia fvUa cum polenta impofita .
Semperuiuum tertium impofltum .
Cahopfls foha , caulis ,femen, et fuccus cataplafma*

tis indita .
Tfeudobunij rami quaterni cx aqua poti iUiti^i .
Adiantim impofitum .
Tornace£ tefl£ toft£ ex cerato iUit£ .
Capparii radix , ctftiha trita et impofita.

Adpanos .
Ole£ fyluedris foUa cum melle inunda .
licus ficc£ cod£ , et iUit£ .
Jiubulumfimum expafcuisfumptum impofitum.
Lupinorum farina ex aceto adhibita.
A triplex tam crudum , quam coHum illitum.
Tlantago cumfale impofita .
'Bulbi eUxi cum polenta , etfuiUo adipe iUitu
Ifatidis folia impofita .
"Eryngium adaUigatim .
Abrotanum cum farina hordedcea > cr hydreUofub*

dHa iUitum.
Acinos herba impofita .

Tanacis Afclepij flores, crfeme cataplafmatis ituHta.
Coriandrum cum fab£ lomento appofitum .
Ammoniacum inundum .

Onobrychis concifa , er emplaftri modo impofita.
GladioU fuperior radix , cum loUaceafarina , et duU

ci aqua iUita .
TfyUium ex rofaceo , acetoue , aut aqua impofitum.
Mandragor£ foUa recentia adhibita .
GaUopfis foUa,cauUs,fuccus, et femen iUita .
Terfonat£ radix cum axugia fuofupcrfoUo impofiti.
Tycnocomum adhibitum .
Conyza emplaftri modo impofita .
Vini f£x iUita .

Ad tumores difcutiendos.
Cancri flumtiks impofiti,

Lini

T V M O R V M P 11 AE

'Lini fcmcn iUitmn . *

Iccnigrsci fj.rinx cxtdphfmitk ddditd .

Cdppdris rddix , cr contufi folid impojitd .

SmyrnijrudixiHitd.

Ammonidctm inundum .

'S>uphthAmi foUd,<:j' fiores ceru exccptd,cr impofttd.

I.ldndrdgord: rccentid foliu cumpolentd tllitd .

Gdliopfis folid , cdulis ,fuccus , Cf fenien ddhibit4i,

Acgilops tmpofitd.

Tfiphryges ctm refind tcrcbinthim, dut cerdto^

Tyrites Idpii illitta .

Ahb^firites Idpii cremdtU5,refvid, dut pice exceptM.

Cimolid terrd tllitd .

Adfcirrhum.
Tdurintu fdnguii ctm polcttU illitus .
Bubultim fimum ex pdfcuis djfumptum ex dceto iUitu ..
J.olidccd furitid cton fimo columbiito in uitto decodd.
J^ini femcncumiiitrotO' lixiuioficulneicineris ie»

codim .
liyiropipertUittm.
Cdnttdbis fylucjlris rddix impofitd .
Adcarcinomata.
Cdticrorum fluuidtilitm ci/tK eum mellc decoilui , CT
.- iUittii.

Irionis fcmcn tritim , cr impofitum .
Vtrdquc urticd ddhibitd .
Gdltopfis folid,cdulis,fuccus , crfemen impofitd..

Ad :umores in uniucrfura .
SuiUtis ddcps iUittiS .

Braj^icd utrdquc concifd , cum polcntd impofitd .
Cucurbitd impofitd .
Xditthij femen illitum .
"Bulbi cltxi cum polcntd , cr ddipe fuillo iUiti
'Lini femen cdtapUfmdtis inditum .
Tani grsci femcn illttum .
C£pd deco{ld,(:y cttm pjfd utid, cr ficu ddhibitt*
Hdrcifi rddix iUitd .

'Bryoni£ radix cx uino decoiid,G' impofiti.
ifdtid'A jS/u dpplicatd .
SmyrnijrudixiUitd.
irdgorigMtum cum polentd impofitum .
I-lenthd cum pclentd cdtdplafmdtii ddditd.
Amdrdci folid cum cerd coddd, cr illita .
Hducum illitum . %

T.ibdnotis tddices empUfiri modo impoJit<e.
HigeUd ex dceto inuniid .
Jiorminum ex dqud iUitum .
Buphthdlmi flores cerd fubdHi.
Alth£d decodd tmpofitd .
Canndbis fylueRris radix empldflri modo ddhibitd,
AnagyriifvlidiUttd.
Tolygonon cdtdplafmdtii inditum.
'Xyridis rddix ex dceto inuniid .
Helxine impofitd . .•,

Quinquefolij rddix decoild empUflrimodo .
\erbendc£ fupin£ folid impofltd.
Tfyllium ex rofdceo , dcetoue , dut dqud illitunu
'Ephemeri folid ex uino decodd , iliitd .
Cytifl folu cum pdne inter initid impofltd .
Cucumeris dgreflis rddix cum polentd impofltd* -'
Chdmxfyces rdmi triti, C" impoflti .
Tycnocomifemen cum polentd illitunu

TER NATVRAM.

Indicuin inundum.

Winifxx crudd per fe, uel cum myrto iilitd.

Ad fteatomata.
Chryfdtithemi flores cum cerdto tritijCT impofiti.

Ad meliceridas.
Kumex cum rofdcea, cr croco ilHtus,
Meiilotus ex dqud inunfld .
Vud pdfld 4 nucleli expurgdta tritdj cum maimo
pofltd.

, Adtumoresex iftu.
"Brdficd concifd cum poientd impoflta .
Cucurbi td empldflri modo illitd .
Kydropiper impofltum .
Tbymus,Thymbrd^illit4.

Ad fugillata .
Cdfetii recens iUitUi .

Succidd idttd oieo, dcctoue perfufd . ••,

Tdbarttm fdrtiid ex melie , CT fxnogrM,
Lupinorum fdrindimpoflti.
B.dphdnm exmeiie .
Aiitj cinis exmeiie .
Sitidpi tliitum .
liydropiperimpofltum.
Ptdrmicd cum floribus iUitd .
B ulbi per fe , dut ex oui uiteiio • .%

Khdponticum ex dceto .
Aioe ex melle .
Ldferpitij liquor illitus .
Akflnthitim ex melle .
Aqud mdrii cdiidd fotu ddhibita ,
Byfopum ex feruenti dqud .
Cdidminthd ex uitto.
Amdrdci ficcdtd folid exmeile .
Cuminum errdticum comminfumexmeile, crpdjft

uud iliitum .
Ammiexmelie.
Acetum exmeile.
Thdpfl£ fuccus , cr rddix cum ihurii, er certe sequd"

li portione dudbu^ tdntum horli impofitd, cr fubin

demdrind dqud fotu ddlnbitd .
^ryonid ex oieo decodd quoufque iiquefcdt.
Sdexmeiieinuniiuin.

VVLNERVM.

Advulneraconglutinanda.
Cuprefi foiid tritd .
Vimi folid ,fed muito mdgis corticis tilid ,fifdfci£ lo

co intorquedtur .
Sycomori iiquor illitus.
Amurcd in ctipreo ttdfe decoHa iUita .
Vdlmuh immdtur£ illit£ .
Viticis folid , er femen impofitd ,
Vunicorum cytini impofiti .
Thui inl^crfum .
Ldnx ctnts impofltus .
Sylue ftr» brdfic£ folid impofltd .
Argemonetllitd.
Clycyrrhiz-c fuuctn illitm .
Centdtirij maioris recens rddix impofltd ,
Centdurij minoris foiid tufd , CT liUtd .
Achiliedimpofitd.

C » foteril

VVLNERVM.

tokrij r,xdix concifu illitu .

S)T^yym] radix impojiu .

Atoc in puliicrcminfpcrfi ,

S-ircocollutmpoJiu.

J> ■lycnmon ex dqiu impofitum. .«,

Toiimn cmpLiflri modo impofitum.

Scord:um impofitum .

I.quifen fvlii tnf^erfd .

"Loncbim folii impofiti .

A Ithjea. in tmo, aut mnlfu aqu^ decoHi impoJlt4,

Stderitii tvliutmpofita.

Chami-piiys, ex mellc adhibitd .

Siderttii aitera impofita .

j>olygonum emplaftri modo dihtbitum . .♦•

Volygonatum emplaftri modo admotuM .

Symphytum pctrxum indtttm .

Symphytum emplaftri modoimpofitum.

Clymcni fuccus impofitus . •.♦

Sideritvi qudtbet illita .

l.ycopfis radix cataplafmatis indit4 .

Ocimi femen illitum .

Craminis radtx concifa , cr adbibit4 . ..*

Conyzx lilita .

Quinqticfolmm adhibitum .

Coccum infedorium tritum,(y inf^erfum .

Verbenaca illita .

trigertfolta , Grflores cum thuris manna adhibitd ,

Verbafci folia ex aceto .

Spongiie rcccntesflne pinguedine ex aqua uelpofca.

Succtda lana uino , aceto , olcoiie infuft .

Dracunculi folia ex uino decoHtt.

Ifatidtsfoliatllita. •••

Stratiotes millcfolium impofltum .

Morochthui lapis infj[ierft<s .

Ad fliixumfangiiinisvulneruni.
Sylucftris ole£ foUorum fuccus admotus .
Call<e cremat£uino,aceto, autmuriaextiniljijin*

(jperfif .
Tunicorum cytini impoflti .
Verfc£ arida folta illita .

Cupreffus piluU cumarboriscmcLtritie& dimotde,
Thm inf^erfum .

Kanarum crematarum cinis iUltus.
Arancorumtelaadhibita.
Caprartm montanarum fimtim ex dceto .
Aflmnum fimum tumcrudum, tum cremdtum extt*

ceto.
Stcebis folia impofltd.
PortulacaiUita.
"Plantagoadmota.

ld£aradix admota . .%

Ifatidis folia inunda . ..♦

Saluiaadhtbita.
Cxlij flostnditus.
Androfami folia iUita .
Quinquefolium admotum .
Phcenix herba cum punicca land, corpori dUigatd,
Ltchen herba adhibita .
Aftragali radix indita .
Byofcyami femen oboli pondere in mulfd dqui fx?»

tum .
StratotesmillcfoUumddmotum,

V V L N E R V M.

Cinnaharif.,Gr Sanguis draconis inditui,

Alumcn admctum.

Sulphur impofitum ,

Gyyfim inj^erfum .

Spongi£ /icc£ recentcs , cr UdcU£ impoflt£,

Spongiarum crematarum cinis ex pice .

Eretria tcrra mfperfa .

Stibiivn iHiperfim .

Adranguinemexcerebroerumpcntern.
CaUinaceorum cerebrum ex uino potum .
Sttbium tritum inf^erfum .

Ad languinisgruraos.
ThymiKimpofltUA.
ThymbratUita.

Ad vulnera telis venenatis illatt»
Diddmni fuccus tum potus,tum inftiUatus .

AdofTacarnc veltienda.
IrislUyricaiUitd.
fanacis Herculei radix impofltd .
Myrrha cum cochle£ carnibus perimHd .

Ad vulneramembranarum cerebri*
IButyrum ddmotum .

Ad vulnerum inflammationes .
Bubttlim recens fimum ex pafcuis flmptum , dc fuh*

inde folijs inuolutum , cr in feruenti cinere caleftt

{tum impofitum .
Tinorum , er piccarum folia trita, c^illitd.
fabarum farina cataplafmatis inditd .
Lupinorum farina admotd.
Strutiotesimpofltd.
lAiUefolium ex dceto lUitum .
Ldbrufc£ flores cdtaplafmatis iniiti,
AerugoiUitd.

Ad infixa vulneribus extrahenda.
CocUe£ terreftres cum fuo operimento tuf« , C^rff»

pofit£ .
SHuri falfl cdro dimotd.
hdcert£ concifum cdput impojitum,
Bulbi cataplafmatis inditi .
Uorminum ex aqtcd illitum .
AndgdlliSddhtbitd.

'Narcifli radix cum lolij farina impojltet,
Ariflolochid rotundd impofitd .
Vidamnim admotum .

Gladioli radixfupcrior ex uino,v thure iUit4,
^yridis radix ddmotd .
Trdgtj folia ,femen , cr liquor iUitd .
Vycnocomi femen cum polentd impojitum*
Acut£ f^in£ rddix illitd .
V.artindinis radix admotd ,
Sinapiimpofltum.

Ad carnis excrefcentias .
CaU£ trit£ , er in^erfa .
Valmarum nuclei exufii,lotiqi iUiti,
Erinacei marini operimenti cinis admotut ,
Cremat£ purpurce cinis inditus ,
ConchuU \ndic£ cinis lUitus.
Smaridis pifcis exttflum caput impojltum,
Lan£ cremat£ cinis inunHus .
Scorditm flccatum infperfum .

Acs tiftum i)npofitum.Quin etim msflosddmotus,

Vlumhum

Triu , inf^erfu , itlitd , uel
qi{o<j^uo modo ddmota .

V L C E R V ]V1<

Tlumhtm elotunt ~\

Sttbiunt

Argcnti l^tmjt

Cerujfj.

Chryfocotlti

Ochrd. V

T)iphryges

Auripigmctttim

Fttmcx

Cordlium

Afij lipidisflos^flccdtui^ '

Vyritcs lapi/i ctim rcfitut impofitui.

Ad vulneracicatrice obducenda.
Cadmi^ dbu injferfti , ttcl tlliu.
Flumbum elotim impojitunt. •%

y L C E R V M.

Ad dcpafcentia vlcera , qux Graecis
(^ixyi^anoi vocantu r .
P/;:(,p/cc.eg; cortex ctim chalcantho tritm iUituto.
'Lentifct dccodimfotu adhibitum .
Ctiprefii fvltd trita intinda .
Sabin£ utritifqtie fhlia trita , cr ddmota^
'B.hamni ctiiufque fiHa impofua. ♦*»

Cifti flores per fe illiti .
Ohie fylueftrisjvlia trita , er adhibita.
Lignorum marcor iUttus .
OliU£ matur£ exuft£,trit£,zr in^erf£,
Talm^ cortcxfiue tnuolucrumadmotum .
Myrtifolia trita, cum omphacino oleo, aut exiguo rosr

faceo ex uino impofita.
Amygdal£ amar£ ex uino intinfi^ .
Smaridis pifcis crematum caput , tritum , er ilUtum .
Garumptfciumadmotum.

Tefttidinisfei inun^um . '

'Loliaceafaftna cumfale-, er raphano iUitai.
Linifemenexuinodecoiium.
'Eruifarinaaimotct.
Raphaniis tritusinundnf..
Bet^foliaimpofita.
Tlantago quoquo modo indita .
Dracuitculimatorisradixconcifa, exmeUc, bryonict

addita .
Af^hodeliradix,cr foliaexuino,
Anagallis trita adhibita .
lieder^decodafiliaexuinot .••

Chelidonij maioris radix ex uino ,
Ifjtidisfolia fttperpofita.
Ariftolochii rotunda adhibita .
Cham£lebftis nigri radix cataplafmatis additd.
Fulegtum utrens dppofitum .
lAarum admotum . i-

'Panacts Afctepti flores , ZT femen iUitum .
Taftinac£ erratic£ folta contufa exmeUe.
Coriandrum cum pane polentMe lUitum . "

Marrubi'} folia ex meUe .
Iithymali characiu: lac iUitum .
Ompbactum ex aceto inun^um .
Cicu:£ fticcusiuituf.
Sedum maius impofitum .
Sphoniylium cum ruta admotum.

V L C E R V M.

Tolygonum fuperpofitttm .

Verbcnaca cx aceto .

Solani kortulani folia cttm potent£ poUinc iUiti ,

Acctim fotu adhibittm .

Acida mtiria fotu impofita ,

Vetafitesadmota.

Aerisfquammainf^erfa. 1

Aerugo lUtta .

Sal toftum cum polenta adhibitum .

Salis flos inj^erfus .

ChalcitisiUita.

Dipljryges tnuniltim .

Afitis lapis tritiis ex dceto .

Almiien citgall^ cremat£ paripondere ex ctcetif<ece.

Ad vlceradiuturna .
Cifti flores per fe iUiti .
Centatirium minus admotum .
'Panacis Kercutei acuminata radix impoflta.
Vifcum ctim thure inundum.
Chiim£drysexmette.
'Lilijfoliortimfuccusin £reo uafe decodus ex aceto ,

cr melle.
Scordium tritwm ex mette ,
Anchuf£ radtx oleo incoda ex cer4 .
Vcrbeiiaca trita ex meUe .
AftragdliradixiUita.
Thalictri radix intiiK^a .
Ferfon.tt£ fotia impofitd .
Omphacium ex aceto .

Spongi£ recentes flcc£ , cr UdcU£ impofltx .
Afij lapidis flosflccatm illitm .

Ad malefica dolofaq; vlcera .
Vtantago quoquo modo impoflta .
Drdcunculi conctfa radix cum brypnid ex meUc.
Vetdfltesillitd.
Pfytlimn tritum ex meUe .
Bryoni£ folia ,frudus, radix cumfale impoflti.
Titicis fxmin£ radix tritd , cr iltitd .
Cddmi£putuisin(^erfw>.
Salis flos ilUtits .
Afij lapidis flos ex mette .
Oftracites tapis ex mcUe ,

Adfinus&fiftulas.
Iridii lttyric£ radicum decoilum infufum ,
SuiUiis adeps infufm .
Metinfufum.

Tlantaginis fticcm inditm .
Dracunculi maioris radicis fuccus ex meUe .
AriRotoctiid rotundd ciim iride ex meUe .
Sphonditij rdmentd circuligatd finuum cdttos erodunt.
duinquefotiam cum fdte ex meUe .
S tratiotes millefotitm infufum .
Tithymati characi£ ladeus fuccus inditus.
Omphacium cum dceto .
Chdtcitis cotlyrij modo infufd .
Cadmid iUitd .
Spongid recensflne pinguitudine ex decoilo melte im^

pofltd.
Centidiid quoquo modo ddJnbita .

Ad vlcerain callumindurata.
Capparis radix exiccdtd impofitd .
Aerugo cu m dmmonidco cottyrii mcdo impofltd .

^ i Spongie

V L C E K. V M.

SpongU dridt lino ligdU , cr in poeniciUi ntodo im*
pojlc£ .

Ad vlcera ab erodentibus
proiienientia.
Ldc omne ,crpr£fcrtim bubidum iHitum,

Adphthirialim,
Staphii dgrid tritu , cr ex olco iUita .

Adfordida vlcera.
Olc£ fylucRris fbVu tufaex mcUc . «»,

Irislllyricaexmcna.
Colymbades trit.e o" impo/itx .
Kejina tercbinthina illita ,
Pix liquida cum meUe indita .
Brinacei marini operimentum exujlum impofitum .
Turpurje cremati cinis iUitu^ .
Conchule lndic£ cinis inf^crfm .
Orobi farina admota.
Braftca cumfrzno graco , C3" dceto illitd ,
Afphodch folia , er radices impofita .
Capparis cortcx ficcatm , c adhibitui * ,.♦

Anemoncs radixillita.
lleder£ decoda folia ex uino.
Chelidonium maius cum axungia admotum,
Arijiolochia rotuiida mpofita.
Libanotidvs radices ficcat£ ex melle » »"

"Balloteexmelle,
Marrubij folia ex melle ,
Vcrbenac£ fupin£ folia illitd .
Harcifi radix cum erui farina ex meUe\
"Bryoni^ radix , frudusq^ cum fale admoU • .,'

Aerugo ex mclle coda , er impoftta .
Aes uflum infperfum .
Vrtica tttraque trita , cr illitd .
Teucedani radix tritd injj^erfd ,
Cadmiainditd.

Melillitum. •',

Tompholyxadmotd,
Muria indita .

Alumen quoquo modo adhibitum .
Aftj lapidis fios exiccatus , cr illitui ,

Adambufta .
Vlatani pilula adipc cxcept£ illit£ .
Liguftri foliorum dccoilumfotu adhibitum.
Cijli flores cum cerato impofiti ,
Acaci£ gummi ex ouo illitum pujiutas prohibet ,
Myrti folia cruda feu cremata cerato cxcepta.
Mori folia trita cx accto illita ,
Ihui cx fuillo uel anferino adipe cxceptum .
B uccin£ cinis illitm .
Mitulorum combujlorum cinis admotus .
Conchul£ lndic£ cinisinundH^ .
Cdlciamcntorum uctcrum cinis impojitui .
SuiUusadcpsinundiis.

{Ouillum ccra cr rofaceo fubddum ,
Columbinum'\ ,■ -r ■ ,

GalltndccumJ"""'^'"^'"''''''''^''^
Sefamum cx rofaceo .

Mxluadecofldcxolco, .•'

Bete utrcntid folia illita .
Brafltc£ cinis ex oui albo .
Ldduc£fylucjlrts la^etisfuccus ex humano laHe.
Ueder^jlorcs ex cera.Quina-deco^afolia ex uino.

V L e ? R V M.

A ednthi radix illitd ,

Rut£ fyluejlris femen , CT folia ddmotd .

Glutinum calidd aqua maceratum illitum pujlulaspro

htbet.
1yph£ fios uetere fuillo adipe eloto cxccptus.
Kemerocdllis radix illitd .
Alth££ folid ex exiguo olco admotd.
Hyperici fcmcn , cr folia impofita .
Afcyri femen , er folia adhibita .
Androf^mi foliaimpcfita.
Anchuf£ radix in olco dccoda ex certt .
Jielxine admota .

"Pdpaucris corniculati folidcx oleo .
Vcrbdfcifylucjlris folti cdtaphfmatis ddditd .
Stimmi ex recenti ddipe illitum pojiutds prohibet ,
Alumcn ex aqud .

Vhrygius lapis ccrato exceptus .

Atramentum fcriptorium cx aqud.

Cinnabaris, & fanguis draconis iUituS ,

CaUj JiosinwK^tis,

hilij radix crcmata ex rofaceo.Quin CT folid iltitd,

CynogIoJ?£ folia ex ueteri fuillo adipe ,

Sambuci pr£tenera folia inundd .

Ndrci^i radix cx exiguo mclle .

Oleum ex cauatis afphodeli radicibus decoHum itti*

tum.

Ad fauos .
Teponis radix ex mctle .
Hajlurtiumillitum,

Ad ficos.
'Butbi in cinere toRi , er cum capitum m<endrnm cinee

re impofiti,

Adintertrigines.
Cdlcidmentorum cremdtorum fote£ ittit<e ,

Ad vlcerum inflammationem .
Ardnei teld impofitd .

Ad vlcera caua explenda .
*Thu^inditum.
Tixliquiddcummelte.
Tix dridd impojitd .

MeduIId oJ?ium quddrupeditm quictibet inuttfltt,
Metinfufum.
Cddmid infperfd .
Cordtlium inditum.
Aj^ij Idpis flos ex mctle .
Zretridterraitlitd. .
Tumexinfperfus.

Ad vlcera cicatricc obducenda.

Turpurdrum cremdtarum cinis itlitus,

Mitttlorum \ ' klVt s

Coitcht(l£ Indic^J '

Alocinun^a.

'Eupatorij fotid concifd cx fuitto adipe .

Ttltcis fcemin£ rddixficcd in putucrem df^erfd*

Cddmid ddmotd .

Acs uflum impojitum .

Squammd £ris inf^erfd .

Acrugo ex clco cr cer4 ,

Stymmi

LVXATIONVM ET FR.ACTV11A11VM.

K,fio^uo modo 4dhi(>iU .

Stimmi

Molybdjetu

Argctiti j^^umx

Ccrufx

Ch.tlcitis

Fumex

Fiextmicrcmitd

Calx lotx

CoralUtm

Afij lupidisflos

loriidccie tcjl£ tofl£

LVXATIONVM ET

FRACTVRARVM.

Adaituum luxationes.
Yl.irtmditui rjdix ctim uceto adhibitu .
T>crfon.ttsr.idixtrit.i ittititdolorcs artuum i contora

fionikiifcdxt . ■
Acdctjc dccodumfotu udhibitum .
Viticisfemcn am folijs cutitplafmutis addittm .
Stercuscjprittiim ciimceritjCrrofuceo inuncium.
Afj[:urjgi rudix cx aceto , uel iiino udhibitd .
CycUmiii dccodum fvmenti modo .
^BulbicutupLfmitis more udhibiti.
Acunthi rudices impofit£ .
Sumpfucht idliu cum ceru couiHu impofitd .
Anchufjcfoliu cum mctte , (:^furinu udhibittC*
Vrticuutrucjueimpofita.
Hurctfi rudix cum meUe tritd.
Xitis nigrjcfoliu cum iiino impojitii .
Tiliculu impofitu .
Helictropijfoliu linitd.
S.irmentorum uitis , er uindccorum cinis cx iceto lis ■

nitus.
Sul cumfurind , c mcUe . :

Adoflifrada.
Myrthifoliorum decodumfotu udhibitum,
Succidu lunu oleo,uino, acetoq^ pcrfufd .
Verbufcidccoiiumpotum.
Tuhgo pidoriu cum rofuceo ccrutoimpofitd.
Vlmi foiiorum , aut corticis radicum decoHumpera
. fufum.

Ad offa frada euellenda.
Ariflolochia rotundu catuplafmutis more impojltit.
Teuceduni radix in puluerem impofiti.
'Euphorbium impofitum .
"Kyridis rudix additoflore £ris.
Bryoniu tritu,Gr impofitd .
\itismgr£radix.

Adeosquiab altodeuoluuntur.
Centiun£ rudicisfuccus drachm£ pondere hauflui .
"Bucchuris rudicis dccodum potum .
llittcfolium cum aquu, zrfale potum .
i,ixiuium ex cinere farmentitio fadum cum dceto,ftia

le,crmette.

Adruptos.
Acori decodum potum .
Cardamomum ex uqtfti potum .
Calunti odoruti decoHum cum graminis jdutdpij fe»

minepotum.
Heknij Tddices in eclegmdte cum meUe ieuordtt .^

BdcUium hdufltm.

luniperibucc£ bibit£.

Ccdridcs dcuorut£ .

Hulimi rudix drachm£ pondere in aqud mulfd potd .

Drucunculi maioris rudix tofld , cr elixd cum mclle

fumptu .
A^hodcli rudix drachm£ pondcre in uino potd.
Bulbi clixi in accto, cr in cibofumpti .
Aguricum tritim obolorum podcrc dcuoratu cu mulfo ,
Gentian£ radicis fuccus drachma pondere hdujlus .
Ariflolochia rotunda bibita .
Serpyllumpotum.

Ccntaurij muioris rudix hdufld cum uino .
A cunthi radices pot£ .
Smyrni] radix comefla , tielpotd .
Lcucucanth£ radicis cx uino decoHumpotum,
Abrotattifemen ex aqua potum .
Origuiium cumftcudeuoratum,
Bquifeti radix crfoliu pota .
Caluminth£ decoiitim huuflum .
Baccharis radicis decodum bibitum .
Libunotis radices potx .
Sugupentmbibitum.
Ldferpitij liquor cum lixitiio potus.
Gulbuntm deglutitiim .
"Polycnemon bibitum cum uino .
Scordium additisnuflurtio , melle, rejlndq^ ieuordtti.
Alth££ dccodum potum .
Alce^ radix in uino uel aqud , potd .
Betonic£foliu druchm£ pondere in dulcidqud bibitd ,
Symphytum petr£um cum uceto mulfo potm .
Symphyti radix potd .
Xyridis radix ex mulfo potd .
Helichryft comu in uina potd .
Verbufci decoilum potum.
Bryoniacum melle in eclegmdte ieuordtd ,
Schtjluslupispotus,

VENENORVM.

Ad omnium venenoforum morfum.
iftumque.
IridisiUyric£ radix ex acetopotd.
Cardamomtm ex uino potum .
Uardus Celttca cum abftnthij decoilo huufld .
Vhu antidotis inferitur , qu£ uenenatis reftjiunt mora

fibus.
Cinnamomum bibitum .
Cdfiapotuidutd.
Helenij rudicis decoHum potum .
Bdelliim pottii dutum .
Platani pilul£ ex uino huuft£ .
Bric£florespoti. Quin etium comd,
Viticisfcmen in potufumptmn.
Clandes efitut£ .
Huccscomcf^.
Sycomori luchrymu illitu .
Ticulneum l.ic plagis inditum .
P(x liquidu cuni tritofule illitu .
Vuliurifoliorim, cr radicis dccoctum potum .
Gallinaceorum cerebrum cum uino pctui dutum .
"Eruc^, qu£ in olexibus rcperiuntur ex oleo illit£ .

Leporinum

S>.potum cx uino trium-
obolomnpondcren.

VE N E N O R V M.

''Leporinim ^

Agninum

Htnnidinim

Aprinm
CottguhnfS^ Ccndnim

Vitulinnm

Bub^tlinum

Hxdinum

Cciprcj:

J^aticornii
Mdrin£ tcjludinii fanguiscmlcporino codgutoyO^

cumino potus .
Mel cx calido-rofaceo bihitim .
Triticeafarina ex accto c uino impofita .
Vorrifuccm cx mcUe fumptiK. Quin cr coma illita .
Vorrum-fylucfixe efltatum .
P/pcr quoquo modo fumptm .^
"Eryngium ex uino haufium .
Teucrium cx accto inundum^
Argemone ex uino cpota .

Agaricim trium oholorum pondere ex uino haujluni;-
Khaponticum potui datum .
Cham^drys cx uino hibita .
Centiante radix drachmx pondere cum pipere, cy ru~

ta cx uino pota .
Ariftolochia longa drachmes pondere potui data , ac
■ etiam plag£ admota.
Origani dccoilum hauftum .
L eucas cx uinofumpta, ucl cataplafmatis addita .
V-ukgium ex tiino potuidatum.
TtiiiamntfuccM ex uino potui .
'Baccharis radix cx uino btbita .
Vanacis Hercuki fcmen cum ariilolochia fumptum» ■
'Ligufiici tum radix , tumfcmen haufttm .
Taftinac£ erratiaefemen potui datum .
Anifum potim.

AfclepiadisradiccsexuinofumptiSt
Ctminum ex uino hauftum . ^*

Ammicumuinopotuidatum.
Delphinium morfui admotum .
"Laferpitij liquor tim inun^us , ttm hibitui,.
Galbanim inunilum homines tutos reddit .
Clinopodiumhauftum.
TrifDlij bituminoftfolia ex oxymelite fumptd .
Volij dccoHum potim .
3etonic£ folia trtum drachmaram pondcre ex uinifex^-

tarijs duobus haufta , ucl admota .
Toiygonifuccui bibitui . "^

ClematisprimaiUita. ,%, '■

S pargan ij radix cx uino potd .
Acidamuriaplagje indita»
Terra L cmnia haifta . -

Sal cum origano, melle,& hyffopo iUitum .

Ad viperarum morfum.
Ccftus,fcmiunci£ ponderc potiK.
Cafia potui data . V

FixUquidaiUitd.

lunipcrifvlia , crfoliorumfuccus potui ddtui .
Traxinifblia , ucl corumfuccus hauftus .
Laurifoltaadmota.
Abrotanum illittm .
GdlbdnwnSplcnijlocofupcrieilum,

V E N E N O R V M.

Origanim uirens inditum .
TuUigaUinarum difcerpti,cr confcftim admoti .
Anthemis dctrita cum hordeaceafarina, cr mulfo dce
to cataplafnatis modo admotd. Sci locui antca ace
to mulfo calido foueatur .
Kubifblia ex uiiio iUitd ,
Vorrifuccus cx mcri hcmina hauftia .
Apiaftrifucctii ex iiino potus .
Leporiicoagtdumpotuidatum:.
Omotarichi pifcis falit£ carnes in cibumfumpt£, hdU^^

fto deinde copioftore uino . Quin ctiam admotx .
Cerui genitale trittm , gt ex uinofumptum .
Vrina ipftuimet dcmorft bibita .
Tttrfurcs triticei in dccodo rut£ eUxi,admoti.
Eruifarina ex uino maceratd iUitd.
Kaphantis inun^us .

'Brafic£fuccus cum nitro ZT iride potm.
ChondryUd manducata .
AUium cx ttino fumptum, er iUitum ,
SciUa dccoda in aceto , er impoftta .
AnagaUtdii fucctii ex uiitoftmptus .
VcruU meduUd in uinipotioite .
Aparin£ fuccus ex uino potui datm .
"Kuhi^ radicis fuccus cumfolijs potus .
Tribidi terreftrisfucem drachma pondere potus, pld*

g£q; admotus .
Anchuf£ Alcihiadis nominefolia, radicesq; tum comet.

fla , tumhibitd , tim dddUigata .
Ocimaflrifemen ex uino hauftum .
Sambuci , ebuhq; radix cx uino co£la, potui data .
3ryoni£ radix duarim drachmarum pondere hduftd.
Vitiinnfarmentorum cinis ex aceto illitus .

Ad ferpentum & afpidum morfum .
Cdncrifluuidtiles crudi, tritique cum dfinino UHe po»

tuidati.
'Eqtdfluuiatilis teSliculus potUi.
Caflorium hibitum .
MuflcU falit£ , er in umbrd exicata puluis drdchm^^

rum duarum pondere ex uineftmptus .
"Ran^ cumfale in oleo decod£ comef<e,
Gobius pifcis deuoratm .
Cimices leduUrij feptem quoquo modo haufti .
Aprinum iecur, cr recens, crftccum ex uinofimptu.
GaUinaceorum carnes dificil£ , ita ut tepebunt dppo»

ftt£,crebroq; mutatte .
"QutyrumiUitum.
Cdprdrum montanarumfimtm in uino, uel accto icco»

ilum iUitum .
Mel ex cdlido rofaceo bibitum .
Af^hodeli radix trium drachmdrum pondere fumpta .
Quin erftilia ,flores , V radices in cdtdplafmatis .
Naflurtium hauflum .
Spin£ alb^femen potum .
Ahrotanum ex uino fumptum .
Hyffopum tritum cum meUe,faU, ZT cumino impofuu:,
N cpcta pota , uel cataplafmatis indita .
Vanacis Afclcpij fcmen cum florihus hauftum , cr wa

undum .
Vanaces chyronium hibitum, er iUitum.
Uieracij fuccus cx utnopotus . ,

'Elaphobofcifcmen in uini potione fumptttm .
Euphorhium incifd capitis cute ai os» ufque in uulnus

impofitum.

Venenorvm.

impojittim ,ftutimcii confuttim .
Lcontopctutmn bibitum illico dolorcm Mtfcri .
LiUifih.iillit4.

UciijfophyUiim cx tiiiio lutiiiiim , cr pld^* 4dmotum .
Hiirrubij joltx h.uiftii .
ScrpyUum ttim potum , tiim impofitiim .
Kutd ciim nucibiii iugUndibui , CT curickfumptd .
VhyUiti^ cx uino h.tiijiu .
Smyr^ij rjidix iUiti .
Tccniculum cx uinofumpttm .
Sdg.ipcmtm cx uino potui d.itiim . •••

J^ibaitotis r.idiccs ctm iiino bibttx .
Scordiiim ficcuttim ex uinoftimptwn .
Conyzu lUitu .
Clcmstii m dccto bibiti .
Echij rxitx exuino'potu.Pr£pota ttcro demorderipT9

hibct, id qiiod pr£Ji.intfcmen , crfiliu .
Ocimxjin fcncn pottm .
'Eupdtorijfcmen, crf>li.t in uinofumptd .
Helichryji comu cx uino bibitu .
Vcrben:ic£fupiit£ rudtx , crfoliu cx uitio hiuftu, tutlt

ctixm admotu .
I.Undrugor£ radix ex melle, atit oleo illitu .
Hcrij rudix ex uinofiimptu .
Acetttmcdidum fitu adhibitum , ubi iUutum uenenwit

frigidimfit :frigidum ucro ubi culidum .
Adunti dccodiim btbitum .
Aquum.trisfstuudhibita.
Sil cttm ortgMto, meUc , cr hyjfopo inuttilum*
Surmcntttiui dnis ex aceto iUituS .
S.imiii terrx ex iquu potx .
Ophites lupis pro umiileto gejlatiii .

Ad haemorrhoi morfiim.
A llium biUttm , cr illitum .
l-lerum copiofius hMtfiiim .
Vitium uimjvrarumjvltu dccoilu, cr ex mellefuB^iii

impojlti.

AdceraflE morfum,
Sefxmum cum rofjceo i n uniiiim .
"Riphdnifcmen ex uino btbttum .
Sd cum cedrii, aut pice, aut melle illitum .

• Adfcolopendrimorfum.
Aj^hodeli radix , o-femen ex uino pot<t .
Saiexmellc,Caccto.

Kitcafylucjiris admota. Quin, cr bibita cx uiito.
Murii icida fhtu adhibita .
Arijiolochii ex uino poti .
Serpyllum potui datum ex uino .
Calmiiitbi ex mero fumpti .

Addryini morfum. V

Ariftolochii cum uino haufta .
Trifvlij bituminofifdlia in potufumpt4 .
A fj^hodcli radix potui dati .
Clandes qu£cunque bibita .
llicis ndiccs tufe, cr i^o loco illit£.
Adnatricis morfum.
Originum tricum,<:!r aquafubicium ex lixiuio,Gr oleo

mditum .
Ariftolochie cortex minutim contritui cum querna rd

dice,?y hordeifirina ex melle illitus .
Anftolochi£ bin£ drachm£ in potione pofc£ ^ote .
Uiirrubijfuccus ex uiiio hauftm ,

VENENORVM.

tiUUi yecens ex acetofiimptus .

Adcenchri morfum.
hd{luc£femen ctim linifemine iilittm .
Satitrcii cumfyltieftri ruta,cr ferpyllo,et a^hodeli XA

dicc cx uinofttmpta .
Gentianapotuidata.
Cdrdamomum detioratum .

Ad muris aranei morfum .
Vius araneus ipfc difcerptus , cr impofltus .
Allium cumfictilneisjolijs, cr cumino illitum .
Abfinthium uino bibitum . *

Chryfogoni radix concifa,zr ex aceto impojiti»
Galbanum in Splcnio admotum .
V.ordeaceafarina ex aceto mulfo illita .
Vunic£dulcis acinideco(li,zrinuncii.
Torrim contritum impofitum.
Abrotani decodum ex uiito hauftum ,
S erpyllum ex ttino potum .
Eruca exuinoftimpta .
CupreJ?i recentes pilulte ex aceto potui data ,
Cyclaminus ex aceto mulfo fumpta .
Vyrcthrtim ex uino potum.
Cham£leonis radix bibita .

Ad paftinacE marin$,fcorpionis& draco-
nis marini morfum .
Salui£ decoiium potum .

Simpltcia omnia, qu£ uiperinis morflbus conueniunt ,
Abftnthij, aut Siilphuris ex accto decoiii potio .
Animilii ipfa dilJeda fuo cuiufque iiiui admota .
Mulus pifcis diffciius , cr impofitus .
Ocimum cum polenta, cr aceto impofitum ,
Vlumbim conjiicattim .
Sulphur admotum .

Ad morfum muftelae .
"Eruca comefta, o ' poft eam bibitum uinum odorijeru ,

Ad morfum bafilifci .
Caftoreum drachm£ pondere ex uino potum.
Vapauerisfuccus hauftus .

Ad calcidicx lacertsmorfum .
Fortulacapercoiia.

Ad rabidi canis morfum .
Lycitim in catapotio datum, aut ex aqua bibitum .
Cancrorumftuuialium cinis cochlearitm duorumpon»

dere exgcntiin£ radicis uino , per triduum in uino

potus .
Smaridis pifcisfalfi caro .
Omotarichi pifcisfiltt£ carnes illita .
Garum omnium pifcitmjomenio adhibitum ,
Canis rabidi epar toftum , cr in cibo fumptum a mettt

aqu£ pr^feruat .
Cdmnusfing!(isb:hitus.
Canina urina bibita .
lAei hfhitum cum rofaceo calido .
Triticum commanducatum , er appofitum.
C£p£ cum ruta,fdc,<:^ melle mixt£ .
Allium cum iiino potum,ZT cataplafmatis inditum .
Vanaccs Herculcumpicimiftum,cr cataplafnatis adf

ditiim .
ToenicuU radices concife,^ ex mclle impofit£ ,
Lafcr impojitum.
Bdhte (icaplifmatis modo cum falc ilUtd .

aielijfophyllum

V E N E N O 11 V M.

l.\iU!J'ophyilmn cum uino dibitm, O" cMplt(fm4ti$

inditum .
Ji'yjfumineduliocontufum.
AlUumfylucJlre m cibofumptuw V iUitumi.
Sjlfjmcntum inditum .
SuccusCyreiutcUi.

Ad caiiis non rabidi morfum .
AmygdaU amxrx ex melle exceptx . .*.

yiitulorum cnro impofita .
Cobiui pifcii impojitui .
Orobifariiu uino maccrata indita.
Tlantago cataplafmatis modo adhwitd.
Cucumerisfblta impofita .
Bulbi cummeUe ,c^ trito piperc cataplafmatis mare

impojiti.
'tlentaimpojita.
Vrtica utraque cumfate aSubita .
CynogloJHradix,(yJvliacumfuiUo ddipe ueteriim*

pojita .
Sambuci, cr ebulifolia iUitd .
Sarmentitius cinis ex aceto iUitus .

Ad phalangioium morfutn .
t-^yriaefi-udus poti .
Myrtus cx mero haujla .
Morifoliorum fuccus cyathimenfurapotttt .
Lixiuiumjiculnei cinerispotum , adieilofalc trito, ZT

uino .
Cancrifluuiatites crudi, tritiq-, cum ajinino lailepoti.
M«/;« pifcis di[fe{lu6 , c impojitus .
Malu<£ dccoilum impojitum .
I-^yrrhi^ ex uino pota .

Afparagi radicum decoHum hauStum cx uino .
"Laducafyluejlris bibita .

Corisfemen potum in tiino . v

Bcdcr£ fuccui cum aceto potus .
A brotanum cum uino bibitum .
Daucifemen ex uiiw affumptum .
HigcUa drachm£ pondere cum aqtia potd .
Aparine cx uino pota .
hlehfjophyllum cum uino bibitum,ZT cataplafmath

more additum .
Thilangij foUa ,flores,fcmenqj potum .
lunci marini teneUa Jvlia prope radicem erumpentiA

impofita .
Vyacinthi radix pota .
Scmpcruiutm maius in potu datum .
A qua marisfbtu applicata .
Tunicitfyluejlri^ radix, quam tenutfimc trita, diitdri*

Jlolochia ctim hordeifarina, cr acetofubada .
/ piajin dccoilumjhtu adhibitum,aut eiusjolia ,
^brotani *)

An'Jl [. ^ . M

Cumini iihiopici f r P -^ binaru dra^

CicerisfylucJlrisJ Vchmaru pon

Ccdridcs trit£ admot£,uel bibits (dere cum he
Tlatanuortexpotus. J minauini.

Cuprcfi imidium piliilarum admiBo uino dccoiium .
Chamxpityos dccofliim bibitum.
TrijDliifcmcn propinatum .

Ad ftcllionis morfum.
Sefamum ctim rofacco .

V E N E N O R V M.

Adcrocodiiorum morfum.
Sal impojitum .

Adc|uadruptdum morfum .
Aprinum cpartumreccns, tumjiccum bibitunt.

Ad rcorpionum jctus .
Cyperus impofitus .
Cardamomum ex tdno potum .
Amomum ex octmo ilUtum .
J^auri baccde cx uino bibtt£ .
lAyrtifitccus cx mero haujius .
Ticusfatui£ ladeusfiiccui pLtg£ inJiiUatiu.
Cancrijiuuiatilcs crudi, tritiq; cum ajinino lafte poti .
Scorpitis ipfe tritiis.zr impojitus^el tojlus deuoratus,
Ddphinium appojitum .
Mulus pifcis difcilus, & impojitus .
Smaridis pifciifilita caro appofita .
'Lacerta diffeda , Gr appofita dohremfeiat ,
Mures domefiici diffedi , er impofiti .
limum S^fi'^'' X^^^l^^f P^fccntis uino dilutum

\Equi Jhaujim.
Vrina humana pota .
Tarina triticea cx aceto , cr uino pofitd .
"Lyctmidii femen cum uino potum .
Oxylapathi , er oxaltdisfemen uino, atit aqua potum .
SonctHfucctis comejius , O" cataplafmatis more impoa

fitus.
Intybusmore cataptafmatis .
Vhalangium hcrba pota .
'LaSluca fyhejiris bibita .
Ocimum ciim polenta impojitum .
Af^hodelifemen , c^flores in uino poti .
Abrotanum in uino pottim .
Sampfuchumex aceto, cr/d/e impofitum .
liieracium maius , O" minws cataplafmatis mor^ dppos

fitum.
"Lafer oleo dilutum impofltum .
Colus rufiica cum uino pipere^ bibitd, er mdnibusge

fiata dolorem pundur^ omninofugat .
VLelif^ophyUifolid adhibitd .
Tolcmonij rddix dUigdtd.
"RubifioStCrmord.

Verbafci aureumfioremfvrentisfvlid impofitd,
Cham^fycesfuccusiUitui .
Scorpioides lUita .

Heliotropium potum cum uino , cr iUitum .
Aqua mdrisfbtu impofita .
Sulfiir ignemncn expertum cum rejind terebinthitttt

exccptum admotum .
Cdlamintha trita lUita , uel cum pofcd ,fctd .
Calbdntm Splenij more duHum mpofitim.
Hordeifdrina cum uino paratd .
Kut£ decoilumfbtuddtnbitum,
Trifblium tritum inieilum .
Cupreffus cum uino , cr rutd.
Teuccdanifuccus haufius .

Ariflolochi£ pr^fertim cortcx druchmmm duurm
pondere .

Salcumlini fcmine. \

Sappliimldpiiitlitus,

Ad

VENENORVM.

Ad vefparum 8c apum iftum .

'LiHirifvUa tritx , cr iUitu .
Miihu concifd ex olco impojita .
Sifymbrij jvliu impofita .
Alth££ dccoi^im cx pofca kbitm .
Sd cumfcpo uitulino .

Adfucandumanimalia venenofa.
Juniperi Mcenjxfumui .
Cedridcspcrundocorpore adipe uelmedulld ceruinit

except£ .
ViticisfHidfufjitd, ucl fubjinti .
Cuncri fluuiatilcs crudicum ocimo triti fc orpionibui

admoti .
Ceruimm cornu crudum inccnfum ,fufptumqi .
Cerui , c E lcphuntis adcps inunilm .
CcruuumeduUa.
I\.'ifturtiumfuffmnigi(fum.
AbrotMamjh:itm ,fuffituq- incenfum.
C>rig.tnifvliaftrdtisfubieiia.
Tii^umnum olfadum omni.t,qu£ iHu^aut morfu uene*

Jium rclinquunt , enccut .
Culuminth£ fuffiiui .
Veucedunifuffitm.

l^yfinuchiu incenfufugutferpcntes , cr mufcUi .
l^igeU^fuffiLus.
Gulbumfuffiim .

IPolium utrumq; incenfum ,ftratumqi .
Conyx£ fuffitw .
Caguteslupisfuffitm.

Advenenaomnia.
3?hu antidotis infertum .
Cinnumomum potum .

P/x liquidu cyuthi mefura in eclegmate ex meUc data .
Ccdrides antidotis impofit£ .
isuces iuglundes cum rutu,ZTficii pr^fumpte.
Quinquefolij rudici^fuccus bibitUi .
Cougulum leporinumpotum.
^pipudis hauftu .
Caftoreum bihitum .
Caluminthu pr£pota .

2<\uftsl£ falit£ , cr in umbru exiccat£ puhii cuuino .
Muftel£ uentriculm coriadrofardm, ZJ^^itne^ratwS.
Canicul£luc primipurtmpotum. - v

'Eryngiuw cum uino potwm .
3utyrum deficiente o/eo, hauftm .

{Anferii "^
Anatis >.antidotiscQmmiftuSt
li£di S
Vrina ipfiufmet infirmipota .
Semen ruparum hauftum .
Kut£femen acetabulipondere cum uino potum .
mapifemen potum .
Malu£ decoHumcumfuis radicibuifre^uenter fotmt

crebroq^euomitum.
"Brafic^ femen antidotis impofttum .
Irionisfemenhauftum.
'Laferpitium potum .

Agaricum drachm£ pondere cum diluto uino fumftu.
Chamdeonis alb£ radix cur:i uino pota .
Spina alba inanmletum congefta , coUoq^fufpenfa .
Abrotani femcn cum uino potum .
Kutacumiuglandil>ui nucibuiiO^cmciifumptit.

V E N E N O R V M.

Apif decoHum potum .

Marrubijfoliubibita.

Betonic£folia drachm^ pondere in uino bibittt^

Volemoni£ radix in tiino bibita .

Tribuli terreflrisfuccus hauftm cum uino .

Smilucis af^eri acini prius , poftitefumpti .

Acetum tepidum bibitum.

Ad Icporem marinum ebibitum ,
Cedria contrita cum uino haufta .
Cancrifluuiutiles cumfuo iure elixi,cr comefti.
Lac afininum "^ ...
Vajfum ycontinuedatum.

Malu£ radicum decoHum hauftum .

Cyclamini radix cum uino bibita .

Veratrum nigru \ drachm£ pondere datd cii mulfi ,

Scamoniffuccm J crmalipuniciacinis .

Anferinus funguis tepidm hauftm .

Alifmutis druchmu una, uel altera bibita .

Ad rubetam ranam ebibitam .
Teftudinis murin£ fanguis cum leporis coaguloyet cya

minobibitm.
Alifmatts radixunius, uel duarum drachmarum pondc

re in uino pota .
JAerum largim potum, er euomitum .

Cyb 'i f- ^'dicis bin£ drachm£ potie .

Ad bupreftes&pinorum erucas
ebibitas.

Oleum ^YJ"r \potm.
\Melinum J '^

Caric£ comef£ , er earum decodum ex uino .

Vahnul£ thebuic£ in cibofumpt£ , uel trit£ cx mulfo ,

aut lad£ pot£ ,
Tyra omne genm in cibum fumpta.
Jiumanum lac bibitum copiose .
Simplicia omnia,qu£ epotiscantharidibuiprofunt»

Ad epotas hirudines .
Muria inforbitionibus data .
Cyrenaicusfuccus potus .
'Laferpitij filia ex aceto haufta.Quin crfuccus'ex dce

togargarizatus.
"Betefiilia cum aceto bibita .
'Hiuisglebula cum pofcafumpta .
Cimices uino acetoue poti .
Acetum cumfale potum .
l^itrumexaquagargarizatum.
Atramentumfutorium aceto dilutum crgirgmzdtu .

Ad epotas cantharidas .
•B.altc£ ~) :

Oryz^ I ,

Iragij i

TAalue ^decodum clifmite infufum .

Sem.Uni [

Semefaenigr£ci | i

Alth££ J

'mitrum ex hydromelite potum .

'iiuclei pinei ex uinofumpti .

Cucumeriifeme contritum , ex mulfo etut laHe hauftii .

Anferinus adeps ex paffo potus .

Lacpotum.

vinm

VENENORVM.

Vinum du lce liberalius bibitwm^

Ihuris cortex ex paffa fmptus .

Sumia. terra, qu£ After appellatur ex icfruto hdujld .

Vulegium tritumex aquapotui datum.

Kofaceum cum \rino exrut^e decodofumptum.

Vitis recentv-sramuli detriti , cr expajfo hau^i»

lus efcukntum omnium adipmn .

Ad haultam faUmandram .
Kejina pinea in delinflu .
Calbanum ex mclle deglutitum .
NKc/e/ ptnei contriti , ex aiugx decolio poti,
Vrtica cim Ulijs ex oleo deco^a, cr pota .
Tejiudinis marinx , er terrejlris oua coda deuoratd,
K^narum ius,in quo eryngij radixfuerit coda,potum,
Ad. fanguinem & lac in ventriculo.
coneretum.
Codgulum leporinum epotum .
Acetum tepidum potum , cr uomitu redditum..
CroJ^iladeofucco turgentesex pofcafumpti.
Hitrum perfefe potum .
Coagulum omne ex aceto-jO' laferpitij radice, aut I4»,

ferehauftum.
'Brafiicsefemen ex Uxiuioficulnei cinerii potum.
Conyz^femen cum pipere ex accto hauftum .
TLubi fuccus ex aceto potui datus .
Jiordeaceafarind uentric-ulo , cr akoex <iqu<t mulpt

inunda .
Thyrnum ex uino haujlum.
CaUminib<e fbUa. arida pota.

Adcolchicum.
Origanum cum paffo , aut oxymelite potum.
'Bubulum lac hauftum , quin er afininum largius potu».
QuercusfoUorum , autglandium deco^um potum,.
MaUcorium hauftum .
SerpyUum ex lade decoflumbibitum-.
Sanguindis herb^fuccus potui datus .
Vitis recentium uiticularum fuccus hibituf .
Kubifucciis in potufumptus .
Terulte recentis meduUa ex uinofumpta .
Myrti bdccte tufte, zr aqua maceratte , cr in Uquorent

folutiC, potec .
Caftattearummedia tunicatrita,v cumfanguinari<e-

fucco epota .
Origanum cum Uxiuio bibitum.
SimpUcia omttia , quxfungis aduerfantur .

Ad folanum fomniferum.
Aqua mulfa copiosefumpta .
^'tccaprtUtm^
j^acaftntnum J '^

Vinum dulce tepidum cum anifo bibitum .
AtnygdaU amarx deuorat£ .
ConchyUa omnia tam cruda quam tofta deuorata.
J,octi^£ marin£, quin et Gammariincibumfumpti, ei

eorum iufcula pota .

Adhyofcyamum.
lAori cortex pottn .

A qua mtdfa largius ebibita . ,♦.

Lac omnc prxfcrtim afininum potum .
ficuum ariditrum deco^l^um bibitum .
N uclei pinei deuorati •
Cttctmkfemen cx paffo potui datum .
Vintmfdlfum ctmfuiUo recentiadipcj etpaffopotum.

V E NE N O R. y M

Vrlicitfemen ex aquafumptum ,

Hitrum ex aqua hauftum .
Cichorium deuoratum.
Sinapii quoquo modofumpttt ,
Hafturtium'^

J;P^^"«* yexuinofumpta,

AUium J

Adaconitum,
J^eporinum^i

M^dinum > coagulum ex uino potum ,
VituUntm j

Cham£pityos decodum hauftum .
Scoriafirri ex aceto mulfofumpta,
Origaiu ")

marruba r ''^*^'"^""* ^^*"^ ""^° ^lffmihite potum .

Abftnthij J

Sedummaius ")

Abrotanum { . ./n .tv ^ x
Chamel£4 ^''^'^'no^bfmthtcpti,

Aiuga. j

Opobalfamum drachm* pondere ex meUe, uel laiie c5
caftoreo, pipere, ZS" ritta <equis ponderibus ex ui»
no potum .
Vinum, in quo aurttm, drgentum,firrumue cdndentte

ftitidumfuerit, potum .
CaUin£ ius ex Uxiuio er uitto paratum potum.
"Bubularum carnium pr£pinguia iura cu uino fumpta ,

Adtaxum.
Acetum calidum potum , er uomitu reddititm «
SimpUcia omnia, qu£ cicut£ refiftunt,
Adtoxicum,
[ fHircinus "^
I CapriUus j
Sdnguis < Lepontt«5 ^frixuStO^incibisfumptUS,
J Ceruinus (
{jlaninus J
Calbanum cum myrrha ex uino hauftm .
Quinquefvlijradixpota.
Koboris "1

Tdgi > cortex tritus ex laiie hauftus ."
llicis J
Cotonea maU ieuorat<t, eiutcum pulegio, Cf rfJ«J

bibita.
Amomum "i > t n

Carpobalfamum >^*«'«<'^''«#«'«-

Ad opium et corniculatum papauei*.
IHel ex rofaceo caUdo bibitum .
O riganum cum pafto aut oxymeUte hauftum .
AUfmatis radix duarum irachmarum pondere ex uitto

pota.
Acetum bibitum^or uomitu rediitum .
Sal cum oxymeUtefumptum.
meracum uinum cum abftnthio,^ cinn<tmomo httuftS,
mtrum ex aqua pottn iatum .
Origanum cum Uxiuio , aut paffo potum .
B.ut£fylueftris femen cum pipere , O" panitce ex uina

fumptum .
Tiper cum caftoreo ex dceto mulfo , uel cumfatureite »

dut origani iecoHo ex uino bibitum .
Vinguid ium in potimfumptd cum uino mt pafth .

\

VENENORVM.

O j?ium medulk ex oko pota .

Adcicutam.

Abfinthium ex uino bibitum.

Origunum cum p.tffo , aut oxymelite potuM .

Acetum bibitum , cr iiomitu redditum .

Meracum uinum Urgius epotum, et per interudU rtt-

petitum .

Lac tum bubulum , tum afinimm potum .

Caftorium cum ruta , et menta ex uino fumptum.

Amomi "J

Cardamomi > uncia epotd ,

Styracis J

Tiper cum urticx fcmine ex uino hauftmn .

Lauri folia potui data .

'Lafcr ex oleo uelpajfo potum .

Vajlm per fe Urgim ebibitum .

' ■"'•!■•■■■' Adixiam.

Ahjinthiumcumexuinobibitum.

Origanum exuino fmriptum.

Acetum potum , uomitui^irciectum.

Rut£ fylucftris fcmen-

'Laferpitij radix

Iragorigani dccoctum hauBum.

'Kcfina lercbinthina deuordta .

l^arduslndicapotuidata.

Cafiorium \ , v:. j r ^.

■. r ^ r r °boU pondere fumpti . ■ ■, ,

Laferpitium J '^ ' '^ j •-.'.-

I^uces iuglandcs cum refina , ca^orio , et rutd tritiey

ita ut fingula drachmx pcndus diquent ex uino

haufix . ,

Chamel<e£ ") , ..,,.., ,^

_T n Ifuccus lcilhci yondcre ex dqua mujf<s

AbfinthU J '««M.

Adcoriandrum .
Mer«m perfefe , uel ex abfinthio potttm.
Oleum potum .
Oua in oleo exiiianita , et ex muria li(^uefacta ieuo»

ratd .
Kuriaepota. '

Gallinarum , et anferum ius copiose falfmn haufium.
Vafium ex lixiuio affumptum .

Adpfvllium.
Simpliciaomnia qu£ coriandro aduerfantur,
»"- Adherbam fardoniam.

tiCfua mulfa liberalius pota .
Lac affatim btbitum .
Aqua caltdafotu adhibita . Quin etiam et oteum.

Ad mandragoram .
Aqua mulfa copiose pota , et uomitu reiecta .
Hitrum sum abfinthio ex dulci uino,aut paffofumptu,
Kofaccum cum aceto capiti perfufum.
'Bupatorium "^
Viper i

Sinapi y-ex aceto trita,et ad olfaciendu ddta,

Caflorinm [ .
Kutd j

J.ucernarum extinctarum fumus olfactus ,

Adfungosmalos,
¥imusgaUin£ cum aceto bibitus ,
liel exrofjicei caMopotum ,

VENENORVM

^aphanus dcuoratus , uel potui datus.

Abfinthium cum aceto fumptum .

MeliffophylUfolia cum nitro bibita .

Lixiuiumfarmentitij cineris ex acidd muria potum*

Satureiaftruefa^a, haufiaqi .

Origani iufcultm potui datum .

Acetum caUdum potum , er uomitu reieiium .

Atramentum futorium ex aqua potum . -

Sal cum oxymelite bibitum .

Fyrafirifolia pota, deuorataq; .

Oua gaUinaced cum drifiolochi£ drdchmd ex pofc4

deuoratd .
Panacii radix, Grfemen ex uino potd,
Ff X uini cremdtd ex aqud potd .
Sinapii bibita .
Hajlurtium comefium .

Adgypfum.
Origanum cum paffo aut oxymelitepotum .
Malu£ decoilum potum.Quin er toto corporiinf^er»'

fwrii
Oleum ebibitum .
Aqu4mutfabibitd.
Caricarum decoilum potum .
hixiuium eficulneo, autfarmentitio cinere pardtu, cti

tiino copiofiore haufium .
Origuitum cum lixiuio , aut aceto, dut paffofumptum .
Quin etiam cr thymum .
Simplicia omnia qu^fungis reft^unt .

Adeeruffam.

^^^rdcinumX^^^^^

Innum J "^

Vlmiliquorfotws.

Verficorum nuclei exptifanapoti.

Caricarum "i , n r a
„ , >- decodimhaumm:

Maluarum J ■

ILac calidttm bibittm .

Sefammn tritum ex uinofumptum .

Lixiuium exfarmentitio cinere hauflum.

Columbina oua cum thure potd .

Adargenti fpumam.
Uorminifyluefirisfemenpotum.
Myrrhdbibitd ")
Abfinthium j
Hyffopum {
Apijfemen f
Fiper j

Ifigufiri fiores J
Vdlumborum dridttmfmum cum Udrdo ex uino potit,

Ad ar^entum vtuum .
hdc copiose potum, er uomitu reiedum .
Simplicid omnid , qtufaciunt ad argenti Spumam .
Ad calcem, fandaracham , & auri-
pigmentum.
lidcexdqudmulfdpotum,cruomitum.
Carnium lura pinguia haufia .
AJ.th££\ ^j^p^„^ adfpifitudiitemredddumpotu-

Tragi herb^femen bibitum .
S£minisUnideco6:umpotuiddtum.
Oryzte decoiium potum .

-ex uino potd .

SIMPLICIVM

SIMPLICIVM MEDICAMENTO.

rum facultates, qux corpori decorem
prarftant, ex Diolcorlde.

D E C O R I S,

Adalopeciam,

Y RRH A cum Udd»
no,^ uino myrteo iUi*
tafimctt.
Riirundinum corticum ci

nis ex (tceto inundus.
haimum cum uino , myr
rh4,et myrteo oleo ad»
motwn,
iAyrti bAccArm fuccus
iUitus.
Uucum iugkndiumputmcn combujium, tritmqi, C*

impofltwm .
aucum auellanarum crematarum cinii ex urjino adi»

pe perundus .
"Eritucei terrejlris corij cinis ex liquida pice iUitia,
J^eporinum caputcrematum ex urjlno adipe .
^anarum crematarum cinii cx liquida pice.
l^urimjlercm combuflum ex aceto ,
VrfinuiadepsiUitui.

Caprarumfimui ex aceto . ,♦,

"Raphama tritui ex loliacea farina admotus.
3rafica cum fale confricata .
Hetie recentia folia cruda iUita .
AJi>hodeli radicm cinis impofttui ,
Capa confricatd .

/iUijciniiexmeUe» ,*,

SinapiiUitum.
JHaflurtim confricatm,
Cyclamini fuccus inundui.
fianucuUfolia,a' radices illitt pdruo teporis f^atio ,
A/oe ex uino .

A brotoni cinis ex rapha ni fucco , aut cicino oleo .
j^aferpitij liquor cum pipere ex aceto .
Hymphtete radix ex pice.
Cynogloffte folia ex uetere fuiUo adipe .
Miantum iUitum cmfufino, aut myrtino olco,4Ut hyf

fopo , aut uino .
Thapfix fuccm inundus,
Kubigo ferriillita.
Sandarachaexreftnu,
Alcyonium tertim exuflm inunHum ,
CotexnaxiaiUita.
Hippocampicremati cinls exliquidapicefCtutaxun*

gia, aut amaracino ungucnto .
CapriUarm ungularm cinis ex aceto inunHus,

AdpilosaBellendos.
Oleum in quo dccoHa fuerit fcolopendra inunHum.
J^epus mannui per /e , cr cum marina urticct trituf,

crappofitm.
$aUmandr£ cinis ex oleo ,
HticrtekchrimaiUiti.

D E C O R I S,

Dryopteris radix trita , er pofi fudorem inunHa .'
Aqua e uiridibus uitium farmentis igne incenfisema*

nans admota .
AuripigmcntumiUitum, v

Cyperui babilonicui illitui .

Adcapitisfurfurcs.
Salicis foUorum , O" corticis decoHum inlotionibiti ,
Myrtibaccarum fuccusiUitus.
Fe/ taurinum cm nitro , er cimolia inuniium.
Humana urina inueterata admota .
Adiantum in lixiuio decoilum ,
TcenumgrtecuminlotionibiK.
Malua cx urina humana .
B ef <e decoilum admotum , •*•

AUijcinisexmelle.
B ulbi cum cremato nitro itliti .
J^ilij cremati radix ex melle .
Alumen cum cruo ex pice .

Ad ruffandum capillum.
Ligufirifoliatrita, cr in radicul* fucco mttcerata

tUita.
J,yciumiUitum.

J^oti ligni decoilm in lotionihui admotum .
Vini feex cremata ex lentifcino oleo tota noHe illiti •

Ad denigrandos capillos .
Cuprefi fblia trita exaceto,
RfcoK decodum admotum .
lAori fiiliatritaexaceto,
Gallte aceto , autaqua maceratix iUitt.
Palmce corticis decoilum admotum,C^ fubinde de»

terfum ,
Myrti foliorum decoHum in lotioniBut.
Acaciie fuccui illitui .
llignte radicis cortexex4quaco{ius,donec moUitut

intabefcat, tota noHe iUitus .
"Bederx corymbi illiti.
Saluiie decoHumfiepiui inj^erfum,
Kubifoliaadmotd.
Soryillitum.

Ad pediculos & lendes necandos .
Cedria illita .

lAyricie decoHumperfufum,
Melinuniiumcapiti.
"Bette decodum perfufum .
Allium cum origani decocto potUM « •%

Uederte lachryma illita .
Staphis agria admota,
Sandaracha ex oleo .
Alumenexaqua.

Ad prohibendum folis aduftionciD.
Albumen oui inunctum .
Cyckmini fuccm inunctin ,

Ad

D E C O R I S.

Ad facieinitoiem.
Vlmi Vic[uor in folliculyi contentm iUitut.
lAaflichc illita •
l^upinortm fmnu iUiti.
"S^i^Arm fyliicftrium fcmen ddmotum .
Tcponii fuccui cum ciui fcmine , QTfaritli ittfoleflc»

catus , cr inundui .
Tolygondtum initum .
CImis ungucnt.trii( cx urinti.
'Ricini femcn impofitum .
Vitis fylucftris ucin i illiti .
Argcnti f\>umi clotJ. inunild . .',

Alcyoniam primum , er fecundum ddmotUM .
Chu tcrru impofitd .
Crocodili tcrrcRris fimim iUitum .

Ad colorcm conciiiandum .
Cicer in cibis fumptum .
Agiricum iruchm£ pondcrc potwm.
'Hyffopum miuducitum , bibitumue .
CbiitcrraiUitd.
Cerdfigummi iUitum .
Cdric£ in cibis fumpt£ .

Ad faciem derugandam .
Cdcdlle grdmppft cxcufitm florem prodeuntii tri»

td , cr cum cerato iUiti .
Bryoni£ ndix cum eruo , cretd chia , cr faeno greea

co iUitd.
Chii tem ddmoti .

Ad cutis vitia in facic .
Sibin£ dccodum perfufum .
Conchul£ lndic£ cinii ddmotUf .
Cldns unguentdrid tritd ex urind.
Cdncroram fluuidttUum cinii iUitiK .
Hdrcifi radix cum femine u,rtic£ ex iceto .
R/cim' femen ddmotum .
Vitis fylucfhis acini iUiti ,
Cinnamomum ex melle .
Cofli rddix cum dqui uel meUe iUitd .
"Bryonitndixper fe, cr cumcruo,cretdchii,^

fccnogr£coddmotd.
Alcyoniumprimim ,Gi' fecundwmimpofltum.

Adionthos& varos.
Myrrhi illiti cum meUe , cr afli.
Forri folii cim Khoe obfoniorum loco admotd .
C£p£ fuccus cum fdle dppofitus,
"Bulbi per fe,ZTex oui uiteUo .
Vulegiumexcerd.
Sori ex aqui .
Alcyoniumprimum , cr fecundum ddmotum .

Adcuris faciei vitia a folecontrafta.
Iridii I Uyric£radix cum heUeboro admoti .
Cinmmomum ex meUe .
Cofti ndix cum 4qud uel meUe iUiti.
Amygdil£4mdr£ ndicumtritdrwmdecoHu admotu.
licildcinundum.
Cochlearum tum caro, tum tefta fimuleremate ex

meUe.
Leporinuifinguiiinun^ui.
S epi£ cremit£ cinis aimotia *
Lifu femen iUitum .
Orobi firim impofitd .
Sifymbrtum itmdum.

D E C O R I S.

"Bulbi cremiti ctm Alcyonio impojiti,
Heder^dccoiia foliicxuino. ,,

Chim£leonii nigri radix .
Alyffum concifum ex meUe.
lHclii tcrra inunda .
Cyclamini fuccm iUitui .

Ad lentigines delendas ."
Iridis lUyric£ radix cum albo ueratro admota .
CafiaexmeUeiUiti.
Coftui ex aqua , er melle .
Sanguii leporintts calens inuniiui,
Triticifartna ex aceto mulfo .
Kdphanus cum lolidcea fdrina^dmotus.
'Braftic£ femen inf^crfum .
Sifymbritm tritum, cr impofitum .
AUij cinis ex meUe .
Tiracunculi mdioris rddix ex melle .
Bulbiex melle , z^nceto.
Uigelld confricdta .
Cdlbdnum cu/m nitro ex aceto .
Alyjfum concifum ex melle .
N<trc//?i radix cum urtic£ femine ex iceto .
Kicini femeniUitum .
Vitis fylueftrisaciniliniti .
Bryoni£ rddix cum eruo , foenogr<eco , et creta chia.
Addrces impofttd .

Ad nsuos .
Atcyonium iUitum.

Ad totius corporis nitorem .
lAdftiche inj^erfa .

Vlmi liquor in fbUiculis cottclufta illitui.
Butyruminundum.
Crocodili terreftris fimum iUitum .
P eponis fuccus cum eius femine , et farina infotefics

cdtus ex aqua .
Bryoni£ radix inunila .
Cyclamini fuccus inunilus .

Ad cicatrices delendas .
Afininus adeps inunilus .
Tdbdrum farina cataplafmatis indita .
Kdnunculi folid , et radices illita .
Cdldmintha ex uino decoda admota .
Cucumeris fylueftris radix trita , etinj^erfa .
Glans unguentarid codd in dcetocum nitro adhibita ,
Bryom£ radix cum Eruo , creta chia , et fxnogr£co

admotd.
Chryfocolld iUita .
Alcyonium primum, et fecundum inuniium.

Advitiligines.
Cochlearum terreftrium teB£ cremat£,et illit£ ,
J^eporinus fdnguis inunHus .
S epi£ cremit£ cinis admotus *
Vibdrum farina inj^erft .
'Lupinorum farina impofita.
Bet£ cruda folia lUita .
chondriUe radtx , et folia ex meUe , et nitro trita ex

aqud.
I)rdcunculi maioris rddix ex melle ,
Af^hodeliradicis fuccus inunilus, conJricat4 prius

fub fok cute .
C£p£ fuccus infole inunctus,
Allijcinisexmelle,

n t Tiper

D. E C O Pv I S.

Tipcr cum nitro impofmm .

Cdppar/.radixtriUexdccto.

Argcmone ficcata , tuf/cii cum nitro], zr uinofulphu*

rc admota .
Telephij folia cum hordeacca farina cx hydreUo fex

horii admota .
Ccntiana radicis fuccus inundus .
Chamiflconis nigri radix cumfulphure illita,
Kuta cum uino , pipcre , nitroq; confricaU .
'Libanotis fcmcn ex acerrimo accto .
TuilijcrcmataradixexmeUe. "..

Hymphiete radix ex a^ua .
Jiubi£ radixe-x accto .
Alth££ femen tum recens ,. tmficcm tritm ex Ac^

to ,in fole inundum .
Anchuf£ radix ex accto.
Harcifi radix cui^urtic^ femine cx aecto .
Bryonia cum Eruo, creta chia,cr fccno gr£co iUitit;
Glans utjgucntaria in aceto decoila cii nitro impofita,
Cucumeris fylucHris r^iix triu , Qr inf^erfa.
Kicini femen illitum .
Veratrum nigrum ex aceto .
Sulphur quoquo modo admotam . .v ■i

Alcyonium primum , cr fecundum iuunituni».

Ad lych<;nas , & impetigines .
Tini , er pice£ cortex illitus . :.Xk

TLentifci foliorum decodum fotu adhibitumi.
Cuprcfi folia cum polenta illita .
■p^hamnifolkaimota.

'Lignorummarcorinl^erfus. , *.»

Hafturtij fem.en admotum » »

Khaponticum ex aceto iUitum .
Veratrum nigrum exaceto iUiitm.
Clansunguentdria cum lotio impoftta .
yitisuinifer£ gummicum nitro iUitum, loco tameit

primperfricato.
Sulphur ex terebinthina refina .
Sal ex oleo , O" <tceto perjridum .
Alcyonium primum , crfecundiim impofitum^ v.
Adarccs iUita .
Tixliquidainunila.

Thmml^erfum. t

Aethyopic£ olc£ lachryma imn&a »
"PruniarborisgummiiUitum.
Ticuhieum lac cum polenta tUitum . •,-*

ls\e\ cum alumtne decoHum illitum .
■propolisinuitda.
Triticeus recens panis ex muria.
Loliacca farina ctm fulphure ex uino .
Ciccr cum hordco cx meUe .
Lapathi cuiufqiie radices in aceto dccodx , loco prius

fcarificato , cr nitro confiicato appofit£ .
liafturtiumcxmeUeappofitum.
AUij cinis ex melle illitus.
Sinapi ex aceto Itnitum .

Cham£leonis nigr£ radix ex aceto coila,zr inunila.
Kutaciimalumineexmclle.
'Laferptl ij Itquor ex accto. :

Clutinum in acetofolutum intindum .
Cucumcris fylucftris radix trtta, cr inf^erfa.
Tithymali charact£ lac tllttum .
:Bryoni£ radix cum Ertio , creta cbia , v fceno grx»

p E C O R I S .

co iUitd.
Aquamaris fptuddhibitd,

Ad papulas.
Lacomnepotum cum crudomeUe, ddmixU d^Ud , v

exigtto fale .
Sg.ruiniadispotum..
Acetum applicatum .
IButyrum illitum .
Vrina humana inueteratdi
Lupinorum farinaadmotd .
Cyclamini fticctts adhibitm .
'Piikgij decodum corpori perfufum .
'Ruta cum cera , er myrteo oleo cataplafmdtiindifd
StaphisagriaiUita.
Glans unguentaria cum lotio linitd .
JLubigo jirri tUitd .
AlumencummeUe.

Ciniubdris, Idcftfanguis draconis adhibitm.
¥orndce£ tefl^ toil£ admot£ .

Ad alphos , & cutis maculas .
Thdpfi£ fuccus cum melle iUitus.
Clans unguentaria cum lotio linita .
'Ndrcifi radtx cumfemine urtic£ ex aceto ,
Lotus fylueftris cum melle perundus . (

Cucumeris fylueftris puluerizatd radix impofitd..
Kicini femen illitum .
Vitis fylueftris dcini liniti .
3ryonid cum eruo , cretd chid ,(y foeno ^£co illitd,

Adpforam.
Stdphis dgrid tritd ex oleo illitd .
Bryoni^ femen inunctum .
Aqua marina fotu adhibita .
Clans unguentaria in dceto coHtt .
Sdl illitum .

Adfcabiem.
Cdrddmomum ex aceto illitum .
Ole£ uirentis,cr accenf£ fudor mdndns illitus.
Ticulneumlacinunctum.
Brindcei mdrini tefta crudd , tefidue cum dlijs miftd,

er iUitd.
mppocdmpi mdrini cremdti cinii liquidd pice , dxum.

gidtie , dut dindrdcino unguento coactus , er capia

ti inunctus.
Vrindhumandinueterdtd,
Serumldctispotum.
Cicercumhordeo^o^m^llct
"Ltipinorum fdrind.
Argemone ficcdtd, tufaq; cum nitro in bdlneocot»

fricatd.
Hirundtnaria minor confi-icatd,
Cham£leonis nigri radix addito exiguo dtrdmento fu»

torio , cedrinoqi liquore , cr dxungi£ pauco Imittt,

Quin etiamfulphure , er alumine miftis .
Glani unguentaria cum lotio linitd .
Origani decoctum corpori perfufum . 'y^

Quinquefolij radix decocta , linitacf^ .
Totamogeton ualet pruritui impofitd.
Lotm fylueftris cum melle perunctd .
Veratrumnigrumlinituincumcerdtpice, cr ctdrU

no oleo .
Stimmifum cera , cr exigud ceruffd .
Alumen cum aqud aj^erfum ^imfns ^ruritm-

Ad

D E C O 11 I S.

Ad lepram grarcorum .
Vcl tdurinum ctim nitro, cr cimoliu .
Vrinx biim.au ctddito nitrofota .
lunipcricort€Xcrem:ttt<scXi(qiid, ■ ♦*,

Wruxini cortex cremittus cx aquu .
Vlmilvli.i concifu cx uceto .
Acthyopic£ olc£ l.tchrymu illita.

{Tcrcbiiithinu "i
Lurign.i >■ cim lerugine, chdlcan*
Abicgiu J tho ,crnitroiUitu.
'Eiculnem hc cum poknt.t .
Triticeifurfiires cx .tccrrimo aceto clixi .
Hordctfirinu cx uccto ucerrimo , cr hydreUo .
l^olijfurtnu cumfulphiire ex iiino,o~ aceto.
'Lap.tthi ciiiufque rudiccs , loco priusfAcrificji.to,ZT ni

tro confi-icuto udmotx .
Brdfict cor.cifa ciim polenia .tdhibita.
Vcratrumniirumcxaccto.
A//(/ cinis ex melle.
Stnapi cx accto . ...

'BryonidC fcmcn iUitum . .*.

J^ifiurtiiimcxmeUe .
A nchufs radix exaceto.
^anunculifilia, er radices appojlta .
Mclanthijfemcn admotum .
Cucttmeris agrcjlis radix in puhterem afperfa .
Glans unguentaria ccHa in accto cum nitro .
Thapfl^ fucctis intincliis .
Scammonia in aceto decoda iUita .
Vitis uinifir£ gummi admotum, loco tamen prius nitro

perfrido .
Aerugo cum nitro ex terebinthina refind.
Alumen cum brafica, er meUe co^um .
Sulfur ex refina tercbinthina, er aceto . ,\

Sal ex oleo , ZT acetoferuefadum .
Alcyonium primum ^fecimdum iUitum .
Adarces impo/ita .
I-lelia terra lUita .

Adpruritum.
'Siculneum lac admotum cum polentd » ,♦•

Sidphur ex nitro .
Sal ex oleo , et aceto perfiidmn ..
Alumcncumaquaaj^erfiim.

Adelephantiafim.
T.rinacei terreftris exiccatu corpusin cibisfumptum".
Cedria inunda .

Cochlearum tcrrelhrium cinis iUitus .
Sahtmadra alijs confiretibus medicametibus admixtd .
Serum ladis potum .

CiUmintha in cibisfero ladis fuperpofito .

Ad clauos , callos & verrucas .
Salicis corticis cinis admijio aceto maceratus illitui,
Smaridis pifcisfaliti crematum caput .
Xacertee concifum caput .
OuiUumfimum ex aceto .
Me/ cun\ dumine decoHum .

D E C O R I S.

Cicerumgrana totaccipe, qtiotfuntporri, etfingutis

gr.ms fingulas tange uerrucas, deinde ligagrana.

cicertm tn lintcolo, er poft tcrgiim proijcc, cr boc

non fiat nifi iioua luna .
Heliotropijfemm linitim .
SciUa crcmataperunda.
Kanunculi fi>lia , et radices .
Titpftci radix iii ttino decocla, tiifa, et impofita .
"NigeUa ex uetere urina impdftt4,loco prius fcari*

ficato .
iLaferpitij liqtior cera pr.emoUitus impofitm ,fcarifis

catione priusfada .
Clinopodtum diebin aliqiiot potum .
Cham^fices rami triti, et impofiti .
Vitisfarmentorum uiriditm incenforum eMdnas rf^«rf.
Aerugo impofita .

Ad acrochordonas , & thymos &
myrmecias.
Mali punici iiintm adhibitum ,
Lac ficuhetm cum adipe circa aiiacentem carnem

iUitum .
Thusexaceto,etpiceiUitiim. ■

Kuta cum pipere, uino , et nitro affridd .
Cicer cum hordeo, et meUe .
Kanunculifvlia,etrad!ces,
T)ipfaciradix trita in uino decoda .
Tithymali characi£ fuccus ,etlac iUitum .
Chameefyces rami triti, et impofiti .
Heliotropij femen linitum. Q{(w et heliotropiii minus.
Vitium uinifirarum farmetorum uiridium incenforum

emanans aqua iUita .
Sal cumfeuo uitulino tUitum .

Adalarum taedia.
l-lyrrha cum liquido ahimine iUita .
iAyrtifi)liorum arentiamfarina tnf^erfa .
Cardui radix cataplafmatis more adhibita .
Alumen linitHm .

Adlabiorumrimas.

^ \GaUinaceus J
Lycium admotum .

Ad fudorem ciendum .
Terul£ femen ex oleo inundum .
Onobrychis ex oleo inunda .
Me/ ileraclium qiiodam anni tempore deuoratum .
lici matur£ comefe .
Sinapi in cibumfumptum .

Ad fudorem compefcendum •
Bulbicomefti.
Sulphur conjricatum.
Cypfum "J

Morochthus lapis >admot4.
Samiaterra. j

Ad exterendam cutim .
Cyclamini radix inunda .

Ad extrahendum exalto ,
Uel
Sinap.

. yappofitim.

SIMPLICIVSl

SIMPLICIVM MEDICAMENTORVM VIRES.

Quibus exuberantes in corpore humores vomitu (&;alui deie-
dione excernuntur , ex Diofcoride .

EXPELLENTIVM MEDICAMEN.

Ad bilem educendam .

R I s lllyricd drachnia*
rum feptem pondere ex
hydromelite potd .

ThUj^ifemen potum .

Aloehduda.

Abfinthm potui datum.

Tragorigmi deco^u bi=
hitum .

Lychnidis fyluefiris fee

men drdchmarum duarum poudere potum .
Androf<emifemen duarum drachmurum pondere hau»

fium ,
Veratrum nigrum per fe datunt , aut ex Scmonia cum

falisdrachma.
Vycnocomi radix duarum drachmarttm pondere ex rfs

quamulfa.
Centaurium minta decoHum deuoratum .
Fartheniumjiccatum cum aceto mulfo , autfale.
Thapfite lademfucctii in aqua mulfa potui .
Clematidii alterim femen tritum potum .
Sefamoides tritum dattm .
Cucumerisfylueftrii radicisfuccuf, O" cortexfexquia.

oboli pondere bibitus .
V.ippoph^ fuccm oboli pondcre potus .
'Ricini trigintagrana purgata trita haufta .
Tithymalorii omniii fuccus binis obolis in pofcd potuf.
Mercurialis ius potum .
hathyris grana fex aut feptem cum ficis dut palmulK

in catapotio deuorata .
Veplus in hydromelitPs cyatho potus .
Scamonijfuccus drachm<e unius, aut quatermm obolo

rum pondcre hauftus ex aqua mulfa, uelpura .
Chameli££folid in catapotijs deuorata cum duabus abs

flnthij partibus adieila chameUauna cumhydros

melite.
Thymel££ uigintigranorum pars interna bibita.

folia ■< p, i'^ yokrummorecoila.

ApioSyfcilicet injirior pars deuorata .
Bmpetrum in iure aliquo aut hydromelite potum,
Tiliculje aridxfarina aqua mulfa inf^erfa bibita .
Cynocambe decodum hauftum .
Ucliotropij dccoilum ex aqua potum .
Agaricidrachmaunauel alteracummulfa bibita.
tityufj: radtx drachmarum duarum pondere cum mul

fa haufta,feminis uero drachma,ZT fucci cumfaria

nafubdili cochlearium in catapotio .
Ad pituitam eijciendam .
IrislUyricd drachmarum feptem pondere exhydroa

melite .
Man dragora: fuccus dtiorum obolorum podere potus .
yeratrum nigrumper fedaium, uel cum fcammonid

cum ftlis draclma .
hycij Indicifemcn cyathi dimidij menfura potum .

Vlmi craftior cortex in uino,aut aquafrigida unciatim

potus .
CdUinaceorum fenefcentium ius Tiiofcoridis modo f 4*

ratum , haufium .
CycUmini radix ex hydromelite pota .
SciUa cmn meUe coila pota .
Byffopi decoilum ex dqiid ,meUe,ZTruta potunt .
Thjmum cum fale, cr aceto hauftum .
Sphondiljjfemen potum .
Ammoniacum drachmte pondere bibitum .
DaphnoidcsfDlium recens, uel aridum potum .
Hippophieftifuccus trium obolorum pondere ebibitui »
'Bpithymum potum cum mette .
Bryoniicfuccus cum aqua mulfa .
Cnici fcminis fuccus cummulfo , ueliuregaUinaceo.
Magnes triim obolorum pondere cum mulfa. *^
Centaurij minoris decoHum deiiordtum .
Tartheniumftccatum cum aceto mulfo,dutfdle potuttt.
Clcmatidis alterius femen tritum ,potum.
Sefdmoides tritum ddtum .
Cucumerisfylueftris rddicisfuccus,Gr cortexfefquio*

boliponderebibitus.
V.ippophaisfuccus oboli pondere potui .
Kicinigrana triginta trita epota .
Tithymalorum omnium fuccus hinis obolis in pofca

potus .
hathyris grana fex,autfeptem in catapotio cumficis »

aut palmulis deuorata .
Veplus in hydromelitis cyatho potus .
Scammonijfuccus drachm^ unius,aut quaternum obo»

lorum pondere hauftus ex aqua pura uel mulfa .
ChameUie ftilia in catapotijs deuorata cum diiabus ab^.

finthij partibus , adieHa chameUa una cum hydro*

melite.
Thymel<e<e uigintigranorum pars interior bibittf*

Tolia -< , .. '^' V olerummorecoHa.

Apij inftrior pars deuorata .

Empetrum iniure aliquo , aut hydromelite .

"BilicuU mdtefarina aqua mulfa inj^erfa hauji<( .

Cynocramb£ decoHum bibitum .

Heliotropij decoHum ex aqua potum .

Agarici drachma una, aut altera cum mulfa bibitd ,

Vityuf£ radix drachmartmduarumpondere cum mul

fa,€rfeminis drachma,fucci uero cumfarinafubam

£ii cochlearium in catapotio exhibita .
Ad atram bilem pellendam .
Jiiandragorte fuccuspotusduorumobolorum ponie»

reexmulfo.
GaUinaceorumfenefcentium ius BiofcoritUs modo pom

ratum hauftum .
Bpithymum ex mette hduftum .
Serumldiiispotum.

Origanumficcum acetabuli menfura potum ex mutfa .
Pulegiumbibitum.

HeUeborum

1

EXPELLENTIVM MEDICAMEN.

KeUehorim nigrum hMftuttt .

Spdrtium epotum .

Alypum menfura epithymo piXricumfuU, C accto

fumptum .

Ad vomitum ciendum *
Thhj^i potum bilem rubcdm educit .
Mundrdgord pota atram bilem .
ThApfi£ ludcusfuccus in mulfa bibitus .
Tithymiloriifuccuscuaqud mulfabmis obolispotm,
Apij fupenorpars deuoratct .
Spartijflores, cyfemina in mulfu pota .
Anagyris fcmen commanducatum .
Betcnic£ radices exhydromelite pot£ tpituitam eij»

ciunt.
Papaucris f^umei femetiinmulfa acetabuU mcnfura

potum .
Staphidis agri£ grana quindccim in mulfa data .
Silybi rudicis drachma pota .
Clansunguentariacumhydromelite.
liarcifiradixcoiia,cfta,feubibita, •♦.

Kicinigranatrigintahaufta. . .

Kaphani cortex ex aceto mulfo potus.
Tithymalorum omniumfuccus potus .
Aes uftmn cum hydromelite bibitum .

Adaquam incercutem pellcndam.
Cydamini radix ex hydromelite haufta .
Tolij decodum bibttum .

Hippoph^ftifuccus triumobolorum pQnderepotus.
mppophaii fuccus oboli pondere potus .
Kicinigrana triginta pota .
I^athyris cuiusqigranafex ^aut feptem in catdpotia

cumficis , aut palmulis deuorata .

Sambuci "1 c,. i n

vh V Y pii<iolerummorecoaa.

"Empetrum in iure aliquo , aut hydromelite hauftum.

Cynocrambe decoHum potum.

Afarum bibitum .

'Lacluc£Jylueftrisfuccus in aceto mulfo potus .

Trifolij radix drachmarum duarum pondere in uino

hibita .
Tithymalorumfuccus bibitus .
Thymel££ uiginti granorum pondere pars intern4

bibita .
Vitisfylueftris radixfirucfada in aqua in cyithis duo

bus uini aqua marina dtluti, pota .
S quamma £ris ex aqua mulfa haufta .
IA.ercurialis decoil£ ius potum ,

Ad aluum emolliendam .
Cerafta recentia manducata .
Vruna in cibisfumpta .
Siliqu£ deuorat£ .
¥ici matur£ deglutit£ .
'Lacftculneum potum .
Chamarum pifcium ius potum «
Vnguis odoratus ebibittts •
Kaphanus comeftus ,
"Beta alba deuorata .
Blitum comeftum .
Kumicis cuiusq; decoHum potunt . Q£W Cr ipfa herbd

decodadcuorata,
lAalua in cibofumpta .
Atriplex manducatum .
Brafica leuiter feruefaiia comefta ,
'LeiUis decorticat£ decoilum primumhauflunt .
Ajj[>aragorum cauliculi in cibum accepti .
Cucurbit£ integr£ ftruefaii£ expreffusfuccus potUS*
Cingiberquoquomodofumptum.
Veucedanwnpotum .

Scillumficcfi cochlear unum,aut alterum ieiunis datii,
Androf^mi femen tritum potum .
Helxines fDliorumfuccus hauftus .
Fapaueris erraticifemina acetabuli pondere ex mulfa

aquapota.
Cynoglofii decoilum hauftum .
Cham£fices rami decodi^ZT in cibumfumptL
3ryoni(eeauliculirecetes coili,c incibumdeuorati.

F I N I S.

Mcnrurarum & Ponderum Typi ad Diofcoridis
mentem - Ex Galeno .

'Siliqua
Aegyptiafdhi
Orobut
Obolui
Scrupulut
JnVonierumj DrachiM
ratione. "S vncia'

Acetabulum

Kegis
Pontica

> Vendet

Hux <

Libra

{M.edicorum
Italica
Alexandrimt

rchatcum unum
Chalcum unum V femis\
Chalcos duos
Chalcos treS
Obolos duos
Scrupulos tres
•<v Drachmas odo
I Drachma^ quindectm
Vnciasfeptem
Vnciam unam
VncitH duodecint
Vitcia/i.fexdecim
Vncias decem er oilo
JVncia^uiginti.

DE ARIDOHVM MENSVRIS.

lniiridormmen=<
furif. '

( Artabi Aegyptk "^

M.odm Aegyjpciui cr ItdicUi
Medinwus

Uemic dum.i.femifextum
Coiigius
Chcenix
Sextarius
Uemin^
Cheme
XocUut

fM.odios quinquc
Choemces o£io
Hemieiia duodecim
Congios duos

^. ^ j Choenices quatuor ,idell drdcfi^
contmet < ^

j nzrff 729

Reminds j .Attic4i.i.drach. 180

Heminoi duiis.i.drachmM i to

Cyathos fex , id eft drachm. 60

Cyathi quantam^artmtideftdracf]*

mas t.cr s,

i,Scrupulos tres

Ponderum & Menfurarum Liquidorum ratio ,

r;;uiWj.$J|'vn;-,

Aceti «^ Heminauncias 10

Vini

Aqux

1« Uquidorum
menfuris» "^
Vendet.

Olei

'Ceramim lib. 80
Amphora lib, 8 •
Vrna lib. 40
Congitu lib. i o
Sextarius lib. i cr mcias t

Cotyla unc. 10
Oxybaphm drach. 1 8
Acetabulum drach,- t 8
Cyathui drach. i z cr fcrupulos^
^Cheme drach. } . ©" fcrup. i

i

'Ceramiumlibyt

Amphoraltb.Tx

Vrna lib. js

Congius lib. 9

Sextariui lib. i.

Heminauncias s>

Cotyla uncias s>

AcetabulumdrachmM %i
j Oxybaphm drach. 1 8
I Cyathui drach. 1 8
l^Cheme drach. j

120

xxa

' fCeramium Ub.
Amphord lik
Vrna lib. €0
Congiui lib. 1$ _
Sextariui lib.% ' '- '
Meflfe •«^ Uemina lib. i
\ Cotyla lib. i

IAcetabttlumdrach. »7
Oxybaphm drach. 17
Cyathmdrach. 10
^K.(:heme drach, i

/

PETRI ANDREAE

• MATTHIOLI MEDICI

Senenfis Commentarii,

IN LIB. PRIMVM PEDACII DIOSCORIDIS

ANAZARBEI,DE MEDICA MATERIA.

Prarfatio Diofcoridis.

fto ii^^^fa^vsv^i^ ^/^ =1 V A N q_v A M , amicifsime Arec,compIuresnonveterum modojfed re-

centiorum quoque, de medicamentorum compofitione, uiribus, atq; pro-
bationefcripferunt; nobistamennec uanum,neca ratione abhorrentem
impetum animi ad iioc opus incefsifle, tibi oftendere tentabimus . propte-
reaquodeorumnonnulli abfolutum nihil ediderunt,alij plurima,vt ex
narrationeacceperant,fcriptistradiderunt. SiquidemBithynus IoIas,&
Heraclides Tarentinus , omifla prorfus herbarum tradatione , rem ipfam
paucisperftrinxerunt.nequevero omnesiUi de metallicis quicquam re-
bus,autodoramentis memorisprodidcrunt. Crateuasautem herbarius,
& Andreas medicu5,qui cseteris diligentius hac in parte verfati videntur , radices multas apprime vti-
30 leSjherbasquealiquashaudquaquamadnotatas reliquerunt. Veruntamen prifcorum fubfcribere
oportet f ententijs : quos , ecfi pauca ipfis referantur accepta , magnam tamen impendiflc diligentiam
conftat . lunioribus minus aflentiendum : e quibus eft lulius Baflus , & Niceratus , & Pctronius Ni-
ger,& Diodotus,AfcIepiad£omnes,qui medicinalemmateriam vernaculam,cognitamque vul-
g6,dignamcenfuerunt,quGeabipfisIiterisexafte mandaretur:& vt medicamentorum uires,pro-
bationesque curfim complexi , fic nullo experimento eorum effedus colligentes, inani uero redden-
darum caufarum ftudio uerba fundentes , alia interdum pro alijs fcriptitando, t rem in aceruum,con-
^enemquecontrouerfiarumextulerunt.Siquidem quiintereos cgregius habetur Niger, euphor-
bium nafcentis in Italia chamelafae fuccum efle contendit : androfimonque eandem herbam cum hy
perico efle : quinetiam aloen in ludsa fofsilem nafci : & pleraque his fimiha falso exponit, quae pror-
40 fus ueritati refragantur . Qujbus conieftura colligi poteft, eanon o^culata fide,fed narratione potius
ab alijs accepifle . In ordine pra;terea ijdem ipfi aberrarunt, partim eorum difcrepantes, nullaque co-
gnatione coniunftas uires collidentes : partim per elementaliterarum fcriptain ordinem digerentes,
qu6faciIiusmemori£mandarentur,genera&eornmeflfcd:usa fua cognatione difiungentes. Nos
uero ab ineunte , ut ita dicam , iuuenta , iugi defiderio cognofcendai materi^ alledi , multis regionir-
busperagratis (necenim nefcis nosmiIitaremuitamexegifl"e)tuohortatu commentationemin fex
libros contulimus . Quod opus tibi dicamus, Aree,animi gratitudine obfequentes , ob eum quo nos
• profequeris affeftu . Etenim natura cum in omnes eruditione excultos, tum uer6 in eos, quibus cum
tibieiufdemartisnecefsitudointercedit, pronusadamicitiameflfefoles,in nos etiam aliquanto pe-
culiarius . Enimuero non paruum pr^ bet tuse probitatis argumentum, optimi uiri Licinij Bafsi fin-
50 gularisergateamicicia:quam unanobifcum degentes nouimus,cum mutuam interuos beneuo-
lentiamsmulationedignamintueremur. Admonitum autem te ueIim,eosque quiin hofce com-r
mentarios incident,ne in ucrbis facultatem noftram asftimetis,fed potius adhibitam rebus cum pe-
ritiacuram. Etenimplurimauifuipfi exadifsimecognouimus^qusdam etiamexea,de qua inter
omnes conuenit , hiftoria, pcrcunctationeque rerum apud fingulos vernacularum , diligenter accer
pimus.Dabimus igituroperam ,utdifFerentiabaIijsordine tradito,genera fingularum medicina-
rum, uiresquedefcribantur. Quodautem neceffaria fitmedicamentorumdoftrina,nemoeftferme
quiignoret:qu6dea& totiarticoniundafitjvniuerfisque eius partibus efficax adminiftret auxi-
lium . Quare per medicamentorum compofitiones,atque mifturas,& fada in morbis pericula exten-
di , & incrementum capefFere poteft , plurimum conferente fingulorum medicaminum cognitione.
QuinetiamuernacuIam,familiaremquemateriamcompIed:emur, utperfe£lafit,qusBa nobis relin-
quetur , doftrina . Verum in primis curam impendere oportet , ut fuis temporibus fingula & de-

a metantur.

2 And.Matthioli Comm>

inetantur,&recondantur.certeprohorum ratione,medicamentaaut ualentuiribus,aut euanido
iiulloquemunercfunguntur. SerenaigiturcsIiconfLitutionedemetendafunt. magnifiquidem re-
fertinterconigcndum,fi ucl fqualores, uelimbres infdti fint:quemadmodum fi loca,in quibus
prodcunt,cliuofa5'.^:uentisexpofua(mt,&pei-flata,frigidaquc, i!.:aquiscarencia:in his enim locis
uires eorum longeualidiores intelliguntur. Contra,qusE incampeitribus^riguis, &opacis,cxte-
risquelocisaucnto (ilentibus enafcuntur ,p!erunque dcgenerant,& minus uiribus ualcnt-.mul-
toque magis , (i non fuo tempore,ncc opportune colligantur , aut fi per imbecillitatem intabuerint .
Nequeignorandumjhscf^pepiopeculiariloci natura,autanniclemcntia,maturius,autferiusado-
lefcere.nonnulla propria ui hyemel^orenr, & foliapariunttqusedam bisannoflorifera. Quare cui
inanimoefthorumperitiamalleqiii ,neceffeefl:eumprimagerminationefoIo emergentibus, adul-
tis , & fenefcentibus adeffe . Nam qui pullulanti herbae duntaxat adfliterit , adulcam cognofcere non
potefl: nequequi adulcam tantum infpexerit.nupererumpcntem nofcet.Quo(it,utproptermuta-
tam foliorum faciem, cauliuin proceritates , florum feminisque magnitudinem , & id genus alias pe-
culiares notas,nonnulli, quiolim has rerum uarietates non perfpexerunt,magnoin errore uerfcn-
tur.Qu^xcaulaetiam nonnullis fcriptoribus impofuit,qui herbasquafdam,uerbigratia,gramen,
quinqucfolium , & tufsilaginem emittere florem, fruftum, & caulem negant . Ergo qui fspius ad ui-
fendas herbas, & earum natales (econtuIerit,earum cognitionem maximeconfequetur.Scireetiam-
num conuenitjfola ex herbaceis medicaminibus veratri genera,nigrum,inquam , & candidum, mul-
tis edurareannis : reliqua a trimatu inutilia . Qnx vero fruticofa funt,ficut flcechas, triffagOjpoIium,
abrotonum , feriphum, abfinthium, hyffopum, & alia id genus femine prsgnantia demetantur. FIo-
resquoqueantea,quam fpontefuadecidant. Frudlusautem ,ut maturi decerpantur,necefreeft:&
femina, vbi ficcari cceperint, priufquam defluant . Herbarum fuccus , & foliorum elici debet,germi-
nantibus tum primum cauliculis . Lac, & laciyms excipiantur, incifo per fummum adolefcentis ui-
gorem caule . Radices,& liquamenta , corticesve ut recondantur , eximere conuen it , ctim herbi fuis
folijs exuuntur . ficcantur etiam expurgats inibi , locis afperginem non redolentibus : fed quse luto ,
aut puluere funt obfita; , aqua elui debent . Flores , & omnia , quse iucundum odorem efflant , arculis
tiliaceis, nullofituobdufftis, reponantur. Nonnunquam charta,autfoIijsfemina, utperennent, apte
inuoluuntur . Liquidis medicaminibus denfior materia,argentea, uitrea, aut cornea conuenit . Fifti-
lisetiam, fimodo raranon fit,accommodatur: &lignea,pr2fertimebuxo: feda^nea uala ocularijs
niedicamentis,liquidisque,&omnibusijs,qu2aceto,piceIiquidajautcedriacomponuntur. Adi-
pem autem , & meduUas ftagneis uafis recondi conuenit .

COMMENTARIVS MATTHIOLI.

10

3»

Galeni naui-
gationeSjUt le
gitima cogno
iceret fimpii-
cia.

Medicsmenta
adulterabatur
ctiam Galeni
umpore.

V A N T V M oportedt MedicosomiieSi qui legitimim in drte nomen flbicompdra^
re fiudent, jimpiicium quonmcunq^ medicdmentorum , qu£ medicinx ufui competuntj,
cognitionem, dc fdcultdtem fenfibui exdde confequi, non modo hdc pr^fdtione decld-
rdt Diofcorides AndZdrbem in hdc mdterid cnetcris fdcile princeps jfed id quoq- poji
Diofcoride ddmirabili dodrinu plurikK in locis memori£ prodidit grduifimus dudor
Gdlenur.qui hdc in re pr£ c£teri^ Diofcoridc fecutinQtt eiu^s luculentifimd monumen:^
td pdfim dtteJidntur)infimpUcium medicdmentonm uiribus,dcfdcultdtib.inddgdndis,
relidd (hoc etidm ipfefdtetur) Diofcoridi kiftoridru pdhnd,omnes, qui in hdc muteria
fcripferunt,longe ddmodumfuperduit. Quippe tdntd dnimipropenfione obleddtioneqi
cognofccndorumjimpliciim cdptusfuit (fciebdt enim non pojfe ritefe dici medicamfine eorum fcientid) ut nuUo md=
gni Idbori^ metu,nuUis periculis deterritus,in Lemnum, Cyprum,Syridm nduigduerit, dtq; dlids plurimm perdgrdue^
rit regiones,ed demum cdufd,ut qu£ legitmd etfyncerd,qu£q; f^urid cr ddulterdtd effent mcdicdmentd, certo digno
fcere pojfet. Qajp ropter lib. iii.de mcdic.comp.per generd itdfcriptum reliquit. B.inc enim puto bon£ indolis iuue= '
nes incitdtum iri,ut medicdmentorum mdteridcognofcdnt,ipfimet injj^icientes,nonfemcl dut bis,fedfrequenter: quo^
nim fenfibilium rerum cognitiofeduk infj^edione perficitur . cuius rei euidentifimum cft indicium , quodgemini per
cmnidjimiles effe nobis uidcantur, differentes dutem vjs, qui ipfos inf^icere confueuerunt . Itdq^ hcrbdrum,fruticum,
C^ drborummdteridm,priufqu.hneterrdeximdntur,contempUripulcherrimi(efi,dumfruiiusuidelicetfuturifunt,
dum eduntur,dum dugefcunt^a- dum uigent. H£c (iquidem continud eorum f^eculdtio docebit te,qudndo potifimum
ipfoS commodc decerpds,dc inficcPs domunculis repofltos cuflodixi. Vos crgo ddmoneo,dmici,ut in hoc quoq; me /e=
qudmini,fi drtis operd pulchre obire uolueritis.Nouifiis enim,quomodo ex omni ndtione pr^fidntif^imd quotdmm mi
hi dfferdntur medicdmentd,eo quod perditi iUi omnigendrum rerum co'emptores(Gr£ci ^CiTS oTsdhoi; uocdnt)udrijs
modis cd contdmindnt.Vr^fiiterdtfbrfdn non hos foIhm,fedmuIt6 mdgis etidmercdtores,quiiUd dduehunt,incufdrey
atq^ his multo mdgis ipfos herbdrios.item nihil minus eos,qui rddicii liquores ,fuccos,f-u(ius,fiores, zr germinx cx
montibus in urbes conferunt : hifquidem omnium primi in eis dolum exercent. Quifquis igitur duxihorum undiq; co^
pidm hdbere uolet,omnis mdteri£jiirpium,diiimdU!i,cr metdllorum,tum dliorum teircfirium corporum,qu£ ddmc'
dicin£ ufun ducimus,expertus efio,ut ex eis ct exdiid,et notbd cognofcdt.tiifi enim hoc modo infrudus ddprxfentis
operis pr^fidu uenidt,uerb6tenu5 quidem medendt methodumfcietfOpus uero niiUu.m ipfd dignum perficiet.Btprimo

de

40

$0

(O

InLib.primumDiofcoridis. 5

de antidotii : Medictn MtaK(inq!dc)o!muionfl:irpium,fificripotcft, pcritiMi hubc.tt,confiilo :fin minus pluriim: fd-^
tcm , quibui jrequentcr iitimur . Barumgcnerd quifquis toto atatisillarum dccurfu noucrit , multis in partihus or-
bii tcrrxrum repcrict , ut cgo in Itdix riiultis in locis inueni : qu.c ncc quundo pulluUnt , ncc au-tndo crcfcunt , no-
uenmt i(ii , quijicc.ajlirpcstuntumrnodo cogncjcunt . H.fc Gdcnus . V.xquibus fxtismcdicis omnihus perfpicuum Sine fimpliciu
c/f , non pofje quenquAm fine cert.i fimplicium medicamcntorum cogmtiouc , ncc morbis rationc mederi , ncquc ur= "^OS"""^' "^^
tem rccta mctbodo cxcrccrc , ncc mji fortuna qu.idam , ucl n.ttur£ ipjius rcborc ^grosfan.tre . Ncquc cmm ullo pa= ^^ jjtio
«3o eis adjlipuhndum ccnfco ( ut mcdicoram plcriqucf.tciunt,cjr 'jf^pe, qui printdsfibi defcrri exijlinunt) qui com-
fofitis tantiim ofjicinanan mcdtcamentis , ipjisq; admodum uulganbus contcnti funt . Nam cmfatis fibi (bre pcr=
fuadeant , fcire DiactthoHcum omncs in uniucrfum humores deijcere , Deicdorium e fucco rofarum flau.m bilem ,
Diacnicum pituit.im , Dufcn.m , cr Cat.ipotia ex csrulco atram bilcm , Coccia caput cr ccrcbrum cxpurgare ^fi^
cuti , qu£ Lucida nuncup.vit , oculis , cr qu£ cx hcrmod.tdylis dicuntur , ac qu£ ¥(ttida uocantur , arthriticis cfr
fe peridonea , iM ultra rcquirunt : quin potius fcire ncgligunt , c quibus cafimplicibus com.pon.tntur medicamen=-
ta , er an ijs e£ injint idrcs , quxfuis nominihus polUcentur . an Jimplicia , quibus conflantur , lcgitima fint an Ifu-
ria ,fynccra an adultcrata , recentiadn exolcta ,jicca an humore , uel fitu corrupta , an fuo temporc , o" oppor^
tunc deccrpta ,folc ficcata an umbra , an ignc , tit fspius in temporis anguflia offlcinis fieri folct . N cque un- Officinarum
quam animaduertunt , quod dcicdorijs medicaritentis , qu£ noflro £uo par.tn tur ad bilem dcijcicndam , fempcr l^P^"s .
Scammonium Lidc tithymalorum , ac pityufa adtdtcratum , magno £grorum detrimento immifccnt . lis uero , qu£
fituitam ducunt ,fcpe leginmi Turpcti loco , niodo pityuf^ , modo thapfi^ , modo p£oni£ radicum cortices impo^
nunt , qu£ impoftorum m.tugonio ita Turpctum refvrunt , ut non fcplajiariorum mod6,fed etiam mcdicorum quo~
rtimcunquc octdos fj:pcnuracro falUnt , nififi-.w.sguflu , er legitimi Turpeti fcrutinio , er coUatione depreheuda^
tur . In C.tt.ipotijs dcindc , qu£ ex hermodadyHs uocant , ephemerum Colchicum legitimi hermod.xCxyli uice, in F(r=
tidis ucro cicutxfcmcn pro agrcfli.i rut^faninc, quorum utrunque mortifirum cfl mcdicamcntum, omnes inijciunt.
Adde pr£ter h£c , qnodf£penumero medicamcnta ex ijs fimpUcihus componunt , qu£ £tate exolcta , nihil uiribus
pr£fl.tnt . quofit, ut pcnitui cuanida , ac inu.tUda repcriantur . Quod etft quandoque m.ditia , ac propria artificum
impojhtrafiat \ id tamen plerunque accidit, ex ipforum tum incuria, tum etiam imperitia . n.tm paitci, ucl potius nuU
iihabcntur pharmacopol^ ( cosjhnper excipio, qiufimpUcium hiflori.-iji amplcx.intur) qinfHppofititlis,ipfisq; innu^
meris non utantur fimplicibus . Nanquc afaro utuntur pro bacchare , cytifo pro trijilio ,fyU>efl:ri loto pro fcrtuU Officinarij a-
Campana, coUtteapro fcna,acoro odoraticalamiuicc,cypero progalanga, hieracio profoncho , f^hondyUo pro a- ^"'^"^ ^ 'o"'*
cantho, chondrilU pro cichorio , agrefli Uduca pro intubo, ophiofcorodo profcordio , quihufdam arborum Ucry^ rantia.
mts profuccino , tktpfia pro turpeto , pice pro piffafjykaUo, rejina Urigna pro abiegna , cr legitima terebinthina ,
phylUtide pro ajhlcno, obfcuris quibufdam radicibus pro raeo, peucedano, CT coflo'. ^dh£c cajiam pro cinn.tmomo -
vfurpantffantaU pro alp.tlat:ho, Uccam ex brafllio er cocco itifidorio confidam pro cancamo,Khodium oleaflrum ■ •
proxigaUocho , ojfa cr carncm hum.tnani pro raumia , macim pro macere, chartam pro papyro , cref^iimm (fic enim
uulgo mcMt aculeatam quandam pUntam ) pro oxyacantha,conuoUiidmn ,fiue UuemfiniUcem pro Uguflro , agre=
jiium prunorimjuccum pro acacia,fucc.um uero baccarum liguflri, er periclymenipro lycio,nuces,quas Arabes uo~
micis appeUant, pro mctdlis Ua uocatis , ctncros pro gammaris , ranunculum pro coronopo ,faponariam iiulgo dir-
Ham proflruthio, carduumjquem bciicdidum nominant, pariterq^ cham£leonem album pro leucacantha , partheniii
pro artcmijia, cotuUmfcctidam appeUatara pro parthenio , canis tefticulos (ftc enim r.idices qu£dam nominantur )
profatyrio, poUum pro cham^pity , paronychiam , er trichomanem pro adianto . Cadmia pr£terea officinis ftre os
mniinn pompholygcm refirt , .■erugo £rii florera , £ris fquama flomomatis ( quod ch.tlybem didum putamus )fqud=
mam,fandyx m!n!'m,terraqurd.vrtmangontzatx fj}hragidemlemni.im,falnitrumnitrum,craphronitrum. AUo. ■
dcnique pliira, ac duier\'alimplicia mcdicamcntafnnt, qu£ ubique locorum apud uariai nationes, huius, uel iUius uice
nuUa peimus rationc mdiffercnterfubijciuntur, ubi tum prauum, tum fpunurafibi iandiu uendicant ufum . qu£,ne uer
bojius rem hanc profcqui uidcamitr ^fiLcntio pr£tcrmittendi cenfcmus . H.-ec autem pUiribus in locis non euenirent ,
fi medici omnes ueram, cr exqmJitamjimpUcium reriim dodrinam confequereittur , quam maxime , c iure confequi
deberent . Quippe materi£ huius peritiam affecuti , cr errorum cognitionem nadi , nefepUfiarij in eiufmodi uerfa^
rentur fcandaUs, obflarcnt : ncquc eis idU unquam medicamenta conflci permitterent , nififibi prius perfj^edis , co=
gnitis,acprobj.ttisfimplicibus,qu£inipfiscomponendis expetuntiir. Dent itaqueiamoperam imperiti,uthuiufce
materi£ cognitioncm exade confequantur . quanioquidem artifici nihil quidem execrabiUus , ac turpim effe poteft ,
5 o <fukmfu£ ariis fubiecium, cr mfirur.ienta ignorare . Qjiodfane unicuique mtdico ufu euenire comperimus , qui non
modo alienis utitur mifluris , fednec ft.mpUcia quidem , nec eorumfacultates nouit . Vroinde fcite a. Galeno didum
ffl Ub. V 1 1 .cr V 1 1 1 . (f c compoftt. medicfecundum locos , quod non poterit is , ex quo ordine eiufdem generis raea
dicamentorura corr.pojitum Jit , cognofcere, num ex moUifiimo , an uehementijlmo , aiit medio , aut aUo aliquo inter
■ hi>.nc,€r aUosintenncdio,quiJingHiorumfimpltciumpo,teflatemexaile antea non perceperit . Veruntamen nerao in Simpliciu pe-
hac materiaft peritum eu.tdcrc confidat aflidua tantian librorum ledione , etfl eos quidem grauifiimi confcripferint ritiam nerno
dudores,niflf£pius ad ufendasftirpesfe cotulerit,et quod ri pr£ceptore in hcrbarum agnitione diu exercitato,digi^ ^°^\h ^ '"l "
ti demonflraticne priusfuerit doclus,ac oculorumfcnfu ,gujlatuq-, uarijs anni temporibus omnia h£c diUgeter omni ftione.
£X parte perpendant. Id cnim, ciim ra.txime perpendiffct Gaienus {utfexti libri deftmpUcium med.facul.pr^fatione
iegitur)inq;dt. Equidem non poffcra non accufare cr lUos quoq-,qui primi herbarumflrnm fcriptis docerefunt co^ Herbaru for-
mti,cum meUus exiftimem ab ipjo pr£ceptore ocuUs difcere, ac non adfimilari ijs, qui ex Ubris prodeuntgubernato:^ mmm confe^
res. namftc et uenor,o~ mamfiftior effet d,oitnna,non herbamm moio,^ fi-uticum^arborumqiifed et aUorum om^ runt .

a a nium

3°

40

And.MatthioIi Comm.

Scriptaquoru ««(«2 medicdminum . Verum enimuerofi omnino libris cji optu, quis adco mifer efl, ut pr^teritis fcriptii Diofcoridiit

comcndec Ga li^igriyTricrdclidis^CrcttctUjet diortm inm<merorum,qin in arte ipfu confenuerunt , libros grammaticos fcribentis in^

Jenus . c4ntationcs,trdnsformdtiones,(y dccdnoriim,demonionmq; herhdsfdcras perfcrat ^Et libro primo de alimentoriiin

Simpliciu' pe- fdcultatibui : Optirad {inquityMd doiHrind cft,qu£ uiud ucce trddttur. tieq^ cnim quifqudm ex Itbro nauclerus, dut aU

ritia a prsce- ^cniK arti'; drlifexeuddit . In hoc ndnq- compdrdtifunt libri,ut nobisfint corum, qu£ dnte didicimu^, monumcntd,no

ptori "5)"°^ ifj. yii^^; (y igndri pcr illos dodrinam perfedam ajfequ.mur . Qupdfi quifint , qui prxceptonbiK carcant , uelintq; '

paratur, ijs,qu.c luculcntc,ac copiosefuntfcripta ( qui nobis fcribendi mos eft ) diligenter iiuumbere , m.ignum ijfi-uitum cd=

pient , priefertimfi cadcm relegerc identidem non grauentur . E t primo de antidotii : Quodfi nullo {dit) monflrdnte

ex libri alicuius ledione , qualesfunt com.mentdrij Herdclidis , Crateu£ , Diofcoridis , dliorumq; quorunddm inflm-

plicium medicdmiimm cognitioncm peruenirc dliquis uelit , longe maiore ipfl opus efl infpeftione , ut exdite finguld^ i o

Impoftores rum mcdicinanm uirtutes , ac uiiia dijudicarefcidt . Nam quiflmpliccs medicinai diuendunt , tam cattide illdru qudf=-

quadoque et ddm conciiindnt ddulterdntq; , ut ctidm excrcitatifimos in cis decipiant . Cijiare idem Galenui lib. i x . deflmpl.

peritos deci - )^ic(iic,ficultatibi'.s in diphrygis menttonc itafcriptum rcliquit . Adijciam huic , qui de iUo habetur ,fermoni, rem non

*"" ' modo dc diphryge fcitu utilcm ,fcd cr de 'Lemnid f^hrdgide, er pompholyge, cr opobdlfdmo, er lycio Indico . Ndi»

etiamnum adolefcens didici heec ita prxpdrdre , ut d ueris ndtiui^q; nilnl dijferre uiderentur . Erat dutcm qui me doti

cebdt ingenti merccdc , homo curiofifiimus , non tn his tantum,fed er dlijsflmilibu^ . Itaq; in Lemnum , in Ciprum ,

in PaL-eftinam Syriam eoftudio nauigaui , ut medicamentorum iftortm cuiufq; multam copiam , quce in omnem uitdm

vicimfdtisforet , reponercm . Sed ©" Lyciam Indicum cum dloe Indicd id temporis commodum dccipere contigitt

citm a Vdl-eftina iter refleilerem : cim perfudfum haberem , eo qiiod d camelis cim totdfdrcitid dduedum ejfet, pro»

culdiibio id effe Indicum : quodq; adulteratim hdud nofci ab ijs , quiportajfent , poffet , propterea qudd materia ,ex a o

qua id praiparatur , iUis in locis haud ndfceretur . Porrofatius uifum eji mthi illegitimorum compofltiones hdudqua^

quam adfcribere, utpote ci<m hominesfcelerdti in lucro pondnt tdlid poffe difcere. Nec enim necelfdrium efl cum ues.

rorum dcgermdnorum notis dc indicijs,ddulterdndorum noffe compoflttones, ciun nihil dd ea difcernenda conferant :

imo optem,flqueam,qu£ amaiortbuime perperam conficiendorim atq; adulterandorum medicaminum proditne

funt compoflttones, omnes prorfum delere dtque extirpdre. hdiienus Gdlenus . Ex cuius uerbis mdnifefle percipi po=

tefl , ex libris dimtdxat non po(fe inflmplicium agnitione peritumfieri quenquam , etiamfl in ipfls flirpium imagines

uirentibus perfimiles omni exquiflto drtificio fuerint ddiedx. Siquidem {ut hdc in pr^fdtione fcribit Hiofcorides, ©"

locis idm citdtis afferit Galenm') qui inftirpiwm hiftoria peritifimm euadere cupit , iUum quidem uiud^ omnium pldn»

td/> nonfemel tdntum ,fed diuerfls dnni temporibus inf^icere oportet . Quandoquidem plant£ ipf£ folia dli.is exhi^

l>ent,cim primd germiiidtione emcrgunt,alias cum ddolefcunt,CT cdule edunt, dlias ubiflores erumpunt,z^ dlias ubi 3 o

Stirpes folia flccefcentesmdturumgefldntfemen . Videmus enim aperte populum nigram,flcutiricinim, per initiafolia explicare

immutantes . xotunda, qu£ tamen poft tempus huic platdm,illi iiero triangulari fedtone laciniata uifuntur . Sed contra heder£ eue

nit . quippe huic primaftatim inuenta triquetrd folia infunt , qu£ uetuftiora iamfada quadantenm rotundantur . Si*

symbrij aquaticifoliim cum primum erumpit,rotundum efl,cim uero ddoleuit,in eruc£ modum Idcinidtur . Lepidioy

et ndfturtio folid primo exortu circinata,ac circunquaq; apijfere modo laciniata emergunt : at cim pubefcunt, pr£s.

longa oledcei^ fimilid eiiadunt . Quo etiam modo hortenfe noflrtm uulgo petrofelinum uocatum cum fuis ludere cer»

nimtis . Lathyris amygdalinisfolijs cdulem ueflit,qu£ in cactmine itd priorisform£ obliuifcuntur, ut in driflolochite,

aut heder^folid degenercnt.NoucUus dcduthusfolio ldiluc£ logiore uirefcit eruc£ incifuris diuifo:dt fenior effedm

qu£ddm circd totum cdulemfolid prmnit tdm crebrd, acutd, implicitd,denfd,ac minuta, ut nucdmenti fpeciem qudn^

ddm referant . Suntz^ dli£ nonnuUx , qu£ hasfoliorwm mutdtioncs per tcmpord oflendunt , qudrum nomiitd breui= 40

Stirpium ima- tdti confukntes nunc pr£tereunda cenfemus.Atfieri quidem nequit,ut huiufcemodiflirpitm uartdtiones ex libris, in

gines parum , quibusfigur£ exprelfe,dtq; etiam coloribus exorndt£ habcntur, omnes obfcruari pofitnt . quandoquidem pldnt£ ipa

uel nihil pro- j^ appid£ ex tot uarijsqi unam nobis duntdxdt imdginem reprccfentdnt . Hkc ctidm lUud accedit,qu6d ed, qu£ piSiu*

cia^dfonofcen *''^ drtificiofiunt, etfl ex optimi drtificis peniciUo emergdnt, nunqudm tdmen ndturdlium rerum linedmentd dd ungue

da. " referre,ac exprimere queunt,qudnuis etidm ndturdm exdftifiime imitentur . Eddem rdtione putauerim ex cuiuslibct

grauifimi dudoris commetdrijs,qiuflirpium hiftoridm continent , neminem dbfolutdm cdrum notionem unqudm dde=

pturum effe,qu£ mdxime medicis requiritur.quippe quod ij fuis flmplicium monumentis,dcfoliorum, cdulium, er re^s

liqudrum pdrtium hiflorijs, non nifl uiidm linedmentorum , ac flmilitudinum endrrdtionem trddiderint, QU£ tdmetfl

■uerdflnt , nuUum tdmen prxbent mutationis exemplum , utf£pe dcf^pim plantis compluribm uarijs totius dnni cur:^

riculis tum infolijs,tum in cdulibus,reliquisc^ pdrticuiis euenire comperimus . Quofit,ut kec uariandifcrics nuUo a~ so

iio pailo dddifci pofit,qudm longd oculorum exercitdtionc,dum £tdte totd plant£ ipf^folo educat£ uirefcunt . Cx^

terim ubifcriptorcs infuis hiflorijs flirpium notds explicant , illi quidemfcre fcmper flmiliti4dinibus utuntur,dcorum

exempli grdtid,xyridem, glddiolumq; iridiflmilcm reddentes : Meon pr£tered dnetho,cyperum porro,dfarum hedes

r£,phufmyrnio,cr hoc iUi, er iUud huicf^pifitmc compdrdntes , Vndefieri non potefi,quin aliquis,nonprius perfpe»

ilis und cum dodiflimis ac exercitdtifitmis pr£ceptoribm plantis quibuslibet , cum quibtis ali£ inijffe tum flmilitudir:

nem, tum etiam cognationem narrdiit dudores ; cr non hdbita hoc modo cdrumrdtione , pofit unqudm exfolis Ubrii

cumflirpium imdginibus, uelflne eis editis,infummtm er perfedum herbdrium euddere . Qudmobrem etfl flirpium

imagines,qu£ magno tum pi{lorum,tim typographorumfludio libris excuduntur,inf[ncienttum oculos blande ddmo=-

diim detinedtit , dtq; iUds prim d nobis cognitds in memortam reuocent ; mdgni tamen eas effe emolumenti ijs non cre^

diderim,qui uifu er pr£ceptoris duxilio numerofdm earundem partem non dcceperint prtus : qudiiqudm fortdffe fe^

cm uulgus exiftimet . Adhibednt igitur curm ij, quibm in mmo eft rei herbarig peritiam ddipifctjUt in primis uiros

huim

In Lib. primiim Diofcoridis. ^ j

htiitii rd non impentosfibi pr.eccptores ufcifcMtt : dctndc ut affttcfcMt per ditterfi temporis ittterjiitici , motttes ddi^
rc, tuUcs, fylu.ii,dc c£teru terr£ locu, ubi oculis, rcliquist-j; fettfibus fimpliciu medic4meitt.i injpicere,cr cogitofccre
uJcMtt . Q«05 iicc pigc^tfc confcrrc .tdfodin.is, ubt met.illic.t O'fofili.i medicumentd t.tm diligenter contcmplen'
tur , ut legicim.i c]u.eq- dcindc .ib adultcrinis dtfccrncre fci.int. Ncqucfolum infodinis ipfis uerfuri dcbent,fed etim
in foriucibtis,ubi ntci.tll.ifuitduntur . num ibi o~ diphrygem, O" pompholygcm, O" l]i>odium, er cddmim,0' drgcnti
^tt»7jm,cr dlid nonnuUd dignofccrc potcrunt : qu£ h.ic noflrd .ctdte fi^tttt.i, \]>uri.i,ct ddulterutd in myropolijsfcre
cmnibus hdhentiir. Qairt O" dd nt.tgnd cmpori.i, luculcntifim.isij; ciuit.itcsfe confcr.tnt,ubi pcregrind tmdiqi impor=
tdtd ucncunt. At certe ridtculi funt,qui intcr lcgcndum ttm hcrbds,tim ctidin r.idices,Udiid diu^i rcUgione,quibuf= v^anu & Tup-
ddmuerborum,c.trminum,0'fuffimcntortmfupcrflttionibustitipr£ctpiunt,qu.tfiuires,crf.tct!ltdtcsmcdtcdmento^ Kitiosu mcan
rum uerbd,(y cirmiinminc.int.itioncs iitfundcrc,.iugcre,cr diminiiere u.ilcdnt,utflu!ti,c^rfupcrflitiofifdls6 crcdc= ^^^ ^[^,..^ ^^^1
re,0'dffirm.ircnoncrt(bcfcunt.Qji05t.imenlib.-vi.dcftmp.mcd.fdcut.fupcriuscitdtodccrrimeddmnduitGdlcnus, diuntur.
ftc inqutens.'Et F.imphihts cum in modum truitdtum dc herbis compofuit,Heri<m is udfdbulds ucrfui dniles efl,ftmulq-
prs fligi.it ur.\s qu.ifd.im,iundis nonnuUis inc.int.itionibus, qu.is,ci<m hcrbds coUigunt,ddmurmurdnt. E tfdnc utitur ijs
^foV 7Si§ix7f\(X.,id efl, dd qu.efuj^cnduntttr, C5" dd dlids mdiigdnnAS nonfolim curiofds, cr d medicind dlien.u, fed
etidmfdlfds tiniuerfiis . Ex hdc Gdlenifententid omnibus pdlhn fit , quodfi modo commentdrios dliquos ddmittdmus ,
cmifis ontni cx p.irtc fttperflitiofl.s, cos t.intum lcgere dcbedmus, dtq; in ijs lunidre operdm,in quibus uerd,cr excuU
tdfimpUcium doiirtnd nttet . Quos prxfcrtim pofleritdti don.irunt ij , qui cxdiidm corum peritidm indefefis Idbori-
tttsfunt confectiti : ititcr quos omnium primtis efl Diofcorides. Ideoq^ iurc quidem eodem loco aeteris d Guleno pr£^
fcrtur,cum inquit. At Vdmphilus, isfciUcet, qtii libros de herbis compofuit, pldtte ex ijs, qu.e uel ipfcfcnbit, prtefe
fcrt gr.imm.iticum,<itdic.itq; fc itcc confpexiffe hcrbds,quds cxponit,ncc uires cdrum expertum,fed ijs^qtti unte ipfum
fcripfere, fidcm hdbuiffc citrd tiUdm explordtioncm . iiicfdne libros exfcripfltfi-uflr.i diinexo dd uiidmqudnque her^
hdin nominum dcertto : dcinde etidin exponens , fl qud ex homine firebdtur irdnsforituitio : twm incdntdmenta , er /i=
bdtioncs,dtq; thymidindtd,qu.e in coUigeitdis iUis udhibebdntur , ddfcribens : necnon cr aUdS eiufmodi pr^fligidturds
nugdces . At Diofcortdes AitdZdrbenfis quiiiq; Ubris mdteridin omttem utilem dbfoluit,non herbdrum tdiitum,fed Cf Diofcorides a
arborum,crfruticum, o~fuccorum, cr Uquorum : mcmordiis infuper er mctdUicd omnid, cr pdrtes ditimdlium . Bt - "^ ^^m-
mihi utiq; uidetur omntum perfl{lifiime trdddtum dc mdterid medicdinentorum conflciffe. Num Ucet d mdioribus mul jatur.
td de iUis benefcriptd extent , tdinen d nemtiie omnium ceque de omnibus . deterum qu£ fcriptd reUquitllerdcUdes
Tdrentinus,cT Cr.iteudS,et Mdntiids,non in ordincm digeftd,nec in unum omnid coUedd uifunturyquemddmodum iU
ld,qu£ fcripflt Diofcorides . Ef priino de antidotis uoUmine : Ac deomni quidem (inquit) medica mdteridfufficien^
teri Diofcoride quiitq; libris traditim efl, a quo tibi difcere Ucet citm alids omnes notas , tumguflu, olfaduq; perce^
ptds , qtiibus mdxime probdtiord medicdmeittd k detcrioribus cognofcuntur er difcernuntur . Hinc ergo audoritdte
Gdlenifdtis perf^icuum effe potcfl omnibus mcdicis, item'q;fepldfldrijs,dd quos potifimum fj^eilat rei medic£ cogni^ ■
tio , in edflmpL medicdinentorum facuUdte Diofcoridem c£teros cxceUere,0' fdcile primds tenere . Qnapropter Diofcorides I
ab ijs pr£cl.irifiime ageretur,fi eiusfcriptd tantif^er legcrent ac perlegerent,pcrpetuoq; infinugeflarent,donec eii fimplicm me-
pldiie fibi fdiniUdrem redderent. er hoc quidem eo pr^fertim temporefacerent,quo a peritifiimis pr£ceptoribus Me= orimas tenet.
rd,ac legttimd fimpUcid tum octdorum,tumguflus,tum olfddusfenflbus offertitur.Quod eo cititis ducet iUos aiopta-^
tumfinem,qu6 mdgis Dtofcoridis pr£cldrd fcriptd cdfligdtifiima , er a mendis quam plurimi/s expurgata reperient .
Quinetiam noftrisxommentarijs , qui pr£terea Galeno refirunt^ acceptum fire quicquid ipfe fcripfit defimpUcium
medicdmentorum mdterid,itd dtluciddtd cr iUuftrdt.-i,ut mdximdin (nifallor) fecum adfirant cldritatem. Uuic igitur
foUfe dedant , huitc folamfequdiitur ob uin didas rationes omnes ij , qui non mod6ftirpium ,fed O" reUquorumfim^
pUcium medicainentorum dodrinam O' fdcultdtein confequi uolunt . Ac cotitra tum uulgofemper ignaro, tum ijs e^
ttdm,qui codxdtitium raitdrum iiifldr,e fordido pdluflriumaquarum limo caput exerere nequeunt , nugaces, dc peni=
tus deprdUdtdS Pandedds relinqudnt,una cum tcnebrofls officindrum Luminaribus,et reUquis mendaabus uolumini= Libri explo -
btis,ubtfimpUcium, & compofltorum mdtena ab ijs traddtur, qui uix lailucam nouiffent, nifl eorum coenisfi-equens. ^«"<^* •,
tifiimd extiajfet : pariterq; urttcdin, nifi dcerrime tdiigentes pupugiflet . Quorum infcitiam animaduerfus Galenm ,
contra eos locutus cffe uidetur Ub. v i .de flmpl.med. facul. pr^fatione breuiter crfcite^ftc inquiens. Vertimabflinc
dum efl d multis mcnddcibus , mtiltoq-, cti.tm magi/s fugiendus eft Vamphilus, qui ne perfomnium quidem herbds uidit,
quartm dggredttur figura^ perfcribere.ndm id genushominum(quomodo afitmilauit eosHeracUdesTaretinus^fimih
hinuin eft pr£conibus, quifbrmam ac notdsfugitiui mancipij , Ucet ipft non uiderint unquam , pr£conio tamen publis.
cdnt.no tds enim db dlijs,qui norunt,dcctpiunt,cr ceu cdntilenam eas profirunt, utft fbrte is,quem pr£conio indicant,
adflfteret,agitofcere tdincn non poffcnt. Huctifq; Galeniuerba. Qu£ longe fati/i fufficere pojfuntddeorummonitios
ncm,qui ad fimplicitm materidin nofccnddm pcr rcdum oftium introire cupiunt, crfecuro totius itineris greffu pro^
gredi - Verum in primis, ut opportune finguld demetdntur , noffe oportet tempora , quibits mdxime plant£ uiribus Tempus, quo
udleant . Quapropter a rddicibus tnitiumfumentes, dtctmus harum uires, ficut etiam aUarumftirpium partium , non ft'''?'" partes
eodem anni tempore £que in omnibus reperiri . quandoqtiidem ali^ hoc tempore , aU£ uero iUo humore pr£gnantes ^S^" ^ ""^'
deprehenduntur . Tametfi non defiitt , qui haud quaqudm infirmis rationibus innixi,radices e terra eruend£ ajferant Radices quan
femper autumno,ci<m fctlicetfiilta decidunt,cr caules contabefcuiit . dlij uero ineunte uere', priufqumfi)Ua concre^ "° efFodieds-
fcant tfiquidem hifce temporibtis radicibus maior uis incfl , quam c£teris partibus . Sedut ingenue in hdc refatear ,
quid fentiain,crcdiderim ego omitino mdioremfucci ubcrtdtem inueniri in his,qu£ uere effodiuntur.quippe quod pla»
t£ nondtm cdules.,fi>Ua ,nequeflores emiferint , d qutbus omnisradicum fuccus exhauritur. SedcrrationiconfO'
num mihi uidetur , autumnales radices omnes tum paucioris ,tum imbeciUioris ejjc fucci , qum uemales , quodfci^

a j licet

And. Matchioli Comm.

10

20

ticet pdtico dtite temporc cr caulcs , O" folU , crfi-iu^tn ediderint . Non titmen inficidri ueUm , (^uod ^ti<e uere U^

guntur , copiofiorc , qu.hn parfit , humorc redunduntes , illoq- longc mimii concoilo co , qtd in autumtialibus habe=

tttr, putrcdtni cr corruptiont nonfint m.tgk obnoxi£, pr.€fertimq;fi longo affcrucntur tempore . Qua re a Diofcas

ridc ani!n.tducrfa, kfunc tttfitfiirpium radtces cffodicndxi ejfe , citmftirpcs ipfefiilijs cxuuntur . Quod cum uarijs

anni temporibus eucniat pro natura diucrfarum plant.irum, ctiram impendcre oportct , utftio tempore unaqu£cj^ ra~

dtx integrc, ft fieripotcfi,ctim omntbttifui^ adnatvs eucUatur,CT' ijsin locis,atq;fub eacceliconfiituttone, quam maxi

Radicu opti - mefumtliarcm habcnt. Porro radices abttnde nutrit£ fint oportct,ac omni putredine,et imbcciUitatc uacantes : non

marQm nots. ,-f ^ tainen,ut pr£ nimio alimento ex pinguifolo, v.bi nafctintttr, accepto, dcbitam O" humoris copiam, cr corpulenti£

mctam excedant,neq; ut ciufdcm alimenti inopia inanes,z:r rugof^ rcddantiir. Qupd cum maxime perfpcxiffet Gale^

ntis de iridis radicibus diffcrcns libro primo de antidotis : In uniuerfum (inquit ) ex omni mcdicinartimgenere iU£ ra=

diccs inutiles habcntur,qu£ inancsfunt,zr rugof^.Atq^ tU£ qtiidem dctcrtores fiint mediocriter nutritis , er medio-

crem magnitudinem naiiis,qu£ crafiittidinis modum excedutit,zr plus humoris infc continent , quam iUis ufu ueniat .

Radices quo- H^f c Galenus. C^teriim ubiradices c terra fuerint excmpt£ , primiim qttidcm tandiu aqua clara elui debent , donec

modo munda om,,, mdiq; terra,uel limo pcnitus abfiergantur:mox dcradi tum afibris,tum capiUamctis omnibus,qtiibus uniuerfim

' "" ^ ' fire omnes comantur:pofirem6 ficcari cm conucnit omni adhibita cura.Qu6dfifuerint quales fceniculi,aptj, af^ara^

dx fint . gi,rufci,poUpodij,rubi£,intubi,cr confimilium,in umbra,ubi oricntales uenti refpirent, dtUgcnterficcentur. At onu=-

nino caiicndum cfi, ne folc firiantur : qiappc quoniam potior carum pars ab eis prorfus euanefceret, utpote raris CT

tenuibui. Verum enimuerofi ex eisfucrint,qu£ natura crajf^funt, ueluti gcntiait£, helcnij, mandragor£, bryoni£ ,

O" idgeims aU^,^' aerfit ntibiUis^o" hyems, ne in umbrafitu tabefcant,ac proinde marcefiant^infole ac ttento tuto

ficcan pDffimt. Quod comodius fieri potcft, fifi-iiftattm difjcil^ita tenuiftttftculo traijcianttir,ut partes nonfe cow=

tangant, aut cratibus impofit£ quotidie f^piits maiubiis reuoluantur . Atqtii curandum efi,ante quamficcentur,ut U-

gnea mdtrix, qu£ omnibusfire radicibus incUiditiir, ipfis in longum fcifiis, intcgra eximatur : quippe omnino inutiUs

efi,nuUamqi uim obtinet . ctfi gentiana,cyclaminus,ariftolochia rotunda, iris,hryonia,centaurium mdiiis, nymph^a»

Radices quib. ali£q; complures abfq; matricc fuas pr^fefirantradices . Siccatis radicibtts, quod plane confiet edsfine tdbe,,Grtes

in locis exic- j-gd^ii^ pcr tcmpora adferudri poffe,ijs reponantttr in locis,ad qu^foUrcs radij non penetrent, neqffumo pateatddi^

nemjJ."' ^°~ ^"^' '^ 'P''^ "*^'?' uUginofafint,neqypuiuerulenta . Sit igitur locus emtnens , crficcus, adfeptentrionem uergens,uel

ctidm ad meridtondlcm plag.m, qttandofciltcet rddiccs ipf£ non prorftis exiccdt£ reconderentur:ddhibitd tamen cu^

ra,ne eo tempore aufiri humtdifiitnifl^tus admittantur, Ita deniq; recondi,ac fcruari poffunt tot dnnis,quot db indtti^

tdte,teredine,o~ t.tbe uindican u.tleant.Nam etfi qu£ tenues funt,ut afari,phu,af^aragi,rufci,cr idgcnus dU£,dnno

Veratru vtru- ^"'ttdxdt pcrcnnent ; uerdtrimi tamen utrunq;,quAuis rddtcibus confiet tenuibus,dd trigefimum dnnum ufque perdu^ } o

que triginta rdt . C£terum dcmetcndi tempus,r\:condendi loctts, perdurattdi tenninustion modo in rddicibus ohfcrudndus ,fcd er

edurat annis . j>j c£teris twmfiirpiu^tum etidm dnimaliu pdrtibus,ut in hircifanguine,lupi iocinore,intefiino,dc etiamftcrcore,uuU

pis pulmone,apri uefic.i,dnguiumfcncda,aUjsq; confimilibus. Ajjumantur igitttr h£c omnia eo demum anni tempore,

quo magisfuis uirtbusfunt pr£dit£,nuUo plane modo negleila temporum ratione, quibusfingula deccrpi pofiulant .

Non eft ab re Ne^- enimdamndndiftmt,qui in quibufdam plantis coUigendis qu£dam decreta tempora,no}mullosq; erraiitiumfide^

certis tempo- rum dfpedus obferuant : qtiippe quod apudgraues audores fcriptum inuenerint , p£om£ radices contra comitidks

^''irt ^"^^^ iion effceueUendds,nift decrefcente lun.i. Qu£ quidem opinio non prorfus reprobdndd uidetur , nec dd ineptids incdtt

° ' tationtitn,dUdrumq; uanitatumiquMfiulte (ut Galenus inquit ) prodidit Pdmphilus,compdrdndd. Ndm cum iitfiriora

terrefiriaafuperioribusccelefttbusgttbcrnentur,crregdntur,fieri}naximepotcfi,utlun.i,utqu£c£teriserranti=

busfideribus cjl nobis magis proxima, motuq; tielocifiimd,mdxim.vn ctitn pkntis omnihus,ac rebus quibufuis dlijs hd- 40

bcdt rdtioiiem,tum ciim dtigctur,tum etim cttm minuitur finguUs menfibus . Quamobrem non temere a Gdleno pro=

ditttm efh alyffutn herbam tantumfirio ardente ad canum rabioforum morfus cffe eueUendam,ficuti etiamfitiuiatiles

cancros ad idem peruioneos . Quo eU.tm tempore captatnus fcorpiones, atque anchtifa radice cofiat fanguinco fucco

madentc. Quemadmodiim crftirpes, qtitbusfacttltas excalfacicns infit , perpetiio in locis calidis , acficcis demetere

conuenit. Quocirca liippocrates ad Crateuamfcribens : Adniterc (inquit) qttantum potes, ut nobis montanas tnaxi-

tne , er in dltis coUibus nafccntes herbas a radicibtis refeces : quandoquidcm h£ firmiores , dtqtte dcriores funt ijs ,

qu£ dquofioribus ndfcuntur locis : tdq; , quod in motitibits terrdjit denfior, O" aer tenuior . natnquodattrai^unt,jri=

gidius eft . Quitietiam ddbis cperdm , ttt flores ex his herbis eUhtnum decerpas , qu£ circd flagnantes aquas, pdlus

des , fluuios , ZT fontes prodeunt , qttas fane debiles , Cjr exolutas , ac dulcisfucci cffefcio . li£c Uippocrates .

Herbae quo lierb£fimiUter,atq; radices,legend£ fitnt, ficcand'£,ac afferudnd£,his tdmen demptis, qu£ tum in medicin£ ufu, $ o

paQo legedx, tum in cibis,tum etiam in obfontortm condimcntis quotidie uirentes ufurpantur,ueluti laduca,intubus tam domcfiica,

ficcadsqi fint. qu^m agrcfiis(cichorium appeUant)portuldca,bugloffum,beta,atriplex,bUtum, brafiica,uiola nigra,)nalua, hclxine,

< ■-.-.• linozoftis,ocimum,apium,hyofcyamus,fedum,pIantago,af^aragus,dcanthus,crdU£compUircs.Atquenofoliimre-

frigerantibus herbts,ueriim etiam excalfacienttbus recentibus utimur : plertmq; enim ex calidd potefiate pr^ditis,ui

rides ficcis pr£ponimus, pr^fertim ubi minus calcfaccre fit opus :fiquidem httmor in uircnttbtts cxuberans earum ca

lorificamfacultatem haud parum demulcet.Cuius quidem cldfiis habentur amaracus,eruca,naflurtium,tncnthd,abfin

Plantoe quse thtum,thytnus,fdtureid,ruta,caldminthd, fifymbrium, pulegiu)}t,abrotonum,cr id gentis peritiulta. Sttnt pr£tcrea cr

colligi poft u- dU£,qu£ demetiri expetunt , ctitn primittnfloribus ornantur , tit centaurtum tttinus, uiola purpured,origanum,fymx

lant florib' or phytum petr£um, pulegium,fcrpyUum,ai}taracus, poUutn, thymus, cham^drys, chamxpitys, dntheniis ,chryfanthe-

"*'* ' mu)}i,ftcechds,hyffopum,fumaria,ali£q; cofimtles pldnt£,quas nc longior,qudm parfit,effc uidear,ex indufiria pr£-

tereo . H£c igitur omnidfcrend ctxU confiitutione , non nubibus , non imbrtbus infifiis in priniis coUigantur oportet ,

JDeindc

10

In Lib. primiim Diofcoridis. -y

Bcmde terrd expurgdtd , atq; alijs aducntitijs excrcmattis amotis diligenter in umbru jiccentur .Nijiex eogenere

h.'(bcdntur,qu£ cduU'; crdjiitudinc,ut in dcuntho, uclfoUonm lcntore, crdjiitic, er humoris exubcratiu,ut in portu^^

l4c.{,<y crithmo, omnino infoUri cxpctitnt . qn.tndocjtddcmfi ciufmodi hcrbx in uKbruficcMidjc rcpon.tntur , dubio

proculfitu obdiicentiir , er putrefcent . dctcrum citm rcde ficcatx fuerint , dccuffo puUicrc , infucculv; cx corio,

iicl Ugneif ctpfiUi rccondMitur , .tc diligcntcr cLtHd.tntnr , ne earum uircs cii.-tncfcunt . Qua in rc crr.tntfcpldfu~ OflScinarum

rioru.m pkriquc , quihcrbdi ium ficc.ttits in ffciculos digcrcntcs .<d officinarum l.xquctriii fujjjcndiint , ubi nonfo^ hpius m her-

lim breui uinbus defiituuniur , .-tcris mbicntis exudionc , ac uentorum perflutu ,fed etittm in millc fordium fcnti= nendL'!'' '^^^^

n.tm dcfcifcunt : qiandoquidcm cr puUiere , cr arMie.trum tclis obfiduntur , ac indc mufcarum flercorc , qu.e illis

die , nofvuq; infidcnt , Ltbcf.xdatx- nigricant . 'Hcquc ucro pLine laudibus cffcrcndi funt ij , qiii in Untcis ficcuUs ,

ipfisq; textura admodnm raris cas trabibus .tppendcrc confuenerunt : quippc xfiiuus aer in ipfos pcnctrans, quicquid

boni tneft , abfiimit , O" aholct . quinctiam puliicrc obfit.t corriimpuntur , cr contabcfcunt . Idcirco iit t.m hcrb.t,

qiiam radiccsfuas intcgra! dffcriicntfacult.ttes, nihil quidcm pr.efi:.intius, quam eas capfulis tiUaceis , ucl piceis , uel

fiitiUbti! diligcntcr cLiufis rcponcre , utdocct Bippocratcs ad Crateiwn his ucrbis fcribcns . Omnia mcdicamenta ,

qu£ fucci, cr liquorcsfluidifunt,in uitrcis uafisfirantur . qu£ ucrofoUa, autflores, aut radices funt infiMibus no-

iiis probc obtur.itis, ut nc ucntis pcrflata, mcdicvncnti uigorcni, uclitt in animi deUquium collapfa , amittant . Quod

fi Hippocratcs in rcccntibns obfcruandum pr£cipit , id m.txime in ficcisficri opcr£prctiim erit . Ylores infuper Flores quo te

nonfccus , atquc rcUqu£ p!ant.trum partcs, eo tcmpore colUgendi funt , quo magisfuo in uigore confifiunt , non au= ?°^^ ''"t ''^ -

tern citm iamfiacccfccntcs dccidui cuanefcunt . Atcapparum florcs muria affcruandi , antca qtiam fe explicent , de= '^^''P^"'^' ] '^f"

ccrpuntur : roftriim uero cum non pLiuc expUcati injuntur : c£ten dcinde cum ommno expanfis foUjs patent . Ve= dendi .

i o riim cltm maiori cx p.trtc omncsftrefioresfint hcrbis fi-agiUorcs , molUorcs, O" tenuiores ; idcirco tantum abefi , ut
in fole ficcandi fint , ut nc quidcm in umbra,fi caUda, uclcminentiafuerint loca : qttippe , utfolisferuore,fic cr ae^
ris calorc nimio cxoluuntur . Sicccntur igitur in locis temper.ttis, quo tempore f£pius reuoluantur, ncfitum contra^
hant, adhtbita ctiam ciira, ncficci natiuum colorerd dcpcrdant . quandoquidcm certum cftfiorcs, qui intcr flccandum
d propno colore degencrant, nulUus cffe in mcdicina uftis. Tlores itaq^ in uniucrfumficci ad annum duntaxat,edu= Flores quan-
ranl,etfi anthcmidis,ccntaurij,chryfanthemi,h:illcfvUj, l^artij,o~ rofarumflores etiam longiori affcrucntur tempore, '^''^ d^rent.
fi Ugncis arculis optime incUifi diUgentcr rccondantur . Now minori ctiam ftudio funt coUigenda fcmina umea, Semina quo -
qu£fiiisinfiirpibtts tuida innafcuntur,ut Uthofpcrmi, phalaridis,fcenicidi, anethi, er cari : ucl uafculis, aiit capitulis ™°j° '^'°* "
incUtfx,ut papaueris,nimph££, melanthij, hyofcyam, cr ocimoidis : autfiUquis teSla, utfab£,ciccris, phafioU, doU=
chi,cr lupini : aut cornicuUs rccondUa , utfcsnigr£ci ,fcrtul£ Campan£ ,finapis , O" eruc£ : aut uarijs inuoUicris

3 0 contenta ; quam ea,qu£ circa medullam quorundam fruduim intus conduntur , quale eft maU medicifemen , aur.an-
ti],Umonis, pyrorum,cydoniorum malorum, pcponum,cr melopeponum,cucurbit£,0' cucumeris . Veruntamen h£c
djfumere oportet,cimfi-udus,a quibits exim.untur,fuam maturitatem plane fenferint : iUa uer6,ubiherb£ iamficc£,
non ampUus uirent . Et quamuis muha reperiantur femina, qu£ ad annum ultrafuas afferuent uires , ea tamen quo^
tanitis renouarc fatiiis,ac tutius crit :fiquidcm pauca funt,qu£ inucterata rancorem non redoleant. quofit,ut calorc
tumcifcantur cxtrancum,cr fibi non congenitum. Vbi igitur ficcafuerint femina, arcuUs ligneis reponantur in locis
ficcis:facileenimcontrahuntIocorumhumores. C£teritmfi-udus,quemadm6dumpruna,ferica,myrtibacc£,cy= Fruflus quan
donia mala,cerafa (qu£ uulgo marafcAS uocant) corna,forba ,ficus, punica mald , er aUa idgenus , qu£ in medicinte 1° decerpedi,
ttfum reponuntur, operxpretium eft , ut maturi ex arboribus decerpantur : quanquamforba , ut ficcentur , immatu= con^feruaiwij?
ra decerpere conueniat . At animadiiertendum eft , quod ubi adftridione , O" reprefsione fit opus ,fi-u{ius ddfirin=

40 gentes ut pauUtlum. poUus immaturi , quamfcus , demetantur oportet . Porro iuglandes , amygdaU , piftacia , nu-
clci pinei , cr aucUan£ non prius ex arbonbus exctitiantur , quam plane ultimum m.tturitatis gradtm fenferint .Id
dutem recle cognofcitur , citm extima inuoiucra ffionte fua dchifcunt , e?' arbore concuffa una cum fruiiibus decu^
dunt , aUoqitin infolatu contrahuntur , er fiderantur . Ex his igitur , qui ficcati dfferudntur , cdpfuiis ligneis poa
tms , quamfaccis recondantur , ne extraneos humores concipiant . Qui uero per annum recentes reponuntur , aut
;naionexanniparte perdurant,inlocis ficcis minime af^crgincm redolentibus dppendantur, utaffolet de uuis^
pyris , malis cydonijs , er punicis : autfuper palcas expandantur, ut fit cwm malis ,forbis , dc mef^ilis : dut hordeo ,
uel milio fepeliantur , quemadmodum medica , er aurantid mdld . Cortices pr£tered, quifi-udibus dufiruntur , ut Cortices qijo
citrijs , punicis , er cucurbiiis : quiq; arboribus decerpuntur , ueluti thuri , ligno guaiaco , fambuco , ac fi-axino : ficcandi,& re~
qui item herbarum radicibus detrahuntur , ut capparum , mandragor£ , ihapfi^ , alypi£ , pityuf£ , ac dlidrum, non P''''^"'''*

5 o fecusfuntficcandi , atque radices : quinetiamfimiliter rcponendi . Succi quoq^ , utpote in medicina ddmodum ne- Succi quo ex-
cejfarij,omniprorfiis diligentia, ac rationefunt conficiendi, dtque itd djjerudndi, ut toto dnni curriculo putredinem pr'™endi, co-
nonfentiant . li igitur nonfolitm ab herbis eliciantur oportet , fed etiam d radicibus , dcfrudibus . Qui e rddicibui **'^"*'^'^j ""'^'
exprimuntur , ut Cyrendicus, & glycyrrhiz£ , uere quidem pdrdndifunt , cim primum. folid emergunt . Exfolijs
uero , dnte quamftirpesflores edant , er earum caules lignofi fiant . Ex fruitibus denique , quidam cum ipfi ultis
mam maturitatem fcnferint , cuiufmodi effe debet malorum punicorum , citriorum , limonum , er ex myrti baccis :
quidam uero antequam ad plenum maturuerint,ut ex iugIandibus,moris,pyxacantha,liguftri baccis,ZT dcdcid : quis
dojn ex immaturis adhuc uuis , ut omphacium . Horum omnium nonnuUi diu infolati , aut lento igne ficcatireponun^
tur,ut dloes, fyluellris cucumeris,abfinthij,eup.itorij, hypociftidis, glycyrrhiz£ , €r huiufmodi generis : dliqui uero
humidi,fluxibiIesq;reconduntur. Atquinonomnibus eadem eft conferuandiratio : quippe dUj pdululwm primunt
dd ignemftruefdd:i,moxq; diligenter def£cdti,utfierifoIet defucco rofdnm,intubi,buglofti,oxdlidis,lupuloru,dpijy
C^faenicuU.Alij uero ignem non experti tantiimfubfidcre permittuntur , dc deinde udfis tundiu transjiruntur , do^

nec

20

8 And.Matthioli Comm.

ncc def.fcxti pctlttcednt . Ciuodfit defucco mulorum punicornm, citriorum, limonum,cydomorum,Gr mororum.Vea

runtmcn diligenti admodum ammaducrfione opm eft ( ut Gdenw; inquit lib. vi.de medicmctttonm compofitione

fecundum locos ) in fuccis liquidis conferuandis : quitndoquidemfacile corrumpuntur, nififeruefadis prim , cr mox

Gumijhcry- ^ fxcibui omnibm percoUtis , olei parum ftiperpondtur , ut optimc iwrunt folertifinti phmn.icopol£ . Adb£c

maB,&: relinE. ^,j^^,jf,(,. „j,.,j liquortimgctu:r.t , qux' quam plurimi'; ex pLxntii dtjWhnt , ctc defluunt , qttorum aUj gummi , alij re~

fin£,alij Ltcryms uocatttur . \n gttmmigenerefunt opopanax, lafer, ammoniacum , fagapenum, euphorbitm, gaU

banum, bdeUium:, myrrha, thus, opoculp.ift4m,farcocoUa,flyrux, o~ idgcntis alia . In refinarum uero cenfu funt tc~

rebinthina,lentifcina,flrobilina,ptnea,picea,larigna,(y abiegna. In lacrym.-trttm deniq^ numerofunt lac, quod eX pa

pauerum uafculis cxcipitur, proprie opiim appclUtum,fcammonium, quodq^ ex thapfiafluit, tithymalorum omniuin

lac, cancamiim,tragacanth.t Ucryni.i,quiq; defluit e uittbus liqtior, ex pruiio, .mygdalo, er cerafo . Quin cr illud ,

quod uulgui Arabicum iiocatgtmimi. quanquam non defuiit, qui tam hoc,qum prunorum, ceraforum, O" amygdalo^

rum hcrym£ malint in gummi potius rcfcrre,quhn in Ucrymas . S ed quoquo modo res h.ibeat, eo tantimfmnma ha^

rum rcrum f^edat , ut exadafcilicet carum notitia habeatur . quippe non defunt mangones , er impoflorcs , qui eas

Diorcoridcs adultcrcnt ,quemadmodum cy mcdicamenta metaliica. Poflremo (i forfitan cuipiamnaftito uiderctur Diofco^

defenditur a ^-^^^ ^^^.^ p.irua erroris culpa fufpcdus effe , quod in hac pr^fatione abfolute pronunciauerit , ex omni herbartm

"^* ■ geiierefolum ticratrum multii edttrare annis , reliqua uero a trimatu inutilia effc , ckm tamen in pluribm locii eitu

fententiarecUmctTheopraflus antiquifimuipUntarumfcriptor;dicimus,ut hosab huiufcemodi opinione diflra^

hamus , qtiod ctan Diofcorides extitcrit in hacfacultate pcrittfiimus, confummatifimm, cr omniumfacile princcps ,

gratiifimo quoque Galeni teflimonio,non modo non credendum uidetur,fed ne cogitandum quidem, quod non caUue^

rit is omncs ftirpium proprictates , qtiodq; haud fludiose legcrit ea , qu£ antc ipfum trccenti^ , aut pluribm annis

pofteritatis mcmori£ mandauerat Theophraflm , cr aliorum uetertm plerique : pr^fertim ciim nobi<; perf^icuum

fit,qt'.antuminhisrebmdcfcribendi^ fueritipfe apprime fidclis ^o^diligens. Veriim omnibm perfuafum effe dc^

bet, quodficutiin qutbufdam locis huim uolumtniifcriptura deficit , in alijs fpurijs additionibm rcdundat , in alijsq;

quattdoquefcatetmendii , fcriptorum culpa , atque etiam eorim , qui infcribendis , uel excudendis audorum uolu^

minibus plm , minufue cur£ impcnderunt , quamfua interejfct ; ita etiam in hac pr^fatione eueniffe ftcile potttit .

Quare pro certo crediderim , longe plura hic defiderari , quam ea , qu£ hac in re tradtderit Theophraflm , qui lie^

ratrum ait triginta perdurare annis, ariflolochiam quinqiie, uelfex , cham^lconta nigrum quadraginta , centaurium

maim dccem,uel duodecim, pcucedanum quinque, autfex, uitemfylueflrem unico duntaxat anno, eUtcrium ccntenis

annii,itd ut repcrtum effe attcflctur eUtcrium ducentorum annorum,quod optimum erat, er pretiofum . Uarim itit^

que rerum htfloriM omnes tantum abfit,ut credamm non legiffe^notaffe, ac monumentis tradidiffe Biofcoridem, utne 30

imagincmur quidem, etfifcriptiifuii non extcnt : quin potius locus ifte nobis fuf^cdus cr deprauatiis habeatur . Id=

circo non Diofcoridi ,fed fcriptorum , er librariorum incuri£ id uitij adfcribendum efl : quemadmodum additio^

num redundantia accufxntur ij,qui,ut earum audores ejfcnt,ab re hoc opus augere^atq^ illuflrare exiflimarut,quales

SitnpUcium j]fnt f^uri£ ddditiones iU£, qu£ plura cr Gr£corum, er Uebr^ortim, er Arabum, er Chald^orum , er Acgyptios^

nomina vana ,.„,„^2;- Magorum,€r Latinorum,aliarumq- lingu.irum nomina coaceruant , atq^ in omnifere plantarum hifloria in

duherina .' pluribus uoluminibus Gr£ciiflatim occurruntfingulii capitibm.QU£ facile ex Pamphilo depromptafuerunt: argus

mento qu6d(utfuperim didum efl)ei rem hanc uitio uertat Galenus , atq- fine uUa rationeftnt in hoc Diofcoridis uo^

lumen importata. Cuim rei nobis poflea pr^btiit tcflimomum , quod in quibufdam antiquis bibliothecis legittma Dio*

fcoridis uolumina repertafint Grtece pluribus centeni^ annis fcripta,in quibus nuUum prorfus ex his f^urijs «oini/iis

bus legebatur . Quorum uetuft.im auiloritatemflmul cum dodifiimo KueUiofecutus, in meis uerfionibus Itahca lin^ 40

gua confcriptis omnia iUa nomina adulterina ab opere abdicaui,qucmadmodumfailurusfum in hoc Latino Diofcori=

de : etfi 'llcrmolam,^' M.arcellus uulgatis exempUribus decepti,nomina iUafuis interprctationibm rcliquerint,tan=^

quam Diofcoridi lcgitima . Sed quoniam non mintis utile , qti.im ncccffartum duximus, ut omnes ij , quibus in animo

eft pUntarum peritiam affequi, fciant ad unguem,quo arborcs afi-uticibm dif?idcant,frutices ipfi a fu^ruticibus , cr

Arbores . fuffrutices ab herbis,dixerim ego Theophrafli auiloritate,omncs iUasflirpes arbores appcUari debere , qu£ ah radi^

ce flatim fimplici caudice furculofo, diffolutuq^ contumaci dffurgunt,a quo per interualla taquam brachia, cxorti ra^

Frutices i mi Utius dijfunduntur,uti oIea,ficm,malus,pyrus,quercm,ilcx,et idgcnm ali£. Frutices uer6,qu£ ab radice caudi-

SufFruuces . ce multiplici,ramofoq- fefe attoUuttt,in quorum cUffcfunt rubus,rofa,paliurus. Suffrutices,qui inter hcrbarumge-

ncra annumermtur,ab radice caulem emittunt,lignofis adnafcentibm r.imulis, folijsqj minutis, qu£ no uelut aliarum

. herbarumfolia quotmnis drefcunt,et dccidunt,fcdperpctuisfolijs toto anno uirefcut,utflocchas,Ud.tntm,ruta,hyf^ 5 ©

Herbas. fopum, faluia,0' eiufdem gencris dlia. Ucrbarumdeniq;generifubfcribuntrtliqu£pUnt£,qu£intcrinitiafoUata=

tumfine caule pandunt,ac dcinde in caulem ereii£,flores,crfeminafvrunt,ut ccrealium omniagenera, olera,qu£ in

hortis ad cibos feruntur , zrfylueftriimfirc innumera , qu£ f^ontcfua in pratis, campis , ac alijs complnribm locis

prouenitint : tamctfi ex eis nonnuU^ habeantur,qu£ neq- caitle, neq> flores,neq; feminagignunt,ut phyUitis, af^lenu,

Platarum de- cynogloffum, hemionitis, onofmd . Hij ita detcrminatis, fcicndum pr£terea eft^hcrbas afitduo quod.im cultu, ac diit'

generatio . gentid nonnunquam arborefcere,quod maxime malu£ accidit . Hanc enim plurics uidi fenis, fcptenisuc menlibtts cuU

tam,tdntd cdudicis longitudine,crdfiitudine,et duritie proficere,ut hafl£ iiiftar grandefcerct. Frutices quoq^ aiit tcm

poris diuturnitate,aut cultorum mangonio in arborcs no pumiUs cxeunt,ut uttex,hederd,myrica, paliurus . Contr.i

fimiliter fit,ut drbufcul£ qu£ddm,fi dcfit dlimentim, autfi nullo cultu adhibito dimittanttir fyluefccrc, afita natitra

itd receddnt,ut infrutices degenerent.Quatuioquidem hi tum pcr adultam £tatem,tum per cultus rationem,uendica^

to Jibi robore,cra(fos pr<£durosqifHndunt cdudiceSidc ramos.lU^ uero tanquam indomit£ furculisftolonibus acger=^

mimbmy

In Lib. primum Diofcoridis . 9

inini!>iif,qui cira uiidicem er radiccs ddihifctintur,luxim:mtes,folidos it.t rmos debilitant, cr infirmMt,fubrepto

iUk humore,ut infruticcsfenfm clanguefcMit,ut myrto,lcntifco,cr corylo quandoq; eueniffe comperimus. Tantum Stirpium mu-

enim in plantis ttatur^ germanitai potcji,ut non foV.on fepe pnedtdos pr^ftet effechi^ ;fed ctiam tit alteram in alte^ tatjo.

ramjiirpemfacilc uertat,ut cafia in ctnnamomtim,fifymbrium in mcntham,triticum in lolium,hordeum in attenam,et

ocimtim infcrpyllum . Vorro cx his omnibus herhartim gcneribiis qtu'damfitiu.efi:nt,qucedam agreftes. Has tioluitt

nonnuUi prioresfuijjefititiis , ciim eartim permidt.i{ domita cultu fvritatc manfuefcere in hortis liquido confiet ; etfi

in pcrmtiltis quoq^ crfylucftre, o~ fatiuiim geniis inticntatur. quartim ali£fcecuiid.tfimt, alixfieriks : ali^fiorcnt,

alLcfioribtts orb.tnttir : aU.e perpctuafi-ondc uircnt,ali.-e folia amittunt . Quod non aliiinde prouenire fcribit Thco=

phr.xjiu{,qu.im a loco ipfo,ubi nafcuntur, fictiti ab acre ca^ ambientc : tametfi id accidat intcrdiim pdrticul.m radicii

» o uitio . M.igni quippe refi:rt,utf(Xcund£,fiortd.e, O" pcrpetiid iiirentes plant£ confcruenttir,fi clcmcits cceli confti^ PlantE melio
tutio,fitusq;germanitas adfit . Quare nilmirim,ficirca Memphim, er in Elephantio agroficiibus , ac etiam uitibiis '"«'cut <^^^^ cle
folia nuitqu.vn dccid.int,qti6dq; in infuli<,alijsq; regionibm nuper in Indijs occidcntalibus a Lufitani^,cr Hifpani'; re=^ menm,8i. loci
fertis,nulla jledetur arbor,qu.e fcntpiterna coma no iiircat.lieq; item admirandum, quod reperiantur arbores pro^
ceriores„uirentiores,afpcdu pulchriores,cr magisfi-ondibuf,zrfiu(libus exornatce in hoc loco, quam in tUo : nanq;
ali£ hocfitu l£tantur,ali£ illo profue qiueq; n.ttiir£ ratione. Proinde uidemu^,qu6d qu£ montes amant,ut cedrtis,la^ Plantarum fi-
rix,abics,piims,pice.t,tcrcbtnthus,buxus,iiiniperus,fagtis,carpinus, ibiprocer£ admodmn,fi)rmaq; infigniprofiliiit. tus naturales,
Q,uemadmodim in planitierum o~ collium nemoribus qtiercus, cerrus,fuber, ilex,lotus,ulmus,acer,fiaxinus, cory= "^' '^i:^ "* -
lusmaxiine proficiunt. luxtaftumina,(ir in aquofislttioresproueniuntplatantii^alnu^, populus utraq;, myrica ,fa^ cuntur.
liXjharundo : etfi h.trum pcrmult£ non £quc let£ in montibus,uaUibus,planis,^fyluis exultent. Id quoq; difcrimini^

i o in herbis, o~ fi-titicibtis iiifitur . qu£dam eitim paludibus enafcuntur : ali£ in lacubus , ZT ftagnantibm aquis exiliunt :
ali£ litora,cr ftuuioriim rip.n defjderant : qiudam humidos,aquofos,uliginofosq; amant tra^ui : qu£dam aqtm ode^^
)-e,o~ cb id arida,crfaxofafcquunttir,Nec etiam defiint qii£ in humidis crficcis locis uitam ancipitc agant.Sunt de=
inde qu£ in campefiribus degerc ctipiat, qu£ uinctis l£tentur,qu£ pratis g.itideant : pr£terea qu£ uaUes,qu£ colles-,
qu£ dcniq; cditos qu£rant fitiis . A lis qiioq; urbanioribus locis aUe6l£ iuxta tirbium , cr oppidortm mcenia in mace^
rijs,<y ruderibus prcdctmt . In p.iliiftribus,(jr humentibiis locis, acfecus magnarumfcrobium aggeres ftliciter ena^
fcunturplaittago,coronopus,poterium,fcordium,ranunciiliim,eleofelinum,ffhondylium,lyfimachia,alifma,chelidoA
]mmmintif,epimedium,pentaphyllum,erinus,cquifetum,limonium,hcltotropiumparuum,uerbenaca,tuftilago,hydro^
piper,onobrychis,conyzd tcrtijgeneris.Et magis paluftnbus gaudent cyperm,typha, fj}arganium,iuitcm. At tam la^
cunofts , quam admodmn paluftnbus innatant nymph^a , potamogetum , lotiis Aegyptia , colocafia,folijs cr in aquis

3 o conditis, &"" extra emincntibus . Malabathrumfimiliter in lndi£ paludibus nafcitur,atq; nobis in Italia oryz<i,hippo
lapathon, ac miUefblitimftratiotes . Tribului £que in lacubiK , paludibus ,ftuminibus nafcitur , atq; in mari : qiiorum
litoribus , ac ripis familiare f^eclatitr nerium . Adianthum, itemq; trichom.mes uliginofts f^ecubus gaudent,pr£fer^
timfifecundtim amnes exiftant : aut a^erginofM fequuntur riptt5,qu£ pr£ruptis locis inh^rent.Vitcx deinde,elichry
fon,bubonitim,botrys,rhafluminum ripas accolunt . Crithamum uer6,braftica marina,cham£leo niger, androfaces ,
coriticulatumpapauer,dorycniiim,folanumfomnifirum,glaux,hippophaes,hyppoph£ftum,tragium,tithymaluspara^
lius, peplis,alypon, abfintlmmferiphum in maritimis tum litoribus,tumfcopulis,tu etiam coUibm emergunt . Tripoi^
lium etiam in marittmis exurgit,ubifcilicet aUidit unda,iterumq; recedtt,mod6 in mari,mod6 in ficco degens. Non nift
aqtiii prouaiiunt bryon thalaftion,coraUium,cr alga.At in riguis fontium^pr^fertim qu£ hycme tepefcunt,fion, atq;
aquaticumfifymbrium una innatant,ut quafi inuicemfiaternam uideantur inijffe amicitiam . C£terum ex his , qu£ in

40 continentiiiafcimtur,arida,(yftticulofalocapetunteryngium,fatureia,lythof^ermon,lycium,faluia,ftachys,onofi
ma,lonchitis,cynogloffum,echium,bug}offum,chamepttys,ueratrum nigrum . Aridifiimis , O" faxofts exurgunt cap^
paris,libanQtis,fymphytum pctr£tim,faxifiagiim, helxine, hemionitis,fcdi utrunq; genus, cotyledon,cymbalion,pos.
lytrichon , paronychia, afji>lcntmt, cltnopodium, circ£a, lichen, ita ut harum pler^q; f£pius in £dificiorum ruinis , ac
' faxofis admodum locis iiirefcant.ln op.icis autcmftmul €r aridis nafcuntur helenium,chryfocome,afarum, uiola pur~
purea,aftragalus, zr cyclamitms . \n humidis clematis prima, qu£ crfecus aggeres inuenittir : item phyUitis . Co/a
litm amaemtate capiunturf^artium,nepeta,fylueftre cumintim, chamedrys , etfi non oderit etiam afpera, crftxofa :
- itcm phalangium, thymtim, quod etiam petrofofolo nafci uidemus : quin cr holoftium . Culta deinde uirent lagopode,
'elatme,ormthogalo,cortandro,hyacintho,hypecoo,apio alio ab hortenft,cham£ciffo,£gilope,ofyride,aphaca, oroban
che,melanthio,buphthalmo,anthcmide,fylueftri papauere, xyphio, leontopetalo, phenicejiyperico, cyano . Incultd

S o uero uircnt pfyUio, hteracio . Pratis htantur trifvlium,lotus fylucftris, anonis,daucUs,carum,tragopogon, oxylapa=
thum,centaurtum minus,hemerocaUis,colchicum,betonica : quanquam hac er coUes , cr montes abunde fcateant . In
uinetis aluntur tekphium, portulacafyltieftris, peplus^helxine hederacea, ampeloprafum,capnos . Tam intra , quam
extra 0ppiia,O' urhes in plateis,montimentis,parietinis, ruderibiis, propter muros , cr hortorum fepimenta uifuns
turucrbafcum,bUttiria,thlaf^i,iberis,malua,chelidoniummaius,urtica,ebulus,fambucus,eryfimum,ariftolochictlon
ga:)narrubtum,chryfanihemum,galiopfis,fenecio,terreftristribulus,fideritis,eupatorium,hyofcyamus,cicuta,perfoA
n4ta,xanthium,fyiucftris cucumis . Campeftria cardui omni genere horrent , atraiiyli,firulis ,fylueftrifocniculo ,
gramine,thaliclro,bunio.Agrorum, er pratorumftptbus hxrcnt rufcum,afparagus, rubus, rhamnus, liguftrum, ru^
bia. Ephemero autem,hippogloffo,filice,plamtierumfylu£ uirefcunt .Montes adamantnardum tam Indicum,^
Syriacum,quam Celticum,cr montanum,centaurium maius,mandragoras, haftula regia,fatyrium,gentiana, ligufttA
cum,alyffon,fmyrnium, ueratrum albtim , rutafylueftris , polemonia , polygonatum , tithymalus characias , polium ,
ptannica^thymdaaychameUa^glycyrrhiz^^^^^lepiii^ynarctffuSjthapfiaipgoniai^thiopiSjclymenumtOnagrajcacdii

lia.

lo And MacchioliComm.

Ua^acomtumjdphnoidesjjyffopitm dgrcjle, peuccddnum,chdm£d.iphne . Infyluis montms emicat leucdcanthu, di^
inibi in pricruptis locis pctrofdinum , cr Khodiii rddix . Sunt pr£tercd. , qu£ drbonbm imufci uelint , in quibui
rcfidcnt,atq;dbi'jfdemfufcipiuntdUmcntum,utag.iricum,uifcmn,f^hdgnos,poIypodium,dryoptcris,ltchen.Ali£qui=-
dem in drbonbus conl^iciuntur, dlue uero prius e terrd cxort£ , pcr arborcs rcpunt , qucmddraodum labrufca , uitis
m<i.rd,bryonid,hedcra , clematis dltera ,fmikx tam L-euis , qu.m afl>erd,lupus falidarius , conuoluulus , periclymc^
num.Non defunt etiam hcrb^, qu£ fine radicibus in dlijs herbispro/iliant,ncq; aUbi,quam in iUis repcri.wtur, ut cdf=
futhd , cfithymum , cpithymbrum , cr epiflabe . Vcruntdmen lUudfcire conuenit , quod etfi hdrum omnium qu£que
fud ndtura \iUciu^ proneniant in pr^didis locis ,fuosq; undqu£q;fcqudturfitits ; mhii tdmen cbjiat, quin e£dem mo^
do in montibHS,modc in phnis,nunc in cDUibus,f£pe in udUibus,noununquam in agris,c pratis, dc etiam in aUjs ua-
rijs locis nuUo difcriminc inucniri pofint . Eth£cfatis fint quantu ad ndtalcm plantarumfitum. C£tcrum ut, quan^- » o
tum pcr mcfieri pcteji,harum rcrum non minus utiUs,quam nccejjaria doitrina cxcitetur , augeaturq;,idm ddftngu^
■ hs hcrbdru partes nojlerfe conucrtct [crmo,& de rddicibus,fohjs,cauUbus,fioribus, dcfeminibus diffcremus, primd
Plantarun) in i rddicibus , ueluti k bafi dUarum partimn , rcm ipfam exordientes. Irumentaccd igitur cmnia midtis nituntur radi^
radicibus ua- cibus,ifsq; tenuibus . Leguminauerofingul.i^habcntr.idicespr£terfabam,ed!q;furculofM,cr duras.SicCToIera
netas . j^^^ omnia finguhri radicc coh.ercnt,ut ldclucd,apium,ketd,bugloffum,intubus, cichorium . Quinetiam radice fin^

guUrifuftincnturfylurjlris ruta , qu.wi hdrmalam uocant, peplos,cratcogonum, cphcmerum, crf^pius ucrbenaca .
Contra numerofis radictbus donanttir afdrum , phu, bacciris , ticrdtrigcnus utrunq; , capparis , crithamum , haftula
regia,chclidonium miiius,afclepids,circ£a,alced,£thiopis,grdme, fiUxjcemind, muris auricula altcra, platago,chry~
focomcjaffiardgiiSjrufcHsJjippogloffum, panaces lieracleum,hcmionitis,p£onidfamind,aUfma . At nardi Indici , cr
Celticiradixinffic£modumcapiUatur. Fr£grandi yfirmaq; radice cxu.rgunt helenium ,bryonia,mandragordSy 20
fcammomim^fylucjiris cuctmis, uitis nig-d,raptm,nimph£d,colocdfia, radix Rhodid , cr China tiupcr cx litdijs oc=
cidentalibtts importdta,dracunculus,d}oe,centauriim ntaius,Ubatiotis, f^hondylium, ccitanthe,fyinphitumfecundum ,
pap.iuer cornictddtum,rdphanus,cdrduus,pcric!ymentm,folanumfomntfi:rttm,fmilax affiera, thapfia , hippophaes ,
hippoph.eftum , tithymdlus characias, pitytifa . Contra exiguam, tettuemq; rddicemgigntmt hydrcptpcr , catanaitces
genus fcctmdum, rdntmctdtmt, panaces Afclepium,cr Chironium, phalangittm, trifDlium,attthyUis,bcchium, onobry^
chis, holefiium, britanica, eptmcdium,onagra,tragiumfecundum,leotttopodium,uerbcnacafupiita, phytct(ma,pacra~
tium,aconiti tcrtiumgeitus, cham£ciffos,dfarmn,utruttq; ueratrtim,pl.mtago mittor, coronopus,fefamoides , origa=-
numfy}ueftre,alypon,dtrd{lyUs,heliotropiummdius,oitofmd,rubid,cep£a,dlifmd,betonic.i,chdmefyce,meon,giiigi=
dium , centaurium minus . Kadices in lignum durefcunt £thiopidi,fmildci al^er£ , poterio , kucdcdttth^ , dftrag.ilo,
tithymalo chdrdci£,cypero,rhododendro . At moUi, lcntaq; radice conftant alth£d,dcdnthus,a}cea,mdha.Genicida^ 3 o
t£ ueluti arudinibus,funt iridi,acoro,polygonato,rufco,nymph££,xyridi,hippogloffo,grdmini,httro A lexadrin£, co
locaft£,ga}ang£,gingibcri,radici Chin£ nttpcr inucnt£,cr Rhodi£.Radiccm digiti crafitudine fundtint orobditchcy
eryngium,polygondttm, p£onid mds,pyrethrum,dducus, paftinacafylueftris,fymphytum pctr£um,dcrycnium, ebu=^
lmn,echium,crithamtm,elaphobofctm.^ulbof£ autem infunt c£parum modo,Ulio,hemerccaUi,c.fpis,bulbis, h.tllulds
regi£,aUio,porro,croco,ndrciffo,xiphio,tcfticulorumomnigeneri,fdtyrio,ornitl70g.ilo,utrifqtic cphemeris,arifdrOt
hyaciitto,dracunctdo,dmpeloprafo,fcorodoprdfo, moly . Inglobtm extubcrdiit radiccs ariftolochi^ rotunde , cycU-
raim,dpif uomitorijjeontopetdit, ceudnthes, p£oni£fccmin£,^dpi,chryfogoni, peric}ymeni,cyperi, argeinoncs,catd=^
nances fecuitd£ , pycnocomi , Infuper radices interfc diftidcnt,tum co}ore,tum odore,tumfdporc : qu^^difcrimina fi
rede cognofcantur db his,qin breui hanc facultatem affeqtd defidcrant , non parum inde haurient utilitatis . Sicuti cr
maxime conftrt fcire,qu£ fintradicesm.ign£ uelpdru£, qu£ dur£ uel molies, qu£ numerof£ uelpduc£ , qu£ c£pa^ 40
Radicum dif- rumucltuberculorumeffigie,qu£ deitique geniculdt£,de quibushucusq; dbunde differtumus. Sediamde coloribus
ferentiE in co agdmus . Nigricdt fvris chryfogoni rddtx, etft cdtidicet intus : item pdpdueris cornuti,ndrdimontaiti,helcni]fecundi,
loribus & fa- fychmini,cham£leonis,cardui,haftul£ regt£,ltbanotidis,rhapontici, quanquam httius interna rubefcant,peuced.iiti,
""" ' leontopetaU, cpimcdij,nymph££, cryngij, fymp}}itifecundi,fmirnij , echij , ucr.itri nigri, aftragali, anemones, man~
drdgor£,aconiti tertij generis,thdpji£, perfoitat£,filicis maris,uitis nigr£,ariftoloc}ii£ utriufque,qtiarum tamen in=
terna buxeo colore paUent,p£om£ famin£ : tametfi huic,,ficut etiam tliapfi^, cr mandragor£ dclibcrata exalbeat .
Contra e candida proueitiuntradicc phntago, polygonatum,dracunculus,arum,arifarum,ranunculum,ucratrum aU
bum,anonis,ligufiicum,aff^aragus,rufcus,hippoglojfuin,elaphobofctm,Iibanotis,fphcitdylium,rdpum,radix,circ£d,
alced,hoIeftium,tragum,trilvlium,narciffus,aUium, porrtm, gingiditm, ibcris,hippofelintm, tripolium, iris, paudces
'Heracleum,tragium,fomnifirumfo}anum,ardion,onagra,cham£ciffos,fcammoitium,alth£a, pityufa. Atnon pror^ ^ ©
fus alb£,fedfuba}bid£ radices tnhut£funt aro, po}emoni£ , helcnio primo . Rubcnt rubi£ , centaureo magno, rha-
pontico , rhdbarbdro , tdmetft trid hxc exterius nonnihil nigricent : item pentdphyUo,hcptdphyUo , bet£ tertijgcne^
ris,blito,cdrot£,dnchuf£,Iicopft,onofmdti,chryfogono, qudnqudm extcrius nigricdiit . Non phne rubra ,fcd Jubru^
bra rddicefunt acanthus, phu,fdtyrium erythronitim,xyris,rddix Rhodia,fo}anumfomnifirtim , aiypum, cofttis . Ex
atro rubefcuntfi}icifcemin£,cypero, pycnocomo^cphemero Colchico . Rubro colore purpurafctmtrddices fymphy*
ti petr£i,c£paru,fciU£,pattcratij.Flaua intus radtcefunt ariftolochia rotunda, glycyrrhiza, l.tp.ithum , hippohpa^
thim,cyperus Bdbylonicus,drgemone,chelidcniim maius, gentidiid. At hcrbdcco colore infunt poiypodio, phalagio,
fmyrnio,et imperatori^ . Odordtd radicefi-agrant iris, dcorus,meon,cypcrus,gdlangd,zedodri.i,ttdrdtm tam GaUi=-
cum,qu.imIndicum,dfdrum,phu,caryop})y}}dtd,bdcchdris,ligufttcum,p.(Jlindc.i,angclicd,fcfeUM.ifitlicnfe,}:ippofe^
lintim,fmyrnittm,}tbdnotis,dfciepiai,circ£d, aUfma , tripolium . qutn zr radix Rhodia odoran cxpirat iwn imticun^
dum.T>idce<UtKguftuipr£bcntglycyrrhis:d,tragopogonisrddix,ccntamjmAioris,cIwit£lconisalbi,c}.iphobofci,ge'-

ranij»

InLib. primumDiofcoridij. ii

rMiij,.trAij,poiipodii. Amiritthiinem uero geiHi.in£,rmmculi,helenij,di8:mi aiiididi ^leuciicmhce , pcou^
cii Hcr.fciV/, hippopkm ,p^'.ncri<.tij ,fcill£ ,cichorii ^afparagi ,rufci ,centaurij miiioris , chclidonij m.uoris, cl^
f^hodclt , cycUmini . Acri autcm radice dcprehcnduntur gmgiber , dcorus , galanga , zedoaria. , impcr.ttoria ,
crocodilmm , angcUca , p.vuccs Chironium , fvyrnium , pyrcthrum , dhfma , tripolium , raphanus tum fttiuus ,
tum fylucfb-ii , t!tr.tquc tberis , tuflurtium , thlajfi , argcmonc , hydropipcr , arum , dr.xctmculus , eryfimum , o=
fhiofcorodon , .impcloprafum, fcorodopr.tfimi , ctcp.i , .illium , porrum ,fc.indix . Qjiofit , ut, fi cxaiia notitia dif-^
firentiarimi habcattir , q!i.s in radicibus fvrma , numcro , colorc , odore , ac ftpore notantur , maximtim indc per^
cipiant cmolumcntum ij , qui m.xgna animi dclcdationc in h.i.c fimpliciv.m medicamcntorum facultatc operam
impendcrint . Ac prstcrea plmmitm ijfdem'contiderit, fi cmncs fltrpiimi delineationes , jimilitudinesq; (dc

I o ijs intelligc , qt-ue fcriptis tr.tdi pcffunt ) ttmi carum pariter o~ odores , cr faporcs alfequ.intur , eo inqu.tm mo=
do , rfc rdtioiic , qtio htc a iiobis adnotata reperiuiitur . In primis igitur a fimilttudine , quam inter fe incunt plan=
t<e,exorfus,pro uirtbits cnitar^ut qucc plurimis ignota ftmt, ijs, qua: omnibus fane twlg.ircs app.ircnt, rede
comp.ircntitr . qu.iproptcr ab hedera primiim'^ ttt qu£ ncmiitem latcat , rcm ipfam aufficabor . Hedcram igitttr /o^ Folioru in pla
lijs <miil.iiitttr , ctfi qu.edam maiora , qutedam uero minora cernantur ,fcammonium , afarim , uterq; cyclaminus , ''^ coparatio ,
fmilax .ifpcr.i,Uuts,a" hcrteiifis,uitis nig)-a,marina bratstca,Aethiopictmifcfcli, periclymenon, ariflolochia tttraq; , ^ '""'''tudo
afclcpt.ts,epimcdtum,gi:imcn p.irn.ifl,.ipocynum,tiiola purpurea,chamiecilfos,helxine cognomcnto ciffampclos,cyno
cramb£,hortctifefol.tnum,h.ilicac.tbum,circ(ea,cucuinistamfytueflris,quamfitiiius,utraq;ckmatis.yitigineumfo=^
lium rcpr£fcnt.int pl.itan!!s,accr,lupinus,ricinui,bryonia,ueratrum mgrum, b.tlfamina, colocynthis, cucumis , quem
Vencti.tngurtam uocant.Alba j]unayCr acanthium fimilt uirentfblio : ficuti abrotonum foemina , cr abfinthium feri^

i o phitm iiocatumfvlijsfc inuicem timtantur.Vitex,zr anagyris crfvlijs,(::r raim conueniunt . Apij folia rcfvrimt cau^
calis,fcciindum d.iiicigcnus, l.tferpitium,fmyrnii!m, bunium: AmygdaUfronde uefliuntur pcrficus,rhododendrum,
cb:iius,fambucusflaphy'odcndron,lathyris,qi!Mn offictn.e cataputiam nominant . Aitifum dcindc ifopyro folijs .idfli^
ptUtur,anagallis antyrrhino , atriplex xanthio.Vtrtufq; rubt£ folia imitaturaparine,ac galium : quanquam illis ma~
iorajutic tiero minora ffcilcntur.Vorri^btdbiq; folia prcefcfvrunt hyaci!tthus,narcijfus,atlium, colchictm, cyperus ,
hafltda rcgia,ampcloprafon,fcorodopr.ifon , c.tnini tcflicidijlonchitis.Buxus,^' lycium confimilt comanturfronde.
Vtttsalba amomofiiijs corrtf^ondet, pyrcthrumfylucflridauco,hemioniiis dracunctdo,coris eriae . Fceniculi folia
emittimt altilis afparagus, p.t!iaces Afclcpium,fefeli , dauc um Creticum,anthemis,libaitotis, buphthahnos, anethum,
thapfl.t.Anethifolijs .iifitrgitineon.Flant.igini no dtjiimiliaftmtfolia candidi ueratri,gcntian.-e,alifmatis.O' clymeni .
VhcenijfDliumger.tnit<mexprim.!t.¥diccinfolio<emtdaiiturfideritisfecundumgenus,poIypoditm,dryopteris.FeruU

3 o ciciitam fbliortim. imagine rcflrt,h£c iiero myrrhidcm.Buglofftm,ucrbafc!m, er cirfium confimili modo fvliantiir .
Graminis fvltum proferwit moly,ho}oflium,gramen arimdinaceum, coronopus . tiuiiis uero folia habent catanance ,-
f)fyU!um.Ctchortum,chondryll£utrunq;genus,etquodquibufdadenscaninusdicitur,coflmdifuntfDlio. Cnicoatra-
iiylis fvho afimilatur,cham£leoni nigro crocoddium,cham£leoni albofilybum . Glaflo tripolium. fimile efl . Corian^^-
drifllijs ccfmantur parthen!um,adt.inth!m,ftdcritis tertia,omnid ranunculigenera (quorum tamen qu£dam propius,
■qti£damhngius eiits ff>eciemfcquuntur)uterq; daucus,th.ilidrtim,capnos.Ylelxinesfvlia produnt anagallis , alfine ,
•mttris aurictda : cannabis,aut quinquefvlij eupatorium,fed qu£ quadripertito diuidantur . Cotonei maltfrondem ex~
htbent-capparis,foUnt:mfommfTrum.Smyrnij fvliPhi pr^flant phu, lauer . Cuprefi effigiem promit fabina : itmiperi
cedriis. Bypericumiandrof^mum^afcyrum^fvho iion difcrepant . Ciflus , cr ladanus flcuti in f^ecie , ita er in fvlijs
conuentunt . Cyclaminifvlium paiidit acouttum primum : ciceris teucritm , fecuridaca : cumini fylueflris flratiotes

40 miUefvlium : cuctirbit£ perfonata : lolij phcenix : iuglandis centauriim rnaiits , p£onia mas , gentiana ; etfi huic ma=
gis cttm pLtntagine comeniat.lridisfolia reddunt acorum,medton,fylucflris iris:itemglctdiolus,nifihic breuiora,an=^
.gufiioraq;fdliafibi uendicaffet.ln tunciffecie coUocandum effet utriinq; equifetum, fed inani caiile afftirgit. LenticU
i£ fvliumfimtdant aphaca,onobrychis,cham£fyce,heleniuin alterum,anonis, trichomanes, polygaU, glaux . Laurea
frondetnrentpolygonatum,clematisprima,daphnoides,nerium,chain£daphne.Lilijfvliaf^argunthemerocaUis,pan
<ratium,fatyrtum,martagon (fic cmm appeUant lilium quoddam agrcfie)ephemerum, onagra . Lentifcum referunt
glycyrrhiza,trag!is. N cc lepidium arabis diftmuUt. Laduc£ effigte flliaflrunt dipfactis,fylucflris Uduca,lycopfis„
anchufa,fylucflre gUfttim,mandragora!famina.LingU£ bubuUfimiliafuntfymphytiattcriusfvlia . Myrti folia ru^
fcus habet,ttthymatusfoemina,Gr cantrubus.Menthamfatiuamfvtio cxprimunt fifymbrium, hydropipcr , pentaphyU
lon.Marrtibij efflgtc affurgit aptaflrum,ballote,horminum,fideritis prima. Mercurialtsfvlio uirent helxine , elatine ,

5 o cynocrambe.l>iaflurlij fvlijs tberts no refragatur.Oteam £mutafvticrumfaciercpr£fentat hatimus , ptarmica , phit^
lyrea^liguftrum^uitcx^cor.yza^thetygoiium^canintiStefliculuSjlittjof^ermtim^dorycnium^hyppophaes.Platanumfblio
imitantur rictnus,iugrtiin ueratrum, ffhondytium,aconitiim cynoilonum.Verbafcifvtiafuiidunt hclenium , £thiopis,
drdium, bugtoffum,cr titl?ymattgenus tattfvtium . Vaflinaca,cr gingidiumfvlijs interfe non difident. Portulac^fvx-
lio afiimdantttr tetephtum,cep£a,crithainum,terrcflris tributus,tithyinatus hetiofcopius . Trifvlio correjfiondeiit to:^
tus fytucflris,medica,cytifus,fertuta Campana. rhynmm,floechadem,faturetamfimite com.it fvttum . Acuta ffina^or
mefptttprtmumgeiiusf.mtUuirentfvlio.iiecdifimttiputegio,dtdamumcrcalamtnthacomantur.Myric£fabina,C?'
cupreffiii :ferpyUt cltnopodium :fatut£ fideriti/; prima,hormiitum,ucrbafcuinfytueflre,flitijs uefliuntur. Pice£ fbliu
firuntpotygonum,cr pityufa : quercusuero chain£drys,teucrium,fcordium,betonica,fideritis prima. Necjfj arut£
fvlijs dtf.ident acacta,ccntaurium mtnus,ferpyUumfytucflre, ambrofia, polygonum primum, androf^mum , polemo^
nia, peptus, paronychta,hypencum,aptos. Ato£ , cr fciU£ fimitia tributafuntfvtia . Sampfuchifblium oflendunt ma^
rum,etpandceschironium.Solanifbliogerminantcirc£a,haUcacabus.Kumicisfbtia£muta.nturarum,phyUttis,bri^

tanica^

tis difFeretiae

«o

12 ^And.Matthioli Comm.

' tmcd, er qux uutgo bijlorta dicitur. ToUorumfimilitudine interfe certmt rufcus,htppoglo(fum, Uurus Alexdiidrii-
nd.Aj^lcni imigincm pr^bcnt muris duriculu altcrct , cr dltera lonchiti^ :ficutifcmperuud minoris tertid aiug.-e fpca
cies,dnft:olochi.i ckmdtitii.Salicisfi-ondt prouenit lyfimdchia,fertuL-e Camp.vi£ Itgujlicum. Silybu^,cham.deo dlbm,
carduus,dlbal^ind,fefelvlijsimitdntur.Exhisigiturfacilequifq;hcrbdrumgermmtdtcm,cognationcm,fmilitudi=
Folioru in co nemq; pcrdifccre potcrit . qu£ omnid in dignofcendi^ llirpibus non pdrium ddferunt utilitdtem . Ccetertan pUntd^
loribus defcn rum oninium foltd non modicdm in coloribus dtfferenttdm hdbent , tdmetji fblid tpfa coloribus .-tdeo perffiicuis , utiflos
men . ,.pj ,',^„1^ qudqudm Pplenieant . Niger fans color in nullis rcpericur hcrbi/s , ncque drboribifs . quanuii notinuUa: atro

qtiodam uirorcfintfujfuf.-e,itd ut p.udulum mgricent , ficut phtUyrca, buxui, ligujinm, hortcnfe foldnum,nigra uios^
Id, ofyris, hyofcidmus, utrdque clemdtis . Contra ticc fhlid hdbentur , qua niueum cdndorcm cxprim.mt . ucrum ple=-
Ydquc , quce incdndfunt,ftibalbicdnt, ut crithdmo, echio, rdnunctdo,dbrotono, dbfinthio,falui£, cdldminthie , maro,
periclymeno, corniculdto pdpducri,jldchy , menthdftro, dlth££ , polto , uerbdfco , utriq; lychnidi , CT mdndrdgone
ntdri : qu£ omnibus ftiperne cdtidicdnt , quemadmodum infirne rofmdrino corondrio, bechio , olcce , populo , artemi^
fi£ , cr dlijs mtdtis . Rubent punic£ mdlo,dmygddlo,lcntifco, terebintho, rhoi, cyddmino, botry, cori, attdrof^moy
afcyro , lonchiti , ofyri , blito , amdrattto , phyco mdriito,fcfdm£, irioni, dtriplici, alypo , Celtico iidrdo , er cuiddm
bet£ generi . Folid , qu£ Idiiugine pubcnt , infunt diddmno, uerbdfco, lychnidi , gndphdlio , dcdiithio , alth££ , meii^
thdft:ro . Af^erdfuntfymphyto dltert , mdrrubio,fico,fdliu£, bdllot£ , €r hormino . Aculeis horrent fvlid buglojli ,
cchij , urtic£, eryngij, rufci, lycij, dtrddylii,fonchi, chdm^lconis utriufque , dipfdci : qtdnetidm cdrdid omne genus.
Humi idccnt pdudcis folid , coronopi , dnchuf^ , mdndrdgor£, utriufqiie dndgdllidis , cynoglofi , gUuci , cdtdndncne.
fecundigeneris . Keptdiit ettum humi lithofl^ermi , grdmini^ , onofmdtis , cdnis tefliculi , dlbiq; chdm^leonis . In Km*
uerfum pUnt£ omries, qu£ cdule zrfloribus orbdiitur ,fvlid per terrdm f^drgunt . Acutd folid , ut qu£ olfdilu tid^ z o
resflriant , ddtafunt dllio, c£pis , iidflurtio utrique tdm dqudtico , qum terrcflri , finapi , eruc£, lepidio , gingidio,
hydropipcri, eryfimo,clemdtidifccund£ , thUf^i ,ferpyUo, thymo , thymbr£ ,fifymbrio , pulegio , caUminth^ , di=
^dmno, drdcunculo, dro, fldmmul£, origdiio . qu£ omnia non modo olfddu,fed mdgis etidm guflu dcrimonidm pr£»
hent . A t amdritudinem pofiident chondryUd, cichorium, gentidna, rutd, abfinthium , dphaca , abrotonum ,fcdndix ,
dloe yfdntonicum, fcriphum , chdm^drys , mdrrubium ,fcordium , gUucium , chdmeUd , empetrum , er qu£ uuJgo
grdtid Dei deiedori£ facidtdti/s herba dicitur . Odoratd fvliafunt afdro ,flo,flfymbrio , menthx , mcnthdftro , cd*
ldminth£ , pulegio , fdluiie , Uddno , hyffopo , fdmpfucho , origano , thymo ,ferpyUo ,faturei£ ,fymphyto petr£o ,
rofmdrino , liguftico ,fldchy , mdUbathro . Nec infuauem cfflant odorem chdinsdrys , bdccdrPs , artcmifld minor ,
cr herba iUd , qudm dliquifcUrcdm , nonnuUi hcrbamfdiidi lodunPs , cr plerique mdtrifdhddm nuncupdnt . Nec dc=
funtflirpium fvlid , qu£ ab dlijs tum pUntii, tum liquoribus odorem emendicdffe uidentur , utfcordium db dUio , fr//5= 3 o
lium d rutd , er bitumine , cytifui db erucd , dpidflrum k citreo mdlo , chdm£pytis k pino , xdnthium 4 ndfturtio : itd
denique hydropiper a pipere mutuatur odorem . Grdidter olent abfinthium , dbrotonum ,feriphum , bdUote , po»
lium , ebulus , botrys , ariflolochia , cannabis , dudgiris , gdliopfls , cicutd , mditdrdgords , dpocyntm ,gUucium .
Cauliu in^pll No« parum quoque difcriminis in pUntarum tum cdulibus , tumflolonibm reperitur . quandoquidem ex eis quies.

^ ~ ddm finguUrem ,fimplicemq; cdidem proferunt:dli£numerofoscauliculosedunt.quibufdam crafli cdules infunt:

alijs tenues dffurgunt : dlijs indiies , cr uactd eriguntur ,flfluUrum , v arundinum infldr : dlijs pleni conf^iciuntur :
quibufddin item longui profiiit cdulis , quibufddin ttero breuior : i9innuUi cdules geniculis fcdtent, dlij enodes exeunt»
alij Uuore , dlijfcabritid , dlij duritid , alij leiitore notantur . Nec defunt , qtd Unugine ucflidntur , er quif^mis , er
dculeis rigeditt . Qjiibiifddm plantis teretesfunt , nonnuUis quadranguli , er dliquibusflridti . Alij denique furfunt
eriguntur , dlij pcr terrdinferpunt , ac repunt . Bijiident pr£tered inter fe flirpium cdules colore , reditudine , er 40
curuitdte : tdiitdfuit ndtur£ in pUntis fvrmdndis udrietds , atque folertid . Plures igitur cdules ab und tantim ra^
dice exiliuntgUflo fylueflri , ptdrmic£, pUntdgini , muris duricuU, telephio , drifloloclm utrique , rutafyluefiri,
hyperico , eldtin£ , phcenici , trdgo ,foldnofomntflro , <y mdiiico j minorifedo , cham£ciflb , gUuci , ofyri, tithyma»
lo.pdrdlio , o" heliofcopio , thymel££ , heliotropio mdgno . Kdinofo , ac pdritcr furculofo cdide fruticdnt fdluia ,
fatureia , thymum maius , ortganum , hyffopum , abfinthium , dbrotonum , rutd ,flcechAS, ocimum , dmdrdcum ,fym^
phytum petr£um : ZT utfummdtim rem compleddr,omnes deniq; plant£,qu£fujfruticcs appettantur . Craffiim caw
lem mittunt drdcunculus,chdm£leo niger,cenanthe,helenium,fymphytum dlterum, hyofcydinus, perfondtd, fedii md^
itK . Contra proditur tenuis ornithcgdlo,thldff>i,polemoni£,rdnunculo,limonio,dnemon£,liguflico, pdndci Afclepio,
peucedano,drtemifi(e,phyUo,cynocrdmb£,buphthdlmo,dlifmdti,betonic£,echio,eupdtorio,pldnt.igini,chelidoniomd*
iori, muris auricul£,ariflolochi£ utriq;,feripho,trdgorigdno,menth£, ftfymbrio , lyfimdchi£, rut^fyheflri, delphi^ f o
mo,meUnthio,agrefli cumino,dparin£,chdmedry,fcordio, teucrio, trifvlio, hyperico,fideritifecund£, elatin£, pen^
tdphyUo,ueneris umbilico,cham£ddphne, tithymalo heliofcopio, thymel££,dlypo . hidites in tmiuerfum , dcfiflulofos
cdules habent fiumentd, legumind, cr olerd . PdrticuUtim uero cduis emicdnt coUiculis phu, dpitim inontdiium,fon»
chus, uerdtrum dlbum,gentidnd,equifetum,ndrciffus,ricinus,cicutd,Uthyris,hierdcium mdius,fymphitumfecundtm r
fjl>ind albd,c£pe, porrum, hippofclinum,thdpfid,flrul£ omnegenus, omnesq; pldnt£ flruUce£, qudlis cicutd, pdnd*
ccs,Uferpitium,fefeli PeloponenfcO- qu£guttdtimfltUdiitfdgapenum,gdlbdnum,0' dmmonidctm . Genictddtunt
culmumgerunt ccrcdlid omnid : quin er ebulus, fambucus, phUycycUmtnusfccundus^gentidnd, pdudccs Afclcpium,.
polycnemon, crdteogonum, polygonum,equifetum,flruU,cicutd,meon, odordtus luncus, pityufd , drundinum omne
genus,hydropiper,liguflicum,xyphium,tr omiics deniq; plant£,qu£ focnictddceo cdule affurgunt, ut cUphobofcimf
anethum,fefcliMdfitlicnfe,pyrethrum,ff>hondylium,peuceddnum. L£uiconfldnt caide dr.tcunctdus^hdftiddrcgidt
typhd,nymphcd,fideritistcrtiumgenus,chryfdnthemum,dconiiumlyco(iontm,gentidnd,dcdnthus,aloc,iberis,hyd»'

cynthus..

5o

InLib.primumDiofcoridis. jj

cinthis^iUcfv>lum,chim£idphnc. DodrantaH cdule cxcunt chdmalco nigcr, tripoUum, hy.icinthu!,drum, fcfumoi^
des,iMcamCreticum^cAucAU%,cminmtcfiicuUis,cpimcdium,hypcricumyjUcritiitcrtiumgcnus,ccntMmumminmy
Moni';,fyUicftrccumimtm,tujiiUgo,ccnMh£,.xnthylUs,dnthcmis,coris,ocimoides,achiUe.i,cIatinc,pcntuphyUu,tr:i:=
gns,ageratum,papaucr jfumcum, pfyUium,dconitum primum,co!chicum,fcmpcruiuu minu!, umbilicus ucneris,ftra=
tiotcs miUefvUum, cham£ciffos, glaux, polyg.xU, Uurus Alcxandrina, tithym.dus )vyrfmtcs, paraUm , hcUofcopius,
er cyparifias : item ch.imci£a , cr ucrbcn.ica . Duum ucro p.dmorum longitudinc cdulcs cxtoUunt phaitris , thl.tj^i,
mcUnthium , p£onia , ucratrum .ilbim , cynocrambe . CauUs cubiti aUitudinc ddokfcit pctafit£ , plantagini minori ,
ranunculo, phu,rofmarino,chcUdonio maiori, bacchari, panaci Afclcpio, fj}hondyUo,fdtyrio, aifin£, bctonic£,fdb£
Acgypti£,cirthamo,arahidi, af^hodclo, lcpidio,xyridi,cup.itorio,fylucftripap.iucri, aconito tcrtio,femperuiuo ma^^
iori, fcnccioni, uerbafcofccmin£,cytifo,x.tnthio,rufco,daphnoidi, cl^am^d.iplm^, Uthyri, prima fiUciigcneri^cnico,
gUdiolo,afcyro,lyfimacfn£. Interdum cubitilongitudincm caulc cxcedunt alifma, cyperus, tithymaluschdracias,pi^
tyufu Af honninumfcmicubitaU caulc contcntum cft.Binim cubitorum longttudinem ctulc £quantdracuncuUis,gcn
tiana, fpina alb.i,.icantfnts, conyza m.nor,.iUh£a,fymphytumfccundum,f}eIenium, gUflum, glycynhiz<i,centatmum
maius,dipfacum,carduus,fcfcli Aetkiopicum, Iycopfts,fidcritisfecunda, manicumfoIanum,fylueftrii lotus, cirfium.
C<u.tternion cuhitorum c.iuUs cxit mofy : tricnbitaUs uero Mcdio.Duris lignofisq; nituntur cauUcuUs hypencum,chA
m£drys , teucrium,fymphytum pctr^m, dndrof^mum, dfcyrum,fatureia, thymum, origanum, miUefvUum, cupato^
rium,.iftcr Atticus,hy(fopum,ftcccIus . Lcntore o- molUtiucdulcs Ianguefcuntirioni,poterio,malH£,fmiUcibuso^
mmbus,cucurbitis, pcponibus,o~ mclopcponibus,cucumeribus,Uipino, pcricfymeno,bryoni£,uiti nigr£,uici£, helxi^
ti£,quamciffampeloncognomin.int,fcammomo,iunco,typh£,alth££,dlce£,foldnofomniftro,ofyri,rufco,dapl7noi=
di . Spinis horridumgcrunt cauicm dipfacum, poterium,dgriacdntha,fcoIymos, p.iliurus,rubus,cdnirubus,hierdcium
m.iius, ftccbe,rofa.Spinofd prorfis Unugine obducuntur urtic£ cdtdes,echij,anchuf£,fycopfis,buglofi.Hirfutus cau^
lis uifitur mcnthaftro,orobanch£, hclenio, ocimoidi,cup.itorio, herb£ quam piiofeUum uocdnt,fecundofymphytigc^
ncri. Lanugineum caufem nittriunt .icanthium, gnaphaUum,ucrbafcum,fycfjnis utracii,tufdxgo,dIth£a,dncmonc,pd-=-
thiccs E.craclium. Scabritia er aj]>crit.Uc caultumfunt paftinaca,rubia utr.iquc,IupusfaUdarius,aparine,bdcchariSt
fyUieftris cnicus,£tfnopis,cquifctum,ucrdtrum nigrum, pdpduerfyfueftre,cr corniculatum . HumicauIicuUsrepunt ' ' ' :
polygonum,Iithof^crmum,an.igaUis,clematis prima,holoftium,h-ibuIus terreftris,pcpfos. Caides ednnt quddrangtdos

fidcritis prima,dpiaftrum,m.irrubium,baUote,cyperus,centdiiriuni minus,mcntlu, aUmintha, bucchdri/s, horminmny

ipdrine,rubia,cham£drys,ftachys,[cordium,tcuaiim,betonicd,fymphyttmfecuridtiW,cIymeititin,uerbendcd,urti=.
cd,gdliopfts,£thiopis,lotus Ac£yptia,bunitm,xdnthium,ebuUis^pycnocomum.Tridnguldrcs infunt cirfio , ZT qHdn== [

doq; ctiam cypcro.C^tcrum caules albicunt moly,utriq-iberidi,n.tfturtio,cnico,ci(<;aIi£,cynocr.imb£.Kubefctmt mi^
norihierdcio,foncho,drtcmifi£, hypcrico,afcyro, phu, uirg£aurc£ ,helxin£ ifmccidni^myriophyUo , orobanch^ .
Caule deftituuntur cham^Ieo dlbus, phyUitis,fiIix,cynogIo(fm,dryopteris,poIypodium,oiiofma,trichomancs, dj^lc^
num,hemionitis,Iichcn, p.ironychia,.tdiantum,hippoph.fftum, cham^fyce. Ad h£e non parum quoq^ inftirpibusdi=i Floru in plan
gnofcendi^ utilitdtis pr^ftatftorum tum coloris , timform£ cognitio . qtuppe ctm tiuUafit earum pars,qu£ prius no^ *'* variecas_.
jlrisfefe offerdt oculis ucre,cr ^ftatc, quam flores, tiaria colorum pifiura, qu£ incis refulget.. Qu.ipropter non ub
re fucrit,horum dijfcrcntias cdoccrc,qu£ in coloribusitdfc habent . pUnt£ igitur,qu£florc candido dccoraturyfunt
ut oxyucanth.i,liguftrum,orncogloffum,'fi-dxntus, rof£,quihus tum rubcr, tum etiani purpurcus erumpU . Item olcUy
inyrttts,ccrafus,malus,pyrus,mefpilus,prunus,drbutus;iberis,rdphdnus,fifer,cucurbitd,cuucuUs,crucd,ocimum,or^
md}ogalum,cyclaminifecundd f^ecics,haflida regia,c.ipparv;, potcrium,thymus,moIy, aparinc, phdUngium^trifvUuy
fcd cuiflos quandoq; rubcfcat, poUum,cenanthe, ulba uiola,nymph£a prima, alth^a, polygonutum , clemuti/s ulteru ;
ocmaftriim,erinus,achtUca,hclxincci(fampelosdidd,conui)luulus,dorycnium,ephcmcrumfecundum,ftrdtiotesmiU
kfoUum,lotusAcgyptid,cham.cficcfcfamoidesmagnum,narciftiis,fcammoniu,thymel£U,fumbucus,ebuUts,ungeltcUy
fiUpenduIa,mburnum,ftammida,fragurta,imperatoriu,IiIium conuuUium di8:um,(:y uincctoxicum. Rubriflores emis
cant rofis,in quibus tamen uariant,nam uUj caiididi,aUj purpurei,alij luteirepcriuntur : item malis punicis,fub£ Ae=
gypti£,rumici,oxylapatho,oxulidi,blito, aphuc£, ophiofcorodo,unemon£ primo generi ,drgemon£ , un.igdUidima^
fcul£, papauerifyIueflri,foUno fomnijxro,onagr£,cr caryophyUis uocutis, quemflorem recentiorcs quidamy nefcio
qua uudoritute dudi,uetomcum uppcUant . quanquam cr hi purpurei emcrgant,zr quundoque uuria colorum miftu^
ra inftciuntur . Tlores menth£ ,ftfymbrij , &~ hydropipervs colore fubrubro uppurcnt . In purpiiru ulbicuntes infunt
phu,rofis, perfico, mygdalo,eruo, bucchdri, trifvlio,aIce£, pcriclymeno , rhododendro , p£oni£ . Vurpurei exeunt.
dfaro,croco,uitici,uici£,cycUmino primo,Urici,centaurio mmori,uIb£ fpin£,origano, pulegio,falui£, caluminth^ »
thymo futurei£ fimili , thymbr£,ferpyllo ,fed qui in ufbum quundoq; uurient, pfeudomeUnthio , cljum^dry, lichnidi^
fcordio, uiol£ purpure£, cunis tcfticulo , oncbrychi, betonic£,fymphyto utriq; : etfi fccundum modo cundido , modo
luteoflore Utetur . Item mcdio,gUdiolo,anchuf£,lycopfi,echio,fideriti terti£,uerbenuc£,dftrugulo,hyacintljo,cir»
fio,cupno,bubonio,fed cuius internufluuefcant,untirrhino,acunthio, gluuci,uerutro nigro : tdmetfi quandoq; huic pa
nicei,herbacci,candidi,€r in purpuram albicuntes flore s reperiuntur . Itemfefamoidi maiori, ricino,uritarunto,gat(i
g£, perfonat£ , xanthio, hormino , martago (ftc uocant recentiores lilium quoddam )fcrofulari£ muiori, gerunio ;
At in purpuru nigricantes infunt uiolis, leontopodio , delphinio, napeUo, pulfatiU^ . Aureif floribus coronanturh^_
lenium, cortius,rupim,nupus,lumpfanu,bruficu,crithammn,fonchus, uphuca cichorij genus,trdgopogoni cucumiS-iX
crruticus,quumfutiuus, pepo,Iuciucu,irio, rununculus,dnemone fecundu , uconitum lycolionon , chclidonium iitrim»
qiie,fcrtuUCampana,ruta,hicrucium,utraiiylis,tufilagp,conyzd,hemerocdUvi,ttiolauureu,nymph£ufecunid,una=
gyriiidlifina, hypericumiufcyrmniandrofemum^chum^f^itySi f^drtiumjyfimiiehiuj euputorium, pentuphyUon , chry^

b, focome.

20

14 And.Matthioli Comm>

focome, chryfogonon, chryfmthemum,(tgt:ratum, pupducr cornicuktmn, hyofcymus,gaUum,fenecio, uerbdfcm ,

lotm urbiinc(,crfylueftrii,bHnium,oJyrK, colocynthis,cnicHi, uirgn. aurcd,b.ilfxmina, bUtUriit,cdUhd,colutea, tan<i=

cetum,cr quAfalso oxyacantham recentiores nuncupant,abrotonv.rr.fcemina , pilofclla, potentiUa,fena,finapi . An=

thcmidiflores exoriuntur in mcdio Uttci, circinato orbe candidi, ficuti er parthcnio,buphthabno,belUdi,et cotuUfcc

tidiC . C<eruleum florem edunt Unum,intubu<,cichorium,chondnlla,anagalU^foemina,muris auricula,clematis prima,

bugloffum , melanthium, cryngium ,fcabiofa , cr qu£ k uulg.iribus morfui diaboU appcllatur : item cyanus , cr qu£

trinitas recentioribui dicitur . Hy.vinthino colorc pLxccntflorcs centaurij maioris, chamicleonis nigri, cinar£ : quin

er uaria curduigenera . Vario colore inficiuntur iridi,tripoUo,ma!u£,euphrd/i£ . Spicati infident bUto , plantagini ,

J,ylTopo,menth£,menthaftro,fifymbrio,hydropiperi,falui£,fampfucho,ftachy,betonicie,am.-irato,uirg£aure£,flce=

ch.idi,ladano,lauendul£ utriq; . Floris effigie UUum £mulantur hcmerocalUs,martagon, ornithogaUim, nymph^a aU

ba,helxine cognomcnto ciffampeloSilotus Aegyptia, narciffm, crocus,conuoUiuU<s,ephemcrumprimum.Flores,qui

rof£ reftrant fimiUtudinem, profiUunt malo cydoni£,mejj^ilo,aUh££,rhododcdro, p.voni£,ueratro nigro,colocafi£,

corniculato papaueri . Echinatis capituUiflores condunt uterq; chamxleo, centaurium maius,crocodiUum, fj^inu aU

ba,dipfacui,fhina Arabica,poterium,dcanthium,cinara,leucacanthd,atraifyUs,cnicus,etreUqua carduorum gencra.

mufcofosgeflantflores laurus,labrufca,myrica, erica,Uguftrum, olea,qucrcus, cafidned, cornus,gaUum . 7lores in

umbclUis radiantes,ucl mufcarijs emi(;antes infunt Meo,fifaro, crithamo, cducdUdi,origdno, pdndci, Uguflico, pafti^

nac£,fefeUomni,fifoni,dnifo,cdr&,anetho,cumino,ammi,coriandro,dpio,fmyrnio,elaphobofco,fceniculo,dauco,py^

rcthro,Ubdnotidi, fj}hondyUo,ftruldruinomnigeneri, pcucedano , lafcrpitio,fagapeno, galbano , panaci , ammonia^

co,achille£,chryfocom£,dgc,-ato,cicut£,ftratiot£millefvUo,myrrhidi,thapfi£,fambuco,ebulo,angeUc£,fiUpendu~

l£,Hiburno,imperdtori£, eiq^ pimpinclU generi , qu£ nonnuUis hircinum ftxifragum uocatur , quod hircum maxime

oleat . Cytini imagincm rcpr.efentantflorcs afari , hyofcyami , cifti , arbuti . Corymbis fimiles racematim coh^rent

botry, ambrofi£,anagyri,urtic£,lunari£ minorijnppophai . Lanugine quadam obducuntur , atquc in pdppcs euane^

fcuntftores omnium carduonm,fonchi, tragopogoni, cent.iurij maiori^,utriusq; cham^leonk , utriusq; hieracij ,fe=-

necionis,cirsii . SteUdrum,foUiq;flore imaginem rcferunt eryngium,dfter Atticus,anthcmis, parthenium, buphthaU

S ■ ' &fm mm,beUis,hypericHm,pentaphyllm,intubusutrdq;,cyanus. Pr£tered exquifitamprorfusplantarum cognitionc

ftuu in platis duis dffequi poterit ,fifeminii ,fi-uiiiKq; , quos plant£ firunt , deUneationes habeat . quare non inutile fuerit earum

difcrimina. tumfigurM, tum difcrmtind, tum etiamfimiUtudines profequi. Frudus itaque racemofos profirunt tercbinthm , len~

tifcus, popuUis utraq^^oxyacanthu^uitis nigra,uitis dlba,cyclamintis fecunda. Corymbaceos uero hedera, periclymes.

nm ,folamm hortenfe , er manicum ,fmildx dj^erd , polycnemon , hippophdes . Semina autem racematim coh^rent

artemifi£ , ambrofix , botry , urtic£ noftrati , mercuriaU fcemin£, hydropiperi , ricino . Acinofafunt afaro, taxo ,30

ueflcdri£,ajbardgo,rufco,lauroAlexdndrin£. Semenfi>Uiculdri l^ecie ineftfraxino,rhdmno,fed qtiod ucrticiUi refi=

rat imaginem, ndfturtio, thldf^i,dnir6fac£ . At infqudmofisfi)Uiculis occluditur gentidnx , cumino fylueftri, dtripU=^

ci, (bhondyUo,(xnanth£,firul£,0' thapfi£ . fineam nucem imitantur,cr ueUiti nucametafuntfruclm pice£,larici/s,

cr cuprefii . Bdccdsgerunt olea,lMriis,zizyphm, cornus,rofd,capparis . Oblonge, er qu£ magnitudinc cedant oli^

uis,uifuntur myrto,thymel££,polyg6ndto . Kotund^futtt Uguftro,iunipero,heder£,periclymeno,lycio,cedro,oxyd^

canth£,fabin£ . C£terumfi-udumfemenqi fiUqui^includunt acacia,anagyris, genifta,filiqu£ drbor,cdfid nigrd,do=

rycnium, apocynum,ftdphis agria, dclphinium, cicer,faba, lens, phafiolus,lupinus , pifum,eruum,fend,fmildx hor»

tenfis,medica,dphaca,uicia, p£otiia,kontopetdlon,xyris,foldnmfomniferu)n, cr tertium dconitigenus . lnfi)Uicu^

li/S uero dbditur hdlicdcdbo,colute£,colchico,€rftdphylodedro :fuumq- in corniculis modo dduncis,mod6 reSii/sfer^

mnt delphinium,fcenm gr£cum,lotusfy}ueftris,rdpa,napus,raphanus,lampfana,brafiica, erucd, findpi, eryfimum , 4 o

circ£d,leuc6ium,hedyfdrum,pdpduer coriticuktum. Capitibusfemtna condunt colocdfid, anemone,argemone,melan

ihium,ocimoides, papaiier tamfatiuum,quam erratictm,hyofcyamm,lotus Aegyptia, xyrk . At capitulvs pdruis con=

cipiuntur lino, ptarmic£,cuminofylueftri, f^argdnio, pfyllio, uerbafco ,fcrofuldri£ , ifopyro, ricino, tithymalo pd=

ralio, cr heliofcopio . Semina inflocci modum conclufa dfferunt porrum, dmpeloprdfum,fcorodoprdfum , c£pd , aU

lium,crftpriusfitticulo quodam clauddntur . VmbcUis nudd refident femitid omnibus panacis generibus : itemq^fefe^

li,liguftico,apiiomnigeneri,anifo,cdro,4netho,cuminofatiuo,dmmi,eldphobofco,dduco,f^hondylio,peuccdano,€lis.

chryfo,cicut£, mirrhidi,angelic£, imperdtori£, thapfi£, coriandro ,fmyrnio ,fceniculo , pyrethro ,firulv> omnibus ,

dchiUe£,agerdto,ftrdtiot£ millefi)lio,fdmbuco,ebulo . Semen ueluti fpicis cotinetur origdno tdmfdtiuo,quamfylue=

flri : quin crfdmpfucho. Vdpdueris imaginemfemine reprxfentat phyUmt, nymph^a dlbd, hyofcydmus, lotus Acgy^

ptia, peplis, peplos,cham£fice. Fiperisfimilitudinem exhtbent femina tmn lycij^ttm etiam uiticis . Compreffo^atq^ ro fq

tundofemine habentur mdlua,dlth£d, dlced,fmildx Uuis . Nequefeminis effigie db epithymo difiidet dlypon : k lolio

phanix : d, uiold dlha chdm£ciffos : eifdluid horminum . Uirfutofemine , dc df^cro , ddeo ut id tdilum ucftibus ddh£~

redt ,funt perfonatd,eupdtorium,dpdrine, helxine,xdnthium, er uulgdre cynogloffum . Capiti uiperdrumfimile firt

echium,cr uituli non difiimile dtitirrhinum . Mucronatum ofiendunt tragos , ff-inachiumfic uulgo uocatum , tribulm

tm dqudticus,qum terreftris . A'fcenigr£cifemine nondefcifcitfemen myagri,item cr loti fylueftris. Semenfceni»

culi modofirunt ligufticum,fifon,cicuta, cuminum, carum . Anifi uerofemina , aptj , Gr dmmi confim.ilem nada funt

Brmam . Cnicifemenfuam impartitur imaginem minori centdurio,utriq; chdmteleoni, f^in^ dlb£, cr Ardbic£, dtrd=-

{lyli,cindr£,Medio,nigro uerdtro , er omnibmfire cdrduigeneribtts . Milijfemine conftant circ£d , crdteogonum ,

pdnicum,fefdmum,lithofpermum,lotus Acgyptid,fcfdmoides . Bruifemen pofiident cdtdndnce, tithymdlus pdralim,

aphacd.Semine marrubium £mulantur baUote, clinopodium,fideritis prima , pycnocomum . ConfimiU nafcunturfe»

mine libanotiSt Cr crithmum : ut etMmfemine cotmeniunt linum ,fdtyrim crythronim, cr quoidatn urticxgenits ,

Semine

In Lib. primiim Diofcoridis.

I

i -T

Semine ciiid^ fcorpionis cfpgie ceriiitur fcorpioides : Gruerruairum modo pendet minori heliotropio. Semin4,qu£
fruilibus cnrnojis tccm arborum,qum herb.tr um dclitcfcunt,gcftant aluo mula, cotoncu, pyrd,citrui,limones,4urm»
tid, punicd,mef^iU,cucurbit.t,pcponcs,mdopeponcs,cucumcres, colocynthis : itcm balftmin£ uulga uocat£fi-udus,
mandrdgor£, ariftolochix, h.tlic.tcabi . quin cr maLt infana confimili modo fuum recondunt femcn . Minutum habeni
femenrut.t,iberis,c:ipre(fui,circxa,pfylltum,mandragora!,apios,cynocrambe,p.ipauer,hyofcyMnus,ocimum.Diffc^
runt eti.imnum colore intcr fc fcmina :fiquidcm albic.mt dauco, rofmarino,circ££,L(luca:, papaucri fatiuo, cr fpu^
meo,cucurhit£, pepom,cucumeri,fefam£, lithoj^ermo. Vtjruiiu rubent oocyacantha,tercbinthus,ccdru^,cormK,zi=
Zyphw,rofa, punica,.irbutus,taxus,cerafus . Itafimilitcrfeminc rubcfcunt afparagus,h.i!icacabus,rufcusJjippoglof'
fum,rumcx,dr.tcunculus,arum,acanthium, p£oma,rubiu, tragus, iuncus,coccum infidorium, afpcra fmiitx, chamc^
1 o daphne ,fcfamoides . Succo fanguinco manant afcyri , androf-cmi, O" hypcrici gi-ana . Higrum ineji liguflro, lycio ,
myrto,ole£. Quin &~ femina nigyicant ocimo, hirci b.irbuU, porro,allio, c£pis , ampcloprafo , hyacintho ,fcorodo~
frafo,ophiofcorodo,faliti£,rut£,hormmo,ltgujiico,fcfcUActhiopico,ltfoni,hippofelino,fnyrnio,melanthio,pha^
langio,rubi£,Jideritiprim£,uerbafco,laureol£, narcifJo,fylueflri cucumcri . In longum uero protenfum profirunt
fcmenfcfcU M.tfilicnfc,ligu!}icum, fifon,hippofeUnum, cuminum, n.ircijfK, focniculum . Qu.tdr.itum fpe^atur fefcU
JAafiUoijl, 0~ Ubanotidi : triquctrim ucrojiaphidi agrix , cr lathyri . Gcminatum fcmcnjvrunt tordyUum, alyffon,
£thiopis,mercurialis .tltera. Bifidcnt eti.tmfaporefcmina : nanq^ acre id profcrunt porrum, c£p£,alUwn,ampclo^
prafum,fcorodoprafam, jin.ipii, n.tfturtiiim,erylimum, ftruthium, cyclaminus altera,dr.tcuncdm, origanum, panax
liercult:um,fcfeU h\aflilienfe,tordyUum,anifum, hippofcUnum,focniculum, pyrcthrum, peuccdanum, cardamomum,
clematiifccunda,fmd.ix al^cra,thUfpi,hydropipcr, ptarmica, arum, lcpidium,Ugufticum, gt flUquaftrum, quod Im
-a o dicum .tppcU.vtt pipcr . Oiorato fcminc pollent omma cardamomi Arabici genera , panaccs Rerculeum , mcon , cak
rum, panaccs Afclcpium, eUphobofcum , ligufticum, hippofcUnum ,fmyrnium,foeniculum , dauctis, paftinacafyhtc:^
firis,meUnthium, ifopyrum, bun ium, orig.tnum,ammi, Ubanotis . Amarumfemen incft Aethioptcofejfeli , omni abftn»
thiorum gcneri, abrotono, cham£ciffo, gcntiant, fefamoidi . In magnam denique duritiem femcn coalefcit af^arago,
pcriclymcno,cr rufco. Yiarum itaque rerum, qui cxaftam cognitionemfucrit adcptus, is in hac pr£ft.intifimafacuU
tate abfquc ullo impcdimcnto potcrit pcritifimus euadere . Veriim enimuero ne quid intadum relinquatur,quod in Syiiipathia,&
hacf.icidtate tum utile , tum neceffanmn extftimaripoflit, ob idfcire conuenit , qwod pcrmuha creauit natura rerum antipathia re -
omnium parens, qu£ interfe uel m.txime confentiunt , uel admodum dijfentiunt . Quofit , ut nilnl hacre admirabiUui p^o^^fimpliciu
JUin tota natura,nihilq;fcitu exoptatius. Quapropter nec ab re quidemfucrit h£c ctiasn c£tens adneilere, paucisq; materia.
perftringere, er de his pr^fcrtim .igere ^qu^ adfimpUcium mcdicamentortim materiam, f^cilant . Tam igitttr perti-
3 o naci odio fefe profequuiitur quercus, ZT olea, ut nonfolumnon uiuant,ncque germinent,ft aUera.effoffa,in eiusfcros.
be altera implantetur ; fed etiam altera aUeram interficiat,fi forte propc oriantur . Nec minor inter brafticam , er
uitem antipathia cernitur : quandoquidem obferuatumftt, uitem, ad cuius radices aftitafuerit brafiica, non paruo iw=
teruaUo f^ontefua rcfugcre . Ideo nil mirum ,fi tantum braf?icam contra temulentiam poUere credant ,qu6dq; Gersi
mani quotidiams menfts id oUisfemperapponat,ut uitunoxam effugiant . Necfecus braf?icam oderunt origanum, ru^
ta, cr cycUminus, atque lUa uites : quippe perl^cdum eft , quodfiferatur brajUca iuxta quamlibet expUcatarum ,
conftftim cadit , totaq; contabefcit . SciUa adeo ueneficijs , cr admttrmurantium incantdtionibm aduerfxtur , ut in /i=
minc Unu£ domus intcgrafuf^enfa ab omni corum noxa eos, qui inhabitant , uindicet . Quocirca non temere k doHifr
fimis rerum naturaUum inueftigatonbiis memori£ proditum eft , omnes in uniuerfumftirpes , quibmfciUa adfita pro^
filut,nonmod6afferuariabomniaeris intemperie , animaUumcji noxa;fed etiam Utiores ,'firacioresq; euadere.
4 o F cruU in pabulo afinis gratifivna eft, eosq; mirifice aiit : qu£ tamen,fiabequis,uelbobui edatur ,ueneni pr^fentd^
nei modo eos interficit : tametfi nuUa prorfus noxa ea quoq^ ab hominibu^ edatur prima foliorum germinatione. Khos
dodendriflores,Grfolia muUs, canibus, aftnis, er quadrupcdum plurimis uenenafunt :hominibusuer6 contraferpe-
tiummorfuspr.tftdia.Cicutaefttatahominesenecat:item cr qtiadrupedes .nihilomintn fturni innocue eiuifeminc
uefcuntur . Cucumeres aquam ita ddigunt , utft udx aqu£ plenttm , dum plantis inh^rent , iUisfubijciatur , admodum
longiores ejfedi , mire in lUam defcendunt . Contra oleumfuppofitumflc refugiunt, ut in hamos recuruentur . quan=
doquidem in uniuerfnm oleum omnibm , qu^feruntur pUntis , inimicum eft . Quofit , ut pUnta qu£libet , qu£fuerit
eo perunda ,faciie perarefcat , zr moriatur . ob id eiiim admirandum non eft,ft arborcs , qu£ oleumftrunt , ac re^
finam mittunt, c£terarum infittones af^ernantur : quemadmodum e<w non refj^uunt aliarum nonnuU£,qu£ nec oleum
nec refinamfimdunt . fiquidemf^pe confpe^a eft quercm pyraftrre, platanus poma, myrtus punica. mala, oxyacans
5 o tha melj^iU . At nunquam uif£ funt pinus, larix, picea,abies,olca,infitionis adminiculo,alios fcrrc fi-udus,quam pro^
prios . Grandinis impetum, item crfulmims idum arcet pelUs hyen£, crocodiU,hippopotami,cruituli marini: neque
fulmme iciunturficus, cr laurus . Caprificorumgrof^i domefticisficis appenfi, nonfoVum eorufruHus decidere pro-
hibent ,fed etiam caducos ad maturitatem ufc^ remorantur . Apium tanto celerius adolefcit in hortis , quanto magis
attentur , e?" calcatur : ciim tamenfecus , cr contra. eueniat de reliquis plantis . TenercfcuntgaUi , efuiq; aptiores
redduntur , qui lugulati prius in arbore fici pependerint . Carnes putredine diutius iU^fe afferuantur , quibm £treus
clxuusfuerit infixus . Corpora idafulmine, etfi exiccentur , nunquam tamenputrcfcunt . Quare non immerito poettt
iUe damnatur, qui Pljacthontcm cecinit de c£lo tadum quibufdam in uaUibus computruiffe . S ed maiore miraculono^
bisiUudfefe offert , quodfcilicetfulmims idu e locuUsaurum adimatur iUis iU^fis , ac ne confufo quidem cer^figno :
pariterq; ex dolio uinum euanefcat , dolio nuUibi fracio . Quid enim hoc mirabilius i Nlartia princeps Romanarum
grauida idafuhnine , partu exanimato , ipfa citra uUum aliud incommodum uixit . Mcntha ladi impofita denfari ip^
furn in cafeum mnfinit . Hlurenx pifcesjerula tadaftatim moriuntur . Scorpiones item admota delphinio herba , aut

b » lychnidc -

20

1 6 And. Matthioli Comm .

lychnide fyliicflri, dtit aconid radice , quod parddianches tioant , ddco torpefctint , er jlttpidi rcdduntur , vt potius
mortui , qu.hn iiiui exiftimentur : ucruntamen albi ucratri conta^a mirificc excitantur , uiresq; depcrditas recupe^
runt . Succo cotul.c manus illitie aptm , ttcf^arumq; aculco non injrftanttir . Quod itcm malua preftat oleo contufa ,
corporisq; membris illita . Qjti polcmonix radiccm geftattcrit, afcorpionibus iion icitttr : ctfi iiiusjit , itulla ncq; mo^
leftia, ncq; noxa afjicitur . Vorro tanta eft arundinis , zrfiltcis dtfccrdia, ut arutidine ucmcri annexa ,filiccs in agro
cnatx penitus deperdantur . Atcontra m.ignam inter fe iiieunt amicttiam drundines , &~ afparagi : quippc in aruin^
dincti^fati longe Utiorcs , qttam alibi adolcfcunt : qttemadmodum cr uttes , qticc ulmos , populosq; fcandunt . Magna
infuper conucniunt amicitia myrtus , er olea : itcm hccc , o~fictK . Orob.tiiche fola prafentia legumina ftrangulat .
t,lcteUarum nitcum efupectiliarius enccaitturcanes,quam ccctcra animalia. Cimiccs kclularij fi ttiui deuorentur,
nonfolm qu.irtanisfibribui remediofunt ,fed etiam percufi^ ab af^idc profunt . Martyres ,files , cr muftclibgaUi^
nis non attingunt , qii£ rut£ fucco ftierint pcrun(l£ : ncque uulpes eas inuadtint , qu£ puhnonem uulpinum comede^
rint . Vipcrafagiramulo obuiamfa^a grefftm ftftit , rj" ueluti attonita maiiet . quod itemfacit arundine etiam leui-
ter percuffa . Turens elephds aricte tanthm conf^eilo manfuefcit : nec cft taurus tamfirox , quifico arbori adaUiga^
ttts non mitefcat . Magnes lapii mirefirrum adfe trahit : atfi aUio confi-icetur , id neutiquam agit , nififanguine hir=^
cino lotui uim ab aUio obfefjam redimat . Succiimm palcas , er fiftucas adfe trahit : nihilominus oleo iUitum ea^ res
f^uit . 'Eqtii , quos htptt^ momordertt , cr pernici curfu , er prolifica probitate poUebunt : atfi luporum ucftigia caU
cauerint , cruribus obftupefcunt , ac conueUttntur . Carnes outUte k luporum morfibus dilaniat£ , c£tcrii tcneriores ,
Cr guftatufitauiorcs exifiunt : at carum lana ueftibits contcxta. , pcdicttlos creat . Lco animal firocifiimum pr^fcn-
tem gaUum minm in modum ttcretur , ac magis tcrrore concutitur audito eiits cantu . GaUinacei puUi elephantem ,
houem , €r cqtium minimc mctuttnt : atqitifi tmbram tantum milui in aere uolunti^ conl^cxerint , ad matrem maxime
perterriti confttgiunt . Ncc fcctti agititt oues , er agni lupo confpedo . Idem luptis fciU£ bulbo contado qu.hn pri=
mumfidcratur. Hyen^ umbra contedi canes obmutefcunt. itemhyen£ ipfius lingtta a latratu , ac morfu canum etiam
mordacifiimortm firentem uindicat . Polypodiiim hcrba cancro animali admota efficit , ut is paruo tcmporis trailu
tum integentes cruftas, tum ungucs e pedibus abijciat . Ciconix platanifilijsnidos implent,ut inde uef^ertilioncs abi:^
gant , quibtis cum ingens odiumgerunt . Uirundines apimn comportant , ttt tineas , er blatta: nidis inimicas arceant :
item er chelidoniitm maius , quo obc£catis puUis uifum reftituant . C^terhm laurifilia nidttlis important palumbcs ,
accipitres hieracium, corui arum, ttpup£ adiantum, cornices ftipinam ucrbeitacam , turdus myrtum , perdix arundi==-
nem, ardeola carum, aqttila caUitrichum , galerita gramen , cygni ititicem , uti diuerfis animalium iniurijs fe uindi^
cent, aut ab alio quocunq;, quod noxam adferre pofiit : tam admirabilis in uolatil6us , er quadrupedibus habetur /p=
fius natur£ inftinilus, circa rerum uires abfconditM . Catus quadam herba adeo gaudet , ut itti catari£ nomen reccn^ j o
tiores indiderint . Kan£ iuncum,ranunculum, ^ficebem diligunt . Tefiitdines , ZT ciconi£ origanum adamant . Ser=.
pentes fceniculi affricatu uifum reciiperant . Leo deuoratafimiafibrcm efficacifiime difcutit . Ceru£,ZT fir£ capre
non modo didami pabulo iUata ttulnera in Crcta infulafanant,fed cr infixa tela uenatonbits reijciunt . Vrfiformicas
deuorant , ubi mandragoram deguftauerint,quibus mirifice fanantur . Elephantes deuorato cham^leonte animali o=
leaftrifrondes depafcuntur, qtiibus incolumcs euadunt . Anferes , anates , ac reUqu£ aquatic£ aues fideritc tanthm
herbaftiis incommodis medentur :ficutigaUin£ helxinem dcuorant , grues iuncos,panther£ humanitmftcrcus , apri
hederam, cr cinaram ceru£ . Fr£terea rhabarbaro flaua bilis e corpore deijcitur, itemq; mantta, crfcammonio : pis
tuita colocynthide,cr turpeto : bilis uero atra heUeboro, er Armenio lapide tficuti cr ueiieiia theriacafuperantur.
Oculorum £gritudines curaiit folo contaHufapphiri er anthraces. Ebrietas amethyfto lapide arcetur. Sanguinis rfe=!
fluxusialjpidefiflitur . Topatio appenfo uenusinfirmaredditurritem er tiitice leito cubantibusfirata.7ormic£ alis 40
uel^ertilionk, er upup£ cordc fugantur . Quin zr ferpentes ueterum calciameittorumfuffitu abiguntur ; ttt blattx,
er papiliones hircino iocinore incenfo . Torpedo pifcis non modo manu,fed er longiorthafta contaHa tangentis bra
chittmfltipidum reddit, quanuis ualidifiimis mufculis conftet . Catablepha quemcunq; oculo conf^exerit, enecat,ZT fi
per miUe paffus diflet . N ec inter homines defunt, qui latidibus,Gr oculorum intuitu conf^cilos effafcinent. C^terhm
fic£terarum uolatilium penn£ aqttilinvs permifceantur ,breui carie contabefcunt : quemadmodum teftudinum chor^
d£ contad£ difrumpunttir , fi una tanthm ex lupi tntcflino parata inter cm refonet . Eodcm pariter modo tympana
ouina peUc conflruiiafranguntur,fi tympanum lupinamembrana cotedum inter alia pulfatur . Tanta muficis,tibijs,
caterisq; idgenus inflrttmentis facultas adtterfus tarantul^ uenenum iitefl , ut languentes etiam inuitos non modo ad
choreds,faltationesq; aUictat,fed etiam perfanet. Quinetiam tanta ui poilent Marfi, ac FfyUi cotraferpentes,uteos
folo contailu eneccnt . Taurus perundis rofaceo naribus flatim uertigine corripitur . Lapis Thracius aqua madens S 0
igni admotus pr£ter rerum naturamflammamflatim concipit,nec reftinguitur, nifi ajfufo oleo .Seddc his haftcnus :
quandoquidem breuitatifludentes plura adhuc filentio pr£tereunda duximus .

t Hiclocus(titmihiretulit exceUentifi.medicus Auguflinus Gad.ildiitus')inantiquo codiccita legehatur: ^f
0 YK.OV S^ictcJJOf xV '('na.Sov oujTav oLvxcpi^ovTi! . Id efl : in tumorum differentias unumquodque ipforum refrrcn^
tes . QU£ lcdio non folhm ob id magis probari pojfet , qttam uulgata , qttod dcgmaticafit , iUitdq; dogma innttat,
quodfacttltatum medicamentorum caufam in tumorcs,o~ meatus refircbat -jfed quod ctiam eius dogmatis meminerit
Galenus hb. primo dc fimpl.medicamentorumfacukatc cap.primo, his ucrbis ."[ivis fitV -yap iis te tk |w£-y e&h, k3U
Tot oxHpotTot , Ksdlotf Seffflf T^f oyytccv^Ji Ksd TTo^Oii/ oivAcpi^ovtyiv . Hoc cft : cxuidam ciiim in magnitudines,
figurasj^fitustumorumzjrmeatuimrefiruiu.

Iri s

In Lib. primum Diofcoridis. 17

IRIS DOHESTICA.

IRIS SYLVESTRIS.

to

*o

30

l'^[?. I R I S.

C A P. I.

Ri s acoeleftis arcus fimilitudine nomenaccepit. Folia fert gladiolijfedmaiora,
latiora, &pinguiora. Flores t infummitatecuiufque cauliSjSqualibus inter fe
fpatijs diftant , incurui , varij : fiquidem candidi, pallentes , lutei, purpurei , aut cz-
rulci confpiciuntur:quadiuerfi coloris fpecie,quKdam coeleftis arcus imagore-
prifentari uidetur . lladices fubiacent gcniculatae , folidx, odoratJE : qu2 fruftatim

diffease, invmbraficcanturj&traieft^lino reconduntur. MelioreftIIlyrica,&

40 IVJjceaonKa: <x inter haslaudatifsima, quxmutilafere,& denfaconftatradice,frangcnticontumax,
fubrufo colore, guftu amaro, odore perquam grato, & fyncero,ita ut nullum prorfus fitum redoleat:
qu^dum tunditur, fternutamenta mouet. Secundum locum habet Africana,candicans,guftuquea-
mara . Teredines in vetuftate fentiunt ; tunc tamen odoratiores reddi folent . Vis omnibus excal-
faftoria, extenuans, contra tufsira efficax : humorum , qui zgre reijciuntur , crafsitiem digerunt: bi-
lem^craflamquepituitam exhydromelite drachmis feptem epot.-Epurgant:fomnum conciliant,la-
crj^mas ciunt, torminibus medentur. Eardem potce ex aceto auxiliantur ferpentium iftibus, lienofis,
conuuIfisjperfrictionibus,horroribus,&quibus genitura effluit:menfes ex uino potse pellunt.
Decoftum earum , foeminarum fotibus vtiliter imponitur , ad emolliendos locos , laxandaque in eis
uenarum fpiracularifchiadicis infunditur: fiftulas,acfinuscarneexplet. Radicesex melleglandis
5 o modo fubdit£ , partus extrahunt; quinetiam coftae & illitae, ftrumas, veteresque duritias emolliunt.
Siccsquoque vlcerareplent,& cum melle purgant:nudata ofla corpore operiunt:doloribus ca-
pitis cuxn aceto , & rofaceo magna vtilitate illinuntur . Admotac cum albo veratro , & duabus mellis
partibus , len tigines & vitia cutis in facie a fole contrasSa emaculat . Pefsis , malagmatis , & acopis in-
feruntur.In vniuerfum magniadomniavfus.

I Ri s in uniuerfum fdtiua. eft , cr Jylueftris.Ktec duorum eflgenerum : dterdfitiux , Gr uulgari fmiliS,fbUjs td- Iridis geners,
men,flore,cdule,radiceq^ pnulo minoribui. ALrEKAfolijsgladiolilongioribmyadice tenui,lignofa,genicula- ""sque con,--
■ t(i,fubrufa,inodoraq^ : caule hreui :flore aeteris longe minori, odore Armeniaci mali . Conftat hicfilijs nouem pur^ ' "^^^° '
purek , quorum extima ,fuperiore tantum parte,aureis pinguntur lineis . S unt qui hanc legitimam lUyricam putent ,
iRyricam ab Italica differre exiftimantes . In quorumfententiam etfi iampridem deuenerim ; tamen longe aliter rem
[e hdberc poftmimcoperu Qttandoquidcni prteftrri lUyricam nouerim, non qu6dgenere,uel f^ecic a noflrate dif^

b 3 ^rdtt

i8

And. Matrholi Comm.

IRIS SYhV. ALTERA.

Opiniorepro
baca.

jvra.t,fei qucd csli , foliq; lUiiis conucniaitiiiyprxflantioribui

poUcatfucultatibus : ut abjinthium , quod m Tonto n.ifcitur : aco^

rum, qucd tn Colchidc , O" Gahtu : cypcrus, qui in Syria, cr Cy=

cUdibui infuiii : coflus,qui in Arabi.t : crocus, qui in Coryco mon=

tc : myrrh:t , qu.t ipud TroglodytM , er JSlin.vos legitur : er dix

qu.hn plurirna prsfiruntur a loci%, cuorum docc fclcilifiima,pru:=

ft.intiliwuq; proueniunt . Id enim aperte teflcitur grautfimus du=-

ilor Gdlcntis lib. primo de antidotis , hi^ uerbis . Omncs it^q; her^

burij unmmes fcrtpfcrunt Irim in lUyrio natam optimam cffe : pe=

trofclintmuer6,quodinMaccdoni.i prouenit : bitumcn e ludtea.

aducclum , itcm cr opob.ilfamum . Idem cr in rcliquis fecerunty

qtiorum dotcs k regicntbus acceptAS , cmn priuatim de unoquoque

hquemur,nc omntcmus . Kifc Galenus . T)ocuit id cti.tm antc Ga=

leniim Theophrafttt^ Itb. i x . cap. vii.de hiftoriu pl.itttararn ,ftc

inquiens. In Turopa nihil prxter Irim inucneris, qu£ optima apud

lUyrios exit , non tamcn partc maritima ,fcd mediterranea , ma^

gisq; ad fcptentrioncm fita . Verim loci a locis difjvrunt , ita ut

prodticcrc melicrem poftnt. Quibus paIameft,lUyricamTrim

non genere , zrf.icie ,fcd uiribus tantitm a noftrate difiungi . Sa=

tiu.i {tit arbitror) ex agrcfti originem dttxit , qttcmadmodum plan=

tarumaltarum pkrxque , cultu tam.en uegctior grandiorq^ ejfe=

Ha . Serittir iam cr altcr.i, qtiamflore cr fvlijs minorem effe dixi=

mus , qu£ ctiam in hcrtisfi-cqticns cft , tum ipfius floris amcenita^

tc, tum odorii pr£ft.mtia, tum ctiam qu.od nouis flcribus dele{icn=

tur homines . adeo ut iam totfatiu£ , quot fylueftris habeantur ge=

nera . Sunt tamcn , qui putcnt nuUam Irim domefttcam reperi^

n, qucd fcripferit Theophrafttis loco ante citato, nuUum Iridi

ctikum accommodari . Sedij,meo quidcm iudicio , decipiuntur .

quandoqtddemTheophraftui eo in loco non de omniin uniuerfum

Iride dtjferit,fed delUyrica tatitum:qu£ cumlociac coeli cle^

mentiainlUyrico tradu optima l^ontcproueniatjnoneftnccef^

fe , ut coldtur . Vrxtcrea cum hodie Iris domcftica pafim in It.ili£ hortis l£ti , uircns , pulchr.tq; f^cdetur :fylue=

flris autem in plurimis montibus f^onte nafcatur ,floribus er fvlijsfitiu£ lottge minoribus , radicc tenuiore , breuia=-

re,Gr aridiore ; nulli quidcm abfurdum uideri debet,fi nos utranque depingi curauimtts . Quinetiam compertum ha=

beo , iieteres qu.oqtie Iridts fylueflris mentionemficiffe , non folim Marcelli medici audoritate cap. xxiiii. qui

pr£terea Irim domefticam cultamq; iUisfuijfc oftendit;fcd Galetii qutdcm tcftimonio . ts enim Iridis fylueftrii memi^

nit lib. X . de comp. medic. fccttndum locos , dum nephnticas compofitioncs ab Afclepiade cottfcriptas recenfet. Syl=

ueftris utnufquc generis plurtmaorittirin Gorilienfi agro Saluatino moitte , c^ Iapidi£ coUtbusinter faxa,odore

non ingrato : quanuis etiam ambas uiderim in campefiribus nonhnge a Sontijripis . T.ftpr£terea infatiuarumgene^

re , qu£ flores ttiuei candoris proftrat ( hanc iti pluribus lictruri^ locis itidimus ) cuius radix cdorisfi-agrantia , er

uirium robore lUyricam ftre £quat . Iridis meminit Vlittius lib.xxi. cap . v ii. fic inquiens . Iris radice tantim

commendatur,unguentii,crmedicin£nafccits. Tdttdatiflimain lUyrico^cr ibi quoque jion in maritimis,fed in

fylueflribus Drilonts , er l>iaron£ . Proxima tn M.icedonia : lotigifima h£c , er cundicans , er cxilis . Tertiitm Ic=

cum habet Afi-tcana , ampltfimainter omites , guflu.q; amartftma . Illyrica quoque duortim gcnertim efl :raphatiitis

Pllnij contra a flmilitudine , qu£ er melior : rhizotomos fubrufa . Etcap. xx . eiufdcm Itbn : Iris rttfa ( ittqttit ) melior efl,quam

diftio . candtda . Quibtis in locisflbt matttfcfle repugtiare uidetur Plinius : qucdft'.periu6 raphanitem,qu£ caitdicdt,rhizoto=

mo , qu£ rufifcit , dntcpcfuerit , hic ucro contra . Diofcoridi pr^flat , qu^fubrufv conflat colore , qudlis Pliitio rhi=

zotomos . C£teri<m (fi Theophraflo , er Tltnto credamus ) non omim lUyrica pr£flat,fed qu£ tantiim infylucflri^

bus nafcitur . fiquidcm qu£ in maritimis fvditur , humore pr£gna:is improbattir , quodfubindc flaccefcens contr.iha=

tur in rugds. Succus hydropicis propinaiidus,quoittam recentt lUyrica defltttdmur, e noftrate clicitur,dttcitq; abun=

de aquM . Excalfacit Irw ordine fecimdo complcto , uel tertioinchoante , er pariterficcat . Atqu.e pr£ter uires ,

quas tlli adfcrtbit DiofcorideSialijs pluribus pollet . quandoqiiidcm compcrtum eft , manfam oris halitum commenda=

re : dentiiim dolorcs mulccre ,fi radicis dccoflo ijdcmfoueantur . coquit item , abftcrgit , digcrit , rcfoluit, Iciiit, re=

ferat, expurgdt, er deijcit : uulnerarijs medicamentis tmmifta farcoticd eft . R adicis expreff.isfticcus bilcmfldUdmy

pituitdm , cr aquas ciitemfubeuntes pcUit : h^morrhcid.is fotu clicit . Radix ipfa contrita , er ex accto biinta , omiii=

bus aduerfatur uencnis . Succus nartbus tnfufis cerebrum a pituita minjice purgat : tientrictdo tamen itocet,cwn pcr

Iris cognome fe tantitm btbitur . ideoq; a peritis medicis cxhtben nonfolet, nifi admtfta mulfa, cr Indica n.trdo . Rcperio quod-

to aftragali- dameffc Iridisgeniis ,qu£ Aflragalitis cognominc dtcittir . IdenimoftenditG.deitus lib.i.de compofiiione medt=

camentorwmfccitndum locos ap. primo cx Sorano tranfcnbens : item A ctttis lib. x 1 1 1 . cap. 1 1 1 . qut quikufdam in

emplafiris Irim aftragalttidem tmponunt . Veruntamcn cim anttqtiorum , uel recentiorum repcrerim neminan , qui

infimpltcium mcdicamentorum libris htdufcc Iridis mcmiiierit , quid ccrtt dc hac rc profirujri , fane non hahco . C£^

tcriim

Iridis vires p-
• ter traditas a
Diofc.

tis.

30

40

50

In Lib. primum Diofcoridis.

'9

10

Iridis mentio
ex Gal.no .

tcrm Corn.mus , qui in pr.-cdi(los Galeni libros commentmos cdidit , Irim aj}rag.ilitem , o~ aftragatum idcm cffe
exiftm.it : hoc ar^jmicnto dudus , quod Plinius Iridcm dupliccm cjfc tradidcrit ; altcram , qux r.tphanitis a ftmilitu=
dine ; altcram , c]u.t' rhzotomos dicitur . Af ciim .iflr.tg.ilui radiccm r.tphani modo ftrat , indc Irtdcm aflragalitcm
Aftrigalwn effc conijcit . quin cr Plinio pcr Iridcm r.iphanitcm , .tftr.tg.tlum intcUigi ccnfet . Scd mca quidcm fcn=
tcntia rc^iustort.:lTc rcm h.tnc cxplic.i(fct ,fl per cam Iridcm , qu£ aflmilmdine rapktnitis uocatur , aftragalitcm
ideo dcfi^n.iri dixifct , quod ut .iflr.tg.tlui , rapham modo r.tdiccm gcrat :fiquidcm Plinio Iris r.tphanitis .iflr.ig.ilui
non cft ,yed altcra Iridis liiyricf j^ccics . (Xiiamobrcm ita Iridcm .tftragalitim .-i Galcno cognominat.tme\fc puta^
uerim, quod radicc refcr.tt ^i^,ragalum : qucmadmodum raphanitis a Plinio diila eft , quod radicc raph.xnum repr.-e=
fentct . Iridcm mcmori.c prodit.tm /;:(|Jc Galcno in Itbris fimplicium mcdicamentorum fane nufquam repcri : ta^
mctfi libro primo dc antidotis cius pvftmcdum mcmincrit his tierbis . A ndrom.achus rofls Iridcm lUyricam adiungit .
qu£ ttcrba non flttjirk , ncgligcntcrq; cxcipienda funt , ueluti nec clon alijs medicinis patri£ nomen apponit , de qui^
bus patdo poft diffcrcntcs , quid quoq; in gcnere optimum flt , dcmonflr.ibimus . Polium crgo , o~ cham.-edrys Ro=
mam affcrtmtur, natis in It.ilia paulo meliora . in aliquot fiquidcm Itali£ locis h.iud multo dctcriora proucniunt iU
la annis , quibtis uer tottim htimtdiim nonfucnt ,fedflciitif£pe contingit , aftiuo temporiflmilc. Qtiodfl ucris con^
ftittitio flccior obucncrit , mtilta , qu£ in Itaha ttafcuntu r, pluribus Creta aUatis paria crunt, aut non multo biflrio^
ra , iicltiti cham^drys , cham.vpitys , hypericum , gcntiatia , thlaj^i , ucratrum nigrtim , zr tdgeniis alia . At ucro ,
qtiod ad Irim pertinet ,fecus fc res habet :fi eitim Iris Lybica , qu£ pltirimd ex Afi-ica Komam afferttir , lUyricdt
comparctur , tantum ipji cedct , quantum cad.iuer ttiuo corpori : non tamen alijs ingentibus orta tam multum ab I/=
lyrica dcgcncr.trc Iris uidctur . Irtm igitur , uclut cr reliquas medicinas , odor.itiorem cligito : nam unumquodque
2 o optimum cft, quod propriiimfui gcneris odorem uchcmentifimum habct , qui quidem ex multorum inj^eilionc mani=^
jiftus tinictiiq; fit. Acdegitftu quidcm pcrccptis qualitatibtis eodcm modo cenfendum eft :id enim optimum medicd^
mcntum e(fe conftat, tn quo id, quodflio gcncri proprium cft , cxupcrat : peflimum uero quodfuigetteris alijs cr te^
nuius , O" exilius cft . Meliora nanqucftint omni in (^ccie , qu£cunq; ncc rugofa, nec exiliafucrint :ficut qu£ con^
uenicntemfibi m.agnitudincm cxcclfcrcpeiora funt ijs,qu£ bcne nuh-itam,cr ddftriilam habent fubftantidm .
Quamobrc, tit dtxt, mitltafspius inj^cxiffc opcr£prctium eft,cr maxime optima,cr qu£ longo iam tcmporefui expe
rientiam ipfis nafccndi initijspr£biicre,qu£cj; uno ore .i periti^ mcdic£ materi^funt commendata . Omnes igitur her
barij unanimcs fcripfcrtmt Irim in lUyrio ttatam optimam ejfc . h£c Galentis . Planta , qu£ Gr£cis i'^i^ , LatinPs Nomina .
item Iris nominatur : Arabibus , Afmein iuiti,fliie Aierfa : Italis , Iride , Giglio azurro , aut Giglio ccelefte : Gcr^
mnis , Blatiu gilgen , Bkuufchuiiertel , Veiel uurtz > mmelfchuuertel : Uif^anis , Lirio cardeno : GdUis , Glaieul,

j 6 nut Ilambe .

t Malui hoc in loco Marce Ui interpretationemfequi , quem^
admodum alibi quandoq;fadurusfum , qu.hn RueUij,ctiinonfem
pcr addiCius ero : quod in aliquot Gr£cis codicibus legatur iyrU
iLtuKoL;qu£Uox infummitate cmusq; caulis fignificarc uidetur:
qu6dq;naturdinplantaipfdiUudmaniftftedemonfi;ret.

A C O R V M.

40

50

A KO ov .

ACORVM.

CAP. II.

A c o R V M folia iridis habet , anguftiora tamen : ra-
dices non difsimiles,complicatas , non in reftum,fed
obliquum aci:as , & fummo cefpite fparfas , geniculis
interceptas,albicantes, guftu acres, odore non ingra-
tas. Optimum eft denfum, candidum, plenum, ca-
ric non exefum , odoratum : cuiufmodi Colchidicum , ,
& Galaticum, quod afpletion dicunt. Radiciuis cal-
facloria. Decoftum potu urinam cit : prodeft lateris
doloribus,& iocineris, atque thoracis : item tormini-
bus , vulfis , ruptis . lienem abfumit : urinae ftillicidio ,
& ferpentumiftibus auxiliatur.infidentibusad mulie-
bres affeftus, iridis modo,vtiliter imponitur. oculo-
rum caligines fucco difcutit. Antidotis radix magno vfu
commifcetur.

F E c I T diuturndreiherbari£ ignorantid, uthdHenus non Acori confi-
in ItdliafoVum ,fed in quocunque terrarum loco , ubtfeplafiarij, deratio .
0~ mcdtcihabeantur ,inlegitimi'.AcoriIocwmrufd qu£dam rd=^
dix fucccflerit , qu£ pdfiim in paluftribus, cr uliginofis locis inu=
tilis,€r inodora plurima nafcitur . eofane argumento, quodfolia,
er radices iridis proferat ; quanuis h£ colore ruf£ , iUa uero iru=
dis longiora f^e^entur . H£c itaq; radix apud omnes , quiplan^
tdrumhiftorias neglexerunt ,inhoc ufque auum legitimi Acori

muncrs

20

And. Matthioli Comm.

ACORVM FALSVM.

Brafauoli ei
tor.

miincrefundd cjl : d qud quantum tum qualitatibus, tumfdcuhei'
tibus receiat , ex Diofcoride pitet . qudndoqwidem pdlujlris hxc
nec candicdns, necgufiuflt acri'; , nec ullo prorfm commendetur
odore . At qudnuii hdc tcmpeflate k peritis rei herbarix medicis
non parum improbcntur ij, qui non in hdc tdntumfiirpe,fci etiam
in dlijs quam plurimis defccre , cwn tamen ipji probdtij^imos dU^
(lores nufquam kgerint, potius excufandi funt,quAm quiddmfor::
tdffc iCtatis noflr£ fcriptorcs , tam Grtec£ , qudm Ldtin£ lingute
peritifimi ; quibus resfole chriores propofitx funt, quiq^ infim-
plicium medicdmentorum cogtiitione c£terk prxfldntiores hdbe^
ri uolunt, cr ij longius nihilominKs ( ut drbitror ) dberrdnt,quhn
c£teri . E" quorum numero eft Brafauolus Terraricnfis , uirfane
dodrind, crfdmd cldrifimus : qui i.um innumerd fimpUcia meii^
cdmentd declardre, explicdre, ©" paldmfacere in fuo fimplicium
examine fludium impendit , etfi id in plurimii a(fecutusfucrit ; in
hoc tanien, alijsq- nonnuUii (utfuis locis in his noflris commentd-
rijs oflendemus ) m tdnto iUuflrium audorum lumine mihi magis
CiCcutire uidctur, quam qui ante ipfum in tenebris errauerunt . Is
enim conflanter afferit , Acorum d Diofcoride defcriptum dliud
non effe, qukm cdm acerrimam , er odoratam rddicem , quam of^
flcin£ Maurttdnos fecut£ Galangam uocant . ddeo ut maluerit cii
Leoniceno errare,tantumfuit pr£ceptorifuo dddidm^qudm cunt
Mdndrdo benefentire . Sed qudntum eiusopinio d ueritate, quans
tumq^ ab Acori hifloria recefferit,perqudm fdcilc probdripotefl.
Quippe gdldngam fDlid iriiis proflrre apui Syrios nullo nobis te^
ftimonio conftat : uerum quia cum. cypero aieo conuenit, ut isfyU
ueflris Gdldngd nonnuUis iicdtur ; iieo non db re credendum fuc
rit, gdldngdm potius cyperi , quam iridis folio prouenire . Pr<c=:
tercd quod gdlanga rdiices -lubedt iriivs , nec mihi quiiem ui-
detur , nec uUum ii afflrmdre exiftimo . neque iUud etiam ui~
dere pojfum , quod e^dem dliqua ex parte fubdlbicent , ut de Acori radicibus fcribit Dwfcorides : quin potius tdm
intus, qum extrd non obfcure ruflfcunt . Quoi dutemguftufint dcri, atq^ mordaci, qui neget, nuUus eft. Sed non ta^
men ob id dicenium erit, gdlangdm effe Acorum, dlijs non coticurrentibus notis : prxfertim cumDiofcoridis teftimo^
Fuchflj error. nio Acorum effe debedt dcre, non dutem dcerrimum , nec galdng£ modo linguam adurens .' Brafduolum fecutus eft
Tuchfius medicus cldrij?imus . vs , cumftbi nimis pumilee uiderentur prioris gdhtng£ rdiices , quam ut Acori raiices
reflrrent, dtque proptered BrafduoUfententiam non probanidm iuceret, infui/s ieftirpibus commentarijs , dlterdm
crafioremgalangam, qu£ iampriiem inltaUamflrtur , Acorum effe conteniit . Verlmfi dnimaiuertdtur ^quoi ed
nonfit iriiiftmilis, multoq- magis ruflfcat, qum quoi h£c didio uVoAEUHouf deftgnet , qu£ dlbicantes, cr non ru^
bentes denotat, facile paUmfiet, quod una cum Brafduolo ipfe quoque dberrauerit . S ed pr£ter h£c ijs etiam refra-
gdtur Gdlenus lib.vi.de fimp. med.fdcuU. quoi dfferdt Acorirdiicem guftui nonmoio dcrem effe ,fedetidmfubd^
mdram : qu£ tamen moiica amaritudo neque in hdc , neque in iUd reperitur galanga : etft inuaUdis quibufiam argu^
mentisfuo ultimo exdmine contenidt BrafauoUis , quoigaUnga pr£ter acerrimdm fdcuUatem etiamfit dmard . fed
uereor, ne w tunc bile perfufusfuam ieguftduerit gdUngdm . Comprob.itur pr^terea dUui effe Acorum,Gr dUud ef=-
fe gdUngdm S erapionis teftimonio : qui , cumfciret non parum iifcriminis inter has raiices effe , de ijs feorfum egit
per propria capitu , utpote de rebusgenere crfdcuUate diuerfis . Roc idem probdtur ex Adudrij etiam monument^
tis . fiquidem is in compofitione aure£ Alexandrin£ er Acorum, crgaUngdm imponit, quemadmodum cr NicoUus
Myrepficus, tanquam interfe genere diuerfd . Hk itaque tum rdtiombus', tum dudoritdtibus adduitus, d Brdfduolo ,
Cr Fuchfio diuerfus effe cogor . Ncc equidem inteUexerim unqudm, quomodofddumfit, quoigaUnga maior , qu£ k
mnore nongenere, ^facuUate ,fei tdntion f^ecie dijfert, cian primum huc e Syria dduedd eft , in Acorumfe com^
mutduerU . fed qui h£c intcUigunt , dijudicent . €£terhm , ut dicdm quid hac in refentio , crediderim ego una cum
Mandrdo Terrdrienfi, dUjsq^ nonnuUis huius £tdtis infimpUcium medicamentorumfacultate dodifimis uiris , id om-
nino legitimum cffe Acorum, quod non modo fepUfi^ ,fed omnes in uniuerfumfalso CdUmum odoratum uocdtit . Si^
quiiem rdiices primim iriii perfimiles funt , genicuUs diftitid£ , reflex£ , fubdlbid£ , dcrcs , odore pr^ftantes , O"
( ut inquit Galenus ) etiatn fubatiiar£ . ittfuper er fllid , qu£ ititegrd dd ttos una cum rddicibus ( tit h£c pidura de=
monftrat ) e CottftdtttinopoU aUatafuttt, id apertius dfflrmdttt :funt enimftrmc iridis . Ad h£c ut Aetiiponti ( Gertnd:=:
niJfj^ruchdicunt)retuUtmthicUriftitnusmedicus loattnes MeruU^qui pluribus dtttiis degit apud LitUdtios,quod
pdf^im caUmutn aromatictm uocant ,fi-equentifiittum in Lituattid , o~ circa Tdrtdrorutn fittes , tiafcitur : fhlijs iridi
amulis :ftore etiamfimiU, colorc rofeo purpurafcetite,nuUa ex parte uario : caule iridis lotigiore grdctUoreq^, d quo
tamen nuUus exoritur cdUmus : uocdturq; db ittcoUs fuo liiotttdte Tdttdrfcht zcUj, ii eft, herba Tdrtdrica, quoiforp'
taffe d uicitiis Tartdris in Lkudiiidm priittionfuerit aUata . lieoq^ Plinio mcmori£ rcdc proditum cft Iib. x x v. cap.
XII i.optimum id effe Acorum,quod ex Fottto aduchitur . Fontus cnim his Tarturisftre iungitur,qui ultra Utuania

inhabitdnt.

Acorum le
gitimum.

2Q

30

40

So

InLib.primumDiofcoridis. 21

inluhitdnt , tAi dpud proSatij^imos Midorcs nufquam legitur , oiorutum cddmum oriri . Quamobrem non pcfcui non
mdxime Br.ifiuoltun .tdmirari , quodfibi tamfMile pcrfuferit , nulgxrem cxhmum kgitimum , cr odontum cuU=^
mum cffe , k Diofcoridc , rhcopr.tfto , Gulcno , cr Plimo non in rudicum,fcd in arundinumgcncre dcfcriptum. num
( utfuo loco dc cuhmo odor.ito ugentes Utius cxplicubimus ) is arundincu cji fijiuft , non autcm radix . Scd de Im
hxdcnus . Acon mcmiuit Galcnus lib. v i . dc fimplicium mcdicMientcrum f.tcul. fic inquicns . A cori utimur rddi=
cc , qu£ gujlu iicris cjl , c~ modice .i)iur.t , odorcq; non luiucundu, Vndc conftut, qucdf.tcult.itis cdid.c cji,cr con-.
fijlentix tenuis . Huic confcnt.-.mum cjl , uturinam mouc.it, o~ lienes indurutos iuuct, tum ccr.itoidi^ cr.tfiticm dc~
tergc.it ,fmuVqj cxtcnuct . Scd .idhoc mclior cfl ipfiusfuccus . Omnino ucroficcificum effc cUrum cfi . Ef f.tne or^
dinii ejlo tcrtij in utroquc, in c.ilf.iciendo Jcilicct,cr dcficcando . Uxc Gdcnus . Scd quundo hic aliquid diccre de

»0 Galanga occurrcrit,cm.i Biofcoride ,dlijsq; dntiquioribus Griecisnihil decdmcmori.t proditum fit , differdm
ego dc hac , qu£ a M.iuritdnis , c/ .thjsfmn confccutus . Tifi itaque g a l a n g a duplcx : m.tior altcra , aU
tera minor . Minor tentm eji radix , intcrius cr extcrins in purpura rufrfccns , genicuUta , intcrnodijs quibufdam
rcficxd , odor.ita ,fipore ddmodum icri , udco itt nidnfd piperis , er gingibcris modo lingudm , €r fauces exurdt ,
odore formq; cypcro fimilis . qu.iproptcr quibufd.tm cyperus B.tbylonicus dicitur . In lt.tli.im nanq; tam cx Mcm=^
phi , qu.m cx Syria transfcrtur . Optima qui' fuerit grauis , dcnfa ,faturdte rufa , odorata , O" gujiu dccrrimd :
Non dcfimt tamen impojiorcs , qui cypcri radices contorquentes, dceto , er pipcrc mdcercnt, o~ pro GdUnga uen-
ditent . uerionfi-dusftcile dcprchcnditur : quippc dbrdfo exteriori cortice , nulU in rddicisfubjidntid dcrcdtnii no=
td , nuUusq; g.tUng£ J'.tpor pcrcipttur . A t maior , tamctfi longe crafiiorfit rddix , iguauior tamcn eft , O" uiribus
infirmor, colorc etim dilutior , minusq; odorata . GdLingd cdlfdcit , crficcdt ordine tertio . Proinde uentriculum

2 o robor.it , C/~ eius dolorcs toUit ; fi tamen kfi-igore , uelfiatu proueniant . Ndribus ddmotd fiigefado cercbro utilis
eji : orc rctentdanhchtum commcndat . Tdcit cr ad cordii palpitationcm ,fi e pUntaginis fucco bibatur : cccliacos
fdndt,€r coli dolores mulcet , qui a fl.itu onuntur . Vrodcji flatuofis uteri ajfcilibus : uencrcm roborat : rencs re-
frigerdtos c.ilcfacit . in fummd fi-igidis morbis omnibus fuccurrit . Cateritm omnino cxplodendd cft Mondchorum
in Mefuc fcribcnttum opinio , qui contrd Br.ifauolum cr Yuchfium quafi ucUc tiidcntur , GaUngam potius odoratum
iuncum ejfc , qitam Acorum . quod t.tmcn pLtncfalfum omnibus lam compcrtum ejfe non dubitamus . Quod Gr.ece
aKo^ov , Latiiie etiam Acorum dppclUtur : Arabice tVage ,feu Vgi :Italice ,Acoro :Vulgo mcdicorum cr fc-
flaftdriorum Cdlamus aromaticus .

MHOV. MEON. CAP. ril.

M E o N , quod Athamanticum uocant, fn Macedo-
nia,& Hifpania pkirimum gignitur , anetho folijs &
caule fimile, fcdeo crafsius : binum ferme cubitorum al-
titudine attollitur:fparfisinobhquum,re£lumque ra-
dicibus, longis, tenuibus,odoratis, linguam excalfa-
cientibus . Quae feruefadx ex aqua , uel tritse citra co-
(ftionem, pnccluforum renum,ueficcEque farttsE uitia
potu leniunt : vrincE difficultati medentur : ftomachi in-
flitiones difcutiunt. Torminibus^afFeclcE vulusE,arti-
culorum doloribus,atqne fluxionibus peftoris , tritse
cum melle in eclegmateauxiliantur. Sanguinem per me-
fl:ruape!!unt,defefsionibusferuelaclaj: infantibus aute
illit2imouentri,vrinas mouent.Q^aod fiplusquam de-
ceat,exhis bibatur,caputdolorcafficiunt. '

Acori uires
ex Galeno.

Galang^con-
lideracio.

Monachoru

opiniofalfa.

Nomina .

30

4»

50

Credidimvs fuperioribm annis ,legitimum Meon
non oriri in Italia , nec c6 dliunde dduehi : primitm quod Mei «i=
ce uterentur fepLifidrij quibufd.im albtcdntibus rddtcibus ,fdpo^
re piiftinac£ fimili:dcinde qttod etiam Plinij tcmpore rarum effet
in Itdlia . quippc qui fcripferit nonferi in Itdlid Mcon , nifi d me-
dicis ,i]sq; ddmodumpducis . Quod procul dubio indicdre uide-
tur , ufque ad Plimj £uum peregrinum tn Itdlidfuiffe Meon . Sed
-.citm herbdriorum quorundam diligentia , qu£dam nuper repertd.
^fitpUntd qu£ Jifijs conftat dnethi,cdule bicubitali ,radicibus
nigricantibtts ,longis , C:r in obliquum,reclumq; f^drfis ,grdui-
ter odordtis , acribusq; , quam legitimum effc M.eum , omnes ftre
rei herbari£ pcriti undnimes dffirmdnt, ne uidcdr mordicus tene^
rc opinionem ,fdcere equidem non pojfum, quin in eorumfcnten-
tiam deueniam : tametfl in contrarium aliqua fcfe offerdt rdtio ,
(^uod fcilicet huiufce pUnt£ radices odorem non ufque adeo grdtum f^irent ,fed qudddntenus grduiter olednt ,nee
. tenues cernantur , ut Biofcorides inquit . Vlinius Meoftlid dnifofimilid reddidit , uocumfortdjje fimilitudine dcce=
ptus .fiqtiidem Diofcortdes diuthifolijs Meum oriri trddidit. Nobilius quod Athmmticum upcant, itddi^um,qu6i

db

Mei confide-
ratio .

Meivires «x
Galeno .

Koniina.

22 And.MatthioIi Comm,

ab Athamnte Aeolifilio inuentum fit , uel quod pra-fluntij^imum in Athmante Vhthiotiiis prouemt . Meminit
Mei Gdlenus lib. v 1 1 . fimpliaum mcdicamentorum.hii uerbis . Mc/ rddiccs pcrutilcsfunt, calidx tertio ordine,fic^
cnefccundo : proindc urinam,mcnfcsk cicrcuolcntes hoc utuntur pharmaco. Sed fiplufculum fumatur ,capiti
dolorem mouet , utpotc ciim plufcuhmjit calidum , quimficcum . quippc quod eius cahditA^ humiditatem a-udiorein
etimnu.m , o~ flatuofiorem ad caput dcfcrat , atquc ita ipfum afficiat Udatq^ . Mm ita Gr£cis uocatum , Latinis
Mcum dicitur : Arabibus, M« ; Italis ,Meo : Germanis, B jer mirtz ,fcu nertz uurtz : Hilpanis , ViniUo .

Kuzrafof.

C Y P E R V S.

CAP. IIII.

Cyperi genc
rj,&confid«
rauo.

C Y p E R V s , quem aliqui eryfifceptrum , ut afpa-
lathumappellantjfolia fertporraceis proxima,fedIon- »o
giora,&exiIiora:caulem odoratiiunci, cubitalem ,aut
maiorcm ,angulofum : iu cuius cacumine minuta folia
cum femine exonuntur : radices,quarum in medicina
eft ufi.is , cohsrentes inter fe, oleis oblongis fimiles , aut
rotundx , nigro colore , fuaui odore, amaro guftu . In la-
cunofis, paluftribus, &' cultis enafcitur . Optima cft gra-
uifsima, denfa, fi'a<n:u contumax, plena, & afpera , odoris
cumquadam acrimonia iucundi:qualiseft Cilici3,Sy-
riaca,& qujeaCycIadibus infulispetitur. Huic calida
uis ineft. Venarum fpiracula laxat: urinamciet: adcal- 29
culos, aquamque fubtcr cutem utilifsime bibitur:ad-
uerfus fcorpionum idus i-emedio eft : perfriftionibus
vuIusE,t\' prjeclufionibus fotu prodeft : pellit menfes.
Contra ulceraoris, etiam fi depafcant,uorentq;,farina
eius efficax eft . Malagmatis calfacientibus, & unguento-
rum fpiflamentis bene adijci folet. Aliud Cyperi genus
traduntinlndianafci^gingiberis effigie:quod mandu-
catum croci uim reddit, guftu amaro fentitur , & illitum
praefentem pfilothri uim exhibet.

jo
T A M E T s I unum tantim Cyperi genuimemori^ prodi^
derit Biofcorides , cuius r.idices interfc coheerentes oblongas re=
firunt oleAi , aut omnino rotundjefunt ; uifitur tamen Cyperus in
pluribus Italicc locis,quireidicibusconflat longis,gcniculatis fum^
mo ccjj^itc udgantibus , colorc m purpuram nigricante . Nafcitur
hoc Cypcrigenus laudatifimumprope Timauifontes circumfla^
tibus palufiribus locis in lapidite jinibus,galang£ uoca.t£{ut pau*
16 ante diximus) pcrfimile , non tantim facie ,fed etiam odore .
Commcndatur etiamnum odore is , qui in Uetruria proucnit , radicibiis flrc filipcndul£ £mulis . fed non ob id itlifuer: .
rit pr^firendus , quem Syria mittit : quundoquidem hic longc odoratior cfl , Cf fubamarus . Cyperi meminit Vlinius 4.0
lib. XXI. cap. x V 1 1 1 . ubi de iuncis egit,flc inquiens.Quidam etiumnum unumgcnusfaciunt iunci trianguli , cype-
ron uocant . Ef p.iul6 inferius : Cyperos , ait , iuncus cji , ut diximus , angulofus , iuxtd terram cttndidus , cacumine
niger , pinguisq; :folia ima porraccis exiliora , in cacumine miuuta , intcr qu£ cflfcracn : radix oliux nigr£ flmilis ,
quam,cim oblonga efl , cyperida uocant , magni in medicina ufus . Kepcritur Cypcrus quandoque etiam quadran^
guUricaulc.undcnonmirum,flquadratumiuncumeumuocaueritCorneliusCelfmlib. iii.cap. xxi. At Dio=
fcorides in hac facultatc pr£clarij?imus , utranquc differentiam coUigens , nec triangulum , nec quadr.ingulum Cy^
pernm dixit ,fed angulofum . optimus defvrtur ad nos ex Syria , cr Alcxandria Aegypti , in cuius defedu lt.dicum
fupponunt officin£ . Non dcfunt , qui dijferentiam ponant inter.Cyperum , er Cypirum Vlinium fecuti,qui libro ,
cr capite citatis , CypirumglMiolum effe affirmat , Cyperum uer6 angulofum odoratum iuncum . Sunt tamcn D/o-
fcoridis interpretes , qui utroque uocabulo pro eodcm indiffcrcntcr utantur , eo quod ( ut rede HermoLius adnota- ^ q
uit)pcnultimam Cyperi quandoque diphthongo longam ,quandoquc uocali breuemGr£ci fcribant . Efl apud Vli~
uium cr cypirus arbor ocyfiime crcfcens , cr pfcudocypirus futcx , ut Itb. x v 1 1 . cap. x 1 1 1 . ipfefcriptum rcli-
quit . C£tcrim id Cyperigenus , gingibcris cjfigie , quod India mittit, eam ejfe radicem peritiorcs mcdici putant ,
quam officin£ Mauritanosfecut£ Curcumam uocant . N empe pr^fcfcrt h£c notdsfanc omnes , aui^ Indico Cype^
ro rcddidit Biofcoridcs . quandoquidcmgingibcrifimilis efl,eius odorcmfvrme rcdolct , guflufubai::xr.cfcit,Z:r man^
fa croci modo inficit . duibus iUud ctiam acccdit, qu6d dcpilatorijs mcdicamcntis quibufdam immifcctur. Yerunta^
Leflio Sera- jjj^^ fcicndum cft , hanc non effc Curcum.am a Scrapionis intcrprctc pro chclidonio dcfcriptam : ipfc cnim nil aliui
pionis epra ^^ curcuma intclligit , quam Diofcoridis chclidomum . quofit , ut non dcfitfuffncio erroris ucl interprctis, uclfcri^
ptoris , ciancurcuma ncque Mauritanum ,neque Gr£cum flt uocabuhnn : Aphrienim chclidonium Kauroch ap*
peUant. undc palhn efl , Curcuma pro Kituroch in Serapione deprauatc icgi. Qupfadumcfl,utpr!orcs tum
tnedici , tum feplafiarij, qui ntmqum h£c perpenderunt,fuerint haUucinati . quippc cim eos lateret,cuiufwn plan^

u

D

Curcuma cy
pengenus.

uau.

InLib. primumDiorcoridis. 23

t£ radicem Indica Cypcrus rcfimt, chdidomj mdoris ndiccm cffc crediderunt ob crocci fuccifimilitudincm. It^q;
SerapionisdcprMiutamlc^tioncm fccuti ,lndicum Cyperum curcumam uocauere. Indicicyperi mcminit Serapio
Biofcoridem fecutus , proprio capitc de Cypcro . Ex qno aperte conjiat , curcumam Scrapioni deprauatc infcri^
ptam ,fcplafurum curcumam,qu.e procul dubio Indicus cjl Cypcrus,effc nequaquam. Cypcrum rcceiifuit Cyperi uires
Cal. lib. VII. fimplicium mcd. ubific inquit . Cyperi radices maximc ufuifunt , excalfacicntes pariter & exiccan=^ '" Galcno.
- tcsabfqucmord.icit.itc.Itaq; ulccribus ,qu.t pr.e nimiahumiditate cicatricem difficultey admittunt ,mirifice pro=
funt -.habcnt enim quidd.im etiam adjhingens : qu.ipropter ulcertbusitem orisconueniunt .{'^Eiicr incidendi uun
quampiam illis ineffe tcjhficandum , qua cr calculo uexatis congruunt , cr urinam , mcnfesqfprouocant . Vlanta, Nomina .
qu£ Grxca uocc K\jTSi:^o(, Latina Cypcru< nuncupatur : Arabica , Sahcrade : Gcrmanica,Vuilder galgan : Hif^as-
*o tiica,lunciadeolor,crlunciaauellanda:Gallica,Souchct.

KajJoffxapi'.

CARDAMOMVM.

CAP. V.

4«

Itk

PIPER INDICVM.

Ca R D A M o M V M optimum eft,quodex Comagene, ArmeniajBofphoroquedcuehitur.in

India quoque, iJ^: Arabia prouenit . Eligi debet plenum, frangenti contumax, occlufum , farftumque

( quod eni m huiufmodi non eft , exoletum iudicatur ) & guftu acre, fubamarum , & odore caput ten-

tans. Excaifadoriam uim habet: potumqueexaquafacitadcomitiales, ifchiadicoSjtufles ,neruo-

rum refokuionem:itemadrupta, vulfa,tormina:latasuentristineasexcutit.Ex uinoautem potii,

. renibus, difhcultati vrina?, a fcorpione i<ftis, neque non omnibus venenum vibrantibus , auxilio eft .

.•i - Cumcorticeradicis lauri epotadrachma,calculoscomminuit: partusfuflituenecatifcabiemexace-

»0 toillitumadimit.Etadunguentorumfpifiamenta additur.

L E G I T I M v M Card.imomum nojlra tcmpejl.ite ncc cognofci, nec minus a mercatoribus , qui ex Syria, tiel Cardamomi
Aegypto arcmxta ad nos conuchunt , dcfcrri compertam habeo . CXuofit , ut medici, ac pharmacopcei in componen^^ conhderauo .
dis mcdicamcntis a'qnc cncnt in Card.imomo , atquc in aUjs compluribus , quod Card.imomi loco uarijs quibufdam
feminibus , odoratis tamen , indijferenter utantur . Quorum primum Cardamomum maim :fecundum Nigellam,quod
tnclanthij ejigcnus : tertium ucro Melcghctta^, uclgrana paradiji nuncupant ; ciun tamcn corum nullum nec Gr<f3
cum , nec Mauritanamfit CardMomum . quandoquidem aliud Grceci , aliud uero Afii pro Cardamomo intelligunt ,
ut apertijiime tejlatur Serapio , qui qu.im plurimafimplicia medicamenta ex Diofcoride , cr Galeno tranfcripfit .
Is enim ( utfua declarant monumcnta) Diofcoridis Cardamomum Cordumenum appcllat . deinde audore Ifach Ara=
3» bofui Cardamomipcculiare caput inftituit,idqj Saccolamfua lingua nominat: quin cr duum effegenerum tradit,aU

terum maius, altcrum uero minus. quorum nuUum non modo Dios
fcoridis Cardamomo ref^ondet ,fed nec etiam uUi eorum , quibui
officinje indifjcrenter utuntur . Vrobatur itaque primum , quod o=
mne officinarum Cardamomum Diofcoridis Cardamortium effe no
pof.it ,pluribus tumnotis,tum etiam qualitatibus . quippe quoi
hjec in uniuerfum parum , uelfere tantiUum denfa fint ,frangenti
non contumacia, CTgufiui nihil am.aroris relinquant . Quod prx^
terea ab Arabicis diflent ,fi cumiUis comparevtur ,facile dijfaa
rit.is deprehenditur . fiquidem S crapioni maim Cardamomum fes
mcneflplantis ,quodoblongiA quibufdamconcluditiir capitibui,
iisfanefimihbus, qu£ e rofis prodeunt, granis obnigris, rotundis ,
pipere longe maioribus , in quibus minuta femina concluduntur,-
angulofa ,farila, cr odorata : minus uero nuUo contegitur capia
tulo maioris modo, quanquam colore conueniant. CXuod plane in~
dicat , omne officinarum Cardamomum nec Arabum effe , nec pdA
riter Grtecorum,fcd potius ab utrifque maxime difjvrre. Qjiare Monachora
putauerim,iUudfals6 fibi perfuafiffe Monachos,quiinMefuent error.
fcripfere, quod Arabum Cardamomum minusiUudfemenfit,quod
feplafiaMeleghettas uocant , Andrcte BeUunenfis, qui AuicennA
mendis expurgauit,au6ioritatefi-eti . Sed ctm BeUunenfis id affes
rat uulgari tantkm opinione dudus; cumq; not£ minime eorufen»
tenti£ adftipukntur,erraffe Monachifacile deprehenduntur. Se~
mma enim,qu£ Meleghettas appeUant (ut omnibusplane conflaf)
capitulisexceptafuboriutiir,quodminoriSerapionisCardamomo
noeuenit. Credtderunt,KueUiusinfuisdcnaturaftirpiumlibriSy Rue!lii& Fu-
cr ¥uchfius infua methodo, id omnino Mauritanorum effe Cardas- chfij lapfus .
momum,quodnos piper indicvm, dUj filiquaftrum appeU Piperislndid
lant . uerim cim planta hec filijs exeat hortenfifolanofimiUbus, mentio .
floribus UiteoUs.frudu longo corniculorum inftar,qui primo exor
tu uirefcat, maturus uero adeo rufefcat, ac l£uore quoda ita peU
hceatittt coraUium referatiO' in quo concludatur pumilufemen,

lentium

lO

20

24 -^"''And.MatthioliComm.

lentium modo comprcffim, ufftcddeo dcrc^ut ori tdtitum ddmotum maxime lingudm , O" pdUtum exurat , cxuke^
rctci; , dinbo hdc inre Upfi dcprchcnduntur . Nrfm ctfilndicum pipcr in hifcc cornicuUs rofdrumferc modofmm in^
cluddtfcmen , reliqud tdmcn Serapwnis Cdrdamomo nuUis notis corrcfj:'Ondent : hoc enim fuis in Udfculis globulos
quofdam concludit , non lenticulis fimiUs, fcd rotundos , cr pipcrc crdfiores , cui intrd fc minutum quo.ldam fcmcn
continent . Hmc etUm dcccdit , quod ciim hoc piper cornicuUtum , tumfcmine , tum corniculis ipfis tdutdfit dcrimo^
nU prxditum , ut non mod} mdnfmn ,fcd oxi tdntum ddmotum ftdtim quafi ignis cxurdt , dbfurdum utiqucfucrit croi
dere Scrdpionis Cdrdmomwn cffe,ciim dixcrit ipfc magis ddftriil:oridfdcuhdtc pollcrc , quhn dcri . C£teriim fcrii^
bit Auicennd maius Cdrddmomumgrdnd ciceribus dtris , minus ucro lcntibus minord profcrre . Qjjod cim fortaffe
KuelliushMdre{lxperccpijfct,ci errdndi anfdm priebuit . quippc minori Cdrddmomo,non dutem mdiori fcmind. ■
lcntiiim modo nafci dit Auiccnnd : qudnqudm KucUius, utfu.im tucdturfcntcnttam ,fccus forte legertt Auiccnndm .
Cardamomi Pliniuslib. x 1 1. cdp. X i ii.quadrupkx cjfc Cdrddmomigenusfcribit,fic inquicns . Simik cflamomo Cardamo^

g«nera ex Pii „j;;„j (^ nomine , crfi-Kticc ,fcminc oblongo . Mttitur codem modo cr 1« Ardbia . Cluatuor eius genera . uiridifi-

"'° * mum dc pinguc , dcutis dugulis , contumdx fi-icdnti , quod maxime Uudatur : proximum e rnfo candicans : tcrtium

brcuius , dtquc nigrius : pcw.s tamcn uarium , crfacik tritu , odoriiq^ praui , quod ucrius coflo uicinius cffe dcbct .

Uoc er dpudMcdos ndfcitur . hadcnus Piinius . Scd ncfcio quos auiiores fitfccutus . quandoquidcm tam Diofcorh.

di , quam cxteris Gnecis, unum tantim cxtct Cardamomigcnus . In cuius defedu fupponit Gdknus aut myrtum, aut

Cardamomi cypcrum . Quipratered Cdrdamomimcminit lib. v i i.fim.pUcium medic. his uerbis . Carddmomum eft fdncfdcuU

uires ex Ga- ^^(f,j ddmcdum calid£ , non tamcn ufqueadco , ut nafturtium ;fcd qudnt6fuduius,mdgisq;fi-agrans cfi nafturtio,tan*
■ to cr imbecilUor ci cdliddfdcultas incft : ncc cnim ukcmrc idoncum eft ucl ipfum per fe iUitum . Porro ddiuniium

Nomina . habct quidddm ctiam dmaritudints , qua Uimbricos intcrficit , cr cum accto uakntcr pforM detergit . Carddmo^
mum , K«f S'af/.6)f.ioi/ , quod nonfecus Latinc dtque Gra^ce uocdtur : Arabibus Cdrdamcni :fcu Cordumeni : Germot^
ttis,Cdrdamomchn. •rc-^i-sii ■.;•.-,; '"'",'•

NARDVS INDICA. Na^Jop. NARDVM. CAP. VI.

Dvo Nardigenera:unumIndicum,aIterumSyri3-
cum appellatur , non quod in Syria proueniat, fed quod
mon tis , in quo oritur , pars vna ad Syrios , pars altera ad
Indos flcftitur . ExhocSyriaci genere,pra:cipuum eft
recens,& leue,Iargam gerens comam,flauum cotore,
perquamodoratum,accyperumredoIens,breui fpica, 3«»
amaro fapore, linguam ficcante, quod diu in fua odoris
gratia permaneat. Ex Indico autem Nardo quodclam
Gangitis uocatur,a fluuio Gange,apud qucm enafci-
tur,monte prxtcrfluente;quod genus ob multaa: loci,
in quo proditjuligincm, uiribus infirmius efl:,atque pro-
cermsadolefcitjpluresferens fpicas,ab unicaradiceco- -
mofas, vnaque conuolutas , ac grauiter olentes . Monta-r
num autem odoratius , fpiea breui ac mutila , odore cy-
pero uieino , ccEteras habens Sy riaci dotes . Eft & genus
quoddam , cui Sampharitico nomen locus indidit, fruti- 4^
cebreui,in magnasfe fpargens fpicas,candidiore inte-
rimmediocaule,Rireorumuirusfupramodumredolente :quod improbatur. Madefaftum uendi
folet . quod uitium ex eo deprehenditur , quod candida fit fpica , & fqualida , fuaque careat lanugine.
Adulteraturfl:ihiocumaqua,aut palmeouinojinfpiffationis ponderisque caufa infpirato. Intueri
autem oportet, fi lutum radicibus infideat, & incerniculo puluerem excutere,eluendis manibus uti-
lem. Vim habent excalfad:oriam,& exiccantem. Vrinam iTiouent:aluum potu fiftur)t: vulu»
• .-' profluuia , faniemque appofita fupprimunt . Naufex ex aqua frigida auxiliantur , & ftomachi
rofionibus ,inflationi,iecinori,regio morbo,renum uitijs. Aquse autem incofta; fotu ad infef-
furo,.vulua? inflammationibus medentur.ad glabrasoculorum genas ualent:fiquidem easad den-
fiorem pilumreducunt.perfufis humore corporibus infparguntur. Mifcenturantidotis,&in fi- /o
6kili nouonon picatoadocularia medicamenta reconduntur,tritain farinam,&cum uino in pa-
fl:illoscoa(9:a.

Nardilndics ' Nard vM ofjicinaNdrdi f^icamappeUant .Sednon dcfunt ,quicreddnt hidicdntnardumin ItdUdM nott
& Sy riacs co aduchi ob regionvs diftantidm , syridcdm opinantcs effc , qua noftro £uo fcpUfidrij utuntiir : tdmetfi ( ut inquit Dio=
fideratio . fcorides ) in Syria non oriatur , uerim ideo Syriacam dici , qiiod cd montis partc proucnidt , qu^flcditur ddtsyrios.
At cim inter Indos , er Syrios ampUfiim^ intcrponantur rcgiones , nempe dcfcrta Arabid , Pcrfis , Carmdnia , Ge=
drofia , Bdrdngid , aU^q^ non nuU£ , qu£ ukra qudtuor miUid miUtariorum contincnt , ncfciuerim profido , quonam
pailoficri pofiit , ut mons iUc ad Gdiigem pofitus, dUcra partc Syriam tdmfacik rcf^iciat, ut 'Nardu^, ca partc pro^
tteniens Syriaca dici mcreatur . Quofit , ut quandoquc mccim difquirere Ucucrit , c.tm potius a Syraftcnc regione ,
qu£ ad Indicmfluuium efl, syrij nomcnfibi afciuiffc, quam a Syria . quandoquidem ,fi Ptokmem ucrarefirt, mom

in

i

InLib.primumDiofcoridis. 2^

inlndu uifitHr i qui 4 Gungc fluuio ud Syrdftcncm extcnditur . Abfurdum cnimejjct crcdcre,Nardwn ddnos. non

deftrri ex Indii , cimi in Syriu. nufcjium proucni.it , cnmq; multa lndi£ aromutx , mdU dift.inti£ h.tbita. rationc , pcr •

carouanm ( ut uocinc ) /;; Alcx.uidriam Acgypti conivr.mtur : cum quibus ncc tcmcrc crcdcndum cft , quin Nurdum

etiam conuehant mcrcatorcs ; pnefcrtim cum certo fciam , N.xrdum Vcnctiaf ex A lcxandria ajferri : nec eam alihi y

qu.ht in India nafci , Diofcori.iis tcftimonio f.uis .ipcrtc monftrctur ; ctfi Plintus contra fcribjt nafci in Syria Nar^.

dum , prxccr ctm qu.an India mittic Syriacam Giofcoridi appcllatam . Ca:teriim M.tnardus 1-crr.iricnfis , officina^ Manardi opi-

nm nardum ncc ludicam , ncc Syriactm cjfc ccnfct . In cuius fentcntiam non equidcm pcdibns co , ctfimcdic£ m.itc^ "'° leproba-

ri.€ ii clarifiimusfucric ind.igator . quippc quonum Vcnctijs pluribui in locrs Nardi ingcntcm copiam uidi,lcuis, co= " "

mof£ , pcrqu.m odorata: , cypcrum rcdolcntis,ft.iU£ ^fubamar^ , cr manfx non modo linguam cxiccantis ,fcd odo^

i o rem eci.tm non iniucundum pcr os .tfj^crgcnti^ , nullisq; dcftcicntibus notii , quibus optima nardus cx Dwftoridis fcn=^
tcntia exploraripotcjl . Scd plcrunq; acctdit , dum pcr Indicum , cr Arabicum marc in Alcxandriam dcftrtur , er
ittde Vcnctiai , ut afcitoftbi m.ir:s humorc ( td nanq^ factlcftt , quod Nardtts fit ficciftima ) uclfitum contrahat , ucl
fubputrcfcat : iinde poftca amiffi fuaueolcntia , gr.iuitcr olcat . Qjiofit , ut hac in rc Manardum longe haUucinatim
crcdidcrtm : qutfi rcdc pcrpcndifj^et , qu£ H.irdiparsfitff^tca, atq; in emporijs , ubt numcrofa , pr^ftantifimaq; ui=
fitur , accuratiui ipfam cxpcndiffct , non cquidcm uireor , quin alitcr de ca fcripfiffet . Vcrum enimuero ckm pl.tnc
ignora(fct,qu£n.trdip.irs ftica cfftt ,fcled.imq; , ZT incorruptam Nardummiitime nouiffct,lib.v\, epijl. iii.
fcribit , G.ilcnum dc nurdi jfic.i , qux anttdotts .xdmifcetur , loqucntcm , radicem quidem, non f^icam intcUigere . Et
utitiam, inqutt,qu£ nobis affcrtur, legitima effct :fcd quod ea ipfa nonfit , cognofcittir , quod nuUa odoris fuauitatc
commendetur . Et lib. v 1 1 1 . cpift. i . inqidt . Galcnus lib. i . de antidotis in theriac£ compofitione Nardt radiccm

» o tantiimmodo admtfcct, co quod uiribus ipfa pr^ftantiorfit : f^icam iiero paruipcndit, cr pro nihilo babct. Qupdfane
declarat , M.viardum hanc Galenifcntcntiam perpcram acccpiffc , atque etiam Nardi hiftoriam ignoraffe . quando^
qiiidcm n.irdi radix nil aliiid cft , qu.hn jfica , ut ipfcmct teftatur Galcnus codem de antidotts libro ,fic inquicns . Iti:^
bet Andromachtti adijccre nardum I ndicam : ca ucro cft , quam if>icam uocant , non quod ffica fit , radix etenim cft ;
fcd quod ffic£ formam refvrat . Qjiibus p.al.m efl, idcm cffe nardif^icam , ©" nardi radicem , itt ctimnum declarat
idcm Gulciius lib. ix.de compofitionc mcdicamcntoriimfccundum locos in Philonis antidolum fcribcns , dum inqitit.
Quin cr nardtipfim drachmam un.im conijcicndam ccnfct , quam falfi nominis radiccm dixit, quandoquidem jfica
nardi nominatur . Quaproptcr idcm lib. v i ii.fimp. medtc. dc Nardo ciputfadurus , iUud infcripflt Nardiffica ,
jitpote qu£ parsflt in totaftirpc prxftantior , minimc quidem ignorans ,fe radicem nardi difcrtbere . Nam fifenflf^
fct , fficam a radice diffcrrc , ctm planefllcntio pr£tcrijffct tanquam inutilem , c captti nomen indidiffet autgcnc:=

) o r.iliter ab ipft Nardo , aitt a r.tdice tantum , uti Uiribus pr^ftantiorc . In hoc , ac longe maiori ucrfatur errore Brafjuoli er -
Brafauolus . flquidcmfuo dcflmpUcium cxamine Nardifpicam non modo non cffe r.-tdicem cenfet ,fcd nuUius ufus ea '^'^^'
exijlimat , fic inqtiicns . Venetijs fficam , ctulcm , er radtccm emes , quanuis CiJT ipfi adidtercnt . lubeo autem radi-
cem , GT caulem emere , quoniam h£c apud antiquos auilores,utDiofcoridcm,crGalenum magis in ufu medico
funt , qum ff>ica : quippe jvlia abifcit Diofcorides ; ad nos tamcn ff>ica non deftrtur , fed radix . B.£c iUe . Sed me=
hcrculc quantum ex Diofcorulis fcrtptis pcrcipcrc potui , nunquam haSienus fum confecutUs , quod ipfe ex omnibui
nardipartibusali.impr£ftrat,quamfftca.Qu6dautem credtderitipfe fpicamin Nardo uiribusmagis pr^ftarcy
quam c£tcr£ ciiis partes ; quodq; citm de Nardofcribit , tantitm de f^ica inteUigat , aperte oftendit , cum inquit . Ex
nardo Syriaca dida melior cft rcccns,cr leuis,largamgcrcns comam^o-c.Quippe leuitds , dc com£ magnitudo,nuU
lis nardt partibin, pr£tcr qu.m fbic£ competunt ; pr^fcrtimq; cmn ipfa non uacet c£terii notis, quM iUi tribuit Dio=-

40 fcoridcs . Ad h£c nuUifane incompertum cxiftimo , Diofcortdem huiufce libri initio in probandis tantum radicibusy
qu£ odore commciidantur , opcram impcnderc, ncmpe iridis, acori,mei,nardi, phu, afari , O" huiufmodiftirpium ges ■
nerum, non autem in cffcrendis caultbus,floribu6,fDlijs, ac fficis , qu£ cauliumfummitatibus innafcantur . Quo fit ,
ut etiamfatcri Uceat,Brafauolum tgnoraffe ff>icam ipfam effe nardi radicem : quin potim pro certo credidiffe in plan^^
t£ ipfius nardi cacumine,non in radicc orirtfficam,qu£ tamcn Galeno tefte radix cft,ZT c£teris nardi partibus prx^
ftantior . quandoquidem fi aUtcr rcsfe haberet,commoda longe plura radicibus ex more redderet Diofcorides, quam
fpic£:Qu6d pr£tcrea Galenus pha laudauerit Nardi caiilcs,qu.hn f^icam (ut afferit Brafauolws ) nufquam comper^
tam habco . C£tcrum quantafententi£ inconftantia Nardi hiftoriam idcm defcripferit , ex fuo pofteriori fimpUcium
examine,in quo idtimam manum impofuiffefatetur,facile conijcitur,dumfenemfecum coUoquentem inftruit,hii uer^
bis. Ne tgitur in hii-mi;ntibuf nardum qu.-eras,fed Venctijs fficam,caulem,et radicem emes . Atfui ipfiusftatim obli=^

$ o tui uidctur non multis poft lineis , cum inquit . Aliud uerofunt fj^ica,zr ftos,qu£ ad nos non afferuntur. Ex quofaci=^
le credidenni,ipfum non mod6 Nardi hiftortam confudiffe,atque etia,quod peius eft^corrupifje^fed etiamfibi ipft, uel
potimfcm ucrha dcdiffe . primumnanque ait Venetijs ff>icam, caulem,cr radicem reperiri : mox jfiicam ad nos ad^^
uehi negat. Scdante hos hacin rePlinium quoque grauiter haUucinatum inuenio : quippe quiltbro crcapite piinjj lin^us.
X II. in Nardi ipfius hiftoria longe diftideat a Dtofcoridc er Galeno , quin ©" a c£teris materi£ medic£ auiloribm,
dum itafcribit . Nardumfrutcx eftgraui , er craffa radice ,fed breui,ac nigra. ,fragiliq; , quanuis pingui,fltum re^
doknte , cyperi odore , aff<cro fapore : fvlio paruo , denfoc^ . Cacumina in Artflai fe j^argunt : ideo gemina dote
Nardifficai,acfDltacelebrant.h£c Vlinius. Cuim doilrinam fecuti , non modo Eerrarienfes iUi,fed Hemo= Ruel.&Her-
lam , er KueUtus , ipft quoque pariter aberrarunt .flquuiem KueUim ( ut puto ) nuUa alia de caufa afferit ,fe in of= "^o^*' error.
ftcinis Nardum uidiffe , cui inerant dotes omnes tUi a Pltnio rcddit£ , quam ut Plinianam tueretur leilionem . Quod
tamenfalfum effe arbitramur . Ego enim tametfl Nardi quam plurimum in Venetis officinii diligenter examinaue^
rim i acfelegerim ; diud tamcn, quam f^icam uidcre mihi non Ucuit . Quapropter nuUum inueniri Nardum exiftimo,

c quoi

z6

And Matchioli Comm.

nit

quoi in cduUum eaeumine ^icM profrrat , qucmadmodum tradidit Vlinim, ajjcrit RueUiu^,Gr' contendit Brafauolui,
tontra Galeni , cr Diofcoridis fententiam . Qui Nardum defcribitplurcsjirre fpicA! , non quidem a caulibu^,fed ab
una tantim radice prouenientes : non tamen quod alia radix mribus prtejians fpicis ipfisfubfit,fed quoniam,ctim plu~
res in radicefint jpic£, neceffe efl, ut bafi, uel firmamento aliquo confijiant , k quo origincm trahant , ut in aUio er
iilij radtcibus confj^icitur . Quod pro explorato confiteri poOhn , cumf^penumero Venetijs Nardi l]>ic£ ccfpites ui^
derim , tum figura , tum etiam f^icarum connexu aUium rejirentes, ut unufquifquc pro arbitrio cxpcriri poterit .
Dilutiocuiuf- Veritm enimuero ut probe ref^onfumfit omnibmlrre obiedionibui, dicimus, qucdfi fbrte rcpcrirentur , qui afferc^
dam objeiSio- ^£,j^ ,^^ ^jjj proprios Nardi radices , qu£ capillaceisfibris a fpicarum bafi oriuntur, ut in aUio , ceepis , ac bufbacevi
omnibm uifitur , ZT ea proptcr f^icM ijs adnexds non ejje Nardi radices ,fed perfc partes ab his admodum dijjeren-
tes ,potcjt eorumobiedio facile diluiTheophrajii tejlimonio . Siquidem ii lib. primo cap. x.dc plantarum hiftoria
aperte declarat , in aUio, c£pii, bulbi^, lilijs, ac alijs ciuigenerii , z>~ per confcquens in f^ica non folim dici radiccs
ea capiUamenta , qu£ bulbaceis iUarum plantarum capitibus fubijciuntur ,fcd ctiam id bulbaceum totum , quod tcrra
■ reconditur. Etut res ipfa clarior omnibiti fit , generaliregula exprcffum uoluit , quod totum idinquauis planta,
quodfub terra obruitur , radix commodifime dicatur . Proinde uidetur Nardum ipfam intcr radiccsidcm memor.tJfe
TheophraJliK lib. i x . cap. vii.de plantarum hifioria , his ucrbis . Quibus ad unguenta utuntur , h£cjirefunt , ca^
fia, cinnamomum, cardamomum, nardus, n£rum, balfamwm, afpalaflm,Jiyrax, iris, narta, cojim, panaces,crocum,
tnyrrha, cyperm, iuncus, calamus,fampfuchum, lotus, anetham . Horum alia radices , alia cortices , alia rami , alia
ligna , aliafemina , alia lacrym£ , aliafiores . Quibuipalam efl , non poffc Nardum mfi inter radices recenferi, c«i»
nec corticis, nec ligni,ncc rami,ncc fioris, necfemmis , nec tandem lacrym£ f^cciem prxfc firat . Quod ciim reile
fciuijfet Galenm tum lib. i . de antidotis , tum ix.de comp. medic. fecundum locos , Nardi fpicam radicem ejfe de*
. X eUnuit, Verim longe ab omni Nardo dijiat nardvs italica, qu£ nojiris uulgo uocatur Spigo .

NARDV5 ITALICA.

LAVENDVLA.

tti

Nardi Italicae Cuius etiam generis ea efi planta , quam aliqui uulgo appeUant Lauanda , aUj uero Lauendula . adco ut hacfcemina^
genera , & ui- ifl^ uero mas in co genere a quam plurimis uocitentur . M.AsfdliQ confiat latiorc , longiorc , craf^iorc , robuftiorc,a!^
bidioreq;, quamfcemiiia. S ed utraque plantafruticofa,ZT rofmarini modo,innumeris refirta cfifviijs : e quorum mc*
dio iuncei exeunt cauliculi , quadranguli , tenues , dodrantalcm longitudinem excedentes : m quorum cacumine /i»t
res exeunt f^icati , colore purpureo , quanuis infocmina dilutiorcs , patentioresq; , odorefi-agrantes , uerim ufjur-t
ddeo acuto , ut nares firiat . Excalfaciunt, er exiccant ambo ordine fecundo completo , ueltertio inchoante,uirily.:i
A Nardis omnibus no longe rccedcntibus . Confirunt omnibus cercbri £gritudinibm a fi-igido proueniitibus : ccnuui
fis,refolutisqi aHxUiantur : uentriculii roborunttGT iecur ab infardu libcrant : quin cr cbjlrufos lienes wuant.: ute*

26

36'

40

',«

»■;.';:;

InLib.DrimumDiofcoridis.

D.primum i^ioicoriais. 27

rjOH c.xlef.iciuntyGr mcitfcs , crfccundM educimt . ¥it cjiorihus ftiUdtitium olcum uitrck org.tnii , qiwdpropric wi^
gucnt.irii utdg.^ uocunt olio di Spigo , odorii .idco uccrrimi , ut c£tcr.t odorumcnt.t fupcrct . quoft , ut cxtrj offici^
tiAS ilhid djfcrucnt , nc mofchi , ambart, zibctti, uliorumq; ungucmorum, &~ Arom.ttttfujtuit.ttcm intercipiut. Nrfr= Nardi rndicx
di lndici£ uircs fcripfit Gdlcnui lib. v 1 1 1 . defimplicium mcdicdmentorumf.tcult.tte ,(ic inquiens . Udrdi j^icu f x= ""■** ^" ^■''-
culfdcit exccjfu primo , o~ dcficcut fccundo i.tm complcto . Compofit.t cft ex adftringcnte fujficienter fubftanti.t,<:jr
acri culida non mult.t , o~ qu.tdam lcuitcr .tm.tru . E x hi^ conftjnsfucultdtibu^ r.tdix c; ad iccur , cr dd ftom.tchwm
rdtiondbiliter coimenit tum pot.-t) tum extrinfccits impofitd . Vundm ciet , morfuiflom.tchifdndt : in ucntre , dc inte^
ftinisconliftcntes fluxiones dcficcdt ,ddh£c c^e.is, qu^in cdpite,c^ thordce . Vdlcnttoreftuocdtd lndicd,ni=
grwrq; , qu.tm Syriacd uocdtd . Ncto^of , cr vx So\i sdy^' ific Gr£ci'; dicitur, ut Ldtiim Ndrdtim , cr Hardus , Nomina.
I o feu Hdrdijficd : Mduritdiii^, Stumbel , .-lut Scubel : Germdim, Bdeljrembd, Vuolriechent, Splcken nardi : Hij^dnis,
Azumbur , dut Elf>igdftl : GdUis , Ajfic do ultremer .

NafS^ofKtATIKH. NARDVM CELTICVM. CAP. VII.

Celticvm Nardum nafcitur in Liguria; alpi"
bus , aliungia patrio nomine appellatum : prouenitqu^
in Iftria.Exiguefruticat, & cum radicibus inmanuales
fafciculos componitur . Folia habet oblonga , colore in
flauum languido : florem luteum . Caulium,& radicum

20

?»

40

50

duntaxatufuseftjiV odoris fuauitas. vnde pridiefifci-
culosaquaabluereevpedit,& exempta terra.pauito fo-
loatque humenti ,fubieda charta reponererpoftridie
repurgare. liquidem utile, cumacerofoalienoquepro-
pter humoris uim , non excutitur. Adulteratur impofi-
ta herba fimili , qui hirculus vocatur, ab odoris graui-
tate.Sed faciIiscognitio:nanque herba candidioreft,
finecaule, minus oblongisfoIijs,radiceneque amara,
nequeodoratajUti uerurri Nardumeft.Itaqueradices,
atquecauliculi,abieci:is folijs,triti fecernuntur,uino
excipiuntur,digerunturquein paftiilos,&: itafi^lilino
uo diligenter operto , afteruari dcbent . Laudatur maxi-
me, recens, iucundi odoris,radice numerofa cohxres,
plenum,necfr3gile. Adejdem,qu2Syri3Cum,pollet:
ied uehementius urinam cit.& ftomacho utilius eft.
Inflammationibus iecinoris , & felle fuffufis auxiliatur.
Contra ftomachi inflationes,cumabfinthijdecoftobi-
bitur: item aduerfus lienem,renum & ueficae uitia,& ue
nen3tosiclus,exuino . Additurin malagmata,potio-
neSj&calfacientia unguenta.

T AN T A fuit iteterum , qui nos pr£ccfferunt , ncgligentid, ne diam ignordittii , ut non moio in uerdin fimpli'
cium medicdmentorum cognitionem , qu£ peregrind ex longinquis terrayum pdrtibits dduchuntur , probdtifimorum
dudorum opc , uenire non eldborduerint -^fcd ne minimdm quidcm curdm ddhibuerint , communi rcipubliae benefi=
cio , ut de hisfdltem , qu£ in qukm plurimis ltdli£ locis , dc dlijs non longe dift.tntihus inueniuntur , quicqu.m lucis
affequcrcntur , dc pofteris rclinquerent . qiiin potiiis infuis multo uidentnr ncgligcntiores , qum in dlieni^ . lidfci=
turCelticd ndrdusin Liguri£ dlpibus ,ndfcitur CX inlftrid ,pdriterq; inmontibiisnon longe aViU.tco Cdrinthi£
oppido , cr ludemburgio Stiri£ : dttdmen non ob id legitinid in multis uifitur officinis : nec fDrtaffc in ijs uideretur ,
nifihis noftris lucubrdtionibit^ diinis fuperiorihiK Itdlico fermone editis , phdrmdcopoUplures diligentioresredditi,
medicdm mdteridm dccurdtius expendere ccepiffcnt . Sed id mdgis deteftdndum uidetur , quod ijs in regionibiis , ubi
Celticdiidrdmtufcitur ,mdgishd\lucinenturhomines,quhndlibi.fiquidem Genu£,qu£ Liguri£ cft ciuit.ix{nifi
idm ddmoniti reftpifcdnt ) dlijsq; ftnitimis locis , ubi Celticd ndrdusfdcile hdberi poteft , tdm medici , quhn fepldfidrij
aliorum ignordntumfecuti , iUius loco , LdUdnddftc uocdtd , uel noflrdte Ndrdo pdf?im utuntur . CXU£ qiwitum in
hiflorid omnibus notis , non dicdm uiribus , k Celticd ndrdo difcrepent , quicitnquc primum rem optime perpenderit ,
ac deinde notds , ©" qudlitdtcs itli .-i Diofcoride rcdditds , cum LdUdnd£ , noflrdtisq; Ndrdi notis compurduerit , mrf=
niftflum eorum Idpfumfdcile incufdre pctcrit . quippe Celticd ndrdus in breuem,exigudmq; pUntdm confitrgit : La-
UdJidd uero , o~fccid ndrdus mxgno cxoriuntur cefpite , rdmufculii proccri/i , denfifimisq; , comdntibusfDliijs . lUa
folidftrtfubrubed, cr ftoresflduo colore : hee dutem fvlijs confurgunt incdnis ,ftortbus fj[>icdtis , cr colore purpura^
fcentibus . lUius cdule , CT rddicibus utimur , qucd hifce pdrtibm muxime poUcdt : hdrum uero tdntumflores commen
ddntur . Cluodf.itis clare demonftrat ,quhnfdcile dcciptdntur , qui tdm leuibus CT fdlfis feruntur opinionibiis . Ve^
rim qudnqudm (ut infuperioris Hdrdi mentione diximus ) communi omnium fententid compertum fit , Lduandte ,
^ic£'q; noftratisfdcultds dd omnid Ndrdigenerd propius dccedere ; hoc tamen eos db errore non uindicdt , qui Lrf=
uanddm Celticam nardum ejfe contendunt . Praterea non defunt pharmacopoU rei herbari£ penitus ignari , qtd

c a pro

Nardi Celti-
cs confidera-
tio. /

SepIalTarioiii
quorundaer-
ror.

20

28 And. Matthioli Comm .

pro Cckiu iwdo pknt.m qudnditm incognitm mmt drborcs fcandcntcm , cdulc longo reflexoq; , cuiusfoliu , qu£

colorc fubflituo conflmt , ddeo dcnfa ac minutafunt , ut potius mufcofam arborum^cr lapidum materiam,qukmdiud

reprcefentcnt . At quod in uefliendis cauhs ipjius ramufculis , cos tam dcnsc circundat , utfire flnae cffigicm prx fe

fvrant , pro Celtica nardo ab impofloribus ucnditur ifcd h£c haud amarcfcit , ncc ulla odoris pncjlantia commenda^

tur . C£tcrum ingcns lcgitimx nardi Celtic£ prouentui habetur in Stiria Auflrix , cr Cartnthi£ contcrmina,ubi Iu=

demburgcnfia rurafuis c montibta quotannis innumcros comportant fafciculos , quibiis magnos admodum replent

faccos, cr mercatoribus uendunt , qui in Syriam , cr Acgyptum mcrcimoma conuchunt . siquidcm (ut fcrunt ) Sy=

rijs, cr Acgyptijs Celtica nardus maxime expctitur , ut balntis cam impon ant , quibus frequenter utuntur . Cclti=

cam nardum ad me primum mifit Vetrin Salicetiti clariflimus mcdicus ex Grazio Stiri£ oppido : in cuiiis plantis er

ff-ic£ in radicibtif,cr fl)lia,cr flores in caule (ut appidafigura dcmonflrat ) nullo impedimento ccrncbantur,ade6 ut

aBtofcoridis hiflorianulla ex parterecedcrcnt inccullatamen f^icaineiii^ caciimine uidebatur ,utiRuetlius OT

BrafuuoliK in Indica nafcifcripferunt . Qjjamobrcm nobis quoque iam liceat litcris memori^q^ mandare , Celticam

nardim non modo in Ligima , cr Iflria prouenire\fcd cti.m in Stiria , Carinthia , ac etiam alijsfortaffe locis . quip=

pefuperiore anno cgo huiu^ nardi nonnullas inucni plantM in quodam Vipaci monte , qui tantion uiginti millia paffuu

d Goritia diftat . Vertonfi eo deflituantur medici , commodc Indicamfupponere poterunt . An uero Celtica nardus

fit S.iliunca , aut non , de qua VirgiUus , o~ Pliniu^fcripfere , etft hicc interfc nullam habere cognationem pluribws

comprobarc poffcm ; cion tamen ca parum , uel nihil rei medic£ conflr.xnt ,filcntio inuolucnda duximus . quanquam

Leoniceni , & erudittfmus Leoniceniis non animaduertcns Diofcoridem Aliungiam, non Saltuncam Celticam narium appeUaffe ,

Fuchiij opi- ■plinium accufat . qua in rc ipfe potius dcccptus fuiffe utdetur : qucmadmodum cr fuchflus , uir alioqui noflr£ £ta=

^^° ' tis clarifimus . Is quidem in.fuo Itbro de componendis medicamentis, quem ultimo loco aiultim edtdit, ubi Hiathama-

ron expendit , Celticam nardum a Saliunca nihil dtfferre exiftimat . Plinius tamen locis feparatis de utraque , tan-

qtiam herbis intcrfe differentibus traclauit . N eque e£ notis tantum diflident apud antiquos audorcs , fed etiam na-

talifolo . Diofcoridi enim Celtica nardus in Liguri£ alpibus , atque in Iftria protienit . Vlinio ucro Saliunca in Van^

nonia , er Norjcw nafcitur . Itaque Fuchjius ut KueUij fententiamfecutus , qui Cclticam nardiim Diofcoridi Saliun^

■>J d' C Iii- ^'"'' dppeUari affirmat ,itamihi cr dueritate dcfcciffe , cr ttna cumiUo erraffe creditur . quandoquidem Celticct

ca; uires e"x nurdus Diofcoridi dMovyyici , non craAfouvHa uocatur. Meminit Celtic£ nardi Galcnm lib.vi 1 1 .deflmp.med.

Gateno. facult. his uerbis.^tiardus Celtica iam diilis nardis fimilis quadantenus ingcncrcfacultatis cft.C^terion ad omnia im=^

bcciUior , pr£ter qu.hn ad prouocandam urindm. ftquidem calidior lUis eft ,fed miniis ddftringit . Q^^e pUtd Grjs

cis vd^So^ KEArDtii , Ldtinis item J<idrdus Celticd:feu Bdrdum CelticumdppcUatur : ItaUs uero 'Rardo Celtico .

MafS^oro^eil/H. NARDViSI MONTANVM. CAP. VIII.

MoNTANVM Nardum,quodabaIiquibusthylacitis,&nirisappel!atur,in Cil!cia,& Syriana-
fcitur : caule&: folijs eryngio limilibus , minoribus , minime tamcn fpinoiis , afperisque . Radicibus
binis nititur, aut piuribus, nigris, odoratis , ceu haftute regis, fed longe gracilioribus,t & longe mi-
noribus.t Neque caulem,neque frufl:um,neque florem profert. Ad eadem,ad qux Celticum cfficax.

Nardi monta Vi D E T V R in hoc capite Diofcorides non parum afe ipfo diffcntirc , quod fcripfcrit primion montanam Nir*
nae confidera- (f„^ caulc, crfl)Iijs effe cryngio fimilibus : mox prope capitis c.tlcem camfcribat iieq-, cauh:m,ncq^ fvuiliim, neq; flo=

rem profirre . CXuapropter exiflimant tion RueUius,tton etiam ISldrccllus idfacile .tccidiffcfcriptorum incuria ,qui 4°
uocum uicinitdte decepti KouiAovs pro KAoi8ovf,uel KAaf<xf fcripfcrunt .Veritm cionh£ didionesramos ,uel
■ ' furctilos deflgnent , qu£ nomind pottus drboribus conueniunt , quam hcrbts ,fintq; idem rdmi tn arboribus,quod cau=
les in herbis ; idcirco non uidetur hic locus , ut iUifirtaffc putant, a mcndis uindicatus. C£terum non credtderim ego,
Diofcoridem , qui efl hdc in facultate facile princeps,Cy' qtiem antiqud, cfccuta £t.is tantopere commendat, in tam
paucisfui obIitu,adcoq; turpitcr lapfumfuijfe . quintmo nobts rcltnquitur fiif\ncio,qu6d omnino in altera capitis par=
te uitium aliquod accefferit , non harum uocum uicinitate ,fcd potius fcriptorum dormitantium negligentia , uel uigi:^
hntium temeritate . Qjio failum eft , ut h.xilcnus inccrtus dubiusq; fucrim, an h£c planta in Italia proueniat , uel
aliunde eo afferatur . C^uidam tamen ex his , qui rci hcrbari£ dant operam , dd nos hoc dtino ftirpcm mifit , cui bin£
inh£rebdntrddicesafj^hodelifigura,fcdlongeminores,phu,uclnarduni redolcntes : adeo uthac parte montanam
Hardim pukhre pr£ fe ftrre uidcrentur . Sed quoiuam folta , O" caulis phu potius rcfcrebant , quam eryngtum , i o
quemadmodiim cr umbelld ,cur eammontanam Nardiim fuifjc comprobem,fane non habco:cum plane fciri non
poftit, an in priori, dn in poftcriori,dn tn alia huius capitis parte lateant mcnd£ . Itaquefifvrte aliquod ad maniis effet
medicamentum , qtiod Montanum nardion exciperet,fupponant audadcr pharmacopoL-e Indicam, ucl Celticam. T<t=
Braf opinio metfi infuo defimplicium examine affeueret Brafauolus Ferrarienfis Indic£ nardi uicc montance plurimum ad nos af=

non accepta. firrieCilictd;eamq;propriemontanamexiftimdt,cuius pufUmin offictnis cft uftis . Scd qud rdtionc dudus noudm
hdnc protulerit opinionem , ipfe certe nefcio : Ndrdus enim montdUd rddiccs hdbet djlphodelojimiles , non utiquc f^i=
cdtds , lcues, comofM, quemadmodum ea , qua utimiir cx India adticila . l^ifi fortaffe Brafauolus uoluerit Indicam
nardum ideo montanam appeUare, qu6d in montibus oriatur . Ita quidcm ciiis fcntenttam ueram cffc putarcm,non ta=

Nardi mont. men u rei herbari£ peritis acceptam iri . N ardi montan£ uiresfcripfit Galenus lib. v 1 1 i.fimp. mcd. fic inquicns.

uires ex Gai. j^iardus M.ontana , qu£ er thylacitis, er pyritis nimcupatur , plurima in Cilicia nafiitur :fcd pr^dn^is debilior rft .

Nomina . Noc'f S^of o'f «vji Greeifjj , Ndrdus montand ,fiue N ardim montanum Lattnis , NurdQmontano Italis nominatur .

tl»

?o

uo

InLib. primumDiofcondis. 29

t I/t Orikifio , quiftmplichm dcfcriptiones Diofcoridi dcccpt^ refert, legitur A&iKOTf^oU, hoc ef!:,cundidiores.
quod N.:rrf;(S montdud conflct rddicibus .tfphodclo nonfoUun minorib. a-grucilioribus,fcd cti.tm cmdidiorihm .

t N uHci quidern difimuLxnd.i cfc r.uio , qu.x prob.xtifimi quiquc fcriptorcs uctcres k mcndis,qu£ eorumfcriptd te-
poram iniurU , cr multorum impcritid contrixcrunt,uindic.xri pofint . In hoc cdpite Diofcoridcm depr.iudtum cffc,
itit ut ctixm d feipfo difidc.xt , m.iniffl-um cfl : in qud autcm pdrtc uitium latcdt , quodq; lUudfit , dubi.t firuntur opi^
iiiones . Vcriim etji nos quoquc eiuirciinccrtos effc .mtcdfcripftmus ; ntmc tamen incliudt .inimiK,ut in hoc loco me^
dumfubcffc,iiludq;cxm.ilouniusuociiGr£c.€intcllcduortum cfjc arbitrcmur . Siqnidcm uerbtxm (pi^n non pro
jirt,fcdpro au^u^t^Ji , ii ej} con.fvrt , dccipiendtmfuit . It.xquc non oute Si KotuAoV , out£ kuqtscv , oute civhos
cpBpci , ut uulg.tti codiccsh.-bcnt , o~ lcgcrtint interpretes ,fcd ovn ^e KK/jAor, oute Ko£f ttoVjOUTe ocvSoc cpeja ,
' o hoc cjl , Nequc cdulis , ncqitcJi-iiSius , ncqueflos confrrt , prcdejlue , lcgendiim effe iudicdmus . Btcnira rddtcis , ut=
pote odordt£ , ufus pr.ecipue commcn d.tiur , non dlidrum pdrtitim , qu£ ttt odore c.xrent , itd etidm inutilcs hdbendie
funt . E t ccrte f.tcilis potuit cffe crror Itbrdrij Gr£ci impcriti , ucl potitts tcmerarij , afiK nominum mutdntis di
iiicpt.tm dc incongru.im huic loco uerbi illius figinficdtioncm . Subfcribunt huic noftne cdjiigdtioni ciim alij rci her^
b.xri.c jludioji , ttim G.ibricl FaHoppius Mutinenfis tiir &~ ingenio 0~ doiirind celebris , tum etium lodiines OdorictK
Melclnoriiis Tridenttniis , mcdicus non uulgdris erudittonis .

CAP. IX.

ACTit^Ol'.

A S A R VM.

20

So

A s A R V M , quod & ipfum aliq^ii fylueftre nardutn
appellant , hedera; folijs, minoribus multo , rotundiori-
busque: flonbus cytino hyofcyami fimilibus, purpu-
reis,inter folia proximcradicem emicantibus,odora-
tis:in quibus femenacinofum. tCauIiculos habetan-
gulofos,afperos,& molles : radices nnmerofas,genicuIa-
tas, tenucs , obliquas , gramini non difsimiles , longe ta-
mcn graciliores,odoratas,excaIfacientes,& quse linguam
uehementer mordent. Excalfactoriamuim habet:vri-
nam cit : hydropicis,& uetufto coxendicum dolori pro-
deft. Radices fenis drachmis ex aqua mulfa potae,menfes
trahunt : & ueratri albi modo purgant.In unguenta addi
tur. Vmbrofis montibus prouenit : fed plurimu in Pon-
to , Phrygia,IIlyrico , & Italiz lultinienfi agro .

NvLLAM noftrPs temporibus officince ponunt dijferentiam. Afariconfide

inter Afarum , er bdccharem : quinimo imo oreftre omnes Afd- '^^"°'

rum ^dcchardm dppellant , ddeo ut cr nomind h.ec corrumpdnt,

erresipfds confunddnt . At qudntumnotis ,Gr uiribus intcr fc

diffcrdut , his rcHe iudicet , qui harumflirpium hiftoriixs accura^

tius perpenderit : differunt enim inter fe ddmodiim Afarum,CT

bdcchdris , ut diffufius libro tertio differcmus . Afarura itaque

procul dubio iUafucrit planta , qu£ uulgo Bdcchdrdfdlso appcU

litur ,cumnuUis dbhifloriadif^idedtnotis .CaterwWBrafdUolus _,, .. ,
. ,. „,. n.- j . r^ ■ j' . ■..r i- Plinii tutela

tmmento in Flinium jficulum contorjit , cum dicat ipjum co etu aduerfus Bra-

in errore ucrfxri , ut Afdrum baccharem effe exiftimauerit . Sed fauoluEB .

profedo nefciuerim ego , qua ratione iUud Brafauolus in Plinium

fcripferit . quippe quilibro xxi.cip. vi. eos acerrime dr=

guat , qui bacchdrem , er fylueftrem nardum idem effe contena

dunt , his uerbis . Sed eorum quoque error corrigendus efl , qui bacchar rufticum nardum dppeUauere : efi enim dlia

herbafic cognominata , quam Gr£ci Afaron uocant , cuius f^eciem,figuramq; diximus in nardigeneribm . h£c Pfe

nius . Quibus paldm efl , Vliniumfeipfum d Brafauolo defendiffe . Vorrofl etiam Vlinij £tate non deerdiit , qui Afa-

rum bdcchdrem uocitdrent , non mirum fuerit,fi in hunc ufque diem protrddd h£c fit dppeUatio . In qua fortdffc

perfeuerdntesueterumnonnuUiDiofcoridis Afdrocds ftre omnesfacultates reddidere pr£ter dudoris mentem^

quds ipfe libro tertio bdcchdri adfcripfit . quodfacilius dd credendum uulgm dUexit , Afdrum , cr bdcchdrem nomine

tdntum differre . Veriim ciim recentiorum quorunddm diligentid dc doftrind id totum Oiofcoridi ddditum deprehen=-

fum fit ,eo quod diuerfis tum librts , lum cdpitibus tpfe de his differuerit;ci(mq; Serdpwnemuiderint deAfaro ex

Dicfcoride fcribentem , adulterinam hanc lectionem non admittere ,id totum , quod eo accefferat pr£ter dudorii

fententidm , tdnquam iUegitimum abdicarunt . Afari uires fcripfit Mefues inter deiedoria medicamenta , ubi fic

hdbet . Excalfacit Afarum ordine fecundo , zrficcat tertio . Attenudt , referat , refoluit, cr prouocdt ; ddfiridio^ ^^^j ujfgsgjj

ne tamen non udcat . Bibitum non modo uomitiones ciet ,fed cr per dluum ducit , er per urinam . Pttuitam , O" bi^ Mefue .

lem deijcit . Koboratur tamen admtflo caprinofero , dut ndrdo , dut hydromelite . A t mdnijifltus pituitam, quhn bi^

icmeducit. quofit,utcoxendicumc£terdrumq; compaginumdolore uexdtisnon obfcure opituletur : pr^fertim fi

fero macerctur , uel decoquatur . Fdcit mirum in modunt dd iocinoris er lienis infarilus ,fcirrhofosq- tumores . .

c 3 Quam^

30

Afariuircsex
Gileno.

Notnina.

And. Matthioli Comm.

Qumobremfubeuntihus cutcm aquis ,fiUisq;fuffufionibus datur mMimo iuuamento uino mdceratum . Confvrt item
diuturnis frbribus ,ijsqj priefcrtim , qu£ ex contumuci infarftu proucniunt . Olewn macerationis ipfius admifio la^
dano , dorfi fj^ondylis wun^lumfudorem commouet : lcuitcr tamcn coqui dcbct , namfi diu ftrueat , uim firc omncm
depcrdit . neque etiam diuturna indiget ccntritione : dtutius cnim contritum faciltus uomitiones , qu.im aluum cict .

Afari mcminit Galenus lib. v i . fimplicium mcdicmentorum ,fic mquiens . Afari radices utiles funt,facultate fi-:^
miles radicibus acori , intenfiores tamen . Itaque ex ijs , qux' de lUis proditafunt bic facienda coniedura . Haftenus
Galcnus . A' cuius fentcntia ( fit tamen cum uenia diitum ) maxime diffcntio . fiqmdem cian nuUa in acoro deieiioria
fitfaculttts , Cr Afarum , ut Diofcorides inquit , Mefuesfatctur , c nobis cxpcrimento compcrtum cfi, ueratri mo^
do expurget , cr bilem , pituitamq; zrfuperne , cr injirne propeUat , non uideofane , cur acoro in omnibus fuis fa=
cultatibus tamfacile comparari pofit . Vlanta Gnecis acaf ov ac ctiam voi^^oi ccy^ ix uocata, Latinis Afarum,
er Nardumfyluefire appeUatur : Arabibus , Afaron : Italis Afaro, cr Bacchara : Gcrmanis , Uafcl uurtz : Hif^a^
nis , Afara baccara : GaUis , Cabaret .

t H£c uerha ut in RiieUio inuenimus, ita reliquimus. Sed admonendum e[fc ledorem duximus, ea non tegi in Gr£=
cis noftris codicibus , ncquc a Scrapwne refvrri . quod argumento efi iUa Diofcoridi accreuijfe . Sufpicionem auge^
re , uel potius ita ejfe confirmarc potefi Oribafius , qui Dtofcoridem tranfcripfit , cr h£c uerba non habct .Sunt ta=-
men Grxceficfcnpta : 'iypv kx^ Aix -yoWofji S , vVorjocx^* > *V^*' ^^ ^ft • Hitbcns cauliculos angulofos ,fub»
af^eros , raros .

PHV MAGNVM. PHV PARVVM.

f o

30

$ou,

PH V.

C A P. X.

jo

40

Ph V, quod&aliquifylueftremnardum appellant,narciturinPonto:folioolufatri,auteIapho-
borci:caulecubitali,autaltiore, Isui, cauo, mollijinpurpuram uergente,geniculis intercepto : flo-
ribus narciflb proximis ,maioribus,tenerioribus,& ex albicante purpureis^radicefuperiusaddi-
giti minoris crarsitudinem,ex obliquo uiliofa in nigri ueratri, aut iunci odorati modum : capillame-
tis inuicem contextis, flauefcentibus, odoratis,cum quadam odoris grauitate nardum :rmulan-
tibus. Excalfacit: vrinam mouet, fi licca potui detur. Decoclumeademprxftarc poteft.adla-
teris etiam dolorem efflcax ; menfes cit . antidotis inferitur. Adulteratur radice rufci admifta. Sed ma
leficium deprehenditur : quoniam hic dura eft, & frangenti contumax , fine ulla odoris gratia .

5«

Phu confide- No N poffum nonfateri, eos omnes benefentirc , qui maiorem Valerianamfic uocatam, qu£ pafim in Italii na*
ratio. fcitur , legttimum ejje P/;« ajfcrunt . Clutppe radicesprimimforma , cdore , colore , ac cxtcri^s in umucrfum notis ab

ijs.

lo

30

In Lib. primiim Diofcoridis. 5 r

^s , qttitjibi ^hu ipfum adfcifcit , huud qu4qu.tm rcccdunt . Indicdni idcm cr fili.i , cr cmiIcs : illu cnim ohifitro non Valeriana

funt iijlimilu : hi uero Adokfcunt cuhitult mcnfuru proccriores,lcucs;inMes,molks,gcniciiliti,cr in purpurm ucr:^ niaior.

gcntes . Ylores tdmcn objldre uidcnttir,qui in Phu lilij,ucl n^rcifi effigicm prx fe firunt, non Mitcm umbclU,ucl mu^

fcmj fj^eciem,ut in mutori Vxkri.tnx tiifunttir : qu.tnqu.imflofculi pcrfc omncs, qui umbclUm confciunt, fvrmu /;.-?r=

cifinos referMt,in purpurxm dlbicautcs . Quojit^ut cum Kuellio cxijlimcLndam puta.ucrim,h.ec dcfloribus ucrbd cf=

fe 4 fcriptoribus in Diofcoridc depruuut.-i . N unquc uidctur itoflrus Vukri.vtu , or.inibus tum notis , tum quulitutibui

adeo cum Vhu conucmrc , ut rc ucru dici pofiit , non ultud , quum ipfum Phu ud ungiicm rcftrrc . E tft non dcflnt { ttt

atidio ) quiprofite.intur Phu ultcrum u V.tkri.inufc inucitijfc , quodfloribu^ nurctjiiproucniut. Atqi:iu idpro ccrto

compertum non hubeo,c;' quiu non defunt,qui tuliufubukntur, non efl,quid huc in re certi affirmure pof^im. Bflct Valeriana tni

Vdkriun£ uherum gcnus , qtiod minus dppcU.tnt , cuitis cuulis iuxta filiu, qu.-e quuduntcnus m.tiorts fimtlttudincm rc^ """^ "

firunt, moUi Unugmc pubct , rcliquu ttero purte muiori non .ibfimik uffurgit , flonbus fubpurpuras , in umbcUum /i=

mul coeuntibiis . Rddiccs mittit hxc tenues , qu£ in muktfidM conglomerunturfibrds , odorc miflo inter iridctn , cr

rdrdum . Vtruq; odore com.mcnd.ttur : proiiidc cus ueflibtis quiddm interponunt . Phu ( ut fcriptum rcliquit Guk^ ^'^" "'"'*' '^

nus Itb.wii. jtmpUcium mcd. ) odorutum quoddmmodo eft . Uutus hcrbtc rddix nurdo uinbusfimilis ,fcd tumcn ud ^"°"

plcraq- infirmior . Vrin.im plus mouet,qum aut Iitdicd, aut Syridcd ndrdus :fimilitcr uute ut Cchica . Simik Phu

afferit ipfe Gdknus effc Cdrpcflum, cuiiis cum ituUibi meminerit Diofcorides , ut reflefciri pofiit quidndmfenioribus

Gr£cis fucrit Cdrpejium , in primis G.xkni tcftimonio eius uires o-formdm defcribum : is enim lib. yii.fimpl. mcd.

fic hdbet. Carp E s I V M fimik eft uocdto Phu, nonguftu tdnti{m,fed (yfdcukdte. Sed plus hdbet tenuitdtis : pro^ Carpefij con-

indc mugis eo etiam uifcerim obftrudioncs extcrgit,et urinum mouet,renesq- cdkulis degrdudtos expurgdt . Non ta "''^""° *

men cdtcnus tcnuium eft pdrtium , ut licc.it hco cinndmomi,flnon dd mdnumflt , ufurpdrc, ficutifdciebdt Quintus .

Prxfldntius eft Carpeflum ponticum Wertio : non tdmen uel ipfum cinnumomi uiribus uicintim eft , imo non puruo de-=-

terius optimu cufiiu . N uncup.it ur titrtinq; .i montibus quibiifdum Pumphili^ , in quibus nufcitur . Ingensqi ^'"^ P''^-

uentus eft tn Syrid . E t primo Itbro dc dnttdotis inquit . Quintus (ut diunt ) quotics cimidmomum decrdt, Cdrpcflum , .

ut quod uiribus nihil db optimu c.ifiid dtffcrrct,in thcridc-e compofiiione imponcbdt. Ego idcirco cius phirimum mecu

attuU ex ed peregriitdtionc , quu onentts prouinci.is ddij, diltgcntcrq^ repofltum nitnc ufq^ muhumferuo : quod odo^

remetidmntm o~fuporem,finon qu.'tlempriushubcbut,certenondumexoletumrctinet. Eftdutem Cdrpefiumher:^

bu phu dppeUuto gcncrc fimilts , tiukntior tumcn , utq- odordtum qutddam f^irdns . Phmmum hoc in Sidu PdmphiU£

ndfcitur,emiturq; proptcrca lUic uiltfiimo pretio . Quocircufi qitis urftrim lUuc dcccffcrit, Curpcsij phirimiim cmut,

citm id fibi hngo tempore dur.-itiirum nouerit . Tenuiu uutem funt furmcntu , cinndmomi uirguhis fimiUd . Eius duo

reperiuntur gcnen ; unum qtiod Idcrtium ; dhcrum,quod ponticum cognominutur, a montc, in quo nafcuntur,utrdq;

nomen ddeptd^fcd ponticum meUus cft. Quod cian eius non pdrum haberem, pcnnuhis medicumentis ddmifcui,in qui

bus phu uocatu imponi dcbuerdt . Eft enim Cdrpefium phuflmik, uakntius tdmen , <y in quo ( ut dixi ) nonnihil odo-

rut£ qudhtdtis guftu odordtuq^fentitur . hudenus Gdknus . Verkm quid huc tcmpeftdtefit Cdrpefium, drduumfdne

fuerit exphcare cr mihi,cr c£teris mdtcns medic^fa-iptoribus. Tametfi Kermoldus, RueUius,Vuchfius,dc etia Quorundam

Monuchi Mefuem exponcntcspro certo exphrutum hdbcdnt, Auicennte , Serdpionis, or Adudrij dudoritatibus in=^ opinio .

nixi,fi-uduspipi:rifirniks,qui uulgo Cubeb£ uocantur,kgitimum effe carpcfium.Siquidem Serdpio quod Gakno cdr

fefium uocdtur ,fub cubeb£ ncmtnc ipfius Gulcni teflimoniofic defcrtbit . Cubebc eft medicindfdcukdte , crfdporc

J>hu non dbfimiUs,qi'.dnuis hnge ter.uior . qudre obftruiliones totius corporis dperit,urindm ciet, er cdkuhs renum

peUit . In hacfire fententid uerfdtur O" Auicennd cubebas cdrpeflum dppeUdns : quemddmodtm cr Adudrius , qui

M.duritanorum nomtnd fccutus , in quibufdum medicamentis Curpefium imponit , qiiod a. burbdris K0fx;S6&«f uocdri

ait. Quibus dudoritutibus htce cUrius putet, quod Guleni cdrpefium , er Ardbum cubeb£ nuUd ex pdrte diWerunt ,

Veruntdmen iUttd dnimdducrtendtm eft,qu6d eos tn errore uerfari exiftimem,qt:i credunt (ut Hermoldus, Ruel- Herino.Ruel
lius, cr luchfius ) uulgures fcplafianorum cubebas iUas rcfirre , de quibusfcripfere Serapio, Auicenna, ©" Adud^ '■' ^ f uchfij
rius . quandoquidem quidixerit cubebus pUnt£ fi-uHum, uelfemen cffe , eorumreperio neminem : nec minus probdri "^°^'
poffe putem , id ufqudm dixijfe Gdknum.qui cdrpefium dcfcribithis uerbvs. Aitttcc ^i isi 7-a y.x^(PH,7ra^x=
75-AHCj/a To7? aK^s'p.00'1 -7? Hl/«p.c'/J.ou . hoc eft. Sunt autem tenuid fdrmentd,cinndmomi uirgidtis fimilid. Ipfumq;
Vhu V odore, crfucukutibus adfimiUt . Quupropter ckm tantum Phu radices in ufum medictm ueniant,facile dici
poteft, carpefium Gakno pottus radicum ejfe farmenta, quam cauhum ; cr pr£cipue cum afferat diu afleruari poffe.
quandoquidem fohdicres funt radices , quam cutdes , quifdciU in omni herbarumgenerefidccefcunt , cr pereunt .
Vr£tered ctm Guknus aUas ctnnamomi uirguha eUebori radicibus comparauerit, hic mirum tiideri non debet , quoi
idem contra furmentofas carpesij radices cinnamomi uirguhis fimiles ficerit . Adde etiam, quod in pUntis nonfolitm
cauks farmentofi, ucrum etiam radices plures farmentof^ Biofcoridi appeUantur . Quofit,ut crediderim Euchfitm
in fuis Paradoxis immerito unpugnajfe Leonicenum . Ad h£c guftuntibus nobis uulgures officinarum cubebaf,nuUtm
prorfus Phu fuporcm diprehendimus . Qjtod maniftfte indicat uulgares cubebax, nec Arabum cubebas effe , ncc Gd^^^
leni carpefium . Ob id igitur , iibi apud Gr£cos carpefium medicamentis admiftum reperitur , er cubeb£ apud Mau»
ritanos, phu eorum uice, cumfit carpefio in omnibus perfimile ,uel cafiia , potius quam cubcba uulguris iifus,-cxunt
fubijciendd . Idccbus Syluius inter recentiores dpprime doflus, quunquam. nouit cubebas noftrates curpefium non cf^
fe ; non tamen ammaduertit , nec etiam Scrapionis , aUorumq; Arabiim ejfe cubcbas . Aberrauit in cubeburum hi^ Serapionis la-
ftorid etiamSerapio . quippe quicquid Diofcorides de rufco fcriptum reliqtnt, is cubebis perperam reddidit. Cuius P^^*
autemftirpi^frudits uulgares c v e e b a e fint, quid afprmare pofiim non habeo , cum ex orientalipUga nobis pc= vuloadum"c6
regrin£ afferantur . Etfi eas dtxerim odordtas effe baccax , rdccmatim cohxrentcs , corymborum heder£ modo : qui fide wtio .

guftui

30

40

32 And.Matthioli Comm,

giiftui prccter odorii gratidm, dcrimoniam ©" amarorii tantiUm relinquunt . Qjiibui conjiat, quod cxcalfaccrc ua=
leant tertij ordinis initio , crficcent infine cius . Qu.tmobrem langucntcm cx pituita uentriculum, uel ctiam exjhtu
roborant : pcdwi a lcntis crafiisq; humoribus expurgant . L lencm luuant , flacus difcutiunt , crfrigidii uteri affcHi^
Nomlna . ^"^ aHxiliantur . Biu cum mafiiche manfa: , pituitam a capite trahunt , cr cerebrum roborant . Quod 4>ou Grxcis
omnibui , aUqmbus ctiam a y? iu vx^So! dicitur : Latinis , Phu, crfylucjlris Nardus : Arabibus, F« ; Itrf/jj, Yaks,
riana : Gcrmanis, Baldrian : liij^.inis, herua bencdida : GaUis , Yaleriane .

MoiAxftxQ^oV. HALABATHRVM. CAP. XI.

Malabathrvm arbitranturaliqui effelndicinardi folium,fairi'quadain odoris cognatione:
pcrmultaenim nardum olent,quemadmodum phu,afarum,niris.Secusautemresfehabet:nanque iq
Malabathrumfoliumfuigcnenseft,quodIndiccEgignunt paludcs,lcntis paluftris modo innatans
aquis,fineradice.Idcol!cftum ftatimlino tranfuitur,& iiccatumreconditur. Tradunt ficcatisx-
ftiuo feruore aquis , humum aridis fruticibus uri : quod ubi non eucnerit , ne amplius quidem rena-
fci . Laudatur recens , ex candido nigricans , integrum , nec fragile , odore caput feriens , quod diu in
fuaviodore permaneat,&nardum fapore imitetur,nullo falis guftu. Infirmum uer6,& minutim
contufum ,pr3ffertim ficariofum uirusolet,vitiofumeft. Eafdem nardo fortitur uires:fedeffica^
ciusomniaprajftat. Vrinam vehementiusciet,ac ftomachomagis prodeft Malabathri uis.Lippi-
tudinibus , inflammationibusque tritum , & in uino ferucfadum commode illinitur . Subditum lin-
gus,orishalitum,& fuauitatemcommendat. Veftium quoqueodoreminterpoficumferuat,&ab
erofionetuetur. so

Makbathri Mal ABATHRVM , quodpleriq;fDliumlndicumuocant,qiiikac ietateuidertt,habeoneminem.Nafcitttr(ut

confideratio. Diofcorides inquit ) in India palvfiribus tantum locis, aquis abfj; radice innatans, lenticulx aquatic£ modo. Sed nec

inde amplius ad nos aduehitur , quodfortajfe indigenarum culpa perierit in lndia,quemadmodum er balfamum in Sy=

ria . Etenim Biofcorides refvrt, Malabathrum non renafci , nijijiccatis tejliuofiruore aquis , humus andis fruticibm

peruratur . Quod cim iandiufbrte nonfit a naturafadum, uel potiusfit ab tndigenis omiffum ob eorum negUgentia-,

facile poftea euenirc potuit, ut Malabathri genus omnino deperditumfit . Plinius lib.xii.cap.xwi. duorum rae=

minit generum, quorum alterum arboris cuiufdam syriacte foUum effe ait, his uerbis. Bat cr Malabathrum Syria,ar

borcmjiUo conuoluto, arido colore, ex quo exprimitur oleum adunguenta . Fertilior efi eiufdem Aegyptus : lauda=-

tius tamen ex India uenit. In paludibus ibigigni tradunt lentis modo,odoratius croco, nigricans,fcabrumq;,quodam j o

falis gufiu . Minus probatur candidum. Celerrime fitum in uetuflate fentit .Sapor eius nardo fimilis effe debetfub Un

gua.Odorueroinuinofubftrucfadianteceditalios.hadenusPlinius. Quitamen pr.tter Diofcoridis fententiam "

prafiantius Malabathrum duxit, quodfalfum efi, non quod infulfum. Cieterim non defunt, qui Iniici foUj loco,cafi£

odoratee, uel cinnamomifbHafuppeditent , qu£ effe caryophyUi exifiimat Brafauolus . NonnuUi pr^terea , qu<edam

Hermolai , arborumfoUa, ex Alexandria aduelia, qu£ lauri, uel arbuti frondes referunt, in Malabathri ufum uendicant . H a-c

Ruel. & Braf. Uermolaus, KuelUus, pariterq; Brafauolus eosfecutus, nuUa (quod equidemfciam ) auftoritate , Nigritarum Tefn=

opinio . bulim effe arbitrantur . Veriim cum adhuc eorum , qui TembuUhiJioriam, er notas fcribant , inuenerimprofido ne=

minem, quanuis de eo A uicenna breuiter fcripferit ; idcirco iUa potius afjeram arborumfolia effe nobis penitus inco^

gnita , quam horumfequar opinionem . NuUo itaq; modo h£c ad ufum ucniunt admittenda . fiquidem ci<m eorum fa=

cultates nos lateant, non efi cur ea comprobitre ualeamus . S ed ubi Malabathro opusfit, cafiam odoratam, uel Indi- 40

cam nardumfupponendam putamus, Galenumfecuti. qui ita decreuit tum in fuccidaneis, tum etiaUb.v ir.er v 1 1 r.

Fuch(i) opi- fimplicium medicamentorum . Quanquam Fuchjius in libro, quem de compojitione medicamentorum nouijlime edi

nio explofa. dit, dum ea perpendit, qu£ Auream Alexandrinam conficiunt, Malabathri loco AtradyUmfiatuit fubikiendam, Ga

lenum (ut inquit) in libeUo de fubfiitutis medicamentis fecutus . Sed certe nonfatis poffum mirari Fuchfium,uirum a^

lioqui doiirina cr ludicio clarum, in hac re (ut mihi quidem uidetur ) mamfvjia, minws redefcnjtffe .Namut omitta,

in libro iUo de medicamentis , qu£ interfe commutari poffunt , qui tamen liber Galeno adfcriptus cenfetur , me nuf^

quam legiffe, quod atradylis Malabathri uicemfuppleat,fed cajiia odorata , cr nardi fpica ; cfi Diofcorides hoc lo=-

co, eji Galenus locis ante citatis in fimpUcium cenfu : qui uno quafi orefatentur , eandem uim habere malabathrum,

quam nardum . Quorum equidem audoritati grauijiim£ longefatius adh^rendwm exijiimo , quam ut temere firtaffe

fit atraiiylis in malabathn locumfubjiituenda . pr^fertim cion nobis noniefit copia nardi , er cajii£ odorat£ : atra^ e o

dyUs autem uera hailenus, mea opinione , dcfideretur , ut libro tertiofuo loco latius ojiendemus . Quod etfi conce^

damus, hanc aUquibus compertam ejfe , tamen quis audebit ea uti pro malabathro ? etenim nuUus , quodfciam , atra^

(iyUm odore commendauit : at malabathrum Diofcorides non folim odoratumfacit ,fed etiam idipfum eV, rif iva=-

0 l'a hoc ejl, in odoris bonitate permanere affirmat . Excalfacit Malabathrum ( ut audor eji Auicenna )ficcatq; or=

Nomina . dinefecutulo . MoiAxJioL^^ov , xsd cpvAKovJtc Gr£ce , Latine autcm Malabathrm, cr Folium appellatur : Itas

lice, Malabathro , cr folio Indiano .

KotOJia. CASSIA. CAP. XII.

Ca s s I A, cuiuscomplurafuntgcnera,iuxtaodoriferam Arabiam gignitur,crafsicorticisfar-
mento ; folijs piperis . Eligenda eft fuluefcens, pulchri coloris, corallij aemula,perquam angufta,lon-

In Lib. primum Diofcoridis. 5 5

, gajCmfla, &fifl:ulora,gun:Qmordcns, (\'cumaliquantoferuoreadn:ringens,aromatic3,vinoroodo-
re: cuiufniodicll:,qu:rab incolisachy appeiiatur,ab Alexandris negotiatoribus daphnicis . Huic
prxferturcrafla, purpurea,&nigricans, zigircognomine,qua:roramodoreimitarur,prxcipuiin me
dicinaufus.Secundumlocum tcnetantediifta.TcrtiajCui Mofyliticoblafto, ideltjgcrmini coi^no-
mcn ell: . Keliqua: uiles, vc qux alyphcmum dicitur, nigra, infuauis, cortice tenui, acrimofo ; &"qiia;
darca,&citto uocitatur barbaro noniine. Sim!liorhuiccfl:pfeudocafsia,quam vt expliciri pofsic.
quxguftu coarguitur,ciim nccacris,necodorata fitjhacrentemque medulhccorticcm habeat. In-
uenituretiamluaquxdamfiftula, mollis, leuis, rurculofi, qua-antedictxproefcruir.Daninaturcan-
dicanSjfcabra, hircinum uirus redolens,& qua; tenui fill"ula,& fcabracutefit. Vimobtinet calfa-
1 o ciendi,urinamciendi,ficcandi ,&Ieniteradfl:ringendi, Conuenit admedicamcntaocu!orum,qu;E
prxftandx claritatis gratiaconcinnantur , & ad malagmata : lcntigines tollit cum melle illita ; menfes
trahit:concra vipcrarum icluspotaaiixiliatur^aduerlusintcftinas inflmmationes omnes,& renum
uitia, pota proficic : foeminis in folio defidentibus , aut fuffimentis , prodeft ad dilatationem vuluae .
Etduplo pondere medicamentis mifta,cinnamomi uicem fupplec,fi ipfijm defit: nam eofdcm effe-
dusprxbct. Adplurimaperquam utiliscft.

K(mixe>^0'' ■ CINNAMOHVM. CAP. XIII.

Ci NN AMo M I generaplura,patriumfibinomenvendicantia.PrsferturtamenMoIyIiticum, .
quod cafsice, cui mofyliti nomen eft, aliquam referat efhgiem : fed in eo genere recens, nigrum,ex ui-

20 nofoincinereumuergens, Ixue, tenuibusramulis,3cfrequentibusnodiscinci:um,perquam iucun-
deolens.Optimifere indicium,iucundiodorisproprietate conftat;inuenitur enimcum optimo,
eoquc quod peculiare cft, odor rutic , aut cardamomo proximus . Infuper acre, mordens , & cum cal-
fadtionequadantcnus iairum,quodnoncit6confricantiafperurrt ,autfrianti lanuginofum ,Ixuibus
tameninternodijsappareat.Si ccrtiorfieriuoles, vellito abradicefi.irculum .fliciliseft huiufcemodi
probatio: nanqucfragmentaraifcellancaqua-dam efle uidcntur. Queauccm melius fpirant, fuoha-
litu,cilmnares primum confuluntur,olfaiftum expIentia,deceriorisdignotionem impediunt.Eft
etiam montanum ,crafl~um , pumilum, fuluefcens admodum . Tertium a Mofylitico , perquam fua-
uiterolet,nigrum,fruticofum, paucis intercedentibusgeniculis. Qu^artumfungofum,candicans,
afpe£lu tuberofum, vik, ac friabile, magnam habens radicem, qus cafsiam plane reprxfentat . Qmn-

30 tumgenusodorenares feriens,rubrufum,& corticefulux cafsix fimile,tangenti firmum,minus
neruofum, denfaradicefirmatiim . Iis,qux thuris, cafsix, myrti,autamomiodorem fpirant, minus
fuauitatis ineft . Dcligito fcabrum, album , rugofum ; at Ijeue , & lignofum circaradicem , uc inutile,
reijcito . Eft etiamnum fimile aliud, cui pfeudocinnamomo cognomen eft , uile , inualidi odoris , fo-
lutarumque uirium . Vocatur etiam zingiber, ciim tamen fit xylocinnamomum , prxbens quandam
cinnamomifaciera. Eftautemlignofumcinnamomum,farmenta longa robuftaque fercns,odore
longecinnamomoinferiore.SuntquixyIocinnamomum.acinnamomogeneredifFerredicant,qu6d
a nacura eitis abhorreat . Cinnamomum omne excalfacit , emollit, & concoquit ; vrinam cict : tam
menle5,quampartu5potum,autexmyrrha impofitum pelIit:contra beftias,qu2 uirus eiaculan-
tur , venenaque conuenit : caliginem pupillis oculorum obuerfantem difcutit : crafsitiem extenuat :

40 lentigines, & uitiacutis infacieexmclleillitum detergit:contr3 tulfes,dcfluxiones,aquam fubter
cucemfufam,renum uitia,& vrinx difficultatcm efhcax eft. Vnguentispretiofis inferi folet. Et
infumina,magni adomnia ufus. Tritum uino excipicur,umbraque:ficcacum,qu6 diutius edu-
fet,reconditur,

- N A T V R A omnimn rerum pirens in hoc temrim orbc qu.-edam ftirpiimgenera adeo inexorMlid procred^ Cafsia conS-
uit, ut nc q'.iAm plurimi'; qiddem delicijs , blanditijs , officijs , obfequijsq; ecL apud nos quif^im retinere potuerit . Si= ^"^^°-
qutdemfttrpes ipf£ uiucre coxdee in hortis, uindxriji , mitioribuiq; I tdliie locis , ceu Tempe , omni amcenitdte refer^
tis, quemadmodum dlpini homines deliciiis urbium , cr mdieftdtem df^crndntest, politicii moribus omnino negleiiis ,
non ilibi, quAVii infuis mdpxlijs hiUriter , dc iucunde uiuere poffunt : itx cr ipfx relidd c£li clementid , hortortmq;
i cLmcenititc, f^reto itcm fvntinm obleddmcnto, omniumq; urbdudrum dc fdmiltdrium ftirpium confortio in defertd,fo=
Utitdines(hfudS, d. quibusprimdm duxerunt originem,fe tdndem reccpere . tdntum pdtrt£, ndtdlisq^foli dmor in reru
tidturd potcft . In qudrum genere Cdftd connumcrdndd tienit : qu£ tdmctft in mdiore illd Komdn£ gentis fortund mul
tis dc udrijs hortorim locis ccnfitd hdbebdtur ; nuYiibi tdmen hdc £tdte (quod noucrim) in Itdlid, ne in totd dicdm E«=
ropd inusnttur . Scdh£c de Cdpid dixiffe uolianusftmplicium medicdmentorumperitifimosfecuti, qui(ut eoru.m tc-
lidiitur uolumind) nihil inuicem differre ccnfcnt, Cdfiidm, qu£ in drborumgencre Diofcoridi, er Galeno recenfetur,
C eamj qu£ antiquis intcr coronarids numcrabdtur herbas , qu£'q; olim pdf.im circd dpum dhcdrid ferebdttir in Itd^
lid, qtiod ed nid:ci:iie apes delecfentur, cr i:i hortis, C~ uirid.irijs coronis mdxime expctitd . Yeriim enivauero lon= Cafsii odora
gc altter h.-ec res iiiteUigi poftuldt, qucd alidm rcpererim fuiffe Cal^iam (ut Oiofcorides inquit ) e ftlici Arabia aHa^ i-^'" ^S' [°"'^'
tam ex arbore (atuiore Theophrafto) uitici^ magnitudine , ab hac longc diuerfam , qudm dpibus, cr corottis ferebat "^'^ ' "^'^^'"'
antiquiiiis . quandoquidemfucrit h£c herbd, iUd ucro drbor : pr^fertim cu.m ituHus (quodfciim)cxtct ductor,qui po^
fterttatis minori£ irundauerit i CafMm adeo copiofam in Kcmanorum triumphii cx Ar.ibia conuchifolitan , unnde:

i:::lgaris

34 And. Matchioli Comm.

uulgurisf^dd, uhiq; paj^im C" reperirctur , crfcrerctur ab omnibus . Quod/ifvrte cueiiijfet , nunqudm tamcn mihi «
perfuaferim, quod Galenus h.ic in fctcntia, crf.tcultate omnium diligenttfimus, O" qui Kom<e diu uitam duxit, Italis.
c£ Cafix hifioriam filcntio inuoluijfct . Vlimus lib. x x i. cdp. i x . nonnuUM memoruns hcrba< , quorum fvlia odoris
gratiu in ufum coronarum uencrant , inquit. Ergo in coronamcnta filio uenerc malcthron , f^ireon , trigonon , cne~
reon, quod caliam Higinus uocat . Id quod ante ipfum palam frccrat Virgtlius Cafiam inter coronariM heri>M rcco»
lcns in B ucolicis ccloga ij. his ucr/ibu^ .

Tim cajia , atq; alijs intcxens fuauibus herbis , '

MoUialutcolapingittLiciniacdtha. EtinGeorgiciilib. ii.

Vix humilcs apibus afids , rorcmq; minijlrat . Item Georgicorum lib. 1 1 1 1 .

Neccircumc,ift£uiridcs ,<yolcntiaLite «o

SerpyUa ,(y gr.iuiter jlpiranti^ copiathymbrie
floreat , irrtguumq; bibat uiolariafontem .
Udc Maro . Qj<ibusp.tl.im cji , Cafiam coronariam,cr qud tantopere deleildntur apes, herbdm, non drboremfuiffe.
Qu,od etiam teftatttr Pltnius Itbro fuperius citato ap. xii.hii ut:rbii . Verian horti^ coronamenti^q; maxime aluea»
m, cr apes conueniunt, res pr^cipui qua:ftui, compcndijq; , cumfatiit . Barum ergo c.wfa oportetfcrere thymum ,
apiaftrtm, rofam, uiold^, lilium, cytifim, fab.im, eruilium, cunilam, papauer, conyz-im , cafiam, mclilotam, melilfo^
phylltm (lcgo myriophyUum) ccrinthen . Badenus Plinius . Hw itaq; ratiotttbui, audortmq; uetertim tcftimottijs in»
nixtM Theodorui cneoron Thcophrafto caftam appeUdt . Qjiamobrem potiusfuerit credendum , cncoron Grtecis uo^
catum antiquii coronartam fuiffe Cdfiam apibus grattfimam, quum e.im, qu£ in Itidid crftUci Arabia proucnit , cin»
Hdmomo perjimtlii , odordmetttii Cr dnttdoti^ expctitd , (y qud per longoi tetates cinnamomi tdce uft funt medici . 2 *
N eqttc tamen propterea opimotii ncftrx ref-agari putamus ColttmeUam Itb. 1 1 1 . cap. v iii.de re rt<{iica,ubi itafcri
ptum reliqtiit . Itidiam er A rabi.im prcttofis odcrtbus lUr.ftrcm haberi,fed nec noftram ciuitatcm pra^dicJis egere
Jiirpibtis : quippe ciwi plurtbus locis tirbis iam cdftamfi-ottdtntcm coitf^icimti';, tam thuream pIdnt.m,florcntesq; hor
tos myrrha cr croco . Nam quanui^ ccnccdt pcftt ColiimeU£,caftam exArabia aUatam tirbts iUi'ftrand£ gratia Ro=
mtfuo tempore confpicuam finjfc in hcrtis proccrum o~ imperatortm ; hoc tamcn ncn prohibct , qiiin cafia , qtiam
prope aptim aluearia pafimfcutt antiqiiitas, dlidfuerit pldntd : prxfertim cion h£c inter herbds coroiidrids , iUa ue^
Cneoridefcri ro inter arbores odoratds rccenfeatur . Cneoron autcmdefcrtbttTheophraftus lib.vi.cap.ii.depl.intarum
ptio . hi^orid , hi^ uerbi^ . Citeori duo gcnerd, dliud enim andidum , dliud nigriim . Cdndido fvlium cutdtteum , oblongum ,

figurd qudfi olcdgineum : nigro qudle tamarici, cdrnofum . Cdndtdum mdgiife humi f^drgit , cdoratttmq; cft : nigrum
odore caret . Kadix ambobus, qu£ dltc dcfcendit, grditdii : rdintq; permiilti , crafi ,furctilofi'q; db ipfd protinus teU 3 »
lure, dut pdulo fiiperius fpdrft, lenti ddmodum conftdnt. Qudmobrem hifce ad coUiganium itinci modo utunttir. Ger»
miiidnt ,fiorentq; poft £quino(litim duttimni , er multtim deniq; tcmporii ftorcnt . K<fc Theophrddtis . Scd qu£ndm
■ pldnt£oridnturinItdlid,ueIdliundee6afferdntur,qu£Cneoronrefrrdnt,quiducrirefirdmfanenonhdbeo. Sed
idm dd Cdfidm odordtam redcdmus . ob ctiius cognitionem poftmodumfddum eft,ut recentiortbus m.cdicis , in ea re«
Medicorij , & cuperdttdd, inueftigditddq; multum negocij dcccfferit . '^ditq; h.iilenus ttim mcdict , tum feplafiarij ( etft plures iam
feplafiarioi u refipifcant ) odorat£ cafi£ loco qu£dam incognit£ arboris fcgmcnta, ncc odore , nec uiribtts pr^ditafcmper capef~
error . ferunt . Veruntdmen poflquam nonnuUi £tdtis noflr£ dodiftmi tiiri, flirpium hifloridi diligenter exdmtndrunf,detes

dafidude, mercatores ex Alexandrid mercimonid Venetids comportdittes, cimfuam im.pofiuram dcprehenfam cers
nerent , ii negocio defcifcentes in dliiid nouinn Cafi.cgcntis fcgmenta iUd commutarunt . Qu£faite pr£ter odorem ,
pdriter'q;faporcm, quibusfrre penitus cxoletdfentitur , cdfi£ a Biofcoridc dcfcript£ ddmodiim habctur confimilit . 4p
Qudpropter ncc eos errdffe crcdtdcrim, qui dicercnt, hdnc Biofcoridis pfeudoafiam cffe . qtiippe cr craffo cortice
confl.it, cr in ciiw cauitatc lignofa etiam utfitur materies, paiilulumq; eft odoratd, minimeq; dcris . N onnulli hdc non
contenti, qu£ddm uocdti cinttdmomi fiagmind Cdf^i£ uice ufurpdnt : qu£ cion nullo odore fiporeq; commendentUr i
Cafsia le"iti- potius querc um, tielfdgum, qu.hn Cdfidm reftrunt . C^terimt, ut dicam quid egofetitio,fi qtiisfiftulam, quam Cin~
ma . namomam perperam dppeUdinus , er uiilgo CaniteUd , Cdfi£ genertbu^ rcdc compdr.iuerit , factle nouerit uulgarii

uftii cinnamomum legitimam Cafliam procul dubio refirre . qtiinimo diligenter inquifituris , iudicifq; trutina examia
ndtiirii huiufmodi cinnamomi ingentcm copiam'., qu£ magnis faccii Venctijs in mercatorum repolitorijs ajferudtur ,
nimirtim omnia iUa Cafi£ gcncra , qu£ a Biofcoridc dcfcribunttir ,fdcile fcfc ojfcrent . qudndoquidem mercdtores
( utfemper djfolent ) dd expedicndds deteriores merccs bonarum lenocinio , quas iUis ddmifcent , pro uirili utuntur .
Gdlenus itaq; iibro primo de antidotis mttlta Cafii£ genera reccnfuit, ubifane Biofcoridcm fccutus, eam c£terispr£ S °
ftarcfatetur, qu£ z'gi cognomine dicitur , hancq; afferit cinnamomum ufqucadeo .emulari,ut effent, qtafuo £uo cam
cinnamomi loco tienderent . Quo fit , ut ddmirdri non liccdt ,fihodie quoq; tot dnnis hdc deduiid , protrd(id'q; con-s-
fuctuiine ,ubique cafiapro cinnamomo ucnundetv.r . Nccqutdcmlongc abcrrarent , ft modo optimam fcligerent:
quandoqiiidcm Gdlenuseodcmlocopdldmprodit ,CdJiidm fapenumcro in cinnamomam tranfmutari ,fatcturq;fe
iam uidtffe eximi£ Cafii£ ramulos omni ex pdrte cinndmomum refirentes . Contra pariter infjiexiffc cinndmcmifur^
ciilos Cdfii£ prorfus pcrftmilcs : ddeo ut dfferdt pro qudltbct cinndmomi pdrtc in componendis mcdicamcntis duds ele
{i£ cafi£ adhibcri poffe . Bcfcribit item Galcniis quodd.tm alitid dcterioris Cajii£genus , quod tradtt tiiniorem An*
drcmachtim Cdftamfifttilam ncminajfe cumfiftularum modo , inants cduaq;fit, er craft corticis : ciiivfmodi in uuU
gari cinnamomo fi-eqticntiftma conf^icittir. Hutusfxnc ca iiidetur cffegenerts, quam infuo conficicndorum pharma^
cortimIibcUopr£firtCordus,qu6ducltt cafiam,pr£tcr Diofcoridis cr G.ileni fententiam ,lubnci cffegtfitn.
Forr6Cafii£ odorat£ fiuftulumcumcortice Cir ligno fuo interiore nuper dono mihidedit Sercnifimus Princeps

¥erdinandus

.OllfilSI^

InLib. primumDiofcondis. ^j-

ferdmdndtu Archidux AuJhL-e domiims mibi ckmmtijiimus , ah integro ramuIolabfcifJlm,quem itleinter plurcs
diMresnonminus prctiofxs quhnraras ,recondi[umha(>et . Huius cortex colore quidcm cincreo a, nojlro uulgari
einnamomo difidct , non tamcn odore acguftu : qu.tndoquidem manfus idipfum , quod uidgiis Cannclkm uocat , ori
plane repr^fentat . Atligntim, quod corticc contcgitiir ,fi:xgili conftat matcric , ncq; ullo prorfus odorcl,faporcq;
commendatur . Qjiare hincfacile colligi potrft, corticis tantum eius ufum effc : atq; ctiam Theophraftum non ab rc
Picmori^ prodtdilfc, huiu< uirgai infi-uftafccari, rcccntiq; bouis corio h£c confid , iit ucnnicidis'^, qui cx co n.tfcun-
tur, lignu iUud inutilc crodatur . C.-ctcrr.m odoratie cafii.c mcminit cti.im Virgilius prxtcr coronari.Uib. i i.Gcorg.
ubi cecinii hoc carminc. Nec afia liquidi corrumpitur iifus olini . Quin Gr Pliniits Cafi£ mcminit lib. x 1 1 .cap.
XIX. his ucrbis. Yrutex cr C.ifia cft, iuxt.tqi cinn.momi campos n.ifcitur,fvd in montibus, craj^iore farmcnto,tc~
t o /iKi cute, ucrius qii.im corticc : qucm contr.i atq; in cinnamomo lctiari , cr cxinaniri prcttum cft . Amplitudo futicis
trium cubitorim . Colos triplcx : chm primiim emicat,candidiis pedali mcnfura : dcindc rubefcit additofcmipedc : id=
tra nigricans . K.rc pars maximc laiidatur, .tc dcinde proxima : damnatur ucro candtda. Confccantfurciilos longitu^
dinc bimlm cubitortm: mox pr.cfmmt reccnttbus corijs qu.idrupedum ob id interemptarum,ut ijs putrefcentibiis^ucr
miculi lignum erodant, cr excaucnt corticcm tutum acrimonia , cr am.iritudiiie . Probatur rccens maximc , O" qu£
fic odoris moUif,mn,guftim qukm maximc ftrucns , potitts quam lento teporc lcuiter mordens , colore purptireo ,
qu£q; plttrima minimum poiidcrisfaciat, breui tttnicarumfiftula, O" nonfragili. li£c Plinius, quorum plura a Thco^
phrafto tranfcribit . Qmi ca\ii£ hiftoriam tradidit lib. i x . cap. v. de hiftoria plantarum, camq^fruticem cffe amerin^
magnititdine fcribit : qu£ cion iwllo pai.% decorticari pofiit .i ligno , cortcxq; tantiim utilisfit , ob id homtntm indu^
ftria inuentttm effc .iit, itt corijs qu^drupedtm conftita, interius ligniim uermiculis deuoretur . Cxteritm planc haUu Error quoru-
» o cinantur ij, qui Caf^itfijhdx loco,filiqit.im Aegypti.xm ,fiue Caf?iamfolutiuam iiulgo didam , atra meduUa ,femine '^am •
dtiro,lignofis'q;mcriihrMis confarilam^medtcamentis .idmifcetit ^lauritatios fecuti . ftquidcm Scrapio,Atticenna,pa
riterq; Mefttcs,fiitefit ipfornm , fiue intcrpretam lapftts , pari confenfu Cafliam nigram Cafii.tm fiftitlam uoc.w.cre :
legitimam itero Cal^iam, de qua hic differit Diofcorides, Cafiiam ligncam . Quamobrcm certo crediderim , qucd ci=
tra omnem ccnfiir.im dici pofit, in omnibus ifs medicimentvs k Mauritanis inuentis , qu£ Caf^iam fiflulam expetunt ,
folutiuam iUain cffc infcrend.im . Si uero in Gr£corm monumcntis (excipio Aduarium, er N icokum Myrepflcum,
qui .1 Mattritanis mitlta icccpcrtinc) Cafiia fiftida inucntafuerit, ttclin Mauritanorii compofitionibus a Gr£ci^ tram
fcriptis, Cafiiam odoracam, a Biofcoride ©" Galeno defcriptam,femper adhibendam exiftimo . iiifi medicifecus iiu
teUigentes in eum erroremkbi uelin.t, in quem Leptiiccim quofdam £tatis noftr£ medicos ( qu£ profido imperitia
mttltortimeft)tcmereincurrtffc.teftatur,quiad commoiiendos menfes,dijficiles partus ,remorantesq; fecundas,
30 Ca(^i£ deiedori£ corticibits ,ciQrat£ loco ttfqiiequaq; utebantur . Cinnamomvm uer6,quodlegitimumfit, Cinnamomi
quanquam diu mttltmnq; ttm Vcnet:js,tum N capoli , cr.apud mercatorcs , quifire quotannis in Alexandriam mtei^ confideratio .
gant, diligenter conquifiueri^n, tjufqu.iinid tamen mihiuidcre lictiit, neq; etiam percipcre potui, ntmhoc temporc 4=
pud magnos negociatores,qtde Lufitanialndiain ,cr filicem Arabiam ckffe paratifiima petunt ,uel apudquem-^
piam principem,regcm ,uel impcratorem legitimumreperiri pofiit. Quadereminimedemiror,ctim ZT Galem
tempore hitius m.igna in It.iliafucrit pemiria ,ade6ut Cinnamomum nuUibi reperiretur ,.nifi apud Imperatores , qtii
ddmirabtlicuftodidinteraUipretiofaiUitdaffertiaricurabant. Cuiuireihiftoriaminmeditmaff^ertGaleimslibropri
mo de antidoti?, fic inquiens . T)e Cinnamorno contraria ifs , qu£ de opobalfamo narrauimus , comperttm hubeo . Cinnam. hift.
perfitafum nanq; mibi eft, ipftim omnium cognitufaciUimum effe iUis, quif£pe optimum cinnamomum idderint . 0.pti~ * * ^*'*""'
mitm itero confequi ncmo potcft,nifircpofittm ab imperatoribus intueatttr, fex gencribus quodammodo diftribiitwm.
4 o fiquidem CT in hoc ipfo , v.slut er in cafiia , optimi ad dcterrimum tam m.igna dtffercntia eft , ut optima cafiia a pefii»
mo cinnamomo parum diftet . Necj; uer6 Cinnamomi ttirtus ad iifum apta longo tempore durat : ad trigiiita fiquidm
annos, quam a principio iiim habuit , intcgram non conferuat . ntigantur atttem , qui Cinnamomtm exhifce medicinii
ejfe dicunt, qu£ fcne^tttem nonfentiant . Atqui ego non centttm, neq; ducentmn annorim interuentu,fed pauciorum,
fi quis ad tantum numerumconfirat , iam aliqitam mutaiionem uetuftioricinnamomofadam obfcruoMi. Quo tempos.
refiquidem Antontno imperatori theriacam paraui, tiafa lignca, in quibus eiufdem gcneris Cinnamomwm inerat,muU
ta coiif^exi, alia Traiani , qu£dam Adriani , nonnuUa Antomni , quipcft Adrianumimperatorfuit , £tate repofita :
omniaq; h£cfefe cr faporis, cr odoris imbeciUitate , uehementiaq; tantum plane fuperabant , quantum er tcmpore
differebant . olim e barbarorum terris arca cubitos quatuor cr medium longa , Romam perktacumfuiffet , in qua
Cinnarnomi pranigeneris integra arbor erat, ex eoq; Marco Antonino imperatori antidotu quandam compofuiffem^
$ • ipfam c£teris mitltttm pr^ftare, deprehendi, adeo ut Imperator quoq; ea deguftata medicin£ concodionem, uelut iu
alijsfierifolet, expedare noluerit,fedflatim ca ufitsfit nondum integrc duobm menfibus elapfis . Antonino fubfecw;'
tus eft Commodiis, q:d nec tberiac£, nec cinnamomi curam uUam habuit,fub quo nonfoUtm arborts iUius, quod fuper^
fuerat, omne difiipatum eft, ueriim etiam quodcunq; poft Adriani tempora comportatumfucrat . Quofadum efi, ut
nimc imperator noftcr Seuerus, citm mefibi antidotum eo modo conficere iufiiffet, quo Antonino conficeram,ex Cin^
namomo Traiani, o" Adriani tepore repofito ftimerc coadusftm, imbecillioraq; plane mibi idfafunt, er tamen non*
dum anni triginta intercefferant . Hic nos optimi Cinnamomi notas quafdam neceffarias fiibijcere uolumus , ipfum Cinnamomi
fcUicet fummopere bene olere, inexplicabilemq; pr£ c£teris bonum quendam odorem f^(rare,ac calidwmguftantibm °P"°" "°'^*
fe multttm exhibere, non ita tamen ut mordicando triftitiam palato infirat : colorem deniq; talem babere , qualemft
quis kdi nigrum colorem admtfceat, atq; c£rulei , quem uocant , altquantulitm addat . Ex hocigitur quantum uolei:
tam, ut mos mihifuit, cim accepiffem,ramufculos paucos apud me rcpofuiin ta apotheca, in qua res mcas omnes pre
twfiifferuabm . uericm ipfa combufta, qua tmpeftate cr delubrum pacisincenfum tft, crhiec , cr <dle quinq; Cin^

namomt

j6 And MatchioliComm.

nmomi fj^ecies , quM mihi conqidjierdm , pcrierc . Nimc itdc^; clon imperatori noftro Seuero thcridcam compone-
rem , ex Cinmmomo Adriani tcmport rcpofito , quod optimum iiiftm eft elcgi , de quo etidm utile quiddam ledtiris
fubdere, cum pojhm, idfdcerc non graudbor . Superfunt adhuc ibi multd Udfa ligned, quce omnu hahent plurium ra^
dicum, uel plurium ramorum,ucl ut quifpiam diccre uclit,Cinnamomorum dijfcrcntias : niillum tamcn ucluti truncm,
in ramos plures diuifus attollitur,fed ucratri utriusq;figuram pr^fcftrt , atq^ etiam magis damafonij uocati, qiiod c '
Creta ad n os adfertur . Qu,.cuis autem Cinnamomifpecics ab una radicc , ceujrutex quidam paruiis confurgit, cmit-
titq; hi€c fex, illafcptc uirgulta,uel paiilo plura, paucioraue, non xquali tamcn omnia longitudinefunt : uerion qiioi
maximum eft, pcdis Romani dimidium non exccdtt . Vniuerfa autcm Cinnamomi n.ttura fimdis eft quodammodo opti^
Clnnamomi '"'^ cajii£ . UaAeiim de Cmn.imomo Galenus . Cuitis uerba hic rcccnfere libuit , ut omnibiis palamfit, quod cionfub
penuri» unde ijs tam magnis Impcratoribus,qui totiftre orbiimpcrabant, tanta effet Cinnamomi pcnuria, admirarinon debeamus, ' °
fi'' jife nobis penitus incogninttv, rarifimumq; rcddidcrit . Scd potius id mirumfucrit, quod ciim hac cctatc cafiice plurii^ ■

mum afferatur, qu<e, ut Theophraftus, cy Plinius inquiimt, nafcitur iuxta cinnamomi campos,fed in montibus , Cm=
namomi tamen nihil importctur . Qjiare non dccftful^icio , quin omne ftre Cinnamomigenus deperieritin Arabia ,
quemadmodum er balfamum in lud^a. Qu,andoquidcm fcripferit Plinius lih. x 1 1 .cap. x i x . combuftas iam effc plu~
rimas Cinnamomi fyluas, his iierbis . Cinnamomi pretiafuerc quondam in Iibras denariorum mille . Sed poftea audum
id parte dimidia eft, incenfis (titjirunt )fyluis ira barbarorim . li dcciderit ne ob iniquitatem prcepotentium , an fors
te, non fatis conftat . Auftros ibi tam ardenter fl.-trc , tit ceftatibtts fyluas dcccndant , inuenimus dpud auilores . Quo
fit, utfacile credi poftit k Pliiiij a:uo id, quod Cinnamomi rcliquum erat, paritcr uel barbarorum beUo, uel igneisfld=
tibus depcrijffe . Namfi aliter resfe haberet, qui caftiam ad nos deftrmt, cum miilto pltis lucriex cinnamomo , qudtn
ex cdjliafe confccuturosfciant, Cinnamomum ctiam una cum caftia ueherent . licec dutem dixiffe uolui, non ut hac in * °
re certi aliquid, exploratiqi habeam., cim tantitm coieiluris agam ,fed ut alijs ulterius explorandi latius patcdt iter .
CxteriimStrabo non modo cum Theophrafto, Diofcoride, Galeno, Plinioq- cinnamomum in Arabia nafcifcribit,fed
etiam in huita , eafcilicet parte , qu£ ad auftrum uergit . quippe cion h£c Arabi£ , er Aethiopi^ fole perfimilisfit ,
ed omnid ( ut ipfc dit ) gignit dromata , nempe cinnamomum , cafiam , er alia , perinde ac itl£ . Veruntamen cur nec
inde ad nos dfferantur , an qttod ctiam ibi perierit, an aliam ob cdttfdm, ij mdniftftius reftrant,qui hoc temporc libur^
nicis eo dd dromatd conquircnda quotidie nauigant . Sed uidetur Galenusfatis perplexe de Cinnamomo fcriptitaffe .
quippe primiim arcam Komam delatam prodtdit e barbdrorum regione longttudine cubitorum quatuor cum dimidio ,
in qua intcgra cinnamomi arbor erat . quibiis omnino denotat Cinnamomum effe arborem . Deinde uero unamquanq;
Cinnamomi f^eciemfcrtbit, ab una radice, ceufrutex quidam paruus confiirgerc , adeo ut maiora eiiis uirgulta dimi-
dium Komanumpedem non exccdant . quibtis procul dubiofatetur , Cinnamomum effe in paruorumfruticumgenere. 3 o
Vnde certe nefctuerim ego explicdre,quidfibt hac in hiftoria uoluerit Galenus ; pr^fertimq; ciim tam tenui ipfumfdr
mento effe trddiderit, ut ucrdtri, ucl ddmdfonij radicibus comparauerit. s ed iUud etiam mirum mihi uidetur , quod ex
cafia ( ut ipfe ait ) Cinnamomum oriatur , f^eilenturq; nonmmquam cajli£ arbores integr£ , in quibus dliqud cinnd^
momi uirgulta e cajii£ ramis prodeant , cion tamcn cinnamomum, er caf?id diuerf£ interfefint plant£ . Nift fortafte
inter utranque tanta ftt generis cognatio , ut aliquando inuentafint cafti£ uirgultd tantd odoris faporisq; fragrantid,
Opinio quQ- '^^ "'"'" ^'^ P'*'"^'^ cmnamomum referrent , etft Icgitimafuerit caftia . Pr£terea non defunt , qui pntauerint hac Gale-
rundam falft . ni duiioritdtcfreti, cafiidm cr cinnamomum cx una , ZT eadem arbore prouenire, qu£ dmn pumilaftt , cinnamomum
edat, dum iiero adoIeuerit,cafiam . S ed cion dicat Galenus, cajiiam mutari in cinnamomim, non autem cinnamomum
in cafiiam , cadit eorum fententia . Quibus ctiam refi-agatur Theophraftus lib. jx.de plantarum hiftorid cap.v. ubi
cdftiam, er cinnamcmum oftendit diucrfas effe pUntas : licet de earu/m forma , cr proceritate nihil certi explordtiq; 40
dffirmet . Quundoquidem inttio capitis non exfua,fcd dliorumfententidfcribit,cinnamomum er cafiiamfi-utices efje
magnitudine dmerina : deinde uero dltos etiamfecutus uuilores , cinnamomumfi-uticofumfacit . C£teri<m cumfcri^
.bdt Strabo Arabas cimidmomo, cr cdftid uti ad igncm parandum, c£terorum lignorum loco, uidentur h£ plant£ non
effe ddeo pumiU , ut quidam fcribunt . Quod de caf^iafacile dici potcft. ftquidem Vcnetijs cafti£ Cannelle uocdt£fis
(luU uifuntur tant£ crafttudinis, longitudinisq;, utfacile quifq; iudtcare poftit eds e ramis,feu uirgultis nonfane bre
uibtufuiffe decerptas . Ciniiamomi detiiq; fexgenera effe produntur a Biofcoride , cr Gdleno :fed « nuUibi ( quod
fciuerim ) pr£terquam in libro de theriaca ad Pifoncm , quem tamen Itbrum f^urtum putamus , ed per genera defcri=
pflt , fortaffe ( utfolet ) Diofcoridife remittens , qui etiam tantnm dlocis, ubi nafcuntur , plus mintisue pr£ftanti<e
Cinnamomi huic ,quam iUireddidit . At Theophraftus citato nuperloco longe aliter cinndmomi differentiashaberi ait,his
difFerentix ex uerbis . Cinnamomum decerptum in quinas pdrtcs difcernt ndrrdiit , er effe pr£cipu£ bonitatis , quod germinibus f o
Theophr. proximum fuerit , idq; dd pdlmt longitndinem c£di , aut paulo maius . Secundum , quod fcquitur , quod ctiam mtnus
■c£fura efl . Terttum deinde , er quartum notatur . Vltimum uero , quod deterrimum , proximumque radici : hoc e=
ntm minimum corticis habet , in quo fumma gratia eft , non in ligno . qua de caufa pr^firri cacumina folcnt , quod
corticis plurimum habeant. Qtadamftcdiunt. Alljuero Cinnamomumfi-uticofumcnarrant, eiusq; gencra duo,
aherum nigrum , alterum candidum . U£c Thcophraftus . Veruntamen cion nec is hac in hiftoria aliquid confianter,
afjlirmanterq; fcribat , Imperatorem , Kegemue quempiam defiderarem , qui humanam rempublicam miferatus , ex=
plordndi Cinnamomi gratid in Arabiam, cr Indiam mitteret, magnanimosq; lUos imitarctur Impcratorcs, qut tpfius
Cdleni £U0 ex ijfdem regionibus ftbi Cinnamomum comparabant . Id cnim C^far nofter Carolus quintus,fiiUi Deus
opt. mdx. Chriftidnam remp. pacatam rcdderct , commodc confequi poffet . uel fortaffe commodius Kex Lufitanus ,
■quiin orientakmlndiam f£pe ad aromdtd conquircnda fuas liburnicdsmittit ,quo in itinere uniuerfas filicis Ara^
bi£ orns (Xplorare poffet : qucmddmodiimO' uniucrfamlndi^ partem ,qu£ dd auftrum lf>ciidt,ubi inquit strabo

Cinnamomum

InLib. primiim Diofcoridj.s. 57

Cinnmomum p.mtcr lufci . Scd 6 cl.m^imi Lii/it.m.€ medici ,fi rcs media uobis cordi cJl,/tnoflrdm cupitis dita^
rc f:tcultdtem , mcdiciimqi nomcn extollcrc , fi ch.mt.is itos tcnct ,fi luturdlis him.tnigcncns iiiudiidi amor uobis iiu
fitus cfl, imiim prouiiicijm^unc fufcipite . Quippefi priiiccps iicflcr hincfibi immort^le nomcn, wiiucrf^ ticro rei~
public£ commodum perqu.m m.tximum comp.tr.irc pojfc .-< uohis intcUcxcrit , cian omni pictate ac magnctnimitute
( ut uudio) prxditusflt , mdli dubimn cfl , qinn omncfludium , auxiliumq; impcnditt , ut non modo Cinnmomum ipi^
fum reuocetur in litcem ,fed cr diaflrt.tffe pler.tq; mcdicmcnt.i , quibus Mtiqua medicorumfimiliufias illuflrauit
antidotos . Vorro t.tmctfl h.iiicnus illud mihi abundc probatum ejfc iiideatur , quod ctfii.tm ucram h.tbeamus , dc^ Fuchfij, & A-
fidcrcmus autcm optimiim crlegitimim cinnamomum;fimt t.mcnhac xt.ite fcriptores ,quinoncafii.f folim ,fcd "'*" opinio-
etiaiH cinn.tmomi genera inucniri tradunt . inter quos extatTuchfius uir clarifiimus , qid libro iUo dc compofitione "^' reproba-
mcdicamcntorum , qucm loctiplctatum poflrcmo cdidit , de cinn.imomo dijfcrcns, itafiribit. Scd haud dubic in capfis
cannclla refirtis c cafii.e, c cinn.tmomi gcnera reperiuntur , qtiare dclcdu opus erit , qtii iUa diflingucre iielit : di-
ftinguct autcm notis utriufque diUgeittcr expenfis . H/s nimirtm ucrbis FUchfius cinnamomum nobis uerum non deef-
fc ajfciicrat . Scd qtiibus id rationibus , aut audoritatibus comprobet,iion uideo : nifihoc acceptim rcftrat Amato
Lufitano , qui c6 .tmcnti£ deucntjfc uidetur infttis enarrationibtis , qtias in Diofcoridemfcripfit , ut apud nos cinna^
piomigcnera inueniri , atque ctiam lUud aroma notifiimum ejfe contendat . Vcrim huius ineptias ac uanitatcs pluri^
mas alibipcrfcquimur , ubi nos .tb cius calumnijs dcftndimus . hic cnim qttod de materia medicafcntimits , cr ingenue
profiteripoffumus , libcntcr fcribimus . Quarc cafit noflra dc cinnamomofcntentia , qux a nobis antea fufius pros
bata efi , qu.hn mo.io oportctt plttribus Fuchfiitm refeUerc . qucm tamen doleo maioremfidem prxflitiffe Lufitani iU>
lius incptijs <y mcndacijs , quhn tiirum peritum deccat . Csteriim lUud tantum addam , quod nobis, qui cinnamomum
lignum noncorticem c[fe oflcndimus ,mirari quidcm fubit Fuchfium ,quilibro fupracitato codemloco paulo pofl
contrariiimfcripfit , ut eius u:rb.i , qu£ fiibijcixm , apcrte tefianttir . Cinnamomum , inqttit , qtiod nobis Zeilam infu^
la mittit , cortex cfl .trboris quatuorftre cubitorum alt£, crafiitudinis brachialis , fex uel feptcm e trunco mittentis
rmulos , quifingitlis annis amput.(ntur , atque iterum puUuLtnt : qtiorum cortex , qui ciitn.imomum efl ,fit tcnuiSy
odoratifiimiis , gitflatu acris , cr ttalde mordax , non tamen adeo ut molefle rod.it , m.mfum riitam oleat , crc . Iff
hanc , mco qttidem iudicio, tianam opinioiicm Fuchfitts nonfccus atqtie in fiiperiorem uenifle deprchenditur fecutus
Amatum Ltifitanum : qui eandemftrc pritis , qitam iUc poft cinnamomo cffigiem reddidit , quanquam eam 4 quodam
accepifie fatetiir . Cinnamomi iiiresfcribit Galenits lib. v 1 1 . fimpliciim medtcamcntorum ,fic inquiens . Cinna^ Cinnamomi
mommfttmme tcnttium cfl partium , nonfummc tamcn calidum ,fed cx tertio ordine . Nihil autem £que deficcat eo= vircs ex Ga-
rtim , qu£ parifttnt excalfaciendifacultate propter tenuitatemfcilicct ejfenti^. At Cinnamomis efl uelut imbcciUum '*"**•
cinnamomum : nonnuUi ipfam pfcuiocinn.tmomum niincupant . hleminit er Cafii£ eodem libro citato, ubiflc habet. Cafsis uire»
Cafiia cxicc.it , (y excalfacit tertio quodammodo ordine ,fed O" tenuium admodum cfl partiim , guflu uero pluri- «s eodem.
mltm infe acris dcprehenditur , leuiter quoque nonnihil adflringens . Qt^amobrem ob h£c omnia, incidit , fimulq^ di~
gerit,qu£incorporefttntrccrementa,cradh£croburetiam inflrumentis addtt. Idoneimuero etiam fupprefii^
menfibtis,ciim ttidcliceta copiafimitlcr crafiitudine excrementoram,quod fufflciat ,euacuari nequit .hadenus
Gdlenus . C£terioit ex uitlgari cinnamomofit aquafliUatitia , qu£ O" odore erfapore idipfum pulchre repr^fen^ Cinnamomi
tat.eamautemextrahcndiratio h£cefl. Sumito didi cinnamomiquantumlicet optimilibram,idqi leuiter contu- vulgarisaqua
fum in u.is uitrcum ttcl £neum , qttod matttU formam referat, conijcito : dein aqu£ rofarumftittatiti£ libras qtiatuory ftj^l*"''* •
er ubii albi oiorati felibram infundito . um iUud in balneum aqu£ tepentis cr non ftruentis imponito , atque inibi
ore uafis prius obturato , uiginti quatuor horis maccrari fiinito . pofl id tempus uitreo organo roflrato , quod ab efjv^
dugalerum tiocant , uas antcdidum coopcrito , cr igneftrnacifuccenfo, per balneum aqu^ftrucntis aquamfliUatia
tiam elicito . Veritm cannaflagnea , ttcl uitrea , qu£ duorum circiter cubitorum longitudmem expleat , organi uitrei
roflro aimouenda infcrcndaq^ efl . lUipoflremo uas uitreiimfubijcito , quod manantem aquam excipiat . infuperpro*
uidendum efl,ut omnia uaforum orificia dtligcnter obflruantur , ne qutd expirare pofiit . H£c aqua cofttra omnet
tegritudines , qu.afi-igus excitattcrit , cfficax efl : utpote qu£ pituitam humorumq; lentitiam digerat , incidat, ZJ^ab»
fumat,flatus'qi difcutiat . Vriuatim itero ucntriculum , iecur, liencm , cerebrum , neruosqi iuuat cr roborat : animi
deliquio , cardiacisq; affedibiis prafcntano remedio fuccurrit : ucnenis uenenoforumq; animalium morfibus aiuer»
fatttr : menfcs peUit , cr urinam ciet : cceliacis auxiliatur : naiifcamfedat , crfaflidium abigit . uteri morbis perquam
utilis efl : prodc fuj^iriofis , refolutis , conuiilfis , cr comitiali morbo laborantibus tgufluigratifiima efl , atque oris
halitum commcnd.it . Infitmma ubi excalfacere , apcrire , incidere , digerere , ©" roborarefit opus,huius aqueufus
maximam pr^flat tttilitatem . Vcruntamcn quoniam nec Diofcorides , nec ueterum Gr£corum quifquam meminit Cafsi* folu-
CASsiAE soLVTivAE di!l£ , qtia hoc tempore ad citandam aluum frequentifiime utuntur medici-, tiuEconfide-
qukmq; Acgyptiam fiiliquam recentiorum quidam appeUant , ne h£ noflr£ lucubrationes tm nobili , tam pr^Stanti , '"^^°'
tamq^ human^filuti ncccffarto meiicamcnto icflituantur , diffcram hic de eo , quicquid ex 'M.auritanis compertum
habeo. Acgypti£ itaq;fi.liqu£ arbor inter ualde proceras annumeraripotcR. Huius materics folida,compad:aqi uis
fitur , corticc tenus buxeo colore , mcduUitus uero nigra , nonfecus ac ebenum,fiue guaiacum . Kecens grauiter oa
let ,ficca tamenminime .Toho cotiflat flliqu£ ,fed magisin acutum tendente,cortice cineritio ,radicibus magnis
iuglandis modo . A ramis filiqii£ pendcnt pr£long£ , teretes , denf£ ,(ycitm maturitatem fenferint , colore in ru^
l!rumnigricant€.li£nigra,dulcic^replenturmeduUa,leniaclcntocremorifimili,noti tamen utin ofiibus contia
nua ,fed crcbris lignofisq; membranis diflinda . Inh^rct unicuique membran£ femen durum ,filiquarumfcmni adeo
fimile , ut alterum ab altero difcerni non pofiit . ex quo eum non erraffe putauerim , qui crediderit , hds plantas effc
eongeneres. Eligenda eft , (^£ ex M.emphi , er AlexandriaAepipti conuehitur , non admodim craffa,peUucens,

d vecenSi

Noraina.

58

And.Matthioli Comm,

Amomicon«
Cderatio.

CASSIA SOLVTIVA.

A^aixov,

AMOHVH.

recens, grduk,fxrd:d, cr ^«fC conctijfu, inclufis feminibui minime
ccnjlrepit . Vidpd cxcdfacit, ZX humeddt ordinc primo. Eadem
lenit,refoluit,fanguinem munddt,bilisq;f:rucrem extinguit : dluii
itcm comodifime citdt , eiuiq; uis uentrtculum non pertrdnfit. qud
propter fecurifimc datur d medicis incho.^itibtis fvbribus^aiijsq; ca
lidis morbisdnte ucn^feiltoncm , quod tdiittan uentriculum rcptcr
get,et dluii emoUidt. ISiocet tdme intcftinoru imbeciUitdte dffcdiSy
ct his ,qui ddmodu lubricifunt : dlids omnino hdbetur innoxid. Tol
litttr id tioxis ddmiftis myrobdldnis,rhdbdrbdro,ndrdc,et ntdfiiche.
Conflipdtisfi dettir , dugendd efi eitis fdcultds ijs , quce mdgis ed^
dcm ui pollent : proindefttnt , cjui ddddnt dmygddlinum olcum , cr
pfyllij j^iffamentum . \rin£ difftcultdtibus mirifcc duxilidtur ,fi
cum urinam cientibtis medicdmentis hduridtur, ucl dcuoretur. Aes
gre dluum excernit : edcf; propter nonnuUi robordnt eius uires,dd=
dito hyffopo , uel cdprinofero . Bilem , er pituitdm excernit, nul~
lo fdne incommodo : pedtts , crfduces mulcet , cr eorum infiam^
mcitiones refoluit : rencs d cdlculis , (y fdbulo expedit ; preefertint
fi cumglycyrrhiz£ decodo , dUjsue medicdmentis urindm cienti^
bus bibdtur . quinetidmfrequenter dettoratd calculcs renafci pro^
hibet . Admodum proiter hxc cdlidis confrrt febribus . Cteterum
exlcrius illita eryfJpeUs extinguit , aeterasq; infldmmdtiones,qu£
cutetentis emergunt . Sunt e recentioribusmedicis ,qui eam nun^
qttdm fuis legrotdntibus exhibeant , nifi picr£ puluerem admi-
fccdnt . quod confulte fddum exifiimo : preefertim ubi uentriculi ,
Cr intefiinormi imbeciUitas ddfit . Qux Gr^cis Kcco;i'x , Ld=
tinis item Caftd nominatur : Arabibus , Selicha , Sclche , aut Sc^
lihdchd : Itdlis , Caf^id , dtqiie ctidm lt.xlorum tiulgo CdnneUd :
Cermdnis,Zimmet,feu Zimmetroerlim : liifpdnis , Cdneld : GaU
lis , Canette . Quod uero Gr£ci Kii/vx'(jiiD^oy , Latini quoq; cin
namomm iicunt : Arabes , Darfeni : Itdli , Cinndmomo .

CAP. XIIII.

10

20

30

Amomvm exiguefruticatjexlignofeconuoluensin racemimodum:flore,ccu candidaeuio-
l5E,paruo:folijs bryoniiE fimilibus. LaudaturquammaximeArmeniacum,colore adaurum iier-
gcns:lignofubrufo,abunde odorato. Medicum,quoniamin campefl:ribus,& aquofis enafcitur,
infirmiusefleconftat :eftaufemmagnum,fubuiride,tad:u tenerum,frutice uenofo,odore origa-
ni . Ponticum uero fubrufum , pafuum, fragile , racemofum , fruftu turgens , & odore nares feriens .
Deligitorecens,candidum,uelfubrubrum,quod nec adftriftum coha'reat,nec conuoluatur,fed
folutum diffundatur : femine plenum , vuis paruis fimile , graue, ualde odoratum ; modo cariem non
contraxerit,acre,guftumordens,fimplici colore non euariante. Vim habet calfaciendi,adftrin-
gendi , exiccandi . Somnum allicit : & illitum fronti, doloris fenfum aufert : inflammationes , ^ me-
liceridas concoquit, difcutitque: iuuat quos fcorpius percufsit,ex ocimo illitum:^''^ podagricis
confert : inflammationes oculorum , uifcerumque lenit ex vua paffa : ad viiluarum uitia in pefsis , aut
infefsionibus utileeft.Decoftum iocineri,renibus,podagrs ,potu conuenit. Antidotis immifce-
tur,& pretiofifsimis unguentis. Adulteratur Amomum herba fimili, qu.TAmomis uocatur, fed
fineodore,fine fruftu. Nafcitur in Armenia,flore origani. Quarein huiufcemodi rerum pro-
bationibus fragmenta fugienda funt : eligenda autem,qu2E ab una radice fuos integros furculos
emittunt.

T A N T A medicorum , qui nos prxcefferunt , infimplicium medicamentorum hifioria , er facultatibm igno^
rdntid,fegnitidq;extitit,utnifiDcusopt. max. dcerrimi , cr fere diuini ingenij uiros ,huc isate nobis prodiixijfet
in lucem , qiii prater id , quod uniuerfam medicam fdcultdtem db erroribus fane innumeris expurgduerint, cdndemq;
iUufirducrint , uerd quidemfimplicid medicamentd inuefiigdrunt ; minime proftHo ucrendumfuerdt , qiiin paruo tea
foristrdiiudrsmedicdpenitusfubticrfa, extincldq^remanfiffet . Et certc fi longiori temporc rcs ita fe habuijfet,
nullidubiumeli,quinhuiufcefacultdtiscognitioindurameitolaffet.quandoquidemhcecpefiis radices tam in altum
fixerdt , ac tam latefe diffuderdt , ut tametfi nonnulU ingenio , cr doilrina prcefiaiites plurimian infud.xuerint , om^
neq^fiudium , cr operdm qukm diligentifime impenderint , quo errorcs , qui ignauia cr negligentia cmerfcrant , i
re mcdicd excludcrentur , cos tamcn hddenus rddicitus eueUerc nequiuerunt . Siquidcm non defunt, qui (qudituis /««=
fce percipidiit rationes ) mdlintfuos profcqui dbiifus , omni ex pdrte detcfidndos , quam cdndidifimie inh.erere ueri=
Uti . Quofit ,utunk cum alijs innumerisfimplictbus medicamentis etiam Icgitimo Amomo careamus . Cuius tiice qm^
., dditi

40

50

__><!«?^>,

»o

30

In Lib. primum Diofcoridis. 3 9

dmftirpiim imppflons ex Gurgiiuo Apiili^ montc profidi , ptimilam qiioddamfemcii fupponunt , colorc nigro , c= A momu fpu-

Aorc mcLiKthij . Quod cum tantilhan dromatis rcfipiut , cr guflu acri dcprchendatur , cxcogitarunt , ut facilius ip= """•

fam comdercnt , in homimm animisinducere , id procul dubio lcgitimum cffe Amomim . Qjiod tamcn (fi Diofco^

ridifidcs c(i ddhihcnda )femcn edit uuarum raccmis fmilc , non autcm miiuttum, quak illud uifuur . Infupcr mihifa=

ne non conflat , Hiofcoridcm fcmcn in Amomo approhaffc ,fcd potius ligncam arbufcuk materiem , ut in ciimamomo

Cr cafia uidcrc cfl . quo fit , ut lcgidmum A mcmum ligimm potius , qtwn fcmcn cxiflinuucrim . Sed o~ turpitcr Serapionis T-

abcrrant , qttiScrapicnis intcrprcrc dcccpti , hcrkxm Pcdcm cokmbinim qnibufdam itocat.m , qurgcramj prcc fc terpretis lap-

firtf^eciem , Amomum ejfe contendunt , cr in Amomi locumfitbflituunt , nitllam dc his hiflcriam inquirenics . C£^ ^"' '

tcrmi Amomim , qucd iitrc prohari pofit , nullibi ( quod fcitterim) in Italia proucnit , iicc c6 dliundc tr.tnslattm ha=

dcmti tudcrc potia . Bcq- prcptcrca utilgarc pro cofttpponcndiim cffc cenfco : quippc dc incognitis pcricuhm fdcc^-

re ncc dccens efl, ncc ttitwn . Scdpotiits Gdcno mosgcrcndusftierit, qui acoro, cr Amomo uircs conflmiles tribuit.

AcQTumttdq^hcum Am.omi ftippkrc potcrit . Vorro crhiomninocxphdendi fiint ,qiii pro certo ajfcrcre non Errorquoria-

ncrcntur , cimflirpcm efjc Amomtim, qit.im }iiericunt.im a Htcrico P.ihflin£ oppido dppcllant . Vlatitam h.inc pk^ ^^"^ •

rtinque ad nos e Ricrico dcflrttnt ij , qui .id fm^ifimtm R e D e m p t o R i s noftri fcptdchnim percgre proflci=

firunttir . E a cnim cfl , quam noflr.itcs mtilicrcs roftm diu£ Mari.t tioc.iitt . Conflat hanc Amomum non effc, qitcd fh^

haalb.ctiitismnprojxr.tt, ncciilhffiretodore.Legittmttm enimtialdc odoratum cfl , adco ut narcs flri.it primo

fiattmocctirfu ,orig.intimq;rcflpiat . Cordiislibelh dc conficicndisph.irmacisfatis iiiconfl.intcr de Amomo diffe^

ruit^ qtdppc in compofitionc atirc.c Akx.indrtna: pro ccrto dfferit Amomim uerum cjfc rofam Hicricuntis,: in com=

pofltionc ticro thenacir ,fiii tpfiiis cblitiis habcrc nos Amomum ncgdt . Vtuntur Hiericuntd noflrdtcs mulicrcs tcm=

pore p.trtus .id imicfligandam paricndi hor.im . quondoquidcm ( ut ipf^fatcntur ) in aquam. dcniiffa non prins fati^

fcit , qtumfcctiis nafci incipi.tt : tanta inter chriflicolas irrcpfit fupcrflitio . Fuchfius mcdicus hac noRra istatc Fuchfi) opi-

cekbris tn libro de componcndis mcdicamcntis , qtiem nupcr hcuplct.-ttitm cdidit , dum cd fimplicia exdminat , qua: "'° reproba-

Thcriacim ingrcdiuntur , eo produdtts , ubi Amomi racemofl carminc meminit Andromachtisfcnior , omncs Gakni

interprctcs inflmtil.it his ticrbis . 'Sotryos ) Gr.-ece efl J66t§ uof . In hac uocc interprvtanda omncs Gakni , qui hanc

compofltioncm tr.idit , tntc^-pretcs h.i.Uucinati ftint . Siquidem' Andcrnacus libro primo de antidotis , uu£ conuertit :

dltj omncs , cr cum ijs Cordtis , raccmofl , .SoT^uof tiocem cum Amomi didionc , qu£ prxcedit , coniungentes , quafl.

uero Andromachtti dc Amomo r.icemofo locutusflt : quod certe Diofcoridcs non JioT^vv ,fed !ioT§vu^i( dppcllat.

Separanda: igitur h£ du£ didiones pcr interiefiitm coma erunt , hoc nimirum modo , ol^a^ov, ^SoVf vor , ut nos con*

tiertimus : tit tiitelUg.xm'.s Andrcmachum de duabus inter fe di^erentibu^ herbis effe hcutum , nempe Amomo , cr

3 o botry . hic iUe . Ex qttibus utiquc abuiide liquet Fuchfiumfenfiffe , botryn quoq- herbam, de qua Hiofcorides agit lu^

brotertio ,uitlKriic.m dddcndara cffc . Veruntamen inhocnosa. ¥uchfi.o,uiroalioqui dohiflimo,plane diffenti= ;:'-;•.
mui : quandoquidcm Andromachum non botryn ,fed dmomum racemofmn inteUexiffe putamus , idq-, nonfine rationi^ '^ ? " '. ^
hus , er conkdiiris .Etne longe progrcdimur , in primis Andromachus ipfefenior Fuchfio aperte refi-agatur :iU
hm enim non inucnio inftiis carminibm , qus libro primo de antidotis in Gakno kgtmtur , aliterde amomo ceciniffe,
qukm Ksd ;SoT^vo'evTo; d}j.c^i).ov . qu£ quidcni dii£ diitiones non itafeparari poffunt , tit Fuchfius opinatur : neque
frior iUud ttnqiiam fignificabit , quod idcm perpcram accipit . Ad hxc non minus , quam fenior , noflr£ fentcntiie
adftipulari deprchcnditur iunior Andromachus : utpotc qui in tradenda theriac£ compofitione , qtiam foluta oratio^
ne defcripfit , nufquam ( quod eqttidem lcgcrim ) botryn commemoret ,fcd amom.um tanthm . Qtipd ctfi Damocratcsi
in eadem antidoto defcribenda carijiintbits , qu£ loco citato .i G.ikiio reflruntur , cecincrit BoV^uoV T-':xiJ.ai^oo ; his

4«=^ tamen du£ diitiones nonfttnt tcmere, mco itidicio ,feparand£ : nam eas audor conftilto coniunxiffe uidetur .. Quii

pr£terea dc Galeno diccmus -^ etenim is qu.xnquam libro ante dkiofigiUatim enumerat , dc diligenter expendit fim^ :^,. ,. ,
plicia medicamcnta , qu£ in thcriacam adduntur ; tamen nufqtiam ( quanttm inuenerim ) botryos mentionem facit : i J;"
neqi ctiam eitts meminit de theriaca ad Pamphtlianumfcribcns . qiiid ,fi eadem plantam apud Galenum i n fimplicium ; '
medicamentorum cenfu defiderari omnibus notum efl . Adddm iUttdpoflremo quod interrecentiores Gr£cos VdUtc
lus , er inter Arabas A uicenna botryn herbam theriacis non inferuntfuis . Qu£fdne omnid noflram dugent,cr con^
finnant opintonem . Cuifl iUud obijciat Tuchflus quod Nicolaus Myrepflcus infua theridcd botryn GaUicam habeat ;
ref^ondebo cgo , qtiod iJicolai codcx Gr£cus deprauatus efl , ©" innumerisfcdtet mendis : id quod ipfe Yuchfius no
negabit , qu6d tdem de N kolai codicef£pcnumcro poUiceatur .Exhis itaq^fttis maniflflum fieri arbitror , quod ttt
"Suchsif fententta , qu£ thcriac£ botryn adijccre contendit , rcfeUenda efl ; ita Gdleni interpretes , qui Amomum rd^

i o cemoftim uertunt , probandi funt , ut qui fint cum Andromacho Diofcoridem fecuti . is enim Amomi Vontici notM

pcrflringens,ipfumracemofumfecit,utfupraineiusmentione kgitur. Amomi meminitGakttus lib.vi.fimpl. Amomiuircs
med. fic inquiens . Amomum acorofimikmfacultatem obtinet : nifi quod acorumficcius fit,mdiore autem concoquen '^^ Galeno .
di facidtate Amomttm . Hoc Gr£co nomine ot^ffif^ov dicitur : Latino item Amomum : Arabico , B.dmemis , aut Nomins.
Timami : Italico , Amomo .

KoW. COSTVS. CAP. XV.

Praecellit Arabicus,candidus,Ieuis,eximiaodonsfuauitate.Secundumlocumfibiven-
dicatlndicus,leuis,vber, vt ferulaniger.Tertius eftSyriacus,grauis,colorebuxeus,& odore fe-
riens . Optimus eft recens , albus , abunde plenus , denfus , aridus, a teredinibus non erofus, fine gra-
ueolentia , guftu calidus ac mordens . Vis ei excalfaftoria : vrinam ciet : menfes pellit : vitijs , quse
vuluammale habent,tam impofitUjquam fotu,&fuffitu auxiliatur: Contra uiperarum morfus

d % fextan-

And.Matthioli Comm.

PSEVDOCOSTVS-

io

4-0

fcxtantemblbereprodeftritem aduerfus peftorisdoloresjconuuirajnflationesquc exumo &; ab-
finthio:ueneremexmuiroftimul3t:!atas ucntris tineasexaqua pcllit: horroribusex oleo ante fe-
brium acccfsiones, & neruorum refolutionibus oblinitur : uitia cutis in facie,cum aqua , uel melle il-
litus,emendat. Additurinantidota,&: malagmata.Suntquijadmiftis helenij Comageni praeduris
radicibus, adultercnt . Qupd deprehenfu facilc cft : fiquidcm neque guftu fcruct helenium,neque va-
lidumodoremuibratjuccaput tentarcpoisic.

Cofti confide C o s T v s , quo ufxfunt officinie per longdi actdtes , in ctmarum , cr dulcem diuidifolet ; tdmetjt tum Tiiofcon^

ratio. Acs , tum etiam Plinim ncc dulcis , ncc amari memincrint ,fed nigri duntaxat , cr albi . Galcnus quidcm fcribit lcui-

cuUm Cofio incffe amaritudincm : fcd qui inver Grtecos fcripfcrit Coftum inuemri dulcem , haciema compertum non

habco : quanuis Mauritani , er' cosfecuti, dulci^, ZT amari quan=.
doq; mentioncmfvcerint . Qui in riiyropolijs pafim habetur,aduU
tcrinus eji . quippe neculla odoris fuauitatc commendatur;nec
guftu adco acri dcprehenditur , ut admotus exulceret, ut Galenus
inquit . Proindc medicamenti^ , qu£ Coftum excipiunt , non erit ,
mco iudicio , imponendus , ciun pr£terea nos plane Uteat , cum
nam phntjcfit r.tdix . Porro non dcfunt hodic impoftorcs, qui ex
Gargano Apuli^ montc quotanni^ ad nos conuehunt Pfeudocofti
cuiufdam radices, amarifapori^, qu^facie quadMttenus KhodiMt
radicemrepr^fentant . Erfi autem pro legitimocofto ucnduntno:^
ftratibm pharmacopceis , ijs pr<efertim, qui in rei hcrbarice cogni=
tioncm ncgligcntius incumbunt . Flantamnoshabcre,atq; etiam
depingi curauimm ( ea enim alioqui non eft uulgaris iudicanda) ut
ex ei;(-s im.igine , quam hic damw! , difcant impcriti cuius pUn^
t£ftnt radices 'iU£ . HincfDrtaffe ftct , ut fi illi mipofturam hanc
ommbm cognitam cffe intelligent , eam dejinant pofthac faccre .
Imicnitur Coftus (ut audio) apud quofdam Vcnetijs,fed admodum
rarm , quem legitimi notas habere aiunt. Vcrion cion hadenus ta=
lcm non uiderim , non eft , cur eum probem , uel improbem . C£=
terimfepUfiarij,jilegitimum confequinequeunt , k pfcudocoftii
abftineant . cr Galenum , uel audorem illum fequantur : qui,fi
Coft(« deftcerit , ammoniacum , uel helenium fuppont iubet . mt
enimcishoc fatius,qu.imutiadulterino. Sed quidam adeo fuii
pandcdii , er lumin.mbus addiiiifunt ( qu£ efl eorum tum infci=^
tid , tumpcrtinacid ) ut nuUis unquam auiicritatibm , dtq^ ratio^
nibusfuaderipofint,ut ticteremfemitam penitus deteftandam lin^
qucrc uclint , qtt£ plerunq; eft £grii dctrimettto , crfibi, er me=
diciidedecori. Suntinfuper,qui Coftiloco Angelicam recetHi
> tioribui uocatamfupponendam cxiftiment. quorumfententiam md
^gis probattdam cenfcrem,quam eortmi,qui pfeudocoftis utun^ 4°
tur . Coftum etiim h£c radix non obfcure refert : quandoqui^
dem exiitiia iUa odoris fuauitate tam iuctmde ff<irat , ut dttgcU=
c£ nomen fibimerito uendicdffe uidcdtur. Acris pr£teredeft ,nec dmaroris omttitto experi. Ciuapropter eos
Cofti vires haudquaquatn damnandos putauerim , qui Angelicdtn Cofti getttts effe credidcrint . Cojii uires fcribit Gdlenui
ex Galeno . /jf,. v 1 1 . (<e fitnplicium medicdtnentorum fdcultdtibui , fic ittquicns . Cofttt^ lctucuUm pldne atnaratn , plurimatn
autem acrem , cr calidam infe qualitatem fimttl cr facultaltem cotttinct , adeo ut etiutn exulceret . Vnde ipfo cum
oleo perfi-icant corpus dnte acccfitonctn in rigoribm pcr circuitus redeuntibtts . sic uero etiam in refolutis, er ifchix
dicis , dtqtie infutnma in quibus excalfacere partcm quaittuis , dut ex alto in fuperficion extrdhere aliquetn humorcm
eft opus, dd coftum confugitur . Eadcm de caufa urinoi, mcnfesq; prouocat : <y ad rupta , conuttlfa , ac Uterum do=^
lores conuenit . Vorro ob atnaritdtem , qu£ illi ineft , Ittmbricos Utos ettecat . ob c.itidcm er ad contradas uclitt cx f°
fole macuUs , ti^KAej' Gr£ci uocant , ctxm aqua , attt melle ufurp.ittt . Itteft itemflattiofa qu£datn illi teittperici hu^
miditM , per quam cr uenerem excitat cim uitto mulfo . Kosos itd Gr£ce tiominatur , qticttiaditiodum Latine Co~
ftui,ArabiceKoflos,ftucChaft,crItalice Coflo,

Coftiquaeui-
cem fuppleat.

?o

NoQiina.

ZKoTvof Otf OfjioCTIKoV. IVNCVS ODORATVS.

CAP.. XVI.

Odoratvs luncusin Africa, & Arabianafcitur. LaudatifsimusexNabathxa:proximus A-
rabicus,quemaliqui BabyIoniumcognominant,alij tcuchitin :pcfsimuscx Africa .Eligendus eft
rufus, recens, floribus rcfertus,tenuis, rubcntibus fragmentis,qui manibus confricando rola; odo-
rememittit, ignesemordacitatisadlinguam. Floris,cuImorum,radicisqueeft ufus . Vim urinx*
(iundse habet:menfes pellit,difcutit inflationes,caputaggrauat,modice adftringit,coinminuit,

excoquit,

InLib.DrimiimDiofcoridis.

so

$o

40

50

IVNCVS ODOKATVS.

41

excoquit,acucnarumfpirncu!a]axat.FIoseius in potu
utilis languinem reijcientibus : doloribus fl:omachi,pul-
monis,iocineris,& renum. mifcetur antidotis. Radix
adltringentioreft:ideo faftidijs ftomachi,hydropicis,
conuuliis,drachma unacum pari pondere piperis,pcr
diesaliquotdatur.Decodum uulua^inilammationibus,
ad dcfidcntium fotus , utile eft .

I V s G V s odoratusofjicinisSqiiiduthmnuocatHr. Qu.cuox, lundodorati
qumuis deprauute , cx pknt£ , cr floris iiomine componitur , in confideratio .
unMn utrifquciundis di^ionibus . Nwiqucjquiiianthum/i ad rcdam
ttymologi.m rcfxratur , non aliudinfiret: , qum duas hafcc Grxcai
dtdioncs oy^ivoM d" <x..So^,qu£hatinefloremiuticifgnif,cant:
c-xjiioc enim ittncum , ki/h! ucroflorcm Gr£cis dcfignat . Verun-
tamenflosadnosnonimportatur .qiiodtamenmirumncneR,cum . -,

€tiam Galcni temporc non haberetur . Proinde inquit Ubro primo de
mtidotis.KisprcetercaluncumodoratumexArabiaallatumimmit'
ti prjecipit , qucm nefcio quomodofchccni anthos , id eit , iunci odoi^
ratiflorcm multi uocent , cum nobisfloris copianon adeo fuppedi*
iet. Nam etfi tota aiuehatur herba.funt tamen eiusfiperiorcs pars
tes a camelisftepc dcpnfls : ucfcuntur etiim ea , er dekdantur ma-
xime . h£c Galcnus . Qu£ (fi licet nobis diccre quoifntimus ) pos
tius riienia , quhn probania uidcntur . Ariuum quippc fuerit crc~
dere , tam ingcntcm cffc camclorim numertm ,qui locuflarum mo^
do in uniuerfumfchceniflores dcpafcantur , ut nulla pcnitus fuperflt
planta,cuiflosnondeuoretur . Refinint quidamnafci odoratum
luncim ctiam in A pulia . quin er in Campania prouenit , ut Brafa^
uolus inquit Pltnij aiidoritate .Sciuercor , ne haUucinentur , quod
ncc inicflores affcrantur , nec pale£ : ncque etiam ii Plintus affir^
manter afferat . Is , quo Seplaflarij pafim utuntitr , noit affertur a*
liuiide , qum ex Alcxandria . C£terum non parua quiicm diligen»
tia , dum emitur , ejl aihibenda . qiianioquiicm non defunt impoflores , qui ad merces augcndas ,fchcznum palearum,&'
hcrbarum qmbufdamfeflucis aiultcrcnt . Fr£terca uiicnium cR , ne iietuAate exoleuerit :facile enim (nt in libro de an^i
tidotis dociiit Galeim ) ab hoc uis omnis cuanefcit . Scribunt Monachi iUt , qui in lAefuem commcntartos edtderunt , • Monachorii
odoratum luncwm , quo paflim officina utuntur , f^urium er iUcgitmium cffe , cum h£ pAlc£ ( ul eorum uerbis utar ) opinio esplo
Hiofcortdts fchcemm minime refirant . SiquiJcm radtces primim mciictn£ ufui congruas tUt non incjfc conteniunt ,Jed ^* •
capiUorum modo tcnucs : deinde palcas ipfas nuUam guflanttbus acrimoniam relinquere , nuUoqi rofarum odore fi-agrof-
re ,fi manibus confiiccntur : ncc pofiremo iuncum aliquem profirrc ,fed calamosgeniculis interceptos tritici , uel hora.
dci moio . Qua in rc ( pace eorum iixcrim) dupltcierrore notantur , primum quod Diofcoridem ofcitanter legerint : dce
inde quod lUud affirment , quod expcrimcnto procul dubiofalfum effc deprehendttur .Quodautem Biofcoridm ofcitans.
ter lcgerint , cim dicuntfihccnum iuiicum profirre , iion calamum ,facile patet . quandoquidcm contrariumfcnbit D/o=
fcoriics, ubifchceni ufum reddit his ucrbis . x, ilffif SinV oiv^ov^, v^il tSv Koikx^av, ksu 7-Hf gi^HP . iieit . vfiK eft,
floris , calamorim , cr radtcis . Pr£terea quod c ommunis ufus fchcenos acrimoniam non habeat , pariter falfum efl.
quippc, ut experimcnto quotidie comprobaripoteS , qui non longo tempore confcnuerit,linguam manfu ueUicat . Quis
Itu palam e{i , Monacbos ucl nunquam fchaenum deguiiaffe , uclfi deguflarunt , lUwm adco uctuflate exoletum fuiffe , ut
(quemadmodum Galcnus inquit) omnem acrimoniam, odoremq; amifcrtt . Quod autemjiosirifchoeni radices tenuesflnty
nihil aihtflorim rcfiyt :fiue enim tenucsfint ,fiue craffe , eas non dcfcripfit Diofcorilles . Schocniflores ex Alexandria
una cum integra planta aUatos ego in manibus habui , qui dtgitis attriti rofarum odorem cmittcbant . Quamobrem non
temere contra Nionachorumfententiam affirmandum putauerim,iommunis ufusfihcenum legitimum , er probattfiimum
effe . Sed ij quidem adhuc magis rcprehendenii uiientur ( non tamcn ut eortm dignitati aliquid derogetur ) quodin Dm*
galang£ compofttionefcripferint,radicemgalaiigam uocatam legitimum effefchcenim, ipfamq^galangam adnos afferri. 1

quod prorfus a ucritate alienum dcprchenditur . C£terum ^inhoc pariterFuchfiumerraffe crediderim . quippe qui Fucli. lapfus .
fcripferitfuuinmethoio,fchcentanthtflipites ntiUam acrimoniammanfurelinqucre , Scb^niuires prodidit Galenus lunciodorati '
hb.v ji i.ftmp. med.ubiftc habet . Schoeni anthos modice calfacit , modiceqi ettam adfcringit , ncc plane a tenuitatix na^ "if«s «x Gi\.
tura alienus esl . Quocirca hk dc caufts urinam mouet , menfesq; ciet adhtbitum fiue infimentationem,ftue in potionem.
proicfi er iecoris,z^ ftomachi,ac uentris inflammationibus . Magis eo ailringit radtx . Qjiod ueroflorem uocant, ca;^
Udius e{l . Porro tn omnibusfui partibm , in alijs magii , alijs minus, guflantibus apparet ad^ridio : proinde mcdiciiiiSt
qu£h£moptoicis ,fiuefanguinem reijcientibus exhibcntur ,commtfcetur . l.no7ior <x^o>^iocTi'Ao(,Gr£cis:'lun* Nomina.
cus odoratus , Latinis : Adcher, Arabibus : Giunco odorato , er Squinantho , Italis : KamelStro, Gcrmanis : Paya de U
Mequajftue Payu de chmeUios , Eif^anii : P<afture di chameaulx , GaUis nommatur .

KaAatfxoj

42

And. Matthioli Comm.

Cahmi odo-
rati liiftori»
exTheo.

Brarauoli er-
roi;.

Kot A«|^of a^c(ji«.TlKoV .

Fuch. opinio
improbau.

Calami odo-
•idt uires ex

Ci^Uno.

CALAMVS ODORATVS. CAP. XVIL

C A L A M V s odoratus in India nafcitur . Melior e(l
fuluus, dense geniculatus, & qui aflulose frangitur, plcna
araneorum fiftula,albicas,!entus in mandendo,&: adllrin-
gens, cum aliquanta acrimonia. Vrinam potu ciei; : quare
cum graminis , autapij feminecoftus, in aqux fubtercu-
tem fufz morbo, renum uitijs, itillicidio urinae, ruptisq;
commodebibitur: menfes & potu,&appofitupel!it:tuf-
li fufhtu medeturperfe,autex refina terebintliina,haufto
perarundinem fumo:ad muliebres infeffus decoquitur,
&clyfl:eribus imponitur. Malagmatis,&; fuffitionibus
odoris gratia commifcetur .

Calamvs, cr luncm odordtm(utTheophrdJlm efi dudor
lib. I X . cttp. V 1 1 . ie hijiork pldntarum ) trdus Libdnum montem»
interipfum Libdnum,(y dlium quenddm montem pdruum udUe mi^
nimd exeunt : non,ut quiddm dixere^inter Libanum dtq^ Antilibd»
mm . Inter quos cdmpui dmpUJiimm , cr pulcherrimm efl , quem
Aulonem dppelUnt . Qwrf uero cdldmu6,Z7 iuncui proueniunt,U^
cm in dmplum f^dtidtur , iuxtdcj; eum puluftribuijlccdtis ijli dfjur
gunt. Occupdnt locum plus quam trigintd ftddid . Virides nequd»
qudm effc uidentur ,fed ficci:fvrmduer6nihildb dlijs differunt,
Locum ingredienti protinm odor dfj[>irdt,no tdmen longius fpirdt ,
ut quiddm referunt.Hic enim locus d mdri plus eft,qii.imflddid cen
tum quinqudgintd . Sed in Ardbid df^irdtionem dgri odordtifiimdm
effe inter omncs conftdt . heec de Cdldmo Theophrdftm . Cui etiam
fubfcnbit Vlinius libro x 1 1 . cap. x x 1 1 . ubi fic hdbet . Cdldmui
quoqi odoTdtm in Ardbid ndfcens communis Indi^ , dtq; Syrids eft :
in qud uincit omnis k noftro mdri centum quinqudgintd ftddijs . In*
ter Libdnum montem dliumq; ignobtlcm, non (ut quiddm exiftimd^
tiere) Antilibdnum in conudUe modicd iuxtd Idcum, cuim pdluftrid .tfldte flccdntur, tricenis db eoftddijs cdUmm cir
iuncus odordti gignuntur . Nihil ergo.dcteterisfuigeneris dijferunt df^edu . Sed Cdkmm prceftdutior odore ftdtim
e longinquo inuitdt,moUior tddu, meliorcji qui minmjrdgilis, O" qui djfulose frdngitur . IneftfiftuU' drdneum , quod
uocdntflorem . Vrxfldntior efl , cUi numeroflus : reliqud probdtio , ut integerflt . Ddmndtur dlibi . Meltor quo bre^
uior, er crdj^ior , lentmqi injrdngendo . hddenus Fltnws . Sed certefdti/; pdlhn ejfe drbitror ( ut in dcori commen=
tdrijs diximm ) qu.hn mdgno ducdtur errorc Brdfduolm Ferrdrienfls , quod tdm fdcile fibi perfudferit , legitimunt
cdordtam CdUmum iUdm effe rddicem, qu£ temere omnibus in phdrmdcopolis iUius uicem explct ,qudmq^ uerum effc
acorumfuperius pluribus rdtionibus comprobduimus . QUdndoquidem pnmum ex ipfd CdUmi dppeUdtione , deindc
ex eo , quod dixerint Theophrdflm , cr VUnius non differre huncftrmd d rcUqimfutgeneris , id efl , db omni drun=
dintmgenere , utique confldt odordtum CdUmumgenere,0' fhrmd drundincniprd' fe flrre,odordtdm tdmen,non du~
tem effe rddicem . Quocircd TUnim Diofcoridem firtdjfe fecutus, dixit . VifluU (hoc efl cduitdti) mefl drdneu , quod
Uocdntflorem : non dutem rddici,ut fdlso contendit Brdfduohti, drdncum iUud inueniri in uulgdri iUo officindrum.Ad
h^cFUnimUb. x-x.iiii.cdp. xi.dum plurddrundinumgcnerd,cruiresrecenfet,idcmdperttfime oftendit,his
uerbis . Arundinis genera x x i x . demonftrduimus, non dUter euidentiore iUd ndturd , qum contimm ijs uolumini^
bm trdclduimiK . Ef quonidm plurdgenerdflcimtt^, iUd , qux in Indid Syridq; ndfcitur, odorum unguentorumq; cdus
fx , urindm mouet cumgrdmine , dut dpijfemine decoild : cit er menftrud ddmotu : medetur conuulfis duobtis obolis
potd,iocinori,renibtt6,hydropi,tuJ?i etidmfuftitu,mdgisq; cum refiitd . h£c PUnim . Sed prxtered uulgdres cdUmi rx^
dices , quAS dcori effe cenfemtts , dffulose nequdqttdmfrdngi poffunt ,fed trdnfuerfim , quemddmodum cr iridis . Q»o
fit,ut eorum ittnotefcdt Upfus^qui CdUmim odordtum rddicem effe contendunt,qui tdmen ( ut dperte ofiendimuA ) nil
<t,Uud efi,qukm drundo . Cxterimfi quif^tdm dixerit, hd/> rddices, qudrum cfi uftts, cffe cdldmi odordti propridi , non
acori, iUudfdne drgumentum defiruit,quod intuentibtts euidenter dppdret . quundoquidem etfi comphtres ///«(■s dcori
rddiceshdbcd>ttur,qu£ficcdgcruntincdcumin<:foUd,iridiomniexpdrte fimiUd;nuUd tdmen ufqtidm inuetttd cfi,
quaefecum di-undinis truttculum cdcumini dimextm defcrdt . nempe dcori proprium,non odordti cdUmi cft , iridis fo=-
Udfirre . His Udq; rdtionibus Fuchsij quoq; fentcntix improbdiidd mihi uidetur . quippc qui putaucrit in fua methoa^
do,uulgdrcm officindrum cdUmum ueri odordticdUmi effe rddicem . Vorro nitnime quidcm compertum hdbco , D/os
fcondem,nedum Gdlenum,qui cx odoribm,dc fdporthns uires eeque,dc quaUtates omnium fimplicium medicamentorii
dccurdtifiime inuefiigduit,dixiffe dUquid odordto Cdhmo ineffe dmdritudtnis,qud tdme in dcoro hdberi Galenm pro*
didit . Qui CaUmi odordtt utres pUtribm defcripfit lib. v 1 1 1 . fimpl. medicdmentorum, fic inquiens. CaUmm odo^
ratm leuicuUm quanddm dd^riSltonem, dc minimdm acrimonidm pofiidet : magna ex pdrte effentid cim terrend c ft-,
er aered, in caUditdtisfrigiditdtisq; coniugatione temperatd . Quamobrcm moderatc urinm mouet , ZX fdcuUdti-
1 'i h bus.

*iP

2»0

%<*

40

50

InLib. primumDiofcoridis. 45

hui, qus iccori,zr fiomucho imponuiitur, mifceripotcfi . tum infomcntu quoque utcri,qitte phkgmoneigrdtid,dut ir^
ritundis menfibus affumuntur, utilitcr admifcetur . Ponatur itaq; , habeuturq; fcciwdi ordinis eorum , qu.-e excalfu^
ciuiit, er dcficcint : lulentim txmen dtficcent , quhn cxcilfuciunt . Incfl quoq; et qu^dum purtium tcnuit.is , uclut
alijs omnibus odorutis . C.tter!m illorum compluribus tenuium p.vtium plurimam , culumo ttcro non mtiltum udcft .
hxc Guknui . Ciuihuif.icilc putct, Cuhmum officini^ uocutum, kgitimum c(jc nequuquum : muior enim iUi incfl ucri=^
moniu, qumfuo reflrut Gulciius . E uq; proptcr kgitimo culumo odoruto nos cjfe hoc ccuo icflitntos futeri non du^
bituuerim : id qnod etium .iliqutbusfiti^ perfu.ifum vjfe puto. N.tm proptcreufunt qiii libcUum fccuti defubRitutis me
dicmcntis fulso ( ut mea qiiuicmfirt opinio ) Gukno udfcriptum, jf>h.ignum , id cfl , mttfcum urborcum, cukmi odo=
rutilocofupponcndum cfjc uelint . Qnum cquidem fcntcntium ut h.iSicnus probuucrum , itu etium literis munduitcru.
» o Hunc dutcm quoimm lUitd nnbi ubfurdum uidctitr , quod ca nicdicumcntu intcr fc commuturi dcbcant , quu: contru=
riumfdcultutcmjortitufunt, cuiufmodi effe dcprchcnduntur cdUmus odordtus cx ff^hugnos ; ideo non tcmere cogor
muture fentcntium , utq; ubillisdcfctfccre . Scd qitid pro culumo odoruto rc^e fubflitui pojfe credmus , alibi , Deo
conccdentc, cxplicuhimus . Eius nomen Gru-cum efl K.clAx^o! ci^i^^.o(.Tl)tQ! : Latinum , Calamus odoratus : Ara= Nomina .
ticum, E.afxbcl, 4ut Cafub .ildutiru : Itulicum , Culumo odorato .

BaL\ffo£fx;V. EALSAMVM. CAP. XVIII.

Bal s AMVM aiboraIb2violcE,]ycij,fiue pyracanth^emagnitudine confpicitur. Folium ru-
ts proximum , longe candidius , perpetuo uirens . In ludsa folum quadam vaile , & Aegypto nafci-
tur : his difterens modis, fcabritia, proceritate, gracilitate . Quod igitur tenui, & capillacea coma eft,

so theriftumuocant, quafi demefsile; fbrtafsis quoniam ob gracilitatem ficiledemetatur. Aeftiuis
fub ortu canis ardoribus , arbos vnguibus ferreis inciditur, manatque e plaga fijccus, quem Opobal-
famum uocant:fedtamexiguoftil!atu,ytannis fingulis,nepluresquidem,quam feni ieptenivecon-
gij cogantur : inibiquc pondus duplo repcnditur argento . Succi probatio eft , ut fit recens , ualidi o-
doris, fyncerus, non ad acorcm ucrgcns , dilui facilis , lceuis , adftringens , ac modice mordens guftu.
Sed uarie uitiatur, mifto ab aliquibus terebinthi , cypri , lentifci, balani unguento : item fufino , me-
topio,mc-Ile,autCypriacera liquida .Qjodmaleficiumficiledeprehenditur: nanque merus inla-
neam ueftcm fufus , neque maculam facit, neque fi eluatur , notam relinquit : vitiatus autem inh.Tret,
& lac inftillatus coaguLu, quod adulteratus non efficit . Q^inetiam fyncerus in aqua, aut lade celera
rimeliquatur,co!orec]uelaftefcit: vitiatusuerdoleimodoinnatat,feconuoluens,autinftell2mo-

)o duradiiTundens .Syncerusfenefcenscraflefcit, dcteriorqueredditur. Hallucinantur,quiaquacon-
cretum pefrumire,& adimafiderearbitratur:pofteadiisipatum fupernatare. E'lignigenere,quod
Xylobalfamum uocant, probatur recens, farmento tenui , fuluum, odoratum , quadantenus opobal-
famum Ipirans . Neceflarius etiam feminis erumpit ufus : quare eligatur flauum , plenum , grande,
ponderofum, mordens guftu, feruens in ore , modice opobalfamum olens . Adukeratur femine hy-
perico fimili, quod a Petraoppido defertur . Sed coarguitur magnitudine, inanitate, virium ignauia,
fapore piperis . Efhcacifsima uis ineft fucco , & quam maxime calfaciens ; abftergit qu3E tenebras
oculorum pupillis offundunt : medetur perfricSionibus vuluf cum rolaceo cerato appofitus ; menfes
quoque, fecundas, &partusextrahit: horrores iliitudifcutit: vlcerafordidaexpurgat,&criidacon-
coquit: vrinampotuciet:cEgrefpirantibus prodeft:daturinlac^econtraaconitumhauftum,autfere

40 jjentiumidus. Mifceturacopis,maIagmatis,&antidotis .In fummapraecipuaauthoritasfucco,fe- .
cundafemini, minimaligno.Semen commodepotuidaturdQloribuslateris,pulmonumuitijs,tufsi,
ifchiadicis, comitialibus , uertiginofis , orthopnoicis , vrinae difficultati , torminibus , ac ferpentiutn .
.morfibus:ad muliebresfuffitusperqu^rn utileeft;vuluamaperitin defefsionibus balnearum deco-
^um, & humorem euocat. Lignum eafdem habet uires , aliquanto minores . Ex aquapotum crudi-"
tatibus, torminofis, vulfis, venenatorum iftibus opitulatur : vrinam cit : ad capitis vulnera cum ficca
Iri conuenit : fquamas ofsium extrahi^ . & ad vnguentorum fpifTamenta additur ,

An T I Qj' 1 T V 5 BalfxmumCutVliim^libroxii.cap.xxv.eflauilor^in duobmtantumhortix ^utroq^ Balfami con-

regio , alta-o iiigerum uiginti nonamplius , altero pauciorum uni terrarim lud££ conceffum erat . Sed poflea pro^ fideratio .
5 o paguta admodumfuit f^ecies, ckm lud£a ipfafimul cv.m bulfamo-Komuni potitifuitt. Qui ueluti politicdrum pretios
farumq; rerura propugutores , tum dignum, clurdmq; Rirpem rdrdm effe non tulerunt . Itaq; eam malleolis ferendo ,
dtq; iierundo nonfecus uc uites in collibus propuguntur , lutius uccreuerunt . Qupcircd luflinus quoq; h£c de Balfa^
mo memori.t prcdidit . Opesgenti luduic£ ex uediguUbus opobulfumi creuere , quod in his tantum regionibus gigni^
tur . Efl nunq; uuilis, qu£ continuis montibus , uelut muro quodum cinda ad iiiflur cuflrorum cluuditur . Spatium lo^
ei ducentx miliiu mgera, nomine Hierico dicitur . In ea ualkfyluu efl cr ubcrtate , cr amcenitute arborum. infignis :
fiquidem puhneto, er opobalfumo diflinguitur . quanquum f^ecies huius infignis, ac pretiofa arboris plurimum addu=
£idfit. h£c litflinus . Scripfit Bdlfumi hifiorium etium Strabo lib. x v i.fu£ geogruphi£, ubific hubet . Hiericus eft
cumpus d montunu quudum circunddtus , qu£ in thcdtri f^eciem dd ipfum decUnut . Hoc in loco eft pulmetumpulmis
dbunduns f^utiofixdiorum centum, er totum irnguum , cr habitationibus pknum, ubi o" regid efl , c Bulfumi uiri=
darium . Qu£ arbor odoratd efl , ZT fruticofu , cytifo , CT terebintho perfimilis . Eius corticem uulnerdntes ,fuccum
in udfufufcipiunt tenaci Uiiiperfimikrn . Sed dibi etiam , quhn in lud^a ndfci Balfamum ecdem libro idem teftatur^
,^ - ., f^r£ter

44 And. MacthioliComm.

pr.fter Plinij, e~ SoUnifcntcntiam\ cum inquit . 'Etapud Sabxos thm , cr myrrha , cr cinmimomum ndfcitur : in ord
tti.m Tidfiimum, 0~ qu^dam aliu plMta uuldc odorjtii . hxc ilk . Oriri ctium Balfj.mum in Arabia tcflis cfl Paufa=^
ri.is in Bcoticis m::gnitudine flutici'; myrti, fvlijs amaraci,fub cuius umbra iimumer^ apricantur uipcrs , isrfuamfi^
mo eius licjuorc ahmtur . Scd quon.vn modoflt fadam ( ut in Syriam pcrcgrinantes tnio orefatentur ) quod hoc tem^
pore omnibus fane 'Balfami pl.inti': ludceafit pcnitus deflituta , cim ohm fola Balfami firax .a compluribus crcdcrc^
tur, qiiid ccrti dic.m, 0~ quibus av.doritatibus id comprobem,fane non habco. Vcrim clm certcfciam probatifimo-
rum uirorum tcftimouio, qui ex Italiafoluentes plurics in Aegyptum nauig.irunt , Mcmphi Balfami uiridarium cxla^
re, iUud firtaifc cucniffc put.indum cfl, quod e lud.^aab Acgyptiregibus , quibiv, uniuerfa fubljcicbatur Syria , omne
in uniucrfum Balfamum eofucrit tr.insl.itum, quo dccori»; indc plurimum rcgi^e acccdcrct. Quanquam Balfamum ifi
Acgypto quoq; proucnirc antiquorutn monumentismandatum cfl, utexipfo Diofcoride conflat,atq- ctiam cx Gale^ 16
no iibro primo de antidotis, ap.i 1 1 1 . ubi de melle agit componendii antidotis idonco . Veritntamcn diu efl , quod in
Italiam, ne in totam diam Europam, ncq; lacryma , ncq^femen , neq; lignum, iieq; cortex importantur , nifl adulte^
rijs, GT impofluris uitiata . Ca:terum non modofuit id £tatis noflrx' adulterium,fed 0~ antiquorii, ut audor cft Theo
phraflus : qui h£c dc Balfamo lib. i x . cap. vi.dc hifloria plantarum pofleritatis memorise mandauit . Balfamim iit
tialle Syri.e proucnit . Eius hortos duos tantum .'iffirmant , altcrum mgintiiugcrum, altcrum multo minorem . Arbo^
ris magnitudo, qu.e malo punicx m.ign.v : rami multi :fhlium ruta- timilc , candidum tamcn , perpetuo iiircns :fi-u{lus
fimilii tcrcbintho tam magnitudine , crfigura, quam colorc . Is qucq- admodum odoratus efl , er magis quam lacry-
ma . Colligi lacrympn in caudicc, o~ partefuperna tradunt,faiia incifura ungmbus ftrrci^ fub fyderc, cum dcftus mi
xime angit . CoUcdum uero a-ftatcficri tota . Sed quod manat , multum non cffc : uix cnim toto die concham poffe im=^
pleri : odorem tamcn infirri eximium, CT copiofum,ade6 ut ex paruo f^atium per longum odor ualeat permeare. Vc» i 6
rian fynccrum ad nos nuUum aduchi,fd quod miftum coUigitur : plurimis cnim miftionibus uitiari , qucdq; Gra:ci<£
tienditur . Ideoq; Galcnus lib. primo de antidoti'; narrabat, cim non ignoraret , opobalfamum diuerfls modis adulte^
rari poffe , ita ut difficultcr ementi difcerni queat ,fe proprio oculorum intuitu cernere uoluiffe O" quomodo crefce^
ret Balfamum, Cr quomcdo laaymam mitterct : uoIuitci;fyncerce eius Idcryma partcm habere, ueluti regulam ad di
gnofcendtm alios Balfami liquorcs , qui pcr orhcm ab impoftoribus uitiati circunfircbantur . Mcdus autcm incidcndi
corticis, ut inde liquor cffiuat, apud audoresfane iiarius eft . quandoquidem Theophraftus, cr Diofcoridcs arborem
dixerunt unguibus firrci/i fcalpi, ut inde uulnerato cortice fiuat lacryma . Vlinius ucro contr.i,fifirro incidatur, fta=
timficcari, atq; emorifcribit : ob idq; qui opobalfamum coUigunt, inquit , uitro, lapidc , offei^q; culteUis ad corticcm
uulnerandum utuntur , deindefuccum lana excipientcs in corniculi^ coUigunt . Caterim cim mccum fiepiu^ cogita-
uerim a tot impofturi';, qux mdicsfiunt, nos caucre non poffe , non alienumfire duximus iUud in homimm memoriam 3 6
Ycuocare, quodft unquam opobalfamum. uenale inueniatur(tamctft in Italia per longas a^tatcs non amplius ipfum ucn
ttirum putem ) non ematur, nifi prius de co omnefiat periciiIum,quo clare cognofcatur omnibus ijs pra-fiare tum no^
Carpobalfa- tis, tumfacultatibus, qu£ iUi ab auiioribus tribuuntur . Ad Iwc Balfamifiudus,fiuefcmcn, quod Carpobalfamum

mum non le- * uocant, ab eo quidem longe dijfert,quod his temporibus ex A lexandria comportatur. Siquidem optimum lcgitimumq;

gicimum. fl^Kum ftt oportet,fariium, ponderofum, guftu mordens, zrfirucnsin ore : non autem nigrum, lcue, inane, no acre,
er nuUum fpirans odorcm , quale , quod circunfirtur , deprchenditur . Quofit , ut non aliudfuf[nc.i.ndumftt , quam
tjuod hoc tdemfit femen hypcrico fimile, quod etiam BiofcoridPs £iw a Petra VaUflin^ oppido defercbatur . Hoc ide
ligno euenit, quod Xylobalfamtm uocant officin£ Gr£cosfecut£ . quippe quod pafiim in ijs habctur, potius myrttwi,
cuam Balfamim rcfirt . Corticis non meminit Biofcorides , quanuis dixerit Plimus libro O" cap.fupcrius citatis , ip=

Balfami uires fum qiwq; in ufu mcdentium ejfe . Balfamum mcmori£ prodidit Gaknus hb. v i . defimplicium mcdicamcntorumfia 40?

ex Galeno . cultatib. fic inquiens. Balfamum deficcat, cr excalfacitfecundo excejfu. Eft iutem tenuiim partium, adeo ttt odora=^
tufn fit.Sed licluor eiusfubtiliorum etiam partium cft , qu.im ipfa planta , non tamen adco calidus , ut quidam exifti-
mant tenuitate partiumfalfi . Porrofiu^us citis pcrftmilis genere facultati^ cft , c£tcrian longe mfubtilitate partitl
infirior . Vlacet eidcm Galeno ( ut in libeUo defuppofititijs mcdicamentis iUt adfcripto lcgitur ) ut Balfami uiceflade
myrrh£ , aut oletim irinum , tn compofitis mcdwamcntis commode inferi pofiit :xylobalfami uero loco Icuccij radix .
P orro quid carpohalfami uice fupponendumfit, nuUibi apud eundcm reperi . tametft in qiwdam incerti audoris libcU
lo, quemfeplaftarij Ciuid pro quo nnncupant, pro opobalfamo olcum terebinthinum, uel laiiriniim, uclgummi hede=
r£,fubilciatur;procarpobaIfamohedcr£corymbus;a' proxylobaIfamoheder£ipfiusIignum:tantamiUeheder<e
trtbuit au^oritatem . Scd alia eft opinio noflra : nam ipfc libentius pro opobalfamo oleum myriflic£ nucis , uclflyra^
cinumfuppofucrim, quiim terebin.thiniim, uel laurinum ; pro xylobalfamo agaUcchum ; cr pro carpobalfamo uulga^ 5 o.
res cubebas . Qjtod autcm Carpobalfami locum cubcb£ redefupplere pofiint , pleriq; rei mcdtc£ fludiofi id mecum
fentiunt . Scd addam prxterea, quodji c£ mandantur, dentibiisuc conficiantur,mordcntguflum, ferucutcsin orc per
tipiuntur, er aromatis non modicum reftpiunt . quas nimirum qualitates Balfamifirudui incjfc Diofcoridcs tefiatur .
Fuchfij opi- Binc igiturfit, ut in hoc a Euchfio, uiro alioqui dodifinno , planc diffentiamus . nanq; is in libro , qucm de compofi^

nio improba- ^,q„ ^ mcdicamentorum nuper audum edidit, Carpobalfami loco leucoij radiccm fupponcndam ccnfct : co quidcm ar^

" ' gumento ( ut inquit ) quod itafcriptum repererit in eo Galeni libro , cui titulus cft dc fubftitutis mcdic.tmcntis . Vc=

rim cim ipfe nufquam ( quod cquidem lcgerim ) in legitimis Galeni libris inuencrim , hunc aiiflorcm,ftdcfit Carpox
laifamum, fubftituere , ucl uiribus proximam fiacerc lcucoij radicem , cui nuUa prorfus incft qualitas , neq;facultas ,
^U£ Carpobalfamo rcf^ondeat, non cft , cur in hoc Fuchsij probcm fententiam . C£tcrimi ajfcrttir i.m ( ut audio )
tx occidentalibus Indijs liquor odoratifiimus hquidoftyraci admodum ftmilvs , quem qiii defirunt , appellant Balfa*
, mum, qnod notM nonnuUM Balfami prxfefirat . Vcrtttitaincn cim tefte Straboiic Balfami Ucryma ladco colorc fiti

crcdiderim

InLib. primumDiorcoridis. 45-

credidcrim potiui noiium Uquorcm hunc , ucrjm cjjl fladcm , uclj}yr.icis liquorcm , quam B.ilfumi : ob idct; non cijc
pemm ab rc,fi (JK()|)U!)J co Balfimi loco utcretur . Quidam rccentiorcs cmn fe Opob.dfMuo dcflittitos confjiiccrct,
illud drttficio quod.m non fuuc damnmio componunt. Facicndi modumfic ktbcto : cgo enim hac rationc plurics Balfami faai-:
ipfum mihi conflci . Sumito rcfina: tercbinthin.c , ubicgnjc, cuiusq; Itbrum : thiiris albi, Iad.vii,cuiusque unc.fex : n.ir=- *') conficiedi
di Indice drac. dii.n : r.tdicum phu, iridis, acori, afari, cypcri,flngul. dr.tchmam : m.flichcs, g.il.inga; c.iryophyUo= "^'°'
rtim, c.ifi.c odorat.e , zcdoari.e , cuiiifq; dr.tch.fcx : nucttm myriflicarum iinc. qu.ituor : m.tci'; unc un.im : avallochi
mc. du.u : gummielcmi unc.fex : alocs hcp.ttice , myrrhs, cuiufq; unc. unam crfemi^ : caflorei drach. dcccm : of^
fiumcariot.irim,flyraci'ica[amiti pwgtm ,l.tfcris odorati ,fing. unci.tm:l.icrym.e finguinis dr.tconis fcxunciam:
floriim l.tucndul.e iinc quatucr : olciungucnciri.e gl.vidis uncfex. Qn£ cx his attcrcndafunt , in pulucrem contcri^
»■ o to, liquoribtisq; admifceco , cr unrco organo (fi ncfcis , Chymtflas confiilito ) diligentifiime ui commcnfurati ignis o=
leiim elicito . 'Primim cnim ckrifiima tcniiifiimaq; cman.it aqua, tcnuifiimarum utiq; partium, qu.e igni admota modo
quodam .idmir.tbilifl.xgrat : h.cc .tqua B.tlftmidicitur . Dcindc dcfluit olcum colore aurco , crfubfl.intia inter tenue,
Cr cr.tlfam, qiiod olcum B.dfimi uoc.tnt . Poflrcmo uero id m.tnat, qiiod B.tlfamum iioc.tnt , rufv colorc . Aqua , qH£
priusfliixit, uentrictili imbccillit.ite affcdos hatifta mirum in modum iiiuat :fiquidem tiim pituitam , tumfl.itum uakn
ter confiimit . fcd quod accrrimaflt, d.trif.tne pcrfc neqiiit , nifl uino, aut iure aliqiio admifla . L iqtior deinde,quife^
cundofliUicidiofluxit, qucm quid.tm ceteris pr^flrtint, miriflce neruorum uulneribus, compaginum cruciatibus,con ■
itulfls, rcfolutis, comitialibus'q;fuccurrit . Vltimum tiero oleum h£c omnia ftmiliter prafiat , uerum debilius . PoUent
hi liquorcs CT ad .dia inmmcra corporii incommoda, qu£ brcuitati confulentes fllentio inuoluenda duximm . J>ol\ Nomina. ' '
Ca^ovftc Gr£ce dicititr , tit Latinc etiam Balfimiim : Arabice , Balefem, Bolefma , aiit Belfan ; Italice, Balfamo.

A'ff7rx'Aix5of. ASPALATHVS. CAP. XIX.

A s p A L A T V s , alijs eryfirceptron,frutexefl: furculofus,muItis fpinis horrens. Nafcitur in
Iftro,Nifyro,Syria,&lvhodioruminfula: quoad vnguentorum fpifTamenta pigmentarijutuntur.
Optimus eft grauis , detraflo cortice rubefcens, aut in purpufam uergens, denfus, odoratus, guftatu
amarus.Eft<Scalterumeiusgcnuscandidum,lignofum , fineodore:quoddeterius habetur. Vim
caltaciendicum adftrictione obtinet. Vndedecoftum cum uinoad tetraoris ulcera coUuenda con-
uenit:ad nomas genitalium,& fordidauicera infunditur: fubieftum in pe(fo,partum extrahit.
Aluumliftiteiusdecoclum: &fanguinis reieftionem potu cohibet: vrina; difhcultatem,inflatio-
nesquedifcutit,

AsPALATHVs quidcm ex Creta, Khodo , ticl Syria dd nos ( quod cgo fci.im ) non aduchitur : etfi exifli= Afpalathi co-
mnuerint nonnuUi fantalum rubrum uocitum cffe Afpalathum . Quorum errorem Serapio maniftfle prodidit : quan- "°^""o .
doquidem defantalo agens , nuUiim ( ut affolet) affert Diofcortdis tcflimonium,fed tantimfu£gentis nititur audo-
ritatibus . Qjiod maximo argiimento cfl ^f.tnt.-tlum riibrum mhil ciim Aj^alatho h.tbcre cognationis . Meminit tamen
Serapio Af^alathifub Arabico nominc D.irfifahan , iibi leguntur omnia , qu£ dc ipfo tradidit Diofcorides. HUic dlia
ualidior acccditratio .ftquidem Aloiftus Cad.imufliis ,Columbiis ,cr Pinzontis in fuis nauigationibus ad orientales
lndi.ii,ali.i<q; ignot.ii terrds , continuas ftnialonim reiia procerit.tte fyluM iinanimiter uidiffe narrant . Quod longe
dbefl ab Afpalatho , quifi-titex hunulis cftfuauitcr odoratus , amarulento guflu , qu£ in riibro fantalo non deprehen-
diintur , rtibrtim cnimfant.ilurn odor.ttum non cft . Quodft quandoquc odoratum fentitiit , id ( ut opttme norunt pe=

40 riti myropol£ ) non cuenit, quod exfe talefit,fed qtidd, dum una cum albo, cr flaiio importatur , qu£ odorata Junt ,

ex lUisfibi cdorem afciiierit, qui tamcn tra6:ii tcmporis f.tcile euxnefcit . Porro RueUitis mediocri cenfura non ua^ Ruellius erro
cat, quod pro ccrto affcrat, id lcgitimtim ejfe Afpalathtim, qiiod Rhodiiim olcaftriim nonnuUi uocant : quo item quon- '^ notatur.
dam agaUochi uice utebantur myropolia . Cuiits matcriem cim cr infeplasijs , cr apiid artiflces , quiprecatorioi ( ut
ita dicam ) corona^ ad Deipar£ uirginisfalutationcs torno conficiunt , ddigcntifijmefim ptrfcrutatus , eafane nigTA
partim, partim uero cx nigro ,fl.iuoq; ucnofa mihifcfc obtiilit . Rubram autem , crfubrubram ( ut RueUius inquit )
nufqiiam me uidifje ingenue fateripojfum . Adde etihinum,qucdftt ( quemadmodum PJiodij narrant ) h£c planta ex
olearumgenere Rhodio tracluabundc proiienicns, qu£ oltua; ctiam proftrat ,fed nec muhis fjiinis horrens , nec de-
tracto cortice rubefcens . Qiiamobrcm ( ut meaftrt opinio ) Afjjalathiu non erit Rhodiiim oleaflrum , neq;fantalum
riibrum . Itaq; ciim nobis A ff>alathits defit, qui tamcn facile ex Rhodiorum inftda ajferri pofjet , fupple.it etus locmn

$ o uidcisfemen :fic cnun in G.dem fuccidaneis fcriptum reperio . Mcminit Aj^alathi Galcnus Iib. v i . fimp. med.ftc Afpalathi ui-
inqiiiens . Afp.tlathusgiflu quidem acrisfimul cr adftringens cft tfacidt.ite uero ex difiimilibus coiift.it, nempe par^ res ex Gal.
tibusfiiis acribiis excaifaciens, partibus uero ahjs, aufiens fcdicet , refrigerans . Itaq; utriusq; ratione deficcat , cr
proinde ad pu.tredi:tis , crftuxioncs cft utilis . hailcnus Galenus . C£terum quo ctiam hi noftri commentarij Santala
redoleant, pofleaqukm antiqiiiores Gr£ci eorirm non meminerunt, dc his hic diffcrcre non alicnum dtiximus. San^ Santalom c6-
TALVM itaq;inutraq;lndiafyluisdenftfi.imis,wgcntijiimisq; nafcitur. Cuiust7-ia nunicrantur genera: quorum fideratio,&
pr£firturpaUidum,fcciindum lociim habet album , poRremum rubrum , quod niiUo commendetur odore . priora dub ""^^'
fuatuter jfirant . Quapropter Mauritanorumfentcntiam minimc prokandam putaucrim , qui Santalum tertio ordine
ft-igcfacere-ificcare uerofecundo memori£ prodiderunt . Rubrum ( utipfi afferunt ) priuatim dcfluxiones prohibet :
incandefcentibui inflammationibus, podagrisq; cxfucco folani , autj~cdt, uel portulac£ utditer iUinitur . Candidtim ,
ac paUidum , ex rofarum aqua flonti impofita , capitis dolores mulcent . Aduerfantur omnia calidis fibribm : epota.
eftuanti uentriculo mirificc auxiliantur , Fiunt ex ijs, cr aqua rofarum epithemata , qii£ uentriculo ittita eius firuo^
'■■■' . rem

'46

And. Matchioli Comm.

rcm in dnicntijlmisfibribm extinguunt . Adh<ec(ut audor ejl Auiccnna libro dc uiribm cordis) Sdntalmn non modo
cordi efpcacijiime Lttitiam afjvrt , fcd cr robur non paruum addit . Quarc hii immifcctur mcdicamentis , qu£ cordi ,

Komin].

0" cordii palj}U.uioni rnaximam opcm pr^jlant .
Arabibui, Darfifahan : Italii, AfpaUtho .

Bjuoy

M V S C V S.

Mufci arbotii
hiiloria.

Mu(ci arbo-

10

20

3»

Q«od oiaTSxAx^os Crxcis , Latini^ item Ajjyalathui uocatur :

CAP. XX.

Bryon , id eft, Mufcus, a quibufdain fplachnon ap-
pellatur. Incedroarbore,populo alba,&quercu inue-
nitur .Optimum eftcedrinum,proximum populneum;
in quo s;enere candidum , & odoratius pra;ftat : nigricas
improbatur. Adftringendi vim habet. Decoftumin-.
lidentium vuluis vtile. Vnguentobalanino, oleisquein-
fpiifandi gratia inferitur : thymiamatum , acoporumque
compoiitionibus conueniens .

G A L E N V s lib.vi. dclimplicium med.facultatc,^ pojl
ipfwm P.iuhu, non modo Mufcum , qui cedrii innafcitur, intaiium
non rcirqwcrc ;fcd prccterquhn qudd popuhiei , ZT qucrni memi^
ncrint, dc co ctiiimnwm, qui in picca arborc abieti cognata oritur,
tradiderunt . A' qua ipfe quidcni in uaUii Anani^ montibus fupra
Tridentum mufcmadmodum uillofum proprijs manibus qu.hn^
^^ phiries decerpfi, multofme odoratiorem , pulchrioremqi , quam
qui in populo, o~ quercu prouenit . Ncc minui picco fuauiter olet
dbiegnus,quo in eorundcm motiumfyhm , abictes innumeroi adeo
uillofas, mcdnasq; mihi uidcre fiepim contigit, ut primafatimfa^
cie crcdiderim uillos fi-ondium loco ijs in arboribus genitos ejfe .
Sortitur arborcus Mufcus uaria , ac diuerfa nomina : quippe er
mufcu6, er bryon , er d^hagnos, cr fplachnon, er hypnon appeU
ittur . Meminit huius VUnius lib. x 1 1 . cap. x-niii.fic inquiens.
Sph.ignos in Cyrenaica prouincia maxime probatur : alij bryon
uocant . Secundurn locum obtinct Cyprius , tcrtium Fhccnicius .
Tertur cr in Aegypto nafci : quin er in Gallia non dubitauerim .
Sunt enim hoc nomine cani arborum uilli , quales m quercu maxi^
me uidcmus, fed odore pr£ji.intes . Lam prima candidifimi^, atq;
altifsimis :fccunda rutilis : nuUa nigris . Et in infulis,petris(^ na»
ti improbantur , omnesq; , quibm pahnayum , dtq^ non fuus odor incfl: . hadenus P/inn« . Cceterian in co genere ,
quod in Italia proucnit , is er nobilior , er odoratior apparet , qui in larice nafcitur : quaproptcr cr uiribus fortaffe
prceflantior crit . Nimirum rccordor me non parum eo quandoq-, fuiffe obleilatum , dum nodurno tempore quibufr
dam in montibus fuper focno recumberem, exconquifitis plantis dcfatigatus,ubi larices innumcne crant omni cx pars.
te uiUofo mufco incance . Quandoquidem paflores , ttt nos. ueluti re noua , zr uoluptuoft reficerent , quodam paruo 4®
ignis lumine hos uittos incendcbant , qui tanto flagrabant impetu , cr crepitu , ut nobis quidem uiderentur tormento^
rum puhicremfacile fuperare . Quippc flamm£ una cwm ingenti fauiUarum copia , in obfcur£ nodis fikntio ad aflrii
toUi uidebantur , rehdofui odoris obledamcnto . Vnde iUud exiflimauerim, quod Galenus , cum bryon in quercubus ,
Cr piceis inucniri tradidcrit , nonfolum de picca inteUexcrit ,fed etiam de congcneribus plantis , ncmpe abicte, lari^
ce, er pinu . Is autem hb.y i.fimpl. med. citato, ita de eofcriptum rchquit . Bryon, quidam uero f^lanchnon . I«=
r\ "''% A^ uenitur autem in quercubus , er piceis, O" popuhs albis . Vim habet adiiringcntem, inualidam . Ncc enim multim efi
rabibus! frigidum , fed propinquumfirme medijs ; quia uideUcet cr digercndi, er emoUiendifacultatis cfl particeps , maxime
quod in cedrinis Ugnis reperitur . Mufcum officin£ Arabas fecut£ Vfneam uocant . Intcr quos Serapio epotum ui~
num retuUt, in quo diebus aUquot ufnea maduerit, aUumfomnum inducere , uentricuUm roborare , uomitioncs com^
pcfcere , er aluumliflere . Adh£c Mufcus ( ut Auiccnna inquit ) utiliter intcr cordis medicamcnta inferitur , quod
cdoris fragrantia animi defcilm iuuet . Sed quoniam arboreus mufcus odoratij^imum Mofchon mihi in mcmoriam rc=
dcgit , qui ab oriente , cr occidente, quibufdam pilofls utricuUs conclufm deflrtur , etfi Diofcoridis Gakniq; £uum
huncfilentio pr£terierit ; nos tamen haud quaquam difUmuLvida putauimus, qu£ ad hanc rem pertinerc arbitramur.
Siquidem hi noflri commentarij merito de me conqueri potuijfent, fi eos tanta odorisfuauitate deflitutos reUquiffem ;
pr£fertimcimomnibus palam fitubiq; terrarum Mofchuminterprctiofaodoramenta primam fibicomparaffc /c=
dem . Quippe non modo coUo , auribusq; fuffienfus, ueflimcntis interpofitus , chirothecis iUitus , crumenis concUifus,
ore Yctentus, er barb£ ZTfuperciVqs inundus dcfcrtur Mofchm, quo alarum, nariumq; t£dia, fudoris graueolentia,
Cr infuaues corporis haUtus occulantur, lafciut£ oblcitamenta augeantur , moUiorq; poUtiafiat ;fed etiam ut odoris
fuauitatc Deiparam uirgmem conciUent , ne diam , ut hacfucata hypocrifi Ltfciuiam difiimulcnt ( eo cnim uanitatis
peruentum efl ) Mofchum ipflm m orbiculos componunt , quibus funiculo traicilis angeUcas fahttationes in c^han
eruiiant . Omnia deniq; , quibus mifcetur Mofchm,fua odoris iucunditatc connncndat . Q«ocf fi h£ Utcubrdtioncs eo

forte

So

In Lib. primum Diofcoridis .

30

... 4-7

firtc cdrtiijfent , ttercnium quidem er.it , nc ciim iUisgrutium inijjjcnt , qtd mu\i tindiqne odormcntorttm fr4g)\tntia

rcdolent. Qnmobrcmtitcr ij Jibiiingiicnt.i omnitim pr.fJhnttJumx,odordtifiim.ich comp.ircire tMleMtt , Mofchi

primiim , detitde ticro liqnoris Zibctti tiocuti,zr Amb.iri dcniquc hijiorim, cr f.tciiltatcs dcfcribm. Mo= Mofchiodo-

s c H V s it.iq^ ( ut KucUius cx Actio tr.ntfcribit ,fi tmcn a Aetij lcgitima fiint , ciim potiiis Symconis Sethi cjfe *Jti liiftoria-

uidemttir ) pltirj. hubctgcncrcL . Prsfvrtur qtii in mtinicipio quod.tm nufcitur , quod mxgis , qu.lm Chordft citut^s ad

orientcm iicrgit : hoc bj.rb.tr 0 nominc Pat dicittir , colore fubfiMio . s ecundm Jibi fcdcm arrogat , qui ab Ittdia (f e=

frrttir , priori bonitatc ccdcns , colorc ftibnigro . Eo iiifirtntor ccnfcttir , qtii a Sinartim agro mittitur . At lAofchtn

omnis in timbilico ctdujd.im anim.disgignitur , quod caprcf Jimilc cjl , unico artnatutn cornu , prsgr.tttdi corpore .

liuic ciim in uetierem .tgitur ,ftiroris uchementia umbilicus intumcfcit ,fit'q^ uomica pr.tgnans cotigcfio inibi craj?io=

rc f.wgtiitte : qtto tonpore cr p.ibtilo, cr potufrriim .tnimal abjlinct , humiq; crcbro uoluittir : qua ucrf.itiotic utnbt^

lictm lutofo,f.eculcntoq; fangtiinc turgctttcm cxprimit . C£teriim cmijfajanics poji .tliquod tctnpus Jibi tnagnam 0=

dorisfii.tuit.ttem .idfcifcit . De Mofcbo intcr Arabas fcripjlt diligenter accuratcq; Serapio, his tierbis . Animalia ca^

prcis non abjmilia, qu.t m.ofchumgigniv.tt , in Tumb.tfcorum , cr Sin.trtm .igro potij^iriim habenttir , loca intdcan

contcrtnina . Ttimb.ifcintis Sinico loitgc prsJLtntior cji , qtwd c.iprc.e itiofchumgignentes cr nardum , cr aUas odo^

rdtifitnas plant.is dcp.ifcantur . Quod Sinis non ettenit . nam etji h£ qitoq- odoratis tiefcanttir hcrbis ; CiC tatncn odo^

ris, crf.tcult.ttis prxjiantia , nardum , cr ct-tera Tumbafci plantM non a:qtiant . Quincti.im in caufa efi demctendi

ratio . qtiippc Ttimb.ijcini e uomtcc jvlliculofinictn ntmquatn crutint , quo adulteria pertnijccant , cr non nififeretto

aelofyncerum lcgtint . sinici uero uontic.t tttrictdum cxprimtint , cr exclufafanie impoJiurM qtiofdam admifcent ,

nubilo partimq^ arridettte ctlo , CT alabajiris rccondtint . Is ctteris prxfiat , qui tnaiore odorisfragrantia rcdolcty

cr qtd e uontica maxime ntattira crtiitur . Suttt cr itiicr h£c anbn.tli.t, qu£ ab alijs mofchwnfirentibus nuUo difcritni^^

ne dijfertittt, pr£terqti.m caninis uocatis dentibtis . qtdppc b£c ucrrium modo exertos pahni longittidine dentes ha*

bent, cr pariter mofchum pr£Ji.intijVm>.mgigttunt . MofcbiK pr£cox tetro^O" infuaid odore difflicet . uerwn ucna^

tores itnmattiri fDlliculos cxcutientcs, t.tntil^er etmi libero aere fuf^endunt , dum abailo prorftMfcetore maturtierit .

I^ enim aeris codione pcrfvda , tttiramfibi coitciliat odoris fuauitatcm . Veruntamen pr£cipuus habetur , qtdfu.iptc

vattira in animalis utriculojibi tnattiritatcm coparauerit . Uunc ittcol£ perfaxa tnetunt, cr arborum truncos . natiq;

animal ciim uomicam tnaturam cffe pr.cfetttit ,faxii cr trtincis fefe tnagno obledatttento affricat , dottec failo uo=

mic£ cmijfario totafamei tiis ejfundattir . Htc c£terosfane anteceUit, tanqtiatnfclis coilione, er c£U bcnigttitate m<t

turitatcm tiltimam conjecuttis . E.tinc itaq; mofchtim inde uettdtorcs coUigentcs eorm atiitnalimn utriculi^i afferuant,

qii£ ah.is uenatione captatierant . Isq^ iUe tnofcbus cfi , quo reges cr donanttir , C" utuntur . Mofchta excalfacit Mofchi odo-

ordine fcciittdo , ficcat iicro tertio. Cor frigidwn, ac trcttwkm roborat , GT omnibus ipfius ajfedibus opem pr^Jiat "^^" ""^*'

potus , atq; iUitus . Detergit tenues oculortim albugines,cr humidoiS dejiuxioncs exiccat : cerebrmn roborat, er diu^

turnum capitis dolorem mtdcet,fi tamcn pitiiit£ redundantia proueniat . Coles ex eo cicino oleo tnacerato perunn

Hus , promptius in ucncran excitatur . Vrobant nonnuUi an Mofcbu'! legitimus fit ,hoc tnodo . Pondus Ubra exami^

natum in labellum hiimore perfufum immittunt, tum pattlo poji iterim £qua latice ponderant . Qtiodfifuperjirdtur,

jyncerum er legitimiim cxifiimant :.fin cedat, fpuriutn, cr adulteratwnputatit. Ruicfitnile aliudquodpiam habe- Zibetti hifto-

mus ,fed pr£terqum quod mirum in mpdum oleat , primofiatim occurfu otfom uebetnentia. nares admodum firit . "' » ^ ^^'^"^*

ANIMALZIBETTI. .

4*

50

Hoc uulgarifcrtnone uocatntis z i b e t t o , unguentarijs maxitne expetitmn ad ea odoratnentd componenda ,
qu£ proprie tnifluras appeUattt . Gtgnitur id in exteriori tejiicuhrum utriculo cuiufdam anitnalis ,jili , qui tieteribus
adifciortim ruiitis oberrat , tton abjimili^ . Catos h£c anitttalia uocant , qtios f^pius Venetijs uidi ex Syria delatos .
V.fi atitem Zibcttum tanquatnfudor inter huiufce anitnalis tefiiculos concrefcms,calid£, htmid^q; facultati^ . Id ci*
uerttul£ tmbilici itnpofitum titdu£ (irattgidadonibus mirifice prodefi : proinde nec mirum efi,fieo uiripeni circum^
litoriiagmmttitdtcribusincoitu afferant folatium. Porroexquo amearvm aliud odoratnenti genus gigna-^ Ambarihifto
tur, quod ttos tiulgo uocamus Ambracane , uartj uarie opittantur . Alij nanq; tradunt ipfutn in maris alueotton feciK , "^'^ "^"^ •
atq; in terra fungos oriri, ac dcinde f£tdentibus proceUis, e profundo elici , er in litus expui. NonttuUi uero refirut
pifcem Azeltim nomine Ambarum hoc atddij^imc profcqtd , cuius efu neccmfibijiatim confcifcere . Quod ciimfciant
pifcatores huius rei periti pifcetn huttc martuum , undisq; fltiituantem coniedis uncv; cr funibus extrabunt : O" Aj?z=
banimfciffo animalii uentrceruMttt . Quoi uero {utperbibent) proxime dorfi fpinatn inuenitur , ii maxitne prxfir^

tur

48 And. Matthioli Comm.

tur alio . Quidm prieterea in fvntibia quibufdm Ambarum nxtare fcrihunt , qui bituminis modo illud eru8:Mt . H«a
imfentcnti£ e rccentioribus Gr^ecw inucnio Symeonem Sethi , qui Ambarum defcribit hii uerbis . Ampar , quod cr
Ambar appelktur, in diuerfis loci^ faturit . Sunt cnim eius fbntcs ut bituminis , o~ fnlphuris , cr rerum fmilium .

Ambari gene Tri.i Ambmfxcinntgenera. Pnefvrtur colorefuluum e Sehchito Indue pctitum. A hi(dfubalbidum,quod e Sinchrio

ra, & uirej. ftlicis Arubi£ oppido aduehitur . Tcrtiim atrum, er c£terii uinbus imbeciUius. Excalfxcit Ambarum, QTficcat : cc

rcbrum, zr cor olfadu roborat . Senibus, cr naturafrigidis opem mirificc priejiat . Quare ijfdem potius, qu.m iuue

nibus chirotheciC Ambaro imbut£ conccdi debercnt . Vino infufum tcmulcntos efficit . C-eterum ex antedidis qu£

fit Ambari hifloria ut uerior accipienda, non equidem aufim decerncrc, qucd nihil adhuc certi atq^ cxplorati habeam.

Fuchfij opi- Nciji etiam libet fubfcribere fcntcnti£ luchsij, quanuii uiri eruditifiimi : qui in libro de componcndis medicamentii ,

nio. quem ultimo loco audum edidit , Ambarum nofiri ufus faflitium effe cenfct , atq- lcgitimum Ambarum , de quo fcri=^ i ©

fferunt Mauritani, quodq; ipfcfuccinigencri adfcribit, defiderari . Siquidem non uidco, quibusrationibus,uel au6io=
rumtejiimonijshancfuamcomprobctfententiam. MufctiS arborem Cfu'ov,H a7cAdyX'ov Gr£cis appellatur:

Nomina. Mufcm, Latinis : Axnech, aut Vfnee, Arabibus : Mofco , Italif : Mcofz, Germanis . AtMofchus odoratus ^dcypt
Greecis recentionbus nomimtur : Mofchus, Latinis : Mifcb,feu Mefcb, Arabibus : Mufchio , Italis .

A^dAAoXov. AGALLOCHVM. CAP. XXI.

Agallochvm lignum efl:, quod ex India, atque Arabia deportatur, thuias ligno fimilc, ma-
culatum, odoratumjguftu adftringens cum quadam amaritudine : cute uerius quam cortice ueftitur,
aliquantulumuerficolore. Manditur,autdecoftooscolluitur,commendandi halitus gratia.:fu- 2©
dores arcet toto corpori infparfum :pro thure ad fuffimenta fubftituitur. Radixepota drachmae
unius pondere, humida ftomachi uitia, & imbecillitatem , fcruoremq;mulcet : li lateris, iocinerisue
dolor excruciat, fi dyfenteris, aut tormina infeftant, ex aqua bibere prodeft .

Agallochi co AcALLOCHVMrf Grctcis, CT Latinisrecentioribus,/icutiab Apbris Lignum aloes appeUatur. Optimm

fideratio. dLu/itanii e Calecutlndi£ emporio adnosconuchitur .EtJietiamVenetia^bac £tatecx Alexandria Aegyptipr^s- ■
ftantifimum afferatur :fiquidem igni accenfumfuauif.imum , ac periucundum f^irat odorem .Necob id putandu boc
iUegitimum effe^quod iStyi^-ivov, id eft punilismaculatu nonfit : quoniam Orib.tfius non legit i^iy[>.ivo'j,fcd 1$ i ^J-iV
evv iva^(.{,id ejt. lcjl igitur odoratum erc. Quemadmodum nec id etiam legit Scrapio,qui nec pundorum,ncc macu=
Urum meminit :ficuti nec Paulus. C£terum non diu ejl, quod legitimum importariccepit : nam licet aniea,quibufdam 3 o
non deiffet AgaUochum uerum ; nihilominus,qu6d rarifimum effetjofficin^fire omnes eius loco,utfuperius diximm,
oleajirum Khodiumfuppeditabant : quemfalso exift:imauit RueUius af^alathum cjfe . 'Nafcitur Agalfccbhn (ut Lu^
fitani per meridiem in orientem nauigantes tefl:antur)in infula Taprebana,alijsq; confinibm locis,cuius integros trun
cos in Lu(ftaniam,<y Hif^aniam ijdemfecum attulere, qui non modo incenfiffed manuum tantum attritu fuauiter ( tit
aiunt ) redolent . Porro ubiq^ pretiofum AgaUcchum efi : nam <y in loci/; , ubi nafcitur , plurimi penditur . Verum

Aoalloc. (abu AgaUocbum,quod tantopere pr£fl:et,ha{lenus mihi uidere non licuit. Sunt, qui fomniantes dixcrint, AgaUocbi ars.

loUopinio . torem uidifje neminem, cum terreftri tantum paradifo proueniat : iUudq;firri fabidantur fiuminibus , qu£ ( ut facrit
teftantur monumenta)ex eo manant. Atqui pro comperto babctur(utpaucis innuit Serapio) Cangcm l'ndi£ amplijli^
mumfluuium quam plurimafecim AgaUochifragmina uebere,qu£ tamen in ipfum ducuntur aliorumfluminum curfu, .
qui in eum confluunt . Qnippe cumfluuij transluant loca, ubi AgaUochum proucttit, aquarum intmdatioitibm turgen=- ^^
tes,buius trimcos,fiagmina,ac ramenta rapiunt una cum alijs uarij generis ligttis,ZT in Gangem transfirunt : quetn-
ddmodum in noftris etiamfluminibus f£pe acf^pius uifitur . Cuim rei ittdicium ajfert iUud , quod Venetijs uenditur ,
utpote quod lottgo aquarum difcurfu otnni ex parte laceratum , exefum , comminutumq; fpeitetur . Quatnobrem mi=^
rum tion eft,fidt(m manibm tra^atur,id odoris tion pr^fiet , qtto iUudfiagrare pr^dicaitt ex natalifolo in Lufitania

Agallociu hi- aduecium. Eim plura numerantur getiera,fi SerapionifideS cft adhibenda, qui exAbohanifa Arabo ita traiifcribit .

Aoria ex Se- D/cttnt AgaUocbumin Arabianunquam oriri;tametfiqu£damibi crefcat planta neuig uocata,qu£ quadintenui

rap. ym. j^g^iJiocbum reftrt . Verum pr^ftdntifiimum India mittit : er quanim hoc genere dijferat ( plura enim Indis AgaU
lochifuntgenera ) id tamen quod uiribus c£tera pr£ceUit per exceUentiam Indtim peculi.iriter uocant , quemadmo*
dum ttigra myrobalana,qu6d c£teris pr^ftent , Iitdd pariter appeUant . Ittdtim in qtiadam Iitdi£ infula iijuenitur,qu£
Yimuanominatur. Sele^ijiimim eft nigrum,quod uarium ofteitdat colorem,Jucciplenum, ponderofum, duritie com- ^ ^
padum, cralfum,non albicans, er quod acceitfum £gerrimeflagret. Sectmd£ bonitatis eft Mondiwum a Mondel 1«=
di£ urbe denominatum. Tertium efi Seificum,quod non obfcur£ bonitatis pr£fumitur,qu6dfua pr^Jianti ui,acgruue
dine in aqua conieiium, non innatet,fedftatimfubfidxt . porro ex hoc genere id magvi pr^ftat , qiiod crajfum efl , er
phrimo bumore pr£gnans . Voftremamfedem babct Alcumericii Seifico bonitate ccdens : tamctfi Alcianeri non lon
gius k Seifi diftet,qum itinerc triduano . Vr^ftat in Alcumericigenere nigrum niiUa albedine uarium,.graue, igitium
flammis diu refiftens,ueruntamen uiribus Seifico infirmius eft . Itcm ex audoritate Cbealfitebeitiidem itafcribit.Ye^
runt pr£terea,quod incoU AgaUocbumftatim ab arbore dtffc{ium integro annofepcliunt, ut ita tcrra obrutum mar^
cefcat cortexjignumq; tantum purtim remaiteat,adc6 ut e ligno nihil erodatur. fcrtmt infuper illis in regioiiibus coU
hbentes ex AgaUocbi arboribus ramos , raptos a fluminum intmdationibus per circtmftantes rcgioncs dcfirri . b£c
Serapio . Cuifubfcribit e recenticribus Grxcii SymeonSethi , caufam etiam reddens , cHr annuafcpulttira diffedtm
AgaUocbm rccondutur , cim itu^mt . No» aliis odoratius futurumcxi^timMt , nifi prim marcorem aliquem

G-teredincm

AO

InLib. primum Diofcoridis. 49

tr teredinmfcnferit : proinde hdrum regionum incoU diffeiiim fub terra condunt ,fuoq; tempdre eximunt , cr
ncgotiitoribui uendunt . Nicolaus Myrepficui fxpius in fuis componendis medicmenti'; Agdhchi crudi meminit ,
vbi Yuchfiui prinu de antidotiife^ione ,jic adnouuit . Sxpe Ag.illochi crudi mentionem f.tcit N/co/jiw , idcoq; hoc Fuchfij rente-
loco , qu.v noftru de iRo fit fententii , exponcmui . Pcr crudum it.tq; lignum inteUigo, quod non putruit : nm ( ut te- fa improba-
ftis eft Symeon Sethi) ciui rcgionis , in qun proucnit , tncolx idipftini concidunt, crfub tcrra multo pulucrc obruunt, '* '
cr poft itliquod temporis /jn.-ifi/on , qnuntum fcilicctfujficcre uidetur , lignt partes educunt , er mcrcatoribus uen-
dtmt . crudum itaq; erit ,quod tem non obruitur ,fed ftatim ab arbore cxcifmn ad iifum rapitur . h£c 'Euchsij fen^
teiitix . A' quo tamcn nos p.icefua diffcntimm . n.un fi in componendis mcdic.tmentis pra-ftantiora fimplicia fcmper
expofcimus , flti]; Ag.tUochum iHud prxflantms , odor.ttiusq; ( ut cti.tm Symcon iUe rcftrt ) quod terra , ucl pulucre
' "^ fuerit fepultum , non utdeo, cur potittiinfepultum , crftatim ab ipfa arbore excifum ( id cnim ob locorum diftantiam
reccns habere ncquims ) crudum uoc.tucrit N icolain , prxftantiuiq; exiftimauerit . Puluere enim uel tcrra condi^
tum coqui non potcft , quod nuUus tbifit ignis , ncq; calor ,fcd potius rccrementitia hitmiditatc extii , qu£ fvrt.tffe o«
dorcm eitts obtttndit . Veritm crcdulerim potius , per crudum AgaUochum Nrco/jfo iUud deftgnari , quod non fuerit
antea elixitm :.qu6d inde fvrtaftis odoratiftima lauacra ex AgaUochi deco^o fibi conftci.tnt Indi , aliaq; odor.imenta
in rcgales pr.cparent ufui , itt ctiam cum rhabarbaro fieri narrant . Vel fx>rte per crudum iUnd inteUigit Nicolatts ,
qiiod impetufiumtnttm , iongoiq; eorim duiiu per regiones non dcftrtur . \n his naiique calorificis regiontbm aqu£ d
folibtisnonobfcuri\calcfa^£nonmodoiUudomnicx p.xrte dilitunt,fcdctiam elixant. lUttd pr£terea addidcrim^
qucdc!imnonmod6crudtmt,jcdetiam bonum addiderit Nicolatts ,ntiUttm aliudexpelcre uidetur,quam quodfe-
pultum prxftantiftimum cu.tfcrit . Ctstcrian AgaUochi omne gcntis cxcalfacit , cr cxiccat ordine fecundo . lcacit , Agallochi fa-
Ht Auicenna fcribit , ad cordis affedtts : ob idq; intcr ea medicamenta , qu£ cordi pr^fidiofunt , AgaUochum recen- *^"'"' •
fuit . YLidtii non repcrio mcmintffc Galenum altbi,quam in fuccid.tncis , ubi centaurium fupplct pro AgaUocho . Li~ Nomina.
gnum , qiiod Gr£cixyxA\oy^oj , Latiniftmilitcr AgaUochum dicunt . Veritm recentioribus Gr^ci^s |u AocAoh noj)tt=
natur , ut officinis higmm aloes : Matiritanii , Ro.td , Ag.tbian , Agaltigin , aut Agalugen : Italis , AgaUocho , CT
Lcg/io aloe : Germanis ,Alocs holtz,fcu Kreuz holtz : Hijpanii , Lin aloe .

NoiPKiitl^Sov'*'"*"" W-AKCApHfHVjW, CAP. XXII.

Narcaphthvm exlndiadefertur,corticofum,fimile{ycomorilibro: quodiucundiodorisgra
tia fuffitur . Mifceiur thymiamatis compofitis . Conftrictionibus vuluas fufi-itu prodeft .

30 Tam breuiter,tamq; parce deNarcaphtho fcripfit Diofcorides,iitnimirummihiperdifficilefttexplicare, Narcaphthi
qiiidnamhac iCtate adnos^exlndia a^eratur ,quodlcgitimum Narcaphthumreferat .Eoq;mitgis quodnihilde hoc confideracio.
(quodequidemfci.tm)Theophrdftm ,(^Plimusfuismonumentispofleritatiimcmori£prodiderunt. Attamcn non
defunt indicia , qu£ pr£feftrant(ft modo ad nos deftratur ) idomnino effe Narcaphthum , quod uulgo offtcin£ uo=
cant Tigname . nam tigname non aliud integrat , quam thymiama apud Gr£cos , quod apud Latinos fuffimentumfi^ Tigname .
gnificat. Proindeciimhuiusinfuffimentisfi-equentiftunusfitufm,nilmirum finouum exufu fibi uendicauerit no^i
men , quod eft thymiama . I<f quod corrumpcntes poftcri tigname pro thymiamate dixere . Ad h£c ( ut Diofcorides
inquit ) iucundi odorisgratia perfc fuffitur , ac etiam alijs fuffimeniis inferitur . Quod in Tignamefacile probatur .
quippc id tantitm ufu itcnit in copolitis cdoramentts,qu£ adfuffiendum parantur,ita ut pr£terqum qu6d perfe id mtt
neris pr£ftct,rur£ quoq; fiant fuffimentoru contpofitiones,qu£ ipfum non recipiant. Qjiare admirariftnamm, fi reli

40 flo propriofu£ arboris nomtne,fibi afcititiam nomcnchturaexfuffimenti/S ufurpauerit. Serapio Narcaphthu Lafa* Nomina.
haten itocat : cr iUud odoraticalami uicefupponi poffe autumat . Na^ Kotf^flov Gr£ce,ficut Narcaphthum Latine
appeUatur : Arabice, Nabach,fiue Lafahaten : Italice, AgaUocho, atq; etiam Tigname, ueluti feplafiarum uulgo,

KoiyKX^ov. CANCAMVM. CAP. XXIII.

Canc AM VM Arabici ligni lacryma eft , myrrhse quodammodo fimilis , uirofi guftus , quam ad
fuffimentaufurpant.Veftesc"o,additisftyrace, &myrrha,fuffiuntur. Vim proditur obtinerc ex-
renuandi obcfos,fi terniimobolorum pondereex aqua,aut mulfoacetoplufculosdies ebibaturilie'^
iiofis datur j comitiahbus, & fufpiriofis : menfes cum aqua mulfa pellit : oculorum cicatrices confe-
ftim emendat : uino madefa^nium medctur eorundem hebetudinibus . aduerfus gingiuas humorepra:
$0 gn3ntes,doloresquedentium,nonaliudefficacius.

C A N c A M V M, quod tiotis cmnibus Diofcoridis htftoriam referat Qit recentiorumftre omniwm medic£ materis Cancami con
ftudioforumftrj: opinio ) nec ex Arabia , ncc altunde ad nos aduehitur . Quidam tamen pro Cancamo gummi quodda fideratio .
rufum , ac peUuccns oftendunt , quodfurcitlos incogmt£ arboris tmdique circumueftit , myrrh£ quadantenm fimile .
Veruntamen qucd nuUa ( ut Diofcorides inquit ) in eo manfofaporis uirofitas deprchcndatur , alij id potiiis mentiri ,
quam effe kguimum. Cancamttm uolunt . Expetitur hoc gumrnigenus hoc tempore maxime inftcioribus ud inficiendx
fericaftamina,tdq; uulgart fcrmonc quidam in Italia appcU.tnt Lacca,quidam diminute Lacchetta. Cuim duo habcn^
turgenera , qu£ tantiim ( ut cpinor) bonitate differunt. Pr^ftantim uulgo appclltnt Laccafumetri : quod uero de-
terius eft , Lacca comberti , cognomenttsfortaffe a. locis Arabum , a quibus deferuntur , acceptis . frimum furculis
perpetuo obuolutitm uifitur : alteriim abfque furculis in glcbas concretiim myrrh£ modo,quodctiam uiliori pretio
uendunt . Hmc ita^faclum eft, ut qredidennt lUi S erapionis auiloritatepett, hoc lcgitimmn ejfe Cancanium : ncmpe

e quod

li

Itb

)0 , And.Matthioli Comm.

La cca A rabu qtwd w Cditumu Ldccdm dppellet, cr quod drhorisfit gummi , uel Ucrymd myrrhdm qudddntcms rtfirens : quod^

opinio ujria. ^ f,-_j„j (.,„; mcmineritSerdpio, pollqu.im de Diofcoridii ct Vduli Cdncxmo cgitjm uerbis. L a c c a (utinquit Ifdc

amrdn)res qu^ddm efi rubcd,qu£ tenuibus lignorufurculisinh^rct^fdporc non ingrdto. Coquitur h£c,et inficiuntur

indc pdnni rubco colorc,qudm infi:durdm chcrmcs dppclldnt.Quod ucro pofi infedurdm fubfidct,^ infi£ioribusre^

minet , pdriter Ldccdm uocdnt . Cx'ter!(m Ldccd cx A rmcnid defcvtur cxiccdns , cr excdlfdciens ordinc fccundo .

Vcntriculum , cr iccur robordt, eorumq; infdr^us cxpedit, ifltricos uv.idt, O" dquAf peUit. Ehdtur dd mcdicdmcntA

hdc rdtione. Kdmuli,qui boc fcdtcnt gummi,diligcntcr frdnguntur, dcfubindc dqud perfundiitur,in qud odordtus iutt

cuf driftolochidq; infirbuerint , dcinde piftillo dgitdntur , ciwi dutem db agttdtione refedcrint.dqud lcuiter dhijcitur .

quodfi ttnd tdntum lotione imn pclluccdt,fccund6 item repurgetur, demumflccctur in umbrd, CT rcconddtur in Udje

uitrco. hiCc Serdpio. duibus pdl.hn cft,giimi,quod tnjviloribus uulgo Ldccd dtcitur,Ldccdm effe Ardbum,Gr 4 Gr£

corum Cdncdmo differrc : quod Diofcoridi dncdmum Ucrymdfit Ardbic£ drboris, uirofi gufliis:Serdpioni uero res

qu£ddm rubcd, ex Armenid , non ex Ar.ibii dlUtd , tcnutbus Itgnorim jurcuUs inh^rens ,fdporc non ingrdto . Item

Hiofcortdi Cdncdmum obefos extetiudt, lienofos tuudt, fuf^iriofi5,(y comitidlibus prodcft,menfes peUit, oculorum cis.

cdtriccs dclet, <y hchetudtncm curdt, tuntcntcsgingiuds cohibet , er dentium dolores tollit . Serdpioni dutem tdntum

obftrudioncs dpcrit,uifcerd imbccilU robordt, tccoris dolores mtdcet, er regium morbum,^ hydropemfdndt . quiX

omnid medicdmcntortm diuerfitdtcn: pr^fcfirunt. Qjtofit, ut non db re exiflimduerint peritiores medici,nos omni*

Cac»mum & no Diofcoridis Cdncdmo effe dcftitutos. Vcruntdmen non defunt rdtiones, nec probdtifiimorttm dudortm tcftimo=

hcca quodide jii^^qniyn; ^ f,-^„, probdri poftt, Cr£corum Cdncdmum, er Ardbum Ldccdidem effe . Ndra etfi h£c,qu£ atldtdfunty

t'iir.' ^ omni cx pdrte uerd uidednttir ift quis tdmcn Dtofcoridiscodicemhoccdpitefcdteremendiidmmdduerterit,CTrem

omnem dccurdtius, diligcntittsq; perpenderit , certior fvrtdffe fiet, nos Cdncamo non omitino dcftittd . Ego cnim cum

< Vdulum,qui in omnifimplictum ccnfu omnid ex Diofcoride trdnfcripfit,dccurdtius pcrkgerem, inueniffemqi illi Cdns

cdmum Ucrymdm c(fe Ardbic£ drboris,myrrh£ ftmilem, odore grdto , c quod nuUius uirofiguftus mcminerit, iUico

orta cft fufpicio , quod ed pdrticuld Diofcoridi iUegitime dcccfferit . Auxit deindc fujJi>icior.em hdtic Serdpio : qtiippe

qui atpitc ic Ldccd dc Cdnodmo dgens,dum (utdffoletj cx Diofcoridc trdnfcribit , nttfqudm huius pdrticuU mentios-

nemftcertt. qtiodfdrtdfft-tiiofcoridis codex, d qtio trdnfcrtpfit, hdc menddfdcile tacdrit . Sed iUud adhuc mdgis rcm

itafc hdbere mthi pcrfudfit,qucd primiun lcgatur in Diofcoride , Cancdmum tiiroft efte guftus,qtiodfcetoris, ttonfud^

tieolenti£ indicitim eft : mox cumftyrdce,ct myrrhd ddftiffiendds ueftes expeti,tit grato comendcntur odore . qu£ ut

intcrfe maxiincrepugnant, itd etidm deprdudt£ ledionis pr^bentfuj^icionem . Hisiuq; rdtionibus , cr duHoritdtii

bus non db re dddui^us cffc uideor , ut qudfi crediderim Diofcoridis codicem hoc in loco uitidtumfuiffe . Vitde poftea

fdiiumfit, ut eius Cdncdmti dh Ardbico diuerfumfefe oftenderit . Nc<jf; fdnc huic opinioni iUudobftdre uidetur, qucd 3 ©

pluru in morhis curandis Cancdmo df^igttduerit Diofcorides,qu.im Serdpio .fiquidem iiuUi dubium eft, quin ea medica

mentd,qu£ obefos extcnudnt,lienofos iuudnt,€r menfes cient,poftnt pdriter uentriculum et iccur robordre,eorumqi

infdrHus expedire,(y cutemfubeuntes dquds , cr fttte fuffufos fdndre . li£c dutem filentio inuoluendd non duximuf,

Laccas feaiti? non ut noftrd h£c probetur,uel improbetur opinio ,fcd ut dlijs ueritdtis inueftigdnd£ pdtcdt dditus . Sunt etidmfds-

genert. {^itiit Ldcc£ plurdgenerd : qu£ ex diuerfdrum inftdionumfedimento pidortbtis tantm pdrdtitur. Alid tidnquc con^

ficitur ex pimpinelU hdccd, quam uulgo uocdnt Cremcfe,cr Cremcfino : cx inftdorio cocco dlid : dlid ex ttdtiua Se*

rdpionis Ucca : dlid denique ex ligno, quod brdfilium uocdnt , omnitim deterrimd . qudrum nuUd dd medicdmenta ad»

mittitur . No« tdmen defunt,qui creddnt,chermefinum inftdoribus uocdtum cffe drborisgummi : imo illud idem,quod

Serdpio,dudore lfdc,rem rubedm(ut pdulo dnte diximus) cffc dit,qu£ tentiibus lignorumfurculis inh^rcdt, cr qucd.

.taitvoVl ea inficidiitur pdnni ruheo colore , quem chermcs dppelldnt . qudndoqtiidem huiusfententi^ reperiofuiffe luchfium. 40

Fuchdj opi- scd meo iudicio non exdite rem explordffe uidetur . quippe chermefinum,quo pumccOjCT purpureo colore fericafta

nio improbi- jjj,„^ inficiutitur, eft{ut Itali optime nortint) pilula, uel baccd exigud pimpincU^ rddicibus in oricntdlibus regionibiu

* * adndfcens,non dutemgummi,uel rofcidum,uel dliud perfe mdttdns, abco pcrquam longe diuerfum . Siquidem hoc nil

dliud eft,qum ndtiud Sei-dpionis lacca, quam proprie Itali uocant uulgo Idccd O" Idcchcttd, inftctoribus tdntum ex*

fetitd ijs inficiendis fericis,qu£ uiliori ueiieunt prctio . Nec obfldt,qu6d dixerit Serdpio,que hlcfecutiK eft Yuchfius,

huiufcc Ucc£ inftiturduocdri chermes: quippe proprio cdpitc de chermes,nilfdne dUud per chermes intcUigtt,quam

toccwm inftdorium Diofcoridis . qtiofit, ut exiftimduerim in eo cdpite de Uccd omninofubefte menddm, uelauHoris,

uel interpretis : ©" fortc melior h£c cffct leiiio . Coquitur h£c,zx inficiuntur inde panni rubeo colore,ade6 ut coccis

Pharmacopo nei uidcantur : uel ddeo ut ijs fimiles fint,quortim inftduris inijcitur chermcs. Aberrdiit pr£terea pharmdcopoldru

larum error . ^„ ^,jj plurimi Didldccdm dntidotu componcntes, quod lcgitim£ Armenidc£ Ucc£ loco,quam Ardbes prodidere,fj,*

ditids,cr ptdoribtis tdnttim dicdtds immifceant. Sed cducdnt,qti£fo,ne hunc errorem corrigentes in dltertim non m.i^

Monachorii" nus deteftditdum inciddnt : id itdnq; ijsfdcile coittittget,fi IAondchis,qiii in Mcfuemfcripferuntjmoregerent.Ui enim

lapfus .. J4,jj rei medic£ proftffores dffererc non dubitdrunt,immifceitddm cffe loco cancdnti,fcu ldcc£ in magn.l didldcc£ dn»

tidotum cdin Aphric£ arhoris ldcrymdm,qudm feplafi£ fditguinem drdconis appeUant, qukq^ Diofcoridis cinndhdrii

ab omnibtiS effe ccnfetur . Sed certe ij mdgis hdUucindittur, qu.hn utreftlU debeditt,qucd cd Idcryntd in compluribiK

fdcultdtibiis cdncdmo aduerfctur . Quippe Arabicam Cdncdmum , quod potifiime dittidotus iUa cxpcfcit , tdnqudm a

Mduritdiiii inuentum, pr£terquam qu6d ueiitricuUm, er iecur robordt ; ddco eorum inf.trdus, cr obftrtidiones ex=

pedit , ttt idericos quidem, er aqud tntercutc laborantes itiuet . Coittra Uer6 draconis lacryma propria ui cfficactter

ddflringit,ita utfcrtptum reliquerit Diofcorides^eam lacrymdm ijfdcm poUere uirihtis , qutbtu h.t mdtucs lapis : cuiiK

tdmen uis eft, ut mcnftum profluuiaftfldt,iion dutem ut clici.xty Cancami modo,pr£fertim ubi uafcrum infariiu remo

reittur . ob id^ mttxime expetitur adfanguinis emaiidtiones, ad uulnera cohtbendd,cr ofiumfrdcturmftrruminadM.

Sei

f

$9

InLib.primumDiofcoridis. ji

Scdmonuchosmiffosfdcidmm:crfeph/idriosddmoneamiii,utfinoliroconfilio uti uclint , non aliud pro Ucca in
eam antidotum imponant , cpidm Uccam ipfumSerdpionis . qux natiud ex Armcnia dd fericorum ueUerum infeilum
copiofifima dd nos dcfcrtur./iquidcm de hdc inteUexerunt Mduritdni : quosfecutwi HicoldUi Myrcpjicus infua Dm=>
ldcc£ confi:dione kccdm inficlorum immifcuit . Ciuod KdyKa^ov Grteci , L atini item CaHcamum uocant : Ara^
bes, Sdch,fiue Lach : Itdli , Cdncdmo : uulgfti officinarum , Ldcca .

le

30

Kv:fi.

C Y P H I.

CAP. XXIIII.

C Y P H I odorati fufiimenti compofitio efl:,dicata dijs:quaabunde Aegyptijfacerdotesutun-
tur.Inantidota mifceri Iblet: Aifpirions daturin potu. Permulta:componendi rationes, quarum
unahxcert. Sumito cyperi dimidium fe.\:tarium,cum pari baccarumiunipen adults modo:vuae
pafla; pinguis , exemptis uinaceis , minas duodccim ; rcfina; purgatas minas quinque : calami , & iun-
ci odoratorum , & af[5alathi , Inigulorum minam : myrrhs duodecim : uini ueteris fextarios nouem ,
cumduabusmellisminis . Vuam pafram,detradisuinaccis,tufam cumuino,& myrrha fubigito:
C2teratufa,iS:cribrata adijcitordie uno humorem combibere finito. dein mel coquito,dum fibi
glutinis adfcifcat crafsitudinem : eliquatam reilnam accurate permifceto cum reliquis diligenter con
tritis , & in fiftile uas recondito .

N o N omnesfane Diofcoridis codices , pr^fertimq^ uetufliores hoc Cyphi caput recipiunt . Quofit , ut crcdi- Cyphi caput
derim cum plerifquc rci medicce peritis, id iUcgitimc huc acccfiijfe .fiquidcm non rationi confentaneum effe uidctur , adfcititium .
T)iofcoridem hic defimplicium mdtcridfcribentem , compofitd medicdmenta tam inconfultc , ac prcetcr remfimplici=^
bus inferuiffe : prsfertim cum id nuUi fuperiorum commode adnefii pofit , quemddmodum eji dc multis alijs compofi^
tiombus. vtK\icflGr£cii,itaetidmLdtinis,crltalis,CyphidppeUatur. Noaiina.

K^im . CROCVM. CAP. XXV.

C R o c V M optimum in mcdendi vfu Coryceum,re-
cens,&bonicoloris,paulum candidi gerensin capreo-
lo , oblongum , omnibus fuis partibus conftans, non fra-
gile,plenum,a quo detradum eft nihil,quod madefa-
(Stum manus inficit , nec fitum redolet , aut cariem fentit,
fubacre;finhuiusgenerisnoneft,aut uetus,aut humo-
reperfufumcreditur.Secundus locusdatur Coryceo,e
traciu Lycis conterraino. Tertius Lycio,emonte O-
lympo . Dein ex Aegibus Aetolise . Cyrenaicum & Cen-
turipinum inter Sicilica omniauiribus infirmius eft.

Omnium natura oleracea . Itali tamen ob fucci copiam,
& colorisuenuftatem, tingendis mortarijs dicauerunt:
quibus de caufis magno uenditur. Vtilifsimum in medi-
cinaquodantedefcripfimus. Adulteratur immifto cro-
comagmate tufo , atque etiam fapx fublitu ; contrita,qud
pondus adijciatur,fimulargenti fpuma,aut plumbagi-
ne . Sed maleficium declarat infidens puluis , prsfertim Ci
defrutum in odorando fubolet. Theffalus ipfum tantiim
odoratum effe uoluit. Alij exitiofum ,tnbus drachmis
ex aqua potis . Procul dubio uim coquendi , emolliendi ,
atquefubftringendi habet: vrinamcit;elegantem colo-
rem prKftat:qui ex pafTo biberint, crapulam non fen-
tient;ocuIorum fluxionesillitumcumhumanolafteco-
hibet : additur in potiones,qu3e interaneorum caufa tem-
perantur : ad vul uae etiam, fedisque cataplafmata , utiliter
inditur;venerem ftimulat: vergentes ad ignem facrum
inflammationesmulcet;auricularijs colleftionibus uti-
le. Qupfaciliusconteratur,in calido fiftili fole ficcari
oportet, celeriterque uerfari. Vrinam mouet radix ex
paffopota.

KjoKop.a-y(Aot .

CROCOMAGMA.

CAP. xxvr.

Crocomagma fit exprefsis unguenti crocini odoramentis, & in formas digeftis. Optimum
eft odoratum , modice my rrham olens , graue , nigrum, ligni expers , teue , fubamarum , quod ma-
defa(5iumcrocicoIoremreddit,guftatumqueuehementerdentesac linguam inficit, multis durans
annis : quale eft quod ^ Sy ria defertur . Habet fuas uires ad delenda, quae caliginem oculis obucrfant :

c » urinara

T2

And. Macthioli Gomm.

deratio.

vrin3mcit,calficit,concoquit,&eniolIit:Virescrociproportioncqiiadantenusrepr3cfentat:qua-
doquidem plurimam croci partem fibi Crocomagma uendicat .

C R o c V M qiiidm ubique terrarum cognofcitur . In Itali^ , er pr.-efertim in Hetnrid , M.auritanorum mo^
Croei confi- io uulgo uocatur Z.iff<irdno : quanqu.im non defunt rura in agro nojlro Senenfi , qu£ corrupto k Croco uocabulo ip*
fum dppelknt Gruogo . deterum crocum Coryceum , cr Lycium in Olympo monte decerptumiquodfciam ) a.inos
non aduehitur . Quapropter quod ab Aquila Vcftinorum urbe affertur , primumfibi locum uendicat in Italia . Co/ia
jiat optimum effe , cr Aquilano longe prtejiantiM , quod in Germania oritur , e Vienna A uflrice metropoli deuedum,
Sedhuiufcemodifanepcrexiguum eft ,idq;difficulter tranfit adltalos ,obeius frequentifimum incibis ufum apui
Vannonios , cr Germanos . Tloret Crocum ( ut rheophrajiui audor efl ) uergiliarum occafu , paucisq; diebm : con=-
frftim ucro cumfilioftorcm quoque expelUt . Gaudet calcari , cr melius ita euadit . Croci meminit Galenus libro
VII. fimpliciummedicamcntormn ,fic inquiens . Crocus pauMumetiamadftringens quid obtinet,quod terreum,
frigidumq; oftendimus . Sedfuperat in eo calfaciens cr qualitas , zrfacultas , ut tota eius effentiafecundi fit ordinii
excalfacientium , cr primi exiccantium , proinde concoquendi quoq; uim quandamhabet , adiuuante fcilicet in hoc
Cr pauca adftriilione . Qjtippe quibus medicamentis , ckm non admodum exc.i!f.iciant , p.iucula adeft adftriiiio , ea
paremfacultatem habent effentijs emplafticis uocatis , quM cum iundas cfje caliditati non uehementi contigerit,con:=
coquentes effe oftendimus . Ef lib. ii.de comp. med.fecundum loccs : Crocum , ait ,fuo odore caput ftrit , ZT men=-
tem. tentat ,peucedani , crfi-udmm lentifci mcdo . K^ oHor , Gr£ce : Crocus , Latine nominatur : Zaijafaran,
mt Zafaran , Arabtcc : Zaffar.ino , Italice : Saffran, Gcrmanice : Azafi-an,liifpamce : Saffran, GaUice. Kf 0«
Viv^oLy^tx. idem nomen retinet apud Grxcos , Latinos , cr Italos .

HELENIVM. CAP. XXVII.

Crocl uires
ex Galeno.

Nomina*

EAmov.

r.ni^;,t)M'

Helenii cofi-
deracio .

>o

30

H E L E N I V M folia habetuerbafci angufHoris ib'
lij , afperiora , oblonga : caulcm quibufdam in locis non
emittit : radicem fubalbidam , interdum fubrufam,odo-
ratam,fubacrem,uegetam,magnam :exquaagnat2pro-
pagincs liliorum , aut ari modo feruntur. Montanis,
umbrofis,& ficcis locis prouenit.Foditursftateradix,
particuIatimquedifTe^laficcatur. Potum radicis deco-
ftum menfes3& urinas ciet . Ipfaque in eclegmate ex mel
le prodeft tufsi , orthopnoes, ruptis, conuulfis, inflatio-
nibus,& ferpentiummorfibus.In fumma excalfaciens
efl.Foliaeiusex uinocoftautiliter ifchiadicis illinun-
tur. Helenii radix & flomacho utilis eft in pafTo condi-
ta; fiquidem falgamarii paululum ficcata eam, mox deco
ftam , & frigida aqua madefadam, in fapam coniiciunt,
& ad ufus recondunt . Trita, potaque ad cruentas excrea
tiones efficax efl. Alterum Helenii genus in Aegypto
gigni Crateuas tradit. Herba eft cubitalibus ramulis, fejr
pyili modo per humu repentibus.folijs leticulaccirca ra
mos,fed longioribus crebrisque: radice pallida,digiti mi
noriscrafsitudire,perimatenui,fupernecrafsiore,cor-
ticenigro. Nafciturin maritimis,collibusque. Radix
una in uino epota, contra ferpentium iftus auxiliatur .

Helenivm, quod Latinis etiam Inula dicitur , plantd eS:
uulgaris notiti£ . Quod autem in Italia prouenit , folio eft longe
maiore , quam tradiderit Diofcorides . Quippe non folion uef»
bafco anguftifolio lnul£ ltalic£ maiora infunt folia ; uerum etiX
ea magnitudine longe fuperant , qu£ latifblio exoriuntur . Quod
tametfi pro locorum uarietate euenire facile poftit : crediderim
tamen hoc in loco Biofcoridis codicem pluribus fcatere mendis . Siquidem teftatur MarceUus florentinusvir quidcm
4pprime dodus ,fe habuiffe Diofcoridis uetuftiftimum , ac probatifimum codiccm , in quo longe plura legcbantur ,
quam in c£terisfere cunhis Gr£cis exemplaribus. S ed pr^fertim m hoc capite hic de caule ,floribus, 0"femine ha
hehantur . Caule exfe mittit Helenium craffum, hirfutum, cubitalem, cr aliquando maiorem, angulofumq; :flores lu
teos : ZT inhis femen uerbafco fimile , tadu pruritum faciens . Quaremirum non efl,fietiam alia hic defiderari
pojiint , cum nonfacile adducar , ut credam, Diofcoridem Uelenij radicii,cuius tantim efl in medicamentis ufus, tum
ttmaritudinem, tum fi>rmam fubticuiffc . Nieminit lnul£ Tlinius lib. x i x . cap.y.ubific habet . Sifer his feritur men-
flbus ,februdrio , martio , aprili , auguflo ,feptembri , oiiobri . Breuior his efl,fed torofior amariorq; Inula , pcrfc
ftomacho inimiciflima . Badem dulcibusmiftisfaluberrima. lUuflratamaximeluli£ Augufl^ quotidiano cibo . SU^
peruacuum eiusfemen , quoniam oculis ex radice excifis , «t arundo feritur . Item iib. x x . cap. v. Inuia quoq; in^
quit 3 k ieiunis commdnduatta dentes confirmat,ft ut ertUa eft , terrm non attingat . Condita tuftim cmendat . Kadi^
• -■ • ■ cii

?o

40

$0

«•

iO

In Lib. primiim Diofcoridis. j^

cis uero deco^^fuccus tineas peUit . Siccat^ autem in wnbrdfarina , tufi , cr conuulfis , er inftdtionibus , et arte^

rijs mcdetur . Venemtorum morfus abigit . Folia ex uino lumborum dolori illinuntur . ha^enus Plinius . C<eterum Helfmj Ae-

Aegyptium heleniuni , quod Cratcu£ audoritatc mcmori.c prodidit Diofcorides , ad nos ( quod egofciam ) non dcfer ^^^^' '^°°''''*

tur , ncc in Italia proucnit . Hoc a nojlrate non di^inxit Auiccnna ,fed utrunquc fimul confitdit . Meminit huius e^

tiam Plinius libro xxi. cap. x . his uerbis . Helenium e kcrymis Ueleme dicitur natum: cr idco in Helena infulalau

datipmum .Eft.tutemfi-utexhumifcj^argens^dodrantalibus ramulis ,fi>lio fimili fcrpyllo . Itcmlib. eodem cap.

XXI. Helenium , inquit , ab Helena: lacrymis ( ut diximus ) natum ,fauere creditur jx>rm£ : cutem mulicrum infa=

cie , reliquoquc corporc nutrirc incorruptam . Vr^terca putant ufu eius quandam gratiam ijs , ucneremque conci-

liari . Attnbuunt cr hilaritatis effcdum eidem pot£ in uino , cumque quem habuerit nepenthes illud prccdicatum ai>

B.omero . quod trtftitia omnis aboleatur . Bfl autemfucci prHukis . Prodeft cr orthopnoicis radix eius in aqua ieiu^

m pota . E/J autem candida intus , er dulcis . Bibitur o~ contra ferpentium idus ex uino . Mures quoq^ contrita di*

citur necare . h<ec Plinius . Quibusfttis conflat , non modo in Aegypto hoc Helemj genus prouenire ,fed etiam in

llelena Aegxi infula prj:jlantifimum haberi . Helemj uircsfcripfit Galenus libro v i . fimpl. medic. fic inquicns . Helenij uires

V.elcmj herb£ radix maxime utilis efi , non primofiatim occurfu excalfaciens : ac proinde non dicenda cfl calida, er '* Galeno^

ficca exade , ceu pipcr tum atrum , tum candidum ,fed cum recrementitio humore . Quapropter ecligmatis,qu£ fa~

ciunt ad educendos ex thorace , er pubnone crajfos , lentosq; humores idonce commifcetur . Rubrificant quoque ea

partes frigidis , ac diuturnis uexatM affedibus , cuiufmodi funt nonnuU^ coxarum pafiiones , ifihiadas uocant , er

exigu£ dfiidu£q; articulorum quorundam pr£ humiditate procidenti£ , ac luxationes . hxc iUe . C£teriim funt , Fabulofum .

qui dicunt (ut etim tefiatur Galenu^ libro de theriaca ad Pifonem ,fi tamen liber iUe Galeni legitimm efi ) quod fi

tlelcmjfucco tcla ucmitoria inficiantur , uenenata efficiuntur , idq; in Dalmatiafieri narrant , ut firax omnino per^

dant . auod tamen potius fabulofum , quam hiftoricum crediderim . Planta , qu£ Gr£co nomine EAeViov , I^atino Nomina.

Helemum er 1««/^ dicitur : Arabico , lafim , fiue Kafen : Italico , LeUa , Enoa , aut Bnola : Germdnico , Alant:

liif^anico,RaizdeaUa:GaUico,Aulnee.

OycJ^ocHlfOKjKsd TraVeAcaoV. OMPHACIN VM , E T OMNE '

OLEVM. CAP. XXVIII.

O L E V M, quodeximmatunsoHuisexpiiniitur,admultosurusrei£leualentibus accommoda-
tifsimum eft . omphacinum id appellatur . Prarftat recens , odoratum , quod non mordeat . Tale vn-
guentorum compofitionibus idoneum intelligitur. Stomacho utile eft,qudd aftringat : gingiuas c6-
? ** trahit, dentes firmat , fi contineatur in ore ; ftidores cohibet . quo autem uetuftius, ac pinguius, eo ad
medicamenta aptius eft . Et ( ut reliqua in commune dicantur ) omne oleum calfacit , emollit uen-
trem,aperfrid:ionibuscorpus tuetur.ipfumque promptiusad obeundamunera reddit.aluum e-
mollit, ulcerantium medicamentorum uires permiftum hebetat : contra uenena datur, afsidue potu,
redditumque uoraitionibus:foluit aluumhemmsmenfuracum pari ptifanse fucco , aut aqua po-
tum:ad torminacalidum fimuldecoda rutatribus fextarijsinpotudatur:uentris animalia pellit:
idem maxime ilei inteftini morbo laborantibus infunditur . Vetus magis calfacit, & uehementius di-
fcutit:oculorumcIaritati fublitumconfert. Siuetuftinon fitoccafio,inuafe decoquiturad mellis
crafsitudinem , utuetuftatem reprifentet.

,Q E"Acaov Tfff oc-ypiEAeaW . OLEVM SYLVESTRIS OLIVAE. CAP. XXIX.

Olevm, quodfylueftresoliuasfundunt, uehementeraftringit,&ad fanorumufus fecundum '
fibi locum uendicat . In doloribus capitis utiliter pro rofaceo fubftituitur : fudores arcet, defluentes
capillos inhibet ; furfures , ulcera capitis manantia , fcabiem, leprasque abftergit : tardius canitie fen-
tiunt , qui eo quotidie perunguntnr . Candidum oleum fit hoc modo . Album colore, nec annicu-
lo uetuftius, in nouum fid:ileorispatulifunditur,centum heminarum menfura,&fubfoIem media
quaquedieconcha refunditur,exaItoquedemittitur,utafsiduadeuoIutione,iftuqueagitatumre-
fpumet : octaua die fcEUum grscum mundum quinquaginta denariorum pondere , calida aqua made
faftum , donec emoUefcat , in fupradiftum oleum deijcitur, ita ne extillet aqua : poftea teda? prsepin-
guis piceE, aflulatim cxfx jequale pondus adijcitur , & tranfaftis ofto diebus , oleum concha moue-
5* tur. Vbicandorcm contraxerit,in uasnouumuetereuinoaffufum recondidebet,fubftratis fertulae
CampanascoroIIisdrachmas undecim pendentibus,cumpariiridispondere.fin minus,rurfus foli
mandandum, & idem munus obeundum ,ufquedum inalbefcat.

Zlitvmov 'iAouoV . S ICYONIVM OLEVM. CAP. XXX.

SiCYONii componendi ratiohjEceft.InIebetemorislati,ftannoindud:um,funditurnouioleiaI-
bi,quod crudae oliuje reddiderunt , congius unus : aquae femicongius . Leui id igne coquitur , leniter
moucndo : at ubi bis efFerbuit,& fubtrafto igne refrixit, innatans oleum concha decapulatur,& adie-
<9:a noua aqua conferuefcit,& reliquis,ut diximus, peraftis reponitur . In Sicyonia maxime fieri con-
fueuit,Sicyonij indeaccepto cognomine . Calfadoriam ad quendam ufque modum uirn habet. Fe-
brij ac neruorum uitijs prodeft. fceminae ad commendandum faciei nitorem eo utuntur .

c j PwWof

(»

j 4 And. Matthioli Comm .

PuW. STRIGMENTVM. CAP. XXXI.

Strigmenta a'balneiscalfaciunt,molliunt,difcutiunt:adfedisrimas,& condylomataillinun-

'i tur. Illaucr6,qua;expalxftrispuluerem fibiadfciueruntjinfordis fpeciem redad:a,articiiIorum.

nodos impolita adiuuant : ifchiadicis in fotus, aut malagmatis locum, calida commode fjfficiuntur .

Dcrafse gymnaliorum parietibus, fimulacrisque fordes , calfaciunt ; tubercuh , qua: sgrc ad coftio-

nem producuntur , difsipant : defquamatis , & ulceribus antiquis profunt .

Olei confide- M V L T o quidem drtijicio ueteres utebMur ad componendum muJtifdriiim olam , ut ex Biofcoride fatif fu»
racio. f ercj^ conjiat . CXuod tamcn hac tcmpeflate a nobisfieri nonfolet : quanuis firtaffe apud Gra-cos ciufmodi parandi

olei confuetudo minime exoleuerit. Qjiippe id tantim in communi omnium ufu apud nos habetur, quod e maturk olis-
uii exprimitur : tametfi quidam , quod ?yguflatu iucundius, o^fanitati conducibiliu^fibi oleum comparare uelint ,
id ab immaturi^ oliuis exprimant , quas eo tempore legunt, cum ipfa iam pleneflau£ tantiilum fubrubefcere ccepe^
plei »{us a- rint . Cieterian non mirum efl ,fl ueteres er iUud candidum reddere , cr multis parare modis curabant :fiquidem
pud veieres. non modo in ciborum condimentis oleo fi-equenter utebantur ifed etiam ut agiliores , promptiores , ac expcditiorcs
euadcrent ad obeunda corporis munera ,frequentiusfibi totum corpui oleo perungebant . Qua de caufa cr balneas
fi-equentdbant , er thermas . nanq^ ohi contradafordes , ut corporafxpiusperluerentur, maxime cxpetebat . Obi=
bant autem id munerisferui in balneis, qui non modo corpus totum intrantibus abluebant;fcd er ipfum quibufdamflri
gilibus abradebant ad hoc opus aptiflinm , quas alij ex auro, nonnulli ex argento ; quidam ex flrro , aliqui ex ebeno ,
ac etiamtx pr£claris lapidibusfibi comparabantfdeniq; pro nobilitate , crfacultatc eorum , qui ad balneas conflue= * <*
bant . Quapropter dumfc in ipfis balneis abradere,fudorem(k emanantem detergere cur.ibant , oleiflrigmenta , quo
fe prius perunxerant,in balnei aquam decidebant : quorwmhc meminit Diofcorides. Tuit pr£terea in magno,ac pr£=
cipuo ufu apud ueteres oleum ad perungendos athlet.is,qui in theatris paUflr^ nudi ludabantur, non folitm ut eorum
corpora agiliora, expeditioraqj in certamine redderentur ,fed ut etiam ij dtfficilius fefe m.inibus comprehcndcrcnt .
Chm autem ibi puluis ob pedumfi-equentiorcm motum concitaretur,athlet£ ipfi oleo affatim perunUi,illum infefaci*
le contrahebant ; ac multo magis cim in tcrram alter akerum conflernebat . Quare balneum ingrcfii ,flrigilibusq}
abrafi ccenofaflrigmenta relinquebant, qidbus artuwm affedibus Diofcorides mederi tradidit. Sed ckn plurimi athle^
t£ oleo copiose perundi inter ludandum pal£flr£ parietibus, acflatuis lapideis fefc f£pius affricarent, contaila los
ca olei pinguedinem contrahcbant. quofacilefiebat,ut adueniente puluere coenofum quoddam unguem parietibus in^
Olei fecurta- h£refceret:dequoetiamDiofcoridesdifferuit. Oleifacultatesfufiusprofecutusefl:Galenuslib.vi.defimplicium jo
tes ex Gal. medicam. facult. fic inquiens. Oleum,quod ex oliuis conftcitur,quodfane proprijf^imo jwmine oleum appeUamus, cu~
iufmodifit temperatur£,fuperioribus libris deflnitum efl. quippe humedatorium effe , er moderate calidum oflendi-
tnus. Eiufmodi efl,quod efl dulciflimum,fitqi potijlimkm ex oliuis,quAS Gr£ci ^f u^zs-treif uocant, nosdrupas . C^te^i
rum quod omotribes,0' omphacinum nuncupant,id quantum infe habet ddflriiiionis , tantum ctiara illi inefl fi-igidita=^
tis . Porro oleum uetm, quod quidem ex dulci inueterato efficitur, er calidius cfl, er magis difcufforlum. QUod uerS
ex immaturo, id dum reliqum quippiamferuauerit adflriilionis , mifl£ permanct facultatis : ubi uero illam prorfunt
abiecerit,reliquo fitfimile. Quinetiam quicunq- in pr£parandogermina inijciunt,ij er ipfi cmphacinofimile oleu effi
ciunt . C£terkm rogandum non efl , quo padofit pr^paratum ,fcd guflandum efl potius : acfi pr^firat adRriilionis
quippiam,eatenus etiamfrigidum effe exiflimandum,ccu illud,quod ab Iberia portatur,quod Spanum,id efl Kiffianicii
nominant. Quodfi nequaquamguflantibus adflringere appareat ,fed adamufiim uideatur dulce, id modice effe calidit 40
putandum. Porrofi tenue quoq^ cernatur(tale e&,quod purum eR, quodq^ iniucnti translucidum uidetur)ac modicum
•"' ^' eius latifiime per cutem extenfumfibimaneat continuum,celeriterq^ a cute combibatur,id utiq; pro optimo ducendii ,
ac olei uirtute quam maxime poUere,quale efl Sabinum . Torro quod oleum lotum maxime expersfit mordacitatis,ftr\
pra pofitum efi. C£terum quo potifiimkm modo id probif?ime laues, infequenti tradam opere, qttod infcribetur deme''
jdicaminum ccmpofitione,ubi er de Sicyonio,crfi quod eitisgeneris pr£terea oleum efl , agctur . nunc fimplicia pro=
Oleum fylue fequ.or, adijciamq- er de alijs oleij^eciebusfermonem . lam quod ex agrciii oliua oleim exprimitur , nonfimplice
ttre. temperAturam obtinet ;fed extergit , fimulq; adflringit . Squalidifiimum id eR ex omni oleigenere , &" pofl Iflricum

quoq- : cleinceps iUis efl Uij^atium . Vittguifiimum cfl 'Libycim,^' Cilicium :fimul autem pingue, cr tenue Sabittim .
In medio c.ompreheitfortm omniumfunt ttm id, qicod per Cyclades infulas nafcitur,tum quod per Gr£ciatn, Afiamq;.
Porro oleumpingue ^flimatur , iudicaturq^ uifcofitate : ten ue uerofi perluceat ,fipurumfit , fi plurimum 4 mitiimx /o
eius portione inungatur ,fi facile a cute combibatur . Bx dtdis cognofcere iam liceat er de alijs olei generibus , qu£
aquiuoce ipfii dicunttir unguentis, puta rofaceo, melino liliaceo,ZT qu^cunq^ idgenusfloribus,fi-udibus , germinuM
bus^folijs in oleo maceratis conficiuntur. Honnn quodq^ ubi utia cum aromatibus pr£parantur,uttguentum efficitur,
Tro cuiusq^ inieiiorum natura oleum uariari contingit . Ex ijs ergo , qu£ in toto hoc opere de quoque inijciendorunt
Nomina. generatim difces,figiUatim quoq; confiilum ex ijfdem oleum cognofcere dabittir . Quod Gr£ci lA-uov, Latini 0=
leum dicunt . id Arabibus Cait,feu Zait nontinatur : Italis, Olio : Germanis, Oel : Hij^anis, Azeyte : GaUiSjUuyle.

E'A5ao'fX6Ar. ELAEOMELI. CAP. XXXII.

In palmyris Syria», quodelsomeliuocant,exquodamcaudicemanat,oleum mellecraf-
fius , fapore dulci . Bilem , cruditatesque detrahit, fe:xtario cum una aqui hemina dato . Sed qui fum-

pfere,

In Lib. primiim Diofcoriclis'. jy

pfere,torpefcnntj&r uiribus deficiuntur.quod minimeuererioportetruerum crebroexcltare neve-
terno prefsi fomnos captent. Fit& oleum epinguitudine furculorum . Optimum uetus^craffum
pingue,non tui bidum . Calfacit : priuatim caliginibus oculor um iUinitur : Iepras,neruorumque do-
iores iUitum emsndatt

QvANQ\'A.M quotidicplu)\uuirU'ci;mcYcimonmugcnerdnobiscxSyridconuchHntur-,V.UomcUtme
fcixm) non modo non conuchitur ,fcd nc uttmn qmdem unquam Mdiui, qui ipfum uiderit , ucl noucrit . Cxtcrhn Hcr^
mol.tus uir quidem pr.-clhntifimus dubitit, utrum cUomelifu mmu, cl.eomclitis, er acromclitH, quod mel aerisfi== Hermolai k-
gnificat, uicinitate deccptus . Qu.tproptcr non pojfum non admirari,do{lifimum uirtm hac in rc dubitafje , cim tum P^"' •
« o T)iofcoridcs,tum eti.im Plintus, qtiibus ciim longam contraxer.it confuetudincm , communi fcntcntia fcribant , elao^
meli oleitm cffc c quodam arbori<: caudtce matt.ms in Syri.e Palmyris , tion mcl .icretm , ncque rorem , qui ab cethcrc
cadat . Eotjfj nngi^ , cum .iddidcrit Diofcoridcs, noti modo eUomeltper fe ex arbore maiiare ,fed crfaHitium ha-
bcri ttifis 5 cxprefiiq; arborisftirculii .

KvKlv:nAcuoy. CICINVJM OLEVM. CAP. XXXIII.

Ci ciNVM okum hocmodo temperatur . Maturi ricini, qua uoles quantitate,torrido fole flacce-
fcunt,& aliorum more.cratibus inftrati tantifper infolantur^dum ueftiens cortex fradrus decidat. Ca-
ro conigitur,&; coniei5la in pilam diligenter tunditur : poftea in Icbetem ftanno iUitum , qui aqua ha-
beat,demittitur,lubieftoq;!gniferuefcunt :& ubiinfitum prorfus humorem reddiderunt,fublato
ao abigniuafe,innatansoIeumcpnchatollitur, & reconditur. Sedin Aegypto,ubi largiorincrebuitu-
fus,longe Iccus fieri folet . Nam repurgatos ricinos mols mandant , & accurate moUitos per fportula
torculo exprimunt.Tum quidem erriaturucrunt ricmi , cum continentibus oi biculis exuuntur. Ci-
cinum oleum ad pforaSj& ulccra capitis manantia ualet : prodeft fcdis inflammationibus,uuIuis con-
ueri]?, atque praiclufis : item indecoris cicatricibus, & auriura doloribus : cmplaftra efhcaciora red-
dit additum : potu aquam aliio extrahit; uentris animalia pellit.

Ri c I N I N V Ai, fit^c Cicintim olcum, Cheriut oleim officinis dicitur ; qtwms rarioris fit ufm . Nanque fcmsn Ricini olei co
plant.t , qu.xm Biofccridcs ncintim appcllat , Arabmn effe chcruam nemo efi, qui igncret : quod etiam Serapio petu^ _ fideratio .
tadadylum twcat,ut difftifiin fuo laco libro quarto cxplicabitur . Caterion rtciniK ammalculum efifcedum , {iuidum ,
3 o CT fattguitie plemim , qtwdltalis zecca uocatur , fiabv.i, canibiK, capelli^, (y idgctitK animalibus tnfiftifiimum . Cui

cim hocfcmen fonna, O" colorefit qu.hn fmillimtm ; idcirco B.icini nomcn fibi comparatdt . Fleminit huius olei Ricinus unde
etiam Mcfues , quipr£ter uires ei k Diofccridercddita,s,addidit, id uulide crajf^ coercere infldtiones, Proinde ueus ™ "' '
trictdi, laterutn, coliq^ doloribus prodefje iUitum, potum , er infufu.m .

Pf[i.vySoiMvoVi.hMOV. AMYGDALINVM OLEVM. CAP. XXXHII.

Am Y c D ALi N VxM oleum, quod aliqui m.etopium uocant, hoc fit modo . Semodiiis ex amaris nii-
cibus repurgatis, ficcatisque, in pila ! igneo piftillo leniter tunditur in offas, aqunr, qus ferbuerit,fex-
tariusadijcitur,& ubidimidiahorahumorem hauferit, uehementius quam anteatunditur:moxta-
bcUis premitur; & quod digitis haefit, concha excipitur . Prefsis nucibus rurfum heminaaqui infper
40 gitur,&poftquamebiberinr, idemopus profequendum. fingulasheminasredduntlinguli modij.
Contrauuluarumdolores, ftrangulatus, conueifioncs, &corundem locorum inflammationes effi-
cax eft ; iiitijs renum, calculofis, difticili m-in^, iufpiriofis, lienofisqueproficit : dolores capitis, gra-
uitatem auditus, fonos incertos,tinnitusque difcutit . maculas, dc uitia cutis toUit e facie : & eam eru-
gat cum melle,radice lilij, & Cyp ria cera, aut rofaceo cerato : & oculorum hebetudines emendat. ul-
cera capitis manantia, & furfures cum uino abftergit.

C v'm amarim omnino dulcifit temperandum, delinquere fatte exiflimarem,fi oleum ex dulcihM mygdalix ex*
preffum{ctfi illud Diofcoridesftlentio tnuoluerit)ex amari^ confi^io tion adijccrem^redumq^ conficicttdi modum non
expltcarem : prarfcrtim cim nofiirjc <etatis mcdicis tnaximofit uftii , CT p.xucifint tnyropoU, qui ipftm rcde probeq;
j o cotificiant . Varandiigitur rationem(ut Mefties tradidit)fic habeto . Prie{latttiores,dulcioreSq; atnygdaU, qua lubet Amyodalini
quatitate,ab utnfq'; corticibus repurgatie,optime in lapideo mortario tunduitttir,et in loco calido repont<ntur,quinq; parandi ratio.
horarum f^atio . dein parutn tterurn conttmduntuf-rmox prxlc tattdiu premtmtur, quoitfque omne , quod cotttinent ,
effiuat oletnrt . Eiicitur etiam hoc tnodo . CollocaMur delibrat£ , contuf^q; amygdaU tn uitreo , uelfiattneo uafe ,
infunditurq; uoi in bahtco cAentis aqu£ . eximitur deinde tribm perailis hori^s, extrahunturq; amygdal^ , ey fiatim
pr£lo calentes fubijciuntur : itaq; oUtm copiofius excipitur . Trit£ rurfim amygdal£, er repurgat£ in facculis
panno dupltcato tnuolutis fub arena, cinereue calido reconduntur, cr pofiquam efferbuerint , pr^lo oletm ellcitur .

Sed nofirates fephfiarij plunmim ncgiigentia ,fegniti£q; titdulgetttes tton tttodo amygdalas non repurgant , neq; Myropolaru
delibrattt ifed er amaras,cr rancidai ccmmifcent , cr omtiesftmul conterentcs , tn £rcim cacabum inijciunt , igniij; 'gpauia, & la-
admouent affufo aqu£ tanttllo,tit petiitus torreatttur : dcittde infacculim conijciunt , ct pralofimtv.ittunt, O" quoi P "^'
indefiuit okti exciptunt. quod plerunq; exuflionis nidorem tantum obokt,tit hauricitiibus illico euomendi pariat natt
feam . Qui autemfic paratit oleum 4mygdaiinmn,eius leiiientemfucultatetn peruertunt , ac deflruuiit iftquidc con^

tufts

19

£•■

^6 And MatthioIiComm.

tujis dmygdcdk non delibratk^olcum inde confidum cortiam uircs affi. ruxt . Proinde er conjiipdt, er' exafperdt,?T
fc.-ibritian inducit . id quod ctim aduugct ignis uiokntia, dum in lcbctibus umygdala: torrentur . Hoc ituq; diligenter
animuducrtcns optimus Mcfucs AmygduHnifuciundi rutionem prodidit, ut uidclicet , chm purgat.-e,contufu:q; cffcnt
amygdulie, culore quodamfuuui, ac lcnto h-mtcr c.ilcficrent, ficut diximus,non uutem curbonibus urdentibm, quenu^
Amygdaiini adniodumhodie ij faciunt myropol£,qui ctium uliuplcr.iq; confundunt. Amygdulmumigitur,fire(le,probcq- co=
uires. ficiutur,mirificc lenit . quure potum ud librx dimidium aluum leniter deijcit : a^er£ arteri£ , pulmonis , ac peiiorii

fcibritius toUit : duritius omncs emoUit : o~ compaginum, er membrorum omnium ficcitates humedat . quocirca he=
dicis plurimim conducit . Contra uuluurum dolores iUitum C potumfucile prxfiat :ficuti uefiae cruciutibus efi ef=
ficax,fi urgentcaffiulu conicilum impulforio infirumento inijciutur . Qnod uutem ex umuris amygdulis cxprimitur,
dulci in omn ibus effcacius habetur . Idcirco in prouocundis lupiUis, conciliandisq- uifcerum cruciatibus kfiatu craf-
Jioregenitis, dulci longe preefiuntius reperitur . Nimirum <y obfirudiones aperit, cr interaneorum tineds enecat .

■BoiKoiviVov 'iAcUov . BALANINVM OLEVM. CAP. XXXV.

SiMiLi modofitBalaninumoIeum. Quod repurgat maculas , lentigines , varos , & cicatrices
nigras : aluum foIuit,ftomacho aduerfatur : contra aurium dolorem, fonos, & tinnitus auxilio eft, cil
anferinoadipeinftillatum. Similis fefaminum exfefamo conficiendi ratio. Fitetiamenuceiu-
glande oleum, quod caryinum uocant . Eandem uim habet, quam balaninum.

Balanini con- O L E V M mguenturix glundis, quod Butaninum uocutit , a phurmacopolis, c mguentarijsbtgum de Ben dp^

fideratio . peUutur : quonium myrobulunum, quod Lutini unguenturi.m nuccm dicunt , ex quu hoc conficitur oleum , Mauritani

Balanini facul Be« appeUunt, ut lutius libro quurto differemus . Confimili modo id Mefuesfieri tradit .'E.t{ut idem etiam efl audor)

tates. abfiergit, mundat , O" obflruSlioncs upcrit . lllitum firumus diffoluit , durosq; tumores . Trigidis tum iocineris , tum

lienis uffedibus opcm mirifice prxfiat :fucit er ad fi-igidas neruorum conmdjlones , c compaginum cruciatus . Sed

iUudfibi peculiariter adfciuit, quod etiumfi diu ueterufcut, huud quuquam rancidum euadit . Ideoq^ unguentarijs ex~

petitur adfuauifiima odoramenta excipiendu ; prxfertim cim mofcho,cr umburo chirothecut ittinunt.quofit,ut nuU

lo temporis trudu runcorem unquum refipiunt , utfucile cucnirct,fi ulio quouis oleo co in opere uterentur . QH<fm=

obrem mirari non licet ,fi ueteres frudum, k quo cUcitur hoc oleum,glundcm unguenturium nominaaermt . Sefa^

SefaminQ , & minum uero ( ut lAefues inquit ) umygdulini modo exprimitur . Quippcfefamirepurgatumfemen primo cotunditur ,

eius uires. deinde eodem artificio calcfadum pr^lofupponitur, tandiuq^ premitur, quoufq^ oleum reddat . Id {ut idem tcfiatur )

pingue minifirat alimentum :femen aduuget, ufj^eritates quufcunq; lenit,fed pracipuegul^ : uocem expedit,cr du^ ' •
ra apofiemutu moUit . Adijcitur Sefaminum plerisq^ ungucntorum compofitionibus, quorum in officinis efi ufus. Vc=
Oleuro e nuci rum quod e iuglandibus nucibus elicitur, nuUius in medicina ufus e(fe reperio, etfi lucemis, er lampudibus, qui purfi^
bus iuglandi- ^oni£ fiudent, id muximopcre expetunt . quippc ignis funiculo non tum cito confumitur, quum id, quod ex oliuis pa*
rdtur . Prtefvrtur etiam pidoribus eo, quod e linifemine exprtmitur . fiquidem hoc ceruffis aimifium trailu tempo»
ris colorem immutat , iUud uero incorruptum perpetuo ufferuut .

YWuKfjilWl/ eAcaoV. H YOSCYAMIN VM OLEVM. CAP. XXXVI.

Hyoscyaminvm ficfit.Semencandidum, recens,acficcumtunditur,&calidaafpergitur
aqua,utinamygdaIinodiximus:dumque infoIatur,ficcats, quxfub manu funt,partes cum reli-
quamaffa permifceantur :hocautem fierioportet,dum nigrefcat,& grauiteroleat: mox preflum, 4®
atque excolatum reconditur . Ad aurium dolores efficax eft : pefsis mifcetur, ad emolliendum utile .

Fit&e granognidio purgato,&tufo. Viseialuumfoluere potu. Non fecus cnicinum oleum
temperatur.cui facultas eademeft, quxfafto e gnidio grano,verum inualidior. Rhaphaninum
erhaphani femine fieri folet,caEterorum more.Phthiriafesmala ualttudinc contraftas tolIit:fca-
britiascutis infacieemendat . Adobfoniautuntur Aegyptij. Melanthinumidem,quodrhaphani-
num poteft , eodemque modo paratur . Tritum finapis femen , & calida aqua niadefaflum, adiedo
poftea oleo exprimitur. Idad diuturnos dolores efficax eft : transferthumores,quiinaliquaparte
concreuerunt.

Hy ofcyami - Tametsi perpduci reperiuntur medici,qui Byofcyuminum oleum nouerint, ne dum in ufum receperint un=^ $ o

ni uires. ^j^^^jj . ^g^ fjf,„e,j idipfum phiries confeci . Siquidcm ud toUendos omnegenus dolores , ubi c<eteru prtcfidia non iuue=

rint, cfficacif^imum efi medicamentum, prcefertimq; inflummutionibus pudendorum utriusque fexm . I tem ucutifiimis
aurium doloribus medctur cwm cafioreo , uel croco infiiUutum . Vrohibet prtetereagonorrhceam, renibus er teflibus
iUitum . Mcnftum exuberantiam cohibet, er ulbicantia uteri profluuia, tum pubi er lumbis perundum, tum pef^is in~
fufum . Mdmmis a partu inflummutis utilitcr iUinitur . Dentium dolores miriflce mulcet ,fi tepidum in ore continea^
tur . Pilorum exortum admodum retardat, ulijs quibusdum additis, ita ut euulfl pili integro anno non renufcantur ,fi
Hyofcyam. eodem dcpilutu locaf<£pius pcrunguntur. At ipfe in cofuciundo Biofcoridcm minimefecutmfum,fed ulium purdndi

parandi ratio. y^tionem ddinueni,qu£ h£c efl. Sumito twuum,ficcumq; hyofcyumi fcmen, timdito deinde, ponitoq^ inftutmeo,uel ui
treo udfc, urdenti dqud, qu£ e idnoflt, pdrumper prit^s dffufum . Hisfdiiis ponito UM tn cdlentis dqu£ bdlneo die, dc

Gnidinum . node, dcmum ddhucflruensfdccidis imponito , er prdofitbijcito ,flcq; oktm hdbeto . Qjiod dutcm e grano Gtti:^
dio,quod rufiici Anatiicnfes motitdtium piper appeUatit, pdratur,recej^it hoc £U0 a mcdicorii ufu,eo quod in deijcieti^

dddluo

xo

In Lib.primUxTiDiofcorjdis. jy

id ciluo uioUntijlimtmp.t mcdicumcntum, ruflicis tnmen itptifiimum, cumfepius, nc medicos confuUntycoccum Gni=

dium deuorcnt : quo etimfepius mortc occumbunt . Porro Cnicinum(ut M.efucs inquit) potum aquu intercute U= Cnicinum .

bordntibus, uifcerum oblhudionibus,uentriculi, cr coli cruciutibus et jiutuo/itdtc gcniti^,cfjic.ix cjl. Suj^iriojis mi=

rifice prodcJl,QjT' uoccm cldrific.it . 'Epotum pituttdm tum uomitionibus clicit, tum pcr iiifvrnd ducit. Khdphdninum Rliaphaninu,

pr£tered,<:3- Mchnthinm dbolcucrunt, fictiti etidm Sittdpinum : ctfi ubi ddfummim excdlfdccre opusfuerit , mdxi- Melachinum ,

rtidm opcm prxjl.tre ttdlcdttt . Sindpimim ucro tton nifi coUdcrymdntibus octdis cxprimi potcft : tdiitd enim cji udpo^ Sinapinum.

rii dmttioni.i,ut conccpto udporc, tllico prodcdiit ldcrym£ . Mifcetur qudttdoq; ctttn eo, quod e pijldceis tiucibta cli^

citur : pertwgtmturq; eogenitdlid infi-igidi/>, utfilicius coeaitt, uddito Idfcre, er mofcho .

Mv^SlViVOV iAcaoV . MYRTEVM OLEVM. CAP. XXXVII.

My rte I ficiundi ratio hic eft. E'myrto nigra f}'Iueftri,aut fatiua, foliorum mollirsima
quiquetufa premuntur:fuccopares omphaciniolei portiones adijciuntur,fubied:isque carboni-.
businferuefcunt,donecconcoquantur:innatansoleumderaditur. Sedlongefaciliorhiccompofi-
tio.TencrafoHacdntufa coquunturinoIeo&aqua,& quodinnatat,eximitur. Priuatimalijdeie-
da inoleumfoliainfolcroaccrant:alij prius oleuminfpiflant malicorio,cupreflb,cypero,& iun-
coodorato.Efhcaciuseftamarumguftuj&oleofum, uiride,translLicens, &oIensmyrtum. Aftrin-
git, &indurat:ideomedicamentismifcetur,qUEcicatricem obducunt:prodeft ulceribus incapite
mananTibus,ambuftis igni,&papularumeruptionibus . Facitadattrita,&furfures,fedis rimas,con-
dyloniata,articuIo5laxatos;corporis fudores compcfcit:&ad omnjaualet,quaEaftrid;ionem,in-
to ipiflationcmquedcfiderant.

• M Y R T E V M myropoUfireomnesnonquidcmexteiieUismyrtifiondihuijBiofcoridismore^conficiuntjfed I" . «nyrteo
cfiui^ibtts tdntt)m,nuUdferudtd pdrattdi rutionc . Qudndoquidcm myrti bdccds contundentes, oleo, nigroq; uino im- ° "*^'""" .'*"
vtifcent,zr in £neum cdcdbum trdnsfirw:t,fubduntq; (iit citius opus expedidiit) igtiitos cdrbones, ibiq; tdndiu infirue
fccrcjinunt, doncc tiiiium tottim dbfnmdttir : mox db igne toUunt, percoldnt,0' djjerudnt .^eq; dnimdduertunt con=
ficicndi reguldm u Mcfuc cxplic.ttdm . fiquidcm ii in cdlentis uqux bulneo, iton quidem uiolcnto curbonum igiic Myr^
ietmt pdr.tri itibet : ex oicoq; omphdcinofieri , non (ut ipfi purunt)ex muturii oliuis expreffo. Kunq;, ut bulnei humeit _

ti,dc leni cdlore olei compofitto mirifice digeritur , ac cius omnes conferudntur purtes :Jic contru uiolento ignefub^
dito peruertitur , cr dcftruitur totu rci compofitio . Scd quonidm rcipublic.e beneficio ( ut ettti^ ub ipfo exordio poU

3 0 licitusfum ) decrcui non pr^termittere qiiicqudm, qtio errores, qui indies contingunt, e mtdiQtoUuntur, dico, oleum

omne,quod officin£ ud medicumentu ufurpdnt(iUud excipio, quod db urborum refinis^flirpiumia^alidrumgwmmi, uir- O'^'. onini»

trei/i orgdnisferfublimdtionem,ut chymifl^ uocdtit,elicitur) Udfe uitreo , uel fdltem flditneo in bulneo culentis aqu£ 8^""'^ P*""

fieri debere : er inibi primiim impofitis imponendis tribus diebus muccr.-tri : pofl tertium uero diem exprefiis cunflis

prius impo!itis,cr recentibus infufis puri temporis fjjdtio,eodem in bulneo, eudem muceruri .Ituq; tuitdiu opus profc

quendum, donecfibi oleum dmplij^imds exceptorum medicdminum compdrduerit uires . Verum ingens hominum lucri

auiditds , uuriq;inglvuies, tit udmcdumfuperlucrcntur , urcumq; uuro ud fummam ufq; impleunt , non putitur myros-

polis neceffurium tempus impenderc dd mcdicumentu exuiie purditdd : eos, inqudm, qui continue mdgis crumenis in?

tendunt, cr inhidtit , qu.hn ut uit£ £grotdntiumfdtdgdnt . Vrobi tumen, er diligentes h£c mcd uerbu boni confulunt,

hii tiero muU cn-ores cmendcntfuos . Idcirco Myrteum oleum, quod myrti pr^fluntium dd plcnum refirut , hoc mo=- Myrtei paran

40 do temperdtur.Sumitofiuduummyrtiltbrdm,filiorumeiusrecentiumuncidsdecem,uininigri udftringentislibras ™""9*
dttds, olei omphucini librus quinque : deindc contufis bdccis, ucfilijs omniu oleo excipito , CT' uufe uitreo , uelftunneo ■ ■ ,

reponito , tekoq; uufis ore in bulnco cdlcntvs uqu£ immergito , er poft tres dies extruhito , uc percolato . Rurfits af»
fumptis receiiter buccis , fvlijs, er uino, ut unteu oleo exceptis, in eodem bulneo omnia recondito ud tertium ufq; die .
At poftremo uufis ore detedo , tditdiu id dpcrtimfinito , donec bdlneifiruore uinum totum exiliut , cr oleum tuntum
remdiicdt . N cc dudtendifunt ij, qui Diofcoridis teftimonio, £neocucubo ( utfupru didumeft )fubftratis curbonibus
Myrtinum conficiunt . Quippe Btofcoridis tcmpore urs medicu non udeo excultu erut, quin nec feplufiuria, tit noftxA
huc £tute ejfe uifitur . Quumobrcm putundum, quodfi huius bulnei urtificium Diofcoridi innotuijfet, ipfum haudqua^
quumfilentio pr£terijjfet, ueluti nec iUud Mefues, nec ulij complures pr£terierunt , quifummoftudio , er diligeiUiA
medicumfucultutemexcoluerunti&^inordinemredegerunt.

50

Ax<^mov zAoUov . LAVRINVM OLEVM. CAP. .XXXVIII.. .

Lavrinvm fithocmodo.Lauribaccscilm maturs funt,in aquacoquunturifiquidem ex
obduclocortice quandam pinguitudinem reddunt,quaE manibus fubad;a,concha excipitur. Alij
omphacinum prius oleum cypero, iunco odorato, ?i calamo infpiflant, deinde tenera lauri folia con-
coquunt. alijetiambaccas, donec oleum odorem contraxerit. alij ftyracem,& myrtum addunt.
Optima laurus ad id latifolia, & montana . Oleum laurinum utilius, quo recentius , quoque uiridius
colore, amarifsimum , & acre . Vis ei excalfaftoria, emolliens : venarum fpiracula aperit , lafsitudi-
nes difcutit : omnibus neruorum uitijs , algoribus, deftillationibus , aurium doloribus ^ malis renum
ii-jgore contraftis , illitum non aliudiuuantius : attamen potum naufeam parit.

.' . • " LAVRINI

lO

20

y8 And.Matthioli Comm.

Laiirini eon- L A V R I N I conficiendi rationcm alitcr k Mcfiie injlittttam lcgimtti ,fed tmen ab hdcpdrum rccedentem .
Cder Jtio . Ideoq^ qtiod id p.trum , J4f / nthil refvrat , rem ifpfm filentio pratcreitndam dnximin : prsfertimq^ quod non me Utet,

L diirinum, cuitv; cfz ufui in officinis , 4 fcplafiarijs nequ.iquumfieri,fcd ab alijs conficlttm emi, qui le^a magnaUuri
Laurini uires baccarur.i quantit.ite ipftm elicietidi artem excrcent . Mefucs pr<£ter f.icultates k Biofcoride traditd?,id fummc lau=
ex Mefue . datiit o~ ad iocineris dolores, cr dd hcmicraniam,qu£ fi-igidis contrahitur fttccii . Quin er ad uentriculi dolorcSyCO=

li , uuiu£ , cr lienis cfficax effe tradidit .

•Lyjnvoj zAcUoV. L E NTISCIN VM OLEVM. CAP. XXXIX.

SiMiLis Lentifcini ratio. Namematurofruftu temperatur,fiici:is prius fpi(Iamcntis,ut in
laurinodiximus. Hoc fcabiem iumentorum,canumque fanat: utilifsimum pcfsis,acopis, & le-
prarum meclicamentis:fudores cohibet. NecfecusTerebinthinumfieri foleC:quodtrefrigerat,
&aftringit.

Lentirdni pa L E ^v T I s c I N V M pIuribiisinlocisUetrtiri£ conficitur ,fedpr£fertimin agroiioflro Senenft,llu4,cr

tandi ratio.Sr Gilio Tyrrheni inftdis , non longc .i contincnti noflra diflantibus . Yit dutem ab incolis hoc modo . KacemofM letiti»

uires. j^/ l^ccM ajfumiint , cr d ptitaminibus cundis cxptirgant , permittuntqj aliqttot diebtisfimttlflaccefcere : deinde md=

gnumindheitumcoUoc.int,affufaaqud:(yignitandiufiruent,donec bdcc£ dehifcdtit : demum c<w eXtrdhuntiCr

fdccvi includunt , praloq^fubijcitvtt , expre(]hmq; afferttant oleum . Qaod er qttibufdam Adriatici infulis hdc fimili^

ter ratione confici audio, abfque altcrim ciuusim olei dd)mniculo :fiquidemfrudtis is perfe oleifdtis emittit . Incolie

( ut experimento comprobattim affirmdnt) dd actiendam oculorum aciem , caliginesq; delendas , iUud cibis commi::'

fcent. .fitcgoeof^piiisufiisfiimmxgno faneitiuamcntoin dyfcntericis,non quideni potu cxhibito,fcd clyfleribus

infufo . Lcntifciititm ftimmis Uudibus cxtulit Galenus lib. v. de compof mcdtcfecundum locos,ad gingiuarum, cr lin

Terebinthini gu£ iitflammationes , fi oseo coUuatur . Qwod dutemfit efi-uiiibui terebinthi, quos JAduritdni grdiid uiridd nun^

confideratio , cupant, nonfit in Italid, neq^ ad nos(quod cquidem fciam) aiiunde conuehitur : proinde non uenit in ufum. Hoc tamen

"»res. ^^1. ^i^j-^^^ inquit) uulnera confoliddt . Medetur item coiiuulfis , opiflhotonicis , neruorumq^ duritijs , cr creberrime

cdtdpldfmdtii ddmifcetur . ,!,,

t In his uerbis mettdum fttbeffe putdmtis, ut etidm dodifiime ddnotduit Mdnardm Terrdrienfis lib.vi 1 1 .epifl. pm
ma . Alias fiquidcm fibi tpfl repugnaffct Diofcoridcs , cumfcripfcrit in Terebinthi mcntione eius friiSius excalface-
re ; htc ucro dicattir , oleo ex cifdem pardto incffc refrigerdndifdcultdtem . Huic depraudt^ leHioni iUttd quoq; re-
frdgdtur,qu6dfint nob^isGr£ci Biofcortdis codices,in qtiibus uerbd iUa de Terebinthini olei facultdtibtK non legun» ? °
tur ,fed de eius tdntimconficicndi rdtione mentio habetur .

lAaisi-)(\W i-Kcuov . MASTICHINVM OLEVM. CAP. XL.

Mas t I chin vm etrita fitmaftiche. Quodcontra omniauuluoe mala efficax eft:medio-
criter calfacit , aftringit , & emollit . Aduerfus prominentes ftomachi duritias , coeliacorum , dyfen-
tericorumquecj;uciatusutile:faciememaculat,&coloremnitidumfacit.optimum in Chio infula
componitur. '-'.'vx

Ma s t 1 c h i n i pdrdndi rdtionem,fdne qu.im pducis Biofcorides perflrinxit . quippe e tritd. tdiitum Mafliche
?epla(iarioru fieri tradidit,nuUd alid explicatd conficiendi rdtione . Seplaftarij autem nonnuUi prorfus obliti ,fcripflffe Mefuem 40
lapfus . in balneo calentis aqu£ Maflichinum confici deberc, communi oleo, albo uino permiflo: maflichen ddmifcent,ZT £reo

uafe carbonum igni admouent , ibiq^ tanto temporc efferuefcere finunt, quoad uinum prorfus exilidt, ac inde ufui af»

feruant . At ipfe uitreis organis e purtfiimo tdiitum mafliche ittudf^pius confici .

MDgOV ffvvOEcnf . VNGjVENTORVM COMPOSITIO. CAP. XLI.

De ratione vnguentorumconfequetertraftandumexiftimauimus:quandoquidemeainn6-
nullis corporum uitijs,aut medicamentis mifta,aut corporis perfufa , aut naribus obieda, plurimum
profunt.inquorum probationibusconfulere naresoportet,an eaoIeant,ex quibus temperantur.
Optimum huiufcemodi iudicium .quodtamen in quibufdam planeobferuari non poteft,propter
ea , quae admifcentur,odore casteris priualentia : ut in amaracino, & crocino, telino , & plerifq; alijs , ^ o
quse crebra circa hsc meditatione experiri conuenict.

VoSmv. ROSACEVM. CAP. XLIL

Rosacevm ficfit,IunciodoratiquinqueIibras& beffemtundito.&fubaftasaquain vigin-
ti olei libris , & quincunce fubinde mouendo , coquito : dumque percolaueris , 1 n olei libras uiginti,
& quincuncem ,adijcitorofas non madefa£las numero mille, & manibus melle perundis identidem
moueto,interdiupremens,finitonofte totamacerari,pofteaexprimito:& ubi recrementum peC-
fumierit,mutato uafe ,incraterem melleillitum recondito.Cxterum rofas,quiantea preiTce fue-
runt , in hbellum demittito , & affufis ofto libris & quadrante fpifTati olei , iterum premito , eritque
fecundariumoleum. Quod litertias ufque,quartasue perfufioncs infundensexprimereuoles,fe-

cundariuA

InLib.primumDiofcoridis.

T9

ROSACEVH

t»

cundarium fiet, tertiariuni , & quartarium vngucntum .
Sed quoties id fcceris , vafa melle oblini debent. Si qero
fecundam infulionem inftituere libct,in e.vprefFum o-
leum,numeropari recentcs rofis,nullolnimoreimbu-
tas inijcito: manibus melle primadcfaftis agitans pre-
mito:& iterumtertid,autquart6 finiili modoexprimes
facitOjtotiesque recentes rofas detradis vnguibus immit
tito:fietenim ita oleiimmulto validius.nam feptieso-
leum rofarum infudoncm admittit,necamplius. Prs-
»• 'ff°^^^]!!.'^('-^M^'kvi:^^^~^{W=::^ lum melle perungatur,oIeum afucco diligenterfecerni

oportet: nam fiminimumquidrelinquatur,vnguentum
corrumpet. Alijautem detraftis vnguibus,rofas tan-
tum oleo macerant in fole hoc modo . Rofar, quje felibra
pondere aequant, in fextario olei diebus ofto madefcunt,
& ufque tertiam perfufionem quddragintadiebus info-
lantur, & fic oleum reconditur . Alij calamo , aut afpala-?
thopriusolei fpiffamentafaciunt. Alijcoloriscaufaan-
chufam admifcent, & falem,qu6minusolcat. Vima^
ftringendi, & rcfiigerandi obtinet : fomentis,& cataplaf-
matibus vtile. Potum foluit aluum:ftomachiardorem
reftinguit : vlcera caua replet, & mulcct,qus cacoethe uo
cantur : vlceribus in capire manantibus,atq; feruidis eru
ptionibus itlinitur:caputdolens co perfunditurrdentes
interinitia doloriscollui prodeft:ad genarum duritias
illitum efficax cft . ad laccfsita interanea, & concitatas
vuluas utilifsime fubijcitur .

H o c fubolei nomine. comprehendit Diofcorides oleim o»

mne, quod pcrfc tantum, nuUu dteriu^ oki admifiione, dut ex dr~

jQ afe^ ..^"^^lr^ ^ii!^ f>orum jrudibus , Mtherhdrum diuerforum gencrwm feminibus i

autfiirpium refinii elicitur : Scd ungUenti appeUatione inteUigit
oleum omne genm, cui er odormentti, er aliajjmplicid medicamentd-admifcentur, ut in prxfentia de Rofaceo ages,
Cr deinde infequentibus mdnififlc oftendit . Quofit , ut apud Diofcoridcm oleum uocetur , quod fimpliciter exprcf-
fumfit : unguentum ucro oleum quodlibet, cuius componcndi ratio pluribus conftct medtcamentvs . Quapropter Ga*
ienus lib. v i . fimpl.medicamentorum dc olco agens,fic inquit . Ex didis coghofcereiam liceat , er de alijs oleigenea
ribm, qu£ lequiuoc e ipfis dicuntur ungucntis , puta rofaceo ,melino, liliacea ,.er qu£cunque id genusftoribus ,frnn
iiibus, germinibus,ft)lijs in oleo maceratis conjiciuntur . Borum quodque ubi una cum aromatibus preeparantur, uns
gucntum cfftcitur. Citerim olcum rofaceum,quod hoc temporc officinx copletum appcUant, dDiofcciridis rofaceo
longc difidct , quod ctiam eo pr^ftantim exiftimandum eft ,fummum ob artificium , quod in ipfa pdrandi ratione di^
ligentiorcs adhibent myropolx. Quodeorumtamenperpauci ( itautingeniumefi multorumalaboreprocliue ad
ignauiam ) iUud fecundtwi Mefuem temperant ; tametft plures ab eo optimi rofacei conftciendi modumfint confccuti ,
• ¥it etidmnum rofaceum rofis non ajfatim dehifccntibus in omphacinum demiftis , modo calcntii balneiuiribia ( ut in
quibufdam alijsfuperius adnotauimus ) modo infolatu perquam longo .Suntcr qui , ut magis uiribus pr<efiet , oleum
frius ex aqua rofacea lauent,deinde plufculo temporis fpatio ter, aut quater rofas infundant, quahaud penitusfati^
fcant : demum cxpreftione peraAa,immaturdrum rofarumfuccum ddijciunt,dc inde diu infolant . Poflremo oleum rf
fuccofecernunt, cr dtltgenter afteruant . Hoc inftammationes dtfcutit, roborat,adftringit,ftuxionesq; cohibet-, ne ad
agras deftuant partes . Votum torminibus dyfentericis medetur . Capitis uulneribus aptiftimm cft,qu6d roboret,fics.
cet, refoluat, inftammationesqj non modo prohibeat,fcd etiam extinguat . Quocirca hac in rt maxime probatur Gd^
leno Itb. ii.de comp.mcdic. fccundwm locos, ubi de dolore cdpitisfcribit,qui uel ex uulnere,uel cdfu excitdtur . Cuius
etiammeminitlib.x.fimp.medic.defanguineagens.

'E^AoiTlJOV .

Vnguetorum
con(id«r.

40

Rofaeei con-
lideratio.

Roftceu om-
phacinum .

Roiaceiom -
phacini uircf.

50

ELATINVM.

CAP. XLIII.

Fracta eIate,tufa,&{carificata,inlabeIlumdeijcitur:omphacinum oleumtriduoinfundi-
tur, moxperfportulam exprimitur:veriim paresefledebent utriufqueportiones .dein mundouafe
adufus reconditur. Viribus rofaceoproportionerefpondet: aluum tanien nonmoUit,

.;i5\v.'.i-3i',i,rinttnrjv,-;

Elatinvm, quod ex Dadyhrum inuolucris antiquitus pdrabatur , hac noflra tempeftdte dbfolcuit .

MhAivoi/. MELINVM. CAP. XLIIII.

M E L 1 N' v M hoc modo temperatur. Olei congius decem aqus fextarijs admifcetur . , Adijci-
tur clats palmarum ftaftz quadrans,& iunci odorati uncia:qu3£ die uno macetata coquuntur ,
: c ' mox

6o And Matchioli Comm.

moxin vasorispatuli oleum excolatur,& indita arundinacea crate,aut rara tegete,cotonea tnala
fnperponuntur,& veftimentisoperta tantifpcr jnibi re!ident,dum malorum viresad fe oieumal-
liciat. Aliqui cotoneadecem dierum fpatio operimentis inuoliiunt, vt contineacur odoiis fiiaui-
tas, neceuanetcat: poflea biduo macerata oleo cxpnmuntur, oleumque reconditur, Id vim re-
frigeratoriam , & aftringentem habet . Contra fcabiofa vlccra , & qux fcrpunt , ac furfjres , perniun-
culosquc effeftum prxbet : exulceratis vuluis infunditur: citatam vrinam fftitinfufum : fudores
cohibct: contracantharidaSjbupreftim, pinorum erucas, bibitur. Laudatur maxime quod coto-
neamalaolet.

Melini confi- M E L I N V M okimddhodiernumofjicinarum ufumhocmodo conficitur . Cotonednondum pknematurain *P
deratio . taleoli^ diffefia omphacino olco mdcerantur,cr uino ex eis exprcjfo fupcraddito infolantur . Deinde in calentis aquee

balneo iterum, atque iterum perfunduntur, c extrahuntur, ut in alijs fuperius ojicndimus .

Qivoivzlov. OEN ANTHINVM. CAP. XLV.

Oe n a n t h e e labrufca , optime olens poftquam emarcuit, deiefta in omphacinum oleum
inouetur,volaiturque:&cum biduo manferit,exprimitur,&reconditur. Aftringit,proximum
rofaceo effedum prsbens : fcd aluum non refoluit aut moliit . Probatifsimum eft, quod odore oenan
then refcrt.

Oenanthinvm nuUam a nobis requirit explanationem : quoniam a Biofcoride tam aperte proditur z o
cius parandi ratio i ut nonfit opm , illud pluribus explicare .

ThAi"ov. TELINVM. CAP. XLVI.

F OE n I gra^ci librxquinque,caIamilibr3una,cyperilibrsduEE, oleilibris nouem feptenis die-

busmacerantur,quotidie termduencur, pofteapremuntur,& reponuntur. Aliqui procalamocar-

damomum fubftituunt, & cyperilocoxylobalfamum macerant. Alijoleoantea his odoribus fpiP

fatofoennm gr^pcum niacerantesexprimunt. Hoctelinum abfceffusemollit,& concoquit:omni-

«•«.-loyjjnV busvuluarum duritijs magnopereconuenit, freminisdifhcileparientibus fubijcitur , vbi prxexcre-

•• ■■ ■■" tis humoribus loci ficcitatem contraxerunt:fedisinflammationes lenit^tenefmofubditum prodeft:

vlceracnpitis manantia,furfuresqueexpurgat:anibuftis, & pernionibus addita cera proficit: vitia je
cutisinfacic emendat:pigmentis ad conciliandum faciei nitorem inferitur.Eligi oportet recens,
quodnon vehementerfceni grceci odorem prs fe ferat j & manus^abftergat,faporeexdulciinamaru
inclinato : tal^e enimoptimumiudicaiiJx..

= O F F 1 e iN ARv M 'LuminariaexKalisauHoritatealidm,quanuiiexoletam,TeUnicomponendirationem
tradfUU , in (juocalgmo odorato, ^sypcrMflaterij beffem ad\j.ciunt .
*iy»t"<''".iii.tt-ti3-.i«^ia^A';,- .-.5-.«w«i.. . ■.oK.-;s'.\r

-ncoi:-.-"!.'.'i 03- ZotfJi^iuVov. SA'm:PSVCHINVJMw CAP. XLVII.

i-:- S E R P Y L' L I , calsix, abrotoni , florum fifymbrij, frondium m^yrti, fampfuchi fingulaf portio- 40

iies, quadam pro uiribus ipforum conie<Satione, unatunduntur, atqueisomphaciniolei modusadij

''^°J!!?^''(^ citur, qui madentium uiresnoneuincat:hscpoft quatriduume^ primuntur.denuo nouaaliafimili

•1 rnenfura,&aequali temporemacerata premunturritaenim ualidius reddifolet. Eligioportetfam-

pfuchumcoloreexatrouiridi,plurimum redolens, mediocriteracre. Vim habetacrcm,calt'atlo-

ri3m,extenuanicm:aduerfas vulusE pnEclufiones,conuerfionesqueefFicaxeft:menfes,& fecundas,

' & partus extrahit : vulus ftrangulatus recreat : lumborum, inguinumq; dolores lenit; fed cum melle

' utieo pr^ftat^quandoquidem vehementi aftriftionelocos indurat.Lafsitudines illitumdifcutitrin

opifthotGnicorum,vulforumquecatapIafmatautilifsimeadditur.

S fu h' ■ ^^' ^ '^ ^^ A M ex Theophrafli,T)iofcoridi^,cy Tlinij fcntentia idem effe conflatfdmpfuchum.eT amdracim: f ©

confid. c'<^ tamen Galenus,cr Paulus de his diucrfis capitibusfcorfimfcripferint,corumq; temperamenta per gradus difi-

dere tradiderint ; nohab re credidere nonnuUt aliud cffe fmpfuchum, aliud uero amaracum . Qjiorum opinioncm au

xit etiam Diofcorides , quod in his unguentorum ccmpofitionibus Sampfuchinum , cr Amaracinum diuerfis rapitibus

dtgcfferit . Qjtodfacile plcrofq; ad crcdendum induxit, hasftirpcs tumfacic, tum uirikus differre , hac ratione fi-eti,

quodfi altertm ab altero non diflaret,omntno prncter rationem de his uarijs in lccisfcripfijfet Diofcorides, alterii utt

Solutio con- g«f "f«"^ Amaracintm , altcrum uero Sampfuchinum appellans . Porro ut huiufmcdi controiterfia tcUaiur ,fcien^

trouerfia . dum efl,fltrpem eam, qucc Galcno , O" Vaulo amaractim appeUatur , id fane amaractim non effe , qtiod Theophnflui

Biofc.cr Plinius fampfuchii uocau,ere,fed potius(ut cgo extflimo)mdrii,id quod etidmfentiiiitt clariores noflrifecuU

fimplictum indagatorcs. Nunq; marinec Galenus , ncc item Paulus quicqu.tm prorfui in timplicium mcdic.imentorum

libris meminerunt . Qjiare non dccflfufficio , qutn Itbrariorum culpa , in Galcno Nidri tttulus in ain.ir.icum abirrit :

quandoquidcm in cius tumgradibus, tumfatultatibus afiignaiuiis Galeiws a Diofcoridis maro non longe rccefferiti.

- Sunt

se

In Lib. primiim Diofcoridis. 6i

Stint iT ^«i uelint dpud PMlttm,cr Gdcnim id am.irjcitm dici,^uod Diofcorides piirtheiiium uocut : qtiippe er hoc Op'nio quo-

quibufdum umxr^atm tiocitur . Cuiit;reiindiciitm effc cxijlimdnt,qu6d titmGdenm, qit.imPdulus lutUibiin /imp. '^""''*"''

mcdiclibrk aUqiiid d: purtlenio pofvcrit.itis mcmori.c prodidcrunt. qttorttm opinio non omnino rcprokindu uidetur.

Cceterum licet Diofcoridcs Sxmpftichini, cr Amdracini diuerjis perfc atpitibus meminerit ; non obflat propterei ,

qito miniis idcm ejfe pofiint fimpfuchnm , cr Amuructtm . Siquidcm duabus de caufis ut altcrum ab altcro dijlingttc::

rct , Biofcoridesfacilc impttlfmfuit . quarum altcra cfi , qnodfi diligcnter animaduertantur utrorunq; compofitio;:

ties, utiq; Amaracinum tum miilto odoratitts, tttm Sampfuchino pretioflus iudicabitur . Idcoq^ audor, eo quod noled

bat ttngucntum hoc .tpprimc nobile intadttm rcHnquerc, quodq; ob ciiM daritatcm id particitlaridcfcriptionc dignum

cenfcb.it , ut prxfiantix difcrimenftcerct , utq; etiam minus probatitm a probatifimo dignofceretur , homonymiam

immutattit,ipfumq; non qiadem Sampfuchinum ,fed Amaracinuin appeUare ttolttit : namft id nonfciffct,qu6dnam aU

tcro pricftantius c(fct,difccrni non potuiffct. Uiic acccdit alia ratio,qua alterum Sampfitchimm,aherttm ucroAma^

racinum Diofcoridcs appcU.iucrit : quod {ut libro tertio proprio capitekgitur) in Cyzico fampfucum amaracum ap^'

peUabatur, ttnde hoc ungitcntmn infigne pctitur . Et quoniam a Cyzicenk clarisiUius compo/itoribU'S ex eorum more

Am.tr.icinitm uocib.ttur , talcm nomenclatttramDiofcorideshaudquaquampermutandam cenfuit . Quare ipfumin

c4dcmrcliquitappeUationc,quamfecumexCyzico tulerat.

nKi^tva. OCIMINVM. CAP. XLyiii.

OciMiNVM oIcumfitutcyprinum.Ocimifoliadecerptalibrarumundecim,&befsis pondo,
dienoi5i:uquevi£:;intioleiiibris macerato, premito,colato:cumqueexhaurerisqu3llum ^rurfuspare
»o olei modum fundito , & exprimito , Vocatur autem id fecundarium : nam tertiae perfufionis non eft
capax . Deinde recens ocimum squali pondere, ut in rofaceo diximus , rurfus maceratur,& ciim tan-
to temporis fpatio maduerit , exprimitur , & oleum reconditur . quod fi in animo fuerit ter, aut qua-
ter madetaccrc, femper ocimum recens addes . Poteft ex omphacino confici .*fed iilo modo melius ,
Jdem quod fampfuchinum poteft, fed inefficacius .

A^^^OTomv. ABROTONINVM. CAP. XLIX. '

Olei cypriniodoribus imbutilibrisnouem&quincunce,foIiorumabrotoni librasofto die
noftuque madefa6i:3?,premito . Qu^od fi in loogum tempus oleum uelis afleruari, eieftis prioribus fo
fo lijs, noua appones , & mac^rata exprimes . Calfacit : ad vuluae duritias, praeclufionesque efficax eft:
mcnftrua, & fecundas pcllit.

AraSiVov. ANETHINVM. C A P. L . ' "

O L E I libris ofto & dodrante, florum anethi libras undecim & beflem , maceratas in oleo die
una, manibus premito , & recondito . Q£pd fi iterum perfundere uelis, recentes anethi flores confi-
militer madefacito. Vuluarum duritias emollit, ucnarum fpiracula laxat , contra horrores fe-
brium circuitu redeuntes auxiliatur : calfacit enim , & lafsit udines difclitit : prodeft articulorum do-
loribus.

Zovsim. SVSINVM. CAP. LI. ;!

Sv s I N VM, quod alij Iilinumappellant,fic temperatur. Oleilibrxnouemcum quincuncCi
cahmi lihrx quinque & quadrans , myrrhse unciae quinque,permifto odorifero uino decoquun-
tur, &colato oleojcardamomitufi&ccelefti aqua madefafti librastres & femis nlacerantur,pre-
inunturque,tres librs cum femilTe fpiflatiolei afliimuntur. mille lilia decerptis folijs,in latum,
non tamen profundum,labeIlura demittuntur:inieftum oleum manibus melle perunftis agita-
tur: dienod:uqueconquiefcunt,& inpyxidem matutinis exprimuntur. quod defluet oleum,pro-
tinusabaqua,qu32 fimuIexpreflafuerat,coloincerni oportet :nonenim,ut rofaceum moram to-
lerat;namconcalfaftumferuet,&computrefcit:quare fkpiusdccapulandum. Vafa melle illinen-
da,tenuis falinfpargendus,& fiqua fordes uafis fiucibush3cfit,eximenda.Odoramentis iam ex-
^ft prefsis ex quafillo in labellum transfufis,rurfum olei prius odoribus imbuendi, quod primum
pondus jequet, & cardamomi tufi drachmse decem conijciuntur . Hjec manibus fcite prefla,in-
terieftabreui moraExprimuntur:quod profluit,repurgatur. Tertio eadem infunduntur,adie<5io
cardamomo , & fale , & manibus melle madefadis . Longe optimum erit, quod prius exprimitur : fe-
cundum , quod fequitur ; tertium locum fibi uendicat , quod nouifsimum prodit . Denuo in mille li-
liaeuulfisfolijsexpreflRim primo oleum infunditur;tum eadem ratio^ne profequendum,idemque
faciendum, utprius:additocardamomo,deinexpreflb,faceademin fecundo,& tertio,ut diftum
eft : & quo frequentius recentia lilia maceraueris , eo ualidius unguentum efficies . Denique cum fa-
ciumabundeuidebitur,finguIiscompofitionibus mifcereconuenitmyrrhsquamoptims duas&
feptuagintadrachmas,&crocidecem,cardamomi quinque & feptuaginta. Croci uero, &cinna-
momiparesportiones tunduntur, &cribratsinlutram cumaqna demittuntur,expreflumque pri-
mo vnguentum infunditur , & paulo poft excipiuntur uafculis iiccis , my rrha, aut gummi antea per-

f fufis.

lO

62 And. Matthioli Comm,

fufis, &croco,& mclle,& aqua madefafliis . Eadem fiunt in altera , aut tertia exprefsione. Aliqui fim-
plexexbalanino, alioveoleo, & lilijscoiTiponunt. OptimumefTeconftatin PhcEnice,mox Aegy-
pto faftum . fed cum primis laudatur , quod lilia redolet . Excalfacit, emoUit : uuluae prseclufiones,
&coIIeftionesaperit .•utilifsimum ad muliebriamala.ulcera incapite manantia,feruidaseruptio-
nes,uaros,furfuresque emcndat: uibices,cicatricesque celcrrimeadcolorem reducit,ita ut fxpc
fallant.In fummaextcnuat:potum bilem per aluumextrahitpUrinamciet:fedftomacho alienum
eft,&naufeamparit.

Ho c, quoi ex lilijs tmperatur : iUuditcm, cjuod ex ocimo,dbrotono,dnethoq; conficitur oleum,cim uniufcuiuf'
que p^irundi ratio perft cUrafit, ideo nofcris explanationibm non indigent . Ctcterim Sujinicompojitio mhi ^uidcm
fluribm in locis librxriorum potius , ({um auiiory; incuria, deprata uidetur .

KadfXjW.ov. NARCISSINVM. CAP. LII.

Narci s s iN I fpiframenta ita fiunt . Sex librseafpalathi cum fextante tunduntur : olei elotilibrx
feptuagintacumuncijs quinqueaniimuntur. Afpalathusaquamadefaftus intertiaolei parte coqui-
tur: quocxempto,calamusquinquclibris & beife adijcitur,cum myrrhx gleba contunditur,cri-
brataqueacuinouetcriodoratoimmifta, decoquitur.-fimulacautem cumijs efFerbuerit,eximitur.
refrigeratum oleum excoIatur,cuius portio inlabellum mittitur,flores narcifsi quamplurimi conij-
ciun-tur, quibidui fpatio(iitin fufinodiftum eft)permotiexprimuntur.OIeUm fubindedecapulan xo
dum.-fiquidemcelerrimeputredinemfentit. Valcthoc ademoIIiendasvuIu2duritias,praEclufio-*^
nesque : fed capitis dolores focit .

Narcissinvm, quod egofciam, non paratur noflratibw! myropolis . quod mirum non eft, cm id etiam Tlinij
ttatc pararidesijffet, ut ipfe libro x 1 1 1 . cap. primo memoria: prodidit .

KpaMmv. CROCINVM. CAP. LIII.

. Cv M Crocinumcomponereuoles,priusolei,utinfufinodiximus,fpiframentafacies,eifdepon-
deribus,& menfuris : cuius olei libras tres & femilTem, croci unciam unam aflumes : identidem quotr
diemoueto, &fe^tadie, quam hocafsiduoperegeris, oleum acrococolis incernito, eidem crocopa- J9
rem olei modum adijcito : moue triduo , dein contufx myrrhx, atque cribratE drachmas quadragin-
tapermifceto,& inpilaagitatum recondito. Aliqui oleoaromatibusadcvprinum imbuto in croci-
ni corapofitioncutuntur. Optimumeft,quod abunde crocum fpirat,in medendiufu expetitum.
Proximum quodmynhamrefert.' Caificit,fomrium allicit:quareperfaepe phreniticis fubuenit
perfufum,aut naribus admotumjaut illitum : pus mouet , ulcera purgat : contra uuIuge duritias,atque
praecIufiones,& uIcera,qucE cacoethe uocantur,prodeft cum croco,cera, medulla,duplicato olei pon-
dcre : concoquit enim, emollit, humeftat, & permuket. ad oculorum glaucitates ex aqua illinitur .
huic autem proportione refpondent butyrinum , onychinum , & ftyracinum : qus etii nominibus
diftant, uiribus, & compofitionecognata funt .

KvV^li/oV. CYPRINVM. CAP. LIIII. ^^*

.0 L E I omphacinielotiparsuna,aqujecceleftistantundem cum femifre,cuiusunaparteoIeum
diluitur,alteraadijciendis odoramentisadmifcetur. DeinalTumptisafpalathilibris quinque & fe-
miffe, calami libris fex & fcmiffe, mirrhx libra una , cardamomi Iibris tribus & dodrante , olci libris
nouem &uncijsquinque,afpalathus tufus,&aquaafFufusdecoquiturin oleo,donec conferuefcat:
myrrhaautem uino uetere odorifero fubafta,contufusque fimulcalamus,digeruntur in ofFulas,
qu3e exempto afpalatho immittuntur , & ubi efferbuerint, fublato aheno oleum percolatur . Carda-
momumtufum reliquaaquaafperfum infunditur, fpaihaagitatur,nulla,dumrefrixerit,interpella'-
tionc . Poft hsc colato oleo in uiginti odo libras olei, floris liguftri, quod cyprum uocant,fex & qua
dragintalibrsecumbcfreinftiIIantur,quaEfufficientermadcfaffsEperiportulamexprimuntur.Qu^6d 50
fi copiofius defideretur. idem recentium florum pondus initdum fimili modo prematur : & iterum
auttertiojfi quis uclit,madefacere poterit,&itareddetur efficacius . Eligi oportet bonum,quod
cum odoris fuauitate nares feriat . Aliqui cinnamomum addunt. Calfacit ,emoliit : ora uenarum a-
daperit : uuluse , neruorumque uitijs conuenit, pleuriticis, fraCtisque, per fe, uel cerato immiftum .
malagmatis imponi folct,qui opifthotonicis,angina laborantibus, inflammationic^ue inguinura opi
tulantur : item in acopa adijcitur .

ipmi, IRINVM. CAP. L V.

Sp ATHAE quam minutifsime cotufse fex libras cum befTc, in tribus & feptuaginta libris & quin-
cunce olei , aereo uafe,additis decem aqux heminis incoquito, quoad odorem acceperit : poftea in ca-
pulam melle oblitara colato : ex eo aromatibus imbuto oleo, irinum primo temperatur, iride ex olco

infpiffato,

f

^iO

InLib.primumDiofcoridis. 6}

infpifrato macerata,iit fcripfimus. Sedaliaeftcomponendi ratio.In olei feptua^inta libris&r quin-
cuncc,xyK>bairami(utdidumell:)confu(i libras quinquc& fextantem excoqui"to:pofl:ea detra^lo
xylobaIfamo,tu(i odorati calami nouemlibras&dextantem adi;cito,&myrrh.Tglebam uetere ui-
no odorato perfulam , &: in olei ita odoribus imbuti quatuordecim libris , totidcm tufi iridis , binis
diebiis ac nodlibus madeficito, i]:renue,& uehementer diftringito. Qupd fi uis ualidiusfieri ,par
pondus iteruniacterti6fimilitermaceratumexprimito.Longeoptimumeft,quodfolam irinolet,
qualciliudcft,quodin Pcrga Pamphilia.',& Elide Achai;tcomponitur. Vim habet calfadoriam,
atqueemoliicnrcm:cruftasadimit,fordidaulcera& putrida purgat.confcrt foeminis vuluce caufa-
rijs;iteminflamm3tionibiiseiufdem,atqueprxclufionibus:partuseijcit,h3Emorrhoidas rccludit:
contra aurium fonitus cx accto, ruta, & amaris amygdalis , prodeft . diuturnis deftillationibus, nari-
bus illitum , &: contra graueolentia carum ulcera,quas ozinas uocant, auxiliatnr : aluum purgat cya-
tlius epotus : ficit ad ilei cruciatus , urinam mouet ; difticiles uomitiones adiuuat , perunftis eo digi-
tis&immifsis, uel ijs, qua^aduomitumciendum induntur :anginaeetiam illinitur,autexaquamul-
fa ^argarizarur : item contra arteriae fcabritiam . datur etiam ijs, qui cicutam, coriandrum , aut uene-
asafungoxum hauferunt*

Qv A N Q^v A M Irim pr.tpdr4tio ( ejl enim per fe ckra fatii ) non mdgPs , quhn Crocini , cr L igujlrini ex= Irini confidt-
flunuri expoJl-uUt : iOiid Umen filentio minime pr£tcreundum uidctur, quod non Iridisflorcs ,fcd radices , cum hjc '^"°*
odorc fragrcnt , iUi ucro m^le oUdnt , in hoc olei fj[>iffamcnto imponi debcnt . Quod etfi 'Diofcorides non expli^
cMtcrit; cum tumcn ungucntd odorum iucunditatc commendentur , de Iridis radicc , non dc florikK intettcxiffe
Diofcoridcm cxiflinunim . Quippc ^uie cr fuauiter olcant ,€r ad unguentorum j^iflkmenta floribm prxfliu^
iiores habeaatur.

rAcuXWoV. GLEVCINVM. CAP. LVI.

Glevcinvm 2bfoluteconftatomphacinooleo,iuncoodorato,calamo,Celticanardo,fpatba,afpa
lathojfertula Campana, cofto,& mufto ; circundatis interim uinaceis uafi,quod aromata,uinum,& o-
leumconceperat. Tricenis diebus, bisindiemouetur, pofteaexpreflumoleum reconditur. Calfa-
cit,emollit,remittit:horroribus5&ncruorum,vuluaEqueuitijs auxiliatur.omni acopo iuuantius, "
quippc quod cmolliat .

M I N I M e' quidemmirarilicet^cjuodGleucinipcirttndirdtionemflmplicemappeUduerifDiofcorides .Sic^uic' Gleuclni coa
dcm dlia habcntur unguentorum compofitioncs , qu£ multo pluribmfimplicibuiconfldnt odoramentis ,ficuti Co/ms '«''erstio.
melklib. X II i.cjpite L.dperteindicdt, CieterumnonpateflGlcucinum(firededdmifld fimplicid confidcren^
tur) non uehementer excdfdcere : tdmetfi Plinius lib, x x 1 1 1 . cdp.i iii.id tum ddflringere,tum rcfi-igerdrc fcri»
pferit. Qjiod euidenti argumento efl , dut Plinij gleucinum ,fiue mufleum , db hoc Diofcoridii, cr Columett^ diuer*
fum ejfe , dut Vlinium non exdde iUius temperdmentumperpcndiffe . Vcrum cum is lib. x v .cdp.vii.fcribdt,gleuci*
no muflum incoqui in udpore lento , non ut dlid admoto igne ,fcd circunddtis uindceis perfc cdlentibm ; uidetur non
farum cmn Diofcoride conuenire . Qjtdmobrem crcdiderimpotim Plinium , cim dixit gleucinum refi-igerare , Idp^ Plinij lapfutV
fumfui(fe , quhnfecus . Ndm etfl oleum omphdcinum,cum quo mufleum conficitur,tdntum (ut Gdlenus inquit) fi-igi^
40 ditdtis , qudntum ddflridionis hdbcdt : cum tdmen fit dlidrum qudlitdtum fufccptiuum ,fieri quidem non potefl , quin
ddmiflif cdlidis odordmentis, putd cypero, cdldmo odoruto, Celticd nardo, ddctylorum operimento,df^dldtho,melilo
to, zr coflo,Udlde cdliium eudddt , Quippe eadem rdtione dqud , cmfi-igidd ddmodumfit , temperdmentum permu»
tdt (ut Gdlenm dfferuit , er cxperimento comprobdtur) cim cdlidd in cd mdcerantur medicdmenta : quandoquideni
^ipfdfidcilcdlidsrecipitqudlitdtes.

ti^v.=dMm. AMARACINVM. CAP. LVII. . i

Am ARAC I N vM longe optimum in Cyzico fieri folet ex omphacino oleo, & balanino : (pifTamcn
tis e xylobalfamo , iunco odorato, & calamo fa£lis : conditisque amaraci , cofti,amomi, nardi^cafsiar,
carpobalfami, & mvrrhz odoribus . aliqui, quo pretiofius fiat,cinnamomum addunt . Mel autem,&
Jo uinum affumuntur: hocinuaforum illitionem,ilIudad cogendas tuforum aromatum ofFas. A-
maracinum calfacit, foporem mouet, venarumfpiraculaaperit,emollit,feruoremexcitat,vrinamcit:
putrilaginibus, ac fiftulis perquam utile; necnon huraentibus hernijs, poftquam medica manus ope-
ram fuam impenderit : cruftas, v*^ tetra ulcera,qu2E theriomata uocant,rumpit : difficili vrins illita fe-
de, & eius inflam mationibus auxiliatur : hzmorrhoidas illitu foluit : vulu£ fubditum menftruos cur
fus euocat : duritias, ac vulus tumores difcutit : uulneratis neruis , & mufculis confert, laneo ceniun-
culo modice madefadum , & impofitum.

SvPERivs in fmpfuchini commentario dbunde de Amaracino a nobis di^um efl , Quofit,ut hlc de eo plu^ Amancini
rafcribere nonfit opm . Huius meminit Gdlenus libro primo de dntidotis , dum hedycroum explicdt , quod theridae confideratio .
admifcetur,ubi diffufim de eo dgensfcribit,qu6dfui temporii unguentarij dmdrdci loco , ex quo in Cyzico dntiquitui
fartibdtur^arum imponebdnt,ut maiorem expiraret odorem . deteriimfe iufiffe dit,ut legitimum experiretur ama».

f 2 racinumt

64

Hedychroi
copofitio ex
Gaieno.

Theriacs de-
prauacio.

And. Matthioli Comm .

racinumjdfibi exfolo amiiraco prttparm , quod ctfi odoris fi-agrantia uideretur infiriui , non tamen uiribm imbe»
citliusfuijfe tejiatur .

MeY«AaoV. MEGALINVM. CAP. LVIII.

Factitaeatvr olim Mcgaliniim, fed niinccompofitio exoleuit,& prorfLis obliteraraefl:. Cii-
iiisad hiftori.xcomplementum meminifTe non fuitalienimi .Mifturacum amaracinoeadem erat^fed
refma evuperabat, hac tantiim rationcdiffcrens . Qnare lcuiteremollit. Relina unguentis, neq; tute-
Is, nequeuoluptatisgrariaadijcirur^redcoloris^craframentiquecaufa.Eatantifper coquitur,dum
definatolere:cuiuscoquendx ratiodcclarabitur, cum dercfinadiflercmus .

H^S^uXfOUV. HEDYCHROVM. CAP. LIX.

Qvo D Hedychroon uocant , in Co fieri folet : eifdem priditum uiribus, & mifturis,quibi3S ama
racinum , fed fuauius fpirat .

Hedychroi compofiiionk meminit Galenus libro primo de antidotis,cm omnid, quie continet, odoramenr^
ta uinofabada Andromuchi theriaca rccipiat . deterion etfi hcdychroi parandi rationes plures dicat rcperiri, unam
tamcn clegit , quam hoc modo dcfcripfit . Uedychroum habet mari drachmas dua: : afari, amaraci, aj^alathi ,fchotnit
calami odorati , phu pontici totidem : xylobalfami uer6,cr opobalfami, cinnamomi,cojii,fingulorum drachmof tres :
myrrh£ drachmaifex , totidrm folij malabathrini, nardi lndic£,croci,cafi£ : duplo autem plus amomi,adue(i£uer6
ex Chio abundante plurimis fontibus infula maftiches drachmam uuam : uinofalerno omnia excipe . Cum igitur h£c
mifcucris,f.ic trochifcosfimiles theriacis,et fciUinis,quos cxiccabis eo modo , quo diximu^ . Produdus fuit Galenus ,
ut hunc parandi modum defcribcret , tum quod Androriiachm hedychroum ( ut inquit) nullibi literis mandauerit : ttim
etiam ut rei medic£ imperitos doccret , quiJ.nam effet hedychroum in theriac£ pr£paratione , ne in eum errorem ca-
dercnt,in quemfu £tate medicum qucndam Koni£ Lpfumfuijfe commcmorat : qui compofiturus antidotum , qu£~
rcbat apud myropolas Hedychroim ; exiflimans cffe herbam, aut radicem , aut quodpiamfimplex medicamentum . H
quod etLim hac nojira tempejlate qum plurimis eueniffe comperimus . Auicenna , cr c£teri Arabic £ famili^ fcri=-
ptores infua theriac£ compo/itione hedychroum trochifcos A lindaracaron appellauerc:tradentes u.irias corum co~
pofitioncs, infimplicihus medicamentis, pondere,C7- menfurisa Galeni dodrina plurimim differentes . Ciuare mira^
ri non licet ,fi iandiu legitima Theriac£ compofitio infiliciter fuccefferit iciimcr^ab Arabibm , er a myropolis , a~
duhcrinis medicameiitisfucrit deprauata .

lo

30

RiraTsloi.

METOPIVM.

CAP. LX.

FiT in Aegypto unguentum,quod Metopion patrio nomine appellatur, propter galbani miftlo-
nem : nam lignum, in quo galbanum enafcitur, metopion uocant . Conftat amygdalis amaris,ompha
cinooleo,cardamomo,odoratoiunco,calamo,meile,uino,myrrha, balfami femine,galbano,vS: refina.
Probatur pingue,graui odore,quod magis cardamomum, & my rrham,quam galbanu refipiat. Cal-
facit uehementer,'& adurit, atque extrahit : ora uenarimi aperit : vlcera purgat, extrahitque : ad prceci
fos neruos, & mufculos,ad hernias humorecontradas.cum erodentibus medicamentis efhcax eft. ce-
ratis,& malagmatis in(eiitur : horroribus,conuulfisque,prafertim quibus ceruix in fcapulas deiefta,
& retrorfum contrafta eft, vtile habetur : fudores ciet,vulus Ipiracula recludit,& eiufdem duritias la-
xat.lnfummamolliendi naturam habet.

mi^m:.v.

MENDESIVM.

CAP. LXI.

Mend E s I VM conftat balanino oleo, myrrha, cafsia,& refina . Aliqui tamen poft finguloru pon-
dera,cinnamomi exiguum addunt,nullo cnmpendio : nam qu.T fimul excofta non fuere, vim nullam
exhibent. Similemmetopiouim obtinet,fedinferiorcm multo.

ZT(!tH.rH.

S T A C T E.

CAP. LXII.

40

St ACTE vocatur pinguitudo recentis myrrhac cum exigua aqua tufT,& organo evpred^-E.Ea per- i •
quam odorat3,ac pretiofa eft,atque vnguentum per fe facit, quod Stade nominatur . Maxime proba-
tur,qu.Tnu!lam olei miftionemadmifit,cuius minimaportiocomposeftuiriumplurimarum . Vira
calfaftoriam, myrrhar, & calidis vnguentis refpondentem habet.

Staftesconfi- St A c T E Serapioni, quemadmodum O" reliquis Mauritanis, pariterq^ cfficinisStyrax Uquidus appellatur,cuius
deratio . (-opi^ nonfolum Venetijs ubiq; uenalis habctur,fcd cr in omnibusfire ofpcims reperitur,qu£ medicayaentorum com

Styrax liqui- ponendorum artem exercent . Qucd autem Stade myrrh^fit liquidui uocatus Styrax,facile probat Scrapio . quips
dus. pc qiti captte de Styr.ice calamita , liquidum fiyracem cx myrrha primitm aqua conf^crfa, .tc dcinde expreffa ,fieri

tradidit : qua in re Diofcoridem ad unguem imitatur . Cui quidem fententi£ iUud adftipuLiiur , quod iiquidm jiyrax
reorma cu fa- ^"^^ legitimofane loquor)fit pcrqu.im odoratm , tygujlui non obfcuri amarus . Porrd animaduertendum efi , quod
dultcrentur. boc tcuofyncerum haudfacile inuems, utfirme eucnit cion cxterPs medicamentis, qu£ ex Alexandria Acgypti , uel

Syri*

t o

InLib.primiimDiofcoridis. 6j

Syrid iii HOS cOnitehuntur . Siquidcm cum omnid hxc per MduriUnoruvt , rurcuram, ludccorumci; mdnui tranfeant,
<jui nobis Chriliicolis fempcr doIos,fi\iudesq; moliuntur, Dijsfucnficiumfacerc fibi pcrfudcnt,ci<m nos dliqu^ in re
fdUerepo(fmt.CA-teri(m,utrcdedm,undediucrtcrdm,medquidemfrrtopwio,fifynccrdmflddcnnancifccpojfem4is,
non dlienum fore , ipfm in myrrk-e locum fubflituere . S cd certe pcrqum difficile erit lcgitimdm mueniri . ni/ijine
kcraftailejit liquor iUc, dc quofuperius in bdlfdmi commentdtione diximus .

KlVfa/AfflfxiroV. CINNAMOMIN VM. CAP. LXIII.

CiNNAMOMiNVM confit c balanino oleo : & xyIobairami,caIami,iiinci odorati fpinametis ;ntq,;
cinnamomi,&' feminisbaintmini fuauitateconditur, quadruplaquemyrrhsEad cinnamomum por-
tione: meladcogendaomniaadijcitur. Laudaturnonacre, molli odorejplanemyrrham redolens,
crafrum,odoratum,guftu perquam amaro. Id non k refina, fed myrrha crafsitudinem obtinuit ; refi-
raenimnequeamaiitudinem pr.Tbet, nequeiiilam odoris gratiam adijcit. Vim habet admodum a-
crem,amaram,&calfacientem.Itaqueorauenarumaperit,caltacit,dircutit,diftundit:humores& fpi
ritus attrahit,caput aggrauat : contra vulus uitia cum duplo oIeo,cera,& medulla efficax cft. Ita enirri
fere multum acrimonii exolefcit, &: quxdam emoJlieiidi uis contrahitur • alioqui adurit, & prx om-
nibuscrafsisunguentis indurat. Facitm.irum inTnodum ad fiftulas,&: ulcera, qujeputredinisuitium
fenferunt ; item ad hcrnias humidiores, carbuncilos, gangraenasque cum cardamomo : quin & ad fe-
brium horrores , & tremores : aduerfus ferpentium morfus illinitur : fcorpionumjSc phalangiorum
ao ictibuSjCum tritisgroisisimponitur.

Kx^hm. NARDINVM. CAP. LXIIII.

R AT I o Nardini faciundi euariat . Nam aut malabathrino folio , aut fine eo fit : plerunque antem
balaninoolco,automphacino. Inncus odoratus fpiflameti gratiaadijcitur: ficuti propterodorisfua-
uit3tem,coftus,amomum,nardum,myrrha, baliamum. Laudaturtenue, non acre, nardi arid3E,auta-
momiodorem rcfercns. Viseiextenuans,acris :expurgat,calfacit,abfterget humores, rarefacitjHoc
liquidum eft, nec habet ftrigmenti crarsitudinenijnifi refinam recipiat . Fit etiam fimplex ex ompha-
ciuooleo, iunco, calamo, cofto, & nardo. ,•...[,( ,, : \ - 'l

5* Ma^xHoi^^tvov . ilALABATklNVM. CAP. LXV.

Malabathrinvm fpiflamenjtanardinihabet^infupermyrrhieplufculumadditur. Quadecail
fa calfacit^crocino, aut amaracino U! ribus refpondens .

.'ittJpivov. lASMINVM. CAP. LY'I.' ■_

Apvd Perf3sfit,quod lafminum cognominatur,ex albis f^oribusuiolx^quorum fextans in Itali-

cumf;:xtarium iefamini olei demittitur,uirlis,ut in lilino diximus,vicifsim permutatis- ApudPerfas

inrerepulandum ufurpaturodoriscaufa. Qnjnetiam toti corpori conuenit;prnefertimcum inbal-

neas defcenfum eft.Sed his opiiulatui corponbus, qux calfattionem,laxationemque defiderant . gra-

A,g ujustamenfpirat, quam utlibenteraplerifquereopiatur.

Ia s m I N V m ungucntum twn eo quidcm filentio pr^tereundum duximus,quo dliqud in prisccdcntibus d nobis 0« lafmini confi
mijfdfunt : in iUis cnim nihilfdne,in hoc uero dltqutd nobisfefc ojfert dccldr.idmn . Itdq^ primumfcirc conuenit,qucd deratio .
Idfme uocdbulTi dpud Gr£cos,dliorum etid teflimonto,ttil dliudjigmftcdt^qudm uioldceim . 'Et certe cumfcribdt Dio
fcorides, ungucntumhoc fieri Ik rav ocv^av rav AfuHav ly i ou , hoc fjl ucrbum uerbo reddendo , ex fioribus dlbis
uiolx , id Violdccum merito dppeUdn debet . Sunt tdmcn e rccentioribus , qui pro ccrtofibi perfuddednt, uocdbulos.
rumfhrtdffe utcinitdte dccepti, lUud exfioribus ijs perquim odordtis ficri,quos in Itdlid Gelfomini uulgo dppeUdmus.

Qjtorum opinioni non pdrumfuffrdgdntur tum Hermoldus Bdrbdrus , tum M.drceUiM Tlorentinm . Q«i prcecipue , Hermolai , &
utfudm comprobctfcntentidm, ueteres dfferit, prsfcrtimq; Diofcoridem, inter leucoij gcnerd nofirdtem geljiminum '^' •".'^^ " ' °P'"
^ Q comprehcndiffe , iUiidq; f^ecUtimgelfiminum intcUcxiffc, quodfioribus aerulcis proucnire nonnulU pro certo dffe=- "^° ""1'^
runt . CutiK featenttdm non modo non probdnddm ccnfco,fcd omnino rcfcUcnddm cxiflimo. fiquidcm nuUo pido co^
gitdndim eji,nedum credcndum,qucd Diofcoridcs, qui tnfimplicium hifiorid , cr in eorum decUrdndis fcpdrdndisq;
gcneribus,cmnimn diligcntifimus f^/.it^ddco imprudcnter nullo difcrimine exifiimduerit cecrulcum lcucoium gelfimM
num effe : cim iiplijs,uiticulofo caulc,rddicibiis,rdmis,floribuf, c£terisq; notis db omni leucoio dtfidcdt . Sed hoc
ucrum effe MdrccUc conceddmus , etft niinus concedcndimfit , quindm rdtione dicct iinqudm , Idfmiium tmguentii
fieri exfloribusgelfmtni , quoi cterulemn Diofcoridis lcucoitm effe dffcrit , ft Diofcortdcs ipfe pdlkm prodit, \dfmi*
nim ex albis uiolis tcmperdri^ Ad h^c diffcrre gclfiminim d leucoio dbunic oficndit Serdpio,qui non modofuit Dio
fcoridis iitiitdtor ,fed etidin interprcs, ciim dlterum db dltero diuerfis cdpitibusdiftinxcrity ZT de utrifq; tditqudm de
rebus diuerfts differucrit . Qa7.t(b:o dc gelfimino dgcns cdpitc centcfimo fcptudgejimo fexto nuUdin Diofcoridis , nec
Gdleni ducloritdtem d'jfcrt,fcd tdntion fu£ gcntis monumcmis inh^ret , afferitq; gclftminumfloribus tim dibis, tum
lutcis , tum c£ral'cis repcnri , qudie ettam ^tute noftrd uifitur . Quod nobis mdxmo argwnento effc potcji , ut cres.

£ } dumus.

66

AndMatthioli Comm.

lefemin vnde

lefeminiui-
rescxSerap.

GELSIMINVM.

lolnis de Vi-
go lapfus .

damiif^gclJimiiiumBiofcoridic^terisqiUeteribusincognitumfuif
fe . Ctetcrumcur Arahes ftirpem hanc i e s E m i n appcUdo
nerint, cMfdficile afignuri potejl : qu6d cum gelfiminifiores o=
doratos,albicdntescj; albx uioldc modo conf^icerent,Gr£cos bar~
baricc imitari uolcntcs , ipfi uiol.-e nomen wdidcre , quod eji lefcA
min : tametfi ucrnacuU corum lingua Zmbach,/iue sanibach uo*
citetur . Id autcmjicut odore fragrat, ita ZT uiribm poUet :Jh
quidcm Serapionis tejimonio , excalfacitordine fccundo ,humos
res difcutit,pituit£ lentitiamfentbusfi-igidis digcrit,crucianbus(^
ex pituit£ lcntore prouenientibus mirifice prodejl. llorcs tam re»
centes, qu.mficci, lentigincs, ZT impetiginesinfacie abjicrgunt.
Taratur ex ijs etiam oleum 7,ambachinum appeUatum,quodfrigi^
dis dffcdibm non obfcurum itffert auxihum . Hoc unguentarij cti
amygdalino oleo parant ,hcminum barbis cdoris gratia perfun»
dcndum : quod tamen {cmpcrie calidis caput adeo excalfacit , ut
quandoque e naribus fanguinem eliciat . HaUucinantur , qttifaljl
uocabulijimilitudine Sambacimm, O" Sdmbucinum idem c(fe exi=
ftimant. Inter quos errorc tmplicatur Icannesdeyigo chirur»
gicus nojiri temporis non obfcurtis capite de Sambucoinfuo pttr^
uo de fimpliciiim ItbeUo . No/i diu ejl , quod lefeminum ,fiac (ut
nos) Gelfimittum in Italiam aUatum eji : qttanuis ttunc ubiq- horti
operc topiario tumalbis , tum liitcis , tum etiam cteruleisgclfimi»
nisortmtur^

lO

20

^pfVot. MYRRHA.

CAP. LXVlI.'?.d

Myrrha lacryma eft arboris, qus in Arabia gi^gni-
mr,Aegyptis fpinx no difsimilis: e cuiiis vulnere dcfluit
lacryma in fubieftas tegetes : alia circum caudice concrs
fcic.Dicitur ex his aliqua pediafinios prcepinguis,qua ex- J9
prefTa, ftacSeemittitur. Aliagabireapinguifsimajlito &
pinguifolo nafcens^eacopiof^mfudatftaften. Omnium primaeft,quxTroglodyticaappcllatur,
accepto cognomine a loco, in quo prouenit,fplendens, fubuiridis, ac mordens. Qj^inetiam legitur te.^
nuis qu3edam,qu<Ea Troglodytica fecunda eft,bdellij modo mol]is,verum odore grauiufcula,apricis
nafcens.Aliacaucaliscognominaturpr,'ctermodumexo]eta,nigra,& retorrida. Omnium deterrima,
qux ergafima dicitur , pingui carens , cano fitu obdufta^acris, ad gummi imaginem uergcns , & uiri-
bus eius proxima . Improbatur aminnca cognomine . Ex ijs paftilli fiunt, fed e pinguibus pingues,66
odorati : e ficcioribus haudquaquam pingues, & inodorati . Minus odore poller, qii^ oleum non ad-
inifir,cum in paftillos digerebatur.Adulteratur macerato gummi aqu3,in qua myrrha.maduerit. Eli^
genda gft recens, fragilis, leuis, undiqueconcolor, quse confrafta uenas vnguium modo candidas .& 40
laeues oftendat,miuutis glebis,amara,acris,odorara, calfaciens . fuperuacua , & inutilis eft ponderofa,
' coloris picei. Calfacit,cohibet, foporem gignir, glutinat, ficcat, aftringit, vuluam emollit,& prse-

• - dufam aperit : menfes & partus celeriter extrahi t curn abfinthio, I upinorum cremore, uel fucco rutae

admota : tuberculo fabae deuoratur in uetere tufsi, orthopncea, in laterum pecfVorisque doloribus, ia
alui profluuio,& dyfenteria : horrores difcutit duabus horis ante febrium accefsiones fabae magnitu-
dine pota cum pipere, & aqua : fubdita linguae liquataque, fcabritiem arterise expolit : obtufam voce
expedit,uentris tineas enecat,contra grauem oris halitum manditur,& adtjerfus alarum tsedia cum li-^
quido alumine illinitur : gingiuas,& dentes ftabilitcollutocum uino,& oleo ore : uulnera capitis illi-
tuglutinat:medeturfraSisauribus,acofsibusnudatis, perunftacum cochlex carnibus : item puru-»
lentisauribusjinflammatisquecum meconio,caftorio,&g]aucio;ad uarosautemcumcafsia, &mel- ^©
leillinitur:impetiginesexaceto purgat:defluentescapilloscum ladano,&vino myrteo illita,fir-
mat : diuturnas deftillationes lenit,t iUitis penna naribus : oculorum ulcera complet , albugines tol-
litjCaliginem difcutit,fcabriti£mlsuigat.Fite mvrrha,perindeatquethure,fuligo:& ut poftea o-
ftendemus,adeademconueniens. BoEOticamyrrhadiffeftaradixeftarboris cuiufdani in Bosotia
nafcentis . Melior eft, quae myrrham odoris fuauitate reprsfentat . Vis ei calfaftoria ineft,emollit,di-
fcutitque:fuffimentiscommodifsimeinferitur.

Myrrhae con M Y R R H A , qu£ cx Alexandria Aegypti hac £tate dd nos affertur , admodumfatie ab ea differt , quam ittteT

fideratio . pr^Jiatitifimof Myrrh£ f^ecies recenfuit Biojccridcs . Quippe uniucrfafire tnyrrhx , qu£ in officinarum tifu habes-

tur,ijs otnnibus qualitatibus,ac tiotis dejiituitur,quibus optima conmeitdatur . N anque caOit uidcre cji)minime uire»

fcit , pinguis noncflj tion odorata , non undiq^ concolor,nec conjrada Kc«<tJ unguiumflgtird kues intus ojicndit, nec

-. faport

■)

In Lib. primiim Diofcoridis. (37

fipori <icYi deprehenditur ; tumctji gujlui m<xritudincm rcliuquat . Vcrimfifortalfc cuipim uiderctur cth£c intcr
Myn-h£ f^ccics c(fe recipicnd.i(quod tmcn nonfutis cbpcrtum habco) aut caucalim,aut crga/inuvn,c(fc crcdiderim,
dut potius quam Plinius ex Indu deferri aitycion h£ c£tcris dcteriorcs habcantur^ccrtoq-fciamus cxlndia in AlcxX
driam myrrham imiiortari. nam ea,qu£ plurima ad nos affcrtur,non modoficca.inigraij; eft,fed ctiam rctorrida,ma
' cilcnta,cr cano quod.tmfitu obduda : cr quanquam intcr huiufccmodiglobulos aliquod qu.tndoq; rcpcriatur fi-agrae
tum,quod 0~ clarumfit , O" pclluccns ; confi-aitum tamcn diuerficolor apparct . Ecquid magis i necguftui infigniter
dmarum,ncc myrrh£ cdorc pr^dittmifentitur . Quofit,ut crederc liceat, ciufmodi Myrrham aut c dctcrioribus ejfc,
autgummi aUcuiui,.Uiarumq; mijhonum adulterio minimc uacare : hac cnim impojlura ( ut Dtofcorides inquit ) myr^
tha .tdultcr.iri folct . Scd h£c ita dc iUa com'jcimus,qu£ pafim uulg.tris habctur . C^tcrim clctiam Myrrham iam ad

4' 6 nos aduehi fcims,qu£Cr legitim.ucr probatifima effe cenfctur. Vcrim ca h.iilenus t.xm rara efi,ut non nifi ad cjicn

titionem affcructur,zr ad ali.irum dignofccnd.irim rcgulam . Adulterabatur myrrha Galeni tcmporc cpocalpafo , Myrrhi adul
^£ calp.ili lethalis, ucnenofib^ cfz lacryma. Idcirco libro primo dc antidoti/^ . OpQcalpafum{inquit) exitialc cfi, mul '^"•" opocal
tosiu nos fortc qu.idam uidimus noJlr£ £tatis dccurfu mori, quod infcij myrrham,cui opoc.ilpafum admiftum erat, af- ^* "^ '
fitmpfijfcnt . Dc induflria n.tnq; nonnullieorum,qui ipfampr£parant,ntlaudatijlimam imponebant, co qu6d uidcrcnt
coUyrijs inditam optimmn ejfc medicimentum . Quippe qu£ pm citra mordicationem difcutiat,zr intcrdum incipicn=
tent oculorum fuffujioncm fubflantia tcnuem :fiue autem in emplaflrum ,fiue in ccratum,fiue in aliquod digcrcns me
dtcamcntum,quod cxtrinj'ccus unponitur , huiufmodi myrrham imjcia^,uim ipfius augebis : at intra corpui ajfumptum
tethalccftmedicamcntum.Hacigiturfufiuidida funt,tumqu6doraHonisferiesita expoflularet ,tumetiam quid ~
hec f^eculari non cjl inutilc . hadenus G.ilcnus. Adlnbenda itaq; diligentid efl,nc zr nos Myrrham quandoq; opocal-

i 0 pufo adultcr.itam emamus. Ad h£c Brafauolo Fcrrarienfi untmus inclitiare uidetur,ut exiftimet Myrrham officinis Brafauoli opi
mlgaran bdciUum cffe . Cui haud qiiaqu.im uffentiendum ptttuucrim : fiquidem myrrha h£c peUucens udeo non efi, "'° improba-
nec tuurino glutino fimilis, ut bdeUiim ejfc trudidit Diofcorides . Et licet qu£dam noflratii myrrh^fi-uftru quundoq;
traiislucida rcperiantur ;funt tamen potius h£c(ut dtdum cfi ) gummi udulteria, quam myrrha, ucl bdeUium : itempc
gufiumaleficium dctcgititr . Pr£tcrca bdeUium incenfum ( Diofcoridts tcftimonio) odorem unguibus odoratii fimilcm
^irat,quod tn nofirute myrrhu nunquum ,fiHo pertculo ,fum confecutus . Uuic etium aUa acccdit rutio , qu£ m.igis
ac msgii BrufutioU unimum immutarc potcrit : qu6dj'cilicct bdeUtum diu digitis duilum,trudatum'q; fucile lentcfcat,
C~ confi-udum pingue f^edctur : myrrhu uero, qu£ officinis uenditur, digitorum attritu conteritur, (yfl fiungatuv
perquam aridafefe ojfert . C£teriim improbuuit Diofcoridcs,omniumq; Myrrh£ f^ccicrum deterrimu iudicuuit,qu£
aUqiubiis niin£.i,aUfs aminncu uocutur,quum citm Gulenus probuuerit libro primo de untidotii,omnibui'q; Troglody^

j o ticii pr£tulerit,fa(lum ejt, iit exiftimuucrint qutdam,inhoc loco Dtofcoridis codici mendumfubejfe . Scd ckm in Dio
fcortde Gr£co lcgutur aimnncu,^:^ in Gulcno min£u, ego potius crcdidcrim,eos non idem myrrh£ gcniis inteUcxiffe.
tUniui Ub. XII. cap. x v. myrrh£ urhorisfuciem dtUgenter expre[^U , his uerbis .Myrrhum in ijfdemfyluis , iibi CT Myrrhse hi-
this, permifium urborem nufci trudidcrc aUqiti : plures feparatim . Quippe muUis in locis Arabi£ gignitur . Conue^ "°'^" ** ^'*»
'hitttr er exfyUtk lauduta , pctuntq; cum ctium a Troglodytis Sub^i trunfitu murvs . Sutiuu quoque prouenit multum
fylueftri pr.eluta . Gaudet raflris,CT ublaqucutionibus : melior rudice refiigerutu . Arbori ultitudo ud quinq^ cubi=
tdjiecfine f^ina : cuudice duro,c^ intorto, crufiiore quum thuris , er ub radice etiam , qtihn uliquufuiparte : corti^
«m l£uem, limilemq; unedoni :fcabrum uUj fpmofuraq; dixerc :fvlium oUu£,ueri<m crijfitK,Qr aculeatum : iubu olii
fdtri . Aliquifimtlcm iumpero,fcubriorcm tuntitm, fpinisc^ horridam,fi)Uo rotundiorc,fedfupore iunipcri . NeciiQtt
fuerc qui e thuris urborc, utrunq; nufci mentirentur . Inciduntur bis O" ipf£ thuris modo, ijsdemq; temporibus ,fcd 4

40 rudice tifc^ ad rumos,qui ualcnt . Sudant autcm f^onte priufquum inciduntur,fluilen didum,cuinuUd pr^firtur . Ab
hdcfatiua, cr infyhteflri quoq; mclior ^fliuu . Non dant ex myrrhu portiones Dco, quonium zr apud aUos nufcitur .
Etfcquenti cupitc inquit . Adultcrutur myrrhu lcntifci glcbis , cr gummi : item cucumerisfucco umaritudinis caufu ,
ficut ponderis urgenti fpumu . Keltquu uttiu deprchenduntur fupore gummi dente lentefccntis. TuciUime uutem diuU
tcrdtur Indicu myrrhu,qu£ ibt de quudum fj^inu coUigitur , Rocfollim peius Indiu uffert,faciU diftindione, tantodes.
tcrior cfl . h£c VUmus . Quofit , utfactle crediderim noflri ufus myrrhum Indicum effe . nunque ptr mare rubrtm ,
Cr inde per curouunus(ut dtcunt)Alexandrium importutur. Myrrh£ quoc^ hiflorium non iniucunde fcripfit Thco= My rrh* hi-
phruflus Ub. i x .cup. iiii.de plunturum hiJioria,fic inquiens. Gignitur thus er myrrha regione^ Arubtm mediucir= ftor.ex Theo
cd Suba,cr Adrumyttu,et Cttib£nu,Gr MumuU : cr exeunt thurls, myrrh£ q; urbores aU£ fuper monte , dU£ in pede P"'^*"°'
montis culturis proprijs : quumcbrem aU£ coluntur , alt£ mtam agunt incult£ . Montem ifl:um pr^altum affirmunt ,

jo V ningifolitum : amnes quoq; de eo in planu flucre . Myrrh£ arborem thure aUitudine minorem ,fiuticofioremcf;
Harrunt : cuudice duro , contorto'q; iuxtu terrum , crufiiori'q;fura hominis , cortice l£ui adruchn£ fimtU . Ahj uero ,
qui fe uidiffe uffirmunt , de magnitudine ftrc confentiunt . Neutram eurum arborum mugnum refirunt , cr minorem
rnyrrh£ hum.tiiorem'q; . Sed churis fiiUum luurinum , l£ueq; : myrrh£ aculeatuwt , non l£ue , uhnco fimile : a-if^pum
t<men,extrem6 f^ina horridulum, lUgneimodo . lidem ea nauigatione, quu cxfinu hcroum uehementer egrcffosfcfc
aquum in monte qu^fiffe dixere, utq; itu uidiffe has drbores,cr leilionem notuffe hoc modo umburum : cr cuudtces,et
rumos incifos quidem ,fcd alios ueluttfecitrt percuffos uideri , ulios tenuiores incifurus hubere : V lucrymum dium
dccidere , uUam urbori inb^rerc : nonnufquam etium fubiedus tegetes ex pulmis contextM , aUbifolum tuntummodo
circumpauimcntutum . Montcm autem tiniuerfum Sub^is diutfum dixere : hos enim loci iUius dominos effe , iuflitiaque
tnutuu degercquumobrcm nuUumfuas urbores cuftodire : unde er thus,myrrhum'q;fcfe lurge ad nuues folkudinc de^
portaffe narrurtint . lUud quoq; fe audiuiffe dixert:,myrrhd, thttsq; coUeiiwm undiq^ udfolvs delubrum conuchi : quod
Sdbaorum effefun ilifiimum inter omniu rcgionis iUius,cuftodesq; Arabes drmutos hubere , quibusfingulosfcum thus
: acerudtum

68

And. Macthioli Comm.

MyrrhEui-
res ex Gal.

Myrrha; (uc«
cidanea.

Bceotica myr

rha.

Nomina.

dceritdtwm, cr myrrham codcm modo retinquere, pofitdfuper aceruimi txbcUx , literis/igmficantc numerum menfu<^
rarumy^ pretium,quod pro/ingulis menfuris poncndumfit. mcrcdtores ucroyqui uenertnt,tabcll.is aduertcrcciu^q;
quod placucrit,dild mcnfura prctinm in codem ponerc loco,undc mcrccs acceperint :faccrdotem deinde uenircpar^
teqi tertia pretij Dco accepta,reliquum ibidcm rclinquere : idq^ feruari tutifin--c dominis, doncc acceptum uenerint ,
Alij myrrhte arborem tcrcbintho fimilcm rcddidcre ^fedfcabriorem, fjiinolhrcmq; :fhlmm paulo rotundius,guJla^
tu proximum tcrcbintho : earmn quoq^ uctcrcs pricjlantiorcs haberi . Kafci ucro hanc , e/ tlm in eodem loco terra.
fubargtlia, zr fabuhfa : zr aqua; fvnte fluentesraras admodwm comperiri . Hcec ergo illis repugnant , uidcltcet nins-.
gi^Zr imbribtK pcrlui , cr amnibus locum illum exhilar.iri . Scd hi quidcm altera cpoq; hnge maiore ignorantia labo-
rarunt : thm enim , o~ myrrham nafci cx cadem arbore putauerunt . Quamobrcm uerifimilius ipfl narrarunt , quos
cx heroum oppido projiilos naui retulimus . Myrrhie aliudftillatitium , aliudfiditiiim conji.it . Probatur melior gu^
Hu, ciusq^ twrma coticohrcm accipiunt . hadenus Thcophrajltii . Myrrhie meminit Cakntts lib.vi i i.ftmpliciton
mcdic. tibt itafcriptinn rcliqmt . Myrrhaf-ctindi ordinis ejl tum excalfacicntium , tumde/iccantium . Itaq^ capitum
uuhicnbus illitagltitinare ca potejl . Iitcft cr amaritas non pauca , per quamfcetum , er lumbricos tum enecat , tum
eijcit : adcft hincci c~ abftergcrtdi potcntia . Sic igitur ocularibus mifccturfacultatibus,utiqj qu£ ad ukera,cr craf^
fas cicatriccs priCparantur . E adcni de caufa inditur cr medicametttii,qu£ ad tufim uet:erem, er afthma, fiue anhela='
tionem cxhibentur : non tamen artcrim exaj^erat ,ftcut abftcrgentium itoitttuUa. Verimadeomoderatamobtinet
abftcrfioncm, ut nonnuUi eam artcrim': qn£ uocattt tncdicamcntis ccmmifceant, tanquamfufficientcr excalfaciens >
cr deficcans mcdicamcn :fciiicct abftcrfioncm proficifccntcm ab amaritudine nihil uerentes . hxc Galenus . Porra
tibi myrrha defit, Gaknus in fuccidaneis (fi tamen liber is Gakni eft, nobis ettim f^urius cettfetur ) odoratum calamii
fuppkt : Conft.iittintis uzro amara! amygdalas codem pondcre . Sed equidcm hic myropohs admonitos uelim, ut nul-
h pailo eorum fcquatttur dodrittam , qtiiiubent , Auicenn£ auiloritate mak intcUeiia , myrrhie hco piper nigrum
fupponere . Naitq^ Atncenna hattc fctttentiam omnino reftllit , cimi utatur his uerbis . Pro myrrha ftibftittieiidum pts.
pcris nigri dimidium aliqtn pcrhibctit :fed hoc falfum eft . Voftrcmo tUud etiam notandiim cft, quod ( ut Gakiitis in=
qtiit lib. ii.de comp.medic. pcr gencra ) myrrhafempcr iticdtcamentis cft commifcenda, cum ab igne toUuntur : quip
pe qtix coqui minime pati.itur, ucluti etiam thtis, cr ahc . DcBceotica autcm myrrh.i, quid dicam non habeo, qtwi
istate noftra fit ( ut arbitror ) ontttibus ittcogttita . Zjxujvot fic Graxis dicia , Myrrha Latinis appeUaturThtr.^
Mur,fcu Mor, Arabibus : Mirrha, Italii : Mirrhen, Germani^ : Mira, Fdfpanis : Myrrhc, GaUii . ' • - ■, -j-

t Exemplaria Grceca typis exprcffa habent ,StoiX^io^m ■sfli^aTav ^v^oiTnoav,idcfl,tTlitaalie narium^
Qu£ uerba inuttdiottetn ad partem nafi reftrre utdentur, ncn atitem ad iitftrumctum,quo debeatfieri inunilio. siqui~.
dcm, tc&c etiam Galeno lib. xi.de ufu partitm, it^t^ivfcu wTi^vyiov pars qti^dam nafi uocatur.

Ztv^xc. styrax. CAP. LXVIir.

JO

S T Y R A X lacryma eft arboris malo cotoneae fimi-
lis . Prxferrurpinguis, flauus,relinofus,albicantibusgrii:
mis,quam plurimum infuaodorisgratiapermanes,qui
dum moUicur, melleum liquorem reddit : qualis e Cata-
balis, Pifsidia, 8: Cilicia deuehitur. Deteriorniger,fur-.
furofus,Iriabilis,canoq;{itu obduftus . Caeterilm lacry-
ma inuenitur gummiurn fimilitudine, perlucida,& myr
rhasasmula: veriim perpaucamanat. Adulteratuitligni. 40
fcobe, quam uermiculi erodentes excuflerunt, melle, &
iridis fedimento, & quibufdam alijs . Alij ceram, aut adi-
pem odoribus imbutum^fiagrantifsimis folibus cum fty
race fubigunt,& perlaxacribriforamina infrigidaaqua
ueluti uermiculos exprimunt,ua2nundantque. Styracem
hunc,t quoniam in uermiculorum fpeciem cotrahatur,
fcojecitcn cognominant , quem tanquam fyncerum im-
periti approbant, non animaduertentes ad prEcipuam o-
doris fragrantiam : fiquidem acer admodum eft,qui adul
terationisuitiocaret. Styraxcalfacit, emol]it,&conco- S9
quit : medetur tufsi, deftillationibus,raucedini, grauedi-
ni,&interceptx voci: vuluGB prxclufx, duritiaue labo-
ranti conuenit : cit menfes potu, appofituque : aluum le-
uiter mollit, fi exiguum cum refina tercbinthina catapo-^
tij mododeuoretur. Mifcetur utiliter difcutientibusma.
lagmatis,3Copisque. AdoIeturautem,& igni torretur,
utfiat exeo, veluti ex thure, fuligo: ad eadem conue-
niens ,adqus thurisfuligo. Exeoetiam in Syria ftyra-
cinum oleumcomponitur,quodcalcficit vehementer,
& emollit:veriim caputdolore afiicit,aggrauatque,&
foporemadfert.

STYRAX

10

I InLib.priniumDiofcoridis. 6^

S T T R A X p.ijiini m ItdLi Storax c.iUmit.t off.aim uppclUtur, quod cognomcn cx Galeno libro primo de dn= Styracis con-
tidotis xcccptum credidcrim . N.t;iij; ipfc dc jhnpUcibus mcdicumcntis ugcns, qu£ <xd thcrij.c£ compofltioncmfuciut, '^''«""o •
optimum iudictm: ftyrdccm , qui in c.xlamis e F.anphylufvrebutur : undc ahmitx' cognomenfiki facile ucndicauit .
Ituqi cm non xlius h.tbcatur j}yrax,qui fit hoc gcncre pr£Jhintior,in ufu medcnttum cft , ut dtim ph.trmacopolts im-
pcrMtjieri medic.imcnt.i,qu.rflyruccm cxcipiunt,c.tLtmit£ cognomcn .tdtjct.tnt , quo indicent,fc primum dotibit-! in^
teUigcrc . Nec illud qiitdcm :tb re : qu.tndoquidcm Gdcnus eodcm loco mcmori^ prodidcrtt, hoc Ryrucis gcnus tmtti
prs^are c£teris,qu.tntum utnum ftlcrnum tllud bonit.tte cxccUit, quod d cMtponibus ucndttur . Quo drgumcnto fi-e^ Manardi le-
tus Mandrduslerrdricnfis cxifiimMtt ,ubi in Dtofcortdis codicc lcgitur TOtovTOS' tsiv o H.oi'JoLjoxAiTH!,hoc c{l, ^'°"°"P''°"
talis eft Catabalites, potius legcndum ef]c, t.tlis cft calamites . tieq- probat ledionem mutandaeffe in Gabalitcn, quc
ddmodum ficit Marcellus . Scdprofvftoh.tc inre ( etji Manardus fucrit uir fumma dodrina prjcdttHs)mihimagis
JAarccUtfcntentia prob.tnda utdetur . CXiuppe qu.c Plinij tcRimonio comprobatur Itb. x 1 1 .c.tp. x x v. ubijic inquit.
Styr.icem Syrui lud££ proximafupra Vhccniccm gignit circa Gdbala,ZT Marathunta, cr Cdfium Seleucix monte .
Afcj; eti.iei adflipuLittir Oribasij codex m.inu fcriptus,in qiio lib.x 1 1 .lcgitur yoiJ^oiAi-rHs; cr non KoLTOiQciAirHS.

Vorro Fuchliui mcdtcus noflrx £tatis clarifimus , in libro , quem de compofitione mcdicamentorurn fccundo condi= Fuchfij opi-
dit,flyracem calamiten Itquidumfuiffc cenfet, non alia ( quantum equidcm uidco ) rationefi-etus, qu.im qu6d in cala- !"° '^^P'^° *"
mis aduehcrctur . Vcrion in hoc Yuchfius ( pace eius dixerim) .i ucritate defcifcit . quandoquidem Diofcoridi flyrax
lacryma cfl arboris malo cotonc£ fimtlis : ctiius iUc prxflat c£teris, quiflauus cfl, refinofu^ ,grumoshabet albican^
tes, er dum moUititr, meUeum liquorcm reddit . Ex qtiibusfdcile conflare arbitror,flyracem nonfuiffe liquidum,fed
in grumos concrctum . K ctj; ccrtc mihi rationi confonum uidetur , ex eo quod Galeni tcmpore flyrax in calami^ «e^
hcbatur, infl:rre ipfumftnjfc liquidum . Kam ( ut mcafirt opinto ) non alta de caufa quiflyracis lacrymam coUigebat,
eamflatim in calanns includcbant, qu.im utfu.iuii cius odor confcruaretur . Id quod etiam cam didamno faciebant ij
(ttt memori£ prodidtt Thcophraflui lib. i x . cap. xvi.dc hiflorta plantarum ) qui ipfum in Crcta legebant . fiquidem
ij dii^amni manipulos in firula, .tut arundine intercludcbant, ne uis eius expiraret. Pr£terea cum apud ueteres Grx^
cos nuUa ( quod kgcrim) extet liquidiflyr.icis mentio, haudquaquam pojfum huic ¥uchsijfcntenti£ adh^rere : quinis. ' '

mo cogor cam prorfu< rcfillcre, qiiod rcitius jcnttrc utdcar cum Ardbtbus,cr recentiortbtn , qui per liquidum flyra^
cem non aliud inteUtgunt , qu.hnflaclcn myrrh^ . C£tcrum Vlinio loco citato laudatur flyrax pofl fupradida ex Vi-
fidia, Sidone, Cypro : e Crcta ucro mtnime . Keddtdit Vlinius caufm , qu.tre cfl , quodstyrax plerunq^ pulueruletu
tus exiflat, dicens, quod in eum circa canis ortum aduolant pcnnati uermiculi erodentes,ob idq^ tpfum infcobe forde^
fcerc . Adulteratur etiamflyrax ( ut idcmfcribit) cedri lacryma, uclgummi, meUe, aut amdri^ amygdalv;. quocirca
retincnd£ funt not£, quibii^ Diofcoridis auftoritate pr^flantiftmus cognofcipotefl. Styracis arbor uiretVenetljs ■ -
pluribus in locis , pr^fcrtimc^ in uirtdario clarifitmi medici Maffei k Maffco . Huius meminit Galenus lib. v i ii . Styracis uiiei
fimpltcium medicamentorum,fic inquiens . Styrax excalfacit, emoUit, concoquit : quamobrem tufibus, cdtdrrhis,pi~ *" ^*'*"o •
tuit£ dcflillationibus, rauccdintbusq- , quas ^io^v^as , nsd J^^olyxpvsuocant, prodeft . Tum mcnfes feu potum,feu
admotum prolicit . Combufti ciu^fuiigo, thuris fuligini quodammodo eftfimilis . Ztv^ol^ ut Gr£ce , itd etiam L,as- Noaiitu.
tine Styrax nuncttpatur : Arabice uero Miha,Meha, Mchahd ,feu Aftarach : Italice , Stirace : ofificinis, Storax ctt=
lamita : Bij])anice , Eftoraque .

+ quont.tm in uermiculorum fpeciem contrahatur . Htf c uerba non lcguntur in Gr£cis codicibus . S ed ed(ut arbi^
tror ) i KtteUio intcrprete adiectafunt ob maiorem rei declardtionem . Qif<e hanc ob caufamyledore tamen ddmonis
to, nobis qtioque relinquere pUcutt .

ao

30

^o

B^iAAloV. BDELLIVM. CAP. LXIX.

Bdellivm alijbolchonappeliant ,3lijmadelcon:lacryma eftt Saracenicsarboris. Proba-
tur guftu amarum, translucidum, taurini glutinis in morem , intus pingue, liquefcens facile , ligni ac
fordis expers ,t fufiitu odoratum, vngui fimile . Eftetiamnum bdellij genus fordidum,nigrum,vbe
rioribusglebulis in oifasconuoIutum,afpaIathiodore,exIndiaaduectum.Defertur etiam a Petra
oppido ficcum, refinofum , liuefcens , fed ficultate fecundum . Adulteratur gummi , fed ita uitjatum
non perindeguftui amaritudinem reprsefentat, nec ufqueadeo fufhtionibus odoratum . Calfacit, &
emollit : duritias, & tuigentia guttura , humidasque hernias difcutit cum ieiuna faliua dilutum : vul-
^ o us fpi racula laxat appofi tu, & fuffitu ; & partus,humiditatesque omnes extrahit : calculos potu com-
minuitjvrinam mouet;tu{sientibus,& aferpentepercufsis vtilifsimedatur: valetadrupta, vulfa, la-
terum dolores, & difcurfantes fpiritus. Malagmatisinferitur, quascontraduritias ,&neruorumno-
dos profunt . Contufum refoluitur aifufb uino, aut aqua calida .

P R AE s T A N T i s s I M v M 'BdeUiumDiofcoridi trdnslucidumeft,tduriniglutinisin morem , dmarum ■> Bdellii confi-
tditu liquefcens facile , cy quod mcenfum odorem emittat ungui odorato fimilem . Quodfl modo ncftro tempore in "^f*"° •
Italiam importatur, adeo rarum eft, ut(qucmadmodum de myrrhd diximus) dd oflentationem tantion afferuetur, uel
dd adulterini, er reprcbati dignofcendi normam . Crcdidere quidam, hoc uulgarc BdeUium , citius pafitm in officinis
eft uftis, conftare partim zx ntgro, quod I ndia mittit, partim uero ex eo Arabici genere , quodficcum , refinofim , li-
uensq- exPetra deftrtur , titrtfq; d mercatoribusflmul miftis . Quodfi^ tta resfe haberet , non effet planc molefle fi^
rendum, quodfaltem mediocre impertiretur , poftquam nobis optimo interdiilum eft . Veritm ctfi hocfieripofitt,cum'-

tdmetir

!.?

yo And MatthioliComm.

txmcn in eo pdrum,ucl nihil amdroriifcntiaturycumcj; c<eterisfvre omnibus tum notis, tu c^udititibus fit cxpers, ^«if

ci Diofcoridcs tribuit ; cfi potius opin.tndimfuditiurn id,cr adultcrinum cffc , cjuim legitimum . Hinc fddum cR , ut

quidm rcccntiorcs fimplicium indxg.itorcs , cim nobi^ pcrfuadcrc ucllent, Bdclliurit in cfficinis rcperiri, licet no ad^

ueiium ex Saracafvlicis Arabi£ ciuitate, unde adifehi confucuerat,fomniaucrint, ccmunem myrrham lcgitimum e(fe

Bdelli) uulgi- bdcUium, ut eorumfententiam refvUentes, in prxcedcnti commentario fcripfimui . Huius , quo pafim utimur, plu^

ris genera . j.^ quidcm habentur genera . Siquidem aliquod quandoque uidi nigrum , rcfinofum , odorefatido lafcri quadantcniii

proximo : aliud translucidum , utpote tturinum glutinum ,fcdficcum , amaroris expers, nulloq; odore prteditum :

quodd.'.m uero adeo uulgari myrrhs perfimile, utab ea uix dignofci poffct . QutC omnia gcncra tametfi iUcgitima ce=

Bdellij hiftor. feantur ; officinii tamcn t.inquam legitima , cr pr.tfianttfima in mcdicamentis pajiim tew.ere ufurpantur . Bie/-

ex Plinio . liumfcriptis tradidit Vlinius lib. x 1 1 . cap. ix.his uerbis . Vicina efl Bailriana , in qua bdeUium nominatil^imum .

Arbor nigra eft, magnitudine ole£ ,fc<lio roboris ,fru(lu caprifci natura . Gv.mmi alij brochon appeUant , alij mala^

chran, alij maldacon . Kigrum uero, cr j;i o^as conuolutum hadrobolon . Effc autcm debet transli;cidum,jimile ce=

r£, odoratum, O" cumfi-icatur pingue, guftu amarum citra acorcm . Infacris uino perfufum odoratius . Nafcitur et

in Arabia, Indiaq; , cr Media, ac Babylone . A liqui peraticum uocant ex Mcdia adueflum :facilius hoc , O" crufto*

Bdellij uires fius,amariusq; . At Indicum humidius, cr gummofum . Adulteratur amygdala nuce . h£c Plinius . 'BdeUij faculta*

•X Galeno . ^^^ prodidit Galenus lib. v i . fimplicium medicamentorum,fic inquiens. 'BdcUtum quod Scythicum tiominant, quodfa^

tie C" atrius eft, er refinofum magis , emoUientis admodum , cr efftcacis utrtutis eft . Atalterum, nempe Arabicum,

quod dilucidius cfi, magis dcficcat, quam emoUiat . Igitur recens, O" humidiim efi, er contufumfacile moUcfcit , ad

cmnia, ad qu£ Scythictim, idoneum . A t quod antiquius cfi , er admodum guftu am.arum , ZT ctcre, orficcum. , ab eo-

rum, qu£ indurata moUitmt, mcdiocritate excidit . Vtuntur autcm quidam lUis, c~ potifiimum Arabico, cr adguttu- *.9

ris ramices, cr herniiU aquofa!,faIiua matutin.t, ieiunaq;fubigentcs , ut empl.tftri confiftcntiam accipiat . Vorro A»

rabicum cr calculos rcnum in potu ftimptum fiangere app.tr et , t um urinas ciere , cr crudorum flatuum difcurfttt ,

pr£terea laterum dolores, cr rupturas perfanare . hadenus Galcnus . C£ter;im inuettio S erapioncm duobus capi^

Bdellium al te tibus BdeUij meminiffe : quorum alterum appcUauit ludaicum, quod mmiriim eft ipfum Diofcoridis bicUium : alterum

ru Serapioni j^^j.^ cuiufdamplant£ palm£ fimilis fi-udum effe tradidit. Hoc Neapolifiequcntifiimum uidimus, ijsq; in officinis ac-

P* "^ 3 • cepimus,ubifacchariarundincs e Sicilia pctito'. uenundantur . l^amcianiUiceffemcumBernardoClefioCardina^

li, cr Principe Tridcntino, qui apud Cifarem Carolum v. inuidtfiimum Imperatorem agebat , multarum uidcndarii

rerum, qu£ ad medicam materiam fpe^ant ,fuit mthifacultas . H cc igitur palm£genus ( ut ab incolis accepi) ex Si=

cilia cumfilijspalmeis , ac radice dcfirtur cubitali , uel paulc ampliori longitudine . Vccantur h£ planta: Neapoli

Cefilionis co uulgo CEFAGLioNi. quarum quoddam duntaxatgermiculum comedunt , tenerrimim ,ftpidum , er ori gratifii^ 3 o

iideratio. ^^^^^ ^ Includitur hoc miUc quibufdam inuolucris , tanquam totius plant£ corculum . Boc quidcm tubcribus , cr can^

duis, carduorumq; cchinatis capitibus ( carioffi, er archichiochi Itali uiilgo uocant) pr^firunt, quandoquidcm idfe^

cundis menfis pro beUarijs cum pipere , c fale folenniter affumunt , tum qucdgufiui is cibus admodum arrideat, tum

•' ' etiam quod uenerem conciliet . Vorro iUa uulgaris Cefaglioni appellatio (quantum conijcere poffumus') a Mauritanis

dccepta eft : fiquidem Serapiofic inquit . Cefilio efi cor ifiius palm£, cr natura eius efi, ficut natura palmerij. Galc::

nus infuper Itb.v ii i.fimplicium medic. de palma differens,eius meduUam encephalos appeUari tradidit. Ex quo ad-

Nomioa. ducor, utfujficer , inde Arabes Gr£ca uoce corrupta fuum Cefilionis nomen accepiffe . Q£od B JeAAloi' Gr^ci,

Bdclliumfimiliter Lutini uocant : Mauritani , Molochil , MoIocbaliMochol , aut Mochcl : Itali , Bdcllio : Hij^ani,

Bedelio^

t Liccf Suracenic£arboris ledio admitti pofiit , quod Saraca , unde Saraceni diSli funt , urbsfit in Arabia ; non 4°
tamen improbanda uidetur leiiio Arabic£ arboris . Qjiod nonfolion Vlinius fcribat bdeUium in Arabia nafci, c Ga~
lenus alterum bdeUijgeiius Arabicufaciat ^fed etiam quod Oribafius Iib. x i . legat ^oIk^vov isi oivS^^ov oof xfwov.
boc efi : lacryma efi arboris Arabic£ .

t Hoc loco in uulgatis Gr£cis codicibus fic legitur : ivaSi^ tv tm S'i-^tclci,^oiy.of onxi.hoc efl , fi uerbum
uerboreddamus:odoratuminfuffitu,ftmileungui. Eadem uerbaex Hiofcoride refiruntinter Gr£cos Actius CT
Oribafius . C£terum in iis uerbis iUud dubiamfententiamfacit , quod nonfacile coUtgi pojiit , quid per oH'XJ inteUi^^
gat Biofcorides . nam cum h£c uox homonymafit, cr plurafignificet , cui pottfiimim rei conueniat , audor non ex-
plicauit . ut hinc uel aliquid deeffe fuf^icandum fit, ucl hac uoce diuinandum de nota illa bdeUij optimimagis fit,qu.m
aliquid certiftatuendu . Auget difficultatem,qu6d interpretcs omnes,uiri do£iifiimi,uerba illa in diuerfumfenfum tra
hant.Alij enim probatU bdeUium uolunt bene odoratum effc fempcr,fed incenfumfieri ttnguifimile,ut Manardus Itbro S o
fuarum epifl .odauo : alij dum incenditur, odore malunt ungui ajlimilari,ut Hermolaus. quoru tamen utrimq; conflat
de odorato ungue inteUexiffe.His adflipulari uidetur Serapio inter Arabai,qui bdeUij dcfcriptionem Diofcoridi acce*
ptamfirens,uerba iUa interpretatur in huncfcnfum :cim incenditur,bonii ffirat odorem,odori unguis odorati fimile.
Sunt porro qui bdcUiim fuffitu odoratum faciunt,ungui fimile,ut KueUius. qui certc eafimpliciucrborii iUorum uer»
fione non minus ambiguti reliquit iUius not£ fenfum,quam in Gr£co reperiatur.Marcellus autem diuerfam ab aittedi=-
iiisfententiaprotulit,nam ita uertit lUa uerba : cim tnccnditi4r,odoratum,et humano ungni colore fimile. H£c utique
MarceUi interpretatio plura habet,quam in Gr£cis codicib. Iegantur,cafort.tffe ratione ab eo addita,ut nuUa reliqua
tffet ambiguitas : quanquam in hoc a Manardo rcdarguitur. Mihi quidcm hadcnm pIacuitSer.tpionis interpretationi
fubfcribere,ut patet in principiohuiits commcntationts. iiuncuer6quidmihifentiendumfit,fireinccrtusfum.Viden
tur cnim uerba illa Diofcoridis ita diftiniia efte,ut dui)i.sbdellij optimi not.iS faciant : qttarum altera efl, ut odoratufitf
ciimfuffitur : altcra, utfit unguifmle , Scd relinquitur iubit^tio , m unguis odoratus , aut humanus fit inteUigen*

dus.

50

InLib.primumDiofcoridij. 71

«fi« . Eo Umcti ineUn.it animus, ut putcm humdwm ungucm inteUigi, qu6d Plinius lib. x 1 1 . cdp. ix.de bdcllio difr
fercns, Badriuno ungues reidxt c.tndidos , cum inquit . BadriMO nidor/iccu^ , multiq; c.indidi ungucs. Ex his nimi*
rum uerbis liquct, bdeUium ilhid Mis mxculis unguihununojimilibus rcjertum effe . Id quod cti.tm uidctur bdcllio af^
/ign^lfc Dumocrxtcs infuis cirminihus , quibus cyphcos compofitioncm cecinit, cr qu£ k G.ilcno rcfcruntur lib. \ i .
dcMtidotis,dumit.ifcribit. ZXolwu i/i'. K9dH.oc)<.oufj.!ai',iJ,^£AAi'ou dnyxs ^ y'.xa7:^xAoc.dovQ' s. }i£c
duo cdrminu folutx or.uionc dd ucrbum fic ucrtcmus . 1 unci odoruti duodccim, cr croci unm, Bdcllij ungucs drach=
mus tres, df^.ilathi du.isfcms .Sdnc quod Dmocrates bdclUj ungues in cypheos compo/itioncm addat, mc mugis mo^^
uet,ut credum bdcUuim not.im pcculiarm h.ibcrc, qu.t ungmum cffigicm rcprxfcntut : uut quod illud bdclliufit pnct^
ftuntius, cuifim nucul£ hununis unguibusfimilcs . Scd hxc jbrtuffc fufius,qum deccut, ut quid ulij, cr quid cgofen*
tium itu lUis Diofcoridis ucrbis , exponerem , itu tumen, ut mulim eruditiorum quoq; iudicium effe .

A'!fioLVO{. THVS. CAP. LXX.

Th vs in ca gignitur Arabia , qux thurifera cognominatur . Primatum tenet in eo genere mafcu-
Ium,ihgonias3ppellatum,ruaptenaturarotundLim italeautemtjndiuiduum efl:,candidum,cumfran
gitur,intus pingue,in rufhtu ft.itimardens.Indicum uero fuluefcit,&coloreliuet,redrotundum
induftria fasSitant : nam in quadrangulares formas difleftum fidilibus uerfant , donec rotunditatem
contrahat: uerum huiufmodi thus temporeflauefcit,c]uodatomum,aut fyagrumappellant.Secun-
dumlocumhabctt Arabiciim,&inSmilonafcens,quodaliqui copifcum uocant,minus mult6,&
fuluius . Eft & genus aliud, cui amomite cognomen eft, alioqui candidum : quod dum mollitur, ma-
ftiches moredigitiscedit. Adulteraturomnethust initinerepini refin3,&gummi. quodfacilede-
preheudipo:eil::liquidem llifhtum gummi flammamnon eiaculatur, & reiina in fumum euane-
fcit, thus uero itatim ardet : idem maleticium odor prodit. Ad calfaciendum , & aftringendum pol-
let:oculorum caiiginem difcutit jCaua ulcera compIet,&adcicatricemperducit:cruenta uulnera
glutinat, inftrenatcjue cundas languinis eruptiones, etiamfi cerebri membranis eflluat : ulcera,quae ca
coetheuocantur, & iedis, & reliquarum partium permulcet tritumcum eo &Ia£lelinamentum:foi'
micantes uerrucas intcr initia, impetiginesque ex aceto , & pice illitum toUit : ambufta igni , pernio-
nescjuecum fuillo3dipe,3utanferino, & ulceraincapitemanantiacum nitro, fiinfricetur, fanat:pa-
ronychijs cum melIe,auribusfl-a(n:iscumpice,medetur:adieliquos auriumdolores cum dulci vi-
no infunditur : inflammatE a partu mammE cum cimolia, & rofaceo magna utilitate perunguntur :
addituradarteri^,vifcerumc|uemedicamenta:prodeftfanguinisexcreationi potum . Sedinfecun-
da valetudine hauftum infaniarri mouet, & largius cum vino potum interficit. In fidili mundo thus
crematur , flagran te glcbula fuccenfum a lucerna , donec exuratur : poft perfedam vftionem opcrire
oportet,ul'quedurnreftinguatur:ficenim incineres non redigitur. Aliquiollulamaeneo vafecauo
circa medium perforatocinguntad excipiendam fuliginem, vtineiusmentione mox oftendemus.
AlijcrudofiGtili lutooblitOi&infornacem indito.,cremant. Fiftili etiam nouo viuacibus prunis
torretur ,,dum non amplius buUec, aut pinguitudincm , vaporemvc emittat : facile enim comminui-
tur, quodperuftumnoneft. ^

*AoioV Al;?avou . CORTEX THVRIS. CAP. LXXI.

, Praefertvr thuris cortex craffus, pinguis; odoratus, recens,lcEuis, minime fcaber,fine mc-
branis. Adulteraturadmiftopini,aut nucis eius cortice.fed horum index igniseft:fiquidem re-
liquicorticesfufhti nequaquam incenduntur,fed fineodore fumum eru£lant:thurisuer6 cortex
ardet,&cum odorisfragrantia vaporemeiaculatur. Thuris modo vritur;& vis eadem , quae thu-
ri , fed validior, adftringentiorcjue . Quare potu cruentis excreationibus , vuluis fluxione laboranti-
businpeifoconfert^adcicatrices oculorum,&caua, fordesque efficax eft . toftus fcabris lippitudi-
nibusauxiliatur .

Mx-m\lMm. HANNA THVRIS. CAP. LXXII.

M A N N A thuris probatur candore , micarum frequentia,& puritate . Vim habet eandem,quain
& thus , fed inualidiufculam. Sunt qui cribrata pini refina, ac poUine, aut cortice thuris contufi adul
terant . Sed hxc igne deprehenduntur : neque enim (Eque fuffitu aerium vaporem , fed fuliginofuni ,
Sc impurum expuic, & permiftum fuaueolencix halitus virus habet .

A'i3otAHix-jSavoTOu. FVLIGO THVRIS. CAP. LXXIH»

FvLiGiNEM thurisficfacito. Forcipiculalucernis acccnias fingulatim thuris glebasin no-
uam fictilem oUam concauam imponito : v*\: ^reo uafe in medio perforato, deterfa diligenter forde,
obtegito : alteram admoueto, ex altera eius parte, aut utraque fubieftis quaterniim digitorum altitu-
dinelapillis, quo facilius perfpici queat, fi vrantur : & qua locus capax fuerit , glebulas alias fupponi-
to, & anteaqu^m prorfus prior gleba reftinguatur, aliam imponito, donec.fufficientem fuliginem ui
deariscoegiffe. Continuotamenexternx zramentipartesipongia^aqua frigidamadefafta,abftei'-
gantuf : ita enim temperato seris feruore, fuligo omnis inhsrebit , quae alioqui per leuitatem decidua

thuris

<o

29

yi And.MatthioliComm.

thuris cineribus admifcetur . Derafa itaquefuligine,cinis cremati thu ris feorfum fubflrahendus eft.
Idemopus,quoadfatisfa^um tibi uidebitur,obeundum. Oculorum inflammationcs mitigat, flu-
xiones fufpendit, vlcera purgat , caua explet , carcinomata liniit . Simili modo e myrrha,reuna,fty-
racc , reliquisque lacrymis fuligo cxcipitur, ad eadem conucnicns .

■ C v'm t h V s, 7hurk cortcxjndnnu,(:T fuligo ab uuii ttttUum ctrbore proi(cmdnt,no!id!ienum duxidehi'! oa

tnnibus unico co)Kmcnt.mo dijferere . Scd primum d tbure exordicns^cum Hiofcorides in cius (cribcnda hijloria , non

htefe diifundat.ut eos uoti compotesfacim, qui eum uudire defdcrHt, hic rejirum,qu£ cx Theophrufto lib.i x .cap,

Thurit hiftc. III i.qu£q; cx Plinio Uhro x 1 1 . cup. x 1 1 1 1 . diligentcr exccrpfi . Gignitur ituq; thui ( ut iUiprodidcrunt ) prjeter

ex Theophr. A^rubiam nuUif,uc ne Arubi£ quidem uniuerfce ,fcd priuutim cuidum loco in mcdio fvre rcgionii poji Atrumitus pugo

Sub£orum,qui caput rcgni ejl . Trai^us is f^eilut ud orientem undiq; rupihus inuius,Z7 d dcxtru muris fcopulis inuc*

ccffus . Syluurum , qux thus proferunt , longitudo cjl centum miUi.i pulfutm , lutitudo autem dimidium eius : quus cr

l.\in£i uttingunt ulium pugum colentes, per quos thus euchitur uno trumite ungujio , u quibus etium thus Min^ti olim

diilum efi . siquidem hi primifucre thuris repertores, eiusq; commercium primifccere,muximeq; excrcent. C£terii

interdidum eft , hii exccpti^ , uidere thuris urborcsuc ne Min£orum quidcm omncs ( ut pcrhibent ) ipfdi arbores ui*

dere pofjunt . lui enim in thm, ipfumq; legcndi potefhs , tricentum tdntummodo effe fumiliurum dicunt, qu£ perfucs.

cef?iones idfibi uendicunt ; qu£ etimnum ob id d propinquis populis fucr£ uocuntur , qucd cim uulnerunt urborem ,

quo liquor defludt,dut civn metunt,ncc fcemindrum, necfuncrum congrcffu poUuuntur : utq; itu religione merces au*

gcntur . Quidum promifcuum ius Min£is omnibus cffe trudunt , er unoquoq; unno inter ipfos diuidi . C^teri^m qudn^

qudm prifci Konidni in Ardbiu bcUd gelfere ; thuris tdmen urboriifucics u nuUo ( quod equidem legcrim ) Latinorum

truditu eft : nequc Gr£cis etiimnum uuiloribus (etfi plures de eu confcripferint)de eius cffigiefutis interfe conuetiit,

ticet dixerit rheophruflus,qu6d urbos thiris, qu£fuper Surdes upud dclubrum quodddmfurrexit,f!-onde Iduri con^

ftet . Thus duntdxdt metifotebut incifo arhorii cortice , cuni^ ortu,fiugrdntiflimis ^fiibus, quod tunc effet humoribui

muxime pr£gnuns , quod pofieu legebutur fequenti uutumno . Veriim dulcedo qu£fius ulium uium uttulit , quu etium

primo uere ipfum legeretur , incifis per hycmem urboribus . Excipitur quod ex urbore profilit, atquc difiiUdt pdU

mcd tegete , ubi loci ndturd pofcit , aliubi ureu circumpuuitu . Vurius, er perlucidius iUo modo, fed hcc ponderofiusi

tninus pcUucet, minusq; uiribus pollet . Vindemiu ucrnu thm rufum emittit , ncc comparundum priori : uires enim im»

teciUiores fibifortitur . Creditur noucU^ urboris cundidius effe , quhn uetcris . Qjiod h.-efit in urbore, firro depedi"

tur,ideo^ corticofum. Tradidit Diofcorides pr£ter Ardbicum initeniri cr Indicm , id tumenftuuefccre . quod in^

dicut, thm O" in dlijs regionibus nufcipr^ter illud, quod ex Arubia deuehitur . Quod cum Theophraftus , er Vlinius

futis compcrtum huberent, quunuis prius fcripfiffent , thm pr£ter Arubium nullis gigni ; dixere tumen poftea , quod

Thuri» fiCttU ^* f^I<itu dcceperdnt,id etidm nafci in quibufdum infulis . Thm{ut fcribit Gulenus lib.v i i.ftmpl.mcdicumentorum)

tatej ex Gal. excalfucit ordine fecundo , deftccut uero primo , puulukmq; adfiringit . Sed cundido minimim adftriilio munijifta .

Cortex eius euidenter ddfiringit : prcinde fane ftrenue quoq^ deficcut , ddeo ut exfecundoftt ordine completo deflc='

cantium . Bftautem crufiiorum purtium , qukm ipfum Thus , er minime particeps ucrimoni£ . Ob h^ igitur tumfu-

cultates,tum quulitutes multus cft eius ufus upud medicos in h^moptoicis, ftomuchicis, cceliacis, er dyfentericis ynon

tantim ijs,qu£ extrinfccm upplicantur,ipfum admifcentes ifed &~ ijs , qu£ intro in corpus fumuntur . Kamus eius

(legofuligo eius,cr infi-a.rutionem reddum) tumficcioris, tum calidioris eftfucultatis , quum ipfum thm , adeo ut ud

tertium ufq; exceljim perueniut . Hubet uero ctium abfterforium quiddum : ituq; eo nomine expurgare, o~ implerct

Galeni locus ^«"C '« ocKto confifiunt ulceru , uidetur , uelut Grmyrrh£ , crftyracis . h£c Galenus . Verum , ne quif^ium fvr^ 40

reftitutus . tajfe me perperam Galeni lcdionem immutuffe exiftimet , iUudfciendum eft , quod in Guleni loco citato non foVum

Cerurdi Gduddni uerflo reprehendendu ( quod tdmen intcrpreti uitio minime ddndum eft )fed etidm in Gr£cis tum

ipftus Gdleni , tum Pauli Aeginet£ codicibus communis ledio depruuatu uidetur . quippe ubi in thuris capite legitur

apud Galenum ,0 H&xAAo( (ijj'TS fa^oTi^JH^ eVi^Kgd.&ef/J.oTffafHXaTa xCtov tov Aloai/iSTOi' S^vvapof ,

hoc efttUt ucrtit Gerardm , Kumus eius tmnflccioris,tum culidioris eft fucultutis,quam ipfum thm,re(lius kgendum

putauerim, h Si ca' ^aAH xJtS, hoc eft, Vuligo eius crc Qji£ quidem ledio primo Diofcoridis tcftimonio comprobu^

tur : qui pr£terqum quod rumorum non mcminit, ipfl thuris fidigini, non ramis,tum expurgundi, tum implcndi,quee

in oculis confiftunt ulccra ,fucultutcm incffe teitatur . Deinde idmunifeftc innuiffe uidetur Gulenus in pr^di^i cupi»

tis cdlce iUa comparatione , ciim inquit , ucluti ex myrrhd , cr ftyruce . Ndm libro v 1 1 1 .flmpl. mcdic. dc ftyruce

agens :ftyrucis combuftifuligo, inquit , thuris fuligini quodummodo eft flmilis . Et libro vii.de fuligine fcribens ':

Trimion cnim,uit, thuris fuligine utuntur,in oculurius medicinui miHu, eus uidelicet , qu£ dd oculos etidmnum phleg^-

tnone tentutos accommoduntur,utq; etiumftuxione tentuntur, er ulceru hubent : udm er illd expurgut, cr curne re-^,

plet . Ad hxc ufurpunt quoq; eam adfucultutcs , quus uocant cuUiblephurus . Vr^terea terebinthin£ , myrrh^q; fu^

ligo molcftiu curet, non uliter, quum thurii :fedftyrucis his quodummodo ualentior eft . H jj igitur rutionibus uffere^s

re non dubitduerim,hoc in loco uulgutos Grxcos codicesfortutfe librdriorum iiuuriu uocumfimilitudine deceptorum

deprdUdtos effe : quodq; loco huius uocis cu&x'AH,qu£ Ldtine fuiiginem redditjfuccefferit 6oc AAoV, qu£ runwmger*!

meniteflgnificut . Quod etiumapertij^ime confirmut Serupio : quicitm hunc Gulenilocumfuo tcmpore legitimum^cr

incorruptum huberet,qu£ hoc Guleni loco nojiru £tute de thuris rumo lcguntur,cu ipfe Gulcno ucceptu refercns, de

thurii fumo,feufuligine legit . Quod item upud Actium uidere hcet : tumetfl Puulus huc mendu non uucct,uelfui ip^

fiusfvrtdffe , ucl potius libruriorum culpu . Ndm dli.is non poffem non ddmirdri , quod in Gdleno lcdioncm hunc de^

prauutm effe non (tninMiuertiffet , quemudmodum huc in rc noftrs (Ctutii intcrpretes mihi ^uidem admirutione di^

grd

J<»

59

InLib. primum Diofcoridis. 73

gmuidenttfr . C4:ter!<m tJm ( «^ Gdcntis fcribit lib. xxii.de comp. medicment.per gcnera) concoquit, CT pus mo=

tict in tcmpcrutis corporibiis , mm in humidisfurcoticim cft . Pr£tere.i cim dixcrit Diofcorides , thus infccunda Auice.Iapfus.

u.ilctudinc huujium, infuni.(mfucere,cr lirgius cum uinofumptum intcrfcerc , hinc Auicenn.m crrajfc crcdidcrim,

qui cr dcprMuti^fcnfibus, cr aboUt.e memori^ thus opcm pr^fldrc tradit . Porro credidcrc nonnulli thuris Mm- Mana thuris .

nm apud Grscos cjfc, quum noflru £t.uc c cjcIo coUupftmfuper drborumfi-ondcs colUgimus, quMnq-, tunqum om==

ni ex purtc innocumn mcdicmcntum , (y utero gerentibus muUeribus, o~ piteris , cr delicutis dcijciend.-e aUugratia

propin.tm.ui . Vcrum rcs quidcm uUtcrfc ktbct : nanq; PUniits , cr dij complurcs produnt , M.-tnnum thuris cffe mi^

c.is eius concuflii cUfiS,qucd dum conuchitur, euenit. Quod etium teflutus cfl Gulcnm Ub. xixi. dc compofilione me^

dic.fccundam locos . Sed quonium thuris Munnu mihi redegit in mentcm Munnum hunc purgutori.vn cAitus dcmif^

« o fum, ut plenius lcgcntibusfttisfiut, cion huius nufqu.im meminerit Diofcorides,de eu trudum,qu£ ex Arubum monu=

mcntis dcprompfi,qu£qi ipfc ctium in Culubriu uidi, ubi luudutiflimu colUgitur . E/? igitur m an n a quidum ros, MannM cile-
fiuc liquor fu.tms,qui ex ucre uenicns fubluani/i temporibus, urborum rumis, (yjrondibus, herbis, lupidibus, ^folo }^l nitona ,
interdum inucnitur b^iixre : qui brcui temporis curriculo coulefcens, grumofus in gummi morem cfflcitur. Uuius duo ^
tuntiim gencru ipfe in I tuUu uidi , quorum ultcrum ub oricntaU plugu , ultcrum uero.u Culubris defirtur . Eius , quod
!■ ex oriente pclitur, duplcx hubetur fj^ccics ; pr^fluntiflima ulterd,quum Muflichinam dppelUnt, nomine u grunorum
n.tflichcs fimiUtudine fumpto : infirmu uero, er uiUs dtera,qu£ Bobycinu nuncuputur. quippc qu£ nil uUud cfl, qua
atit cu.inid.i,c:r fcnio exhuuflu Muftichinu, autfuccuro, aUfsqi impofluris uduUerata . Culubrienfis pUirimi penditur,
qu£ flirpium fi-ondibus infldens colUgttur, proinde foUorum Matina cognominatu, minutis granuUs confiuns,trunslu=^
cidu,gr.iuis, muflichesgr.inuUsfimiUs, cundidu , gttflu dulcis atq^ fuuuis . Secundas partes fibi adfcifcit , qu£ rumis

* o itifidct : tcrti.ii nero, qu£ lupidtbus, crfolo inharet : iiimirum h^granuUs conflunt crufioribtts, er colorc longe mi=
nusfynccro . Ex eu,qu£ nodc pcrudu e c£lo ceciderut , Coffenti£, qu£ efl Culubri£ ciuitAS,mihifufiufuit copiufu^
perfi-axincisfi-oiuiibus , qu£ iulupij pcrfcHe codiguttas prorfus refercbut . Accepi inibi ab incolis , quod h£c mune
legitur, priufqitumfol cxortus admodum exculfuciut : nanq; pofieafole liquefudu , abfortuq; ficile euancfcit . Quu=
propter plcriq; , tibi in mugna decidcrit copiu,fummo mane arborum ramos pr^fcindunt , zr in opucis coUocant, ubi
concretum muiori commodo lcgunt . Kinc uerofit , ut nefciuerim ego , qtia ratione dudus Fttchftus uir eruditifii^
musfcripferit Ubro de componcndis medicamentif: , qucm nuper audtim edidit , Mannam ( itt fiiis itcrbis utur ) Cula=^ Fuchlij opx-.
brinam grano conflare grandiori ,floccorum lun£ er bombycis refirente effigicm , candidiori , cr ob id uUo itomine
Bombycinum ttocuri : quin er hunc uiliori pretio uendi . Atqui ciim is a nobis plune dijfentiut in Mann£ , qtt£ ex Cu^
lubriu uduehitur , hifloriu, raiits gnurusq; hanc , qu.im puulo ante reddidi, ueram effe , non plura adijcium :fed reUn^

3 o quum in hocfire iudicium eorum (fint uel m&dici, uel pharmacopcei , ttel mercatores ) qui Munn£ iUitts naturum rc:^
iiius nortint, utq; eamfutis exploratant hubcttt. Duo Mann£ geiiera etimnum k Mauritanis diuerfis cupitibus pro
ditu repcrio : quorum altcrum Munnm , dterum uero Tercniubin appeUuni . Tamen non aUam inter ea f^ecierum Manni Ara-
dtjfercntiumcjfeconflut,qu.im qu6daUaUquefcens,meUifimiUs,dliaingrumosconcreta uidcatur:qtt£ profido °"'"*
iUu efl , qu£ ud nos uduchitur . '''SjiAm uero ij Tereniubin uocant, Serupionis teflimonio CT ipfum effe Mannam mani-
ftfle oflenditur . Hunque Abic is aucioritate , Tereniubin , inquit ,flbrium ardentium inflummutiones mulcet,fitim
extuiguit, aluum mediocriter e.moUit, pcdori, & tufli opem pr^flut, nec uUud efl, qttam Munnu . Teftutur Brdfds-
uoUis lerrurienfis , NicoUum quendum terrari£ (tit arbitror) pharmucopolam emiffe d quodam Mauritano uds ple=- BrafauoU la-
num cuittfdum Munn£ m^eUi fin iilis , qu£ in m.edicumentis nonfutis laudari potuit . Uanc equidem ex eo genere fuiffe pf"^ .
extfiimuuerim, quod Mauritund Tereniubin nominunt : etfi Brufuuolus ipfe contruriumfenferit, cum uelit, Terenid^

40 bin Maitritunorum eum cffe Ma'nnu,quu communiter utimur : eorundem uero Munnum effe huiufce Uquid£ fj^eciem .
CXU£ tumenfetitcntiu Arubum fcriptis prorfus refi-ugutttr . quundoquidem ipfe inuenerim dpud Serupionem , quod
Tereniubin quidum ros efl e c£lo cadeiis meUigrumofofimilis, CT quod aliter mel rofcidum appeUatur . Auicenna ue
ro de Munnu ugens, inquit,eam gummi modo concrefcere : a quo Mefuem nihil diffentire comperio . Crcdidit Auer^
roes, er poji eam uUj qiium plurimiy Munnum uetenbus, pr^fertim Galeno, incognitumfuiffe . Quibus iUud recld^ Manns hifto
mut, quod ipfe Gulenusfcriptis trudt'dit Ubro xxx.de aUmentorumfacuhatibus, cupite de meUe,fic dicens . Memini ria ex Galen.
aUquundo ciim ^flutefuper urbonm ,. dcfruticum, herburumc^ fiUa mel quum plurimum fuiffet repertum , agrico^ Pli.&Theop.
Ids ttelut ludentes ceciniffc , lupitcr meUe phuit . Pr£ccfferat autem nox , ut per ^flatera ,futisfi-igidu ( num ttm
temptKuivii£fliuumerut)pridieq;cut'zda,cr flccufuerutaeris temperies. Atqui peritis nutur£ interpretibus ,
huUtus e terru, cr aquis prodeuntes^ foUs calore exude attenuuti ac codi , d frigore fecut£ noiiis in unum

i o coadi , ac denfati futffe uidebuntur :fed apud nos ruro id accidit : in monte autem Libuno quotunnis pcrf£pe . lta:=.
que coriu fuperterramextendentes,€r arbores excutientes ,quod ab eisdefluit^excipiunt^cr oUiii,ac fidilid
meUe implent , uocantq; id rofcuium mel , o~-derium . Htcc Qdlenus de Manna memori£ prodidit . Ex quibus coa
rum error deprehenditur , qui putaiit hanc ei fuiffc incognitam . Exiflimundwm igitur efl , qtiod hiiic Arubes fuunt
deduxerint Tercniubin;pr£fertimq; citm fcribut Serdpio ,hoc db eis mel derium dppeUdri . Ruius etidm meminit
PUniusltbro undecimo cdpite dticdccimohis uerbis. Venitmelhoc ex aere,cr maxime fiderum exortu,pr£cis
ptteque ipfo firio explendente fit ,nec omnino prius uergiliarum exortu fublucanis temporibus. Itaque cum prui
ma durora yfcUu urborummeUe rofcidd inueniuntur . At fiqui mdtutino fub dio fuere ,uniias liquore uefles,cd^
pSLumque concretum fentiunt . Siue iUe eflc^U fudor , fitte qu^ddm fiderum fdliuu , fiue purgdiitis fe dcris fuc^
ciis , utitidm effet er purtts , ac Uquidus , ©" fu£ natur£ , qualis deflutt primo . hdiienus Plinius . Sed tdm dntiqud-
Munnurcs efi, ut ante Guknum , er Plinium , eius etiam memincrit Theophraflus Hefiodi audoritate, libro
III. cdpite nono de pkntarm hiflorid , fcw uerbii . S w Mtem dudore Eefiodo , mcUd ,'dpesq; quercusftrdt , magii

g quoquc

74 And. Matthioli Comm.

Manna in co- quoq- iUud confimatur . "Ergo nafcitur uel hic tneUeus humor e cxlo cdicns, in hdc mdxime infldens . lAmidm ««

mitatu Gori- /7-/,/^^. conjiftcntije e c£lo demifpcm uidimus in Comitatu Goriticnfi , uniuerfoq; Toroiulienfl agro , ac circumuicinis

tien 1, oro 1^^,-^^ ,^„„0 ^J cHRis To Hiffo M. D.xLvi. muio,cy iuniomcnfibus :fuUq;mibiambdrumcoUigenddrumdm=

plifim^facultM . Siquidem ca, qus fici,Jraxini, er orneoglofifi-ondibus inh£fcrat,gummi modo concrcuerat , co»

lore candida . Af qu^fuper mygdalx, pcrflc£, ac qucrcusfolia deciderat, mcllis modo liquefcens ab arbore defiuc^

bit,fiauo colore . Quofadum ejl , utfacilc credidcrim , quod non fuiipfiusfacultategummi modo M.anna concre^'

fcat •,fcdfilioru.m , in quibm delapfa rccumbit . Qua re ab Arabibus diligentijUme perf^eda , utriusq; Mannce hifto=

Monadioru ,.j^,„ diuerfis perfc capitibusfuis monumcntis prodidere . Sed profedo non admittenda , quin potius explodcnda

opinio esp o ,^,(^g^yry"f ,jfe„f,;^ Monaclxirum, qui in Mcfuem commentarios fcripfere , citm pro certo afferant ,/irio ardente Maiu^

nam nonfolim roris modofuper arborum, CT herbarum jilia reperiri aeris, cr c£li clementia ; fed etiam ah arbori^

bus, fi-axinofcilicet, ZT orneogloffo abfq; aliquo c£li rore, gummiwn modo incifo earum cortice in lacrymas concre

fcere . Quod tamen ut a rei natura , ita etiam a rattone , ZT k ueritate abhorrere putauerim . Siquidcm ca Manna ,

qu£ incifo harum arborum cortice in Apulia , cr Calabrienfi agro hac £tate canicularihus diebus coUacrymare ck~

pit, nuUus quidcm plant£ liquor cft,fed ipfa eadem Manna, qu£ diebus fuperioribus eafdem in arbores ab aere dcci^^

derat . Nam cion iUis regionibus ufu ueniat , quod pr£ c£teris pr^did^ arbores eo meUifluo rore affatim , abundeq;

Manna feao madefcant,fltq; cortexfolis ardore nimiofiticns , ac rimofus , magnam liquoris quantitatem intra fe abforbet . Q.«o

arborum cor fit,utpoftmodum€Xurcntccaniculaincifo eodcmcorticeidemliquor exiliat ,ZT in grumos concrefcat : qui tamen

tice manans . ^,^„j /^„j.^ ,fungoflq; flnt ob arboris fucci miftionem , infiliciter operantur , nec alterius Mann£ uiribus correj^on^

dent . Qucfd autcm id tantianfiaxino, orneogloffoq; eueniat, ciim meUeus iUe ros in uniuerfum omnes occupetplan^

tas, in caufa cft harum arborum nobis occulta poteflas , ut magnetis adftrrum , er fuccini ad palcM . quippe omnibus

clarum eft, apud Calabros, er Apulosfolamfiaxinum,eiq; congenerem orneogloffum Mannam infc contrahere,re=

tinere, denfare, ac cohibere : ex alijs uero arboribus eandemftatim deftuere , er infubiedas herbas, petras ,folumq;

dtffundi . Quarc ab Im duntaxat arboribus incifo cortice nonfane primo, c^fecundum naturam,fed ex accidenti de=

fluitManna . Verim optimi itti patres contenti ( nifaUor ) cortice, internas iUarwm arborum partes penetrare negle

xcrunt . At incoU, qtd ex maiori huius liquorls prouentu, plus auri reftrunt , rei naturam diligentius inuefligarunt .

Petri Cri niti C£terim ex his, qui thuris Mawiam calcflcm hanc cffc crediderunt , unum Crtnitum 'Florentinumfuiffe comperio ,.

error. 1,1 cuius cenftiram Manardus Ferrarienfls libro primofumim epiftolarumpeculiarem epiflolam confcripflt . Verun

Serap. lapfus. tamen uenia iUi danda eft, cim cr Serapio, quiMauritxnis omnibus inflmpUcium medicamentorum hiHoria pr^flitit,

Manna; tem- thuris Mannant ctm cdefti inepte confundat . Meminit Mann£ inter alios Gr£cos etiam AHuarius libro de medica^

peramentij,& mentorum compofltione, ibiq; de eius uiribus ac facultatibus differuit. Manna tam Auicenn£ , qtiam Mcfuis tciii^

"ife* monio, ^qualiftre temperamento conflBit, licet ad calidum paululum inclinet : at Auerroi calida,humidaq; habetur^

Aluum deuorata , aut haufta ciet, perfe tamen imbeciUiter . Ideoq; tumfoeminis titero gerentibus , tum pueris ipfls

tutofemper exhiberi potefl . Alijj medicamentis addita uires eorixm auget . Bilemfacile educit :fitim extinguit, apc

rit, emoUit, Uuigatq; gul£,pe 8:orisq; partes . Qu£ ex Alexandria Aegypti adftrtur Maftichina uocata , uno dun^

taxat atmoinfuis uiribus perflftit : fedqu£ inltalia prouenit ,pr£fertimq; Calabrienflagro ,pluribus annis incor^

Fuchfij opi- rtiptaperdurat . Enimuero 'Euchfltts medicus ttoftra £tatec^do(lrina,crrertoncogttitioneclarus,inlibrode

nio reproba- compofltione medicameittorum,qttem fecundo auilum excudit ,Mannam amedicorwmufu explodere conaturhis

" * uerbis . Manna leuem certe , autfere nuUam foluendi , aluumq;fubducendi uim habet . Quod ijs compertum efl , qui

iuxta Libanitm fuerunt . Nam reftrunt , indigenas cius montis , eim abtmde eafatientur , nihtl tamen Udi , aut aU

uumflbi qtioqtio pafto fubducifetitire ,fed ea tattquam obfonio nutriri . Quapropter cim meUi quodamtnodo flmilein

facultatem haberc conflet ,facile ea carere liceret , modo percgrinorum admiratione non ita duccrcmur : neq; ftuU

ti , cotitemptis noftrattbus , e longinquis regiottibas aUatis uti potius , quam ijs , qu£ noftris in hortis proueniunt,maU

lemus .fedftultiti£ noftr£, temere fumptus immodicosfacientes, condignas damtis pccnas . h£c Ftichflus . Quibus ni*

mirumuerbisliquctcumueUettfumMann£prorfusadimi,atqueipfum ad medicametita dcftrri,qu£ noflrisin re*

gionibus proucniunt. utinam £quc commodc CS' tutofieri poffei ifta commutatio, utfaltem , quod ipfe uehcmenter cu

pit,immodtcisfumptibusparcercmus.Sedquoniam rationes,quasaffert,nonfunte£,quibus id perfuaderi pofi^:-

mus, idcirco cogor in hoc eius fententi£ refiagari . N am quod Manna aluumftibducat , er eam quidem innocue , non

foVum conucnit inter auiiores , qui haciemis de iUafcripfcrunt ,fed id etiam quotidiana experientia docet . flquident

duarum CS" femis unciartm pondere data aluum perbeUe dcijcit , zr priuatim bilem cducit . Qtiod autem Libani mon

tis indigen£ Manna non ut medicamento quod purget ,fed ut obfonio , quod nutriat , utantur , quis tam facile ut F«=

chfius , reftrentibus credet i cim nos quotidie contrarium experiamur : autfl credat , non aliquam faiti iUius ratio*

nem adintieniet , qua , ut decet , experimentum tueatur . certe nuUus ,fl rcite iudico . Vtautem medicamenta peres.

grina abolefcant , qu£ mitifitmamfoluendi tiim habent , inter qu£ iandtidum Manna principem ftre loctim obtinet ,

utemur noflrattbus,c^ fvrtajfe lathyri, pityufa, tithymalis, bryonia, er alifs huiufmodi , qu£ paftim nafcuntur in hor^

tis O" campcftribus, atquc uim letlnftram ac perniciofamfortitafunt < abfit , meo quidcm iudtcio . Malim crgo in hoc

feqtii exemplum Diofcoridis , Galetii , er aliorum ttim Gr£corum , tiim Arabtim probatij^imorum auHorum , quam

alterius quicuuq;flt . iUi enim iton contentijhnpltctbus nrcdtcamentis,qu£ futs tn locis nafccbanttir, peregrinis etiam

uti uoluerunt . qtios tamen tanttim abeft, tttfiultos dicamus , iit etiamfapientes itidicemus . Qt^re non potuifatis mi»

rari Fuchflum ita male de Mannafenfllfc , quam omnibus , eo exccpto , perjj^icutim cjlflne moleftia tientrem purga»

re . E quidem optarcm , ut ij , qui alictii medtcamento ufum abrogare ftudent , uel id ^qtiius cr modefttus agerent, aut

e noftratibus ca proftrrcnt,qu£ eandem uim pr^ftarc poflcnt . nequc cnim ego isfum,qui percgrina nofiratibuspr<g*

jirre

10

In Lib. primiim Diofcoridis. 7 5-

J?r ye uelimy modo htc ctim iHis uirihus ccrure lukant . A ll^aivos xsd AuSotiffiTOf id Gr£cii dicitur , quod Lati^ Nomin».
tui Thus : Ar.ibibus ^ Ronder , Coiidcr , <xut Kateth : Itulis , Incetifo : Cermanis , Vucirauch : Bij^anis , Encieiifo ,
Ga[licis,Eiiccns.

■ t afouof . Hi-c dido hic , cr paulo pcfl lcgitur in uulgaribus Gr£cis codicibm : qua in primo loco thus natura ro
tundum infignitur , infccundo ucro arte talcfadum cognominatur . Scd quia abfiirdum uidcbatur MarccUo, Diofcon:
ridcm ufumfuilfc homonymia , idco mutaiiit lcftionem, altcrumfcilicctoi.^oiwv inl\/\o^ov, adrem nomen accommo»
dans . Qjiam tamcn lcSiionis mut.itioncm minime probat Manardits : qtii pra:tcrca dubitat quo modo atomos L atinii
fit rcddcndus . Hr dtffcultatcs mihi quidcm uidcntur ab Orib.ifio fublatjc lib. x 1 1 . ubi primo non x7Q(.ior ,fcd xt«=
uKfo; lcgitur, qu.e uoxfinc controucrfia iUsfum,atq; nonfcijfum thusficit ifecundo ucro nihil lcgitur . quod .xrgii*
mcnto cft , atomumfccundiim .iccrcutjfc Diofcoridi . Lcgitur aiitcm aJa-yf of , qu£ uox ut rft iUiusfaiiiti] thurii co*-
gnomcntum, Orib.ifio nflc , lcgitimum , ita non mutanda uidctur .

t Hic uulgaris lcclio h.ibct, o Kf a?/af ,Xi)U. o tV ojuiAa/oVeVoi H07r)'ffKov H«Aoufff, id efl : ArabiM, CT in Smi^
h nafccns , quod aliqiii copifcum uocant . MarccUus non cc^oL^ioicfed o'oo'j6 jotf legit. Cui leftioni adftiputatur Ori»
bafius hhro x 1 1 . uhi o of j>6iof tantmn , rcliqua uero ut addititia non lcguntur .

t Excmplaria Gr£ca uulgata hoc in loco legimt ^tMivo^tvoi : qu£ uox,in itinere,4 RueUio, cr artificiose coe-
fbrmatum, uertitur a MarccUo . Sed equidem eam aduentitiam putauerim , quod non legatur ab Oribaflo .

P I N V S. P I C E A.

rei*X.H,K5uniTir.

PINVS, ET PICEA.

CAP. LXXIIII.

PiNVS, ET PiCF.A generieidema{cribuntur,fedquandam flagitantfpederumdiftinflionem.
arbores uulgo cogniti.Q^arum cortex aftringitrprodeft tritus, & illitusintertrigini,ulceribus
fummumcorpus occupantibus,ambuftisquecum fpumaargenti,& mannarulcera delicatulorum
acrimoniam recufantiumceratomyrtinoexceptusadcicatricem perducitrtritus cum futorio atra-
mcnto ferpentia cohibet : fufhtu partus, & fecundas eijcit ; potus aluum fiftit , urinam mouet. Folia
eorum trita, & illita inflammationes leni unt, uulnera ab inflammatione uindicant : trita autcm,& de-
coctainacetoferuenticollutionedentium doloresmulcent: hepaticisutilia funtdrachmae pondere
in aqua , aut mulfa pota . Pinex nucis cortex, & folia potu idem pnftant. Teda earum particulatim
feda, fi in aceto coquatur,& decofto dens colluatur,dolores leuat . Ex his etiam fit fpatha acoporum,
pefforumque compofitionibnsidonea. Quinetiam earumcrematarumfuligoadlibrarij atramenti
confectionem excipitur:cacircumlitionibusefficacifsimeimponitur,quibuspalpebrasornant,co-
lorcmque mentiuntur , calliblephara Grsci uocant : arrofis oculorum,angulis , callofis , glabrisque

g * genisj

7^

And. Matthioli Comm.

genis , & collacrymationibus opitulatur . Pityides appellantur pinorutn, piceaeque fruftus , qui ia
conisinueniuntur. Vim aftriiioriam habent,& aliquantulum excalfacientem :tufsi, & pectoris
uitijsauxiliaiuur,perfe,aut ex mellefumpti. Nuces pinexciim repurgatx manduntur,aut cum
pafTo^autcucumeris feminebibuntur, vrinam cient:acrimonias in rcnibus,&ue{]cahebetant:fto-
machi rolionesleniunt.datJECum portulacx fucco,uirium infirmitatem roborant,corruptorum
quoque humorum labem obtundunt. PincEnuces integr.Trecenterarboribus decerptarin paffo
franguntur,&dccoci:3e,uctufta?tufsi,ac tabituJiniconferuntjfi quotidie exeo liquore terni cya-
thibibantm-.

Pini hiftorii , N o s T R A E nimirum negUgenti£ adfcribendum fvret, cum nos afidue lubednt pinoram, abietum, picearumyO'

ciusque gene Uricum fyhi£ , nifi hixrum omnium itmplifimm > ueramqi hijlorim tradercmus : eoq- magis ad hoc teneri uideor ,

" ' ckm animaduerterim Plinimn , recentiorumq^ nonnullos eumfecutos , in huiufcemodi plantarum hijloria , qui reflnM

fundunt , longe ab co diffentire , quod inTridentinii montibus noflrii oculis pcrf^cHum , apud alios etiam tejiatum

relinquere poffumus . Rem itaque d Pinu exordiens , inuenio Theophraflum libro 1 1 1 . cap. x . de plantarum hiflo^

ria , duM Pim l^ecies adnotaffe , domeflicam alteram , alteram uero fylucflrem : huiusq^ in maritimam,ZT montanam

diflindioncmficiffe , hifce ucrbis . Pinorum aliam urb.mam , aliam fylueflrem aj^ignant, Sylueflrk binum. flatumt

genus , quorum alterum ld£am , alterum maritimam uocant . Karum redior , celfior, materieq^ craflior Id^a :fblio

imbccilliori, tenuioriq; maritima : er cortice l^uiori, utiliq- ad coria . quod alteri minus . Nmx maritim£ rotunda ,

breuiq; dchifcens : lda-£ oblongior , uiridii , minusq; hifcens , tanquam fylueflrior . hadenus Thcophraflus . Ve=

Petri Bellonij >■«'« non defunt , qui contendant Theophraflum h£c de piceafcripfiffc , non autcm de pinu : ea nimirum rationefi-eti,

opinio explo qucd zsivKH, de qua hic dijfcrit Theophraflus , Gr£cis piceam, wn pinumfignificct . Quamobrem Petrtis BeUonius

Cenomanm communc Gr£corumfententiafccutus libro,quem arboribui conifvris dicauit,id totum pice£ arhori red^

didit contra Theodori intcrpretatione,quod Theophr.7^(.^l isivm! Gr£cefcriptum reliquit . Sed equidcm hac in re

BeUonium ( pace uiri boni dixerim ) haUucinatum arbitror, non qucd propterea eum Gr£cifcrmonis imperitum tudi-

cem ,fed quod mihi uideatur non diu uerfatus in Theophrafli Z7 Galcni le^iione , aut de plantis ijsfcripfiffe, quarum

non certam habuit cognitioncm . nan plura funt , qu£ eius opinioni rcfi-agantur . In primis mihi quidcm non dubium

efl ,quin ueteres Gr£ci ■^tvKHV propinUjCrTSlTvv pro picca ufurpaucrint . Ncq^certc uerifimile cfl ,Thcodo=

y rumTheophrafli interprctemnatione Gr^f ciiMi , er lingu£ tum Gr£c£,tum Latin£ peritifimum,ignoraffcquii

per iUa tam ufitata cr trita uocabula inteUigerent Gr£cifcriptores . Deinde Theophraftu'! ipfe xiir AivnHS nucem

S^oJiiAov uocat. ex quo palam fit, eii nomine TreuKH; dc pinu, non autem de piceafcripfiffe . Qjiandoquide s gociAof

fa

PINVS SYLVESTRIS.

PINVS MARITIMA.

zo

non

10

to-

30

40

InLib.primumDiofcoridis. yy

PINVS SYLV. MVGO.

PINVS AIARITIMA ALTERA.

PINVS SYLV.

50

CEMBRO.
\'\wff$l/ll[iil/ll I nonaUudc{eJigmt,qumnucempineam,uti(pertedeclarat Gd£
!i , / '/'/// lenuslib.i-i.de alimentorum fdcultdtibushis uerbis.Nux pinea
// boni iXc craj^i efifucci , mnltumq; nutrit , non tamcn facile coqui^'
tur. AppeUant autem nunc Gricci ipfam non Kdi/ov,fedso6jii\ov.
Idcm libro de cibii boni a~ mali fucci , ita fcribit . Hk ipfis plus
crafi , non autem mali,fucci habet nucleus pinem, qui Kavof «os
/^Jj^ catur . ipfum uero etiam sr^ ojSiAovf ueteres appeUant . Item lib.
^//\' 1 1 . dcfimplicium medicam.facultatibm ,fic inquit . Coni fi-u^'
clus , qucm quidcm cr coccalon nominant , zrfirobilon crc. Ad=
hxc commentario quarto de uidusratione in morbis acutii apud
eundem h.-ecfcripta leguntur . Nempe HoKKaAof ab Bippocraa
tedicius ,nonita,fed K<avo? magiiab antiquis Gr£cii appeUae-
tur , ueluti k recentioribus medicis propemodum omnibus ?^o';Sl«
Aof . Galcno deniq; adjlipulatur symeon Sethi,utpote qui nu^
cleospineos Kfflva^iot 7-ouf s?^o^i\ovs etiamnominet .V.xquiis.
husutiq; conftare puto contra BeUonij opinionem ,Theophra=
'-//// / ft"'^f^-^ T^ivKK uocabulo pinum defcripfjfe, non piceam . Nant
'04/ fi Theophrafl:o peuceftrobilwm proftrt , quem Galenus inter cis
'■' bos connumerat , non uideo , quo modo is piceafrudus effe pofity
cuius nuclei nonfunt cdcndo, 'BeUonij etiam teftimonio . Quod in^
fuperhoclocoper TsivKnv pinuminteUigat Theophraftus ,iUui
maximo effe potcft argumento , quod nufquam picea uifafit urba^
n4,niftfbrte efylucftrium femine ad l^eiiaculum in hortis fata .
Cuius tamen contrarium deprchenditur inpinu,qu£ domeftica
atq; urbanafrequentifima conj^icitur . Hinc porrofadum eft, ut
BeUonius fua dudus opinionc , ex hoc in alium quoque errorem
incidcrit . Quippe iUudfalfum eft, quod ex teda piceie fiat pix, ut
BeUonius ajferit,perperam,meo iudicio^Theophr. hoc loco inter«
pretatus . Siquidem rara admodum efi picea , qu£ tedam habeat ;

S 5 **^*

78

And Matthioli Comm.

10

xo

atqi pix omnii, cuius efl ufus , ex pmea tantum teda conjicitur in Italia , qucinddmodum cr /;i Bohentid, ubi ingentif^

Pinorum Tyl fim£ ac frcquentifmxfunt pinorumfylu£ . C^terum his,qu£de fylueflriumpinorumgeneribus fcribitThcozi

ueftrium fpe- phrjiflus , in r.oftro climite refr:igitur,qu£ fenfikus clariftme putet expcrientia . fiquidcm agrcftcs , qu£ plurim£ iii

'"*• maritimis noftris Senenftbus proiieniunt,fruilumftriintf^uh.V7u oblongiim , pyramidalem , firmum, acfoUdmn , ncc

perfefdcilc dchifcentcm . Qu^ uero numerof^ uircfcuiu in Ananijs , reliquisq^ Tridentmis montibus,fruclu coiift.tt

paruo, bri:ui, qui quam primum aruerit,affatim dehifcit,cr cx arbere dectdit . Scd td eucnirc exifttmamus, cltmatum,

e~ regipnunx !Uriet.ile, uel etiam quod maritim£ plurafintgdiiera . quandoquidcm in maritimis Pifarum oris fyluc=

ftres proucniunt pini, qui breues nuces edunt, cuprefi modo , non tamen rotitnda^,fed aciiminat.is , ut piilura, quam

hic cxhibcmus, oftendit . Quinetiam in eodcm Trtdenttno agro iifdem A nanijs,(y uallts Flemarum montihtK alix du£

fylueftrium uifuntttr ffecies a pr^didis lcngcftgura difiidentes : quariim tinam uulgo Mughi incoU uocant . quxfi-

neftipite medio, ramos circtimqiiaq; a radicc fundentes , humi repuntj^atio cubitorum decem , quiiidccimq; ; qu.iles

ettamapudAnaniosKoucnamnte,crinalijsplerifqjharumualliumlocis apertc conf^ici poffunt. Proferuntha:

frudus paulo maiores c£teris fylueftribus.fed qtd m.<.gts reftnam ftindant . Uarum ramis utuntur incoU ad uafa ui^

narva cingenda :funt enmi tcnaces admodum, cr flexiles . Akerius ucro f^ecieifitnt , qim Ccmbri , cr Cirmoli uuU

go ttocant , quarum nimeroftfiinas phntas ipfefxpe acf^pius uidi, ttim in Gauia Phcebc£ uaUis,tum in Tlemenfibta,

Vulturen£, er Rhetinorum montibus . HiC quidem f^eciofa proueniunt proceritatc, ita ut ad tabulof parandm matc^

riem non modo pulcherrimam pr£be.mt,fed etiam fuaiater odorat.m : attamen non tanta affurgunt altitudine,quan=

ta c£ter£fylueftrcs . Ramos e caudice promiint, ceu cr picea,qui pinifi-ondtbus uirent . Caudicis cortex non ut pi=

no fubrubet,fcd abictis modofubalbet . Trudus tam longitudtne, quam crafttudine piceo ^queflmilis efl, breuior ta^

meit, reftnofm, colorc in nigrum purpurafcentc : tnter cuius nucamcnta nuces recludtintur domefticisfimilcs , mino^

res tamen, triangulares , breues, fi-ailufaciles , ut qu£ dentibu6 ficile cedant :fapore quadAntenus domefticas re/ri

runt , nifl quod gtiflni quandam pene infenfibtlem relinquant af^eritatem : quod omniiim fylue(trium proprium cfl.Ex

quofacile addticor , ut credam hoc nucum pinearum gcnus iUtid eflc , qttod PHiiius libro x v. cap. x . Tarentinum.

uocat , digitisfi-agili putamine , auiumqi cxpofitum fiirto in arborc . Etenim iU£ ita fragites funt , ut non dijflcuU

ter ab auibus roStro fi-angantur . Ab ijsdem pinis reflna tttm alba , tum odorata , ueluti ab alijs fui generis

manat. TabuU ex his parat£ ad extruenda £dificia Germanis plurimi fiiint , non mcdo quod pulchra tiena^

rum ferie plice.int , fed quod etiam odoris fi-agrantia pr^flent : id cuim ad eortm hypocaufla paraitda, qui^

bus maxime ob fi-igidifiimam regionis tcmpcriem cr indigcnt , cr utuntur , plurimum affert ornamenti .

Bellonii alia B cUonitis , cuiu^ paulo ante meminimiis , libro dc arbonbtts refiniftrts hoc piiti genus ( quantum ex eius uerbk coU

opimo explo Ugcre pottti) pinaftrum ejfe cenfct. Scd non reite , mea quidcm fententia . nanque pinafter, Plinio lib. x vi. cap.x. 3 o

^•* auilore , nihil .iliud efl, quampinitsfyhieftris^mira altitudine :gigniturq; non modo in montibi!{,fed etiam in planii,

BeUonio ucro contra , pinafter pino humilior eft : er plana , er montium fupercilia prorfu^ ref^uit , ncc alibi prone^

nit, pr£terquam in cxcclftf.imis monttitm iugis . Kuic proftilo v.t quii adftiptilaretur , firtaffc ex eo adduci poffet ,

qucd peregrinationi , quam iUc in Aflam , Gr£ciam , Syrim , Aegyptum , aliasq^ regioncs fe ftciffc fatetur , plura.

tribuere ueUet , qukm probatiflimorum atahorumfcriptts , quibus f£pc BeUonius perperam rcfi-agatur , ita ut fuam

putet auHoritatemiUis pr£ftrcndam cffe . Sed egomiror ,qu6d mthi relatumftt tiirumhunc effe uulgaris periti£ ,

I neq- tot loca peragraffc , qttot eimfcripta pcrhibent . Quod autem adrem noflram attinct , BeUcntus ubi pinaflri

hifloriam exorditiir, hanc pin.iflriuocem ex ucrfloncLatinafi-cqiicnter legiffe ait apud Theophraftum,fcd iton pro

pterea Theophraftum cam agnouiffe pkntam , quod non naftatur in Gr£ci£ , aut Afi£ montibiis :atque ideo ntiUwm

effe ex Gr£cis authoribus , qui de pinaflro , aut pinufylueflri memincrit .,.Scd quantafit huius boni uiri arrogantia, 4«

' ' er in Gr£corum authorum leiiione ncgligentia, antca explicainmus , ubi ex Theophraflofcripftmus duo ejfe pinige

nera , unum urbanum , aUertim fylueftrc . Veruntamcnft w mordicusfuam tenuerit opinionem , quod fcilicet Theo^

phrafto •ZotuK H piccamft^gnificct , non pinum , er qucd ex confcquenti tdem hic de piceafylueflrtflt tocutus , dcmut

iUi ita effe , quid ref^ondebit ad iUa Theophrafli loca , in qutbus 7ri'r ur oiy^ ix. tegitur :• mel)ercule niliil , quantum

reor. Subijciamtn ergo qu£ Theophraflus tib. 1 1 1 . cap. 1 1 1 1 . (f c ptantarum htflorta in cenfu arborum qu£ iii monti^

hus nafctmtur , contra BcUonij fententiam poflcritatis mcmori£ prodidit , ijs ucrbis . i'Six ^i T-oclotxSf. tSv o^««

Vav, a ei/7o)f TS^i^ioH ov (Pvi\cu . TSi^i ]i MxKiSovioLV , iAx\H, TrivnH, TTlVuf oly^loi . hoc cfl . Monttbus autetn

propriafunt iUa , qiix in planis non proueniunt . Macedoni£, abies, picea, pinafler . Addamus pr£terea qu.-c eodem

capite , ubiplantarum meminit , qu£ pcrpetuo uirent , idemflc habet . d(i(pvjf\.\a ^Vv ovv tqv dy^ iav, a /^ Trpoe

n^iv iAi\^v, c5"eyH.H, ttiVuj' ocy;l'oi. . id eft . Ergo intcr fytueftria perpetuo uirent , qu£ primo uotuminc retuti= $ »

mus , abics, picca, pinaftcr .Ex /jw itaq; nianiftftmnficrt arbitror , BeUonium mv.lta in Theophrafto ofcitanter tegif=

fe , plura etiam tettiere &fats6fcriptis tr.xdidiffe : ut hinc ipfttm iiianis glori£ , uet aticuius dignitatis cupidum po*

Plmij lapfus . tius , qu.hn ucritatis ftiidiofum fuiffe facitc iudtcem . C£teriim non potui non admirari dixiffe Plinium , fc.tn-

dtitas e pino ad contegcndas domos', ex omnibus , qu£ reflnam fundtmt , arboribus aptiftimas cffe , ciim lari=-

Tedi> confi- eem ncn ignoraret matcriei pr^ftantia , duritic , er firmitatc , nuUi £quiparandam efft . Pr£terea fcribit

deratio. Theophrailus ( nos id quotidie uidcmus ) quid pint interituseft, ut teda fiat. Cuitts ucrba funt h£c loco fu*.

pr.i citato . Morbum pinii accidere talcm Id^i iitcot^ narrant , cim non folim cor , fcd ctiam pars extcriia

caudicis in tcdam tranftucrit , tunc ftrangv.tari quodammodo . quod f^onte accidit ubertate arboris targifima, quo^

ad quis conicitare poftit:tcda enim totumcffxcitur. Ergoh£c pini propria affeclioeft . Cluare .uitem pinnstc'

daftat,fcribit idcm Tlyeophraftus Itbro v i . cap. w.de caufts ptantaritm,ftc inqidens . Pintis cnim rddiccm agit tcda

totain reftrtam,ut antc diiimn eft . Katio cadem,qu£ in aitimatibus eft, quod pars atimenti, qu^ferbuerit, exeoiiaq;

flt.

\

In Lib. primiim Diofcoridis.

1 e

iO

79

fU,quonum purgitifiimi eft,afiidet : cr coUeda, denfttdq; pinguedinem reddit . Keliquum uerofwfwn trufffmiffumt
partes, qu£fupr.t terram cmincnt , uutnt : non pcr illm pinguedinemfubiens ,fcd pcr alios quofdm mcdtus. N^iM
qu£ in tedum omni cx p.trtc mutut^fint, obcfitdte moriuntur , ut didum cfl : cim enim nullum tranfitum lul)CMt,fpi
ritus firdnguUntur Jicut .tnim.ilibusaccidit, qu£ ultra modum pinguerint . h£c iUe . C£terim quod teda opusfit ai
piccm conficie<iddm,non dcfuitftnc r.itio,qua etiam artcfcri pofin,ita ut pinus nonfua utiq; f^ontc , fcd .trtificio tc^
da fiat . Id enim idem docuit Thcophrufius Ubro i x .cap. 1 1 .dc hifioria pl.tntarum,his ucrbis . Id.ci ubi arboris caudi^
ccm corticc dil}o!iarint , quod partcfoLiri , bini^i , aut terKS a terra cubitisfacerc confueucre, confluxum ifiuc fieri
nonfinc tcda uno cim plurimum anno .tffirmant . Idq; ciimfccuri dctraxcrint ,fccundo iterum anuo tcda locum cx=
plcri : cr tcrtio p.tri modo . Voflh.tc ob cam paulatinam mcifuram arborcm cxtcnuat.tm , putrefad:.ira'q; humi faci^
U kfiatu proflerni,tum cius cor cxtrahi{hoc cnim tcd.tm maximc pr^fcrt ) nccnon er radicem cjfodi . h£c etiam iUc.
Quibus palam cfl contabefccntc pino,t.tm. l])ontc, qum artcfieri oriricj; tcdam. Qnamobrcm putaucrbrihac in rc pijnij error,
iion parum c£cutilfe Plinium : quippe qut Iib. x v i .cap. x .ubi rcfinifiras enumerat arborcs, tcdam propriam, O" pcr & quorunda.
fe cffc arborcm ccnfct,c!'.m inquit. Sextumgenus cfi teda proprie diila,abundantiorfucco,qu-ini reliqua : parctor,U=
qu[diorq;,qu.impicea :flammis,ac lumini facrorum ctiamgrata . Ef lib.eodemcap.xviii. Nimc, ait, celeberrimis
arborum dtd:is qu£d.un uniuerfum de cundis indicandafunt. Montes am.int cedrus, larix, teda, cr e£tcr£, c quibus
refina gignitur . h£c Flinius . Veriimfiquis Phnij definfor diceret , pcr tedam ipfum hoc in loco no aliud intcUigcrc,
quam pinum,itaqi eim tucri ucllct,h.inc tutelam ilk'd(_ut puto)uan.tm cffc ofiendit,qu6d cim co capite Vlinius refini^
firai^arborcs omncs-pcrgencra dcfa-tbat, et prfmum omniumgcnus pimmfaciat,nullo pado pinu pto tcda accepiffe
uidetur, citmfexto rcfinartmx gcneri tcdam poflca adfaipfi rit. Hinc fbrtAffc a^MarccUi crror defiuxit , qui in hoc
Biofcoridis capite , pinitm tcdam intcrprctatur . I/i hoc etiam uerfatur errore Adamus Loniccrus KucUiumfecuttti
infuo dc plant.trum hifioria uobmtine , ubi fidam potius , quhn ucram arborcm pro tcda pinxiffc uidctur . Sed ani=^
maducrtcndum eft,non c pinu tantimfieri tcdam,fed cx alijs cttdm plantis rcfinamfundentibus, ncmpc Liricc, cr pi=
cca:a quibus nos in An.xnicnfibus fyluis pinguifiimam cxcifimus . Qjtapropter diccbat ThcoplTr.tfius Itb. 1 1 1 1 . cap.
V I .de Inlhria pIantarum,quJd in Fonto cxfylucfirtbus dcfint pinaficr, abics, atq^ picea, O" omniito qu£ tcdam in fe
fc gcrunt . Quibiis cl.tr e patct,aliAS pr£ter pinum arborcs effc, qu£ in tcdam contabefcunt . Sed qiir.d id morbi magii
pitio eucniat, qu.hn c£teris, proprix ptni ajfe^io effc credttur . Quofit , ut er in hoc Plinium crraffe credidcrim , Plini} & Ruel
qui non pini ,fcd laricis mor!,um cffe ait , ut tedafiat : ac eidem omnes attribuit tum uires , tum notas , tum qualitates, •') ctiot.
quM Theophrafluspino rcddidtt . Quare citm KucUius cumfibi familiartfiimum ab huiufcemodi lapfu uindicare ueU
let, non mirum, inquit , quod in hoc Plinius £quiuocatione fit ufus , quaiido er perpetua fronde perinde ac pinus ,fit
3 o larix, crfitus idem in montibus, eademi^ faaes,minime animaduertens,quam magno ipfe quoq; fuerit errore implici

tus : quemadmodum er recentiorum aUj . Quandoquidem pro cer
to attefi.iri poffum , laricem mc utdiffe nunquam (etfi centena$ la^
ricuin fyluas uiderim)cuiper hycmem fiilianondeciderent iCr
qu£ tantam contraheret cum pino cognationem, quantam Kueh
lius tradidit . Itaq; ut uera eius quoq; promulgetur hifloria , hic >
ea de larice dijferemus, qu£ V itidimus, V expcrlentia compro^
baumus. Larix igiturarborefleximi£proceritatis,cor^ Laricishifto-
tice perquhtt craffo ( non autem Uttiori, quhn picta , ut A damus na .
Lonicerus fcribit ) in rimas undiqwe dehifcente , intusq^ rubente :
ramos gradatim circaflipitem totum emittcns, adnatii cmftpluri^
bus falicvs morc Itntis , colore luteo , odore non imucundo :fvlijs.
circum ramulos prodeunttbus, denfis, oblongis, moUibuiyComofisy
pineis angufiioribus , minime aculeatis,qu£ aduentante hyeme,
paUida ejfcda ad caudicis radices decidunt, ibiq-, marcefcunt : ita
utfola larix inter c£teras refinamfundentes arbores, f^reta om^i
ni algoris immanitate, nuda per hyemem Uitam trarifigat . NoueU
lacuprcffum prorfum amulatur ,non autem picedm,ut Kuellio
placet . Eius coni(quanquam credidit Plinius laricemflerilem ef^
fe ) cuprefiinis admodum fimilesfunt , neq^ ingratum effiant odo~
rem . Veruntamenflores longe odoratiores funt , qui uere emer^
gentese ramufculorum cacuminibus arborem uniuerfam mirum
in modum condecorant . quippe cum in purpura ardenter rubt^
fcant, comantibusq; {iliolis , mira quodam natur£ artificio attne^
Hantur, nonparum uiatorum oculosremorantur. Ltgnimateries
durifiima, pr^fertimcj; rubefcens, & in cattdicis medituUioftta :
eaq; propter in adificijs omttibus extruendis , c£teras longe pr£»
ceUit . Vanum profcdo efl crederc ( ut Pltnius, Vltruuius ,cr Plinij , & V i-
reccntiorum pleriq^ pcrhibent ) quod necflagret Larix,nec.in t'""'J error.
carbones uertatur,fed ueluti calcarium faxum infornace cxura-
tur . Quandoquidem haud rede cumfornacibus agcretur, in qui~
bus fit fcrrum in Tridentinis montibus , zr in.ea pr^fertim ualle

Ananijs

4»

i»

L A R I X.

8

And. Marthioli Comm.

Agaricum h-
rici innafces .

Refina lari-

Pannum inla
rice nafcens .

Picex,Sr A-
bietis hiftor.

*o

Abietis lacry
ma.

5*

o-

AnanUs contemirtd, cffwift Solis nmcupitnt , ac alijs muliis Camonicte , cr Eliotfopi£ udUis fDrndcibui , in Byixien/i
dfro, fi Urigno cjLrbonc carcrent, cuius inibi maxnnu confldgrdtur copix . N.f »(j,- (ut rcjrrunt in h.ic artc pcriii) nul
lo dlio arbonc mformccm indito, rudcfirri metdllum tdm ccleritcr colU(]ucfcit,ciu.im Uriceo . quin cr lignum eius^
ficcum, cim Mindefit rcfinefum , impctufldgrat pcrqunm uchementi . QjiAmobrcm in Tridcntinis montibus hrici^
nis tuntiim lignisfurnos inccndunt, t.im cos , quibus pdnis coqtntur , qu.vn quibm hypocwjld cdkfiunt . detcrl.m
fclcdif.imum Aguricum in larice proucnit . n.viq; tpfe qtiidemfd'pius in A ndtnetifibw. montibw; prccfl^dntifimim dgd--
ricnm pdrud qudddmfecuri ii Uricibus compluribiK deieci ^ emiq^f^pius db his, qui refum coUigunt . tJdfcittir cff.-wt-
dgdricim (tit prodit Plinius ) //; GdUid, non in Lmce duntdxdt ,fed in dlijs drboribus, pr.-efcrtimgldndifcri'S . Diofco^-
rides ,ficuti er Gdlenus, nonfxtis compertum hubct, an Agdricumfungmfit, dut rddix, licct dfferdt in cedro gigni .
Brdfiuolus dg.iricum Comdchij in ilicibm inuenijfe fdtetur , necnon per GdUidm equiUns, id uidiffc dit quercuum cdti
dicibus inhsrcre . Enimuero tpfe in totd Hetrurid , in dlijsq; quhn plurimis Itdlid" lock , deniq; in mr.Itis Germditix ,•
Cdrnioh, Ddlmdtid:q; prouincijs, ubifyhx quercubus, cerrii, ilicibus,fubcribusq; refirt£ confpiciuntur, non foliint
nunqudm uidi ,fed nc quidem dudiiii in his dgdricum prouenire : tdmetfi illis inhjerere uidcrim fimgos dlios plurimos
ligned mdterie concretos, duros, ac nigros : quibwi ubiq; pdfimfomitcsfltmt dd fufcipicnduvi igttcm, cim efilice ca»
lybe excutitur : quinetium ijs ignitis dd mdchiniilds cxonerdndAs uendtores fi-cquentifimc utiintur . Adh£c quaniivi
in Tridentinis montibiis, pra;fcrtimq; Ananienfibus prjcter abietes, pinos , larices , cr piceas , innumcrabiles adfint
quercus ; in nulld tdmcn agaricum, pr£terquhn in Urice, ndfcitmf. Vorro ex Uricc etiamnum prieftdntifimd iUa re
find mditdt, qu£fdls6 offlcitm tercbtnthina uocdtur, ciun terebinthiiid ex terebintho prouenidt . Yerim cim mcrcds
tores pr£terito iani £Uo tercbinthitidm ad nos minimc afferrcnt , ob idq; larigna cius loco uterentur tum medici , tixm
myropoU, facile ftilim efl , ut Urignd ex ufuftbi terebitithin£ nomen ucndicauerit . Bt qitcd Urigna tercbinthinx
nomen er locum antea pafim cccupduerit , tit ettam hodie in officiuis eiufdem ,fidefit , uicem fiipplcdt , omnibus nos
tifimimarbitror . Attdmen Tuchfiui tiir dlioqui doiitfimus , in libro , quemfecundo edidit de compofitione medicd^-
mentorum, fcribit phdrmdcopceos Icgitim£ tercbmthin£ uice dbietindmfiipponere . Qjtd in re aperte fdUitur , quoi-
cmnes (ut dixi ) pro tcrebinthind Urigndm ufurpent . Atqui Gdleni tcmpore liquidd piced terebinthin£ loco uendcba
tiir, ut ipfe libro tertio de comp. medic. pergenerd memori£ prodiditffic inquicns . Ex hdrumgcnere eft & larigna
uocdtd, pr£didis pUne htimidior :fubftantid itero fimilis Iiquid£ picc£ , qudm loco terebinthin£ inftitores uendunt
ignorantibiK eas difcernere . eft dutem tdlis reftnd odore guftu,o~fdcuItdte, quhn tereblnthiitd acrior . Cum hac igis-
tur, er terebinthina, larigna uocata perfimilem potcntiam obtinct ,fcd tcnutorifubftdntia , mdioreq; difctitiendi uir^
tute pr£ditd eft. Uanc Tridentini, ac etidm qui ijs contcrminifunt, uerndculofermone Ldrga dppeUdnt , deflexa k
kricc, 4 ^ua emanat, dppelldtione . Htec tamen ffontcfud non defluit :fcd qui ipfdm colligunt , mdgno, er longo te^

rebro Uricis cdudicem dd meduUam ufquc per ^ftdtem perfhrant , ^'
A B I E S . er inde mdttdntem refinam Udfculis qutbufd.m e piceo cortice pa=-

rdtis excipiunt . Splendidiorem mittunt iuuenciiU drborcs ,ficuti
de thure diximm : turbidtorem ucro annof£ . Reperitur pr£te^
rea in annofis larictm caudtcihu^ propc mcduUam ipfdm pdmtum
quodddm dlbicans qiidndoq;, cubiti dmpIitudine,corio, cx qiio chi^
rothec£ conficiuntur , ddeo perfimile, ut iiix aiterum .ib dltero di~
fcernipofiit. Vtuntiirhoc ittcoU dduuIncragIutinanda,CT ai
& fanguiniifluores compefcendos . C£teriim admodum interfeftf

^^P '"''^^ ^^ ^'^ ' ^"*' '"'■./'"'*'" /■'"'^"«f j arborcs funt p i c f. a, cr 4«
-^ AB I E s, itd utf£pe ettdm ligndrios fdhros faUdtit. Siqtiidemea
dem utriq; proceritas : dmb£ ijfdem funt folijs oblongii , dtirts , ac
denfis : utriufq; ramufculi produntur crucis in morem , d duorum
duntdxdt ramorum Uteribus exeuntes: qtiod cr folijs eucnit . Ve=
rimtdmen hoc tantion difcriminis intcrfc hdbent , qticd pice£ fblia.
colore fint dbiegnis longe nigriord,quin cr paululum Idtiord,moh
liord, Uuiord, minusq; pungentid . Pr^tered pice£ cortex nigrer^
fcit, tenax eft, lentus, er lori modoflcxilis : dbieti uero dlbicdt, et
fifleddtur,fdcile perfiingitur. Picc£rdmiplerunq; dd terrdmflc
duHtur : quod in dbiegnis non uifitur . Lignis dcniq; nidtcrics pi- i a
ce£ multo fpeciofior, ac etidm utilior : hdhct cnim uenas reHioreSy
minusq; nodofxs . In piccdrimgenere foUfcemind fi-udus adf-rt ,
fed in Aiidnienfibus , c£terisq; Tridentinis montibiis dbics cmnis
infiudifira eft, etft Plinius abietem fiudifrram fecerit. Pirea firt
refinam iiiter corticcm , cr lignumgtimmi modo coitcrctam , licet
nonnunquam ex ea dcfludt liquida , Urign£ fimilis . A bies uero
tntercorticemZT corticem pr^ftatitifiimimliqiwrcmillum con=
cludit,quemuulg6 lagri mo, qudfi abictis Ucrymum.dppcU
lant : de quo uetercs nihil ( qiiod equidcm fci.m) pofterit.itis m-mo
n£ prodidere . Nifi quif^iam dixcrit , pcr dbietk Ucrymm i . tcl-
lcxijfe Gdcnm Itb, ii i , tic compofitione meitcmcntonm per

geiicrti

In Lib. primum Diofcoridis.

8

I

<o

generd puulo Mte cituto,pice.iillm liqiiidm rcjinam^qiam pro tcrebinthiiu injiitores tienicbdnt. CuiM rci illud itu*
diciim effe uidctur,qu6dfcribat ipfeMnc etguftuyCr odore tercbinthin^ cffe perfimilc, quod in Mcgm. Ucrymd ma
xime notatur : et quod infuperfic qu^diintcnus tcrcbinthina acrior. nanq; huiufmodi qualitatcs in liqmda picc£ rcfina
tttinme rcpcriuntuv. Quofit,nt fu]\ncandu putaucrim, in his Galeni uerbis librariorum fortafjc culpa mcdmn aliquod
fuhcjfc ; licet conj}ct antiquos fcriptorcs in arboru rcftn.n fcrcntium hiftoria in quam plurimis mtcrfc diffcrrc,cr ah
teramfepc pro .tltcra ( utfupra diximui )fubj}itucre . Auxit mihi ful\;icioncm hanc Galcnus : quippc qui fcripferit
dcinde eodcm libro inEuphorbij mcdicwtcnto , intcr refinas cxteris odoratiorcs h.ibcri tcrcbinthin.m,cr abicgnam,
hancq; iUa calidiorcm cffe . Y.iUuntur autcm, qui put.int abicgn.m lacrymam , clarifim.m cffc larignam : qu.mdo:= Error quoru
quidcm dla intcr abictis corticcs uomicx ntodo coaceruattir, crfalo corio Qit in abfccfibus fanie uexatisficrifolet ) '^^™ ■
elicitur : h£c uero man.it e Uricis caudice ad mcdidl.m ufq; perfvrato, ut ego experientia dodusfacile attcjlari pofr
fum. N.tin, ut rem omnem h.ic in hifioria cxa^tus exploratam haberem, er a laricc larignam, cr ab abietc .ibicgnam
per mcmet clicerc libuit . Sunt qui huic iU.im admifccant, ut hac impoflura magis lucrcntur, eo qiiod omncs abicgnam
plurifaciunt,quam larignam . Ncc deftmt qui percolatam larignam,cr ad ultimam claritatem redadam pro abiegna
tteiiditentyCion r.irijmti rcperiantur myropoU, qui rc^ius alteram ab altera dignofcant . Sed fratis cognofci potcft ,
qusd abictis l.icryniafubftantia minus confiftat , odore prxRantifimofragret, crgtifttii larignafit amarior , ad an^
numq; affcruata quad.intcnusfl.iuefc.it . Ea tudneribus recentibus maxtmim affert pr£fidium , qu6d non folhn glu=' Abiegnz h -
tinct, fed cr mundct , crftrcotica habeatur . Pota reitim oilctdos eijcit, arthriticos dolorcs mulcet , coxendicwmq; "^''5'"'* ""^** *
cruci.ttus lcnit . Capitis uulncra miriflcefanat, adco ut hacfola nonnuUi utantur. Additur cr in anlidotis balfimi tii^
ce . Affirmat KucUius abicti croceum florem innafci : ueriim in Tridentinis moiitibus , ubi undiq; ea montes fylue^
* o fcimt , Abies omnis tft crfloribus, cxfi-uclibus infoectinda . Sedut ad piceam noflra redcat oratio , non fitis com- Bellonii opi-
pcrtum h.tbco, qu.tm arborem pro Picea inteUigat Petrin BeUonius : qtianquam ex imagine, qtiam exhibuit , atq; ctia "'° * '
cx notis, qu.iifu£ picc£ afligit.iuit, aliquod pinaflrigcnus intelligere uidetur . Ccetcrim arbor , qtiam idemfua tattm
atidoritatc, itc dic.iin tcmerttatcdudus perperam Sapimm uocat,ac abtetiflmilemfacit,non eft (quantim cgo conij^ ■
cere potui) itifl kgitima picca . Qu,tppe h£c abieti adeofimilis cfl, ut f£pe fyluanos homines, cr lignartosfabrosfal-^
lat , utfupra dii^um efl . Idcirco Plmitis lib. x vi.cap. x x 1 1 1 1 . cadcmfolia reddidit pice£ cr abieti ,fic inquiens .
Infeda peiiinum modo {inteUtgc, fhliaftmt) pice£, abieti . lis etiam idemTaxumflmtlemftcit eodem lib.cap.x .que^
admodum cr Diofcorides lib. 1 1 1 i.Taxum autem (ut obferuauimiis) maximeflilijs £mtd.ittir picea, quam magno.cr
ptidendo errore BcUomus Sapmum appeUat . nam Sapinus, tefle Plinio, pars tantiim efl in abiete, ut ettis uerba decU
rant lib. x v i.cap. x x x i x . ubi it.ifcrtbit . A bietis qu£ pars a tcrraftiit, enodis efl. Hac, qua diximus, ratione flu=
uiata dcccrticitur, atc^ ita Sapinus uocatur,fiipcrior pars nodofa duriorq^fubflerna . Quibui utiq; Plinij uerbis pa^
Im eftsapinum non effe perfe arborem,fed tantum abietis partem,ficuti etiaVitruuius teftatur . VerimBeUonius,

quod audiuerit tam piceam , quam abietem indifferenter du Sapin
fuis Gallis nominari, hancforte uulgarem cr confufam nomencU*
tioncmfecutus,ut eam ueramputauit,ita etiam Piceam Sapinti ap^
peUauit . Sed is mihi quidem non uidetur in Plinio reile coflderaffe
rcfiniflrarum platarum hiftoriam, nec^ in Theophrafto cognouiffe
quodTT^vKHCr^zsirv! flgnificarent,neq; etiam animaduertiffe y
quod h£ dti£ uocesf£pe a Gr£cis una pro altera ufurpantur. Sed.
hicfufluf, quam deceat,aliquot BeUonij errata perfecuti fumus. 4=
liusenimlocuserit,niflquidmihihumanitus accidat,ubialiaplurci
in boc genere confulto tradabimus. Arbor,qu£ plerisq; Gr£cis Nomina.
TsiTVf, hatinis Pinus appellatur : Arabibus, Sonobar : ltalis,Pi^
no : Germanis, Kartzbaum^cr Kynholtz •" 'Hif^anis, Pino : GaUis,
Pin. Qu£ autem Grsce mux.H , Latine Picea nominatur : Ara^
bice, Arz : Italice , Pezzo: Germaitice, Rot dannenbawm: Kifptt
nice, Pino negro : GaUice, Vng abre du genre dupin. Ciu£ dein^
de Gr£co nomine hd^\\ , Latinoitem Larix , Italico Larice,cr
Germanico Lerchenbaum uocatur. Qu£ deniq; Gr£cis i\xT^ ,
Latinis Abies dicitur:ltalis,Abete: Germanis ,Thannen ^fiue
Thannenbaum.

|o

LENTISCVS.

40

Jo

ZXJW. LENTISCVS. CAP. LXXV.

Lentiscvs nota arbor efl: . Cui toti uis inefta-.
ftringendi : femini enim,folio, ramo, cortici, radicibusq;
cognatGeinfunt uires. Liquamentum autemita fieri fo-
let.FoIia,cortex,&radix inaqua coquuntur,& ubia-
bunde cofta , refrigerataque funt , folia abijciuntur : aqoa
denuo coquitur, donec mellis liabeat crafsitudinem.

Lentifcus fua aftringendi dote, ualet aducrfiis fanguinis
reiecliones,alui profluuia,& dyfenterias in potutitera
contra eruptipnem fanguinis e vulua, & ciufdcm, aut.fe-

dis

82 And. Matthioli Comm,

dis procidentia . In totum acaciae", & hypociftidis uicem reprafentat . Idem facit fuccus e tritis folijs.
Dccoftumfotucauaexplet, &frad:ao{Taferruminat, vulux fluxiones liftit, nomas arcet,vrinam pel-
lit, motusdentiumcollutioneftabilit. Virentesfurculi calamulorum uicedentibusrepurgandisaf-
fricantur. Fitefemineoleum aftridloriam uim habensiquod prodeft,cum quid aftringiopus eft.
Lentifcusrcfinamgignit, quslentifcinacognominatur, & abaliquibus maftiche.Pota vtilis cft fan-
guinem reijcientibusj&tufsi ueterirftomacho auxihatur, fed ruclum mouct.additurin dentifri-.
cia,& illitioncs faciei ,ad nitorem cuti conciHandum : palpebras oculis incommodas rcplicat: man-.
ducata haHtum oris commendat, gingiuas contrahit. Optima, & copiofifsima in infula Chio proue-
nit . Prsfertur , nitedulae modo, refplendefcens, & candore Tyrrhenic^ cerx fimihs , adulta, retorri-
da , friabihs, odorata, ftridorem edens . Viridis autem inferior eft . Adulteratur thuris , refinsque pi-
neaenucismiftura.

la

2«

Lfntifci con- Lentiscvs in Itdia frequentijlimd nafcitur , pr^fertimq- in Vletrurid mritimis noflris Senenfibus. Gk
fideratio . gnitur in coUapfis Komanorum icdificijs, ac ruderibus . Quinetiam in tradu Tyrrhcniubicj; copiofa oritur , in Cam*
paniamaxime. Caterim LentifcinonnulU funtplantx ,qu£ inarboremmedi£ proceritatis a(fur?unt:nonnuU£
tterd humiles,quie nuUo grandiore caudice a radicibus fubkto, fed uirgultis, flolonibuiq- innumeris corylorim fylues
{irium modo difiliunt . ueruntamen Lentifcui tum ramis , tum folijs denfior conilat , magisq^ uirgultorum cacuminis
bm ad terram dcfleditur . Volijs utraq; eft piftacij graueolentibu'!, pinguibu^,fi-iabilikK , er in obfcurum uirentibut,
in ambitu tamen rubent , ficuti cr quibufdam uenulis . Perpetuafronde uiret . Cortice eflfubrufo , lento, tenaci,fle=^
' ' xibiliq; . Profirt terebinthi modo , prceter racemofosfruiius ,fi>Uiculos corniculi modo intortos , in quibas includi^

tur liquor limpidui : qui tandem ueterafccns uertitur in befliolas ijs perlimiles , qu£ ex ulmi , cr terebinthi fi)Uiculis
Ruel.& Her- euolant . Tota planta grauiter olet : quapropter nonnuUi, quod olfaciu caput aggrauet,ipfam deuitant . Sed Len^
molai lapfus . tifcum , qu£ roborvs magnitudine prouemat , filio forbi , acinis fylueftris punic£ rubcntibus , ut KueUius fcribit ,,
haHenui non uidi, nec id unquam me legiffe memini apud probatos audores. Idcirco KueUium hac in re haUucinatum
crediderim . quemadmodum cr Mermolaum , qui ea effe lentifci folia exiflimat , quibm coriarvj Venetijs peUes confi=.
ciunt , uulgo proprie appeUata foglia . Siquidcm planta , rf qua h^cfilia decerpuntur , maxime a lcntifco dijfert ; etfi
MaRicIiesco- cumterebinthoaliquamhabeatfimilitudinem. lcrtetiamLentifcus Italica maflichen , ut ipfe atteflari poffumz.
fideratio . quanquam non ea copia , qua in Chio , er Crcta Aeg£i infulis . Itaq- immerito a nonnuUi^s notatur Auicenna , quoi
n.ifiichen Italicam memori£ prodiderit. Cyuippe quod ij , qui maiori in errore uerfantur ,exiflimaueritit non ali~
tsifiirtaffe , quam in Chio nafci . Indicam maflichen e fpinofa quadam planta manare , nonfolim Theophraflm ,fed e= J •
tiam alij tradidere , quemadmodum er Pliniui . qui lib. x 1 1 . cap. x v 1 1 . non modo Chi£ mafliches meminit ,fed a.~.
Lentirci uires liarum quoq;,qu£ in Arabia,Afia, Gracia, Pontoq; proueniunt. Lentifcimminit Galenuslib. vi 1 1. de fimp.
tx Galeno . medicam. facultatibus ,ftc inquiens . Lentifcus facultate ex aquea effentia leuiter calida, er terrenafrigida no paua
ca compofitus efl , ob quam er moderate adflringit . Beficcat igitur fecundo ordine completo, aut tertio incipiente :
in caliditatii, cr frigiditatis differentia quodammodo eflmedius , crfymmetrus . Similem omnibm fui partibus ad=
ftridionem obtinet in radicibm, ramis, extremis turionibus,germinibus , ac filijs , pr£terea fi-udu , cr cortice :4c
fifuccum exfi)lvjs eius uiridibus exprimas , fimilishic ordinis efl , moderate adflringens . Itaq; bibitur er per fe , er
cum alijs medicamentis , qu£ dyfenterias , er alui affedusfanant . quin &~ adfanguinis expuitiones ,fanguinisqi ex
utero eruptiones , tum fedis , uuluxq^ procidentias idoneus efl , utpote ad hypociflida nonnihil prope accedens .
Madiches ui- Meminit idem er mafliches libro v i i.ftmpl. medic. hii uerbPs . Maftiche candida quidem , cr Chia confueto mo» 4o
res ex Galv " yc cognominata, quodammodo ex contrarijs compofitafacultatibus cfl , adflringente uidelicet, cr emoUiente . Proa
indeflomachi , uentris , inteftinorum , iecorisq^ inftammatiombm competit , utputafecundo ordine excalfaciens , er
deficcans . Nigra uero , qu£ Aegyptia cognominatur, tum magis deficcat, tummnus adftridori£ facultatis eflpar^
ticeps : quamobrem aptior cft ad ea , qu£ ualidiorem digeftionem per halitum expofcunt . hac igitur ratione er /«=
runculis bomm eft remedium . Porro oleum, unguentumq; maftichinum ex Chia conficitur, non admodumfane ex Ae
gyptia . c£terumftmilis eft cr ipfum mafticKe facultatis . H£cde lentifco , er maftiche Galenus pofteritatis memos
ri£ prodidit . Sed cummaftiche mihi Caphuram in memoriam redegerit , quod certofciam , eam mafiiche , ardenti
aqua, zedoariaq; ab impoRoribus adulterari, cimqi Diofcorides , Galenus , er c£teri iUim feculi fcriptores ipfam
non foliim non adnotauerint ,fed ne nouerint quidem ,fllentio minime dif^imulandum fire putauimus , quo magisle=
gentibusfatisfiat, quantum tum a Serapione , tum etiam ab his, qui meridionalem plagam , er lndi£ ora hoc £uo na= f o
Caphura hi- uigationibus perluflrarunt , memori£ proditum efl. Caphvra igitur eft gummi arboris cuiufdam in India
ftoria , & ge- ^j^j^cf,'^ t^^ta magnitudine , ac proceritate, utfub eius umbra hominum centuri£ recondi pofint . nafcitur h£c ars.
bor in montibm mari propinquis, materie leui ,firulacea, qua prodit Caphura . 'H.uius largioris prouentus augurium
efl, cimfrequentibus c£lumfulgetris corrufcat, aut crebro tonitru conflrepit , uel cum terra motu concutitur. Hk»
ius multa traduntur genera . Vna in interuenijs ligni , lamellarum modo impaHa figitur . Alia fhroi emergit cortice
dbrupto, ucluti refin£, iUisq; gummi modo inh.eret , maculis inter initia rubentibus, poflmodum uel calortfolis exto»
fta , uel ignium ui candefcit . hanc fumpto a rege quodam Kiach iUius loci nomine , indigen£ Kiachinam appeUant :
quandoquidemis primus dealband£ Caphur£ rationemadinuenit. H^cc^teriscT bonitate ,ct tenuitate pr^iiat,
longioriq; perdurat tempore . Alia crafiior , nec peUuccns, atro colore : proinde bonitate cedens . Tertia uilior re^
peritur ,fufco colore . Succedit huic impurior alia , qu£ arborisfcobe , ramentis , er affulis implicita,gummi more
tigglutinatti kntefcit, tuberculo mar* nucis , autfabg , aut ciceris . Hanc pontificum , crfacerdotum fuffimentis ,

ficut

Platearij er-
ror.

Caphura: te-
peramtntum,
&uire$.

20

30

40

50

Caphurs pro
batio,&con-'
leruatio.

In Lib. primum Diofcoridis . 8 5

flcut thm, cr myrrhm, coftwm^- , in tcmplis dicdiit .Sedhi omncs in duo tantmn fajligici rediguntur, in rudcm , cr
cLbor.it m . flquidera rudis cft Qdphun omnis ignem non expertu : eUborm uero , quicfolis, ucl ignis .xrdore cxco=
iid , dtq^ purgdtd dlbim contraxic colorcm , utpotc cr cera . Yuchfius lib. primo dc componcndis mcdicamentis, Fuch.opinio
pttdt C.\phur.vn effe bituminis Indicigenus , qu6dfcripfcritScr.ipio dudoritdtc Ahnazodi , brgioris Caphur.t pro= "nprobata.
tientus augurium cjfc , cim alwn crcbris fulgetris corrufcat , autplurimis fm-pit tonitruis , ucl cion rcgio , in qux
prouenit , tcrrxmota concutitur : argumcnto , quod (imiliter ex terr<e concujfu magna tum fulphuris , tum bitumi=^
nis copia profundi foleat . Scd dijfcntit ab co opinio nodra : quandoquidcm nec Serapionis , nec aliorum quoruncunq;
hancfuijjefcntcntiam cxiftimcm : cion tam ipfe , qukni cxteri, qui dc Caphurafcripferc, arboris cuutfdam uaflifima:
proccritatis gummi, uel refvum Caphuram cffefcribant . N imirum ofcitanter dc h.tc fcripfijfe uidetur Platearius
Sakrnitanus: quippe qui Cdphuramgummiarboris cffc infici.itur ,Diofcoridis , er complurium tcftimonio, exfucco
cuiufdam hcrbxfien tradcns . Quod profvdofalfum cft , cim nuUibi CapJjur^ meminerit Diofcorides . Bam autcm
effe gummi nonfolum Auicennx, er Scrapwnis te^imonio probatur ,fcd cr Lufitanorum , qui nofcro ceuo per mcri-
dicm ad Calicut oricnt.ilis lndi.€ cmporium nauigant . Crcdidcre Serapio , er Auicenna, Caphuram tertio abfcef^
fu cr ficcarc, er rcfi-igcrare : qux tamcn ciim uehemcntcr ctiam in aquam proicHu conflagret,fit pcrquam odora^
ti, cr adeo tenuium partium , uc fxpc per fe in auram cuanefcat , iUis reclamare uidetur. Quo flt , ut quis fuj^icari
pof^it, aut lcgitimam Caphur.tm ad nos non aduchi, aut hoc loco Arabum monumcnta ( ut in alijs qu.hn phmmis )effc
uitiata . Capitis dolorcs (fl t.imcn in hac parte credendum efl M.auritanis ) cx calore proucnientcs Caphura iUita
mulcet, incandefcentcs infl.tmmationcs reflinguit, priefertimq; iocinerii . Renes , crfeminaria uafa refligerat ,fan=
guincmq^ cogit . Circumlitionibus imponitur ad cutis nitorem conciliandum, er ad arcendas tam uulnerum , quam uU
ccram infl.immationcs. Bryfipcldi extinguit, CT dduerfm gonorrhoeam,cr albas uulu<efluxiones cfflcax efl cumfuc^
cino, er aqua nymphxa: haufla . Idem pr<eflat pubi,feu4mo uentri, tcflibm, renibuich iUita : qu£ tamen antea pfyUij
feminis fj^ijJ.tmento, aut omphacio , autfolanifucco probcfit macerata . Sanguinem e naribm proflucntcm flflit , mt
cum urticjefcminc immijfi, aut cx maiorisfedi, cr plantaginis fucco fi-onti circumlitd . CoUyrijs ad calidas oculorum
lippitudines utiliter imponitur . Kcnibm, ac teflibm iUita uenerem extinguit . Corpora a putredine pr^feruat : pro»
inde commode antidotis admifcetur, qu£ contra uenena, uenenoforum animdlium iilum,cr peflilentes dffedus cotrfl*
ciuntur . In uniuerfum uiribus immmeris poUet , <quds breuitati confulentes pr£termittimus . Legitimx probatio
talis efl . In calido pane cfurno rccentiflime fublato , bipartitoq; manibmfcijfo , Cdphura ponatur . quod fl humore
madeat , fynccrx eft argumentum :fin contra perarefcat , f^uri£ dc fa(titi£fignum . C£terim nift diligenter dffcr^
uetur, ex operculatis etiam capfulis nonnunqudm euanefcit : itd'c^f£pe deluduntur fepldfidrij . Afferudtur tdmenfe^
cure uafe marmoreo , dut alabajhino , /mm cr pfyUijfcmine fepulta . Nec defunt , qui eam pipcre flUcius dfferuari

pHtent, quod nec plane comprobandum uidctur . Venetidi Caphu^:
rmomncmrudemimportant,ibiqiigne ,cr arte uitreis organis
elaboratur , flc ut candefcdt , dtq; peUucedt . 'Lyjvof Gr£cis ,
Lentifcus Latinis dppeUdtur : Daru, Ardbibus : Lentifco, Itali/s ;
Mdta , dut Arueird, Hifpdnis : Lentifque , GdUis . Huius reflna
(xcts'i'xi' Gr<ece uocatur : Ldtine , Mdfliche , aut Refina lentifcix.
, na : Arabice , Maflehc , Mafleche ,flue MaBoche : Itdlice , Mrfa
^ftice : Germanice dc GaUice , MdStic : Uif^anice , Almaftiga .

Quod Arabibus Kaphor ,feu Chafur, recentioribus Gr£cis Ha»
<pov^oi , ut etiam Latinis Caphura nominatur : Itdlis , Cmphord :
Cermanis,Cdmpher:GaUis,Camphrc,

Tef^ll/aof. TEREBINTHVS. CAP. LXXVI.

Terebinthvs cognita arboreft.Cuiusfolia,
& femen , & cortex aftringunt , & ad cadem , ad qus len-
tifcus, conueniunt, fimili parata modo, fumptaque. Fru-
ftusefuiaptuseftjfed ftomacho aduerfatur; excalfacit,
vrinam mouet,uenerem excitat; contra phalangiorum
morfus conuenienter in vino bibitur . Refina eius ex Ara
bia petrsea defertur . Prouenit etiam in ludaea , Syria,Cy-
pro,Aphrica,& Cycladibus infulis. Sedpraeualet can-
dida , perlucida , uttreo colore, & in csruleum uergente,
terebinthumolens. Terebinthinarefinas omnes ante-
cedit : proximalentifcina, & e pinu, & abiete : has fequi-
tur e picea,&pineisnucibus refina. Natura omnibus
calfacere , mollire , difcutere , expurgare . Tufsi , ac tabi
conueniunt perfe,aut in eclegmate ex melle : vitia pe-
clorisexpurgant,vrinam cient,cruda concoquunt, uen
trem emolliunt , palpebras commodifsime replicant :le-
pras tollunt, cij srugine, ac futorio atramento, nitroque^j

auribus

TEREBINTHVS,

Nomina.

/

84 And.MatthioIiComm.

auribus fanicm emanantibus cum melle & oleo, itcm inpruritu genitalium utiles . malagmatis , aco-
pisque admifcentur . Laterum doloribus per fe, illitu & appofitu auxilio funt .

P'HTlWaAAca. RESINAE ALIAE. CAP. LXXVII.

Li ctj' I T> A refinaepinu,&picea, aGa!lia,&HetruriaconuehifoIet,atqueo!ima Colophone
petebatur : hinc Colophonis hbi cognomentum uendicauit . A* Gallia qiioque fubalpina : quam uer
naculo nomine larica , hoc d\ , larignam,appe!lant incoli; . Ea in linftu , & per fe magnopere prodcft
tufsi ucteri . Colore inter fe diftant : liquidem alia candida eft , alia olcofa, alia rr^ellei liquoris finiili-
tudine , vt larigna . Cupreffus etiam liquidam fundit rcfinam , qux ad eadem pollet . Qu^ uero arida- * °
rum gencri afcribuntur , quaedam ex pineis nucibus , alis abicce, alix picea, & pinu exicrunt . Elisi
debetlongeomniumodoratifsima,translucens,non retorrida,nequediluta ^quandamcerxfaciem
prsEbens,&friabilis. E'picea,&abiete refinx cxterasantecedunt:odoratE enimfunt,atque thus
cdoreimitantur.PrsftantioresaPityufainfula d£ft;runtur,qu.-v!fecundum Hifpaniamfitaeft. Sed
qucEepicea,nucibuspineis,&cupre{ro manarunt, nihiladillas,nectantis uiribus potiuntur. ve-
runtameneorundemgratia,quorum&illx,fumi foIent.Lentifcinateicbinthinsrefpondet. Vri-
turrefinaomnisliquidain uafe quadruplx capacitatis adhuraorem ,quiinfundicur. itaque refinas
congius in duobus aquce pluuiae coquitur , fubieftis lcuibus prunis , rcfina afsidue mouetur , donee
omnis odo r aboleatur , & friabilis , & retorrida reddatur , ac digitis cedat . Cieterum ubi rcfrixit , in
ficlilenonpicatum,quodaconitum uocant,ideft,non illitum, reconditur. Fietetiam eximijcan- *o
doris , fi refina omnis eliquacaprxcoletur , quo foeculenta fordes excernatur . Vruncur quoque finc
aqua,primumIentoigne,&ubicoire coEp£runt,maiorcarbonum ftrues fupponitur,& triduoci-
tra intermifsionem dilcoquuntur , ufque dum antediiflas naturs fuse notas exuerint : mox, vt diftum
eftjreponuntur.Aridasvniusdieifpatiodecoxiffefatiseft. Vft^odoratis maIagmatibus,&aco-
pis,& vnguentorum colorationibus magnopereutiles funt. E'refina perindeatque thure,fuligo
excipitur, ad circumlitiones idonea : quibus palpebras fucant, & colorem mentiuntur. prodeft gla-
bris genis,coIlacrymationibus,erofis4; oculorum angulis . Ex ea fit atramcntum fcrip torium .

Terebintlii hi T E R E B 1 N T H o R V M (ut Theophrd^us mentoyh prodidit tik t i 1 . cApite xv.de hijlom pkntdrum')
ftor.ex Tlieo aUa mafcukiaUdfoemina . Mafcula Herilis ek, ob idq^fexui maris adoptatur . Tceminarum aliajru^um protinus ru^ 3 °
P fum promiti magnitudine lentis , qui concoqui nequit : aiia uiridem editum,rufum poibnodum tingit, er cum uua ma-

turefcentem,nignmnouifime facit,magnitudine fabis ,refinofum, cr fulphurofum. Circa Idam,cr Maccdo^
niamhreuis ,fruticofa , contortacfi nafcituriat apud Damafcum Syris magna , copiofa , decoraq^nnontem enim
inibi terebinthis refertum , ut nil aliud habeat , rcfirunt . Materies ei lenta , radices ualid£ in profundo , atque in to=
tum incorrupta hcec arbos habetur . 7los ok£ , uerkm colore rufo . lolia circa unum pediculum ,plcrdq; jj^^ccie lau=
rinorum, coniugatim , quemadmodumforbo , quodq^ parte pojirema acuminet , impar exit : uerim minus angulata ,
quamforbo,ambituq;laurinoflmiliora,crpinguiacumuniuerfo fruilu. Fert zrad nucis fimilitudinem qu£dam
concaua , ut uhnus : quibusbeJlioU tanquam culices innafcuntur . Tit in hi^ refinofum quid , lcntumq; :fed refina tit=-
men non hinc legitur ,fed a ligno . Iruitm refin£ copiam non mittit,fed m.inibus tantum adh^ret : etfi non lauetur,
poJiquamcoUeStus eji ,inter fe coh^refcit : cim uero lauatur ,candidm ,probcq; non maturus fupernatat ,niger 40
fubfidit . Idem refert dcinde lib. 1 1 1 1 . cap.v. hiRori£ plantarum , Jndicam etimnum Terebinthum haberi : cui Jv~
lia , cr rami , C reliqua omnia terebintho fimilia :fi-uBus autem diuerfus ,fimilis enim amygdalis . T>iam cr in Ba^
ilris terebiiithumhanc effe , fhrreq; nuces amygdalarum magnitudine : quoniam non magnas,fed uifu fimiles,0'
fuauitate amygdalis pr^fiantiores : O" ideo loci lUius incolas his potius uti . h£c Theophraftus . Terebinthum uidi ego
primiimin colle uulgo cognomine CaJlelTrento ,non procul 4 ciuitate Tridenti prope Athefim , aTheophrafiihi-
floria haud quaquam dijlimilem ,faila huius uidendi mihi copia a clarif^imo medico lulio Alexandrino Tridentino :
reperiq; ipfam deindein alijs compluribus Ketruri£ locis , uidelicet in coUapfis Komanorum ^dificijs , ac ruderibus :
Refina tere- fedfi-equentem admodim in lapidi£ coUibus prope Pucinum cafirum , Adriatico finu non longe a Tergefto . Ab
binthina . hacf£pc , dum iUac iter haberem , crfi-udus , er foUiculos caprarum cornibus non abfimiles , quibufdam intus be^

ftiolis culicisfiguram pr£ fe firentibus , er refinam decerpfi : qu£ etfi omnium praftantifiimafit ; non tamen diu eft, i o
quod Venetia! deftrtur ex Cypro . Antea cod.im affercbant , uel quod effet aduedu aptior , uel qucd impoftoribus
dd adulterationem aditus hoc modo ficiliorfieret . Verion liquida ut perfe cx arbore manat , iamfrequcnsfi.6ta eh.
C£terimi quia terebinthina iandiu in Italiam non aduehebatur ( utfupr.i in laricis mentione diximus ) larigna non mo
do terebinthin£ locumfibi uendicauerat ,fed etiam cognomentum . At cim eodcm loco a nobis de puica , picea , la^
rigna , abicgnaq; rcfina , cr earum a quibus coUiguntur arboribus , abunde fcriptum fit , oper£pretium quidcm non
eft , ut hic iterum ea rcpctamus . Scirc tamen conuemt , rarif^ima ejfe abictes in montibus Tridentinis , qu£ pr£ter
fluentem lacrymam, aridam fundant rcflnam : fed fl qu£dam inueniuntur ,h£c efl(ut Vlmius inqnit ) arboris
morbus . Cuirn rei manifcftum argumentum cft ,qu6d omnis abies , qu£ refinam fundit , tabidafit , putris , cr cario^
Braf opinio fa . Brafauolus de rcflnis diffcrens , Plinium ui carum hijloria a Diofcoride diffcntire autumat , qucd fcilicet P//'*
reprobata. ,„-,^ //^^0 x x 1 1 1 1. capite v i. t)-adidcritfummas rcfin£ jpecics du.is ,flccam cr liquidam :ficcam m pinu , cr picca
ficri ; liquidm e tercbinthoJ<irice,lentifcO}CUpreffo . Biofcorides uero ex pinu^ cr f icerf,cr liquidam prxterficcam

baberi.

InLib. priniumDiorcondis. 85*

hiberi fcripitwi reliqiicrit . Qi/oj tmcn melius crat fic coitciliajfe , quod qudnuis afferat Pliniui ificcif rc/iinti e
pinu , cr picci coUigi ; non proptcrci obfr.tt , quominus jxrdfit piriter huiufcemoii Arborcs cr liquihs , O" ficcis
re/inM . QuMidoquidcm inTridcntino truilu pluribus uarijsq- locis,e pinu,piccdq;dnteitlongo tempore aefis,
folisq^ irdore ffitantihusliquidM refvm exud:ire comperimus lcirign.t non abjimtlcs . Quod etim fxpe cticnit
in dfferthus cx hifcc arboribus parutis,cr in tignis,ucl trdbibus,qu.e xdificip co.iptantur . Vcriim cmmncro m.tliin di^
ccre Plinium crr.iffc,qu.^d liqiiidarum gcncri lentifcinam adfcrib.it,quje cfl noiira mafiiche , ca: tcris projrCto durior.
Ai hacfcire etiam conuenit,qu6d qu£ in officinis Colophonia, Hifl>.tnica,Gra-caq; dicitur, ilUusj^ecies efl , qita co= Colophonis
^uere Diofcoridcs cdocuit. Conflac hxc coloribtit diuerlis,iitpotc cryft.tUina,hyacinthina, ftturatoq; colore, pro rc= coalid.
fin.irum cx quibm conficitur, u.ivictatc . quippe {ut Diofcoridcs ait) alia candida efl, alia olci,alia mcUis colore,qua^
« o lis cfi larigna . Qa^ ucro .i Colophonc Ioni£ urbefibi cognomcntum comparauit , cfl (ut rcfvrt Pltnius lib. x i m .
cap.xx.) prxtcr cxtcratfulua : ncq; ulia dc caufa uocatur er Ktfpanica, er Gr£ca, nifi quod cx ijfdcm eti.tm rcx.
gioinbus .iduehatiir . Att.imcn ainmaducrtendum cfi aliam ab hac, qu£ neq;fi-ida,ncq; cxcoda cfl , habcri Colopho^
niam : fiqtiidem fcribit Diofcoridcs quod pinea , piccaq; Uquida , ac pinguis rcfina ex Colophonc ajfercbatur : cb idq;
Colophonia pcr exjccUcntiam iiocab.itur . Quod item tejlatttr Gaknus lib. vii.de compofmed. pcrgeiiera, ciim in=
quit . Quoni.tm ticro piccam refinam <:Tfi-idam,0~ colophoniam appeUare confucuerunt,fciendiim uenit,aliaquan*
dam effe colophoni.im Cln£ maflicha pcrfimilcm,moUiens aUqtiid habens , qucmadmodum iUa , cr thus . Et Ubro 1 1.
eiufdem . I.fl,inquit,intcr Uquidas etiam colophonia thuris rsdoletts, qu£ nonnitUis fola uocatur colophonia , odoratii
fu.ttdtatem quandam refvrens, ut aUetina, ZT caloreficut iUa mediocripr^dita . nafcitur admodum mcdica , atq; ob
id pretiofa efl . Vorro fi qniff'i<an dicerct , non cognouif^e Plinuim, ticque Biofcoridem,liquidam abiegnam,quam ali^
a o qui lacrym.irn, nonnuUi ucro alnctis okum mmcupant , eiim iic tantiUum quidem a iieritate defcifcere putauerim tfi-x.

quidem hi dc Uquidaabicgna (qiicdicgcrim) mhil memori£ prcdiderunt . Terebinthi, ©" rcfinarum meminit Ga^ Terebinthi ui
lenus Ub.y 1 1 1 .defimpUc: medic.-.m. facultate,iibiitafcriptitm reliquit . Terebinthi tim cortex, tumfDlia , tum fi-u^ ^" ** ^*'*
ilits adftriclorttim qiiidd.tm obtincnt :fcd &~ fccundo ordiiie excalfaciitnt . Itaq; qucd etiam deficcent , manifftum
tft : recentes qnidem ctimnurn , humidiq; modice ;ficci uero , ordine fecundo . Caterianfittdtis aridm propinquus
eft ctiam tertio ordini dcficcamum : cft enim adeo caltdtn , ut mandcntibus protinus eim caliditas pcrcipi.ttur . Itaq;
ttiamurimim prouocat , cr liatibiis prodeft . PaKlcfuperitis de rcfinis dijfercns ,fic inquit . Refin£ omncs defic RefinatQ ui-
cant j cr excalfaciunt . Ceterhn interfe difcrepant , quod pltts , ac minii'S habeant in guftu quidem acrimom£, infa^ •■** ** ^*^*
cultate uero caUditatis : tum qiwd aU£ plus, aU£ mimts fortit.e funt partium temiitatii : pr£terea quod nonnuU^ ad^
ftridionis fttnt participcs , aU£ nequaquam . PrimM meruit omnium non iniuria lentifcina : eam tiocant maftichcn .
3 o Nam pr£tcrquam quod paucida ei adeft adfbidio , adeo utftomachiuentriiq; O" iecorii imbeciUitatibm , er phlegt^
monis conucniat , infuper lUi ineft mordacitate uacans deficcatio : minimitm enim acrvs eft , cr maxime tenuium par*
tium . Intcr aUa^ pr^firtur terebinthina , maniftftam qiiidem , non tamenfimditer atq; maftiche , adftridionem pof=.
fidcns . Cateritm adiundam habet amaritudinem quandam , per quam magi^ etiam , quam maftiche digerit . Ob ean^
dem quaUtaterit incft er abftcrfio , tanta quidem , ut er pforas fanet . quinetiam qu£ in profundo refident , c£teris
refinis magii attrahit , nimirum cion lUis maiorem habeat partium tenuitatem . A ttamen picea , er hac etiam magix
ftrobilina acriores quidcm eafunt ,fed non magis tamcn digerunt , neq; attrahunt . M.edi£ inter has funt pinea , Cf
abietina , acriores quidem quam tercbinthina , minus tamen , quam aut picea , autftrobiltna . Rabetporro etiam «
moUiens quiddamlerebinthtna :fecundum lccum habet in emoUiendo lentifcina,ficut cr cyparifina acrimoni£ . Et
lib. iii.de compofitione medicamentorum pergenera inquit . Etenim cera ad liquiditatem multo pingui indiget : at
40 refins , qu£ quidem arid£ prorftnfunt , modico : Uquid£ crficcam quandam fubftantiam ad emplaftri crafiitudinent
affumere pcftulant . 1« ceris igitur non magna humiditatis , ac ficcitatis dtfferentta eft : in refinvs ,ficut etiam in pici/i
gcnere comr.i, artd£ ab hitmidis permukum differunt . Omniwm ergo rcfinarumficcifima eft,quam nonnuUifiidam,
aUj cohphontam appeUant . Huicfucccdit , qu£ exfidilibus impura , necfiixafumitur , quamfi purges , in fi-idam
mutabitur. His ambabus ftccior eft, qu£ dtcitur pityinon phyfema, acfi dicas pinea germinatio . Uanc fane,ceufquas.
lidam in pr^fcntis emplaftri compofiticnem non cffc idoneam ratm , abieci ; tifiis autemfumfrida , cr liquidii . lant
uero ex his quoq; nonnuU^ diutim liquid£ permanent , quemadmodum terebinthina , alix cito inarefcunt,ficut ftro^s
bilina : media utrimq; eft abietina . Quinetiamfacukate caUdior eft quidemftrobilina , mox uero abietina, deinde te»
rebinthina : cuprefii refinam mifcere non aufus fum ,ut qu£ nonmhil adftringeret .Putabitfbrfan aUquisnobifcum
diffentire Diofcoridem Anazarbettm infermone de reftnis h£c uerbafcribentem, primo de mcdica materia commens
S o tario . Ex omnibm refinis principatum terebinthin£ datur , poft eam lentifcin£ , tum ei , qu£ de pinu raditur , O" 4«
hiete , poft quas picea ,ftrobiUnaq; numeratur .Inhis enim Diofcorides tanquam de infima ftrobiUna , optima uera
terebinthtnafentire uidetur . Verum cgo ex his tribm reftnis ftrobilina, abietina, terebinthina , principem certeftro*
bilinam calore ,fecundam abietinam , poftremam terebinthinam effe dixi . hadenm de refinis Gaknm. Sed hac in re
dnimaduertendum eft , qiiod hoc :n loco c£teris flrobilinam non aliter pr^firt Gaknus , nifi quod omnes caUditate
tantiim anteceUat :fiquidcrtt in uniucrfum in medicamentis componendis a Diofcoride nequaquam diffentit , uidelicet
quod inter omnes tercbinthina primas occupetfedes , ut paulo poft declarauit , dicens . Inter reftnois optimam , tatts
quam medicamentum in mitkipUccs ufm accommodatum , merito terebinthinam affirmaueri/; , non tamen caUditate
primas obtinere . Arbor , qu£ Gr£ce te^ /u 'iflor , Latine Terebinthm appeUatur : Arabice , Baton , Boton , Eoa Nomina.
tin,fiuc Albotin : Italice , Terebintho . Kefina uero ita Latinis uocata , Gracii ^'Hrm nuncupatur : Arabibus ,
Katin ,fiue Hatig : Italis , Ragia : Germanis , Hartz •

h risact

to

se

86 And. Matthioli Comm.

nWu-yj*. PIX LIQ_7IDA. CAP. LXXVIII.

Pi X liquida,quam alij conura uocant, e pinguifsimis pini , picesque lignis congregatur . Opti-
ma eft fplendcns, fyncera,lacuis. Contra uenena, phthifim, purulentam excreationem , tufies , CuCpi-
ria,&pe<florishumores, quidifficileextufsiuntur,efficaxeft,cclegmatecyathimenruracum melleda
toitonfillarum&uuxinflammationes, anginaequeutiliterperungunturtpurulentis auribus infun-
ditur cum rofaceo,& iilinitur cum trito fale ferpentium morfibus ; adiefka uero pari cera,fcabros un-
gues extricat,impetiginesque emendat : vulus duritias,3C fedis tubercula difcutit: cum farinaq; hor^
deacea, & pueri impubis uvina deco(5ia,ftrumas rumpit : cohibet uIcera,quaE ferpunt,cum pineo corti
ce,aut fulphure,aut furfuribus illita. Cjeteriam cum thuris manna,& cerato profundos ulcerum finus
conglutinat : rimis fedis, & pedum magno auxilio illinitur ; ulcera replet , & cum melle purgat : quin
& cum uua pafTa, & melle carbuncuIos,& putridaulcera emarginat, difrumpitque . Erodentibus me-
dicamentis,quas feptas uocant,probeimmifcetur.

riflUEAcUoi/. PICINVM OLEVM. CAP. LXXIX.

E* PiCE fitqiiodpifrelaEonappcllarit,feparatoHquoreaquofo,quifupernatatpici,ficutferum la
fti . Nam expanfa, quandiu pix coquitur, fupra cor<inam uellera pura madefcunt, acceptoque halitu
cius exprimuntur in uas , idque tandiu fiat,donec pix coquatur . Q^as pix liquida , prxbet utilitates :
alopeciascapillorepletcumfarinahordeaceaillitum: quibus&Iiquida pix medeturriumentorum
ulcera , fcabiemque emendat .

Aiyvv; THi vy^xs Viosnf . FVLIGO LIQVIDAE FICIS.

C A P. L X X X.

FiT Hoc MODo eliquidapicefuligo.Inlucernanoua,quajeI!ychnium habeatjHonnihil
picis incendito,Iucernamquefi<ftiIi uafeinclibani fpeciemconformato,fuperius in anguftum for-
nicatOjinferiuy perforato,utclibani eflefolent,operito,& adoleri finito :confumptoque liquore
nouum infundito,quoad fufhcientem ufui fuJiginemcollegeris. Visei aftringens,acrisque. V-
fui eft ad pigmenta , quibus palpebras linunt, & uenuftant, & ad circumlitiones . Item ubi glabris ge-
nis pilos rcltitui oportet , ad imbecilles , lacry mofosque oculos , infuper ad eorundem ulcera non in-
utiliseft. ja

riWfHfot. PIX ARIDA. CAP. LXXXI.

LicjviD A pixdecoftainfpiflamcoitjquamuocantaliquipalimpiflam .quo in generequsdam
uifci modolentefcit.bofcas cognominata: alteraficca eft. Probatur pura,pinguis,todorata,fub-
rufa, refinofa. Talis Brutia , & Lycia picis , refinaeque fimul naturam habentcs . Calfadoriam uim
habet:duraemollir, pusmouet,tubercuIapanosque difcutit,ulcera replet:uulnerarijs medicami-
nibus commode permifcctur .

ZaTSioycc, ZOPISSA. CAP. LXXXII.

ZoPissAM aliquiaiuntderafamnauibusrefinam cumcera,quamalijapochymaappel]ant. Ea 40
difsipandinaturamhabet:quoniam marinofale maceratafit. Alij pineam refinam hoc nomine uo-
cauerunt.

T A M E T s I de phmbui Pick getterihui, de oleo, edyumq^ fuligine diuerjls , dc proprijs capitihus dijferdt Dio*

fcorides ; cim tmen horum omnium biftorid notiorfit , quum ut a nobis explicari debcat , opcr£prctium non eft , ut

de his pluribus agamus . S ed quoniamfvrtdffe uonnuUos delcddbit dudire , quonam modo pix ipfu confici.ttur , ut iUit

er mihi fit fdtisfddum , hlc rem pducis dperi.tm , omniaq; de ea rcjrrdm , qu£ Tridentino trd&u in Vlemdrum monti»

bus coram cldre perf^ext . Sic ergo piccm , qu£ pdf^im ndu.tlis dicitur , eo quod picdndis nduigijs fit dptifimd , artifi^

Pids conficie ^" conficiunt . Veteres pinos , qu£ prorfus tedd confeii^ftnt , in pdrticuhs fecuribus concidunt , ut ex alidrum

dx ratio . , arborum truncis ad cdrbonis opusfierifolet . Betnde uero ared ex cretd pduitur tn medio pdululum elatd, extremita^ f o

tibus £qudliter dependentibus , ut liquor e tcdd refuddns in cdndlem totdm dredm ambientem fdcilius deftuere pofit .

Itac^ concifam teddm in area ftruis congeric locant , uelut in carbonis artificio : mox hdc primim dbictum , picea»

rumq;frondofts rdmis undiq; teild circund-tt.iq; , tum demum terrafeptd , lutoij- obftru&d , nc quouis modo fumo ac

fidmmis pdteat exitus , perforamen in cacuminc paratum igncmfuccendunt cddem quoq^ rdtione , qua C cdrbones

coquuntur . Qiuare cim deftt locus, per qucmftdmma erumpere pofit, fentiatq^ ob td congcfta moles maximum igiiis

ardorem , pix liquitur , cr per are£ pduimentim confluens in cdndlem circurr.pofttum dcfluit , qui per alios cdnaks

inibi artificiose pdrdtos piccmfluentcm corriudt infrobes ligneis afferibus circunddtds,ne terrd defluxam picem co»

bibdt : unde poftea er dolia, er cadi, cr utrcs implcntur . Operi^ perftilifignum ,ft rogus decumbat ,fubfiddt'q- , et

•i.« . liquor dcfluere deftnat . Sic enim piccm fleri uiiimus k fyluicolis cam pdrantibus , qui quod.tmmodo fccuti uidentur

Picis &cul[a- T^fop^»''^/!//)!! lib. 1 x . cdp. iii. dc hiftorid pldntanm , ubi cddcm fire rdtionc i.\dccdoncs picem urere Idtius tra*

ttsex Gal. didit . Picisfdcultdtem memori^ prodidit Galenus lib. v 1 1 1 . fimplicium mcdicamentorum ,ftc inquicns . Pjx /jc»

£4

so

£0

InLib. primumDiofcoridis. 87

tA qmdan dcficcut , o~ cxcdfucit fccundo k mcdiocribiK , fiue fymmctrts cxccffu : nc plus dcPiccare potcft , qH.hn

excdlfMr-c . nimiiix ucro contrk , plus uidclicet cdlfucit , quhn dcficc.\t : luhctq; nonmdlm purtium tcnuit.-itcm ,

qux cr ii^h:nx:i:os , cr purulcntos udiuuit .fitis cft Mtcm ryxtki UnxijTc mcnfur.im mcUimifl^ .Scd cr abflergciu^

di quMdum uim hubcnt , utq-, concoqucndi , digcrcnduj; : ucluti cr inguflu fuhav.urum quid obtincnt , cr dcrc . si£

lcprofos :mguc5 cximunt miil.e cum ccru , lichcn.isq- dctcrgunt : concoquunt itcm duros , cr crudos tumores omnes

c.Uuphfn.'.:is indit.e . Ad a cmni.t hmnidx u.ilcntior cft ; .rrid.t ucro pix tamctfi itd hxc quidcm dctcrior cfl.glutinm

dis tmcn uulncribus magis congruit . Ex his itxq-, cUrum cfl , humid.e pici calidm humidit.ttcm .■tjf.ttim c(fe ddmi=

fim . Mcminit itcin G.ilcm(s picis fuligims lib. v 1 1 . eorundcmfimp. ubi it.t dc omm fuUginc fcriptum rcliquit . Fk= Fuliginum

ligo omnis cxicc.Uorix cfl , uc proindc tcj-rciiris cfl effcntix, hdbcns qudfUm ctim ignis , qui matcrim combufit , ^'''^^ '^^ ^""

rcliquidf :fcd id puiHhm cit . Porro tota cins natura tcrrcna c-ft, tcnuium partium . Scd qu.c l}cciatim in ea differcn^ *

tirfunt , cx prc uBa materia eucniunt : cx acriore , er calidiorc , tali eti.tm proucnicntc fuUginc : cx dulciore fimiU

quoq; er hincfuUginc prouenicntc . Primum cnim thuris fuliginc utuntur , in ocularias mcdicin.is mifla,cas ludcUcety

qu£ .td oculos ctLimnum phlcgmonc tcntatos accommod.intur , atqi eti.ininuriifluxionc ucxantur , er ulccra habent:

nam cr illa cxpurgat, cr carnc impkt . Ad hxc ufurpant qitoq- cam adfacult.ites, quM uocant caUiblepharas. Prie=^

terca terchinthinx, niyrrhxq; fuUgo molcflia carct , non uUtcr qu.tm thuris :fed iiyracis his quod.tmmodo ualcntior

cH : magis eti.in: picis liqiadx , quu cii.tm nugis ccdri .Porro ucrioribus utuntur ud uitia palpcbrarum uocuta ptilu ,

Cr erofcsoctthrwnangulos,bumidosci;citraphlcgmmem. AtmoUioribus ,mitioribusq; tum ud h£c,tum ad eu,

ad qu£ copctcrc paulo fupcrius diximus thuris fuUgincm . ni'ayac ■iyp^x Grxcis dicitur : Lutinis, Pix Uquidu : Ara Nomina.

bihus,Ecrf,Ccfl,Zcf[,aut Kir: U.iUs,Pcce liqnidu : Germunispix omms,Bcch :ficut etium liilfunis,Pex negra : Gul

lis, Po/jc f)nduc, Uquida tuntlm. PiVffa ^Hf «' , i^gd 7rx\i'^-^iaaoL Grxce uocatur : Lutine, Pixflccu : ItuUce,

Vcccfccca : G.iUis,Poixf;chc. Qnod GrxciT^KJtsiAcaov, LutiniPicinumolcumdicunt : Arubcs , Kepfen,feu

Kapfc:liiPpani,Azcidcpcz.

t Hoc loco non ei cd^HS, id cfl, odoratu, ut communis ledio hubct,fed t^cSSHS, hoc efl, uifcofu lcgitur in Oribasij
codicc manufcripto, Ubro x 1 1. fimpUcium . ri.aram ledionum quxflt melior in prohutione picisficcx , uUorum flt
iudicium .

A"ff<$aATOf, BITVMEN. CAP. LXXXIII.

BiTVMEN ludaicumciterisanteponitur.CuiusprobatioeftjUtpurpursmodofpIendeat, fitq;

ponderofum,ac ualidum odorem uibret . nigrum autem & fordidum,uitiofum efr. Adultcratur pice.

J * Gignitur in Phoenice,BabyIone,Zacyntho, & Sydone. Liquidum inuenitur in Agragantino Sicilias,

fontibusinnatans : quo utuntur ad lucernarum lumina,olei uice. Hallucinantur , qui id Sicilicum o-

ieumnominant:nanqueliquidibituminisgenu5efleconftat.

rnlxtJtpot.hTOS. PISSASPHALTVM. CAP. LXXXIIII.

Nas ci T vR in ApolloniatariKn agro circa Epidaurum , qus piflafphaltos appellatur . Ea Cerau-
nijs montibus deuoluta impetu fluminis rapitur , seftuque in litus expuitur,illic coacta in glebas. mi-
ftam bitumini picem redolet.

Na'4>^flt. NAPHTHA. CAP. LXXXV. '

40 Naphtham uocantBabylonijbituminisco]amen,colorecandidum:inuenituretiam nigrum.
ViseiigniumrapaXjita ut ex fpatio protinus in eamtranfiliant. AdiufFufiones ocuIorum,&aI-
bugines utilis. Bitumenomnedifcutit,glutin3t,emollit,abinfiammationetuetur: vuluarumproci
dentia,ftrangulationesqueolfad:u,fuffitu,impofitu,emendat : comitiales morbos fufhtum deprehen-
dit, gag^ts lapidis more: purgationes mulierum cum uin6,& caftorio potum elicit ; tufsim ueterem,
& anheiitum adiuuat : ferpentium morfibus , coxendicum , laterumque doloribus auxiliatur : datur
coeliacis in catapotio deuorandumrcum acetopotum difcutit fanguinem concretum:dyfentericis
cumptifanaliquatuminfunditur:deftillationibus fuffitionemedetur:mitigatdentiumdoloresob-
litum. Csetcrumpilosincommodos ficcum replicat , fpecillo impofitum:concalfad:um autem,&
cum farina hordeacea,nitro,& cera illitum,podagris,articulorum doloribus,lethargicisque prodeft.

(o PiflaIlphaltoseadem,qusEpix,&bitumen,fimifceantur,poteft.

Le G I T i xM V M quidem luduicum 'Bitumen hoc £uo (quodfcium) in ItaUam non uduehtur : id nunc^ , quo officis Bituminis co-
n£ utuntur , impoBura quxdam eft , pice, petroleo , er ul^s nonnuUis puratu . Igitur miruri non ticct,fi id Diofco^ Cderjtio .
ridx hiftorix minime ref^ondere uideutur . Optimum in ludxu prouenit in quodum lucu , quu lordunis umnk influit ,
qui ab urbe Hierico quindecim twitiim miUia paffuum diftut , fi Brocurdoftdes hubendd eft j qui PuUftinx topogra^
phiam edidit . Nil ucro uliud bitumcn eft, quam pingue quoddam lucus Hlius aquis fupernutuns , quod undis uentoc^
agitatam in Uttore concrcfcit, denfatur, coit, tenacij^imumq; redditur. NuUm in hoc lacu (ut Gaknus teftutiir lik
1 11 1. cup. X x.fimpl. mcdicamentorum ) unimal , nuUaqfftirpii innafcitur, ncq; uifitur obaqux ingentem falfedu^
nem . Imo cuni duo ingcntiaflumina in eum confluant , in quibus pifces ihnumeri , prxfertim in eo , quod prope leri^
chontemfluit, quod lordanem appcUant, nuUus omnino pifciumfluminum oftiu excedit . Quinimo , eodem auAore,
ie hi^qux in eum proijciuntur,mM mergitur,fei inflar nuuis,fuper aqumftrtur . Quippe h»c effe uerum prohari^

h z fdcili

8 8 And. Matthioli Comm .

fdciU potcft cxpcrimcnto , quod fenfibui patct : nm wtxqua;q; uMis leuiui admodum marini^ , quhn dulcibus firtur
aquis . Froinds loco cttato h£cfcite prodidit Gdlenm . A t aqua, qu.t ex l.icu Syri£ Pal£fiin£,quem alij qtiidcm ma-
rc uocant moytuum,aUj llagnum bituminofum,guflantibu^ nonfalfa modo ,fcd cr amara cft. Salem uero etiam habct
exfefc natum, pcrinde fubamarum , primoq; ftatim ajfcHu un.i cum uniucrfo mari tum candidior,tum crafior appa^
ret,falfvgiui mcr^fimilis : in quamfifikm inijcias, ne liquari quidcm etiam poftt : plurimum enim eius in /c habet :
dcfi quis in eamfc mergat,continu6 fale tcnuijiimo uelut conjjierfus,undiq; emergere conj^icitur . QKUpropfcr ctiX
aqua dla , quam c£tera marinagrauior eft,idq-, t.tnfo pondere,qua?itofluuuU marina. Itaq; fi uoUtcris tc ipfum deij^
cere in profuiulum , ncfic quidcm potcri^ dcorfumfirrt : ita attollit,clcuatq;.tqua,nonfane quia natura lcuisfit,quod
quidam ueterumfophiftarum prodidit ,fed ut cenfuit Artftotcles , propter grauitatcm inft.ir luti , qu£ lcuiora funt ,
gcftans . Proinde fi hominem ligati'; manibus, pcdibusq; inft.tgni iUim aquam conicccris , dcorfum haudfvretur . quin t o
ueroficut naues in mari onera plura , quam influuijs citrafubmcrfioncm portare ualent, eundem in modum inftagno
mortuo multo pUira , qu.hn in mari . Tanto emm eft,qu<s in illo eft aqua,marinagrautor,quant6 marina lactiftri , aut
■ fluinaU . incft cnim eifaUsft(bftantia,qu£ tcrrea, grauisq; eft . Ipfiq; tibi m.irinam, ft lubct,cfflcere Ucet,falc in aqua
fluuiaU coUiqtiato,cognofccreq; quanto grauior redd.ittir aqua eiufmodi , quamfit dtdcis . Q_uin cr modum iam inue=^
nerunt,moderatam adfaliendum coitftciendi fa!fugincm,fi ouum in ea uideatur natare : nam ubi etimnumfldit,ac no^
diimftiperfalfuginisfuperficiem innatat,aquofa magis f fl,cr- dulcis :grauiter ucrofalfa eft , ubi tanta eft falis copix
indita , ut ampUus liquari,qui po^ica adijcuur , nequeat . qtiam aquamft pendcre non grauaberii , ommum aquarum
comperies grauifiimctm. Itaq; ego quandoq; inancm effe diuitis cuiufdam ambitionem ofteitdi,qui tantain ItaUa maris
mortui aquam deuexit,qu£ ctfternam implcre pcjfet . N.m id ipfum ego cxpedtte praftiti ,file plurimo in aquam po
tabilcm ccniedo . h£c Galenus . L.icus ifte , qucm aliqui marc mortuum uocant , tUc quidem eft , qucmfacra teftan^ » »
tur monumenta exortum effe,ubi Sodoma, Gomorrha, aU£q;finitimie ciuitates c^lefit igne abfort£ ,fubucrf£q; fue^
rc . QuodetiamGaleni aufwritate comprobatur,quieodcm loco citato lacumhunc Sodomeum appeUarifcribit-.
Erudat continue K (ut quidam Vatriarcha Uicrofolymttanus fuisfcriptis perhtbct ) nebulofos quofdam uaporesfce=
torem intolerabilem uibrantes,qui pcftea ucntorumflaminc pcr conuaUcs olimfirttllf?imas exagitati, pcrpetuam Re^-
riUtatem reUnquunt,ita ut longo terrarum (jiatio nec herba, nec arbos,ncc uUum dcniq; germen proueniat,neq; uire-*-
fcat, nifl iuxta Riericum, ubi ab 'Eltfeifonte irrigantur horti . Tradit Pltnius hunc laciim longttudine centum miUia
PifTafihalti paffuum excedere , latitudine maxima uiginti quinquc miUia paffuumimplcre. Idcm Pifjaj^halti inter picisgencra
conCidcuuo . „j£^j„;t /,Jro X X 1 1 1 1. capite v 1 1 .flc inquiens . Efl cr Piffaf^haUos mifla bitumini pice naturaUter ex ApoUo^
niat.irum agro : quidam autem ipfi mifceiit . Afferttir ex eodcm agro etiamnum hoc £uo : fiquidem ex ApoUonix
Epiri,quam uulgo Valonam nuncupant , Venetiaspi(faf^hahum pro picandis nauigijs copiofum importatur : qutppe 3 o
qucd pine£ pici commiflum , ualentif?imc id munerispr.iflet . Nuper ex Dalmatia affcrri coepit , ubi propc Leflnam
nonlonge aNarentafvditur : ctiius amicus quidammihi copiam ftcit .Foditur or in Panitonia,ubiid incoU flifiis
Fuch. &quo- tiamcerameffeexiftimant. Scribit 'PuchftusUbro primo de componciidis medicamentis ,piftajf)h.iltiim nunc c^
runda laplus . ^j^^ tribu^ ftre miUiaribus ab Ifjiruch reperiri , uocariq; Germanico fermone Trifchcmblut , cuius portionem aU=i
^uam adhuc fe lubere fatetur ,fibi a Georgio CoUimitio tranfmiffam , quxfucccnfa bitumcn ac piccm uerifiime re^
Aolct .Sedequidemuereor ,ne ipfe quoque decipiatur , tina cum Gcorgio lUo. lsenimlapidcmgagatem,qui fere
tribus ab ea ciuitate Germaiticis miUiaribus ( ut Fuchftus inquit ) in Utore cuiufdam torrentis frequentiflimus re»
peritur , pro piffaf^halto ofteiuicbat . Sed iUius error , dum ego in Ifpruch cffcm , k clarifimo loaitne Vetro Me*
rendiomedicoKegio,c::r ame pariter deprehenfus cft:qu6d l.ipis Germanica UnguaTrifckcmblut uccdtus,etji
lapidis gagat£ modo conflagret , <y bitumen redolcat accenfus ; nunquam tamen ut pix , O" af^haltus igne Uquefcit , 40
Naphthf me- fed Ugiii , uel ted£ modo comburitur . Vr^terca ukimum bituminis gcnus , quod Naphtham uocant , PUiutts Ubro
tio . 11. capite cviii. in Auftagenis Parthi£ inucmri prodidit , tantamq; effc htac ignium cognationem , ut tranfiliant

protintK in ipfum undecunq; utfuin . Quod etfl in ItaUam aUunde ( qtiod fciam ) non inftratur ; intbi tamen pUmbui
in locii idgenerii erumpit , quod eofdem cum igne pnrflxt effcdus : qiiaie efl , quod in agro Mutinenfl fcaturit , pe*
troletm , fiuefaxeum appeUatum . Scd ut redcamus , unde dtgrcf.ifumus , bttnmcn Sodomcum non nififtilitiu.m,uel
Brara. opinio impcftorum maUtia adtdteratiim aduchittir. Proinde Brafauolus infynceri dcftdu Mumiam a Mauritanis uocatam
improbata. fubflituit , qucd cert6 crcdiderit , mumiam cffe legitimum Pal.eftiitum af^haltum . Quandoquidcm exifttmauit ,ficca
tum Arabum , tum aliarumgentium corpora , qu£ pro mumia ex Syria , er Aegypto Venetias deftruntur , cim fiitt
ex infima iUius rcgionis plebccula , uice aloes , myrrha; , croci , cr balfami ex more ludatco , duntaxat af^halto im^
pkri: quod eorum pauperies aromatum fumptus non tokret . Woc fundamentum hinc icctffe uidctiir,qucd Strabo //= 5 ©
Muroii con- ^*^''^ mandauerit bttumen Sodomci lacus in ufu effe ad tutanda hominum cadauera . Scd quantum ipfe cx Arabum '
fideratio. fcriptis dcprompfi , apud cos M v m i a potius eft piffaf\>haltum,quam af^hakiim : fiquidcm fcribit Auiccnna,
mumiam eadcm pr^ftare ,qu£ af^hakus pice commiftus. Lx qiio facile conijcere pojfumus , cadaucra iUa piffa»
f^halto tantum impkri . Cui etiam fubfcribit Scrapio , qtii de Mumia dtfferens , ex Dicfcoridts aufrorit.xte , eadcm,
qu£ Diofcorides de piffaf^hako tradidit , ipfe iierbotenus ad mumiam retulit ,fic inquicns . Mtmia cft in terris
ApoUoni£ : dcfccndit nanq; ex montibus , qui ductint fluminacum aqua,Z7' cijcit eamaqua fluminisvi ripis,ZX
eft coagulata , zrfitftctit cera , cr habet odorcm picis m;ft£ cum aff^hako cum aUquo fcctore : cr uirtus etiis eft,
ficut picis,cr af^halti miftorum .Vndc potius affcrendum putaucrim,noftramMumiamcffeptffaf^hakum,quain
af^hakum. Etquanuis dicatStrabo bituminis ludaici ufiim futffe ad conferuanda cadauera;non tamcn ncgat,
quin bitumini picem admifceani ,fiat'q; ptff.ffha!tum fa/lttium . Verum Serapio , c AuicennahM mifturas cpti^
tne nouerant , utpote quibus non modo Syri ,fcd cr fu£ gcntis Matiritaiu utcrcntur . Qjto fit , iit BrafaucUfen*

tentiain

InLib.primumDiofcoridis. 89

so

M V M 1 A

tcntUm non probMdm cy.iflimem , quod fcilicet ttulgms Mumia. bituminis loco in componendis mcdicMcntisfuB*
jlUudtur. ti.xnquc Mumiu pricicrquMi quod cft(ut puto)fyncerum piffkf^haltum , uel af^hdttmn pice miftum,
conccpi: dcfluciUemhumorem , quicontitmd e cadaueribus in fepulcris liquutur .Ex quo credcndum efl,eam non
pirum fum immutaffe naturam . Porrofatius duccrem Galenum , o~ Paulum confulerc , qui infuccidancis ,fi de^
fit ajfb.dtus , picem hquidam fubdunt . Cictcrkm notare conuenit , Serapioncm Mumiam Diofcoridis piffdf^halto a^
dieciffe , tii qu£ aliquam interfc cognationem haberent , abinuiccm non difiungeret : non enim erat nefcius , huiufce*
tnodi cadauerapilfall-h.ilto impkri , quemadmodum myrrha , croco , aloe,ac etiam balfamofimul admiflisimpleban^
tur : qu£ ucramtrailu tcmpcris conficicbant mumiam, cuius meminit eiufdem capitis initio , his uerbis . Mumiufepul
crorumfit e vtyrrha, dloe, alijsqi rebiis his additis, er huraiditate, quam exudant humana corpora . Veruntamen hac
noflra tcmpeflatc in Italiam. haudquaquani aduchitur : quippc quod hac miflione nuUa caruregionum cadauera prtc*

3 o tcrnobilnim ,-ac diuitim condiantur : er hiquidcmfepulcrahabentfibiconflituta, diligenterq; occlufa . Idcirco non
itafacile tflorum corporafurripi poffunt a mcrcatoribus iUuc proft(iis,ut minori twm dijficultate, tum fuf^icione au^
ftrri poffunt paupcrum,ZT ignobilium,af^halto pice miflo,uel ipfo piffaf^halto confarda . Ideoq; apertifiime faUun*
tuT,qui pro lcgitbna Mumia arefadam iftiufmodicadauerum carnem affumunt,non autcm eorum infaraum^uelutife"
plafiariorum quam phmmi, qui carms er ofla. conttmdunt , eaq; medicamentk admifcent , quis mumiam expofcunt .
Ueceffum igicur cjfctlcgitimam mumiam cxpetentibui,ut in hof^italibus noftris cadauera obeuntium aioe,myrrha,et
croco TepleTicurarent,eamq- deindcfuo tem.pore eximi. Uanc tamen noftramfentcntiapluribus reftUere contendit Bellonij opi-
VctriK BcUomus Cenomanus,uir ex eofortaffc peritus iudicandus,qu6d profiteaturfe Afiam, Gr£ciam,Syriam,Ae= "'° explou.
gyptum, cr Arabiam peragrajje . Quippe qui putet, non aliam effe Mumiam apud Grxcos , cr Arabas, qum pijfis
fphaltum. Sed quod eim argumenta nonfint tanti momcti,ut oppofitmn nobis perfuadere pofiint,ZTqu6d potius idem

4» haUucinetur , in epiftolis , qu.is confcribcre inftitui , adiuuante Deo , Utim oftcndam . Vbi ctiam plurima eius errata
attexemus , qu£ in ItbeUi^ , quos tum dc medicamcntis cadauerafcruantibus , tum de rcfiniftris arboribus , tum etiant
de pifcibus condidit , legendo adnotauimus . Qjiandoquidcm noftrum in primis inftitutum non eft in his commentariji
mftras ad ungucm tuerifcntentid!, atq- ab errcribus, quibus notati arimuf, nos uindicare ;fed quantum poffumus mx
teriam mcdicam a mendis expurgare , camq^ iUuftriorcm reddcre, er m piftrinum candorem reftituere conamur .
- ^orro Mumia,decuiusuiribusiamnobisdifferendumeft,(utArabestradunt)qumplurimis poUet facultatis Mmuixuirefc
bus tftquidemfecundo ordine tumficcat, tum excalfacit : capitis dolores frigiditate obortos abfq; humorum priefen=-
tia mulcet. Medcturhcmicraneec ,p.iralyfi ,oris diftradionibus , comitialibus , uertiginofisq; ,fi examaraci aqu<t
tutribus immittatur.Leuccij oleo.fiue hyofcyamino gr^ni pondere fubaiia,ad aurium dolores frigidos utiliter in eartt
concauitatcm infunditur . Vrodeft quatuor granorum pondere ex thymbra dccodo refoluta , guU cruciatibus.Bpos

J o ta cx zizypharum,hordei,et myxorum dccodo tribus dicbus continuis,tufiientibui opem non modicam praftat. Gros
noram itcm quatuor pondcre fumpta ex aqua mcnthce cordis affeitm remouet : cum decoclo uero ctimini , ammiy CT
cari, tum uentriculi , tum intcftinorumftatm difcutit . Bibitur utiliter ab alto deuolutis exfiliqua Aegyptia meduUa,
additis Lemnia fphragide,?^ rubw radice . Uaufta trium,ucl quatuor granorum pondere ftngultum inhibet,fi tamen
ex cummi, e- apij dccodo affumatur . Erinis impofita, additi/i mofcho, cafloreo, caphura, er oleo balanino , naribus
commode inditur ad diuturnos capitis dolores ; pr^fertimq^ cim,adhibitis alijs,contumax morbus nonfoluitur. Gar^
garizatur cum oxymelite aduerfus anginam : er ad lienis affeilus ex caridecoilo utiiitcr bibitur : er contra lethalia
uenena ex dccoHo tribuli marini,cr fcctidt laferpitij gumi iuuamento non modicofumitur. item ex mero contrafcor=
pionum iiius bibitur,idisq; locis ctim reccnti btibulo butyro utilifiime imponitur. Adftringit mumia iUita cxternafan^
guinisprofiicuia,potaucr6interna:proindeperutilisadcruentasexcreationes. ExcapriUo lade pota opitulatur
exulcerat£ uefic£, intcrnis pcnis defquamationibm, cr urinam eegre continentibm . Non defunt qui credant, huma^
norum cadiuerum offa in puluerem redada , cr in potu exhibita uarijs corporii languoribus prodeffe , os fuum uitb=-

h 3 cuiq^

90

And Matthioli Comm.

Bituminishi-
flor. & uires
«X Galeno.

Nomina.

cidcii rncmbro tribuentes . Qjiod penitm rcfiUetidiim iwn cfi : ftquidem ipfc phries uidi in comitiali morbo cranium
hmmm in puluerem redudum mdxime proficiffc,jicutt etiam calculofis renibuSjZT' eorumdoloribus. Scd ad 'Bi-
tumen rcdeamu^,k <{uo nos pene difiunxcriit mumia,nc a noftro inflituto reccdamus . Huius mcminit Galcnus lib. x i .
fimpl. medic. fic inquicns. 'Bitumen, unum cr ipfum eft cx ijs^quie m aqua marina proueniunt^O' in alia quapiam,qu£
twn efl marin£ difmilis , ut in ApoUonio Epiri, cr pcr alia idgenus loca , multis aquis fl>onte nafccntibm , ccu f^u-
tna qu£dam innatans hoc mcdicamen reperttur , cr raoUe quidcm cfl , dtminnatat, pofica uero rcficcatum piccflca
durtus cfficitur . Optimum uero bitumen in mari , quod mortuum uocant , prouenit . Eft: autcm id ftagnum falfum in
ccele , hoc eft caua , Syria . C^terim medicaminis ipfhs uis cft tum reficcatoria , tum excalfadoria in fecundo ordi-
ne . Merito itaq- eo utuntur o~ adglutinationes uulnenm crucntorum , cr ad alia omnia , qu£ exiccari debent cum
tnodica cxcalfaiiione . Nomen eius Gr£cim cft 0LacpxA7-os : Latinum, Bitumen : Arabicim , tiafral ieudi ,fiuc » o
Chef^raliheud : Italicum , Bitume, cr Afj^h.nlto : Gcrnianicum, liiden lcim . rtT\ola(t aArof ucrofic Gr£cisdi=
citur, ut Ldtinis Viffal^haltum : Arabibus , Mumic , Mstmiay ,feu Mumi.t : Italis , Fifftlf^halto : Hif^anis , Cera de ■

minera.

KvTSxmOos . CVPRESSVS. CAP. LXXXVI.

CvpREssvs refrigeratj&aflringit. Cuiusfolia
expa{ro,& exiguomyrrh.T pota,ueficae rheumatifmis,
&urina' difficultati auxiliantur. Pilulaeautem ex uino
tufe indyfenteria,alui fluxionc, tufsi,& orthopncea,aut
hreijciatur fanguis jConuenientifsime bibuntur:earurn *o
decoclum eofdem prsbet eifeftus; tuf^cum fico duri-
tiascmoiliunt,nariumquepoIypo medcntur: maceto co
ft<T,& cumlupinisdetritae fcabrosungueseijciunt:her-
nias inteftinorum prolapfu erumpentes illitu reprimunt;
Folia eadem prarftant . Pilulx cum arboris coma fuffits,
culicesabigereexiftin=rantur.Foliatrita,& impoiitauul-
nera conglutinant , fanguinem fupprimunt : trita ex accr
to capillum tingunt:illinuntur per fe,aut cum polenta
ignibus facris^ulceribus quae ferpunt,carbunculis,& ocu-
lorum inflammationibus:admotacumcerato ftomachu ?«
corroborant.

T A M E T s I Cupreffus arbor notif^imafit in Italia : quin
etfi uulgarisfint notitix ciusfi-iidus , quos tam Gr£ci , quam Lrf=
tini conos appeUant ; attamcn cim nihil de eius hiftoria memorix
prodiderit Diofcorides , ut ledoribus undequaqi fit fattsfadtim y
hic nobis dijferendum eft , quantum hac in hijioria i Plinio , alijsqi
nonnuUis cdofci , cognofcerc qutuimiis . Aduena igitur quon^
dm fuit ltali£ Cuprcffus , cr difficiUime nafccntium, natuq^ mo^
rofa , ut qu£ in t ducatione plurimim diligenti£ expetat , cr pr£= 4 »
fertiminlccis ,ubifuapte naturanon prouenit. Tradidcrunt ue=
teres cupreffum Diti facram : cr ideo funehri figno cius ramos
ante domos poncre folcbant, ubi aliquis defundus iaccret . Ex quo

more creditur cius umbra infauHa , nec quidem gratiofa . Duo

' habentur Cuprefiigenera , masfcilicet , crfoemina : h£c meta infaftigitm conuoluta : iUe tiero ramos in lattts f^ar^
gens . Harum patria , ac proprium natalefolum Creta infula eft . nanq; inibi quocunque loco terra moueatur ,fubtts
Tlaq; fit , nififerantur alia , h£cfua flpontc gignttur , atque protintis emigrat . In Id£is etiam monttbtK , qui ad Troos
dcmf^eiiant,nonappeUatofolo,Cuprcffusnumerofa^ont€profilit. Quod admirationc non uacat,alibi non nifi
tempore , cr perquam diligenti cultura proueniens , cr cultorem magnopere faflidicns . Odere Cuprcftiflumiita,las
Adami Loni- cus, omiiesq^ aquofos trailus , quofit , ut in eiufmodi locisfat£ confrftim in.irefcant . Quodfl rede fctutffet AdamiK $ o
cerilapfus . Lonicerm, non tamfacile( ut puto)fcripfllfct , cupreffttm humidis gauderc locis. Af^crnantur cr fimum , quo e^
tiam,flcircumfDffuraimpleatur,nonmtdto pofttcmpore percunt. Mira eft Cuprcfti facundit.-is : etenim trtftri
eft . coUiguntur eius coni menflbus ianuarto , maio , (yfeptembri . Scmcn ijs innafcttur ,granis adeo pufiUis , ac mis
tiimis , ut atomis comparari poflit : ob td cnim £gre perf^icitur . Hon omittcndum natur£ miracidim , ex tam par^
uo femine gigni tamproccroi arbores. Semcnmirc fvrmicis cxpetitur, ampliato etiam miractdo , tantuli animalis
cibo abfumi natalem tantarim arborum . quo fit , utfi-uiltfcr£ Cuprcf^i nunquam fvrmicis flnt dcftitut£ . Cupref^
fus pcrpctua coma uiret , eiusq^ matcrics ncc caricm , nec uetuftatcmfentit , ut ctiam ccdri, cbent, loti, taxi,buxi,ZT
cle£ . Froinde ueteres non aU.im ob caufam cx cuprcfitna matcrie flmulacrd fculpebant , nifl qticd ad a-tcrnam diu^
turnitatcm pcrmanfura putarent , ucluti Kom£ tUud louts in arce . Terc cr Cuprcjfus liquidam rcflnam larign£ /i»
indcm ,fapore ucro dccrrimam . Keliqua fcmina tradunt, fblijs cuprcfU tuflsfl mifccantur, a ucrmicults qidbufcunqi
non tangi, tieque erodi . Lignum autem ( ut aiuiit ) nuUa temporis diutnrnitatefuaucolentum exuit . Sunt qui ptt*

' flllam

Cuprefsi hi'
fioria .

In Lib. primum Diofcoridis .

10

£0

So

91

:Gil.

Nomint.

30

40

IVNIPERVS.

fiUm cuprefpm , nomitUis etim Ciprcjjb uulgo didam , ahrotonamfctminam uocent, kfimilituiine , quum hiec ctm CuprefTus pu

arbore m multis lubct . Idcirco nccfvrtAJfe aberraret , qui ccrto credcret , Plinium libro x x 1 1 1 1 . aipite x v. de ^'''' •

chm£cyp.irijfo hcrb.i dijfercntem , de hdc intcRexiffc : pr^fertwi chm trudut , ipfm cx uino potum contru fcrpen=

tium omnium ucnem ,fcorpionumq; ictw! podere :fiquidcm cr noflra h.ic cetate pkriq-, abrotommfceminm dd idcm

ufurpMt . Quod itcm ad flui tuicM nccMd.a beUdrijs immifcent , ut artc pueros ad comedcndum aUiciant . Hetru^

fci hanc Santolina uulgo nomin.mt , dc cjua ciim libro tcrtio in abrotoni mcntionc nobis latius fit diffcrcndum , hic

flundiccre fupcruacancum ejfct. Cuprefi memmit GalenmUbro vii.fimplicium medic.imentorum,fic in^ CupreAi ui-

quiens. Cuprefif6lta,gcrmina,pilul£recentes,(y moUesmagna uidncraconglutin.intin duris corporibus : ex "^

quoclarum efi , quid rcficcandi uim h.tbeat abfque infigni acrimonia , aut caliditate , ficut ccrte crguftus teflificd=

tur . Apparet enim in ea leuis quidem acrimonia,fed plurima amaritudo, multoq; etiam pliis acerbitatis in tota plan^

ta . Tanta ci incft .icrimonia c.diditasq; , qu.inta fatisfit deducenda: in altum acerbitati , ac nuUam tdmcn mordica^

tionem , aut caliditatem m corporibus efficiat . Proinde in alto latentes infldccidis , putrcfcentibusq; dffeiHbus hu^

midttates innoxie , tutoq; depafcitur , atque abfumit : clon qu£ excalfaciuntfimul , deficcantq;, eas quidcm qu£ coiw

tcnt£funt , abfumant : c£tcri<m acrimonia , ZT caMitate alias attrdhant , Sic enterocelicos iuuat :fiquidem exiccdt ,

roburq; addit corporis p.irtibus pr£ humidttate laxis , utpote ctim adflridio in altum fubeat , deducente ipfa calidi»

tate , qu£ admifla efl , eum feruautc modum , ttt deducerc quidem ualeat , non tamen mordicare queat . Quiddm e<t

uttmtur ad carbunculos , cr hcrpctcs polent£ mifcentes , tanquam abfumat citra exc^ifadionem eos morbosfdcicn^

tem humiditatcm . Sunt quiad cryfipcLtta utdntur,admi{ia nimirtim polenta cum aqud, aut oxycrdto aqiiofo . Ku=

TTXf iffffof Gr£ce uoc.ttur : Latinc , Cuprejfus : Arabice , Saro , aut Seru : Italice , Cipreffo : Germanice , Cyprefr

fcn : E.ijj>anice, Cipres : Gattice , Cyprez .

CAP. LXXXVII.

IvNiPERi genera duo;alcera maior,aItera mi-
nor . vcraque acris eft . Excalfacit , & vrinam mouct : ac-
cenfaferpentesfugat. Baccarumnonnulls nucis iuglan-
dis magnitudine nonnunquam grandefcere, alis nucem
Ponticam square inueniuncur, rotundae,odorataE,in
mandendo dulces,fubamarx, qux arceuthides etiam,
id eft, baccas luniperi , nominantur . Modice calfaciunt ,
& aftringuntjftomacho utiles : contra pedoris vitij,tuf-
fim, inflacioncs , cormina , & ferpentium iftus efticacif- "
lime bibuncur : vrinam cient, vnde ruptis , conuulfis , &
v^uluaeftrangulatui fubueniunt. Folia acrimoniam ha-
bent: ideotam ipfam,quameorum fuccumexuinoco-
iraviperarum morfusilIini,autbibi prodeft. Corticis
cinis cum aqua illitus , lepras eximit .

„ ^^^ „ Reperivntvr Gr£ci Diofcoridis codices ( ut etia luniperi con-
.>-s^p\ ddnotdtumreIiquitMdrceUus)inquibus lunipericaputprorfui fidetatio.
'k4 depratiatam legitur, qtdbufdam additis , qu£ Diofcoridis doiiri=
\ nam minime fapitint . Siquidem nec Galemm , nec item Paulwnt
Aeginetam, minusq; Serapionem, qui tamen uerbotenus Diofcos
ridis fcripta per capita ftnguld refirt , iUud ufqudm pofteritatis
memori£ prodidiffe conftat , quod fcilicet ramenta ligni luniperi
epota homines perdant ; pr^fertim cum eiui bacae contraferpen
tium idus efficacifiime deuorentur :hibaturq; , ac iUinatur folio»
rum expreffusfuccus ad uiperarum morftis. Adde etidm quodfa*
iio perictdo id omninofdlfum effe deprehendatur. duare non mo »

do non credendum , fed ne cogitandum quidem, eiufmodi ineptias
aDiofcoridefcriptdi:quinpotit{siUi adfcriptax effe exiBimana
dum . Uis ergo rationibtis ddduHtts, non temere pdrtem iUdm,ut»
pote addititiam , ex hoc capite refecandam duxi . Maior , er minor luniperi fpecies in pluribus ltali£ locis reperia
tur . Tufcia urbanas alit, qu£ in proceram arborem dffurgunt,uifuntur-q; h£ frequentes in agro noftro Senenfi : qua^
rumfruiiii/ifylucllnbus er crajiior, er dulcior habetur . luniperi materies ad centenarios annos incorrupta perdu*
rat : proindc iufit Ranmbal (ut Plinius tradidit libro x v i. c4p. x l. ) templum Diant Ephefi^ luniperinis trabi^
kus extrui , quod per multdi £tdtes cffrt duraturum . Igitur mirari non licet ,fi chymift£ affeuerant , carbonem lu^
jtipennam accenfum , crfuo cinere obrutum ignem integro dnnofouere , Profirt exfe luniperiKgummi mdjlich^ Gnraini lu- ,
fimile, quod cr Sandaracham, er Vernicem appeUant . Uocprimim ckm metitur , candido j^kndefcit colore :fene= "'pe" •
fcens ueroin rufum dbit . Porro hdud ignordndum eft, hac Ardbumfdnddrachdm a Diofcoridi^fanddrdcha perquam
longe dtfiidene . Kanq; Gr£cis fandaracha eftfvfiilis ad arfenici,fiue duripigmentigenera referendd , erodens , cr
-exitiale medicamentu, ut amplius in quiiito libro,Deo duce, diccmus . Yeriim hiecfandtiracha: nomencldtio ingwm^

m

i\

92

And. Matthioli Comm,

I. . . mi luniperi inueHdfuit a medicis,({ui MduritMos fecutifandardx Arabicum nomen C/fc enim Arnhes iuniperi gum=i

mi uocMit ) in fdndj.ra.chm conucrterunt . CiuamobremiUud adnotandum ejfe uidetur , cj,u6d ubi Arabes ,fandara=.

cham mcdtcamentis inferendam ejfe prcecipiunt , gummi luniperi immifccndum iiiteUigunt : ubi uero k Grxcis de faii

darachafit mcntio,fofilis iUa rufa, cr auripigmcnto jhnilH , cfl intcUigcnda . Non dcfunt tamcn qui uclint Maurita-

norum Sandaracham non cffc gwnmi lunipert,fcd Oxycedrt . Quonnn cquidcm iudicio aufimfacilc fubfcriberc cte~

nim pauci admodumfunt, qui non putent oxycedrum effe luniperum maiorcm : adeo ut plcrtq; uulgariim iUam ab hac

ncfciant diflingucrc . Tradit Vlinius libro x 1 1 1 . cap. x i . plura gumrmi gcnera, itbigummi Itinipcrinum ad nihii cf~

Gummi luni fe utilefcribit . Cuitts tamenfi-equens uftis in medicamentis contrarium indicat . Qnippe hocfyncero,zr olco cx li^

peri ufus . nifemine prejfo,fit ucrnix liquidus : cuius efl uftts ad iUuflrandtis pidurds , cr ud nitorem ftrri conciliandtm : utilis

etiamntm ad ambufla, er prxcipuus ad dolores, cr tumores heer.iorrhoidim . Stccus uernix , hoc efl gummi luniperi

( ut author efl Serapto ) defliUationesfuj^endit , menfiamprofluitid fiflit , finus cxiccdt immifltts , hatiflus iiero pitui^

tam, qu£ uentriculo, er intcflinis h^ferit : tineas o~ c<etera ucntris animalia necat . Neruorum refolutionibus,qudS

humores fi-igidi contraxerint, opituldtur . Capitis defltUdtiones fujfitu difcutit . Idem exceptus fdiiguinis excrcdtio*

nesfupprimit, er h^morrhoidasfluentes iUitus . Addito ttim rofaceo , tim myrtinofedis rimas coercet , er hiantibus

Sandaracha fi-igore manuum , pedumq;fciffuris iUitu fuccurrit . Infumma calfactt , zrficcat primo reccffu . Bfl er Sandara»

alia Plinij. ^^^ ceraginofi meUisgenus apud Plinium , qui de ea libro x i . cap. v 1 1 . itafcribit . Prceter hxc conuehitur Erithd^

ce , qudm dUj fdndaracham, dlij cicrinthtm uocdut . H(c erit dpum, dttm operdittur, cibus, quifape inuenitur infatw

rum inanitatibus fepofitus , er ipfe amari faporis :gignitur rore uerno . hdflenus Vltnius . C£terum oleum , quod cx

luniperi mdterie ( ut chymtfl^ dicunt ) per defcenforium diiobus aduerfis fidtltbus , tum pariter uitreii inflrumentis

elicitur, calidum ore contentum dentiim dolores mirifice mulcet, fi tamen fi-igida defluxione afficiantur . ¥it ex bac^

luniperi uires cw hoc longe pneflantius , odore perqum iucundo . luniperi meminit Cal. lib.v i .fimplicium mcdicamentorum ,

ex Galeno . jf^ inquiens . lunipertis , cdlida, crficcd utrinqi tertij ordinii . At fi-udus fimilitcr quidcm calidus efl ,fed nonfimili-

Nomina. terficcus , uerum in hoc primifuerii ordinis . Arbor Gr£ca uoce otf h.£'j6iV di^a , Latina luniperus appeUatur :

Mauritand, Arconas, dut Archencds : Itdlicd, Ginepro : Germdnicd , Vueliholter, cr Krdmetbdum : V.if^dnicd, E=

nebro :GAUicd,Geneure . EiusdutemgummiGrieciiwcdntKo^iu cl^iL(.\jSiSos:Latini,Gummiiunip€ri:M.dU'^

ritmi, Sdndarax : Itali, Gomma diginepro : Germm, Yerns : Hifpdni, Verniz : GaUi, Vernix.

Bfoiflv;'. SABINA. CAP. LXXXVIII.

S A B 1 N A duorum gcnerum eft. Vna folijs cuprcfTo
limilis , fpinis horridior , grauiter olens,acris, & feruens.
arbor eft coacls breuitatis,qu2e {eCc magis in latitudinem
fundit.huiusfolijs nonnulliprofuffitu vtuntur. Altera
tamarici folio Hmilis eft . Vtriufque folia nomas fiftunt,
colledionesillitu mitigant:quin &cum melleillita ni-
gritias, (ordesquerepurgant,& carbunculos rumpunt:
cum vino pota fanguinem per urinam eliciunt ; partus ap
pofitaextrahunt, & fuffitu idem prxftant. Vnguentis cal
facientibus immifcentur, & priuatim gleucino.

S A E I N A plantd efl in Itdlid uulgaris notiti<e , iUdfcilicet,

qu£ d Hiofcoride primo generi afiignatur , foUjs cupreffofimilis,

j^inofior . uerim eiusfiUa non adeo plene uircnt , ut Cuprefii , er

lin cdcumine aculeata conf^iciuntur . Quod tamen f£pe imperitis

negotium exhibe t :fiquidem aUquando uidi profabina affumi qttdn

ddm herbdm dodrdntdlem , qu£ quibufdam in montibus plurimd n.-t

fcitur, fvlio tamaricis, Ucet nec odorc, nec fapore fabinam refirat.

B.ancf£pius exiflimaui effe Selaginem .1 PUnio Ub. x x n i i.cap.

XI. commemoratam . Nanq^ inibifelaginem effe affirmauit , fabi=

n^fimilem. Olimfelaginem contra omnem pernicicm habendam

prodidere Druid£ GaUorum,0' contra omnia oculorum tutiafuf=^

fitam prodeffe . At tantd extitit tunc tcmporis fuperflitionum md=^

gorumq; udnitas, ueluti <0' hoc £Uo dpud plerasqi gcntium turbas

uifitur, ut ij nunquam adfeldginem legcddm dccederent, nifi prius

Bijsfdcrdjrciffent. Quin er cdm inudUddm omnino cenfebdnt,nifi

dextrd mdnu, cr nudis pedibus legeretur . C£terum non defunt,

qui pkntdm hdnc, cuiushic bnaginem damt(s,ncgent lcgittmam Sa

binam cffe, hoc, nifaUor, drgumento , quod h£c baccas profcrat ,

quarum infua Diofcorides non meminit . Vndefadttm cfi, ut quidam putauerint, eam mdiorcm iuniperam effe, dUj «e

ro thuidm, qudm Theophrdflus mcmori£ prodidit lib. er cap.v. de hifloria plantarum . Verimi utriq-, meo iudicio, in

errore uerfantur : iUiquidem, quod h£c planta nec folio , necflore , neq-fi-u(lu, non materie , non odore , neq;fapo*

re, non ceeteris dcniq} notis iunij^crm reftrut : hi uero ,qu6d thuia , ut efi auclor Theophraflus , nafcatur apttd Am^

iiionis

Sabinae confi-
deratio .

Sclago Plinij.
l

Opinione»
quorundare-
probitx .

t o

JO

40

So

InLib. primiim Diofcoridis. 9^

ntonis dclnbrum, Jf ij; in Cyrcnciifi agro,fbrmi cttpreffo/imilis cum ramis, timlvlijs,cMdicc,fruiluqi,uel potius ceu
cuprcjfusfylucjlris . pr^tcrcu quad , ut idcm fcribit , tbui£ mutcries omnino incorruptd pcrdurct , nihil cius r.idice
crij^iusfit, utq; fimuUcr,i ex e.t Mtiqui fculpcrc fint foliti, qncm.tdmodum cx ccdro , cuprejfo, loto , cr buxo . Uxc
autem urbor conosfcugdbulos non jvrt cuprcfi modo,fcd b.wcM : cMidice non uttollitiir longo ,fed co breui contett
ta e]l : m.itcrie non conjht incorruptj. folid.tq; ,fcd c.iduc4 CJ-fungofi : non ut thiiiu pcctilidribus locisg.iudct,fed
ubiq;firelocoriimn.ifcitur.uthincnuius.ttq; euidentiusdifcrimcnin ijs pUntis appireut^qu.hn utilhrum error,
qui €M unmfacitmt thiii.im, pliiribus cxplodi mcrc.itur . Scd ccrtc rclinquitur , ut mircmur eos , qui flirpcm Ltnc ,
qtum depi^^um exhibcmus , uer.tm Sabiium cffc inficiMititr, cimt nullis curcut iiotis ex ijs, quM iUi Diofcorides reddi^
dtt . E J enbn urbor conjficitttr co.id£ breuit.itis, qu.t in Utitudincm mugis effunditur , jiiijs cnprcffo fimiUs , fj^ino^

» » fior timen : quin crgruuius olet, zr 4crisfruensq;fentitur . A tqui illud nobis obijciunt , quod Diofcoridcs in dcfcri
benddSdbiiu ntilUm b.iccirtim mcntionem ftcerit . id mchcrcule , quod legatur , nonfcit . Sed qutd diccnt ij,fiiit
quim plurimis piintis ex ijs cti.tm , qu.c .ib omtttbus lcgitim.c h.ibentur , plurcs not.e , cr cic quidem pr£cipu£ , non=
nunqum defidcrcntur:' quM nimirtim Diofcoridcm omijiffe crcdcndum cjl , ucl quod pUnt£ e£ effcnt alioqui uulgo
cognit£, tiel qu-od omncs exrton p.trtes nonfutis explorutM h.ibcret, uel uiixs ob c.tufj.s , quds profcqui non ejl hic lo=
cus . quurum omnitim jliqu.i f.icile pottiit cf]!:, cur S.ibiiLC bxccAS non (idnot.it as reliquerit . Addam er id fortujfc cx
eo euenijfc, quod S.xbvufreqitentiorjicrilis occurrut,qu.mfi-udifira . Nm ( ttt equidem Futeripoffim ) inter innu^
merus Subin£ pUntus , qius u.irijs in locis mihi uidcrc contigit , trcs duntuxut memtni me obferuujfe , qu£ buccusjir^
rent, O' c.i ? quidcm rubcntes .ic iimipcrinis nuiorcs . Id quod mc quundoq; adduxit , tit putuuerim in hoc S.ibin£ ge-
ncTc nurem crfxmmum repenri : utq; uiterum rurunt ejfe in It.tliu , qttemudmodum eum quoq; ruro uidimus , quunt

i o Diofcoridcs fecitndo loco rcpr^fcnt.tuit, tunuricijiltjs limilem, non uutem uculeutum . Ex ijs igitur merito coUigen^
dtim ejfc urbicror, h.vtc nojlrum Subiiium cffe legitim.im, ut qu£ nonfolhm notis Diofcoridir dclineutioni pulchre re=-
jj^oiuieut,fcd aiumf.icultutibus . Porro Petrus Bellonius de urboribus coniferis difjerens, ijs incptcfutis, meo qui Bellonij opi-
dem iudicio, Subin.im udmifcet : .itq; in eu defcribendu , quumfeciindo loco ponit Diofcorides, mihi non purum hulluci, "'° abfurda.
n.itus dcprchenditur, quod confi.ntter ufjirmuuerit fe uidiffcfi-equcntifimum hoc S.ibin£ genus in Amuno cr Olym^
po Phrygi£ momibus, totuficic lunipcrum m.iiorem refirens, mugnitudine umygdulx urboris muioris , folijs cupref^
fo per omniu fimiUbus , buccis per m.ituritutcm in c£ridco nigricuntibus , cr cuudice refinum ferente . E tenim Dio-
fcorides non tr.tdtt qiwjit hiiius pUnt£ fucies, cr qu£ mugnitudo ,fed e.im injoUjs tuntwn .i priori uuriurefcriptwm
reliquit . Quod non uUu de cuufu uudoremhunc feciffe reor, quum quodfciret nuUum utriufq; efjc in reUquis notis di^
fcrimen . Q«jrc qitod ukerum Subin£ gentis totu fucie iuniperum muiorem refirut , mugnitudine umygdulum urbo»

3 o rem £quet , ctiprcffumfolijs prorfus £muletur, ZT ex cuudice re/inumfundut , ut Bettonius fuum depingit , mihi qui^
dem pUne ubfurdum uidetur . Sed quod rem hunc turpiter confuderit BeUonius, uel ex eo munifeflum effe puto,qu6i
quum pUntum nunc Diofcoridis uUerum Subinum ufjerit , eundem puitlo pofl urborem iU.tm conflituit , quum PUniui
Ub. XII. cup. XVII. Brutum uppeUut, quufi PUnius non meminerit utriiifque fubin£ lib. ■x.xiwi.cup.xi. Tuntwn
quiduittfuis perugrutionibtis tribuendum effe putant, ut eos non pudeutf^pe ubfurdu, c^fubulofu , er qu£ cumfum*
mis cr probutifiimis uuthoribtis pugncnt, nurrure uc fcrtptis tradere . Ne^^ certe id proptereu dico, quod peregrintt
tiones dumnem, quusfemper, Guleni exemplo, utiUj%nM duxi ud legitimu limpUciu medicumentu cognofcendu . Sei
opturem, tit ij, qtii multus rcgiones peragrurunt, iUa tuntkm in medtum profirrent, qu£ efjent rutioni cr ueritati con
fonu, cr ueterumfcriptorum uudoritute comprobuta . Quodfi a BeUonio , qtti tot terras fe perugruffe profitetur ,
fuHum effet, nimirum eus luudes iurefibi compuruffet , qu£ rei medic£ inquifitoribus muximx debentur . Atque h£c

40 obiter didufint . Quod uutem idcm BeUomus primum Sabin£ genus eam urborem fufpicetur , quam Theophrafiu'»
thuium nominut, non miror : nam cr aUj idem fentiunt . Vertim quundoquidem hunc opinionem fuperius ubunde ( ni
fuUor) improbuuimus, ideo hic non efl ut pluru uddumtis, utq; idem repetere fuperuacuum effet . KeUquum igitur Sabiw: uirei
efl, ut Subin£ fuus uires reddumus : de quibus Galenus Ub. v i . fimplicium medicumentorum dijferuit ijs uerbis . Subis «x Galeno .
nu ex numero cfljirtiter exiccuntium, idq^fecundum tres quuUtutes , quus inguflu pr£fcflrt,fimiliter cupreffo, nifi
quod ea er aa-ior efl, er utfic dixerim, mugis aromatica,feu odoratior . Igitur huius , quum modo dixi qualitutis efl
particeps, nempe ucrimoni£ confiflentis in temperumento culido , pr£terea amaritudinis , er adflriiiionis obfcurios
ris,qu.m in cupreffo . Siquidem quunto magis acrimonia fuperat , tunto etiam potentius digerit . Itac^ glutinare ne~
quit obficcitatis, o" cuUditutts robur . num utriufq; iUi tuntum inefl, ut etium tendat, er inflammutionem afferat^. At
putredtmbus fimiliter cupreffo accommoduri potefl , maxime ubi rebeUioresfuerint , cr diuturniores . num h£ citra

5 o noxum uim medicumenti perfirunt . Quin er qu£ atrafunt reddita , cr admodum fordida , ea cwm meUe expurgat :
carbunculos itemfoluit . Porro effenti£ tenuitate meiifes quoque prouocat , ut fi quid aliud, ZT fanguinem per urts.
nax mouet . Icetum etium uiuentem interficit , er mortuum eijcit . Eflo autem hoc medicumen tertij ordinif , tum ex^
calfucientium , tum deficcuntium ex numero eorum, qu£ uel maxime tcnuiumfunt partium . Ef hoc utic^ nomine un*
guentis inditur , er muxime gleucmo , zrin multus antidotos inucitur . Qaia[<tw uero etiam cinnamomi uice duplum
eius fubijctunt . E/i enim extcnuunii , er digerendi fucultutis,fiepotum fuerit . Bf cc3-uf Gr£ce , Sabina Latine Nomina.
. uocatur : Arubice, Abel, Abhel ,feu Alhurur : Italice , Subina : Germunice , Seuenbam : Uif^anice , Sabind : GaU
lice , SAumiera, uut Sauinier .

K6^for.

94

And. Macthioli Comm.

KtS^jor. CEDRVS.

CAP. LXXXIX.

Cedrvs arbormagnaefl:,exqua picemcolIigunt,qua:ceclria uocitur. laniperl modo baccas
parit , baccarum myrd magnitudine, rotundas . Cedria opcima ell; crafla, perlucida , crauis odons':
quxdumeffunditur^guttatimnondifsipatacoit. Cuieauis ineft,utdefunfta corpora conferuet,-.
& uiuentiacorrumpatrquaexcaufamortuorumuitam aliquieamappellaucre. Veftimentaquoque,
&pellescximiacaUaciendi,& liccandi dote,corrumpit.magniadoculariamedicamenta ufus : quip
peillita oculisclaritatemafFert,albugines cicatricesquedetergit:inftillat3autemcumaceto,uermes.
auriumnecatrcumhyfTopidecoftoinfufa ronitus,libilosquered.U:cniis dcntium inditaeos fran-
git , &■ doloresleuat :idem facitcumexacetocoUuitur: peruni£toantccoitumgenit3li,concipiendi
ui m adimit : anginas ea perunguntur , tonllllarum inflam mationibus auxilio eft : Icndes , pediculosq;
illituenecat:ceraft32 morfibuscum faleimpofitafubuenit:contrahaufta leporis marini uenena, in
paflofumpta, auxiliatur: inelephantiaaut!ind;u,aut perunftione proficitrpulmonumulcera pur-
gat, & fi cyathus eius abforbeatur, perfanat : vermes , & tineas fubter indita necat , & partus extrahit.
Fit & oleum a cedria feparatum dum coquicur,ueIleribus fupra halitum eius expanfis, ut in pice. E-
iufdem ad omnia ufus : priuatim uehementer perundum, fcabiem quadrupedum, canum, boumque
perfanat:ijsqueinhacrentesricinosenecat, &ulcera, qu3Ecxtonfuraacccperunt,adcicatricesperdu-
cit. Cedrides cedri frudus uocantur. Calfaftoriam vim habent:ftomacho aduerfantur:auxilio
funt tufsi , conuulfis , ruptis , ftrangurix : menfes ciunt ex polline piperis poti : contra hauftum lepo-
rem marinum in uino fu muntur : ferpentes fugantur , perunfto ex adipe ceruino , aut medulla , cor-
pore .Inantidota adduntur. t Fuliginem,quomodoexpice,congerioporttt:qu32eandemjquam
picea fuligo, uim prsbet .

10

20

CEDRVS PHOENICIA.

CEDRVS LYCIA.

Cedri arborij C E D R I drbork TheophraRo , Flinio , cr Gdkno duplex cHgeiiw! , tiempe maim er minm ^ Mji/« omnibm
confid. arbor efi eximi£ mxgnitudinis , O" proceriUUis , atque d minori plane differens materie , cortice ,folijs , er /«(!?« .

Flinius maioris cedri duo generafacit lib. x 1 1 1 . cup.v. ubi itafcribit. E t m.tioris ccdn duo gcncra . qu.efiorct,frtu^
dum nonfirt : fi-uilifira nonfioret, er in ea antecedentemfruilum occupatnouus .femen eius cuprejfofimile . Quis-
dam cedrelaten uocant .Exhac refina laudatifiima . materi.e uero ipfi ^ternita^ . ttaq-, er fimulacra dcorum ex vx
faiiitauerunt . E t iibro x x 1 1 n . cap.v. idcm inquit . Cedrui magna , (^uam ccdrclaten uocant , dat^icem, qu£ ce*

dria

jo

4P

50

InLib.priimimDiofcoridis. 5)5-

drid Itocdiur. luiientis PUiuks . Qui fortd(fe non inepte mugnm cedrmn cedrcUten dppellauit:, (Jtionim cedri ctrbos
res , qux' in monte L ikxiio prcucinunt ( uc mihi retulcrunt amici , qui uniuerfamfrrc Syriam pcragrarunt ) totafacic
abietcmrefirunt. AbiesautemGrxciiiAxTH dicitur .unde cedrclate poterit cedrabies Latiitc rcddi . Arbor hcec
( ut ijdem mihi tiarr.trunt ) adeo m.igna cr procera eji, ut nufqiwn arboremfeuidiffe affimcnt, qt^c cedrelaten ma^
gnitudine cxccUat . Cortice ucjiitur l.cut o~g!ahro , ea partc cxccpta, qu.v .\ terra ad primos ufq; r.tmos attoUttur :
h.ec entm ajfcra ccrnitur . corticts colcr cjl ccu ioti arborii . Kami .tb tmo ufq-, ad acumen frc in rot.e modim per
interiuHa caudiccm cingunt , cr fjiatiantur : qtii tanto minorcs uifttntur , qu.vit6 fuperius erimpunt . hinc eji , quod
cminus cottjpc&:a .irbor pyramidis f.tciem repr,efcntat . ¥olia tlli captllata afignatit , ueluti larici, ttcl ptno , hreuion
tamen , o~ mtnimc aculcata . id qtiod etiam tcjiatur Plinius lib. x v i . cap. x x 1 1 1 1 . Conos profirt piceis £mulos ,

» o uerumlongiores , ditriores , CT iicgctiores , pedicttlo pertitt.icitcr inh.trentcs . in qutbti^ fcmen includttttr cupreffo
fmile,ut Plinif.i tr.idit . Cattdex refinamfundit albam, er liquidam :fed traSiu tcmporis,folHferuore in grumos coii
crcfcit . Sunt qui .tfferant, hanc ccdrum dupliccm refvi.imfirre : atqtte aiteram intra corticem uomiae modo coacerp^
uuri , ut abicgn.wkacrym.m in ahtete oriri fttperiu^ dtximus : alteramuero extra corticem emanare . utranq^ ab ar=
bore ccdri.tm nomtn.tnt . H.f c fttnt , qu£ de magna cedro a pcrcgrinis accepi . In quibus utiq; admirarifubit , qtiod
Theophr.ilius , 0~ hnnc fortefecutus Diofcoridcs fcripfcrint indiffi;renter cedrigenus omiie fi-U!^um cdcre iunipcri
haccii fimilcm, crafiiorem . n.tm reucra Cedrus nuigna , de qui hic tanttimfcribit Diofcorides , conos parit ptceis fu
miles . Porro Ccdrtis cor h.ibet durifiimtm, dc odoratum , c ^lore perinde rubens atque larigmm . Tota ccdri matea
ries dttrifiima . quam ob caufam crcdidere mdiores , eam lieq; cariem , ncque ttctufiatemfcntire ,fed .■eternam effe .
Qua ctt.hniiion ratione dudiii Salomon Kcbreortm rex Dei optimi maximi templum Hierofolymis ex cedri mdterie

2. o cxtrtiendtim ctirduit . Ex ed quoq^ prifcifimiddcrdfddlitdrttnt , exiftim.tntes tdntdm iUii ineffe diuturnitatem , quan^
t.im marmorcis , ant metaUicis . Ccdri materies optima nauigijs non modo extruendis ,fed er pdl.itiorum , O" drcium
fabncis conuenicns : quippc qtioniam incorritptd qu.tfi in pcrpettim perdurat . Cedruifdxojis orfi-igidii locisgdU^
det , cr montes dmat prx cetcrii traclibus . Pcrpetud comd uiret , qud fi cdfiretur , decdcuminatd dcmoritur , nec
unqu.tm indc regerminat , utpote CT cupreffiis, pinus, larix, cr dliarum plures . In Aegypto ac Syria (iit Theophras
fltti c~ Plinius narrant ) rcgcs inopid abtctis cedro ad claffes firuntur ufi .M.tximd ea in Cypro trdditur dd undecire»
mem Demetrij fuccifa , ctntttm trigintd pedum longttudmis , crdfiitudinis uero dd trium homimim complexum, - "^

C£teriim minoris ccdribtn£ item j]>cciesfunt ( ut pr^didi dudores tefidtitur ) Lycid , cr Phcenicid , iuniperi Ji^ Cedri tnino»
tnilitudme . dijfcrttnt fi)lio : n.m Phcenicid fi>lium habet iuniperi , durum , f^inofum , dcutum , cr ob id oxycedros app "^'^ genera .
pcUdtttr . Lycta uero fiilio confiat minorc ,fi-equentiorc , longe minus dculedto , ut itd iuniperum paruam quddMtei:

j o nus rcfirdt : cortice obducitur fubrubro , ZT ramos emittit lentos , ttitilium infidv . Vtrdque omni tempore fi-udwm
gerit : uerum tn oxyced.ro m.tior ZT pulchrior f^eddtur . Phocnicid cedrus frequentifiimd nafcitur in ifirid , dtque
etidm in nonnttUis ldpidt£ locii > iunipero .idmodumfi/inilis , ncc nififi-uHu dijferens , maiore , rubente, dc dulci : quo
tamen cdin incoU a iunipcro nefcittnt fccernere . At ciim ipfe oxycedri rdmtifculo effem dondtus 4 Georgio Refifins
gero primarto proitinci^ Cdrniol.-e medico , qtti iUum ex Pefiino \firi£ oppido fecum dttulerat , rubentibm bdccis un»
diqtte rcfierttm , cdq-, in memorta hdberem , qu£ dpud Theophrafium , Gdleium, dc ueteres dlios legerdm , mihi qui»
dcmfrudim intuentifldtim inclinduit dnimtts , hdnc plantdm minorem effe cedrtm . Etenim ( ut memordnt ftirpium
fcrtptores tttn ucteres , ttm recentiores ) difficile ddmodum effet dignofcere oxycedrum d iunipero , nifi huic cxru*
letti , pumilusq^ ; iUi ueroflduus rubinsue , dcgrdndiorfi-ucius ineffet . Edm igitur plmtam , qudm in Iflrid ndfci di*
ximiis , er cuius hlc effigiem ddmus , non mdioris cedri genus uUum ,fed mtnoris ff>eciem effe cenfemus , nimirunt

4 o Phaemcum , qu£ er oxyccdros uocatur . De Lycid autem cedro quid fentirem , uel quam plantdm pro ea in iBe«

dium profirrem , hddenus non hdbui , ut qu£ mihi pldiie incompertd effet . Sed hoc diino , dum Pragce Bohemoru/m
ago , pldntdm mihi oflcndit Addmtts Leonorui j^eiidt^ doiirinx , er mdgne j^ei iuuenis , ex quibufddm Morduia
motnibttsdquoddmuulgdriherbdrio proSdbind dUdtam. Vtdutemillchdnc uerdmcedrum Lycidm ddinuenit ,ZS°
proedmthi demonflrduit;itamiinetus cognitionemiUi dcceptdm refirrc iucundwm e^ : dtque ideoipfidm pidura»
quimhic ddmus , exprimere curaui . Huiufpldnt£ filid fiidigitisdtterdntur,fuduifiimum f^irant odorem,iUi qud*
dintenus fiimilem , qui in pinoritmflrobilis percipitur . Ed bdccds profirt , longe tdmen minores <}Udm dUera , ^U£ in
rdmufculorum tintim cacumtnibui prodeunt. H£ non fecus dc iU£ primoexortu uirent ,mox fldueficunt ,deniquc
riibent tibi plcne maturuerint . Sdporem bdbent fiubdmdrum , dtque non obficure odordt£ fientiuntur . Mdndt ab ctr*
borec€dri(jitfiupr.idiclumcfl)etidmrefind,qu£ proprie Cedrid dicitur , utilis dd multos in medicindufitts. Sed

5 o hatic adnos non adfierunt Cyprij , ncque mercdtores , qui ex Syrid mercimonid conuehunt : tdmetfi regiones iUx plu»

rbnis ( ut atunt ) cedrts m.-uortbus fcatednt . Petrtts BeUonius lib.i ii.de medicdto fiunere , itemlibrode coniftris Bellonij opi-
arboribusputdt non modo cedrum Cedridmfiundere ,fied cr picedm , teddm , Uricem , cupreffum , iuniperum CT be^ "'** '
tuldin. Quinetidmtdemfuismdle cxccgitdtis cedrijs eas omnes fdcultdtes dfiigtiduit ,qudx Dioficorides yGdlenus »
cr dlij quam plurimt duSores cedri£ duntdxdt reddtderunt : ddeo ut mdgno dc ridendo errore dixerit fuM hdfce ce*
drids defuncia corpora confieruare , qucmadmodum ea confierudt legitimd cedrid . quafl idem quoque uelit , quod pi*
ced, pinus , Idrix , cupreffiis , iunipertis , cr betuld nuUis prorfius inter fie fdcultdtibus differdnt . Neque certe di<t
uidetiir mihi dudoritdte uel rdtione dudus , ut in hdnc iuerit fententidm , qukm hdc , quodfcripfierit Plinius lib. x V i.
cdp. X I. picem m Syria cedrtum uoari . Sed quod Bellonius maxime hdUucinetur , utpote qui Plinium non rede in^
tcllexerit , ex uerbis Plinif , qu£ modo fitbijcidm ,fiatis , ut puto , mdnififlum fiet . Pix , inquit , liquidd in Europa
€ tedd coquicur naualibu'. miintendis , multosque dd dlios uftts . Lignum eius concifum furnis undique igni extrd cir»
cunddtofiruet .Prtmusfudor dqu£modo fluitin cdnali. Hocin Syria cedrium uocdtttr.cuitdntaHis inefl, ut in

Aegypto

Fuchfij opi-
nio.

Cedii & Cc-
drexuircs ex
G^eno.

Nomina.

96

And. Matchioli Comm.

Aegypto corpord homimm dcfunilorum ca perfufxfcruentur . Ex ijs Plinij ucrbis mn aIiud(meo quidcm iudicio )
intcUigipotcj} , qu.hn quod Syri liquorcmiUumccdrium uocaucrint,quoniiim olimij cx ccdrotantim piccmfuam
confcicbant , ut ca in Buropa e tcdaft . Quid autem pix ex ccdro parctur , authorcs cjfc poffunt Diofcoridcs, Ga^
lcnin , cy Plmius: non tamcn contr.l , quod ccdru ab alijsrcfinifiris pi.tntis dcflu.tt . Addc quod .-i uctcrihus , nem~
pc Theophruiio , Diofcoridc , ©" Galcno , nufquam ( quod cquidemfciam ) memori£ proditum efi , rcfin£ aut picis
gcnusidiunidcfunftacorpord conferuarc , o~ uiucntia corrumpcre,pr£ter ccdriam,dc quaomncsilli id fcriptis
tradidcrunt . Ex quo abunde conjlare arbitror , Tlinium quidem loco citato de pice t.tntian ccdri fcripfijfe , Bcllo:-^
tiium uero in hocfimilttcr hallucindtumfuijfc , atque in alijs pluribm rcbus , ut aliquando, Dco iuuantc , latius oflen^
demus . C£terum uariat in Diofcoridis codicibus dc cedria ieltio . <\uippe uulgata jSaf ««. th offfj.ij' habet , id cfi
grauis odore , clon tamen antiquifimui codex manufcriptus habcat Ivto o^ tw o(Sixii,id cfl uchemens odore . quod
indicat ccdriam effe uehementer odoratam , non autem grauitcr olere . Qucd ciiam maximc tejiatur Virgilius libro
VII. Aeneidos hii uerfibus de Circe canens .

Troxima Circe£ raduntur litora terr£ ,

Diues inacccffos ubifolisfilia lucos

Af^iduo refonat cantu , teiiisi]^ fuperbii

Vrit odoratam no^urna in lumina cedrum ,

Arguto tenues percurrens peiiine tclM .
Gummi ccdri mcminit Yuchfius uir eruditifimus libro iUo de componendis mcdicamentii , quem poflremo locupleta-
tum excudit , in compofltionc antidoti Mithridatii : proq- eo , quando non pof.it inueniri , lacryma abictiifubfiituen^
dam pr£cipit , ratm utiq-, candcm utriq^ facultatcm incjje . Atcgo quideni Galenum fecutus malim ladanum fubfii-
tui , doncc ab alijs aptiora profirantur , quorurn meliori iudicio fubfcribendum fit . Ncqf^ ineptc fvrtajfe iuniperinum
gummi iUius uicem fupplere poterit : quandoquidem confiat omnibu^ rciherbari£ fiudiofis tantara intcr cedrixm cr iu
nipcrum effe fimilitudincm ,ut ahera ab altera uix difcernipoffet ,mfi ea cffet differcntia , qu£ mbaccis utriufque
tnanifrfia deprehenditur . Be Citris autcm , quibus aurea totmsfere I tali£ idridaria exornantur , tam in Tyrrheni,
quamBenacilitoribus infcqucntibus ,capite demalu!,ubi ipforum mcntioncm facitDiofcorides ,adiuuante T)eo,
plura dabuntur . fiquidem arbor ilU ab hac , de qua nunc agitur , plurimlm dijfert . Ccdri meminit Galcnus libro
VII. fimplicium medicamentorum hi^ uerbis . Cedrm f^ecie duplex efi , altcra fruticofa iuniperis adfimilis , altera
arbor non exigua . Vtraque cfi calidx ,ficc£q; temperatur£ tcrtij quodammcdo crdinis fecundum utrunque . Cxte-
rtm Cedrca ( uocatur ita ccdri olcum ) quartum etiam ordinem uidetur attingere , abunde calida fimul , cr tcnuium
partiim . MoUes itaq^ carnes prompte citraqj dolorem ptitrefacit ,ficut alia omnia , qu£ cim ciufdem fint in calfa=
ciendo ordinis, adiundam etiam habentfubfianti£ tenuitatem . At in duris plufculo tcmpore, o~ lux opcratur . Por*
ro talia omnia medicamcntafeptica uocantur , crfepta :fed intcr fefc maioris , minorifq^ rationc difident . Efi au^
tem in hocgenere medicamentoru/m cx primo , er infirmifimo ordine cedrca : plcraque enim eonm admodum funt
efficacia . Talia itaque er mortttorum corporum carnes corrumpunt : at cedrea cxiccat , fimulq^ a corruptione tue^
tur corpord demorttia , utpote humiditates corumfupcrftuas depafcens , c a-tcrim foltda corpora haud attingcns . At
in uiuentibws calor ipfe , qui in corporibus efi, cedre£ uires adaugens, caufa cffcitur, ut tcner£ ab ca carncs deuran-
tur . Nec mirum uidcri debct,fici(m tanta poUeat potentia kndes , pcdiculos , er tincas , er in auribin natos uermes
interficcre ualeat , tumfatum appofita uiuentcm quidem intcrimat , mortutm atttem eijciat ,ficut ftne etiam in coi=-
tufemen,pudendo circumlita . proinde conceptum impcdiens efi medicamcntum ,fific utaris, nuttifecundum : aliaq;
ttiulta eiufmodi particttlatim efficit . Itaque argumentum efi , ipfum ualenter excalfacere ,ficut ubi dentium forami-
nibus infiiUatur :fiquidem dolores eorum mitigat ,fcd er ipfos confi-ingit . Extenuat quoq; oculorum cicatriccs , er
uifus hebetudini ab humorum crafitudinc ort£ mcdetur . P orro quod eius efi pinguifimum , cr ad unguem oleofum ,
quodfuf^enfls fupra eam dum coquitur , latus excipitur , ac coUigitur , tota cedrea tentdus quidem efl ,fcd mintis «t»
cre ; quanquam non minus excalfaciens . Bandem quippe rationem habct ad id qiiod reliquum efi ccdre£ , crafius iU
lud uiielicct , quam oleum ad amurcam . Vroinde iUud utpote crafiius, mordax efi , or maiore aperiendi facultate
pr£dittm . Itaq^ ulcera irritat , phlegmonenq; iUis excitat . Forro oleofa iUa cedrca adco clementibus cfi uiribus , ut
etiam plebeij experientia dodi uulnera ouibus occafionc tundendi afbrfice fada, illa iUttafanent,ficut etiam pice hus
tnida . Vtuntur autem ea er adouiumfcabiem , er ricinos , Gr£ci K^oTCdVx^ uocant . 'Porro ccdrides ( nam ita Jru^
(lum cedri nuncupant ) moderatiores uires obtinent , adeo ut comedi quoq^ pofiint . Attamenfi liberalius ijs utare ,
capiti dolorem infvrent , ardoremq; , ac morfum in uentre percipies . Qu£ arbor Gr£cis v.i^p^os , Latinis item
Cedrmnominatur : Arabibm ,Serbin :ltalis ,Cedro . Eius autemliquor ut Gr£ce ^itS^^tccitaetiam Latine Ce~
dria dicitur : Arabice , Kitran ,fiue Alldtran : Italice , Cedria .

. t Uic lcilorem admonitum uolumus, iUa deftiligine Cedri uerba non legi in Gr£cis tum uulgatii, tum etiam anti=
quii quibufdam codicibus . Qu,are cim ncq;a. MarceUo ueriantur , qui plura exemplaria Gr£ca habuiffe fatetur , eo-
potius addititia , quam legitima cenfenia uidentur .

* o

30

40

io

A(i<pn .

In Lib. primiim Diofcoridis . ^ 7

Aa'($i'».

LAVRVS.

xo

io

C A P'. X C,

Lavrvs qu^damtenui folioconftatjalteralatiore.
VtmqucexcaHattoriam naturam habet,& cmollicntem.
Vndedecodum earum in mulicbres inftflus additum,
vuluae.d^cuelicx uitijsconuenit. Virentia fblia fcnfim
fubftrinj2;unt:illitaquoque,actrita ucfparum apumq;
iftibusopituIantur:cademcum polenta,&.' pane iljita
inflammationemomnemmitigant:fed pota ftomachii
effundunt,^ uomitiones mouent. Lauri bacc.T ma-
gis,quam folia calfaciunt .ergo ineclcgmatetritxcum
melle , uel paffo profunt.tabi , orthopnoe^, &.omnibus
thoracis rheumatifmis : contra fcorpionum idus ex. vi-
no bibuntur:uitiligines emaculant. Succus baccarum
utilifsime aurium dolori , & grauitati inlHlIatur cum
uino uetere,& rofaceo. In medicamcnta autem adij-
ciuntur, quae neruorum lafsitudines reficiunt,acopa uo-
cant: & ad unguenta, quar calfaciunt,& difcutiunt. Cor-
tex radicis calculos rumpit, partus necat, hepaticis pro-
deft, tribus obolis in uino odorato potus .

L A V R V s tum tcnuifDliit , qum Idtilvlia arbor odordtifii^ Lauri hifto-
»M,cr fi untiquis credimus, ApoUini lucidifiimo facra : quinetium "* •
ri loue colitur . Vnu quoque Uurm Kom£ dntiquitm impcruto^-
rum pontifiamq; domos cxornure folebut . Quod/imiliter , dt<^
alij compluresgcntilium morcs , in hunc ufq^ diem upud nos per-
durut. Nunq^ubidics frj}u^.uducnerit,luuru^ non modo tem^
plormJidludi dccorut ,fed cr ubi diesgeniulcs udfuerint,ingens.
tiumpulutiorumefliunitrix . Qu,ofit,ut mugnis uduentuntibm

50 21^ ^^^^ ~^ principibus,ldurifi-ondibu^iT columnce,crurcmin pdcii /i=

gntm extruuntur :fiquidem pucifrru luurm efi,nonfccm uc olea,
Idco uniiquitm etium , fi eiu4 rumi pratendebuntur inter urmu^
tos hofles,firmum quietli erut indicium. Quu obferuutione dudm B ermrdiis Clefm CurdinuUs umpliflimus Triden^
tinm,tum pucii , tum quietis feddtor muximm ,lduri , ^ pdlm£ floridte rdmum ddnedebut , ut nitidu murmora,
pr£cldru metuUd , f^eciofx pidur£ , dured, er drgcntea udfd,uc reliqud udmirdndu demonflrunt , quibm mugnd eim
fdUtidfuIgent. Komdnii Uurm fercbutur Utiti^ uicloriurumq; ffgno. Idcirco Uurum in templii in loui/Sgremio re«
ponebunt , quoties Kom£ Utitium uidoriu nouu dttulerut . Quinetidmgrdtd ApoUini dond unoquoq^ dnno mitteire
folebdinin Pdrnufo monte , quod ibiUurm \^edutifiimu crefceret . C£terumquod luurm Kom£ dloue e.c£lo miffa.
fucrit , ut cu impcrutores coronUrentur ,facile pcrhiberi potefl: nunq^Liui^-DjctifiU^ , qu£ pofieu Auguflu mdtris
40 monijnomcndccepit,cumpuducffctilluC£furi,gdUindmconjj^icuicdndorisfcdcntiinhortis dquiUex ultoubiecit
ingremiumiU^fdm ,intrepideq; mirdntidccejlitmiraculum^quod teneret roftro Uurcumrumum fuis buccis onu^
ftu. Cluod dudientes conferuuri dlitem,et fobolem wffcre uruj^ices,rumumq; eumferi,ucrite cuflodiri. Quodfudum
efl in uiUd C^furumfiuuio Tybcri impo/itd , iuxtd nonum Upidemfidmminid uiu , qu£ ob id uocutur ddgdUinus. Fom
ro tum cTcuit rumus Uureus , tamqife propuguuit (tumetfi rudicibus defiitutm) ut brcui temporeibi mirefyluu pro^
uenerit . Ex quu triumphuns pofieu C^fur Uurum in munu tenuit, corondmq; incdpite gcfiit . Ac dcinde imperdtores
C£fures cundi triumphdntes Uuro coronubuntur , tenebuntq; in manu eiufdcm ramos . CXuos pofl triumphos trudi^
tusefimos ferendiin eminentioribm locismcekbrutis Kom£ coUibus . QuofddumeR,utplureslaurorumfylu£
Kom£ uirefcerent , qu£ ob id Uuretd uocubuntur : quuliserut , qu£ in monte Auentino multo unte dlios tempore ui^
guif . Nimirum indicut Uurum dijs grutifimum effe urborem , qu£fui hubetur ab impetufulminum rutio:fiquidem Lauri hatura.
5 o nuUd habitd , ciim c c£lo ruunt , nec diuimtatis , nec principum umplitudinis rutione, plerunque templorum turres
iciunt ,fupcrbd mundi puUtiu diUcerunt , uc f£pius homines immaniter interimunt . h£c tumen fola arborfulmine
Tion percutitur , nifi infutur£ caUmitutis prodigium : uc ne quidem domus , in quibus udfint eim rumi , dc c£lo tun=
gantur, pro certo crcditur. Vroinde Tybcrim C£farfulminibmpertcrritus,tonuntec£lo luuro coronubutur . 'Luu^
rm exfcfc uim habct ignem producendi : quippefiexiccat£ ramm rumofrequentius conjricetur ,fuper aj^erfofuU
phuris puluere , ignisfidtim exiliet .Eademperpetuafroiule uiret , tantuq; poUetui, ut eim rumis in uruo defixis ,
rubigo , maximdfegctum pcfiis , abigatur , tranfcatq; in eurumfoliu ex uruis. Poet£ perfcdionis figno luuro coronu^
tur , idq; pr^mium efi ApoUincorum mufus colcntium . Coruus occifo chdmdconte ,fronde Uuri deuoratu infefimn
uirui extmguit . Qua ettdm pdlumbes, grdcuU, meruU , er dli£ perplures dues dnnuum fafiidium purgant . C<e= Laurus lapi-
terum Idpidcui Uuros oriri in mdri rubrofcribit Theophrdfim lib.im. cup. \ iii.de pUntdrum hifiorid ,fic in~ «^e* •
quiens . Infinu dutem Heroo cognomindto , ad quem defcendunt Aegyptij , laurm eft , er olea, cr thymum : uerim
non uiridia, fed Upidis f^ccie parte d muri eminente,fimilid tdmen uiridibus tumfoUis, quumgerminibm. Colos quoq;

i fiorii

c)8 And.MatthioliComm.

floris in thymo , tdn<lum nondum perfi^e florucrit , liquido depreheiiditur . Longitudo arbufcukram cubitoru ten

Lauri uires norum eft . hjec illc . Laurum /cripfw commenduuit Gulcnus lib. v i.Jimplicium medicdmentbrum ,fic inquiens .

ex Galeno. l^„j.j ^yboris ^ fblid , ^fruiim deficcdnt , cr cdfdciunt uehementcr , pluiq- etimfi-udui , quhnfvlia . Atradi^

cis cortex miiuis ^uidem acrii efl , cr calidui , plus tamen amarus , habetq; etiam adflriilionis noimihil . Qjtamob^

rem cr cakulos confrtngit , ZT iccori prodcfl . I.ibitur ex uinofragrante trium obolorum pondcrc . Arbor Saa

Nomina. (fi/H fic Gr£cis uocata , Latinis Laurus dicitur : M.turitanii , Gaur,feu Gar : Ualis , Lauro : Germanii , Lorbecr:^

baum : Uij^anis , Laurel ,fiue Loureiro : Gallis , Laurier . Hmmfruclus Gnece ^cK^n^ki uocantur ; Latine ,

Liuri bacca : Italice , Bacche di lauro : Gennanice , Lorbcer .

Platani con
(ideratio.

rAxTotyof.

PLATANVS.

CAP. XCI. »0

Tenerrima PlatanifoIiainuinodecofta,moxilli-
ta, oculorum fluxiones fiftunt : tumores,& inflammatio
nes leuanc.Decoftus cortex in aceto,dentcs in dolore col
lu it . Virides piluls in uino potae , ferpentium morfibus
auxiliantur : exceptae autem adipe, igni ambuflia fanant .
Intldens foliorum , pilularumque lanugo, oculos, & au-
rcs oflfendit.

ip

Platanvs Italiie aduena, peregrinaqi efl ; quanquam
regionem diluunt (ut Theophraflus efl auHor) multi,magniqiflu=
uij . Verim enimucrofi tbi nonnuU^ uirefcunt Vlatani plant£ , ut
qua? ipfe J^capoli, &~ Vatauij uidi,funt quidcm ex longinquvs res
gionibtts aUat£ , ut etiam antiquttus a Romanis per mare lonium
inucii£fuerc,eorum duntaxat umbr£gratia Kom^ expetit£, ubi
pl.ttanis tantum honoris increbuit , ut diu nutrit£ fint mero radi^
cibus infufo . Nanque h£c arbor plurimion uini irrigatione gau~
det : tamctfimaiorem in modum frntes , cr fluuios amet . Vlata^
nui dd ampUfimam ramorum amplitudiiiem adfurgit , adco ut Lia
cinius Mutianus ciuis Romanus , Vlinio teflc , hoc prodendum e= J o
tiam pofteris putarit : qui prouinci£ L ici£ legatus affirmat, in ea
fut(feplatdntimfoci.imgelidifi>ntis amccnitatc itineri appofitamy
odogintd atq^ unius pcdum f^ccu,numcrofo uertice,fe uaftis pros.
tegentem ramis drborum inftdr , ©" dgros longis obtinentcm um~
bris : ac ne quic iefit fpehinc£ imagini ,faxea intus crepidinii co::
rona , mufcofos complexa pimices : intra quam fe epulatum cum
duodeuigefimo comite , large ipfx toros prxbentefronde , db onw
niafflxtu fecurum,optantem imbriumpcr fiilia crepitus ,l£tio^
rcm , qtim marmorum nitore , pidur£ uarietate,laquearium m^
ro , cubuiffe in eadem . In Creta iiifula ad Cortyniam platdnttsfle- 40
tiffe firtur dpud fiintem quendam,qu£ fiilidhycmc non amittes-
y-etofubqualtiUicomprejfam^Europamindigen^fabulantur. Qu£in Italiam inueil£ fuerunt ,climatis inclemcns:
tia in mdgnam proceritatem non ddolefcunt : dttdmenfunt cortice crdffo , frondc uitiginca , lata , longo rubroq^ pe~
diculo ,flofculo pdruo dc paUido,baccis rotundix ,fcabris,Zy biuginofis : ex quibus olcum fieriprodiditPlinius
libroxv.cdpite yii.Fldtdniumbraufque eodcledatum^Kerxcm interraLydidfcribit Aelidnus,ut diem inte-
grum fub ea cum inaximo exercitu confumpferit ,floccipeitdens tam breui uoluptate tot copiiis remordri . Platdni
aduerfantur uej^ertilipnibtts . Larum pilul£ addito meUe, cr iUit^ , lentigines , uctercsq; nigritias cmndant . De
Platani uires pIatanodifferuitGdlenuslib.Yiii.fimpliciummedicamentorum,fic inquiens. Vlatanus humidioris ,fi-igidiorisc^
?».G?^f pO;* e(fenti£ cfl , non ita multo quamfymmetrd . Proindejvlid uiridia trita , er iUita , non obfcure phlcgmonas nafcen^

tes adiuuant . Cortex autem , er piluU magis deficcantem uim obtinent , ut lUe quidem in accto coliu s ad dentium i »
'Adhibeatur dolorcs : pilul£ uero cum adipc dd ulcerd ambt<ftd . Sunt autem qui cortice combufio medicamen dcfic=
catorium , cr abfterforitm efficiunt , ut cum aqua lcprasfanet , per fcfe autcm iUitum , ob humorcm nimittm , ucte^
rd , zrfordida . Vitandus cft puhiis fvlijs arboris infidens : alioqui fi f^iritu attrahatur , artcriam offendit , ualenter
deficcdtts , cr exdf^erdns , uoccmq; Udit ,ftcutfaiie ctiam uifum , er auditum ,fi in oculos , dut dures inciderit .
Nomina. rAaTotvof ut Grxcis , ita pdriter Latinis FJdtanus dppeUatur : Arabibus , Bulb : Italis , Platano .

MeAi'*

In Lik primum Diofcoridis . 9 9

MeA/x.

FRAXINVS.

2e

?»

4«

50

cAp. xcir.

Fraxinvs arbor nota eft . Cuius foliorum fuc-
cus , & ipia ex uino pota, & illita uipcrarum iftibus au-
xiliantur. Corticiscinis exaqua ilJitus lepraseximit.
Ligniramenta,fcobemque potu pcrniciemaffcrrctra-
dunt.

Fraxinvs tirhor eft notijlwu . Eiiis ( ut Theophr^' Fraxini hifto.
flus memori£ prodidit lib. i ii . cdp. x i . ) duo repcriuiitur gc~ ** Theophr.
ner.i : quorum ulterum excelfum,procerumq^ cjijignum hu-
bcns cundidum , crufituenium , neru.itum , mollius , enodius , ac
cn'/Jii;w ; alterum humtlius , minus Miiile ,fcabrius , durius , cr
f{.iuius . Fo/m laurinis , lauri lattfblix fimilia , in acutius ta^
men coaila , er ambitu leuiter ferrata . K.mulus totus , quent
folium unum putauerii , quodfimul cunita fblia fvrat ,fingulari
pediculOjCT^fingulisfoIijs coniugatim, ucluti pcrgenicula, pen^
dentibuiconiiat: amplo interuallo coniugationibiH diftindii,pe=^
rinde atque inforbo . Fert fru^um in filiquis minutum , nuco^
fum , qualem amygdaU , guftu fubamarum . Tradidit Plinius Plinij lapfus .
fj-axinifiiia iumentis mortifira , cxteris ruminantium innocua . ^/T. j*wV«^ <f f}'^ ' T
Qu£ de tuxo , non de fraxino Theophraftus prodidit , inquiens. f^ ^f". c*4> •'^?
Si iumenta ( utftrunt ) taxifblia comederint, cmoriuntur :fi ru:^ ' >'
minantia,mhilinconmodi patiuntur. Scd nominum utcinitate
Plinium deceptum effe crediderim : nam Gra-cis p-axinus pe-
Aix , taxus uero Cf^/Ax|,er ^i\o?appcUatur. Vndeunum
pro alterofumens Vlinius ,facile ( ut diximus ) in errorem inci^
dit . Keifidesfuerit in Jwc Plinium lapfumfuijfc^clara in Italia.
expericntia :fiquidemtaxifolijs , nonfraxini iumenta non rumi-
nantia necantur . Qwnimo hxc falutarepraftant remcdium le-
thalibus ferpentium uenenir: quibus adeo inimica eft fiaxinus »
utncmatutinM quidcmoccidentisHc umbrM qumlibet f^atio^^
foifcrpens arboris huius attingat . Qjiapropter expertum pros
ditur,fi frondeea gyro claudaturignis crferpens,in ignem
potius , quam infraxinumfugereferpentem. M.ira natur<e beni"
gnitM, priusquamha prodeant,florerefraxinum,nec ante con^
ditas folia dimittere . Fraxini fpecies funt Ornus , itemq; Or^ Frasini fpe-
neogioffum didum , quod ftrat femen iUud , quod auis linguam ciw ornus. _
appellant , utipfum quoq^fi-axinus firt . De quo differens Pli-
nius libro x x iiii. cdp. viii. mederi id iocineris , C" lateris
doloribus in uino tradtdit : aquam , quxfubdit cutem , extrahes
re : corpus obefum leuare oncre,et ipfum fenfim ad maciem re^
ducere . Id quoq; in recentiorum medicorum ufu eft adflimulan=
damuencrem. Yoliafiaxineis fimilixflrt flirpsiUa dpprime Diasmi albi
celebris, quamuulgo dictamvm albvm tiuncu*- confideratio.
pant,ob idqi arecentiorum nonnuUispwnila fiaxinus cogno=
minatur . H<f c nuUis tam Gnecorum , quam Arabum audo^
ribus ( quod equidcm legerim ) ufquam defcripta efl . Quare
non pojfum non admirari , quonam pado fibi diilami nomen
uendicauerit . Ea efl uifupulcherrima , fpeciofaq^ :ftoribusf6r~
mofis ,impense rcdolentibus , in purpura albicantibus, citrei
arboris modo . Radix ei candida , odore hirci , amaro fapore t
proinde mirum non efl,fi uentris tineas perimat . Tradunt etiam
fuapteuipoUereaducrfuslethaliauencna,ac omnim ucnenox
forum animalium morfum, idumq;, ncc minus aducrfus peflilen^
tiam . Prodeftftomachicis , orfuf^iriofts . Elicitur e floribus a.^
qua,quienaribusinfufacapitismorbos fiigiditate obortos mi^
rifice propeUit . Qu£ arbor Grcece MiAiu , Latine Fra^' Nomina.
xinui appeUatur : Italice , Fraftino : Germanice , Efchern , E=
fchebaum , Steynefchern : Hif^anice , Frefno , cr Trexo : Galf-
lice }Yraifne .

i Z POPVLVS

lOO

And. Matthioli Comm.

POPVLVS ALBA.

POPVLVS NIGRA.

26

30

i\£iKH,)t9clAr-yafOf. POP V'ii'^^,S;';ALB^A^ CAP. XCIII.

Po T vs albcEpopulicoitexuncix,uiiiuspondere,ifchiadicis,acurin2 ftillicidio prodeft.fte-
rilitateminduceretradunt,ficum mulinorene bibatur.Folia quoque cum uino poft purgationes
potaidemprasftareproduntur.Tepensfbliorumfuccus utiliterauriumdolori inftillatur. Pilulas,
quae primo foliorum partu exiliunt, tritse & cum melle illits , oculorum hebetudini medentur . Me-
mori^ prodiderunt,corticem albspopuli,& nigrs particulatimc3Efum,& fulcisftercoratis man-
datum,omni teroporeanni edules fungos proferre. Populi nigrx folia cum aceto illita, ma-
gnautilitatepodagricis doloribus illinuntur. Refinam populus fundit,qu2in malagmataadditur,
Semen potumexacetocomitialibus utileeft. Lacrymam populorum commemorant,qua: in Pa-
dum amnem defluat,durari ,ac coire in fuccinum , quod electrum uocant, alij chrifophorum . Id at-
tritu iucundum odorem fpirat , & aurum colore imitatur : tritum , potumque ftomachi , uentrisque
fluxionesfiftit.

Populorum Po p V L V s Theophrajlotriplicirecenfetur gencrelib. 1 11. cdp. xi 11 i.dehiiloriapkntiirum,uBtlichii=
confideratio . (,ct.p opulus dlbd , nigrdq^ unifirmes hahcntur : ambce natura creilx ,fed excelfior, lceuiorq; nigra : figurafvUorum
adfimilis , cr lignimateriesalbedine Jimilis uifltur : utranq^ ne floremquidem habere exijiimant. Ki^Ki {(quam
quidam Alpinam , quidam Lybicam uertunt ) populo alb.e non abfimilis , cum magnitudine , tum uerc quod ramis aU
hicantibm flpargitur:foliohedcr£,fcdpartealterajineangulo,altera ucr6oblongo,tnq; angulum cxeunte acu-
tum : colore parte rcfupina , pronaq^ firme fimiii : pediculo prolixo , tenuiq; anncxo . quamobrcm non ercBo ,fcd
inflexo . Cortice aj^eriori, quam populus alba ,fcabrioriq;ut pyrus fylucftris.hiec Theophr.iflm . Vriora 0=
mnibus pafim nota funt . Scd qt'itenamarbosnobisfitKi^Ki\,nonfatiicompertumhabeo.quanquaminfylua,
quam Goritienfes uulgo appetlant il Panauizzo , arbor hxc , cuiiK hic imaginem damus , crefcit betuls £mu=^
la : qu£ mihi quidem hybicam populum rcprafcntare uidetur . Vlinio h£c libro x v i . capite x x 1 1 1 . minima fo^
lio efl , ac nigerrima ,fungisq; enafcentihus laudatifma . Alba folio bicolor ,fuperne candicans , infiriore parte ui~
Plinij plures fidi . Sed hic Plinius aperte errore notatur , quod h.€c contrafuperne uircat , infirne uero albicet , candida cfflo-

lapfus .

40

S°

refcente lanugine , qu<e tamen in nigra non uifitur , ut Plinius cxiftimat , cim indtfferenter inquit . Populorum filijs
grandijlima lanugo. Sed cr tcrtid idcm crraffc deprehenditur : quippc qui fcripfcrit eodem libro capitc x x v i . po=
pulum necji-uilum , necfemenfirre , cim tamen utraque fru^umfirat , murum f^cciem prccfefircntem , intus alba
hnugine rcfirtum : atq^ etiam fcnbat Diofcorides ,femen ex aceto potum comittalibus prodcffe . Sed quid opus eft

pluribiK,

In Lib. primum Diofcondis. ro i

POPVLVS LYBICA,

iiii.

pluribus,fiPlimns feipfum Accufati fiquidm libro x x ]
cap.\'iii. populum &~ uutd , crfemenfirre fatetur , ilUs uticj;
ungucntis , hoc uero comitiMibus pr^ftrens . Scd cMicunt myro^
pol£ , ne oh id communis ufus ungucntum populncum uocdtum ,
cx populi uuii conficiitnt , ut KucUius credidit ,\ Plinio dcccptus , R uellij erra-
cr (juod 1/5 .id unguentu odorxtx utcrctur anttquitM . Qtundoqui '">" •
dem N icoliUis Myrepficm non uuM,fed gcrmina, uerc primo pro
deuntiu admifcet : odoruta enimfunt , cr ceraginofa , cum tamcn
nuUus prorfus uuisfit odor. Verim enimuero an antiquitM popu-
li uuAS odoratis ungucntis admifcuerit, dubitandum fanc efi . Ham
Plimo libro v 1 1 . cap. ultimo , ubide unguentorum materia cgit,
iiil aliud cft populi uiu , quam bryon , Latinis mufcus uocatus .
Quem etiam pr£ter cedrinum, er quernum pr£tulere ad unguen
ta Dwfcoridcs , cr Gaknus , er inter alia cdorata recenfuerunt.
Quofit , utfacile credi pofit , Plinium errore dudum exiRimaf=..
fc,mufcam in populo nafcentem nihil ab eiufdem uuis differre,c!<m
inquit . Eodcm C7 bryon pertinet uua populi albic . Optima circd
Gnidum , er Cariam , in Jitientibus, aut ficcvs , aj^eriscj^ locis .
Sccunda in Lycia cedro . h.cc iUe . Sed cim ccdrm nuUas ftrat «»
UM ,fed mufcum perqu.hn odoratum , hinc Plinij error maniftfte
deprehenditur . Populusutraquejrequentifimanafciturinagro
Mantuano , ac ¥errarienfi , non modo in Padi amplifiimi fluminis
litoribus jfcd C" per agros, er prata infiijfarum aggeribm.ldeo-^
que fabulantur poetx , iHi Phaetontixfulminefororesfietu miita=, Poetarum fa-
tM in populos arborcs iuxta Eridanum amnem , quem Padum uos.. bula .
cant , cx corticis mcatibus inftar aurata: lacrymis , ekdrum ,fiuc
fuccinumfundere , ut adhucuiucntes lacrymus effundebant : qu<&
noftro tempore in orbiculos , quibus Deipar£ uirginifccmince fa*
htationes cnumerant , effinguntur , cr uulgaribus er infimis mu^
lierculis monilium uicc , coUo gejiantur dccorvs gratia . Quart
Diofcorides , qui poetarumfabeUis adhiberefidem haud quaquant
cenfebat,noluitprocompertofabulofam fuccinihifloriam affe^
rere ,feddubiam, ^fuf^enfam (cncre . Ideoq^ inquit. Lacrymam populorum commemorant, qu£ in Padum amnent
iefluat , durari , ac coire infuccinum , quod ckilrum uocant , alij chryfophorum. Ex quo facile percipi poteft,qu6d
ekm Diofcorides aliquid dcfuccino fuis monumcntis mandare decreuiffet , nuUam eius certam tenens hiftoriam , ip^
fum populigeneri utrique adiunxit : ea tamen rationc id dijudicans , quod non alio in huiufce operis loco aptiusfucci^
hum accomodaripcffet . Quandoquidcm infabuUs nadm effct poetas ceciniffe carminibus ,fuccinum populos fun^
dere : tamctfi non ignoraret ,fucctnum populorumgummi effe nequaquam . fiquidem huic fabul£ datus eft locus ob
fuccini innumcros globulos , qui olimfilo traieili ab Eridatn accolis cottofuj^cndcbantur . Quippc ctm pkriquc ip^
40 forum , pY£fertim ucr6fccmin£ , ob nimis humidtim regionis aercm in gul£ morbos , acftrumas incurrercnt, hPs exi*
ftimabant fuccinum aduerfari . Quodfortaffe non crat ab omni ratione alienim : nanq^ cumfacultatem habeat fucci*
vum fiftendifluxiones , coUo etixmgeflatum ,facik inhibere potcrat , ne capitis deftiUationes in guttur dcflucrcnt .
Qupfit , ut non dcmirer ,fi ctidmnum Germani in oculorum defluxionibus magnofucceffu fuccincos globulos occi^
fitio adne^ant . Keperio in enarranda Succim hiftoria, auHores complures,fed re uera admodum uarios : qui etft Sucdhi uaria
gratiius ( ut hiftoricos decet ) hac de re loquantur ; tamen cum ipfi fuccini origtnem nufquam uidcrint , er quicquid hiftoria.
dc co fcripfertint yahjs acceptum rcfirant , his nuUa , autfane pauca adhtbctur fides . Philemon fuccinum fofiile eff&
dixit, er in Scythia eruiduobusin Iocis,uno candidum,altero uero croccum . Sudines , CT Metrodorus fuccinum
prodiderunt in Liguru arboribui efflucre . quod Sotacus credidit in Britannia euenire . Pythias tradidit effe locum itt
Britannia propc Gutoncs , ubi afiudibus maris non procul ab Abalo infulafuccimm aduehitur : quo incol£ ad igncm
i o pro ligno utuntur, ipfumq; Teutonis uendtmt. Nicids htftoricus fuccinumfolis radiorumfuccum effe uoluit : hic enim ■
crtdic radios uehanenttus ados in terram pinguemfudorem in ea parte relinquerc,deinde ^ftateficcari , er afiuHi^
biti maris in Germanorim litora.eijci . Idem er Aegypto nafci fimili modo dixit . Item in lndia,gratit(fq; thure effe
Indis . Non defuerunt ctihinum , quifuccinum nafci tradidcrint iuxta mare Atlanticum in lacu Cephifidc dido , qui
fok excalfacius e limofundat eledrum . Non defunt pr£ter hosplures , qui defuccino differentes in diuerfas iucrint
fententi^s ,quais nunc ,utpote non probandas ,fikntio inuoluam . Vnde iurc dici potcft ,fuccinim apudeosuelce^.
reiim , uelfigulino Ituofimik haberi , cim ipftim in tot uariasformas, ac imagincs trafmutauerint .Sedut tandem re*
fhram , qtiod pro comperto habe^ur , gignitur fticcinum in viftiUs fcptentrionalis oceani . Id oUm a Germanis Glefum
appeUabatur : unde a nonnuUis , qui crant cum Gcrmanico C£fare,tbi clafiibus remgercnte,una infularum obfuccini
copiam,Glefariafuit appeUata,qu£ prius Auflrauta kbarbaris dicebatur . Bic nimirum ( ut Plinius inquit ) nafcitur. «
fuccinum arboribus pineigenen defluens in terram,ubi poftea denfatur. Cim uero intumefcens ^fttisfirtur in proxUf.
masfyluaSyCXijsinferapiuiufludusmtiriSiZf^inGermanorumUtoraexpuunt.Itdq} CorneUiisTacitusrxcie fcrH.

i 3 ptim

I0 2 And.MatthioliComm.

ptum rcliquit.Germdiios huius iiuris Accoldx folos omnimnfuccinuin hahere , O" lcgere . Quod fuccmumflt arborh
ex pinorum gcncre Ucrymu , oliin Romunis tcjiimonium perhibuit quidam corum cqucs illuc miffus ad id compdrsin^
dum 4 lulixno curunte gitdiatorium munus Hcronis principis,qui cd litoru pcragruuitjpfuni uidit, ucrum cius origi=^
nemdidicityCr fecum ingentcm coptum Komum inucxit . Fr£tercufuccinUmcffcpincu;arborisgummiindiciocJh
pineus in uttritu odor , cr qu6d uccenfum ted£ 0~ rcfinurum modo deflugret . Liquorcm cjje copiose ftiUuntem , te*
nucem , ac lcntum , arguinento funt qu£dum intus implicitu , utjvrinicw , culiccs , uc ctiuin luccrt£,ffuc£ , uc pa^
le£ , qu£ trunfpurentu inf^iciuntur . Ckm enim h£c unimuliu , er aliuftrumcnta humoris lcntorefucilc implicetitur,
durefccntc dcinde materu , ucluti carcere includuntur . H£c partim ex Plinio , purtim uero cx aliorumfcriptis de^
cerpfimui. Tumetjirutionibus non fpcrnendis probure nitutur Georgius Agiicolu , fuccinumnon idtud cffc,quum
hituminis genus , quod a qutbufdum fcopulorum crcpidinibus crumpens in murc dcfluit , ubi uquurum fulfcdine dure:^ » <*
fcit . Namfuccintm , quod nigcrrimum ejl , ex quo ctimnumglobuU ud ungclicus numcrandus fulututiones conficiim
tur, uliquid cognutionis cum piffufphulto hubere uidctur.Adde etium quod u pinu, neq- ab arbonbus ulijs refinam per
fefundcntibus tum pullo colore nuUu defluit lucrymu . Succinttm incokum udipe ludentisfuis expolitur , er rcdditur
translucidum , qucmudmodim trudit Archeluus , qui rubcum corticibus urboris , cx quu dcfltiit , inh^rcns ,fe uidifje
ajjirmut contra Agricol£ fententium . Quofit, ut defuccini hiftoriu udhuc lisfub iudice pcndeat . C£terum compers
tuin eft , qt{6djicuti magnesfi:rrum refpuit,fi adfit udumAS , uelfi aUio affricetur ; ita nccfuccinum adfe paUeus aUi*
cit , qu£fint olco perfuf£ . Vcritm eurum opinio uunu cft , quifuccinim trudidcrunt peculiuri dote ocimuin ref^ue=-
re : num ipfef£pe ucf^pius huius rei periculum flci , Cjrfemperfuccinim udfe ociinum truhere comperi . Officis
Brafauoli opi «£ cominuni nomine fuccinum uocant Kufabe lAuuritanos fecut£ . Licct Brufuuolus Ferruricnfis in fuo de
nio reproba- jlmpliciim cxumine deccptus exiftiinuuerit , Arabum Kurube fuccinum effe nequuquum, fcd uerum populi albie *<>
" ■ gummi, Serupionis, er Auicenn£ teftimonio : ctfi eorum neuter ,ficut ncc Diofcoridcs , qucin iUifequtmtur , id quu^

dcm pro comperto affcueruuerit . Nunq; Serapio ( ut inomnibus adfolet ) quicquid de Karabc adnotauit, uerbotenus
ex Diofcoride deproinpfit ,flc inquiens . E t dicitur , qu6dgummi Baur rcmi , quod nafcitur iuxta fluuium , qui (i/cis
tur E ridanus , qiundo diftiUat m flumine iUo , coagulutur ibi , O" eft iUud , quod dicitur A lipton , id cft eleilrum , cr
funt , qui nominant ipfum Arfopodon , C" eft Karabe . Eadem fcntentia cltcitur cx Autccnnu : qtdppe qui capite de
Mdur , itemqi cdpite de Karabe , non afferat cam effe populorumgummi , fed quod ita pcrhtbctur . Nec alia ratione
duobus capitibus de Karabe diffcruit , nift ut oftcnderct,Karabe perfe a populorum gummi differre . Vr^terea com^
probut id effe Kardbe upud Mduritanos , quod ekdrum upud Cracos , nominis figmficutum : quundoquidcm Kara*
be lingiu Verftcd ,Auicenna audore , non ultud defignat , qum rapiens puleas . Quodfenfu comprehenditur pro^
prium effefuccini , aut eleilri , non uutem populorum gummi . Infuper aftringentes paftiUos , quos Gulenus lib.v 1 1 . 3^
de compofttione medicamentorumfecundum locos , 'Pauiusfui uoluminis etiumfeptimo , ZT A hiurius infuode coin=
pofitione medicamentorum , elciiri trochifcos uocant , Arubes de Kurube appeUant , eofdcm u Galeno , er Paulo
affumentes . Ciuofit , ut huc in re manififte aberraffe Brafuuolus deprchendatur . Itaque dicendtm effe putuuerim ,
eledrum idem effe apud Gr£cos , quodfuccintim upud Lattnos , er Kurube apud Arabes . Neq^ etiam iUud ideo po=
pulorumgummi effe crediderim, ut Brufuuolus ajfctterat, quod Paulus quoque dixerit : Ele^rim populi albx lucry^
mum dicunt , qu£ iuxta Eriddnum amnem defliUat, er in f^ifiitttdinem ccit , aureo colore .l^amhis uerbis non pro=
but eleiirum ejfe alb£ populigummi,fed id tantim refirt ex aUoruin opinione,quemadmodtmficit Biofcorides, que
fecutus eft Paiilus .Ex his igiturfatis patere arbitror ,falfum ejfe, qu6d idcmfint eleilrum, guinmipopuU,ZT Karas
be : quin potius clarum ,fuccinum , c^gummi populneum ejfe interfe diuerfa. Credidit Demoftrutusfierifuccinum
ex lyncis urinu ( quemadmodum credidere pharmacopoU , er uulgus medicorum ex eadcm fieri lupiUos , quos lyn:: 4«»
cis appeUant )fuccinum uJferens,quodfluuefcit,fieri ex urina maris, albam uer6 ex urinafcemin£ . Quibus rejraga^
tur PUnius : quandoquidem ipfe mdnijefte dicat , hoc ejfefulfum . Quod cum cr Dioclcs , cr Theophru{ius credidif-
fent ( non uutem Diofcorides , ut cifulso Brufuuolus imponit de lupidibus lyncis agens ) eos eiufdem criminis VUnius
Brafauoli la- dccufut . Quod autem Diocles,zr no Diofcorides (ut Brufauolus putut) huiuserroris accufetur,oflendit ipfe Djo«
pfus . fcorides Ubrofecundo capite de urina, ubi in eandem PUnijfententium ueniens, h£c uerba protulit : Lyncis urindm ,

quum lyncurium appeUunt ,fimul ac excernitur, glaciari, coirette in calcuU duritium,uulgo creditum cft.quure quod
de ea peoditum eft, lunum ejfe conuincitur . Eft eniin quod a nonnuUis uocutur fuccinum pterygophoron,ideo didum,
qu6d pennui adfe aUiciat . At cum Brufuuohs minus fortaffe accurate Diofcoridis uerbu legendo pcrcurriffet, dixit
de Karabe agens, fenfifje Diofcoridem eleiirum ejfe lapiUum , in quem lyncis urinu concrefcit . Quod tamcnfalfum
A Ini hiftoria, ejfefacile conftat ex pradidii Diofcoridis uerbis. Cxterkm ckm non defintetium poet£, qui Phaethontiudas noin S°
8c uires. populos,fed in ahios mutdtds fdbulcntur,Abti quoq; hiftoridm, cr uires, praccdentibiK ddneilere non ab re fvre exi=

ftimauimus. Efi itaque a l v n s ( «t Theophrujtus eft uudor Ub. 1 1 1 . cup. \iiii. dc pluntarum hiftoru)fteriUs ZT
migena,naturd caudice reiio : Ugno,mcduUuq; inoUi,ude6 utgraciUores uirg£ tot£ concaueiitur :fblio pyri,fed ant
pUore,neruoftoreq^ : cortice fcubro, rufoq^ intus, qitu de cuufa coria tingit : rudice fumma,nec muiore, qu.m laurus .
ttdfcitur in aquofls , aUo nuUo puHo . hu^cnus TlKophruftus . Q«/ tumen eodein lib. cup.-s. v. non utiq^ pyrifoUo al=
num uirefcere tradidit ,fed pontic£ nucis . Ncc eundem prodidit ejfe ftcrilem libro eodcm cap. v i . citm inquit . Te=
rebinthtts circa tritici mejfein, uut puulo ferius fcmcn rcddit :fi-uxtnus, utque uccr £ftute : alntis , nux iugluns, pyros
rumq;fylueftrium gcnus quoddum uutimno . Qu,ofit , ut ulterum omnino fuf^icundum uideutur , aut fibi ipfl Theos
m phra^tm repugnare , uut eius codicem his locis mcndis fcatere . Alnus in Ituliu nafcens ,JoIio efl coryli crufliore ,
neruofioreq^ , muteric moUi, rubente, in aquofis fire fcmper proitcnicns . Hetrufci iiulgo appcUunt onio : alij ucr6 in
Itdlid^duno . ItdUcdJruilum firt uiridcm , oblongum , moris Jvrma fimilm ,fqudmis qum piurimii infe compa^is .

Mdturefcit

E T V L A.

xo

In Lib. primum Diofcondis . 105

Mdturefcit Mtumo , minuto intusfcmin e , colore in nigrttmfidtio . Vrsfirtur ligimm ud cedificiortm fttndmenta . "
qu£ influminihus, Ixciibtts , paludibusi]; fiitnt , qitod in uqu^ nitnquam putrcfcat . Obid cnim expctitttr maxime Vc=
nctii ad iacicnd.t pJattorum , .adiumq^fundMicnt.x, quod crcbrofix.i. non modo dd <etcrnitatcm pcrmxneat irmorta-
lii ,fcd quod iiigcntes admodimfvrat molcs . Reccntia folia tumorcs impofita diffoluunt , o~ inflammationesrcflin=
guunt . Eadcm niidispedum plantis fuppofita ttiatoribus ittncrc dcfatig.ttis lcuanicnttm pr^flaiit. Qjiin er rorc ma=
tutino madcntia cubiculis ad nccaiidos puliccs pcr .cflatcm utiliter j^arguntur . Prsftat cortcx tingcndis corijs atro

colorc . Scdncc b e T v l a omittcnda uidctur: qu£ citm Betula confi-
corticc albo ftt albx popido adfimdis , iiunc iiobi'; fcfc ojfcrt de= deratio .
fcribcnda . U^c Thcophrafio fvho cfi carys fic Grscis itocat<e
to '^^irPi .r^./V^^f^. "^^ (quidautcm fitcarya compcrtumhaficnusnonhabco) pr£tejr=:

qu.im quod p.iul6.anguftiori, corticc autem ucrftcolorc, O" mah=
ric l£ui , iion nifi ad b.tculos utili . Pltnio lib. x \' i . cap. x v 1 1 1 .
Betnla arbor cft GaHica mirabili candorc , atq; tenuitate : tcrri^
bilii magiftratititm uirgi^ : eadcm circulis flcxdii : itcm corbium
j^ortis . Bitumcn cx ea Galli£ excoquunt . hailenus Plinius . Be^
tuUinTrideiitino agrofrcqucntiftima prouenit, materie adeo te^
naci, lcntaq;,ut ad itafa iiinaria cingenda circuli ex ea parati om^
nium pr^ftantiftimi habcantur . Ananij cfuvs Bettdis non modo o=
ptimos conficiunt carbones , ad coquenda liquandaq- metalla ,fei
€ dclibrato, contortoq^ cortice,faces ad nodurna lumina parant,
qiue qiiod bituminofi pinguitudine redundcnt , ted£ modo confia-
grant , cr refinofum quoddam picis colore reddunt . N ccfDrtaffc
dliade caufa Bctula dicitur,nifiqu6d bitumine fcatcat . Kanc Tri
dentiiiicorrtipta uoceuulgo appeUant BedoUo. Gaudetfi-igido
tradu ac niiiofo : folio cfi nigr£ populi ,fcd parte prona af^erios.
ri, uiridioriq; , per ambitum fcrrato , er minutifiimis quibufdam
pundis\, ipjisq; albicantibus in uniuerfvm rej^erfo . s terilis h£c ,
necfrudumftrens . Huius caudex terebro perforatus ingentem Betule uires .'
aqu£ copiam reddit , cui uim maximam incffe quidam afferunt ad
3° <^iW^%. \nj^ ''^r^/////^^ S^'^\-^ comminuendostamrenum,quamucfic£calculos,fidiutiusbibd=.

tur . Eadem maculas in cute delet, nitoremq; conciliat : oris ulce=
ra faiiat coUutionc ex ea f.id:a . Foliorum fuccus coagulo admi^
fius , cafeos a carie , cr ucrmibus uindicat . Sed iam ad Populos,
er ad Succinu/n} nofira reuertatur oratio, in quibus mcdicin£ no»
bisreddendaratio efi,utinomnibiiS fire facere confueuimus .

Primitm igitur de uiribus Popttli nigra differuit Galenus libro Populoru ui-
vi.fimpliciummedicamentorttm,ubificinquit.Populinigr£flo "*** ^*^*
res calidifacultate quidem funt in primo receffu a temperatis :fed in dijferentia , qu£ habetur in ficcando er hume-
dando , paulitm a temperatis er medijs adficcius defiexerunt : uerkm er fubtdiorum potius, qtiam crafiiorum funt

4 o partium . Etfi>Ua qiiidem ipfius quodammodo floribus fimilia fttnt , nifi qu6d ad omnia imbecilliora, minusq; efficacia .

Sed cr refina eiusfioribtisfimdemfacultatem obtinet, atque etiam calidiorcm . Porrofcmen tum refiiu,tumftoribus

crfubtdtorum cft partiitm , cr exiccantius : non tamen cft admodum calidum . Deinde libro v u . eorundemfimplin

cium idcm Galcntts Populi alb£ uires defcripfit his uerbis . Populus alba arbor mifl£ quodammodo temperatur£ efi ,

ex aquea tepida , cr tcrrena extenuata effentia . quamobrcm er abfiergentis facultatis efi particeps . hadenus Gu^

lenus de utritifq; Populifacultatibus. C^teritm non inuenio Galenum Succinimeminijfe infimplicium medicamen^ Succini uires .

torum cenfu . qui tamcn lib.vii.cap.iin. de compofitione medicamentorum fecundum locos paftiUam ex fuccino

confidum ab Afclepiade tranfcripfit : quem quidem is h^moptoicis , longo tempore tufiientibus , O' recenteriphthix

ficis , purulcnta e pedore difficulter eijcientibus ,fuppuratis , cceliacis , dyfentericis , O" inftatis confirre tradidit .

Atqui rcfcrunt Prutheni , in qitorum litorafiudu^ maris fucciniplurimum expuunt,eiusgenus quoddam repeririy

5 o quod plane cryfiallum rcpr^fentat . Uutc uim mirabtlem ineffe tefiantur , qu6 fcilicet famina deprehendatur an uir^

gofit C" incorrupta, necne . Namfi ex uino iciun£ exhibeatur, efficere aiunt , ut corrupta ZS" uitiata protinus urinX
reddere cogatur . id quod uirgtni euenire ncgant . Arbor A6'kh Gr£cis dida , Latinis Populus alba uocatur : A« Nomina.
rabd>ui, Kaur : Italis, Popolo btanco : Germanis, BeUen, Poppelbaum, cr Sarbatim : Hif^anis , Alamo blanco : Gal
lis,Peuplier . Qu^ ''^^o A('-yficof Gr£co nomine , Latino Populus nigra uocatur : Niauritano , Raur romi : ttali^
co, Popolo nero : Germanico ,Af^en, aut Poppel uueiden : Hifpanico, Alamo nigrilho : GaUico, Tremble , er Peu^
plier . Quod Gr£ce il' Aex.ffoi' KSP. x.fucoij o§ov , Latine Elcdrumfeu Succinum dicitur : Arabice,Karabefiue Ka
kabre : Italice, Siiccino, er AmbragiaUa : Germanice, Agftcin, aut Boernfiein : Uifj^anice, Efclarimente, aut Am»
bar : GaUice , Ambra . ■ ■

MccKe^. MACER. CAP. XCIIII.

M A c E R ex Barbaria aduehitur, cortex flauefcens, craflus, guftu perqujlm aftringens . Qnj con-
tra cruentas excreaticnes , dyfenterias , & alui fluxiones bibitur .

NVNCiyiD

And. Matthioli Comm.

Miceris , &

Macis difcri-
men.

Maceris facal
catesexGal.

Monachoru
opimo falfa .

Nomina.

N V N Qjv T T> officinarum Macis , quo myriftic£ nuces prxtcxtus injiur conteguntur , Biofcoridis fit Macer,
non modo dubitandum eft,fcd etiam credendum (ut ego arbitror)magnam inter utrunq; effc differcntiam . C«)n enim
Biofcorides dicat : Macer , qui ex Barbaria aduchitur, ejl cortex craffus ,flaucfcens, cr guflu pcrqum aftringcns ;
manifeftc declarat,Maccrem no cffe officinarum macim,qu6d hoc tcnuefit,guftufiruens, acre, perquam odoratum ,
amariufcidumq; . Adde quod dixerit Plinius lib. x 1 1 . cap. v 1 1 1 . Macir ex India aduehitur , cortex rubens , radicis
magn£, nomine arborisfu£ : qualisftt ea,incompertum habco . Uanc etimnum diffcrentim non ignorauit Ser.ipio :■
nam poftqu.m tradidiffet ex auHontate Ifuch , Mac im effe nucis cdorata openmentum , dixitfecus cffe , de quo los
quebatur Diofcorides : quippe quodfcriptum reliqucrit , Macerem effe ligni corticem, fiue corium. Quod cum com^
pertum habcret Auiccnna, de utroq^ fcorfum tra^auit], cr Macim odorat£ nucis inuolucrum ad caput^fS. relega=
uit: Macerem tiero radicis corticem capite ss>4.fiib titulo Th.xlisfar dcfcripftt . Fr£terea maximo eft argumento,
qifod Macis er Macer utiq; inter fe differant , quod Diofcorides\ Galcnus , zr Paulus de odoratis nucibus , quorum
Macis eft tegumentum, nihil fcriptis memori£ reliquerint . Qjiippeft Macer, qui eis conuchebatur, Macis nobis uuU
garc cxtitiffet, credendtm fane eft, qucd ci::n illo quoq^ adueiix effent mynftic£ nuces : quarum iUi hiftoriam, crf*
cultatem, cionftnt &~ in uiribus, er m odore admirabiles , nequaquarn. defcribere pr£termiftffent . De macerc Gx
knus lib. VII. fimpliciiim mcdicamentorum, h^cfcnptis tradidit . Macer cortex eft, qui ex India conuehitur,guftu
multum acerbo, cum lcuicula quadam acrimonia cdorata, iucundumfane redolens, ut pleraq^ aromata,fiue odorata,
qu£ ex India conuehtmtur . Videtur itaq^ ©" ipfe cx mifia conftare effentia, pleraq; terrenafiigida, paucula uero cd
lida, er tenuium partium . Quamobrem ualenter deficcat, aftringitq^ : proinde cocliacis, cr dyfentericis mifceturfx
cultatibus : in tertio exiccantium conftftens ordine, in cxloris,fiigoris'q; differentia neutrum inftgniter efficiens. h£c
Galcnus . Ex quibus haiid obfcure coUigi poteft, quod Maccr longe differat 4 Maci. nanq; ipfe guftu non reperio hoc
effe adeo acerbam , nec tam leuiufcuU acrimoni£ : quin potimft deguftetur , linguam , zjrfaucesadmodum ueUicat :
odorcm iucundum perfundit, &~ leuiufculum amarcrem quadam cumficcitatc relinquit . Qucdfacile oftendit , quod
Macis tantum calidi, quantumficci conccperit, uelfvrtaffe plus calidi : er quod pleraq; ipfius effentiaftt tenuiti par^
tium . Idcirco errare non crediderim,qui dixerint Macim odoratum excalfacere,cr pariter ftccare infinefccHdi^u.el
in principio tertij . Quamobrem id Maccr effe non potcft , cum dicat Galenus conftare macerem effentia pleraq^frix-
gida terreftri, paucula uero calida . QuibusfactU concludi poteft , qucd macer a Diofcoride , cr Galeno defcriptus
hoc £uo ad nos non aduehatur :fiquidem nuUus in officinis repcritur ccrtex,quipofJt maceris hiftoriam explere. Et
quanuis Monachi iUi,qui in Mefuem commentariosfcripfere,nuUam inter macim,cr macercm ponendam effe differen
tiam pro certo affirmcnt ; nuUa tamen auiioritate (!g«od equidemfciam) aut ratione nituntur . C£terum hAud igno=
randmi eft nec Galcno, ncc Plinio, quod dixerint ex India aduehi macerem, Diofcoridcm rcpugnare, cim ex Barba-

ria ipfe afferri dixerit : quoniam (ut Ptolcmeus eft auiior)qu£da
inlndo fluuioinfula,uelurbsfitaeft,qu£ Barbariadicitur,ex
qiiafacilc comportabatur macer. Vcl qucd afferretur ex Arabijt
eo marisftnu,qui a Barbaria infula Barbaricus appeUatur.Qua^'
d^quidem ( titinquit Strabo ) omnia,qu£ in Indta proueniunt, ea
fcilicet parte, qu£ ad auftrum uergit ,ftmiliter in Arabia nafcun
tur . MotKEf ut Gr£cis, ita L atinis Macer , atq^ ettam Machir
appeUatur : Arabibus, Thalisfar : Italis , Macero. Quod Ara~
bibus Bisbefe, recentioribus Gr£cis MaKii qttemadmodum et La
tinis, c Ualis Macis nominatur : Germanis , Mufcdteitblumcn :
Hij^anis, Macias, cr Macas .

rrEAtot

ta>

iO

JO

V L M V S.

Vlmi hifto-
ria.

40

VLMVS.

CAP. XCV.

Vlmi &foIia,&cortex,&rami vim habentfpif-
fandi . Folia trita ex aceto ad lepras efficaciter illi nuntur:
vulnera glutinant, fed multo magis corticis tilia, fi fafcig
loco intorqueatur : nam in lori more flcdi poteft. Craf-
(ior cortexinuino,autaquafrigidaunciatim potus,pi-
tuitas trahit . fracSa offa celerius folidefcunt , fi decocto
fuliorum, corticis, aut radicis foueantur . Humor in fol-
liculisenafcens primagerminis eruptione, cuti illitus ni
:orem inducit, faciemque fplendidiorem praeftat; qui
Jum ficcatur, in animaliaabit, qu.xculicum formamge
runt . Folia cum tenerefcunt coda , olerum more ad ob-
foniaufurpantur.

T A M E T s I Vlmus notipima omnibus firc fit arbor ; non
tamen ob hoc ftlentio tnuoluenda putauimus , qu£ de ca pofterix
tatis mcmori£ prodtdit antiqiiitM . Vlmus itaq^ (iit TheopliraftiM
eft audor lib. 1 1 1 .eap. xwii. dc plantartim hiftoria) duobiK di=-
Jhnguitur generibus : cuius altera montana,quam Gr£cio§a7f\i

So

In Lib. primum Diofcoridis . 107

MoiV uocMt : dlterd cdmpcftrii , uhnus propric uocdtj •.fi-uticofior h^c, iUx ucro uudior :fblium indiuiduum,kuitcr
circunfemitum, oblongius quam pyro ,fc,xbrum , non l.cuc . Pr.cftat h£c arbor cr amplitudinc , cr celfitudinc , non
crcbra circx ldxm,fcd ruru, im^^uis .micd : mitcriesfi.uu, robufta , ncruofu , dcfirmis, ut qu£ tota corfit . Vtun^
tur ea dd fires Uutiorcs : uiridi^ficilc c£ditur,licc.i difticilc . Stcrilis dcniq- pututur :fedgummi in pctiolisgignit ,
cr dninulid qu.vd.im culiccu : cdchryes pcculiurcsgcrit, dutumno multds, minutds , nigrds : c£teri^ ucro tcmponbus
quidfirdt, minus dnim.iducrfum cft . hdtienus Thcophr.tftus . Vlinim ucro quutuor ulmtgcncrdftdtuit lib. \vi. cdp.
XVII. hii uerbis . Intcr h.i!,dtq-JrugifTr.u, m.itcrtc uitiiimq; .micitid dccipitur ulmu^ . Gr£ci duo ciusgcncrd noue
re : montofdm,qu£ fit umplior : cdmpcftrcm, qu£ fi-iiticofd . Itdlid dtcincdi uocdt,exceIfifiimds : ct' ex ijsficcdnds iU
lii pr£firt, qu£ non funt rigu£: dlterumgcnus Gdllicds . tertium noftr.ttcs,denfiorc folio, O" db codem pcdiculo nu-

t o merofiore . qudrtumfylucftre . A etine£ nonfirimtfdmdr.im, itd uocdtur ulmifemen : omnesq; e rddicum pUntis pro

ueniunt, reliqu£ ucro fcminc . h.tc Vlinius . Qui tdmen un.i cum Thcophrafto crrdffc deprehcnditur, quod hic ulmum Theophr. &

cuiufuisgcncriiftcnlan cfjc fcripfcrit : tlle dutcm,quid .ittincdmfic It.ilis dppeUdtdm, fcmen nuUuftrre prodiderit. P''"') "'^^'^'

QK.(/iiog(.';iii'm Theophrdfto pr£tcr id,quod cxpcrictia nobis compertum eft,repugndt Plinij authoritds : quippc qui

tdmos omncs pr£tcr .ittiiie.(m femine proucnirefcribit. Plinio deinde,qui dttincamfemenfcrre negdt,refi-dgdtur Co=-

litmclla lib.v.cip.vi.ciminquit. Vhnorum diio cffcgenerd conuenit,GdUicum,zr uerndculum : illud attinia,hoc no^

Jhds dicitm: Atiiitiam ulmum TrcmcUius Scrofa nonfcrrefamdram ( quod cftfcmcn eius arboris)fals6 cft opinattis .

K.tnr rariorem fhc dtibio crcdt,ZT idcirco plerisq; ZTfterilis uidctur,fcminibtis inter fi-ondem,qu.im primdgermina

tionc cdttfldtcntibus . Itdq; ncmo i.tmferit cxfdmdrd,fed exfobolibui . Eft autcm ulmtts longc Utior, cr procerior ,

cjukm noftrds,fi-ondcmq; iucimdtorcm bubus pr^bct. Scd ulmifacidtates h^funt. ¥oIid,cr cortex^zr rami uim ha Vlmi faculta-

i o bcnt f^ijfitndi,^ mdncra contrahendi . Corticis utique intcrior tilid,leprasfecldt, cr folid ex aceto iUita. Corticis de- ^*' ^^ ^^""'
narii pondus potum in hemina .iqu£fi-igid£ aluum purg.it : pituitdsq;, cr dquds priudtim trdhit . Imponitur er coUc=^
iiionibus Ucrymd : ©" utdnenbtis,dmhiftisq; decoilofouere prodefl . Humor in foUiculis arboris hidus nafccns cuti ni
tcercm inducit,fdciem'q; grdtiorm prieftat. Cduliculifbliorum primi idno decodi tumorcs fanant,extrahuntq; perfi~
ftuUs. Idem pr^ftint c tdia corticcs. Multi corticcm comm.inducdtum uulncribtn utilifimii piitdnt . 7oIid tritd,dqu(i
af^crfd, pedum tumori. Rumor quoq; e mduUd cafirdt£ arboris effluens capiUtim reddu capdi iUitus,deftiicntesq; co
tmet . li£c Plinij uerba de ulmifucultatibuslib. x x 1 1 1 1 .cdp. v 1 1 1 . C£terim humor infi)lliculis ulmi contentus(ut
ego experientid compcrtum hdbco) medetur puerorii enterocelis,ft fplemdfiue linteola in eo madcfadaf^pc inguini
partis rupt£fuper impondntur, atq; inibifubfimorali , quod Italis uulgo brdchiereappeUdtur,fubIigentur ,ercon^
ftringdntiir . Quin cr corticis rudictm dccoilum articuiorum duritids emoUit,cr neruorum conuulfioncs refoluit , fi

3 o in fDtus,uel b.ilnei modum adhibedtur : item tumorcs difcutit,qtios iugi dttritus in collo botm excitauit. Vbnt memi= Vlmi uires ex
nit G.ilenus lib.v 1 1 i.fimpl.medic.fic inquiens. Vlmifolijs quandoq; recens itidnusglutinauimus,confidentcs adftrin Galeno.
gentcm paritcr cr abftergentem ineffe iUis ficultdtem. Cortex amplius etidm fubamarus eft, cr adftridorius : itaque
cum dceto cr leprdmfdndt . Porro uiridts etimnum ac rccens, fi uulneribus uinculi uice circumligetur, cdglutinare
poteft. Kadices eandem uim obtincnt : nam er dccoito cdrum quiddm perfundunt fiaiiurax, qu£ topho,fiue caUoin^
diido opus habent . Huius arboris nomen Gr£cum eft Tr^ihioi : Ldtinum, Vlmus : Arabicum , Gidar, Birddr,feu Notnina.
L.uzdch : ltdlicum,Olmo : Germ4nicum,Ylmen,KifihoItZ} Lii}dbdfl,Yffenholtz : W.il^anici{,Vlmo iGaUicmfirme,

Tx.7T^oin! IvAaV. LIGNORVH MARCOR. CAP. XCVI.

Ex caudicibus Jignisq; veteribus caries congeritur . qu£ farins raodo illita ulcera purgat , & ad
40 clcatricem perducit : lerpetia cohibet, li cum pari anifo & uino fubada, linteisq; impofita illinatur.

- N o N fanc prorfus negligeiuid eft lignorum uetenm,zr contdbefiddorum caries ,cim tantdfdcultate poUeat , Cariei ligno-i
vt ulcera expurget,folidetq;, er eadem ferpentia fifldt. Qmd eo pr^fldt efftcacius,fi ex lignis arborum coUigatur , rum confid.
qu£ ttim adftringcndi , tum ettam dbftergendi uim pofiident . Quofit , ut ligni Guaiaci caries c£teris hac in refacile
fr^ftet : qiiippe qu£ non modo iilcera, qu£ contumdcia nonfunt,fandt ^fcd 0~ qu£ cacoethe dicHtur , qu^q^ GaUicii
pefte contradafunt . Quare pudendorumexedentibus ulceribtis infj^erfa mirifice medetur . C£terim non modd Vermium li-
lignorum marcor ,fiue cariesin medicum uftim uenit ,fed cr v e rm e s in cariofis lignorum cdudicibus udfcentes, gnorum vfus.
fi Plinio crcdtmus,qui Iibro xxx.cdp.-x.iii.de his fic fcriptum reliquit . Cofii , qui in ligno nafcuntur,fanant uU
. ' cera omnia : nomas uero combufti , cum pari pondcre dnifi , er ex oleo iUiti . Belicdtioresfuiffe hos olim cr in cibis
S o idem pofleritdtts memori£ tradtdit lib. xvii. cdp.xxiiii. ctim inquit . Vermiculantur magis,minu,sue qu£dam ,
omncs tamenfire,idq; aues cdui corticisfono experiuntur . lam quidem er in hoc luxurid e(fe ccepit , pragrandesc^
roborum delicdtiorefunt tn cibo, coffos uocdnt : dtq; ctidmfarinafaginati, hi quoq; altUesfiunt . Quapropter mirum
nonfucrit,fi etiam antiquitas ctcadds,qu£ nondwm alax deprompferint , in cibis deuorauerit , Ariftotelii te{timonio ,
qui ettam addidit guftdutibus effe fuduiflimax . Sed cttr illud admirandumfuerit ,fi noftris etiam temporibus uermes ,
qui cariofis cafeis inndfcuntur, mdgiid ddmodum cum uoluptdte a compluribus deuorentur < Gdlenus cim CT ipfe Cariei uiret
ad drborcm.,ex qua caries decidit, pdrticuUrcmfcopum hdbuiffet,lib.vi 1 1 .fimp. medic.ftc de ilUfcripfit.Caries li^ *x Galeno .
gnorum, cr maximc,qu£ particcps eft ddftridtoms fimuUcr dbfterfionis,uelut ulmus,expurgdt,impletq; ulcera hu=-
mida. ZxTTjoTHf ^vAkv ita Gr£ce dicitur,quod Latine Lignorum mdrcor,fiue caries : Ardbice,Uuchdrer uea^ Nomina.
fdb : Italice , TarUtura del lcgno : Germanice , Vuurm meel : Bij^anice , Carcomd .

io6

And. Matthioli Comm,

Ka Afltfior . A R V N D O .

CAP. XCVII.

Arundinum
conGd.

.snimoV.

Arundinis, &
iilicis odium.

Arundinis vi
resesGal.

Nomina.

In Arundinum genere qujedam naftos, id eft farc^ior
vocatur, ex qua fagittajfaCtitari folenr. Aliafamina, qua
tibiarum ligulas efficiunt . Alia, quod fiftulis addifta fit, .
fyringias ; cui multum ineft carnis, crebris cinfta genicu
lis, ad librorum confcriptionem accommodata. Alia craf
fa , concaua , apud amnes nafcens : quse a quibufdam cy-
pria , ab alijs donax appellatur . Alia phragmites , feu ual-
latoria, gracilis, candicans , vulgo cognita r cuius trita ra-
dixperfe,autcumbulbis fuis i!lit3,fpicula aculeosque
corporeextrahif. Iu)i:ata,Iumborumquedolorescuma-,
cetomulcet. Virentiafolia tufa,& impofita ignibusfa-
cris medcntur, & caeteris inflam mationibus. Corticis ci-
nere perunfts cum aceto alopecix fanantur. Paniculx la- .
nugo , fi aures intrauerit , exurdat . Eundem. effedum
impletarundo, quaecypriadicitur. ^\:... :. ..■

Arvnd invm quinque genera tdnthmyUetuti notiortt
hoc in loco ei Diofcoride produntur : licet Vlinim lib. x v i . cap,
X X X V I . er lib. x X 1 1 1 1 . crff>. x i . uiginti nouem arundinum j^e.
cies defcripferit : inter qudf ( utfupcrius diximus) odoratam rcce
fuit,qu£Gr£cii x.(x.'Aotf^oj x^a^oiTiaog.appellatur ,inlndia,
Syriaq; nafcens,odorii iucunditate unguentis accomodata . Quod
aperte indicat calamum odoratum effe inter arundinum genera re
ponendum, non autem intcr radices, ut uulgm medicorum^GTBra.
fauolus Fcrrarienjis contendunt , acori radices pro legitima odo^
rata arundine affumentes . Ilk, qu£ naftos dicitur,foUda,fars
daq^, quanuis gracilis er huis , in communcm fagittarum ufum rf
Syrii accepta, non oritur , quodfciam , in Italta, nifi nafcatur (ut
tradidit Vlinius ) in Rheno Bononienfi amne . Illa etiam, qu£ thes
iys, Itoc efi,fcemina appeUatur, cuius tantim eft ufm ad tibiarum ligulas, hadenus mihi inccgnita eft . l>ianq; nofira
tempeitate jiunt eiufmodi liguU ex communibu^ arundinibm, ex eafcilicet fpecic , quam Biofcorides uaUatorianun=
cupdt, qua noftri in uiridarijs, ac hortis in topiarijs extruendis utuntur, ac palos uitibm aptifimos efficiunt. Quod ait
tem uaUatoriafit h£c noftra communis , mihi aiiquando dubitandi pr^kuit anfam Diofcorides : quippe qui dicat , eam
effe gracilem , er candidam , cim tamen communis noftrafit crafiior . Veritm cim poftea inucnerim Theophraftwm
fcribentem lib. 1 1 1 1 .cap. xii.de plantarum hiftoria , crafiorem ,firmioremqi iUam arundinem effe , qu£ uaUatorix
nominatur,facile fum ad credendum indu^m, hunc Biofcoridis locum effe deprauatwm : eoq^ magis, quodfeptis, pa^
lis, er topiarijs cperibm craff£ funt tenuibm aptiores . lUa uero , qu£ ad fcribendum ufurpatur , cui authoritatem
penn£ derogarunt, plurimis reperitur in loci/;, eftq^ omnibm notijiima : ueluti cr ea, qu£ Cypria uocatur , in paludi^
bm nafcens, cr apud amnes . Traditur a pluribus rei agrari£ auiloribus , tum etiam a Plinio, inter arundincm,zr
fiiicem herbam inteftinum effe odium : proinde arundinem uomeri aUigatamftlicem in agro deftruere,ac enecare pro^
diderunt .Ateo maior arundini cum afj^aragPi intercedtt amicitia : nam ftferantur in arundinetii , inibi miriftce pro^
ueniunt . Quidam pr£terea prodiderunt, arundiiies in litdia ad tantam affurgere molem , utftngula internodia naui-
giorum uicem pr^flent pcrfluuios , ZT lacus, ternos homines capiente alueo . Atfi plura de arundinii generibm quis
dudire cupiat, Theophraflum legat , qui longiori fermone earum hiftoriam literi^ memori^q^ mandauit . De arun=^
dine Galenus lib.v 1 1 . ftmpl. medic. h£cfcripta reltquit . Calami phragmitis radicem cum bulbis aculeos , crftipites
ex alto extrahere quidamfcripfere, ceu trahendi qu£dam «K ei ineffet. Nos tamen ciusreipericulumnon fecimus:
uerim quantumguftu liceat conijcere, abftergentemfacultatem pofidet non paucam, minime^ acrem . C£terimft)t^
lia ipfa abflergentisfuntfacultatis . Cortex uero eim combuftui admodum tenuium partium\ cr digerentisfacultatis
efftcitur, adiunilum habens abfterforium quiddam, ut exiccet, c excalfaciat tertio quodammodo ordine , pltis tamen
deffccet, quam excalfaciat.Vitandwm autem cft eius id , quod anthelen uocant : namftin aurcsincidat , adco tenaci=-
ter adh£rens afflgitur, ut aueUi non pofiit , aitditumq; uitiat : quamobrem f£piflime exurdat . Arundo ftc Latina
uoce uocatur, ut Gr£ca KaAocfAof ; Arabica , Cafab : Italica, Canna : Germanica , Kor : Uij^anica, Cannas : Grf/«
iicaiVngrofeau.

roc^ufof. [[PAPYRVS. CAP. XCVIII.

P AP Y R v s , quachartacfiunt,nuIlisnoncognita,pr3Ecipuasin medicinautilitatisad laxandas
fiftulas:madefa£lalinoinuoluitur,ufquedum inaruerit:conftrid;a enim jatqueimmiflain hiatura
humore completur, & intumefcendo fiftulas aperit . Habet nefcio quid alimenti radix : itaque Aegy-
ptij eam mandunt , fuccum tantum daiorantes , Sc manfam expuunt . Ipfis radicibus pro ligno utun-

tur.

i»

20

InLib. primiimDiofcoriclis. 107

tur . Crematae papyri cinis depafcentia ulcera ciim omnium partium, tum oris maxime, cohibet : ve-
rum mclius idcomburtachartaprivilat.

Q_ V A L I s Fapymifit, lulLt ncfcit :fiqtiidcm ( ut rhcophrdflui efl duHor Ub. 1 1 1 .aip. i x .ie pUntdrum hU Papyri confi-
florid, cr Vlinius lib. x 1 1 i.cAp. x i .) V^pyrui in lt.iVu non nufcitur,fcd in Aegyfto qutbufdam in locis tantum pro^ deratio.
pc miumftnuium, quiefcentibus Uili .-tquis, ubihcc eiugaticflugn.int, duo cubita non cxcedcnte dtitudinc gurgitum :
br.ichiili obliqu.t r.idicis crafitudine, trt.inguli'? latcribus , decem non amplius ctibitorum longitudine , in gracilita»
tcmf.iftigt.it um, thyrfi modo cicttmcn tncludcns : fcmtnc nullo, aut ufu ettis alio quamftoris ad dcos coronaitdos . Ka
dicibtis ittcoU pro ligito utuntur, ncc ignis tantim gratia, fcd .xd alta quoq; utcnfiUa uaforum . Ex ipfo quidem papy=
'lo ro nauigia tcxunt : or e libro uel.(, tcgctesq-, neciion cr ucflcm, ctiamflragulam,acfunem. Mandunt quoq^ crttdum,
dcco^iumq; ,fucctim tantum dcuorantes . Hafcttur cr in Syria , circa quem odoratus ille calamus lacum . tiupcr er
inE.iiphratc nafccns circa Babyloncm. Papyrum inteUe^lum cR cundem itfum habere, quem charta : er t.imen adhuc
vt.tlunt Pai-thiliter.ii ueflibus intcxerc . Fra:p.(rantur ex eo charta; ditiif^ acu in pr<£tenues,fed qu.mlatifimas phi^
Itiras . hxc Tlintus . Qui deinde fcquenti capitefufius docuit Papyri confictcndi rationcm, his uerbis . Foft hanc pa= Papyri con -
pyrum efl, cxtremumqi eius fcirpofimile,ac ncfuntbus quidem nifi in humore utile. Texwiturq; omnes tabuU madc^ ^'^'^"'^' """'
tes Nili .xqua. Turbidus liquor uim glutini prtebet, cmn primofupina tabulafcheda adlinitur longitudine papyri, qu.e
potuit effe, rcfegmintbus utrtnq; amputatis . Trdnfiicrfu poflca crates pcragitur : premitur deinde pra:lis , crftccan
turfole plagttU, atq; interfc iunguntur . proximarum fcmper bonitatis diminutione ad deterrimas . Nunquam plus.
resfcapo,quum uicen.i:,mugna in Utitudine earum differentia x 1 1 1 . digitoru optimk . Uadenus de papyro Flinius.
» o Videntur cr Fapyri quoddam cfje genus,tenuia, Uuiaq; iUafolia e itmcea qtiadam planta prodeuntia,qu£ ab infulis
ditti Thom£,BraJiH],cr Meder.e,ad tios contiehuntur,facchareis ut uocant panibiK inde delatis circuuoluta . Quan^
doquidcmfi-agmciitum retincmus a cLirtflimo mcdico Luca Ghino Pifis ad nos miffum , nigris rubrisq; Arabicis cha^
r.ikeribits manufcriptum . Qjiod clariflumm pra'betindicium,carum infularum incolas tenuif^imir hisfolijs, pro pa^
pyro p.tfiim uti., Veruntamcn hoc non effe papyrum, e quo antiquitasfuas cottfccit chartai,cert6fcimus, quod hoc ar^^
te (ut PltiiiiK cflMtSior)ft_crct, illtid ucro talc a natura producatur, er proprium fu£ flirpis fit ftilium . Antiquiitaq;
ex Fapyro ch.\r.tamfaclitabam, quemadmodum nos ipfam ex contritis Itntcis conficimus : tinde hadcnus antiquum rc
tinens nomcn, etiamnum Papyrus apud plcrofq; dicitur . Credidere nonnulli , ueram ejfe Papyrum arundines iUas, rndiciarun-
quas Indicis uocant, qutbu6 imbeciUcs principes, atq; hierarch£,prelati uulgo di{ii,dd .-egramfeneiiutemfulciendam "^o •
profcipione utuntur, materiem auro, uel argento fuccingcntes . Qupd tamen affererc non aufim, nec utiq; reproba^
3 o rc, cum huiufcc rei certam cogniti&nem ddbuc affequi non potuerim. Vapyri meminit Galenus lib. v 1 1 i.fimp.mes Papyri uires

dicam.flc inquiens. Papyrus ipfa quidem perfe in ufum medicina^ ex Galeno .
lem non uenit : dt macerata , aut ufla utilis efftcitur . Igitur oxy~
crato, iiinoue macerata, reccntia ulceraglutinat , maxime in cir^
culum circttmpofitd . Verkm hlc qtiidem eft , ceu mdteria, qu£ me
dicdmindfditdntia dccipiat : at ubi uflafuerit,medicamen efl exic-
cdtorium, uelut er chart£ combuflx cinis, nifi qudtenus inftrmior
eft, quhn papyri . h£c Galenus . C£terum animaduertendum efl ,
quod noftriufta chartd, qu£ ex ueteribus conftcitur linteis, ijfdem
non poUetfacultdtibus, quibui ed commenddtur, qudmueteres ex
pdpyro arbore parabant . Quoftt, ut dubium mihifit, quonam mo
do parari pofiit iUud Galeni mcdicdmentum, quod de chdrtd com^
buftd dicitur , ulcenbusfordidis , er finuofis utilifiimtm : itemq;
paftiUm Vduftini d Pdulo lib.v 1 1. trdditws . riotTS-Vf of Gr£cis , Nomina.
Latinis pariter Pdpyrus dppeUdtur : Arabibus, Burdi,feu Berdi:
Itdlis, Pdpiro ♦

M Y R I C A.

io

MYRICA.

CAP. xcrx.

MvflJlK.

M Y R I c A , feu tamarix, arbor vulgo cognita eft,
cum apud pigras, & ftagnantes aquas enalcatur, fruftum
quafi florcm ferens , compage mufcofum . Aegyptus,Sy-
riaquealteram gignunt mitiorem , fylueftri cstera fimi-
lem .Frudum paritgaIl3Eproximum,in£equaIitcraftrin-
gentem guftu: quo conueiiienter utimur uice gallae ia
medicaminibus oculorum, orisque . Datur cruentce ex-
creationi in potu, & cceliacis , & contra profluuia foemi-
narum, regium morbum, <k phalangiorum morfus : illi-
tus tumoresinhibet. Cortexineofdem ufusadhibetur.
Decoftum fbliorum cum uino potum , lienem abfumit ;
ad dolorem dentium in collutionibus falutare , & mulie-
ribus fluxione vuIuse opportunis in defefsionibus : phthi
riafi , lendibusque circumfufum prodeft . Abundantiam

foeminarurn

8

' And.MatthioIiComm.

MyricK con-
fideracio»

Myric.Temedi
cinz>

Myric* uires
ex Galeno .

Nomina.

10

foeminarumfiftitimpofitusarboriscinis.Potorios calices e caudice lienofis moIiuntur,qu6'datus
inhispotusproficiat. ■

V R B A N A Myric4, quodfcidm, non nafcitur in Italia ; qu4n(][um inAcgypto , cr Syridgignitur . QUie uero
dlicubi repcritur in hortis , cr in quibufddm uiridarijs mitior creditd, non dlidefl , quim fylucjiris , in locos mitiorci
(rdnslitd . Cuiuf rci ccrtofuntindiciojfrudus, o~flores , quos omnino fyluejiribus fimilcs profrt , non dutemgdU<s
modo,ut domcfiicd. Vmbrd drboris injigni proccritdrefspe pcr tefldtem Kom.t me obleiidtumfuiffe rccordor dd T>
heris rip.is, in hortulo quoddm hof^itdlis Sdn^iij^iritus . qu£ etfi domeflicd huberetur db omnibus iflorem tdmen,zy
frudumlvrcbdt fylueftri flrailem . Hicc influminum ripisfrequentifimd ndfcitur in Itdlid . Qudre non potui non dd-
mirdrt Diofcoridem : quippe qui dicdt tdntum ndfci Myricdm apud pdludes, ac refides dquds,ci<m oppofitum fdne eue t o
niat in lt.ilid. Quod mefepius ddduxit,ut crediderim, dut Diofcoridis codiccm hoc loco deprdUdtum effe, dut in Gra
cidfccm,quhn in Itdlid myricam proxime ftagnd, itc paludcs oriri. e' myric-e truiico aluei cxcdUdutur { ut Colu-
mcUdfcribit) aqHdq^ replentur, utfubinde poftcd bibantfucs : nam hoc potu fflenis incremento fandntur , quo morbo
aftdte maximc torquentur,dum,qu£ eorim eft pabuli infatiabilis duiditas, arborumfrudus confeilantur, quiplurimi
eo tempore propter driditatem in terram decidunt . Porro myric£ cinerem omnia ulcerd ignis exuftionc contrada ,
efficacitcr exiccare author eft Serdpio . Folidfimul cum tota plantdfotufi-igidM coUediones inhibent, dc reprimunt.
'Ekph.mtidfim ex lienis uitio obortam myric£ radicum decodum , O" cum p.ifiis uuis epbtum fandre tradidit Alcdn^
Zius Ardbs : id quodfe uidilfe dit in dudbm mulieribus, qu£ hdc labe labordrunt . Ex quo mihi perfudfum eft,id no ins.
congruumin GdUicd pefteftire me,dicdmentum, Guaiaco forfitan ligno non dbfimile . Myric£ radicespro odoratd cd^^
fia uenditabant impoftores . Sed poftquamfr-aus d peritis medicx materi£ uiris deprehenfd efl > eius in officinis ufm »*
penitus exoleuit . Meminit myric£ Gdlenus lib.v i i.fimpUcium medicdmentorum , ubi fic inquit . Myricd abfters.
gentis eft , dc incidentis fdcultdtis , dbfq- perf^tcud deficcdtione : hdbet uero etidm ddftriiiionem nonnuUdm . Hds ob
qudlit.ttcs,fdcultatesqi ddmodum prodefl lieni indurdto decofld cum dceto, dut uino ,fiue radice ,fiuefDlijs,fiuc exs
tremis ramulis :fdnat porro dentium dolores . C£terum frudus , ZT cortex non paucam fortitdfunt ddftriilionem,
dde6 utgdU£ omphdcitidiproximd fint, nifi quod dcerbitds euidens eft ingatta ,fed myricx fruHuitemperaturd ineft
in£qualis : immifta eft cnim natur£ eius multa partium tenuitds, dtq- uis dbftergedi : quodfanegaU^ non dccidit . Af=
tdmen ubigdUaforte ad manum non erit, eo uti iiceat ad omnia, dd qu£ ilU utimur : in eifdem cr cortice .Vorro my=.
ric£ combuftd! cinis ddmodum deficcdtori£ fdcultatis eft , plurimam habens abftergendi fdcultdtem ,pauxiUdm dd=-
ftringendi . Muf i'hh drbor itd Gr£ce uocdtd, Ldtine Myricd, cr Tamarix nuncupdtur : Ardbice,Tdrfd,feu Cdrs
fd:ltdlice yTamarigio : Germdnice jTdmdrifcken ydut Porft^Hifj^mce, Tdmdrgueira,Q:r TdmariziGdUicr, 'fo
Tdmarifc. , , , ., _

E R I C A. ERICA ALiA;

InLib. primum Diofcoridis. loc^

E'fei)tH. E R I C A. C A P. C.

Erica fruticof'.arbor,myrics: fimilis,]onge minor.cuiiisfloreapesreprobuni melefficiunt.
Tamflos , quim coma ferpennum iciibus illitu medetur ,

E R I c A fiirps fiuticoft AfLe , Gr.tcii:e^j;fi-i(ticibu! .ifcribitur.ticCc^ut plinturum fcviptorcs a(f€runt)his Enc* cofide-
annoflorct . quofit , ut pri<n.i , o~ ultmu hubcatur , qu£ intcr fylucfires fiirpcs fiorcat . Pliniui lib. x x 1 1 1 1 . cap. '^''"°'
I X . ericam dcfcribcns inquit , 'Ericcn Grxci uocant fi-uticcm non multum .•( myricc diffcrentcm , colorc roris mari-

»0 ni^crpencfiilio.B.ancAducrfmfcrpcntibustradunt.hjccPlimjucrba. VcrimnonobidfaciUfucrit affirmare,
qiunam pUnta nobii legitimum Ericam pr^fcfiirat , cum tam paucis notis dcfcri^atur ab omnibus : tamctfi h£c, cm^
ius hicfiguram appinximus , nil aliud,qu.hn cricam dcfignarc uideatur , Siquidemfi-uticofa cfl^planta ,femicubitaUs,
colorc roris marini , folijs firc myric£ , cui eam Diofcorides afnnilat : uere primo o" autumao florcfccns , quod hu-
iusfi-uticis proprium cfi ,fi rei hcrbaris fcriptoribus efi adhibendafides . Adde , q^od huiufcc flores autumno maxi^
mc dcpafcantur apcs, cafirtajjc dc caufa , quod non modo Erica primafit , cr ultima fylucfirium , qu£ florcat;fed
quod cti.im diutius floribm qukm plurimis ornetur^nempe autumno toto , cr ad hycmcm ufquc . Vndc mel,quod ex ^*' ericeum.
ijs apcs faciunt , ericcum ( ut Fliiiius cfi author ) antiquis appellatur , qucd ccnuehi tradidit poft primos autumni im-
bres , ckm cricafolafloret infyluis . ?r£terca chn lib. 1 1 1 .fcribat 'Diofcorides , corim , hypericum aliquibus uoca~
tum,fiui:ccm cffcfiho cric£,miiiorc tamen,fitqj h£c cori filio admodtim fimilis , magis adhuc inclinauit ani^

*o mus ad crcdcndum ,hanc cjfc Diofcoridis ericam. His crgo rationibus addudus non tcmere failum putaui,pro
legitimacrica huiui cffigicm cxprejftm darc . Oriturkec fi-equcntifiima in Goritienfi agro co prxfcrtim trailu,
qu.ia Diuo Andrca (ica appcU.ttur uicus) ad Vipacum fluuitm itur.incol^ uernaculo fermonc eam nominant
Grionc.ScdinHctrurialongem.igis adolcfcit ,fiiintq; ex ca fcopte aptifiim£ ad mundanda^ £des,cr ob id uuU
go h£c planta proprie uocatur Scopa . Marccllus , ncfcio qua rationc dudus , ericam magno crrorc genifix ^e=
cicm putat. 'Ericam ali.xm,cuius etiam hlc imagincm exhibcmti;S,ut qu£ firtaffe non minus, quam antediila,
ucram refirat , mifit ad me Gabricl Falloppius Mutinenfis mcdicus fingularis ingenij cr ertiditionis , dum Vata^
uij honorificehumanicorporis dijfcflioncm cr matcriam mcdicam profitetur.Eam autem libcnter depingi curus
uvmus, atque in meditim profirre libtiit , ut rei hcrb.iri£ peritos in his, quemadmodtim O" in c£teris plantii,
iudices confiituamiis : quorum fanc iudicio fubfiribcnt fludiofi , quibtis nos quidem , quantum labore atque indu= Erics feeul-

jo firia confcqui poffimui, non grauamur prodeffe. Ericam paucis perflrinxit Galenus libro v i . fimplicium tasex Gal.
mcdicamentorum ,fic inquicns. Erica digcrcndi per halitum facultatcmobtinet, Elore eius potifiimum,itc fi-
lijs utendttm . hxc Galetius . C£tcrim aqua , in qua Erica decoila fit ,fumpta tepida tam manc quam uej^eri tris-
ginta dtes quinque ttnciarim pondere tribus horis attte cibu^n , ualet ad ucfic£ calculos comminuettdos cr expeU
lendos . Vcrum pofi id tcmpus male ajfeili in balneum decoilionis eittfdem plant£ ingredi , atque inibi dam mo-
rantur , fuper Ericamdecoilam fedcre debent:idq; pluries repetendum efl. Equidem ttoui aIiquos,qui ferua-
td reda tiidus ratione , hoc tantitm potu uefic£ calculum in minimas partcs commir.uttim eiecerunt . Plan^ Nomin».
ta h£c,qu£ Gr£cis tgaHH, LatinisitemErica nominatur ,pmter cr Ifrf/JJ.-HfjytienjGemdnw^QaeiVojHJa
^anis : 'S.ruycre , GaUii .

40 AKaJtotAlV. ACACALIS. CAP.CI.

AcACALis frudus efl: nafcentis in Aegypto fruticis,feminis myrics quadantenus fimi-
lis. Cuius aqua,inqua maduerit,ad collyriaadditur ,qu2Eadexcitandamoculorumaciem con-
ueniunt,

AcACALi.M Aegypti£ arbufcul£ fcmen ad nos hac atate conuehi non equidem arhitror. quippe quod interfea
mina , qu£ peregriiu nobis importantur , nuUum adhuc repererim , quod Acacalim legitime refirat .

RHAMNVS

II o

And. Matchioli Comm.-' '^^

RHAMNVS PRIMVS.

RHAMNVS TERTIVS.

Rhamnorum
conGderatio.

Ruellij error.

RHAMNVS SECVNDVS.

K H A M N I trid generd facit Diofcorides . Vrimum , C^
tertium ubiq^ in Retrtirid fi-uticant . lUud priuatim in fcpibus
nafcitur , quo nojlrates muUeres utuntur ad infoUnddf ficus :
fiquidemeAsadhuc rccentes longishuiufcc fi-uticis cculcis per~
forant, cr adfolem appcndunt . Fcrf acukosin acutis f^in£ mo^
dimifolix oblonga,mollia, fubpinguia: corticem habet admo-^
dum album . Uoc , quod nigrius efi ( ut etiam Diofcorides inquit )
quinumfrrme cubitorum altitudine attoUitur , infirmioribus acu-
Icis -.frudu tenui , filliculari j^ecie , rotundo , uerticilh non ab=-
fimili . Secundum uero genus, quod aeteris candidius cfi, ad nos
mi(it clarifimusmcdicusLucMGhinm,cuius etiamhic cffigicm
damus . C^terum Ruellium deceptum efie credidcrim . quippe
qui Khmnigenus cm effcftirpcm nrbitrctur , quam nos uulgari

fermone

10

xo

30

Pa;^vo;. R H A M N V i" .

C A P. C I I.

Rh amn V s fruticatin fepibus, ramos ferens re-
d:os,dc aculeos inacutKfpina modum : folijs paruis,
oblongis , fubpinguibus , teneris . Alterum ei genus can
didius. Tertium nigrioribus,latioribusquefolijscon-
ftat, & quai^antenus rubentibus : cuius rami quinum 40
fere cubitorum longitudinem implent, fpinoliores qui-
dem,fed infirmioribus,minusque rigentibus aculeis .
Fruftum edit latum , candidum , tenuem, fbllicula-
ri fpccie, uerticillo fimilem. Omnium foliaignifacro,
& ferpentibus ulccribus, eflicaciter illinuntur. Fama
eft ramos huius ualuis , feneftrisue impofitos , ueneficia
depellere. . , :

50

In Lib. primumDiorcoridis . rn i

SPINO MERLO ITALICE

fmnone spino mcrlo, Longobardi Vcnetiq; Spin ccruino
foroiulicnfes uero Spinguerzo itppclUnt. H£c emmfvlijs cfl lii=-
ti s , pyri qujdiintenus modo :Jrudu liguftn efjigic, ba.cca.rum in^
iittr ,cuius fucco utuntur piiiorcs ,ubicolore uiridi inficerc fit
opus : dlij ucro ad rcfoluend.m aluum cumfaccharo dccoqimnt :
eijcit enim atrum bilcm, er pituitam .qujcfane not£ Khmni/i mi=-
nimc corrcfpondcnt . Abcrraffe pr£terea KucUms deprchcndi''
tur, quod Thcophrajli tcftimonio ca dc Khamni fiuiiu tradidcrit,
quxflatim Thcophrailus abfoluta rhamni hiiioria dc pafiuro di\fc
ruit. S cd in errorc longe maiore uerfantur Monacln,qui w Me=
fuem commcntarios edidere , cum Rhamnum exifiimauerint ru^^-
bum quendam , qui humi repcns , incultisq; prouenicns , mora c<e^
ruleo potiiis , quam mgro colore proftrt . Khamni meminit Ga-
lenm lib. v 1 1 1 .fimplicium medicamentorum ,fic inquiens . Kha-
mnm deficcat , cr digcrit exccjfu fecundo , rcfi-igcrat in primo
completo , autfccundo incipicntc . proinde hcrpetesfanat,cr ery^ :
fipclata non magnopere calida . Cicterkm ad h£c tcncris utendum ■ ■ •
eftfolijs . Ruic plant£ nomen Gr£cum ^x^vos : Latinum,Kha- Nomina.
mnuf : Mauritanum , Naufig,fiue Naufegi : Italicum, Khamno,et
^ Marruca:liilj[ianicum,Scambrones.

MonachorQ
error.

Rhattini ui-
res ex Gal.

AAipf. HALIMVS.

CAP. CIIL

Halimvs frutexeft fepimentisidoneuSjfimilis rha-
mno , fine fpinis , folijs olece , fed latioribiis . Nafcitur in
fepibus, & maritimis . Folia decoquuntur ciborum gra
tia. Kadixconuulfa, rupta,torminaque mitigat,drach-
mx pondere in aqua mulfa pota .•eadem ladis ubertateifl
facir. •

E s T profiiio cr Kalimus pUnta,cuius uan^funt inter dUf
&ores fententi£ . Alij enim ( ut Vlimus auHorcfl lib. er cap.
X X n . ) halimum fruticem effe dicunt , Biofcoridemfecuti . Altj
maritimum olns,falfofapore . Tertium quoq; genus addidit Cra^
teuasfub heiera tantkm nafci , longioribus folijs , hirfutioribusq^
odore cuprefli . Cin£ autem a Biofcoride hoc loco defcribitur ,
etfi alicubifdrtafiii proucniat in Italia ; tamen quiillam rnihi oflen
deret , adbuc reperi neminem . Verkm ,fi KueUio credimui,fres
quens in GaUia nafcitur infepibm.Solinus plurimam in Cretana?;
fci tradit, mirabili, fl credamm , effeilu , quod ea tantum admor*
fafames arceatur .unde fi nomen adinueniffet , ea procul dubio
fineaj^irationefcribendaeffet. Halimus Mauritanis molochia,
cr atriplexmarinus appcUatur . Cuius hifloriam refirens Sera^
pio , narrat , quod eam uenalem circumferentes in manuales fa-
fciculoscomponunt,cr per Babyloniam clamitant,molochia,
molochia . Quod mamfifie indicat, Ualimum apud Mauritanos
herbam potiui effe , quamfruticem , uel arborem , eamc^fortaffe,
quam Plinius maritimam , acfalfam prodidit . Qiiofit , ut falfam.
quandam herbam ( incol£ Bidone uulgo appeUant ) qu£ frequem
tiflima in litoribus Venetis prouenit , hanc effe putauerim : quip^
pequodeainflaroleriiin ciborum ufwm recipiatur.li^c nimi=^
rum (uteius pidura , quam hic damus , aperte demonflrat ^folia
fert oUu£ fimilia , crafiiora tamen , ac perinde fcre pinguia , ut
portulac£ ,fubalbida , l£uia ,fapore falfo . Caules emittit albtx.
cantcs , tenues , cr lcntos , in quorum fummitate femen profirt
minutwm , racematim coh^rens . Rafcitur frequens prope Ter»
gefii mcenia circafalinas , ubi etiam feparatim ,nec minui copio=
fa idfitur atriplex marina ,qu£ fylueflrem maxime £mulatur.
quanquam apitd Maurttanos atriplex marina idem effe uidetur cu
halimo . Sed quod inter fe differant , manifcfiumfiet libro fecun^
doinatriplicii_commentatione. Caterkm putat Adamus Loni=-

k z cerusa

Hah'mi confi
deratio.

. iri.viiOh:

Halimi uires
esGleno.

Nomiaa.

Paliuriconfi-
deratio •

Agrifolium .

Aquirolium .

112 And.Matthioli Comm.

cerus , Hitlimimxdm effe pUntcm uuds firentem, <^unm uulgo Kibcm uocMt . Sei chn huiusfblid non ref^onieeint
olcd%inis,[ei potius uitiginek , eum plane haUucinatu/in effc conRut . Ualimi mcmihit Galcnus lib. v i . fimplicium
mt:iicamentorum,fic inquiens . Halimum ,hiec plantafi-utex e{i plurimo tn Cilicia prtccipue prouentu , ubizTger-
mina eitts reccntia efitant , cr rcponunt quoq; in poftcrumfutura ufui . S emen pariter , cr lac planta ipfa gcncrat ,
e/?fj,- guftusfalfi , CT fubaiftringcntis . Ex quibus ommbus palam eft , ipfam effe iifiimilarem . Maior autem pars eius
fubftantix caliia eft tempcrate, cum humiiitate inconfrda, cr leuitcr ftatuofa . Q«^ planta Grdece a.'Ai/.ior, L<t=
tine fimiliter Hdlimusiicitur : Arabice , lAolochia : Italice , Halimo .

PALIVRVS.

CAP. CIIII.

AGRIFOLIVM.

rotAtoufof.

Palivrvs frutexcognofcitur,aciileatus,durus:cuiusfcmen,pingue, &:fuIiginofuminue-
nitur. Quodpotumtufsi opitulatur,uefic3E calculoscomminuit,ferpentium iiflibus aduerfatur-
Folia & radix aftridoriam uim habent ; quorum decodum potu aluum fiftit , urinam trahit, contra
ucnena,& fcrpentiam morfusauxiliatur. Radix recentia tubercula, tumoresque omnes difcutit,
trita,&impo(ita.

A D E o' interfe in quibitfiam plantarum hiftorijs iifcrepant fcriptores , ut perf^pe eorum mentes maxime per*
turbent , quirerum ueritatcm iniagare ftuient . li autem iifcriminis nimirum euenit ie Paliuro . Nam qu<£ huiufcc
ftirpis a Diofcoriictraiitur hiRoria , omnino iiffert ab ea, quam iiuerfisgenerihus protulit Theophraftus. Hicc au=
tem non conuenit cum ea , quam memorix proiiiit Agathoctes : neque huic illa. correffioniet , cuius Flutarchus eft
auilor : er hcec 4 prccii^is omnibus prorfus iiffentire uiietur. Paliurus Diofcoriiis (ut ab eo primim exoriiar) eft
jrutex ff)inofus,iurus, omnibus notus : cuifcmen pingue , cr fuliginofum . Vaucii eius hiftoriam perftrinxit Diofco^
riies , nuUa habita ie fdlijs mentione , quoi fuperuacaneum exiftimaucrit pluribus agere ie Valiuro , utpote planta
apui fuasregionesnotif^ima . qucinobiseft impeiimcnto ,qu6 minus ueramPaliurum^iequaipfe inteUexit,co=.
gnofccre ualeamus . Theophrafto ieinie lib. 1 1 1 . cap. xyii.ie plantarum hiftoria plurafunt Paliurigenera,qu.e
cmnia in ftliquii femina terna, aut quaterna proftrunt, lentorem prtcfeftrentia , ut linifemcn . Amat nafci locis dri=
dis , quemaimoium er rubus , nec minus qucque iilutis . Ctcterim ab hac non parum iifferre uiietur cr itta , cuius
iiemmcminit inftrius libro ,Gr capite quarto : fiquiicm hancpUmmamnafci teftatur in Aphrica fDltjsei,qua; in
Grcecia nafcittir,non abfimilem . QK^e quanuts fvlio Crcecam ccmulctur ^fiuflu tamen iiuerfo prouenit,utquinon la=
tus,neqifDUiculari Ifsecie ^fei rotunius, ruberq;ftt , ceirifi-udibus magnituiine fimilis : cui CT nucleus ineft acinos
rim punici moio, qui non maniitur. Truilus uero perfe tucunius habetur,atq;ftquis uinum itifiuniat,tum ipfumfua^

uiorem,ttm uimmfuauius reiii aiunt . Ex quo aliquaio mihi per~
fuaft , eimnon longe aberrare, quiiixerit, hanc iUam effeftirpem,
quamnos agrifolivm dicimus,qti6ifi)Ujs ftt uniiq^acus.
leatis loto maiortbu5,fru(iu ceiri, rotunio, rubro , nucleum intus
habente , iucuttdo , cr guftui non ingrato : non tamen , quoi pro
xerto hoc afferere uelim , qtioi hcec propriafit AphriciC planta ;
fei quoi dliquanio his notis perftiafus putauerim , Valitirum hanc
aut Agrtfolium effc , aut omnino arboremftbifimilem . Plinius ex
Theophrafto hanc ipfam literis matiiauit lib. x 1 1 1 .cap. x x v 1 1 .
Seicim ie uiribus eius iiffereret Itb. x x 1 1 1 1. eam receftdt,qua
cr Diofcoriies . Nt^.Uam ego arborem hailenus reperi , qu£ Pa~
\liuro Aphrican£ fimilituiifte ref^otuleat, pr^ter Agrifolium , ut
iixi . Non iico Aquifolium : nam ( ut Plinitis ■reftrt lib. x x v ii .
cap. v 11 1.) Aquifolium ea eft in Italia arbor,quam Theophraftus
Crateogona tiocat , omttibusfrre ttotis mef^ilo fimilis . lUa uero ,
. quatn Agrifi)lium appeUamus , conflatfolijs perpetuis, lauri,latioa
ribus tatneity fubpinguibus , er per ambitum aculeatis : cortice uis
riii :ramis lentis,dc ftexi!ibus.7ru{tus cirotunius,luciius,ruber,
rufcum er ceirum baccis cemuhns . H uitis raiicim cortice incolce
uifcumparatit , quo etiam moio ex uibtirno conficiunt . Hanc non
iefunt, quittelint eam effcfttrpem , quamTheophraftus Agriam,
fiueAriam appeUat ,fempitcrn£froniis arborem, tnter robur,c;r
ilicem meiiam . Veriiin ut ad noftrum inftitutum reieamiis,Aga=^
thocles Paliurum omnino ab iUis iifferentem tr.tiit : quippe quoa
\ niam affurgat in Alexaniria ( ut ipfe inquit ) ai pinus , ulmiq; pro
ceritatem , ramis firequentibus , er aculeatis :folto uiridi , rotun*
io , tenui . Ha:c bifrra eit , nam tam ttere , quam auiumno fruilimt
profvrt , oliu£ phaulix uocata: magnituiine . Cruitts maiitKr is ac
uircns : ubi uero exaruit , infiarinam molitur, atq^ ea ita rftur nul
lo liquore fubdda . Aliui Paliuri genus in monte Coccygio nafci
. prodit Plutarchus ex Ctefiphontis authoritate libro arboribus ii=

cato.

(O

20

3»

40

jo

In Lib . primum Diofcoridis.

10

115

Sc4t6,cuifi iukyitut .iliud aitim.xluolucrcficlat,uchit iwtcfcutum cohsrct, prxter cuculum , cui foli pdvcit ,fi tamen

hisfides cjl uMbcndu . Qjture cum dc Puliuro,tot dc diucrfxfcranturfcntentice , cr habcantur hiftori£,facile crc=

didcrim^Valiurwm c[fc iwmcn ad n.Uionum placita u.trijs,ac diucrfis aculcatiifiirpibus impofitum . ctft lofephus Sd^

landiui mx.dicus appnine doftus,o~ injlirpium hifioria non impcritus,dmn Yencta claffc in Grxciam traieciffet,T)io»

fcoridis Valiurumfc uidijfc mihi pro ccrto dffirm.uicrit,fcmincfuliginofo, ac pingui : atq^ inibiproprium adhuc no=^

mcn rctinerc . Sunt t.men c rcccntioribus, qui putcnt P.duirum Biofcoridts c.tm cffe arborcm, qu.mi nos fcquenti -Recentioru

capite oxy.icanch.tm ejfc pluribtts comprobabimus . Scd profi\'i6 non placct corum opinio, quod plaitta , qtwn oxyaz^ opinio repro

canth.tmcenfcmus,.irborfit,nonfrutcx:qu6dq;fi-u^iamproferatmyrtimagnittidinc,coitfcrttm,fi-agilcm,rubru,

ofliculos intus habctttcm.cr in raccmi modtm coh.creiitcm . P.iliurus uero nonfi-udton,fcdfcmcnfcratfuliginofum,

pinguc, cr (,ut Xheoph.inquit lib. iii.cap.xyii.de infioria pl.tntarton)in filiqtiis conclufiim,lcntt!m, pingucq;, lini

fcmitiii infiar. Vcrhm. t^jirtaffe Thcodorti Theophr.fit tnccrprctemfcquentcs,hac in rc dccipiuntur. Siquidcm is lib.

primo cip. xvi.fic ucrcit : Qu_.cd.tmfi>lia cum cxtremo,ttm etiam lateribus finuata concidunt,ut ilicis,roboris,fmi

Ucis ( glandifi:r.cfcilicct,cr ilicifimlis)rubi, paliuri,o~ altorum. Vbi aitimaducrtendum cfi, etim perperam uertiffe

TrocociKxvcIf^oVTcc fiituata, cim eadiciio Gr£canil aliud Latine fignificct, quamf^inishorridula.Errorpra:tereit

cx eo manififie deprchenditur, quod omnibusfenfu patcat,ilicem,fmilaccm,rubumfilia non profirre aliqua partefi*

nuat.t,uci ca cffc cernunttir, qux planta: iUi excunt,quam nos acutam fj>inam arbitramur ^fcdlonga, er per ambitum

ubic^ tenuijUmis , ac-crcbris aculeis circumfcpta , tn ettifdem capitis progrcffu idcm ofiendit Theophrafius, cum in~

quit . Simili modo nonnuUa ex his caulcm primo mitem, pofl horridulim f^inis gerunt, ut !afiuca,cr cunflafolia ^i^

nofa rcddtintur,.ttq; etiam magis in fruticumgenere,ut rubus, paliurus. Quibus palamfit, plantam,quam nos uulgo

uocamt4s B.tgaia, alij ticro Amperlo,non effe Paliurum,fcd potius icutam fpinam ijs tum rationibus,tum audoritati» Paliuri uirei

bus,qu£ fcquenticapitcnobis addticcntur . Galenus Paliuri a Diofcoride defcriptimeminit lib. viii.fimp.med. «* Gsleno.

bis uerbis. Falitirifvlia, cr radix adco non obfcuram habent adfiringendi facultatem , ut cr ueiitremfluentcm cohi^

beant : .tdeo digcrunt,ut cr phymata curant,qu£ quidcm iton admodum phlegmonodcfunt, O" calida. Frudus porrS

tantam obtitiet incidcndi uim, ut er calculos uefic£ comminuat : er pcdoris, pulmonisqi cxcretionibus duxilictur .

recAiov^ssGr£cis, Paliurus Latinis, Paliuro Italis pariter appcUatur . Nomina.

50

o'|i'oc')taT9«t .

ACVTA SPINA.

C A P. C V.

A c V T A fpina, quam pyrinam , aut pitvanthem ali-
quiuocant,arboreft pyraftrofimiliSjfpinofa ualde,&
minor:baccas profert myrti, plenas,rubras, fragiles,
dc intus nucleum : radicem multifidam , alte defcenden-
tem. Huiusbaccae potu,autcibo,aluiprofluuium,&
abundantiamfceminarum fiftunt. Radix illita aculeos,
& fpicula extrahit:abortum fieri tradunt,fi ter radice
uenter aut fenfim feriatur, aut perungatur .

H A B E T procomperto tota recentiormnmedicorum fde f^^cmx tpmx
milia , qtiod arbor Diofcoridi o|ua'R«,v3-a ,id efl, acuta fj^ind, confidMatio .
uocata , quamM.auritani Berberim dixere,ea fit nimirum arbu»
fcula j^inis horrens , quam rura Tridentina , ubi infepibus,fyluis,
cr conuaUibus frequentifiima nafcitur , Cref^ino uulgo nomi^
nant : medicorum uero uulgus , ac officim Arabes fecut£ Bers
berimappeUant ,itaeffecert6credentes,utopinione ducuntur.
Veruntamen fi recie delincationes , not£q; perpendantur ,qudii
oxyacanth£ reddidit Diofcorides , crej^ini notis prorfus acuta ■
j^ina reclamare conflabit. Qua pctifiimiim ratione addu^us,
qu6 magis ueritM cluceat , errorisq; nebula toUatur , non dubitaui
eortmopinionesreflUere ,qui interrecentioresmedicos de Hir»
pibus commentaria confcribentes , Crefpinum uocatum legiti*
mamoxyacantham effe affeuerant. Neque mefugit,non parum
fufcepiffe negotij , ut eos d concepta iandiu opinione infcntentiam
noflram , quam ueram putamus , uenire compeUam , citm magna
admodumftt tum medicorum,tum feplaftariorum turbd , qu£ hac
inhifloria longo ufuaberrat. Verum cum compertum habeamt
qu6dueritasfttniuecandidior,fole(^;f^lcndidior,cr eorum tum
uera,ttmfidacomes ,quiuirtutibus ,dc probitdte pr^fldnt ,duxi
medi ritiones multorum audoritate ccmprobatax, nuUam horum dofiifimorwm uirorum auribus molefliam aUatus
ra{,qtiinolentes aberrarunt : quinimo ijs,utpote ueri defenforibus ,fi)re iucundifiimas,atq;grdtif^imdS.Nam qui,
ut fibi placeant , malunt errare quam ueritati , cr equo cedentes , errores cognofcere , eosq; corrigerc , noit
funt in philofophortim , ac rationabilium hominum numero recipiendi . Sedne apologeticis uerbis tempus conte^

k j ratur.

lO

114 And.MatthioliComm.

Acuta Tpina ratur , rem inftitutdm dggredior . Diofcorides acutum f^inrxm arborcm cffe pyriiftroftmilemfcrihit, minorem tionen,
non e(l offic. tndgi^qj aculeatdm ,fiudumq; gererc myrtifimilitudine , pknum^fi-agilem , rubentem , cr intus nuclcum , cui rdii-
C fpinus'"^ cesfubfint multifid^ , altjcq; dcfccndentes . Ex quo pdlam cft , ipfum non dlids dcut£ jfin£ notds cxprcfijfe , quhn
proceritdtis , crdfitudinisqj ,ftipitis , ramorum , rddicum , dcfi-uduum , omiftd fbUornm ,florum , cr corticis hifto^
rid . Qu£ omnid ipfe dccurdte perpendcns , in prtmis Crcfpinum omnibus noti^ pyrdftro recldmdntem comperio , cui
tdmen prorfu^ ddftipuhri dcutdm \\indm Diofcoridcs cft dudor . S iquidcmfylucftris py)-ui, quem.-idmodum cr oxyd»
cdnthd,ftmplexefoloprolllit,dtqueunicoduntdxdtcdudicedttollitur,dc indctdmin longum htumq^ crefcit,ut
ad communem drborum procentdtcm djfurg.tt . Crcfpinus ucro , cumsfdne innumer£ mihi pr£ oculis quotidie fcfe
cffcrunt pldnt£ , nuUtxm ab rddtcibu^ mtctit ctudicem ,fed pluribtis , dc diuerfts dcidc.itisftolonibusfi-uticdt,qui uir=^
gdrim modo in dltumfc dttoUuitt , nec unqium drborcfcttnt , nifi rdro , er lottgo temporis trddn : quippe qtu omtiiii
mdiores hdbetitur , poUicdrcm crdftitudiitem rdriftime excedunt , nifi £tdtc longd incremeitttim fttfccperint . qitin cr
Tdrd inucnittntur c;.'« uirgttltd , qu£ hominis longitudittcm £quent . Ad h£c pyrafter cortice conftdt dfpero ,fqud=
mofo , in£qudli , crdjfo , colorc in nigro ruftfcente . Cref^inus ucro corticc ucftititr dlbo , hui , zy admodum tenui :
quofit ttt non adco lcuitcrfirro , ucl Idpide tditgi poftit , quinftdtim cortcxfiangdtur , (y croced ligni inatcrics de=-
tegdtur . Pr£tcred pyrdfter pruitorum modo dculcdtd conf^icttttr , dculcisftngulis ex eodcm loco erumpentibus ,
licet rdmifreqtienttfiimis horrcdttt ffinis , i'p'q- nigris , ualidis , candidi rhdinni modo mucrotidtis . Atcrefpinus tcr^
nis per interudUd drnidtitr dculeis ,fimul ex uno , eodcmq^ punilo prodeunttbus , adeo ut trifurcdto ordine prodeat,
ditobusfctlicct utrinquefe p.indentibus , tcrtio itcro medium occtip.inte , dlbis , plaiiis , non quidem rotttndis ,fidgili=-
bus , cr ddmodum pititgentibus . I fl«4 infupcr difcriminis ddddin , acutam fpindmfrudum dfferrc myrti mdgmtudi^
ne . Crefpinum uero rdceiudtiin in uu£ modum , cuitts oblongi dcini tritico pdttlo mdiores , uiuidi, dc rubcntes , elc~ * o
gdittcrqi rdcemis adncxi , puniceos dcinos qiiddd.ntenus repr^fcntatit : quanqudm minores , oblongiores , acidiores ,
Cr colore etidin multo uiudciorcs h.tbcdntttr . Crcfpini dcindcfiltd mtntme pyrdflrum rcftrunt ,fed potius punicdm
mdlum , qudituis Utiord , tiec ddeo in mucroncm defincntid , pcrdinbitttm f^inis tcnuijiimis ,frequentiftimisq^ horris
dd. Kddiccsetidm,qu£profiii6£queftdU£fttnt,dcftcrocoeffcittinfiil£,etftpluresftttt,dtq^\exiIes;nihiloA
' mintts dlte tton dcfccndunt , ucluti dcut£ jfin£ ,fcd in latusfummo ccjj^ite Udgdntur. Flos denique pyrdflro ddmodtim
refr.igdtur : nditqite mcliittts ex rdccmo uu£ fimili erttinpit ,fui fruticis iittcrno colore , d quo dum cxpUcdtur,dtq;
dehifcit , pcrqu.imfu.tuem fj^irdt odorem . Clnibus cuidetttifiime colligi potcft , cr oxy.icdnthdin Gr£cis , cr berbe^
riin Ardbibus non cjfe crcf^inum , cuius ccimnunis cfl uftts apud mcdicos , cr fephftdrios . Sed pr£ter h£c iUud
tiidm certo crcdcndum eft , qitodft Diofcorides per dcut.im fjiindin crcf^inum intcllcxiffct , nunqudm ftlenlio difti-
mitldfftt fi)lid mirdbiU operc per dinbittim dculcdtd : ncqttc frudum , quem rdinis pendulum gerit , acinis inter fe }o
rdcemdtim coh^rcntikts , myrti bdccis dftimtLijfet : necfcriptum reliqutjfct , radices in profttndum dgi : ncc dcniquc
flduttm cdrum colcrcm unqudm reticuiffet , quo inftgniter tidturd infiil£ fttttt . Non pr^termiftjfet etiam ff:iitdrum
htftoriam , utpotc qu£ tcrn^fuis uirgis innafcdiitur , a pcdc dd ucrticcm : non corticis cdndorcm , non tenuitdtcm :
non itcm , qtt6df£piitsftne cdudicc , udrijs tteluti ftolombus fruticet : non dcniqtic ipftm pyraftro prorfus ftmilcm
Legitima o- reddidiftet,4qudprofid6iton minus diftidet ,qudm qucrcus ab clcd . C£teritm ftmodo diccndttm cft ,Oxyacdn~
xyacantha. ^^^^.^ ^^j-^^ ,-,j itdlid , cdin cquidem dculedtdm drborem effe crcdtdcrim ,ftipite , corticc, rdinis,floribus, proccritatc,
dc ligni mdterie phne pyrdflrum reftrcntem , qudin in Hctrurid rttrd noflrd Scncnftd Bdgdid uitlgo nomiiidnt, Ana-
nienfcs , cr c£tcri Tridentindrum udllium incoU quiddm Ampcrlo , quiddin uero Vdn d'orfo ticritdcttlis nominibus
: uocdttt , cr Goriticnfcs BdrdZZo bidttco uvJgdrifermonc dppelhnt : qiiippc qu£ oinnibus notis, dc lincis acutdm fj^i~
ndmrcftrat. Primitmenim h^cmamftfto iitdicioeffe poffunt ,drboris fcilicet ftipcs ,rdmi inqudlibct pdrte acu^ 40
.tiftimis ,firmisqi dculeis drmdti , lignt mdteries ,fubfcdberfqudmofusq; cortcx , tiehtti pyrdftro . Tmn itd effe cont'^
probdiit rddices in profttnduin dcfccndcntes , c firu{lus,qttem firt ivyrti crdftitudine,uifu iucundtts, rubcfccns , plc^
mt6,fiddufdcilis, orifubduftcrusjn quo inodo unus,mod6 plures coitcluduntur nuclci . flos ctidin, qucm albtim edit,
.pyraftro ddmodum ddftipuhtur : quippc qnod ftt ilUhdud qudqu.tm dbftmilis . Porro fvlid duntaxdt d pyraftrodif^
■fidere uidentur : iidm dijfeiidfunt dpij modo , p.iululumq; longiord . Verim mihi quidein iRud non uidctur ob multas
rdtiones dliqud ex pdrte noftr£ repugndrefententi£ : conuenientids enim pluribtis ex pdrtibus pcti ccrtum cft , non
.aiitem cx pducioribus . QudU ergo dcutd ff>ind uiredtfronde , hlc iion explictuU Diofcorides ifed tdiititm dixit, eant
cffe drborem pyrdftroftmilem : qtiod magis ddftipitis, rdmorum, corticis,ftoruin dclincdtioncm , er ligiti mdtcricin
refpiceret , qudin ddfiUd , qu£ nihilomtnus hciitiata conftant aplj modo : t.imctft hoc in loco id adnotarc prxtermife-^
rit Diofcorides . Uoc autcm prcbatur manifillo ipftui Diofcoridis,dc etidin Thcophrdfti tcftimonio . Ndm Diofcori- f o
dcs , ciim dc mcff>iIo dgcret , diio mcfpilonm gcncrd conftituU , c" rclicid in capitis calcc ttttlgdtd, qu.cfi-cquens,0'
communis uiftturin ltdIid,iUdm in primis dcfcripftt ,qu£ NctpoU noftrd tcmpcftdte uulgo Azarolo tioc.ttur,ZJ'
uctenbm dronid diiid eft, ftc inquiens . bAia tti Aov to i^evS^f ov , 0 Tfotf t'w 0; ^ 06^ 6jvia k,« Aei rca, c6K a vfiwi" Ef eV/ Vv
o/ioiov ToTf cpuAAotf o^voi.y.oivi» .)(.oi^7ro]i(X(.Pov ^iK^a ixvAoio^oioJ ,h^vv . idcft,ucrbumcxuerbo.h\cfpiIus
arbor , qu£ d itonnuUis aroitia uocatur , ff>inofd cft fftinili^ filtis oxyacdiith^ :fi-uihtin fireits cxiguo nidlo fimilem,
fuducm . Qttibtts dutemfilijs conftct lUd mefpilus Azarola uocdla,Theophraftus lib. 1 1 i.cap. x 1 1 . dcmonftrduit his
ucrbis . Kuittsfilid diffciidfunt , extrcinttdtcq; dptoftmilid . ltdftt,ut conclud.iinus oportcdt,ft mefpilus drcitia fhlio
oxydcdnth£ proucnit , co'q;fciffo ( ut Thcophraftus prodidu ) dpij iiiftdr , hdiic ff^inofain drborcm Bagaia uttlgo di-
ildm , effc procul dubio acutam j]:in.ii« . quaitdoquidcm ciits fvlia in modum apij diffcda fuitt , mcf^ili aronix modo .
Theophraftus Itb.vi .cdp.ultimo dc hiftorid phntdruinfcnbit, oxy.icdntha' fiiidumfuijfe dntiqui^ in coronarum ufu.
CXuod etiam non paruo cft drgumentoJ.Udin Icgitimdin cffe oxydcdntIum,quain in medium dttuUmus . Qudndoquidcm

fruHus

In Lib. primum Diofcoridis . 117

CRESPINVS.

$0

Crefpini for-
n:ia,&uires.

VVA SPINA

fi-udii! citis, qui dutumno toto,(y ad mcdim hycmem uf^i pcrdu^

r.it, adco Uuorc quodam pcUucet, ruborcq^ decor.ttur, utglobu=

los c prxfl.vniori corMio pitratos rcfer.it : id quod in coronis mjt^

ximc pr.elhffc credtdcrim . Hecc cfl itoflra de oxyacanth.ifcntc=

ti.i , k nohiifitis , tit .irbitror , tum ntioitibus", tum .wdoritdtibus

comprobdti . Quum tamen quod inflrm.ire uidatur Tbcophrafti

aiK^oritM lib.i.cap. x v.c~ lib. 1 1 1 .cap. iiii.de hifloria planta^

um, ubi oxy.icatitha connumcnitur intcr c.m arhorcs,qu£ pcrpc^

tuafi-ondc iiirent, chm noflrx folia dccid.mt , non cfl qui nonfaci=^

lc intclligat . Sedcgoquidcmnonpojflm hiiic andoritati alioqui

gratiifimx affentiri , quin potiu^i adducor , ut fuf\ncer codiccm ijs

in locis dcprauatum ejfc. Suff^icion cm nobiif.tcit iRud,\quod ibi ti^

lia, myrica, qnercui , O" tcrebinthusfempiterna coma prodantur.

^,.., quod ut falfim deprchendetur ab omntbus , qui htfcc plantii fvli^

'^yf'' dccidua elfc obfcruabunt,ita quoq; OKyacanthjc contigiffc cogno-

11 kfcent,atq; in omnibusmendumcodicifubcjfe. Eandemfufpicionem

ifAaugct nobi/i Plinius, qui lib, x v i .cap. x x . O" x x i .dum arbores

' ' enumcrat,qu£ pcrpctuo uirent, nulUm tili.t, nec querctis , neque

oxyacanthx mentionemfacit : attmc k reliqua Thcophraflo ac^

cepta rcflrre potefl . Rcliquum igitur efl , ut dicamtvi, Crcf^inum

dliud cjfe ab Oxyacantha, plantamq^ ideofuiffe tieteribu^ incogni=

t.tm, qiwd corim nuUiK,qui dc plantarum hiftoriafcripfcrunt, hu^

iiii dculedtie ftirpii (quod egofcidm) meminent . 'Porro c R e =

s p I N V s frutex potitK, quam arbor eft, e terrd uirgultis pluri=

mii aflurgcns-, ueluti coryliu : e quibus non defutit , qu£ qudndoq;

longo tcmporis tra^u, <t'gre tamcn , arhorcfcant .Hiecab imo ad

fummum f^inis quihufdam dcutifimis horret longk, comprefii,dU

bicdntibus,fi-dduqi minime contumacihus,qu£(ut fupra di^u eft)

pcr interudUd terns cx eodem prodcunt puiido . Cortex toti

\\'i\x'o ios«',o\q'i 01-. vfUnts candidus, Uuis, ac tenuis : cui fuhcft ligni materiesfldua ,

^ ^fi-agiliStdtq^fungofa.Numeroftstotauirgultorumcongeriesni^i

titurrddicibusimpensefldtm,qu£perfummdterr£diudgantnr:

fbHjsflre punic£, tcnuioribus tamen, Idtioribus, minusq^ in mucro '.>.'.

nem extcnfis , per extrcmum. ambitum minutifimvi f^inii circumfe

^ ^^ ^ ptis.llore5emittitineuntemdioliiteos,rdcem.itimcoh£rentesin

^^^■(^yij^^fjg, .uu£jvre modum, odore non ingrato . Qjtibuspofledfucccditfrm

ii^^^^m^^^j^^ (Siw dcinis oblongis, racemo pendulis , qui maturitate mdxime rue

bent,punic£malidcinishdudquaquamdbfimiles,qudnqudmflgu»

isy ra longiores, guflu dcido,zrfubduftero,pdrtil^ reconditis intus nu

clcis. Efrudu poft mndemiis incoU uinm exprimut,quodfdls6

^f ?"/l '^'^ 'Berberi uocdiit off.ctn£ :cui dufteritdtisdciditdtisq; longe plui

"1^5" '"''/^'9"'*'" "'^^' punicxfucco . Quodfi in dcutis, pernicioflsq;fi<

bribm,uti caufm,zr qu£ pcftilens eft, iuldpiouioUceo commtftu ^

dcdqua £grotdntihus exhibeatur ,non modo fttimreftinguit ,fed

biliofa^, pefiilentesq; exhdldtiones fupprimit . Datur utiliter cce»

lidcii,cibum reijcientibm , cr dyfentericis , er ubi bilis a iociiiere

in uentriculum regurgitdns' cholericos excitduerit dffediK . No«

fecus tdmfumptum,qum inditum menfiixm profluuid cohibet . Tia

ncM uentris enecdt,pr£fertimfl bibatur exdqudgrdminis^uelpor

tuUc£ ,uel dbrotoni ,dddito fxcchdri tdntiUo. Vrodeft cruentii

excredtionibm tfirmat commotos dentes,fi eofxpius fcueantur:

quinetidmgingiudsrobordt,etgdrgdrizdtufaucium,uu£q;inflam

mationes difcutit, atq; deftiUationes eo confluentes reprimit. Vul*

nerd recentia in cdrnisfuperficie glutindt,cr ulccrd ueterd deftct^

cdt. Nihilominmnocethis ,quiex fldtu,dc frigtditdte Ubordnt

uentriculidoloribus,dtq; etia £gre fpirdntibus. C^tcrkmpofl^ Vuxfpine

qum dcut£ f^in£ hiftona eo me deduxu,ut de nonnuUis dlijs acu^ meatio .

leati^ ftirpibus differuerim , non erit db re , ut pUntarum facultds

dugeatur,fi iUam dddiderm pUntdm,qu£ fvlio etiam dpij conftdt,

eyundiqif^inisriget,dbdliquibus vva spina, knonniiUis

Vuit marind, er d pluribm Vua cref^ina uocatd , Flantd h£c antis

quis

u6

And. MatthioIiComm,

Kibi! officiB.
confid.

Errorquo.u-
dam .

Bellonij opi-
nioimproba-
ta.

Oxyacsnthx
uires ex Gal.

Nomina.

Rubi canis
eonHd.

RIBES VVLGARIS.

t o

20

qtitsforUlfc incogniu fuit , tiunc autem omtiibus notior cjl , cjuhn tit a mc plttribus defcribi debcdt . Viuius bdcc£ vt
ufu ciborumfunt uu£ cmphdcis loco . Qha- cr fbricntibus iufailis incoclx' non fine utilitate exhibcntur . Infummx
mdicribus utcro gercntibus mjgnopcrc expctunlur . Huic ucccdit cr aitcra pUntd ucteribus , quMtum reor , in^

cognita. er filetitio inuoluta. , qum aliqtti f.ils6 Mauritatiorum
R I B F. M effe contcndunt . 'Eafi-iiticofacfi,f)liopdruo,nitigi=.
iico, pcriitdc ac alL-e populo . Kamtdifunt ci lcttti , dcflexibiles :
e qtnbi<6fi-udtis pdriurum uuarum modo, ut in crefpino,raccmd^
tim dcpetidetit, rotundis^fimtilq; coh^rcnttbiis acinis mdgnitudi=
ncpiperis,quimdturit.itcmddcpti,mdximerubciit,fdporefubd^
cido, admifto etiddulci. Vttlgaris cft phnta, in hortiscj^fi-equens:
quippe quonidm ddfcpicndos hortorum ptduinos clcganter ferd^
tur . Vtrian cos hallucindri abundc conftat , qui putdtit , hanc
Arbtifculdm cjjc Arabum Ribcm . Siquidcm, ut pofteritatis memo
ri£ prodidit Serapio, Ribcs cft arhor proftrens capreolos colore
titridi rubefceiite , crfolid Idtd , mdgnd , cr rotundd . Quoifane
notdx huic non rej^ondcrefatis notum eft : neq; enimftrt hxc c<t^
preolos, ncq^ eiufmodifiilijs uirct . tdmetftfitiilu Ribem admodu
reftrdt, qucd isguftuifit .icidu^fimul cr dulcis , qudlem effe RiW
bis baccdm audor cft s crapio . Qudmobrcm is ad ca, que iUe iu^
re poteritufurpdri, utpote qu6dftbribusdcutisopituletur,£ftud
tem uentriculum rcfiigcrct ,fttim rcftiiiguat , naufeam er ttomi=-
■ tionesftftdt, cibi appctentiam incitct, ccelidcos,Gr lientericos iu-
uet , cr biliofts dcfluxionibus uexdtos : fattgninis ftruorem demul
ceat,bilisacrimonidmretunddt,impetumq; domet. Quarenon
damnatidi, quin potiin lauddndi uidentur fcplaftdrij , qui ex huius
fce arbufctilafiudu uinwm exprimunt ,crper dnnum dfferuant ,
ut illud Kibis loco mcdicamentis immifccdtit . Non dcfunt , qui id
c(fe hdnc pldtitdm drbitrcntur, quod Gdlcnus lib. vii.de compo
fitione medicament. fccundumlocos Vrfi iiudm dppeUdt . Quo^
rum errorfdtis ab ipfomet Galeno reftUitur eodem loco : quando
quidcm afferit huiufce uu£ plantam memcecyli folio uirefcere .

Bellonio uero in libro dc arboribtis conifrris Kibes Serapionis
planta qu^dam cenfetur, quamfe inucniffe fcribit in monte Libd=
no ddfupremum cdcumeit,fDlijs oxylapathi, grandioribus retufto
ribusq; : e quorum medio rdcematim exeunt bacc£ rubcntes, ut in hippogloffo, rufco, cr lauro Alexandrina .Atcer
te ego non dudeo, nec poffum BeUonij iudiciofubfcribere, qu6dpldntd ilU non rej^ondeat notis, quds Kibi tribuitSe-
rapio . Ed enimfvlia nonfirt rotundd,fed oxyUpdthi, non hdbet cdpreoIos,cr baccds e medijsfvlijs exerit . Vndefd=
ctle adducor, ut putem eius Kibemfdlfdm cr. ddulterinam effc potius,qum uerdm C/~ legitimdm . Oxyacanth£ me
minit Galenus lib. vii i.fimplicium inedicainentorum,fic inquiens . Oxyacanthus, arbor ut pyrofylueftrifimilem hd
bctf^eciem, ita er uires non difiimiles : quin er ipfifrudus, pyri quidem fylueftris abfolute acerbus eft , citerum 0* 4«
xyacdnth£, er tenuium eft partium, er paulwm quiddam incifiuum obtinet . Forro arboris huius fiukus pyri fylue-
ftrisfiuduifimilis non cft, uerum myrtis,fcilicet rubens cr rarui . Habet uero Gr nucleos . Forro non efus tantum ,
fed cr bibitus affeilus omnes fluxionum , quos gocd^ei! Gr£ci uoaint , cohibet . H^c plantd Gr£cis o'|u«'Ka.v9ot
nominatur : Latinis , Acutd f^ind : Arabibus , Amirberis ,feu Amyrbaris : Itdlis , 'Bagaia , cr Amperlo : Uif^dniSf
Firlitero , cr Viliriteros .

KVCOffjSotTOf.

30

RVBVS CANIS.

CAP. CVI.

F R V T E X eftarboris inftar,rubolongemaior. Foliafertmultolatiora myrto,robuftis circa
ramos fpinis, flore candido : fructuobiongo , nucleo oliuae fimili , qui per maturitatem fuliicfcit, &
flocculosintuscontinet. Fruftusexemptis interioribus floccis arefa£lus,aluumfiftit:feruefa(5ti ^o
enim ij invino,moxpoti,arteriaminfeftant.

N o N E Q^v I D E M putducrim effe Kubm canis iUud rofdrumfylueflriumgenus , qu£ rofds edunt ijs quda
dintenusftmiles,qudf Mofchette uulgo uocdmus ; qu£qj rubentes bdccAS rofdrumfiuiiibus non dbfimilcs,licet minoa.
res, proftrunt : nec etidm quoduis aliudfylucftrc rofdrum genus , quemddmodum nonnulU exiftimdnt .Namft ita res
fe haberet,fat erat Diofcoridi dicere, qu6d canis Rubus rof^ftmilis ejfct , non dutem quod arboris ittftar affurgeret ,
Yubo longe maior, qu6dq;ftilidftrret myrto Utiord, d quibus fylueftris rofa proftdo plurimum diftidere uidctnr,fi-u~
Humqi mittere non modo oliudrum nucleis ,fed oliuis ipfts mult6 crdftiorem . I/t cdm dutem fententiam non mod6 me
pluries deduxit,fed etidm confirmduit Plinius : qudndoquidcm ipfe lib. v 1 1 1 .cap. x l i . peculiari nominc rofdmfyU
tieftrem cynorrhodon appeUat, id eft , caninam rofam, non cynosbaton , id eft, aninum rubum , cuius radiccm ad ca^
ms rubidi morfum miris Uudibus extulit . Quod itcrum afferuit Ub. xxv.cap.ii.ubi iUui ctim dididit, quod apud

ueteres

10

30

In Lib. primum Diofcoridis . 117

ueta-cs nil Jiid cynorrhodon crxt , qudin f^ongioU iUi , qit£ mcdijs fyluejlrium rofjrum ramis oboritur . Cetcrum
dm dc cynosb.ito , hoc c)} , cMiiruho idcm diffcrcrct , eum ,\ rofdfylucftri longc diucrfum ficit , ut uidere cfl libro
X X 1 1 1 1 .cdp. X 1 1 1 1 . ubi Mt, cyTusb.(ton folio cffc ucfligto hominis fimilem . Hhc illud ctiam accedit , quod poflcrk
fcrijptum reUquit rhcophr.iftj.ts iib. 1 1 1 .cjp. x v i ii .rfc pljnurumhiflortu, ubific inquit . Canirubus fiuilttm fub^
rubritm p.irit mMo pttnico fimilcm : cQ: inter .^rborcm crfiuttccm mcdius,c~ punicje proximus, fvlio iiittcis . Ex quis
biis pitlim cfi, non p.xrian imerfc h^bcrc difcrimiiiis cMirubum,(y fyluciircm roftm, de qtu poflca libro cr cup. vi. '
pjrticularemtradidt:htl}ori.im.yb:ci(mprimumfattuMrofAslongj.profecutusfuilfctorjtione,dcfylitcflriitctp.(u
cis dijfcrtiit . Sylucflres rofc domcRicis ajferiorcs tttm itirgts, titm fi>lijs conflant,cr florem minus odoratum, miniif^
que coloratum, ncc tanta m.ignitudinc firunt . Quare pro compcrtohabetur, aliudgcnus efjc rofamfylitcflrcm a ca=
nirubo , qttorum .tlterttm Kvvii^^Sov , altcrum Kui cffii>aTO!' a Gr.-ccis appcllatur . Quoctrca m.inififlo in crrorc Marcelli , &
fuiffe deprchcnditurMarccllus Dtofcoridis interprcs,cr commentator : quippc qui idem effe crcdidertt cynosbaton , Monachoiu
cr cynorrhodon, non animaducrtens, qiihn illa intcrfc diflimiliaficerit Plinius flbifamiliarifiimus . Huncfiirfltanfc ^^ '"^ *
cutt Monachi in Mcfucvi fcribcntes, ipfi quoq^ in cundcm l.tpfum inciderunt , credentes fylueflrcm rofam lcgitimim
cjje canintbtim . Quibus pr.etcrca animo exctderat , Diofcoridem fcripflffc ritbi canis fruftum oliitarum nucleis efli
fimikm : qu.ntdoquidcm ipfi iUuni pyris compararunt .Bxquo aliquis facile iudicabit , bos nuUam canis rubi cognitio
ncm h.ibuiife . Ad hxc non rcpcrio,qu6d dixerit Diofcorides, canis rubifi-u^umfcmcn aliqttod includere, quo tamen
rofarumfylucftrittmfiitittts rcftrtiis inucnitur : fcd lanoftim quoddam continere dixit . Acccdtt his Serapionis au^
ihoritas, qui de canino rubo intcr alia rtibigenera egit, non autcm inter rofas : quod omnino compertum haberetjutc
arofls qu.im plurimiim dijfcrrc . lUudinfuperaddiderim,qu6dcumrof£fylueflresfireomnesnon leuiter ex albo
pitrpurcfcant, cynoshato ueroflos pcrpetuofit candidits, non cfl legitime aj]erendum,fylueflrcm rofam efje cynosba
ton .Exijs igititr omnibusfatis ( ut arbitror) liquet, canirubum afylueflri rofa longc abeffe : tantoq^ magis, qu6d me • '

morix prodiderit Tbeoph. lib. CTcap.ix.de plantarttm hifloria, caninxfentisfruilum auerfo flatu coUigendum ef^
fe, altoqtti pcricttlum octtlis immincre . Quod apertc demonJ}rat ,fupcr eo tiel tcnuem quandam lanugincm , uel quid
pulitcrttlcnti infldere, quodfl a uento cxpcUattir in coUigentium oculos ,facile ijs aecitatem inducat . qtiod tamen in
fyltteflrtum rofarumfrudibus nunquam uifltur . Mcminit Kubi canis Galenus lib. v 1 1 .fimpl. mcdic.fic inquiens. Rubi canis ui
Huiusfriiticisfruilus, nonfcgniter adflringit ,filia tiero mcdiocriter . Itaq^ particularis eius ufttshaud ignotus eB . "^** ** ^^^-
' Caucndum ab eo, qiiod infrtidu eius lan£ f^eciem habct, ceu arterite infi^lum . frutex is Gr£ce x.uvoVySxTof uo
catHr:L<itine,Kitbuscdnintis:Arabice,Scnt:Italice,^ouoc(itmo. Nomina.

3P

KuV^oy.

J.IGVSTRVM.

CAP. CVII.

40

50

LicvsTRVM arbor eft oleaE folijs circum ramos
fimilibus , latioribus , mollioribus , & colore uiridiori-
bus : flore candido, mufcofo , odorato : fem ine fambu-
ci, nigro . Optimum nafcitur in Canope, & Afcalone .
Folia aftriftoriarti uim habent : quare commanducata
ulceribusorismedentur: iliitaferuidis inflammatiorii-/
bus, carbunculisque profunt:decodo eOrundem igni
ambufta fouentur : capillum rufant trita folia, quse in ra
diculs fucco maduerint . Flos ex acetofronti illitus, ca-
pitis dolorem fedat . Cyprinum oleum , quod ex eo fit ,
odoratum, excalfacit,emollitque neruos; fi qusferuenp
ti natura prsdita fint, aflumat .

LiGVSTRVM in Uetruria Guiilrico corrupta uoce Liguftricon-
uulgus noflrwm appcllare confueuit. Quod inibi etiain aliqui OU=^ fideratio .
uetta,nonnuUi OliueUa, qiiidam Cbambroffene uulgo uocant.
Mauritanisuero A{cannanominatur . Nafcitur frequens infepi
bus fecus uias pajiim in Italia . Tloret abeitnte uere , er incuntc
£flate,flore mufcofo, uel(quandoquide Oribafltalegit JioT^vci^
^H) racemofo, cadido, odore fuaui,fed qui deccrptus flatimflaca '
ccfcat . Oriuntur ex eo bacc£ in eacumine racematim coh^ren^
tes pyramidis modo,beder£ baccis minores, Uuiores, acnigrio»
' res , quarum in medicamentts efl ufus . Sunt qui hat haccM 4 Vacinij uaris
Virgilio , uacinia uocari putent.Sedmeo quidem iudicio non re= opiniones.
ile plane fentiunt . Quemadmodum nec Fucbflus,qui rubi mora ,
quoniam Gr£cv; ^cLtivx , uacinia ejfe putat tflquidem uacinium
florem , non frudum effe pluribus conflat . C£terim in nothis
'Diofcoridis flirpium nomcnclaturis legitur , byacintbum uaciniii
Romanis fuiffe uocatum . Ex quo facile crediderim , uacinium
Vtrgilio nil aliud deflgnare , quam hyacintbum . Nc^j mirum eft , quod Virgilius hyacintbum uacinij nomine nigrum
*ppeUaucrit : namhyacinthus facile cumuiolis colore purpureo certat ,purpureus autemcolor a compluribus ni**"

And. Marthioli Gomm.

Marcelli opi-
nio reprob.

Sernij Gratn.
lapfus .

Ligurtriuires
ex Galeno .

Nomini.

11 8 v;

gcr inteUigitur . Uanc noflrdm fententidm comprobut Virgilius : quippe qiti femper udcinid floribm admifcet , iif^
demqi copxrat,non autefruilibia. Quod maniftflc declarauit in BucoUcis^ubi de uaciniofic cecimt,pnm6 Eclog. 1 1 ,

Alba liguftra cadunt , uacinia nigra leguntur . T>einde in eadem .

lAoUia lutcola pingit uacinia caltha . Item in ultima .

Et nigr£ uicljefunt , er uacinia mgra .
Nec placet pr£terca MarccUi opinio , qui pluribus comprobare nititur, uaciniti ejfe Irim . Siquidem praterquam
quod nunquam legerim Irim in coronis ueniffc , color non ccque prompte correj^ondet , quod uarius adeo/it , utnon
aliundeftbinomen comparaucrit,quam a cxleftis arcui colorum uarietate . Adde €ttam,qu6d cim Iridisflos omnium
fragiliflimui caducijlimusq; fit,poetanuUo paiio huncliguflro pr£tulijfct. Quidam Liguftrum eam conuoluuli
j^ccicm effe autumant , qu£ fepibus,fruticibus , er arhuftis fc circumuoluit , ac etiamf£pius uttium palis in uinetis ,
florecandido,lilij,feucalathi effigte,quum egohucm effe fmilacem nunquam dubitaui . E quorumnumero fuit
Seruius Grammaticus Virgilii commentator Eclogafecunda Bucolicorum . Uempe falfui ( ut arhitror ) qu6d negk=
xcrit in hac hifloria Plinium confulere , Diofcoridem , ZT alios deflirpium natura differentes . ^on defuerunt etiant
qui exiftimauerint liguftrum effe Mauritanorum caprifvlium , quodfane nil aliud cft , quam Hiofcoridis pyxacantha,
feu lycium , non autem periclymenon , ut KueUio placet . Sed ifti quoque a ueritate defcifcunt . Liguftri meminit
Galenus libro v i i.ftmplicium medicamentorum , fic inquiens . Cypri feu liguftri folia ,fummaq; germina in ufum
ueniunt , crfacultatis , cr temperamenti maxime mifti : habent enim quiddam digerens cum aquea fuhftantia modi^
ce calida , habentq; etiam adflri(^orium quiddam ex terrena fuhflantia fi-igida . Itaque eorum decodo quidam am^
huflafcuent . Vtuntur ucro etiam aduerfus igneoi phLegmonas , o~ carhunculos . Nam abfq^ moleflia O" morfu defic^
cant. Qjiinetiam f^onte prouenientibus inore ulceribus aphthodeft , cr ipfls puerorum aphthis commanfa accom*
modafunt . Kv-zs^os arbor ita Gr£cii, Latinis uero Liguflrum appeUattir : Mauritanis ,Kenne, }ienne,feu Hrfn=
ne : ojficinis , Alcanna : Italis , Guiflrico , OliueUa , Oliuetta , er Chambroffene :Germanis , Rheinuueiden , Beytts.
hocltz.lin, Z7 Mundholtz • Hijj^anis, Alfrna,fiue Alhena : Gattis, Du troefne .

4>/AAuffcot. PHILLYREA. CAP. CVIII.

Phillyrea arbor eft liguftri maenitudine,foIijs oleae nigrioribus, & latioribustfruftu
lentifci , nigro , fubdulci , racematim cohserente . afperis nafcitur . Huius folia aftringunt: ad eadem
utilia , ad qux oleafter , ciim aftridioneeft opus : maxime ad oris ulcera commanducata,aut fi deco-
do colluantur : pota vrinam , ae menfes cient .

PHILLYREA.

T I L I A.

xiii.ij jinncv
.esnoiniqo

t»

20

«P

R,ECtN=

InLib. primumDiofcoridis. 119

R E c E N T I OR E s Biofcoridh' intcrprctcs , ut UcrmoUus , Rucllius , -cr MdrccUus Floretitinus , Phillyrcam Pliilly res , &
hlc dcJcripUm 4 Diofcoridc , cam cffc .xrborcm c-^rto crcdidcrc , qu£ Tiliu dicitur , nimirum ftlfi nominis fimilitu^ "^'''^ con'''^-
dmc \ Qu.indoquidcm tiliaGrx-cii <: lAu^ot , non autcm diAAvpioi dic.-itur . Quod cion nullus horum unimadnertifr
fct , dccr ultcrumfccuti concordes phiUyrcdm tiliam .ippclkrunt , itu Grj^cum nomcn m.ilc , mco quidem iudicio , vi
Latiinim ucrtentcs . Quoftdum cf, ut multisfit pcrfu.tfur,i, ucl quod Diofcoridcs tili.tm nunqu.xm uidcrit , ucl quod Interpretum
Vli k itulgm tilid di.i cf]ct longe diucrfi, iitpotc qu£ ommbus notis tili.t rcfi-agutur. Scd qu6d Diofcoridcs tMfcor^ ^'"'"^" '*P^"''
fum i phiUyrca cognoucrit , ndfiltcm iii ijs pLintis difcrimcn pofucrit ,f.ttis pcripicuum fcri arhitror in huius Ubri
pr^fatione circafncm, ubih.cc ucrba km.mtur . ¥lorcs, cj- omni.i, qu.t iucundum odorcm cffl.xnt, rcpon.tntur iv !ti=
jSaTjol? <i,t\A\jPl'vo<.( . Qn£ fanc uoccs Gr£c£ non foluni quodrcile ucrtantur abintcrprctibus ,in arcuUs tilia^
ceii,fcd quod poftrema quidcm non a (piAKv^ici,fcd aOl AAvpx , qu<e Latinis tilia cf, dcduci pofit , abunde decla=
rant, has pl.ma$ diuerfas cjfc in hoc ipfo audore . Porro hiucf.tcilc comprehcndi potcft, quod iUi nonfolum nomina,
fed ctiam re:r. confuderint : namji tiUam. cognouiffnt , nuUi dubium cfl , quin phiUyream Diofcoridis proprio nomine
feparaffcnt a philyra, hoc cfi tilta Thcophr.tfti , qui cam Ubro iii. cap. x . dc plantarum hifloria his uerbis mcmdri£
prodJdit . T I L I A qu£dam m.a cjl, qu£dam famina . D!ft.int inter fc tum m.itcrie, tum totius corporii forma , cr ."^'''^ ^^^°'
^ucd aUcrafitp-tiiliftra , aUcra u/. ro ftcriUs . N.tm nutcrics mari dura , flaua , nodoflor , fpipiorq; : fmnin^ candi- "^ '
dior .cr cortcxTa.iri crafior , det)-a!iiKqi inflcxibiUsproptcr duritiam cft :focmin£ candidior ,flexibiUorq;, ex quo
<ifl.(sfaciunt.yitemfocmin£ odor.ttior . or masfleriUs , nuUoq^florc efl :fmnina cjrflorem , crflucium gignit . ¥los
calycuLi intcft::-^ pr£terjiUj pcdicuhim, amcntumq^futurum, pcdiculo altero annexus , uiridis, dum in calycula cfl,
icuiius autcmlemicrfl.auus tflorct cum urb.tnis . Frudus obiongm , orbiculatus , magmtudine fab£,fmilis liedertc
acino , quinis angulis, ueiuti ncruis cmincntibus, inq^ acutum , cumfefc contrahentibus partitus , quifciUcet maiufcu
lus cfl, minutiufculus atitem confuflor conflat : cum iUc maiufculusfcabitur, paruuia qu£dam , ac pr£tcnuiafemina,
quanta arriplicis c^rrittic . Foiium, er cortcx duicia,fi.iui.tq; :fliiu.mforma hcdcraceum , nifl quod in anguium acutio
rem rotund-itur: crquanquam iuxtu pcdicuium curuatius ; taracn de medio in acutius coa^um pr£tcndit ,feq; pro=
lixiusprotrahit , cri^^um in orbcm ieuiter , atq^fcrratum . Medullam exiguam muterics continct , ncc multo reliquo
moUiorem corpore : nam cr rcliqnum iigni mollc efl . U.rc dc tiiia Theopiiraflus . Qnibus fane notis adamufim re-
fpondct noflra tilia . S cd eas , mea quidcm fcntentia, non inucnias in plnUyrea Diofcoridis : fiquidem h£c fbUoconfl.it
olc£, iUa ucrc hcdcr£ : huicfi-udus ientifcofimiiis, racematim coh^rens , rubens , granis, qu£ uocant parudifi , non
ahfimiiis ; i7/( uero obiongm, orbicuLttus , adfab^ m.ignitudinem , quinis anguiis , uciuti neruis , difiunftus , cui intus
femen atripiicis inflar . Quod aperte oftendit eurum difcrimen . Id ctiam dcciarat tiii£ proceritas , ampUtudoq; , ac
ramorum dcn[it.is : nam phiilyrea Diofcoridi arbor cfl pumiia , iiguhri magnitudine . Et quanquam tradat Plinius , P''"'j lapfus .
tiiiam arborem effc proceritatc pcrquam modica ; tamcn cumfenftbus , O" e^pcnjnento contrarium conSlet, creden^
dum certe putaua-im , FUnium quoq; deceptum propinquitate uocabuU &~ Th'copi:ruM phiiyram , cr Diofcoridis
phiUyreamflmui confudifje : .i quibusftcile ea, qu£ de tiiiafcripfit, accepit . In quamfcntentiam h£c quoq; ratio mc
deducit, quod Fimius uni tantim f^eciei,fciiicet noRr£ uuigari tiii£, uires attribu.it , quibus pollere phiUyream Dio
fcoridcs cHaudor, pr.€tcraiias piures, qu£ ipfi tili^funt propri^ , quemadmodumftcit &~ KueUius iUumfecutus.
'Estitaq; Fhillyrea arbor longe diucrfa a tiiia ,multis cognita , quoniam in Itaiia prouenUaf^eris tantum montibus,
quibu% maxtmegaudct . Adumus Loniccrui infuo de Hirpium hifioria iibro conBunter afferit , nuUa tamcn huc al- Adami Loni-
lata ratione, nec authoritatc , itguflrimi, cr phiUyream unam cr eandem cffe piantum • contenditq; aput iioc omni= '^'^" "'°'^ •
no Diofcoridis fj^iuriton effe . Verkm is idco h.tllucin.itus uidetur , quod primimi pinUyre£ deiineatio a iiguslro , qugd
Gr£cis K.u'7rf or dici:ur , non parum diffeniiat :fccund6 quod nonfoiitm codices Diofcoridis Gr£ci, cr ij quidem pro
hatij^mi, hubeant pinllyreum ^fed etiam Oribasij codex manufcriptus, in qucm ipfe ex Diofcoridefimpiicia tranflu-
Vt : quemadmodum eam etium iubent Vaulus, cr Serapio, qui Arubico fermone phiUyreara Mahaieb appeUauit. Ti= Tilis uires.
li£ cortex commanfu^, ac indc iUitus uuineribus aggiutinandis efficax efc .■ Foiia uer6 trita, er aqua conf^crfa pedum
tttmores difcutiunt . Uumor e mcdulla ca%crat£ arboris defluens capiti iUitus capiUos reddit , defluentesq; continet . . -:

Arbor, qu£ Grifcis ($(AAuf ta, Latinis item PhtUyrea uocatur : Arabibus , Mahaieb : Itaiis, FihUirea, Q«« «e Nomina.
ro Gr£ce ($1 Au^a, Latme Tiiia, pariter er Ituiice nominatur : Germanice, Linden .

KiVof. CISTVS. ■ CAP. CIX.

CiSTVs, quemaliquicitharonjautciflaron uocant,rarnofiis frui?exefl:,fcdimprocerus,fb- ■-
liofus : fixolis locis nafcens ; folijs rotundis , acerbis , birfutis . flos t mafculo ut mali punicE , fcemi-
nx albet . Vis aftringcns : vnde flores in uino auftero bis in die poti , profunt dyfentericis , «& nomas
perfe illicicohibent: vecuftatiulcerum, & igniambuftiscum ceratomedentur. Hypociftis rhobe-
thron , aut cy cinus ^ nonnullis cognominaca , iuxta cifti radices nafcitur , floris punici fimilitudine .
'Quxdam rufa , t altera herbacea , tertia candida . Liquatur acaci<-E modo . Aliqui tamen exiccant , fra-
■'(ftamque macerant , & incoquunt , reliquaque ut in lycio profequuntur . Vires acacis habet, veriim
aliquanto magis ficcat,& aftringit . Prodeft dyfentericis ,cceliacis , fanguinem excreantibus : fc^emi-
•■narum.profluuio & pota, & indita .

<. Nascitvr uterq; Ciflus , e cums radicibus Tiypociflii profiiit, in piuribus af^ervs Fietruri£ locis,(T pr£= ^i''','^ ^^^J!*
fertim in Apennino m.onte- . Quare probi quidem, acdiiigentes fepiafiarij omnifludiQ , atq^ ope niti deberent, utfibi ^^^^^^g]°^ '

utrmque

I20

Fuchfij error.

Hypociftidis
|aCi.iclanea.

Plini) lapdis.

Cifli,&' hypo
ciftidis uirts
exGaleno.

And. Matthioli Comm.

CI^TVS FOEMINA

10

2»

HYPOCISTIS.

utrunque gent» cumlypoc flide uclex Apemiino ipfo,ud ttliuiu
dc comportiiretur : quMidoquidcm fine legittmx hypociflide legi=
timd non pcflttficri theriaca , ncc prxterci alia quiedam , qu£ in
medlcinie tiflm ueniunt, antidota,ac medicamenta. Nancj- hypos
ciflin, qua paflim utuntur officin.t , ex hirci barb£ radictbus im^
poftores conpciunt,fuccum inde cxprimentes, at ut concrefcat»
infolantcs . Errandt tamen , ac fimul impofluram faciendi catt^
fam dederunt Arabes,qucd ciflumhirci barbulam appeUent.
~iuofailum efl , ut ij omnino abcrrauerint, qui offlciim hypoci^
flidem parant , flbi perfuadentes htrci barbam , quam Grxci
T^y.yoncdyovcL uocant,illam effc flirpcm,de qua Arabes in»
teUigunt . Qjio errore duHi non modofcipfos dccipiimt , fed eti.i
alios , qui pafim adulterina hypoaflide utuntur. A tqui Tuch^
flus in libro de componendis medtc amcnti s,quem fecundo edidit,
ubi pafliUos cxfuccino pcrpendit , non fine magno errore ( pacc
uiri eruditi dixerim) putat hypociftimfimgim e(je . Ciu.indoqui*
dem hypociflii nonfungui efl,fcd uclutigermen, qiiod e cifli rd^^
diabus puUulat, effigieflre punicorum cytinos rcprxfentans , ut
optime fcitmt ij , apud qucs cifli plant£ copiof£ proueniunt .

Eypociftidis locim fupplerc acaciam tradidit Diofcorides , ut
etiam habetur in Galentciifuccidanci^ : qua tUiu6 uice uti poffent
offlcin£ , flmcdo ^ ea carerct adulterio. Pctcfl cttmnumtfl
defit hypociflis , aflumi cius loco ftoris agreftis punic£ fuccta:
qiiippe qui eadem pr^ftet, qu£ hypociftii, audore Biofcoride .

Pliniui deceptui uocabulorum germanitate ineptefitis , meo iu
dicio,commiflet cifti , cr cifli htftoriam : quamobrem non immee.
rito etm damnaitit do^lifimus L eoniccnus . Cifti mcminit Grf»
leiius Itb. VII. fimp.mcdic. fic inqutens . Ciftus,aut Ciflaruifi-w-
tcx cflguflu adflrmgens; omntbu^q- particulatim opcrtbus . At^
tamen fblia, ct parua gcrmina trita adeo deflccat, adftringuntq-,
ut uulnerAglutnutrc ualcant. Atflorcs mugisfunt efflcaccs,ade6

tit cim

JO

4«»

So

■ o

In Lib. primum Diofcoric! is . 12 r

Ht chn mno poti dyfenterm , ttctitrk imbcciUitatcs ,f{uxmq; , ac hmidttitcs fanent : catapUfmiitis ritu illita iilcen
nm piitredinofa imant . Efl cnim eoriim fantltM non mflrcnuc dcfccans,fvrecjifccundi cxccffm a tcmperatii abfo^
luti . Adeo uerofrtttex hcfi-igidus cfl , iit tcpidi calorisfit particcps . Porro Bypociflis , qtiam uocant , multo efl
niagii adflridona , quam tvlia , admcdttm cfflcax rcmcditm ad omnesfliixioniim affcd:us , putafangtiinii rciedioncs, '
profluiiia mulicbru , cccliacos , dyfcnccricoscf; affediis . Q.«/n/z quam partcm roborare confiliumfh , qux tiidclicet
plufculo himorc cxolutafucrit , robur , ac firmitatem illi non imbecilUter addit . Sicfaneftomachicis cpithcmatis ,
bepaticisq; commifcctnr , er ex uipcrii confcito antidoto inditur , nimirum qu6 corpora confirmct , ac roboret .

Yrutcx Ktsof , «('Sotpov, .itit v.iojoiPov Grjecis didus, Latini^quoqueCiflus appcUatur : Arabibus ,Kanict , Nomina^
Althets ,fcu Lhaie althis : It.dis , Cifto : Uil^anis , Cerguacos . Bypocifli^ iicrd ftc L atina uoce , quemadmodum
VTTOKl^iV Gr.ecc dicitur : Arabicc , T.tratith : Italice , Ripociflo : HiJl^anice, Fultegrat .

t U£c didio non lcgitiir in Gr.ecis codicibus. Scd cam hic ad clariorcm{ut puto)fcnfum ex Vlinio tranflulit Ruel
liiis : quod ucrbtim lUud a Diofcoridcfludiofvrtaffe breuitatis omiffum, fatius addcndmn effe duxerit , quamfubinteU
ligcndum . qiiod ctiam Hcymolaii^ Ircit .

t N/7 H»iV/(;« clfc dcbet,qu6d Plinio dtio tantim hypociflidis genera prod.infur , coloribus rufo , er candido diflin-
(ta : quandoqtitdcm ijs dunt.ixat Orib.tfitis quoque contentusfuiffc uidetur lib. xii. ubigenus X/^d^ov, hoc efljjer»
biceum, ut uulgaticodiccs h.ibcnt , non lcgitur . ■

30

Av^ov.

LEDVM.

Aai^taov. LADANVM.

CAP. CX.

ao

E s T E T alterumcifti genus, Ledon \ nonnullis
appellatuin,frutex fimili modo nafcens, longioribus
folijs, & nigrioribus : qus verno tempore quiddam c6-
trahunt pingue. Foliorumuis aftringens, ac eofdcm,
quos ciflus^efFedus praebens. Fit ex coquod Lada-
num dicitur . fiquidem cum cifti frondes pafcuntur ca-
pr.T , hircique, pinguitudinem confpicue barba carpiJt,
&fuo lentoreuillofis cruribus adhaerefcentem repor-
tant:quamdepeci;entes incolaE,colantesque cogunt in
offas,& itarecondunt. Alij uer6attraftisfuoiculis,in-
fidentem fruticibus lentorem abflerguntjConglbmerat»
queinladanum. Maxime probatur odoratum, fubui-
ride,faci!e mollefcens,quod arenas no coUegit, nec fqua
lore obfitum eft , refinofum , quale in Cypro gignitur»
Arabicum uero, Libicumqueuilius . Natura ei fpifTan
di,calfaciendi, moIliendi:ora uenarum patefacit;ca-
pillum f^uentem continet , addito uino , myrrha , &
myrteo oleo:cicatricibus decorem reddit, cum. uino
illitum:medetur aurium doloribus,cum hydromeli- .
te,aut rofaceo infufum :fufhtu fecundas eijcit:pefsis
immiftum uuIuge duritiem fanat. In medicamenta,
qu£ aurium dolorem , tufsimque finiunt, & malagma-
ta utiliter inferitur:aluum fittitcumuino uetere po-
tum 5 & urinam ciet .

L A D A N V M , quod uulgo alij appeUant Ldudatio,dlij Ladaniconll-
uer6odano,tametflplerunq- impoflorummalitia adeo fabulOy 'iefa"o»
er alijs adulterijsfit uitiatum , ut nihil ualoris prxflet ; ego td^
men pr£flantiflimumf£pius Venetijs emi ab unguentarijs , qui
odoramenta conpciuttt . Verhm apud pharmacopoloi , qui medicamenta nobis parant , Ladanum , quod fyncerum ,
pitrumq; fit,ranflbne reperitur : cim eorum plurimi potius curent,ut rem minoris emant , quam ut feligant legitimit ■■
50 ab adulterini^ . quod tamen intquum cR, tnhumanum, ac deteflabile crimen . Arbufcula , e qua Ladanum coUigitur ,

Ledum appeUittir , CT inter cifhgenera recenfetur . C£terim Plinius uocabulorwm uicinitate deceptus ( ut etiam Plinij lapfui»
infuperiori commentatione dicium efl)ex ciffo, id efl, hedera, non dutem ex ciflo ladanum coUigi dixit . Ex quo item
multisfalsc pcrfuafum efl, qucd non a ciflo ,fed ab hedera Ladanum legeretur . De Ladano plura memori£ pros Ladani uir«
didit Galemn libro vii.fimpliciim medicamentorum ,fic inquiens. Ciflus, aut Ladanum.ln caltdioribus regioni^ *''■ Galeno.
bushic Ciflui proucniens,tametfihaud alius fit genere ,qum qui apud nos nafcitur;eximium tamen aregione ,ac
pcculiarcm , digercntemq^ caliditatem na(tus efl : atq^ utroq- a noflrate differt , tum quiafrigiditatem depofuit , tunt
quia calorem ajfimpflt . Itaq^ cxtcra quidem huius ciJli^iUis qu£ in noflrate uifuntur ,ftmiliafunt . Veriim Ladantt ,
quod uocaiit, exeo prouenit.medicamentum primo exccffu iam quodammodo complet£ calidum , ut uidelicet er fe»
cundum attingat,habcns etiam adflndionis paululum . Ad hxc fubflantia tenui,ac proinde emoUiens ,ftue malaili^
cum , paritercjj modcrate digerens , ac uidelicet etiam Gv^7m:f\tKov,hoc efl concoquens. Itaq^ mirandum non efl,fl
peculiariter ad uteri uitia conueniat : quatuloquidem ad diiia paulum quiddam adftridiotiis obtinit . Quocirca dif''

1 fluentes

122 And. Matthioli Comm,

flnentes capiUos retinet . Nrfnz quicquid ad radiccs eorii praui humorisfcderit, id omnc dbfumit :lum meattii , quihut
" infixifunt,contrahit,0' con^ringit adHridione . Cteterim alopecias , er ophthalmioi fiue lippitudincs ,fanarc non

poteft , utpote magis difcufforitis uires, quam qu£ "Ladano infunt, pofcentes . quippe proueniunthce ex prauis fuccist
lentis , crafiscj; , quos fecantia, ac digercntia medicamtuta potifimim euocant, atque euacuant . Cteterim tenuium
partiumfint facultatis oportet,cr minime aftringentii : non tamen ufque adeo tenuium partium, ©" deficcatorix, ut
nimio plns deficcent , unaq; cum coUcitis inibifuccis pr.-eter naturam,naturalcm quoq; humiditatem incrementa pitis
ftippcditantemabfumant . namfic non tantion alopecialiberabunt ^fedO" caluiciem afferent. Sedhac ad curandi
Notnina. rationempertinent . Arbufcula,quieGrcece^.H^ov,LatincfimiliterLedumnominatur,ArabiceChafui. Qaod
tiero Aot^otvo» Crteci , Latini item Ladanum uocant : M.auritani , leden ,fiue Laden : Itali , Laudano , ©" Odano :
Eijpanit^Kara. lo

e"jS£vo;. EBENVS. CAP.CXI.

t^BENVS optima habeturEthiopica,&nigra,nulloshabensuenarum difcurfus,fa(5litijcor-
nus .lsuore:cum frangitur,denfa apparet,iTiordens guftu,atque aftringens . Suffituriucundoo-
donc fupracarboncSjfine fumitacdio. Recens autem ad ignem prolata,ob pinguitudinem accen-
ditur,& tritaad cotem rufefcit. Altera eft Indica,internatis fegmentiscandicantibus,& modice
fuluis,item frequentibus maculis. caeterum prior bonitate antecedit. Apudquofdam fefamina,
autfpinealignaconfimiliaproebenouseneunt . Quoddifccrnituricxeo,qu6d fungofa funt,&in
purpurc3saflulasrefoluuntur,nihilmordacitatis inguftu,nec redolentix in fuffitu praeferentia . ac
CaliginemocuIorumabfterget:adueteres deftilIationes,puftutasque mirumin modum pollet:fi
quifpiamfaftaexeocociculacollyrijs utatur,meliusproficiet. Adoculorum medicamenta efficax
cft , (i fcobes , ramentaue u ino Chio die , noftuque macerata, in colly ria digerantur . NonnuUi prae-
teritaipfaexcolant.reliquaqueeundemin modum peragunt. Alij pro uinoaquautuntur. Vritur
in fiftili nouo, donec in carbones redigatur . Lauatur plumbi ufti modo, & ita ficcis , fcabrisque lip-
pitudinibus conducit.

Ebeni conG- Cre D I D I T Theophraflus in India tantim nafciEbenum libro 1 1 1 1 . cap. v. de hiftoria plantarum , uhi fic
deratio . habet. Bbenusquoque eiusregionis uernacula eft.Huiusduogenera conftant : alteru materie laudatumjpulchrumq;:

alterum uile, G" uitiatum . R arum , quod praftantius : rcliquum permultum habetur . Colorem commendatm, non j o
recondita,fedftatimfua natura capefcit . htec Theophra^m . Quod etiamfenfiffe uidetur Virgiliusin Georgicis /j»
hroii.itacanens.

Solalndianigrum
Tert ebenum,folis eft thurea uirga Sab^is.
plinius etiam lib. x 1 1 . cap. 1 1 1 1 . Ebenum nufquam alibi, quam in India nafcifcriptum reliquit : nec eam tamen I«a
diauniuerfam mittere,fed exiguafui partegigni, prteter quodda fi-uticofi genus cytifi modo,in tota India di^erfum.
Berodotus uero (eodem auctore) Bbenum Aethiopiamfolamfirre inteUexiffe uidetur : quippe qui de Indica nuUam
fecerit mentionem . Veruntamen ex hoc Diofcoridis capite palam efl, nafci Ebenum in ambabus hPs regionibus . Indi
quidem non nifi ex ebeno Heorumfimulacrafingunt^iregesih ex eo tantimfceptrumfumunt. Item pocula,craterMc^
exebenofaditant, quodfane credant contramakficia efficacifiimum effe,cr quicquid ueneficij fuerit,taclu eitis a^ 40
uerti . Itaque nihil mirum , fi quod peregrinum in Italiam importatur ,fummofit in pretio , cion etiam ab ipfis,quibus
prouenit , maximo honore habeatur . Ebenum ex India Komce primim magnus Fompeius Mithridatico triumpho os
ftendit , cuius materies denfifiima omnium con{iat . Quofit , ut quanuis multis annis exarefcat , non fiuitet in aquis^
fed tota mergatur . Ebenificcatostruticos maxime hac tetate nouit Italia : nanque iimumeri uifuntur in eorum officis
«js , qui pefiines conficiunt ad explicandos , aptatidosq^ capiUos : itemq^ apud lUos , qui globulos funiculo traijciens
dos ad mulierum preces numerandax torno in orbiculos cxpoliunt . Ebeni uires fcripfit Plinius lib. x x 1 1 1 1 . cap.
X I .his uerbis . Non omittam propter miraeulum ebenum . Scobem eius oculis unice mederi dicunt : lignoq; ad cotem
trito cum pafib caliginem difcutit , ex aqua uero er radice albugines oculorum . Item tufiim paritnodo cum meUe ,
Ebeni nircs acdracunculiadie{laradice . Ebenum medici cr inter erodentia aftitmunt . EbenimeminitGalenuslib.vi.fimp.
ex Galeno . ^gj ji^ inquiens. Ebenus ex ijs lignis efl,qu£ trita cum aqua infuccumfoluuntur,ut lapidum tiotinuUi.VPs ei inefl ex= g «
calfaciettdi,extergendi,cr tenuium partium.Qiiamobre qu£ pupiUas offufcant,extergere,creditur : mifcetur alijs re
ntedijs ocularibus,qu£ ad ulcera uetera,fluxiones,cr buUM,fiue puftulas accommodafunt. hadenus Galenus . Sunt
Guaiaci coti- qui Ugnum ex Indijs petitum, quod quidam c v a i a c v M.,nonnuUi Guaiacanum , pleriqi uero Lignum fmdum aps
Cdetitio. peUant,cuius aducrfus GaUicamluempr£cipuus eft ufus,ebenigenus ejfe crediderint . Quod quidemnec afferercy
nec negare aufim : quandoquidem nufquam inuenerim apud qucnquam tum uetermn , tum recentiorum fcriptorum ,
quM fiondes,quosflores, quosq^fruiius profirat ebcnus : lUud tamen omnibus perfj^icuum efl , Guaiacum nihil , nifi
fumma nigritia,ab ebeno difiidere,qu£ in hocfummo fjjlendore nig)-icat, in iUo albefcit : c£teris uero qualitatibus id
maxime cum ebeno certat . Tria adnos Guaiacigcnera afferuntur, ut infuii Epifloli^ dodifiime annotauit Manar^
dm Eerrarienfls : quod cr nobis iandiu planc compertum efl,cum h£c omniaf^pius nobvs pr£ manibus fuerint . Vri^
mum itaquegenus crafiori, uegetioriq^ mole conftat, quo refcito materies apparet interiore parte nigra , exteriore
uer6fuhpaUida,cr ueluti perplexii lineis quibufdam adfufcmn tendentibus pcr longum interfcfla . Alterum caudice

mnori^

TO

InLib.primumDiofcoridis. 123

minorh necddeo uegetion lubettir, ciiiHS cxtim£ p.irtes m.dore ambitufe diffiitidunt ; intims: tiero , qux p.triter iii=i „

gricdiit,minorefitis orbe conclndiinttir . Tertium , qitod propricftn^litm appclUnt^cttidicc c^teri^ exiliore uifitur,

intrinfecusq^ cr extrinfecus albicans, cuitis mitertes lincis ddmodiim exilibiis tn longum adii perplexe diftingtiitur :

eftq^ hoc longe cetcris cr dcrius , cr odor.tttiis . C.-etcrimi crcdcndum non efl ctufmodi ligna , ctfi colcrc , mdgnitu=

dine , ac pondere intcr fe difcrcpctit ; idcirco dtiicrfirum cjfe pl.mtarim,diucrfortimi]^ gcneriim, iit qiiidam fortalfe

exiitimant . N.tra quod hoc tam inliis, qtiiim cxtra candicet,tlliid ucro interiorcfui parte ntgricet,non aliunde proue=

7iit,qii.hn quodkoc m.igis^illuducro minus adolcucrit ,i'.el confenttcrit . C^uippe eo f.me nigrius cerniturlignum

Guaiacum,^u6 ad m.tturiorem .ctatcm periicncrit arbor,a qua deciftimfierit : &~ pcr confequcns tanto magis aU

bmt apparet , qu.vit6 minus adoleuerit lila, qt{em.idmodtim confptcitur in iioftris nonniiUis It.iliiC arboribus, cr prjc^

fertim in moro , ntice , cr .in.igyri . Verunt.imcn illud ctiiquc perfu.ifiimfit , cctatem iini plus, qu.im alteri uinum ad^

dcrc, ac demere . Qua de rc ucrbafaitun , dicamiis , cian illud , qitod plane omni ex parte albicat , odoratius , a^ Guaiacium ji

crius , Cf amaritts habe.itur , ciimq^ cttis deco(itim crafius , cy c£terorum dccoSto pinguius fit , cr acrimonia , er S""*" pr^fti-

amarorc admodtim rcfrttim , ut ipfa mc docuit cxpeneiitia , nil mirtim efft crcdiderim , fi in eo , utpote iuniorc , uis

inftt ucget.tndi pr.eftantior , ac propterea plm infcfucci contincat : qiiin cr c£teris uiribiii prtcflct . ^aq^ propter

putatierim ego ,hoc illis in ufu pcrpetiio jorc ,quibus ob G.iUicam lucm ulccra emcrfcrint dep.ifcentia , contuma=

ciaq; : offt ticro cariofa fint , ac putrilagine confumpta , cr tumores in offcam pcne duritiem ocalucrint : cr qui^

bus deiiique perpctuits artictdorim cruciatU6 , dititurnusq- capitis dolor inh.tferit , eoq; magi/; , quo patiens iu^

Tiior cxtiterit, fortior,zr n.ittira robuftior. Huic iUud fuccedcre exifttmamtis ,quod medium obtinet locum:fi^

quidcm hoc cr odoratius cft , er acriiis eo , quod nigriu^ , ac crafius inuenitur : neq; iUud quidem ab re , quandoqui=

a o dem id mintis efl xtate conftdiim , er maiore htimoris copia redundat . Quocirca commodifime hoc iiti poterunt *
quinaturadelicatiores fiint , 0" temperamento imbeciiUores , atque ctiam ij,in quorum artushuiufce luis furor
nondam grajf.iri cccperit . Poftrcmo iUud mums ceteris prceftat , uiribmque inftrmius habetur, quod nigrius,
crafitui , cr annofius reperitur . l^anq; qu^libet confcncfcens pUnta ( quemadmodum etiam cunilis animaltbiis e^
uenit ) continuo cxarcfcit , himidoq; priuattir . Cuius rei ccrtifimum cft argimentum , quod in annofarum arborum
trmtcis maior .ippare.it nigredo, quam in alijs iiel iunioribui , uel £tate tencUis : nigrcdo enim ficcitatis indicium eft ,
qtiinetiam deperditi cdoris innati , er humidi natur.ilis : id qiiod tam in pUnti^, quam in animalibus loctm habet. N (=
hilo tamenfecius iUiid diligentcr animaducrtendum eft , qiiod Guaiacum albicanti prorftis colore pneditim , recens ,
incorruptumq;fit : quippe ciim c^teris exiliusftt , citius Acfacilius exarefcit , er ob humoris rcdimdantiam uelocius
cariemfcntit , atq^fracefcit . Qjixm ob caufamfatius quandoq;foret uetuftiore recenterc^fo uti,quam iimiore,quoi

3 o multo ante temporefuerit ab arbore decifum . Sunt quoq; recentiorum noniiuUi, dc quorii numero unus eft Alphon*
fui FerreKJ, qtii de lignigiiaiaci decodo elegans admodtm opufculum edidit , qui tantlm Gtiaiacwm iUud pr^firunt ,
duod e pUntarum ramis £tatis medi£ dcfumptumfuerit . Qjiorum opinio non pUne reftUeiida uidetur : nam quicun^
que rem naturalibus expenderit rationibtis , ramos antiquioris a caudtce mediocris cetatis parum differre cognofcet :
item rainos hiiius a caudice iimioris . qiiippe plus humoris adfc trahit ramorum audrixfaculto! , quam caudicis . Id^
circo ncn alia de caufa plaiit£ reiuucncfcunt, ciim carwm rami impUntantur, feruntur, er propagantur, nift quod iU
lud idem humidum innatum intrafe continet, er eodem uigent temperamento,quo qui adolefcunt : etenimfurculi,atq}
rami funt caudici, perinde atq^ftlij , O" propterea animalibus £tate teneUis non abfimiles . Atqui mihi longe magis
iunions caudicis pUceret ufm : fiquidem in hunc immediate a terra humor, er altmentum dcfertiir,ac pr£terea quo^
niam isfortaffe nitUum adhucfrudum protulerit : quandoquidemfoetus a pUntis, ut ctiam ab animalibus , multum ui=

40 riiim auftrt . Vr^ftantiftimum itaq; lignum Guaiacum tUiid erit , quod ex iuniori caudice recenter c£fum fuerit , tam
exterius, quam interius albicans, rimis carens , denfiim , ponderofum , minime cariofum , odoratum , guftiii er acre ,
Crfubamarum . C£terim quoniam noftra £tate £que corticcs, atq; lignum in ufum ueniunt , eandem in ijs ratione Guaiaci cor-
feruandam cenfeo, ut quinam meliores , pr^ftantioresq; fint , dignofci poftint , qicam nos in eligendo optimo ligno in ""^" eieaio-
mediumattuhmus, utfcilicet illi cligantur , cr probatifiimihabeantur , qui a pr^ftantiori caudice detraili fuerint.
Importatur Guaiacum tam ex occidentalibus , quiim oricntaltbus Indijs : nam er Yiif^ani e fuis regionibus nouiter
repertis , cr Lufitam ex Calicut , Taprobana , er laua infulis , er Mauritani , Aegyptij , Arabes , ac .Perf£ a ma^
ri rubro ptr camtlorum carouanas(ut aiitnt ) Guaiacum ad nos conuehunt : quin cr ex Aethiopia , ut quidam nar^
rant .Atciim omnibiis compertumflt , ea in medicamentorum genere longe magis c£tera pr£ceUere , qu£ ex orien*
tali pUga comportantur , ob td omnino cenfendumfuerit, B.if^anictm uiribus effe imbeciUius , quhn quod ex Luftta^

5 o nia , uel Alcxandria in Italiam importatur . Guaiaci pUnta ( ut ij referunt , quieam in fyhis fe uidiffe teftantur) Guaiaci plan-
adfraxtni proceriutem , er ad hominismediocris h.ibitus craftitudinem plerunq; affurgit . Folia ftrt quadantenus ^^ '
pUntaginis £muU, dwa , ac breuia . Flores eius produntur lutei : frtidm ttero iugUndis magnitudine , qui cfu aluum
fubducit : cortex annofts ntger , iuuenibus uero fubrutilus . Forroft Guaiaci uires, dc qualitates rcHeperpendan^ Guaiaci facul
tur , procul dubio Itquido conftabtt , ea prxftare poffe , qu£ in arcenda GaUica lue requiruntur : nam ch.m id ex par^ nKi.
tthus admodum calidts , ac tenuibus conftftat , itemq; ftccis , habeatq; fibi reftn£ plurimim admiftum , nimtrum etiam
poteft fuis uiribus ea efficaciter exiccare, attenuare , liquefacere , atq; expurgare , qu£ humores inftcerint : quine^
tiamfudorem ciere . Huc accedit etiam, quodparte refinofa, quam poftidet, contagioni, atq; putredini miriftce refi^
ftit:qu£quidemincommodahdnc peftemcomitarifolcnt. C£teriimeotempore,quoprimiimin llialiam Guaiacum
inftrri ccepit , necnon etiam multis poft annis , non fine fummo timore dabatur potandum . Etentm ftrcbatur iUi
Tnanifeftum nects periculum imminere ,quiredam exquifiti uidiisrationem'perpanis,cr uu£ paff£ modicumnon
feruaffet , quique non perftittffet in curatione ad quairagefimum diem ufque in tenebris inclufm, tta ut neaeris qui^

1 z dem

lO

ao

cx

tio

hibendi ra-

124 And.MatthioliCbmm.

dcm claritdtcm inj^iceref, ncdum pedcm e cubiculo cffcmt : ijs infupcr carnium cfu , ©" uini potu intcrdi^tm tral ,
nonfccus atquc ucneno .Vcrim cnimucrocionf£piuscuenijfet,utantcconjlituturn tcmpus quidam ob tenuifiimam
uifliis rationcm ita imbecittes, ac uiribus deiiituti conl^icerentur,ut pcnc \hintm,<y uita deficercnt, ij nc in tm ma^
mfijio uitx difcriminc ucrfxrcntur, a confangumcis, cr afiidcntibuf pcrfuafi, caporum ,gaUinarumqi lura , ac con~
tufax 'carncs in cibumfumerc,tantum indc pcrctpicbant iuuamentum,ut nitam quap. dcpcrditam rccupcrarent . Quo
poflea mcdici experimcnto edoiii,uanam lUorum dodrinam ridcntcs, qui tamgraucm xgri^ lcgcm imponcbant, pau=^
16 plcmori uiiiu uti iuffcrunt , nempe luucnum gaUmaccorum carnibus , ac maiorc panis portione . AtnuUus tamen
ddhucaufm erat uinum cxhibcre . Qua re a mcfifpm animaduerfa , ego primus ( mfaUor) intcr It.xlos medicos ra^
tionibus non obfcurisaddudm tcntarc uolui, poffct ne umum dari ex Guaiacimaceratione ijs maiori cum iuuamen^
to,qui CaUicalue corrcpti cjfcnt . Qjtod cummihim fi-igidismorbis fvlicius ccjiiffct,qu-tm exaqua tantimli^
gnum dccoqucrc, id potifimion mc adduxit , ut hanc uint potandi rationcm ad commune omniurn commodum litcris ,
pojlcritatisq- mcmoria: mandarcm . id qucd fcci pluribus lam annis clapjis , quo fcilicct tcmpore Diaiogus noficr de
morboGaUico Bononia: excupK prodijtinluce,ubi ccdcmanno Carolus v. inuidifinnus Impcrator a Clemente
VII. Vontificc maximo impcri.di diadcmate fi:licitcr cfi coronatus . Exquo poftea fadum cffc audiui , ut plcrique
mcdici cx Ulis nofiris lucubrationibus, breui tcmporii tradn ph.rimum l.xudis , acglorix ftbi comparauerint , tttpos
tc qutuinumGttaiaci adfuampraximucrtijfent ,prollpcro admodum fucccffu. J-icetfuerint ,qui alijs perfuadere
conattfiitt ,fuum ittud effc tnucntton : qui ut remficilius pra-tcxercnt , omnibus huiufmodi ttini prxparationcm difiis
mulabant, cr occultabant : ucl idfacerent , ut rcm ita plurimi facientcs , inde maiorem qu£jium confeqtii poffent .
Sed caucndum projedo cfi k quihufdam impoftoribm , qui cimfitit cartm rcrum ignari , qu£ ad mcdictc facultatis
contcmplationcm ^^cdant , diim lignum, uel citis cortices cx uino dccoquttitt, cyclaminum, bryoniam, pityufam , co^
iocynthidcm, cr turpetum .tdmifccnt , atqite alios miUc cacod.emones, qiii eos dc medio toUant . Ciuippe nuUa habita.
■ temperamenti, £gritttdinis, tempontm anm,fexus, nec ^t.^ttis ratione , fingulis diebus htiiufcc dccodi tepidi cy.tthuin
cmnibus indiffcrcntcr prccbcnt potanditm . Quo fit , utfiforte quadam uniim qu.nidoquc pcrfaimnt,decem pofiea ius
gtilcnt , tanquam improbi carmfices . Verim ut quifq; horim manus cititare , atqiie cffugere pofiit , opcraprctium
Vini Guiiaci uifitm eji , uini Guaiaci conficicndi rationcmfitbittngere , ac fttbinde hauriendi modum addcre . Sitmito igitur Itgni
coficiendi , & cuaiaci pr^fiantijitmi lima infcobcm tenutfimam attriti, aut tornatili injirnmcnto minutim conciji Itbras quatuor :
cortictim ctitfdcm libras duas : cardui bcncdidi libram un.tm crfcmis : adianti, aj^leni,florum utriufq; biiglcfii , cu=
iusque libram : cafi£ odorat£ drachmas fex :femims amfi. fefcunci.tm :facchari libras quinq; . Deinde conqcian=:^
tiir omnia in cado uinario mundo apt£ capacitatis , dejuper affufis uini albi qum optimi cr fzruentis , libris cens-
tttm , cr quinquaginta ,mox diligcnter um opercttlctur , omniaq; Jic macerari triduo dimittantur . Pojl tridtitim. 30
uero linteo percolentur , afferueturq; huiufcc macerationis uinum in alio uafe ad agrotantium potum . siquidem
tibitur hoc tam in prandio , quam in cccnafecundt Guaiaci decocli loco : non mane,neq; uel^eri ferapij uice, quemad-
inodum temere miiltifaccre confucucritnt . Hoc idcm tiinum longc etiam mdius , cr maiore quantitate uindemias.
rum tempore confici potefl , admjjiis ligno, ccrticc, c£tcrisq; alijs , reccntibus uuis albis in mufium ccmprejiis : ibiq^
tandiu dimifis,quoufq; miijium effcruefcerc dcfinat, er peUticidtim , clarumq; reddatiir : uertintamen multiplican=.
da funt omnia , qu£ conucniunt medicamenta , pro uuarum quantitate . Fr£ter huius utni potiim cibis affociaiuium ,
bis in die manefcilicet,cr uelj[>eri tribus, aut quatuor horis,antea qu.hnftimatur cibiis, £grotantibus exhibeo decon
(liligniexaqua fecundum communem medicorttmufum fenas uncias , admiftis ttncijs duabus liqtioris hocmodo pt"
randi . Stimito primttm adianthi,litpifalidarij,fumari£,al}lcni,fen£,ftngulorum manipulos tres : radicum cctitattrij
magni,glycyrrhiz£,filicul£,utriitfq; bttglofi,fingularum uncias quatuor : feminis anift ,melanthij,florum fatiui, 40
er err.itici buglofi, omnium fantalorum, cafi£, qtiam cinnamomum uocant,ftiigulorum drachmas qttinq; . H<ec cx
!■ ■> hthcZ^ aqu£ librts uiginti quatiior dccoquantur ad tcrttas,demtim colentttr . Sumito dcinde pr£ftantijiim£ fcn£ lihrax dtias ,
ojasl-j conijcitoq; in uasfiMe oris angufti , dcmum pcrcolatum dccodtimftrucns fiiperimponito , ac inde obturato fidilis

cre pttltiinari anfcrinis pliimisfariio , igniq; pritis calefadofidile inuoluito,et loco calido coUocato, itac^; pcr dic,dc
nodem reponito . Voftndie uero mambttsfcna premitiir,mox dilutum percolatitr : cui adijctitntur diluti rofarum efa
■ficacitcr aluum fubdttcetis libr£fcx,facchari libr£ oSio : ejfcruefcunt dcinde Jimitl fiibic£io igncquou fq- tertia pars
euanefcat . quofado addititr clcdij^imt Rhabarbari minutim conctft uncia, ac ita iterumfiriient omrna donec iulapij
modo conftiiat liquor . TPoftremo pcrcolatur lintcolo, cr uafc ttitreo reconditiir .Atfi £grotantes multa pituita res
dundcnt,decodo pr^fcripto optimi turpeti uncia iitilitcr addi potcfl . SupcrcR uidtti ratio,qu£ te.gro talis pr^fcri^
henda eft,fciiicct ut tam in prandio , quam in ccena cd.xt panis tcrnas tantim ttnci.is ,fttq; isfimi\dceus , ac probc in f o
cltbano codtts : item totidem carnis piiUorum gaUinaccoritm, perdiciim, attagenariim , turdori im , ac auiculartim in
fyluis, tiineis , ac montibus uiditantiim , ajfat£ potius , quam lix£ : qutn er uu£ pajf£ modicum . Bibat autem opor»
tet prxfcripti itini £quam cim ctbo menfuram . Quodft qtii^ pitrum id bibere non poffct, diluatur aqua, qu£ in phia*
hs uitrcis addita Gitaiaci unceola bretii tcmporis fl>atio cfferbuerit . Tcmpus autcm httic ciirationi aptif^imum pros.
'.fido uer cft martio, aprili,z:r maio menftbus . qiiodft hoc temporeficri non poftt, fiat menfc feptembri in autumno :
' namficuti £hiuis ardoribus,cr exurentc lamjino non modo diuturna pharmaca, fed nc quidem breuia tolcrant ho*

mincs ; ita nec briimali tcmporc,dttm ingcntifi-tgorc f£uit hycms . lnterca£grisftnc metu nox£ indulgere licet,mos-
do c£liferenitas adfit,ut quaiidoq; tn proximts horas,ac uiridarijs folatij cattfa lctogr.idu dcambulcnt: quippe qiio-
■niain eiufmodi hortorum amcemtate animits pliirimitm lcitarifolct . In hac etiam curandi raticnc qiiofda magis , alios
minus perfctierare oportet , pro morbi ncccfit.itc , O" filutis menfura . Kac crgo ratione uinum Guai.ici exhibitunt
m modo medetur cuii^ accrrimo Gattic£ peftis incommodo -Jed etiam dMurnis irticulQrt(m,capitis,neruorum,tten*
i triculi.

/

cisconfidera-
tio.

In Lib. primiim Diofcoridis . 125-

tricuUJocineriiMeiiisq; morhis pimtd gcnitis mirijicc fuccurrit . Nec minus etim podagra labdrmtibiis opemfirt ,

modo diuturnd admodnm nonfuerit xgrkudo . Porro tn hoc illiid etiam obfcruandum ej}, quod cgo Gudiaci uinum ijs

tantim potandum exhibeo,quibus pttuit.t rcdiindet: uclfdtem non exuperct bilis . siquidem biliofis fecundum,ac tcr-

tium ligni ex aquu dcco^um,uini locofemper cum cibis prxbciidum cctifui,ut communiter ab alijsfierifolet . No« Chini rjdj.

defimtpr£tcreahoctcmporc,quir.idicemilUm,quamalij cinam, alij Chinam tiocant ,Guaiaco pr£ferant,etft

Vcfaltus admir.tbilis htimant corpori<fabrtc£ profiffor oppofitttm fcnfcnt . Hutusradtcis iandiidum apud Hij^ianos

intuluit ufui contra podagras , m.xximecj; apud muidtfimum Imperatorcm Carolum v. ctii merito prieclaram lau^'

dem acceptam rcfrrre potcfi . Aduchitur h£c ( «f audio ) t.m a Lufitanis , quam ab Ht^anis ex regionibus £quino=:^

Hiali proximis , legittirq; tn litortbus maris c tcrra euulfa . nam tn paltidibus exorta , ac indc maris fludibus rapta ,

in litus reijcitur . Kadix cft fimgofa , perinde ac artmdinacea , leuis , colorc rufTfcentc , Rhodi£ radici'S admodum

emula . Pr^fertur reccns ,firma , cr qu£ neque teredincm , neque cariem fenferit , cr qu£ magis rubefcat . Drf»

mnat eam acriter Vefalius , ut dixi . Sed qinbus ualidis rattontbus id faciat , compertum fatis non habco , pr^fers

tim cimtUtid certo fciam C^farcm inutdifimttm nunquamea toties ufum fuiffc , nifi cxea pltirimum adiumenti

percepiifet. suntcrquiradiciitti,quamniiperaliqui salsam, aliqui Spartam parillam ntmcuparc ca= Sairx parills

pcrtmt , tum guaiaci , tum ctiam ipfiuschin£ tiires ,cr ficdtates tribuant. H£cebuli tamad unguem £mulatur confideratio.

radices ,ut quandoque crcdiderim Spartam parittam , cr ebtilumeffe idem:tamenid affererenonaufim,ciim ha*

Henus cius folia non uiderim . Sed iam ad Ebenum redeamus , atque de nominibus agamus . Eius nomen Gr£= Nomina.

cum ejl i.Mw , iieluti cr Latiittim ebentis : Arabicum , Abanus , feu Abenus : Italicum , Bbeno . Quod uero

Lattni Lignum Gu.uactim , Lignum fandum , aut Lignum Indtim uocant , Italis , Legiiofanto , Guaiaco , er Gua^

iacane appettatur : Germanis , Yrantzofem holtz : Hijj^anii , Legno faiito , er Legno dettas antilh^ : GaUis , Lin

faint.

Voiov. ROSA. CAP. CXII.

R o s A refrigeiar, & aftringit, fed ficca magis aflrin-
git . Succus recentibus folijs expritnitur, defeftis forficc
unguibus(fic appellantur candidx foliorum partes) reli-
quum in pila premi, & teri debet in umbra , donec coga-
tur,& itaad oculorum circumlitiones recondi. Siccantur
etiamnum folia rofarum , continuo uerfata, ne muceant,
neue fitus in ijs infideat . Aridis rofis , & in uino decod^is
expreflus liquor, facit ad dolores capitis , aurium, oculo-
rum,gingiuarum, fedis refti intefl:ini,acuuIu3EpennaiI-
litus , aut infufus . Eadem fine exprefsione tula , prxcor-
diorum inflammationibus,humidis ftomachi uitijs,igni
facroilliniprodeft:ficcis,actritis femina afperguntur.
J\1ifcerifolentuulnerarijsantidotis,atquecompofitioni
bus, quas antheras uocant . Folia uruntur in calliblepha-
ra . Flos,qui in medijs rofis inucnirur,ficcatus,gingiuaru
fluxionibus efficaciter infpergitur. Capita pota citam al-
uum j & cruentas reiediones fiftunt .

no^/^Ef. ROSEI PASTILLI,
C A P. C X I I L

Pastilli, quos rhodides uocant, hac ratidne
■ conficiuntur.Rofarum uiridium,quaE nullo antea humo
re madefaft^ extabuerint,drachmi quadraginta, Indicae
nardi drachmx decem,myrrhs drachmac fex, trits dige-
i runtur in paftiIlos,qui trium obolorum pondus SEquent:
ficcatique in umbra in fiftili non picato , atque obturato
reconduntur. Alijadijciunt coftidrachmas duas,iridis
Illiric£totidem, &uinum Chiumcum melle mifcent.
Mulieribus monilium uice collo circundato ufui funt, ad retundendum graue fudoris uirus . Tritis
etiamutuntur adiI!itiones,&diapafmata, quae fiuntad fu<iores coe'rcendos,itautabalneis inare-
fcant corpora , dein frigida aqua abluantur .

M V L T A quidemfunt Kofarum genera , qu£ in tifum medicum ueniunt . At uulgatifim£ in Italia ftint , albis- Rorarum cofi
cmtes, punice£,cr qu£ ex albo rufefcunt,quai uulgo appeUant incarnate . Pr£flantif?im£ , qu£ ptmiceo colore ru^ deratio .
hent : proxima latis ijs,qu£ in rufum candicant : uilifiimx albicantes,in quarum tamen genere e£ odoratifim£ exci^
piiintur,qu£ Retrufcis Damafcen£,cy alijs Mofchette uulgo dicuntur . Siquidem non modo c£teras exceUunt, quoi
odore admodum fuaui fi-agrent ,fed ({uoi etiam magis duum fubducant , id i^uod indicat earum iucundijlimus odor .

l 3 Kofa

i

«e

20

126 ,?ir:And.MatthioIiComm.

R ofe diucrjis partiliM conjlunt . quofit,ut pro diucrfis tm internis, quam externis particulis , diuerftm quoq; tcnts-
permcntumfibi afcifcMt . Frimum itaq^ terrcfcribiis, cr aqueis p.i.rtibus,qu£ tumcn in iplis mcdiocriter fc hnbcntt
fubjimtim , O" adjhiiiorium facultatem itcccptjis rcfirunt . Ab acrek ucro <y fibdulccm , O" cdor.xtum fdporem
affumunt . E x his demum, qu£ ignis nxturdmfcquuntur , dmarorcm concipiunt, ac etim coloris rubcdinem, qu£fci*
licct rubicund£ jj)e£iMtnr . quo fit , ut plus infit caloris puniceis , quhu fubrubcntibui . In recentibus adjiriCiioni
pr.fflat amaritudo , in ficcis uero minimc : eaq; propter compertum efl , earum dcijcicnd.€ alui facult.itcm , quam
priorcs Gr£ci non animaduertcrunt , tantum ex am.iritudinc prouenire , ckm rcccntcs aluum fubducant,ficc£ ucro
Rorarum fuc nequaquam . Succus mcdicamcntis componcndis cxpctitus , pr£li.xntior c pumccis eUcitur , item exfubrutilis, ues
cus,& dilutu . Yion huic injirmiorfacultM . Dilutum Gr£cis oLTroZ^ty^oc , e quo rhodopharm.tcum aluum innoxic deijcicns con^
ficiunt , plerunque ex fubrubcfcentium maceratis aqua folijs paratur : etfi hac in re ijs Damafccn^ Rctrufcis uocat£
longe pr£{lcnt : quippe ex arum uiccnis dcuoratisfdijsfacile quidem , CT" citra noxamfukducitur aluus . Kofarum
fuccm rcferat, difcutit, abflergit, er dcijcit : quapropter cr bilem trahit , o-ftnguincni biliofum cxpurgat . Idem
fiUcfuffufis , zr uentriculi , iotmcrisq; obflrudionibus opem mirificc pr£ft.tt . Cor item corroborat , eiusq; palpi^i
tationifalutare efl remedium : nam illos dcijcit hinnorcs , qui cordi ofpciunt . 7acit cr ad bdicfis fcbres , cuinfmodi
" ^ funt cuiufuis gcneris tertian£ . Ad h£c rofarum dilutum , cx quo conficitur rhodopharmactm , quod pharmacopolte

Sirupum rofatumfolutiuum appellant , in eonm medicamentorum genere recentiores mcdicirccenfent,qu£ quoniam
abfque aliqud noxa aluum futducant ,fuo more Bcncdida nuncupant. Albicantcsdeinde rof£ ( D.imafcenas tos
men exceptoi uelim ) non alium in medicina fibi uendicant ufum , quam ut ex fc aquamfliUent :flqv.idcm ijs dcie^os
ria uis , qua poUent punice£ , ac fubrutiU , multo infirmior incfl . Quamobrcm uidetur Manardus Terrarienfls ,
tiir alioqui dodifimus , immcrito id Niefui uitio uertiffe . ^am alb£ , qu.^ Damafccnas appellamu^ , ctfl maiore dcij-
ciendi ui c£teris pr^flcnt ; credcndum tamen efl , dc his non intcUcxijfe Mefucm , quod c.« iUi facile incognitAS fuifs
fe exiflimcm ; ueriim de ijs albi/i tanttim , quibus pafim rofetaflorcnt . Cuius rei iUud maximo argumento ejfc potcfl ,
qucdDamafcen^Betrufcis uocat£ nupcrinltalia florcre cceperint,qucdq;eas ueteriius cognitas fuijfe (quod
■:^\ fciam ) mcmori£ prodiderit nemo : nifvrtajfe eas credamus ejfe , qu.^Phnio ^incol£ appeU.tntur . Sane rof£ ma^

gniflcands fimt ,fummoq; in pretio habend£ , non modo qucd uiridarijs , cr hortis/iiit ornamento , ac ajjieciu pcr-
quhn iucundo ^fed etiam quod in pr£clarifimis medicamentii conueniant , quibus humanx v.it£ fuccurritur . SyU
ueflresmaiore adflringcndifacultatefttnt pr£dit£, quamfatiu£,fcdminortfr-agrantiaredolent,atque deijciendic
alui ne tantdlum quidcm facultatis retinent . Idcircp Thccphraftus libro , cr cap. vi.de hiftoria plantarum : SyU
ueflres,inquit,rof£ domeflicis af^criorcs tum uirgis, tumfilijs conflant :florcm pr£tereaftrunt , quo ab iUis cdore ,
colore,atq; m.tgnitudine fuperantur. h£c Theophraflus. C£terum qu£dam etiam rof£ nafcuniitr in ltalia,qu£ aureo 3 o
Rofirum ge- colore fulgent ,fcd odorefunt admodum ingrato,atq; infuaui . Kofarum dijferentiaf longa hifloria profequitur Pli
ncra ex PJui. tjim libro xxi. cap. qu.tr to , ubific inquit . Contr.i rof£ genera noflrificerc celebcrrimx , Prxncflinam , 0~ Cdm=
panam . Addidere alij M.ileftam , cuimftt ardcntifttmus colos, non cxccdentis duodcnafilia . Prcximam ei Trachi^
ttiam , minm rubentcm . Mox Alabandicam uiliorem , alhicantibmfilijs . Vdliftimam uero plurimis Jed minutiftimii
f^ineolam . Dijfcruntenim multitudine fvliorum , af^eritate,l£uore,colore,odore . Paucifima qninafilia , ac deinde
numeroftora . Cimfttgenus eius , quam centifoliam uocant , qu£ efl in Campania ltali£ , Gr£ci£ ucro circa Philip^.
pos,fed ibi nonfu£ terr£ prouentu. Pangxus nanq; mons in uicino firt,numcrofts fi>Ujs,ac paruis ; inde accoU trais ■
jferentes conferuntjpfaq; plantatione proficiunt,non autcm talis odoratiftima efi, ncc cui latiftimwm , maximumq; fv=
lium : breuiterq; indicium efl odorisfcabritia corticis , Cyrenis odoratifima eft : ideoq; ibi ungucutum pulchcrrimu .
CarthagincHij^ani^hycme totapr£cox .Kcfirt cr cditewpcries : quibufdam enim annis minus cdorata proue^ 40
nit. Pr£terealocis ftccis ,qumhumidis ,omnis cft odoratior . Seri nec pinguibm uult ,nec argillofts locis,necri=i
guis,contcntdrdrii ,proprieq; ruderatum agrumamat. Pr£cox Campana ,fera Milefia,nouiftime tamen deftnit
Pr£neftina . Kofa ex fj^ina nafcitur . Gcrminat primo inclufa granofo cortice , quo mox intumefccnte , cr in uirtdes
alabaftrosfafligiato , paulatim rubefcens dehifcit, acfefe pandit, in calycis mediofuiflantis complexa lutcos apices .
Partes in ro- hadenm Plinim . Partes in Kofa fex antiqui adnotaritnt, qu£ omnesfunt er fcitu dignv , cr in medicina utiles ;
fa , earumquc gtft paiici habeantur feplaftdrlj, quifeparatim eas reponant . Primian quidem du£ p.irtes inueimntur infi)lijs : quarii
altcra efl,ubi calycifilia inferunttir,unguium modo albicans, ob idq; rofarum tingues h£ extrcmitates appcUantur :
altera uero fi}liorum reliqtium . B is ali£ du£ fuccedunt , in ijsflofculis, qui ucluti minuta fcminx tenuifiiir.is capillii
annexi flauefcunt in rofarum umbilico : horum enim partemfaciunt granula,partem uero capiUi . Toftremoqu£
reliqu£funt , in ipfo Kofarum alabaftro continentur, unafcilicet in cacuminc, aitera in fundo . lolia cor , uentri^i $ o
culum,iccur, ©" retentricem infuper facultatem corroborant : dolores ex caliditate proucnie:ites leninnt,a' inflams
mationes aiifirunt. Vngues etft propriam afcriptoribus non rccepcrint dotem ; inferuntur tamcn utiliter lottonibus ,
cr clyfteribiis ad inhibcndasfluxiones . Ylofculi mcdif ciimfuis capiUis gingiuarum dcflnxiones cohibent , quinetiam,
aiiiiore Plinio, alba fceminarum profluuta mirificc tnhibent . Calyx dentq;, qucm capiit ettm aliqni dicunt,cum reli^
qua p.trte bafts,aluifluores, ©" criientas excrcationcsftftit . C£tcriim pr£tcr has, qu£ inftorentibm rofts confiftut,
tres etidmnum tnftudu comperiuntur p.irtes,nbi ruhcfcit is, cr maturttatcmfcnfit^uidcUcet ,ftdftantia carnis ,/c=
tncn,zr laiiugo conclufa : qutbus non cbfcura incfl adflringcndi uis . Idctrco CT ipf^remedio funt contra alui fluo:'
Quorundaro res, crfceminarum abund.intiam qiialencunqiie itcm contra gonorrh^am, in qua pr£cipuc poUcnt . Sunt, qui flo^
Uplut. fcuios capiUis appenfos , qui ticro alabaflros , antheram cffc exiflimcnt . Scdre ucra hac tn re pl.tnc haUucinantur :

etcnim aiithera Celfo,GaIeno,zr Paulo nufquam fimplex cfl medicamentum,fed qu£d.m ex piuribus rebiis ccmpo^
fitio,cuiusftcqttcns crat ufus aptid antiq:ios ad oris ulcer.a : itm ad pcdum rimast digitormq; ptcrygia , Cuius etiam

paraiidi

10

30

In Lib. primumDiofcoridis. 127

pdr.tndi rdtionem udnoUtm reliquit Ga.lenui lib.v i . de compofitione medicmcncorum fecundum tocos, de orisuU
ceribw; dijfrens. Ex Kofis ui igms fit Aqu.i pluribus , .tc diuerfis iujlrumcntis : ueruntmcn e.i c.cteris prxlhaitior, Aqua rofaru
ac odore fi:igrMicior b.ihctur , qux pcr h.dncum calentis xau.e uitrcis organis elicitur , cuiufmodi er itlix funt , qu£ pra^^^mior.
eodem modo ad uniuerfimi medictn.t ufum confict folent. Quandoqiiidem inter /j.w,cr iUas,qu£ plumbeis in-
Jlrumentis lignorum , ticl ctrbonum igne extrahuntur , t.int.i dcprehcnditur dijfercntiu, quuntu intcr plumbum , cr
uurum deprchendt potefi:. Quippcquu; fittnttnhalncoctkntis dqtu-uitrcis roftrutis orgunts,ub herbts ,cr fio^
ribtts , 4. qttibtts m.tn.vit , nccfuporc , ncc odorc diffcntiitnt , udeo ut non folitm proprixs pluntartm quulitutes fecum
rcfirunt ,fed ne eti.im t.vitilkm qitidcm ttim fiimi , tiim rei uduft.e refipiunt . Qjtod quidem in ijs non inucnius , quu:
ttidgo pkmbcis , <y ^ercii inllrumentis eliciuntitr : h.is cnim nunquum , uel rurifimc gu^uucris , quin tibi fumidum
uirits, nidoremq^ redd.tnt . Qk.-c res non modo legris ingentcm molcfiium .-tjjeyiint , cr nuufe.tm plcrunq; moticnt, fcd
er plurimitm nox£ pcdori, uenrrtctdo , iocincrt , itifcerti^ifsq; omnibus infirnnt : quod u mctuUicis orgunis , u quihus
diftdLint , muUm eorum qu.dttutcm fibi ucndicent , ut libro tcftio in ubfinthij commcntutione , unnuente Df o , lutius
explicabimus . Qtt.t rc huc atutc pcrlj>edu , dodifiimi , ac peritifiinn medici iicteres fccitti , dccodis , uc ddutis tan^
tkm ttti cceperttnt . Qu,.s tumetfi uiribus uquus quulcfcnnqffiiblimutus ( itA enim ftilUtitius uocunt) pr.eceUunt ; e£ tu^
men , qux- cdenns aquxfirttorc ( utfupru diximtts ) fiunc , citm proprios tttW odores , tumfuporcs hcrb.irum, acflo:: i-i^A\
rum, .i qutbtts extruhuntur ,fecum truhunt , iure quidcm decodis non modo ipfii^ £quipoUcre ,fed ctum pr^fture crc . ,. .
didcrim : non tumen , qiiod uiribus pr£ccllerc dixerim , fed qtiod guftui fuuutores , o~ uifui iuctmdtorcs hubeantur : ,i

quod non purttm fol.ttij £grot.tntibus uffert . N os quidem ulijs uqiiis non uttmur , quum his , ud quM eliciendds nobis
orgunum .tffubrc pur.trtfictmus, cuius ope hufce ftdUtitius, uc pr.fftantifiimus aquusfuo tcmpore conficimus . Q«.t=
rum ulixfapore conftunt umura , ali£ uero ucri , uli£ auflero , ali£ acido , uli£ deniq; infipido pro uurijs fimpliciunt
mcdicumentoru^n qu.tlituttbtis , u quibits cliciuntur . ^Quuproptcr fcpUfturij , er medici , quos m.igis deeet humununt
churitutem cclere, qu.im utirum cy- urgcntum, dcnt opcrum, itt lum plumbeu, er £reu org.inu uboleuntur,cr hulneUt
de quibtis dtxinms, in eorum locumfuccedunc . quippe in hoc etium ( quunuis ph.is laboris , minus uero cmolumentifu^
fcipunt) cy Beo , cr hominibits ftmid remgr.ttumfucerc potcrunt . C^tcriim luchfitis mcdictts ncfir£ £tutis clu^ Fuch(?j opir
nfiimits in libro de compofitione mcd.icumcntorum , qucm nupcr edidit, unicc cuucndum pr£cipit in fuccis fltUutitijs "'° "°" P"^***
cliciendis , ne eiits uufctilifundum, ta quoftirpesconttncntur , uquum in cucubo buUientcm attingat ,fed folo uuporc
ab cu ekuato iticalefcat . Quu in rcfecutus potius uidetur fttiffe Munurdum uirum de arte mcdica pr^niure meritti ,
qtuitu fcriptum rcliquit infiiis epiftolis, qu.im rei cxperimentum.V erltm ipfe non pojfum omnino coru fententi£ fub^s.
fcrd>crc,iit qut iudicem non cffcfempcr eu exquifita ratione procedenduminherhisdifiiUandis, quod certofcium ni»
hil reftrre,quundo etium u.ifculum hcrbxs rccipicitsin aquum in muiore u.tfc huUicntem immerg.itur . Nam etfi aqu£i
quxs illi uqlunt ex herbis uupore tuntv.m ub uqua huUientc eleuuto extruhi , c£teris pr^ftuntiorcs hubeuntttr ; tunwi
qu£ ex hcrhis eliciuntur uufculo impofitis , quod aqua huUiens circumltiat , panird certe , aut fire.nihd lilis bonituta
cedunt . qitod m.thi compertum eft in ijs uquis , quus.f^pifime libuit utroque modo elicere er cxperiri . Attumen diA
quis tUiid difcrimen elfc dicct , qttcd lUo modo aqu£ ex herbis extruhuntur , qu£ tenuiores purtes retinent , quod uus
porisiUius cultditusimbectUior fit, qu.hi ut pofiit totumherb^ fubfluntium conficere : hoc uutem modo uqu£ elician^
tur , qu£ omnes herburum purtesfectim refirtmt . ll£cfune differenti<ty qu^fucile concedi poteft , non eft, meo iu^
dicio , tand momenti, ut tUu regidu perpetuofit obferuundu, h£c uero euitundu : qidn potius fucit,ut h£c mihi uideus
tur probundu , illu ttero reijciendu tunquum cuutio nimis religiofu . Kofurum uires coUegtt Gulenus lih. v i i.fim^ Rofarum fe-
plicium mcdicumentorum ,fic inqidens . Kofurum ttis , ulque fucultM fuperioribus libris pluribus uerbis expofita efl, *■""*' ** ^*''
40 nempe quod ex uqueufuhfluntiu culidu miflu duubus ulijs qualitutibus ; adflringenti uidelicet , cr umur£ , compofttu
fit . Qu^inetium ctiiiisfit nutur£ utruqtie , umurufcilicet , er adflringcns , in hortm commenturiorum quarto decU^
ruuimus . Ilos eurum magis etium ipfis rofts udftringit , uc proinde fune etium exiccutorius eft . Kofu , quum ita Nomins.
]uatiniuocunt,Gr£cis ^'oi'ov dtcitur:Arabibus,Nurd,iiciron,feHVur.d::Mdis.}Kofu:GermiiniSiKofen:B.is.
fj^4nis,Kofus:GuUis,Vnerofe. .bio^i-.j

AvyLUV. LYCIVM. CAp: CXIIII.

Ly c I V M, quodallqui pyxacantham uocant,arbor eft fpinofa,ramIs triumcubitorum,aut
longioribus : folijs buxi, denfis : fructu piperis , nigro , Isui , amaro , denfoque : cortice pallido , non
difsimili lycio madefaclo : radicibus multis , obliquis, lignofis . Nafcitur plurimum in Cappadocia,
fo Lycia, & plerisquealijslocis.afperalocaamat. Succiextrahendiratiohaeceft.Ramicumradiculis
tufi , & ante per multos dies macerati coquuntur, tum abiettis lignis , itidem liquor coquitur , donec
melliscrafsitudofiat. AduIteiaturidlvcium,adied:adecod:ioni amurca, autabfinthijfucco, autfelle
bubulo. Innatans fpumainter coquendumexempta,oculorummcdicamentis additur:reliquoad
alia vtuntur. Simili modofit lycium femineexpreffo^&infolato. Optimum, quoduripoteft, re-
ftinftumque rubentem fpumam oftendit , glebis intrinlecus nigris , intus, cum fregeris , rufis, odore
minimeuirofo,cumamaritudineaftringens,crocino colore:cuiufmodi Indicum eft,csteris prac-
ftans, & efF.cacius . Lycium adftringir,caliginem oculorum difcutit : genarum fcabiem, pruritus,ve-
teresque fluxiones fanat : facit ad purulentas aures , exulceratas gingiiias , tonfillas, labiorum filfuras, '•:■"" '
fedis rimas , attritusque iUitum : coeliacis, dyfentericis , potum, inditumque conuenit : datur fangui- ■' '{
nemexcreantibus,&tufsicxaqua:contrarabioficanis morfus incatapotiodeuoratur,aut in aqua '■-.
bibitur : flauos facitpilos ; reduuijs, ulceribus, quJe ferpunt, autputrent,medetur :fceminarum pro-

fluuia

30

128

And. Matthioli Comm.

L Y C I V M.

Lycij confi-
deracio .

Lyciu in lu-
Lanafcent.

Lycij uiret
es Galeno .

Buxiconfide-
tatio.

Quorundatn
opmio repro
bata.

fluuia appofitiim fiflit ; rabioforum idibus ex mclle po-
tum, aut uice catapotij deuoratum, auxiliatur. Tradunt
Indicum fieriLycium,ex fi-utice lonchitide appellato.
Ea fpinarum generi afcribitur , ramos reftos habens,ter-
num cubitorum lon^itudine,maioresve,rubocrafsio-
rcs, a radice numerofos : fiadus cortex rubefcit : folia o-
lea- fimilia . Herba in aceto decofta proditur lienis infla-
mationibus , & reijio morbo mederi, & fceminarum pur
gationcselicere. Afleuerantetiam crudam inpotu,eof-
dcm effeftus prsfiiare : femen cyatho dimidio potum,pi-
tuitamexpurgare,venenisquoqueauxi!ioefle.

L Y c I V M mcdicamentum, quo hodie officin£ pal?im utun=-
tur , nimirum notis iUi plurimim recUmctt , quod nobis hic rediu^
dit Diofcorides. Siquidem illud officinarum igni admotum non dc^
cenditur, nec intus rufefcit, nec ulUm guflantibus affert amaritu^
dinem . qu£ omniacertofunt indicio, id omnino impofturis , cr as
dulterijs tion uacare . Tradidere, quidam hoc ab impofloribus fie=i
ri e liguflrijrudu, alij id tribuunt peridymeni bacci^, dijfangui^
ne£ uirg£ corymbis , alij porro ex his omnibusflmul contufis eU=
ci produnt, ac inde infoUri . At legitimum, er quod fyncerum fit,
quoquomodofe res ilU habeat, compertum efl, hoc £Uo ex Lycia,
unde iUi nomen, ad nosnon importari . Veruntamen O' in Italia.
lycijarbor nafcitur:quandoquidem(ut Brafauolui teflatur)in
Liguri£ alpibusfrequens iUa uifitur . 'Eadem cr in Dalmatia pro
uemtyUnde nuper eius ramulifuii baccii onufli mihi aUatifuerut:
quippe (. ut mihi retulerunt ) uia, qua ex lara itur Nonam , ubiq-
uirefcit . Sed, qu£ maxima tmnfepUfiariorum, tum etiam medico
rummcurid,acnegligentiaefl inijs exquirendis , qu£ ad artem
medicam f^eiiant, plerunq;fit,ut ne iUud quidem, quod nobis f^o=
te natura tribuit , cognofcatur , nedim recipiatur in ufum . Lyc ij
iiices Biofcoridi explet amurca in cupreo uafe decoda, aut etiam rhui decodm, quoufq-, eius liquamentu meUis craf^
fltudinem acquirat . Lycij meminit Galenus lib. v 1 1 . flmplicium medicamentorumfic inquiens . Lycion,flue pyxa
canthon , arbor j^iivofa, ex qua lycium, quod uocant , conficitur : id uidclicet medicamentum liquidum , quo adfugiU
iata utuntur, d'fedis, orisi^^ phlegmonax, ulcerationesq; , tum herpetas, putredines , er ulcera contumacia , er au=
respurefluentes, cr intertrigines, ac paronychiax . Bfl autemfacultatis exiccatori^ , compofltum ex diuerfl gene=
risfubflahtijs, quM iTi^oytViis Gr^ciuocant : altera quidem tenuium partium digerente , atq; calida : altera terrea
ftri, crfi-igida, ex qua adftridionem obtinet . Porro h£c qualitas pufiUa mcdicamcnto inefl , digerit uero , cr defic^
cat non parum, nempe infecundo receffu, in calore autem medijs, crfymmetris proximum cfl . Proinde ad diuerfos
affedus hoc uiiintur mcdicamine , ut abftcrgenfe quidem ad ea, qu£ pupiUM obtenebrant : ut contrahentc uerd , cot^
liacPs, dyfentcrici^, dc muliebri prcfluuio adhibentcs . Lycium hoc in Lycia , er Cappadocia plurimtm prouenit : aU
terum uero Indicum ad omnia ualentius eft. Et primo de antidotis ,. nonfacile adulterinam lycium a legitimo digno^
fci idem memori£ prodidit . h£c GalenuS; Q^terimt quoniam Pyxacantha , quo nomine lycium ab aliquibut appeU
latur , mihi Buxum, qu£ Gr£cis 7s\i\o; dicitur, in memoriam redegit, non omittendum iuximus,quin de ea ctiam ali^
quid dicamus . B v x v s itaq; nobis notifima eft planta, quod plurima in Italia proueniat, fi>lio myrti minore, crafr
fiore, uiridiore ; ac fubrotundiore : uiretperpetua coma, eaq; propter topiario operi accommodatifima :flore herba
ceo :fcmine rufefccnte, omnibm animantibm inuifo . Crafiiflima in Corfica,ftore nonfvrendo : qu£ caufa amaritudi»
m mcUis . Trigidisgaudet, cr apricis . Materies buxo honorata, raro criff>anti , nec nifi radice : c£ter6 lenis quiei
tnateri£,filentio quodam, cr duritie, ac paUorc commcndabilis . Eadem ffiifiifiima, cr dcnfifiima , atq;pondcrofifii^'
ma, adeo ut in aquis nonftuitet, nec caricmfentiat . n£c etfi nuUiusfit in medicina ufus , ut ueteres prodidere ; no
defunt tamen e recentioribus , qui uelint non aliud cjfe Italis buxwm , qudm Indis lignum , quod guaiacum appelUnt :
ea tantim ratione dudi, quod pluries expcrimcrito cOmpertmfit, eius decoflo etumfiiicius cosfanatos effe,qui Gal
lica lue affedi er.ittt . Quod etfi experienti£ concedi pofiit,iUud buxi lignum pr^Rarc : attamen quod buxus in lta=
lia nafcens, &guaiadum <tb Indis pctit-um una, er iadvnifintpUnta ( ut infecunda centuria Amatus Lufitanus affe^
rere uidetur ) nunquam ffrofedocrediderim . siquidcm guaiacu^m pingue , refinofumq; uifitur : niatcrie intus nigra-
ebenifire modo : quin zrfapor huic amarior , o~ acris . quibm omnibus notis ficcam buxi materiem carere conftat .
Quinetiamguaiaco ( ut narrant ij, qui ab Indis ad nos rcdeunt )folia infunt plantaginis , brcuiora , crafiiora , durio=
raq; : luteiftores, crfiudm iuglandis magnitudmc . Buxus uerofvliafvrt myrti, breuiora :florcs hcrbuccos , cxfru
Hum myrto riufquamgrdndiorem . Qjfofit, ut omnino exiftimcm eos haUucinari, qui putant, buxum qH£ in Italia na^
fcitur, iiem effe cum Indico guaiaco , ut nuper fcnfijfc uidetur Lufitanus loco antedido . Sed qudnt ab eO ieiune , ne
dicam imprudenter adumfit defimplicium mcdicamcntoriw cognitione , eorunt faeile iudicium futnrm f^€ro,qui

non

te

20

30

40

fo

InLib. primumDiofcoridis. 129

non mediocriter in re herbaria ucrfitifuerint, cr huiusfcriptd legent: atq; ctim lcgere nongrMdbuntur apologiay
quam nos aducrfus illumfcripfimus , cui plurima errata attexuimus , qu£ in eiufdcm m Diofcoridcm enarrationcs ad^
notauimus . Lycium Latinifimilitcr atq^ Grxct AvKtov nominant : Arabes, Uadhadh, Hadad , Ktlulem ,fiue Yel- Nomina,
Zdkarag : Itali, Licio . Qus uero planta Gnecis Trulof, Latinis Btixus appellatur : Italis , 'Eojfo .

CAP. CXV.

AKKK.Itt.

ACACIA.

to

}•

?•

A c A c I A in Acgypto nafcitur, fpina inftar arbo-
ris , fruticofa, non fe in rcdnm attollens . Florem habet
candidum,& lemcnliipino(imiIc infolliculis:ex quo
rucciisexpreflus ficcaturin umbra,nigerex maturofe-
mine, fubrufusexuiridi . Eligaturmodicerufus,&o-
doratus, vt in hacarboreellepoteft. Aliquiexprimunt
cx folijs , ^*\; femine fuccum . Manat & gummi ex ea fpi-
na. Vis ei ad fpiflandum, refrigerandumque efficax.
Succus oculorum medicamentis utilis: valetad ignem
facrum, vlcera quas ferpunt, perniones, pterygia, iS.: oris
vkera : procidentes oculos reprimit ; menfium abundan
tiam fiftit, prociduam vuluam cohibet:citam aluum
fupprimit , aut potus , aut fubter inditus : capillos deni-
grat. Lauatur oculorum medicamentis, tritoinaqua,
mox effiifo , quod concreuerat , donec pura extet aqua :
& ita cogitur in paftillos . Vritur etiam in cruda fidelia ,
donec fidile fornacibus percoquatur : torreturq; in car-
bonumhalitu perflata. Spinx decoftum folutos artus
fotucommittit. Prxfcrtureius fpinxgummi,quodin
vermiculorum fpccicn: contrahatur, & uitri modo per-
luceat,ligniexpers: proximum .eft candidum : fordidu
vero, acrefinofum inutile. Cutismeatusobftruit,& me
dicamentorum , quibus admifcetur , acrimoniam hebe-
tat: ambuftis ex ouo illitum, puftulas non patitur erum
pere. Alterum Acacije genusin Cappadocia,Ponto-
queprouenit, Aegyptis fpinaefimilitudine,Ionge mi-
nus, tenerius, humiie:acuIeorufn uallo munitur,folia
habens rutse: (emen lenticula minus fertautumno,in lo
culis connexis , ternum , quaternumue capacibus . Suc-
cus eius adftringit, viribus inferior , & ocularibus medicamentis inutilis .

A R E o R, qu£ Biofcoridi Acacia uocdttlf, Theophrajio Spinafmplicitcr dicitur lib. 1 1 1 1 . cap. rii.de plan^
tarum hiftorii , ubi de ea itafcriptum reliquit . Spina ex eo nomen accepit , quod tota arbos aculeis horret , excepto

40 caudice : nam ZT fuper gennina , foliaq; aculeosgcrit . Magnitudine cxceUit , materies quippe duodenorum cubito^
rum . tedis idoneac£ditur . Bius dtw genera funt : qu£dam enim candtda , quxdam nigra : O" altera imbeciUis,fa^
cileq; putrefcens : nigra autem robufttor , atq^ incorrupta ,obid in naummfabrtca ad coftas , Uentriscj; compagines
ea utunttir . 'Ereda non ualdc affurgit . Frudumfert inflliqua, lcguminum modo, quo iiicoU coria perftciunt uicegal
t£ . Ylos cr pulchcr al^cHu, uc corondi ex eofacerent : er medicamentis perutilis, qua de c.tttfa coUigi d medicisfo
let . Tit cr gtmma ex ea : manat h£c tum arbore percufja, tum l^onteftiie uUa plaga : ciim aiUem eiefafuerit , anno
tertio protinus refurgit . Copia huius arboris large habetur , zrfylua ingens circa agrum Thebanum efl , ubi cr ros
bur, cr perfea, zr olea quoq; eo loco emigrat, non aqnisftutdj riguo ( diftat enim plus, quim trecetis ftadijs^fedfuis
fintibus, qtii circa ettm tradum permulti exiliunt . Materies arboris dura ,ZT c£facolorem celtis utiq^repr^fen»
tat . hadcnns Thecphraflus . A' quo Plinius non diffet]tiens,ipfe qtioq; eius hifloriamemori£ prodidit lib. x x i ii i . Es Pliaio •

j o cdp.-s. 1 1. cuiusftc ucrbafonant. Efl cr acaci£ f^ina . Vit in Aegypto alba , nigraq; arbore , itemuiridi ,fed longe
melior e prtoribus . ¥it c tn GaJatia tenerrima, ftiinoflore arbore . Semen omnitm lenticul£ flmile , minore eft td'^
men cr grano, er fuUiculo . CoUtgttur autumno, qtwntam aitte coUeilum nimio ualiditis . Spiffatur fuccus exft)Uiculii
aqua c£leflipcrfufis, mox in pila tufis : exprimitur organis , tum denfatur infole mortarijs in pafliUos dcdcid diild ,
arboris uideUcetfu£ nomine . Tit o~ ex fhltjs perfe minm efficax . Ad coria perficienddfemine progdUd utuiitur. Vo
liorum fucctis, O" Galdtiac£ acaci£ nigerrimtis improbatur : item qui ualde rufus cfl . h£c Plinius . Succus e recen^
tifemine expreffus, ac poflea longa infolatione concretus Gr£cis nominefu£ arboris Acdcid nuncupdtur . \n cuitu
deftclufupponunt ttm officin£, tum medicorum uulgtts fuccum e fylueflribus prunis expreffum in tetiues qudfdapla
centulas infole denfatim : ftquidem legitima acacia adnos non affertur. Vbiacaciadeftcerit^licet (fi Diofcoridi
credimus ) eius uice tum rhois arbufcul£ flilia, tum lentifci ftliorum fuccim , tum etiam pypociftidem medicamentii
immifcere . Quamobrem his potius feplaflarij-uti debercnt, quamfuppofltitio fylueflriim prunorumfucco. Scire
ctiimnum conuenit, gummi, quod ab arborc dcaci£ manat[, ideo s crapioni Arabicum nuiicupdri, qudd db Arabia re=

gionc

Acacix hil>.
tx Theophr.

AciciaofEci-
narum.

Gutnmi Ara-
bicum.

I j o And. Matthioli Comm.

zo

gione Aegyptocontermindfuo temporeimportdretur . Sed dnimdduerterc oportet , quod Ardhicuw uttlgdrii ufm

gummi longe quidem ab illo dijfert, qnod db dcacid coUigitur : ndnq^ illud non contrddis uermicuUs fimile,fed ingru=

mi^ uerficoloribm conWncitur , quorum alij fuccinum, dlij topdtium, alij chryfopdtium , dlij bcryHum colore, fr nito=

re refirunt . Q«o4 dutem nobiigummi Acdci£ defit, illud drgumcnto effe potcji, quod ipfi quoq^ legitinid dcdcid hd^

(icnuSy quodfcidm, non defrtur . Ndmji hoc, quo utimur,fyncerum , lcgitimumq^ dcdci£ effetgummi , proctil dubio

ipfi quoq^ dcdcid dd nos conucherctur, chm longc m.xgis in parandd thcridca , dhfsq; componcndis mcdicdmentis ex-

pctatur , quamgummi . Hinc ttaq^facilc quifq; conijcere poteJi,gummi cx Aegyptia (^ina dcfluens ab cofane phiri=

mum differre, quod Arabicigummi nomine ofjicmarum uulgus habet . Hoc igitur uulgarc gummi ilh'.d equidem ejfe

exiftimducrim,quod Gr£cis gunmi ftmpliciter uocatur . In quam fcntcntiammc adduxit Galcnus : fiquidcm libro

VII. fimpUcium medicamentorum , fic inquit . Gummi lacryma efi congcLita , concretaq^ in truncis arborum ipfam

fundentium, uchit refina quoque in muUis uifitur plantis , qu£ refinamfundcrc poffunt . C£tcri'.m quSd exiccatori^,

_ empkftic£q;jit facuUaiis , conftat . h£c Galcnus . Ex cuius ucrbii paUm eft, gummific in uniucrfum Gr£cis appcU

latum, noftrumgummi ejfc tiulgi Arabicum didum . Qu°d- quidem (quantumfcnfuum iudicio confcqut poffumus ) ex

phtribus arborum gummi mifccllaneim cft . Cuiui rei manifefto indicio funt ciim grumorum form£ diuerfitds , tum

colorum uarietas . Huc ctiam accedit,qu6d Galenm unica nomenclatione omnia carum drborum gummi comprehen^

Quorundam dit , qu£ reftnam non proferunt . Qjiamobrem omnino explodendd uidctur eorum fententia, qui ubi Gr£ci gummi

lapfus , dbfolute fcriptum rcUquerunt,ilhidgummi intelUgcndiim ejfe contendunt,quod e f^ind Acgyptia man.it . Non defunt

pr£terea,qui gummi ff>in£ Acgypti£ illud effe opinentur , quodgummi Dragaganti,hoc eft,tragacath£ offtcinvs ap-

pelUtur , proptered quod efftgic contrados uermiculos refirat, quo nihil certe mcUus iUi competere pojfet. Sed ta^

men hoc etiam lilud non eft, utfuo loco dicemus . Galenus Ub.v ii.de compofitione medicamentorii pergenera , A-

cdci£ gummi Kopf.i(8H/'Sa.i rov uocat : hocfortaffe drgumento , quod fcripferU Thcophrdftus ( ut fuprddiHum eft )

• ingentemhuiufce f^in£fyUtamcffeinagroThebano.Sedci(madnosnonpcrjiraturacacia(ut paulo ante fcripft-

lacobi Syluij mus)nec etiameiusgummiimportaricredendumeft . Gummi Acdci£ meminit lacobus syhdus uir fane£tatvs no-

opinio repro ftr£ ingenio er dodrina celcbris ,fuo de naturafimpUcium medicamentorum libeUo , his iicrbis . Gtimmi dcdci£ non

■'''" • mcminit Galenus in Acacia Uhro fcxto ftmpUcium, uti nec acdci£ mentionemfdcit pdulo poft in Acantha Acgyptia ,

feu Arabica,quo nomincfolo Diofcoridi uocatur . Vnde coUigas Ucet,acaciam,a' acantham Acgyptiam ,feu Arabi^

cam,diuerfas ejfe in Aegypto fl'inM arborcs .h.tc iUe . Scd mca quidcm fententia, SyhnusmaniftRe dberrdffc de^

prehenditur : qnandoquidcm Galcno acdntha Aegyptia arbor utiq; non eft ,fcd herba e carduorum gencre , quem^

ddmodum cr Diofcoridi libro tcrtio, oiKclvk A&jn^, hoc cft, f^iiuc dlb^ftmiUs, qium Mauritanifuchda dppeUant .

Acicisalteru Qjtocircaeocapitc acaci^mcminiffe Galcnumomnino fuiftet dbfurdum. C^teriondUer.m Acaciam^quam in }o

genus . Cappadocia , Vontpq; prouenirc tradit T)iofcondesft)lijs rut£ , quamq; hic dcpidam damus ,dcccpimu4ho.c dimo

k quodam cx ijs , qui rei herbari£ dant operam . Ef quoniam ea Diofcortdis hiRoriam perbcUe repr.£fentarS uifa ejl,

non potuit animus ndn incUnari dd credendum hanc fecundam effc Acaciam . Bft cnim dculeis horridd,fpho rut£,fe=

mine lenticula minore,infiUqim ternum quaternmiie capdcibus,quod autitmno pfoftrt,guftu ctiam adJlringente:co=-

Acacis uires lorfiUquisdureoquoddmfulgoreref^erfiK,dde6utinfoledurimodopcUuceat. Acaci£uires adnotatcn reliquit

ex Galeno . Galenus Ub.v i . fimpUcium medicamcntorum,ubtftc inqtcit . Acaciie.cr planta ipfddcerba eB,cr fiu(ius,cr fuccuSt

qui lotus quidem er imbeciUior , er minus mordax redditur , utpote acrimoniam quandam per lotionem deponens .

Porr6fi parti alicuifan£ lUinatur, protinuseam€rftcciorem,cr contraiidm efftciet , nuUum quidem cdlorisfenftm

iniichens, fednec fi-igom admodum ualentem . Vnde conftat medicamcn id effc frigidum, er terrofum, immi8d qud''

ddm etidm effentia aquea . Etfane coniedMrd eii,non effe fim.ildre., uerian qudfddm infcfc dif^erfa hdbere pdrtes te^ 40

nues,zr cdiidas,qu£ in ipft dblutione fegregentur . Eftoq; & hoc tertij ordinis exiccdntium , crfecimdi refiigerdn-

Nomina. tium, ubi quidem elotumfuerit , iUotum uero primi. Komen,quod o6>taKi'ot habetdp.udGr£cosjdem,qHad cft.Af

cdcid.iretinet dpudLdtiim QJT Itdlos .EddUtem Arabice Achachie dppeUatut.(;r'.^\[\y.'i\>h^^^ • . K.yiH.-onmr.^.u."»

... .',r(C-n;'. .'..r _ . •aitSiT.-s.i

^yVOff..- VITEX. GA.P. CXVI. '-v,'.

5=0t • . ,.i!l'il:«\-i\\T ;.■

■ ViTE X, CueIygos,frutexefl:inarboremafrurgens .Nafciturinfluminumripisjafperisquelo-
cis, ac torrentium alueis : ramos gerit longos, fra(flu pcruicaces : folia oliua^, fed molliora . Duo gene-
raeius:unaharumalbumflorem mittitcum pL:rpureo:alteratantum purpureum,& fcmen,ut pi-
per . Excalfaclorias uircshabet,&afl:rid;orias.Semeneiuspotum uenenatis iftibus,aquGEquscu 50
tem {ubijt,lienofisqueauxiliatur:laceuocat: menfes ciet,drachmx ponderein uino potum:geni-
turamexoluit.:caputtentat,& foporem affert.Decoclum herbs,& feminis indefefsione, mulieri-
busuulusemaloopportunisopituIatur:item inflammationibus. Purgationes mouet femen cum
pulegiopotum,eci3m fufKtu, uelappo(itu:capitisdo]orem diffoluit illicura :infHllatur cum ace-
to, & oleocapitiinlethargo, &phrenitide. Foliafuffitu,autfubllr3tufugantuenenata:ilIita quoq; •

ferpentiummorfibusanxiliantur: teftium duritias, cumbutyro, &folijs uitium emolliunt. Rimas
fedislemen cum aquaillitummitigat: & cum folijs medeturluxatis,uulneribusque. Virgam qui
manu teneat,dum iter facit,negatur intertri<^incm fentire . Agnum , quafi dicas caffum,uocant Grae-
ci, quoniam matronac in Thefmophorijs Athenienfium caftitatem cuftodientes, folijs huius cubitus
fibi fternunt . & lygon, quafi uimen, propter inuidam fere ramorum flexilitatem .

VlTEX,

IJt

1«

30

40

In Lib. primiim Diofcoridis .

V I T E X, fiiie S.iUx Amcriiu ,qtum uutgUiherhAriortm ViticisconG-
Agnum cdjium appcUut , drbufatU cji in ltali.i. uulgms notitijc. *""" *
Huoeimgcnerdrcccnfct Pliniuilib. x xiiii.cap.ix.Muior
in Arborcm fdlicis modo alfurgit : minor rmoft , fvlijs cundidio^
rihui, Ltniiginqps . Frim.i ilbumfiorcm mittit cu purpurco , qu£
Cr c:indtd.i iiocatur : nigr.i , qu£ tdntum purptircum . Nafcun*
tur in p.iluftrihus ctmpis . N on multim k fltcc uittlium ufu di-
fixt uitex : jiliorum quoq-, afl-iciiu, nifi odorc gratior cfjct. Gr.e^
ci lygon uocant, aUj agnon, quoni.im mitronie in Thefmophorijs
Athenienfiitm cafiitdtem cufiodicntes ijs folijs ciibitusfibi fier-
nunt . Vitex , utfcriptum reliquit Galcnus lib. v 1 .fimplicium Viticis uires
medicimentorum, calidttatis, c~ficcitatis claffem tertiam for^ ^^ *^^''
tita efi , ucrtim ca cji multim tcnuis fuhfianti^ , tttmgufiu acrii
Jimul zr adfiringens : ipfaf tamc uitices ad mcdicinam hahet inu
tiles : c£terum fblia,femenc{i calida,ficcaf,facultatefunt ,fub'^
ftantia uero tenui . N am O' utentibus ita apparet , cr gfftanti'.
biis acre fimitl cr fubadflringeiis percipitur tumfvlium,tumfloSj
tumfemen . Edendo tamen etiam femen eft , uerlim tam pcrf^u^
,cu6 calfacit, ut capitihoc nomine dolorem pariat . Atfifrigatur
( nam c^fic editur cum beUarijs ) minus caput tentat. Porr6fla'=-
tus uentris difcutit er cim nonfridum,CT' mult6 magii cumfii^
{Ittmfucrit. Cohibetprteterea femen impetus in ueneremtum
fridionis expers,tum etiam ipfam expertum.JEoIia item, floresq^
ipflusfruticis idipfumpricflare poffunt. Itaq^ nontantumefa,
potaq^ ad caflitatcm confirre creduntur,uerum etiam fubflrata.
Uinc efl, quod Athenii in Thefmophorijs,hoc efl,facris Cereris,
mulieres totum fibifruticem fubflernunt : hinc iUiquoq- nomen
inditum agni, hoc efl, cafli . Ex quibus omnibus mamfeflum efl,fi
quidem memoria teneamus, qua: fiiperioribus commentarijsfunt
dida, dgnum calfacere,fimulq; exiccare ytum omnium maxime
flatus difcutere . Porro quod exade tenuiumfit partium,facuU
tis euii itidicia cfl . Nam quqd caput tentat , non magis a multitiidine uaporum ab eo prognatorum, quam a caliditate
eiiK, acfubtUitate partiumfieri rationabtle efl . Namflflatiiofum f^iritum procreare poffet ,fanc cr uentrem mflas
ret, cr ueneremfltmtilaret , pertndc ut eruca . Veriim cimi non tantitm non excitare , im6etiam reprimere queut ,
fueritprofidofecimdtm rut£ m^xime facultatem tum in excalfaciendo , tum in reflccando : non tamen iUi par eft ,
nam utroq^ paulo cft iiiftrior tfiqtiidcm ruta tum magii eft excalfadoria, tum magvs deficcatoria . Tiiffert ttiamqua*
htatiifimui,dcfacuItatismtfttone. Namagnifemen,acgerminamodicamftrunt adftriilionem:atrutaubiaruerit,
exade amara eft, cr dcris ; ubi uero humida, fubamara . N on tamen aufteritas , aut acerbitax iUi ineft : aut fi cui ui^
deatttr ineffe, ea utiq^ omninoobfcura,fcto , uidcbitur, nec par ei, qu£ eft in agno . Quocirca er ad iecur, cr lienem
indurata, cr obftritda agnifemen pottus , quam rut£ compctit . S ed h£c ad curandi iam methodum pertinent , quam
ut omnino non attingam de medicdmentorum pronuncians facultatibus,fieri non poteft : uerim celeriter ad rem pro
pofitamrefledere , uiri efl utiq^ tcmperati . Mdgisqj etiam idipfum tn fequentibiismedicaraentii efficere conabory
hoc eft, ubi ex quibttfdam paucis emdenttbus generalemfacultatem coUegero , particulares poftea aiiiones omittam .
Ham in pr^fens idfolim nouiffc fufftcit , qucd agnus calidui eft Zj" ficcm facultate , idq; non mediocriter,fed tertio
exceffu, tum admodum tenuium partium . li£c qui norit, ac poftea methodum ctirandt didiceritj ipfemet inueniet,quo
pado menfes htnc cieat, quo pado partcs induratas digerat , quo paiio lafiitudinemfoluens,feu acopum, cr excalfx
iiorium ex eo unguentum pr£paretur . hadeimi Galenus . Huiui plant£ nomen Gr£cum eft « -yvof i^c/u. Au-yof ; Nomin».
Lattnum, Agntis, Vitex, o~ Salix amerina : Arabicwm, Tamancheft, Samancheft,feu 'Bengiecheft : ItalicmtYiUic^
CruuIgare,Agnocaflo:G€rmanicum,SchaffsmuUetCrKeufchlamp:Hif^anicum,GdttiUocaftoI \. ,■,:■■ ■- ,-?

fo

iTtX.

SALIX.

CAP. CXVII.

S A L I X vulgo nota eft . Cuius femen , folia , cortex, & fuccus fpilTandi vim habent . Trita folia
cum exiguopipere,& vinopota,ileofis fubueniunt:fumptaper fe,& cum aqua prxftant mulieri-
bus , ne concipiant . Salignum femen in potu fanguinem expuentibus prodeft . Cortex eofdem pr^-
bet efFcctus . corticis cinis admifto aceto maceratus , illiiu clauos ,& callos toftit . Ex folijs , & corti-
cefuccus cum rofaceo in calyce punici calfafius , aurium doloribus auxiliatur . Decodo eorum po-
dagras foueri vtilifsimum ; furfures purgat in corpore . Excipitur fuccus , qui manat ex ea ,ciam flo-
Tit , excifo cortice : in plaga enim concretus humor inuenitur , qui ad purganda , quae obftant oculis,
fuamuimprsbet.

- ' CiVANVIS

152

Salicis confi-
deratio •

Salicis uires
cxGleno.

Komina.

And. Matthioli Comm.

S A L I X.

Qv^ A N V I s de SAlice , uttind tmhn dgdt HiofcorideSi
eiiii tamenplurd traditntur gcnera tum .i Theophrafto lib. iii,
ccLp. xui. depluntarumhiftoriu , tum ctiama Pliniolib.xyi.
cdp. xxvii.Nam qu£dam m tantam proceritatem ajfurgunt ,
ut ex eis in I^iguriafant cr perticx, <y pali maximi ufui ad ui^
tium pedamema. Ali£ licn tam procerx crefcunt,colore ruftfcen
tes,fequacis lentitia , qu£ ligandis cadorum uinaridrum circulii
commodefinduntur.Kurfusali.e firmiores corbibuStQT ruftis
can£fuppcUedili admodum expetit£ . Ali£ denique funt minus
IfcuU, ac fpeilabili tenuitate , texendis caniRris , ciftellis , ac ca^
lachii aptifim£ . Salycis lacrymam trium generum effc prodidit
' Plinius libro x x 1 1 ii . cap. i x . tametfi unius tmtim generi^
\ j\ meminerit Biofcorides . Vnam arbor ipfa j^onte exudat : altera
y ,'] manat in plaga , chnfloret , excifo cortice trium digitorum ma^
y/ gnitudine : tertia^efc detruncatione ramorum autumni tempore
a falce diftiUans . Cteterion qui Salicii albicantem f^umam adnos
tatam reliquerit , inuenio neminem : qu£ delapfis ftatim floribus
I e ramufculis uu£ modo dependct , donec uentis arrepta huc , tx
\ lUuc plum£ modo impcUitur , Salix cito fenefcit,ac hreui uitic
f^atio perdurat. Bius materies ideo fcutisfaciundis apta ,qu6d
lenta admodum fit,tendx, cr leuis. Salicis uires memorie
prodidit Galenui lib. v i . fimpUcium mcdicamentorum his uerbis.
Salicisfilijs ad cruenti uulneris glutindtionem quis utipojfet.Ves
rimflonbus eius mdxime prope omnes utuntur medici ad exiccan
tii empldftri pr^pdrationem : eft enim uis eorum itd deficcato^
ru ,ut morfu abftincdt : hdbct uero etiam quandam adftriilione .
Sunt uero etiam ,qui fuccura ex ea exprcffum,medicamenfers
uentmordacitatis expers , cr exiccatorium ,ddmuhas res uti^
le.Uaud eniminuettid! quiddd pluresres utilim medicamento
citrd morddcitdtem exiccante , quod paulim etiam adflringat :
_ ftcut in opere de medicamentorum compofitione exadius dem9n~

ftrdktur. Porro arboris cortex fimilem facujtatem obtinet tum floribus , tumftilijs , nifiquod tcmperaturx fit jii^
cioris ,uelut omnes cortices . Sedhunc quidam comburunt , eiu^q; cinere utuntur ad omnia , qu£ ualenter deficcdii
re oportet . Nam clauos quos uocant , caUos Gr£cis tvAovi , myrmcciasqi toUunt , dceto acri ipfum macerdm
tes . NonnuUi dutem dumfloretfalix , corticem eius incidunt , crfuccum quendam coUigunt , utunturq; dd ea , qu<e
puptUas offufcant , extergente uidelicet , ftmulq^ tenuium pdrtium medicdmine . Vti ucro iUo dd multd alid quis pof^
fct,fiquidem talis fuerit . Vitex itd Ldtinisdi(td , Gr£cis iVtof, ; Arabibus ^BuleF, BhuUes , Saffdf, dut Chos
liftiomindtur:ltdlis, Salice, er Sdlcio : Germanis , Vueiden,z^ Yelbinger : Bif^anis ,Salce , aut Salgueiroi
GaUis, SdulZ'

A'Ygl«AcJoi. SYLVESTRIS OLEA.

CAP. CXVIII.

Sylve STRis oIeae,quamaliqui cotinon, ideft,oleafl:rumappel!ant,alij Aethiopicamoli-
iiam ,folia aftringunt ; tritaautem & impofita ignem facrum , ulcera qux ferpunt, epinydidas , car-
bunculos,reduuias,nomasquecohibent:cruftasemarginant cum melle illita: quinetiam fordida
■ulcerarepurgant;iDflammationes,panosquecum melleimpofitadifcutiunt:cutem acapiteuulfam
conglutinant:oris ulceribus, & priuatim infantium commanducata medentur. Succus,& deco-
ftum eofdem habent efteftus : fanguinis eruptiones , ac muliebre profluuium , admotus fuccus inhi*
bet: uu^oculorum ,puftulisqueprodeft:ulcera, & ueteresdefluxionesfiftit:qu3propter in colly-
riaadditur,adpalpebrarumerofionesperquam utilis. Exprimitur fuccustufis folijs^afFufo uino,
aut aqua , ficcatusque fole in paftillos digeritur : fed longe ualidior ad recondendum fuccus habetur,
quicum uino,quam cum aqua exprefluseft.auribus fubuenit,fiueulcerentur,fiuepuseffluat. Fo-
lia conuenientercoeliacis cum farina hordeacea illinuntur. Vruntur cum floribus folia , ut fpodij ui-
cem cinis prsftet , in cruda olla , oblito ore luto , ufque dum figlinum percoquatur : refliinftaque ui-
■no,&rurfusfubaftajeodemmodo uruntur;poftrem6cerufxmodo elota coguntur in paftillos.
Huiufcemodi cineremin medicamentis oculorum ,conftat fpodio noncedere,fed eifdem uiribus
prreditum efTeputandumeft. Foliorum fatiusoleaeeadem uisintelligitur, fedaliquantoinferior:
Hnde oculanbus medicamentisobfuam micioremuimconuenientioreft.Sudorligniuirentiaccen"
fomanans,illitu fanatlichenas,furfures,& fcabiem. Oleaginum femen illitum medctur furfuri*
bus , & ulceribus , quae depafcunt , uorantque: quod autem intra nudeum eft, ex adipc , & farina fca*
bros ungues excutit, Coly mbades tritaE,& ambuftis illit2,puftulas gigni prohibent : fordiJa ulce-

. ra

lO

20

30

40

So

to

InLib. primiimDiofcoridis. ijj

OLEA SYLVESTRIS.

OLEA SATIVA.

?•

46

ra pur^anr . M uriae fuccus collutas oingiuas contrahit , & motus dentium firmat . Oliua flaua , &
recens ftomacho urilior eft.uentri difficiiis : nigra autem, Sc matura corruptioni opportuna eft , fto-
niachoaduerfatur,oculis non conucnit,capitis dolorem mouet:arefafta iliitudepafcentia ulcera
liftit , & carbunculos emargin.->t . Oleum fylucftris oliuE gingiuis putri uhgine laborantibus col-
liiitur,dentium mobilitatts ftabilittcalfadi fotus gingiuis fluxione laborantibus utilis eft:lanam
enim fpecillo circuraligatam olco madefacere oportet , & gingiuis admouere , donec albae fpe-
ftentur.

Ax'xfi)OVi:u'eio<E-|Kii;eAeuW. LACRYMA AETHIOPICAE OLEAE.
C A P. C X I X.

Lacryma, quam AethiopicaoIeaftillat,fcammonionmilisquadantcnuseft,fulua,ftilIis,exilt-
bus conftans , mordax . Qui autem ammoniaci, aur gummi fimilitudmem refert, colore nigricans,
nec guftu mordens, fuperuacua eft . Noftrates oleas,oleaftrique fimilem, lacrymam fudantjquse com-
uiode ad oculorum hebetudines illinitur ; cicatrices, albuginesque illitu emendat : ur!nam,& menfes
cict : cauis dcntium impreffa ad dolores efficax eft. Inter uencna fcribitur, parius peliit : lepras,& im-
petigines fanat . Appellatur autem Aethiopica, & agreftis olea .

50

A^QoyH. AMVRCA.

CAP. CXX.

A M V R c A expreftzoliuaE recrementum eft. Decoftain cupreouafead crafsitudinem mellis
adftringit,cxteros praebens lycij effectus . Infuper dentium dolori , & uulneribus cum aceto , uino ,
autmulfo commode illinitur:additur in medicamentaocuIaria,& meatus indudu fuo obftruen-
tia . Vetuftate meliorem fieri conftat . Vtiliter infunditur fedis , genitalium , ac uuluae exulcerationi .
Si uero cum omphacino recoquatur ad mellis crafsitudinem , cariofos dentes extrahi t ; iumentorum
fcabiem cumdecod:olupini,& cham2leonteillitufanat.Cruda,& recenti amurca podagras,arti-
cuIariosquedoIoresfoueri,utilifsiraum:perunda inuillofa peIle,&hydropicis impofita,tumo-
rismolern reprimit.

m

Gv.NJ

AfDf, QJERCVS. BotXotvor, GLANS, ^-H-yoV, FAGV5.
n^/vo;, I L E X. CAP. CXXI.

Q^ E R c V s omnis adfbrictoriam uim habet, pr^fertim Iiber,qui cortici, & ligno interce-
dit : quinetiam tunica putamini glandis fubiefta. Deco(5tum exijsdaturdyfentericiSjCceliacis,
fanguinem excreantibus. Trita in pefTo fceminis fluxionevuluilaborantibus fubijcitur.- Glan-
de5 eofdem effeCtus exhibent:urinamciunt:capitis dolorem,&flatus in cibum fumptae pariunt;
refiftunt efitats uencnatorum iftibus. Decoilum earum,& corticiscum Jafte uaccino potum,
prodeftcontratoxica. Intritarcrud^ infiammationes illituleniunt:ad duritias,quascacoetheuo-
cant,& malefica ulceracumfalfaaxungia conueniunt.IligneaBglandesuiribusquernas antecellunt.
Fagus , & Ilex quercus generi afsignantur, & conlimile munus obeunt . Uigneje radicis cortex cum

aqua

to

iO

134 And^MatthioliComm.

Oleae fylue- C V M oliu£, olcuni, olc£ Acthiopic£ Ucrymd, CT dmurca cx una tantim arborc prouemant; non ah rc duximui

ftris confide- j^ /„j omnibui fimul pcrtrddare, er itafinguli^ partibui unica commentatione , quantum opus erit ,fatisfacere , er

'^*"°' quicquid ad cM fpe^dt,f:mul pcrftriiigere . Nafcunturfylueftrcs olc£ copiof^ in agro noftro Senenft, alijsq; Ucs

truri£ loci% : nafcuntur cr in Dalmati£ traBu , er in quam plurimii A driatici infulis . uerum domcflicis longe mi=

nores, fviijs brcuioribus, aculc.itisq; ramis .Earum bacc£ etfi numcrofafacunditdtc uincant ; magnitudine tarnenfa^

ttuii cedwit : qnin er orifupidiorcs exiB.tint . Cuius rei certo funt teftimonio turdi,merul£, acfturni : quippe quoniX

fylncftres olin.is lihentius deuorant , qu.imfitiuds . lncol£ , qui aucupijs dckdantur , agreftes olci! fummo ftudio ,

dc induftrid db duibus tucntur : ncmpe quod conftdd fatiuarum uindcmid, auicuLe dd hds aduoldnt,ubi menfc decem=^

bri, cr idnudrio uifcc innumcr£ cdpiuntur, pr^fertimq; turdi . Pduci ddmodumfunt w Kctrurid , qui oleaftri bdccdS

Oliusrum ge legant, ut oleum inde cxprinidnt : ndm cd dcmum mdgndfatiudrum copia cft , qu£ facit , ut inibi cmnino pdruipen^

nera plura . ia.ntur fylucftres . Oliudrum gcncrd dccem in dntiquorum notitidm perueniffe reperio , pauftas uidclicct , dlgia^

nas, ltciniAnxs,fcrgiiis, neuiis , cv.hmnids , crchites , rcgias , circites , murteas : ctfi Virgilius triumgcnerum tdntum

' meminerit , qucmddmodum etidm plura non nouit hdc noftrd£tdte Hctruria, pr^fertimqi nofter Senenfis dger . Vri^

mumharumgenus ea^ noftrif.iciunt,qu£ licet a minoribus olearum plantis proftrantur ^funttamen f^eddta ftirmdy

Cr magnitudine Bononienfibus non quidcm inferiores . H/ j tantm: muria afferu.itis utuntur in cibis : quandoquidem

olco minus dpt£funt,qu6d multo plus dmurc£,qu.hn oleifund.\t Proxinu- tii colore,tu mdgnitudinc pr£ftatcs,qudn=-

uii pr^iitlis longeminores p.nt;funt tamenomnium dptifim£ad olei ccnficicndi ufum . quippe quodolcum cx eis

exprcffum,fit non moddflauum , dulce, peUucidum, ac c£tcris pr^ftans ifcd elidm copiofum . Gignuntur h£ k pro^

ceriflimii cleis, pr£grandibus,iugldndi:im nucum infldr , rdmos in altum , latumq; dmpliftme fundentibus . cas ritra

noflra Oliuaftre uulgo uocant . Tertij uero , ac poftremigencris e£ deniq- fimt , qu£ pdfim in uniuerfd Itdlia na^

fcuntur , (y omnium uulgdrifim£ habcntur . Ldudatifim^ ole£ Bcnonienfibus , &' noftrdtibus crdfiores murid af^

Olt», & quer fcrnat£ Romam , VenctiM, cr ad ali.fs complures ltali£ cldriflimas urbes, ubimdgnific£ , opipdr^q^ parantur men~

cus odium . j-^^cx Hif^anid importantur . C£tert'.m olcd, er quercus tdw. pcrtinaci cdio intcr fc difiident (ft rci dgrdri£ fcri=

ptoribusfides eft ddhibenda) ut dlterd prope dlteram depacla breui tempore pcrcat. Ole£ itcm fi primo germinatu

a caprd depafcantur, ddcofi-crilefcunt , ut nullo remedio in poficrum prolificx fdnt .Atfi alia dc caufa raras ddmc^

Aethiopicat o £f,<,jj ^ kcI nulUs profirdnt b.xccd!, nudit.i^ eanm radices a circumfiante terrd hybcrnis algoribus cpponerc , certif-

Jeae- lacryma . ^„j„^_ ^yj remediim . Sylucftris ,feu Aclhiopic£ ole£ lacryma, licet multispoUcat uiribus ; eius tamen in Italicis ofs.

ficinis nullus cft uftis : neq^ quod ca dd nos affcrdtur , ddhuc compertum habco .Sunt, qui hanc putent tUud effe gum^s

mi , quod medici recenttcrcs , o~ ofj-icin^ gun.nii clcmi appcllant . Vcrim tlJud certc argumcnto cft , ole£ Acthio^

pic£ Idcrymamgunmti clcmi ncn cffe , qucd guftatu mcrdax non fit , ncq- linguam uellicet : tum etiam , quod omnis j o

itis pcrf\ncuttmfit , cam lacryraam ( etfi improprie gummi appeUetur ) non ingummi qtiidem \fed uerius in refinas

rum genere cffe recipicndam : cum igni expofita Batim coUtquefcat , ZT dtffunddtur , quemadmodum er refin£, qut

i pinu , piccd , er ali]s refinamfundentibus plantis coUigunttir : licet nobis prorftts ignotafit plantd , a qua in orien»

te dcfiuit . Siquidcm nuUumgummi genus (qtwd egcfciam) igne colliquefcit , nifi addito dceto , tiel tdno : quin potius

Gumi elemi . fldtim comburitur . Efl & alia ole£ maris rubri ldcrymd,ex qua ( ut TheophrafltK inquit lib. iiii. cap. viii.)

mcdicifificndo fangimi medicdmentum ccmpcnunt . C£term quanuis £tale noftra obfcura ddmcdum fit gummi

Elemiorigo;eiustamcnuires clarifiim£ apud chirurgicQs,crui(lneraricsmcdicosreperiuntur:nam in caluarie

Amurci olei. fi-diluris , dc uulneribus mtrifice unguentis , cr emplaftris addittir,ade6 ut pr^ftantifiimumfit in his fanandts medica

menttim . De Amtircd olei poflremo nil aliud dicendum cR , nifi qu6dfit ddmodum utilis (ut memori£ prodidit Ca^

to) dpotechdrum , cr officinarumfabricis , ubi lanei , uelfericei panni reconduntur . Namfi calci ddmifceatur , cr 40

ex ea inde parietes incruftenttir , oblinanturq; , itcm laquearia , er pauimenta non modcparietes contraiics, ucl ad=

Oliui uires uentitios humores nunquam colldcrymant , crfitum minime contrahunt ;fed nec blatt£, nec aranei, nec cuiufuisges^

«X Galeno. nerisucrmicuUibidemgignipoffunt ^ Oliu£ uircs prcdtdit Galcnus Itb.vi.fimplicium mcdicamentorum ,fic in=

Nomina. quiens . Oltu£ rami quantum habent adfiriiiionis , tant£ cr fiigidttatis participesftint . Eruilus uero ,fi quidcm ai

unguem maturuit , mcderdte cdlidus e{i :fin immdturus c ft , magis tum ddfiringit , tum refiigerdt . Olea fatiua ,

fic Ldtine , ut ihcda, Hfxt f op Gr£ce uocdtur : Arabice , Zaiton ,fcu Cditon : Italicc, Oliuo domefiico : Germdnice,

Oelbdum ; Hil^diuce , Oliuo , er Azcytuno : GaUice , Oliuier . SylucStris autem Gr£cis A'y^\iAci'oL , h hotivoj

appeUatur : Latinis, Oled{ler , er Olcdfylueiiris : Italis., Oliuo faluatico : Germdnis , Vuilder oelbam : Hifj^anis ,

Azebuche : Gatlis , Oliuierfauuage .

50

In Lib. primum Diofcoridis .

Q_V E KCV S. FAGVS,

^Jf

19

a*

«•

I L E X.

i.^:;n: ;

aqua<:o£l:us,dummollitus intabefcatji^^tota nofleilli- .
tuSjdenigrat capillos, prius cimoiia terra purgatos. Folia
omnium tufa, & tritatumoribus prorunt,& imbecillas
membrorum partes corroborant.

S V N T er ttliie ghniifirigenens arbores ,pr£ter QueYs Gladiferarum
cum,Ilicem, ^ Fdgum : intcr quM numermtur CerriK , Suber y arborum c6-
Aefculus, C" alite nonmiU£,qu<£ fuo more rura noBrd appeUant, '•''«f «"o .
quurum omnium exade rationcm reddere poteii uniuerfa Hetru^
riu. Quippe quoi Z7 in maritimis no^ris Senenfibus , ZT Frf=
lifcorum agro , ac etiam Komano tradu , omnia htec glandif^rtts.
nm genera adeo numerofa in ua^ifiimis fyluii proueniant, ut
glandibui intmmerabiles porcorum grcges incol^ ibi quotanniifa
ginent. Veri(mnealiquisexiBimet,harum nonmcminilfe Dio»
fcoridem,qu6dfbrtaffe eaa non cognouerit,fciendum eft, eit , meo
quidem iudicio , S^\iot nomine coprehendiffe in uniuerfum omnes
glandifiras arbores , non folim quod fciret , una uoce omnia iUtt
genera cotineri poffe,fed ctiaut breuitati confuleret : ^ov! enim
apud Grtccos no modo quercum particulatim fignificat •,fed uni^
uerfim quancunque glandijiram arborem . Quofit, ut dixerit ip^
fe : Af vf •<5-ao'a ffuTrTiKHi/ 't'xj' ^wi/otjujv, id eB , Quercus omnii
adflri(ioriamuimhabet,ac fidixiffet,arbor omnvs glandifera ad^
iiringit . Porro mirum efl ( ut Theophra^m efl audior lib. 1 1 1 . Quercus quj
cap. VIII. GT ix.de plant. hiHoria ) quod alta plurima prteter profcrat .
fru^amfirat qucrcws . UamgaUamgignit paruulam , atq; altera
refinofam, er nigra: quin O" aliud f^ecie ueltcti morum ,fed du^
rum, crfraftu admodum diffctle : id tamen rarum . Ad h£c aliud
effigie colis repr^fentans . Cum uero perficitur,durum quid par~
te emicante^O' perfvratum,(T tauri caput quodammodo £mulans

m a. profirt»

^

ij6

And. Matthioli Cdmm.

Fagi confide-
ratio •

IJtcis confide
ratio .

Smilacis con-
(ideratio .

f,-^

Cornarij lap-
fus.

Suberis con-
fideratio .

profvrt , quod pritruptum nudci ole£ f^eciem iiitu^ oficndit .Tcrt<y quod quidam pilum appcUdnt . Id pilulce efl coe.
mumgcrcns Un4cciim,moUcm,nucleo durior,qu:i in lucerncirum luminibm utuntur . Tlagrat etcnim probe , ut galla
nigr.i .Icrtcr altcram comigcrm piluUmyCcetcrkm quidcm inutilcm, ucrno autem temporc fucco melligeno inpcier^
tcm tumMiiu , tumgujlatu . Inq; ramorum alis ptluUm aliam gigntt finc pcdiculo , concauoq^ fefilem , peculiarcnt
ccrte , uerficoloremq- . Nrfm eminentes quofdam timbtlicos candicantcs, uel pafim uariantcs tiigris maculis habet :
partcm mediamgrani tindtira iitjiilam, j^lendidamq; ojicndit, aperta, nigra, er putricans ccrnitiir . Lapillum quos.
quc puniccum magna cx partcgignit, quanquam rarq . Itcm aliam c6 rariorem piliiLtm cfvlijs conuoliitam.compref»
fam,atqueoblongam.Superfblijsuer6 tcrgo adb^rcntcmpiluUm fvrt candidam , aqtwfam ,dum tcncra efl:h<ec
etiam interdum mufcxs intus conttnet , ucniensq; ad incrcmcntuni iuflum in modum Uui? paruulis gaUce indurcfcit .
lungos omttto , qui e radicibus,cr iuxta radices erimpunt : communcs eiiim cos cum c-cteris habet arboribus. Quin»
etiamuifcum tacco ,quippc cimin alijs quoq^ protieniat. Scd nihilominus (ut dicliim cfi) feraxhxc arborhabetur
plurimarum . hadenus Theophraftui . deterim non dubitandum efl , quin omncs ij partusfuos habcant ufus ,fuiick
potteant utribus . StiUatitia aqua , qua in balnei calenti^ aqux uitreo organo a tcncllis qucrcus fvlijs primo ipfarum
. exortu decerptis elicitur,iocincrii defluxiones Jiflit,renum calculos comminuit,cr mulicrum alba profluuia cohibet .
Adheec eius echinatce piltilce flccji' , ac tritce uim apprime adflri^iortam pofidcnt : caq; propter cfficaciflimofunt rc^^
medio contra omnes altiifluxiones . Inftimma prceflant , ubi ftipprtmere fit optis . Tagus qtioq; glandifirii arbori*
bus adnumeratur, tamctfifi-udtM cffigies gUndtbtn prorfti'! recUmct . H/c enim extima parte calyctilo includitur ro
tundo, quadantenus cchtnato, hij]>ido, acfcabro : interius tiero trianguUri firma nucleifimt,qt(i tcnui,Gr Iteui cute ,
caflanctrim modo,in atrum rubefcente obteguntur . Horimfapor dulci^,,cr fiibadflringcns . Glireshoc pabtilo mar^
ximc dclcilanturyac pingucfcunt.Quamobrem ctim ciui aducnit maturita4,innumcri captuntur glires in CarnioIte,Sti
Yi£,ZT Carinthicefyltiis : quippe ijs in locis incolas mane inf^exerii , quifaccosgliribu? plcnosftrant ttna tantum no^
He captis . Hele&antur fagtfrudu etiam mures :fiquidem e longinquis regionibtis natiira du^i gregatim fyluas in*
grediuntur . Item crfciurisgratifiimus cfi cibiis, ac etiam ttirdis, merulis,alijsq; compluribus uoUtilibm . Ctuin cr
obfeffos hoflibus homines in oppido Chio ea tantiim gUnde uiditaffc, Cdrnclius Alexander cfl auHor , donccfe obfis
dione liberaffcnt . Tagifiilia cfitata labionim , gingiuarumq; uttijs mirifice opituUntur : tufa, iUitaq; torpentia mem^
bra corroborant . Glandi/ifagincce cinis renum calculis utilitcr lUinitur . ilex infuper arbor efl in Italia notifiima ,
fpeclatceq; proceritatis , corttcc in rufixm ttigricante . M.tterics eius denfaadmodum cfl , ac robtifla , in atrum rubes
fcens . lcolijs Uurinis, ac perpetuis iiirct :fed qucc externe candiccnt,fcabrceq; fiint ; internce iicro uirefcant, Iteuesq;
cernantnr : qiiin O" in toto ambitu adeoferratafunt, ut fj^inartim f^ecicm prcefefirant . Glandes profirt quernis mi^
nores, quce O" in reliquis miniis prceftant . Iligneus carbo Hetrufcis in pretio eft,non modo quod igitem diu fi)ueat,fed

etiamquod (ut aitint) uapore caput minime tcntet.Ucec pr<eter
glandes, pilulas qiiafdam rubentcs gignit,qu£ trit£ cum aceto iiul
neribuirecentibus iHr cruentis oculis titiliter imponunttir. In
Ilicis genere(ut memori£ prodidit Thcophr. Itb. iii.cap.xvi.
de plant. hiftoria) eft arbor iUa , qtiam Arcades SmiUccm uocant ,
ilicifimilis (ea autemnon cft taxm,qu£ etiamfmiUx dicitur, quos.
niam de taxo capite x . eiufdcm librt diffcruit Thcophraftus ) folio
tamcn non aculeato,fed moUiori, profundioriq;, dijferentijsci; plu
ribus diftinguendum : nec materie,ut iUa,folida, f]^iffaq;,fedfoIutay
molliq; inopcre . Meminithuius Gal. lib.vi.cap.iii.de cop.med.
fecundum locos incoIumeU£remedijs,ficinquiens. His fortiora
funt myrtt,ac baccarum eius decoiium,CT ex accrbis cotoneis ma^
Ivi,cr uirgultorum tenerorum iIicis,arbuti,fmilacif,acfagi.Super
quo loco dubitat Cornariu{,quomodofieri potefi,qu6dfmiUx ( ta^
xum, uel eitK f^eciem intcUigit)qu£ ab omnibm uenenofa defcribi'
tur, ponatur a Galeno inter gurgulionii rcmedia.In dubij uerofc:^
lutione nil aliud determinat,nift qu6d,a\m non ubique (fic ipfe pu-
tat)taxmfit uenenofa,cx eogenerefumi dcbeat,qu£ lethalt careat
iioxa. Sedfii Cornarius Thcophraflam fibi alioquin f.imtliarem cc-
fuUiffet,quifmiIacem quandam(ut paulo ante oftcndimusfin arbo^
rem ilicifimilcm refirt,reCxiiis,mco qtiidcm itidicio,zr paucioribm
rcm hanc explicaffct. s v b e r deniq; arbor cfi fi-!iilu,ct filio ili^
cii, pcrpetuafimtliter coma uirens,quanquam id ncgat Thcophra''
flm,fed crafitfiimo cortice ucflttur,aiq; ilici magnittidine cedit, ut
ij quidem atteflari poffunt , qui Baccano Komam profidi fiunt : eo
enim in itinere innumer£ Suberum plant£ uifuntur . Hxc corticc
cxttta minime arefcit, qticmadmodum relique arbores : quandoqui
dcm natura hatid ignara , qiiod fi£pi^imc cortice cxpolianda cffet ,
inatcriem dtiplici corttce muniuit . Inter plitrcs , ac uarios corticii
fiubcrei ttfiis, qui in rcbm domeflicis cclebrantur,iUc pr£ciputis efl,
cr ittilgaris,qu6dfutoribm maximefit expctita ad crcpidas conju

cieiidM .

S VB E R.

KO

20

JO

49

50

«o

In Lib. primum Diofcoridis . fjy

<;iendM . Quitt fT~ghhis ex eifA^lk utimtur pifcdtorcs,qu6d ea nunquam uquis mergdtur , fed fuperndtet fuflincdis
retibus, plumbcisgUndibm in ctltum diulis . Ideoq^ PliniM lib. x v i . cap.yi 1 1 .fcriptumfic reliquit. Suberi minima
(irbor,gkns pefiima, ruraq^ : cortex tmtitm priecrnffm, dc renafcens, atq; etiam in dcnos pedes undiq; explanatus .
Vfm eius anchorxUbus m.ixime nxuium,pifcantiumq; tragulis,(y cadorum obturamentis : prxterea in hiberno fcemi^
narum calccxtu . quamobrcm non infacetc Gr£ci muliercs corticcs arborum appellant . Sunt qui Subcrcm fceminam
ilicem uoccnt,atq; ubi non nafcitur ilcx, pro cafcbcre utuntur, in carpcntarijs pr^cipue fabricis , ut circa Elin , C?"
Laced.emoncm . Nc c in It.dia tota nafcitur,ncc in Gallia omnino . Et codcm libro,cap.x l. inquit . Eius materies tar
difimc uctufiatcmfentit, ficut rcbur , larix , cajlanca, luglans . ha:c Plinius . Eft er alia arbor glandijira , quam , PhellodryS'.
quod fhliafr.it fuberis , corticcm uero , CT ligni matericm cerro non abfimtlem , Uetruria uulgo appeU.it Ccrrofu-
guaro , quafi Cerrifubcrcm dtc.is . Id quod ctiamfecijfc uidetur antiquitas : quandoquidem Theophrafto loco fupe~.
rius citato ca Phellodrys dicitur . Snbcrii cortcx tritus cx aqua calida potus fanguinem fluentcm cx utralibct par^
tefiftit. EiufdcmciniscxuinocaUdo finguincmcxcrcantibusmagnopere laudatur. Galenotam qucrcus,quam Glandiferaru
quarundam.tli.irumg}andif!:r.irum.irborummcdicin£ commemorantur Ubro vi. ftmpUcium mcdicamcntorum ,his arborij uires
uerbis. Qjiercusp.irtesomnes adftringcntis qu.ilitatis participes funt . Sed plm tamenhabct ,qu£ in trunci corti- «^'Galeno.
ce membrana fubcft , tum qu.ffub glandis ipfius calyculo, ea uidelicet , quxfi-udus carnem conucftit . Quamobrem
adprofluuiummuliebre,CT fanguinis expuitiones , tum dyfenteriM , cr diuturnos uentris fluxus commodam effe
crcdunt . ^\.iximc uero ea utuntur decoiia .V alentius tamcn adftringunt ,fagm ,0" ilex,feu quis eas fpecies effe
roboris ucUt ,feu totogcnere diuerfas . Quin crfilia harum plantarum teneUa illita non inftrenue deficcare ualentt
minus autem qu£ funt altcrius roboris , nimirum quanto minusfortita funt adftriclionis . Siquidem ego quandoquc
2 o glutinaffe mc uubim meminifdce inflidum , cum nidUm adeffet ad manam medicamen pr£ter ipfius quercus fblia.:
triui ea in Itui petra , cr uulnm , omnemq; uicinum locuntcontexi . Eandem uim fvUjs habet c fruAus roboris ,
coq;medici nonnulUad incipicntes.Gr crefccntes utuntur phlegmonas . nam qu£ iamuehementes funt,adftrin=^
gentiarejiuunt. Sed taUaad curandi potiusrationem,quam pr^fentem tradatum attinent, Caterim in pr<e=
fentia nouiffe , quod catenus adftringentcm , quatcnus difium cR , facultatem quercus obtineat ,fufficit : dc proitt=
dc dejiccandi,atq; adftringcndi : exc.ilfaciendi autem p.tulo infra media, ingencrefciUcet eorum, qu£ ( utfic dicam)
tepidafunt. Arbor,qu£ S^^w Gr£cis ,Quercus Latinis appcUatur : Chullot ,iitdlet , autBeluth , Arabibus: Nomina.
duercia , ItaUs : Eychbaum, Germanis : Robre, Kif^anis : Chefne, GaUis . Qu£ uero cp- yoV Gr£ce,Fagus La=
titie dicitur : Arabice , Chinaos, aut Chiachoi : Italice, Eaggio : Germatiice, Buochbaum : liif^anice,liaia : GaUice,
laus . Qu£ denic^ Gr£cd uoce Ts^iw! , 'Ldtina llex nommatur : Ardbica, Bdrbes ,frue Carmdi : UdUca , E/ice :
Bijfdnicd , Anzind; cr Anzinheird ,....■

30

Kx^ava .

CASTANEAE.

CAP. CXXII.

40

50

Sardianae glandes,quas aliqui Caftaneas,aut
lopima, aut glandes louis appellant, adftringunt&ip-
fe, fimilesque efFedus prabenttprsfertim tunica,qu3e
carnem,& cortice media intercurfat . Caro his , qui ephe-
merum biberunt , conueniens eft .

Castaneae tiuces funt in totd ItdUa Uidgo notif?im£ : Caftaneirum
item Z7 earum arborcshaudquaquam iticognit£. Antiqui cafta^ confidemio.
nearwm complura fecerunt genera , nominibus plerunque inditis
d locis , imde importabantur . Sed duo tantum in Hetrttria habens
turgenera,fatiuumfctlicet,crfylueflre. M.itiores facile p«ra
gantur , harutnq; iUx pnticipem locmn tenent , quas uulgus M<tr«
rotii appeUat : qutppe quod c£teris flnt maiores ,fdpidiorcs , ^e»
ciofioresq; . In motitanis , ubi quotannis aUarum fi-ugwn annona
deficit , incol£ caftaneis per hyemem uiditdnt . Udnq; eas in crd^
tibusfuMO prius exiccdtas db utroque cortice repurgdnt,moluntc^
infaritiam , dc deitide cogunt in pdtiem . Materies arboris £difi^
cijs , atque alijs domefticis utenfilibus adtnodutn dptd eft :fiquidem
non tnodo ex ed fiunt trdbes , tigtu , dfferes , cr peddmentd ^fei
cr cddorum coft£ , er eorum cindus : uerum ignidrijs ineptd .
Montibus , O" opdcis gdudet magis , qum campeftribus , er rf=
pricis . Caftdne£ uchementer fiftunt tum dlui , tum uentriculi Caflanearum
fluxiones, idq; mdxime ficc£ : quin ZT fdnguinem excredtitibui uires.
profunt . Trit£ cum fale , meUcq; fubad^q; rabidorum camm
morfibus utiliter impotiuntur : ^ cutn hordeaced polentd, Cfrfa
ceto iUit£ mammarum duritias difcutvmt. Venerem excitdttt,
eoquodflatumgignant. Ldrgiusincibisfumpt£ capiti dolorent
infirunt , itiflant , aluum adftringunt , ac £gre ccncoquuntur .
Attamen qu£ cineribus obruc£ torrentur , uulnerdto pritis irt /*<

m j terc

138

And. Matthioli Comm.

tcrc corticc , cruiis , cr elixk innocentiores reddimtur , pr^fcrtimji cum pipere , crfile , ucl fucchuro eimtur .
Caftinearum De cdjixneis diffcrens G.xknus libro fecundo dc alimentorum facult.xtibus,/ic inquit . Caftane^ omnium glan=-
uires ex Gal. diamfunt pr£flantil?im£ . Sunt qui hosfrudus Ao7rl'fj.ouf appellent : hi nanq^ crfoli intcrfiudus agrcjles alimen=

tum memorabile corpori prxbent . hadenus Galenus . 1 Uud porro in his uerbk animiducrtcnium , quod Cafianea ,

qudmm C.VS Galenus plurimim nutrire prodiderit;non tamcnincibis commcndantur , fi comedantur frequenter .

Nanqne , ut idem auilor cft libro dc tenui uiHm ratione ,fint iUa: in aqua cod£ ,fint tofl£,fint etiam frix£ ,fem=

pcr cfitantibuf noxam infvrunt , multoq; magi^ , ficrud£ cdantur . Q,uod ctiam libro de ctbis boni , ZT malifucci me=.
Nomina- mori£ mmiauit . Caftane£itaLatnmuocat£ ,Cr£cis }ici?a.vx,(Joi^^ixvuj. pocAxi/J,H (5/of jSocAafoi^H Ab»

73-('(ji.« dicuntur : Arabibus ,Sadianalach jCdftal , o~ Stebulot:ltalis,Caftagne:Gcrmams, Keften : Uijj^aniSf

Marones : GaUis , Caftaignes .

10

KHKIf.

G AL L A.

CAP. CXXIl I.

Gallanim co-
Cderatio .

Cornarij opi
nio reproba-
ta.

G A L L A fruflus eft quercus . Aliqua omphacitis
appellatur, paruaquidem,fedtarticuIorutn manus mo-
do rugofa,iblida,nulloforamineperuia. Altera plana,
leuis,perforata. Eligidebet omphacitis, quas efficacior
eft. Vtriufque uis uchementer adftringere. tritJE ex-
crefcentiain carne,fluxiones gingiuarum & vus,atque
oris ulcerationem cohibent. Nuclcus dentium cauer-
nis inditus , dolorem fedat . Cremataecarbonibus , donec
igneflagrent,&uino,aut aceto,aut acida muria extin-
(ftae, fanguinem fupprimunt.Decoftum quibus infidere
expedit , efficax eft, & contra uuluas pracidentes , fluxio-
nesque. Capijjos denigrant,aceto, aut aqua maceratae:
dyfentericis,cceh'acisquecum uii;o,autaquatrits con-
uenienter illinuntur , aut bibuntur : obfonijs addi dcbet,
aut integr.T in aqua prscoqui, in qua nonnrhil excoquen
dum eft, quod his affedibus confei'at . In fumma his uten
dum adadftringenda,autfiftend3,aut ficcand3,qus o-
pusfunt.

jo

G A L L AE uulgo ttotifim£ funt, tMq^ ftrunt arbores os.
mnes ( ut Plinius audor eft ) qu£ cr glandem . Nafcunturfole dc
geminis excunte : cr ft xftunimio excipiuntur, arefcunt proti^
nus, nec amplius adolefcunt. Quercus in Italia prater glutts.
des duo GaUxrum generafrrunt . Minores qu£ rugofa cute ff>e»
dantur ,fuUonibus , cr coriarijs expetit£ , qu£ Grttcis omphaci^
tides dicuntur . Maiores uero , qu£ Uuiorcs habentur . C£=
terim neque in hoc Cornario adftipulandum effe iudico , quod 4P
fuis in Galenum commentarijs tam primo , quam fexto libro de
compofitione medicamentorum fecundum locos , acriter cotta
tendat, nilaliud omphacitiiem gaUam ejfe Diofcoriii, Cjr Gdi^
leno ; quam calycem iUum , quo glanies in arboribus continen-
tur. Uoe tantm drgumento duflus,qu6d Paulus capite de dyfenteria inquodam clyfteri fcribat : o\j.(^u.n'^o!

'Y.iV.M[).im . 6?! S^t TO «.o7aoV,£| OU tH.Wc|>UH.£l' H 7-11? ^^MQS JhxAdVO! , 0 Tftf oi GufoSf X.^a;VTCU. U

efl : omphacidis uft£ . eft autemcauum iUud,ex quo glansquercinaenafcitur,quocoriarij utimtur. Vbi ipfe non
cmphacidos,fed omphacitidos putat legendum , uulgatam ledionem immutans. Ex qua poftca non aliud om^
phacitidcm gaUam ( ut diximus ) effe exiftimat , qtiam cauum lUud , in quoglanics inferuntur ^ quod recentiores cu=
pulam uocant . ftatuitq; nunquam a fua opinione recedere , nift quis plane corruptum apui Paulum locum docuerit, y o
aut oy<J)!XK.l'S'«, ab eofubftantiue pro eo,quod calycem Vlinius dixit,cr tiulgo cupula glandis uocatur, didum often^
dat . sed equidem non poffum non admirari , quod w , qttem alioquinfuorum fcriptorum teftimonio , acutifimi in=
genij ,faniftimiq- iudicij uirumfemper exiftimaui , in re tam , meo iudicio , clara , tam facile abcrrauerit . Nam fi
Tdulus nonputaffet ,qucd o'(ji($aKiV Gr£cum uocabulum ob fuiraritatem permtdtis fuiffct obfcurum, qucmads
modum zr Cornario fuijfe uidetur , eicerte non fuiffet opus per circtmlocutionemiUud dcclarare ,ut ftcit ,cim
inquit.Eftautem o^<Pcc)i{{ cauum iUud,ex quo glansquerna €i:afcitur,quocoriarij utuntur. duod pr£tere*
Taulus pro omphacitidc gaUa glandium calycem non acceperit,iUud maniftfto argumcnto efth poteft , quci ipfc libro
feptimo de gallis, non autem deglandibus diffcrat, duoq; gaUarumgcnera conftitu.xt, quarum alteram omphacitidcm
iippeUat ; alteram uero magnam ,flauo colore , uiribusc^ inftrtorem cffcfcribit . Qjtod cti.xm antea Diofcorides, c
Galenusftccre . qui omphacitiiem gaUam glaniium calyccm cffc nufquam, quodfciam, tradidere : qttod non ignora»
uerint {ut Cornirimignoraffeuidetur) crgewerf, cr^ecje agaUia dijferre glandes^. Addc, qudi Gdeims, Diofcos

tiieit

In Lib. primumDiofcoridis. 159

yi^es, Cr VMilus ntifqum, quod equidcm lcgerim,ufifunt hoc uocabulo o(^4)aH i tk pro gaUd ; nifi 4die^iue,cr cum
fuofubft.tnti'fo «.hk iV . CXu:trc concludcndo putducrim , in Paulo lcgcndum effe , oiucJ^aK tSof , non i/fx.rocK irlloi ,
itt contendit Corn.trius : quinetim creduicrim Gr£cii giindium calycem o^cpxKlh^oL proprie appcUdri.T.tmetfi
Cornarim,^ Andcrnacus, qui vi Paulo uocem lUam accrbam uuam interpretatur, Gr.tca lingU£ peritijiwii,h£c no
■ ccgnouijfc, neq^ animaduertilfc dcprchcndantur . lUudpeculiare fibimaiores gaU£ uendicancre, ut quot.mnis aut GallarG prs-
dnnon.e fertilitatcm,.'i:!t fteriiitatcm, ar.t peftilentem auram pr^nuncient ; n.imfi rumpantur mtegrx , cr qu.s pcrfo^ ^agium .
rat£ nonfunt,ant mufc.tm,aut ar.incum,.tut ucrmiculum cxponent . Si mufca uolat ,futuri bclli :,fircpit ucrmiculus ,
unnonx penuri£ ; (i currit araneui , pcftilentium morboram pr^fagium eft . N eque cuiquam mirum uidcatur , quoi
cx omnibus g.il]ii ifta cxori.intur animaicula : etenim cgo huius rei f^piHSpericuIumftct , nuUamq; unquamfum con*
1 o fecutus , priui non perfbraum, qu£ ex tnbus an im.ilihK umm intrafe non continerct : nam fbrminc conf^cdo faci^
le indiciumfummi poteft , iam animal exijiTe . Dicamus igttur licet , quercim crfi-udam , er aiiimal gignerc . C«n«
rci h.iud ignari uetercs iP.i patres , non fine caufa quercum dixerunt louifummo ejje dicatam . GaUarum uircs me= Galliru wfes
mori£ prodidit Galenus lib. v 1 1 . fimpi. medicamcntorum,fic inquiens . GaUa, qu£ omphacitis nuncupatur , admo^ ** Galeno .
dim acerbum eft mcdicamen,pkraqifui.parte ejfenti£ terren£, crfiigid£ : perqu.m deficcat,ZT rcpercutitfluxio=.
nes : ad hxc conftringit , contrahitq; partes laxds , ac languidM : omnibmq; fluxionum ajfiitibuf ftrenue refiftit .
"Efto iiero terfq in deficctndo ,fecundi autcm in refi-igerando ordini/s . Altera autcmgaUa ,flaua lUa , cr magna ,laa
xacj;, e~ ipfa deficcat qttidcm,fed tanto minm, quanto minus acerba qualitatii eft particeps . Coda itaq; ipfa perfe ,
xic dciiide trita, cat.iplafma cjl non mftrenuum fedis phlegmonarum, ac procidentiarum . Porro coquenda cft ,fimo^
dica opuffit adftridione , in aqua :fin uehementiore, in uino . Acfiaugere infuper adftridionemfit opus , uino utarc '

auflcriore . H.i7ir rufiici noflrates ojWihk iVot , quafi uinigaUam dicoi , nominant . Deniq; galU combuft£ fangut^
nisrcprimcndifacuhatcm acquirunt , ac nimirum etiam calorem, er acrimoniam cx ttflione affumiint :funtcj; ijs,qu£
ignent orperfx nonfucrint, nmfubtiliorum paraum , tum maiore deficcandipotcRute . C£terum cmn ad fanguinis
fupprcfiionem pr^par.tre ea$ uoles, carhombus impofitas, dim undequaq; candeant, aceto, aut uino extinguere opor - ^ ^
tcbit. auercuffi-uHwiv.^Mi Gr£cedicitur:Galla,Latine,paritercrltalice:'Hdfs,autliafu!,Arabice:Gal'' Nomrna.
locpffel^crEychoepjfeUGeimanice^GalhdiC^rBugalhatHiljiiaitce^NoixdegaUe^GaUice.

t Hocloco Gr£ci ccdiccshabentKsvSvAcdSHi .Qjiauoce conflat,iudiciomeo,DiofcoridemgaU£ omphacitidii
figttram defignaffc , cim prius magnitudinem exprefliffet . Attamen ex interpretibus MarceUm manift^c eam etiam
ad magnitudtncm retulit . KueUtus autcm , citm eam tuberofam interpretetur , ipfc quoq; magnitudinem innmjfe ui=
deiiir.Ciuodrcjinobis'fitiusuiflmeft,omphacitimritgof£partiar[iculorumindigitis,ci(mcxtenduntur,fimilem

redderc:qu6dnonfoli<midinnuatGr£cumuocabulum;fedmul
K H V S. tdetiammagPsomphacitidesipf£apertifiimedemonftrent.

»c

99

40

5*>

Powr. RHVS.

CAP. CXXIIII.

Rh V s, qusEobfonijsafpergiturjab aliquibusery-
thros appellata,femen eft coriarij fruticis,iic uocati,
quoniam coriorum infecloreseo vtunturad infpidan-
das pelles . Arbufcula eft in petris nafcens binum fere ca
bitorum alcitudine: folijs oblongis , iubrubencibus , iti
ambitu ferratis t jlicis modo : acino vuarum gracilium ,
denfo , magnitudine terebinchi , quadantenus lato : cu-
iascorticofatunica perqu^m utiliseft. Foliauimha-
bent adlLingendi , & aCacis efFeftus pr^bent . Decoftii
capiilos denigrat:dyfentericis infunditur,& in potus
eorum,inleffusqueadijcitur:inftillatur auribus puru-
lentis. gangraenas, & pterygia cohibentfoliaex aceto,
autmelleillita. Liquamentum fitexaridisfoIijs,adcraP-
ficudinem mellis in aqua dccoftis ,ad cadem, vt lycium,
conueniens. Semen eofdem effeftus exhibet:cceliaco-
rum,dvfentericorumqueobfonijs infpergitur:fra<3a,
defquamata, liuidacjue illitum ex aqua, ab inflammatio
ne vindicat : lingus afperitacis cum melle abftergit : can
dida foeminarum profluuia fiftit : hsemorrhoidas fanat,
cum quernocarboneintricoadmotum. Aqua, in quafe
men maduit,decocla cogitur,coitque,efficacior quo-
dammodoipfofemine. Gummidefert, quoddentium
cauis imprimitur, ad dolores finiendos ,

R H v s Gr£corum, cui ( utfcribit Plinius libro x x 1 1 1 1 . Rhoij conC-
CAp xi.)Latiniinoneft inditumnomen , Sumach officimsuuU deratio.
gd mcAtur, nocabulo mmirHm 4 Liauritanis accepto , ut in alijs

I40 And.MatthioIiComm.

quhnplurimis i(b itliifierifolet . lldcin condimentii profdleutebdnturdntiqui:idcirco Diofcoridi in tpfim cdpiti^
fronte , R/jh-s dicitnr, qu£ obfonijs aj^crgititr . Cuiui ufm , ut dudio, cr dpud Syros , er dpud Aegyptws in hunc ufq-
dicm pcrdurdt, ubi rhui proncnit priefldntior . Nafcttur ZT in Itdlid Apenmno monte pluribui in locis , ijs omnibus
pldue notis, qu.-c illi d Biofcoride tribuuntur . Hmm dridiifDlijs hircorum, cdprdrumq; pcUes ilL-e jpt[fdntur,crifpdns.
tur, concinndnturq;, quds uulgo Somdchi titmcupdnt . Cietcrion illud non uidettir prxtercimdum , quod etfi Gtt/e=
nus tiim dlibi, tum prxcipue Itb.vi . de compofitione mcdicdmentorumfcctindtim locos , pltird Khois nomind , er ge=
nerd explicdffe utdedttir, ut qv.i id modo Syri.icum dppellet, modo Ponticum, modo obfoniorum, modo cori.-trium,mo
do rubrlm ; non tdmen proptered cenfcndum eft, B.hots drborcs interfe genere, uel f^ecie differre . Qndndoquidem
nobis confldt, wnm tdiitum gentis Diofcoridi hoc loco defcriptum effe, quemddmodtim cr Gdleno libro v 1 1 1 . fmpL
med. Atquihdc in rcfcire conttcnit , qiiod R.hus obfoniorum nil dliud efl , quhn femcn : coridriorum uero nil aliud > » o
qtwn folid, crft-utici^ rdmufculi . N oflne enimfententi£ fubfcribtt Diofcorides , qttifcriptum reliquit . Rhu^^femen
efl exigu£ pldntx, qtid coridrij dd inl^tffdndds peUes utuntur . Quod etidm Gdleitus confirmdt loco citdto . Rhm ue^
ro rubcns nil dliud effc comperitur, qum eiusfemen immdturum, cui maior ddflringcndi ui/> inefl, quam mdturo, cu=
iui dcini qudddiitenus nigricattt . Syridca pr.ttercd, dtq; Pcnticd rhu^, etfi in dlijs iidfcdtur regionibus, d quibui nome
Monachoru inuenit ; nihtl tdmengenere diHdt ab Itdlicd , dtq^ Ibericd , nifl lUa mdgi^ , htec ucro minus tdribus prceflet . Ideoc^
error . Mondchos iUos , qui in Mcfuem commentarios edidere , longe hdUucindri crediderim : nempe qui flbi perfudferint ,

Rhocm Ponticdm dlterius cjfegcneris db ea, cuius extitit ufus dpud antiquos tn obfonijs . Qua tn re er Plinius deces
ptus effc uidetur, ckm de cori.trio pdrticulariter fcripferit, ipfumq^ diuiferit db eo , qtio in ciborum condimentis dnti^
Fuchfij opin. quitus utebdiitur . luchfius uero medicusflngul.iris eruditionis, iion contentus duobus Rhois generibus Plinij imis
damnata. tdtione, tertium adinuenit . Etenim is in libro de componendis medicamentis , quem fecundo loco edidit , Rhoem Sy=- » ®
ridcum nonfoliim diffcrre fcribit db eo, qui tum culinis, tum coriarijs expetitur ;fed peculidrem quidem Syridc£ drs.
bufcuU fticcum effe cenfet, quod Gdlenus lib.vi . de compofltione medicdmcntoru fecundtm locosfuccum rhois Sy^
ridci in quodddm medicdmentum ddddt . Sed errat Fuchfius in hoc, mcd quidemfcntentid . quandoquidem non uideo ,
quomodo ex mentione fuccirhois Syriaci k Gdlenofditu , coUigi pof^it , rhoem Syridcum effc genus fepdratum . nam
ego potius adducar ut crcdam , ita eim cognominatumfuif^c k Gdleno , quod dpiid Syros coeli cr foli illius tcmperic
prouenidt c£teris pr^fldiitior . Et quanuis Theophrafto lib. i r i .cdp. x v 1 1 1. Rhus dtiplex rcddatur , nmfcilicet ,
crfcemind, quod dliafterilis, dlidfruiliflrdfit ; non tdmen ob hoc pofleritdtis memorix prodidit , qtwd dltera cibis ,
dlterd corijs ndfceretur,fed dmbas ad coria inficiendd deflinduit : qttod coridrtj jvlid,€r rdmufculos tdutm dccipi.^it,
Petri Criniti tton dutemfemen . Rhoem, qu£ in Cornelio Celfo ros Syri.icus deprduate legitur, Mdnna, qu£ cx Syrtd nobis dd^
laplus . uehitur, effe putduit Petrus Crinitus llorentinus capite feptimo libri ultimi de honefta difciplin a ,fdlftis uocumfimi- } o

litudine,qu6dros,qu£di(liorhosGr£celegcnddeftinCelfo,ac
V I B V R N V M . j.j'^ rorem fignificdre crediderit : etenim ntdnnd ros quiddm eft .

Veruntd^nen cius fententiam dcriter explofit Mdnardus lerra^

rienfis libro epiflolarum fudriim primo. Theodorus in Theophra.

flo, Rliois.tiocabuIumfluidam interpretatur , quod nomen Gr£ci

etymumfecttiUsfibi Latincfinxit : quippe ( ut Plinius efl audor )

rhus Ldtinum ncfmen non hdbet . Id quod mihi erradi pr^buit dn~

^fdm , ckm iandudum pro certo exiflimduerim, fluiddm Theophrd=

mfto cdm drbufculdm effc, qu£ uulgo Ldntana uocatur , e cuius ra-

Idicibus uifctim quidam conficiunt . Vertm citm dccuratius Gr^cti 40

^Theophrafli codicem perlegiffcm , Theodoriq^ nouum uocdbulum

nonfine bile exdmindffan , erroris mei cdufdmfacile deprchendi .

Quofddum efl , ut idmfdteri libedt,fluiddm Theodori nil dliud

Theophraflo defignare , qu.hn Rhoan , cr ob id Lantanam fic 4

uulgaribus uocatam, ut pritis credideram, non ejfe . Qjt£ tdme

.^,,^^;.,;,^^ ( «f med jrrt opfwo ) po^m vibvrnvm imitdtur,qtt6d md*

Viburnum . ..^RlFrJm^^^^^^§\:5A^ Jii!^^^ xime lentd , obfequiofd,flexuq; inuiildfit . Tdle enim efte uibur-

\num Virgilius in Bucolicis cccinit hoc cdrmine .
Qjidntum lentdfolent intcr uiburna cupref^i .
^ Exit h£c rdmulis digitali crdf^ittidinc, bicubitdhbus^folijs uhneis, j o
incanis, cr pilofioribus, qu£ p.iribus intcrnodijs aduerfis pedicti^
lis coniugatim adh^rent, per ambitum tenuiftmcferr.i':d. Tlorem
edit album,umbcll£ modo coh^rcntcm : a qtto dciniprodcjmi lena-
tiim mcdo prcfii , qui primo fldtim exortu uirides , dctnde ruhriy
demum uero mgri jfcddntur : rddice pcr ftmrnd ceffiitum Uagan
te . Hrf/ic RueUtus rhoem exiftimdt, cim tdmen dlia E :ofcoriii,et
_, . . "*^\AIfw3 "\yr-frf s^J^^iiP™^ GdIenorhusfitpIdntd,lictrufcisnotif^imd,qu6d phrima orid^

exGaleno!!* ^/ ^%^^^i^^^^ tur eo Apenninitrdiiu,quiYictruridmre\^icit. JycRhoe.hdc,

qu£fequuntur,nobisfcriptareIiquitGaIenuslib.viii.fimpIi=
ciummcdicamcntortm,ficinquiens. Rhus fi-uttcofa piantddd-
jtringit , deficcdt .Ndmo' coriarij dd deficcandtm , c adftrin-

gcndum

InLib. primum Diofcondis. 141

gendum pellcs pi.viU uttmtur : dc proindc j}v^aoh^niH,hoc cfl, cxcoruru appeUata cji . Vorro mcdick in ufufunt

VI primisfruiius cius, crfuccus multum auj}er£ qujlitutis. ConfentMicus cji ufus p.irticukris ip/igujlusfcnfui. luc^

rit itAq- o~ hoc mcdicimcn ex tertio ordinc exiccantutm, exfccundo uero rcfigcruntium . Po ur ut Gr.ccis , ita c^ Nomina.

tiitm Ldtmis Rhus nomuutur : Sum.ich, Adurwn, Koshurf.idijiicos,fcu Rof.iidicos , Arabibus : Khu , cr Somucho ,

Italts : Sum.tch , cr Snm.tgrc , Hifp.inis .

t In uulgatis Gr£cis codictbus hic legittir is^ (voei^af , hoc cji , ilicis modo . H^c dii^lio qua rationc ab intcrpre?
tibus KueUio, C~ JSUrceTio omijfaficrit , certe nefcio . Sed mthi quidcm uifa eji iion omittenda , quod non modo eam
quoquc Orihajlus leg.tt,j'cd quod etiam Khusfblijs pulclrrc lliccm xmulctur .

le

»0

3»

50

4-01 VI

PALMA,

CAP. CXXV.

P A L M A in Aegyptogignitiir. Eamcdio maturitar
/tis vigorc,autLirnno decerpi folet, Arabici niyrobvilani
timilis,pomatiscognomine,colore viridi,i<k'odoreiTia-
licoronei : quod fi ad maturitatem pcriienire iinatur,
phcenicobalanus fiet . Palma acerba efl: , & adftringens :
contr3alui,nTeminarumc]ue profluuia,in uino auftero
bibitur; hxmorrhoidas iiftit; vulnera gkitinat illitu.
Phtenicobalani reicntes plus liccis adfl:ringunt:capitis
dolorem aiferunt : copioiiores in cibo inebriant . Siccio-
res fanguinem excreantibus, ftomachicis , & dyfente-
licis utiles in cibo: illinuntur cum cotoneo, &cerato
ijenanthinouefica? uitijs Caryots^prsfertim efu,fau-
cium afperitati medentur. Thebaicarum decoftum po-
tu sftuationem fedat: viies recreatcum hydromelite ue
teri fumptum:cibo idem faciunt. Fit exeisvinum ad
eadem conueniens. DecoSum perle potu, & gargari-
zatione magnopere adftringit,& cohibet. Nuclei pal-
maruin,ca?terorum more, cremati in crudo fiftili, &
vino reitindijCinere loto, fpodij uicem efhciunt,mi-
fcenturque incalliblcphara.quod fi non iuftam uftio-
nem acceperint,denuo cremandi. Vim adftringendi
habent, & fpiracula cutis obdudu fuo claudunt:con-
tra oculorum uuam , & puftulas , palpebrarum deflu-
uia,cum nardo eftcftum pr;Tbent:corporis excrefcen-
tias cum uino reprimunt; ulcera ad cicatricem perdu-
cunt. Sed inter primas utilcscx palniis humilibusAc-
gyptis .

40

^oini iKxTi, TALMA ELATE.

CAP. CXXVI.

P A L M A , quam aliqui elatcn, aut fpathan appellant , fruftus palmarum adhuc florentiuiii inuo-
lucrum eft,calyxque:quoin fpiflamentaunguentarijutuntur. Optima habeturodorata,adftrin-
gens, ponderofa,prxc]ufa, intus pinguis . Vis ei adftriftoria : fiftit ulcera, quse depafcunt :Iaxatos
artus committit : trita miicetur cataplafmatis, & malagmatis : prodeft prscordijs , imbecilli ftoma-
cho ,& iocineri afFe(5to, mifta conferentibus cataphfmatis . Eius decoftum fubinde deterfum , capil-
los denigrat : datur bibendum congrue renum , ueficse , & uifcerum uitijs : uuluas , ac uentris fluxio-
nes fiftit:fcabiemcum refina, &cerafanat,fi uiginti diebus recensapponatur. Inuolutusque in ea
elatefruftus, quem fuoamptexufouet, elateetiam uocari folet,&abaliquibusboraflus . Adftringit,
& fpath^ cffeifius pra;ftat, non fic ungc.entis expetitus . Alba medulla caudicis recens in cibo , aut de-
cocta, eadem facit , quac boiaflus .

T A M E T s I in compluribui ltali£ ciuitatibus , nmpe in hortis, uiridarijs, er monachorum claujlris didis , Palm* conS-
repcriantur Falm£ injtgiu magnitudtnc , ac f^eciofa proceritate ; ciim tamen climatis noflri temperies earum tiatu^ attmo .
ris inclememior fit ,fruilumnobis non profirunt ,fedjieriles confenefcunt . In Hif^ania tamen maritimd quibujs
dam locisfi-u^ii edunt,ueriimimm.item,et qui nunquam maturefcat . Qu£ in Creta proueniunt ,fiuilum fane per*
coquuntffed m.igis admodum Cypri^ . Principcm locum tenent, er palmulas omnium pr^jiantij^imas ferunt,qu£ in
Jud£a proueniunt, cr inter ha4 maxime (ut inquit Galenus') qu£ in Hiericunte nafcuntur . Venetiof palmarum frus
^us,qui nonnuUis palmul£,aliquibus cariotx, quibufdam uero daiiyli dicuntur , ex Syria , cr Alexandria Aegypti
aduehuntur,ac etiam ex Neapoli iUuc prius ex Numidia importati . Ex recentibus ab arborejlatim decerptis , qui"
bm Italia carct,uinumfieri audor eji Plin. lib. x 1 1 1 1 . cap. x v i .quo Varthi,ZT Indi utuntur, ac c^teri^qui oriens
tdm pligam incolunt .Etut idem refert lib, xiii. cap. i m . Palm£ fxmin£ fruilum non profirunt, nifi prope

marm

142

And. Matthioli Comm,

Mufit plantE
hiftoria , &

Uiers.

marem confenntuif : quo excifo , dut exiccato , uidu£ poftea Jlerilefcunt . Nec tmnen ob id putandum , (juod mitres
Jruilum nonfrrdnt . Qudndoquidcm fcribit Theophrajliii lib, 1 1. cap. viii.dc hiftorid pUntdrum , quod exfrudi'
fcrk ( plures enimfunt , qusfruiiim nonftrunt ) tam mares , quumfcemin^ fruilus cdunt . Quorum plures funt dif=
ferenti£, quoniam dlijfine offc, aUj duro offe , dlij moUi proueniunt . Colore quoq; interfe difcrepant : alij cnim cam:-
didi, dlij nigrt, dlijflaui : ddfummum non pduciores, qukmficoram colores , neq; abfolute pduciord genera (idtuunt .
Ad hcec differre mdgnitudine ,fgurdq; uolunt : quofddm cnim rotundos effe in modum malorum : magnitudnteq; tan^
tos , ut qudtuor tdntiim in ff>icam tenedntiir , alios minutos cicenm magnitudine . Saporibm item plurimum dijfcrrc
inquiuntjfcd optimim tam ittter tiigros, qu.im intcr candidos,gettus , quod regium uocant, cum magnitudine , tiiuir^
tute,fed rarum id effe . Quiedam ttonfruilu modo, ucrlon o~ arbore ipfa , loiigitudine , formdq; rcliqua difcant : non .
enim magns, cxcclfxq; , fed breuesfcccundiores, quhn c£tcr£, trim£ protinusfrudificates . Talcs ctiam in Cypro,.
in Syrid quoq; , Aegyptoq; palm£ proueniunt, qu£ quadrim£, aut ut plurimi<m quinquettncs frttdificant, hominis al
titudine affurgetttes . Centa aliud cft in Cypro, quod cr fvlium dmplitis habet , crfi-u^itm multo ampliorem , difcri=
miiteq; peculiari difcretum, magnitudinc mali punici,figurd oblongtm : non tamen fapidum,tanquam c£ter£ ^fcd ra
dicibus fimilem , iit non deuorctur , fedfucco tantian cxprcffo expuatur . h£c de palmis hiftoria ex Theophrafio .

Sunt pr£terea, qui pahnarum gencri ddfcrtbant pldittam in Aegypto , Cyproq; nafcentem , ctudtn Vetteti inde res
dcuntes M v s a M appcUant, er Mufas fimiliter fi-udus . Adolefcit h£c (ut refenint ) dd quiniim, fcnumuc cubitorii
proceritatem eftolonibus alterius fata : jvlio efl drunduieo , qnod tamen perquam longo , latoq; ambitu fe diffundit ,
■ adeo ut in longum trium cubitorum mcttfur.xm quandoq; exccdat ; in latum uero fefquicubitum [fidtictur , Idtd , crdf^
faq; per mcdium excurrente cofta . Torrcfcimtfdlia ^flatcfai naturd , ucl ctidm fvrtafjc foli^ drdore , adeo tit menfe
feptembri eorum coft£ prorfus nud£ ccrnantur, dccidentcfhliortDn matcria , qiicd admodumfit tetiuis . Caulisfqua=
rofo foliorum cortice ucftitur, palnu-, tiel artmdim modo . Ramos habet nuUos,fcd caudice tantiim confiflit . B" uer^
ticc germen emergit materie moUi, loiigitudineftrc ciibitali, it quo dlia ab originc, adfummum prodeut germina ter-s^
mm, quatertimue digitorim inuicem dift.-intia : e qidbiis circumcminent fi-tu^M , partti cucmneris tnagnitudinc , qui
per mdturitdtem qudddntenm flaucfrunt, corticefici, qui eodcmmodo digitis detrahittir . Subftantia pulp£ confiftit
tnelopeponum modo, ntiUo intios offe, neq;femine. PrimimguftaiitibusfrudiK infipiditatcm quandam pr^fcfirre ui=
dentiir, ddeo ut primoftdtim guftu non placeant , ucrh.tn qui cfui affucfcunt , ijs indies magis dekdantur : quippe qui
quadam occultafdporisfuauitate aUedi, qu£ nifi tradu temporis cim palato initgratiam, nunqttam faturi uideattir .
Itd Mufdm mihi defcripfere qui cx Acgypto, cr Cypro ad nos rcticrtuntur . Scd qu£nam antiqim Mufafuerit plan=
ta, quid refiram non habeo . Inclinat tamen diitmus eam effc , qu£ Theophraflo in pahnarum gcnere recenfctur : qua
idem in Cypro nafci trddiditjfolto c£teris ampliore, crfrudu lotige mdiore, magnitudiiie mdli punici, crfigurd ob=
longo . Muf£ ex Ardbibus Scrdpicnem inuenio mentionem ficiffe inter fimplicia , ubi de eiiis uiribus in hitnc fen=
fum differuit . Mufa excalfdcit in mcdio primi dbfceffus, humedat autent in eiusfine. paucum pr^bet alimcntum. Pri=
uatim prodift thoracis, ptdmonis, ac uefic£ drdortbtis . dluum emoUit. Veritm libcrdlior eius ufus Romacho aducrfa=
■tiir , dc iecur obfirtiit . Qu_amobremfi quis, cimfrigidifit temperamenti, ea copiofius uefcdtur,fubinde aqiidm muU
fam, oxymel, aut gingiber conditumfumat neceffe eft . Fcetiim in utero alit, renibus opitulatur, urinam ciet, cr uene
remfiimuldt . hddenus Serapio. Falmas plurimdsgignuntmaritima ncftra in udUisAbn£ campeftribus,fcdptmis
las, cr qu£ cubitdlem menfurdm nunquam excedant . Pauio his maiores cr lU^ habcntur , qu£ ex Sicilia Hcapolim
inuchtintur, quas uulgo, uocabulo abArabicis acccpto , Ccfaglioni dppelldiit , de quibusfupri in 'Edellij commenta^
rio dhimdc diximus . Fshn^genus India profirt ( ut lofcphilndi nauigaticncs pcrhibcnt ) e cuius truncis , excifis
confidto ramis menfe augufto , diftiUat liqtior, quem incoU uafis cxcipitmt , ebibuntq; fudtiiter uini uice : ueruntdme
iiifi cxcoqudtur , poft triduum in acctum accrrimum dcfcifcit . Baq; proptcr lUum dccoquunt , ut nos defruttm ,fitq;
hoc modo, ttclut mcl fiiuiafiimiim , quod pcftmodum cx aqua rcfoluunt , cr diebus uiginti artificio quoddm percoldnt ,
donec optimcfit def^cattim , atquc peUucidum : quo artificio iucundifiimus redditur potus , diuq; percnnat . Forro
ValmuU, quAs Biofcoridcs Thebaia^s liocat, quantum ex pluribus audoribus comperi , adeo trdiiu temporis infola^
t£ ficcefcunt, ut moIit£ cogantur in pancm . T.ft Cy~ aliiid ab his palmtdartimgcttus, quod officin£ Mauritanos ficr^
cut£ TAMARiNDos appcUattt ,Gr£ciuer6 dfaporis acrimotiid oxyphcenica : fiquidem Mauritani per Tamar
dadylos fiignificant : qtiarc Tamarindorum uocabulo idcm inteUigunt , qiicd noftri palmida^ Indicas . Itidici igitur da
^yli productinttir (ut inquit Scrapio ) a quibtifdam plantis , qu£ filijs loiigis , acumindtisq; ,fdlignisfimilibu5 uirent :
licrt d nonnuUis exiftimentur Tamarindi frudus agrcftitimpalmarum. Sedequidem malim adftipidari Scrapioni ,
quam iUis ; pr^fertim ctim non conftct e ueteribus, qui de Tdmarindis quicqitam memori£ prodidcrit . Bx ijs , qui .id
nos importantiir, nulli, ticl pauci admodum integri reperiunttir . Nam piertinq; conlriti, cr in maffm quatidam com
padi defiruntur, quamji difiecervi ,flaiios nucleos inuenies , uarias formas refircntcs . Vr^itant , qui in obfciiro ru^
bcfcunt, moUes, recentcsq; , ZT qui neruofis qidbufdam uiUisfardi iniieniunttir . Adidterantur ab impofiorikus pr//»
nis,fed dcprehenditurfiaus lum colore , tum ctiam guftu : quippe ncc admodumfunt acidi , nec tdm futurdto colore

Taniarindo- nigricditt . Kcfiigerdnt , dc deficcant ( titfcribtt Mefues ) ordtne fecuiido , t.metfi Atierroi tertio ddfcribantur .

rum uires . Aliimi cicnt , qiidpropter poti bdemfacdc foluunt : itcm cr pr^affatos humorcs lcniunt , er infaniam , crfurorem
midcent . Dantiir obftrudis, aqud intercute dffcciii , arquatis , CT lienofis utiliter . faciunt CT adfcdbiem , leprds ,
uitiligines , ZX lichcnas : quin er contrd omncs cutdiicas exulcerationes , qu£ a fanguine pr^affato cmerfcre . Offl^
ciunt tamenfirigidum ucntriculum habeittibus : fcd noxa toUitur , admifiis maci , maftiche , cafita , aut Indica nardo .
Acgre miinus obcuntfuum ,fed roborantur,fii .idmifto caprinofero , autfiimarix , aut lupifalidarijfitcco bibanttir.
liifummd palmarmn uaria , ac diuerfafuntgciicra . CXuarc curiofum rmittemusad Theophraftum loco fupenus ci=-

tdtO:,

(»

Tsmarindo
rum conlid.

20

30

40

So

InLib. primumDrofcoridis. 145

tuto, CJ" ad Plhiiim Uhroxiix.cap.iiii. ubi dc hii Utijume fcrip/it . Csterum quid in pdlmu iUudflt, quod uli= Palma el»«e .
^ui ehtcn, ciliqui j}athun uocvit , mMulvRc decl.ir.tt Diofcoridcs, chm inquit . V<.thu, quAm aliqui claten, aliqui j^u^
thm dppell.tnt,j7-udui p.tlmarum ddhuc fiorentium inuolucrum eft . Ctii adiiipulatur Thcophraftui loco iam cituto ,
ttbi itafcribic . ¥rudilvr.irum alix mafcuLc , alixfo^minx . Intercft autcn: , quod mas primiim fupcr (j>.ith.tn floret :
fxminafi-uitum oblongum iiUco prjcfi.it . Scd c!.it£ ,ftuc l}ath.-e Galcno duo uidcntur cffcgencra lib. v 1 1 i.fimpli^
cium medicamentortm , aJtermn quod tenerumftt p.tlm.t germcn , altcrum quod cius ftt tegumcntum . Vrimum uero
genui fvrt.tffe ittudcrit,qitodin tntcriore p.trte inuolucrigigmtm; antcqu.mflores prodeant . Id, Diofcoridii te{ii=
monio, ab aliquibus 'Borajfus appcUatur : atquc eti.m! El.ttc dicifolct . Vcrum h.tc in rc maximet.-ectitijfc VUnium P''"') > & Lo-
iUud dpertiiiimc oftendit, quod ipfc libro x 1 1 . cap. tiltimo fcriptum rcliquit,fic inquicns . Bfl pr^tcrea arbor ad ea^ "'"" P^"* *
I o dem itngucnta pcrtincns , qu.tm alij cl.ttcn uoc.tnt , quod nos .tbictcm , alij palmam , alij j^athen . Qujbits palam eft ,
Vlinium p.thns adhucflorentis ft-udui inuolucrum cum .tbictc .trborc confudifje , uocabulorum propinquitatc dcce=
pttim : Grxcii enim, eAocTd Latini^ abictcmftgmflcat . Quinctiam cundcm putajfc clatcn palmam arborem cffe , cim
tamen uclgermcn palm.e t.inti<m , uclflorum ftt inuolucrum . Nec minus inter recentiores haUucinari dcprehen-
ditur AdamU'! L.oniccrui-Gcrmanus, qui jpatham in palma nil uliud cffc cenfet,qu.mfoUa, quod enftfonnia uideantur.

DeValmarumuiribuspertrad.tnsG.tkntiilib. viii. ftmpUcium mcdicamcntorumita fcriptumreliquit . Phocnix Palmarum ui
arbor adftriiiori.t' facultatis omnibmfui partibus eft particcps . IgUur ramorum fuccui auflcrui cft , ex aqueafub^ "^** ^* ^^'*
ftantia tcpid.i, cr tcrrcafiigida confl.tns . Similis natur^e cft cnccph.tIos , qncm uocant , hoc cft cercbrum,fiue me-
duUa , efui .tpt:!S . Atft-udui eiuu c" m.txime dulcis, non paucam obtinct caUditatcm . Cteterm ciim edcndofit, mul
to efl ufid, non tamen foris impofttus, ubi quid roborare, &" dcflccare , contrahcre, (iip.tr c , denfarcq- conflUum eft ;

2 o fcd cr tanquam cibus fumptus crfimul cum alijs , o~ pcrfc . Vorro qtiod elaten uocant , nempe tencrum illud palme

gcrmen , eandem cum cerebro eius ftcult.ttem poftidct . Quod uero uclut tegumentum eius eft,.-tdftringentem ZT ip-
fum quaUt.ttem habct : ucritm plus qn.hn diHa omnia cxiccat , utpotc quod cr efllnti£ confiftcntia iUisftccius cft , cr
minime particeps cft humiditatis . Itaq; iure utuntur lUo ad ulcerum putrefccntia , mifcentq; medicantentis articulos
flus iiifto Iax.itos coiitr.thcntibus : ad h^cfacitltatibus hcpaticis , er ftomachicii ,fcu intro fumantur ,feu foris ad=
moueantur. Scd cr r.idix plant£ dcfi.ccttori^ citra morftm f.tcultatis eft , adiunilumhabens O" ipfx adflridionii Palmularufa-
quippi.im . Etdc Palmarumfi-iidu dijfcrens Ubrofecundo de alimcntorumfacultatibus ,flc inquit . Efl autem non "'"^ ^J' ^°'
parua in Vahnulis dirfercntia : ali£ n.inq; ficc£ funt , er adflringentes , itt Acgypti^ : ali^ moUes , cr humid£ ,zr *'" '
dulces, ut qu£ cxryot£ appeUxntur. H^ autem pr£ftantiftim£ in Syria VaU^ina nafcuntur in Kicrichunte : reliqua
omncs p.ilmiil£ inter dida diio genera medi<e cenfcntur . Vcriim concodu difflcilesfunt , capitiq^ dolorem inftnmt :

3 o qiiarum ali£ quidcm mxgii , ali£ minh.s fiint humid£ ac dulces ,ficc£ atq; adftringentes . Sed conftitutis extremis ,

iam omne quod m raedio cft,faciUime deprehcndes . NuUa ergo ex ipfis efl, qu£ non dulcedinem quandam, O" adflri^
itionem habcat . Siquidem caryot£ letiiufculc adftringunt, cr Thebaicis obfcUra qu£dam tneft dulcedo . Atfuccum
quidem dulcem niitrire, aufterum autemgratum effeftomacho, er aluumftftere oflendimus . Omnes autem palmul£j
fi largius fumxntur , concodufitnt difficiles , cr capiti dolorem adftrunt . Qu£dam etiam morfus cuiufdam fenfiim
ort uentricuU , quod mediciftomachum uocant , inducunt . Succus autem ex ijs in corpus diftributus , cralfus quident
cmnino aft, cum quodam etiam lentorc , ubipingucs fuerint palmul^ , ut caryot£ . Citm autem hiiicfucco dulcedo e^
tiam miftafuerit , cclcrrime quidem hcpar ab eo obftruitur : l^ditur autem maxime ab ipforum efu , quod er inflam^
metur , crfcirrho obftdeatur . Voft hepar autem crlien obftruitur, ac Uditur . At multo fane maxime uirides paU
mul£ ad omr.ufunt uoxi£, ft paulo largius fumantur . Vcrf^icuum porro eft, dulces quidem caUdiorc ; adflringentes
40 uero frigidiore fitcco pr^ditas ejfe . ytridcs pr£terea palmuU inflationes pariunt, ueluti crficus : eadem nanq^ paU
mularum uiridiim ad alioi eft proportio , qu^ficuiim ad caricax . C£terum in regionibus non admodum calidis , paU
mul£ non perftcle maturefcunt, adeo uc reponi queant . Quofit, ut homines ipfts uiridibus uefci coadi, crudisfuccvi
mpleantur, rigoribusq; , qui £gre calefiant , zr hepatis obftruiiionibus prehendantur . Arbor , qu£ ($o(vj^ Gritra Nomina.
cK, Latinis P.ih;ia uocatur : Arabibus Machla, aut Nachal : Italii, Valma : Germanis , Dattelbam : tiif^anis, VaU
mcra : GaUn, A rbre dc dattes . Hiiius autem arborisfruclus , qui ^olm.'\\jAoix3U (JoiViHtf Gr£cis, Latinis Valmu=
l£ er Dadyh dicuntur : Arabibus, Tamar : Italii, Dattolij: GermmS} Dattilen : Uif^ms , Tamam^ , cr Datiles :
GaUlS,Dt(ttes. ' .

V'oix. MALVM PVNICVM. CAP. CXXVII.

e

jo M A L V M pvNicvM omne boni fucci clt , ftoiTiacho utilc, perexiguum fufficlens alimcn-
tum . Diilcia ftomacho utiliora habentur , fed aliquantulum in eo calorem gignunt, inflationes pa-
riunt, undein febri abdicantur. Acidaadftringunt, aeftuanti ftomacho auxiUantur, & multo magis
concrahunt,ac urinamcient:ora,gingiuasqijel£dunt. Vinofaueromediam fortiuntur naturam.
Nuclei acinorum acidi punici in iole ficcati , & obfonijs mfparfi , conco6tiue, fluentem aluum ,fto- ■
machumqiiefiftunf.cceleftiaquamadefcuntjbibunturquecommode fanguinem excreantibus:ad
difeffus dyfentericorum,fceminarumque fluxioneuuluae laborantium utilesfunt. Expreffus nu-
cleorum fuccus coquitur cum melle , ad oris , uirili tatis , & fedis ulcera , nomas, reduuias , & ea, qu»
incorporeextijberant,auriumdolores,&nariumuitia!pra£fertimacidorum. Huius florescytini
uocancur : qui adftringunt , ficcant, cohibent : fanguinolenta glutinant : quas punicum , praeftant u-
tiiuates. humidagingiuai-um uitia, mobilesquedentesdecofl;ocolIuuntur:herniam prolapfu inte-
ftinierumpencem,cataplafmaterepellunt.Memon£traduntjquitresquam minimos cytinos dc-

ubraueric

144

And. Matthioli Comm.

MALVM PVNICVM.

Punici mali
conHd.

uorauerit,nul!am co anno lippitudinem padurum . Eli-
quaturhypociftidiscxemplo. Malicorium afperum eft
malipunici putamen,quodaIiqui fidion appellant. Id
fpifTandi vim habet, & quos cytini , prjebet iifus . Deco-
«Sum radicis,potulatas ventris tineas pellit,&: eafdem
euocat. Balauftium fylueftris punica;{loseft:,cytino
flmilis . Cuius complura genera reperiuntur,candidii,
fuluum, colore rofl^icco. Succusex eoexprimitur,hy-
pociflidis modo : cui adftridoria uis ineft, eadem facies,
qus hypociftis , & cy tinus .

P V N 1 c A mata in pluribiis Itdlix locis uulgo ,/icutctiam
Ldtine Grdnata dicuntur , d multis intus conclufts granis : quan-
quitm non defunt, qui itd .i.ppclldri uclint k Grandtd Hifpdm.e rc~
gno,qu6diniiinumerofd prouenidnt. Svd quomodocunqj fercs
hdbcdt , nufqudm non cognitd funtin Itdlid ■.fiquidcm inibi cr in
hortis, er in uinciis, er in uiriddrijs , eorumfi-equentif?im£ uifun
tur drbores . Triplici ( utetiam fcribit Diofcorides) difiinguiitur
jpecie : quippe qtiod dlid dulcid:fint, dlid dcidd, dlid uinofd. V//;o=
letd cdfunt, qu£ uulgo Vduni uocdt Hetrurid,qu£'q^ dliubi Schid.
ui, cr dlibi dimezo fxpore lt.ilico fermone dppcUdntur . At
Plinio lih. xiii .cup. x v 1 1 . quinq; enumerdntur fficcics , dulcix
fcilicet, dcrid, mifid, dcidd, er uinofd . Verimi h£c omuid Diofco
rides in tna redegit fdjiigid : utpotc qui uni dulcid ; dltcri acrid,
er dcida ; tertio uero generi mifla , cr uinofa ddfcripfcrit . H<fc
omnid ItdUd hdbet, er cclcbrdt :fcd o^fi-uhus, cr dcinorum ma
gnitudine, tum Iiquoris ccpid exceUunt dulcid,ct uinolcntd. Aci=
dd mitefccre,c~ dulcidficri trddunt,fifuilIo, dut humdnoftcrco-
refoucdntur drborii rddiccs , cr uetcre urindfcpius irrigentur .
C£ter!'.m nefrudus in drbore dehifcat,remedio funt Idpidcs tres,
cimferitur drbor, ad radices collocdti : quin ctfii idm confitdfit ,
^ fiuHumfirdt , eddem ratione emenddtur . Sed cr hoc itcm pr^ftabitur ,fifciTld fecundum radiccs confcratur . Si
fiorem arbor non continet, uritidm ueterem cum pdri aqu£ menfura tcnpcrare,cr ter pcr annurn rddicibus infundcs
re, cfficdcifiimum eft remedium . E ttndem pr^fldbis effedum, fi arboris florentis truncum pltmbeo concIuferis,circu
1o, uel anguis corio inuolueris . Serudutur punicd mdld incorrupta dnno toto,fl cimfere mdturdfiuerint,petioli,quis.
hus pendent, intorquedntur in drborc : uelfii poflqudm decerptdfiuerint , drgilla ex aqua refoluta ttndiqi oblinantur ,
ac deindc plttribus diebits infolentur . Sunt ©" qtti, ut diu intcgru perenncnt , ea infiruentcm aquam immergant ,ftds.
timqi eximant, Grfoleficcdndd exponant, o^o dierum f^atio . Vini ex omnibus conficiendi ratio h£c cH . Acinimda
turi diligenter a corijs,(y membrdttis purgati pr^lo committuntur, ac exprimuntur : mox uinumfiaccis ad id accom^
inod.it!s percoIdtur,cr in Udfcitlis reponitur, quoufquefi^x refiddt : dcfixcdturq- deitide,cp- cldriim reponitur, affu^
fo defuper olco, ne corrumpdtitr, uel dccfcdt . Sunt cr quifiitie oleo iUttd in cddis dffcrucnt, fed id per £ftdtcmfidcile
Acefcit . Deflofculi nomine interfe difcrepant au£lorumfentcnti£ . Biofcoridesfloremfidtiu^ punic£ cytinum dps
pelUt,baIduflium tterofyltteflris . Vlinio lib. x x 1 1 1 .crfp. v i . primus tamfdtiu£,qudm fylueflris pdrtusflorerc incis.
pientis cytinus uocdtttr ; balauflium ueroftos utriufq; in ipfo erumpens cytino . Ldudatifiimifdtiudrum ftores colore
perqiidm rubro ex Cretd, er Cypro hoc £Uo Venetidf importdntur, dfj>eiiu quidcm f^cciofo, cr uiribus c£teris prte
Mali€o.riuin. ftdntiores . Sed cr mangoniofiunt in Itdlid percgrinis nondifiimiles , non tdmen ufqucddco pr^ftdntcs . hmudtu^
rus pttnici cortex ideo Mdlicorium dntiquis diccbav.ir, quod eo,ut Khu dd pcrficicndd corid utercntur . Dulcid punis
cd, qu£ apyrena alio nomine uocdntur, uentriculo inutiUd hdberi , dentes gingiua^q; ladcrc , dttdor eft Vlinius ; etfl
refiiusfdrte id Biofcoridcs dcidis dttribudt . Vitluis mdU punici in oUa noiia opcrculo indito infiurno tofti, potusftuen
tem dluum efificdciter fiiftit . Syliteftris uero dcinorum ofiiculi utilitcr bibuntur triti dd dquam , qu£ cutcm fiubierit ,
ficcdnddm . Cortice punici ex uino decoiio, cr impofito perniones fanantur . Punicd, er myrtus, (fl rei dgrdri£ au~
fioribus credimtis) mutua confuetudinc mirum in modum obledantur , itaut etiamreddantur firtiliorcs ,fi altera in
altcrdm inferdtitr . Mdlorum pumcorum ttires prodidit Gdlentts lib.vi i i.fimp.mcd.fic mquicns . lAdlumgrdna»
tum omne ddftringentem qudlitdtem obtinct, non tamen in omnibus ea exuperat . Sunt enim inter ea qu£dam acida ,
qu£dam plus dulcia, quhn auftera : crfduc qux db unoquoq^ corum proccdit utilitdA ,fecundum uincentem euenidt
qudlitdtem neccffe eft . Uidum dutem in qudrto horum commentdriorum eftfuper dulci fixpore , duftero , er acido .
Itaq; ex iUis dc mdloritm punicorum differentid liceat coUigere . Porro dcini mdgis , qudmfuccus tum ddftringunt ,
tum exiccant, hPs etiam mdgis putdinind : uocantur dutemfidid . Adfiimilem iUis tiim hdbent cytini . Mdlum , qitod
Gr£cis f oiix, Ldtiiiis Mdlum punicum appcU.itur : Arabibus, Kuman, Rtmdn,feu Koman : Italis , MeLxgrano , cy
Pomo granato : Germanis, Grdndtoepffel : Hif^dnis , Granaddf , cr Komandf : GaUii > Pomme de granade , et Mjy»
grencs.

Cytinus,&
balauftium.

Mali punici
uires ex Gal.

Nomina.

10

zo

}0

40

50

In Lib. primum Diofcoridis . 1 4 y

.MVJCiVH.

MYRTVS.

CAP. CXXVIII.

Myrtvs ratiuanigrautiliorefl:medicinx,quamcan
dida, & in hoc genere multo magis montana : femen ta-
men imbecillius parit . Vis & myrti, & feminis adftrin
git. Semen uiride, autaridum in cibo datur fanguinem
excreantibus , & ueficcE erofionibus . Succus uirentibus
baccis exprefliis , eofdem cfFedus exhibet: flomacho u-
tilis , urinam cit; prodeft.contra phalangij morfum , &
korpionis idusin mero. Seminisdecodium capillum
tingit. lusdecoftiinuino ulcerain extremis membris
nata fanat : oculorum inflammationes 'illitum cum pol-
linepolents ]enit:contra ^gilopas illinitur^crapulam
arcetprarfumptumuinum,quodferuefaci:oaIiquantum
eius femine exprimatur;alias enim acorem contrahe-
ret. Prsftat idem feminis efteftus : utile procidetije vul-
liarum in defefsionibus, fedis uitijs , & fcerainis fluxio-
neuulus Iaborantibus:purgat furfufeSjUlcera capitis
manantia , atque eruptiones papularum : fluentes capil-
los continet . Additur quoque in medicamenta , quas li-
paras uocant , uti oleum , quod ex folijs eius fadum eft.
Decoftum foliorum ad defefsiones balnearum conue-
nit,& contra laxatos artus, & male folidefcentes:'eo
^►■frafta ferruminationi repugnantia utilifsime foue.ntur :
"~" uitiliginem emendat,purulentisauribusinfunditur, &
capillosdenigrat.Succus eorum eadem efficit. Trita
folia , & ex aqua illita hiimidis ulceribus , 8c partibus o-
mnibus fluxione laborantibus, coeliacisque profunt : &
admiftoomphacino oleo ,aut exiguo rofaceo cum ui-
^p ^J '^''^'^^^^^^''^"'^^iSM^ no,adulceraferpentia,ignemfacrum.»teftiuminflam-

'" mationes,epinyctidas,&condylomata.'Arentium fo-
, liorum farina utiliter infpargitur paronychijs , ptery-
sijs,& contfa alarum,feminumque perfttfiones : cardiacorum fudoreS cohibet. Folia cruda,fcti
cremata cum cerato ,ambuftis , paronychijs , pterygijsque medentur . Exprimitur folijs fuccus,.ad-
fufo uetere uino , aut aqua caelefti , cuius recentis ufus efl : nam exiccatus plane cariem fentit , &'uires
amittit. Myrtidanum dicitur,adnatum incequabile, uerrucofum, intumefcensque,& concolor:
Kjuodperindequafimanus,myrticaudicemampleftitur.Magisquammyrtus adftringit. Tufum "■

.addito auftero uino reponitur , coadumque in paftillos ficcatur in umbra ; multo efficacius &
folio, & femine, cerato, pefsis, infefsionibus , cataplafmatis admiftum : ubi adftringendum ali-
40 quideft. ■^ .

, M Y R T V s irbor frequens in Itatk nafcitur . Cum duo produntur generd :f<itiuum , quod in cdnHdum , & ■ ^^yrti ^^^.
mgru.m diuiditur : ^fyluejire , quo uniuerfafire Tyrrheni litora. uirefcunt , dc rcdoleht . siquidem in dgro nojiro deratio .
Senenfi in miritimis, ac in uniuerfo Ligurix traHu , Romano , atque I^eapolitano ubique Myrti fj^onte proueniunt .
$itiu£ in arboresfdcile adolefcmt, ramis flexilibus, ac lentis : rubro cortice :filijs longiufcuUs, perpetuoq; uirens
tibus , punic£ £mulis ; quanquam in nigrii nigriora., in candidis candidiora ^edantur . Tlores omnibus infident cana
didi,odorati:ideoqjaquaexijs confidaodoriifuauitate unguentarijsplurimi(mexpetitur. AtcimnoJlrM-ieque '

fitodorata,atqueolfaduiucunda;eamtamenodoratifiimamexiflimciuerim,qu£exAegyptia myrto elicitur: fti: '
quidemcr odoratifimam,o~ iucundifimam inAegypto nafci Myrtummemori£ prodiditTheophraftus . Satiua^
i o rum tttrunquc genus baccasfirt oblongiis , agrefles oleds quadhtenus rcftrentes , multofdne fylueflribm maiores ;

etfi contrarium ajfeueret M.arceUus . Quippe expericntia compertum eft , quod ubicunque fatiua Myrtus colitur , Marcelli l«p-

grandiorcs,uegetiorcsqibaccasedit,qumfyluc^is:culturaenimMyrti manfuefcunt,Cr hnge magis humore fus.

replentur , utpote c ali£fdtiu£ ftirpes omnes : quod quidem indomita teUus fylueftribus denegat . Caterltm, nc

guK deciputtur , hic ledorcm admonendum effe duxi , cim defylueftri Myrto loquor , non me de rufco inteUigere ,

qui^ Biofcoriii, cr Flinio fylucftrii, or acutamyrtus appeUatur ifcdde uerajylueftrimyrto , qu£ fua f^onte in- ■ ■

litoribus finc cultu oritur : qu£ itemin mediterrancis,incoUibus,fyluis,ac campcftribusprouenit. HiCc tametft

pr£ter rufcum a Diofcoride nonfucrit expreffa ; cim tamcn dicat initio capitis , Myrtusfatiua , er reliq. his uerblA

crfylucftrem eiufdcmgeneris myrtum tacite darifatetur . Forro inter fylueftres alba quoque , cr nigra reperitur,

qnmadmodum er inter urbanis . quandoquidem ipfe quam plurimasfylueitres myrti pUntas uidi in miUe locis , qui^

bus matur£ inerant ba.cc£, iwnfane. nigr£,fed in purpuram albicantes . Myrti montesnon amant , quin Grfrigidot

cdcre tractus : tamen cim in mcditerraneis, ncmpe inhortis,uirid<irijs , uitietis, er campis maxime proueniunt ; tum

r. , .' n in

14-6

And. Matthioli Cdmm.

in miritimi^ pr£cipue, dtq; dmtxmiftjgnorum , cr lacuum ripis i natura nullo fludio ciit£ , mirifice projiciunf , uii.
Myrtidanum tamq; l£tam agunt . Quod Diofcoridi Myrtidanum nominatur , uulgo notijlimim ejl , ubi fcilicet myrtus fiequem
Myrti alia ge nafcitur . Sunt (y alia uetcribus Myrtigcncra , nobis quoq; non ignota , ncmpc Tarentinum , cr exoticum : quo^
"'"- rwm Plinius mcminit Ub x v. cap. x x i x . /j^j ucrbis . Satiuarum genera topiarij faciunt . TarentinamfoUo minuto ,

nen

Myrtiufus.

MYRTVS TARENTINA.

MYRTVS EXOTICA.

'ofliffib;.
!j bfifOfi

«o

?v

Myrti uirej
cx Galeno.

-q::.;:._..r

Komina.

no^atem patulo , exoticam denfif.imo ,fenis fbUorum ucrfibus . H<f r non cfi in iifu : ramofa utraque aUd . Myr»
ti ncftratis in Uctrurid coria ubique pcrficiuntur : quippe quidea peUes denfentur , crif^entur , atque craffefcant.
Myrti baccis uUimam mdturitatem adcptis , ncftrates muUcresutuntur ad ciborum int-irMus , qui cum affatis carni^
bus efttdti maximam cum palato incunt gratiam . Idecq; Tlinius locofupra citato ita fcriptum reUquU . Succorum
tiatura pr£cipuam admirationcm in myrto habct , quando ex una cmnium olei , uiniq; binagcnerafiunt . Item myrti-
danum , ut diximus . EtaUus ufus bacc£ fuit apud antiquos , anteaquam piper rcperiretur , iUius obtinens uiccm .
Quodam etiamgeneroft obfonij ncmine inde trailo , quod etiamnum myrtatum uocatur . Badcmq- origine aprorum
fdpor commenddtur, plerunque dd intiniim ddditis myrtis ... h£c Plinius . Myrtcim condimentum languidos ucntri^
culos roborat : idcirco cr caUacis , O" dyfentericis utile : quin cr faminarum fiuxiones , qudlefcunque fint , ua^^
lenter inhibet . Myrti fiondes , itemcj; bdccdrum femen tritum ccntra fungorum ftrdngulationes mirifice pr£^
ftant . Myrtus ( ut memori£ prodidU Galenm Ubro feptimo fimpUcium medicamentorum ) ex contrarijs fube^
ftantijs planta conftat : uincit tamen in eafiigidum terrenum - Bdbet uero etiam tenue quiddam caUdum : unde ua^'
lenter deftccat . Porro tumfiiUa, tmngermina, tumfi-uiius, tumfuccus, non parum interfe in adfiriilione difiidcnt.
Q£te rum quod ramis , cr trunco ddndfcitur tuberofum , quam.quidam myrtada nuncupant , quanto di^isficcius eft,
tanto O" deftccat , cr adftringit uehementius . Quidam id tundentes reponunt , pcftea uino fubigentcs in paftil%^
los ftrmdnt. YoUaitem aridd uiridibus plusdeftccant:mifcetur enim uirentibushumiditasqu^dam. Vorro fuct.
cus.non tantiane x uirentibus foUjs exprimitur , fed <y fruilu. Reftringendiunnh£comniahabcnt tum fiiris im*^
fofttd , tum intro fumpta in corpus, quodfciUcet nondum uUam deleteriam , dut purgdtoridm fubftantiam hdbeant
admiiiam . Planta , qu£ (jiu^j/i/h Gr£cis, Latinis Myrtus nominatur : Arabibus, Aes,AlAs,fiue As : Itrf/j>,M>r*'
tpl.Qsr.mnis , Vuelfch heydelbeer : nij^anis , Murta, aut B^iam ; GaUis , Meurte .

^'^"^- Kegaffix; CERASIAV^'"''^"^*^'""' . CAP. CXXIX.

^ ..1 .; ■

- CxRAS I A aluo vtilia funt , fi uiridia fumantur : eadem ficcata illam fi ftunt . Gummi , quod cera»
firerudarunt,cumuinodiluto,tufsi uetuft3emedetur:coloremcommendat,uifum exacuitjappe^
tentiam inuitat : idem ex uino potum calculofis auxilio eft. .. .ii;.;j.4.. .^:

NVlrLA

40

/«

lO

3»

InLib. primumDiofcoridis. 147

CERASlA. NvLLA hodic drbor ejiinlulii,qu£ mlgo notior fit Ceraforum

Cerdjis . Uiiifcribit Plinius Itbro x v. cAp. xxv. nouus , cr pc= confideratio .
rcgrinds, ncc mta uifis e Pontofecum primum aduexife in Itd^
lum Lucullum,pol}qu.m debclhto Mithridute is uidorid pb=^
dtus Konum ucni- . Sed pofle.t tdntu agro h.do ammnf.imo cum
hac drborc intcrcefit dffinitM, cr confortiumjtt nonfolum dger
isfdtiudrum pUntdS feruducrit, propdgduerit, cr ddduxerit;
fcdcr ucluti ex eiushumore (qu^ fumma fuitinter fc focicta?)
grauidd terrdftilu ,Jine diiquo feminein c.tmpis,in montibus,
Grfyluisnumerofifimd!pldntdsprocreducrit,o~ediderit. Sa^ Cerafioru g«
■i tuurum \\ecwfifimifi-u£tus , qui Ccrafa , c~ Cerafia Latinis e= "«" .
, i tiam dppelUntur, diuerforumfuntgcnerum : quo fit , ut diuerfa
quoqueforti.mtur nomind.lnterhxcilla pnncipcm fbi locum
ucndicdnt , qu£ Hctrufcis uulgo h\archi.ine , cr duracinc uocan
tur : tdmetfi horum alia maiora, alia minora., alid fdturdto colore
rube.mt,alia uero potius albicent. Qh^ .-tutem Plinio luliand, no~
bis uero uulgo A cquaiuok, hoc efl , aquea dicuntur , in nullo fa=
nc habentur prctio : quandoquidem ddcofunt tcnera,ZTfragma,
utnififubarborefua comedantur ,fdcilegeftatu colUdantur, O"
marcefcdnt : quin et cb dque£ partis redunddntidm infipiddfunty
oriq; ingrdtd . Qji£ autem , quod admodum nigricent , Corbinc
nos uulgo uocdmus , Plinius tiero d^id , cr cx-ciliana , cum fint
durtufcula , cr dulcia ,guftdtu habentur non iniucunda : uerun-s
tamen quod m.mus , dcntcs, ac Idbrd dtro colore inficidnt, difcu^
bentesq; deturpcnt, menfisrdro dppommtur . In cerdftorumges.
ncre numerdntur er illd , qt:£ Kom£ Vifciole , Scnis Amdrine ,
cr in dlijs compluribus Itdlix locis Mdrdfchc uulgo nuncupdn^
tur , afdpore ( ut puto ) dida , quod non iniucundi amaroris tan^
' tillumrefipiant . Uorum porro uaria notdnttir generd , qu£ etji
omnidfibi acidum dfcifcdnt fdporem ; hxc tdmen eius plus, iUa ue~
ro minus habent . Kura Tridentina ea Mardfche uulgo nomindnt,
qu£ miniti acidaguftu dcprchenduntur , quorumgenus quoddam efl, quod ori admodumgrdtu habeiur : quippe c[uod
iii ijs .tcido duicefit .iiniftim , ob idq; tlla palato m.tximc placeant . Qu^dam pr£terea inibi Marine , cr Marinelle
cognomtmntur, qu£ O" mmord, cr rottmdiordfunt , or breuiori pediculo appenfa ,guflu nihilfire pr^didi^ recU=^
mante . Lft er hsyrvm tertium genus , qu.c uulgtis lUud Vcrulc nominat , longiore pedictdo , bacca etidmnum C£teris
crdfiore,guftu dcerbo,<y admodum dcido,colore perpetuo rufefcente, necunqudm in dtrim uergente . etfic£terai
ubipknemxturuerint ,indt)-um ru.befcdnt . Omniah£c ccrdfiorum(ut itd dicdm) Amarinorum genera dptifiimtt
funty ut infokntur,c^ utfacchdro.condidntur . Quinetiamfdpore comenddntur dd intittilus conflciendos, quibtis non
modofdnis edttlu iucundifime coiiditmcur ^fed etidm £grotantibus , pr^fertimq; biliofis fibribtts uexdtis . Siquidem
iUis non modo fiam exrtnguimt,fed oris infuduitdtcm emend.mt , cr cibi appetentiim conciliant.. Sylueftre horum Sylueftria ee-
gentii miUa adhtbita citUura Ananienfihtts in Tridentino agro fpotite prouenit,nihil prorfus tum colore,tum etidmfa- "fia .
pore db iUis difidats, qu£ inibi, Ut diximus, Veruk uulgo uocantur. U£c brcuipedicuk pendent in drboribtis ddmo=
dum pumtlis, cdiit£q; brettitdtis, tit rdr£, tiel potius nuU£ dodrantakm £qttent menfuram . Qnofadum eft, ut credi^
derim (etfi id pro comperto affcrere non dufim) h£c eadem effe,qu£ Plinio Macedonica dtcuntkr. Sylueftria,quibtM
pkrunq; ticfcimcttr iues,rar6 in cibis admittuntur, pr£terqudm a rufticis, tttm quod plus ofiis, qukm carnis habeant ,
tum etiam quid cum quadam acerbttdte amarafentiaittur . Degenerant cerafi qttocunq^flmo rddicibtis ddmoto,id uf»
queadco odcrunt,Qr horrent. Qo.ntraproflcitmt,fifui ipfius putaminafalce concifa circum radices fepeliantur, ibick
marccfcant . Pr£coccs.iU£fru^tisflrtmt,quibus attteflorum exortum calx uiua radicibus circumponitur : uel qttibus
aqud cdltddf£pius pedes irrtgdncur, etfl poflcd pdruo tcmporis trddu iitdrefcdiit . Gdknus hah.iti Ceraflorum om- CeraGoru ui-
nisgencrii "dtionc lib. v 1 1 :firnpLnied.ea htfce paucis pcrflrinxit . Cerafus arbor fruHumflrt non paris adflriStionis res ex Gal«n.
iii ommbus pdrticiilatim plannspirticipsm . ^am cr inhorum, ficut etiam mdlorumgrdnitorum, cr mabrum, quin-
bufddm duflcra qu.-ilitds, tn quikufdim uero dukis, in nonnuUis autem acida exuperat . Quinetidm ipforum dukiii ea,
qu£ nondum c-3di.funt,ac mdttirn, qu^dam admodum acerbifttnt, quxdimfimiliter moris acida, Sed in moris imma
turis acida quditcts icerham exuprrat, in cerdsijs nonfcmper . Lrgo qu£ dulciordfunt, mdgis qu£ m intcflinis funt ,
fub-iucunt,fcd.niin::sucilidftomdchofunt. contra auflera. Qu£cunq; uero acidifunt,ea pituitofis,cxcrcmentolis'c^
ftomichisconuenijmtifiquidcmaufterismagisdeficcintyCrnonnihtletidmincidimt.Porroipfiusirboriagurracorit
Viiuneni omrdbus iiifcofis, cr mordicitate carentibtts mcdicamentis fdcultdtem obtinet, qu£ or dd arterids exaf^erd=^
tds dccommoda cft . Proprie dutan ( fi quidem uerim efl quod quiddmfcribunt ) calculis uexatos cum uino potii id-
iuuat. Namfic iUi tenuium pmiitm qu^ddmf.tcuitas iiiefl . Cenforum fi-udus,qui Gr£cis Kff occria , Latinisitem Noraina.
Cerafta , et Cp:-ifa dtcuntur : Arabibus , Sirafie : I tiiis , Ciregte : Germams , Kirfen : Bil^anis , Cercz-is : GaUis ,
Ccrife .

n z KEgouTiot.

148

Siliquarucon
fideratio.

Siliquarum ui
resexGal.

Nomina.

And. Matthioli Comm,

KejaTia. SILIQJ/AE. CAP. CXXX.

S I L I Q^v AE recentes ftomacho aduerfantur,al-
uum roluunt;exdem ficcatx fiftunt,ftomachoqueuti-
liores fiunt: urinamciuntjfcd pr32cipue,qu3e uinaccis
condiuntur.

S I L 1 Qj' AE, qii£Gr£cis m^xtiu dicuntitr yinltulia
ofjicinis imlgo Carobe , cr Carobole appeUdntur . Nafcuntur
arbores , qu£ SiliquMfiriint , in regno Ueapolitano, prtsfertim
in Apulia , ac etiam in Campania , ut optime fciunt ij , qui lun^
do Itrum , er hinc Molam itcrfaciunt :liquidcm in iUa ob Uuut
^gatos lapides inibiftratos laboriofa admodum uia,quam Appiam
uocant ,frequcntifimie conjficiuntur . IncoU has plantdi SaU^
qua uulgo nominant , uocabulo nimtrum a Siliqua detorto . Ar*
bores in (pedatamfatis procerit.item attoUuntur , ramis in lati=
tudinem potius , quam in longitudinem protenjis : cortice cines
ritio ad caruleum inclinunte , loti arboris inftar . Folio uirent
fraxineo , latiore tamen , duriore , rariore , ac magis circinna^
to . 'Elorentdifccdente hyeme , aut uere iam appetente :Jruilifi^
cant uero eeftate ,zr autumno . SiUquarecenter ab arbore de^-
cerptte ingrato dij^licentfapore,fed tradu temporis in cratibus
expanfe , zrficcata , adeo mitefcunt , ut zr dulces euadant ad-
modum , &~ guftuifuauesfiant . Aliud filiquarum genus , quoi
ficum Aegyptiam cognominant,fcriptis tradidcrunt TheophrOif^
ftus, er Plinius : de quibus mihi dijfercndum non propofui , tum
quodltalis nufquam ( quantum equidemfciam ) nafcantur , neq^
cognofcantur;tumetiamqu6d tuiUumhabeant ufumin medici-
na . Siliquas in cibis damnauit Galetius lib. ii.de aUmetUorti
facuUatibus , his uerbis . Ceratia, quorum tertia fyUaba per,t,
literam orfcribitur , cr pronunciatur , ttihil cum ccrasijs per,fy
fcriptis habentflmiUtudinis . "Eft autem prauifucci eduUum , ac Ugtiofum : unde ncceftario fequitur , ut cottcoHu ftt
difficik : nihil enim quod Ugnofum eft ,facile coquitur . Frceterca ittcommodum iUud ipfts itteft non paruum , qu6d
non celeriter deijciantur . Vroitidc fatius effet , ea ad nos non itnportaria regiombus orientaUbus, in quibus ttafcun»
tur . Sedde uiribus , quoi er arbor , er ipfte habent in medicitia , idem Galenus diffcrens lib. vii.de fimpUcium
mcdicatnentorumfacuhate ,ftc inquit . Ceratonia exiccantis eft , er adftringentis facultatis ,ftcut Grfruclus cius ,
qu£ ceratia uocant , nonnihil etiam dulcedinvs contitient . Accidit autem iftis quiddamftmile cerasijs . Namft humi»
dafumas , magis uentremfubducunt :ftcca uer6 magisftftunt : utpote ckm htimiditatem expiretit , cr quod effentua
tft crafiioris , tantim reUquum habeant . Ke^ xViot Grxce , Latine SiUqu£ uocantur : Arabice , Charnub : Ita-
licc, Carobe er Carobok : Germatiice, S. lohanes brot : Hij^atiice, Alfarobas : GaUice , Carouge .

MfiAot. M A L A.

CAP. CXXXI.

lo

£0

JQ

40

FoLiA, flores,&germinaciimomnismali,tummaxime cotones adftringunt. Pomis acer-
bis adftringendi uis ineft , maturis uero longe fecus . Ex ijs uerna bilem gignunt , neruos omncs Ix-
dunt, inflationes pariunt. Cotonea ftomacho utilia, urinam cient : uerum tofta mitiora habentur»
Profunt cceliacis , dyfentericis , purulenta extufsientibus , cholericis , praefertim cruda . Macerato-
rum liquor commode in ftomachi , aut uentris fluxionibus , potui datur . Succus crudorum affum-
ptusorthopnoicis falutaris eft .'Decofto fouenturuulux,&fedes, fiprocidant. Cotonea,quaemel-
lc condiuntur , urinam mouent : mel autem fibi conftringentem illorum uim , & infpiflantem adfci-
fcit.QuaEcummelle coquuntur,ftomacho,3tqueorigratiorafunt,fed minus infpiflant. Cruda
cataplalmatis adijciuntur , ad cohibendum aluum , aut fi ftomachus a:ftuet, aut in uomitiones effun-
datur , ad mammarum inflammationes , prsduros lienes , & condylomata . Fit uinum ex ipfis tufis,
exprefsisque : fed quo perduret , quindecim fextarijs fucci unus mellis adiungitur , alioquin in aco-
rem degcnerat. Prodeft ad omnia, qus didla funt. Fit & oleum ex ijs, quod melinum uocauimus :
quoutimur, quotiesadftringentioleoeftopus. Eligioportetuera, qus fane funt rotunda,parua,
&odorata.qu2 ueroftruthiadicuntur, magnaquidemfunt,fed minus utilia.Flos&uiridis,& fic-
cus cataplafmatis imponitur : ijs conueniens,quae adftriclionem defiderant, inflammationibus oculo-
rum,reieftionibusq; fanguinis ; contra citam aluum,& menfium impetus,in uino bibitur . Melime-
la uentrem molliunt,&abeoanimalia expellunt: ftomacho negotium exhibent^asftuationem fa-
ciunt. ea multis dulcia mala uocantur. Epirotica mala,quGE Latine orbiculata dicuntur,ftomacho uti
lia : fiftunt aluum , vrinas euocant : malis tamen cotoneis inualidiora. Sylueftria raala fimilia funt

uernis,

fo

In Lib.primumDiofcoridiV: ,149

Kv^mos ^nAinc. COTONEA piALVS.

mMci. MALVS

ii

ao

a»

nEffflKN>HA&ot. PERSICA MALVS. A'f^fcU*>tH^HAea. ARMENIACA MALVS.

40

io

B 5 KiT^l

IVO

And. Matthioli Comm, '

Malorum co
fideratio .

KIt§0{. MEDICA MALVS,

AVRANTIA MALA;

iq

%c^

J».

XIMONIA MALA.

uernis,&ad{lringunt. San^in hunc urum imixiatura
omnia opus' funt: Perfica poma maturatam ftoma-
cho,quam uentri utilia funt.acerba aluum cohibent,
fedficca uehementius. Deco6lum eficcis alui,fto;na-
chiquefliixiones fil^it, -Armeniaca,quxaLatinis prsE-
cocia dicuntur,minora funt fupradid:is,& ftornacho
utihora . Medica mala , perficaue, aut cedromela,qu3S
Latinicitria uocant, nemini non cognita. Arbor ipfa
omnibusanni temporibus pomifera,alijs deciduis,a-
lijs fubnafcentibus. Malum oblongum efl:,rugofum,
coloreaurum imitans,cum grauitateodoratum. femcn
habet pyri. Idinuino potum uenenis refiftit,aluum
iTiouetiorisftiauitatem commendatjdecofto eius col-
luto,autfucco:2ftur in malacia mulicribus. Veftia-
rijs impofitum aberofionis uitioueftes uindicare exi-
ftiroatur.

In malorvm quoq- gencre Diofcoridi rcceiifcittur
Verfica. , Vrxcocia. , Cotonea , er Citria : quippe qudd cdndem
effigicm , c fDrmmreprccfeiitare uideuntur .Sednos primum
f"—^ de uulgdribus malii agemus, rcliqua fubmde figiil.itim profcque^
^*«S^ mur . Eorum itaque ( ut Galenus libro fccundo de alimentorum
facultdtibusipofterttdtis mcmoria prodidit ) Udrij , dc multipU='
ces funt fdpores , quos etidm udrix-fequuntur fundicncs. Alia
nanquc dujicrum , dlid dcidtnn, dulccmile fdporcm gerunt . Sunt
etidm qute exijs mijlum hdbcdnt, itd ut dppdrcant cr dulcik fl^
mul cr duftera, . C>UiCc(dm pr.ttercd cum dulccdine m.inifcfte d=
ciddfentiuniur : ddh£c eflid cum dcore acerbd . Inuenids dutcm
ro:munqum cr'quie tris fimul fxporespUne rejirunt,dtilcem

fcilicet 3

4*.

5<l

10

20

InLib. primumDiofcoridis. i^i

fcilicet, & acidum, acerbif, nonnihil . Caterion nuU qtddan, qu£ ddjiringunt,fuccm heibentfrigidumyiictcrreum.
Qjue uero dcidu apl}.trcntjrigidtm ciaidemfuccttm lubcitt^ttcrum teitmum cft parttum . Medi^ aiitem tempenxttir^
ftint dtdci.i, qu^ ad cahdius uergiint . Quem.tdmodtint qu£ omnis qiuilititis funt experm, infpidAue, uc ueliiti .iquo=
fd, adfi-igidiits inclinmt . Malis igitiir uterii pro uincetttiumfdpormnf.tcidtMbui : uujleris quidem, cim uentncidus
ticl propter cAidxm intemperiem, uel oh midt.tm huYniJit.ttcm fuerit tmbeciUtis : Acerbi^ autem , ci:m hx\- .f .'.'i?.r ddmo
dumfterint : acidis, cian crajfimficcum, qtii iton m.tgnopere fi-igidus fit ,fulptcdbcrii in ipfo effe colle^lton . Siqtiide,
fiiccusfiigidus iion acid.i,fed acrii pofitdut. Vtruq; certe er acidu CT acri.ifuccos cr.ijfos iiictdunt : in eo t.tmen dif=^
firunt, quod hxc qiiidem ctim refi-igcrutione ; iUu uucem cum c.ilf.tfl.ione id prceitcnt . Vorro dtilcis mulortim ficcus,
cumfine ucrimontu, cr cr.tfttie, hoc eji, ciimfolus exqtiificcfiiertt, celcrtus, quuntum in ipfo efi, diftnbuitur . Qniod
fi ucrimonium , uut crufiitiem hubiierit , cititis fuhducitiir . C^eterian opttmu etiuni genere m.ilu uitundu funt , dnte=
qti.m in .trboribus muttiriierint : qtiippe qtionium concoiiufiint difficiliu, o-fi-igidu, t.irdeq-, permeunt,cr pruid fiiiit
fucci : ud hscfuccum h.tbcntfi-igidum, cr letiiter crufjum . Qu.c uero belle muttiru in hyemem , ©■■ uer proximti uf=
feruunt, cj morbisfcpeniimcro perqum iitiUufint, uutfurinu uquuftib.idiu circumlitu , uiit culidis cineribus inedio^
criter ujfucu,utit pidchrc in uqu.e bullicntis tiuporibus pcrcodu. D.irc .ititcm ipfu conticn ietflutim poft cibum, uliquun
do etium ctim p.tnc, ud ucntrem, cr ftomuchum roborundum , ijs qui cibumf.tj}idiiint , turdeq^ concoquunt , quict; uo^
mitu , diurrhccu , uc dyfentcriu infift.tntur . In hiinc qtioq; tiftim aptufiint ucerbu : ttum purutu , utmodo dixi , mcdio^ ■
crem rctinent .idjhi^ioncm . In Rctruriu principuttm obtinent , qu.-e Appie , O" Mele rofe tiidgo uocuntur : quun^
doquidcmhxc duogcntru, ciimfuuuiter oleant,guftuiq; .irride.-tnt, ctim n.tribtn, etpuluto muxim.m inctint grutium.
E J^ proptcr non longc cum uberrure put.iuerim, qui dixerit Appiu ejjc Diofcoridt mcUmelu : Rofca ucro , qu£ eide
epiroticu, CT L utinis orbicidutu dicuntur . Qjix uero udeo rubent, ut cruore perfufu uideuntur , cr ucido guftufunt
prxditu, non uUu dc cuttft itu rubefcunt (fi rei ugr.uri:e uudoribus credimus) nifi quod ex muU, cr mori nigrne infttio
neftium truxerint origincm . Cornunusfuu tuntiun, nif.tUor, opinioneduilus , putut inftiis commenturiis in Gale= Cornarlj opi
ni Ubros de compoficionc mcdicumentoritm fecitndti/m locos , Ccftiunu pomu ejfe urantiu ,fiue uuruntiu mulu , qu£ in "'" '^*Pf<'''*
Citrei m.tli genere ub omnibus receitfentur » Nec ctm potuit ufuu fententiu reuocure VUnim , qni Ubro x v. capite
X 1 1 1 1 . upertijiime fcribit a Ccftio cefliunu, d Mutio mutiunu, a Munlio muidiunu, a Cluudio clut!diutiu,cr ab Appio
appianu mulu per inuentortim nominu, d qtiibui hubiicrunt originem, Komums ftiiffc cognominutu . Quocircu eo loca
fcriptiim reliquit Galenus ex atidoritate Apollonij , qttod in capitis dolore ex ebrietute cefliunu mulufic in urbe Ko»
muna appeU.itu, in cibis coclu confirunt, quod uufleru fint fucukute : non ut fomniuffc uidetur Cornurius , uurdiUia j
qu£ pr£terqum quod ApoUonio, cr G.ilenoincognitufuiJJe cenfentur, nufquam geiitium, quod equidemfcium , co:=-

)o da exhtbentur. Quofit, puce omnium dixerim, ut quifu£ ceruicis duritium confuUmt,fuusf£pius reprqb.ire fenten=_
tids audi.int . M.-tlos, qusfi-uiiusfuos tunquum fleriles,dare recufunt,foecundas ejfeceris,fi plumbeo circulo eurum
cuudicem uUitiidtnc pedis a. terruflridim concluferis anteflorum dduentum,cr cum muLi cceperint ddolefcerc,foUi=
to iiinculo eus Ubertate donauerii . Mula Cotonea primtim in Itdlium dduedufuerunt e Cydone Cret£ oppido, un= Malorum co-
de Gr£ci^ cydoniu dtHu funt . Korum triu in ItuUu inueniuntur generu . P.dlmd iUis , qu£ pecuUdriter Mulu cotoiiea |.°"'°^""i ™
cognominuntur, preffu, incifuris interfeclu, golore dd uurum inclinuto, lunuginofa,ct longe cateris odoratiora. Pro=
ximum locitmfortiunttir, qu£ muiore udmodum corporis mole proueniunt , Oiofcoridi , O" Galeno flruthia uocata ;.
Betrufa h£c pyra cotonea iioc.int : qtiippe quodjvrma mugis pyra, quum mula rcfcrunt. Vulpu, acfucco c£teris prdt ■ „ ■

ualent , colore tumen ,j'uuueoleiitiu , uc uiribus cedunt . Voflremo Plinio miluiunu funt , qu£ nonnuUis notha dicun^
tur, quod tuntlim proucniunt ex coconeis mulis, qu^flrutheis inftt£ fuerint, uel exflrutheis, qu£ cotonearumfurcu=

40 losreceperint.il£cmulisgrandioru,pyrisucr6,fiue Jlrutheisminorduifuntur:fvrmd uero , uc fucultute iitter u^ i. .

trunqtte media . Cateriimfune h£c omntu , pracipue mulu, muxime officinis expetiintur iit medicin£ ufum . Nempe ■ . -

quod cx omnibtis pr£ter uinam,miuum ,olewni,cr quodHyucidoniumuocunt ,conficiuntur er intindus,cr con*
geluti liquores : qu£ omniu non £gris modo uptu funt ,fed ctium funis utiliu £que cr grutu . Guleni £Uo ( ut ipfe tei
ftatur in iibris , quos dc uUmentorumfucultdtibus confcripfit ) Cydonite pLtcenta, quum officin£ Diucydonium nun»
ctipunt , ex Iberiu , &~ Syriu Komum conuehebutur , cx meUe tuntian , cr cotoneorum. curne confi^d , tdm dd cibi ,,
quum medicumcnti commodiim . Qu£fucchuro , uel melle conditu reponuntur , perfiile muturu legi debeiit , dlias.
indiirefcuntUgnoruminflur ,itautdentibus conficinequeant. Qu£cruddperhyememdlferuuntur,feorfumapen= . . n

filibui uuis reponcndufunt , quod uuusfuo ucerrimofdpore ddeo uitient , ut e^fldtim mdrcore conficiuntur . Per= Per/icoruin
ficorumquoqueplurtm£reperiunturfpecies.numqu£dumrubent,uUudureo colore fulgent , dltu uirefcunt ,aUa *^°""''" ■

5 o cundidujlint , uliufunguinea , alia duracina , alia cotonea uocantur . Ad h£c qu£dam habentur dulciu , qu£dum a-
ctdu , qu.edum tiiiiofu , qu£dum amuriufcula , er qu£dum etium auflera . Primu laus in cibis durdcinis ,ftc ex re di^
iUs , quod caro tam pertinuciter h^rcut ojU , ut niiUo pudo ub eo aueUi queut . Pr£cipua dutem in hoc genere iUis
luui , qu£ ub aurei coloris nitore , odoreq; pcrqukm iticundo Cotonea cognominunt . Secundui ftbi uendicunt pdTfi ■
ies , qu£ cortice detraBo fungtiineum fuccum fundunt , non proptereu modo quod fint gtiflu reliquis fuauiora ;
fedetiumquLumugnicudine ,o~ colore fiint f^eciofa. Proximdfunt, nec pr^dido generi Jortdffe cedunt, qu£ X
nucis fimilitudine ^uciperficd cognominantur : h£c enimcum colore, cr fdporenonrefi-ugcntur perficis coto^ - •

neis, tumetiuinnonin^rata dentibus duritie , guflum miru ufficiunt uoluptute. E^ cr genusuliud Perficorum
inUetruriu,ucinulijs Ituli^locis ugricolurum mungomo fuHum , qu£ ideo Perficu umygddlu appeUant, quo^
viam perficorum ofiium uice dulces amygdulurwm nucleos includunt . Cxterim fune mtiltts contenditCornu^ Comarij opi
rius,infuis commenturijsin fecundtm Galenilibrum de compofitione medicumentorum fecundum. locos,ubique "'° leproba-
eorruptam effe PUiiij codicem , ijs inlocis , in quibm 4e duracinis perficis traiiat : quiii qr PduU,£^ Pdladij , Oi

Conftuntini

1«

'i y 2 And Matthioli Comm .

Coiiftuntini Ccefms libros corruptos effe , ubi in ijs de duracini^ pcrficis dliquid fcriptum reperitur . QUMdas.
quidcm ijs , ubi in horum monumcntis de duracinis perficis fcLdam fuiffc mcntioncm legitur , ibi de rhodaccnis , non
Mtcm de durMnis icgcndum cffc ccnfet. Veriim cuminibinullducl rutionc ^uel auiloritatc nitatur, quibusid
comprobet ,fua tantum dudus opinione uidetur : atquc ob id facile pronunciaffc , horum omnium codicibus ( quod
tamen abfurdum effet crederc ) mendumfubeffe . Quamobrem in hoc potius Cornarium hallucinatum , quam ltbros<
duprauatos effc crcdidcrim . Quinimo uirum alioquin dodifimum admiror , quod rem pcr fe claram obfcuram red=''
dcre conatusfit , quodq- non intcllcxcrit, quid Plinio,er PaUadio duracina , quid Vaulo S^opaKiot , quidue Aetio ,
O" Conftantino, ac alijs quibufdam Grtccis ^o^dytwx extiterint . Nam fi animaducrtijfet ,hiec interfe er nomini^
bus, cr re ipfa diffcrre,facilius, mco quidem iudicio, rem dubiam explicaffct, ncc omnes in uniucrfum audorum co^
dices deprauatos pronunciajfct : cim, ut equidem arbitror, coruni nullus his in locisfit uitiatus . Paulo enim ^o^d-
y.ix ,ut uulgatahabet leilio ,non ^o^xMHVoi Cornarij modo , legendum femper exiftimaui,qu6dipfe eo loco de
prxcocibus , er armeniacis tantiim malis dijferat , non autcm fimpliciter de pcrficis . Siquidcm , ut Cornarius ipfe
fatetur , Khodacene non cjl alia, quam m.ilus perfica , quemadmodum Rhoducena nil aliudfunt, qu.m mala ipfu La
tinis perfica uocata . id quod cr nos/inc uUa controuerfia probamus . Sed Paulo ^ojctRiot ( ut diximus ) genus efh
priecocis,fiue armeniuci mali,ut ipfe declarat his ucrbis . toc ^i ts^cumkix t£ v^ ^o^dKix,Ysil KgfXEVlat Hf ars
"^ovxTSiiTS^i^aiKav.ollTi ■}^Ql\lvi7-ca,ovTiCd(SMJT(j:);S^ici0^^^iTcu.id cji. Pr£cociu,doracia,ZT arme~
niapcrjicis pricftant : neque enim ucefrunt ,neque fimiliter corrumpuntur . Quibus palameflin Paulo potius ^o-
edyitx,quam foS^ocKHva effc legendum ,qu6d tunthm pcrficamalus Grxcis poS^aKHVH uocctur,non autem ars.
mcnica , doracia , er pr.tcox : quarum frudus , tamctfi a quibufdam intcr pcrficu numerentur, quodforma tantim
ijsfimilesuidcantur;nontamenuerafuntfimplicitcrperficd,qui£ proprie Grtecis notmutlis ^oSolmvoL ^vAot in io
uniuerfum uocuntur , ut ipfc etium Cornarius teftatur . Cluippe nuguretur incptc Paulus ,fi ucllet, quod rhodacentt
perficis prieflurent, cim nil aliudfint rhodacena , quam perficu . Hw itaque rationibus liccat ncbis dicerc , ^opxku
Paulonec§o8civ.HVoi.,ncc duracinudeflgnure ,fedpr<ecocis,ftuedrmeniacimaUgcnnsftbipeculiare. Sediumad
P linium uenio,cui durucina perficu perficorwm fpeciesfunt , quibus pdlma inter omncs , non autem genus , qucmud-
modum e~ duracina cerafa , cr uu£ etiam durucime inter uarias ceraforum , ZT uuarum j^ccies codcm Plinio , &•
Palludio defcribuntur . Quod muxime arguit , uliud eifdem defignurc durucinu , aliud uero Griccis ^o^oimvoi^quod
uerbum hoc uniuerfaliter de omni perflco priedicctur , non uutcm dc aliquu particulari fpecie . N cque , ut uit Cor-
narius , uocat noftra ectax quded.m perfica mala duracinu , qu6d offe c£teris duriorafint ,fed antiquosfecutu , qu6d
pulp£ confiflentiaguftuigratiorafefe offerant , <y longiori tempore perdurent . Quod quidem palamfucit Plinius
lib. xiiii.cap.iii. chm ait . Durdcind uudfine uUis uufis in uite feruubilis cft : tanta eft contru frigora , ceftus , j o.
tempeftdtesqifirmitiis . B.anc er ColumeUd prtetulit in cibis . Poflrem6 quod rhodacenc drbor , perficam arborem
in uniuerfumfignificet, chm Corndrius ipfe idfirmiter afferat, opusfane non effet , hoc pluribus comprobare . Sed ne
jortaflisputaretflbiipftnoneffeddhibendamfidem,Aetiumconfulat,ConflantinumC!efarem,<:T SymeonemScthi
'^' ' •' inter recentiores Gr£cos . Siquidemijpluribuiinlocismunifefte demonftrunt ,mldliudperKhoddcenemfe inteUe».

xiffe,qu.imuerdm,legitimamqiperficiplantam. Perficorumomnegenus damnauit Galenuslibro ii.de alimen=-
torumfacultutibus, utpruuifucci, Gr quxfacile corrimpantur , ac noxum ucntriculo infirant : quapropter Perftca
Plinlj lapfus . primis menfisfemper edenda prcccipit . Quare ego certe nefcio, ex quorumfcriptPs deprompferit Plinim, quod inno
cud expetuntur <£gris . liififiirtaffc er ipfe pro perfico pcrfcum deccptm ucccperit, quemudmodumficere rccentio^-
Marcelli , & rum nonnuUi . Perficiflores efu aluum deijciunt, itemqi uomitiones cient,fed non ubfq; laborc, uc dctrimento . Non
Simphoriani defuerunt, ut M.drccUm Florentinus, er Simphoriunus Cumpegim in hiftorialibm Galeni cdmpis , qui exiftimduerint 40
error . eandem plantum effe perficam, er perfedm,de qua agit Biofcorides in huiufce primi uoluminis calce . QU£ ( ut tra^.

dunt) ea profiilo efl,qu£ in Perfide exitiofa nufcitur, ctfi translatu in Aegyptum cceli iUius clcmcntia mortifiram in '
falutarem uerterit naturum, adeo uHin cibos recepta, tdmfunis, quam morbofis prorfm hdbeatur tnnocua . Uuius hi^
ftorium latim profcquitur Theophrafcm lib. 1 1 1 1 . i e planturum hifloria (ut infrafuo loco dicemm)quafi quis per^
legerit, hanc a noflris perficis plurimhm dij^iderc compcriet . Munifi^o etiimnum urgumcnto funt Biofcorides , er ,
Calenm, quod h£ pldnt£ interfe differdnt : qudndoquide ij de his utfi>rmd,^genere differentibusfcorfumfuisfcri^:
A rmeniaco- ptis trddiderunt . Armenidca pr£tcred, qu£ Latini, ut in Diofcoride legitur, pr£cocid nominant, er Gr£ci beri-
rum conlide- cocid pronunciunt, nos in Hctruriu Gr£cos imitati uulgo Bacoche, er Moniuche corruptis uccubulis uppcUamus,ac
ratio. yj diceremm Bericociu, er Armeniacd . Plura eorum uifuntur genera magnitudine potius , quam genere differentia.

Quod euenit non modo c£li clementia , er terr£ admodum fi-ugifir£ dotibus ^fed er cultorum mungonio : nunq^ cx s°

multipltcata infitione maxime proficitmt . Porro omnia, ubi maturitutemfenferint, aureo colore ff^lendent . Idcirco

'Romanis uulgo Grifomele, quafi chryfomela dicutitur , eaq; pr£cipue , qu£ eo trddu cum perficis magnitudine cers..

tant . Maturcfcunt itieunte £ftate menfe iunto unte aliosfugacesfi-tidus, tmde merit6 Pr£cocid diiia . Ea parumge^

nere, er natur£ dotibm a perficis difiidere, tcRis cft Galenus librofccundo de dlimentonm facultutibus :fcd tion ite

in uentriculo , ut iUd , tum cito corrtmpi . quanqttam recentiorcs medici ea longe magis , quam perfica , corruptioni

Medicord ma obnoxiu experieiitid contendunt . Infuper Medica mala, tit ex ttomine cognofci potcfl , ex Media primhm dduedu

lorum confi- funt . h£c hatinis Citria , uel Citromala uocantur . Eorum arbor auranttorum , ac limoniortnn plantas mugnitudine

deratio . ^quut . Tolid, qu£ perpetuo ei tiirefcunt , aurantijs purum , ucl nihil refragantur , fiiruminibus uifum firc cffugicnti^

hm ubic^ pundim traicilu . Quumobrcm nefciuerim ego, qua ratione Theophruiius ( ut Theodorm intcrprctutur) ci

fbiia dfiignduerit portulac£, qu£ illi iiuUis notis coitfentiunt . Quofit , ut admirari non liccat , fi reccntiorum pleriq;

exiflimiiuerint Theophrafti codiccm hoc in locofcatere mcndis , cr quod ubi kgitur dv^^dyjiKi, id cfl, portulac^ ^.

legi

t o

xo

In Lib. primum Diofcoridis. ij)

Ug{ potitiS iebcdt dooixytiS , id cjl , drdncorim tclx . Qudiidoquidcm ijsfirtajjc indckitur , qUoi, cum mdi Mcdi*

<£Jhlidjint ubiquc minutis ddmodum fuudis perfor.tt.t , itd ut Imtcoli f\>i^ioris modo fint trduj^drentia ,fdcile tclis

ardntis compdrm pofettt . I n quorwn fcntcntid ego quoquc pcrfiiti , quoufquc Plinius indc me reuocduit . Quippc Theodori la-

cian dccurdtius Pli;wr,r. pcrlcgijfcm , compcri Thcodorum , dlioquin uirum ey- Grxcum ndtionc , cr Ldtind: lingu£ P^"* '

peritifimum , mdlc Thcophr.tflum hoc in locofuijfe intcrprctdtum , cr uocabulifgnific.ttum minuf rcdlc dcccpijfc .

fiquidcm , ut dpcrtifiime dccldr.tt Plinius lib. x n i . cdp. x x 1 1 . Adrdchnc arbor cfi drbuto ddmodum fimilis . ln=

quit cnim , A drdchicm omncsfrrc Gr.eci portuldcx nominc intcrprctdutur , cian iUdfit hcrbd , cx dndrdchne uoce^

tur, unius litcr.c diucrfitdtc . Cxtcrkm adrdchnc eftfylucfiris drbor,ncq^ in pUnis ndfccns,fimilis uncdoni, folio tdn^^

tim minorc, c nunqudm decidcntc . i-linc crgofactlc coUigi potcfi , huic pldnt£, qu£ drbuti p-ondibus pcrpetuo ui^

refcit IduriniifimiUbus, Mcdtc£ mdlitvUd compdrajfc Theophr.tfitm . Citrcd drbor omnibus horis pomtjvra efi : alia

nanc^ matura ctdunt , dlia m.iturcfcunt , dlid ucrofubtidfctmtur . H.f Plinij £uo non erant in Itdlia , ut ipfe tcRdtur

lib. X 1 1 .cdp.i 1 1 . ubi inqtttt,f£pius tcntaffc gcntcs , pLntds e Mcdia trdnsftrrc adfc , qu£ tdmen ibi diu uiiicre Ke«

quiucrunt, licet magna cultorumfolcrtiafucrtnt cnutrit£ . 'i^unc uero contrk translatiti^ fdd£ funt , dtq; cum Itd*

lofolo tantam inicrc gr.itidm, ut non modo in maritimii ,fcd in mcditcrrancis quidem tum hortis , tum uiridarijs , tum

etiam nobilium lacuum ripisfi-cqucntifitm^filicitcrgermiiient . Pofiquam cultu, er diligentid P.iUddii ( w cnim pro=

ditnr primu^ artcm ddimicniffe )fa(lurA cfl, ut cx Mcdia in Itdltam translat£ profilierint , ac propagaucrint . Theos

plrrafii state Citria mala nondum in ciborim tftm uenerant, corum tefiimonio , qu£ ipfe lib. 1 1 1 1 . 5c plantdrtim li^

florid mcmori£ prodidit, fcd t.intum odori^ grdtid ucfiibus infcrcbdiitur. Quin zr eorum ufus erdt antidoti loco con^

tra ucncnd, dd qu£ dcmoUenddfcmcn pr£cipue cjficacifiimim habeitt . Refirt Atheneu^ , quod cim princeps qtti- Citrioru mi-

dam Aegyptius maleficos qtiofdam ddinnaffic nebulones , qu6 fuorumfacinorum lucrent pcends , af^idibus fccundim ^^ "'"^"'-

Aegypttds legcs in pr^dam cxponendos, ij Citriurn in itinerc , dim dd befiiarwm pdbulum ducerentur , comederunt\.

quod caupond qu£d.im uican corum dalcns, dtq^ miferidm , iUii dederdt . Mox cim in thcatrum defccndifient , er db

imm.tnibus,firocifiimisq;frrii dcmorfi cjfi-nt , mhilfdne mokfii£ fenfcrunt . CXud dc re pr^fiHtii non p.vuam cccpit

admirdtionem, er a mtlitibus diUgcntcr inquirens, an dntidotim aliquod prxfumpfifient, certior fddus cfl,citriu tdin.

tim ex iniegrdfimpiicitdte donatum , eos comedijfe . Pofiridte uero iufi.it uni pr^bcri , dlteri dcncgari , er dcnuo in

thcdtrum trudi ddfuppUciim . Quofafvo, qui comedcrdt, demorfus nihil incommodi pafiiis efi : dltcr ucro kfira iiliK ■

undiqi Utiidusfadiis, confiftim interijt . Narrat pr£terea Theopompus Chius duodequadragefimo fuarum hifiorids

rum uoUiminc, Clcarchan Ucraclcotam Ponti tyrannwm multos ueneno necaffe :fcdiUc , inquit, plures adhuc inter» _

ficiffct ,fi populum pr£fiantifiima citrij uis l.ituiffet . Seruantur Citria mala diutius iiicorrupta ,fihordci , uel miUj

g 0 dceruii obrudntur . Sed habitd mcdicin^ rdtionc , idm de eorum uiribui pleniiU dijfcrendum efi . Citria itdq^ ucne^ Citriorum ui
nij dduerfxntur, corumq; mdximefemcn . Citrij decoilum coUutione, horis hdUtum commendat ,fuauitdtcm'q; accer-s- "' *
fit . Ipfd autcm integra ucfi'arijs condita , ucfies non modo gratifiimo odore perfundunt ifed eas etiam d. tiiieis , er
bUttii uindtcdiit. Si crudd tamen manduntur, nonfacile codioni obediunt : quin er crafiiimgenerantfuccum : ob hoc
vcfci ijs meUc, atit faccharo conditisfatius cfi,qu6d uentriculum commode calefaciditt, ac roborent : quanuis h£c no
ftra £tas gul£ nimium indidgens in cibis citrid cruda pr^firdt cwm afiatis carnibus efltata . Citria dducrfus dtram bi^
lem, er' morbos mcejlos, quos iUa cxcitdt, opituldntur . Semen priudtim fcorpionim idibus er potum , cr appofitum
mirifice rncdctur . Acidus eorumfuccus flau.im reprimit bilem , arcetq; peflis contdgid . Proinde recentiores medici
adfibres pcflilentesferdpijs ex co conficlisfiltciter utuntur . Ed principem in cibis obtinent locum , qu£ in lacus Be«
naci ripis proueniunt ; qu£ etfi parum mala himonia didd magnitudinc fuperent ; maiorem tamen cxteris db ore in*

40 euntgratiam . Qu£ uero ex Liguri£ uirid.trijs, cr Adriatici, er Aeg£i pelagi infulis , dUjsq^ locis dfferuntur , etji
melopepontim modo crafiefcditt , f^cciofaq; magnitudine exccUant ; citm tamen infipido gufiu non multim placeant ,
in cibis non £quc ac iUa, pr^fiant : uerim qu6d pulpa copiofiore confieiit, officinis expetutur faccharo,uel meUe df^
feruandd. Citrij mdli meminit Gdlenus lib. vii.fimplicium medic.flc inqtiiens. MaUmedic£ fiudusnonam^ Citrij maliui
flius mahtm m.edtcum ,fed db omnibus Citritm nuncupari adfolet . Infemine quidem uincentem habet qualitdtem u* "* '* ^
ciddm, zrficcam ; ut ipfum tertijfit ordtnisreficcantium, refrigerdiitiumq; . In cortice uero itidem deficcdittcm tem
pcriem efifortitus , non pdrum tdmen hdbcittem dcrimoni£ : proinde deficcdt hic fecundo exceftii , non tdmen frigi*
dus efi ,fed dut temperdtus , dut pdulo infrd . Porro cdro eius pdriter crdfii fucci efi^zT pituitofd ,frigiddq; : nam
er ipfd editur,ficut er cortex . Semen omne edi ineptum eft , tum humidum iUud , er dcidum , de quo primim differ»
ui : tum nucleus,qui in iUo inuenitur,id quod re uerdfemen eft . Hic amdrus efi , er digerendi uidelicct,ficcdndi<:^ fa^

5 e cultatem cbtincns ,fecundo quodammodo ordine a temperatis recedens . FoUa uero denic^ exiccandi , ac digerendi
uim obtinent . hadenus Galenus . Vbi animdduertendum efi , quod cim initio cdpitis inquit, Infemine quidem uincens.
tem hdbet quaUtatem acid.m,Qrflccam ; ut ipfum tcrtijfit ordinis reficcantium , dc refrigerdntium , Gdlenus non de
nuclcis inteUcxit,ncq; de uero eorumfemine ;fed tdntim de dcido Citrijfucco, in cuius medio tibiq; includitur femen .
Eam dutemfuiffc in hoc Galenifcntentiam , etiis uerba in calce fere capitis ofiendunt , qu£ itafonant . Semen omne
efui ineptum efi , tv.m humidum iUud , er acidum, de quo primiun difierui : tum nucleus , qui in iUo inuenitur , id quoi
rc uerafemm efi . Hic amarus efi, er difcutit,hoc e§t calefacit, er exiccatfecundo recejfu . Quam rem male,meo Auicenn» no
quidem iuiicio , afficutus Auiccnna , utpote qui non rede dtfiinxerit , neque hac in re plane Galeiiifententiam acce- *^^"''*
perit , librofuorum canonumfecundofemtni Citrijfecundam caUdorum , crficcorumfedem afiignauit : traddtu ue^
r6,quem cordis uiribus dicauit, eidem tertiamfrigidorum, er ftccorum claffem aifcripfit, nuUum quiiem uerbumfd .

ciens ie aciio Citrij fucco,quern a Galeno fub feminis nomine comprehenfimfuiffe demonfirauimus. No« longe na ^jntjj gr ^jj
tura,cruiribusicitrijsdiftiintnMU limoniAjCT' avrantia did4,Z;riUa,qu£ adami pomauulgo mipoma.

uocantur.

Notnina.

rj <t;i; !0i ;

1)4

And. Matrhioli Comm.

uocdiitur , nos uero Lomie dicimus : tametfi Limoniu , ciimfintguflu ommbus ijs l^eciebus acidiora , ob idfucco er
jrigidiora, V ficciora effc , argimiento ducipofit . Quin crAurantia corticc calidiora cenfendafunt , quandoqui^
derii is reliquis acrior, atq; amarior gufiatu dcprchcnditur . A urantioruni (quemadmodum etiam de puntcisfuperiui
diximui ) m It.du tru obferuantur genera , dulcia, acida , cr uinoknta , futc mifta . Dulcia in omnibus parnbus ex=^
calfaciiint . Aliorum ucrofuccus refrigerat, prout maiorc,fcu minore refirtafunt aciditate. Quocirca fibricitanti-
bus ad rcjiinguendamfitim, acida quidcm , cr uinofi, non autem dulcia funt cxhibcnda . 7it e Limoniorum fucco ,
ficut cr citriortm,ferapum ad rcftinguendwm bilis firuorem non inutile . Item er ad pcfltlcntesfebres, er eof, qu£
contagione non uacant . Aqua, qu£ e L imoniorumfucco calcntis aqu£ hahteo, er uitrets organis extrahitur , pra^
ttrquam quod midieribus expcttiur profuco adfacicm cxpoiicndam, uitiligincs ubicunq^fint, er tottus corporii ma.
cidas emendat, uaros delct, &~ acaros interimit . Serapijs admiftafibrihus acutis, et contagiofis mire fticcurrit. Epo
ta uentris ttneas enccat : id quod etiam pr.-eftatfucctis rccenter exprcffus , uncix- pondcre potus . Cieterion non pa-
rtm laborii impendiife utictur Brafauoius in prxf.ttionefui dcfiniplicium examine libri, ut docerct , unde emanaue^
rit Arantiorum uocabtdm . Scd licetibiplura de cius originc rcftrat ; ea tamen, meo quidem iudicio, non multum no
miniquadrant . Quandoquidem cgo potuts cxiftim.mcrim, uidgo Arantia, quafi Aurantia,altera expuncia litera,di-
Hafutffe . Nam cian h£c poraa auri cclore rcluceant, ab auro mcrito nomen acccpifte uidentur : tinde, quantum equi
dem reor, Aurantia, hoc cH, aurea mala dii^afuere . Kcliquum cfi, utfingidis malisfua reddamus nomina . MaU
ita Latinis ditia, Gr£cisiJ.HAx uocxntur : Arabibus , Tuffa,feu Tiifaha : Italis , Mcle : Gernwiis, Oepjfct : Uij]>a=
nis, Manfanas : Gallis, pomcs . Ea uero, qu£ Gr£ce Kv^avioi p.H Aa , Latine Cotonea , er Cydonia mala dicutur:
Arabice S.ijfargeL : Itallcc, Mcle cotogne : Germanice, Quitten, aut Kutten : Hif^anice, MembriUios, cr MarmeU
los : Gallice, Conting . Qn£ autem Gr£cum nomen habent jheAiVh Aoc, k yAv kv^hAcc , eorim Latinum eft MeUi»
ta, ucl Tsidcia mala : Arubtcum, MclomcUa , er GalopomcUa : ItaUcum , Mc/c dolci . Mala, qu£ 7r£flffi»ia juTAcc ,
Jtgu ^ouoiKttm Gr£co ncmine , Latino Fcrfica mala appcUantur : Arabico , Sauch ,feu Chauch : Italico , Vefche :
Germanico, Vferfich: Hifpanico, Fexegos: GaUico, Vefches. MiiAot txg^'^iv\xv.a., 7rf cukokkioc, )yu. jBe^ixohjhcc
qu£ Gr£ci, L atini Armeniaca mala , et Pr£cocia nomtnant : Mauntani , Mermcxfeu Mirmix , Mex , Mefmes ,fiue
Mifmis : Itali, Armcniache , Bacoche , Moniache , et Grifomclc : Germani , S. lohans pfirfich : UiP[>am , Albirico~
ques, Albarchigas, et Aluaricoqucs : G.dli, Abricot. Mala dcniq; MHiS^iKi' ^hAoc, h ke Jfc'(AKAa .i Gr£cis uocata,
Latinis fimditer Medica ma!a, aut Citromala, et Citria dicuntur : Italis , Cedn , et Citroni : Gcrmanis , Citrin oepf~
fel, luden oepffcl, et Citronatcn : Hij^anis, Cidras : GaUis, ung Citron .

P y R A. CAP. CXXXII.

aVioc.

Pyrorumco-
lideracio .

20

Pyrorvm triultagenera. Quactamen omnia adr
ftringunt:proinde aclduntur conuenicnterin repellen-
tia cataplafrriata. Decodfum e liccis , & cruda ipfa aluum
fiftunt:ieiunos eiitata Ixdunt. Achras pyraftri genus
eft, quodtardirsimematurefcit. Vim pyroadftringen-
tiorem habet,&adcadem conuenit. ftringuntetiam e-
iusfoiia. Ligni pyrorum cinisefficaciterhisauxihatur,
quos fungi ftrangblant. Aiuntfungos, fi fylueftria pyra
cum eis coquantur, innoxios fieri .

Qv o N I A M Vyra uulgatifima funt non modo in Italia ,
fed ubiq^ in tota Europa ; idco fupcruacanctm duxieorum arbon
res per hiftoriam explicare . Multa , ac uaria apud nos Pyrorum
niimerantur genera , qucmadmodum er apud antiquos . Qjti , ut
Vltnius reftrt libro, er capite x v.cclcbrauerefttpcrb.i, falerna,
decumiana, dolobeUiana, pompciana, liceriana,feueriana,tyran^
niana,fauoniana, lateriana, anttiana , tibertana,fignina , purpu^
rca,fementina, laurea , amphorina , corioUna , cucurbitana , er
alia , quorum enumeratio longaforet . Qjiasfane ::artas appeUa-
tiones mutuata funt , uelab homintbus , qui primtim ea in ctborum
ufum reuocarunt ; uel a locis, unde uencr.iiit ; aut a notis,qu.is ali
quibus frudibus acccptas reftrcbant ; aut a colore proprio ; aut
rt tempore , in quo ab arbortbus decerpebantur . In hoc itaq^ no=
ftri quoq; Uetnifct a.ntiquorum confuctudinem fecuti , uarijs no=
minibui .i diuerfis tnditis caufisfua Vyra utdgo appeUant mofchu^
teUe,giugnole, ciampoline, roggie,ghiacctuole, f^inofc, quadra-
nc,caroucUe, papalt,fan Nicolo,dureUc, zuccaie, campane^ucr^^
nareccie jgcndli , porctnc ,fcmentine , <y plura aha habent allfs
nomcnclaturis appcUata. C£terumfiquts ucUet tn noftratibus ue
lertim Pyra coUatione affcqui, operapretium effct, ut unumqitodqi eorumgentispectdtarem , perlj[>icuamqi haktiiffct
Pyrorum &- defcriptionem: quandoquidemficn non potcft, ut exfoU nomencUtiira iimotefcant, Forro in uiiiucrfum ic eorum
«="'"^- luribiis

3«

40

jo

InLib.primumDiofcoridis. ijy

uiribusdiffercntes, dicmus,ficuti eti.m de m.ilis diximus , quod pyrorumfucultates , ex fjporikis gujlu dignofcun-

tur : cum dulcix mtura diftent ab ucerbis, acidis, MJieris, O" ub his, qu£ unum , ucl plures priefeftruntfupores : &-

contr.i, iuc deinccps ab tllisfint dmcrfx . Pyrd (utfcriptum reliquit Galenus lib. v. fimplicium mcdic ) cfuftoma= Pyrorum ui-

chogratafunt , quin cr uim habent cxiccandi . A tquifyliicftribus magis adftringcndi facultds incft : ob id etiam ma= '^^ '^ ^*'*

gis prxftant contraftuxiones . Etiibro ii.dc alimentorumfacultatibus itafcribit . Qux dc nuilis diximus,ft omnia

ad pyra, er punica transfer.tntur, nihil nouo aliofuper hisfcrmone opus erit . Nam in ijs quoq^ alta auftcra tantiim,

uel acerba apparent : ueluti quxdam acida, qu£dam dulcia , quxdam deniq; ex horum miftionc compoftta :funt qu£

nuUam penitus huiufccmodi qualitatem exuperantem habent : quoftt, ut cim aqueaftnt , ac hebetia , niillt roborandi

iii polleant . Talis igitur omnino pyrorum tifus, qualis malorum . Af pyris, pr^fertimq; grandibus,qu£ apud nos me=

nat£ uocantur, altqua alendifacultas donata eft . Proindc ea feiia in tenues orbtculos^ftccataq^ rcponunt . Cluibus

coilis perhyemem , cr ucr,c!<mfames eft ,ciborumparumnutricntiumuice uefcuntur. Pyrifrudus,qui ccisix Nooiina.

Gr£cts,Latims Pyra dicuntur : Arabibus, lium(chte,Cirmetre,feu Kemetri : ltdlis,Pere : Germaiiis, Byren : Hj=

fj;>anis,Per.if:Gallis,Poircs.

MESPILVS PRIMA.

MESPILVS ALTERA.

MeW/AoV. mespilvs.

CAP. CXXXIII.

Mespilvs, quia nonnullisaronia uocatur,fpinofa arboreft,foliotpyracanth32,{iuc o-
xyacanthae. Fertpomum fuaue,exiguomalonondifsimile,tribus intusofsiculisrquacx caufa id
nonnulli tricoccon appellauere . Tarde maturefcit, efu adftringit, ftomacho gratum eft , aluumque
lupprimir. Alterum mefpiligenus in Italia nafcitur, quodaliqui fetanium , alij cpimehda uocant.
Arborfolijs maIi,fedminoribus. Pomumfert rotundum,efuiaptum, vmbilico latiore:quod ad-
ilringit, feroque maturefcit .

M E s P I L o R V M hlca. Diofcoride duo recenfentur genera : quorum iUa , qu<e ftilijs eft pyrdcmhdC,fiue Merpilorum
vxyacanthx noftratibus haud quaquam adftipulari uidetur . Quippe ( utfenfu patet ) noftrates Mef^ili ftilijs oblom: QoaCvi.
gis , laurinisftre limilibus uirent , non autem apij modo per ambitum incifis , ueluti oxyacantha . 'Frudumftrunt non
quidem guftatu fuauon , fedpotius miucundum ,qu6d acerbus fit,ZT aufterus . Quin&^isquina includit ofticulat
nonfaneterna,utprimol.\efpilorumgeneri aftignat Jiiofcorides . Cxterian fi frudum proftri ltaUa,qui priori
Mefptlo legitime adfcribi poftit,eius nimirum arboris erit,qu£ Neapoli,ubi copiofa fcritur in hortis, uiridarijs,ac ui:^
neis, Azarolo uulgo nomuiatur. Ruiusplures plantas uidi ego primm Neapoliin ampliftimo uiridario Pompet Car^

dinalis

iy6 And.MatthioliComm.

Araroli de- dmlis i Columna uu , qud itur ad pocU Mironisfepulcrum, ud ut uulgo dicunt 4 Pcdigrotta . ArBor cjl mcdiocrii

fcriptio. proceritdtis , corticc , ac materia pruno haud abfimilis : l^inii horrida ,non tamcn admodum acutis : folijs laciniatii ,
dpij temulii . Ex quo pcrflpici potcjl , eos Diofcoridii codices hoc loco fcatcre mcndis , in quibui deprauate legitur ,
hanc arborcm fDlijs efje pyxacantha:, non autem, ut legitime lcgi dcbet, oxyaanthce . Nam ( ut fuperius fuo loco ex^
plicauimui ) oxy.icantha tolijs gcrminat diffedis ; pyxacantha uero buxi modo oblongis . Cuius rei iU\id manifi{io cji
indicio, quod de hoc M.cj^iIorum gcnere pojieritatis memoria: prodidit rheophrajlus lib. 1 1 1 . cap. x 1 1 . cum inquit.
Magnitudine arbor ijia exccUit ,gyroqi comatur . Tolium magna ex parte injiffum , quod uel apiwm parte pofirema
imitatur, ampliore Jigura, quodq^ promiffum, neruofum, apio tenuius , oblongius, totumq; circuntufum eji , cr pedi^
culo tenui , dc longo dcpcndct : antequkm decidat , uehementer rubet . Radice numerofa , altacj; arbor coh^ret : ob
id diuturna, er inextirpabilis eji . hadenus Theophrajiu^ . Quiefane uerba ccrtofunt argumento , eam Diofcoridis i o
leHionem plane depr.iuatam ejfe, qu£ huic M.ef^ilorumgeneri pyxacantk-ejrondes reddit . Quinetiamfilium cxpli^
cant oxyacanthic a Diofcoride eius in hijioria Jilentio dij^imulatum , quod fcilicet apij modo pcr ambitum fit dijfc^
iium . S ed iUud etiam non ignorandum , tantam oxyacanth^ cum h.tc Mef^ilo intercej^iffe cognationem , utfi Mef^i^
lui h.tc oxyacanth£ inferatur, omnium f^eciofijlima proueniat , er longe magis fi-uilijvra euadat . Sedut redeamm
eo, unde codicvs mend£ , qu.t librariorum incuria ejl , nos diduxerant , dicimus , quod Azaroli uocat£ fi-udui nuUis
prorfui notii rcclamant Mefjpilis, qu£ primo loco a Biofcoride dcfcriptafunt . Siquidem ij exigui funt , terna inclu^
dunt oj^icula dlijs Mef^ilis duricru;qudnquam magnitudine , zr forma difimili ,feram fcntiunt maturitatem , ori
graHhabentur,Jiomdchononiniucundi,crreliquii deniq; notis,ac qualit.itibus illorum f^eciemadeo repr£fen=^
tant, ut non aliud hac in re afferendum putduerim , quam quod tdcmfint Azarola , er DiofcoridPs Mef^ild d quibuf^
Mefpilus al- dam Aronid diila . CiU£ porro Mef^ili dUquibus S etdni£, er Epimelides appeUantur, uulgaribm nojbratibus coU a p

*^" • lat£, nMl intcr fe diffcntirc comperiuntur . Qitapropter nil mirumfcriptis mandajfe, Diofcoridem, dlterum hoc Me

l^iligenus copiofum in Jtdlid nafci . Veruntamen Galejium Epimelidii dppeUdtione aliam drborem d noJlrdtibtK Mes
^ilii diuerfamfumpfijfc , liquido conjidt . Qudndoquidem libro vi.fimplicium medicdmentorum fcribit , eimfiu^
iitm dcerbim ejfe , er uentriculo noxium . Epimelidd autem d rufiicis ltali£ unedonem nominari . Hoc infuper iUud

Serap. lapfus . confirmdt , quod Gdlenus de ntroque Mef^ilorum genere ,feorfum diucrfts cdpitibus trddiderit . In Mefpilorum.

hijioria Serdpio dperte hdUucindri deprehenditur : quippe qui forbi titulo omnid rcfirdt , qu£ de utroque Mef^ilo^

rumgenerefcripftt Diofcorides . Veriim etft hdc in re ii quidem dbcrret ; declarat tamen primum Mef^ili getius no^

Mefpilorum ^15 if^/ij M.auritanos fecutis Azdrolum ejfe : ndnque is Arabico idiomate Mef^ila Zaror appcUat . Mef^ilorum

uires ex Gal. ^^jy^j recenfuit Galenus libro v 1 1 .ftmplicitm medicamcntorum,ftc inquiens . Mcf^ilifi-uiium, dlij tricoccwm nomi^

nant , quod trid intus in uniuerfumgerdtgrdtid , quorum wtumquodc^ arboris eftfemen , ceu ea, qti£ in mdlis inues. j o
niuntur, ipftus mdU ; cr dcini, ipftus uitvs ; o^ficui , minutd iUa grana , quas cetichramidds Gr£ci uocant . Arboris
huitisfiuhiis ddmodum acerbus efi, uixq^ edi poteft , uentremftrenue coercens . Quin zr in germinibus , crfolijs d^
cerbd h£c qualitoi non paucd reperitur . Et libro ii.de dlimentorumfdctiltatibusftc inqtiit . Horum cddem quoi^
que pr£didPs eft rdtio . Ambo etiim ddftringunt,fed multofirtius Mef^ila , quamforba . Qnamobrem aluofluenti in
cibo accommodatij^ime exhibetittir : forbdtdmenipfts funt fuduiord . Vrorfm nanque tiihil acerbi,t(ti Mefj^ildobti^-
nettt,fedfuccm eorum citrd dccrbitatem auftertts efi . lllud porro neminem ptito latercyh^c omnid pdrce, non affds.
tim, utficus, uudtqi effe comedendd : nequdqudm enim eis, ut cibis ,fedtit medicdmentis potius indigemus . U£c no^
viffe longe tibifucrit utilius , qudmft primdm huius diciionis ovav fyUabam ab atttiqui/i Athenienftbus per , o,fqlum

Nomii». proldtdm,fcriptdmqjfuiffecognofcds. Arbor ^iaTrihov ,n p.£Cfzr;'AH Gr£cis,Ldtinisitem Mef^ilus,cr Mes.

fpild nominatur : Ardbibus, %dror,feu Zurur, cr Alzdrur : lulis , Neff>olo : (^ermnis, Nef^el : Hif^dnis, Ne^es 4ja'"
rds:GdUis,Nef^lier. ■^"k

t Ne uidedmur Uc temere communem leilionem immutdffe, qu£ eft pyxdcdnth£^leBorem ddmonere non alienu
duximus,udridm effe huius locifcripturdm in Gr£cis tum imprejlis, tum uettiflis exempUribm . Verum ed tiobis md=
gis probdndd uifd funt, qu£ hdbent pyrdcantham, uel oxyacdniham ( idem enim effe putdmus) innixi rdtionibiu,qu(ii
in commentdrio adduximus -

AfiJToV ^EvS^gov. LOTVS ARBOR. CAP. CXXXIIII.

: ■■ ■i[,7frrtoa t t,.'p ,
L o T V s arbor eft vaftae magnitudinis, ferens bacGam piperc maiorera,duIcem,cibis gratam,fto-
macho facilem. Aluum fiftit baccis . Ramentorum ligni decoftum fiue potu , fiue infufione dyfente- 5 o
ricis, ac foeminis fluxione vuluas laborantibus ,auxilio eft : rufat capillos : citam aluum cohibet.

Lotl srborij L o T v s arbor Ldtinis Celtis uocdtur . Differenti£ generum plures ( ut libro er cdpite i\ix. dc pldntarum
hiftoru. hiftoria prodidit Theophraftm) edq^ maximefi-uiiuum udrietdte interfe difcretd produntur . Sed LotipropriumgCi^

nus cotifurgit pyrimdgnitudine ,dutpdul6miitore :fi)lijs per\dmbitum ferrdtis , alioqui ilicis uiderentur . Truiium
profirt mdgnittidinefdbi, qui uudrum modo maturefcit, uariecolores immutans, guftatu pr£dulcis,fuauis, atq; etia
jjlomacho fdlubris . Gignitur dlter dbfq^ interiore nucleo, qui non modo c£teris pr^fertur , quod uentriculo fuduior
fit ;fed etidm quod uinum redddt . Numerofd h£c drbor in Fhdride infuld , ideo Lotophdgid uocdtd , quod inibi Loti
fi-udu uiditent incol£ . C£terum non minor Lotorii copid in continenti ,fed longe hrgior : plurimd cttim h£c in A*
f-icd,ubi tdntdfiudm cr drboris copid ndrrdtur , ut diebus pluribus exercitum OpheUi Cdrthdginem petentis in co-
mtdtuu, deji£iuJ}oc tdntmfiudu uiiiitdffejex hiftorijs hubeatur. S cribit FlinitK lib. xiii .cap. x v i . LotU arbore

tetatt

In Lib. primumDi ofcoridis .

L O T V S.

*o

se

30

40

1)7

tetatefuaexMilJeIti(iutfamtliayem,ac uiilgo cognitam, hcet
mututofolo,cceliq; climate , imde nobis aUuta c/l , d grata iUa
fruduum dulccdine degcneraucrit . Diofcorides non alijs notii
reddidit Lotum, qu.m quod arbor cjfet uaft£ proceritatis . Cui
fubfcribcns Plinius lib. xvi. cap. y.xx.fic inquit . I. otus pr£s
cipue domibus expctitur , ramorum pctulantia , Utifima expa»
tiantiumumbra ,cr inuicina'; domos fxpe tranfilicntium . Item
codem loco itafcribit . Lotifi-uduifylucflris quidem eji,fcd ce^
raforum penc natura . Nulli breuior opacitas , ncc aujvrt folertl
hycmc dccidentibus jiilijs . HuUi cortcx iucundior ,aut oculos
excipicns blandius . NuUi rami longiorcs , ualidioresq;,aut p/«=
res, ut dixiffe totidcm arbores liceat . Cortice pcUes ttngunt, rrfs
dicelanas. Quamobrem putaucrimcgo,/! modo hodie Loti l-wuslttlica.
nafcuntur in Italia , eum non abcrrare , qui ucram lotum , pra^
fertim Diofcoridi , O" VUnio , eam cffe arborem dixerit , qu£ in
Tridentino, cr Goritienfi agro uulgo Bagolaro uocatur : in Ve*
ronenfi uero , o" in alijs quibufdam ltali£ locis Verlaro . siqui^.
dem licet harmn arborum multx pyri magnitudiuem £quent ;
plerxque tamen conj^iciuntur,qu£ longe pyrum proceritate uin
cunt . HiC itaq; pr£terquam quod caudicc conjlant crafifimo ,
ramis latifimis in altitudinemfe extoUentibus ; cortice f^edan*
tur Uui , colore in c£ruleum nigrefcente . Q«o fit,utPs grato
colorii af^edu rel^icicntium oculos mirum in modum ad fe aUi*
ciat^uttradiditPlinius.Tolijsuirent ilici proximis,per ambui
tumfcrratis , af^erisq; , qu£ medio autumnoflaccefcunt. Trudus
€isceraforumfimilitudinc,quiutiUa,longiorepediculopendet,
Is primo uiret , mox in candidumflauefcit, deinde per maturita^
tem rubefcit : denique , poflquam maturuerit , nigricat , guflii
fuaui , non ungrato . Qu/e omncs huiufce arborPs delineationes ,
acnot^Theophrafti^DiofcoridiiiCPlinijloto plane ref^on»
dere uidentur . Quare non equidem diffitcbor , Lotum quoq; hoc
£U0 Itdlii effe copiofam . C£terim nefciuerim ego, quorum teflimonio, er auHoritatefretm KueUius lotum exi= Ruellijerror.
fiimaiterit plantam exiguam iUam, qiiam Retrufci uulgo Agrifilio dic unt:e cuim cortice (utfuperius de paliuro difi
ferentes diximus) uti ex uiburno noflro, uulgo uero lantana, quidam uifcum conficiunt , quo aues capiuntur . Qw*
fane opinio tantim abefl ab hifloria loti , quam ex Theophrafto , Plinioq; retulimus , ut etiam ei prorfus aduerfetur.
Quippe quoniam Agrifolimn arbor efl , perpetua uircns coma ,fblijs admodum per ambitum aculeatis , exiguapros
ceritate, er cortice uiridi : qu£ not£ penitus loti defcriptioni repugnant . Lotumfcriptis tradidit Galcnus libro Loti uirei es
vi\. fimpliciummedicamentorum ,hi$ uerbi^ . Lotui arbor nonita mult£ adflridori^ qualitatis efl particeps,fed Galeno,
cr tenuium partium efl, tr exiccatoria . Itaque lignorum ipforum ramenta muliebri accommodantur profluuio , CT
dyfenterijs , cr cceliacis affeciibm . Becoquuntur uero interim in aqua, interim in uino , nimirum prout ufm popos
fcerit ,nec infunduntur tantim,fed O" bibuntur . Quinetiam qu6dpilosdcfluentescohibeat,nonparuumfignumeJl
ipfum adfiriHgentis effe cuiufdam,fimtliter mediocriter deficcantii facultatis . Diiium quippe efl ZT in fermone dc
ladano, eiufmodi effefacultatvs oportere, quodfluentes capiUos effet cohibitunm . Vlanta , qu£ Gr£cis Aa>Toe
Siv^^ov , Latinis LotHS arhor , er Celtis appeUatur: Arabibm , Sadar , Sedar ,feu Alfadar : Italii , 'Loto ulbero :
llif^anis,Almez.

KffitviV. CORNVS.

CAP. CXXXV.

CoRNvs duraarboreft,baccasfeiensoliu2modoobIongas,qu£primum uirent,deinpermatu-
ritatem rubefcunt, aut cerx cqlorem reprxfentant . In cibo adftringunt : profluuio alui,atque dyfen-
^ c tcriae falutares, liue in eduIio,fiue m defruto exhibeantur . M uria,ut oIiusE,condiuntur . Sanies,quani
uirentia folia torrendo refudarunt , impetigini conuenienter illinuntur .

C o R N V s efl uulgaris notiti£ . C£terim ( ut lib. iii.de plantarum hifloria , cdp. x 1 1 . memoria prodidit Corni confi-
TheophrafluA )fexus in ea duplex inuenitur . Nanq; confurgit m4s duodecim cubitorim altitudine :fvlio amygdals , deratio.
nifi quod pinguius , crafiiusct : cortice neruofo,cr tenui : caudice non minus craffo . Fcemina uirga/> paruax,ficutfas
lix amerina,fuo latere profirt , Ci^fruticofior efl . Nodos amb£ , perinde ac uitex , tum germinatos , tum inuicem
congruos habent . Materies maris excors , totaq^folida , cornibus denfitate ,firmitate'q; fimilis , unde iUi nomen .
¥cemin£ uero meduUam continet ,?T moUior efl ,atque cauatur:obidaduenabulorumufum inutilis. Qui Idant
Troianam incolunt , maremflerilcm dicunt ; foeminam autem fruHuofam . Nucleumfrudus oliu^fimilem habet,gu»
ftu dulcvi , odoratuq; gratus . Tlos ole£, crfloret , fruHificatcy eodem modo , utfingulari pediculo plura profirat .
In l^icedonia, uero iueluti etiam in Italia ) ambefruStiftrefunt :fei mas per afiatem ,f(xmina, uero per autimnum
-• ■ o baccM

^-8

And. Matthioli Comm.

TheopFirafli
locus fufpe-

Cornorum
Hriismcibis .

Corni uires
ex Galeno .

Nomina.

Jorborijcon-
(ideratio .

Sorborum ui
tes ex Gal.

Nomina.

CO RN VS.

baccns maturat , huius tamen bdcc£ tantum mafculx honitdfc ce-a
dunt, ut mxndi uix poj^int . Porro cauendum cfi, nc Corni drbo
rcs prope altiearict conferantur,!icl anatura produii^ ibidem
permittantur: quandoauidem apcsflore cius dcgujtato aluo cita^
ta commoriuntur . A t ccrte minndum ejl , qucdfcriptts man^
dduerit ThsophraJlus,Cortium crborc amygdaU folio uircfccrc,
ctan lottge diucrfo prortmpat . Eci^- propter dixcrim ego, aut in
Theophrafli cxcmplaribus hoc loco mendum fubeffe , aut in Ida
montc prope Troiam tumfoli , tum etiam aeli magis jcftuante na
tura , cornoBlia adeo refTriiigi, nt amygdaU quadhtemis jcmu-
la uideantur : ctfi,meo quidcm iudicio, potiusputandumfit,Theo
phrailileftioncmhoc in loco dcprauatam effe . Fit cx bacca^
rv.m ptdpi qucddam obfoiiij geiiui cydonite non difimilc . Q«/'rt
er ex eorum decodo , Grfaccharo liquor ignis opere, O" codu^
ra concrcfcit , coagulaturq- , qui prietcrqtwn qtwd gratifimo
pldceatgufiu , datur utiliter dyfcntericis , ac fceminis menfitm
profltiuio laborantibus . Corni tcires memori.e prodidit GdZe»
iitis libro VII. dcfimplicium medicamentorum facultate ,fic in^
quicns . Corni arbori^ fi-tidu'! admodum dcerbus efi, efui apttis.
Itaquc mirum uideri non debet , ipfum ualenter uentrcm refiriiis
gere ,ficut er mej^ila . Toltaqitoqtie , crgermina guRu acerba.
funt , udlcnterq- deficcdnt . Itaque mdximd uulnerd glutindre
poffmtt , potifiimum durorum corporum : dt pdruis uulneribus ,
er moUioribus corporibus magis contrdrid funt . Nd;« nimium
ed contendunt , ac plus fatis dcficcant . Arbor , qu£ Gr£cti
iipavicc ,. LatinPs Cornus uocdtur : Itdlis , Corniolo , tieluti fi-us
dm eitif Cornole : Germdni': drbor, Cornelbaum, Kurbeerbattmt
©" Bierlem :fiuftus uero Vuelfch kirfcn : ll!J^dnis,Cornizolos :
GdlUsiCoriiier, •

S O R B V S.

; ,'.yr

Ovcc.

SORBA.

cAp. cxxxvr.

!•

20

3*

S o R E A colorem luteum referentia , priusqu^m
maturefcant,di{red:a,&fole ficcata manduntur,ut al-
uumiiilant. Eadem eft fundlio molitorum farinx , fi
polentE loco fumatur. Qupd & decodum eorum in po-
tu prseftat .

S o R B A fi-u{iuifuntinltdlidutilgdtifiimi,nulliscj^noncos
gniti . Veruntdmen illud non duxi prcetcreundum ( uthic nonnuU
Id perfiringam ex his,cfti£ deSorbis Utius trddit Theophra^
fttK libro III. cdp .XII. de fiirpium hifiorid ) qucd in forba
etidmmdris,dc foemiitce differentia dignofcitur, certo quidetn
argumento , quod utid fierilisfit ; dlterd uero fiudifird . Qhhis
etidm in pomis difirimen , quod aliafint orbicttlatd , er' fucco o=*
dor.ttiore , dtilcioreq- placeant : alia uero ouata , ut qu£ etidttl
pyri effigiem reprxfentent , guRui acidiora , er aljjcriord pr£^
didi^ , minusq^ olentid . Sunt cr fyludticd Scrba , qu£ mdttiri^
tatem adepta ori non infuauia habentur . H<ec ddfiridorid ui ios.
mefiicis longe exceUunt ; fi tamen immatura infolcntur .

Sorbd , tefiimonio Galeni tum libro v iii. fimplicium me-s
dicamentorum , tum libro ii.de alimentorumfaadtdtibus, edn=>
'dcm adfiringendi naturam pr^fiant, quhn mef^tid ,fed imbecil*
liore effcdu . Vtraquc tamen in medico ttfu magis , quam in ci^
bis expettmtur , probaiiturq; . Sorbi fiudu^ Gr£ci ovtx. , L ds
tini Sorba:lt.di, Sorbe : Germdni, Speierling , Sporoepffel,
Sperbieren : B.ij^dnii , Sorbtn ; GalU , Cormierd nominant .

KOK-

4»

f

20

In Lib. primum Diofcoridis . 15-5)

KoJlKvpAeat. PRVNVS. CAP. CXXXVII.

Prvnvs arboreftnota .Cnius pomumeftiir,fed
ftomachum malehabec, aluum moIlit.Syriaca pruna,
& pr.Tcipue qux Damafci gignuntur,exiccata ftoma-
cho utilia funt : aluum adftringunt . Folia pruni in uino
decotHia collutione,& gargarizatu,uuam,gingiuas,&
tondllas fluxione laborantes reprimunt. Prajftant i-
dem fylueftrium Prunorum baccx , poft maruritatem
«0 f^s^I.^^T^f^ KX /-f^-vi&X/iV^r S^Jr^ cxiccata;:cum nipauerodecoflceftomachoutihoresred-

duntur,aluumquemagisadftringunt. Gummi pruno-
rum aggkitinat; potumin uinocalculos comminuit: ex
aceto quoque illitum , lichenas infantium fanat.

Prvnorvm dtfferentuwexpUcdljiksfrrefunt. Nm
ali^ rcperiuntur herbaceo colore perfufu , aliu rubeo , alia cbur^
neo , alia luteo , alia purpurco : qu<edam deinde magna , quxdam
uero parua , qu^dam mcdiocria : dulcia nonnulla , alia acida, alix
uinofa, alia dura, alia mollia : dia dcnique rotunda , alia oblongUy
alia ouata confpiciuntur . determ licet Diofcorides pruna Da=-
mafcenaficca aluumfifierc prodiderit : Galenus tamen aliterfcn
fiffe uidetur fcptimo fimplicium cenfu , ubific inquit . Pruni fru^
cimuentrcmfubducit;recensquidem plus,aridus uero minus ,
Scd haudfcio,cur Diofcorides pruna Damafcena jiccata uentrem
ftfiere dicat , ciim cr ipfa pcrffiicuofoluatit, minus tamen ijs, qu£
importantur ex Ibcria . badcnus G.ilenus . Atqui in hoc 'Bra^
fauolus Verrarienfis mcdicus noflr.-e atatis clayif^imu^, apcrte re^
frag.itur Galetio in jimplicium mcdicamentormn omniim peri^
ti^imo £que atque dofiijiimo ,fuo defimplicium examinc,ubi Ga^
30 '"«iltCtti:^ lenumfcribithacinre,nonDiofcoridemfui(fedeceptum.Quip=

pe quod GaleniK non animaduertcrit , Dofcoridem de jiccis pru=
nisDamafcenisloqui:qu£pr£terqumqucdJiccafunt,guJlue=.
tiam acidafentiunttir , er adfiringentia . Qua quidem in re Brafauoliis potius ( pace fua dixerim ) plane h.illucina=
tuf , cr a redo ucritatis tramite lapfm dcprchenditur . Quandoquidcm non memiiterit , quod non folkm pruna Da^
mafcenaficca -^fcd etiam alia qu.hn plurima fimplicia medicamenta deieiloriam fUnul er adftritigentem uim obti^
neiit , utmanifvfto tefiimonio fiint t.marindi , cr myrobalaiu omne gentis : item rhabarbarum , cr alia pleraq;, qu£-
pr£ter id quod primian aluum dcijciant , poflea iUam adjlridam relinquunt . Quamfane prunorumfacultatcm etji
Brafauolus non perpcndcrit ; Galcnus tamcn optime nouit , cr expertus eji . Idcirco cim loco citato pruna Dama=
fcenaficcaaluumciere tradiderit ,€ademetiamad{iridoria uipoUcre ,lib. ii.de aliment. facultatibus hii uerbii
Ao attejiatur , Prunii £que acficubus conccffum cfi , ut uel exiccata utilia permaneant . Damafcenis a Damafco SyrinR
montc , in quo nafcuntur , appcUatis , prima laus bonitati^ magna hominum opinionc defcrtur . Proxima ijs , qu£ in
Iberia , er Hif^ania prouemunt . Verim h£c quidem nihil adjiridionis pr£ fe firunt : nonnuUa uero Damafceno»
rum uel pluriinum . ProbatiJ^ima in hisfunt , qu£ cum mediocri adjiridionc , magna , laxaq; funt . At parua, dura ,
acerbaq; O" in cibo prauafunt , ^ uentri fubducendo miniis idonca . h£c Galenus . Bx cuius uerbis fatii conjlare
arbitror, nuUafvre ratione , ncc nifi inualtdis admodum argumentis 'Brafauolum adduilumfuiffe , ut hac in re Gale^
tum ipfum accufaret , quaji Galenus omiuno ignorauent ,quamfapores ,quam odores ,quam c£ter£ denique non
fi-uduum tnodo ^fed ©" omniumjire fimplicium medicamcntorum qualitates naturam , er facultatemfortit£ effent.
De quibiis ominbm adeo dode,cr copiose difputauit , ut parem unquam repercrit neminem, ut omnibus perf^icuunt
eji exfuis primis quinque libris , quos dcfimplicium mcdicamentorum facultatibus accuratij^ime confcripjtt . Huic
* 0 fententix £que er ratioinbiK acccdit quoquc commuttis mcdicorum expcrientia : nempe quod compcrtum Jit , prKa
na Datnafccna laudattfima , ijsfimilia , qu£ Galcno pr^firuntur , cfu uentrem folucre non inefficaciter , adfiridd
duo pofimodim relida , tamarindorum , er myrobalanorum modo . Sic igitur Galenum a Brafauoli reprehenjione
feruaffe uoltunui . Scdji Diofcoridcm qtioque tueri ueltmm , nil aliud dicendum putaucrim , quam quod pruna Da^
tnafcenaficcata aluum adjiringere tradiderit , ut refiruntur ad alia , qux minus adjiringunt : non tamen , quod uo^
luerit , ea effe dcieiiori£ facultatis expertia . Porro pruna bilem deijciunt : proinde ea utiliter ufurpant medici ad
fibres , aliosq; biliofos affedus . Quin crfcplafiarijs cxpetuntur : quippe qui ex ijs quotanni/i cleilaria , intindui ,
liquoresq; tiarios par.xre confueucrint , quibus non modofanigujiu non mgrato deledantur -jfed etiam qui languent,
reJbciUantur . Kabctur er in Aegypto prunus ( ut Theophrafiu^ eji audor lib. 1 1 1 1 . cap. iii.de plantarum hi=
fioria ) mjignii magnitudinvs ,fi-uiiumfvrens natura , er magnitudine mef^ilis proximum ; nifi quod rotundim nus.
cleum habet . Ylorere mcipit menfe lulio ,fiudum circa brumam perficit , necfilia dimittit . Qui circa agrum Thes.
hanum habitant , propter arbori/i copiamfiudumficcant , o~ offe exempto tundunt , offasq; faciunt . N on difii^

o 2 dent

Priinorucon
fideratio.

Galeni tutela
concrabraU-
uolum.

Prunorum
ufus.

i6o

And. Matthioli Cdmm .

Sebeften c6 ■
fideraiio.

Fuchsij opl-
nio reproba-
ta.

Ziiyplio™™
confideratio •

Auicenns de
fenfio contra
Fuchlium .

dent effigie i pmiH , nec dij^mli udmodumfuntfdcult dtcfi-udm ij , quos officin£ Arahes fecutie seeest£n
nomin.i.nt , qniq; Grcecis Myxd , cr Myxdria uocan tur.Quodctfi Biofcorides, cr Galenus horum fuis monumen=
ti'; non mcminerint ; de Ijs tamcn d pofterioribu^ Gr.ccis , ncmpe Vaulo , Aetio , VfeUo , &~ A {lumo fiequens fada
fuit mcr.tio . Arborcsfcri in Italia cccpcrunt Vlinij .ttatc : nunc nero non ubiquc familiarcs ,fcd rarii admodum hor^
tis ©" uiridarijs uircnt . Arbor cft pruno ualde firdlis , ci tamcn magnitudinc ccdens . Cortex caudici candicat, ra=
miluero uiret . Fo/i/5 comatur rotundis , acfirmis . Fru^us .idokfcunt exigui pruni magnitudinc , nucleo intus tri^
an<fulari fvrma , quifati'; bacc£ proportionc rcfpcndct . Vrudui maturitatcm adepti , in atrum uircftunt , guftufunt
pr£dulci,acknta,tenacicj;pulpa. Exqua Syri , cr Aegyptij uifcum conficiunt,quod Vcnetijs Alcx.tndrinum
appeUant , aucupijs commodiftimnm : Argumento funt n'.:clci,qui in eo rcpermntur, color, O' dulcedo , qu£ guftatu
deprchenditur . Pollcnt autern dcicHoriafacultate , nonfecus atquepruna , tam Gr£corum , quam Arabwm tefti^
monio : id quod ctiam comprobatur quottdiana mcdicorum expericntia . Tametfi contrarium fenferit Yuchfius me-
d icus hac noftra £taie cckbcrrimui : quippc quifuis in paradoxis cap. x x v 1 1 . utfi>rtaffe in A rabes inueheretur,
qnos ubique frre odiffc uidctur , nulUm Sebeftenis deieiloriam cfte facultatem contcndit , quin potius ea adftridoria.
ui pollere . Scd longe dijfentit ab eo opinio noftra , cr uulgata , comprobataq^ continua medicorum experientia .
Qtiandoquidem quod Scbeliena affumpta in medicamentis aluum cieant , tcftis in primis eft Pauhn Aegineta , qui li^
bro \ ii.de ijs uerbafaciens,pic inquit . Kiyxa arborisfvuCm cft , minor quidem prunis ,facultatc uero confimi^
lis . Ex quibus Vauli uerbis clicitur, qucd ita ucntrcm moUiant Sebjftena, quemadmodum pruna . de quibm idtm dif-
ferens ecdem libro Gakn umfccutus : Trunifi-uclm, inquit, uentrcmfubducit, recens quidem magis, aridus uero mi=
nus . Nef • huius rei nefcius Aduarius h£c plunbus commifcct mcdicamentis , qu£ bilem cijciunt , ut uidere eft fuo
de compofitione medicamentorum compcndio . Eorum infuper deijcicnd^ alui facultatem m.ixime comprobat uuU 2
garis experientia , clarif.imum omnium lumen . Siquidem ( ut i.im millies expertusfum ) eorum pulpa drachmarum
decem pondcre deuorata,aut adfurmum duodccim,cofdcmfcrc pr^bet effc{lm,quos Aegyptiafiliqua caftia uocata.
Hk ergo rationibus, ZT auBoritatibus adducor, utiUam quoq^ ruchsij opinionem miniis probem, qu£ eft , quod ele^
(iuarium de Scbeften officinis didum uentrcm deijciat,nonSebcftcnorumfacultatc,fcd aliorumfimplicium medica=
mentorum dekdoria ui prsditorum, qu£ ijs adduntur .Namfl id pcrfe pr^ftant , ut oftcndimus , idem etiam alijs
ddmifta pr^ftabunt . Quare, ut ingenuc dicam quodfentio , non Tuchfius tantum , quem alioquinfcmper admiratus
fum , ut uirm dodiftimum, er de mcdicina ampliftime meritum ifcd pkriquc aUj , nunquam adeo Cr£cis addidi ef^
fe deberent , ut prorfus a Mauritanafamilia defcifcentes , nonnunquam cr rationcs , cr cxperimcnta,firma noftr£
drtis , C5" ueritatis pr^fidia, cogantur defcrcre .Sedut eo noftra reucrtatur oratio, undc diucrtcrat,dicimus audo-
ritatibus^O^ expcrientiafieti, Sebeftena deiedoriam uim habere . Quocirca utilitcr dantur ex bile fibricitantibus ,

atque ( ut auHorcs funt Vaulus , Aetiiu , VfcUui , cr Aduarim )
lingu£ al^eritatcm mirifice}eniurt:quin cr peilori,atque tufi
opitulantur : uentris tincas pellunt : urin£ ardoribus a bile,uelfal~
fa pituita prouenicntibm maximam opem pr^ftant . Cxterum
quoniam Sebeftcnanobis zizypha, qu£ officinis luiub^
dicuntur , in mentem reuocarunt , cim eorum Biofcorides nufqua^
quod extet , mcminerit , duximu^i non fbre quidem ab rc , hlc. id de
eorum uiribus diffcrere , quod a Galeno , qui ea Serica nominat (fi
tamen Serica effe Galeno luiubas afferere liceat ) libro ii.de ali^
mentorumfacultatibus proditur , ubific ait . Nehis quidcm , quid
ad tucndamfanitatem , morbosue profligandos ualeant , teftis effc
poffum . NrfJ» ab infolentibus , ac cffrxnatis pueris , O" mulieribm
cibo duntaxat expetuntur . Exiguum pr^bcnt alimentum , difjicile
concoquuntur : idcoftomacho nonfunt utilia . Eandem fentcntiam
ex ipfo Galenofumptam reddidit Auicenna , cui tantm lUud addi-
dit , quod ea ad pedoris , atque pulmonis uitia confirant, <:t quod
quidam ( utfirunt ) cum maxime renum , tum etiam ucfic£ affedi^'
bm prodcffe cenfeant. Vcrum quoniam ( ut dixmm)fcribit Ga-
knus , nuUamfe adinueniffc in Sericisfacultatem ad corporum af^
fidm curandos, hinc capta occafionc Euchfius iterum digUdiatur,
honcfto quidem ftudio ,non modocum Auiccnna;fcd etiam cum
c£tcris Arabic£ familix audoribus , afferens id omne,quod de
zi:<:yphis Arabesfuis monumentis commendarunt , omnino falfum
cffi > cr a ueritatc alicnum . In quo tamenfl uitium aliquod Niau^
ritanPs adfcribcndum cft , illud quoque Gr£cis pofterwribus ad^.
fcribendum erit . Quandoquidcm conftat , A iluarium er Gr^cu ,
cr medicim pcritiftmumfuo de compofltione medicamcntorum uo
lumine,zizyphaad pciioris uitiacompofltis medicamentis com^
plunbm admifcerc, ubifcilicct cx calidorum humorii redundantia
morbus cmcrfertt:itemeandemin his ufurpare ,qu£ bilcm dcifi
ciunt . Qnod cr Nicolaum Alexatidrinum infui/s compofltis medi=^.

camentis;

xo

ZIZ-iTPHA.

30

40

S°

InLib. primumDiofcoridis. i6i

mentis , perfxpeficiffe compcrio . Ucoqi nil mirum ,fi ud hxc omniu prxficirc zi-zyplu tradiderit Auiccmid : nanq;
fuo lcntorc , .tcfa , quj. d-gre pcrmcant , cr.tfitie ( ut rci ueritds adjiruit )fungumcm cruffum rcddunt , qui fldU£
bilis rcdundanti.i tcnuior , qu.m p.trfit , rcdditur . cion itaquc tradatAuiccnna , zizypha cr pcilori , er pulmoni
prodcjfc , non tcmcrc quidcm cum hcntum cjfc crcdtdcrim ( utfvrt.ijfc aliqui putant ) fcd illud ca rationc fcrip/iffe ,
ut in morbis t.int!im caluiis , cr acutis intelligcndum cjfct , tn quibus mcdici iittlitcr zizyphis uti pofint cr debeant .
Id quod cius ucrba .ipcrte indicatit , ctm dicat , quodfanguiiicm incrajfant . Ucquc enim erat Auicenna adco ignd=
rtis , ut datii i.im pr.fmifis ncfctrct fnbindc concltifioncm infcrre . S cd ccrtc ptilchrum , atquc tiitum cffc iudico,qu6d
quandoquc cum mortuis ludcmtir . E t qiiontam ( titf^pc antca polltcitt ftmus ) nulli mcdicorum fcii£ , ncc huic
m.igis , quam iUi nclicr animus erit addifius ,fcd ueritatipropaganda: , addam cx prxdiili^ rationibus ctm Auicen'^
I o na, cos , mco qiiidcm ludicio, labi, acfaUi , qui zizyphis fanguincm cxpurgari , ac abflcrgi contcndunt , qttiq- ea ijs
commifccnt mcdicamcntis , qua: pccioris affeitibits fi-igiditate obortis p.irari folent , ut rccentiortm nonnidli : qui
zizyphisnitUa eorum habita rationcid quodtiis pcHoris uitium indifferentcr utuntur , cr plerunque cum maximo
egrotantium difcriminc . Cetcrum .tn G.tleno Scrica zizyphafint , dnbitandimfancfucrit, cim aliud Pliniofuifr
fe repcruntur lib. \ v. ap. x 1 1 1 1 . ubi jtc h.tbct . Acque percgrinaft<nt zizypha cr tubercs, qua: er ipfa non pri^
dem ucncrc in Italiam . Usc ex Africa, itta ex Syria Sextus Papinius , qucm confulcm uidimtis , primtts utique attuc
lit , diiii Augufti notiifimis tcmporibus in cafirorim aggcrtbtis fata,baccis fimiliora, qtiam malis :fcd aggcribus pr^t^
cipuc dccora , qttoniam o~ tciia iamfyluafcandttnt . Tubcrtm duo gcnera , candidum .i colore Scricum didum . Et
libro xvi.cap.xxv.Ab amygdala , inquit , proxtme fiorent armcniaca , dein titberes , O" pr£coces : iU<e peref
grin£ ,ha: coaii.e .Itcmlibro xvii.cap. \.Etzizyph£ ait ,granofcrtmturmenfc aprili. Tuberes mclius infe^
«o rttntitrin pruno fyiucflri , cr malo cotonco , cr in calabricc , ea efl j^ina fylucflris . h£c Pliniiis. ColumeUa tds
mn tuherum nufqitam , quod lcgeriin , mcminit ,fcd zizyphoriim Itbro i x . cap. iiii.duo tradidit geiierd , quoti
harumfloribus maximc delcdcntitr apcs , ncmpe rutihim, cr album . Quofit , utfuf^icdndumfit, Vlinij codicem hoc
iniocodcprauatiimcffc .\Uudfuf\ncicncmauxit ,qu6dintcr Arabcs Auiccnna,cr inter Gr£cos reccntiores Sy^
mcon Sctlu , duas zizyphi fpccicsfcriptis mandauerint , ct' quodtamcn in Piinio una tantitm legatur ztzyphits . Ve*
rum citm Aduario, Nicolao Myrcpfico', cr Symconi Setln {it,\,(p(X.,^ivt^v(^ci,}{^^tT^\i(foL(tot cnim modii
fcripta inucniuntttr ) ea effe uidcantttr , qu£ G.ilenoferica , eademq^ Auicenn£ , Serapioni , alijsqi pluribus Ni.auri=.
tanis , mihi quidcm flatucndnm iiidctur , Galenofcrica non diiud dcfignare , quam zizypha . Ex Ins pr£terea omni^
bus maximum effc argumentum credtderim , in Plinio hicftibeffe mendam , er iUi dc zizyphis id adfcribcndum effe ,
quod de tuberibits dcprauatc fvrtaffe lcgitur . Irudtts pritiu , qui KOKKUfjiHAot Gr£cis , Vruna Ldtinis dppels.
3 o Idntur : Arabibus ,Ands , Aua/i ,feu AgiO/S : Itdiis , Prune , cr Succine : Germanis , Praumen , Pflaumen, er Kries

ehen : Uif^anis , Prunas , Andrinas , o~ Amcxcds : GaUis , Pru^
ne . Yruiiits ucro , qtii Gr£cis recentioribus , fAv|oa , p-v^a ,
itsd fAii^K^ja ,Latinis fimiliter Myxa,cr Myxaria , atque c*
tiam Sebe{lena Mauritdnorum imitdtione dicuntur : Arabibus ,
Sebeflen ,M.oiheicd ,NLu\ieitd jCr Hiokdita . Vitlgo CT offici*
nis , Seheflcn : GaUis , Sebefle . Frufiiis pr£terea, quiitem re»
centioribus Gr£cis ^i^vcpu y^^ ^iv^iipx , cr Galeno en^fa
M.«. , I^dtinis Zizyphd uocantur : Ardbibus , HKnen , Zufdlzef,
feu Hanab: Officinis, Iuiub£:ltalis, Gittggiole : GermdniSg
Kot burflbcerle : nif^anis , Azuficifd : GaUis , luiubes .

40

ARB VTVS.

50

Koyajof. A R B V T V S.

CAP. CXXXVIII.

Arbvtvs, fiue vnedo , arbor ell cotones ma-
lonon difsimiliSjtenui folio:cuiiis fruftus pruni ma-
gnitudinem implet, nullo intus nucleo . huicmemaecy-
lo cognomen eft. Maturusaut fiauet,3ut rubefcitrin
cfu acerofus , fl:omacho aduerfatur , capitisque dolorem
mouet.

A R E V T V s m Ketruridfrequentifiimd prouenit , ubi uel
per hyemem perpetuis uirefcit frondibus . U£c etfi Diofcori~
direddatur malo cotone£ ddfimilis ,mdgis tdmen putduerim,db
eo arboris proceritdtem reprafentdri cotone£ ,quam fi)lid,0'
cdudiciscorticem. Veideprdttdtus fortdjfe^ut mdgis fufpicor^y
efi l70ciniocoDiofcoridiscodcx:qudndoquidem Serdpio,Dios
fcortdis ipfius tcflimonio , Arbutum non defcribit in uniuerfum
cotonc£ malo fimilem , fcd eam tdntkm profirre folid mdlo
cotone£ minord . necfcribit tenuid hdbere folid , ut uulgdta hd=-
bet Diofcoridis leilio . Siquidem , tit pdlm efi: , Arbuto fitlid itw

o 3 ftttit

Nomina.

Arbuti eon-
fideratio.

l62

And Matrhioli Comm,

funt kurinis , cr iligneis crajUord . hleminit Arbuti Theophrajlm libro 1 1 1. ap. x v i JeplMtdrum hifioricc, (ic
incjuieiis . Arbutus , qu£ pomum cibo idoneum firdt , magnitudine non nimium pricfldt : corticem tenuem , tamari^i
ci fimdem habct , folium inter ilicem , cr Lturum :florct mcnfc iulio . Vlorcsfingulari appendicc parte poflrcma ra=
cemutim cohxrcnt , fpecie quifque myrto oblongo jimilis , cr magnitudine tantus : non fi>liatus , concauns , tanquam
ouum excdlptum ,ore dperto . cim autem deflorucrit ,rctinaculum perfbratur : quodqj defloruerit, tenue,ficut
ucrticiHuf circufufum . Trudus anno intcgro maturcfcit , utfimul hunc habcri, atque altcrumflorc ff^onderi contin»
gat.haiienus Thcophraflui. Qua:in Betruriauafcitur ,fvlia proflrtlaurvm Jligneisuc fmiliu ,brcuiord tamcn
paulo , crdfiiordqi , colore potiiis pallido , qukm uiridt , in amhitu ubique fcrratd , rubra per mcdium excurrcnte co^
ftd . Cdudcx corticc ueflitur fubrubro , af^cro , fqumofoq; , a quo rami prcdeunt rubentiores , ac Uuiores . Tlos
ret mcnfibus iulio , cr augujio ,floribus candidis , paruis , lilij conuaUij uocatifigura, racematim dcpendcntibus . E*
quibusfi-udmgignuntur rotundi ,forborumfire magnitudme : quiprmo exortu uircnt , deinde flduefcunt , maturi
tiero rubent , df^ero td^u , nullo tntus ofiiculo ,fragorum modo , quorum ctiam effigiem refirunt . Sapor his infipi^
dm ,fiimul o~ aufterus : quinciiam dum cduntur , linguam, (y palatumftimulant acerofa quadamfubftantia,qua cx-
terius conteguntur , ita ut plane acerofi uideantur . H is maxime dele^lantur turdi , ZT mcruU . Quofit , ut hye=
me , quo temporc ipfa poma maturitatcmfcntiunt , ciufmodi aues inibi laquci^ , retibus, alijsq; ducupij generibus fd=i
cilecapidntur.Arbcri^fiUacoriarijscxpetuntur.Suntqui credant ,arbutum maxtmam opem prieftdre aduerfui
peftcm . Qji.imobrem aquam , qu£ cxfilijs extr.iCidfit , admiftoojfe in ccrui corde reperto , ubi ftatim morbus in=^
uafit, magno{ut ipft aiunt ) iuuamenio £grotantibus exhtbent. Arbuttmemtnit Galenus libro v i i. fimpli^
cium medtcamentorum , ubi paucis inquit . Arbuttis arbor ipfa qualitate acerba una cum frudu eft . etim meme=^
Nomina. cylum tiuncupant . Bft autcm hic , cr infittfuifiomacho , cr capitt dolorcm infirens . Buitis arbcrii nomen Gr£=
cum eft Ko'p.o;f of ; Latinum , Arbutin : Arabicum , Uatilddib : Italicum , Alhatro : Hiffianis , Madronho , dutMd»
dromeiro : GaUis , Arbouces .

Atbuti ufus,
d:uires .

A^fxUyJaAoM. AMYGDALAE.

CAP. CXXXIX.

Amv£;<JaIoru
conlideratio.

lO

IQ

A M Y G D A L AE amaraE radicum tritarum deco-
(flum uitiacutis in faciecorrigit. lllitcEnuces idem mu-
nus prsftant: menfesadmotsciunt.-capitis dolori au-
xiliantur,illit2fionti,aut temporibus cum accto,uel
rofaceo : epinyftidas fanat ex uino:item putreiccntia ?o
ulcera,& qux lerpunt,& morfus canumcum melle.
Earum autcm efu dolores finiuntur,aiuum emolliunt,
fomnumfaciunt, urinam cient :contra fanguinis reie-
ftiones cumamylo,t& menthaalfumuntur^renum ui
tijs ,&pu]moni:m infiammationibus exaqua in potu,
auteclegmatecum refinatercbinthina dantur:calculo-
fis,difficilic]ue urinae m pafTo auxiliantur : & illinftu
cum meile , & lade hepaticis, tufsi, & inflationibus
coli, nucis auell.uiJE mjignitudine. quinis, feptenisue
praefumptis , ebrietatem non fentiunt potores. Vul- 40,
pes ficum quadam efca easuorauerint,emoriuntur.

Gummicius calfacit,& 3dfl:ringit:reijcientibus fan-
guinem, potum auxilio eft ; impetigines , qux fum-
mum corpus occuparunt , illitum cum aceto tollit :
tufsiuetuftae cumdiluto uino potum medetur:calcu-
lofis cum pafTo bibere prodeft. E' nucibus Graecis,
dulcescibo idonese, fed multo minusualent in reme-
dijs,quam amars:attamtn extenuant,urinam ciunt.
Recentium feu cum fuo putamine,humida ftomachi
uitiaemendantur. jo

Amygdalae tam dulces,qudm amarx frudtii funt
ubiq; uulgo nottfitmi . Dijf^erunt tamen interfe : nam amar£ ma-
iore excalfaciendi ,exiccandtq- facultdte pr£dit£ fttnt,qu.im
dulces. quofit, ut etiam dulcibtts longe pr^firdntur dd crdftbs, pituitofosq^ htimores expedorattdos . Galenus dtiU
ces piucis pcrftringens libro 11. dc alimcntortim facultatibus , fic inquit . AmygdaU nihtl prorfus adftriiloria fa^
cultatts fortit£ funt :fola cnim cxtenu.tndi , atquc dhftergendi ui poUcnt : qud tum uifcerd pttrgant , tum humorum
c puLmone , dc tboracc excreatus moliuntur , dc promoucnt . Btde utroque Amygdalartmgctierc differens libro
A mygdaloru v I . fimplicium mcdicdmcntorum , primo amaras , dcinde dulccs profequittir hts uerbis . Amygdaia , qu£ qui=
uires ex Ga . ^^jj^ palam dmarafunt,omnino extcnudiidi tiim pofiident : quod cr qualitas ipfa indicat , cr cxpcrientid comprob.1t .
Ac de dmard qutdcm qualitdte in quarto. hortm c.omiuentariorm proditum cft . C£tcrim duo expericnti£ cxempld

proponi

InLib. primum Diofcoridis. 16}

propomfitis efl , unde uim comn poj^is difccrc . Siquidcm cphclin expurg.m t , cr cxcreationibus ex peflorc , puU
moncq^ crdjforum, lentorumq; humorum impcndio couferunt . Porro hccc oflcnfdfuntgcnerc quidcm incidcntis, ^c=
cie i{er6 extcrgcntis c\fc fxcultdtis . Quin cr quod per dccidcns facultutcm item habcMit ab obfiru^ionc liber.indi ,
cr ipfumfupr.i dcmonJb\ttum ejl,f-d cr cxpcncntu monflr.tt : num in iccorc crjcffcrum , uifcoforumf, hmnorum in
extremis Udfis impx^orum obflruciioncs abundc expurgnnt ,cxpedutntq;. CXuin cr Idterumdolores ab humfmodi
cuufu natos , cr licnis, cr coli , cr renumfnr.dnt . Porro cr ipft arbor itniuerfa fimilem fortit.t uim efl . N m huius
rjdices cod.^ , dtque illit£ cphckts purgant . Qjtotquot ucro funt amygdM duhia , cr ipfa lcuiculam amaritudi=
nem pofident , qu£ tamen dulccdme ftpcr.inte occultatur : c£tcri\m id tcmporis f^atio cLtrumfit . Dcmonflr.itum
dutcm retro efl , qualizatem dulcem modcrate cffe calidam . hadcnus Calenits. A wygdala: , ut Thcophraflui , er
■ o jplinius prodidcrc, ex amaris dulcesfiunt ,fl circumfvlfoflipite , cr ab ima partc circumfvrato , dcflucns undique hu*
mor ubflergatur . Etcontra, dulccs amarcfcunt,fl primo gcrminatu tcnellx arborcs a pccore decacuminentur . A=
mygd.tl£ (ut etiam tradidit Galentts ) non multum fuppcdttant alimenti : qudnqu.tm eis plcrique utuntur cr ad robos
rdnd.tm ttenercm, cr ad rcficicndas uircs . Vixut Gr£cis oi^xvySolAM , ita etiam Latinis Amygd.tl£ ttocitantur : Nomina.
Arabibus ^latiz^iKauz^feuLauzi^ltalis , Mandorlc: Gcrmanis,Mandelkern: Bij^anis, Almcndro/s: GaUis,
Amandes.

t I/i uulgatis Gr£cis excmplaribus hic non legitur K^d K^voty^.ov, id cfl, cr mentha . Verkm didionem hanc tier
tit Marcellits exantiqitisccdictbus, quoshabttiffc tcflatur . eam qitoqi cr Oribafius, cr Serapio ex Diofcoridc tran^
fcribunt . Qu£ ut uer£ Diofcoridis leiiioni adflipulantur ; ita hoc loco mentham addcndam effe putauimus .

Fi5ax;«..

PISTACIA,

CAP. CXL.

P I s T A c I A , qus conftat in Syria gigni, pineis nucibus fimilia funr, & ftomacho airiica .Trita
cum vino contra ferpentium it^tus profunt , fiue edantur , fiue bibantur .

PISTACIA. ' STAPHYJLODENDROK,

'jMj/ijf'-.-i"ii'""""K'twjiij7;H

P I s T A c I A , qitorum efl communis in officiuis ufui , ex Syria VenetiM importari folent. QU£ er i Syri-a piftaciorum
C utVliniiti aufior cfl ) Lucius Vitellius ccnfor in Italiam primus intulit , ckm legatus in eaprotiinciafi4i(fet, noy.ifi=^ confid.
misTyberij Cafaris temporibus . Korum arbores Vcnetijs , Caiet£, Neapcli, CT in alljs Italia locis iudnnu5,,fiUjs
lentifciinaioribus , colcre ex uiridi in luteum inclinantt , ac ecdcm ordine txtremisramufcujis cmergenttbus»eqifi^
bus raccmatirnftii^ ^«'f §; pcdicuH: pcndcnt piflacia . H;f c ( ut libro ii.de alimentorum facultatibus fcriptum re^ Piftacioru ui-
liquit Galenus) paritm prabcnt alimcnti ; tamctfl infarCtM humore iocineris uias expcdiantjZr k uitijs libcrent. Por^ res e;; Gal.
ro ar.jicmdcho ncxiafint , an utilia, an alutim moUiatit , an adflringant , nuUum httiusrci ccrtum haberc teflirfi-^niim
'- ■ ■ fcribii

i64

And. Matthioli Comm.

fm-ibit Gdenus . Cuius fententi^ refrdgdtur Auicennd , qui chn paUm, cr nominatim Galenum rcfvtlere noUct, li"

bro fccunio hdc diccndi ratione utitur , hii fire ucrbis . Inquit quidam , non inuenio , quod Vijlacia ftcmacho pro=

fuit , autfanc offuiant . Ego autem dico, quod naufcam difcutmnt , cr uentriculi os roborant . Argumento cfl fuba^^

mara^fubaudcraq; quaUt.i^ , qme guftu in ijs deprchcnditur . Uac igitur rationcfi-cti mcdicorum nonnulli, non modo

dd iocinerisinfaraus Galenumfecuti piftacia cxhibcnt ^fed ad iecur ipfum , uentriculumqi rcborandum , ea tam ci^

bis, qum medic.vnentis immifccnt . quin er ad concihandam uenerem , CT ad pingucdincm inducendam macic , o~

marafmo affcitis commendant . Quibufdam in locis piftaciorumfylueftrium nomine appcUantur cuiufdam arboris

Staphyloden fi-uaus, qu.im VUnius Ubro, O" capite xvi. staphylodendron nominat, ctfi k pijlacijs cffigie, ^ fapo^

dron . re pUirimm difideant . Planta hcec humilis eft, foUofambuci, materie admodum imbecilU ,floribus albicantibus , ra=-

cematim dependcntibus, quemadmodum crfruilus : quifolUcuUs prouenit, rufo colore, ciceris effigic , mdior tamen :

Nudei pinei inquofubuirensnucleusincludUur,faporedulcis,fcdnaufcamcommouens. Saporc piftacijs jlmilesfuntPineinu^

uires. ^j^j^ q^i inftrobiUs incUiduntur . Hi enim ( ut loco citato tradidit Galcnus) corpus alunt , bonum procreantfuccum ,

■•■ ■■•■ fcd 'cra(fum ; tamctft £gre concoquantur . Vcrum,flAuiccnn£ etiam credimus, digerunt, lcniunt, refoluunt, ac im^

pinguant . Vrofunt pr£tcrea puhnonum uitijs, puruUnta excreantibus , o~ tufii moleftatis :fed priufquhn edantur ,

aqua calida m.icerare eos oportct , aUoquin uentricuhm Udunt . Scmen augent , cr uenerem excitant . Rcnes , er

ueflcam non modo expurgant ;fed etiam roborant, eorumq-, ulcera prohibcnt . Vrinx ftiUicidio opem mirifice pra^

jiant . Quam ob caufamftrobiUni nuclei apud recentiores medicos infrequentif^imo habcntur ufu ad huiufcemodi af=^

Nomina. ftdus . QJi^ nuces Gr£cc U \Sx)ticc , Latine quoq^ Vifiacia, cr Viftacea appeUantur : Arabice, Vuftcch , aut Fe=

ftuch : officinis o~ Bdrbaris, Tiftici : ItaUs, Viftacchi : Germanis, Vuelfch mnpernuf^m : Hij^anis, Alhocigo ; Gd

lis,?iftaches .

Kaguov jSocaiAlHoV. NVX IVGLANS. CAP. CXLI.

N V c E s luglandes ,quas nonnulli Perficas uocant,
Tunc difficiles concoclu , ftomacho inutiles, biliofe , ca-
pitis doloiem inferentes,tufsientibus inimic2e:uomi-
I turis tamen ieiunis in cibo apts. Cum ruta uerd,& cari-
cis prjefumpt^, & afummocibo, uenenisrcfifl:unt,ncc
minus fi a ueneni hauftu comedantur : largius efitata?,ti-
neas latas pellunt: illinunturmammarum inflammatio-
ni, abfcefsibus ,luxatisque, cum mellis exiguo ,& ruta :
cum cepa autem , fale, & melle, canis, hominisquemor-
fui proficiunt : tormina , cum calyce fuo perufta;,& um-
biIicoadmots,fedant. Putamen combuftum,tritum-
que in oleo , & uino , infantium capite perunfto , nutric
capillum , alopecias replet . Siftunt menfes nuclei ufti, (i
triti exuinoadmoueantur: ijdem e ueteribus illiti car-
bunculis, gangr2nis,& cEgilopijs medentur:alopecijs
commanducati , & impofiti prcefenti funt remedio.

Nucibus tufis oleum exprimitur.Recentes ftomacho
innocentiores funt,utpote fuauiores : itaque allio mifta:
eximunt acrimoniam . liuores in corpore illitu tollunt.

to

20

Nucuii) lu-
glandiu con-
liderado .

30

40

N V c E s luglandes , qu£ in communi funt ufu , itemq; ar~

bores , a quibus eduntur , omnibus uulgo in ItaUa notiores funt ,

quamut a nobis repr^fentari debeant,cum nuUaarbor Nuce

ubiq; frequentius occurrat . B.£ Latinis luglandes, quafl louis

glandes interUfls Uteris appcUantur . Quo nomine primo mundi

£Uo eas appcUatas effe , plurcs tradidere audores . Quippe cum

homincs primim glandibus tantian diu ui^itaffent , inuenta tande

arbore, qu£ nucesfirebat, degHftatonuckorumfaporeJjorumck

dulcedine mirum in modum aUcdi , nuccs louisgUndcs ob cxceU

luelandiu ui- lentiam appeUduere . Beijs differcns Gdlenus Ubro v 1 1 . flmpUcium medicamentcrum, itafcriptum reUquit. N«=

res ex Gal. cis arbor tum infiiUjs, tum in germinibus adjlri^ionem quanddm pcfltdct : c£teri<m euidentcm , multamq; in nucis pu

tamine recenti pariter crflcco . proinde eo tindores quoque uufolent . Atnos eius cxprefiifucco flmiUter , ut mo^

rorum, er ruborum in meUe decoiio, uiccftomatici medicaminis utimur, o~ ad omnia reUqua adhibcmus, .i.d qu£ mo

do didifucci conuenire cenfintur . Porro nucis ipjlus id, quod edendo eft , okofum eft, ZT tenue : itaq; ob id etiamfa

cile exprimitur, er quo diutius reconiitumfuertt; magis tale efficitur . Quamobrem oleum ex eo inueterato expri-

mere liceat . Tuncfane admodimfit per halittim euaporatorium . Itdqtie quidam eogangr^nas, cr carbunculos, er

agilopAsfanant, ac tionnuUi ad vtvf oVf ffira, hoc eft, ticruorum uulnera utuntur . Et libro ii.de aUmentorum fia-

cuUatibusfic inquit . Uabet lugUns er adftritigentis qudUtdtis non exiguum , qti£ temporis proceffu marccfcit , de^

gencrante totct eiusfubftatitid in pinguemfuccum, adeo ut cibo prorfusfiat inidonca, quod ucteri oleo ,fita pitigtdtw^

% ^ dinc

50

4«

NVX MYRISTICA.

In Lib. primum Diofcoridis. i6^

dinc (td/imilis dppdreit . Viridis ixutem, atqtie ctiimmm humidd , ncq^ udflringentis quctlitdtii , ncq- oleofe confpicue

eft particcps {fcd m.tgis efl quodammodo xttoix, id cfl, quaiitutis expcrs : quodfiporis gcnus dqueum ( ut dixi) uo*

care confucuimm . luglansfxcilius , qum auelUnii concoquitur ,flomachoq; utilior cfl , er multo magis ,ftun.i cwm

carici^ cdutur . Vroditum autem cfl .•< plerifq; mcdicis, fi ambo hccc cum rut.i ante alios cibos fumantur , homincm non

magnopei^ a. lcthalibui pharmacis l.-edi poffe . Conflat pneterea hnmidas deiedioni magis , aridds uero minu< conuc^

nire . No» pauci quoque cum garo iuglandes pnefumunt , ucntris fubducendi gratid . Ad hoc autcm uirides aptiores

funt,utpote qu£ ddflringentis qualitdtis minus p.trticipesfunt. Quin cr aridarum quoq;, ubipriusin aquafucrintmi

cerat£ (ut nonnulU faciunt )fimilii , ac uiridiumfacultds habetur . h.tc Gdlcnus . CA'tcri(m luglandes uirides dc-

cerpt£ menfe mdio, ueliunio dppetcntc, antequ.im carum put.tmind obduruerint ,fdcchdro, uel mcUc dfferudt£ fto^

» o macho utilcs cuddunt, cr ori non ingratx . Sed quoniam fermo nobvs efl dc nucibus, cion Biofcoridcs , Gdlcnus , ac

c£teripoflcriores Gr£ci dc Indicis, Myrifltcis, Mcteliis , dc Vomicis nihil , quod con^ct , mcmori£ prodiderint , hic

ed 710/1 difimtd.inddput.itu, neq^ dliettt:m dtixi rccenfcre , qu£ dc ijs ex Mattritattorum montimcntis , O" recentiorum

quorundam hiflorijsfum confectttus . Scd primo dc Indicis dicamus. Ntwes igitur i n d i c a e myropoUjs omnibus

mdgatifim£,fi-ud:usfimt drboris cuit<fd.im (ut Mdtiritdni auiiores ftint ) pdlm£ efflgie, pr^grdndcs, mdgnorum me

loiium ittftdr, ab arborc dcpendentes : n.inq^ mdgna inuolucrorttm mole obteguntttr . Cortex ijs cxtimus colore coftat

in dtritm rtiflfccntc,fiibdt(rus, tcndx, ctUofusq; : intus ucro uiUofa materie compailtts, qti£ manibits extrita in cdpil-

Idmentafdtifcit . Subtus cft putatncn triqttctrttm, uittofitm, bdrbatumq;, cornu inftcir pr£ditrum,eiitfdcm fvre coloris

nucleim continens , oui .tnfcrini m.igintttdittc , intus concauum :fubftdntid iUi pinguis , crdfttttdinc fanidigitdli , dti^

ritifculd, tetidx, cdUofdq;, dlbicdns,fipore dulci, btttyrum rcfcrcns , tenuifed df^ero obtedd cortice , putdminis co»

i o lore . ?robdntttr recentes, e£q; pr.efcrtim, in cuius concdttitdte liqttor quiddm dulcis includittir :fiquidem hoc argus

mcnto rccentiorcsf.tciIe cognofctintttr . Excdlfdcittntfccutido abfccffu, httmeilant uero primo . In cibisfumpt£,etfi.

noxiitm .idmodum fiicctim non gignant ; ucntriculo tdmen Idborem inferunt :femen augent , ©" tienerem cxcitant ,

Oleum, qttod e nttcibtts Indicis exprimitur, utiliter h^morrhoidibus inungitur, oleo pr^fcrtim admifto, quod e perfu

corttm ttucleis elicititr : perfe iUittim lumborttm, cxgenutim dolores tnulcet , cr uentris animalid peUit . Quod uero

recentesnucespreff^ftiUdttertttttoleum, dcnfum efl, cdndidutn^zr pingue : infummafubfldtitid , qttdlitdte ,fapore ,

ac deniq;facttltatibus btttyro non dtftmile,fed longe meliusfubminiftrdt dlimentum . Nitx htdtca l£tiore fdgina cor

pora repcit . Idcircoftrigofas mtdieres mirum in modum impingudt , er ad crafitiem reducit . haitcnus de Indicis .

Hisfticcedunt myristicae, qu£ utdgo officinis ob

cdoris pr^ftdntiam Mufcdt£ , qudfi mofchdtx dicuntur . H£(ut

j • _^_ reftrutit ij, qui Indica litora perlttflrarunt) proueniunt copiofifi

m£ in inftdd quadatn nomiite Bdddn : ibicf; eas proferunt arbores
qu£ddm noftrdtibus perficis hdud dbfimiles, anguftioribus tdmett
folijs , dc breuioribus . Htc poft fbliorum germindtionem,ftorent
ftdtim emittunt, quem Mdcim Ardbes uocant . Panditur isfylue^
ftrium rofarummodo : e cuiusmedio nux erumpit^O' proceffu
temporis perftcitur , cr ubi maturitatemfenferit , mdcis rofarum
inftar , expanfus eam circumpleditur : quam pofteaftto tempore
cultores legunt certatim,(y quam quifque poteft uberius,quoniS
funt ibi otnnid communid . Arbores abfq; cultu,fuppeditdnte tan^
titm natura,fuosfi-udus edunt. Myriftic£ nuccsfuo maci,tdnqua
rete comprehenf^ , Venetijs in offtcinis qukm plurimis uifuntur ,
duro putdmine concluf£ , dueUanarum modo , colore fttbnigro :
quofi-ado cotnpddilis fubefl globulus , nuclei itice , ©" is efl nux
Nyriftica, quam ufurpdre folemus . Vr^ftrunttir recentes , qu£
nuUdm pr^fenferint cdrie : item ponderof^ ,fdr(l£, pr£ptngu'eSy
humore redunddntes,ita ut ddddd dcu confeftitn e uulnufculo ex=
edt humor . Siccditt ( ut Mduritdni fcribunt ) O" excdlfdciunt
ordinefecundo completo . Adftringunt,oris fu.iuitdtetn commen=
dant ,cr fcetentis anim£ uirm commanf£ dbolent:lentigines iii
^® ..^^SPtt?^^, ^f/^J I^S-^-.^ facieemenddnt,uifumacHunt,uentriculumcriecurroborant:

liencm abfumunt, urinam ciunt,fluentem aluumfiftunt, flatus di^

fcutiunt, crfrigidis uteri dffedibus mtrifice profunt : er ut in uni

uerfum dicdm,fdcultds eis eddem,qu£ zr cdryophyUis. E' receh^

tibus prius contufis, cr in cdcdbo calefaiiis prdo exprimitur li^

quor, qmrefrigeratus cer£ nou£ inftdr concrefcit,frdgrdntifi^

mum fpirdtts odorem , neruorum CX drticulorum diitturnis dolo=

ribus dfi-igore excitdtis utilifimus : quin er ucneris inundioni^

bus mdxime expetitur . Myrifiicas nuces ueteribus Qr£cis igtto-a

tdsfuiffe iUudfidemfacit , qttod Theophrafttts , Biofcoridcs , cr Galenus edrum , quod in fuis monumcntis legerim ,

nufqudm meminerint . Qnare er hic qtioque affercre non dubitdtterim , mdcerem ( ut in eius mentione diximus ) Pw^

fcoridi, e>~ Galeno myriftic£ nucisflorem effe neqttaqudm . Namfi ad eosfloris cognitio perueniffet, ueri quidemfi^

millimum

luglandes c6
ditx.

Nucis Indic^
confid.

Oleum ex nu
cibus Indicis.

Nucis Myri-
llics conlid.

Myrifticarii
uires.

i66

And. Matthioli Comm.

Nuces uomi
caE,& metelle.

Multorum er
ror.

Fuch. lapfus ,

Anacardij me
tiOj&uires.

.biliios : '

Komina*

xo

50

miUimum cfl, cfuod etimfrndus iiotiddm habuijfent : quos, certofcio, obfuM admtrdhiks fdcultates, C3" n4tur£ do*'
tes nunquamfcriptis difiimuUffcnt . Prater odoratds, eas etiam nuces memorant M.turitani, quM voMicAs,cr
METELLAS uocant . Scd tam officin£, quam mcdtcorum uulgus has niagno errcrc confundtint, quod pkrunq; /e»
gitimas itomicds metellxrum loco ufurpent, cr' contra mcteUas nonnunquam uomtcartnn uice . Nam Vomicas qtudem
erf? appellant errore dudi , qu£ lupinorum inftar compreffa: funt , cr tcnui quadam lanugine contcdic , quarum efu
canes itccantur . i.lcteUas iicro, qua: nonnihtl cxtuberantes , qmbufdam ncdis , ueluti partiis oculis, pcr ambitumfunt
reftrt£ . At cortim lapftnfacile dcprchcndi potcft Scrapionis tcftimonio, quiAbrahami aufioritate reddidit nucem
Vomicam colore inter glaticum, er albim, auellana patdo maiorcm, nodofimq; . Qjubus notis eas cffe prxditM con^
ftat, quasfeplafiariortm uulgtis mctcUds appeUat , qt'.£ nuUo modo rcljwndent lcgitimis meteUis a Scrapione dcfcri^
ptis, his tterbis. NhcL' mctcU^ arbor, uomicx arbori non diftmilis,fi-ui.^umgerit mandr.-tgorie, ciccfum, hirfuto cor~
tice,faporc non iniucundo . Qjix nottc perj^icuo adfi:ipulantur ijs , quas Vcmicas imncupant : eo: fiquidem corticem
. habcnt hirfutum, oleofjefttnt, ^gufi,ui ncn ingrat£ . qttin gt facultattbtis , non autcm notis ( ut qtddam falso cxifti-
mantSerapioncm inteUcxiffe ) mandragoriefruHus refirunt, cum audcre Scrapionc, quarto refi-igcrent cxccffu,it(t
utdr.ichmanm duariim ponderc cfitat£ interimant , minore ucro menfura tcmulcnti.tmfaciant . Quos quidcm cffe^:^
dus pr^ftaretiidemus non modo in canibus,fcd etiam in hominibus, quibus h£ dat£fi'.crint,quAs iiomicas cffe conten^
dtint . fiquidem Serapio de Vomicartimfacultatibus di(ferens,nuUam lcthalcm uim eis adfcribit, fcd qiicd tantum dua-
rum drachmarum pondere ciim anethi decoiio, uelfale hauB:£, mirtficc uomittim cliciant . Qjiamcbrcm dixcrim ego,
iUas, quibus caUofa tubcrafupercminent, nodtq; uifuntur,oculorumfi:re tnftar, lcgitimas cffe uomicos : mctcUas uero,
qu£ prejfe, cr hirfut£ canibus nccandis aptiftim£ habcntur . C^terim ncfciuerim ego , qua raticnc dudiis^Lconar^
tbtis Fuchfius ultimo libeUo, ubi tantim ftirpmm imagincs in exiguam ftirmam c ontraxit, dixerit niiccs mctcUas hif^i= z o
dos effefrudus peregrin£ iUius plant£,quam antea magno uclumine s tramcniam uocaucrat. Quod prorfus rcclama
re uidetur h\auritancrumfententi£, k quibus harum hiftorias accepimiis . Scd quoniamfcribcnti mihi de Nucibm
omnibus an a c ard i a fefc obtulere Gr£cis ue.teribus igncta , cim er ipfa in officinarum ufu cxpetantur , de eis
quoq^ uerbafacere ex Arabum tcftimonio, non quidcm ab rcfiire duximus . Sunt igitur Anacardia (ut tcft.is eft Sera^
pio)fi-udtis cuitifdam arboris auicularum corculis non dtfimilcs, unde cr nomen,cclore etiamimm cordis mcdo rujv=
fcente, cum fcilicet ab arbore dccerpuntur . Ineft ijs liquor meUis crafttticfub corticc refidens,fanguinis mcdo rubi=
cundus,fub quo eft er nudcus parux amygdaU effigie . Hafciintur in Sicili£ montibus, qui conttnue igncas eruilant
flammas. Excalfaciunt, O" exiccant tertio exccffu . Vr^ftat in medicina liquor ; ctfi myrcpcU ccmmuni errore er
cortice, cr niicleo utantur . A nacardia (iit aiuntj labantes reiiocant fcnfus, mcmori£ iaduram rcfarciunt,ZT nertic=
rum,ZT cercbri affe^ibtis, quosfrigtda caiifa attulerit, auxilianttir : nihilominusfanguincm cxurunt, o" ciitim iilce=
rant . Quare Anacardia iuuenibus noxiafunt, cim cr adurant, et deleteriafacultatc non uacent : ciii tamen rcmcdio
NVCES AvELLANAE. eftlac affatim potum , cr cleum cx corum nticlcis expreffum .

Trladcnus de uarijs nucibus , nuitc earum nominafunt ncbis rei
denda . Nwccs commwmj ufus Gr£ci uocantHoiova. jSxcj|/\ix.a;
Latini,nuces luglaitdcs : Arabes^lcuz^i-euz^dut Giauzi : ^tali,
Noci ; Germmi,iiu(fen,cr Vuclfchnufz : lii[pam,iiiiezcs:Gal
li, Noix. N ux uer6,qu£ ex India dcfirtur, recentioribus Gre
cis K.«'f voi' iV^iKoi' appeUatur : Latinis,Nux Indica: ArabibuSy
N eregil, Babig^feu Giauzi alheitd : Italis, Noce ilitdia : Ger^
manis , Indiamfch nufz : Hif^anis , Hiiez de las-lndias : GaUis,
Noix d^lndie. Nux deinde,qu£ ^oa-xpaolgvov , uo(JX,<"t«f v'*

SlOV, JtOtf UOt p.Vf ISIKOl/ , H Koi^VOV ol^C^^OiTIKOV Gr£cc , N«x

myriflica,aut Niix mofchata Latine diciiur : leuzbaue , lusba-
gue,feu Giauzi ban, Arabice : Nocc mofcada,ltalicc : Mufchat
nufz, Germanice : Nuez de ef^ecie, Bif^.inice : Ncis mufcadesy
GaUice . Nux pr£terea , qu£ Arabibus Leuz alkei ,fcu alkcy
cfficinis ac BarbarisNux ucmica.cr Italis Nocc uomica nomif^
natur. Nux deniqi Arabica uoce Leuz alrachaha diila,Latina.
Nux meteUa : Barbara,Nux methel :ltalica,Noce mcteUa nun
cupatur. QucdautemclvxKoi§^iovGr£ci,LatiniitcmAiiacar fo
diu dicunt : Arabes,Baladar,fcu Beladur:lliftani,Anacardo.

Kaflot •ZE-oVTlKot'. NVCES AVELLANAE. .
CAP. CXLII.

Nv c E s auelIansE,qiias&Ieptocarvauocant,fl:o-
machoinfefl:2|runt:iprsetamentritx,tK:in aqua mul-
fa potaEjtufsi veteri medentur: toftx,& cum exicruo
piperis potx, deftillationem concoquunt. Cremata-
rumciniscumaxungia,aut adipeurli perun(fius,alo-
pecijscapillumreddit. Aiunt nonnulliuftaearumpu-

tamina,

40

InLib.primum Diofcoridis. 167

tamina , & in cineiis fpeciem redacla , cum oleo , CTfiorum oculorum pupillas infintibus denigrare ,
perfufo iincipite .

AvELLANAE tttices tdco Gr£cis Pontic£ diiij: fimt, quod in Gr<ecidm Qit Vlinius inquit) e Ponto primtm Auellanatum
aUdt£ fucrtmt . 1« Ititlra tamen cr in urbanurum, cr in fyluc§b-itm gencrc ntimcrof^ reperiuiitur . Ccctcrim cx do^ confid,
mcfticis di£ oblong£ , ali£ rotuttdxfunt : ucrtmtdmen oblongxi cr pr^ftuntion-s , cr guftuigratiores cffc conflut ;
er iil£ pr.efertim, qu£ putaminc uchcmentcr rubent, crfi-udu minimefimt contumaces, qtidesfunt Vicentin£. Ob^
long£ferius mdttmtutem fciititmt, cclerius ucro rotund£ . quapropter ill£ ucgctiori funt tiucleo, diuq; pcrdurant .
Sylucftribtis coryletisfirc ittnumcrisfcatcnt Tridcittini m.ontes,qu£ oblongai paritcr,(::r rottmdas largiuntur iiuces,
tanta ubertatc,ut eas rurafaccis Icgaiit, ubi maturitatcm fcnfcrtnt . AucUan^ ( ut mcmori£ prodidit Galenus tum Auellanarum
libro V I i.fmplicitm medic. tum fectmdo dc alimentorumfacultatibus ) plus habetit ejfenti£ tcrrcftris, acfrigid£ , "''■*^ ^^ '^*''
quam luglandes . qtiin cr plus pr^bcnt alimcnti :fiquidcm dcnftoresfunt , cr minus pingues . Bioclcs audor eft, A=
vcR.was nuces minus amygdalis akre , cibis in ucntrictilofupcrnatare , largius eftt.-ttas caput tcntare ; iiinoccntiorcs
tamcnejjc tdridcs, qum arid£ . Nuccs, q!'.£ v.d^\icc zsovtikx, ngd AiTs^oKoi^voc Gr£cis, Latinis Nuccs Po7i= Nomina.
tic£, nuces Vr£neftin£, &~ tu^ccs AuclUn£ dictmtur : Arabibus, Agtlcuz,fcu Bunduch : Italis, Nocc/«o/e, Auelk^
ne, er NoccUc : Gcrmatiis, Uafclnufz : llij^anis, AueUantis : GaUis, Noyfette , cr MeUinc .

. rmhi "ci :
HORVS. CAP. CXLIII.

So

Ho^tot .

^n^

M o R V s arbor nota eft . Cuius frufius aluum fol-
uia,ftomacho inutiliseft,& facile corruptionem fen-
tit. Hocidem prsftatmorifuccujidecodius autem x-
reo uafe,atqueiniblatus,adftringentior redditur. Fa-
citad fluxiones, nomas, &tonfilIarum inflammationes,
addito mellis exiguo. Sed inolefcit uis eius adiedo fcif-
liIialumine,gaIla,croco,& myrrha:item myrica: fe-
mine , iri , & thure. Im matura mori poma ficcantur, tu-
faqueacinorumrhois vice,obfonijs mifcentur,utCGe-
liacosiuuent. Radicis cortex decoftus in aqua,& po-
tus aluum refoluit : latas ventris tineas excutit : his quo-
que auxiliatur , qui aconitum hauferunt . Folia trita
ex aceto illita , ambuftis igni medcntur : tinguntque ca-
pillum , vitium , & fici nigrs frondibus fimul coftis in
aquaccelefti. Succus foliorum cyathi menfurapotus,
contra phalangiorum morfus auxilio eft. Feruefadi cor
ticis,&foIiorum iure, dentesaptifsimein dolore col-
luuntur. Radixcircitermeflem incifa,fafl:o inambitu
fcrobe,fuccum emittit,qui poftridie concretus inue-
niri folet . Is in dolore dentium efficax eft : tubercula di-
fcutit, & aluum purgat .

EsT ET Moriutrunque gent{ialbum,crnignimpdftim Moticonfide
uulgaris notiti£ in Italia ; pr£cipue his in locii, ubi bombycesfe^ ratio.
riciftci aluntur . Conflat alba mororum poma adflringentemfa^
cultatcm longe minorm, quam nigra effe adepta ( ctfi T)iofcorir=.
des , cr Galcnus alborum non memiiierint ) ex rmlta cr perfpi^
cua ,fed paululum inflpida dulcedine , qu£ guflatu . deprehendi^
tur tftqutdem in maturvs nuUa adflringendi uii plane percipi po^
teft . Morus nouifima urbanartimgerminat ,JDlidq- emittit : eaq^ propter ueteribus didafuit arborumfapientiftima .
Mora ( ut prodidit Galenus libro v 1 1 i.ftmplictim medicamentorum , itemfecundo de alimentorum facultatibus )
matura quidem uentrera fubducunt, immatura uero ubi aruerint, admodum reftringutit . Itac^ ad dyfenterias accom-^
modafunt, iicm ad cceliacas, er quafcunque aliasfluentes ajfediones . Porro qiwd maturorum fuccus ad oris medi^
camentaftt utilis, propter cam uideiicet, qu£ incft iUi, adflridionem, ncminem latet . Vr£terea ad alia complura par
tictilaria, qu£ mediocrem cxpofcunt adflri6iionem, competit . Atimmatura mora pr£ter acerbitaUm ,fortitafunt
er aciditatem, cr tcta adeo arbor in omnibtnfuis partibus mi^am aliquam uim obtinere uidetur, ex reflringettte, er"
purgante compofltam . Attamen in radicis corticc purgatoria cum quadam amaritudine exuperat , adeo ut ©" latoi
interaneorum tincd! perunat . In alijs aiitem parttbus reflringens uincit ; infolijs tamen, 0" gcrminibta quodammo»
do media utrifque temperies efl . Mora ubi primiim maifafuerint , ingefla citifune tranfcunt , zr alijscibisfuo uclii^
ti dudu uiamflruunt . Verlmfecundo locofumpta , celerrime alijs un a cwm cibis corrmnpuntur : idquod etiam fa^
ciunt,fl cum edtmtur ,prauo in ue/ttriculo humori occurrant . Qjiod fl corruptionem non fentiant-, corptis quidern
lumeilant pftd non pkni refrigerant , nifi aclufiigida ajfuntantur . Paucifiimumminiftrant alimentumftmiUter atc^

pepones-j

Mori uires
exGleno.

68

And Matthioli Comm.

pepones ; hdud tdmett uomitam cient , necftomacho, ut illi aduerfantur . De Moris aute, qu£ ruhifirunt, likii i u
Serici metio , in Kuborum commentdtione , Beofauente , Utius diffcremus . Sed quoniam mori fvlijs cr uefcuntur , O" aluntur
& uires. uermiculi , qui ddmirabili naturce fj^eilaculo nobis s e r i c vJm ucUm conficiunt , quo rccentiores medtci in his,

qu£ cordt conueniunt , medicamentonm compo/itionibus utuntur , ut , quantum per mefieri poteft , omnibui rei mes
dic£ftudiofisfiat fatis ,eade S erici uiribm hic perftringam ( quandoquidem non inucnio c ucteribus Gr£cis , qui de~
hoc quicquam prodiderit) qu£ Auicenna poftcritatvs mcmori£ commendauit traitatu, quem de uiribiM cordis infcris
pftt . Sericiim itaq^ ( eodem audore ) mirifice exhilarat . qua in re crudum eo longe prxftat , quod ignemfuerit ex*
pcrttxm ; tamctfi codum quandoque in ufum ueniat , uerlm antequam in infiilorum cortinis immerfum inficiatur .
lExcalfacitfericim, reficcatq; ordine primo : exiccat , ZT attenuat ea naturx dote , ut cor recreet, Utumq; efficiat.
Quapropter Uxat,firmat , purificat , er iUuftrat jj^iritus . nequc eitis facultax utti taittum afiignatur f^irituu/m ges
iieri in una tanttim dil^ofitioite ;fed ei propriwm eft , omnibus £que fJi^iritibtH opemfirre , ita ut ^in>i« tam uitales ,
er animales, quant ttaturales reficere ualeat . C£ter6 quaitttis negauerit Auiccnna dccodtm fericum , o^fullonwm
coloribui imbutum in medicos uenire ufm ; Mefues tamen in eoferapio , quod de pomis infcribitur, idfericum admit^.
tit , quod cocco legitimeftt infidum . Idq; fimiliter inferit in ea mcdicamenti compofitione , quam Alchermes , ipfe
Nomioa. nuncupauit . Arbor , qu£ p.ogta , h cruHccpivof Cr£ce , Latine Morus appeUatur : Italice , Moro . Eius fruiiui
Gr£cis «\iV.oi[xmv , 'Latinis Morum dicitur : Italis , Moro . Arabes utrunque Tut ,feu Thut nominant : Gerntdtii^
Maulberbaum, cr Maulber : Uif^ani, Mom del moral : GaUi, Meuricr C" Meure .

Sycomsrihi-
ftor.exlheo
phraflo.

Sycomori me
tioex Gal.

IvKopfor. SYCOMORVS.

CAP. CXLIIir.

S Y c o M o R v"m, aliqui etiam {ycaminu,id efl, mo-
rum,vocant,cuius frudus fycomorumetiam,propter
inefticacem gufl:um,appe]latur. Arbor eft magna, fico fi-
milis , frondofa , multo latfte abundans : folijs mori : po-
muro ter,aut quater anno fert,non ramis, vt fico, fed cau-
diceipfo, caprifico non difsimile,dulcius grofsis,fine gra
nis interioribus:quod non maturefcit,nifi vngue,autfer
ro fcalpatur, Nafcitur plurimum m Caria,Rhodo,locis-
que non multi tritici feracibus : vbi prouentu foecundo ,
reftibiliq; iuuamentum adfert , cum annonse caritas pre-
mit.Pomumaluovtileeft,fedperquam exilem prsbet
alimoniam:ftomacho aduerfatur. Succus primo ue-
re tenera arbore antequam fruftum ferat, eximitur, lapi-
dis iftu fummo cortice defquamato : fi enim altiore pla-
gauioleturcortex,nihileffluet. Spongia,autueIlerela-
cryma excipitur , qus ficcata, & in paftillos coa£la, fifti-
livafe reponitur. Visfucci emollit, vulnera congluti-
nat , difcutit collecliones codioni repugnantes : bibitur
etiam,autillinitur contra ferpentium morfus,duratos
lienes , ftomachi dolores', & perfriftiones . celerrime te-
redinem fentit . Gignitur & in Gypro arbor genere di-
ftans , quaj ciim fit vlmus , prxdita tamen eft folijs fyco-
mori, fruftu pruni magnitudine, multo dulciore, fupra-
didis CEtera fimilis .

S Y c o M o R V s (ut Theophrafttti eft auHor libro 1 1 1 r .
capite I i.deplantarum hiftoria) arbor eft moronoftrati ftmi*
lif, quippefvlio , magnitudinc, afj^eduq; proxima . fruiiwm pr£s
ter c£tera{ peculiariter gignit : non enim germinibm , non ramis
cxtremis,fed caudice pomum parit magnitudine ficus, er uifu proximum,fucco atq^fapore caprificis fane fimile, ue~
rum longe dulcius, granvsq; internis omnino carens, multitudine numerofius maturefcere nequit, niftfcalpatur. Scal
pitur autem unguibusfirreis : c cumfcalpata pomafunt, ad quartwm dicm maturefcunt : hifce ablatis , alia , er alitt
ex eodem loco fubnafcuntur,terno ita, er quaterno partu copiofa . Laiiuofa arbor admodum eft, er materies ( quod
flt folida.,robufta,zr nigra)ad multa commoda exiftit. U£c inter c£terM arbores idflbi propriu uendicauit,qu6d c£
fa continuo uiret,neq; ftccatur unquam,nifi aqua obruatur .B.aq; propter <y lacubM, crftagnis demergitur,madefa
daq; in profundo ftccatur, cumq; flcca omninofuerit,fuperfluitat,atq; innatat. hadenus Theophraftu'S. De Syco=.
moro differuit Galenus libro ii.de alimentorumfacultatibus,ubi itafcriptum reliquit . In Alexandria Sycomori pti
tam uidi una cumfi-uHu, paru£ , candid£q;ficui adfimilem . IsfruHus nuUam liabet acrimoniam , exigu£ dulcedinis
tft particeps, eftq^facultate humidior qiiodammodo, acfrigidior, ueluti mora. Quinimo inter mora,acficus mediuin
iure quis ipfum coUocarit , atque hinc nomcn ipfl tnditum effe mihi uidetur . Kidiculi nanq;funt , quifrudum Imnc ob
id uiunt fycomora fuiffc nommatum , quod paruis ficubm afiimilctur . Ipfius autcm nafcettdi ratio ab alijs arborwm

fiuiiibus

lo

29

30

40

fo

InLib.pnmumDiofcoridis. 169

f-u^iblii qtwdmmodo cjl diucrfd : haud cnim ex primoribus ramulii , dc gcrminibus ,fcd ex prxgrdtUibui rmi/s ,
cdtidiccq; ctufcitttr . h.tc GdctuK . Sycomoro fimilis efl ( tU loco citdto memori^ prodidit Thcophrdflui ) qu£ in Ficus Cypria
CrctA tioca.tur Cypridf.ctis : nm cr ipftfudttm edit , catidicc , ramisq; crdfiflimi^ . Biffcrt tamen .1 priorc , quod
germen qtwddM emiititfinc tdlisjvUjS, rddictil-e fimilc , cui fi-t<dus prxpiLxtur . Cdudcx drboris m.tgnus , cr po=
ptdo dlbr proximu-! , e/.-Mij^ /5/(.t tdmtim rcprd-fcntuitt . Qudter ditnofi-ttilum fuidit ,fed ntdhm dd m.iturit.itcm pcr^
ducit, nifipomo ipfo immxttiro incifo , cmijjoq; Idfle . Dulcedo ficubin non ahfimilii , cr intcrnd grofis planc con=^
ucnitmt . magnittido autcm prtan cfl . hxc ihcophr.ifli ticrba . Qiiie fane ntdximo funt drgumcnto , hditc quoquc
pluiitam in Sycomori genere diintimcranddm ejfe . Cxtcrtm dperte hdUuctnantur ij , qtd putditt drborcm Sy= Vulgaris er-
comoriim cfe , qu£ pkrunquc tiifittir in mondchorum cldtiflris tiulgo tioc.-itis , c in tcmplortim pldtets , ubi ror.
i o morttiorim cadaitcr,; httmantur , c citim bdccis monachi ucrticiUos fi^itant , quibus mulicres fuas numerant
prcces. Bdnc (ut BcUuncnfis caftigdtiit) Azaddracht appeUat Autccnnd, qudin dcletcri.t fdcultdtis pdrtici^^
pcm effc prcdit Fcn fextd quarti.iit latitts libro fexto dicemus. Arbor, qu£ "Zvv.o^o^o; Griccis , Ldtinis Nomina.
Sycomortis , Gr ficus Aeg^ptix nmin^itir ; Arabibus , Mumciz , lumciz , Aliumeiz ,fcu Gimneizi : Itdlis , Sico=.
moro , cr fico dEgitfo ,

SJfKflt.

F I C I.

C A P. C -K L V.

Fici matursrecentes fl:omacliuml^dunt,aluum
foluunt, fed facile contrafta abeis fluxio fiilitur : fu-
dorem euocant papulasque , fitim fedant,calorem re-
fiinguunt. Siccis natura excalfaciendi,uire5 alunt,fed
fitim magis ftimuhnt, aluo utilcs:rheumatifmis uen-
tris,& Itomachi contraria.-gutturi autem,artcria2,re-
mbus,uef ca:,& ijs,quoslonga ualetudo decolorauit,
janhelatoribus, hydropicis, comitialibus aptifsims . fer-
uefadscum hyfropo,&pots,thoracem purgant:tuf-
fi ueteri, diuturnisque pulmonum uitijs conueniunt.
aluum molliunttufecum nitro,&cnico,dein mandu-
catx. Decoctum arteri.T , & tonfillnrum inBammationi-
bus gargarizatu prodeft. cum hordeacea farinacataplaf-
matis mifcentur, & in muliebres fotus cum foenogrsco,
& ptifana . Caeterum cum ruta cocts , torminibus infun
duntur;co£l2e,illitGEqueduritiasdifcutiunt:parotidas,
&furunculos emolliunt:panosad maturationem per-
ducunt, m3ximenitro,iri,aut calce addita. Cr\idx,(i
cum antedidis tundancur , eadem efficiunt : cum malico
rio,pterygia purgant:cum atramento futoriD,depIo-
ratis fere tibiarum fluxionibus , & cacoethicis ulceribus
medentur: quin&cumuino decoflaeaddicoabfinthio,
& hordeacea farina, utilifsime hydropicis illinuntur.
Cremat3ECumceratofanant perniones.-prurigines, fo-
nitusque, fi cruds terantur,& finapi, liquoreque ali-
quo excepts auribus infi:illentur . Tam fy]uefl:ris,quam
fatiua; fici ladeus fuccus coaguli modo lac contrahit,
concrctumque difloluit , ut acetum ; exulcerat corpora ,
meatus aperit.foluit aluum,uulu3m recluditcum de-
trita nuce Graeca potus : menftrua ciet cum luteo oui appofitus, aut Tyrrhenica cera : podagricorum
k cataplafmatis cum farina fosnigrsci , & aceto utilis : Icpras , lichenas , uitiligines , uitia cutis in facie,
pforas , ulcera in capite manantia , cum polenta expurgat : inftillatus plagae, percufsis a fcorpione,ue-
50 nenatorum iftibus, & rabiofi canis morfibus auxiliatur : prodeft dentium dolori lana exceptus,& ca-
uis eoruni additus : uerrucarum informicationes tollit cum adipe, circumlita in ambitu carne . Hoc
idem ptsftat fuccus e ceneris ramis fylueftris fici, qui lafte prcegnantes , filente adhuc oculo , tufi ex-
primuntur,& ficcatusinumbrareponitur.Etlac,&fuccusimponunturexulceratorijsmedicamen
tis . Decofti cum bubulis carnibus ramuli ficulni, facilem afferunt decoclionem. Lac efhciunt,quod
inagisfoluat,fi intercoquendum ficulneo furculojfpathas Ioco,moueatur. Grofsi,quE erinei
nonnulIisuocantur,cott£eillitaj,ftrumas,nodosqueomnesemoIliunt. Cruda;formicas,uerrucas,
& thymos , nitro, farinaque additis , tollunt . Folia eadem poffunt . IUita cum fale , & aceto ulcera in
capite manantia,epinyclidas,&furfures fanant:ijsficofjE extuberationes,&palpebrarum fcabri-
tiae perfricantur . Nigrz ficus, folijs, cauliculisque, candidzuitiligines perunguntur : faciunt ad ca-
num morfus , & ulcera, quse ceria, id eft , fauos , uocant . Grofsi cum fylueftris papaueris folijs offa
extrahunf.furunculos cum cera difcutiunt:contra murisaranei morfus,& fcolopendrae uenena,

p cum

170 AndMatthioli Comm.

cum eruo , & uino illitce , auxiliantur . Fit ex cinere ficus tam fylueftris , quam fatiuse lixiuiii , cre-
matisramorun) cauliculis,quod fubindemacerari opuseft,& inueterafcere:fiquidcm inter caufti-
ca intelligitur. Gano;rcEnis prodeft : nanque cxpurgat, & confumit, quas excrefcunt , eoque fic uten-
dumeft^fpongiaafsiduehoclixiuioimbuta fuperponitur.Interdum dyfentericis,& in fluxiones
uetuftas,&finuscuniculatimcxedentes, magnosque, inftillari conueniet.Etcnim purgat,congIuti-
natjCarnereplct, & orascommittit, non fccusatquccmpIaftra,qusE cruentis vulneribus inijciun-
tur,enim3UOcant.Bibituraddifcutiendum fanguinem concretum,&contrapra?cipitationes, ru-
pta,conuuIfa,cum cyathoaqux reccntcrcohtum ,addito olei exiguo:coeliacis,dyfentericis,per
fecyathusdatus prodcft : ncruorum uitijs,conuulJionibus,commodcilliniturcxoIeo, utpote quod
fudoresmoueat:aduerfusgypfipotum,&phalnngiorum morfusbibitur. H.xceadempraftantreli-
qua lixiuia, prsfertim quernum : omnia tamcn adftringunt .

Ficorum con F i c I fi-uHmfunt in ItdlU uulgo notifiimi . 0.i:ctrum ctfi phrd notcntur gcnera in cdndicantium , cr nigrc=

fideratio . fcentium difcrimine \,funt tamcn ommbwi notiorcs obfrecjucntifimum in autumno carum in cibis ufum , quhn ut nos.

bii prieftantiores repreefentarc , dc defcribercfu opus . Siquidcm omnesfatisgujlus cdocuit , cas effc Iduddtifimds ,

qu£ plane matur^ pingucdine , cr fapore cxteras antccclhmt .■Scdut pr^tcr id , quod i Diofcoride proditum efi ,

earum omnibusfacultM innotcfcat , cr tcmpcramcntum : quin cr ut omncs cognofcant , quod prcebeant alimentum ,

quam.q^ utilitdtcm , ac noxam infirre pof^int , ea paucis cdijfcram , qu£ ex Galcno dcprompfi , qui in primis lib. 1 1 .

Ficorii facul- de alimentorumfdcultatibusficfcriptum rcliquit . ¥icus tumetfi minus praui fucci gignant , quam cxteri omnes non

tas es Gal . mod6fugaces,fed ctiam dutumnalcsfi-uiim , non tamcn id uitium prorfus cffugcrc potucrunt . Cceterum h<ec ipfis

infunt bona , nempe qucd commcabilesfint , crfacilc in totum corpus pcruadant , pcnctrentq- . Nam cr abflergcn^i

di ui pollent haud c bfcura : cuius gratiu pcfl ipfarum efum ncphritici multM arcnulets excernunt . Cim porro omnes

autumnalcsfiuflui cxiguum corpori alimentum prabcdnt , minime omniumficubus id ufuucnit . Carnem tamcn non

compdilam , nequcfirmamgcncrant , ccu panis , CT fuilla caro,fcd turgidulam , c^ fubinancm , ucluti fab£ . QkjVi

uentrcmflatibus implcnt cr ipf£ , cr non mcdiocrcm hinc profido molcfliam intuliffcnt , ni etiam celerem defcen=

fum cjfcnt ddcpt£ , cuius bcneficio , cim cclcritcr pcruadant ,fldtus qucra cxcitant , non diu raanct , atque ob id mi^

«1« c£tcris'autumnifi-uiiibus ladcre confueuerunt . C.-eterran maturx flcui nnmaturas non mediocritcr dntecellunt\

quod er in alijs quidcm omnibus ccrnitur fi-udibus : qu.viqudm non tantum in iUi^ difcrimen cxiflit. Siquidem dd p/e=

mm mature flcus paulo minus cmni prorfus noxa udcant . E tfcqucnti capitc , ubi uuarumfacultates recenfct, flc

inquit . Ficus , cr uu.-e qucmadmodum interfi-udus autumnaks principatum obtinent ; itd fugacibus omnibus magis

nutriunt , mwimumq- prauifucci habcnt , pncfertim cian cxaddm mdturitatemfucrint adcpta . Vorrc quod ipfa nu=-

triant , mdximo argumento funt ij , qui uincarumfi-u6lum cuflodiunt :fiquidcm hi cian duos menfcs folis uuis , ac fi~

cubus , quorum cuftodite preefunt , uefcantur ( niftfirte panis quidpiam cum illis addant ) obeft tamcn , ac pingues

fiunt . At caro , qune ex ipfts gignitur , haud quaquam cftfirma , ac denfa, qucmadmodum ea , qu£ ex cdrnibus fit ;

fed laxa eft , ac prxhumidd : ob id ccleritcT ctidni , ciim uefci ipfis dcftcrint, contrahitur , ac conftdct . Idem etidnt

de licubus ftccis diffcrcns loco prius citato , itafcribit . Cariccc multipliccm quidem habent utilitatem ^fi quis tdmen

largii(s cfttduerit,db cis offendetur : non admodum cnim probum fanguincm gignunt,quapropter pediculorum

quoque agmen eas comitatur . Incidcndi , cxtcnuandiq- uim habcnt , qua cr ucntrcm ad excrctioncm irritdnt,CT re=

ttcs expurgdnt . lecori autem , lieniq^ inflammationc cbfeftisfunt noxiec, quemadmodum zrficus, non peculiari qua^

dam eximiafacultate ,fed communi ratione dulcium cmnium ciborum , ac potuum . Obftru^P; autem iUis , aut fcir^

rho tcntatis , tpfa: exfefe mhil profunt , nec obfunt :fed medicdmentis incidcntibus, ac cxtcnuantibus, er abftcrgen^

tibus miftx , non mcdiocritcr auxiltantur . Ideoq- nonnulU mcdicorum in didis lienis , ac hcpatis affefiibus exhibcnt

ipfiii longe ante cibum cum thymo , aut pipere , aut zingibcre , aut pulcgio , autfaturcia , aut calaminthd , aut ori^

gano , aut hyjfopo . Adeundem etium modum ,ft carice cum alio quopum eorum , qu£ facultatem habcnt acrcmt

automnino incidendi,ac extenuandi affumantur ,non foliim ftc affcdis -jfed fanis quoque utiles erunt. Siquidem

iecoris meatus , pcr quosfirtur alimentum , apertos cffc non £grotantibus modo •Jed bcne ualentibus etiam tutifii='

mum eft . Proinde hoc pailo ficus cum fdle extcnuantc , aceto , zrgaro pr^paratas uulgo comedunt , quod id utile

effe expcricntid didicerint .Verifimilc autem eft , ipforum nonnuUos mcdici cuiufdam conftlio addufios ,ficus hoc

modo primian comediffe ; dcindc eam twtitiam ad uulgus dimanaffe . Qui uero cum cibo aliquo incraffante ficus , er

caricas cdunt , non mediocriter offcnduntur . Itcm libro viii.de fimplicium medicamentorum facultate idcm

Gdlenus ita fcribit . ¥icus drid£ uim habcnt excalfacicndi ordine primo etiam completo , aut fecundo incipieiu

te : hdbcnt ucro etidnt partium tenuitatc qudndam.Ex ifiis duobus idonc£ funt,qu£ tumores duros concoqudnt :ftd=

■ ' tim uero etidm cadifcutiunt. Atquc ipf^ per fc iUit£ eiufmodi uim obtinent . Scdcr dcco^um edrum ciufdem

utique ndtur£ cfl . Vcrian ubi magis concoqucrc conftlium eft , mifccndd cft farina triticea : ubi uero plus di^

fctttcre ,hordeacca.panis horuminmcdio cft.Scdh^c magis funt propria traddtus de medicamentorum com^

pofttione , O" rationis curandi . ucrim in pr^fentia h£c de caricis nouiffc fuffidat . Porro fcire oportet , quod qu£

pinguiores funt , magis poffunt concoquere : qu£ ucro gujiu acriorcs , magis tum cxtergere , tum difcutere . C£*

terim quod cx ijs plurmtian in aqua codis cfficitur , fimile eft melli,non folian conftflentia ,fcd €7" fdcultate .

T>orr6 ficus uiridcs comcf£ , propter admiftam hunuditdtcm ffacuhatis funt imbcciUiorts :fubducunt tamen alutwn

utraqub tum humid£ , tumftcc£ . Yicus arbor calid£ , tenuiumqi partium temperatur£ eft , ceu indicant tum li^

quor eius ,tum fitliorum fuccus : ualenter enim corum uterque cdliduscit. Itaquenon mordicdttdnti(m,dutdb*

ftergei

10

«o

|o

40

fo

InLib. primumDiofcoridis. 171

fierget Uehemettter ; fcd cr ulccrat , cr or<i udforum rcferat , c^ furmictis , quas myrmecm uocant , eijcit:

qimetiim purg.irc potcft. Porro ficus ngreflis , quAm crincum Grece {'L.xtine caprificum) nominmt, tum

liquor,tumfuccU!ad omnia qukm fatiu£ ualcntwr cfh. Sed O" crad£, hocefi,rami carum adeo funt calid£,

tenuiumq^ partium tcmpcramcnto , ut carnes bubulas duras,fi coquendis adijciantur ,fi-iabilcs ,ac tcnerai effi^ Fici prf coces.

ciant . h£c dc fcubus Galcnus . Dcmocritus prxcoces ficos ficri pollicetur ,fi olco , cr columbaceo fimo ar^

bor illinatur. Etcontra,ferotinas-Ji prm£ grofu, cim fab£ magnitudincm exccffere , detrahantur. Ficum

4rborem itcm atquc l.uirum , c cxlo fuhmmbus non ici compertum cfl . '■ Ficifi-uitus avKoc Gr£cis,Latinis F/= Nomina.

ci , cr Ficus appcUantur : Arabibus , sin , lin ,fcu Tin : Italis , lichi : Germanis , Feighcn : Hij^anis, Uigos : GaU

lis j Yiguier .

«o

20

fo

40

50

FEf aea .

P E R S E A,

CAP. CXLVr.

P E R s E A arb^breftin Aegypto,fiiici:um ferens cibo
idoneum, ftomacho utilem. in quo phalangia cranoco-
lapta nomine inueniuntur, praEfertim in Thebaide. A-
ridafoliain farinam redad:a,illitu fanguinis eruptiones
fiftunt. Arborera hanc prodiderunt aliquiin Perfide
exitiofam eile,translatamquein Aegyptum , mutata na-
tura in cibos receptam .

Q^' EMADMODVM fuperiu^ in malorum commenta-
tionc prodidimus, Perfea arbor Aegyptia non eft ( ut putat M.ar=
ceUu^VirgiliusFlorentimM)noftras Italica malus perfica, fed
planta plurimnm difidens ab ea,ut cr Diofcoridis , cr Gale^
nitefiimonio facilc probari potefi: quanioquidem ij utranque,
fcd ut alteram ab altera diuerfam,diuer(is capitibus tradide^
runt . Hfc (ut libro i 1 1 i: de plantarumhiftoria cap. i i.
fcribit Theophraftm) arbor eft Aegypti,aj^eiiu magna,for^
mofxc^ : fblio , flore , ramo, totaq^ figura potif^iraum pyro ui*
cina ; nifi quod altera fi)lio perpetuo , altera deciduo eft . F;'«»
dnmabunde parit,omniq; tempcre perficit : quippe noum an^
niculumfemper occupat . Maturitas anniuerfarioruni affiatu con^
ficitur : reliquim crudiorem aufirunt , atque recondunt . Eft ma^
gnitndine pyri ,figura oblongm , amygdaU modo , colore her^
■bidus . J<iucem intus habet , ut prunumt : utrim longe minorem ,
moUioremq^ . Caro eiui fuauis , ac pr^dulcis manditur , concor^
Huq; facilis , er innocua , etiam largiore cibo fumpta . Kadicc
arbor exuperat , tum longitudine , tum etiam crafitudine , muU
titudineq^ . Materie conftat robufta , dura , uifuq- decora, ue^
luti lotus . Quipropter ex ea erfimulacra, er lehulos, c mens
fas, &■ reliqua fimiliafaditant . Exhis igitur Theophrafti uers.
hii Fi ^erfe£ not£ , ac delineationes cum noftra perfjca malo diligenter confirantur , liquido patere arbitror , hat
tlantas inter fe diuerfjA e(fe. De Ferfea uerbafaciens Galenus lib. ii.de alimentorum facultatibm , h£c memo:^
ri£ commendauit . Hanc 'etiam plantam uidi in Alexandriaiqu£ cr ipfa magnis arboribm eft annumeranda . Tradunt
dutemfiudm huius apud Perfa; adeo ncxium effe , ut edentes interimat : ihAegyptum uero translatum , in efculen=
tum mitefcere , €r pyrorum , malorumq; modo , cum quibm er magnitudine conuenit , efitari . Eadem recenfuit Ga^
ienm libro ii.de compofitione medicamentorumfecundum locos , ubi de cephal££ curatione agens ,fic inquit . In
folaAlexandria perfe£ arborem uidi,atnon inaliaKomanisfubditagente.Quidamperftonipfam appeUant , a=^
iuntq:inPerfis lethalemcius arboris fruHumeffe ,cumtamenisinAegyptiorumregione innocum exifiat. hades
msGalenus. Excuimetiamuerbis palameffe crediderim,perfeama perficamalo prorfm difidere ,cimin to^
tafire Europa perfica malus frequentifima prouemat . Quin cr ex ijs facile dixerim , ColumeUam erraffe , quoi
exiftimduerii , perfica. ea effe poma , qu£ 0. Perfis ad Aegyptios aUata perfia dicuntur , ut libro cultui hortorum di=
catohisuerfibustefiatur.

rutKpr£coxbifiradefcenditabarboreficus,
Armenijsq^,€rcereolii,prumsq;T)amafci
Stipanuir calathi , er pomis qu£ Barbara Perfts
miferat(utfajnaeft)patrijsarmatauenenis.
Atnunc expofiti paruo difcrimine lethi
Ambrofios pr^bentfuccos , oblita nocendi .
Arbor,M£smioi.Gr£cis,LatinisfimiliterPerfe4nominatur:ltaliS3VerfeoGr£ceuocisimitationedicetur.

PerfejB arbo-
ris confidera-
tio.

Perfea* men..
tio ex GaL

Columellsl»
pCiit.

Nomina.

172 - And Matthioli Comm .

lliiciv.

I S E R I S.

fll

Iberiditconfi
dcratio .

Iberis , & le-
pidium idem.

•nom ssl;

Iberidis caput
addititium .

CAP. CXLVII.

t I B F. R I s , fiuecardamantica, folia habetnaftur-j
tij, uere uirentiora : caulem cubitalem , aut minorem , in
incultis naicitur. Aeftatelacieum florcm promit,quo
tempore efficacior cft . Radiccs duas nafturtio limiles ha
bet, calFacientes, & adurentes. Ipfae cnim ifchiadicis cum
faUaaxungia emplaftri modo vtiles,quatcrnis horisal-
ligats , vt dein in balneas defcendatur , & poftea oleo cii
lanalocusperungatur.

V I D I M V s primum lberidem,quam nobkindicduerat
Inlm Alcxdndrinm medicus Tridcntimn , qid nunc ob prtecUrit
fui ingenij , cr dodrinte dotes, dpud Sereniji. Ferdinandum Re=
gcm Koman. artem medicam cxercet,extr<i ciuitatemTridenti,
ubi uiilgci dicitur alle Ldj}e,cffigie nimirum,qud defcribitur a
Biofcoride,ac dlijs pluribui Grxci/saudoribm. Huius Galenm in
fimp. cenfu nufquam fepardlim raeminit^fedhanc, cr Lepidium
non nifi nomine dijferre prodidit . CXuod etidm idem tJejldtm efl
libro X . de compoftione medicdmentorumfecundum locos circa
fnemde coxendicumcurdtione dgens ,ubiex Hdmocrateficin-
quit . T)dmocrdtis extdt libeUm , qui Clmicm infcribitur , in quo
uerfibm iambicis, quemddmodumfolet , de tribm differit medicd-
mentii. Acprim6quidcmdeeodijferit,quod exherba conftat ^
quam ipfe Iberidem appelUt , qucd ad coxendicum dolores com=^
mcnd.tuu . In Iberide mcdicum quendam amicum fuum curatum
fuijfe aitherba, quam ( utdixi) ipfe Damocrates Iberidem uocaty
ut qui tantiim uifu herbam cognouerit , nomcn autem cim nullum
audierit , cim etiam id ipfum ignorauerit ii , a quo eim ufum didi^
cerat . Porro cx notis , quibm eam reprsefentat, uidetur iberidcm
dppellare , qu£ a Grtscis lepidium nominatur , appeUationc du^
ila 4 regione , in qua amicm eim curatmfuit . Befcribit autem tpfimJDrmam ijs carminibm .
H crba h<£c ubiq- multaq; frequcns nafcitur ,
Monumenta iuxta antiqua, muros , er ueteres .
Tritdiq^ quondam pubtice pedibm uia/i ,
QuM iuxta aratrum duxit haud quis agricola .
S emper uircfcens ,fiiijs najlurtij
Tlorcntibm uerc , attdmen maioribus .
Caulcm cubitalis longitudini^ gcrit
Tdulo minorem , aut rurfus ampliorem : ab hoc
Aejlate pcndent folia , donec multa hycms
Sarmentitiam deducat h.ec ad imagincm , O"
r)cie^a,<yexiccatddcpcreantgelu.
Adnataradicitamencernesalia.
Acjldtefioremfirtcoloreldileo,
. . MuItumtenuem,udrium'q;UdIdc,c^uliciilm.
. Adqucmfequitur fcmenpcnitusficexiguum,
Vtfumfere utfdllcns , oculos quoque effugiat .
Odorem habet radix at inde accrrimum ,
Verofimilcm qiwn maxime naflurtio .
Hwc iUudetiam accedit, quod Galcnu^f item loco citato , Bygieni 'Hipparchi duHoritate , Ibcridem, er Lcpidium
idc ejfc tcfl.itur hii ucrbii . Si coxcndicum dolores leuare cft animus,hcrb.tm Ibcridcm,quam aliqui lepidium uocant,
aut nafturtium fylucflre coUigito. Excuimcerte fcntentiaafferere non dubitauerim , Ibcridcm apud Gr£cos
eandcm cffc cum Lcpidio . Vnde perf^icuum efi , hoc Iberidvs caput huiufce primi uolumvm calct accrcuijfe nimid iiel
hbrdriorum , ucl mcdicorum curiofitate . In qiiam fentcntiam cum dntediitis caufis , ea ratio me potif^imiun deducit,
qu6dconflet,huiiis primi uoltiminis calcem ,non cffc legitimum locam,inquo Iberidishifloriafuerit collocanda:
quandoquidem eiufmodi herbds Diofcoridcs lib. 1 1 . ordinate dij^ofiiit, acdc cis dtfferuit , ubi priu ttim lcpidio, quod
Bamocrati Iberidem exiflimamm, propriam afignauitfedem. Idcirco rede Pdulus Aegineta Lepidium Iberida etia
appellari fcribit, cr ex tertio excalfacicnttum ordine c(fe , ac naflurtio uiribus proxtmum . Ltltb. 1 1 1 . in ifchiadis
curationc : In totum , inquit , ifchiadicos reftttutt fanitati iberidis herbx tifm , quam leptdium quoque appelUnt .

ao

J o

$0

InLib. primumDiofcoridis. 175

Qture dpertc h.tUuciiwi deprehcnduntur monttchi iUi ucner^ndi , <}ui'in ^lcfucm commcntarios fcripfcrc , cim ex= Monachotii
f>rff?e contrx Calcni , cr Pduli cLudoritdtcm, cr contrx r.itioncs , qu.iifupcrius adduximus, aliud d lcpidio iberidcm *'P*^"^ •
iffe conteniant . Quos tmen cxcufitoshabeo , utpotc quifhrtaffc maius ftudium rcbm diuini/i impendcrint , quam
ut ccrt.m fimplicium mcdicamcntorum cognitioncm affcqui potucrint , Caterlim non ignorandum cft , Vaulm Iberis aftera
pr£tcr Ibcridcm , dc qua nunc .iginms , altcrius ctiam mcminijfc ab illa longc diuerfa: , ciusqi itcm ufum ad ifchiadoi P*"'° •
commend.ilfe . Quod eius ucrba dcmonflrant , qu£ eodcm loco itafonant '. Qu<e uero apud nos Iberis fiuticofa na=
fcitur limiiihus l.iurifoHjs , cr multo amplioribus ,rcfpondcrc multa cxpcrimcnta tcftantur , nonfolim in coxarum,
fed in alijs quoquc diuturnis affc^ibus . YLuic plane adftipulatur L cpidium , quod Plinio lib. x i x . cap . v 1 1 1 . his
paucis dcfcribitur . Exit lepidunn in cubitalem altitudincm ,jvlijs laurinis . Quibusfme notisfatis apparet, hoc fe^
"I ^ cundum Ibcridis gcnus , ucl lcpidij dicamus , quod laurifblia mit tit, cam effcftirpcm , qux hodic pafim in hortisfici^
quens nafcitur , H quibufdam Piperitis cb uehementcm cius acrimoniam diila . Itaque maniftfte aberrarunt uiridlio^^
qui cLirifimi B.irbarus , cr Kucllius , ci<m lcpidium ilhid cffe putaucrint , quod uulgm herbariorum Kaphanum ru^ Barbari , &
fticanum appcllant . Veruntamenfolia , qu.e huic raphano infunt , uerbafco muiora , er helenio xqualia , maniftfte Ruel. lapfus .
declarant , his lcgitimum non innotuiffc lepidium . mftfbrfan lcpidium Kaphani nomine accepcrint . Planta: , qu£ Nomina.
l')2>E^ iV, x,etoS'otjUotvTPiH , Kgd dy^ioKx^^a^ov Gricci^ dicitur, nome Latinum eft I6er jj,cr Lepidium : Arabicum,
Seit.iragi , Afccitaragi ,feu sitharcgi , cr Haufab iltalicum , Iberide, cr Lcpidio : Germanicumj Vuilder hrefz:
jiif^anicum , Uafturtio montcflno : GaUicum , Chajfc ragc , Vajferaige , cr iiafttortfauuage .

t Qjtod caput hoc de Ibcride accreuerit in Diofcoride , ciq; adfcriptumflt , iUud maxime corroborat rationes itt
commntirio aUiitAS, quod repcrtifint uetuftiftimi Qneci coiices, in (^uibm hoc caput non lcgebatur .

LIBRI PRIMI FINIS.

V

p j PETRI

PETRI ANDREAE

MATTHIOLI MEDICI

Senenfis Commentarii,

IN LIB. SECVNDVM PEDACII DIOSCORIDIS :

ANAZAllBEIjDE MEDICA MATER.I A.

2V p R I M o , chcirijlms ^Aree , librOj quem de medicimli materia condidimutj de itro-
matihm ^oleis j-vngumis ^arhonbm ,(^ nafcentibm ex eii fuccis ^lacrymis , femini-
hn^qite dijfermmm . In boc autem fecundo de animantibm j meRe , laiie , adipe , frugi-
hm ,atqueolerihm explicabimm ,fibnexi6herbaceis j,qu£ acri prxditafunt facultate ^
■vtpGte qu£ cum ipjis co^natione iunfla ftnt : qualia allium , cepa , finapi intelltruntur ,
idque ideo , ne cognatorum yires diftunxtffe uideamur .

EVvofjflxA^Vw. ECHINVS MARINVS.

CAP.

, Marinvs Echinusftomachojiientnqueutiliseftrurinamcit.Huiusteftacrudainaflata com-
mode medicamentis admifcetur, quae pforas abftcrgunt . Crematce uero cinis fordida ulcera expur-
gatjluxuriantem carnem reprimit.

so

JO

40

Echini marlni E c H I N V s mdrinm iiotijiimus efl , ijs pr^fertim, qui in Italid tum Tyrrheni , qiwn Adriatici littord accos.

conlideratio . lunt. Ingcntem E chinorum numerum uidimus nos , dura pUcidis mare agerctur undis , in alueo magni portus Ciuitd=^
tisuctcr£inRonidnolitore,nigris horretuibus f^inis. Alios uero uidi ex Pirdnoljlriie oppido dUdtos,his longe
vidiores , purpurco colore fuffufos , quos Echinometrd! dppeUduerim, quodfcripferit Arijloteles libro im.de hi=
ftorid dnimdlmm cdpitc quinto , hos c£tcros mdgnitudinc excedere . Hdbentur circd Toronem Echini mdrini cdndidi
tefid, fj^ind, cr ouo : augerijhrmd produiiiorc, quhn c£teri ,foliti : fpinis paruis , non rigidis ,fcd moUioribus . Gcs
nerd ( ut idcm inquit ) Echinorum plurimdfunt . Primum , quod cibo tdoneum eft , in quo , qu£ oud dppeUdntur , md=
gna , efculcntaq^ confiflunt , pdritcr in nidiorc corporc , c minore : nam noueUi ddhuc , pdruiq^ pleniufculi lUis co=
Hant . Secundum , dc tertium jj^atdgi , dc brifi,qu£ genera pelagidfunt , rdrdq^ iiuientu . Adh£c , qu£ Echinome^
tra appcUdtur ( quafl mdtrcm , aut mdtricem dixcris cchinorum ) qu£ quidem omnes mdgnitudine cxcedit . Genus
itcm aliud cfl minutum , f^inis longis , pr^durisq^ , gigni in dlto gurgitc folitum , quo nonnuUi ad dcfliUdtiones uriuts

louii error . i^icdicdmento utuntur . Quofit , ut Paulum louiim pldne dbcrraffe crcdiderim : quippc quifuo dc Romanii pifcis
bus libcUo , Echinometram Arifloteli dcfliUationibus urin£ opituldri,non dutem huiufce minutigcnus,memori£ pro^
didcrit . Corpus Echinis clibdniflrmd uifitur , pnore , atque nouifima parte fpijfum,c:r continens : c£ttra uero non
continuum ,fedfimilc laterme , cui non obduita membratu efl . Omnium maximc k naturd munitifunt, utpote qui te»
ftd undique fpinis circumuaUdta celcntur , quibus utuntur perinde ac pcdibus : ijs cnim nitibiwdi moueiii, ur ,fedcm(^
pcrmutdiit , cuius rci drgumcntum efl , quod fcmpcr algam f^inis implcx.vn gerant .Euenit autem,ut quod cdput
appcUdiit lO^oSi echinis uerfum in temmfit : quod uero ad cxcrcmcnti exitum dcputatum eft , idfupra habcdtur .

quoi

So

»Q

In Lib. recundumDiofcoridis. 175-

quod idm omnibm titrbiiutii , pitclliscii citcnit : puflui enim dc imii pctitur necejfe efi . Vnde flt , ut os inuerfum ad
pxflumfit , cxcrementum ucrofupcrim parte proiu tcfls contincdtur . Hentcs quiniEchinis omnihuifunt , cduiin^
trinfecus-.inter qitos c4runciiU qusdjm interi.tcens Hngu^officio fitngttur ,moxiungitur guU,deindeueiiterin
furtcs quinqi difliniius, pcrindc .ufi phtrcs niimcro ticntres hoc animal h.ihcxt : fitnt cnim omncs diflindi , plenict;
Udcxtii m.tteri.€, er cx unoflcmxcho depcndcnt , in itnumq; oflium cxcrcmcntifiniunt . Caro cchitm cira uentrcm
nuUa ,ficuti in uniiterfo corporc . Sed qu.e oua appclUntur , numcrofiora tcfi.c adhterent , membranulis finguU ob»
uolitta , e" paribus diflinda interualUs : nigra ctum quccdam circum ab ore ftifim ^arguntur , nominc adhuc nitU
lo dppclUta . Scd citm non itimm ,fcd plitragcncra Bchinorum fint , cmnium partcs quidcm cas omncsfortiuntur :
fcd oua appc[l.ita , ncc omnes cibo idonct, cr parua admodum continent , excepti^ ijs , qiti uada incolunt . rr.tdunt
f£ititiamm.iris'Echinospr£fagirc,correptisq; opcririUpiUi^ ,mobilitatem pondcre flabilientcs . Quod itbi uidere
nautici,flatim pluribits anchoris naiiigia infi-tcnant . h£c ex Ariflotele . Mcminit utriusq; Echitn Qalenm , mari^ Ecliinoru ui-
ni ,fcilicct , cr tcnxflris unico tantim capitc libro x i . fimplicium medicamcntcrwm,fic inquicns . Erinacei utriufq; ^^^ '^ Galen.
tum marini,titm tcrrcfiris corpm totum itfium cinercm efficitf.tcultatistitm extergentis , tiim digcrentis, titm detrar^ Nomini.
bcntis . Itaqite co qitidam cr .td cxcreficntia , & adfordida ufifunt ulcera . Animal , quod iyjvos SixAxoiio!
Gra:cis, Litinii Bchinm marinits appcUatur : Uil^ams , Erizo dc U mar : Italis , Kiccio marino .

HYSTRIX.

J£CHINVS TERRESTRIS.

LyJvo^Xioaouot. ECHINVS TERRESTRIS,

CAP. 11.

Terrestri s crinacei coriumcombuftumalopecijs cum picc liquida aptifsime illi-
nitur. Afsicatum corpus,^ cum aceto mulfo potum renum uitijs auxilio eft;item aqus , quae
cutem fubijt, conuuirionibus,clephanti2,& male habitis,quos cachedos uocanf. uifcerumflu-
xiones exiccat. Eiufdem iecur fidili folibus excocto arefadum.i^Ad eofdem ufus utilifsime rc-
conditur.

Terrestris Erinaceiii uulgarii notiti£ animal in Italia efl . Duplici conflat generr , canino fcilicet ,
4cfuiUo ,quemadmcdum O' taffus . Dijferentia dignofcitwr ex eorumroflro .ldnanqueaIijfuiUum,alij uero cos-
ninum habcnt . Karo ex cauenm exeunt , nifi nodu . quo fit , ttt noiiurno tempore k iicnatoribm plerunque capian~
tur. M.aturefcentibm uuis per afiatem, zx autumnum uineas petunt , ubi ad uum , qu£ folum attingunt , acceden*
tes,acinos pedibus diducitnt. H fc conflratis in terra , in orbemfe conglomerant , zr fuper eos fe uolutant , itaq- f^t'.
m dffixos portant in f^ecum . Eodemc^ aStufylueflrium arborum poma a uentis decuffa , dut maturitate decidud , in
cauas arbores gerunt . Inter quadrupedesfolm Erinaceus uolatilium more tefles renibus h^rcntes habct : eaq; pros
pter uelocifiime coit ,non quidem aliorum quadrupedummore fuperueniens ,fedcrcdmccniungitur propter jjj»
nas .Vbipr^fenfit uenantem ,flatiminglobum fe contrahit,ne quid ccmprehendi pofiit pr£ter aculeos : ita.quc^
cblatrdntesdcludit canes . Affufa ccnglomerato aqua , iUico foluitur is , cr ingreditur . Erigidi temperamenti d=-
nimalEchinui efl , excrementis compluribus rcdundans ,quibus aculei nutriuntur . Idcirco etuscarnes in medicd-
mentorum potius ,qumin ciborumiifu funt expetend£ : terreflres enim citm fint , £gre concoquuntur,cr mini»
mumfane pr^bent alimenti . Vires longe plures ijs Echino reddidit Kafis libro defexdginta animalibus . Veruntds.
menqucniamiUa,qu£ ibilegitntur ,potim dpocryphd ,qu.m fide digna femper exiflimaui;ideo hic ea ddnotandit
nonduxi . C£terum qui funt harum rerum cupidi , eofc confirre poterunt , ubi diffufim traciantur . Erinacco^
rumgeneri adfcribitur hystrix , quod firma fitiUinon abfimilis ,qudnquamcorpore longe maior : qnin cr
longioribits aculeis ,firmis , tenuifiimeue mucronatis undequaque riget : m ff>ecubus moratur , O" ncilu magis, quam
interdiu ad pafcua exit . Latet hcc animal hyeme in cauernis , ut urfm , totidemq; dicbm ftrt utero fcctum . Iratd
hyftrix intendit cutem , &~ tuncfuos iaculatur aculeos . Quo fit,utnon mcdo cancs ,fcd quandoque ucnatores ft-=-

riat .'

Echini terre-
ftris conllde-
ratio.

Echini terre-
ftns faculc.

.fnaflsmiTi

Hyftricis «ns
tio.

Ty6

-ibllnoi »iiA

.Olltl

Hippocampi

confideratio,
&opiniones.

And. Matthioli Comm.

rht . Combufli cinlf polm (ut Vlinius efl dudor ) partus conceptos continet . Animdl , quod i\Tvos '^^dauoi
(3r£co fernwnc, Echinm terreflrk Ldtino uocatur : Arabico, Ceufui,fiue Cdufid ; Itdlico, Riccio terreftre: Gers
Mdnico,HeehehdutYgel:Uij^dnico,Erizo:GdUicOyUerifon.

lV?B-oKafx7rof, HIPPOCAMPVS.

CAP. iir.

HiPPocAMPvs marinumanimaleftexiguuin. Cuius crematicinis exceptuscum liquida
pice, aut axungia , feu amaracino vnguento illituSj alopecias replet .

HIPPQCA-MPVS, LOCVSTAE GENVS.

HIPPOCAMPVS, EQ^VVLVS MA.RINVS.

•MT'

" Qv A N Qjv A M non defunt fcriptorcs, tdm inter ueteres,qum recentiores,qui in locufldrum gencre VLippo^
cdmpum recenfednt, quiq; dd multos in medicinis ufm eum commendent ; eorum tdmen hddenus reperi neminem, qui
peculiaribus notis eius hifloridm trddiderit, effigiemqi exprompferit . Cceterumfunt, qui creddnt , Kippocmpum id
nominisfibi dfciuiffl db erucis , qu<e in hortis olerd ; in cdmpi^ uero herbdi uniuerfM , cr drborumfrondcs depafcun-
tur, qudsq; proprie Gneci kcI^ttxs uocdnt . quippe quod iUisfbrtdffeformd , dcfdciefit perfimilH . Ad hcec non de^
funt, qui 'Diofcoridem mirentur , quod fcripferit , Hippocdmpum exiguum dnimal ejfe , chm tdmen nomen plerunque
mgnitudinem innudt : Its-^o enim Gr<ecisgrdndefigniflcdt, ut hippofelinum, hippokpdthumjjippomdrathmn cld=
riflime demonflrdnt . Vcruntdmen non ob id Diofcoridcm impugudndum exiflimant, nec pdriter dlios, qui de eo idem
fcripfere . Quonidm licet compdrutum hoc dnimdl mdrinis bcluis , dlijsq; in dqudtilium genere grdndioribus, pdruum
nidedtur ^fi tdmen eo erucdrumgeneri compdretur, quarum imdginem,f6rmdmq; reddit,cr d quibiis nomcn dccepit,
Primi opin. grdnde fdnefuerit . Vnde incUnduit quandoq- dmmus, eum effe Bippocampum, quipifcdtoribu^ Aquileicnfibus uuU
go uocdtur Ydhppd . Corpus huic inefl locufljc modo in longitudinem protenfum : cdpite,cr ccruice oblongis : chelis
jninime bifldis,fed dcutifimis folidisq; dculeis rigentibus : pedibusfexdenis , quorum dcccm , qui circum os hdbentur',
fcorpionum cdudds extremitdtibusreferunt ; c£teri ucro ut in locuflis f^cilantur . Cornud capitc geritfex, quorum
poflremd in latumfunduntur . Borfo eflflexuofo erucarum modo, ddeo ut inficco edrumftre modo perambulet. Cdu
ddm gerit Utdm, dlis pluribusfe pandentem, rigentibus undiq^ dculeis,maculis duahu^ purpurcis naturce artificio in^
figmtm ; ddeo ut hii notis qUafddm uillofis erucds rcflrdt in nigro ruflfcentes , qu<e pari jorma fub terra dcgunt in

hortist

t'6

Xlh-

fH/

40

56

1 o

2C

In Lib. fecundum Diofcoridis. 177

hortii, er agris], olertm , crfcgctttm radices erodentcs. Hds Tridcntinx ruru uocant uulgo Cugnc ; Ananicnfcs ue^

ro, quod iiiUof.f l]'it , Oyfcbne . Qn.t .li-^pcU.ttione plune iddctur uulgw iUudfccutum ColumelUm, qui lus erucM hir

futdS nomitut . Vroueniunt hx in Tridcntino .tgrofi-cquentifim^,cxeunt'q^ e tcrra plerunque imbrium tcmpore : nm

qu£ propc hcrb.trum radiccs in cAUcrnulisfc condunt,fucile aqu.trum ingrcfjiifuffocantttr . Q^uaproptcr olitores ijs

uenmttir aducnicntibus pluitijs, irrig.tntqi hortos , ut pollct cxeuntibns mortcm injirdiit . Quofit ,ut,fi iicra rcfi^

runt, qiii diciint, Uippocampttnt e locuftarum gcnerc cff ( id enim tiidctur intcr antiquos fateri Plinius Itb. x x x' 1 1 .

cdp. X I . &~ iiiter recentiores Murcellus Diofcoridis intcrprcs) nidlum aliiid m.irinttm unimalfefc ojfer.tt, qitod illud

magis reJTrrc it.tlcat , qii.hK id , dc qiio diximus . Sunt O" alij , qiti pro ccrto iicltnt , Uippocampiim cjfc pifciciiltim Opinio alte -

iHam, tiel potius marinum mcnftrttm, qui quibttfdctm Draciinculus, alijs ucro E quiculus m.triiius uocxtur, cuiits itttUus " "

in cibis uftt<,flcxuofum equim Bippoctmpiim ucrtentcs . Vifitiir plerunq; hic in pifcarijsforis inter minutiorcs pifci=

culos ,fcmidodramaU hngitudinc : ctpitc pctius draconis , qu.hn cqui : roftro anteriori partc promincnte , peiiore

drctiato, gihbofo dorfo, dupiit i utrinq- aculcoritm proceffu , rcftis lineis .1 capite ad ctudam ufq- . Cerit er in capite

ftiinas adcofrftm porrccl.is , ut criftx f^cciem prxbeant , nec dijjtaribtts aculci^ torquis in modttm coUitm prxcingi^

tur : e qtiibus Jia orirtir aculcorumferies mcdium interfecans pcilits , duorum mcdia , qu£ utrincji latera tranfcur=

runt . Caud.i illi tcntiis, cr uncimodo rcflexa . Uoriim opinioncm,flcttt er alioriim, cur rationibus , aut audoritati:=-

bus comprobem, cur itcm contra reprobem,fanc non habco, cion hailenus nufquam in probatifimorum .mdorum mo

nimcnris lcgcrim, qui per not.is ipfum dcUnc.iuerit . Uam etfl Vliiiius Itbro x x x v i . cap. v. dum ?r.ixitclis,ZT ciiis

filij Ccphifodori admirandapercurritmarmo;-a,titdcriajferatinmaxima dignatione Cn.Domitij dclttbroin circo

Fl.tmm.inio Neptttnum, Thetim, atq-, AchiUcm, Nereidasq^fiipra dclphinos, zr hippocampos ; cum tamen h£c poeti=

cafabulofack fint, niiU.tm certc ijs .tdhibcnd.tm eflcfidcm cxiftimaucrim . Wiulta enim er pi'Slorum, erfculptorit ad=

hiic ext.tutfigmenta, iibi Ioc's imwmeris marini uifiintur eqiii pifcimn in morcm natantes,quibus tantim equinafitfa^

cies, rcliqmm uero corporis partim numerofisfquamis conte^^um , alisq- perqu.im amplis ad natandum munitum pi^.

fcium modo, partim ucro fcrpcntis inftar pr.-elongum ac finuofum, magna qtiidcm, non parua corporis molc. Quodfi

f.tbttIoftfcqu.tmtir, hosf.tciU Plinio Uippoctmpos effe probabimus. Qu.ire potius dixerim ca, qiiorum hiftoria igno=

ratur, cmmbtisfuiffe, er ejfe cognitu difficillima , ciim alias coniefturis tantim agatiir . Uippoampi uires receti- Hippocampi

fuitG.iIcnusIibro xi.fimpliciiini mcdicamcntorum ,fic inquicns . 'EtUippocamptm animal iUudmarinum fitotum

ufferis, alopecijs prodeffc proditttni qiiibiifdam cft, ipfumq- uidelicet deficcantis effc facultatis , er tenuium partium ,

autcertc eius cincrem : quem quidam ungiiento amaracino commifcent , quidam pici liquidie , alij ueteri adipifuiUo .

h£c Galenus . C^teritrn longe alias Uippocampi ttircs retulit Aelianus hb. x i . cap. -Lii.de hiflorii animalium : Hi ppocampi

3 o cttius ucrha hicfubijci.im. Kcififcatori^ rite periti homines dicunt Uippocampi iientrem in uino decodumfi qiiis de=
derit ciupi.im bibcrc, ettm primo ex ea pctione acerrim.ofingultu affici, deinde tufire,cr ficca quidem tufii ttchemen
ter torqiieri . At emm nihil excreare,fed cr fuperiorem ei ueiitrem intumefcere,z?' calidos ttapores in caputfurfmn
efferri, ac ir.de pcr nares minutatim dcfluerc, cr pufculcntiim odorem reddcre ,fimul er ociilos ciusfanguinefuffu^
fos ignei coloris fiagrantia laborare, er eorundcm oculornmgenas inflari , er uomendi qtiidem ciipiditate arderefia .
runt, ueriim nUnl emitterc . Qjiodfi n.ttura ctiicerit, hitnc t.imcn, periclit.xta prius rnorte, in obliuionem , er denien^
tiam incurrere .fin in ucntrcm mferiorcm dcl.tpfumfuerit, ipfiim omnibus ium membris captum c tiita cxcedere . Ex
morte por.-6 qui euadunt , mentc ctpti .-iqtiamfummofiudio pcrfequuntur . hanc cnim ipfam idcirco expetunt af^ice^
re, tumftillantcm audirc, qucdfane eis £gritudinis Ieu.itionem afferat, crfomnum conciliet . It.iq; ad perennesflu^
v.ios, autad litora, autiiigesfnntcs,.tut lacus commorationes eisgratsfunt, er iucund£ : citm tamcn non magnopere

40. defiderent biberc,fed cr ipfum n.itare, cr pcdes aqua aUuere eis plurimum iucunditatis adfert. Sunt qtti non h£c ma
la dicant htiius bcfti£ tientrem crearc,fcd Uippocampim algam acerbifiimam, ex qiia ita afficitur, dcpafci . Vcrunto.
menfolertia itcterani pifcatoris , er cid res maritimas bcnc prudcntis ,falucaris ettam repertus eft Uippocampus . is
cr Cretenfis erat, crfilios admodtim adolefcentes pifcatores etiam habebat . Accidit autem , ut hic pifcator Uippo^
camposfimtil cum alijs pifcibus capcret, cr peradolefcentes a rabida canicula morderentur . Cum corum in Methy^
na Cretenfi ad Itttis iaccntium uicem dolentes f^efiatores intcrficiendam caniculam cenfereiit , cr iUius iecur medicd
vientum. ad rubicm edenduin itiucnibus dandum cffe : alij confulcrent a Dianafalutem petetidam effe ;fenex pifcator
eos de conftlijs, qi;£ afferrent, laiidatos dimijit, er Uippocamporum exenteratortim alios affos evs comcdendum de^
dit, alios in acetum er mel contritiit , ijsq^ morfus ulccra obligauit , atq^ hominum adolefcintium rabiem uicit , eosq}
dd incolitmitatcm tandem rcftituit . hafienus Aelianus de Uippocampi uiribus. Uoc animul ut Gnecis j wzrojtot^» Nomina.

i o TTOf , ita etiam Latiiiis Uippocampus appcUatur : Italis pariter Uippocampo .

Pof$u'gX,KHfiitEf,KjoVi3C. PVRPVRA, BVCCINA, CIONIA.
C A P. I I I I.

PvnPVRA uftaexiccat,denresabfl:erglt, excrefcentiasincarnecohibet, vlcerapurgat,&adcicatri
cemperducit. Eadem prxftantconcrcmataBuccina,{ed vehementius vrunt. Siquis nilisplenafi-
(flili crudo adurat, dentiEicio conueniunt : ambuftis utiliter illinuntur, quibus folai medicamentum
non oportet:naro poft';aqaam vulnuscicatricemduxerit, ipfum in teftxmodum induratumjfponte
fua decidet. Fit etiam calx e buccinis,vt in eius mentione demonftrabimus . Cionia uocantur purpu
rarum,buccinorumq' medix parres, circa quas teftx volumen clauicularim intorquetur. Cremata <i-
mili niodo,ma!ore purpuris, buccinisq; facultatem.urendi confequuntui-^quoniam apprimendi natu
ramobtinent. Buccinorum carnes ori grataefunt, & ftomacho vtiles, fedakmmnonmolliunt.

SVNT

uires ex Gal.

uires ex Ae-
liano.

178

And. Matthioli Comm.

PVRPVRAE.

BVCCINA,

1«

Purpurarum

Bucclnum.

S V N T er Pwpurie murini pifces , eius fane generis, qu£ teftu integuntur . R£ ( ut auHor efl Plinius lib. i x
cdpitc XXXVI.) (Sum mAgm pretijflorcm retinent , purpureum propric dicium , tingendis rcgum ue^ibus expeti-
tum . 'Hunc in medijsfauctbusgcrunt , candida quadam uena conclufum , colore nigricantis rof£ pellucidum . Viu4S
capere contendunt , quia cum uitafuafuccum iUum euomunt . Latent circa canis ortum tricenis dicbus . Congregan=
tur uerno tempore , mutuoq^ attritu lcntorem cuiufdam ccr£ faliuant . Lingua Purpur^ digitali longitudine , qutt
pafcitur pcrfirando reliqua conchylia : tanta duritia aculco efl . Capiunlur autcm purpur£ paruulis , rarisq- textu
ueluti naflis , in alto iadis . Ineii ijs efca , clufiles , tnordacesqi conch£ , quales mitulos uidcmus . hasfemineces,fed
redditoi mari auido hiatu reuiuifcentes , appetunt purpur£ , porrcdi^q^ linguis infe^ant . At lUcc aculeo extimulat^
clauduntfefc, comprimuntq^ mordentia : ita pendentes auiditatefua purpuvte toUuntur . Aqua dulci nccantm\<::!rfl'
cubiflumini immerguntur : alioqui capt£ diebus quinquagcnis uiuuntfaliuafua.Anno magnitudinem implent,celers
rimeq^ crefcunt , quemadmodum cr conchylia omnia . Efl in purpurarumgenere O" Buccinum ad fimilitudinem
cius buccini, quofonus editur : unde cr caufa nomini , er rotunditate oris in margine incifa . Sed maior efl purpura ,
cuniculatim procurrente roflro, cr cunicuU latere introrfui tubulato, qua proferatur lingua . Cui circum orbes acu
ieati, qui huccino non infunt,fed utrifq^ orbes totidem, quot habent annos. B uccinum non nifi petris adh£ret,circaq;
fcopulos legitur . Purpur£ , buccinai}; ftmul , qucmadmodum er reliqua conchylium gcncra longa fane narratione
fcriptis cekbratafunt ab Athenxo . Ad eius igitur uolumina accedant ij, qui plura fcire deftdcrant . Sed quonian

20

30

MARGARITARVM CONCHA.

Marg»ritaiij ,
&earum con
chs hiftoria.

4«

50

MARGARiTAE, quic Hon Modo ad mulierum , hominumq; decorem ,fed etiam ad medicamenta maximo luxu .
expetuntur, a marinis er ipf£ gignuntur conchis, hic inter pretiofa conchylia eax recenfere non ab refore duximus ;
pr£fertim quod neq^ Diofcorides, neque Galcnus de hii quicquam, quod legcrim, pofteritatis memori£ prodidcrunt.
Nafci itaque animalia, qu£ margaritas gignunt, in oceano Indico rcftrt Plinius lib. i x . cap. x x x v. Tertilis admos.
dum earum eft Taprobane, er Torois, itemPerimula promontorium lndi£, circa Arabiam in Perficofinu marisru»
bri . origo , atque genitura conch£ eft haud muhim oftrearum ccnchis diffcrens , ut liquido conftat ex ijs , quas no^
firiuulgo Madriperle appeUant ,qu£ adnos dejiruntur. ¥Las ubi genitalis anni ftimulauerit hora,pandcntcs fefe
quadm ofcitatione impleri rofcido conceptu traiunt, grauida^fdiiM poftea eniti, partumqi concharum effe Marga=-

ritMf

InLib.recundumDiofcoridis. 179

ritiis, pro quAliUU rorisuccepti . N amfi purus iiifluxerit, catidorem conf\>ici :fi uero turbidus, Crfoctumfordefce=
re : eundcni pxUere cs!o nwuxnte conccptum . Btexeo quippc conftarc , c-eliq; ew mMorem focictatem ej]e , quim
mnris . Indc nubilam tr.iki cohrem,dut pro cLtrit^te matutinufcremm :fi tempcfiiucfiticntur, grandefcere cr par
tus :fifulguret, comprimi conchas, cr pro ieiunij modo minui .Siuerocr tonuerit, pauidas, ac repente compreffas, .
qu£ uocant Phyfc!iut.t cfpccre fpecicm , ueriun inani inflatamfinc corpore . Ca:tcr6 in aqua mollcs funt Margaritie,
at cxempt.c protuuis darcfcunt . Qnid.im tradunt,ficut apibus , ita conclyarum cxaminibm finguhi^ magnitudme , cr
uetufl.ttc prxcipUiii effc, ueluti duces, mirx ad cauendumfolerti.-e . Quocirca hdi fummo fludio petunt urinantcs pi=
fcatores :fiquidcm c.-.pio rege ficilius cctcrai p.tLtntcs rctibus includunt . Concha ipft ciwi manum uidet captioftm,
comprmiit fcfe, operuq; opcsfu.u gn.tra proptcr ilLufc pcti, manumq; fi pr.cuen i.xt, acicfua abfcmdit, nuUa iujHorc
p<ien4, cr alijs munita fupplicijs . Capta: multo obruuntur fale in u.tfis fidilibm : nanq; erofa carne, uniones,fiue mar
garit.e pur.e , cr expurg.it£ dccidunt in ima uafis . D05 omnis in candore , magnitudine , orbc, Uuore , pondcre ; Vnioncs pra
tamctfi rar.e admodum fint M.irg.trit£ , qu£ his omnibus dotibus pr^flcnt . Tradit luba Ar.tbicis concham ejfe fimi- ftantifsimi .
lem pcdmi irfcdo, hirfut.wt cchinorum niodo, ineffcq; illi Marg.tritamgrandinifimilem . In conchis quaternos, aut
adfummum quinos umoncs repcriri Plinimfcriptum rcliquit . Vcriim Americus Vefputius , qui noflro £Uo liburnicis Plinij error.
omncm jvre .uiflr.tlcm occanum cxplorauit , talem ibi concham fc quandoquc h.tbuijfe teflatur , in qua uniones ultra
centum , cr triginta repcrtifunt . Qjjod non modd confirmant ij , qut pofl ipfum ad occidentales Indiiis nauigarunt ;
fed ctiam additnt numcrofiores ibi wiioncs in una tantum concha nafci : pr£tcrca alia plura de hlargaritarum hiflos
ria rcfirunt, qu£ a Plinijfcntentia plurimum diftdcnt . Porro certum cfl cr nafci, cr capi margarita^ in occano oc-
cident.iliScoto , CT Anglico finu ,fcd cas quidcm paru.ii , nec adeo peRi'.cid.is , ut orientalibus comparari pofint , e
quibui contextum thoracem ajferunt , quem Di.tnx templo lulius C^far dicauit . Ad b£c non in mari tantkm ,fed es
tiam influminibm .iqu£ dulcis conchx proueniunt, qu£ m.-trgarit.isgeflant . Htdus autem rei ego quidem teflimonium
perhibcrc poffum , quod i.tm mthi in Bohaemia degenti compcrtumfit in Vuotauua flumine cr rcpcriri cr capi con^
chds, qu£ pulcherrimos incltidunt unioncs, magnitudine, forma, cr candore pr^flantes. Atq; certe mihifubijt quan-
doque mirari,cum carum marg.iritariim copiam uidi tum apud Sercnif. Principem domimim mcum , tmn etiam apud
primarios-Bohcemi^homincs. M.trgarit£in mcdicimeti.im ufum ucniunt : quandoquidcm fcribunt Serapio,cr ynionum
Auiccnna, ea<. ad cordis .tjfcdus prxcipuam opcmftrre . Qjiinetiam coUyrijs admiflas oculorum nubecula/; deterge= ""^*'"
re,craquame6defluentcmabfumere. Animahquod^t^o^cpv^oc Gr£ce,Purpura Latinenominatur:Arabicc, Nomina.
liapor.im, cr Porphyra : Italicc, Porpora. Qu£ uer6 Latinis Buccina, JtNj vKEf Gr£cis dicuntur : Arabibus,Bar*
cora, Cobros ,fcu Cobron : Itali^ , Buccine : 'Hif^anis, Bozios : GaUis , Bioscornetos , C£terum quod Gr£ci [.tags
j o yot^iTcc!, 1 atiiti itcm Margaritds cr Vnioncs uocant : Arabes , Hageralbato : Itali ,Ferle : Germani , Pcrlin : Hin
^ani,PerUs.

HuWf. MITVLI. CAP. V.

M I T V L I laudatifsimi In Ponto . Cremati eundembuccinis efFedum prcebent. priuatim plum-
biinoreeloti, ocuiorum medicamentis cum melle utiles habentur;palpebrarum crafsitudines ab-
lumunt, albugines purgant, & cxtera, quje oculis caliginem ofFundunt . Carnesforum ad canis mor-
fus vtiliter imponuntur.

TeAAnou. TELLINAE. CAP. VI,

40 Recenttes TelIinsaIuoutiles,fedmaxime!Usearum.SalitoEuruntur,tritaEqueincineremi
Sc cum cedria inlHllats, auulfos palpebrarum pilos renafci non patiuntur .

20

10

No X defunt,quiMituhs,cr TeUiniKidem effe cenfeant . Inquamfententiampotifimmuetiiffe comperio MituIom,&

Paulum louium uirtim apprime eruditum : qutppe qui libeUo , quem de Komanis pifcibus edidit , malit ( etfi medicus « llmaru con
_ , '"^ , ^- r •> n ■ r ■ ■ r ■ ■ r • • ii 1 j rT ■ lideratio.

tffet) cum Athen£o errare, quam cum Dwfcoride reiiefentire . Ex cumfcrtptisfatis aperte conjtat , mui ejje mi= yqu^ Upfus .

tubs.

NoDiina.

And. Matthioli Comm.

i8o

tulos, dliud teUindi : nm pr^tcrqum quoi de Im duobus diuerfis cdpitibus ipfe diffcrucrit , differentes ctiam Utrif-
ciue redidit dotes, haud nefcius illis ine(fe diff^erentiMU . Idemfmilherfenfit Gdenus lib. xj.de fmplicium mcdica*
mentorumfucuhutibus , ubi de uiperis diffcrens , eodcm capite mitulorum etiam meminit ; tellinurum ucro pccuUari
cupite, ftngulii proprids, er diucrfis rcddensfucultutcs . Nonfccus ac tUi ,fcnfit Puulus Aeginctu ,fidclis nempe «=
triufci-Jcilutor . Quumobrem dicendum putuuerim, diffcrcntcs nimirum cffc mitulos , er tcUuuis . Hotijlimis funtin
Itdliu Tcllins, pr.tfertim Kom£ , ubiplurim£ ticnulcs circuwfiruntur, quod cdcndofint , CT ori udmodumgra.t£,fi
tumcn ab arcna optimc rcpurgentur . Cxterkm quules Uituli/int in Ituliu, qui huc ncjiru tcmpcflutc explicauerit ,
hudenus inucni ncminem . Pr£ter umm Muffurium Venetum, qui cos mitulos pntut,quos Adriutici accoU uiilgo ap^
pcUunt Mufcioli, quafi miifculos dixerint . Cuiu6 opinio nobi^ muxime probatur : quippe qu.cd cxfDrma , cr nomitte
conchyliu ita uocata lcgitimos rcfrunt mitulos. Sunt emm tcUinii paulo maiores, tcfiu cxtcriui lincis quibtifium fca'=-
bra : itttus tiero pcUucida, cr totu pondcre leuii . MuxHtf ita Gr£ci'!, MtcitU hutinis appcUuntur , puriter cr Ita=
lis : Arabibus ttero, Amarchu^ : Htffams, Mixilhtts . TiAMvcu ut Gr£ce, ita etium Latine TcUin^^cr Italice Te/»
liite dictintur : Arabice, Sedef, cr Talfum : Uij^anicc , Brignigcis .

%^ij.tu. C H A M AE. C A P. V I I.

Chamarvm, aliarumque conchularuminexiguaaquadecodarumiuSjaluumciet, id cum.
uino afiTumitur.

lO

Cfiamanjm
conliderauo.

Komina.

Ow\

VNGVIS ODORATVS.

CAP. VIII.

Vncvi s, fiueonyxconchylij tegumentumefl;,eifim)le,quo purpuraintegitur:quodinIn-
diae nardiferis paludibus inuenitur , fuauem ideo fpirans odorem , quod conchylia inibi nardi pabu-
louefcantur. Colligitur pofteaquam ftagnantesaquse asftiuis fqualoribus inaruerunt. Laudatifsi-
mus qui a rubro mari defertur, candicans, pinguis . Babylonicus nigrefcit, atque minor confpicitur.
Ambo odoris gratia fuffiuntur,fed aHquatenus caftoreum olent . lidem fuffitu excitant foeminas vul-
ui ftrangulatu oppreflas , comitialesque : poti uentrem molliunt . Crematum conchyhum eadem ef-
ficit, qu2E purpura, & buccinum .

■ Vnnuiura o- Q>^ i diUgenter caput hoc de ungtdbus odoratis lcgunt , cr expendunt , tton ah re fhrtaffc mirattttir "Diofcori^
doratoru con dem, qucdfcripferit, onyches, id ejl tiitgtics odoratos in lndi£ nardtferis paludibus inueniri. qu^ndo nufquum a uetc^
ribtti O" recentioribus memori£ prodittm fit , nardum in paludibus nafci ,fed in montibus , arido cs^ficco folo . Ad=-
mirationifu£ iUud non objlare putunt, quod ntcmoret Diofcoridcs , Indici nurdigcnus effe , quod Gungttis uocatur ,
dfiuuio Gange, apud quem enafcitur, montcm pr£tcrfiuente . Neq; enim uolunt cam nurdum infiuuio iUo, aut in pu=
ludibus prouenirCffcd in monte, aut infima cius parte, quamfiumcn ipfum aUutt . Fr£terca cimfcribut Biofcorides,
conchulas odoratas in lndi£ pahidibtis iniicniri, ittis plunc abfurdum uidctur , quod pr£ c£terii eas luuduucrtt, qu£ a,
rubro mari defcruntur : quod item Bubylotiici gcneris meminerit . A ddunt infipcr , quod cim ungucs ij , quorv.m in
officinii pharmacopceorum communis eft: ufus,fiuruntur , nonfuauem l^ircnt odorcm ,fed potitis cafiioreum oleant,
qui nimirum odor ab omnibus cr iniucundtiSi er ingratus habctur,fieri non potefi , quod odoris gratia fuffiantur :

prxfcrtim

iideratii

20

3«'

Q_v A N Qjv A M Cham£ inter c£tera conchyUorumgenera longa defcriptionc ab Ajhen£o rcferuntur ; nihilo
minus tamcn tot huiufmodi tefiaceorum habeittur jfiectcs , ut nonfacilejit, ea! interfe difnnguere . C^tcrian pr£ter
c£terds conchds , idfibi pecuUare afciucre Ch.tm£ , quod plertinquc in litore hiuntes inueniuntur . Idcirco eas rcde
Chamuf dici poffe putatierim, qu£ in marinii oris, pundentes fefe l£ui teftu contcds rcpcriuntur . Rurum quam phts.
rimM ipfe uidi in Adriatici Utore . Veriim quoniam nuUa alia facultate funt prxdit^ , pr£ter eas , quibus er rcliqua
concharum genera commendanttir ; ideo non cft , ut plura de hvi dicamus . Qji£ Gr£cis X^t^ca , Latinii Cham£ ,
Arabibus Hame, er Italis Chame nominanttir .

40

|o

In Lib. fecundum Diofcoridis. i8 r

VNGVES ODORATI.

to

pr^efcrtim quod ijicmfuffitu (ut Diofcoridcs trudit ) cxcitMt fccmiiuis mdux firdngtddtu opprcff^ , comiti.desa; .
Scumt d:^cm , qnod qtu huiufmodi inorbii tcntMtur , ab odoratis Ix-duntur , cr rf fxtidis iuuuntur . Vcrian quu
nitimur quiiitum poffumii- pro nofiru uirilipurte Diofcoridcm dcfiitdcre,*:^ ab crrorkfiijpicione uindicirc , qnid mi
hi ilU cogit.inti occurrcrit, nunc cdijfcrum . ln prirjii^, igitur non ita mihi miruni uidctur , quod d Diofcoridc fcri^

X.O pttimfit ,ungncs odor.itos in Kxrdifirisliidi^ pAudibus inucmri. 'Hcim fi,eodcm autlorc , aliqui arbitratt ftmt ,
' mUbitbrum cjfc Indici nardifolitm ,fulfi quadam odoris cognatioite ,facilcjicri pptuit , ut ijdem rei herharix im=
pcriti p.iludcs ,qu:e mal.d>athrum gignunt , nardifrrasiiocaucrint ^fimdiratione dcccpti . Qjiorum fortc Diofcoris
dcs appcUationcinfiicuuis , e,« p.d!!des Indi.e lurdifvras nominauit , in qtiihus tuigtics odorati inucniimtur . Dcin=
dc iUtfd qiioqtic mtrum ncn cffc dcbet, iruod ad itos .idfvranitir conchui£ lndic£ ex mari rubro, ac Babyloiic . Etenim
hoc non cucmt , quod imbt n.ifcani-ur,fed quod Diofcoridis tcmporc nonfccus ac nsfiro , mercimonia , qu£ cx India
in Grxciam cr lcdum conuchcbantiir , omnia priuspcr marc rubriim ccnuchcrentur in Aegyptum , ncmpe M.em=
phim , auc Alcxandriam . Scd quomodofit , dicct ahquis, quod rar£ admodum reperiantur conchuU Indic£ , quee
fiiaucm ffircnt odorem , coq^ n.trdum imttentiir , atqueodoris gratia fuffidntur < Ccrtc non aliam ob caufam fieri
puto , mfi ucl quod proptcr m.ixim.im locortan difiantiam in lcngo itinere adfcititiiim iUiim maiabathri odorcm atnit=

f o tatit , ut Indicx iiardo eucnire Ubrofupcrioyi in eitis mcntionc diximtis : ucl quod cit; qu£ ad nos adfvruntur , in pa-
ludibui capuntur ,qu£ malabathro prorfui dcflituuntur . Nrf»z quonwn miikoiamtcmpore malabathrtim ad nos
non aduehitur ,f.icile addncor , utcrcdam id in liidia cidtonim negUgentia perijffe , perinde ac balfamtim in liid^a .
Quippc ut m.iL\'oathrurii renafcatur ( id quod Diofcoridcs rcfvrt ) nccejfc cfl , utficcatis ^fiiuo fruore aquis , hu~
mus aridisji-uticwus urattir . Qttod cian ab Indi^ fortaffc fuerit omijfimt er ncglcdtan ,facilc poftea fadiim efl , ut
uniticrfuirmalab.ith-igcmKomnino dcpcrdttum fit . Atqueadeo hincefi ,tttunguesij,quihodic ad nos adfvrtins
tur ,nurionardiodorc conwicndenttir . Pofiremo ilhid mihihaudquaquaritabfurdi!mcffctiidetiir,qu6d conclml£
litdicx fuffitu preffii'; uterifuffocationc mulicres comitialcsq-, reuocent . Nauque , qnodfieripotuerit , iios non nc>=
gamtis , onyches olimfuifje odorisgrati atqiie iucundi , utpote qtd malabathrtmi redolerent . Sed equidem exi^imo
odorem ilhm pariibus ita tcntdbui inh.efffe , ut igni impojita tcfta lUe jiatim exh.durct . Tefia uero eadem reiiSltt

40 Cr incenfi , quid mirumfl odorcmfcctidiim cmiferit , cr caftoreum oluerit < ex quofanc ( ut experieiitia docet) mu^
lieres utdu£ firangulatione Uborantes fufcitantur . C£teriim ciim onyx iinguem ftgnificet ( unde conchula Indicd
ungtiis odorati nomen accepit , quodfvrtaf^is ungim alicuius cffigicm refcrat ) ctir ipfum purpur£ tegumento ftmis
lemficerit Diofcortdes , m:hi hadcnus incompcrtum cft .At certc , ut dicam quodfcntio , mihi non placet eorum oa
pinio , qid non alia de caufa hoc conchyiij genus onychem appellari uolunt , quam quod eitis tegumentum fit rugaru ,
concauitatii , ufj>critatisq; expers : Leuore autem,acc.tndore pr^ditum ,himanortik uitguium modo. Siquidem
purpur£ tefla , cui onychem afUmilut Dtofcorides,in uniucrfim uctdeata conf^icittir : qiiin cr in£quali,finuofoq;
cortice obducitur , Porro quod uideam tmgiies odoratos , qui bimyropolijs pafiim habentur , brutorum quorundam
ungties repr£fcnture , atque fi ur.intur cufioreumolere ,facit titfire non dubitem affirmure easlcgitimM effc.
fuchfius infiiis in iiicoluum Myrcpfixum dodifiimis annotationibus in compofitionc aure£ Alexundrin£ , ubi ipfo Fuchsi/ opi-

S o utrtente legittir , ofiis .mterioris nuriiim purpur£ , fcribd id nd uliud N icoluo dcfignure , quam quod Aduario , cr "'° reproba-
alijs poftcrtoribus Bluttium byzantium ,fiue byfuntis dictttir , qiwd in quibufdum interpretutionibtis in Nicoluu/m le~ '* *
gittir ^Ao1.t\iov .&\j^xf{io'J osovv THl^^mf THS TToo^ivexC Qidn er diffcrre inter fe ait Bluttium byzaittium,0'
Dtofcoridis onychcm , quod onyx conchdijfit tegumentum,bluttium autcm os antcrius nurium purpur£ . Quod etiX .
confirmuuit Itbro prtmo dc coinpofitione medicameittortim , lUud etiam uddens , officinis hodie hoc os , quod in orc ,
dut nuribus purpur£ reperitur , Tdattam btfantiam uocuri . Sed longe quidem ub eo difltdet opinio noftra . Primim
quod Serupioni , e?" Auicenn£, quorum uocubula mcdicamentuqi tamfimplicia, quum compofitu (ut ipfemet futetur
Fuchfius ) reccnttores Gr£cif£pius ufurp.mt , nd aliud dcfignat Blattium byzantitm,-quum Diofcoridi onyx , L<ta
tinii unguis odoratus didtis , uc puritcr conchidu Indica . Huic aliu accedit ratio,qu6d cion h.idcnus non inuenerim,
qui purpurarum os tum oris, quhn iturium ( ut Tuchfio plucet )fiue tefia curum tegumentum odorc aliquo commeii^
dauerit , qtdq; inter odoramentu recenfuertt , utqiie antidotis inferuerit ;fed qui tuntiimfcripferint , eurum cremum
turum cmcrcm exiccare-Jcntes abfiergere,excrefcentiits in curne cohibere,ulcera purgare,et ad cicatricem perdu^

q cere:

i8 2 And. Matthioli Comm .

l o

cere : contrk uero conjlet omnibiu odoratQS ungucs k MMritmis prxferri , quod dromd quoddm rejipiant , er tc=

ttuium, atquc adjlringentiumfint partium,dd ucntriculi,iocineris,cordis,utcriq; ajfc^us, non modo Yuchsij,fed N/=

colaiquoquefcntentia.{mod6huiuscodexnonfitdcprau.itus)inMi^prof:(i6,cr plane refvUenda uidetur. Quod

dutemadhosaffedus odoratos ungues pr^tiderint Arabes,quibus rccentiorcs Gneci longc pluraaccepta rejv^

runt,teflis eft Serapio authcritate Mefchase,cum inquit . Conchula Indica excalfacit, crficcat ordinc tertio : quiit

er ddjiridionii , er tenuium partium efl particeps : ucntriculo , cordisq; palpitationi , iocineri , uulu.eq; odoris fi-a=

grantia confirens . Quojit , ut etiamfacile crcdidcrim , Ailuario nil aliud Blattium ,fiue blattum byfantium repr£=

fentare , qum Indicam odoratam conchuJam,non ut Tuchfius arbitratur, os in ore, uel naribus purpur<e innentum .

Mifcetur itaque Indica conchula, uel eam uoces odoratuni ungucm, nonjine magna ratione , er audoritate .i pofle=

rioribus Gr£cis in aurea Alexandrina, quod ad cardiacos,€r uifcerum morbosfit admodum utilis . Quin cr in anti=

doto e margaritis, qnod omncm uirium imbecilUtatemfirmct, animi defiiiumfiue a corde,fiue a uentriculo origincm

ducat , maxime iuuet : longo morbo dcicdos,Gr imbccillitate knguentes recreet , cr uteriflrangulatus in mulieri=

■ bm auertat, ut Aduarius, er Nicok«s Myrepficus tcflantur . Qw^ rmma odorata conchula per fc fcre pr^flare

fotefl , fi primum eim qualitates,dcmum uer6facultates pcrpenderimus, quarum nuUx ( quodfciam ) purpuris afii^

gnantur . Quare non immerito aicolaum damnauerm (fi tamcn error illi adfcribendus efl ) qui narium purpurarum

cffa excogitauerit his antidotis effe admifcenda , cum purpur£ in uniuerfum prxter teflam,qua conteguntur, ojiibui

careant . Nififirte w in purpuris narium os appeUauent , quod in antenori tcfl£ parte prominet , CT roflri potius ,

qumnariumlf)ccicmrcpr£fentat. lUud pr£tereafalfumeffedeprehenditur,qu6d officinishxcexcogitata pur^

purarum offa Blatt^ bizanti£ uocentur , ckm etiam qu£ lcgitim£ in officinis habentur, propriefint odorati ungues.

Foflrcm6 qu£qu£fint iU£ in Nicolaum cxpofitiones , quibus maxime nititur Fuchfius , eas noflri^ rationibus,cr au=

ilgritatibus addudis haudquaqu.m obflarc poffe putauerim , cum fvrtaffe incerti fint audoris , uel fi certi , minime .

probandi, quod w rationi, ac ucritati refiagetur . N ifi quis dixerit , illum contrk quam luchfius inteUexerit , N/Voa

laiuerbaint€rpretatumfuiSfc,crledore5admonuiffe,mlaliudl>iicolao defignare ofou; THf fivof thc 25-oj($us

potf, quam HAoItIqv Jiv^dvTiov , id efl , unguem odoratum . Siquidem cimi Jsiicolai ucrba fecundum lcuchsii inter^

pretationem adeo per fe clarafint , ut nuUa indigeant explanatione , non erat opus , ut iUe interpres eaaliter cxpos.

neret ;fed potius , ut dcclararet , animaduerfa deprauata Nicolai lcdionc , pro co purpurarum offe in Nicolai anti=

dotis Blattum byzantium , id efl , Indicam conchulam admifceri debere . qu6dfacilefciret ,fabulofum effe purpuroi

in nafo uel ore gerere offa . Quod etiam fenfiffe uidetur antiqum fragmentorum N icolai interpres : quippe qui non

purpurarum offa in aurea Alexandrina , cr diamargarito fit interpretatus,fed byzantiam blattam , quam odoratum

Nomina. unguem effe , hadenm nos abunde demonflraffe exiflimamus . mdm nomen Gr£cum efl o vu£ ; L atinum , VnguiS ) o

odoratus , er conchula Indica : Arabicum , Athfar ateb , aut Adfar althaib : Italicum, Vnghia odorata .

C O C H L E AE.

zo

40

Ko-x\{oU. COCHLEAE. CAP. IX.

Terrestres cochles: ftomacho utiles runt,&rnonfaci!ecorrumpuntui'. OptimsSardonics,
Aphrican^, Afl:ypaleicaf,& qus in Sicilia, ac Chio gignuntur,& quse in Liguria- alpibus, pomatix,id
eft,operculares,cognominat2. lVlarinaftomachoidonea,&facilealuoexcernitiir. fluuiatilisui-
rus olet . Qux ueio ucpribus, frutetisque glutinata coh.Tret, quam uocant nonnulli fe(ilon,uentrem ,
& ftomachum turbat, uomitiones excitat. Cremata; oinnium teft3Eexcalfaciendi,& urendinatu-
ram fortiuntur:purgantlepras,vitiligines,dentesque:emendantoculorumcicatrices,& uitiacutisin
facie,albugines, ac uifus hebetudines, fi cum caine fua ufta:,tritKque ex melle illinantur . Crudx cum
tegumentisimpolits, aquse intercutem tumoresexugunt: fed nonantefoluantur,quam omnishau-
riatur humor . podagricas inflammationcs leniunt : impaftos corpori aculeos illits euocant : menfes
tritae , & admotse ciunt . Carnes earum cum thure , & myrrha illita^, cum uulnera alia , tum maxi m^

qux

50

InLib. recundumDiofcoridis. 185

quae ncrui acccperimt, con|^Iutinant : tritae in aceto , fanguinem narilAs erumpentem infrxnant. Vi-
uaECorpuSj&pr.Tfertim Aphricanar,cumacetodeuoratum,ftomachidolorcsmicigat. tritacum tefta,
uino,& myrrha, Ii exiguum inde bibatur,coli, ueficajquecruciatus fanat. Terreftris pilos incommo-
dos replicat, fi quis abrafo acu lentore eius , pilum attingat .

CocHLEAE uulgo notifiim£ funt . Hie licct albicmgriec}; repcriantur,tum magn^,tum pdru£,ttm medio^ Coclilearum
eres ; omncs tamen eandcm naturam in uuiucrfum obtincnt . Si uero alicjuo pac^o intcrfe dijjerunt,id natalisfolicau '^onfi'Je"t'o •
f£ afcribitur : nam c\u£ in apricis admodum locis odoratis uiiiitant herbis,ijsfane pnfftant,qu£ in opacis dcgunt , ac
in paluftribuf . Id enim guftufacilc deprchcnditur , quvd hx ucl infipid^ habcantur , ucl paluftrcm refipiant limum ;

I o Hl£ aer6fapidiores,cfuiq; gratiores exiftant . Quandoquidcm abfinthium depafl^ amaritudwem rcddunt, ficuti qu£
ferpyUum, pulcgium,calamintham,origanum,aliasq; odoratas herbM affumunt,-odoris gratia commcndantur.ln qua~
rum numcrum £que reftrripoffuut , qu£ paulo lupinis maiores in agro Komano leguntur , ubiautumno quorundam
carduorum caulibus aceruatim coh^rcntes innumer£ uifuntur . Cochledi olim ufqueadeo ccenis cxpetitas mcmo^
rat ?limM lib. i x . cap. l v i . ut ijs uiuaria a nonnuUii fuerint inftituta , diftindis quidem generibus carum , qud
meliusguU fieretfatisifeparatim ut cjfent alb£, qu£ in Re.itino agro nafcuntur :feparatim lUyric£, quibus magni^
tudo pr£cipua : Aphricanx^qtdbmfoccunditds : Solitan£,quibm nobilitaf. Saginam quinetiam commentatifunt fapa,
Cr farre,aUJ5(ii rcbus. qua e.is alebant . N on mcfugit,qu.ii Diofcorides pomatias uocat , plurimM reperiri in mon^ Cochle* po-
tibus Tridentinis,mcimsq; alijs locis,(y eas quide pr^ftantifimas. Bruuntur enim e terra hyeme infepibus,cfrute= ni«ti«.
tis,uncis quibufdamftrrcis, propefi-uticum radices terra circunfbffa . Concluduntur h£ contrafi-igoris iniuria,quoi^

% o dam albo opcrimento,duro,gypfi fjpccie^t rcftrente,ficq; conted:£ terrafe condunt . fit enim ob hoc,ut in cibis ijs lo»
ge fuauiorcs, gratiorescj; habeantur , qu£ uerc,cr £ftate imbribus excitat£ hinc inde uagantur . Qworf autcm fic
hyeme recondantur , iclitcfcantq^fub terra circumfiuticum radices , Uetruria plane ignorat ; cum tamen cr ihi co*:
dem mcdo ab his cruantur , qui alibi artem didiccrunt . Cochlc^fi tot£ cum tcftis urantur ( ut Galcnus memofi£ Cochlesrum
prodidiclibro x i . fimplicium medicamentorum) admifla gaUa omphacitide,fimulq; pipcre albo,mirifice profunt dys "''«' « Gal.
fenterjjs,in quibus ulcera nondum putredinofafunt. Conuenit autcm ut piperisfit pars una,gaU£ ucro du£, quatuor
cineris cochlcnrum . U£c ubi ad ungucm l£uigaris,cibis inj^ergtto,bibendumq;,aut cx aqua , aut ex uino albo,Z7 au
ftero pr£heto. Cetcrum ahsc^ gaU^mfiione cinisicochlearum admodum rcficcantis eftfacultatis,obtinens item no»
mhil ex uflione calidum . Porro cochle£, qu£ uflionem nonfunt expert£,ft trit£ una cum teflis imponantur , er fo=
ti uentri aqua inter cutcm laborantmn,cr in arthriticis articulorum tumoribm,£grc quidcm diueUi potcrunt, c£te»

$ o rim impense dcficcant . Et omnino inh^rere ipfdsftncre oportet , quoad fponte dccidant . ldemq;facicndum in tumo
ribus ex idu natis difficilefolubilibus,iy ex contufionc faiia in auribm . Beficcant enim iUos magnopcre uniucrfos ,
ctuanfi idfcofm , crajfmq; in alto hmaor contineatur . Idem libro citato , cum de diuerfis carnibus uerbafaceret,fic
de cochleartm q^oq; carne dtjferuit . At cochlearum caro prius in mortario contufa,ac poflea ad Uuorem redada ,
cmnium ualentifiime dcflccat partcsfuperfluo humore grauatds, adeo ut^O" hydericis conueniat . Ipfarum autem hu*
tnorfolus perfc citrd carnemftmptm ( uocatur autcm is a, multis (jlv^o. y.oyhioM, hoc eft,mucus limacis ) thuri mi»
fttii,autalo£,at<t myrrh£,aut horum quibufdam, aut omnibus,quoad habeat cerati crafiiticm,mcdicamentumfitglus
tiiiatorium,deficcatq; pulchre puruletttos mucos aurium :fed crfionti impofitum inh^ret , oculorum fluxiones re»
ficcans . Quidam etiatu ad palos eximendos utuntur totis una cum teftis ad Uuorcm tritis :fed cr quidam adfiften^
dos menfes . E t quidem cgo aliquando in agro carnes ipfdsfolas in uulntts cum nerui uulneratione , cr contufionefa*

40 dum trit^ impofui, ipfumq; uulnus pulchreglutinatum eft , er nerum phlegmonem hatid perpeffm . Erat autem ho»
mo diirits , cr agrcftis : mifcui tamen iUis contritis poUincmfarin£ acceptum a paricte moU proximo . Scripfere au*
tem maiores me nonnuUi medtci,ad eiufmodi ufum mifcendum ipft thm,aut myrrham . Verum horu habebam tum neu»
trum,ut qui tunc ab urbe abeffem in uiUa . Vofiis autem er refin£fi-i£i£ contrit£ admifcere,fi adfit,quippiam . Pora
ro ubi multi muci cochlearum accipcre uolcs feorfim ,ftylo carnem earum pungito . Sed non ante multos dies uena*
tds cffe expedtt : alioqui enim tempore deficcantur . N<tm recentes plurimum habent uifcof^ iUim humiditatis, quam
ftylo compund£ ejfundunt . Humiditds h£c pilorum in palpcbris pr£tcr naturamgluten eft. hac Galenus . Cochleje
tum crud£,tum co(i£ cum tcftisfuis , autfine , contrit£ emplaftrls concoquentibus, crfaniem e uomicisfi-aila cute Cochle* ma
educentibus utiliter immifccntur . Marin£ in \tali£ mediterranevs perquam raro in cibis ucniunt : quanquam ijs , r'"* •
qui maris Ittora inhabitant,fiequentiorifint ufui. Stmt cr in cochIearumgcncre,qu£ tegumento,uel tefta carent, J- o'^"'«* ""•

S o qu£ nobis f^eciatim Lumachc uulgo appeUantur, noiiu potius, quam interdiu ad pafcua exeuntes . Degtmt h£ non
modo in campis,ZT hortis ifcd in ccUis uinarijs,cr alijsfubterraneis uliginofisq; £dium locis. Gerunt in capite lapi-
dem ( non tamen omnes ) qucmjibribus tertianis adaUigatum uulgm prodeffc exiftimat . At Plinius lib. x x x . cap.
X V. audor eft,hunc lapidcm adaUtgatum dentitioncmfacilem pr^ftare . Lxpctuntur h£ mulieribm ad expolicndant
faciem : nanq; ex ijs inftiUatoritm uas coniedis,additis quibufdam alijs,aquam eliciunt, qua inde earum elota facies
l£Uorem mentittir . Ciuin ZT his Aphrica abundare fcriptum reliquit Plinim lib.xxx .cap. xvii.zreds combuftdS
dyfentericis utilifiimds effe , daric^ ex eo cinere cochlearia bina in uino myrtite , aut quolibet auftero . KoyPi lui Nomina.
ut Gr£cis, ita Latinis Cochlc£ nominantur : Arabibus,BaIzum,0' Ualzum ; ItaliSiChiocciole : Germanis, Schnece
ken : Bij^anis , Caramuyos, cr Carucoles : GaUis, Efcargotz .

Ktt^KIVOI.

i84

And Matthioli Comm,

A N C R I.

C A P. X.

Cancrorvm fluiiiatilium exuftorum cinis, qui duo cochlearia expleat, adiecio dimidio
radicis gentiansmodo , triduo potuscum uino,magnoperc prodeftcanisrabiofimornbusrrimas
pcdum iedisque,pcrniuncuIos,&carcinom3ta,cum decorto mcllelenit. Triti crudi,potique ex
aHnino lade^auxilianturcontraferpentiumpiialangiorumque morfus,atque fcorpionum idus.
Decod:iautem,&cum iurcelitati^ijs profunt^qui tabeconficiuntur, autleporem marinum haufe-
runt . Necant fcorpiones triti , & cum ocimo admoti . PofTunt eadem marini , uerum inefficacius o-
mniaprseflant .

la

MO

Cancrorum Hallvcinant vR, qmcreduntCdncrosdDiofcoride,&Galenodefcriptosilloscjfe,(]uosuulgUi Italo*

•confideratio . rum Gdmbari nominut . K«f »ti'{Of enim Gr£ce (ut hoc locofcribit Diofcorides ) non eum/tgnificat cancrum per^

pcram uocatum, qui asaH.oV appelUtur a Gr£cis\fcd quirotundo corpore babctur , qucm nos Hctrufci uulgari no

Multorum ''"«'^ dicimus Granchio . Is Vcnctijs,ubi marinorum numerus prope infinitus habetur,ubi crujiam exuerit,a corporis

jo

error

moUitie uulgo uocatur MoUecca . E' quorugenerefunt etiam qu£ appcUantur Macinette : nam cr h£ fuo temporc
cruflam exuunt . Hoc ita effe tcflatum reliquit Arifloteles libro 1 1 1 1 .cap. 1 1 .de htfloria animalium , ubi fic inquit .
0 ^i Kotf Jiii/of poVof rS>J TOiovrav dvo^^o-nvyiav , n^d tJ eZ^cc to fj.tV tZv Kx^d^av , )ou. Kafi^fflV
TT^ojjtHKtf , To S^H TQy Jtot^K ivaJS^oyyvAov . hoc efl . Cancerfolu^ ex cruflaccis non regitur cauda , ct corpus cum
qmdem locuflis ,fquiUiiq; longumfit,cancris uero rotundii cfl . Porro aflacos Oppiano fj[ieciatim dicitur g.mmarui
magnus iUe marinus,que Romitni,&~ Tyrrheni litora mcolcntes Leonem appcUant. Veneti autem,quafi adhuc Gr<c«
cwin nomen retinednt , eum uulgo Aflafe nominare confueuerunt , Idem (f;(ff m efl gammaru^ a Thcodoro Ariflotc^
li^ interprete : quippe quod uulgari/S gammarifaciem rcprafcntent . Veruntamen ( nifaUor ) Arifloteli ocSotKof nil
aliud ejfe crediderim,quamquod Venetis aflafe,Kcmanis uero leo nuncupatur : quandoquidcm is paulo inflrim pojJa
quam de marini^,qu£ crufla integuntur,animalibus diffcruiffet,uidetur fane uulgartsfluuiatilesgammaros dcfcribc- 40
reflatim pofl fluuiatiles cacros,cum inquit . eVj Se icga. IVtf ov yi\ios jj.ik^ov peVp fflffTrff 01 Hot^ ki'voi, to ^i ejS^of
c^oiov ToT{ xsoiKoTf . hoc cfl . Genm itcm aliud efl,quod quide paruum cfl ueluti cancri ,facie uero aflacis fimilc .
HiecjjHco quidem iudicio,declarant,Gr£cisfluuiatilcm gammarum proprio carere nomine, utpote cr paruoru can^
crorum aliqua genera,ut ipfe codcm loco teflatur Ariflotcles,citm inquit . C£teri minutiores,cr nuUis pcne nomini-
bus annotati . Ciuoflt,ut putauerim ego gammaros Galeno appcUari yx^^ot.plSi{,mutuato,c!<m Komamucniflct, i
Latmis uocabulo,qu6dco carcrent Gr^ci.Uanq^ lib.ii i.de alimentorum facultatibm: A'sa.v.oi{inquit) nsa ■z5'oc'=

■yOUf Oi;H9U KM^KUOI T£ YQU Ka'^0tj6oI,K9d HOCgliEf, Kja y.X^^Di^{^if,OS0LTOLAAcL AtTffToV "X^ '^'^ TTEf itx,oK.

uV^aHoi/ . hoc efl . Aflaci , paguri , cancri, locufl^ , carides ,gammaridcs, CT idgenus alia tenui tefla concludun^
tur . Magiiqi hoc affirmare non dubitauerim , quod nomen hoc a. Galeno Gr£cumfa(lum,nec apud Ariflote!cm,nec
apud qucnquam rcpererim unquam . Qjtibus etiam ex uerbis palam certe efl , inter gammaros , cr cancros manifl^ f o
flam cffc dijfcrentiam . Quamobrem cos medicos haUucinari cenfemm,qui pro Cancri^ ad canum rabidorum mor-
fus, itcmcj; ad tab:dos,Gr marafmo laborantcs Gammaris utuntur : quandoquidcm ciim Diofcoridcm , tum Galcnum
Cancrorum non de gammayis quidem,fcd de cancris mteUcxijJe nobis compertum fit . De cancrii Galcnus libro xi.de fim»
uires ex Gal. plicium medicAmtntorum,h£c fufius fcripta rcliquit . At fluuiatilium cancrorum cinii,quanquamfimiliter pr£diilis
cxiccatorius cfl \fubflanti£ tamen propnetatc mirifice contra rabioforum morfum efficax efl , ish; tumfolus , tum
cum gentiana,cr thure multo pr^flantior . Tburisfanc partcm unam cfjc oportct , quinquc autcmgcntian£ , porro
cancrorum deccm . Bt raro cquidcm aliter iUis uflis nosfumm ufi : c£tcrhm ad eum modum plerunq;,quo Aefchrion
cmpiricus iUe utebatur,mcdicamcntorum pcritifiiinusfcncx,conciuis,ac pr£ccptor meus . FatcUa erat £ris rubri , in
quamimpofitoscancrosuiucntes,hai^cniKurcbat,dumfacilcadl£uorcm rcdigi pofjcnt. Hic Aefchrion paratum
promptiimfcmpcr in ^dibus hoc habcbat medicamen,urens cancros tcmpore ^fliuo pofl ortum canis , quando fol in
leonem tranfiflctjuna dccima odaua. Porro bibcndum hoc medicamen ijs,qui 4 canc rabidofuijfent morfi, pr^bcbat

quotidic

In Lib. lecundum Diofcoridis . 1 8 >

quotidie ufcf; ad diem q!adrdgcf,mmn , mcnfur.t cochle.irij fatii magiu aqux- inlj^crfum . Atfi non protinus ab initio ,
uerion aliquot poji dics curum ca-pijfct dcmorJi,tunc quotidic duo cDchlc.iria uqu£ infpcrgcbat . A d ipfum ucro uul-
m« empl.x]licum ipplicubjt mcdicitmcntum,quod cx picc bruli.t^cr opcpi(tucc,ticctoq; conficitur, habcns picii libra
unum, unum accti itcerrimi fcxtarium ltitlicum,opop.tri.icis iicro unciuf ti-es . B<ec tctmctfi i pricfenti inftituto effcnt
dienx ,fcribcndu tumen ccnfui,qi(i.t magnopcrc mcdicamcnto huic ipfc confidcrcm : nimirum ciim niiUm unquam co^
rum, qui illo, ut diftum cfi,fucrimt ufi ,f!t morttius . Ca^tcrionfcorfum altcrum librum confcrib.tm aliqu.tndo dc ijs ,
qu£ proprictatc fKbfi.tnti.e totius quid .tgunt , c quorirm numcrofunt idgcmts omnia . Ignofccndum itaquc tum hoc
in loco fcribendi importunitati , tumjicubi pr.i:tcrca id miki hoc in opcrc contigit : ncmpc quia cx dii^is fumma pro^
ueniret utilit.is, qu.im f.inc pcficrii impcrtirc uolcbam ■Jifvrf.tn mc prim , quhn qux his dcinccpsfunt opcra , pcrf:^

% o ciffcm , mors occupajfct , propofitum impcdiens . C^terim Vclops dodor mcus , cr' ipfc omnium eiufmodi caufas red
dere uolens, iwn .ibs rc inqiiit'. Ctnccr cim animalfit aquaticum, prodcfl k ctne r.tbido morfis , quibiis uidclicet mc'=-
tus e(i ne corripiantur affcduficcifimo,ncmpc rabic : qu.tmobrc fane cti.tm aqu.m mctuunt . A cfluuiatilcs,non ma-
rinos conucnire ancros diflitabat,fciUcct qticd animalia marina obadmiftioncm ftlis natura ficcifimi haud tcque
exaclam tucrcntur c.tm,qu.e cfl aducrfus rabicm , contrarictatcm .Accim quidam fubiccijfct,cur non omnia,qu£ in
potabili aqua dcgunt anim.t!ia, pcrinde ut c.incri,iuu.trc ajfolcnti^ quia, wquit,/imilcm cancris prteparationem non
admittunt . N.<m horum uflorum cinercm, cxiccatorius cianfit, canum mordcntium ucncnum abfumcre ,fimulqj di-
gerere proftfjla cft . H.f c igitur Pclops diccbat ambitione magna t.t(iitans , omniiimfc talium nouijfc.caiifis . At ego
nifi plane mcfcire quippi.im prius pcrfu.tfum habeam , aUjs pcrfuaderc non tento. Itaq^ iicc Pclopi^ rationcm,ut ue^
ram acccpi,ut qua: crcbr.is habctt contr.tdi(lioncs : ucrion cancros opinor ex proprietatc totius fiibftanti.i: prodcf^

*o fc . Qucniam autcm nuUum eorum mortiwm fciucram , qui fucrant iUis ufi, totis utiq^ corporibus,hoc apcriendum,
recenfcndumq; a mc exiftim.iui , t.tmctfi non cffct huiia wftituti proprium : nam id non erat propofttum . hadeniK
Galenus . Cxterumg.tmmarorimf.tcicmrcftruntlocuft^^cy fquiU£;quanquamh£ chclis cjreant. Gerunt Gammarorii
gcimmari eo tantiim tcmporc , quo cruft.xm exuunt, diios in capitc lapiUos albos , rotundosq; , qttibus utuntur medici "P"" •
utditcr ad cxpcUcr.dos reniim ctlciilos : contcrunt enim hos in puluercm , cr ex iiino potandos exhibcnt . Kotun= Cancri fluuia
rfK autcm cancris m.trinis hmiUbus , quos Adriatici accoU , raarv; cy fceminc difcrimin£ utilgo Graiici , ©" Maci- "'** •
nette nunatpant,.tbundat m.txime ubiq^fuis influminibus, ac riiiuHs Ketruria . nam qucmadmodiim lnfubri£ , Tran*
falpiiiarumq; regionumfliiitij,dc laciis gammaros alunt ; Ita B.etruria cancros , utpote cr Gr£cia, ubi ab Acfchrio^
ne, cr Gakno k cane rabido dcmorfts cx eorum cincrc falubnrima parabatur antidotus . Sed cr iUi non minori Quorundatn
in errore uerfantur , qui putant marinos minutiorcs ( ut ita dicam^gammarulos^quas uulgo GambareUi^O' G ambaru «rror •

3 o foU appeUamus,eos cffc, quos tum Ariftotclcs, tum Galenus, tum AeUanus, tum VUnius canceUos nominant . quippe

quod higammaruU AriftoteU proprie fquiU^ p.tru£ dic.intur . Siquidem ij,qui in hoc genere nunquam ruftfcunt,Ye-=- Squillaru con
netis,alijsq; quam plurimispopulis proprium adhuc SqtdUa retinent nomen : uulgo cnim SchiUe dicuntur ; quanqua "deratio.
in Kijj^ania, pr^fertimq; in Cantabria omttes hi gammaruU SquiUe nuUa differentia uocitentur . E.is,ut diximus,adfti
pulatur Ariftoteles Ub.i iii.de partibtts animainan cap.vi 1 1 .citm inquit . SquiU£ a cancrario genere dijferunt,eQ
quod caudam habeant : a locuftario tiero , quodjircipe careant . Quibmfane claret,cancrii nuUam inefie caudam .
quapropter omnc cruftatorumgenm,cui cauda defit,in cancrario genere fuerit rccenfendum . Cuiufmodifitnt mai£
tiulgo Granceuole, paguri uulgo Granciporri, marini acfluuiatiles canchri uulgo Granchi appeUati,zr idgenus plu
ra.Kec aUam ob caufam diximus,gammarulos pariias dicifquiUas,nift ut omnibus notumfit , eds etiam haberi his lon
ge maiores,uc memori^ prodidii Ariftoteles Ub. i r 1 1 . cap. ii.de hiftoria animaUum , fic inquiens . SquiUarum e*

40 nimgenere continentur gibb£, crangones, er paru£, qu£ maiores nunquam efficipojfunt . cfuibm Uquido cenfiat ,
uulgares gammarulos ArifioteU paruas facile effe SquiU.is,ci<m ijmaiorcsnunquam euadant ,qum qutfemper
parui in pifcarijshabentur uen^lcs . QuineUamidipfumaffirmarenon dubitamm , quod ijs caitda ftt locufiarum, Cancellorum
CrgammarorummodOicheUuerojfeuforcipcsdeficiant. C^ui autem , qualisue cancelli fint,nominc confideratio.

GRANCEVOLA.

ipfo

Nomina.

86

And. Matthioli Comm.

GRANCIPORRO.

C A N C E L L I.

ipfo pmiulos cdtKros dejig>untes,fcripfit Gitknu^ libro tertio de dimentorumfacukutibus : CcinceUi,in(^mens,dnU
mukuUfuntperexiguis cMcris fimili^ , coloreflMo . Afferuntur enmi cunccUi inter minutulos pifciculos duplici
_/J(ie genere,ut qu.irto tum libro,tum cdpite de animjlium hiforiA rctulit Ariftoteks his uerbi^. Qjiem autem cancel
lum appcUant , communiifrcfocius a-uftatorum, cr teflatariim generum cji . quippe qui natura locuJlisfimiU^ j^es-
ilctur,nafciq;feorfum pcr fe folitus fit . Verh.m quod teflarn deinde petit,quam ingreffus uitam traducat, hincfimilii
tefla contcdis anim.xntibus eft . quapropter is in ancipitielfc,genuscj; fibi uendicare utrunq^ uidetur . Forma tamen
( quod fimpiicius dixerim )fimilis araneis efl ; nifl qiiod p.irtem capui,cr pedorifubditam ampliorem , quam aranei
habeat . Cornicula duo rufa , tenuia gerit , quibus oculi magni totidcmfubiacent , qui nunquam intro recedant,ut ca-
crorum,fedfempcr eminentcs apparcant . Osfub ijs efl, quod uelut capiUamentis qutbufdam pluribus circuitdatur .
lis pedcs fubiunili duo bifurces,quibus cibum ori admoiie.it : bitti item utriq^ adhxrettt lateri,cr tertius partms.Tho^
racis pars ittflrior molUs tota efl4ificdoq; flnu paUidum iiitus cernitur . Meatus ab orc ad uentrem pergit . fbramen
cxcrementi perflici itiiUum potcfl . Pedcs,ac thorax duriticm pr£fefl:runt,fcd miitus, quam caitcri . Ncxh ituUo te^
fli^ adh<£ret, purpiirarum modo,<:jr buccinarum,fed abfolutus kberq; uagatur . Obhngior efl , qui turbinem fiibit ,
qu.hn quineritem (qucm naticcm tnterpretamur) genus enim diuerfum efl,quod in natice degit, cxtera quidem non
abfimtk :fed dextrtim bifurciilatum pcdem paruum habens, ckm Ixtiumgrandiufculum habeat,ZT ingredi eodem ip-
fo grandiore potifimiimfokt. h£c Ari^oteles . Aekanus ucro lib. x 1 1 1 .cap. xix.de canceUis itafcribtt. A co~
chis qtiidcm tnopes , CT nudi primiim canceUi nafcuntur, deinde cM tanquam domictka ad habitandtim dekgunt . Ciim
enim u.icuas,zr inanes offcnderunt conchulas purpur£,aut tiirbinvi, primo intra eai iitgrediutiir : deind: ciim in am=
pltorcm magnitudinem excreuerunt, quhi ijs ut capi queant, intcflam laxiorem tanquam domum akcram demigraty
neq; modo infupradiiiorum concbai immigrant \fed cr in permukAS alias capaciores tranfeunt, cr ampliore nadi^
ca t.mquam maiorc domicilto gaudent : acf^pc de f^olijs mtdto certamine interfe contendunt,uiribtisq; tnfiriore re^
pulfojUiilor exuui.ic affcqtiitur . h.i(icitus AcUanus . Ciii in omnibus fubfcribk PUnius kb. i x .cap. xxxi.ctxLii.
H 15 igitiir diltgcnter perl^edis, omnibus, ut arbitror, pal.hnfiet^cr ancros igammavi^, et canccttos afquiUis dif~
firrc . Animal , quod K.xoKi'vof Crxce , Canccr Lutinc appeUatur : Arabice , Stfrfham ,feu Sarthan : Italice ,
Craitchio : Hif^anice, Cungreio : GaUicc , Cuncres .

Zy.ooT^iog

t9

XO

JO

40

50

In Lib. recundum Diofcoridis. 187

iKO^-^lo^ y^i^cfcao! . SCORPIO TERRESTRIS.

CAP. XI.

Te RR E s T R I s ScorpiotrituscruduSj&impofituSjfujcphoseremediumeft.Qujnefturaf-
fatuSjadeadcm.

1 o

10

Terrestres Scorpioties Mim-tlUfi(iU uulgo notu, quod in qu,icunquc domo, non modo in cubiculis,ZT
ceUis uinirijs^fcd ubiq; ^i.xfim reperixntnr : itded cjf homimm uita periculis obnoxiu . Licet autcm fint in Italid mi-
nui uencnoj], minusq; nocui, qu.hn alijs in rcgionibui,qu£fub meridie fit£ funt ; ipfe tamcn complures uidi in Retrus
ria d Scorpionibus idos,quif£UifimciS pcrpefiifunt cxaccrbationes, er quaft ad mortem rcdaili . Contr.i in regioni=
busfrtgidis mwus nocuifunt . In .tgro Tridentino afcorpionibus iili nihil noxte percipiunt . Quod tamen euenire af=.
firmant gratia pcculiarijibi a Dco uvpertita precibus diui Vigilij epifcopi , quem cr patroiuim prcecipuum habent ,
cr aduocatum apud Heum . Hoc idem ajfcrit Arijlotclcs lib.y 1 1 1 .cap. xxix.de animalium htftoria, ubific inquit.

3 o Morfiis belu.tr tim cx locorum dittcrfitatc plurimkm differunt , ut in Vharo , locisq- alijs , fcorpiones non Udunt . At
in altjs locis , cr pr£cipue in Scythia, multi cr magni noctnfutit, cr uel homitiem , uel qtdmuis bcftiam percufferint ,
interimunt : necfucs euadcrc pojftmt, quanquam c£teros uirulentos idus minime fentiwit. Plinius, Auicenna, A/=
bertus, Aeli.iniis, O" aliorttm pleriqite nouem Scorpionibusgenera afiignant , diuerjis duntaxat coloribtis diftinila :
nimirti qiwd alij fint flaui, alij rufi, alij cinerei, alijjvrruginei,uirides alij, alij Ititeifubatraq; cauda,alij uinoJi,alij aU
bi, alij dcniq;ft(liginis colore . Frgtcr tugros, cfcrrugineos, uirides quam plurimos me uidiffc , legijfeq; recordor ,
in comitatu Arci non loitge aSarcafltimine, quadam infyluula not^eUis querct(btis conftta apud faceUwm diui Paulit
ubi paruo admodum tempore,firio ardente, ego, o~ eremita quidam, de his quifubfaxis latebant, plits quam miUe,CT
quingentos coUegimus, cra(fos,cr plurimtmfarHos . Plures inter eosfceminas inuenimus, qutefuos nuper editosfcc
tus albos, pediculi magnit!tdine,fub itentrefecum ubiqt(e gerebant ,finguli fiitgulis cruribus adhxrentes . Quaproa

40 pter non ab re prodidit Ariftoteles lib.v.cap. x x v i .de hijioria animalium, quod terreftres Scorpiones uermiculos
ouorum f^ecic pariant complures, er incubcnt : mox ut prolem perfecerunt , peUantur ab ea ipfa , ©" interimantur
afuis liberi? magno numero :f£pius enim undenos pariunt . Vlinius auitor eft,Scorpionum iiium, multo magisfoemi=-
nis pernicialem ejfe, quam uiris ; pr^fertim tiirgimbus , quibusfemper lethalem effe ait . (^ibus fepteni in cauda in^
ternodij numeranctir, longe f^uiores habentur, quam ij, quibus tantkmfeniinftmt. NonnuUi pr£terea literis man^
darunt, qutbus fubfcribit Strabo lib. x v ,/«<£ Geographi£, Scorpiones quofdam habere alas, quibus per aera uolitan
tes de una in aliam regionem deferuntur . Hoc enim credere non uidetur abfurdum), cum idemformicis Jimiliter eKe=
niat : quandoquidem cr h£ ijfdemftre coloribiis diftinguuntur , Tantoq; magvs credendum eft, quod in CafteUa Ylifpa
m£ regione f£pius agricol^ aliquos terr£ cef^ites aratro fcindant, ubiformicarum more innumeri fcorpiones gregd
ttm hyeme delitefcunt . Cttra Cynamoluos Aethiopas late deferta regio cft,a fcorpiontbus gente fublata, ft Plinio crc

S o dimus . Qj(i pr£terea tradit,qu6d,Ji decem cancri cum ocimi manipulo adaUigentur, omnes , qui ibifuntfcorpiones ,
ad eum locurn coibunt . Qj(od tamen Diofcoridi mamfcfte refragari uidetur . nam fuperius in cancris ita fcriptum
reltquit Diofcorides. Cancrifcorpiones necant, Ji triti cum ocimo admoueantur . ferunt a uefpis, apibus, & crabro^
jubus eos non ici,qui prius afcorpione percujlifuerint . Quinetiam narrat Plinius lib. x x v.cap. x .Scorpiones mor^.
tuos reuiutfcere, admoto albo ueratro . Quidam medici utuntur Scorpiotwm cinere , qui uiui fint exufri , ad urinam
ciendam,ijs prjecipue, quirenum, aut uefic£ calculo obftruuntur . Quofit , ut in hunc ufum commendauent Mefues
oleum ex ijs paratum, quod officin£ habent, renibus er pubi iUitum . Koc idem commendauit Auicenna ad aurium do
lores . Ego tamen iUud ufu exploratum habeo,qudd oleum per mefadwm , in quodfane magnus fcorpionum ingre:=^
ditur numertis, cordi duntaxit,zr pttlfantibus temporum,manuum, gt pedum arterijs iUitum, ab omnibus liberat tie^
neiiis, dummodo erodentifacultate uacent . Quin er eosfanat,qui tam a uiperis, quam c£teris uenenofts animalibus
uel idi, uel deraorft fuerint . Qua de re ij (abftt tamen uerbis iadantia)teftimonium perhibere poffunt, qui prius oleo
fmiioifacerdotibus iUiti,noftro poftmodum perunHi euafere incolumes . Prxftat item maxime hoc olewm, ckm in ho

Scorpionum
conGderacio.

Scorpionum
genera.

Scorpiones

aligeri.

Scorpionum
facuJtates.

Olei exfcor-
pionib. uires.

minei

And. Matthioli Comm.

i88

mines pejlilentidfeuit : quippe quod non moio pefte infedos iuuet,fed crfanos prxferuet. Prajiat deni^; dd omnei
interaneorum uermes, omnesq; dolores mulcet exflutu, ucl cxfiigoregcnitos , prxfertim uentriculi , coli, dc uteri .
'Eius purandi rutionem trademus ( Deo concedcnte) Ubrofexto, ubi de uenenorum remcdijs ,fiue cmtidotis Utius dif~
Nomina. feremus . ZKof <B-('or yi^Saiioi Cr^cii , Latinis Scorpio , cr Scorpim uocatur : Arabibm , Uarrab ,fen Eacha^
rab : I talii, Scorpione terrcftre : Hj^dniJ, Alacran .

ZKofts-iOfflotAxoJ/oj. SCORPIO MARINVS. CAP. XII.

M A R I N I ScorpionisfclconuenitadfufFufionesoculorum,albugines,&hebetudines.

zo

20

Scorp. tnari -
ni, & fcorpae-
nae connd.

Nomin».

. Credidere. quidam marinum Scorpionem, er Scorpmam uocatam, nihil interfe differre. Veruntame
quodfcorpmajit marinus fcorpio, nemo non ibit inficm,qui O" Artftotclis, ctAthenici auiloritate nitatur : uterque
enim ad inuicem diftinxit lUos . Porro Scorp£na in dorfo l^inamgerit uenenatam, qua imprudentes pifcatoresfcepius 3 9
icit : neqi iam defuerunt , qui eim idufint interempti . Proinde exiftimarunt nonnulU, iituumfimiUtudinefalft , inter
fcorpxnam , er marinwm fcorpioncm nullum prorfm intereffe difcrimcn . Cdeterum Scorpio , cr Scorpxna ( ut
equidem arbitror ) eiufdemftre generiifunt,fed in f^ecie crforma, interfe pluribu'! dijferunt . Siquidem Scorpius c
pelagijs pifcibui eft ,fcorp<ena longe maior ; adeo ut o(tonas , nouenasq; quandoq^ ponderet Ubras . Scorptena uero
pifcii , eft UtoraUs ,fcorpione multo minor . Scorpiws item uniuerfo corpore rubet : cornua bina in capite gerit ,fei
moUia : er acutos in ore dentes, minutulos tamen : pinnis conftat aculeatis, tam his , qu£ per medium excurrUnt dors
ftm ; quam hi^, quas anteriore, er pofteriore parte gerit,fed ijs tantum aculeii icit , qui dorfo anneiluntur : quorunt
tamen uis his, quifcorp£n£ infunt, imbeciUior eft . Uuncfunt, qui uulgo uoccnt Pefce cappone,fed in Hetruri^ ma^
ritimii quibufdam /ocw uocatur Cerna . Scorp£na autem , qu£fuum apud omnes retinet nomen , nec cornua habet ,
nec dentes adeo acutos : gerit tamen tn dorfo aculeosfcorpij modo,fcd eminentiores, ac duriores, nec ufqueadeo pin 40
natos : in c£terii uero pinnis ijs omnino caret , pr£terqu.im circa branchias , ubi duos pr^longos habet aculeos, er
nonnuUos circa caput : corpore eft in nigro uirefcente .Sunt tamen , qui indifferenter fcorpium fcorp£nam uocent ..,
quod quadantenus fibi inuicem corref^ondeant non modo figura ,fcd er carnis bonitate . ZKog3"^of S^aAocWloj'
Gr£ce , Scorpio marinm Latine, Scorpione marino ItaUce dicitur .

AfKHfflV e«A«.'oJW. DRACO MARINVS. CAP. XIII.

; Draco marinusdifledus, &apertus, impolitusqueictusfpinaEfuae,quaferit,medelaeft'.

SP

VARIAT

InLib.recundumDiofcoridis. 189

DRACO MARINVS ALTER.

V A R I A T duciorum fcntentU in mmni Druconis hijlorid. Quundoquidem Alberto mmnus druco ingcns Draconis ma
tji bcjH.t,fcrpentisfuciem rcfvrcns, dlis non mplioribus , qu.im qu.e ad n.Uundumfufficiant ,fcd ob uirium prajiun'' rini confid.
tium onvmm uqu.iti!ium uclocifimus ccnfetur . qu.iproptcr breui admodum tcmpore ingentiu metitur mma. . Qjii^
er ucncnofum efl dli unimul , .tdco ut quofcunque pifces , ucl alid quacunq^ dnimalid dente uulncrduerit , interimdt .
Tifcdtorum pr£tcrcd artificio cdptus ,jldtim ut iii drcnam fcfc protrdhi ccrnit , mira celeritdte fcrobcm in litore fo^
dit, qudfe condcrc poftt . hxc Albertui . Q«i ctfi ex Ariflotelc, ZT Plinio ( utopinor) trdnfcribdt ; plura tdmen dd-
dcre uidetur , quibuf dn multafit ddhibendafidcs , quidfidtuum non habeo . Siquidcm hoc animdl Arifioteli tantd dd=
miratione non prrflat , nec draco dppcUatur ,fcd ferpens , ut is poflcritatis mcmoriie commendauit Iibro i x . cap.
X X X V 1 1 . rfc htflorid ditim.ilium his ucrhis . Serpens mdrind colorc, cr corpore congro proximd efl,fcd obfcurior,
atq^ dcrior . Hcecfi captd dimittatur fiirk, in drendm rofiro qu.hn primim ddado terebrdt,fubit'q; totd. Efl orc dcu=
tiore h£c, qudm terreftres . E t lih. 1 1 . cdp. xiiii. Sunt etiam ( inquit ) maris indigcnxferpentes terreflnbuffimi»
les ; nifi qiiod cdputhdbeant congri . Bt quidemgenera edrum plurdfunt, colore numcrof^ uarietatis . Nafci eas non
in dltifiimisgurgitibus ccrtum efl . Pliimis hoc animdl nonferpentem ,fed drdconem mdrinum pdriter cumAlberto
uocdt lib. I X . cap. \z<.vii.fic inquiens . Kurftis draco martnus captus , dtq^ immiffits in arendm , cduerndmfibi ro^
ftro mira celeritate excauat . Adhic, mea quidem fcntcntia, Draco marinus haud quaquamfuerit, de quofcribit Dio
fcoridcs,fed perfe marisferpens . Qudndoquidcm Ariftotcli lib. v 1 1 1 . cap. x 1 1 1 . drdco mdrinus pifcis efi litord=-
lis, qucmadmodum dentex,fcdrdbeus, cernud, durdtd, mugilis, muUus , turdus, pulcher,gobius, dtq^ dlij complures,
er omnefixatile genus . Vroinde dicebat Plinius lib. x x x 1 1 .cap. x 1 1 1 . Extra hasfunt rotundx in oleario ufu cos
chles, cucumii, cynopus, cdmmdrus, cynosdexid, drdco . quiddm uolunt effc drdcunculum . Eft autem graculo fimi»
lis : aculeos in branchtjs habet ad caudam f^e^antes . Huicfdne non parum correfj^ondere uidetur is, quem Veiies- pifcis ara-
ti pifcatores, itemq; Aquilcienfes, cr Tergeftini Araneum uocant , zr uulgo Pefce ragno . Qjiippe qui inter litora^ "«"* •
les aculeos circum hranchias habeat, caudam uerfus f^e^antes, er alios in dorfo adeo ucnenatos, ut ab eo idi, nifi cu
ramadmiferint ,facile interimantiir . Itaq; cr is uidetur Plinio fuiffe draco ,ucldracunculus ,quemlibro ix.cap.
X L V 1 1 1 . ipfe aranetim quoq; uocauit, ciim inquit . Aeque pcfiiftrum attim.il ardneus, fj)in£ in dorfo aculeo noxius .
Vrsfertim cim libro x x x 1 1 . capite ultimo ittter Iitorales,cr maris magis peculiares pifces non aliter araneum res
cenfereuidc4tur,qudmdraconcmAriftotcles. A^xKccv 9«Aa'«Jlor GrscisitadiciturtUtLdtinis Bracomari- Nomini.
nus, er Itdlis Brdgo mdrino .

ZKoAoTTEvSftt. SCOLOPENDRA. CAP. Xiril. '

ScoLOPENDRA marina in oleo decoda fi illinatur,auellit capillos : fed contaftu pruri-
tusfacit.

ScoLoPENDRA mdrinddnimal cfl exiguum t dtqucutprodiditPliniusUbro ix.cdpitexLiii. edefi Scolopendras
terreftri non difiimilis, qudm etidm Retruna centipedam appeUat . Bicunt hanc (fi tamen ijs duHoribus eft adhiben=. coa"'''
dafides ^ftdtim, dciiordto hdmo, omnid interancd innocue euomere, ac deinde , eo db inteftinis explicdto ,fud eddent
reforbere uifccra . Quocircd mecwmf^pius cogitdui , non iniucundumfvre , eius uifcerwm Ij^eculdri dnatomen . Sed
nec ipfdm hddenus mihi uidere licuit . Ed Grsce aKoAoVtvS^f x 6a Aaojja appeUdtur : Latine, Scolopendrd m<t Nomina-
rina, pdriter ZT Itdlice .

UcLoM. TORPEDO. CAP. XV.

Mari n a Torpedodiuturnis capiti'; doloribus admota,cruciatus uehementiam mulcet.ca-
dem appofita euerfam fedem, prociduamque coercet.

T o R p E D o inchdrtildgineorum,pldnorumq;pifciumgenere dh du!ioribu$Yecenfetur,perinde dcrdid,l£'^ Torpedini»
maid, rbombus,foled, paftindcd, cr alid idgenus plurd . H<ec derfo rubefcit i mdeulis ^uinq^ nigris ( quod in ddultis conGderatio <

tdntim

190

And. Matthioli Comm.

T O R P E D O.

V I P E R A.

Ti!y\h%, VIPERA. CAP. XVI.

ViPERiNAE carnes fi coftxedantur,claritatem oculis afferunt: neruorum uitijs auxilian-
tur : increfcentes ftrumas reprimunt . Detrafta autem cute, caput caudaque, quoniam carne uacant,

amputari

10

Torpedinis tMtmtdJttur)interieSiii,oeuUsflmilil>us:fupmuer6pdrte'Micat. Tdntd hdcuispecuUms ineft ,utretibus ***

mira facultas. cdptd, dnteaqum mdnu dttingdtur, er mdnus, er Idcertos pifcdtorisjlupore non modico dfficidt : id quod etidmfit ,

fi cdpidtur hdmo . Tdlis ndnque huiusfdcultds perfetds, er hdfldm infenfibili quoddm modo permedns, ad manum p/s

fcdtoris tdndem trdnfuedd, celeriter torporem inducit . Idcirco Galenus libro vi.de locis dffeitis : Bd (^inquit ) pos

tentid torpedo praditd efl, utfifufcind attingdtur d pifcdtore, trdnfmiffd quulitdte per hdfldm dd mdnum,edm repen

te obflupefdcit . Idem pofied retulit Vlinius libro x x x 1 1 . cdp. i . fic inquiens . Torpedo etiam procul, er e longin»

quo uelfi hdfld, uirgdue dttingdtur, qudmuis preeudlidos Ucertos torpefcere fdcit , er pedes qum libet dd curfus ue

loces dUigdt , er retinet . Et lib. i x . cttp. x x 1 1 . itdfcribit . Nouit torpedo uimfuam : ipfd enim non torpens , mers

fdq; in limofe occultat, pifces, quifecuri adndtdntes obtorputre, corripiens . Quod dnte ipfum prodiderdt Ariflote-

tes lib. I X . cdp. X X X V 1 1 . rfe hifiorid dnimdliim . Caterim proprietas haec uiuis duntdxdt int-fi : ndm fi eadcm in

Torpedinis exdnimdtis perfifieret, comefiee ( ueniunt enimjrequsnter in cibis) uniuerfum corpus fiupidum redderent. Ciuam= ' ®

uiresex Gal. obremGalenus libro x i.fimplicium medic.de eaita fcriptumreliquit. Sed crTorpedinem totdm(dicodutent.

animdl marinum ) cdpitis dolores fdndre cdpiti admotdn,',fedemq; euerfam coercere , k quibufdam eft proditum . Vcs

rwm ego cum utrunq; effem expertus, neutrumfdcere comperi . Edm igitur cim cogitajfem , ddhuc uiudm effe dpplia

cdnddm, cui cdput doleret ( poffe enimfieri , ut hoc medJcamen anodynonfit , hoc efi , dolore liberet ,fimiliter dUjs ,

queefenfum obfiupefaciunt ) itd hdbere comperi. Putoq; cum, qui primus efi ufus, tali quapiam motum ratione uti dgx.

" greffum.heec Gdlenus . Venetijspifcishic db effeiiu,uulgoTremolodppeUdtur : fiquidcmmembro ftupcfailo,fitba

inde tremorem incutit . Romani uero ( me quidem latet, unde id nomen trdxere) eundem uulgari nomine Batti pottd,

Nomina. CT Eotterigia dicere confueuerunt . Quce i/«'f kk Greecii , Torpedo Ldtims nominatur : Ardbibus , Tead : Itdlis,

Torpedine:llil^dnis,Hugid:GdUis,TurpiUes.

40

50

In Lib. fecundum Diofcoridis. 19 r

amputai-Idcbent. quippecommentitiumefl:quodpr.Tcipitur,certam utrinque menfuram pricidi
oportere . Keiiquum vero corpus exemptis intcraneis elotum , dilletniumque difcoqui tur cum oleo ,
vino, falis exiguo , C^c anetho . Aiunt ijs , qui viperas eiitent, pedicuios procreari : quod plane a ueri-
tate abhorret . Adijciunt aliqui longam reneftutem agere , qui eo cibo uefcuntur . Sal ex eis ad eaderai
conficiturj^e.linefhcaciorefl:. Viuaautemuipera in fidlilc nouumdemittitur:adijciunturfaIis,ca-
ricarumquetritarum,fingulatim quinque fextarij,meliiscyathi fex^moxfiailis operculum luto
obIinitur,&;fornacibus inaflatur,donec faliu caibones redigatur,qui poftea tritusinpulueris fa-
ciem,reconditur.Plerunque,ut ori gratior fiat,immifceturfpica,aut folium nardi,aut malaba-
thrimomentum.

I o

Iampridem cccptumejluerdsViperM ndncifciiii Italiu.Btirum enim pdrtus eM indicurtmt : qudndo^ Viperarum
quidcm rccentiorum medicorum quidm Vipcrdifummo Jiudio indagantes,ut Galcni more , hoc etiam £uo lcgitimam ^^^^^'^-
poffent parare theriacam , inito confiUo cim his circunfvraneis , quiferpentibus alendis quxjium faditant , Vipcroi
ipftf prsgnantes funt confecuti , qu£ in capfulis conclufs catuios pcpercrc , quod proprium Viperarum fit animal
edere, non quidem oua, c£terorum ferpentium more . Ncc tamen propterea iUud uerum cffe compcrtum cfl, quod na
fcentcs Vipcr£ uifcera abrodant, occifa parente , ut libro de theriaca dd Pifonem prodidit Galenus (Jt tamen is Itber
lcgitimus ejl) ex N icandri auiloritatc , cr Vlinius libro x . cap. l x i r . Qui Ari/lotelis uerba perperam interprei Plinij lapfus .
tari deprchcndititr , a quo Vipers hiftoriam ipfum accepijfe liquido conflat . Cuius fcntentiam non tantum explodit ,
quod expcrimcnto compcrtum efl;fedcr Ariftoteles ipfe : quandoquidem nufquam dixerit,uiperinos foctus parentis

a o mfcera,aut utcriim abrodcrc,fcd quod qui t.trdius eduntur catuli (tardius enim ideo illi excludutur,qu6d Viperaftn*
gitlos fingulis diebus parit ) abrodunt membranam quandam , qua in matris utero obuoluuntur , ut citius prodeant in
liicem . Qjta in rc , uthoc ommbuspalamfit,fic lib.v.de hifloria animalium capite ultimo , fonant Ariflotelii uerba .
Tav^i o^i.av6ni'J ex.'^ i^coi,o)OTOKS ,iv xvroiTis^aTov aoTOKHSX! .to Sidov ,a^-zsioTCdV t'x^\jav ,ij.ovo*
X^ouv tsi',K3U. (^xAotx.o'5'E^fj.ov.oS's tEorfoV atoflEV Tn^iylviTou^ysd ov ■zsioUyji <$AoioV os^xnd^Hf , aa»
TSi^ ov^i Toi Tav i'x.6ufflv . Tiv.Tet ^ e fM^ct. ixjSiot. ii v^i<5\v,oi ^e^ if ^h yi/uvTca tpitcuoi . ivioTi Si n^ eaoa
6iv Six^pxyuvTXxvTclili^X^^^-l^^'^'^^ ev^ia »^i§XKxi' iv.TiKTi\Si7sAaa\i &Ko(yiv. idefl. Viperae
ferpentibus animal edit, citm intrafe primum oua pepererit . Ouam hoc unim coloris,ZT molli cute contedwm, ut pi*
fciitm cfl . Fcetus fuperne gignitur , nec dttro cortice continetur ,ficut nec pifcium quidem . Parit paruas uiperuUi
membr.inis obuolutas,qu£ tcrtia die rumpuntur . Euenit interdum , ut qui in utero funt , abrofis membranis prorum^

3 o pant . Singulos diebm fingulis parit , pluresq^ parit, quam uiginti . h£c Arifloteles . Cuiusfententiam (ut didum efly
peruertcns Plinius, ubi ei dicendumfuerat, quod ultim£ uiperul£ adhuc in matri^ utero degentes ,fua abrodunt inuo
lucra , antcaquam prorumpant , dixit c£teras tarditatis impatientes , perrumpere latera , occifa parente . Porro
huic explof£ fententi£ etiam Philoflratus refragatur , nam in uita Apollonij Tyanei narrat , ApoUonium ipfum uia
uam, ac tncohtmen uidiffe Viperam, qu^fuos catulos nouifime exclitfos lingebat . Marft pr£terea , qui ferpentium
domitores fe prsdtcant , quiq-, falso ex diui Pauli profapiafe originem duxiffe gloriantur , Viperam Maraffo uulgo
dppeUant, utq^ maiorem cum j^edatoribus ineant gratiam,f£pijiime uiperinos dentes, longos, acuminatos,atq; mor
tiftros oftentant, conditos ( ut Plinius inquit libro x i . cap. x x x v i. )gingiitis, atque membranula quadam circun*
datos, lethali tteneno rejirta . Quin er uipcrarum nuper editosfcetus oftendunt , quos Viper^fuis alunt in capfuli^ ,
quibus edi deftrunt : nec tamen iUi matris uifcerafcindunt . Caterttm quod Viper£ primitm intrafe oua pariant,mox

40 animalia gignant , Theophraflus quoque audor efl libro v 1 1 . cap. x 1 1 1 1. contra eos, quifecus fentiunt . Vipe^. Viper»rum fi
r£ (ttt fcribit Auicenna libro quaxto, ubi de uenenis agit) caput habent preffum, latamq; , ubi ceruici anneilitur,qu£ ^'" >. ^ *«*"•
peculiariter iUis tenitis efl : nec corpore admodumfunt longo, utpote nec cauda . Ad h£c Galenus , cttmfcriptii tra^ ' '^'*"""*
dere ueUet, quihus notis mares Viper£ afoeminis diflent , eo libro , qui de theriaqa ad Pifonem infcribitur,ftc inquit .
Viper£ foemin£ fubntf£ funt , er perquam agiles , ceruice elata : oculis fubrubentibus , inuerecundis, atque intuitUi
frri : ijs caput latius , qukm mari , quem etiam excedunt uniuerfa corporis mole , earu/mq; excernens meatus funnt
propius caudam obtinet fttum . Mari duo tantitm infunt canini dentes ^fcemin^ uero plures . Froinde igitur N Jc<<n«
der cecinit his uerftbus.

ToC(j.£i'u^£5Kuvd^ov7-£ Woj^fofTeHfxsd/^offou, ,

\ oj i^ivyo^ivoi ,7rAiaVi! S^iloi uliviyihw. Hoceftfotutaoratione.

i o MafcitU quidemfitpra canmi dentes duo colore notantur\ tienenum erudantes : at plures femper famins infunt . I/*
lud infuper addiderim , Ariftotelem mmori£ mandaffe lib. v 1 1 1 . cap. xv.de hifloria animalium , quod licet hyeme
c£teriferpentcs cauernasfubeant terr£ ; uiper£ tamen fub faxis condantur . Ex quo paUm eft , Plinium hoc etiam, Plinij lapfui .
loco non reiie inteUexiffe Ariftotelem : quippe quod tradiderit lib.vi ii. cap. x x x i x . Viperamfolam terra con^
di ; c£teras arborttm, autfaxorum cauis . lUud ttem reticuit Ariftoteles, qtiod Plinius poetasfecutus retulit ,fcemini
fcilicet in coitu mari caput abrodere uoluptatis dulcedine .Sedut iam Viperis uiresfuas, acfacultates reddamus, htc
ea nunc reflram, qu£ de ijs lib. x i.fimplicium medicam. tum libris de antidotis pluribus poftcritatis memori£ prodi^
dit Galemts. Viperarum igitur carnes palam uidere eft excalfacientes,Zir deftccantes, ubi coniiuntur ceu anguiU Viperinz car
l£, nempe oleo,fale, anetho, porro, cr aqua,feruato nimirum modo . Quod autem totum. corpus per cutim purget^ q^"'"^ ^*
_ difcere tibi liceat uel ex ijs , qu£ ego iuuenis etimnum in Afta noftra fum expertus : qu£ ftngulatim deinceps nars.
rabo . Hwno qitidam morbo, quem elephanta cognominant, laborans aliquoufq^ cumfodalibus conuerfabatur , donec
ex ipfius confuetudine conuerfationeq^ quidam noftrm morbi inficerentur contagione : iUe iamgrmeolens erat , ac

de/ormjj.

lO

xo

' 192 And.MatthioliComm.

defvrmii . Conflrtt^o igitur illi tugurio proxime uicum in iugo coUii proptcr fontem , iUic homincm coUocdntfUn*
tum iUi quotidic cibonmfvrcntcs, qucitum uiduifuppetcrct . Ccctcrian Ad ccinH cxorttm , cwnfortc mefforibin hxui
procul indc mctentibui uinum efjet aUatum in fiilili ftne qudmfrdgrdus, ii quidcm , qui iXttulerat, depofito lUo prope
mefforcs , abijt . Verkm ubi eiU'S bibendi adueniffct tempus ,fublato fiftili adolcfccns , ut pro morc implcto cratere ,
compctentc aqua uinum temperaret , in cratera uimm effudit , cr un.l excidit uipcra mortua . Qjta rc attoniti mef^
forcs , ucriti ne quod ,fi ebibiffent , inde fibi malttm eucniret ,fuam quidcm ftim aqu£ potione fcdarc maluerunt .
Cieterum citm iUtnc difccdercnt , quafi pr£ humanitate ac mifericordia , homini iUi clephanti obnoxio uimim largiun^
tur, rati cxpcdirc lUi potius mori, qu.hn uiuerc in ca miferia . At iUc , ubiex hoc bibi(fet,admirabi!i quodam modofa-s-
nitati rcfinnHts cft . Uam tuberofum iUud omne cutis totiiti non aliter , quam animaliiim k tefli/; moUitie nuncupatos.
rum malacoftracm , tegmen decidtt . Qjiantim autem reliquttm erat , mollc admodum apparuit,inflar cutis cancro^
vum , er locuflarum ( carabos Grsci tiocant ) ubi exttma tefla exciderit . Altcrum quoq-, ciufmodi non difiimili ca^
fu in Myfia Afi£ , non procttl ab urbe noflra accidit . Vir quidam elcphanto laborans profdiis efl ad aquarum cali^
darum fiicnte nafcentium ufum , j^erans inde nontnhil fe commodi adeptttrum . F.rat iUi fcortum ancilla , iiiuencu=
la fane jvrmofx , compluribm amatoribus ambita . Profvctis: igitur iUis, cimt aquis utcrctttr , in xdibus , quibii^ uicittus
erat loctnfqualidus, cr uiperanim plcnus ^fvrtefortuna cx tUis ttna in urceum uint incidit negligcntitts pofitum : ex~
tittdaq; cfl . Acfcortum quidcm in lucro id reputans , quod fors eueniffet , hero id uini propinat . Cateritm iUc , ubi
ebibiffct , ad eum mcditm, qtto iUc, quidegcbat in tugitrio, pcrfanatus eft . h£c Galcnus . dui etfi alia e ttipcris cxpes-
rimenta ibidcra fcripferit, uitde fimiliter alij incolumes cuafcre , ttt eiusfirmior rcdderetur ratio , quodfcilicet uipes..
rarum efu elephantiaci fanentur ; attamen breuitati confulentes , ea hoc loco filcntio intwluenda duximus . Veritm
enimttcro nil mirum alictti fucrit, Viperas ambas , quariim meminit Galenus ,fc tam facile immcrfiffe tiino :fiquidem

Viperje uino iUis n.xtura comparatum efl ,Mt uino fummopere deledemur . Quamobrem narrat Ariftotcles Itb. v 1 1 1 . cap.i iii.

deleiaantur. ^^ hiftoria animalitm,qti6d ideo uiperas aliqui uino cumfidilibtts adfcpes dtfj>ofito tteitantur, quia uini incoiitinentes
funt : cbri£ cttim capiuntur . Id quod etiam dixit Diofcortdes in fexti libri pr^fationc dc ucncnis , uenenatisq; a~
^ gens . Qjtinetiam tiiper£ ( ut ad Pifonemfcribit Galenus ) buprcfies , C" cantharides dcuorant. Item Arifiotelis tc= ■

flimonio lib: v 1 1 1 . cap. xxix.de hijtoria animalium ,fcorpimn deiiorari a uipera certum efi : ob idq;( ut idem cfl
auflor ) eorum uenenatorum morfus grauiores funt , qu£ alijs animalibus ucnettatis uefcitntur : quod profvdo fa^
ciunt uiper£ . Hit theriacen ingrediuntur : at non omncs , nec omiu tempore c.ipt£ probantur . Proinde Galenus Ii=

Viperaru ue- ^^ei primo dc antidotis rem hancfcite cr aperte declarauit,fic inquiens . Viper.is non ut aliquifaciunt , £fiate racs

natio, & earu dia, ttequc flatini , tibi cauernas egreff^fuerint , uenari conuenit : £ftatc fiqiiidcm carum carofitim cxcitat yfvatimq;

paftilli . ^i, egreffufi-igida efl,ficca, cr extenuata . Optimttm itaque temptts eft,qucd ijs medium interccdtt , qitod er Andros 3 o

machus ipfe fignificauit, quo tcmpore <y qui Bacchofacrafaciunt , uipcras dtlacerare foicnt, uere qtiidem finicntc ,
nondum tamcn £flate inchoata . Velfi ucr .id tnagnamfuipartem hycmalefucrit, circa principium a-fiatis, non muU
to tempore pofi pleiadum ortum . Viperas autem ,qu£ pr£gnantes funt ,rcijcerc oportet : aliarum ticro caput,ac.
caudam abfcindere . nam pr^tcrquam qucd h£ partictiU uirulentiores cffe iiideantur, eiiam dur£, cr parum carnis
habent . Sufficit autem in magnis uiperis , id , quod utrinque amputatur , quatiior digitos £quarc . Totum uero relis.
qtium corptis, intcliinis exemptis, peUeq; detrada, aquis primo abluendum , atquc in uasfidile conijciendum efi : dcs-
inde aqua purafupcrinfttfa , uiridtq; anetho ( tunc enim uiget ) oH<e pritnas , ut coquatur fubijccre conuenit ; uel aris
da ligna , qu£ , quodfttmam non emittant , ax.azrvoc uocant; uel quod meltus adhuc eft , tiitiumfarmcnta . Salii au^
tem, fiquidcmftio tempore ttiperas ceperis , tantiUum immittere oportet :fin .eftatc iam incipientc , mhil . Porro ofe
feruandtm cft,ne iU£ capiantur,qu£ in maritimis Ioci/s,qu£ue in aliquafalfa aqu.irum lacitna dcgunt : antidottis enim 40
qu£ ex hutufmodi uiperis confidafuerit,fitim excitabit . ciim igitur Viper£ prcbc co{l£ fuerint, acfi quis comede-
rc ueUet,ea^ ex aquaeximere oportet,dcinde carnes ita a fpinis auellere ,ut nihil ex fl^inis fimtil aufvratur : atq^his
exqittfite contritis , panis cx puriflimafarina optimcq; confidi,qui pr£cipuc cr bcne fvrmentatus fit, er infurno,no
fub clibano coilus,modicum quiddam admifcere . Nonnulli tamcn in commifccndo panem Viperis hanc menfuramfer»
uandam pr£ctpiunt,tit panis pondtis uiperinarum carnium dimidio minus fit : alij ne tcrtiam partem excedat malunt .
Ego uero quandoq; quartam, quandoq; O" quintam panis impofui . C£terum nifi probc coiimfuerit , periciilum eft ,
nc aliquid aciditatis mcdicamentum contrahat . Atfttiiis eft , panem hunc ita codum pcr aliquot dies loco aliquofic^
ciori prtus exiccaffe . Veriim citm ttipcras, cr panem coniiinxeris, diligentcrq; adc6fubegerv:,ut itiiUa uiperin£ car^.
nis particula non contufa remanferit, pafttUos ex ea maffa conficito,qui tenucsfint : nam craficiim difficultcr ficcc^
fircre foleant,(y carnem putrcre, cr paitem acefcere finiint . Qjtamobrem paitem qiioq; ante ficcatiim tcrcrc meliiis $ o
tft, cr non, quemadmodum ante nos qiii C^fari theriacam facicbant, uiperarttm lure maceratum : id quod ipfe qttoq;

. ■ !'iH%l (iniil diufici ,fed mthi poftea melius effe utfum eft , panem antca contritim uipcrarum carnibiis cxade iam fubadis admi'
fcere : citius nanque pafiiUificcantur , quificcum panem , non madidum acccperint . Sit .vttem ceUa , in qua paftiUos
ficcabis, infupcriori domus partc, ad tncridicm conucrfa,ueIfaItcm ad fcptentrionem non reff)iciat,iit folis radios to
ta pciie die admittat . tali enim in loco commodeficccfcent . Statim iibifuerint coiifirmati , ca partc coUoccntur, qua
folaresradij perucnire non pofiiitt . Trequcntcr autem ipfos conucrtcrc optis erit,ut £diulitcr tttraquc cx p.trtefic=

" cefcant.quodfaccrcfiquisomifcrit,fupcrtorquidcmparsceleritcrarcfcet;infiriorautcmhumidadiutiuspcrma~

nebit, periculumq; erit iie marcefcant. Poftea uero quam exiccatifucrtitt,maneant adhuc aliqiiot dicbus cadem iii cel
la longiiis , quam prius afolis radijs , f£pcq; dcnito conucrtantur . Sttfficient aittem ad hsc omnia quindccim dtes ad
fummum : poft quod tempm doncc theriactm conficere uolueris , rccondi dcbcnt in itafcftanneo , aiit iiitrco,aut etiX
atireo . Vitrttmfiquidem , cr aurum nuUamjrAudcm admittit :ftannum autem plumbi miftura adultcratur . quod ni~
• - • tare

InLib. recundiimDiofcoridis. 195

ture cbtmnkt , nonfolm in htxc ^fcd cr in cjuibufcunquc aUjs mtidotis : qiccnudmodiim cr ciYgcntmn,fipurum no
fucrit : uuft n.inq!ic cx cofdmcxtd cclcrrimc rubigincm contrMunt , piirum autcm drgentiim , Rom.tni candidim
uociint . Ctetcrian longc wclius cft, hitud multo poji , qUilm p.ijlillos ccnficcris, ipfis uti . qiutnqudm non midtura de^
trimcnti cupiunt , cti.imfi pcntclo unno , .itqui- cti.im multo pojl cis ut.trii . Kci^le n.tnqi4c d principio ficca.ti , ad ter=
tium , qiurtumq; annum intcgri pcrfciicr.uit , diimmodo t.imcn aptc rcponantur , cr fiibindc piduifculus qiiidam ,
qui ipjis obiufci confucuit , mundis lintcis intcrdum ab]lcrg.ttur . Is nanqucfi diutius inhxrcat , p.iJidlos pcrfbrabit .
Verf^icuum cjl .tutcri: eos iniitdcs cu.tdcrcjquipcrfpratifucrint . qiicm.tdmodum antcquhn hoc ipjls accid.tt, ctiamfi
muhim tempui iiitcrccjfrit , utdes pcrmanent . H£c G.dcnus dc conjicicndi pajidlos Vipcreos rationc , quo opli^
vncrpr.eft.tntifimihabcantur.Catcrumillud Diofcoridi ridiculmn uidctur,qu6d quiuipcrAS efitent , pediculos
1 0 procrecnt . Cui [.•.mcn rccLtmat G.dcnus libro x i . Jimplicium mcdicamcntorum, tibi id certo ijs cucnirc affcrit,qui-
biii plitrimum m.difucci in corporc cxupcr.tt . Narr.tt Plinius libro x x x . cap. x 1 1 1 . quod Antonius M.ufa C-efa'
ris Augujiimedicus ciim incidiffet inftnabdia ulcera,uiperas cdcndds dabat ,miraq; ccleritate perfanabat . 1« Aegyptijsui-
Acgypto Acg:>>ptios ipfos uipcris , .tlijsq;fcrpcntibusjimilitcr, atquc angiiiUis uiditarc prodidit Galcnus lib. 1 1 1. P^r^ cibus .
dealimcntorumf.tcidtatibi;s.Ci!i'busitcmcosucfcitr.tditum cft,qui occidcntalcs ,nouitcrq; repcrtas Indids in-
coliint , pcrinde ac ij , qui orientafes inhabitant , ut libro ,v 1 1 . audorcft Plinius . Vipera ita Latinis diita Greecif Nomjna.
ix,>^voc uoc.itiir : A r.tbibus , Labaue alfah<&::'ltdis , Vipcra : Gcrmanis , Brantfclilangen : nif^anis , Biuora, or
3icha:GaUis,\'ipcrcs. ■ , :"- ;^-

TH^oLfo^Pw. SENECTA ANGVIVM.

CAP. XVII.

20

S E N E c T V j anguiiiminuinGdecoftadoloriauriumjinfufu :& dentiunn,collutione auxilio
cft . Addunt cam in mcdicainenca oculorumifedprscipue uiperinam.

30

N V L L 1 s non cognita anguimn Seneda : quippe qutefepe in campeftrikn interfaxa , O^ftirpes inueniatur. SeneSs anr
De hac citm differeret Arift:otclcs lib. viii.de hijloria animal. cap. xvii.Jic inquit . Serpentes feneiiam exuunt g"'"'» ^^^'^'
tum uere , citm egrediuntur , tum etiam autumno . Vipera etiam exuit tam uere , quam autumno . Citmferpens exuca
40 re incipit , ab oculis primim detrahi aiunt , ita ut obaecari uideatur ijs , qui rem non inteUigunt . Tum caput exui-
tur :glabrum enim hoc omnium antcqu.im reliquum corpus,apparet : atq; unaftre no£le,cr diefenedus tota exuitur
4 capite orfa ad caudam : cr cute altera intusfubnafcente,ipfa remouctur. Vt enimfoctm inuolucro fecudarum, quo
contentus prodierit , exuitur \fic tftafenedute detrada renouantur . Porro de ea nd aliud memori£ prodidit Galea
nus lUiro xi.de fimpliciim medicamentorumfacultatibus , quam quod in aceto decoda dentium dolori medetur .

rJgotf o$Eof Grtece , Seneda anguium Latine uocatur : Alchalha , er Selacb dhaie , Arabice : Spoglitt deUe Nomjna.
Serpi, Itdicc : ScUangen bdck, Germanice : Pelle de la culebra , Uifpanice .

50

AoLydoiS!i\xO!lor,y^9U.)(ji^CMOf. LEPVS MAR. ET TER.

CAP. XVIII.

L E p V s marinus loligini paruse fimilis eft : qui per fefe tritus,autcumurticamarina illi-
tus capillos euellit. Terrellrisleporisinaflatum cerebrum manditur,iuuandis tremoribus,qui
ualetudine contrafti funt:affri(flu,aut cibo facilem infantibus dentitionem prsftat^exuftum ca-
put,& cumadipeurfino,aut aceto ilIitum,alopeciarum inanitatibus medetur. Leporinum coa-
gulum pofttriduum aconcubitupotum,conceptum adimere,partusquc fpem intercipere prodi-
tur;uulusE,& alui fluorem fiftit:comitiaIes iuuat:contra uenenaexaceto bibitur^praefertim ad-
uerfus concretum lac,& uiperarum morfus.Sanguiseiusiicalidus illinatur, uitia cutis in facie,ui-
tiliginem , lentiginesque fanat .

Marinvs

15)4

And. Matthioli Comm.

LEPVS TERRESTRIS.

■ •

xo

)o

Leporis mari M A R I N V s LeptM ( ut noiinulU mentorU prodiderc )Jic primum ^tppelUri cccpit , quod tcrrcjirii leporii

ni confid. fxciem refrrdt . Qjtupropter h£c de eo d Plinio produntur libro i x . cdp. x l v i n . Lepi«, m^K(f , cj^id Indico mx=

ri nafcitur , etiam idiiu pcfiilens , uomitum , dijfolutionemq^Jlomtichi protmu^i creut . In noftro offa informi^, colos.

re tantim lepon (imilii : in Indii cr miignitudine , CX pHo duriorc tantum . nec uiuus ibi capitur . hccc Plinius . Ex

quibui fucile conijci potcft , Diofcoridem potiui de noftratium marium Lepore inteUexijfe ,quhn de ijs , qui in I«=

dico innatdnt peUgo , argumento quod paru£ loligini ftmilem marinum leporem reddiderit . Albertus auiior eft ,

tcrtium Leporis marini genw reperiri , communi pifcium magnitudine ,fed capite tcpori non abftmili , dorfo ruft^

fccnte , cfculentum : tametfi k nonnuUis explodatur , ut pote quod cr concodu contumaxfit , er elephantiafim gi=

Leporisterre gnat . Cieterian terreflrii Lcpus notifimumanimal cft ,G^ curfu uelocifimum. Solkmhoc intcr cxtera terr£

m- Riis.^vfij-i^uiniali^ j qi(£ utrinque dentata funt ( ut fcriptum reliquit Ariftoteles lib. iii.de partibm animalium , cap. x v.)

^^i (kiffrt. futnce CT qu£ wiicum tantum continent uentrem , coagulum habet . Sunt O" lcpores albi , quales ctiam Vliniui lib. v 1 1 1 .

/^ y^jV/fcdp. Lv.reftrtinAlpibus inueniri. Bihybcrno tcmpore admodum albicantcs in fummis uaUis Anani£ montibus

/ r^^J^equentes reperiuntur ; eo pr^fertim tcmpore , quo ij niuibu^ altiftimis ueftiuntur : qui tamcn adeo magni nonfunt,

H ^*^*^* V necitaincibum paraticum palato ineunt gratiam,ut qui in campeftribu^ capiuntur . C£terhm candidi hyemc

t<m***** tantim conj^iciuntur : nam liqucfcente niue fubrubefcunt,quemadmodumZ7 cc^teri. Cuim reiindicio funt illiy

quicitm nonperftde priores pilos exuerint , partim candidi ,partim ftibrutili uifuntur . Lepores dpertis oculis

dormiunt , ncc ( qu£ fua maxima timiditM eft ) alio qu.hn fuga fe tutari fciunt . H«jc foli pilos in bucca intus , er

V»na opinio. fub pedibus ejfe ddnotduit Ariftoteles libro iii.de hiftoria animdlium , cap. x 1 1 . ArcheUm au£lor eft , cui e~

tiam fententi£ plerique fubfcribunt , Leporibus utrunque fexum , er utranque gignendi uim ineffe , c omnes le^

pores ccque gignere , ac fi ejfent hermaphroditi . Quod ita facile pojfe pati naturam , nuUo pado crediderim :fed

potius ridicuUm hanc opinionem in hominum mentibus infttam putauerim , quod uiderint , Lepores , quanquam 4^

plurimi quotidie capiantur , ctiam quodammodo foccundim procreare . Veruntamen id non euenit , quoniam ma=

rcs ipft pariant ;fed quia ( tefte Ariftotcle libro vi.dc hiftoria animalium , cap. xxxiii. )fuperfcetdnt,dum dd=^

huc utcro gerunt ,fimiliterq;ftdtim d partu concipiunt , itd quod ftngulis menftbm gcnerdnt . Sedfatm edunt non

uniuerfos : interpofttis enim dicbus , quot res tulerit , perdgunt pdrttonem . Vnde tam innumcra fcecunditas : nam

etfi focmind Idc nuper ndtis prabcdt ; nil tdmen prohibet , quin eadcm repetat coitum , cr Iddans , gerensq^ utero ,

dcnuo concipiatfcctum . Mares ( ut loco citato idem prodidit Ariftoteles ) aucrft coeunt cum focminis : retro enim

ijsgenitale membrum d natura datum eft, ut apparct, dum urinam reddunt . Ex quo etiam multis perfuafum cft, md~

res fatum concipcre: fiquidcm cognitu perquamdifficile eft ,dn mares , an focmin£ fint ,ut etiam cuniculi^ con^

tingit : qui cianfcccundim etiam proliftcent , quam lepores ; non ob id tamen mares unquam parere uififunt , quan^

uis quolihet mcnfe famin£ pariant . TraditPliniuslibro xi.cap. xxxvii. binaiccinoraLeporibm inejfe cir=.

caBriletumiCrThcrnem^c^inCherronefoadPropontidem^dttransldtis aliodlterum (idtim abfumi. Id quod

ante ipfum memori£ prodiderat Ariftotelcs libro ii.de hiftoria animalium , capitc xvii. Item libro iii.de par=^

tibm animalmm ,cdp. vii. ubi hoc leporum genm pluribm in locis rcpcriri teftdtur, j]>cctatmt itero in Sycino dgro ,

ctrciter 'Bolbam lacum. Inlthacd infuld ( ut idem trddidit Itbro viii.de hiftorid diiimdlium , cdp. xxviii.)

Lcporesfi aliundcilUti dimittantur , uiitere nequeinit :fed eodcm reuerfi , undc mari^ introierint infulam , moriun=

tiir , Leporin£ cdrnes in cibvs efitat£ pr£tcr id quod £gre concoquuntur , craffum, atrabtUofumqi generantfuca

cum . Veruntumcn ( ut inquit Kafis libro dehx. anwtdltbus ) dyfentericis confcrunt ,fid(fdt£ fumdinur . Iccur Ke=

ro drefddum, iecinorofis utiliter exhibetur potandum . intcger cum peUc Lepm, operculdto fidili impofitus, in cli^

banoq^ ignefuccenfo tandiu dimiffus , ut penitus cxuratur , urin£ uitijs mirifice opitulatur , adco ut calculos eijciat,

tam in rcnibm , qu.m in ucfica genitos . L eporinum ftlficchdro exccptum , oculorum argcnm , nubcculasq^ delet.

Leforinumftcrcus ( ut aiunt ) muliertbm gcftatum , conccptim impedit . S cd illud cxpencniia compcrtum cft,qu6d

uuluis

i<*

Leporisiacul
taces .

InLib. fecundiimDiofcoridis. 195^

uutuis cxYum immiffum , cr mcnfium dcfluxioncs cohibet , cr humcntcm exiccat utcrum . Animd Aa-y&or fla= Nomina,
AaoTloy Grxcii, Lcpus m.trinui Lutinis nominntur : Itdis, Lcprc murind . Quod uero Aofyaof XEoffaaof Gr£-
ce , Lcpui tcrrcjhis L atinc dicitur : Arubicc , Arneberri : Italice , Lcpre tcrrcjlre : Gcrmanice , Uafe : Uif^ms
cetLieure:GaUiceitcmLicurc.

Tf vvfflV^ciAaVlod . PASTINACAMARINA.

CAP. XIX.

M A R I N AE Paftinacs raclius,qui eius cauda enatus aduerfis fquamis refleflitur, dentiura dolo-
rem mitigat : nam eos frangit , & euocat .

ao

>e

Pastinaca mariiidJimilitiratquerdidiCTaliaidgenu^^inpifciumplanomtti&chartitagineorumges Paftinaeiepi-
nere coUocatur . Hanc quidam uulgo uocant Vefce colombo . Gcrit hecc in caudafuperne radios duos pr<eduros,acu f<^" confid.

f 0 tos, er utrinqj minatifiime dentatos,quorum ucnenato idu pifcatores grauitcr afficiuntur . CXuam ob caufam memo
ri£ prodidit Aetiu^ lib. 1 1 1 . quod qui a marina paftinaca pcrcufifunt , his uulncrii locus manifefte apparet . Scqui^
tur autem dolor pcrtinaXyO" totius corporUftupor : acutum enim, z^rfirmum habet aculeum, quo uehementiftima ui
in attum impulfo ncruifauciantur . Quapropter in aliquibm mors derepentetotum conucUcns corpm comitatur.Id==r
cirro non abfquefbrti ratione Flmim libro i x . cap. xi.viii.ita fcriptum rcliquit . i^ullum ufquam execrabiliui
iiencnum , quam radiusfuper caudam eminens trigoni^, quam noftri Paftmacam appcUant , quincunciali magniludis-
he , arhorcs infixm radici necat . Arma ut tclum perfbratxr firri , er ucneni malo . Latet pifcis hic : er ut idem au^ :

^or eft libro citato, c Jp. x m . tatrocinatur ex occulto, tranfcuntcs radio figens . . MarccUus Virgilius,nimirttm- Marcelli isn*
cupidus ineundi rationem , qua paftinac£ radio uti pojfet, dcntium doloribmfedandis , quippe quod id filentio inuol^ ratio.
iierit Biofcoridcs ,fatctur,etft diligenter,ut confentaneum eftjnquiftuerit ',.nunquam tamen apud antiquos fcripto^

4P res eamfe confecutufuiftc. Qua in re aperte declarat, fibi cum Vlinio parum interccfiffe confuctudinis : quandoquU
dem Ptmius Zti. x x x ii . cap. v 1 1 . nos abunde docuerit modum, quo eo radio in dentiitm dotoribm uti uateammlftc
inquiens . Vaftmac£ quoq- radio fcariftcarc gingiuas , cr in dcntium dotore utiliftimum , Conteritur is, er cum hetle^ Paftinacas , &
boro atbo iUitus,dcntes ftne uexatione extrahit . Ci_uapropter mirari non iicet ,fi quandoq-in ptateis circutatores , ''''" "«^0 "i*'
dentium extradorcs ccrnimus,qui dentes abfqjfirreis inftrumentis, nuUo iUato dotore extrahant . Idem radius equos "* *
pcrfanat, quifuhcutaneis uermibm exeduntur ,ft eo ulccra fcariftcentur , punganturq^ . Vaftinace iecur oteo incos
^umnonmodd hominum fcabicm fanat;fedetiambrutorum. Vifcistamen efcutentus eft ,ft abfciftis inuniuerfum
caudacrcapiteydecoquatur. Tf u-ya» BaAxoJjoc ifrfGr(ecw,«t Prfjh>Mc<t mrfnnrf Ldtmis, prfriVer CT Itdii Nominft'
mncupatur.

if>

Zh^ix.

SEPIA.

CAP. XX.

Se p I AE _coft2duraefl:uratramentum,2gre concoquitur:aluum moIIit.ColIyrijs ctefta fa-
ftis conuenienter genarum fcabritiae perfricantur . Vftuminfuatefta,donec id,quod cruftofum
eft,abfcedat, poftea tritum,expurgat uitiligines,furfures, dentes, &uitiacutisinfacie.cIotum in
medicamentaoculorum addi folet -. contraalbugines, oculis iumentorum efficaciter infpiratur:pte-
r^'gia oculofum abfumit j cum fale tritum , & iniectum .

S E p I AE inomnibmltali£ pifcarijs ,propriumretinent nomen, uenatesq; habentur.,inijs inquam,in qui^ Sepiarum co-
bm marini ucneunt pifces . H^ potypisfimilesfunt , prxtcrquam quod hi innumeris pedibiK exceUunt ,iU£ uero ma^ fideratio.
jore corporis mote . Eft Sepljs in dorfo os candidum ,fuperiori parte durum , ac laue : inftriori autem fungofa qua^^
im meduUa repletum , qu£ er teuiter af^era , C^ ligni modo frequcntibus uenis diftinila uifitur . Expetuntur Ses

)

1^6

And Matthioli Cdmm.

SEPIA.

Polypi mira
(nagnitudo .

pi£ offjL Mrifdbrk : facile enim in p^rtem iUm fungofm dimlo^
rum, c£tcrarumq; rerumfirmttis imprim.if, quic metuUi'! igne coU
liqudtis cxpleri folcnt.Scpi^fuo ctidmnjlunon UAcmf.ubie:^
nim pifcantcm fenfcre effufo atramcnto , quod pro fanguinc his
cjl , infiifcata aqua abfconduntur.ld quod etiam faciunt aduc^
nicntibus uoracioribus pifcibm . Pariunt ( ut prodidit Plinius lib.
I X . cup. L I .) omnibus menfihus, plcrunque autem in terrcno in^i
tcr harundines , aut ficubi enata fucrit alga : ncque hi^ bimatu
longior cft uitd , Id quod de polypis retulit Arijloteles lib. ix.
dc hijlorid dnimalium , cap . x x x v 1 1 . Qud in rc dixerim , t ,o
qucd fi hijlorid , quam tradit Vlinius lib. ix.cap.x-Kx.de iU
lo tam ingenti Polypo , cuius caput L ucuUo ofienfum fuiffe nar^
rat dolij magnitudinc amphorarum qnindecim cap.tx ; atque pe=
des , quos uix utroque brachio complcdi effet , hngitudine pe^
dum trigintd , ucra perhibetur, nuUumfequetur abfurdum , quin
polypi (ydenis^z^r bisdenis dnnisuiuere pofint. Qtwd etiam
tum fcpijs , tum loligimbu^ euenirc poffe non dubitauerim ; prdc-
fertim ciun eodem locofcripferit PUnius,fcpiM, loliginesq; eiufr
dcm polypimagnitudine in Hijj^anicolitore undi^ expulfas effe
repertdf. Sepi£ atrdmento tantam uim cffe Anaxilaus ejl auilor, » p
ut eo in lucernii dcccnfis dddito , cxteris dbldtis luminibui , hos.
mines circumjiantes Aethiopcs uideantur . Sepi£,poIypi, lo»
ligines, cr c£tcra idgenus moUia difftciUime concoquuntur . qua
ob caufam dnlea c£di uerberibus folcnt , qnam excoquantur .
Quanqudm Athen£us Sepias aqua elixds uentriculo utiles exijii^
maucrit ,dixeritq; cas fanguincm dttcnuare , dtque hicmorrhoi^-
dds cicre . C£terum ( ut Gdleno placet lib. iii.de altmentorurA
facultatibus ) dur£ funt cdrnii , £grc conftciuntur , cr fucci
crudi plurimum gignunt . A ttamen ijs , quibus probe concoquun:^
tur ^nonparurncorporiprxbent dlmenti. Quin &~ cius tejia, j ©
exujld(ut lihro x i. Jimplicium medicdmentorum , idemfcris-
ptum reliquit) dd uitiiigincs, lcntes, cr fcabiem ufum utilem

pr^ejidt : mijla prxteredfofilifali, in oculis exift:entes ungues eliquat : cx dntcquam uratur friclione dcntibus ff>Ien^

doremaffert ,cr iUitione ulcerd defiecat . Sepi£ oudincibis fumptdurinam cicre Plinius commcmorat ,rcnumq;

lentorem disijcere . Sepijs nucibus , er dUio paratis quidam uefcuntur, utfaldciores in uencrem prorumpdnt . Qu£
Nomina. CHTsix Gr£cis , Sepia item Ldtink, cr Itdlis dppeUatur ; Arabibus , Sarathdn , cr Sarthan : Germunis , Bldcftch :

Bif^dnis ySibd : GdUis ,Seche .

Sepiarum fi'
culcates .

CAP. XXI.

MVLLVS PISCIS.

. ,_ . -ihl :,";li •• : _ .4«

ViMv L L o RY M arsiduocibo,aciemoculorum hebetariconftat. Israarini draconis,ai;anei»*C
fcDr.f)ionismorfibusmedetur:licrudus,atquedifle£tus admoueatur. m/ •

■a:c"^ •■!\:,VJ

flta^ojci

~t,i /..

50

M V L I. V K

10

20

InLib. iecundumDiofcoridis. 197

M V L L V s pifcii Littinis olimf.c didus , rclid.t muUi uppcUj.iionc,hadic Gr.cconm morcLdtine eti^m Tri^ MuHi confi-
gU er Itjlice triglij. nomimtur . Huic mxgnitudo non ampLt , color fubrufm, ueluti purpurcus . Antiquis is mugno "^^r*"»-
expetcbjtur prctto , pr.ecipuc g.inconibus : cum cxfide dignis conflct monumcntis , MuUos frpcnumero .1 priuatii
eti.im hominibus .vgcnti libr.tJhg'.dos ucnijfc : tMitd cum corum iccorc,cr capite gi-ati.t interccffcr.ttgul£. Qum-
obrcmG.iknmIib. iii.de .ilimentorumfdcult.de eohxcmcmorij; prodidit . MuUiiecur a gulofismirabilcm in Mullifacul-
modum tto!upt.(tis nominc commend.itur . Q_uidam ucro ipfiim nc pcrfc cjuidcmfoliun edcndum ccnfcnt,fcd g.treU-o, "^ *" ^*'-
quod uocant , in u.ifc pr.-epar.tto, cw.n p.tuxiUo iiini uifcus in co tantif^er dijhrunt , dum ex uniucrft ciusfubRantia ,
er pr^parato Iiqu.imine untts , acfmiLirisfncciK, quantumfenfu pofis iudicare ,fadm effe uideatiir , in quo intin-
Ha muUi ctrnc ucfcuntur . A t mihi profvi.^6 ncqu.tqu.vn t.tnt.cfuuuitatis uifum cjl , ut cum honorcm mercatur , neq-
tam mfigncm corpori utilitatcm confrrre , uti nec ipfum caput : quanquam hoc quoq; laudant gancones , acfecundas
poft iccurfrrc prxdicant . Ca:tcritm inteUigere nequco, cur permiiltigrandifimos mullos cmptitcnt , cum nec adeo
fuauifint carnc , ut minorcs : nec concoSiu f.icili , ttt quj; dura admodum cft . Itaque cum aliquando quendam ingcnti
pecitnia pr.cgrandcs muUos emcntem interrogarem, cttius reigratia illos tantopcre cxpeterct, ref^iondit fe primum
propter hcp.tr lUos t.tnti emifje : tum autem cr propter capiit . Idem loco citato,circa capiti/s initium itafcribit.M.ul^
tus omniumftre aliorum durifimam habct carnem , impcndioq^ fiiabilcm : quod perinde , acft dicds , nihiltn eo ejfe
lentoris , neq; pingucdinii . E .tq; ex partc ciindis alijs prsftantius niitrit , dummodo probe concoqiiatur . hailenui
Galenm . MuUi, au^ore Vlinio, tcr annofcctificant : tantaq; ijs ingluuies, ut etiam hominum cadaueribm uefcans
titr.licxterisincibis prsftant ,qui inftrioriIabro,utrinq;barbatt habcntur.Romani NeapoIitanii^o^Venetii
longe praft.int . Vinum , inquit Athcn.eus , in quo muUm uium immergitiir, hauftum , iiencrem uiris mirum in modum
inhibet :fceminis uero conccptum . MuUi , qiiod barbatifint, Venetis uulgo diciintur Barboni,non aiitem Spari , ut
aUasdiximuiinccrtis,c:rinfidispifcatorumnominibmfalfi. Vifcis T^iyAcf. Grtccis , MuUm Latinis uocatur :I~ Nomin».
taliSjTrigliaiCrBarbone^liii^anis^Salmonetd.

isTSo-^orn^o^. HIPPOPOTAMVS. CAP. XXII.

HiPPOPOTAMi teftes exiccati,actrkijContraferpentiummorfus bibuntur.

HiPPOPOTAMvs eft(utPlinimnarrdtlib.viii.cap.xxv.etxxvi.behid,qu£ini>ii!oediturcro Hippopota*
codtlo altitudme maior : tingults bifidis , quales bubus : dorfo equi,€r iuba,CT Innnitu : roftro reftmo,caudd tortd,zr ™' hiftoria .

3 0 dentibm dproram aduncis,fed minus noxijs : tergorts adfcuta , galeoiq; tmpenetrdbilis, prxterquamfl humore ma=
deat . At Ariftoteles lib. ii.de hiftoria animalium, cap. v 1 1 . huic belua- dentes exertos reddidit, non dpri :fed cau~
dam quidem apri eam haberc prodidit,magnitudincm aftni,htnnitum equi,cr tergoris craftitudinem tantam ,ut exeo
uenabulafiant : quin cr interiora omnia equo,cr aftnoftmilia . Scgctes hoc animal aftu magno depafcitur deftinatios
ne ante determtnatM in diem : nempe cx agroftrentibus uefttgijs , ne qua: reuertenti inftdiie comparentur . Primta
eum uiuum,G' qumq; crocodi!os,Rom£ xdilitdtis fu£ ludis M. Scaurm temporario euripo oftendit . Bippopotdmnt
in quadam vicdendiparte ctiam magifter exiftit . Afiidua nanq; fatietate obefm exit in !itm,recentes harundinum cts
furai perf^eculatus, atq; itbi acutifimum uidet ftipitem, imprimens corpus uendm quandam in crure tiulnerat : dtq;
ita proftituiofanguinis morbidum alias corptis exonerat,zr plagam limo rurfm obducit . Huius corij cinis cu aqud Hippopota-
iCif !W panosfanat . Adepsfi-igidasftbres : itemfimusfuffitu . Dentes e parte liua dolores dentiim ,fcarificdtisgin=- mi uires .

40 giuii . PeUis eius eftmftrd pdrtefrontvi in inguind dddUigdtd,uenerem inhibet . Eiufdcm cinvs alopecias explet . Tes,

fticiili drachma ex aqua contra ferpentes bibitiir . Belua , qu£ i^^szsozooTa^os Gra:cis,liippopotdmm itm Lrfa Nomina.
tinis, Z:r fluuiatilis equus dppeUdtur : Itdlts , Hippopotdmo .

KxSfflj. FIBER.- CAP. XXIII.

F I B E R ancipitis vitaeanimal, plerunquecumpifcibus,&cancris exaquauiftum capefsit.
Huius teftes ferpentiumuenenisaduerfantur,fternutamenta mouent,&in uniuerfumuarios obti-
net ufus . Siquidem menfes , ac partus ciunt , duabus drachmis cum pulcgio poti : partus , fecundas-
que eijciunt : contra inflationes , tormina , fingultus , uenena , ixiamque ex aceto bibuntur : lethargi-
5 o cos, & utcunque ueterno obdormifcentes excitant infufi : cum aceto autem, & rofaceo olfa(5lu,& odo
ris fuffitu,idem faciut : poti & illiti profunt tremulis,conuulfis,& omnibus neruorum uitijs . In fum-
macalfaftoriam uimhabent. Eligidebentteftes, quiexunoortuconnexifunt(fierienimnonpo-
teft,ut gemini folliculi in unamembranaconiuncti reperiantur)liquoreintusueluticerofo,odore
graui , & uirus redolente, guftu acri, mordente,ac friabili,naturalibus tunicis circundato. Que frau-
de aliqui corrumpunt , conijcientes in foilem gummi , aut ammoniacum cum fanguine, & caftorio
fubactum,& ita exiccantes . Vanum eft,quod traditur,teftes ab ipfis euclli,& a fefe abijci,ciam vena-
tu urgentur : fiquidem tangi nequeunt,ita,ut in fue,fubftrid:i . Operae autem pretium eft, diuifa pelle
melleum liquorem cum eueftiente tunica alTumere , & ficcatum t potui dare .

Q^EMS

198

And. Matthioli Comm.

F I B E R,

■ e

zo

Fibri confide
rauo.

Q^ EMADMODVM ii! fuperiorc f^cHuttir Gcrmanii , ubicunquc Rkcnus influit : quin er m Aufl:ria,at:i
que Fannonia , ubi Danubim , in ahjsq; fimtimis prouincijs,ubi Drauu5,cr Sauus d.ifcurrunt,Iibcr fane,quem Granci
xxyof ot appcUunt,animal efl: ( ut Biofcoridcs inquit) quod cx amphibio habctur gcnere : quippe quod O" terris , cr
aquis uitam ducat : ibi nanq^ uidetur modo influmimbus natare , mcdo in litore uagari,mod6 in propinquis fyluis j^a~
tiari . ¥ibcr htrxflrefaciem refirt , maior tamen . Pcdes huicfunt poftcriorcs anfermis fimilcs; antcriores uero ut
taffus habet . Cauda cS iUiglabra, lata, pifciumflre modofquamofa . Eftur h.sc,qucd guftatu pifciu carnesplanefa^
piat,ijs etiam dicbus,quibus nobii carnc mterdidum cft a lcge.ln c£teris deniqi corporis partibus parum,autftre ni=

. - hila Itttra diftidct . Quofa^^um cft, ut a-edidcrint mcdicorum nonnuUi eafdem lutr.c tcftibus incffc uires, qu£ fibros

rum tcfticulis inftmt . Dentes Fibris anteriores ftrocifimi,atq; acutiftimi fimt,quibtis arborum ramos,utftrro,ca:dit ,
quos poftea miro coaptat artiftcio,ftbiq; domum conftruit pluribus tabulatis m riparum cauis , ubi tuxta ftumina de~
git . Animal cft horrcndi morfiti : nam hominis parte comprchenfa, non antc, qu.mfi-aiia concrepucrint offa, morfu

Vtnt opinio. refoluit . Vanum proftfto eft (ut etiamfcribit Diofcorides,itemq; Scftius mcdicin£ diligentifttmus)crcdcrc Fibros
fibi tefles dentibus amptit.tr e, cum uctiatu urgentur,ob hocfe pcti gnari . Quaitdoqutdcm id nunquam in his comper-
tamfit, qui noftra £tate capiuntur . Vlinius huiusfadi anceps id affirmauit Itb.vi i i.cap. x x x . qiiod tamen pofted

Fibri teftium ncgatiit Ub.x X X ii.cap. III. Caterum dtligentcr animaducrtere oportct,nc ab impoftonbtis adultcrati Fibrorum

adulteratio . i-gjic; cmantur : nanq; pauci admodum habentur ex ijs, qui uenalcs Vcnetiof importantur , qui qtadem adukerio ca^
reant . Cuius maniftfto eft indicio nimia eorum magnitudo, citm lcgitimi parui admodumfint . Qninctiam pr£ftanti<e

. , - - indicitm pr^bet concluftis liquor in recenttbus mellis iiftar,in diutius uero afferuatis,cer£ modo concretus. Adultes

ranttir coiitritis eiufdcm animalis renibtis,fardis iitde teftiumfilliculis . At mihi quidefxpius contingit O" uidercyCr
habere ex Auftria,Stiria,(:!r Carniola fibri teftcs,qui omni prorfus adultcrio uacant: qtios m.agnitudinc,coIorc,odo=
_j, 1 re,guftu,atq; etiam iiinbus loitge ab ijs diftimiics cjfe compcrimti^, quibus offtctnarum tititur uulgus . Flinius libro

XXXI i.cap. III .eos Caftons tcftcs efficacifiimos purat,qtii c Ponto affcrimtur . Cui tamcn rcfragatur Strabo lib.
1 1 i.fu£ Geographi£ hii uerbis . Producit Capreas Uij^^aitta, equosq;fylucftres affatim . Qutbufdam in locis lacui
incremcntaftifcipiunt. Cygtti,ZT eiusgeneris aues plurim£ tftmtliter er otides aues. ¥luuij.quidemftrunt Caftoras :
fed Cafloretim non eam , quam Ponticum,habct tiim . Pontico eitim proprium cfl,ut ucncnofum fit,ut tn alijs pcrmuU
tis . h£c Strabo . Ex quibtisfacile conftat plurima in Ponto uenenofa nafci . Id quod etiam m Bucolicis teftatur V»r»
gilius his uerftbus .

Has herbas, atq; hxc Ponto mihi leiia ucnena.
Ipfc dedit Mceris : nafcuntur plurima Fonto .
Uinc uerofit , ut nefciam ego , cur iufferit Damocrates caftorium Ponticum addi in Mithridatis antidotum , cim ta^
mcn Andromacho in theriaces compofitione eligantur teftcs lUi , qitos caftor iRrtiis , hoc eft , ad Danubium uiuens ,
protulit. llorummeminit Galenusltb.ro xi.fimpIiciummedtcamcntorum,ficinquicns.TefticuIoscaftorts nun~
ctipant Caftorium , medicamcntum cr celebre, cr multi ufus , adeo ut Archigeiies de Caftorij ufu totum confcripfe-
rit librum . Atque lUc fane particulares eius facultates expofmt , nos ucro uclut in alijs mcdicamcnti'; ftcimus , ita
Cr in hcc quoque gcneralem modo facultatem dicemus : ad quam fi qtds ref^iciat , ipfc pcr fe partictilares inuentre
fotcrit . Itaque quod cxcalfaciat , maniftftum eft . namfi uolcs ipfum ad ungucm Uuigatum oleo maceratum parti
cuipiam iUinire , O" infricare , euidcnter lUam inc.ilcfcere perciptcs . Porro calfacicntia omnia , ubi contad£ fub»
fl:anti£ quippiam digerunt , continuo etiam illam dcficcant ; nififi quid naturafuerit humidum , ceu olctim craqua,
atque aduentitiam qu.ilitatcm calidam , nonfactilt.ttcm affumpferit :ficut certe h£c ipfa igni , cr foli £&iuo admo^
ta . Itaqtie ciim Cafiorij confiftcntia quoqucfttficca , ©" calfaciendt potentiam habeat adiundam , merito deficcat.
Atque hoc iUi cim multis altjs mcdicamcntts commune cxiftit . Porro ^uoniam impensefubtilium eft partium ; ob ii
i i flut

Caftorei xu-
res C2£ Gal.

30

40

jo

y'^

>0

InLib.fecundumDiofcofjdis. 199

plus tuUt , qtihn dlii , qtuefimilitcr ut ipfum cr cilfuciimt , er deficuiit . t^um qux tenuiumftmt partium medicd=
mciitu , ijs qu£ funt crajfirum , plusfunt cffcucii , cti.imfi paremfortitafucrintfacultatcm , nimirum quia pcne=:
tretit , er in altumfubcant admotorum corporum , potiftmumfica dcnfafttcrint , tielut ncruacea . Palam igitur ta^
lia ob caufam pofttam magnificc itituntur a cajiorto . CxterumfaUtintur mcdicorum pleriquc in ufu Caftorij , ctm
id modo confidcrant , partcm qu.impiam .iut trcmcrc , aut conucUi , aut fcnfu motttue priuat.im , aut tcgre fentire :
battdfcicntcsidgcims fymptomataaddifimilcs feqni corporis affcdui . Attuab iiippocr.xtc dodus,ex plcnitu=i
dbte paritcr, cr in.(nitione conuidfioncmfcn, ubi quidcm qu£ in ncruts contincnturpr^ter naturam, cuacuare con^
filtum cft , ibi cr bibciuium cxhibc, c~ f)ns ctiti caftonim tmpone . Vbi ucro cxficcitatc nimia obucncrtt conuulfio ,
fctto hoc mcdicimcn illic cjfc .iducrfiftmum . Adetmdcm modum, ijs qui pr£ plcnttudine trcmunt,utilifimum : aduer
fifimum ucro ijs, qitibus huufmodi .ijfcilui accidit ab inanitionc . Ad portioncm modo du^ortm affc^uum, ubifingul
tiis cticncrit ftomachi, pcrfcrutato pnus, inucntoq^ illius affcilu, ac difcrcto,fi qtiidc k pkintudine ipftm £groti per=:
petiantur, ad caftorij iifum .icccdito . Sin atttcm aficcitate, cr ettacuationc, aut acriiim humorum morfu prouenerit,
medicamcn hocfugito . Saneft odori ^guftuiq^ aducrtas animum^fufjptcabcrts humano corpori aduerfifimam habcre
fubftantiam : t.imctfi in tutura nihil efpccrc comperiatur cortim , qu£ taliafacerc ajfolent . Siquidem aliaftomachti
uitiant, alia ucntrem, alia caput, alLt aliam qudmuis p.irtcm Udunt. Athoc mcdicamenfiue corpori humido applices
reftccationcm pofcciiti,fiucfrigido cxcalfadioncm' ,fiue humidofimul fi-igtdoq- cxcalfadionem pariter cr reficca'=
tioncm rcquirenti, magn.im utiq; oftcndit utilitatcm : ncc ullam parti cuiquam noxam imprimit,potifimumfiftbri uu
cet, aut non admodum calid.m perpctiutur homofrbrcm,fcd utfic dicam tcpidiiin, qualis accidit in cataphoris maxi^
me, cr lcthargis . Ac multisfanc Ciftorium exhibttimus una cum pipere albo , utrunq^ menfura cochlearij ex meli^
* 0 crato bibendum pribcntes : iiec quifquam tiUamfenfit noxam .Sedcr menfibm retentis , ubi per uenam , qu£ in talo
eft, modice euacuaffcm, obLtto caftorio unk cuni pulegio, aut calamintha,fempcr medicamcn hoc expertusfum pur:^
gationem ciere , abfque titfccminam Udcret . Fr£tcrea locos morantes eijcit . eitq^ omnia ex melicrato potum cffi^
cit . At quibtis ita uenterflatu diftenditur, ut £gre curationcm admittat, aut torminibus uexatur , atqifingultu , idq^
obfrigidos, iiifcofosq; humorcs, aut craffos ,flatulcntosq; f^iritus , eos ex oxycrato pottm ddiuuat . Qu£ porro iu^
uat in corpits introfumptum, ijs prodcft quoq^ cuti impofitum cumficyonio, aut ucteri oleo . Qa.€ uero ampliorica'
liditate indigcnt, ijs etiam perfefc infi-icari debet . luuat etiam,fiquisftiffitn eius in prunis impofitiinfpiratione hait
riat, maxime htimidos, cr fi-igidos affe^iis in puhnone, aut cerebro confiftentes . A ttameii lethargicos, er catapho-
ricos ajfedus, qiii quidcin adiundam habentftbrem, pr^ftat non didorum oleorum quopiam macerantes curare jfed.
potius ex rofaceo capiti , coUoq; tmponere . hailenus de caftoreo Galenus . C^terion , ut Vlinitis eft audor libro Caftorei ui -
X X xii.cap.iii.Caftorcumfumptumcomitiulibusauxihatur. M.edeturcrdentibusexoleoinatireminfufum,4, ■'"ex Plin.
cuius p.irte doleant . Atirium doloribus melius,ficum meconio infundatur . Vrina quoq; Yibri refiftit uenenis , er ob
id in antidota additur . Affcrttatttr autcm optime infua ucfica, ut aliqui exiftimant . A nimal, quodnolsa^ Gr£ce , Nomina.
TiberLatine dicitur : Arabice ,lnchiam alginde bedufter , Giendedeftar , feu Giendibideftar tltdlice ,Caftoreo :
Cernunice,Byber : Uifj^anice, Biuaro, cr Biuerio : GaUice^Bieure.' < -;.:' :'.':, ■.'',•

t Cim in imprefis hoc loco lcgatur 7roTi'^«i/, id eft, potui dare : tamen in codice manufcripto , in quem Oribd^
fitii (ut altas diximus) Diofcoridts uerba retulit, legitur dT^OTika&ou, id eft, reponere . Qu£ leiiio ideo uerior ejfe
uidetur, qttcd caftorium ( tefte Diofcoride ) nonfolum potuf detur ^fcd etiam infundatur , zrfufjiatur .

txAh KUTomho^: mvstela vvlgaris.

30

40

CAP. XXIIII.

MvsTELA, qu2indomibusnoftrisoberrat,ambufta exenteratur,&inueteratafale,inum-
bra ficcatur . Ea binis drachmis cum uino pota, aduerfus omnia ferpentium uenena prsfentaneoeft
remedio : toxico, fimili fumpta modo , refiftit . Eius ventriculus coriandro fardlus , inueteratusque,
percufsis a ferpente , & comitialibus potu auxiliatur • Cremata in fidili podagricis confert , cinere ex
aceto illito . Sanguine peruncis ftrums iuuantur : comitialibus etiam prodeft .

Jo

Mv s T E L A uulgarii notiti£ in Italia , animal eft mir£ fagacitatis , ar qudnquam corpore paruum-jdnimo Muftela con

tamen inuido conftat, atq; fcroci . M.uftelarum duo genera effe audor eft Vlinius lib. x x i x .cap. 1 1 1 1 .Alterumfyl fideratio .
ueftre, quod in agrii,zr uepribm uttam agit . Altcrum domefticum , quod in domibus noflris oberrat . Vtr^que adeo

cupide catulosfuos diligunt, ut eos hinc alio transftrant, uerentes nefibi ij furripiantur . QuofaSum eft, quemad^ Vana quorii..

mdum memori£ prodidit Ariftoteles lib. iii.de generdtione dnimtdium,cap. vi.ut cian uidijfent quidam , Muftcliis ^^^ opmio.

cdtulos

200

And. Matthioli Comm.

cdtulosfuos, t^uos pdruos ddmodmn parit, orefufccptos transftrrcfdlso opinxtifunt, cm ore pdrere . Quoruntopie

jtiombus idftipuUtur Ouidius : cui^tdmcn uenid dundu cft:, clon poiitis quA^libet audciidi dmplifiimd fitpotcjidx . Non

cft/imiliter in co dudiendus Chriflophorus Enceliuiy uir dlioquin eruditu^, quod lib. i n . cdp. l 1 1 1 1 .dejijMum ud^

turd, uulgifirt.tfjc fcntcnti£ dddidu^ md^is, qum Ariflotcli^ cr dliorum probdtifimorum duilorum,fcpiA^, loligi-

ncs, locuflds, c::rfquillM ore coire dc p.xrerc, ridcndd hifloridfcriptum reliquerit . qui prjctcrcd coruos o~ fylueflrcs

Martes,&ea- gdllinds ore concipere mdgno errore trddidit . Cd'teri(minmufleldrumgcncrerccenfenturqu£ martes rfp=

rum hiftor. pdUntur, qudrum du£ in Itdlid hdbcntur jpecies . Vna ndnq^ pilo uefliturfuluo nigricdnte, cxccptdgutturis parte , ■

qH£ dlbicdt . hdnc nos uulgo dicimus Fdina . Hoc dnimdl oderunt rurd , quodfipc domos illorum ingrcdidtur, ubi no

modo gdUinds, quM inucnit, iuguUt,fdnguine plerunq; exutto ;fed etidm oud exhdurit cr exorbet. quin cr in turres

dfcendit , dtq^ inibi colmbds ( modo cds coinprchendcrc pofit ) cdrumq; puJlos cnecdt . A IterdfytuM incolit , rdroa^

iUdS deferit . h£c proprie Mdrs uocitdtur . piffert db ilU , quod corporc conflct dliqu.intu!t(m longiore ,gutture fit

luteo, cr pilo contegdtur cUriorc, tdHuq^ moUiore . ut uel hii nomimbus ciusgcneris pcllcs mdgndtibus expetdntur

dd hyemdks ucflcsfuffulciendds . Sunt qui putcnt, poflremdm hduc duorum effcgencrum : dlterum quidem , quod in

fdgeis, quernis, iligneisq; fyluis uerfdtur : dlterum uero, quod in piceis er dbicgnis tantm oberrdt , pulchrius nimi-

rumdj^eilu. MufleUrumquoqigcneriddfcribiturquod Germdni zobeh.am, nos uero ZibeUinum uocd^

mus .Tri£c corporis twmfirmd, tum mdgnitudine pdrmn diffcrt d mdrte, qudnuis pdulo minor fit . Totum corpus hd-

bet pilisfuluis ueflitum, praterquamguttur, quod ex dlbo nigricdt . ZobcUis reftrtd cfl Mofcouid, er Litudnid, at=>

que etium ijs dbunddnt finitim£ dli£ regiones , d quibus eorum peUcs ad nos conuchuntur . Vmeunt nugno pretio in

locis etiam, ubi cdpiuntur . quofit, ut uetidtores qudndoq; dttifimifidnt . Vorro er v i v e rra intcr muflelds dns-

■ numeratur . Ed dutem dnimdl eftfciuri mdgnitudinc, pilofubluteo , dudux ddmodum, cr dnimdntibusftre ctmdis ini^

micum, pr£fertim cuniculis, quosf^pcgregdtimfuis cx dntris peUit . Oblcddturfdnguinc mirum in modum, ddeo ut

fdnguine potius, qukm cdrnibus uiditct . Inueniuntur praterca (ut dudio) in Gcrmdnid, Folonid,cr uicinii locis dliei

MufleUrum generd : qu£ quonidm hdilcmis ipfe non uidi, neque explordtdfunt mihi,idco quid dc ijsfcribdm, non hd^

beo . Vcrkm qtiod nuncin Bohcemid uitdm dgdm,equidemfutttrum^crof.wore dtq^ dttxilio Scremfl. lerdindiuii Ar*

chiducis Auflri£ Principis, er domini mihi colendifimi , ut nonfolum mihi licedt trdiiu temporis h£c <y dlid dnimd=

lid uidere er cognofcere, qu£ in hdc boredli pUgd proueniuitt ;fcd cr multd rdrd confequi , qux dd rcm tum herbd=

Muftels natu ridm, tum metdUicdm flpeildbunt . MufleU fcrpentcs dcriter pcrfequttnttir, dimtantq; dcuordtd prius rutd . Bdfi-

ra, & uis. np-g ^nufteU uirui exitio effc dudor eft Plinius libro v 1 1 1 . cdp. x x i . ddeo ndturce nihil pldcuit effefine pari. Inij^

- j i.y;.: . ctunt enim eds cduernisfdcile cognitis ,foU tdbe . Necdnt illi fimiil odore , moritinturq; , er ndtur£ pugmm confi-

.<iil<l /.■> iit ciunt . Muflel£ etidm oculis pundu erutis diunt uifum reuerti, eddcmq^ , qu£ in Ucertis, er dnnulisfdciunt . Mufle-

l£ cuiuslibet fimus mofchum nonnihil refipit . Ij meUe cxceptus, additd lupinorum dut foeni gr£ci fdrind,ftrumds,c<e

terosq^ pituitofas tumores difcutit . MufleUrumfeUe cumfuccofcetticuli utuntur quiddm dd octdorum argemds er nu

beculdx . quinetidm idem lentigines, er dlid huiufmodi cutis ttitid emdcui.ire perhibent,fi cim meUc, er uitis dlb£ rd=

dicis, dut drifdrind iUittdtur . Nec dcftmt , qui putent MufleUrum pulmonem dd omnes ptilmonis morbos cfficdcem

effe. MuflcUrum combiiftarum cinis aqttdfubdiiui lUitu cdpitis dolores mulcet : oculis uero inieilusfuffufiones cmen

Nomina. ddt . Hoc dnimdl rotAii Grtccis dicitur : Ldtinis, MuflcU : Italis, DonnoU .

Zobells hi
ftoria.

Viuerr».

lO

lO

JO

BaTf(Jtx,ol.

RANAE.

CAP. XXV.

CoN T R A 6mniumferpentiumvenenaproantidotofuntRanae,fiexfale&okodecofl:sedan- 40
tur , iusque earum itidem forbeatur : contra inueteratos tendinum rigorcs poUent . IUitus earum ci-
nis, profluentis fanguinis impetus fiftit : explendis alopeciarum inanitatibus ex iiquida piceillinitur."
Viridium ranarum cruor auulfos genis pilos renafci prohibet , in uefligia euulforum inftillatus . de-
cods in aceto, & aqua,dentium dolores coUutione leniunt.

50

RAN AE

InLib. fecundum Diofcoridis. 201

R A N AE luUi, prcefcrtimqi Infubrix phpulisfi-cqucntijlim^ . Gcnerefine diffcrwit , qticnudmodum mdgni^ Ranaru con-
tudine , colore, uc n.Um\i . Ali£ n.tnq-, cx putredinc gignuntur cejliuis imbrihus pulucrc mddcft^o , quibu^i fic ortis ''deratio .
brcuis cjl uiti, nulluhj; curum ufn . Alix uero ritc, crfecundum n.iturs ordinem, proueniunt in m.iri,fluuij5, pAu=
dibus, ac hcubus . Sunt cr terrcftrcs, f.Lc infiutetis , o~ rubetis plerunquc uiilitmt, ob idq; Rubetie Latinis dicun=
tur . Ncc dcftntin hocgcncre, qu£ ctium Cul.vnit£ dicMitur, quod in .trundinetis uitum agunt . Verim utr<eque qt
uenen.tt£, cr leth.tlcs hubentur . Cxterim ille influuijs, puludibus, cr lucubus uerfuntur, cr degunt, quurum nobis
in cibis inu.duit ufa, colorc uiridi, uutfubrutilo, cincreoue . tumetfi cr inibiquundoq; cxhisccrnuntur,qu£'non tu=
to edi pofftnt : utpote qu£ d rubctis non multum pernicie diftent. Puriunt Run£, ut Vlinius trudit lib. i x . cup. l i . • Ranarum par
er cxpcrientiu quotidic comproburi potcfl , minimus curnes , nigrds , quusgyrinos uocunt , oculis tuntkm , o~ cdudu ^"* '
» ° infigncs : mox pcdcsfigur.vitur , cuudufindcntefc in pofleriores . M.iramq; femeflri uitu refoluuntur in limum nullo
ccrnente , e~ rurfiis ucrnis uquis rcnufcuntur , qu^fucrc nut£ , perinde occultu rutione , cmn omnibus unnis id cuc=
nidt . hfc Plinius . Ctti tumen fentcnti£ prorfus refi-ug.itur expcrientiu : quippc quod in puludibus muritimis , qu£
gluciem mtnquum hycme contruhunt, quocunque unni tcmporc runds confpiccre licedt . CiUdproptcr diccndumfuca
rit, Plinium cas tuntiim quotdnnis in limum refolui cxiflmidjfc, qute ex ipfius dqu£, O" terr£ putredine gignuntur .
BctTf ccx.o'/^c Gr£ce, Kdn^ Ldtine uocdntur : Avdbice, Difddhd,feu Ddfdd : Itdlice, Kune : Germdnicc , Irofch: Nomina.
Hij^unice, Kdn4i : GaUicc, GrdnoiUe ; & Kaine .

AiAoufOf. SILVRVS.

CAP. xxvi.

»0 SiLVRvs reccns in cibo nutrit, & facilem prsebet aluum : fale uero conditus, minimum fuppc-
ditat alimentum . arteriam expurgat, &: uocem expcdit. Illita faliti caro,aculeos, & infixa corpori fpi
cula extrahit . Muria eius incipientibus dyfcnterijs prodeft, fi in defidentium fotus adijciatur ; fluxio
nes fiquidem ad fumma cutis elicit . ifchiadicis infufa medetur .

30

4.0

So

ExisTiMAT Pdiilus louitis w UbeUo de K.omdnis pifci^us, Silurum eum effe pifcent, qiiem uulgui Stuno» P?"'' . ^°^')
nem dppeUdt . Veruntdmenfi Artftoteli, er Plinio eft ddhibendufides, liquido conftdbit , dliud pifcisgenus effeSilu^ opinio.impro
rum, dliud Sturionem . Ndtiq; Ariftoteles Siluro dentes dfiigncit ddeofirmos , dtq; acutos , ut ijs hdmos etidm firreos
fi-dtigere udledt . Plinius item lib. i x .cup. x v. trddidit, silurum ubicunq;fit,grdjfdri , omneq; dnimdl dppet^re : i4=
circo inndtdntes equos [£pe demergere , pr£cipue in Rheno Germdni^ dmne prope Lisboum , ©" in Danubio . At
Sturiones etfi pr£grdndesfint, edentuli penitus hdhentur . Ad h£c Silurus Ariftoteli, er Fliniofluuidtilisfempcr de
fcrihitur pifcis, cum tdmen Sturio frequentius in mdri, quum influminibus reperidtur . Qko fudum eft , utfdcile des
iuHusfim infententium chrifiimi MdndrdiFerrdrienfts : quippe quod pro certo crcdiderim, Silurum Italis haudqud
quam ejfe cognitum . dudndoquidem inibi influminibus , quanqudm ingentibus , nunquum { quodfcidm ) Silurus fues.
rit repertus . Pannoni Dunubij dccoU Silurum uulgdrifermone uocdnt Acchid : Kheni uero litord inhdbitantes Ger
nidnicd lingud Bolich dppeUant :fiquidem ii muxime grdffdtur , morfuq; petit omne dnimdl , quod fibi obuidm fit . Is
effigie gobium refirt cdpite mdgno, ore dmplo , er dentiiusferocifiimis . B.dc infententid mequoque Plinius confirf' ^
mdt:is enim Silurum cr in Rheno , cr in Ddnubio udfci dudor eft . Pifcis , qui cuAov^oi Gracis , Silurus Latinis Nomina.
appeUatur : Arabibus, Uarbe : Italis, Siluro : Germanis , Bolich, er 'Balich .

^liu^lht. SMAKIDES.

CAP. XXVII.

Smaridis pifcis {aliti caput exuftum , excrefcentes ulcerum pras , puluillosque reprimit :
nomas cohibet ; thymos , clauosque abfumit . Caro non fecus atque falfamentum prodeft k fcorpio-'
nepercufsis j aut a cane demorfis ,

lHmi%f

202

And. Matthioli Comm.

S M A R I D E S.

t»

xo

VicUVih!. MAENAE.

CAP. XXVIII.

Maenarvm ex capitibus cinis, fi illinatur , callolas fedis rinaas abolet . Eius etiam garum orisi
putrilagines coUutionefcdat.

^M\\l

30

*o

Smiridis con
fidetiuo.

Maenx.
NomiDa.

E T s 1 fludij, dc diligentice plurhnum impenderim, ut quinm pifckfit Smdris, certiorfierem ; nunqum tmen
dpui Ariftotelem, nec Plinium, nec deniq; ueterum quenqum aliquid certi nadiufum, ita. ut pkne Smaridem cogiio
fcere , dc defcriberc poffem . lUud tdntiiminueni , ijs Smaridem effe pifciculum, mmi^ fdcie fimilem . Ex quo facilc
'addudusfum, ut eos non longe ttberrare putauerim, qui Smarides eos pifciculos dixcrit,quos uulgo Vcncti appeUant
Ciroli : nanque hi pr£ter id quod corpore minoresfunt , mxnM notis omnibus reprafentant . Ceeterum ci<m M<es
n<e, qute uulgo Menole dicuntur ,fint uulgaris notitix, non efi, cur plura de ek dijfcram . Zpotf i'5*Ef ita Grxcis j
ut etiam Latinis Smarides nominantur : Arabibus , Abfamaris : Italis , Smaridi - Qk* uero Gnece ^uivihs , L((s
tineM.xn(edicuntur:lt((licetiienple;Hifpmc€,P<tndelhiiS.

K<i)jSj'o;. GOBIVS.

^^ CAP. XXIX.

; " Go E I V s recensinfuillumventremconieftuSjficonfutarimaindnodecimaquxfcxtanfSjdo-
necduofuperfint,decoquatur, excolatus &fub diuo refrigeratuspotuidetur,aIuus fine moleftia
deijcitur . lUitus contra ferpcntium , canumquemorf us auxilio eft .

50

GOBII

In Lib.fecundumDiofcoridis. 205

G 0 B I V S,

10

GOBII ALIVD GENVS, O VER P AG ANELLO .

G o B 1 1 in Venetis ichthyopolijs Jrequentij^imi conf^iciuntur , quod inibi in finitimis tdcunis mirum in modum Gobioru eoa
j o fcctificent, ic numerofi prouemant . Quire non immerito prodidit Ariftoteles in murinis litoribus, ubiin profundum fideratio .
non lubxtur dqud ,fummj. cum uoluptate morari Gobios . Hos Veneti detradii pofterioribui fylUbis Go uulgo uos
cMit. Capitcfunt amplo ,gufluq;perfudues ,qu6dcdrnemhabeanttumpinguem,tumetidmfridbilem. Proindede Gobij faculc»
his differens Galenus libro iii.de dlimentorumfdcultdtibus,fic inquit . Gobius Utordlis eft pifci/s , ex eorum nume^ tes ex Gal.
ro, qui parui perpetuo mdnent . Vrisjidntifimm autem dd uoluptatem , coHionem , fmul dc dijlributionem, crfucci
bomtatem cfl ii , qui in drenofis litoribus , dut faxofis promontorijs uiuit , At qui in fluminum oftijs, dut fiagnis , dut
ftignis marinis uerfatur, non ^quefuauis eft , neq- probifucci , neque concodufdcilii . Cteterumfciendu/m eft ( ut Gobij fluuii-
etiam annotauit Galenus ) Gobios non in mari tdntim reperiri ; uerum etidm influminibus , cr Idcubui , quemddmos tJles.
dum teftantur ij , qui in Ldrio Idcu, itemqi Yerbano cdpiuntur , Iduddtiftimi quidem, propterea quod eortm iecur mx

4.a GOBIVS FLVVIATILIS.

ximam cum palato ineat gratiam . I n fluuijs uniuerftm minores exiftunt , quanqudm ex ijs etidm nonnuUos inuentM ,
qui duoi, aut tres uncia? pendant . In agro Tridentino pduci ddmodmfunt fluuij , qui Gobios non dlant : ndnque er
Athefts cr No/{i«, cr Lauifius, er Sdrca ijs reftrtiftimifunt . Hos inibi quiddm uulgo uocdnt Capitoni, quiddm uero
Harjfom : dt in Retrurui 3 ubi tmen rdrij^imi h^bentur , corru^to a Gobijs uocabulo , uulgo dicuntur Ghiozzi ■ Sunt

hipifcicuU

Nomioa»

And. Matthioli Comm.

204.

hi pifciculi non modo conco^u fucilUmi ;fed er orifuMtifiimi, <ite\j grdtij^imi, pr£fcrtim ctim ouis turgent : h£c enim
in his er pinguiu, CT copiofx fwit-,guflui ucro fuduifmd . Qjiofit, utfolertifimipifcatorcshorurnfixtur^sobferuan
tes, non minus expifcandi^ ouis operam nMient , qu.m pifcibus tpfis . Kai^ 1 of Grxcis , Latinis fmiliter Gobiiu
appelUtur : Arabibus, Kmen : Italis, Gobio : Germants , Goeb : Hif^anis, Cadozcs : Gallis, Gouiones .

evW. THVNNVS. CAP. XXX.

CoNDiTANEi thunni caro,quam omotarichon uocant, fumptaijs auxiIiatur,quos ui-
peranomine prefter momorderit: fedoportet vinum quamphnimum fubinde cogantur haurire,
ita vt uomitione reddatur. Contraacrimonias eiitatorum maximeuaIet:canummorhbus utilifsi-
meillinitur.

t&

*■■©•

Thunni con
iideratio.

Tliunnorum
captuia,& no
inina.

T H V N N I pifces inter cetaceorum gettera recenfcntttr . Ii muttitudine fua omnibits litorihus ftint noti , pr£*
fertimq; Tyrrheni accolis magis , quhn ijs ,qui A driatici litora inhabitant . In E uripis maxima eorum efl captura .
Irrumpunt maio menfe , ac wnio in marc nojlrum mediterraneuin pcr Herculi^s columnas ab Atlantico oceano , co^
gentibus xiphijs , hoc eft , f^athis pifcibus , qui enfe .1 roftri^ prominente inflrudi , eos toto mari perfeqtttintur :funt
Xiphla pifcis. enim xiphix immanes belu£ .nam{ut Plinius inqtiit Itbro x x x 1 1 .cap. 1 1 .mucronato roftro tam ualide naucs pers-
^,- fidunt,utinoceano mergantur ,pr£fertim adMauritatn£ locum , qui Cctta uocatur ,non proad a Lixo flumine ..
Thtmtti igitur ckm pifciumftmpliciflimi , ttmidiflimtq; ftnt , non aliter infitgam a xiphijsgregatim agutttur ,qti.hn 0=
uitm greges .i lupis . Quam ob caufam itel ittanibtts terrictdamentis adi , factle uadis ,atque litortbus intrudutttur.
Vorroftimma f^eilantium tioluptate maio , er itittio mcnftbus Thutmi k Gaditattis tton longe ab Herculeo fi-etu cas.
piunttir , ad qiiam pifcationem ttniucrftis concurrit poptiltis, maximo clamore , tympanorumfottitii, ac bellicis pultie=
rc, cr igne concrepitantibus terriculamcntis . H£c etiim eorum capttiram faciliorem rcdduttt : quandoquidem lloli=
di cmftnt, uocibus , crftrcpitu territi , concitatitur ad uada : quo in loco poftca gregatim retibus capiuntur , 'maxi=
moq; omnium plaufu trahuntur in litus . Thtmni diiierfafortiuntur nomitia : nanquc primus thutmorum fcetus ab ip^
foftatimotio Cordilla dicitur ,quimoxin Limarias euadit : ex limarijs autcmadolefcetitibus Pelamidesfitint^ftc i
titto di^£ : ctim tiero h£ pedakm exceffere menfuram, in Tlmnnos abeuttt . A thctt£us hos diu uiucre ait, er in pr£=
grandes euadere pifces . Sed huic opinioni uidetur adticrfari Ariftoteles, ciim affeueret, eos biennio iiitamfinire . A=.
nimal eft paruum ( utfcribit Pltitius ) fcorpionisefftgie . Hoc ardcnte ftrio fub pinna affigit aculco , tantoq; infiftat
dolore, ut in naties exiliant : quo tempore, ut maxime noxij damnantur in cibis . C£terkm thunnorum uentres, qud
in cibatu origratiores habentur , eo magi< uentriculo nocent : contra eorum carnes , qu£ omtti prorftis pinguedine
carent, etft non tantam cum palato ineant gratiam ; minorem tamen uentriculo infirunt noxam . Quanquam huiufces.
modi pifces , qui in cetaceorum geiiere recenfentur ( ut Galenus eft author lib. iii.de ahmentorumfacultatibus) du~
ra caritcfunt pr^diti ; quam ob caufam cr prauifuntfucci,cr excrementititim pr^bent alimeiittim. Quaprcpter fa-
le macerata plerunque eduntttr , quod inde alimonia tenuior fada ex ipfts in corptis diftribuatur : ob idq^ftt ccdioni,
crfanguinifaciethio accommodatior . Nam recens horum caro ni admodum probe concoquatur, magnam crudorum
Komina. fuccorum copiam in uenis congerit . Pifcis, qui Gr£cis tjuivo; , LAtinis item Thunnus uocatur : Arabibus, Kcfam,
cr Alienti : Italis, Tonno : Bif^anis, Atutii : GaUis, Thun .

Thunnoruin
cibis facultas.

rotffOl/.

GARVM.

CAP. XXXI.

Garvm omne,quodexpifcibus,carnibusque fale maceratis h'quamen eft,fi exeofotusfiat
depafcentia ulcera fiftit . Morfus a cane medetur . dyfentericis, atque ifchiadicis infunditur : nonnul-
lis , vt exulcerata adurat ; ahjs autem ad laceflenda, quae ulcera non fenferunt .

ZofjLoVlxWav. IVS PISCIVM.

CAP. XXXII.

30

40

50

~- Recenti VM pifciumius,mod6 perfe.modo exuino potum,aluum fubducit. Priuatim
ad hunc ufum conficitur e phycidibus, & icorpionibus , & iuhde, e percis, & recentibus ahjs faxati-
libus, nec uirus refipiemibus, fimpliciter cum aqua, oleo, & anetho .

• GARVM

lO

InLib. lecundumDiofcoridis. 205^

G A R V M didtim cffc d ucttribm trdiidit Plinius lib. x x x i . cdp.vi i . quod olim conficcretur cx pifce,qucm Gari conCdc-
Cr£ci garon uocubant , intcfimis illiusfxlc mdcenttis > ac eliquatis . Quod item poflca e fcombri extis confici coc~ '^*""*
ptum ejl . Vuit olim Garum complurium ciborum condimentum , adeo ut nullusfcre liquor , qui ad gul<e luxum ma=
gis prsjlarct , ab antiquis fucrit excogit.ttus . Vcruntamcn dc hoc non intcllcxit Biofcoridcs •,fcdgcneratim de os
tnnipifcium , cr carnim muria , qua hxc diutius affcruarifolent . C^tcrum dc pifcium iure non cjl cur pluribus a-
gm , cian fatis .tb ipfo audorc dc co proditumfit . Qupd Grccci yoc^^ov , Latini fimiliter Garum dicunt : Kra^ Nomina.
bcs , Muri,fiuc A Im uri : Itali, Garo, o~ Salamuoia . Quod ucro Qreccis {o^oV l'xu av , Latinis luspifcium di^
citur : Italis , Brodo de pcfci .

Kof Hf kAivwoJ . CIMICES LECTVLARII. CAP. XXXIII.

Ci M I c E s , qui incubilibusenafcuntur, caiiisfabarum inclufi, fiantefebrium fi<^nificationes
feptenideuorcntur,quarranisauxiIio funt:&citrafabas fumpti,percufsisabafpideprofunt;vulua-
rumexanimationesolfaftu reuocant.Poticum uinoautacetOjadhsrentesfanguifugasabigunt-.tri-
ti, & urinariae fiftulx impofiti , urin£E anguftias leuant .

20

In T E R omnesnoilurnoshofles,quinobisdulcemfomniquietcmintercipiunt,nuUiquidemnocentiores,infis Cimicumco-
flioresq; habcntur , qu.hn Cimices : quippe qui non folum morfu ddacerent , quo crfomnum interturbant , cr fan^ deratio.
3 ° guinem nobis adimunt -^fed etiam foetorem adeo deteftabilem , abominandumq; nobis exfe relinquunt , ut eo longe
magisfenfus , /])/n'f(«cjj Udantur, quam uniuerf£ corporis partes, qu£ ab ijsfuerint iil£ . C£terion tametfl infiftif=-
flma ,foetidifi)naq; fint animalia ; noluit tamen eos genuifje natura omnium rerum parens , quin fuum haberent in
mediciiu ufum . Ytuntur ijs recentiorcs quidam ad ciendam urinam , uiuis in penis organum immifis,non autem mor
tuvs, O" tritis , Biofcoridis modo . Quod mihi magis confentaneum effe uidetur ifiquidem in meatum urinarium indi-
ti, ingrcffu titiUationem excitant, cr urin£ uim expdtriccm proritant . Sunt cr fyIueftres'Cimices,qui ex herbis Cimices fyl-
uidum, Cr locumhabent , ledularijs maiores, colore uiridi, £qui ac iUifoetidi ■ Sed hi nuUum , quodfciam , obtinent ueftres .
.71 medicina ufum . Cimices ita Larinv; , Ko'f af Gr^cis appeUantur : Italis, Cimici : Germanis, Vuantz^n : Uijj^a- Nomina.
^ is,Chifmes ,Chimefas ,crFarauelhos :GaUis,Punefcs .

40

o m .

MILLEPEDAE.

CAP. XXXIIII.

M I L L E p E D AE , qu32 fub aquario uafe fl;abulantur,animab'a funt multis pedibus nitentia,quas
contactamanucontrahunturinorbem. Haeexuino potsedifficiliurinSj&regio morbo auxilian-
tur . MillepedcE cum melle anginis utiliter illinuntur . uitx , & in cortice mali punici calfaftae , dolo-
ribus aurium , addito rofaceo , conuenienter inft illantur .

MiLLEPEDAE, qud? uulgo appcUamus Vorceletti, animaliafunt exigua , cr omnibm uulgdria . Vroin= •Millepedaiu
ie non opcr^pretium duxi , ut plura de eis irt pr^fentia reftrm, qum tradidexit Biofcorides . Caterm animalcw ufus .

£ U

2o6

Blattarutn co
fideratio.

Nomini.

And. Matthioli Comm.

lahcecGaUnocommendutafuntlibro ii. de compofitionemedicdmentorum fecundtm locos dd diuturnos cdpitii
dolores,ubificinqmt.Maximeeti.improfunt fubdq^umo uafe nafcentcs afeUi,miUeped£ appellati ,/loleo inco^
duantur . Qu.xmobrem nefciuerim , cur dixerit TPlinius lib. x x i x . cap. ultimo , MiUepedam animal cjfe e uermibia
terriC pilofim ,multis pedibus arcu.itim repens. Aninulia , qu£ Gr£ce ovot, 'Latine MiUeped^ , AfeUi , O"
Multiped£ uocantur : Arabice, 'H.arna:ltalice, MiUepedi : Germanice ,lE.fel :liij^anice ,GaUmilha: GaUice »
Cloporte .

ZlA4>H. BLATTA. CAP. XXXV.

B L A T T AE eius,qux in piftrinis inuenitur , interanea trita, aut cum oleo cieco£i:a,aurium dolo-
res inftillatu mitigant .

Blattarvm plura cffegenera , audor ejl Pliniui lib. xxix. cap. ultimo . Verum h£ , quarum in Hcs
truria aliquibui locis ingens efl muhitudo , O" qu£ uulgo uocantur Piattole , noilu magis , qum interdiu in ceUis
tiinarijs apparentes circa latrinarum ora , in pijirinis , b.ilneis , uliginofisq; £dium partibus ,foedifima quidem, nau»
feofaq;funt animalia . GryUos hs , qui ncitibu'! ^ft.ite ftridcnt , quadantenu^ refirunt : planwres tamen, cruribus e=
tiammim tenuioribus araneorum modo : proindefug£ citifim£ . Lux iftis aduerfifima , ita ut,ft node lumen repens
te inftratur humentibm locis, in quibus degunt , cclerrimo curfu refugiant . De his igitur , utpote qu£ multum in pi^
ftrinis uerfantur , inteUexijfe Diofcoridem credendum eft : non autem de iUis uermicuiorum modo oblongis , qu£ in
apum aluearijs^c^r in carnibus diufale inueteratis enafcuntur : quanquam &~ /?.e Blatt^ nomen fibi uendicauerint .
'Nobis h£ uocantur uulgo Barbeggie, alijs uero Carpe . 'Blattarum uires , quas pluribus Fliniui confcripfit,filen='
tio inuoluimus, ratigratioribuSjfaiubrioribmq; remedijs morbos pojfefanari , qu.hn ijs , qui a tamfcetidis , atq; exe=
crandis fumuntur animalibus . Qu£ Gr£cis ff i'A4>H5 Latinis, pariter er Italis 'B.latta nominatur : Germanis,Grils
len , er Ueymichcn : Uif^anis , Kapa coua .

VviM^avQotAqlosw;. PVLMO MARINVS.

CAP. xxxv;.

POD AGRAS.

pernionesque emendat pulmo marinus recens , tritus , & illitus .

Pulmonisnis
riniconfid.

Nomina.

M V L T A pr£tcreafunt horum animalium membra, de pulmonibus quorum difterit Diofcorides, qu£ medicds
menti uim pofident , de quibm poftca f^ieciatimfuis locis dicctur . Verum cum h£c animalia nemini nonjint cognita,
Vana de urfe non opus ejje exiftimo ,utde ijs plura dicamus . Quanquam iUudfilentio non difiimulandum , quod fcilicet Vrfa=
partu opinio. ^^^^^ pnrtM nonfit plurimis membris indifcretus , cruribus pr^fertim , cr undique rudis , ac infiirmis : nec quod pa*
rentis linSlufirmam tandem rccipiat urfinam , ut nonnuUi fcriptis commendarunt , cr crcdit uulgus . Quandoqui^
dcm in uaUe Ananiafupra Tridentum uidimu^ nos pr£grandem Vrfam pr£gnantem , ab ipfis ucnatoribus exentera^
tam , cuius catuli adhuc in utero exiftentes , omnibusfuis membris diftindis , acjvrmatis repertifunt , non autem in^

formeSt

xo

20

PvLMONEs marinianimaliumpulmonibusnonabfimileshabentur. Hw {ut Vlinius eft auHorlibro rx .
cap. X L V XI . ) eadem qu£ fiutici ineft natura , perinde ac f^ongijs , urticis ,ftcUis , O" olothyris . Conj^iciun^
tur marini puhnones plerunque undis fupernatantes , futuram maris proceUam pr^fagientes . Mirum , quod fi ijs
uirg£ baculiq- perungantur, noite facium accenfarum modolucemedunt. ■zsvtv^ccv SaAotojiof ita Gr£cisy
Latinis uero Pulmo marinm appeUatur : Italis, Polmone marino^^iiij^anis^^S^idturddeuieya, cr Capacha dc
uelhd.

meuMOVef. PVLMONES. CAP. XXXVII.

S V I L L V s , &agninus,vrfinusquepulmoimpofitu,attritusacaIceamentiscontra£l:os,abin-
flammationetuetur. Vulpinus uero fi arefadlus bibatur,furpiriofos adiuuat. Adeps quoquelique-
fadusjinfufusqueauriumdolores finit.

30

4«

So

InLib. leciindumDiorcoridis. 207

fimes , ut plerique cxiflimcmt , mugis fortajfc Arijlotelis , cr Vlinij dudoritdtibus fi-cti, qui ita cffc mcmori^ prodi-
derunt , qumfcnfil^us , cr expcrientid . •z^ViviJ.ovif Gr.fce , Pulmones Ldtine dicuntur : Arabice , R/c/;,er Ris
che : liulice, Pohnoni : Uil^mce , Leuianos : Gallice , Volmon .

Nomina.

H TS(X.T(il. .

lOCINERA.

CAP. XXXVIII.

1«

AsiNi lEcvR inaflratumefucomitialibusprodefttvenintamen iciunis edendum prcecipi-
tur. Caprreueroinaflati dccidualaniejinungilufcioros prodeft:&;dum coquitur,apertos ocu-
los halitueius uaporari.prodcft in cibotoftum ad cadem. Tradunt hircini iocineris cibo co-
mitiales dcprehendi. Aprinum recens fi arefadum tcratur,ex uino potum,contra ferpcntium,
tuolucrumque morfus auxilioeft. Iecurcanis,quirabieexagitatur,toftum ,& inciboabemor-
fis fumptum , nc tcntentur metu aqux tueri creditur . Vtuntur autem ad arcendos aqu.-E pauores dcn-
te eo, qui caninus dicitur. hunc a cane, qui momordit, exemptum, & foUiculo inditum, pro amule-
tobrachioadnedunt. Inueteratum autemfalemergi iecur,exhydromelite binisligulis potum,
fecundaspellit.

20

jo

P R AE T £ R Afini, Cdprx, Kirci, Apri, rabidi Canis , er Mergi iecur, ejl er Lupintm, quo titUfttur niedicOs
rum nonnuUi, qui primM tenent in uniucrfa Italia . Siccant enim lupinum iecur, mox in puluerem conterunt , er tan==^
quam pr£cipuum medicamcntum ijs exhibcnt , qui iochierojis afficiuntur fluxionibm : ijsq; flmiliter , qui aqua inter Iocineri»lupi
cutem laborant . Qjianquam id probare non uideatur Galcnus lib. x i.ftmplicium medicamentorum ,fic inquieits. conGderatio .
IccKr lupinumf£penumero in medicamentum indidi hepaticum , quod ex eupatorio conficitur ; nec tamen quod rae= '

vtoria dignum lit , amplius prsjlare comperi , ad iUud uidclicet comparans , quodfine ipfo componitur . Secus au-
tem GaleniK dc lecorc lupino fcripfit poftea lib. ZT cap. viii.de compofitione medicamentorum fecundum locos ,

40 ubi iecinoris mcdicamenta rccenfet , ciimflc inquit . Cochlearum terreftrium carnem ualde probe terito , er a^ufls
uini nigri cyathis tribus calfacito , ac bibcndum dato . Videntur autem h£c iuxta totamfubftantiam efficacia effe, no
fecundum unam aut alteram qualitatem . Quale eft er Lupinum hepar , cuius abunde experimetitum habemus . Vfui
autem ipflus confimilis cochleis e& . teritur enim exade hepar lupinum , ^ydatur drachma una cum uino aliquo duU
ci , qualiafunt theraum Creticum , er fcybelites , ac dulcc protropum . Benigna enim h^cfunt uifceri, ipfum nutri^
re potentia , or mcdia iuxta calidi crfrigidi oppofttionem : cr ob id talia pharmaca omnibws intemperaturis conuea
nire uidentur , ut qu£ exfubftanti£ proprietate commoditatem defe exhibent , er neq^ calidas , neq^Jrigidas inteme
periesUdant . hadenus Galenus . Catertm idem infimpliciwm medicamentorum cenfu , libro paulo ante citato ,
Canis rabidi iecur non ijs pr^ftare uiribus , quibus aliquorumjirt opinio ,fcriptum reliquit his uerbis . lecur rabienx
tis canis ,fl ajfum edatur , remedium exifterc ijs , qui ab ipfofuerint demorfl quibufdam memori£ eft proditum . Ac Canis rabidi .

S o fcio certe quofdam , qui ipfumfumpfere , manfijfefuperftites , uericm non iUofolo . Siquidem alijs pr£terea remedijs
ufifunt , quorumfecimus periculum m rabioforum morflbus . Audiui uero quofdam , ciwt iUi foli fidem habuiflent ,
poftea mortuos . De iecore Mergi in aqua degentis , tametfl Galenus nihil literis mandauerit ; Faulus tamen id
renum calculos eijcere tradidit . Biofcorides uerofecundM ,non autem calculos peUere protulit . Quo fit , ut Pd«=
licodicemdeprauatumeffecrediderim. At uentris quidcm Mergimeminit Galenus citato loco , eorum opinionem Mergiiecur,
ut uanam explodens , qui uentriculo roborando ipfum exhibent . Eosq^ item deridet medicos , qui ad idem ufurpant ^ "^^t^r .
internas uentriculorumgaUinarum tunicas :fiquidem ait ,fe utrunque expertumfuiffe , nec inde quicquam confecua
tum emolumenti . Qjiod tamen cum ignorent recentiorum quidam , cimfeplafiarijs ad uentriculum roborandum ali^
quidpr£cipiunt,nihil fre^uentius habentinore,quam iUud ,Kecipe ftomachigaUinarum ,longe magis uulgum,
cuam Galenidogmatafecuti:quanquam inhoc Galenus fua experientia fi-etus , aperte piofcoridi refi-agetur.
Qnod Gr£ci ilVotf ,L(ttt;K itemheparjV iecur uoc(mt:Mauritani,Bcdib : Italitlcegato :Gcrmani,Leber:
Hifj^anijligado.

f z Uunt

And. Matthioli Comm.

208

t s««t qui hoc loco non ttthVibi', quoi efl uolucrum , legant •,fci K.rHtoi' , id eji, quxdrupedum, priore t4ntm
mutatd literu . Certefdcilps bicfuit librariorum lapfus : tamen quafit uera Diofcoridii fcriptura , nonfacile inteU
ligi poteji , cum Plinio aues ctiam dentat£ prodantur .

A/iVoV £Ax($ou . GENITALE CERVI. CAP. XXXIX.

Genitale ceruitritum,&inuinopotum,auiperademorfisauxiIiatur.

Genitalis cer R A s i s au(lor efi,Genitale cerui, pr£ter uim,quamfibi natura comparauit contra uiperarum morfus,ut etiS,

lu uires. fcribit Biofcoride^, auxilio effc ranorantibus urinis, ac coli cruciatibus affeilis,fi ubi aqua probefuerit elotum,ipftt

jlitim ablutionis bibatur aqua . A iunt in pulucrcm tritum,<::T ijs medicamentis iuditum, qu£ uenerem excitant,ea ua»

Nomim, kntiora efficere. Quin et dyfentcricis mcderi magnofuccejfu a nonnunis expertum ejl . Qupd cd^olov tAotcpoii

Gr£ci , Genitak cerui Latini dicunt : Itali , Yerga del ceruo ,

<o

o vux^f 0 vou, Kia otcyof .

VNGVLAE ASINI, ET CAPRAE.
A P. X L.

Vncvlarvm afini cinisperdiesmultosbiniscochlearibuspotus,proditurcomitialesadiu-
uare . eidem oleo fubaftse ftrumas difcutiunt ; & illitae pernionibus medentur . Caprinarum ci-
nere perunftse ex aceto alopecise fanantur .

xo

fo

^m^

Vagulirum N o n foVum Aflni, er Caprarum unguU in medicum ueniunt ufum ;fed er Vaccarm ex prioribus tantum pes

uires. ^iififf exut£, ut auilor efl Kafis libeUo dei.x. animalibm. Siquidem harum combufiarum cinerem potum,nutricibus

/<«3w copiam pr^bere exifiimat , Mularum uero mulieres infoecundas reddere . Quinetiam mures earumfuffitu fu»

Nomina. gari , ipfis carbonibm impofitis, cr accenfis . Earum nomen Gracum oViXSf» Latinum Vngues, cr Vng«/<c ; Ard*

bicum, Chafit, Stes, er Dalef: Italicum, Vnghie : Uil^anicum , Vnhas de animal : GalUcum , Ongle . 40

AeiXHVEflV^B-fflV. LICHENES EC^VORVM. CAP. XLI.

L I c H E N E s funtin equorum genibus,&fuper ungulas indurati calli.qui triti , & m aceto
poti , comitialibus mederi traduntur .

1-.kD

io

De

InLib. fecunclumDiofcoridis. 209

De callis, qtd equorumcrttribiKitmafcunttir^meminit Pliiiius libro x x v 1 1 i. cupite x i .
er X V. ijsq; tritis , cr per durem cum oleo iiifufis , dentium dolorem mulceri fcribit ^diebusq; quadraginta ex
uino iittt mulfo potis cdculos cxpctli. Ceeteritm Gitlemts.cui ctim fubfcribit Pauhii , addidit hos quibufdam
ufttrpari ad qttcmhbct animahum morfitm. A&X^vif iW^c-av, ita Grcecis,Latinis ttero Lichcncs eqtiorum
nominantur : Arabibits , Zeide ; ItaUs , CaUi de cauaUi : Hijj^anis , Impigenes dcUos cauaUos : GaUis , Cal des iam=
bes des chcnxs .

Calloru equi
uire$.

Nomina.

KoiTiviHOiTiK. CORIA VETERAMENTARIA.

CAP. XLII,

* 0 V E T E R I s corij cremati illitus cinis ambufta igni , intertrigines , necnon calceamentorum at-
tritusfanat.

Co Ri A uetera,qa£ uidclicetueteramentorumfunt,u]ia(utGdlenusmcmori£prodiditUbroxi.de fimx- Vecerameto-
fUciummtdicamentorumfacttltatibus)adattritiones commodaricalceamentorumfcriptum kquibufdmefl, tan^ rumuires ex
qttam fciUccthoc faciantex antipathaa quadam. Certequ.e phlegmone obfldentur ,haudquaquam iuuantur : ue=-
rkm tibi fcd.ila fitcrit phlcgmonc , non iniuria iuuantur , ncmpe qtiia reflccantur . hxc Galenus . Cxterkm uctera^
menta prunii dcccnfifitmo n.iribus accepto , effcacifimttm conftateffe remediumad uulu£ jirangulatu^,ut mihi
quoquc experientia comprobatiimejl : quandoquidcm hoc tantitmremedio ego dcploratoi in eo affcdumuUeres in= -
cohimcs phiries rcddidi . lis fimiUter accenfis fcrpentcs tfficaciter fiigari compertum cfl ,nequc eos mod6,qui iit
^ o domibiis noflris obcrrant ^fed eos etiam , qiti in hominum corpora ingrediuntur , dum homines pcr ceftdtem alto fo^
mno opprcfi , orc apcrto in campcftribus obdormiunt . Quodfcriptis tradidit Marcus Gattinaria nofire £tatis me^
dicus nott contcmncndiis , accidiffe fuo temporc cuidam homint ; cuickmfi-uftra adbibita effent innumera medicamen Vipera ex ho
ta,ipftq;aUoqiiincfficacifima;iUitdtamenmagnificepr£ftititueteramentorumfumus traicitorioin corpus hau^ "''"'' fugata.
fitts . Siquidcm ciim primiim immanisfira ( erat cnim itipera iion parua ) fumi nidorem priefenflt,uifa eit a circum^ Nomina.
fiantibus cgredt pcr anum nonfl.iic magna omnium admiratione . KotT^^v^XTot flc Grxci,qu£ Latini Corin uctes
rMicntaria uocant : Arabes , Gcldalatiche : Itdi , Scarpe uecchie : nifj^am, Zepatos uiegos .

So

C A P.

GALLINAE
X L I I I.

ET GALLI.

4«

DissECTAE gallins, & adhuccalentes appofits,ferpentiummorfibusauxiIiantur:fed
identidem alias fufficere oportet . Earum cerebellum in uino bibendum datur contra ferpen-
tiummorfus:fanguinemacerebriraembrana profluentem fiftit. QujEinteriore uentriculi gal-
li finu refidetmembrana,fcdi in laminas cornus fpecie fimilis(ea uero inter coquendum abijci
foIet)ficcatur,tritaqueinuinoconuenientifsime ftomachicisdaturinpotu . t lus e uetere gal-
linaceoaluumdeijcit. Abicftisitaqueinteraneisfalemconijci oportet,&confuto uentre decoqui
in uigmti fexrarijsaqu£,donec adtres heminas redigantur.-totum id refrigeratum fub diuo,da-
tur . Aliqui incoquunt olus marinum, mercurialem, cnicum, aut filiculam . C rudos humores , craf-
fosque, atram bilem, &ftrigmentaelicit:prodeft longis febribusjfufpirijs,articularijs morbis,
& inflationibus ftomachi .

10

Tamet s I

Ouorum con De gallinarvm tdntimouis hlc loctitwm fuifje Diofcoridem , credendum efl : quippe quicfitU ciete^
fideratio . ris prteftdiitiorii , eorumq; fit tum in cibis , cim in medicinis prxcipum ufm . Ndm qucmadmodum teftdtur Gdlcnus
lib. III. dcfdcultdtibus alimentorum, er Ifdch Ardbicus infuis dixtis, gdUiudrum oud grdtioris funt fdporis , ori iu=
cundiord, plusq; dfferunt dlimenti, qudm ctterd . Alunt hxc , C-i" breui reficiunt tcmpore , rca-eant ,femen prolifi*
cum dugcnt, er uircs dd coitumfuppeditdnt . Qn£ omnid c6 prxftdnt efficdcius , quo recentiordfunt , cr dgaUinis
editd, qu£ prius ddmiffxrios gdllos fufcepcrint : quandoquidem (ut Gdlenui mquit) recentia uetcribus plurimim pra
ftdnt : quippc optintdfunt rcccittifiimd, pcfinid dutem iictuftifimd . Secundum iocumfibi ticndicdnt d perdicibus, cr
phdfidiiii cditd, qudnqudm gdUindccd uiribus non cxceU.iitt . Beteriord uerofunt ditdtum , diiferum, gruum, cr reli»
qudrtim dqttdtilium : dggrduant enim uentriculum ,fuccihn craffum gignunt , er £gre concoqiiuntur ; tdmetft pluri^
miim pr^bcditt dlimcnti, ubi 4 ttdlidis , robuftinq^ uentriculis optime conficidittur . Columbarum oud ddmodum cdUix
funt, potius in mcdicdmcntortim, qum ciborum ufum expctendu . Fauonm autcm, dcftruthiocamclorii pefitndfunt,

fdporii

t o

210 And.MatthioIiCdmm.

Gallorum, & T A M E T s I GdUindrum iusfimplex ( ut Gdleno proditum efl libro x i.fimplicium medicdmentorim ) reti^
gallinarura m ^j^jj^^ ^^^^j^ htbcdt;gdUorum tdmcn ueterum cumfalc diutius dccoilortim ,fubducendi fdctiltatem obtiitet . Aduerfus
Blfis'" ^' ' fcrpentiummorfistdmgdUiitis,qu.img.iUindccisutunturmedici,itontdnt!imipfisdiffedis,cr dppofitis(ut docet
T)iofcoridcs ) fcd uiueittibus ddhuc p/«m.« detrdhunt ab diio , etmq^ demorfis partibui apponunt : dttrahunt eniin
h£c dnimalia cucurbituldram modo infe ueitenwm , quo mox intcrficiuntur . Qudmobrem dlios gaUinaceos uiuos coa
tiituo dpponere ncceffe cft , donec inieilum uirtis penitus abfumdtur . Vtuntur pr£tercd gaUindrum ddolefccntiwm
iurc , dd £qudndos corporis htimores , poft fibriim difceffam , cumfdcchdro ,ferdpij modo . Ad h£c gallorum cum
gdUinis nondim coeuntitm teftes , deperdit.ii in morbis uires mirifice reftituunt : quam ob caufam heflicis,Cr maraf-
mo Idbordntibus ,morborumq; diuturnitdte macrefd^is utilitcr exhibentur. Infiipcr gdUindccorumteftes femen
prolificumfuppeditdnt , er uenerciis roborditt uires . Vlinius cinn de gdUinis differerct lib. xxix. cdp. 1 11 1 . h£c
iitter c£terd memori£ prodidit . Non pr£teribo (iitquit) mirdculum, qudnqudm dd medicindm non pertinens :fi duro
liquefceittigdUinarum mcmbra mifcedntur , confumimt iUttd infe . Itd hoc ueitemm duri efi . AtgdUittdceis ipfis cir^
ctdo efdrmentis dddito coUo non cdttunt . In quibtis iUud quoq^ fibi a ndturd ddtum , non eft nonfummopere admirdn^
dum, quod nodis horas diftinguant fuo cdntu : qud in re nunqu.m ddeofomno cdpiuntur , quin ftdtis horis cantent ;
Nomina etfiper dniti circulumnodes modo breues , modo mdxim£ fiant . GaUin£ fic I^dtinis ,dhiMTopJ^ii Gr£cisuos.
cantur : Ardbibtts , Degedi ,fiuc Gidziudiuch : Itdlis , GdUine : Germdnis, Hdn , cr Uennen : Hij^unis , GdUinM :
CdUis , GdUines , cr Coque . ^ »»

t Codices Gr£ci typis exprefiihoc inlocohabent . 0 ^f. ^OfjtoV tV voWh.op ixocAi^x ^i^otm eVwfrfiJEOf
ypi^iv (pxvAorHTav , Kgd iTri Tav So'(.iaxov TTv^ov^ivav Alra; CK&jase!. hoc eft dd fenfum. lus gdUi
iuitioris maximc datur dd contemperditdos humores uitiofos , er in ardoribtis flomdchi fimpliciter pdrdtum . Verba
iUd KueUius, cttius interprctdtioncm dlioquinfequtmur, uel neglexit, uel iUegittmd itidicduit . Nos uero huc ea dffe=^
rendd duximus,nonfoliim quod in uulgdtis codicibus,dc dntiquifimo (tefle MarceUo) legantur ;fed quia ctiam iSes
rdpionerefiruittur.QuibusetiamfubfcribereuideturuerborumferieSiCrcommunisreiufus .

Siov, O V V M. CAP. XLIIII.

OvvM molliculumpIusalitforbili,& durumplus molli. Luteum ouicontraoculorumdolo-
rcs utileeftiinaflatum fedis inflammationibus prodeft,cum croco,&: rofaceo:&condylomatis,
cum meliloto:cum vuaautemfruticiseius ,quem rhoa dicunt,autgalla in patinis frigitur,utcibo
aluos liftat: per feetiamofferrifolet. Candidumouicrudumrefrigerat: fpiramentacutisoccludit: j e
inflammationes oculorum infufum Icnit : ambufta , li ftatim eo perungantur , puftulas non fentiunt :
faciemafolisaduftionetuctur:frontiimpofitum cunithurefluxioncs arcet,auertitque:inflamma-
tiones oculorum lana exceptum, addito rofaceo , melie , & vino mitigat : vtilitcr contra hacmorrhoi-
dis ferpentis morfus crudum forbetur : fumme tepidum prodeft uefics rofionibus, renum exulcera-
tionibus, gutturis fcabritis^reieflionibus fanguinis, deftillationibus, & thoracis rheumatifmis .

20

40

50

InLib. recundum Diofcoridis. 211

fdpork homndi, concoHu conttmucu , o~ humM£ tmperdtur£ inimici . In oUii luteum cdndido longe prxjldt :
ncmpe quod illud tcmperatum conjidt, ori non ingratum, bonifucci, zr concoilu minime contumcLX : hoc ucrojrigi^
dum eji, pituitm gignit, ccgreq^ concoquitur . 0/« uarijs, cr diuerfis modii decoquuntur . quofit, ut etim diucrfunt
dfferMt mmmcntuni, O" ob id diuerfos in corporc puruntfuccos . Vrobmtur, qu£ cum putuminc decoquuntur, cr
horum pr£ c£teris , qu£ tremuU uoant , quod Udis femicouguUti injinr ti-emant . SorbiUa , qu£ ut uclocius hau^
riantur , breuiorcm coduram expcriuntur , minusfane nutriunt . Qu£ autem cum putamine longiorc elixatione in^
durefcunt, difficiUime concoquuntur , craffos gcnerant fuccos , obfiiruunt , in ucntriculo marccfcunt : arcnulois , cr
cakulos gignunt : cr coli, o~ uentriculi excitantcruciatus . Porro ex ijs, qu£ cxtra putamina coquuntHr,cac£tcris
pr£fiant, qu£ intcgra infirucntem immcrguntur aquam . h£c .i noflrk,qu6d quaft dilf^ergantur, uulgo spcrdute uo

« o cantur . Veruntamen cur.indum, nc h£c quoq- indurcntur :fiquidem ubi duritiem contraxcrint , nonfecus atque alid
imtius coda, redduntur noxia . Qu£ dctnde ex oleo, aut butyro integrafriguntur, uentriculim Udunt, rudus com^
motunt, £gre conficiuntur, confocium corrumpunt cihtm , malum pr^bent alimentum, cr putridas pariunt exhaUr=.
tiones . Qn,£ demtimfuper prunis torrentur,atit ignitisfigulinis tegulis inaffantur, dluum cohibent, difficileqi conco^
quuntur . Et h£cfuffici.int ad ouorum in dlimcntis facultates . C£tertim quibus, qt^antisq; oua in medicamentis pol
leant uirtbus, rctiiUt Gaknus lihro x i . defimp. mcdicam.facultatibtK,fic inquiens . Ouorum dlbum cr tenue iUud ,
qtio item ad ophthahni.is titimur , ex numcro efl mcdicamcntorum minime mirdicantium . Itaq; utendum efl oui albu-
viine non tantiim dd oculos ; iieriim etiam dd dlia omnid , qu£cunque medicamenta requirunt maxime expertid mors.
ddcit.itii, titfunt omniafedii, ac pudendorum ulcerd maligna . Mifcetitr quoq^ utiliter medicamcntis profiuuium fana
giiinii ex cerebrimembranisftipprimcntibus, qu£ nimirum citrd morfum iUinuntur,atque adflringtmt . Sed cr ad uU

» « ccra rcbcUia mifcetttr ijs, qu£ abfq^ morfu ed poffunt deficcare : cuiufmodi efl medicamen pompholyx elotd , cr mec
taUicortim qtudam clota, dc quibus prttidtim ftipra difjcrtiimus . Vorro cr ipfe uiteUus adjimilis cfl ndtur£ , dc pro^
inde mifcetur ceratis morfm expcrtibus , otiis uidelicet dtit lixis , dtit dfiis. Yerum id tdmen manifeflum efl inter h£c q
leuicuUm exiftere differeiitiam,qti6d paulo pks dcficcent qtufunt dffd : dc qudiitum huius dccipiunt fdcultdtis,tan^ tes,& c^ura
ttimdeperdantdcmitigandipotentia. ^Vfccttir , cr cataplafmatis phlegmoncm arcentibus , tit ijs qu£ ex meliloto uaru.
conflant,fedi dpplicdndis . Crudc ucro ouo toto utimur ddmiflo rofaceo ad pdlpebrdru, durium,mdmmdrum'q; phleg
tnonM, qu£fcilicetdut idis iUis, dut dlio quouis modo euenerint , dut extiterint in neruofis corporibtK , putd cubito »
Cr digitorum tcndonibit^i, dut drticulis , idq; in pcdibti-i pariter , zr mdnibus . Porro in dceto codum ouum ft eddtur ,
fltixiones uentris deficcdt . Atfl etUm qiiippiam eorum, qu£ dd dyfenteridm, dut coelidcum dffcdum conueniunt , iUi
mifcueris , dtq^ in igne modico,ftimiqi experte (qualis efl qui ex prunis conflat ) infartagincfrixeris , edendumq^ itd

J o pr£beas, non minimefane Uborantes adiuueris . Aptifiimd tdlem ad miftionemfunt omphdcium,rhui,tum ipfe qui ci^
bis ddjj^crgitur erythros ntincupdtiis, tumfuccm ipfius , gdUd,ftdi4, hoc eft mdligrandti putdmina, cinis cochledrum
integrarum tiftarum . Apta quoq; CT uturum dcini, er myrtd, ZT mef^iU, cr corna . Mdgis iflis medicamentofa funt
bdUuftitim ,hypociflis ,cytini , fitic mali ptmiciflores. Scdcrud ambufliones protinus crudtmimpofitum eft uti^
lc,fiuc quisfeorfum albumen dutitaxdt ipfum moUi Una excipidt ,fiue etidm cum uiteUo totum commifcens applicet .
Btenim mediocriter refrigerdt,cr citrd morfum deficcat. Ndm medicamentis, qu£ humiditates deftccant,dut lixum, Ouorum ui-
atit affum , aut in fartagine fridum mifcetur : ijs uer6,qu£ craffa in peiiore, pubnoneqi incidunt,forbile quod iiocdt: «sex Gal.
id quod in aqua eo ufqtie lixari dcbei , dtim incaluerit . Eiufdem ipflus ndtur£ nomine O" ad eos, quibusfauces aut ex
uociferatiotie , dut ex humorum acrimonia exafperat£ funt , dffumitur : tum fcilicet quod dffedis pdrtibus iUinitur ,
dtque cdtdplafmdtis modo inh^ret : tum qu6dfubftanti£fu£ lenitate eas mitigat ,fdndtq; . Eddem rdtione ftomdchi , oieum ex o-

4 o uentris, inteftinorum, dc uefic£ medetur dj^critdtibtis . h£c Gdlenus . C£tertim oleum. , quod e tuteUis diu in fdr~ uoriipi iuteii.
taginefrixii elicitur , iUitum dfj[>eritdtibus cutdneis mirifice prodeft : ferpigines,ZT uitiligines emenddt : rimds Idbios
rum, mdnuiim ,fediiq^fdndt . Quinetiam ulcerum dolorcs,€r articulorm crucidttii mulcet . Trodeft O" durium dos.
loribus, dtq^ ulceribtis : item ambuftis utiliter iUinitur : cerebri contufds membrdnas putriUgine dffedas mirum itt
modum a partibtis fanis fegregat, tit nos compluries magno cum bonore periculumftcimus . Exouis pratered os Animalial «z
mnibtii uolucribus generatio euenit , quanquam er aquattltbusftre omnibui, praterqiiam pboc£, delphino , cr alijs ouis orta.
nonnuUis . Gtgnuntur item ex ijs er e terreftribus qu£ddm,ut crocodili, Ucert£ , teftudines ,fteUiones , cr alid : er
e reptilibiis omnia , uipera excepta . Verum , ut nippocrates audor eft libro de ndtura pucri ,feufcetm {nififtirtdf^
fis librariorum culpd eo in loco codexfit deprdUdtus) puUus ex uiteUo nafcitur, informaturq; ; ex dlbumine uero ali»
mentim, er augmentum capefit . Cuifanefententi^ iUud prorfus refrdgdtur, quod de puUorum crcdtione longofa*

S o tisfermone pofteritdtis memori£ prodidit Ariftoteles lib. vi.cap.iii.de hiftoria dnimdlium . lUud infuper edm re*
ftUit fententidm,quod experientidf£pe k mulierculis compertum efl, qu£ fuis gdUinis oud incubdnddfubijciunt . Si^^
quidem exempto qtidndoq;foetu,dte uno,dtque duobtis ante tempus excluftonis,frdiiis puUi uifceribus mdgndm uiteU Oua teftudi-
li pdrtcm inuenerunt in corpus dfftimptdm . Teftudinum oua , qudnqudm diutius elixantur ; nunqudm tdmen eorum num .
<dbu.m concrefcit ,qtiauisluteum admodum durefcat. Vr£tered experimento compertum hdheo , tefludines fldtint
oud non edere cim tefla ohducuntur , quemddmodum uolucres ,fed poflquam omnid , qu£ in corpore fuerint , tefld^
ceum contraxerint putdmen : ndnq; mihi qududoque contigit dijfecuiffe tefludinem, qu£ uterofeptend gerebdt oua ,
fio putamine obdudd , quod cr ferpentihus euenire quiddm exiflimant . Ouum quod Ldtini, coov , Gr£ci uocant : Nomina.
Arabes > Udid , B eid ,feu Buii : Itdli 3 youo : Germm , Ein > cr E> ; Bif^dnis , Hueuo , cr ouo : GaUis , Oeuf.

T^TftYV.

212

And Matthioli Comm.

Trrfv*?' CICADAE. CAP. XLV.

Ci c A D AE, quxinaflat3emanduntur,ueficsdoloribusprorunt.

t«

20

Cicadarucon Ci c AD AE pdpmmltdUdcognofcUntur,dt(![;ade6m[>iuulgdrknot{ti£funi,utfepe(ejldtedpduocdnt^
iideratio . ttteffores, dgricoltn , dc uidtores in cdmpeflribui obtunddut . deterum , quemddmodum trddidit Arifloteles libro v.
cdp. XXX, de hiftorid dnimdUum , er Vlinius Ub. x i . cdp. xxvi.qui certe ed omnid Ariftoteli dcceptd reftrre pos.
teft, Cicdddrum duo funt generd : dlie enim minores,qu£ prim£ prodeunt,cr nouiftimie pereunt. Alice mdiores,quie
cdnunt , eeedemqi nouifima prodeunt , er primi intereunt . Sunt qu£ canunt prxciniiu diuidu£ , ftuc minores ,fiue
tndioresfunt : qute dutem non cdnunt, indiuiduee funt .Vdriunt in druis cejfdntibus, excdudntes foetur£ locm d^eri^
tdte pnedcutd, qudm pdrte hdbent pofteriore , quemddmodum er bruci . Quinetidm in drundinibus , quo ddminiculo
uites eriguntur, nidwmfoetur£ excdudnt . Proueniunt hrge copid imbrium . Crefcit primo in tem uermiculus, dein"
defit ex eo, qu£ tettigometrd uocdtur pdrentis nomine, quo tempore guftufuduiftim£ funt, dntcdqukm cortex rum^
pdtur . Poftmodum circdfolftitid noilu exeunt,ftdtimqi rupto cortice prodeunt cicdd£ ex mdtrice illd cicddd, qudm
modo tettigometrdm dixi . Mdres cdnunt in utroq^ genere,fcemin£ uero filent . Vnum hoc dnimdl cx ijs, qu£ uiuunty
fine ore eft.Pro eo quidddm dculedtum Unguiifimile hdbent,Qr hoc in peilore , quo rorem Idmbunt . Vedus ipfum
fiftulofum, unde ittis redditur cdntus . oleds mdxime amdnt, ut minus umbrofM, qudnquam cr c^terd^ non df^erndns-
tur arbores : proinde ubi drbores defint , ndfci non poffunt.. Locd pr£tered frigidiord odcrunt : qudmobrem in um-
Albtiti lap- hrofis nemoribus effe nequeunt, nec infi-igidis etiimnmregionibus. Quofddum eft, ut crcdiderit Albertus cogno*

fui.

mento mdgnus, gryUos, qui noiluftrident, cicddds effe : quippe quod in Germdnid, qudfuit oriundus,fiigidifimd re»
gione dd drticum j^eildnte, tdmetfifi-equentes hdbedntur gryUi £ftdtc in cdmpeftribus, hycme uero dd hypocduftorti
forndces plerunq;ftdbuldntes ; cicdd£ tdmen defunt . Pdrthi Cicddis uefcuntur , quemddmodum cr gentes dd orien^
tem . Jdcirco mirmnon eft, quod dixerit Ariftoteles , eds effcguftufuduifimds , dntedqum tcttigometr£ rumpdtur
cortex . Cicdddrm uires defcripfit Gdlenus Ubro x i . fimplicim medicdmentorum , fic inquiens . SedzT cicddis
ficcix quiddm utuntur dd coUcos dffeflws, cum pdribm numero piperis grdnis , ddniq^ dut tres , dut quinque , dutfes
ptem, per intermij^ionem uideUcet, cr ipfos etidm pdroxyfmos . Porro dlij dffds edendds offerunt , quibus dffe£id «e«
Nomii». ficd eft . TiT^iyis Gr<ecis, Cicdde Ldtinis dicuntur : Itdlis , Cicdle : Hif^dnis, Cigudttregds : GdUis , Sigdle.

L O C V S T AE.

Cicadiru »1
tes ex Gal.

30

40

50

AH/Jfif,

zo

InLib.recuodumDiofcoridis. 215

R'K^!h{. LOCVSTAE. CAP. XLVI.

Locvs TAE odoris fuflitiiyrinxdifHcultitesadiuuantjprsfcrtim qu^facminasmalchabent.
earum carnes niiUo funt in ufu . Eft & quoddam genus IocuILt , qu^ afiracos , aut onos dicitur , fine
pennis , pnlongis cruribus . Exiccata autem fi ex: uino bibatur, contra fcorpionis morfus magnope-
reproderit . Hac abunde uelcuntur Aphri , qui Leptm jncolunt .

L o c V s T AE ommbusnoU,mrUpYomomn, crlocortmdiuerfit.(tefortmturiiommd.Vcrmhcrbii,et Locuftarum
fegctibus inlvj}ifiim.c , quod fxpius quibufdMiin regiontbus puucis admodum diebus tmiucrfiterr£ gcrmin.i abfu^ coafid.
o mMJt . Uarum, qucm.idmodayn tradtditAnjlotclcslibro v.cap. ■xxviii.de hiflori.t 4nimMium,quimircsfuiit,foc=:.
minis magnittidinc ccdunt . Pmttut iii terrufixo catdictdo, quo marcs uucttnt : nc iamerf£,zr loco eodemfcetum de^
fonunt , itu ttt qiufifvtus cffe uideutttr . Hinc uermictdi Ijpccicm ouigerentcs oriuntttr , qtd tcrr.t qtudum pr£tenui
tMqium membr.inuLi Mtbtuntur : qtu dtjie^d emergunt locuflce , ac etiolaitt . Tam molUsfcetura hxc efl , ut ad td^
Htim leui)limum ddab.xttir, cr pcrc.it . Pariunt exitu iieris, crflatim .i. partu morttintur, uermictdis circu collum in=
nafcentibus temporc partus, qui e.isflr.iiigulent . Mares qttoq-, codcm tcmpore obeunt . Locis montanis, aut tenttibus
lociifls nonfiunt,fcd pUnis, rimofisqi : p.triitnt enim in rimisfita oua . Tranfeunt hocuflx immenfa maria, immm*
fosq; tradus permc.tnt Qtt Vlinius inqtiit) diraq; mcflibus contegunt nube,midta contadu adurentes, omnia tiero mor
fu crodcntcs . Italiam cx Aphrica m.txime coortt inflflam , tantafane multitudine , titfokm obumbrentfolicitc fu^^
f^edannbui popidis, ne fiflcntesfuas operiant terras . qttod non modo uniuerfdf ch.mfcgctes,tum herbas deuorent <td
radicem tifquc ifcd 0~ radiccs ipfas rcgcrminare prohibeant . Uuitts rei teflimonio fucre inaudita Locuflarttm ag*
mina, qu£ noflro temporc uolueiite aiiiio domini m. d . x l 1 1 . cx paludibus M£otidibus proflil£,nonfolttm uniuer»
fam Pannoniam, m.iximamqi Germanix partem ^fcd totam etiam Italiam occuparttnt, nonfine magna omnium e ter»
ra nafccntiiim pcrnicic :fiqutdem omncm fcgctem , omnemq; uircntcm herbam radicitus dcuorarunt . H£ Parthis Loculla: in ci
i;i cibo grat£ . Qji.imobrem admcraiidi<m non efl,flf.icris litcris mandatuflt, ut Leuitici x i . capite legitur,a Mofe ^'^ ".
probatas effe in cibis. Nec miriim etiam, duitm loaitnem Baptiftam ijs exfylucflri melle uiditajfe in deferto : tametfi
iton deflnt intcrprctes, qui itelint pro locuflis quafdam hcrbarum radices intcUigi : alij uero nonnuUas arborum fum^
mitates . At mchcrctilc in horumfcntcntiam dcucnire nunquam potui : qttin potius ccrto crediderim, ipftxm nempe le»
gis Mofaic£ fedatorcm acerrimum , hifce Locuflis animalibus ui^itaife , quemadmodum etiam fentit diuus Augtifli*
nus, exponens diid Pault cpifl. ad Komanos . In C^renaica regionc ( ut Plinius efl aiiiior ) lex efl ter anno debeU
landi Lociiflas, primo oua obtcrendo, deinde foctumfpoflremo adultas , defcrtoris pcena in eum, qui ceflauerit . Et in
Lemno infttla certa mcnfura pr.tfinita efl, qttam flngulienecatarum ad magiflratus referant . Necare cr in Syria mi
litari imperio coguntur : tot orbis partibtts uagatur id malum . In India ternum pedum hngitudinis ejfe traduntur ,
adeo tttfocminarum crttrafcrrarum ufum pr^beant, ciim inaruerint . Earum nomen Gr£cum clK^l'Sit : Latinwm, Nomin».
Locufl£ : Italicum itcm Locufle : yiif^anicum, Lagoflas de tierra, cr Gafanhotesgrandes : GaUicum, Locufte .

30

*l'yif. OSSlFRAeVS.

CAP. XLVII.

40

50

V E N T E R eius auis , quam Latini ofsifragum ap-
pellant,particulatim potus,caIcuIos cum lotio pellerc
prodicur.

Orsifragiedft
lideratit).

V A R I A admodum efl. inter fcriptores Oflifi-agi hiflorii .
Siquidem Arifloteli uolucris efl aquiU maior, colore cinereo,aU
bicante . Probe h£c fcetificat, er uiuit . Pia, cr benigna efl : nott
enimfuos tantum nutricat puUos ^fed er aquiU . Ciim dutem itt<t
fuos e nido eiecerit,anteaquam adolcfcant, quod interfe cibi dui*
ditdte dimicet,h£c recipit eos,cr educdt. PdrumOfifrdgui octt
lis ualet : nubecuU enim oculos hdbet Ufos . At Plinio lib. x .
cap. III. Oflifragtts in aquiUrum genere annumerdtur , isq^ ab
codem prodttur ex haliaeto, hoc efl, aquiU marina natus . MarU'
nam hancfuum genus non habere ,fed ex diuerfo aquiUrum coi*
tu nafci, idem au^or efl . Alberto pr£tered Oflifi-dgtts ea uide»
tur atiis , qudm idem lib. x x 1 1 1 . Arabicd uoce appeUdt Kirij ,
citmfic inquit. Kirij auis efl pr£da uiilitans bon£ puUificationis,
er diligenter puUos nutriens nonfoVumfuos,fed et ab aquild db*
iedos t£dio mttriendi. h£c iUe . Qui «f ^ c^'*"''« meminit ofsifi-dc
gi inter aqtnUrumgenerd, ubi itdfcribit . Quintum dutem dqui*
Ugenus efl pdruulum udlde , ZT d quibufddm uocdtur fi-dngeni
os, eo quod qudndo carnes comedit, ojfa in altum defert , crfu*
perUpidemcadercpermittit,utex ijs confi-dHis meduUdm fu*
gdt. hadenus Albertus. Verm is ab Ariflotek dijfentire md* Alberti,& Pli
niflfte cognofcitur, quod Ariftoteli Ofiifi-dgus nofit genus aqui^ "'J '^pf"* •

l£ minimum.

Nomina.

And. Matthioli Comm.

214

l£ miiwmm,fcd Mis maior dquiliS:, dmpta Germdiia . Quofit , ut in huc hijioria Albertum haUucindtWit cffe creda,
qucmiimodum cr Plinium in cadem deccptum puto . Nanq^ mmn.t iUa ckrifima aquiLi uocata ( ut Arijloteles tra=
dit ) oculorum acic maxime poUet , ac puUos adhuc implumcs cogit uduerfum intucrifolcm : tum cuius oculiprius la~
crymarint, hunc occidit, reliquum educat . Id quod abunde ofiendit hac in re Vlinium errajfc, atq- ofcitanter firtaffc '
Ariftotclcm legtjfe . quippe ckm marin.c aquilx puUi acerrimi omninofint uifuf,nuUam ij cum Ofifrago cognationem
habere uidentur , quod hic potius quadantenus c£citatc laboret . C^terum , quod nobii effet Alberti codex Itbrario^
rum culpa dcprauatus , in quo ofifi-aga pro ofina legebatur , iandudum crcdidimus ofifi-agum apud Albertum eam
auem effe, qu£ in maritimis nojiris Senenfibus circa Hcrcuhs portum, cr OrbetcUiJiagnum frequens uifitur , cygno
viaior, rofiro longo, inferiori partefacculi infiar amplt . H<f c autem incolis uulgo uocatur Agrotto . Sed cim poflea
animaduertiffem Albertum in hac hiftoria aperte Ariftoteli refragari , atq^ aliud Alberti exemplar nailus effcm, in
quo ofina, non ofifr-aga, ut uitiose in alio,fcriptum erat, ccepi cos acritcr accufare librarios , quorum negligentia in
caufafuit, ut in hoc mthi ipft hadcntts imponerem, fccutus deprauatam Alberti ledioncm . Auis , qux Gr£cis (pis.
Wr, Latinis Oj^ifr-agus nominatur.

KoguS^aAAoV. GALERITA. CAP. XLVIII.

Galerita auiculaeftparua,apiceminuerticejpauonismodo,geftans.Hjeca{ra,&incibo
fumpta,coeliacosadiuuat.

10

Alaudarura
hiiloria.

NomlDa.

iO

jo

Alavdarvm (ut memori£ prodidit Ariftoteles libro i x .cap. xxv.de hiftoria animalium') duofutitges
nera . Alterum terrenmn, criftatum, Galerita a crifta appeUatum . Alterum gregale , nec fingulare, more alterius ,
uerim colorefimile : quanquam magnitudine minus , cr galero carens . Campeftres amb^funt aues , uermiculis ui^
6litantes, decidentibtaq^ feminibus. Niares fuauiter cantmt, primxq^funt aues, qu£ ^ftatem catttu pronunciet . Por^
ro AUud£ adeo ad aucupes aues expauefcuiit, utf£pe , dum fentiunt fe perfequi, in hominumgrema confugiant , nc
rapiantur . Mares in caueis diutius retenti, alterof£pim obc£cantur oculo. Qji£ atds Gr£ce Ko^uS^aAAor, Los. 4°
tine Galerita , €r Alauda uocatur : Arabice , Hanabroch ,feu Kanabroch ; Italice ,LodoU ; Germmce , VuMt
Urch ; liijj^mce, Cucuyada : GaUice, Alouette .

I R V N D O,

50

XeAi^ftV,

In Lib. feciindum Diorcoridis. 21 r

)

Xi^i^dil. HIRVNDO.

CAP. XLIX.

DisSECTis crefcentelunapullis hiriindinis,quiprimopartuexclufifunt,in uentreeorum
lapillos ofFendes : e quibus duos,unum colore uarium,alterum purum eximes:ijpriufquam ter-
ram attigerint, in iuuencs corio , aut ceruina pelle brachio , aut collo adalligati , comitialibus prode-
runt', & fspe prorfus eos recreabunt . Hirundines , uti ficedulse , in cibo , aciei uifus medicamentum
prsbent.Tam pulIorum,quam matrumin fiftili ollacrematarum ciniscum melle pbIitus,oculis
claritatemadfert: angin<Teocommodeperunguntur; vuae &tonfiIlarum inflammationibus hocci-
»o nere fuccurritur. Etipfx,&;pulliexiccati,fi drachmxpondere exaqua bibanturjhosiuuantjqui
anginxmorboconfliiftantur.

HiRVND iNVM tmlubcnturgenerd:mumnoflrateil4fubit:dltertimuetujlorumiedijiciorummuros, Hirundinum
cduernuU?, cr montium fcopulos cxpetit : tertium uero nidificdt in altisfluminum ripis . H£ quotamm {ut Plinius du hiitona .
dor efl ) ex Aphrict muria tranfcuntes , appetente uere ad nos aduolant , ©" martio plerunqi menfe noflras ingre^
diuntur jedes : ibiq^ e luto, cr quibufdam flramentis ftbi conflruunt nidos, in quibus bis oua pariunt , er bi^ pullos cxs
cludunt , tantum humanxfidunt benignitati : atq^ ubi ultimos educaucrint partu^ , cequinoilij autumnalis tcmpore in
fuis rcmigrant regiones . ChcUdoniam herbam ab his inuentam tradunt, unde iUi nomen efl inditum . Uancfuis ob^. Chelidonia.
c£catis puUis deflrunt in nidim , hoc tantim medicamento ijs uifum rcddentes . Quinetiam cxpericntia compertum
efl, quodfi data opcra pullorum hirundinum oculi acu pcrfl>rentur,fanantur paucis diebus , aUata k matre chelidoniel
hcrba . Uinc igitur cdoBi medici ad oculorum claritatcm chclidonium adhibcnt . Hirundimm ucroflercus oppofitum
prsflat : exc£cat enim,fi calidum in ocTilos decidat . Quod etiamfacra teflantur monumenta, in quibus, Tobiam hoc
ftercore cxcxcatumfuifle, lcgitur . Ctetcrim uires liirundinum recenfuit Galenus lib. x i . dcfimpl.medic. facuU Hirundinum
tatibus,fic inquicns. Rirundinibus quoq^ ufifunt multi, comburentes uidelicet, er cineri mcl admifccntcs, ac deinde ""^^ *^ *^^'*
fynanchicos inungentes , er in totum omnes quicunque infaucibus atq^ columeUa cum tumoribus confiflunt affeilm .
Vtuntur (jT ad acucndum uifum hoc cinere nonnuUi . Alij uero eas arefada^ drachm£ pondere bibcndds cxhibcnt .

Auis yiAiScoii Grxxis , Uirundo "Latinis appcUatur : Arabibus , Thartaf, Chatdx , aut Chataf: Italis tKondine ; Nomina.
Cermanis, Schuualb : 'Htl^anis, Golandrina, O" Andorinha : GaUis, ArondeUes .

xo

^o

E^AEt^af

E B V R.

C A P. L.

Eb o Ri s fcobeillito,paionychiafanantur. Vimadftringendieburobtinet.

40

50

O M N i E V s fane pcrfj>icuum efl , nil aliud Ebur effe , quam Elcphantinorum dentium materies , multis aptd Elephatorum
operibus . Elephantorum mcmtnic Plinius longa admodum hifloria initio Itbri odaui pluribus capitibm : tametfi non hiftoria .
omnia , qusfcribit , probanda putauerim . Elephantosfirt Aphrica tiltra Syrtiaijsfolittidincs , itan M.auritania , ZT
Aethiopia :fed maximos India mittit . li quanquam magnitudine c£tera excedant quadrupeda, Ariflotelis tamen te~
flimcnio adeo cicuraittur , ut omniura fcrartm mitifitmi , cr placidifiimi eu.idant : qtiippe qui permulta officia CT
erudianttir , er intclltgant . Corio Elcphanti intcgtmtu.r bubalino fimili , ut is uerum prxbuit excmpltm , qtiem Ro^
ma uidit Leonis decimi Pont. Max. leuo , etfi rarifimi^ horreat pilis . Caput eii magnm , coUum breue , aures uero
mdique dumn palmorum amplitudine : itafum , qucm pectdtaritcr in E lcphanlo promufcidem appeUant , longifiimum
habent , concaittm , grandr> it-:b£ inflar : hic infrd antcriores dentes ad tcrram flrme promittitur , quo pro manibus
utuntur. Osgcrunt pedori proximu-iU, ut quod ctmfuiUo incat fimtlttudtnem : e cuiusfuperna parte dcntes duo pro^
minent prxcipu^ magnitudinvs ( quales plurmi uenales conj^iciuntur Venetijs in publicofiiro uulgo Mcrceria di^o,

ac in

2l6

And. Matthioli Comm.

Errorquoru
«lain.

acinalijsltxliee emp6r'^s)qui proni cufj^ide deorfum uergunt. Pedibus )ntunturrotundis,difci injlar ,tatitudine
duum , trimniic p.ilmorum, quos callofu materia obducit : ungulis quinque circum , rotundii , mcdiocrium conchmmi
mugnitudine . Crura ijs magna , acfortia , neque ( ut quidam imperiti exiflimant ) uno tanthn ojfc conftant indiui=
fa ,fedgenuafle(iunt , utpote cr c£tera quadrupcda . Quamobrcm 'Elephanti ( ut rcflrt Ahifius Qadamuflm , qui
claffe in i\ cthiopiam , cr ad Calicut nauigauit ) ut cos , qui dcflrri uolunt ,fufcipiant,genua fuhmittunt ,fefeq; cri^
gunt deinde . Blephantis cauda bubali, trium palmorum circitcr longitudinc, rarifimisfetis reftrta . Qiiocircahaui
facile fe tueri po(fent a mufcarum iniuria , nifi aliam illis induflri.im natura tribuiffet , qua ab ijs fc uindiccnt : quan=-
doquidemflricntibus mufcis , cutim , quam canccUatam obtinent , contrahunt . Qupflt , ut ardati^ in rugas repente
canceUis , mufcM comprehenfas enccent . Uominibus ncn nifl lacefliti nocent . Veruntamen irritati homines promu^
fcide comprehenfos, adeo infublime iaciunt, ut priufqu.hn in terram decidant, fuffocentur, er pereant . Ad hxc nul
lus hominum tant£ permcitatis inuenitur , quem mox Eleph.is non comprchend.it , etiam non currcns ,fedgrddatim
incedcns . Id efflcit uafla animalis moles : quandoquidemfui grefjus longitudinc, human.im omncm pernicitatem euin=
cat . Viditant arborum tamfrondibus , quamfrudibus : neq; ulla tam ingcns cfl arbos , quam ij promufcide non pro=
fiernant,frangant , ac dilacerent . Adolefcunt adfexdccim palmorum altitudincm . quapropter qui eos confcendere
non affucuere, nonfecusfaflidio afflciuntur, ac illi, qui nauibus non affueti mariafulcant. Effrenes pr^tcrea adeo na.
tura Elephantifunt, ut nullis habenis cohiberi pofint . quofit, ut liberi incedere dnnittantur : uerum cum maximegti
bernantibm fuarum regionum hominibus pareant , er eorum fermonem intclligant , idcirco uerbis facile reguntur .
Adeo conf^eftum ignem expaucfcunt , ut eo territi a fuga reuocan non quea.nt . Q«rf re ab ijs non cognita. , qui eius
Elephanti curamgerebant Kom£ , in cuiusdorfo oppidulum conflruxerant , eo die , quo lulianus MedicesPontificii
Max. frater uxorem e GaUia duxit , in magnofane difcrimine uerfati fuut : nam ubi beUica tormenta ignem erufians
tia confpexiffet, magnumq;,ac terrificumfonumfenfljfet, tanttefefuga dedit, ut nunqua cohiberi uoluerit, donec una
cum conclufis in oppidulo hominibus in Tyberimfefe commifmt . Elephanti non cocunt,neque gignunt, nifr. annum
Plinij lapfus . uigefimum agant, ut auiior eflAriflotcleslib.vi.cap. xxvii.dehifloriaanimalium. QuainreVlinij errorma^
niflflm deprehenditur : quippc qui marem quinquentlem,fceminam decennemgenerare memoriis prodiderit . E/e»
fhanti nuUa nouere adulteria : nam unius tantum fcemin£ coitu utuntur , eamq; ciim ulerum gerentem uiderint , non
amplius tangunt . Quantum uero temporis unaqu£q;feemina uterogerat,haudquaquamfciri potefl : quod Elephan^-
ti pudore nunquam nifl in abdito coeant . Idcirco aiij eis annum crfcx menfesflatuerunt , alij biennium , alij deniquc
triennium . Variuntfoemin£ cwm dolore, quemadmodum cr muliercs . VuUum cditum ore lambunt, qniftatim ciim na
tus efl, cernit , er ambulat . Viuere Elephantos ( Ut inquit Ariftoteles ) tradunt quidam annos duccntos :fed florere
atate circafexageftmum, uelfeptuageftmim narrant . lidem hyemis, acfi-igoris impatientcs funt . Gaudent amnibm
tnaxime, circaqifluuios uagantur, quos intrant libenter bubalorum more . C^terim Elephanti ingenio , cr inteU
ledu hominibus proximifunt ifiquidem patriosfermones intelligunt ,fummam pr^ftant obedientiam, prudentiam fer
uant, er religionem pr^feftrunt :folem nanq^, ac lunam uenerantur . Cuim rei auiloresfunt Mauritani , in quorum
regionibm Elephanti innumeri conf^iciuntur : qui gregatim noua nitefcente luna ad amnes defcendunt , ibiq^ lauan-
tur : mox purificatigenibusflexisfalutantftdus, cr infyluoi reuertuntur . Sunt, qui tradant tanta intcUeSim fagaci^:.
tate Elephantos poUere, ut maria tranftturi ad alienas regiones, non antea naues confcendere uoluerint, quam ij, qui
€os ducebant, iureiurando de reditu promiferint . Infyluas iturigregatimferefemper ingrediuntur , quorum agmen
ducit natu maximus : cogit uero atate iUi proximus . Produnt Elephantos a uenatoribus circumuentos , ctm fciant
prxdamfoliim in dentibusfuis ab iUis expeti,dentibus uehementer impingentes arboribus eosfibi euellere, prxdaq^fe
redimere . Quodfacile crediderim uanum, acfabulofum effe : quemadmodum cffcfaiftm fuperius oftendimus , quod
fiber uifo uenatore,ftbi ipft teftes amputet. Elephanti omnes natura indomiti ,fylueftresq;funt : mitefcunt autem ar=
te, ut pleraque aliaftra animaiia . Itemft partn, er £tate teneUi educantur : quanquam Fliniusfcribit, natugrandes
domarifame, er uerberibus ; pr^fcrtimft alijs domitis, qui tumultuantem coerceant, admotieantur . Porro non de^
funt in Elephantorum genere, qui natur£ ftritate nunquam domari poftint, quales in Senega ( ut infuis itauigationis
busfcriptum reliquit Aloiflm Cadamuflm ) Aethiopi^ regno reperiuntur . Elephantorum dentes admirabilts ma=
gnitudinis uenales f^eilari pojfunt incompluribus ltali£ urbibus , ueluti Kom£ , Venetljs , Mediolani , cr N eapoli :
e quibus nonfolum innumeri pedines parantur ad explicandos capiUos,fed etiam alia plura inftrumenta , qu£ ad hu^
manum ufum accommodantur . Uittc itaquefit, ut iiefciam ego , qua ratiotte duiltn Euchfius , uir alioqui rerum penW
tus,fcripferit in libro de compofttione medicamentorum , quem nuper auiltm edidit , Ebur nuUibipene ucrum repea
riri : atque iUtid , quod uttlgo eius uice in officinis proflat, marinorum pifcium deittes effe . quod in hoc erret euiden-
tius, quam ut a nobis oftendatur . Vr^ftat Ebur ad albas mulierumftuxioites,ft tamen in tenuiftimum puluerem,la~
pide porphyreo redigatur, propineturq; ex lacluc£ femittis cremore, aqua, in qua chalybs extitttltis fuerit, prius ma
Nomina. ceratofemine . Quod Gr£cis iAi(pcx.c , hattttis Ebur nominatur : Italis , Auorio : Gcrmanis , Uelffantheyn : Hj=
gjrfnjs, Diente de elefante, aut Marfil : GaUis, lYtwire .

lO

20

Eboris uires .

A's f « ^otAof u oV . S jVfl L L V S T A L^V S .

CAP. LI,

S V I s talus combuntur, dum e nigro albefcat : qui tritus , & potus inflationibus colij, longisque
torminibus raedetur .

30

40

io

^

TALVS

?o

50

InLib. recundum Diofconclis. 217

xo

a o T ALv s in dttimulibtH os iUtid tdtimiun pcdis efl, qttod tibi£ crurii MtteHitur . Id GrdecJs «Vja-yaAor » uuU

go Mtetn os chtnctd£ appclUtur , de qtio non opcviepretium efi , ut pluru dicamus . Nomitidfubijciam . Grxcum Nomin».
efl ocV^ot-y atAor voV, Latittiim Talta Suillus : Italicum , Taloiie delporco : Hilpanicum , Tornizuelo de pie de f «er*
co : GaUictim , Talon de porceau .

L'^u<Po\i K.{^X{. CERVINVM CORNV.

CAP. LII.

C E R V I N r cornu cinis elotus , binis ligulis epotus , prodefl: dyfentericis , excreantibus fangui-
nem, coeliacis, regio morbo, & uefics doloribus cum tragacantha : foeminis fluxione vuluse laboran-
tibus, cum liquore huic rei accommodato . Cerui cornu contufum, crudo fiftili, luto circumlito , &
in furnum indito, uritur donec albefcat. Id cadmia; modo elotum, ulceribus oculorum, & defluxio-
nibus falurare eil:, infridum dentes expurgat. Crudi cornu fuffiti nidore ferpentes fugantur, feruefa-
ctura in acetOj fi eo gingius coUuantur, maxillarum a dentitione dolorem adimit .

40

Ce Rv I animaliafltntnotiflimd.Sedquoniameorumnaturanonomnihuscognitaefl,utcandidocuiqileilori Ceruorumhi
fiatfatis, ea de Cerui% hic refiram , qux Ariftoteles tum vi.erix.de hiftoria ammaliu librii , ttm iiii.de parti- °^^^ '
btK eorundempofterttatismemori£ prodidit . Cerui itaque fylueftrium animaltm genere conftant, magnitudinc
afinorum, curfu uelocifimi , ©" ingentibtn armati cornibta . li cum turgente iam uenerc coitum appetunt , adeo ra»
bie libidiim f£Uiunt , ut infaniant , er maxtmo cumftrepitu , €r clamore uagentur infyluis . quofit , ut conualles, et
montiwm catiitates , eorum. boatu refonent . Tanto tmpetu, tantaq; rabie maresfiruntur in coittm, utfepe inter coea
undumfocminds dcclinent, atque profternant in terram . Ciim aiitem maris genitale utpote duram,fuflinere non pofs
fint ,fcemin£ euntes , cr citrrentes coeunt , er concipiunt , h\ares non in eadem immorantur , fed mutant , er hirs-
corum modo , breui interpofito tempore aliam , atq^ aliamfupergrediuntur . sifDrtcfortutia in unam tanttimfcemina
concurrant plures , imis cornuum adminiculkflatimfuprafrotem enatis, acriter interfe pugnant ad mortem ufque .
C«m mares impkuenntfaminas ^feparantur perfe ipfi, er propter libidinii graueolcntiam quifque folitarimfcros

t bei

I o

20

2i8 And.MatthioiiCbmm.

bcsfodit . Icttcnt ut hirci ^fcccies quoq^ eorum nigrefcit af^ergine , ut hircorum . Degunt ita quoufq- imber dcceddty

ttxm pafcui rcpetunt . H£c ideo ceruo accidunt , quiafaUx animalfuapte natura efi , atque etiam quia pingui abun^

dat : pingucfcunt enim xfatefupra modum . Q«iino6rcm nec currere quidem poffunt :fcdfecundo, aut tertio curfu

capiuntur abjjs , qui pcdibui infeilantur . Q,uofit , ut ubife pr^pingues fenfere , Lttebriis qucerant ,fatentes incom-

modum pondui . Coitus ejl ab ariluro , menfe augujlo , crfcptembri . Implentur ceru£ paucis diebus , er ab eodem

muit£ . Vtcrofirunt odo menfes. Variunt magna ex parte unum :fed nonnuUis etiamgeminos ceruam pcperiffe per=

f^eilum efl . 'Fcrarum quadrupedm Cerua maxime prudentia praflare uidctur , tum quia circa feniitM pariat , qud

fcilicet belu£ rapdces propter homines minus accedunt : ttm etiam quiu ckm pcpcrii , inuolucrum primum exedit ,

quod ad multa ( ut nonnuUi afferunt) in medicamentis expetatur . Rcdeunt mox ad prole, deuorata a partufcfeli her

ba . Anniculis maribus nondum cornua n.tfcuntur , nifi quoad indicijgratiafit initium quoddam pr£tuberans , quod

breue , hirtumq; efl . Bimis cornua primian oriuntur fhnplicia , er refia ad fubiiLtnm fimilitudinem : quamobrem

■ Subulones per id tempori^ eos uocant . Trimis bifda exeunt . Ciuadrimis trifida , atque deinceps ad hunc modum ( ut

Arifioteles inquit ) procedit numerm ufq^ ad anmmfcxtum . Abhoc fimiliafcmper prodeunt , ita nefit dignofcere

atatem ramorum numero . Veriim in Italia {fit tamen cum Ariftotelis uenia diHum ) ufque ad undcnarium numerum

ramifcant . quod er Albertm tefiaturfe uidiffe in Germania, quemadmodum, er nos uidiffe fatemur . Addam pra^

terea , quod certofcimu^i , Guglielmum Bauari^ duccm inter res fuds pretiofas habuiffe bina ccrui cornua , quorum

fingulm unum cr uiginti ramosfundebat . 'R£c admiranda cornua poflea dono , utpote raro acfingulari , data fue=

Yunl Serenifiim£ Pannoniorum Kegin£ M.ari£ , Caroli v. Imperatoris , er Ferdinandi Rom.anorum Regis forori .

Vul^aris opi Vanum efl credere Ceruorum £tatis annos dignofci poffe ramorum numero , quodfingulis annis unumfuperaddant :

nio uana . quippc cim long£ui admodum fint,fi quotannis ramorum numerus augerctur, profido ijs , qui ultra cetum annos ui

xiffe narrant audores, cornua quercubm , ZT pinis maiorafuijfent . C^terim ( ut Ariftotelesfcribit ) duplici indicio

fenes cognofcimus , tum quod dentes aut nuUos , aut paucos habeant : tum quod adminiculis careant , qui imis cornii^ '

bus prominent antefi-ontem . Ndm ijs in pugna utuntur iuniores ,fed infenibui non renafcuntur , cim prdijs omni^^

no cefferint . Cerui ( ut etiam Theophraftm inquit libro , cr capite primo de hiftoria plantarum ) quotannis cornttd

dmittunt : ideofub ipfa die quam maxime inuia petunt . Latent amifis uelut inermes ,fcd er ipfl bonofuo inuidentes.

Fit hoc menfe aprili ,fiatuto tempore . Idq^ opacis faciunt locvs , ut mufcarum t£dio uaccnt . Pafcimtur per id tem-

puinoiiuquafiuerecundantes,donec recipiant cornua . Dccidua amittunt difficilibm , cr inaccefii locis,zfqua

inueniri nequeant. unde iUud prouerbium ortum . Qua cerui amittunt cornua . Quafi enimfua amiferint arma , ca-

uent ne inermesreperiantur. Cornufinifirum compcrtum cffe ( inquit Anfioteles ) a nemine adhucftrtur : occulunt

€nim id tanquam quodam medicamcnto pr^ditum : etfi VliniiK , o~ Albertm occuli dextrum memori^ prodiderint . j o

A' phalangio demorfi,uel a quouis generis eiufdem, cancros edunt : quod idem homini etiam prodeffe putatur :fcd no

carentfafiidio . Ceruifibilo , er cantu uenantium , paBorumq; ffiulv; capiuntur : mulcentur enim aUiciunturque crf.,

uoluptate ,\ita ut alter uenantium cantet palam , aut fibilet , alter clam firiat k tergo , ubifociiK iam tempm effefi=

gnificarit . Nanque animalfimplex ceruus eit , er omnium rerum miraculo ilupens , intantum ut equo , aut bucula',

dccedente propim homittem iuxta uenantem non cernat , aiit fi cernat , arcum ipfum fagittasq^ miretur . si ceruus

ereilds auriculas teneat , acerrimefentit , nec latcre infidi£ poffunt \fin demiffas ,facile interimitur . Maria tranant

gregatim natantes porreiio ordine , er capita imponentes pr£cedentitm clunibm , uicibusq^ ad terga redeuntes .

Hoc maxime notatur a Cilicia Cyprum traijcientibus . Nec uident terrM,fed in odore carum natant . Ceruorumfoe^

min£ cornua non habent : nec maribm nafcuntur ,fi cim pcr £tatem nondum cornua gerunt , cafirentur :fedfi cor=

nigeristeUesexciduntur^nondeciduntcornua^c^rmagnitudineeademferuantur. Ceruas tamencornigeras, non 40

finc natur£ miraculo , quandoq; inuentOA effe compertum habeo . Huim autcm miraculifidemfacere poffunt iUa cor^

nua ceru£, qu£funt Augufi^ Vindelicorum apud Antonium Tuggerum nobilifiimum diuitem , in quortm fingulo fex

ramiconfj^iciuntur. Atq^ idipfum confirmari poteftnon dif^imilibus ceru£ cornibus ,qu£ argento laborato orna^

ta conferuat Bux iUe Bauari£ , de quo a nobis paulo antefada eft mentio . Vita Ceruis ( ut Vlinim memoria prodi^

dit lib.vi 1 1 . cap. x x x 1 1 .) w confiffo longa : quandoquidem poR cetum annos quidam captifint cum torquibm au^

reis , quos Alexander magnus addiderat , adopertis iam cute in magna obefitate . C£terim quod uita tam longafint

cerui,quantacos effe firunt ,nonuidetur approbajfe AriBoteleslibrov 1 .dehiftoria animalium ,ubi fic inquit .

Vita effe quam longa hoc animal firtur . Sed nihil certi ex ijs , qu£ narrantur , uidemus : nec geftatio , aut incre*

mentum hinuli ita euenit , quafi uita effet pr^longa . h£c Ariftoteles . Qui re uera nihil certi nancifci potuit ex his ,

qui centum annos poR Alexandrum captifunt cum torquibus aureis . Nec etiamnum ex C^faris Augufti cerua,quds i o

fimiliter innumervs elapfis annis poft eius impcrium capta,nunquam iugularipotuit, prohibente torque argenteo tem

poris diuturnitate cute quafi contedo , in quofcripta legebantur uerba hac . No/j me tangere , quia C^fark fum .

Monte Afi£ 'Elapho nomine apud Arginufam, quo loco Alcibiadesmortem obijt , ceru£ omnesfciffa aurefunt,qua

Ariflotelij,& nota uel alibift loca mutauerint, dignofcuntur . Mirum quippe eft dixiffe Anftotelcm hb.yi ii.cap.x xviiiM

Plinij laplus . hiftoria animalium, Aphricam nec ceruos,nec aprosgignere . Cui etiamfubfcribit Plinius lib.v i r i. cap.x x x 1 1 1.

Cim tamen palam omnibusfit , er aprorum , er ceruorumgregesin Aphrica haberi . Hififbrfanpofteriori £Uo <=

liunde eo fuerint iUati . Bidamnum herbam extrahendis fagittis ( ut Plitnus audor eft hb.viii. cap. x x v 1 1. )

cerui monftrauere percufi eo telo, paftuq^ eius herb£ eieSlo . Quod tamen Biofcorides capris attribuit telo in Cre~

ta uulneratis . Cerui maniftfto filin iecore non habent ,quemadmodim equi , afini, mtdi, cameli, dam£:zTin

natalitium genere delphinus , cr phoca :fcd id in uenulis continent , qu£ per intcftma fparguntur : quo fit , ut eoa

rum uifcera nonmodoin cibisminime recipiantur;fed neck canibus quidem edantur ,nifi pr£pinguia fint : ama»

refcnut

I

I

to

30

InLib.fecundumDiofcoridis. 219

yefcunt enim hilc, quafuffunduntur .Atceruk Achmk cognomine.fvl contincri in cdudd crcditur, au^ore A rifto=

tele . E/J quod ibi contineri aiunt, colorc quidcmftmilcftUi ,fed non itu utfrl humidum , licni fimile purte interiore .

Hoc deguftccntibus dtrocifimm cft ucncnum , adco ut breui tem()oris lp.itio hominem e mcdio toUdt. Ycrmes cer= Vcrmes in c»

ui omnes continent in ctpiic uiuos , qui ndfci folent fub lingua in conc.tuo circitcr ucrtcbram , qua ccruici inncditur P'te «rui.

caput, magnitudinc haud minores ijs, quos maximos carncs putrcs cdidcrint . Gigni umucrli, atq; contiguifolent nu^

mero adeo circiter uiginti. Ccnnnus ftnguis ( ut Kafis inquit libro fcxaginta animaUbus dicato ) clyftcribus infu^ Cerui ufus in

fus intcftincrum idccrafanat , cr diuturnas aluifluxioncs cohibet : cx uino ucrofumptus , uencnatis fagittis rcfiftit . ^edicina .

Biuiccrcbnnnncruorum^crcompaginwmcoUcStioncsmundat. Cormtad candorem ufq-, exuRum , ex mcUe h.iu=

ftum , alui tincaspdlit . luucnHm ccruonm tcnerrima cornua , qu£ adhuc lanuginofa cuticula operiuntur ( audore

Scribonio Largo ) /;/ taleolisconcift, cr nouoftMiindita, ac inde opcrculo argiUa circumlito , in clibanum impoft^

ta, donec adco .vcfcant , ut in pulueremfacile conteri pofint , additi/S pipcre , cr myrrha , coli cruciatibm mirificc

medentur . Os prxtcrc.t, quod in ccruorum corde reperitur ( tametft Vefalim uir alioqui clarifiimus libro , quem de

humanafabrica edidit, nullum inibios rcperirifalso contendat ) omnibus cordis affcdibus confert . Quin cr contrd

omnia uenena mirificc pr£ft.it,antidotisq; admifcetur, qu.e peftilcnti.-e aduerfantur . Sed cauendum eft, ne huim lo-

cofeplaftarij bubulam n-achcamartcriam accipiant in compofttionibm , ut facere confueuerunt . Quod Graci Nomina.

iAx .pov Ke^stf , id Latini Ccruinum cornu uocant : Itali, il Corno del ceruo : Germani, Hirtz horn : Uif^ani, Cuer^

no dc cieruo, o~ punta dc cicruo : GaUi, Corne de cerf.

Kti^T^M. ERVCAE. CAP. LIII.

Ervcis, qurcinolenbusgignuntur,cumoleopcrun£^l,auenenatisbeftijsfenrinegantur.

E R V c A E , quibui olitores maxime immicantur,animalcuhtfunt uulgarPs notiti£,fed hortk admodum noxia , Erucarum hi-
quod quandoq; adco numerofe proucnunt , ut inuitis olitonbus olera cunda una tantum deuorent nqde . Gignuntur °"* '
lutm.cmori£prodiditAriflotcleslibro v.cap.x ix.dehiftoriaanimalium) exuirentibusherbarumfolijs,imxinuq;
<x braf^ica . Primiim minus quid milio confiflit in folio : mox uermiculi inde contrahuntur , cr augentur : tum intra
■ triduum erucuU afformantur . R£ tempore fenefcentes motu ceffant ^fuaq; forma immutantur , durioriq} cortice
integuntur, cuius color auro fulget : ob idq; (ut Ariftoteles prodit, cr poft ipfum Theophraftm lib.v. de cauftsplait .
tarum) appeUantur tantij^er chryfalides, quali aureliM dixcri^ . Dum eo putamine integuntur,ad tadum tantiim mo

3 o bilesfunt, CT palpitantes, yneatibus araneofis obdud^ : non os,non aliud ex membris, quod conf^icuumfit, pof^idet .
Longo poft tempore putamine obrupto, euolant inde animalia pennigera , quos papiliones uocamus. Itaque primuirt
dum Eruc£funt, cibo aluntur,dtq; excrementum emittunt : at uero citm in aurelias tranfterint, nihil uelguftant, uel
*excernunt . Uarum, dum adJntc pucr efftm, ingentem copiam quodam anno peperit Hetruria , adeo ut pueri omnes
" mirabili quadam oftentatione numsrofas in plateis geftarcnt aurelia^., ita aureo nitore fulgentes, ut ex puro auri me*
taUofadds quifque credidijfct, nifi deprehenf£ fuiffent palpitantes . Vuit eo anno tanta Erucarum multitudo, ut uni^
uerfis eroferint herbas ._ Quo poftmodumfaHum eft, ut ubiq^ftirpiumfolia, ac rami, £dificiorumq; parietes , ijs ue»
Juti tiiuo ac palpitantifulgerent .turo . Tacies eis quaft hum.tna , capite bicorni, corpore infantuli modo fafcia obdu^
(ti : id quodfilentto difimulauit Ariftoteles . H£ qu£rentibus quotannis fefe offerunt circa urbium mcenia , o~ £di^
ficiorum muros , circa cos pr^fertim, quibus adiacent horti, ac uiridaria : plerunq; enim in £dificiorum cauis capite

4° ad terram uerfo reperiuntur appenf£ . C^terum etfi dixerit Ariftoteles, Erucas ex herbarum, olerumq; pr^fertim Erucaru ge-
folijs exfefegigni, abfque animalisfemine ; uifuntur tamen hoc £uo papiliones ex aurelijs exorti , auerfts olerumfo^ ''*''*"o-
lijs oua parere fubalbida, milio minora, ex quibus eruc£ tandem prodeunt, utfericino Erucarum generi eucnire com
perimm . Vnde mihi quidem dubitandum uidetur, an rem hanc dtligenter perpenderit , uel exquiftte tradauerit Art=
ftoteles . Quanquam minime negauerim, quin er ex putri quodam humore perfe Eruc£ nafcipofiint,quemadmodum
er mures , angues , uermes , aliaq^ complura generantur . Vlinius grana illa ex rore fieri putat ,foleq; addenfari .
quod tamen mtur£ f^eculatores non ita facile comprobant . Erucis olera non erodi audor eft Vlinim ,ft palo ims Remedia con
ponantur in hortis offa capitis ex equino genere fcemin£ duntaxat . Aduerfus quoi er cancrum ftuuiatilem in media ":a 9';"ca* »
horto fu^enfam auxiliari narrant . Sunt ctiam qui fanguineis uirgis tangunt ea, qu£ nolunt his obnoxia effe. h£c Vlis
nim . ColumeUa pr£terea libro xi.dere ruftica circa calcem , necandis prohibendisq; erucis h£c in medium protu=

fo Ut. Vbt uero apricis regionibus poft pluuias, noxia incefferunt animalia, qu£ a nobis appcUantur Eruc£ , Gr£ce au*
tem y.oi^T^ui nominantur, uel manu coUigi debent, uel matutinis temporibus\frutices olerum concuti . Sic enim dum
adhuc torpent nodurno frigore ,fi deciderint , non amplius fuperiorem partemprorepunt . Id tamen fuperuacuum
eftfacere, ft antefationem feminafucco herb£ fedi maceratafunt : nihil enim jlc medicatis nocent eruc£ . Sed Des-
mocritus in eo libro , qui Gr£ce infcribitur tfep i clvTiT^oiiav , affirmat , hax ipfas beftiolas enecari ,fi mulier , quce
inrnenftruis efl ,folutis crimbus , crnudo pede unamquanque aream ter circumeat : poft hoc enim decidere omnes
uermiculos, cr ita emori . S ed poflrema h£c, qu£a ColumeUa reftruntur ,fuperftitioftsfunt relinquenda . 'K.diJ.:!- Nomina.
TSta ita Gr£ce, Latine Eruc£ uocantur : Arabice , Riapfa : Italice , Bruchi ; Germanice , Kaup,feu Holtz uurm :
llifj^mce,3ri<chi.

t -* Kctviu,p'^it.

220

And.MatthioIi Comm.

Kxvla^lh^. CANTHARIDES. CAP. LIIII.

E' FRVMENTis congeftse Cantharides ad recondendum idoneae funt,qu2 fiftili uafe non pi-
cato conduntur, & raro mundoque linteo obligato ore,& deorfum conuerfo fufpenduntur fuper ace
ti feruentis quam acerrimi halitum, donec xftu exaniraentur : poftea lino transfixs reponuntur . Po-
tentifsimsE omnes uaria;, luteis lineis, quas in pennis tranfuerfas habent , promiflbque corpore, craf-
fiE, ac blattarum modo perpingues : fed inertes, ac imbecillse, qu32 unius funt coloris .

ERVCAE.

BVPRESTES, ET PINORVH
C A P. L V.

>o

SiMiLi modo reconduntur bupreftes, genera quidam cantharidum , & pinorum erucse : quae
fupra cribrum fulpenfum feruenti cinere paulifper intoftsE,reponuntur. Vis omnium communis e-
rodere, vlcerare,calorem elicere : qua de caufa admifcentur medic3mentis,qusE lepras,ferosqueIiche-
nas , & carcinomata fanant . menfes ciunt pefsis eraoUientibus additse . Aliqui cantharidas antidotis
impofitas , aqus fubter cutem auxiliari prodiderunt : argumento, quod urinam moueant . Alij pen-
uas, pedesque contra potarum ueneficia, remedio efle tradiderunt .

20

jo

Cantharidum Cantharides uulgatafunt MimalU, nomine a cdntharo, qui Latine fcardhem ejl, deduHo , dcji cM

confideratio . dixeris pdruos fcarabeos . Sunt in Italidfiequentij^ima^calidioribus prafertim regiombus, ubi non modo infiumen^

tis inuenitnnur ; fed infiaxinis quoq^ftabulantur . Vrxftant qucefoUdts, recentesq;funt,nam ueterafcentesfacile ctt

Bupreftes . rie fentiunt,unde inutilesfiunt in medicamentis. Buprcftes autem^ut Vlinius inquit lib. x x x .cap. 1 1 1 1 .)nonpers.

Pinorum eru inde inltaliafunt uulgares,cr ficquentes ^funt tamenfcarabeiifimiles,quanquamminores. At pinorti eructe nu^ 4°

«• meroftefane habentur in Tridentinii montibus,qu6d inibi pinorum perpetuo uireantfylux, Ananienfi prcefertim traa

(iu, ac Ylemarum conuaUibm . In extremis arborti ramii^O" ijs plerunqi,qui in earum cacumine attoUuntur,innume:t.

rabiles Eruc£ rufifcentes,ac pilof^ miro artificio nidificant,qutbufda tenuifimis ueUeribus innumerisimtolucris con^.

textis . Ldtent in his hyeme , itafiigoris noxam euitantes . Nidi magnitudo adeo ampla eft , ut nonnunquam condufi

uermiculi miUenarium numerum excedant . Inuolucri materies , qua concludtmtur , tenuifiima ferici uelamina ma^

xime temulantur, tenuior tamen eft . H<ec fanguinii manatiombus aptifiima cft : quare impofita confiftimfluoremjh

Error multo- /^'^ -Sedde hii hadenus . Cceterumfunt medicorum quam plurimiMauritanos pr<ecipuefequentes,qui quotiefcunq}

lum.

Cantharidas medicamentis mifcent, prcecipiunt capita,alai,?:T pedes abi'jci,tanquapartes c£teris nocentiores.Qnpi
tamen Galenifententice omnino reptignat . Quippe qui lib. x i . fimp.med. integras cantharidds medicamentis adden^
ddx pr£cipit,quemadmodum er ijs integris ipfe perpetuofucrat tifiM. Sedfl ref^onderiitt ij , iUud nec eorum effe in^
fl:itutum , nec Mauritanorum ,fed Uippocrati^ lib. iiii.de uiHus ratione in morbis actttis , audiant quxfo quibus
uerbis eodem loco 'H.ippocrati^fententiam declaret Galenus, cim inquit . Quidam di^ionis huius mentem haud qua^
quam inteUigens audax medicus , pr^di^ds partes a catttharidibtu abiecit , dcditq; hydropi : cui citm a primo die ab^
fceffus infura comparuiffet, poft tres alios dtesfeSius cft , effufaq; copiofa aqua, curatus effe uifin eft : quod pars tu»
mori/s pr£ter naturam plurimaftatim ad moderationem redadafit, ueruntamen non mttltis pcft diebtts obijt . Quam
ob caufam medico quidam crimen ingefiit , perperam data cffc cantharidum corpora inquicns . Ncmpe propittanda ,
abldtis corporibus, tum caput,tum pedes,tum alas, idq^ effe quod in difiione enunciaretur . Qudre non ctiitilatus au»
dax iUe medicus,hydropi alteri ita propitiauit : moxq;failoflmiltter infimore abfceffu ,fe^oq; , mtdtis pofl diebtts
hominem mori contigit . quanqtiam urinarum protiocatorto mcdicamento ex cantharidibus confido , quidam citra
Bibentium incommodtim uflflnt . hxc Gdlenus . Ex quibtis facilc cognofcitiir, Ardbes non rede Hippocratem intcUe:'
xiffe . Quamobrcm dicendum effe exiftimAuerim,qucd ablatis canthandum extremitatibus, exuantur antidoto , quo

natura

50

In Lib. fecundum Diofcoridis.

221

»4ii(rafuHt pridiuin proprij ueneni rcmedium . Quod cim accurate perpendiffct Gatenm , c^ integrdt fuis medi=^
camcntiifemper admifcuit •,utfdcile attejhntur qu£ lihro xi.de ftmpUcum mcdicamcntorum fucultatibus mcmo- '

ri.t prodidit ,fic inquicns . Vcruntamenfuffctcntcm hubemiis dc c.iittharidibus expcricntiam , quod in ungucs pfo^ Cantharidum
rodas citm idoncis ceratis , aut empkjlris impofitx , fic tllos educimt , ut toti cadant . Mifcutmtts e<« ctiam faculta=- '"'^^* ** '^^''
tihu.i pforis , cr lepris congrucntihus , nccnon qutbufdamfcptts, atq; intcrim eti.vn ijs qu.-c clanos, quos uocant , cij=.
ciitnt . Forro pricccptormn mccriim quidam carum paulii quiddam in mcdtcamcnta urinam cicntia inijcichat. A t qui^
iam foki alas,cr pcdcs imjcitmt,qu£ aitmt effe akxiteria ijs,qui corpora ipforum btbiffcnt . Alij contra . Atnos to=
■Us indimus . Caitcrum .tptiorcs funt .ad ea , qiw cxpertum mc dixi,c£ canthartdum, qu£ inucntx infi-umcnto , lutca
t)-anfuerfim in alis cingnla obtincnt , potiftmumfi inijci.tntur in ua^fiflik nouum , dcindc ori uafis linteum obdudii

»0 fitrartm,<:^uasitatcnc.isinucrfum,utlinteum,qttodcaiith.iridibu^fuhcft,uaporemabacetofurfumektumcxcipiat,

doncc cmoriantitr ipfx cantharidcs. Ef dc bupreftibus agens,itafubdit . Sic BuprcfliiS quoq; rcponere expcdit. Sunt
dittcm er ipf£ animalis quoddamgcnus cathariitbus tiim j^ecic,tum uiribus adfimile . M.ox de pinorum crucis : quiti.
er eruc£ ( inquit) qii£ in pinis n.ifcuntur , mcrito nunctip.it£ pityocamp£, huius funt ficultatis . KotvSoioiS^ef ut Nomina.
Gr£cis,iia ctiam Latinii Cantharidcs appeUantur : Arahihus , Dhcrarie ,fiue Carariha : Italis, CantarcUc : Ger^
manis, Goldt kcffcr : Hijf.mis paritcr er GaUis , Cantaridcs . Bovz^^hs&^ Gr£ce,itm Latine Buprcfles nomina
tur : Arabice , 'Kofhflii : Italice, Buprefti : Gcrmanicc, Knoelflcr : Hif^anice , Arebenta bttci . Btvokoc^-^cu
Cr£cis, Tinorum eruc£ L atinis dicunttir : Bruchi de pini , Italis : Pytoriapfu, Arahihus : die utm uoiifichtcn , Gerpii
maiii5:Gufaiiosdelpino,Uil^anis. ■•-

SQ

TxAccixxv^^oL. SALAMANDRA.

CAP. LVI.

Salamandra lacerts genus eft, iners, varium, quod fruftra creditum eft,ignibus non uriii
Vim habet erodenrem, calfadoriam, exulcerantem . Additur,vt cantharis, in medicamenta , quorum
uiseftexe(re,&leprasabolere:fimi]iquemodoreconditur.Liquefactainoleopilosj£uellit.Exente-
rata,detradispedibus,i\-capite,inraelleferuaturadeundem ufum. ;."''*'

\ •

*r

40

M

:.^'

il

50

'■^ S A L A M A N n R AE in agro Tridentino copiof^ inucniuntur , Ananienfi pr^fcrtim uaUe, iuxtafemitM , er Salamandrje
in opacis,uliginofis'q; locts . Incipiunt cnim apparcre uerno tempore, atq; etiam autumno , c£lo maxime pluuio . Sei • confideiauo .
ieflate oh foliifirtiores ; itcmq; hyemc ob urgentifiimafiigora ,fuis e ktchris non exeunt . Sakmandra corporis ma='
gnitudine,formaq; kccrto fimilis efl; tierum capitis,ac uentrts crafiitudine exceUit,hrcuiore tamen conflat cauda.lU'-
la etfi altioribus nitatur crurihui , adgrcjfiim tamen ignauior cfl, hic uero contra agilis , cekrq;con(picitur . Color
ifli niger, lutcis non minimis infidus maculis,quadam kuitatc pcUucidus.Vtfu sakmandr£ horrihiles , atque abomi=:
nand£ funt , ita utfacile eorum ajjpedus hominibus naufeam pariat. De hac dtffercns Plinius Ith. x . cap. Lx vii.fic
ifiq!(it.SakmandraanimalkcertifigurafleUatum,nunquamnifimagnisimhribusprouenit,etferenitatedeficit.Huic ' '" .1

tantusrigor,utignemtaduextinguat,nonaltomodo,qiwngkcies.Qnodquidemfacitprunisfupcrpofita,nonfc:^ ■ ,j

ctK atque c£ter£ animalium carnes , qu£ prunis affand£ traduntur . 'Veruntamen in medium magni ignis , uhi flam^\,
ma ualentitii agit ,ucUn (ornacem proieBa , ftatbn comburitur . 'Vanum efl crgo crcdcre ( ut etiam Biofcorides- Vina opinio.
inquit) igne eam minime ahfiimi poffc,co'q; utdttare, ut chamakon aere : quandoquidemfado periculo, igne exuflam
hreuifakmandram uidimus . Quo fit.utfcripferit Galcnus lib. iii.de tcmperamentis, Sakmandram ad certum ufq;
temporis fbalitm ah igiie nihil pati : uri tamen,fi ea longius ignifit admota . Quod poflea. effecit , ut explicare ne~.
fciam, qtio argumento, quaiic rationc prodident Arifloteks lih.v. cap. xix.de hifloria animalium, Salamandram . Ariftot. \
igne minime comburi,fed pcr eum inamhukntemflammas,et pTunas extinguere : ctm contrarium experientiafacile opiniones.
probari pofiit . lUud pr£terea mihi dubitim efl , an idem eodem capite uera retukrit , c«ra afferit in Cypro infuk £~
rarijs fvrnacihus, itbi chakites kpis ingcflus compluribus diebus crematur,in mcdio igne exoriri pennatas hefliolaSt
paulo mufcis grandibus maiores,qu£ per ignem faliant , atque ambulent , amotoq; igncflatim emoriantur . Quippe ,
duod maxime id natuns opcribus repugiiet . Adde etiam quodfi h£c uera effent-jea nunquam reticuiffet Gakitus, qui

t 3 diligeiitij^ims

.vana

222

And. Matthioli Comm.

diligentijiimc mnid, Cypri metalla inuejiiguuit , ac nouit , pariterq- metaUorumfornaccs, cmfuerit ipfe harum me^

morabilium rcrum accuratifimus indagator . Vidi ego in Germama <eraricix complures fornaces , a quibus utranque

cadmiam, pompholygem, fpodtum , lerisflorem, cr alia mecum rctuli ;fed mufcdf per ignem obambulantes mihi nun^

quam uidcre licuit . Qua in re ncfciucrim, quSnam pado Ariflotelesfcruari pofiit . Nifi dixerimm , ipfum hoc in lo=

co nonfum , fed aliorum h:fiori.m reccnfcre . Sed dc his h.dUnm . Caterwn Salamandrje nihtl gignunt ( ut Plinitti

tradit) ncq- cji in eisgcnui mAfctilinum,fxmineumuc. Nafcuntur enim ex putri quodam humore terrx. Morfu uene»

num infirunt^fcrpcntium modo . Q^inetiamfi-udus, er herbas quadam orisfaliua ueneno infictunt , maxima degu=

Salamandra fiantium iadura . quandoquidcm non pauci repertifunt , qui hocjmieno interiere . Efi er Salamandr£ aquaticum

tcquauca . ggnus Vtinenfibusfiequcntifimiim,c.ipite terrefiribm breuiore rotundioreq;,cauda anguiUarum modo,nigro undiq;

Nomina. dorfo , uentre autem rufrfccnte , luteis mactdvs rcff>crfo , horrendo aj^edu , jcque atque terrefire . Animal, quod

Gr£cis ffxA& ^x-J^acc, Latinis Ihnilitcr Salamandra nuncup.itur : Arabibus,Adhaya : ltaliS)Salamandr4 : Germti»

nPs, Olm fiue Molch : E.ij^anis , Salamantegua : GaUis , Sakmandre .

A'g*XVH- ARANEVS.

CAP. LVII.

to

Aranevs , quemholcum,alijlycon,ideft lupum vocant,fubaftus cumrplenio,& lintco
illitus , prolatusque utiifquc temporibus ,aut fronti , tertianos circuitus perfanat . Tela eius impofi-
ta fancruinem (Iftit, vulnera,qusE fummam cutem occuparunt,abinflammationisiniuria vindicat.
Eft & alterum aranei gcnus , qui candidam, tenuem, denfamque telam orditur. quem in alutaliga-
tum,& lacerto appenfum , quartanis circuitibusmederinarrant. DccoCtusex rofaceo , & infufus , *o
aurium doloribus auxiliatur .

i<»

Araneorii ,& AR.ANEORVM, ©" phalangiorum ( ut lib. i x . cap. xxxix.de hifioria animaliumfcribit Arifioteles ) 40
phalagiorum plurafuntgeitera . Mordax , quod in duo difiinguitur , alterum fimile ijs, qux lupos appcUant , efi paruum , ua»
genera . j.,'^ ^ procax ,falax , pulex nuncupatum . Altcrum maius , coloris nigri , cruribus prioribus nigris , tardum , cr

lente ambulans,nec uiribus ualens, neque faliens . C£tera,qu£ medicamentarij proponunt,dut nuUum , aut
certe exilem infirunt morfum. Genu! fecundum,quod lupinomen accepit,partim exiguum efi,quod non te*
xit : partim maiiis , quod ajj^eram , paruamq^ tclam apud terram , aut fepes orditur , bucculPs intexere folitum pn»
mordijs intus pofitis obferuatur , dum aliqutd in tcla offendens commouerit , mox accurrit , ut capiat : partim uas.
rium efi,quod paucam uilemq; telam fub arboribus facit . Tertium genus ,quod fapientifimum,lautifiimumqi
omnium eji^nofiris ^dificijs latifiimas contcxit telas . lluius,ut equidem arbitror ,hic meminit Diofcorides ..
Phalagiorum Vlinius araneos , qui iftu , uel morfu uenenum infirunt , phalangia nominat , quorum hiftoriam Itbro x x i x .
genera ex Pli. cap. 1 1 1 1 . diffufiiis enarrauit his uerbis . Phalangium efi ltali£ ignotum , O" plurium gencrum . Viium fimile f o

f6rmic£ ,fed multo maius , rufo capite , reliqua parte corporis nigra , albis intercurfanttbus ref^erfum guttis . A»
.,•_;•;• , cerbiorhuius,qumuefp£iilm. Vitiit maxtme circa furnos , CT molas. Aeque phalangion Gr£ci uocant inter

gencraaraneorum,feddiflinguuntlupi nomine . Tertium genus efl eodem phalaitgij nominc araneus, lanugino»
fus ,grandif^imo capite . Qjtodiffedoinuemridicuntur intusuermiculiduo ,quiceruina pcUe conclufi,a' muliea
ribus adaUigati ante folis ortum , pr^ftant , ne concipiant . Vocatur cr rhagio , acino nigro fimilis , ore minimo
fub aluo , pedibus breuifiimis , tanqtiam imperfiilis . Dolor k morfu cius , qualis .1 fcorpionc . Vrinafimilis araneii
textis. Idcmerat aflertion ,nifi diflingucretur uirgulisalbts.Uuiusmorfugenua labefaiiantur . Pcior utroque
eft c£ruleus ,lanugine nigrd,caligincmconcitans,cruomitus arancofos : etiamnum dctcrior,acrabrone penna
tantiwi differens . hic er ad macicm perducit . Myrmecion capitc formic^fimtlis , aluo nigra , guttis albis diflin^
gucntibm . uefj^arum dolore torquet . Tctraganthij duo gencra habcnt , peior medium caput diflinguente linea alba,
Cr tranfuerfum altertt . hic oris tumoremfacit . A t cincreus pofteriori parte cmdicans , lentior . Minime autem no*

xius.

ao

so

30

In Lib. fecundum Diofcoridis. 225

xiu!,eodm colore,qui tehi mufcis in ^arietibus Uti^ime pandit. Hdflenus de drancii, et phaUngijs Vlinius. Cuifuh=

fcribens Aetius lib. x 1 1 1 .cdp. x v i ii . PbdUngioru gcnerd, inquit, plurdfunt . Qu.t uero dpud cos, quide noxijs Phalagiorum

bejlijsfcripferunt, referuntur,ut plurimumfcx numero cxijlunt . Vnam quidcm excii rhdgium, dltcrum lupum, ter^ S*"*" '* ^*

tiuinfirmicdrtum, qudrtum crMocoldptcs , quintumfclerocephdlon ,fextumfcolccion dppeUdtum . Ac primim quu' "" *

dem rhdgium,id cft dcineum,figurd rotundum efl.colore ucro nigrum,dcini uu.e mgrje fimilitudine, undc ctidm dppd

lationcm dccepit : er os quidcm luxtd medium ucntrem hubet , pcdes uero cx utraqi pdrte qudm breuifimos . Altcrii

uero lupus appcUdtu,mufcdi pcrdit,eisq; pafcitur : dc corpus quidem hdbet Utum,dc uolubilc, p.irtes uero circd eiiis

fcruicem incifjefunt : dmplius dutcm^O' os eius eminentidi tres lubct . Tcrtium dutem myrmccium, hoc efl, formicd-

rium diili<,qu6dformicii m.ixime dfimiletur,colore eft fuliginofum : corpm ucro eius uelut aftris quibufdam infigni-

tum, prcefercim circa dorfum . Qtt^tr^KW deindc crdnocoUptcs,oblongum cjl, cy uiride^fiimuhmq^ iuxtd collum ha'=-

bet, atqifiin dliqucm irruat, locos circa caput pctit . Quintum fclerocephalum diflum , caput habet faxcm, cr o6a

duratum : lineamcntd uero per omne corpus fimilid dnimalibus iUis, qux lucernas noSlu circumuolitdnt, Sextum pos.

ftremo fcolecium,fiue uermicdrium appcUatum,fublongum efi, crfubmaculofum, maxime circa caput . A tq; hte qui

dem fpecics phalangiorum enumerantur .Ylxcdc phaUngijs Aetiui . Ego autem afferere non dubitauerim , omnia

hsc phaUngiorum genera luberi tn Italia : quippe qu£ a, mef^piusfint tiifa . quanquamfcribat Plinius, phaUngia in

Itdlia non oriri . Quin potim prxtcr pr^diild gcnerd, inibi cr dlterum reperittir omnium perniciofif^imum , quod Tarantulae c5

4 Taranto Aptdi£ ciuitate, ubi iunumera ceftate tota tiagantur in campis , TarantuUm dppeUdnt . Ifli ucro db hii ua "^**""" •

rie, dc diuerse torqucnttir :fiqtiidcm dlij perpcttto cdnunt , dlij rident , dlij plordnt, alij cUmitant, alij dormiunt , alij

uigilijs dfpciuntur, p/enijj twmitionibus laborant, nonntiUifaltant,funt quifudant, dlij tremcbundifiuttt,quidam pa*-

uoribusinjrJl.uittir, cr dlij aliapatiuntur incommodd,fiuntq; phreniticis, lymphaticis, ac mdnidcisfimiles. Qu£ qui^

demfymptom.itd tam turia, ac diuerfa non aliunde proucnire dicendtim cfl , quamaut ex uario horum animalium uer=.

tieno, dttt exdcmorforum homintim temperdmentis. Ndm atrd bile tentdtii, pro eorum temperdturis omnid h£c dcci»

dijfe conf^eximus : tametfi non defint , qid putent TarantuU tienenum dietim, uel horatim immutari,fieriq- ob hoc ,

ut tam uarijs fymptontdttbus uexcntur, qui ab ea iciuntur . Kabentur TaratituU etihnnum in marilimis nofirii Senett

fibtis Tyrrheno Ittori adiacentibui , cr Komano dgro freqticntcs : ueruntdmen npn perinde dc in Apulid numerofx .

Degunt h£ ittter fcgetes in quibtifddm tcrr£ cduernulis, e quibus interdiu exetintes,f£pe eos meffores iciunt, qui hu^

m tnfidt£ ignari, crurd ocrcis non muiuerunt . I (?o j uidi ego nonnunqudm in pUteis idcentes, ©" in xenodochijs, qui

frxdidii dffe^ibus torqucbdtitur . Sed mirum certe , quamfdcile huiufce ueneni uis muficd mulccdtur . Qudndo»

qtiidem ( ut equidem dttefldri poffum) duditis lyricis inflrumentis, uel tibidrumfono, primo fldtim occurfu idi a Td^

runtiiU d Unguoribus ccffant, zr in medium tripudidre, zrfdltdre incipiunt , tamq^ diu rem profequuntur , acfifani

ejfent, CT nuUo unqiiam tcnerenttir dolore . Quodfi euentat, ut tibicines tantiUum conquiefcant, ac interponant , no

multo pcfi tempore in terram concidunt , er ad prifiinos redeunt Unguores : nifi tdndiu indeficiente fonitu fdlidiit ,

Atq; tripudient, donec tieneni uirtis, pdrtim infenfibiliter per ctttis meatus, partim perfudorem exedt,cr difcutidtur,

Obid igitur tibicines flipendio conducuntur, dlternatimq^ mutantur, ut abfq^ uUdfonitus intermifione,tandiu tripu»

dicnt demorfi, quoufqtie penitus curati quiefcdnt : ciim tamcn, dum h£c dguntur ffint, qui dntidotvs eos corroborentj

nimirum theridcd, mithriddtico, dc dlijs , qu£ uencnoforum morfibus dducrfantur . Nomen af «.'xvn Gr£cum efty

ut Latinum Araneus : Ardbicum, llamdebut,feu lidnchebnt : Italicum, Kagno : Genndnicm , Spinn : Hi^rf«ic«m,

Arana. : Gallicuum , Areinc .

Tarantulf re-
medium .

Noniina.

40

Zfltugot. LACERTA,

CAP. LVIII.

Lacertae caputintritum,&:appofitum, acuIeos,& omniacorporl infixa extrahit;varos,
formicantes uerrucas,& penfiles,quas acrochordonas uocant,toUit. lecurexefisdentibus conie-
^umdoloresfinit.Sidiuuiraadmoueatur,i£lisafcoi-pioneleuamisntumprsftat. »'

i

f

Sh-V.

22 4

And. Matthibli Comm.

Z«'4. SEPS. CAP. LIX.

S»P 4 } quamaliquilacertarDchaIddicamuocaruntjinuinopota,morfusfuos fanat.

Lacertarum
conGderatio.

Chalcidicaru
coniideiatio .

Lacertae, qu£ uhiq; utdgures oberrunt, oua qucm^idmodumfcrpetUes pariunt:, O" cocUek maxime itia
jididntur . In Arabiu ( ut Plmius efl uudor ) cubitdem sequant menfuram : O" in Mauritaiiiii , audorc Strabone, bis
cubitalesreperiuntur:inlndiaucr6 Hifamonte ,fiVUnio crcdiwus,ad xxiiii. pcdum longitudinetn lacertt
reperiuntur , colorefului , aut punicei , aut c<erulei . Efl er Infula CaprarU lacertis tnaximis reflrta , ut reflrunt,,
qui ad fbrtunatas nauigarunt infulxs . Ceeterim , qu£ Chalcidicje uocantur , in Libya , er Cypro copiose proue^
nientes , non habentur in Italia . lAorantur hx plerunque in locis aridis , O" inter faxa . Varia efi harum hiftoria
apudaudorestnam quidam noflratibus lacertis fimiles ipfas ftccre, quidam iicro intcr ferpentium genera re~
ccnfent. Nicander Hiofcoridi fubfcribit : quippe quiin theriacis fuis dicat. Vitabiscr Sepem corpore humilua
bm lacertis fimilem. Veruntamen Actimlibro xiii. Sepam inter mortiftros recolit angues, fic inquiens.
'Serpens,qui Seps appellatur ,longitudine quidem duorum cubitorum rcperitur,ex craffo autem in tenuem 4=
hit : reda uero , ac tarde profcrpit . Caput habet latum , os acutum , uniuerfum autem corpus multis albis notis re=
f^erfum. deterim ij, qui abeo percufi funt,intra tres,aut quatuor dies pereunt. h£c Actius . VaufaniM
porro aliter fentire uidetur : inquit enim . Aegyptum Arcadie quondam regem in uenatione occupatum, er im^
prudentetn Sepsopprefit. Viper£ /imilis eft minim£,cineris colore ,macults exinteruaUo uarius,tato capi»
te,angufta cerutce,aIuo maiori, catida breui, obliquo inceffu,quaft cancer, quod er ceraft^ ferpenti fro=
frium eft . Quamobrem credendum putauerim , aut fabtdofam ejfe lacert£ Chalcidic£ hiftoriam , aut pluribui
Terrantola. ^"'^ nomen conuenire ferpentibus . Verim minimereticettdum duximus,repeririin tietruria,in Komano 4«
2ro,ac etiam in Apulia quoddam lacertarum genus Tcrrantola uulgo didutn , quoniam fub terra delitefcat,
Qu£ cim hominestnorfuperimat ,ftcit , ut mecum quandoque cogitauerim , an ei fbrtaftvs Nicandro , ac Diofco^
ridichalcidica effet lacerta:aut SteUio,qu6d ftellis maculata ,inftgnitaq^ cernatur . Scd h£c libro fexto , dttce
Deo , latius cxplicabimtts , ubi de his , qu£ morfu , uel idu uenetium emittunt,fcrmonemfaciemus^ - Qu£ Gr£cie
cxJu^oi , Latinis Lacerta nominatur : Italis. , Lucertola : Gernunis, Hejtf cx ; Uifj^atiis , Gartixd . Qk* uero oi^
Crtece jLdtine Seps^O" LacertaChalcidicauocatur :ltiilice )Sepa.

^.UT

Nomina.

ZKl'-yKof. SCINCVS.

CAP. LX.

»9

■V,

»9

J.O

49

S c I N c V s aut Aegypti, aut Indis, aut rubri maris alumnus, quanuis inueniatur in Lydia Mau
ritaniz . Eft autem terreftris crocodilus , fui generis , fale inueteratus cum nafturtio . Aiunt carnes,
qu2 renes amplectantur , id fibi virium vendicafle, ut fi drachms pondere bibantur, uenerem accen- fo
dant . Veriim decofto lcntis cum melle , aut femine ladtucs cum aqua poto, veneris cupiditates inhi-
bentur .additurin antidota.

Scind conG- T A M E t s i fcribatBiofcorides, Scincumeffe terreftremcrocodilum ,fui gctieris ; aqtiatdetamen animal
deratio. eft . Quandoquidem qui Venetiax importantur , in mari rubro , er in Aegypto Nilo flumitie capiimtur . Ri quanuis

firma crocoddos reftrant ; magnitudinem tamen longe minorem habent : nanq^ qui adfummum adoleuerunt, noftras-

tes laccrtds magnitudine non excedunt . Squamis ucftiuntur fubluteis , cxfia a capite ad caudam difcurrcnte linca .

At non eadem crocodilis tunica : quippc qui nigro nattirafunt dorfo . Taufanias in L tbya bicubitales rcperiri Scin=
Sdnci Vicen- ^°^ tradidit : ueruntamcn ij ad ttos non dejiruntur .Sunt in agro Vicettttno lacus quidam, qui ScitKos ctiam gigntint.
tlni. fed tninutuIos,dc nigricantes, quibusf£pius utunturfeplaftarij deficiettttbus marittis,nonfitie magtto firtajfc Imnitiii

difcrimine . B.eprobat hos luchftus quot^ libro priino de compojitione medicmentorim ,fic itiqtiiens . Scincus ani=

mal

InLib. feciinclum Diofcoridis.

S C I N C V S.

22J

•abiciio.

FftoaoCT

* « mal tji itt d^uU degens,ldccrt£ mdgn£flmile,fed ucntricojius : caudd Utd, itt dnguiUd,(id ndtdndum dptdy QUdproi

pter quos of^cins fttbijciunt, cum dudbui cdudii, ueri nonfunt ,fed cx Viccntino agro dUuti . h£c ille . Qui tamcn dti Fuchfij error.
aliorumerrorcm mcrito ddmndt,ipfe (pdce uiri dlioquin cldrifimi dixerim) in dlterum non minorem mihi quidemin^
cidiffc uidctur,qu6d cxij}imduerit,lcgitimum Scincum,cuius effigiem ddmus,regi. ktd cdudddd ndtdndii,dnguiU£ mo=
do . Qudndoquidem Fuchsij Scincus,quo Yoroiulienfis dger,zr qu£ circum Vtinum ciuitdtem fldgndntcs funt dqu£ , '
mdxime fcdtent : cr cui ldcert£ mdgn£ corpus,tumidusuenter,dc mdculis udrius,rotundum qudddntenus cdput, dn^
guiU£ cdudd , nigrumq; dorftim cfl , Scincus uerus non cfi :fed potius dnimdlfdldmandr£ gencri ddfcribcndum,qu6d
terrefhanfdldmdndrdm non pdUcioribiK referdt notis,quem dqudtiles tefludines terrefires rcpr^fcntdnt. ob id itd»
que rcde Vtinenfes hoc dnimdl SdUmdndrdm dqudticdm uocdnt , dbhorrcntc^ mdxime, qu6d intev uenendtd omnino
reputcnt . Huicfdne chm Acgyptio fcinco nuUd efi cogndtio : quippc Aegyptius cdpite confidt longo,dorfo qudddn^

3 o tenus eUto : uentre Idcertd no mdore : coriofqudmisfubluteis,numeroffs,minimisq; in uniuerfum rcfirto : cdudd U^
cert£ modo tereti,brcuiore tamcn : cafldq^ 4 cdpite dd cdudum difcurrentc lined.Tdlis nimiru Scincus efi,qui quot^
annis db Alexdndrid Acgypti Venetids numerofus conuehitur . Scincorum meminit Vlinius libro x x v 1 1 1 . cdp.
VIII. ubiitd fcribit . Ex chdmtsleontis fimilitudine efi Scincus,quem quiddm terrefirem crocodilumeffc dixerunt^
cdndidiore diitem, er tenuiore cute . Vr^cipud tdmcn differcntid dignofcitur d crocodilo dqudtico fqudmdrum fctd A
cdudd dd cdput ucrfd . Mdximus Indicus, deinde Ardbicui . Ajferunturfalfi. Rofirum eriM,er pedes in uino dlbo poa
ti, cupidttdtes uenerUdccendunt . Vtiq; cumfatyrio , er eruc£ femine ftngulis drachmis omnium , ac piperis dudbus
ddmifiis,itd ut pdfiiUifinguUrum drdchmdrum bibantur . Per/e Uterum carnes obolis binis cum myrrha , cr pipere
pxri modo potx efficdciorcs dd idem creduntt<r . Vrodefi er contrdfdgittdrum uenend,dnte pofiedq- fumptus.ln dns,
tidotdquoq^nobiliddddxtur .h£c Plinius.Porro crocodilvs (utrefirt Arifiotelcs inlibris dchifiorid, cr CrocodHihi-

40 pdrtibus Miimdliim ) dnimal cfi magnum,ad quindecim ufq^ cubita crcfcens : quanuisad duodeuiginti fcripferit Pli=^, ' '
nius . Kic animal non pdrit,fcd ouum dnferini magnitudinem non cxcedens : idq^ in terra , non autem in aqids . Varit
ciim plurimiwifexaginta,uiuitq; diu,mdximtiq; dnimdl minimd hdc origine euddit : imq- foctus exouo exclufus prox
portione rej^ondet,Ucertorum mdgnitudinem £quans. Linguam ddeo indifcrctdm hdbet,ut omnino cd cdrcrc uidcd^
tur . Cuius rci cdufd efi,qu6d idcm er terrefiris,cr dquatiltsquoddmmodo efi:. Brgput tcrrefiris,locum obtinct lim^
gu£,ut uero dqudticus clinguis . Vifces enim dut nuUam habcre linguam uidentur,nifi ualde refupincntur,aut incxpk
natam habent . Solus inter c£terdfupcriorcm mouet mdndibuldm, minimcq^ infiriorem . cdufd efi, quod pedcs dd cds
piendum,rctincndumq^ inutilcs hdbet . Octtli crocodilofuiUi,dentes exerti, O" ungues in pedibus dcutif^imi, coriumq;
durifimum,t<lis,acfagittis minime cedens . Interdiu plcrunq- terram incolit,noflu ucro dquisfc mergit,inndtdtq;fiu
mine . Duo eius effe gcnerd Plinius cfi dudor loco cit.-tto . Vnum mdius,dc quo diximus : dltcrn minus iUifimile, mut Crocodili ge

5 o tum infra mdgnitudine,in terra tdntum,odordtifimisq;fioribus uiuit . Ob id intefiind cius diligentcr exquiruntur, iu~ '^"^' ""^***
cundo nidorcfdrda . Crocodtleam uocant, ocitlorum uitijs utilif^imdm^cum porrifucco inundam,?Tcontrafuffufios
ncs,ucl caligincs . lUita quoquc ex olco cyprino molcfiioi infdcic cnafcctcs toUit. 'Ex.aqua uero morbos omnes,quoB
rum ndturaferpit infacie,nitoremq; rcddit . Lentigines toUit,ac uaros,omncsq; macfiUs . Et contracqmitidlcs mor-
bos bibitur ex dceto mttlfo binis obolis . EeUc inundts oculis contrd fufftifiones nihil utilius pr^dicdnt-. Maioris dcn^
tes e dextrd maxiUd ddaUigati dextro laccrto (fi credimus) coitusfiimuldnt . Corij utriufq; cinis , ex dceto iUitus hii
pdrtibus,qud,s fccdri opusfit, dut nidor cremdti,fenfum omnemfcdlpcUi dufirt.Sdnguis utrtufq^ claritdiem uifus inu»
dis donat,G' cicdtriccs oculorum emenddt. Cor dnnexum in IdUd ouis nigr£, cui nuUus dlius color inciirfaucrit , er
primo pdrtu gcint£,qudrtand! abigcre dicitur . Corpus ipfum,cxcepto capite pedibusc^,elixum manditur ifchiadicis.
h£c Vlinitts . Veruntdmcn qu£ is dlteriusititefiinis df?ignduit,cd Biofcoridemfimo tribuiffe confiat_^ C£teritm ckn
Scincus Cham£lemtem,cuiusfirmdmrefirt,mihi in mentem reuocduerit,ueniat'qi ZT ipfc in medicumiifum,non db re
fire duxijcius tum hifioriam,tum etidmfacultdtes cndrrare . C h a m ae l e o n igitur(ut Arifioteles memcri^

prodidit

ChaiTiEleotis
hiftona.

226

And. Matthioli Comm.

prodidit lib. 1 1 . cdp. xi.de hifloria animalium )figura totius corporis lacertam planc repr^fcntat . LdeYd. rfetf fa
fum duila uentri iunguntur,ut pifcibm : er fj^iina modo pifcium cminet . Roftrum fimiie porcarice fimilUmum : caud<t
prdonga in tenuc definens,cr longis implicata infe orbibus . Elatior k terra efl,quam lacerta . Pedesflnguli bipar^
titofecantur, prfrf e5<j,- talcm inter fe habentfltum, qualem pollex ad manus , reliqum partem obie^am . S ed ipfe e=
tiam reliqit.t partes paulotenus tn digitos quofdamfinduntur, aduncis ungmculis . Corpus af^erum totum , ut croco^
dtlo . Mutatfuum colorem inflatus . Omnium ouiperorum tenuiflimus efl : quippe qui omnium maxime inopia fangui^
nis rigeat . Caufa ad mores anim^ eius rejircnda efl : prce nimio nanq^ metu multiformis efficitur . Motus ei piger ad=
modum, ut tcfludinis . palkfcit cum moritur,defundu^q; colorem eundemferuat . Subit cauerndf,^' latitat more la-
Chamsleotis certarum . Caput eius,cr gutturfi qucrnis accendatur Iignis,imbrium,zr tonitruum concurfui facere Democri-
tm narrat . Itcm iecur in tcgulis uftum . Bextro oculo,fiuiuetiti eruatur,albugities oculorum cum laile capritio tol~
li . Liitgua adaUigata, pericula puerperi-j adimi . Lingttam ,fi uiuenti excmptafit, ad iudiciorum euentus poUere di^
cunt . Item dixtram maxiUam adflrmidines, pauoresq; : corpore uero iUito dctrahi pilos : er ftlle glaucomata , cr
Nomina. fttffufioties corrigi . Zk i'-y ko; ut Gr£cis,ita etiam Lmnis Scincus appeUatur : Arabibus, Afchanchur,fiue Scan
chur : I talis, S tinco, O" S citico : Hil^anis , S tinco .

uires.

Terrenorum
uermiuj&eo-
ru olei uircs .

Komina.

riiie'mf«. TERRENI VERMES.

CAP. Lxr.

Muo-y«'AH. MVS ARANEVS.
M V s araneus difledu5,& iiripofitus , fui morfus ueneficia luit.

CAP. LXII.

xo

Te RRE N I vermesimpofiti,pr3ecifosneruosglutinant;tertIanasdircutiunt.Deco£licuman-
ferino3dipe,infufi,affe(3:is auribus medentur :cumoleoautem deco(3;i,fi incontrariam auremin-
ftillentur, dcntiumdoloribusprasftaritauxilium.Tritiinpotuexpaffo urinamciunt. *o

T E R R E N I uermes etiam in medicum ufum ueniunt . quadoquidem oleo incoquuntur ad articutorum,neruoe
rumch crticiatus.Verutitamen aberrant plerunq^ myropola in olei conficietidi ratiotie . Imponunt enim uermiculos itt
teneu cacabum,et afftifo inde oleo igniflruefaciunt : quo fit,ut paruo mometito ij non modo inajfentur;fed petiitus cos
burantur,tmUo in oleo bumore relido . Tcit autem reiiius,cum uafe uitreo excipiitntur,cr diuiius calore balnei mace^
rantur,oleo iimatant.es : nanq^ hoc modo eorumfuccus cIicitur,coburiqi nequeunt . Fraftat hoc oleum ita paratum ,
prxfertimfi uermes rofaceo macerentur, ad podagricorum dolores , a calidis defluxicttibus proueniciites , inundis
prius locis dolentibus oleo,ac mox fuperpofitis uermibus in eo elixii,tufis,admiftiiqi cum lequali cerati pondere,quoi
triapharmacum uqcant,ex argeti fpuma,oleo,et aceto conflatum. Quibiti etiam commendauit Vlinius lib. xxx .cap.
I X . ipforum uermium cinerem cum meUe triduo emplaflrimore impofitum. Quin er ipfos uermes in oleo ueteri elu=- 3 °
xos, cr fuperpofitos. Ad h£c terrefires uermes prius uino albo eloti,ac perfe abfq; olco uafe uitreo excepti,operctt
lato uafis ore, ne quid expirarare pofiit,in balneiim calentis aqute immerguiitur,tandiitq; efferuefcere permittuntur,
donec in liquorem oleofimilem uertantur . Prteferunt quidam hoc,qu6d maxime prceflet neruorum, cr inteflinormn
uulneribus glutinandis. Qjtod longe efflcacius efficit, fifaditio balfamo,dc quo libro primo diximus,fuerit admiflii ;
liut oleo,quod uitreis organis e larignayfiue abiegna lacryma elicitur . Nanq^ his additis ttttiucrfa corporisrecentia
uulnera breui temporegIutinat,ijs exceptis,qu£ capiti inferuntur . Daiitur utiliter terreni uermiculi igne cremati,et
in puluerem contritiflUefuffufis,ex marrubij,uel abftnthij decodo : addunturq^ in eleiluarijs ad idem paratis,ut Ga»
lenui docuit libro de theriaca ad Pifonem . Triti, ac rofaceofubadi (ut idem author cfl) podagricorum inftammatioa
nes extinguunt . riif ei/TSf ot Gr£cis dicuntur : Latinis, uermes terreni : Arabibus,Cbaratin ; Italis, uermi terrea
liritCrLombrichiiGermaniSjRegenuurm^Hij^aniSiLumbrizesdetierra^GaUiStVersdeterre. 4<>

So

Arane V s

InLib. recundumDiofcoridis. 227

A R A N E V s mus C ut Aetius inquit ) colorc quidcm mujlcU fimili^ cft , m.ignituiinc autcm muri . Os ucro

fublongum habet , cr cxiguum cMidm . Gcntes ci tcnucs , du[4ici ordinc nuti , in utraquc m.txilla : quo fit , ut qua--
4.., j^..t,- „..j;,.,,r,v/.„^jL /-».,.r.,„ .,.,„..„(.,, .t„.,j„ ,..,/1 — '......■; ' ...r .n. . i " ,

Aranei muns
confideratio .

tuor dcntium ordincs kabat . Qjtibus utiq-, notis .xbundc rcjfondcnt ij , a quibus piduram , quam hic damus , m.utuati
fumus . Mcminit murisaranei Hic.indcr infuis theriacis,dixitq; pcrirc in rotdrmn orbita,fi progrcdiens in cam inci:^
derit . Quod t.tmcnfabulofum, pocticumci; ccnfcmus : tamctfi non dcfint,qui tcrra c plaufirormn rotis excuffc , hu=
iufcc fuccurrant m.orfilms . Scribit Flinius lib. v ii i . cap. l \' ii i . murcs arancos ultra Apcwwum no haberi, ciim
tamcn hoc ccuo in unmcrfa rcpcri.tntur It.dia . In An.vncnfibus montibus , Tridcntino agro fi-cquentcs uifuntur . NJ
hilominus incola: intcr ucnenatd non habcnt : id quodfortafis cr cdi, crfohs tcmperamcnto eucnit . Siquidem nec
fcorpioncs ibidcm cxorti idu ucncnum rclinquunt,ut in eorum mcntionc fupcrius diximus. MvoyolAn Griece,Miii Nomina.
« o arancus Latinc appcUatur : Italicc, Topo ragno : Gcrmanice , Zifi maufi : Hif^anice , Murgttnho .

Musf .

M V R E S.

CAP. LXIII.

M V R. E s , qiii in domibiis oberrant, concifos fcorpionum plagis utilifsimeimponi, in confedo
eft.Siinaflatos infantesederint,orisfaliuam exiccari promittunt.

20

lo

M'v R E s ^iuerforumfuntgenerum:jiquidcmdomefl:ici,fylucfi:res,acmontanireperiuntur:funt etimntim Muriumcon
<tquatiles marini . Verim primum dc ijs diffcrentes, qui ncfiris in domibus oberrant , quiq; ctiam in agris in magnam fideratio.
fcgcium pernicihn morantur,Arifiotclis uerba refira, qui lib. vi.de hifioria animalium, cap.ultimo fic habet. Mu^
riumgcneratio mirabilis prater c£tcra animalia,maiorem in m.odum efi, tum numcro,tum celeritate . lam enimfx^
mina pnegnante in uafc miliario aliquando occupata, paulo pofi referato uafe , mufculi numero uiginti er centum
repcrtifunt . Mirum etiam percipimus ortum redundantis agrefiii muriumgeneris . Locis enim compluribus agri,

40 tam inaudito modo oririfolent , ut parum ex uniuerfofi-umenti relinquatur : tam cito abfumitur , ut nonnulli me~
diocres agricol£ , cim pridie metendumftatucrint , poftridie mane cum mefforibm accedentcs ad fegetem , abfum=-
ptaminueniant totam. Intcritus autem minime cuenit ratione:paucis enim diebus omnino abolentur : quan^
quam fuperiore tcmpore homines uincere , uel fufpcndo , uel fues , ut latibula cffoderent, admittendo, nonpof=
fent. Quinctiam uulpes eosuenantur ,cr catt fylueftres in primis :fed tamen fupcrare copiam, cr celcrita^
temprouentus nequeunt. l<iecaliud quicquam omnium uinctt,nifi imbres:ijs enimqukm primumintereunt.
Terr£ ?erfic£ parte quadammurc fcemim refcifia,fcctusfoemininipr£gnantes comperiuntur . suntqui uehe^
menter confirment , Mures ,flfalcm lambant, impkri flnc coitu . Aegyptijs muribus pr^durui ,fire ut erinaceiSy
' piluseft. Uabenturinmurium gcnerecr g 1. 1 r e s . Idcirco(ut Pliniusaui.l:or eft libro xxxvi. cap. Gliriumcon-
primo^apud Komanos cenfori£ extabantlegcs,Glires incocnis apponi uetantes. Veritm hoc £uo ganeonibm fideratio.

i o viaxime expeiuiitur in cibis , non modicam p.ilato iniuriamfieri putantes ,fi tam pingui priuetur alimento . Sei
ij minimepcrpendunt , uelpotius negltgunt, quod glires pingucdinis exuberantia uentriculiappetcntiamdeftru-
ant , lentum ac fi-igidum gignantfuccum , concoduq; contumaces exiftant . Notatum non congrcgari glires , niji
popularcs eiufdem fylu£ ,(3" fi mifceantur alicnigen£ , amne , uel monte difcreti , interire dimicando . Genitores
fuosfiffosfeneda alunt infigni pietate . S eniumfinitur hyberna quiete . Conditi enim ethi cubant,rurfws £ftat£ iuue
nefcunt . Montihus Goriticnfi agro contt:rmims,cr in Carniol£,Carinthi£, ac Stiri£ alpinis fyluis maxima eft horu
quandoq; fcctura . Quofit , ut numcrofi a uenatoribus capiantur , prxfcrtim cimfagina gland£ abundant fylu£ .
Exeunt uenatum node,cr arbores fufficntes,in quibusftabulantur,fic eos fiupefados innumeros capiunt , adeo ut
ijs replctis faccis domum plerunq; redeant,quospofica excoriant,cr impofitos pr£ nimia copia cadisfale, cr muri^
ajfertiant, quemadmodum pifces . Horum caro ijs utiliter cftur , qui canina laborantfame : nanq^ exuberante pin^
guedine obtunditur appetentia, cr toUitur morbus . Difcoquitur Gliris caro detrada pcUe , cr intcftinis exemptii
meUe infiMi nouo, addito nardo ad tertias,ati^ ita ajferuatur,qu6d conftetdeplorata auriu uitia eo remedio fanari.

Georgius

22

8

And. Matthioli Comm.

Agricols er- Georgius AgricoU, uir alioqui do^ipmm , cr accrrimus rei mcUllic£ indcigator , quodforUffe uerosglircs nott
^^'^' Uidcrit r.equc cognouerit , nonjine mxgno errore putat in libeUo , qucm fubterrmcis. animalibus dicauit , Sciuros d

tullofa cauU , quaft: operiunt cr immbrant , ita uocatos, Glircs cjfe . Scd quod hxc duo animalia intcr fe maxime
Muriumino- dijferant ,omnibuinotiuseffe arbitror, qu.imutplurihus cxponidcbcat . Porro montani mures cunicu^
nnorum co- losmagntudine (equant,acetiamnonnunquam fuperant,cruribusnon ufqueadco longis. Capitc leporcm refe=

runt:uerumtambrcuibusauribus funt,ututx fuprapilosappareant. Fiio ucjliuntur uario taf.imodo ,oblongo .

M V S JM O N T A N V S.

fideratio .

Murium alia
sencra.

Nomina.

I

10

xo

"Breuem habent caudam , er pedes acutis ungtiihus armatcs . 'Byeme admodiim pinguefcunt, cr obcfifiunt, ita ut ali^
quando monflrose itUumefcant . Hi Anatncnfibus , Phoebeisq; tnontibus, in Tridcntino agrofrcquentes habenttcr,uo~
canturqi utilgo corrupto uocabtilo Marmontane , quaji Murcs montanos dixerint . Erigtinturfipiuc iirfi modo, ati^
terioribus pcdibus ucluti ritanibm , cihim ori mittijirantcs . Dentes anteriorcs quatucr habent lcporis infiar,fed lon-
giores,atque acutiores ,quihus f£uifiitne tttordent. Scdmirum efi{ego enimquipericulum fici ,id certo tefiari jo
po(fuin ) quodfi acutis (orcipibuifecentur , una tantlun tiode renafcuntur . Bomi rctentifi iuuencs fmt , exuta qua^
datitenus feritate mitefcunt,fed utettfilibus datnttum infvrunt : quippc qui otnnia,quihii6 obuiatit,€rcdant,ZT dcflruat.
Bycme delitefcuntjfcetto ac pj/ew, in aceruim cottgeflis plerunq^fe cottdentes . Dortniuttt itttegris ttienfibus,quetn^
adtnodum c glires . In tnontibui uiuunt . Stratnenta in caueritM comportant , quibtK afi-igorefe tueatitur . Exter=
rcfadi acutifime uocifcrantur , acfibilatit , er ad timtilos confugiunt . Rorutn carnes fylueftri , cr graui quodam
odore adeo jlpirant , ut quibufdatn naufeatn ttioueant . Qjto fit , ut fale , cr tnuria afferuaii tum odoris grauitatem >
tumetiatn exuperatttetnhumiditatem ob pitiguedittis copiam exuant:cMn tamen tatnrecentes ,qua)nfale conditi
coticcdu adtttodion cotitumaces cxifiant, uetitriculo lahorem itifiratit, corpusq^ utiiuerfutn excalfaciant . B.orum pin
guedo medicis expetitur, qtiod contrados moUiat O" rcfiituat neruos . Sunt uero er alia quoquc tnurium genera ,
nctnpe ?otiticum , Lafictttn , Non'c«m , Pannonicum , Indicutn , a regiottibus prouittcijsq; cogtiomittata . Fonticus 40
pilo efi ttiuei candoris ,fcdfupcriore catidte parte faturate itigricat : ea ettitn digiti longitudinem tton excedit . cor~
poris tnagttitudo iUi utfciuro . ittfedatur aueszrmures . Uuncfatte id effe cenfcmus , quod ArmeUmutn uocamus .
LaJUcus pilis uefiitur in cinereo cattdidis , uetttre tamen albicante : efi Pontico paulo tnaior . hunc Varium appeUa-
mus . Noricus corporis tnole dotnefiicamititiJlelam'iequat,pilis leporittis fire Jimilibus . breui cottfiat cauda . caret
auribus , non tatnen fvratninibus , qu£ habet auriutn itijiar . Pannotticus , cui colorfubuiridis , mufiel^ j^ecietn re~
fert , uerim tnagnitudine domefiicos mures nonfuperat . Pofiremo Indicus coloretn habetfire tnuriutn motanorum ,
dlbii tamen compluribin interctirfantibus pilis . capite efi er ore in longutn porre^lii , quin c auriculis breuiufcus.
lis : cauda ab ipfis clumbus craJUore in exilitatetn ad imum prolixc defiuettte : cruribus dodrantalibus . Corporeft^
lem £quat , pedibus aliquanto breuioribus , ac pilo hif^idiore , prxfertitnfi aduerfo traiiu mulceas . Atque haile-
nus dc mtirium gencribus . C£terim tnuriimfiercus (ut in libro de theriaca ad Pifonem legitur ) aceto fuba£ium, f o
capiUis defluentibus utiliter iUittitur . Quinetiam perfe potuttt, uefic£ lapidein cotmttitiuit . MuEf ita Gr£cis, Ltta
tinis uero Niures appeUatitur : Italis , Topi : Germams , Maufi : Hij^anis , Ratones : GaUis , Sorizcs .

TaAot.

L A C.

C A P. LXIIII.

L A c generatim omne bonifucciefl:,corpusalit,aluumemollit:fl:omachum,&inteftina + in-
flationeuexat. Vernum tamen dijutius <tI1:iuo habetur,& euiridi pabulo aluum magis emollit.
Probatur autem candidum,Equalicrafsitudine,quod ungui inrtillatum cogitur. AJuum minus
tentatcaprinum: quoniam pecus hocadfl:ringcntibuspabu]is,robore,lentifco,& oleaginis fron-
dibus, & terebintho magna exparte uefcitur:inde ftomacho accommodatifsimum reddifolet.
Ouillum autem dulce, craflura , & prxpingue : non autem ufqueadcQ utile flomacho . Bubulum ta-

men.

In Lib.fecuncIumDiofcoridis. 229

men,aiininum,Srequinum,uentri magisidonea: redipfum turbanr, Quibusinlocis pecora,fcam-
rnoniam,ueratrum,clcmatidem,autmercurialempafcuntur,lacomneuentrem,iJ'.'ftomachum fubuer
tit: quale in luftinis montibus eire,a nobis proditum eft.Siquidem caprcE , quibus candidum uera-
trumpabulofijciir, primofoliorumpartu euomunt:&corumlachauftum nauleam creat,&ftoma-
chum in uomitiones effundir. Ventrem adftringit lac omne decoctum, praecipueq- candcntibus cal-
culis marinis exuftum . Et in fumma, omnibus auxiliatur internis cxulcerationibus ; pra:fertim fau-
cium, pulmoni?,inLCrancorum^ue(ics,&: renum : foris uero contra pruritum cutis, eruptioncs papu-
larum, & uitiatos corpons fuccos,rccens cum melle crudo,addito {ale, datur eid^ua aqua dilutum .
Minus inflatqucdcunquefcmelferuefaclum.DecoftumcumcalcuIis marinisaddimidias,uIcerofas

»e uentrisHuxionesadiuuat. Lacquodcunqueferum continet implicitum,quod ubi difccfsita lade,
multopotenciusadpurgationesredditur.DaturquibusfineacrimoniauoIumusdeicdionem moli-
rijUt melanchoIicis,comitJal!bus,Iepris, elephantijs, iS^ erumpentibus toto corpore papulis . Ex o-
mni lade f;t,quod fchifton,id cft fcifsile,appellant . Lac autcm fiftili nouo feruct , ramoque ficulneo
recenti mouetur,infpai fis, poftquam bis,aut ter cfterbuerit,totidem aceti mulfi cyathis, quot funt he
min.T laftis : ita enim fercfccns liquidum ab eo diuiditur,quod in cafeum concreuit . Sed cum feruet,
ne fuperfundatur,conuenict fpongia ex frigida continuo fiftilis labrum detergere, fextariumque ar-
genteum frigid.x aqux plcnum demittere . Bibitur heminis per interualla fingulis , ufque ad quinas ,
ita ut intercedcntibus fpatijs , potantes ambulent . Lac autem recens efticax eft contra rofiones , u-
ftionesque,abtxitiaIibus medic.amentisiad:as;vtiacantharidibus,autfalamandra,buprefte,autpi-

.20 norumeruca, hyofcyamo, dorycnio,aconito,3Utephemero;prGEfertimbubulumadidcximie con-
fert, garqarizatur autemexulceratisfaucibus, tonfillisque. Afininum peculiaritercollutos dentes,
gingiuasque ftabilit . Fluxiones alui , fi vlcera fentiantur, tenefinosque , ouillum , bubulum , aut ca-
prinum,cum marinislapilIisdecodum,fiftit.perfeautem,& cumhordeaceaptifana,aut halica-
ceocremoreinfufum magnopereinteftinorum rofiones mitigat:exulceratcB uulu^ immittitur.

Humanum lac dulcifsimum eft, & maxime alit : mammis autem exudum , prodeft tabi, & ftoma-
chircfionibus:contrahauftum leporem marinumprcEfidioeft:oculis cruoreex ittu fufFufis,cum
thuris polline inftillatur : podagricis utile eft, cum meconio, & cerato illitum . Lac omne refpuen-
dum fplenicis , hepaticis, comitialibus, vertiginofis, & neruorum uitio laborantibus , febriculofis,&
capite dolentibus : nifi fi quis interdum purgationis gratia, ut oftendimus , fchiftum praebeat. Pri-

} o miparae canis lacte perunLlos nafrant glabreA:er£ ; potum contra uenena antidoti uicem obtinet : ab-
ortus mortuosexpellit.

• TufoV. CAsnVS. CAP. LXV.

•C A s E V s recens fine fale fumptus alit, ftomacho utilis eft, &facile in membra delegatur;car-
nem facit, aluum modice emoUic : alius tamen alio prsftantior , pro natura ladis , a quo conficitur.
Decoclusautem, & expreftlis, deinde inaffatus, aliiiim fiftit . illitus, oculorum inflammationibus, &
fugillatis prodeft. Qo^i ucro recens (alitus eft, minus alimenti praebet . carnem apte minuit,ftoma-
cho aduerfatur,negotiumuentri,interaneisque exhibet. Vetuftiorefiftituraluus . Sero,quod k
40 caleo manauit, quam optime canes aluntur . Qupd hippacen uocant, cafeus eft equinus : ea uirus re-
dolet , magnopere alit, bubuloque proportione refpondet . NeC defunt, qui hippacen,equinum coa-
gulum appellarint»

BoUTVgoVji^gdaJTOuArYVoV. BVTYRVM, ET ElVS FVLIGO.
C A P. 1. X V I.

E' LACTE pinguifsimoprobatum fit butyrum,quaIeouiIIum eft. Fit&excaprino,3gitato
inuafisla(5te,donecpinguefeparetur. Butyrum natura oleofum eft,& emolliens:unde largius
epotum,uentrem refoluit: prodeft,ubioleumnonadfuerit,contrauenena. Cum melle fiinfrice-
tur,dentitionesadiuuat:gingiuarumpruritus, &orisulcer3infantibusemendat. Illitum foris ca-
50 pacioraslimentorumfacitcorpora, &abalbidispuftulisperfummafcatentibus aflerit. Contrain-
flaramationes,&duritiasuulus,quodnecuirusrefipit,necuetuftatem fentit butyrum efficax eft:
dyfentericis, & coli exulcerationibus infunditur . In mcdicamenta addi lolet, qu^pus mouent : uti-
le przfertim cum nerui, aut cerebri membranse,uefic3e ceruix, uulnera acceperit . Id autem purgat, re-
plet,carnem creat^abafpide percufsis utilifsime imponitur .Recensobfonijsadditumoleiuicem
penfat, &3dipisuice fungiturin bellarijs. Colligendceexeo fuliginisratiohsceft. Butyrum in
lucernamnouamingeftum accenditur,fid:iliqueoperculato,quod fupernein fiphunculifpeciem
definat,&infimapartecuniculos clibani modo habeat,crematur,& fubindealiudinabfumpti lo-
cumfufiicitur, dumcoacerueturfuliginis modus,quemfacereinftitueris: pennapoft deraditur ad
ufiis . Eius effeftus eft in medicamentis oculorum , exiccare, & adftringere : fluxiones cohibet , &'
ulcera celeriter ad cicatricem perducit .

II

Lac

2^0

And.Mattliioli Comm>

L A C.

LaSis confi-
dencio.

Lt&ii proba-
tio.

LaiSis facul-
tates .

Ladisbibendi
di latio •

Laftis coagu-
lati uices .

to

20

Butyriuires
ex Galeno.

La c eflbeiiigni dUmetiHfuperfluumitifcemitmummdmlli^exbincifdnguimsco^ionc progenitum.Conflat
autemidtribuidiucrfiscffcntijs: nimirum cafeofa,butyrofd,ac ferofa.,qu£ abiiiuicem feparat£,uariam confes
quuntur temperiem, Seda laite primtim rem exorfu6,de eo tantumfacultates differam, cuiushac tempeflate tainci
bis,quam in medicamentis efl ufus . Tale autem efl humanum,caprinum,oui\ium,hubulum,bubalinum, cr afininu . Et
quanuis ueteres uflfucrint tum camclino,tum cttam cquino ; cum tamen in ltalia,ac in aUjs contermink rcgionibuSy
quodfciam , eorum nuUusftt ufus , hsc tanquam fuperuacanea omnino reticenda ccnfmus . Prxcellit igitur huma^^
num, quod temperatumflt in omnibmfuis partibus . Hocfequitur caprinum, etflaUquanto flcciusfit . Hii crafliui
tft ouiUum , miitusqifcrofum . 'Bubulum deinde , ac bubaUnum, prxter id quod admodtmfit craffum , aetcris longe
pinguius habetur . Quamobrem Ub. x . fimpUcium medicamentorum dicebat Galenus . Miror autem quo pailo Dios
fcorides ex ouiUo,ct caprino butyrum conflci reflrat. Ego nanq; ex bubulofleri noui,ac proinde nuncupatii effe bus
tyrum exiflimo. h£c Galenus. Vorro aflninumflcut lac omneferi exuberantiafuperat,fic c£teris pinguedine cedit.

Vrobatur in uniucrfum lac colore,odore, fapore,ac fubflantia . Ob id igitiir prxflrtur quod colore pcrquam albo
uifitur, peUucidum,ac clarum,non uiride,non lutcum,no nigru,nec aUquo Uuorefujfufum : odorc fuatii,fyncero,mi=-
nime graui,aut uirofo :fapore quidc dulci,non amaro,acri,acido,aut falfo :fubflantta media intcr craffum,ct tenue ,
ita ut eiusgutta ungui infliUata iion defluat,fcd infua fj[ih£rula permancat.Quod autc talcfuerit, omniiifa ne pr£~
ftantifimum erit,zy in cibis optimum . Contra pcflimum pr^bet aUmcntum,ucntrictilum,ac totum corpus fubueriit,
quod contrarias notas habuerit,quodq; ex morbofls animaUbus emulfumfucrit, ucl ctiamnum ab ijs, qu£ reprobatax ,
uenenofasq- plantas depafcuntur . Quocirca memori£ prodidit Gah-nus Ub.ii i.dc facuU.aUmentorum, qucdfi ca=
pr£,aut alterius cuiuf^iam animdliifcdmmoniam,aut ttthymalum dcpafli,lac cibi lcco quis fumpferit , omnino aluus
iUifluet . Optimum datur utilitcr £tate confiflcntibu6,fenibiK non naturalttcr fi-igidis , biliofis, er marafmo affe=
{lis,et deniqi ubi uentriculus excrcmcntis uacet . Nocet lac potum contraflbrictibui,capitis dolore affe^is,ophthal
micis,refolutis,conuulfi5,fluxione tcntatis,calculo opprcfi^., pituttofis,adolefccntibu<,obflrudis, cr ijs prafertim ,
qui ld£le,zr edulijs Idde paratis,ccendi etprandia claudunt : tantoq; maior indcfequitur noxa,quat6 craflius Idc af^
fumptum cxtitcrit . Baq; propter citato loco inquit Galcnus . Lacquodferi plurtmum habet,etiamfifcmper co uta.
re,ituUum prorfus periculum adflrt. Quod ucro huiufcemodt humidttatis exiguum habet,cafeof£ autem craflitudinii
multum, omnibus qui ipfofi-cqucntius utuntur , cfl periculofum . C£terhn ut lac,quod bibendtm efl, proflt , h£c
pr£terea adfint oportet,lac nimirum rcccntcrfit mulfum : aliqiad mcUis,facchari,autfdlis admiflumflt,ne in uentri^
culo concrefcat : tantumq^ ex eo fumdtur,quantum concoqucre ualeat ucntriculus. A cibis etiam omnibus, er «i«o,
poflqu.im affumptumfuerit,abflincndum cfl:,quoufqi a uentriculofecefferit,minimeq; exercitio utendii efl . At quos
niam lac detes inflcit (etfi Biofcoridcs contrariu de afininofcripferit) eoflatim ebibito,uino,aut hydromelite os abs
lucre oportet. Qwoi autcm immiflo coagulo coitcrcuit,quanquam ucrno,ac aflitio tcmpore,mcnfis frequcntiflimc
expetatur ; tamen angufliam parit,uentriculum opprimit,caput uaporibus replct,£gr£ concoquitur, er craffum gis
gnitfuccum . Qiiamobrcmflquandoq; in cibtim ueniat, primum omnium ingcratur :fiquidcm ttltimo locofumptti (ut
fieri adfolef) autflatim putrcfcit,aut fubfidentcm cibumfccum ad ima incoilum trahit . Lac omitc,humanum pr^fer»
tim,ccrcbrii auget,corpus impinguat,flccam et afj^cram tujiim lcitit,ucncrcm roborat,urin£ ardoribus fubuenit,dif*
foluta corpora reflcit, probi mtdtiq^ efl aUmenti,bonamfacit aluum,facile infanguincm uertUur,carnem auget,pc*
dus dilatat,zr c£tcris alimcntis matus adftrt nutrimentum. Qnod autem lac primipar£ canis perundos gldbrefcc
rc faciat,potum ucro emortuos educatfcctus,ut nonnuUis proditum cflcfcribit Diofcorides,rcprobat Gaknus lib.x,
fimp.medic. Butyrum pr£terea (ut loco cUatofcrtbit Galcnus ) facultatis efl concoqucntis, paulum habens etiam
digerendi potcnti£, in madijs nimirum corporibusfccundum duriticm,ac moUiticm . Corporum etenim plane durp»
rum tumorcs pr£ter nuturam hoc ncquit mcdicamen digerere : at qu£ in moUibits funt phkgmon£,eas &~ concoquit,

er digerit

)o

49

io

InLib.fecundum Diofcoridis. 251

Cr digerit perfucile . N<tnj parotidcs , er bubones ', cr oris phkgmomc , dU.eq; partcs compltires iUo prorfus folo

curaiitur , nimirmn in pueris , uc mulicribus .Scdcr dcnticntium pucrorum gingiun illitum , nihilo imbccillius mcllc

gingiuds extcmuit , per qu.is cxitus cft dcntibus : cr dlios onmcs in orc affcdus phlcgmonofos , poftcacjuarij fluxio

rejhterit, digcric paritcr c~ concoqnit . Proiudc cataplafmatis inditur , qu£ cxtrinfccus imponuntur parotidibus ,

k}ipochondrijs,& hubonibus . Scd €r in ucntrcm dcuoratum, er cx co dijiributum, magniHce conjirt expuiiionibus

cx pulmonc, idq; in plcuriticis , o~ pcripncumonicis affcdibus, cum hoc , qucd co$ cti.m concoquat . A tque fi fo^

lum lingatur , magis quidcm concoqint , ucrum minm cducit : plus uero fi cum mcUc , cr amaris amygdalis ,fcd mi^

iius concoquit . ¥ic ex bubidi prxfcrtim ladis pingucdinc id , quod uulgo Konice , ac in uniuerfi firc Italia Capo Caput laiftis .

di Litte appcUant , mcnp.s plurimm cxpctitum , quodguflui , ac palato m.ixime arndeat . Vcrum enimuero ob pin=

i o guedmis copiam , pr£tcrq:'^m qucd ucntriculum relaxat , cr cwido fupernatat cibo ; nutrimcntum eiicit , antca-

quam concoquacur, uaporcs in caput mittit , cr craffiim gencratfuccum . Cafeus autemfit ex crafiorc cuiuslibct Carei confide
Udis fubflantia , admiflo cciguio , cr cxpreffo indefero . Prcefirtur in cibis recens , quod noxam ucntriculo non ratio, & facul
infirat , concoquaturq; facilius , quam qiii diutius afferuatur . Nanquc uetus , qui quod Itnguam parumper ucUicet , '^'^' *
qu.%m pluriinis gr.icior rcdditur , omnium pcfimus cfl : quippe qid cteteris magis adurat,fitim cxcitet, er difflciliu's
concoquatur . Quin cr calcidos in rcnibusgignit , iccur obflruit , aluum cohibet , er in calefaili^ corporibiis atram
tilcm gignit . Ciuofit , ut plus damni cx eiusfucci prauitatc, crflrucnti qualitate inflrat, quam qtwd himores craf^
fos dttenitando compenfirc pofit . Fugicndus igitur iflicifmodi cafeus cfl , cum neque ad concoiiioncm, nequc ad mo^
^iiendam t!rin.im , ncque ad cicndam dcniquc aluum , quicquam botU conftrat , qucmadmodum nequc ad fucci pro=
bitatem . Dc hoc autem cdifjcrcns Galenus libro x.fimplicium medicamcntorum ,'fic inquit . Itaque cum mihi olim

i o cafeusaUatus effet bubtihts , qucm cx odorc acrcm cffe conijcicbam , abicci , ZT iam afamulis .tbfumptum putabam :
uerum lUi taliaferu.irefoliti , longo pofl tcmporc cx promptuario proftrcntes , quidnam de illo fieri iubcrem ,ro=
gant. Ciim igitur edcndo noncffct propter acrimoniam ,Itidicrum nobis problcma extitit ,proponeritibus ,cui rei
quis iUtim utiliter poflct accommodare. Interca cum ad me arthriticus quiff>iam in curru conucdus effet,tophos,quos
Cra^ci 25-6jcouf nuncupant , in artictdis h.ibcns ,fubijt mihi crurcftdUo falfo dccodo cafeum eo decoilo macerare ,
M probe in mortariofubigendo unitum , tophis imponcre . Etfane arthriticus ab hoc medicamine magnifice adiutus
cfl . n.mi rupta jfontc fua cute abfquc incificne uidclicct , emergebant quotidic citra dolorcm tophomm particu-
Ix . Vbi autcm totus , qui apud me erat cafcus ,fuiffet abfumptus , talemfibi alium comparans arthriticus in pofle^
rumfertiauit -, o~ poflea rurfuni ufus efl inueterato : atqiie ubi tunc quoque idem percepit commodum ,f£pius dein^^
ceps uti pcrfcucrabat , cr quofdam amicos fimiliter affe^os docuit . Atque id quidem nos excogitauimus : c£terim.

3 o comprobauit , ac confirmauit experientia . haiienus Galcnus . Ex quo paUm fit , eiufmodi cafeum effe omnino in ci=
bisreprobandim. -Qai ucr6nccrecens,ncc uetuflus fuertt , cim O' ipfe non fit expersUflonis iminore tamen
conflat noxa . Vraflat acteris ouiUus . Vcrimftcuti Pergamenum cafeum Galenm in laudem fu£ patriae pr£ aete:'
riscommend^iiic libro iii.de alimentorumfacidtatibus ; ita nec mihifane tdtio tiertendum exiftimauerim ,ft. He»
trufcum cjctcris It.dicis pricftram , eum prcefertim , qui in noftro Senenfl agro , ac etidmnum ¥lorentino ex ouiUo
lade coificitur , qid uidgo appeUatur Cafcio m.-trzolino ,guftu dulcis atquefuauis , quod lac , ex quo paratur,coa=
gulo non fit concrctum ,fed cinar£ floribus , qui pafim uniuerf^ fire Hetruriie coaguli uicem pr^ftant : qttofit ', ut
fcncfcens nunquam acris euadat . Cui nec alter ccdit, qui in noftro agro pr^ftantifimusfit cx caprarum la{le,men=
fefeptembri , reccitsq; cftur . lAunc uulgo Kauaggittolo .tppcUamus . Beftrtur is Komam, quod a Pr£fulibus,alijsq;
pnmatibus fummopere expetatur . Ciuippe qui odoratas rcdoleatherbo! , quibus ubique noftrates reftrti funt coU

40 les,ijq; pr£fertim,qui nonlongc diftant ab urbc noftra. Bttbulus pr^tcrca cafeus,etfi plns ckteris nutriat,
pinguiorq; exiflat ; cfl: tamen reliquis concodu difficilior . Caprinus uero quanquam ex temperatiori ladeflt con=
fidus ; inueteratus tctmen reliquis cafeis eft dcterior , cim flatim exiccettir , cr fi-iabilts fiat . Bubalinus deniquc
in globos illos iunceis uinculis conflridus conftrmatur , qui noflris Mozzc , Komanis autem Priuaturc uulgari
fermone dicuntur. Is cafeus , qito paftm Hetrufci ucfctintur ,ori quidem gratifimus efl, er dulcis, fed £gre
concoquitur ,qu6d fubflaittiam habcat admodum pinguem aclentam. Hw accedit,qu£ uulgo nobis Kecotta Recoftseui-
dicitur . ¥it h£c ex fcrofa ladis parte ad ignem decoda . Kecens (fl Auiccnn£ , Rd/? , cr Ifach credimus ) mi^ res .
nus uentriculum uexat, quam afeus omnis rccenter preffus. Conftrt calidis dcfluxionibus obnoxijs, fitim fe^
dat, fomnumconciliattueruntamen obefl uentriculum fi-igidum habentibus, er neruorum morbis. Inueteratu
autcm £gre concoquicur, fitim excitat , parum ntitrit , aluum cohibet , cflatus procreat . Reliquum eft Serum, 5^^; ujres ex

5 o quod ladis aquofa eft fubftantia . iioc{ut Galenus inquit Iib. x . flmplicium medicamentorum ) extergendi poten- Galeno.
tiam pofidet ,fumiturq; fubducendi uentrii gratia ,acper clyfleres imjcitur , extergens , er abluens fitic morda-
citate inteflinorum acrtmoniam . Pr£terca fl quis-nlcera , qu^fanie inftftantur acri , uice aqu^fero coUuat , optit^
mefaneftcerit . Pr£terea qu£cunque medicamenta digerere folent ecchymomata , O" atra , ea pr^flatfero 1, quam
aqua diluere . Sic etiam eo uttmur ad fugiUata , cr hypofphagmata , peculiaribus ad h£c medicamentis commifcen-
tes. Pr£ttdit Mefues ferum , quod ex nigrarumcaprarumlade elicitur , deinde quod ex ouOlo ,fic inquiens.A- ExMefue.
qua ladis maccrationts matcria efl, er pcr fc quidcm innocuum medicamcntttm . Pr^ftrtur , qu£ fit cx lade nigra^
riim^aprarim , in laudatis pafcuis uiHitantium , reccnterq; fcetarum . Bxcalfacit h£c , atque flccat ordine primo
completo , er ufqtie ad fecttnditm . Qjcinctiam attenuat , abltdt , abftcrgit , cr nitrofa , qua reftrta cftfacultate, aU
uttm abfqtte aliqv.a mordacitate lcniter fubducit . Bilcm tumftauam , tum atram ab exnftis humoribus genitam deij=^
cit:quofit,ut mirifice conftrat maniacii , o~ melancholicis . Pr£flatitemaduifceruminfard:us,ormorbis inde
prouenientibus opituUtur : nimirum aqua inter cute Uborantibm ,ftUefuffufis , er lienofls . Datur utilitcr ftbrien^

u 2 tibui

Laftis facul-
tates ex Gal.

Nomina.

232

And Matthioli Comm.

tibiti ex bilc^cr uifcertm , ac uaforum obflrudionibus . Coriipetit etimnum uitijs in cutc k bile , er peruftii humos
ribm emcrgcntibus . Qn.2re lichembus , uitihginibm , alphis , pforis , hpriiq^ admodum conuenit . h£c Mefues .

Lailis autem facultdtcsmcmori£ prodidit G.xlenusloco nupcr citj.to,ubutafcribit. Lacubialiam quampium
exiccantcm facultatcm habuerit adumdam , optimum cft rcmcdium dyfcntcri£ , o" omnium ucntris acrium fluxio=-
tium . "Eam accipit a lapidibus , qui pr^dccodo ipfi inijciuntur igniti . Porro eos cffc oportet , quos uocant KctxAns
Kaf . 'Et lac eoufque dccoqui debet , diim plcraqueferoji in eo humoris abfumpta parsfucrit . At nos inic^isftrreis
in ipfum cylindris candcntibus candem , aut cti.im mcltorem facultatcm cfficimus . Porro lac totum ad acrcs oculo^
rumfluxwncs tum pcr fe , tum cum mollium collyriorum quopiam cji utilc : pr£tcrca adhypopia , O" hypo^hags-
mata . Qu^inetiam palpebris extrinfccus , ubi qui ophthahnia laborant ,fomno fcfe dabunt, impofitum fimul cum ro^
faceo, cr ouo, phlcgmoms corum concoquct . Sed hoc eflo lac muUcris reccns cx mamiUis exprelfmn . Infundimus
ipfum cr iitero ulccrato tum perfefc , tum ijs medicamentis commifcentes , quibus mifccri poteft , utique citra mor=
fum curantibus , cr ubi infedc ulccra mitigam.us pr^faniei acrimonia dolcntia , aut phlegmonxs , aut rug.is perpe^
ticnda.Sic €radulccrapudcndorumutimur,o~ omniaqu^leniri poflulant ,fiue ob inflammationem , flue j«or=
funufiucob mahguitatem .Eaq;proptcr (y cancrofls applicatur ulceribus ,medicamcntis anodynis commiflum,
qualiafunt,qu£ ex pompholygc conftat . Et quid attmet commcrnorare,qu6d ore contcntum,collutum,gargariztt=
tumqi ucl maxime phlcginonas eius mitigat i^Sedojr tonflllas,cr cohmieUam, cr antiadas phlcgmone affcdas admos
dum mitigat, er proinde anginam . Atq; utfcmcl dicam,medicamentum cft lenicns , totam quidcm fubjiamiam habes
mordacitatis expcrtcm :fed multo magis , ubi concodione moderata pottfima parsferofi htimorts abfumpta eft . sic
niihi uidentur ctiam mcdici ad ueiiena , qu£ eroflone interimunt , lac danfuadcre , ueUit cr lepus w.arinus interfi-
cit , cr cantharis . Sed(T funt , qui exktbent ijs , qui aconitum , cr thapftam fmnpfertnt . Sed h£c ex ratione fe-
cerunt . Quod Gr£ci yxAoc , Latini Lac dicunt : Arabcs , Lcbcn : ItaU , Lattc : Germani , MiUch : Hij^ani ,
Leche:GaUi,Latd. Cafciisucroita Latinis,Tv^o! Gr£cis uocatur : Arabibus , Lubon,feuGicben:ltaUSy
Cafcio : Ge rmanis, Kcfen : Hijf>ani^,Clucfo : GaUis , Tourmage. At Serum Latine diclum , Cr£ce oof oV yxAcx.
iC\oc appeUutur : Italtce, Sicro : Germanicejj-lolkcu : HiiT[ianicc , Sucro de leche : G.tUicc,Scr du laiH. Qncd ie=
riq; Grteci f ouVi/^ov , Latinifimiliter Butyrum nominant : Arakcs, Zebd : ItaU, Burro : Germani, Butter,cr An»
chcn : Hif^ani , Z^lautcca : GaUi , Bcurrc , cr Buyre .

t lUtid hoc loco non pr£tercund:im duxi , qiicd in Gr£co codicc manu fcripto ncn i:|;i'OTHTi«.oi/ , hoc cft inflatio^
ncm pariens,fed (Ivomov, id eft, naturale Icgattir . quod lac pctiusftomachum itiuet, qu.m inflatione uexet : id enim
inntnt ucrbum naturale . Uanc ledioncmfccutus fuiffc uidctur Scrapio : quippc qin cx Biofcoride ilutranfcribat .
Et lac conftrtftomacho . Quin o-fuciUs potuic effc Ubrariortm lapfus ob uocumftmiUtudtnem .

xs

20

30

EfiajKsaojffU^STor. LANAE, ET OESYPVS.

CAP. LXVII.

40

SvcciDAE lanaemollesecollo, feminibusquelaudatirsimGEhabentur.Subueniuntinterini-
tia vulneribus,percufsis,defquamatis,liuidis, ofsibus fradis , aceto,oleo,aut vino imbut.T::fi-
quidem facile fuccos combibunt, quibus immerguntur , & ob pecudum fordem ( fic cnim oefypum
uocant)emolliunt.cspitis, ftomachi,aliarumque partium doloribus, cum aceto, £\: rofaceo ef-
ficaciterimponuntur. Crematarum lanarumciniscruftas obducit,excrefcentias in carne cohi-
bet,& ulceraad cicatricem peiducit. Mundreautem ,i^'carptSB, in f.ft]]] crudo , cceterorum mo-
re, uruntur.Nec fecus fimbriati marinarum purpurarum floccuJi cremari folcnt. Aliqui cum
fordibuslana5carpunt,&mclle irrigant,eodemque modourunt. Alij in fiSilioris patuli , ueru-
culainter fe diftantia componunt,& concerptascarminatasqucl.inas,oleo ita fulfuiaSjUt neftil-
larequidempofsint,alIulis tedxfubicctis,&eildem,lanisquepermutatiminterftratis,leuitcrfuc-
cendunt,&uftastollunt.Quodfietedapix,pinguitud6ueullaproriuit, colleda reconditur. La-

uatur

S^

In Lib. fecundum Diorcori dis. 253

uatur ad oculorum mcdicamenta . cincrcm in labellis , aqua addita , manibus confricant , & confide-
repatiuntur:idqucfarpius,mutantcsaqu3m,doneclinguamadftringar, necmordeat. Oefypum
uocant Gr^ci,fuccidarum]anarnmpinguitudinem: cuiusparandi ratio hsceft. SuccidcE molles,
radiciiIanoncuratK,ca]idaaqualauantur,^'quibufcunquefordibusc\prefsis,&in labellum oris
3mplicon!eclis,aquainfunditur,magnoqueimpetuligu!a,uti refpumct, agitatur,autli"nea rude
ualidiufcu]t'Conturbatur,quo]argiusfordida fpuma colligi pofsit,deindemarina refpergitur:&
confidentepingui,quodfupernat3bat,colled:oqueinalterofitti]iuafe,denuoaquainlabc]]umfu-
faagitatur:fpumaiterum mari perfunditur,& demumeximitur.hoctantifper fierifolet,dumcon-
fumptapinguitudine,nihil prorfus fpums extet. CoUeiftum oefypum, manibus emollitur, & fi

io quainfcdit fpurcitia,confeftim demitur:exclufaque fenfimomni aqua,recentique affiifa, mani-
bus niifceatur , donec admotum lingux cefvpum adftringat leuiter , nec mordeat , atque pingue,can-
didumquefpeftetur.-tuminfiftiliuafeconditur.uerumomnia feruido fole fiant. Nonnulli ex-
colatum. pingue frigida aqua eluunt , & manibus ,non fecus atque ceratum mulieres , confricant : ita
enimcandidiusredditur. Alijelotis ianis,& fordibusquibufcunqueexemptis,acIento igni in
arneo uafe exaqua dccodis, pingue, quod fupernatat,colIe(5tum aqua,utdiximus,lauant:cola-
tumqueinfiftilem pate!lam,qusEcalidamaquam contineat,linteooperiunt,atque foli mandant,
doncccandidumfiatj&fatiscraffum. Alij bidui fpatio aquam effundunt,nouamque adijciunt.
Mclius eft I.tue , radicula non curatum , quod fuccidarum virus oleat , & fi manu in concha fricetur
cum aqua frigida , albefcat , nihil in fe duri , aut concreti habens : ueluti quod cerato, aut adipe adul-

»0 teratur. Oef>-pumexcaftacit,expletulcera,&emollit;prsfertim fedis,acuulu.T,cum meliloto,
& buty ro . In uellere appofitum mcnfes , & partus euocat: u!cera non aurium modo fanat , fed & ge-^
nitalium cum anferino adipe : contra erofos angulos oculorum , fcabiofosque , genas qux occallue-
runt , & ciliorum dcfluuia , efficax cft . In tefta noua torretur, donec rcdactum in cinerem pingui-
tudincm amittat.Ex eo etiam fuligo colIigitur,uti demonftrauimus : quae in oculorum medicamen-
tacommodeaddilblet.

C v' M Latufitccidje , er cirumfordiid pinguitudo , quam Gr£ci Ocjypum dppeUmt , ZT officiMrum uulgwi
Jfopum hmiddm uocut , plenifime d Diofcoride dcfcriptd fint , nihil nobis hic relidum eji , quod declardndum , uel
ddijciendum effe putcmits . Cictcrum ftg ;ov quod Grcecis,Ldnd Latinis dicitur, pariter Gr Itdis : Arabibus,Saufy Nouiinj.
3 e dut Suf: Germams , Schmutziguuolen : Hifpdnis , Lana : GaUis , Laine . Qworf uero Grtece qigvtto! , Latini i-
tcm Ocfypus nominatur : Arabice ,Senferatab ,fiue lufaratab : Italice , Eflpo ; llij^anice,Ifopilho humido ; GaUii
ce , Grejfc de la laineforge .

Flruoc. COAGVLVM. CAP. LXVIII.

L E p o R I s coagulum tribus obolis ex uino , uenenatorum morfibus , cceliacis^dylentericis, Sc
foeminis fluxione uului laborantibus , ac reicftionibus a pedore, auxiliatur. fanguinem in grumos
concretum difcutit. Poft menftruas purgationcsappofitum uuluscum butyro,'pr3eftat mulieri-
bus,utconcipiant:potum uerdpartusenecst,&a puerperio,pariendi fpemadimit. Equi coa-
40 guIum,quamhippacena!iquiuocant, priuatim coehacis ,dyfentericisqueconuenit. Haedi,agni,
hinnuli,capre£ laticornis,& dorci ,apri,cerui,uituli,bubalique coagu]a,fimiIes naturas forti-
untur ; contra aconiti potum in uino , & concretum lac in aceto conuenienter affumuntur . Hinnuli
priuatim triduoapurgationibusadmotum,partusfpem intercipit. Vituli marini,caftoreiuires
Tepr£fentat:comitialibus,ftrangulatisuuIuis ,potu conferre exiftimatur. Sed fifituituli marini,
hoc experimentum eft : aqua infpergitur , qua paulifper cum alterius animantis , tum prxcipue agni
coagulum,maduerit;namfieritfyncerum ,ftatimliquefcit in aquam:fin minus,confimile pcr-
manet.Iixcipiturautemcatulis,quinondumnatarepoffunt. Infumma,GoaguIuraomne difsipa-
tacogit , & coadla difloluit.

jo An I M A L I V M coagulum(^utAriJlotelesmemori£ proiiiitlib.iii. cap.xxi. dehifloriddmmaliumfla^ Coaouljcon-
Hisfubfiantia ejl : quippe quod in eorum ucntriculo,qu£ adhuc laitcnt, contineatur . Efl ergo coagulum Idc ignem fideratio .
hdbens intrdfefe , quoi cim animalis tepore concoqueretur , cafeum trdxerit . Udbent codgulum omnia ruminan^
tid , cr inter dcntatd utrinquc lcpus . Quo uetujiius codgulum efl , eo pr^flantius : tale enim profluuio alui mederi
pr£cipue potcfl : atque etiam quod lcporis e{i. Sed laudatifimum hinnuli . h£c Arifloteles . Quod autem lepori=
nam coagulum fanguincm rcijcienttbus conueniat, ut Biofcorides fcribit , minime quidem probare uidetur Galenus
lib. X . fimp.mciicametitorum ubiflc inquit . Coagulwn omtie acrii ,dc iigerentis potenti^ efl , ac nimirum etidin coaeuli facul
exiccatori£ : nam ncceffario iifuperiora comitatur. Ac lcporis quiicm coagulum comitialem morbum,fi cum aceto tates ex Gal.-
tbibatur , pr£terea profluuium mulicbre fanare proiitum cfl :fei cr lac in uentre coaguldtum iiffoluere : quod cer
te cr nos expertifumus , nonfolim in leporino ;fed etidm in dliorum animalium coagulo.Attamen lcporinu omnium
efl praflantifiimum . S ed crfanguinem in uetitre concretumfimili modo epotum diffoluit,ac ef-ficaciusfirtaffe c£te^
risleporinum:uerumiwnfolum,quoiquibufiamfcriptumlegitur,fed c/hoc commune eflomni coagulo. Qui=
- u 3 dam

234 And.MatthioliComm.

dMn dutemfunguinis ex thorace reiediones leporinum coagulum epotumfupprimere prodiderunt. c£terim nec aliu
quenquam co ufum noui , nec ipfefum aufm acri uti remedio dd uffeitum adjiniiionem pofcentem . Forro coagulum
equimim ad dyfcntcricos,et cceliacos accommodari fcripferunt nonnulU . Atphoc£ coagulum eximie aptum e(fe qui=
dam prcedicantytanquam uires obtineat caftorij . Verum qu£cunq; proditum eft,quodque coagulumfccundum e^en^
ti£ totius pr^Jiare proprietatem , non efl nunc tempus cxponere . Eius nomen Gr£cum ttituoc ; Latinum , Coa^'
Nomma. gulum : Arabicum, Anfea, Anfhae,feuAnfhaa : Italtcum, Caglio : Germanicum, Lypp,Kymn lypp^O' Kaef lypp :
Uijj^anicum , Coalho : Gallicwn , Prefeure .

Zrloi^. A D E P S. CAP. LXIX.

lO

Ad E p s anfcrinus,autgallinaccusreccns,&: fine fa!econditus,ad vulusuitia proficit. Sale
. inueteratus, & qui temporis fpatioacrimoniam concepic,uulu2 inimicus cft. Recens excmptis
mcmbranisin fiftilemollam demifTus^quxaltero tantoperecapacior fit,quantus fit modus adi-
pis,quem curare inftitueris,obfl:rud:o diligenteruafe^flagrantirsimoroli exponitur:eliqucfcens
inde humor in fiftile alterum excolatur , donec adeps omnis abfumatur : mox loco uehementer fri-
gidoreconditur,&: adufus digeritur. Alij ficl-ilefulciuntfuper aquam calidam, auttenuem & e-
languidamprunam,qu^ folis uiccmpcnfet. Eft& alia curandi ratio. Exemptis membranis re-
ritur,conie(Susque in ollam c!iquatur,adiein:o minuti falis momento : mox linco colo transfu-
fus reponitur. Vtiliter in medicamentaadditur,quE lafsitudines,&fatigationes leuant. Suil-
lus adeps,& urfinushoc curantur modo. Recens, pr^pinguis, renibus potifsimum dctradlus, *o
" inlargiorcaquacx!efti,& quam frigidifs!ma,exemptisquetunicis,diligentifsime manibus con-
fricatur,&cxprimendoferme ficcatur,fubindequenouaaqua ab!uicur:c3Eteriimficlili capacitatis
duplz indituSjin aquam demergitur, & fubditis lcuibus prunis fpatha mouetur:eIiquatusque,
colotransfunditurin aquam .Vbi vero rcfrixitj&gutcatimaquam omnem exclufit, in prslotum
fiftile demitticur, & infufa aqua leniter eliquari debet, & manu deprimi,qu6 facilius ficulen-
tumuirus peflum eat : poftea in pilam fpongiamadefaftam transfunditur. ubi coire ccepit, refi-
dens in imo fordes eximitur. Tertio citra aquam eliquatur, rcpurgatusque, ficiili bcne oper-
culato,perquam frigidislocisreponitur. Hircinum feuum, ouilJum, ceruinumque ita curato.
Elotumex hisquodcunquetunicis(ut infuillimentione dii"tumeft)exemptis, pili emollicndum
tradito ,acmanibus fricato,affuf3 paulatim aqua, donecne amplius quidem cruentum uirus ex- 3©
cernatur,aut pinguealiquodinnatet,fednitida fpeftetur. Deindeinollam fiftilem conijcito, &
adicfl:aaqua,utfuperemineat,leui prunaliqucfacito,& moueto,atquein aquamcolato:cumque
refrixerit,iterum inloto ficlili eIiquato,& quseante diximus,facito. Tertio fineaqua liquefa-
(3:um,in perfufamliquorcpilamcolato,refrigeratumque, utin fuilliratione diximus,recondito.
Bubulumautem feuum,renibusraaximedctra£tum,excmptis membranis,aqua manna ex alto
petitaeluendumeftimoxinpila tundendum diligenter,affufa maris aqua. Cumuero diffolutum
fueritjin fiftilem ollam conijciendum,& marina 3qua,qua; non minus dodrante fuperemineat,
proluendum .decoquendum,donec omnisaboleaturodor,addicis ad fingulas feui Atticas minas,
quaternis Tyrrbenics cerx drachmis ; cxcolatumque, detraftis quGE peffum ierant fordibus , in no-
uofiftili repoDendum,opertumque foliinterdiu credendum,utadcandoremreducatur,& odoris 40
uirus euanefcat. Priuatim taurorum pingue ficcuraridebet. Renibus euulfum pingue profluen-
teamnisaqua ab!uito,detraftisquctunicis,fi£tili nouo,poftquamexiguum falem infperferis ,li-
quefacito:dein innitentemaquamexcolato: & vbi concrefcereccEpit,manibus iterum confrican-
do vehementer lauato,aqua fEpiusinfufa, refufaque,donccquam optime elotum uideatur. Rur-
fus inollacumparimodo uiniodorati decoquito,&cuna iterumcfferbuerit,demptoab igniuafe,
ibidem finito pernodlare : poftridie fi grauiter adhuc oleat , noua olla repetitum , uino odorato per-
fandatur.eademqusprius,fiant,dum omne uiruseuanefcat. Colliquatur &finefale,pr2Efertim
affectionum earumcaufa,quibusfaIaduerfarifolet:feditapaiacumnon magnopere albefcit. Eo-
dem modo pardorum,ac leonum pinguiacuiari oportct. Taurinum autcm,& uitulinum pin-
giie,necnonceruinuni ,atqueetiam huiusanimalis medulla,odoramentis imbuitur,hacratione. 50
Pingue,quod odoratum reddidebet,demptis,quodiximusmodo,membranis ,elocum, & uino
quam odoratifsimo, nulla maris aqua diluto, fcrucfaftum , pcrnoftare finitur : alterum id genus ui-
numcadcm mcnfuia infunditur,co]Iiquatur,& e.vquifite colatur:nouemquccius heminis.iunci
Arabicifcptem drachmasadijciuntur.Qnpd fiipfumodoris fragrantioris fieri uoIes,quadraginta
fioriseiufdem drachm£,cum paribus paIms,caIami,&cafsijB modis adduntur:& xvlobalfamij
afpalathi fingul^ drachms: cinnamomi , cardamomi , & nardi , finguls vncis . omnia exadius tunr
duncur,&af!ufo vino odoraco, in vafcoperco, quodfupra carbones firmicercollocacum fit, tereffer-
uefcunt,& femotoab igni vafeinibi pernoctant: poftridic vinum effunditur,aliud(jue generiseiul^
demadijcitur . Tcrfimili modobeneconferuefcac:deindemacutinisevemptoadipevinumeffunda-
tur, & abluto vafc,fi quidimo fublidens ha;fic,detergatur. poftremdeliquatum pingue,&excola-
tum, ad ufus recondicur . Hoc autem raodo odoramentis imbuitur , quod antea curatum eft . Verum

antc

InLib. recundum Diofcoridis. ^jy/

ante difl:a prius infpifrari folent, quo facilius fibi odoramentorum uires adlcifcant . ItaqueafTumcns
quodcunquehorum uoleSjCum uino ierucfacito,impolitis una myrti ramulis,ferpyJlo,cypero,
itera afpalatho plenius tufo . Aliqui tamen ad hunc ufum , uno duntaxat horum contenti funt . Cum
autemtcrefterbuit,exemptum leniter,&:linteocolatum,aromatis, vti expofitumefl:,imbuitur.

Adipibus fpillamenta fic fiunt ( quemcunque acceperis, oportet, ut rccens tundatur . ) Syncerus , &
fanguinis expers adcps,rcliquas habens notas , quas ixpc retulimus , in ollam nouam dcmittitur, in-
fufovinoalbo, veterc,odorato,quodfemipedisaltitudincm fuperet:lentoigniferuefcat,dum uer-
naculusodoraboleatur,planequeuinum redoleat. Atubi depofitouale refrivit,duae adipis minx:
inollam mittuntur,&duouini eiufdem fextarij,& feminisloti,cius inquam,cuiuse li^no ludi-

jo crcBtibix factitantur^tufi minas quatuor adijciuntur:lento igni fubinde mifccndodecoquuntur:
cumqueodorisuiruseuanuerit,excolatusque adepsrefrixerit, unacontufi afpalathi mina,cuma-
maracini florisminis quatuor,&uetereumo fubigitur. Nodeuna hscodorem rapiunt, combi-
biintue: poftridic in fidilemollam tricongialemeaomniacumadipe inieci:a,additis fextarijs tri-
busuini,unaferuefcunt,quoufque& uim,&odorem fpiffamentorum adeps ipfecontraxerit:qui
eliquefcenscol3tur,& reponitur. Quodfi maiorem odoris fragrantiam efl^agites,drachmas ofto
quam pinguifsimi myrrh^uino macerata2,quodmultosin annosafreruatumefl,mifceto. Gal-
Iinaceus,anferinusque ficodoribusimbuifolcnt.Cuiufuis eorum percurati fextarij duofiftiliol-
la excipiuntur:eryfifceptri,xyIobaIfami,paIm2e elatse , & calami plane contufi, lingulorum fe-
fcunciaadmifcetur:uini Lesbij ueteriscyathus vnusadijcitur^eaterefieruefcunt prunis,mox ua-

io fe fublatoabignejdicnoiftuque refrigerantur:pofl:ridieliquataperlinteum craifum mundum in
uasexcolantur.ubi uero adeps coierit,concha excipitur , fidilique nouo denfius operto perfri-
gidis locis reponitur. Hyberno tcmpore idinftituereoportet:xftate fiquidem pinguia nonco-^
guntur .Necdefunt^quiTyrrheniccEcers momentum adi]eiant,qu6 facilius inunum corpus o-
mniacoalefcant.Eadem rationefuillus adeps,& urfinus,cxteriqueid genus,odoramentis imbu-
untur. Veriim fampfuchi odoremadepsipfereprsefentabithocmodo. Curati quam optime adi-
pis,pr2:fertim taurini,minauna,tempcftiuiquelampfuchiexquifiteconfrafti fefquimina mifcen-
tur , & infpcrfo largiore uino digeruntur in oftas , quae in uafe cooperto nofle quiefcunt . Matutinis
infiftiliollaleuiufculoigni ,afFufa aqualeuitercoquuntur:dumque fuum adeps odorem exuerit,
defxcatus , ac bene opcrtus , nofte tota permanet . poftero die deterfa forde, qux peflum ierat, fam-

j o pfuchi,utdi£i:um eft,contufiiterumfefquiminapriori paftilIoadijcitur,eodemquemodoin offas
cogitur:alijs qua:diximusperad:is,decoquitur,&colatur,&fiqua fundohifit fpurcitia, deradi-
tur , & frigido loco reconditur . Si quis tamen mcuratum adipem anferinum , gallinaceum,aut ui-
tulinum a putredine tueri uelit , ita faciundum ef i . Quemuis adipem diligenter elotum , & ficcatunl
inumbrafupercribrum, perlinteamundamanibusuehementerexprimat,Iinoqueconfutum um-
brofoinlocofufpendat, &poftmultos dies nouachartainuolutumjfrigido loco recoudat. Pin-
guia autem indito melleuindicantura putredinis uitio. Vis omniumeftexcaIfacere,moIIire,ra-
refacere. Taurinus adeps , bubulus , & uitulinus aliquantum adftringunt . Earundem uirium com-
pos Ieoninus;namrefiftereeum aiunt ijs,qui infidiasmoliuntur. Ceruino,eIephantinoque per-
unftoSjferpentesfugiunt. Adftringentioreftcaprinus;quaex caufadecoftus cum poIenta,rhoe,

40 & cafeo dyfentericis datur, & cum ptifanae fucco infunditur . lus decofti phthificis in forbitionibus
prodeft , datur quoque uliliter ijs , qui cantharidum uenena hauferunt . Hircinus , ut qui uahdifsime
difcutiat , podagricis auxiliatur, cum fimo caprs , & croco impofitus . huic proportione refpondet
ouillus. Suillus uer6contrauulu2,& fedis uitiaidoneus eft:ambuftis igni medetur.E' fue uetu-
ftifsimus quifque fale conditus excalfacit , & emollit : elotus uino pleuriticis prodeft ; cinere,aut cal^
ceexceptus,inf]ammationibus,fiftulis,actumoribus fuccurrit. Afininum tradunt cicatrices cor-
pori concolores reddere . Anferinus , gallinaceusque conueniunt muliebribus malis , & adlabiorum
rimas,admangonizandamfaciem,&contra auriumdolores. Vrfinum conftatraptos uitia alopc^
cis capillos reftituere, pernionibus fubuenire . Vulpinus medetur aurium doloribus . Fluuiatilium
pifciumpinguiaperunftis oculiscIaritatemafferunt,fi infoleIiquefcant,& melli admifceantur.
5 o Viper2 adeps contra oculorum hebetudines , fuifufionesque efficax eft , addita cedria , melle Attico,
&parioleo uetere:pilosaliseuuIfosperundisradicibusrecens,&perfeiIlitus obliterat,atque re-
nafcinonpatitur.

T A M E T s I de ddipibau feuis , er pinguibiM , qu£ in medicum ufum ueniunt , copiose, CT ^hundmter locUt
tusJitDiofcorides:utpote quinon eorummod6fdcult<ites,ZTuires tradiderit ;fed etiamrationem docuerit ^ quct
iUd curentur , fpiffa o~ odorata reddantur , er 4 putredine uindiccntur . tamen ckm de eorum natura , er faculta=
te accuratius ( meo quidem iudicio ) copiofius etiam , er particularius differuerit Galenus , nec uanum, nec a noftro
inftituto alienum duximus , hic ea omnia reftrre , qu£ ab ipfo memori£ prodita funtlibro x i.fimplicium medica»
mentorum,ubiitafcriptumreliquit. Vinguedo,cr adeps CT h£c quoque communiftima funt inter animalium Plnguedinis
partes . Ndr/Z omnia , qu£ bene nutriuntur , aut pinguedinem , aut adipem obtinent . Q«.« uero macilentafunt,ma= ""^^ ex yju,
Wc^ nutriuntur ,f£pe omninc ne habere quidem apparent ,fepc uero adeo pauculum , id^ ficcum , ut £gre uti pofa

2)6

And Matthioli Comm.

to

20

fis.Vorrodiffcrtd piiigttcdiue ddcps criifiitic:ac propterea ammttiitibm totam naturam terrofiorem hahentibtti
adcps proucnit:, uclut humidionbui pinguedo. Proinde pingucdo cclcritcr ab igtie liquefcit^nec facile,ubi liquatafuc
rit, rurfum concrcfcit, cogituruc . Atadcps necfacilefunditur , liqucfcituc , crfufus celcrrime coit , ac conglacia:^
tur, multoq^ apparct pingucdinc durior . Sus enivii bene nutritus, pajlume multam habct pinguedinem , ob naturalem
temperamcntihumiditatem . Af boucs , cr capr£ , cr quxcunq^ idgenm cornigera , obficcitatem adipem pluriimm
geiierant . At tu (i uolcs, olcofam, cr piiiguem in animalibusfubftantiam omncm adipem appellato, ut pleriq- medici .
Scd O" pingncdincm appcllare totum hocgcnus tibilicet. Non tamenlicet tibi citra mendatium adipem caprinum hu^
midiorem cjfc dicerc , quiim futim . Nam hic omnium ferme aliorum eji humidifimus , ac proinde adione fua uicinam
oleo uim pofidcns, quanquam olco magis tum cmolU.tt, tum concoquat : ac proindc cataplafmatis , qu£ ad phlegmo^
tm accommodantur, commifcerifolet . Qui uero mordicationes perpetiuntur aut in reilo inteftino,aut in colo, ijspo
tiiis caprinam adipcm, quamfuiUum inijcimus : non quod acrimoniM plus obtundat ( nam ex natura fuafuiUta obtuw^
dit magii, ac proinde mifcetur medicamentis ulcera curantibus , cuiufmodi eft, quod uocant parygrum ^fcd quod ca^
prinus cb craftitiem citim concrcfcat ,fuilUts autem inftar olci defluat : proindc ipfum potiiis dyfentericii , cr tinef^
mofis inijcimiK, quaiido morfum eorum mitigare confiUum eft . Porro ob tenuitatem partium nonnuUa acrimonias md
gis retundunt , ubi nimirum iiialto mordicatorum corporum , qtiod moleftum eft , h^fcrit . Nam quod craffarum cft
partium, minus ; magii atitem quodfubtiltum partium eft , tota corpora penetrat , cr cmnibus ipfum faniebus mordi=-
c-anttbtis pvrmifcetur . Bac ratione adcps anferinus , qu£ in alto corporum mordicant , magis obtundit :fed CTfuiUo
caUdior eft . Horum tamen in medio eft gaUinaceorum adcps , ac gaUinarum . Porro caUdior fempcr , acftccior eft
mafculorum animaUum, ©" horum ipforum exeilortm miniis tum caUdus, tumficcus . Quippe mas caftratus eiufdem
fcmper generisfcemin£ afimilatur . Hoc autemfermonis caput commune cft, cuius meminiffe oportet : Pro animaUu
tonperatura fcmper exiftere dijferentia^ eitis, qu£ in iUis eft, pinguedinis, atit adipis, aut qiiocunque modo appettare
libebit totum hocgenus corporis tn animantibtts oleoft, cr pinguis. Igitur cumfus cmnibus prope quadrupedibus am=-
maUbtis in caliditate , acficcitate inftriorftt ; proinde pinguedinem quoque minus habct caUdam , jnagisq- humidam .
Omnis igiturpinguedinisfacukiis efthumedatoria , er excalfaitoria humanorum corporum . Huius enim mcminiffe
perpetuo oportet in principijs huiiM operw diifli . A t differcnti£, qu^funt cuiufq- finguUttm,in maioris, minorisqi r<t
tionefunt . Nam pinguedofuis, ut ad nos qtiidem, largius httmedare potcft,fed non xque excalfacerc, ut olctim : ue^
riim pinguedinisfuum talis eft caUdUas, quaUs fpcdatur in nobis . Vorro taurorum adepsfuiUo multo caUdior cft, er
ficcior , Kurfum id cr hic memoria repetentibus nobis, marcmfcemina cffe tiim caUdiorcm , tum ficctcrcm : marem
autem caftratum aftimilarifoemina: , uelut quicquid iuueniUs eft £tatis . Et inter iuueniUafcemina mare humidior eft,
er minus caUda . Siccr adeps uittdinus , taurino minus tum caUdus cft , tumftcctu : O" h^dorum , quhi caprarum : 3 o
fed cr caprarum minus, quam hircorum . Et rurfum taurorum minu5,qu.im leonum : nam horum adeps omnium pro^
pe quadrupcdwm adipe potentius digerit . nam cr ipfortm caUdifimus eft , cr maxime tenuium partium . Itaq; ft ip~
fum medicamentis ad ulcera, er phlegmonas conuenientibus commifceas , non modo nihil adiuueris ; uerhm etiam Us.
feris, nimirum addita maiori, quam conueniat acrimonia . InueteratPs tamcn tumoribus atquefcirrhi in morem indu=^
ratis, twm neruorum curttaturis ( clynvAxs Gr£ci uocant ) cr infumma quacuttquc fcirrhofafunt,ijs aptij?imus efty
in quibusfane inefftcaciftimus apparetfuiUtis . Taurinus autem ab utroq; ex £quo diftat,ut qttanto caUdior,ftcciorq;
fuiUo eft, tanto fuperetur a leonino . Itaque tanquam in medio conftftens , merito utrique medicamentorum mifcetur
generi, GT ijsfciUcet, qu^fcirrhofts medentur, er ijs , qu£ pUegmonas concoquunt , cuiufmodi eft tetrapharmacum
quod uocant, ex cera, reftna,pice, cr adipe coiiftans . Namftue in hoc taurinum,ftue uituUnum ,ftue hircinum ,fiue
caprinum,ftue fuiUum indideris ,femper purimouendo aptum , er concodorium medicamen effeceris . ScdfuiUus fi 40
addatur, in pueris, zrfoeminis, cr ut brcuiter dicam, omnibus, quibus caro cft moUior, competit . Sin taurinum adie^.
ceris,fbffonbus, cr mefforibus , er omnibus carncm duram habentibus ,fiue ob naturalcm temperiem ,fiue ex ratio^
ne, acfarma uit£, conueniens effeccris . C£terum adeps omiits dum inueterafcit ,fe ipfo cr caUdior , er tenuior efft^
citur, dc proindc quoque magis difcufforius . Veriim id omnibusftre inueterafcentibus accidit, qu£ quidem putrefces
re non anticipent . Nam uinum, mel, acetum,fi-umentum, butyrum, lanafuccida , cleum omne,fiue leittifcinum, fiue
vicinum,fiuc raphaninum,fiue ipfum quod ex oliuis conficitur, uetuftate cr caUdiora,o~ tenutoris effenti£ efftciun^
tur : ac proinde guftantibus apparent acriora, er ad indtiratos, £greq; folubiles affciltts omnes adhtbcntibus poten^
tius digerentia . Atq^ egofane guftantibns acriora uideri dixi . At quidam, qtiibus ftudium eft nominum fignificatus
corrumpere, non acria,fed adftringentia uocant idgenus omnia , adufque ptper : tanquam interftt nihil, adftringens,
an acre dixeris . Etfi denuo iUos roges de gaUa, myrtis , mefpilis , mali punici putaminibus , qu£ ftdia uocant , rhoe , $ o
er omphacio, er h£c dicunt adftringere : tametfi aduerfifttmum ex iUisfenfum percipiamus ci,qui in nobisftt a pipe=
re, pyrethro, napy, euphorbio, cepa , aUio , cr adarcc . Igittirfi quemadmodum adftridionis uocabuUim de utroque
affedu,qucmguiiu percipimus,communiter efferunt,ftc ipfos quoq^ affedus unam habere naturam extfiimant,quid^
uk aliud potius habendifunt, quiim homines, ut quifoUpropriosfenfus obtincant . Atfi omphaca, rhoa,gaUam,balau
ftium, hypociftidacontrahcre, conftringereq; noftramfateanturfubftantiam : fcccrncre uero , mordicarc , ac penes
trare, piper, napy , pyrethrum, improprie adftringentia nuncupant , qu£ mordicant , er cxcalfaciunt : c^teritm in
cognofcendis ipfis medicamenfis non pcccant . Veriun fi oportet coniedatitem diccre , an in uocabuUs , aut in rcbus
haUucinentur, equidem in uocabulis potiusfalfos uiros ittos dixerim,cr maximc quibtis Gr£ca lingua infueta cft,qua=-
lis eft Diofcoridcs Anazarbenfts. qtii proftdo muUa benc dixit eorum, qu£ de materia medica mcmorix prodidit,c£=
tertmfigiiiftcata Gr£canicarum uocum nonfatis pernouit . Hic ergo citm aU magis effe adftriCiortum adipemcap-: i-
mmfuiUo :fi quidem acriorcm figniftcare uelit,.per magis adflridorium , accipimusfcrmonem ceu ucrum . Atfi iU

lud.

InLib. recundumDiofcoridis. 257

lud, tdm hubentan qtalitatcm, Grf^cultatctn, qtulem rlmi, rheou, hy^ocifiii, huht(fiitm, haud uerum ejfifermo^
tiem dicemtis . Porro qtconiMn uipcrurum adipcm, ubi r.xdicitus pilosftib uIk euulferis, prohibcrc illos recrcfcere iU
litum refirunt, tiiftim cjl mihi ciusftcerc p :rictdtim cjfc fttitis : at tibi prout itibcnt, fvcifjhn, mentitos comperi ,ficut
etixm quod itiiti.tftijfuftoiumfinct . Veritm tirfortmt .tdipcm .dopcci.is cttr.trc ttcri- fcripfcrunt : ciim t<xmcn prob.t-
liora habemus ad cum affc^tim rcmcdiu . Vorro cian dic-tnt tumcn tmlpintm adipem dolores auriumfdttdre , abfquc
ut explicctit , qtios .ttirium dolorcs dic.tnt , ccu iton nofccndbtis ipfis difiiiigncrc , qii.c diciint , attcndcndtim non e(i .
Alij ptfcitm .idipem laidant , tanquam .tdfufftifioncs , atit qucmcunque aliiim .iffcHum nominarc uclint , congruat .
Alij non fimpliciter pifcitim ,fcd addiint fluui.tttUum : alij ucro potius m.trinorum, quo uidciicet aliquid plus fcire ui=
deanttir, quitm uulgui . hsc Galcnus . C^tcriim de T.tfi pingucdinc , qu.c ( ut cxpcrimcnto manilifio confiat ) con=

i o trailos ncruos, cr' articulorum diiriti.is emolUt, cr difcutit, nihil pofierit.ttis memorix prodidcrunt Dicfcortdes, Ga
leiius, cr Fattlus . N cc pr£terca G.tlcnns pingucdinis cuY.tnd.£ , ac p.tr.tnd.t: r.ttioncm tillam , qtiodfci.tm , tradidit :
nec quibtis odor.tmentis uetcrespingucdincm imbticrent,cr in unguenti morcm conficcrcnt . qucmadmodum hac no^
firaxtateungucnt.trijilUmp.irant,qu.tmuiilg6 pomata uocamiis . Ea.tutcmhocmodoparatur.Simuntcer= Pomatae pa-
uini adipis, attt h.edi binas Ubr.i{ :fuiUi uero reccntis unciasfex : deindc exemptis membran^,ttino albo lauant,expri= "i'-'^ ''''""j ^
muntq; tandiu, doncc tiinum omnc exeat . Pofi h.cc clot.im pingucdinem infidilc nouum, idtro , uel plumbo obUtuni
conijciunt , additi'; n.trdt Indicigr.inis tribtts, caryophyUorumfemuncia, nucis myrifiic.t drachmis duabits, maUs ap=
pianii, ucl fyUtcfiribM femicontufis fcnis , uclfeptenii . H£c omnia in fitfficicnti aqux roftcca; qu.intitdte macerant
die una : dcinde lcnto ignc t.tndiH decoquunt iias operctilo contegentcs, cr rudiculafa:piusmifcentcs , qtioufquc uni=
ucrfa jvrc aqiia cuancfcat . Pcrcolant deinde Unteolo ffifiorifubdito udfe mundo, aqiia rofaru tn.-identc , dimittuntq^

t o concrcfccrc . Quofido in fidilc nouum itertim conijciunt , adicdis olei amygdaUni dulcis uncijsfex , ccra: alb^ un^
cijs quatuor, o~ ad ignem colUqiunt, ac pofimodum linteolo pcrcolant in nitidifimttm catinum aqua rofarum .iffufd :
finuntq^ concrcfccrc. Dcmiim cadem aqua mofchtim cxpcrta, aut aUjs refi-dgrantibiis aquis, tandiu kuant riidc mi^
fcentes, doncc migiicntum ilhid .idfummtim albefcat . Tunc enim extrdhtint , er uitreo udfe recondunt ,feruantcj; in
frigido loco, ne rancorcm contrahat . Hoc in ItaUafi-equcntifiimum obtinet ufum ad Idbiorim , m.inuum , er mdmiU
larum rimas, t.tm apigorc, quhn ab acrifuccofadas . Vtuntur eo pra:terea ad defqudmdtam ctitem, er dd cru^ofds
papulas, qua: pitcris in capitc eiidfcuntur . Sunt qui ei cordlUd porphyreo lapidc leuigdtd ddmifccdnt, ut meUus, ci^
tiusq; rim.-e occUid.tntur . AUj uero ciniubarin dddiint , iit fiammetim refirat colorem . Porro ( ut Ubro tertio de Adipis in ci-
facuhate aUmentorumfcribii Galenus, er Ifach Arabicus in di<etis) Adeps omnis in cibis fumptus uentriculum effun '^ '*' *

dit, .ippetenti.im deijcit, pituitam auget, parum ntitrit ,fuccum iUaudabilem gignit , aluifluxiones commouet, reten^

} 0 tricem uentrictiUfacuUdtcm imbecillcm reddit :fenfus, cr intelledum hebetat ,fomiiolentidm inducit , cr in uentri=-
cuUsfacile in bilem uertittir, er in uapores cdput petentes . Qudre ddeps cfi potius in ciborum condimentis, quam in
aUmcntis cxpetendus . Stsocp Gnccis, Latinis ddcps, er pinguedo appcUatur : Arabihus, M.cnim, Vxaham ,fiuc Nomina.
Saham : ItaUs, Grafib : Gcrmdnis, leyfi, Fettigkeit, cr Schmaltz •" Bif^ants, Gordura : GaUis, Greffe .

MvfAaV. MEDVLLA. CAP. LXX.

Lavdatissima eftceruina,moxvitu]ina,pofl:hanctaurina, deinc3prina,&ouiIIa. CoI-
limintur xftatis exitu, cum appetit autumnus : quippe cum alijs anni temporibus concrementum fan
guinis , & veiuti caro friabilis , in ofsibus inucniatur ; nec faciie cognolci poteft , ni quis eam ofsibus
40 extrahatj&recondat. Omnes medullGemolliunt,calfaciunt,rarefaciunt,vlceraesplent. Ceruina
perunftos venenata fugiunt . Curantur recentes, adipis modo, aquse refperfu fubaftcE, fcleftisque of-
libus tantifper elots , & in linteum exprefls , donec aqua fy ncera emanet : & deterfa forde pinna , fi-
quainnatetjliquatsEin duplicato vafe in piJam exprimuntur:&ubicoiere,omnif£Ece,qusEadima
fidit, derafa, ficlilinouoreponuntur. Quodlilibetincuratas reponere,facitoomnia,qu£E deanfe-
rum, & gallinarum adipe demonftrauimus .

M E D v L L A , utfcriptum reUqtiit Galentn Ubro x i . fimpUcitm medicdmentorum , uim habet indurata , ey Medulls ui-
fcirrhofa corpora emoUiendi ,fiue mufculvs , fiue tendonibusffiue Ug.imcntis id accidat ,fiue etiam utfceribus . Opti= "^** ^* *^^'-
mamfemper expertiisfum ceruinam : deinde ipforum iuniorum boum , quos uitulos etiam nomindnt , dc proinde mea
' f o duUam eorum mtuUnam appeUitdiit . Athircorum , er tdurorum tum acrior efl, tumficcior . Itaq^ durities fcirrho-
fas diffoUtere nequit ,fiqua etiam memoria manet eortim , qu£ in qiiinto Ubro de hisftint prodita . Ex uituUna igitur ,
©" ceruim meduUa pefii compontintur uteros emoUientes . Et extrinfecus uteris medicamenta imponuntur , qu£ ex
medtiUa pr^parantur, uim habentia emoUiendi . Accipittir autem non foUim meduUd ex ofiibus , qu^fdne re uera efi
mcdiiUd ifcd er ex fj^ind , quam cr ipfam meduUdm nominant , fj^indlem uideUcet : quce tum durior , tur/ificcior efi ,
qukm aUa . lUd emm moUior efi cr pinguior : dc proinde ego f^indlemfeorfum perfefe dbfq^ iUa repono .Seded mihi
utriufque mediiUa ctira efi,ne aut puircfcant , autfitum coUigant. Itaq^ in hyeme primiim eas capio , uelut or adi^'
pem, deinde in £dibusficcis, atque cditis, pldtie httmoris expertibm, cumfiUjs Idurificcis repono . Nrfm qu£ recen*
tiafunt cr httmida , muhum etiam qu.iUtatis fu£ iUis impartiunt , ut dcriores fidut meduU£ . Atfi qudttdo ambiente
caUdo , CT" aufirino meduUas , aut adipem uoles reponere , paratumfit in hoc cubiculum neque caUdtim , qiuUd fire
ftint qu£ merjdiem f^eddnt ( putrefcunt enim in tdUbus ) nec humo proximum, atque humidum ( nam in tdUbusfltum
contrahtmt)fedfitpernum dtquc cxcelfum, er dd aquilonem obuerfum , paruas habensfineBrdS apertos , ut tam no»

Hut

38

And. Matthioli Cdmm.

^u, qum interdiu db A rdo j^irdntes uentos dccipiat . hadenus Galenus . In ufu uero ciborum fpindis meduUa id
mtrimcnticorporibus exhibet, quod cerebrum . Idcirco pituitofum, ac craffumgeneratfuccum , £gre concoquitury
uentriculo nocet, naufam concitat : robuflis tamcn uentriculis concoda, bonum prabet alimentum . Porro qu<£ ex
ofibm elicitur meduUa, quanquam largius fumpta ucntriculi appetentiam deflruat , pituitamq^ g'gn<it ^fl tame pro^
be conficiatur, ualentifirde nutrit, magisq-, ori placet , quam fpinalis , quod hi£c ftpidior flt in omnibusfuis partibus .
JAMihoi Gr£ce, Medulla Latitie uocatur : Arabice , M.ochial halhadam ,feu iAoch flmplicitcr : Italice , MidoUa :
Germanice, Marck : Hij^anice, Tuetanos, er Tutanos : GaUice, MoeUe .

XoAh. F E L. C A P. LXXI.

I o

20

Fe L omnereponiturhocmodo.llecensprxligatoorefolliculilino tandiu demifTum in feruen
tem aquam, dum quis fpatium trium ftadiorum percurfaret, moxexemptum ficcatur vmbrofo loco,
afperCTinem non rcdoknte. Sedquodadoculorummedicamenta adijcifolet,Iigatumlinoin vitreu
vas,quodmel habeat,immittitur;circumuolutoad os vafisliniprincipio,&operto vafe recondi-
tur. Eftautemomnisfellis uisacris,&: excalfaciens: intenfis tamen,& remifsis viribusdifferunt.
Siquidem prEftantius in effeftu effe videtur fel marini fcorpionis , & pifcis qui callionymus appel-
latur,marinKteftudinis,hy32nxque:item perdicis,aquilx, gallinae candid3£,& fylueftris caprae.
quodpriuatim prodeftcontrafuffufioncs incipientes, & oculorumcaligines, 3rgemas,&genarum
fcabritias . Ouillo, fuillo, hircino, atque vrfino , taurinum multo eificacius . Fclle omni perfacilem,
prsfertiminfantibusjdeieftionem quismolietur,fi intinftum eotometum,autfimbriamfedifubij-
ciat. Priuatim taurino angins cum melle perunguntur: fedis vlcera fanat, &3dcicatricem vfque
perducit . Idem auribus fraftis , & purulentis cum muliebri lade , aut caprino inftillatum, medetur :
& fibilo earundem ex porri fucco . Admifceri infueuit vulnerarijs emplaftris , & circumlinitionibus,
qux contra venenata parantur : phagedaenicis vlceribus , colis , & fcroti doloribus ex melle prodeft :
lepras , furfures cum nitro,& terracimolia quam optimepurgat. Ouillum,& vrfinum contraea-
dem pollent,veriiminefficaciush2cpr2rtant. Vrfinumeclegrnate comitiales adiuuat. Felteftudi-
numanginis,& inore mfantium nomis,prodeft:naribus inditum comitiales crigit. Sylueftrium
caprarum fellepeculiariterperuncirilufciofifanantur. Hircinum idemobit munus :thymiaabolet,
& luxuriantes elephanticorum extuberationes illitu reprimit . Suillum autem contra aurium vlcera ,
reliquaque omnia magno ufu affumitur. j o

Q_y A N V I s defeUis reponendi ratione , atq- etiam de eius uiribus abunde fcripferit Hiofcorides ; non tamen

cb hoc pr£termittenda exiftimaui nonnuUa, qu£ k Galeno libro x .flmplicium medicamentonm deflUi/sfacultatibm

fcite memoricefunt commendata . Bfl igiturfcl (auHore Galeno )fuccorum , qui in quoquefunt animalium, calidifli-

Fellis uires ex wum . Itaq^flcutifanguinem, cr carnes diflimiliter temperata obtinent animaiia, eadem ratione zrjil ■ Quocirca ca

Galeno. Udiflimorumfll , aliorum quoq- animalium fll exceUere neceffe efl : cr qu£ iUis minus funt calida , proportione er

hunc humorem iUis ineffe minus calidum, quantofcilicet cr in alijsfunt inflriora . C£terum h£ differenti£ habentur

non modo pro diuerfo animaliumgenere , quod h£c magvs, iUa uero minus calidafint ; uerim etiam pro diuerfo eiuf^

demgenerii animalium temperamento , ac etiam irritamento . Quandoquidemfil tauri interft^i , quifunibus adaUi^

gatus, uiolenterq- diu tradus, cr curfu,^^' canum latratu defatigatus , Grfltim,famemq; , ©" multum laborem per= 4 o

peffmfucrit, ab eiusflUe plurimum differre inucnietur tumfubftantia , tim colore , tumfacultate, qui in pafcuis /«e=

m, liberq; uitam defldem, ac quietam duxerit . Ndm defatigati , ac uexati animalisfcl fubflantia crajlius erit, colo^

re nigrius, aut uiridius, aut magis cfrukum, magisq^ £rugini Jfmile : ob idq^ etiam longe calidius erit,quam alterius,

qui in pace, er otio degerit . Ideoq; fil animalium quanto tenuius efl, ac colore conflat dilutiore, tanto minus ff^iftioi^

Fellis bubuli ribm o~ magis colore faturatis excalfadt . Gignitur in bubulo flUe lapis quidam nonnunquam oui magnitudine ,

lapis , & eius croceo colore,facileq- friabilvs, cuim Biofcoridem, cr Galemm meminiffe non reperio . H/c ( ut plerique perhibent

^'^" ' dudores ) potm, ueflc£ calculos comminuit . Naribm inditus uifum mirtfice acuit , cr aquam in oculos fluentem in-

hibet . Tritus lentis quantitate, Gr bet£fucco commiflm , zx in erinis naribm attracim , comitialibm fubucnit . Non

defunt etiam qui idem magnofucccffu ex uino cxhibeant potandumfiUefuffufls . Denique aurat£, lupi pifcis, perdi=

Noraina. cis, O' gaUigaUinaceiftlle mirifice deledantur in eoitufcemin£,fl uiri penis eo perungatur. Qwod Gracis x_oAh, $ o

'Latinis, Fe/ appellatur : Arabibm, Sar.itac, aut Merara : ltalis,7iele : Gcrmanis, GoU : Hij^anis^liiel : Gallis,IieL

Aifxot. SANGVIS. CAP. LXXII.

Sang VI s anferis,anatis, &hoedi,vtiIifsimein antidota mifcentur. Palumbi autem,turtu-
ris,&coIumb:E,necnon perdicisjoculis cruore fuffufis5& recentibus eorum vulneribus,lufcio-
fisqueiIlinuntur.Peculiaritercolumb3:fanguis,cruorem membraniscerebrierumpentem inhibet.
Hirci,caprae,cerui,&leporisfanguis inaffatus fartagine,dyfenterias ,& cceliacorum profluuiafi-
ftit:in vinopotuscontratoxicaefhcaxeft. Lcporinus fanguisitauttepeiillitus^uitiacutis infacie,
lentigitiesquc emaculat. Caninus commodeabhis bibitur, quos effcratainrabicm beftia momor-
derit:contra epotum toxicum auxiho eft. Teftudinisterreftrisfanguinera epotum tradunt pro-

defle

In Lih. lecundumDiofcoridis. 239

defle comitialibus . MarincE autem teftudinis cum vino , & Icporis coagulo , cuminoque contra (er-
pentium morfus , &; haufta rubetx venena conucnienter bibitur . Taurinus cum polenta illitus , du-
ritias difcuti t , emollitque . Sanguis equarum , qus admiffuram cxpertse funt , in medicamenta addi-
tur,qu£ erodunt^iepticavocant. Sanguinechamsleonis genarum palpebraseuelH creditum eft-
Hoc idem viridium ranarum fanguine prxitatur . Menftruus fanguis fosminarum ,circumlitu con-
ceptum inhibere exifiimatur : aut li omnino mulier menftrua fupergrediatur . leuat podagrae dolo-
res,'& ignem facrum illitus .

DissERENS dcfdnguine Gdcnus,fidtim initio libri x . dcjimplicium mcdicamcntorumfacultiitihui , ctfi Smgninis c6- '
t o minime cAt infci.is, quin iinimdum [dnguini aliquid injit , quod mcdicamcntorum ufui redc compctat , ut Diofcori^- fidetatio .
dcs, O" plcriq; ixlij, quidc eius uiribusfcripfcrunt, liquido affirmarunt : dccUrdt tamcn, multa dcfunguinii uiribus
a fcriptoribui cjfc prodit.i , qu.tfddo periculo fubuloft pofiw-j , cr uuna repcriuntur , quhn ucra . Siquidcm , ut Vana fangui-
idcm rejcrt Gxlcnus^fdfumfunc ejfe omnibus in confejfo cjl , quod epotus noilu£ fdnguis diffcultcr l^irdntcsfxni= "'^ «xpenme
tuti rcjlituit . Vclpertilionum uero pcrunilis uirginum mummi^ , eds extubcrare nonfindt : pilosq; renafci inhibcdt ,
ijs pdrtibus iUitus, unde reccntcr tpfi euulfl fucrint . Fdlfumfimilitcr effe dfferit, comitidles ebibito dgnifdnguine cus
ruri : pilosc^ e p.dpebrii euulfos renufci prohiberi uiridium rdudrum crucre . Quibuifdcile conijcere pojfumus , hoc
in loco Diofcoridis codiccm librdriorum fortdffe culpd mendofum effe . Quippc quod ibilegatur , oculorum pdlpe^
brdi r. tn.tr um uiridiumfdnguinc dcpilari, cum potius Gdleni tcBimonio (etjifententiam hdnc non dpprobet ) euulji in
pdlpebris pili hdrum fxnguinc rcnafci prohibcdntur. Qitin er dliud huic apiti mendumfubeffe uidetur : quod hic ed,
X o ^K^ de ddmijfdriorum equorumfinguine prodidit Galenus ,de equarumfdnguine, qu£ admiffuram expertce funt, ks.
gxntur . Uijijirte intcrpretum uitiumfit, quifexum in Diofcoride perperm mutarint . Vrcetercd inquit Galenus .
Tdmetfi non dcfint, qui turturis , uel coluirtb^ fxnguine prxftrdnt in perfhrdtd cdludria, ubi rofxceo melius inuenire
nihil pofis : nonnuUi uero Idudibus extollant gallorum, gdUindrumq;fdnguinem ddfduguinis fluorem e cerebri ment
tranis : crocodili ucro terrcjhis ad robordnddm oculorum dciem : ddmiffdriorum equorii,qu6dfepticusfit, dd exuU
ccrdiui.un ubtq^ cutim : domefticorumq; murium dd ock^ oxojS^oWf Grtecis uocdtas ; id tdmen nunquam expcriri uot^
iui . lS\etucb.vn cnim (inquit) ne curiofus, uclflolidui utderer, fi tdntis,tdmqi probdtis remedijs fcmel prateritis con*
fidercm, fdnguincm hortm dnimdlium illis plus poffe pr^fldre . Cltiodji quis hxc experiri uolet , certofcio , damnd*
bit non modo, qui tdlidfcripferttnt ,fed & fc dcltifumfddo periculo reperiet . Tdurinus autemfanguis epotus anted
qum cottcrefcdt, inter deleterid rcceitfetur medicdmenta, quod hdurientem protinusflrdngulet , utfexto uolumine
t o diffufiui dicctur . "Eius nomen Gracum cufjioc ; Ldtintm , Sdnguis : Arabicum, Dem : Udicum , Sungue : Germrfa Noraina.
iiicum3Bluot:Hij^dnicum,Sdngre:GdUicum,Sdng.

AWTrotTOf. FIMVM. CAP. LXXIII.

Armentariae bouis fimum ,fi recens admoueatiir, vulnerum inflammationes mitigat:
folijsauteminuoIuitur,&calfa(5tumcinere feruentifuperponitur. coxendicis cruciatus fotu com-
pefcit : illitum ex aceto duritias , panos, & ftrumas difcutit . Priuatim fuffitu fimi , quod a mafculo
bcue reddi tum eft, procidentes vulus reprimuntur : accenfi nidore culices abiguntur. Fimum capra-
rum , prsfertim in raontibus degentium, potum in uino, regium morbum emendat : menfes cit cum

4« odoramentishauftum,&partuseuocat. Trituminfarinam,& impofitumlaniscum thure,fcemi-
narum profluuiafiftit,caeterosquefanguinisimpetusexacetocohibet.Medeturalopecijsexuftum,
& cum aceto, aut oxymelite illitum : cum axungia vero impofitum his , qui podagra tentantur, auxi-
lio eft . Caprillum in aceto decoftum imponitur ferpentium morfibus , vlceribus quae ferpunt, igni *
facro,&parotidibus. Vtilemifchiadicivftionemhunc inmodumaccipiunt. Ineo interftitio,vbi
pollex brachiali committitur , caua veluti lacuna fubfidet , in qua lana oleo imbuta fubfternitur , de-
indefigillatim feruentes ftercoris caprini pilulae imponuntur,dumvapor per brachium ad coxam
fentiatur pcruenire, & coxendicis dolorem mitigare . aduftio id genus Arabica appellatur . Ouillum
ex aceto illitum fanat epinyd:idas,cIauos,penfiIes verrucas,thymos,&ambufta igni,rofaceo ce-
ratoexceptum. Fimum luis{ylueftrisaridum,in3qua,autvino potum , reieftiones languinis fi-

5© fl:it : vetuftum lateris dolorem raulcet : ad rupta , & conuulfa ex aceto bibitur : luxatis cum cerato ro-
iaceo medetur . Tam afinorum , quam equorum fimum , fiue crudum , fiue crematum , addito ace-
tOjfanguinis eruptionescohibet. Armentarij,quiherbapafcitur,ficcum fimum liquatumin vi-
nOjmoxpotum,contrafcorpionum iftus magnopere auxiliatur. Columbinum vehementius &
excalfacit , & vrit : cum hordeacea farina miftum , ftrumas ex aceto difcutit : carbunculos emarginat ,
tritumcummelle,linifemine& oleo:ambuftis igni medetur. Gallinaceum vero omnia eadem,
fed inefhcacius praftat : priuatim tamen contra venena fimgorum , & coli cruciatus ex aceto , aut vi-
nobibitur. Ciconi2fimum,fiexaquahauriatur,comitialibusprodefre crcdunt. Vulturini fimi
nidore partus excuti produntur . M urinum detritum cum aceto, & illitum, alopecijs medetur ; cum
thure,&mulfocalculosexpeUit;fubdit3einfantibusmufcerd3e,aluideieftionem*promouent. Ca-
ninum , quod flagrantifsimo canis fydere fuerit exceptum , cum vino , aut aqua potum , fiftit aluum .
Humanum ftercus illitum , vulnera ab inflammatione vindicat , & obiter intumefcere non patitur :

fed

240 And.MatthioliComm.

fedeaftatimglutinat.ficcoexmelleangins perungi commodifsime traduntur. Terreftris croco-
dili fimum ,crocodiIeam vocant,quxmulieribus colorem nutritin facie,nitorcmque feruat. O-
ptima ell candidifsima , & fnabilis, amyli modo , minime ponderofa, in humore ftatim eliquefccns :
quJBCumteritur,fermenti acorem quadantenus refert. Adulterant eam fturnorumfimo,quos ca-
ptosoryzapafcunt^ipfumquenon difsimilevendunt. AIijamylum,autcimoIiam mifcent,& ad-
fcitoanchufxcoloreperrarumcribrum paulatimexprimunt, vtfecontrahat in vermiculorum fjse-
cicm : qui (iccati pro crocodilca v^neunt . Inter omncs conuenire inuenio , humanum ftercus j cani-
numque gutturi impofitum , anginis auxiliari .

to

20

Stercoris ui- S T E R c v s , K^ pojleritatis memorice prodidit Gdenus libro x . (impliciim mcdicmentoriim , uim habet uel

res ex Gal. mdxime digerentcm . Verim humanum obfoctorem abominundum eft . Atbubulum, caprinm , crocodilorum terre^

ftrium, cr canum, ubi ojiibus duntaxat iiefcuntur, neq- grauitcr olct,<y raidta expcrietitia non tantim nobis •,fei er

d/iyi mcdicis me natu maioribus comprobatum eft . Siquidem Afclcpiadcs , cui cognomcntim erat Vharmacem , O"

alia omnia compoftta medicamenta collegit, ut multos impleret libros,cr ftcrcore ad multosfepe affeiiiK utitur,non

Humani fler modo mcdicamcntis , quce ftris imponuntur commifcens ;fed ijs quoquc , qu£ intro in os fumuntur . Cicterkm hu^

coris experi- maniftercoris hoc habeo expcrimentum . Aftidue quidam a phlegmonis adfauces exiftentibus ucxabatur, adeo uehe^

mentum . menter , utfuffocationisfubiret periculmn , O" fane ob hoc periculum iicnam fccare cogebatur . In hiinc cimforte

quis incidiffet, poUicitus eftfc pr^bitimm medicamenti expcrimentum, crfc uocari,ft quando rurfm aliqua in pdr=

tegutturis emicuiffet phlegmone , antc fanguinis miftionem preecepit . Itaq^ uocatus , mcdicamciUo illito ,ftatim ho^

minem curauit . Vt autcm iterum proftcit , non in ipfotantim ;/f d cr in alijs, qtii ftmiliter erant affedi , rogabat is ,

qui afiduo fuffocari periclitabatur, data mercede, utfe msdicamentum iUud docerct . Brat enim iUe er locuples, er

in pecunia: fumptu liberalis . Porro ubi conucntum ejfet de pretio , is qui ucndebat fcripturam : Hoc mcdicamentum ,

inquit, per antipath^an quandam utilitatem obtinet . Effe autem eamantipath(tan,ut qui curatur ncfciat, unde confts

ciutur . luftit itaq^ alium daret, qui pro ipfo difcerct, quiq- iureiurando reciperct,fefe nuUi eiiis mcdicamentifadua

rum copiam, priufquam ipfe, qui dediffetjforct iefmhm . Itaquc k morte eim,qui indicarat,non tantian iUe qui didi

cerat,fuum hominem ; fed er aliosfanabat : er inihi ne pctenti quidem medicamenti cxcmplum uolcns ac lubens ob^

tulit . Erat autemftercus pueriftccum , cum melle Attico ad Uuorem tritum . Viditabat autem puer , cuiusftercus

accepturus erat, ut ipfe qui medicamentwm dederat oftendit , htpinis , illis uidelicct, qui ex morc cdifolent cum pane

• bene codo in clibano, modicumfalem, <yftrmetitum habente. Pr^bebat autem bibendum iiinum uctus : atq; h£c om=

nia mediocri in quantitate, modo ut perfede ea puer pofjet concoquere . Itaq; cim primo die eo uidu cffet iifus , po~ 30

ftero tamen die nondumftercus capiebat ,fed in eo quoq^ die rurftm eodem alebat uiilu , ac tertio demum excretum

fumebat : ac poftea arefailo utebatur,fimiliter utftercore canino , ut ante diclum cft . Bicebat autcm iUum , qui io^

cuerat,fugitantem alios cibos obfcetorem, prxtuliffc lupinos :fcfc ucro experimentigratia , carncsgaUinaceas, aut

periicum ex aqua , aut tenui iure bene coilas perf^pe exhibuiffe , er mcdicamentim nihilo minm opcratum . Atque

Aqua &oleu egofanehxctibiiehumanoitercorenarrarc poffum.h£c Galenus. Caterumfitcxhiimano ftercore uitreiiors

ex humano ganisaqita, pr^fertimq- ex eo, quoi homo rufus excreuerit , qu£ cuniculofts, exedcntibus,finuofts, er contumaci-

ftercore . £,,^ ulceribm mirifice opem pr^ftat . Belet er oculorum argcmM, ac nubecuLu . Quinctiam carcinomatafanat extc

rius adhibita . Intus uerofumpta comitiales iiiuat : lapidem in renibus, cr ueftca comminuit : aqua intercute laboran

tibm prodeft : item cr ijs auxiliatur, qui non modd a cane rabido demorftfunt ; fed ctiam ab omnibus alijs animalibus

iili,qu£ uenenum eiaculantur . Porro olcim, quod poft eius ftiUatitiam aquam ab organo cmanare folet, carcinoma 40

Bubuli fter.ui ^d, finus, aliaq; ulcera , qu£ Gr£cis cacocthe dicuntur , etiam ualcntius fanat . Bubulum dcinde jiercus ( ut idem

res ex Gal. Galenus citato loco fcriptum reliquit) exiccantis, attrahetitisq; cr ipfum eftfacultatis,ut palamfacit, dum apim ue

j^arumq; morfm iuuat ; Atq; h£c ut a proprietate fubftanti£ totius iuuentur ,fieri potcft . Cxteritm humidum iUud.

tiere coUeilum, cum boues herbas iepafcuntur , impofitum rufticorum phlegjnonas difctitit , O" aqua intercute labo^

rantes iuuat . Scire tamen oportet, omnia idgenm medicamenta diiris agreftium homimm corporibm aptari , nempe

fvfforum, er mefforum , er qui opus obeunt adeo ualidum . Qk^ er ad eorum fcirrhofos tumores aceto in cataplaj^

Caorini fter. ^dtisfDrmamcompofttaiUinuntur. Caprinumpr£tereadigcrenti5,cracriseftfacultatis,ade6 utinduratisfcir-

uires ex Gal. rhorum in modum tumoribm congruat, nectanfum lienis , ai quos creberrime mciici non pauci huiufmoii ftercorit

applicant •,fci etiam aliarum partium . Siquiiem ego ( inquit Galenus ) eo ufmfum adgeim tumorcm habens inuetc^-

ratum, er £grefolubilem , iuf^oficri cataplafmate exfarina hordeacea per cxycratum , indito uidelicet hocftercos $ o

ye, er mirifice homo iUefuit adiutus . Erat aiitcm ruflicm , in quo idfailum eft . Etiam etiam alius rufticus , cumftc

ufm effet, non tantim ingenu ^fed etiam alijs in partibm ad tumoresftmiles, perindc adiutus cft. iiam acrius eii ine»

dicamentum, quam ut muUcres urbanas , aut pueros , aut omnino qui moUifunt carnc ,fdnare pofit . Quin cr ad a=-

quam intercutem, cr ad f^lenicos uarie caprinoftercore utimur . SedGT uftum tcnmorum quidem partiim , uerhn

haud maniftRo redditur acrius . Ciuamobrem fane ad alopecias congruit , cr omnia adco qu£ extergentia medica=

menta ieftierant, ut lepras, pforas,lichenas, or hoc gcnus alia . Mifcetur cr iigercntibus cataplafmatis, qualiafunt

qu£ accommoiantur ad parotidas^cr bttbonas diuturniores . Bft enim uis eius cuiufq; etiam ufti, abftcrforia, er iigc

retts, nec eam paruam habet iigerenii potentiam . Nam mcdicm quiff>iain ex ijs, qui in agris,(y uicis mcdicinam ex=

erccnt,utebatur eo ex aceto ad uiperarum morfm,p' multofane ctiam magis aliarum bcftiartim , ac profciio ex ijs

compluresferuaitit . Et hic ipfe quoq; mcdicus arquatis potandds ipfds G-7rv§xiov( , hoc eft , pilulds caprinas ex uino

prxbuit, cr ad proflmiwn muliebrc cum thtire appofuit . 0«* omniafxne optimus mciicm ignorarc non icUt.c£*

t<rm

InLib. recundumDiofcoridis. 241

term potiom cligere potifiimtm dd tirbunos , cr honor.itos , dicuiusq- cxijiimationis uiros : in quibui equidcm cgo

tdi nnnqumfum ufus mcdicminc, chm multo mcliormnfuppctcrct copia . A ttamcn cxijiit nonmmqudm talium «=

fas, dut in icincrc, ant in ucnationc, aut rujlicitionc, cumfcilicct mcliorum nihil adfucrit, aut homo rujlicus perinie

fucrit Ciirnis dur£ , uc afinus . N.t;n ciufmodi multos in agris rcpcri.u dignos, qui bib.mt jfyrathos . Ctetertm c at Canini fterco

iubus o(fi comcdcntibusftcrcus, pr£tcrqu.hn quod c.etcris tum prxjl.mtius, tum candidius hubc.atur,fijtulagutturi "^ ^"^^ •

infujjiatum anginanj cur.it :ficuti ct' dyfcntcriam ex l.i^c c.tprino h.iujiu,in quo prius igniti calculi fucrint extindiy

aut ignitufrrum, quod Gr.eci sofxa^o/. uocmt . Quinctiam pcriodicM, circularesucfug.xtji:brcs,ji cochlcaris men

fura in acceffu ex tiino prx-batur bibcndum infcio p.tticntc . Vrodcji cr maJignis ulccribtts injj^crfum , uel emplajiris

ad idfacieittibus commilium. PoUct etiamfuts tunbus Lupintm : idcirco id magnis latidibus cxtulit Galcnus cit.ito Lupini flerc .

' ° loco ,fic inqtdens . L upinumjiercus quidam colicis potandum dab.it , non tantim in ipfis paroxyfmis jfcd ctiam in "'"^^^ ^^ ^*'*
iittcru.iUis,Ji qttidem phlcgmonc tiaarcnt . Qjtorum cgo quofd.tm uidi tton ampliushoc .-ijfcdu correptos,(y corre^
ptos non amplius idgratutcr p.ijfos, fcd ncc poji p.tuctm temporis . Accipicbat autem ille .tlbius potius luporiijier^.
ctis , qualc ttbi offi edcrint , folcnt cxcernere . Vcrttm illud cti.tm in co mirabar,qu6d tieljlijpcnfum euidentcr fa:pc=
numcro iuuiffct . lcaq; hic (icrcus c.ipicbat,quod non dcctdiffct in tcrram : id qtwd tton crat inticntu difJicile.Ea enim
cji Itiporttm natura-,qu£ canum,utfuf^cnfo altero poftcriorum crurum,CT meiant,cr cacent in cmincnti quopialoco
cx terra. Itaq; in fl^inisf^pc ^Jiatc Jicrcus lupinum rcperitur,o~fi-uticibus,uepribus,hcrbiiq; procerioribus . Inue^
nitttr porro injiercorc lUorttm c~ nonnihil ofiium dettorati animaUs,qtwd ttt cffugit commanJionem,ita cr concoilio
nem : qttod CT ipfum contimdens, ac contcrctts, bibcndtim pr^btdt colicis : ac Ji homo effct puritatis amans,mifccbat
cr falis quippi.im,aut piperis,uut quippiam eiufmodi. Vt plurimiim atttem ex uino albo conjijientia; tenuis bibendum

^ * pr£bebat : iittcrim ucro cti.xm ex .xqua. Hoc crgojiercoris,quod patientibus ilibus applicandum ejfet,iubcbatfuf^cn= '■/ -
di uinctdo conjcilo ex lana non ciduslibet ouis,ucrum multo prxjiabai cam ejfe ouis rf lupo laitiat<e,unic quod ad htic
ufim dccommodaretur,ejfctconJiciendum.Qn6dJi talis non adejfct lana,ex peUe ccruina,0' lortm quod cingeret i=-
lia,o~ in quo jicrcits contineretur, parari pr£cipiebat . At nos oUulam ad magnitudinem maximafabx conjvcimm ,
quam cxperiundi g)-atia niditojiercore quibufdamfuj]iendimus,ncc pottdmus non mirari,cum plurimos ipforum uide
rcmus ddiutos '. c£terim ad ollulam duas ceu aures affiximus, per quax lorum tranfmitti pojfct . Qvod autem cico Cicdnis fter-
m£ fmum comdtiales iuuet , plane rcfeUit Galcnus, ajferens eos cffe rcdargucndos, qtd tultufcripferunt . De ouiUo , ^us.
ceIumbino,g.iUinaceo,murino,crcrocpdilino,ci<mfatPsfuperqj differuerit Biofcoridcs, nec plura a Galcno,zr alijs
deferiptd repererim, qu£ mcdicioje magis compctere poJ^int,non cji quid amplius addendum exifiimem . Veruntame
animuduertendum eJi,qu6d,quemadmodum ctiam rfc animalitmJilUbus diximus,Jiercora ipfu interfe plurimum dif~

3 o firunt temperamcnti,ZT uiiitis animalis ratione . Qw/ppe quod alterumfit altero plus , minusue calidum, pro anima

lium diuerjortm generMm tcmperie,aut pro aUmcntorum tempcramento in eiufdem f^eciei animalibus. Quod Gr<e Nomina.
ce a7ro'-J3"a.Tof , l-atine Stercus crfimum uocatur : Arabice , liebel , Zebel, aut 'Bhar haiuan: lt4Uce,Sterco : Gey
manice , Drecken ; Hijj^anice , Ejiiercol ; GuUfee , Tiunte .

.«t

OvjoV. VRINA. CAP. LXXIIir.

H V M A N A M vrinaTn fuam cuique bibere, contra uipers morfus , ac uenena, incipientemque
aquam inter cutem prodericifcorpionis, vipers marinorum,draconisque morfus,ea conuenien-
tifsimefouentur. Caninaadperfundendos canis morfus idoneaeft; pruritus ,& lepras nitroaddito

40 expurgat.Sed vetusukeracapitismanantia,furfures,pforas,& feruidaseruptiones,muIt6 magis
abftergit: nornas,& prscipuegenitalium, cohibet:auribus infufa manans pus fupprimit:deco-
itaque in calyce mali punici, earum uermiculos abigit . Pucri impubis reforpta urina, orthopnoi-''
cis auxiliatur : deco<Sa in Ereo uafe cum melle emendat cicatrices , argema , caliginesque . ex ea, & cu
pro idoneum auri ferrumen conficiunt. Quod in urina fubfidit, illitu ignem facrum mitigat:ferue-
iaftum cum cyprino , inditumque , vuluse dolores mulcet , ftrangulatus leuat, genas deterget , ocu-
lorum cicatricesexpurgat. Taurinafi cum myrra inftilletur,aurium dolores lenit . Aprina uiri-
bus eifdem prsdita eft:priuatim comminuit uefic2calculos,&potuexpelIit. Caprinaad aquam
qux cutem fubijt, cum nardifpicaquotidiebiniscyathis cum aqua bibitur,vrinamque peraluum
extrahic:auriumdoloribusinftiIlatamedetur. Afininatraditurrenum vitijsmederi. Lyncis uri-

5 o nam, quam lyncurium appellant, fimulac excernitur, glaciari coireue in calculi duritiam, uulgo cre-
ditumeft.quarequoddeeaproditumeft,uanume{reconuincitur.EftenimquodanonnulIisuoca-
tur fuccinum pterygophoron, ideo di(3:um,qu6d pennas ad fe alliciat . Id potum ex aqua ftomacho ,
aluoquefluxionelaboranticonuenit.

V R I N A E omnes quidem,ut fcriptis tradidit Galenus Ub. x . fimpUcium medicamentorim ,fdcultdte funt cali Vrinaru facul
d£ :fed plus tamen animalium calidorum, minus autemfrigidorum. At urina hominis omnium prope aliarum urina^ '^'^^ ^^ ^
rum efi mbeciUima , exceptis porcis domefiicvs,quibus exemptifunt tejies . Ndm iUorumJimilis eji totius corporis
temperatiira temperiei hominum,zr urinaflmiliter dcbiUs. Vcrum montanorum aprorum ualida ejl,ut etiam ex oa
dore dppdret , qui utiq^ dccrrimuA eji . Hdc utuntur B.etrufci ad puerorum uermes , oleum fuo in utriculo urin£ Vrina apri.
admifcentes,et infimo tandiufufpendentes,donec crajfefcat ad meUis f^ij^itudinem : deinde iTlud diligenter ajferuat ,
eog,- puerorum nareSitem^ora,0' umbiiicm inungunt mdgno fane fuccejfu : nam er egofepe periculum feci . Sed

X ^uanui/i

lO

20

242 And. Matthioli Comm,

quanuis Biofcorides complurium urimrum uires defcripferit , ut qudS Uirijs, dc diuerfls morbis utiles effc exifiimds

VrinE medici uerit ; Gdlenus tamen urmarum medicamenta paruipcndijfe uidetur . Quippe qui crcdiderit ( quemadmodum er de

nas cotemplit f^nguinibm dijferens inquit) cim parata reperiantur ualentiora medicamcnta,ac experimento comprobata,ijs pr<s^

3 enus . ^^.^^^^ morbis congruentia , quibui urinam confirre nonnuUi autumant , earum medicinas ad curiofos fuperfiinofosq;

j^eilarc magi^,quam ad peritos medicos, qui h£c naufeofa^incertaq^ remedia nunquam probatis , expertisq; prxpo^

nunt . Qyuod autem puerorum urina cegre jj>irantibu4 conjvrat ( ut Diofcorides audor eft) minime probat Galenus,

cim loco citato inquit . Vrinam pueri orthopnoe£ uocat£ gratia ebibcre necejfarium non ejl, cimftnt er alia medi^

camenta,qUi£ huic medeantur affeilui . Quin ciim bibiffet quidam,affe^u libcratus non cft,ut non eximium quid pr£^

Chryfocolla ^qy a,li,t pofideat . Chryfocoll£ conficiendiC rationem,quamfieri cx puerorura urina prodidit Diofcorides,quamq;

fadtitia . feplafiarij^cr aurifices uulgo Borrace nominant , duobus in locis fcriptam reliquit Galenus lib. i x.fimplicium me=

dicamcntorum,ubi de ea f^eciatim cgit, cr Ub. x.eorundcm de urinis diffcrens . Ei- quanuis ( ut libro quinto dicetur)

legitima, probataq; chryfocoUafofitia habcatur ;fit tamen artificio ex pueri urina in ardentifimi^ folis caloribm £=■

reo mortario,atq; etiam pifiiUo £reo tandiu circuma6la,donec meUis jfifttudine affequatur.Vr£firtur,qu£ hoc mo^

Vana de lyn- (fo paratafit,ad contumacia ulcerafananda,cxcdentiaq; cocrcenda . lUud profi^iflo uanum,acfabulofum effe mani

curio opinio. ^yj^ deprchenditur {ut hic Diofcoridesfcribit^O" nos eumfecutifuperiori libro infuccini mgtione ofl:endimus) quod

urina lyncis,fimulac excernitur,duretur,coeatue in lapidem iUum , quem Lyncurium uoafiit . Quippe quod is inter

fuccinigcnera ab omnibuifide dignis audoribus recenfeatur,qu6dfu£ proprietate natur£ pennas adfe trahat,que=

admodum cr c£terafuccini genera paleas,fiflucM,ac leuifiima quisq; aUictunt . Cm.intum uero a legitimo lyncurio

uulgaris iUe lapiUus dijferat,qui officinis lapis lyncis appeUatur,cr cuius efl ufus apudfeplafiarios, €r medicos , qui

fimplicium medicamentorumfcientiam negligunt,ij dijudicent,quifimplicium hiflorias, crfacultatcs optime norunt.

Quandoquidem is,quem profabulofo iapide lyticis uenditant impoflores, lyitcuriumfttccinigenm haudquaquam efl,

nec alius quiuis lapis ei uiribtis rejf)ondens,necfi quidem urinam cieat,cr renim,uefic£q; calculos comminuat,utfes

plafiariorum,cr medicorum uulgtK opinatur : quiparum Diofcoridis,aliorumq; in re medica bonorim audorimfa^

Encelii opi- miliaritatem curant . C£teri<m hincfatis cottflare arbitror, ChriflophorumEitcelium ( pace uiri alioquin do{li di^

niouana. , xerim)planehaUucinari,qu6dlib. 111. cap. xxvii.deremetaUica,poetarumfDrta(fe,craliorum quorundam

fabulis addidui magis , quam ueris probatifiimorum audorum teflimonijs, probare contend.it , Lyncurium ex uri-

na lyiicis coalefcere,atq; ex maris urinafulutmfieri, exfcemin£ uero urina album . Hanc autem opinionemfuam ex

eo comprobare uidettir, qu6d aliquando in uefica apri, itemq;fuis domeflici lapiUos inueitcrit . Ex quo poftea coUi^^

git , mirum non ejfe, quod lyncis quoque urina in lapiUos concrefcat. S ed quam leuis CT infirma fit h£c ratiocinatio ,

ut comprobet quod contendit , quamq; uanafit opinio h£c , eorumfit iudicium , qui magnis laboribus, multisfludijs, 3 o

fummaqice diligentia rerimflmplicium peritiam funt affecuti . Atque hadenus de urittis , er lyitcurio . Keflat

modo , ut etiam de Saliua aliquid in medium afferamtis . Itaq; cim cius n on meminerit his libris Diofcorides , pofiitq; .

notinuUis humani corporis morbis opitulari , ea de eitis uiribus , <cr facultatibus hlc refiram , qu£ a Gakno Ubro x .

SaliuSE uires fimplic. medicam.memori£ produntur his uerbis . Sielon,fiuefialon ,fiue ptyelon appeUare libet , nihil intereft .

ex Galeno . ygrlim idfciendum efl , uim eius effe differentem , tum in animaUum j^eciebm , tum in eortm unoquoque fano , aut

£groto , ieiuno aut fltibundo , atit cibo potiique fumpto . Eteiitm ut urina, er bilis , cr fudor ;/jc etiam faliua fum:=-

pto quidem cibo imbeciUa efl : ualida cr acris eorum , qui ingenti aut inedia , autfiti premuntur . In medio utriufque

efl eorum, qui probc concoxere quidem, nondum tamen cibum potumue ingefferunt . Hac ergofaliua nutrices p «e=

rorim lichenas curant,parutm uidelicctdigitumrig(intes,acdeindecutemaffedamconfrtcantes. Idq; faciunt

fubinde , tantofcilicet interuallo, dumfaliu£ uires in lichene perdurent, ac nondumfint extinil£ . Sedcr triticum 40

mandentes rttflici nonpaucifurunculis itnponunt . Ndra celeriter eos ZT digerit, er concoquit : cian fi macerarent

ttqua,non £que prodeffet . Ex quo liquet,faliuam ipfam auxilij robur adfirre . Atq; corporibus moUibus, er pueros.

rum, panem,tion triticum imponunt ore commanfim . Porro omniafic commanfa digerunt , crfugiUata, c£teraque

€cchymomata,maxime ubi pattis fitnul cum pauco radictiUfuerit commanfus . Vorro tota fubflantia uelmaxime ad^

uerfa eflfalitia beflijs hominem interficientibu6,ceu alicubi etiam Kicatider poeta reftrt . FolUcitus atitem mihi quida

incantationemfcfe ofleitfurum,qu£ fcorpios interficeret : ubi lUamfemei dixiffct , infcorpitm expuit : inde rurfum

eam obmurmurans itertmfcorpium conf^uit : ac ubi tertio dixiffet, atq; expmffet , mortim eflfcorpius . At poftea

ego abfq; incantatione afolafaliua morientem uidifcorpium , idq; celeriter paffim afaliua efurientitm , autfitien^

Nomina. ttum:tardeautemabiUis,quicibo,potuq;fuerantimplcti:inaliisautemproportione. Quod ov^ovGr£cis,Las

tinis, Vrina, cr Lotium nominatur : Arabibus^Baul : Italis, oritta . Quod uero aiihov,aia.hov,cr ■^"IviAov Gr£ $ o
ci, Saliua Latine, pariter er Italice uocatur : Arabice, Bufach, Bez^ch, o~ Lhab .

M«'Al. MEL. CAP.LXXV.

Principem locumobtinet mel,quod Atticscregioniseft,pr£ecipueexH)'metto,moxCy-
cladibus infulis, & e Sicilia, cognomine hyblEum . Magis probatur dulcius &c acre, odoratius , fub-
flauum , nec humedum , graue, & minime fluxum, quod ob fequacem Icntitiam non facile abrum-
pitur,traci:umque refilitin digitos. Melabfl;ergendi uim habet :ora uenarum aperit,humores
euocat . qua ratione in fordida ulcera , finusque , commodifsime infunditur . Decoftum , atque im-
pofitum,abfcedentemcarncm glutinat:medetur impetigini coi^tum cumliquido a]umine,& illi-
tum : item aurium fonitui , & dolori cum fofsili fale trito, tepidum infl:illatur : lendes , & fceda capi-

tis

In Lib. fecunJum Diorcori di^. 245

nsammaHaillitumHecat:nudamgl3nciemrecutitisopeiit,pr£fertimquxcircuncifioneaperta no
eft, fi melle prsputium a balneo triginta diebus emolliatur : oculorum caliginem difcutit : faucibus.

derederpumatiurusaptioreft. Primatum tenetinmcllis gcnerc uernum,deindea;ftiuum :hyber-
numuerOjUtpotequodcraisius conftet,detcrrimLim reputamr^ccragini ftciunda; idoneum . Quod
in Sardinia gignitur mcl,amarum eft : quoniam apcs inibi abfinthio uefcantur . quo uitia cutis in /a-
cie,&maculaEaptilsimeperunguntur. Heradixin Ponto quibufdam anni teporibus,propria quo-
10 rundamflorumdcte,melconf!atur:quodquiedere,menteabalienantur,acrudorediffluunt.lleme
diofuntelitataruta, i^-faifamenta,autepotummu!fum,rcftimpta,quotiesuoniitionereijciuntur.A-
creautem eft,& olfaclu Iternutamenta rnouet . Quod cum cofto illitum,fa;minarum cutcm emedat
&cumfalefugilIationesrapit. Eftd' aliudconcretimellisgenus, quod faccharon nominatur.In
India vero , & felici Arabia in arundinibus inuenitur . falis modo coaftum eft , dentibus , ut fal fra-
gile : aluo idoneum,& ftomacho utilc , 11 aqua dilutum bibatur : vexats ueficx, renibusque auxilia-
tur. Illitum ea difcutit, qux tenebras oculorum pupillis offundunt .

zo

io

M E L , (^uoi itpcs coUigunt , omnibmq^ uulgurij^imum cft ( Miiiore Galeno lib. iii.de alimentorumfacultdti<=^ Mellis confi-
bui)oritur in plxnta.rumfdlijs: carumc^y neq^fuccu^Syncq-p-uilu^^neq; pdrs,ullo pado dicipotefl,fcd eiufdem cum ro=. deratio.
regencris cfi : non tmen dfiidue,ncc copiose,ut ilk, proucnit : repcrtumqi eft aliquando ccfiatefuper arboru,acfru
ticum,herb.irumq;filia mcl qu.im plurnmm, adco ut agricoLt uclut luicntcs canerent , lupiter mcUe pluit . Cui
fubfcribcns Vlinius lib. x i .cap. xii.fic inquit . Mcl cx aere ucnit , er maxime fiderum exortu ,fitq^ pr£cipue ipfo

40 Jirio expkndente,ncc omnino prius utrgiliarum exortufublucanis tcmporibus. Itaq^ cum prima aurora arborumfv^ '

lia meUe rofciia inueniuntur . Atfi qui matutinofub diofucre, unftas liquore ueftes,capiUumq^ concretum fentiunt .
Siue iUe efi cccli fudor, fiue qu£damfiderumfaliua,fiuc purgantisfe aerisfuccus, utinam effet cr purus,ac liquidm,
Crfu£ natur£,qualis dcfiuitprimo . Nunc ucro e t.tnta cadcns altitudinc , multumq- dum ucnit fordefcens^cy obuio
terr£ halitu infidus . Vr£tcrca afronde, ac pabulis potus , c in utcrculos congefim apum : ore enim uomunt . Ad
}}£€ fuccofiorum corruptus , er alueis maceratui , toticsq; mutatus : magnam tamen c£lcfiis natur£ uoluptatcm af-
firt . Ibi optimus fcmpcr, ubi optimorum doliolis florum ccnditur . Attic£ regionis hic,cr SicuU Hymctto , O" H>=
bla. ab locis , mox Calydna infula . lladenus de racUe Vlinius citato loco . Verum enimuero (ut idem au6ior eft libro
X i.cap. XIII i.)mcl,quod in Creta Carina monte coUigitur , mufc£ non attingunt,ncc eo in monte e^icm ufquam
reperiuntur . Porrd uencnatum mel,quoi in Heraclia Ponti prouemt,cuius hic mcminit Biofcoriies,Vlinius quo= jviel Hera-

S o que recenfuit libro antc citato,cap.x 1 1 1. Subiunxitq^ cr alterum eoiem in Fontogigni gcntc Sannorum , quoi ab cleoticum.
mfania , quamgignit , M£nomenon uocant . Id exiftimatur contrahiflore rhododendri, quo fcatent fylu£ . Haben^
tur pr£terea cr alia meUis gcnera,qu£ rofciia nonfunt,fed ex plantis nafcuntur, ut iUui, quoi ex anacariijs flue= Mellis ''enera
re Arabes fcribunt,cr inter Gr£cos Srrabo Geographicorum libro xv.ex arborum filiqui/s , quas arbores profi^ "on rofeida.
runt,denorum digitorum longitudine , mcUis plenM , quod qui ederint , nonfacile euadant . Quinctiam reftrt Pom~
ponim M.eUa tertio defitu orbis,tam pingms alicubi,cr tamfiraci^foli Iniiam effe,ut in eo meUa ex arborum fron^^
dibus icfluat . c.xprimitur etimnum e uulgaribusfiliquis, qu£ Gnecis M.?f otVia. dicuntur , quo tam Indi , quam qui
Troglodyticam Arabiam incolunt,gingiberii radices recentes uiridesq^ afferuant,ac etimnum myrobalana omnege
nus . Qupifacile conijcitur ex ijs,qu£ ex Alexaniria A egypti Venctias quotannis comportantur . Caterim non
defunt intcr reccntiores meiicos,qui iij^utent,an Saccharum,quoifub mcUis gcnere fcripfcrunt ueteres, pr^fcrtim Sacchari c5-
T)iofcoriies, O" Galenus in lnita,cr filici Arabia nafci,iicm cum noftratc Saccharo dicipofit . Et quauis pkrique fideratio .
reperiantur, qui dubio procv.l exiftimcnt,ac pro certo affirmcnt,cpmmumis ufus faccharum,zr quod ab antiquis de=.

X z fcribitur.

lO

zo

244 And.MatthioliCdmm.

fcribitur, tmum cr idetn ejfe, quod ex eadem prouenidnt planta ; tamcn Manxrdus Terrarienjis , ZT Leonardus tu*
chfim ipfum fecutus , maximam inter ea ponunt differentiam , omnino opinantes in alio artindinum genere con^
crcuiffe anticjuorum faccharum , de quo intcr mcUis genera fcripfcre Diofcoridcs , cr Galenus : concrefcerec^ ad
hanc dicm ufq-, ex ccekfii rore , qucmadmodum cr id , quod mannam uocamus : non autem in ijs arundinibus , e
quibus in aqua dccoHis huiufce atatisfaccharum in Medcra, Sictlia,Crcta,Rhodo,^ Cypro infulis,ac ctiam in Aea
Manardi , & ^pf 0 cxprimitur. dua in re eos iiiros alioqui doclifimos, plane haUucinatos credidcrim,qu6d nuUo,ut puto, au»
Fuch. opinio ^Qj-njn probatorum tcftimonio dudifibi perfuafcrint,mann£ in modum cx rore concrefcere antiquorum faccharum
reprobata. ^^^^.^ ardorefupcr harundinumfolia tam in \ndici,quam infclici Arabia. Quippc quod nufquam repererim fcripfif-
fe Diofcoridcm,Galcnum,nec ucterum,ucl rcccntiorum quenquam , concrefcere faccharum in arundinum folijs ex
rore folis feruore concreto,fiue potius exiccato,qutmadmodum in quibufdm arborum frondtbus manna perfe cons
crcfcit.Quofit,ut mihi rcfeUenda tddeatur eorum fententia .Namfi ucrum tUud effet,ut ipfi imaginantur, non modo
non cft crcdcndtm,fcd ne cogitandum quidcm, Diofcoridem,qui diligcntifime/implicium mcdicamentorum hiftorias
literis,memoria:qi mdndauit,filentio prieterijffe tam pulchrum,cr admirabile^fcituq^ digntim natura opus infaccha^
ro conftciendo . Ncc minus id reticuifjct Galcnus naturx operum maximus indagator, quemadmodu nec reticuit lib.
jii.de alimcntorumfacultatibus,aerei meUis hiftoriam,quod nos mannam uocamus,quodq;fua a:tate in monte Liba^
Antiquorum )io,alijsq; locisfuper arhorumfrondes rcpertum fcribit . Quamobrem magii ueritati confonii uidetur,ut dicamui,
faccharum . ^^^ ^^^^ ueteribtis faccharum extitiffe , qu.m noftratis facchari arundtntm lacryma. ,feu liquor , qui nimiafucci cos.
fia aperto in latcre calamo, pcrinde ac gummi,exteriM concreuerit . Buic noftra: opinionifubfcribit Plinis lib.x 1 1.
cap.vii i.ftc inquicns. Saccharon er Arabiafert,fed laudatius India. Eft autem mel in arundinibui coUedugum'
tniim modo,candidum,dentibusfi-agile,amplijiimum nucis aueUan<e magnitudine . h<ec Tlinius . Ex quibusfacile co^
gndfci poteft, quod non ex rore,ut maiinte eucmt,coalcfceret anttquorumfaccharumfuper arundinti filia,fed quoi
fi-ahis calamis earum internodijs cohtsreret coUacrymans,e quibus uulgare noftrim conftcitur . Qjmdoquidem hoc
tnodo refince,gumm.tq; omnes fciffo fui arboris corticc emanant . Altaprtetcrea hucacccdit ratio,qua: {ut equis
dem arbitror ) Manardi , <ic Tuchsijfenteti^ prorfu^ aducrfatur . Nam quemadmodum in Apulia, er Calabria man-
na, k fole taiia , dum arborum inha^rctfDlijs , paruo tcmporis intcruaUo in auram euanefcit ( ut libro primo dixis
tnui in mann£ mcntione ) eadem fane ratione idfaccharo eueniffet ,fi ex rore ( ut ipfi contendunt ) ccncrefceret .
Siquidcmafoletailum,rarefa{lumq; faciledifilijffet inauram,necgiimniummodo concrcinffet. Eogj magiSt
quod nufquam legerim in Diofcoride, ncc Galenofacchartm e filijs arundinum coUigi ,fcd in ipfis calamis concre~
tum reperiri . Quod etiam teftatur Strabo libro x v. Geographi£ , ubi apertc fcribit , in India arundincm mel finc
apibiK gignere : non autem quod ex rore in arundinefiat , iit quidam peruicax, ignarusque medicus mecum conten=. j o
dere , atque etiam , utfuam mordicui teneret opinionem , Strabonii codicem corrimpere iton cft ueritiu . Vr^terea.
cim memori£ prodidcrint Diofcorides , Galcnus , er Plinitis , antiquorum faccharum durum effe ,falis modo coos.
&um , album ,dentihus fiagile , ex hi^ conieiiarc licet, e rore faccharum nequaquam fieri . Qjfippe quoniam
tnanna,qu£ eodem modo erore concrefcit,fal minimereftrt,ncc dentibus fragilts deprehenditur, fed potius
tnandcntibustenax,0" cer£ modo lentefcens . Quare crediderimantiquis faccharum fuiffe tenuiorem,ac pr£s.
ftantiorem iUius partemin artindinum fxcchariftrarummedulla , qu£ per internodiorum fiffurax exiensfolisca^
iore concreuerat ,ut cr ficcharum noftrum calore ignis arte concrefcit,cr addenfatur. Quod cion accuras'
tifiime perpendi(fenthomines,Uquorisq;pr£ftantiam agnouiffent , a natura edoiii hoc arte fe faiiuros exiftima»
FaSitij faccha fnm . aeque id incaffum attentaffe uide ntur . quandoquidem facchari integros calamos affumentes , minutimqi itia
n inuentio. cidentes , ignis calore tandiu decoxerunt , doncc uniuerfus liquor , abfumpta igni aqua , diu efferuefcens infaccha- 4,0
rwmfalismodoinuafisfundoconcreuerit. Verimetftfacchariartefaiiinihil meminerint Diofcorides , O' Gale=.
tius;non defunt tamen qui dicant ,hoc etiam ante eos faiium effe , Solini audoritate freti,quiin lndi£ paluftrts.
bus arundinem ita craffam progigni ait ,ut fijiis internodijslembi uice ueiiitet tiauigantes , e cuiusradicibusduU
Aliquorum cem etiam exprimunt humorem ad meUis fuauitatem . At qui liquorem hunc , qui ex harum cannarum radicibui
hp(us . elicitur,faccharum noftri ufusfuiffe exiftimant, procul dubio faUuntur . quod Indi non modo ex decoiiis cannarum ;

fed aliarum quoque arborum radicibusfibi potus parent , cim illius coeh zrfoli clementiafrequentifiim£ fint plan^
tarum radices , qu£ meUea dukedine imbuuntur , utStrabo teftis eft loco nuper citato , ubi fic inquit . NuUus ans^
nus in India inuettitur utroque tempore fine pluuia . Quapropter contingit annum firaccm effe , cim femper
terra fit foecunda : fruilus autem arboreos multos gigni , arborumque radices, pr^fertim magnarum arundi*
num , cr natura , er decoiiione dukcs effe , aqua afolibus tepefaiia , tam c£lefti , quam fluuiali . Adeo qtwd c<< , fo
qu£apud alios €T' fruduum , cy fuccorummaturitas dicitur, apud iUos concoiito cft:qu£ tantim ad dulcedi^
nem operatur, quantum e{t,qu£ perignemfit. Sentcnti£ noftr£ Lucanus quoquc fuffragatur ,iUud explie.
cans hoc carmine .

CXuiq- bibunt tencra dulces ab arundinc fuccos .
Quinetiam Marcus Varro , qui eodemfire tempore claruit , his tribus uerfibus attcftatur, dum inquit .
I ndica non magna nimis arbore crefcit arundo ,
I Uim cr lentis premitur radicibus humor ,
Dulcia cui nequeantfucco contcndcrc mcUa .
Ex ijs palam eft, hos omncs dcfaiiitijs Indorum potionibtts, qu£ ijs uini locofunt ,fuiffc locutos : non autem quod ex
iUis cannarum radicibus faccharum altquod pararetur . Quandoquidcm cr nds e glycyrrhiz£ radtctbus, quin cr e
decoHis, prefiisqifiliquis,ficut cr alij e daiiylis, iukes eltcinmsfuccos ad uarij uftis potationes . quemadmodum er

occidentaks

10

io

InLib. fecundum Diofcoridk. 245-

occidcnules Indi c pluribm dnlcihu arborum fi-uHibm fuos fibi pdrant potus . Scd non ob id diccndwm hos liquorcs ,.

quod mcUis dulccdmcm prxftct^cjfe >ncl,ncq;facchurum . Ncc mirumfune fi lndic£ arundincs radicibus dulcifimU

prtcbcant fuccum no modo ill£ niagnee ;fed etiam qux ibi nafcuntur nojhisfvrtaffc non multo grandiorcs : citm ctiant

noflratcs rcccntes m.inf.c quadantcnm ori dulccsfcntiantur . Qudd autc minovcs arundincs in India radicibus duU

ces pr^bcant potus,fupcrioribus c.trminibus cxphcauit abundc Marcus Varro : cui no magna nimis cfl arhor.ln hoc

tamen a Solino dijfcntit : cut .iriindincs, qiiarum mcminit, u.tflifim.c funt proceritatis . Hinc crgo coru fcntcntia cx^

plodcda !iidetur,q!(i crcdunt cx lUarum magnarum arundinum radicibm,faccharum noflro fimilius fahitaffc Indos,

quod non quidemf.tcch.trum,fcd dnkcs inde potus uini locofibi conficiant . Scd utfuam opinionem audoritatibus Manardi ratio

fukirct llanardiis rcrr.iricnlis,utcj; lucidius comprobarct antiquorumfaccharum,pcrindc ac mannam,cx rorcflcri, i"^'"™^ .

lib. I X .epifl.v.Auiccnnam cti.tm admittit,qucm tamcn alt.ls ubiq; rciccit,ac rcprobauit,alJcrcns,qucd citm ipfe htdus

fucrit fentcnti£,uhimo capitc Ubrifecundi antiquorum faccharum mannam uocauit,ci<m inquit. Xucch.iru alhiifar cfl

manna cadcnsfiipcr dlhuftr,0" cflflcutfrtiflafalis . At nos,qui huic opinioni minimc adfiipulamur,dicimus A Ihtifar,

fiue Alhaffcr (utBcUuncnfis cafligauit)ni>.llo patlo Arabica lingua drundmcmfigniflcare ,fcd aUam Aegypti,Gr

Arabi£ arborcm, fic ah cim lociindigcnis appcllatam : quandoqtiidem Arabes ( ut tcflatur Serapio ) arimdincm ca^

fab dicimt . Quod maniflflc dcchrat zuccharum alkijfcr apud Auiccnnam huiufcc arboris effe mannam,uel gummi ,

non autem Gr^corum fucchariim isicaldmii concrctum . Ittud infuper noflram comprobat fcntcntiam , quod ccdent

loco addidit Auicennct,ficinquicns . Bt in zuccharo qitidcm dlhufar efl cum abflerfione pauca,flipticitas,cr amari^

tudo . Siquidan aufteritatis, cr amaritudin\i,qu£ in antiquorumfatcharofuerint , nufquam memincre Bioflorides ,

cr Galenm : ncc itcm quod conflrret id pulmoni, er aqu£ intercuti , ut paiilo infl-a uohdt Auicenna . Qui eifi dixe-

rit deindc znccharum hoc octilorum morbis , paritcrq; renum , cr uefic£ tdtijs auxiiiari : non tamcn ob hoc dici po=

tcfl, zucchartim alh.iffcr cjfc antiqtioYum facchartm . Scd rcde quidem contra Manardifcntcntiam,Atiicenn£ teflis

monio (ciwt cr ipfe hoc in loco Auiccnn£ auiloritate nitatur) probaripotcfl, qtiod antiquorum facchartm gttmmi

niodo coUacrymans in arundintbus conrrcfccrct, no autem cx rore . Quippe quod is dc zuccharo agens loco nuper

citatojbiq; anuqiiorumficcharum rcccnfens , inqidt . AflitmptU ficutgummi ab harimdine abflcrgit octilum . Qui^

bus palamflt,antiquorumfacchariim, perinde acgummi,ab inieriori meduUa extcrius emanalje, ibiq; poflmodumfo^

lis ardoribiis concrcidfjc . Vcrion cnimucro quod alhaffer aptid Arabcsfuigcneris arborfit , G" ab arimdinc niaxi=

me diffcrat,cr quod eitis zitccharum,qu.inui^ ab Atdcenna manna dicatur, qtiodflirtaffe grantdis concrefcat manntc

fimilibus,cx rore haudquaquamflat,fedgummiummodo ab arbore defliUct, maniflfle oflcndit Serapio capite defac=

charo his tierhis . Alhaffer habct latafllia, CT habet zucchartim, quod egreditur ab ocuUsramorumfuortini , c 4 AUiafTer quid

3 o locisflliorum eius,cr coVJgunt dc eo homincs rcm conuenientem,cr' in zuccharo cius cfl amaritudo, cr cgrcdiuntur exSerapio.
abhdc planta mila qu£dam,Jkut teflicuU camelorum,e qtiibus Uquor quidam emanaC adtirens,fliptic(Eq-facultatis ,
adcaiitcria peridoneus . Ef Ugntim quidem Alhajfer cfl leue , craffum, rciiiim , pulchrumq; , O" ideo aflimilauerunt
cantilenarij in cantdcnisfuis brachia,cr crtira domtnarum Ugno eius . h£c S erapio .. Ex quibusfacile et Manardtm,
cr luchjhm, tiiros ahoqui do{itflimos,hac in re haUucinatos putauerim . C£tcriim Fuchfius,ut probaret antiquos- ■ Fuclifii opin;
rumfacch.irum erofctdo c£lifticcoincalamisconcrcfccre,ut'c^ iUuda noflratedtuerfum oflcndcret,dicit,qu6i reprobaw.
cim noflri uftts faccharum, perinde ac mcl, caUdum rcpcriatur,fitimq; facilc concitet , antiquorum faccharum effe
non potcfl , co quod Galcnusfu£ £tatis faccharum id efflcere non prodiderit . Cuius tamcn fententia ( pacc fua di~
xerim ) expcrimento minime rcfliondct : a quo non dtfcedens Galenus Ub. v 1 1 . fimpl.medic. de faccharo itd fcribit .
Sdcchdr,quod ex Indid,atq; flUci Arabia conuehitur, in calamis, ut aiunt,concrcfcit,et ipfum meUis cfl f^ecies : mi=

40 nus certe noflrate dulce,fed adflmilcs ci tdrcs obtinens,quod ad dbflergendum,deficcandum,cr digerendtm attinet.
Vorro quatenus nec inimicumflomacho cfl,ccu noflras, nccfitim affercns, eatenus ab iUofubflantia differt . Qnibui
Galeni uerbis clarum efl, quod cion faccharum melle minusfit dulce, minus etiam caUdumfit neceffe efl. Eaq; pros.
pter afferit Gdlenus,faccharum non perindc dc mel ,fitim excitdre : non tdmen quod nuUd ab eo fitis excitetur , uti
luchfius interpretari tddetur . Quinetiam idem Galenus Ub. v 1 1 i.cdp. 1 1 1 1 .methodi medendi ,fdcchdru inter ea
connumerat , qu£ flbrieittibus exhiberi poffunt . His igitur rationibus,cr dudoritatibus adduHus fum,ut certo cre=
diderim,antiquortimfaccharumabijsdem artindinibus cmanare , d qtiibus uulgare noflrum exprimitur : fed hanc
tdntiim interfc differentiam effe , quod a naturafadmn fit noflrate fdditio longe tenuius . Ideoq; Auicenna : Zucs
chdrum (inquit) tabarzed frigidim efl, crfubtiUm . Uoc laudibm extulit Paulm,z>~ pofl ipfum Auicenna Archigenis Sal Indum.
dudoritate Sal Indum ipfum appcUms , ad Ungu£ fcabritiem,driditdtcm'q; in dcutiflimis flbribus .Sedeo nos hac £^

i o tdte cdremus , quod dmplius non afferatur . quanquam ego non ita pridem d uirisflde dignis accepi , qtd diui Thome
infulam,itemq; Mederam luflrarunt,ddhuc ijsin locis fdcchdrum inueniri in drundinibtts fxcchariflris concres
tum ( iUi non diflimile , quod artefit , cr candidum cognominatur ) poflquam ab iUis lf>onte emandrU gummi modo .
Quod dutem ddftrri deflerit ,non ahtid in caufa effe exiflimdmus ,qu.m quodhodic pducum ddmodwm prouenidt.
Siquidem T)iofcoridts,et Gdlent tcmpore,quo dd eos copiofum conuehcbatur,ciim adhuc non innotuiffet exprimendi
ratio, neceffe quidem erat , ut arundines facchari Uquore pr£gnantes, citm anni/S compluribm adoleuiffent, crfdU
cem nunquam expert£ effent,pcrfe Uquorem exudarent,ueluti ittnumeris arboribm gwmmi,cr refin£ emdnant.Vras
inde non mirum,fi eim a naturafadi antiquis fuerit ubertas . Sed poRquam lucri dulcedo ,fulgentisq; aurifitis do-
cuit homines artem modumq;,quo faccharum concifis,decodis, preflisq; arundintbtis copioflus eUcerent,fahum cfl,
ut Indi quotannis uniuerfos inctderint cdldmos,dc iterim quotdnnisfeuerint . Uinc igitur euenit,ut nuUis remdnenti^
bus,qu£ faccharo plurium annoru £tate turgeant, natur£ impeditafit operatio^eperdituq; hac de caufdfit anttquo
Yufaccharii. Cuius uice eo recentiores utuntur,quod officin£ candidum cognominant, artefuilum,pcUucidum,falis

X 3 fl>flilif

Nomiaa.

24.6 ' And.MatthioliComm.

fij^itij modo , dcntibusq-, fi-dgile , ut untiquorumfaccharum undequaq; refirat . Conipetitperinde ac illud ,fcdl>ritiei^
lingu£, pc^lorisqi ajj^eritdtibus . Verum ud h£c id pricjldntius e(l, quod infidilibm , ubi uioUceum luUpium ' AJfer^
uatur', £fl.itc concrcmt : e(Xqu6d uioUrwn dilutifucultdte humeiitt , leniutq; magis . Quod Gr£cis \xiM, Ldti=
nii Mel dppcU.itur : Arabib^^is , Hdel ,feu Udffel : Itdlis, Mele : G ermdnis , Hon;g : liifpdnis , Mic/ :GdllPs, Myel .
Quod dutcm Gr£ce ctqlyy^a^ov , Ldtine quoq^ Sdcchdrum dicitur lArdbice , Zuchur : Italice,Z'ucchero : Ger»
indnicc , Zucker ; Uif^dnice , Azucar : GaUicc , Succre . .^

KHfoV. CERA. • CAP. LXXVI.

C E R A optima efl; fubfulua , fubpinguis, pura , odorata , & halitum quadantenus melleum refe- « o
rens,nationePontIca,aut Cretica.Secundum locum obtinetcandicans, & fuaptenatura pinguis.

Candidafithocmodo. Exea raduntalbum, fyncerumque, atquetransfunduntinuas,quod fatis

habeat marinae ex alto petitx , infperfoque nitri momento , decoquunt : cumque iterum,ierti6ue in-

ferbuit., feparatum uas refrigerant,accerae pafti!lumeximunt,deterfaforde, fiquaforteadhsfit: tu

denuoindita nouamarisaquaferuet,uti retulimus:&uafedemptoexigne, fundum ollulsnoux a-

,' quafirigida madefa<9:um,in ceram fummam fufpenfamanu intingunt,qu6 ceIeriusconcrefcat,&

quamniinimaportiocxtrahatur. Sufcepto primocera orbiculo,iterum uafisimum aqua refrige-

ratum,tantiiper inceram immitti debct, dumtotaexcipiatur. Orbiculi linoconfuti,interuacante

fpatio fufpenduntur,& interdiucontinu6fubfole,noftufub]una afperguntur,ufquedum perfe-

&.e albefcant. Vciiim fi eximiusillecandor defideretur, eadem faci:itari,&identidem Tecoquiope- *o

* rspretium eft. Nec delunr, qui pro marina, in muriaquamacerrimafemel,aut iterumexcoqnant:

. deinlaguncula tenui ,rotund3,anfam habenteextfahunt:pofteaorbicuIosfubftratoafFatimce{pite

herbofo,infoIant,donec candorem fummum contraxerint . Praecipiunt hoc obeundum munus vere,

cumfol remiftauchementiahumorem pariat, utnonfacileliquetur. CeraomnismoIIit, calfacit, ^

modice explet corpora:daturin forbitione dyfentericis.ac milijmagnitudine decem ^ranacers

haufta,lac in nutricibusnonpatiunturcoagulari.

Ceriuiresex C E R A, ut Galenus fcriptismdndduitlibro vii . Jimplicium medicamentorum ,medio quodammodo tenet
Galeno . calfacientium , refi-igerdntium , hmedantiwm , er deficcantium . Habet uero quidddm ctiam crdffarum partium ,

dtquc empldfticim . quamobrcm non modo exiccdre ifcd cr per dccidens humedare uideri fortdfis poterit , per= 3 ©
f^irationes uidelicet prohibens. Qvapropterdltorummedicamentorumtumexcalfacientium,tum refi-igerantium
materid efl. Ipfddutemper feex genere fuerit debilitcr concoquentium : nec'tcmenintr6 incorpus dffumptd,
fed forisimpofitd .Siquidem pdulum quiddamdigerentis ,cdlid£q; fdcuitatisretinet,qu£ plurima meUi inerat.
Nomina. • Eius nomen Gr£cum khooV ; Latinum , cera : Arabicum, Hamaha: Itulicum , cera : Germunicum,Vuachs : His
f^anicum,Cierd:GaUicum,Ciere. •

ngc^oAip. PROPOLIS. • CAP. LXXVII.

Propolis eligi debet flaua,'odorata , ftyracem referens , jn vehementi ariditate mollis , &:
tnaftichesmoreduclilis. Magnopere ca]facit,& euocat:acuIeos,&omnia infixa corpori extra- 40
hit: inueteretufsifuffita proficit,impetigines adraotatoIIit.Eain aIueariorumforibus,cerofsna-
turaeinuenitur.

«

Propolis co- Q^ A N Qjv A M , ut hic Biofcorides inquit , cr Marcm Varro libro tertio de re fuRica, Vropolis ea efl cero

1 eratio . j-^ mdterid , qu£ in aluearijs pr^fiiribm rcperitur ,feu , ut apcrtius dicam , pr£ ffiiraculis , ubi intrandi , exeundiq;

Apibm pdtet dditus : tdmehPlinius libro x i . cap. vii.ita fcriptum rciiquit . Vrima fundamcnta comofin uocant

periti ,fecundu ptjfoceron , tertia propoltn . Inter coria, cerdsq^ magni ad mcdtcuminu ufus . Comofis cruftd efl pri

md,faporisamdn.Fiffocerosfi!pcreamuenttpicantiummodo,ceu hlutior . Ccr£ tmtium,plcrunque e mitiore

gummi . VropoUs craftoris ium mutcn£,udditisfloribm,nondu tumen cera ,fedfuuorum ftabilimcntum , qua omnes

frigoris , aut iniuri£ uditm obftruuntur : odore cr ipfu ctiiimnumgrdui , ut quu plcrtque pro gulbuno utantur . Hu- S o

Propolis ui- i(w etiam meminit Galeiius libro v 1 11. fimplicium mcdicumentorum.,fic inquiens . Vropolts cxtergenti^,non ita ua=

res ex Gal. lcntis cftfdcultdtis , c£tcrum udmodum ualenter attrahentii : eft enim effcntia tcnui . Porro cxculfucit receffit fe=-

cundo completo , aut certe tertio incipiente . Btut idem quoque fcribit libro iii. dc compofitione medicamento^

rumfecundum gcnera , Vropolis uutentim uttruhit , quam cuitifuts generii rejinu . Qu.mobrcm illisin neruorum

uulnenbus mcdcndis propolin udmifcet . C£terum cum propolis', ceru , CT mel , de qiabus hic diffcrtiit Diofcori^^

des , medicdmentdfint omnid miro drtificio ub dpibus conflutu , non ub rc /jw quoque uddcndam fvrc duxtmus Apum

Apum confi- hiftorum . A p e s igitur ( ut Vltniu^ uiidor cft )funt er ruftic^ fylucjlresq; , hornd£ uff) edu , mult6 iracun^

deratio . diores ,fcd opcre dc Uborc pr^ftuntcs . Sunt Z7 urbune , quurum duogcncru . Optm£ brcucs Udri^q; , cr in ro-

tunditutcm comp.tMcs . Detcriorcs long£ , cr quibm fmilitudo ucf^urum , etimnum deterrim£ ex ijs ptlof^ . Aa

pes odcrcfcedos odorej , proculq^fugtunt ,fc-d cr inftdos . Itdq; ungtientu rcdolentes inftjiunt . Icientes percunt :

reliilo enim acuko intcnord difrumpunt . Qwi» er morbosfudpte iiaturafenciunt . Indcx eoriim triftitia torpens :.

er cm

InLib. lecundumDiofcoridis. 247

cr dim Mitcfores in tcporem folH promotis uIl€ cihos minijlrm : cum dcfimdds progcrimt ,fimer4ntiumcji more
comitdutur cxcquiM . Rcgcs h.dKnt, plurcs_q; inchountur, ne dcfint . Poflca ex hisfoboles cion jdultu cffc 'cctpit , Apum rex, &
concordifujfr.tgio dctcrrimos nceant, nc dijlrukmt dgmina . Duo corugcncra : melior rufu'^, qiim niger, udriipsq; . ''egimen .
Omnihusfvrnufcmpcr cgrcgiu , o~ duplo qu.hn cxtcris mMor : pcnnj^ breuiorcs , aritrd rcda , ingrcffus celfior : 'in
frontc macuU quodam di.idcmatc candicans . Multum eti.im nitore a iiulgo diffcrunt . Cum rcx proccdit , una cft to=
• tum cx.imcn, ciraq; ciim cong!ob.ituy, cingit, protcgit, ccrninon p.ititur . Kcliquo tcmporc cum populm in labore
cjl, ipfe opcra iiitus circuit,fimilis exhortanti ,folus immmm . Circa cum futcllitcs quidam , liilorcsq; afiduicuflo^
des auiloritatii . Vroccditforas non mfi migraturo cxaminc . U multo inteUigitur ante aliqnot dicbus murmurc intm
flrcpcntc , appar.itus indice dicm tcmpefiiuum chgcntium . Si qim alam ci dctruncet , nonfugiet exan\(:n . Cim pro^
t o ceffercfe qu£q; proxiiium^ lUi cupit cffc , cr in officio conf^ici gaudet . Fcjfim humcrisfublcuant : ualidius fatiga-
tum ex toto port.mt . Si qu.i laffuus dcficit, autfortc abcrrauit, odore profequuntur . vbicunq; iile coiifedit, ibi cun=
il.trum c.ifl:rafunt . Diice prehenfo totum tcnctur .tgmen : amiffo dilabitur, migrantq; ad alios . Bjfc utiquefinc rcge
iwn poffunt . Inuitg autcm intcrimunt cos, ch.m plurcsfuerc, potiusq; nafcentium domos diruunt . Regc confiimpto,
mceret plebs ignhio.dolorc : non cibos conucbunt, non procedunt ,fed trifli tantkm murmure glomcrantnr circa cor
pus eius . Subtrahitur it.tq; deduda midtitudine : alt.is ^eilantes cxanimcm ludum non minuuiit . Tunc quoq; nifub^
ueni.itur,fame moriHntiir . Gaudent Apes £ris plaufu, ac tinnitu, amoenifimi^q; locis,cr fi-agrantibm herbis. lia= Apes quibus
rum ergo cai(fa,prope ahtcaria oportetfcrere thymum , apiaflrtm , rofam, uiolas , lilium, cytifum,fabam, eruilium , gauJeanc •
cundam, papauer, conyzdm, cafiam, meldotim, melijfophyUum ( malim lcgere myriophylhm) cerinthen . Efl autcm
ccrinthefblio cmdido, mciiruo, cubitalk, capite concauo, mellisfuccum habente . Vi.orumfiorum auidifiim£ funt,at=
i o que ctiamfyttapis . quod miremur, cum oliu^florem ab his non attingi conflet . Ideoq; hatic arborem procul effe me~
Utis efl, cion .diqitas qu.im proximeferi conueniat : qu£ cr euolantium cxamina inuitent, nec longim abire paiiantur,
Comum quoq; arborcm ctueri oportet : iwnflore eu« deguflato ( etfi is nobis profiuuia fiflat ) aluo concita moriun^
tur . Remedium forba contufa e mcUe pr^bere ijs , uel urinam hominum, uel bqum, autgrana ptmici mali amineo ui^
no confpcrfa . Am.itit o^gcniflas circumfcri aluearijs , ijsq; gratifiimuw . Mira apum prudentia , carumq; operis Mira apum in
obferuatio, ut annot.iuit Artftomachm Solenfis, quem admirabiliadmodum diligentia duodcfexaginta annis, apum a- jP^^ '"^ '""
morecaptum,nihUaliudcgiffetradunt. Ratioautemoperisita fehabet. Interdiuflatioadportofmore caflro^ " "*''
rim : nofiu quies in matutinum, donec una excitet omnesgcmino, aut triplici bombo, lit buccino aliquo. Tunc nniuer
f£ prouolant,fi dies mitisfuturm cfl . Pr^diuinant enim ueiitos, imbresq; , er tuncfe continent te6lis . Itaq; tempe=
ric c£li (hanc cntm iiiter p^fcjta habcnt) citm agmen ad opera procefiit , ali£ flores aggerunt pedibus , ali£ aqu^m
3 o orcyguttasq; lanugine totius corporis, quibm c{l . Quarwm adolefcentiores ad operam exeunt, zrfupradida conue=
hunt tfeniores intm opcr^ntur . Qu£ flores comportant , prioribm pedibmfimina onerant , propter id natura fca^
bra, pcdespriores rofiro, tot£c^ onufi^ remeantfarcina pandat£ . Excipiunt eof tern£ aut quatertt£ , atq; exones^
rant . Stmt enim intus quoq; officia diuifa : ali^ftruunt, alt£ poliunt , ali£ fuggertmt , ali£ cibum comparant ex eo ,
quod aUatum eft.Nec^ enimfcparatim uefcuntur, ne in^qualitis operis , & cMfiat , er tempor^ . struunt orfa ea
concamerationc aluei, textttmq; uel ufqiie ddfumma te6la deducunt , limitibm binis circafingulos arcm , ut alijs in~
trent, alijs exe.int . Tauifuperiore parte affixi, er paululmn etiam lateribmfimtd b^rent, cr pendent uni. Alueum
fton contingunt, nunc obliqui, nuiic rotundt, qualiter pofcit aluem, aliquando er duorum generum, cum duo exdmis
m concordibm populi^ dtfiimiles habuere ritm. Ruentes cert^fulciunt, pilarum intcrgcrinis dfolofvrnicdtis,ne des.
fk aditm adfarciendum . Priinifire tres uerfm inanes ftruuntur , ne promptumfit quod inuitet furantem . NouiJ^i^
40 mi maximc implentttr meUe : ideoq; auerfo alueofaui eximuntur. Gerul£ fecundos fiatm captant . Si cooriatur pros.
ccUa, apprchenfipondufcub lapiUife librant . Quidam in humeros eumimponi tradunt . Ittxta uer6°terrnm uolant
in aduerfoflatu uepribus hebetato . Mira obferuatio opcris . Ceffantium inertiam notant, caftigant, mox er puniunt
morte . Mira muiiditia . Amoliuntur omnut e medio, nuUaq; inter opera f^urciti£ iacent. Quin er excrementd opei
ranttum. intm, nelongiusrecedant, unum congefta in locum, turbidis diebm , er operii ocio egerunt . Cum ddue^ea
rafcit in alueoftrepunt minus, ac minm, donec una circumuolet, eodem quo excitauit bombo,ceu quietem capere im=
perans : er hoc caftrorum more . tunc repente omnes conticefcunt . sifortefortuna dpum uniuerfum deperderetur Apum reparii
genus,fdcile reparari poffet ex bienni uitulo, ut libro 1 1 1 1 . Ceorgicorum cUre docuit Virgilius , itd canetis. ''° ^^ Virgil.

Exigum primim , atque ipfos contradm dd ufm

Eligitur locus : hunc anguftiq^ imbrice tedi ,
jo Varietibusc^premunt arilis :ZT quatuor addunt '■■

Qu.ituorauentisobliqualuoe feneflroi. •

Tum uitulus bima curuans iam cornuafronte

Qu:?ritur :huicgemin£ narer^cr f^iritusorii , , *

Midtareludantiobflruitur:plagi^'q;perempto

Tunfa per integramfohiuntur uifcera peUem ,

Sic pofitum in claufo linquunt : er ramea coftii «

Subijciuntfragmentd , thymum , cafiaxc^ uirentes.
. HocgeriturzcphyrisprimimimpeUentibusundaif»
, Ante nouis rubeant quam prata coloribm , ante

Gsrruhquamtigiusnidumfufpendathirundo.

Interedteneristcpefaitminofiibushumor

Aefiuat:

248

And. Matthioli Comm.

AcJludtiCftiifendiimodisanimdliamiriSy

Truncd pedum primo , mox O" firidentia. pinnii

Mifccntur : tenuemo-, magis , magii acra carpunt :

Bonecut ecftiuis effufiu nubibui imber ,

'Eruperc : aut ut neruo pulfante fagittx ,

Vrimalcuesineuntfiquandopr^UalParthi.
De reparatione Apum hadenus Virgilius . Cxterkm etiam apes in medicina ufum habcnt : fiquidem ficc£ er in puh
Nomina, uerem contrit£, ijs admiji£, qu£ ad idfaciant, ex oleo, cr cera inundis alopecijs capilhm rcftituunt . PgoVoA/f
ut Gr£cis , ita etim Latinis Propolis appeUatur : Arabibus , M«W2 , uel^ lafach alcut : Italis , Fropoli : Germanis >
Vorjiofz^Uij^mSjBetumdecolmena.

FufoV.

TRITICVM.

CAP. LXXVIII.

lO

O P T I M A e tritici generibus ad fecunds valetudi-
' nis ufus habentur , quas recentia , & iam perfefte adultaj
•colorem luteum referunt . dein fequuntur trimeftria,
qu2 nonnullis fitania nominantur . Itaque cruda in ci-
'bis teretes tineas gignunt : canum morfibus profunt,
manfa&impofita. Confeftuseorum fimilaginepanis,
/p!us alit.^ quam cibarius . E' trimeftrium farina panis, le-
uiorern cibum prsbet , & qui facile in membra deman-
detur. Farina eorumcumhyofcyamifucco illinitur
'aduerfus neruorum fluxiones,quas Grsci rheumatif-
'mos vocant : item contra interaneorum inflationes; len-
tiginesexaceto mulfotollit. Furfures auteminacria-
- ceto deco6ti,turgentes mammas fedant : viperarum idi-
busauxiliantur:& torminofis profunt. Farinaceum
fermentumcalfaciendi, extrahendique vim habet;pri-
uatimcallos pedum,cIauosqueextenuat:& cjetera tu-
bercula furunculosque ex fale concoquit, & aperit . Si-
taniorum farina, contra venenatos iftus cum aceto, aut
vinocommodifsime illinitur: eadem fi decoftain glu-
tinimodumdeIingatur,cruentisexcreationibusprode-
rit:contratufsim,&exafperatas arterias,cum mentha
&butyro deco(3:a,efficaxeft. Tritici pollenfiexaqua
inulfa,aut hydrelso decoquatur,omnem difcutit inflam
mationem. Panis &crudus,&coftus cumaquamulla
inflammationes omnesillitu mulcet,cum emoIIiat,&
quadantenus refrigeret ; fed herbis, fuccisve huic rei ac-
commodatis admifceatur. Vetuspanis aridus,adie<3:is
conuenientibuSjCitam aluum cohibet. Recens muria
maceratus , illitu vetuftas impetigmes fanat . Glutinum
cxfimilagine,& poIline,quochartsegIutinantur,fanguinem excreantibus prodeft,filiquidius,ac
tepidum cochlearis menfura detur forbendum .

Tritici gene- T R i T i c i genera ( ut Theophrajlus auilor eft lib. viii.cap.T.iii.de plantarum hijioria ) plura notans
ra ex Theo- tur, cognomina ex locis fortita, ut Aphricum, Ponticum, Thracium, Afyrium, Aegyptium , siculum . qu£ er colo:=-
phrafto. j.^^ ^ magnitudine, zr j^ecie, er proprietate interfe differunt . Qu/dam uel aliunde cognominafortiuntur profuii

iiiribus tum atijs, tum uel maxime qu£ ad cibum pertineant, ut cachrydias ,filengys , alexandrimn . quorum omnium
differentioi infupradiiiis coUigere licet . Nec uero ab refmrit,fi iUa quoque pro differentijs capies : er aliud pr£=:-
cox, aliudferum : er aliud audu amplm multumqi reddens , aliud ieiunum quoddam parumq; fercns : er aliad f^i=
camgrandiorem effundens, aliud paruam : er aliud diu infvlliculo manens, aliud aptum breui abfolui, ut Aphricum :
Cr aliud culmo tcnui confians , aliud craffo . quod etiam ipfum Aphrico datum efl : craffo tamen er cachrydita di^
ilum confijlit . Item aliud tunicis paucis, aliud multis uefiitur, ut Thracium : er aliud unicalamum , aliud multicala^
mum, er magis, minusqi . Adde etiamfi quid aliud hix, aut pr<ediiH/i , rationc uirium proximum eft : eiufmodi nanque
differenti£ naturaliores profriio apparcant . Quibws cr trimcfirium annumcrarigcnus par cfi , er bimefirium, er
fl quid intra pauciorcs dies ualeat confummari, ut in Euboeagenus quoddam intra quadraginta dies cra(furi,perficic^
poffe affirmant : idemq;firmum effe, ac ponderofum , ncc trimeftris modo leue . Quamobrcm famulis id pr^bcri in^
quiunt : etenim ncc multum in hocfurfuris effe uolunt . Igitur genus id celerrimum quidem ad confummationem ,fed
inuentu rarifiimum eji . Et bimefiria uero qu£dam habentur,qu£ ex Sicilia er in Achaiam aduedafunt :fed h£c pau
cum rediunt , parum^facunda habentur : quanquam cibofacilia , er iucundafuiu . Nafcuntur cr alia quxdamge^^
■ ■■ > nera

to

30

40

So

InLib. lecundumDiofcoridis. 249

ncra in Eiibocd, cr pr^ciptte apud Cariftum . rrimeflria uero permulu, cr ubiq; habcntur : lcuid h<ec,zr parumfx

cunid, unicMmxfunt, atq; in totum infirmu . Leuifimum igitur triticum, quoad fimplicinttionc agcrc licct, Vonti'

cum cft : poiiderofm cx ijs , qu£ in Gr£ciam aduchifolcnt , Siculum datur . Scd co pondcrorm , quod Bceotiafvrt .

Indicium ajfcrunt, quod athktcc, qui Borofk tcrnosfemifextarios tdx pofint confumcrc , cum Athcnisfuerint,faci^

le quina confumunt . Leucfatii cr quod in Laconico agro confcitur . Uorum igitur caufa in terris cctloq^ intcUigi

debet .tiamcr Afu ultra Badra quodam in loco adeo grande frumentumferi tradunt, ut nuclcis oliuxfua xquipx

rent magnitudine granafingula . \n Pijforis autem diiiis adeofrmum nafci affrmant , utfl quis plus comcdcrit , dif

rumpatur neceffe flt . Hadcnus dc triticigeneribus Theophraftus . Cxterim Pliniui Italicum noftrum omnibus Triticum Ita

pr.ttuiit libro x v 1 1 1 . cap.v 1 1 . his ucrbis . Tritici gctiera plttra, quteftceregcntcs . Italico mdlum cquidem com= l"^""" •

t o puraucrimcandore , ac pondcrc , quo maximc decernitur . Montanis modofomparctur Itali^agris cxternum . R£
ftterefentcntix Alcxandro magno rcgnante , cian clarifima fuit Gracia , atq; in toto terrarum erbc potentifima :
ita tamen, ut antc mortcm cius anniftre centum quadraginta qtiinquc SophocJesfocta tttfabitla Triptolemofiumeti
tum Italictm ante cwiiia laudaucrit , ad uerbum translatafententia,

'Etfiirttctu.tam Italiamfi-umento caticre candido.
Qur I.t«5 pectdiarishodic Italico cft . Qjio magis admiror , pofteros Gr£corim nuUam mentionem huiusftciftefi-u^
metiti . h£c Plinius . N ecfaitcmirtm uiieri debet , qu6i Gr£cui iTle Sophocles Italicwnfi-umntu cteteris prtetu^
lcrit . Quandoqutdcm tiatura Italos aic6pr£c£teris aiamatiit , er moribtis , ac legibus , omttiq; ornatu ai politice
( ut ita dicam) uiiietiium inftittdt,utmcrit6 etiamfi-timenttm omttitm prceftantifimmn in corumalitnetittmprocrea^
rit : quetnaimoittm cr alia midta, quibii^ Italia plerasq; fitperat gentes . Triticum autcm,ex quo omnium optimus Tritici ele -

a o fif pattis, cligi icbetfi-aiiu cotttumax, denfttm, graue, colore aureum,lticidtm, Ixue, trium menjium, mattirum,mun=- . ' ^^ ^^'^c
dtan, ptngutq; tcrra orttm . Nam plerutique ctteitit ( tefte ctiam Galeito libro prmo de alimcntormnfacultatibus)ut asadi ratio.
quodftrisflauum, denfumq; apparct triticum , intus rarum , laxum, albumq; confpiciatur, quod utiq; plurimum furir
furis habet . CXuofit , ut pancsfurfuracci inie confedi ittfirmtm non moi6 prisbcant alimcntum ; ucrim ctiam uen^
triculum ipftim cxcremcntis rcplcant . Farina porro ea cteteris prtcflat , qu£ non adfummtm molita, tton noua , non
longi tcmporis , cr craftifurftirisfuerit . Mam qu£ fuperflue molitur ,furfuraccos facitpanes: cr qu£ recentior
eft, adfcititiam moU caliditatem rctinet : qu£ uer6 ianiiu tnolitafuit, puluere, fltu, carie,aut uirofo aliquo odore la-
lefaiiatur . H,f c ieinde, dtnnfit panis, optitnx cfl affociania aqu£, eaq;fubigenia, qu^fluxerit c laudatiftimisfbnti=-
hus, peUucidafit, tion paluflris, neq; ccenum, aut limum redolcat . Quinetiamftrmentum aimifcenium fuerit tritis^
cemn, non antiquum, meiiocris quantitatis, ne inie ipfltK abuniantia panis acorem coiitrahat . Inijciendum eftzT fa,

§0 lis aihi parum, ut panis fapidior efficiatur . Poft h£cfarina itafubada, optitne mattibm pinfltur : mox maffa iUa in pa
nes mediocris magnitudinis digeritur, qui poflquam abunde creuerint, O' ftrmentatifuerint,in clibanum prius £qua
liter calefa^um, dein d cineribus, cr prunis expurgatum decoquendi immittuntur . Sed furnus iuft£ capacitatis flt
oportet, ita tit quantitati panisproportione rej^onieat . Quippe quemadmodum modica pantm quantitai in amplum
clibanum miffa exiccatur, ac comburitur ; ita cr magna in angufloflmul comprimitur, & decoquinequit . Quamob»
rem panes ( dicebat Galenus citato loco ) ai concoiiionem probatifiimiftmt, qui plurimimfirmentati, er probe ela^
borati in clibano igne moderato percoquuntur . N am profuflor ignis primoflatim occurfu adurens , exterioremfu^
pcrficiem in tefl£ modum indurat , crudis incoiiisq; remancntibuA interioribus partibus . Vnde acciiit', panem hunc
uifu iniucuniumfieri, cr iuplici nominc prauum . qu6i interne cruiusflt , atq; iUaboratus : externe ueroficcus , cr
pr^affatus . Qjii autem longiore fpatio undiq; ^quabiliter pr^affatur, hic er probc in uentriculo concoquitur, atque

Ao ^d aikones, qu£ codionem confeqtiiintur, accommodatiftmus redditur . Triticum in agris facile degenerat iii los

lium : pr£fertim cim annus pluuius,fi-igidtK'q; aduenerit, iit in lolij mentioite latiiK dicemus. Tit e triticigranis in^ Oleum e tri-
terftrri laminof igtte calefaiii comprefiis oleum, quod ad ulcerum flnus commendant . Sunt etiamnum , qui eo utan^ ^'<^° •
tur ad pedum, Cr manuum rimax, quasfligui excitauerit : item ai ajfieram cutim Uuigandam. Meminit tritici Ga^ Tritici uires
ienus libro v 1 1 1 .fimplicium medicamentorum,flc inquiens . Triticum ut meiicamenttm foris impofltum , primi eft *" '^*'*'*° •
ordinis excalfacientmm : non tamen nec reflccare , nec refrigerare maniftfl6 potefl : habet uero etiam quiddam td=
fcofum, er obftruens . Porro quod ex eo conficitur amylum, eo tumfi-igiiius eft , tumflccius . Quoi uero ex panefit
cataplafma, uim habet magis dtgerentem, quam quod ex tritico : nimirum cim er falem, crftrmentum panis adiutts^
da habeat : quippe c«)« ftrmentum uim habeat attrahenii , iigereitiiq; ca, qu£ in alto refiient . Lt primo de fa^
cultate alimentorim : In cibim affumptum (inquit ) £gre coitcoquitur,flatws excitat , laborem uentriculo inftrt , er

^ 0 caput uaporibus tentat . Triticumflc Latine dicitur : iSM^oi Gr£ce : Hentd, E.enca,fiue Hantha Arabice : Gro.s Nomin?.
no,Itdice:Vueyffen,Germanice:Trigo,Hij}anke:Iourment,GaUicet ■ ^

Kjl^H, HORDEVH. CAP. LXXIX.

HoRDEVM eft candidum , purumque . Id minus , quam triticum alit . Ptifana tamen ob cre-
morem in decoftione redditum , plus alimenti praebet , quam polenta ex hordeo fada . contra acri-
monias , atque gutturis fcabritias , exulcerationesque pollet ; quibus etiam triticea ptifma praEfidio '

elt;fedplusalit,magisquevrinammouet. Lacabundeluppeditat,hcum fceniculi femine deco6la .

forbeatur. Hordeum abfterget, vrinam ciet, inflationem parit, ftomacho aduerfatur , tumores con- S

coquit. Farinahordeaceadecoquitur inmulfaaquacum fico,vtinflammationes,colle(3;ionesque ^^

difcutiat : duritias cura refina , & fimo columbarum concoquit : cum meliloto autem , & papaueris \

calyce l

2)0

And. Matthioli Comm.

HORDEVM.

%

Hordei confi
deratio .

calycedolores finit,qui latus excruciantraduerfus In-
teftinorum inflationes cum lini femine, fcenogra-co , &
rutailliniiuuat.-ftrumascum piceliquida,cera, oleo,&
impubis pucri vrina,ad concoclionem pcrducit': & cum
myrto, aut vino , aut malicorio , aut fylueftribus pyris ,
autrubo, alui profluuialiftit ;pod3gricis inflammatio-
nibuscum cotoneis,autaccto prodeft:dccofta inacri
aceto , modo quo hordeaceum cataplafma , & calida im-
poflta, lepris medetur. Cremor vero farinxex aqua,
atq; cum pice, 8c oleo decoilus, puri mouendo eft : cum
aceto fubaftus, itidem & cum pice contra articulorum
fiuxiones prodeft. Farina ex his aluum cohibet, inflam-
maiionesquemitigat.

Manardi opi-
oio.

Panis horde-
accus .'

20

)o

H o N minm Kordewm in Italia uulgaris notiti£ efl , quhtt

triticum . Efl dutcm ( ut Theophraflus libro v 1 1 1 . cdp. 1 1 1 1.

de pUntarurn hifloria mcmorice prodidit ) in hordeigenerc diffe^

rcntia . quippe quod aliud binis uerfibus , aliud tcrnis , quater^

nisq^ , cumq; plurimimfcnis : efl cnim ucl eiufmodi quoddamge^

■nui.. Quod ucro pluribus conflruitur ucrfibus ,hoc fcmper flre

f^ifim, pofltuq- ar£lim conBat . Ni..ignam O" Indicum diffcreiu^

tiamfacit : quandoquidcm rami^ natum fit brachiari , utpropos

fui.Bt I^Ufi uero aUjs grandiorcs,rariorcsq; conftant : alijs mi=

nores,frequentioresq; : CT alijs diflantiorcs dfolljs, aWjsproxi-

miores, ut AchiUcis cognomine. Ethordcorum ipforum aliud ro

tundiui , minnsq; : aiiud oblongius , maimq; , atq- in f^ica rarius .

Itcm aliud candidum , aliud acccdcns ad purpuram , quod o~fa~

rinam rcddere copiofius creditur : er contra hycmcm,Gr flatu6,

et intotum contra c^limutationes candido ualidim efje uidetur .

hadeitfis Thcophraflus. Oritur er in GaUia hordcum, quod can=

theriiium dici pul:p4crim,quia foUiculo caflr.itum cnafcitur. Gal=

li quiferunt, mundum tiocant hordeum , quod f^onte granum gluma'coiscidat , in reliquo autem iwn nifl ucgrc dcglu^

bitur . Uordeum magis, quam triticum , rubiginemfcntit , minusq^ tolerat imbrium impetus . Siquidcm inftflis imbri^

Hordei facul ^"^' ^^^ uliginofls locis, aut longiorc pluuia dilutisfrtum in lolium dcgencrare afftrmant . Mordci mcmw.it Gale^

tates ex Gal. nus libro v 1 1 . flmplicium mcdicmcntoruin, ubi itafcriptum rcliquit . Uordcum primi efl ordinis in exiccando,zr

refrigerando : habet etiam pauxiUum abflerflonis . Vaulo ctiam plui deficcat, quamfarinafabacea,cui no infint cor^

ticcs : ctetera uero fimiliafuntftris utentibus . In cibo autcin hocfabis prteflat , quod flatuofam naturam exuat :fa^

bis, quantumcunq^ coxfris ,flatuofa natura remanet :funt enim crajiioris effentice , quam hordcum . quamobrem eo

plus ctiam alunt . Vorro quoniam utrunq- paulum d inedio receflit , multo funt ufui . Nam talia mcdicamenta inidtis

alijs mifcentur, ceu matcriie quscdam : it.ique ctiam cera, er olcum , non paucis mcdicamentis coniunguntur . Alphi=

tonuer6,hoc cflpolcnta,mult6plushordco dcftccat . Et primo dc facuU^ alimcntorum flc inquit . iioc itcmfcmcn

in ufufr-cqucnti apud homincs efl, quod non eandein cuin tritico habct facultatem . Siquidem iUud palain calfacit,hoc

uero non modo non calfacit ( quo modo nonnulld, quse in mcdiofunt calcfacicntium, er rcfr-igcrantium, uti amylum,

cr clotus panis )fcd quoquo modo ipfo utare ,flue panes ex ipfoftccrPs,fiue pttfanam coxcris ,fiue polentam para=

ueris , uiin quandam rcfr-igerandi hahcre ccrnitur . Biftidct prxterea fucci f^ccie a tritici natura hordcum : nam ex

fucc^, quos utrunqucfcmengigncrc natum efl, qui quidcm e tritico in nobis proucnit, craffus, o~ uifcofus cfl : qui ab

hordeo, tcnuis,ac nonmhil deterforius . Nutta igitur apparandi ratione hordeum uiiquam calfacit :fcd uaric pro mo^

do priepdrdtionis humcddt, dc deflccdt . E teniin mantftfle cernimus , polcntam cx toflo hordco fadam flccarc : pti^

^ fanain cotUrd humeiiare,fi quidem ut decetfuerit parata , hoc efl , ciim in coHione quam plurimum intuinucrit , po~

Ptifaiise coii- /^^^' '^"^ '^"^" P^'' '""^^""^ otium in chylumfuerit redacla . hxc Galenus . Cxterim ciim recentiorcs mcdtci Gdle^ f «

fideratio. ni ptifanam non rite, cr ad unguem parare nouerint , eius uicc intcgrum deglubitum hordcim accipiunt , er tantif'

pcr dccoquunt, dum pultis l^eciem rcftrat : tunduntq^ dcindc, er tenui incerniculo pcrcolant,mod6 faccharum, mo^

dodulcium amygdalarum, mod6 mclopeponum, ac papauerumfcminis cremorem , pro morborum r.xtionc addentes .

Manardwi uero Eerrarienfls £tate noflra .icutis morbvs minime competcrc dntiquorim ptifxnam , minusq; recen^

tiorum cxiflimat : qu6d, ut ipfe afferit, Itali huic cibo a. tcncrvs non affucucrint , quodq^ noflri ufux hordcum antiquo^e.

rum hordco fdcultate fit longe inftrmius . Cuiui tamcn fcntcnttiC non uulgari ratione duili mcdici mppocraticwi ,

Galenicamqi doilrinamfcqucntes, minime ddflipulantur . Vorr^ hordcacetn panis pra^tcr id , quod uentriculo la~

borem iiiftrdt,frigidos, lentosq^fuccos gcncrct, parum nutrit,fldtusq; giguit : quanquam affcrunt nonnuUi podagri-^-

Polenta: con cis hordedceum pdiiem pcridoneum cffe . Scd cim polcnta fpectatim cx hordcifartnaftat, intcr-pondturq^fepius i

fideMtio. Diofcoride flmplicibta incdicamcntis , ut ommbus pdlam fit , quidn.xm cxtitcnt polcnta apud aiitiquos , non altcnim

y-' duximus hlc de ea diffcrere . Pokntam ucteres pluribus modisfdcicbdiitiUt Flin itis cfl auHor Itb. x v 1 1 1 .cap. v 1 1 .

\ Graci

40

30

40

|o

In Lib. fecundum Diofcoridis .

2)1

Greeci enim perfufum aquu hordetim node unaficcaUnt , dc poftero diefi-igebmt : deinde molis fmngebdnt . Erant

er qui uehcmentim tofium rurfus cxigui aqua ajl^ergerent .ficciirentq^ prius qu.hn molirent . Alij uero uirentibm

f^icis decujfum hordcum rcccns purg.xbant, madidumq; tundcbant in pila,.itq; in corbibm eluebant: ficcatumq^ in fo::

k rurfus tundcbant, ct' purg.itum molebant . Quocunqi autcmgcnerc pr.fp.irato uicenis hordci libris , tcrnasfcmi^

nii lini , er cori.indyifclibra! ,f.diiq; acct.d7uIo , torrcntcs ante omnia mifccbant in mola . Itali uero fine perfufione

hordeum toftum infubtilemfvrmam molcb.mt, ijsdcm additis, atq^ ctiam milio . h.tc ex Vlinio . Ca:tcrimi aliamratio-

nem p.ir.indi polentam prodidit Galcnus libro primo de alimcntorum facultatibus . Vbi non ex ailjs fcnunibus admi=

ftii, ut Flinius tradic- -Jcd cx hordco t.intum rcccnti, ac nouo mediocriter tofto laudatifim.imjieri polcntam fcribit . d

Quare credidcrim, ijs mcdictmentis, qua in Diofcoridis, cr Galcnifcriptis polcntam expctcre inueniuntur, eam /c= "

gitimc imponend.im cffc, qu£ ex recenti, cruiridi .idJmchordeo modice toflo, er infarimtra rcda^o parari debcat :

quod dc hac utrunquc inteUcxiffc non dubitem . Kordeum quod 'Latinis, k^iBh Grxck appcllatur : Arabibm, Xrf= Nomina.

haer, aut shair : Italis, orzo : Gcrnunis , Gcrften : Uij^anis , Ceuada : Gallis ,Orge.

Zvio(. ZYTHVM.

CAP. LXXX.

Ex HORDEo potusfit, cuiZythonomenefl.Is vrinarncit.renes,&neruostentat:membra-
nis, priefertim cerebrum veftientibus, offici t . Inflationem parit , vitiofum fuccum creat, elephantia-
iin o-jcrnit . Perfufum zytho ebur , obfequiofum , & operi tradtabile redditur .

F I T

Kouf[^l. CVRMI. CAP. LXXXI.

E T ex hordeo potus , qucm Curmi nominant . eoque Cxpe potu pro uino vtuntur : verum

doloremcapitismouet,makimfuccu.m gignit,neruis nocec. Confimiliaetiampotusgeneraextri-
tico fieri folent, in Iberia, qu^ c^Cf identemfpeftat, & Britannia .

Z Y T H v M, quantum cx Biofcoride cotligi pptcft , potus fane fuerit ex macerato Jiordeo , uel tritico paratui, Zythi,& cur-
iUi maxime fimilis, qui aqnilonaribus regionibusCeruifta appellatur . Siquidem huius rci teftis eft Pliniuslib. x x 1 1. mitis confide
capite ultimo, ubi fic inquit . E tfrugum quidem h.ecfunt in ufu medico . Ex ijfdcmfiunt ZT potus : zythum in Aegy^ '■^"°"
pto : cdia, &"■ ccria in Uil^^ania : ceruifia, ZX pluragenera in Gallia , alijsq; prouincijs . hcec Vlinius . A' zytho pa^
rum differt Curmi , quod 0~ ipfum parctur e frugibus , nimirum hordeo , triticoq^ in aqua maceratis , bibaturq^ uini
loco. Quamobrem crcdendum efi,ml aliud zythum, er curmifuiffe antiquis, quam Ceruifta, quam loco uini bibit hoc
£uo uniuerfa regio feptentrionalii : nempe Germaniar B ohemia], P olonia, Cimbria, GaUia, cr alice algentes V.urops

regioncs . Nec aliam inter zythum, cr curmi crediderim effe.dif^
Z E A.' ftrentiam,quaminconficiendirdtione,cumeorumutrunquefiat

ex eademfrugc . Siquidcm conficiendiratio uno , uel alteromodo
adhibita, rerumfacultates O" auget , er imminuit , cim plm , uel
minusco6iureeadhibentartifices,quemadm,odum etiamhactems
peftate in Germania euenit . Ndw etft omnesiUi potus ex hordeo, -.
uel tritico parentur ; diuerfa tamen eft apparandi ratio, cumfapo
ribus interfc dtfferant . Alice nanq^ dulces,grat£q; guftui funt:
aliie ucro amarte, aufieneq^ habenttir, quinetiam ali£ turbidcs, a^
li£ clar£ peUucid^q^ cernuntur.ln Bauaria antequam pot.usfuos
conficiant , hordeum , O" triticum macerant lupulorum decoifp.
Qupfit, ut non leui pledatur pcena , qui lupulos fecuerit , uel de~
pcrderit . Serunt enim Bauari lupulos , colunt^ hanc ob caufam ,
ut nos uites, demetuntq; eorumfiores , crfru^us Aatutis tempo=
ribus : quandoquidem eorum decodo macerat£ fruges,non moip
firmentantur ifed zr uini jj^eciem induunt . Quapropter potiis
inde confrdusgufiatugratior euadit.lnebriat is largiiis fumptus,
quemadmodum cr.uinum , perduratq; eius temulentia longe diu^
tius,qu6d crafiior, concoSiuq^ difficilior ftt,quam uinum . Zufio? Nomina.
fic Gr£ce, ut Zythum item Latine,cr Italice Zitho uocatur .' ' .

Zm. Z E A.

CAP. LXXXII.

Ze A duorumgenerum efl:.vnafimplex:alterainge
minis putaminibus grana bina iunfta gerit , ob id dicoc-
cos appellatur . Plus quam hordeum alit, ori grata. digs-
riturinpanificia,minusquamtriticumalens.

N I s I Zea, de qua hic di[feritDiofcorides,iUudfueritfrU:i
gisgenus , quod Itali partim Spelta, partim Virra uulgo dicunt ;
aliam quidem frugis j^eciem prouenire in Italia non facile credi^

derim.

Zex conGde-
ratio.

And. Matthioli Comm.

2>-2

derim, qu£ lcgitimm nfir4tzcam. Verim enmuero qitod zea, Italicdfit l^cltd,facilc ex Diofcoride conici^aripo

tejl , quodfcripfcrit duplicem cffe zcam, quarum unafmplex, dtcra dicoccosappelUtur , eo quod in gemims puta~

minibus grana kuu gcrat .Namo' Spelta apud Italos duum eji gcneruni : una fficas profrt jimplicibus granorunt

uerftbus : altcra ucro ijs duplicibus confi.it , in quibus fingulus foUiculus duo concludit grana . Zeam hanc quidam ,

utloroiulicnfcs , Virrafarra uulgo appcllant, qucd cxipfius degiubitisgranis farrismodohaIicLtmconficiant.Pli==

nius prsterea Itbro x v 1 1 1 . cap.v 1 1 1 . zcam ejfc Italix in Campania maxime , o~ femen uocari ait . Id quod matii^

1 JTJie oRendit , ciwi z^afuerit copiofafruges in Italia ,facile in hunc ufquc diem cius perduKare proucntum . Qjiod

.% citm ita effe certo crcdam , txil aliud antiquortim zca cffe potcji , quam f^elta ttobis uocata . Hanc Uctrtifci antiquos

quadintetttts fccttti appeUant uttlgo biada . Nam quemadmodttm hoc nomenfcmcn , omnibusfeminibus cji commune :

. itabiada,qu£idcmeji,qtwdfcgcs,cundisfcgettbHs,crfrugibuscommtiniteraptaripotefl.SuntcrapudInfu= xo

brcs , qui Spcltam, algam quafi alicam uocent . quodfacile attefiatttr hanc effe zcam . Siquidcm O" ucteres dcglubi^

Ze3e uires ex tam zcamhalicam appeUatiere . Ze<emc)tiitiitGalenuslib.vi.fimpl.mcdicarncntorumficinqttiens. Zeaunitierfa

Galeno - fttafacultate quodammodo in medio eji tritici , er horiei . Itaq^ ex iUis cognofcatur . Eius nomcn Gr£cum ^&d ,

NoBiina. jL^f j„^^ ^ pariter er Italicum zea : Arabictm , Uais : Germanicum , Speltz, S. Peters korn , Kin : korti , C" Dj>i= ,

ckellorn : Uif^atiicum, Spclta : GaUicum, Ef^eltra, cr Ef^eautre .

>

Kj/fjiWV. CRIMNON. CAP. LXXXIII.

C R I M N o N crafsioreftexzea,triticoque farina,exquapultemfaciunt. Abundea!it,tfeda:-
pre conficitur : aluum vehementius adftiingit , fi zea, ex qua'^t, prius torreatur .

20

Crimni con- C r'i M N v M crafiior ze£ , aut tritici farina extitit apud antiquos , qua ad pultcm coitficiendam tttebMur :
fide ratio. ^«4^. loco panis diutius uiditaruitt, ut Plitiius efi audor libro x v 1 1 1 . crfp. v 1 1 1 . Kf iixvov id'Gr£ci, quod ctiam
Nomina. j_^^f,„j Crimnum, cr Uif^ani Farina atorcolada, aut Rolmn uocatit .

t l^ieque KueUium, ncque communcm , utdgatamq^ Gr£cam ledionem hicfecutifumus :fed MarceUum,qui pro^
batiflimi codtcis tcjiimoiuo non &j)iXTi^yxsov , quod facile conficiatur ^fed «.'KotTEf -yasov , quoi £gre concoquk^
tur, legendum putat.

o"Avfot. OLYRA. CAP. LXXXIIII.

Ei D E M zesgeneri t olyraadfcribitur,fedminusaIiquant6nutrit. Inpanes,vtzea,cogitur.
Fit quoque ex olyra crafsior farina , quam GrsBci crimnon vocitant .

30

Olyrs conC- O L Y R A M zc<e effe f^eciem , Biofcoridis tefiimonio , ambigit nemo ; tametji hac £tate nonferatur in Italia.

deratio'. Ideo^ Gdlenus ijsdem Olyram poUere facultatibus ait, quibus er zea : is eitim utratiq^ inter triticum, cr hordcu mczz

Marcelli , & dium tenere tcmperamentum affcruit . Adducitur autem MarceUus , iit fere credat , olyram a Sccale itulgo uocas^

multorij opi. ^o^ ^ qiiQ ytfjlici alpium cultores pancnt coitficiunt , minimc differre . Qjia in re Pliniumfibi alioqui familiarem ofci=

repro ata . ^^„f ^ ^ legiffe demonjlrdt , cim non animaduerteritfeorfum, ac differentcr fcripfiffe Vlinium de olyra, ei fecaIe,quod
f^eciatim farraginem appeUauit lib. x v 1 1 1 . Nam cap. x . ex arinca , quam Gr£ci olyram ttocant ,ficri dulcij^imum
pancmfcribit .Atxvi. exfecale deterrimtm, er tanttm ad arcendamfamem utilem . In eodem uerfatur errore 40
Otho Brunjiljiits eo compendio,in quofibt omnia Diofcoridis Jimplicia medicamcnta declaraffe , nobii autem confu-
diffe uidettir . Siquidem is inter alids ineptias afferit olyram omitino effe fecale . Ai h£c non poffum ncn admirari
Hermoldum, Manardtm, er KueUitm alioqui iofiijiimos uiros : quippe qui uno ore fateantur , olyram Pliniofiltgf=
nem nuncupari, cum is fpeciatim iejiligine, cr olyra,tanquam ic rebus inuicem iifcrepatibus fcripfcrit lib. x v i ii .
eapite odauo, nono, cr iecimo . Quanioquiiem is pro Stligine inteUigit quoiiam pr£fiantij?imifrumentigcnus, cx
cuitKfarina ueteres panem caniiiijiimum, leuijiimumqi conficiehant : pro Olyra autem dltamfrugis fj^eciem, ex qua
dulcisjicbat panis , uocatq^ hanc Arincam •jficuti etiam libro x x 1 1 . capite uigejimo quinto, non ( ut ij qtiiiem affe^
runt) Siliginem . Uorumfententiam refiUit etidmntm Galcnus libro primo de alimentorumfacultatibus , ubide pane
agens, inquit. Panis quiiemfynccriJ^imtK cum a.Romaitis, ttm ab omnibuiJire,quiiUorumfubiacent imperio,fiIigis
neus uocitatur . Nam Jilignis ,qu£L atina injlexione filigo iicitur , Gr£ca uox non eji, nec apui iUos alia habetur . $ o
Quqi minime iixiffct Galenus , fi olyra , crfiligo iicmftitffciit : ctm olyra Gr£ca plane fit uox . Ex qttibus coUigi
foteft, quoifi olyra , cr filigo iiem extitiffent , ncquaquam afprmaffct Galenus , filiginem apui Gr£cos carere no^
mine . HaUucinantur itac^ nonfolum qui putant uetcrum filigtncm , cr olyram cffe idcni ifcd er qui exijiimant olyra
efjcfecale, quam Pliniusfarragincm,nos uero ttulgo Segala appeUamus . siquiiem pr£ter rationes, cr audoritates
a nobis addttdas, id etiam experimento falfwm effc manifijie deprohenditur, quod panis filiginetts Galeno purifimus,
candidijlimus, cr omnium ad alendum apttfimus rediatur . A pui nos uero impurijltmusfit, nigcrrimus , cr ai alen^
Noniin». dwm imbeciUimus, qui exfecale, uelfarragine conficitur. Ze£ f^ecies 0 Auf «. Gr£cis, Olyrafimtlitcr Latinis ap=-
pellatur, quemaimoium cr Italis : Germanis, Rocken, et korn : Uif^anis, Ccntcito blanquo : GaUis, Setglc hlache.
t Ne quisfruRra qu£rdt Siliginis cdput , ledorcm aimonitum uoltmus , hic nos minime.fccutos cffe RueUium ,
qui 0 Auf oti» Jiltginem uertit :fed Gr£cam uocem retinutffc , quod olyram a Jiltginc plane dijferre cciifcamus , ut in
commentario oftendimui .

In Lib. fecundumDlofcoridis. 25-5

A'oH'fX. ATHERA. CAP. L.XXXV,'

Atkera exzca fittenuifsime molita. Efl:autemforbitio,quafiIiquidapulticula,infantibus
conueniens , & catapbfmatis efhcax .

C v'm Diofcoridcs,fitisfupcrq; dcclir<iucrit,qtiidfit Atherd,neccffxrium quidem non duximu^ de ed plurafcri Athera» confi
bere . Veruntmcn tllud ignorMdum non cjUqtiod iionntilU uttdorcsftvtt , qui Athcram etiam fieri alfcraitt ex triti- '^*''^'» •
co,olyrd,<:y dmylo . H<cc Germanis uulgo Mofa nuncupdtur : utunturq; ca plurimum non modo infantulorum laiicn
tiuM cibis,qucmddmodum nos panc in aqua decodo ;fed cr quotidianis menfis,quam exfarina , laile , cr butyro pa-
rant, ut ij quidcm norunt , qia diu in Gcrmania uerfatifunt . Quje otSH^-a Gr£ce , Aihera itcm Latinej cr Italicc Nomina.
nominatur:Germanicc,Muos:liijlpaiiicc ,PdpM,

Tgayof.

TRAGOS.

CAP. LXXXVI.

Trag o s quanclamhalicaefrugisfiguramgerit.Mult6minus,quamzeanutnt, quodmultum
aceris habeat; quarexgrius conficitur ,a!uumque magis emollit.

T R A G o s , quem aUqiii halicam , nonntM uero far notis refvrrc afferunt , hac cctate , quod egofciam , non Tragi confi-
prouentt in Italid . Atqiioniam (ut Fitniu^ inqtiit Ub. x v 1 1 1 .cap. x .)cx oricnte peregrinus nobis inueiiiK erat,undc deratio.
• o nojiro etiam £uo inmimcr£ dcfirunttir plant£ ; mirtim quidcm non efi,fi tam longo temporis tradu , reliilo Italico
cultu , in proprium rcdicritfoltim, ex quo primion ad nos aduchi cccpit^ ut in alijs quam plurimis eueniffe comperi^-
mtK . ^omen cttis Gr£cim T^xyo(, Ldtinu/m quoc^ TragtK : Arabicum , SiiU : Germdnicum , Udmelkorn : GdU Nomiiw.
licum,Dubkturguet.

B^HOf. AVENA. CAP. LXXXVII.

A V E N A genicula qu^dam habet : folio , & ftipula
triticum imitatur: & in cacuminibus dcpendentes par-
uulas ueluti locuftas bipedes gerit,in quibus femen con-
tinetur, utilead cataplafmata,uti hordeum.Pulte hu-
ius aluus fiftitur . prodeft tufsientibus in forbitionc
fuccus.

T A M E T s I Auettd,mlgdrisnotiti£feges,editi(fitdnds Auen« con-
turd in equorum potius , quam hominum aUmentum ; in Germdni^ (ideratib.
tdmenabdceribw5repurgdtd,crmrepiaguium cdrnium eUxd^
frequenter in cibisfumitur , quemddmodum in Hetrurid far , CT
oryza . Quin cr ptiUiculam Germdni ex ed pardnt eddem ratios
ne , qudm in Atherd paiild fupcriui retuUmtK . Bromos, id efi, Auenifacul-
Auena{utGalenusmemori£prodidit Ubrovi. fimpUciumme^ tasexGal.
dicamentorum ) unum efi ex leguminibus : uerum ut medicdmen~
tumfimilemhordeouimobtinet.iidmiUittmdeficcdt, er diges.
rttmediocriter ,CT finemorfu . TemperiemdUtem hdbet paulo
fiigidiorem . Nonmhil etidm ddfiridionis obtinet,ut uentris pros
fiuuid iuuet . E t primo de alimentorwmfacuUatibus : Hocfemett
( inquit ) in Afid perfrequens efi , er potijlimum in Myftd , qu£
cfl fuprd Vergdmum , ubi er typh£, ©" olyr£ uberrimm efl pro^
uentus. lumentoru/m dutem efi dUmenttm,non hominum:nifl
utique dUqudndo extremdfdme , ad pdues ex eo quoque femine

50 TS^I^ ^MW^^-^==^~J^^^I^^i^^^^ conficiendoscompeUdntur.Citrafamemdutemcodum,exdqu4

efiur cum uino dulci , autfapd , atit mulfo . C£terion Auen£ fda
rina {ut Plintui ddnotauit lib. x x 1 1 . cdp. x x v .) decofld in ace
to it£uos toUit . Scgesh£c,qu£^^Si\iOsGr£ce,AuendLdtine Nomin».
iiocdtur : Ardbtce, Cartamum,fiue Churtal : Itdlice, Vena : Ger
manice,Hdbern : Hif^anice, Auend,ZT duea : G^Uice, Auoyne. .

Ofv^at. ORYZA. CAP. L.XXXVm,

O R Y 2 A frugum gene{-is.eft,in paluftribus, riguisque nafcens. Mediocriter alitiiedalumn
fupprirait.

O RY Z A

2)4

And. Matthioli Comm.

Oritx fccul-
tasex Gal.

HalicxconS-
decatio.

Halicae uires
ex Galeno .

ORYZA.

Nomina. V|

Farris,&hali-
C£diflerentia.

O R Y z A ddeo omnibus in cibis fumilidris ,fre<luensq- efi,
ut nuUx prorfus explanatione in ea defcribenda fit opus , QKmes
tidm de eius uiribus nil dliud cxplicdndum rclinquitur,qudm quod.
Itteris mandduit Gdlcnns . qui libro v 1 1 1 . deftmplicium medicde-
mentortmfdcuItdte,fic de ed pducis fcribit . Oryzd hdbet ddjiri^
iiorium quippidm : quare mediocriter ucntrcmfiftit . Et lib. pri»
mo de dlimentortmfdcultdtibus : Seminc hoc, inquit,omnes infi=-
fiendd dluo utuntur , ipfim codcm modo, quo halicdm dccoquens.
tes . 'Difjicilius tdmcn quam hdlica conficitttr, e~ mintis dlit , ccu
utiq^ er in edcndi fudtdtdtc db ed quam plurimum deficit . Vt
0 ^v^ot, Cr£cis ,itd ctidm Ldtinis oryzd ttoraindtttr : ArdbibuSf
Arzfeu Arzi : ltdlis,Kifo : Gcrmattis, Keifz : Hij^dnis,Atroz •"
GdlUs,Kis.

Xov^oi, HALICA. CAP. LXXXIX.

H A L I c A fit cx zea , quam dicoccon appellaui-
mus . Plus alit, quam oryza : aluum magis cohibet : fto-
macholongevtilior. Decoftain aceto,il]itaqueIepras
tollit: vnguium fcabritias extricat: incipientibns segy-
lopijs medetur . Decoftum dyfentericis, quos excruciat
dolor , infufum , idoneum eft .

Ha L I c A M dtitiquitui pdrdbdtit ex zed, cretdm,€r gy=
pfum ddmifcentes . Huiui rei dudor cfi: Plinius lib. x v 1 1 1 . cdp.
xi.Jic inquiens . Ualicd fit e zed , quam femen dppelkuimus .
Tunditur grdnum eiiu in pila lignea : iram Upidis duritid cotites
ritur . NobiliU'!, ut tiotum eft, pilo uiiiHorum poendli opera . 'Pri^^
mori inefi: pyxisfirred, excufis indc tunicis . Itcrum ijfdem ar^
tnamentis nuddtd conciditur medulld . Itd fiuttt hdlic£ tridgenes.
ra, mittimm, dcfccunddrium , grdndifiimum uero aphcrcma dp=
peUdnt . J^ondum habent cdndoremfuum, quo preecellutit . lam tame n Alexandrinx prtefiruntttr . Poftcd, mirum dii^
ilu, ddmifcctur creta, qu£ tranfit in corpus , colorem^ , er teneritdtem dffert . Ittuenitur h.cc ittter Puteolos , er
iJedpoUm in coUe Leucogeo appeUdto . Hdlicd adulterina fit maxime e zca , qu£ in Aphricd dcgencrdt . Ldtiores
eius f^ic£, nigrioresqi, cr breuiftipuU, pittfunt cum arend, ^fic quoq; difficulter dcterutU utrictdos . Poftcaqi gy=
pfi pars qudrta inj^ergitur, atq^ ut coh£ferit,farinario cribro fubcernutit. hadetiiM Plinius . Ex quo tionfatis ddmi-
rdripoffum, quod ueteres c cretdm, GTgypfum in cibisfimul cum Hahca citra noxam efitaffent , cim procul dubio
compertumfit,gypfum in corpm dffumptwm ddeo ffiirttibt{s mcdtus obftriiere, utfacile homincsftrattgtilet . Niftfdrs
taffe dixerimus, quod quanquam aliqui cretatn, alij uerogypfum hdlic£ commifcerent, ut candidior^zr tnolUor eua^
deret : dblutionibus tamen prius eam expurgabdnt, qum decoquenddm trdderent . Ndnc^ er hoc tempore gingiberis
rddicesfabriU rubrica inficiunt, ut iUds a carie, er teredine uindicetit : qu£ tamen er dbluilur, er derdditur\ZT cri=
bro excutitur, ciim in ciborum condimentis, uel medicamentorum mifturis e£ expetuntur . Hoc eitim mihi uifiM cfl wis
Huiffc Gdletius libro primo de alimentorumfdcultdtibui , ciim ait . C£terim diligentiftime , dum ex halicd elotd for=^
iitiones pdrdtitur, attimaduertere oportet . Quippe cim Halicam ddforbitiotics pdrdndds eluipr£cipidt, idfdttefds.
cere uidetur, ut repurgetur k creta, O~gypfo, quibm inficiebatur . Qjiod dtUem in cibam non fumeretur H.ilicd,qu£
'ab omni mangonio non effet purgata, ofteitdit idem Galema loco nuper citato , cian inquit . Halicd exgenere eft tri=
tici, qu£ udlenter nutrit^fuccumq^ lentum hdbet,fiue in dqud duntdxdt coddm cum mulfo , dut dulci uitio , dut etidtn
adftringente fumdf,fiue ex oleo , fdleq^ conditdtn . Qui autem per fanitcLtem ob uehcmentem uentris mordicdtiottemj
fit<edbiliofthumoriscopia,fiue dliunde profidam , forbitione egent,ijshalicdm affatitn coildm , quoad tcncram
flaccitatem adepta coUiquefcat , deinde cottditdm , er coldtdm , ut ptifdn£ coldto cremori perfimilisfit ,forbcnddm
exhibeto . H£c Gdlenus . quicerte tot Uudibm hdc in re Hdlicdtn non commcndaffet ,fi cretd , uel gypfo ddmiftdm
afftmpftffent in cibum. fiebdtdntiquitus Hdlicdnonmodo exzed,qu£ dicoccos dicttur ifed etidm ex tritico^O'
alijsfrumentdceis, utex Gdleno , Pdulo, Aetio, er dlijs inteUigi fdcile poteft . ¥it ZX hoc tcmpore in uniuerfd lta=-
lia , quanuis edm tidn Hdlicdm ,fed Fdrfdlso dppeUitent . Nmque. fdr db hdlicd longe diuerftan putdtnm . Qjiod
autem Tdr d chondro ,fiue hdlicd differdt ,fit'qi per fefrimenti , ucl tritici proprium getim , antiquis Adoreum uo=-
cdtum , e qtio fdr ipfum pdrdtur , idfdtie ex plurium probdtiftimorum duiiorum fcriptis dpertifiime confldt . Siqui*
dem id primimi decUrat Plinius lib. x v 1 1 1 .cap. viii.fic inquictts . Frtmeittigcnerd non cddem ubiq;, nequc ubi ea
dem,funt ijfdem nomittibm . Vulgdrifiimtmfdr , quod Adoretm uetercs dppeUdttere . Quin er eodon cdpitc, utfiir»
tdffe paUtnfaceret,4liud effe zeatn,e quafit halica ; aliud tierofar : Q/fi z^d utuntur , inquit, non hdbctitfdr . Item
cap.v 1 1 .eiufdem Ubri : Populum Kotttattum,dit,fdrrc tantim efi-umeto trccetttis dtitiis ttfum Yerrius trddidit. Qjio
tcmpore Komdnis nuUusfuit hdUc£ ufmM ipfe teftatur flmius lib, xxii xap. x x v.cim ittquit. Edlica res Kotna^
; naeft.

lO

zo

JQ

40

jo

i

In Lib. fecundum Diofcoridis. 2yy

)u efi,& non pridem cxcogitJU,ncq- drbitror Pompci nugni cetxtc in ufufiiijjc . H/j dcccdit Afctcpi.tdis, CT Galeni
iiuitortt.ii lib.vi I . dc compofitionc mcdic.mcntorumfccundum locos in quodm cclcgm.itc dd crucntd j^utaiubi/ic
hxbct . Vdrris Cltifni uppclktifcxtdrij dimidium , decodi murrubij uiridis fcxturiiim uniim . Hcec in tm uitrcu conie
d.i pcr dicm,cr nodcm m.\cerj.rifinito. Sequcnti die pJurmicum molUto, qucm.tdmodum haliciim maccrumus . h£c
Culcnus. Qjiibus paUm cjl dfarrc diffcrrc halicam . Galcno deinde fubfcnbit Aetius lib. i x .cdp. x l y.ubi ex Ar*
chigenc h£c habet . Quod ucro Latinein rcgiombus Kom£ uicinis far appellaiit , hoc modo paratlir . Yrumentum
modico tcmporc aqua madcficito : indcq- cxtradum , ac in pilam conieilum, uclutiptifanam , a corticc repurgato .
Vbi iicro corticcm cxucrit toUito, atq^ infolcficcato : dcinde manibin tritum, donec pcnitus a corticefucrit miinda^
tum, crafijlime molito, ita utgrannm uniim in quatuor, aut quinq; partes redig.itur , crficcum ajfcruato . Vfus au-
I o tem tcmporc h.ilic£ modo coquitur,et .i f.iins in cibofumitur. Pro <sgris ucro uari£ apparatur,^ cpithcmatis quoqi
admifcctur . Qn,id.ini jfic.isjrumcnti adhuc uiridcs toUunt , ex ipfisq^ far concinnant , qiio modo &~ fuaiiim , er iu=
cundius redditur . hadcnus Aetius . Ex cuius,et fupradiciortim tefiimonio,iUud plane omnibiis paterc arbitror,qu6d ■ ■/ -i
far .ib h.ilica difiide.it . qtia dc rc eti.im plura, duce Dco, dicemus in epiftolis noftris . Quod Gr£ cis XovS^f or, La- Nomina.
tmisp,xritcr cr Italis Ualica nunctip.itur : Arabibus , Chandaros.

KeyXfof.

HILIVM.

CAP. XC.

_ M I L I V M in panes coadum, minus csEteris fiugi-

§r^busalit;fifti:pultefuaaluum, unnamcit.Torreturmi

lium , feruensque in {acco ponitur , ut torminibus,reli-

quisque doloribus, fi foueatur, auxilio fit .

M I L I V M , «i libro VII . fimplicium medicamens Miliiuiresex
torum prodidit Galenus , primo ordine refi-igcrat , exiccat «£= Galeno .
ro tertio exoluto ,aut certe fecundo intenfo . paululum etiam
habct tcnuitatis. Exhactum coitfiflentia,tum temperatura
inftar quidcm edulij comeftum, plane inter omnia frumenta=

f^cca eduliaminimum confert nutrimenti: fed^ uentrem defic=
cat . Porro foris impofltwm in facculis idoneum eft fomentum
ijs , qu£ citra morfiim exiccan poftulant : er cataplafmatii
modoiUitum exiccare potcfl. attamen admodum friabile efl,
proinde difficilis efl eius in cataplafmatis ufus . Qtiibui omni^
bus ea prorfus adflipuluntur , qu£ idem de Milio tradidit lis

^ bro primo de alimentorum facultatibm , cim inquit. Mi/io
y item in pane nonnunquam utuntur , urgente frugum penuria .
Panii tamen ex eo exigui cfl alimenti , ©" refrigerans . Conflat
infuper pr^aridum , cr inflar arcn£ , aut cineris friabikm efs
fe:nihil enimin fehabet pinguitudinii , cr kntoris. lure er-s.
go aluum humentcm deficcat . Agricol^ huius farina coila. ,
admiflo adipe fuiUo ,zr oleo uefcuntur . Kiyy^os Gr£ce, Nomina.
Milium Latine dicitur : Arabice, leuers, Geguers ,fiue Giau~
res : Italice , NLiglio : Germanice , Hirf^ : B.if^anicej lAHho,^
miyo:GaUice,mUet.

e' Kv\xos .

PANICVM.

CAP. XCI.

ifo P A N I c V M frumentaceisfeminibusannumeratur,milio fimile,eodemquemodoin panesiu-
bigitur . Eofdem habet ufus ; minus tamen & nutrit , & ftringit .

P A N I c V M , ut fcriptumreliquit Gaknuslib. vi.fimpliciummidicamentorum,exkguminum genereefl, Paniciuirej
milio j]iecic fimik ,facultatc ccrte pauci nutrimenti , o~ exiccatoria '. Siftit quoc^ nonnihil uentrisfluxia , ceu ipfum ^^ Galino.
etiam miiium . Si ueroforis lUinatur , exiccat , atq^ refrigerat . h£c Galenus . C£terum fcribit KueUius fecundo de Ruel. lapfui.
naturaflirpiam uoliimine , Panicum in Italia M.elicam appeUari . Qua in re aperte haUucinatur : nanc^ melica, qu£
apud Infubres ttulgo Mekga nominatur,iUudgenusff-ugis efl,quam noflrum uulgm in Retruria Saggina uocat . Alij
ueroin Italia populi Sorgo appeUant . Nec ufquam, quodfciam, in Italia panicum melica uocatur . M e l i c a Melicse coti-
autem ( ut utar hoc nomine ^frugis eflgenus tamforma , quam proceritate arundinem reftrens , adeo ut campi , in fideracio.
quibus admaturitatemufque adokuerit , arundineta repr^fentare uideantur . Eius tamcncalammnonut utdga-
riim arundinum , inanis efl ,fedfacchariflrarum aruniinwm modo , albafardui meduUa . PanicuU , quns ad Cybelis

y z pomorm

2j6

And. Matthioli Comm .

PANICVM.

Nomini.

pomorummagnitudinm fummis proferuntculmis,<IUteddm chn
muturiutem fcnfcnnt , in nigro rujrfcmt : qu£ddm uero nigredi='
nem in uniuerfum contrahunt, granis compluribus onuftie . Depea
{litur granum k ruliicii , moliturq; in furinm , cr inde in agre=
fiem cogitur pxncm : etfi in Hetruriu potius ud columburum, gaU
limrumq; ferutur faginm , quim ad hominum dlimentum. Hoc
Fliniolibro xviii. cap.vii.miliumcjl Indicum.quod tamen
non animaduertit RueUiu/s alioqui maximus Vlini] feilator . Pli^
nius enimfic habet. LAilium intra hos decem annos cx India in Ita^
liam inueiium efl , nigrum colore , amplum grano , arundineum
culmo . Adolefcit ad pedes altitudinc feptem , prxgrandibus cuU
mis , lobiis uocant , omniumfrugum jirtilifimum . Quod eAu=
fjLOf Gr£cis, Panicum Latinis appeUatur : Arabibus , Bochon : 1=
talis , Pdnico : Germanis , Pfinicb , Ueydelpfvnich pray , Tuchs^
fchuutintz •■ Uif^dnis , Panizo , er Pdnifo : GaUii , Paniz -

Zli'ff«^oV. S E S A M V M.

C A P. X C I I.

S E s A M V M ftomacho inutilis cibus . halitus graui-
tatem facit, quoties inter mandendum, commifluris den-
tium inhsfit : neruorum crafsitiem illitu difcutit : mede-
tur auribus fraftis , ambuftis, inflammationibus, coli do-
loribus , & ceraftsE morfibus : capitis dolores , qui aeftua-
tioneconcitantur,exrofaceolenit. Eadem efficitherba
decofta in uino : prsfertim inflammationibus oculorum,
doloribusque prodeft. Exea fit oIeum,quo Aegyptij
utuntur.

SESAMVM QjrORVNDAM.

SESAMVM ALIORVM.

lO

zo

JO

40

S<»

Tametsi

InLib. fecundumDiorcoridis. ijy

, -T AM E T s I Scfumifcmen , i quo coptoftm cxprimittir olctmi , officinii notif^imumfit : pdUci tmen reperi=^ Sefami confi-
unturfeplujwij,qtd S cfimi piMitis ttidcrint wiqudm , ciim imllttm, ucl rarifiimtim,qt(6d agros jlcrilcs rcddat ,Jerd= •^^''^tio .
tiir in lt.ilii( . siqittdem quod in myropolijs habctnr , cx Grtecia , er Peloponncfo ad nos conuchitur . Prouenit ( ut
Thcophraflu^ cfl audor ) catile mtltofimili, crafiore tamcn , ac altiore : filijs rubcntibus :flore uiridi, hcrbacco :fc^
viine uafculis tncliifo ,p.-tpaucris modo . Scfamtim , tcflc Plinio , ab Indis prtmitm aducdiim cfl . Ibi enim copiofifi^ -
inumferitur , ctun clcum inde m.iximo proucntu conficiant , non modo ad luccrnartim ufum :fcd ad ciborum cottdi^
mctttum , qttcmadmodum nos ex cliuis . Kon temere fcripfifjc iiidetur KucUius , nihil ita , ttt Sefamum , emacrare
folum , utpotc cui crafiior , cr multiplicior arundofit , quam milio, cr radix quoq^ numerofior . Siquidcm id lcgi^
mus Thcophrafto prodttum c(fc lib.v 1 1 1 .cap. ix.de plantdrum hifloria, ubtficinqtiit . Omnium,qu£ .■eflitiis femen=

t o tibtts agcr rcctpit , Scf.ima terr.t molcflifiima cjfe , pltirimttmq; poffe cxtenuare putatur , utpote qu£ multipliciori
cr.ifiioriq; ciltmo^cr mimcrofiiorc conflct radice, quam milium . hadenus Theophraflui . Cccterim du4S diuerfM
im.igines pro Scftmo cxhibuimus , qiiod uaria quoq; fit hoc tcmpore herbariorwm de eoficntcntia : dlij enim hac plan
tam, iUam alij pro lcgitimo Sefamo demonflrant . Mihi qitidem {tit ingcnue fatear ) neutra placct,qu6d utraq; hiflo=^
rix rcfragetiir, quam de Sefamo Thcophraflus c^ Pliniui tradiderunt . H<« tamen plantas hic dcpingi curauimus^ed
fdltcm rationc,ut illud lcdoresaimo ncrcm,qu6d c£,meo iudicio, tiotis ueri Sefami non ref^ondeant : quodq; in ma^
nififlo crrore ticrfcntur, quificcus opinantur . Scfiami memittit Galenm Itb. v 1 1 1 . flmplicium medicamentorum i Sefami uires
itafcribens . Scfmon tion parum infc continet uifcofum , er pingue : quare emplaflicum efl , cr emoUiens, dc mos. ex Galeno ,
dice caltdum. Eiufdcm facultatis cfl , quod ex eo conficitur oIetm:cr herb£ quoque decodum fimilemuim,
obtihct . Ef Ithro primo dc alimcntortimfacultatibus : Scfamifiemen , inquit , pingue eft , ideoq; repofttum celerri^

i o mc fit oleofum : qu.tmobrem er eos , qui ipfo uefcuntur , celeriter implet , er ftomachttm fubuertit , tarde concos
quittir , cr pingue corpori prccbct alimenttim . Liquet crgo quod uctitris partibus uigorem , ac robur addere ne^
quit , qticmaditiodtm nequc aliud qucdiiis pingue . Eft autem crafii fucct , ideoq; non celeriter peruadit. ZHffaa Nomina.
f^ov Grxci , paritcr er Latini Sefamum dicunt; Arabes , Semfem, aut Senferd : Itali , Sefxmo ; Rij^ani, lorgilimj
crAlegria:GaUi}lugioline. . .

AJf«.

LOLIVM.

CAP. XCIII.

: \nTt ,^,\\\

^o

!**> .Ai i vV^ ILi IWI .Ll Lo L I V M, quodinter fegetes narcitur,moHtam,

nomas , putrefcentia ulcera, gangrsenasque compefcit
cum raphanis,& faleillitum : & ex accto, & fulphure ui-
uo feros lichenas , & lepras fanat : ftrumas quoque difcu
tit, cum fimo columbino,& lini femine decoftum in ui-
no ; rumpit, quae sgrius ad codione perducuntur . De-
coftumexaquamulfa utiHfsimeifchiadicis illiniturifi
cum poienta, thure, myrrha , auc croco fuffiatur, conce-
ptionemadiuuat. '

L o L 1 V M omnibui notifiimum efl . iJafcitur in ctrs Lolij conll-
uis e tritico,cr hordeo corruptis uligine fieminibm , dut per detatio.
hyemem imbre nimio mddidis , tit fuperius quoque in tritici\
cr horiei commentdtione didumefl. Verum et/i non definty
qui Loliim uere tdntitm exoriri putent ; prouenit tdmen ( ut
Theophrafliis memorite prodidit libro v i i i . capite v 1 1 .
deplantarumhifloria)hyeme ineunte,fblio dnguflo,pilofoy .

er pingui , eiusq; peculiare pinguitudo notatur . Credidit Puchfij error.
LeondrdtK Tuchfiim ( ut declarauit in fuis clarifiimis de flirs.
pium hiflorid commentarifs ) Vfeudomeldnthiwm , quod inter
■So g (''^^^BEr^i^^iy) // fegetes fi-iquensndfcitur ,legitimumeffeLoliim.ldquod(pd^

ce fua dixerim ) non modo communi dodifiimortm uirorumy
quiinflirpium doiirina diuuerfati funt,fententiterefi-agdturi
fed cr ueterum fcriptis , qui LoUum in f^ica , non cdlyce , non
cdpitulis meldnthij , uel papaueris modotnclufum,fiemen pro^
ftrre tradiderunt . Ef quanuis Theophrafli duiloritdte nitd^
tur , ut fiiti Lolij effigiemrepr^fentet ,plura tamenexeored*
didiffe uidetur , qukm ipfie ufquam in Theophraflo legerim.

Qua in re mihi quandoque iocandi fuit occafiio , ut dixerim

Tuchfim ideo in lolio tam manififle lapfum fuiff^ , quod fprte

eo tempore , quo h£c fcribebat , contigerit ei lolium in pane comediffe . Quod autem id legitimumfit Lolium , quoi

rei herbari£ peritis ', agricolis etiam , cr omnibusfire uulgo cognitum eft , teftis eft Diofcorides lib. iii i . cap. de

y } phceniccs

2)8 And.MatthioliCdmm.

phcenice , ubi phcenicem f^icdm lolio/imilem profirre prodidit . Ex quo palimfit , lolium in f^ica , non etulem in ci^

pitulis pfeudomcUnthij , cr pupduerii inodo fcmen firre . Bxuulgata quoq;Lolij ficultate Fuchsijerror depre=

hcndipotcji . Siquidem panis , in quo loliumfucrit ,Jlupiditatem quandam , cr ueluli tcmukntiam cfitantihu^ parit

cum incxpugnabilijire fomno . Qjiamobrcm ubiq^ locorim inccrniculis a tritico , alijsq-, cerealibus ipfum feparant ,

Lolij uires ex qui cius noxamfenfere . Lolium , utfcriptum rcliquit Galenui lib. v i.fimplicium medicamentorum, dcftccat , O"

Galeno. excalfacit cfficaciter,ut propinquumfit acribus , magi^ quam iris .fed non ejl perindc ut ilkfubtilii ejfenti£,uerum

multum in hoc dcficit . Secundum hoc ponat ipfum quip^iam in principio tertij ordinis excalfacientium ,fecundi uero

Nomina. cxtremo exiccantium . Eius nomen Grjecum cudcl : Latinum , Lolium : Arabicum , Sccilem ,fcu Zcuen : Itali-

cuni , Loglio , cr Gioglio : Germanicum , Tuualch trej^e , Kueuueyffen , cr Lulch : liil^anicum , Yoio : Gallicum,

luayraiCTYuroie.

lO

A'pAov.

AMYLVM.

CAP. xcriii.

A M Y L V M ex eo appeUatum efl:, quod fine mola fiat. Optimum ex trimefl:ri,natione Creticum,
autAegyptium . Ratiofaciundiamylihaecefl:. Purgatum trimeflre triticum madefcit quinquies
die, & , fi fieri potefl:, node : cum emoUitum fiaerit , efFunditur fenfim fine agitatione aqua , quo mi-
nus cremor utilis una excludatur . ubi mollifsimum efTe uidetur, mutata aqua, pedibus calcari opor-
tet: rurfus infiifa, teri : tum demum enntantes ibi fijrfijres incerniculo eximendi . reliquumque qual-
lo fportiscjueficcatum tegulisnouisconfeftim torreaturflagrantifsimo in fole:nanquefi paulifper
vdummaneat,acoremconcipit. Contrafluxiones oculorum,puflulas,cauaqueulcera efficaxefl:: ^^
fanguinisreieftionespotucohibet,exafperatas fauces lenit.ladi^atqueobfonijs admifcetur. Fit
etiamamylumexzea,qu32maceratur,aceluitur uno,autaltero die,& fubaft^farinsmodo mani-
busfubigitur^preffaque feruentifsimoin fole,utanteretulimus,exiccatur.NulIusinmedicinau-
fus, ad alia tamen conueniens .

AmyU confi- A M Y l v M, quod uulgo Amidmn officinis uocatur,omnibui quidem notum efi. Probatur autcm,au!iore Vlinio

deratio . Ub. X V 1 1 1 .cap.v 1 1 .leuitate,ac l<euore,atq; ut recensfit, er candidum. Cxterhm et/i prcetulcrit Diofcoridcs Amy

lum, quod e Creta aduchitur ; Plinius tamen longc magis Chium,cui infulce (ut ipfefcribit ) A myli inuentio debetur ,

Amyli uires prtefiare afferit . Amylum, ut memoridc prodtdit Galetnu lib. i . de aUmentorumfacultatibus,ex tritico cotficitur,

ex Galeno . Itsuigandi exaj^eratoi partes uim obtitiens : qu£ communis efi omttibus fubfi;atitijs confifletitiaficcvs , qu£ neque ad^

fl:ridione)n, ncq^ acrimoniam,neq; aliam qumui/ifacultatcm ha^
bent inftgnem . qtiax fubflantiM lurc aVo'ioi)f , id cft, qualitatis ,
qutefetifu deprehetidi queat, cxpertes appeUatit : qualis inter hua
midas fubfiantia c/i aqua . Ctetcrian amylumfimilem lotis patii^
buihabet facultatcm : ttatn ,ut iUi,minu4 quam panes nonloti,
corpori prxbet alimentum, cr tion calfacit,cum ca-tcri panes cal
faciant . Qucd ucro ad triticum in aqua elixum attittet , cum ea
amylum ne cotifi-rendum quidem efi, cum palam id tum calfaciat ,
tum ualenter nutriat , fi coHum fuerit : id quod fa(luX'utdis^
ximus ) eft difficile . Vorro Amylon (utFlinius tradit lib. x x 1 1 .
ap-^^ cap.-x. X V.) hcbetat oculos,crgulie inutile , contr.i qttam credi-
s^^ tur . Itemfiftit aluum, epiphoras oculorum inhibet, ©" ulcerafa-
nat. Item pufiuUs , cr fiuxiones fanguinis . genas durs emoUit .
Datur cum ouo his , quifanguinem rcieceritit ; in tieftce uero dos.
lore femunciaamylicum ouo,cr paflii tribus , Cuffcruefaila 4
Nomina. I^M^^^^:^'^^ /^^\\ ^<\ ^'i^ ^'^^'^^° ' OjiodGrteci oi^v\ov,Latini fimiliter Atnyltm uo:'

FOENVM GRAECVM.

f^ani , Amydon : GaUi , A mydum .

TifAlf. FOENVM GRAECVM.

F OE N r Grsci farinauimhabet emolliendi,difcu-
tiendique : in aqua mulfa decofta aduerfus tam internas,
quamexternas inflammationes,efncaciterillinitur:liene
cum aceto,& nitro tritaextenuat. Succus decodi eius fce
minarum malis fubucnit : & fiue tumor,fiue preclufio dt
vulus, foucntur,& infidcnt.Fceni grxci inaquadecov5i:i
cremor exprefllis , capillos, furfures , & manantia capitis
ulcera purgat : locos dilatat , & cmollit, fi cum anferino
adipe pefsi uicelubijciatur. Viridecumacetoutililsimri
imbccillibus locis , & ulcera fentientibus . Decoctu eius

prodefl:

jo

40

^/^ cant : Mauritatii , Nixe : Itali , Amido : Gertnatti, Amlung : Hjs
<£ i ihani . Attiydon : GaUi , A mydum .

CAP. XCV. so

In Lib. fecundumDiofcoridis. 25-9

prodeft aduerfus tenefmos , foetidamque dy fentericorum proluuiem . Oleum , quod ex eo exprimi-
tur , & myrto , capillos , & genitalium cicatrices abfterget.

F o E N I Graci femeti profcrt phntu trifilio jimilvs , corniculii quibufdam indufm : undc illi BucerM nomen Fceni GrjEci
impofuit TheophraflM . ¥Luius mcminit G.tlenus Itbro v 1 1 i.fimplicium mcdicamentorum,/ic iiiquicns. Tcemm Grtc "'''^' ^^ ^^''
cum culidum eflfccundt ordinis, dcficcut primo : proinde fcrucntes phlcgmonM irritut , ucerb.Uq- . qu£ tiero minm
funt culid.t, cr mugis dur.e, c.is dtgcrcndo curut . TSAif ,er joomi^of id Gracc dicitur , quod hcitine ¥c€tumgr£= Nomina.
cum : Arabice, Olkt, Hclbe ,feu Hcbbc : Italice , ¥iengr<£co ; Gcrmunicc , lccnigrcc , er 'Qoclishorn : Hilbanice,
Aljvritis cr Alholuas : Gallice , fenigrec, er SencgrcKe .

i o

}o

40

JO

Aim. LINVM.

CAP. XCVI,

L I N V M uulgo notum eft.cuius femen eafdem,
quas foenum grscum , uires habet . Difcutit , & emoilit
omnem intus,forisque inflammationem,cum melle,
oleo , exiguaque aqua decoctum , aut melle cofto exce-
ptum : uitia cutis in facie, varosque crudum tollit : illi-
tum cum nitro , & ficulneo cinere , parotidas , duritias-
quedifcutit:uIcera,qu3Efcrpunt,fauosque cum uino
decoftum expurgat: vngues fcabros eximit,cum pari
modo nafturtij , &: mellis : vitia pectoris extrahit, (i ex
mclle in eclegmatis vicem fubftituatur ; tufsimlenit:
venerem ftimulat,fi farinapiperis,&melleexceptum,
pro placenta largius adlumatur. Huius decoctum inte-
raneorumjvulusque erofionibus immittitur,aluiex-
crementa euocat , ad vuIuje inflammationes in defefsio-
nibus perquam vtilc .

C v^M Linum , er eiia femenftitt non modo medicis omnis
btis -yfed etiam c£teris, er prxfertim agricolis, uulgo notifima ,
fuperuacanewm quidem foret , pluribus eorum hiftoriam per/ea
qui;etfifeminisufti^,^uires minimc filentiofint prcetereun^
d£ . Exprimitur exfemine oleum, quod nonfoliim medicis,Gr Olei ex lini fe
fepkfiarijs expetttur ^fed etiam pidoribtu , lapicidis , lignarijs , ™'°« "'re* •
c£mentarijs, ac jirr.tr ijs fabris . Praftat er ad lucernaru ufum ,
qiiod diutiui igni refiftat, quhn quod ex oliuis exprimitur. Inme
dico autem ufu neruorum conuulfionihttsperidoneum efi . Quin^
ctiam ad eorum emoUiendiis duritias , er ad opum compagines
explicaitdas mirifice prodefl . Ferutile eft omnibus fedis affedi^^
bus, nempe h^morrhoidibus , condylomatibm , rimis , ac dolorii
bm : fceminarum induratos locos moUit . biymph££ , aut rofa^
TumfliUatttia aqua ablutum, ambuftis auxiliatur . Sunt er qui hoc bibendum magno fucceffu ijs exhibeant , qui late=
rali dolore uexantur . uerian recensjit oportet : quandoqutdem inueteratum, contraiio rancore non modo excalfa^
cit, plus quam par fit ^fed er naufeam commouet . Cateritm quoniam ( ut Plinius iitquit libro xix .capite primo) Xyli mentio,
X Y L o Tsi,flue Goftpium, quod ttos uulgarifermone Bambagia , alij Cotone appeUaitt, inter linigenera nonnuUi an^ "''^***
mmerant, cian eiu!, quodfciam, nufquam mcminerint Diofcoridcs, O" Galenui , non difimulandwm duxi, quod 'Kyli
femen, quod tamen rancorcm nonfenferit , tufi , er peiioris uitijs opitulatur . quinctiam excalfacit , er emoUit , er
femen augct . Candidtftma uero eius lanugo fanguinem c uulncribu^ manatttefiflit, pr^fertimfipriui paululim exu^
ratur . Sedplura de xylo dicemus librofequentiin gnaphalijmentione,ubieit{squoq-effigiemdabimus. Lini fes Lini uires ex
minisfacultatcs memori£ prodtdit Galenus lib.v i i.fimplicium medicamentorum,ficfcribens . Linifcmen efumflas Galeno.
tuofum eft , cttamfijrigatur : adeo fane excrementitia humiditate plenum cfl . Efl uero etiam in primo ordine quo~
dammodo calidum, ac Immditatis , crficcitatis quodammodo in mcdio eflfttum . Quod Gr£ci AlVov , Latini item Nomina.
Linum appellant : Arabes, Bazarichichen,fiue Bezerchetan : Itali, Lino ; Germdni, Lein, er Elachs : Hij^ani, Li=
no : GaUiy Lin .

Ey;Siv^or. CICER.

CAP. XCVII.

Ci c E R fatiuumaluoidoneum eft,vrinamciet,inflationemparit,coIoremcommendat,men-
fes ac partus expellit , lac auget. Cum eruo decodum illinitur ad inflammationes teftium , verruco-
fas informicationes : ad fcabiem , vlcera capitis manantia , impetiginesque, item contra carcinomata ,
& vlcera, qu£ cacoethe vocantur, cum raelle, & hordeo prodeft , Alterum genus arietinum nomi-

natur.

6o

And. Matchioli Comm.

Cicerls con-
fideratio,& ui
res ex Gal.

Ciceris uires
ex Aetio .

Nomina.

C I C E R.

F A B A.

natur.Vtr'unquecitvnnas,datocum rore marino hyj
dropicis,autregio morbo laborantibus,eorum deco^
(fto . Lsdunt ea exulceratam ueficam, & renes . In verru'
carumformicantium,peniiliumquegenere,primaIuna
fingulis granis fingulas tangunt, eaque grana linteolo de
ligata abijci pofl: fe prscipiunt, ita decidereeas arbitran-
tur. Sylueflrecicer, folijsratiuofimilecil:,odoreacri,
fed femine difcrepat . Idem quod fatiuum prseftat .

In cicervm gencre habctur cmdiium, (pioi er Co^ ^ °
lumbinum uocdtur . Ejl cr rubcum Vencrcwn iiiium , quoi ai
excituniam ucncrerii mirifice prxflct . Bahetur itcm O" nigrum
c£tcrii niinus, quod Arietinm a^pcUint . Horum memihit Gd/e=
nm primo ie aliment. facultatibu^-, fic inquiens . Ciccr non minus
quamfaba inflationcs excitat ,fei ualentim nutrit . Yeneremfii-
mulat , creditumqi cfi etiamfimul femen gcncrare : cuiui gratia
admijfarijs equi^ quiiam ipfum exhibent . Inejl pr£terea Ciceri=
bui facultas abfergcndi maior , quam fabii : adeo ut quadam ex
ipfis contrados in renibus calculos cuiicntcrfrangant, atq; com-
minuant . Nig>-a autemfunt ea , cr exigua in Bithynia pr<ecipue ^ °
nafcentia , Arietinaq;Uocata . Huiuiex aqua decodum potare
praftiterit . Vefcuntur etuirentibus aihuc ciceribm homines an=
te aieptam maturitatem, qucmaimoium cr fabis . hadenus Grf=
lenus . Nigrum uccari Arictimm tradidit Vlinius , quod aric^
tam capitd fua imagine reprxfentet . Thcophrajlo quoq^ Cice-
Yumplures funt iifferenti£ lib.vi ii.cap.v. ic hiftoriaplanta^
rum, ubific habet . Ciccr O" mdgnituiine , zp-fapore , er oiorc ,
crforma, plerafq; iifferentias oftendit , ut arictinum, er colum^
binum . Candida inter omnia dulcedi^te pneftant. CiceriifacuU
tates recenfuit etihmum Aetim,ftc inquicns . Cicerflatuofum It i^
gumcn, ac alimentofum, uentri accommodatum, urinam, ac mcn-
fes euocat, ZT lac, o~ fperma copiose gtncrat . liuim iecodum ,
prtefertimq; nigri, c.dculos renumfi-angit. Alterum uero genus,
quoi Orobi£um uocatur, attrahit, difcutit, incidit, cr abftcrgit.
lecur, lienem, cr renes expurgat :fcabiem , cr impetigines ex=
terit : parotidas,ac tcfticulorum durities difcutit : affertq^ ad uU
cera maligna pr^fidium non pcenitendum . hadenus Aetim . C£»
terumfyhieftre omnibusferc notum eft . o~fi Plinio fides eft ai~
hibenia, uentrem fubiucit :feiftatus, er intcftinorum ioloresgi
gnit . Gr£cis e^6/jiv9of , Latinis Cicer nominatur : Arabibm , 4<*
Chemps, Ramos,feu Alhamos : Italk, Ceci: Germanii,Kichernj
Kichercrbs, cr Zifer erbs : Uifj^aniSiGrauancos : GaUis,Cices.

Kucifjiof . F A B A .

CAP. XCVIII.

F A B A inflationem excitat, aegre concoquitur,tu-
multuofa fomnia facit, tufsi confert, carnem gignit, me-
diacalidi,frigidique natura. Decoftain pofca,&cum
fuocorticeefitata,dyfenterias, &ca;liacorum profluuia
fiftit ; contra vomitiones conuenienter mariditur . Infla-
tioleuior contrahitur,fi aqua prior inter coquendum
abijciatur . Viridis plus negotij ftomacho exhibet , ma-
ioremque l^atum parit . Lomentum eius & per fe,& cum
polenta illitum , inflammationes , quas vulnus excitauit,
mitigat : cicatrices concolores facit : turgentes grumofo
lafte mammas , etiam fi inflammatione tentcntur , adiu-
uat :lac reftinguitrfurunculos ,fugillata,parotidasque
cumfccni grcEci farina,& melle difcutitrcum- rofa au-
tem , thure , & oui candido , procidentes oculos , tumo-
res, vuasque reprimit: iubaCtum uino, fufl:'ufiones,&
idus ocLilorum recreat . Manducata fine cortice faba, ad

auertendas

$o

10

40

InLib.fecundumDiofcoriclis. 261

auertendas fliixiones , fronti iliinitur : decoifla in vino tefliium colleftiones fanat : quo tardius pubes
erumpat,puerisimo ventri illinitur: vitiliginem purgat. Fabarum cortice illiticapillf ,quipofl:
euullionemrenafcuntur, gracilefcunt,& minusalimenticapefliint.-cum poIenta,fcii]baIumine,&
uetere oleo impoflti corcices, ftrumas difcutiunt . Decofto carum lans inficiuntur. Faba dempto cor
ticeinillaspartesdiuifa,inquas fuapte natura fcinditur, imponi fbletfanguinis defluxionibus ab
hirudine concitatis : nanque eas fupprimit, ii femifedta apprimatur .

F A B A E ommbui notij?m.-e ftmt . cr, ut memori£ prodidit Gdlenus libro v i i.flmplicium medicmcntorum,in Faburum con
cxiccuido, er refi-igcrandofccundum utrunque ad mcdium tempcrumcntum propinquifimc accedunt . Caro ¥db£ <iderEtio,& vj
piulum qttid abjicrgentisftcultutii continet,ficut cortex nonmhil adfiringcntis . Idcirco medicontm nonnuUi totam '" ^^ ^ *
fabam cum oxycrato dccodam dyfcntericis, cccliacis, cr uomcntibus, quos 4p.£7-J Jtou f nominant,exhibucrunt . Pors
ro ttt cdulitm,flatulenta eji, ac codu difficilk,fi quid aliud : excreationibus ex thorace, er pulmone idonea . Vt me*.
dicamcntum uerofvrii im.pofita,fine molejlia dcficcat . In podagricis caf<epemmero ufifumus ex aqua dccoda , er
deinde adipifuiUo admijia . Ad ncrttorum tum conttifiones, tum uulnerationes,farinam eius cum oxymelite impofui-
mus . Ad eos, quos ex idu iam phlcgmone occupauerat , cum polcnta .Sedcr teiiiim , cr mammarum aptum cfl cdts
tuplafma . N.xm h£ partcs cum phlcgmone tcnentttr, moderate refrigerari amant , maxime ciim mamm£ ex laile ip^
jis concreto phlegmonem patiantur . Quin lac qtwq; ab co cataplafmate cxtinguitur ,ficut puerorum pubes farina
fakicea iUita plurimo temporc glabra permanct . Et Iibro primo de aUment.facuItatibm,fic inquit . Inflat JJ cjW
btii qtiocunq;modo apparctur : itec per qttamuis longamdecodionemiduitijpotcfl amittere . quod ptifan£ minime
» o ncgatttm efl : deponit cnim per iUam quicquid habetflatulenti . Qat porro affedws fingulos cibosfequi natos, animad
ucrtcrc, er mcntc confeqiii uolet, quandam totius corporis tenfionem, quafi aflatulento j^iritu pcrfentifcet , maxi^
mcq; qtti ad huittfmodi cfcttkntum non fuertt affucfaiius , aut ipfum minws reiie coHum affumpferit . Habent autcm
fab£ non dcnfam, nec graticm ,fedfungofam, Icuemq; fubftantiam : qu£ tamen ipfa nonnihil abfterfori£ poftidetfa^
cultatis,f.militcr ptifin£ . Etenim mantfcfte fabaceafarina cutis fordes detergere conf^icitur . Quod inteUigentes
mangones, ac mulicrcul£, in balncis quotidie hac utuntur , uelut alij nitro, atq; aphronitro, cr in uniuerfum ijs,qua
abftcrgent . lUtnunt pr£terca er faciem hac, qucmadmodum ptifana : nam qu£ infumma cute eminent lentes , exJ-c*
rit, cr maculas uelut cxfolc contradax . H«((« crgo facultatis nomine ne in alui quidcm tranfttu diu cunSiatur ,ficut
qu£ glutinofa, &" crafiifuccifuntftne uUa abftergendifacultate , qualia halicam , tragum ,fimilaginem, er amylunt
ejfe perhihtiimus . Citm porroftrculam exfrefafaba paratum, quod eVraf Gr£ci nuncupant,flatibus non careat,mul
j o to ampliui intcgr£fab£ inflabit cibus . quanquamfrida (nam hoc modo aliquando pro beUar'ijsfumunt)flatum depo^
nit,fed tum concodu perdtfficilts, tardoq; defcenfu incommodior redditur,zr crafiifucci alimentum in corpus diffun
dit . Qjiodfi tiiridis, immatura , noitdumq; arcfaSia edatur , commune omniumfiuiluum , quos ante perftdam matu^
ritatem ingerimus, rationcm obtinens, corpori humidiorem alimoniam exhibebit , ac proinde maiorem excremento^
rum uim non tantim in i4ijs inteftinorum ; fcd etiam pcr uniucrfum corporii babitum producet . Merito igitur minus
quoq^ nutriet,fed promptius deijcietur . P/eWg; autem hominum non crudoifolasfabas comedentes, una eds cufuilU

carne decoquunt, ueluti olera confueuerunt : ruri uero etiam cti
F A B A AE G T P T I A . caprina, cr ouilla . Alijfaboi inflare fentientes,cepax a^mifcet ,

ciim in oUk pulmentum cx iUisftruunt . Sunt qui nonfimul elixa-
tas,fed cum pulmento ccpas ingerant crudoi . In omnibws nanq;
dapibusquicquidflatuofumcontinetur^percalfacientiaiZ^ex»
tenuantiacorrigicomparatumeft. Kvdixo^ ficGr<eci5,La^ Nomio».
tinis uero ¥aba uocatur : A rabibiis , HachiUe , HabaUe ,fiue B<ta
chale : I talis, 7aua : Germanis, Bonen : GaUis , Tabue ,

K.VOHJ.OS cuyv7f\lof . FABA AEGYPTIA.
CAP. XCIX.

Ae G Y p T I A Faba, quam aliqui Ponticam vocant,
in Aegypto pIurimaprouenit,in Afiae etiam , Cilicije-
quelacubus muenitur. Foliahabet ampla,tetiam^fi
adarborum frondes comparenturrcaulem cubitalem,
digiti crafsitudine : florem rofeum,dupla papaueris am-
plitudine : & vbi flore exuitur , fert folliculos vefparum
fauis fimiles,in quibus fabafupraoperculum,bullantis
ampullae modo, prominet . Ciborion, aut Gibotion , id
efl: arculam, ideo nomi nant , quoniam feratur ipfa , hu-
mentigleb3Emandata,& itainaquam demifia. Radice
firmatur arundine crafsiore, quas cruda codave eftur. ei
Golocafias nomen eft . Faba virens manditur, & exicca-
ta nigrefcit : vulgarem magnitudinefuperat. Adftrin-
gendi facultatem obtinet,& ftomacho vtilem : dyfen-

tericis,

jo

2^2

And.Matthioli Comm,

tericis, coeliacisque prodeft , infparfo polents uice, lomento : datur quoquc in pulte . Cortices in vi^
no mulfodecofti,fiterniindecyathi bibantnr,inagis proficient. Facitadaurium do]orem,quod
in earum medio viride fpeftatur, guftu amarum , fi tritum, & cum rofaceo codum inftilletur .

Aeoyptisfi- S V N T quiAcgyptkmfabam fua radick ctppcUdtione Colocafidm mincupent. 'Rancprimwn Tridcntidnno
bae conGd. i 5 j 8. ofienditmihi odocirdm Folonus, qui alid! quoq; plant^ , er c<« quidcm rarAs ,fecum dcjircbat ex Syria er
Aegypto . Cieterkm eos equidcm in crrorc uerfari crediderim,qui putant plantam iUam ex Aegypto allatam,qu£ ari
j^eciem reprafentat, effe fabam A egyptiam . fiquidem iUa florem non edit dupla papaucris nagnitudine , non profirt
fabai, ncc radicem habet, qu£ cruda m.tndi pofit ob uehcmentem eim acrimoniam . Hwnw tamen arifolia uidetur effe
fabjs Aegypti£ . Et certe hanc adeo a:mulantur , ut aliquando exiftimauerim cas ftirpes nihil inter fe diffcrre . Scd
poftquam rem hanc diligentiiK examinaui , earum difcrimen cognoui, atq^ iUos plane faUi iudicaui, qui arum A cgy=
ptium non diftinguunt ab Aegyptiafaba . Meminit huim Theophraftus lib. 1 1 1 1 . cap. x . de plantarnm hiftoria , ubi
itafcribit . ¥aba Acgyplia in paludibm,ftagnPsqi exit . Caulis eim , qui longifimus , quaterna cubita perftcit : crafi-
tudo digitalis eft,ftmilPs calamo moUi , nongeniculato . Riraoi intrinfecw! habet tendentes per totum , lilij modo . Ca=
putin cacumine orbiculatum, ucj^arumfauo non abfimile.lnc^ftngulisceUis,fingul£fab£ cotinentur, paulofuper
id eminentes , multitudine plurimion terdenx . Flos papauere duplo maior, colore rofem in plenum caput . Super <t=
quamJDlia adfinguloifabas amplexa exeunt . Tabam quanq^ conterenti amarum iUud, ex quo pilulafit , inflexum pa=
tefcit . ¥rudui itafe habet . Radix iUi crafifima , arundine plenior , rimax fimiliter atq^ caulis habens : manditur er
cruda, cr elixa, er affa : eoq^ cibo, qui incolunt paludes, utuntur . Nafcitur itaq^ j^onte uel plurima,c£teram cr/ca
fitur in limo paleis large admiftis , ut defcendat , incorruptaqi maneat ^ficq^ fabetafaciunt . Si autcm femel appres
henderit, perpetuo manct . Radix enim ualida eft, nec procul drundinumftirpibu6,ucrum j^ini^ fubhorrens. Qwrfina
obrem eam crocodilu^ refugit , ne occurrens oculo offendatur , quoniam acute non uidet . Nafcitur hac etiam in Sy^
ColocaGa ex ria, Ciliciaq; . haiienus Theophraftm . Hanc ampUfima emitterefblia tradidit Vlinius lib. x x i . cap. x v. ubiftc
Plinio. inquit . In Aegypto nobilif^ima eft Colocafia , quam cyamon uocant aliqui . B.ancaN ilo metunt : caule , cim coctia

tft, araneofo in mandendo : thyrfo autem, qui interfolia emicat, f^eiiabilis :fi>lijs latif^mii , ctiamft ad arbores com'-
parentur, adftmilitudinem eorum , qu£ perfonata in noftris amnibm uocamm . Adeoq- Nili fui dotibm gaudent , ut
implexii Colocaft^folijs, in uariam f^ecicm uaforum potare gratif^imum habeant . Seritur wn h£c in Italia . h£c Pli
nius . Aegyptiafaba ( ut Galenus audor eft libro primo de alimcntis) ficuti noftratem magnitudine longe pr^ceUit,
Nomin». '^'* ^ tutturam humidiorem , magisq; excrementitiam fortita eft . Vlanta, qu£ Kuxjjiof cJ-yuzs-fjof Grxce , Taba
Aegyptia Latine dicitur : Italice, luua d'Egitto : Hij^anice, Inhame .

t Gr£ci codices hoc loco habent as •zs^iTocsov , id eft, inftar
galeri. Qu£ autem horum loco affert RueUim ex Pliniofumpfit
loco citato. Vbi uerbis, qu£ iUafequuntur,reilimft)rte hunc Djo
fcoridis locum interpretari uidetur .

iXKos. LENS. CAP. C.

Le N s frequenti cibo aciem oculorum obtundit,

xgre concoquitur, ftomachum male habet, eumque&

inteftina inflat : fed aluum cum cortice cofta fiftit . Prz-

ftatincibo,qu3EfaciIlime coquitur,nihilatriin mace-

.c.nitfioH A,^UlW?i\ ii''^^'^^lJM.*^l°^~-*~-— ^ rationereddens. Vimhabetadftringendi.-quaeXcau-

faaIuumcohibet,fidetraflo anteacortice difcoquatur
accurate,'primaqueaquainter coquendum effundatur
(quippe primum id decoftum ventrem refoluit. ) Som-
nia tumultuoia excitat ; capiti , neruis , ac pulmoni inu-
tilis ; melius fuo fungetur munere contra alui fluxiones,
addito cum aceto inty bo, aut portulaca , aut beta nigra ,
aut baccis myrti ,aut putamine punici , aut aridis rofis ,
aut mefpilis , forbisye , pyris Thebanis , aut malis coto-
neis, aut cichorio, aut plantagine,aut gallis i ntegris,qu2
poftdccoftionem abijciuntur, velrhoe, quae obfonijs
infpargitur;verumacetumcumea diligenterpercoqui
debet, alias aluum conturbat . Contra fubuerfionem fto
machi, triginta grana lentis delibrata deuorari proderit.
Decofta cum polenta , & illita , podagras lenit : finus cu
melleglutinat,cruftas rumpit, vlcerapurgat. Decocla
in aceto duritias , & ftrumas difcutit ; cum cotoneo , aut
meliloto medetur inflammationibus oculorum,fedis-
que, additorofaceo:fedin amplofinu,aut infiamma-
tionibusfedis, qux maius remediumexigunt,cum pu-
t^niinepunicijac ficcis rofis,adiedomelIe, decoquitur:

nomis

L E N S.

10

zo

30

40

50

In Lib. leciindum Diofcoridis'. 26}

nomis qujs in gangrxnam eiiafcrunt , adiunda maris aqua : puftulis, & his qus ferpunt, igni facro ,
pernionibusque,vcanteaclidumefl::contra mammasin quibuslac in grumoscoijt,&prs; nimia
fuicopiaprofunditur,co<ftainaquamaris, &illitaauxiliatur. ■•

Le N T E s , qucm.idmodtmlibroviii.fimpUchwtmcdicdmentorumfcnptumreliciuitGukntis,u.ilentcrdd=- Letium uires
firingunt : in cdiditute ucro , o~fi-igtditatc mcdium tcncnt ; deficcant tumen infecundo ordine . Ipfum it.-tquc eanmi ^^ Galeno .
corpus dcliccat , CT fiftit ucntrem : cxtcrum dccodum prouocat : proindc ctiam prior aqua abijcitur , ubi rctentio^
nis caufa adhibcntur . hadcnus loco citato G.ilenus . Cxtcrhm affcrcnti Diofcoridi Lentcs aluum cohibcre ,fi detra^
ilo antca corticc difcoqu.inttir accur.itc, primaq; aqua intcr coqucndum ejfundatur, omnino rcfragatttr G.ilenus,qui

t o libro primo de alimentorum fwult.itibus fic fcribit . Ne cx lentc quidcm pancm quis tcntaucrit : pr^arida enim fine
pingui^O" friabilis cfl . Cortex eius uehementer adfiringit,carncafubfiantia tenuiter, qu£ cr crafiifucci, er terre:^
ftris cft . Succtis porro lcnlis, fictit ante rcttihmus , adftriiigenti eft contrarius . Quocirca ft clix£ in aqua iufculum
filc, garo, olcoqj cotiditttm bikittir, altmm dcijciet . At quod ex bis decoiia lcnte ad eum modu, qitcm retulimus,fir=^
cukm app.iratur,contrariamfucco uim obtinet. Ndra qu£ ucntri obueniunt,ftuxiones dcficcat,os ueiitriculi,intefti=:
na, o~ totum dcniq^ uentrcm corroborans . Qu.mobrem cceliacis,or dyfcntericis accommodatus eft cibus. Lens «e= '
ro dccorticata, tit iHam adftringcndi uchcmentiam,cumq; hac alia uidelicct omnia,qu£ cotifequuittur,amittit : ita alis
bilior, qum integra iUa cfftcitur, craffv,m, prautmqifuccumgignens,tarde comeans : alui tamenftuores haud deftc»
cat, uti ea qu£ corticc tton cft ^oliata . Ittrc igitur qui modum in hoc cdtdio non feruatxt,clcphantiafim quam uocant,
er cancriim incurrunt . siquidcm craffa,ficcacj^ cibariaf.icilc in melancholicos humores uertuntur . Quare ijs dwi<^

» o taxat,quibus uitiofa eft habitudo ob aquam in carne diffufam, lcns cibo utiliter prxbetur : ceu aridis, zr fqualentibus
Admodtm damnose . E andem ob catifam uiftm integrum, er inculpatim hebctat , immoderate exiccans . Ei ucro, qui
contrario modofe h.ibct,humidiori uidelicet, opitulatur . h\cnftruis purgationibus incpta eft : craffum enim , O" tar^
diftuum fangHinemficit. At mulicbri appeUato proftuuio conuenientiftma. Ciim porro lens,o- ptifana contrari£ in^ ■
terfcfintfacuU.itis , ex amborum commiftione pr^ftatitifimum edulium componitur , quod nos in Afta phacoptifa^
nam nuncup.imus . Veriim non £qua utriufq^ portio effe debet : minus enim ptifan£ adijcicndum , ut qu£ per decox-
{Uonem in cremorem late di\funditur,zy in magnam attoUitur molem : lens autem coiia cxiguum quendam tumorem
afcifcit . S ed enim huius cdultj eadcm ac ptifan£ efl confeilio,pr£terquam quodfatureia, er pulegio adiedis , iucun--
ditts cr paratius concodioni efjicitur : cion ptifana lUis minime gaudeat ,fed folo anetho , porroq^ fit contenta . De=
terrima eft lentis conditio,quam diuitum cocifapa tnftcimtt : minime enim incra(fantia fibi uult admifceri, fed liquidcl

f o potius,et craf?itudinem incidentia. Ctti uerofapa comifcetur,iecoris obftruHionesgignere nata efl,cr ipfius uifceriSy
atc^ una licnis inflammationes ina!igere,ntfi addito meUe corrigatur . Illud pr£terea non arbitror obfcurum,durefcc
tes uifceris utriusq; ajfedus,qtios fcirrhos uocant,hoc epulo exacerbari. cfuod ft fuiUamfimul libeat incoquere, ptis
fan£ rccetitem,lentifale afferuatam congruere deprehendes : ceu utiq^ quie inter has media cR,quam ViocAH, id efl,rc
centcr falitam appeUant,phacoptifan£ percommode er adfuauitatem,0' concodionem immittitur. Magis tame lens
cttmfalfts carnibus efltata,craffos humores augebit . Nam h£ quoq; fattguitiem crafiorem, er melancholicum magis
generant . C>uapropter neq^ iftis affatim, f£peq; uti expediet,pr£fertim cui corpus melancholico pr£craffb,cr on^
nino pratio htmori obnoxium eft . n£c eadem er de regionibus, anni temporibus,0' aeris conftitutionibus in unoquo
que cdulio intcUigcre oportet . Ac autumno quidem mclancholicis , acficcantibus cibis abftinendum : hyeme uero eis
ittendum : utifane in £Jiate humedantibtis, cr refrigerantibus : in ucre medij temperamenti,medi£(^facultatis epu^^

4 o /<K offerendum. Eft porro mediorum tton tina, necflmplex f^ecies : qu£dam enim huitifmodifunt, quoniam cum extre
mis nihil habent commune : qu£dam ex duorum contrariorum £quo interuallo d medio diflantium miflione funt me-s.
diocritatem adepta : utft quis iuxta id , quod paulo ante dixi , ptifanam lenti com.mifceat . Sicor teutlophacen , qu<&
ex beta, er lentc nomen apud Gr£cos inuenit, Heraclides Tarentinus nonfanis modo, ueritm etiam laborantibus exs ^

hibebat . Lft enim er hoc ex pugnantibus compofltum edulium : quamobrem etiam tardius , quam beta ; citius uero ,
quam lens per aluttm dcfcendtt . E/i er iUud pcrfpicuum , huiusfuccum in corpus dif^artitum , ex amborum uirtute,
lentis uidelicet, ac bet£, effc permiflum . hadenus Galenus . Ex cuius uerbisfacile coUigipotefl, Lentes infrequem
ticiborumufu mintmeeffe recipiendM ;pr£terquam abijs,quibusmorbialicuiusratione,utmedicamentapotiuSt
quam ut cibus cottueniant . <t otKoV Gr£cis efl, qu<& Lens Latinis : Hades , Arabibus : Lenticchia, Italis ; hinfeti 3 Nomina;
Germanis : LenteyM, Hifj^anis : Lentile, Gallis .

So

^aai'oAot. PHASIOLr. CAP. CI.

Ph A s I o L I inflant,fpirituscient,2gre coquuntur. Virides cibo aluumemolliunt: advo-
mitionesidonei.

Phasioli funtinltaUauulgareS ,^ inhortis,dc aruis frequentes .liiuerfaeorumhabentur gentrd,u<ts Phaleolorum
rtfs coloribus diflinda : nam ZT candidi , er rubefcentes , er melini , ac diuerfls ref^erfi maculis reperiuntur . Quos confideratio .
fuperiori quoc^ £tati cognitos fuiffe putauerim, etfi nonnulli eos nuper in Italia ueniffe exifliment . Candidi , quibus
granum c£teris minus efl, c£terorum leguminum more, in aruis feruntur . At rubefcentes, melini, ac uarij feminan-
tur in hortis alijsue locis, ubi umbra £fliuafuerit opus . Siquidem pr£terquam quod frudum fuo tempore demcten^
ium proftrunt ,fuis etiam inuolucris , acfequacifdliorum , clduicakrumqi reptatu^, teflndines , attegia^ , mapalia ,

tuguriOi

2^4

Marcellier-
lor.

Manard«$ no
tatur .

Nomina.

And. Matthioli Comm.

P H A S I O L I,

10

ERVVM.

iuguria, cdmcrdf , pergulds ,fcetids , ac t^bermcuU c lignis canceUutim fnbricatu opacant , ac ucluti topiario opere
contexunt ifolaresq^ radios inhibcnt , nonfccus qum uitis, lupui fdliiidriui , bryonia , colocynthis , clematis , pcri-
clymcnum, crftirpium idgenm, quiC arbores, cr^fepesfcandunt, pcrreptant, implicant , ac conucftiunt . Qko fit, ut
crediderim ego, iUos d ueritdtehaitdquaquam dcfcifcere, qui dixerint , hoc Phafeolorum gcnm hortenfem effe fmila^
cem, hoc etiam libro a Diofcoridc defcriptum : quippe quod iUi maxime refpondcdt, ut infequentibus dicctur . Q«rf=
obrem longe dbcrraffe uidetur SldrceUui in cdrpendo Hermoldo tantopere duidus , cum dixcrit/ibi pdrum ueriftmi^
le uideri ad eam dltitudincm, O" fvliorum copidm pojfe legumen dliquod dugeri, utfccnd^,ZT tdberndcuL ueftiens in^
umbret . Quandoquidcm non modo huic reftdgdtur Diofcorides ;fcd er ipfiui fmilacis numerofm plantarum pro^
ucntus, qu£ in quam plurimis hortis, ac uiridarijs longiftimosfcdndunt palos, o~ canccUdtd teild conucftiunt . des-
terim nec eos quidem hdUucindri putduerim, qui pro ccrto djferuerint, Phaftolos fupradidis coloribus inftilos,quos
equidem nihil ab hortenftfmildce differre exiftimo, Dolichos e(fc,quorum meminit Theophrdftus lib. v 1 1 1 .cap. i ii.
dc plantarmn hiftorid : cr Gdlenus iibro primo de facultate alimcntorum : zr ipfum fccutus Paulus . CXiiippe quo=

niam dolichi ( ut adiuuante Deo infra. infmiUcis hortenfts mentio
nc diccmus ) nonfunt iUud piforum genus , quod Aufonijs uulgd
dicitur Kouiglione, Tridcnttnis ucro Arabcia , ut Mandrdo Fer=
rarienft pUcet . QBdndoquidem hdncfub ochri nomine, tdm Ga=
lenus , qukm Paulus defcripfcrc ,ut co, quem modo citauimusy
loco patebit . Porro in hoc pnefenti capite Diofcoridcs de can^
didis tantim, dc uulgaribus phaftolis diffcruit_,non de eruilia Arx
beia uulgo uocata : in fequcntibus ucrd capitc dt hortenft fmiU=
ce, eorummentioncmficit, qui uelrubcntcs, uel lutci , uel uerft^
colores enafcuntur . Ita tpotffioAoi Gr£ce , ut etiam PhafioU
Ldtine dicwitur : ItaliccyfagiuoU .

O"foj2.0f. ERVVM. CAP. CII.

E R V V M paruus frutex omnibus cognitus , angu-
fto folio , tenuis, femina in yaluulis habens : e quibus fa-
rina fit,nomineeruina, ad medendi ufus conueniens.

Eruum capiti onerofum eft : aluum efu turbattfan-
guinem per vrinamextrahit:eIixo boues faginantur.

Parandae farin^ratio haec eft. Vberioragrana candi-
daqiiedeiiguntur,permifcendoqueaqua refperguntur,
donec fufHcicnter combibant:poftea torrentur, vfque
dum hians cortejc difrumpatur : molitaque, farinario cri
bro incernuntur : poftremo farina reconditur. Hxc
aluo vtilis eft; vrinam ciet: meliorem colorem efficit:
fanguinem per ueficam ,autaluuni cum torminibus eli-
cit,filargius in]cibo,aut potu aflTumatur: vlcera cum
mellepurgat: lentigines, & vitiacutis in facie,& macu-
las , totumque corpus emendat ; nomas, gangr.xnas, du-
ritiasque, ferpere non patitur;mammarum duritias e-
molli t : atra vlcera , qux theriomata uocant , fauosque e-
marginat: carbunculos rumpit;cum vino fubada ilHtu

morfibus

20

30

40

$0

In Lib.fecun JumDiorcori Jis. zf^.

morfibusuiperaium,canum,hominumquemedetur:unnaedifficuItates,tencfmosqueexacecomi-
tigat.Eruum tabidis,qui alimentum non fentiunt, tofl;um,& ad nucis magnitudinem mclle exceptu,
fumptumqueconuenit . Eius cremor pernioncs , l\: pruritus in toto corpore , lanat fouendo.

Erv V M officin£ ,Gr£corum more,Orobum appclkut .lCaterwn quodex Akxdtidriit ,Syria(j; Vettctidi Eruiconfide-
conuehititr, aliud nimirum fcmcti rcpricfcittare cetifetnin, qu.hn Erui, quodfi-cqttcntifimum in Hcirttria nafcitur,ac "''°-
feritur. Folia mittit Eriium,quod unlgo Mocho uo.camus,lathyri,ticl cicercuU lailgo uocatce .-cmula ifiorcm piforti
modo,admodtm rtifvfccntcm : filiquM fbrttia tcrctes,et oblongas,in quibuifemcn,colore in aliquibui pallido,in nonul-
lii candido,inqidbufd.m ticro rujvfccntc. Vorro cmhoc ignorarct Brafauolus,crcdiditEruiliam,quccrhcophra= Brarauoli , &

» o jic,Galcno,ac Paulo ochros appcrutur,lcgitiitititn cffc Eritum,nomittis tticinitate fbrtaffc dcceptiis . Qj^a in re Euch^ f "'^''- '^P'"^ .
fiits quoq; h.tUucinattis dcprchcnditur, qttodfiio dc plantarum hifloria uolutnine Ctcerculant ttulgo uocatam ,fatiuum
'Eruttm ejfc cxiftimaucrit : crfl ciccrctiLtm omncs rei herbari^ periti Galcno lathyrum appellari tion dubitent . In ci=
ccrcttla cnim, ttt periculumfacicntibus clartfittium cfl,h.(iidquaquam ea: repcriunturfacultatcs,qtubm poUere Eruii
tradidit Diofcoridcs . dijandoquidem prtcter td,qu6d omni prorfus atnarituditie uacat,largius cfitata nunquamfan=
guinctn pcr ucficatn, er aluttm cttm torttiinibus elicit , ut de orobo fatentur Diofcoridcs , cr Galenus . Ex qtto plane
cojift.tt tam Br.if.ttiolttm,qu.lm ¥iichfium, utriufqi pace, hac in re deccptos effe.. Sed ignorandtm non eft , quod ctft
Erttum ab .xgricoHsferaiur ; h.tbctur tamcn &" inter /J>onte nafcentia : nanquc er perfe intcrfegetcs fi-equens ori^
tur.ycrhicuma paitcis cognofcatitr ,iUttd interuicix Ifecies annimcrant. lAnitnaduertcndttm pr£terca eft ,
quod quanqu.im adEruin.im ftrtnam conficiendam eligit Diofcoridcs candidiiis Eruifemcn : Galenus tattien Itb. i .

io de facttltatc altmcntortim , cittdidttm paUido , ac ruftfccnte , lottge minus prceftare fcribit . Quapropter Brafauos
lus Galcni r.ttionan tninime habtiiffc uidetur,citm fibi ex Diofcoridis t.int:tmfententia perfuaferit , album eruifemen
in mcdicamcntorttm ufu tatn rufum , qu.hn paUidtnn uiribiis attteceUere . E rui uires prodidit Galc nus lib, v 1 1 1 . E rui uires ex
fittipltcittm mcdic. ita inquicns . Orobits dcficcat quidein exccffufecundo intetifo , calfacit uero primo . Porro qua^ Galeno •
tenits .imaritttdinis cft p.irticcps , eatcnui incidit, extergit, atqtte obftrudiones expedit . C£tcritmfifumatur copios.
se,f.inguinem pcr urittas euocat. Et libro i. de alittictttorumfacultatibui ait . Boues apud nos, ut apud alids plcraf~
que gentes , Ertto in aqua edulcato pafcuntur . Hominum cibis prorfm hoc femen datnnatur . eft enitn C infuauifti^
mttm, e~ prauifucci . C£teriitn in magnafame nonnunquatn ,ficut Htppocrates quoq;fcripftt,necefitate coadi hos.
niines ad id ctiam confugiunt . Nos eruo ittftar lupitti pr£parato ex tneUe utittiur,ut tnedicamento craffos pubnonis ,
thoracisq; hutnores expitrgattte . Candidim tnittus eft incdicamentofutn,quain id,quod adflauuin,aut paUidu colorem

$ e tcndit . Eriium bis elixum,(:^ in aqua identidem cotidttlcefa£lum,infuauitatem certe deponit ,fed una cum ea er dt=

ftergendi^c^incidendiuimjUtfolaineo relinquatur terrcftrii
fubftantia . Itaque citra amaritudinis inteUeilum deficcans fit e=s
fculentum. IdGr^cis o§oJio{,quodl^atinisEruutnnoinitia^ Nomina.
tur:Arabibuf,Uerbuin,Keifene,fiuc Kerfette: ItalLs,Erm: Ger
manis, Eruen : Uiffianis, leruos : GaUis, Ers .

L VP I N I.

40

yo

ee'^pi. LVPINI.

CAP. CIII.

S A T I V V s Lupinus notus eft. Cuius farina cum
melle delinclu, aut potu, uentris animalia expellit . Ipfi
qucque macerati , & cum fua amaritudine efitati, eadem
efticiunt . Decoftum eorum idem munus praeftat, cu ru-
ta,& pipere potum : quare lienofis prodeft. eodem ulce-
ra tetr3,qus theriomata uocant, gangr£Enas,incipientem
fcabiem, eruptiones puftularum,vlcera in capite manan-
tia,uitiligines,maculasque fouere utilifsimum : menfes ,
&partusextrahit, cum myrrha, & mellefubditiiin vel-
lere. Eorum farina cutem,liquoresque corrigit : inflam-
mationes cum polenta,& aqua mitigat : tubercula,& co-
xendicum cruciatus , ex aceto lenit : ftrumas in aceto co-
Ciajillitaque difsipat : carbunculos rumpic . Decofti cce-
left i aqua, donec in cremorem lentefcant , faciem abfter-
gunt : medentur pecorum fcabiei , cum radice nigri cha-
msleontiSjita ut tepente decofto abluantur . Cit urinara
radix cum aqua coda . Lupini triti, vbi maceratu dulce-
fcere cceperint,cum aceto poti , faftidium detrahunt, &
cibiauiditatemfaciunt. Gignuntur& fylueftrcs Lu-
pini,{atiuis fimiles,fed omnino minores : qui eadem qug
fatiuipoflunt.

Servntvr

266

And.MatchioliComm.

zo

ao

}o

Lupinorum S E R V N T V R iit Uctrurid 'Lupininonmodo dd dlimentorum ufum ,fed addgros impinguMidos . C£terim

conlideratio . pr£ter fdtiuos LupinoSyfylucftriuyn tn Hetrurid innumcr.e cxoriuntur pldntce,quie mdto mcnfc in c.xmpcflribus ui=

ftmtur, floribiis rofeo colorc rufvfcentibus . S.ttiut dulcordntur in ltdUd,tbtc[;fi-cquentcr cduntttr ctm fdle . Lh-

Lupinorura pinus (utfcriptum rcliquit Gdlcnus lib. i .de dltmcntorumfdcultdttbui) multi tift^ lcgumcn cenfctur . Elixiis enim, dc

faculcex Gal. deiitdc in dqud dulci , donec omncmfibi ingenitdm cxttdt infuauitdtcm, comm.idcfdctiK, itd cditur cumgdro, dc oxy-

gdro , uclfinc his etidm ,fdlc modico condttus : non tielut hordcum , O" dltd multifdridm inflru(^d . Lupinidurd , dc

terreflri^fubftdntid efl . Quocircd necclfdrio coitcofiionirepugitdt, cr crdjfumgignitfucctm : ex quo non probe in

iienis confldo, crudus proprie dppell.ttusfuccui dcerudtur . Et libro v i . fimphctum mcdicdmentorum,fic inquit .

Lupintis editur codiis , mtiltis diite dicbtis in mdcerdtione in aqud dmdritudtnem deponens :fitq; tunc nutrimentum

fucci crdfii . C£terim ut medicdmentiim itd prxpdrdtus cx generc cfl empldflicortim . At qui natiudm dmdritudinem

hdbet , is etidin extergendi , digercndtq; uim obtinct . Interficit lumbricos tum illitus , tum dddito meUe UnlliK , tum

. ex pofcd epotus . Quin o~ decoHtim cius liimbricos eijcere potefi . Tum cttdmfiiri^ identidemperfufiim, uitiligines ,

dchords, pufiuids,exdnthemdtd Gr£ci uocdnt, pfords,gdngr£nds,uIcerd mdlignd,qu£ cdcoethe uocdnt,iuudt,pdrtim

extergendo, pdrtim citrd morddcitdtem digcrcndo, ficcdndoq; . 'Exptirgdt iccur,cr Itcnem ctim rutd,zr piperefuii^

uitdtis grdtid dffumptum . Elicit mcnfes, dcfcettm ctim myrrhd , cr mcUe impofitum . Porro Liipinorum fdrina flnc

mordicdlione digerit : nec enim litiidd tdntum,fed cr choerddds,cr dtira phyntdtd curdt :fcd tiinc in dceto , dut oxy=^

melite , atit pofcd coqudttir oportet, idq; pro Idbordiitium temperdmento,zr djfedus diuerfitdte,quod ex ufu efl eli^

gendo. Sed non efl pr^fentis inflituti tdlid dtflinguerc. Digerit item qu£ liutddftint. Et qu£cunq; modo diximiis pr£=-

fldre poffe decoittim , eddem omnid efflcit crfdnnd . Sunt uero etidm qtii edm ifchiddicis cdtapldfmdtis modo iUinut .

Noniifla. Lupinus dgrefiis dntdrior efi,et dd omnid Udlentior domefiico,eiufdemgenere ciim ipfofdcultdtis. Lupinus fxtiuus

fic Ldtinis, Gr£cis 68'p(aof H^egof dppeUdtur : Mdtiritdnis,Tdriitus,Arinus,feu Tormus : ltdlis,Lupino domeflico :

■ Germdnis,Vuickbonen,Eeigbonen,VuoIffdfckbonen : Uifpdnis,Entrdmuces,cr Entrdmocos : GdlliSjLupinis . Lu~

pinns uero agreftii Ldtinis, Se^^of oiy^m Gr£cts , er Itulis Lupino fxludtico dicitur .

Toyy^M. RAPVM. CAP. CIIII.

D E c o c T A Rapi radix halitjinflationem parit,hu-
mentem ac fluxam carnem creat,venerem fl:imulat. Deco
fto podagrse , pernionesq; fouentur : contritoque rapo ,
atqueimpofito iuuantur. Si excauatae radici rofaceum
ceratum adigatur, & feruenti cinere eliquefcat,exulcera-
tis pernionibus proficiet. Cyms eius deco6t£ mandun-
tur, & urinamciunt. Semenantidotis,& theriacis,prx-"
fertim quae fenfum doloris auferunt,anodyna uocat,ido-
neum eft : potum contra uenena falutare efl; : uenere con-
citat . R.apum muria conditum, minus alimenti fufficit :
fed multo magis appetentiam recreat . Sylueftre rapum
inaruisnafcitur. t Frutexeft incubiti altitudinem aC-
furgens, ramofus, laeuis in cacumine. Folia fertIcBuia,di-
gitali latitudine, aut maiora : & frudum in filiquis caly- 40
culatis ; cumquc eorum inuolucra aperiuntur , alia intus
filiqua fpeftatur , quGE quandam capitis fpeciem przbet.
in qua femina paruula concipiuntur,foris nigra,intus al-
ba . Additur in medicamenta , quibus ad detergenda cu-
tem in facie,totoque corpore,utimur : prsfertim quae ex
lupini,aut erui, tritici,autlolijfarina,fieri folent.

R A p V M in Itdlid tiutgo notifiimum eft , pr^fertim dpud

Infubres , ubiftdtim poft meffcm £ftdte , itinio , dc iulio menfibtn ,

in druis fecundo feritur : deinde menfe oitobri, cim rddix ddfum^ i o

mum extuberduerit, e terrd eruitur . Sdtiuum in triplici rcccnfc-

tur genere ,fefiile, longim, ZT rotundtm : tdmetfi literis mdndd-

uerit Plinius libro x v 1 1 1 . cdp. x 1 1 1 . longtim errdticum effe .

No« omittendtim ndttir£ mirdcultim , ex tdin pdrtio femine tri^

bus penemenfibusgignitur tdin mdgiid rddix,ut cd dliquibtis in lo^

cis plus qudin centendi librds penddt . Atlibrdrtm trigintd pondere nosf^pitn innumerd rdpd uidim.tis inAndnicnfi

agro, longd, er colore purpurcd . Kdpum , cr rddix ( tit Theophrdfttis eft dtiilor lib. v 1 1 .cdp. iiii.de pldntd=-

rum hiftorid ( gdudent frigoribtis : crfic cd dulcefiere putditt ,fimulq; incrementum in rddtcem , non in folid uerti .

Auftrinis , dtq; ferenis temporibtis celeriter caulefcunt . Ntirfinis Vlinio pdlmd , quod eo fiirtdffe folo mdgnitudine,

er dulcedine c£teris pr^ftent . Alpinis,quibus rdrdfeges,rdpd tittlid ddmodum,dc neceffdrid hdbentur, tdin in ho-

minwn alimentum , q^um iummtortim pdbulm . Q«<e ^ftdtefermtur, uindicdiuur db erucarum iniurid , qu£ ple=

runque

Rapi confi-
deracio.

to

InLib. fecundumDiofcoridis. 26 j

ruiK^ue tateUjfoli.t in uniucyfum crodunt , commijhtfutionis temporc fcmini fuligine : aut mMori^fcdifucco pcr no=

iicm nucerxtofcnwie . Siquidcra CohmelU rcni huncjiln expcrientid comprobut.tm affcrit . Sylucftribus rapisfca

tet ubiq; Uctrurid , nuUis rcclm.intibus notis . Qwctre in hoc cogor Tuchsijfententi^ refi-agari , qui munifi-fto [crro^ Puch. lapfus .=

re , infuis dcftirpium hijiori.t dofHfiimis commcntarijs , putut Kapumfyluejhe cffc Kapunculum uulgo diiiu. : quip=

pe quod lUi minime rej^ondcit . R.-tp; uircs rccenfuit Gulcnus libro v i.Jimplicimn medicamcntorum,itu inquiens. Rapi uires ex

Kapifemen ucnerem excitut , utpotc (^iritum fiatuofum procreans . Sic cr radix concodu difjicilis ejl , injiatq;, CT Galeno ,

femen gcncrut ."Etlibro fccundo dc almtcntorum fucultatibus ,inquit . Kaptm Jlue yoyy\jAiSx, fiuc ^ovvid^ot.

appelUirc ueUs,qiiod cius cxtra tcrrum eji , olcruceum cenfetur . Kadix , qux terra continetur , ante elixutionem

&~ duru cji , cr cibo alicnu : in .tquu uutcm dccoiia , mirumji uliquu ex congeneribus plantis minus uutriut . Kanc

qtioque ipfam mtiltifirt.tm homincs p.truttt :n.tni z^inmuriu,^ inacetoreponunt ,qu6intotum unnumttfuieffe

poj^tt . Succus ex ea in corpus digcjius , tempcrato craj^ior cft : ideocj; Jt qtiis ultra modttm efitauerit , er muxime ji

pcrfiiic conjicerc cam ncqtteut , crudumfuccum in iicnis cottgcrct . Ad alui dciciiionem ttcc coitfirrc qtticquum, nec -^

cfficcre dixeris , potij^imum qu.tndo benejticrit percodu , ut qu.e longutn elixutionem requirut , optimucj; fit bi/i rfe=

codionem perpeffu, ad etim modum uidcUcet, qucm anteu in /wc pr.cp.irandi ratione docuimus . Sin crudior ingera-

ttir , concoclu cji dtfficilior , ac fi.itulcnta , fiomuchoq; tioxiu : nontmnquum uutem o~ uentrerii mordicat . ro-y= Nomina.

-/uAh id Gr£ce uoctttir , quod Lutinc Kupum : Arubice , Seliem , Sclgcm , Sclgiem ,fiue Alfegicm : ltalice,Kapo :

Germaitice , Kucben : Hi^anicc , Nabo : Gallice , Kauc,feu iJaueau blunc de tardin .

t Qnodin Gr£cohtc legitur &x^vof ,KuclUus uertitfruticofum . Qu.e tiox efipotius ab eo ex VUnioUb. xx.
cap. III. rcpojitu , qtiod etiam uliAsffpenuKcro fucit , quam Gnece Latina reddita . l<losfruticcm uertimui , Ucet
* o ]}uc, ut ulijs plerisqut uocibus , Diofcoridcm itnproprie ufumfuiffe exifiimemus .

C A P. C V.

C o c T A Napi radix inflar, modicum alit . Semen e-
ius potum uenenorum uires hebetat : antidotis admifce-
tur,Condicurfaleradix.

Napi inraporumgenererecenfentur.PluruTheophra^ Naporijcoa-
flo , er PUnio produnturgenera : quanquam hac tempefiate duo fideratio.
tantitm repererim , nempe album , orfiuuum . flaui tumetfl ulbos
craf^ituditie fuperent , mugisq; colore placeant •,funt tamen infi^
pidiores , er gufiid ob id minus gruti . In Aegypto frequentius
feruntur , quod inibi ex eorum femine copiofum exprimant os
leum . Bouviaf , nomen Greecum efi : Nupus , Latinum : ItuU^
cttm , Nrfpo : Germanicum , Steckrueben : Hifj^anicum^Uabicd/S ;
GaUicwm ,Nauet .

4»

Jo

J*

Nomina,-

C A

P.

RAPHANVS.
C V I.

R A D I X , qu32 Grsecis raphanus dicitur, excalfacit,
flatus gignit , ori fuauis ell : fed (tomacho aduerfatur,ru-
ftus ciet , urinam pellit , aluo aptior : fummo tamen cibo
fumi debet,qu6 magis eius dil[lributionem adiuuet : cum
autem przfumitur, cibum fufpendit:quare uomituris
commodifsimedaturantecibum :fenfuum aciem exci-
tat. Decofta contra ueterem tufsim,& pituitae crafsitietn
in peftore,efficax eft. Cortexex acetomulfo,ceIerius
vomitiones mouet : hydropicis commodifsime illinitur:
lienofis vtilis : fugillata cum melle rapit, & nomas amoli-.
tur:contrauiperarum i(3:usauxiIiatur:aIopecias ad pi-
lum reducit : lentigines cum loliaceafarina emendat : his
quifungis ftrangulantur, tam cibo, quam potu falutaris eft ; menfes cit . Semen ,uomitiones facit,v-
rinam mouet , lienem extenuat : cum aceto illitum gangrsnas ualidifsime emarginat : coftum cum
aceto mulfo , anginis perquam utiliter gargarizatur : contra ceraftis morfus , potum ex uino', auxi-
lio eft. Sylueftris raphani,quam Romani armoraciam uocant, folia fatiuo fimilia, fed magis lam-
planam imitantur:radixgracilis,tenerafubacris.Tamfolium,quam radixin olera recipitur : fed
h3£cexcalfacit,urinamconcitat,2ftuofaeft.

Raphanvs Gr£cis didm ,Latinis Kadix appeUatur . InUetruriu yquod Latinum nomenimiten^ Raphanicon-
tur, Kadice uulgo uocant : quemadmodum er Komani fuum antiquam Kaphani fyluefiris appeUationetn reti= fideratio.
nent , ctui ipftim prim£ Uter£ metatheft Kamorcicim appeUant . C£terim ckm fyluefiris , fatiua longe du^

z X riors

68

And. Matthioii Comm.

A P H AN V s-

RAPHANVS VVLGAKIS.

lO

20

Rsphsni ui-
res ex Gal.

30

rior, dcriorq- depreheitdatur, Biofcoridis codex hlc, ut in aUjs plcrisq; locis, mendi fuj^itione non udcdt, utpotc qui
FuchGj error. Armomciee radicem reddat teneram mollcmue, crfubdcrem . Lcomcrdm 'Fuch/im , mcdicus £tatis nofir£ cUrif=i
fimus , Armoraciam eam effejiirpcm putat , quam Kaphanum rufticum nonnulli uocaucre ,folijs oxylapatho maio=-
ribus, radicibus acerrimk, quibus utitur uniuerfi Germania, CjrVan nonia ad cdrnium mtindas . Q«4 in re cti, alios
quiperitum,facilehalluciikttumcredideririt,accrrimofDrtaffe illiusplantiefaporefrctum . Quod fiisucl Komm
unquam prof^m effet,uel c£terM notas accuratius perpendijfet,nunquara {ut arbitror)in eum errorem incidiffet.
Kaphani Theophrafto lib. v 1 1 .cap. iiii.de hiftoria plantarum , plura funtgenera : ncmpe corinthium , cleo^
neum , liothaldfium , boeotium . Adolefcit amplifime Corinthium,quod ucl radicc conftet detcda . Hoc cnirafurfim 4o
uerfm protruditur , non ut deteru in terram ampliarifolttum eft: L iothalaftium, quod Thracium uocant,ualidiftimtt
aduerft^frigora traditur . Bceotium dulcifimim cft , o^figura rotundttm,ncc ut Cleonetim prslongttm . QuibiM fv^
lia Uuia, dulciord,fuduiordq;funt : quibus autemfcabra, acriora. Genus prxterea rcdditur, quodfolijs erucxfimi^
le conftdt . Kaphanus (ut lib.vi 1 1 . fimplicium medicanientorumfcribit GAlenus^excalfacit quidcm cxceffu tcrtio,
deftccdt uerofecundo : agreftk autem in utroqtie efficdcior eft. Quin crfemen ipfum planta efficacius cft . Fdctiltas
ei ineft digerendi . Itaq; adfugilldtd , o~ alia idgenus liiddd ob tdlcm fdftiltdtem dccommoda exiftunt . Mcminit itcm
Gdenus Kaphanilibro 11. de dlmentortim facultdtibus, fic inqv.ictts . Kddiculamfolam,crudamq; urb.mi homi^
nes ut plurimum prima meitfa exgarofumunt , alui ducendx gr.ttia : pauci autcm acetum ddmifcent . Ktiftici ucro
frcquenter cum pane efitant, nonfecus ac dlid,quie nobis ndtutd non drs parauit obfonia : in quibus cft origanum ui^
ride, nafturtium, thymum,fatureia , pulcgium,ferpyUum, menthd, calamintha , pyrethrum , cruca . Qnippc heec o^ fo
mnid uiridid , cduliorumfunt obfonia, una cum illisfumptd ,funt'(^ hcrbdcctgcncris plant£ . Kadiculx caults quoq^ ,
crfblid nonnunquam eduntur ,fed neccfitdtc mdgis , quam fponte . Kddix in eorum nuraero eft , quibus obfonij po=-
tius , quam nutrimenti nomine afidue ucfcimur . vim cxtenuatoriamgerit, ctm qua confficuc una calfacit : acris cs
nim in ca qudlitas exupcrdt . Verno tempore aulem in dltum affurgentem produccrc folct , ccu alia , qu£ nata funt
excdttlefcerc . Uic elixus cftur ex oleo, gdro, er dceto, ut rap£ caulis, finapiq; , C3" ldftuc£ : nutritcj; magis cdttlis
ifte , quam crudd radiculd , ut qui acrimoniam in aqua dcpon.it : quanqmm minimam fine er tpfe alendi potcftatcm
hdbct . CXuiddm nonfolum caulcm ^fed tink ipfas radiculai clixantcs comcdunt, rapartm modo . C^teriim cian mcdi=
cos,tum idiotds illos mirarifubit , qui d ccena crtidoi cas cdunt, conco^ionis iuuand£ gratia . Ipf quidcm idfc cxpe^
Nomina. rientid dbundc compcrtum hdbcre dicunt ; nulltts tamcn eos citrd d.vnnum potuit imitdri . K adtx , qu£ Grscis f «=
($«wV , Ldtinis itcm Kdphdmu cr radix dppcUatur : Ardbibus , ¥tigcl,fiue Icgiel : Italis , Kdphano , er Kadice :
CermaniijKettich^Bij^aniSiKaudnoya^Kduanillo-.GaUii^Kcjvrt.

S I S E R

In Lib. recuhdLim Diofcoridis. 265^

s r S E R.

SISER ALTERVH.

t»

"Ziaoi.oov.

S I S E R.

CAP. cvrr.

Siferis con3-
deratio.

S I s E R vulgocognitum.Cuiusradixdecoftaorigrataeft,& ftomacho utilis : urinamciet,&
appetentiam inuitat.

N o N dcfunt , qui crcdiderint , iilbum qtioddum Cdrotdrum uocitdrum genus , qu£ napomn modo carmtmt m
ri vicoquumur , legitimum cjje Sifer . C£terum eos h.iUucindri putduerim , Plinij teftimonio dudus , quilib. xix.
cup.v.h£c hibet . Inefi siferibus longitudiiic neruus , qui decodis extrahitur, dmaritudinis tamen magna parte rxli^

4° Ha.ldquodinhifce Carctarumradicibus haudquaqumrepcrirelicet:quippequ£ necneruum concludant,nec
gujlui amaritudinem relinquant \fed dulcedinem potius quandm pr^feftrant . Quod prxterea Siferfaporefttfubs
amaro ,factle ex Galettifententia comprobari potejl lib. v 1 1 1 .flmplicium medicamentorum , ubificfcribit . Sifari Sifari uires ex
radix coHaJiomacho grata ejt, er uritt.m )nouet,fecutido orditie excalfacietis, adiedahabens amaritudinem quan~ Galeno.
dam,cutn letdcula adftricliotie . h£c Galenus . Ex quibusfacile coUigipoteJi, sifera ab hifce carotis plurimianrece^
dere . Sciendum igitur eft, qtiod Sifer in Italia itonferitur ; tametft in Germania , Kheni pr^fertimjiuminis acc6l£ ,
fuis in hortis ftferafi-equcntij^ima habeant, qti£ ZX ferunt,^ coiunt . Ideoq- M.aguttti£ uettalia abuttde reperiuntury
d Tincdo agro iUuc aUata. Sifer folio eft ohfatri , caule,(y umbeUa paftinac^ fimili,radicibus dodratitalibui,neruas
fam intustnatricetn cotttitietttibus,fubatnari^,0' colore fubcroceo,cr qu£ guftatugrdtiamcum paldtononmodicam
itieant . Qjiarum in cibis pr^ftatttia aUedus Tibcrius C^far (ut citdto loco trddit Vlinius^omnibusantiis a Germania

■J o aduchiftferd ctirauit ex Gelduba caftdlo Khetto impoftto, ubigenerofttM pr£cipua . Quod Gr£ci stea^ov , La^
tiniquoq; Sifer uocant : Mauritaiti , Culcds , Tifarum ,ftue Seifaron : Itali , Sifaro: Germani, Gierlin, er Girgelin ;
liij^ani , Chirituas : GaUi , Cheruy , er Gyroles .

Siierisgsrma.

Nomina.

AoLtsol^oV. LAPATHVM, SIVE RVMEX.

CAP. CVIII.

Ex GENERiBvs rumicis , oxylapathum uocant, quod in acutum tendit,dura habens extre-
ma,in paluftribus nafcens . Alius eft fatiuus,t illi difsimilis . Tertium genus fylueftre, paruum, plan
tagini proximum,humile,& molle. Quartum eft,quodaIij oxalida,aIij anaxirida,aut lapathon
uocant.FoIiaeiusfyIueftri,acexiguorumici fimilia:caule non magno:femine fubacuto,ruben-
te, acri, in caule, & agnatis appendicibus, emicante. Omnium decoftq olere aluus emollitur . Grudi
illitUjmelicerideSjrofaceOjaut croco adiefto, difcutiuntur . SyIueftris,&"oxyIapathi,& eius,qua oxa-

z 3 lida

270

And. Matthioli Comm.

OXYLAPATHVM.

OXALIS ALTERA.

OXALIS.

HIPPOLAPATHVM.

10

so

J«

40

5©

In Lib.recundumDiofcoridis. 271

lida ncminant , femen ex aqua , aut uino vtiliter bibitur,contra dyfenterias, & cceliacorum afFedus ,
ftomachi faftidia, fcorpionum idus . Quod fi quis in potu praefumat, nihil molefti ex iclu patjetur.
Radices ex aceto cottx, aut illita; crudx , lepras , impetigines , & fcabrofos vngues perfanant : fed an-
tea locus aceto, & nitro in fole perfricandus eft . Pruritus corporis , decodum earum fedat , fi fouea-
tur, aut in folijs balnearum confricetur . Coft.f in uino , & inftillats, aurium , dentiumque dolorem
mulccnt.-ftrumas, parotidasque difcutiunt:li?ncm cumaceto extenuant. Aliquiamoliendisftru-
mis radicum geftamine utuntur, eas collo appendentes . Tritse , & admotae foeminarum profluuia ft-
ftunt : cum vino autem pota: rcgio morbo medentur, calculos ueficae comminuunt,menfes cient,fcor
pionumidibusauxiliantur. Hippolapathonoluscft magnum,inpaludibusnafcens.Eafdemhabet
i o vires, quas fupradida rumicis genera .

T A M E T s I Kumcx, qtii & Ldputhum, nomine i Gracis mutuato, appetldtur , hodie in hortis nonferutur ; Rumicis con
in ijs tmen f^ontefrcqucntijiimus nafcitur, nuUii dejicientibus noti4 , quibmfitium delinentur . Lapathum , quod fi^«""°-
in p.iludibus n^fcitur, Viiofcoridi OxyUputhum uocutur, non quidem quodguftu acutum ,feu ucidumfentiutur, ut o- ^^ ^^^^ "*
xaUs , qum uulgm officinxrum Acctofxm appcllat ,fcd quodfvlijs proueniut in ucutum dejincntibm . Siquidem o^ v
Gracorum appcU.Uione, modofignificat acutumfiporis ref^e^u , modo mucronatum refbedufdrm£ . Ad quod non
ddHcrtentes Aniccmu, paritcrq; Scrupio Laputhum omne nullo dtfcrimineAcetofam nominant , perperm id adfa=
porcm rcfTren tcs,quod ad fvliorumfigtiram retulit Diofcorides in primo lapathigenere. PlinitK lib. xx.cap.xxi.
OxyLipathon non nifi in p.dufiribus nafcens,fatiuo fmilim ejjefcribit, cum tamen alterum altcri difimile faciat Dio
io fcoridcs. lUiiduer6,quodab acidofticco C)\xKii Gr£cis dicitur {etfiidfilentio inuoluatDiofcorides) duorum efh Oxalidis con
gencrtm, maitts nimirttm, cr minus . lUifoIiafunt hortenft fimilia : huic uerofagittarumfigura , mollia, Uuia , qui^ fideratio.
l>ufd.im ucltiti ciptUimentis fttbrtibentibm inf^erfa ,fticcofa, fvlijsq; maiorii acidiora . Semen utrique idem , prtcter^
qum quod maiori maiiis, minori uero minui . Kippolapathumporro nonfolum in paluflribus prouenire uidemus ; Hippolapt-
fed cti.im in montibus, ijs prcefcrtim in locis, ubi pccudes dtutiusflabularifolent, er ubi eorumfimo pinguefcit folum, *hum .
iUi plant£ omnino rcfpondens , qu£ fub Khabarbari nomenclattira , pafiim hodie in hortis , ac uiridarijs plantatur .

Lapathi meminitGalenusIib. vii.fhipl.medic.ficinquicns. Lapathummoderatedigerentemfortitumfaculta' Lapathi uire»
tem eft, at oxylapathtim miftam : namfimul cum eo quod digerit, nonnihil quoq; repercutit. Semert eorum maniftftum ^^ Galeno .
qu.indam etium adftrii.1ionem obtinet, udeo ut cr dyfenterius, cr diurrhceui^fiue proftuuiafanet, er muxime oxyla=
puthi . Forro hippolaputhtim , qiiod in totum in pultidibus prouenit , eufdem diiliifacultates obtinet ,fed imbeciUio»
30 res. Er librofecundo de alimentorumfacultutibtis : Kumicem , ait , uti ante diximus ,fylueftrem betam pofiit quii

dppeUure , cum nonguftu folum ; uerum etium fucultate hortenfi
bet£ perfimilis fit . Quonium autem beta iucundior eft rumice,id^
circo ea mugis homines uefcuntur . Quare nec nosquo^ prolixiui
hic dcrumicefcribere oportet , cum in beta omniu ad remfacien^
tiu expofuerimus . Vluntu, qu£ Grxcis AaVotSov, Latinis etia Nomins.
Laputhum cr Kumcx appeUutur : Arabibta, Uumudh , Uunadh ,
feu Humud : Itulis, Kombicc , er Lapatio : Germanis , Ampffer :
Hil^anis, Labuca : Gallis , Lampe . Qu£ uero Gr£ce o'^«.AiV ,
oxalis item Latine dicitur : Germanice, Sauer ampjfer : Hj/Jdma
ce, Azederilha : Gallice , Ozeille, Vinette , cr Salette .

t aihilfDrtuffe Vlinius a Diofcoride diffentiet,ft in hoc locofes
quumtir ledionem Oribasij lib. x i . jimplicium : qui habet o v Hot=
Toc 7SXV ofjioioi' T6) TS^dro), id eft, non prorfmftmile primo. Na
ex huc putere urbitror, non tuntum prioru lupathi generu ititerfe
dijferre, quuntum uulgutu ledio innuere uidetur .

A«p4.ocVh. LAMPSANA. CAP. CIX.

Lampsana fylueftreoluseft.Plusalit,quamru-
mex , & ftomacho vtilius . Cuius folia, caulesq; coquun-
turincibo.

Qjr A N V I s hic inter olera, qu£ in aUmentorum ufum ue^ Lampfanx cS
nere , Lampfunu recenfeatur a Diofcoride ; nuUis tamen notis ub Meratio.
ipfo defcribitur, quodfortaffefuis in regionibus notif^ima habere^
tur. Id quod nobii Italis non euenit . Quamobrem dixerim unu cu, ,

Vlinio lib. x x . cup. i x . inter fylueftres brdf^icus lampfanum effe ,
pedalis altitudinii, hirfutiifoliis, napifimiUimis , nift cundidior ef^
fetflore . Hufcitur h£c p-equentiftima in Hetruria,ApuUa, ac plc
risqi ltuli£ locPs, ijs pr^fertim cumpis, qui aratrum eo anno minu=.
mefenfere : tmetft nobi/s buc tempeftate nonfuerit,nifffirfan ur=

gente

LAMPSANA.

40

50

Lamprmx ui
res ex Gal<

272

And.Matthioli Comm,

BLITVM.

Bliti confide
ratio.

gciUe divionte penuria, in alimcntorum ufim reccpta . Mcmi^
jiithuim Gdenm libro vii.fimplicium mcdic^mcntort!m,his
pMicis ucrbis . Lampfun.-i rfufiicccs prauos procrcat . Cietcrim
illit.i abftcrgenii nonnullam , digerendiq^facultatem pofidet .

OlushocutGr£cisAoi^,]-xvA,itu Latinis,Gr Italis Lam^
pfana nominatur .

EAht-ToV. BLITVM.

CAP, CX.

M A L V A.

Bliti uires es
Galeno .

Nomina.

Blitvm eftur oleris modo. aluo vtilecft:nul- ***
lius inmedicinaufus.

B L I T V M duorum cftgcnerwn, rubrum nimirum, ©" aU
Imm . Vtrunq^ notum, in hortis, cr campis nafcens . Kubro cau^
lis , crfDlia adco rubefcunt , ut coccinco colore infvila uidean^
tur, etfi temporis tradu tandem purpurcfcant . ¥olia amaran=-
tum referunt ,ficut etiam caulis . Quin er radix fangtdneo fuc^
co madet. Album prouenit ijsdem fvlijs, latioribu^ tamen^cyco^
lore fubalbidis . Ilores cr fcmen racematim cohxrentes , tenui^
hus infident ramufculis , ex alarum cauis prodeuntibus , panicu= ' ^
larum cffigie ,fyluefiris panici modo . Hoc olus Tridentina rura
Biedone uulgo appellant, recipiiurq^ nonnullis in cibum . Id nan
que aqua prius decoquunt, demum affufo oleo, uel butyro infar^
tagine fi-igunt , additis aUio, er omphacio, uel aceto . Verunta^
men cibus is nonnunquam ( «i ego cx uifu tcfiari poffum ) uomi=-
tiones mouct, uentriculi cr intcftinorum tormina facit , cr alui
fiuxioncs cict, excitata bile . Baq^ propter Plwius lib. x x . cap.
XXII. ita de eofcriptum rcliqutt . 'Blitttm inersvidetur,ac ff^
nefapore, aut acrimonia uUa. Vnde conuitiumfocminis apud Me
nandrum faciunt mariti.Stomacho inutileefi. Ventremadco i^
turbat, ut choleram faciat aliquihus . Bicitur tamen aduerfus
fcorpiones potum , e uino prodcffc , cr cUuii pcdum illini . Item
lienibui, c^temporumdoloriexoleo . Hippocratesmenfiruafi^
fti eo cibo ptitat . hadcims Pliniui . 'Bliti mcminit Galenus li^
bro V I . fimplicium medicamentorum, Im ucrbis . 'Blitum olm efl
efculentum , humidte ,fi-igidieq- tempcratura , infccundo maxis-
me exccffu a temperatis . Itemfecundo de alimentorum faculta^
tibui : Quiporro, inquit, atriplici^,blitiq^gufiabilem qualitatem
inteUigit, brafitaeq^faporis commeminit , laliucam in braflica: ,
ac horum olerum mcdio effe non diffitcbittir ifiquidem iUa egre- 4"
gie deficcat, htec contra planc humida, aquojaq- funt . Quapro=
iQ pter non exfolo oleo , garoq; ,fed addito acetofxpim , meliusq;
affumuntur : alias nanq; ftomacho infifta funt . Dixtmits autem
iftiufmodi olera nonnthilad Uuigandam aluummomenti affer=
re, maximefi cam humiditate glutinofam lubricitate fortitafint .
h£c Galenus . Quofit,^tit mirari liceat,fi Plinij , cr G.xlenifcri^
ptaperpendamus ,qu6ddixerit Diofcorides ^Blitum aluo utile
effe,crnuUiui in medicina tifus. Eius nomen Gr£cum eft
jSAHT-fov ; Latinum, Blttum : Arabicum, Bachala i.imeiiia ,fiuc
Bachale aliemanie : Italicum , Blito : Germanicum, Mayer : Hi= S o
fj^anicum, Bredos : GaUicum, Poree rotige .

MotAccx,H. MALVA. CAP. CXI.

M A L V A fatiua efui longe aptior fylueftri . ftoma-
cho aduerfatur;aluum iuuat,fed multomagis caules:
interaneis,& veficae vtilis. Cruda folia cum falis exi-
guo manducata,segilopas ex melle fanant:verum ciini
cicatricem trahere coeperint , ea demum citra falcm vte-
dum eft. Contra aculeatos apium , vefparumque iftus ,
illita efficax eft : eadcm cruda cum oko trita perunifii

non

In

Lib. reciindumDiofcoridis. 27?

MALVA AREOREA. "°" '^"^"""^ "'' = ^^ccra manantia in capitc, furfuresq; cutri

vrina fanat. Sacris ignibus, & ambufiis decofla folia, tri-
taque,vtilifsiiT)eexoIcoimponuntur. Eiusdecoftum
vuluas infefsione mollit : prodeft erodonibus ueficoe , &
inteltinorum, iiulux-, fedisque, clyftcre infufum. lus
decodtx cum radice fua contra omnia uenena auxiliatur,
licontinuoabibcniibus reuomatur. contraphahncrio-
rum morfus remedio eft. lac euocat. Semenin iiino
potum,addito loti fylueftris femine,uefiC3; cruciatus
ienit.

M A L V A utdgdris adco notitix eft,ut mdlifirc rcperiuju Malu^ conG-
tur,qui ectmiwn noucrint. Vlurdeiui gcneru : fcd eu , qu£ aU= <^era"o«
qutbus locis in I talid arborefcit , nil aliud cfl , qumfatiuu culto-
rammangonio intantam magnitudinem affurgens , ut libro pri^
mo de plantarum kifloria cap. v. prodiditTheophraftm , cum in=
quit . Quiedam etiam compcrta funt ob culturam diuerfa effici ,
atq^ afua natura difcedere , ut Malua in altumfe attollens , atque
in arborem tranflens . Quippe ita flt neque tempore longo ,fei
menfibus fenis , autfeptenis, ita ut longitudine , crafitudineq; in=
flar hafl£ poflit grandefcere : quapropter commode ad ufum ba^
culi ucnit . Tcmpore uero longiore exado, pro ratione magis quo
que incrementa capcflit . hadenm Thcophraflus . Plinio Itbro
XIX. cap. 1 1 1 1. pr£ter eam , qtice in Arabiafeptimo menfe ar^
borefcit, cr bacidorum ufum prcebet extemplo , efl er Malua ar^
borin Matiritania Lixi oppidi tefluario, ubiHeljteridum horti
fuijfc produntur . Ipfa altitudini^ pedum uiginti,craflitudittis qua
circumpleili itemo poflit . Infimiligenere habetur cr canabis .

Maluam, qu£ in arborcm degenerauerat, tddi ego primum Gri=
gnani ad Benaci ripM in qtwdam monachortm ccenobio , ubi ea=-
rim otio , er ctdtu tatttam flbiafciuerat amplitudittem . Bfl cr
ea inter maluarutn genera recenfctida, qu£ in hortis ac uiridarijs flilio exit magtw ,rotundo : caule tricubitali :flori=>
bus rofarum effigte rubetttibus, c.indidi'i , uel fubrtibcis , tiidlo tmen odorefi-agrantibm . Namfi ut rof<e nares con^
ciliarent , qiiemadmodttm oculos hilariforma , ac coloris uiuacitate aUiciutit , nuUi dtibium efl , quin de pneflatitia ,
ac ptdchrittiditie ciim ipfls rofis ccrtarc potmjfent . Maltj£ meminit Galenus libro v 1 1 . fimplicium medicamen^ Malu« uires
torum,fic mquicns . Maltia agrcBis quidem digeretttis paululum , er emoUientis leuiter eflfacultatis . Hortenfis «es «x Gsleno.
roquantcpltishabetaqueshmiditatiSytantofacultateimbecillioreft. Trufitis eiiis tanto ualidior eft,quant6 er
ficcior . Forro huiufgeneris eft er ea, qu£ aitadendromalache nunctipatur ,fed efficacifiima comprchenfdrm in dis
gerendo . RppeUatur etiam althea . Et libro u.de altmcntorumfacidtatibus : Eit, inquit, ab hac hortenft alia quces

4 o damfylueflns malua ,ceua kduca efl S^^otK /vh , id efl laiiticafylueflris . Inter uero has congeneres plantas id eft

difcriminis, nempe quod ficciora fintfylueftria ,fatiua humidiora . Permiflim quoc^ eft malu£fucco aUquid glutino^
fum, qtio laduca caret . A~ refiigerandifactdtate maniflfte abeft , ut ctiam ante ftimptionem cernere Ucet ,ft ex am»
hobtis uiciflim oleribiK cataplafma ad calidum quempiam affe^ltm , quale eft eryfipelas, componas : id quod faHitare
homines conftieuerunt , moUiufculafliUa perquam diligenter tundentes, doncc ad l£Uorem exadifiimum reiaHafint,
Tum nanqtie cognofces laducam maniftfio refi-igerare : maluam uero modicum , er quaft tepidu/m quendam calorem
obtinere . ¥acile hoc ohis deorfum labitur , non tantiim qtiia humidum eft ^fed etiam qtiia glutinofum , pr£cipue clim '
oleum , garum^ affatim una hauritur . Ad concoilionem mediocriter fe habet . si horwm trium olerum ,fuccos inter
fe comparcs , tcnuis cr abfterforius bet£ , malu£ craflior ghitinoftorq; , laduc£ in utriufque medio ftatuetur.
Kerba, qu£ MaA«'xH Gr£ce , malua I^atine uocatur : Arabice, Chubeze ,feu Chabazi •' ItaUce, Malua : GertnUa Nomina.

5 o nice, Pappel : Hif^anice, Maluas : GttUice, Malue .

k'Teoi<pxU!. ATRIPLEX.

CAP. CXII.

Atrtplicem aliqui chryfolachanon vocant.cognitum oluseft. Duoeius genera , fylue-
ftre, & fatiuum . Codum eftur, vt olus : aluum mollit . Panos difcutit, fiue crudum , fiue codujn illi-
natur . Semen cum aqua mulfa potura,regium morbum fanat.

ZTSI

274

And. Matthioli Cdmm.

ATRIPLEX SATIVA.

ATRIPLEX SYLVESTRIS,

Atriplicis co-
iid«ratio.

Recentiorum
quotuda opi-
nio reprob.

Atriplicis alia

Kali Mauri -
tanorummen
tio.

lO

»a.

30

E T s I in Hetruriie Jjortis rard ddmodumflt Atripkx ^frequentijlimd tmen apud Infubres feritur,qu6d ex ea
prxfertim rurafibi quoddam placentte genus conficiant hoc modo. Incidunt enim dcuttfimo cultello Atriplicisfolia,
er cafeo infcobem attrito, butyro, ac ouis commifcent , er in fartagimbmfoliofa paftafubftrata , decoquunt, come=
duntqi abunde, peruniiis undiqi labijs . Hiec inter olera ocyfime ajfurgit : nam ZT feritur,Zjr manditur decimo quin^
to afatu die . ¥olia promit caule teniK lata, in mucronem tamen definentia ,fagitt.irum inftar , pinguia,fuccofa, co^
iore ex uiridi in lutewm languefcente . Caulis , qui illi rubet , multis undiq^ adnalis, ad quatuor cubitormt menfuram
ddolefcit ifemine prefis, tenuibmq;jvlliculPs conclufo . Vrteftat Atriplex in cibis uere tantim :fiquidem ut ocyftime 4°
crefcit, ita e~ uelocifime fenefcit, O" deperditur . Credidere recentiorum quidam Atriplicem,0' Spinaciam uuU
go didam, eiufdem efte generis . Vernm ij, meo quidem iudicio,faUuntur apertifime . quippe prater id, quod Spina=
cia nouum in Italia olus eft, crfolwrim, cr caulis , ©" feminisfbrma , atq^ colore ab atriplice maxime dijfert ,ficuti
C^fapore . Nanq-fuf^icatur Manardm Ferrarienfts , nefcio tamcn qua ratione duiius , Atriplicem , O" Spinaciam
chryfolachani f^eciem effe.Sed cim fententiam minime probandamcenfeo : chryfolachanon enim Latinis aureum oa
Im figniftcat . quod tametfi Atnplici competere pofit ; non tamen ob id Spinacice conuenire uidetur, qu<e fvlijs^cau^-
le,ftore, acfemine perpetuo uirefcit . Cteteriwi duo alia Atriplicis genera habentur,unumfylueftre, alterum ma^
ritimu/m . Ittud in campeftribus, atque etiam alibi f^onte prouenit , hortenfi omnibm prope notis ref^ondet , prxter
quam foUjs , qute albidiora f^eiiantur . herba uulgo cognita eft . Atriplcx uero in maritimis nafcens , cuim nuUd
( quod equidemfciam)faiia eft mentio a Diofcoride er Galeno , ijs facilefefe offeret , qui nongrauabuntur , ut hanc S °
er aUds maritimas herbas cognofcant , maris litora peragrare . Eam nos copiofaya inuenimus Tergcfti adfulinas in
mari/i litore', nimirum diuerfam ab halimo olere maritimo , ut cius imago , quam hic damm , apcrte declarat . Inibi
quoque plantam iUam nobvs contigit uiderc, qu£ K a l i . Mauritams appeUatur, cuim cinere utunturfabri uitria^
rij ad uitrum conficicndum : ex decodo autem eiufdem herba- pitraturfal lUud, quod AlUali ijfdcm dicitur . H<f c cim
primum terra emergit,fblium eft teretifirma, minorifcdo non abfimile : atque deindc crcfcens, c.mle eredagenicu^
lato , non multo poft tempore in digitalem ftrme longttudinem attoUitur . Cum ucro umplim adolcuerit , egeniculis
fvlia emittit pinguia ac craffa , in medio caua , er ex lata origine mucron.ita . Vbi dcniq; planta adultafcncfcit ,fvlia
in caulium cacuminibm longe minora exilior.iq; conj^iciuntur , colore rufb : cx quorum ortu piluLe prodeunt rotun^
d<e ac parute : quibus exile femen includitur . Cauicsh.xbctpingucs<yrufbs. Sapor tiniucrfe planta:falfus,ucltiti
crithmo . llanc quidam alteram Diofcoridis Anthyllidem effe cenfent. Scd errant , meo quidem ludicio , utlatius di^
Hm eft infequetiti libro , tum ctiam in ca Apologia, quam m Amatm iUum Lufit.inumfcripftmus . Atriplcx , tit

memorite

InLib.fecundumDiofcoridis. 2j^

■SPINACIA.

ATRIPLEX MARINA.

lO

30

K A L I.

40

io

memori£ prodiditGalenusliho yi. fimpUcimn medicdmeit^ Atriplids ui-

torum , humidiC , er fi-igidii tempcrie ejl , humida quidem /e= ''** ^^ *^'''

cundi ordinis d medijs ,fi-igida uero primi, quam utique tepisi

dam effe caliditatcm pofumm , cuiufmodi rofis ineji : non ta^

men adftriSli^ouis eft particeps ,fed aquea eft, o" minimum ter

rena,flmilitermalu£. Qjtin zy uentrem celeriter permeat ,

ut iila, ob lubricitatem . Torro paululum omnino eius eft, quoi

digerendi obtinet potentiam . Hortenfes autem atriplex , O".

malua , quhn agreftes tim humidiores funt , tum frigidiores .

Vroinde phlegmonis ,&" phygethlis incipientibus , glifcentis

bmq^ , er mollibus etiamnum , ac uelutftruentibus hortenfes :

uigcnttbu! autem , ©" declinantibm , ac indurefcentibus com=

modiores funt ag)-eftes. Semen eim abftergendi uim habet:

itaque ad morbum regium ex pituit£ ( redim forte hepatis les

gendum ) infardu prognatam utile eft . h£c Galenus. Scribit

Serapio Kafim utdijfe hominem quendam, qui ex Atriplicis fe=

mine duarum drachmarum pondere fumpto , crebris tum uos.

mitionibus , tum alui deiedionibus uexatusfuit, adeo ut ad ex^

trcmam uirium imbeciUitatem deuenerit . Quod mihi quidem

mirum non eft : quandoquidem noui ego pharmacopolam quen

dam, qui ad rufticos purgandos Atriplicis tantimfemen exhi^

bebat : quod ijs nonfine moleftia magna aluum abunde ciebat,

atque ctiamfimul crebros.prouocabat uomitus. CXu£ tamenfd

cultar, paucis, ut puto, haitenus innotuit . Atriplex fic ILa^ Nomina.

tinis , Gr£cis aVf a'($«.|(r , er Y.^v<:soKd)(aLvov uocatur : A«

rabibus, Cataffeu Caraf: Italis, Atriplice : Germanis, Mol=^

tenzr Milten:Hij^anis,Armoles: GaUis,7oUete,cr Fes

mes.

t

276

And.Matthioh Comm.

BRASSICA CRISPA.

BRASSICA CAPITATA,

10

iO

30

K^oc^JIh. BRASSICA. CAP. CXIII.

Brassica fatiuaaluo idoneaeft,fimod61euiter feruefaftaedatur.nam percofta aluumfi-
ftit,fedniult6magisbiscofta,3Utqua2in lixiuio coquitur;fl:omachum autem malehabet.acrior
eftaeftiua. In Acgypto propter amaritudinem noneftur.Cscutientibus ,& tremulis effe prodeft,
Summocibofumpta crapulam difcutit, & vini noxam reftinguit. Melior ftomacho cyma,feda-
crior,&adciendum vrinam validior.eaconditaftomacho inimica eft:aluumconturbat. Crudus
fuccus cum nitro , & iri deuoratus , aluum emollit : cum vino quoque epotus , viperarum morfibus
auxiliatur : cum foeni grseci farina, & aceto, podagris, & articulorum vitijs illinitur : prodeft & fordi-
disvlceribus,& vetuftisillitus:caput purgatnaribusinfufus; menfes extrahit,ciim loliaceafarina
inditus. Foliaper fefe illita,autcum polenta trita, conferunt infiammationibus,tumoribusque;
epinyftidas, ignem facrum,leprasque fanant.carbunculos cxfale rumpunt:fiuentes capillos reti-
nent. Coftaaddito melleaduerfusdepafcentia vlcera,gangrGEnasque valcnt. Lienofisqueex aceto
cruda prolunt . Manfa, deuorato fucco , retufam vocem inftaurant . Decodum eius potu , aluum , &
menfesciet. Flos poftconceptloneminpefIOjfubditus,partum abortu vitiat . Semen eius,praefer-
tim qus in Aegypto nafcitur , potum tineas repellit . In antidota theriaca additur : facici cutem , len-
tiginesque expurgat . Virentcs cauliculi cum radice cremati , & adipe porci vetufto excepti, diutur-
nos laterun) dolores mitigant .

Kf «yjSH a-yf t'o6 . BRASSICA SYLVESTRIS.

CAP. CXIIII.

40

50

Sylve s T Ri s Brafsica,maritimisprsruptisqueloGis,magnaexpartegignitur:fatiu2fimi-
lis, (edcandidior,hirfutiorque ,amara. Cuius cymain lixiuiocO(5i:a,orinon infuauis.FoIia illitu
vulneraconglutinant, &mflammationes, tumoresquedifcutiunt.

Kf a(^;SH fictAaojia . B R ASS IC A MA^RIN A. CAP. CXV.

M A R 1 N A Brafsica a fatiua prorfus abhorret, qu6d folia ferat rotundce ariftolochia: , longa , te-
nuia:fingula aramulisrubentibus exeunt,fingu!ari , vt hcdera, pediculo. Albo fucco prxditaeft,
fed pauco, falfo guftu, & aliquantum amaro, pingui concretu . Herba in totum ftcmacho inimica,a-
cris : vehementifsime aluura ciet in cibo cocta . Coquitur proptcr acrimoniam cum pingui carne .

S ATIVA

BRASSICA MARINA.

In Ljb.recundumDiofcoridis. lyj

S A T I V A 'Brjfiicd ,rheopl}raflo, G- Plitiio duaoribm,in Brafsics fati-
multiplici rcccnfetur gcncrc. U quod cr horti in Ituliu Mtjlan^ "* g«"^" •
tur : nm in ijsmultiplex, cr uuria crcfcit Brafiica . Cato brafi^
c£ triafvcitfafiigid . Vnamgrandibus, ktisq-fDlijs,cauk magno,
toiifiUicymarumluxuria.Altcramcrifpolvlio,quamabapij/tmi^
litudinc apianam uocant . Tcrtiam proprie uocatam crambcm,
minutis caulibm , tenerioribmfblijs , Leucm , tencram , tcnuifuc:^
co, accrrimam quidem omnium, cr magis mtdicamcntofam . Ves
rdm Plinius libro x i x . cap. v 1 1 1 . Brafica: ( ut diximus ) com=
plures enumerauit j^ccies . Inter qucK eam Sabellicam appeUari
tradidit , qu£ crijpii admodumfilijs , laduc£ modo in fc conclu^
ditur, intus albicans, tenera,fubdulcis,cr qu£ hac £tate omnium
pr^flantif^ima habetur . Ait enim , SabeUic£ ufque in admiratioa
ncm crij>iafmitfolia, quorum crafitudo caulem extenuat,fed dul
cijlimaperhibetur exomnibus . Bji &~ capitata conglomeratis
undique in orbcmfblijs , Vlinio lacuturris appeUata , qui loco ci^
tatojic inquit .Nuper fubicre lacuturrcs exconuaUe Aricina»
ubi quondamfuit lacus turrisij; , qu£ remanet , capite pr^gran^
dcs ,folio innumeri . Alij in orbem porredi, alij in latitudtnem to-^
rofi . Nec plus capitis uilis pojl tritianum,cut pedale aliquando
conf^icitur : o" cyma nuUis ferior . Qu£ omnia noftratibus brafr
ficis capitatis , qu£ uulgo Capucci dicimtur , pulchre ref^ondet „
Eflinfuper ex ijs,qu£noflris ltali£ hortis prouenitint , alid
qu£dam , cuius caulis rapi in morem extuberat , manditurq; fub»
indemeduUa,pinguiiureincodaraporummodo. Huiia ncn rea
perio meminiffe Plinium , nec eo uetufliores alios , qui de horto-a
rumfationibmfcripfere :ficuti nec iUius, qu£ fvlijs admodum per
amhitum hciniatis, minutimq; intercifis dffurgli . P ernicialia porro Braficis omnibus cum uitibus odiaferuantur„
Viumq; uiuam oleris huius odorefugari Theophrafiui,^ Tlinius affirmant : ajlitamq; ad olus diffugerc Varro tra*
didit . Quo argumcnto ufus Androcides , BrafUcam contra temulentiam pollere credidit . Sed cur crapulam fedet ,
id cauf£ rcddidit in problcmatibui Arifioteles , qtiod fcilicet dulcem nimirumfuccum , akfiergcntemq; contineat .

Sylucfiris in nutritimis ncfirisSenenfibus Argentario promontorio,alijsq; tum Tyrrhcni, tum Adriatici litoribus Brafsic» fyl-
jrequens nafcitur. 'Hanc non longe a. Terraciha urbe,ida qua itur Ncapolim, plurimauidimus,f6lijs domefiic£ fimis- "eftfis cofid .
libuu, fcd hyofcy.imi modo hirfutis,amaro ac infuauigufiu.Exfemine BraJ^ic£ tieteris(ut Vlinius efi auiior lib. x i x .
cap. X .) rap£ fiunt,aiq; inuiccm . Brafiicafattua, O" efculcnta,ut memori£ prodidtt Galenus lib. v 1 1 .fimplicium BrafsicE uires
medicamentorum,deficcandi uim habet tum efa,tum foris impofita,non tamen ctiam admodum acrem. Alioqui et uU ex Galeno.
cera glutinat,cr m.digna ulcerafanat : pr£terea phlegmonas iam induratas , ac £gre folubiles , cr idgenus quoque
eryfpeluta . Eademfaciiltate epiny^idas,c^ herpetesfanat . Habet quiddam etiam infe abflerforium,quo lepras cus
rat. Porrofemen eius potum lumbricos interficit,maxime brafic£ Aegypti£,quant6 eafcilicet temperaturaficcior
cfi . Sane amar£ qualitatis particcps femc efi,ficut uidelicet omnia alia mcdicamenta,qu£ ad lumbricos idoncafunt.
Secundum eandemfacultatem ephclidds,zy lentes,cr qu£cunq; alia modicam abfierfionem pofiulat,adiuuat.Caules
brafic£ combufii,ctneres efficiunt admodum dcficcantes,ut uidelicet iam adurentem uim participent. Hac ratioiie ei
ueterem adipem commifcentes,ad inueteratos laterum dolores^z^fi qtiid eiusfuerit gcneris,adhibent.Nam ualenter
digerens medicamentu efficitur . Braf^ica uero agrefiis quodammodo calidior,ficciorq; domefiica efl,ceu alia proa
pemodum omnia agrefiiafuigeneris,domefiicisfecundum utranq; hanc facttltatem ualentiorafunt . Quamobrem nea
que intra corpus citra noxamfumitur,ut qu£ longius ab humana recefferit temperatura . Eade de caufa ^guflam
tibiti amarior efi,qu4m domefiica : quanqua domcfiica quoq;fubamarum quiddam,<ZT dcre contineat :fed utranq; ha
bet agrcfiis ualidam. quare etiam extergit,Gr digerit quam domcfiica ualentim. Marina autem brajlicafupra quatn
quod uentre dcijciat,utpotefubfalfa,zrfubamaragufiu,fueritfane etiam ad externos corporis ufus,et ad emnia ea ,
ad qu£ tales qu.ilitates accommodantur , idonea . E t lib. ii.de aliment. facultate : BraJ?ica quoq; , inquit , d multis
ut obfonium efiur : medici autem, ut deficcante medicamento, ea utuntur. Diximus de hac qu£dam ckm defacultati^
bu< medicamentorum agcrcmus, tum etiam in libro fuperiore : qu£ nunc fummatim perjiringemus . Ergo braj^icte
fuccus purgandi uim quandam obtinet : contrafolidum eius corpus ficcitatis ratione cohibere magis , quam incitare
deiedionem potefi . Vroinde cion cxpeUere alui excrementa propofitum erit,aheno, in quo elixa una, cum aquafuit,
propius idmoto,ipfam eximere confefiim,uafculoq; in quo paratur,oleum cumgaro inijcere oportebit :fi falem pro
garofumds, nihil refirt . Athumentem aluumficcare uolentes,ci(m mediocriter buUijffe uidebitur,priore aqua effu^
fa repente, aliam calentem inijcimus : ac ita rurfm in ea difcoquimus,ufq; dum teneraflaccidaq; euaferit . quod non Brafsics mari
facimu'.,ci'.m uentrisfubducendigratiafumitur . hadenus Galenus. C£teriim licet Biofcorides prodiderit marinam "^ confid.
braj^icamfoliafirre rotund£ arifiolochi£,longd,ac tenuia ; ea tamen non ab re ab omnibus effe cenfetur, quam uuU
2,m officindrum SoldancUam appellat . Q«jppe qu£ in maritimis nafcatur,folijs ladeofucco madeat, ramulis ccnfiet
rubentibus , e quibm prodeunt ipfdfolia,heder£ modo,qu£ gujlufalfa, cr dmura, cr quadcintenus acridfentiuntur .

A Quamobrein

iCO

278 And. Matthioli Comm.

Loeus Diofc. Quumohrem Diofcoridis codicem hoc in loco,ficut et in alijs pemultis,mendi fuf^icione non udcdve putmut . Td-
fufpeftus . ^ii^ (,„,,„ eueniffc credidertm librariorum incuria, utfoha ixxa^oi, id eji , longa , pro ^lK^ci , id efl , parua, hoc loci^

fucceffcrint : V certcfacilisfuit uniM litera lapfus . Siquidem Soldanena uocata omnibm notis marinm braficam
Ruellij error. repr^fcntat , exceptisfdlijs , qu£funt ari^olochice rotund£ minora . RucUiiK uir do{lifimM, etfi in hoc nobifcum

c£terisq; confentiat , quod marina brafica h£cfit herba , qu£ uulgo Soldana,& SoldancUa dicitur, nuUa etiam (ut

inquit) rcclamante nota ; in eo tamen manijrjie aberraffc deprehenditur, quod Soldan^folia ariJiolochi£ long£, atq;
Syluatici er- etiam pr^longa reddiderit. 'Errat pr£terea in hac plata IAatth£Ui Syluaticm pandedarum aut1or,qu6d crediderit
^ot . Arabum Chachile SoldancUam cffc. Cuim error apertc conuincitur ipfm Serapionis teftimonio : quippe qui Cdchilc

fuum ufne£fimile ftcerit ,fvlioqi non ariftolochiam,fcd nafturtium imitari tradiderit . Marinam braficam in Utori=^
Noinin». bm Venetii, Aquileienfibttt , ac Tergeftinis , ubi copiofa nafcitur , nosf£pius uidimus , ac legimus . Kf afx.SH ittt

Grxcis , Brafica Latinis appeUatur : Mauritanis , Corumb ,fiue Karumb : Italis , Cauolo , er Verzd : GermaniS ,

Koe/ ; Hijj^anis , Colhes , cr Couues : GaUis , Choils .

Bet« confidc'-
rotio <

Betajfaculti-
tes ex Gal.

BETA NIGRA.

EETA CANDIDA.

T^tAov .

E E T A,

CAP. CXVI.

IQ

«o

$•

4«

Beta duorumgenerumeft. E'quibusnigra coquitur cumlenticula,utuentrem fiftat:quod
magisradiceeius praeftatur.Candida aluo utiliseft. Vtraquetamen propter nitroftim humorem,
quem habet in fe, noxij fucci eft . Vnde fuccus earum , cum melle naribus mditus , caput purgat : au-
rium doloribus auxiliatur . Decodum radicis, & foLorum , furfures , lendesque deterget ; perniones
fotu mitigat . Crudis foiijs uitiligines, nitro antea perfriftas : alopeciarum inanitates, fcalpello prius
exafperatas : atque depafcentia ulcera, illini prodeft . Eruptionibiis papularum, igni facro, ambuftis-
quecoftamedetur. ,

B E T A tam candida,qum nigra in ltali£ hortis frequentifiima nafcitur . In Germania tamen habetur et rufa,
non modofblijs \fed ctiam radice,qu£ iUi raporit oblongortm mdgnittidine extuberat : colore adeo rufvfcete, ut eiia
fuccui uiuum fxnguinem referat . Uanc Gcrmani hyeme cineribus calentibus obrutam coquttnt ,fubinde corticibtis
exuuntjO" in acetarijs a\^erfo pipcre concinnant ad eftm,carot£ uulgo uocat£ modo .Scdcr iUis dulcior eft^etgw
ftuigratior . Bet^facultates adnotauit Galenus lib.v 1 1 1 . fimplicium medicamcntortm,fic inquiens . Beta nitrof£
facultatis particeps cft,qua tiim digerit,tum cxtcrgit,cr pcr nares purgat. Catcrhm co^a lUtrofitatcm onine exiiitj
fitq^facultatis phkgmonii aduerfce , lcuiter digerentis . Porro ad detergendum, digerendumq; ualidior eft beta alba.
Nam nigra adiunilum habet adftriiiionis quippiam,cr magis inradice,qum alijs partibus . Et libro ii.de alimeiu^

torum

50

so

50

InLib. fecundumDiofconclis. 279

torumfcicultatibm hquit . B et^e dbftcrforius incjfcfuccus conj^icitm; ddeo ut aluum cti excretioncm extimulet, er
nonnunqudm j}om.ichum dcmordciit , pr^efcrtim ijs, quibus naturafcnfu cxddiorc prxditus cft : ob idq^ Urgius com^
mMifj,fiomichum infrfiut . Hnius, ccu dliorum okrum , exigud efl alimoniu . lecoris objlrudionibus , qum malua,
dptius dccommod.itur ; m.igis dutcm ubi cumfindpi cflur,dut dccto.Lienofos itcm fimilitcr mdnducdtd mirifice iuudt.
lure enini qms ipf.m mcdicdmcntum potim,qu.hn dlmicntum dixcrit,ubi hoc modo mdnditur.hddcnus Gdlenus . Inue
mrifyluefircm 'Qet.m tr.ididit Plinius libro x x. cdp.v 1 1 1. cdmq^ uocdri Limonium, quod dcfcribitur d Diofcoridc
libro qudrto , d Gdlcno uero libro v 1 1 . fimplicium medicdmentorum . Cuius fcntcntt£ rcfragdtur Gdlenus libro 1 1 .
de dhmentorumfdcultdtibus,ciim inquit. Equidcm non fuiu.xm folum mdlu.wi;fcd dgrcftcm quanddm ctidm cffe pcr^
hibuimu!,qucmddmodum. c Ltduam. A t dgrcfiis 'BetdnuUd efi,nifi utiq; quis Idpdthum ttd nomindre uelit. Cditdida
betd, Vlinio loco niipcr citdto dudorc,co{ld,cr ctim allio crudofimptd , dlui tincds cnccdt . Succtts d fxctbus expur
gdtus ( tit ipfc fepius pcriculum fcci ) clyfieribus infufus , dd indurdtd alui cuocdndd cxcrcmcntd mirim in modum
poUct^prceferttmq; ubi lcnientid clyfmdtd nthil profecerint . Olus Grcece T6CA01' , Ldtine Betd uocdtur : Ardbi^
ce, Dccka 3 er Celb : ItdUce , Bietold : Gcrmdtiice , Mdiigolt , CT Vieffen : Uij^dnice , Afclgdi : Gdllice , Porrce .

Beta (ylue-
ftris Plinio.

A^iifa^^VH. PORTVLACA.

CAP. CXVII.

20

P o R T V L A c AE vis adftringit . Capitis dolori-
bus, inflamrnationibiis oculorum,cxterisque,cum po-
lenta imponitur : ardoribus ftomachijfacro igni,vefi-
C2doloribus,auxiIio eftrcommanducata dentiumftu-
pores fedat : ftomachi , & inteftinorum asftuationem, flu.
xionesque mulcet ; renes,& ueficamadiuuat,etiam fi
erofionem fentiant: veneris impetus exoluit. Succus epo
tus fimili effeftu prodcft, in febribus ualens . Contra te-
retes uentris tineaSjCruentam excreationem, dyfente-
riam,h2morrhoidas,& profluuia fanguinis,perco(3:a
efficax eft : item contra fepis morfus . Ocularibus medi-
camentis utili{simecommifcetur:interaneis fiuxionela

,borantibus,atque vuluarum erofionibus , infunditur:
contra dolores,quoscEftus excitauit,caput ex rofaceo,

i)& oleo fouetur:eruptiones popularum in capite,cum
vino emendat : vulneribus,qua3 ad fyderationem fpe-
ftant , ex polenta illinitur .

PoRTVLACA omnibus uulgdrij?imd efl . Duo eius hiA Portulacx ge
benttir gcnerd . Vnumfdtiuum , ctti folid infunt lutiora, CT cdulis nera .
crdfior in dltum fcdttoUens. Altcrum uero fylueflre bumireA
, pens , minoribus , tenuiortbus , dc crcbrioribus foUjs . Portula portulacs vi
c£ meminit Gdlenus Itbro v i . fimplicium medicdmentorum , ubi res ex Gal.
itdfcribit . Vortuldcd jrigidd , er dqucd temperdmetUo efi, pdu
c£ cuiufddm pdrticeps dufieritdtis .Vroinde fluxiones repeUitj
er mdxime biltofds, er cdltdds,cum co,qti6d eds mutet, et in qud=i
litdte dlteret, magnopere refrigerdns. Et fuerit fdne inrefi-iges.
rdiidi quidcmfdcukdtc tertij exccffm k temperdtis , ac medijs : in
hum.eddndi uero fecundi.Hdcrdtione er <efiudntes , ut Ji quii
dliud,ddiuudt tum uentris ofculo im.pofitd , tum totis hypocondrijs , potifiimum in febribus hedicis . Pratercd den^
tiumftuporemfdndt , nempe qu£ db dcidorumfuccorum contddu , df^ere exiccdtdfuerdnt , leniens , dtque replens,
utpote citm uifcofdm hdbedt humiditdtem . Similiter uero ZT fuccus eitts. Itdq; nonforis modo impofttus ^fei epotus
quoh- refi-igerdt . llocfdne cr toti herb£ comefa dccidit , Quonidm dutemfubdflringit , utiliter dyfentericis editurf
Cr muliebri profluuio, zrfdnguinis reieSiionibus. Sed dd h£c quidem multo efl,qudm herbd,fuccus ipflui efficdcior,.
Et Iib. ii.de dlimentorum fdcultdtibus : Vortuldcd ( inquit ) quiddm ut cibo utuntur :fed imbeciUem pr^bet alimo
nidm , edmq; humidam ,frigiddm , er glutinofdm . Vt medicdmentum autem , dentium (iupori medetur ob lentorem
ftium morftts expertem. de ea diffufius in opere defdcile pdrdbilibus fumus locttti . H<f c ipfd , ut trddidit Pliniuslib.
CT cdp. X X . empldftrt modo imponitur umbtlico prociduo . Sditdt cr mdmmdrum , ©" poddgr£ infldmmdtiones,cum
meUe,dUt cimolid cretd. Frodeft in uniuerfum omnibus cdlidis dffedibus . Huius herb£ nome Grscii efl olv^ooiyjiiHt jJomina.
l.dtinum, Portuldcd : Ardbictm, Bdldednchd ,fcu Bdchele dlhdnichd : Itdltcum , Vortuldca , Vrocdcchid , er Por*
ceUdna : Germdnicum ,Burtzeikrdut ,0^ Fortzelkraut : Hij^dnicum ,V€rdoldgdS iO" Baldroegnis : GaUicum,
Vourpier,?:^ VourchdiUe.

AWcc^a-yof. ASPAR'AGVS.

CAP. CXVIII.

C o R R V D A, fiue fylueftris afparagus,vulgaris eftnotitix.Huius caliculi in cibo codi,uentreiii

A i emolliunta

8o

And. Matthioii Comm.

Afparagoru
vires e% Gd.

ExPIinio,&
Auicenna.

^^ocnina.

ASPARAGVS,

emolliunt , vrinam cient , Radicis decodun-. contra vri-

nx difficultatem , regium morbum , renum uitia , & co-

xendicum cruciatus , in potu proficit : cum vino autem,

.«...(^^^phalanciorum morfibus auxiliatur. Si decofti fuccus

'i^^_"^ fijper dente contineatur,ems dolon medetur . iemen

iKi^^:. potumadeadem ualet.Canes, vtaiunt,fi decoctumbi-

bant, emoriuntur. Afparagum etiam nafci prodiderunt,

arietis cornibus contufis,atque defofsis.quod, quan-

tumequidem fentio, plane aueritateabhorret. t Alti-

lis autem afparagus , multis ramis fruticat , folijs fosnicu

H,longis, numerofis: radice rotunda , grandi , fpon-

giamhabente.Huiustenericauliculitritiin uino albo,

renum dolores fedant . Aflus autem, coftusue, urinae ftil

licidium , diihcultatemque , ac dyfcntcrias mitigat . Ra-

dix cum uino, aut accto coda, luxatos artus mulcet . De-

cofta cum ficis , aut ciceribus, fumpta, regium morbum

fanat : coxendicis cruciatus , ftranguriamque leuat. Alli

gata radix,authauftumeiusdecodum,conceptumadi-

j^^^^mit, & fterilitatem adfert .

AsPARAGi tmfatiui , qum f^onte mfcentes , in Iti-
lia notifiimi fmt . Meminit horumGnlenus libro vi,/impli=
cium medicdm.fic inquiens. Aj^uragus petrieus , aut myucan^
thinus abftergendi uim habet , idq^ citra manifeflam aut calidita=
tem , aut fi-igiditatem . 'Rinc renes , ac iecur infardu liberat , cr
maxime herb^ ipfius radices , er femen . Qnin o~ dentium do=-
loresfanatficcitatis nomine,quam uel maximc dentes requirunt.
Bt lib. ii.de aliment. facultatibus : Infupcr ( inquit ) afpara^
gorum alius regius in hortis nafcens, alius e Aaof id efl, p.(luflris
appeUatur , ceu alius ab iis , qui a bryonix oritur . Omnss autcm

flomacho utilesfunt , urinam cient , zy parum prabent nutrimenti . Si tamcn ij probe concoquantur, olerum af^ara.

gis magis alunt , nimirum quanto iUisfuntflcciores . h<£c Galenus . Afparagi in cibofmnpti , ut fcribit Piiniiis lib.

X x.capite x.oculis claritatemafferunt:pe6loris,cr f^in^ doloribus profunt . Veneremftimulant,c^ ucntrem

leniter moUiunt . Afparago trito cum oleo perundos , pungi ab apibus ncgant . hailenus Vlinius . deterim , ut vr.cs.

mori£ prodidit Auicenna 7en ultima libri quarti , Af^aragi in cibis fuaui odore corpus totum commendunt : ueriini

urinam fcetidam trahunt . Grcecis xST^oi^ocyof , Latinis af^aragusnominatur : Mauritanis , llalion,fluc Hc/j=

um : Italis , Af^arago : Germanis , Spargen : Uil^anis , Ef^aragos : GaUis , Efparge .

t Licet in Grcecis non plane conflet , hlc altilis , uelfatiui afparagi mentionem fleri : tamen non uideo , quomodo

h£c adfylueflrem quoq^ refcrri poflint , ut aliqui reftrenda cenfent . Cim enim hunc notum effe antea dixijfet D/'o=

fcorides , non aliam , utfolet , eius fubieciffet defcriptionem . Quo fit j ut htec potius adfatiuum refcrcnda putemus,

ml faltem mendum fubeffe fuf^iccmur .

A'§VoyAaojQVr PLANTAGO. CAP. CXIX.

Dvo Plantaginisgenera.MinorfoIiahabetanguftlora, minora,moIIiora,]xuiora,& tenulo-
rarcauliculoangulofojinterram inclinato:floribuspaIIidis:femine fummis caulibus emicante.
Altera maior , laetior , uirentiorque , latis conftans folijs , oleracei gcneris : cuius caulis cubiti alti tu
dinem petit, angulofus , fubruber , a medio ad uerticem tenui femine circundatus : radicibus nititur
teneris , hirfutis , candidis, digitum crafsitudine aequantibus . Nafcitur in lacunofis , fepibus, & locis
humidis. MuIt6utiIiormagnaeft.Vimhabentfoliaexiccatoriam,conftringentem . quareomnibus
malignis uIceribus,&fluxioni opportunif,atqueeIephanticis,fcrdidisqueillitaprofunt: profluuia
fanguinis, vlcera quae ferpunt, epinydlidas, carbunculos , nomasque cohibent : uetera ulcera, & inae-
qualia cicatrice obducunt : chironia fanant ; finus conglutinant : morfibus canis , ambuftis igni , in-
flammationibus,panis parotidibus, ftrumis,jcgilopijs, illita cum fale profunt. Coftum cum aceto &
faleolus,dyfentericis,coeliacisque,fumptumfubuenit. Datur&inlocumbetscum lenticula co-
ftum , & ad aquam intercutem , cui leucophlegmatije nomen eft , datur & herba decofta poft aridas
epulas,ficutmedia antecedat.comitialibus, & fufpiriofisdata proficit. Foliorum fuccus,co11uta
fubinde oris ulcera,purgat : cum cimolia, aut cerufa igni facro medetur : fiftulis infufus prodeit; Iippi
tudinibus,& aurium doloribus idem fuccus inftillatur . additur quoque in oculorum collyria . gingi
uis cruore fuffufis,& fanguinis reieftionibus, potu confert: clyftere dyfentericis infunditur.xontra ta
bcm datur in potu : aduerfus ftrangulationes vuluGe,in uellere fubijcitur, ctiam fi vulua fluxione 1 ibo
jrct. Semen ex uino potum alui fluxiones,& fanguinis excreationes fiftit. Decofta radix,& maducatu,

& coUutioue,

lO

20

30

40

So

InLib. iecundumDiolcoridis. 281

PLANTAGO MAIOR.

PLANTAGO MINOR-

10

10

Plantaginis
uires ex Gal.

3.0

& collutione, dentium dolores fedat : eadem cum folijs,vlceribus renum,& ueficse in pafTo datur. Fe-
runt tres radices,cum tribus uini cyathis,& pari aqus modo, tertianis auxiliari ; & quatuor , quarta-
nis . Sunt qui radicis geftamine 5 difcutiendis flrumis utantur .

QvANQ\'AM dBiofcoride,vUnioyApuleio,dUjsq;ommbmdntiqukauthori[>usJuotdntHmVk^^ p. . .

r j recenfcntnr,mms nimiru^ct miniis; eam tdmcn,quam uulgus,qu6i Imcece cuf^idts formdm referat, Lanceoladp^ confideratio.
peUdt,effc tertiam qudndum VUntdgink f^eciem,nemo eft qui dmbigat . Hetrufcis plantago Centinerbid uulgo uoca-
tur,corrupto a Quinqucncruia uocabulo . Maior , eo quod eiusfblia, qute latiorafunt ,fibris feptem tanqudm neruis
diftinguuntur,Septineruid appeUdtur . Medid,quoniam in eiusfvUjs quinq^ apparent coft<e, Quinqueneruia dicitur.

4 o Minima uer6,qu6d eiusfiUa,qu£ leuiter hirfutafunt,tres tdnthm habeant neruos,Trineruia dici potefi. Plantago
{utfcriptum reUquit Galenus Ub. v i . fimp. medtc. ) mift^ eft temperaturne : habet enim quiddam aqueum frigidum :
habet uero cr aufterum quiddam,id quod terreum eft,ficcum,fi-igidu. Itaq^ refrigerat fimuUzr deficcat,etin utroc^
fecundi exccffus a medijs eft. Porr6 medicamenta,qu£ cum hoc quod refrigerant,una etiamficcafunt,ea or ad ulce-
ra rebeUia omnia,0' adfluxiones^cr putredines conucniunt,dc proinde cr dd dyfenterioi : namcrfanguinisprofluA
uiafiftunt,crfi quid aduratur, refiigerant : tumfinus quoq^ glutinant,Qr aUa ulcera recentiafimtd er uetera. In oa
mnibusfire idgenus medicamentis primM tenet,aut certe nulUfecunda eft plantago,idqj temperatur£ fymmetria,et
conuementid. 'Hdmficcitatem obtinet morfus expertem, cr fiigiditdtem,qu£ nondum obftupefaciat . Semen eius^ZS"
radtx fimiUs funt facuUatis,mfi qu6d ficcioris,cr minus fi-igid£ . Sedfemen etiamfubtiUum eft partium : radices ues
ro crafiiorum . Ipfa autcm herb^fvUa exiccatd tenuioris, er minus frigid£ fdcuUatis fiunt : nempe diffldto ex eo,ac

io digefto excremento dqueo . Hac rattone ©" radicibm utuntur ad dentium dolores tum mandentes , tum coUutionibui
ipforum incoquentes . Vr£terea ad iecinoris,cr renum obftrudiones,non has tantum adhibent ^fedfoUa quoq;,et mul
to magisfemind . Yi£c enim quandam infe abftergendifiacuUatem obtinent : quam cr in herba uiridi ineffe fatis conij
ci poteft,ucrum ab humiditatvi copia uinci . lierba,qu£ Gr£cis ol^iioyAaoyov , Latinis Plantago uocdtur : Ardbi^
bui , Lifen , aut Lefan alhamel : Itdlis , Piantagine : Gertnanis, Yuegerich ; Hif^dniSi thantem, Tmehagem ; GaU
lis 5 Vlantain .

Nomina.'

ZIOV. SIVM, SEV LAVER.

CAP. CXX.

Si o N in aquis inuenitur,frutice pingui,refto,foIijs Iatis,oluIatro fimilibus,fed minoribus,& odo-
ratis . Quse crud3,co(5i:aq; efu, calculos rumpunt, atque excernunt : vrinas cient : menfes, & partus ex-
trahunt ; dyfentericis in cibo auxiliantur. De fio Crateuas tradit,herbam effe fruticis fpecie,pauca fo-
lia ferentem, rotundaj maiora quam menthae, nigra, & ad erucam accedentia .

A 3 Si vM

8

252

And. Matthioli Comm .

Sij conadera-
tio.

Plinij lapfus ,

S I V M. S I V M iiifcuturientiitmfDntiumriuis,quorumuqu£hyeme

cdknt , £flutc uerofrigcfcunt ■> plerunq; nufcitur . C£tcrimfah

luntur apcrtifimc,qui pro Sio herb.im Crcfcione uulgo uocdtm ,

tdmfciUcct dulccmlixduc£fimilcm,quht acrem, ac fubamaram ,

cui nafturtij fapor , cr eruc^folta infunt , in medicamentis ufur^

Wx, M^j ''ff^pant. Qjiippc quod ea non alia fit phnta,quhn ftfymbrium aqua=-

' %a!-)^^^ ticumfequeti capite k Diofcoride dcfcriptum,non lcgitimum Siu ,

quod nojlratibui Senenfibus uulgo uocatur Gorgokftro . Hoc e=

p> nim k Diofcortdis S io nuUii prorfui diftdet notis : quandoquidem

pinguis eft planta,caule reilo : fdlijs latis,in ambitumferratis,olu » o

fatrofimiUbtdjfcd minoribus, er odoratii :floribus candidii :fe^

mine corniculis inchfo . ^ari admodum funt fbntiti riuidi , quibm

aquaticum fifymbnum innatet,qui Sium etianon habeant. PUnius

■^ lib. cr cap. XXII. sium cum aquatico fifymbrio confttdiffe uide^

tur: quod Siofifymbrij aquatici uires afignaucrit,nominisjvrtajfe

communitate deceptus . Nam Biofcoridis teftimonio ,fifymbritm

hocquod aliqui cardaminam uocant,nonnuUi etiamfium appcUat.

Vitde qucd forte exiftimauerit Fhnius Siitm, er cardamina unam.

Sii uires ex
Galeno.

Nomina.

0~ eaitdem plant.im cjfe,uni tanthm Sio utrittfq^factdtates reddi=
;^^ dit : etft prius Ub. x x .cap. x x 1 1 .f^eciatim defylueftrififymbrio

in riguii proucniente differuerit . Scrapio Stum Senacion uocat :
Vcrkmfenecio Diofccridi aUa cft planta,ut Ub. iiii.in eitis men
5^ tione expUcabitur. Sijmeminit GalenusUb.yiii.fimp.med.fic
inquiens. Sium quantumgtiftu odoratum eft,tantum etiam excaU
facientis facidtatis eft particeps. Digerit autem,o~ urinamouet,
er calculos renu.frangit,ZT menfes ettocat. Q«o(f Gr£ci oi'ov,
"Latini quoq^ Sium uocant : Matmtaiti,Ror eathdmi,cr Inhame^
haneUa,feu U.imeh.ineUa : ItaU, sio, er Gorgolcllro : Gcrmani,
Vuaffermcrck : Bij^ani, Kabacas : GaUi, Ber/e .

SISYMBRIVM HORTENSE.

SISYMBRIVM AQJTATICVM.

so

30

40

So

SISYMB.

In Lib. fecundumDiofcorfdiV. 28 j

ISYMB. AQV. ALTERVM.

I o

CAP.

SISYMBRIVM.
CXXI.

S I s Y M B R I V M (alij ferpyllum fyhieftre uocant)
in folo inculco nafcitur, menths hortenlis nmilitudine,
odoratius , latiore Iblio . Inferitur coronis . Calfaciendi
uimhabet.contra ftillicidia urince,caIculosque,femen
ex uino bibicur : tormina , & fingultus fedat . Folia in ca-
picis dolore, fronci , auc cemporibus illinuntur . icem c6-
tra ucfparum,apumque iftus . Vomiciones pocu cohibet.
Alcerum fifymbrij genus,aliqui cardamina, alij fion ap-
pellanc . Ea herba riguis gaudec, & eifdem in locis,quibus
fionjprouenic.-qUcT ideo nonnulliscardamina nomina-
tur,qu6d guftu cardamum,id eft nafturtium reprsefencet.
Folia primum rotunda prodeunt,aduIca eruca: modo fin-
duncur . Id excalEicic, urinas mouec . crudum eftur . Pur-
gat letigines, cucisque uicia in facie,noci:ibus impoficum,
macucinisque decraftum.

T A M E T s I prodideritDiofcoridesSifymhriuminfoloin^
culto nafci , TJ?eophraJiu^ tamen lib. v i . aip. vii.de pUntdrum
hijloriu, er lib. v. oip. viii.de earum cuujis ,fatiuum etimnti
Sifymbriuminhortisreperiripojieritatismemori£commendauit.
Quodfine eam herbam cffe crediderim, qu£ hodie in ommbmfire
hortis prouenit, quam noftrates officin£ 'Balfamitam,uulgus uero
menthani Romanam,uel crij^am appellat. Quippe quod hsec pro^
firat folia circinata , cr uulgaris menthce latiora , crif^a tamen :
caulem quadrangulum , rubentem, uirentemqj : er odore,guflu^i
mentha longe aaior fentiatur . Cuius rei iUud etiam , prater aj?is
gnatas notas, manijijlum indiciumfacit, quod Balfamita hxcfaci:^-
le inmenthamdegeneret ,niJidiUgensadmodum adhibeatur cuU
tura . Q«0£f libro de plantarum cdufis paulo ante citato , aperte tejiatur Theophrafi:us hv; uerbis . Sifymbrij mu^
tatio in me ntham , uelut prtedidis oppofita fcilicet eji , cum ex negledu eueniat . Fit enim cum quis non excolit , ne^
que curamfolitam adhibet , ut radices amplius deducantur , quam in partem ui tota conuerfa , debilior parsfuperna
confillit,oiorisq- fui uehementiam amittit , quaji ex ambobus illis , germine , atque odore Jimilitudo proueniat,
Quippe iicritudine exoicfccnte , reliquus odor , quia moUis quidam , remijfusq^ eji , proxime ad mentham accedit.
Quimobrem tr.msjirre fxpcnumero iubcnt,ne ijiud cueniat . H£c Sifymbrij caufa eji. hai^enusTheophraRm. Sed
equidem non putauerim Diofcoridis Sifymbrium jponte in incultis nafcens , cum Theophrajii Sifymbrio conuenire :
quin potius alterum ab altero longe difidcre crediderim . Syluejire enim in Ananienji agro in incultis natum com^

4 o pluribus locis uidimui , ac legimui, nuUis dcficientibus notis iUi a Diofcoride tributis. quod mihi quidemfatiuo effigie

plane reclamarc uifum efi^ . lluc alia accedit ratio , qua facile probari potcfi , fyluefire Sifymbrium a fatiuo pluria
mlon dijferre . Quandoquidem fi idem ejfent , cum Sifym.brium cultur£ negligentia in meniham degeneret , fieri
quidcm non poffet , utfylueflre aliter ufquam inueniretur , quam inmenthampermutatum,ciim nuUa hominum
culcura nafcatur . Quo pofimodum fieret , ut locus , in quo Sifymbrium primo adoleuijfet , breui temporis tradu
ubique mentha fcateret . quod tamen nufquam hadenus fadum reperi . deterum Brafauolus , ckm hac fiirtaffe
jionperpendiffet ,credidit Balfamitam^quam ipfeFlorentinam mentham appeUdt , tam fatiuum , quam fyluefire
Sifymbrium indifferenter explere poffe . Qui pr£tereafateturfe uidiffe ( quod potius eum oculos fifiUiffe putaue^^
rim ) Balfamitam defciuiffe in calamintham , Plinium quidem , non Theophrafium fecutus . Siquidem Theophrafiia
in mentham , non in calamintham Sifymbrium defcifcere prodidit . Plinij uero codices nonnuUi libro x i x . cap. x ,

5 o fcnptum quidem habent, quod Sifymbrtum in calamintham degenerat , quam ledionem accepit Brafauolus : fed ea

lediodeprauitacenfetur .Idcircofa(iumefi,ut ij ,quiPlinium cafiigarunt,eam refiituerint, quod compertum
habuerint Plinium ex Theophrafto hifionam fumpfiffe . Itaque iam eius loci uera , ©" legitima ledio eft , ut in ca^
ftigatis codicibus legitur , quod Sifymbrium in mentham defcifcat , non in calamintham . Sifymbrium uero , quod
( ut Biofcorides inquit ) aliqui C.irdaminam , alij Sium appeUant , ea nimirum herba. efi , quam uulgo nofiri Crefcio^
ne appeUant ,acrifapore pr£dita ,de qua etiamdiximus inpr£cedenti capite ,de Sio'differentes . Siquidem ea in
fvntium riuis difcurrentibus comite Sio nafatur ,fvlijs primo exortu rotundis : cum uero adoleuerint , eruc<s modo
diffeilii : odore , ac fapore fatiuo nafiurtio proximis . Meminithuius Plinius libro x x . crfp , x x 1 1 . quanuis
libro XIX. cap . v i ii . aliud Sifymbrij genus commemoret his uerbis . Sifymbrium fimili modoferitur . l£tifiimum
nafcitur in puteorum parietibus , cr circa pifcinoi , cr ftagna . Hinc quidam extftimarunt, Plinium de uulgari men^
thaftro , quoi in aquofis pafiim prouenit , differuiffe . Sifymbrij utriufque mentionem ficit Galenus libro v i ii .
de limplicium medicamentorwn facuUate , fic inquiens. Sifymbrium tenuium partium , digerentis , excalfacien-

Sifymbrij co-
nderatio.

Sifymbrij in
mentham mu
tatio .

Brafauoli er-

ror.

Sifymbrium
aquacicum.

Silymbrij u-
triufque uires
ex Galeno.

284

And. Matthioli Comm .

tii , cr cxiccdntisfdcultiitis ejl , er temperaturie in tertio ordine .Scdcr femen eius tenuium pirtium ejl , O" cd^
lidum . Q»ociVf rf ipfum quidm cum uino exhibent fingultientibus , er tormina paticntibm . Sifymbrium uero, quod
quidam Cdrdminem uocant , quandoquidem cxrdamo , hoc eft , tiafturtio fimile quiddttm guftu pr^ftrt , cm fic^^
Nomina. cum cft , tcrtij cft ordinis cxcalfdcientium , er deficcantium : cim humidum , cr uiride ,fecundi . Vt Grtcci (T(=
o\Ji^^^tov,ita etiam Latini Sifymbrium dicunt : Arabes , Sifnabarion ,fcu SifttMbar :Itali, Sifembro,zr Menta
JLomana:Germani,Vuaffermuntz,cr Hachmuntz^tiifj^ianijHieruabucnade agua:Galli, Menthe aquatiche,
Quod ucro ciciviJ.Ji^iov"Ti(ov Gr£cis, Sifymbrium alterum Latinis appeUatur : Italii , Sifcmbro aquaticOj
P' Crefcionc : Germanis , Brunkrejfen , cr Vuajferhrejfen : Hif^anii , Berros , er Agriois , Gallis, Crejfon .

CRITHMVM.

CRITHMI MAR. SPECIES.

»0

20

jo

Kf/flfjiov.

40

CRITHMVM.

CAP. CXXII.

Crithmvm, feu,vtaliqui,Crithamon,fruticofa,&vndiquefoliofaherbulaeft,cubitiaI-
titudinem fere petens . Nafcitur in maritimis,& petrolis : folijs pinguibus, numerofis, albicantibus,
veluti portulacas, latioribus, & longioribus , falfo guftu : flores candidi funt : & femen , ceu rofmari-
ni , odoratum , molle, rotundum , quod ficcatum rumpitur : habet intus tritici modo nucleum : ra-
dices digiti crafsitudine, tres , aut quatuor , grati odoris , & iucundi . Radix , femen , & folia incodta
uino , potu urinx difficultati , & regio morbo auxiliantur ; menfes cient . Eftur crudum,codumue in
plere. feruatur etiam in muria.

So

Crithmi cofl'
(ideratio.

Nascitvr Crithmum non modo inomnibui Tyrrheni promontorijs ,fcopulis , ac rupibu'S ,priefertim

Argentario monte in maritimis noftris Scncnftbm , er uniuerjh circum Italiam litore ;fed etiam in Adriaticc finu ,

j. ubi fcopulofa , cr pnerupta fupcrftant litora : quemadmodum nobis contigtt uidere co tradu per qucm aTi,?:auo

,1. Jonte Tcrgeftum nauigatur : nanq; inibi illafcopulofa litora crithmo rcftrtafunt . Crithmim Komse , er tn uititiers-

fafire Hetruria Fceniculum marinum dicitur : etfi in alijs quiim plurimis Italitc locis , ttbi a maritimis in hortis , ac

uiridurijs translatum uirefcit , herbamfandi Petri appcUitet utdgus . Q«o tiominis argumento non dcfuttt , qid exi^

Quorundam ftiment ,plantamhanc lcgitimum cfte Empctron , libro 1 1 1 1. d Diofcoridc dcfcriptum iittcr ftmphcia mcdtcamcn^

lapfuj. ta,qu£dciciloriapoUeittfactdtatc. Interhos inuetiio Pandidphtan CoUinutttm in dcfciifioitibus Plinij contrtt

Leoniccnum . qui Empctron corrupto uocabtdo Sanpetram herbam uocari putat , nuUa habitaftcultatis, notarumq;

ratione . Cuius fentctiti£ maxittie refi-agatur expericntta , quod Crithmum , quanquam abunde , copiofcq; ingcftum,

nec pituitm , nec bikm , nec aquam mtercutcm trahit , qucmdmodum empctro rcddidit Diofcoridcs , qui proptcs.

rcd

InLibiecundumDiofcoridis. 28)-

reu iUui intcr e.i , qu£ dluu dcijciunt,medicmcnU locuuit. Quomodo .-lutc Bmpctron quii idcin cum herbdfmili Pc
tri rcdc dixcrit ,/i empciron nulUs dijs d Diofcoridc rcprafcntutur notii,qu.im quod nafcatur in montibui, cr mari
timi'5,f.ilfo,o' iimaro fiporc^. Vcrum cnimucro non modo put.indum;fcd ctixm pro ccrto,mco quidcm iudicio, affir^
m.indu crit, hcrbam hanc Crithmum cffc. Quippc quod ca notis omnibHS,qu.v radicil>us,folijs,c.iuIibU'S,acfeminii>U'S^
et uniuerf^ dcniq; plant^ trihuit Diofcoridc5,Crithmum pLtne rcfcrat. Crithami uircs rcccnfuit Galenus lib. vi./im
pliciiim mcdic.imcntorii,hii ucrbis.Crcthmum guR:.mtibus falfum quodammodo eji,cum paucula amaritate. quamobrc
uii cius ejl extccatori.i,cr abftcrfona.V traq; tamc imbeciUior in co cft,quam in amaris . Kf j'?f^ov Cr£ci,Crithmu.
itcm ct Crithamum Latini uoant : Itali, Crithamo, Finocchio marino, er herba difan Vietro : Gcrmani, Bacilen,<:^
Mecrfenchel : Uijfani , Perexil de U mar , cr Vnhas de agnula ycrua : GalUs , Bacitle , er Fe/;oi7 marin .

so

30

40

Crithmivi-
resexGal.

so

KO^QVOTTOVf,

CORONOPVS.

CAP. CXXllI.

CoRONOPVs oblonga herbula eft , per terram
ftrati , fifsis folijs . coquitur in olere . Kadicem habet te-
nuem,adftringentem,qu3E incibocoeliacis facit. Prouc
nit in aggeribus , & locis incultis , & fecus vias .

Y AKi AS , ac diuerfM reperio eorumfuiffe fententiM, qui
non parum laboris , ac iiudij impenderunt , ut plantaru hiftoriam
a mendis omnibus expurg.itam priftin£,ac proprite redderent in-
tegritati, in inueftig.indo , qu.-enam intcr tot plantds legitime Cos
ronopus dici pofit . CXuoriim unusextitit Nicolaiis Leonicenmt
uir quidcm ingcnio , cr dodrina prceclaru.s , qui longa uerborum
fcrie hac de rcfcripfit, conclufitq^ tandem , Coronopum cam her
bam effe, quam ipfe uernacula fua lingua Capriola , nos uero nos^
ftra Sanguinclla appeUamm,qu6d eapueri aftate naribus indant,
ut inde fanguinem eliciant . Yerum cim eius fententia minime pro
bandam exiftimauerit Manardus Yerraricnfis , hac in re magis
Biofcoridi addi^us , quam Plinij,.'ic Theophrafti placitis,qui Co=
ronopum inter aculeata recenfent , his magi/i adftipulandum effc
iudicauit, qui uolunt Coronopum Diofcoridi eam cjfc herba, qu<e
uulgo dicitur Rerbaftella, omnibus ltali£ hortis uulgaris, ac ad^
modumfi-equens,qu6d in acetarijs pafim iifurpetur,quam ijs, qui
Capriolam,fiueSanguineUamdidam Coronopum effe cenfent .
Quandoquidem h£c nufquam,quodfciam , in cibisfumitur ,fed in
brutorum tantiim uenit pabulum . Ncc defunt pr^terea, quifir^
mitcr affeuerent , quod qu£ intcr plantas uulgo nonnuUis Pes cor
uinus uocatur, aliquibus uero PesgaUinaceus, qua ututur nonnun
quam medici ad exulcerandas corporis particulas , ubi id expoftu
let necefiitas,legitimusfit Coronopus.lnter quos non modo depre
henfi funt commentatores Auicenn£ , quos nuUam rei herbaries
peritiam habuiffe conftat;fed cr recentiorum quidam, pr^fertim ex eorum numero, qui deftirpium hiftoria , z^rfa^
cultattbtts fcripfere commentarios. Nanq- Otho iUe Germanus cognomine Brunfelfius, tametfi non ignoraret, eos i
probatifiimis uiris refeUi, qui in hanc iienerunt fententiam : tamen iqu£ multorum eft pcrtinacia) maluit cum rei her
hart£ imperitis crrare , quam cum do6iis,ZT peritis rcdicfcntirc . Quippe Pes coruinus uulgo uocatta ( ut infequen
tibusfuo locodifferemws)Coronopusnoneft,fedproculdubiordnunculm,quiGr£cisJioLT^oiy(lpvappeUatur,cuius
uari£ Diofcoridi produntur jj^ecies : inter quas uulgaris P es coruinus fuam retinetfedem . Quod autem Leonice
ni Capriola Coronopus fitDiofcoridis,ego quidem cum Manardo nunquam affirmauerim. Nam ZT figerat h£c her
ba infui culmifaftigio quinq- uelutigraciles f^icas , qu£ cum manibus dilatantur, cornicis , uel alterius uolucris for
mam pedts rcpr^fcntant ; cian tamen (ut etiam M.anardus inquit) in hominum cibumnon expetatur,folio exeat nuUii
i o mcifuris dtffedo,nonferatur in hortis,zr arida tanquamfcenum affurgat , nuUo pailo afferendum cenfeo Capriolant
effe Coronopum. C£tcriimfi modo qtiis in eo Plimufequi uelit,qu6d dixerit Itb. x x i.cap. x v i .(quod tame cx Theo
fhraftofumpfit) aculeatarum caules aliquarum per terramferpere, ut eius, quam Coronopum uocant ;fruftra, meo
qtddem iudicio,probare contendet,SanguineUam,fiue Capriolam effe Coronopum. qu6d citK caulis culmi modogeni^
culis interfcdiis, humi minime repat,fed rcilm in altum affurgat , et culmorum in morem fpicasferat . Veriim eos
non abcrrare putauerim , qui dtxcrint Capriolam hanc aculeatum effegramcn, cuius meminit plinius lib. x x 1 1 1 1 .
cap. XIX. his uerbis .Sunt qui cr aculeatum gramen uocant trium generum, cim in cacumine aculeifunt plurimiim
quini,daclylon uocant. iloscontiolutosnaribusinfcrunt,extrahunt(^-fanguinisciendigratia . Negj tifqua,quod cqui
dem lcgerim,cxpreftit Plinius (ut RueUitti teftari uidetur) gramen hoc aculeatum effe coronopum . lUud pr£terea
animaducrtere oportet , qu6d Dtofcorides nonfcribit Coronopum aculeatam plantam e(fe , ncq^ eum inter aculeatas
Itbro tertio recenfuit,fed hic inter olera, qu£ in ciborum uftim ueniunt . Quanuis contrarium fecerit TheophraftuSy
quod fortaffe adfoliorumformam aUuferit,qui laciniaru tenuitate coronopo aculeata uidentur;ciim tamen pungerc

non

Coronopico
fideratio.

Quorundara
opinio dam-
nata.

Leoniceni
opinio repro
bata.

Gramen acu-
leatu Plinij .

86

And. Matthioli Comm .

SERPENTINA.

Coronopi
lylueftris me
tio, & uires.

Coronopi
uires ex Gal.

Nomi.

SONCHVS ASPERVS.

noii Udkunt,ut cum ucinihims pariter lufit Biofcoriies . Qudre
f^cilc ddducor , ut crcdm , Coronopnm tam Thcophrajlo, qum
Diofcoridi idcm effe. Idcoq; Plir.iinUbro x x i.Thcophraftumfe
cutuSjCoronopum aculc.ttumfucit : libro ucro x x 1 1 . Diofcori^
dcmfortdffe imit.ttus, aculeorum huudquucjuam meminit . Sed et
illud flendum non duximus^quod cx iHo graminis gencre,quo puc
ri ludentes funguincm c nuribm cliciunt, Scluui Curniol£ incol^,
item Goritienfcs femen colligunt , deghtbuntq; in pilis , er milij,
uel punici raodo curnium iure decoquunt, grunuUs oblongiufcuUs
punico minoribui,guflui non ingrutis,ude6 ut Gcrmunihimelduuu
uocentjjoc eft, c^leftem munnum . Hk/im pluntum Scluui cornici/s
pcdem uppeUunt. Quofit,ut quafi certo crediderim, quod Leoni
cenus ub ijs fortujfc dodiK^putauerit hunc pluntum c(fe BiofcorL^
dis Coronopum. Q«i cim Coronopum fa-fbut jj>inis nuUis rigere,
feriq; inhortiiin ciborum ufum, eos nihil fuUi cxiftimauerim ^qui
nobtfcumfcnferint eum pluntum legitimum effe Coronopum , qu£
uulgo nobis UerbufteUu uocdtur . Nempe nuUum hudenm plun^
tum uidi,qu.e perinde uc iUu udumufim Coronopum referut . I«=
uenitur hxc etium ffionte nufccns diluto extenudtoqi folo in comi
tutu GoritienfUnon longe k Sontijfluminis ripk,cr in loco, qui di
citur in coUibm.Eum inibi uulgo Scrpentinu uppcUunt, quod eiui
rddix in uino pota uiperdrum, dUorumq; uenenoforumanimuUum
morftbui muxime uduerfetur ,fttq; pracipuum remedium , itd ut
ipfufold (quod equidem experientiu compcrtum hubeo) Uberctde
norfos. Coronopi uires puucis perftrinxit Gulenus Ubro v i .fm
pUcium medicumentorum ,ftc inquiens. Coronopodis radix cccUa
cis prodeffe crcditur munducatu . Eim nomen Griecum Koca-
voVouf , itcm er Lutinum Coronopw. : ItaUcum'; Coronopo , er
hcrbufteUu : Germunicum, Kruenfuof : Uif^unicum , Guiubelhu:
G(illiium,Capriole.

SONCHVS PLANVS.

20

}o

40

So

"ZoJy^of.

In Lib. fecundumDiofcoridis. 287

XoV)(pf.

SONCHVS.

CAP. CXXIIII.

SoNCH I duogenera.Sylueftriorquidamefl:, &magisrpinishorret. Alter teneritate quadam
mollefcit, cibis expeticus. Caule conftat angulofo, t inani, interdum rubente : folijs in ambitu per in-
terualla difleftis . Vtriufque uis refrigerat , modice adftringit . vnde acftuanti ftomacho , & inflam-
mationibusilhti profunt.Succuseorumftomachirofiones forbitione mitigatilac ehcit.inuellere
appofitus , fedis ,ac vulus coHedionibus opitulatur . Tam herba , quam radix ilhta, uibratis a fcor-
pione iftibus fubuenit . Aker fonchus tenerior ,arboris inftar eft , latis conftans fohjs : caulem in ra-
I o mosexeuntemfohadiftinguunt.fedadeadempollet.

S o N c H V s in Kctrurk , ubi Ldtinum nomcn adhuc yerdurdt , Cicerbittt uulgo uocdtur . Vifuntur in hortis, ^o"^™ <=0""-
campis , cr uincis duofonchigenerd . Sed tertium iUudgenm, de quo infine capitis differuit Diofcorides,nonfolum
non inueniturin Italu,ubinonrecordormehudenusuidiffepUntam,qute Sonchum arborefcentem referat;fed
neq; etiam deeo quicquam , quod equidem legcrim , memorice prodiderunt iheophraflm , cr Vliniui . Soncho nojiri
utuntur hycme in aceturijs , pr^fertimqi eius radicibu6 , qu£ ciim tenerje fint , manfuq; dulccs ,frequenter menfls
expctuntur . Sonchi uircs nobis defcripjit Galenui libro v 1 1 1 .fimplicium medicamehtorum , his uerbis . Sonchus Sonchi uires
ubi adolcuerit, cx \\^inofis plantis eft . Catcriim uiridis etiamnum,^ tener eftur, perinde ut c<etera olera fylueftria. ex Galeno .
Tcmpcr.imcntim cius quodammodo miftu eft : conftat enim ex aquea , terreaq^ effentia , utraq; leuiterfiigida.Nam
i o er adftriStwnis cuiufdM eft particeps : crfiue cataplafmatis in morcm iUinatur , fiue edatur , manifefto refi-igerat:
pofteaueroquhn plane reficcatus fuerit , terrcftre eius temperamentum redditur,modicam habens caliditatem.

Zovxoific Gr£ce , ut etiam Latine Sonchus appeUatur : Italice , Soncho , ©" Cicerbita : Germanice ,Vuilder
hafen kocl , Gcns dyftel : Hij^anice , Serraya , CT Serralha : Gallice , Latteron , cr Falais an lieure.

t H.ec di^io KevoV, qu£ uacuum , er inanemftgnificat, hic non legitur in uulgatis Grtecis. Sed tamen eam habent
uetufti codices , quibus etiam adftipulatur Onbafius . Ergo non erit , ut aliquiputant , ex Plinio duntaxat repofitu .

Ztoir.

SERIS, SIVE INTYBVS

CAP. CXXV.

Se Ri s duiimgenerum eft, Akera fylueftris , quse picris,& cichorionuocatur. Ahera fatiua,
jo latioribus fohjs conftat,ftomacho quam hortenfisutiUor. Quje iterunr.in duas fpecies digeritur»

INTYBVS HORTENSIS.

INTYBVS HORT. ALTER.

40

J»

vna folio

88

And. Matthioli Comm.

INTYBVS SYL. SlVE CICHORIVM.

CICHORIVM SATIVVM,

to

20

30

Seridis,fiue
Intybi confi-
deratio.

vna folio latiore prodit, laflucarum fimillima : alrera anguftiore eft folio, & guftu amara . Vrraq; re
frigerat,&adftringit,ftomachoutilifsima:aluum liftitcoda,ficum accto adfumatur . Sylueftrcs
ftomacho meliores iquandoquidemaeftuantem ipfum.iJv: quemimbccillitas uexet,cibo lcniunt.
Cardiacis per fe , aut cum polenta , utiliter illinuntur : podagris , & oculorum inflammationibus au-
xilio funt . Herba cum radice illita , percufsis a fcorpione fubucnit : igni facro cum polenta medetur.
Succus cumcerufa,& aceto,uaIetadiIlituseorum,quaBrefrigerationem delidcrant.

Qjv o N I A M in Griecis uulgatU codicibui initium ijlim cupitis er in uerbis nonmUis, cr in Seridis generibm
deprauatum , O" confiifum legitur ; ideo ex libro Oribasij /Implicibus dicato , atquc etim cx .intiquifimii Diofcori-
dii codicibm manufcriptis, iUud lcgitimc , er ordinate legendum putamm, hoc modo . 1 6f K a yf » «. , nsu KH7rfl/=
TK.ffiv K ^iv cly^id Siayfi .H ptv >oc^ ?i5-jKfiV,M K9t* Ki-xa^tov KuAiiTou . h Si Hf^efor ■z5-A3tTu4>"AAoT£a
fa , K5!i &VcJp.otff«, Tiir iiH7s£[FlH^. TJff ^i y.H7s-&JT-HC ^irToV tiS^oc . h ^'^vfp isC d^iS xxaSili^ot. , vsd
75"A«.Tv'c|)uAAof . ii Si siVo(p\iAAo!, Ksii i^TslK^o^ . ideJl.SerisfylueftriSjCxhorten/is.Sylucftrisqmdemdu
plex : altera picris , qu£ O" cichorion uocatur : altera fatiua latioribus folijs , cr origratior , qukm hortcnfls . Hor
tenfls uero duplexgenus : unafolio latiore , la£iuc£ fimilior : altera\folio angufliorc , crguftu amara . Buic ledios
nimaxime adkipuUtur Serapio . quippc qui ex Diofcoride tothabeat fyluefl:ris Seridis (^ecics , quot domeflic£ . Id
quod etiam ex ufu clarifime patet , cim tamfatiua,quamfua jjionte nafcens Seris quotidicflt priC manibu!,<:Tfum4
tur in cibis . Satiua quidem ubiq-fere in Italia in hortis colitur ^folio erratict ampliore , lieuiorcq; , ab hortcnfl an-
guftifolia Seride non longe difimilPs : quin cy ori erratica gratior . Ea ucro , qu£ f^onte prouenit, paflimfcrmc uire
fcit ,folijs in ambitu longe magis laciniatis, anguftioribus, aj^erioribus, er amarioribus . Sunt qtti pro certo habeat,
Scariolam a domeflica latifolia Seride nihil diffcrre , quod ita cffe comprobet Serapionis fcriptura . Alij Scariolam
uocant alteradomeflic£ j^eciem,qu£ angufliore cflfolio, etgiiflu amarior.Scd animaduertendu cfl, Scariolam in Se
rapione, Serapionis non effc,fed interpretis, cui nuUa, mea qtndem fententia , in hocfuerit adhibendafldes . Quippc
cimfciuerit is Scariolam , corrupta a barbaris uoce, nil aliudflgnificarc,quam Scriolam, Serimqi no aliud e(fe Gr£
cvs,quam Latinis lntybum,huiusgentisl.itifolium ( perpcram tamen ) Scariolam appeUauit . Q_ua in re coru equidem
fententiam magis laudauerim, qui anguflifoliam Scrim,qu6d latifiiliaflt minor,Scariolam,fcu potius Seriolam , ac fi
paruaSerim dixerls,uocat:tamctfi infylucflrium quoqigencre,ea etiam Scriola dia]pof?it,qu£ paflim in hortis colis
tur,qu6d domeftic£ SerioU no longcflt abfimilis. Omncs itat^ in Italia uulgarisfunt notiti£,qu6d noflratibus menfls
frequcntiflimc in acctarijs apponantur . ciuamobrem olitores has hyeme terratV fiibulo in hortis obruunt, quoniam

hoc

40

}o

InLib. fecundumDiofcoridis. 289

DENS LEONIS.

3B

CYANVS MAIOR.

4»

53

hoc itrtificio mirim in modum albcfcunt , er tetterrim^ eud^ ■

ditnt y cr in totum affcruatitur hycmcm , artcm hxnc <t natura.

dodi , quod uidcrint fspius in camipcjlribm Cichorium acju.t^

rum inundationibus tcrra, ucl arena obrutum, er tcnerrimu ,

Cr candidifiimum rcddi , cxuta omni cx p.irtc av.idritudine .

Vertim quanuis ajfcrat Diofcoridcs fylucftrcm lntybu,qucm='

admodum CT^fatiuum duorum tanttim effe generum; ChondriU

lamtamen,cuiushiftoriamtpfefubduplicijj}eciefcqucntica=

pite defcribit, inter Cichorij genera cffe rcponend.m,nemo cfl

quiambigat.C>j(emadmodt(mcytertiamtllam,qUieTheophr<i

jlo lib.v 11. cap. xi.de plantarum hiftoria Aphaca uocatur..

B.£c enim illi inguHabilis, et amara eft :fvftinanter hiccfloreti

fed ccleriterflos fenefcit, atq; in pappos euanefcit . Tum aliui

iterum prouenit,atq; iterum alius, idcj^ totx hyeme,uere'q; toto

tifjj leflatem faditatur .'Flos melini l^cciem gerit.h^c iUcj

Huicperomniainuniuerfumrefpondct,qu£nonnullis d ens

L E o N 1 s , alijs Dens canintii,quibufdam Caput monachi^ali^

quibia Koflrum porcinum, plerifq^ uero Ambttbcia uocatur .

Tametfi Flinio Cichorium ipfum proprie Ambugia',tiel Ambu^

beia dicatttr . Sed proft^o maxima eft feplafiariorum multo= Seplafiariotu

rtm negligentia , atq^ ignauia , qui cum in hortis numerofifi=. »eg''sentia .

mum , pr.-eftantifimumqi habeant Intyhm , cr in campeftri^

bui Cichorium ubiq^fi-equetitifimum , harum plantarum loc6

modo hierdciim,mod6 fyliieftrem laducamfuo lade refertam

fubijciunt, atq; ex ijs aquam, quam nonien de Endiuia mcntiri

faciunt,fuisplimbeiseliciuntorgani5.Qjiod maximc dete^ ''■■ ■

ftandum eft : nam etfi hieracio,fylueftriq; la8:uc£ uis frigidi

infit : tamenpra:terquamqu6dnuUam cum iocinore habeant

conuenietttiam,lac,quo eo potifiimim tempore turgent , qui=.

bufdamfuis parttbiK calorificum adco e/i, ut linguam exurat ,

CYANVS MINOR.

£ 4C

290

And.Matthioli Comm.

Cyani men-
tio.

ex Caleno .

dc ueUicet : quibtifddm uero ddeofomnificum , ut non defint , tejlc infi-i Biofcoride , qui itlud meconio pcrmifcednt .
Suntprtetereaquilntybaceo generiherbam adfcribant ,qu£ uflore cyjneo c y a n v s Tlimo dicitur , ali:'
quibui uero uulgo Battifecula , uel Batlifuocere , nobk autemfior Campefe , quod in campis inter fegetes, maio, er
iunio menfibm numerofus proueniat . Expetitur hic maxime rufiicankpueUK,fuii contexcndis coronis , quibm per
aftatcm caput O" tempora cingunt. Sed quibm notis, quibusue rationibui inter Intybacea annumeraripofit,quid di=
cam, non habeo . 'Huiufce uires nuUm antiquorum , quodfciuerim ,fcriptis mandauit . quanquam Vlacentinus , quoi
dffirmauerintaliquiCyanumpeflilentibusmorbispropriadote aduerfari , fuo de Cichoreaferapio ,quod ad pefti^
Intybi,&Ci- lcntesflbres maxime commendauit , Cyanum etiaminferuit . Intybi, cr Cichorij uires recenfuit Galenus libro
chorii uires y n i . fimplicium medicamentorwm , fic inquiens . Intybm olus eftfubamarum , O" magis quod agrefte eft,quod ob
id ipfum picrida , hoc eft amaram , quidam nuncupant , quidam uero Cichorium appeUant . E/i autem eaftcca ,fri^
gidieq^ temperatur£, utrunque fecundo exceffu . Porro domeftica magii etiam quam agreftis refrigerat . Sed GT
humiditatii mult£ admiftio ftccitatem extinguit : uerum utraque adftringentisqualitatis eft particeps,uelut cr cho»
dritta : nam er ipfa eftferidis ,feu intybi fj[>ecies . Et libro \ iii.de compofitione medicamentorumfecundum lo
cos : Cichorium , inquit , CT Seri^ cibarij generis exiftunt : apud nos nanque rurales ambo htcc edunt er cruda , tr
coda . Tacultas horum olerum fubfrigida eft , ^fubamara , ac moderate adftringens : cr propter hax qualitates ,
optima pharmaca calidls intemperaturi^ ipfius hepatis exiftunt . Vltra hoc enim,qu6d moderate refrigerant,ampliiu
Cr" robur uifceri addunt per adftriiioriam facultatem : infuperq- commiffuras ofculorum uenarum infima uifcerii
parte ad eax , qu£ ingibbafunt , extergent. Neque uerofrtgidM intemperies magnopere Udunt, quemadmodu que
f-igidam humiditatem abfque adftridione , aut amaritudine poftident ,facerefolent . luuare etiam uifcus talii^jn oles.
rumfubftantia potcft , etiamft citraferoforim, aut aliorum humorum uitiationem intemperies fiat per fe , er cim
humiditatis cuiufcunque complcxu : cx mifttira enim meUis humiditatem per urinam educunt . Qjiapropter etiam ft
ficcatu tufa , quPs potioni inf^ergat, itidcm iuuant . Quin er decoilorum decoHum potatum mtdtum commodi affert,
Si uero non calida aliqua intempcrics infiftct , aut ft obturatio quxdamfit circa uifcws , magnopere auxiliantur ex
uino albo tenui potata cum his , qu£ urinam ciutit . Vtilis autem nonfolimfuccui ipforum eft tum recens , tum exics.
catm ifed er ipfa olera exiccata , tufxqi , ac trita potui inj^erfa, er eorum decoiium in potu acceptum,auxiliantur.
Tlanta , qu£ <Jt jip Gr£cii , Intybu'! fatitms Latinis dicitur : Mauritanis, Dumbebe, Hundebe ,feu Endeba : Ita^
iii, Endiuia : Germanis , Endiuien : Uifji>aiiif , Endiuia : GaUis , Endiuie . Qu£ uero fft^if Uy^lx KiXffl^lov , (T
TS-JngHf Gr£ce , Cichorium Latine uocatur ; Italice , Cichorea : Germanice , Vueguucifi , cr Vueguuartz : Hi^4*
nice , Almerones , cr Cichoria : GaUice , Cichoree .

Nomina.

10

to

%9

CHONDRILLA PRIHA.

CHONDRILLA ALTERA.

40

fo

Xoi/S*fl'AAH

In Lib. fecundLim Diofcoridis. 29 1

X0V^i'\hH ,

CHONDRILLA.

cAp. Cxxvr.

Chondrilla, quam aliqui cichorion, alij ferin appcllant,caulem , flores,&!{blia ha-
betcichorio fimilia. quaexcauln nonnuliifylueftris intybi rpeciemefTepronunciarunt , veriim te-
nuiortotaeft.In ciiius ramulis,gummi maltiches fimillimum, magnitudine fabae inueniri folet;
quod cum myrrha tritum , & linteo appofitum , inftar oVwx , focminarum menfes trahit . Tufa cum
radicibus herba, adiedo melle, diuiditur in paftillos : qui nitro admifti uitiligines emaculant . Gum-
mi inordinatos pilos replicat . Qiiod item tenera radix efficit , fi intinda fucco acus , pilis admouea-
to tur rcontraviperasin uinopotaproficit.Succus decoft32,in uino,autperfefc potus, aluumfiftit.
Aliudhabeturchoiidri!l2genus,foliumferens oblongum, circumrofum, humi fparfum;caulis,
& folia concoquendi uim habent . Succus incommodos palpebrarum pilos refleftit . Nafcitur in Ix-
tis,&cultis.

N I M I R V M fylucfhrh cichorij f^ecies ChondrilU ejl : p-acilioribus tdmenfolijs , caule ,floribus , dcfcmine. Cliondrilb
Trequcntifimd hac non modo in Ketrurid ;fcd etium in uniuerfd Itdlid in cultis locis ,fcrobium dggeribus , crfecus "triufij; con-
uLis uirefccre , dcfuo temporc florefcerc conf^icttur : nec minus etidm,qum cichorium,in dcetdrijs recipitur, qud~ '"'«'■^"o-
uii Mtariorfit . Vifitur ZT dlterumgcnus huic non longe difimile,fvlijs tumen non itd in dmbitum ldcinidtis,nec ddeo
in miicroncm defincntibus . Uxc d Idilvs ubertdtc , quo in omni pdrte , priefertimq^ rddice redunddt , d noftri^ tadgo
i o 'Ldttdiuold uocdttcr . Kurd cdtnfuis dcetdrijs pro cichorio indiffereitter admifcent . ChondriUce idres fcripftt Gdle^
nuslib. VIII. fimplicium mcdicdmcntorum , ubifimul de intybo , er cichorio differuit, ttihilq^ ei pecuUdre reddidit,
pr£tcrqu.hn qitod tntybifit fjiecies . Vertmtdmen libro 1 1 . defdctdtdtibus dlimentorum tion fdne intybo , nec cichos.
rio,fedJdduc£ ChondriUdmfimilcmficit. Utdc itomen Gracum^xpvS^iAAH : Ldtinum,pdriter er Itdlicii Chon= Nomina,
drild : Ardbicum, Cdndurel, Cddaron,fm Amiron ; Uij^dnicum , Leitugds , er Lechugm ientre los pknos : Gttls
licum.iLettron.

KoAoiiui/fla.

CVCVRBITA.

CAP. CXXVII.

40

30 ^^ f^ rit^^X^ f^ ^-ifTKj^., Jv2- J^ CvcvREiTA efuiapta.Cruda,tritaillitutumo-

res,&abfceflusmitigat. Ramentaeius infantibus con-
tracapitis ardorem,quam fyriafin vocant,in fincipite
illinuntur : oculorum inflammationes , podagrasque re-
frigerant.Succuseramemis tufis per fe,aut cum rofa-
ceo infufus aurium doloribus auxiliatur : aduftiones cu-
iis inardentifebreillituadiuuat.Totius feruefa(3:2,&
expreflsfuccus,cum melle exiguo,& nitro potus,al-
uum leniterrefoluit. Vinum in cucurbitam recentem
excauatam,infufum,fimiftumfubdiuo teneatur,potum
aluumlauigabit.

CvcvRBiTA fdtiud , quee per <efldtem in cibum fi-es
quentif?ime udriofumitur dppdrdtu , in triplici cenfetur genere ,
nempe longd , rotundd , er fej^ilis . Sed qudnqudm Cucurbitte
inter feformd dif?imileshdbedntur;non tdmen proptered uiri=
biis , er ttdturdfibi inuicem repugiidnt . Siquidem ( ut ColumeUa
trddit,cr Vlinius refert libro x i x . cdp. v. )fbrmd Udrid in cu^
curbitis drte , cr mdngonio fierifdcile potefi . Ndmfemind , qu£
proximd coUo fuerint , procerdx pdriunt : item db imi/s,fednon
jo trr^jy^ir^^^/^^XW^ X^^/i/OJMjf compdrdndiiifuprddidii:qutein medio,rotundds:qu£in Idte^

ribu6, crdffdx, breuiores,dc fef^iles, dptif^tmds quidem dd recipies

dum tum uinum, tum oleum, tum dlios qtioslibet Uquores , urceo^

rum,et cddorum uice . Si uero cordifit,utfldnt corpore udfliores,

de medid cucurbittepdrtefemen inuerfo ferdtur cdcumine. Seddi

Ugenter cuftodiendum ef[,ne eo muUeres dcceddnt : ndnc^ edrum

contddufdcile eldnguefcunt incrementd uirentium . tdntoq^ md^

gis,fieis fluxerint meitfes : tunc enim folo oculorumintuitu te^

neUos enecdntfcetus . Qu£ dutem dd feminaferudtttur , e pris.

mo feUgdntur prouentu, pendedntci- infud uite dd hyemem ufq; : deinde fubldt<e infolentur,dut pondntur infumo,do=:

nec penitusficcefcdnt : dliterfdcile edrumfemind , dfcitd putredine, depereunt . Amdiit Cucurbitie mirum in modum

dquds : nmfi prope in patens Udfculum dqudfubijciutur, k quinq^ uelfex digitorum interuaUo , dnte pojlerum diem

B a adrepentes

Cucurbitse
condideratio.

2^2

Nomina.

And. Matthioli Comm .

CucurbitJe
ficultates es
Galeno.

ZVCCHE INDIANE

adrepentes cognofcentur defcendiffe . Sine femine nafcenttir ,ji
per triduum a.ntcci ,^drgendifcmini oleofcfxmino muccrentur .
Sunt ct alia Cucurbitarum uuria gcnera Itulix' peregrina,qu<e
diu per hycmem rccentes afferuari po(funt . Terunt ha^ ab occi-
dcntalibm Indijs in ItaU.tm uenijfe : unde Iniic.t a pluribm uoci^
tantur . Sapor ijs fubdulcis ,non utnojlratibus ufqueadeo infipi-
dus : uerimgujiui infuauesfunt . nifi pra:cipuis condimentis fa=
turentur . Cucurbitx facultates fcriptas reliquit Galenm libro
j! V 1 1 1 . (implicium medicamentorum hvs uerbis . Cucurbita humi-
l d£ ,fi-igidieq; temperatura ejl , utr.ique qualitate fecundi ordi-
^^^^^hnis. Quocirca ramcntorumeius fuccusad aurium dolores cum
phlegmone iundos, cum rofaceo utentibus utilis eft . Sic tota quo^
\queiUitacalidasphlegmonasmediocriterrcfiigerdt.ComeJiaaU'
tem humida eft , z^fitim propcUens . Ef libro ii.de alimentoru
facultatibiK : Cucurbita , inquit, cruda cibo infuauis ejl, fiomacho
perniciofa , cr concodu plane inexpugnabilis : adeo ut fi quis aU
terius cibi inopia ingerere eam compcUatur,ceu quidam cam aufiii
cft., pondus cum algorc ucntriculo incumbcre jlt fenfurm^jloma^
chumqi euertet , er ad uomitum concitabit , quo folo ab urgenti^
bmfymptomatibm'poterituindicari. Banc igitur, aliaq^ ex fu^
gacibm complura , aut mox quam eJixata eft , autfiiflam in far=
tagine,aut affamomnes homines cjfe confueuerunt . Cucurbita
uero, dc qua diccre cocpimm,elixa nuUam euidentem faporis qua^
litatem habct : nifi quis eum quoque faporem twminare uelit , qui
neq^ acris , neque falfm eft , nec acerbm , nec amarus , nec idge^
nm quippiam manijifte reprefentat , ueluti nec ipfa aqua . At hu-
iufmodi cunila communi nomine cmnes olttoiol , id efi , qualitatis
experticiuocitarefolent(Latinifatua, autinfipida dicunt) quo
quo modo nos quoque clarioris dodrime gratia appeUabimus.Ta^
' lis ergo cum fit cucurbita non immcrito uarios apparandi modos
admittit , utpote qu£ tn medio omnis exceffm conjlituta ejl , oh
idq^ dd quimuis exceffum excequo duci potejl . Proinde cucurbita , quantum in fc ejl ,humidum ,fiigidumcij cor=
pori alimentum preebet,omniim humidorum ciborim rationem;qui fcilicet citra adflriitionem tales funt. Nec
fane injtliciter concoquitur , rnodo non anteuertat corruptio. NameaiUifolet nonnunquam accidcre ,cim aut
uitiose fuerit pr£parata,dut prauos humores in uentriculo aceruatos ojfcnderit. Eftaliquando cbnimiamineo
moram : quod dUjs quoque omnibus fugacibus , qu£ humido funt tcmperamento , euenire folet . Nam in uentri-
culo corrumpuntur c ipfi > ni celeri defcenfu id mali effugiant . Quemddmodum ergocucurbitd pura , er ut in
fe ipfdejt , fuccumin totum corpm alendi gratia digeflum , expertem qualitdtis gujlabilis obtinet : ita cim dlicui
itehementem habenti facultatem fuerit iunila,facilciUi adfimilatur;ut ficum finapi fumatur, fuccus ex utro^
que in membra diffufm acris efficietur cum manififta caliditatc . Eadem ratione , fi cum falfo quopiam efite^
tiir , ceu nonnuUi in patinis cum falfamento inftruunt , falfum in corpore humorem generabit . Eft porro fic ap^
paratd cibm longe fuauifiimus,fi falfamcntum ex ponticis iUis fucrit, qu£ pvAAoc appeUantur .Quodfi cm
tnalis cotoneis elixa , decenterq^ condita fuerit , fuccum aufterumin diftributione habebit pr£poUentcm. Affa
autem , uel in fartaginc fi-iila, ut propri£ permultum humiditatis dcponit ; ita reliqua eim pdrs nuUamfibi ualentem
uim adfcifcit , uti nec cum in iure fimplici paratur . C£terum ob aqueam qualitatem fibi innatam tion immerito o=
rigano iungi gaudet . Qu£cunque enim talia funt , acribm , aut acidis , aufterisue , aut falfis permifceri fapori^
bm poftulant,fiquis cr cum uoluptate ea fumere , er naufcam cupiat euitare . Cucurbita Latinis di6ia , Gr£=
cK KoAoHvVfitt Ucis&i^oi appeUatur : Arabibus , Haraha > Bdra ,feu Charha : Italis , Zucca : Germanis , Kurbj?:
Hi^rf«J5 , Cdldbaca : GaUis , Vne courge ,

lO

20

JO

40

50

ZiWhV^?"?' CVCVMER SATIVVS.

CAP. CXXVIII.

Sat I V V s CucumisaIuo,& ftomachoperquamvtilishabetur:refngerat,quicorruptionem
nonfentit:vcficaEprodeft:olfatl:ureuocat,quos animus liquerit. Semen modice vrinam mouet:
cum lade , aut paffo , veficae exulcerationibus lubuenit . Illita cum vino folia , morfus canum fanant :
&epinyd;idas,cum melle. Peponis caro in cibis,vrinam cit;inflammationes oculorum illita
fedat.Ramenta eiuscontra aduftionem infantium,quam fyriafin uocant,fincipiti imponuntur:
fronti admota oculorum fluxiones auertunt. Succuscum femine,adieda farina, ficcatus in fole
cogitur in fmcgmata, quae faciem repurgant, & nitorem aiferunt.Radixficca,&exhydromelite
pota,drachmsE pondere, vomitionem mouet.Si quifquam moderate fccundum ccenam vom.ere

cupiat,

In Lib. fecundum Diofcoridis. 29 }

»0

3»

4«

CVCVMEKES.

M E L O N E S .

50

cupiat , geminis obolis fit contentus . Sanat quoque illi-
ta cum melle, ulcera concreta in modum faui , qu^e ceria
uocant.

Cucumeris
confideratio .

Q^ A N Qjv A M Gr<eci ( ut Gaktm efl duSior libro 1 1 .
de dimentorumfucultdtibus) omnia tam Cucumerum, quam Me«
lopeponum genera Vepona nominant : tamen olKvor nomine,
quo prtefens caput infcribitur d 'Diofccriie , id tantkm omnes fis
re comprehendi uolunt , quod Latinis cucumis appeUatur . Ve«
rkm non ob id plane dccerni pote(l,dn hic reddatDiofcorides nos.
]jirat\s Uetrufci Cucumeris uires,qui dlijs Italice populis Anguria
uulgo nuncupdtur, dn dlterius,qui proprie Infubribus, O" Venes
tii Cucumis dicitur , E.etrufcis uero Citrulus , omnibus notifi-
mus . Siquidem non ex Diofcoride modo , fed nec ex dlijs ueteri=
bus hddenus quenqudm reperi , qui Cucumis Gr<eck proprie
ff iKuf dppeUdtus,notis uUis repriefentet.Sed quod Gneci mauof
uocabulo nojlrdtem Citrulum , CT Infubrium Cucumerem fignut
ficent ,fdcile conijci poteft ex ipfo Diofcoride . Quippe qui lib.
II II. Cucumeremfylueftrem afferatfruilufolo , quem oblongis
glandibus non difimilem pdrit,d fdtiuo difidere , ckm dltds folijs,-
floribus , dcfdrmentis fatiuum prorfus refrrat . Verkm ckm huic
iUe per omnid rej^ondeat, quem nos Citrulum, alij uero Cucume^
rem dicunt, non poffum non libere pronunciare, Diofcoridem hlc
citruli nobis uocdti, non autem anguri<c uires defcripflffe .

Qjidmobrem hac in hiftoria dperte hdUucinari Brdfauolum pu^ Brafauoli U
tdmus,qu6d procul dubio exiftimduerit, ueteres Grdcos, prafer^ pfus .
timq^ Diofcoridem,<siKvos dppeUdtione anguriam , uel lietru-
fcorwm cucumim repnefentaffe . Quandoquidem aflignatis iam
rdtionibus dccedit er Plinij dudoritas, qui lib. xix. cdp.v. Cu^
cumeresiditjinltdliel «inrfei,er qum minimi:in prouinc^f

E 3 fjUAVi

lO

29

294 And.MatthioliComm.

qum mdximi , cr citritn , aut nigri . Pkcent copiofijiimi Aphric£ , grandipmi Mocfi£ . Viuunt hdujii in flomdcfio
t)! po/Jer«w2 ti/on . Q«od propn'«m cyi citruUnobisuocati,non autem angurix uulgolnfubribws appelhtte. An^
gurix cnimin ItaUainmagnam cxtubcrant molem,C:rcimaquc£fintfubftanti£,acprxdulces,qui£maturitd-
tem fenfere , ingef£ fucile k ucntriculo labuntur . Quod nofrratibu^ citruli/i , ©" Infubrium cucumeribm non eue^
nit. ^amcum gUitinofo , fi-igidoq- fuccorefirti /int,ob idqiconcodu pcrquamcontumaceshabcdntur,non mfi
pojl longumtempus duentriculo dcfccndunt . Adh£c (utcttato loco fubditPlinius^Cucumeres ,m fiftuld flore
demiffo , mira longitudine crcfcunt . Atque ijdcm tn tantum oderc olcum ,ut fie uite pendentibui uas olei fubij^
ciatur,ade6 refugiunt,utinhamuyii curuentur . quod angurijs, qu£ fj)hericam formam referunt , minime eue~
nirc pojfe comperio . Videmu^ pr£terea Citrulos noflrates adhuc florentcs in fifluUs coniedos mira longitu-
dine creuiffe . E' quorttm femine qiii poflmodum orti funt , eandem retinueruiitfDrmam , adeo ut in uite pendentes
angimmmodo contorti uiderentttr . Scruantur Cuciimeres (utPlinius auilor efl)ufqueadaUos pene prouentus:
er id quidem non foUm murid fit ,fcd cr fcrobe opaco in loco arena fubflrdto ,fcenoq^ ficco opertos , ac deindc
terrd obrutos : itd enim uirides feruari tradunt . Qwirf dutem ueteribus fuerint , quidue nobis fint Pepones , dc
Peponum,& Melopepones ,non equidem facile dufim decernere:etfinon dcfint,qui dicant Melopepones Galeno Ubro 11.
melopeponu ^^ aUmentorum facuUatibui , communes noflros Melones effe : Peponej uero , quos in eo genere Veneti corrupta.
conlideratio . ^.^^^ ^^^^ uidgo Pipone uocant . Veriim enimuero cum ajjerat Galenus , quod pars intima cdrni femen inclufum
tdngens,cumin Peponibus cdendonon fit,in Melopepoiubu6 paflim dbhominibui mdnditur ,mihi duimum ddeo
dubium reddit,ut dliquidin hdcre certi fldtuere nequedm ,neque inuemre pofim,quid Pcpo«cj,er Mc/opea
poiies Gdleno extiterint . Quippe qtioniam utriufque generis,tdmfciUcet Peponum,quam Melopeponum cdrnea
pdrs femen continms eflur , ZT non eflur , proutfrudui ij , pUis , minusue mdturitdtis fuerint ddepti : ndm utrif-
que, ciim uUimdm fenfennt maturitatem , idfuprem£ cdrnis una. cum feminibus in medium fru^lu^ concidit . quoi
citm cuanidum , O" infuatie reperidtur , nufquam comeditur . Quod tdmen utrifque minU'S maturis , non euenit : eac^
propter extrddis prius feminibus eflur totd eorum caro . R£c igitur tametfl me ( ut dixi ) dubium redddnt ; incU=
ndt tdmen animtis ad credendum , pcr M.elopepones Galenum noftrdtes Melones intcllcxiffe ,fl modo ipfe eorum
unquam habuit notitiam . Sed quid pcr Pcpoites inteUexerit , nihil prorfus ( ut ingenue fatcar ) quod proflram , ha^
{leniK non habeo . Verimtamen cuni illis mihi nonfacile conuenit , qui VcnetM Pipon.-i^ diSias Gdleiio Pepones ef~
fe exiftimant . Minus adhtic ilU^ dffentior ,quiPcpones Angurias effc dicunt . Nanq-Serapio cim primiwt ex Gd-
leniduCloritdtedePeponibui,ZT Melopeponibu^ dijferuijfet ,dcinpecuUare de Anguria caput ftcit,quam Ara~
bicd Ungud Duttdhd nuncupauit . In cuius reddendis uiribus nulUmi affert Gr£corum teftimonium , fed tantkm fu<e
gentis dudoritatibus innititur . Hincfdcile adducor , ut credam dngurias ueteribus Gr£cis penitus ignotas fuiffe . i o
Fuchfij error. E<M equidem nttnquam uidiffe , uel non cognouijfe demonftrat Fuchfliis mcdicti^ clariflimui . quippe qui fuis dc flir^
pim hiftoria commentdrijs non fine mago errore putat cucumeres , quos citrulos Hetrufci nomiiidnt , angurias cf=
fe . Nam etft Retruria anguri^ uocitet cucumeres , non tamen contra cucumeres uulgares uocat dnguri<is,ut per=
Cucumeris perdm,meo quidem iudicio , Fuchflus ZT inteUexiffc , o~ fcriptis manddffe uidetur . Cucumeris uiresmemoriie
uiresex GaJ. prodidit GalenusUbro y iii. ftmpUcium medicamentorum ,his uerbis. Cucumis efculentus mdturus quidem te=
, nuioris eflenti£ eft, qui uero immaturus eft , craftioris . Sed er abftergendi , er incidendi facuUdte pdrticipdnt .
quare er urinam moueiit , er corpus f^iendidiim reddunt : dc magis quoque fi quis femiiie drcfddo , contufoq-, ats
que cribrato , uice pulueris dbflerforij utatur . Superdtineishumida,fi-tgid.iqi temperies ,non tdmen mdgnope^s-
Ye,fedqudfiin fectmdocenfetur ordine . Attdinen ft qiiis aut femen , aut radiccm drefacidt ,hdud etidm htmid£
fuerit ndtur£ ,fed idm deflccdiitis , idq^ in primo quoddinmodo ordinc , aut etidm in fecundo incipiente . Efl er in 40
iftvs mdior abftergendi facuUas , qum in frudus tpflus carne. Et libro ii.de aUmeiitorum facuUdtibus idem de
Cucumeribus itdfcribit .Vriiidm quidem cr ipft ,quemadmodum pepones ,cient,fedmini(s quam iUi,qu6d ipfo^
rum fubftantid minuseft humida : ideoq^ non facile,ut iUi,in uentriculo corrumpuntur . Brgo quibus cucume-
res bene concoquere ddtum eft,dum in hoc fift,intrepide,dffatimq;ijs fe explent,longi temporis trdilu,geU=
dwin i Cr utcunqttc crdffim humorem in uenis aceruari contingit , qui per eam , qua uen£ funguntur , concodio^
nem , haud facile in probum fanguinem potefl conuerti . Proinde omntbus praui fucci edulijs , quantiimuis probe a
nonnuUisconficiantu.r,abftincrcintotum confuluerim. CUmcnim fcnftmq; poft longum tempiis prauus in uenis
fuccus exipfis fuggeritur ,atque accmnulatur : qui uelleuicula putredinis arrepta occafione , fibres f£uifimax y
Peponum ui- €rmire contumaces excitabit . Et paulo antea dePeponibus fcribens :Vniucrfa(inquit) peponum naturafi-i^
res exGal. gidiorcumUrga humiditdte exiftit :hdbent ZT qudiiddm dbftergendi uim:ideoq;urindm cient , <cr deorftm ex= fo
peditius , quam cucurbita , er mclopepones rapiuntur . Quod porro abftergcant , difcere Ucetfordidam cutem de=
fiicando . Quamobrem etiam maculas calorefolisfadM , cr lentcs faciem occupantes , atque in fuperficic alphos
extergere poffunt . Scd femen,quodin eorumueluti cdrne continctur , ddhoc efficdcius , ddeo ut rcnibus etiam
calculoinflftatis fit accommodatum . Gignit pepo incorpore uitiofum humorem ,potifimiim quaiido non probe
concoHum fuerit . Tum uer6morbumetiam,quicholeradicitur ^inducereconfueuit.Btenimpriufquam ad cor-
ruptionem peruemt , uomitioni quoque idoncus cft : Urgtusq; ingeflus , nifl quis aliquid corum , qu£ probifuntfuc^
Melopeponu ci ,fupermandat ,omnino uomitum concitabit. Etdc Mclopeponibus agens : Mclopcponcs (aU) cr minus hus
facultates ex midi qudm pepones funt , nec adco praui fucci:minusitcmurinam prouocdnt,tdrdiusq; dcorfum defcendunt.
Galeno. ^^ uomttum ucro excitandim non candcm uim pcponibus obtincnt ,ficut ncccdcriter adcout iUiin ucntriculo
corrumpuntur , citm prauus humor in eo colledus fucrit , aut alta qu£piam corruptionis catifa ipfum prchcndes.
rit. Caterm tdmetfi in iuuundo ftomacho autumnalibus fi-udibus longe funt infiriores , haudquaquam tamen ei ,
"-' ut

In Lib.fecundumDiofcondis". 297

ut peponis, officknt . Zinv? H^i^os^ Gr£ca uocc , Cucumcrfitium Uxthu uocatur : Arabici, Chathe ,feu Chc::
th.t : Itulica , Cocomcro , cr Ccdruolo : Germanica , Cucumcru : Ril^anica , Cogombro : GalUca , Cocombre . At
TsiTsav Gnecis , Vcpon itcm L.ititus appcllatur : Mauritanis Bathcca ,fcu [B.ithicch : 1 talis , Mellone : Germanis,
Ffrben,zr JSlclaon : Uif^anis , Melon : Gallis , Melons . Anguria ita cr Latine, er Italice nominatur : Arablce,
DuUaha : Germanice , Gurchen : Hilpanice, Cogombro : GaUicc , Cogombre ,

Nomins.

LACTVCA CRISPA,

LACTVCA FLORIDA.

lO

xo

}0

40

So

efi^otf. LACTVCA.

CAP. CXXIX.

L A c T V c AE fatiuse, quibus natura refrigeratrix ineft, ftomacho gratae habentur, fomnum c6-
ciliant, aluum emolliunt , lac euocant : uerum decoclae magis alunt . Stomachicis illotas effe prodeft.
Epotumfemen,afsiduaslibidinumimaginationes in fomno compefcit,&ueneri refragatur.Ipfae
vero frequentiores in cibo , claritati oculorum officiunt : inflammationibus, & ignibus facris opitu-
kntur . Muria condiuntur. Cum in caulem exierunt , vim quandam nancifcuntur fucco, aut lafti fyl
ueftris laftucsE fimilem.

ejlS'«| KYf/ot. LACTVCA SYLVESTRIS.

CAP. CXXX.

Sylvestris LacSuca fatiu3Ef]miliseft,fedIongiorcaulis,&candidiorafolia,graciIiora,&
afperiora . Amaro guftu eft,& viribus aliquantum papaueri fimilis : vndelafteum eius fuccum aliqui
meconio permifcuerunt . Aquam per aluum elicit , potus in aceto mulfo fuccus ad duos obolos: ar
gema, caliginemque repurgat : contra aduftiones efhcaciter illinitur , cum Jade mulierum. In fumma
foranum allicit , doloris leuamentum praeftat , menfes trahit : contra fcorpionum , & phalangiorum
iftusbibitur.Semennonaliterquamfatiu^Iibidinumimaginationes in fomnoamolitur,ac vene-
remarcet,SuccusadeademvaIet,fedviribusinfirmior .Reponiturin fiftilinouoIaceius,antea,vt
in alijs liquaminibus moris eft , infolatum .

L A c T v c A fatiua herbarum fere omnium uulgo notifima efl, Cuius etji plura, <tc diuerfa in Italia reperiun Y^"'^ *^°""
tur genera , ut in hortis , er olitorijsforis nefiate tota conf^ici poteft ; non ob id tamen exiflimandum efl, quod ea ui-
ribi(i,cr facultatibui inter fe differant : quanquam non negauerim ego , alteram alteri in cibis prxjiare . Eam(iquJ~
dem,(iu£ conglobatis in orbemfoUjs crij^a^tenera'^ inuenitur,^uisneget mmrem cum paUto iniregrati<(nt , qMn

25)6

And, Matthioli Comm .

Laaucafylue
ilris.

LaQuc^ vi-
resexGal.

L-ACTVCA SYLVESTRIS.

zo

xo

^omina.

^U£ durtc, patuld , ac kdcfcens hubetur ? Sylueflris in cmpe
ftribiis mfccns ,fucile dignofcitur , quod cdule ,floribus,femine,
^folio fatiudm ium florcs , cr fcminu proferentem cemuletur:
ucrimguftu amara eft , cr laile copiofiore referta . Meminit
hidus Theophraftui libro v 1 1 . cap.wi . dc plantarum hiftoria,fic
inquiens . Sylueftris laduca fblio breuior , qukm fatiua eft , idq;
confummatum aculeatur , o" caulc fimili modo breuiore perfici=
tur :fuccum acrem , ac medicatum habct . Nafcitur in aruis . Lac
eim exirahunt per mejfcm tritici , er purgare aquam intercutent
dicimt , er caliginem arccre ab oculis,cr argemam auferre,cum
' lacie mulieris . Satiua ( ut memori£ fcriptum reliquit Galentu
lib.yi.fimplicium medicamentorum)humidim eft , fi-igidumq;
olus j non tamen extreme (fiquidem edendo non foret ) uerim mx
xime fecundum aqu£, utfic dicam,fontan£ fi-igiditatem : proin=
de ad calidas phlegmonas accommodum efl,cr ad parua , er leuiA
eryfipelata : non tame maioribm fatisfacere idonca cft . Bft etiam
edultum fitim arcens . At fcmcn potugenitur£ profluuium coht»
bet : quamobrem etiam ijs, qui libidinofis fomnijs uexantur,datur.
Sic er agreftis laduc£fcmen . Cuius quoq- colligiturfuccus^dr^^
gema,&' caliginem exptirgans : ad aduftionesttiam cum lafie mu
lierum inungitur . Et libro ii.de alimentorum facultatibus ;
Fleriqi medicorum ( inquit) reliquis omnibus hoc olus , ceu ficus
autumnalibusfruiiibus,pr£tulerunt. Ndm inter ipfa aliud melioA
ris fucci non inuenias . Quod porro nonnulli uitio uerterunt , id
in pr£cipuam ei laudem cedit: €rfi itafe re uera haberet,non mo
do nuUi olerum -jfed nc optimi quidcmfucci, ac maximi nutrimcn^
ti edulijs ejfet fecundm. nempc ftnguinem aiunt laducamgenerd
re.Quidam nonfimpltciterfanguinem dicunt,fed multum adduuty
multumfanguinem laducamgenerare affirmantes . Veritm ij ta^
metfi prudentius obijciant,longius tamen alijs a uero abfunt.quan
quam hoc ipfum, puta multum fanguinem procrearc, tion eft quoi
tnerito quis damnet . Conftat enim huiufmodi edulium laudatiftimifucci cenfendum effe , quod.plurimum quidemfan^
guinis,aliorum uerofuccorm nuUum producerefit comparatwm. Si uer6,quia permultum e laduca fanguinis conge
Yatur,idcirco damnandam eam cenfeant ,facillime huic malo occurri poteft : quippe cim uefcentibus , er liberalius
exerceri,ZT ea parcius uti integrum eft.U^c ergo aduerfus eos,qui olus hoc non reUe uituperant , dixiffe fufficiat.
lUud porro nouiffe conuenit , omnibm alijs okribus pauciftimmfanguinem , er uitiofum generantibus , exfola laiiu
ca non multum quidem,nec uitiofum, haud tamen omni ex parte laudabilcm gigni . Vt plurimiun quidem cruda ipfa «e
fcuntur . Aeftate autem,cim infemen iam proruptura eft, in aqua dulci pr^coqttentes, cum oleo,garo,0' dceto affu
munt,dUt cum dliquo ex condimentis , obfotujstle , pr^fertim ijs , qu£ cafeo conftant. Pleriq^ etiam antequam excaus^
iefcat , in aqua elixa utuntur : uti ego iamfacio,ex quo dentes mthi deteriores effe cceperunt . Ndw amicus quidam 40
meuf , ciim olere hoc a longo tempore me utfamiliari cibo ufumfutffe fciret,uideretq; poft mandi a me citra magnam
moleftiam non poffe,co{iur£ rationem indicauit . Etenim in iuuentute , quoniam af^iduo os uentriculi bile efferuefcc
bat,£ftus moderandigratia laitucis utebar . Cim autem ad proueclam £tatem peruettiffem , olwi hoc contra quam in
iuuetitute,fomnum iamftudio , er induftria accerfenti mihi, auxilio fuit . Quippe qui etiamnum iuuenis lucubrandi
gratia uigilijs dedita opera me afjuefcceram , declinante iam £tate , ipfa exfc itifomiti,grauius hoc incommodo mos
leftabar . Aduerfus quod unicum mihi pr£fentif?imufm remedium lailuca itef^ere commanducdtdfemperfuit . Lds
ducd fic hdtinis , 9^ i^uj Gr£cis appeUatur : Mauritanii,CherbM,feu Chas : Italis, Lattuca : Germanis , Laiiuck:
Hi^4niJ, Lechuga, dut Alfalfa : GaUis , Laiilue .

jo;

riyyi'Siov. GINGIDIVM.

CAP. CXXXI.

So

GinGid ivm, aliquiIepidion,inSyria,&Ciliciaplurimumnafcitur. Heibulaeft fylueftri
paftinacx fimilis , tenuior , & amarior : radice parua, candicante, fiabamara . Olus hoc crudum , co-
£tum, conditumve eftur , magna ftomachi vtilitate: vrinam cit. Decoduni ex vino potum vefi-
csprodeft.

Glngidlii
fideratio •

con

H V I v s c E fententi£ effe comperiunturRueUitts, erTuchflusuiriclariftimi(licetiUe nonplane adflipules.
tur) necnon etiam receniiortm diij , quiflirpitm cognitionem profitenttir, in hoc confcntiunt , quod Gingidium eafit
herba,quam nos uulgo Cerofolio uocamui,iUi tiero Ch^refoliim . Veruntamen citm h£c radice nitatur,qti£ nihil ama
ra fentitur,fed potius acrii, cr odorata , quemadmodum zrfolia ; idcirco eorum opiniotiem non eqtiidem ( ut dicam
quodfentio)prob<mdmpHtM€rim , QuitiimocrediderimuelGingidmmhaitctiusinltalidtion effe repertum,uel

inibi

In Lib. recundumDiorcoriclis.

CHAEROFOLIVM.

I o

20

30

^^7

mbifacile non oriri : pr<efertim cim Biofcorides, er Pliniin affe

rereiiidcMtur^pccHliareolus cjfeGingidium tm Syrix,qum Gingidii ui-

Cilici.c hortis . memviit Gingidij Gak nus libro v i . fimplicium res ex Gal.

medicumentorumhisucrbis.Gingidimficutguftuumuritudinem,

cr ddfiridwnem pr.cfcrt ,fic tempermento quoq- ipfo cdiiita=

tem, &~ fi-igidititem . Secundmn uero utrunq^ qu.ilitutem^ dcficca

torimnejl. Scd enimjiomacho amicum cjl,utpote non pirum

obtinens ctdjiridionem . Quamobrem non ddmodum conjj}icu.^m

cdiditAtcm pofiidct :fccundo autem rcceljii dcficcat . Et lib. 1 1 .

de alimentorumf<icultatibus,fic inquit . "plurimum in Syria Gin=

gidium nafcitur : e/iurq- fimilitcr acfcandix apud nos . Stomacho

mirc utiie fiue crudum , fiue elixmn libcat fmnere : longioris a.u=-

^ tem decoftionis impatietts eji . NonnuUi ipfum cum oleo, er ga=

y^ ro mandunt . A lij uinum etiam , aut acetum adijciunt , ac multd

<J^ magis itaftomachum iuuat , Cum acetofumptumfafiidiofos ad ci=^

^M^ buminuitat. Fcrl^icuumuer6efl,qu6dh£cherba medicamen-

;^^^^^ tumpotius efi , quam alimcntum . Quippe qusc adfiri^ionis , ZT

■^■aSi%,^^ amaritudinis non obfcur£,nec exigu£ particcps efi . h£c Galenus.

,^ Ex quibusfacile comprobari potefl , Ch^refolium non effe Gingis
dium , qu6d in ipfo e£ amaroris , cr adfiridionis qualitates gufiu
haud manifeft£ deprehendantur . Quod Gr£ci ylyyv^tov, La
tini fimiliter Gingidium uocant : Itali , Gingidio : Germani, Ko=-
erffel , ©" Kerbelkraut : GaUi , Cerftteil .

Zltcti-S"!!. SCANDIX. CAP. CXXXII.

S c AN D I X , fylueftic oluseft,amarum, ftibacre:
quod cruduQi, coftumve manditur : ftomacho , & ventri
vtile. Decodu in potu , vefic2E,renibus,& iecinori cofert.

Nomina.

Q_v A N Q_v A M Scandix amiqtds rei herbari£ fcriptoris. ScindiciscoB
busftirps fuit notijiima , ut qu£ ab ijs infrequenti ciborum tifu haberettir alijs admifla oleribtu ; cum tamen hadenus fideratio.
eorum repererim neminem, ctdfiies fit adhibenda , qid Scattiice notis aliquibtis , uel lineame ntis defcripferit , nefci=
uerim profedo quonam pado ,qua,ue ratione affirmari pofiit cr in Italia Scandicem ttafci,cr pariter dignofci a com
phtribus . C£terumfcribit Rermolatis uir dodif^iitttis , cr in (iirpium hifioria omniumfu£ £tatisfacile primus,fe uia
dtffe Scandicem in exemplari Gr£co Giofcoridis appidamfolijs foeniculo proximis ,floribus luteis , fiue albis , cors
nictdts caulefimmo emergenttbus . lianc ipfam nos quoq^ftepius uidimus maio, cr iunio menfibus inter fegete5,pr£^
fertimcj^ in agrorum marginibus . Sed quanuis traiiderit Rermolaus eamfceniculifolijs effurgere ; mihi tamen magis
ftimariam,zr quadantenus antljemiiem referre tddetur , quam fxniculum . Ilores gerit h£c ch^refolio proximos,

4 ° alhicantesq- , e quibus tandem prodeunt cornicida tcnuia , longiufcula , reda , acuminata , acubus , qu£ in geranio
emicant, non difimilia, quentaimoium er in ch^refvlio utfuntur , licet huic longe tenuiora , crfragiliora innafcan^
tur. Ciuofit , ut rede intuehtibus f^ecie tantim,non autem genere iifferre h£ plant£ hattd dubie appareant: id quod
etiam indicat eorimfapor . Quamobrem qui ch^refolium fcripferunt effe gingidium , id nonfine ratione fecerunt.
Cum enim cert6 creierent , hanc , de qua in pr^fentia differimus , plantam legitimam effe Scandicem ,facile etim
hinc perfuaderi potuerunt , ut affererent ch^refvlium effe gingidium. quoniam Diofcoriies confueuit fiirpesper ca»
gnationes iefcribere . Quapropter in eorumfane iremfententiam ,fi h£c , quam Scandicem putant , tantum acrimo
ni£ , cr amaroris gufianttbus relinqueret , quantum in Scaniice ueteres inueniri prodiderunt . Verim citm ea/> non
obfcuras quidem qualitates , quas ueteres uer£ Scandici afignant , in hac , ut ita dicam, noua Scandice nunquam ego
repererim,ficuti nec in ch£ref)lto , qu£ ueteribus gingidio tribuuntur , cogor omnino eorumfententi£ refragari,^

i° ab ipfis diffentire.Quapropter nifi regionis,ZT climatis ratione, cr locorum mutatione eueniat, ut h^flirpes omnem
tvm acrimoniam, tum amarorem exuerint , non facile quidem adiuci potero , ut credam harum altera^ gingidiwm, *
alteram uero fandican effe . Neq- ab hac mea me deterret opinione Rermolaus , qu6d uiderit is Sca,ndicem hanc in
Gr£co Tnofcoridis codice appidam : quippe cim inter omnes rei herbari£ fcriptores ntillus , quod equidem fciam,
reperiatur, qid per not.a altquas Scandicem defcripfmt, nefciuerim ego quham hifloria , cr ratione fretus aliquis
unquam iUam pidura exprcfferit . nififortajfe Diofcoriies ipfe manu propria eo in libro ipfam appinxerit . Plinius .
Scandicemanthrifco fimtlem rediiiit . Sed cim ignotum per ignotius defcripferit , tiihil nobis luminis his in tenebris
affert . Scandicem commemorat Galemis lib. v 1 1 i.fimp. medicamentortm his uerbis . Scandixex agrefiium oles Scandicis ui-
rimgenere efi,fubacre, er amartm,ade6 ut inficcando, er excalfacienio fecundi fit ordinis intenfl . Vrinam ualen res ex Gal.
ter ciet, er uifcera obfirudione liberat, ex didis qualitatibus confians. h£c Galenus.Ex quibus etiam manifefie coU
ligi potefi,plantam,quam pro S candice accepit Rermolaus,quamqi pro eadem pleriq- recentium herbariorum hodie
ofieiidunt, nuUo pado legitimam effe Scandicem, Quandoquidem ea non tmtm acrimoniam , nec amaritudinem gu^

flui

Nomi.

Caucaldis c6
fiderauo'

Caucalidis ui
ies ex Gal.

Nomina.

And. Matthioli Comm.

CAVCALIS.

Erucas conG-
deratio,&ui
xes.

flui r£prefentat, ut dici poj^it primum cdiiitdtk, O" ficcitd-
tis ,grcidum excedere . Cxtericn Ji u!l( efl pluntu , cui hxc
comparari poflit,eam Admuflmmihi quidem reflrre uidetur^
quum Fliniui lib. x x 1 1 1 1 . ap. x i x . .-i pe^invm fmilitudi-
nc, V E N £ R I s pciicn .tppelJ.tt . Eiqvidnn h£c rc.dice nititur cun
did.t , cuuliculi^ femipedc maioribu-i ijbUjs fyluefiris paflinacx,
uelfire dnthemidis , exilibm :floribus albis, tenuikK , emicantis'
busfummattm ab eodem capitcllo compluribus acuminatis rofleU
lis , interfe difinn^is , quiC pectines plane referunt,quibus linwm
mulieres concinnant . Qu£ certe omnia reperinntur in hac uuU x o
g.iri Scandice . 0_U£herba ax.ocV^i| Griece yl^atine Scaniix
'^S. firailiter nominatur : Italice , S candice .

KavKoiAlf. CAVCALIS. CAP. CXXXIII.

Cavcalis, quamalijfylueflredaucumvocanr,
cauliculo eft clodrjntaIi,aut maiorejfubhirfutorfolijs
apio fimi]ibus,foenicuIi modoper extrema multifidis,
hifpidisq;: candida in cacumine umbe]la,fnauiter olente.
Crudum, coftumve olerum modo eftur: vrinam mouet. *o

V I s I T V R Caucalisin 'Hetruria: campeflribus,incuUo
pr£fertimfolo , ut er Ananienfi traiiu in Tridentino agro,nuUii
reclamantibm notis . 'R.ura noflra hanc VctrofcUofaluatico uuU
goappeUant. Qnippe quod fiilia , qu£ per ima prope radicem
exeunt , apium quadAntenus effigie reflrant , qt:od uulgo Petro=
feUo dicunt . Etfi qu£ fuperiore p.trte prodeunt, pcr ambitum fint
fcenicuii modo capiU.tmcntis diuifi . C^lem mittit paftinac£ : in
cuius cacumine umbeUam gerit floribui ctndicantcm , odoratam,
dauco non abfimilem . Quaproptcr Calenus lib. v 1 1 .fimpiicium 3 o
medicamentoru/m, ita de eafcriptum reliquit.Caucalidem quidant
daucum fylueflrem nuncupant: efl enim ci adfimilis guflu fimul
dc uiribm .Nam excalfacit ut iUe,(:T dcficcat,urinam cietiO"
murid ad repofitionem conditur. VtGr£cis Koivy.x?^if,ita
etiam Latinis Cducdlis dppeUatur : Italis , Caucaltde .

Eu^fflf^ioi'. ERVCA. CAP. CXXXIIII.

Crvda ervca venerem largiore' cibo conci=
tat. SemeneiusidcmprKftatjVrinam cit,Conco<Sioni
prodeft,aluoperquamaccommodata.Semineadcondi 40
menta vtuntur : quod , vti in longum tempus afleruetur,
adie6tola(9:e,autaceto,digeruntin paftillos. Gignitur
etiamnum fylueftris eruca, maxime in Iberia , qu« occi-
dentem fpeftat . Cuius feminepro finapi incolaevtun-
tur.Vrinam vehementius pellit, & multo fatiua acrior.

VvLGARis ddmodu/m plata efl Eriicd tdmfatiua,quiint
f^onte nafcens , qtiod fi-equcntiflime in ccenis dcctdrijs inferdtur.
Excdlfdcit oltis hoc ( ut tefldtur Gdlenus libro 11. dc alimentorii
facultatibtis) perquim maniflfle, adeo tit non facile folimi abfque f o
iundis laducafllijs edatur : nam itd immodico calori par fiigus
admiflum exccjfum temperat. Quinetidmgenitdle femcn augere
creditur,zr in ueneremflimulos addere.Caput ctiam magis dolo
re afflcietyfi folum edatur . Semen (utfcribunt antiquortm non^
nuUi) muris drditei morfibus medetur.Ventris tineds cnecdt , lie»
nemq- extcnuat. Tritum,cr cumflUe bubulo miflim,nigras ulce^
nm ctcatrtces ad candorem rcducit. Cim melle uero perundtm,
uitia cutis in facie emendat, er lentigincs cmaculat . Herba,
qu£ Gr£cis zv^a^ov, Latinis Erucd iiocatur : Mauritanis , Icr»
gir,V.rgit,feu Giargir : ltalis,Kuchettd , er Kiicola : Germdnis,
Vucifz flnff: }iij^anis,Oruga, O" Arugud : GaUis , T^^oqtictte.

QKI^OV

In Lib.fecundumDiofcoridis.

ERVCA SATIVA.

ERVCA SYLVESTRIS.

299

OCIAIVM MAGNVM.

OCIMVM PARVVM,

30 o And.MatthiolfComm.

dnpi'. OCIMVM, CAP. CXXXV." "

O c I M V M vulgo cognitum . Id copiofiore cibo oculorufn aciem hebetat, aluum mollit , fpiri»
tum mouet, vrinam pellit, lac euocat : sgre tamen conficitur * Ulitum cum polline polenta» , aceto,&
rofaceOjpulmonum inflammationibus auxilio eft . Draconis marini , & fcorpionis iftibus per.fe pro
deft : & cum vino Chio , oculorum doloribus . Succus vifus cah"ginem abftcrgit : deftillationes exic-
cat . Semen potum conuenit atram bilem gignentibus,difficili vrinx , inflatisque: naribus hauftum,
fubindemouetfternutamenta. quodidemherbaefficit.Sed oculospremi neceflum eft,cum fternu
tamentumurget. Suntqui in cibis abdicandumcenfeant : quandoquidem manducatum,& in fole
pofitum vermiculoscreat. Aphriautem adijciunt,fiferiantur afcorpionejquiocimumederint,nul
lo confli(5taridolore.

19

»0

Ocimiconll- O c I M V M qiiemiidmodumodortitifiimum ,iUCT omnihmmtifimumejl. 'i^iinc^;perr4riejuntubicj; nedium

deratio. fineflrie,perrdruque ccendcuU^cic uiridarid , qu^ Ocimo non redoleant , utpote quodfi-equens feratur , crfoueatur

infigulinis uafts . In Italiu hoc neuo Ocimi tria habcntur genera . Qjiorum primumfoUjs affirgit amaranto longe

maioribus, latis,longis,ac crafiis, citre£ malo fimilibu6, a quorum effigie ipfumfacile uocarunt Arabes Ocimum ci^

tratum,quo modo ipfum Mefues nominat . SecundumfoHjs exit,ac ramulis, dido longe minoribm. Tertiwm,qu6dfo~

Ujs conflet minutis atq; anguflis, fitq^ c£teris odore fi-agrantim,ltaUs uulgo appellatur Baftlico gentile. Horum om

niummeminit Serapio, uocauitqi mcdiumhic a Diofcoride defcriptim, Ocimum non garyophyUatm : garyophyUa^

tum uero, quod cxteris tum minutius, tum. odoratiui habetur . T)emm\ iUud Citratum kfoliorum ftmilitudine nuncu

pauit, quod citrifolijs £mulum effe diximus,ut facile omnibm perf^icuum effe potcfl, quiSerapionis monumenta per

Monacorum i^g^yinf ^fe Ocimo diffcrentis . Idcirco uideant qu£fo patres iUi reucrendi, qui in Mcfucm commentarios fcripfere,

la anua . ^^^ ^.^^^ ^ quhe rationcin eleduario de gemmisfe iadent OcimumgaryophyUatum hac tcmpeflate primos adinues.

niffe,cim hoc Serapionifi)lijs exeat paruis,et caulc quadrangulari : monachis uerofvlijs mclijfoplryUo maioribus,per

mbitum ferratis, er caule minime angulofo. Qva in re eos,pacefua, aperte haUucinatos puiauerim. Ncc equidem

credendum arbitror , quod de dlio ocimigencrc inteUexcrit Mefucs,quam de tertio iUogcnere in delicijs habito , de

quo diximus . Nam cmt c£teris odorisfi-agrantia longe pr£flet,nuUi dubium efl,quin in roborandis cordis tpfius ui^

ribui c£terisftt longe aptim, atq^ etiam pr^ftantius , ut quod in eleduarium de gcmmis ddddtur ad cordis effedus.

Brafauoli lap Scribit 'Brafduolus fuo deftmplicium examine Rcmtf primkrt excufo libro , tantam de ocimi uiribus inter Vliniu,

fus. C Diofcoridem effe controuerftam , ut altcrum ipforum erraffe dicendumftt . Quippe ex Aphris tradit T>iofcori~ 3 ^

des,qu6dft afcorpioneftriantur, qui ocimum ederint , nuUo dolore afficiuntur . Contra, uero Plinius,qui libro x 1 1.

cap.xx.fteo die, inquit,firidtur quiflpiam afcorpioncquo ederit ocimum , feruari non poffc. Qua in re ledionis im

patiens deprehenditur Brafauolus : qudndoquidemft eo loco Pltnium de Ocimo diffcrentem ,paticnter pcrlcgiffctt

cognouiffet utiq; quam re£te Vlittius ipfe hanc dirimdt controuerftdm,ijsqi ref^ondcat,qui ocimum accufdnt,ctim in=

quit. Ocimum quoq; Chryftppus acriter incrcpuit, inutile effe diccns flomacho,urin.e,cr oculorum claritdti.Vrate:^

red ittfaniamfdc cre , cr lethargos, er iecinoris uitia. Ideoq^ capras id af^ernari , hominibus quoq^ fugiendum cen=

fet . Adijciunt quidam tritumfi operiatur lapidc ,fcorpioncm.gignere . Commdnducdtum,cr infole pofitum uermes

afferre . Aphri uer6,fi eo dieferidtur quif^idm afcorpioite,quo cderit ocimum , fcruarinonpoffe. Secuta £tdsala^

criter ocimum defendit : nam id effc cdpras , nec mitius , quam m.ptthdm , cr rutam fcorpionum terreflrium iilibus,

marinorumq; uenenis mederi cx uino,addito aceto exiguo . vfu quoq^ compertum deficientibu^s ex accto odoratu fu 4®

lutare effc. Item lethargicis, cr iitftammatis refiigerationi . lUittim capitis doloribus cum rofaceo , aut myrteo , aut

aceto . Itcm oculorum cpiphoris,impofttum cx uino :ftomacho quoq^ effe utile.hiec Plinius.Ex quibm cldrifimc pda

_^ . . j „ _ tct^Vliniumeorumplacitisrefi-agdri^quitdmacriterocimumdamndrunt. DegeneratquandoqueOcimuminfer':

neratio. * pyUum,ut audor eft TheophrafltK libro v. cap.vi i.i . de plantarum caufts,ubiftc inquit . Ocimum autcm , quod lo=-

co foli expofttofttum efl, trditftt infcrpyUitm,quid uehementer ftccatur. Tolio nanq; minus,odorcq; uehcmcntim red

ditur . Quippe cim dlimenti quoq^ minm habeant , qu^ftcca funt . Scd huiufmodi mutationes itd cuenire putandum,

ut dliquidftmilitudinis fdcidiit , non ut omnino fpeciem exprimdiit aliendm . hdiienm Thcophraftus . Cxtcrkm Aui^

cenna libro dc uiribus cordis a Diofcoride dtffentire uidetur , l>iain ocimum, fcribit ,fanguinem turbidum , cr melan

f) ■ ■ • cholicumgenerat,quonidmfuperftudhumiditax,qu£eftinipfo,pdritinftdtioncminucnis. Necdliteruideturfen

ex Gal. fi{P^ Gdlenm,qui libro v 1 1 1 , fimpliciim medicdmentorum de ocimo itdfcriptum reliquit. Ocimum exfecimdo eftor S^

dinc cdlfdcienttum : hdbet autem recrementiti.m humiditatem : proinde ncc commodum eft,quod in corpu-^finndtur.

C£terumf6ris iUitum,dd digerendim,CT concoquendum uttle cft . Item Itbro ii.de dlimentorum facultattbus , cum

inquit . Ocimo etiam plerique ut obfonio utuntur , ex oleo,ZT garo efttantes. Vitioft autem cft fucci . Admentiuntur

ob hoc quiddm diccntes , ft tritumfidili nouo inditum operidtur,celerrime intrd pducos dies fcorpiones gignerc,pr£

fertim ubi qiiis quotidie oUam ad folcm calfecerit . Scd hoc fane .i uero abejl . Id porro uere dc co dixeris , olus effe

Ocymi abcci prauifucci , ftomdcho noxium , O" concodu difficile . Scd iilud in Ocimo non ignorandtm \puto , quod ocymum per

mo difFeretia. y ^y ocimo pcr i maxime differre deprchenditur probatifimorum audortm tcftimonio . siquidem apud anttquos Ocy

mum erat pdbuligenus didum uel quod cita proueniret : ucl primtm tnter c<eterd pabuligencra e tcrra crtmperct:

ucl qucd iumentis citarct aluum ,Jic appcUatum cok\>{ ab Gr£ca uocc,qu£ Latinis ualct ctt6.0cimum uer6 hcrba efi

iUa odoratd,de qitafupra diff>utduimus,ftc nominatii ab w^ta uerbo Gr£co,quod redolcreftgniftcat. Vnde rediusfor

tc per Zi^uam pcr cfcribcttdti effet.C^term ocymii antiquis quibufdaboum pabulu erat exfcila uiridifegetc,priufs,

qum

In Lib. recundum Diofcoridis. 30 1

qum indurefcerent ctilmi : uel cxfcminibus pluribus fimul in 4grofutis. Ncmpe efabarum modijs decem,uici£ duo^
hus, O-' eruili£ tantundcm wu in iugerofutts, (Tantc maturitutcm recifis . Catoni tmcn c uicid,fano gr£co,fihd,
eruoq^ in unum,commij}is,ct cxindc fttis ocymum eft. Quofit,ut putuuerim ocymum antiquis,non modo hcrbaccam,
uiridcmqi fuijfcfegctem,c plurihus fcmimbus una in agrofatis in primum iumcntorum pahulu -^fcd ctiam cx uno tan=
tumccrcaliumgcncre,ncmpchordco,auena,uicia,cruo,alijsq}hiscognatis,c]u6deiufmodipabu!o ucriiotcmporc,no
viodo aLmtur houcs,ac etium cqui \fcd ctiam repurgcntur . Id quod nojlra quoq; ^t.ttcft plurihus tn locis in \t.iUa ,
pricfertim ctwi hordco,eruo,cr uicia . N cc placet eorumfententia, quifbi nuUa,ut arhitror, ratione, nec auiibrita^
te pcrftudcnt, Ocymtim plantam cjfc fiii proprij gcnvris . quod e ueterihus nulltm ha^letws inticnerim{qtiantu equi=
dem tiidt,cr legi) qui ocymi hcrbx htjloriam Ittcris mcmorixq-^ mandauerit :fcd comperi quidcm, quod uocahulu hoc
non magis tuti, quhn altcriconueiii.it . quatidoqtddem tmicuiq-, pabuligcneri,quod primoftatim ucrc citoprouaiiat,
ttccontmodari potefi . Qjiarc planc explodettda uidcttir Adami Loniceri opmio,qii6d tion fine crrorc ridettdofru-
tnetttum Turcicum,fiue,ut alijs pl.icet,Saracenictim,quod Tridcntina riira uulg6 appellant FormcntoncO' foroius
iicnfi a ptiUo feminis colore Saracino,ccymum cjfefirmiter cxiftimct . Quinctiam is turptter abcrraffe deprchcndi=
tur,qu6d htiic plattt£,qu£fuum Ocymum efl,omttes odorati ocimifacultates reddtderit. Ncc alia ratiotte ntotusfi-ti^f
mentum S.iracetticum ocymum effecenfet , quam qucdfatum tertia .ifatu die crtmpat . Verian ocymii nonCa de cau
fa nomcn hoc (mea quidcmfctttentia)fibi comparaitit,fcd qu6d cititis c<eteris pabulorum generibus uerc primo adole
fcat : nam inntimcra effettt ocymigcttera,fi id omne,quodfiatimfere k fatu oritur, ocymum uocari debcat . Quod
o Jtif^o'.' ( ut ante didum efi ) Gr£ci, ocimum item Latini appeUattt : M.auritani,'B erendaros,c " 'Brdarog : ltali,Bafi='
lico : Germani , 'Bafilien , ZT 'BafHgratn : liil^ani, Albahaca : GaUit Bafilich .

Adamiopi-
nio vana.

Nomina.

p'^oEa'xx.H. OROBANCHE.

CAP. CXXXVI.

Orobanche cauliculijs eft fefquipedaliSjS: in-
terdummaior, fubruber, hirfutus, tener, finefblio,pin-
guis : flore fubalbido, aut in luteum vergente : radice di-
giticrafsitudine^&cumariditateflaccefcit caulis,fiftu-
lofa . Hanc inter qusdarn legumina nafci conftat, & ea
ftrangulare:vndeorobanche fibi cognomentum ufur-
pauit . Eftur i ut olus, cruda , & in patinis, afparagi mo-
do , decoda . Legumentis addita , concoftionem atcele-
rare creditur.

- -■ - '3

Orobanchen, qu£ omnibu^ notis legitim£ Diofco Orobanches
ridisrel^ondet ,mdimus primitm in Ananicnfi agro fupra Tn= confideratio.
dentum, ac deinde ubiquefcre in Italia nafci compermus,in catn-
pis non mod6 inter otnnia leguminumgettera,fed et inter fegetes,
catmabim , linum , er in uijsfecus agrorumfepes . Cgterkn etfi
fcriptis tnandauerit Theophrafius lib. viii.de hifloria, ^v.dc
caufis plantaruin,Orobatichem eruum necare amplexu ,comple=-
xu(^;fuo;eatamen,qu£ hici Diofcoride repr^fentatur , ar i
Flinio lib. x x 1 1 .cap.ultimo, nuUofane co)nplexu,fedfua tatiint
prafentia,legumina,fegetes, caitttabim , €r linum interitttit , qwe
prope ipfam oriuntur . Quam ob caufatnAnanieitfes, quod uici-
ttiis firangulet , ac deuoret plantas, lierba lupa uulgo orobanchc
appeUant. Profilit h£c (utinquit Di6fcorides)nuUis unquain
fvlijs , feduno tantitm ajfurgit ciiuliculo ,ajparagi inflar , colore
fubrubro , hirfuto , moUi , pinguiq; , er qui fefquipedalem ttott
excedatlongitudinem .¥los e qtfibufdatn patefcit globulis in ca^
cumine congefiis ,fubalbidus . Radix digitali uifitur crafitudi^
ne,fungofa, acfiagilis . H<cc planta ttonnuUis etiam uulgo Coda
di leone appeUatur , alijs uero Herba tora uocatur , quod uaccie
ea degufiata (ut pafioresfado periculo tefiantur)fiatim taurum adeant . Sunt er qui (ut loco citato fcrtbit Vlinius)
cynotnorion eam appeUettt afimilitudinecaninigenitalis . Ex quibm omnibus non temere dicendtm exifiimauerimt
uelTheophraiium (paceftia) hac in re deceptum effe , uel aliam a Diofcoride , er Plinio orobanchem concepiffe • ^. , ,

Orobanche ,ut Galenus efi audor libro v i ii . de facultMe fimplicium medicatnetitorum, efificc£,frigid£<{; tem^ fecultis"'^ *^
peratur£ in primo ordine . Huius plant£ tiomen Gr£cum efl op^o^xK^H, quem^dmodum et Latiimm Orobanche, Nomina.
nscnon Lrui angina : Italicum, Orob^nche .

TgSta

302

And. Matthioii Comm.

BARBVLA HIRCI.

CAP. CXXXVII.

Barbula hirci
conCdcntio .

Hermolai er
ror.

Komina.

ORNITHOGALVM.

Barbvla hirci,qu.'EabaIijscomevocatur,breuieft
caule : rolijs croci ; radice longa,du!ci : magno fuper cau-
lemcalyce^ecuiusrummofemen nigrum dependet, vn-
denomeninditumeft. Herbaefuiaptaeft.

H I R c I bdrbuld , qum Uetnma uulgo uppeUdt Sdlfcfiii
cdyUulgaris ddmodum eji notitie . Kadix,qu6d guftu dulcis,iucwi
daq; Jit,eftuy hyeme frequcnter in dcetdrijs. ¥oUjs exit hxc croci,
Idtioribm tdmen,dc longioribus :ftore dureo,roftro porcino uoca
to non dbfimili,mdiore tdmen,qui cdlyce continetur . Isfereno ca
lofdtifcit, nubilofo uero contrdhitur, occluditurq; cdlyce, quem^
admodum ©" chdmtelonis echinus. E* conclufo cdlyci/s uertice bar
bd dependet incdUd , prolixdq; . Vnde nome dccepit,ut Theophrd
ftus prodidit lib.cjr cdp.v 1 1 .de pknturum hiftorid. Sed certe nea
fciuerim ego,qud rationc dudus negduerit Hermoldus, hacTheo
phrdfto,et Diofcoridi lcgitimdm Eirci bdrbulam ejfc,citm iUd pul
chre huius notis re^ondedt. Glutindt hicc recentid uulnerd,fift)=
liorum fuccus,uel eius ftilldtitid dqu4 j^lenijs,^^ dttritii linteolis
faperpondtur. T^xyoTSc^ycov itd Gr£cis,Ldtinis uero BdrbuU
hirci uocdtw : Itdlis , Bdrbd di becco, CT Sdffefi-icd : Germdtlis ,
Bocks bdrt, er Gduch brott : Uifj^dnis, Bdrbd de cdbron .

0'5Vido'-y«Aor.
CAP.

ORNITHOGALVM.
CXXXVIII.

zo

Ornithogalvm cauliculusefttener,candicans,te
nuis^fefquipedaliSjtribus aut quatuor in cacumine molli
bus agna-tis : a quibus flores prodeunr foris herbacei , &
cum hiates fe padunt,lad:ei vifuntuninter qnos difteftu,
cachryos modo,capituliiemicat. Coquiturcum pane,vt
melanthium . Radix bulbofa,cruda, & coda manditur,

T R A S I.

>o

O RNI«

InLib.fecundumDiofcoridis. 305

O R N I T H o G A L V M udco intcT fegctcs fi-equcm oritur , ittfi mdio munfe in aruis reciuirdtur , pcrpenfis Ornithogali
prius notis ilU i Diofcoridc attributis,fdcile ab omnibus inucniatur . Rucllius in GaUia ornithogitlum copiofum na confideiatio .
fcifcribit, pueris non incog nitunuqui proptcr afiantcs,cim ab agricolis aratro terra profcindttur,aut in latiorcs por
cdsfulcatur,ornithogaU rudices uomcre crutds colligunt : cr cianfint cajlaneis fuauiorcs,\js cr crudi^s^cr in cincri=
bm incodis ucfcuntur, odore iucundifiimo , os mirum in modum commcndantc . Kadices in orbemfrc colkdtefunt :
cortice puUo : candidtfima intus carne, pcrquam odorata : ucre , uel icjiate cimtfi-onde uirent , hycme ucl autumno
ckm exarantur .tgri , radicitiis ucUuntur . Diufcruari poffimt, cr ubi annona: prcmit inopia , plcbii rujiicie famcm,
er ieiunia caft.ine.trum morefttiant . Mireftdbus expetuntur, qui rofiro fcrobiculos excau.int, cr h.irum capti duU
cedinc,gregatim ad his cliciend.is, radtcitusq^ ucUendas aduolant . Cteteriort cim ornithogali radiccsfuauitatvs
« o fu<£ pr£fi.intia , in mentcm mihi rcuoauerint iUas , quic in agro Veronenfi , itbi tantum , neq; alibi, quodfciam, n.u

fcunturinltalia,uulg6uoc.intur t r a s i , fiporis dulcedine cafianeis proxime accedentes ,rcccntioribiKc^ Traroiumen

quibufdam in mcdicamenti? exdem expctantur , eax hlc recenfere non ab re fore duximus . Sunt igitur Trafi radi= "°> ^ "'■'ss.

atUfigura , ac forma perfimilesfcricinis erucis, quiefvrucntt balneo elix<e contrahuntur , dumfericd fiamina inde

muliercs conglomerant . Uarum cremore pedoris , V laterum uitia expurgantur . quo fit , ut tufUentibus opem

ronmodicam prxfient : tunduntur enim,maceranturq;carnium iure,dcinde per linteolum exprimitur cremor^

qucm eti.im uencreis potionibus mifcent rccentiorum nonnuUi . Sunt radices hte , ut experientia compertum cfi, er

exdulcedinc comjci potcfi,incalcfacicntitim,Q^humcdantiumgencfe,fedflatusquodammodo gignunt. Planta

genninat uere , cr icfiatc folijs farragini fimilibus , cuius radicibus Trafi cohxrent . B.M tiero fatis- reprcefen=

tare uidentur r.idiccs iUx ,quM d o R o n i c o s uulgus officinarum nominat . Quas , quidem in primis com= Doronici co

ntcndarunt Arabes , cr priefertim Auiccnna ad cordis affedus ,fontra uenena , O" delcteria mcdicamcnta . Vlan^ fideratio.

tam , cuiiis h.-efunt radiccs , hadcitus non uidimus : quanquam affcrit Ruellius folijs effefere acuti rumicis . Alij uero

ca leucciofimilU effe uolunt . Horoiticui Adiuario c.-trnabadium dicitur . Affertur ex Alexandria Acgypti , er ex

Gargano Apuli£ ,fcd uiribus longe infirmior , Quoi of w6o-y«Aoi/ Gr£ci , Latini pariter Ornithogalum nomi^ Nomina.

nant : Itali , Ornithogalo .

20

40

_rl

ySvx. TVBERA. CAP. CXXXIX.

T V B E R A rotunds ladices funt, fine caule,fine foIijs,flauefcenteSjVerefodiuntur.Cruda,&
coftaeduntur.

30

T V E E R A , qu£ occulta quadara facultate terra infe parit , cr conglobat , numerofa in Hetruria k ruflicis _ ,
cffodiuntur , quod magnatibus maxime expetantur in ccenis . Duo eorum in Romano agro habentur generu . Quo^ (idei-jtiQ,
rum alteri candida , puUa tiero aheripulpafubefl . Rimofus utrifque cortex,ac niger . Efi er tertiumgenus in Ana=
S o nienfi, cr Tridentino tradu prouenicns l£ui cortice , colore fubrufo , c£teris longe minus , infipidum,cr gufiu iniu
cundo . Tuberum meminit Plinius lib. x i x .cap. ii.ftc inquiens. Et quoniam a miraculis rerum ccepimus,fequemur
corum ordinem,in quibus iiel maximum efl aliqitid nafci,aut uiuerefine uUa radice . Tubera uocantur h£c,uniiq^ ter
ra circundata, nuUisq^fibrii nixa,aut faltem capiUamentis,nec utiq; extuberante loco , in quo gignuntwr , aut rimM
urgente, nect; ipfa terr£ coh^rent . Cortice ettam includuntur, ut plane nec terram effe pofiimus dicere, neq; aliud >
quam tcrr£ caUum . Siccis h£c fere,cr fabulofis locis,frutetofisq; nafcuntur . Exceduntf£pe magnitudine mali co=
tonei,etiara librali pondere . T>uo eorumgenera arenofa,dentibus inimica, c alterafyncera . Difiinguuntur er cos
lore rufo,nigroq;,zr intus candido. 'Laudatif^ima qu£ Aphric£ crefcunt. An ne uitium id terr£i ncq^ enim aliud in^
teUigi potefi : malum ne id ea protinus globetur magnitudine,quafuturum efl,<jr uiuat ne,aut non , haudfacile arbi^
tror inteUigi pojfe . Futrefcendi enim ratio communis efi ijs cii ligno. Lartio Licinio pr£torio ttiro iura reddeti in jjjflof jj ^j
Itlif^ania Carihagine paucis his annisfcimus accidiffe, mordenti tuber, ut deprehenfus intus denarius primos dentes piinio .
inflecleret . Quo mmfifim erit terr£ naturam infe globari . Quoi certum efi ex ijs , qii£ nafctmtur_, er feri non

C z poffunt.

P

J04

And. Matthioli Comm.

;*

Tuberum uj

poffunt , Ef Ubro eoicm cdpite tertio : Be tuberibm (inquit) hisc traduntur peculidriter , Chm fuerint imhres dUa
tumnalcs,dc tonitrui crebra,tunc nafci, cr maxime e tonitribus,nec ultra annum durare,tenerrimu autem uerno efa
fe . Quibufdam locis acceptantur riguis , zrferuntur , ficut Mitylenis . Negant nafci , nifi exundatione fiuminum
inucdo fcmine ab Tiaris . E/J autem is locus, in quo plurima nafcuntur . Sunt er infungorum gencre a Gr^cis rf/fli
pczic£ , quifinc radice , aut pediculo nafcuntur . Hadcnus de tuberibus Pltnius . Tubera ( ut memorite prodidit
Galenus libro ii. dc alimcntorumfacultate) radicibus,aut bulbisfunt annumeranda,ut qu£ nuUam euidentem habent
qualitatcm . Qui ergo his utuntur, ad excipicnda condimenta tanquam materiam habent , ceu alia qualitatis expers'
tia, &~ innoxia, gujluq^ aquofafunt . Qjttbus omnibus commune ejl, ut alimentum nuUa infigtti facultate confians ,
corpori pr.fbca>it, fcd frigidiufcidum duntaxat, craj^itudine tale, quale id ipfwn efi, quod ingeftum fuerit : ex tube=
Ex Auicena , ribus qutdem craftus, ex cucurbita liquidius cr tenttius . In alijs cadcm efl proportio . Sed longe aliter de his fcri^
pfit Auiceima, cian inquit . Tubera terrena magis, quam aqueafunt^omniq^ prorfusfaporc expertia . Atrabiliares ,
cr cra(fos gignunt humorcs , magis qukm c£tera ciborum genera . Quofit, utfrequenter deuorati apoplcxiam , cr
paralyfim concitcnt . Ad hxc concodu contumacia funt, er uentriculum aggrduant . Qu£ Gr£ce v^voi, TuberA
Nomina. 'Latine dicuntur : Arabice, Kamech, Alchamech, Tamer, CT Kema : Italtce, Tartuffi ; Gcrmanicii Uirtz brunit :
Bij^mce ,Turmas dc tierra : GaUice , Truffle .

Z^i^xlKmcdx. SMILAX HORTENSIS. CAP. CXL.

HoRTENSls Smilax frutex eft, cuius femen %
nonnullis lobia vocatur. Fo]iahabethedersE,molliora
tamen : tenues caules , & caprcolos uicinis fruticibus cir-
cumuolutos ; qui tantum adolefcunt, ut topiarias fcenas
reprsfentarevideanturrfiliquasfoeni grajciprofert,Ion-
giores, toro<iores : in quibus femina renum fimilia , fed
inEqualicolore, recluduntur:qu3Equadamex parte ful-
uefcunt . SiliquacoctajCum femineinoleribusafpara-
gi modo eftur. Vrinam ciet,C^' tumultuofa fomniafacit .

lO

Smihcis hor-
tenlis con(i-
deratio.

Manardi er-
«Dt.

f

zo

HoRTENSis Smilax (utfupr.l nobis didum eft in Vha^
feolis,fub quorum appcUationc falso credidit Manardus de eruilia.
fcripfiffc Diofcoridem ) nil aliud , mea quidem fentcntia , effc po=
tcft , quam ea Phafcolorum genera , uarijs coloribus depida , qu£
uulgoItaliidicunturFagiuoliTurchefchi. Siquidem pr£ter id,
qtiod rubcntcs, uerficolores, er (ut Diofcorides inquit ) renumfi^
gura cernantur,fdlijs exeunthederaceii, caule tentd,e quo caprca
li prodeunt , quorum reptatu non modo palos , cr arbores fcan^
, dunt, ac uinciunt •,fed in hortis attegia^, pergulM, teftudines ,fce^
nds , cr tentoria imimbrant , cr opacant . nos Galeitus Itb. primo
de alimentorumfacultatibus , ex au6ioritate Thcophrafti dolichoi
appettat,ficittquiens. Dolichtts adailo longo palo confurgit,cr
li-udumgerit :fin hoc adminiculo careat , uitiofusfit , cr rubigine
tentatur . Quod quotidie tdjitur in hoc phafiolorumgcnere. quip-
pe qtwd ntiUo fuftentaculo in altum etieSti , humi repunt , cr coti=.
trailo traiiu tcmporis htmorc ,fitu , ac rubigine depereuht . At
ubi longiftimo inh^ferint ped.imettto , bretd tctnporis j^atio,ad cid
mcn ufque illife circutnuoluunt . Quofit,ut longe abcrrajfe Md
nardum cxifttmem,qu6d afierat lib. i .epift. 1 1 1 .Dolichos ml aliud
effe Galeno,qudm Eruiliam, qu£ Italorum nonnuUi^ uulgo appcUatur R ouiglione , alijs uero Arabeia , cum tamett
Galcnus, itemqi Paultis Eruiliam appeUitent Ochrum . N ec nobis obftat , qttod E ruilia ( ut ipfe afferit) rubiginc con^
trahat , ckm adminiculii caret , qttibui a terra fubleuctur, quodqi huiufce tantim Icguminis filiqu£ una cum fcmine
comcdantur , ttt Galenus libri ii. dc alimcnt. facult. pr^fatione, cr PmIus Doltchos mandi tcftantur. Nam etfi ali=^
quando Eruili^fe^^ii arborttm rami apponantttr , ut iUos implicent ; nunquam tamen longifimi adfiguntur pali, quod
ea minime iUos fcandere ualeat , ucrficolorum phafiolorum modo . Ad h£c Eruilia , qu£ humi ferpat , rubigine mi=-
nime dcperit, utTridentinus ager ubiq; teflari poteft. Quippeqtt6dtbifrequeittifiimafcratur,dimittaturq; nullo
propefixo pedamcnto humi accumbere . Nec obftatpr£terca ( tit ipfc Manardus fcrtbit ) qtt6dfola Eruilia inter /e»
gumitta cumfiliquis comedatur . Nrfm quanuis decoiia una cumftliquis menfls apponatitr ; nunquam tamen aliquent
tne uidijfc fatcri poffum , qui filiquas ftmul ctimgranis deuoraucrtt : eft cttim eruili^ inttolucrum futbtt^ potius , quam
hominibtts in cibum exhibendum . Vnde cqutdcm omnes, qucd uidcrim , Eruiliam mandentes ,femiti4 dcntibus cxtra^
hunt , cr membranofas, exhauflasq; filtquas dentium attritui prorfus rcpugnantes , in patinisfutbus rclinquunt . Se~
ciu autcm cum huiufmodi phafiolorwn corntculis euenit : quandoqutdcm citm teneUa adolefcunt , antcaquam confe^
ncfcant , aqtta prius cltxa, non modo in acetarijs itttegra, nuUtsq; abic^ii putamitdbus ,affumwitur inctbttm,fcd bu^
tyro, ucl okofrixd adiito gingibere , cr omphacio , tucundifiime deitorantur , Hinc ituq^fit,ut cert6 potittf (redam,

hoc

jo

40

/o

InLib.feciindumDiofcoridis. joy

hoc iilifiolorumgcnus dolichos cjfc , qnm cruiliamMaturdo uocAtm . Ilhid Jnfupcr h,ic in rc fcutit Munurdus ,
quod Diofcoridcs ph.tfiolorum appcU.xtione , dc quibusfupru mcntioncmfccit , non quidcni communcs , dc triuialeSy
fcd E ruilimftgmficuucrit : SmiUcis ucro hortcnfis nominc , dc quu hlcfcrmo , uulg.ircs illos ph.xfiolos rcprxfentd^
ucrit . Qui (utfuum tuc.iturfcntcnti.m) confcntuncum minimc uidcri mquit,qu6d duobus diucrfis cupitibus codcm U
bro dc ph.ifcolisfcripfcrit Diofcoridcs. Sed haudqu.iquum d rutione, er ucritutc cum .ilienum exijlimarcm , qui rc^
ffonderit, primion tr.iil.iffc Diofcoridem dc uulg.iribus,<:y andidis phafcolis, qui p.ifim in cumpis uliorum lcgumi=
uum morcfcminanair,ubi dc omnifcgctc,ZT lcguminibus dijjeruit . Dcindc Mcro dc ucrficoloribus , qui in hortis , cr
uirid.irijs ud opera topiuriu i xplcndafcruntur, intcr eu, qu£ in hortis,zr uiridurijs coluntur . Qjtumobrem ut hor=
tenfes k campej}ribmfcccrnerct,inqmt : Hortenfts Smiluxfrutex efi,ZTc.Quod munifeflc declarut,cum hic dc hor^

1 o tcnlibus,iUic ucro de ijs,qu.c in campis proucniunt, iKteUcxiffc , utq^ eos itufeiunxiffc . Quu in re non potui non qua^

doq^ udmir.vi M.in.irdum mcdicum .ilioqi(in ingcnio , o~ dodrinu infigncm,qu6dtamfacile uddudus effet, ut affeucs-
raret dolichos effc cruili.tm,cum cum legiffe exiiiimandumfit, Galeno, cr Puulo eruilium ochrum uocuri . Vlanta, Nomina.
qu£ c^iAocl m^nloc Gru-cis , Smilax hortcnjls Lutinis .ippeU.itur : Arabibus,Lubiu : ItuUs, Smiluce dc glihorti,ct
Tagiuolo Turchcfco : Gcrmanis, Vuclflch bonen : nij^^uniSjFcyones : GuUis, lafeoies, cr Fubespaindes .

MhS^JHH. medica. cap. cxli.

ME D I c A, cum iecenterproclijt,foIijs.,& cauletrifolio pratenfi fimiliseft rprocedens uero
foIiacontrahit,caulescdens trifolij, &: filiquascorniculorum modointortas,in quibus femen len-

2 0 tis mas;nitudinedependet. Id ficcatum ,iucundi faporis gratia,conditaneo fali admifcetur. Viri-

de,quibusrefrigerationeopus eft,iilitufiifFragatur.Herba tota pro gramine vtuntur, qui peco-
ra alunt .

M E D I c A M iiuie nomin.iti6hcm inucniffe certum efl,qu6d primkm,Vlinio lib. x v 1 1 1 .cap.x v i .uudore,ex Medics con-
Mcdia in Itulium. udueiiafuerit . Veriim etfi h£c quondam m uniucrfa Italiafererctur ad pecorum pabulum,cr om= fideratio .
nibusfirc cognofcerciur ; nec tamen paucifane reperiuntur , qui Medicam uiderint,ne dum ferant : quanquam non
defunt,qui eafe confecutos exifiiment. Sed cum ab umicis hoc unnofcmcn accepiffem,iUudc^ mugna cii diligentia tcr^
r£ manduffem,dccidit,folo fvrfitun repugnunte,ut nuUa exortafit planta : unde quid de. ea iudicem nohabeo. H<ec(«t
'Plinius tradit loco cituto,<:^ untiquorum plcrique tcfluntur ) uno tuntumfatu plm tricenis unnis perdurut . Eudem
^o (ut quidam refirunt ) abundat nij^ania , ubi magna udmodum cura colitur ud iumentorum , er pecudum pdbulum :
eamqi Alfulfu uocant , nomine ub Ar.ibicii corrupte mutuuto . Nrfjw {ut lib. 1 1 .cupite dc Cot inquit Auicennu)tiocd^
tur etimnum Aphrii Alfufufut. l^iufcitur er in GaUid,ft KueUio credimus,ibtqi mdiu6 trifdlium dppeUutur. ■ Medi= Nomina.
cdfic Lutinis,?^ Itdlis,ut Gr£cis invSimnominatur : Mduritanis (ut modo diilum eft) Cot,zr Alfdfdfat : Uilj^dnis,
Alfalfe,Eruaye,?T Alfdlfd*

Aq:ctKH. APHACA. CAP. CXLII.

A P A A c A in aruis nafcitur,altior lente,tenuibus folijs : filiquas lenticula maiores fert,in quibus

terna,quaternavefeminanigra,lenteminora,continentur. Qi^cE adftringendi vim habent . quare

40 torrefafta, ttomachi,aliiiquefluxiones fiftunt, fifrefalentis moredecoquantur . -5

N o X folum in uniuerfts Itdliu; locis Aphacd fponte ndfcitur ,fed cr d muUi^ in campisferitur leguminwm , er Aphacse con-
eruimododdcolumbarumfaginura.7oUogermin.ttuici£maiore,craf^ioriqj,quadrangularicaule,florefubrubeo,fi= ""*"'">•
liquis inde dependentibui piforum iniiar,breuioribus tdmen,fed lenticuU muioribm,in quibus includitur femen, uicini,
quddhtema muius . Goritienft ugro fi-equentifJmu nufcitur inter fegetes,^' propefcpes . Quofit, ut muxime dber^ Quorundam
rent,qui cenfent Aphdcdm nihil u uiciu differre, qu£ interfegetes ubiq^ copiose prouenit . Qjiippe quod h£c minori "Pf"**
fit f6Uo,tenuiori cdule,flore in purpurdm rubefccnte, filiquis longioribus, grdcilioribus,dc rotundioribus. 'Ed'q- prck
pter de Aphdcd,cr Vicid differens Gulenus lib.i. de ulmentorumfucultatibus, itafcribit . Aphuc£,ZT uici^feminu,
figura non rotundd cft,ueluti fabarum,fed aliquanto latiufcula,fimiUter lenti . H<ec quoq^ cumfua pluntd,et udluu^
$ o lis integru ruflici reponunt,ut brutis pecudibus pdbuloftnt .Perfdmem tdmen quofddm noui,qui h£c quoq; comedes
rint, potifimion ucre,cian etiammm uirent,quemddmodumfdbds,cr cicerd efitdre confueuerunt . Semind duteh£c
nonfoVum infuuuiufunt ,fcd concoHu etiam difficilid, cr aluum retinentid . Perljpicuum ergo efl,cum huiufmodi nd=^
turdm obtineunt,alimonium qt!oq;,qu<e ex ipfis in corpus permundt, improbi, crdfiiqjfucci effe, idoneum dd humoris
meluncholici generdtionem . hd^enus Gdlenus . C£teriim iUud dnimdduertendum efi,qu6d Theophrdftus Ub. v 1 1 . Aphaca inty-
cdp.v ii.cr xi.de plantdrum hiftoria Aphdcdm inter intybdced,uel cichorij generd connumerdt. QUdre mirdndum ^^ S*""^ *
non efi,fi etium in ulijs quibufdam a Diofcoride difcrepet, quemudmodum in coronopo, orobunche, dc dlijs nonnuUk
oflendimus . Nec mirum etiam Plinium hac in hifloria uariaffe : nam Itb. x x v 1 1 . cap. v. Diofcoridis Aphacam ai
uerbum retulit : libro uer6 x x i . Theophraflumfecutus, eam inter cichoruceu repofuit . Qu£ Grxcis ot^xJtHH ,
'Ldtinis item Aphdcd, er kphdce nuncupdtur : Arabibus , ApdU, Afdki,ftue Albikid : UdUs , Aphdca : Germdnis »
Vuildeuuicken,z^ Vogelsuuichen.

C 3 ngaffoii

^o6

And. Matthioli Comm .

A P H A C A.

V I C I A.

Galeno.

rgaffoVREClJotAaToV. PORRVM CAPITATVM.

CAP. CXLIII.

>

:.ii tosHq/i

Porriconfi'
deracio.

lO

xo

?o

Capitatvm porrum inflationem facit,noxiuin
fuccum creat , tumultuofum fomnium parit , vrinam
ciet, aluo accommodatur, extenuat, oculorum aciem
hebetat,menfes pcUit : fed Isedit exulceratam ueficam,re-
nesque . cum ptifana iiero codum , efu peftoris uitia ex-
trahit. Comaeius in aqua maris,&acetocofta,in defef-
fionibus ad prcechifiones vulus , & duritias , vtilis habe-
tur.Porrum bisaquamutataco(ftum,tum frigidamace-
ratum,dulcefcit,&: multo minusinflat. Semen acrius
eft, &quandam3dn:ri(rtoriam vim habet. quare fuccus
cumaceto,addito thure,autmanna ,fanguiiiis proflu-
uiafiflit,maximefi naribuserumpat. Venerem ftimu-
latrcontra omnia thoracis vitia, tabemque, pro dehn-
(5i;ue{ficaxeft:arteriamefupurgat:fed fi afsiduc cftur,
uifus obfcuritateminducit:ftomacho aduerfatur. Suc-
cus ex melle potus, aut illitus , conrta beftiarum morfus
auxilio eft . Ipfum quoquecum aceto aut thuris polline,
lacSeautrofaceo, vtiliter aunum doIoribus,& fonitui
inftillatur. Varos tolluntfoha illitacum rhoe,qua ad
obfoniavtuntur:epiny(5l:idi medentur : cruftas ex fale
illiti rumpunt . Veteres fanguinis reic(^iones cohibent ,
feminis drachmaeibinae,cum f quah baccarum myrti pon
derepotae.

P o R R v M , quod copiofmn quddrdgeflimtUs nojlri ieiunij

M^^ tempore plerunq; in fvrii olitorijs wid cum oleribus uenale re=-

»|MRw^ peritur , omnibus notijiimum ejl . C-etcrum etfl mdgnopcre Ubo^

'i^%il §^^) rent hortorum cultores,ut eorum porri , longi, crajii, candidi, dc

^ tencricU(tdant;nefciunttmen€os capitatos efficerc^ccpdrwm

infiiir ;

40

50

f o

In Lib. fecimdumDiorcorids. ^oj

mfl.ir : qtunuh ij dpud ueteres infi-equentifiimo ufufuijfent, quod longi^,quiproprie fediui appeUdtttur^fapidiores,
gujiuiq; grdtiorcs h.ibercntur . Dc his igitur tMqium praftitntioribus fcriplit T)iofccrides,non tumcn quod afcdiuii
generc differrcnt, e quibus magonio cdpitutifiunt,tegHU in tntnf^UntdtioncJuppo/ita, incifls prius mte medulUfo^
lijs,ne adolcndificultdi infublimcferdtur, nec dd rddiccs,fcd in ipfo c-tpite confidedt : uelfdrculo conucUuntur rd^
dices , ut dclumktt.€ dUnt, ncquc difcr.ih.tnt, ntfcriptum reliquit Fliuius lib, x l x . cap. v i . Porrifacult.ttcs re=
cenfuit Gdlcnus lib. ii.de dUmcntorum fucultdtibus , ubi fimul ctiam de aUio , cr ccpis dgens ,fic inquit . Udrum
pUntarum radicibus percrebro uefcuntur homincs, rarius cdule ^folijsq; , dcri admodumf.tcidtate prsditis pro ra^^
dicum portione . Corpus cxc.tlfaciunt , cr crdjfos in eo humores extenudnt , glutinofosq; incidunt . E is t.imen , dut
tcr in dqua deco(la,acrimonia Ijioliantur : quanquam ne fic quidem uim perdunt extenuandi . Vcnm facultatem
quandam obfcurifimam alendi corpons cxindc acquirunt , cuius antea , qu.hn dccoqucrentur , nihil profus obtinc^
bant . C£tcrkm aUium non modo ut obfonium,ucritm ctiam ut medicamentum fanitati accommodum , quod obftru=
6ta fohere ,zr difcuterepofit,ufurpatur . Aliqudntij}er elixum,ufque dum daritudinem dbijciat ,uiribus qui^
demfuisimbcciUiusfit ,fcdfucci prauitatem non amplius feruat , quemadmodum ncc porri , nec cep£ , cim bisfue=
rint dccoiid . T^ olaov KOpeiAcdTa id uocant Gr^ci, quod Ldtini Porrum cdpitatm : Arabes,Curat,feu Y^urat:
\tdU, Porro cdpitato : Gcrmani , hduch : Uif^ani , Puerro : GdUi , Poureau,

Porri faculta
tescxGal.

se

30

40

Nomina.

A^fA^ZB-eAoVg-ciffov. AMPELOPRASVM.

CAP. CXLIIII.

Ampeloprasvm ftomacho magis , quam por
rum aduerfatur : plus autem excalfacit : vrinam , & men
fes vehementiusciet. Idcontraferpentium morfus elle
conuenit.

Provenit dgrefle porrum plerunc^ in uineis , mde a Agreftis por-
natdlibus d\x-<ssi\oTS^u.(5ov ,quafiuineale porrum,Gr<ecis rfp= "<=on"'^^'^*
peUdtur . Ndfcitur hoc in uniuerfa Retruria nonfolum in uinetis;
fed etiamfrequens admodum in agrorum marginibm,ZT in amce»
nis coUiim locis . Kura noflra ipfum uulgari fermone appeUant
PorrandeUo . 'Eflur a ruflicis , er dgricolii in dcetdrijs crudum,
recentis allij uice : quanquam manfu durius fit , guflu dcrius , er
concodu difficilim . Bfl pratered Ampeloprafum ( ut lib, v i .
fimplicium medicdmentorumprodidit Galenus) acrius, crficcius
domeflico ,ficut agreflia omnia reliqua domeflicis: ac proindefto
macho , quam iUud nocentius :fed cr craffos , dc lentos humores
potentius incidit ,udlenttusc(j infdr^d organa obflru^ione libes
rat . Hdc quoq^ rdtione urinds,ZT menfesf<epe prouocduit, ubi 4
crdflis, er lentis retinebdntur humoribus. Adeo uero eft cdlidum,
ut iUitum cdtdpUfmdtii modo exulceret. Biilum eft dutem dntcy
quod qu£ eim in modumfunt cdlida, extremi fint ordinis . hade^
nus Galenus . deterion iUud filentto haud difiimuUndum puto,
quod Gdlenui minui fortdffe rede id tribuerit Ampeloprdfo,quoi
nominis fignificationi redamat, cr potius fcorodoprafo compete
re uidetur , cum loco citdto inquit . Si iiiter aUium , ©" porrum
mediim quidddm concipids ,fdcultdtem dmpeloprdfi inueneris.
Qudndoquidemfcorodoprdfum ,tefle infra T>iofcoride,ut aUij,et
porri uires ; itd cr nomen fibi uendicduit : dmpeloprdfum uero
^ didum eft,qu6d in uinetis ndfcdtur. Idquod ipfemet Galenui con^

ftrmat libro v 11 1 . fimp.medicamentorum his uerbis. Scorodoprafonficutguflu,ZT odore mediam aUif,^ porri qud
litatem pofiidet, ita er uires . Et libro ii.de dlimentorum facultatibus : Ampefoprdfi (tnquit) a porro tantd efl difo
5 o firentid, quanta in alijs congeneribm pUntis inter fylueflria , zrfatiud inuenitur . Sunt qui hoc in totum fequentent
annum repondnt,dceto condientes, haud aUter qum cepax, eaq^ ex parte cibo commodiu5,Qr prauo minm fucco ob^.
noxiim efficitur . Quod cchiTSiAo-^s^cicfov Gr<eci,Ldtini Porrum dgreffe , er Ampeloprdfum dicunt : M.duritdni,
Ndbati : Itali , Porrofaluatico , cr PorrandeUo : Germm > VuiH kucb : Hif^dni , Ayos, cr Puerros de Idi uinhs:
GaUi 3 Poure£ de chien .

Nomina.

Kfojjtfji.vol'.

CEPA.

CAP. CKLV.

C E p A longa acrlor efl:,quam rotunda, item flaua quam candida , & ficca quam viridis , & cruda
quamco£la,autfalecondita. Oranes tamenmordentjflatusgignunt^appetentiam inuitant,fitim
mouent , & extenuant , fafl:idium pariunt , & expurgant : aluo vtiles funt . Ese detraftis purgamentis
in oleum conieifts , haemorrhoidas , relJquosque excretionum exitus referant , fubditae pro balanis.

Succtts

3o8

And.Matthioh Gomm,

Ceparutn hi-
ftoriaex The
Ophraflo.

C E P A. Succuscum nnelleillitus,ociiloriim hebetudinibus,ar-

s;emis , nubeciilis , & incipientibus fuffufionibus auxilia
tur:angina:eodem pcrunguntur: fupprcnbs menfespel
lit;caputpurgat,naribus infufus:canis morfibus cum
aceto, ruta,& melle illinitur:cum aceto autem perun-
ftas in fole vitiligines fanat : & cum pari fpodio, fcabra.s-
lippitudines fedat: varoscum fale reprimit.-contra cal-
ceamentorum attritus, cum gallinaceo adipe vtilis eft : ci
ts aluo prodeft : in auribus fonitum , ac grauitatem eme
dat:adpurulentas aures,&e!iciendam earundem aqua,
valet:alopeci2 earum fijcco perfricantur, qui celerius
quam alcyonium pilos euocat . Largiore cibc ccpa capi-
tis dojores ciet, codaque vehementius vrinam pellineos
lethargicos efficit,qui valetudinibus aduerfis,ea etiam co
fta, plus xquo vefcantur. eLix3,& cum pafsis vuis, & fico
illita tubercula concoquit, & celerrime rumpit .

C E p A R V M plura Theopimfio notdntur generd libro
VII .cap. iiii.de pkntdrtm hijlona, ubi fic hdbet . Bijferunt
C^cepie,0" allidgenerc.Sed Ceparmgenera. plura, ut cju£ a. lo
cis nomina accepere :gardi<e,cnidi..-e,famothraciie : itcra fetanice,
crfifiles,&' afcalonu^Bx his Setani£ minim£,fed large dulces.
Yifiles uer6,cr afcdoni£,tu cultu,tum natura interfe differunt.
Fifilem etenim hyeme fua cum conu , incrtem rclinquunt , uere
cxternafolia detrahunt , er rcUc^ua colunt : detrailis hvifvJijs, al
tero germinant ,fmulcj; infirimfinditur, unde fftles appeUat£
funt . Qttidam uel omnikti^ detrahendaJDlia cenfent, ut iiimfuam
imo contincant, neq; effuf^ femincfcant . Afcaloniarum peculia'
ris qutedam natura notata ejl : etenim foU fjMes , cr quafi fteri
les, ab radice confifitmt, nec ea parte crefcere, ac proficere pof^
funt. Quamobrm tion eas dcponunt, fcdfeminefcrunt:deindc circa tter, cum gcrmitiatii fit,transfirunt. Verftciutur
adeo celeriter, ttt cum cxteri/s^aut etiapritK eueUi pof^int . Plui temporis dimiffx in terra, pv,trcfcunt.Vlantat£ caule
edunt,femen(^ tattttmmodo fundunt : tum cxittattitmttir , atque itiarefcunt . lianm igitiir talis tiatura efl. Differtmt
er colore nonttull£ : ttenim aptid Ifum c£tera quidem candidis fimiles coitflant^fcd colore candid£ admodum pro=
ueniunt , Sardianisq; fitniliter firre afjirmant . Cretettfitm pcculiaris maxime natitra notatur,fed Afcalonijs quodam
modo proxima,tii firte uel eadem dici debeat . Bfi etiim in Creta getiti^ quoddam , quodfemitte quidemfatum in radi^
xe craffatur : depofitim uero, in caulem ^femenq^ totum ftindtttir :fine capite ,faporcq- dtdce efi . Id etiim quafi e
contrario c£teris habet : omnes itanque depofit£ meliu^,celeriusq^ perficiuntur . Omites pofl ardurum proueniunt,
tepido adhttcfolo , ut depofitasimbres occupent. Sertmtur ©" toto capite,ZT circtmcifo ,fedgerminationes hatidfi^
miles fierifolent . Parte nanque inferiore cep£ nafcuntitr ,fup>eriore herba tantian erumpit :fc£i£ uero in relitm,
germinarc omnino nequeunt . Gethyim diftumfine capite efi,cr quafi loitga ceruice conftflens : ob id germinatio to^
ta infronde,f£piusq; retondetur , ut porrum . qua de caufafemine feritur , id nec dcponttur . Cepax htfce fere diffe^
rentijs difcernere licet . ha^emaTheophraftus. Nafctmtur Ccp<e ittuniuerfa Italia frequetttif^tin£ ,qu£ etiaminibi
multiplicifignantttrgenere^utrefirfPliniuiltb. xix.cap. vi.CTut nos quotidie uidcmui . Quandoquidem fors
ma ali£ maiores , ali£ minorcs , quadam long£ , qu£dam rotund£ , qu£dam uero fcfiles proueniunt . Sictit colore
rubentes , er fubrubentes ali£ , qu£dam uirides , cr candid£ nonnull£ . Qjiin crfapore uel acerrim£,uel medios.
cri acrimonia prxdit^funt , aut nihil penitus acres inucniuntur . Omnium maxim^funt , qu£ Caieta Komam impor
tantur . H£ tametfiad fummum rubefcant ,ac craflioribus tunicis compa(i£ fint ; leuiufcula tamen acrimonia poU
lent , manfuqi tenerrim£ comperiuntur : ob idq; in cibis c£fcras antecellunt . In Ketruria e£ minus acres notanttir,
qu£ magis rubcnt . Contra uero alb£ , quippe qu£ omnium ibi accrrim£ proucniant . Quam ob caufam ad medicas
menta potiui , quam ad cibos fcruantur : quanquam fecta firtaffein Gr£cia eueniat ,qu6d flauas candidis acriores
effe memoret Diofcorides . Connumerantur ctiamnum inter ceparum getiera (ut locis ftipra cttatis Theophraflui,
■ ■ er Pliniui teflantur ) qu£ Afcaloni£ ab Afcalonc lud££ oppido appcUantur , cr qu£ Im fimiles ftmt Theophraflo

Ceparum ui- fediles nominat£ , nobis ticro in Ketruria uulgo CipoUc maligic . Cepa ( ut memori£ prodtdit Galcnui libro v 1 1 .
res ex Gal. fimplicitm mcdicamentorum ) ex quarto efl ordine excalfacientium : cffentia atitem eitn potiuicr.t[farum efl partiu.
Vnde etiam h^morrhoidof aperit tuin appofita , tum cum aceto inunila . I nfole alphos abficrgit , tum alopecijs attri
ta pilos alcyonio citita rcflituit . Porroflftccum eiin exprimcts, quod reiiqtMm efl,admodum terre£ fubflantt£ efl,
eiusqi calid£ : at fuccta aque£ , aere^q^ caliditatis . Hic igitur ijs , qui fufftifi futtt , aut acicm oculonm obtufain
pr£ craflitudine humortm obtinent , intindui prodefl. Bx hutin temperatura tota ccpaflatuofa efl mandttcata.ltaqf
qu£ temperatura funt ficciore , minus flatuumgenerant. h£c Galenta . Quod atttem Cep£ corportbtn pr^beant ali
mentum ,fupra in porri mentione rctulimm ex ipfo Galeno , qui de ijs fimul differmt libro ii.de alimentorum fa=^

cultatibus.

lO

to

30

40

fo

InLib.recimdumDiofcoridis. 309

eultdtihus . K^OjUfitov Gr£ce , Ccpd cr Ccpe Ldtinc uocutur : Arabice , Bafil ,feu Bajftl : Italici, CipoUa: Ger Nomin»-
mmce , Zuuibcl : Rij^anice , Ccbolha : GaUicc,fiboulc , cr Oignon .

Z^o^o^ov,

ALLIVM.

CAP. CXLVI.

A L L 1 V M quoddam fatiuum ,atque hortenle ha-

betur.quod in Aegypto,fingulari ut porrum, capite '

confl:at,dulce , in purpureum uergcns,paruum: reli-

qua uero magna Ofc candida , ex pluribus coagmentantur

nucleis,quos aglithas^idcftfpicas^Gra^ci nominant.

,Aliudeft fylueftre,quod ophiofcorodon,ideft angui-

num,uocant. Visallijacris eftiexcalfacit, mordet,ex-

cernit,aluumturbat, inflationesfacit,ftomachumcxic

cat,fitim gignit,flatum permouet,fiimmam corporis

cutem exulcerat : aciem oculorum efu hebetat . Eofdera

efteftus prjebetanguinum , quod & elaphofcorodon di-

citur:latas uentris tineas incibofumptum abigit,uri-

nas detrahit : contra uiperaru idlus, & priuatim h^mor-

rhoi , prodeft , ita ut non aliud magis , fi cum uino iugi-

ter affumatur , aut tritum in eodem ebibatur : contra ra-

bioforum morfus , & illitu, & cibo ualet.Magnse & allio

utiiitates contra aquarum mutationes : uocem clarificat:

ueterem tufsi m crudum, cociiimve lenit : potum autem

cumorigani decodo , pediculos , & lendcs enecat:crier

maticinisillitusfugillationibuscum me!le,& alopecij^

cum nardino unguine , medetur : eruptiones papularum

cum oleo , & fale fanat : uitiligines , lichenas , lentigines,

ulcera capitis manantia,lepras,& furfures,cum melle

eximit: cum thure,& tedadeco(3:um,dentiumdolore

leuat , fi in ore contineatur : contra uenenatos muris ara-

nei morfus , cum ficulneis frondibus,& cuminoillini-

tur. FeruefaftcEcom3eius,fceminarum defefsionibus ad

ditum, menfes, & fecundos partus extrahit. AJIium eiuf^

dem gratia fuffitur. Faflum ex eo , & nigra oliua intritu,

quod my ttoton uocant , efu cit urinam , ora uenarum patefaci t , hydropjcis utile .

A L L I V M uulgarU efl notiti£ . Caterum quanquamfcribit Biofcorides AUium , quod non cohterentibus nu= Allij confide-
cleis',fiue fj^icis,fedJinguUri , crfolido capite conflat, in Aegypto nafci ; eiufmodi tamen er in tietruria,zr in com, ^*"° *
pluribui alijs ltdi£ locis prou^nit ,ibiq^ AUiummds appeUatur . AUij meminitTheophraflus lib.v ii .cap. iiii,

40 (fe plantarum hiftori»,fic inquiens.AUium ante folflitia,aut paulo pofl folflitia feritur nudeatim diuifum . Hifcrimen
eorum,qu6d aliud priecox,aliudferotinum : efl enim genus quoddam eiufmodi , utfexaginta diebm perfici poflit.Difa
fhrunt pr£terea mignituiinefingulari. Cyprium uocatum maxime tale efl,quod non decoquunt,fed in myttotis utun
tur : cr cum tunditur , mirwm qum l^uma increfcat . auin cr iUud differentiam facit , quod quxdam non nudeis
codgmcntantur . T>ul0iedo autem , er odor,cr crdjlitudo , eorumq; caufa, tempore, cultuq^ pene uidentur continge»
re,ut etiam aliorum . Verfici etiamfemine potefl,fed tdrdc : primo etenim anno cdput accipit porri ,fcquente difcera
ni in nucleos incipit,tertio redditur pcrftdum , nec quicquam deterius ,fed etiam quidam uel depofito meliui id exj»
ftimant . Radicis autem aUij, aut cep£ haudfimilis ortus fierifokt : aUij ndnque cum nucleus extumuerit , tota intor
quetur : er hinc audd m nucleos rurfus difcernitur , dtq; ex uno plura efficiuntur , dum cdput cQnfummatur .Atce<t
p£ continuo ab radice aliud,atque aliud obducit,ut cr bulbus,^ fcyUd, cr eiufmodi omnid • Etenim aUid , ©" cep£,

$0 fi non eueUantur, plurd indiesfiunt . Super fiflula quoqi,€r aUium capitari poffccr cepe affirmant . hailcnus Theo
phraflus de aUio domeflico . Sylueflre uero, quod Gr£ci Q^loano^o^ov , id efl , anguinum aUium uocant , ubique^ .,,■
in montibus pr^fertim , cr coUibus nafcitur , nullis diuifum nucleis , fatiuo longe minus,fed odore, zrfdpore iUiper ftrg.
fbnile :jblijs anguflioribus ,gracili caule : in cuius cacumineflos emicat , ex rubeo purpurafcens , a quo nigrumgi^
gniturfemen . Roc , cim aliquando in montibus legcrem una cum alijs herbarijs, nobis occafionem pr^buit hquendi
de errore deteflando , in quo turpiter uerfatifunt Arabes^or eosfecuti : quod profcordio herba,qu£ triffagimmfi)^ Arabulapfut,
lijs £mulatur,de qud Andromdchus,o- Galenus intcUcxerunt , aUium fylueftre in paftiUos theriacos addiderint , O"
in iUius locumfujfecerint , non minus uocabulorum uicinitate , quam imperitia decepti , ut fequcnti libro in fcordij
mentione (Dco faucnte) latius expUcabimus . Vorro iUud hicfijentio non difiimuhndum duxi,nefi)rtefcpldfiarijs im Brafauoli
pondt,quod Brdfauolus apertefaUi deprehenditur hbrofuo defimplicium examine Kom£ prius excufo,ubi fylueftre error.
cHium ampeloprdfon, ftue fcorodoprdfon a rei medic£ dudoribus appeUari fcribit . Qua in re non uno tantkm , meo
^uiiem iuiicio ,fei duplici , pace eiu} iixerim , notatur errore , Primim qttod exiftimmrit , aUimnfylueflre fcoro

doprafum.

Ilium fylue

3IO

And. Matthioli Comm.

Kotnina.

doprdfum,ud mpelopydfum effe. Deinie quod certo crcdidcrit , ampcloprdfum , cr fcorodoprdfum unm cr edna
dcmpldntAmcffc . Hi^Brufduolierrorcs maiufefle redurguuntur Diofcoridis au(lorit.uc . Siquidcmisnon folum
CM plantas nominibiK,fed etium c4pitibus , er fdcultatibus dijlinxit : quem cti.m fecuius efi Q/tlenus , licet , ut in
mpcloprafo diximtis , huic.tribMrit , quodfcorodoprafo tribucndum erat . In his igitur palamfit, aUiumfylueftre
cphiofcorodum appcUari : fylticftre porrum , quod in tiincis proucniut , ampcloprafon : tertium uero , quod promi=
fcUM aUiu^ porrifacultates obtineat,fcorodoprafum . Quare mirarifubit Brafatiolum tdrum alioqui doiiipmumy
qtwmodo is , qtiifimpliciim medicamentoru/m examvn confcripfit , hiec in Diofcoride, er Galeno tion uiderit,uel iton
animaducrtcrit . Eho^o? ov Gr.-eci , Latini AUium dicunt : Arabes,Chit(m , Cdirin , er Thum ; Itali , Aglio: Ger
mm,K.nobkuch:Uij^dm,Ayos:GdUi,Ail;a-Aux.

Sinapi con'
fideratio.

Sinapi vi-
resexGal.

lO

ZKOfoS^oTTfotcyov, SCORODOPRASVM.

CAP. CXLVir.

ScoRODOPRASvM magtiitudine porrum ae-
quat, qualitatum porri,& allij particeps. Vnde pro-
mifcuas fibi uires exutroque uendicauit,efFeftusa]lij,
& porri praebens:inefHcacius tamen. Coftum,porri
modo , dulcefcit , & in olerum uicem tranfit .

C^v o N 1 A M diitiquorum nuUiK , precter Diofcoridem,Ga
lenum , cr Pauhm , Scorodoprafi meminit , propterea exiftimdt '
MarceUus arte , er cultorum mangonio ex aUio , C" porro in
mum fub terra coUigatis , non autem natura , fcorodoprafum
prouenire . Sed hac in re MarceUum , pacefua dixerim, ctectttiffc
iUud mdtiifvflo indicio efl , quod compertumfit , legitimmi Scoro
doprdfum ndtura , non m.ingonio faiium , in compluribus Italiic
locis fpontefua nafci : ac inde poflea transldtum, in hortis, er td
ridarijs depofltum uirefcere, ita ut intue ntibus lcgitimimfe ofleit
dat , C" MarceUi errorem prodat. Crefcit id porraceisfolijs,quie
digitis dttritd itd dUium, er porrum fimul reftpiunt , ut iUorum
etidm ejfe£lus pr^bcnt , quemddmodum rede prodidit Diofcori^
des , cr Gdlenusdtteftdturlib. v 1 1 i.Jtmpl.medicamentorum,his
paucis.Scorodoprdfumficut guftu er odore mediam aUi] zr por^
ri qualitatem poflidct,itd er uires . Id Gr^ce aKooo^oT^^ccsov,
J^dtine fimiliter Scorodoprafum appeUatur : Itdlice^Scorodopra
fo : Germanice , Aber knoblduch : GaUice , Ail porredu.

to

30

ZlWl. SINAPI.

CAP. CXLVIII.

S I N AP I hortenfe,aHqui napi uocant. Eligide-
betadultum,ualde rufum,nonmagnopere ficcum^fed 4*
quodfradiuminterne uirefcat,& ueluti quodam fucco
madeat , c^fium colore ; fiquidem recens id genus , tempeftiuum habetiir . Ad calfaciendum , exte
nuandum, extrahendum , efficax eft . Ad eliciendam capitis pituitam manditur : contra prjeduros ton
fjllarumtumores,acueterem,callofamquearteriaefcabritiem, fuccusexaqua,&melle conuenienter
gargarizatur : fternutamenta ciet, tritum, & naribus admotum : comitialibus quoque auxiliatiir: foe
minas vulus ftrangulatu oppreflas excitat ; lethargicis,derafo capite, illinitur . Cum ficis admiftum,
donec rubefcat locus,& ad coxendicum cruciatus impofitum , ad lienes , & omne genus dolores con
fertjcum permutandas ualetudiniscaufaexaltouitiaextrahendafunt:alopecijs illitum medetur:fas
ciem purgat ; fugillata cum melle , adipe , aut cerato rapit : ferac impetigines , & lcprae , eo cum aceto
perunguntur : contra febrium circuitus aridum bibitur,aut potui,polent;E modo infpargi tur : extra- S o
hentibus emplaftris , fcabiemque extenuantibus,utiliter admifceri folet : tritum grauitati aurium, &
fonitui cum fico impbfitum prodeft . Succus ad hebetudines oculorum,& genarum fcabritias magna
utilitatecummelleillinitur.ExprefTusrecentifeminefuccusinfoleficcatur,

Si N A p I , PlinioUbroxix.cdp.Viii.duilore,triumeftgcnerum.Ciuorumunumgrdcili ajfurgit folio:
dlterum rapitidmfrondem exprimit : tertium erucefhlio Idciniatur . Hxc omnid Sinapis gcncra obferudiitur in I td^
iid : iUudfiquidem , quod tumfolio , tum etiam femine tenid ndfcitur , erraticum eft . Quod uero rapifi-ondc conftati
c£teris mdius,hortenfe eft , eiusq- in officinis ufus . Tertium deinde er ipfum fdtiuum eft ,femine albo , minusq; acri. .
Tritum hoc, muftoq; recenti commiftum , diutius eius dulccdincm tuetur , atq^ cam dcficerc prohibet, quod cbuliitio*
nem reprimat . Edq; propter qid ex Tridentino dgro in Gcrmaniam rauftum comportant , hoc sinapis genere cadvs
impofito, dHlcediiiem mufti conferumt . Sinupis tcmperdmcnttm tMmmodo exprcfiit Galcnus libro v 1 1 1 . ,/jin»

plicium

In Lib. recundumDiofcoridis. 511

SINAPI PRIMVM.

SINAPI SECVNDVM,

4»

5»

NASTVRTIVM.

Noraina.

5:12

And. Matthioli Cdmm .

pVcimn medicmentorum ,fic inquiens . Sinapi calfacit,o- dejiccat quarto ordine . Huic noinen Grjecwn (yimzri,
Cr i'ct' ?Ti : L .itinum quoq; Sinapi , (y sinapis : Arabicum , Cardel , aut Chardcl : Italicum , Senapc : Germavicumy
Senejj:¥Jli-amcum,Moflaz-t:GaUicum,Seneue.

Ka^S^ocpi/. NASTVRTIVM,

CAP. CXLIX.

Nastvrtivm optimumconftatefTeBabylonicum . Omnium femeneftacre :excalfacit,fto
niacho aduerfatur, aluum turbat , tineas excutit , lienem im^minuit, partus exanimat,menfes cit, ue-
nerem ftimulat, finapis,&erucxfimileintelligitur;]epras,& impctigines abfterget. Illitiim cum
mellelienem extenuat, fauos expurgat : pulmonum uitia extrahit, forbitionibus incodum : ferpen-
tiura uenenispotum refiitit^atque eas fuffitufugat:capilIorum defluuia cohibet:carbunculos ad
fuppurationem perducit , &: rumpit : coxendicibus cum polenta commode ex aceto illinitur : tumo-
res,colIectionesquedifcutit:emittitfuruncuiosiIlitumcum muria. Herbasadomnia eadem cfFe-
dusjlicet minor. ■ ,■

«o

Nafturtii co
nderjtio .

NastvrtIvm hortk familiaris , cfi-equens herba eft , tenuis :fvlijs paruis, Uciniatis : caule tenui,fe-s-
fquipedali :flore albo :femine in rubeum nigricante ,fl>Uiculii rotundis, acprcflis contento,thlafpi modo. Pltnim au^
thor efl lib. x x .cap. xiii. album , er nigrum repcriri . Verum cim Naflurtium uencrem inhibercfcribit,uel co=-
dicem eo in loco deprauatum , uel Plinium ipfum Naflurtij naturam non rede nouiffc , et ideo in hoc deceptum e(fc

Nafturtii ui- <^^^diderim , quod experimento,zr Biofcorid{ repugnet . Nafturtij femen (ut libro V 1 1 . de flmplicium medicam.

xes cx Gale. facultatememori^ prodidit Galenus) adurentisfacultatis particeps efl ,flcutflnapi . Proinde coxendicis,o~ capitis
doloresatqi adeo quodcunq^ aliudrubrificationempoflulat , eo perinde atq; fln.ipi excalfaciunt . Mifcetur quoqi rc
medijs , qu£ exhibcntur aflhmaticis , tanquamfcilicet id , quod crajfosfuccos ualenter incidere ualeat , uelut er/i=
napi.'iAam omnia ciflmile efl . Porro cr herba arefada fimilemfemini uim pofiidet . Uumida uero adhuc , er uiridis
propter aquece humiditatis admiflionem , multdfemine inftrior eft : adeoq; flc mordacitas eim moderata efl , ut cum
Nomina. pane ea utiliceat,ceu obfonio . Kd^Soc^ov Gr^cis , Naflurtium Latinis uocatur : Mauritiinis , Norfalchef,feu
Narf: Italis , Naflurtio , er Agretto : Germanii , Krefjen , cr Gartenkrefi : Uif^anis ,Nafturcyo , cr Malpica:
Gattis, Crejfon de iardin , cr N afitort .

zo

eAflcWi. THLASPrr

CAP. CL.

Thiafpi con-
iideratio.

Thlafpi uires
tx Galeno .

T ;i L A s p I herbulaeftanguftis fblijs,digitaIilon

gitudine,in terram uerfis , fubpingiiibus : biniirti dodra-

tum cauliculo , tenui , nOn fine adnafcentibus ramis : fru

cfu circa ipfum totum , ab extremo in latius fe pandente:

femine nafturtij , inclufo uafis in cacuminc diuifis, t len-

ticulas efhgie,nifi quod infringitur:unde nomenacce-

pit. flosalbicat. Nafciturinfemitis,& fepibus,fofsisq;.

'^ Semen afpen' gu(l:us,excalfaciens: bilem vtrinq;extrahit,

^^^J potumacetabuIimenfura:prodeft ifchiadicis infufum:

fanguinem potu educit,internasfuppurationesrumpit:

fvs» menfes ciet,fed partus enecat. Alterum thlafpi tradit

Crateuas,quod aliqui Perficon finapi uocant, latis folijs.

f9

40

radicibusmagnis

: utile ifchiadicorum infuiibni .

T A M E t s "I non defint , qui exiftimaucrint , Thlaj^i , er
Burfam paftoris uulgo didam unam,o~ eandcmeffeplantam;
ctim tamen huiufce Burfi£ paftorisfvlia , qu£per ambittimfinua-
tim laciniata uifuntur ,femenq; his,qu£ de Thlaf]>i memoris pro=
didere Diofcorides , cr Galenus , minimc conueniant , corumfcn
tentia prorfus explodenda uidetur . C£terum legitimunt rcpcriri
in Italia ccrtum efl:fiquidem eo maxime abundant cr Goritienfis
dger,Qr Gradifc£ mcenia , ea parte qua Sontius alluit . Nafcitttr
fi-cquentifltmm, cr acerrtmum in Pago faniii Petri non longe 4
jGoritia, alijsq; circumflantibus locis ,femine pcrquam acri,infvl
pculis inclufo, in cacumine diuifis , kntictd£ cffigie ,fitperna par
'te prefiis, ut Diofcorides inquit . Meminit T/j./.r/|'i Galcniis Itbro
V I . fimplicium medicamentorum ,fic tnquiens . Tklaf^ifemen hi
"^^^^^^ ^^^ ^ 'pf'''^^^'^"^^'^^^'^ dcrem, adeo ut tnterncs abfcejfii^potum

2M ^^-^^^ difrumpat . Menfes ciet , er fcetus enccat. P er fcdcn: infufum

fangumlcntd euacuans, ifchiadibtts prodcft . E/J enim altoqui tumfuperne , tum inftrne bilioforum htimonim ctta-
cMtorium» aceUbuli menfurttpotum . Eilibro primo de Mttidotis : Vtuntttr Thlaf^i ( inqtdt ) quod e Creta affcrtur,

quodi^

*P

InLib.fecundumDiofcoridis. 315

BVRSA PASTORIS.

10

ao

30

40

50

g«orfgj ubiq^ nafcitur, colore interlutcum,o- flanum medimn,fis

gur:i rotundum, cxiguum adeo , ut multoties grano milij ccdat.

Mclius eji Autcm e Cappadocid comportatu thlaj^i imponamus.

Koc ad nigrcdincm ir.clinat :figuram no exa^e rotundam habet,

cr antcdidum magmtudinc pcrmulti<mp(pcrat,atf, ab uno late=

re paruam quandam,ueluti comprcfiioncm prxfeftrt,unde et no

men obtinuit. Proucnit autcm ut hoc , ita 0~ lilud in Cappadocia

quamplurimhm.ldcoci-^ non abfolutc quodinde af^ortatur, opti^

rnrnn ccnfcndum cfl:,fcd qucd pcculiantcr in Sauro nafcitur , nec

Crccico , ncc paf.m nafccntiflmilc . Uxc dc thl.ifpi Galcnus . Ex

quibusfaii^ conftat,ltalicu thlali>i illi,quod Cappadocia proftrt ,

uon cflc uinbus comparandim . Porro lUud animaduertendu e(fe

duxunus , quod hoc in loco lcgitur in Diofcoride : £ Axa-sji j8>o= Diofcoridis

Toiviov isi 5iVQ'JT0i^ (^vWoK, car SoiKTvAov pHKoczs (.tslcd^ locus reftitu-

aoatvi-osi' Tkyiii,oLit.^o<5-xi^ic!i'.',vsoM7^a\ot^. idefl.Thla= '"^"

fpi herbula eft angufti^fblijs, digitali longitudinc,in terra uerfls ,

in cacumine diuifis,fubpinguibus . Atqui diuifura: ea: in noflrati

iwn uifutitur infolijs^fed in ftiUiculorum cacumine . Ciuofit , ut

planefufj^icer hoc loco Diofcoridis codici mendum ac uitiu fub^

€ffe,ut in alijs compluribm : er quodftrtaffe nota h<ec, qu£ pro~

priafoUiculorum cfl, librariorum incuria in fblia tranfierit, pr£~

fertim quod in aeteris notis noftrii Diofcoridis,cr Galeni defcri

ptioni prorfus adflipulatur. Kac igitur ratione i/S locus,nobis ui^

fns efl,qui reftitHatur,Gr legatur,quemadmodi( nunc in textu /e=

gi potcfl . Keliquum cfl ,utde bvrsa pastoris,

cuiuifuperius meminimus aliquid in medium afferamui . Sed cim

ueteresnihildehacpofleritatiimemori<e mandauerint,e<i tan^

tura recenfebo , qu£ a recentioribus de eius uiribus adnotata in^

uenio ,ci(mplantaipfaomnibus uulgo notiftimafit . Bft igitur gurfe paflo-

Burfa pafloris ex refi-igerantium,exiccantium, O" adflringetium ris uires .

gencrc. duapropter prodefl attrita,cr emplaflri more impofita

inflammationibus,etfacris ignibus . Decoquitur pluuiali aqua cii

plantagine,et Armenio luto,bibiturq^ cius decoiium ad inteftinoB

Tum difficultatem , er dd cruentas excreationes . Uerbte fuccus

recentia uulneraglutinat,et auribus purulentis infufia medetur .

Siflitmenfi<mabuiuiantiam,fieius, cr perficari^decodo infU

deant mulieres . Eflurq^ ad idemjO" contra deniq; omnesfangui^

nisfluxiones efficax efl tenui pulticula circumlita,cr' in oleofiis.

■xa . Additur in emplaflris,qu£ ad capitis uulnera componuntur ,

^ inunguentis compluribus . Qu^ herba flAotCTTri Grieeis»

Thkf^i quoq^ 'Latinis dicitur : Barbaris , Uafturtium teilorum :

Italis,Thlaf^i : Germanis , Bifemkraut : Hif^anis , Paniquefo de

flor blanquo : Gallis, Seneue Sauuage .

t Hoc loco KueUius legijfe uidetur ($otJtoflS"tVj quod uerte^
rit lenticul£ effigie : nec temere, quod Thlaf^i femen iUi pulchrc
ref^ondeat . Veriim uulgati Gr£ci codices habent S^lffnoaS^ef ,
hoc efl , difcifigura . i!;.?.ns3

A'g0tjSjV,»5"?3t;5H. ARABIS, SIVE DRABA.
C A P. C L r.

Drab A herba ad cubiti altitudinem alTurgit, tenues
fpargens ramos,& ex utroque latere folia,ceu lepidij^fed
molliora,& candidiora . In cacumine uero fambuci um-
bellam gerit , candidos flores habentem . Herba h^ec cu
ptifanacoquitur,in Cappadocia maxime.Semenaridura
propipereobfonijs admifcetur.

Nascitvr in Ananienft agro,pr£fertimqi in campe^ Drabj conG-
flribus, er agrorum marginibus , cubitalis planta ,fblijs lepidio deratio.
non iifiimiUbuSiZr umbeUaftrefambuci, Drabam adamuflim res

D firetM

Nomli».

3H

And. Matthioli Comm.

firens . quentddmodum ct iii Gallijs nafci Ruelliui tcfiatur in noUfchhus,crfcepe culti^ . Ctttcrm quonim Scrdpio in
ndfturtij mentioncdc Ttrabd etiam dijferit , camq; Nafturtium oricntale nominat, quod infignis eius acrimonide indi=^
cium cft : cr quoniam in noftrate kuiufculafcntitur acrimonu,idcirco an hcec,qu£ m Italia nafcitur, Scrapionis fal^
tcmfit Braba , cgo projvdo affirmare non aufim : nifljiirtc id Drab£ accidat pro rcgionum diucrfttate, qucmadmo-
Nomina. dum Aro cucnirc tnfvrius dicctur ex Galcni audoritate . Uerba , qu£ ctf a^SiV , cr ^ga^SH Gr<£ce , Arabis item
0~ Druba Latinc , pariter cr Italice appcUatur : Barbarice , Najiurtium oricntale: GaUice,Braue ,

e^vsi^ov, IRIO. CAP. CLII.

Erysimon, LatinilrionciTivocantjiuxtavrbes, »o
ruderajiortosquenafcitur: folijserucs fylueftris-.cauli-
culis inlorimodum lentis,& obfequiofis^floribus lu-
teis : filiquis in cacumine gracilibus,utfoeno grsco , cor-
niculatis : femine nafturtij,exiguo,urentis guftus . Con-
tra thoracis fluxiones efhcax eft, & fi purulenta extufsiun
tur : regio morbo , & coxcndicibus prodeft : contra uene-
na in delindu cum melle datur. Illinitur ex aqua,aut mel-
le vtiiitCTCSciscarcinomatis, parotidibus,duritijs mam-
marum,iS: teftiuni inflammationibus. In totum extenuat,
&excalfacit. Mitius multo adc]yfteresfiet,fiaqua. ma- »o
defcat, atque torreatur, vel linteo illigatum, pinfitafarina
oblitumperaffetur.

Q^ A N Q^v A M Theophraftui , cr antiquortm alij "Eryft^

mon inter cerealia commcmorant: crfefamoftmile f^tciunt : quod

tamen a Biofcoridc rcprafentatur ,fvlijs eruc£ xmulis , tanquam

ab illo adniodum difimilc , hic intcr accrrimoi plantds , non intcr

frumcntacca , nbi de fcfanio diffcrutt , ub eo rcpofttum cft . Eaq;

proptcr facile dici potcft,E ryjimon altud dcfignare Theophrafto,

^aliud uero Diofcoridi. Idcoq^ Plinius utrifquc in Eryfimi hiftoria 3 o

'ddftipulari uidctur .Ndnq; lib. x v i n .cdp. v 1 1 .dc x . Theophra

ftumfccutus,ipfumfi-!^gibusddfcribit,fcfamoq;fimikfacit.Etlib.

XXII .cap. X x Y .Diofcoridcm iniitatus, fvlijs cruc£ paulo angu^

ftioribus,0' fcminc n.ifturtij Eryfimum cjfe prodidit.Uoc idcm pa=

Ihn cftfrcijfc Galcnum : quippc qui Itb. v i . fimplicium medicamen

torum, Eryfimum plantis comparauit , qu£ dcrimonid pr£dit£

funt , uti ndfturtium , crfindpi . E t lib. i . de alimcntorumfdcultd^

tibus ipfum intcrfrugcs retulit, qux in cibum ueniunt,una cumfefx

mo ,fic itiquiens. Vt porro milio pdnicum ddfimilc cft qtioddmmodo,fcd dd omnia deterius , itd ^rfcfdmo Eryfimtiin

corporis ftibflantia nonnihil affine :fcd m.mfivm infuduius cft, cr tenuioris dlimcnti , adco quod in omnibus iHo dete- 40

Ruenii,& Hcr rim cxiftit . C£lerkm RucUius,qu6d dixerit PHnius Eryfir,ium,crfcfamuin rubcnttbus prouenircfrlijs , itcm ipfis

molai lapfus . uirctitihus tiuUum animal ucfci,iUud frugis gettui autumat Eryfimnm cjfe, qttod uulgo Tridcntind rurd dppeUdnt For

mentone, forottdienfcs ucro, quod ptiUofit colorc , nombidnt Saracino . Vcrion hac in re RueUtus deceptus dcpre=-

hetiditur , quod nuUis notis rej^ondcat hocEryfimo , quod Thcophrafto , cr Plinio defcribitur : quditdcquide, quod

uulgo appeUatur ¥ormentone,caulc tantian rubct , non filijs, a ntdloq; pecude rclj^uittir ,fcd ab omnibus auidifrimc

depafcitur , ncc uUd cx parte fcfamum £mulatur . Porrofcicndtim cfl , Diofcoridis Eryfimum non cffe fylucflrem

erucam ittam,quam nos nobtkm appeUamus,tit crcdit Hcrmolauijtcmq; Ruellius ipft<mfccutus,fedflirpcm elfe,qu£

pdf?im in platcis, ^dificiorum areis, cr rudcribus,Z7 fccus uias oritur,frlijs eruc£,floribus lutcis , paruis : c quibus

cornicula prodcunt , tcnuia, dcumindtdq; :fcminc naflurtij, minore tamcn , er acri . Id Gr£cts i^v0iij.ov dicitur,

Nomina. quod Ldtinisfimilitcr Eryfimum, er Irio : ItdUs , Erifhno , cr Irione : Germdnis , Hcdcrich, o~ Vuildcrfcnff: Hja 5 o

(l^atus , Rinchdon : GaUii , Vclar , ou de la tortcUe .

Eryfimi, feu
Irionisconfi-
deratio.

I.,

PIPER,

CAP. CLIII.

P 1 p E R in India nafci, breui arbore traditur : qux intcr initia , pralongum fluftum , veluti fili-
quam,promit,quodIongumpipereft: habetintusaliquid tenuimilio fimile,quod tandem in per-
feftumpiper cuadit. Idautem fuis tcmporibus dehilcens, pandensque fefe, racemos emittic , gra-
na ferentes qualia uidemus. Eaacerbacandidum piperficiunt^aptum ocularibus remedijs,anci-
dotis , & medicaminibus, qus contra ucnenata parancur, theriaca vocant. Longum uero uehemen-
tius mordet:& quoniampriufquamematurefcat,decerptum eft,fubamarum relinquitur,antido-
tis,& thcriacis medicaminibus expetitum . Nigrum uero, vtpote quod tempeftiua maturitate col-

leiflum

In Lih. feciindum Diofcoridis . 5 1 j

le(5tum fit, odoratum cfle conftat , candido fuaiiius , acrius, &: ori gratius, necnon ad cohdimenta vti»'
Hus.fed candidiim,&adhucinacerbum vergens,antcdid:isinfirmiuscft. Eligi oportet grauifsi-'
rrtum,plcnum, nigrum,(inemultis rugis,rectns,ac minime furfurofum. Inueniuntur etiamnum;
in geuerenigri feminanutrimentodefeda, calla, inania,minimiqueponderis, quoduocarit brafma;'
Visomnium e\xa!facit, vrinam cict, concoquit, extrahit,difcucir, abftergetcaliginem ,qurEocuiis-
obucrlatur. Piper flbrium liorroribus circuitu rcpetentibus , liuc potu , fiue illitu fubucnit : ferpen- '
tiummorfibusauxiliaturrpartusextrahit: conceptum adimerecreditur,ftatim aconcubitu fuppo--
fitum : tufsi,omnibusquc pertoris vitijs, fiue eclcgm3te,fiue potu fuccurric : anginne eo,&' mclle coa- •
iienienterperunguntur.-potum cum recentibus lauri foIijs,torminadifcutit:cum uua pafla mandu- -
*° catum pituitam acapiteelicit:ualetudinem tuetur,dolores finit,appetentiam mouet,conco£lionem
adiiuiat. adintin(rtusefculentorumadditum:ftrumascumpicedifcutit:iiitiligines exnitro cmacu-
lat. Fiiflilinouo, t vtaiunt,motum torretur . Non eft huiusarborisradixgingiber^utaliqui exifti-
inauere,ficuti paulo poft oftcndcmus . Nanquepiperis radix cofto fimilis eft , ora guftantium accen-
dif, fahuam ciet. Hsc lienem rcprimit,cum aceto illita,aut pota : caput etiam purgat,manducata.cum
femine pedicularis herbx , quam ftaphidem agriam uocant . , '

L V s I T A N I nauigudomhusfuishocauoconfT^kperoccmonAtknticmnuerfusduflytnnprimor^C^hinc Piperis,&pla
dcindc in orientem ud Cdlecut , Taprobdnam , alidsq; Indici pehgi infuLis : item nij^ani liburnicis ueiii ad occideu^ "^? ^'"' ^^^°^-
tules Indi.i! , Vent , atquc alidi comphtrcs rvgiones , qu£ antiquos Geographos penitus latiierunt , non modo Pipe=

* o rcO' huiufmodi odoratis /implicibus uniuerfam repleueritnt Europam ; fed crftirpium hiftoria^ , a quibus oriun=
tur , poftcritatis memori^ prodiderunt . Quod pojlea ficit , tit nobis plane ignoraffc uideantur Thcophrajius, Dw=
fcorides , cr Vlinius, aut ob rcgionum diftantiam ( indigcnam potius in hocfidemfecuti, quhn quodforte ea iitderint,
qu£ dc pipere fcriptis tradidcrunt ) aut ob aliam quamuis caufam , plant£ illiusformam , ac notas , qu£ piper in In^
dia gignit , ac qtiSium modo piperis pUnta fuum eiat frudtim , an fcilicet racematim , an corymborum modo , an
infiliquis inchifum , an baccifiranm arborum more . Siquidem Vlinius lib. x 1 1 .cap. vii. itdfcribit. Arbores qu£ Plinij lapfus .
faf^im pipcrgignunt , iuniperis nofirisfuntfimiies . CXuanquam infi-onte Caucafi fdUbits opjpofitd gigni tantum eas
aliqtti tradidere . Semina .i iunipero difiant paruulis filiquis , quales in phafiolis uidewMs . H<e priufquam dchifcant ,
dcccrpt£ , toJl£q^fole,faciunt , quod uocatur piper longum . paulatim iiero dehifcentes per maturitatem,oflendunt
candidion piper , qiiod deinde tofiumfoUbus colore , rugisq^ mittatur . h£c VUnius . Qnibus d Diofcoride non longe

3 o dij?idere iiideretur, nifipiperis plantamfimikm iunipero reddidiffet :nanq- Biofcorides nulUs eamnoti'S repr^fen^
tauit ,neq- aUcuifimilemficit . Theophrafius pr£terea quanqttam fcriptum reliquit Ub. i x .cap. xxii.de planta^
rum hifioria, Viperis duo effe genera unum rotundum, aUcrtm oblongum ; eius tamen arboris effigiem Jllentio pf£~ ■
terijt .Athi, quifui^ Uburnicis immenfa traieceritnt maria , propriasq^ perUtJirarunt regiones , ubi piperis ntriuf-
que pUnt£ innumer£ uirefcunt, nigrum , ac rotundum gigni narrant k quibiifdam injirmis uiticulis uicinas arbores
aUiore comphxafcandentibus , acut£ clematidi non difimilibui ^foUo tamen mahim Affyrium £mulantibus . Quin
& Ydcem.itim proferri iiuarum hbrufc£ inodo , confirtius tamen , dcinde menfe odobri per maturitatem deccrpi ,
Crfub firuentifole tegetibu^ pahnei^ expanfitm torreri , quoufqtte nigrefcat , cr rugofum euadat : quod tridui l^a=
tio plerunque fit . I^ongum autem , ut ijdem tejlantur , dU£ Jirunt arbores , ejiq^ uelut nucam.entwnrquoddam ,
exiUbus granidis fquamatim compacium , quod uehit iuUa in pontica nttce, cui pulchrc adjiipuhtur , uermiculofa

40 facie dependct , piperato guflu : nitnquam tamcn in album , uel nigrum piper coalefcit . Galcnus indigcnam fidem ,

Cr Diofcoridem fecutUs , candem phntam tam rotundum , qudm longum pipcr edere credidit . Piperis fiuticcm Piperls plat«
uidimits nos NeapoU,quiLu(itanorum defcriptionimay.ime refj^ondere uifus efi , qtiod uiticulofo cHule effct , clema=- »n.I"lw.
tidis acut£ modo . Sedc^ aUam arbufcuhm piper racematim profirentem ttidi Venetijs , qu£ prorfus iUius phnt£
faciemexprimit,quamuu\gusKibem appeUat. Viret hicc inhorto chrif^imimediciMaphei d Mdpheo,inquo plui^'-
rimafimpUcia notatu digna uifuntur . Quo Jit , ut miriim non Jit,Jiin piperis hijioria uariant audores . Quando»
quidem ciim luri^ in ItaUa pipcrifire habeantur drbufcul£,facile credendiim efi, uarietatis longe mdiorii eas in In^'
diareperiri. Fiperismeminit Galenus Ub. yiii. fimpUciitmmedicamentorum ,ficinquiens .Viperisradix uires- Piperis uires
cofiofimiles potifimum obtinet . Vorrofiudus eiiti nuper quidem ddmodum germinantis , longum piper efi : quare ■ ex Galeno..
ctiam matttro httmidius efi . humiditatis eius indiciu efi,qu6dfacile repofitum perfvretur , ac nonprotinus mordicet ,

5 o fedpofl paulo incipiat , uerion plufctdum duret . PorrofiuSlUi , qui uelut omphax ejt, piper album eji, nigro quidem
acritis . Nam iUitd i.im quajifuperaffatum eji, cr fuperexiccatum . Veritm utrunque ualenter tmn excalfacit , tum.
deficcdt. C^terimquoniamiyiofcoridesinterfimpUciade caryophyllis, qu£mihipiperinmen= Caryophyl-
tem redegit, nihil pojieritatis memori^ mandauit , cumea ex eifdem afferaiitur regiontbm, fintc^^ in pr£cipuo medi^ lorutn hi(i.
corum ufu , adeo pr^jiantij^imum , odoratijiimumq^ medicdmentim ,fiIentionon dijitmuhndum duxi . Vrouenit igi^
tur CaryophyUorum arbor in orientali phga, quibufdam Indici pelagi infulis, non longe d Badan . Uttim caudex bu^'
xofimiUimus eji , eademq^ materies . lolia uero cinnami uulgaris inftar habet ,fed rotundiord . Frudu eji partio, ex
dtro riififcente, in chui modum cdpitato , cxertis in aduerfum quatuor dcnticidis , fcfe fieUatim decuffantibus , pro^
riiinulo dpice ,quadratidIueoU finumedio umbilicdtim prodeunte. Cultores drundinibm fldgclldnt drborem,con=
jirdto prius circunqudq; tegetibus palmeisfolo . CaryophyUi meminit Vlinius libro x li. cap. v 1 1 . his uerbis . Efl
etidmnum in India piperisgranifimile , quod uocant CaryophyUon , grandius,fiagiliusq; . Tradunt in Indico luco ii-
gigni. Aduehitur odoris gratia. Horum nufquam inuenio mentionemficiffe Galenum : tametfi Serapio ex Gdleni dusi

D z Horitats

)i6

And.Matthioli Comm.

(loritutc pltird dc Citryophyllii trudiderit fuo defimplicium medicamentorum uolumine . Qumohrem crediderint

aut Gdlcni librum , in quo de CaryophyllK difjeruit , pcrtjlfe , aut Vauli potiui , quam Galeni teftimonio de his fcri-

pfijfc Serapioncm . Nam de Caryophyllii prius Vaulus ijfdcm , quibus poftea Serapio , uerbis trailauit , libro v 1 1.

ubi h£c habct . Caryophyllon , quafi dicas nucifolium , non eam habet fubftantiam , qu£ nomine pr£tenditur ,fed ex

India uclutificres cmufdam arboriiftftucacei , er nigri funt , longitudinc ftre digitali , odorati , acres , fubamari,

calidi , cr ficci in tcrtio propcmodiim ordtne : qui multiplicii ufusfunt , tum ad obfonia , tum ad alia mtilta medica^

menta . CaryophylU , ut fcribit Scrapio, iccinori,ftomacho,cr cordi auxiliantur . Concodionem adiuuant , er aU

uifluxiones cohibent . Quinctiam corum puluis quatuor drachmarum pondere cum lade fumptus, uenereas uires dd='

auget . Exacuunt priCtcrea , A tnccnna auiiore , octdorum uifum , iT eorum nubeculas , argemasqi exterunt . At^

Carvo phvl li ^"*-' ha^enus de hiftoria cr uiribus CiryophyUifcminis aromatici . Cxterkm quoniam in CaryophyUi nomen inci=

floris & eius dimus,hic non prorfus intaiios reliquemusflores lUos , qui ab odore fimiliter caryophyllIjCT Garojili

mentio.

GAROFOLI DOMESTICHI. GAROFOLI SALVATICHI.

lO

t,o

30

49

uulgo uocantur . Hi quidem nonfuerunt, quod egofciam, a ueteribus cogniti , etft nobis hodie/int ddeo celebres,uut
garcs ccque ac iucundi , utfuperuacaneum putem er plantam , crflores eos defcribere . Quare fatis forc duxi ,fi
hoc loco eorum imagines duntaxat exhibuero . Cion igitur duofint eorum fumma genera , nos primo CaryophyU
lumflcrem altiletm fcu fatiuum , deinde fylueftrem depingi curauimus , tit ex duplici effigie , quam damus , aperte
Nomina. cognofcitur . Quod Gr£ci Tsiis tf i , id Viper Latini uocant : NLauritani , Fulftl ,feu Fulful : Itali , Pepe : Ger=-
tnani , Vftjfvr : B.i^ani , Vimienta : Gatti , Poyure . Qiiod tiero Gr^cis Koc^vo^pvAAov , Latinis pariter Caryos
phyUum appcUatur : M.auritanis, Carunfvl,feu Charunful : Barbaris, Gariofilus : ltalis,Garofano : Germanis^iiaes
gel : Bij^anis , Clauo de e f^ecia ,fiue Clauel : GaUis , Girophles .

t Ex Gr£cis uulgatis codicibus dliqut hoc in locofcriptum hubent w (J)«.fflv, qtwdfonat, ut dicunt : aUj uero ias
$« JtH, id eft , ut lcnticula . Vnde etiam ex interpretibus alij hanc, alij iUamfecutifunt leilioncm . Oribafius uero nec
hoc , nec iUud lcgit : qui pr^tereu dlia multd cr hlc , cr dlibi non defcribit , qu^fortdffe non temere quis iUegitima
iudicdre poflit .

ZiyyiU^, GINGIBER.

C A P. CLIIIII.

fo

GiNGiBER fuigeneris plantacft, inTroglodytica Arabiamagnaexpartenafcens. Qna ui-
renteadmulta , perindeatquenos ruta, vtuntur,& primis potibus, & edulijs admifcent. Huius
radiceSjCyperi modo, paruae funt,candicantes,&odorats,atque pipcr faporcimitantur. Eligi

debent,

(O

In Lib. fecundum Diofcoridis. 3 1 7

debent,qu5E teredinesnon nouerunt. A*multis tamen obid condiuntur, quodceleriter cariem fen-
tiant : & fidilibus in Italiam afportantur . Gingibcr cibo conueniens eft,& cum condimento afllimi-
tur. Excalfaftoriara vim,& cxcoquentemhabet:aluum]eniter emollit:ftomacho utilis eft:effi-
caxaduerfusea,quxocuIiscaliginemofFundunt. inantidotaaddifolet.In fummajpiperis uiribus
refpondet.

GiNGiBER (tit reftrimt Ltifitm , qtii plurimumfe uidijfe fatentur iti Iiidid ) radix cfi , qux genicuUtii Gingiberis lii
repit internodijs ,f>lijs uritndinuccis , qu£ bis, teritc in antto reuiuifcunt,c(c reuircfcunt ,fed qu<e in cacumine fafli^ ^°'" •
giantitr graminis amplitudinem nonexcedere aiunt ,itec quicquam inearcgione fi-equentius inueniri. Subdunt
nonnihil fube(fe dtfcrinwns tnfapore ciim prsecox eruitttr . Opportunttm demetendi tempus , citm fvlia inaruerint ,
alioquin cr teredini obnoxium cfl , ct' carie tcntatur . Eruttttrq; nonnuiiquam eius radix libr.-e pondo .fcd non om-
nibui eadem efi amplittido . P/;w in profuiuium non agitur , quam ad teriios , quaternostie palmos . Cim cruitur,
radicii internoditim infcrobcfofjorcs relinquunt, terramq; iUi aggcrunt , ceu eius radicisfemen, proximo aimo crti^
iicrifi-uilum ,ideft ,rcgerminatMradices . Aduehttitr gingibcr inltaliam copiofum ex Calecut magno InditC em^
porio , atque cx Troglodytica Arabia nonfolitra tradu temporii exiccatum ,fed ZT faccharo recentifimum affer-
uatttm , uel quodam mcnisgeiiere , qiiod qiiibufdam e filiquis exprimunt . Idfane longe magis Veiieto prceftat : citm
hocofjicinarum mangonio cx aridis fat radictbus , longo temporis tradu mcdo acerrimo , lixiuio , calce , qucrno^
que cincre parato ; modo muria ; modo dulci aqua maceratis , er edomitis , qttibus no n modo odor deperdttur , ac
cuanefcit jfed cr ftpor , cr acrtmonia fubtrahitur . lllud uero cim flatim e terra ejfoffum nulla ferc maceratione

X o condiatur , ttires &~ facttltates non extttt ,fcd eas feruat . Quanquam Brafauolus non rede , meo quidcm ludi- Brafauoli er-
cio, ncUe uideattir, qiiod Venetijs mangonizatum Gingiber guflantibm plus acrimonia: relinquat,quam illttd, '■°''-
quodrecentifiimttmin Itidia filiquarummelle ,aut faccharo conditim afferiiatur ,^ ctim alijs aromatiim gene^
ribus ad nos conuehitur . duod quantum a ueritate , cr rationedtffonet , ij ittdicare poterunt , qui diu in myropos.
lijs uerfati , rem omnino exploratam habcnt . Gingiberis uires mcmori.c prodidit Galenus libro v i . fimplicium Gingiberis ui
medicamentorum , fic inqttiens . Gingiberis radix uttlis efl , quam utique ex Barbaria ad nos conuehunt ^ 'Excalfa- "* ** ^^
cit potcnter ,fed non primo flatim occurfu , uelut piper : ttndefane er minus e(fe fubtiliitm partium , quam piper,
extftimandum.fiquidemintenuesfoluereturpartes,crcelerrimea(iuutiHudfieret calidum. Apparet enim iUa^
borata,crcraj?ioradJ)ttcqu£dameiinefJefubflantta,neceaflcca,<yterreflris,fedhumiddpotiusatque aquea.
Quo fit,ut facile perfvretur ,ci{m fctltcetrecrementitiatnfithumiditM .Neque enint quicquam eorum,qu£ aut

) o plane ficca funt, attt hnmtda ,fed elaboratam , cr familiarem continentia humiditatem , huic uitio obnoxia funt .
Idem ufu tienit piperi longo . Atquehinc efl , quod diutius perfeuerat , qu£ proficifcitur a gingibere , aut pipere
longocaliditas ,quam qti£ abalbo ,autnigro. Nam ftcut ab aridis calamis flamma fimulcelerrime accenditur,
Cr itndequaque dtfj^ergitur:eundcminmodtim,qu£.ificcis poteflate medicamentis editur caliditas. Atqu£pro»
dit abhumidioribus , ceu ligna funt uiridia , cr tardius acceiiditur , cr durat diutius . Ex quo fit , ut utriitfque mes
dicamenti diiurfus flt ttfus. Siquidem tibi tctum corpus celeritcr excalfacere confllium efl , ea tunc exhibendd
funt , qu£ cr celeriter k caloris noflri ccntadu incalefcant , er celeriter quocunque firantur . Vcritm ubi partem ,
quamuis refrigeratam recalfacere fludemus , contra agendum, nimirum qu£ tarde calefcentia plurimo tempore
perdurent ,eaofferuntur . Cateritm licet gingiber , o~ piper album hac ratione a nigro pipere differant;.non
magna tamen cfl differentia . At naflurtium , napi , thapfia , er agreflittm columbarum flercus maiori tempore

^o ferflde dccendttntttr,crplurimo tempore perdurant .hadenus Galenus. Eaciem gingiberis reprafentatra^^ Zedoari* lu-
dix iUa , quam M.auritani , ©" officin£ zedoariam appeUant , odoratior tamen , amariufcula , neque a^ ftoi". ft uires.
deo ut gingiber acris. Huius nufqtiam , quod fciam ,mcminere ueteres Gr.cci,etfi recentiores ab Arabicis e=
doiii,nempe Aetiiis , z:r Aduarius edm fuis medicamentorum compofl.tionibus admifceant. Zedoaria(ut cap.
CLXxii. teflts efl Serapio conuehitur e Sinarum regione ultra extremas Indi^orax. Excalfacit , cr ficcat or=^
dine fecundo . llatus difcutit , O" pinguedinem auget propria quadamfacultate , non quidem elementari . Poflfums
ptagrau£ uirus anim£ , quod aUium, cepa, uel uinum excitauit , abigit . uenenoforum animalium morfibus opitula^
tur : alui fluxiones fiftit , uteri abfceffwi rcfoluit , uomitiones reprtmit , c coU cruciatus toUit , itemq^ uentriculi .
Alui tineas quafcunque enecat, c in antidotis additur . Ideoq^ dixit Auicenna, nihil effe ea pr^ftantius ad ebibitum
napeUum . Non defunt , qui crediderint , quod a R n a b o , de quofcribit Vaulus , er Mauritanorum zedoa^ Arnabo , &

50 ria unum , er idem reflrant medicamentum . Verim Serapionis teflimonio cap. cclxxi. Arnabo apud Gr£cos Zurumbet hi
nibildiitd dcflgnat,quam Zurumbet apud Arabes : quippe quod hocloco de zurumbet eadem fcribat Serapio, °"'*
qu£de arnaho ante ipfum adnotauit Paulus. Efl autem Arnabo , ut ex Serapionis authoritate memori£ prodidit
Ifach , arbor procera , in oriente proueniens ffolijs longis , colore uiridi , in luteum languefcente ,falicis modo,fi=
cuticrramorum cortex. Infrugiferaefl ,citreum odorem f^irans. Quibus facile patet,arnabo non modo ze=
doariam non effe, fed nec in Europam Ad nosaduehi. Quo fit , ut Cordus aberraffe deprehendatur : quippe Cordi,Fuch-
quizurumbet zedoari£ genus exiflimet. Hunc fortaffe fecutus Tuchftus medicus dohif^imui , in libro de com= ji^&^J^funfel-
pofttione medicamentortm , quem locupletatum ntiper ediditi non ftiie magno errore putat zurumbet er ze^
doriam idem e(fe . Q«t non minus in Arnabo quoque erraffe cognofcitur , quod uelit Boronicum crientale id ef=.
fe,quod Faulo Arnabo. atqui resh£c aliter fe habet,ut ex ante dtdi^ fatis coUigi poteft. KaUucinatur etiam
hacinreBrunfelftmiquod is fcripferit fuo de medicis uocabulis onomaftico,qu6darnabo unguentum efl odori=
firm . Veriim eius lapfus non aliam caufam fuiffearbitror , qum quod ofcitanter Faultm legerit : nam Vaulus

D 3 apertifiimi

5i8

And. Matthioli Comm.

HYDROPIPER.

Nomina.

Hydropipe-
ris confid.

Ruel. lapfus.

PERSICARIA.

lO

20

dpcrtif^ime afierit , Armho ungueittis expeti , quod fuMiter 0«
ledtinondutemungucntuntejje^ut Brunfilfiui fomniiijfe uidea
tur. Id liyyi^i^, liyyijii^l! , O" ^lyyiStfir Grace,
quod itcm Latine Zingiber , &~ Gingiber nominatur : Arabice ,
L-engibcljfeu Zingibcl : Itahce, Gcngcuo : GermMice, Ingber ;
Hil^anice , Gcngiurc : GuUice , Gingimbre . Q«oi uero ^ou=
^x^ , ^oi^ov^ , cr ^d^i^ci poftcrioribus Gr£cis, Zadura, er
Zcdomdta.tinis :pdritcr ^ltdlis dppcUatur : Germms ,Zia
tuuen : GaUis , Qrctonart .

■^'^^C^7sim^\. HYDROPIPER.
C A P. C L V.

Hydropiper apud aquas nafcitur , quse fta-
gnant,aut pigro lapfu repunt. Caulem cdit genicula-
tum , folidum, multis alis concauum : folia mcnth3e,ma-
iora, molliora, candidioraque, guftu piperis , acri , citra
tamenullam odoris gratiam:frud:umacrem,in furcu-
lis paruis, prope folia racematim coliaerentem . Folia cu
femine illita tumores,vcteresc]ue duritias difcutiunt, fu-
gillata delent : quse poftquam inaruerunt , tufa pro pipe-
re in obfonijs admifcentur . Radix parua , nullius in me-
dicina ufus . •

T A M E T s I pro uirilipdrte contcndat RueUiui,ut non
minusdodis,qum elegdntifimis ucrbis comtrobct, em non
f^ernendam ftirpem , quam uulgus ofjicindrmnBupatorium dp^
pettdt,lcg'timum effe tiydropiper ; is tamcn hac in rc dpcrte hdU
lucinari depreherulitur,quanuis dlioquifucrit non modo in medi^
cd matcrid peritus ,fed ZT Ldtinis , 0~ Grxcis literis dpprime 3 o
doHus . Siquidem Diofcoridi Bydropipcr folid edit menthie md=
iord , moUiord , cdndidioraqi ,guftu piperis , dcri , citrd tdmen
uUdm odoris gratidm : non dutcm dmaro fapore , ut RueUius dit,
Diofcoridis uerbd peruertens , quo facilius fudm dftrudt fenten^
tidm. Vulgdrc ucro Eupdtcriumfolijs crcfcit canndbinis, duris,
hirfutis,dmdro guflu,non quidemdcri,ut piperis : quinetidnt
ddeo odordtis , uthdc de cdufa herbam effe uiribus infignem,quas
uis db dntiquis ftlentio prcetcrmiffdm,fcmpcr exiftimduerim,cum
tdmen odoris frdgrantim in hydropipere reperiri neget Biofcc::^
rides . Pneterca hydropiperi cdulis incft geniculdtus ,folidus , a 40
fbliorum,CT ddnatorum exortu alk plurimis concauum :fcmine
etimnum dcri ,inrdmufculis propefvlid raccmatim cohxrente .
Pfeudoeupatorio ucro caulis cft procerus , minime gcniculatus ,
in cuiusramis nuUum dpud frondcsracematim coh<cret fcmen:
fed in cacumine flores gcrit fubrubcntcs, qui diuifi mufcdrij facic,
fylueflris origani modo , permaturitatcm in pappos cuanefcant :
e quibus femcn prodit amarum totius planta: fapore ; quanquam
ejjc hoc acrimonia pr^ditum non rcSie RucUius dffcuerct . Qui
quoniam uulgarc Bupdtorium plerunq^ in dqtwfis oriri confficxe
rit, id omnino legitimum effc Bydropipcr pro ccrto dffcrerc non f o
dubitduit,nuUd prorfus habitd rdtio ne,an dlia: inter fe refhonde=.
rent not£ . Qnamobrcm , ut cx du^i'; rationibus clarijiimc patet,
KucUius hac in re non ita mature mihi uidctur fcnfiffe, ut cius cU
ra doiirind , ingenijqj prxftdntid cxpofccre uidcbatur. Quandos.
quidcm cum uulgarc hoc Eupatorium primoftatim occurfn guftui
amarorcm rclinquat haudqudqudm obfcurum ,fdcile hinc indiciu
confequi potuiffct , hoc non effc hydropiper , quo una cumfale in
ciborum condimentis pipcris uicc prifca cetas utcbatur : nam qu£
amara funt ,pr£terquam quod pipcrii uicem explere mmme
Udlent in eibis addita,ab omnibus ref^uuntur tanquam ndtura
inimicd . Caetcrtm fi in Itdlid Hydropipcr nafcitur , iUa meo

quidein

to

- InLib.fecLindumDiofcoriJis. 519

quidcm iudicio cft perficms (tit uocMit ) fjpecies , qu£ iii nltcrim difcrimcn , cui foliu infunl puUo colore emacukta, Qu^ Perfica-

mUis fmilibui inficitur notii ,fcdji)lio tmtim uiridi ddolcfcit . QKippc qu£ filip proueniut o[jlongis,menth<e maios ria fit Hydro

rihus , molUoribus , ac cMididioribus : cmIc udmodum gcnicul((to,duroq;,dlis concauo : c cuius adnatis rufumfemen P^P^*"*

Tdcmatim prodit.acri admodumguflu , ita ut linguam uchemcnter ucllicct . lUud infuper hanc opinionem corrobo^

Tdt , quod prope ftagnantes aquds h^c planta plcrunq; uirefcat, ubi eam Diofcorides nafci tcftatur . Meminit Mys. Hydropi -

dropiperis Galenus libro v 1 1 1 . fimpUcmm medicamentorum ,fic inquicns . Uydropiper a locis, in quibus nafcitur, P^"' "'''«s ^^

ZX (^ fimilitudine,qu£ lUi cum piperc in guftu cft , nomen fortitum eft. Cteterum calidum eft ,fed non tantum,ut piper.

Attamcn herba ipfa etiamnum uiruiis cumfcmine, cataplafmatis in modum impo/ita ,fugiilata,cr tumores induratos

digerit . Herhi , qua Grxcii v^f OTS-tVef i , Latini fmiliter Eydropiper uocatur : Italis , Uidropepe , cr Pepe Noinina.

dcquatico : Gcrmanis , Vuafftr pfeffer , cr Muckcn kraut : Hij}anice , Hierua pexigttera fin mdnchas .

£0

i»

4«

PTCCf/^IKK. PTARMICA.

CAP. CLVI.

Ptarmica exiguus frutex eft, furculos habens
paruos j multos , & rotundos , abrotono non difsimiles :
&circaeos foliaoleae,longa,multa:cS,:in cacumine ca-
pitulum , uti anthemidis , paruum, rotundum . quod fuo
acri odore fternutamentum excitat: vnde nomen acce-
pit. Folia cum floribus illita, fugillationes rapiunt . Flo-
res fternutamenta efficacifsime mouent . Nafcitur in mo
tibus, &petrofis.

Ptarmica inHetruridfrequentifimaprouenit. N4= Ptarmicx hi-
fcitur er in Tridentino agro,pr£fertim Ananienfi tra{iu,furculis
fj-equcntibus,paruis,rotundis , abrotono non difimilibus : e quibus
plurima prodeunt filia incand , ole£ modo oblonga : unde cr Oli
uella k multis uulgo nominatur . Gerit infurculorum cacuminibm
capitulum ,cham.emeli deflorentis modo : cui quemadmodum er
herb£,uisqu£dam adeoacris ineft,ut olfadu ftatim fternuta^
mentaexcitet . Rura noftrd ex Ptarmicafcopds,quibus pauimen-
td uerruntur , conficiunt , nec in alium coUigunt uftm . Huiufce P tarmici ui-
meminit Galemu libro viii .fmplicium medicdmentorum,his uer '^" *"
bis . Ptarmic£flores ciend^fternutationis uim obtinent: eft enim
temperies eius calida , O" ficcd,uiridis etiamnum orditie fccundo,
ficcdt£ tertio . EiusnomenGr£cim7r\x^^t}tH:Ldtinumitem Nonuni.
Ftdrmica, er Sternutamentarid : Italicum , Vtdrmica.

Z.T^ov%oV. RADICVLA, SEV LANARIA.
HERBA. CAP. CLVII.

Strvthivm herba vulgo nota : qua purgandis
lanis vtuntur, qui eas eluunt. Huius radix eft acris , vri-
nam ciet : prodeft tufsi , iocinerofis , orthopnnez ex melle fumpta,cochlearis menfura : aluum foluit.
Eadem cum panace , & capparis radice,calculos f rangit , & cum vrina exturbat : duritiam lienis abfu-
mit:menfcsimpofitatrahit:partus efficaciterenecat. Cumpolentaautem,.& acetoi]Iita,IeprastoI-
lit : tubercula difcutit, cum farina hordeacea , & vino decofta. Milcetur & malagmatis,& ocularibus
coIlyrijs,claritatis caufa. Sternutamenta raouet: per os purgat,tritacum melle, & naribus infufa.

Strvthion, feu KadicuU , ddeo olim uulgdrii notiti^fuit , quod purgdndis Idnis ed uterentur, ut Dios
5 o fcorides cdm notis uUis repr^fcntare fuperudcdneum duxerit . Sed citm tradu temporis huius exoleuerit uftts, eiui
quoq; notitid fimul abolita uidetur . Quofit , ut arduumfit nobismnc dijudicare, qu£nam pUnta Italvs Struthion iu^
re dici po$tt . Maurita nis,cr officinis Condifi ea tiominatur , quam illifrequenter medicdmentis ddmifcent , quibm
naribus inditis fternutdme nta cient .l^ec propterea ufquam in officinis reperitur, quanuis medicorm compofitionis.
buifspius inferatur . Quamobrem afferere non aufim, an Struthion nafcatur in Italid: quippe quod hailenus ipfum
non modo non uiderim,fed neminem,qui iUud cognofceret,c oftenderet,adinuenerim. Theophraftus interfolio acu
leatdsftruthiim habet Itb. v i . cap. iii.de pUntarum hiftoria.Vlinius uero libro x i x .cap.iii.his uerbii ftruthium
defcribit. At qu£ uocatur KadicuU , Uudndis demum Unisfuccum hdbet : mirum qudntim conftrens cdndori , moUi^
tLeq;. Aeque nafcitur fatiua ttbic^ ,fed f^onte pr£cipua in Afid,Syridq; faxofis , O" af^eris locis . Trans Euphrdtem
tdmen laudatij^imd,cdule firuUceo , tenui , er ipfo cibis indigenarum expettto, er tingenti quicquidfit,cum quo des.
coqudtur :folio oU£,ftruthion Gr£ci uocdnt . Yloret £ftdte ,grdtd dl^edu , uerum fine odore, fj^inofd, cr cdule U
nuginofo ,smen ei nullum . rddix magtut^qu£ conciditur ad quem didm eft ufum, StrutUj uiresadnotuuit GaUe.

Struthii Gon-
(ideratio.

52

And. Matthioii Comm.

Struthii uires ]m Ubro VII i.fimplicium medicdmentorum,/lc inquiens . struthij rudicc potipmum utimur, uipote gujlu dcYi , &•
ex Galeno. cdlidi,ftcc!tq; tcmperdmcnto, ex quctrto quodmmodo ordine.Sed cr abllcrgit,cr irrit.it : proinde quoq; flernuttttio

nem prouocat , ceu c^tera omnici,qu£ cdiddfunt temperie , cr guflu acrid . Ex his omnibus pdUmjit luchftum ui=i
Fuch. lapfiis . rum alioqui dodij^imam, in hoc errajfe , quod infuis deflirpium hifloria clarifimis commentarijs , plantam uulgo Sa^

ponariam uocatum lcgitimum Struthium effe cenfeat,eamq; pro strutho dcpingat . Hcec enim filio plantaginis exit,

non ole<s ; l<£ui , non aculeato : caule geniculdto,non lanuginofo : guftu potitts infipido eft , quam adeo acri,ut quars
Nomina. tum exc.ilfacientium ordinem attingat . Quce herba s^ovSiov Grxce , Struthium,Radicula, er Herba lanaria La

tine dicitur : Arabice, Condes, Chundes,feu Kunder : Barb^re, Condifi : Italice, Kadicetta, cr Herba lanaria *

KiKAoc'(li|VO?. CYCLAMINVS.

-CAP. CLVIII.

EVegot KiiHA«/x;wf . ALTERA CYCLAMINVS.

CAP. CLIX.

10

zo

Cyclaminvs folia habetheders , purpurea,
varia,inquibus fupra infraquealbicant maculas : caule
nudo, quaternos digitos xquante:floribus ineo pur-
pureis,rofarumeffigie:radice nigra,& aliquantum la
ta,vt rapum videri pofsit. Qux cum hydromelite pota,
pituitam,aquamquedetrahit:menfes potu,appofituve
ciet. Tradunt, fi prsegnans radicem tranfgrediatur,ab-
ortum fieri.partum appenfa accelerat:contra venena,
prxfertimleporis marini,exvinobibitur;illita contra
ferpentium iftus remedioeft:immiftavinoinebriat:re
gium morbum difcutit, tribus drachmis pota , cum paC-
fo , aut diluto mulfo . Sed oportet eum qui ebibit, mul-
, tis veftibus conteftum , loco calido, & a perfi-iclionibus
^ tuto , recumbere, quo facilius exudet : eiedi autem fudo
res fellei colore inueniuntur. Succus eius ad purgandum
caput, naribus infimditur : ad dcijcienda quoque alui ex
crementa,in vellere fedifubijcitur: illito umbilico,&
imoventrecoxarum tenus,aluum emollit,&abortum
efficit : fuffufionibus , & retufie oculorum aciei , oblitus
cum melle fiiccus prodeft . medicamentis abortum infe-
l rentibusadmifcetur . Succus cum aceto illitus, procidua
fedem reftituit.Exprimiturtufaradicefuccus,&ad mel
lis crafsitudinem decoquitur . Radix cutem purgat, eru-
ptionespapularum reprimit: vulneribusexacetoperfe,
autcum melle medetur,lienem abfumit,vitia cutis in
facie, & alopecias emendat . Eius decofto luxata, poda-
gras, & capitis vlcufcula , pernionesque foueri congruu
eft:ipfaque inoleo vetere feruefafta,i]Iito oleovlcera
cicatricem perducit . Cauata radix olep expletur, & cine 40
referuentiimponitur,adieftointerdum Tyrrhenicse cersmomento, vt ftrigmenti crafsitudinem
vnguentum contraRat , cum primis vtile pernionibus . Radix , fcillse modo , concifa reponitur . Nar-
rant, ad amatoria aflumi c6tufam,& in paftillo? diuisajNafcitur in umbrofis , maxime fub arboribusi

30

E s T E T altera cyclaminus,quam ciflanthemon^aut cifTophyllon vccant:foIijshedersE, fed
minoribus : geniculatis caulibus , crafsisque, circa vicinas arbores , capreolorum modo le voluenti-
- '; bus : flore candido , odorato : acinis hederae mollibus , lenti guftus , aliquantulum acris : radice fuper

uacua. Nafctturinafperis. HuiusacinijdrachmcEvnius ponderepoti,cum uinialbicyathisduo-
bus,quadraginta diebus,lienem per vrinam,& aluumabfumunt:ad orthopnceam bibitur: reli-
quias k partu purgat .

t *

Cyclamini T A M E T s I Cyclaminus primd,qu£ uulgo Pdnis porcinus dicitur, plantafit uulgaris notitise \fecundam td*
confideratio . ^en hucufq; mihi uidere non licuit in Italia : quanquam afferit RueUiusjMnc illam effe flirpcm , quam herbariorum,
Kuel. lapluj. ^ officinaru/m uulgtis Sigillumfdndce Mdri<e uocdt . Ef cion pluresfint herbjs, quce ab imperitis eo nomine appcllan
tur , polygonatwmfciUcet, Serdpionisfecdcul,& tertia,qu£ hydropiperifimiUs eft ; harum RueUius nuUam effc Cy=
daminum putat ,fed aUam ab his longc diuerfam , cuiusfacies,ut ipfc deUneat , nil aUud rcpr^fcntare uidetur,qudm
uitem nigram d Diofcoride Ubro quarto defcriptam , quam nos in Retrurid uulgo uocamus Tamdro. Hancfcribtt ip^
fe sigiUifand^ Marix nomenfibi afciuiffe , quod eam Mauritam Bothomarien nominent . Qjia in re RueUiu^, eitu
f rfce dixirim > aperte fnUitur ; quatiioquidem tota^ M.((uritauorum familia primwm tdniim genus , non autem altes.

rant

io

t c

Cyclamini
genera,&ui-
res ex Mef.

InLib. feciindumDiofcoridis. 521

rum CycUminum Bothommcn nuncupat, CycU\nimprmigencnsdu£{utM.efuc5Milor eft^reperiuntur f^e^

cies , muior, cr minor . Hf c mdice proucnit p jr/a, nucis auelUn£,cicerumq; magnitudine. llU ucro magnd conflat

rudiccin rupi modam cxtubcr.mte,pullo colore : qux (ut diximm) uulguris admodum cjl , cy pctfiim infyluis , er um

brojis nifccns . Minorcm uidi cgo in dgrofolhm Tridentino in uxUis AnMU£ montibm, ubi copiofu n.ifcitur . CycU=

minui (ut idem Mcfues memori.e prodidit) t.m hduftu^qum clyftcre infufu pituitum uifcofum mirifice detrahit . CoU

cruci.tti's toHit .\ pituitu progcnitos , uut ub indurutv; excrementii . Succus in erinis udditur ud cxpurgundum ccre-

brum,qu6d diuturnosfini.it ctpitis dolores ,fi-igidis(p conueniut hemicrunijs . Item rcfolutis opituUtur; ac omnibus

cercbri , cr neruorum .tffcdibus 4 fi-igiditutc prouenienttbus . CycUmini mcminit Gulenus Ub. v 1 1 , ftmpliciumr Cyclamini ui

mcdicumcntorum, ubi itufcribit . CycLiminus u.trius uires obtinct : num er ubftergit , cr incidit , cr oru ucnurum "^^* ^^ '

aperit , cr utt)-uhit , cr digcrit . CUrum ucro id cft ex purticuUribm operibus . Adeo uehemens eimfucultM eft, ut

{ibdomincillito,ucntremfubducut,o-foctuminterimut. KuKAacpii/of herbuftc Gr£cis,Lutinis quoq^ CicUmi-

nm, er Kupum terrx uocutur : Muuritunis, BuchormurientButhermurien ,feu Bothormuri£ : Burburis,CycUmen,

Punis porcinm , cr Arth.tmitu : Itulis , CicUmino ,crPun porcino : Germunis , Schuucinbrot , Erdupffel : Hi)jj<fa

nis, ?un dc puerco : GuUis, Puin de pourceuu .

Nomina.

DRACVNCVLVS MAIOR.

DRACVNCVLVS MINOR.

so

>•

40

50

AociH,oVTi'ot fji£7aAH . DRACVNCVLVS MAIOR

CAP. CLX.

D rAc V n c V l V s maiorinvmbrofiscircumfeptagignitur. Caulemhabetredumjlsuem, .
duum cubitorum , baculi crafsitudine , verficoloribus draconum maculis , purpureis tamen euincen
tibus: foliarumicis,fibiinuicemimplicita. Fru<ftumfummocaulefacit,racemofum,coloris pri
miim cineracei , mox per maturitatem in crocum , & purpuram vergentis ; radicem prcegrandem , ro
tundam , candidam , cortice tenui veftitam . Colligitur , dum maturefcit , & fuccus exprimitur, ficca
turq;inumbra. Radix quoquc mefsibuseffoditur,elotaqueparticulatim c6nciditur,&funiculo
transfixa ficcaturin vmbra. Visei calfaciendi cura dilutavini potione. Crudam, coftamvecum
melle delingi prodefi: contra orthopnceas , rupta ,conuulfa , tufsim, & deftillationes . pota cum vino
venerem ftimulat : vlcera , quE cacoethe vocantur, atque phagedaenica expurgat , prsfertim cum vi-
tealba . ex ea , & melle collyria ad fiftulas , & partus euocandos componuntur . ad vitiligines cu mel-
le,efficaciterillmitur:poIypos,&carcinomatiabfumi}t. Succus ad oculorum medicamenta,item
contra nubeculas , caliginem , albuginesq; effedum prsebet . Herbse, radicisque odor teneros conce-
ptus abortu vitiat . item fi triginta grana eius in pofca bibantur . Sunt, qui eius fuccum cum oleo,au-

riunj

10

^22 And. Matthioli Comm;

rium dolbribusinfudere: quinetiam foIia,vtporequxadftringant,vulnei-ibus recentibus imporue
rcj&coiflain uinopernionibus. Qujfoliamanibusaffricuerit,autradicemexemerit,pofleauipera
feririinficiantur.

AfiXJtoVTl'i)t fjimjoc. DRACVNCVLVS MINOR. CAP. CLXI.

Dra c V N cv L V s minorfoIioconftathederaceo,magno,candidisnotisinf]gni:c3uIerefto,
bicubitali , verlicolorc, maculis refperfo purpureis , ita ut anguem plane referar, baculi crafsitudine:-
fruclus funimo caule recematim cohxret , colore primum herbaceo , & cum ematuruit , croceo, gu-
ftu feruens,mordaxque : radice aliquantulum rotunda,bulbofa , aro non abfimili , tenui obduda cor
tice. Nafcitur in fepibus umbrofis. Seminis fuccus cum oleoinftillatus ,aurium doloremmitigat:
naribus etiani ex lana impofitus , poly pum abfumit : carcinomata illitu fiftit : triginta eius grana , fi
in pofca bibantur , abortus inferunt . Odorem aiunt , poftea quam flaccidi flores emarcuerunt, con-
ceptus adhuc teneros enecare . Radix excalfacit : orthopnceis , ruptis , vulfis , tufsi, deftillationibus
auxiliatur : humores pedloris excreatu faciles reddit,fiue coda, toftaq; cum melle,aut per fefe edatur,
fiue farina eius ex melle delingatur . vrina-m pellit , venerem excitat,cum vi no pota : phagedaenas vlce
rum, Sc qnx cacoethe vocantur , trita cum melle,& bryonia alba expurgat, & ad cicatricem perducit;
collyria ex ipfa ad fiftulas , & eijciendos partus fieri folent . qui radice fua manus perfricuerunt , a vi-
peris feriri negantur : illita ex aceto yitiligines emaculat . Folia recentibus vulneribus linamentorum
vice,conuenienterimponuntur:decod:ain vinopernionibusappofuifteprodeft. Cafeusfolijsinuo io
lutus , a putredine defenditur. Succus radicis ad nubeculas , albugines , & oculorum caligines conue
nit . Radix coda, crudave,ad fanorum yfus , pro olere recipitur . In Gymnefijs infulis , quse Baleares
vocantur,cod:ara radicem cum melle multo,in conuiuijs placentarum loco offerunt. Radix mefsibus
effbditur , lotaque fruftatim conciditur , & lino traiefta , ficcatur in vm bra, & ita reconditur .

Dracunculo- L I c E T k uettijiis cjuibufdm Diofcoridis codicibus mmrii,minorisq; Bracumdt hifloriu l^ecidtim iiuifis cd
latio, pitibtts ddnotdta reperiutur : dttmen chn altera db alterdparum dij?idere uidedtur,cumq; etiam Gdlemi^,Pdttliis,CT

Serapio, qui in fimplicium materid Diofcoridcm dd ungtwnfecutifunt,eitisqi dida bonafidc rctulertmt,tmius tdntum
Dractmculi memincrint ; non ab re credidere recentiorum nonnuUi,horti/m alterum ex dlteriui dttHoris officina pr.o-
dijffe,&- dlicuius ctiriofitdte hic hifiorine Diofcoridis dccreuijfe . duamobrem ego c[uoq; cogor eifdem addtidta ra^ i o
tionibus,dltqudtentis in eortim ire fententiam . qudnqttam ingenue fateri pojfum , me utrunq^ Dracunculum Triden
ti,dc Vefietijs uidifJe.Alteram qtiidem,qui maior efi,dri,fitte rumicis folljs^fibi inuicem implicitis : catile bicubitdli, bei
culi crdfiittidine,tierflcolore,mdculis in ptirpurdm tiigricdntibus ref^erfo,dde6 ut dnguifimilis uidedttir.Alterum ue
r6,qui cr minor,Gr omiiibtts utilgari^ efl:,folijs hederaceis,albvs,quibtifdam maculis confperfis : caule, dcfi-udu maio
ri Jimilibus . Qjiippe quod longam exfe uaginam emittat externa parte herbaceam, intertia uero nig^-icanti purpurx
infiHam,e cuitti medio cornicuhm projilit purpurafcens , a quo demum racemofum orittirfemen (ut Diofcorides in=
quit) cinereo primum colore,per maturitatem uero aureo ruJifcettte.Quittetidm in cceteris totius plant£ noti^, a mx
ioris Dracunculi hifioria tiihiljvre dijferre conj^icitur. Quapropter etfi pr icdida recetttioru/m fententidi non dtijint
refragari,qu6d rationibtafatis euidentibus nitatttr , cr dodiJ?imorum confcttfu confirmetur ; cmt tdmenfeepitis mdio
rem er minorem Drdcuttctihifm uiderim,tton prorftis dliettum effe mecum qttdndoq; cogitdui ,fi quis fuj^iceturduo ut 40
funt drdcuttctili getierd,4 Diofcoride fuijfe duplici etiam hijioria repnefetitata . Katic quoq^ iUi fuj^icionem augere
poterit 'Plittiu6,qui iton tantum duas,fed quatuor enumerat Dracunculi f^ecies lib. x x 1 1 1 1 .cap. xvi.Jic iitqttiens.
Dracunculi ^^ autem qttod Grteci Dracontion uocdiit,triplici ejfigie mihi demonfl:ratum cfi,folijs bet£,nonfitte thyrfo,flore pur
fpecies ex Pli pureo. hoc efljimile aro . Alij radice longd,uelutifigndtd,drticttlofdqi monftrduere , tribui omnino caulicuUs . Ter-
nio. tid demonflratiofuitfolio mdiore,quhn cornm , radtce arundinacea,totidcm (ut affirmabant ) genicitlata nodis,quot

hdberet dnnos,totidemq; effejolia . Quarti tiero generis meminit ipfe infequentibus lib. x x v.cdp. i i.ciim inqnit.Ba
dem Lufitdntie prouincid cognoui in dgro hof^itis nuperibi repertum dracuncuhm dppcUdtum,cdule poUicdri crdf:^
fitudine, uerficoloribus ttiperdrum mdculis, quemfirebdnt contra omttium morfus effe rcmcdium . Alijfunt , qitos in
priori tlolumine eiufdem nominis diximui: fedhuic aliafigurd . Aliudqi mirdcuhm cxcuntis e terrd dd prim.isferpen
tium uerndtiones bipeddlifcre dltitudine,rurfusq; cum ijfdem in terramfe condentis : nec omnino occultato co appa^ $ o
retferpens . h<£c Plinitu . Huc etiam acceddt Thcophrdjii duiioritd4,qtti libro V 1 1 .cap. x i Ac plantarum hifloria fe
cunduw. dracunculigcntti inter drigenerd conflituit , his uerbis.Drdcunculi autem radix (funt cnim quigentis quod
ddm dridrdcunculum dppellent,qu6d eius cdulk uarietdtcm habcdt qudndam) ctbo inepta penitus eft,cr mcdicii tan^
'tu.m commodd. Ex hisigitur,0' Plitiij uerbi/i perf^icuum omitibusfieri puto,plura effc Drucontij,fiuc Drdciinculige
nerd,tit ctiam Venetijs oculdtafide comprobari poteft in horto clarij^imi medici Maphei u Mapheo,ubi prdetcr Arum
Dracunculi duo uirent <eflate DracuncuU generd~ Dracuncttlus , ut Gdlentts teflatum rcliquit lib. v i . fimplicium medicumen
uires ex Gal. torum,quiddam Aro perfimile obtinet, tum liUjs,tum radicccdeteriim iUo tum ucrius eft,tum amariiis : ac prcinde cul
fuilorium mugis,^!' tenuioribtts pdrtibtts.Udbet etidm lcuem quundum udftriSiionem, qu£ quundoqttidcm cum pr^di^
iiis dtiubus qualitutibus , acrifcilicet^O" dmura,coniundu eft,mcdicumentumfadum cft utiq^ muximc efficux. Nrfj»
rddix uifcer4 omnia expurgut,cruffos potifiimitm,cr lentosfuccos cxtenuans:optimumq; remcdium cft contitmacium
ukerum,qu£ kochoh^h nuncupant, h£c Gdlenus. C^teritm de Dramtculo diffcrens mfues inter c£terd fimplicia
i''.. - medicamenta.

In Lib. fecundiim Diofcoridis. 525

mdicmcnti , qncc dciciloru ui pcUc>tf,fcripJit:, co hdiijio dcijci c corporc piHiitam . Qua in rc 4 Manardo acritcr
rcprehcnditttr : qiiippc cjnod ubi dixcrit Galentn , dc ctt.m Panlus ipfiimfccutus,T>raciinciilum omiuu corporis uifcc
ra cxpurgarc , non quod dcijciatM agcrc tntcUigunt,fcd quod objiruixioncs apcriat, crajjam pituitam attcnuct , er
vafadctcrgat. Ab omnibushii formamiximc dtjfcrt hortensis T>ractmculus,quo in acctarijs ncfcimur.

DRAGONCELLO.

OPHIOGLOSSON.

1«

40

50

utimurq; ad intindus acerrimo guJiu,fvlio oblongo,radicibus humi repentibus,graminis modo. Sunt qui afferant hanc
plantam cidtorv.m mangonio faclitiam cffc,zr nonfui natura prouenire : eamfiquidem nafci putant linifemine exca~
uatis cepis impoJito,ac dcinde tcrra rccondito . Scd hosjalli crediderim,qudd failo periculo, operam quidam perdi=
derint . Uuius nec Grxci , nec etiam Mauritani, quodfciam , meminerc . Verkm perpenfa eitis acrimo nia,qua maxi^
me linguam ueUicat , eorum effe mcdicamentorum, qu£ ualentijlime excalfaciunt ,facile conijci potejl . Habetur
pr£terea er alta herba, quam iiiter Dracunculi f^ecics , quidam recenfent , quod l i n g v a Serpentina nonnul
lis dicatur,etji non defint , qui Lttcciolam , cr Argcnttnam ipfxm appellitent . Nafcitur h£c in pratis ,fed ocyfime
deperditur . Projilit enim menfc maio ,fed cim tencrrima fit,pauco pojl tempore euanidajiaccefcit,ac fubinde nuf=
qtiam apparet.Mittit unum tantitmfDlium, pingue , plantagini aquattc£ uocatx haud dijiimile , e cuius inferiore Jintt
catiliculus exit,paUidamferpentis ligulam in cacuminc gcrcns:unde Gr£corum uoce Ophiogloj^i nomen inuenit.Prie
jiat h£c maxime ad recentia uulneraglutinanda.Quofit,ut cam quidctm mirtjice extoUant ad enterocelas . Maceros.
tur in oleo , quo utuntur chirurgici ad pr^didajelici ( ut aiunt )fuccejfu . /S^ccH.oVTio\i quod Gr£ci uocant, L(t=
tinis Dracunculus appellatur : Arabibus j L«/, cr AUuf: ItaliSt Bragontea : Germanis , Natter uurtz : Bij^ms,
Taragontia : GaUis , Serpentine .

Dracuncalus
hortenlis.

Lingua (erpe
tina , fiue O-
phiogloflbn.

Nomins.

A^ov.

ARVM.

GAP. CLXir.

A R o N , apud Syros lupha vocit3tum,foIia emittit dracunculi, fed longiora, & paucioribus diftin
fta maculis : caulem fubpurpurcum , dodrantalem , piftilli fpecie , a quo croceunj femen exit : radice
dracunculi alba.qu2dcco6laeftur,vtpotecumminusacrisfu.Foliaad efum c6ndiuntur,&arida
perfe^decoftamanduntur. Radix,femen,&foliadracunculi vireshabent. Priuatimradixexfi-
mo bubulo podagris illinitur . & dracunculimore reponitur.In totum,ob mitiorem eius acrimonia,
incibumexpetitur. .

Arv:

324-

And. Mattliioii Comm.

Ari confide-
racio.

A R V H.

Ari uires ex
Galeno.

Nomina.

A R V M inlietrurid,itcm in agro Goriticnfi ,frequcntifi
mum proucnit , in cunjjpcftrthus , in uincis , in fcrobium marginia
buSyCr pafim in femitis proptcr fcpes , priefcrtiniq; in mnritimis
. „ -„.,,, ,-v^, - , noftris Scncnfibm , ubi mdgo ipfum uocant Gig.iro ai liirum allu
^"^^'^^i^M^^y icntcs : quo modo officinis Arum corrupto uocabulo dppcUari fo
let.iioftratcsmuliercscxAririidicibus fliUatitid^aqudSddfucii
parant, quii! adfaciem crugandam, iUuftrandamq; magnis laudi^
hus cfferunt . Id quod etiam efficaciter prteftat infdlatusradicum
^^^1 f'"^'^"^ ' ceruff£ j^eciem refercns , qucrn Gerfa uulgo nominant:
^^ isftquidem mirum in modum carni j^lcndorem, er candorem con'
ciliat . Ari uires memoria: prodidit Galcnus lib. x i . /imp. med.
ubi itafcribit . Arum terrena effcntia conftat,fed calida:proinde
extergendi uim pofidet, uerim non ualentem , ficut dracontium.
Eft itaq^ in exiccando, ©" cakfaciedo primi ordinis.Kadiccs eius
maximefunt utiles:ftquidem comefx crafitiem humorum medios.
criter incidunt,ade6 ut zr excreationibus ex pedore idone^fint:
fed magis tamen aptum eft dracontium . E t lib. 1 1 .de alimcnt.fa=
cult. ftc inquit . AW radix rapi modo manditur . In quibufdam au
tem rcgionibus acrior quodhimodo nafcitur,ut dracontiofireft=
milisfit. Dum reiie parare uoles,prioris deco6lionis aqua effufa,
repente in alteram calidam inijcerc conuenit . Cyrenis contrky
quam in noftra regione, Arum fe habet : nam iUic minimum medi
camentofi , mimmumqi acrimoniis pofidet , adeo ut uel rapis fit
utiliui.ldcirco radicem quoq-, in Italiam comportat , ut qu£ abfq^
ut putrefcat , aut regerminet,longotempore perdurare pofit .
Hcrba, quam Gr£ci a.^ov, cr Latini fimiliter Aram dicunt,
Mauritanis larm er Sara uocatur : Barbaris , Aron , Barbaa^
aron , Dragontea minor,ZT Serpentaria minor: Italii, Aro,
er Gigaro : Germanis, Ckin natter uurts: : Hij^anis, Yaro : Gal
liSiYiddechien,

ARISARVM.

ARISARVM ALTERVM.

10

zo

JO

4»

So

A^§i'(ycit.^ovl

10

InLib.fecundumDiofcoridis. 52 j

A'fl'ffatfOl'. ARlSARVM,

CAP. cLxrrr.

A R I s A R V M exigua herbula eft : cuius radix oles magnitudinem implet, longe maioris quam
aron acrimonis . Vnde illi tu nomas fiftit . Fiunt coUyria ex ea , ad fiftulas efficacia . Illitu radicis,ge-
nitale animalis cuiufcunque in pcrniciem agitur.

A R I s A R o N , P/mio Ub. X X 1 1 1 1 . crfp. X V I . au^orc , itt A egypto- lufcitur ,fimiUs dro , minor tantum, A rifari hifto-

minoribusq; foUjs , er uti^ue radice , qu£ tamen oUux grandis magnitudinem implet . Huius duo hodie ab herbarijs na .
cftendunturgenera:qu<>rumutrunquead meprimimmifit Aloijlus AnguiUariu^ Romanushorti Patauini prxft^.
dus , diUgentij^imus rei herbaria inquifitor . Qk( pr£terea tcftatus eft, Arifarum plurimum nafci in agro Komano ,
non longe ab urbe . H£c eadem Arifarigenera poliea ab aUjs etiam accepimus . Vtriufque piiluram cxhibere Ubuit,

tion quod utrunque probemus ( aUerum enim non uerum putamus)fed ut de ijs aUorum etiamfit iudicium . Mewt= Arifari uires

nit Arifari Galenus Ub. v i . fimpUcium medicamentorum hii paucis . Arifarum muUo minus eft aro . Radicem habet ex Galeno .
oUu£ magnitudine . Eft autem muUo ipfo acrius . Vt Gracis d^ iau^ov , ita etiam Arifarum Latinis , cr Arifaro Nomm».
ItaUinominatur..

A^acpdhAof. HASTVLA REGIA.

CAP. cLxrirr,

iQ

iO

4?

5»

Hastvla regia vulgaris notitias eft;
folijs maioris porri : caule Lxui, ferente in cacumine flo-
rcm , quem anthericon appellant : radices fubiaccnt ob-
longae, rotundx,glandibusfimiles ,guftu acres. QuJe
excalfaciunt : vrinas , & menfes epotse ciunt : lateris do-
loribus,ruptis, conuulfis,&tufsibus,drachm^ pon-
dere pots ex vino medentur . Ea vero vomitiones adiu-
uatjludicri tali magnitudine commanducata : a ferpente
demorfis datur aptilsime,trium drachmarum pondere,
verumfolijs, floribus, &radiceexvino morfus illinire
oportet : item vlcera fordida, & depafcentia : mammarii
quoque, & teftium inflammationes,tubercula,furuncu-
losque : decoftis in faece uini bulbis , recentibus inflam-
mationibus ex polenta auxiliatur . Radicis fuccus adie-
fto uetere vino dulci,myrrha,& croco decoquitur, fitq;
perqu^m utile oculis medicamentum : ad purulentas au
res per fe,& cu thure,mclle, vino, & myrrha tritus, pro-
deft ; in contrariam aurem infufus,dentium dolorem mi
tigat.CiniseradiceilIitus,aIopeciasadpilum reducit.
oleum in excauatis radicibus igni deco(5i:um,ilIitu exul-
ceratispernionibus, & ambuftis igni, cpnducit;&fur-
ditati inftillatum in aurem auxiliatur . Candidam uitili-
ginem, linteo antea perfridam in fole, illita radix emen-
dat. Semen, floresque in uino poti , fcolopendrae., &
fcorpionum venenis, mirum in modum refiiiut : aluum
purgant.

Ha s T VL a regiu,qu£Gr£cis dicitur AV^o^eAu?, Afphodelihi-
pUnta eft non ignota . Huius caulem ( ut PUnius eft auHor Ubro ftoria .
XXI. cap. XVIII.) Theophraftui , er ftre Grxci omnes cus
litalem , cr f£pe dum cubitorum , anthericum uocauere : radicem uero , id efl , bulbos , af^hodelon . hatini au»
tem iUud albucum , er af^hodelwm haftulam regiam dixere . Vlanta h£c fpedatu mira , er iucunda eft , cm integrn
cffodUur , ob ingentem bulborum numerum,qui circunqua<^ dependet : quippe quod aUquando eius aUqum uiderim
bulbis ultra centum radici coh^rentibus . quanquam loco citato tradit VUniui , Afj^hodeU radicem alijs numerofto«
rem effe , ut qu£ odogintafimul aceruatiif£pe bulbis reperiatur . Vermes Albucum creat ( ut Theophaftut ait )
qui in uolucres beftiolAS flofculorum fpecie degenerant: ij tandem cumflaccefcens inaruerUfcapuSycrofo concepta»
culo prouolant . Mandebatur antiquitus , Heftodo tefle , huiufce plant£ tum cauUs in cinere toftus , tum bulbus cum
femine, oleo, crfale addito : quinetiam cumficis,mira uoluptate . ExtuUt magnis laudibus Ajj^hodeU radices Nican
der infuis theriacis, adferpentium morfm,zr fcorpionum idus . Memimt earum ^«o^- Galenus Ub.w i . ftmpUcium Afphodeli vi-
medicamentorum,ficinquiens. Aj^hodeUradixutiUs eft,ftcut ari,afari,c?' dracontij,nempe extergentis,Cr ^
difcutientiifacuUatis . Vft£ autem cinis caUdior, er exiccantior,fubtiliorq;,ac digerere potentior efficttur,ac pro^
inde cr dopecii^fanat . h<£c Gtdenus . Cieterm ajhhoddi radix mirifice commendittUTAetiQ libro primo ad cien=-

E ioi

Gal.

32(3

And. Matthioli Comm:

dos menfes , his uerhH • P^l^hodeli radix in uino alho ueterc decoild. , er uino calido meraco cyathi menfurd "hauflo ,
Nomina. menfes fuppreffos celerrime cict . Plcinta,qu£ oca^f 6h\o( Gr£cc ^Uallula regia Latine uocatur : Arabice ,
Chcunce, 'Bhuntc, Biruacb, Abg,feu Axerax : Italice, Aj^hodelo, Amphodillo,f2' B.dfiula rcgia : Gcmrfwce,Go/4
mrtz, er Heidnifch : Hifj^ianice , Gamones , Gamonites : GaUice , Aphrodiles .

-BoAJboiiSdUiJ.01, BVLBVS ESCVLENTVS. CAP. CLXV.

EscvLENTVs bulbus vulg6cognitus,anobisefl:ur.Stomacho,&aluoutiIis rufus,& quf
ex Aphrica defertur. Amarus uero, &: fciUinus, ftomacho aptior efl:,& concoftionem adiuuat. Bulbi
omnes acrimoniam habent, excalfaciunt, venerem ftimulant,linguam,tonfilla5que exafperant, multu « o
alimenti pr3cbent,carnescre3nt,inflationem pariunt .luxat!%,fra6i:is,articulorum doloribus effica-
citer illinuntur : fpicula extrahunt : gangr^nas, & podagras ex melle , aut per kfs hydropicorum tu-
mores, & canum morfus cum melle , & piperis polline illiti cohibent : fudores compefcunt : ftoma-
chi dolores mitigant : furfu res, & ulcera, qus in capite manant , cum tofto nitro abftergunt . fugilla-
ta,varosque per fe, autexouiluteo,&lentigines cum mel]e,vel aceto,emendant:fraftis auricu-
lis,vnguibusque,ex polenta medentur . Ijdem calidis cineribus torrefa(5ti,toIlunt ficus : item cura ci-
nere e maenarum capitibus, impofiti . Cremati uero, & cum alcyonio mifti, vitia cutis in facie,atrasq;
cicatrices, in fole illiti emaculant . faciunt ad rupta,fi cum aceto co£li cdantur . Sed copiofiore eorum
cibo abftinendum, quoniam neruos tentant.

2«

ror

BoA^^oVeySTJKoV. BVLBVS VOMITORIVS. CAP. CLXVI.

B V L B v s, quemvomitoriumuocant,foIiahabetIentioramult6,&longiora,quambulbusefcu
lentus : radicem fimilem, cortice nigro , Ea radix manfa, aut decodum eius potum, ueficae malis me-
detur;vomitionesmouct.

Bulbo rum c6 BvLBoRVM genera , efcutentum , er uomitorium , antiquis uulgo notifima fuiffe ex eo maxime conjiat ,
fideratio. quodeormnfaciemnonreprafentaueritDiofcorides. Nobis uero Bulbieamobcaufam,uelqu6didndiuexoleuerint,
hodie omnibus tum medicis,tum herbarijs adeo incognitifunt,ut neminem hailenus inuenerim,qui eos legitime demon
ftret . Vcteribus autemfuerunt infrequentifimo ciborum ufu ; his prefertim admifti,qu£ ttenerii conciliand£ gra^ } o
tia parabantur,utpote qui ueneremftimulent. Quod autem dd id expetiti, c commenddtifucrint , Martialli aperte
teftatuseftinXenijsfuis^dumcecinit.

Cumfitanusconiunx,cumfinttibimortuamembrdt

Nil aliud bulbis quamfatur e(fe potes .

M ultorum er Ceterm non defuere , qui crediderint Bulbum efculentum e(fe Afcatonium cepe , dut ftfile itlud cepdrum ge=

nus,quod Hetrufcis uulgo uocdtur CipoUdmdligia . Sedhorum errormdniftfte deprehenditur ex Theopln-aftoy

qui Afcdlonium,ftfileq; cepeinter cepdrum genera libro vii . cap. iiii . de plantarum t:iftoria recenfuit ,

Bulborum ui non dutem inter Bulbos,dequibus f^ecidtim differuit tibro vii . cdp. xiii . Bulborum meminit Galcnus ti^^

res cx Galc. ^^^, y j _ ftmpticium medicamentorum , fic fcribens. Butbm efcutentus frigidior , er craftior eft , tentum^

fuccumprocrcat. Nam crcoiludifficiliseft,<yfldtuofus,Grueneremprouocans. Attamen illitus ob dmari=^ 40
tdtem , fimut er adfiriiiionem , dbfiergit , fimut cr glutinat , er nimirum etidm exiccdt . Bfi enim ofienfum , d=
ntdritudinem in extergentibus effe fubfidntijs , ddfiriilionem uero in gtutindntibus . At ficcitas utranque confcquiri
tur. Bulbusautem uomitorius multo eftcatidioris temperatur<e ,quam pr^didus bulbM. Et libro ji. dedlis
tnentorum facuttatibus , fic de butbis fcribit . Bulbi genere cum prxdiitis conueniunt . Nrfw horum quoque rd=
dixdireptis fitijsmdnditur^in uere interdumipfe etidmcoticutiis . Amdrdm ,dufteramqi uim euidenter bulbi infe
habent : quamobrem elanguefcentis ftomachi dliquatenus excitant auiditatcm. At ueroneque ijs dduerfantur,
qaibus e thorace , atque pulmone pus conuenit expuere : quanquam crafiiore , ac glutinoftore funt corporis fubs.
ftantid. Etenim amaritudo crafiitudini retudatur ,tentd ,crd\fdq- nata incidere, quemadmodum in commentds
rijs de medicamentis prodidimus. Quapropter bis elixi uberius quidem alent ,fed excreare uotentihus dduer^
fdbuntur , utpote omni dmdritudine exuti . Tum uero ex dceto , oleo , garoqne mifiis , efitare fatim fuerit : nam $ o
Nomma. ^^^ ^^^^^ profido obteitdbunt , dc nutrient , minusq; inftabunt , ac facilius concoquentur . BoAjBoV qui Gr<e*
cis i^dhit.0!, Latinis Butbui efcutentus cognominatur : Mauritanis, Bafar atzir: Itatis, Butbo cIk fi man»
gia . Qai uero Gnecis J^oA^of epeTiKoV, Latinis Bulbus uomitorius dicitur : Mauritanis, Zir : Italis, Butbo uos
tnitorio .

ZKrAAat. SCILLA. . CAP. CLXVII.

S c i L L A uimacrem ,atqueferuentem habet.aflatam ad multa utiliorem efleconftat. PoUi-
ne ad cruftam fubaflio , aut luto oblita, in dibanum conijcitur , aut carbonibus obruitur , donec ob-
ducens crufta fufficienter intofta fuerit : qua exempta, fi non emollefcat , altero pollinc fimili ,
aut luto circumlinitur,& eadem, quae prius,fiunt:nam quseitanon aflatur, interaneis maxime
noxiaeft. Torretur item in olla, indito operculo , quae in furnum demittatur. Sumi etiam folet

quod

JO

40

50

SCILLA.

• o

xo

In Lib. fecundum Diorcori dis . 527

qiiodmaximeeft meclium,direptis viuotenus tunicis,
quodfruftatimcorcvflumcoquitur, mutatafiepiusaqua,
donecipFanec amaritudinem,necacrimoniam habeat:
traiectaq; lino frulb ficcantur in vmbra,ita ut ne ulla qui
dempartefecontingant. His fcillcefegrtiinibus adoleu,
vinum, aut acetum fcillinum utimur . Ad rimas pcdum,
interna pars cruds fcillse in oleo feruefa£>a, aut cum refi-
na liquefafta, imponitur. deco6b in accto demorfis a vi-
pera,cataplafma elL Ad fingulas afiTs partes adiedis oifto-
nistoftifalisjcochlear vnum,aut alterum damus ieiu-
nis, ademollicndam aluum:in potu autem,&rodoratis
inedicaminibus, & quibus vrinam ciere voIumus,hydro
picisque,& ftomachicis,quibus innatat cibus,regio mor
bo, torminibus, in tufsi vetere, fufpiriofis , & ore reijci-
entibus , tres obolos in delinftu ex melle fumpfifle fatis
eft . Coquitur cum melle, & eftur eorundem gratia , ma-
xime vt concoftionem adiuuet:ftrigmenta per aluum
extrahit. CoCla, & fimili fumpta modo,eofdem pribet
effectus : fed cauendus fcillje ufus his, qui inteftinum fen
tiunt ulcus . ad penfiles uerrucas, & perniones, tofta effi-
caciter illinitur , Tritum femen , & in carica , aut melle
deuoratum,aluum emollit. Scillatotain limine ianuas
fufpenfa , mali medicamenti noxam arcet .

CAP.

PANCRATIVM.
CLXVIII.

Pancrativm, quod aliqui fcillam appellant,
radice eft magni bulbi, fubrufo coIore,aut fubpurpureo,
guftu amaro , ac feruente: folijs lilij , fed longioribus .
SciIla2uires,&:prsparationemhabet,eodemque ponderein m(Srbi's effic^aciter aiTumitur:cui ta-
men mitior, quam fcills facultas ineft . Radicis fuccus cum erui farina digeritur in paftillos , qui hy-
dropicis, fplenicisque cum hydromelite, commodifsime dantur .

SVPERIORIBVS atinis credidimus, Scillai , quarfim in Italia omnihtn tum medicis , tum feplafiarijs communis efl uftts , lentimas
tjji : inhanc autem opinionem ueneram pluribus conie&uris ac rationibus fietus . Inprimis enim Flinium inueneritm /;i, xix. cab. V. ScitU
maioTem iftam c^tern hulbaceis radicibus amplitudinem reddidtffe . quare citmfnpe uidijjem ex ijs SciUis, cjuibus pajlim utimur , nonnHll.is/td
tantam magnitudinem creuijje , ytfere caput hominis squarent , noupoteram non exijlimare illas ejfe ueras . D eiiide legeram apud Theophra-
fum lib.V 1 1. cap.TCll . deplantarum hiforia , Scillam prius caulemjioresq- gignere, quam folia . idcjuod in nojlratibus ciim manifejle depre-
hendatur, mihi quidim non uidebatur ejfe difcedendum a rulgari opinioue . A dde quodfrpenumero quasdam Scillas uidiparu.-ts, fyropaulo ma-
iores . tus eauidem putabam Pancratium ejji : ill.ts uero communis ufu>,ScHl.ts . idij; eo maiyis, quod Diofcorides tribuit Pancratio radicem mn-
mobnlbofimilem^horumautemradixmediocrispotitis ,quameximi£crafitudinis cenfetur . Yerv.mciim pojleaatiquantoacctiratius harum
plantamm hforiam expendijfem, inueni Atoes fotium , Diofcoridis cr Plintj teslimonio , fciltefimililudinem habere. Qjfodnimirum refiaoa-
tUT SciHi ccmmuKis ufus , ut qusfoliaferat non atoe ,fed titio proxima : inter qH£ non parua quidem intercedit differentia . Quinetiam leqi in
Theophrajlo ; c^ Vlinio, quodSciUafioret ter in anno . Iioc item non euenit nofiris uutgaribus Scittis . Hmc itaque iure quodamfaSlum «/? , ut de
SciSd non ulterixs uutgarem itlam tenuerim,fedin duhiam uenerim fententiam,an fciticet Scilt£ communis ufu/S legitim£ cfint,zr dici mereait
tur: autalia reperiantur, qu£ fottjs atoefimitibus proueniant . Cdteriim dum adliuc in hac re dubia uerfarer, a quibufdam medicis Hijianis ac-
cepi in Hi/panii maritimis Scillas innumer.ts oriri noflratibus duptb maiores , fottjs atoen £mutantibus, fed minus craflis : qu£ a maritudtne , »-
trimania, acuiriumpr^siatia communes noflras SciLts tonge uincunt . lam ergo non dubitauerim ajjererepr^dicias Hijpani£ Sciltas, ueras ej-
fe, neflrates Hero lenitimum ejfe Pancratium Diofccridis , huic enim putchre re/J>ondentfolia, qu£ tilijfunt, ueritm lonniora. Nec obflat,meo qui-
Jem iudicio, quod Diofcorides fcripferit , Vancratium radicem effe magno bulbofimilem . nanque bulhas hoc loco genus , non jpeciem denotat .
Jitque adeo hinsfortaffefit, ut ScilU, quarum esl communis iiftts, non ea p i£flent efficaciter-, qu£ legitims pollicenlur : quod Pancratio (jit Dio-
fiorides teflatiir ) mitior, quam Scill^facuttas infit . Quidam £tatis noflr£ medici in cerehri, g?- neruorumfi-igidis affeSlibus, Scittam crudam
ab iattotucris repurgatam minutimfccant, (^ cum melie pturimo in uas uilreum contjciunt, infolantq; per eflatem, ardente br^firtim firio . De-
mum percotato melLc utimtur ad comitialss, ct" ati.ts cerehri ^nritudines , afi-igiditate excitatas . Sed alia tonge dmerfafuit Gateni ad hos ufitt
fciUsparandx ratio. (^ippe qui concifam Sciltam nunquam metie commiflam expofuit infolandam jjedutab eafuccumfote cotliquatum in die-
hus canicularibus eximeret, mficiite, uel uitreum uas, in quoprimum melfuiffet, dijfefiamfciltam immittebat : deinde tantijper mfolabat, do-
oec folaribtts radtjs ipfa tiquejciret . E x quo patam fit, quodpterique a Galeni inflituto prorfus aberrant , ut quifciUinum mel conficiant fcitl£ li-
ouoris utce . SciUa ( ft memori£fcriptum rettquit Galentis iih. V 1 1 l.fimpticium medicamentorum ) admodum incidentem facuttatem obti-
net, non tamen admodum caiidam . Sedjecundum hoc eam quijpiam fetundi ordinis cenfeat excalfacientium . Vr£(iat autem aut a[fam, aut e-
iixamfumere :fic enim utrium eiiis uehementia exotuitur . NomentUi Gr£cum e?i tryjKf^cl, Latinum item Scitta : Arabicum, Ha/iel, Hau-
fel, Afchit, feu Atafchii : Italtcum, Scilia : Germanicum , l\ier 'Xuuibel : HiJ^anicum , Cebotla alhatrana: Gatticum, Stipoulii , Charpentiure,
C Oimon mjtrin .

KsWstf/?. CAPPARIS. CAP. CLXIXi ;■''-• •

Capparis aculeatus frutex eft , quiinterraftratusmagisinorbemeuagatur. Spinas,vtrubu's,'f:abetin hami
modum aduncasrfoliamali cotonex', rotunda: fructumole^ fimilem,quiciimdehifcens panditur ,floremcandiduni
promit : quo excuflo, nonnihil glandis oblonga: figura inuenitur , quod apertum grana acinis punicorum fimilia often-
dit, parua, rubicunda : radices lignofas fpargit, grandes, numerofasq; . Tenui plerunq; folo, afperisq; locis,in infulis,
& iuxtarudera nafcicur . Caulis,& fniftus , cibi gratia condiutur . aluum turbat, ftomacho aduerfatur,fitim gignit : co-

E : fta tamea

Scilli, & Pan
cratij confide
ratio .

Scillae prxpa-
ratio.

Scillae uires
exGaleno.

Nomina.

328

And. Matthioli Comm.

CAPPARIS.

Cappatu con
fideratio .

Cappatum fa
tio.

Capparis ui-
resex Gal.

cla t.ime ftomacho,qiiain cnida vtilior eft . Fruftus dr.ichmis duab*
jn vino potns, qiiadraginta diebus, lieneni .-iblumit,& vrina,cruen-
tumquecxcremcntunieniittit : bibitiir vtililsimein coxarumdo-
loribus, & neniorum refohitione .-'itcm ruptis;, & conuulfis : men-
{es ciet, caputpur^at. Dentiumdoloremledat femen exacetodc
cottum,col]uto indc ore. Aridus radicis cortex .ad eadem proficit:
vlcera omnia vetera,& fordida, & qux occa!luerunt,cxpurg.ic: lie-
nofis cumfarinahorjci illinitur: dcnre dcmorfa,dolorieius.auxi-
liatur : cum .iceto trita, vitiligines albas .ibfterget . Radix,foliaque
intrita , ftrumas , ac duritias difcutiunt . Aurium vermiculos inhi-
fus fuccus enecat . Aphrica,& prxfertim Marmarica capparis,vehe
menter inflat . Apula vomitus facit . & qux a Lybico , & cjus Ru-
bro mari, defertur, miruni in modum acris eft : fiquidem in ore pu-
ftulas excit.at , gingiuasq; ofle tenus exeft . quare in cibis non ab re
damnatur.

C A p p A R I s j^utcxeft in Itedu uidgdris fdtis notitite'

Tloribia enim, crfi-uSihiiS iflMrid afferuatis fi-ecjuentijiime in ci=

bvs utimur . Ex ijsfuuuiores, cr qui cum pakto maiorem incant^

grcitiam,funt recentes acerrimo afferuati aceto, quod pleriq^fei^-

ciunt in Retruria . Frteflantifiimce cappares ex Alexandria Aca

gypti Venetius aduehuntur . E/? er in Apulia capparum protten^

tus , unde etiam plurimx defiruntur, uerm longe deteriores his,

qutecx Aegypto importantur . Vomitioncs cappares haudqua^

quam cient , ut Diofcorides inquit : nififvrtaffe hac facultate fint

praditte , dum recentes, ac uirides comeduntur, anteaquam jn«=

riam experiantur , o~ inde elixentur . Proueniunt etiam Romce

in coUapfis tedificiorum parietibus , ruderibusq; , priefcrtim cir^

ca ¥acis templm, itemq; Senis,qute quidcm Apulisfaporis prx^

fiantia minime cedunt. 1 n cultis nafci cappares ncgat Thcophra^

fius lib. vi.cap.v.dc plantarum hifioria . Seruntur tamen ht(c

letatccolunturq- pcrinde ac fegetcs,etlegumina, quemadmodum

er Vlinij tcmpore . quiferendi rationem lib. x i x .crfp. viii.hvs

uerbis cxplicauit . Quippechm capparis quoque fcrattir , ficcis

maxime , area in dcfoffu cauata , ripisq^ undiq; circumftrudii la=

pide , alias euagatur pcr agros , & cogitfohm flcrilcfcere . Iloret teflate . uiret ufque ad Vergiliarum occafum .

SabulofisfamiltarijVmum . Capparis uiresreddidit Galenuslibro vii.fimplicium imedicamentorum,ficinquiens»

Capparisradiciscortex uincentem habct qualitatem amaram ,prcximamacrem,dcinde acerbam. Bx quo liquet t

quod diuerfis , pugnantibusq^ confl^t facultatibus . quippc abflcrgcre , purgarc , incidcrc potcfl amaritudine : ex=

calfacere , inciderc , digcrcre acrimonia : porro contraherc , dcnfarc , conflringcre accrbitate . Idcirco licncs in^

durutos , fi quid aliud , hoc medicamcntum iuuare ualet , tum fvris idoneis iUincndis remcdijs admiflum , tum intro itt

corpus affumptum ;ftue deco6ium in aceto , aut oxymelitc , er id genus,fiuc aridum contufum , iUisq; permiflum .

Quippe cum aperte craffos , lcntosq; humorcs hoc pado fumptum euacuct , ncc eos tantltm per urinax -Jed ZT per

ucntrem:ftepe etiam fanguinolcntos defirt,undecr liencs adiuti funt , Gr coxarum dolorcs. Quinetiam mcnfes

promouet, Cf ex capite purgat , dctrahitq; , auxiliiturqi ruptis , atq; conuulfis . Cteterum cuinam ipfvm 'potioni in

quoquc affcduummifcericonueniat ,non eft prcefentis inftitutiperfcqui . Vorroradiciseius cortexulceribus mali-

gniscatapldfmatismodo impofitus,nonmalumeft remedium,utquiiUa extcrgere ualcat,ne fegniter deficcare,

Tratcrcadentium laborcs prtedidarum qualitatumrationc adiuuat , interim cum aceto coilus ,intcrim cum uinoy

ftepe etiamfolus dentibus manfus, ac morfm . Ex didis ergo clarum eft, incidendi quandam eifacultatem ineffc,item=

quc extcrgendi, digerendi, contrahendi . Vitiligines fiquidem cum aceto detrahit,cr chccradas,cr duros tumores di-

gerit, idoneis ad ca medicamentis miflus . Kadicis cortici ,fruiius proportione uirium rcj^ondct , nifi quod ad omnia

fit imbeciUior . Imo ctfolia, zx caulcs eius,fimilem uim obtinent . meminiq; me folijs quandoq; paucis diebus duritiem

chccradis naturam referentem difcufiiffe . Scd admifcemus fcilicet illis quippiam , quod eorum uirium obtundat uchc-

mentiam . Nec mirum eft, quod aurium uermes fuccus amaritate occidatfua . 'Porro capparis , qu£ in admodumfir=

uentibus regionibus proucnit, ut quamftrt Arabia , multo eil nofirate acrior , adeo ut plurimum etiam habeatfacuU

tatis adurentis. Et lib.ii . dc alimcnt.facultatibus,fic de Cappare fcribit . In Cypro Capparis plurima prouenit .

Tacultas eius tenuium admodum cfl partium : proindc minimum alimcnti in corpus eorum , qui ipfa uefcuntur , diflri=^

buit . qucmadmodum er alia omnia , qute tcnuibus conflant partibus . Vtimur autem fruiiu huius plantte magis , ut

medicamcnto,quam ut alimento . Importatur ad nos etiamfalc conf^erfus , quia folus afferuatus putrcfcit . Clarum

ergo cfl, quod capparis adhuc uiridi^, anteaquam falc condiatur , plus habet nutrimenti : nam exfalitura pcrmultum

cius amittit , mq^fal abluatur, prorfus haud quicquam nutrict : aluum tamcnfubducet . Verum ablutus, er demacerci

tus, doncc omncmfalis naturam cxuat, ut minimifane alimenti cibus efl, ita obfonium,cr medicamcntum, cum ad ex=

citandum proflratum appctitum, tum ad deradcndtun, dcijcicndamqj pituitam ucntri adhcercfcentem accommodatum

€rit,ac dcnic^ ad lienis,iccorisq^ amolicndas obflruiliones.Vcrum in hos ufus cum oxymelite,aut oxeUo ante alias ont

nes dapesfumi oportet . TencUis porro c4pparisgerminibui homincs, ut tcrcbintk turio nibus,uefcuntur : cumqi ad=-

hue

i o

20

30

40

fo

InLib.fecundumDiofcoridis. ^2C)

huc uiretit , in oxulme , er dcete, nonfccus atq; hos , reponunt . J>l.mt4, qu£ v.xTS-^upi Grxce , Cdpparis /imi= Nomina.
Uter Latine dicitur : Araticc , Capp.tr cr Kappar : UaUcc ,Capparo : Ccrmunicc ,Kdppren : Mij^amcc, Alca=
fan-As:GaViicc,Capprcz.

LEPIDIVJM DI OSC.

td

20

30

LEPIDIVM PAVLI, ET P L I N.

Ai-Tsi^iov .

LEPIDIVM.

CAP. CLK^i^.

Lepid IV m, aliquigingidiumvocantjherbulavulgdnota.muriacumlafteferuatur. Visfb-
liorum acris , & exulcerans . quapropter ifchiadicis trita , prxfentifsimum eft auxilium , fi cum hele-
40 nijradice,quartapartehoras, iIiinatur:lienofisfimilimodoprodeft:lepr3S eximit. Radix appenla
collo , dolore dentium liberare exiftimatur .

C v'm fatisfuperq^ k nobii oftenfumfit , in primi libri calce, in Iberidis commentatione , Iberidem nihil a Lepis
dio differre,fuperuacaneum effet , hic ea repetere,qu.e ad Lepidij hiftoriam explicandam loco citato diffufus addus
ximus . Siquidem eo quifq^facile accedere potefl,qui ed,qu£ ibi diximm,fcire defiderat . Veruntamen iUud filentio
non inuoluendum duxi , quod Vliniui in Lepidij hifiorid prorfus a Hiofcoride diffentire deprehenditur . Quippe qui
fcripferit lib. x i x . cap. v iii. Lepidiwm cubitali longitudine affurgere, fblijs laurinis,non autem nallunij,ut Hio^
fcorides inquit . Quodfane nobis infinliare uidetur,Plinij Lepidium eam effe Iberidis fpeciem , quam fcribit Vaulus
lib. iii.de coxendicum dolore agcns,fdlid Iduri profirre .Uac enim (ut lihro fuperiore diximm ) ed facile fuerit ,
S o quam uulgus herhariorum ideo Fiperitim nominat,qu6d acerrimo guftu linguam mirum in modum ueUicet . deterum
non poffum non admirari,qu6d tamfacile crediderint HermolaM, Manardus,ac KueUius iUos fecutus,Lepidiumeam
plaiUam effe, qu£ uulgo in Italia appeUatur Raphano . Nam cum h^cfoUjsfit helenio paulo minoribus], Gruerl>dfco
maioribus, nuUo pado Biofcoridis Lepidium refirre potefb , ut quod tenuis admodumfit herbd . Nec item Flinio ad-
ftipulari uidentur , qui Lepidium prodidit laurini/i folijs exire in cubitdkm altitudinem : nififortaffe ij clarifimi uiri
noftratem Viperitim,qu£ procul dubio Vlinianum refirt Lepidium,Raphanum uocauerint . Quod ki-^sihov Gr<e
ci, Lepidium quoc^ Latini uocant : Mauritdni , Seitardgi , B.aufab , Afceitaragi ,feu Sithuregi : Itdli,Lepidio : Ger
tnm , Gauchbluon , ©" Yuilder krefz ; GaUi , Pdfferaige , O" Ndfitort fduudge .

Lepidii conG
deracio.

Lepidium Pli
nij.

Lapfus Her-
molaijManar
di,&RueIlij.

E 3

BOtTJOCXlO»''

RANVNCVLVS PRIMVS

And. Matthioli Cdmm .

RANVNCVLVS SECVNDVS.

RANVNCVLVS TERTIVS.

RANVNCVLVS QVARTVS.

lO

zo

30

40

50

In Lib. fecundumDiofcoridis'. 551

■Eoi.T§xxiov . E.ANVNCVLVS.

CAP. CLXXl.

X o

20

CoMPLVRA Ranunculi genera. vis tamen omni-
bus vna,acris,<Si: veliementer exulcerans. Nam unum
coriandri folijs confl:at,latioribus,rubaIbiciis,pingiii-
bus : flore luteo, intcrdum purpureo : caule gracili , cu-
bitum alto : radice alba, exigua , amaraque, multis capil-
lamentis, heliebori modo , fibrata . nafcitur in limitibus
humidis. Alterumlanuginofius, longioricaule, pluri-
bus foliorum incifuris, plurimu in Sardinia proueniens,
quam acerrimum , quod fyluellre apium appeilant.
Tertium minimum, odore graui, tloreaureo. Qnartum
huic fimi]e,flore laiSeo . Folia, florcs, iv' cauliculi recen
tes, illitu exulcerant, & crulhs non fine dolore gignunt.
quarevnguesfcabros extricant,fcabiem eximunt^ftig-
matadelent : formicantes verrucas,& penfiles, alopecias-
que paulifper illita tollunt . Tepente deco£lo perniones
fouentur . Sicca radix , tritaque Iternutamenta ciet, nari-
busadmota:dentiumdolorem appenfa leuat,ipfos ta-
raenfrangit.

Ranunculico
nderatio.

R A N V N c V L V M, ^Ki Gr£cii jSotT^a xiov dicitur, uuU
Hl^giw hcrbmorum in Italid, cr dlibi ethm Pedem corui, ©" Pedem
gaUi, quamii perperm', uocant , utfupcrim quoque in coronopi
mentione dtximui . Planta eft uulgo nota, pluribm tamen, er di-
uerfis generibm dijiin^a . Et quanuvs quatuor tantum generum
meminerii Diofcoridcs ; nos tamen cr quintim, crfcxtumgenus
fcepifime uidimm . Ex hii,quorum particulatim nonjvcit mentio=
i ° -^/.jfiWM/f^A^/iffj^^vLR^Wij^^lK^l nemBiofcorides,unumgenU'S eJi,quod nobis quinto loco afigna^

bitur , quodquidemjiUjsprimo proximii prouenit,fed cuiinter
complures, quibm nititur, radices, tuberofa qucedam pendeat ra^
dix nucisiuglandii magnitudine , rapi modo albicans, acris tamen,^ cxulcerans, qua per hyemem, arefcentibm iam
fvlijs, utuntur quidam, ubi exulcerandijit opm . illud porro genm lanuginofius, uel, ut Plinim ait, fDlioJius copio~ Apium rifus
Jijlunumin Sardinia lufcens pluribuijDliorum incifuris, akiore caule , acerrimogujiu ,pleriq; ideo Apium rifm nos
minxnt, quod quibufdam memorite proditumjit, eos taqum prx Utitia ridentes interire, qui ipfum comederint . Sed
remfe aliter habere crediderim, er alijs potim adJiipuUndum effe . Stquidem Faufanias audor eji , herbam hanc ,Ji
cduliofuerit, uefccntibus neruos contrahere , rifluqj ora diducere , ita ut qui mortem oppetunt , uelut ridentiwmfa=
cie intcreant . Quod er Salufiim conjirmat , qui huim ucnenatte herbce meminit , fic inquiens . In Sardinia qutedam
4 o herba nafcitur, qu.e Sardoa dicitur, agrefii apiofimilis . Hit-c ora ho>ninum , er ricius dolore contrahit , er quafi ri^
dentes interimit . Ideoq- Diofcoridesltbro v i . Sardoniam ranunculigenm effe tejiatur , qux uefccntibus mentem ai
dirnat, (y-quadam neruorurn difientione dehifcere in ridtis ora cogat, ita ut imaginem ridentium prabeat . Ob id Sar
doniusrifm in adagium cej^it . Cxterian quam magno in crrore uerfentur , qui exijiimant Kanunculum effe Coros
nopum,fuperius in Coronopi commentatione latius explicauimm . Ranunculi meminit Galenus lib.vi . Jimpliciu/m
meiicarnentorum, ubi itafcriptum reliquit . Batrachium , id eji , Kanunculti^, quatuor habet f^eciatim differentias .
Omnii uero uehementer acremfacultatem poj^ident, adeo ut cum dolore exulcerent . Hac itaq^ ratione ,Ji moderas-
te utare, pforas, er leprAS excoriant , er' ungues leprofos diueUunt , crfiigmata difcutiunt , cr acrochordonas , er
myrmeci.ii detrahunt . Quin cr alopecias iuuant, pauco tempore admota .Namji diutius inha:reant, tion excoriatur
foV.im ipfa cutis ^fed ©■ in crufiam uritur . Atq; igitur h£c omnia caulis , zrfoliorumfunt opera ,Ji imponas uiren^
50 tia . Porro radix arcfadajiernutatonum eji medicamentumfimiliter alijs omnibtts , qu£ ualenter deficcant . Sed O"-
dcnttum dolores iuuat, ut crfrangat eos ualentifcilicet exiccatione . O" utfemel dicam, calida, crjicca ualde ejl ttt
radix, tim uniuerfa adeo herba . Ba.Tg(xx,lov itd Gnecis, Latinis uero Kanunculm appeUatur ; Itulis, Keinuncos
lo, er Pie coruino ; Germanis, Uanenfuosz '• Hijfattis, Uieruci belida : GaUis, Bacins .

Quorundam
error.

Ranunculi ui
res ex Gal.

Nomini.

A'l/£(.iffl'M . ANEMON^.

CAP. CLXXII.

Dvo Anemones genera,vnum fylueftre,alterumincu]tisnafcens. Cuius mults fpecies:vna
pho£niceum florem profert : altera candicantem , aut ladeum , aut purpureum . Harum folia corian-
dro fimilia, caeteriim fcifla tenuius in terram inclinantur : caulcs lanuginofi , tenues, in quibus flores,
vc papaueris,&in medio capitula nigra,aut C2rulea:radix oleae magnitudine,aut amplius pauld
grandefcit, ac veluti geniculjs quibufdara cingitur . Sylueftri amplitudo prorfus maior , latioraque

folia.

?32

And. Matthioli Comm.

folia, & duriora ; oblongius caput : florepuniceo ; tenuibus , & multis radicum capillametis . Acrior
eft, quje nigra habet folia . Vis vtriufq; acris . ca de caufa fuccus naribus infufus purgat caput . Com-
manducataradixpituitam trahit.decoda in pafro,& ilhta,medeturoculorum inflamniationibus;
cicatrices eorundem, & hebetudines emendat ; fordida vlcera abftergit . Folia , iS: caules, fi cum ptifa-
na decodii edantur, copiam lactis prccbent: menftrua ciunt,ve]lereappofita : illita quoquelepras exi-
munt. Suntqui erroredufti argemonemnominari eupatorium putent: quoniamafylueftri Ane-
mone , argemonem , & papauer , quod rhceada appellant ( de quo inter papaueris genera referemus )
proptercolorumcognationem infloribus diftinguere non poffunt. Verumpapauer,&argemone
colore minus faturato fpeftantur, & vtraquc tardius floret . Q^inetiam argemone croceum fuccum,
guftuadmodum acrem,reddit: rhoeas vero candidiorem,& acrem. Infuperancmone,& rhoeadi
capitulafylueftrispapauerisfimilia infunt,fedin anemonefuperne crafsiufculum,in rhceade fub-
anguftius . Anemones genera fuccum remittunt ,nec calyces habent, fed quafi afparagi cacumen . In
{irqis illa faepius enafcuntur.

10

ANEMONE.

ANEMONE ALTERA.

xo

30

40

Anemones NoN desvnt profi^io , qui credant , Anemomn , er fyluejire papauer idem effe :Jln minus ,fahent

confid. eiufdem effe generis . Sed i/„ mea quidemfententia ,fdUuntur , cr prorfm aberrant k Diofcoridis propofito . Quan^

doquidemfi hoc idem fenfiffet Diofcorides , alterum ab altero diuerfis capitibm non diftinxijfet , neque , ut lcgitur in

Brafauoli la- huiws capitii calce ,differre Anemonem ifylueflripapauere tradidiffet. Tamet/iexiflimet Brafauohis ,Diofcos

pfus . yjjjj Anemonem id omnino effe fyhicflris papaueris genus,quodflore prodit cccteris rubentiorc : minimc animaduer-

tens , quodft huius cauhcuU frangantur ,ftatm lac ipfum diftiUant . Quin nec iUud quidem animaduertijfe uidetur ,

quod boc longa conftet radice , non autem ohuce modo rotunda : capitulumq^ ferat papauerii , non aj^aragorum ca^

Fuch. lapfus . cuminibuifimile . Fuchftus pr£terea in eo Ubcllo , in quo tantm ftirpium imagines cxpreflit , Anemones purpua.

Pulfatills lii- >■£'£ loi^o 5 'H'"« depingit herbam , qu£ plerifquc pvlsatilla cognominatur , ctfi nulkm , quantum equi^

ftoria. demfentio, habeat cum Anemone cognationem . lUa nanq; cum primim erumpit,fi)Ua mittit admodum hirfuta , mi^

nutimqi Uciniata, qu£ fapore funt perquhn acri, adcd ut non minui exulccrent, qukm ranunculm, crflammula uuU

go diHa . ¥los, qui infleU^ modum , ftmiUtcr hirfutus , incunte uere dchifcit , anteaquam folta erumpant , nigricanti

f^lendet purpura : e cuim medio quidam aurciflofcuU emicant eos admodii £muLintcs,qiii rofts innafcuntur : in quos.

rum umbiUcofloccm quidam purpurem uifttur ,fericinam rcflrens opm . Extcriori uero parte in ipfius caulis cacus.

mine circafloris buftm uillofus aher circunquaq;fc p.inditfloccus, colorc cinereo,fericinoflamini moUitia, ac Uuo»

re miiiime cdens , Smen capiUofo, incano<ii capitulo , iuglandisflre magmtudinc , continetur . Kadix ilUfubefl pe»

dali

So

InLib. fecundumDiofcoridis.

xo

20

30

PVLSATILLA.

333

duU longttudine , excfa , nigri cham.-elconis.modo : cuifapor qui=-
dcmfuhdulcis, non autcm acrii,uclutijdUjs, et cauUbus . Sunt qui
h.tnc inn-w laudibu^ cjfcrant contra pcfiilcntiam^CT ad haujla ue
ncna, itcmq; contra omnim 'ucnenoforum tum morfns,tum /if/M ;
qu.mobrcm in antidotis .tdditur . C^tcrian h-gitim.m utriufquc
gencris Anemonem kgimus nos in An.wicnfi agro , qu.-c, ut arbi^
tror , Dtofcoridis defcriptioni nihil prorfus reclamant . E^ itcm
poflcu uidi Venetijs,in horto clarifmii mcdici Maphci .1 M.iphco.

ScribitRucUius-AncmoncminG.tUiacopiofamnafci,ca>nq-clfe Ruel.lapfus.
pLintam , quam hcrbarij Kerbam uentiuocant . Verum fihcrba
ucntihclxinefucrit,uclfoUdago minor, ut Simon lanuenfs inter
pretatur, abcrraffc KueUius manijvflc deprchcnditur : fin aUtcr,
quid dicam nefcio , cim me omnino latcat, quid R ueUius per her^
a* bamucnti intcUigcre uoUierit. Mcminit Anemoncs Galcnus
Ubro V I . /impUciummedicamcntorum, ubi ita fcribit. Ancmon^
cmnes acrcm, cxtergcndi, attrahendi, er ora uaforum refcrandi

Noniina.

w^^ I y/% f.icuUatem obtincnt . Itaqi radix commanfa pituitam euocut : e?

, %mr/^x fuccm ex naribus purgat, O" oculorum cicatriccs extenuat . In-

fuperfordida ulcerum anemome expurg.xnt, et leprai detrahunty

mcnfcsq; appofit£ eUciunt,cr lac trahunt . Vt Gnecis ocve|U(B'=

n, ita Latinis , pariter er ItaUs , Anemone uocatur ; Arabibus ,

^ lachaik alnahamen,feu Sakaik anhcamcn.

A'f -yEf^ffli/H . ARGEMONE. CAP. CLXXIII.

A R G E M o N E in totum fylueftri papaueri fimilis
eft . Folia habet anemones, diuifa : florem puniceum : ca
put in cauliculo papaueris rhceadis , dblongius , & fum-
mis partibus latum :radiceni rotundam : fuccum croci
colore, acrem dimittit. Argeroa,&r nubeculas expurgar.
Folia illitu inflammationes compefcunt.

E X T A N T nontiuUi "Diofcortiis coiices , in quibus iuo Argemones genera diuerfls capitibus leguntur , non^
nuUi uero hoc tantim habent, quod nos legitimum effe credimus, non diffentientes a compluribus doilifimis uiris,qui
alteriim huc lUegitime accefiffe ccnfent : prxfertim cim Galenus, er Paulus iUius nufquam meminerint . Verunta^-
men, utfatisfadum omnibusftt, aUerius quoq; Argemones hiftoriam hic adijciendam duximus, qu^fic habet. Argea
mone alterafoUjsfylueflri papaucrifimiVs efl . Vis ei incft,fi recens trita imponatur, intercifiones [anare,^ oculo=
^ rtm ittflammationes mitigare . Pota cum aqua dyfentericis auxiUatur, uulnera conglutinat,0" inflammationibus uti-
lis eft . Conuulfis], & ueUicatibus impofita mcdetur : contraferpentium morfm utiUter cum uino bibitur . VUnius /;=
4° bro X X y.cap.v 1 1 1. Argemones triafieri genera memorat , idcjj dcmum probari , cuius radix thm redoleat . Vro^
uenit argemonefrequentifiima in Hetruria, prtefcrtim in agro noftro Scnenft : ficut cr in quibufdam locis uaUis Ana
ni£ Tridentini tradiis, qu£ nuUis, quantum equidem iudico, notis Biofcoridis defcriptionirefragatur. Q.i(amobrem
in maximo errore fuifie deprehenduntur ucteres noftri tum medici , tumfcplafiarij , quod Eupatorium Argemones
tiice acceperint,fuo Agrimoni£ nomine, de qua Ubro quartofuo loco,T)eo duce, latius differemus . Argemones ui-
resfane quam paucis perftrinxit Galenus libro v i .fimplicium medicamentorum ,fic inquiens . Et huius herbafa^
culti/i abflerforia efl, er digcrens. JLa Gr£ce x^yijj-dm, Argemone item Latine , atq^ Italice dicitur .

Argemones
coniideratio.

Caput Arge-
mones adul-

Veterutn no-'
ftroru error.'

Argemones
uires ex Gal.

Nomina.

AWyaAAiV. ANAGALLIS.

CAP. CLXXIIII.

*s

D V o funt Anagallidis genera , qusE tantum florediftant. nam quse casruleo flore eft , fceminadi-
citur : mas quz phoeniceo . Frutices funt parui , in terraiacentes : folijs in quadrangulo caule pufiliis,
fubrotundis, ad helxinae foliaaccedentibus : feminerotundo . Vtraq; mitigandi vim habet, inflam-
mationem arcet, adactos corpori aculeos extrahit , nomas cohibet . Succus earum gargarizatus, capi-
tis pituitam purgat : !^ naribus infufus , dolorem dentium lenit , fi in aduerlam narem inijciatur : ar-
gema cum melle Attico emendat;retuf2 0culorumacieiauxiIiatur:contra viperarum morfus,ieci-
noris, & renum uitia, fi ex uino bibatur prodeft . Tradunt eam, quae cjeruleum edit florem, procidua
fedem reprimere : qu£ uero phceniceum , illitu euocare .

Ana&allis tam m^ , quamfocmina , qu£ officinis uulgo MorfusgaUin£ dickur, notifiima efl. C£terum Anagallidis
pUne, meo quidem iudicio,haUucinantur, qui AnagaUidem eam efle plantam putant , qu£ in Hetruria uernaculo no^ confider.
jnme Centone uocatur, Infubribus uero Pauarina . Nrfm h<ecflormfirt cundidum, cr caulem rotundum ; AnagaUi=^

dutn

554-

And.Matthioli Comm.

ANAGALLIS HAS.

Vv

MORSVS DIABOLI.

AnagalliduD
* uiics es Gal.

Morfus dia-
bolihiftor.&
uires.

Opinio fuper
flitiola.

ANAGALLIS FOEHINA.

KO

ZO

30

duM uero dlteriflos ejl cierukus, dlteri punicem,^ quadrangu^
lus utrisq^ cdulis. AnagaUidum uires recenfuit Gdenus lib^ i .
fimplicium medicdmentorum,/ic biquiens . Anagallif utraqi tunt
ea, quie cierulewm hdbetflorem , quam ea , qu£ purpureum , dd^
modum extergentis funtfdcultdt^ . Udbent uero quendam etiam
cdlorem dttrdilorium,itd ut zr infixos corpori dculeos extrdhat,
Succws earum ex naribus purgdt eadem dc caufa . 1« fumma au=
tem deficcandi uim habent citra mordicationem : qudmohrem C
mlnera glutinant , er putrida adiuuant . h£c Galcnus . Verkm
cim Morfui gdllinte edmftirpem in mctem mihi reuocduerit, qua
mlginherbariorum mors vm didboli,dUj Succifdm dppeUant,
cumqi putem me, quam plurimisfortdjfe rcm gratamfahurum,/i
hPs noftris commentarijs ipfam quoq^ inferdm, hic locm uifus efty
ubi commode de ed dliquid dicam . Morfui igitur didboli herba eft
locis incultis proueniens ,faltibm , dc etidm interdum pratis , o*
dumetis . Tolijs conftat plantdgini,quam uulgo lanceolam uocat,
fimilibm, Uuioribm tamen, er qute circa cdules,qui ad binum cu
bitorim longitudincm dffurgunt,exednt breuiora, dnguftiord,le=
niterqi per dmbitum Idciniata. Floret aftatcfcabiofce uocatie mo
do . Multifidiii habet rddices,nigricdntes,fuccifds, cr circumros
fds : unde fuperftitiofum nomen inuenit. Siquidc fcripferunt non=
tiuUifuperftitionibus dediti,quos creduhm uulgmfcquitur,cdco=
dxmond ob tantte efficacite rddicem inuidere hominibus, dtq^ hdc
de cdufd, ubi fuccreuerit,ftdtim eam undiquaq; dentibusfuccidcs
re, er circumrodere : tanta eft hominumfuperftitio . Herba hac
fi uiridii cruda,tritdq; carbunculis peftifiris impondtur,prtefen»
taneo rcmedio (ut aiunt ) eos fanat , autfi uinum , in quo decoila
fuerit, bibdtur. Kddix perfe eftur,dut eim dccoHi uinum utiliter
bibiturnonmododd uteridolores ifed etiam ad peftilentem dUa
rm arccndm <■ Guftu admodum amara cft : ex quo perl^icutm

40

59

InLib. fecundumDiofcoridis. 55 j

iffe potcjl y cm cjje calids , o" Jiccic facultatis . Siccatx pulucrcm pr^bcnt pleriq; ad alui tincM nccandM , ac ea^
demfugiUata iHitu emcndant . Uerba, qu£ aVofyotAAiV Gr£ce , Anagallis quoq^ Latine uocatur : Italice , A/w»
gaUide : Germaiiice, Gaucb heyl : Hij^amce, ^urugcs : GaUicc, MorgeHi/tc, o~ Mouron .

HEDERA HELIX. HEDERA ARBOREA.

I o

xo

KlOJoV. HEDERA.

CAP. CLXXV.

Noniina.

H E D E R A differentias multas in fpecie fortltur, furamas autem generetres . Nam quacdamcan-
dida eft, altera nigra, tertia helix . Candida fruftum fert candidum : nigra nigrum , aut croci semulu ,
quam vulgusDionyfiam vocat. Helixfrudumnon gignit,fedtenues habetviticulas,& foh'3 par-

40 ua, angulofa , & t rubra . Hedera omnis acris eft , & adftringens . neruos tentat . Flos trium digito-
rura carptu , facit ad dyfentericos, in vino bis die potus : ambuftis cum cerato tritus illinitur . Recen-
tia folia ex aceto cocSa , aut cruda cum pane detrita, lienes fanant . Foliorum, & corymborum fuccus,
cumirino vnguento,meIle,autnitro,naribus infunditur: & contra vetercs capitis doIores,caput
eo cum aceto , & rofaceo perfundi vtile eft : purulentis auribus , aut dolentibus , cum oleo medetur,
Nigrjeheder2fuccus,aut epoti corymbi,corpus infirmant,mentemque turbant largius fumpti.
Aciniquinquetriti,calfacliqueinpunicimali corticecum rofaceo,fiinftillentura contrariaaure,
dolorem dentium mitigant . Denigrant capillum illiti cory mbi . Foha in vino decofta illinuntur o-
mniumvlcerumgeneri,etiamficacoethefint. vitiacutisin facie,&3mbuftafanant,vtiantea dixi-
mus, decofta . Mouent menfes triti, & fubditi corymbi : ijdem poti , poft purgationes foeminarum ^

^o drachmspond€re,concipiendifpemadimunt. Pediculus foliorum melleirrigatus,ac vuluas indi-
tus , menftrua , & partus extrahit . Inftillatus fuccus putrida txdia narium , graueolentiamque emen-
dat , & fani tati reftituit . Lacryma heders pfilothrum eft : illitu pediculos enecat . Succus radicum in
aceto potus , contra phalangia prodeft .

H E D E R A , cuiia lic tria tantlmfumm genera fccit Biofcorides , ctfi plures eiui in f^ecie dijferentioi ejfe Heders con-
tejietur,phnta ejl uulgaris notiti£ . Verimfi quis Tiederte pluragenera noffe defiderat, non fortaffe Plinio conten» fideratio , &
tUf, licet de ipfis abunde diffcruerit lib. x v i . cap. x x x 1 1 1 1 .legat Theophrajiwm lib. 1 1 1, cap. xviii.de planta^ ^^'^"^'
rum hifioria, ubi heders figiUatm f^ccies diligentif^ime perfequitur , &~ de ijs copiofij^ime pertradat : uel potiui ip^
fum audiat, nam h<ec, qu£fequuntur,ipfi ad uerbim accepta referimwi, qui loco citatoflc habet. Hedera quoq; muU
tigcm efl : qu£dam enbn humi repens,qu£damfe in excelfum attoUens : ©" excelfarumgenera plura,fed trinafum^
ma fatefcuutj cmiuk^ nigra , tertia^ helix, id efi clmcuk . Hor«m itetn f^ecies plures : quippe alia jr-uHu tanttm

cdndiias

55^

And. Matthioli Comm.

CHELIDONIVM MAIVS.

Ghelidoni)
maioriscond
deratio .

lO

20

candidi, dU etidmfolijs : rurfmfrufim tdntkm candidum firentium , alid mmfcukm , denfum , er uelut inglohmn
circumddumfi-udum profvrt, quam corymbim quidam uocarunt , Athemenfes dchcirnicam riguum em appeUant :
alid minorem, f^arfioremq;, modo nigr£ . Habet nigra differentiM,fed non hunc in modum conj^icuas. Sed helix dif^
ferentijs maximi^ difcernitur : etenimfvlijs plurimkm difiat , ckm paruitate , tmrt quod angulata , concinnioraq; fint :
ckm heiera rotundiora, fmplicioraq; habeat . Diftant etiam intcrnodiorum longitudine , atq; etiam flerilitate , quos
mmfruHum quxdam nonjirant : quod non in hederam transfigurentur, ut quidam uolunt : at ueroji omnes hederes
fcdnt, ut dlijs placet, atatis certe,dif^ofrtionisq;, non generis erit difcrimen, quemadmodum pyri ad pyrafirum. Td^
inen eiics quoq;fblium multkm db hederd diHat, uerim id rarum,^ in paucvs euenit, ut uetufiate permutetur , ceu in
populo albd,Gr crotone . Ergo helicis pluragenera,fed qu£ conj^ediora,fummaq; occurrant, triafunt . Herbaced,
qu£ plurima eli :fecunda candida : tertia uerficolor, quam Thraciam quidam appeUant . Et hdrum qu£q; diftdre ui=
detur,quippe herbdce£ qu£damfvlio tenuiori, oblongiori,atq; etiam denfiori : qu£dam minus h£c omnia hdbens . Et
in uerficolorii genere, alia folio ampUori, alia minori , macularumq; habitu diuerfa : pari modo cr magnitudine , cos.
loreq; diftant .Audu perfacilis herbacea, inq; plurimum uenit . Mdnifeflm effe qu£ hederefcdt, dffirmdnt, non tdn
tkm folijs, qu£ maiora, latioraq; habet,uerkm etiam germinibtis : protinus enim ereiiagerit, non infiexagrdcilitatey
Cr longitudinc. Herbdcea uero crajliora,breuiorac^. Ac hederd, utfeme profrrre incepit,germenfubUme,reiiumq;
cdit . Eft quidem uniuerfx hedera radice numerofd, denfd ,flexuofd ,furculofd , craffa , nec nimis altd ,fed pr£cipue
nigra^cr inter cdndidM,qu£ af^errima,immitij^imaq; habetur . quamobrem eius amplexus drbores omnes infefldt, 0=
mnes enim necdt, cr exiccdt, ablato aUmento . Craffdtur h£c maiorem in modum, atq; arborefcit intdntum, ut perfe
ipfa heder£ arborfiat . Attamen ex maiore parte femper fuper aUud uitam degere folet,atq; (ut ita dixerim) amples
xicauUs efl, itaprofua natura, uel quiddam eiufmodi iUicogerit . Namegerminibus radiculas afiidue interfoUa mit~
tit, quibus arboribus,murisq; obrepit,quafi de indufiria 4 natura exhibitis : atq; ita humorem auferens, exhauriensc^
<xrefdcit.Etfiinftriuifucciddtur,nihilominusuiuere,durdreq;potefl. HdbetueldUuddtfcrimennomediocreinfru
(lu : ndm dlius dulcis,dUus uehementer dmdrus, tdm in cdndidd , quam in nigrd . Indicium , quod dUum dues mandunt,
Hederi facul aUam minime attingunt. Hedera itdfe hdbet. Hddenus Theophrafltis de heder£ generibus. Hederd (ut dudor efl
tates ex Gal. Q^i^nn^ /,i. v 1 1 . fimpl.medic.) ex contrdrijs compofitd efl fdcultdtibtis : hdbet enim quidddm adflringentis fubflana
ti£,quam terrenam,cr frigidam effe oflendimus : habetq; etiam nonnihtl acris, quam calidam effe uelguflm compro»
bat. Nec ieefl tertia : aqueam nanq;fubflantiam quandam tepidam obtinet,certefi uiridisfit . Siquidem dum arefcit,
Nomina. h£c primd exhdlet neceffe efi, mdnetc^ qu£ terred efl , crfrigida, ddftringens, cr ed qu£ cakdd, cr dcris. Hede^
ra, qu£ itd Ldtinis, Gr£cis hiojoV nomindtur : Mduritdnis, Cuffui : Itdis, Hedera : Germanis, M.auer,Epheuu bdu,
Bpheuu : Hifpdnis, Ederd, Erd : GdUis, Lierre . ) o

t Hondbre quidem fuf^icdndum efl ( ut doHif^ime ddnotduit
MdrceUui) huic loco in 'Diofcoride mendumfubeffe , cr quod non
i^vi^oi , hoc efl, rubrd , ut hdbent uulgdti codices , legendumfit ,
fed i^v&v^oTi^oc, id efl , cocinniord . Ndm pr£ter dUas rdtiones,
huic ledioni adftipulatur Theophraftus, qui Ub. iii.crf.xviii.
de plantarumhiftoria eo nomine hedera heUcisfi>Ua depingit.

Xe-AlS^oW (JLt^a . CHELIDONIVM MAIVS.
CAP. CLXXVI.

Chelidonivm maius , caule eft giacili , cubi-
tali,autaltiore,agnatis foliofis:folijs ranunculi,moI-
lioribus tamen, & colore czdjs : flore violae albs, fecun-
dum fingulafolia prodeunte. Ineo fuccus croci , mor-
dax , acris , &: aliquantulum fubamarus , grauiter olens .
Radix fuperne fingularis , inferne in multa crocea capil-
lamentafibratur.Si!iqua,ceucorniculati papaueris,te-
nuis,in metac figuram longa : in qua femen papauere ma-
ius reduditur. Succus in jereo vafe,cum melle prunis
decoftus , oculis claritatem adfert . Folijs , caule , radice,
fuccus exprimiturineunte cEftate,& ficcatusin vmbra
digeriturin paftillos. Radixcum anifo,& vinoalbopo-
ta, medetur regio morbo, & vlceribus qua: ferpunt : im-
pofitacum vino,aut manducara, dentium doloremfe-
dat. Hocnomen fibi videturvendicaflejquod aduentu
hirundinum evoriatur, & difceflu emarcefcat. Suntqui
narrant, hirundines matres exccecatis pullis, admota her
ba, vifumreftituere.

Chelidonivm, quod maius cognominatur , uulgo
ittHetrurid CcUdonia dtcttur . A t imperiti , pr^fertim chymiftx,

qu£

40

io

In Lib. fecunduni Diofcoridis . 557

ACLVILIN A.

(•

ao

|0

Acjuilina.

XtAiJoViovfAlnfvp. CHELIDONIVM MINVS.

quiemultorimjiultuiu cft,qu6d Grtcci tiominli uim ignorcnt
non Chclidonium , quod hatinc nil aliud , qum hirundinaridmfi-
gnificitt ,fcd C£li donum dppcUitant . Quu poflca fdfu nominis Vanitas chy-
prx'll.intiafi-cti,cxhachcrljdquundum quintam cffcntiam fieri '"''^^rum.
pr.edicant,nonmod6 fuis uanisalchymicis imaginationibus ac=
commod.itifiimam ; fed ad tucndam ctiam hominumfanitatcm,
morbosq; qu.m plurimos profligandos utilcm . Proucnit Che^
lidonium ubiqucin Italia proptcr fcpes,in fcrobium ripis, fc:^
cus ui.is , intcr rudcra , v in tedificiorum rmnis ,fcu parictinis .
Sunt,qui Chelidonium maius uocent hcrbam quam aliqui a qv i =
L I N A M, dlijAquilegiamnominant:fvlijsftrechelidontjmd'
iorii, pdulo tdmen rotundioribus , dc moHiortbus : caulc cubitdli,
reilo , tenuique : in cuius cacumine flos emicdt purpurcus, a quo
quatuor excunt cornicula , reflcxa , dc intus undiq; concaud ; je=
mtne atro , in capitulis reclufo , melanthij modo . Sed quibus h<ec
uiribus priedita fit , hafletius neq; mea , neq; aliorum expcrientia
compertumhabeo . Chelidonij maioris meminitGalenus libro
VIII. fimplicium mcdicdmentorum,ubi hjccfcribit. Chelidonitm
maius extergentis ddmodum,0' cdlids fdcultdtis efl. Scd crfuc^
■■sk£. ''"^ ^'"^ ^"^ acuendmn uifum commodus efl, utiq; in quibus craffum
|i25 quiddam in pupiUa coUigitur,digeflione,dtq; difcufiione indigcns.
vftftmt quidam radice eius ad morbum regium a iecork obflru=
dione proflcifcentem,in uino alboeam potui exhibentes cum anU^
fo . Pari modo manfd dentium dolortbus confirt . Id x.tAlS^o*
vjov ^iyoi Grteci^quod Ldtini Chelidottium mdius, uocdnt : M<<«=
ritdni, Kaiiroch ,Chalidunium., Chilodomontoma, er Memiram:
Itdli, Cclidonid : Germani, Schcluurtz, cr Schelkrdut : llifj^dm ,
Celiduenba,^ yerud de Itis golunirinhdi : GaUi, Cheliionie , o*
Efckre .

Chelidonij
cnaioris uires
esGakno.

Nomina.

CAP. CLXXVII.

40

*o

Chelidonivm minus, quod triticum fylue-
ftre aliqui nuncuparunt,herbula pediculis ab radice pen-;-
dens , line caule : folijs hederae , multo rotundioribus, &
minoribus, teneris,& fubpinguibiis. radices habet ex
eodem callo complures, pufiUas, in granorum tritici mo
dumaceruatim congeftas: quarum tres,aut quatuorin
longitudine excunt. Iuxtaaquas,& lacus nafcirur. Vis
ei acris, $r anemones modo fummam cute exulcerat. pfo
ras, & fcabros ungues eximit. Succus radicibns exprelTus
adpurgandum caput, naribusinfunditur.Decoftueius
exmelle g3rgariz3tum,magnificeid prjeftat:& omnia
peftoris uitiaextrahit.

P L A N T A , quam omnesflrereiherbari^ periti Chelido* Chelidonil
nium minus appeUdnt, omnibus Italix locis, uerno duntdxdt tem mmons con-
pore,flequens gignitur , uliginofo prxferiimfolo , er infcrobiu, "''*'*^'®«
foffarumq; mdrginibus :fi)lijsheder£ minoribus, rotundioribus,dc
fubpinguibm,fine cdule :flore luteo,etfi eius non meminerit Dios
fcorides, tenui pediculo appenfo . Kadicibus nititur compluYibus,
ex eodem caUo prodeuntibus, pufiUvs, in granorum tritici modurn -
dceruatim congeftis , quarum nonnuUte tdntum in longitudinem
progrediuntur . Uerbd h£c breui deperditur : quippe qu£ Uere et
nafcatur, er arefcdt . Sunt qui hdnc Scrophukridm minorem dp»
peUent ,aradicumftmiUtudine ,ut qu£ multis grdnorum tritici
grtmulis, uelutiftrumis,qu£ Gr£ca imitdtione fcrophuU uocdns
tur , codluiffe uidcdntur . quanquam alij ex hoc potiU'S ftc diildm
putant,qu6dftrumi^,ftuefcrophulis(utquidamafferunt)impofis
ta medeatur . No^rw eain Hctruria uulgo uocari YauofceUo pua
tauerim, quod faharum modojblid fubpinguidprofirat . Hec ca

F Aliunii

33^

And. Matthioli Comm.

lO

dliundefibi Chdidonlj nomen uedicaffe cxiflimdtur,ixu(lore Thecphrafto lib.vi i.cdp. xiiii.de pldnt.hiflor. (}Udm

. qucd hirundinum .iduentu ftorem excitet, cjucm.idmodum cr chclidotnum muius . Verim an hjec jit Chelidonium mi^

HK?, cuius memin^rc Dtofcorides,cr Galenus,non pdrud uidetur effe dubitatio : quod nuUam prorfus nec folijs , nec

rddicibus pr£ fcfent acrimonidm,cum tamen acerrima,cr mordax effe debcret , longeq^ magis , qum chelidonium

maius : quandoqi!idcm,Ga!eno tcfte,ChelidoniHm minus cutem exulcerat, cr excalfacit ordine quarto . Id quod /<t=

tis manififte oftcndere po[fct,hanc non ejfe Chelidomum minus : nift quis m hoc iUud dixcrit , quod de Arofcriptum

, rcliquit G.-[!cnus iibro ii.de alimcntorumfacultatibus . ^amfacilc contingere poteft, quod quemadmodum drum

Cyreni/; minimum medic.tmcntoft , minimumqi acrimoni£ poftidet , adeo ut in cibvs uci rapis utiHus habeatur ; in Itds

liauer6,ac minori Afia contra adeo acrc,ut medicamentis duntaodat expetatur : ita cr Chelidonium minuSy

quod in Itaiia ncfcttur, minimum acrimoni^ fortiatur ; quod uero in Grcecia prouenit, acre admodumfentiatur . SJ=

quidcm exccpta acrimonia t.intum ,noftratini!:ii pr£terea dceffeuidetur,quiniegitimum Cheiidonium minus dici

queat . Ex quo faciic addu8:usfum , ut credam , quod quanuis in Italico defideretur dcrimonia ; non tamen id effe

Cheiidonium minus diffitendum eft : tumetfi inficidf ire non iiccat , noftrum Cheiidonium minus , quod omnino dcri»

moni£ fit expers , ijs raorbis haudquaquam conuenirc pojjc , quibus lUud conftrre , quod in Gr£cid gignitur , trd^

dtderunt Biofcorides , O" Galcnus . Nam hac deficiente quaiitate , nccejfe quidcm cft,utcr uires, qu£ iUam confes

Fuchsi) opi- quuntur , deficiant , cr pcreant . Hmr igiturfit , ut ncn poftim ego fubfcribere ludicio Tucljsij uiri diioquin erus

nlo reprob. ditiftimi , qui in Hhro dc ccmpofttione mcdicamentorum , qucm aufium fcamdo excudit , Cheiidonium minus cenfet

diteram Malacocifti (j:ccierii . Qjiinimo eius opinio mihi relillendd uidetur , quod pianta iUa nuUis ftre notis aliquam

moUemheder.mrefirat .Eaqi4idcmfi)iijshederamqucdiimmodo £muiatur ,fedquodmagis attendendumerat uiti^

Clielidonii cuiof non proftrt,quibus humi repat : id quod heder£ cuiq; natura tributum eji . Minoris chclidomj uires memoris z o

minoris vires prodidit Galenu6 iib.v 1 1 1 . ffmpi. medic.Jic inquiens . Cheiidoiium minus,cim acriusfit maiore,ceieriter iUitum cu

ex Galeno . ^j,jj exuicerat, uiiguesq; fcabros eijcit . Succus eiusper nares purgat,utpotc admodum acer . Itaq; h£c herba quars.

Nomina. ti ordinii fuerit abfoiuti iam,idq; tum in calfaciendo,tum inftccando. Kerba h£c Gr£cis Xi\iS6vio'i fAlHf oV dici:^

tur : Ldtinis, Cheiidcnium minus: Mauritanis , Mcmiten,0' Chiiodomon : Itaiis, Ceiidonid minore , &~ lauofcello :

Germdnis , Feiguuartzen , Bianterlraut , Pfaftnhoedlin , er Meienkraut : ilif^anis , Scrofuiarid menor : GaUis,

CauUons des prcftes , cr Efciere petite .

d^VVd. OTHONNA. CAP. CLXXVIII.

Othonnam aliqui maiorischelidonisEfuccumefTeaiuntrquidamglaucij ralijfuccum flori- j o
buscorniculati papauerisexpreffum. Alijpermiftoscsruleaf anagallidis,hyorcy3mi,& papaueris
fuccos efle contendunt . Alij Troglody ticx cuiufdam herbx fuccum , qus othonna uocatur : nafciq;
eam in eo Arabix traftu , qui ad Aegyptum fpeftat. Othonna folijs erucx , perforatis cnbri modo ,
& veluti a tmea derofis, fqualorc obfitis, paucis : flore croci, latifolio ; quare quidam anemones fpe-
ciem effeputauerunt. Extraftusfuccus oculorum medicamentis adijcitur, ubi cxpurgiire eft opus :
mordet enim, & abfterget omnem caligincm , qux oculis offunditur . Tradunt humorem quenda ex
herba emanare, qui elotus, femotis calculis, in paftillos ad eadcm digeritur . Aliqui tamen affirmant,
lapidemefleAegyptium, inThebaidenafcentem, exiguamagnitudine,2reocolore,guftucum fer-
uore quodam , & adftridione, mordaci .

40
OtlionnB Othonnam Biofcoridi fuiffe incognitam , Hlud nobi^ maniftfto drgumento effe potefl , quod nihil ex

confideratio, fe de edcerti fcribat ,fed omniaaiijs acceptarcftrat,ex quortm tantim opinione fdmaq;h£c de Othonna me-
mori£ prodidit. Qu,aremirarinon iicet ,ft noftra quoque £tate Othonna minime cognofcdtur . Ylanc cim dd»
mifceat Pauius fuis medicamentis , afferit quibufdam in locis maioris cheiidonij fuccum effe , eorumfirtaffe cpinio^

■ Nomina. «£'« fecutus , qui itd fcripferunt , ut reftrt Diofcorides . Bius nomen Gr£cum o^mx , Ldtinum itcm , cr Itdf-
Im Othonna.

moiaTOt. AVRICVLA MVRIS. CAP. CLXXIX.

M V R I s auricula, quammyofotida uocant,herbaeftcaulibus pluribus ab vna radice,ali-
quatenus ab imo rubentibus,i?<: concauis;foh'js anguftis,oblongis,dorfo acuto,eIato,nigrican- ^o
tibus , per interualla afsidue geminatis , atque in mucronem definentibus, & tenuibus cauiicu-
lis ex aiarum finu prodeuntibus : flofculo, vt anagallidis, caeruleo : radix digitali crafsitudine ,
multis capillamentis fibrata . Kadix illita argilopia fanat. Sunt qui alfinem , muris auriculam
vocitant.

Auricula: mu Reperivntvr quidam Diofcoridii codices, qui hoc locoAiftncm habcnt,qnx libro qiiarto pcft
jrisconCd. hcixinm defcribitur , quod cr ipfa nonnuUis Muris auricuia appeUetur . Q£/(t fvrfttan nomini: cognatione addu=
di , pofteriorum quidam , ex quarto Biofcoridis uolumme in hitnc locum ipfam tranftuiere , ubifv.igcncris , uei pc^s
tius nominis diteram repr^fcntauit Diofcoridcs. Scd quoniam ipfa Jjwfcoridis fcribcndt fcrics clariftimc dc^
monflrdt , Alfinem ftatim poft hcixincm fequi dcbcrc , quod ei adco ftmilis ftt , ut tradat Diofcoridcs ean=
demfuijfe cum helxine,nifi humilior cjfet;idcircoiibro quartode eanobi/i dicendmn erit , quod imbi ciusiegi=

timam

In Lib. fecundum Diofcoridis .

AVR1CV1.A MVRIS.

xo

20

J»

ISATIS SATIVA.

V9

timMfedem cfie cxiflimemus . Cieterim heec, dc qua Inc mcntio

efl, p.iflim mciife maiofloribus ornata uifltur, nimirum in pnttiSy

in cumpis,in hortis,fccus ui<is,<y ubiqueflre locorum . B.uiufcc

uires pMcvs perflrinxit Gdenus lib. v i i.fimp.mcd.fic inquiens.

AuricuLi miiris dcflccat ordinefecundo : acterum nuUam euidcn

tcm caliditatcm pofiidet. Ea Gr£cc p.idf driov uocatur : La^ Nomina.

tinc,AuricuLi mnris : Italtce, Orccchia di topo : Germanice, V=

ualdt mangolt mit blauuen bluomen : Rij^anice , Orcya de raton s

:yerua : Gallice, Orelgc du ratte.

iWrlf. GLASTVM, CAP. CLXXX.

S A T I V V M Glaftum, quo infeftores lanarum vtun
tur,folium habet plantagini limile,uerum pinguius,
nigriusque:cuiuscaulisduum cubitorum altitudinem
excedit . Illita folia tumores omnes difcutiunt, cruenta
vulnera glutinant,fanguinis profiuuia fiftunt : ignem
facrum,phaged3Enas, putrefcentia ulcera,& quse fer-
punt , fanant . Sylueftre glaftum fatiuo finule eft . Fo-
lia fertmaiora,Ia(ftucaceis proxima:cau]es tenuiores,
muItifidos,quadamtenus rubentes : in quorum cacu-
xnine folliculi multi dependent,quandam linguarum ef-
figicm referentes,in quibus femen:flore renui,luteo.
Eadem, qus & fupra did:a, praettat : potu, & illitu lieno-
£sauxiliatur.

IsATis fatiua,quminHetruriauulg6Gu<idoappeUd^ Ifatidis feu
■imsy,tmgeiulislanvs fullonibus iZ^ infedoribwi muxime expeti^ Glafti coufi-
tur,qu6dlandruminflilus,quibus cum admifcetur ,flrmet tZr
mnqudm.deperdi patiatur . Huiufce maximus habetur prouentUg

IS.ATIS SYLVESTRIS.

40

io

^^^^Big^^S^

F » itt

540

And Matthioli Cdmm .

iratidutn ui
les ex Gal.

in VmbriA circd Noce)rdin,ubi oppidum ejl Guadum ideo appelUtum, quod ibi Ifxtis frequentijiimi fentur . GUfhunt
fyheflre Vlinio interfy luejires UilucM rccenfetur lib. x x .cap. v n . quippc quod iUi nonfit abfimile . lit ex Ifati=
de c£ruleus ille color pidoribus cxpetitus,qucm Indicum uocant, de quo diffufius lib v.fuo loco differemus . Mes
minit utriufq^ Ifutidts Galenus lib. v i . Jimpl. medic. fic mquiens . Ifatis fatiua, qua utuntur tindores ,facultatis eH
ualenter exiccantis, nondum tamen mordentis : eft enimfimul amara , atque adfiringens . At Ifatis fyluefiris manu^
ffjle iam acre quiddam tum gujlu , tum adione prxfert . Proinde quam fatiua ualentius deficcans , ualentius etiam
humidis putredinibus obfifiit . Planta Grscis i'crxTif Hfj-too! , Latinis GUJiumfatiuum nominatur : Italis, Guado
Nomin». domejiico . Q«£ uero Griecis fcjoiVif oly^ icc , Latinis GUJiumfylucjire , cr Italis Guado faluatico appeUatur .
Vtrunqi GUftum uocant Mauricani Bili , Dileg, Vefme, Chate, Chatis,fcu Alchdt,Adlen,aut Adhlen,z:r Nil : Ger~
mani, Vueidt : Uij^ani , Paflel : Galli , Pajiel de Unguedoc .

ThAe^Ioi/.

TELEPHIVM.

CAP. CLXXXI.

Telephivm herba portulacce fimilis,& caule, & folijs : alas binas in fingulis foliorum geni-
culis annedit : ramuli a radice feni, feptenive prodeunt, folijs referti c:eruleis,crafsis, lentis, carnofis :
floreluteo,autcandido. Nafciturinculcis,& maximeinteruitestemporeuerno. Folia fenis horis
illita albam vitiliginem fanant : fed poftea hordeacea farina illini debet. perunftam ex aceto etiam in
fole vitiIiginemtollunt:fedubiinaruerunt,abfterguntur.

Telephij con Q_v A N Q^v A M non defunt rei herbari^ periti , qui exijiiment , Tekphium cam effe fiirpem , quam quidam
lideratio. 'Eabariam , alij labam pinguem feu crajfam , quidani uero Tabam inuerfam appelUnt ; citm tamen nuUa rcperiatur

qudlitate pr^dita , qua abjierforu ,ficcantisq; facultatis parti=^
ceps dici poj^it , ut Galenus Tclephium effe tejiatur , foliaq; pro^-
Jvrat portuUae longe maiora, eorumfanefententite plane adjii-
puUri non aufim : tametfi ea compluribus notis.Telephium rejir'
re uidcatur. Telephij uires memorLc prodidit Galenus lib.v i ii .
fimplicium medicamcntorum, ubi itafcribit . Tclephium exiccan^
dhZT detergendificultate eji, non tame infigmter calida : uerian
inhocjorfanquifj^iamipfum pnmi cffe ordtnis cenfe.it. T)eficcat

FABARIA.

Telephij ui-
resexOal.

Noniina.

I o

xo

JO

tamenfecundo ordine intenfo , aut certe principio tcrtij : proin
de ad putrida ulcera conuenit,cr leucas, cr alphos cnm acctofa-
nat . ha^enus Galenus . C£terim iUas quiden: Tclephij qu.xlita=
tes haud reperies in Tabaria nojirate ; etfi hjcc ( ttt paitlo ante di=-
ximus ) notis plunbus proxime ad Telephij hijioriam accedat , ut
eius pidura , quam hic damus , apertefatis demonfirat . Atji fa=
cultates tantitm obfiant , quo minus ea pUnta Telcphium er effe,
cr dici mereatur , in hoc iUa ratio non partim ponderis habitur.t
eji , quafuperius ofiendimus , uerum Chelidonium minus herbam
tUam effe , qtiam in eius mentione dcpiclam cxhibttimus . Nam Ji
Arum , tejie Galeno , ijs carct facultatibus tn Italia , quibus in 40
Gr£cia praditum efi , ml mirum uideri debet, quod cr ali£pUn=
t£ cumfolo tiircs mutaiterint fuas , ut iUi pUnta: , o~ huic laba-
ri£ did£ factle cueniffe fiifficandttm efi . Velim tamcn in his,ut
in alijs quoq^ dubijs pl.uitis ,futtm cuiq; effc iudicium . Herba ,
qu£ TV.\i^lo'J Gr£ce ,TelephiumitcmLatine dicitur .

LIBRI SECVNDI FINIS.

PETRI ANDREAE

MATTHIOLI MEDICI

Senenfis Commentarii,

IN LIB. TERTIVM PEDACII DIOSCORIDIS

ANAZARBEIjDE MEDICA MATERIA.

20

p'PER.ioRiBvs , charipme ^Aree ,commmarijs , tradidimm de aromatihm ,
yngimmi , oleis , arhorihm ^ eartmjruflihm ^ ^ lacrymvs : item de animalihm ^ cerea-
lihmjoleracelsj^i;* herhvs acrimonia prAditvs . Inhoc mtemtertio radtces ,fuccos ,fe~
miiia j herhas , & qu£ yernacula , ^ inter Je co^nata cenfentm , quxque plunhm Jca-
teiit remedijs _, profiquemur .

A-yxfJKoV.

AGARICVM.

C A P. I.

Agaricvm radix fertur laferpitij fimilis , fed fa-
cie futnma folutior , & rariore , fungofoque tota contex-
tu.Duoeius genera;foemina,quxprxfertur,reftis in-
,tus uenarum difcurfibusconftat : mas rotundus eft, &
'vndique compaftior . Vtrique guftus in initio dulcis j
"moxexdiftributioneinamaritudinemtranfit. Gignitur
in Sarmatis regione,quaE Agaria dicitur. Sunt qqira-
' dicem effe plantae affirment : alij utfungos nafci in arbo-
rum C3udicibus,quadamputredine. Gignitur in Gala-
tia Afise,& Cilicia in cedris,fed friabilej& infirmum,
Adftringendi , calfaciendique naturam habet. efficax
eft contra tormina,cruditates,& rupta:prodeftitidem
contufis,& abalto deuolutis. Datur duobus obolisin
uino mulfo febrimnon fentientibus : febriculofis uero
inaqua mulfa : arquatisquoque, fufpiriofis,iocineris,
renumquevitio laborantibus,dyfentericis. Item fiuri-
na3Egrereddatur,fiuulusftranguIatus urgeat,fi pallor
membra deco]oret,drachmavna dari foIet:fi tabes^in-
feftat, ex paffo^fi lien negotiumexhibet,exacetomul-
fo:fi dilfoiutio ftomachieft, ita ut cibi tenax non fir,
manditur,& fineulla humorisforbitionedeuoratur^fi-i-
mili modo acida rudantibus propinatur.fanguinis re-
iediones fiftit , tribus obolis ex aqua fumptum. Facit
ad coxendicum, & articulorura dolores , & comitiales
imorbos, fi cum aceto mulfo,pari pondere aflumatur:
menfes ciet :fceminis,qu3sinflatio vulux uexat, utili-
ter asquali modo datur : horrores foluit, datum ante fe-
brium accefsiones;aIuum purgat,drachma vna,aut al-r
■tcra , fi cum aqua mulfabibatur : venenorum antido-
tum eftdenarij inftar,cum diluta potione fumptum : fi ferpentes iftum uibrarunt , morfumque
fubfixerunt, tribusobolis ex mno potum, mire auxiliatur. In fumma , internis omnibus uitijs ■
conuenit,prouiribus, & xtatedatum,nuncexaquajnuncexvino: ijsex aceto mulloj alijs ex a-
qua mulfa.

AcARicvM fungiii ejl in drhorihus mfcens . VJura de eo diximus libro primo in kricis arboris hiJloricC . Agarici con-
irjifimipmum habetur in Tridentinis montibm , ubif£pijiime ^o^ijs manibus iUud diuulfimus 3 adada fecuricu- fiderauo .

F 3 U*

P'a,fHOV. RHAPONTICVM. CAP. II.

i.o

342 And. Matthioli Comm,

U . C<eterm tme^fi^^inim lih.xvi. cdp.vi 1 1. omnesgktidifirit^ arbores Agdricumfirre trddai ; iti fridentinii
tmenfylui/s , ac etiam in reliquis ItcHue locis , quod equidem uiderim ,foli tdntiim Urici iwtdfcitur . In cedro Agdria
eumgigni ,tumin Afix Gdldtii ,-tuminCilicid fcribit-Hiofcoridts ytiuUd eius tnctitione fdild,quod in Urice ips
fd , dc gUndifvris ( ut Vlinius inquit ) drboribus prouenit . Tuchjius tnedicus atdte noftrd celebris in libro de com»

Fuch. lapfiis . pofitione tnedicdmetitortm , qtiem iiuper dudum excudit , Agdricum e'x Sdrmdtid per lllyridm Venetids dfferri tra^
dit , cr ex GdUtid ZT Cilicid Alexdndridm , er db Alexdtidrid Venetids . cofortdffe drgtmento dudus , quod Dio*
fcorides dudorfit dgdricum ttdfci in Sdrmdtice regiottc , in GdUtid Afi£ , er Cilicid . Veritm idinpridem desijt ex iU
lis locii importdri, ut teftdntur mercdtores ZT phdrmdcopcei . Equidem compertutn hdbeo, omnefire dgdricu,quod
Venetijs uenditur , pdrtim deferri ex Tridetttinis tnontibus , in quibus futit fyluie Uricibus refirtce , pdrtim ex Vultu^
ren£ dgro , er dlijs finitimis locis , pdrtim ex Norico trdilu . Neque certe unqudin , dum ego Vetietijs dgerem , in=-
teUigere pottti , quod dgdricum dliunde conueheretur . Qudre ddducor , ut putem , Tuchfium uirutn dlioquin erudi^

Agarici uires tif^imum , in hoc pUne deceptutn effe . Agdricimemitiit Gdlettusfi^b quodam rddicis genere lib. v i . defimplicium

«X Galeno . medicdtnetttorutnfdcultdte , ubific inquit . Agdrici rddix , hoc eft , qu£ truttco ittttdfcitur , primo quidemguftu dul
cPs,fedpdtd6p6ft fubdmdrddpparet :cr dcrimoni£ qudtiddm f^ecicm temporis f^dtioinducit ,l£uicul£qi ddftri=
^ionis . eft er conftftetitid Uxd . Exquibus omnibus mdnifeflim eft ,fi quidetn qu£ fuperioribus commentdrijs diilx
funt , meminerimtis , qu6d medicdmentum hoc cotnpofttutn eft exfubftdtttid derea , er terred d cdliditdte extettudtd :
porro minimum hdbet fubftuntice dque£ . Hdc rdtione , er digerendi , er cdlfdcietidi uitn hdbet , er crdf?itudittem in^
cidendi , tim hifdrilus uifcerum expurgdndi . Vroinde regio tnorbo Ubordiites fdtidt , eos utique , qui fic db infar*'
iiu iecoris Ubordtit . luudt O" morbo comitidli obitoxios eddemfdctdtdte, tum rigores per circuitum recurrentes ex
crdf?is , dut uifcofis humoribus ndtosfdiidt . luudt cr morfos d beftijsjrigore Udentibus , dtit compuniios , tum fbris
in dffeila pdrte impofitum , tum intro in atrpus fumptum pondere drdchm£ unius cutn uino diluto . Eft er purgdtos.
riim. Et lib. primo de dtttidotis idem Gdlenus inquit . Agdricumfrdudem nuUdin ddmittit . optimum eft Uuiflimutn :
denfum uero , crgrdue , er lignofttm deterriinum . Quod dutem inter h£c medium eft , qudtitum fignis , tdtittm er

ExMefu». niribm db utrifque diftdbit.hdcienus Gdlenus . Deuiribus AgdriciMefues quoque fcripfit,ficinquiens. Agd=
ricum deijcit utrdttque bilcm , dc etidm pituitdm ipfdtn : crdffos, lentos, putrefcetttesq; humores expeUit . Eius proa
pridfdcultds eft cerebrum , omniumqifettfuum orgdnd , dc mufculos expurgdre : excrementd , qu£ f^indlimedullg
pdriter er neruis inlwferittt , educere : pulmoitem , dc pedus d lentis , dc putrefcentibus htmoribus detergere : ac
deinde uentriculum,iecur, lienem, renes, er in mulieribus uterum munddre . Vr£ter h£cfoluit Agdricttm compdgi^
mm omnium contimdcem materidm . Qudpropter non mirum uidetur , uocdffe Democritum dgdrictm fdmilidretn
medicindm , ckm dd omnes corporis pdrtes conformitdtem hdbedt . Ndm non imbeciUes pof^idet uires dd plerofque j o
tum cdpitis , tum cerebri , tum eiufdem membrdndrum morbos : nempe diuturnum dolorem , comitidlem morbum, d~
poplexidm , uertigines,mdnidm, dtrdm bilem, er cerebri itifldmmdtioncs . Eft etidm morborum omnium,quoru cdufa
fuit obflruiiio, medicitid ddmodumflnguUris . quofit,ut regio morbo dffedis, dqud intercute Ubordntibus , dc litnc
uexdtis leudmentum pr.eflet . Vrindin quoq; peUit,dc menfes commode ciet . Coloris nitorem Agdrici uftis toti cor=
pori commenddt . Ventris tineds tum necdt , tum deijcit . Coxeiidicum doloribus conuenit, er diuturndsfibres difcua
Nom" ns ^'^ ' Q2°'^ Gr£ci oLyoi^inov , Ldtini quoq^ Agdricum dimmt : Mduritm , Gctrichum ,feu Gdricum : Itdi,Agdri^
co:Germani,Bdnnenfchuudm:B.i(^dni,Agdrico:GdUi3Agdric.

20

40

Rha, aliquirheum,Latinirhaponticumuocant,prouenitInijs,qu£ fupraBofphorumfunt,
regionibus , ex quibus afFertur . Radix nigra , centaurio magno fimilis , fed minor , & r u fior , fungo-
fa , aliquantum lasuis, fine odorc . Optimum habetur, quod teredines non fenfit, fi guftatu cum re-
m ifla adftridione lentefcat , manducatumque colorem reddat pallidum, aut ad crocum inclinan tem .
. IdepotumfacitadinflationeSjftomachi irabecillitatem,&omnegenusdolores,ad conuulfa,ru-
pta, lienofos, hepaticos, tormina, & renum , veficae , & pedoris uitia , aduerfus intenta pracordia, &
. vuIu3E ma!a,coxendicum dolcres, fanguinis excreationes, fufpiria, fingultus, dy fenterias, & coeliaco-
rum afFeftus, contra febrium circuitus, & venenatorum morfus . Datur in fingulis valetudinibus eo-
dem , quo agaricum pondere, & cum cifdem liquoribus : fi febri careant in mulfo : fin aliter ex aqua
mulfa : fi tabem experiuntur , ex paflo: fi lienis exercet , in aceto mulfo ; fi diflblutio eft ftomachi , id 50
eft , cum cibi tenax non eft , manditur , & fine forbitione vlla deuoratur . Liuentia , lichenasq; tollit ,
cum aceto illitum . Inflammationes omnes veteres ex aqua oblitum difsipat . Summa eius vis adftrin
gens , cum aliquanto calore.

Illiapontici Rhaponticvm offlcin£ Rheuponticum uocant . Quod nomen flbi dfciuiffe uidetur a Rhd fluuio re^
confideracio . gionem qudnddm Ponto contermindm pr£terlucitte , in cuiusfluminis ripis numerofum ndfcitur . Cuius rei teflis efl
Ammidnus MdrceUinus lib. x i i.fudrum hifloridrim , ubificfcribit . Tditdis , qui inter Cducdflds orieits rupes per
flnuofos Ubitur circunflexus , Afldmq; ab E uropd dtflermitidtts, infldgnis M£ottcis delitcfcit . Huic Rbd uicinus eft
amnis, in cuius fupercilijs uegetdbilis qu£ddm ciufdcin nomittis gignitur rddix , dd multiplices mcdeldrtm uftts proa
ficiens. h£c Ammidttus. Legitimu pducvs abhinc annis ad ttos dduehi ccepit. N Smidto dnted tempore Rhdpontici uice
maiorii antatmj rctdix in medicime ufum irrepferat . Q«4 etiam noftra £tdte non deftint , qui Rhapontici loco utdn=

tur.

le

3 0

InLib. tertiumDiorcoridis. 545

tlii', nccntiorum inuentu relfuentes, cum haSlenus legitimum Khxponticum neq^ nouerini, neque uiderint : tanta cji ■Quorundam

quorundm pertin-icia . Crcdidcre ad h£c periti^imorum medicorum quidam, prccterito nupcr <euo,Khal>urbarum *"'"^ •

4 Khapontico 'Diofcoridis nuUo difcrimine dijferre. Quippe quoniam eorum temporis curriculo legitimmn Khapon=

ticm Italia non uidcrat . Quod cian paucos pojl annos ad nos effet aUatum , non defuere qui priorum reuocauerint

fententiam . Id quod maxime palamfacit M.anardus ¥errarienfis infuis epijiolis . Quandoquidem is lib. v i . epijiola

I i.firma hac, crflabili ducebatur opinione,uulgare nojlri ufus Kkibarbarum,o- Diofcoridis Khaponticum et idem

ejfe, er nihil interfe cognationc differre . Veruntamen cum pojlea legitimum conj^exiffet Khaponticum e Mofchos

ttia aUatum , quod Diofcoridis hijioriam notis omnibus rcfcrrct , nouamfi.itim induit opinionem , cr priorem , quam

habuit , reuocauit , ultima quinti libri epifiola adl-eonicenumfcribcns . Rhaponticum primum utdi cgo Venctijs in

ofjicina ad medici infignium e Confiantinopoli allatum, ac deinde alijs pluribus in locis etiam ex Alexandria conues •

£imn . quoi nuUisrcclam.vitibus notis, uerum antiquorum Khaponticum refert. Inuehitur Auerroes lib.v . fuarum ^^"^ Auer-

coUcdanearum tum in Galenum, tum in reliquos , qui dixerunt Khabarbarumfacultate tantum adfiringenti poUere , '■°'5 calumnia

quod purgatoriam , qu£ iUi inefi,facultatem minime compererint : cim tamen Auerroes ipfefit maximopere carpen *^°""*

dui, quad ncque Galeims, neque c£terifeniores Khabarbari nofiri ufus ufquam meminerint, nec quicquam de co po^

Jieritatis mcmori£ prodiderint , tametfi de Khapontico a Diofcoridc defcripto plura tradiderint, inter cuim facuU

Utes mtUa penitus , qu£ purgandofit , inueniri potefi . Khapontici meminere ,fub Khabarbari tamen titulo , nift in=

Urpretis ( utfrrcfujpicor^Jit Iapfus,ci(m Serapio , tum etiam Auicenna . quandoquidem nonplures fuo Khabarba^

ro aj?ign<tuere ficultates , qukm qui eos prxcefferunt, Khapontico afiignauerint . Quippe quod eorum neuterfcri=

pferit ,fuum Khabarbarum deieftoria facultate poUere . Id quod uerum indicium pr^bet ,fcripfijfe hos de Kha=

pontico , non autem de Khabarbaro . Quofii , ut non ab re putandum fit , id eueniffe interpretum ignorantia Kha^

ponticum in Khabarbarum permutantium . Cognouit tamen legitimum ( ni faUor) £tatis noflr£ Khabarbarum Vau^

bu A cgineta ,<im ipfim meminerit libro yii. cap.xi.in quibufdam medicamentis aduerfus podagras, quorum cos

gnominafunt diacoralUon , compofitio Agapeti , er compofitio ataHos . Verkm non propterea credidit ipfe , Kha^

ponticmn a Khabarbaro differre , Cuius rei aufior ii fidem manifefiam facit libro primo cap. XLiii.ubi fcribit ,

quod deuorata tercbinthina refina oliu£ quantit.ite dormituris aluum leniter mollit, er quod id pr^fiatur cfficacius,

fi Khcipontici momentum admifceatur . Ex quibus palamfit, per Khaponticum Paulo Khabarbarum defignari,qu6d

firt^iffe inter h£c exifiimauerit nuUam interccdere cognationis differentiam . quemadmodum credidere recentiorum

quidam , de quibus paulo ante diximns , Paulo enim fl Kheipontici , er Kheibarbari aliqua intercefijfet differentia ,

ubi peculiariter defimplicibus medicamentis agit , de utrorumq^facultate jbeciatim fcripfiffet , Sed cum ibi tanttim

j o Vontici meminerit, indicium haud dubium efi , iUi Barbart, cr Pontici nuUamfuiffe differentiam . C^teritm KueU Rhapontici,
lius eos acriter reprehendit , qut inter Khaponticum , er Khabarbarum nofhrim difcrimen faciunt , cim fua ferat & rhabarbari
opinio , alterum ab altero minime diflidere : atque fi qua differentia reperiatur , eam non aliunde prouenire ,quam ' ''""*'* *
regionum,tibigignitur ,diuerfitate ,clementia ,uel inclementiac£li. Nequealia ratione afferit,Ponticum nuUo
odorecom}nendari,qu.m aquilonariumregionum ,inquibus oritur , immani frigiditate : citm tamen Pontica regio
non tifqueadeo fitfi-igida , ut KueUij fententia admitti debeat ,fed ut potiustanqttaminani/sreprobanda uideatur,
Quandoquidemfequerettir , quod c£tera fiirpium genera , qu£ tam in oriente , quam in meridie odoris Jragrantia
commendantttr , in aquilonari plaga : er in ipfa Ponti regione penitus inodor£ reperirentur . Ciuod tmen falfum
effefemper crediderim : nam quanuis fiirpes omnes , qu£ in aquilonaribus regionibus oriuntur ( de his , qu£ natura
cdoratiores habenttir , inteUigo ) ex climatum , er aeris algore ,fint odore , ac c£teris qualitatibus imbeciUiores ;

40 nonob id tamen harum qualttattim adeo expcrtes deprehenduntur, ut difcerni nequeant : quin cr in quemlibet ufum,
ubifcilicet confcrant , non recipiatitur ftiis in regionibus . Quippefi obfrigoris , ac regionum inclementiam fuas in~
natas qualitates penitus exuerent , adeo utfola tantiim forma remaneret , propriam omnino peruerterent ^eciem .
Quod tamen nuUa ratione , nec audoritate probatur . Siquidem compertum iampridem apud nos eft, quod quanquant
Celtica nardus , qu£ a quibufdam Carinthue , er S tiri£ alpibus nobis affertur , a quibus pene quatuor , uel quinque
totius anni mcnfibus , nix coUiquata labitur ; itemq^ acoriradix , qu£ noflro £uo ex Sarmatia Europ£gIacie, er nj«
uibiis maiore anni partefemper obduda, aduehitur in calami odorati ufum , odore tam ualido , naresq^ firiente frin
grare non deprehenduntur , quemadmodum Celtica illa nardus , qu£ ex Liguria , cr Ifiria defertur , er acorum ,
quod ex Ponto , Syria, ©" Aegypto petitur ; non tamen ob hoc euenit unquam , qtiin fuis proprijs ac naturalibuifra^
grent odoribus . Quofit , ut infirma admodum , quantum equtdem conijcio ,fit KueUij fententia . Quare hinc nobis

f o concludere liceat , Khaponticum odorii expers iton effe , aeri/s ,foIi , er regionis algore ,fed quod alia d Khabar»
harico , uel Indicofit planta . Declarant pr£ter h£c , Khabarbarum a Khapontico plurimiim diflare purgatoria
uis , quam natura ipfa Khabarbaro largita eft , odor naresfiriens , compailafimul fubfiantia , aurem color , aridi^
tds , amarittido , qu£ gufiu percipitur, er ponderi/i grauitas . Quandoquidem Khaponticum nuUo odore commenda*
tur, minime deie^^ionem molitur, ciim potius adflringat ; tion efi amarum ,fedfubacre ; non aridum ,fed lentwm ; non
compadum,fed rarum ; non ponderofum,fed admodum leue . Quibus rationibus fretus non temere afferendum putos- Ruelli;,& ali-
uerim,KueUium hac in re magnopere haUucinatumfuiffe, pr^fertimq; citm dicat,nuUo alio difcrimine Khabarbarum quotu error.
a Khapontico differre, quim odore tantitm . Vanum quippe uidetur argumentari , Khabarbarum , er Khaponticum
unam er eandem effe radtcem, quod forma, colore, ac f^ecie nihil interfe diftare oculortim fenfibus appareant , ciim
tam infacultatibtti , quam qualitatibus , maxime interfe dtfferant . In fimili errore uerfantttr etiam vj (funt enim
qui itafentiant ) quifibifalso perfuadent , abietis Idcrymam a larigna mhil difidere , ac unam er eandem lacrymam
ejfe, eo quod in colore, infubfiantia, ac in c£tens notis, in quibus perpendendis oculi tantiim iudicesfunt , ade6per=.

fimilei

344- And.MatthioiiComm.

fimilcs uidedntur, ut mfil>iUf.icultate dterd d dlterd difcerni non pofit . Verkmfi quis rem c£teris fenfibus experi^
ri a^grediatur, difcriminis ccrtiorfiet : ndnq; olfdclu odorisfragrantiam haud infuauem,guftu tiero amarorem in 0!=-
bictis hcryma compcriet, quibm hrigna caret. Et quisnam iuniperi refinam k lentifcinafecerneret, nifi rei ipfim in=
corruptus iudex fucritguftus ? Q«/y aftrobolina refina, cr k quibufdamgummiglobulis thus ipfum agnofceret , nifl
ddulterium tum igne, tumguftu deprehenderetur ? Tanta pr£terea intercedit fimilitudo inter piftacium, cr unguen=
tariam glandem^ut nifi hnec amaritudincm guftui relinquerct ; illud uero dulcedinem , difftciUimum fane fuerit alte^
rum ab altera diftinguere . Quid porro inter fe ftmilius reperitur, quam cafia, cr cinnamomum, etfi h£c omnino fpc
cie non conueniant ? Hincfacile adduHusfum , ut nuUius momcnti eorum argumcnta femper exiftimauerim , qui res
fecundum quafdam tantiim qualitates dijudicant, quibus etiamfepe decipiuntur, ut ij,qui hic lcui ratione du{li,Khd^
Rhapotici ui- barbarum, cr Rhaponticum idem effe contendunt . Nieminit Rhapontici Galenus lib.vi 1 1 .fimplicium medica^ » o
res ex Gal. mentorum, ubi de eius uiribus itdfcriptum reliquit . Kheum, quidam ipfum Rha nuncupant : miftam habet tum tem=
peraturam, tumfacuUatcm . Uabet enim quiddam terreftre fi-igidum, ceu indicio eft adftridio , cr adiunda efi qu£~
dam iUi caliditas :fiquidem fi plufculum mandatur ,fubacre conj^icitur . Ciuinetiam aerea cuiufdamfubftanticefub:^
tilis eft particeps, quod indicat tum hxitoi , tum leuita^ : uerim non minime er opera . Ob id enim licet adftringens ,
tamen non tantltm conuulfis ,fed er ruptis , cr orthopnce<e prodeft . Sic quoq^ liuentia , er lichenas fanat cum aceto
iUitum . Torro qucd adftriilionis opera haud inRrenuafunt , hinc difcere liceat , quodfanguinem expuentibus , cce=
liacis, er dyfentericis conftrat : nec enim reludatur terreftrifrigido tenue aereum, imo eo quod deducdt,et in dltum
perducat, ualentiori<: cffcdm cdufd exiftit. Btinlibro de antidotis primo : In Rheo , inquit,quoquefrdu^ commit^
titur : nam quibus in locis nafcitur , fimul dtq; euulfum eft^, ipfum elixdnt , quofuccum remittant , ac tamfuccum , ut
fyncerum, er aquie impermiftum, quam Rheum exiccatum,ut non elixum ad nos poftca mittunt . Idcircofcire opor^ » o
tet adulteratum dignofcere . quodfaciilime ab his deprehenditur , qui Rhevmfua ffonte nafcens uidermt . hadenus
Galenus . C£terum adulterium, quod in Rheofieri prodidit Galenus ,id{ut paulo poft didurifumus yde Rhabdrbd^
ro trddidit Mefues . Cui tria Rhei conftituuntur genera, nempe Turcicum, Barbarum, er Indicum,quod er Scenitu^
Rhei turcici cuw uocat, omnia a regiombus,d quibus conuehuntur, cognominata, ucl in quibus proueniunt. Quippe Turcicunt
nomenclatio. nil aliud iUi defignatur, quam Ponticum, uel quod e Fonto ad TurcM uicinos defiratur , ucl quod db ijsfaltuofis con^
uaUibm, in quibus ultra Tanainfiuuiim priores Turc£ , Vomponij Mel£ , er 'Plinij tcftimonio , uenationibmftre uis.
xere tantim, iampridem in Pontum fuerit delatum . Siquidcm ab hi<: non longe diftat Rhafiuuius , circa quem Rhd ,
quod Fonticum pofteri uocduere , probatifiimorum duHorum teftimonio , oriri cerco fcimus ,fiuminis illius nomine
pariter appeUatum . Quofit, ut hac in re non dubitauerim erraffc ctiam Mcfuem . quippe qui inter Rheigcnerd aluu
ducentia Ponticum ddmifcuerit , d c£teris tum f^ecie , tum facultate diuerfum , quanuisfortaffe redius id Turcicum 3 o
Rhei Indici dppelUuerit, quam Ponticum . Porro Indicum ab India dii^um, ubifi-equentijlimum prouenit , ncmo efi qui ambi-
nominatio. g^i . sed quAnam ratione Sceniticum, er Indicwn: idem effe dixerit Mcfucs, hailenus compcrtum non habeo : nififi>r
taffe Sinicum reilius legendvmfuerit, quod a Sini^ extrem£ Indix populi^ ( ut arbitror ) deftratur, cimt plura quoq-
aromatum genera ea regio mittdt . li quod manifefte idcm dechratMefues : quippe qui Scenicum , ucl Sceniticum
Indum effe affirmat . Scenit£ enim ( ut infi-a dicemus ) lndi£ populi nonfunt ,fcd potius Sini , a quibm sinicwm , non
Sccnicum, ut uulgata habet ledio, mea quidemfententia, uocari debet. Sunt tamen qui uclint Scenicum, ncq Indicum
effe, nec a Sinarum regione oriundum, quod k Mauritanis non Stnicum ,fed Scenicum dicatur . Quamobrem eorum
quidam, ut Adamus Lonicerus, in Arabia hoc nafci cenfet, er a Scenitis illius regionis populis Scenicum,fiue Sceni
ticum uocari putat . Yuchfius uero Mefuis opinionemfccutus, nuUam inter Indicum, cr Scenicumfacit dijferentiam.
quippe qui fcripferit libro primo de compofitwne mcdicdmentorum , Rheum Indicum. effe uocdtum , quod ex Indid , 40
dutlocis lndi£ proximis , nempe d Scenitis populis , ut audor eft Stephanus de urbibus Perfidis , deferatur . Verian
ciim Scenit£ defcrt£ Arabi£ populi omni arom.itumgenerefint dcftituti , clanq^ afferat Mcfues Sceniticum rheum ,
er Indicum idcm effc, cadit, peritq^ Loniceriopinio . Velim tamenfipoffcm Fuchsijfententiaprobare . Verum cim
Scenit£ etiam Straboni populifint e Parthorum coUegio Arl£, cr Mar'tyan£ montcs incolcntes , diftentq^ ab Indi<e
finibus miUiaribus plufquam miUe er quingentis , nefcio profcClo , quonam modo Indicum rheum d Sceniti^ Partho^
R heiBarbari- rum populis Sccniticum dici pofiit , quofit, ut etiani Fuchsij opmioncm longiusfiftincre nequeam. Ad h£c de Bars
ci nomencla- l,^ricinomenchturauariaddmodumeftrecentioru)nmcdicorumfententia.QuandoquidcmfuntquiucIintficdiilim
^""^^" d Barbaria Aphric£ prouincia,fic uulgariter appelhtd , ubi olim Cdrthdgo clarifiimahabuit fedem . Horum opinio^

ncmfcquitur Yuchfius , quodfcripferit libro primo de compofitione medicamentorum , id ucrum fuiffe Rhabarbari^
cum, quodfuperioribus annisfecum adduxere milite5,qui cum Carolo Impcratore Tunetem expugnauere . Alij Bar^ $ o
baricum uocari credunt,qu6d a Barbari Indi£ ciuitate, qu£ intra Indi fluuijfiuces efifita, dcuehi ccnfcnt,rati Ih=
dicum, er Barbaricum idcm effe . Alij autcm d Barbaria Erythr^ipelagi infuh,fic appeUutum exiftimant, quod !«=
di£ naues, ac liburnicx aromata dcferentes magnumfu£ mercis ibi iampridcm habucrint cmporium , a quo per Aras
bicumfinum, traieilo prius angufto mari de Mccha,aromatum omne genus in Aegyptum per alias dcfcrebatur natio^
nes . Sed aliterfe habet opinio noftra : quippe quod femper exiftimauerim , Rhabarbarum ex Troglodyticd Aethio-
pi£ rcgione ad nos defirri, et ibi ctiam oriri, quod ea regio Barb.rrica antiquisfucrit appelhta . Siquidem inuenio Ga
• lenum fcripfiffe tum lib.vi. de/implicium medic.imcntorumfacultate,tum lib. iiii.cap.vi.de tuendafanitatcgm^
giber cx Barbaria ad nos conuehi : quod tamcn Biofcoridcs fupcriore libro, er Plinius lib. x 11 .cap.v 11. a Trcglo^
dytii dcfcrri, cr in eorum rcgione nafci tradunt . Quinctiam repcrio, ghndem ungucntariam,quam Galenus ex Bar
barica regione adftrrifcribit, Diofcoridera Iibrofequcnti uiAethiopia, ubi cfi Trcglodytica regio, er Plinium libro
XII. cdp. XXI. Troglodytis nafci pofteritatis memori£ prodidiffe . Ex quibuifxne liquido conftare puto , TrogIo=

dyticam

xo

InLib. tertiumDiofcoridis. 34)"

dytium rcgionem, O" Bdrbiiricm Mtiqim unam cr eMidcmfuiffe . Huc pr£tered dccedit alid Plinij dudoritds , qui
libro idm bis citdto, cdp. x i x . ubi raritdtis cinndmomi cMifdm reddit, id dccidiffe fcribit,inccnfis fyhm Bdrbarorum
ira . Ndm ci\m, ipfo inibi tcftc, oridtur cimumomum in Acthiopid Troglodytis connubio pcrmijhi, non alids utiq^ gen
tcs Bdrbdrd! dppcU.xlfe crcdimus , qu.hn Troglodytds . Qn.tmohrcm cr myrrham Troglodyticdm appcUauit Barba-
ram cxp. x v i . ciufdcm uolumims .Nccdb rc quidcm Gukno, o" Flinio Troglodytee Bdrbdri j]>eciatim dicutur, cim
fcripfcrit P omponius Mcla gr.tuifimus dudor libro primo dc fitu orbis , eos magis (Iridcre , qu.hn loqui ,ffyccus tdu-
tumfubirc, cr .tliferpentium cdrnibus . Qu^fdnc craniaita in mcd mefirmdnt opinione, ut ccrto creddm, Khcum lU
lud uere cffc Bdrb.iricum, quod cx Troglodyticd ajfcr.ttur regione . Scntcntiam nofiram magis adhiic confrmarc ui
detur Strabo, quod lib. x y.fu.e Gcographi^ apcrte tefletur,ed omnid in dromdtum,cr plant.trum genere oriri in A=
rabid, cr Aethiopia, qu£ in Indid auflrali proucniunt , quod h£ regionesfole pcrfimilesfint . Non placct igitur, ut
dicim libcre quodfcntio, Tuehsij opinio ob pr.ediil.u tum r.ttiones, tam dudoritdtcs,tum ctiam quoni.tm apud nnllum
tifquam legerim cx ea Aphric£ pdrte, qu£ uulgo dicitur Bdrbdria , Khd .-tliquod dfferri, quod ibi proucncrit . Qnin
nec aliorumfcntentids com.paobaucrim, quoniam ncc iUud, quod a Barbarilndis ciuitate, nec illud, quod i Barbarid
lE.rythr.ci pcLtgi infuld dduehitur , reiic Barbarum dici potcfl , cim ex India utrunq^ pctatur , Gr qurd nuUus extet
audor, qui i Barbari ciuitate Khdbdrbdrumfcribdtfu.tm duxijfc originem . Qjtdrc iUud legitimum cffc Khabarba^
rum mea demumfirmdfententid eft, quod ex Troglodyticd Aethiopi£ regionefuerit dducdum . Quodfacile Hrtaf^
fe Veneti , qui quotannis in Alcxdndriam nduigant ,fcligere poffent ab Indico : quod ccrto fciam , multa drom.itum
gencra prstcr Indica. c6 ex Aethiopid, &felici Arabia per carouands ( ut uocant ) comport.xri . deterian, ante^ Opinio falfa .
quam de Khab.trbari uiribus dgamus ,iUud in primis ignorandum non eft, quodfdlfd, ac udna fit uulg.trbm, (T alio-
» o rum quorumlibct opinio , qui fibi frmiter perfuadent , Khabarbarum uiokntum admodum effe medicamentim , cr
quod proptered d medicis non exhibciiur , nifi in deplordtis fcre morborum ajfedibus . Siquidem ( ut infvrim cldrif=^
jime pdtcbit ) iliud h.tud dubie tuto cr puerii , cr utcro gerentibus mulieribm omni temporc , cr £t.tte cxhibcri po-
tcji . Atqui in ciufmodihominum mentibus inualuit h£c inanis opinio : quoni,am elapfis temporibus tanta Barbaricie
huius rddicis cxtitit pcnuria (^qiuli enim cum .turo pondere uendcbdtur ) ut dd pretij magnitudinem euitandam , eam
tunc non dediffent medici , nifi nbi morbos uel mortis periculo , uel diuturnis languoribus non u.tcare , certis fignvs
conieciffent . Quofddamfuit, ut pdfnn hac rcprobanda opinione ducerentur homines ad credendum , quod in mor:=-
bis curdndis udlentifnnum, imo uiokntifirdim omnium medicameniorwn effet Khabarbarum . Huim uires c£teris Rhabarbari
diligentim, Idtiusq- defcripfit Mefues,fc inquiens . Kh.tbarbarum innocens, clemens , er exceUens efi medicamen- ^"'^^ ^" ^"'
tum, multds dotes medicamcnto purg.tnte maxime expctitas compkxwm . Pr£cellit in omnigenere Indicum, quod re
3 o censfit, colore fubnigro rufvfcentc, ponderofum, quanuis fuafubfiantia rarim, er quod cumfrangitur,rufx>,Z:r glau
co colore alternante f^edatur:itemquodmanfumcroceo inficit colorc . Adulteratur autem ,quodomnino te ani=-
maduertere cautius oportet, hoc modo . Accipiunt impoflores Khabarbari multum , toiumqi aqua macerant quinq;
diebtis, exemptum deinde ficcant,fubtrdcia'c^ ui, er qudft dnima uendunt . Aquam uero , qua maduit , igne , uelfole
fimiliter ficcant, cr in pafiiUos conformant .td reg.tles ufm . 1r.am cognofcitur, quodfyncerum non uehementer ad^
jiringat,fublidntid rdriusflt, er colore croceo inficiat . Adulteratum uero contrafe habet , coloris interni narieta,
tem amifit, cr fubnigricdt . Cdkfdcit, ac ficcat fecundo ordine , etfi nonnuUiprimo tantimi dicant . Confiat tum. d-
queis, tum terreis qudlitdtibus , qu£ ddfiringentem ei facultatem tribuunt , er eimfubfiantidm conferuant . Bji gt
dcreii rdritatemfubfidnti£ confereiitibm pdrticeps . N ec ignels quidem expers efi , a quibm amaritudinem, concura
rentibm etidm terreis qudlitdtibm , dcquirit . Ac ipfa terrefiris qualitas in imo delitefcit : ignca uero infublime fers.
40 tur . quofit, ut cius diuidantur qualitates cim aqud, aut uino perfunditur . Operatur uutem in obfirudionim affedi^
tus igneis tantlunfacultdtibus : terreis uero, uhi ddfxridione fit opus . Omni penitus noxd Udcdt , ddturq; omni tem=
pore, cr £tdte, ddeo ut pueris £tdte teneUis, cr pr£gnantibusfdcile exhiberi pofit. Auget Khdbdrbdri uires ca-
prinumferum, uelfi maceretur intubi, uel dpij, aut plantaginis decodo . NuUi memoria excidat, quinfemper Indica
nardi tantiUum ipfi commifceatur , cim maximopere conferat . Addendum etiamfemper erit uini albi odordti modis-
cum, pr^fertimc^ ubi ad obftrudiones referandas paratur . lllud pr£terea memori£ retinendum efi , quodfcilicet in
adulterato nulla deiedoria reperitur facultas . Synceri macerati expref?io probe conucnit , ubi ta ntim abfierfione ,
dciedione, dc infdrdm liberaticne fit opus . Qjtodfi pofi hafce fundiones, uifcera adfiridione roborante egerint,ip
fum quidem in puluerem contritum exhibendwmfuent . AtiUud, quod igne torrefcit, uehementer operatur, dc uehe-
rac ntim quod comhuritur . I>urum,fekdum, acfubfidntia compadm, ahfc^ iadura in tenuem puluerem conteri po
S o tcfi . Karum uero, ac laxum minime, quoniam ex uehementi, ac longiori contritione facile euanefcit, ac deperdttur.
F^efoluitur itera eim tm, cim aqua, uel uino decoquitur . Deijcit Khdbarbarum non modo bilem,fed etiam pituitam
ipfam . Eiij,- propriafdcultas inefi cian abftergendi , tum etiam roborandi tdm uentriculum , quam iecur , er eormn
compundiones amouendi . CUrificat Khabarbdrumfanguinem , obfirudiones dperit , ac omnes pdriter dffedm /*=
ndt, quosgenerdnt ohflrudiones : nempe dqudm intercutem, regium morbum, Iienis crafitiem , dc diuturnas febres .
Sangumem reijcientibus, ac eim a. qualihetparte manationibus qualitate , ac facultate fubflanti£ prodefi . Batur e«
tiam ab alto deuolutis, ruptis, er tam interiie, quam externefradis maximo muamento , pr^fertimq; fi uino aufiero
drdchm£ pondere commifceatur , addito fyncer^ mumi£ momento, ac etiam eryihrodaniradicis tantundem. SinguU
tientihm opituldtur , dyfenteriam cohibet , pr^fertim quod igne fit torrefddixm, dddito tamen adflringente uino, CT.
pUntaginis fucco . Vindicdtur k carie , er teredme annis tribus , uel quatucr . Verlmfi cera oblinatur, uel in meU
le reponatur , v.el pfyUijfemine , uel milio fepeliatur , diutius integrum , er fyncerum feruari poterit . In Italid Rhabarbaru
quoqiic Khdbarbiirum quoidara in hortis , er uindarijs pafim reperitur , k peregrino non abfimik . quod etiam ( ut " "^"™ •

amedicii

34<5

And Matthioli Comm.

Nomina. ^ medictsfidc dignis mihi reUtum eji ) bilcm de ijcit , quanuis peregrino fit longe infirmiux . Rrfrfix , ^W* f * , GT
^Rov Gr£cis, Khdpoittictm~Latinis dppeUaiur : AraUbus, Ktiued,feu Kduend : Itdis , Rhapontico .

GENTIANA.

GENTIANA MINOR.

%o

t9

30

nmavK. GENTIANA.

CAP. III.

• Gentianae inuentioprima afsignatur Gentio Illyriorum regi,aquo cognomcntum ha-
buit.Folijspartimproxime radicem,iuglandi,plantaginive fimilibus,fubrubris: partim^medio
caule, & prsfertim iuxta cacumen , paulum difleftis . caule cauo, & Isui , digiti crafsitudine, genicu-
lato , & ex interuallis maioribus foliato , binum cubitorum altitudine . femine in calycibus lato, leui,
glumofo, fatis ad fphondilij femen accedente . radice longs ariftolochicE, longa , crafla , amara . Na-
fcitur in fublimibus montium iugis , vmbrofis locis , aquofisque . Vis radicis excalfaftoria, & ad-
ftringens : contra morfus ferpentium , duabus drachmis ,cum pipere, ruta ,& vinopota auxiliatur.
Extra6lifuccidrachm3,laterumdoIoribus,&exfublimideturbatis, ruptis,& conuulfisprodefl::he-
paticis, & ftomachicis, pota cum aqua fubuenit . Radix collyrij modo fubdita, partus eijcit :^impofi-
ta, vt lycium, vulneraria eft, & ulcerum cuniculatim depafcentium medela . Succus prxcipue eodem
efFeftuprodeft;oculisinflammatione laborantibus illinitur:pro meconio collyrijs acribus immi-
fcetur.Radixvitiliginemabfterget. Succiextrahendi ratiohoEceft. Contufaradixquinque diebus
aqiia maceratur : poftea in eadem tantifper decoquitur , dum extent radices : & vbi refrixit aqua , lin-
teo excolatur : mox difcoquitur , dum mellis crafsitudo fiat, fidilique reconditur .

Gentians co- Gentiana planta eji uulgark notiti£ . Irci^uentifiima excelfls Tridentinis montibm proucnit , pr<efer3s.

Cderatio . timq; in Ananijs , in quorum cacuminibui fxpim cim effodi radices brachiali crafitudinc , ©" bicubitali longitudine .

Hrfrtc a Gentio lllyriorum rege inuentam, undc illi nomen , non modo Diofcorides ; fed aliorum ctiam ueterum monit

menta teflantur . Plinio lib.x x v. cap.v ii.eaeft: omnium praflantifima, qu£ in lUyrico nafcitur, ubifiirtaffe pris

GentianB ui- '""'" inuenta efl . Gentiana uires paucis admodam perflrinxit Galenus lib.vi.flmplicium medicamentorum ,flc

xes . inquiens . Herb£ Gentian£ radix ualdc efficax efl, ubi extenu.ttionc, purgatione , abflerflone , obflrudionis libera-

tione opusflt . Ncc mirum ,fl h£c pofiit , cim impense fit amara . H£c ( utAuicenna ait ) excalfacit ordine tertio ,

'. ficcatq; fecundo . Vrinam, er menfes ciet , cr aduerfiK fcorpionum idus c£tcris antidotispr^flat. Eius aqua , pr£s

fertim qu£ uafe duplici balnei uapore uitrcis organis elicitur ,fibres ( «^ ego f^pius expertusfum ) ab infardu tum

, • uifcerum, tum uaforum excitatin mirifice pellit , Alui tineas nccat, maculasqi infacie qualcfcunq; detergit,fl eafre»

c^ucntius

40

So

InLib. tertiumDiofcoridis. 347

quenliui mdculi ubluMtur . TE.Ji prxtercd qu£dm uulgms etium plunta, aliquihus crvciata diftj, qu£ non Cruciatae con

puruirn cum Gentiam cognationcm h.tbcre uidctur : quundoquidem er «of« , er facultatibui iUi plurimtm ref^ow fideratio.

deut . Vnde eos, non longe uberr.irc credidcrim , qui hxnc GcntiunMn minorem uppeUauerint . H.^ec in incultis prce=

cipue locii nufcitur , cuule rocundo , dodrdntuli, uc etium muiore, in cdcumine rujefcente , puribmfire interuuUis db

imo udfummumgeniculis interfcifo : e quorumfingulis ulii binu prodeunt foliufuppinguiu , longd, uulgurii did^ Su=

pon.tri.e .^inulu, cr Gcnti.vuetvliolii infummitute erumpcntibus fimiliu . flores, quipurpurco colore nitent,infum=i

mo circum cuulem in orbcm exeunt . Kudix lUi ulbu , longu , umurifimo gujlu , locii pluribus ub utroq; lutere crucis

injiur perprutu : undc lUt Cruciut£ nomcn indidcrunt . sunt ctium in hoc genere du£ ulite pluntu; :fed longe mino^ Cruciat*

res, tcnuibus rudicibui, o~ cuule udmodum puruo . Hdrum, ZX prxdide rudices recentioribus mugnis luudibus cjfcs uiret.

runtur contru pcflilcntium, er uenenoforum unimulimn idui. C<eterum ego quidem iUud experientiu compertum hd^

beo, quod rudice tufu , cr uentri empluftri modo impofitu , uermes , qui in inteftini^ fuerint , procul dubio necuntur :

Cr ulcerut£firum£fdnuntur,fi ijs eodem mcdo contufu, qu£ nuper effoffuflt, uelflccu,ZT in puluercm contritu dd^

hbcutur . Infummu non dcfunt , qui ufferunt , hui cd omnid prajlure poffe , qu£ Gentiunu . quod ex pr£di£iis fucile

proburi potcfl . Anunie nfld ruru Cruci.itum uulgo uocunt Pettimborfa . E x quo quis conijciut,fi lubet, hunc iUii in*

digcnii, corruptu It.ilicd uoce Mctti in borfu, idco Pcttimborfu nomindri, quod tot uiribui commendetur , ut perinde

ac gcmmu, crumenii ufferuurimercdtur : uut qucd tuntum uiribia excelldt , ut medici eu utentes ingentem drgenti ,

C~ uuri copium crumeniijint repoflturi . Ti^Tictn pluntafic Gr£cis , Gentidnu fimiliter I^dtinis uocutur : U.du~ Nomina.

ritdnis, Gentiund, Gcnthiunu bufilicu,feu Bufuteca : Italiit Getiana : Germams, ^ntzi^n, Bitter uurtz^fit^ Crcutz

uurtz ." Hil^unis, Gentiana : GuUii, Gentiunne .

20

ARISTOLOCHIA ROTVNDA.

ARISTOLOCHIA LONGA.

30

40

5»

A'5i?oAoXi'ot. ARISTOLOCHIA.

CAP. IIII.

Aristolochia nomenexeofibiadoptauit,qu6dexiftimecuroptimepuerperisopitula-
ri. Triaeius generatraduntur. Rotunda,qu2fcEmina vocatur,folijs hederaceis,pr£fl:anti odore
cura acrimonia,mollibus,fubrotundis,multis abvna radice germinibus,prs;longisque palmiti-
bL]s:floribuscandidis,pileifimilitudine,inquibus quodrubrum efl:,grauiter olet. Longa ma-^
fcula3ppellatur,nonnullis daiftylitis : longiore quam rotunda folio: tenuibus ramuIis,dodranta-
libus : flore purpureo , grauiter olente , qui marcefcens in pyri fimilitudinem turbinatur . Radix ro-.
tundx in orbem conglobata,rapi modo: longafvero digiti crafsitudinem , ^\ dodrantis longitu^
dinemixnplet,nonnunquampauI6maiorem. Ambae colore intusbuxeo,gufl:u amaro,& g""^"'*

348

And. Matthioii Comm.

Eft etiamnum tertia longa , qu^ clematitis vocatur , ramulos habens tenucs , refertos folijs fubro-
tundis , minori feraperuiuo fimilibus : flores rutse : radices longiores , tenues , craflb cortice, odora-
toqueveftitas,priuacim vnguentorum fpiflamentis conuenientes. Rotunda cacteris venenis refi-
ftit . Longa vcro aduerfus angues, & venena, drachmx pondere ex vino bibitur,& illinitur. Pota cum
pipere, & myrrha menfes, partus, & omnia vuluarum onera eijcit : eadem efBcit fubdita in peffo. Ro-
tunda ad eadem pollet : infuper fingultibus , fufpirijs , horroribus , lieni , conuulfis , laterum dolori-
bus, pota cum aqua, fingulariter auxiliatur . Aculeos , & fpicula extrahit : ofsium fquamas illitu adi-
mit : vlcera putrida exeft , & fordida expurgat : caua cum iri , & melle explet : gingiuas , & dentes ex-
tergit. Clematitis ad eadem pollere creditur : viribus tamen inferior eft.

>•

20

AriAolochioe Aristolochiae, quam officin£ Ariftologidm uocant, tridftatmmturgenera, nempe rotundd, lon^
conGd, gti, ^r clemititii . Hcec rdri ddmodum,0' pducis notu : illie uero omnibwsfire rei herbariee ftudiofis notifiim£. Qu<e

rotunda uocutur, etfi non ubiq^ in Itdid prouenidt ; in agro tamen Goriticnfi plurima, pulcherrimaq^ nafcitur , pr^
ftanti odore . Vtraque ftores edit , ^'fruilui : qui inlonga pyri imaginem refirunt ,funtqi iuglandibm longe mtdos.
Plinii, & Leo res : in rotunda uero rotundiores, pauloc^ minores f^edantur . Qua in re non potui non maxime ?linium admird=
niceni lapfus. j-i^quod lib. x x v.cap. viii.utranq; firre bacculas paruoi ueluti cappares tradidcrit. nifi quis illud dixerit,qu6d P/i
tiio contigerit, Ariftolochi£ utriusq^fruilui uidiffe, priusquam adfummum adoleuiffent . Sed certe is eodem in loco
excufari, meo iudicio, non poteft, quin manifeite haUucinatus , cr Gracifermonis non admodum peritus deprehendd.
tur, cum Ariftolochi£ nomen dediffe grauidis tradat. Quandoquide non ab utero gercntibus mulieribus,fed k puer»
perii Ariftolochia ( ut Diofcoridesfcribit ) id nominisfibi comparauit . Cuius rei non modo indicium prabet nomen
ipfum ¥f (?oAox,i'ot, quod nil aliud denotat, qum optimd puerperv! , non ( ut Plimm inquit ) grauidvs ifed etiam ip=^
fiusfaculttu, qu£ ad remorantes a partu fecundas , menfesq^ ciendos magnopere commendatur . Quapropter fuerit
h£c pr£gnantibus procul dubio exitiale potim , quamfalubre medicamentum , cim eafane omnia , qu£ fecundas, er
menfes educunt,fcetum etiam trahant, ©" quandoq^ interficiant , pr^fertim cum fuerint amara Ariftolochi£ modo .
Nec minus pr£terea Leonicenum uirum alioqui noftr£ £tdtis doHifiimvm ,fatvi admirari poffum , quod dum nimio
fbrtaffe dliorm errata corrigendi ftudio, uel auiditate du6lui, de cyclamino, er ariftolochijs Plinium accufat, in cdn
dem, in qua Pliniui,fi)ueam ceciderit, afferens cum Plinio Ariftolochia apr£gnantibus fibi nomen adinuenijfe.Quod
nefine audore pronunciaffe uideretur , Biofcoridem quidem adducit ,fcd eius hiftoriam , quantum equidem fentio ,
Opihio quo- corrumpit, ac peruertit. Sunt e recentioribui Cordui, Adamui Lonicerui, cr monachi illi,qui in Mefuori c6mcn=
rundi repro- i^fia edidere,qui fibi certo perfuadent , eam effc Diofcoridi Ariftolochiam clematitim , qu£ officinii omuibus paf^im j o
*' longd cognominatur : argumento quod h£c radices proferat admodum longoi , er farmentorum modo pr£tenucs .

Quin cr utfuam tueantur , ac mdgis roborent fententidm , hoc in loco Diofcoridis codicem omnino deprauatum effe
contendunt : cr ubi uulgata ledio habet , Khavix ty^ovaoc AeTrTa , <$u'AAoif visos^oyyvAoH , oceilaov f^jKf ou
tomoai, hoc eft ad uerbum, rdmulos hdbens tenues,folijs fubrotundis, fcmperuiuo paruofimilibus , non xe^ciov (jil=
KfoUj/eiaWfou ^inoo'j,qu6ddfdropdruofimiliafintfvlia,legendumeffeccnfcnt. Horumfane fententiamnun^
quam probare potui , neq; probandam arbitror , pluribui ckm rationibus , twm audoritatibus adduilui . quandoqui=
dem Oribasij ledio aliter nonhabet , quam communiih£c Diofcoridis , nec aliter legunt Serapio , O" Auicenna . Id
quod ^naniftfte oftendit, hoc in loco Diofcoridi nuUamfubeffe mendam . Adde , qu6d cum unum tantum Diofcoridi fit
afarum, nec minorPs afari is ufquant,quod legatur, meminerit, abfurdumfane uideretur, quod minori afaro Ariftolo^
chiam clematitim comparaffet . Accedit er dlia ratio , quod cum uulgaris Ariftolochia longa rut^flores non edat , 4 o
clematitis effe non poteft . Tr^tereafi Diofcoridis ledionem accuratius perpedamus, nil aliud effe uidetur longa ofi^
ficinaru,quam longa Diofcoridis : autfbrtafiis cius (^ecies, cuiui nuUa, quod extet,ab antiquisfada fit mentio. Quip
pe quod proftrat h^cfilia longiora , latiorac^ , quam rotunda : ramulos dodrantales :fioremgrauiter olentem , qui
fruilum edat pyri modo turbinatum . Nam quodfrudwmfirat clematitis,non fcribit Diofcorides : necfvlia longa, ld=
tdq;, ut uulgdris habet Ariftolochia,fedfubrotunda,cr minorifemperuiuofimilia . Atft contra dixerit quij^iam, lon
gam uulgarem Diofcoridis longam non effe, quoniamflos iUi purpureui nonfit, fed melinus , cr radix non pahnaris,
nec digiti crdf?itudine,fed longior ddmodum,&~ longe tenuior . Uuicfacile rej^onderi poterit, id locoru regionumq;
uarietatc euenire poffe^O" quod natura cumflorum coloribus in qukm plurimis ludat : quodq; uidimus etiam nos An'=
ftolochi£ long£ plantam d Cdldbris aUatam, radice ( ut in theriacis fcribit Nicander ) cubitali longitudine , poUicari
craf?itudine : cuifolia erant,qu£ a noftrate longa nuUo difcrimne differebant.Adh£c Clematitidis radix Diofcoridi, $ o
Cr Vlinio craffo contegitur cortice : quod tamen in longa officinarum,noftrateq; non uifiiur, cion tenui cortice per^
petuo uefliatur, odore potius graui, quam odorato . Quamobrem inclinare nunquam potuit animus, ut crederem, A»
Piftolochis. riftolochiam longam, cuiui hic effigiem appinximus, effc clematitim . Sed potius eo deduiluifum, utfiiffiicarer hanc
fbrtaffe effc Fiftolochiamflc Vlinio uocatam, qu6d ©" ipfa puerperis commendetur . N^m pr£terqukm quod h£c iUi
quarto Ariftolochi£ generi afiignetur, tenuior eft, quam clematitis, denfis radicis capiUamentis,iunci plenioris crafr
fitudine . lUud mihi fuf^icionem auxit, qu6d uiderim etiam pr£ter hanc alidm, qu£ rddice palmari,o' crafiitudine di
gitali conftabat :fed in omnibus alijs partibus alteri ade6 perfimilis,ut nuUam inter cas intercedcrc differentiam com
Alia opinio pererim . Sunt pr£terea recentiorum quidam rei herbari£ crftudiofi,<y periti, quibus perfuafum eft , non tamen
refutata . fine aliqua ratione,qu6d Ariftolochi£ long£ pr£ter clematitim duo habeantur genera : quarum allcrafit radice ( ut
Diofcorides inquitfdigiti craflitudine,cr dodrantis longitudine : altera uer6 tcnui ac longtore,qu£(ut amt)ab Andro
ntdcbo ct GdUib, 1 .de antiiotis «gis 0 Aoxi'oc Ae7rTH,fcof eft Ariftolochia tenuis appellatur.quin et hanc affirmant eX

longm

InLib. tertiumDiofcoridis. 549

hngm effccuiiis Inc migine cxhibt(imus,cuiusq; pafiim ejl ufus.Qt!ofit,ut pro ccrto cxifiimcnt hanc cffc caAriJio
hchiam,qu£ in Androm.ichi thcri.icum addi debc,tt,Andromachi iuniori^,ct D.imocrutis tcflimonio inmxi,c]u6d ij in
thcriaccs copofitionc huiufce tcnui^ t.mn'.m meminerint.l d quod(ut dicunt) pr.efcfi:rrc uidctur,c(lteru etidmnum ip=

i o

ucrftbus dii^um , plunum fict theri.Kam lcgentibus ub ciusfiliofoluta orutione defcriptam . Quod enim ille Cecros
pium mel obfciirius dppelUt, hic Aiticum upertc nominut. Ccntmrium illc nulU udhibit.i difiindione in carmine pro=
nunci.it , hic uero in profa tatuc appoitit , eo qiiod aliud quoque ccntaurium cxtet cralfum appcliattwi . Idetn cr
in ariftolochiu ficit , am pr.ftcr tcnuetn ariftotochidm , alia qttoquc repcriutur , qudc cr.ijfam radicctn habeat , er
rttifus tertiu, qu£ rottindum . h.ic1cnus Gulcnus .. Quibns nimiriim ucrbis ilU crcduntfu.m fatis firmaf]} fcntctitiam .
Sed ego quidem alitcr fcntio , ut qui putcm , Ari/iolochiam tcitucm non aliud Andromucho er Galcnofiuffe , quant
clemutttim cognominutam . E tettim ut cmitt.im , quod Biofcoridcs er Guknm non pltiru , quantum inucnenm, quam
triu Ariftolochi.e gencru commcmorant , ncmpe rotundam, lottgum. cr clcm.ititim ; clcmutiti^ priuutirn k Diofcori^
de Ariftolochi.e longc fubfcrtbttur , cr qtiodummodo eius f^ccics conftituitur , r.imulis tcnuibiis , radicibus etiam tc=
ntiibus uc longioribus . Vt hincf.icilc nobis liceat conijcere , Aitdromuchtim O" Gaktttm tton aliud fupradi^o loco
per tctiucm Ariftolochi.im intcUtxiffc , quam clcmutitim . Adde quodftud omnitim qualit.-ttes cr facultatesf^edcs,
fune cleinutitis dignior cft , cqux in thcri.icum recipiattir . Hac ettim radicem habct , Diofcoride tcfte , cortice odo=
r.ito ucftitum , ungucntorum (pifjantcntis conucniattem . Vlinius deinde lib. x x v. cup. v 1 1 1 . clemutitim c<eteris
prxtulit ijs ucrbis . Tcrtium longifiims tcnuitatis , uitis noueU^ , cui fit prxctpua uis , qtice clematitis uocatur , ab
alijs Crcticd. E t paulc poft idem ait. Odor oranium medicutus,fed oblotiga radice tenuioriq^ gratior . hccc ille . Qzji=
busutique adftiptiluriiiidcturetiumG.iIenusl:hroYi.(impIicium medicamcntorum ,ubi de Ariftolochiurum uiri^
ius dijfcruit , ut infi-a p.xtebit in earum commentutione . Qjiure tton efl, meo quidem iudicio , ajferendum, quod Ari^
jiolochiu AettTh Andromacho er Gulenofit aliqttod quurtum Ariflolochice geiius ita uocatum . quundoquidem Ae=
ttIh blc nuUumfucit perfegenus : ncquefolv.m tenuem indicut ,fcd etium minorem . atque certc in longartimgenc=
re hiiitifmodi cfl clematitis . Cctcriwi f^ Ariflolochia Griecii AhsIh ttominata effet aliudgcnui per fe , neceffario
ftutiiendumfiret efte tertium quoque ceijjt^urij genu^ pr£ter mugnum cr mintis , qtiod peculiariter Gr£cis Ae^s-foV
uocitur . Sed hoc dupliciterfulfiim effe canuincitur . Vrimo quod upud Diofcoridem , Gulenum , uliosq; antiquiores,
qui dc pluntarum hifloria ac uiribusfcripfcrttnt , nufquam plttra , quod equidcm legerim , qtt.m duo centaurij genes
ru fcripta reperiuiittir ,fciiicet maius er minus . Secundo qitod conftet , Tlinio lib. x x v. cap. v i. centaurium co-^
gnominc lepton nullum pcrfegenus effe,fed ea appeUatione illud tanttm ceittuurittm defcribi , qiiod u Diofcoride cr
Galeno mintis uppeUatur . quiiietiam idem de huius ccntuurij uiribui ea omttiu tradidit,qu£ iUi centaurio minori red=^
diderunt . Sed quid tot uerbis optis erat , qtiibus noflrum tueremur , er aliorum refiUeremus fententium i cum huic
difficttltutifutis fire facere pofiint uerba ipfius Diofcoridis , quibits Ariflolochi£ clematitidis radices exprefiit in
lunc modum . gi^otf ^ocK^OTi^xs ( ^ock^otcctolc , qiiod efl , loiigifiimui legit Oribuftus ) Ki7s\ds . id eft , ru-
dices longiores , tenu es . Vt uel ex his inteUigi pofiit , huttd abfuvdum effe , quod aliqiiis A riflolochiam clem.ititim e=
tium tenuem nominet , quemadmodum ab Andromucho feniori , cr iuniori iiocutum ftiiffe exiflimumm . Exhis itaq-
omnibus coUigendtim effe arbitror , quod Ariftolochia tenuis dida ab Androm.icho , nonfitgenus diflinSium ab alijs,
fed cidem cum clemutitide : CT quddfub Ariflolochi£ tenuis itomine clematitim intellexcrint Andromachus, er G<<=
lentts . Erit igittir , mea quidem fentetttiu , Ariflolochiu clerautitis , tttpote tcnuior , odoratior , er pr^flantior , in
theriuc£ compofitionera addcndatnon autem illu loitgu , quumhic depidum dedimus . Qu£ tamenk nobis,firte
redius , Vlinij Piflolochia cenfetur , ut fupru didtim efi : uut certe uliud Arifloloclm genus tieteribus incognitum .

Veruntumen Euchfius medicus chrij^tmus,fuis de plunturum hifloria commentarijs , aliam pluntum Piflolochium Fuch. opinio
ftitut : qu£ tumen ( eitts puce dixerim ) rf Plinij Viflolochiu prorfus abhorret . Efl enim Piflolochiu Euchfio moUis in reieiSa .
uniuerfttm plunta , qu£ uere primo una cum chelidonio exoritur , crmuio , tiel adfummum iunio contubefctt . Cre~
fcit h£c tcnelli^ ,fubulbidisq; filijs , coriundro , uel ranunculo primi generis proximis : radice tuberofa , infiriori
purte fefiiIi,fuperiori uero monticuli iiiflar elata, tntus iibique concauu, nigro exterius cortice, buxea interius pul=
pa , odore urifloIochi£ , er gtiflu amuru . Quupropter Germunis h£c , quod uera Ariflolochia rotundaftnt deflitu-
ti,eius tttcem infiUciter explet . Kon tamen ob td cenfendum efl hanc effe Piflolochiam , qu£ a Plinio defcribitur . Si=
quidem h£c illi tuberofa , €r inaiti radice non conflut :fed clematitide tenuior efl , denfis ( ut diiium eft ) radicis cus
piUumentis , iunciplenioris crafiitudtne . Sed refiius , uertusq; quuntiim equidem fentio , dici poffet , hanc pluntam
effe pUniofumari£ alterumgenu^ , quod ab eo lib. x x v. cap. x 1 1 . ijs depingitur uerbis . Alia eft Capnosfi-uticofa,
pr£tenera , fulijs coriandri , cineracei coloris ,flore purpureo . Nafcitur in hortis , a-fegetibus . De huc etiain Ae's
titim locutumfutffe extflimuuerim Itb. x.cap.ii.in curatione obflrudi iecinoris , ubi chelidonij Capni meminit , eo
quod ( ttt diximus ) una cum chelidonio primiim erumpat Uriindinum aduentu , ut libro quarto lutitts differemus,ubi
confttlto fumuri£ hifloria tradubitur . Porro quod htiius plunt£ radix Ariflolochi£ rotund£ uicemfupplere pofr
jit , atqtte in htiius penuria iUa uti liceat , adnotutum reliquit Euchfius in libro de componendii medicamentis , quem
nuper locupletatum edidit,in theriaca diu teffuron . Attumen fi Gulenumfequi uolumtts , pro Ariflolochia rotun^
dahngam ftibflituemus . ArifloIochi£ generamemori£ prodidit Galettus libro vi . fimplicium mcdicamentos- Ariftolochiae
rtim , ubi eorum uires explicauit ijs uerbis . ArifloIochi£ radix ud medicationes utilifiimu efl , amara , cr fubucri/s . ^"^^^^^g ^ '
Sei ex iUis omniumfubtiUftima eft rotunda , ad omnia efficacior . Aliurum uero duarum , qu£ Clematitis appeUa^

G tur^

3TO

And Matthioli Comm.

Noraina,

tur , fragrantior eft. Itdqueea dd unguentit utuntur unguentarij:fedcid ftnationes infirmior. AttongaminUi
quidem tenuitatii obtinet,quhn rotunda,fed nec ipfa inefficax efl : uerion abjlergendi, atq^ excalfacicndi potentiam
pofidet , minus quidem quhn rotunda abftergit , ac digerit ,fed non minus calefacit , imo forfan plus quoq; . Itaq^ in
quibus ufus efi modicx abflerfionis, commodtor efl longa, puta in carnium exulcerationibiK,ZTfi)mentationibus utes
ri. Atin quibus crajjian humorem uJidius extenuare oportet, itlic ufus efl rotundcc . Proinde dolores ab infarflu,aut
crajUtie crudorumflatuum natos magis curat rotunda,cr H^icula extrMt, er putredinesftnit,cr fordida ulcera re
purgat , ac dentesjgingiuasq^ candidM efficit . Auxilio cfl CT afthmaticis,fingultientibui,comitialibus , podagriciSf
fi cum aqua bibatur : tum ruptis,Z7 conuulfis,utfi quod aliud medicamentum,idonea cft. haSienus Calenus . Arifio~
lochi£ uim purgatorum inejje (quod tamenfilentio pra^terierunt Diofcortdes , cr Galenus ) author eftMefues,qtii
itafcribit . Ariflolochi£ radix pituitofos per infirna ducit humores , atq; etiam , ut nonnuUi afferunt , biliofos , VuU
monem, ac pedorii particulas abhumorum lentore , ac putredine efficaciter mundat . cutus rei indicium eft, quod
afthmaticis maximum adfirat iuuamcnttm . Qua: Grxce oloisoAoy^iot. , Ariflolochia quoq- Latitte dicitur : Ara^
hice, Zaratmd , Mafmocra ,feu Zaraued : Italtce , Ariflologia ; Germanice , Ofterlutey : Htj^anice , Aftronomia :
GaUice , foterUe , aut de la Sarafinc .

rAuAv/^^i^a. DVLCIS RADIX.

CAP. V.

Dulcis radicis
conlideratio.

lO

Dv L c I s radix plurimagigniturinCappadocia,&
Ponto . Friiticofa eft , ramis binum cubitorum altitudi-
ne affurgentibus : folijs lentifci, denfis,pinguibus,ta-
ftuque gummofis:flore hyacinthi : fructu pilularum
platani magnitudinis,afperiore, qui filiquas lentium
modo habet ruras,& paruas:radicibus longis,ut gen-
tians, coloris buxei , lubacerbis , & dulcibus : qus den-
fantur in fuccum , lycij exemplo • Is in arterice fcabritia
efficax habetur : uerum oportet , ut lingu.T fubditus tli-
quefcat : sftuanti ftomacho , thoraci, ac iocineri conue-
nit:fanatueficGefcabiem,& renum.doIores,cum paiTo
potus : idem cliquatus fitim fedat : uulneribus illitus ac-
commodatur : commanducatus ftomacho prodeft . Re-
centis radicisdecoftum adeadem couenit. Eiufdemfa-
nna pterygijs commodifsime infpargitur.

D V L c 1 s radix , quam GriCci Glycyrrhizam , cr offici-
ti£ Gr£cum nomen corrumpentes , uel pottus Barbaros fecut£ ,
Liquiritiam uocant,cr Hetrufci tmlgo Regolitia,planta efl paus
cis non cognita . Abundat hac Apulia, pr^fertim Gargano mon^
te , tcnde quotannii fuccus in paftiUos condenfatus ad nosconues
hitttr, er radicum quam plurimum . Vifitur etiamnum in uirida-
rijs pluribus locis in Italia , non modo ad f^edaculum fata \fed
cr ad medicamcntorum ufum . Siquidem radix recenter ejfofja ,
ficca longe magis pr^ftat, zlt origratior in medicamentis habe:^
Plinij lapfus . |i-,ijr; — ~->^ ^-™J1 "*'*^^^!!>li!l|^''^ /S ^^*^ ' Sed non poflumnon ualde admirari I>linium,qu6d Glys

cyrrhizam inter aculeatM numerauerit plantas lib. x x 1 1 . cap.
ix.fic inquicns . Glycyrrhiza fine dubio inter aculeatas eft ,fi>=
lijs echinatis , pinguibu'! , taduc^j gummofis . Et lib, x x i. cap.
xy.dum cat.ilogo quodamactikatas commemorat flirpes : Spinofarum,inquit ,miilt£ ffccies. In totum (J>inofa
efialjiaragus ,fcorpio ,ntdlum enim foliumhabet . Qu£dam fftncfa fvliata ,utcarduus,eryngion ,glycyrrhiza,
CT tirtica. lis enim omntbus fiilijs inefl aculeata mordacitds .h£c ille. Qjio fit,ut fiite cotitrouerfia dici pof^it,
Tlinium Glycyrrhizam minime nomffe , cim certe nufquamgentium , quod equidcm fcim , aculcatis filijs proue^
niat , fed ( ut Diofcoridcs fcribit ) lentifci £mulis , denfis , pmgutbus , taiiuiq^ gi-.mmofis . Cuiui errorii caufa iU
ludfacile effe potuit, quod fui potiui Gr£cicodicis fidcm fectitus fiterit, qu.hn rci ueritatem, in quo fiirtajfc
facilt, lubrtcoque librariortim non adtiertentiumlapfu lx_uo.: pro Cyivi) fcripium legebatur: tielqucd Gr£s
c£ lingu£ non exade perittis uocabulorum , uocumq^ fimilitudinc dcccptus ( ut aiibt quandoque dcmonfiraui-
mus ) Pliniuiin hoc errauerit . Nam huiufcemodi opinio adeo firmiter ueritati coh^ret , ut facile ij quoque
deprehendi pofiint a ueritate defcifcere , qui credunt Clycyrrhizam oltm Ijvnis fuijfe pr^ditam , fcd mango:^
nio longicultus edomito rigore ffiinarum aculeos amififfe , cr tandem mitigatam c(fc:ciim ea etiam, qu£ hoc
£tio ffonte pcr fe nafcitur , nulUbi aculcata ff>c(lctur . Tiulcis h.cc radix ii Thcophr.tfio libro i x . cap. x 1 1 1.
Scyihica appellatur , eo quod Scyth£ hac contenti abfque aho alimentorum pr^fidio dcccm,duodecimq;dies de^
Glycyrrhlt» gant.Nam (ut idemteftattir) circa Meotim paludem plurima nafcittir . Glycyrrhiz^ mcminit Guknuslib. vi.
u res ex Gal, fimpUcitmmedi<:ai7icntorum,Jicinquiens.B.uiusfi-uticiiradicumfuccuiinprimisutiiiseft,fimiliteruteiHS radices

dulcist

20

?0

40

50

t o

InLib. tertiumDiofcoridis. jjr

didcis,cum telti qiud.m adjhidionc . Proindc a^icritatcs lcnirc potejl, ncc modo in Arterid ; uerhm etim ucficafa

bn , tdqi tcmpcratnr^ mcdiocritxtc . Quocircu fucritfxne nuturu ciusfdmtliarK nojlr^ tcmpcratura: : nam tale

monfiratnm eft cjfc id quod dulce ejl . Scd cum adjlrtdio qua-dam adtun3:afu, uniucrfim eius tcmperamcntum,quan

tum ex caliditate , er adflriftione cft, tcpidar potifimim caliditatis fucrit , quiim proximc accedcnsadfymmctrum,

fiuc tcmpcr.uim . Porro quoni.m tcmpcric quoq; humidum eft , qtiod modicc dulce eft, iurefane etiam litim extin-

guens mcdicamentum cft,nimirum modtcc humidum,fimul cr humana natura fi-igidtus . Keftrt Diofcoridcs,radiccm

ficcam ad l£Uorem rcd.idam., ptcrygiorum ilJttu idoneim eftc rcmcdium . TAv k vo'f'({a fic Gr^-t-i^ dida , Latinis Nomina.

Glycyrrhiza, cr Dulcis r.idix .tppcllatur : Arabibus, Sus : Italis, Kegolitia : Gcrmanis,Leckriiz,ftuc Sucfzholtz :

liil^anis,Kegaliza:GaUis,Kcclijfc,feuKeygali{fe,

KtVTooj^lov^iyoc. CENTAVRIVM HAGNVM.

CAP. VI,

30

30

Centavrivm magnum foliahabet iuglandis,
ob!onga,uindi brafsicarum colore, ferrata inambitu:
caulem,ceu rumicis, binilm,'aut ternum cubitorum,
mukisab radice adnatis,inquibus capita,ceu papaue-
rum,in rotunditateoblonga. FloscsruIeus:femencni-
cofimile,ceuIaneisquibuldam inuolutum.Radixcraf-
fa, grauis, folida, tripedalis, fucco prsgnans, cum adftri-
ftionea]iqua,&dulcedineacris, &rubcfcens. Arnatfo-
• ^ lum pingue, & apricum , ac fyluas, & colles. Copiodfsi-
V^ maeftinLycia,& Pcloponnefo,in Arcadia,He!ide,&
Meflcnia , pluribusque locis circa Pholoen , Lyciam , &
Smyrnam. RadixconuenitruptiSjConuulfis, pleuri-
,^ ticis, fpirandi difficulrati , ueteri tufsi : fanguinem expu-
^-^entibuSjdrachmis duabus tria datur,fi febris fir,in a-
qua ; ca'teris in uino : i tem ad tormina, & vulux dolores .
Ramentaeius in collyrij formam vuluae fubdita,men-
fes,atquepartus extrahunt.Succuseademproeftat. Vul-
neribus prodeft : nam recens tufa , aut arida ante madefa-
(5la ,ea glutinat , & coniungii. Carnes coalefcunt , fi tufa
fimul decoquatur . In Lycia fuccum exprimunt,quo pro
lycloutuntur.

gni con{id.

Brafauoli la-
pfus.

Centavrivm magnum ( ut in Rhapontico fupe= Centaurij ma

riuf dtxtmus ) nil aliud, mea quidem fententia , eft, qum iUa infi=

gnis admodum radix , quam prteterita niiper iCtas Khaponticutn

^cjfe credidit : quamq- etiam hoc tempore eodem nomine quidam

4° ^PMat^W % ]| ^^///,/i^^ appcUant, qui cum imperitis fupericris cetatis errare malunt,

quamcum peritis recentioribus uera cognofccre fimplicia me=
dicamenta. C£terum contendatlicet MufaFerr.irienJis medi=
cus clarifimiii , radicem , qua Khapontici loco plerunq^ offtciiiee utuntur , Ccntaurij magni radicem non ejfe ; is ta=
vienhactn re decipi(paceeius dixerim) mamftfte dcprehenditur , cim earadix , qu£ uulgaribtis Khapontici ui-
ccm explet , omnibusfane notis Centaurium magnum repr^fentet . Quippe quod crajfa ftt , grauk , compafia , tri^
pedalis , er rubeo fucco pr£gnans , qui guftui non modo quadantenus fit acris ; fed etiam cum aliqua adftriciione
dulcis. Adde quod o~ folia , caulis , capitula , flores , er femina iUi prorfus fint eadem , quibus conflare Centau^
rium magnum Dtofcortdes , O" Galenui memorix prodidere . Ea , qu£ hodie ad nos conuehitur , Gargano pr.cs
clariftimo Apuli£ monte numerofa nafcitur : quin cr inalijs ltali£ locis , nempe in Veronenfi agro Baldo mons
^° te, qttem B enaci aUuit unda ,fed infirma radice , fi ad Apulam compares . Non defunt pr£terea hac tempeflate
rei herbari£ ignari nebulones , qui bonis quibufdam feplafiarijs perfuadere conentiir, eam plantam effe Centaurium
magnum,qu£ inaquofis prouenit , caule quadrato ,bicubitali :fvlijs falicis modo longi/i:flore rubenti , f^icato ,
quam quidain pro lyfimachia accipiunt . Neque alio , quodfciam , argumento nituntur , quam quod h£c plantaflore
fitrubro, cr" caule quadrangulari, quemadmodum c Centaurium mintis . Sed quantumiflihallucinentur,quantaq;
in erroris caligine uerfentur, ij qutdem iudicent, qui infltrpium hifloria multumfludij, 0" tempori/s confumpfenint .
Porro utriufque Centaurtj uno tantim capite mentionemfacit Mefues :fed adeo alterum cum altero mifcet , ac
confundit,ut mtrandum nonfit,fi k nonnuUis £tati^ noflr£ diligentiflimis rei herbari£ inquifitoribm acriter fuerit
accufatus : quemadmodum cr Auicenna,quicumiUoparitererrat,crcum utrifq^ Serapio . Siquidemi^ fcripfit
ex audoritate Aben Meftiai, Centaurij magniradicem lentam trahere pituitam ,fimul O" bilem, or coxendictm
doloribusopitulari.Qu£tamenfacultatesCentaurijmaiorisnonfunt,fed minoris,ut fequenti capite explicabi^
mus . Cetsrim ncq^ Vlinius ab errore uindicari poteft,^ui tmetfi in Centaurij magni hiftoria lib. x x v. cap. v i .

G a iii

Quorundara
hailucinatio .

Arjbum la-
pfus .

Plinij error.

?)"2

And. Matthioli Comm .

in omttfbusfere Diofcoridiftibfcribdt ; itifucultatibus tamen erralfe uidetur , quod Centdurio muiori dmmtudinem

Centaurij ma cuiu quMdm dtdcedine tribuerit : clm dmaritttdo non in mdiori ,fed in mitiori tdtttimi deprehenddtur . Centaurij

gni uires ex jnagiiimemiftitGdleiiuslib. v ii. fimpliciummedicdmentorum ,de eitis uiribtis ijs diffcrcns uerbis . Centdtirlj magni

Galeno. ^^^^^ Rctttguftu contrdrids qtidlitdtes , itd in ufn contrarios ejfc^lus demonftrdt . Guftuitaqtie dcrisfimul , ddjirm=.

gensci; dppdret ctm letticuU qf.ddam dulcedinc .Atin ddicnibus dcrimonid qnidcm cdliditatis opera oj}entdt,mcnfes

protiocdHS, ufcetum inortuum euellens , uiuumq; corrumpcns , dtq^ eijciciis . Adflriilio uero, opera crdjfe, terre=.

ti.-ethfrioiiditatis, cimi uulneraglutinet,crfdnguinem reijcicntibus profit . Bxhibentur autem eius drdchmx du£,fe=

hrientibus quidcin cuin aqud, ^bri ucro liberPs cum uino . Porro fecundum omiiitm fimtd qudlitdtum adionem , ru^

ptis,conuulfis,dyl^ttcece,fiue j^irandi difficultdti,ttm inueterdt£ tufi conuenit . Ncc eniin in tdlibtis cuacuare foluin

duod pr£ter itdturdin efl, oportet;fed pdrtem quoq^ eudcudtdin robordre,dc confrmare . VacUdtioni itdc}; dcconw 1 1

modd efi dcrimonid,utiq; cim non foldfit,dc purd,fed dut dulcedini iundd, dut certe non prorftm dmdritudini :fi=-

qtiidem uehementiam tiinc, atq; uiolentidm,mifid iUi temperdta quddam fubfidntid , cuiufmodi cfl dulci^, non obtine»

bit . Vorro dd ea , qu£ euacudta ftint, roboranda, contrahcndaq;,ddfindione efc opus . "Eddem qv.£ rddix, crfuccus

Nomina. ipfitis efficit : utuntiirq^ eo medicdmcnto quiddm uice lycij . Gr£ci KaTocJpov ^iyx id uocant,quod Latini Cena

tdurium inagnum : Mauritani , Chanturion kibir, Sdcttrion hdbre,feu Cdnthurium : ltdli,Centdured mdggiore : Gcrs

mant, nonfine errore , Keupontic : ut ctidin Uifj^dni, Ruipontico : <y Gdlli ,Khepontico .

Km'M§:ov (^m^ oV. CENTAVRIVH MINVS.

CAP. VII.

Centavrivm minus,limnefionaliquinocaue- *°
re, quoniam rigua amet loca . Herba origano , aut hype-
ricofimilis^cauleangulofo, palmumexcedente:florely-
chnidiSjC puniceo in purpuram ucrgente:folijs rutx,
prslongis, & paruis : fruftu tritico fimili : radicc pufiUa,
l2ui,&ruperuacua,quK guftantiamaritudinem adfert.

Herba recens tufa fuo illitu vulnera conglutinat:ue-
tera ulcera purgat , & cicatrice obducit . Bilem,craffosq;
humores per aluum exigit , fi decocl:a deuoretur . lus de-
co(3:i iithiadicisconuenientifsime infunditur:trahit e-
nim fanguinem, & dolorem leuat. Succus oculorum me J o
dicamentis perquam utilis : fiquidem cum melle caligi-
nemoculorumexpurgat.in uellere appofitus, menfes,
&partusextrahit:epotus peculiariter neruorum uitijs
(uccurrit. Succi extrahendi ratio . Legitur herba femine
pr3Egnans.& diebus quinque madefada , decoquitur,
donecfuperemineataqu.T: moxubi refrixit, linteolo ex-
primitur, & eieda herba, iterum decoquitur,ufque dum
melliscrafsitudinem habeat. Nonnullieam recentem,
grauidamquecontundunt,atquefuccum fictilinon pi-
catoexprimunt,& infole,lignea rude afsidue mouen- 40
tes, infpilTant . quod fi quid concretum faucibus uafis
adhasre(cat,deradunt,re]iquoque humori permifcent,
noftu diligenter operiunt: nanque ros nofturnus liquo-
res coalefcere non finit . Qjj^e autem ficcis radicibus, aut
herbis, liquamenta exprimuntur , decocl:a ( ut in gentia-
nae mentione retulimus) praeparantur . Sed qux ex corti-
cibus humidis,autcontufis herbisfa6litantur,in fole,uti
ante diftum eft, coguntur . Sic e thapfia, fic e mandrago-
ra , reliquisque fimilibus fuccus : fic ex acerbis vuis melligo elicitur . Lycium tamen , & abfynthium,
hypociftis,&confimilia,deco(n:a,eoquodiximusmodo,coguntur. fo

C taurii mi Centavrivm mintif nuUis fire non cognitum , in Retrurid uulgo BiondeUd nuncupdtur : quonidm db^

noris confi- fiergendis, dedlbdndisq- mulierum cdpiUis ex lixiuio plurimi(m pr^fidt . Quod pafiin in offtcini/s hdbctur,uerum,Z:!'

deratio. legitimum Centdrium minus effe , ommbus , ut drbitror , explordtius efi , qu.hn ut d itobis ofiendt debedt . Ojiip^

pc quod nuUis in uniuerfum notis Centdurij minoris hifiori£ refrdgetur . Gdlenus ob ingentes , mirasq; cius factd^^

tdtes , 'de ipfius uiribus integriim libriim confcripfit , Vdpi^q^ dicatdt . Detrdhit hoc btlem , o~ pituitdm , qua

fdne fdcultdte Centdurium maius pUne cdrcre deprehenditur . Quo fit , ut iton parum dberrducrint inter iAdU^

ritdnos lAefues, Auicennd, cr Serdpio, quodCentatirij minoris nires cimi maiori turpitcr confudcrint .

Centaurjj mi Gdlenus pr£ter ea, qu£ de Centaurio miiiori dd Fdpi.tin fcripfit, eius quoqtie meminit libro v i i . fim*

noris uiresex pUcium medicdmentorum , fic inquiens . Centdurij minoris rddix prorfus inefficdx eft . Sed rdintdieius, er pos.

Galeno. ti^mimfoUd, quie iUi inbteretit, o^fiores , utilifiimdftmt . Vincit in eis qudlitM amara, pdtdulum habens o~ ddflri=^

Hionis,

xo

«-•

}•

40

So

In Lib. tertiumDiofcoridis.

?T5

fihnii , dtq^ ob eiufmoditanpcrcimctum admodum cxiccutorium efl medicamcn, expers mordMtdtis . Vorro quod
omniu tdis utiliorxfint ,fupri commonui , CT nunc nihtlo fccius tamcn nos repetere tempcfliuum efl , cmnes ciits
particuUtim ddiones mcmorantcs. Vulnera ituque magna herb.t ipflus recentii tUituglutinantur : cr uetufla, qilv»
que £gre ad cicatricem perduci qucunt ulccru , cic.ttrice eodcm modo utentibm obducuntur . Arefada uero gluti==
natorijs^cr dcficcatorijs mifcctur facu!t.xtibus,ijsuidclicct,qu£flnus,cr fiflulas fanarc funt nat£ , uctcrcs^
duriti.ii emoUtrc , tum ulccrum muligna , qu£ cacocthc uocantur,fanare . Mifcetur etiam ijs, qu£ rheumaticis ajfc^
iiibui mcdentur : in quibus ca medicamenta optimafimt , qu£ uehcmenter dcflccanlia , cum quadam adflridione nuh
lam habent mordacitatcm . Dccodum herbte quidam ifchiadicis infundunt , ccu biliofa , er craffa dttcens : nam er
taIiapurgat.quanq:iamci<made6uehcmcttteropcrabitur,ut cruenta euacuet,tunc plus proderit . Succusporro
cius, cum adflmilis flt facultatts , hoc efl, cxiccatoriic, er abflcrfori£, er ctetera iam dida pulchre cfficcre poteft :
er cum meUe oculis iUinitur, metifesq;,crfcetum appofltus etwcat . Sunt qui ipfum pr^bcant er ijs, quibus ncrui af=i
fr4liftmt,utquieuacuet,crdeflccetitinoxtequ£impletaftmt. Quippe cim ieciitoris quoquc obflrtiiliones optime
cxpediat , bonutttc^ flt lieni iitdurato rcmedium ,fbris impofitum , nccfecius,fi quis bibere fufltneat . KiVTUv^iov
fjUkf oV^ Gr.tce, Latine uero Centaurium minus dicitur : Arabice, Chanturionfegc, Grfcgir,feu Katarionfages :
Italice, Centaurea mittore : Germanice, Taufentgulden krdut,Fieber hraut, ErdtgaU,fcu Biber kraut : Uif^anice^,
¥el de ticrra : GaUice , Centauree, aut Fiel de terre .

CHAMAELEON ALBVS.

CHAMAELEON NIGER.

X«(JicuAEa5VAfl/KoV. CHAHAELEON ALBVS. CAP. VIII.

Chamaeleon albus , ixia ideo aliquibus uocatur, quod quibufdam in locis ui^cum clrca
radices eius inueniatur : quo pro maftiche utuntur mulieres . Folia habct filybo , aut fcolymo fimi-
lia , afperiora, acutiora, nigroque chamsleone ualidiora . Caulem non promit , ueriim ex medio fpi-
nas , echini marini , aut cinars modo, erigit . Flores purpureos , veluti papporum Isnugines emittit :
feraencnicofimile: radicem inlstis collibus cra{Iam,in montofis vero graciliorem,in profundo
albam,aliquatenusaromaticam,grauiodore,dulcem. Q^ae potaacetabuli menfura,latas intera-
neorum tineas pellit : bibitur autem in uino auftero cum origani feruefacii fucco . Hydropicis como
difsimedrachmainuinodatur:etenimeosextenuat. Contra difficultatemvrinas decoflum propi-
natur. Haufta in uino, ferpentium uenenis refiftit : occidit canes , & fues : mures item necat , fubafta
cum polenta , aut aqua , & oleo madefaSia ,

Nomitu.

G i 'SCoCli-ttlM&V*

lO

to

3)4 And.MatthioIiComm,

XaficiiAtffll/pAetf. CHAMAELEON NIGER. CAP. IX.

Chamaeleon niger folijsfcolymofimilisefletjnifi minora, tenuioraque,acrubrodifl:in-
ftauiderentiir. Caulem emitcitdodrantalem, crafsitudinedigitali,fubrubrum : &in umbelkflores
fpinofos , tenucs , hyacinti smulos , uerficolores : radice crafla , nigra , denfa , interdum exefa, quae
dilTefta flauefcit , & commanducata mordet . Prouenit in campeftnbus , ficcis , & cliuofis traftibiis,
&maritimis. lladix' trita,additoatramcntifutorij exiguo,cedrinooleo,& axungia,fcabiem abi-
git:eadem,cum fibi lulphur,&: bitumenafciuit,&cod;a inaceto illinitur,impctigines abfterget*
Decodum coUutione, dentium dolorem mitigat . Cum pari pipere, & cera oblita radix,dolenti den
ti auxiliatur . Radice concifa , & in aceto decoda , dentes fbuentur ; eos quoque frangit , fi fcriptorio
ftylo feruens admoueatur : uitia cutis in facie, uitiliginesq; cum fulphure emendat . erodentibus me-
dicamentis admifcetur : phagedsnas, tetraque ulcera illitu fanat . Quare chamxleon uocetur,a uarie-
tatefoliorumeuenit: mutantcniincumterracolorem :hicuiridia,illicalbicantia,alicubicceruleaj
nonnufquamrubrainueniuntur.

Chamseleon- Chamaeleon dlhmtdmdbHetrufch^quhncccteri^ftreltdliaincolismilgoCctrlinauocdtur.quodcres.

tis utriufque ddt uulgiK(utfdcilcfokt) herbdm hdnc mdgno olim Cdrolo regi ddfugdnddmfui exercitus peftem db angelo demon^

confideiatio . ftrdtdmfuifjc,tanqudm dntidotum omnium praftdntifimum. Qjto drgumcntoffeti uulgdres quam plurimi,dd drcen=

ddm peftilentiam huiufcc pldntte rddiccs miris, mdgnisq^ Idudibus commenddut . Ncc quidem db re : quando enim pos

td rddix {ut Diofcorides, CT Gdlenus teftdntur) Idtds interdneorum tincM interimdt, etferpentium uenenis refiftdty

Quorundam mirumutiqi nonfuerit,qu6d edde inpeftikntidopemftrre Udledt. YdUuntur nimirum , quiputdnt ,ftirpem iUdm-

error. ptcrnici non abfimilcm (noftri cdm Carcicfi) uulgo appeUant ) dculcis horrentem , cuius flore codguli uice Hetruria

utitur,dlbum effe Chdmaleoncm . Nrfjn eorum error ex eo maxime diluitur , qucd hcec contrd Chamielcontis dlbide^

fcriptionem,in longo ddmodum cdule echinatosfuos proftratfi-udus . Porro Chameeleonem dlbum nunquam F«=

chfium ( pdce uiri dlioqui eruditifimi dixerim) uidifje cxiftimaucrim : qucd librofuo de pUwtarum hiftoria primtm

fcribat , nullum hunc edere caulem,fubinde huiusftirtc oblitus , eodem in loco eundcm proccrofatis cdu le depingdt .

Qu,in nec nigrum idem nouijfe uidetur, cum depidm db eo , quem tdmen pldne non probat , nuUis notislcgitimo, meo

quidem iudicio, ref^ondeat. Ndfcitur nigcr in Tridentino dgro,Andnicnfibus ddmodumfi-equens tum montibus^tum

Monachoru collibus,nuUiireclamantibus notis . Qu,ainrc haUucinantur monachireuerendi ,quiMefuemcommentdti funt , jo

opi. explofa . cim certoftbi pcrfuadeant, Carlinam (ut eorum utar diftinilione) caulem proftrentcm, quam legitimum Chamceleos

ncmnigrumI)iofcoridisfcmperexiftimauimM,eiufdemcjfef^indmalbdm, quam Grteci «KavSav AflyHHV dicunt,

hlauritani uero Bedeguar : itcm Carlinam alteram caule uiduam cfje flnndm Ardbicdm db Aphris suchdd uocatam .

Quippe ckm j^ina alba ( ut Diofcorides eft author) bicubitalifit cdule,ipfoq- albicAte,unde ftirtaffe nomen trdxit,cr

indni,flore uero pnrpureo nitcfcdt ; Cdrlina ucro hcec cdulefit dodrante paulo maiore ; pleno , non inani ifubrubroy

no ii albicante.ftonbus hyacinthi cemuUs, nuUa rationc dici poffe putauerim, Carlinam hanc effe f^inam albam,fed po

tiusrufam. Ctonnec ftmiliter monachi unquam probare poftint ,Carlindm dlterdm cdule uacantcm Ardbicam efth

f^inam : qucd nufquam Diofcoridem fcripftffc inuenerim, f\iinamArabicdm cdulc uacare, fed ff>ince dlbce potius effc

perfimilcm . Ex quo reile (ut drbitror) concludi poteft, quod ciim fjnnd dlbd procul dubio cdulem edat , eunde quoq;

Quorundam Arabica promat . Suntctiam qui uelint, Carlinam caulemgerentcm nihil dijferre ab altera, quce caulcm nonftrt, 40

opinjo repro nift fexu,nempc quod altera mds,alterd uero fcemindftrtajfe ftierit : ncgantq-, omnino hds plantd^ ejft Chdmdcones,

* iUamq^ prcefertim nigrum Chamxleonem ejfe nolunt,qu£ caulcm rnfnm gertt. Bocq^ argumcnto nituntur,qu6dfcri=

pfcritGatenus lib.Y 1 1 i.fimplicium medicamcntorum,Cham£leontis nigri radicem lcthale quiddam obtinere : eamq;

ob caufam in extrinfccis tantim uenire mcdicamcntis . Scd cim raphani uice a compluribus copiose cum acctarijs c=

datur nuUo pcnitus incommodo, nec effe hancnigrum Chamceleoncm,nec eiusfpcciem probant . Quibusfacilc refpon

di potcft,qu6dftrtaffe hac in rc (fit tamen cum uenia tanti medici di{iinn)erraucrit Galcnus^ctmi omnibus in conftftb

fit , quodfi in altcro duorum aliqua deleteria uis inftt,ea potius in albo,quam in nigro ejfc pofit . Quandoquidcm non

mod6fcribit Diofcoridcs Ixiam lethale medicamcntum in albo tantim Chamceleote nafci \fcd qu6d cius radixcatteSy

crfues,ac mtires nccct,fi ab eis dcttorcttir . Quccfane cuidens argtnnettttm facitmt, qucd potius albus , quhn ttiger

lethale quiddam obtiiteat : pnefertim cian nigro nuUam lethalcm uim afiigtx.wcrit Diofcoridcs . Vcriun cnimuero, ne S o

cui tcmcritatis nomine fuf^eiius fim,qu6d a Galctio audeam diffcntire, concedamus,non prieter rationcm idfcripfiffc

Gdhnum, qucd Ixia eti.mntim oriatur in itigrt radice,ut Cretettfcs afftrmattt,qui cx utriufq; Cham^konis radictbus

Ixiam coUtgunt ad pcntids fagittis conglutin.ittda^,qu6d(iifcripttm rcliquerit Theophrctjlus, Ch.imcekottis nigri rd^

dice can(s parttcr ttecdri. Alid ttobisfefe offert rdtto, qua rcilius, ut puto,iUiis rcfJ>ondcrc pofftmus . Siquidemfaci-

lefteri potcft,qii6d in Griecia, ftrtaffc in Ponto^alijsq^ contcrminis rcgionibtts Chamcekontis ttigri radtxftt uenettos.

• fa, cr in Italiafalubris, exuta ob cAi huius ckmcntidm lcthalifacultdte,qucmadmodwM cr Pcrfed,quce tdtnetftVer^

fisfcmpcrfttcritlethtftrd;Acgyptijstatneniitnccuafaitdcft,folieyc£Ubonitdte. InVonto ettim tton modomcl

uenenoftm cft,fed cr pldtitcc qu.hn plurimx kthiftrce funt : imo er animalium partcs (quodfcrtbat Strabo Ponticum

caftoreum ucticncfti.m cfte .) quce tamcn oitinid nobis faUibria funt . Arum pra^terea Cyrcnis ddco mitis cjl , tit ra=.

pi modo in ctbortim tiftim ucniat ; ciim tamen in Gr£cta,o~ Italia adeo acerrimumftt, ut ncc coiiiim , ncc crudtim edi

foftit . Quin o^fcorpiones in compluribm tcrrarum orbis partibus idos interficiunt ; in aliquibus uero , ut in Tri=^

dentino

InLib. tertiumD

deittino f i-rfiTK , niitlimi i^u uencnum rclinquunt : quo ctim in lot

terian illud. pr£ter didd me m.txime 4d crcdcndum inducit, Curli

quod h£c plant.t omnibus in unmcrfum notis nignm Chmdeone

noribus, tcnuioribuiq;,fubyubr.i pcr mcdium excurrcte cofla :c

fioribus in nmbclU \]-incPis, ucrficcloribus : radtce crajft, cxteri

tus fluuefcit . In quj. ccrtc delineatione h£ pl.ints ita a.d.tmufim

fusfuerit, Ciirli'i.im, quic cMilem mittit, Ch.tm£koncm nigrum

dem ccrtior ob diligcntiorcm inquiftione ftdus, hoc tempore aj^

infcntentid pcrmancre decrcui , doncc diquis rci herbaru dilig
«o linisChdm£leoncsoflend.ttinltilij.,quircBiu^fuiinotisDiofci

dUjsquoq;,nongr4Udbormut.ircfcntentiam . I-xplodcndifm

flando errore, Gr£corum uocabulorwn uicinit.ite decepti, Chui

Chumslcone confundMt . Nrfra Auicewu dc Mczcrio dijfercn.

€rrorcm prodidit ijs ucrbis . Mczcrion bibitur cim uino dd morj

uenemm mortifirum . Etqudndo mifcetur cumfauic, cr coniwi^

O" porcos . h£c ille . In quibus dHplicinot.itur crrore : primo qt.

leoni reddidit Biofcoridvs : deindc quod nignm , non utiq; a.lbun-

tiam . Mcminit utriufq; Ch.im£lconis Thcophra^lus lib. i-a.ca

m£leonum, unus candidui, altcr niger . Vires autcm radicum int
» 0 Candddi e nim candida cfl, cr dulcis, &- crafla, er grauiter olen

UtimmodoraphanidccoHacft^iuncotransfixainfcriem.ydh ... . '

comcfx acetabuli mcnfura e uino btbitur auflcro . Occidit cr can

aqua^cr oleo :fucs cum briifica . Etfl homincm £grefcentem ex/

tridtio iubent . Uoc enimfl tokraucrit, moriturimi iicquaquam e:

moflmili, ueriim ampliori, cr terr£ proximo : capite magno, ac<

ger lolto conflat adfimili , pr£tcrqu.hn quod miitori , kuioriq; . 1

radice craffa, cr nigra cxtrinfccus,fubflaua intrinfccus nititur .

nem abokt trita cum aceto, er ramcntis iUita : nccnon cr canes c

fupcr non ignorandum efl, uifcumfcilicet, quod Ixiam appeUant .
i o mortiftrum, cum tamen modica tanttm qiwititateflmptumfomi

muIieresfuarumIucubrationtmgratia,ncfomnumineantinope: ..- •

modo affv.munt . nuius pkrisq^ locis mcminit Plinius ,ZT deeom ..,.^iuia uifcum

aUqiiod remedium protulit . XapcuAtffli/ ^&iitos flc Gr£ce , Latine uero Cham^kon aWits appellatur : Mauris Nomina.

tanis, Chemekon kute,fcu Chamatium : Italis, Carlijia, ©" Chamekone bianco : Hiffianis^Cardo pinto : GaUis,Car=-

line . A t planta, qu£ xoiucuAtav fAt^Aoir Gr£cis, Cham£kon niger Latinis uocatur : Arabibus , Chemekon mcl4s

mos : Italis, Chamekone nero : Germani^, Bber uurtz '• Rij^anis, Cardo pinto : GaUis, Chardonette.

KgoKoJelAlov. CROCODILIVM. CAP. X.

Croco'dilion cham2Eleontis nigri figuram habet . Nafcitur in fyluofis , radice longa , le-
40 ui , aliquantulum hta , odore , vt nafturtij , acuto . Feruefafta in aqua , & pota radix , fanguinem co-
piofum per nares pellit . datur lienofis , eos euidenter adiuuans. Semen ei rotundum ineft, duplex uti
lcutum ; quod fuapte ui vrinam ciet .

S V N T qtd uelint , Carlinam uulgo uocatam, eam inquam , qu£ caulem profcrt , legitimum effe Crocodilium . Crocodilij c5
Scd eorum opinio miln quidem nuUo modo fatisfacere potefl . Siquidem {ut pr£cedcnti capite retuIimus)CarIina,qu£ fideratio.
caulem emittit, adeo omntbtts in uniuerfim notii cham^kontcm nigrum rcpr^fentat , ut uix uiiqua perfuaderi pof=. ppmio ^^-
fim, eam effe Crocodilium : pr^fertim cum fado periculo ijsfane uiribu/; careat , quibus Crocodilium pr^flarefcri- P ° * *
bttnt . ncmpe quod radicis decodum potumfanguinem per nares copiofum trahat . Adde qtwd Crocodilio radixfit 16
ga, kuis, aliquantuhm lata, cr odore, ut naflurtij , acuto . Ifij uero Carliti£ gcneri craffa , nigra , deitfa , exefaq; : .
S o non autem lata, nec kuii,nec nafturtij odorem f^irans . No« defunt alij, qui Eryngium marinum Crocodilitm exi=- Alia ophiio
ftiment . Verim cim iUud in Ittoribus maris nafcatur, cham^koni nigroflt abflmik, necfanguinem e naribus eliciitt ; reprobaca .
Crocodilium uero proucniat infyluofls, compluribus alijs reclamantibus notis,ijs etiam haudquaqua adflipulari pof-
fum . o' quam magnifacerent mcdici CrocodiIium,fl in Italia nafceretur, ubi tamen hadenus ipfum uidere non licuit,
cv.m eiiis radicis decoHum tantafltfacultate pr^ditum, ut potu tanttmfanguinem copiofum per nares pellat . Croco
dilij meminit P linius Iib.xxv 11. cap. viii.non tamen plura tradidit, qum Diofcorides, aquo iUa omnia dccepiffc
uidetur : quanquam in hoc ab co difftntit , quod Crocodilium infabuktis nafci prodiderit , cum tamen infyluofls nafci
fcribatDiofcorides . Vmus facultateslib. \ 11. flrnpIiciummedicamentorummemori£ prodidit Galenus,flcin^ Crocodilijui
quiens . Crocodilij femen acre cfl, atque odoratum, urinam , menfesq; ciens . Itaq^facultatem habuerit calidam , di^ ■'^^ ^^ ^^'
gerentem,Ci' exiccantem , Succus ttim cauUs, tumfeminis,ut qu£ flmilis flnt facultatis,nephriticos adiuuant. Kadix
peiioris excreationibus uaknter conducit, minus quidem qumfcmen acrvi, non tamen minus amara . Trahit uero e»
tiam per nmsfxnguincm , Quod KgoKoJ«Alov Graci, Latitii quo^ Crocodilium dicmt : ltdi,CrocodiUo. Nomina.

A('4otKo;,

ioliC

omm.

Virga pafto-
jrisduplext

Syluatici hal-
luciaacio»

Dipraci uire»
ex Galeno.

Nomina.

BRVM VENERIS. CAP. Xl.

p s A c V s aculeataium gencris efl: . Caulem ha-
um,fpinishorridum :folijs laclucJE,fpinofis, bi-
:nicula fingula compled.entibus,praElongis,ceu
im bullas intus,& extra acu]eatas,indorfimcdio
tibuSjConcauoalarum finu,in quoimbcr,autros
:tur:vnde dipfaci,quafi fitientis,nomen traxit.
jmine caulis , fingula furculis capitula infunt, ob-
.echinata fpinis: qux arefafta^candida fpedan-
fieftaque mcdulla tenus,vermicu!os oftendunt. ic*
•imas fcdis , fiftulasque , fi rufa , & decofta in vino
ufquedumfit crafsitudocer2,immittatur. Me-
entumsrea pyxiderecondendum . Aiuntformi-
ibuSjVerrucisque penfilibus remedio efle. Ver-
capitulorii in folliculo alligati collo , aut brachio
i , produntur quartanis febribus remedio effe .

p s A c V s , qumhatmLabrumVenerii uocant iin

ulgaris eft planta , ijs pr£cipue locis , ubi lanificia exer»

. Stcjuidcm echinato cius capitulo mangones ruicm adhuc z o

! pedunt , expoliunt , dctradisq^ floccis concinnant . I»

la Dipfacum uulgo appeUant Cardo da cardare , Tcoroius^

lero Garzo . Seritur is hodie in compluribus Italix lociSy

imq; inagro Bononienjt^fingulariacultoribus adhibita

ia. Sedcrfyluejhiscjuoq; lji>onteincampcjiribus,ina=

, crfcrobium aggeribus , in uijs iuxtafepesfi-equentifi^

citur, nuUis prorfus repugnantibus notts,quas iUi reddidit

'iies. Inuenitur autumni tempore ( ut expcrientia quen=

ere poteft ) in eius capitulo iam exarefado , meduUitusq;

uermiculus iUe , quem coUo adaUigatum quartanis febri= 50

ledio effe produnt , pifcatoribus hamo afpgendus maxime

tus : etft NiarceUus Oiofcoriiis interprcs , er commcnta=

:rmicuhm hunc nunquam fibi compertum fuiffe fcribat .

facus officinis, cr herbariorum uulgo Virga pafioris maior

nominatur. Qwippc minorem etiam iUius cemulam oftendunt:

quanquam non adeoftriato caule , ac f^inii horrido conftet ^folijs

item infirmioribus ftt, er capitibus multo minoribus, ut qux oliu£

magnitudtnem non exceiant . Sunt autem huius capitula tenui=

bus capiUis refcrta , ita utfericis uiriiicolore inftdisftoccisfimi

lia uiieantur . Cceterum animaiuerteniu/m eft , neutrum Dipfaci 40

genus, quoi tumSerapio7ii, tum Auicenn^ defcribitur , effe Vir^

gam paftoris. Quandoquidem ijs,quantum ex eorumfcriptis coU

ligere potui , Pajlorii uirgam nil aliui e(fe putauerim , quam po^

lygonum, cuius tamfoemin£ , quam maris hiftoriam libro quarto

tradidit Diofcorides . Quapropter iUud mihi femper perfuafum

uelim, quod non a lAauritanis Dipfaco Virg£ paftoris nomcn in^

ditumftttfed afcplaftarijs ijs, quifuis potius pandedis, quam c£~

teris caftigattj^imis, zr probatijlimis fcriptorum monumcntis,fis

dem pr^ftare confucuerunt . Nana^ Matth£U6ttte Syluaticus

pandedarum audor, Dipfacum Virgam piftoris appcUat : qui de $0

inde ingrauiorem errorem lapfiis , Dipfactim ipfiim cum polygos

no turpiter confundit, utpote qui iUud affcqui non potuerit , quod

Arabum Paftoris uirga, effet Diofcoridis polygonum , non autem

Dipfacus : quiquidem tantiim a polygono dijfcrt , quantum lepo=

resaburfis. Dipfaci meminit Galenuslib. vi.jimpl.med.his

paucis . Djpfaci lpin£ raiix fecundo ordinc exiccatoria eft , ha^

betq; nonnihil abfterfortum . Planta, qu£ Gr£cis c, i^XKos,hd=^

tinis Labrum Veneris nominatur : Mauritanis, Dibfacos : Italis ,

Cardo, cr Diffaco : Germ.tnis,Kartcnitftel,Gardcnkyuut,'Buo=

benftrel,<:T Vueber karten : Hiff^anis^Cardencha^Cario pcntca»

dor : GaUiSiCardon 4 carder, cr Verge a bcrgtcr .

AKocvOa

InLib. tertiumDiorcoridis. 55-7

A"K0dD9ciAA;JtH. SPINA ALEA.

CAP. XII.

S p I N A alba nafcitur in montibiis, & fyliiofis.

Tolia fcit albi chamiilconis , anguftiora , candicliora, ali-
quantum hirpida,& aculeata: caulem fuprabina cubi-
taaltum,poilicari, aut ampliore crafsitudine,albican-
tem,intus cauum: in cacuminecap^tuluni ineftfpino-
fum , echini marini irmulum , fcd mtnus, (Sc oblons^um :
flores purpurci,in quibus len;en,ceu cnicum,fedro-
tundius. Huius rodix pota, cceliacis, fl:omachicis,&
ijs, qui cruenta exti.ilsiunt,cfficax efl:vrinam cit:tu-
moribusillinitur. Decoftoeiusdentes in dolorecollui
prodeft. EpotumfemeiiconuuIfisinfantibus,& a fer-
pente demorlis auxiliatur. Geftatum proamuletofer-
pentes abigere traditur. —

S p I N A M alkmi fe^}afw-ijArdbA!(t!t plcrtmqi fokiU)
^imitati , Bedegnctr appdknt . Scd non p.inici intcr hos, o~ medi-
cos oritur contcntio , quccnam in Aculcdtmmi genere , qtus pltt=-
rimdsgentdt natttra , Spina alba lcgitime , itotis omnibits adjlipu-
kntibt!s,.'ippcUari pofit. Verhm etfi tantm litcm tratifigcre
ncqucant ; interim t.iy,ien pro spina dlba alij alids herbds ojietts
tant, o~ qiiifq^ftiam ticraya cxijiimat . Qnandoquidem funt eos
•iira complures , qttifibi certo perftiadent , Spinam albam eam rf«
ctilcatam hcrbam effe, qnam aliqui Cardutim benedidum uocant ,
dlijuero uulgoherba Tnrca. Suntah],qtiiCarlinamuocatitmy
id ejl album chamxleontcm , Spinam albam. c()l contendant . ln~
ter quos inuenio monachos , qui in Mefuem fcripferunt , quoriim
fententiam ,fuperitu in chamxleontis tttriusq^ mcntionc , ut faU
fam reprobauimus . Suntprtcterea , qui Spinaya albam ejfe uelint
echinatam illam, ac fpinis ngentem herbam , qu£ Hetrtifciiinla^
He cogendo coagtili uiccm explet . Hon defunt infupcr qui uitam , tiel alteram fyiueflrem ,ac fjjinis horrentcm plan^
tum, pro spina alba nu.llo dtfcrimine accipi.int . Q^nojit , tit omncs ij nullo ucritatis litmine duili , in huiufmodi tene-
brv; oberrent . Errat,riieo quidem iiidicio, hac in re Leonardtis Fuchfit:.; atatis nofir£ medictis alioqui clarifimus:
quippe qiii ultimo fuorum paradoxorum capite , Spinam albaya cam aculeatam herbara appellat , quis omnium in uni=
verfum aculeatanm plantarv.mgenerum amplifimis confat foUjs , late humife fpargentibus , ac crebris , albi/iq-feu
tadeis tota confperfa maculis . Vnde apud quofdam hadari.^ herbte nomen adinuenit, etfi i qukm pliirimis , pr<efers
tim mulierctilis, Cardtius diue hlari^ dicatur . UaUttcinatur inquam , pace eim dixerim , eo quod non animaduertes
4 e rit, hanc foUjs albi cham^lconis ti-iplo , quadruploqj maioribta in campeftri pl.utitic nafci , ut noftra teftatur Hetrtis
ria, tibi pafim fcrefi-equens nafcittir, non autcm in raontibus , acfyluvs, ubt spina alba Diofcoridis teftimonio proue^
nit . Bgo ttero , qui a Diofcoride ne latum quidera itngucra recedere foleo , infyluofis montiitm iitgis jj>tnam alkim /e»
gitimam oriri, mihtq; inibi compertamfuiffc cxiftimo,folijs albi cham£leonisfiyailtbus,angi:ftioribus tamcn,ac candi-
dioribu{,fubhirfutii, f^inis rigentibtis : caule uero bicubitali, poUicari, ttel arapliorc crafitudine ,fubalbo , C" inani :
in cuitis cacumine echinus ftibalbidws infidet,fed minor, er oblongior, piirpurcis intwsfloribui, a-fcmine cnicofimis-
li. B.uic plane defcriptioni, qu£ etiam Diofcoridis eft, adftipulantur frequentiftiya£ plant£,qu£ fuis echinii,ac f^inii
rigentes , in cxcelfionbus Anani£ ttaUis montibus lariceis , abiegnis , er piceis fyluis reftrtis lulio menfe uifuntur .
Qmpropter, ttt qu£ ad cos pertinent,reHe agantfeplafiarij,uideant,fciantqi non in planitictO' conuaUibus Spinam
albara prouenirc,fed in montibits : qtwrum fi quandoq; ttim cacumin.i, tumfyluas adire non grauabuntur , procd du^
f o bio non raagno ctum labore ipfam nancifcentur, qucyaadmodum zr ego inibi eamf^piftime reperi. ll£c cnim non mo
do fepl.ifi.irijs maxirae conducet,ut lcgitima^n Spinam albamfuis compofitis medicdmentis immifceant; uerkm er eos.
rura errorera deprehendent (in hoc etiam KueUius ttcrfatur) quifibiperfuadent, Spinam albaiUud effe carduigenuSy
quod .1. Tt;fcis,eo quod (ut patilo ante diximus) coaguli uiccmpr£ftet,ttulg6 uocatur Vrefura . Error autem ijsfacile
deprehendetur,fiiUud adnotare uoluerint,qu6d aculcata h£c planta in hortis p.ifimferatur ^folijs albo cham^lconti
longe maioribus : zr capitulaftrat, qu£ marinum echinum non parum excedant. . Commifcuit Mcfues fpinam albam,
etc etiara Arabicam , quarura alteramfuo idiomdte Bedeguar , dlterara uero Siichaa appeUauit ,fyrupo de eupatorio
uocato, quem rairis laudibus extulit ad diuturnasfth-esfiniendas, ad cm prxfertim, quibti^ naturalia uifcera , ncmpe
uentricuhti^o- iecur imbeciUiafint reddita ; er ubi kfua naturaU temperic reccfferint . Ctiius tamenfententi£ non
parum refrdgatur Mufa lerrarienfis : quippe qui loiigo fermone contcndat , nec Arabicara , nec albam f^inam htiic
fyi-iipo admifcendam ejfe,qu6d utraq^ adftridoria ui poUeat , qu£ ( i:t ipfe ait )fyrupi hiiiui intentionibus admodttra
repugnat^im ad diuturnn obftrudiones tantim referand^ ,feraper huius apud medicosfuerit ufus . Qua in rc non

folim

SpitiB albse
conlideraiio .

Fucb.lapdis.

Quorundam
error.

Brafauoli ca-
lumnia cotri
Mefuem.

3)8

And. Matthioli Comm.

(O

folum ojlendit Mufu dudoris mcntem non percepiffc,fcd nec ctixm in boc ( pucc tiiri dioqui cldrifimi dixerim) ex4^
ilm curandorum morborum rdtionem culluijje . Nam cum Mcfues fyrupum hunc compofuiffct 4d /7/<m curmdM fi^
bres, quibu-! n.itur.iUx uifccra imbecillafunt rcddita, optimu componcndi mcthodo tam Spinam albam, cjuam Arabiccc
iUi infcruit, utpotc qu£ adjlri^^oria ui , qua pollcnt, languida illa, ac infirma mcmbra , plurimhm roborarcnt . qmbus
inccmmodis Jolent pcriti , ac dodi medici ijs mcdicamentis occurrcre , qu.e, odore fi-agrantia adjlriiloria facultatc
comnicndantur . Hinc itaquc facile intelUgi pojfe crcdidcrim'., quam ahfurda , cxplodcndaq; fit hxc Mufa: fententia .
Quin ncc illud conJiUum ciusfcpLtfiarijs accipicndum putaucnm, quod f^in£ albs , cr Arabica: loco ,JiUculte radi^
ccm, ac fabin^Jvlia huic fyrupo fubjiitucre poj^int, er dcbcant, ut magis atq^ magis tii uafa, tum uifccra laxet. Qjiip
pe quod Ji tanttm laxandi, ac refcrandifacultate hoc mcdicamcnttim debuijfet c(fc pr£ditt<m, non modo harum (^iiiit
rum radictbus carere dcbcbat ;fcd etiam rofis, lentifcinx rcfina, Indica nardo, cr malabathro expoUari : cum tamen
h£c omnia matttre, diUgetiterqj examinata, tionfiijc mcthodo , ut qu£ robiir his uifccribus dlutirafint , ab ipfo Mes
fue huicfyrtipofucrint admifla, ncfcilicet natttra !iiuturnafibre imbcctUis faiia, cr k rclaxantibtis, ac admodum re~
fcran tibtis mcdicamentis ticxata, totam humortim molcm aUii projiimio ob contcntricis facuUatis amiffum robur,tanc
Spinr albs ui quam uirtbtis omnibus dcjhtuta ad mortcm ufq; demittcrct. Memintt Spin£ alb£ Galeiw.s Ub. v i . fimpUcitm mcdi=
res ex Gal. camentorum, fic inquiens . Spin£ alb£ radix deficcatoria cjl , cr modice adjlringcns . Qjiamobrcm er cceUacos , O"
Jlomachicos iuiut , crfauguinis rcicdiones cohibet , cr cedcmata illita contrahit , ac dcntibus dolcntibusprodcjl ,Ji
dccodio eius coUu.intur . Semen teituis cjfenti£, cr caUd£ facultatis cji . Itaq:, potum ijs, quicontieUuntur, conuenit.
Nomina. Qu£pUnta otHo.vSa Afl;KH Grace, Spina alba Latine dicitur : Arabice, 'Bedcgttard : Italice, Spina bianca.

Akxv^x oc^xjlim . SPINA ARABICA. CAP. XIII. *«>

Arabicam fpinam natura albas fpinse fimilem efle conftat . Ipfa fiquidem ftringit. Ad fan-
guinisreie(fliones,menfiumabundantiam,C3sterasquefluxiones radix etiamnum valet. Prouenit
in afperis .

SpinT A rabi- E R R a s s E eos nimirtm crediderim, quifibi perftiaferunt, Arabicam jf>inam,ctiius hic mcminit BiofcorideS,
cx coniid. ^^jjj acdeatam Arabi£ c\fe arborcm, qtiam Acaciam uocant . Cuiui crroris ilUid in primis indicium cji,qu6d ntifquam
confueuerit Diofcorides aUcuius Jiirpis hijioriam diuerjis capittbus repeterc , ncc ctiam arborcs hcrbts commifcere.
Nam ciim longa hijioria Acaciam arborem, qu£ etiam Aegyptia f^ina uocatur, priino Ubro intcr arbores dcfcripfe^
rit, abfurdum quidem uidcrctiir,Jl eandem pr£tcr morem hic inter aculcatas herbas repeterct . Ad hoc indicium cr J o
illi ratio accedit, quodfifcorftim harum plantarum hijloriam tradidit Diofcoridcs,diuerfas quoq- plantdi ejfc necefr
Ruellij hallu- p. ^ji _ Qiumobrcm nonparum RueUius haUucinatus deprehenditur, qtwd non animaduertcrit , infua huiufcc Ara=
bic£ f^in£ mentionc, Diofcoridem hoc loco aculeatam quandam Arabicam hcrbam alb£ f^in£ in uiiiucrfimi £mulam
intcUcxiJfe, non atitem (ut ipfe putat) acaciam nuncupatam. Qua in re nonfatis uirum hunc admirari pojftim . quippe
qui non modo er Gr£cis , er Latinis literisfit habitus peritijlimm , ac intcr cos , qtti hac nojlra £tate dc fiirpium hi~
fioria fcripfere,facile princeps ^fed qui etiam Pliitij hiJiori£ fueritjiudiofijsimus : quem tamen fi accuratius pcrle^
gijfct, acfcqui uoluijfet, ntiiiqtiam arbitror in ettm errorem incidtjfet. QuUoqtddcm Plinius lib. x x 1 1 1 1 .cap. x ii.
dltcram ab alterafcparattit . Ef primo huiti<, de qtta agimus, mentionemfacicns,flc inqiiit . Spin£ Arabic£ laudes in
odorum loco dixunus : O" ipfa f^iffat,Jiriiigitq^ dijiillationes omncs, cr fanguinis excreationcs,menfiumqi abundian-
tiam, etii.mnum radicc ualcntior . Qu£ a Diofcoride uerbotenus tranJiuUffe perffiicuum cji. Mox memiiiit Arabic£ 40
dltcriui f^in£, qu£ in arborcm ajfurgit , his ucrbis .Eflcr Acaci£ fpitu . Fit in A cgypto alba , nigraq^ arbore , item
tiiridt,fed longe mclior cji pnoribus . Eiufdcm mcminit etiam lib. x 1 1 i.cap. i x .pojiquam Perfe£ arboris matericm
miris laudibus commendauit, ubi h£c habet . Ncc minus Aegyptia f^nna cclcbratur in eadcm gente , dttntaxat nigra ,
quoniam incorrupta etiam in aquis diirat : candida ucro facile putrcfcit . Quibus ex locis palkm eji , non crcdidiffe
Pliniwm, unam tantum Arabicam, uel A egyptiam ejfe f^inam, quanuis KtteUius non ita rcm acceperit. Qut itcm Gd=
leni fententiam hac in re non animaduertiffe uidetur :fiquidem Galcnus Ub. v i . fimplicium medicamcntortim itafcri^
Spinae Arabi- f,,f , spin£ Arabic£ radix projiuuium muUcbrc iuuat, cr alia qu£cunq;, quibtts auxilio eji qti£ apud nos nafcitur f^i
GalenT '^^ "** 'f'^'^ efficacius tamen omnia itiuant tum radix, tumfi-udus tpfitis . Hic ucro cr coltimclU prodefi , cr ijs , qu£ in
fede inflatafunt : tttm ulcera ad cicdtricem ducit , mcdiocrcm habciis , er non molcflam ddftriitionem . h£c Galcnus .
Nomina. qj<j „f ;,^ pUntas diuerfM habuit ; itd etiam fcorfiim dc caritin uinbus dilferuit. Planta aK.otv9« ccoajiiiKH Gr£cis s •
dida, Spina Arabicd Ldtinis pariter er lt.tUs appellatur : Mauritanis, Suchahd.

SJtJAu^of. CARDVVS, CAP. XIIII.

C AR n V V s , Grsci fcolymon uocant,folia chamxleonis habet, & albs fninsE,nigriora,&
crafsiora:cauIcmlongumedit,foliofum ,capirefpinofo:radiccnigr.i,&cra{ra. Qux illita grauco-
lentiam alarum, totiusque corporis emendat : item ii decoda in vino bibatur. copiolam autem vrina,
foetidamque expellit . Herba cum reccns tencrefcit , in olera, afparagi modo , tranfit .

fid"ra'tio" & E T s I uniti^ tantitm Cardui bretiitcr etiam hoc loco mcminerit Diofcorides ; Thcophraflio tamcn , Plinio, ac d*
genera . ' Ujs probdtis duiloribii6, pluru Cdrduigcncra trdduntttr . Vcrim ut primim dc his, qui naturd cttltricc f^onte proiie^

niunt ,

InLib. tertiumDiofcoridis. jj^

niunt , fcmojidt ,fcirefane comienit , quod eorum diuerfafutitgcnera:quorum tmen nomim proprid, quodfciam,
non hubcntur . A tqui Pliuio Ub.xx.cap.xxiii. duo tantim eorum gencra prodimtur : unum fruticofius jUtim i
terra : alterum uero unicmlc , cr crafius . $utiuorum Mtcm , qui tum in hortis , tum in agris feruntur , multipkx
cjlgcnus . Horum principcm locum tcncnt, qui Uctrufcis uulgd uocantur Cardoni . Nanquc ij diligcnti cultura aded
tcneri ,fi-agilcs , albiq; eu.tdunt, ut magno quidcm apparatu ,fccundis ca-nis pro bcUarijs cumfalc, cr piperc expe^
tantur . Quo argumento dudtts , cquidcm putauerim dc his ucrb.i fccijfc Thrnphraflum lib. v r . cap. \Jf\.de plan=
tarum hfioria , c:<m iufcribit . Qj:.c autcm Cadus nuncupata cji , insicilia tantiim nafcitur , Gra-cu nufqn.un ha^
betur . Suigcncris pLvua : h.ec cnimjl.tiim ab radicc caules repentcs in tcrram mittit , tvlio Uto , atq^ l]nnofo . Cau=
les kos cadvs appcllant . dcfqu.tmati cibo idoncifunt , paulo am.vic.tntcs : cr rcferuarc cos aquafdfa conditos con^

1 o fueuerunt . h£c Thcophrajlus . Noftratcs, quibus iibiq; nunc Uctruriafcatct,e6 ex tic.ipoUallatifncrunt, Ncrfpo=
limucr6{utaudio)cx SiciUa. Qji.iproptcrnolh-icum hoc Thcophraftigencrem.tximc conucnircuidcntur,qu6d
fcripfcrit , Ctdum Sicili.e pccuUarcm ejfc plant.tm . Contmentur pr£terca in Carduorum gencre etiam ij , quos in Cardui Car-
ItaUa Uetrufcum uulgus appclkt Carciof-ft, aUjs ucro inihi Archichiochi dicuntur . quorum itcm mcmmit Thcophra '^'°'^^ •
Jius codcm loco, chmfubdit . AUum ucro caulcm ercdum producit, qucm ptcrniccm uocant . Is quoq; cibis aptus ex~
crcj'cit,fcd rcjcrturi non patitur. FruSlns, in quofcmcn, cchinata fpecic cft. Verim excmptis lanuginofis feminibm,
K quoq; uefccndus reUnqtdtur, cr cercbro palmxjimdi»; cft . haclenus Thcophraftus . Qui pro palm£ cercbro illud,
quantum cquidcm rcor, intclUgit, quod Galcnus cncephalon pluribus in locis appcllari tradidu^cr qtiod nunc corru-
pta uocc N ctpjUtanis, cr Siculis uulgo uocatur CcfagUonc, de quo Ubro primo in BdcUij mcntionc abtindc di^eriii=
mus . Carduormn autem , quos uulgo Carcioffi uocari diximus , nobis plurafuntgenera , uaria capitisfvrma "diftin^

» o Ha. Siquidem profirunt omncs echinata capitula,fed aUqiu)]>inisfurfum ref^icientibus conftant,alij uero ad terram
ucrfis , nonnulU etiam aculci^ uacant . Sunt prxtcrea in hoc poftremo generc , quihus cchini in longum faftigicntur ,
quibus uero inglobum cxtubcrcnt, dchifccntibusin alterofquamatim j^icis , in aUcro ijfdemfquamis , ueiuti cortico:^
fis ungtiibus in unum compaiiis, er coagmentatis, nucis pitictc inftar .Exquo facile in eamfcntetttiam deduilusfuitt ,
ut crediicrim , hanc Cardui jfecicnt poftrcmam tiucis pine£ £mul.itn , effc Carduum piticatn Thcophrafto uocatam ,
quodis loco atite citato ita dc eafcribat . Eft Carduus piitea ab radice fviigera : qua de mediafettiinalis acatnK , uclu=
ti tnaUm, cxtubcrat . h£c illc . C£tcrum Cardui aculeati genus er iUud cfl , cuius echinati capitis floribus Uctrufci
co.tgtdi utcc utimtur, etfl Carduifatiid omne gentis idemfuisfloribus pr^Jiet . Spinis carebunt, ut hortorum cultores
teflantur, Carduorum capitula,fl primqum feratur femen , acumittata eius latera retundanttir . sine aculeis ctiatrt
nafcentur,fi delibratis laSiuc£ radictbus, cr dijfeilis femina intcgra condantur. Vnde iUudfacile potuitfaflwtt effe,

font ij, qui aculeis non rigent, humano ctdtu mitiorcs euaferint , cim tiatura Carduorum omnegenus fj^inis uacare nen

queat . Cardui mcniinit Galenus lib.Vi 1 1 , fimpUcium medicametitorum : nec tamcn plura de eius uiribus tradidit, Cardui uires

^u.mftcerit Diofcorides . Sedde tetttperamcnto differens , ei caliditatisfccundum ordinetn complctum , aut tertium «x Gal.

incipientetn ^flccitatis ucrofccundum ajlignauit . Bt libro ii.de alitnentortmtfactdtatibus , Carduuiti Cinaratn ap-

peUatdt, ac alimentum, qucd corpori pr£bet,merit6 ddmnauit, quodmclanchoUctmfuccumgeiierct. ZkcAv^o! Nomina.

ea pLtnta cfl Griccis, qu£ Latinis Carduus, Cinara, cr Strobtlus nominatur : Arabibus, Kaxos, Uarxos,fluc Saco=

lom.is : Italts, Cardo, crCarcioffo : Germanis , Strobddorn : Hif^unis , Cardo de comer ,feu Cardos : GaUis ^ Arti^

chaultiO^Charchiophe.

40

FoTHfiov. POTERIVM. CAP, XV.

PoTERivM, lonesneuradauocant, largefrutlcatjCorticeobduftum tenuijfpinishorridum,
lanugine fpirfa ,ramulis longis , mollibus , lendsj, tenuibus , tragacanthaj proximis : folijs paruis , ro-
tundis : flore £X!guo,candidi coloris : femine nulhus ufus , fed guftu acuto , & odorato .^Nafciturin
aquofis, & coihbus . Radices demittit binilm, ternumve cubitorum , neruofaSj^^^i firmas : qux proxi-
me terram recifs, dant fuccum gummi fimilem . Tufse , prscifis neruis , & vulneribus glutinandis
ilHnuntur. DecoAum quoque eius neruorum affeftibus prodeft .

E X "r'i I herbdri£ peritis haiienus neminem reperi, qui Voterium in Italia nafci dixerit, atque ipfum oflenie^ Poterij con -
rit . Quimobremfacile crediderim, quod lUud non procreet Italia. Namft inibi nafceretur,ftcri quidem non potuifr fidencio.
S o fet, qtim h£c £tas , qu£ rerum cognitiotn maxime dcdita eft, ipfum adinueniffet : pr^fcrtim cion Diofcorides , c£te~

ri(^;fcriptorcs Poterijfaciem cUrefatis defcriptam reUquerint. Sed hlc fubit nobis tnirari Comarium uirum alio^ Cornarij opi
^in statis noftr£ infignem, quod prunum fylueftrcm putauerit uerum Poterium cffe. Qu£ certe fententia ut eft,itieo "'° "'"•
iudicio, abfurda ; ita non immerito a Fuchjio medico clariftimo refeUitur . Cxteriitn etfl nobis haiienus ittcompers Poterlj uires
ttm eft Poterium ; non tamen omittend£ funt eius uires , de quibusfub titulo i^euradis Galenus diffcruit Ub. vi 1 1. *^ Galeno .
fimpUcium medicamentortan, ijs uerbis . N euroi, quidm potenum uocant , deflccandi abfq; morfufacuUatem pofli=
det, adeo ut er neruos incifos gbttinare credatur . Kadices eius potif^imimfunt eitifmodi . quin ©" decodum carim
quidamcxhibentijs,quibiiiajfe{iifuntnerui. IdGrxci ttothoiov quoditetnPoteriumLatmi (tocant iltdiiPos. Nomina.
terio .

A'x'/v3ioy.

360

And. Matthioli Comm.

aWvOiov. acanthivm.

CAP. XVI.

AcANTHi VM albjefpinaefimilejfolijsaculeatisper extremitates,t&lanugine araneofiiob-
duiSis . ex qua collefta , & neta , ueftes bombicinis fimiles texunt . Folia, vel radices ad remedia opi-

flhotonibibuntur.

Acanthi) con Qv o'd Acanthium, cuim Inc inter aculeatd^ lierbM mcminit Biofcorides, in Italid nafcatur, equidcm affirma

Cderatio . ^^ ,;q„ ^ttfim . Qjiandoquidem Juftcnus neminem inueni , quifvlia dicuiu^ aculedtis herbis mihi oftendcrit , qu£ udeo

araneofii, dcfubtili lanugine obduda f^ie^arentur, ut ex ea neta ucfles bombicinisfimiles texere quis potuijfet, ut hic

Qu orundam T)iofcoridcs , O" lib. x x 1 1 1 1 . crfp. x 1 1 . teflatur Plinius . Qnamobrem ingenue affcrerc non dubitauerim , eos

error. magno in crrore uerfari, qui pro Acanthio quandam Carduimontanif^eciem , echino lanugine quadam obdu^o, de=-

monflrant. Nam pr^terquam quod h^cfilia habeat nulla lanugine uelata, nuUo pailo qu£ echinatum c.-ipitulum cira

Nomina. cumueflit, depeiii, uel neri potefl, utpote qu£ tenuifiimafit ,fine uiUis ,fragilii , ac omnvs lcntoris expers . Qupi

Gr£ci <x'k.ixv9joi/, Latinifimiliter Acanthim, er Itali Acanthio dicunt .

. t VerbaiUadelanuginenonkgunturin Gr£cis Biofcoridis exemplaribus : qu£ tamenhic defiderari oflendit
Abruptm au^loris fermo . Vnde ea non temere ex Vlinio adiecerunt interpretes, eius tanthn, ut puto, audoritatefrc
ti . N05 uero eo audacius iUa addenda putamus , quod ea legantur in Oribasij codice manufcripto , in quo ex proba^
tifiimo Biofcoridis libro ita tranfcripta inueniuntur . Kotfl' a d^oLy^onlis e'51' yvoxis . qu£ ad uerbmfonant . Circa
qu£ arancofa efl lanugo .

10

20

AKocveof. ACANTHVS.

CAP. XVII.

Acanthicon-
iideratio.

/

AcANTHVs, Romani psderotam uocant , na-
fcitur in hortis,petrofis,& riguis. Folia habet multo
laftucaceis latiora,& longiora, erucs diuifura^nigri-
cantia,pingnia, lcEuia:caulem biniim cubitorum, di-
gitalicrafsitudine^lGEuem, propeuerticem exinterual-
lis circundatum foliolis , ceu nucamenta quxdam oblon
ga referentibus , fpinofis , e quibus flos prodit albus ; fe- 5 o
men oblongum , luteum : caput thyrfi fpecie : radicibus
nititur longis , mucofis, rubris, & glutinofis . Quje uftis
igni , & luxatis artubus illitaE fubueniunt : pots urinam
ciunt, fed aluum cohibent : ruptis , conuulfis, tabem fen
tientibus,mireprofunt. Nafcitur & fylueftris Acan-
thus , fcolymo fimilis ,aculeatus, breuior quam fatiuus,
&isqui in hortis prouenit. Cuius radix adeadem ad
qu2 fuperior efficax .

40

C R E D V N T omnes fire huiufce temporis rei herbari£
\ftudiofi,Acanthumeameffeplantam,qu£ nobisuulgo uocatur
^Branca orfina . Quorum fententia nec prorfus refi-agari, nec
iplane adflipularipoffum. Nam etft ineorum opinionemmultis
adducar rationibus , nonfolum quod ij magn£ ftnt apud me au^
doritatis ^fed etiam quod ipfe uiderim hanc , qu£ Branca urfina
' dicitur ,filijs laduca latioribus , longioribmq; , eruc£ modo la-
ciniatis, nigricantibus , ac moUi quod.m Uuore pinguibus : cau^^
le item l£ui, bicubitali , poUtcari crafiitudine , per interuaUa fub
, ipfumufq^ uerticemfiliolis quibufdamoblongis, ucluti nucamen^
tis,circundato : e quibus fios prodit candidus , er indefemen ob^
longum , luteumqi : atq- etiam radice eadem conflet, qua Acan=^
'^thus ; aliqua tamen relinquitur dubitatio,an Branca urftna legiti^^
mmftt A canthus,cmfi>liola , qu£ nucamcnti inflar iUius caulem cingunt , uullis fpinis horrida conl^iciantur , plan=
taq; ipfa uideatur topiarijs operibus inepta : ad qu£ Acanthus olim (ut Vlinius libro er cap. x x 1 1 . audor cfl) conue
niens habcbatur : acetiam ea hodie ab omnibusfire negUgatur,cr ucluti ignobilis planta, in perpaucis tum hortis, tu
uiridarijsfcratur, cum apud antiquos Acanthus celebris, er in magno honorc habitusfit , ac plurimis laudibui fuerit
decantatus. Ncg,- iUud fuf^icionem noflram diluit, quod dixerint aliqui Acanthinafilia,qu£ in quibufdam ltali£ locis
ntarmoreis columnis , pr^fertimqiCorinthias imitantibus, infculpta reperiuntur , nulla prorfm linca a Brancfi urft^
n£filijs differre . siquidem contra ijs quif^iamfacile rej}ondere poffet, quod etft utraq^ eandcm rctincant firmam ;
non ob id tamen ncceffario unam cr eandemjlpeciem repr^fentant . Quare qucmadmodum dubium cft a[fererc,Bran
cam urfinam ab Acantho non dijferre ; ita idem iiegare uitium effe uidetur . C<eterim ad hac toUendam dubitationcm

iUud

io

s o

In Lib. tertiumDiofcoridis. 361

ihd non pdrum^nteo iudicio,fucit, qtiod ijfdemfacultatibm Brunca ur/ina pradita/it,qml>ui poUerc Acathum Dios
fcoridcs, cr G<ilenwmemori£ prodidcrunt .lUudinfuper addidcrim,quodctfidicdt riiofcorides,oriri Acmthum
caidefvlioHsj^inofis, ceu nucamcntif, prope uerticem ufq^ cx interucdlis circumucftito ; potefl tdmcn inteUigi , quod
non re uerdfoliold ilid dculeis horrcdnt ]fcd quod ddeo dcumindtd crumpdnt , utfxnc f^inis perjimilid uidedntur . H
quodfdcile crcdipotcfl, cum cj:teri7 omnibus notis Bruncd Vrfind Acuntho i Dtofcoride reprxfentdto dddmttfim.
rej^oiidedt . Neq; impL-dit,qi(6d loco cit.tto afferdt Plintns,Acdnthtm in hortis crepidincs m.irginum,dffnrgcntttmq;
fidtnnorum toros ucjlirc . Qudmds cnim nedi hdudfdcdc cxfe tt.de.it ; tdmen ttmt cttilis, tum fblid ob eorum moBi=
ticm , lentorcmq^ ddeo fledi qucunt , tit twniiteo dltquo ncxu topidrio operi ctidm non incommodc aptdri pofint. Ws
itdqi rdtionibus innixus,eos eqtddem non abcrrdffe cxiflimo, qid Acditthum, cr 'Qrancam urfinam , uiidm cr cdndcm
pldntdm cffefcriptis tr.ididcrunt . Kepertttir cr fylueflris Acanthus cdrdito {ut Biofcoridcs inquit )fimilis , /Ji/io»
fuSjfoHjs iamen domeflico ditguflioribus . Quoarcd non ab re VHnius qttoq- duo Acanthtgencra conflittdt . Acan-
thi meminit Galenus Hb. w.fimpHcium medicdmcntorum,flc iiiquiens , Acdnthos,dHj qtiidcm M.cldmphyUum nomi^
ttdnt,aHj uero Pcederotd . ¥oHd qtddem mediocritcr digerentemfacuHdtem obtinent . At radix exiccatoria cfl,et /e=
tdter inciforid, er tcnidum partium . Vlantd, qu£ Gr£ce aK.(Xv9of , Ldtine fimiHter Acdiithus nomiitdtur : Itdli- Nomina.
ce, Acantho , cr Brdtica orfina : Germdnice , Bcren klduu : Hij^dnice , Yeruagiguante,&' Brdnqud urfiitd : GaUi-
ce , Branize urfine . Qj<£ uero Grxcis oLHxt^x dyo i'a , Ldtinis Acdttthus fykcftris uoditur : Itdlis , Acatta
tho fdludtico .

Acathi facul-
tasexGal.

AVtaviV^HoVfflviV.

ANONIS, SIVE ONONIS.

CAP. VIII.

20

J«

An o N I s , quam aliqui ononicIaappel]ant,ramos
habetfruticofos^dodrantales, autmaiores, fiequentibus
geniculis ciniflos, cauis alarum multis , capitibus rotun-
dis : folijs lenticula; , tenuibus, pufillis , ad rutae , aut pra-
tenfis loti foliaaccedentibus , fubhirfutis, odoratis , non
iniucunde olentibus. Muriaconditur,antequam fpino-
fa fiat, cibis gratifsima . Rami acutioribus fpinis , & ue-
luti fpicuhs firmioribus horrent. Radicem mittit candi-
dam . QusE excalfacit , & extenuat . huius cortex ex uino
potusurinamciet,calculoscomminuit,margines ulce-
rum erodit. Radix cum decoquiturinpofca,dolorem
dentiumcollutionemitigat. Decoftumeiuspotu hx-
morrhoidas fanare creditur .

Nascitvr AnonisinprdtK,cuUis,dtc^ etidmincuU
tis locis, drido pr^fertim folo :fvHfstenuibus lentis modo , puftl-
lis, qu£ dd rut£, uel prdtenfis loti effigicm proxime accedunt, dc
c£terds omnes notas rcftrt, quibus a Diofcoride depingitur . Rms
fticts ob id notiflimd eft,qu6d iton modofuo rdmorum, dc rddicum
4 * '"^"^^3 "" 'S^^^ ^^ii^ ^M//^^ %lA>.. d^P^^xu, drdtrd imdtts bubulcis in mcdijs agrorum fulcis f£pius

remoretur,unde Keftd bouis compluribus nomindtur; fed quod e»
tidm mefforibus, crfcetiifecis ffiinis fuis dcutis ddmodum fit infi:^
ftd . Ndm etfipr£durd, ci(Uofaq;flt eortim cutis; edm tdmen fuis
perforat acukis , quibus quafi j^tcuHs , cum maturuerit , horrida
conl^icitur. Infubres hdnc uulgo Boiidgd uocdnt. Caterum quan".
uisfloriseius nihd memincrit Diofcorides;conftdt tamen flore
plcrunque purpureo fubalbicante ,interdum tamenaureo. Sei
h£c quibufdam in locis aculeis uacdt . Meminit Anonidis , ono^
nidis nomine , Theophraftus Itbro v i . cap.v.de plantarum ht^
50 ftorid,fic fcribens. Ononis ramis actdeigerum eft,anno tantim perdurans , fi)Ho rut£ fimiUs , fed per totum
cdulem dppofito , ut ueluticoronamcxintcrudUistota f^eciesrepr^fentct .Floremminuttdum ,cr in fiUqua non
undiqtie fcptum edit . Kafcitur glutmofo ,l£toq;folo , cr pr£cipue in fegetibtis , atque cuHis:qud de cdufa dgri^
coHs inimica cxit . Viuax admodum eft . Cim enim dHam ndfvd teUuremfuerit , protinusfud infima peUu : C fin*
gtdis diinis ,furcuHs in latus cmifts , rurfus posiero anno deorfum uerfus peUerefoHta efl . I deoq- ejfodienda totd ,
extirpandaq^penitus efl .Incipitgerminare £(iate ,perficiturq- autumno. hddenus Theophrakus. Uuiusquoque
mentionemficitVUniiK Hb. x x ■n' ii . cap. 1 1 1 1 . ubi fic inquit. Anonim, quidam ononida malunt uocdre , ramofam ,
fimdemfceno Gr£co, nififruticofior, htrfuttorq; effet, odore iucundo : pofl uerffiinofd . hec PUnius . Qni tdmen hac
in re erraffe deprehendicur :fiquidem iton pofl uer Anonis f^inofa redditur,fed ( ut Theophraftus author e^ ) in du^^
tumno . Id quod etiam expcrimento comprobatur . A nonidis radix uim maximarn praeftat ad renum calculos com-
minuendos , expeUendosq;, obftrudis pr^fertim urin£ meatibus . qv.od mtdtorum teftimonio ccmpcrtim eft qut cdU
culo.dffefti, ubi tantim rddiccs cortictm puluerem ex uino diutita btbiftait, priRindmfdiiitdtem recupcrdrunt. Noui

H ego

Anonidisco-
(ideratio.

Anonidis hi-
ftor.ex Theo
phrado.

5^2

Anonidisui-
res ex Gal>

Nomina.

And. Matthioli Comm.

quendm yquthuiufce rdiicis puluere duntdxat pluribus men/ibus fumpto , cdrnofunt rmicem i(hfimpjtt)& fd»
mtusejlilicet k medicis nuUoalio medicmento , qum folafedione ,uJiioneq;hunccurdri poffe dnted jldtuttm
cjfet . Anonidis uires defcripjit Galenus lib. v 1 1 1 . fimplicium medicamentorum ,fic inquiens . Ononis rddicem
habet tertio quadantenus ordine excalfacientem . Cortex eius maxime eft utilis , habens quippiam cr dbfierforium i
er inciforiivm . Vroinde non tdntum urinM prouocdt ^fed cr lapides confringit . Eademfdcultdte er crujlasxrito des
trdhit . Vtuntur porro ea quoque er ad dentium dolores , in oxycrato decoquentes , cr coUui decodo iubentes . i
Huicpldntee nomen Grcecum eji dmvic ,ZT o'va>viV : Ldtinum item , Anonis , cr Ononis : Itdlicum , Anoni^
de:Germdnicum, HauuhecheljCr' StaUkraut :Hij^dmcum , Gatilhos 3ZS' Gdthinos : GaUicumyBugrdueSj O"
Bugrundes. . .

Afl/KaHKV^ot . LEVCACANTHA.

10

CAP. xrx.

Leucacanths
connderatio .

Ruel. lapfus .

Brafauoli er-
ror.

Levcacantha, prsdita eft radice cyperi, va-
Iida,& amara. Quse manducata doloremdentiumfer
dat:ueteri laterum dolori , atque ifchiadicis prode.ft,
decodo cyathis tribiis ex uino poto . Eadem ruptis , &
conuulfis medetur . Radicis epotus fuccus eofdem praEr
bet effedus .

I N maniftjlo errore uerfantur, quifentiunt,Leucdcathdm,
hoc eji,dlbdm j^indm^de cuius hijiorid,cr uiribm hoc cdpite trd^
(idtur,dh Acdnthd leuce,id eji, j^ind alba, de qud pdulofuperiui
diJferuimus,nuUo pddo differre. Qua infententia,uel potius er~
rore,fuere nonnuUi ex recentiortbus , alioqui rei herbarice peri^
ti . In quorum etiam numero KueUim ftiiffe ex eo maxime. de^
prehenditur,qu6d ciim debtiiffct, morefito , pojl Anonidis trddtt
tionem,cuius titulo j^inam albam quoq^ adiunxerat , quam, tamett
dlbam j^inani nominaffe red:iusforte erat,eiufdem dlbie f^ina hi=
fioriamreferre,exmdufirideamfilentio prteterijt. Nam citm
exiflimaffet,alteram db dltera non difiingui , non optis effe itdi^
cduit,edrum hifioriam in Alba j^ina repetere,quam antea in Spt^
n£ dlbce mentione trddiderdt . Quo tamen in loco db errore uin^
dicdrinonpotefi :quippe quottiampofiquamfj^in£ alb£,quatn
Mduritdni Bedegudr dppeUdttt, metnitierit, dlterdin eius ttominis
lpinatnfubdidit,qu£ cim in arbujium undiq^ aculeis armatum df^
furgdt ,fepibus extruendk rufiicis nofirdtibm mdxime expetis
tur . Nontdtnen obiddeclardt ipfe hanc effe Leucdcdnthdm ;
fed lubrico quodam lapfu , quafifui ipfius , cr cuius f^in£ alhe
metitionetnfaceret, oblitus, in capitis calce aculeatte iUius drbu-
fcul£ rddicibus , qu£ ( nifaUor ) catidida efi Biofcoridis rham=
nus , omnes tribuit facultates , quibus legitima j^ina albd d D/o=
fcoride commetidatur . Qui quidem RueUij error omnibus euidentior efi,quam ut pluribti^ refiUi pofiulet.Qu6dau=
tetn differant interfe Acdnthd leuce,et Leucdcdtithd,tton modo Diofcorides inter c£terosfimplicium tncdicdmetito
rumfcriptoresfdcile prittceps ofiendit -^fed Gdlenus etidm,z^ Pdulm. qtii prxterquam qu6d dlterdm db altera diuer
fis cdpitibus difiinxerunt, edrum finguhm differe ntibusfdcultdtibm pr^ditam effe tradiderunt . Quorumfententiie
fubfcribit Plittim : nade Acdtithd leuce differens lib. x x 1 1 1 i.cap. x 1 1 .ficinquit. Spin£ dlb^fettten cotrd fcorpio
nes duxilidtur . Corond ex ed impofitd cdpitis dolores minuit . Sed uires lottge dlias ab his Leucacattth£ idem retulit-
lib. XXII .cap. XVI .ubific habet . Leucacatithdtn dUj phyttoti, dlij ifchiddd, dlij polygonaton appeUdttt , radice cy=
peri,qu£ commanducatd dentium doloremfedat. Item ldterum,z^ lwttborum(ut Hicefius trddit)femitte poto drdch^
mis odo,aut fucco . Bddemruptis,conuulfisq; medetur .h£c Vlinius . Qu£ qiiidem tudijfe debuerdt KueUius,dlioqui
Vlinidn£ hifiori£ fiudiofifimus : dut certe Hermolao dodif?itno uiro credidijfe,a quo{etfi ttunquam illum citet) inte-
gra quandoq^ capita,im6(pace eius dixerim)integruferefurripuit opus,ita ut is otnntbus iUudfuumfeciffe uideatur .
Siquidem Hermolaus,ci<m in Leucdcatttha,tum aMs f^penumero commottuit infuo CoroUario,hdnc ab acantha leu-
ce differre , Porro iUud etiam tiobis filetttio non dij^imulattdiitn, tit ingenue quodfentimus de fimplicibus dicamm ,
quod Leucacanthd herbd efi,non dUtem drbufculafepibus coitficiendis idcnea,utfals6,med qtiidem fententia , Mufa
Brdfauolus fuo defyrupii libeUo in eupatorij fyrupo exifiimat . Hain hoc loco de herbis tantiim, er non de drbufctilis
fcribit Biofcorides : qui nimirum infiirpium hifiorid peritif^imus, arbufculain iUam fupra libro primo inter Rhamni
genera defcripfit,iTfub candido,ut puto, complexus efi . C£terian ciim nec Biofcoride5,nec Piinius tradat,quibus
fDUjs,quo caule,fiore,ac femine Leucacantha proueitiat , difficile quidemfuerit inter tot aculedtarum flirptumge^
nera,unamfecernere,qu£ uere Leucdcdntharepr^fentet . tametfi damnandus vfquequaq^ non effet,qui dixerit Leu
caunthm effe fortaffe dcukdtum ittum Carduumide quo in Acutitha leuce diximu$,cuiusfvlid dlbii quibufda macu=-

zo

30

40

/o

In Lib. tertium Diofcoridis . 3 6}

iiJ depinguntur . N.t)n prceterquim quod conkauru quudum dici poffct , em a m.iculis iUis dbicdntibmfibi Leuca=

canthce nomcn udinucniffc , rudicH ctium ipfius tum duritics,tum Mimtudo,etfijbrmj. cypcrum non £mulctur,con^

fentire uidentur . Sed hoc potius dif^utundi, qum affcrcndigrutiu proponimu^ : cian udhuc nihil certi nobi^ compcr

tumfit . Leucucunth£ uircspuucis pcrftrinxit Gulcnus lib.v ii.fimplicium medicdmentorum,fic inquiens . Lck= Leiicacantha:

cicunthon , qutdum uutcm polygonuton, ulij ifchiadu nuncupunt . Euim amara radix efi, ac proindc incidit, cr cxic uires ex Gal.

cat in tertio ordine : in culfucic ndo autcm ex primo eft ordine . A&jkxh.xv'idc. qu£ Grxcis, Alba lj>ina L atinis ap=-

feUatur: Italis , Biuncalfina .

Nofflina.

Tja-yaRKvSot. TRAGACANTHA.

CAP. XX.

!•

Tragacanthae racIixIata,&lignofafummocerpitenititur:unde furculos humileS,ro-
buftos, latifsime fundit : in quibus niinuta fblia, multa,nonnunquam tenuia exoriuntur : qus fub fe
fpinasalbas, reftaSj&firmasocculunt.Eftetiamnum tragacantha Iacryma,quGB uulnerata radice
manans, concreuit . Prarllat pellucens, gracilis, Ixuis, fyncera, ^ fubdulcis . Cutis fpiracuia,ut gum
mi, obftruit . Huius increbuit ufus ad oculorum medicamenta,ad tufsim, exafperatas fauces , rctufas
uoces,c3;terasque deftiIlationcs,cum melle in delinftu : fubdita quoquelinguae liquefcit. In palTo ma
defada, drachms pondere bibitur,contra renum doloremj& uelics rofiones,mifto coruu cerui uftb,
&. doto, aut fcifsi aluminis momento .

30

?o

Monachoru
erratum .

T R A c A e A N T H AE plantam,a qua effigiem,qumhic exhibemus,depromp/imus,iampridemadnoimiflt Tragacanthas
quidum rei herburi£ fiudiofus , qui illam attulerat ex Apulia Gargano monte . 'Ea certe eft , qu£ nuUis prcrfus noti/i conGaeratio .
4 D/o/f orid iV hifioria dijfentiat, ut ex eius piciura ommbm liquido confiure potefi . C£terum lacryma e uulnerata

40 radice manans , quum feplafiurij uulgo uocant Gommu druganti, pafiim in officinis concreta uifitur , e Creta , Afia ,
CT Gr£cia aducha .Atnon modo h£c (ut Diofcorides inquit) e uulnerata prim radice manat ;fed etiam fponte ( ut
Theophrafim efi uuthor ) ub eafcifio in latere cortice dtftiUat . Sed hanc, qua utimur,MonuchiiUireuerendi, qui
in Mefuem commenturios ediderunt, ucram effe Tragacanth£ lacrymam negant, quod legitima lingu£ fubditafaci=-
le , Biofcoridvs teRimonio , cottiquefcat : h£c uero nunquam , cum lingu£ fuppofita adeo lenta , tenaxq; euadat, ad-
miSiafaliuu ,ut nuUo fere temporis tradu diffoluiliquariq^ pofiit. Quaquideminreij(pace eorum dixerim)toto
cxlo aberrant , ut qui Diofcoridii fententiam perperam acceperint . Siquidem Diofcorides non defola lacryma lins
gu£fubdita ,fed in eclegmate cum melle conformata , iUudfierifcribit , ci<m inquit . Vfm eim ad ocuhrwm medica^
menta , ad tuffes , cxaf^eratas fauces , retufus uoces , c£terusq- deftiUationes , cum meUe in delindu : liquefcitq;fus
bieda Ungu£ . h£c Diofcorides . Ex quibu^ palum eft uoluiffe Diofcoridem Tragacanth£ lucrymam non folam , cr

* ° perfe tantlm ,fed in eclegmate cum melle paratam lingu£ effefubijciendam , ut clarifiimorum medicorum infiitu:^
tione fieri adfolet cum bechicis catapotijs , cr diatragacanth^ trochifcis , quibus ipfa commifcetur . Quippe cunt
cporteatmedicumenta,quibusaffieraarteria,puhno,ac peilm uniuerfum expurguri debent ,quadam temporis
diuturnitate ore retenta , uel lingu£ fubditufenfim , leniterqj liquefcere , ut commode in tracheam percolentur ar=
■ teriam , uoluit hlc Diofcorides cclegmatis ufum recla methodo defcribere . Nam fi huiufmodi medicamenta de^
uorarentur, nihil prorfus proficercnt , ciim ita non in peilm O" pulmones defirantur ,fed in ucntriculum . Huic
er aliu uccedit ratio , quodfi inteUexiffet Diofcorides lacrymam per fe tantum lingu£ fubmittendam , fubiunxiffet
quidem , utfui moris efi , quibm in morbis idfaSitandum effet . quandoquidem plane abfurdum uideretur fcriberct
quod aliquodgummi lingu£ fubijciutur , puulatimq^ liquefcere cogatur , ac deindcfilentio inuoluere , quibus in mor*
bi/i idfucicndum . Hfc itaque rationibm non modo rede,meo quidem iudicio , inteUigi potefi uoluiffe Diofcoridcm,ec^
legma,quod Tragacanth£ lacrymam exceperit, lingu£ fubijdendum effe ,non ipfam tantiim lacrymam;fed e«
tim Monachos in hoc , ut aliasfxpe , deceptos effe , Tragacanthg uires fcriptas reliquit Galenus libro v 1 1 1 .

H % fimplicim

3^4

And.Matthioli Comm,

Tra^acantlix fmpUcwm mcdicdmeiUorum, his paucis uerbis . TrdgucantU flmilem gummi uim obtinet , empkflicttm quinidm,0'
uiresex Gal, acnmoni.xm hebctiorem (lcgunt aliqui , qu£ dcrimomum obtundit . ) Etfdncfimiliter iUi deficcdt . T^u.yoci(.oL\,'8oc
Nomina. fic Grxce.ut eium Latine,^- Itulice, Trdgdcdnthd uocdtur : Arabicc, Chitird,lticd, Chdtcth , Alcutcd,fcu Alchd=
thdd : Germduicc, Dragdnt : Uil^anice, Alquctird .

ERYNGIVM,

ERYNGIVM MARINVM.

ti^^vyytov. ERYNGTVM.

CAP. XXI.

E R Y N G I o N aculeatarum gencris . Cuius folia in principio , fale condita , in cibos recipiun-
tur.Lataautemrunt,&extremoambituarpera,guftu aromatica: fed ubi adoleuerunt,circa com-
plures caulmm eminentias in fpinas acultantur . in quorum fummitatibus globofa capitula, duraru ,
acutilsimarumciuefpinarumambituftelhtimcircumuall3ntur,quorumcolosalias uiridis,alias al-
biis,interdumcccruleusinuenitur. Radixoblonga,lata.foris nisra^internecandida, polliciscrafsi-
ludine,odorata. Nafciturinafperis, & campeftiibus. Vim liaiaetValfaftoriam. Pota menfes, &
unnas ptllit : tormina, inflationesque, difcunt : contra iocinerum uitia, ferpentium, morfus , & haii-
ftaucnena,cumuino prodeft: bibituraduerfus plurima,cum feminispaftinacx drachmauna. ap-
penfa , illitave , tubercula difcutereproditur. Pota cum hydromeliteradix, opifthotonicis, & comi-
tiaiibus medetur.

Eryngli con- L o N G E quidcm aberrant fepUfidrij Scnenfes in Eryng ij cognitione , utpote qui pro Bryngii rddicihm df^

iideracio. fumdut aculcdt.t cuiufddm flirpi'! radices , qudm CacdtrcppoU uulgo uocant . Hinc crror omnilm ficile dcprc^

hcnditur , quod nulU pcnitus ilUm pldnta: notd eryngio rcjhondeat . Legitimum Eryngium , quod, meo iudicio,Dio.

fcoridis dcfcrtptiom nihilrefiagctur,fi-cqucns inucnitur propc rridcntwd mcenU , dc in Goriticnfl d9ro , quin er

in comblunbusltdli£ locis . Eft er Eryngium muriuum , quo Venctd litcrd undiq^ reflrta f^cSidnhir . AjTurgit

hoc fvlijs dltero lattonhm, circindto dmbitu j^inofis : rddicibtn longioribus, moUioribusq; ,fdcc]uro afcruandis lon=

ge magts idonets , qium alterius . Huiu'. tdmctfl non mcmincrit Diofcorides ; Vlmius tamcn lib. x x 1 1 . cap. vii.

Quorundam utriufquchiflortam tradtdtt . Quofit, ut eortnn fcntenttdm minime probauenm , q ui Eryngimn marinum Crocc^

errores. dtlium cjjc cxiflmant , ut tn crocodtltj mcntione fuperitii dtximtis . Sunt er qui credant , Eryngium Mduritanis 4

Secacul non differre . Vcruntamcn ij quoque hdlUcitidttttir : ndm clm Serapio in capttc dc Sccacul, ncque Diofco^

ridem, ncque Gdlcnum citct,quos mdxtmeinfimplicium l}iflondfcquitur,quortimq; dt^d boiidfidc rcfirt,fcdtdntian

fu£gentis duaonbm mcdtur , cUnfimim pr^bct indtcium , Secacul diuerfumfuijfe,z^pUntdm Grxcisinco^

gnitdm.

to

JO

4P

Jo

so

InLib. tertium Diofcoridis. 365-

gttiUm . Siqtiidemfipro cryngio Secaculfcripfifjct Serupio , eifme nonfuiffet opws , paulo infiriui de eryngio trcL-^

Hure ex Diofcoridis , zr Gdenifentcntix , magno uirium o~ noturum difcriminc . (Xumobrfm non parum faUun=- ■

tur , qui Seacul ab eryngiofeccrncre ncfcientes ,Bryngij r.xdiccs tumfuccharo , tum melle afferuatM ucnereisin=

fehciter commifcent auxilijs ,ut qui edertnt ,fvrtiores , fxlaciorcsq; rcddantur. Qjiippehac facultate Bryngiim

prijlarc mtfquam hadenus apud Diofcoridcm , cr Galcnum mihi rcpcrirc licuit , qua tamcn polkre Secacul memo^

ri£ prodidcrunt Arabcs. C.vtcrum animaducrtcndum cji Scrapioncm Aflcra Alticum,ftuc Bubonium cum cryngio

confudijfe ,flcRarumfimilitudinc dcccptum , qua ccerulco colore fc inuiccm ccmulantur : etji qu.e Bubonio infunt ,

TJuUis aculeis horreant . Meminit Eryngij Galenus lib. v i.fimplicium mcdicamcntorum , fic inquicns . Tiryngium Eryngi j uires

caliditate quidem autparum , aut nihil , qu£ tcmperatafunt,fupcrat . Stccitatcm ucro in tenui cjfcntia conjiflcntem '" •^aleno .

non paruam obtinet . Ems nomcn Gr£cum ^vyylov : Lattnum itcm ,Eryngium. : lt.dicum , Eringio , O" Iringo : Noniii»a.

Cermanicum, Brachcndtftcl, Manftrcuu ; Uij^anicum , Cardo corredor : GaUicum , Panic.iuh .

20

»0

40

So

a'Aoh .

ALOE.

CAP. XXII.

Aloes foHum fcills fimilitudinem habet,craf-
fum , pingue , modice latum , rotundum , retrorfus pan-
dum : fblia gerit curta , qux utrinque ex obliquo longio
nbus intei uallis ftriantur , & in fpinulas definunt. Cau-
lis emittitur non difsimilis antherico:flos albus:fru-
I dus haftulce regis cognatus: graui tota eft odore, &r gu-
il:uamarifsima:radice una, ceu palo, interram depa-
^a.PIurima,prxpinguisquein Indiagignitur|,exqua
^coaftusfuccus adfertur.Nafcituretiam in Afia,& Ara-
,bia in locis quibufdam maritimis:&in infulis(ut in
, Andro ) non valde fucco extrahendo idonea , fed ad glix-
tinanda vulnera fane quam vtilis , fi detrita illinatur .

Duo fucci genera : quoddam arenofum , quod fedi-
' mentum purifsimae efle uidetur : alterum ad iecinoris i-
.maginem uergit . Eligi debet boni odoris , fyncera, qus
' nihil doli fenfit, nitida , calculorum expers, rufi coloris,
friabilis,aciecinorismodocoai5la,facileliquefcens,exi-
miseamaritudinis.Improbatur nigra,&fraftu contu-
max . Gummi eam adulterant : quod deprehenditur gu-
ftu,amaritudine,& ualido odore:eoque argumento,
quod digitisfriatanonadminimaufquefrufta refolui-
tur.Necdefunt,quiacaciam immifceant. Naturae-
ius cft fpi{rare,exiccare,fomnum a!Iicerej& corpora
. denfare, aluum refoluere . Stomachnm repurgat binum
I cochlearium menfura,in aqua frigida, aut egelida pota :
fanguinis reiediones fiftit : regium morbum purgat, tri
bus obolis ex aqua,aut drachmi pondere in potu : deuo
rata cum refina,aut cum aqua,vel melle cofto fumpta,al-
uumfoIuit:purgationisperfe(fi:scaufa tribus drachmis fumitur.alijs purgatorijs medicaminibus
admifta , prsftat, ut minus ftomachum infeftent ; ficca glutinandis vulneribus infpargitur ; ulceraad
cicatricem perducit, cohibetque.Eadem peculiariter exulceratis genitalibus medetur,& difrupta
puerorum prsputia iungit : condylomata , rimasque fedis ex paffo fanat : hcEmorrhoidum abundan-
tiam , & fanguinis eruptiones fiftit : pterygia ad ciatricem ducil : liuores, & infignita ex melle tollit.
Priuatimfcabraslippitudines,pruriginesqueangulorum permuIcet:dolorem capitisfedat,tempori
bus & fronti illita,ex aceto & rofaceo : capillum fluentem continet cum uino : tonfillis , gingiuis , &
omnibus oris ulceribus,cum melle & uino proficit . Oculorum medicamcntis torretur in munda,&
candenti tefta, pennaque fubinde uerfatur,vt pofsit squaliter torreri . Lauatur,vt quod fit arenofifsi-
mum,tanquam inutilefubfidat, & IaEue,ac pinguifsimumaftumatur,

No N dubiumeft^quinealegitimaJitAloe^qttapafimofficin^utuntur.l^amekdifimii^ttcpurij^imtiCaduUerdA Moej conG-

ta enim quattdoqi etiam inuenitur) omnes pr^flat tum notM, tum tiires , qu£ fyncerifimx k Tiiofcoride ajiignantur . "^'■^"° •

Aloe £tate noflra in quam pkrimii ltali£ locis uirefcere conf^icitur, pr^fertim Kom£, O" tieapoU^ubiftfper £di= Opuntia Pli-

umfineflris,ac atrijs infiAtltbu^ uafis terra plenii alitur , acfouetur ad ^edaculum potius,qttim ad medicum ttfum . "'^ •
Quemadmodum O" herba PUnio o p v n t i a di^a ,JoUo Aloe longe crafiori,ac ampUori. Nlirum quod ex hu^

iusJoUo tantm phntato radicesfiunt, atq^ ea ita non fecus nafcitur , acfi tota planta fereretur . lUud etiam eam ^^^^ ^ ^^_

fpedantibu^ permirum accedit, quod temporis j^atiofrudui proJeratficPs fimiles . tntdc a plerifq; Ftcus litdica no* lumn,, ujnji

mitMtur . Inuebuntnr accrrime in M.efuem Manavdus ^crrarimfUi O" fuchfius ipfumfecutus, quod affirmaurrit catus.

H i ifle

^66

And. Matthioli Comrn :

OPVNTIA.

iUe, Aloenper os fumptm uemrnmofcuUddeo referdYe^utin^
de pojiedfunguisfiicile exilidt^cum id (ut ipfi diunt) tum Diofcos
ridii , tum Gdleni pldcitii mdxime repugnet . Vcrum qukm longe
ij, quorum pdce di£iumfit , d ueritdte defciuerint, non multo qui^
dem Itxbore dcmonftrdre poffem , ni prxter inftitutum noftrumid
€ffecenferem,nicj;compcrtumhdberem,illiiprimreile,meoiudi=:
cio,ref^onfumfuiffe d Idcobo syluio cUrifimo cetdtii noftr<e me=
dico in Mefuemfcribente , et k Grdtidnopolitdno quodd. qui tdm
Alocs uire j ^— ^LcA^^^^f ^f I JWiLi. v^ probdtifimis rutionibus Mefuem tucntur,ut non dmplius Mdndr^

tx Galeno . '■^CE!"^^;^MV'/WAMML^\c«i Xl— <. do , dc Yuchflo hlc eum Ucerandi locum relidum ejfe putem .

Aloes meminit Guknus lib.yi.fimpl.mcdic.ubi/ic hdbet . 'ii£o
herbdnonddmodumdpud^tosproucnit :cr qu£ ndfcitur inmd^
gnd Syrid, dquofior eft, z^ ftcultdtis imbccilUoris : dttdmcn ufq^
ddeo deficcdre potcfl,ut uulnerd.conglutinct. Atin regionibus cd
lidioribu^, qudlis cft Ccelejyrid, cr Ardbid,mult6 eft melior. Opti
md dutera Indicd, cuius liquor eft, id quod dd nos importdtur,fnes.
dicdmentum Aloe cognomindtum , dd plurimds res , propter fic^
citdtem mordicdtionis expertem , utile . 'Eft dutem non fimplicis
ndtur£ ,fed ut indicio eftguftui , ddftringit fimul , &■ amdrd eft :
ddftringit quidem mediocriter ,feduehcmenter dmdrdcft. Sub-
ducit cr" uentrem , utputd cx numero medicdmentorum , qu<e
■Gr£ci db excernendo ftercore uocdnt £n.KO"3rgoriHo(.' . Itd^
que ex didis pdtet(fiquidem memorid tenemus',qu£ in qudr^i
to libro funt demonflrdtd ) quod tertij fit crdinis exiccdntium,
cdlfdcientium dutem dut primi intenfi , autfccundi exoluti . Sei
Cr ipfius fdcultdtis mifturdm dtteftdntur pdrticuUrid eius ope^
Yd : ndm cr utile ftcmdcho medicdmcn cft , ut fi quid dliud : ZT
fittus glutindt . Sdndt cr ulcerd,qu£ £gredd cicdtricem duci
pojfmit , er mdxime , qu£ in dnofunt , er pudendo . luudt cr
leorum infldmmdtiones dqud fubddd , cr uulnerd eundem dd
nodumglutindt. Congruit fimiliter utenti er dd infldmmdiio-
nesinore,dcndribm,<croculis. In fummd ,repclkre , cr di^
gerere fimul poteB^ , cum hoc , ut pdulum extergdt , qudntum uidelicet ulceribus puris non fit mokftiim . Pr.c=
teredidem Gdlenmlib. Yiii.decompofitionemedicdmentorumloc.inhier£mentione,deAloeitdfcriptum reli-
quit . Atqui ipfdm dloen Andromdchus quidem lotdm , ex dUjs dutem dliqui etidmfic , dliqui ucro illotdm ddijciunt .
Verim idm noffe oper£pretium efl,dd uentris fubduilionem illotdm dloen dptiorem effe,multum uero de medicdmen
tdrid ui deponire lotdm, qudm etimftbricitdntiibm ddre dliquis dudedt,fi non uehemens,fed udlde debili/s fit flbris .
Quiddm uero etidm ex illotd dloe phdrmdcwm multisficftbricitdntibus exhibuerunt , deinde ciim nihil mdnififle U^
ftffent , in dlijs rurfus mdximum expertifunt nocumentum . Inftflifimd efl cnim dloe , etidm lotd , his qui citrd uitid-
tos humores ex intemperie cdlidd orficcd dffliguntur . Vroxinidm db his Ufioncm percipiunt , qui ficcdm intempe-
riem hdbent , etidm cumfrigiditdte coniunddm. er" in uniuerfum qui exfoU qudlitdte pdrticuUm dliqudm Ufxm hd=
bent . Etenim in humoribus intemperdtur£, phdrmdcis ipfdx eudcudntibus egent. qu£ uero dbfque his conftftunt, pe
nitws in tdbem deueniunt ex phdrmdci huius ex dloe conftdntis ufu . Itdq^ ubi humiditds uitidtd tunicds ucntri/s perrii
gdt , ex dloe picrd utilis eft , expurgdns humiditdtem . Omnino dutemfic dffeilis dccefiio ndufe£ plus dut minus dd-
eft. Eudcudtio igitur dffiigentis humoris perfoUm dloen contingit,qu£ purgutoridm uim nonfortem hdbet;fed ut edy
qu£ circd dluumfunt , qu£ etidm contingit , purgdre pofiit . Etfi aliqudndo dmpliori pondere exhibedtur , ufque dd
locos circd hepdr confcendit . non tdmen totim corporis purgdtorid dloe exiftit . C£teri4m ex his qu£ ei ddmifcen»
tur , mafliche utflomdcho commodd er odora, er qu£ medicdmentdridm dloes uimfrdngere quedt,ddmifcctur. Cin^
mmomm uero cddem grdtid , er pr£tered quod tenuifiimdrum pdrtium efl,ut dperire uentris medtuspof?it,exters
gereq; dc dttenudre ,fi quid uifcofum dut crdffum in humonbm jvrdtur . Crdffos enim humores ob purgdtori£ fdcuU
tdtis imbecillitdtem,dloe trdhere non potefl . Qudpropter biliofdrum uentris dffe^ionum optimum pljdrmdcum efl ,
adeo ut in uno dief£pe multosftomdchicos creditos perfdnet . luudt dutem er hos, er dlios omncs dffeilus ex uitid^
tishumoribusortos,cinndmomumddmiflum:utpote quod dlterdntcmhdbet fdcultdtem uitiofarum qudlitatumin id
Ex Mefue. quodfecundum ndturam hdbet . Udiltnus de dloe ex Gdkno locis citdtis . Deijcit Aloe (ut Mefues duHor efl) non
modo hikm : fed er pituitdm ipfdm . Cdput, ucntricuUmq- munddt, quorum etidm crucidtibm mdxime fuccufrit. Irt»
fldmmdto,£fludntiq; bilis redunddntia uentriculo auxilio efi . Quotididnus eius ufm k mortiftris morbis tuetur. Vins.
dicdt d putredine,dddita myrrhd,non modo uiuentiwm ',fed etidm defundonm corpord . Chw drdconis ftnguine , er
myrrhd ulcerd contumdcidfdndt,qu6dfine morfu aliquo exiccare poflit . Senfm omnes,intelle{lumq; acuit , iecur db
infdrdu purgdt , C" regio morbo medetur . H^morrhoidibm tamen , dc c£terisfedis infldmmdtiombm nocet : qua*
'' ' obrem ijs db eius dffumptione dbfiinendum efl, qui dliqudm in illis pdrtibm noxdmpdtiuntur . hxc Mefues . C£teri<m

necdt A/oe uentrii tinm cx Ude, uel mellefumptd : dut ombilico tenus dpppfitd , bubdloftUe , er dceto fubddd . ■

Fldtitd,

16

ro

jo

40

fo

InLib. tertiiimDiorcoridis.

ABSINTHIVM.

rd

20

30

40

fo

ABSINTHIVM MARINVM.

5^7 •

Fhmta, qu£ Gracis oc.Ao«, Ldtinisetkm Aloe uocdtur : Mdu~ Nomina.
ritdnis, Subcr, Paber,fiHc Sdbdr : ltdlis,Aloc : Gcrmdnis,Ale=
pdtic, O" Bittcr alocs : Kil^dnis, Uiertid bdbofd : Gdllis , AloeSt
fcuPerroquct.

A',\iv3loiJ. ABSINTHIVM. CAP. XXIII, .

Absinthivm, aliqui bathypicron, herba vul-
gocognita. Pr.Tftantius in Ponto, & Cappadocia,in mo
teTauronafcitur. Vim habctcalfaciendi,&-adftrin-
gendi . Bilem cxpurgat,qus & llomacho, & ventri inha;
i)t:vrinamcit,& crapulam prifumptum arcet.adin-
flationes vcntris, & ftomachi dolores prodeft, cum fcfe-
Ii,&nardoGaIlico potum :faftidia ciircutit,& arqua-
tos fanat madefadi dilutum,aut decodi ius, quotidie tri
bus cyathis hauftum ; menfes cit potum ,aut cum melle
appofitum. Contrafungornm ftrangulationes conue-
nienter ex aoeto bibitur:aduerfatur ixiae venenis cum
vino:itemcicutse,&murisaranei morlibus,& draco-
ni marino . Angins eo cum melle,& nitro perunguntur,
&epinydidesexaqua. Adfugillata,&oculorum cali-
gines , ex melle illinitur : item auribus , fi manat fanies .
Dentium,auriumquedoloresdecodum vaporis fuffitii
compefcit. Decoftum in pafTo dolentibus oculis obli-
nitur : item praecordijs , & iecinori , tritum cum cerato
cyprino : ftomacho quoque longa valetudine laboranti
cum rofaceo ; cum ficis autem , aceto , & loliacea farina ,
aqusEintercutem,lienofisquefubuenit. Vinum exeo
fit, quod abftnthiten \;ocant, prsfertim in Propontide,
& Thracia, quo ad ante dida vtuntur, cum febri carent;
alioquin in aeftate propinant , & acceptam huic vino in-
columitatemreferunt. Infparfumarcisabfinthium,ve
ftes ab erodentium iniuria vindicat : culices cx oleo per-.
unftum abigit5& a corporearcet;atramentum libra-
rium diluto eius temperatum , literas a murium erofio-.
netuetur. Exiftimatur liquamentum eofdemprffiftare
effedus : attamen potionibus improbatur, quoniam fto
machummalehabetj&capitisciet dolorem. Suntqui
cofta amurca, liquamentum adulterant .

A^-^/ffiiovfiaAotWJov.
NVM.

ABSINTHIVM MARI-

CAP. xxiin.

Absinthivm marinum , quod aliqui Seriphiu
vocant,copiofifsimuminTauromonte,iuxta Gappa-
dociam,& in Taphorifi Aegypti gignitur:quo Ifiaci
■ pro oliuas ramo vtuntur. Herba eft tenuis, abrotoni
parui fimilitudine,referta minutulis feminibus,fuba-
mara , ftomacho inimica . Ea grauiter olet , & cum qua-
damcalfad;ioneadftringit.Perfefe,aut cumoryzaco-
cla,interaneorum animalia,teretesque tineas , adiefto
melle enecat . aluum Isuigat : cum edulio autem , vel len
ticula deco£la,eadem pr^eftare poteft. Pecoramaxim^
pinguefcunt hocpabulo . Tertium genus abfinthio af^
fignatur,quo Galliaalpibus finitima fcatet. Idpatrio
nomineSantonicum vocant,regionis,in qua nafcitur,
cognomento , abfinthio non difsimile : veriim fubama-
rum eft, non adeo feminis fcecundiim . Eadem quas feri-/
phiumpoteft.

AESIN3

5^8

And. Matthioli Comm.

lO

Abfinthioru Absinthii geitera trid hlc d Diofcoride trciiuntur, nempe uulgare noflrum , marinum, quod Seriphium
eonlideratio . jio(-^„t: ^ ^- santonicum , quo Gallu alpibus finitima abundat . Abfinthium , quod in Vonto nafcitur , aeteris pr£~
ftare ad iecinoris , cr uentriculi. inflammationes libro undccimo capite decimofcxto . Hethodi medendi prodidit Ga~
lenus , fic fcnhens . Cian autem duplex in omni Abfinthio facultd^ , er qualitM fit , ueluti in libris de medica^
mentii efl traditum , utique in Pontico adflringcndi qu.ilitd! non parua cfl. In rcliquis omnibui amara quident
quahtas cfl uehcmentifima , adflridio uero ( quam faltcm guflu agnofcas ) aut plane obfcura , aut prorfm nuU
la fentitur. Proinde Ponticum ad iecinoris, cr uentris phlegmouM eligi prxflat. Vorro idcft tum fvlio , tww,
flore longe quam c£tera abfinthia minore . Odor quoque huic non modo non infuauis ; uerim etiam aromatum
qnid prxfirens : rcliquis omnibm eft fcedui . Quare h.ec fugere conueniet , ZT Pontico fempcr uti . h£c GaU~
Quorundam jjhj . Cuim audoritate fi-eti credidere recentiorum nonnuUi , Ponticum abfinthium a communi noftrate f^ecie non
errores. pnrum differre, quem.-idmodam Seriphium, cr Santonicum. Scd equidem nullo alio difcrimine alterum ab altero difi^

dere credidermi , quam qucd Ponticum fit climatis illim temperic , ^folijs , er floribus noftrate longe minoribus :
quin cx eam ob caufm adfhicioriafacultate , ac etiam odore pr£cellat . Quod abunde declarauit Galenus libro vi.
Jimplicium mcdic. ubi de Abrotono agit , cian inquit . Abrotoni du^funtj^ecies , altera quam marem , altera quam
fceminam nuncupant . quoi ipfum dcflnitum eft , tum apud Diofcoridem , tum apud Pamphilu/m , aliosq^ innumeros .
At aliud eftabeo Abfinthium, cuius rurfum tres flatuend£ funt f^ecies , quarum unam eodem cam genere ipfo nomi~
ne appcllitant,cuiufmodi potif^imum eft Ponticum, altcrum Seriphum , tertium Santonicum . h£c iUe . Quocirca rc=
de qmdcmfenflffe uidctur Dioj'coriies , quod in uulgaris Abfinthij gencre Ponticum pr£ c£teris commendauerit .
Ex his igitur palam effc puto , fpecie quidem a noftrate non differre abfinthium , quod in Ponto gignitur ^fed quibuf>
dam tumfacuhattbus, tum qualitatibus tantum . Abftnthium autem huiufmodi , quod c£terii pr^ftantius fit , nonfot. » o
liim in Ponto nafcitur ; uerian etiam in Hungaria, Tranfyluania, cr Bohemia. Buic omnibus plane notis cum eo con=
uenit, quod Galenus deliniauit . Etenim idfolio, caule, flore , acfcmine conftat longe , quam commune noftrum Ab~
ftnthium, minoribus . Saporem habet amariufculwm, cui non parua aiftringendi uis coniuniia eft . Odorem etiam ff>i^
rat ( ut Calcnus teftatur) non mfuauem, ita ut odorati nonmhil rcfipiat . Mefues, ut Syluius do^ifime adnotauit,nei^
fcio tamen qua ratione dudm, Ponticum, Komanum appeUat . Monachi uero, qui in Mefuem commentarios fcripfe^
runt, putant magno quiiem errore, id Mefui Romanum abfinthium elfe , quod non modo in agro Romano ,fed etiam
in uniuerfa Italia proucnit . Piinim lib. x x v 1 1 . cap. v 1 1 . Ponticum fcribit multo I talico amaruK effe . in quofane
Gdlenifententi£Crrefi-agatur,crerrat. Ponticumabftnthiumcfficaccmuimobtinetadaquamintercutem,utmis
hi iamf£pius experimento compertum ^ . Equiiem quofiam nout hyiropicos quafi ieplcratos, qui ex longo efu co^
marum eiui, qu^faccharo adfcruat£ fuerant,fanitati reftituti funt . Parandi ratio h£c cft : Sumito comarum recen- 9 o
tium abfinthij Pontici libram unam :facchari albij%ni Itbrdi tres . Ccmoi iUas tundito in mcrtario lapideo : deinde ijs
optime tufisfaccharum in puluerem tritim adijcito . rurfin omniafimul tantif^er ttaidito , donec in untm corpus re~
digantur : mox ad ufum recondito . Ex abfinthio itafaccharatofcmuncta qtwttdie affumitur tribus horii ante cibum.
Sunt porro qui putentfcmen iUud, quod officin£ Sandum cognominant, quodq; faccharo circundatu cotitedumq;
necandis interaneorum uermibus pr^bcnt, A bfhthij marini cffefemen . Attamcn, utfatentur rei herbari£ periti,qui
ex Gargano Apuli£ monte inter multa fimpltcium genera ,femen hoc ad nos comportant , a plattta quadam profirs.
tur Abfinthio noftrati paululum abfimili . Ex quofacile ( ut meafirt opinio) conijci poteft , td potius effe Satitonici
% abfinthijfemen, quam Seriphtj : pr^fertitn quod Sandum iUud nomen non alitmde , quam a Santonico dcdudum effc

uideatur . C£terim procul dubio haUucinari deprehenduntur qui Canabel Serapionis fcmen fan6iim ititerprctan^
tur, cian longe admodum h£c interfe differant . Quippe Serapioni nil aliud effe Canabel conftat, quam terra tenuifi 40
fimofxbulo perfimtlis : qu£ ( tit ipfe ait ) una cum pluuia e c£lo decidit , cuitn non modo apt^d Arabcs ad iittcraneOs-
Fuch. lapfus . >■«'" tincM necaitdds ; uerum er ad ficiilia fi-acia conglutinanda incrcbuit ufiK . Abfinthnm marinum ,fiue Seri=
phitim, tn quam plurimi^ tam Tyrrhcni , quam Adriatici pclagi Ittcrtbm prouenit , pr^fcrtimq; A quikicnfibiH, cr
Tergeftinis . Scd Yuchfiim fuj^icor lUud non cognouiffe :fiquidem quod in fuis clarifiimis coir.rncntarijs magno uo^
hmini appidum tj^edatur, abfinthimn marinum non eft . Qjiod cim fi>rtaffc cr ipfe animaducrttffet, in paruofimpli^
cium libeUofententiam mutauit . Veruntamen non prius ab hoc errorcfefe uindtcauit, quam in alium inciderit : quip^
pe quod eandem plantam profylucftri naflurtio perperam , meo iudicio , depinxerit . Marinum itaq; abfinthium cian
primi<m e terra erumpit,f6lio efl abfinthio fimili, crafiiore tamcn . Scd poflqu.m adokucrit, cr cauks ediderit, mus
tatis in longum fi)lioIii, ijsq-, pr^fertim qu£ ubiq; catikm ambiiint, abrotonum xmtilatur^non tamenfi>Iijs cfl adeo par
«15 . Semen profirt extguum, copiofumq;, abrotonimodo interfilia erumpens , atq; infumniitate caulisfire raccmo^ $ o
Monachoru fum, ut h£c piilura eius demonflrat, amari,cr adflringentiigufttn. Voluntpatres iUireuerendi, qtii Mefiicm co-
opinio falfi. mentatifunt, tantimfuperficie tenus Abfinthium uulgare amarefcerc, imis ucro partibus dulcefcerc , ob idq; giiftui
gratum cffe . Vnde etiam aquam, qu£ ab eo ignium ui difttUat, dulccm potius, quam amaramfctitiri conteniunt. Qua
in re ij partim rem naturakm caUcre deprehcndiitur. nam qucd A bfinthij ftiUatilia aquafit dulcis, non cx eofit (qua=
tum equidemfentio ) quod Abfinthium ipfim conftet extima parte amarum , meduUttti^ ucro dulce ;fed quoniam cum
exteriores iU£ partes , quibtu amaror incji , admodumftnt tenucs ', ac in uaporemfacile refoliibiks , ignis calore (■?=
nuioresfad£, non magno quidcm labore refoluuntur : euenitq; ob hoc, utfttUatitia , qu£ indeflutt aqua, omntsfit a^
martttidinis cxpers . Pr£terea dulcedo, qu£ in ipfa inuenitur, non ab uitimts Abfinthij partibus emanat,fi-d eam tan^
tum a pIumbc'S inflrumentis, qutbus conficitiir (ut diuturna docet cxpcrientia ) proucnire comperimus . Nam ipfiius
dulceiinis qualitas non modo in Abftnthij fi.ilatitia aqua fentitur ,fei etiam in quauii alia , qu£ ex herbis tempcra^
mentocalidii (Xtrahdtur . Siquidem ciim plutnbcum injtrumentumhimfcemodiherb.irum mporibm twma{lu,tim

potentia

10

20

In Lib. tertium Diofcori dis. 369

" potentid excdlfucietttibus, tenena cjuddmfiibftuntid fuperficie tcnus inficiutur , ^«.e ailutum in dutcifimdm ueluti
cerujjdm conucrtitur, non mirmn quidcm mdetnr,fi aqux indc mdnmes afcititia dulccdine imbut£,guftu dulcesper
cipiantur . Quod qtiidcm ijs non eiicuit abfinthij ftillatitijs aquis , qu£ duplici tiafe uitreis organis , calentis aqu£ baU
neo conftciuntur . nam hs fufficietitcr amarcfcerc cognofcuntur , tiec tantitlam quidem dulcedints guflantibus prx^
bettt . 'Eueiiitfinc hoc, quoniam balncumfujc ipfius aqtw humidttatc, partes tcnuiores iUas retinet, conferuat , ac co=
hibct . Quoftt, ut non adeo in uaporcm uertantur , qucmadmodum cum iUisficri folct , qu.c carbonum , cr lignorum
Molento igne in auram cuanefcere coguntur . Dtdccdine pra^terea carent , eo quod .< uttreis organis , quibus elicitm^
ttir, ntiUam afcittti.wi qualit.ttcm rccipiant . Quarc fatius, mea quidemfententia, effct, tit otinm, quodfupereft,con^
fumerent monachi in re chriftiana , O" mcdici in re mcdica , cr finguli de arte fua bene tncrcri difccrent : uclfaltcm
quifqj qu.im rcdc inftituit, uitamfcquerctur . Abfinthij meminit Galcnus Itb. v i .fimplictum mcdicamentorum,fic Abfinthij ui ■
inqtdens . Abfinthium adftrtdoriam, cr amaram, cr acrcmfimtd qualitatem pofidet , excalfacicns pariter , er cx= ''^* ^^ ^^'"
tergens, cr roborans c~ deficcans . Proindc biltofos uentris humores per egeiiioncm inftrnam propcUit,ac per uris
itii cuacuat . M.tgis autcm quod in uenis cft biliofum , pcr urinof cxpurgat . Ob h£c contentam in tientre pituitain ,
cbLitum nihil adiuu.it . Sic neq^ fi in thoracc, aut ptdmone contineattir : iiam adftringens in eofactdtas, quain amara,
iLtlentior cft . Vorro quod infit quoq- acrimonia, idcirco maiori portione calidum eft , qu.imfi-igidiim . Atfiopus eft
gcneratim comprchcnf.im eius tcmpcricmfccunditm primas circumfcriberc facultates( etfi anomceomeres CT difti^
mdarefit ) calidum tpfmn dixerim primi exceffm ,ficcim tertij . Succui autcm cius longe quam herba ipfa , calidior
cft.Sedcimde Abfinthio marino,fiue Seriphoagcrctlib. v ii i. fimpliciummedicamentorum : Seriphum, inquity
j^ccic, er gufiu abfinthio fimtlc eft . Id quod de Santonico fcripfit Diofcorides , cum tradiderit magis cum abrotono
conucnire Scriphium, qu.hn cum abfinthio . Qji.imobrcm relinquiturfufpicio, quod atit Diofcoridis, atit Galenifcri=-
ptttrafit hoc loco librariorum incuria deprauata . Ucrba, qu£ Gr£cis ot^-iVflfoy , Latinis item Abfinthium appeU Nomina.
latiir : Arabtbus, Affinthium : Italis , Affenzo : Germanis , Vuermuot , Eltz '• Uifj^anis , Afentios , Alofna : GaUis ,
AluynCfCrAbfince.

AEROTONVM MAS.

ABROTONVH FOEHINA.

io

40

S9

A';Jg0T0V0V. ABROTONVM.

CAP. XXV.

Abrotonvm .duorum eftgenerum . Fceminaquadamarborisfpeciefruticans,candicat, cir-
cum raroulos folijs, feriphi modo , minutim incifis : floribus referta eft , comantibus in fummo , ful-
gore auri, corymbis . quodperaibtem prodijt,fuauiterolct,cumgrauitatequadam,&amaro gu-
ftu . Id genus Siculum elTe conlkt . Alterum mas uocatur, farmentofum , gracilibus ramulis uti ab-

finthium.

to

20

570 And.MatthioliComm.

finthium . Pliirimum in Cappadocia gignitur , & Galatia Afiatica , atq; in Syris Hierapoli . VtnuC-
que femen crudum tritum , & feruefaftum ex aqua , in potu auxiliatur orthopnoicis , conuulfis , ru-
ptis , coxendicibus , vrinaj anguftijs , menfibus fupprefsis , aut remoranribus . In uino potum exitia-
lium uencnorum antidotum eft : horroribus ex oleo illinitur. Serpentes & fubftratu, & nidore fugat:
contra iftus eorum cum uino potum prodeft , priuatim efhcax contra fcorpionum, & phalangiorum
uenena . Oculorum infiammationibus commode illinitur cum cotoneo cofto, aut pane . tritum cum
farina hordeacea, decoftumque tubercula difcutit . Irini compofitionibus admifcctur .

Abrotoni c6 A B R o T o N V M m<M planU cft uulgaris notiti£ . Cuim duo obferuxuimmgenera, l:ortenfc,0' perfe in cant
fideratio . peftribus niifcens, tennioribm fvlijs, er minutiore femine : duod uerofcemineogeneri adfcribitur , non omnibm no^
tum eft : non ideo, quod cr ipfumfrequentifimum nonferatur in hortis;fed quod d paucispro Ahrotono fcemina co:^
gnofcatur . Quandoquidcm id alij Cyprcjfum, alij Santolinam uulgo appeUant, alij ucro marimm cjfe abfinthium exi
Quorundam ftimant .Sedij proftko faUuntur : quippc Santolina uulgo uocata, nilfane aliud eft, quam Abrotonii foemina . Quod
error. ' pc(jn«m (ut Diofcoridcs inquit) arboris ftieciem quandam reprcefentet, unde er a quam plurimis Cypreffus uulgo di=-

da eft . Dcinde qudd candicantibus conftetfolijs, circu/m ramulos minutim incifis,ftoribus aurevs,orbiculatis, caulem
fummum, aftatis cr autumnitempore , corymborum modo comantibus . Voftremo quod in uniuerfum fuauiter oleat
cumgrauitate quadam, er amaro guftu. Ex hac equidem delineatione adducor, ut decernere non dubitem,hanc plaii
' tam, quam uulgus Cypreffum,fiue santolinam appeUat , effe Abrotonumfceminam . Uinc itaq^ 7uchfium alioqui rei
herbari£ gnarum erraffe crediderim, quod pro fceminei generis Abrotono plantamfubiecertt ab eo longe diuerfam .
Qaj etft Santolinamfeorfum poftea dcpinxit ; non tamen eam Abrotonifcemin£ nomine agnouit,fed herbariorum,ut
arbitror, uulgumfecutU'!, eam Cham£cyparijfum, hoc eft, pumilam cupreffum nuncupauit, eiusq^ nuUam a Gr£cisfa.
Veronicf co- iiamfuijfe mentionemfalso credidit . C^teriim quod Goritienfes Abrotonum marem Veronicam appeUent, eafa^
fideratio . tie planta mihi in mentem uenit, qu£ recentiorum quibufdam veronica uocatur, magnis {ut aiunt)infignita uis-
ribus . Hifc duum eftgenerum . lAai,qu£ humi repit, caule eft dodrante maiori, rubefcente,lanuginofoq^ :fblijs oblos
gis, nigricantibus, hirfutis, er in ambituferratis . Flores edit purpureos circafummum caulem emicantes , o~femen
infiliquifi,loculifbrmamreferentibus. Radicenititurtenui,qu£inplurcsdiuaricaturpartes. Fcemina caule exit
lanuginofo, fDlijs rotundioribus , minime laciniatis ,fub pinguibus . Flores proftrt in lutco purpurafcentes :femen in
uafculis rotundis inclufum : radicem uero maris £mulam . Nafcitur in locis afperii , er incultis .floret lunio menfe .
Guftu quidem adftringens, er amara eft : unde conijcere licet, eam effe tum excalfaciendi, tumftccandi ui pr^ditam.
Medetur cruentis uulneribus , ac etiam diuturnis ulceribus .Sunt, qui dicunt quendam Yrancorum regem elephan=^ 3 o
tiafi laborantem a uenatorefuo hac tantum herbafuiffe fanatwm . Tumorespr^terea in uniuerfmn difcutit , pr£cu:
pue qui in ceruice emergunt , Nec defunt, qui iUamfummis laudibus ejferant ad peftiferoiftbres , ad tabidos , er io=
Abrotoni ui- cinerii, er lienis infardiK . Sedut noflrumfequamur inftitutum, iam Abrotono medicin£ reddend£ funt ex Gale= .
r«s ex Gal. „q_^ ^^1 /,^_ y i . ftmplicium medicamentorum , ita de eim uirtbus pofteritatis memori£ fcriptum reliquit . Abrotonum
calidm, ZT ftccumfacultate, in tertio ordine.feu receffu poft mcdiafitum eft. Inueniemus autem eius temperamen=
tumnon minime quidem er exguftu duBa comedura , ut pote cimftt admodum amarum . Forro faporem eiufmodi ,
cu.rri terrcn^fit effenti£, a largo calore cxtenuatum oftendimus . Itaq; non inftrenue er excalfacit, ZT deficcat. Nl"
fiue comam cumfloribus (reliqua enim eius palca inutilis eft) contufam ulceri puro iUinas, mordax , cr irritans uide^
bitur : fiue eo in oleo macerato, caput, aut ucntrem perfundere uoles , admodum calefacere reperies . Quin o^ft qui
per circuitum rigoribus capiuntur, eos ante inuaflonem rigorum hoc uoles confi-icare, minws utiq; rigore concutieiv=. 4°
tur . imo crfenfus quidem protinus ubi admotamfuerit, ipfum calfacere percipit . Vorro quod lumbricos interimat ,
par eft, nimirhm cumfit amarum . Scies autem protinus , quod er digerendi , cr incidendi quandam uim habeat :fei
er quod magis quam Abfinthio idipfi neceffario infit, in promptu erit coUigere . Vrimum quidem exguflu : pauciftis.
m^fiquidem acerbitatis particeps Abrotonum eft, non pauc£ uero Abfinthium . Beinde ex eo quod inimicumfitfto=
macho Abrotonum , uelut etiam Scriphum : gratum uero , er amicum Abfinthium . Siquidem de iftis fupra oftenfum
efl, quod amarum ipfum perfe omnifariam inftnfumfitflomacho : auflerum uero, aut accrbam,aut infumma adflrin^
gensfloniacho utile er amicum . Vorro ubi qualitates h£ inuicem permifl£ fucrint, qu£ uehementior fuerit, ea utiq;
uicerit . C£terim Abrotonum uflum calidum, CT ficcumfacultate efl , magis adhuc quam cucurbitaficca ufla,Gr a=
nethi radix . lUa enim ulceribus humidis fimul er citra phlegmonem callo induratts conueniunt : ac proinde maxime
ulceribus, qu£ in pudendorum pr£putijs funt,competere uidetitur. At cinis Abrotoni ulceribus omnibus mordax efl: f o
ac idcirco cum oleo tenuium partitim, ctcinofcilicet, aut rhaphanino, autficyonio, aut ueteri, O" maxime Sabino , ad
alopecias accommodatur . Barbam quoq; fegnius tardiusq^ enafcentem cum aliquo didorum oleorum elicit :fed nec
tnintis iUis, lentifcino maceratum . Q«/ppe pro eo quod tenuium efl partium, rarefaciendi uim obtinet,et mordax efl,
Cr calidum . quas titiq^ maxime eiusfacultates noutffe oportet , ncc quicquam pr<eterea particulare in hoc tradatu
Nomins. requirere . Id Gr£ci oC^^oTom dicunt, quod etiam Latini Abrotonum : Mauritani, Catfum, Kefum,feu Gaiffum:
Itali, Abrotmo : Germani, stabuuertz, ScJjcfzuuuertz, cr Gcrtuuurtz: Hil^ani,Abrotano,cr Uicrua lombriguea
ra : GaUi, Auron, Auronne, cr Garderobbe .

YWfflTB-of. HYSSOPVM. CAP. XXVI.

H y s s o p V M, herbanuIlinoncognita,du{imgenerumeft,montanum,&hortenfe.Optimuin
eft Cilicium . yim habet extenuandi, & calfaciendi , Decodum cum ficis, aqua , melle & ruta , po-

tumque

InLib. tertiutnDiorcoridis.

20

90

40

$0

HYSSOPVM.

xo

571

tumqiie peripncumonicis,diuturns tufsi, fufpiriofis,
dcft illationibus , & orthopnoicis auxiliatur : tineas ene-
cat. Idem facit, fi cum melledelingatur. crafTum humo-
remperaluumextrahitjdecoaum exacetomulfo epo-
tum . Ad lubducendam aluum cum ficis viridibus detri-
tismandicur: vehementiusque addita iri,cardamomo,
aut irione,deijcit:coIorem incorpore fouet. Lieni,&
aqun; inter cutem, cum fico nitroque,inflamm.it;onibus
quoque ex vino illinitur : cum ferueteaqua impofitum ,
fugiilatadifcutit. cum decoiflo ficorum ,optime angi-
nis gargarizatur. Decoftum cumaceto dentium dolo-
remincollutionc fedatrinflationes auricularum uapo-
ris fuffitudifcutit.

N o N modofunt , ^td dubitent , an uulgdrc Wyffopum legi^
timum appcU.iri pofit ;fcd cr qui certo crcdmt , id ipfum cum
Biofcoridis Hyjfopo nuUam babere cognationem. Uorum opinio=
ncmfequuntur Nionachi illi , qui in Mefuem commentarios edidc:^
runt, argumento quodfcripferit Diofcorides(ut MarceUus inter=
pretatur ) origanum Reracleoticum filio effc hyffopi, non tamen
habere umbeUam hyjfopi modo rot£ figura in orbem circumada,
fed multifidam , cr ueliiti diuifam . Quce quidem nota non uifitur
in nojlrate Hyffopo , ut quodftores f^icatos profirat , non autem
digejlos in umbeUam rotx modo circumadam. Quofit, ut non ab
re itti dubitauerint , an uulgare Hyffopum legitimum /it ; hi uerd
crediderint , eo omnino nos effe deftitutos . Ca:term mihi iam
compcrtum cjfe puto, hos omnes in dubio, c errore uerfari per=^
uerfa M.arcelU interpretatione deceptos . quandoquidem fe ali~
tcr habet uulgata Diofcoridis ledio ( cui etiam Oribaftus, cr ue~
tufli qaidam Gr^cLcodices adftipulantur ) quam uerierit Mars
ceUus : ita enim Gr£ce legitur, o\iycivos hj «K Aect-dih', aiSi.
MViMv )ict\o\Jsiv, 4;u'AAov lye ^V'^^?^'^ u ATOW(53 . (JKlxSiov^^icv T-^oXpei^eV, a AA' aV ^sj ^in^HixiVov . id eft,
Origanum B.eracleoticum, quod alij Cunilam uocant ,fi)lium habet hyjfopo fimile : umbeUam autem non in rot£ j^e^.
ciem orbiculatam,fcd uduti multifidam . h£c Diofcorides. Ex quibus palam eft, non comparaffe Diofcoridem origa-
niflores ipfius hyffopifloribus, ut perperam MarceUus uertit, ckm abfolute dixerit,nuUafada cumHyffopo compa*
ratione, Origano umbeUam effe non in rot£ modm orbiculata, fcd ueluti multifidam. LUud infuper hac in re non pars
uam ambigendi anfampr^buit, quod Diofcorides libro 11 1 i.in Chryfocomes capitc prodidit, cum inquit. Chryfoco^
me palmi altitudinefi-uticat, comamhabens j^ccie corymborum, hyffopo flmilem . Veruntamenft quis pr^ftanti iudi
cio Diofcoridii uerba accurate perpenderit, iUafane nihil torumfententi£ refi-agari comperiet , qui Byffopum , quo
paflim utimur, legitimum effe contendunt . siquidem in plantis coma , probatifimorum auiiorum teflimonio , nonfos
lim defloribus,cr corymbis inteUigitur ;fed etiam defolijs^c^ ramufculis,dummodo h£c hilari quadam uenuftate pU
tain totam, uclfumma eius exornent . Vnde reile Plinius Iib. x 1 1 .cap. x x v.bdlfamofolium proximurArut£,perpea
tua coma reddidit . I^em Virgilim lib.iixi. Georgicorum perpulchre cecinit ,

I Ue comam moUis iam tum tondebat acanthi .
Ex Rts perl^icuumfieri arbitror, Chryfocomen coma, hoc eflfdlijs,z:r ramufculis hyffopo effe flmilem,non autem ips
fis corymbis, quibmfi>rtaffe in uniuerfumfcatet . Quamobrem hic nuUus, quatum equidem fentio,reIinquitur ampliui
dubitandi locus. Sed quod Byffopum communis ufus , uerum, legitimumq} fit , nobis manififle demonftrat Symphytic
petr£um a me (ut j^ero) proximii amm repertum, qu6dfi)Iia uulgari hyffopo flmilia proflrat. Nitm cimfcribat Dio
fcorides, Symphytum petr^umfolio effe origani , Origanvm uerofiilia habere hyffopi , clariflimm pr^bet argumena
tum^quod hyffopum, quo paflim utimur,fituerum . Quinetiam cim idem audor tradiderit, Wyffopum duorum effe ge
nerum,ncmpe mo ntanum, O" hortenfc,0' utrunq^ genus in noflrate paflim habeatur omnibus notisflmile , non modo
opinionemauget,hocIegitimumeffeByffopum;fedomnemquoq-Iitemdirimit. Hucpraterea alia accedit ratio,
quod cim Diofcorides congeneres, uelfimiles plantas feriatim coniundeq^ defcribere confueuerit,flatimqi pofl hyfs.
fopumfloechadem repr^fentauerit, qu£ fiilio,cr f^icatoflore hyffopum noflrum admodum £mulatur,oflendit quidem
haUucinari eos, qui hyffopum hoc non legitimum efje hadenus iuerunt inficiM . Adde etiam quod idem(ut experientu
comprobat ) ijsomnibus poUeat uiribus , qujs lUi rcddidit Diofcorides . Hyffopum montanum in comitatu Goritienji
Saluatino monte frequentifsimum nafcitur,facie,floribui, er coma hortenfl non abfimile,rudiore tamenfolio^cr gu^
ftu amariore,nec ufqueadeo acri . Mitefcit tamen,fl tranf^Iantetur in hortis,fitq- hortenfiflmile,exutafyIueflri na=^
tura. Hyffopi paucis meminit Galenuslib.Viii.flmpI.medicamentorum,ficinquiens. Hyffopum deflccat,ZT
cxcalfacit ordine tertio :fed er tenuium efl partiura , Hyffopi quoq- uires defcripfit Mefues, ita adfenfumfcribens,
Byffopum hortenfe pituitam facile deijcit, quanuis dixerint diqMi , quod cr atram bilem educitadditofifiilifale, aut

Indot

HyfTopi con-
fideracio.

Opinio re-

pcobata.

Marcelli ma-
la interpreta-
tio.

Hyflbpivires
ex Galeno,&

Mefue .

572

And. Matthioli Comm.

GRATIOLA,

Gratiol^ hi-
Aor. & uires.

Ntiniina.

lO

STOECAS.

Stffehadis co
Cderauo .

Steechodis vi-
iti ex Cal.

20

Indo . At ipfum pituium purgare mMifefio experimento con^

ftat:,priefertim qu£in pe^lore , ac puhnone conttnctur . Tacit

hyjjopum .(i pituitofos tum cerebri , tum neruorii affeilu^ : quod

non modo mundet ■,fcd quod etiam roboret . Quin er pcdui, cy

pulmoncm dctcrgit, pr^fertimfenibus, quoru pedm lentd, craf^

ficj; pituitu refcrtum cft : quo fit , ut ajlhmaticis , cr tufientibus

cpitulctur . Difcutit hyffopi ufus contumaces inflationes, cibi ap~

petentiam inuitat ,menfes ©- urinam cict , cr febrium horrores

excutit : uifum acuit . MeUe commiftim interaneorum tineas «e=

cat , nitri tamen addito momento . Oleum , quod twrr. fvlijs , tum

floribus paratur, neruos algore affeilos inunilumfanat, cr rcbo

rat . Potefl eadem cr montanum , atque etiam hcec omnia effica=

cius pr^efi.it . haflenus Mefues . detcrum nonnuUi crediderut

herbamiUam,qu£uulg6ab aliquibus gratiola uocatury

ab alijs Grati.-tdei, k quibufdam etiam, ut k 7oroiulienfibus,stan=

ca caiaUo, quod equi eius pabulo mire dcfatigentur , ejje Byffo^

pum iUud montunum,de quo h\efues in fuis fcriptis mentionemfi^

cit . Sed ij, omnium fere iudicio, euidcntius haUucinati funt,quam

ut pluribus demonfirare fit opus. Quoniauero in GratioU hen^

b^fic dicl£ fermoncm incidtmus, hic locus pofiulat , ut de ea ali=-

quid dicamus. Nafcitur h.tc in locis humidis , prcecipue in pratis

uliginofis, prouentt etiam in palifiribus. Ucrba efi, qu£ dodran^-

talem altitudincm excedit, caule quadrangulari,fi)lijs hyfjopi la:'

tioribus , cr longioribus.florem firt in purpura albicantem, in^

terfilia erumpentcm quje caulcm ambiunt . Guflu herba h£c am<t

rifima ejl , quo etiam quadantenus adflringensfentitur. Aluwnt

uehementer purgat, tam recens quamficcafumpta. btlem, pitui^

tamq; trahit . Vulneribus ccleritcr medetur , trita CT fuperpofl^

td . Ucrba \i'ojoj-zso( Grxcis dida, Latinis Byffopum appeUa^

tur : Arabibtis , Cyfi, lufa ,feu labes : Italis , Uiflopo : Germa=

iiis, Tirch hyffop, cr Uofter hyffop : Uif^anis, Uiffopohierua, et

Biffopilho hterita : GaUis, Uiffope .

Ztoix«V. ST.OECHAS. CAP. XXVII.

St OE c H A s, iuxtaGalliamininruliseiufdemno-
minis e regione Mafsilis oignitur : vnde cognomentum
accepit . Herba tenuibus furculis , coma thymi, longio-
re foliojfubamara guftu,&aliquantum scris. Cuius
decotlum jhyfTopi modo,adpcdl:oris uitiaefficax eft. 4°
Antidotis utilirer mifcetur. Vifcera omnia,&uniuer-
fum animantis habitum extcnuat, confirmat, & ab ob»
ftructionibus & farftu liberai .

Stoechadem officinarum uulgiu Sticados appeUdt.
< Nafcitur h£c non modo in GaUia ( ut Dtofcoridesfcribit ) ex ada

io

?o

,W^ucrfoM.afiili£ininfuItsiUis,quas Stachadas uocant;fed crin
^^> Arabia , unde cum alijs mercimonijs , qu£ ex Alexandrid adues
" huntur, Venetias coportatur . Quapropter tam a medicis, qu.lm
afeplaftarijs, indito ab Arabia cognomento, hodtc Arabica >tun~
cupatur : etft Mafiilienfts pelagi flaihas plerunque Arabic£ tii-
cem expleat . Prot^enit pr£tcrca in nonntiUis Itali£ locis,ueri(m
ea c£terii in Italia pr^flat , qu£ ex Gargano Aptdi£ monte ad-
uehittir . quanquam omiuum probattfiima eftperegrina , qu£ ex
Arabia defertur : hanc deinde feqtattir , qu£ tn Sicechadibus itis
fulis nafcitur, a quibus primiim nomen adtnuemt . Be stcecha»
de uires fcripftt Galenus libro v 1 1 1 . ftmplicium medtcamento»
rum, ubtfic inquit . Stcechadis guftu quidcm qualitas amara cft ,
O" mediocriter fubadflrtngens . C£terum temperies compofita ,
tiempe ex terrena. effentia frigida extgua , tindefme adjiringit :
Cr ex attenuatd altera terrend co^ioftore, 4 qiia uti^ amara eft.

Ob

19

InLib. tertiumDiofcoridis. 575

Oh utrorunque ttero conuenicntim tr coitum , objlruitione liBerare , extcmure , extcrgere,rohordreq^ tum uifce
ra omnia , tum totius corporis hMtum cji nata . Supra nanq; ofienfum efi , quod qu<e ex eiufmodi effentijs confiant
rneiicamina , didos effcdus reddere pofint . Huius quoquc meminit Mefuesjta de eius uiribus differens . Sthoes
cha^ dcijcit tum pituitam,tum atram bilcm : cerchrwm, neruos,acfcnfuum omnium organa mundat, ac roborat . Pro=
defi contrafrigidos morbos qualcfcunque fint, idcoq^ comitialibm conucnicns remcdium habetur , addita fciUa , aut
eius dccto . 'Qalnca,fomcnta,ac lacontca, qu£ ex ipfius tum dccodo , tum uaporcfiunt, occlufos narium meatusape
riunt : iteruorum.,c~ compaginum cruciatus mitigant : ac interna uifcerafiigido humorc ajfcda roborant . Abfiinen
dum tamcn ab ea biliofis cfi, prsfcrtimfi eorum ucntriculus fit bilc refirtus : nam eos maximc turbat, naufeam com-
mouet,fitim acccndit , c calarc quodam molefiifiimo uniuerfum afficit corpus . Q«<c planta Grtcce sofxx! ,
Latine itcm Stccchas nominatur : Arabice , Afiochodos, Afiuhorados,fiue Afinchudes : ltalice,Stechadc : Gcrmu»
nice,Stichaskraut:Hij^anice,Cantucjfo:Gallice,Stcch4dos.

£x Mefue.

Nomina.

©'jlYXVoi-. ORIGANVM.

CAP. XXVIII.

Origanvm HeracIeoticum,qiiod&cunilamuocanr,foliumIiabethyfropo nondifsimile:
vmbellamautem nonin rotifpeciemorbiculatam^feducluti multifidam: feminein fummis uirgis
haudquaquam denfo . Excalfacit : unde decoflum cum uino potura demorfis a ferpente conuenit.
qui autem cicutam , aut meconion hauferunt , ijs ex paflb : fi uero gypfum , aut ephemeron , ex aceto
mulfo propinatur . ruptis, conuulfis, hydropicis cum fico efui datur . Aridum acetabuli menfura po-
i,9 tum in aqua mulfa , atros humores per aluum extrahit : menfes ciet,& tufsi cum mellelint^um mede-
tur. Adpruriginem, pforas,regiumquemorbum,deco<n:i iusinbalneis prodeft. Succus uirentis,
tonfillas, vuam, iS: oris ulcera fanat, & per nares ex oleo irino infiifum trahit . aurium dolores cii laftc
mulcet . Conficitur ex eo,& ccpis,&.' rhoe, quo ad obfonia utuntur,uomitorium medicamentum, his
omnibus in cupreo uafe per dies bis uicenos infolatis , dum caniculE fydus flagrat. Herbse aute fub-
ftratuferpentesfugantur. Qusonitisappellatur,candidioreeftfoIio ^&hyffopo fimilior. Semen
ueluti coniunftos cory mbos habet . Vis ei origani Heracleotici , fed multo ineflicacior . Sylueftre
origanum, aliqui panaces Heraclion, alij cunilam uocant, ex quibus eft Nicander Colophonius. Fo-
lijs eft origani : ramulis tenuibus,dodrantem altis : in quibus umbells anethi infunt , flores candidi :
radix tenuis, fuperuacua. Peculiariter percufsis a ferpente, folia, & flores ex uino poti auxiliantur .

3".

ORIGANVM HERACLEOTICVM.

ORIGANVM ONITIS.

4«

fo

I Tf*VO»

574

And. Matthioli Cdmm .

^j '>

?.»■

ORIGANVH SYLVESTRE.

TRAGORIGANVM.

la

20

30

T^oLyo^lyxm. TRAGORIGAN VH.

CAP. XXIX.

Tragoriganvm tenuisfrutexeft,fyluefl:riferpyllo^autoriganofimilis,folio,&ramu-
lis . Quibufdam in locis Istius , uirentiusque inuenitur , & latioribus folijs , fatis glutitiofum . Alte-
rum exilibus furculis, ac tenuibus folijs , quod aliqui prafium uocauere . Optimum eft Cilicium, &
Cretenfe, &Smyrneu, &inChio,Cooqueproueniens. Omniaexcalfaciunr, urinam cient,aluo
accommodantur.Decoftopotobilem deijciunt:lienofisexacetobibere prodeft:contra pota ixis
venena in uino bibuntur : menfes trahunt : peripneumonicis , tufsientibus, ex melle i n eciegmate da- 40
tur . Grata , ac mitis eorum potio eft : quarecibum faftidientibus , & ftomacho acida rudanti, imbe-
cilloque prsbetur : item fi a maritima iaftatione naufea, & sftus praecordiorum excitetur . Tumores
uero cum polenta illita difcutiunt .

Ori "ani hlfto V A R I A , ac confttfd ejl dpud dittiquos rei herbdfie duthores Origdtii hijlorid . CXudndoquidem Thcophrdjlus

ria uaria. lib.vi.cdp.ii.depldntdrumhiftoridduotdntumconflituitOrigdmgenerd,nigrumJierile,CTcdndidum}ruiluos

fum . Vlinius uero lib. x x . cdp. xwii.poft Onitidis origdni , cr Trdgorigdni mcntionem , Herdclium origdnum

fubiunxit,quod tridhdbere generd prodidit.Vnum nigrius ,ldtioribusJ6lijs ,glutinofum . Alterum exilioribus, '

tnoUibusqi ,fdmpfucho non dijiimile , quod dliqui prafion uocduere . Tcrtium intcr hcec medium , minus quim cxte^

Plinij lapfus . rd efficdx . In quibus uerbis Plinius deprehenditur nonfine errore Trdgorigdnum cum Origdni generibus confu- $ o

di^fe , quod Rerdclij nomine, quod conftdt Origknigenus ejfe, dudi lUds Trdgorigdni fpecies, qu£ d Ttiofcoridc red:^

duntur , huiusftre imitdtione exprefferit : licct tcrtium quoq- dddidcrit ex dliojirte duthore . nift dixcrimus , quod

Cr hdnc pro aliquo Origdnigenerefumpferit,crftmul confuderit . Sed dnnij^is aliorum pldcitis, er Diofcoridcm ,

qucm nobis ducem , er duitorem propofuimus , duntaxdt fecuti , dicimus tdm Heraclcoticum , quam Onitim appel~

Brafauoli opi latum Origdnum autin Italia non oriri , aut inibi hddenus, quodfcidm, a ncminefuijfe rcpertum. Etft Brafauolus

sio reiecta . fcrrdrienfis medicus noftr£ £tdtis cldrij^iinus dfercre uideatur , Ueracleoticum lUud herb^ gcnus cffc^quod in Itds-

lia pafiim nafcitur , quodq; perperam Origanum uulgo db omnibus uocitatur . Vcrum huic ( pacc cius dixerim) nun»

quam aj^entiri potui : quin potius eam plantam fylucfiris Origanigcnus ejfe fempcr exiftimaui , qucd fua f^onte in

campejlribus ^afperis , cliuofisc^ locis , er montibus prouemat , purpurafcenti admodum umbcUa . Nam quanuis 4

"Dicfcoride una tdntumfyluejiris Origdni (pecies defcribdtur ,ftcribus cdndidis ; nil tdmcn obftdt , quin m alijs quoq;

i Gr£ci;l regiombus mm , uel aUera eiusf^cciesftoribui diffcrensgignipofiit . Siccum origamm , quod Vcnetias e

Cretd

In Lib. tertiumDiofcoridis,

?7T

CreU dduehint ,flore ejl albo, acerrimo g!(flti,fi-dgrdntiq; odore . Quofit , uthoc ejje ptitem fylueflre Biofioridis
origMitim (quMqudm dpttd plcrofq; Rcrdclcottci,uel altcyius itomcn fibt falso ucndicet) non folitm qtiod floribus fit
cdndicMtibiii ifcd cti.im qu6dguli.itu Ungtum admodtim ucllicct . Siquidcm hincfactle conijci poteft ,fylucflrc ori^
ganum c£teris (ut Galenus teftxtur) uakntiorem effc . Herdcleoticum origuntm , itcmqi Onitiin mifit dd mc hoc
anno cLrifimus medicus Ltic.is Gbinus (qu£ mihiftint cius nonfolim pr.cft.ititis dodrinic ^fcd ctidm ingciiui , dc /f=
herdlis dttimi certd .icfirm.t indici.t) utrunqj c Crctu(ut .td incfcrii^fic) ulidtu . Q.«if dtio Origdnigcnerd qiiodfdtis
Diofcoridis hiftoris rc(]poitdcdiit , hic pi^urd exprimendd duximus . Trdgorigdnum ucro, cuius ctidin pldiitdm pidd
exhiberitus,fi-cqucns n.tfctttir in Toroiulicnfi dgro,fAijs fcrpylU<emu!is,fcdguftu pulcgij . Vndc non db rc ftutim Origani uires
poft ipfim ptilcgij mcnTinit Diofcoridcs . De cmni t.im Origuni , quum Trugoriguntgcncrc diftercns Gulcnus lib. ^^ ^^lano .
^ o VII i.fimplicium mcdicdmcntortm ,fic inquit . Orig.inus , Vleruclcoticd qutdem cfflcdcior cft onitide :fed dgreftis,
quum qiad.tm p.tnuccs Hcrdc ltum,dUj conylcm cognomtndnt,udlentior utrdq^ eft . Omnes uero incidendi,cxtenuudi ,
cdlfdcicndtq; fdc.iltdtcm pofidc n t : h.ecq^ tertio cxccffu obttnent . Porro cd,qu.vn Trugorigunum uppcllitut,dffiim=
pfit etium ddftridionis quippiuin . h.cc Gulcnus . Ex cuius do^rinu putct , reiic ctim ijs ugi,qtiifylucftre ex Cretu pe Nominj.
tittmfuis medicxmcntis tnfcrtint. Pldntd Gr^cis of iyuvo!, Latiins pdritcr Origuntm uocdtur : Mduritdnis,Ydn=
denigtyludcncgi^fcu luudcncgi : Itulis , Origuno : Gcrmdnis,Vuolgcmuot,Kottdoften,0' Coftentz : Hif^dnis,Os.
regdnos : GuUis , Origdn , dut Mdrioldinc bdfturde .

r\^xfiV. PVLEGIVM.

CAP. XXX.

29

99

P V L E G I V M herbavuIgarisnotitiJB.ExtenuatjCal-
facit,decoquit : potum menftrua , fecundas , ac partus eij-
cit. Pulmonis uitiaex melle,&aloe potum extrahit,&
conuulfis auxiliatur. naufeas,ftomachiq;erofiones ex po
fca permulcet-.atram bilemperaluum exigit.Bibiturin
uino utilifsimecontraferpentium morfus:defeftos ani-
nio recreat,cum aceto naribus obicfturn : gingiuas arefa-
fti cinere corroborat. Illitum cum polenta inflammatio-
nes omnes fedar : podagris per fe fubuenit, impofitu ufq;
dum rubefcat locus : cum cerato varos extinguit ; lienofis
cum fale utiliterillinitur .Decoftum eius ablutas prurigi
nes mitigat : conuerlas uuluas corrigit : cotra inflationes,
duritiasque vuluaeindefefsiones conuenienteradijcitur.
Vocant aliqui blechona,quoniam dum floret guftatum a
pecoribus , balatum concitat .

E T s I dubitduerint recentiorum quiddm , an uulgdre Vule^
gium legitiintmfit, qucd ob eius uulgdrem notitidm,nulUs foUoru,
florumq- ttotis eiusfdcic defcripferit Diofcorides ; non deftmt td^
men rci herbdri£ periti,qui uelint Pulegium uulgdris tifusDiofco»

4 • u( ^ ^'^^^^S^^^^-^^' !!yk *""^'^' '*'""'"'"$ dittiquorum effe pttlegium . Hocq- urgumento «ts

tuntur, qttod non modo experientid compertum flt, uulgdre Vules
gium omnibus ijs uiribus effe pr^dituin , qudsfuo tribuit Diofcorii^
dcs -jfed quod etidm PUnidn£ hiflori£ inuxime refpondeat . PUnio
fiquidem Itb. x x . cdp. x 1 1 1 i.duo Pulegij produntur genera :
foemind, cui purpureusflos : mM , ctii dlbus . Rorum utrunc^ fert
foluin Itdlicum, utrunque in Retruriu pr^fldntifiimum gignitur .
Ciudpropter eos dperte hdUucittdri credtderim, qui Pulegium co»
munis tifus undm,uel dlterdm cdldminth£ f^eciem effe contendunt,

Quippe qtwd certo putem(ut infira fuo lcco dicetur)omnid cdldminih£gcnerd,quorummeminitDiofcorides,d nobis

5 o idttdiuftaffe repertd . QjiincriUud Pulegium noftrum legitimum effe oftendit,qu6dfvUofit Cretenfididdmnoftmi=^

le, ctiipltu pulcgio fimtUd reddidit Theophrdftus, itcm Diofcorides,qui tdmen iUd mdioraficit. Germunic^ muUeres
Pulegitim in hortisferunt , dc etidin infigulinis Udfisfouent diligenti ddmoduin cuUurd ,fuis dffedibus eo confulen^
tes . Vbi l£tiustotd conid conf^icitur, crfecundo cdldminth£ generi ( hdnc enim iUi dfiimilduit Diofcorides)fiiliofi=
mile , dcerrimo guftu , quuddntenus dmuro . Qjtdinobrem rede quidem Gdlenus Ub. v i . fimpUcium medicamen^
torum , de Pulegio dtfferens , itd fcriptuin reUquit . Pulegium cim dcre , zjrfubdmurum fit , udlde tum excdlfdcit,
tum extenudt : Porro quod excdlfdcidt , dbunde mugnuin eftfignum , quod iUitum rubriflcdt , ZT quodfi quis diutius
toleret, exulcerdt quoque . Qu^d uer6 extenuet, fdtis indicdt, cum htmidd, crdffx , cr lentd ex thordce,ZT puhnos.
tic excrcdtufdcilidfdcidt , menfesq^moucdt . TKyi\a\i herbd fic Gr£cis , Pulegium Ldtinis dicitur : Mduritds
ni^ , Alndm , Alnegen,feu Aluegen : Italis, Pulegio : Gerr/ianis, Poley, cr Hertz poley : Hif^dnis : Poleio : GdUis,
Vulege,zrPouliot.

Pulegijconfi
deratio.

Quorundim
error.

Pulegij uires
es Galeno .

Nofflina.

I 3, £>.l)iT0C^VOf »

37^

And. Matthioii Comm.

DICTAMNVJM.

PSEVDODICTAMNVM.

■ o

xo

la

Amrcdpof. DICTAMNVM.

CAP. XXXI.

DicTAMNVM, aliquibus fylueftre pulegium uocatur . Cretenfis herba eft , acris, laeuis, pule-
gio iimilis, fed maioribus folijs, qux tomento quoda , fpiflaq; lanugine pubefcunt . Florem nullum,
aut femen profert . Prsftat omnia , quE fatiuum pulegium , fed efficacius multo : nam non potum
modo , fed appofitum quoque, aut fufhtum , defunftos partus eijcit . Produnt in Greta capras fagit-
tis percuflTas , huius herbae paftu eas excutere . Purgandi uim habet fuccus illitus , aut cum polenta tri
tus . Herba i mpaftos pedibus , reliquoue corpori aculeos , ilHtu rcfigit . ad lienis dolorem efficax ha 40
beuir:fiquidemipfumimminuit.]Vletunt32ftate,&autumno.Radixeius guftu calfacit:partus ac-
celerat.Succuscum uinopotus,contraferpentrummorfuspr2fidioeft. Tanta herbs facultas eft,
ut olfada abigat beftias , quae venenato iclu fsuiant, appenfaque contaftu cxanimet . Vulneribus fer-
ro illatis , & uenenatis morfibus infufus fuccus, prsfentaneo eft remedio, fi etiam ab inftillatione fta-
tim in potu aflumatur .

teuS^oyVRtotjjiVOf . PSEVDODICTAMNVM,

CAP. XXXII.

Q_y o D Pfeudodiftamnumuocant,m'jItisinterrisnafcitur,ant^didofimiIe:fedminus,quam
illud acre . Eofdem effeftus praebet, fed inefficacius multo . 5«

Al^Hrapoftf^o;. DICTAMNVM ALTERVM.

CAP. XXXUI.

Defertvr. k Creta alterum diftamni genus, folijs fifymbrij, ramis maioribus : in quibus Ro
res fylueftris origani,nigri,molIes . Odor foliorum inter fifymbrium , & faluiam , iucundifsimus

Efficax ad eadem , fed minus nares ferit . Mifcetur emplaltris, & medicaminibus,qu2 aduerfus fer-
pentium iniurias confinguntur , theriaca uocant .

Dl CT A»

%Q

InLib. tertium Diofcoridis. ^yj

D I c T A M N V M lcgitmm , dc probatijlimum in Creta infuU fantm gignittir : ncque tmen inihi pafiim , Diftamni co-
fed in angujlo loco duntixit prouenit , ut autbor cjl Thcophrdjlu^ . qui lib. i x . cap. xxvi.de plantarum hijloria fi^^eratio,
T)iiiamnum pojleritatis memori.c prodidit , his uerbis . Didamnum Cretjc infuU proprium cjl , ui mirabile , zr ad
plura pcrutile,fed itd p.irtum mulierum potifimum pottet . Folio pulegio fimile conjiat, nccfdporc abfimile Ijl : ra=
mulii tenuioribus conditur . Vjlis fvliorum , non r.morum , nccfi-udus cjt : ualent enim ad multa, &~ prscipuc ad
difficiles p.trtus mtdierum , ut dWium ejl : aut cnimfacile pojfc parcrc faciunt, aut certe dolores penitus fedk. mn
tur bibenda cx aqua . Kara h£c hcrba : locus enim , quijcrt , exiguus admodum eft , eumq; capr£ dcp.tfcunt capef-
fcnd£ ciufa tioluptatis . Quod etiam dc telisjvrtur , ucriim cjfe afjirmant : capras enim fagitta transfixas diaamno
deuorato tclum eijcerc . Didamnum tale efi , uircsq; eiufmodi poj^idct . Falfum diilamnum fiilio quidem fimile con^
Jiat ,fed ramtilis mintts, &~ uiribus longe infirius . quanquam cnim eifdem in rebus profit ; tamen multd deterius,atq;
debiIius.Visdid.imniinorc percipi contintio potcfl : cxc.dfacit enim ex paulo uchcmcnter . Manipulosin fvrtiU,
aut canna intercltidcrc folcnt,ne expiret : efl cnim imbcciUius, ciim expiraucrit . Non defunt , qiii natura Diddmni,
Crfalfi Di^umni eandcm ejfe exifliment . Sed quod locii Letioribus exeat,dcgenerare,falfumq; cognomin.iri ,ficuti
etiam alijs pluribus euenit , tit uiribus detcrioribus ex loco rcddantur . Didamnum enim alperumfolim uchementer
amare inqiiiunt. E/f eti.im aliiid Did.tmntim ucluti aqtiiiwce appeUatum : ncc enimf^ccicm, nec tam habet eandem.
quippe quodfoliofimilijifymbrio conflet, er ramii condanir maioribus . Vfus item , cr tiis non eifdem conucniunt .
V.oc igitur ( ut dikiim cft ) mirtim,Jmul'q; propritm Cret.i: iiifuU dicitur . h£c Theophrafliis . C£teriim tit £tati
quoqiic noflr£ Diiiamni rationem aliquam rcddamiis , ut in omnibusftre plantis facerc confueuimus , non diu qutdc
eft , quod ex Creta infida Venctias legitimtim Dtdamnum adftrri ccepttm efl . siqiddem Manardus Ferrarienfis, uir
* 9. nonfoliim ingcnio cr dodrina cclebris ifcd etiamfimplicium medicamentorum acerrimtu; indagator , lib. v i . epift.

III. inquit. Di.lamno , nifi cam rurfiis Venus ab Uafylua deportct, omnino deficimus . Sed certe (ut ingcnuefa^ Diaamnum
tear ) ncfcio , qiia au^oritatc , uel rationc fa-ipfcrit Dicfcortdcs , Cretenfe Diilamnum necflorem , nec femen pro= '"' *lores.
firrc,ciim id , qiiod c Creta ad nos aduehitur , una cumfloribusdeftratur , nuUis pr£terea deficientibus notii, qu£
in Icgitimo reqtiirtintur . nifi dicamus hunc loctim dcprauatum ejfe , utftrme fuf^icor . Quod autem fiudum. ftrat
Crctcnfe Didamntim , er ex confequenti etiamflorem , tndeturfupra declarajje Theophraftus , ctim dixit . Vfus eft
fblioritm, non ramoriim , necfruiitts . Atqui.id ipfuin non obfcure a Damocrate explicatum cft, ttt in Galeno Itgitur
lib. V. de compofitione medicamentorum per gcnera , cap. x . in emplaflro ex didamno , qtiod acceptum reftrt Dd=
mocrati . Hic nimiriim didamno Creticoflorem afiignauit in iUis Gr£cis uerfibus , quos foltitis uerbis fic uertimus .
Ilts quoque omnibiis addito diiiamni hcrb£ l£uisficc£ florem habentis drachmas uiginti . Hocidem etiam credimus
?.? Virgdium carminibiis exprejiijfe lib. xu-.fu^ Aetteidis ,ubiUacecinit .

HicVcnusindignonaticoncuJfadoIore,

Di£imn!imgenitrixCret£acarpitabIda,

Pubcribtiscaulemftlijs^ZT^fiorecomantcm ..r , ..

Ttirptireo^noniRaftrisincOgr.iticu^ris — ---.

Gramina,cimtergouoit'.cresh£fcrefagitt£.
Tliiiio DiHamniim non modojiore , &fruui: caret ',fed etiam caule . quod tamen expcricntid , Cr dnte diliorum te*
ftimonio planefalfum effe dcprchcnditur . Vfcudodiiiamnum porro hodie paucis (ut arbitror) notum,Vifis hoc tc^ Pfeudodifil-
porc ad rne mijit cUrifimus medicvA Lucas Ghinin , caulc dodrantali , lanuginofo , albicanteq; : cui ftilia e cdulibus """*'
erumpunt cx interuallis bina , dtdamni tcmento pubefcentia : e quorum omniii medioflores purpurei prodeunt,mar=

40 rubii,uelmely(fophyUimodo,fapore pul:gij,minustamenacri. Vulg.ireautcmDiiiamnum,album uulgo co=- Vulgire di«-
gnominatum , quodftlio fiaxtneo,floribus odorcfiagrantibtis , citrcis £muUs , radtce alba , hircinum uirus olente , "oinum.
er amara proueiiit , ntiUis prorfus notis aliqtiod Cretenfis didamnigenus repr^fcntat . Viribus tamen quam pluri-
mis , pr£fertimq; antidotis conficiendis,fummopcre commendatur . Cluofit , ut nonfatis admirari pofJm , quod uc~
teres rei herbari£ perittjlimi , huitis infignis plant£ niifquam , quodfciam , memincrint . De etus hifloria , ac uiribtis
libro primo latius dijfcruimus . quare nunc ea repeterefuperuacaneum effe duximus . Didamni , acfalfi Didamni DiSani uires
uirestradtdttGaienusltb. vi . fimpliciu.m mcdtcamentorum , fic inquiens . Diiiamnum tenutore ejjcntia conftat, exGaleno.
quam pulegium : c£tera tlli fimilc . At quod uocant pfeudodidamnum , ad omnia imbcciUius didamno eft . QU£ Nomina.
herba Gr£ce ^/ KT-ap-Vof , hatine quoque Didamntim appeUatur : Arabice , Mefcatremefir , Ainegem araba,fiue
Bari : Italice , Dittamo : Germanice, Vtiilden poley : ml^amce,Ditamo,<::r Ditamo real. Quod uero Gr^cj^ewa.

S o ^oS utTttui ov , 'Lattni ucm Pfeudodidamnum, crfalfum Didamnum dicunt : Itali , Talfo Dittamo .

' t H;c locus lUi prorfiis cflfimtlis , qui in uulgatis Dtofcoridis exempUribus Icgitur libro primo in capite 'Nardi
tnontxni . Idcirco in hocfmiliter , ato; in lUo adnotauimtis , mendumfubefje arbitramur . Ergo communis quoq; erit
utriufqv.c loci ratio , qua utcrqucfut , ut f^ero , integritati rcBituatur . Etquoniam fuperuacuum effet ea reftrre ,
qu£ alibi a. nobix dida funt , nunc dicam tanttm quomodo hlc legendum cenfeam . Vulgata er ea quidem dcprauatd
ledio, quamfectitifunt intcrprctcs , habet . 0 ute ^'6 xv&os , out6 Kot^Trov ($£ta . AtiUa , quam itos ueram putamus,
erit. QVTi i t UJiioc, oute itaf ttoV (pi^& . qu£ ucrba ita Latine rcddemus . Neq; uero flos , neq;femen conftrt. Ex
hac caftigatione iUudfacdefiet,qu6d Diofcorides audor grauifimus nonfolum erroris fuf^icione non condemnabi"-
tur ,fcd etiam maxime commendabitur , quod eafcriptis tradiderit , qu£ cum alijs ueteribus conueniunt .

B'AiAh0ti>iOf.

\

378

And.Matthioli Comm,

SALVIA MAIOR.

SALVIA MINOR.

t o

to

io

E'A6Al'ff4>«.XOV . S A L V I A .

CAP. XXXIIII.

S A L V I A , fiue elelirphacon , frutex eft ramofus ,Iongus, uirgas habens quadrangulaSj Srcanas
foiia mah cotonei effigie , fed longiora, afperiora, crafsiora, & qux fenfim attritarum quafi ueftiura
icabritiem referant,hirfuta,fubalbida,perquam iucundoodore,fedgraui:femen fummisincauli-
bus fylueftri hormino fimile gerit . In afperis nafcitur . Menfes cit, & urinas decodum foHorum,ra-
morumque potum, & partus extrahit,& paftinacac marmz iftibus auxiliatur . Capillos denigrat,vul-
ncrum fanguinem cohibet, tetra ulcera purgat . Teftium pruritus fedant rami foliaque , fi eorum de-
■'■ cofto cum uino foueantur.

Salnir confi
deratio.

A D E o^ ejl uulgdrii notiti£ Sduid hortenfis, ut nuUi prorfm reperidntur horti , in quibus hodiefrequens paf^

fim non l^eiietur . Eji etum prister hinc sduiiifylueitrii, qu£ in cmpejlribm, aj^erii , incultis , er montibm pro=

, uenitfvlijs domejiic£ fimiUbm, candidioribm tmen , cr hirfutioribm . Quofit , ut longe aberrent , qui profylueftrc

Sdluid,dgreftemScUreamftcuocdtmufurpant,qudmfepkfidrijCentrumgaUi,cr GMitricumetiamappeUant.

Verm animaduertendum eft, quod iUa, quamfylueftrem dppeUo, eafanc non eft , qu£ in Uil^dnia campeftribm , et

dj^eris locis , ac in M.afilienft agro una cum ncftrate nardo , cr lauendulafrequentiftima ndfcitur . Quandoquidem

h£cnonfylueftris Sdluiaefi ,fededipfa,quam domefticam uocanf.nam qu£in hortPs hdbctur dlidnoneft ,quAm

campeftris in hortos transUtd . Ideoq- nofcribit Biofcorides, Sdluia in hortis ndfci,fed in df^eris tdnttm locis. Ca^

terian Theophrdfto du£ Sdlui£ produntur generd lib. v i .cap. ii.de pUnt.hiftor.ubiftc inquit.Sphacelus,etfaluia in^

terfefediftant,quaftalteruurbanum,alterugenusfylueftredixeris.Sphacelofbliul£uim,contraiiius,minusqifqu(t

lens : falui£ fcabrius .h£c iUe .Vorro generah£c Sdlui£,qu£4 Theophrdfco]reddutur,inltdliaquoq;in hortis

quam plurimii inueniuntur : in edq^fumfententia , ut exiRimem f^kacelum marem effe ,faluiam uerofceminam . 1«

Creta,ac etiam in quibufda Apuli£,et Cdkbri£ locis saluia in cacumine gignit tubercuU qu£da,gdUdru inftar,fub=.

albidd : quorum alils mihi copiamjicit loannes Baptifta Khamnufm lUuftrif.Senatus Yenetifecretarius, uir moris-

bm, dc dodrina pr£cUrus : is enim (qu£fud eft humanitM) cum ea ex Cretaftbi dUdta effent , mihi uidenda tradidit .

Saluiam Gr£ci elelijj[:hacon uocant. Vndefadum effe puto,ut Plinius lib. x x i.cap. x x v. uocabuloru cognatione

Plinij laprus . ^cceptus , quod Grtecis lens phacos dppeUetur , crediderit magno errore elelif^hacon lentis j^eciem effe . Saluia,

" ^'^1\ ""^& Ga/e«o lib. vi.fimp.medic.tefte,tcmperamento eft euidenter excalfaciente,ac leuiter adftringente. De eius uiribus

Aetio. ' copiofius differuit Aetius,fic fcribcns, Sdluid mmftfte cilefacit,v leniter adftringit , Tradunt quiiAm,fuffttdfaU

uim

40

fo

to

InLib. tertiumDiofcoridis. 379

UtM mcttfes immodcratc fluentes , cr omnino muhebrc profluuium compefcere . Agrippa fdcram herbam uocauit,

quampr£gnantcs mulieres,fifluid£, laxieq^fuerint, utilijiinic comcdere prodidit: continetenimconceptum , uita-

lemq^ rcddit . Acfifucci huius heminam cum modicofale, quarto afecubitu die, mulier potauerit, deinde uiro mifccx

tur, procul dubio concipiet . Aiunt in Copto Aegypti poflfxuas pcftilentias, ab his quifuperfucrunt , ad eum fuccum

bibcndum mulicres coa^lasfuiffc , plurimosq; indc produ(ios fcctus . Dato , inquit Orpheus,fxnguinem expucntibus

fuccif.ilui.t cyathos duos, iciunts cum mellc bibcndos, crfmguis illico cohtbcbitur. Tabidis ptlula: in hunc modum pa

rantur . Sumito (lnc£ nardi,gingibcris,fing. drachmas duas : fcminis faluicc affati, triti , cr cribrati drach. oiio : pi=

peris longi dr.tch. duodccim, cr cumfuccofahiix pilulas conficito,o~ mane ieiunis drachm.imunaexhibcto,eodemq;

modo in ucj^erc, ac poftca aqu£ pur£ qkippiam propinato. Saluia L atinis dida, Gr£cis eAeAlVcJotK of nominatur: Nomina.

Mauritanis,Aelisfacos,feu Elifacos: Italis, Saluia : Gcrmanii, Salbcy : liii^anvs, Saluia, et Salua : GalliSjSaulgs.

MENTHA.

MENTHA ALTERA.

»0

)o

40

rfS^uWj^LOf . MENTHA.

CAP. XXXV.

Ment H A cognita herbaeft. Calfaciendi,adftringeudi, atque exiccandi uim habet. Siftit
Janguinem,potoex aceto fuccortineas in ventre teretes enecat:venerem ftimulat. Singultus,vo-
mitioneSjCholerasquefedantterniramuli cumacidi granati.'fucco poti. Suppurationesdifcutit,ii
cumpolentaillinatur. Impofitafronticapitisdolores mulcet.-mammasfi tendantur,aut lafte tur-
geant , compefcit : cum fale canum morfibus illinitur : aurium doloribus cum aqua mulfa fubuenit :
i o vuluje ante coi tum admota conceptioni refiftit : lingus fcabritiem confridla Isuigat . Lac coire, den-
fariqueincafeumnonpatitur, fi foliapotionibus ladis immergantur. In fumma ftomacho utilis
eft , & in condimentis peculiarem gratiam habet . Sylueftris mentha , Latini menthaftrum uocant,
hirfutioreeftfolio,&prorfus maiorcjquam fiiymbrijjgrauiori odore. quare minusad (anoruiu
ufus expetitur. i

M E N T H A cimhortenfts,tumetiamf)ilueflrii,quamTietrufcinoftriLdtinumnomen retincntesuulgo Men Menths eon
thaftro appeUant , adeo omnibiis uulgaris , notaq; eft , utflne uitio eitis delineationem filentio prtctermittipoffe p«« fideratio .
tauerim . Et quanim plures, quam hicfcribat Diofcorides, in hortisflnt Menth^ (j;>ecies ( una enim breuioribui-l, ZT
cri^ioribus co nftatftlijs, alia rubenti caule, er flore, alia uero albicantc) huiufmodi tamen (\pecierum dijferentite no
funt, meo iudicio, plurimifaciend£ . Viuax Mentha admodum efl : nam in hortisfemel tantmfata , tam reftibiliftrs-
tiUtitc duro-t, ut uix in pofterum extirpari poftit , ^uin renafcatur , Venereii uoluptatibui Mentha commendata eft ;

3

8o

And. Matthioli Comm.

MENTHASTRVM.

Mentha ui-
Msex Gal.

Menthr grf-
CEmentio.

MENTHA GRECA.

Nomina.

etji Plinm non /ine errore lib, xx.cap. xiiii.pUnecontrd?
riumfcriptis tradidcrit. Huiui menth£ fdcultatis caufamfciti
reddiditGalenus librovi.jimplicium medicdmentorum,ubid^
ea ijs diffcrit ucrbis . liediofmos, alij uero minthen odoratam nun
cupant . Eft enim cy alia qu^dam minthe non odorata, quam ca^
Liminthcn uocant . Vtraqjgujiu acri^, crfacultate calida ejl, ex
tertio ordinc cxcalfacientium . Infrmwr tamen ejl mentha odos
rata, qu.hn ctlamintha, er minus excalfacit . Vt enim in uniuer^
fum dicam , hcec ccu fylueftris qu£dam eft , iUa ceu domejiica .
Quamobrcm fane ob eam , qu£ ex cultu accedit , humiditatem »
mediocrtter item ad ucnerem excitat . Id quod omnibus commu-
ne cj}, qu£humidit.itemfemicodam, Cirjiatuofam continent. olt
talem ipfius herb£ temperaturam in abfccfibus ea quidam cunt
polcnta mijia utuntur . Idquodin Calamintha facere nequeas,
propterea quod ualcntiiis cim cxcalfaciat, tum dcjiccet,quam id
gcnus pofcant . Uabet uerd etiam quiddam amarim infe,cr acer
bum : cr amaro quidcm lumbricos interjicit ; acerbitate uero ji
cum oxycrato bibattir, recentcs fanguinis reieiliones reprimit .
Subjiantia eji, utfi qua alia herba, tenuium partium . h£c Gale=
nus . Vcrian animaducrtcndum cji , hoc loco Galenum perfylue^
ftrem Mentham non intellexiffe lcgitimam Calamintham , qucd is
de odorata Calamintha ( ut fcqucnti capite diduri fumus ) initio
feptimi libri defimplicium mcdicamcntorumfacultatibus copiose
tradauerit . Ex quo facile conijcerc licet , Galenum in hoc non
fuam, cr ueram appeUationemretu}iJfe,fed aUcru,cr Jvrte Gr£
ciuulgi , qui fyluejirem mentham calaminth£ nomine appeUarc
confueucrit : id quod etiam Galcm locutio confrmare uidetur .

Ceetcrion cft o~ hcrba pajiim in hortis crcfcens,Juliofalui£ lon
giore ,latioreq- ,betonic£ £muIo,in uiridi albicante : caulibus
cubitalibus, cr aliquando maioribus : in quorum cacuminc Jiores
excunt ccrymbacci, colorc melino, tanaceti modo . Planta in uni
uerfum am.tra cjt ,fubadjiringens , cr grauiter odorata . Gori=
tiefibus h£c uulgo uocatur m E N t h a gr£ca : in Betruria ucro
Saluia roman.i,qucd potiusjvlijsfaluiam rejvrat,qu4)>i mcntha]7i:
5«"i C^ htrt::^ Hlt:: "arU nomlnant. Sunt etiam,qui Lajjulata
appetlent :fed unde apud hos idfibi nomen afciuerit , nefcio , ipfi
dicant . Porro Valerius Cordus iti fuo difpenfatorio, inunguento
^\arciati magno, dua/- projirt Menthas,nempe crij^am,cr Sara-
ccnicam : pro Saracenica aute mcntha hanc,de qua pr^fens men=^
tio,imponendam effe cenfet. Sed qucniam id nuUa comprobat au^
thoritatc, uel ratione, eius quidemfententi£ adjiipulari no tutum
effc arbitror : pr^fertim cian Nicolam nuper a Euchfio latinui
failui, nullam huiufce Saracenic^ mcnth£ mentionemfaciat,fed
rube£,cr agrejiis tantim . Id quodfacile nobis indicat, ut liberc
dicamus, Cordi dij^enfatoriu quam plurimis fcatcre mendis. quip
pe quod non omnes medicamcntorum defcriptiones ex bonorum
duthorumfonte hauferit . Plantam hanc (utipfefcribit) Gcrmani
uocant Vnferfrauuen muntz,id ejl,menthamfan(i£ Mari£ . Ve»
rim Euchjius aliam eodem nomine ab hac longe diuerfam ojiedit .
Qaj uero horum errauerit , tn hcc Germamc£ Iingu£ pcrttiorcs
indices erunt. quanquamfi Hctrufcis Germanica,uel Germamcis
Hctrufca nomina rcfpondcnt,Cordo potius(quantum ad uocabu-
lum f^e^at) quhn Fuchjio accc(ferim,qu6d, ut mcdo diximu6,hcr
bam diu£ Mari£ caiiocent in Uetruria. Huiin cpotusfuccus alui
tineas,cr lumbricos cnecat :fiigido uterofubuenit. Ventriculum
roborat, tam haujtus,quam tlUtus,cr uomitioncs compefcit. To=
ta plantd tamfubftratii, quamfuffttufcrpcntcsfugat , cr corum
uenenis rcfiftit . quin cr infarhus expedit, O" capiti robur addit.

Ea Gr£cisHSvo<j^o(, Latinis, paritcr cr Italis Mentha uoca^
tur : Arabibus,Nahanaha : Germanis, Muntz : Hij^dnii, Hieriu
buciUiCr ortcUna : GdUii, Mente ,

KaAoi»

»♦

*9

JO

4®

S°

In Lib. tertium Diofcoridis . 381

CALAMINTHA ALTERA.

CALAMINTHA HONTANA.

50

KotAc6plV3H. CALAMINTHA. i:AP. XXXVr..

Ex CALAMINTHAE gencTibus quojdam mon-
tibus familiaris , folia ocimi habens , incana : furculos, &
caules angulofos, purpuieum florem . Altera pulcgio fi-
miliseft,ledmaior:quam fylueftre pulegium ideo ap-
pellarunt , quod odore ipfum semuletur . nepetam Latini
vocitant. Tertia menthaftro cogn3taeft,foIijs oblon-
gioribus , caule & ramis maioribus, quam fuperiora, fed
uiribusinefhcacior. Omnium foliaguftuimpensefer-
uentia,& acria : radix fuperuacua , Nafcitur in campeftri-
bus,afperis,&aquo{!S. Potu,autillitudemorfis a fer-
pente opitulatur. Decoftum potu menfes , & urinas ex-
pellit ; ruptis , conuulfis, orthopnces, torminibus , cho-
Ieris,horroribusque auxiliatur : regium morbum expur-
gat . Praefumpta in vino venenis refiftit : tineas, cxterasq;
interaneorumanimalia cum falc,&melle pota,enccat:
ncc fecus coda , crudave, fi teratur . Elephanticos cfitata
adiuuat,fipofteaferum laftis ebibatur. Foliadetrita,fi
invellerefubijciantur, menfes extrahunt,& partusene-
cant : accenfa, aut fubftrata, ferpentes fugant : nigris cica-
tricibus candorem reddunt, in vino coda, & illita : fiigil-
latatollunt. Calaminthaifchiadicisimponitur,vtexaI-
to humores euocet, fummam ciitem exurens . Vermes ne
cat fuccus auribus inftiilatus .

Calamintha ofjidnk CaUmentum dicitur , cuiui

tres numerantur f^ecies . Sed ciuifi-equentior eji ufvA , qu£ Lati'

nkNepetd uocitatur ,fecudo loco hic k Diofcoride tradita . Nos

men h£c apud Hetrufcosin hunc ufq^ dicm retinet :flquidem noa

ftrates eam , corrujpto tamen nomine , uulgo appcUant NipoteUa .

Ceierm

CaTimihfhaK
coDllderatio .

Brafauoli er-
ror.

58

And. Matthioli Comm.

Ruellij erra-
tum.

MonachotQ
lapfus.

Calaminths
uiresejc Gal.

HERBA GATTA.

Nomina.

Ceterhm hdc in re Brafdtiolus ( pace eius dixerim ) aperte hallucinm dcpreher.ditur , quod pro certo exijlimct
CdUminthmfccnndo loco u Diofcoride dcfcriptam ilUm hcrbam effe, qum, eo quod catti magna eius capiantur uo^
luptate, Gattarii quidam uulgo nominant . 'Error hinc manifcftc pnoditur, quod g a t t a r i a, cuius hk imaginem

damus,fit hcrbdfvltjs urtic-e , aut apiaftro fimihbus , qu£ quan-
tum d pHlcgij fblijs difiideat,non modo c<etcris notis\uerum ctiam
odorc, in qno Brafauolus nititur , ij dijudicent, qui has differetiM
reiiius norunt . Sunt tamen e uuigaribus ,qui Gattariam etiam
Nepctam appclknt,quorum nomencLtturam magisfortajfefecus
tus Brafauolus, quam plant£ ipfius notas , hallucinatus deprehen
ditur . Nepctd itaq; Diofcoridi nil aliud unquam , mea opinione ,
fuerit, quam uulgari^ calamintha, qua offcina: utuntur , quamq;
nos uulgo uocaraus mpoteUa . quandoquidcm uulgarii ufus Ca~
lamintha , non modofviijs pukgium xmulatur ;fed etiamfapore ,
^ er cdorisfi-agrantia . Qjtofit, ut mirum nonfit,fi Biofcoridis tc
jflimcnio , a quibufdamfyluefire pulegium uocatafuerit : noenim
cdore tantum (ut Brafauolus uelle uidetur) Nepeta pulegium imi
tatur ifed crfolijs , or caule . Quamobrem dtcamus licet , nuUo
pado cxifiMandmi ejfe, Gattariam herbam effe Ncpetamfecun^
dam Calaminth£ JlKciem . Nc(j; etiam putandum, eandem tertia
e(fe, quemadmodumfalso crcdidit RueUius. Qnippe quoniamfi:^
cerithanc Diofcorides mcnthaflro fimilem,nonautem meliffos.
phyUo, aut urtiae, quas (ut pav.lo ante diximm) Gattaria repr£=
fcntdt . Qjiapropter non modo ca de caufa cius fententiam explo
dendam putauerim ;fed ctiam qu6df£pius ipfe in locis aquofis rc
pcrerim tertiam Calaminth^ fpcckm,mcnthaftri £muldm,fubdU
bidioribus tamenfDlijs , ac guftu acriori . ]<ionfecus cr raontana
mihi fi-equens olim occurrcbat in excclfis uaUis A nani£ monti=
bus,folijs albicantibus , ocimo fimilibus , caule quadrangulo , er
flore in purpura rufrfcente . Qj<anquam in hoc errore, mea qui^
demfententia , Uerfantur Monachi iUi reuerendi , qui in M.efucm
commcntarios ediderunt, ut affercre non dubitent,rnontanahanc
Calaminthitmlegitimam effe Nepetam. Calaminth^ mem.imt
Calenus lib.vi i .fimplicium mcdicamentorum,fic de eius uiribus
differens . Calamintha effentia cfl tenui , er cdlidd ,ficcaqi tem^
perie, ex tertio quodammodo ordine utraq; qualitdte . liorum manififla funt indicia , partimguftu apparentia , par=
tim experientid cognita . Guftufiquidem acris, CT paVam calida eft, acpaulum omnino fubamari habet . Vcriclitan^
tibus autem, cr corpori admouentibus extrinfccus impofita, primiim quidem ualde excalfacit, er mordicat, cutemq;
laniat, poftremo etiam ukus efficit . In corpm autem intro a(fumpta, tum ipfa per fefe ficca,tum etiam cum melicra^
:to, perf^icuo calfacit, crfudores ciet, omneq; corpus tum digerit, tum exiccat . Ea ratione duili quidam ipfam con=
-tr^ rigores per circuitim repctentes adhibuerunt ,foris quidem oko incoilam toti corpori inungentcs cum friStione
nonfegni, intro uero affumentes ,ficuti eft dklum . Quinctiam cr coxendicibus eam quidam in £gritudinibus ifchia^
dicis, tanquamftrenuum remedium illinunt . Trahit enim qu£ in profundo h^rent adfuperficiem externam , totumq;
adeo articulwm excalfacit, cutemq; non obfcure adurit, menfcsq; tum epota, tum appofita admodum efficaciterpro=
uocat . Bonum etiam ekphanticorum rcmcdium, non eo tantum, quodfirenue tenues humores digerat ; uerim etiam
■quia extenuet, er incidat ualenter craffos, quaksfunt qui hunc morbim procreant . Sic cr cicatricibus atris cando^
rem reddit, c^rfugiUata digerit . Sed in talibm in uino coilam cataplafmatis modo imponerc uiridem magis,quam fic=-
cam pr^fiat . Quippe drefaila uehementior redditur, er ad urendm promptior . Porro talis cum fit ad uenenata=
rum beftiarummorfmaffumitur , uelut etiam cauteria , cr qu£cunq; medicamenta calidafunt , er acria , tenuiumq;
partium, qu£q;facile ex alto ddfefe circumiacentem omnem qualitatem poffunt attrahere . C^terim qu£ iUi inefi d=
maritds, plane exigua efl : ueriim ad qu£dam ita efficaciter agit , ut qu£ uakntifima cfi , nimirum cim coniunila fit
iiehementi calori cii tenui effentia . Q«<ire cr dfcaridas, er Imbricos fuccm cius dut infufm, dut epotus cnecat. Erf=
dem ratione aurium uermes, autfl dlicubi in corporis pdrtefinuofd, dut implicata, qi(£ putredine tentetur, talis pro^
uenerit affedm .SicCT conceptmfeu pota,fcu admota interimit, o~ eijcit . Igitur incidendi quidc ci uis adefi,pros
pter calorem eius, tenuitdtem, cr dmdritudinem : dbflergendi uero propter unicam amaritudinem. Itaq^ aflhmatuis
ob omnia ante dida prodefl : iiterici/s uer6,fiue regio morbo laborantibm potif^imum ob amaritudinem ,ficut aliafi^
re omnia amara, utpote abflergentia, er expurgantia in iecinore proucnientes obflruilioncs. Ad omnia i.wi diita efs.
ficacior efl montana . KotA«,{-il'i/9H herbdfic Gr£ce , ut etidm Calamintha hatine dicitur : Arabice, Calamentum :
Itdice, CdUmintha, cr CdUmcnto ; Germanicej Vuildcn poky : 'iMf^anicc, la Neuada : GaUke,l?ouUiotfauuage,

10

20

30

i^'>

So

Gv^o^.

In Lib. tertiumDiofcoridis.

so

t»

40

385

«J^Of. THYMVM.

CAP. xxxvir.

10

5«

T H Y M V M ab omnibus cognofcitur, rilrciilofus
frutex,exilibusfo]ijs,mu]tis,&: anguflis circundatus:
capituiis in cacumine, florc purpurafcente rcfertis . Gra
ciii folo, & petrofo prouenit . Vim Iiabct lianc, ut cum
fale , & aceto potum , pituitam peraluum detrahat. De-
cofti ius prodefl: orthopnoicis, & anhelatoribus : tineas
ucntris exigit : menfes, partus, & fecundas pellit: vrinas
ciet. Cum melle in eclegmatefaciles facit excrcationes :
recentes tumores difcutit,cum aceto illitum: concre-
tum fanguinemdiffoluit. verrucas thymi colorem red-
dentes, penfilesquctollit.Ifchiadicis cum uino,&po-
lenta impofitum fubuenit: hebetibus oculis in cibo pro
dell . Perquam utile pro condimento , duntaxat ad ufus
eorum,quire<5leuaIent .

T H Y M V M duorumgenerum effe tefldtum retiquit Theo^ Thymi W-
phrajlm lib.vi xap. 1 1 .de pluntdrum hiftoria, ubi de eo differuit '^'"^" "
hiiuerhii.Qjiinz:rthymumcandidum,nigrumqireddunt.Ser6 . .

id admodumfloret : nam circa lefliuumfolflitium incipit . Mel a^
pes hinc capiunt , cr hoc augurio apiarij conflare afflrmant , an
probe melletUr, nec ne . Etenimfi aliter defloruerit,meUatio mi=
ms probe fuccedit . Deflruitur , peritqiflos ,fi imber incefferit .
Semenfoecundumfaturei£,atqueetiammagkoriganimaniflfl6 :

fentitur : thymi uero nuUum oflendi potefl ,fed floribus quodam
permifcetur modo . Ilores etenimferunt , itaque oritur thymum.
hadenusTheophraflus . deteriim nunc thymum in Italia notijlis
mim efl . Priflat autem quod exApulia firtur : quanquam lau^
datiflimum efl , quod e Creta infula , alijsq; nonnuUis Grtscia lo*
cii aduehiiur. Vniui tantkm thymi, minoris uidelicet,meminit hic
t)iofcorides . Verlm ciun jy libro quarto in epithymi hifloria , Epithymum ftorem effefcribat e thymo duriore ,fatus
Tei£fimili, haud dubie oftenditfe nonfecus ac Theophraflum, duo Thymigenera obferuaffc . Vnum, 'quodmittit fura
cidos complures exihbus folijs, angulik , ZS" numerofis circundatos : in quorum cacumine funt capitula flore purpus
reo refirta . Alterum uero ligno(im,fi-uticofius, ac durim,faturei£fimile . Thymo hoc duriore paj^imferefcaiet Go
ritienfis ager, cius pr£cipue coUes : in coq^ ( ut libro quarto fuo loco dicetur ) legitimum epithymum oritur . Thy^ Thy mi uires
mi meminit Galenus lib.v i . fimplicium medicamentorum, ubi de eim uiribm itafcribit . Thymwm incidit , cr calfacit ^. ,9*'*"*'»^
maniftfle : ob id cr urinam, O" menfes ciet,fcetum euellit, & uifcera potum expurgat : educendis ex thorace,ZT pul
mone conflrt . Itaq- in excalfaciendo, er exiccando in tertio ordineflatuendum eft. Pr£ter has autem d Galeno de^
fcriptdf, alias quoq; Thymo uires reddidit Aetimfermone primo,fic inquiens. U£c uero experimentii de Thymo cSa
pertafunt. Bato ieiunis articutarimorbolaborantibus , Thymiaridiminutiflimidrachmdsquatuorcum oxymetitis
cyatho . Bitem enim , retiquosi^; humores , atq; acremfaniem euacuat : facit cr ad uefic£ affedm . Ventre autem in*
flato , ubifcilicet intumefcere cceperit , drachmam unam dato ieiunis cum cochleari dqu£ mutf£ . Ad lumborum cos
xendicumq^ dolorem, tateri^q^ cr thoracis, ac hypochondriorumfufpenfiones ac inflationes, pondere trium drachm^
rum cum oxymclite temperato menfura cochlearij ieiuno exhibeto . Simititer etiam cr melancljoticis , cr mente tur»
batis, timoreq^ detentis drachmM tres cum oxymetitis temperati cochtearipr^beto . Bato item ieiunis , er dnte cac*
pam aduerfm lippitudinem, o~ uehementem oculorum dolorem . Vr£terea contra podagram , etiam qu£ motum. oms^
nino interceperit, cum uino utitijlime propinatur . Poflremo ad tumefailos teiles ieiunis trium drachmarum pondere
exhibeatur . Verum ab atro tt^ymo abflinere oportet : corrumpit enim temperamentum , bitemq^ gignit . Etigendum
quod purpureoflore efl, pr^flantius tamen quod album lUum tubet . Vlanta, qu£ Gr£cis 6v|jiof , Latinii itemThy NomiM.
mm, er Tt^ymum appeUatur : Mauritanis, Uafce : Itatis, Thimo : Germanis,Romifcher qmniel,et Vuetfcher ^uettt
delillij^dmStTomilhofatfero^GaUiSjThymffeuMdrioldined^Angteterre.

©uj^jSfd. SATVREIA,

CAP. XXXVIII.

Satv-reia triuialis notiti^ eft . Gignitur in afperis locis , & tenui folo, thymo fimilis, minor
tamen,&tenerior:defert fpicamflorum pIenam,coloris herbacei. Eadem poteft,qu3Ethymum,
fi modo confimili fumptitetur . Aptus fanis ufus . Eft etiamnum quaedam fatiua,fyIueftriprorfus
minor . qu£ propter raitiorem acrimoniam commodius in cibos ^ecepta eft .

THYMBRA

ThymbrECo
nderatio.

584 , And. Matthioli Comm.

SATVREIA.

Thymbri ui
res ex Paulo.

Nomin».

T H Y M B R A Griccis difld , cr Sdtttreiec , Cunildc[- Lati=
nii, nobis iii Uctruria, corriipto 4 CuniU nominc, uulgo uocatur
ConicUu . In alijs tamen plerifq; Itali£ loci^,qu6d a. Satureia uo=
ccm corrumperc malucrint, appcUatur uulgo Sauoreggia . No»
defunt ctiam inibi , qui ab acrimonia , quam piperisfire modo gu~
ftuireprcefentat.eam uulgo TeuereUa,quafi PipereUanomJncnt.
Thymbrte duo inutniuntur genera ,fatiuum, Grfylucfire, quod
crguftu acrius, cr odorefi-agrantius eft,in campeftribus,o~ fa^^
bulofis prouenicns .Ideoq; ColumeUu minimedamnandtts uide=
tur, quod Thymbram a Satureia difcreuerit : quandoquidem w d=
ptime nouerat hortcnfem , acfylueftrcm Cunilam reperiri . quod
er Pliniusfatisnotajfe dcprehcnditur . Ex quofacile inteUigipo
teft , ColumcUamfyiueftrem , thymbram nuncupaftc , hortenfem
uero Satureiam . Sed quiefit Thymbra iUa, quam Biofcoridcsfyl
ueftrigeneriafignauit, er ^icamferre prodidit ftoribusplena ,
coloris uiridis, nondumfatis mthi cottftat. neq^ enim hadenus mi=-
hi contigit plantam fyltieftrem aut fatiuam uidere , quie iUi plane
refpondeat . duamobrem non alterius imaginem exhibere potui^^
mus, qu.hn iUius cunil.e, quce pafim in itcRris hortis nafcitur : er
l£c eft(ut equidem opinor) fatureia, cuius a ColumeUafit men=^
tto . C<eterum quod infimpUcium cenfu ufquam Thymbrie jne=
miterit Galentts , nondum compcrtum kabco. Paulusuero eius
tnentionem ficit Itbro v 1 1 . ubi de utraque fpecie ijs paucis difte^
rit . Thymbrafylucftris eadcm qu£ thymum praftat . Uortenfls
dUtem altera quidcm imbeciUior eft,fed ad ctborum ufumgratior,
C dcccmmodaticr . 0««? herba .&u'(jijSp«, Gr£ce , Thymbra ,
Cunila, cr Sattireia Latine uocatur : Arabice,Sahatcr,feu sha=
tar : Italice, Thimbra, ConieUa, Sauoreggia, cr TeuereUa : Ger
manice , Kuncl , Zuuibel hyfop , zr Saturey : Hif^anice, Segus
relhd : GaUice , Sduoreie, Sarriette, er Satrea .

E'jTiruAAof. SERPYLLVM.

.E.'ii..".oM

Serpylli con-
fideratio.

»0

2P

JO

CAP. XXXIX.

Serpyllvm duorum senerum eft. Hortenfe o-
dore fampfuchum imitatur, atquein coronas addi fo-
let.cuiaferpendo nomen inditum eft:quoniam fi qua
ius particulaterram attingat , inibi radices demittet..-
Folia, & ramulos origani habet, fcd candidiores . in ma-
cerijs multoprocerius affurgit. Sylueftre,zigisappel-
Jatum, non ferpit, fed in altitudinem increfcit, ramulos
edens tenues, furculofos, fohjs refertos longioribus,
quam ruts , ^S: durioribus , anguftis . Flores iucunde o-
lentjguftanti acres.Radicis nullus ufus. Nafcitur in
petris, fatiuo efficacius , atque magis excalfaciens , & ad
medendiufum aptius. Menfes trahit,& urinam potii
ciet : torminibus, ruptis , vulfis , & iecinoris inflamma-
tionibus auxiliatur : &r aduerfus ferpentes potu, illituve
prodeft. capitisdoloresmulcet codum,3die(51:o rofa-
ceo, & madefadum inaceto:maxime uerophreniticis,
& lethargicis conuenit. Cruentos uomitus fedat fuccus,
drachmis quatuor ex aceto potus.

Serpyllvm hortenfe in Iletruria haud negligitur ,
fcd in hortis feritur, er magna admodum diligentia colitur , quod
etiam inibi ( ut Diofcorides iitquit ) in coronamenta additur. SyU
ueftre duorum eftgenerum : unumflore candido, odore citrei ma.
li : alterum uero flore purpureo , guflu perquam acri ,faturei£
fimili. Vtrunq^ copioflflime nafcitur apudGcritienfes Saluatino
monte, quo mihi hadenus Utius nufquam uidere ccntigit , nec itc
odoratitis. SerpyUum aTheophraflo ,cui hortcnfc nil aliud effe
cenfeo , qu.mfylueftre in hortis fatum , defcribitur lib. v i . cap^
vii. dc plantarum hiftoria , ubi de co differit ijs ucrbis . SerpyUi

fylucftrf

40

/0

InLib. tertiumDiofcoridis.

to

X9

30

40

So

3^7

fytueftre eiim getuts cfl, quod defcrentes ex niontibiK fcrtint , ttt apud Syciotiemfierifolct ,dtque etim Athenis tx

inontc Uyinctto : apud alios uero , ut in Thraciu , montcs , cr plunu otnniu Serpyllofcutent . Vcctdiuris huifau^io

germinum : quippe cian in quuntihnitis lottgitudinisproccdcre ualeat , na^lumfcilicct adminiculum , aut iuxta fepes

aliqu.ii fatum . Geticra ttrbana reddcre iton ejl, ut retulimus :frrocia cffc afftrmant . Uoc enim in montibus , tkm fa=

tureiatum quoddam , atque uchcmcntifimum : tum gratum odorc , moUiuscji comperiri .Tettipus fercndi plurimtm

tfutumnus : hoc enim primumfercrc tiimiriim propcrant . hadetms Thcophr.ifliK . Ex cuius ctiam ucrhisfttis perfpi=

cue colVgi potcfl,duo cffc fylucflns ScrpyUi gcnera. CXuareetJi palhn unius tantumgcncrismentionem ficent ;

"Diofcorides ; duorttm t.imcn obfcure mcmituffe potuit , ctm inquit . Sylueftrc , zygis appcUatum , non fcrpit ,fedin. •

altitudiitcm affurgit . Namfi unum tantian fylucftris Scrpylligcnus Diofcoridi notumfuijfet, cifanc neccjfarium no.

erat addere zygiscognomcn dtffercnti.e caufa, Sattuumradicibus quidcm fcrpit ,fedr.muUs attoUitur ,amaraci

tnodo , qucm.idmodum fylucftris altera ffecies, qu£ malum citrcum olct . Proindcfcite Vlinius lib. x x . cap. x x 1 1..

ita dc eo mcmori^ prodidit . SerpyUum aferpendo putattt diiium , quod in fylucftri eucnit , in petris maximc . Sa^

titium nonferpit,fed ad pahni altitudincm increfcit . SerpyUi uircs paucis perftrinxit Galenus lib.vi.fimplicium Serpylli uires

inedicamentorum ,fic inquiens . ScrpyUum ufqucadeo cxcalfacit , ut er menfes , O" uriiiM moueat . cft autem ctgu= ^x Galeno . ,

ftu admodtm acre . 'Eius tiomen Gmcum , e^ 'zyi Aor : Latinum , SerpyUum : Ar.ibictm , Uemcn : Italicum , Scrs Nomina. '

fiUo : Germanicum , Quetidcl , er B.iteiier koel : aifpanicum , SerpoUio , C" Serpam : GaUicmn , Serpoulet .

Zd^^mov. SAMPSVCHVM.

CAP. XL.

Sampsvchvm in Cypro, & Cyziceno laudatif^
fimum. Secundum fibilocum uendicauit Aegyptium.
Amaracum gens Sicula , & Cyzicena appellat . Herba eft
ramofa , per terram repens : folijs eius calaminths , quae
tenui foliocon(lat,hirfijtis,& rotundis.fuamfsimum
odorem fpirat : ideo coronis inferitur . Vis eius excalfa-
ciens . Succus decofti potus, conuenit incipientibus hy-
dropicis, & ijs quos urinae difficuItas,auttormina excru-
ciant . Illita ex melle arida folia , fugillata tollunt : men-
fesfubditain peflbtrahunt;contrafcorpionis idumex
aceto,& lale illinutur :Iuxatis , tumoribusque cerato ex-
cepta, imponuntur : aduerfus oculorum infiammatio-
nes, cum poUinepoIents, illimprodefi:. Acopis,malag-
matisque calfaciendi gratia commifcetur .

Cv'm fuperim libro primo inSampfuchini unguenticom^ Sampfuchico
mentatione , Sampfuchum , er Amaracim idem ejje latius ofteit= ^''«""«(fj
>derim, etfi Galenus,oPaulus diuerfis capitibtn SampfucU, er
Amaraci meminerint, eademhicrepeterefuperuacaneum duxii
quod ea hucfacile transftrre pofint ij, qtii rem hancfe aliterfora
tdffehabere exiftimant . Sampfuchumin ItaliaV.etrufcis uulgo
appettatur Verfa, quodftirtc iUii e Perfiafuerit aUatum :c£terii
uero inibi Maioratta, nomine a. hatinii mutuato . Kerba h£c tatia
tam cum mulieribtK iniuit gratiam fui odorvi iucunditate , ut nul-
Ufere reperiantur, qu^fuis in hortis, autfidilibui uajis Amaras
cum nonferant , uel plantas non transftrant, ac diligenti admcdti
culturafbueant . Quofit , ut putauerim ego, ex eo lAaioran<£ fibi
nomen adinueniffe , quod maiori cura,ac diligentiaferatur, cola^
turqi , quam c£ter£ plant£ . Ne^; id eafolim ratione , quod , ut
paulo ante diximus , odore perquam iucundo commendetur ^fed quod etiam perpetua uireat coma . Sampfuchi Sampruchi ui
meminit Galenus libro v 1 1 1 . fimplicium medicamentorum , fic inquiens . Sampfuchum tenuium partiura , ZT dige= fes «x <^a' •
rentis eft facultatis : deficcat enim , er excalfacit ordine tertio . Id Gr£cis cioc^^'j K.01/ , er «fjiot'f «Jtov , Lati= Nomina.
nis quoque sampfuchum , Amaracus , cr Maiorana uocatur : Arabibus , Merzenius ,feu Morfangius : Italis , Nla^
iorana, cr Ferfc : Germanis , Meyeron, M.aiorana,& Ueyram : Uil^anis, Maiorana : GaU^ , M.4rone,0'
Mariolaine.

HeAl^AfflTOf . MELILOTVS, SIVE SERTVLA CAMPANA.

C A P. X L I.

S E R T V L A campana laudatifsima in Attica, & Cyzico, & Chalcedone nata : cuius color uiclnus
eft croco, boni odoris . Nafcitur & in Campania circa Nolam , colore in luteum languefcente, odore
infirmo . Vim habet adftridoriam . Inflammationem omne emollit, prsfercim qus in oculis,vul-

. K ua.

386

And.Matthioh Comm.

lO

«e

ua, fedc ,aut teftibus erumpat , fi ex padocofla illinatur : interdum autem addito oui lutco aflatOjaut
toeni grsEci farina , lini femine , aut poUine, aut capitulis papaueris , i niyboue . Recentes meliceridas
per fe cum aqua, & ulcera manantia in capite iliita cum creta Chia, vino,aut galla fanat : ftomachi do-
lores,&cruda,&coclacumaliquoexantcdid;isIeuat:doloribus aurium mitigandis crudaex pafTo
inn:illatur:inaceto,autrofaceo madefa(5la,capitisdoloremIenit.

MeJiloticon P R. o eat i s s i m a, legitimc(q;M.dilohisnonmod6inpluribusCiimpiinieeloci!-,fedetidmGurgiino Apu^

fideratio. li£ monte prouenit . Cuiusfemen in tenuibiis corniculii inclufum nuper VenettM djferri coepit . Q«o fd,cium ejl , ut

im cognouerint mcdici unlgdris ufus Melilotum iUcgitimdm cjfe , potiusq; lotum urhdudm reftrrc , cuius hijloriam

libro quarto tradidit Diofcoridcs . Meliloti mcminit Plinius lib. x x i . cdp. i x . ubi itn fcriptum reliquit . Ergo in

corondinentd folio uenere dpidflrum , meliloton , quod SertuUm cdmpdnam uocdmus . Bfl enim in Cdmpdnid ltdli£

Iduddtifimd , Gr£cii in Sttnio , mox Chdlcidicd , C/~ Crcticd , ubicunque uero af^eris , cr fylucjiribus ndta . Coro^

tidx ex hdc dntiquituifd^^itdtds , indicio eft nomen Sertulsc , quod occupduit . Odor eius croco uicinus ejl , ZT flos .

Meliloti ui- Ipfd cdnu pldcet , mdximcfbHjs breuifimis , dtque pitiguifimis . M.elilotum , ut Gdlenus memori£ prodidit libra

res ex Gal. y i.fimplicium medicdmentorum , mifinefdcultdtis cfl : hdbet enim quiddum ddflringens ,fed er digerit , er concoa

quit : copioflor enim in eo eflfubfldntid cdlidd, qumfi-igidd . hdilenus Galcnus . Cceterum neminem inuenio e Gr£s

cis auiloribus , qui explicauerit , qu£ Meliloti pars in ufum medicin£ rccipiatur , anfvlia , aut radices , dut cdulis ,

Au floreSydUt cornicula,aut fcmen, Quodtamendocuerunt Mduritani ,pr£ferttm Serapio ,quiex duHoritate

Ifaac Bbcn amram de Mcliloto fcribit in huncfcnfum . Melilotus herba cfl , qu£ fblia ftrt rotunda , er uiridia :

rdmulos emittit ddmodum exiles ,m quibus fltlidrdra . Semengerit infiliquis tenuibus, dc rotundis : qu£grdnd incln

dunt pducd , glduci coloris , rotundd , inp-afinapis magnitudinem . Vorro in meliloto ufumfibi uendicarunt filiqu£ ,

Nomina. cr femind,qu£ in cis contincntur, MEAlAorof itd Gr£ce dicitur,ut Latine MchlotuS) cr SertuU campana : A»

rabic c , A lchiklmelich : I talice , Meliloto : B.if^dnice , Corond de rei.

Mafov. HARVM. CAP. XLII.

M ARV M herbacognita uulgo, furculofa,flore origani, folijs multo candidioribus,flore o-
doratiore. Vimhabetfifymbrioconfimilem :fubftringitenim,& modicecalfacit. Qua decaufa
illitu ferpentia ulcera fiftit , & in calidas illitiones additur . luxta Magnefiam , & Tralleis copiofifsi-
magignitur. JQ

Mari inentio E T s I Gdlenus inter ftmplicia medicamentd nufquam, quod cquidem inucnerim, Mari meminerit ; libro tamen

tx Galeno . primo de dntidotis in Uedychroi compofltione eius mentionem flcit, chm itdfcribit . A li£ hcdychroi defcriptiones rc
periuntur,qu£ neq^ Amaracum,neq; Marum prorfus habent: qu.tddm dlterutrum tantim continent . Nc^j cnim duo

V ■ h£c omnes nofcunt unguentarij,eo quod herboifolum e Creta aduedas emant una cumfeminibm,atc^ fuccis.Ego ue^

ro er eafdem herbasfcio in Afla ndfci,ac in dlijs quidem regionibus raroi effc, in Cyzico autem frequentes . In Itdlicc
quoq-y ut er dlids quafddm herbds , itd er Amdracum uidi , qu£ odore multum d Maro fuperatur . Marum enim uaU
de redolet, putdretq; aliquisfoU nominis appeUatione duiim, ungucntum dmardcinum,quod in Cyzico faciunt,dmd^
raci plurimum cdpere,ficq;forfltdn ab antiquis unguentum conflcicbdtur,fed nuncfolim mdru imponunt. Udnc her
bdm dliquoties cim ipfc deguflaffem,ac cam dmaram quidem plurimiim, dcrem tiero pdrum deprehendiffem,hortdtus 4 9
fim quenddm eorum, qui Amdrdcinum conflcerefolcnt,ut amardci tantum compofltioni immitterent,quantu. 0" ma^
ri. Ac mihi uifum efl id unguentum minus quidem odoratum,nihil autem uiribus inflrius. h£c Galeni uerba.Ex quibus
paUm efl , Marum db dmdrdco uiribus, crfacie parum admodum dij^idere , etfl tum amariusflt Mdrum , tum etidm
odorefrdgrdntius . Qudpropter non pUne eorum fententidm explodendam putarem,qui Mdril dmdrdcum illaeffc
arbitrdntur,qu£ maiore f^irdt odorem,mdioremq; dmaritudinem guflu pr^flrt : qu£q;fiUjs uiret minufculvs , cdndi^i
dioribm , er tenuioribus : unde non immerito a noflris in Hetrurid uulgd cognomindtur Ferfxgentile . Sdmpfuchum
€nim,fiue Amardcum,inibi Verfd uulgo uocarifuperiusindicduimus . CuimiUudgenus, quodfoUjs conflat pinguiori '
hm , latioribus , uiridioribm , guiluq; acrioribm , minus tamen dmari/; , lcgitimd omnibm A maracm cffe confetur ,
lUorum inqudmfententi^flrme ddRipuUrer, nifi eidem dduerfdri Galcnm mucniretur : quippe qui loco citato tefla^
tmflc ,fe in Itdlia amdrdcum uidiffe , nulk quod inibi Mdrum uidcrit ,fd(ld mentione ,fed tantiim quod hoc in alijs f o

Marum Itali^ db Afia regionibm rarum oridtur . Uinc itaq;fdcile adducor , ut exiflimem Marum non nafci in Itdlid . Augct nobii
pregcinum . opinionem Vlinim , qui quafi Galenofubfcriberet , Mdruvn duxit effe rdrum inucntu , ZT Itali£ peregrinum . quare
ipfim coUocduit lib. x x 1 1 . cap. x x 1 1 1 1 . intcr cd duntdxat odoramcntorum gencrd , qu£ ab externis regionibm
inltaliamconuehcbantur ,fic inquiens. In Aegypto nafcitur cr Maronpetm quara Lydi'.:m,mdioribus flilijs,ac
uarijs : iUa breuia , dc minutd, cr odordtd . h£c Plinim . C£terim non ob id eos crrdre credidcrim , quigrdciliorcm
amdrdcum Mari loco fubflituunt . Qjtdndoquidcm teflatur Galenm , quod tmguenlmn illud , in quo Amdrdcum pro
Nomina. Mdro ddmifccri iuflil , etfl minm quidem odordtm uideretur ; non tamen uiribm inefflcacim crat . Quod Gr£ci
(jloc^ov > Ldtini pariter Murum nomindnt .

A KIVO J

xo

InLib. tertiumDiofcoridis. ^87

li'nm. A C I N V s.

CAP. XLIII.

Aci No s, autaconosiGr:Ecisdicitur,tenui,ficcoqueramiiloherba,ocimofimilis,odorata,
fed hirfutior : qua corons: faditantur . a nonnullis olitoribus colitur . Menfes, & aluum pota fiftit.
Illita panos, ignemque facrum fanat .

Qv; A N Q^v A M fimt diqui , qid Acintim em ocimi f^ecim effe exiftimant , qu<e dngujlioYibm conftat fo^:
lijs , qu^cj; iucundum cjji.it odorem , cuius grdtid , atque etim umbr<s gratce nirentis cefliuo tempore pufim in fi-
gulinii u.tlis fouetur extra finejlr<(i <edium,Qj' in atrijs ,quam nos ob eius gracilitatem uulgo uocamus Bafilico
gentilc ; horum tamen opinioni apcrtifime refragatur Vlinius lib. x x i . cap. xv.ubi Acinumfcribit nunquamflo^
r-ere . Id quod minori ocimo non eucmt :fiquidcm hoc <ejlate , c?" autumnofioret ,floribusq- ornatur albis , ac odo~
ratis . lUud pr£terca iUi^ etiam reclamat ,quod tdem Pliniusfcriptum reliquit lib. xxi.cap.xxvii. cum ait .
Acinon er coronartim caufa, er ciboriim Aegyptij fcrunt , eadcmq; erat, qu<e ocimtm , nifi hirfutior ramis, acfliUjs
€ffct,cr admodumodorata. Exhis Plinij tierbis abunde palam fieripotefl , Acinum non effe ocimtim teittdfo:^
iium , cion hoc nec folia , nec caulem hirfuta prof^rat . Cceterkm Mattardus Frrrarienfts , tiir acri ingenio , er
prccflanti dodrina , nil alitid Acinum pv.tatiit effe , quhn herbam quattdam , qute in incultis prouettit locis , fed
pr£cipue in agrorum, O" tiiarum dggcribus,ocimo hirfutiortac fatis ftiauiterolens.qtiie quodocimum admo^
dumcetntdctiir ,aquibt(fdam fyheftre Octmtim appcUatur . Quibtti fanc notis .iliisaddu^ns ftm, ut Manardo
»0 prorfus ajfcnticndtim putatierim. Scdckn pofteaaitimaduerterim,herbam hattc flores emittere contraPlittij au^
Horitatem , nuttc cogor mtitare fcntentiam . Ncc me poettitet , qttod noftra , aut aliorum diligetitia futurum ^e=
rem , tit de hac , cr de alijs rebus dubijs qtiandoquc certiora proflrantur . Uerba , qu<e Gracis aKii/oj, Latinis
item Acinus appellatur .

De Acino o-
pinio quoria-
dam esplofa.

Manardi opi
nio nonaccc
pu.

NomiiM.

BaH.X«f'r«

BACCHARIS*

CAP. XLIIII.

40

Baccharis herbafruticofa,quxincoronasad-

<3itur,cuius foliaafpera funt,mediauiola2,&uerbafci

jnagnitudine: caulis anguIofus,cubiti altitudine petens,

?o ■^" ^SSx'/'?;!^ aliquantulumafper, non fineappendicibusadnatis:flo-

re purpureo,fubalbicante,odorato:radicibus ueratro
TiigrofimiIibus,quibusodor inefl: cinnamomo proxi-
mus. Afperum,fquaIidumquefolumamat. Radixin
aqua deco6i:a ruptis,uulfis,ex alto prscipitatis ,fpirandi
diflicultati, falutaris : item diuturnx tufsi,& urinae diffi-
ciii : menfes pellit : contra ferpentiummorfus utilifsime
daturinuino. Recensradixappofita partum extrahit.
Puerperis eius decoftum in defefsionibus prodeft. In
diapafmatautiliter inferituriucundi odoris gratia. Fo-
lia, utpote qus adftringant, capitis doloribus illitu pro-
funt.-QCuIoruminflammacionibuSjmammistumetibus
apartUjEgilopijs incipientibus^ignibusque facrisauxi-
liantur. Odorfomnuragignit.

DvM EAM deBacchdrifententiam,qudmfuperioribus Baccharlscoa
annis lingua Italica exprefferam , nunc demum his noftris Ldtis fi^le^tio •
nts commcntarijs repetitam , excudendam tradidiffem , conftffui
ingentic me nufquatn hdiienus uerara Baccharim reperiffe , dut
db alijs repertam uidiffe ; accidit hiterea temporis , itt edm ad me
S* ^{1^^ /^^;\i.^^^!w=^ ^o"i^^^ift^itAndre<isLdcunaSecobienfts,medicushdcnoftrci

tetate clariftimus . Cuiin literas hic referre libet , quod e<e ftnty
qu£ mihi maximumfaciant argumentum humanitatis er beneuos
lenti<efti£, atque etiam reiftdem addant . Liter£ autem eiusfunt
ita ad me fcript£ .'Etfinos eidem , cui tu, negotio iUuftrandi, los And. Lacunas
cupletdndiqi Diofcoridem nauemti/s aftidudm operdra, ob idq^ no~ literx.
£is ex tifuftt hanc ad rem extorquerefacultates ■alien^ns potim,qtiam diftipare noftras ; uolumtK tamen tibi er amicot
€t de materia medica quam optime merito commtmicare ueram Biofcorids Baccharim, qtiatn haud ita pridem in hifce
Komanii agris reperimm, quo poftis illam ad uiuamfDrmaexpreffdm,in ufum htmdtie fdlutii inftrere tuis luculentif^
fimis commentdrijs , quos idm (utfamd eft) primim Ldtine fcriptos edere inftituis . Erfm itaque chart£ aUigatam ad^
te mitto , adeo per omnia refj^ondentem defcriptioni Biofcoridis , ut in ipfd nuUd notd poflit deftderari . Quippefiilid.
eiuifunt afj^era , media uiol£ cr uerbafci magnitudine : caulis angulofus , cubiti dtitudinem petens , dliqudntulim

K z df^er;

388

And. Matthioli Cdmm .

Leoniceni, &

quorudaopi.
leprobaca.

Baccharis ui-
resex Paulo.

Nooiina.

al^er : rddicci nigro uerdtro fimiles , quie odorc , crfapore imitmur exquifitifiimum cinnmomum . Torro flores ,
^«05 per inckmentim temporis nunc mittere dd tc non licet , in nonnulUs locis purpurei , in alijs lutei uifuntur : itA
ut humsjlirpis ejfe du£ fpecies uideantur , uclfi mennnerit unius tantimi Biofcorides . Poftrcmo huius plixnt£ uires ,
Crfacultulcsfunt omnino ctedem , quMfujc Bacchart dutus trtbuit Diofcondcs . riic amicus literis fuis fiitem impo=
fuit . Sed ccrte iUud mihi permirum accefiit, quod eadem die , cr jire hora , qua Baccharim Roma acccpi , candcm
Arimino ad me mifit luliiis Moderatus diligenttfimu^ pharmacopola , herbarumq- liudiofm : id quod apertc tcjlatur
hortus eius apud herbarios ltali£ non uulgaris , ut quifit uarijs ac nobtlibits plantis reftrtus . Hanc faitc comperi
tiullis prorfus reclamantibus notis, Diofcoridis Baccharim repr^fentare . NdW pr£terquam qtiod conftaret, ut illa ,
jvlijs afperis, magnitudincm inter uiolam cr uerbafcuni refrentibiH , caule angulofo , cubit.ili altitudine , aliquantu^^
lum af^ero ; habebat ctiam in caulefua adnatafvlia , non coliculos . Hitic obiterfuj^icor Icgcndum effe a-ot^cccf vAs
Aoi^ocs,non TroL^oLC^MdS as ,ut uuIgatiGr£ci codtceshabent : quandoquidemilU ledioni adfttpulaturetiam Oris
basij manufcriptus codex . Pr£tereaflores , quibus illa carebat , huic in purpura candicabant , odorati . Eius deniq;
radices erant ueratro nigro fimiles , cr odore cinnamomo proxim£ . Huius igitur plant£ delineatione , qu£ adamufr
fim hiftori£ Diofcoridis ref^ondct , ut eius quoque effigies , quam pidam damui,a^abre demonftrat,facile adducor,
ut affirmarc non dubitem , hanc effe ueram, er lcgittmam Bacchartm . C£terian Leonicenus , er Brafauolus ip:^
fwmfecutus^eam plantam magno errore putarunt Baccharim ejfe , quam quidam Sclaream,iioiinuIU uero MatrifaU
uiam appeUant . Sed cion hutus radiccs nonfit ueratro nigrofimiles,neq; minimum quidem odore cinnamomum imi=
tentur, plans eorum fententia improbanda uidetur : pr^fertim quod ueram Baccharim eam effe cenfeamus,de quafu
perius dijferuimus . No« defuerunt etiam,qui credtdertnt,Baccharim Diofcoridi accreuifle, caputc^ hoc adulterinu
effe,eo fortafle argumento,qu6d eam hadenus inuenire non potuerint . quorumfuff>icionein augere potuit Galenus :
quippe qui infimplicium cenfu de Bacchari quicquam,quod equidem lcgerim , memort£ prodiderit . Vnde ij in eam
fententiam deuenerunt,ut Baccharem eandem effe cum afaro certo putarent . Verim horum quoq^ error iam omni^
bus euidentior fadus eft , quam ut hic .i me explodi debeat . Neq- enim eafolitm ratione proditur,qu6d pridem legia
tima Baccharis repertafit;fed etiam qttod legitimum hoc Diofcoridis caput effe comprobet Oribafius,in quo iUud ex
Biofcoride tranfcripttim legitur . Quinetiam tdem confirmat Paultis Aegineta,qui Baccharis meminit lib. v i i.atque
eafcribit,qu£ facile,fi confirantur, Biofcoridi acceptafvrrentur :ftc cnim inquit . Baccharis odorata eft herba,odo
re cinnamomo proxima , coronaria , acris . Huius radicis decodum meatus obftrudos aperit, urinam, er menfes cu^
tat.Foliaipfius,citmfintadftringentia,fluxiombusopitulantur. Huic herbanomen Gr£cum eft JiocKyx^is,
Latinum quoque Baccharis.

Uiyxvov.

RVTA.

CAP. XLV.

lO

20

30

R V T A montana , fylueftrisque , fatiua , & hortenfi
acrior eft , & in cibis damnata : fatiua uero , quE fub ficu
arboreenafcitur,magis incibos admittitur. Vtraque
urit,calfacit, exulcerat,urinam ciet, menftrua pellit,
aluum fiftitpotu,cib6ue.Lethaliurnmedicamencorum
antidotum eft, fi femen exuinoacetabuli menfura cbi-
batur.Folia perfeprsEfumpta, autcum nucibus iuglan-
dibus , aridisque ficis , inefficaces uenenorum uires red- 40
dunt:contraferpentesfimili modo fumere conuenit.
Genituram cibo, potiiue extinguit:cum anetho ficco
deco(5la,tormina fedat. Facit ad pcd:oris,laterumque
dolores, difncultatem fpirandi, tuffes,puImonis inflam-
mationem , coxendicum , articuloruiiique cruciatus , &
horrores febriumcircuiturepetentes,pota,ut antedi-
ftumeft. Item adinflationescoli, vulu;t, reftique in-
teftini cum oleo decoila , & infufa. Fceminas uuluae
ftrangulatu liberat,fi a genitali fedetenus cum melle fub-
ijciatur . Feruefadta ex oleo, & pota, ucntris tineas excu- Jo
tit:articularijs doloribus ex melle, aquje inter cutem
cum ficis illinitur:eifdem in potu auxiIiatur,decod:a
in uinoaddimidias partes, &obIita.Gruda,conditaq;
cibo,uifusaciemexcitat: doloresoculorum illita cum
polentaIenit:doloribus capitiscumrofaceo, & aceto il-
Iita,auxiliatur : profluentem naribus fanguinem fiftit
trita , di indita . Teftium inflammationibus cum laureis
folijs impofitaj&eruptionibus papularum cum myrto,
& ceratoprodeft: cum pipereautem, uino,& nitro af-
frifta: albx uitiligini medetur : cum eifdem illita formi-
cationes tolIit,& uerrucas,qux thymi flore reprxfentat.

contra

InLib. tertiumDiofcoridis.

389

contra impetigines cum alumine, & melle utiiifsime imponitur . Succus in mali punici calyce calfa-
ftus,aurium dolori efhcaciter infunditur. Idem oculis,qui hebetudinem fenfere,cum focniculi fuc-
co , ac melle inundus , opitulatur . Ignem facrum , ulcera qux fcrpunt , aut in capite manant , cum a-
ceto, rofaceo , & cerufia illitus perfanat . manfa alliorum , ceparumque acrimoniam domat . Mon-
tana fi copiofiusefl:ur,interficit. Dum florem promit,& admuriascoIIigitur,cutem inflat,& ru-
bore quodam inficit, cum pruritu ac uehementi inflammationc. oportet itaque eam undis antea ma-
nibus , & facie colligere . Tradunt fuccum gallinaceis pullis infparfum , feles arcere . Adijciunt eam ,
quxin Maccdoniacirca Haliacmon amnem prodeat, comedentes interimere. Montofus autcm is
locus , uiperis fcattt. Scmen eius potum contra inteftina uitia efHcax eft. In antidota commode addi-
t o tur.Contra incontincntiam urina^toftum femen feptenisdiebus potuidatur. Radixhuius monta-
num moly uocatur . Sylueltris ruta fatiuae fimilis eft . Prodeft comitialibus , & coxendicum dolori-
bus : menitrua mouet , partus enecat . Acrior eft uiribus , quam hortenfis , &: ualidior . Sylueftris, ut-
poteno.xia,cibisabdicatur.

R V T A uhrjquc pknU eft uulgarii notiti£ , tmfntiud inqudm , qumfyluejlrii . Nort tmen uelim de ilUfyU Rutce confi-
vefb-i intelligdf , dc qua capite proximo dijjerendum eR ,fed de ea tuntion , cuius meminit Diofcorides in prxfenti deratio.
Ciipitc , qu.hnq; in cius cdcefj.tiu£ fimHem fecit :fiquidem hac etb iUa plurimum differt . Nafcitur h£c fyluejlris
Kutuin Goritienfictgro copiofifim4,txde6 ut qui circumfiant montcs , ea ubiquc fcdtcant ipriefertimq^ Saluati^
71US mons , qui eadem fvrme uejiitur. ¥acieh£chortenfi pcrqum fimilis cjl , graciliori tamen Jolio , ZT gujlua^

xo criori , amarioriq; . Idquod Monachorumin Mefuem fcribentium(pace tameneorumdixerim)ineptijs prorfui Monachoru
refi-agatur . quippc qui ajfcrant mtllmfTre effe dijfercntiam inter hanc, er androf£mum,fiue hypericum , ut qu£ in IwUucinatio .
dlterius locum fubflitui poj^int. Qa.-f in re inanifejle deprehtnditur magna eorum infcitta : quandoquidcm hic(ut c=
qiiidcm arbitror ) m tripllci uerfantur errore . Primitm quod exijlimduerint , turpi nimirum lapfu , fyluefhrcm Ru=i
tam ab androfxmo , cr hyperico nm diflidere . Dcinde quod putauerint haUucindti etidm , androf-emum , er hype»
ricltm ttnum er idem effe , ciim tamen Diofcorides de hisfeorfum , tanquam de differentibui planti/s tradiderit . ¥Luc
tertitti accedit error , c is quidem , meafententid , deteflandus , quod prodiderint , hanc fylueftris Kut£ hijioriam
l>is k Diofcoride dcfcriptamreperiri , magndmq; hdbere cum hyperico cognationcm . Quod potius fomniajfe , quam
libero fenfuum iudicio fcripfijfe iiidentur Monachi , ciim non huius Rut£ caput flt iUud , in cuius fronte in quis
bufdam codicibus , ijsq; non probatis , iUa legantur , qu£ do6iifmorum teftimonio hic afcititia , hyperici auten

3 e propria cenfentur; fed quod proxime fequitur , in quo alterius fylitcftris Rut£,qudm dlij Moly,dlij Hdrmds
lam , alij uero Befxfan appeUant, traiiatur hiftorid . Quare cducdnt phdrmdcopoU, quifortdffe horum pdtrumfcris
ptafeqituntur , ne unk c£cutientes f£pe ducantur in uarios errorum labyrinthos . Scrititr Rutd ( ut author eft
Plinius lib.xix. cap. vi 1 1. ^fauonio , er ab £quinoiiio dutumni. Odit hyemem , O" humorem , dcfimum . Apri^
cis gdudet , crficcis , terraq; maxime lateritia : cinere uult nutriri , hic cr femini mifcetur , ut careat erucis . S«6
fici umbrd libentius dcquiefctt . cuius rei caufamfuis in problematii reddidit Ari^oteles . Mu^ck cwm ferpente di^
micatitra, in murium uenatu Rutam prim edendofe munit,gnard hanc contra uenend poUere . Vtuntur O" ipfd hoc
noRro tempore dd cacod^mones dcpeUendos ,fbrtaffe quod contrdfdfcindtiones cdm commendduerit Arihotelesin
problcmdtii . Vldnta Rut£ mirabilii magnitudinii uifa cfl ( ¥lduo lofepho duiiore ) Mdcherunti, quod olimfuit mu~
nitijlimum lud££ oppidum. Is enim lib. v i i.cdp. xxv.de bello luddico itdfcriptu reliquit . Erat autem in ipfa regia

40 Ruta mirdbtlii mdgnitudiim : dnuUae nimficu uel celfititdine, uel mdgnitudine uincebdtur . Tcercbdnt autem edm ex

Hcrodis tcmporibus perfeuerajfe : manfiffetq; ultcrius profid6,fed d lud^is, qui locum ceperunt, excifa eft . R«s Rutae uires

t£ fylueflris , cr fdtiu£ meminit Galenuslib. viii.ftmplicium medicdmentorum,fic inquiens .Ruta agreftisex *''Galeno.

quarto efl ordine excalfdcientium : domeflicd uer6 ex tertio . Efl autem nonfolitm gufiu dcri ;fed er amaro . Ex

quo etidmfdne digerere, dtq; incidere crdffos, lentosq; humores potefl . ob eandem uim er urina/s mouet . Quin cr

tenuittm efl partium,fldtusq; extinguit . Qudre ad infiationes competit , ac ueneris dppetitum cohibet : digeritq;,dts

qiteexiccdtflrenuc. Eflenimeorumexnumero medicdmentorum ,qu£ udlenter deficcdnt. Porro quod fuperius

Moly, er Befafan nomiiuri diximus , er ipfum utiquefuerit rutafylueflris . rnyoLVov Gr£cis herba efl , qu£ "La^ Nomina.

iinis , pariter er Italis Kutd nominatur : Mauritanis, Sddeb,feu Seddb : Germms , Kaut,<y Vuein raut : Uif^dnis»

Arrudd:GdUis,Ruc.

5©

riyi^vovxy^m. RVTA SYLVESTRIS. CAP. XLVI.

V o c A N T etiamnum {ylueftrem Rutam , quod in Cappadocia , & Galatia Afi^ finitima moly
dicitur . Frutex eft , qui ab una radice multos emittit cauliculos : folijs mult6,quam alterius rutslon
gioribus,tenerioribusque,odore graui : flore candido : capitulis in cacumine paulo maioribus,quam
fatius rut2, quae tribus maxime partibus conftant : in quibus triangulum femen, {ubrufum, guftu a-
marum recluditur . cuius eft ufus . Semen autumno maturefcit. quod cum meIIe,vino,croco, & foe-
niculi fucco, ac gallinaceo felle,teritur contra retufam oculorum aciem . Sunt qui eam harmalam uo-
cent, Syri befafan : qui Cappadociam incoIunt,moly,quoniam quandam cum moly feruet fimilitu-
dinem ; radice nigra, flore candido . In collibus, & laeto folo prouenit .

K ? Inves

lO

20

390 AndMatthioiiComm.

Ruts fylue- I n V E N I V N T V R ex Gr£ck ccdicihm Diofcoridis , item ex Ldtinis illorumfidem etd imgttemfecutis , qui

ftris alterius ^^j^ maximo libr:irioYum lcipfu,ucl potius corum temcritdte,qui nimvsfcioli uideri uolunt , plura de hdc dlterd fylues.

con 1 eiatio . j^^^ ^^^^^^ -^^ cdpitis ft-ontefcriptd ojiendunt, qu£ dodifunorum quorunq-, confcnfu adieditidfunt, er hyperico lcgi^

time dcbentur . Uac depraudtajmo addititid Lefxione dccepti quidam rerum,literarumq; parumgnari, turpiter aber

rarun': , certo credcntesjylueftreiu hanc Rutam ab hypcnco nthil differre . Quorum error jimul deprehenfus eji ,

atquc Biofcoridis icdio rcjlituta .< pcritijiwiic v.iris , qui rei dtfcrimen exadifime nouerunt, cr uetuftifima Gr£cx

exempl.ma coufidueruni- , in quibus iiihil t.ili ojfcnderunt . qucmadmodum neq; idfcfe ojfert leditandum in Oribdsij

codice mdiiu fcripto, hefbarum dcfcriptioncs Diofcoridi acceptas reftrente . Qupfit, ut nuHus aw.plius fuperfit dm=^

bigendi locus , quin ca afcititiafint,cr ex hypcrico, cuius propriafunt, hic perpcr.hn repctita . Sed hac iam mijfa

faciamus, &~ conftituamus dubliccm ejfc fylucfiris Kut£ /|?ccjcjk ; unam domcftic£ ftmilem , de qua diximus in pr<e=

cedenti capite : alteram uero , de qua nunc agimus, qu.im quid.tm Uarm.ilam uocant . Uanc , ut ingenuefatear , hd=^

(icnus non ttidi : non defunt tamen , qui eam demonftrare promittant in Italia , ac ctiam iam oftendatur ( ut audio) in

publico horto P.itauij . Q_uod non cquidem ncgxucrim, t.imetftfuerit hiec pcculiaris Cappadocix , cr Galatix plan=

Seplafiarioru ta.Aphricorrupta d GrcecisdppelladoneUarmelpro Uarm.ila diciint . Verimienimuero grauiftimo crrore du^

grauiterror . cuntur feplafiarij , qui Luminis dpothccariorum fcriptafccuti ,huius Rutie,ftue Uarmel loco ,fcetidi^,ZT dggre:^

gatiuii diilis catapotijs , dlijsq-, compofttis mcdicamenti/S cicuttefemen ddmtfcent . Q«orf nonfolumfuis tum qualitd=r

tibus, tumfacult.itibus Uarmalce omnino repitgnat -Jcd eti.im uenenum lethale exiftit . Errandi caufam prabuit Qtii

rictis Augttftus Tortoneufts : quandoquidem is, tihi tn conficiendis fcetidis catapotijs,quidftt Uarmel expldnare con-s

tendit,ait Syluatici Pdndeildrum duthori^ teftimonio,qti6d qiwtiefcunq^ reperitur Uarmel cum af^iratione nil aliud

dpud Arahes dcftgnat,quamfemen cicut£ :finc ucro ajfiatu,Rut£ fylueftris fcmen . Quod euidens , ac execrandum

eft mendacium :ftquidem Uarmel tam afflatum,quam nude fcriptum Mauritanis perpcttw agreftcm Rutaftgnificdt ,

ut Serdpionis,o~ Auicenn£ duiioritdte ftcile probari potcft fuis in libris,in quibu^ftmplicium hiftorias,etfacultates

pofteritatis memori£ prodiderunt . Nam qu£ illi de Udrntelfcripfcrunt,Biofcoridi, O" Galeno Rutam hanc defcri^

bentibus prorfus adftipulantur . C£terum Auicenna ipftus Uarniel etiam meminit libro quartofui Canonis,ubi uipes

rarum morfus curattonem tradens, fic inquit . Rutafyiueftris ( &"" tion cft alharmcl,fcct<ndum qticd exiftimauertmt

Fucli. lapfus , quidam,im6 eft ff^ecies rut£ ipfius) confert morftbus uiperarum . h£c ille . Sed neforte quis A uicennam non re6le

& Aujcenns inteUigens,in his tierbis decipiatur, utfuis in Paradoxis FucJjftum,uirum alioqui expertifttmum,in A uicenttam dcriter

defenlio . cLgentem,deceptumfuiffe deprehendimus,ut qui iUum,ut puto,minus intellcxerit,fciendtmi profcdo eft{quemadmodii

etiam dnted dliquoties retulimus,CT nunc,quoniam ad rcmfaciat,idipftmi repetere non alienum erit) quod non eiufde

utiq; generis eftfylueftrii Rtita, de qua una cum domeflicafuperius tradidit Diofcorides , er h£c, quam Gr£corum 3 o

duiddm Udrmalam,M.auritani uer6 Uarmel,fiue Aiharmei appellant. Ex hac omnibus perf^icua Rut£ fyltieftris di^

ftin{iione,quantum eqtndem reor,liquido pdtebit,Auicennam haudquaqtiam erraffe,ut errorem immerito iili iniungit

Tuchftus .Qjtippeciiminquit Auicenna,Rutafylueftris(cr non cft alh.irmel ,fecundum qu6d exiflimauerimt qui~

dam , imo eft l^ecies rut£ ipftus ) conftrt morftbus uiperarum , ijs uerbis declardtfe iUam hic fylueftrem Rutam in=

teUigere , qu£ domefticdm £mulatur : non autem iUam,de qtia hoc loco differit Diofcorides,qudm'q;fu£ Ardbic^fd^

mili.-e duthores Uarmel, ftue Alharmel uocant . Eius tamen loco citato , paul6 ante meminerdt , ftc inquiens .Etdl-

harmel eft de medicinis liberantibus . Ybi pcr Alharmel eamfane Rutamfylaeftrem intelligtt,de qua pr^fens fermo

eft . ob ctdus differentiam, poftea dlterius Rut£ fylueflris mentionemfdciens,fubiungit iUa uerba , qu£ iam bis citds.

uimus . Vthinc palamfaceret,fe non modo de alio fylueftrts Rut£gencre intellexifte -jfed etiam occurriffe, ne quis ,

Quorundam ftfttie diflindione locutus effet,fe idcmfrtftra repetijffc calumnietur . Porr6 non defunt quifuflinere contendat, 40

error , & lo- Hrfrmc/ effe Cicutam,Auerroem in medium ddducentes, quem lib. v.fudrum coUcdanedrum ita fcriptum reliquifte

cus Auerrois j^q^/h;/: . Udrmel, id cfl Cicutd, cdlidd efl,^' ftccd in tertio grddu , incidit crdjfos humores , er prouocat urinam, ©"

menfes,cr ualet dolorifcdpularum,€r purgat phlegma . Uac ifti nituntur audoritdte . C^ibus itd fdcile ref^ottderi

potefl, qu6d cim Cicut£ hoc loco eas Auerroes tribudt fdcultates,quas etiam Uarmal£,nomitie tamen MoIy,reddi^

dit Galentis,maniftfle deprehenditur Auerrois codex librarioru incuriafuiffe deprauatus. Nccj; difftcilis lapfusfuit,

quod ij uocumfimilitudine decepti Cicutam pro Ruta legerint,ac fcripferint. Adde etiam iUud (hoc enim medicorum

neminem latet ) quod tantum abeit, ut Cicuta tertium caliditatis gradum obtineat,cui illam aftignat depraudta Auer •

roi/s leHio,ut ne primum quidem attiiigat, cim Diofcoridis, cr Galeni teftimonio,in quartofrigiditatis ordine coUos.

cettir : ob idq; eam lethale twienum effe dffirment . Qnapropter quain peftime agatur ab ijs , qui Cicut£ formidandti

femen ijs compofitis medicamentis addunt, quorum ufus eft ad deijciendos, incidendos , extenuandosq; lentos humoa. f o

res,ij dijudicent^qui tteritatisftudio dediti huiufmodi cauillationes, qtLtf^pe hominibus pernicicm pariunt , tolerarc

Rutae fylue- '^''" pofjimt . Rutdin hanc fyluejhem appcUdt Galenus Moly lib. v i i.ftmplicium medicamentorum , ubi de ed dif=.

■&ns alterius ferit his uerbis . NLoly, hoc quidam uocant pegdtton agrion,hoc eft,Rutamfylueftrem, nonnulliharmolan , Syri befd-

uites ex Gal. fcin,ftcut Cappadoces moly, quia radicem habeat nigrdm,zr florcm ladeum • V/j eius tenuiimi eft partiimtjO- calidx

tertio dbfceffu : imdc craffos humores fecat,ac digerit,cr urinam motiet. U£c Galenus de dUero Rut£ fylueftris ge~

nere . Cui conftat er primtmifyltieftrts Rut£ genus perpulchre ref^ondere . Ex qtto crediderim , quod jlne uUo er=

rore feplafiarij dteram alterius locofubijcere poftint, quoties Arabuin hdrmel infuis compofttis inedicamentis admi

Ruts capra- fcetidimtreperiimt. Eft(:jrdIiaRut£ff>ecies,qu£recentioribusquihufdam capraria cognominatur^quibufa

riae mentio,& dxm uero Galega dicitur,noftratcs eam tmlgo appdlant Lauanefe . Paftim h£c infcrobitmi aggeribus, humentibuscj;

^""' locis proucnit,foeno gr£co perftmilis . Magnifacitmt ipfam nonnuUifuis experimentis nixi non modo dduerjus pcfti:^

lcntiamiO' Uthalia medicamentd ; uerhm etiatn contra ftrdrum omtmm,qu£ dentibus,aut dculeo uenenum emittut,

tum

InLib. tertiumDiofcoridis. 391

tum morfiii, tum i(lm : in quem ufum herbum uel eius fuccum bibendum prjebent, ac etim empldflri modo uulnerd^

tis piirtibus imponunt . Lauddnt dliquifuccum fesquiuncix pondere hauftum pueris comitidi morbo uexatis . C£te=

rim aperttfime faUuntur , qui putant Kutam hanc caprariam didam Pokmoniam e(fe , ut latius libro quartofuo lo=

co dicemus . Qjite planta -^^Hy ot.vov ciy^ioy Grtece , Kuta fyluejiris Latine diciiur ; Arabice , Harmel : Italice , Noipina.

Kutafaluatica .

30

MoiAu. M O L Y.

CAP. XLVII.

M o L Y folia habet graminiSjlatiora, humi fparfa : florem albne violx fimilem, fed minorem, ma-
gnitudine viola: purpurcse xmulum, ladci coloris : caulcm candidum, quaternum cubitorum ; in cu
ius cacumine ineft aliquid, quod aliij fpeciem referat . Radix parua, bulbofa . quce mirum in modum
valetadvuIuaEapercioneSjfitritacumirino vnguento, inpefTo fubijciatur.

M o L Y, utfcriptum rcliquit Theophraftus lihro i •ii..cap. x y.de plantarum hiftoria, apud Phencum exit, atq;
apud Cyllenam cjfe ( qucmadmodum Homerus dixit) affirmant : radice rotunda, non abfimili cep<e,f)liofcill£. Vftmi
cius conh-a ueneficiafumma : non tamcn cffodi difficulter , ut ait Komcrus . Moly quoque meminit Plinius lib. x x v.
cdp.i III. itafcribens . Laudatifima herbarum cft, Uomero tefte, quam uocari k dijs putant Moly. Aft inuentionem.
eius Mcrcurio afignat, contr.iq; fumma ucneficia demonftrat . Nafci eam hodic circa Pheneum,cr in Cyllene Arca^
di£ tr.xdunt, f^ecie illa Komerica, radicc rotunda, ntgraq; , magnitudine ccpce,fi)liofcillce : effodi autem difficulter .
Gr^ci authorcs fvlium eius luteum pinxere, ctim Homerus candidumfcripferit . Inueiii e peritis herbarum medicis ,
qui er in Italia nafci eam dicerent, afferriq; Campania mihi aliquot diebus effoffam inter dtffictdtatesfaxem , radicis
triginta pedes long£, ac nefic quidemfolid£,fed abrupt£ . h£c Plinius . Ex cuiusfane uerbisfacile cognofci poteft,
Moly ab eofecundo loco redditum, quod in Campania cffoffum, crfibi aUatu fcribit, ab illo plurimum diJ^idcrc,quod
HomertU, er Diofcorides notis non plane confentientibus reprcefcntarunt. Moly, cui Biofcoridis delineatio ref^on
deat, hadenus in Italia reperirc non potui, neq^ ab alijs inibi repertum, mt aliunde adueilum fcio . C£teri<m her»
bam Moly Diofcoridi appeUatam, eaitdem nimiritm effe putauerim cum iUa, qu£ Galeno lib. v 1 1 . fimpl medic. Myle
uocatur, cum inquit . Myles radix paruo bttlboflmilts eft ,facultdtis contrahentis . nam cumfarina xrina , ( hoc efl
lolij) appofita apertam uuluamfanare fcribit Diofcorides. Uis uerbis Galenus nonfolian qutdem Mylen fuam Dios
fcoridis Moly acceptam refert;fed etiam nos commonet mendi cuiufda, qtiod hucufc^ latuit in codicibus Gr£cis Dio~
fcoridis . Quippe quod ubi in huius cdpitis cdlce legitur^iTot f^ivov (^u^ou , quod efl, cmn irino unguento , Gdleni
teBimonio, legendumfit ^iToi cu§ iVou a A6l'f ou, id eB, cumfdrittd loltacea . E t certe in id uitiumfacile librarij qua=

damfcripturdrum uicinitate labi potuerunt . Sed addamus ratios
tiem , qua uulgaris leilio deprauata maniflfle deprehendetur .
aamfi unguetttum irinum efficaciter aperit, non uideo quid Mo»
ly radix cum eopr^flare poflit ■zs-^d^ vsi^ois ai «Sopcffeif , hoc
eft , dd uulu£ dpertiones . Sic enim ex Grceco redius reddendum
puto, qukm ad aperiedits uuluds, ut uerterunt Marcellus O" Kuel
lius . qui tamenfecusfdcere non poterant,ft ungue nti irini ratio
nem habere uolebant . Id ^«Av Grxci dicunt , quod Latiniite
Molji.

Moly hiftor.
ex Theophr,
& Plinio.

Moly uire?
exGaleno.

Diofcoridis ,
locus caftigs
tus.

PANACES HERACLEVM.

40

50

Nomina*

IIxi/iXHef Hf xAeiov. PANACES HERACLEVM.
CAP. XLVIII.

P A N A c E s nonnullis Heracleum dicitur: ex quo
opopanax colligi folet. Plurimum in Boeotia, & in Phb-
cide ArcadisE nafcitur:ibique compendij, & quiftus,
quiexeoIiquorefaftitatur,gratia, ftudiosecolitur.Fo-
lijs eft afperis , in terra iacentibus, herbacei coloris,mul-
tum ad ficulnea accedentibus,inambitu quinqueparti-
to diuifis : caule, vt ferulae , altifsimo , qui lanugine qua-
damincanefcitjfolijsetiam minutioribus obfitus;mu-
fcarijs, ceu anethi, in cacumine : flore luteo, & femine o-
dorato,feruentequc. Radices habet multas ab origine
una, candidas , graueolentes , crafsi corticis , & fubamari
guftus . Nafcitur in CyreneLibyae, &Macedonia . Ex-
cipiturfnccusincifa radice,recenti caulium pullulatu.
Ea candidum fuccum emittit , qui ficcatus in fumma cu-
te croceum colorem contrahit . Effluentem autem fuccu
excipiunt, folijs excauato folo ftratis,quse ficcata tollun-
tur, Simili modo caule mefsibus incifo, profluentem fuc
cum exiraunt . Meliores ex radicibus , albx, rigentes, di-

ftentaeque,

J92

And. Matthioli Comm.

ftent^eque, ficca?, quae cariem non fentiant , aromaticae, feruentes guftu . Fruftus ex media ferula cibo
idoncus cft : fed ex agnatis ftolonibus , ab vfu cibario abhorret . Maxime in hoc fucci genere proba-
tur, quam amarifsimus, interne albus, aut fubfuluus, foris ad croci colorem inclinans, Iseuis, pinguis,
friabilis, tener , ftatim in aqua eliquefcens , graui odore. Niger improbatur , ac molJis . Adulteratur
animoniaco, aut cera . Sed fynceri experimentum eft, fi digitis in aqua friatus refoluatur, & laftefcat.
Excalfacit, mollit, extenuat : horroribus febrium,circuitibusque, vulfis, ruptis, laterum dolori,tor
minibus, ftillicidio vrina; conuenit. Contra veficse fcabiem ex aqua mulfa , aut vino bibitur : raenfes
trahit, fcetum enecat . Inflationes, quas uuluam male habent , duritiasque , ex mclle dilutus , difcutit :
ifchiadicis illinitur . acopis, & capitis medicaminibus admifcetur : carbunculos rumpit . Podagricis,
cum vua paila illitus fubuenit : dolore dentium Iiberat , cauis inditus : oculorum aciem illitu excitat .
Ex eo, & pice optimum fit emplaftrum contra beftiarum morliis, quae in rabiem efferantur. Radix in
ramenta confciiTa, vuluae admota , partus extrahit : ad vetera vlcera efficax eft . nudata ofla corpore o-
perit , fi trita cum melle illinatur . Semen cum abfinthio fumptum , menfes pellit : cum ariftolochia ,
prodeft aduerfus animalia, quse venenum eiaculantur : & contra vuIuee ftrangulatus in vino bibitur.

1?XVXKisdoi<.\n-zsioV. PANACES ASCLEPIVM.

CAP. XLIX.

notVKXE^XfiffflWo';.

PANACES CHIRONIVM.
C A P. L.

10

P A N A c E s Aftlepij caulem a folo emittit tenuem ,
cubitalem, geniculatum : circa quem foliafunduntur fce
niculo fimilia , maiora tamen , & hirfutiora , odorata : in
cacumine vmbella, vbi flores emicant aurei, acris guftus,
&odorati.radix paruaeft,& tenuis. Auxiliarem vim
habent flores , & femina, contra vlcera , phaged^nas , &
tubercula,fi tritacum melleimponantur. aduerfus fer-
pentes ex vino bibuntur, & cum oleo illinuntur .. Aliqui
panaces fylueftre origanum vocant , alij cunilam, de qua
in origani mentione diximus .

20

30

P A N A c E s Chironium in Pelio monte maximc
prouenit. foliumeius amaraco fimilerflos aureus:ra-
dixparua,qu3Enonalte demittitur,guftuacris. Pota
radix ferpentium veneno refiftit. Illita coma , eadem
praeftat .

P AN A c E s Merdckum in Apulidfrequens nafcitur , quem^
Panacis con • *^^^^^^iPK W^^^^/^^^^^U/^ admodtm inApennini iugis, er in Argentario promontorio in no
Cderatio. "^^^^^^M^ % "^^^m^SMM^^ jlrvimaritimkScnenfthus . 'Rdbetur zrinqumplurimis lttdi£ 4"

uiriddrijs, ubifummd diligentid colitur db his, qui fimplicium mes.

dicdmentorum fiudio/i , ddfuum dUorumqi commodum innument

plantdrum generd fuvs in hortis , dc uiridarijs ferunt , dccolunt .

Verhn non ob id dffirmduerim, eius Idcrymam, qudm offcin^ 0~

fopondcumuocdnt ,excipiinltdlid . Ndmqu£ Venetijs uendlis

reperitur,ex Alexdudrid Aegypti conuehitur. Legitima no defit,

Mef.lapfus. etfi ddulterdt£ fiequentior fit ufui apud eos,quiex quhisherbdmdnipulos coUigunt . InPdUdcis hiftoriddpers.-^

tifiime dberrduit Mefues : quippe qui initio cdpitii omnid eiusgenerd confunddt . Quod omnibus idm notiui eft, quim

ut d. nobis oftendi debedt . Vanaces Afclepium nuper uidimus , eiuiq; cffigiem hic dppinximus . Sed Chironium non

prouenit, quodfcidm, in Itdlid . QUdnqudm non defunt, qui pro Chironio pdnace oftendant pldntdm , qu£fi>lium hd- i o

bet oblongum, hyffopifire modo ifiorem pentdphyUi,fed mdicrcm, dureo tame colore :furculos numerofos, tenues ,

lignofosci; : radicem item lignofdm, rufifcentem, gufiu ddfiringentem. Verim quod Diofcorides pandci Chironio tris

bueritfilid dmdraco fimilid,& radicemgufiu acrem, non uideo quomodo ingenue pofiim eorumfentetu fuhfcribere.

Fdndcis genera db inuentoribus cognominari trddunt . nempe Afclcpium ab Aefculdpio , Chironium d Chirone , er

Herdcleum db Hercule : qudre er Herculeum d plerisq; efi dppeUdtum , cuius tantim Idcrymd hoc tcmpore officin£

utuntur . Semen enim, ac rddix , etfi in pluribm udleant djfedihm ; ad nos tdmen, quod uiderim , non ddfiruntur . In

quorim defidu optimi chirurgi, cum denuddtd offd cdrne explere uolunt , radicum fegmentd , qu£ Ucrym£ compd^

Panads uires £id reperiuntur, qu£qu<e iUdftnt , non pdruo Idbore feligunt , cr dd hunc ufum in pulucrem redigunt . Pandcis ui^

ex Galeno,& res defcripfit Gdlenus libro v 1 1 x.fimplicium medicdmentorum , hii ucrbis . Vdndces ncrdcliumx , mquit , ex hoc fit

^^f"* • uocdtus OpopdndX, rddicibm eius, er cdulibus excifts . Forro opopdnax ipfe longe eft dd plurimos ufm dptifiimus ,

utpote excdlfdciens, emoUienSf O" digerens : ponat^ ipfum quij^iam in calfaeiendo tcrtij ordinis, in deftccdndo ucrd

fccundi.

lO

In Lib. tertium Diofcoridis. 395

fecundi.. Qortex rddicis exiccdtoriumflmuj , er cxcalfaiiorium ejl medicmcntum :fed minns quumfuccm . quin er
mnnuU.im lubct abjlcrgcndifacultutem . Quare co quoq- utimur cr ad offt denudata, ct ad ulccra maligna, cr con^
tumacia . suffcientcr enim talia carncm procrcant ,fcilicet abfcrgcndofimul , cr dcficcando , nec ita magnopcre
calfxcicndo : qu£ omnia ad carnem generandam ncccffiriafunt , uclut in librk de curandi rationc cjlendimus . FrKs
dui calidm cr ipfe eft, ac menfibus moucndis mcdicamen accommodum. Ccterian nefcio, quo p.iilo nuncfcre omnes
ex more non pan.tccs,fcd p.tn.tca hcrb.xm hanc uocitcnt. Pdn.iccs autem Afclcpium minm eft calidamfupr.i di^o pa
nace : qu.imobrem co, crfloribui eius, crfcmine mclli miftis ad ulcera , phymata , er phagcd.enas utuntur . Pana^
ces uero Chironmm cr ipfum fimilem priediilo facultatcm poftdet .hxc Galenus. Porro dcijcitPanacis lacryma
( ut author cft Mcfucs) a remotis corporis partibus, pr.efcrtimq; ab articulorum compagintbus, lentam, craffam,con
tumaccmq; pituitam . Ccrebrum, er neruos expurgat, pra:cipue cianfi-igidis torqucntur morbis . •zsocmKic hj ck,'=
v.\':\ovfic Gr£cis, ut etiam Latinis Panaces Keraclcum, nominatur : Arabibus, steufir , leufir,fiue Giauftr : Italis ,
Vanace Kcracleo . Huiusgummi Grscis oVoTraVal dicitur : Latinis item Opopanax : Italis , Opcponaco : ml^a*
vis, Opoponaquc . ■zs-ocwKjf ucro <xaH AH7rao//ic Grccce uocatur , ut Latine fimiliter Panaces Afclepium : Ara^
bice, Panax Afchiltbct : Italicc, Panace Afckpio . ■ndmy.is denique y^tp^dw.ov ita Gnecis , Latinis pariter Pana-
ces Chiromum appclUtur : lAauritanis, Panax caromon : Italis, Panacc Chironio .

20

30

Nomina.

40

50

i\l7USiKoV. LIGVSTICVM,

CAP. LI.

LiGvsTicvM, quod alij panaceam , alij pana-
ces uocant , plurimum in Liguria nafcitur, in monte A ■
pennino AIpibuscontermino:vnde nomentraxit. Pa-
naces incols non ab re appellant, quoniam & radice , &
caule Heracleotico panaci fimilefit, & uiribus eifde prj-
ditum . Gigni cur in altifsimis , afperisque montibus , ac
vmbrofis,maximeiuxtafluenta. Cauliculum fertane-
thi,geniGulatum, tenuem, &in circuitu folia fertulae
Campanae , molliora, odorata, prope uerticem gracilio-
ra,&longe magis diuifa: in cacumine mufcarium,in
quo femen dependet nigrum,folidum,& oblongum,
foeniculo proximum , guftanti acre , & aroma olens : ra-
dix candida, Heracleotici panacis fimilis, odorata . Ra-
dicis,feminisque uis excaIfafl:oria,concoquens. Pro-
deft ad inteftinos doloi es , tumores, concodiones : item
ad inflationes , prsefertim quibus ftomachus turgeat : &
contra ferpentium icflus : vrinas , & menfes potu trahit.
Eofdemprzftateffeclus appofitaradix. Semencurnra-
diceoxyporis, & medicamentis decoquentibus admi-
fcetur.oriperquam utile:quarepro pipereutuntureo
indigensE ad obfonia. Adulteratur femine quodam fimi-
li : quod facile guftu difcernitur : amarum enim eft . Alij
femen foeniculi , aut fefelis admifcentes , ligufticum do-
"^ilouitiant.

Fallvntvr aperte , ut mea quidem. ftrt opinio , qui In LJguftico
' herbam uulgo hodie Leuifticum nominatam, quam legitimum hip quorundam
' pofelinwm cenfemus,putant effe Ligufticum hic i Diofcoride re=
pr^fentatum , quod Galenus unim litcr<e mutatione Libyfticum
appeUauit . Siquidcm hoc caule affurgit tenui,CTfoIijsfertuIte Campanaftmilibus . lUud uero caulem proftrt altumy
craffum, concauum, zr geniculatum :ft>Iia apij paluftris temula, maiora tamen, ac etiam crafiora . Cceterum quan^
uis legitimum, ac uerum Ligufticum in Liguria, cuius Genua metropolis eft, unde etiam nomen inuenit yftequentifti^
nium proueniat,fitq; inibi adeo uulgaris notiti£,ut eiusfemine pafim utantur incol£ in ciborum condimentis ; non ob
id tamen pcr c£tera ltali£ loca hadenus, quodfciam , deferri ccepit . Nafcitur in Ananienftbus montibus , quin er
in Goritienfibus . Venetijs etiam uideripoteft in horto Maphei medici clarifsimi. Galenus de Libyftico differens Ii= Libyftici ui-
bro VII. ftmplicium medicamentorum,ftc breuiter inquit . Libyftici radix, crfemen exgenere excalfacientmfunt,
adeo ut mcnfes cieant, ZT urinas proiiocent,flatus'q; difcutiant . Ciupd Gr£ci MyvSiKoVj Latinifimiliter Liguftis
cum, er Libyfticum dicunt : Itali , Liguftico .

error.

resex Gal.
Nomina.

ZTOiC^vAho! . PASTINACA.

CAF. LII.

Pastinaca f)'Iueftrisfo!iagingidij habetjatiora, fubamara:caulem reftum,fcabrum: vm-
bcllam fimilem anethi : in qua l^ores infUnt candidi, & in medio purpureum quiddam,fcrmecroceu.
radix digiti crafsitudine, dodrantalis, odorata, qus coda manditur . Semen potum, vel impofitum,

menftrua

394-

And. Matthioli Comm.

Paftinaca co-
iideracio .

Ruellij erra-

tum .

PA5TINACA SATIVA.

PASINACA SYLVESTRIS.

tfl:

;-»

a»

CAROTAE.

^^

Quorundam
error.

meDftrua mouet. lisconuenit in potione,quos vrinae
difhcuhas torquet , aut lateralis dolor excruciat , aut fi a-
qua cutem fubij t : ferpentium morfibus,iclibusque pro-
deftr prGEfumentesid,nulla affici iniuriaa ferpentibus
traduntur: conceptusadiuuat. Radix vrinam pellit, ve-
nerem ftimulat, partus appofita eiicit . Folia tria,& cum
melleimpofita^phaged.Tnas ulcerum pnrgant. Satiua
ad eadem pollet, inefficacior tamen, & cibo aptior.

VvLGARES admodim funtin Itdk tamfdtiu£ , qtum 4°
fyluejlris Paftinuc^ radices , ut qu^e pafim qiudrigefimalis ieiu^
nij tempore non ingrate in ciboruyn ufum recipiantur . Csterlm
quoniamfortafiis in Gallia nonferuntur in hortis, 'Rucllius mani^
fiRo errore putauit, Carotas nobis uulgo uocatas, quas coda;,fa
le , oleo , cr aceto additis , hyeme ufurpamus in acetarijs ,fatiudi
ejfe Faflinacas . Vt hinc maxime admirari fubeat Ruellium , iii^
^ rum alioqui doilifimum . Siquidcm haflcnus neminem inucni e rei
"" herbarije fcriptoribus tam Gr£ca: , quam Arabic£ fmili£ , qui
^memori£ prodiderit , Paflinacam fatiuam radice niti adeo rufa ,
*" ut fanguineo fucco madeat, qualis Carot£ did£ mcffe deprchen- S °
ditur.Satiua in Italia fi-cqucntifima feritur in hortis . Erratica
uero nonnunquam in campis ac incultisfua f^onte n:ifcitur. Vtra
que albicantibus conftat radicibus, qu£ in locis quJm plurimis co
ii£ manduntur. nanque ee in quadragefimo pr^fertim leiunio cii
farina, cr oleofriguntur, er itafape, ubi defunt pifces, eorum ui
cemfupplent : licet pro icmnantium inflituto,e(fent potius eorum
cibis abdicand£ : uenerem enim non obfcureflimulant . ¥aUmt=
tur pr£terea, qui Dauci loco,agreflis Vaflinac^fcmen accipiut,
iUiusfcilicet, in cuiusflorentis umbell^ medto exiguum quid pur=-
purei emicat. Aliud enim cfl a Vaflinaca erratica Dducus,utpau
16 inferimfuo loco dicetur,ubi eius tres fj^ecies a. Diofconde red^

duntur.

In Lib. tertiumDiofcoridis. 39 j

duntur . N<«« qudntik tm cx iUm, qum Gdcnifententu likris tum dcfmplicium mcdicamentorum,tum de almen^

torumfucultdttbtti, Dductis ifylttcftn V&ftindcd pariim, uel potius nihtl uirtbtn differut , ob idqi alterum alterim ui-

ce in medicin£ ufu apipofit ; non tamcn reiic dtci potcft, Daitcum erraticam cffe Faftinacam'. Paflinacce memi= Paflinacs ui-

ttit Galenus libro v 1 1 i.fimplicium medicamcntorum , fic inquiens . V.iftinaca fatiua imbccillior : agreftis ad omnia "'^ ** *^*'*

potentior cft . Vrin.is mouct, cr menfcs prouocat ctm hcrba qmdcm tota, tum maximefemcn, ac radix . H.xbetpcr^^

ro etiam abftcrforium in fc quippiam . quamobrcm ulccra phagcdanjica quidam fvlijs eius uiridibus cim mette , qtto

pura rcddant, iUinttnt . Planta, qu£ Grxce scL^^vhivos, Latine, pariter cr Italice Paftinaca uocatur : Arabtce, Nomina.

lezar, Gcz^rjeu Giczdr : Germaiiice,Paftency,ct Paftinichcn : Uifpanice,Canaoria blatiqua : Gallicc,Paflenadcf,

10

SESELI MASSILIENSE.

SESEL^ AETHIOPICVM.

z»

P*

4»

So

leVeAl. SESELI.

CAP. Lin.

Se s E L I MafsilienfefoliafceniculihabctjCrafsioratcaiilem uegetiorem rvmbellam anethi,in
quafemenoblongum,angulofura,deguftantittatimacre:r3dix longaeft, iucundiodoris. Semen,
& radix excalfaciendi uim habent . Potu ftranguris , &> orthopnces medentur : fuffocationibus mur
lierum , comitialibusque profunt : menfes , "' partus trahunt : ad omnia inierna mala poUent : tufsim
ueterem fanant . Semen cum uino potum, coi.coquit, & tormina difcutit : epialis fcbribus utile . con-
traperfridiones initineribus,cum pipere,& vino bibitur. Capris,cseterisque pecudibusdaturin
potu,qudfacilius fuosfcetusenitantur . Aethiopicum fefeli,foliahabet hederae, minora, &adpe-
riclymeni modum oblonga . frutex nigricat , palmitibus in bina cubita extenfis : ramis fefquipedali-
bus : capitulo anethi : femine in tritici morem denfo, nigro, amaro , Mafsilienfi odoratiore , & acrio-
re, mulcum fuaui . Peloponnenfefblia habet cicutJE,latiora , & crafsiora: caulem fupra Mafsilien-
fis magnitudinem , ferulaceum : & latam in cacumine vmbdiam , in qua femen latius , odoratum , &
carnolius pendet . Eifdem uiribus prxditum eft . Nafcitur in afperis , riguis, & collibus . inuenitur e-
tiamnum in infulis .

TcfWAlou. CRETICVM SESELI.

CAP. LIIII.

ToRDYLivM, quodaliquiCreticum fefeli vocant, iuxtaCiliciam in Amanomontenafcitur,
herbula farculofa, femine dupiici, rotundo, fcutulorum eftigie, odorato,fubacri . Contra vrinae dif^
ficulcatem bibitur : potu cit menfes . Succo feminis,caulisq; virentis,ternis obolis ex palfo decem die-
bus haufto,renes fanantur. Efhcax eft radix ad ciendas pedloris excreationes,in delindum cu melle.

S£$£LI

Seielis eonfi-
deratio.

39^

And. Matthioli Comm.

SESELI PELOPONNENSE.

Sefelis vires
ex Galeno.

Koreina.

S E s E L I Arabibm Siflkos dicitur. officina uero id Sitcr
montammappclUnt . LcgitimumSefcU Muf^ilicnfe in omnibus
frre Tridentini^ montibus legitur. Sed maximc animaduertendum
eft,qucd quancjuam in qmbufdam Italt£ pharnucopolijs , uerrnn
fit reperire Sefcli ; in qukm plurimis tamen quoddamfemcn Scfes
li^ uicem expkns ucnditur , quod nuV.i prorfu^ Sefcli k Diofcori-
de defcripto rcjjiondct : quippe quod anuritudine tanti<mfit pr<e
ditum , er oifadui cimicumfcctorcm rcpr^fentct . Forra Sefeli
Aethiopicum, ac Fclopcnnenfc,qu.c priusin Italia non uidcrani,
hoc anno a me, utjJi>ero, repertafunt. C.tterim aliquando credi=-
dimus,Tordylntm,Jiue Creticum Sefcliin quodamncftrohortu^
lo natum effe, qucd eiusfcmcn (ita enim aiebant) e Patauinofim^-
plicium uiridario allatnm , terr£ commififfem . Verum cion po=
Jleu accuratius eius faciem contem.platus effem , itemq^ faporetn.
examinaffem , id a legitimo longe admodum difidere cognoui .
Sefelis Wtonfiratio pnma afignatur ceruisfceminis. Siquidem tra
dit Anficteles lib.ix . cap.v. dc hifloria animalium,ceriiiisfta^
itm a partuSefelmi hcrbam petere, cr citm eam ederint, ad pro=
lem redire . S cfeli omne genus in uniuerfum memori^ prodidit
Galenuslib.Yii i.fimplictum medicamentorim , ubiitafcribit .
Sefcli er radix, atq; etiamfemen ufqueadeo excalfacit,utddmo=
dwhiurinammouere queat. Sedo~ medicamentumeft tenuium
partium, ut Gr comitiali morbo^ZT" orthopnoex competat. Quas.
herba Gracis c^iai Ai, Latinis,ut etiam Itali'; Sefelinuncupaturz
Arabibus , Sifaltos : Barbaris , S'ftleos : Germanis , Steinbrech i
Gallis,Sermontain.

Zicav. SISON.

CAP. LV.

A N I S V M.

Sifbn femen
incognitum .

Nonina.

S I s o N exiguum femeneftjin Syria natum,apio 3"
fimiIe,oblongum,nigrum,feruentis naturae. Contra
lienisuitiabibitur : vrinx difEcultatem potuemendat,
remoratos menfes citat. Eo in condimentis, cum cucur-
bita,&aceto indigense vtuntur. In cacumine granula
niultagerit.

S I s o N, ut hlc Diofcorides teflatum reliquit ,femen eft itt
Syria proueniens, itobisq; ittcogtiitum : qt<andoquidan platttam ,
qu£ iUud profert, apud uUum authoremfuis notis defcriptam non
itittettio : ttecfcmen ipfum,qtwd equtdemfciam,ad itos e Syria de= 4*
fertur . Quapropter iUius patri£ gentibus rclittqttcndatn duxi^
mus, ubi citM notitia, etfeminis ufus. Nrfin pr£terqtiam quod dif-
ficileftt, etiam pcriculofum iudico , de rebus peregritiis , quarwn
delineationes latent , aliquam proftrre fententiam . H oiGOiV
Gr£ce dicitur, quod Latine quo^ sifon .

Aviaov. ANISVM.

CAP. LVI.

An I s V M infumma excalfacit,exiccat. oris hali-
tum iucundiorem facit, doloris leuamentum prjeilat.
Vrinamciet,difcutiendiuimhabet,hydropicis potiira
fitim extinguit. Animalium venenis adueriatur: valet
ad inflationes : aluum , & alba foeminarum profluuia 11-
ftit:Iac ad mammas elicit:venerem ftimulat. dolores
capitis leuat , fuffitum naribus . cum rofaceo tritum, irv-
ftillatumque fraftisauribus medetur. Melius femper
rccens , plenum , non furfurofum , odore prceftans . In-
ter prima laudatum eft Crsticum, proximo loco Ae-
gyptium.

ANISVM

;o

InLib. tertiumDiofcoridis. -^(^y

C A R V M.

t o

%a

ANETHVH,

40

Anis VM tiulgarisomnibusfirenotitiieptantdefl,nihilqi Anificonfide
fecius uulgo eiusfemcn notum. Cluamobrcm longiori fcrmone c= "''°' f ""^^
ius hifiorum profcqui non operx prctium duximus . detcrhn ut '" * ^"° '
nofirwnfequamur inflitutu,nonfunt a nobisfilentio pr^tcreun-
da , qux de ems uiribus fcriptis tradidit Gaknus lib. vi.fimpU^
cium mcdicamcntorum, ubific inquit . Anifi fcmen maximc utile
efi, acre,fubamarum,ut prope ad urentium accedut c.xliditatcm.
E/? uutem cr inficcando tcrtij ordims,ficnt er in caUfactcndo.
Troinde &~ urinam ciet , c~ digcrit , atq^ etiam ucntris iiiflatio=
nesfcdat. Planta,qu£Gr£cis x\iiciov,Latinis item Anifum Nomina.
appcUatur : M.auritani5,Aneifum,feu Anexiffum : ltalis,Anifo :
Germanis , Anifz , cr Emfz : Htf^anii , Matahahia , cr Yeruii
dulce : GaUii , Anis .

Kotjof. CARVM.

CAP. LVII.

50

-Ca rvm , femen efl: uulgaris notitis.Excalfacit:
urinam concitat , ftomacho utile , os commendat , con-
coftionemadiuuat. Vtilitermifceturantidotisj&oxy-
poris . anifi uicem pribet . Radix co6la , paftinacs mo-
do,manditur.

C A R V M ofpciniiuulgoCdruidicitur.femenomnibwsnos

tifiimum. Planta nafcitur in pratis,et coUibm. Semen pafiim Ger

mani panifuofubigunt , ciborumq; condimentii ihdunt, quemad-

modum nos anifum,cr fceniculum . Sed maxime, mco quidem iw-

dicio , redargucndifunt Monachi iUi , qui in Mefttem commenta^

rios ediderunt : quippe qui nonfine magno,^ apcrto errore crt

diderint , Carumfemen effe rubentis iUius radici^,qu£ uulgo C<<=

rota uocatur. djiandoquidem Carotarum femini nuUa Cari (jua*

litas inefi : id enim adeo acre nonefi , ut tertioealfacientium , ac

exiccantium ordini adfcribi pojiit. Qiwd tamen deCaro tefiatur

Gdenus lib.vii.fimpltciummedicamentorum,ftcfcribens. Cari

femen calfacit,cr exiccat tertio quodammodo ordine, moderate

aerem qualitatem pof^idens. Itac^ crflatusextinguit , cr urinoi

cift, nonfemen tantiim ;fed cr planta . iiiiitts nomen Grtecum

efl KDi^os : Latinum , Carum : Arabicum , Caruia, Karduia,feu

Karui : Italicum , Caro : Germanicum , Mattkumich , cr Kim ;

Hil^anicum, Alcarauea : GaUicum , Carui .

XVvSoV. ANETHVM. CAP. LVIII.

A R I D I Anethi comae, feminisque decoftum, po-

)v^fej tu lac euocat : inflationes , & tormina fedat : aluum , uo-{

'^^^ mitionesque fiftit:urinas ciet,fingultus lenit. ocuIq-5

rumaciem hebetat,genituram reftinguit,afsidu^ ppii

tum. Decodum eius fceminisvuluaE malo opportunis,

ad defefsiones utile. CondylomatailUtiisi^jmifliscjreina

Cari confi-
deratio.

MonachorCi
error.

Cari uirescX
Galeno.

Nanina.

ticinistoUit.
■ITZH

i.\-^A

A N E T H V M hortisomnibusfiequentif^imum,omniadc6 Anethi conG
ex partefoeniculum <emulatur , utfcepius coUigentfsJaUat , nifi deratio,& ui-
guftum confulant . Cxterim Anethum,ut author cftGalenus lib, "' '^'
V i.defimplicium medicamentorum facultatibiK , adeo excalfa*
cit, ut habendumfit autfecundi ordinis intenfi,aut tertijremif^i -.
';^^^ ^"X-iccantiumuero ordinis cft fecuiidiincipientiSidutprimifintcn
^>^I f !5 • i taq; merito in oleo decodHm digerit, dolorcmfe.dat, fomnii

^^■i, ; 1 , ;-:, --.T"- ^x 1' w, (^%^~'^ conciliat, ©" crudos , Cr incodos httmorcs concoquit:., ¥it enm

^^'Si/f^t^ ^ ^4^ ^^ ^° °^^""'^'^"'"^ propinquafit tepcries pusmoucntihus,etcbn^

U 'f^^ith^ 'Mt^ coquentibus uocatis medicamencis : ntfi quatenus patdoillii cuni

/f^\^' ' *^ 'P caliiiusitum tenuiorum partium eftiAc proinde digeridtfacultaf

L te

Noinina.

398

And. Matthioli Comm.

teprieditum.VflumMtimtertijordiniitumexcixlfacientium, tum deficcantiumfit : cr proptered. ulcerihui nmU
humidis,moUibu<.c^i prodeft, pottftmum ijs, qu£ in pudendis confifiimt . Atquieinprteputiofunt inueteratd,edprohe
cicatrice includit . deterim uiride humidiiK cft,C/~ minits calidum : itaq^ magis quamficcim concoquit , zrfomnum
conciliat,fcd minus digerit . Idcirco mihi uidentur ucteres in conuiuijs ufi ejfe coronis ex co concinnatis . Plantay
qu£ Gr£cVi ctVHSo'; , Latini^ item Anethum appeUatur : Mauritanii, :Kebct, lebet,fiuc Sebet : ltalis,Anetho : Ger=
manii,Dyllen , cr Hochkraut : liif^anis^Eneldo : Gallii, Anet .

CVMINVM SATIVVM.

CVMINVM SYL. ALTERVM.

.ncv:

tOj. bs3

[j.i;i3ir;i

••jons

^•!

;fV:-^.: : •

.f.r;io!c/I

•.tlCKBW

ssturtnti-jsxi

llltMlp K(

n»>nji-ii •. um3l

BO<

29

?o

Kvwll/oVHfxejoV. CVMINVM SATIVVM. CAP. LIX.

.IIIVJ .lAD .MVHTHHA .WiuvA

C V M I N V M fatiimm ori gratum eft, fed mulro magis Aethiopicum,quod Hippocrates regium
appellauit. Secundum locum tenet Acgyptium . reliqua fequuntur . Prouenit in G.ilatia,in Afia, Ci-
licia,&Terentia,&plerifq;alijstra(ftibus. Excalfacit,adftringit,exiccat.ad tormina,inflationesq;
conuenit,coftum,& cum oleo inditum,aut cum hordeacea farina illitum . orthopnoicis datur in po-
fca : demorfis \ ferpente,in uino. teftium colleftionibus auxiIiatur,impofitum cum vua pa{ra,aut lolij
farina,cerat6ue : menfium abundantiam inhibet . Contritum autem in aceto, & naribus obiedu, fan-
guinis profluuia fiftit . Colorem bibentium , aut perunftorum mutat in pallorem .

Kvfxii/ova-yfloi'. CVMINVM SYLVESTRE. CAP. LX.

' 'S Yt V E s T RE Cuminum, plurimum,efhcaciusqueinLycia,&Ga!atia Afiae, atqueCarthagi-
neHifpanisBgignitur:fruticeparuo,dodrantahcaule,actenui :quaternis, autquinisfolijs,tenuibus,
uelutiferratis,&gingidijdiuifura.Incacuminecapitulaquina,autfenahabet,mollia,rotunda:inqui
bus eft femen acerofum, guftu fatiuo acriore . nafcitur in collibus . Bibitur femen ex aqua, aducrfus
tormina,inflationesque:itemcontrauenenarasbeftiasexuino. Singultusex aceto fedat:ftomacho
utile,quem humor uexat. Sugillata tollit , fi manducatum cum melle, & uua pafla illinatur : teftium
jnflammationibus,adie<Siseifdem,illitum medetur. Eft&aliud fylueftris Cumini genus,fati-
uonondifsimile,quodafingulisfloribuse]ata promitcornicula, inquibus femen eft melanthio li-
mile . Qupd potum omnium ferpentium morfibus prxfidio eft . Calculofis , & ijs, qui urinx ftillici-
dio uexantur,autconcretum fanguinemcumlotioreddunt,auxiIiatur.fedapij femen feruefadum
pofteabibendumeft.

S A T I V V M

40

io

InLib. terdumDiofcoridis. 399

jtnini con-

xo

MonachorG
crror.

TO

1»

Sativvm Cuminumommbmnotumejl. Sedanfylueftrc,idq;pr£fertim,quodprimogeneriiDiorcoride Cu
afignaturjn I t<ili.i proucni.it,ego quidcm affirmdre non aufm : qudd ncc tllud uiderim,dut rcpererim unquam,neque ''''«""O'
pr£tcrcd ab aliji rcpcrtum, ucl ex Lycia, Galatia, er Uij^ania aUatum audiucrim . Quod ucro fccundo afcribitur
generi,fiin Italiagignitur ,id cquidcm cum Kucllio,cr Gcfnero, uirisdoilifimis,campluntam effc putauerim,qua
Germani uulgo Kitterf^orn,hoc cft ^Bqiiitis calcar , cr- Confohdamrcgalcm uocant . Quandoquidcm planta hccc
nafcitur infegctibm . Caule profirt fimplicem, ramulis multis^tenuibu^s^longis^diuifis^fylucftris mgetl<e modo . Ylo-
rcs edit purpurcos, nigr.f uioLc ^mulos : ex altcra quorum p.irte prodciint corniculufurfum f\>e6iantia, qu£ ueterti
calcaris fvrmam cxprimcrc uidcntiir : undc er illi nomcn a Gerr,ianis inditum . Semenftrt mclanthw fmile,in paruis
corniculis conclufm . Vt cx hac dcfcriptionc cxiflimem,uix aliam rcpcriri pojfe plantam,qu£ magis,quam hccc, po
jlremum Cuminigenus refirat . Cxtcriim Monachi illi rcuercndi, qtii tn Mcfticmfcripfcre ,flaui coloris Uelan^
thitm, qttod offlcin.t 'i^igeUam citrinam uocant, primtim fyliicftrris Cuminigcnus ejfe contendunt. Sed ij, mea quidem
fentetitia, in magno cr aperto errore uerfantur. Nam,t{t tiniifquisqifan£ mentis pcrfe cognofcere poteft,l^igeUa ci ^
trinaflcfcplafiarijs uocata,nil .iliud unquamfuerit,quamflatii coloris Melanthium : ciim omnibin palamflt , non in
alio NigeUam hanc,(jr Mclanthium interfc fpccie diffcrrc,quam infcminis colore : c£tcra naitqi tnf6rma,magnitu^
dine,fapore,ac omni demq;facultate iUis maxime confcntiunt . Sed quid mult.iin6nne hoc idem in papauerum femine
quotidie comperimusfin qtitbus tamen uarius feminii color non prohtbct,qutn omniaflnt papauera. Id quod ctiapcr^
f^ictmm eft,in hyofcyamo,lx^uca,Gr alijs pluribus planti^ : quarumfcmina etfl alba cr nigra inuemantur,non tamen
alitid ab illis plantsc geniis conftituunt . Hincfit,ut in huitifccfylueftrvs Ctimini hiftoria patres iUi, cr qui eosfcquun^^
tur, plane haUucinari deprehcndantur . Cluippe primigeneriifylticftris Cuminifcmen in capittdii moUibui,ac rotun
dii acerofumgignitur,ftrtaffe (ut opinor) tiulgari^ pimpineUce modo,non autcm in capitulis melanthij inftar,durum,
folidum,fraiiuq;,conttmax,quod inpimptncUa uulgo uocata non uifltur . Satiuumfvlijsflrcfceniculum reprafen
tat : unico exit caide, pluribtis adnatii ramufculis :floret in umbeUa,ueIutifoemculum,in qtia copiofum profirtfeme :
radix ei albicans eft,fummo ceff>ite rcpcns . Trailugattdet calido , cr putrcfcibili : quamobrcm frequentiflimum in Cumini uirei
maritimis nafcitur . Cymini uires fcriptax reliquit Galenus lib.vi i.flmplic.medic.flc inquicns. Cyminifcmine po= ** Galeno .
tiflimum utimur,qitemadmodum anift,liguftici,cari,ar petrofelini . lEft autem crfacultatis excalfacientis,flcut iUo=^
rum unumquodq;, tum urinam mouentii,cr flatum difcutientii : ex tertio ordine excalfacientium. Kvfjiivop H^i^ov
quod Gr£cis,Cimvmm et Cununumfatiuum Latinii dicitur : ltalii,Ctimino domeflico : Arabibus,Camtm,feu Kemti:
Germanii^Kimmel : Htf^anis, Comino : GaUis, Comin . Quod uero Graci Kv^im oly^iov , Latini Cuminum fyU
ueflre nominant : Itali, Ctminofaluatico .

Neniint.

AfifAl.

A M M I.

40

50

CAP. LXI.

A M M 1 Aethiopicum cuminum appellant. Pleriq;
hoc natura diuerfum efle ab illo exiftimant. Vulgo notu
efl:,remenexile,mult6minuscumino,origanurefipicns.
Eligendumeftpurum,minimefurfurofum. Vis eiex-
calfaftoria, feruens,&exiccans.Facitadtormina,urina2
difficultatem, ferpentium ici:us,cum uino potum : men-
ftrua ciet . Mifcetur derodentibus cantharidum m.edica
mentis,qus ecdoria uocat,ut inde exortis urinx difficul
tatibus refiftat. Sugillatacum melle tollit.colorem po-
tu,aut illitu mutat in pallorem. Suffitum cum uuapafla,
aut refina, uuluas purgat .

Qj A N Q^v A M uaria,ac diuerfafemina uiderim,qu£ /?= Aramios con
gitimumAmmimentiuntur;nuUum tamen exijs hadenus mihi fideratio.
fefc obtulit, quod animum ad crcdendum alltccret , uerum Ammi
ex Alexandria Aegypti ad nos deflrri . Quod Ameos nomine in
cfficinis paflim habctur,cim probatiflimum, Vlinio tefle, cumino
fit can([iditM,id nigricat,adeoq; uulgaris petrofelinifemcn £mu^
latur,ut uifu ab eo dignofci minime poflit ,fed in hocgufltm com^
fulere oportet . Ham cim haud leuiter flt acre,facultatis difcri^
menguftu facile deprehenditur . Vr£terea cimhoc nuUimori*
gantfaporem guftui repr^fentet, quem tame reflrre uerum Am»
mi Diofcoridcs eft aucior , adhuc clarius flt , id non effe legiti^
mim . Veruntamen contrariiifenflffe uidetur KtteUiM : quip= Ruel. lapfus .
pequimintKfl)rtaffcaccurate eaexaminauerit,qu£dc Ammi,
Uippocrdtii teftimonio,fcriptii tradidit Vlinius , ei alioqtdfami»
liarif^imm , lib. x x . cap. x v. ciim inquit . Bft Cttmino flmiUi>=
mtim qiiod Gr£ci uocant Ammi . Quidam ucro Aethiopicum Cu^
minumideffe exiflimant .B.ippocratcs regmm appeUat ,uideli^

L z cet

400

And. Matthioli Comm .

cet quu cfpcitcius in A egypto iudicauit . Tlerique dteriu! natur£ in totum putdnt , quoni.imfit exilius , cr cdndi^
diui . similii dutcm er huic ufm : num C/~ pdnibus Alcxandrinis ftbigitur > o~ cum alimcntis intcrponitur . hcec Pli^
nuis . Cietcrhm non equidem negauerim , Ammi in Italia n.ifci, etfi in officinis badcnus ncrum non rcperi.itur . Si=
^uidem Aloifius Anguilkrius Komanus in hcrbarum cognitionc diu ucrfatus , ex Patauto , ubi horti publici curam
Monachoiu gcrit , nupcr ad me mifit legitimum Ammi , nulla prorfus rcclamantc nota . Veriim cnimucro huic fanc illud non
adfiipidariccrtumcfv ,qitomagno,utarbitror,errore duili Monachiilli,qi:i m Mcfucm commcntarios edidc=
runt ,fe ufos fuijfc ajfcucrant . nam pr.-etcr rationcs , crrorfatis cxftiisfcriptis cxplodittir , utpote quifuum Ammi
nuUo origani faporc commcndari faccantur . Hcrba: , qtum uocant Ammi , fcr.xn , tit Galcims tcflattim rcli^
quitlibro v i . fmplicitim mcdicamcntorimi, mdximc cfiutile. Ia.cultatiscfl cxcdlftiloricc, cr deficcatori<c y
tenuiumq; p.:rtiitm:fcd cr guftu fubamarum cft , cr dcrc . Bt cldriim efl , qu6d cr digcrat , cnirinam motiedt .
Tticrit .tutcm in calfacieiido, dcficcandoq; cx ordinc tcrtio intcnfo . Vlatita, quce Griece «(ajni , Latinc itcm Ammi
ttocattir : Arabicc , iianochach , Aiidzuc , 'Sianachua , fcu l\dtuchuc : It.tlici:, Ammi, ut ctiam llifMnice : Gcr»
mdtiicc , Amcy .

error .

Atnmios ui-
res ex Gal.

Nomina.

10

Kof lov, H Kc^i'avm . CORIANDRVM.

CAP. LXII.

20

Coriandri fa-
cultasexGal.

C o R 1 A N D R V M , aut coHannum uulgaris efl: no-
titicEiuim refrigeratoriam habens. Qu^areillitum cum
pane , aut polenta , ignibus facris , & ulceribus, qu.T fer-
punt,medetur.£pinyctidas cum meile,uelvua pafTa,
teftium inflammationes:carbunculosqucfanat:cum fa-
bafrefa, fl:rumas,& tubcrcuIadifcutit.Tineasinteraneo-
rum expellit fcmen,cum paiTo modice potum,& genitu-
ramadaugct: largiiis tamcn fumptum,mentemnon fine
periculomouet. quarecontinuo,&copiofioreufuabfl:i-
ncndum . Succus cum ceruffa , fpumaue arf^enti, necnon
acetO,:&rofaceoillitus,ardentesfummx' cutis inflam-
mationesemenddt.

CoRiAND RVM omiiibus notifimtim ejl . In cuiusfd=- i °
cult.itc inddganda Gdlenusprodudm cft, utlongum fcrmone fd^
ccretcontrd Biofcoridis fentcntiamiib. yi i.f.mpliciiim mcdi^
camcntorum, ttbi itafcribit . Cori.innon ,fiue Corion, aut utcun^
quc uoare lubct . \ettiftiores Grxci Coriatinon nor.iin.int : at
recentiores mcdici omnes Corion dppelUtant,ftcut O" Biofcort*
des, refi-igeratoriam cffc herbam diititans,fed perperam. Siqui^-
dem ex contrarijs ftcultatibus componitur, plurimum habens cf^
fenticc .tmardc, quam oftendimus effe tenuium partitim , o~ terre^s
nam . Nec parum cti.im aqucee httmiditatis obtinet , qu.e tepentif
eft factiltatvi . Uabet autem o~ adftridionis pauxilltim . Bx qui^ 40
biis omnibus u.trie quidem dgit ea quxfcrtbit Diofcoridcs, O" non
tantim cx rcfiigcratione . C^tcrum cgo cuitifq; particulatim d=
ilionis cdufam ciidrr.tbo,tdmetfi propofittifuerdt,mci iinius dun=
tdx.it hoc in lihro fentcntiam expromerc . Sed fhrtc nihil obftd^
bit : imo, fi ticrum fdtendttm eft, prodcrit nonihil,fuperiorc( raea
ibodos, qu£ ad huiic modum in p.mcis medicamentisfunt diCcie, hic rcpeterc . Primitra crgo non Biofcorides tantum,
fed 0~ dlij complurcs mcdicortim indetcrmindtc de morbis pronttnciant,fictitftn<: hac quoq^ tempeftate non paucot^
inuenias medicos ttcl infignes, praetcr alid,hac in rc maxime haHucinantcs. Intcrdum enim atra,liuida,fiigiddq; red=
dita partc,qu£ cryfipclas habuit,iicc amplius refiigcrantia pofcciitc mcdicamcnta,ceu antea,fcd ea qu£ infixu parti
pnetcr naturam humorcm cuacucnt , ij tamcn rcfi-igcrarc pcrfci:cr.'.nt . Aliquando autem ad digcrentid quidc tran- f o
fcunt : cxteriim cryfipcldsfaiiare dtcunt . Et fane fcribuiit,iiicipicntibui ctimnum, O" crefcentibus eryfipcUtis, alia
effc mcdicamenta, .ilia uero iam declin.tntibus,acflaccefccntibus . Sed ita res non hahet . Necj; cnim eryfipclas ctiam
uocari dcbet, pofleaquam inflammatio cius,o~fcruor,.ic biliofum iiitid abicrint : ncq; qu.efacultatefuiitfiigida,neq;
quiC huiiifmodi ajfet^us fan.lt,rcmedio effc putandit cfl :fcd uclWcfi ucl in iiiitio protinus atit pcrciiflis,aut alia de cau~
fa qtihis tumor in partc quapidautUuidus,.iut nigcr cxtitcrit,cttm cjjcfi-igidum affcfttm exiflimabis,et qme digerat
excdlficiantq; mcdicdmcnta pofcerc . Arf etindcm r.iodm:i,ficalida affcdio infi-igidam recidcrit,ncgligcnda quidem
prior efl, fcdfccttnda alio appell.tnda nominc : aiitfl dif^^Ucct nordnis mutatio,faltcmficiit quidam alia fcribtiiit prin
cipij, dlid dcclinationis rcmcdia , haudfrigida cfjc dutttmdiitcs declinatioiiis remcdid, conccdcndumfanc cfl,fl cui ita
placet,ut talis ajfe^lio ctiam cryfipcld; tiocetur :fcd eam cti.tm calidam dicere,ubi iam refiigcrata cfljd ucro neuti'
quam concedcndtim . Itaq; ne qitod tttnc ei auxilio efl, refiigcratorium cffc crcdamus,ficut Diofcoridcs Coriandru ,
quod ut ipfe inqiiit , ctim p.we, aut polenta illitum , cryfipela^ curct . Nam quod cxquifitum cfl eryflpeUs, quod titiq;

inflammatum

10

20

3»

40

5°

In LiK tertium Diofcoridis. 4 o i

vifldmmdtum cji,&flMum,hdud unquumfindre poterit cum pdne Coridndrum,fcd illud quod idm refi-igevdtum eft .

Froinde nos fupcrioribus uoluminibus,cum determindtd,dc definitd expcricntid,cuiufq; mcdicdmentifdctdtdtem ex=

plordndum ccnfuimui,qudm mdximeficri poffet,fimplicifimum cligi dffcdum confuluimus . A t plcriq; medici neqnc

quod uel plurimi morborum protinus db initio compofiti inudddnt,norunt : ncq; quod dlius dffcdusfit cryfipelsH cxd-

dum, dlius ucro is, qui uocdtur db omnibus nobis ufitdte, ut 4 uctcribus quoq;,phlegmone : dlij dutcm interhos medif

plurimi, pdrtim,utfic dicdm,eryfipeldtdphlcgmonodc, pdrtim phlcgmon£ cryfipclutodes . A c inucnids nonnun^ica

ubi ncutrnm uincdt,fcd dd ungucm pdridJint.Qjiinctiam nonnunqudm ccdcmdtodcs e(fe cryfipelds con(\ncilur,ficUt

aliudfcirrhodcSjUt compofitorum morborum non pdruus dccruetur numcrus. Dc quibus copiofius,ciim altbi differui^

mm, tum in libris de curdndi rdtione . Bicctur dutcm cr nunc quoddfdltcm corum mcmimffe ncccjfc cft,qu6d cxddu

eryfipelM hdud unqudm db dnte dido cdtapldfmdtc curdri pofit . Voco dutem exdilum , cum d biiiofdfluxione pars

implerdfucrit . Vorro quod longc 4. rcfi-igcrdtionc abfit Coriandrum,ucl cx ijs,qu£ ipfcfcribit Diofcoridcs , difccrc

licct . Hdm flrumds, inquit , cum lomento diflohiit . Qupd uero nuilum rcfi-igcrdntium medicdmentorum idoneum fit

diffohtendisflrumis,ucl ipfum Biofcoridem non dubitdturum drbitror : quippe qui fexccntd fcripferit mcdicamentd

fvrumis fdn.irc potcntid , qu£ omnid tum tcmpcric cdlidd,tum ddionibus digerentid effc confcffm cfl . Hddcnus Gd=

lcnus d Diofcoridc in CoridndrifdcuUdtc dijfentiens . Porro uero dc in rc Gdleno mdxime rcfi-dgdtur Auicennd , Coriandri fa-

qui in ipfum dpcrte inuehitur hb. 1 1 .cap. cxLiiii.fic inquicns . Scripfit Gdlcnus Coridndrum effe compofitum ex '^"'"^ '^' ^"*

diuerfis fdcultdiibm,ctfi tcrrcdfacultds in eo c£tcris cxcelldt,fimul cum dqucd qudddm tcpidd,cr ddflridorid pdu^

cd . Verum,ut ego conijcio,dqucitAS,qu£ in ipfo rcpcritur,dbfq; dubio fi-ig'ida,non quide tepida cxifiit : nifi ei fhrfan

admifccdtur dUquid excdlfacicntis fubftdnti£, qu£fui tenuitdte uelociter in dura cuancfcdt . Qjidproptcr dixit Hh=

tuym, remouct G.dcnusfiigiditdtcm d Coridndro,0" Biofcoridi repugndt .Atego quidem dUter fentio,c!\mfiigid£

eiusfubflantix mcmincrin t Archigcnes,Rufus,izr aUorum pofleriorit nonnuUi . Frigidum igitur cft Coridndrum «<f=

turd infinc prim.i,cr ufq; dd principium fecundi,zr ficcum infecundo . qudnqudm,fententid med,zr ficcum eft , er

dd cxUditdtem dUquo modo uergit . Scd Gdlenus ipfefcntit, Coriandrum effe ex omnipdrte cdlidum. Id quodfortdffc

eueniffc putdndum ex cd cdUditatis pdrticuld,qu£ dum bibitur,dut comeditur,db ipfo dij^erditur. AUter nec neccffk^

riumtvrctyfihominesfudfi-igiditdtc interficcret,ut in mtdtd exhiberetur quatitdte, lUud pr£teredfubdidit Gdlenus,

fi Coridtulrumftrumds diffohdt,qu6ndm igitur pdilofi-igidum erit ? Ctdfdcile refj^onderi poteft,idagere Coridndru

fud qttdddm occuUdfdcultdte,dcfi)rmd : dttt quod rcperidtttr in eo aUqua tcnutsfdcuUds,qu£ in profundum penetra^

re pofiit,fiigiddfttbftdtid exterius reUdd . Sed cum bibitur cdUditds iUd refoluitur . quofit, utfoldfi-igidd remdneat,

er in corporibus agdt . B.£c Aidcenttd in Coridtidro Gdleni diiid reftUens . Qa.e etfi dUquid infe rdtionis,dc ucritd^

tis hdbcre itidcdtitur ; tdmen cum omnibus compertum putem, Gdleno neminem ddhuc pdrem extitiffe, qui diUgentius

ftirpium tttm itdturds, tumfdcttlt.itcs inucftigauerit partimfdporisgtiftu, pdrtim odoris olfdilu, pdrtimfubftdtitid, et

coloribiis,pdrtim dcniq; ex longd experientid profundifim£ philofophi£ coniutjHd, oper£prctiu)n eft cius potitts dc- Braftuoli er-

quicfcercfentcnti£,qtim reliqttorum omnium. Veruntdmen Brdfdttolus in hoc mdlidt fbrtdffe cum Auicentxd errd^ ^°^'

re,qttdm cum Gdleno redefentire. Qui pr£tered ckn nefciuerit, Coridndrum in Uetruria pafim in pratis , er cdm=

peftribusftidj^ontenafci,d(feritinfuofimpliciuinuolumine,fdtiuMntantiimrepeririCoridndrum. C£terutnqu6d Coriandrife-

in hoc cdpitc Diofcor.ides dttdorfit, Coridiidrttmfttmptum mentem nonfine periculo commouere, quodq; dlif tum ex °"°'' "^*" *

Gr£cis,tum cx lAduritdttis memoria prodtderint,ciufdcmfuccum pottim interimere ; ideofa^um eft,ut multi, quorii

egofentcntidm dntehac fecutus ftiyn, coridttdri ufum prorfus ddmitauerint. Scd id nunc certe mihi uidctur iniufte fd^

£tu.m . ftquidem Coridttdrum mentem non commouet, tiift krgitts er immoderdte fumdtur. Qttid qu£fo mirum erit de

coridiidro copiofiusfionpto,fiuinum etidm , cuitis tdincn cfi uftis quotidianus , liberdUus epotum , dolores , morboi

grdues ,ftr.tngtiUtus , ©- mortem deniq; inftrdt ? quod fi moderdte bibdtur , pr£ter dUds utilitdtes , quds humdno

corpori prsbet , itentricuhm roborat , concodiones ddiuudt , excrementofd peUit , cor exhiUrdt , intelleilum dcuity

f^iritus claros reddit cr tduiftcdt . Qudre non equidem uideo , quid obftct , quo minusfimiUrdtione creddmus , tdn^

tum dbcffe, ttt CorUndrifcmen iiocedt , ut etidm ntdxime profit , fi tdmen pdrce cr modice fumdtur . Quippe ab eius

tifu moderato non dbhorruifte Gdlentm puto : itdm lib. v 1 1 1 . cap. iiii.de compofitione medicdmentorwm fecun^

dum locos ex Archigcne refirt, ruiiu dcido dffedis coriandrum cochledrij menfurd exhibendum cffe . Gdleno autem

apcrtiftime .tdftipuUtur e recentioribus Gr£cis Symcon Sethi, utpote qui in coriandri mentione fcribdt , idftomdcho

bonum effe,Gr etindem corrobordre : cibum in uentriculo retinerc, donec probe concoqudtur . Qu£ duflore hunc de

temperato coridiidri ufu trddidiffc, ntiUi dubium eft . Ex his igiturfdcile coUigdinus licet,qu6d nonfit ddmittendd,fei

ponusexplodenddittoru)nreccntiorumopinio,qui coridndri ufum omnino fugiendum tffe cenfent . nos enim idm

non omnem eius ufum,fed hnmoderdtiDn tdntum, ut nocuum,uitdndum effe extftimdinus . Id Gr£cis K.o'g jov,er ROa Nomina.

q IdMKV dppeU.itur : Ldtiiiis,Coridndrum : Mdttritdnis , Rusbor,Kdsberd, Kuzbara ,feu Kuzibdra : Italii, Coriaw

dro : Gcrmdius, Coridtider, gt Coleander : Bij^dnii , CuUntro , cr Ciliandro .

\\xmoy. HIERACIVM. CAP. LXIII.

HiERACivM magnum caulem emittit afperum , fubrubrum , fpinofum , cauum : folia ex in-
teruallis rariufcule diuifa, fimilia foncho per ambitum : luleos flores, in oblongis capitulis . Vim re-
frigerandi habet , &■ modice fubftringendi ; unde illitum , ftomacho ifluanti, inflammationibusque
prodefl: . Succus erofionem ftomachi forbitione mitigat . Herba cum radice illita , uibratis a fcorpio-
neiftibusauxiliatur. Hieraciumparuum,foliaexinteruallis habetjdiuifa in ambitu;cauliculos

L 3 teneros.

40 2 , And. MarthioliComm.

teneros , uirentes : in quibus lutei flores orbem circinantes , emicant . Vim fuam ad eadem , ad quas
fuperiorimpendit.

HIERACIVM MAIVS.

HIERACIVM MINVS.

zo

xo

?e

HieraciJ con-' HiERACivM tm metius,qudm minusfrequentij?mtm ubicj; in Italid nafcitur ,foncho tton admodum dij^is
fi"dcratio,& ui mik. Korum dutem non reperio Galenum mentionemfecijfey}icc etiam ?aulum,in hbris dcfimplicium medicamento^
les ex PJin. rumfacultatibus . Meminit tamen eorum Vlinius lib. x x .cap. v 1 1 .inter laducarum agrcftiwn genera,ftc inquiens .
Sunt,quikerbam Rieraciam uocent, quoniam accipitres fcalpendo eam ,fucco'q- oculos tingendo , obfcuritatcm cim
fenfere,difcutiant . Succus omnibus candidus,uiribus quoq; p apauerifmilis . Carpitur per mejfcs incifo caule. Con^-
ditur infdili nouo ad multa prtedarus . Sanat omnia oculoruut uitia cum laile mulierum . Arcet nubeculas, cicatri^ 4"
ces, adujlionesq; omnes, preecipue caligines. Imponitur etiam oculis cum lana contra epiphoras. Idemfuccns aluum
purgat , in pofca potus ad duos obolos . Serpentimn iilibus medetur in uino potus . E tfhlia tofia, thyrfiq; triti ex ace
to bibuntur . Vulneri iUinutur maxime contra fcorpionum iHm . Verkm contra "phalangia commijlo uino ex ace^
to . Alijs quoq; uenenii refiftunt, exccpti^ qu£ flrangulando necant , aut ijs qu£ uefic£ nocent, itcm pfimmythio cxs
cepto . Imponuntur er uentri ex meUe,atq; aceto ad detrahcnda uitia alui. Vrin£ difficultates fuccus emendat. Cros.
teuM eumcr hydropicis obolis duobus in aceto,z^ cyatho uini dare iubet . Peculiares earum uircs partim iam did£
funt,fomnumfacicndi,ueneremq; inhibendi,£fi:um refi-igerandi, Romachum purgandi,fanguinem augendi. Nunc no
pduc£ refiant, quoniam inflationes difcutiunt, rudus lenesfaciunt,concodiones adiuuunt : cruditatem ipf£ nequa-
quamfaciunt . Nec uUa res in cibi/i auiditatem incitat , inhibetq; : eadem in caufa u<lterutrinq; modus efl. sic cr aluii
copiofiores foluunt,modic£ fiflunt,lentitiampituit£ digerunt,atq;,ut aliquitradiolerunt,fenfus purgant . Stomachi S°
dijfoluti utilifiime adiuuantur,in eo ufu, er oxypori obolis afperitatem addito dulci ad intindum aceti tcmperantes .
Si crafior pituitafit,fcillite, aut uino abfinthite :fi er tufi^ fentiatur , hyjfopitc admiflo . Dantur cceliacis cum in=-
tubo erratico , er ad duritiam pr£cordiorum . Bantur cr melancholicis candid£ copiofiores ,crad ucfic£ uitia .
Vraxagoras er dyfentericis dedit . Ambuflis quoq^ profunt recentibus, priusquam puftuU fiant cumfalc iUtt£ . VU
cera etiam,qu£ferpunt, coercent,initio cum aphronitro . mcx in uino trit£'ignifacro iUinuntur . Conuulfa , er /k=
xata caulibus tritis,cum polenta cx aquafi-igida lcniunt : eruptioncs papularu ex }iino,cr polenta. In cholera quoq^
coilas pateUii dedcrunt : ad quod utiliftim£,quam maxime caulc,fcd amar£ . Quidam lade infundunt. Dcftruefifii
ij caules crftomacho utiliftimi traduntur . H<w omnes Vlinim tam E.ieracijs,quamfvlucftribus Laftucis uires contri
Nomina. ^«j>. QuodGr£ci ii§oiKiov,LatinifimiliterHieraciumuocant:ltali,Hieracio,

liAim .

In Lib. tertium Diofcoridis . 403

APIVM HORTENSE.

A P. IVM P A L V S T R E .

xo

30

30

HIPPOSELINVM.

SeAii/oV^ APIVM.

CAP. LXIIII.

40

50

HoRTENSis Api; herba ad eadem , ad quxco-
riandiumconuenit. Inflammanonibiis oculorumcum
pane,autpoIenta illinitur: sftuantem ftomachum mul-
cet:mammarum duritiamexla(3:e concretocontrafta,
reprimit. Vrinam ciet,riuecrudum,fiue coctumeda-
tur . Decoftum eius, radicisque potum,uenenorum no-
xsrefiftit, cum uomitionesexcitetraluum cohibet.Se-
men vehementius vrinam pellit:contra ferpentium ue-
nena,autepotam argenti Ipuraam auxiIiatur:inflatio-
nesdifcutit. Admifcetur medicamentis,qusEdoIorum
leuamenta praeftant, theriacis quoq; , ac tufsis remedijs .
Eleofelinumin humidis nafcitur,fatiuo grandius,&
ad eadem cfficax . Oreofelinum caule eft dodrantem al-
to, ab radice tenui exeunte : per cuius ambitum rami , &
capitulacicut2,mult6tamen tenuiora:femine cumini
oblongo, acri, & odorato, tenui . Nafcitur in petrofis,&
montibus. Vrinam ciet,femine,acradice in vino po-
tis : menfes trahit. antidotis , necnon medicamentis vri-
nam cientibus, & excalfaftorijs, inferitur . Nec halluci-
nari nos oportet, exiftimantes oreofelinum efle,quod in
faxisprouenit:aliudenimeft petrofelinum. Petrofe-
linum in Macedonia prouenit , in prsruptis locis, femi-
ne ammij , odoratiore , faporc acri , aroma olente . Vri-
nam cit, ac menftrua : contra ftomachi, & coli inflatio-
nes, & tormina prodeft . Laterum , renum, & utCicx do-
loribus, in potu fubuenit . Admifcetur antidotis urinara
cientibus . Hippofelinum Latini olufatrum appellant,
aliqui fmyrnion, quanuis aliud fit , quod proprie fmyr-
nion dicitur, utpaulo pofl referemus . Eft autem maius,

& fatiuo

»Q

404 And.MatthioliComm.

& fatiuo apio candidius : caule alto, cauo, molli, habente veluti lineas : folijs latioribus , in puniceum
uergentibus : coma rorifmarini , florum plena : dependentibus in cacumine cor^^-mbis antequam de-
fiorefcat . Ea femine turget nigro, oblongo,acri, folido, aromatico . Radix dimittitur tenuis, odora-
ta, candida, qus os commendat . In vmbrofis, & paluflrribus enafcitur. olerum generis,ut apium . Ra
dix cruda, coiflave eftur . Folia cum cau! ibus , dccocla manduntur, & per fe aut cum pifcibus praepa-
rantur, crudaq; muria condiuntur . Vim hanc habet , ut poto femine ex mulfo vino menfes cieat ; al-
gentes calfacit potu , aut illitu : vrins ftiilicidio auxiliantur . Radix eofdem prxftat eftetlus .

Apij hortefis P v T A N T dubio procul omnes fire .-etatis noflrx medici , ijq; pnefertim , qui diu uerfati funt in flmplicium

confid. medicamentorum incjmfltione , quiq-, multum Uboris acliudi] impenderunt , ut hmc medicin£ partem pene abolitdm

Ycjiituerent., nil diud apud antiquos fatiuumfuijfe Apium , qum uulgare noflrum Petrofelinum , hodie hortis omni=.

bmfrequcntifihmm. Quorumequidcm fententiam nunquam aufim improbare : cumnoftrtm hocnotis omnibus fit

prjeditim, quibws conjlare Apium uetcres tradidere . Vlinius flquidem libro x x. cap. x i .naturalis hiflori<£ itafcri^:-

bit . Apio gratia uulgo efl : nanq; rami lirgis portionibus pcr iura innatant , C" in condimentis peculiarcm gratiam

habent, Uoc etimnum confirmdrc uidetur Galenus lib. ii.de alimentonm facultatibus , cim inquit . Apim inter

c£terafamilidrifimum eft, er ori,ftomachoq; gratifiimum . Quxfane omnia in tmlgari noftro Vetrofclino cernun=

tur : quippe quod nobis omnium olenmfamiliarifiimum in ciborum condimentis perpetuo habeatur . C<eterum quan^s-

uis id uarios noftrarum menfarum cibos fi-equentifiime commendet ifcripfere tamen tum Chryflppm, tum etiam Dios

nyflm {'Ut Vlinim author efi) Apium ad cibos non admittcndum,im6 omnino nefas : nam id defuniiorum epulii firali^

bus dicatum . Ipflus quoq^ uifm claritati inimicum . Caulefocmin£ uermiculos gigni . Ideoq- eos, qui edcrint,fterile~ * «

fcere mares,fccminMq; . In puerperijs uero ab eo cibo comitialesfieri,qui ubcra hauriunt. Innocentiorem tamen ef=.

fc marem . Eaq; caufa eft , ne inter nefaftosfrutices damnetur . h£c Vlinius . Qa.-trc mirum nonfuerit ,fi recentio^

Eleofelini c6- res quoq; Apio comitidlibus interdixerunt . Cim igitur his tum rationibust tum audoritatibus, notis pr£tereafufA

fideratio . fragantibus, conftet uulgare Petrofelinum legitimwm effe Apium, putandum quidemfuerit , quin potius affirmandu ,

id quod officinis omnibus fatiui Apij uicem explet , nil aliud effe ,quam Paludapium,fiue Apium palulirc , E.leofelis

num Diofcoridi uocatum . Quandoquidem hoc in humentibus, er pah/ftribus locis nafcitur, caule,zr (Dlijsfatiuo ma=

ioribm^rarioribmq^.Baq^propterTheophraftuslib.vii. cap. vi.de pkntarumhiftoria ,de eo dijferithis uerbis,

Taludapium, quod apud aqu£ dudm,et in paludibus prouenit,folio raro , nec hirfuto conflflit,fcdflmile quodammos.

Ruellii opin, do Apio eft, odore,fapore,figuraq; . Uinc itaq; fit , ut Kuellio minime adftipulandm cenfeam ,qui plantam nobis

non accepta . j^^;^ M.acerone uulgo appellatam , TPaludapium effe putat . Qjtippe ( ut paulo poft , atq; etiam in proxima Smyrnij i <*

commentatione dicetur ) non paruafane inter uocatum Maceronem, Bleofelinum, ZT Hippofelinum intcrcedit diffe-

Oreofelini co rentia . Apij porro in montibus nafcentis , quod ideo Gr£cis Oreofelinum dicitur , nuUa a Diofcoride redditur fos

fideratio . Horum delineatio, nifl in eofcripturafuerit deprauata, titfhrmefuj^icor . Verim Theophraftm, cr Plinius Oreofe^

linum defcripferunt fi)lijs cicut£ ,radice tenui, er femine unus, alter uero caule anethi, minutiore tamen. VndefaHii

e(l, ut nonnuUi crediderint Theophraftum hoc in loco deprauatum effe,(y quod ubi in Gr£cis codicibus legitur , nsp:,

Toc (PvAAoi ex£» K6)va'a i^.(p(.^H , id eft,fdlia habet cicutte fimilia, legendumflt , m^pdAin txf 1 fAHH.<avei6) £|jt4)6f ii

hoc eft , capitula habet papaueri flmilia . In quam opinionem hos facile potuit adduxiffe uulgata Gr£ca Diofcoridis

leilio, in qua nimirum capitulorum papaueris,non autemfoliorum cicut£ mentio eft. Veruntamen ego potius (ut mo^

do dixi ) Diofcoridis leilionem uitiatam' putauerim, quam Theophrafti, licet contrafenferit Uermolam . Uam pr£^

terquam quod Theophraftofubfcribat Plinim, eft Oribasij codex, in quo non f.iMHfflvi'(i) ,fed Hcvdw legitur. Fr£ter^ 40.

ca ipfe f£penumero uidi Apium in mo ntibus nafcens, quod a, Theophrafti , er Plinij pidura nuUis prorfm notis dif?i=^

det . Vrouenit enim fhlijs cicut£, radice tenui,?^ femine in umbella anethi modo : qu£ omnia Apij generi maxime ad~

ftipulantur . lUud infuper addiderim , quod Apij longe magis proprium eftfiilijs confurgere cicut£ modo per ambi^

Petrofelinu . tum laciniatis,femine in umbeUa anethi inftar, quam capitulis papaueri flmilibus inclufo, Scd an legitimum Vctro^

felvmm Macedonicum uocatum, in Italia proueniat , no equidem afferere aufim, etfl Monachi iUi, qui in Mefuemfcri

pfere,fe in Komanis quibufdam montibus illud adinueniffe teftentur . quod tamen ( fi uera refirunt ) Komanum qui=

Hippofelini iffijj^ ^on Macedo nicum appeUandumfuerit . Quod uero Hippofelinum.uocatur, nil certe aliud effe opinor , quam

conlideratio . ^^^^^ nonnulli hodie Leuifticm nominant, grandius plane inter omnia apiorum genera, adeo ut merito Hippofelinum

dicatur . Id fane notis omnibus refirt Hippofelinum: licet Brafauolus ferrarienlis herbam Maceronem uulgo uoca-

tamfalso Hippofelinm exiftimet, a pcruerfa firtaffe MarceUi interpretatidne deceptus,qui pr£ter Diofcoridis fcn^ i o

tentiam, Hippofelino radicem intus candidam,fi)ris uero nigram reddidit, cian tamen in Gr£cis Diofcoridis exempla

Marcelli , & y,'5„j „„;;^ nigredinisfiat mentio . Quo quidem argumento Maceronem Hippofelinum non effe,fatisfuperq; com^

!• ap " ' probatur, prxfertim cim h£c coloris radicum oppoflta qualitate interfe difcrcpcnt . Huim MarceUi lapfus iUud catt

famfuiffe arbitror, quod legerit apud Theophraftum, nafci Hippofelinum filijs paludapio proximis : caule magno,ac

hirfuto : radice raphani modo craffa,fcd nigra : nigroq; etiamfcmine, magnitudinc eruo ampliore . Qn,a fi)rtaffe au^

thoritate fi-etus MarceUus, nigram Hippofelino radicem incffc addidit in Diofcoride. Scd animaduertcndum cft Theo

phraftum eo loco non defcripflffe Diofcoridis Hippofclinum, cim altcrum ab altero pluribm differat notis,fcd Smyr^

nium potius . Id quod ex eo conijci poteft, quSd Diofcorides, itemq; Galenus afferant , nonnuUos inucniri qui Hippo^

felinum a Smyrnto nonfeparent . Quibus iicrbis nil mirum inter cos, qui itafentirent , Thcophraftum qtioque ab illis

Fuch. error. comprehenfumfuiffe . C£teri(m hac in re etiam fuchflm , cuius tamen pace dixerim , apcrte haUucin.itur : quippe

^ui legitimm Hippofclinum Leuifticm uulgo uocatum,fmyrnij loco infui/s clarif^imis de {lirpiim hiftoria commeti^

tariji

Apijgeneru
uires ex Gal.

lO

In Lib. terdumDiofcori Jis. 40 j

tarljs dcpinxerit . Jdcm prxtcrcu crr.tffc dcprehcndittir in libro dc compofitionc mcdicMncntorum , qttcm nupcr dii^
clum cdidit . Num ctfi primm rcdcfcribut, iHud qiio officin.c bodic pro apw hortcnfi utunttir, non cjfc nifi elcofeli^
num, id efl .tpiiim p.ilujhc ; tMicn pofta pcrper.hn (meo quidcm ludicio) fcrtptis tr.tdidit, petrofclinifcmeiifcpldsijs
apijfemcn uocjri, .tft],- in cius Ibctim ufurp.iri . Etenim elcofclinifcminc, non pctrofclini, qttod nobis h.iiienus dcfidc^
rari exijlimo, .tpijfcminis loco utttntur omncsfrc ph.trm.tcopu-i , idcj; eti.im .ipijfcnxn nuncupMit . Apij meminit
Galcnuslibro vi i i.fimpl. mcdic.fic inquicns . Apium tifqtiCitdco cdidam cfi, ut O" urin.tu 0~ mcnfcs cic.tt . Fuittis,
qiioq; difcutit, cr m.tgisfcmcn, qu.lin hcrb.i ipfi . Scd cr orcof-liiii,(jr hippofclinifr.ulis tiis cfv : iicrion hippofclinon
imbccillius cjl, orcofciv.iiim u.tlcntius. Bodcm qiioq; libro fttpcrius tamcn, de Pctrofclino difcruit his ucrbis. Vctro^
felinifcmen m.tximc uf.ti cft, cton totj. ctiam hcrb.t tin.i cum radiccfimilcm,fcd imbcctUiorcm ,f.tcultcttcr,i forti.ttur .
E/? .tutcm titgiiftu .tcrc ciim .tm.tritudinc,fic cr in opcribus c.tlidtim, iin.i citm incidcndi cjfcilu . Hinc mc)fcs,cr uri
7UsJ.trgc prouocdt . F/jfKs quoq; difctittt . Yucrit it.iq; cr ipfum tcrtij ordinis tum cxc.ilficicntium, ttm dcfuantiu,
Scd dc Fctrofclino Maccdonicofufitis diffcrens libro primo dc antidotis , itafcribit . Qnpd ad Petrofclinum attinct ,
hud.itifimum M.icedonictm cfl omnihus cognittim : quod Eftrc.iticttm cti.im quid.tm dppclUut , .i loco in quo nafci^
tttr, nomcn miponentes . Veritm cxigiium cft prorfus qtiod ibiprouenit, ciim cr pr.criiptus, cr .inguftus is locusfit ,
Bjhcaticum it.tq; M.iccdonicttm hoc,qtiod .-( Muccdonibtts in omncsgentcs ajfertur,p.iucim cr ipfum in Macedonim
terra '^ignitur . Scd idcm in petrofclino M.tcedonio accidtt, quod in A ttico mcllc, cr iiino Falcrno co ntingit . M.ercct
tores fiquidem in omnem frrmc orbis terram, ut mcl Atticim,uinim F.ilcrnum, fic pctrofclintim M.iccdonicum adue^
hunt, cion t.imcn in M.acedonia petrofelini tantum non oriattir, qu.xnttim gentibiis omnibusfatis cffe qucat. Veriim in
"Epiro pctrofclinum plurimumgignitur , Lpcmadmodum in Cyeladibus infulis mcl : atq; ut mel ex infiilts Athcnas af^
X o fertur ; fic petrofclinum cx Eptro pritis in Macedoniam comport.itur , plurimtmq; , C~ propc totum in Theffxloni^
cam : indc ticro tanqu.tm Maccdonicum exportatttr. Ideminuino E akrno contingit . nam ciim in exigtio qiiod.-im
Italix agro Ealernum proueni.tt , complura alia uina in E.-ilcrni fpcciem a uini magiftris concinn.mtur , qu<£ pcrinde
atq; Ealernina , in omncs prouincias Komano impcrio fubicdas importantur . Tibi uerojipctrofelimm Eftreaticmn
quandoq; dccrit, ne peiorem exiftimes theriacamfuturam,fi alium impofueris . Non enimfi mortiferis uenetii/s, fi Ke=
ncnatorum morfibiis aliud ab Eflreatico petrofclinum minus congruit , propterea reliquis etiam morbis , tit tormini^
bus, uentriculo dcbili, aqu.c intcr ctitcm,<:y idgenus alijs,fcgnius opitulatur, quos in primis fan.ire theriaca non pro
mittit. Ad hxc Eftreaticum petrofclintim theriacam plane amarioremfacit, pr^fcrtim ciim reccns adhuc imponitur.
differt cntm ab alijs petrofclinis, quod ut acerrimum, ita quoq; amarifiimum efl . ZeAivov K.H7rcaoi/ id Gr£ci , quod Noraina.
Latiiti Apitim hortenfc , nominant : Mauritani , Charfs , Carfi ,feu Chares : Itali , Apio domcflico , o" Petrofello :
Gcnuatii, Peterfilicn, cr Pctcrlin : Hif^ani, Perexil : GaUi, Pcrfil dc iardin . Id uero i\iosihmii Gncci dicunty

quod Latini, Apium p.tluflre , er Paludapium : Mauritani , Af
lis : Itali, Apio paluflre : Germani, Epffich, er Eppich : nifpam,
Perexil dagoa, cr Apio : Galli, Perfil de leau . Quod autem o'»
^EoatAivov Gr£ci , Apium montanum L.ttini uocant : M.turitani ,
Acrafclinum : Itali , Apio riiontano : Hif^ani, Perexil monteflno :
GaUi,Perflldesmontaignes. nir^ociAtvov deinde id Grtecis di»
citur , quod item Latinis Petrofclinum , o" Italis , Petrofelino .

Poflrcmo {•!ss7so(siK\vo'i idGr.fce uocatur ,quodetiamLatine
B.ippofelinttm : Arabice, Salis : Italice,Uippofelino : Germanicet
Liebflockel : Gallice, Achc , cr Ache large ,

io

40

50

SMYRNIVM.

ZpfVIOV. SMYRNIVM. CAP. LXV.

Smyrnion, quod in Cilicia petrofelinum uo-
cant , plurimum in Amano monte gignitur . Caulem ha-
bet apij, & ftolones multos:foIia latiora,fuppinguia,
ad terram infrad:a,robufta,odore medicato,cumqua-
dam acrimonia iucunda , colore in luteum languefcente :
capitibus caulium orbicuIatis,vtanethi;femine brafsi-
c3E,rotundo,nigro,acri myrrh2fapore,itavt alterum
alterius loco cedat. lladixquoque odorata,guftu,acri,
faucesmordet, fuccofa,mollis. Cortexeiusforis niger,
intus viridis , aut fubalbi dus . Nafcitur in faxofis , & col-
libus, atquc fqualidis, & limitibus terrenis . Vis radicis ,
herbae , & feminis excalfacere . Folijs muria maceratis ad
obfonia utuntur-.aluum fiftunt . Radicem contra ferpen
tium i(flus bibere conuenit : tufles , & orthopnceas miti-
gat : vrins difficultati medetur . Illita recentes tumores ,
colIeftioneSjduritiasq; difcutit : vulnera ad cicatricem
perducit.partusabortuuitiat,fi feruefafta fubijciatur.
Semen lienis, renum, & uefics uitijs prodeft : menfes , &

fecundas

Smymii con-
fiderauo .

Ruellij opin.
improbanda'.

Smyrnij uires
ex Galeno .

Quorundara
hallucinatio.

Imperatoris
planta; defcri
ptio, & uires.

406 AndMatthioliComm.

fecundaspellit. commodedaturifchiadicis in uinorinflationes fl:omachiIaiit:fudoresciet,&ru-.
dus . Peculiariter datur hydropicis in potu, & conrra febrium circuitus .

Si sMYRNii Jingul£ mt£, qu£ iUi k Diofcoride tribuimtur rede , diligenterq; expenddntur ,facile qui^
dem perfj^ici poterit, Smyrnium ei herb£ /imiUimum cffe, qu£ ii nojlris in Hetruria uulgo uocutur Nlacerone . Siqui^
dem hdnc nafci cUrum cji caulc apij,ftolonibus multis refirto :fblijs latioribus,fuppinguibus, robuflis, ad terrauer
fis, odore medicato, cwm quadam acrimonia iucundis, colore in luteum languefcente . Pr£tcrea in caubum cacumini=
bus umbeUam gcrit anethi modo :femine brafic£ maiore, oblongo tamen,mgro, acri,odore myrrham refirente. Rd«
dice deniq; nititur odorata, acri,fuccofa , ac moUi , qu£ exteriore cortice nigricat , interiorc uero parte ex albo ui:'
refcit . Qu^ quidem notaiftre omnes conflat Smyrnio Diofcoridem reddidiffe . Verum quijj)iam , cui forte h£c no=:
ftrafententia minus arrideat , obtrudet nobis femen , ut quod Maceroni noflro non infit rotundum , brafic£ modo .
Huic iUud ref^onfum uolumus , quod ctm c£ter£ m uniuerfum not£ iUi rel^ondeant , facile in feminvs delineatione
mendumfubeffe poteft . Ve/ quod non in rotunditate , fed in alio uni cum altero femine intercedat flmilitudo . Porra
qu.inuit: mcmori£ non prodidcrit Diofcorides, quod Smyrniumferatur in hortis,in quibus hodie noftrum iUudferitur,
fed quod fj^onte in Amano Ctlici£ montc gignatur, tum etiam in coUibus, incultis, acfaxofis locis ; Vlinvj tamen £tatc
pafmiinhortisferebatur.ld quodipfePliniusmanififlcdemonftratlib.xix.cap. ultimo,ubi Smyrmuminterhor=
tenfia reftrens, inqmt . Bt Smyrnium olus ijsdem locis fcritur,myrrhamq; radicc refipit . Idem quoq^ teftatur Gale^
nm, quod ipfum inter olera connumeret libro ii.de aliment. facultatibus, O" de eofcribat in huc modum . Smyrnim
non eft tnfuaue . Ideoq; Kom£ plurimum uenit . Multo autem acrius eft, er calidius , quam apium : quin er odorati
quidpiam habet . Quapropter efflcacius urinm ciet, quam apium, hippofelinum, zrfion : er mulieribus menfes mos
uet . Veris tempore caulem producit, qui crudui edendo eft haud aliter quamfoha, qu£fola per hyemem inerant plx
t£, nondum caulem habenti,ficut neq; tum apium habet . Poftea uero caule accedente , tota planta iucunddorreddi-
tur,fiue quis crudam ipfam,fiue coilam mandat,fiue ex oleo, cr garo,fiue uinum,fiuc acetum uelit adijcere . Nona,
nuUi cum aceto, er garo tantum edunt, ueluti apium : alij uero paululum olei ijs adijciunt . h^c Calenus . Ex cuimfa
ne uerbis liquido apparet, Smyrnium ueteribus etiam inter olerafuiffe receptum . Galeno nimirum adftipulantur ea ,
qu£ de Smyrnio mthi retulerunt Siculi . nan<^ ij affirmant , plantam Maceronem appeUatam paflim coli in fuis hor^
tis, atq; eam uerii tempore ( ut etiam Galenus perhibct ) caulem tencrrimum emittere : qui nonfolum edendofit ,fei
gratiam qttoque ineat cum ore, pr^fertimfi cumfale ar pipere cinara modo comedatur . H js itaqifortaffe^uel etiam
ualidioribus rationibus adduilws Manardus Yerrarienfis, uir quidem ingenio, er do^rina cekbris, Smyrnium effeno
ftrum didum Maceronem conjianter afferuit . Quo fit , ut minus dubitem KueUij opinionem improbandam effe ,

quodfuf^icetur (ut proxima commentatione diximus ) Macerone
effe Faludapium . Smyrnium uero eam effe flirpem ccrto putet ,
quam in GaUijs uocant uulgo Letiecchia. Smyrnij tum hifloria,
tumfacultatcs defcripfit Galenus lib.Yixi.fimplicium medica^
mentorum,fic inquiens . Smyrnium quidam Hippofehnum agre=
fte cognominant. Ex eodemgenere cr ipfum cum apio efl,(T pe=
trofelino :fueritq; apio quidcm ualidius, petrofelino autem imbes^
ciUiuf . Menfes itaq; , er urinas mouet , calidum,ficcum'q; tertio
ordine . Cilices petrofelinum nominant, quod in Amuno monte na
fcitur . Efl quidem er ipfum Smyrnium , minus uero petrofelino,
crfmyrnio acre . Proinde er ulceribus imponi potefl, quia uideli
cetfine moleflia deficcet .Sedor digerere, qu£ induratafunt,ua
let . Reliqua uPs eius apio, er petrofelino fimilis efl. Quocirca et
\ v<^/v^ femine eius utimur ad menfes, urinas,cr aflhmata, fiue anhelatio^^
it/\ WA^^ "^^ • ^^^"^^*^ Galenus . C£terum non dcfunt ex recentioribus,
qui haUticinantcs contendant, plantam Imperatoriam uulgo uoca
tam legitimum effe Smyrnium, argumento quod eius radices exte
rius nigrefcant , interius uerd uirefcant . Verim ij ex eo aperte
decepti deprchcnduntur, qtiod tion animaduerterint, an h£ plan-
t£ c£teris interfe notis conueniant. Sed pofleaquam de Impe^
ratoria herbd incidit mentto, obfui nominis muieflatem , uiriumq;
pr^flantiam, pr£tcretmdumfine non duximus , quin hic eius tum
hifioriam, tumfactiltates edifferamus. Vr^ftantifima igitttr i m=
p E R A T o R I A in Ananienfibus montibus fupra Tridentumfi-e^
quentifiima nafcitur ,fvlijsf^hondylio minoribus ,folo accubantis
bus, robuftis , hirfutis , ac ajferis : caule bicubitali, purpurafcen^
te, rotundo, hirfutoq; : in cuius cacumine umbeUa floribtis candi^
dis ornatur : e quibus poftea fcmen prodit fefelis modo acuttim ,
pariterq; odoratum . Radix inefl ei tion longa , mediocriter craf-
fa, rugofa, dura , Ugnofaq; , qu^fbrls nigra eft , intus ueroftibui-
ridis , Eaguftuadmodumacris deprchenditur, dc mordax,fuba=

mara.

IMPERATORIA.

10

»0

jo

40

JO

InLib. tertiumDiofcondis. 407

mrd, ZT odordU . Ex quo nontemere aliquis conijcere potejl, Impcratoriie radicem cxcalfucerc tertio exceflu co:b
pleto , uel qtuxrto inchomtc :ficcare ucrofecundo . Difcutit hxc mirifice tum uentriculi , tum intcftinorwm, tiim etia
uterifldtus . Qjiapropter coli cruciatibm ac uentriculi tormimbus maxime utilii cft . Cit iicm mciifcs, atcL urin.m .
louentur eiiK dccoilo utilitcr in dolore dentes , prafertimfi in uino aujicro radix dccoquatur . Eadcm ex uino poti
uteri lirangulationibus prodcjl . conccptum adiuuat , qucmfi-igidita; interdpit : concodioncm roborat . Commanfa
eji ueluti pr.eftantifimus apophkgmatifmui , ut qux cfficaciter ccrebri pituitam expurget . 1;; pulticrcm ccntrita ,
uinoq; fttbindc pota, fi-igidis occurrit morbis . duamobrcm refolutii, comitiulibus , conutclfis, duxiUo cft . Aitiiit no=
nuUi quartana eosfan.tri , qtii pulucris cochle.tr ij dtmidiim hora una antc acccfioncm , cx mcro bibcrmt . Oris hali=
tum commcndat , er omncs robor.it fenfus . Epidemijs morbis, ucneniiftre omnibus , ac uenenoforum animalium tum
t o morftbus, tum iilibus opem pr^ftat . Afthmaticos,fcu anhelofos tutiat, obftrudioiics aperit , aqua intcrcute laboran-
tesfanat , itcmq; licnc affciios . In ftmma cxcalfacit uniuerfas corporis partes , quasfi-igus occuparit . Yt hiiic pa^
imfiat, herbam hanc non immerito fibi Impcratorice nomcn afciuijfe, ciim tot tantisq; uiribus pneditaftt . Ipj =' Nomina.
mop id Gr£ci, quod Latiniitem smyrnium, cr Olufatrum, nominmt : Mauritani, Seniruton : Itali, Smirnio, cy Ma^
cerone : Hij^ani, Apio Maccdonico .

E'A(!6(|)ojSoffKOi;. ELAPHOBOSCVM.

CAP. LXVI,

10

30

40

50

Elaphobosco fceniculaceus caulis eft , aut
rorimarino fifmilis,^eniculatus : folijs duum digito-
rum latitudine,vt terebinthi,prxIongis,aliquantum
afperis, circumfradis. Adnata multa habet, ferentia vm
bellas anethi fimiles , & femina eiufdem : florem fublu-
teum.-radice ternum digitorum longitudinis,&craf^:
fitudinis vnius,candida5dulci,efuiapta. Caulis tener
pro olere manditur. Contra ferpentium id:us,datur
femen in vino . Fama autem eftjhoc pabulo ceruas fer-
pentium morfibus refiftere .

Qjf A N Q_v A M aliqui profitentur , fe Elaphobofcumin
Italia innettiffe, atq^ etiam quibufdam in hortis oftendere ; herba
tamen , quam pro eo demonftrant ,fiilia proftrt incifuris multis
diuifa, Uttiaq; . Adeo ut hinc pcrjficue inteUigi poftit,eam a le~
gitimo Eiaphobofco plurimim dij?idere,ft Biofcoridi magiSy
quam Pliniofides eft adhibenda . Pliniusfiquidem libro, cr cap.
XXII. Elaphohofcumftlijsfmyrnij^o^feminecorymbaceo des
pinxit his uerbis . Elaphobofcumftrulaceum eft ,geniculattm v,
digiti craftitudine :femine corymbis dependetibut,flmili effigie,
fed nondmarii:ftUjs olufatri. er hoc laudatumin cibis.hiec
PliniiK . In quibus uerbis,qu6d ea plane a Biofcoride diffentiat,
ManardusEerrarienfls Vlinij codicem deprauatum effeextfti^
mat. C£terumKueUius tradit Elaphobofcum legitimupau=
cis hodie cognofci, etftfi-equens ubiq- reperiatur^iUudq^ effe ce=
fet , quod uulgo offtcinisfimul er herbarqs Gratia dei nomina=^
tur , e quafui nominii unguentum conficiunt . Sedhanc KueUij
fententim iton admittendam , quin potius explodendam putaues
rim, fi per Gratiam dei eam pkntam inteUigit , de qua nosfupes-
ritu differuimus in hyffopi commentatione, er qua officinx utuntur . Ciuippe quod h<ec caule,& folijs hyffopofit pera
fimilis, non autemfceniculo, ac terebintho . Quamobrem aut aliam in GaUia plantam effe eodem nomine appeUatami
dut KueUium omnino deceptum exiftimauerim . Ipfe equidem herbam qudnddmf^pius uidi , twm in Tridentino , tum
in Goritienft dgro, cuius etidm hic pidurdm damus, qu£ ita notis omnibui Elaphobofco r^j^ondet, ut non potuerit a^
nimus non inclinariad credendum , hanc legitimim effe Elaphobofcwm . Vaucis admodum Elaphobofci facultates
perftrinxit Galenus lihro vi.ftmplicium medicamentorum ,flc inquiens . Elaphobofcusfacultatii eft cdlids, er te^
nuium pdrtium, dc proinde exiccdtoriie fecundo mdxime exceffuwm ordine . Eius nomen Gracum eft eAoccJJOjSoa
CKoi'; Latinmfimiliter Elapbobofcum, cr Cerui oceUum : Italicum, Elaphobofco .

EUphoboEi
con(ider.

MMg-xflfov. FOENICVLVM.

CAP. LXVtl.

Ruellij opin

fufpeft».

Elaphobofci
facul. ex Gal.

Nomina.

FoENicvLVM, fiherbaedatur,autfemencumptifanabibatur5niammasfadereplet. Coms
dccoftuminrenumdoloribusfubditum proficit, quippc quodvrinam excitet.contra ferpentium
iftus in uino conuenienter bibitur : menfes ciet . in febribus naufeam , & ftomachi feruorem ex aqua
firigida potum feda: . Contritse radices , & cum melle illitae, morfibus canum medentur . Succus cau-

40

Foeniculi ui-
resexGiI.

Nomina.

8

And. Matchioli Comm.

Foeniculi con
fideratio.

FOENICVLVM.

le, & folijs exprimitur , & in fole ficcatus , in medicamen-
ta adijcitur, qux ad excitandam oculorum aciem commo-
de temperantur.Extrahiturfuccus ad eadem ualens,etiam
lemine uiridi,ramulisque,& radicibus prima germina-
tione incilis. InIberia,quaEad occidentem fpectat,fuc-
cumredditgummifimilem. Caulem medium,dum her-
ba i^oret, ruftici demetunt, igniqueadmoucnt , quo faci-
lius ui caloris exudans , gummi remittat ; quod eflicacius
/ fucco eft, ad medicamenta oculorum .

CVM.

lO

FOENICVLVM ERRATI»
CAP. LXVIII.

Es T &fylueftrefceniculum,magnum:fertautem fe

^_^_ mencachryifimile. Cuius radix iucundeoIct,poraque

7*)C^'^^^^^^ftranguriae medetur : mefes impofita ciet . Ventrem fiftit ,

^^S^^^radice,3Utfeminepoto:contraferpentium morfusauxi-

-^.-^' ^^liatur,calculoscomminuit,regium morbum expurgat.

r^ ,. xv.^\ x%; La<^isabundantiam facit,deco(5lumfoliorum hauftum;

i#/ ''^r>5*^^^V fceminasapartupurgat. Traditur aliud hippomarathri

'0/ /{^^^L^genuSjIongo, cxili,&anguftofGlio:feminecoriandri,ro-

S/^e^^^)/^^'^^^ tundo,acri, odorato. Excalfaciendi naturam habet,& ui-

' '^^!^^^^^^^^!^ '^^^"^ fceniculo refpondet, fed ad omnia infirmius. "^ ^

FoEN.i cvLVM tdm erraticum , qum fxtiuum omnibus

'^/'^'■WdiiliM^^^J^HW^inHetrurid notum eli . Seritur domeflicum Fcbrudriomenfe uere

<* ^^:^^{'\^^^^ ineunte , locK apricts , O" modice faxojis . quippe quod non minus

/{'^!>'W^^'^ '" '^'^'"'"'" '^"'"^""^"f'^ g"/^«' acutaquidam dulcedtne placeut,

qum utile Jit in medicamentis . Foeniculi mcminit VlintM lib. x x

l#5/wt\%^ cap. XXII i./ic inquiens . Taniculim nobilitauere ferpentes,gus

fiatufeneiiam exuendo , oculorumq^ aciem fucco eius rcficiendo,
Vnde inteUedum efi , hominum quoq^ caliginem prtecipue eo releuari . CoUigitur hoc caule turgefcente . Infolefiek
c.atur, inungiturq^ ex meUe . Vbiq- hoc eft : Idudatifiimum tamen in Iberia e lacrymisfit, c^ exfcmine recenti . lit ea
tiam e radicibus prima germinatione incifis . 'Efi er in hoc genere fyluefire, quod alij Hippomarathron , alij M>r/j=
tieum uocant, folijs maioribws, gufiu acriore , proceriui , brdchidU crafiitudine , radice cdndidd . nafcitur in .calidis ,
fedfaxofis . Diocles cr aliud Hippomarathri genus tradit , longo , cr angufiofolio ,femine coriandri . U<ec PliniiK ,
qui e.i. frre omnia 4 Diofcoride mutuatm effe uidetur . Vorro alterumfyluefiris Fceniculigenus, cuiuifemcn coridn^
dri efflgiem reftrt, a nemine hdHenus, quodfcidm, in Itdlid cognofcitur , cr ofienditur . Toeniculum , ut memorits
prodidit Galcnus libro v ii . fimpliciwm medicamentorum , tam ualenter excalfacit , ut ex tertio ordine excalfacien^
tiitm cenferi pofit . Deficcat uero non eeque,fed ipfum quij^iam in hoc primi cjfe ordinis pofuerit : proinde lac pro~
creat . quodfi admodum deficcaret , nonfanc generaret . Suffufis cddem rdtione auxiliatur . Vrinas , menfesq^ ciet .
Efi er alterum Iceniculwmfyluefire, quod pr£ magnitudine hippomarathru/m nuncupant , cuius radix acfemen am^
plius quhn domeflici, deficcandi uim obtinet . quocirca uentrem quoq^ eo nominefifiere uidetur . Necfanemanififia
iUis tnefi adilrifiio . Huius non radix modo ;fed er multo magisfemen cachryi adfimile efl : potcfiq; ©" calculosfi-an
gerc, er auriginofos fanare , menfesqi mouere , cr urinam excitdre : non tamen lac congcrerc ,ficut iUudfuperius .
Aliud efi Hippomarathrum, cuiusfemen rotundum efi, O" dcre,fimilefemini coriandri ,fdcultdte quidem hippomd^
rathrofimile,fed debilius . Vlanta Gr£cis f^ot'f ot^f ov , Latims Tocniculum appcUdtur : Arabibus, Kaienigi : Itda
lis, Finocchio : Germanis, Tenchel : Hij^dnis, Hinoio, ZT Tuncho : GdUis, lenotl.

20

J»

40

A«uitoJ. DAVCVM.

CAP. . tXIX.

/o

Dav c VM aliqui daucium vocant. Creticum folijs foeniculo fimile,minoribuS;& tenuio-
ribus: caule dodrantali, vmbella coriandri,flore albo:femine acri,candido, hirfuto, fuauifsimi
odoris in mandendo. Radixdigitalicrafsitudine,& dodrantislongitudine adolefcrt. Infaxofisna-
fcitur,& locisfole ilkiftratis. Aliud eius genus,fylucftri apio fimile,acre,odoratum,aromao-
lens, feruentis guftus. Probatifsimum Creticum. Tertium afsignatur genus folijs coriandri,
floribus albis, capi te, & feniine anethi, mufcario paftinacK : femine oblongo, ceu cumini, acri. Om-
nium femen excalfacit, potum urinam, menfes,& partusextrahit: torminibuslibsrat: veterem tuf-
fim mitigat . phalangiorum morfibus potii in uino, auxiliatur : tumores illitu dilcutit . Seminis dun-
taxatinaIijsgf;p.eribusinualuitufusiiiiCreticoctiamradicis,qu2Bmaximecontra venenatorumin-
juriam in uino bibitur. .eudihi. i.

TAMETSI

»•

2Q

f«

4«

D A V C V M.

InLib.tertiumDiofcoridis. 409

T A M E T s I nonnuUiinucnidtittirpluntdrim cxploratO' Dauci conff-
rcs,qui Dauctim al> crratica paRinaca nihilprorfus diffcrrc con=. ^«""0.
tcniant , afjirmantes, hoc idcm fcnfifje Galcntim , (y poft ipfunt
Vaulum ; ij tumcn, quantum eqitidcmfcntio, nwtikftcfalli depre
henduntur. Nam ctft rcile dici pofit, Daucitm cjfc fylucflrk pa=
ftinac£ gentts ; non obid tamen iUa , mco iudicio ,fuerit unqtum
fylueftrispafttiiaca,cuiuspaul6fi<periiis mcmimt Diofcorides.
Qjtandoquidem fi unam, cr candcm plantam cjf Daucttm^cr a=
grcftcm paftinacam crcdidiffct Diofcoridcs ,de ijs fane feorfum
non diffcruiffet, 11^^^^ altcrum ab altera proprijs capitibus difiun-
xiffet . Cxierm ctm non defint , quibus uideatur Galcnus inter Quorundan
has plantas nuUamfacere differcntiam,uideiidmn cft,an itafe res «"or .
habeat . Mihi quidcm intcr eas difcrimen fieri uoluiffc Galenum ,
iUud maximum argumcntim eft , quod Diofcoridcm fccutus , er
ipfe uariois utrisq; tribuerit uires,ea/sq; diuerfis locis defcripferit.
Dauci fiquidem libro v i. Paftinac£ uero lib. v 1 1 1. mentioncm .
fccit infimplicium cenfu . Hiitc itaq^fit, ut aperte conijciam, Gds
lcnum ititer iUa difcrimen notiiffe : atq; eos decipi,qui in hoc M.ar
ceUuni , cr KueUitim feciiti, contrttrium afferunt . Quortipr^^
tereafententiam , ipfius Galcni teftimonio ,facile explodi poffe
putauerim , necfolim qtiod diuerfis capitibin utriusq^ uires j^c=
ciatimtrailauerit;fed quialibro vi.fimpUcium medicamcnto:^
rum,Daucmn noneffe paftinacam ckriftime oftctidit,ctm iti=
quit . Dauctif, quem quidamftaphyUnum iiominattt, agreftii qui=
dem domeftico mitius eft efui idoiteus . In quibiisfanc tierbis Ga-
lenm perffiicuefxtii declarare uidetur, Daucum nofibi,fed alijs
pa^indcMt dgreftem appeUari . Qttimobrem cum Diofcoride non modo dixerim \fed etiam affirmauerim tria Dauci
genera itiueniri. qtiorum iUud Italiifi-equentius eft,quodfylueftrem puftinacam lemulatur. Hoc enim in Senenfi ugro,
prafertimininaritimii,fi-eqitentifiimumtiafcitur. Creticum autem legitimtm ex Creta tantim affcrri exiftimaue^
rim . Porro Daticus, qui coriandrifvlijs p.rouenit,€r femitie cuminofimili, in qum pltirimis etiam Italis locii repc=
ritur. Dauci uires tradidit Gulenus lib.vi.fimplicium medicamentorum fupra citato, ubi itafcribit . DauctK,quc
quidamftaphyUntm nuncupant , agreftis quidem domeftico minuf efl efui idoneu^ , caterim in omnibui tiebementior.
At domcflictn comeflilis quidem ,fed imbeciUior . Acrem , & calefaciendi facultatem obtinct , ac proiiide etiam ex-
ttnuundi .Certeraiixpr£ter iamcomprehenfa fiatuofum quidda,m obtinet , ac uenereum . Scmen autem domeflici
duidem cr ipfum quundam ad uenercmftirnulandi potentium pofiidet . Agreflis uero platicflatu caret, quod di(pv<yov
Hocant : ac proinde urinant , mcnfesq^ cict . Atque hailenus de facultatibus dattci Galentts . Quifubinde defemiue
eiufdemfcripftt, ciq^feorftm uiresfu^is rcddidit his uerbis. Dauci herbxfemen excalfaciendi tiehementer facultatem
habet,ut inter prima efficaxfit tum uriHiC mouendt medicamen, tum menfibui prouocandis . Multtim etiam digerere
per halitum poteft,foris impofictm . Ipfu ticro herba fimilem quidem uim obtinet , tamen femine infirmiorem , ni^
tnirum ob aques humiditatii raifluram . quanquam utique O" ipfu caUdafit temperie . Axukos ita Grxcis ut etiam
Bauciti Lattnii appeUatur : Mauritams , Ducu , Gez<ir ,fcu Cicz<ir : ItdliiJ^auco : Germms,Beruurtz : Uij^uniSt
J}tUicoCretico:GaUis,Carctefduuages.

Dauci uires
ex Galeno.

Nonina.

A6A(1;»Vo'/. ,, D E L P H I N 1 VM .

CAP. LXX.

Delphinivm rurculosemittitaiadIceunarerquipedales,autmaiores:aquibusfoliaexeut
paru3,tenuia,diuira, prslonga,quxdelphinorumeffigiem repraefcntant:undetraftum nomen eft.
Flos uiols albz non difsim ilis, purpuieus : & femen in filiquis,milio proximum : quo non aliud uti-
lius bibi poteft ,ab fcorpione percufsis . Aiunt enim obiefta herba , fcorpiones refolui , atque igna-
^ *■ uos torpefcere : femota uero ea, fcfs recolligere . Prouenit in afperis, & apricis . Alterum eft delphi
nium, quod Romani buccinum uocant , fuperiori fimile, fed folijs, & ramis longe gracilius . Vi-
ribus eifdem pollet, fed non ita cfficacibus .

, Q_v A N c^v A M fcribitRueUius,h€rbdminGdUidndfci,cuirurdnuUumadhucnomenimpofuerunt,qu£om:: Delphjnijco^

ttibui prorftii notii Delphinio reffiondet ; in ItaUa tamen nemo hddenus , quodfcidm , kgitimum oflendit . Ex quo fi<^eratio .
tanttm dbefl , ut putduerim unquam , iUud Ruellij uerwm dc legitimumfuiffe Delphinium, ut etidmfim plerunquefu=
fpicdtus , hoc Delphinij caput in Diofcoride f^uritm dc afcititium effe . Ncc temerc , utarbitror : nam fufpicio inde
ortimfumhdbuit , quodDelphiniumnufquam , quanttm equidem legerim , defcribatura Guleno, Oribafio,cr
Vaulo : cim tamen horum aUiii htftoriam, aUui uires platdrum ex Diofcoride bonafide infuo quifqifimpUcium cenfu '

reflrat . C£terum non defunt etiam qui ueUnt, eam plantam Delphinium effe , quam Germdni uulgo tiocdtit Ritter<^ opmiones re

f^orn 3 id eft , Equitis cdlcar , herbariorum uero uulgus ConfoUdam regalcm ; q^um tios inter fyltteflrii Cuminige=- pro batac.

M nen

Senaj delinea-
tio.

410 And.MatthioliCdmm.

ncrsfuperim retulimitS . Verum cim h^c unum Untkm cmittdt k ndice caukm , non autem plures furcuhs;fDtia
non jir<xt delphinorum effigie , necflores dlbs uioU £mulos , horum fentcntim cur prohem , non habeo . Vuchjius
atdtii noJir£ medicw. pr^ftdnti eruditione er rerum peritid , antediilorum opinionem fequitur in Itbro de compo^
nendorum medicdmentorum rdtione , quem idm recens locuplctutum cxcudit . Scd ipfe quoque (fi reSie fentio ) uni
cum iUis in errore uerfdtur . qudndoquidem non folkm ( ut diximus ) nufqudm , quod cgo inuenerim , Delphinij me=
minerunt lUi prjejldntifimi medicin£ duthores, quos nomindui , qui tdmen fimplicid ex Biofcoride trunfcribunt , er
mutudntur ifed neque etiam eiui cdput legitur in dutiquifimo Diofcoridiscodice Longobdrdis literis fcripto , cuius
fjepe fidem citdt c^ probdt MdrccUus Virgilius , ut mihi licuit uidere in co , cuitis copidm mihificit Vienn£ cldrif*
flmtis iurifconfultui \odnnes Albertus Vuidmdnliddiiis A ujlri£ orientdlis cdnceUdrius. Quod ccrte mdnifijio fdtii
drgumento effe potejl , Delphinij hijioridm pldne fdbulofam cffc , uelfdltcm Diofcoridi ddfcriptdm cr ittegitimdm .
Hon dcfucre pr£tercd ,qui Sennm Mduritdnis uocdtdm,filiqudrum conuexitdte fi-eti,(y decepti, Bclphinium
effe crediderint . Quorum grduis error ita euidens eji , tlt iam db ommbtis exploddtur . Idij; non iniuria , quod in
Belphinio ( demus eius cdput legitimum efje )foltd , nonfiliqu£ , qu.^ delphinorum fvrmum repr^fentent , requirdn='
. tw:Jvlidq;finttenuid,longa,diuifd:floresui:rgpurpurei:zr totddcniquc Delphinij fdcies cd dcpingatur , qux
cum Send qukm )ndxime pugnet , ut mox pdtebit . Nam quotiidm Dclphinij occafione in Senx fermonem incidimusy
ckm huius nufqudm , quod inuenerim , memiiierint Diofcorides , Gdlenus , 'Paulus , er ueterum Gracorum alij ,fit^
qiie in repurgdndishumoribtis non modo mnoxium ,fed etidm fumme utile medicdmentum , hunc locum non tranfe^
wtium duximus , quin de Seitd dijferdmu4 , eiusq^ hijioridm , ©" uires ckm cx alijs , tum ex eo quod nobis compertum
efl, defcribdmuf . Conflat itaq; s e n a , Mduritdno nombte di(ld,JvUjs glycy,rrhiz<£ crajiis,fuppinguibt(s, fa-
barum faporc : cdulc cubitali , a quo ramuli exeunt in lori modtim flcxiles . F/ore j,ci emicditt aurei , ueluti brafiic£.

f »

z*

S E N A.

^«

RuelJij hilla'
cinacie .

pttrpureis intercurfantibus uenulis : quibus fuccedunt JcUiculi

falcati , adeoijj ndtttrd comprcj^i , utfuperior membrana injcrios^

ri coh£redt:in quibus femen contineturin nigro fubutrefcens y

uudrum uindceis ufqueddco fimilc , ut nonfdcile primo oculorim

intuitu dlterum db dltero difccrnatur . loUictili e ramufculis pro*

minent , tenui pediculo dppenji . quofit , ut maturefcentes, prfra

uo ttentorumfldtufdcile decutidntur . VUntd eflfrigoris impati*

ens . ob idq^Jcri uult maio, nec ultrd dutumnum perdurdt . Siquis

dem ( ut pluries expertusfum ) prius fdtd ,fdcile frigore deper:^

ditur ,ferius uero hyememflmiliter non tolerdt . Meminit Sen£

Serdpio infuo deflmplicium medicdmentorum uolumine,ubi ftc

hdbet ex dudoritate Abohdiiifd . Settd dfferuatur ficca ,filiquds

lundtax, er oblongds profert : in quibusfemina in ordincm digefla.

clauduntur. Siliqu£ tcnuipediculo pendent : ob idq^ facile uen*

torum impetu deturbdntur . Cdducas opiUones coUigunt . hxc S «•«

rdpio . Cuiuspoflremis uerbisfl)rtdffe deceptus KueUius,Se».

mdmcdm efjc arborem exiflimauit, qua Thcophralius lib. iii.ca.

xyii.dc plantdrum hiflorid Colutcdm dppeUdt . qudiidoquidem

h£c dtttiquispdfloribusfuitfdginaitdis ouibus expettta . Vnde fas. •

cile KueUim , '^ui nunquam Jvrfltdn in Uetruriafuerdt , ubi pdf~ 4»

ftm legitimd Sena fcritur , pr^fertim in ^lcrcntino agro ,magno

errtire putauit , Senam iion herbdin effc ,fed drborem. Colutcdm

uocatam , ratus eafdem pUnt.iS effe.Scd eitts error htnc pr£tc^

redopertijlime diluitur , quod Colutca ftliquas projirdt colore

in purpurdin primkm uergentes , mox dlbicdntes,flatH turgen»

tes,qu£ fi premantur ,crepitum magitum edunt: femine intui

pdruo , rotundo , lentis effigie . Send uero filiquatur fvUiculis lu*

ndtis , qui nuUo f^iritu tumido diflenduntur , quibus femen inelu^

ditur uindccdrum infldr . Adde etiam,qu6d Colutcd arborfit mul

tis perdtirdtts dttnis ,Scnd uero non nifi paucis menfibtis uiuat.

Quoflt , ut iam omnibus paUm fit , KueUtum hac in re mdntjvflc

c£cutiuiffe , & inter Sendm , er Colutedm non pdrudin intercederc diffcrcnti.-tin . E t qudnuis afferdt fuchfius itt

fuis de pUntdrum hiflorid commentarijs , has pUntas fdcultdtc interfe mitnmc diffcrre ; eum tamen in errore uer*.

Colute» , & fari putduerim , quod certo fcidm Colute£ femen non minus , qu.\m gcntfl^ uomitiones ciere . Colvtea,

Colyte? me- fu de ea quoq:, hic dliquii dicdmus, Tbeophrdflo dudore loco paulo ditte citato, L ipar^ proprid trdditur . drbos md-

gnitudinc pr£fldns,fru(lum infiliqudfircns , magnitildine lentis , qtio otics mirum in modum pinguefcunt . l<idfcitur

femine , er fimo pr£cipue ouiUo . Tempus ferendi ciim Ardurus cccidit . Screndum fcmine prxmddef.xdo , cim

idm in aqud puUuUre inceperit . Tolium habet non dbfimilefoeno gr£co . Gcrminat primo unicdulis , tricnnio maxi^

me : f^argitur deinde in ramos , quartoey dttno arborefcit . hac Theophraflus . Bx quibtis fane uerbisUqttiio dppd^

ret, qudin mdxime a Coluted differdt Send . Tuchfitts cr medicin£ , cr Gr£ci fermonis pcrittflimtis , pUittani hditc

iionColytedm,fedColutedm4fuofeerrorc 'uindicans^,dppeUandam cenfuit.Et rcde qtiidem ,riico iudicio . nam

Colytci

J»

tio

InLib. tertiumDiofcoridis.

411

«p

*0

fo

40

ColytcdlongedlUeflabiUu,Thcoph-dfio tcftcloco mod6citx=
to.ubi camijs depingtt itcrbis . Arborcircd Iddm proucnicns,
qum c o L Y T E A M uocmt, gcnm aliud cft . E/i autcm
fruticofx, TAmofd, dloft, inuentu rara,non crcbru : fvlio kurino,
kuri Utijdli£,fcd rotundiori, Mnplioriq; , ut iicl ulmcoftmile dp=
purcdt, oblongius tdmen , colorc pdrtc altcra hcrbido , tcrgo du=
tcmdlbido,ncruofoq-:corticciionlxui,fcdqudliuitiginco:rd='
dicibus pcrfummdgr.tcilibus, crft)lutis , ucrim mbrdtis , cr dd-
modumftduis . Frudu,ftorcq; cdrcrc putdtur. Ex his Thcophra^
fti ucrbii pcrf^icuum cfi, Colytedm .■< Colutcd plurimum diffcrrc.
QU£ tdmcn etft Thcophrdfti a:uo Lipdr£ pcculi.tris fucrit ; hoc
tdmcntcmpore pluribusin locPs l^ontendtdmuidimus,pr£fcr=
timqj in Tridcntino dgro dpud Andnios, ubi cgo primum cdqu.hn
plurtmii oftendi . Sed ut eo, unde digrejfd cft, um noftra rcdedt Meruis,&Bra
ordtio,credidit M.cfHcs S cnceftilliculos in dcijcicndd dluo fvlijs lo^ f»"ol' h^t^xs .
geprsftdntiorcs effe . Huic uero recUmdt non folim Mdndrdm
lerrarienfts uir dodif^imus ^fcd ctidm dmturnd mcdicorum cxpe
ricntid : ctft Bfdfduolui , quiNLefuem tueri uidetur , contrarium
putet. Cieterimncquis cx dltcrcdtionibus confunddtur ,dicdm
ingcnue quid hdc in refentio , nec quicquitm db eo reccddm , quod
experimento pluries comprobaui . Sciendum igitur eft ySen^foU
liculos, quificcdti djferudntur , duumefjegcncrm ; dlterum per
fe cdducum, ct in pUnta drefdilum,d quofemen cximunt,nigru/m)
er prorfus eudnidm : dlterum ucro , quod ante mdturitdtem dea
metitur, crdffum, pondcrofum,fucco pr£gndns,CT tcgetibus ex~
pdnfum in umbrdficcdtur,fed hoc uenunddtu rdrum . Cuifdne,ut
idm millies periculumftcimus,non minor deie£lorid uii ineft,qudm
folijs . Primum uero genus , quo Venetijs omnesftre offtcinxfcd^
tent, non modo minorem huiufmodi uim hdbet ;fed prope nuUdm .
VthincpUnecoUigerelicedt,Ni.efuemhlcnoncffeJinelimitdtios
ne ddmndndam : qudndoquidem K, ut drhitror, deftiUiculis decer-
ptii inteUigctt , non autem de cdducis , quibus tantum utuntur ij , qui Mefui fdlso reclamant . In quorum numero ego
quoqi quandoq; fui , uercimcum pofted integ^tim SencC campumfcuiffem , ut foUiculos decerptos uirentes ,&fuceo .

prignantes, moxftccdtosexperirer, rem dliterfddo periculofe habere facile comperi . Qjidre noftro excmplo, qui
fbUiculis uti uoluerint, Sendm ferdnt, utfoUiculos optimos hdbednt, uelfaltcm probatiftimos emdnt,fl tdmen eiufmodi
reperiri poterunt :ftn minus folijs tutius, cr efficaciui utantur . Obefi Sena ( ut idem Mefues inquit ) nonnihil uen~
triculo . qudmobrem ut hxc toUdtur noxd , cr eiui roboretur fdcuitax , gingiber dddendum pr£cipit : quin CTea,
qu£ cor, cr iientriculum corrobordnt . Veruntdmen non defunt, qui hdnc reprobent fententiam : quod dcguftatis Se
nafvlijs, dliquid adftridionis, nonntJniftccitatis, atque etiam tantiUum amaritudinis perceperint . qux omnid potiui
Senmn robordre uentriculum indicdnt , quhn ipfum perturbdre, dc imbcciUum rcddere . In quorum fententidm ego
quoque pedibus eo : ndm etft quibufddm , prxfertimcji mulieribus, qudndoque contingdt,ut epoto Sen£ diluto,eorum
inteftina torminibta uexentur,id nunqudm ex Sen^fdcultdte prouenire extftimdui,fed ex crafiis, pituitoftsi^excres.
tnentii, ab hoc pharmaco eo impulfis, qu£fua crdftitie inteftinorum medtus ddeo replent, ut in eis non pdrudm ex«
tenftonemfaciant, dim uidm ad exitum qu£runt . Neque tamen me unqtiam aliqucm inuenifte mcmini, qui diceretfc
epotaSena, uentriculi dolore Idbordffe . Vroinde AditdriiK, quifolus,qudntum cxtdt , inter Grxcos Sen£ uires de^
fcripftt, Senam citra noxdm biiem^ZT pituitdm deijccre memori£ mandauit . Id quod nonfine erubefcentiaftiere coe
git quendam Vhilippum de S et medicum, qui (nifdUor) utfudm potius tueretur fententidm , quam ueritatem , phar=
mdcum quoddam improbauerdt ex Sen£ diluto, rhdharbaro, dtque agarico conftdtum,quod cuidam lUuftrifi. ac Re*
uerendtft.Cdrdindlis,dc Principis Tridentini nepoti in quddam quotididttdftbre dederat cldriftimus medicus Andretn
o GdlltK Tridentinus . Is dutem phdrmdcum iUud ddmttditdum effe cenfebdt, quonidm Sen£ dilutum , dgdricumq^ exci=
piebdt, drgumento quod h£c duo (ut ipfe afferebdt) mdxime uentriculum l£derent,immemor,ne dicdm igndriis,qudn
tum pr£ftdnti£,dc uirium dgdrico tribuerint inftbribui diuturnisftniendis,a pituit£ pr^fertim infdriiu exortis,Dio=^
fcorides, Gale,nus,Qr Mefues,qudnti5q; Idudibus S enam extulerit Aiiuarius . C£terum e Sena , ea magis pr^flat, Sens , & eius
qu£ ex AleXditdrid Aegypti, uel ex Syrid djfertur, quanuis c noftrate adhuc in agro uirente , er rofarum diluto ego diluti uire* .
quotannis Syrupum pdrdre confueuerbn . qui tuto , largeq- omnes purgdt humores . Bdturq; commode pr£giwitis
ius,o~ pt(eris,et cuiufcunq; £tdtis homiitibus. Dilutii tdmen magis pr£ftdt,quam decoilum,qucd nuUa cx pdrte exha
let : cuitis unci£ quinq- , uelfex aluum modeftijiime , zrftne maleftid foluunt . Quod tuto daripofiitpr£gnantibus,
cr pueris, experientid docuit, cuifubfcribit Ailuarius , qui Senam citra noxam purgare tradidit . Kedditur medica^
mentum hoc in deijcicnda aluo pr^fldntius, dtque udlentius,ft cdfti£ nigrx , aut mann£ , aut rhabarbaro , aut rofd^
rum diiuto , aut rhodopharmaco, quod offtcin£ Syrupum rofatumfolutiuum uocant, commifceatur,dutft maccretur rn]^:
Senacdprinofero. Tr^ftantifiimmdilutumhoc modo paratur. Sunwntur fbliorum eleiiiftima Sene drachm^ ratio.

M a /exj

prap»

412

And. Matchioli Comm.

fex ygingiScrii , dtttcinndmomi contritidrdchmd und.fiorum buglof^i drdcl;m£ du£ :mifcenturq; omnid,zr fidili
uitro circumlito, fiueftdgneo uafe angufti orificij excipiuntur,ct affuftsftrucnti^ ctqu£,<xut feri caprini uncijs decemy
uafts ofculum adco occluditur,ut nullus pcnitus j^irandi pateat exitus. Uiiperadi^ puluinariplumis anferinisfardo,
igntcf; calefado uas inuoluitur,repcnitttrq; in arca,tibi pcrnoiiareftnitur . Sic enim confcruato calorc dilutum omnc
facultatem infe recipit . Stmt pr.-etcrca,qui utndcmi£ tempore Sen^ftilia m mtifttm conijciaitt, uinum indc conftci^
Sena uires ex entes,quod alttt dcicdoriam uim obtinct . Tlducit Sena per inftrna ( utMcfucs tcftatur ) bilcm tum atram, tumflds
MerSc Serap. uam,c:r (ut Aduanti^ ait) non bilem tdntKm,fcd etiam pttuitam : quodfane expcrientid comprobdttir . Munddt Senx
cercbrum,cor, tccur, licncm, ptdmoncm, &~ omncs corporisfenfus, conftrtq; omnibtts eorum incommodis . Vifcertm
cbftrudiones apcrit, atigct iutientutcm,fcnium!^; rctardat , er dnimi hildritatcm dffert . Foltd in cdpitis perfuftoni^
btis utilitcr decoquuntur, pr^fcrtim ddditd diithemide . Koborat enim hoc modo ccrebrum, nertios , oculorum dciem, * «>
C duditori.vn fdcultdtcm . Optima dcmum in uniuerfum eft medtctnd morbis omntbits diuturnis , er meldncholicis .
Qjidmobrcm Serapio , Scna , inquit , miriftce prodeft delirio , amentii ,fciffuris totius corporis , rcfolutioni nerito^
rum, phthiridft, ccphdldlgi£,fcabici, puftidis,pruritui, c epilepft^ . Cor eti.mrobordt^ft tdmen ijspotiftimitm co=^
'Nomina. mifceatttrmedicdmcntis,qu£ipfummdximeconftrmdnt,ttelutiutold. Pldntd,qu£ Gr£cii ^i^,<pt'viov, Ldtinis
quoque Delphinium dppcllatur : Itdlis , Belphinio . Qu£ uero poftcrioribtis Gr£cis oivx , Ldtinis itcm Send «os
cdtur : Ardbtbm , Sene : Italis , Sciid : Germanis , Senet : B.if^dnis , Sen de Alexandrid .

nuf^ov. PYRETHRVM. CAP. LXXI.

Pyrethrvm Romani faliuarem uocant. Folia, »©
caulemqueemittit,utdaucuni fvlueftre, & fceniculum :
vmbellamq;anethi, circinatx rotunditatis. radixlonga
eft, polliciscrarsicudine,guftureruidirsimo. Pituitam
elicit : ideo in dolore dentium,decoda in aceto, colluto
inde ore, auxiliatur : manfa pituitam extrahit . Sudores
ciet,peruncto exoleo corporc:diuturnis horroribus
efticax. contra perfriCtiones membrornm, rcfolutio-
nesque exiraie conducit.

Pyrethri rddix offtcinis omnibus cft notd,inft-eque 3 o
tiq; ufu hdbetur ,pr£fcrtimin dentium crticidtibu^ . fidfcitur
Pyrethruminqtiibufdamquidem Itdli£ montibus,fediton ddeo
dcre,utquodcx Oricntdlibus regiontbus VettetiM dduehitur,
Uuitis plantd! uidi primiim ego in BdufdnoTirolenftum cmporio
in horttilo quodam Bldsij Sbaicher medici inftmpliciumfdcultd^
te peritiftimi, qu£ ft)lijs,cdule,rddiceq; nuUis difcrepantibus no=
^ tis Diofcoridis Pyrethrum rcftrebant . Veruntdmcn non lUis ea
%f^%^rdnt umbeU£ diictho ftmiles , qualcs Pyrethro reddidit Biofco^

■^W' ^^'^"'f^'^P°^"'^fl°^^^'^'^^^^"'^i'ii^^^odo j^cfldbdntur . id quod

etiam tcftdtur Ruemtis de Pyrcthro , qtiod in GdUid prouenit . 40

Ex quofdcile dddttdus fum- , ut ft<ff>icdndum putem , dut hoc in

loco Diofcoridis codiccm Ubrdriortm negligentid deprdtidtum

ejfc, dutplurd ^rethvigcncrd reperiri . C£teriimftmt ex rci

hcrbdri£ prudentibus,qui noutim quodddm Pyrethrumpftendaty

pdftimftre in prdtis,dc incultis ndfccns,ftilijs hortenft paftindce

proximis . Cuitis radix etft primoftatim guftu dcris non fentid^

tttr ; poftea tdmen citm diutitts mandittir , tum lingudm,tumfdU:^

pcs fud ftruenti dcrimonid mordet , dc quoddmmodo incendit.

Sed tdmen huius dcrimonid non eft (niftfdUdturguftus) cum legitimi Pyrethrifdpore compdrdtidd : quippe qui cr rf=

mdrior,zr multo dcrior,zr ftruentior percipidtur . Pyrethri meminit Gale tius Itb. v 1 1 1 . ftmpliciitm med.tibi eius S o

uires ijs defcripftt uerbis . Vyrethri rddicc potiftime utimur, cdufticam, urentemuc fdcultdtem obtinente : qud utiquc

etiamdentiumrcftigerdtorumdoloreslenit:zr ddrigoresante periodumcum oLoconfi-icdtur . Adh£c ftupidos

qttoq;, quos vot^Hcii^af uocdnt , cr refolutos ddiuudt . riuf e6f ov ftc Gr£ce , Ldtine uero Pyrethrum, cr Sdliud'^

rts herbd uocdttir : Ardbice , N.dchdrcdrahd ,feu Udchdrchdrhd : Itdlice , Firethro : Germdnice , Bertrdm : Hi/Ji4=

mce,?eUtre:GdUice3Pyrethre.

Pyrethrl con
nderatio.

Pyrethri ui-
resex Gal.

Komina.

Al^u.mT\s. ROSMARINVM.

CAP. LXXII.

D V 0 Rofmarini genera. Vnum fcecundum , frugiferumque , cuius femen cachrys uocatur.
Folia fcenicuiihabet,crafsiora,&latiora,inrot£fpeciem,humi fparfa,iucunde olentia : caulem
cubitalialtitudine,autmaiorem,multisconcauumalis:incacumine urnbclhm ,inqua femen co-

piofum.

InLib.tertiumDiorcoridis. 41 j

HOSMARINVM.

ROSMARINVM CORONARIVM.

xo

iO

J»

piofum,candidum , fphondylio fimile, rotundum, angulofum, acre , refinaceum , quod in manden-
dolinguamexurit.radixthusredolet,candida,prEgrandis. Eit &alterum omninoconfimile, fe-
men ferens latum, nigrum, uti fphondylion, odoratum, minime exurens : radice foris, nigra , intus fi
frangatur, alba . Veriim id quod fterile dicicur, itlorum plane fimilitudinem refert : fed neque cau-
lem, nequeflorem,nequefemc'n promit. Nafcitur in faxofis,& afperis. Trita omnium herba
coramuniter hsmorrhoidum profluuia fiftit : fedis inflammationes , & condylomata mitigat : con-
coquit ftrumas, & abfcefFus, qui ad maturationem sgre perducuiitur . Siccae radices cum melle ulcera

40 purgant: torminibusmedenturcum uinopotae, &contraferpentium morfus conueniunt: menfes,
& urinas cient : ueteres tumores illicu difcutiunt . Tam radicis , quam herbce fuccus , adiefto melle,
illitus oculorum aciem exacuit . Potum femen ad eadem pollet : li comitiale malum fentiatur,aut ue-
tuspeftorisuitium,auxiliocft.regio morbolaborantibuscum uino, & pipere datur : fudores mo-
uet,cum oleo pei unftum : rupcis,& conuulfis prodeft . podagris,cum loliaceafarina, & aceto tritum,
illinitur : pnrgat uitiligines,addito aceto quam acerrimo . Semine in potionibus ucendum , eius qui-
deraquodcachrynnon ferat:quippe illudfuaacrimoniaarteriamexafperat. Rofinarinum cum
erica nafci, folijs laftucx fylueftris amarx afperioribus , cafididioribusque, radice breui, Theophra-
ftus author eft : potuque idipfum alterutra parte purgare. Cachrys uim habet excalfaciendi,& ue-
hementer exiccandi . Quare abftergentibus medicamentis inferitur . contra oculorum fluxiones ca-

50 piti illinitur , ita ut tertio die foluatur .

Al^ai.VQTil5i(l0Lva^tlTmL ROSMARINVM COROKARIVM.
C A P. L X X I I I.

RosMARiNVM, quocoronarij utuntur,ramosmittit tenues, &circaeosfoliaminuta, den-
fa, longa , exilia , fubter incana , fuperne uirentia , grauiter odorata. Excalfadlona ui przditum eft.
Regium {anat morbum,fi decoftum inaqua,ante exercitationes bibatur : & ubi laborans exer-
citationi fe crediderit jin balnea defcendat, & merum potet. Acopis,gIeucinoquevngueuto ad-
mifcerifolet.

M 3

Primvm.

Rofmarino-
rumconfid.

Rormarini ui
resexGal.

Cachrys
<juid.

Nomina.

414

And. Matthioli Coinm .

P R I M V M , dc fummimiLibdnotidi^ ,fiueKofmctrini gcntK,quod m^ appcUunt ,fub duplici diffcrcntid d
Biofcoride rcpr^fent.itum , dliquotics uidi Venctijs in horto dmocnifimo Muphci medici exccllcntijiimi , nulli^ fxne
deficientibui notis, qu.is illi Diofcortdes dftgnMtt. Idcm quoque fixqucnsfttiinafciturin agro Goriticnfi SU"
pra Salicantwiin montc Gargaro , in uia qiu ad icdemdiuxVirgini ftcram afccnditur . Vcrkm altcrum gcnus ,
qtwd fccminam dicunt ,haClcnusinltdlia mifquam mthi uidcre licuit ,tametfi id inibi nafci non negaucrim. Scd
certc Cordum in ftw dtjfcitfatorio hallucinatum credidcrim : quippe qtdcxifiimaticrit fylucflrcm Angclicam cffc
Libanotim. Porro Kofmarinum,quo{ut Diofcoridcs tttqttit ) coronarij tituitttir ,itoftras mmirtim uulgare c/J,
quodin hortis,ac uiridarijs pafim,crin tiineii aliciiki plantatum confpicitur . Idin fi-cquentiori ufu cfl, nor^
tius'q;omnibus,quhn v.tde eo plura dicidcbcant. Cstcriim uariat ,mcaquidem fcntcntia,in ¥.orifmarinidc:s
fcriptione Theophraftui , qui Itbro ix. cap. xii . de plantarum hiftoria,dc Kofmarittis hcec poftcritatis me^
morite prodidit . Kofmarini gcncra. , inqtiit, dtio, alterum fterile , altcrum firtilc : ZT alterum tam fi-u^u,
quamfi)lio utile , altcrum tantianradice . ¥ruilus cachrys uocatur . Tcrtilc fvliumhabct pahtftriapio fimile ,fcd
mtilto maitts : caulcm ad magnitudinem cttbiti , aut maiorcm : radicem magnam , cr.t(fam , candidam , cr uclitti thtn
rcdokntem:fi-uilum candidum,fcabrum,obloitgtm. Nafcitur potil^imiim folo fqualido, atquc faxofo. Kadix
mcdicatnento ulccrum utilii, cr mcnfibus pota in uino nigro auftero . ¥rudti< ad tirin.-e ftillicidia , er aurcs , o" ars
gcmam , i7 ad octilorum morbtim lippitudiiicm nuncupatum, er /dflw ubcrtatem mtilieribu^ifacit . Sterile illud folio
ladtic£ amar£ conftat ,fedfcabriori, candidioriq^ : radice breui . l<i.afcitur id quoq; pradiflo folo ( aliJis , ut Her=
molam legcndtm cenfct, o~ hic a Diofcoride commoncmur , iibi crica ) Letifimum . Kadix partimfupcrius , partim
iitftriuf purgat . Quod ciiim gcrmcn ucrftis confiftit,fupcriti^ ptirgat : quod tcrram ucrftis , infcritK . Vrohibet ct uc^
ftibui interpofita uermictdos noxios . CoUigitur per meffcm tritici . htec Thcophrafttis . Libanotidii ,fiue Kofma=
rini ttm hiftoriam,tumfactdtates dcfcripfit Galcnu^ lib. v 1 1 . fimplicium mcdicamcntoriim , fic inquiens . L ibanoti-
des tres funt , unafterili^ , dua fiuilumftrentes : omncs ticro eiufdcmfacultatii , cmolltcnti^ , er digerenti^ . Stic^
cui tum radici^ , ttm herbx , miftws meUi obtufam oculorum acim ab humorum crafitudine cttrat . Forro eius liba=^
uotidii , quce ad coronof eft iitilis , quam Romani rofmarinum nuncupant , dccoilum , rcgio morbo laborantcs potum
adiuuat . Omnes ettim lihanotides abftergcntvs , er incidentii facultatis participes fuitt . hxc Galcttus . Cdeterhn
Cachrys non modo Kofmarinifcmen,figitificat ifcd etiam quarundam arborum nucamcnta , uel potiiK excrcmenta,
quod nccfiudiM , ncc flores proprie dici pofiint : qu£ tamenante fi-uclus crumpunt ,(T dcciduitt , qualia uifuntur
in corylo, cuifunt longo pipcrifimilia, item in nuce, ac qtiercu . Hifi inter hkc uetcres Gr^cos aiidores aliquam no~
uiffe differcntiam fit iudicandunt,qu6d apud plerosq; non cachrys,fed canchrys, pro Kofmarinifcmine fcriptum re*
periatur . qu£ tamen uoces hadcnusa, rccentioribus confiindi inuenio . Vlanta. , qu£ Ai;6«.f 07-lV Gr<f cw , Liba^

mti^ cr Kofmarinum Latini^ dicitur : Mauritani^j^Xaier ahne-
riem , Alpinalfach , er Cachola : Italis , Kofmarino . Quie
uero AtjioLV(i)Ti( s£4><5'Vttp.a.TiKH Gr£ce, Kofmariitum co»
ronarium Latine uocatur : Arabice , Elkialgeber : Italice,Kof^
marino coronario : Germanice , Kofzmarm : Hif^anice, Kome*
ro:GdUice,Kofmarin.

tsa-

zv

30

SPONDDYLIVM.

SpliondyJij
conlideiatio •

ZCfovS^uAiov.
CAP.

SPHONDYLIVM.
LXXIIII.

Sphondylivm folia quadantenus platani»& 40.
panacis habet : caules foeniculaceos , cubitali altitudine,
aut amplius afTurgentes : in quorum cacumine fcmen du
plex , fcfeli fimile , fed latius , candidius , & magis palea-
ceum , grauis odoris : flores eius albi , aut palkntes : ra-
dice raphani , candida . Nafcitur in paluftribus,& aquo-
fis. Potum femenpituitam per aluum extrahit. me-
detur iocineris uirijs,regio morbo, comitiaIibus,or-
thopnpicis , vuluarum ftrangulationi : ueternofos fuffi-
tureuocat. Cum oleocommode infunditur capitibus
phreneticorum , & lethargicorum , item capitis dolori- 5 o
bus : cum ruta illitum , ferpentia ulcera cohibet . Datur
radixcotraregium morbum, & iocineris uitia.-circura
fa eadem , & i niedra callos fiftularum derodit . Recentis
floris fuccus cxulceratis auribus, purulentisque accom-
modatur . qui casterorum fuccorum more exprimi,dein
recondi folet.

R A R A admodumfunt prata , uJigine madentia , qu£ intcr
alias complurcs herbas, iiinumeraf quoq^ Sphondylij plantas iton
habcaitt : caq^ pr£cipue, qu£ in montibus potius,quam in plani»
tie uirent . In hisfaite Sphondylium copwfum nafcitur,folto pla^
tutii, dut pdnacis : catdc fceniculi, cubitalem longitudincm cxcc^

dcnte :

io

Spliondylij
uiiesex Gal.

Nomina.

xo

In Lib. tertium Diofcondis . 41 j

dcnte : in ctiiu! cxcuminc umbeUu infidct , albisfloribus nfcriu : e quibusfcmcn prodit ,fcfcli non dhfmilc, htius t.t^
mcn, Ac fc{umofum,f.xporc iniucwido, ut quod cimiccsjirmc rcfipi.-it. Kudiccm profirt .tlb.tm, rdphani .cmuhm,gu=
fiunoningrato. Hiiius fcminc utuntur quidum fefclis uice , quod altcrum altcrius ejfcdus prceftdrc cxiflimcnt .

Vorro Yuchflm non uidcturfttis Sphondylium nouijfc, quod ipfum una cum A c.tntho dcpuigat , uocctcj; A c.vithum Fuch. en-or,
Cerm.tnic.im . Cni ftcilc impofucrunt offlcin.c Gcrnuni^ , qux fvliorum fmilitudinc dcccptj; , pro Vr.inca iirfn.i
Sphondylium iifurp.tnt . . Sphondylijftcidtatcs mcmoru- prodidit Galcnus libro v 1 1 t.fmplicium mcdicmcnto=
rum,fic inquicns . Sphondy!ijfi-u(im .xcris, crfccantis cflftcultatis . It.tquc .id dflhnut, O" camiti.tlcm morhiim a=
ptwn cfl mcdicamcntim : prodcfl & rcgio morbo . E f radix nimirum .tdfimilis ftcidt.ttis , ad cadcm accommodatur .
Sed cr infuperfiflul.irum c.tRos tollit : aetcrim imponcrc eam oportct circumr.tf.xm . forro floris cti.tm fuccus .td
«*■ diuturniora aiirium ulcera conuenicns rcponitur. CmodGrxci a^povS^Atov, Latini fimilitcr Sphondyliim ho=
cMt : Itali , SphondiUo .

NafSH^. FERVLA. CA P. LXXV.

E^ V I Ri D I Ferulamedullaporautilisefl: adcru-
entas <:xcreationes , coeliacosquc : contra viperarum
morfusin uinodatur:erumpentem naribus fanguinem
indita fiftit. Semen potum torminofis auxiliatur:fu-
doresciet, undo ex oleo corpore. Caules fi edantur, ca-
pitisdolores faciunt:muria condiuntur. Ferula ita-
quecaulemprofert terniamfarpe cubitoruin:folia foe-
niculi, longe afperiora, & latiora. qua ab imo caule vul-
iTeratalagapenum efHcitur .

F E R V L A lefluofis nafcitur locis : ideoq-, nil mirum, quod F^rulae hifto-
Apulia¥erukrumfitmaximelirdx. Ciuinctiamfrequcns pro=^ "^ '
uenit inKomano agro Tyrrhcni maris contcrmino ,pricfertim
apud CcntumceUiis, cr in uniuerfis netruriie maritimis . e' qui=
busprima tantitmgerminatione corculum quoddam paflorescxi
munt oui lutcum induratum refercs, quodfub cincribus ajfatum ,
prius tamen charta , aut lintco madefa^is conuoliuiim, mox pi-
pere,crfale conf^erfum , non modo gufluigratifimus cR cibus ;
fed etiam ad excitandam uenerem ualcntifimus . Dc Yerulis la-
tius differuit TheophraRus librovi.cap. ii.dcplantarumhi^
Roria, ubi itafcribit . Terulaceum genus in plures f^argitur f^es
cies . Scd primim de co, quod communc omnium conRat, dicen~
dum cB,fcilicet de Ferula , atq^ Ferulagine :feu idem genus am=^ ,
.babui , diffcrens magnitudine tantum:feuetiamalterum fit,ut
.V, , v^^-o nonnuUtputarunt .Ergo naturaearum,qu£ confpicipofit,con=^
40 ^■^^^^t^f^^^^^^ %J. :l^)^^^fimiliscertefcntitur,pr£tcrquamrationcmagnitudinis.FeruU

"' '" ' ^^ ", enimgrandis admodumfurgit, Tcrulago autcm humilis . fed uni=
catdes amb.-e , O' gcniculatce funt. Folia , er cauliculi quidam ,
genictdis erumpunt , ac alternatim excunt folia : altcrnatim in=
quam , quod non ex eadem parte geniculorunufcd permut.tttm , caulem magna ex parte amplexa ,ficuti arundinea
proueniunt : nifi quod deflexa h.-ec magis, moUiti£, magnitudinisq^ caufa . lolium enimgrandc, moUc, multifidum,ut
capiUamenti modofere inf^edetur : maxima, qu£ terr£ proximafunt , cr reliquafubinde ad portionem . Flos meliff ,
nus :femcn obfcurum, anethofimile,fcd maius . Tinditur cacumine, cr in Bipites quofdam haud magnos dif^ergitur:
^tdbwsflos ,femenqi infidct . necflore ,fru{iuue lateralcs caules carent ,fed anethimodo firunt . Annuo caule con=
hdt, er germinatio in uere primtm fbliorum, tum caulis , ut etiam in c£tcrisfieri folet . Radice alte defcendit , ed^-
f o demqi fingulari innitittir . Talis Terida cR . h£c TheophraBus . Porro FerKk ( ut Vlinius eft author lib.xxiiii.
cdp. primo ) afinis gratij?im£funt in pabulo, c£teris uero iumentis pr^fentaneo ueneno . qua de caufa id animal Lis- .
bero patri af^ignatur , cui crferula . Naturd Teruldrwn ( ut idcm Plinius libro x x . cdp. x x i ii . teiiatur ) mur<es\
nis infe^ifiima eit : ta(i£ fiquidcm ca moriuntur . In infula quadam ex fortunatis nomine Morion ,firul<is in arbori
rum amplitudmem grandefcere,fcripfere quidam . Apuli lignorum uice , quibiis maxime carent ,firulis ad ignem M= .
tuntur . VeruU meminit Galcnus libro v 1 1 i.fimplicium medicamcntorum , fic inquicns . ¥erul£ femen excdlfa^ Ferula uires
cit,ZTdttenudt. At internd eius parsrecentis adhuc ,quod meduUamuocdnt,ad^ringentem qualitatem partici^ exGaleno.
pat.Cuiiisnominefanguinemf^uentibus,crcaliaciSconucnit. Hoi^hlGrxciiedplantdUOcdtur, qu£ Ldtini/i Noraina.
YeruUiltdlii^^Eerold^liij^dnvSyCdndtilKid.

FeuneS^avof.

4-^6

And.MatthioIi Comm,

fliVniBxVO!, PEVCEDANVM.

CAP. LXXVII.

Peucedani c6
(ideratio.

Peucedani ui
resex Gal.

Pevcedanvm caiilem emittit tenuem , graci-
lentum , fceniculo fimilem : comam habet ftatim ab
terra copiofam, rpiflamque: floreluteo:radice nigra,
crafTa, graui odore, fuccoft.gigniturin montibusopa-
cis . Tencra radixcultello conciditur,profluensque e
plaga fgccus umbrse mandatur : in fole liquidem confe-
ftim euanefcit. Coliigiturcapite prius,& naribus ro-
faceo perfufls,necapitis dolor premat,& uertigofen-
tiatur. AflTationeradix inutilisfit. Tamlac,quam fuc-
cus radice, & caulibus extrahi folet, ficuti e mandrago-
ra: verum inefficacior fucco lacryma habetur,&: ve-
lociusexpirat. Interdumetiam concreta inuenitur la-
cryma,thuris fimi]itudinc,caulibus, radicibusquead-
haerens. Praefertur fuccus e Sardinia,& Samothrace,
:colorerufo,odoregraui,feruens guftu, Exaceto,&
rofaceo illitum Peucedanum prodeftlethargicis,phre-
neticis , vertioinofis,comitialibus, & longis capitis do-
loribus, refolutis.ifchiadicis ,conuulfis .omnibus,in
uniuerfum , vitijs neruorum , cx oleo , & aceto illitum ,
prodeft.EiusoIfaftu refpirant vuluae ftrangulatus,&
veternofi reuocantur. Incenfum ferpentesabigit. Au-
riumdoloribus conuenienter exrofaceo inftillatur: ca
: uernis dentium inditum , mitigat dolorem . contra tuf-
fimefficacifsimcex ouoaftumitur: fufpirijs, tormini-
bus,& inflationibus fubuenit. Ventrem leniteremol-
lit,lienemabfumit,difi-!ciles partus mire adiuuat.Fa-
citad veficiEcruciatus, & renum diftentiones potum:
vuluam aperit. Radixadeadem utiliseft,fed ineffica-
cior : eius deco<ftum bibitur . Farina eius , fordida ulce-
ra purgat, & uccera cicatrice obducit : fquamas ofsium extrahit . In cerata , & calfacientia malagmata
additur . Radix eligi debet recens, qux cariem non fenferit, firma , odoris plena. Succus ad potiones
amaris amygdalis , aut ruta, aut pane calido , aut anetho refoluitur .

Q__v o N I A M nullis prorfu^foliorum, ac femink , er pdticis ddmodumjioris notii Peucedanum repreefentmt
Biofcorides, utpote pluntum, qucc omnibm fortuffefuo tempore notior crdt,cj^um ut longiorem defcriptionem pojlu^
hret ; idcirco nobis quidem perdifficile effe ludico , decernere quSdnamgtnus herb£ hodic in medium uffcrri pofit ,
qu£ legitimam Peucedanum referut : prafertim cian Theophraftus, Plmius, ApuleiU'!, <xc antiquorum dij, quifimpU
cium htftoriM defcripferunt, plura , quod legerim , de Peucedano memori<e non prodiderint . Verutttamen ciimfcri^
bat Diofcorides, Peucedanum nafci comaftatim d. terra copiofcti ac fpiffa, hittc plane conieilaitdtim uidetur, Diofcos
ridem ipfum innuere , quod Peucedanum confiet multisfvUjs , capillaribus , tenuibiis , ac longis ,fcenicuU , aut anethi
effigie . Kuic cotiie(lur£ illud etiam accedit , quod cim Pcuccdantm , Diofcoridis tcjiimonio ,fiorem profcrat meU=
mm,jiue luteum, non temere credendum arbitror, hunc non in aUo, quam in umbeUa fufiineri , ctm omttesfirulacete
ftirpes, er quie fceniculo, er anetho ftmiles habentur, cuiufmodi futit, quce hoc in loco k Diofcoride recenfetitur,um^
bellM in cauUum cacumiitibmgignere conf^iciantur , e quibus femen prodit fccnicuU modo . Quodft itafe res habet
( ut equidem exifximo ) afferere non dubitaucrim, me fcepenumero P cuccdanum uidiffe in Ananienftbus montibus , ubi
huiufmodi platttce f)-equetitiflim<e proueniutit, qu<e nonfoUm pr<ediilii tiotis Peucedatto adftipulatitur ^fed etiam ra-s-
dice, quam habent itigram, craffatn,fucciplenam, grauiterq; olentem . In hac itaq^fcntetttia perftftam, ut hattc her^:^
bam, qtiatn etim piiiam damus , uerum Peucedanum ptitem , doncc aUam nadus cro , qux certioribus notis illud ex^
primat. Cietcrm radices,quibtiipro Peucedani radicibus uulgo officin£ utuntur ,legitim<i^ emcntiuntur . nam
prxter id quod exteriore parte non nigricetit , iiullagmueolcntia , ttulWq^ dcri factdtatc funt pr£dit£ . Cuiin uerd
plant£ h^ftnt radices , ego quidcm proftrre non poffum ;e4sfiquidem hadeiius tton mftftccas , zr ftne caule , acfb^
Ujs mihi uidere Ucuit . Pr£tuUt Diofcorides Sardonium peuccdanum ,quodnon magno quidem negqtio ad nos adtiehi
poffet, cimfi-equens, nec longaftt mercatoribus in Sardiniam nauigatio. VttdefepUftarijs,ftrcrum lcgitimarum ft»
dio c4perentur,factle Peucedani radices conuchcrentur . Pcucedani meminit Gulcnus lib. v 1 1 i.jimpUcium we»
dicamcntorutn , ubi de eiips uiribus differit in hunc modum . Peuccdani radice quidem maxime,fcd tamcn ctiamfucco^
Cr Uquore uttmur . Sunt atitem h£c omnia eiufdcm ff>ccie faculcatvi :fed uakntior fuccus , admodtm cxcalfaciens ,
er digeretts . C^uare affeiitbui omttibus circa neruos confiftenttbus conuenire crcditur , tum morbis in ptdmone , er
thorace ex craftitudinc , er uifcofttatc humorm prouenicntibus . Atquc intro quidcm in corpusfutnptus ,fed tame^

etiam

xo

fo

4P

fo

In Lib. tertiumDiofcoridis.

417

ctim olfa^u prodejl . Vorro qiiod incidut , cr extcnuet ,f£pe etim dcntium pcrfbnttorum dolores cmtati impofi^

tus protinus fedduit , quia uidclicct tcnuimn cji partium, er excalfuiflorim . Quinctiam lienes induratos iuuat , »ic)Ka

pc incidcndo, digercndo , atque cxtenuando craffos humores . Sed er radicc ad hjec uti liccbit': qu£ cr fquumus ces.

lcrrime ab ofibm dctruhtt, quiu mdelicet u.tlide dcficcat, minus tumcn quumfuccus exculfuciens . Et ulceribm mali»

gnis remedium cft optimum arida tUuu : ipfu enim exptirgut , carncm gignit , cr ai cicatricem perducit . Excalfacit

quidcm ordinc fecundo iam complcto : dcficcut uero tertio ium incipicnte. Plunta, qu£ mvn.i^a.voi Gncce, Vcu^ Nomin».

cedunum Latinc dicitur : Arabicc, Harbatum : Italice, Pcuceduno .

MELANTHIVM SATIVVM.

MELANTHIVM SYLVESTRE.

10

20

20

4®

MtAotVeiov. GITH, SEV MELANTHIVM.

CAP. LXXVIII.

GiTH exilibusfurculisfruticatjfsEpebinosdodrantes excedens:folijs,utfenecionis minutis,
fcdmulto tenuioribus: capituloin cacumine tenui,paruo,ceu papaueris,oblongo,intcrcurfanti-
busintusraembranis:quibus femen includitur nigrum,acre,odoratum,quod panibus infpargi-
tur. Capitisdoloribusillitumfrontijfubuenit.difcutit recentes oculorum fufFufiones,tritumex
irino,& infurumnaribus:tollitlepras,lentigines,duritias,tumoresque uetuftos, cum accto illi-
tum : circumfcarificatos clauos cxcutit , cum uetere urina impofitum . Dentium doloribus, cum ace-
to , & teda decoftura , & collutum prodeft . teretes uentris tineas expellit , perundo ex aqua umbili-
co.deftillationelaborantesadiuuat,trituminlinteo,& olfafl-um. Vrinam,& menftruacictjmul-
50 tisdiebus rumptum,&Iac extrahit:difficultatem fpirandi cumuino potum,leuat:phalangrorum
morfibus ex aqua , drachmae pondere, hauftum auxiliatur . Incenfo ferpentes fugantur . Tradunt lar*-
giiisepotumep.ecare. :;

,-i3iij.:.iU\'j y. ■:.-. t ' •■;: •: ; :; vi

GiTH, quodGr£ci Melxiithium appcttattt ,offjciiiis't>iigeUauocdtur''. Legitimmfotijsefiiitimtim incifiSt Melinthij co
rumulis tenuibui, capituli^ infummitute oblongis : in quibinfemcn includitur nigrum,intercurfantibus membranis di^ fideratio.
jiinilum, acre, ac cdorutum . Scrttur in hortii,cr uiridurijs, atq; etium in alijs locisfatum prouenit. Quod cim an~
te nos probe animaduertiffeitt nermolaus , cr Ruettius, ajjeruerunt omnino hallticinari eos , qui putant eam fiirpem
legitimum Melunthium effe , qu£ interfegetes in aruis pufAm nafcitur ,f)lifsfcre porri : caule prielongo-,hirfuto'qi :
flore purpureo, rof£ puru£ cffigie . Et rede, mca qtddem fententiu, iudicarunt :fiquidem hcrba iUu cm Diofcoridii
hiftoriu quam muxime ptignut, utpote qtt^folijs, cuule , acfioribus , ntdlu cx parte Mclanthium refvrat ,f]cutineque
etiamfemine . quod etfi ntgrmn Melanthij modo gignatur ; tion tamen gufiui dliud reprisfentat , qum maritudinem

fimul

K

4i8

And. Matthioli Comm.

VraCauoli er-
ratuni.

Melanthium
fylueftre .

Pfeudome -
lanchium .

Metanthij vi
tes ex Cal.

PSEVDOHELANTHIO.

NoDiina.

fimul er dfperitcttem. . Hinc itaq; perfpictmn effe potefl, BrafMiolum, dUoqui medicum cUrifimm , tnfuofimpli^
jcium uoluminc Kom£ excufo mamfvfte cjccutiuiffe . quippc qui dffirmarc non dubitauerit , iUud ucrum , legitimumqi
^effe lAeUnthium, quod infcgetibus pafim fua fpcnte nafci fuperius diximui , quodq; uulgo Gittonc a. Fcrrarienfibus
appeUarifcribit . Cuiui error nonfolim priedidi'! rationibus \fcd cu quoq^ herbie appcUationc facilc deprehenditurf
quod etium ij, qui ita eam appeUant, iUegitimum effe Melanthium cxifliment . Qnandoquidcm nil aliud Italishoc nos.
men Gtttone denotare uidcatur, quamf^urium Gith, quod idco Gtthago , er pfcudomclanthium uocari potefl . quemf-
ddmodum zr id, quod rura Tridcntina appcUantformentonc, nil aliudflgnificat,quam f^uriam triticif^eciem. Qwoi
cum poflea ipfc Brafiuolus animaduerteret , noflris firtaffc , aut aliorum commentarijs admonitu^i ,fuam reuocauit
fententiam , Qjiarc poflhac BrafanoU quoq- fcntcntia, ij damnandi erunt , qui in hac perfiflcnt opinionc . lam igitur
conftituamus licet, uerum Gith in hortis, cr uiridarijsfatum prouenirc, in quibusfi-equentiftimumferitur in Germa^
nia . Cceterum eft cyfyhicflrc Melanthium, quod in Hetruria rcperitur , hortcnfi no n admodum diflimilc , capiti=
biK tamen grandioribus, a-femiite minus odorato . Ex quo quidem planc coUigere poffumus, p s e v d o m e l an=

T H I V M f^onte interfegetes nafcens ,quod tiocant uulgo Gitto=
ne,cuiushic effigicm damus , nuUo modo fylucflre M.elanthium
effe . Sed longe minus idfucrit Lolium , ut apertiftime haUucina=-
tiis crediditFuchflus ,mcdicus alioqui peritifimus : cuius crror a
nobiscxplofuseflltbrofccundoinlolijmentionc. Porro zy iUui
femen odor.ttum,fubrubrumq;, quod aliqui pro minori Cardamo^i
mo pcrperam ufurpant .fcplafiarijs NigeUa citrina uocutum,Me=-
lanthijgenus efl . quippe ipfa fcminis firma , odor , ac fapor nihil
prorfus a Mclanthio difcrcpant . Verumfl modo in aliquo diflidet ,
color eft, qui in altero niger , in altero uerofubflauus conf^icitur^
Quofit ( quod etiam fuperius de Cumino differentes iiximui ) ut
magno in errore uerfentur Monachi iUi , qui in Mefuem commemi
tarios edidere , quod prceter rationem affercrc fint aufi , t^igeUant
fubftauam, nil aliudcffc , quam Cuminumfylucftre primo generii
Biofcoride aftignatum . Melanthij meminit Galcnus libro v 1 1.
fimplicium medicamcntorim , his ucrbts . Melanthium excalfacit,
dtque deficcat tertio ordine . Videtur etiam tenuium effe partium ;
unde etiam deftiUationes fanat , calidum in linteo admotum, atque
aj^iduo olfadwm .1 Quinetiamfi intro in corpuffumatur,nel maxi^
meftattK extinguit . Kinc conftat effentije ipfum cffe fubtilis , o*
ai unguem k caliditate claborat£ . Proptereafane etiam amartm
efl . Oftenfum uero in quarto horim uoluminum cfl , quodcion act
extremam tenuitatem,atqHe elaborationcm terrena pertingit fub=
ftantia , amara proueniat qualitas. Itaq^mirumnoneft, fi lum^
bricos interimat iion efum modo ,fed etiamforts uentri impofitum .
Siquidem <zridpr£ftare poffe faporemamarummonftratum cft.
Nequefane etiam mirandum ,fi lepras, clauos, myrmecius eijciat ,
.eiprafertim yquiin fuperioribuslibris comprehenforum haui eft ,
immemor. Sic uero etiam orthopnce.miuuat,z^mciifcs protio^i
cat,qui utique ob craftitiem,aut uifcofitatcm humorum rctentifue^
rint . In fumma , ubi incifione , extcrfione , deficcatione , excaU
failione eft opus , praftantif^imum id remedium efl . MtAoci/fi m fic Gr£ci , Melanthium quoque er Gith Latini
dicunt : Mauritani, 'Kamin, sunis,feu Sunizi : itali, Melanthio : Gcrmani , Schuuartz rocmifch , er Schuuartz cos
riander: Hif^ani , NeguiUia , er Alipiure ; GaUi , FoureUe , er NieUe .

^l'\<Pm. JLASERPITIVM.

CAP. LXXVIII.

! Laserpitivm inSyria, Armenia,Media,& Libyanafcituricaule feruIaceo,quem ma- 50
fpetum uocant: folijs apio fimilibustlato fem.ine. Radix excalfacit,incibis aegre cpncoquitur,
uefic^noxia.Sugillatis iIlitacumoleo,& ftrumis,actuberculis cum cerato,medetur:ifchiadicis
conuenit cum irino,autcyprinocerato:excrefcentib'Jscirca fedem tollendis illinitur, cum puta-
mine mali punici , & aceto decofta . Venenis pota refiftit : os com mendat , cibis , aut fali permifta . ;
Lafer e radice , atque caule fcarificatis colligitur . Prsefertur autem rufum , translucens , myrrhae s-
mulum, noporraceum, odoreualens, fuaui guftu, quoddilutumfacilealbefcit.Cyrenaicum fiquis
deguftauerit, humorem toto corpore ciet : blandifsimo odore,aded ut ne os quidem guftanti nifi pau
lulum fpiret.Medicum, &Syriacum minus viribus ualent,&magis uirofumredduntodorem. La-
fer omne antequam ficcefcat, adulteratur fagapeno , aut fabx lomento . quod maleficium deprehen-
•diturguftu, odore, uifu, & dilutione. Caulem aliqui fiiphion , radicem magudarin, & folia mafpe-
ton uocauere . Ef ficacifsimum lafer, mox folia , poflremo caulis . Acrem uim habet , inflationes fa-

cit:

InLib. tertiumDiofcoridis. 419

cit : perunflas cum aceto, pipcre, & uino alopecias {anat. oculorum aciem exacuit : & incipientes (uf-
fufiones, illitum cum melle, difsipat : cauernis dentium in dolorc inditur,3Ut cum thure in linteo cir-
cumligatur , aut cum hyflopo, & ficis cocflis in pofca, os coilui tur . ijs prodeft, quos beftia in rabiem
cfteratamomorderit, vulneribus immiflum. Valet aduerfus venena telorum, &c animalia omnia, quae
uiruseiaculantur,potum,autillitum: fcorpionum plagisoico dilutum circumlinitur.gangrxnis
prscoercitis immittitur : & cum ruta, nitro, &: melle, vel per fe carbunculis . Clauos, callosque prius
circumrafos uellit,cerato,autaridorum ficuum carne pra.'moIlitum. Recenteslichenas exacetofa-
rat : & excrefcentia m carne, polyposque, fi aliquot diebus cum atramento futorio, aut arruginc illi-
natur.extuberantiacumforficeextraliit. Veteribusfaucium fcabritijsopituIatur;gr3uem,fubitoq;

*«> irraucefcentemuocem,dilutumaqu3,forbitioneconfeftimexpedit:vuamiIlitum cum mcHcrcpri-
mit : anginis e\ aqua mulfa vtilifsime gargarizatur. Vefcentes Ixtiore colore mangonizat : tufsi com-
mode in forbili ouo datur, i^- pleuriticis in forbitionibus : in fellis fuftufione, & aqua inter cutem, cu
aridis ficis . Horrores difcutit cum uino, pipere, & thure potum . neruoru contraftionibus, opiftho-
tonicisque datur oboli pondere dcuorandum. ha^rentes gulas hirudines, gargarizatum cum aceto dc-
cutit.Adlacintuscoagul3tumbibitur:comitiaIibusexacetomuIfoproficit:menfesciet,cumpipc-
re, it myrrha potum : coeliacos adiuuat,in acino vux fumptum : cum lixiuio autcm potui datura, re-
pente conuullis, ruptisquc prodeft . ad potiones refoluitur amygdalis amaris, aut ruta, aut calido pa-
ne . Foliorum fucco eadeni priftantur, fed multo inefiicacius . Cum aceto mulfo manditur, ad expe-
diendam arterium , maxime cum uox retunditur . Eo cum laducis utuntur , exitque in uicem erucat .

» o Fertur & altera magudaris i n Libya nafci, radix laferpitio fimilis , fed minus craflaj acris , & fungo-
ia,exquanonprofluitfuccus. Eiufderacumlaferpitiofacultatis.

Credidimvs kndudmLdfcrpitijUcrymmnMaliudeffe^quamilludiucuitdiitc fudtiiiodoriigum^ Laferpitii feu

' ■ ■ " Laferis to

(ideratto.

mi, quod phurmacopceii dtq; unguentarijs Belzoinum nominatur . Ncque certe hadenus pr£ter rationem in ea per^ Lafens ton

fiitimus opinionc . nam cum id mihi deprchenderctur odoratm, rufumfbris, intus candidum, tr.xnsluccns,a- quod di=
lutum albcfceret, non potcram non adduci , ut crcdcrcm hoc ejfe legitimm Lafcr . Huc iUud quoq; accedebat , quod
complurcs erant uiri do£ii er rci medic^fiudiofi, qui idcm mccum fentiebant . Veriim cum pojlea cccpilfem Laferpis.
tij ac Laferis biftoriam diligcntius examinarc, atq^ plura cx Strabonc, Thcophrafto, Biofcoride , Galcno, cr Plinio
coUegiffem, qu£ priori nofir£ opinioni aperte aduerfari uidebantur,facile in aliam dcduiim fum fcntentiam . etenim

3° fic animum induxi mcum, ut malim ueritati cedere, quam pertinaciter ( quod multifaciunt )falfa tueri . Strabo itac^
libro ultimo Geographi£ tefiatur, Silphiumfuo ufq^ tcmpore Cyrenii defccijfe, /jjs uerbii. Qyrcnisfinitima efi regio^
qu£ Silphiumgignit, cr Cyrcnatcumfuccum, qucm Silphium pofierim effcrt . Id propemodum defrcit, cm aliquan^
do barbari odio quodam ingruiffcnt, ac radices cim pene omncs eruiffent . Fucrun t hi Nomades ttiri. h£c iUe . A^ P/f
tiiui Cyrcnaicifucci defvilum non in barbaros ut Strabo ,fed in publicanos quofdam rcfcrt lib. x i x . cap. iii.ubide
to itafcribit . Ab hii proximum dtcetur aucloritatc clarij^imum Lafcrpuium , quod Gr£cifilphion uocant , in Cyre»
naica prouincia rcpertum : cuiuifuccum uocant Lafer, magnificum in ufu, mcdicamctisq;, er ad pondui argentei de»
narij pcnfum . Multii lam annis in ca terra non inuenitur, quoniam publicani, qui pafcua conducunt,maiui ita lucrum
fcntientes depopulantur pecorum pabulo . Vnm aiitem caulis nofira repertus mcmoria , Neroniprincipi miffui eil .
hadenus Vlinim . Huic uero cum Theophrafiofermc conucnit,qu6d hicfcribat pccusfilphio purgari, pingucfcereq;

4« uehcmenter, o~ carncs mirabikm in modumfuaucs rcddi . Cum igttur Strabonis cr Plinij tcfiimonio confiet, silphiu
Cyrcnis eorum ufq^ £tate dcftciffc, nequc inibi inuemri , nil mirum uideri dcbct,fi nofira etiam tempcfiate defcerit,
atque nuUum iim ad nos aduchatur , quod lcgitimm dici pofit . Quarc idgummi , quod feplafi£ Bclzoinum dicunt,
mco qiiidem iudicio, ucrum filphij liquorcm mentictur potim quamfit. Scd hii iUud quoque addamus, quod Strabo au
£lor efl, Silphmm adeo Cyrcnenfibm olim cufiodibus fuiffc affcruatum , ut inde alio deferri non potuiffet , nifi clam i
mercatortbus, qui uinum af^ortabant . Plinim item Silphium ad pondus argenti pendifolitm tradit . quin CT tantifti
dumfuiffe a Cxfare, ut iUud intcr aurum argentumq; protulerit ex £rarto. Ex quibus omnibus haud infirmum argun
mentumfumi potefi, quod Belzoinum nofirum nonfit Silphij liquor . quandoquidem id quotidic copiofum importatur
nonfolim in ltaliam,fcd in uniuerfamftre Europam . Ad h£c cum Biofcorides Cyrenaico fucco uim acrem tribuat ,
atq; Galcnus eundcm cr calidif^tmum,^ maxime tcnuimn partiumfaciat, non equidcm uideo,quomodo uulgare BeU

S o zoinum pofit lcgtttmum Lafer cxprimcre : quontam iUud nuUam prorfmgufiantibus acrimoniam rclinquit . Pr£te»
rea ualtdi cortices, qui plerunq; Belzoino tmplicati repcriuntur , arguunt id arboris magn£ potius , quamfirulacete
plant£ lacrymam ejfc . Quod ctiam nuper retulit miht quidam medictd Cypritti , qui Belzoiiium nofirum in Cypro ex
arborefatis proccr^. manarc aff.rmauit : ubi tame Silphium nafci qui memori£ prodiderit, hadenm inucni neminem .
quemadmodum neque in lonia, neque in Veloponitcfo id gigni,fcd propc Cyrenax tantiim, literis mandauit BippocrA
tes . Atqui iUud nobi^ obijcict aliquk, quod Laferpitim non modo in Cyrcnenfium agro quondam prouenerit jfcd e»
tiam ( utfcribunt Theophraftm, Dtofcorides, cr Plimtn ) in Vcrfide, tAedia, Syria , er Varnafo monte : cr quod oh
id ad nos aduehi pofiit . Hos Iruic itafacile refliondcbimus , quod Stlphij lUius liquor ad nos adferatur quidem,fedqui
fxtidmfit , uiroftq; odorii : atq; eum effc dixcrim, qtiem ofpcin£ mcdtcorum Affam fcettdam uocant . Nanq^ Lt^er
( ut Diofcorides tcfiatur ) Mcdicum , O" Syriacum minus utribm ualct , cr magvs utrofum reddit odorem . quinetiam,
eodem tefie, Lafer omnc antequamflccefcat, adulteratur fagapeno, autfabx lometo . id quoi pofl ipfumfcriptis tra
didit Plinius libro fuperius citato . Quocirca mthi quidcm uidetur non tcmere colligendum effc, quod pr^ftanttftmu

Lafert

1»

29

42 o And.MatthioliComm.

dpinio quo- Lif/er, quale CyrenMum habcbitur, a ncbis omnino deliderctur . C£tcri<m quid uetcribus fuerit gUMmiiUui elcs.
rundam ex - gajtij^mum, quod Belzoinum appcUant, miln hdflenus incompcrrum cfi . In qud certe rc non pofjim corum opiniop
P * uifubfcribcre, qui id putant effe probatij^imam myrrham. Rxc fiquidem, qu£ optima fu (ut Diofcoridcs inquit) pr£f.

ter aliis notas effe dcbet undiquc concolor , qiu confi-ada uenM unguuim mcio cundidas er Uucs ojlendxt , minutis
glcbts, amara, C/~ acris . quxs tamen notas in E elzoino haudquaquam rcpcries. Nam etfi undique maculis conf^ergai^
tur, tamcnjradas amygdaLs rcpr^fentat magis, quam unguium quorumuis imaginem . Quin cr macul£ ill£ tam in^
tcrioTcs, qiim exteriorcs partes obfidcnt, adeo ut Bclzoiniglcba nihil aliud rcjirat, qu.hn delibratarum amygdala^
rum aceruum, copiofo melle cxceptum . Adde infuper, qucd nufquam, qiuntim equidcm inuenerim , mcmori£ prot^
ditum efi, myrrham m Cypro cr Syriafuis e plantis emanajjcfed inArabia duiitaxat(ut perhibent Thcophrafius,
Bicfcorides, cr Flinius ) ijs infyluis , in quibus thiis etiam proucnit . quanqium Plinim myrrham quandam ex htdii
Laferpitij hi- adftrri tradit, qu£ ommbus wyrrh£ generibus deterior cfi. Sed qucniam non iniucundam, quanuis longam, dc Lat-
floria sx 1 he fcrpitio Ufioriam tradidit Theophraflus lib.v i.cap. iii.de plantarum hijloria ideo cius lurha hic fubijciam. De La
ophra o . fsrpitio, inquit, nunc indicandum efl . Laferpitio radix multa , craffzq; : caulis quantus firuU , cr crafitudine fire
proximus : fblium, qiiod maj^etum uocant, apiofimile cfi :femen latum,liiiaccu , quale quod fclium appeUatur : cau
/k anni!Ui,ficut}i:rul£ . Ergo uerc ineunte maj^etiim hoc exit , cr pccus co ptirgatur , pinguefcitq- uchementcr , cr
camcs mirabilem in modiimfuauesrcdduntur . Pofihac caiilem edithommum cibo idoneum omnibusmodi^, elixum ,
d(]umq; . corpora co qucquc purgarifrunt, qiudr.iginta diebus . Succtis capitur duplex, alter ex caule, alter ex rx
dice : qua de caiifa alterumfcapariiim, alterum radicarium uocant . Kadtx nigro corticc tegitur, eiimq^ detraherefo
lent . Sunt ueltiti cert£ menfur£ c£dcnd£ radicis , quibus quantum confcrre putetur adfuttiram cafuram rcferuait^
tes, reliqiium abfcindunt . Nec enim dcuie , neq^ plus ccnfiituto c£dcrc licet : corrumpitur enim , putrcfcitq^ ,fi diu
manfit. I>r£parant idiConficiimtq^inPyr^eumportum aduedumhoc modo . Cim in uafis coniccerint ,farinamc^
ddmifctierint, quatiiint longo f^atio tcmporis : hinc etiam colorcm capefit, cr condttiim iam incorruptum pcrdiirat.
Tr£paratio, c^furaq^ itafe habet . Locum Aphric£ .mplum occupat, ampliorem, qiiam quatuor fiadiorum millia itt
bortis Ref^eridumfirunt . Sed maiorem partem colligi apud Syrtes . Feculiare huius culta fugere loca proditur-,
quamobrcm,ft colattir mitefcatq^fohm, deuiat, atque omnitto dcgenerat : utpote natura cultiir£ af^ernans yfrroci^
tatisqi confians uernaculum . Cyrenenfes annisfeptem prius, qu.im ipfi iirbem habit.trent , Laferpitium extitiffc af^
firmant . Habitant tiero annos maxime trecentos ufque ad Simonid£ A thenis magifiratim . lUi fic refhrtint . Alif
radicem Laferpitij cubitalemfieri tradiint, aiit paiilo maiorem . Ranc in medto cxttiberare in caput, quodfiiblime pc
nitus extat, utfirefuper terram effe appareat . Vnde primm qiicd lac appellant , ertimpit : dein catilis affurgit , ex
quo magydaris, er quodfclium dicitur, exeunt . lolium idfanen eft , quod ciim aufler ingenue frofi caniculamfiiue:^ 3 9
rit, difcutitur : atque ita L aferpitium n.ifcitur , eodemc^i an no radix confunimatur , cr caiilis . S ed hoc haud qtiicquS
pcculiare notetur : nam alijs quoque idem tribuitur . ni dixerii], qucd difcuffum id protinus nafci potefi , ortum pecti=
liarem fortiri ,fupradt(lis(^ propterea diucrfum accipi poffe . Ad h£c circunfodiendum id annuum ccnfent . Nam Ji
relinquaturfemen ornne, c.tulemq; totum profhrri, o~ deteriora tam h£c, quam radicem reddi exifiimant : defbffa au
temfieri meliora,fcilicetfolofubaflo, beneq^ gluto . Sed huius contrariiim lUi uolunt, qiii culta recufare id inquiunt .
Mandi quoque radices in aceto recens dectfis refirunt . Tcolium colore aurtim £mulatur. Contraritim etiam, quod pes
£ora fblio efitato purgari minime indicant . N<<ra cr uere , er hyeme , peciis ad moiitem dimitti affirmant : cibus non
foliim hoc ifed ettam allero quodam abrotono fimili adminifiratur . Vim ambo caIefadori.imfortiri plane tiidentur ,
Cr purgare quidem nequaquam ualere : exiccare autem , er concoquere unice poffe . Quodji qua pecus ^grefcens»
aut alias minus benefe habens ingrejfajit, mox eamfanari, aut emori aiunt ,fcd magna cx parte poffe feruari . Hsec 40
igittir utro tandemfint mcdo, qu£rendum . Qii,od uero Magydarim uocant , nimiriim a Laferpitio differt : teneriui
€nim, minusq; uehemens , crjine Lafere efi . necnon cr af^eiiu manifefia experto homini confiat . Nafcitur in Sy^
ria : nam apud Cyrenam , c monte Varnafo large prouenire eandem affirmant . Sed quidm Laferpitiiim id appeU
lant.An ctilta id quoq- , modo Lafcrpitijftigiat, qu£rendum . Q«m ^fi quidfimile, aut proximim habcat:,.adfvlij,
cdulisq^ rationem, zrfi quam uUo pado cmittat lacrymam, id iniiejiigandum . Ergo naturam JiruUceam , hifcc coiia.
Liferpitij ui- tempUri oportet . h£c Theophrajiui . M.eminit Galenus Laferpttij lih-o v 1 1 1 . fimplicium medicamentortim ,ftc
les ex Gil. inquiens . Laferpitij fuccut calidtfiimus efi . Verlim enimuero c^folia , cr catilis, cr radix fatfhrenue excalfaciunt..
Sed omniafiatulent£ magis effenti£ funt, ac proinde concoHu dtfficilia . loris tamen impofita corpori efficaciord, et
omnium potif?imiimfuccws , admodum trahentemfactiltatem pofiidens . Att.imen er cxcrefcentias amoliendi , er /ts
^tiandi uim quandam propter pr^didam etus temperiem obttnet . Lafcris qticqtic mentioncmficit, idcm Galenus li- / »
tro citatOjfed dnteafeorfum, crfub abfoluto dtsov, hoc efi,fticci titulo , itafcrtbens . Opus ,fiuefuccus Cyrenaicui
quidem omnium cr caltdif^imu^, er maxime tenuium partium cfi : ac proinde omnium maxime difcuiit . quanquamfa^
nezr rcliqui aimodum calidifunt, ZT f^irituofi :fiquidem plurtma eorum pars cffenti£ aeri£ efi , er igne£ . Porro
complures habentur fucci : quaiiis nanque radice incifa , aut caule , qiiod exfeclione craffiim , ac lentiim efjiuit ,fuc»
cus efl . C£teriim f^ecialius, er uelut per exccUentiam quaniam Cyrenaicnm ita nuncupant,cx Mcdicum, cr Syria* ,
Nomina. <■*»« • ^Unta , qu£ Grxcis ai'Ai$ioi' , Latinis Laferpitium appellatur : Maurttanis , Silfion : Italis , Laferpitio .
Eius caulis ^claz^nov Gr£cis dicititr: Arabibus ,h\afcafies . folta uero quandoque {.i-affTrtfot Gr£cc dicuntur:
Arabice, Anuiden, cr Mafcaflen . Liquorfeu Ucryma Gr£cis Aoioi^os, Latinis Lafer nominatur . Kadix ^xyv*
J«f 1/ Grxcis uocdtur .

E.xyx7tnm.

InLib. tertiumDiorcoridis. 421

■Ltf^oLTSm^J . SAGAPENVM. CAP. LXXIX.

Sag AP E N V M feruIacea^herbxfijccuseftjqurcinMedJanafcitur. Optimum eft tranflucens,
fuluo forinfecus colore,& intusalbo, nefcio quidinter ]arcr,& galbanum redoIcns,^uftu acri .
Prodeft ]atcrum,& pcftoris doloribus,tufsibus uctuftis,conuuII]s,& ruptis. craflam pulmo-
nis pituitamexpurgat .DaturcomitialibuSjopiltliotoniciSjlienons : item contra ncruorum refo-
lutionem, perfridiones,&' febriumcircuitus in potu. In ungucnta probeadmittitur. menfes pel-
lit,fedfaetum exanim.at,cum Iiydromclite potum. Prodeftexuino hauftum,ferpentium idibus.
»0 olfaftum ex aceto uuluarum ftrangulatus cxcitat: oculorum cjcatiiccs ,offufim calis^incmjiebe-
tudines, fuftulionesque detergit . Kefoluitur ut lafer , ruta , aqua , & amaris amygdalis , aut melle, aut
calido pane.

S A G A p E N V M ofpcin£ interpol.(to uocahulo Serdpinum appeUant. Qatcrm etjl cim ddulterdtifrcqtien^ Sagapeni con
^or , cr communisfvrefit ufm : tamen Venctijs pr^cflantil^imum (juocj; uenditur,idc}i iUipriecipue compurdntfcpla= '"^^ratio.
Jlarij,quihonorem diuitijs antcponunt . Teruldcc^is pUtu.is , e quibusSdg.ipeni Ucrymd emandt,ctidm in Apulia na^
jci audor cfl Mufu TcrraricHjis . Id quodcquidcm ladcnus compcrtum non habco . Ex oricntalibus fiquidem regio^
nibus aUdtum,utconfl.xt,c£teris pr^fl.tt . krdbic£ fdmiii£ dudores intcr dciedoria mcdicamenta Sagapenum re/r=
runt:qu.mqu.mcaSdgapenifdcuh.ii,qiiantumcxtat,d.Gr£cii filentio pr£tcrmi(faefl . Sagdpenumitdq;(ut Sagapeni ui-

a o Mcfues trddit) craffos,kntos'q; hmncrcs deijcit^cralfimq; pituitam , &~ aquam intcrcutem educit . Vorro facultatc '^" '^^ Mefue.
quidem propriu cerebrum mimdijicdt,ac neruos,craffdq; ab his excreme ntd delr.thit . Conflrt item corum morbisfii
gidif, nempe4oloribus capitis diuturnis,hemicranijs,comitidlibus,ucrtigini, paralyfl , orisq; diftentioni . Peflus ua=
lcniifimc cxpurgat,eiusq; ac etiam laterii dolores tollit, pr^fertimfl bibatur ex helcnij,dut rut£ dccodo . 7oris em^
fUflrimodo impofttum , dut intus dffumptum tuflidiuturna uexatis , ac difftculter f^irantibus , opem maximam fert .
Aqux ir.tercutc Uborantibus fing^darc remediurit eft ,fl tamcnftauis myrobaldni/s duplicdto pondere ddditis e%ln^
heatur . Difcutit comp.tginum duritiam cmpUftri mcdo impofttum,dddito dceto,zr capparumfucco . Kutafucco, et
auiumrapacitanfllle diutiusmdce-ratum,crin coliyrijs additum,ocuIorum caligines disijcit , aquamq; in eos deftueni:
tem cohibet. Pdlpebrarum item hjordeolos t!ocatosfanat,ft cum acetofuperpoiiatur. ArticuIorU compaginibm quos
modolibct admotum,dolorcs eorum miriftcefcdat : quippe quoniam ualentiflime humorum lentores in his cruciatus

} o excitantcs rddicitus eueUit,etiarafi in coxendicum aliarumq; partium remotis , profuiuiisq; locis ij delitefcant . To^
tum, aut clyfleribusinditum coh doloribw: kfrigiditate, acflattbm prouenientibus maxime auxiliatur . Menfes cit ,
fedfcetum intcrftcit,tam hduftum,quam fuppofttum : contrd utcri dolores ,ftrangulatusq; prodcft . Ventriculo ta»
ncn offtcit : ucrion noxa corrigitur lentifcina reftna,cr Indica nardo . Sagapeni meminit Galenus lib. v 1 1 1 . /jms Sec^apeni ui-
. pliciu.m mcdicamentorum,ubide eius uiribus diflerit ijs utrbis . Sagapenum liquor eft calidus,cr tcnuium partium,fls res cx Gal.
cut cr alij liquores .Sedc^ abftcrftoncm quandam poflidet,qua oculorum cicatricesexpurgat,atq; extenuat . Quin
Cr fuffufionibus,Qr hebetudirubm oculorum,qu£ ob humorum proueniunt craflitiem,non malum efl medicamentum .
Porro pUntd ipfa, ex quaproucnit,flrul£ af^tmiIis,imbeciUa,cr inutilis eft . Sanc ipfa primim Sagapenum appeUd=-
tur. At liquor eius abuftue hoc nomen oblinet,cw alia quoq; multa ex nominis deftdu pcr abiifum nuncupamus. Per=
ftHius nanq; fliret ipfum cognominare hon Sagapenum ,fcd Sagapcni fuccim . Id cra-yocVH-.ov Gr^cis dicitur , Nomina.

40 quod Ldtints etiam Sagapenum : Arabibiis , Sdchabenigi ,flue Sechbinegi: Seplafidrijs,pariter C" H(/Jd«j>,Serrfs
pino ; Italis , Sagdpeno .

B\ct6§^i0V. EVPHORBIVM. CAP. LXXX.

EvPHORBiv M Libycaarboreftjferulaefpeciem habens,quaeinTmoloiuxtaMauritanjam
inuenitur . Ea acerrimo fucco turget . Cuius eximium feruorem expauefcentes incols , ouillos uen-
tres elutos, arbori circumligant,& eminus caulem contis incidunt, confeftimque e plaga, perindeat-
queuafequodam,in uentriculos copiofus laclis humor effluit,prxter id quod humi fparfum,uulnus
eiaculatur. Duo fucci genera: vnumorobi magnitudine,farcocoIl2modoemicat:alterumin uen-
$0 triculisconcrefcit,atqueuitreumlpe6tatur.Eligendum efttranflucens,&acre.EuphorbiumaduI-
teratur farcocollae, & glutini miftione . Sed difficile quidem experimentum : quippe cum leui guftu,
os accenlum diu detineat , adeo ut quicquid ori obijciatur, plane euphorbium refipiat . Eius inuetio
tempore lubs regis Libya; cognita extitit . Succus illitu fufFufiones difcutit . potus totadie exurit :
quaremellijCoIIyrijsque pro acrimoniE rationeadmifceridebet. Coxarum doloribus prodeftin
odorifera potione hauftus . fquamas ofsium eadem die eximit : ueriim eo utentes, necefle eft linamen
tis , aut ceratis communire corpus , quo ofla conueftiuntur . Aliqui memorisE prodiderunt , percuf-
fos a ferpente nihil molefti pafTuros, fi incifa offe tenus capitis cute , intritus fuccus infundatur , uul-
nusque poftea confuatur .

N 6 N cquidemdubitandumcenfeo^quiniUudlegitimumftfEuphorhium^quopdfiimofftcin^utuntur^cumtam Euphorbijco
guftu,qum olfdHu ucerrimum depreheniatur : ob cuius uiolentiflimdm daimoniam nunquam,nift inuito aimo,afe= fideratio .

N pkftariji

422

And. Matthioli Cdmm .

phlidrijs tunditur . Qtt.mdoquidem tmetfifibi mrcs , ey os omni prorfus ingeniogofipio, er Unteis aquu rofurum
mMefudis mumant ; t.vU4 tame eft acrimoni£ uis tcninfim:t,ut omnibus unu cum aerc penetratis munimentis, in eo-
Yum tAudcm perucniit nures,ubi molejitfimum excit.tt ardorcm, qui nonfacilc toUitur : qtanqum etiam medicume^t
tis ddmodum refi-igcrcintibusfuccurdtur . Quojit, utfokrtif^imi pharmacopoU baw.lis, ac alijs tiidum quicrentibus
hominibui id muncri^ obcundum tradant : intcrim tamen certo fciunt , non ahfq-, conuitijs, cr maledidis opus hoc ab
illis pcragi pojfc . Qjj.tmobrcm mirf.mfane nonfuerit ,fi qui ab arborc recentcm colligunt , cximium acrimoni£ jir=^
uorem exp.iHefcentcs,c longinquo corticemferiant. H.tnc plantam (ut Plinius quoq; tcjiis cft).tdinuenit primion lu»
ba Liby.e rcx in monte A tlante ulna hlerculis coIuy,i!Uis,appellauitq; Euphorbiam medicifui nominc^zrfi-atris h\u^
Euphorbif ui fjifa quo diuus Augufrusfuit confcruatus . Euphorbio dcicftoria incft:facultas . cuius nufquam, quod cquidcm inue»
tes ex Actio, ,j^^j,jj ^ mcminere Diofcorides,<:r Galenus : iamctfi cam minime filentio inuoluerint Aetius , cr Aduarius , qui con~
"'"°' cordes de co his uerbis diffcrucrunt. Euphorbium non modo pituitam trahit ^fed etiam aquam^hancq^ ualidius educit.
Ejl autcm acerrimwm omnium,qu.t- ego no!ierim,ardcntifimumq; : propterca coUcis,o- ucntrcmfi-igidiorcm haben^
tibus datur . c£teros uehcmcntcr conturbat :fitim maxime ciet. N oimthil ex odoratis feminibus ci efl commifcendum.
Modus triobolaris, ex aqna mulfa . Vrxflat tamen cum mctte codo ipfum in cat.ipotia redigere . Id qttod etiam Vau=
lus annotauit Ubrofcptimo,tibi inter ca Euphorbium recenfuit,qu£ aquam,cr pttttitam dcijciunt. Verim infimpUciu.
Euphorbii ui cenfu, Diofcoridcm, Galcnitmq;fecutus,de hac deicfloriafacuUate ipfe qtwq; nthil memori£ prodtdit . Ceterttm
xes ex Melue. -^^^^^, Arabes Nefu.es fufittsEttphorbij ttires tr.ididU infoluentium medicinarum mentione , ubi ita, ad fenfum faltem
fcribit. Etiphcrbitim gummi efl , qucd ufqucadco excalfacit, extenuatq;, ut in hoc c£teragummigcnera pr£ccUat .
Excalfacit cnim ordine qttarto : qitofit,ut cxulceret,rtiborem,inflammatioitemq; infirat,pcnetret,cr uiolenter abs
ftergat. EuphorbUtm noxitim admodum cfl medic.<mentttm,Ua ut nonftne labore, animi deftilu, ac fudore fiigido dU
uum dcijci.it . locineri ob id,ucntricu.loq;fua ingcnti acrimonia magnam infirt noxiam . Quaproptcr exhiberi mini^
vie dchct.nift prius ijs commifccatur mcdicamentis, qti£ dcerrimarii eitts iiim retundere ualeant . Extrahit potum 4
profundis corporis partibui tum craffam,tum lentampituitam,mutidatq; compaginum cauitates d crafiis contumaci^.
husuc excrementis, qtia in re omnitm ualentifiimum eft medicamenttm . Neruos expurgat ab infardis iandiu humo^
ribus . Vroficit ad h£c rcfolutis,conuulfis, flupidis,tremuUs,oris'q; diftcntiombus,Cjr c£tcris ncruorum morbis afii*
gore obortis,fi ex leucoij oleo Uuigatum extcritis inungattir . locincri,Ueniq; inunilum,mirifice eortm dolores toU
lit afrigore,ZTflatu prouenientes. Stcriitttamenta ualentifiime cit . Occipiti autem confiicatum,uetcriiofos,obUujos
fosq; iuuat . Aquam intcrcutcmfiaciUime cxtrahu dttorum oholorum pondcre pottm . Scd drachmarum trium pon*
dere haufltm ( ut Scrapio, cr Auicennafcriptum reUqucrunt ) potantem interficit, trium diertm j^atio erofis db eo
inteflinis,0' uentriculo . Etiphorbium, tefle Mefuc,quatitor cdttrat annis : neque eo prius utendum efl , quam annum
integrum confcnuerit.nanq; rccens ob ingentem acrimoniamreprobatur . Seruatur commode miUo , aut fabis , aut
Ex Galeno . lcntibttsfepuUtim . Euphorbij facuUatcs paucis perftrinxit Galenus Ub. v i i.flmpUciiim mcdicamcntoriim ,fic
inquicns . Euphorbium cauflic£,fiue urentis,cx tenuitm partitmfactiUatis efl, alijsfuccisfimiUter . Et lib. ii. dc
compofi.tionc mcd. locaUtm,cap. 1 1 1 .tradens ctiram hcmicrani£,idcm dc E uphorbio itafcribit . Porro dc cuphorbij
facuhatc iam mihi rclattim efl, qtiod cito exoUtatiir . quare in eiufmodi pharmacd non uetus conijcere oportct. Biilu
Nomina. edam rccens albidius ejfe : qttod ucro inucterattm cft,ftauiorii aut paUidioris coloris reddi . Vlanta , qu£ Gr£cis
6u'(P()^^tov,Latinis Ucm Enphorbitim nomindtur,quemadmodumfuccus cius : M.aurit.inis, E ufirbion ,fcu Edrbium :
Italii, Etiphorbio : Hif^dnis , Alfiruiam, Alfirfion, cr Etifiruio : GaUii, Euphorbe .

xo

2«

XotAjSotVn . GALBANVM.

CAP. Lxxxr.

4*

Galbani con
fideracio.

Galbanvm ruccusefl:narcentisinSyriaferiil£,quodnonnullI metopiumuocant.Maxim^
laudaturcarti!aginofum,merum,thuiis effigiem praebens, pingue,minimeIignofum,retinensnonni
hil adiefti fcminis,& ferulx,graui odore,neque ualde humidum,neque nimis aridum. Adulteratur fa
ba frefa,refina,& ammoniaco . Galbanum excalfacit,urit,extrahit,difcutit : trienfes, ac partus trahit
appofitu, uel fuffitu . Lentigines aceto, & nitro perunclas tollit . Deuoratur ad tufsim ueterem, diffi-
cultatem fpirandi, fufpiria, rupta, conuulla. Aduerfaturtoxicis, potum cum uino, &myrrha: fimili
modo fumptum mortuos partus extrahit . Imponitur lateris doloribus,& furunculis : comitialcs , &
uuluse ftrangulatus,& uertiginofos olfaclu fufcitat . Si uratur, fugat nidore ferpentes,& perunifi-os fe-
ririnonpatitur.Serpentescumoleo,&fphondylocircumpofitum,necat: dentiumdoJorem oblitij,
aut cauernis inditum,mitigat . vrinae difficili prodelfe cxiftimatur . Refoluitur ad potiones amaris a-
mygdalis,aqua,auL ruta,aut calido pane,mulsave.* alias meconio,cEre u fto, aut felle liquido . Si pur-
gareGalbanumuoles,in fcruentem aquam demittito . nanque cum liquefaftum fuerir, eius fordes
fluitabunt : quas hoc modo facile feparabis. Mundo linteo, raroque alligatum in fi<Sili , aut srea py-
xide ita pendeat,ut imum uafis ne tangat : opertoque uafe in feruidam aquam demittito : fic enim fyn
cerura,ueluti percolumeIiquefcet,&Iignofumin linteoremanebit.

Qv A N v I s lcgitimum, optimumq; Galbanum in plurihus ltaU£ locis, pr^fcrtimq; Venetijs ucnalc reperia*
tur; id tamen,quo pafiim officin£ utuntur,nihil, uelfanc parum Galbanum rcfirt, quod in laudatifiimigencrc a Dioa
fcoride rcprffentatur . Siquidem iUud non modo ab impoftoribus aduUerdtum cfl \fcd etiam Ugnortm firularumq;
ramentis, lapidibus,ac dlijs compluribus recrementis uitiatum , Quarant itaq; probifeplafiartj , quod optimum eft ;

dUj

to

20

In Lib. tertium Diofcoridis . 4 23

atij ucro , qui pdr(imoni£ , nc dicm auantt£ jludcnt magii , quhn honori , ut qui prohatij^imumuix nunquam af*

fequi pofiint,idfaltcm,quod impurum cji ,purgarc dcbercnt k 'Diofcoride edoiH . qnippe quod carationc,faci'

ie ab aduentitijs forddnn expurgari pofiit . Calbani uires tradidit Galenus libro v 1 1 1 . fmplicium mcdicamen= Galbani uires

torum ,fic inquicns . Galbaniim fuccus eft plant£fvrulacc£ , molliendi , z/ digercndi ui . Yucritq^ fane ex tertio *" Gaieno .

ordine excalfacicntium incipicnte , autfecundo completo : in deficcando ucro cxfecundo incipicnte . Id Gr£ce Nomina.

■y(jx.A^xvii , Latine Chalbanum , cr Galbanum appclUtur : Arabicc , Chcnc , cr Bezard : Italice, pariter ZT H{=

f^anice,Galbano, \

ApfxffiWctJtoV. AMMONIACVM. CAP. LXXXII.

A M M o N I A c V M ferulx fuccus eft, quam iuxta Cyrenen Aphrica gignit: cuius fnnicem cum
radice jgafyUiin uocant . Probatur bene coloratum , ligni & calculorum expers, thu ris fimili tudinc,-
minutis glebis , denfum, ryncerum,nulla forde fpurcatum, caftoreum odore imitans,guftu amarum .
Hocgcnus thraufma, ideft,friaturamappellant:quod uero terram, &calculoscollegit, phryama..
Gigniturin Aphricaiuxta Ammonisoracukim, fuccumftillanteferulaceaarbore. Moilit, cxtrahit,
calfacit : tubsrcula, duritiasque difcutit . potum aluum foluit, partus extrahit ; lienem confumiE,dra-
chmspondere hauftu :ariicuIorum,coxendicumquedoloribusIiberat. Auxilioeft anhelaroribusj,
orthopnoicis, comitialibus : item quibus humor in peftore coit, li cum melle delingatur, aut cu pti-
fani fucco forbeatur. Cruentam urinam pellit,albugines oculorum abfterget, genarum fcabritiam
abfumit : tritum autcrncum aceco,& impofitum, iocineris,Iienisque duritias fedat . difcutit tophos ,
qui in artubus concalluerunt , cum melle, aut cum pice illitum . Lafsitudines , & coxendicum dolo-
res eo perungi utile eft, cum nitro , & cyprino oleo , uice acopi .

Ammoniaci lacrymam ofpcin£, mutata una. litera, Armoniactm ttocant. Cuius tamen fyncerifim£ pa^ Ammoniaci
rmn ad nos conuehunt , qui ex Alexatidria Aegypti cum mercimonijs VenetiM rcdeunt . Quandoquidem rartfimum ^"^"'«'•■stio •
Amnoniacum uifitur, quodfuis minutisglcbH thui refvrat. Ndm omneftre, quo officin£ utuntur, pice£ re/in£ jno*
do in maffam compadum ccrnitur, impurum, ac quam plurimis impoftorum adulterijs uitiatum . Vt hinc facile dici
poffe putauerim, hoc uel illegitimum, uelfaltem deteriai effe , idq;jvrtaffe, quod Diofcoridt phyrama nuncupatur .
Ctuus etiam meminit Plinius hb. x i i.cap. xxiii.ubide Ammoniaco itafcribit . Brgo Aethiopi^fubieila Aphricd
Ammo!ii.ici lacrymamfliUatin arenisfuis . Inde etiam nomenab Ammonis oraculo,iuxta quod gignitur arbor,quam
Metopion uocat, rcfin£ modo,autgummi . Generu eius duo,thrauflon mafculi thurisfimilitudine,quod maxime pro»
hatttr : alterum pingue,zr refinofum,quod phryama appeUdnt . h£c Vlittius . Caterim Ammoniaco ufi funt antiqui
( ut Paulits efi author ) infacrtficionm cdoramentii, ac fuffimentis . In qttem fane ufum iUud ab ijs receptum futffe
conijciendim eft, qttod eledifimum, cr thuri pcrfimile extitit . Huius rei iUud maximo efl argumcttto , quod ab ipfo
Tattlo, itetnq; Aetio in fuis medicameittis Ammoniacum thymiama, hoc eft,fuffimentum cognominatur,quafi Ammo^s
niacum pr^fiatttifimura ita inteUtgcre tioluerint . Ammoniaci meminit Galentts lib. yi. fimplicium medicamento=- Ammoniaci
rum,fic inquicns . Ammoniacum liqttor cftferul£ cttiufdam . Hoc habet empUiendi facultatem intenfam , adeo ut er "'^** ^^ *^»''
drticulorttm tophos diffoluat,cr lienes induratos fanet , er chceradax difcutiat . Quod Gr£ci x^^avixKov , l,a~ NomiiM.
tiniitem Ammoniacumdicttnt :M.auritani} K^xachtfiueAfJafhiltaliiAmmoi^iaco^QrArmonitfcotHilpmiA» .
40 guixaque jZr ATmoniaque .

Z«?KoKoAAa. SARCOCOLLA. CAP. LXXXIII.

Sargocolla lacryma eft arboris in Perfide nafcentis , pollini thuris fimilis, rufa , guftu a-
mara. Vulnera gIutinat,ocuIorum fluxiones inhibet.emplaftris inferitur. Adulteratur admifto
gummi.

L a c R Y M A M hanc SarcocoUam dixere Gr£ci,quomamficutiglutinum lignum,ita h£c fauciatam, exulces. SarcocoII«
ratamue corporis carnem agglutinet. Ciu£ autemad nos aduehitur,non omnis legitima efl : quippe quod ea pleruntp confideratio.
S o (ut de alijs quoq; pluribtis Ucrymis,refinis, o~ liqitoribti^fierifuperius diximus) gummi , cr alterius generis Ucry^
mii adulterata defiratur,^ tilis in officinis inueniatur . Verumfraus gufl:ufacile deprehenditur . quandoquide que
maranoneft,adulteriumfenfit. 'Pltniuslib.xiii.cap. xi. albamc£teris pr£tulit, fic ittquiens . Titzr ex Sarrc
cocoUa (ita uocatur arbor) gummi utilif^imum pidoribus, ac tnedicis ,fimik poUini thuris : er ideo candidum , quam
rufum melius . Et Itb. x x 1 1 1 1 .cap. x r 1 1 i.idem itafcribit . Sunt qiii er SarcocoUafpin^ Ucrymam putent, poHt*
ni thuris ftmilem, cum quadam acrimonia dulcetn . Cum uino tufafiftitfluxiones : iUinitur infantibus . Vetuftate &
h£c maxime nigrefcit . melior quo candtdior . h£c Plinius . Qw tamen in SarcocoU^ hifioria a Biofcoride,ZT Gaki^
no maxime diffentit,cim hi SarcocoUamguftantibus amaritudinem relinquere afferant, iUe uero contra dukedinetn .

SarcoccUa Mauritanis pituitofas cruditates,ac craffos,ZT glittinofos deijcit humores , pr^fertim qui in compagi^ SarcocoUz
num,€r coxendicum cauitatibus delitefcunt . Cerebrum mundat,item neruos,Gr pulmones : proinde tufiientibus, CT "'/■*' ** A''*"'
difficulter f^iranttbus auxiliatur. Eft etiam ex medicamentis,qu£ fenes iuuant, pr£cipue pituitofos . Caluefcunt ta=. ' "* '
men,qutjre^uentiui u utuntur . Preftat mirum in modum ai oculorum albugines, nubeculas,cicatrices, er idgenus

N * impedimentai

30

Ex Galeno.

Nomina.

424 And.MatthioliComin.

impedimenta,Ji in crdtcre uitreo dfinino lude maceretur quinq; diebm : interea tmen nouum Uc quotidie ejl infun*
dcndum, priore effufo . Vulnerj.rix prcetere<x penicilU hydromelite prius m.i.dcfdda,dc inde SdrcocoU^ puluere cir»
cumlita auribus exulcerati^ utiliter imponuntur . Cruenti^ uulncribM,ctc diuturnis ulceribus mirifice medetur : quip
pe qu£ propriofuo munerc ea .1 fordibus mundet,carne repledt,cicatriceqi obducat. Aluu tarde deijcit, perturbatq}
eo5,quorum ucntriculus bile redundat: quare cauendum cft,ne ijs exhibcatur. Roboratur eius deiedoriafacultas^giit
gibcre,zr cardamomo additi'; . R£c ex Arabibus deprompjimus . quxfane tam antiquis,qum recentioribm incogni»
tafucrunt,utpotc qui ca nufquam,quod equide lcgcrim,fcriptis]tradiderunt . SarcocoUte uires retulit Galenus lib.
VIII. fimplicium mcdicamcntorum, ubi itafcriptum reiiquit . SarcocoUa Ucryma ejl arboris Perjtctc . mijiam uiin
habet ex empUJlica quadamfubjtintia,(y paucuU amara . Itaq^ citra morfum deficcat, ac proinde glutinare uulnc:*
ra udlet . Lacryma, qus cr«^ ttoKoAAot Gr£cis , SarcocoUa item Latinis, er Italis appeUatur : Arabibus, An/k*
rot, Anazdron ,feu Auzurut : Hil^anis , Lancarotes : GaUis, SarcocoUe .

««

rAou/wov. GLAVCIVM.

CAP. LXXXIIir.

Gl Av c I V M fuccusefl:herb2,qu2adHierapolimSyriaEnafcitur,folijsferecorniculati papa
ueris, pinCTuioribus tamen, in terram fparfis, cdoris tetri, guftus amari . tota croceo fucco madet. Fo-
lia in olla fidili femifrigidis clibanis calfaciunt indigen2,ufque dum flaccefcat : deinde contufis fuc-
cumexprimunt.Cuiusefl:ufusadoculorummedicamenta, utpoteciiminterinitiarefrjgeret.

Glaucij confi Glavcivm medicorum, cr officinarixm uulgo, qui harbarorum, er Arabum nomina ufurpare folet , Se^

deratio . rapionii, er Auicennx modo , M.cmithe dicitur. Id autem, quo pafimfeplajiarij utuntur, meo quidem iudicio, uerum

fyncerumq^ GUucium eji . Qjiippe quod omnibusfire notis , er facultatibm legitimo ref^ondeat . Fr£ter id enim,

quodfaHo periculo, oculorum uitijs opituUtur ;fbrinfecus rujvfcit, intus uero croceo colore fpeiiatur,etgujlu ama=

rofentitur cum quadam graueolentia . tametji pharmacopoUs nonnuUos quandoq; deprchcderim , qui e maioris che=

lidonij fucco GUucium conficiunt . Sed animaduertendwn cjl , quod in Serapionis codice , prxter proprium Memi~

th£ caput, quod Diofcoridis ejl GUucium, legitur etiam in capite de Curcuma (nififortajfe interpretis j^uerit Upfus )

Cbelidoninm minm uocariMemithe . Quod in Serapione uel interpretis,uel alterius ctilpa, mendumfubfit, indemihi

quidem orta ejifufpicio maxima, quod Diofcorides,cuius uerba ad unguem rcfirt Serapio , GUucij non meminerit itt

Chelidonijs . QupfaSium eji,ut iUifcpUJiarij deprauata Serapionis ledione decepti , in hunc er alterum errore in=

ciderint : quod nonfolum ex chelidonijs fuum GUucium eliciant ; fed etiam maitti chelidonium minoris loco fumant ,

Glaucij uires quaiidoquidemiUudfuccumcroceummittatGUucioJimilem. GUucijfacultatesmemori£ prodidit Galenus libro

ex Galeno . y j _ Jimplicium medicamentorum ,Jic inquiens . GUucium adjhringit cum quodamfajiidio . Tum adeo manifijie rea

Jrigerat,utfclumf£pecryfipelata,utiq;Jiualentidnonfuerint,curarepoJ?it.MiJlura eius compofitaeji ex aque<t

Nomina. terreac^ fubjiantia : utraq;fane frigida,uertm nonfumm(,fed ceu aquafintana . TAxuKiov jic Gr£ce , ut etiatn

Glaucium Latine dicitur : Arabice, Memithe ,

%o

30

KoAAat. GLVTINVM.

CAP. LXXXV.

Glvtinvm, quod xylocollan, alij taurocollan uocant, praeftantifsimum Rhodiacum, quod
exbubuliscorijsconficitur.ldcandidumeftj&tranflucens.Nigrumuerominus probatur. Refo- 40
lu tuni in aceto, impetigines, leprasque cutis delet : ambuftis igni ex aqua calida dilutum, illutumque
puftulas erumpere non patitur . Vulneribus prodeft melle, aut aceto madefadum .

IX6«o'lloAAot. PISCIVM GLVTINVM.

CAP. LXXXVI.

P I s c i!v M gluten,uentereftpifciscetacei. PrsEftatcandicans, nationePonticum, fubafperum,
minime fcabrum, & quod celerrime liquefcit . Vtile emplaftris capitis,& leprarum medicaminibus,
& tetanothris, qu2 cutem faciei erugant, & extendunt.

Glutini coti'
(ideratio.

N E M o eji, qui taurinum, er pifcium Glutinum iton cognofcat : quare hac in re non pluribus uerbis opus eft. fo
Verumfcieiidum , quod Glutinum taurinum hac £tdte non modo e taurinis corijs conficitur -^fed ex omnium quadru=
pedum peUibui . Kuiui, nec^ alterius non reperio meminiffe Galenum injimplicium cenfu. quanquam inibi libro v 1 1.
iUiwi glutinis Ubrarij mentionemfecerit,quod ex poUinefarin£,cr muria paratur , Jic fcribens , Glutcn , qttod ad li^
hros pr£parant exfimilagine,ZTgaro,empUJiic£,concodori£'q; facultatis eji,qitibufcunque ipfum partibus iUinas .
C£terum iUudgluten,quod e pifcibtis fit, inter c£terafimplicia Vuulus quidem retulit,fed ea tantitmjire de eofcri
Nomina. hit^qu^Diofcoridiacceptarefirripoffunt. Id Gr«ec/j udAAot, ^uAoKoAAot, cr Tou)^o)iaA\u uocatur , quoi ■
Ldtinis Gluten er Glutinum : Italis,CoUa di carniccio : Hij^anis, CoUa,cr Grudel. QH<e uero Gr£ce fxluoKoA^
Aot , Vifciumglutinum Latine dicitur : ltalice,quemadmodum crHifpanice, CoUa di pefce . Arabice ittrunq; gluten
ZirCffeu Gara nominatur : Gcrmanice , Letm ; GaUice , CoK<< .

I>V.

InLib. tertiumDiofcoridis. 42J

l'|oV.

V I S C V M.

CAP. LXXXVir.

Vl s CVM optimuraeftrecens, intusporraceum,extra fiiIuum,quodafperinihil,aiitfurruro-
fi conceperit . Fit t acinis in quercu nafcentibus , buxco fruticis folio . Contufura acinum lauant , &
pofteainaquadecoquunt. Suntquicommanducandoipfum efficiant. Gigniturquoque in malo,
pyro,& plerifquealijs arboribus. quinetiam inuenitur in quorundam fruticum radicibus . Emol-
lit,difcutit,extrahit.parotidas,tubercula,cxterasqueco]led:ioncsadmaturitatempcrducit,cum re-
fina & pari cera miftum : cpinyflidas in fplenio fanat : uetera ulcera ,abfce{Tusque,quos cacocthes uo
% o cant,ex thure mollit . Lienem cum calce, gagate,aut Afio lapide codum, &c. impofitiun abfumit : cum
fandaracha,autauripigmentoillitum,unguesextrahit.miftumcumcalce, & uini fxce,fuam uim
intendit.

to

JO

40

Sf>

V I s c V M fit plurihui, dc iiuerjis moiii . "Verum mniutn pr^ftantifiimum eJl,quod egrdnis in quercu ndfcen Virci confi-
tiBut conficitur . liuius prxter id, auod inudlidum in pyrk, mdlsqi nafcitur , ingens in Ketrurid prouentUi . Siqui- '^«rati*.
icminiUnonmodoin quercuhudutij^imum prouemt,fed etiamincerro,iiice,(ycdjidned,in nojlris prafcrtim.
mdritimis Sencnfibui , ubi uujiil?im£ affurguntfylu£, qu£ non paruo pretio ijs locantur, qui uifcum efftciunt . Scan*
dunt dutem iUi arbores bnmcnfdn, non jlne mdgno uit^fuo periculo^fspiusqffunibm ddalligdti id muneris in aere pU
dentes obeunt . Grana , qu£ legerunt , in aqua decoquunt , donec difrumpantur : pofiea contundunt , cr ^4?!^/« /rfa
uant in aqua, quoufquefurfuracea excrementa eximant. Kejert Vlinim,nafciVifcum in quercu tantim,robore,ilis.
ee,fylucjlripruno , terebintho, pinu, cr abiete . At in Hetruriagignitur etiam in caflanea , quod optimum eJi,mdlot
Ac pyro, non tdntimfylucjiri,fcd ctiani domcjiico , quanuis penitus inutile . Vifci maxima Hetrufcis utilitM efl : V ifci utilitJt
nam pr£ter eius ufum in aucupijs , quibus mirum in modmn deleildntur ob ingentem turdorum copidm , qui autumni '" Hettuti».
tempore , infyluPs quibufdam ex iuniperis drte conjiruftis, eo cdpiuntur , id etidm in primis utile efi uitibus munien=
dis , ne primagcrminatione db erucis, quibui omniafcatent,gemm£ deuorentur . Siquidem dgricol£ Vifco uites om*
nes circundant , quo poflea erodentes uermiculi , qui tam pr£ftantij?imo latici inftdiantur, e terrafurfum petcntes ,
merito implicantur . Quod cion perf^exilfet natura omnium rerum parens, uifci multum Uetruria largita eft,ne hac
cbpeftemuino deftitueretur . Vifcifruiluuefcuntur turdi,pr£cipuemagni,quosnoftri uulgo turdeUoi appel^
Unt . Quorumftercore uifcifemine pleno inftciuntur , Gr feruntur arbores , in quibus pernoiiant , er uiditant : e
quo tdndemfemine nafcitur planta , qu£ uifcum creat . Vndefcite a Vlauto diSium eft . Turdm exitiumfibi cdcdt .

C£teriim Vifcum perfe non ejl arhor ,fed in arboribus uiuit ,fronie plerunque perpetUi . Id quod etidm teftatur
Virgiiius lib.vi. Aeneidis , ciim inquit .

QUdle folet fyluis brumdlifrigore Vifcunt
Yronde uirere noud , quod nonfudfemindt drlios .

Troinde Plinius lib. x v i.cdp. ultimo itafcriptum reliquit . Qu£ddm enim in terra gigni non poffunt , er in drbo*
ribus ndfcuntur . 'i^dnque cum fuam fedem non hdbednt, in dliend uiuunt ,ftcut Vifcum . Omnino enim fdtum nuUo
modo nafcitur , nec nifi per aluum duium redditum , maxime palumbis , cr turdis . 'R£c eft naturu , ut nifi maturas.
tumin uentre auiumnonprouenidt .h£cViinius . Qiixante ipfummemori£ prodiditTheophrdftm iibroii.cap.
xxiii.de plantdrum cdufis , unde iUd mutuatus eft Plinius . Forro ii, quod in pinu , cr dbiete ndfcitur , quoi
{ut Flinius inquit)ftelin 'Eubctadicit ,hiphedr Arcadia,frequentiftimuminTridentinoagroinua]li/sAnani£fyl^
tiii confj^icitur,ubi ingens turdeUarum copia uiHitat . Sed hoc ad aucupia prorfus inutile eft : decodum enim, er des
inie elotum omnem amittit lentorem. Quod autem in pinu,abiete,amygdalo,malo, pyroq^ prouenit, perpetuafi-onde
tdret . Id uero contrk , quod quercui , robori , ©" caftdne£ innafcitur, utpote cui appetente hycme omniafvlia dcci^
dant . Kuius rei caufam rediere tentauit Theophraftm loco paulo antc citato,ciim itafcribit . Vifcum aliud folio effe

N i perpetuo.

42(3

And. Matthioli Comm .

TheopKrafti perpetuo , dliud deciduo , haudquuqum dbfurdum ejl . Siquidem aliud uirentibm femper drboribus , aliui frondcm

fententia non amittcntibus infidct .fit eitim, ut in his carcdt alimcnto, in illis habeat , quantum abundcfit . Caufa cnim perpetuce ,

*<^tsp * • decidu£iicfrondii h<ec eft,quemadmodum diximm . hailenus Theophrajlus . Verim enimuero h£c Thcophrajli fcn~

tcntii non omni ex parte probanda uidctur . quippe quoniam uniucrfum Vifcum , quod in amygdalo , pyro , maloq;

in Italu prouenit , tam ^ftate , quam hyeme frondc pcrpetua uirct,cum tamcnhcc arboreshyeme frondibm defii^

tuantur . Quofit , ut aliunde huius rei caufam pctendam exiftimem . ¥it pr<eterea Vifcum auiculii tantum capien^

di^ commcndatum , in Syria cx myxvs , qux Aphris Sebeftcna dicuntur , ut Itbro primo in prunorwm mentione de ijs

dijfercntcsretulimus. Vtunturhoc Infubres fuii inaucupijs ,qu6darboreo uifcocarcant,iUudq; e Vcnetijs defi^

Yunt,qu6primum ex Damafco Syri£ aduchitur : unde Damafcenum uocatur.Sedid qucrno honitate cedit , lit

quoque Vifcum e quarundam arborumradicibm, agrifvlij prxfcrtim, er uiburni , quarum etiam arborum hiftoriam

libro primo paliuri , cr rhois commentarijs inferuimm . Qui autcm cx huiufmodi arboribus uifcum conficiunt,cor=

ticcs radicum fumunt , effoffaq; fcrobe inter fuarum arborum frondes humido folo fcpeliunt , ibiq^ tanto tcmpon.

re dimittunt,quodd computrefcant : mox cximunt , cr tandiuin piUcontundunt,doneclentoremconcipiant:des

inde aqua calida. lauant , er mambus commifcent . Hac etiam ratione quibufdam in locis fit ex ibifci radicibus . Sunt

qui qucrni uifci lignum in tenuifimwm pulueremrcdigant , er comitialibus hauriendum prxbcant . quo tantim mc»

dicamcnto multos fuiffc fanatos pro ccrto affirmant. Sed nouiego complures ,morbi ,0^ medicamenti prorfus

Vifci uires ex ignaros , qui ligni loco Vifcum ipfum in catapotijs dcuorandum dcderunt . Vifci mcminit Galcnus lib. v i .fim=^

Galeno- plicium medicamcntorum , ubi de eius uiribtis dijfcrit ijs uerbis . Vifcum ex plurima aerca , er aquea calida , pau^

ctfima terretia fubft.-tntia cottftat. Nam acrimoniaineo amaritudmetn cxceUit. Itaquc etiam affedm fubftan^

tu ref^ondcnt,- Siquidem ualenter ex altohumores extrahit,ncceos tantum tcnues,fed cr crafiores,e6sque

diffundit,ac digcrit. Eftautemcx eorum genere,qu£ non protinus poft primam appofttionem excalfaciunt y

fed qu£tempusrequirunt,uelutthapfia.SedZTfupra. commonuimus , itieffe calidis facultate medicamcntis , ubi

Nomina. largum contincnt humorem rccremcntitium . Nomcn iUi Gr<£cum , lios : Latittum , Vifcum : Arabicum , Da^

bach ,feu Dibach : Italicum, Vifchio, cr Pania : Germanicum , Vogel licim : liij^anicum, Vifco .

t NuUahic in Gncciscodicibus fit acinortm mentio ,fedh£c tantitmleguntur. yiviycaiKTiyos Kot^
■zyou 7rEgi($Efoi/f . hoc eft .Fit cx quodam frudu rotundo. Cuictiam ledioni adftipulatur Scrapio . Sed ititcrs
pres uidetur fecutus Plinium , qui lib. x v i . cap. ultimo flc itiquit . Vifcumfit ex acinis , qui coUiguntur mcfiim ,
temporeimmaturi.

«o

20

AVotflW APARINE.

CAP. LXXXVIII.

3«

Aparineseon
fideratio.

Aparines ui-
res ex GaL

Nomina.

Ap A Ri N E ramismultis,&paruisfriiticat,arpe-
ris,quadrangulis,per interualla orbiculato foljorum
ambicujuc in rubia : flos albus : femen duru,rocundum,
concauum,album,umbilici figura,afperitate ueftium te
naci. Ea paftores eoli uice utuntur ad eximendos e lade
pilos . Seminis,cau]ium, ac foliorum fuccus,potu con-
tra uiperarum,phaIangiorumque morfus auxiliatur:
infufu aurium dolori medetur. Herba cum axungia 40
trita,ftrunias difcutit.

A p A R I N E nufquam non prouenit ,fcd pr£fertim(_ ut
^Theophraftus inquit) inter lentes . Itali hanc uulgo uocantspc
roneUa , quodfolia circa caulcm ad calcarium ftimuli modum ,
afterifciinftar profirat . Tailuh^c af^errima eft , qitapropter
cim adoleuerit,attingctitimn ueflibus pertinaciter hieret.Ruius.
fuccum magnifaciunt quidam ad rccetitia uulnera glutinanda,et
; ad papiUarim rimoi . Aparincs mcminit Galenus lib. v i.ftmp.
medic.ubific breuiter inquit . Aparitte , quidam philatithropon, i o
alij omphacocarpum cognominant,moiice cxtcrgit,et deficcat :
habetq; nonnihilfubtilium partium . Ucrba h£c Gr£cis otVota
f l'vH uocatur : Latinis fimilitcr Aparine : Italis,Aparine et Spe
roneUa : Germdnis,Klebkraut : Hifj^anis,Vrefera : GaUis, Gra*
teron.

X'AvflCrov. ALYSSVM. CAP. LXXXIX.

A L Y s s o N exiguusfrutexeft,unicaulis,fubafper,
rotundisfolijs:fru£tu duplicium fcutorum efhgie,in
quo eft femen quadantenus latum. In montibus , &
afperislocisemicat. Eius decoctum fingultus fuiefebri,

potu

xo

*0

InLib. tertiumDiofcoridis. 427

potudircutit:idemefHcit,fiquiscam autteneat,autodoretiir. cum melle tritavitia cutisinfacie
& lentigines emendar . Contufa in edulio rabiei canis mederi putatur . domibus appenfa filutarisef-
fecreditur,& hominibusjatque brutisfafciniamuletum. Purpureo linteocircumli"ata,pecorum
morbosabigit.

A L Y s s I lurid eft dpud duthorcs hiftorid . Nrfin/j Plinio eft ddhibeni.ifidcs , Atyjftm ed pltnefuerit herbd, Alyfsi con.l-
qudm Kubim miiwrem uocxmus : qu£ quidcm,pr£tcrqu4m quod folidftrat lcnge minord, prorfws Kubix- /vnilis co^ deratio.
ftdt. Quoddutem Plinio h.ec Alyjfonfit, eius uerbd dccUrdntlib. x x 1 1 1 1. cdp.x i. ubidc erythroddno itdfcribit.
Erythroddnus, qudm dliqui ercuthcd.mum uocdut, nos Kubum , qud tinguntur ldn£, pcUcscj; perficiuntur , in medi=
eind urin.m cict . Morbum rcgiumfxndt ex dqud mulfd : cr Itchcnds, cx dceto tUitd : cr ifchiddicos , cr pardlyticos ,
itd ut bibentes Iducntur quotidic . Kddix, fcmcnq^ trdhunt menfcs, dluumfifiunt , cy coUeilioncs difcutiunt . Contra
ferpentes rdmi cum fvlijs imponuntur . ¥olid o~ cdpiUum tingunt . Inuenio apud quofddm morbim regium fxndri hoc
frutice, etidmft dddUigdtus j^efletur tdntum . Diftdt db eo , qui Alyjfon uocdtur ,fvlijs tantkm , er rdmi^ minortbus .
Quippe nomcn dccepit, quod .i cdue emorfos rdbicmfentire non pdtitur, potus ex dceto, dddUigdtusq;. hxdenus Pli^z
nius . Quemfdcile quisfuffiicdri poffet, Diofcoridii Alyffum reddidiffc, eo dudui dvgumento, quod isftdtim poft dpa
rinem, qudm rubi^ftmilemftcit , Alyjfum defcripferit : nift omnibttsfere notis hoc k rubid minorc differre perf^icuii
effct . Siquidcm Diofcoridi Alyffumfolijs eft rotundis ,fi-udu dupliciumfcutorum effigie , in quofcmcn qudddntenus
Idtum . in montibm, cr djferiilocis ndfcitur . Qji^fdnc omnid in minori Kubid defiderdntur . Quod pr£tcred D/o=
fcoridi, ut Plinio, Kubid minor nonfit Alyffum, ex eo aperte cognofcitur, quod is infi-k de mdiori , er minori Kubia,
eodem cipite trdHducrit . Id quod minime quidemftciffet,fi nuttdm iudicdjfet inter minorem rubidm, G' Alyffum in^
tcrcedere differcntidm . Quare uel Plinium hac in re hdUucinatum, ucl diuerfim a Diofcoridc Alyffum dcccpiffe cre
diderim . Porro mdgis adhuc Alyfii hiftoridm ea confundere mihi uidentur, qu£ de co pofteritatis memori£ prodi- varia de A!y{
dit Actiuf, cum inquit . Alyffum eam hcrbam effe aiunt, quam Heraclcdmfidcritim uocant , qu£ propter uids ubiqtie ^° feitenua .
nafcitur, purpureoftore,fi)lijs crafiioribus . Nomen traxit , qitod a caite rabido emorfis mirum in mcdum opituletur.
HiJ uerbts Aetitn nonfolim ncn refirrc Diofcoridi^ Alyffum deprchenditur ; fed nec^ etiam fatis exprimere , quam
fideritimpro Alyffo inteUigdt . Nam cum tresfintfldcrites a Diofcoride monftrdta , quarum du£, primafcilicet,Z3'
ultima, heracle£ uocantttr , non equidemfcire poffttm, an primam , uel ultimam in fuum Alyffum receperit Aetiui ,
'Elorcm fiquidem purpurettm h.-ibet fideritis Diofcoridi poftrema , in uineis , er macerijs ndfcens;fiilium tamen non
crdffum,fed tcnucm., coriandri modo, in ambitu Idciniatum, ut eam pUne reftrat pUntam, qudm uulgu6 herbariorum

i o Kiibertdm dppeUat . Uuic poftremo, ut alijs quoq^ , non confentitint qu£ de Alyffo retulit Galenus lib. \i.de antidos
tis, ttbinoitr.tiUd Afclepiddis medicamentd ad rabidi canis morftti commemorat . Alyffum , inquit , herba eft marrubio
adfimili^, afperior tamen, c mdgis dculeata circa orbiculos :florem ad c£rulewm uergentem proftrt . 'Hancfub ca^
niatl£ £ftu coUigcre oportet : exiccata contundi, cribrari , zrferudri debet , ne diffletur . Ex his Gdleni uerbis pa^
Um eft, Alyffum &b eo ex Afclepjadc defcripttim, potiu^ primam, qtiam ultimdmfideritim reftrre . Citm igitur udria
admodmfit de Alylfo duthortimfententia , cunqi cimj hiftoria tam uarid, incertdq; habeatur , difficile quidemfuerit
dfferere, qu£ndm. planta Alyffum legitime uocari pofiit . KueUius tamen eam pUntdm, quam herbarij (ut ipfe ait) Ruellij error.
fylucftrem cdnnabim tiocant, putat effe Diofcoridis Alyffum , uel ad ipfum propius accedere . Quod , nefemper dlio^.
rum errata corrigere uidear, ijs dijudicandum reUnquo, qui infimplicium hiftoria ctiam mediocriter uerfati , hac ZT
ndiora dijttdicdre poffunt . Caterm Alyffum a Galeno ex Afclepiade reprafentatum , in Italid prouenirc non equi^

4" d.em infictar, neq^ iUudfimiliter, cuiu^ meminit Aetius . Scd quod horum in ufu medico probandum, uel reprobandum
fit, nonfacile decernere aufim . qudtiqudm k Galeno nunquam difcedeitdum putauerim. Quipr£terea Alyfiifacitlta-
tes tradidit Itb.vi .fimplicium mcdicdmentorum, his uerbis . Nuncitpatd efi h£c herba Alyffon , quod minfice iuuet Aiyrsi uires
demorfos a cane rabido .SedO" rabientiquoqtte data ,f£pe in totumfatiduit : dtq; hoc ex totiusfubftantia fimilitu- ^^ Galeno.
dine efificit . Didumq; pritu eft talemfacultdtem exfoU percipi experientia, et pldne nuUa conftdrc methodo. Quod
fi quis dd multd experiatur, cognofcet fdcultdtem hdbere mediocriter ficcificdm, c digerentem, cum hoc ut dbfter*
forium nonnt^hil etiam obtincdt . Hdc. rdtione cr uittliginem, er mdculd/i faciei afole prognatas expurgat . Herba, Nomjna.
qu£ ctAuoJov Gr£ce, Alyffttm quoq; Latine dicitur : Italice, Aliffo .

50

At!\Lkn7SW. ASCLEPIAS. CAP. XC.

Asci-EPiAS, raraos emittit longos : folia heders , longa : radices numerofas , tenues, odora-
tas:florisuirusgraue: fcmcn fecuridacx. nafciturinmontibus. Radicesex uinopotx torminibus
auxiI;antur,&contraferpentiumi(flus. Foliaaduerfus vuluas,mammarumque ulcera,quscacoe-
tbeuocantjillinuntur.

Fallvntvr, mcd qiiidemfententia, qui Afclepiadii uice , quam in montibus nafci tradidit Diofcorides , Afclepiidit
nccnon etidm Plinius, e.m herbam accipiunt, quam uulgares qttidam chirurgici Hederam terreRrem nominant : qua q"o/'^' j,_,
pleritnc^ fecm uiis nafcitur, cr perpetuo humi ferpit filip rotitndis, dfj^eris, pef ambitum qttaddntenusferratis,lon=^ lapfus.
go tenuiq^funiculo appenfis :ftoribm exiguis, in purpura albicantibus : rddicibtti tenuifiimis . siquidem pr£terquam
quod Diofcorides fcrtptum non rehquit Afclepiadd in ttijs publicis nafci, nufquam etiam, qitod Iegerim,prodidit ean^
hm txm longo repere trailitj orftilia rotunda profirre . Nec miim etiam , ut ecjuidem arbitror , haUucinantur j/

!•

428 And.MatthioliComm.

Fuch. error. ( pdce tdmeti Tuchlj eruditijiimi dixcrim , quem conjlat exfuis comme ntarijs lunc hduiffe fententim ) (}ui putdnt
Afclepiadu eam cffc pUntm, qum uulgm herbiriorum Vincetoxicim uocat . qujefi-equcnter infaxofis , cr afperis
locis prouenit, Ixui admodum caule :fblijs Uuro dcutioribus :flore albo, mufcofo : corniculis tenuibus,oblongis : rox
dicibui innumcris, albicantibus . Quandoquidem huius cumfulia , tum radiccs nullo odore commendantur :flores uis-
ru< aliqnod non redolent :fcynen non efl fecuridac£ fimile . Adde etiam , quod ex Oribasij lcdione Afclepids no pro^
frrt fblia longa . cui fubfcripfu MarceUus interpres,fretusfi)rta(fe , utfolet , probatil^imii exempUribm . Pr£terea
antiquifimics codex manufcriptus de radicibus non legit ts-oWxc, hoc cfl, multas,fed tantiim Ae^s^cif , &!,d^i'S, id
eft, tcnucs, odoratas . Sunt tamen qui Vincetoxicum hoc uenenis maxime aducrfari fcribant : quin er fraiii^ , cr ab
dlto dcuolutvi auxiliari,fi contrit£ in puluerem radices cx uinofumantur . Uas pr£terea Uudibus cfferunt ad mam*
masa p.trtu turgentes , pr^fertim ubi Uc in eis coicrit : in quorum ufu radices ipfas dccoquunt , quas dcinde cum po=
lcnta mammis iUinunt . Sed pcrperam, quod hoc Afclepiadis fit proprium . C£terum non defunt,qui iUam humi rct^
pcntem herbam, dc qua antca diximus, pluribus celebrentfacultatibus, pr^fcrtim ad thoracis , cr inteftinorum uul~
ttera . quamobrcm potiones ex ea magna opinione faditant, crfuccur.i eius in unguentis admifccnt : nanq^ uulnera^
tia cft , O" glutinatoria . Afclcpiadi^ meminit quidem Gatenus libro v i.fimplicium medicamentorum , fed nihil de
eius uiribus differens, fic tantum inquit . In ttrtto Diofcorides dc hac hcrba confcripfit . at nos eius nondum pericu*
Nomina. lumftcimus . Ea Gr£ce xaKhmsidr , ut ctiam Latine AfclepiM nominatur : Italice, Afclepiadc.

ATfotKTuAiV. ATRACTYLIS. CAP. XCI.

Atractylii, fpin3efl:cnicofimiHs,foIiamult61ongiorafcrensinfummisuirgis,magna **
partenuda,afperaque,quafoeminaEprofufisutuntur.capitulain cacuminefpinis horrent:flos lu-
teus, quibufdam in locis purpureus inuenitur : radix tenuis, fuperuacua. Coma, femen, & folia cum
pipcre, & uino teruntur utilifsime contra fcorpionum iftus . Percuffos tradunt, quandiu ea teneatut
herba, nullum experiri dolorem , ipfumque depofita ftatim recrudefcere .

Atraaylidis E R R A N T haud duhie, ut tnea quidentftrt opinio, 'RueHiui ^ & UemoUus : quippe qui exiflimauerint Atra*
confii Hylida effc Cnicumfylueflrem, cuius primo loco meminit Thcoflraflus lib.v 1 . cap. iiii.dc pUntarum hifloria . Si=

Ruel.& Her- quidem magnam ego interfylueflrem Cnicum , cr Atradylida inuenio apud Thcophraflum cffc diffcrentiam . Ciuod
inol»i «rror . ut omnibus perj^icuum effe pofiit, ijs pr^fertimi qui aliter fentiunt, hic Theophrafli uzrba dc Cnico, Acarna , cr A=
traHylide fubijciam . Cnicum, inquit,fylueftri, urbaHoqi difcernitur . Sylucftrk gcnerd duo notantur : dtcrum urba
no admodumfimile , re8:icaulius tamcn : quamobrem eo mulierum prifcarum nonnuUx pro colu utcbantur . fruiiam
nigrum, maiufculum,amarumqi parit . Altcrumgcnus denfum conftat, caulesq;foncheos profirt , quodammodo hu^
micaulefit : nam propter ftliorum moUitiam declinatur , procumbitq; ad arua .frudim amarum ,fi-equentem , bars
hgq; modo hirfutumgignit . Sunt ambo feminofa, uerumfyluefbre copiofiusfirt. Eiuspeculiare pr£ alijs fylucfiribus
eft, quod illa duriora , f^inofiordqi urbanis proueniunt : hoc autem moUius , ac l£uius conftat . Acarna quoad fim^
plici ratione cxprimi licct, aj^edu cnico urbano fimilis eft, colore flauicans, fucco pinguis . lufus agrcftis(fic cnint
Atradylida Latini nominarunt ) his candidior cft : habctq; pecuUare, quod infrlijs cucnit . decerpta cnim, carniq^ al
iata, fuccumfanguineum cffundunt : qua de caufa (Povos, id eft, cruor k quibufdam l^ina h£c eft nominata . grams e»
tiam odore, cruorcmq^ rcpr^fentans . Sero perficit fruHum, autumno cnim . cr quidem in totum {utfummatim pro*
■ fonam ) uniucrfa fpinaceorum naturafrudus ferotina exiftit . h£c Thcophraflus . Ex quibus uerbis facile cognofci 40
poteft, in Atradylidi^ hiftoria apcrte aberraffc KueUium , cim in tertiofuo de natura ftirpium libro affcrit , Tufum
tigrcftem, hoc cft Atradyiida, nil aliud effe Theophraiio , quam primum Cnicifylucftris genus . utpote qui non ani»
maduertcrit, quod Atrailylis Theophrafto alia eft a Cnico fylueftri planta : quanquam iUifbrtaffe non abfimilis , cr
cui ea tantum infit proprictax, ut c frlijsfuccum fanguineumfundat : id quod nullo Cnicigencri tribuitur . Errandi ei
occafioncm, meo quidcm iudicio, pr^buit Vlinius, quod lib.xxi .cap. x v.fylueftrem Cnicum a quibufdam Atrady»
•^ lida uocari tradiderit . Vbi poftquam commemorajfet nonnuUas f^inofas pUntas , quibus Aegyptij m cibis utuntur, de

Cnico tandcm in hunc modum differuit . Multas pratcrea , inquit , ignobiles habent pUnta/i . Sed maxime celebrant
Cnicon Itali£ ignotam, ipfis autem oleo, non cibo gratam . Uocfaciunt exfeminc eius . Differentia primafylucftris,
erfatiu^ . Sylucftrium du£ f^ecies, una mitior eft,fimiU caulc, tamen rigtdo, exilis . Itaq:; c/ pro colu antiqu£ mu»
lieres utcbantur . quam quidam atrailylida uocant . Semcn cius candidum, crgrandc, amarum. Altcra hirfutior,to- f o
Yofiore caule,?^ qui pene humiferpat, minutofemine. h£c Vlinij uerba . Qklc ctfi quidcm ccrtamftdcmfaciant,pri*
rnww fylucftris Cnicigcnus a quibufdam Atrahylidafuiffc uocatu ; non tamen propterea afftrmant , Atraiiylim effc
Cnicumfylue^em . Atrafiylidii deinceps f^cciatim meminit ipfe Plinius cap. x v i . eiufdem libri,cum tnquit . Acars-
tia colore tantum rufo ( afcolymofciUcet ) diftinguitur , er pinguiore fucco . Idem erat Atradylis quoque , nifi can=-
didior cffct , er nififanguincumfuccum fundcret . qua de catifa photios uocatur a quibufdam . Odorc etiam grauis ,
fero maturefcente fcminc, ncc ante autumnum . quanquam id de omnibus flvnofis dici poftit . hadcnus Plinius . Ex ijs
igitur omnibui merito coUigenditm effe putaucrim, lcgitimam Atrailylidem nttUm elpfylueftri^ Cnicigenm ,fed a*
liamperfepUntam,ncmpeiUam,quaprofufisprtfc£ utcbanturmulicres. Quodfane animaduertcns Thcodorus
fui Gr£ci idiomatis peritiftimus in Theophrafti uerfione , Atradylida fufum agreB.cm interprct.ttur , non autem co»
ium, ut primum agreftis Cnicigenus ttcrtendo , ex antiquo ad colos ufu , id Colum agrcftcm rcdc cognominari pojfe
nonfirmt . Qjta in re is pUne ieckraffe uidetur , prifc^ muliercs agrefti Cnico coU uiccfuiffe ufis ,fufor.um ucro

loc9

30

lO

«o

CARDO SANTO.

InLib. tertiumDiofcoriclis. 429

loco ipPi tdntm AtrdSiyU . C£tmim hddemain Itdlii, ut ingenuef.tteir, AtruSlylida non inueni,ncq; cam ab cili<^

quo repcrtm cljcfcio . cjuMuii non iucro inficiM , quin ca pofit etim inltuliu nafci . Equidem plures iiidi pUntHS

aculeii horrcntcs, qu.t' tUius notii pulchre rejfondelMt : uttmen ex ijs nulUni unquam n.xiluifum , qu^fulijs carni

adhibitiifunguincumfuccumfunderct . Credidit Kuclhus altcram Cnicifylucjhis lj>ecicm cam nimirum ejfcftirpc ,

quam herb.iriorum uulgm Carduum bcnedidum, uelfandum appeUat. Ciuam profcdo opinioncm haudqu.^quam im-=

proband.im puto . quandoquidcm Carduus bcnedidus uocatusfolo procumbit denfa foliorum coma, cr quodammodo

humicaulis cernitur. quinetiamfrudumgignit amarm, barb^q^ modo hirfutum : cr caulesprofcrtfonchimodo ru^

bentes . Vt cx ijs notis .iccuratius expenfis, quibus prorfus conucnit Carduo bcncdido cum altcro Cnici fylucfl:risge

nere, nil mirumft cogor mutarefcntcntiam, cr hoc quod alih ncgaueram , nunc plane affercrc non dubitcm. Scd Ruel. lapfus.

certe Kuettium mirarifubit, quod tamfacile ajferucrit Carduum bcncdi^ium uocafumfanguinem exfefundere . Ha

etft ego mHlies periculumficerim ; nunquam tanicn euulfofolio, uel ramulofanguincm c uulncrc proflucre comperi.

Pr£tereaft conccdamus, quod Rucllius uera rcfirat, id maxime ipftus repugnabit fcntenti£ , ckm tam Theophrafto,

qu.m Plinio nuttum Cnici gcnus fanguincmfundat : quonuxm id A traclylidis cft proprium. ninc itaq; paUmflcri .xr^

bicror, RucRium, alioquidodifimum, turpitcr confudijfc Atraiiylidis hifloriam . Quippc ft,ut fuam tucrctur fentcn

tiam, afferere uoluiffct, Atrailylida effe primumfylucftris Cnicigenus, ittud quidcmfuccumfundcrcfanguinis inftar

fcribere dcbuiffct,non autemhoc , quodCarduumbcncdiilum effe ccnfemus . liequeetiammihi,utlibcreliceat Fuchfij opiB.

quod quifq; fcntit diccrc, pUcct Fuchsij opinio . qui libro primo de compofttione medicamentorum, er infuis de plan ''^Pfobata.

tarum hifloria commentarijs, Cardtw.m benedii^um uulgo nominatum AtradyJidem hirfutiorem cffe exiftmat . hirfu=

tiorcm dixi, quoniam is duas effe conftituit Atradylidis j}ecics , ncmpe mitiorem alteram , altcram hirfuticrem : ta*

metft tam Diofcoridi, tum Thcophrafto Atraiiylis unum duntaxat ftt genus . quod , quantum reor , Cardum bcnedi^

Hus non cfl . siquidcm hic necfanguineumfuccumfundit, ncc in imis uirgis unquam uifttur nudus : quinimo uirgas non

profTrt,fed caulcs lentos, quibus humifvre reptat , ucl potiusfolo procumbit . Sed poftquam in hac noflra Atra*

iiylidii, cr Cnicorumfyiueflrium difquifttione,fermo incidit de Carduo benedido , non ab rc hlc de miris eiiu atque

excellcntibus dottbusnobis differendumefl . Bfligitur c a r= Carduibene-

Dvvs Benedidus itauulg6nuncupatus,plantanuIlishoctem «lii^i "'(««•

pore non cognita. Seritur paflim in hortis,fapore admodumama»

ro, quod terreis conflct partibus calore quodam attenuatis . Mrf=

gni nominis,magn£q; cxiflimationis planta efl non modo apud lt<t

los ;fed ctiam apud exteras nationes , prafcrtim contra peflilen*

. tiam : item aduerfiis uenena lethalia , tam interius fumpta , qtiam

\ uenenoforum animalium tdibtis, aut morfibtis impolita. Sanantur

hac herba quartana Uborantes, aut alijsfcbribits detenti , quarum

liccefiiones cumfi-igore adueniunt. Id enim pr^flatur hauflo eiui

idecodo, autfttUatitia aqua, aut pulueris drachma pota. Vrxflant

eademcomitialibus infantibus eodemmodo hibita . Herb^ deco*

dum ex uiitofumpttm ilium, cr renum dolores mulcet , C citte*

ra uentris torminafedat :fudorem cit, alui tineas nccat , er uteri

uitijs auxili.xtur . Herba ipfa tam recens, quamftcca er pota, er

exterius admota, contumacia ulcera, er qu£ cacoethe uocantur,

- fanat ,cuteq;obducit . Qjiamobrem decodismifcetur ,qu£ eli»

\gno Guaiaco ex uino, et aqua ijs parantur, qtws lues GaUica cort-

ripuit . PUnta, qtt£ Gracis «Vg«.')t"[vAij' , Latinis item Atros. Norain».

dylis, cr Vufits agreftis appeUatur ; Italis , Atrattile .

noAuWHp». POLYCNEMVM. CAP, XCII.

PoLYCNEMON, frutex eft furculofus, folijs ori-
gani : caule , ut pulegij , geniculis multis intercepto , fine
umbella , tenui tamen in cacumine corymbo , boni odo-
ris,&acris. Vulneribusagglutinandis recens,autari-
dum , cum aqua efficaciter illinitur : fed quinto die folui
debet . ad urinae ftillicidia, ruptaque cum uino bibitur.

PoLYCNEMVM haHenus, qtiod cgo quidem tpfum co* Polycnemi
gnouerim, non reperi, neque uidi in Italia . Cxterum etft inibi nonnuIU inueniantur , atque etiam a. quibufdam pro conlideratio .
eo oftendantur plant£, qu£ aliquibus notis Polycnemum quadantenus referre uidentur ; ckm tamen plura etiam ijs
deftnt, qu£ in Volycnemo requiruntur, quam ut pro uero probari pofint, non equidem quicqitamin hoc certiftatuc'-
re auftm . Vndefatius ipfum inter aliax ignotat pUntax coUocandum effe duxerim,donec aliud certius compertumfue
rit . Sedft quis interim Volycnemi uires ex Galeno quoq- fcire defiderat, is Itb. viii. ftmpl. medic. iUas ita paucis Vires ex Gi-
retulit . Tolycnemon deftccat, cr excalfacit fecundo exceffu . Itaq^ cr ob id uulnera glutinat . Huic plant£ no^- '^^"^■^,;^^,
men Gr£cum, 7roAuKVH(-to ? : Latinumjimiliter Polycnemum ; Italicm , ¥oUcnemo .

KAivo»

450

And. Matthioli Comm.

CLINOPODIVM.

CLINOPODIVM ALTERVM.

co

20

3»

K\lWZsdhoV. CLlNOPODIVM.

CAP. XCIIL

Clinopodion fiutex eft folijs ferpyllo fimilis , furculofus , duum dodrantum altitudlne.

Nafcitur in petrofis . Flores , marrubij modo , ex interuallis diftinfti fpeciem lefti pedum prsEbent.

Bibitur herba , & fucci eius deco(5tum , ad conuulfa, rupta , ftrangurias , ferpentium iftus : menfes ,

& partus pellit : & penfiles uerrucas, quas acrochordonas uocant, eijcit, aliquot diebus potum . Aluii

fifti t decoftum ad tertias, potumque, fi febrim fentiunt, ex aqua ; alioquin , ex vino .

Clinopodij Clinopod ion nildliudnobisdeJign(it,qumlcilic£pedm,qu6dcircindtaflorumfigurd,quiinter*

confid. cedentibus interfl^itijs cuulem circumpleiluntur , hafim kdica pedum reftrat . lidfcitur ubiqucfi-cquens ,fl)lijs non

Clinopodij modoferpyUo proximis \fed etiam montdn£ cdlaminthte , qudm maxime reprxfentdt . Huius meminit Gdlenus li»

lacultas ex bro\' 11. fimplicimmedicdmentorum,flcinquiens. Clinopodium excdlfdciendiuim obtinet,fednondum adurene.

Galeno. jj . ^j^ ^g^^^ ^ ^j^j^j ejfentid tenuium pdrtium : pondtq; ipfum quif^iam in tertio ordine tum excdlfdcientium , tum res

Nomin». ftccantium . K\m-so^lovfic Gr£ce, ut Ldtine pariter Clinopodium uocdtur : Itdlice, Clinopodio .

, AlovrOTsiTUAov . L E O N T O PEiT A L V M .

C'AP. XCIIIL

Leontopetalon, caulem emittit dodrantalem , aut altiorem , pl urimis alis concauum ,
&incacuminefeminaparua duo,auttria,infiIiquis,ciceris modo:flores anemonas fimiles,puni-
cei coloris : folia brafsicae , fed papaueris diuifura : radicibus nigris , rap:e fimilibus , ftrumofis . Na-
fcitur in aruis , & fegetibus . Radix auxiliatur ferpentium iftibus , ex uino pota : nec alia res celerius
doloremfinit.mifceturifchiadicorumclyfteribus.

Leontopetali Leontopetalvm, eiusq; nigrdm,extuberdntemq; rddicem,rdpi infldr mdgnitudinc ,non modo

confider, Venetijs, cr Fdtduij in quibufddm hortis uidimus ; ucrim etidm in Hetruri^ druis, dlijsq; Italiie locis . Hafciturfres

quens in Apulia . Lcontopctdli meminit PliniiM libro x x v ii . cdp. x i . ubi ipfum ijs dcpingit ucrbis . Leonf opca

tdlon , dlij rhdpeion uocant ,fdlio brajlic£ , caule femipeddU , dU mult£ ^femen in cacumme infiliquis ciccris mo<t

Ao,

40

So

In Lib. tertiumDiofcoridis.

-3LE0NT0PETA1.VM.

1«

xo

JO

Lcontopet«II
uices e% Gal.

TEVCRIVM,

4JI

io . radix rap£ftmilis,gr4iidis , nigra . nafcitur in aruis . Le»
ontopetalifaculUtespuucispcrftrinxitGitlaius librovii.ftm=
plicium medicdmaitorum,ubi ftc inquit. Leontopetali radice
tnaxime utimur . Digerendifacultatem , cr exiccandi , excalfi^-
ciendic^ in tertio ordine pof.idct. AEOvfoTrEraAov quod Gr<e= Nomina.
ci , Leontopetalum quoq; Latini dicunt : Leontopetalo, Itali .

TivK^lOV. TEVCRIVM.

C A P. X C V.

TEVCR.ION, fuie,vtalijsplacct, tciicris,hcrba
eft uirgacreferens cffigiem ^triffaginis fimilitudine,te-
nuifolio,non multum a cicerc alicno. HxcinCilicia
iuxta GentiademjCiflademqucubertim prouenit. Re-
censcum pofca, autaridxleruefidtx iuspotulienem po
tenter abfumit . Lienofis cum aceto, fk ficis illinitur : ite
fcrpentium morfibus e>; aceto folo fine ficis .

H E R B A qu£d.imnafcitur pluribus in locis ,fvUjs quidem Teucrijcon-
ciceris,fed caule,cr facie triffagini adeofmilis, utfcepe ex tem- ""«""° •
pore uifx oculos decipiat . Uanc effe uerum Teucrium mecum
fempcr exiftimaui , quod ea mihi plane notis ref^ondere uidea^
tur, quM Diofcorides Teucrio reddidit. Qui tametft fcribat
ubertim nafciTcucrium in Cilicia iuxta Gentiudcm,Gr Ciffa*
dm;idtamcnnihilimpedit,quin (yin Italiaprouenire queat.
Flinio duo Teucrij produntur genera libro x x v. cap. v. ubi itd
fcriptum reliquit . Inucnit er Teuccr eadem £tate Teucrion ,
quam quidamhermion uocant,jpargentem iuncos tenues,fvlia
parua . «t^erw nafccntem , aufierofapore, nunquamflorentem .
nequcfemengignit . Mcdetur lienibus . Conftatq^ ftc inuentam .
Cum extafuper eam proieda effent,firtur adhiejiffe liem,eumc^
exinaniffe . ob id a quibufdam j^lcnion uocatur . Narrant fues ,
qui radicem eim edunt,ftne j^lene inueniri. Quidam ramis hyfs
fopi plantam ,furculofam ,fblio fab£ , eodcm nomine appeUant\.
Et coUigiflorentem adhuc iubent , adeoflorere non dubitant,mit
ximeq^ex Cilicijs,?^ Piftdi£ montibus laudant.h£c T?litiiut.
C£terim non defunt , ^«J putent aUerum Vlinio Teucrium eam
effc plantam , que Italis uulgari fermonc uocatur Taua grafft .
quanquam hanc alijfalso , ut opinor , Telephium effe contendtit.

Teucrij uires defcripftt Galenus libro v 1 1 1 . ftmplicium medi»
camentorum,ftc inquiens . Teucrium incidentis, cr tenuium par
timfacultatis efl : quare lienesfanat . Ponatq^ipfum quijj^iam
in tertio exiccantium ,fecundo uero excalfacientium ordine .

Uancherbam Gr£ci Tivmov , Lutini item Teucrium nomie.
nant:ltali,Teucrio.

KxiiM^^Vf . TRISSAGO. CAP. XCVI.

Cham AEDRY s GrsBcis , alijs chamaedrops ,Latinis
triffago dicitur , Sunt qui eam teucrion appellauere,pro-
pter eam quam cu teucrio feruat fimilitudine . Nafcitur
in petrofis,& afperis . Frutex eft dodrantalis, folia habes
exigua,amara,effigie& diuifura quercus:flore paruo,
pene purpureo . Carpitur femine praegnans . Recens in
equa deco£ta, potu tufsibus , indurato lieni , vrins diffi-
cultati,incipientibus hydropicis,auxiliatur: citmenfes,
partusextrahit:lienemex acetopota confumit;adaer-
fusferpentiumvcnenaexvino,potu,illituq;effic3cifsi-
ma . Trita digeritur in paftillos,ad fupradifta. purgat ue
tera ulcera,cum melle : cum oleo illita, caliginem oculo-
rum difcutit . natura cius eft calfacere.

Chamae»

Teucri! uires
es Galcno.

Komina.

chamadryos
confider.

452

And. Matthioli Comm.

cham^dryos
uires ex Gal.

Nomin».

TRISSAGO.

C H A M A E D R Y s hcrbd cft uulgitris notitU . 1« Uetytlt
ria , Scnenfibui pr.cfcrtim , uulgo appelUitur Qncrciuolct . Qao
tiomine Griccos tmitati uidcntur,quihu'S nil aliud per Chm^:^
dryn/Ignificutur , quhn humil^ , cr terrcflri^ quercus . Infuhri^
bm ucro uulgo Calimandrinu uccatur . A lijs herbajvbrium , uel
fcbrifuga dicitur , eo quod epoto cius dcco^o diebui aliquot ter^
tiandsfuget , crfiniat . M.ignifaciiit Chamxdryn H etrufci , quod
( ut affirmant ij, qui rem h.xnc expcrimcnto comprobarunt ) ic/k=
nis acctarij modofimpta , pefiilcntiam arceat , non minus quam
fcordium planta ci cognata . Cceterum quanuis Diofcorides, alijq;
ueteres unius tantimt , qucd cxtet , Chameedryos meminerint ; ta-
men Vuchfius quatuor cim genera depinxit . Dc Chamiedry ,fi^
ue Trijfagine diffcruit Thcophrafim libro i x . cap. x . de planta^
rum hiftoria , ubi itafcriptum reliquit . Triffaginis fiilia ad ruptay
cruulnera,inoleo trita ualcnt,cxad dcpafcentiaulcera. Se=
men bilem exti-ahit,cr oculis quoquc beneficm cft. Tolim ad aU
bugines tritum , in olco prodefi . Babet hcec herba fi>lia quercns :
crflatura uix pahnum excedit : cr odorata, atquefuauis cft. Scd
partes quidcm omnes hcrbx ciufdcm minime ad idem utilcs fcrc ,
haudquicquam abfurdum fi>rtalfc appareat. Kadicis uero eiufdcm
partcm un.mfuperius , alteram infirim purgare mirabtlim fit, ut
thapficc, er ifchiadis, quam alij Apion appeUant . hic Thcophra-
ftu^ . Quibm mirum nuUi cfjc dcbct , quod Chameedrys tertiana
corrcptos libcret :ftquidem ea, Thcophrafto authore, bilcm deij^-
cit. Tnlfaginisuires mcmori.e prodidit Galenus Itbrov 11 1.
ftmpUcium medicamentorum ,fic inquicns . Chameedrys uincen-=-
tem habet qualitatem umaram ,creft quodammodo acris . Qao=
circa merito licncm colliquat , ej" urinas , ac menfcs prouccat ,
crafitudinem humoriim incidit, Cr uifcerum obftrudiones expur
gat . Ponatci; cam quifpiam in tertio ordine cxcalfacicntium , O"
deftccantium : plus tamcn deficcat , quam calfacit . Hcf c plan^
ta yu.\xM^q\is Gr<£ce uocatur : Latine, Chamxdrys ,0" Triffago :Arabice , Bamcdcrios, Chamadrim ,feu Kcma^
drius : Italice, Chamedrio, er Querciuola : Germatiice, Gamanderle, zr Bathettgcl : mfpatiice, Chamedreos : Grf/=
lice,Germandree.

to

jo

Aeu)totV. LEVCAS.

CAP. XCVII.

Leucadis con
Cdetatio»

Noraina.

. Lev CAS montana,Iatioribus quam urbana folijs, femineacriore,amariore,oriingrato. eP-
ficacior tamen quam fatiua habetur , Vtraque ex uino contra animalium ucnena , praecipue marino-
rum,opituIatur. .40

■ T A M E T s I Hermolaus , er KueUius contendant fcriptPs teftatum relinqucrc , herbam quandam in uinetis
nafcentem mercuriali congenerem , ejfe Leucada ; ego tamen eam mercuriali conftmilemfacerc profido non aufim ,
chn nuUtm hadenm ex rei herbari£ authoribus inuenerim, qui eiusfaciem repreefentet, pluraq^ de eius notis tradat,
quamftcerit Diofcorides : qui certe , quantwm extat, nuUis prorfus tiotis ipfam defcripfit . Cceterum redc ,meo qui^
demiudicio ,putat lAarceUuslElorentitimhuic heucadis capiti dccurtatum cjfe principium . Ld[quodnobisindicarc
ttidetur ipfim Diofcoridis fermo : nam cim ftatim ab ipfo capitis initio montanam Leucada urbatice comparauerit ,
nimirmn oftendit a fe prius urbanam fuifje defcriptam . Neque hac de caufa tantion adducor , ut MarccUo adftipu^
ler ifed quia etiam fe habuifte teftatur Latinum Biofcoridis codicem uetuftifititium , in quo initimn htdm capitis ita
legebatur . Lcuae duo funtgenera , una eft motitana , Graltera hortiua , Montana latiore quamfatiuafi>lio cft crc. ^ ^
QucE omnia maximofunt argmnento , quod hoc in loco Diofcoridis codiccsfint deprauati , qttodq; in ijs phra adhuc
deftdcrentur , qutefaciunt ad perfedam huius plantce hiftoriam . AEUKaV herba fic Grtecis , Leucas itcm Lrff j=
nis appettatur ,

AuxviV. LYCHNIS.

CAP. XCVIII.

. Ly CHNi s coronaria, floreefl:albaeuiolaefimili,fedpurpureo.quocorollaefa(9;itantur. Con-
trafcorpionumiftusfemenin uino potumauxiliatur . Lychnis fyluefl;ris,omniaurban£E limilis.
Bilem pera!uumdetrahit,femine duabusdrachmispoto.idisa fcorpione fubuenit. Aiunt huius
herbx appofitu fcorpiones torpefccre , & inertes prorfus reddi .

QVANs

In Lib. tertiiim Diorcoridis. 45 5

LYCHNIS.

ic

ao

30

LILIVM.

4»

$•

Q_y A N Q^v A M tton facilc cft hac £Ute pUntM itt Italia Lychnidis c3
ojicttiere,qu.t lcgitiitte refvraiit utratnjj Lychnidm , hortcnfent ^deratio.
fcilicctjC^fyluellrem, cim earutnfolia , cr caules tatn a D/o/co=
ridcquuin ab alijs rei herbarix fcriptoribus,quod inucneriin>iml=.
li^prorfus reprcefcntetitur notis, utpotc pUtttarim, qiufortaffe
olitn otmiibui erant notifim^ obfi-equente earum ufum tum ad ln
cernarum lumina,tum etiam ad corona^ contexeitdas ; attamcn in
Tridentino, cr Goriticnfi agro pUnta qii.edam in hortis,acfiili='
libiis fcritur,corotus neiieitdis accommodata , quam cquidem non
dubitaucrim pro legitimaJLychtiide in mcdium affcrre . Siquidem
fiorc exit purpurco,alb£ uioUflmili : folijs loitgis,tomentofts,aU , : ,"

bicantibusq; : caule Unuginofo,cubito maiore, in cuius cacumine
flos emicat,ut dixi, purpureus, iiiodorus tamen . Quod pr£terea
pUnta h£c uerafit Lychnis coronaria,illud mihifidem auget,fa<'
citq;,ut in hoc nihilfrre addubitciti,qu6d alteram eiufdemgetteri&
frequentifiimam apud Ananienfes fylueflrem rcpererim, illtfati^
u£ adeo per omniafimilem,ut cim natalis duiitaxat difcrimen iti»
tercedat,h£c merito Lychnis fylueflris appeUari queat. HiJ accc
dunt tomentofx earufxilia,qu£ ad lucernarum ufum pro eUychnio
commode ufurpari poffunt. Vtide apud uetercs Lychnidis fibi tio=
tnen afciuit . quippe lucerna Gr£cis Au'x^ov dicitur, quemadmos
dum er eAAvx,i'loi' funiculus, quiegof^ipio nobis hoc £uo paras
tur, lucernisq; inferitttr ad lumcn edendum ,fiammumq; nutriens
dam . Quare ciimgofiipio, ut puto, carerent antiqui , tomentofis
herbarum quarundamfDlijs adhoc munui obeundum utebantur,
nmpe lychnidii, uerbafci,aliarum'q; nonnuUis. lUud deniq; aidi»
derim,ut noflra meliusfirmetur opinio,qu6dfiosplantarum,quM
Lychniies efe opinor,mirum in moium ruralibus,urbattisq; uir=
ginibus expetitur ai coronasfaditanias : qua in re prifcam mi~
tantur£tatem. C£teri<ml?liniusIib.x-sii.cap.iiii.Lychni»
de ittter rofax retulit,fic inquiens. Bfi ZT rofa,qu£ Gr£ca appeU
latur k nofiris,a. Gr£cis uero Lychnis,no nifi in htmiiis locispro
ueniens,nec unquam exceiens quinq;fi)lia,uiol£ magnituiine,o^
dore ntiUo . Lychniiis coronari£ femen,ut Galenus efi author Lychnidis fa-
lib.v 11. fimpUcium meiicametttorum , caliium efifecundo quo=- cultasex G»L
dammoio ordine,aut iam etiam tertio ificcum fane eodem quoq;
tnodo . Q«<e herba Gr£cis AvyjCs, Lychnis quo^ Latinis dis Nomio».
€itur:ltalis,Lichniie.

K§l'm. LILIVM.

CAP. XCIX.

5' rv-

Li L I A coronamentis fededunt,Liriaaquibufdani
uocata. E*quibus unguentum temperatur,quodaliqui
lirinum, alij fufinum appellant, neruos,& priuatim uul-
uasduritias emoliiens . Folia herbx illita, contra ferpen-
tiumicius auxilianturrferuefaftaambuftis proficiunt:
aceto conditavulneribus opitulantur. Succus adiedo
melle,autaceto insreovafc coquiturconuenientime-
dicamento vetuftati vlcerum , & ad recentia vulnera. In-
aflata radix, & ex rofaceo trita , igni ambufta ftnat , vul-
uam emollit, menfes cict, vlcera cicatrice obducit. Cum
melledetritaneruis pr2cifis,Iuxatisque medetur:viti-
ligines , furfures , & lepras emendat : vlceraque in capitc
manantia expurgat:abftergitfaciem,& erugat.teritur
inacetocum hyofcyamifolijs,&farinatritici mulcen-
disteftiuminfiammationibus. Semenpotummorfibus
ferpentium aduerfatur. Ignibus facris femen, & folia
cum vino illinuntur . Tradunt & purpurea efle lilia .
In Syria autem , & Pifidia Pamphiliae efficacifsima vn-
guentis nafcuntur.

O

LlLIA

434

And. Matthioli Comm.

Liliorum c6-
(iduatio.

Liliorum hi-
ftoriaex Pli.

Martagon,&

eius delinea-

Liiiorum ui>'
res ex GaL

L I L I A Italis notifimafunt , atque adeo omnibui , ut plane fupcruacdncum ejfe putem , exemplo Biofcoridli
addudns , uel ex ncbi^ eorum fucicm repr^fentare , uel ulterius hiJlori4m rcfcrre . Sed tdmcn quoniam ijs quando^
que mosgerendus ejl , quifemper horti^ nouis ac uarijsfloribm rcfirtis dcleitantur ; idcirco filentio pr£terire non
potui, quin hlc infererem, qua ratione, quoue mangonio alba lilia ( /j tantafides prifcis rei hcrbari.-e authoribus adhi=
bcri potcjl) purpureafieri pofint . Quod cum Vlinius docucrit Itb. x x i . cdp . v . ubi de Lilijs latius dijferit ,
ideo eius uerbafubijciemus . Lilium , inquit , rof£ nobilitate proximum cjl , cr quadam cognationc ungucnti^oleiq^,
quod lirinon appcllatur . Et impofitum etiam maxime rofas dccct, mcdio prouentu earum incipicns . N ec ulliflorum
cxcelfitas m.(ioy , intcrdum cubitorum trium , languido femper collo , er nonfufflciente capitis oncri . Candor eius
eximius ,f6lijsfi)rls ftriaty? , cr ab anguftijs in latitudincm paulatimfefe laxantibus , efftgic calathi , refupinis per
ambitum khris , tenuiq; fiio , O' fcmine ftantibus in medio crocis . Ita odor, colorq- duplcx , ut alius calycls, alius
ftaminis : diffcrcntia angufta. In unguenti uer6,oleiq^ ufu ftlia non l^crnuntur. Eft flos non difimilis ilU in
herbi , quam conuoluuhm uocant , nafcens pcr fruteta , nuUo odore , nec crocis intus , candorem tantim reftrens,
acueluti natur^ rudimcntum lilia facere condifcentis . Alba lilia ijfdem omnibus modis fcruntur,quibus rofa:
cr hoc amplius lacryma fua , ut hippofelinum . nihilq; efl foecundius ,una radice quinquagcnos f^epe emittente
bulbos. Lftcrrubcns Iilmm,quod Gr£cicrinon uocant. Alij ftoremeimcynorrhodon. Laud.itiftimumin Ans
tiochia,crLaodicea Syri£,moxinVhafelide,quartumlocumcbtinetinltalianafcens. Sunt er purpurea lilia
aliquando gemino caulc,carnofiorc tantim radice , maiorisq; bulbi ,fed unius . Narciftim uocant. Uuius alterum
genus ,ftore candido ,calyce purpureo. Dijferentia a lilijs eftcr h£c,qu6d narciftis ftlia inradice funt, pro^
batiftimisinLyci£ montibui. Tertio genericxteraeadem. Calyx herb.i.ceiis .omnes fcrotini:poftarilurumenim
ftorent,ac per £quinoilium autumnum. Inuenta cft cr in hisratio inferendi ,monftrificis hominum ingenijs.
CoUiguntur nanque menfe lulio fcapiarefcentes ,liliaq; fujl^enduntur infumo. Bcin mundantibus fe nodulis ,in
fxce nigri uini , uel Gr£ci menfe martio macerantur , ut colorem accipiant ,atque ita in fcrobiculisferuntur , he»
minis f£cis circunfufts. Sic ftunt purpurea lilia',mirumqiita tingialiquid,utnafcuturinfcilum. h£c Vlinius.
'LiIia{utAn.itolius teftatumreliquit) totum annumuiridia durabunt ,ftcimocclufa filent ,necdum patentiaiea
hifcunt,decerpta,nouisft^iIibusnon picatisinditodiligenter operculo recondantur . fic enim claufa pcrpetuum
annum uegeta manebunt .Sedut intermedio tempore ad ufum promuntur , ftatim adfolcm produda , cim fenferint
eiw5calorem,aperta panduntur. Porr6utuiciftim,cr uarijs temporibus ftores pAriwt Ulia ,bulbiita feruntur ,
ut aliqui duodecim digitorum altiiudine obruantur , alij oilo tantim, alij quatuor duntaxat prcfunditatc mergantur.
fic diuerfis diebm dabunt lilia : qucd cr in alijsfloribusfieri polUcetur . C£terim cr iUud inter lilia merito annu*
meraripoteft , quod martagon chymifta appellant . Hoc enim radice , etft croceo colore inftdaftt, a lilio

candido non diftidet,ftcuti ncc caule . Tolijs uulgaremfaponariam
imitatur , qu£ in[fteU£ , uel rofe mcdum intercedente jpatio cau=
lem ambiunt: in cuius cacumine tetiui pediculo appenftflores emi~
cant liliorum cfftgie , mittores tamen : quorum ftlia etiam rcftexd
cernuittur,coIore purpureo ,pundis quibufdam rubcntibus re-=
f^erfa , cr ipft odoratifunt , afjicduqi iucundi . Lilijgeitus hoc in
fuis deftirpium hiftoria commentarijs Tuchftus, aj^hodelMnfccmi==
ttam putauerat cjfe, pro eoq; depinxerat. Scd quiafui erroris cott^
fcius failus , hanc ipfe fuam mutauit fentettti.m , non eft cur iam
nos eam pluribus reftUamus . L iliorum facultates pcfteritatis
memori£ prodidit Galenus lib.vi i.fimpliciitm medicamentorum,
fic inquicns . Lilij flos tcmperaturam miftam obtinet , partim ex
tenui, partim ex terrena ejfcntia, ex qua utiq; in guftu amaritudi^
tiem habet , partim cx aquea , eaq; tempcrata . Itaque etiam quoi
ex eo conftcitur oleum, er wtgueittim , citra morfum digerendi ,
fimulq; cmoUiendifacultatem obtinet . unde ftt , ut uteri duritie^
busfit aptiftimum . Vorro radix ,ftlia'qi per fe trita deftccaitt, O"
ahftergunt, er digerunt moderate . Troinde quoqiie ambuftis com
petunt :ftquidem htcc qiioq; moderate dcficcatem, extcrgentemq;
facultatem pcftiilat . Radicem crgo toftam,ac deinde cum rofaceo
conlritam ambuftis,quoad obducatur cicatrix , imponunt . quippe
ciim alioqui ©" aliorum ulcerum omnium bonuin fit inducend£ ci:^
catrici remedium . Qninetiam uteros emollit , menfesq; prouocat .
folia uero pr£coquentcs , o~ ipfe ad obduftam ufque cicatricem
imponunt , non in ambuftionibus duntaxat ifed alijs, quoque uulncs.
ribus . Sedfunt ctiam, qui aceto ea cpndicntes aduulnerafuo tem:^
pore utantur . Vlus tamen ineft abftcrgentis facultatis in radicc ,
quam inft)lijs : quanquam tamen nec in ea ipfa multum infit , ficut
pr£diximus . nam primi ordinis abftcrgentitim eft medicaminim .
Itaque cim aut uitiligines , aut pforam, aut lcpram , aut achoms ,
aut aliqmd idgenus extergerc uolumw , commifcemuf iUi aiiquid

aliorum

MARTAGON.

lO

*o

3 0.

40

In Lib. tertiumDiofcori Ji^. 43 y

nVtorm mcdicmcntorumu.ilidius extergcntium tcuiufmodi eflmcl. Cieteri<mfiidmodcrutcitU,ac conucnietttcr
admifcedtur, ©" ^td ncruorum diuifioncs compctit, cr ad ^lij. uniucrft, qu£ udcntcr cxiccari poflulaitt dbfcj; morfu.
ImpoftnmtK ttcro etium qu.indaq; ZT flUorum fuccum cum iiccto,cr mcllc coiitm . Q«nifKp/(« autcm erat fuccus ad
Utrunc^ : dtq; infignc mcdtc.imcnfitit <xd omnia eu, qtt£ cxiccuripofiulant abfq^ morfu,ceu tatlncrd. omni.i ingctitiu,ct
muxime qu£ in capitibus mtifculortim eucniuitt , cr qu£ctinquc iilccru humidu fluccidutic, cr diuturnu funt , quccq;
4egre ad cicatricem perdttcuittur. Scd h£c ium ud mcdicumentorum componcndorum inflitutum utttncnt,.i quo quun^
tum licet ubflinere in pr^fentiu udnitor . cxtcriim rcrum ipftrum nuturu fscpcnumero ut utting.uidtgit, celcritcr uc^
ro relinquendufunt,utq; ud propcflttim rcucrtcndiim . Pluntu , quum Gr.-cci ng ivov , cr Aeif lov dictint , Lilium
Ldtinis nominutur : Slatiritunis, Stifcn : Itulis, Giglio : Gcrmunis, Lilgen, er Gilgen : HiHiunis , Azuccnu , Cr Lis
rio bUnco : GuUii, Lis.

Noinina.

BoiAAar».

EALLOTE.

CAP. C.

Balloten, nomincalio nigrum marmbium iio-
cant.Cauleseditquadrangulos, nigroSjfubiiirrutoSjCO-
pUiresexuna radice:foIijs inaioribus,quam marrubi/,
hifpidis, per interualla in caule difpofitis , fubrotundis ,
tgraueolentibus,apiaftro proximis :unde aliqui apia-
ftrumeam uocauerunt.candidi flores uniuerfi uerticil-
latoambitucauIcmcoronant.Vis eius efficax aduerfus
canis morfus, folijs ex fale illitis . Feruenti cinere flacce-
fcunt folia , ut condylomata reprimant : purgant & for-
dida ulcera cum melle.

B A L L o T E , fiue Mdrrubium nigrum , quod ctim ob odorii Ballote» coa^
grmtatem u quibufdum hlurrubiumfoztidim cognominuttir,fl-e=^ fideritio .
quens in ugrorum murginibui nufcitur, cr pufiimfecm uiM . Efl
autem hoc upiuflro udeoftmile , quodfucile legentesfuUeret, nift
nures confulerentur tituenimfuugruueolentiu cito innotefcit.
In Itulii nuUis non cognitam efl , uppeUuttiri^ ub uliquibtis Mur^
rubiuflrum ,abdlijs Murrubim j^uritm . Buius meminit Puu»
Im ( etft uires eimfilentio praterierit Galenui ) Ub. vii.fic in»
quiens . ^aUotc , quod alij murrubium nigrtim dicunt , acris efl ,
er abflerfori£ fucultatii . lUittm cumfale cutni/m morfibm mc
detur . Huic plant£ nomen Gr£cum , ^cLhhcdTi , cr ^iAxv Nomina.
TB-f «ffioi/ ; Ldtinum , Marrubiwm nigrum , cr Marrubi.iflram .
I tulicum , Marrobiuflro , zr Marrobio buflurdo : Germanicv.m ,
Schuuartz andorn : Ril^anicim, Marroio negro : GaUicimt
Murrubin noir .

t Irt Oribusij codice munufcripto hlc interi&ilum legitur Uer»
btm \i.ihoLVai, , quodfllia quoq^ BaUot^ nigra reddit . Nec teme»
rejirtaflis iUud quis adijciedum putubit, quod pulchre atteri eiui

nomini conueniat , qtiodq; ipfius meminerit Flinius lib. x x v 1 1 . cap. v 1 1 1 . ci(m inquit . 'BaUotefolijs eft mrrubij

maioribuijCriiigrioribui.

HfAloyocfuAAov. APIASTRVM.

CAP. CI.

Melissophyllon, fiueraelittxna,idcft,apiaftrum, idfibinomenufurpauit,quoniafn
S o apes ipfa herba deleclantur . Cauliculi, & folia ballots, de qua paulo ant^ diximus, fimilia cflent, nifi
maiora,tenuioraq;, nec ita hirfuta fpeflarentur : citreu malum olent . Folia cum uino pota, aut iJlita
profunt, contra idus phalangiorum, fcorpionumque :item aduerfus canis morfum . Decodo eoru-
demgratia,foueriprodeft:defefsionibus foeminarum adciundos menfesconuenit:dentes eodem
in dolorc colluuntur . dyfentericis infunditur . Fungorum ftrangulationibus folia , addito nitro, po-
tu auxiliantur : torminibus,& orthopnoicis delindu , Illita cum fale ftrumas difcutiunt , ulcera pur-
gant: articularios dolores illita fedant .

■ Melissophyllon, quodLutiniiApiaflrum,Cf Citrago dicitur ,t{etrufciab odorecitri uulgo Apiaftricon-
uocunt CedroneUu , itemq; Meltfja, ficut etiam Infubres . Kerba efl uulgaris <eque notiti£, utque odorutu . Duo eius "aeratio.
hubentur genera, unumfutiuum, ulterumfylueflre . Yuchflus tamen medicus cluriflimm, MelyffophyUum in triuge=.
ticru digeflit libro iUo dc compofitione medicmcntorum > quern nuper audum excudit . Sed cur is duo primugenera,
;. O 2 ^uts

43^

And. Matthioli Comm .

APrASTRVJSI.

Apiaftriuires
cx Arabibus.

Ex Galeno.

Nsmina.

MARRVBIVM.

(IU£ C utfcribit )grduiter odordtdfunt , er cimices uerius qum
citrum redoleiit,intcr mclijfophylli genera connumerc<nerit,ego
nefcio , ipfe dicjt . Mihi quidem ( ut dicam ingemie quod fentio )
pUne abfurdum uidetur , quod mcliffcphyllum odorc fuo aliud
rcfrat , qu.hn citreum milum , cuws tantitm odorem f^irarc
Diofcorides memori£ prodidit . MelijJophyUum , ad cuiusfa^
cultates iam nojlra progreditur oratio,m cordis affeilibusMau^
ritani miris laudihus efferunt. tametfi id Grceci,quod extet^Jilen
tio pr£tcrierunt . Troinde h£c Serapiorctulit .lAeliffophyUi,
inquit, proprium ejl animum hilarem rcddere : humenti , acfii^
gido ucntriculo auxiliari , concodionem adiuuare , cerebri ob^
jlrudiones referare , dejicientcm animum reuocare , cordis im^
beciUitatcm roborare, eamq^ pr^fertim, quafomnusjrequcntm
node intercipifolet, quin er eius pulfum reprimere , ammifoli=
citudinesfugarc , acfolicita^. imaginationes toUere , qu£ tum ab
atra bile, tum ah exujla pituita gignuntur . H js prxterea facuU
tatibus poUere MelijfophyUon , comprobatur Auicenn£ quoquc
teftimonio , qui lihro medicvm , qu£ cordi conueniunt , dicato ,
ita de eofcrihit. MelijfophyUu excalfacit,ficcatq; ordine fecun'^
do . Cor cxhilarat, uitalesq;facultatesrohorat,odorisfi-agrans
tia,faporis aujieritate, partiumq^ tenuitate . Ciuibus facultatUi
bus c£teris etiam uifceribus competit. Vires deiedorias pofi^
det, nec adeo imbeciUes, quin atrabiliarios uapores a fj^iritibus ,
er dfanguine , qui cordi, cr arterijs ineft,educere queat : quod
in cicterii corporii partihus , ac etiam in toto corpore efjicere
nequit . Meli(fophyUi meminit Galcnm lihro v 1 1 . ftmplicium
medicamentorum , his ucrbii . MelijfophyUum marruhio fimile
eftfacultate ,fcdplurimum ab eo uincitur : quamohrem nec uti^
lur eo quifj^iam . Superuacaneum fiquidcmforet pr^fente mar^
ruhio, cuius tantm eft ubiq; terrarum prouentus, ueUe uti melif-
fophyUo. Cteterim ficuifortc ad manumquandoq; marrubiim
nonfuerit, iUo uti liccbit ad eadem , modo quanto ab hcc exupe=
retur , cognitum hahuerit . h£c Galenus . Apiaftrum , Plinio li*
bro X X .cap.-a i.authore, in conjiffa damnatione eft uenenatunt
in Sardinia. Ea planta Gr£cii fj.6Ai<xydc|)u AAoy dicitur , qua
Latinvs MeliJfophyUum, er Apiaftrum : Arahibus, Bederangie,
Bcdarungi, Bederenzegum,Turungen,feuTrungian, crMrfra>
macor : ltali^,MeliJfi,et CedroneUa : Germanis, Meli(fen,et Bis
nenkraut : Uif^anis , Torongil , cr Hierua ciircra . GrfU jj,Me=
lijfe, er Pom ciradc .

n^dffiov. MARRVBIVM. CAP, CIK

M A R R V B I V M , frutex eft ab radice rampfus,can-
dicans,fubhiifutus,quadrangu!aribusramis:foliii pol-
licem equat,fubrotundum,hifpidum,rugofum,guftu a-
raaro: femen incaulibus,&ex interuallis:flores uerti-
cillato anibitu, afperi. Nafcitur propter jedificia,ruinas,
&rudera. Huiusfoliaficcaciifemine decofta in aqua ,
aut uiridium fuccus datur cu melle fufpiriofis, tufsicnti
bus,& ad tabitudinem redaftis . Craflam e pefrorepitui
tam cum ficca Iri cijcir. mulieribus a partu non purgatis
datur,ut menrtrua,& fecundasextrahat:item in difncili
partu,& his qui uenena hauferunt,aut a ferpentibus de-
morfifunt. ueficam,renesq;Iacdit.Foliacum melleilli-
nutur fordidis ulcenbus purgandis:pterygia,nomasqj
fiftunt. laterum dolores mitigant.Succus folijscontufis
expre{Tus,& fole coaftus, ad cadem pollet : cum uino, &
melleillitusoculorum claritatem adiuuat:naribus re-
gium morbum expurgat . auriumdcioribusconuenien
ter inftillatur per fe, aut cum rofaceo .

MarrvbivM-

!•

f

}•

40

f»

* 0

In Lib. tertiumDiofcoridis. 437

Marrvbi vm u!dguriseJlpkntii,notiorcj;omnibi(! inltaUd,qu.hnut pluribusindicanda fit.Eimduo Marrubijcon
gencrd covftituit Thcoplmijhu lib. v i. cap. ii.de pUnt.xrum hifiorid , ubi itufcribit . Sunt & Marrubij duo gcnc=^ Hdcmio.
ra . Aliud cmmfvlio hcrbido ,ferrutiori , incifurisq; profundioribus , O" proindc conf^e^ioribm difcreto conftat ,
quo unguentarij uti ad nonnullu confucuerc . Alterum rotundius,fqualcns(j; uehcmcnter ,ficut fl-^haceli , incifurui
Ijabcns obfcuriores ,minusq; fcrratum.h^c Thcophraflus .Exquibus utique conflarc potcft ,Theophrafio a.lte=
rum marrubium non aliiid ejfc , qu.lm Diofcoridi balloten . Marrubij uires tradidit Galcnus lib. v 1 1 1 .fimplicium Marrubij ui-
ntedicamcntorum ,fc inquicns . Marrubium utguftu amarum cft , ita fi quis utatur , confenticntcm huic fapori a- ^^^ ^^ Gal.
Hionem pofiidct, iecur , ac licnm obftrudione liberans, cr thoracem , pulmoncmq; cxpurg.ms , ac menfes promo:*
uens. Sed er iUhum detcrgit, ac digerit . Ponarq; ipfum quiljpi.an in caliditate quidemfccundi ordinis iam completi :
inficcitate uero tertij m.cdij, aut ccmpleti . Succo eius cum mcllc ad uifus .xcumen utuntur . Quineti.im cr per narcs
morbum regium purgant , cr ad aiirium dolores inueter.itos adhibent , in quibus fane obftruilioncs disijcerc , mea=
tumq;ipfum,crr.mosmcmbranariimcxpurgareeftufus. IdGrteci zs^xaDV, quod Latini Marriibium nomi- Nomina."
Tiant: Mauritani , F.trafto ,fiuc Irafium : ltali,M.arrobio : Gcrmani, Andorn , o~ Lungcn kraut: Hif^ani , Mars.
ruio : Galli, Marrubin .

10

jo

40

50

HtH-xvs. STACHICS. CAP. CIII.

S T A c H Y s, fiutexcftmarrubiofimiHs/edlogior,
foiia ferens numerofa,hirruta,rara, prffdura,cana,odoris
iucundi : & coplures uirgas ab una radice exeuntes,mar-
rubio candidiores. Nafciturin montibus,&afperis.
Vim habet excaIfa(n:oriam,& acrem . Folioru decoftum
pQtu pellit menftrua , iSi: fecundas .

S T ft c H Y s ft-equentiftima in Italia nafcitur . affurgit t~ Stachyos c5-
Tiim uirgPs cQmpluribus,anguloft:s,ab unatantimradicc exeunti» Cderario.
bm, hirfuti^marrubio tum longioribui, tum candidioribus :foliji
numerofts,incanis, hirfutis,oblongis, pr£duris,odorisq; iucundi.
Ilores geritin purpura albicantes, quipcr interuaUa uerticiUos
to ambitu caulcm circundanttnarrubij modo. Ex quibusfane nca
tiifatis conftare arbitror,hancberbam,quam pidam exhibemus,
tjfe ueram Stachyn . Quibus etiam accedit, quod ea ( ut Galenus
teftatur)dm.irafit,etguftu acris. ?liniuslib.x x 1 1 ii. cap.xv. plinij lapfiis.
5 tachyn porrifimilitudincm habtre tradidit , Gracarum uotum
affinitatc deceptus, prafon pro praflon lcgens . Siquide ■zs-oottroi/
porrumfignificat , 7s^ol.am uero marrubium , cui Stachyseftfi^
milis. Stachyos meminit Galenus lib.vii i.fimpl. medic.fic in-
K^uicKS. S tachysfrutex eft marrubio fimilis, guftu acri,tt amaro :
tertij eft ordinis excalfacicntium. Quamobrem rationabiliterno
folum menfes mouei:,fed crabortum affert,0' fecundas eiU
cit . £ra'xuf Kt Gnsce , ita ctiam Stachys Latine uocatur :
ltAlice,StacU.

^uAAjVlf. PHYLLITIS. CAP. CIIII.

Phyllitis folia promit rumici fimilia,
longiora,& uindiora,fena,aut feptena,re(5i:a,qucE parte anteriore.Iseuia cernuntur,^ tergo au-
tem penfiles quafi uermiculos tcnues oftendunt. In umbrofis,& opacis hortorum locisemicat^
guftuacerbo. Nequecauiem,neque florem,nequefemenprofert. Foliainuino potaferpentium
morfibusaduerfantur.quadrupedibuspcr os infuf3auxiliofunt:& fidyfenteriajautrefolutaaluus
exerce£,potui datur.

Q^^ I notds omnes,qu£ VhyUitidi a Biofcoride trihuuntur,dHigentiftime expendere uolueritjhaud difficile quut Phyllitidis co
demfateri cogctur , VhyUttim effe eam hcrbam,quam aliqui Linguam ceruinam,nonnuUi uero Scolopendriam perpe fideratio.
ram appeUant : Perperam dico,qu6d legitirnum Scolopendriumiut infrafuo loco dicetur) lUa nimirumfit herba,qu£
Gr£cis Aj^lenos , Mauritanis nero ceterach dicitur . Quod autem itafe reshabeat , hinc in primis ad credcndu im=
peUor , quod umbrofis, opacis,humentibusq; locis proueniat : quodq; filijsfit rumicimaioribus , longioribus, ac uiri^
dionbus,redis,anteriore parte l£uibm, a tergo autem eminentijs quibufda tranfuerfimper interuaUafignatis ,fub»
rubentibm, qu£(ut Biofcorides inquit ) penfiles uermiculos reftrunt . Opinionem deinde auget acerbus fapor , qui
guftupercipitur . Huc poftremo accedit, quod caule,fiore,zr femine uacet : tametfi non defint,qui credant, eiusfes
mn e penfilibus iUis uermiculis prodire . Neque iUud fcntentue noftr£ quicquam obftare creduierim,qu6d huius her

O 3 biC

Stjchyos ui-
res ex GaU

Noinina.

438

And. Matchioli Comm.

ManardiXeo
nic.Ruellii,&
Fueh. laplus .

Phyllitidi» ui
resexGal*

Nomina.

PHYLLITIS.

b£ complurcs rcpcrLintur pUtntie , qu£ prxter Diofcoridii 'au^
doritatcm ucl quinquugintu cmittunt fvlia. Qn/'ppe (ut cxpcricn
tiacompertumlubco)cffodientibuinobii eterra hanc herbam
mnquam ab wu tantum rudice tot fvliu crumpcre uifufunt,fcd i
quam plurimi^ fc fimul tungcntibus , itd tamen ut una ab altcra
feparari poffct . Vndefacile cognoui, quod fi finguld: radices ab^
inuiccm diftinil£ confiderentur , non pluribui , quam fcnis , aut
feptenii fiirjs refrt.c inucnientur . "dtsitaque rationibus ,mea.
quidem fentcntia,hac in rc planc haUucinati deprehenduntur Ma
nardus, Leonicenus ,KueUius ^Gr lFuchJius,omnes alioquicla-
rifimi nommis uiri , quod tamfacile crcdiderint , Linguam cer^
uinam uocatam PkylUtim ncquaquam referre ,fed Hcmionitim .
Nam etfi Uemionitii canle ,flore , (yfemine uidua fit ; non ta^
men fvlijs conftat rumicis, fcd dracunculi , curuis , nou£ lun£ iii^
flar . lllud infupcr addidcrim , quod iam rcperta fit Uemionitis ,
qu£ omiiibus prorfus notis legitimam reflrt . Sed ijs tortafl^e cr^
randi occafionem prsbuit uulgi opinio , qui Linguam ceruinam
non magno quidem ncgotio ad omncs lienis affedus affumere fua^
det . quod tamen Vumionitidii cft proprium . Cuius fbrte uulgi
optnionem ij potius fccuti ,qu.im qucd PhyUitidis lincamenta,
notasq- diHgentius pcrpendcrint , in hunc factlc lapfum incide^
runt. VhyUitidis meminit Galeiws lib.v 1 1 i.flmplicium medi=-
camentorum,fic inquiens . VhyUilii cimi qualitatii flt acerb£,no
abfurde diarrhceas,flue profluuia,cr dyfcntcriaxpota iuuat,

Vianta,qu£ CfvAAiTis Gr£cii, VhyUitii item Latiim appeUa^
tur : Italii, Philite : Germanii^B.irtz z'i"gen : Bil^anis,Lengo<i
ceruina : GaUii , Lang de cerf.

f^uAxyylov . PHALANGIVM. CAP. CV.

>o

20

J»

Phalangivm, a quibufdam phalangites,ab alijs
leucacantha uocatur . Ramuli funt ei duo, aut tres, pluresve, in diuerfa tendentes : flos candidus, lilio
fimilis,multas incifuras habens : femine nigro,tlato,ad lenticulx dimidiatae figuram,mu!t6 tenuiore:
radice parua, tenui , herbacei coloris, dum a terra eruitur . prouenit in collibus . Huius folia , femcn ,
flos cum uino pota,auxiliantur contra fcorpionum, phalangiorumque idus : tormina quoque
difcutiunt.

Phalangij CO'
lideratio .

E A D E M fere,qu£ hic de Vhalangio pofteritatii memoria prodidit Biofcorides , retulit Vlinius lib, x x v 1 1.
cip. X I i.ubi itafcribit . Phalangites a quibufdam phalangion uocatur , ab alijs leucanthemon , uel , ut in quibufdam
exemplaribus inuenio, leucacantha . Kamuli funt ei nunquam pauciores duobus , in diuerfa tendentes . F/05 candi^ 4®
dui, lilio rubrofimilii : femine nigro, lato , ad lenticuU dimidi£ figuram , multo tenuiore : radice herbacei coloris .
Jiuiusfolio , uelflore , uelfemine auxiliantur contrafcorpionum, phalangiorumq^, crferpentium iilui : item contra
tormina . H<f c Plinitti . qu£ omniaftre,fi confirantur , Biofcoridi acccpta reftrri poterunt . C£terim etfl non de*
fint hodie hcrbarij,qui in Phalangij, ut in pluriu aliarim quock incognitarum plantarum locum herbai quafdaquales
qualesfint ,fubftituant , atque rei herbari£ parum gnaris pro legitimii fape oftendant ; ipfe tamen hailenus, iit in»
genuefatear , uerum Phalangium non uidi in Italia, neq; ab alijs inuentumfcio . quanquam non equidem negauerim,
Phalanaij ui- 'Pi"'" '"'^' "''/'^' • ^halangij uires tradidit Galenus libro v 1 1 1 . fimplicium medicamentorum ,fic inquiens . Pha*
langitesfic appeUata eft , quSd morfls a phalangijs auxilietur . Eft autem facultatis tenuium partium , deflccantis . -
quamobrem cr tormina patientibus fuccurrit . Quod (fxAxyym Gr£ci , Fhalangium quoque Latini dicunt :
Thalangio,ItaU. So

t Si quii Gr£ca Biofcoridii exemplaria confulat, hic non -z^ActTV, hoc cft latum ,fcd 7?«.Xv> quod eft craffum,
fcriptum reperiet. Q^odfl pr£terea ea legat,qu£ cx Vlinio in commentario rctulimui,deprchendct KueUium in uer
tcndofecutumfuiffe Vlinium , ex eo^ uocem iUam reddidiffe .

KS ex Gal.
Nomina.

T^lcPv^AoV. TRIFOLIVM.

CAP. CVI.

Trifolivm, Graecitriphyllon,alij oxytriphyllon,alij menyanthes,alijafphaltion,uocant.
Frutex fupra cubiti altitudinem attollitur,uirgas habens tenues, iunceas, & nigras, unde ramulares e-
nafcunturappendicul2E,inquibusternafingulisgerminationibusexeuntfolia',loto herbi fimilia.
ijs recenter enatis rutsE odor ineft, ubiautem adoleuerunt, bitumen olent. Florem edit purpureum :

femen

InLib.tertiumDiofcoridis. 439

TRlrOLIVM ASPHALTITI5.

TRIFOLIVM PRATENSE.

10

to

?o

TRIFOL. PRAT. ALTERVM.

4*»

50

femen quadantenus latum, fubhiifutum,ex altera ex-
tremitate exertum , antennse modo corniculum gerens .
radix tenuis, longa, valida . Semen, & folia in aqua pota
pleuriticis , urin^ dif ficultati , comitialibus , & ijs qui a-
qu2 inter cutem principia fentiunt, foeminis quoq; vul-
uasuitijs opportunis,auxiliantur:menfes ciunr.ternE
drachmasefeminedari debent,e folijs uero quaternjB.
Contra ferpentium idus trita folia, & ex aceto mulfo po
ta.prxlidiofunt. Tradunt aliqui,totius fruticis , radi-
cisjfoliorumque decoftumfotu doloreseorum finirc,
quos ferpentespercuflerint. quaaute aqua fanatus quis
fuerit,fieaquifpiam aliusfoueatur, qui vlcus habuerit,
perindeafficitur, ut a ferpente demorius . C^idara terna
folia , aut femina in tertianis , cum uino potui dedere': &
in quartanisquaterna,utqu3E fcbrium circuitus difcu-
tcrent . Radix antidotis inferitur ,

T A M E T s I plura in Italid pdj?im in prdtis ■> dc uiriddriji Trifolij con-
Trifvlij inuenidntur genera omnibus pUne notd;nontdmen de fideratio.
his trddidit hoc cdpite Diofcorides,fed de eo tdthngenere , quoi
4 bitumini^ odore Af^hdltitii dicitur , de quo etidm fcribit Gdle^
«H< . Verum non ob id putdndum , Trifolium pratenfe omne gee
nus Biofcondt fuiffe ignotum : (iquidem eiiK meminit libro qudVa
to infylueftrii loti cdpite , dum itdfcribit . Sylueftris lotus pluri^
mkmin Libyd gignitur,cdule bicubitdh, cr fcepe mdiore,dliS
multis , folijs trifblij prdtenfis . Ex quibus utiq; Diofcoridis iier»
bis liquet, eos mdxime hdllucinari, qui recenter contendunt Trj*
folium pratenfe effe lotum fylueftrem , uel urbdndm . Vlinius lib,
XXI. cap\i X . de tribm trifvlij generibus dtffcruit in hunc mo»
dm .ioUo coronat cr trijolium . Tria eius genera . menyanthes

uocant

44<^

Trifolium a-
cecofum.

And.Matthioli Comm.

vociint Graci, dUj dfJi>haUion, maiorefolio , quo utuntur coronmj . Altcrum cLcuto, o-xytriphyton cognominitum .
Tertium cx ommbus minutij^imum . hadenus Vlinim . Trifhlij acuti mcminit qucque Scribor.im LdrgiM , qui itdfcri^
ptum reliqmt . Trifvlium dcutum, quod oxytriphyllon dppeUdnt , nafcitur in Sicilid plurimum . r.dm in ltali£ regio^
nibus mifqudm cdm uidi herbam, nifi in Lun£ portu , cum in 'E.ritdniam petcrem cum Claudio Ca:farc . Ejt autcm jh-
lijs, er f^ccie conmuni trifblio fimili^, nifi qucd pleniorafuntfoUa, cr quafi Unuginem quanddmfupcrfc habcnt,^'
in extrcma parte uclut cmincntem aculcum . Sedfrutex huim duum pcdum , intcrdum altior conPficitur , cr odorcm
grauem emittit, quorum nthil circa pratenfe trifoUum inuenitur .hieciUe. Ejlcr aUud trifoUj gcnus fiporc dcc^
tofc,foU'\s fubpalUdis, tenuibus, cordis effigie : quod d quibufdam Panis cuculus , ab aUjs TrtfoUum acetosvm,
er A Ucluya uocatur . VliniiK (ut quidam putant ) hoc oxyn nomma^ Ubro x x v 1 1 . cdp. x 1 1 . ubific inquit . Oxy$ '-
foUd tcrna hdbct. Batur ddjlomachii diffolutum. Edunt er qui enterocclen habent . Ncc plura de hac herba VUniui. » o

TRIFOLIVM ACETOSVM.

TRIFOLIVH ODORATVM.

Trifolium O-
doratum.

Torro huic iUud quoque TrifoUum dddere poffmnus , quod nonnuUi TrifoUum odoratvm idco cognos
mindnt, quoniam eius tumfoUa, tumflores non iniucundum f^irant odorem. Romani ac Retrufci pariter id uulgo uo^
cdnt Tribulo : atque fiiUdtitiam ex eo aquam eUciunt , odoris tdntkm grdtid . Hd'ic plantdm equi duidifime in pdbu^
lumfuumfequuntur . undefddum eft:, ut quidam eam Tnfolium equtnum dppcUaucrmt . Tlanta eflfi-uticofa, qu£ ai
trium cubitorum dUitudincm dttoUitur , folijs trifolij pratenfis, cdule lignofo, rdmuUs pluribus referto . Tlorem edit
mufcofum, dlbum , dtq^ etiam dUcubi luteum . Kddicibus nititur muUis , dlbi^ , qu£ per\fumma cefjiitum diuagantur .
h£c de trifoUo odorato , de quo etidm dUquid dicemus libro fequend tn Cytifi commcntdtionc . C^tcrum TrifoUum
pratenfe in Itdlia trium efigenerum . PrimwmfoUjs exU rotundis,^ amplis :fecundum longiufculis: tertium ut pri=
«»«>» circinatis,fed breuioribus . Dijiant crflorum colore , quod in unoflores albiccnt , in dltero rubcfcdnt , in tcr:=^
tioluteif^eilentur. Prdtenfe trifolium tempcftdtespr^nunciat . nam{ut Vliniuscft author) itT,horrefcit ,o~ foUa.
contrd tempejidtem fubrigit. Hdbetur pr£tered herbd, de qua ideo hic intcr trifoUj gcnera diffcrcndum duxtmus,
({HodfoUo exedt tripUci cornu diuifo : unde etiam dpud quofdam herbarios fibi Trinitatis nomcn comparauit . H<f c
itaque herba trinitas uulgo uocdtd, in locis prouemt uliginofis , er intcrfi-utcta : gaudct cnim opacis . Eolia
fert triquetrd , longis pedicuUs dppenfd , qu£ .iuerfa parte cyclamini modofubpurpurdfcunt ,fupcriorc uero albis
quibusdam macuUs re^erguntur . Caulem habet tcnucm , in cuius cacwninc primoftatim uerc flos cmicat cxrulcus .
Kddicibus nititur numerofis , tenuibuStfubrubentibusq; . Huiufce mcminifle Gr£cos , ncc paritcr Mauritanos , ha^
Henus compertum non habeo . Probatur mdxime reccntioribus mcdicis ad uulnera gUitin.v.ida , tam extcrius iUitd ,
O u dam 9"«<"^'"^^'''"^/'''"P^''- ^"'''^^''''"Crddentcroce/rff ;w5«cm«j/«)fp«/Kercw dimtdij cochlcaris mcnfura ex uirioau»
ettor. h^f° propinMt . Sei ut dd trtfoUum noftrd redeat oratio , eos in apertifiimo errore uerfari cxiftimauerim , qui An*

ddcocam

Trinitatisher
bKcnentio.

20

30

40

io

In Lib. tertium Diofcoridis . 441

4°

50

TRlf^ITAS,

ddcocam Aphris uocdtam , etd qtimuis trifolij j^ecim refirunt .
Qjidndoquidem Andacoca (ut tejlutur Scrapio) nil aliud efiy
qum Diofcoridis Aegyptia lotus . E' cuiusfemine, quod papauc^
rum modo capitibuf quibufdam includitur, Arabes fibi cdeam con
ficiunt, quod mirii laudibus efferunt in ncruorum morbis, priefcr
timq^ tremoribm ; illudq^ olcum de Andacoca appcUant . Id enint
non defunt , quicred.int e uulgari trifilij feminc ficri.fcd quam
dperte dccipiantur, uel ip/i uideant, uel alij iudicent . Trifolimn Trifolij uiret
fcriptii tradidit Galenus lib. v 1 1 1 . fimplicium mcdicamentorum, ^^ Galeno .
fic inquiens . TriphyUum, quidam af^haltion, quidam oxyphyUon,
nonmdUminyanthes,funt er quicniciumuocitcnt. Primaquidem
tria ab accidentibui fi-utici , reliqua duo nomina haud fcio undc .
Vw plantee cfl calida , cr ficca ut bitumen , cui odorc cfi fimilvs ,
utrinque tertio ordine . Vroinde potalaterwn dolores ab obfiru-=
ilione natos iuuat, er urinam, menfesq; prouocat . hxc Gaknus.
Sed animaduertendum efl , an Galenus ipfc in Trifolij facultati^
bus reiie perceperit Diofcoridis fententiam . Qjtippe is in libro
de theriaca ad Pifonem , ubi plurium medicamcntorumfacit men^
tioncm , quibm contrarite infunt facultates , h£c de eo memorice
prodidit . Trifoliwm herba , qu£ hyacintho fimilis efi , ctm uere
^parturit,crfemenagrefiicnicoperfimiIeobtinet,decoiiaadmoa
dum, deinde morfibus aranei,uel uiper£ qtioq- ex aqu£ fvtu adhia
bita ipfis medetur, er dolores fiatim fedat . Sin autem in alio non
commorfo fanm locum eodem fotucircutidederis ,fimilemfenx
fum,fimilesq; dolores ijs , qtios morfm inuehit , omties efficit . Vt
re uera miraculo dignum opm effe uideatur , uidelicet herbam &
morftmfanare , o-firarum modofanam partem praue afficere .
haitenta Galenus. Verim id,ft Diofcoridis uerba reiie expendan Galeni ftnten
ttir, nuUo miraculofierifacile conflabit,fed potiusfecundtm ip^ *'* ""■°"*'''
fius natur£ ordinem . Siquidem ( ttt Diofcorides fcribit ) non om~
ne trifhlij decoiim iUud efficere potefi,fed tanthm id, cuiusfotu
quifpiam afirarum morfibmliber euaferit ,fi eo alterim locm ulcere affeilui perfundatur . Irf quod aperte Diofcoi
ridis uerba declarant, ckm inquit . Tradunt aliqtii totimfruticis, radicis,fDliormq; decoiimfotu dolores eorum fi^
nire, quos ferpentes percufferint . Qua autem aquafanatus quisfuerit,fi ea quif^iam alimfbueatur, qui ulcm habuea
rit, perinde afpcitur, ut afcrpente demorfm . Ex ijs Diofcoridis uerbis clarum fieri puto , hanc rem infe nihil admi*
rationii habere . Nam ciim Trtfoltj tpfius decoHum, qiio demorfi fouentur, uenenum a uulnere extrahat, eiq^ permix
fceatur, haud dubie id uenenofum redditur . Quamobrem minime quidem mirum uideri debet ,fi idem decoilm , quo
quijj^iam non demorfmfiueatur, ubi perfuf^ partes aliquo ulcere laborauerint, uetieno per ulceris poros ingredien»
te, acfanguinife commifcente, ea omnia exciiet mala, quibus demorfi tiexantttr. idem enim uenenum ciimfit,eosdem
quoquc prsbcat ejfeilm neceffe efi . Vnde liquido cottigi potefi , quod uirm a Trifolij decoilo euocatm , non autem
Trifi)lium,fitiUitd, qttodfimilemfenfum,fimilesq; doloresfaciat. Quod autem uenemm exudum kfirarummorfibut
ulceratis particults contaHum necem afferre poflit, complures tam Gr£ci, quam Arabes attthores, manififie demon
firant . Quandoquidem fcribentes ore demorfos fttgere pr£jiantiflimm effe remedium , ferio nos admonent , ne id
ore uiceribm affectofiat : qiioniamfi uenenm iUttd ulcm inficeret ,fugentem in mortis difcrimen duceret . U£c ita»
quefunt, qu£ me maxime moucnt, ut credam Galenutn hac in re Diofcoridis mentem non accepiffe, atque etiam,ft li^
cet dicere, c£ctitiuiffe . deteriim non defunt, qui tieliiit, ut Galenum tueantur,librum de theriaca ad Pifonem non ef»
fe legitimum, idq; pluribm rationibm comprobant . Quibm an affentiendum fit, iudicent ij, qui Gr£cam Galetiiphra»
fim profitentur quiq; eius uolumma diutius euoluerunt . Ego certe , tit dicam quodfentio , non poffmn non iUisfub*
fcriiere, qiii librum iUm f^urium effe cenfent . Inter quos hic mihi honoris gratia nominandm uenit lulius Alexan*
drinus Tridentinus uir quidemfingularis ingenij er eruditionii , acpropterea maxim£ exifiitnationis medicus apud
Screnifi. Ferdinandum Kom. Kegem . Uuim ergo uiri iudicium , ut quod multis or ijs quidem firmis argmnentis ni^
tatur, cr laudamus libenter , cr probamus . T; ii(pvAAov id Gr£ci uocant, quod Ldtini Trifolium : Itali , Tri/o» Nomin».
glio:Germani,Vuyfen\ilee:}ltjfant,Treuol.

XoAlov. POLIVM.

CAP. CVII.

D V o genera polij . Montanum,cuiteuthrio nomen efl:,&cuius eft ufus.tenuis frutex cft,
candidus, dodrantalisjfeminerefeitus; capituloin cacumine quandam corymborum fpeciem prae
fefcrentc,paruo,canohominis capillofimili,grauiter olente,non fine quadam fuauitate. Alte^
rumfruticolius^nonufqueaded ualens odore,&uiribus infirmius. Potum fcrucfacti ius auxilia-
turferpentiumictibus,hydropicis, morboregio:&lienofiscxaceto:ftomachura male habet,ca-

put

And Macthioli Comm.

Polij cond-
detatio»

Plinij lapfu» .

Polijuiresex
Caleno.

Koraina.

putdoloribusarhcit:aluum,&menfes ciet. rubftratum,fiiffitumve fcrpentcs abigit:illitum vul-
neraconglutinat.

P O L 1 V H. POLIVM ALTERVM.

^ Skplasiarii iUiyquiproPolioherbmqtmdamufurpdnt^qu^numerofosprofrrtcMliciilos^tenue!,
refios , rotundo quodm femine undique refirtos , euidentius, meo quidem ludicio , erratit , quhn ut eorum erratum
cxplodi mereatur . quandoquidem herba hxc nullis prorfui notis Polmm reprefentat . Vorro utrunque Polijge^
nm, quod nuUa reclamante nota legitimo ref^ondeat, in pturihus Italiee locis proucnit . Vrimum uulgm herbariorum
luam mufcatam appeUat, a quofecundum effigie non longe diftat , quanuis non adeoft odoratum . Sccundi generis
Polium, cuius etiam piduram adiccimui , uiret Venetijs in horto Maph^i cxceUcntifimi medici . Folij meminit P//=
nius lib. x x i . cap. v 1 1 .ubi itafcriptum reliquit . Apud Gracos Polion herba inclyta Mufcet, er Hefiodi laudibmM
cmnia titilem pr£dicantium,fuper<^ cxtera adfamam etiam dignitatis : prorfmq^ miram,fi modo ( ut tradunt )folix
eius manc candida, meridie pttrpurea, folc occidente cxrulea a\^iciuntur . Duo genera eius, campcflrc maius,fyluc~
ftre qt<od minus eft : quidam teuthrion uocant .folia canis hominiifimilia, a radice protinus, nunquam palmo altiora.
h£c Plinius , quorum plura a Theophrafto mutuatus eft . C£terim in ijs Plinius aperte haUucinatus deprehendi'^
tur , quod turpiter Polium cum tripolio confuderit , cuius hiftoriam libro quarto pertradat Diofcorides . Siquidem
Tripolij proprium efl, non autem Polij, tefte Diofcoride , ut colores Ur in die mtttet : neque id quidem a Diofcoride ,
ut i Pliniofolijs,fedfloribus adfcribitur . Pr£terea capittdum Polio ineffe cano hominis capiUo jimile fcribit Diofco
rides, non autemfolta, ut ipfe Plinius tradit . Polij uires memori£ prodidit Galenus libro v 1 1 1 .fimpliciimt medi=
camentorum, ubific inquit . Polium amarum efl guflantibus, cr modice acre . Itaq;, uifcera omnia obflruHionc libe^
rat : urinam^, er menfes ciet . Ac uiride etiamnum magna uulneraglutinat, maxime Ifecies eitisfruticofa . Aridum
cimfucrit maligna ulccrafanat iUitum : cr migis hoc pr^flat quod minus eft . Polium minus, quo etiautimt(r ad an^
tidota, cr acrius, er amarius eft, quam maius, adeo ut ex tertio fit ordine deficcantium , ex fecundo autem comple^
to excalfacientium . PUnta Grxcis ■aroAlov , l^atiitis itcm Poltum appeUatur : Mauritanis , Cahadc , lahade ,feu
CiadetltaliSa^Polio.

ZKofS^lov. SCORDIVM. CAP. CVIII.

ScoRD IVM inmontibus,&paIuft;ribusna{citur,folijstri{raginis,maioribus,nonficinam-
bitu diuifis, aliquantum allia redolentibus, guftu amaris, & adftringentibus : quadrangulis caulibus:
fubrubro flore . Herba uim excalfafl-oriara habet : vrinam cit . Co<3:a recens, aridave cum uino,ad-
Uerfus uenenatos ferpentium morfus bibitur : ad ftomachi quoque rofiones , dy fenteriam , & urinaj
diflicultatera, binis drachmis cum hydromelite : crafTamen purulentum peftore expellit . Facit aridoe

farina

c«

*0

?cf

40

InLib. tertiumDiofcoridis. 445

S G O R D I V M . farina ad ueterem tufsim,rupta, conuulfi, fi cum naftur-

tio, melle, &' refina mifceatur in eclegmate. Inflamma-
ta modice prscordia , cerato excepta , recrcat : cum acc-
to acri, autaqua , podagris conuenienter iliinitur : mcn-
fes impofita mouet, vulnera conglutinat , vetera ulcera
purgatj& ex mellecicatricem perducit. Sicca excrefcen-
tias in carnecohibet.Succusadeadem uitiabibitur. In-
terprimaefficaxPonticum natione, Creticumque.

SeoRDivM mn ittipridm itiucnin , cr cognofcicce^ Scordij con-
pjf in Udid . Siquidem prteteriU nuper iCtate omnes tum medi^ fideratio.
ci , tumfeplaftarij Mauritanorum monumentis decepti ,fyluejiri
tantim aUio , quod a Diofcoride ophiofcorodon uocatur , pro /e=
gitimo Scordio utebantur . Neq^ ijs folian rerum imperitia ,fed
etiam uocabulorum uicinitas impofuerat, ut qui Scordium a Sco:=-
rodo, quod Griecii alliwmjignificat, dijlingucre nefciucrint,pro
unoqj acccperint . Sed iUis potijUmim errandi occafioncm dede^
rat Auicenna, ucl eius interpres, quod in alteram theriacie com^
pojttionem Scordium, in alteram uero fylucjlre aUium addiderit.
Qu^od cum uidijfent fuperioris tetatis medici nonnuUirei,^' prio
ris uocis ignari hancex altera expofuerunt , cr Auicennamin
hac refui ipfius intcrpretemficerunt . Vnde addudifunt, ut cer
to crediderint fyluefirc aUium, er Scordium nihil interfe differ*
re, atq; unam o^ eandem plantam effe . Quo poflmodumfadum
ejl, utfylueftre aUium apud omnes in Scordij lociiiUegitimefucs
cefferit. Verumenimueroin hunc nunquam fortajfe incidi(fent
errorem,/i Diofcoridis , cr Galeni fcripta diligenter perkgif»
fent . Porro ucrum legitimumq; Scordium,triffaginiade6Jimilet
ut Triffago palujlris merito dici queat , humentibus ac palujiri^
bui locis proueniens, aUij odore pr£ditum,reccntiorum diligens
tia iam omnibus magis innotuit , quam ut jit k nobis longiori hi^
jioria reprafentandum , Prcetulit Galenus libro primo de anti^
dotis Scordium , quod ex Creta aduehitur , ijs uerbis . Scordium
optimum ex Creta defirtur : quanquam non fit improbandunt
quodinalijsquoque nationibus reperitur . Scriptum autem ejl i
quibufdam uirii grauij^imis,cum in beUo interemptorum cadaue^
ra multos dies infepulta iacuiffent, qu£cunq;fupra Scordiumfor
tefortuna ceciderant , multo minus alijs computruiffe , ea pr<eA
fertim ex partc, qua herbam contigerant . ob quam remfane oa
nmibus perfuafum cft , tam putrefacientibus mmalium uenenis ,
quammcdicamentorumdeleterijs Scordium aduerfari. Fr<g~ Scordii uire»
tereaScordijmeminitidemGalcnuslibro VII i.Jjmpliciumme- «^^''«"O'
dic4mentorum , ubt de eius uiribus itafcribit . Scordium ex muU
tiformibus id tumfaporibus, tumfacultatibw! conjiat.nam ©" <(=
riiarum quid obtinet, ©" acerbwm, ©" acre, cr maxime fcorodo *
hoc€fi,aUioadJimiliseiuseJiacrimonia:uiidefane,meafenten:i
tia, nomenclaturam fortitum efi . Expurgat igitur ,Jimulq; ex*
calfacit uifcera, tum mcnfes,urinam'q; mouet. Frcetcrea conuuU
fa, ruptaq; , cr latcrum dolores ab objiruiiione , z^fi-igore na^
tosfanat epotum . Tieniq; uiride quidem iUittm magna uulnera
conglutinat :fedfordida purgat , er maligna ad cicatricem per»
ducit, iUitum aridum . hadenus Galenus . Catcrtm herba qu£» Alliaria; her»
dam luxta fepes , er in agrorum marginibus nafcitur, qu/so^o^ ^^ mentio .
dore , ZT fapore ita abuiule aUium refert , ut non temere uulgo
ALLiARis fiucAUiariauocitetur.liiuiusfoliacumprimim
erumpunt,fire rotunda f^edantur uiolcejimilitudine : pojiquint
uero adoleuerint , per ambitum inferrce modtm laciniata uifun*
tur, v.t quadanttnus meliffophyUi effigiem repr(efcntettt,l£uiora
tamenfunt, ncc adeo rugofa , cr prope caulem latiora : qu£ digi
tcrumattritu,gufiatii(^AUiiodorem,zrfaporemreddunt.Cau»
lemprofertbicubitalem,rotundumc^ :fioresalbos, a^fcmen ni^

grumt

ALLIARI A,

444

Komina.

Tufsilagini»
confider.

Plinii lapfut .

And.Matthioli Comm.

grtm, imnutumc[i , monis modo tenuibus Jiliquii indufum . Kadix, qu£ longiufcuk ejl , eunde cumfolijs odorem re*
tinet . Vis pUnta huic calfadoria , er deticcatorid , uerion non adeo uehemens efi , ut in allio . Attamen hinc certi
coUigi poteft, qucd ea craffos humores extenuare , er lentos incidere ualeat . Semen emplajtri modo impofitam, uuU
U£q; admotum, muUeres uteri firangulatu oppreff^ liberat, cr excitat. Qji^ planta (SKo^^iov Gr^ce, Scordium
Jimiliter, er Trijfago palufiris Latine uocatur : Arabice , Scordeon ,feu Scordeum : Italice , Scordio : Germnice ,
Vuaffer batenig, ©" Knoblochs kraut : Hijj^anice, Scordio : Gallice , Chamaraz •

EHXltJl'. TVSSILAGO.

CAP. CIX.

Fotnesignis
ex tufsilag.

Tufsilaginis
uiresex Gal.

Nomins.

TvssiLAGiNi folia funt maiufcula, quam he-
deras , fex aut {eptem a radice , fubalbida a terra , fuperne
uirentia , in plures angulos exeuntia. Caulis palmum
altus:flosluteus,uereprodit,quo una cum caulecon-
feftim exujtur: inde nonnulli his uacare exiftimarunt.
Radix tenuis eft,t & fuperuacua.nafcitur in amoenis,
&riguis. Foliaex melle trita igni facro, & omnibus
inflammationibus illitu medentur. Arida fufEtu,itaut
fumus per infundibulum hianti ore rapiatur , hos fa-
nant,qui l]ccatufsi,atque orthopncea infeftantur: pe-
(Sorisuomicasrumpunt. Eundem effeftumpraebetfuf-
fita radix . decofta in hydromelite,& pota,emortuos
partuseijcit.

TvssiLAGO Uetrufcis uulgo diciturVarfara,etFar»
fareUa, nomine a Romanis fvrtaffe dcdudo : hanc enim ab ijs Itars.
fariam uocatam fuiffe tcftantur nomina Biofcoridi falso adfcru:
pta . Officin£ hos , uel iUosfecut£ eam Tarfaram appeUant , nec^
non etiam Vngulam cabaUinam . Kerba efi uulgaris notiti£. Cau^
le, cirfiore exit adeo fugacifimis, ut Vlinius, qui eorum tamfubis
tam iaduram no ammaduerterat,deceptus Tufiilaginemfine cau^
le, C:r finefiore nafci memori£ prodiderit : cion tame ea uere pn'<=
mo er caulem , cr florem profirat ,fed qui enati breui admodum
temporc durent : quo non nifi etiam a peritis , uel ab ijs , qui tunc
fefe forte Jvrtunatulerint obuiam,conl^ici pofiint^eoq^magis,
quod ijdemcaulis,cr flos prodeant ,priusquam folia emicent.
C^arefcitefcripfit I)iofcorides,Tuj?ilaginem confefiim exui tmn
fiore, tum caule, atque inde nonnuUos his uacare exifiimaffe . Sei
ctrte uel h£c non legit, uel iUa non obfcruauit Plinius, quod Tuf^
filaginem aperto errore er caule, ^flore uiduamficerit . Is Plimj error deprehenditur lib. x x v i.cap. v i . ubi ip=
fe de Tuf^ilagine differit ijs uerbis . Tufiimfedat 'Bechion,qu£ er Tufiilago dicitur . Buo eiusgenera . Syluefiris ubi
nafcitur,fubeffe aquax credunt, er hoc habentfignum aquileges . loliafunt maiufcula , quam hcder£ , quinq; autfe^
ptem,fubalbida 4 terra,fuperne paUida :fine cauIe,fineflore,finefemine : radice tenui. Quidaeandem effe bechio,
Cr alio nomine cham^leucen putant. Kuiui arid£ cum radice fumus per arundinem haufiu^, aut deuoratus, ueterem
tufiimfanare dicitur :fed infingulos haufim paffumgufiandum efi ^Altera a quibusda faluia appellatur ,fimilis uers
hafco . h£c Plinim . Verum altera Tufiilago , cuius nullafit mentio a Diofcoride , utpote qui uno tantum eiusgenerc
fontentus fuerit ,mihi hailenus incomperta efi : nifi eafortaffefit , quam aliqui herbariormn CentrumgaUi uocant .
. Vorro nafcitur in Tuj?ilaginisradice qu£damfubalbida lanugo,qu£ a radicumfegmentisprius repurgata,€r dcins
de linteolis inuoIuta,zr in lixiuio parum decoda,additofaIis nitri aliquatulo, ac demumfoleficcata omnium optimia
efifomes ad ignem efilice excuffum excipiendum . Quippe adeo ignis efi rapax,ut fiatim primo tantum chalybis con
cuffu accendatur . Tufiilaginis facultates pofieritatis memori£ tradidit Galenus Iib. v i.fimpl.medic.fic inquiens.
Bechium ideofic nuncupatum efi, quod £h'x^?> hoc efi, tuffes,ZT orthopnccas iuuare creditumfit,fi quis uidelicctfo
lia aridafumens, aut radirem in prunis accendens , afcendentem inde fumum inj^intu attrahat . Efi autem modice
acris, utfine moleftia noxaue omnes thoracis abfceffus creditafit rumpere . Sanefolia uirentia partes cruda infiam^
matione obfejfas illitu extrinfecus adiuuant, propter aque£ humiditatis admiftione : qua omnia uiridia,teneraq; parti
cipant alia plus,alia minus.Uaficca Bechijfolia acriora funt,quam ut partibus inflmatione laborantibus coueniant.
Qu£ planta jSiixioi' Gr£cis,TufiiIago Latinis uocatur : officinis, Tarfara^cr Vngula cquina : Italis, Tarfara,Var
farcUa, er Vnghia di cauaUo : Germanis, Kofihuob,cr Brantlattich : liil^anis,Vnha de afno : GaUis,Pai de afne.
. f NuUi dubium efl,quin hoc loco in Biofcoride mendum fubfit . Quomodo enim radicem Tufiilaginis x^y^lsov ,
hoc eft, inutilem rede uocauerit Biofcorides,fi paulo poft ei nonnuUos ufm tribuiti Errorem hunc a nemine mter=
pretum,quodfciam, animaduerfim, uidit Manardus, utdititemFuchfius ,fed uterq; tamcn loctm incmendatum reli»
quit . Equidem , utdicam quodfentio , iierbum iUud ut adfcititium delendum effe puto , Oribasij tefiimonio nixt<s , in
cuius codice manufcripto iUa diHio non legitur..

A'jTEp.I<Tl'«l.

!•

20

30

40

S<i

In Lib.tertium Diofcoridis. 445"

AYrsj^laiV. ARTEMISIA.

CAP. CX.

10

s»

30

Artemisia magnaex partein maiitimis mCcx-
tur, abfinthij modo fiuticofa, maioribus,& pinguioribus
folijs, ramisquc.Huiusquidem genera duo. Vnum \x-
tius,habitiusque,folijs, uirgisque latioribus. Aherurn
tenuius jflore paruo, tenui , candido ,graucolente . xftate
florct. Suntqui inmeditcrraneisunicaulis nomineappcl-
lent rcnuem herbulam, fimplici caulc,& minuto, floribus
fcatente tenuibus, flauo colore . h<TC iucundiorem , quam
prxcedens efflat odorem . Vtraque excalfacir , extenuat ,
feruefad>3E conucnieter in mulicbres deftlRis adijciuntur,
ad detrahendos menfes,partus,fecundasque : itcm ad prs-
clufiones uulux& eiufdem inilammationes ;calculos c6-
minuunt,remoratam urinam cient. menfes pellunt pubi
illits . Succus vulua; inditus ex myrrha eadem, quK infef-
fiotrahit. Comatribus drachmis eorundem educenda-
rumgratiabibitur.

A'fTE^lffl'a A6zrto'($uAAo5.
TENVIFOLIA.

ARTEMISIA
CAP. CXI.

Art EMi s r A tenuifolia in fepibus,& cultis iuxta aqua-
rum duftus nafcitur . Eius flores, & folia contrita fampfu
chi odorem reddunt. Si quis ftomacho Iaborans,herbam
cum amygdalino oleo bene contundat in malagmatis len-
torem,& ftomacho imponat,fanitati reftituetur. Qui ner-
uorum quoque dolore cruciatur, fi fuccum eius cum oleo
rofaceo mifcens illinat , fanatur ,

T R I A rf 'Diofcoride recenfcntur Artemifl^ genera . Verim Artemifla! c3
priord nuUis intcrfc notii certmt, nijl quod in uniuerfmn altera mdior eft , dltera uero minor . quie priuatimflorem C^ierwio .
gerrt candidum, paruum , tcnuem, ac grauiter olentem . Qa^ autem tertiogeneri adfcribitur , hcrbula eftfimplici , -
tenui(^caule,floribusplurimiircfvrto,flauocolore. Id quodetiamconfirmatPliniui lib. xxv.cap.vii.ficin-
quiens . Artemifia abfinthij modo fi-uticofa eft, maioribus folijs, pinguibuiq; . Ipfius duo genera : altera latioribmfb=-
lijs : dltera tenera , tenuioribu^, O" non nifi in maritimis nafcens . Sunt qui in mediterraneii eodem nomine appeUent
hcrbamfimplicicaule , minimis fDlijs :florcs copiofi erumpentes , cim uua maturefcit , odore non iniucundo , quam
quidam botryn, alij ambrofiam uocant . Talis in Cappadocia nafcitur . hxc Vlinius . Qm tametfi in prioribM Arte^ plinij lapfiii .

4 ° mifi£ generibm, nihil .i Diofcoride diffentiat ; difiidct tamen , er errat in tertio , quod in eius locum ambrofiam fe^

quenti capite ab ipfo Diofcoride defcriptamfubiecerit , credideritq; deceptus hic ambrofiam , er tertium Artemifi^
genus ,unamcr eandem effe plantam . C£terkm prima duo Artemifi^ genera Retrufcisfi-equentifiima funt, neque
in alio interfi diftant , quam quod in maiori omnes partes maiorcs l^edentur , in minori uero minores : alias facie ,
Cr fvrmafimilia conftant , quinetiam idemfapor , c?" odor , eademq^facultas utrique ineft . Quare equidem nefciOt
qua ratione duHrn Brafauolm Ferrarienfis infuo fimplicium examtne pro certo crediderit , eam herbam minorem
tffe Artemifiam, qu£ in Hetruria officinis Matricaria, er uulgo mulieribu^ AmareUa uocatur .Sedeo magis uirum
hunc alioqui celcbrem admirarifubit, quodfcriptis tradiderit duas alias effe Verrari£ Artemifi^ f^ecies nuUis pror^
fus notis diftindas , pr£terquam quod altcri unm tantimfit ramm , alteri uero plures . Eius uerba fubijcere lubet -.
Non dubito , inquit , ut nonnuUificere , eam qu£ dpud nos corrupto uocdbulo Arcemife dicitur , dc fi Artemifia di^

5 o dumfit , ueram Artemifiam effe , qu^fblia abfinthio fimilia habet , ut Diofcorides inquit , er eius duo genera facit

i,\onoclonon , er Volyclonon , id eft, unum ramum, er plures ramos habentem . Ambas l^ecies Ferrarienfe uulgui . '
nouit,fiaptedtftinguerefciret,quoniam€ripfis indifcriminatim utitur. Quamnos M.atricaridm, cr MdreUam
nocamta , Artemifi£ j^ecies efi, illafcilicet , qu£ male olet . Nec obfiat , quodFerrari^ du£ (^ecies Artemifi^ fint
per unim , er plures ramos diftinctx, quoniam er h£c in j^ecie eft , qu£ plures hdbet ramos . h£c Brafauolus . In
' quibtfsfane uerbiseiusplura,meoiudicio,deprehendunturerratd. QuorumprimumiUud eft,qu6d non fcripfe- plura Brafi-
.rit Biofcorides , alteram primi generis Artemifiam multiplici conftare caule : alteram uero fimplici tantim "oJi errata .
confurgere , ut Brafauolus fuo modo interpretari uidctur . Sed author is dtmtaxat tradidit ( utctiamPlinius reftrt )
quod aliqui reperiunttir , qiii in mediterraneis untcaulis nomine appeUent tenuem herbulam , fimplici caule,0'
minuto ,floribusfcatente tenutbtn ,ftauo colore . Verian h£c tertio Artemifie generi aftignantur , non autem /e=
cundo , uel primo , ut Brafauolus extftimat . Altero deinde errore notatur , quod afferat Matricariam ,fiue MareU
hm,quAm legiUmum Biofcoridis parthenium cenfemtts , effe graueokntem Artemifiam , Quandoquidem minor iUa ,
; ■ P qua

ror

KO

xo

44.6 . And.MatthioIiComm.

qu£ Diofcoridifcctmdo toco redditur, grauiter olens,non quidemflorcm profirt in medio luteimt , cr pcr mbitum

albii fblioli/; ciniium Matricdrite, uel AmurcU^ modo :fcd candidum, paruum, ac tenuem . Tertius his accedit crror,

quod non affentire tddcatur, duo iUa Artemifice genera,quie Terraria: perfimiles habcntur, ea effe , quic a Hiofcori^

de primo loco rcpnefentataftmt , magnitudine tantiim , ac paruitate differentia . Scd cim porro fcipfum hac in re

dcceptum dcprckcndiffet Brafauolus ( tit lcgitur infuo ultimo iioluminc Vcnctijs imprejfo ) dam longa oratione coiis

tcndit AmareUam , feu Matricxriam inter Artemijix genera reponcndam cffc , Cotulam uerofcctidam TcrrarienfU

bui Brufciaculo a/./^o uocatam effe legitimumparthenium , adcofcipfnm ( pace eiia dixerim ) zrfuafcripta confim^

di[,utnuUopai^o(dicam libere quod fentio ,alijs tamcn iudtcandumrelinquo) quid w tandem decernat ,perc!pi

pof?it . Nam cm affcrit AmareUee , fiue Matricari.e fuccum unciarum quatuor pondere h.tuflum utranque bikm , ac

pituitam dcijcerc , aperte quidem fatetur hanc effe Parthenium , cuiprtuatim ea uis inefi . Attamcn paulo pofl eo^

rum forte oblitu^ , argtimcntii quibufdam fatii , mca quidera fententia , lcuibus contr.i affcuerat , nil aliud effc Pars

Ruelijhallu- thenium,qum fuuBrv.faculum . RueUiUipra:tereaquanuiiinprir:tiiArtcmificegeiieribu;pUneDiofcoridifubfcri

cinatio • ^rff ; in tertio tamen haUncinatm deprehenditttr, quoi tertij generis Artcmifiam cam cffc putct , quam alij Athana^

■jhm , aUj Tanaccttim appcUant . Siquidem Tanacetum nofirum fiolonibm compluribm ab una tantim radice profi==.

lit, crafiis, altis, acfirmii : fdlijs longi^, ampli/s, crebrii diuifurii diffefiis :floribus luteis,in caulium cacumine grega^

tim cmicantibus . Porro Artemifia , qu£ tertio adfcribitur generi, tenuis herbula efl:,uno duntaxat caule^ipfoq^ mi^

niito confurgcns . Hanc cqitidem (ut ingenue fatear) hailenus in Italia non inueni,neq^ ab aliquo inuentam uidi. Quin

potiui eam inuentu difficiUimam duxerim. qiiippe cion tam Diofccrides,qudm Tliitius fatis obfcure, perplexeq- de ea

fcripferint,Cy' cauIis,fvliorum,florum,f€minis,cr radicii nota^fllentio inuoluerint,non modo difficiUimum uidctur ;

fcd tdx etiamficri poffe putauerim,ut quis ntinquam hanc Artemifiam lcgitimc demonftret . N eg^ tamen in hoc audic^

dus efl Plinitis, qui (titfiipra diximus) hanc cffe Ambrofiamfaisd memori^ prodidit . 'Ham prxterquam quod rationi

confentanetim non efl,qu6d Diofcorides ducbus tam propinquii capitibus unttti cr eiufdem plantx hiflortam tradaue

rit,etiidetttif?imum efl , Ambrofiam fequenti capite defcriptam huius tertiie Artemifi£ dcfcriptioni haudquaquare=-

Monachoru fpoitdcrc . Ad h£c iion in minori,qum Brafauolus,^ RueUius,uerfantur errorc Monachi illi reuerendi, qui Me*

& Fuchfij cr- fuem commcntati fuiit . quippe qui er hunc , er iUumfecutt diiplici haUucinatione fcriptis tradiderint , Matricariam

uulgo uocdtam ommno effe minorem Artemiflam , Tanacetum uero eam , qu£ unicaulis dicitur . In horum denique

cpinionibw, uel potitis erroribut ipfe quoq^ Tuchflus implicatur,uir alioqut ingeitio,cr eruditione pr£clarus,ade6 ut

etiam ncmini dubitandum effe ccnfeat infuis deflirpium hifloria ccmmcntarijs, quin Matricaria fit alterum Artemis-

fi£gcms, Tanacetum ucro tcrtium . qiia in re isfortaffefutt, qui maluerit cum alijs errare,quamfolus redc fentire,

C£terimfacile credidcre noimuUi diligcntifiimi fimpitcium medicamentorum inquifltores, ac etiam Diofcoridis /J«- 3 o

diofl , quifane nuUi unquam labori pcpercerunt , ut hanc medicin£ partemfuperiori £tati obfcttram ncflr£ illuflrem

redderent,tertiu Artcmifl^ genus tn Diofcoride afcititium effe . Qu6d in huius capitis initio non tria,fed duo tantim

effe Artemifl£ genera fcribat Diofcorides . Quod pr£terea reperiantur huius auiioris codices antiquiflimi,in quibus

iUa de tertio Artemifi£ genere non leguntur. quemadmodum etiam in nofbro ex imprcfiis libro,in quem cafligationei

€X uetuflorum exemplarium manu fcriptorum Diofcoridis, cr Oribasij coUatione excerptas coUcgimus , quas acce*

ftcti reflro GabricU Yalloppio Mutinenfl medico clariflimo,nunc Patauijfumma cum omnium laude,cr admiratione,

corporis humani,cr rei medic£ materiam profitenti . Cui certe ob eius flngularem in me amorem ac liberaUtate,atq;

etiam in omnes humanitatem, me plus deberefcio , quam aut re , aut uerbis ref^ondere poflim . Cim itaq^ ( ut eo re=

dcam, unde obiter digreffusfum ) in Diofcoridefuf^edaflt tertia Artemifla,nil mirum tiideri debet,fi in eitis hifloria

c£cutiuit Piinius . Ncg; item mirandum efl,fi eius non meminerunt Galenus,ZT Paultis : qui tamen alioqid in flmpli 40

cium cenfu Diofcoridisfcripta bonafide reftrrefolent . No« defunt infupcr doiiiflimi uiri, cr m plaiitarum hifloria

dtutius uerfati, qui Artemiflx tenuifvli£ caput Diofcoridi dccrcuiffe,atqi adultcrinum cfe ccnfeant, hoc dudi argu^

mento,qu6d ciiinfuperiore capite de omni Artemifl^ genere differuiffet Diofcorides,abftirdum quippe effet,qu6dfe»

orfum Artcmifi£ genus aliudfubitmgcret . Addunt etiam, qu6d huius Artemifl^ interfimplicia nufquam meminerint

Faultts, Oribaflus, cr Serapio : qui tamen (ut paulo ante dixi) iUa ex Diofcoride tranfcribunt . Horumfentctiam etfi

plane probandam exiflimem ; ciim tamcn uulgati Gr£ci codices hoc loco Artemifl£ tenuifi)Ii£ capttt habeant, illudq^

dquibufdamreddatur,nobisquoqiadijciendum,eimqiaUquamfaItem mentionem faciendam duxi:pr£fertim quoi

non defint,qui id Artemiflx genus inueniri tradant . siquidem KueUius eft au'tor,ipfum in Gatlia nafci circa riuulos,

dggeresq;, itcm infi-umentaceis agris,atqi inibi uulgo diui loannii herbam nominari . Veriim cim difficiUim.um effe

putem,ut h£c planta ab aliquo cognofcatur,^ legitime demonflretur,qu6d nullis prorfui notis depingatur,nefcio e~ S o

Artemin* ui quidcm quomodo RueUio uiro alioquifide digno in hoc quis rede adflipiilari debeat, aut merito poflit . Dttiim tan^

res ex Gal . tiim gcnerum Artemiflmflcit,eor.um'qi uires reddidit Galenus lib.Yi.flmpIicium mcdicamentorum,his uerbis. Du*

f /cx quidem efl herba Artemifla . Vtraq; excaIfacit,Z7 mcdice deficcat : crftint, quod ad calfailioncm attinct, cx*

ceffus fecundi : quod uero ad reficcationem,aut primi intenfl,aut fecundi incipientii . Sunt autcm er modice tenuium

partium . Itdq^ ad renum calculos mediocriter commod£funt,cr adfDmentationes uteri. }lerba,qu£ «^ t6/.'I(j /ot

• ■Nomina. Gr£cis, Artcmifla item Latinii , pariter v Italii dicitur : Gcrmatiis, Bcyftiofz, er Sant Ioh<tits gtwtel : Ui^anis *

ArtemifU : GaUis , Armoife,

A*(*;Sf oa»*

In Lib. tertiumDiofconcIi^. 447

A'fijSjoo-j'oc. AMBROSIA,

CAP. CXII.

«o

»9

*«

Ambrosia pufillusfrutex eft,ramofus,trium
palmorum altitudine:folijs rutaE,circa imum caulem
exiguis:cauliculi feminibus,perinde quali racemulis
grauidi ,quinunquamflorem pariunt,odore uinofoji
fuaui : radice tenui , fefquipedaii. Coronantur ea Cap-
padoces. Vis eius reprimere,ac repdlere,& illitu adltrin
gere humores, qui in aliquam partem incumbunt.

Ambrofi^co
iidcratio.

E T s I «I noftrk iUk commetiturijs, quos primimfuperio:^

ribm annis Italiu lingua confcriptos cdidcram, ingenue cofvjfws

cffem,me mmqudm uidiffe Ambrofiam in Itdlid ; pojlcd tdnicn ea

Udrijs in locisfe mihi obtulit inj^icicdd, prjcfertimqifecus mcenia

arcis Vipdci {locus cnim is difiat a Goritid circiter uiginti miUitc

paffuum) inter durij^imos lapides ortd. Cui ctm inibi ex tcmpore

obuiafailus effcm,camq; conj^exiffem, botryos modo,raccmofo

fcminc refertdm,J}atim indinauit animus,ut certo ducerem hanc

€ffe Ambrofia .'Eaquanuis k Diofcoride,^ Galcno non aUjs

repnefentetur uiribus,quam ut reprimere,repeUcre,et iUitu 'acU

firingere ualeat humores,qui in aliqudm partc decumbunt; dixea

re tamen non poetxfolim ,fed plantarum quoq; fcriptores non

contemnendi , nuUa alia de caufd prxflanti^imam h.inc plantam

d ueteribui Ambrofiamfuiffe uocatam , quhn qu6d fuo in cibis

ufu long£uos facidt homines , quemadmodum Ambrofiam iUam ,

qu£ Beorum firtur cibm , Heos immortales , perpetuosqj cons

feruare fabulantur . Ambrofi£ meminit Plinius libro x x v 1 1.

cap. iiii.ubi eam ijs uerbii depinxit . Ambrofia uagi nominis

efi , er circd aUas herbasfiuSludns ,fi-uticem unum habens dena

fum, ramofum, tenuem, triumfcre palmorum, tertidpdrtetadi^

ce breuiore,fvlijs rut£ circd imum cdulcm .. Inrdmuli/S femen efl

mvi dependentibuf, odore uinofo , qua de caufa botrys a, quibuf:^

ddin uocatur , ab alijs artemifia . Coronantur iUa Cappadoces .

Vfus eius ad ea ,qu£ difcuti opus fit .b£c Vliniu^. Ambrofi£ Ambrofi^ ui

^uoqifacuUates,fed quam breuifiime,tradidit Galenus Ub. v i. ^^^ ex Gal.

fimpliciummcdicamentorum,fic inquiens . Ambrofid catdpldf»

mdte impofltd uim hdbet adfiringentem,ac repeUentem. Edut

Gr£ce x^^^osi'ai,itdetidmLdtine ,& ItaUce Ambrofia nos

mindtur. . _

Noinina.

BOTRYS.

CAP. CXIII.

Borgvf .

B o T R Y s fruticofa herba eft,lutea tota, & in mul-,
tas alas fparfa : femen circa totos ramulos prouenit:fo-.
lia cichorio fimilia . tota fuauem odorem fpirat , qua re
ueftimentis interponitur . Inuenitur in torretium ripis,
& conuallibus.Pota orthopnoeas mulcet.Hanc Cap-
padoces ambrofiam uocant , alij artemifiam .

Legitima, ct' uera. Botrys fabulofis, er aridisgaUi- Botryos co-
det, quin crglareoftsfiuuiorumaluePs. Ideoq; Tridentifrequen. fider»tio.
tifimanafcitur fecus¥erfindm,crLauifium rapidif^imos tors-
rentes,crin aUjsquam plurimislocis.Goriti£ muUeres Boa.
tryn in hortis ferunt, quod eam uteri affeiiibu/S opitulari exifli^'
ment . Truticath^c folijs cichorij ,lacinidtii,finuofisq; quer^
cuum foUorum fimiUtudine : ramis numerofis , tenuibm ,femine.
copiofifimo,racemofoq; refertis . Plantd totdfucco quoddm res
finofo madet,ade6 ut comprehenfa refin£ modo manibus h^reat,
Odorem quidem acrcm f^irat,G- qui nares quodammodo firiat ,-.
fed tamcn isfuauitatem retinet . VUnius uidetur ex Diofcoride
Botrynreddidijfe Ub. xxv II. cap. wiii. ubieaminhuncmos.
dum defcripfit . Botrysfruticofa herba efiilut^is ramuUs -.femety

P z circ<t

448

And. Matthioli Comm ,

circct totm mfcitur :fblLi cichorio fimilia . Inuenitur in lorrentium ripis . Mcdetur orthopnoicis . haHenus Vlinius.

Cxterum huius herbx, quod equidem legerim, non meminit G ahnus infmplicium medicamcntorum cenfu . Eiu^ ta^

Botryos ui- menfdcultdtcs cx Diofcoridc retulit Vaulm lib. v 1 1 . ubifc inquit . Botrys, quam aliqui ambrofiam , aUj artemifiam

res ex au o. yocrfnf, planta efl admodum odorata . Hifc cum uino pota non nifi reila ceruice f^irantibm, quos orthopnoicos ap^

Nomina. pcUant, auxiliatur . Ea Gr^cis jhoT^xis , L atinis itcm Botrys dicitur : ltalis,Botri : Gcrmanis , Traben kraut,&

Krotten 'nraut : Gallis , Pijmen .

Geranii confi
detatio.

GERANIVM PRIMVM.

GERANIVM ALTERVM.

refoJi/lov. GERANIVM.

CAP. cxiiir.

<o

JO

Geranion folijs anemones, diuifurls longioribus ; radice fubrotundajCum eftur dulci. Quse
drachmas pondere in uino pota uuIue inflationes difcutit . Geranium alterum caulibus minutis,&
pilofis, fefquipedalibus : foiijs malus. in fummis alis furfum fpeftantia gruum capitulainfunt,cum
fuis roftris, aut canini dentes . Nullius in medicina ufus .

D V o tantum Geranij gcnerct k Diofcoride traduntur . Verum Latini , Tlinio authore , tertium genus adderc
uidentur, quod alterum quidem eorum k Gr^corum dcfcriptione differat . Id qtwd ipfe Plinius aperte teflatur libro
XXVI. cdp.-Ki. ubide Geranijs differit ijs uerbis . Geranion aliqui myrrhim,alijmyrthidd dppeUdnt. SimilPs efl
cicut£ ,fol\jS minutioribus , er caule breuiori,rotundo ,faporis , GT odoris iucundi . Noflri flc eam tradunt . Gr£ci
jblijs cdndidioribm, pdulo quam malu£ minoribm : caulibus tenuioribm, pilofis, ramofam ex interuaUii , binum paU
morum, &~ in ijsfltUjs, inter qu<e in cacuminibm cdpitula funt gruum . Alterum genusfoUjs anemones , diuifuris lon^
gioribm : radice mali modo rotunda , dulci . h£c Vlinius . Ex quibmfacile coUigi potcfl , trid effe Geranij gcnera ,
Komanis unum , Grtecis uero duo . Qu£ omnia hodie paflimfcre uifuntur in campeflribm ,fecm uias , ©" tuxta fe~
pes.Vorronon defu nt , qui putent eam herbam , quamfcribit VUnim Gerdnium a Ldtini^ uocari,a Diofcoridis myrs
rhide non differre . Ipfe tamen nondubitdndumexiflimo , quin h£c iUaflt hcrba , quam quiddm Roflrum tumgruii.,
tum ciconi£ appcUant , quidam uero Acum mufcdtdm,eo qu&d {ut Plinius inquit ) odorem iucundu l^iret . 'Nanq^ afs
furgit h^cfoUjs cicut£, minoribus tamen diuifuris : caule hrcui,ac rotundo :fcminc gruum capituUs conteto,a quibus
Gerdnij nomenomnibusinditum efl. C£terum Geraniu,quod Diofcoridifecundo loco proditur,cauUbusminutis, pi^
lofis,fefquipedalibus,fvlijs malu£,infummis aUs gruu capitulagercns furfunjL fpeHantia cumfuis roflris, nunquadu
bitauerim eam effe herbam , qu£ Pes columbinus uulgo nominatur , quod nuUi^ prorfus rcclamdntibm notis h£c iUi
rej^ondeat . Alterum uero, primofciUcct loco defcriptum, er in Anani£ tiaUis dgro, er ubiquefire locorum paflint

prouenitp

40

So

ao

30

40

GERANIVM TER7IVM.

In Lib. tertiumDiofcoridis. 44 9

prouenit ffiUjs anemo nes modo kcinutis ^jioribm in purp ura aU
bicantibus, e quibus gruum capitula prodeunt : radice alba ,fcre
rotunda ,'ac dulci . Quaproptcr KueUiumbullucinatumcredi=^ Ruellij erri-
derm.quod Acummufcatamdtdam,quamipfe herbarijs eliam '"•"•
Acum paftorii appclLtri ait , primi generis Geranium Dtofcoridi
effc opinetur . Quandoquidcm Acus mufcata radicc non nititur ro
tunda , ac dulci, nec folijs uijitur ancmones £mulis :fcd eam pla^
ne rcprafentat , quam Plinij teflimonio , Latini Gcranium uocat .
Pr£tereaaduerfusRermolaumeosreprehenditKucUius,quipu=
tant fecundum Biofcortdis Geranium eam effc herbam, quam qui=
dam arubrofoliorumcolore Kubcrtam appcllant . Sedipfe mihi
m.igii reprehendendus uidetur,qu6d crediderit Kubertam effe /e=
gitimam Myrrhim . De Kuberta autem , ut dicam quodfentio, ea
quidem tUius Geranijgenus e(fe arbitror, quod Plimus ad Latinos
retulit, cum ipfa tota illifitftmilis,odorem iucundum reddat ,flo=
res profiratfubpurpurcos, crgruinis capitults fcateat , rcltquo^
rumGcraniorummore .Vcrum hancnonita Myrrhidcm refirrc
compcrio, ut KueUius exiflimat . Siquidem Myrrhim fvlijs admo^
dum rubeittibus, c:rgruino capite nafci,nec Diofcorides, ncc alij,
quod legerim, memoriie prodiderunt . Myrrhis enim folijs efl ci= ,
cut£ : radice rotunda,moUi, cibis non infuaui . at his omntbus Rtts
berta caret , ut libro quarto clarius patebit . Porro tamen Her HermoI»i U-
moktK ab errore,quantum reor,uindicari non potefl,qu6d fcripfe piu« •
rit, Geranium id effe Latinis , quod Diofcoridi myrrhii,Plinijfira
taffe leiiione dcccptus , qui loco fupra citato Latinis tiocatu Ge=
ranium a quibufdam Myrrhim appeUari fcriptum reliquit : quan»
quamlegitimiC Myrrhidishifloriamtradidit Itbro xxiiii. cap.
xvi.Nec fane mirum eli , Pliniumfcripflf^e Geranium aliquibus
uocari Myrrhim,cum etiam e Gr£cisfuerint, qui Geranium,quod
feciidogcneri adfcribituryMyrrhim appeUauerint, ut uidere efl in
ijs Diofcoridis exemplaribus , in quibus cuiusq^ capituU initio in^
numera plantarum nomina leguntur . TaUitur quoque hac in hifloria Brafauolus,afferens nuUo modo ijs effe adfli= Brafauoli er-
pulandum , qui Pedem columbinum uocatum Geranium effe contendunt, quod Geraniumfvlijs exeat maioribus ane=^ ror.
mones inctfuris . Sed is , meo quidem iudicio, tgnoraffe uidetur , qu6d fecundum Geranij genus , non autem primo
generi a Diofcoride aj?ignatim,efl iUud,quod Pes columbinttt cenfetur. Velfortaffe dum hiec fcriberet, alterum Ges
ranil genui non animaduertit in Diofcoride, quod tunc ledionis impatiens, totum iUiws caput non perkgerit . Aliam Momordica .
ab his Geranij plantam uidimin in pluribus hortis, ac uiridarijsfatam,folijs rotundis,fecundi Geranij modo per ambui
tum lacvmtis,mduam magnitudine iequantibus,fi-uiiugruinis capitulis fimili . Uanc herbariorum nonnuUi Momors.
dicam nuncupant, quemadmodum &~ Balfaminam alij eodem nomiiie uocant : eamq^ ceteris prxflrunt in potionibus
ad interna uulnera glutinanda . iiifc,mea quidem fententia,magis rel^ondet alteri Diofcoridis Geranio, ut qutefvltjs
ad maluam proptui eccedat . Quare cr hanc magis eandem effc cum iUo putauerim . Veruntamen haud eam inficiof ,
quin Pes columbimn didu6 idemfit Geranium :fed eum quis rediusfvrte Geranium minui dixerit . Primi Geranij ra
dix {ut Plinius efl author ) reflcientibusfe ab imbecillttate uttlif^ma eil . Bibitur contra phthifim drachma in uini cya
this tribus bts die : item contra inflattones . qu£ er cruda idem prteflat . Succus radicis auribus medetur . Opifthotos
nicisfemen drachmis quatuor cum pipere,cr myrrha potum. Secundum uero Geraniii etft nuUius effe in medicina uftu
fcriptis tr.idtderit Diofcorides ; nodcfunt tamen hodte herbarij,qui in internis uulneribusglutinandis,etfiflulisfanan
dis ipfum in potionibus fumptum,minfice commendent . Sed equidem ucreor,ne ZT hi decipiantur, Scraptonis inter*
pretcm fecutt,qui Amomum Pedem columbinum appeUauit . quippe quoniam propriafit Amomifacultoi interni/s cor
porum uulneribus mederi. Geranij non reperio memintffe Galenum inflmplicium medicamentorum Itbris. Eius quis.
3 0 dem meminit Patilus, fed ea tantiun de Geranijs pofleritatis memorix mandauit , qu£ ex ipfo Diofcoride fumpflt .

Quod Gr£ci -yff xv.ov , Lattnt flmtliter Gerantum uocant ; ltali,Geranio ; Germani,Storch.cnfcnabel: Hif^ani, Nomini.
Tico de cinguenha : GaUt , Koftro de cicongie .

rvatfaAioi/.

GNAPHALIVM,

CAP. CXV.

Gnaphalii folijsalbis,tnolIibusquealiquiprotomentoutuntur. Bibunturefficacitcrfblu

in uino auftero ad dyfenteriam .

Gnaphalii hiftoriam adeo paucis perflrinxit Diofcorides,ut nobis non modo difficile,fed etiam impoJ?i
bile uideatur, ut quifquam conijcere, ac decernere pof^it , qii£nam plantafit , qu£ uerum Gnaphalium repr£fentct :
pr^fertim cim antiquorum hadenus repererim neminem , qui Gnaphalij faciem longiori hifloria exprejferit . E te=
nim Plinius eadem, qua Diofcorides, breuitate ufus , Gnaphalij notM reddidit lib. x x v 1 1 .cap. x .Fuchftus tamen in
fuis ckrifiimis de ftirpium htftoria commentarijs herbam quandam pro Gnaphalio ofteitdit , quam ideoftrtaffe Gna^

P 3 phaliuin

4)-

And. Marthioli Comm.

GOSSIPIVAI.

Impiaherba
Plinij.

Xyli hiftona,
& uires.

T Y P H A.

Gnaphalij ui-
xes ex Gal.

Nomina.

Typhx con-
£deratio.

20

phaliiim exijlimauit , quod incanii , tomcntcf/q- conflnciatur .
SedmihipUne cam luch/iui pro Gmphdio dcpinxijje uidctur,
qu.m Vlunui lib. x x 1 1 1 1. cap. x i x . Herlum irnpum uocari
trMit:qu£ mcrito impia Vhnij dicipoffct , quod cim c ucte^
ribui ncmo,quuntu cquidem legerim, pr^ter ipfum mcminerit.Dc
quj. is dijjcrcns loco modo cit4to,eaijs notii,et uiribui dcfcripjit.
Uerbu impi.i uocatur incxnu,roris m.irini .tl^eciu, thyrjl modo ue
fcita,dtq; cupitata. Inde alijramuh ,ilfirgunt,fua capitelUgercs
tes.Ob id impiam appelhiuere,quoniu hbcrif^pcr parentc cxceU
hxnt .Ahj potiu^, itx appctt.ttam , qu6d nuUam anim.il cam attin^ i o
gat , cxiftimaucre . K.-ec inter duos lapidcs trita Jrruct,prsL'ci=
puo aduerfus anginasfucco, lailc er uino admifto . Mirumq- tra~
ditur, nunquam ab eo morbo tcntari , qui gujiauerint . Itaq; O"
fuibus dari , qu£q; id mcdicamcntum nolucrint haurirc , co juor-
bo interirc. Sunt qui cr in auium nidi'; inferi ahquid ex ea putent,
atquc ita nonjtrangulari puUos auidius dcucrantcs . hailcnus de
Impia Phnius . Ccetcrion qucniam Gnaph.dium ob eiu6 tomen^
tum, illud candidij^imum ucttus,quod uuigo nos appeUamus Bam-
bagiajC^alij Cotone, Latini uero x y l o n , cr GoJ^ipium,
mihi tn mcntem rcdegit,a uctertbus Gr.-ecis nufquam,quodfciam,
defcriptum ; ideo hic de eius hiftona , ac uirtbus latius differeiu=-
dum duxi, quamjrccrim in hni mentionc , ubi eius quoque memi=
ni.Be hoc itaq; Phnius lib. x i x . cap. i . Jic hquitur . Superiort
inquit, pars Aegypti in Arabiam uergens gignit Ji-uticem , quem
altqui Gojiipion tiocant , plurcs "Kylon , cr idco hna inde fadet
xyhna. ParuMhj.s.eJt ,fimilemq; barhat£ ntici dejirt fruilum:
cuius cx interiore bombice latiugo netur. Nec uttafunt eiin can=^
dorc,moUitiauepr£frrenda. Vcfcsinde faccrdottbus Aegypti
gr.itijitra£ : h^cP.ltnius.. Kac £tate Xylon fcritur etiam in Cys
pro , Cretd ,-©" sicilia infuUs , ubi copiojjjltmum prouenit : quin
er tn Apuha,alijsq; regionibus nafcitur . Htiius lanugo manijejie
excalfacit , ac Jiccat . qu£ ficomburatur , mtrum in mod.um ma-
nantem e uulneribus fanguinem fiJiit.Scmini^ meduttatujii, er
difjiculter fjpirantibus auxiliatur : genitale femen prccreat, pro=
inde ueneremjiimulat. Oleum ex ea exprimtttir,quo tum lentigi^
ncs infacie , ttm etiam c£ter£ cuti/i mactiU opttme dclentur .

Scd t(t iam Gitaphahofuas ex Galeno reddamus uires , eas ipfe
lib. VI. fimplicium medicamentorum ,his uerbis retuht . Gtta=,
phalium ideo fic nomitiatim ejl , quod Johjs eius moUibus ccvti
yvxCPoiAoiy, hoc ejl, pro tomentis utantur . Suntautem candida, 40
er mediocriter adjiringunt : ac proinde quid.tm id exhibent , ex
dujterorum uinorum quopiam ,dyfentericis . lierbd Grtecii
yV(X.(pxAiov , Latinis etiam Gnaphahum appcUatur .

Tu'($H .

3«

TYPHA.

CAP. CXVI.

T Y p H A folium edit cyperidi fimile : caukm al-
bum, laeuem, jBquabilem:flore in cacumine ambien-.
tem ,denfum,quiia pappos foluitur,quodpaniculam
aliquinominant. Huiushcrb^ flos fuillo adipe eloto
exceptus, ambuftis medetur . Gignitur in paluftribus,&
aquisftagnantibus.

T Y p H A pUntaeJiin Itaha utdgaris , notiorq; omnibtis y
quam ut eitis effigies explicari dcbeat . Ea in paludibus,Jt.ignis,
cr lacubuf fi-cquentijiima protmiit , ita ut rar£ admodum fint
Jlagnantes aqu£, qu£ Typha non fcateant . CLtua , quam in l£~
tdfimo catile gerit, a tiojirii Retrufcis Mazz^ forda utdgo dicix
tur , quod eius Unugo ,fi in aures decidat ,furdttatem ajferat .

Expe timtur clauarum pappiinfim£ gentishominibus pluma*
rum uice adgrabatos farcicndos . Yoliorum uero ufus ad cotnte=
Jliendauitreauafa,c:r ad muhebrcs cathedras texenda': : quin
cr di tegctes paranias , Typha pappis , additii betotiic£ fi)hjsy

er

/o

X o

xo

So

Circss con-
nderacio.

InLib. tertiumDiofcoridis. ^yi

cr gUdioU , dc hippogloj^i rudicibm , omnibiti in puluercm tcnuifiimtm rcdudis , cr ajjutis ouorum lutcis cxccptis ,

utuntur quidum fvltcitcr ad cnteroccUs . Id uutcm mcdic.imcntum exhibcnt quotidic iciuiiis druchmj: pondcrc trigin

U dicrum f^.itio : coq-, non modc pttcros , adolcfccntcsq^f.inari poUiccnttir ;fcd ctium luucncs i.tm cctutc confiflcn^

tes :fl tumcn intcrim pr.-cftutiti liguttiru , uc empluftris glutinutttibus iitiu piibis purs probc ntuniutur . Typhu: mcnti^

niffc Gulcntim infimplicium mcdicumctttorum ccnfu, tton inuenio. 'Eitis t.vncn mcminit Thcophr.tfttH libro primo cup.

x 1 1 1 . rfc pltnturum hiftoriu , tibi intcr enodcs p.tluftrittm locorum pluntui Typhum quoqttc recenftiit . E / nomai Nomina.

Grscum cft vucf h ; Lu.tinum itcm Typhu : Italtctim , Muzz-i fordu : Gcrmunicum , Mofikolbcn , cr Hurettkolbcn :

Hifl^tnicum, Bohordo, cr lunco amucorocudo : Gallicii.tr., Muchc, O" Mujfc .

KlfWot. CIRCEA. CAP. CXVII.

C I R c E A, quam&dircsam aliquiuocant^folijsefthortenfis ro!ani,agnatiscicbris:florc ni-
oTo,puliIlo,copiofo : femine milij,nafcente ih quibufdam ueluti corniculis : dodrantaIiradice,triplici
ferme, aut quadruplici, candida, odorata , excalfaciente . Nafcitur in apricis , faxis, & ucnto perflatis .
Radicis tuf<c pondo quituor,in fcxtarijs tribus uini dulcis pcrdicm, & noftem roaccrantur,potuque
triduo vuluas expur^ant. Semenin forbitionibus datum lade mammas nutricum expkt .

H A V D cquidcm uuftm .ifftrmurc, an Circ^a hodie intteniri poftit in Italia : quanuis ea antiqui/ifortafft notifti=
mdfticrit . Siqtiidcm ttiittu h.iilenusfe mihi obttiUt planla, ticq; aUjs , quodftium , qu£ Circxam repr<efcntaret . Cx^
terlim crcdidere nonnuUih.mc fibi Circ£<£ ttomen compuraffc , quod Circe ucneftca infuis ea utcrctur ucneftcijs, tiel
qtwdfbrtuftis cius ftierit inuentrix ,aSolc patre pluntartim omitium genitore edoau . Cluod ctft nonntiUis uerifimile
putettir ; ciim tumen a neminc Circ£am his poUere uinbus proditumfit , aUtinde pottus id nomiiiisfibiuendicafft cxi^
ftimuttdum . I.leminit Circ££ PUnius Ub. xxvii .cap. viii. ubi eam his itotis, uc uiribus dcpinxit . Circ£aftri=
chno (hoc eft, CoUno) fititio ftmtUs eft :ftore itigro, ptifiUo : puruofeminc, iit miUj,nufcente in quibusdum cornicuUs :
radicc femipe'd.tU, tripUciftrme, aut qti.tdrupUci, albu, odorutu, gufttK culidi . nafcitur in upricisfxxis . Hihdtur in
miio, bibiturq^ ud doloremiiuU(£, cr uttiu . Muccruri oportet infexturijs tribus quadruntem radicis tuf£ per itoae ,
cr diem . Truhit cudem potiofecundus . Semitie Uc mintiit in uitto, atit mulfu uqtiu pota . U£c PUititis,q:a iUu omnia
fire ab ipfo Diofcoride mutuutus eft.Etfi ab eo in hoc mugito, ut puto, errore dijfcntiat, qtwd Ctrc££femen in ittno,
cLttt mulfu aqua pottim Uc minuerc trudut, ciim potiii^s, tcfte Diofcoride,tpfttm eUciut. Quu in re VUnitis no modo Dio
fcoridi rcfi-agatiir, fed ipft quoq^ Guleno . qtii dc Circ££ uiribus dtffercns Ub. vii. fimpl. mcdic. fic inquit. Circ££
5 o ]jerb£ radiccmfcnbit Biofcorides ex uino dulci potum fectindus expurgure . Eft enim boiti odoris, er exculfuaoriu .

Semenatitemeiu6inforbitioneexhibitum,udUdis generutionem
conducit. Ciu£ Gr£ce kI^kcuoc, Latine ftiniUter Circ£a, ZT Ita^
lice Circeu uocutur .

oWv.&H. OENANTHE. CAP. CXVril.

Oe n a n t h e folia habet pafl:inacs;florem candi-
dum : caulem craffum, palmi altitudine : femen atriplieis:"
radicemmagnam,in miilta rotunda capitula extuberan-
tem. nafcitur in petris . Huius femen, caulis,& folia cum
muIfouinopota,fecundas eijciunt. Radix e uino urinse
ftillicidioconuenit.

Oenanthen, cuim hic Bioftorides meminit, Theo^.
phruftui Ubro vi.cup.vii.de pUnturum hiftoria , cr PUiiitis Ub.
XXI .cup. X X 1 1 1 1 . non equidem hadenus reperi , ac uidi in Ita-
lia, etft in eu indugandu non parum Uboris infumpfcrim. luchfius,
Crrecentiortimherbariorumpleriq; Oenunthen eumeffe herbum
exiftimant, qu£ hodie pufttm filipendvla uocatur . duorti
certe fenteiiti£, quuntiis uiroru mugn£ .ipud me uu6:oritatis,nuns.
quumpotui fubfcribere . qtiod ¥iUpenduUh£c mugnu nufquara,
quod inuenertm, rudice nituttir, qu£ rotundis extuberet cupitibus:
qtiod ftmen nonftrut utripUcis : qtiod denique non in petris ,fed in
prutis, O" l£to ubiquefolo proueniut . Quibusfatte rutionibus non
potui iton udduci, ut apud Dioftoridem uUum omnino 4 FiUpenduU
Oenunthenfemper effe crediderim . Oenanthes uires , quus defcri^
pferit Gulenus infimpUcium cenfu, non Ucuit mihi reperire. C^tea Filipenduls
rwnViUpendulumnonuttlguribuspoUereuiribus,tcftaittu,rreceit= "'''^**
tiores. Ea enim urtn£ remoratui ^dusqi ftiUicidio auxiUutur : item
renum tum culcuUs, tum doloribus . Eadeftomachi inflationes diftu
tit. lAedetur fuf^iriofis , c^ unheUittibus , omnibusq; in uniuerftm
morbis,quos cuufufrigidu excituuerit . Prodeft comitiaUbus infper
fo cibis radictmpuUiere. TUnta,qu£ Gr£cisQtmvh,Latinis e~ Nomina.
tiam0etwithe4ppeUutur:ltaUs,EnuntlK.

CONYZA

:!i">r'

FILIPENDVLA.

Plinij lapfus'.

CircsE uires
ex Galeno.

Nomina.

Oenanthes
confider.

4y

And. Matthioli Comm.

CONYZA MAIOR.

CONYZA MINOR.

CONYZA MEDIA.

Conyiscon
Gderatio •

■ o

so

>o

-J. /_

Kovu^ot. CONYZAi • CAP. CXfX.
C o N Y z AE duo genera . quae parua uocatur , odore
praeftantior eft : maior uero frutice altior, & folijs latiori-
bus , graui odore . Vtriusque folia oliux fimilia , hirfuta,
pinguia . in maiore caulis binum cubitorum altitudine at
toUitur, in minore pedem xquat. flos fragilis , lutei colo-
ris,quiinpappuabit. radices fuperuacus. Suffitu, fub-
ftratuquefrutex totus ferpentes fugat,culices abigit,& pu
lices necat. Folia conuenienter illinuntur ferpentium pla ^°
gis,&tuberculis,acvulneribus . Flores,&foliacum ui-
no ad menfes , partusque eijciendos bibuntur : item con-
tra urinae ftillicidia , arquatum morbum , & tormina : co-
mitialespotaexacetoadiuuant.Decodtumindefefsioni-
bus medetur vuluje malis . Impofitus luccus abortum fa-
cit . Herba ex oleo efficaciter horroribus oblini tur . Ca-
pitisdolorestenuis illitafanat. Eft& tertium conyzae
genus, caule crafsiore , ac molliore : folijs medis inter ma
iorem, & minorem amplitudinis : minime pinguis , mul-
to tamen grauioris odoris , & iniucundioris , fed ineffica- S °
cior . Prouenit locis humentibus .

C o N Y z AE omnegemK nonin Ketrurid folum ,fed alihi
^uoq; paj?imfere prouenit, nuUis prorfi» rechmdntibus notis,quie
(Arum finguli^ k Diofcoride tribuuntur . ConyzA mmr uulgo P«a
licdrid dicitur,quidfubjirutd(ut Biofcorides inquit) pulices necdt.
Qudfortdlfe rdtione ddduilus Theodoruf in Thcophrdfto Cony»
Zdm Vulicdrim interpretdtur. Mcrninit dute Conyzce Theophra^
ftus lib.v i.cdp. ii.de platdrum hiftoria, ubi de eimgencribus dif^
ferit his uerbis . Conyzd mdfculd^cr fcemind conftdt. Diftant que^s.
<timodimc<etcrd ,qu£ ftc difcerni defidcrant. Fccmind enim te»

nuiori

InLib. tertiumDiofcoridjV. 45-3

nuiori ueflihtrfithy^y comprcj^ior efl, dtc^ iti totum minor . UIm mplior, craj^ioriqi <^<'«^e , atque ramofior , crfo-

tium dmpUm, pingiiiiHqi lubens ; nccnon crflorc f^lendidior efl . Ambofiufltftrdflint'., in totumferotind gcrmine ,

floreq; confiMt : quippe cum circd. urdurum, cr pofl urdurum incipiunt. Marigrauior odor :focmin£ acrior^ideoq;

contra befliurum morfus commodior cfl . h.ec Thcophraflu^ de duplici tantim Conyzte gcncre . Ctetertm tertix

eius f^ecies, ctiitts k Tiiofcoridc flt mentio, inter marem , eyfamvumcdia eii . Nafcitur hcec in Anani£ uallis agro ,

er m Goriticnft comitatu copiofifltma, humentibus pr^fcrtim locis, o^fecus uias, ubi ex agrorim marginibiis aqtteus

humor fliUicidio qttodam in proximos defluit canalcs . Cor,yz£ uircs pofteritatis mcmori£ prodtdit G.ilcnus Itbro ConyzE ui-

VII. fimplicitm medicamcntorim,fic inquicns . Cottyza er maior , er minor adfimilis funt tum tcmperatur£ , tum "* *" ^*'"

factdtatis :guflui am.ir£, cr acrcs apparcnt . Excalfaciuntq; admoditm luculenter ,fiuc qitis fl)lia Ixuigata cum tes

neris ramulis (cfl cnimfi-uticofa plant.i) parti cuipiam illinat,fiue ubi in oleo coxerit, eo titatur. Siquidcm concuflios.

nes,fiue rigores per circuittim rcdettntcs, talcfanarc olctm uidetur . Flores quoq; eorum adfimilts fimt facitltatis .

Itaqtte qttidam , O" ipfos citmfllijs tritos in ttino bibcndos exhibent ad menfes fbrtiter duccndos , ciendumq; foctum .

'Bfl cr tertiitm ConyZ£ genus, in locis humidioribtis proueniens, utrisq; iHw tumgraueolentius, tum imbecillius . Scd

frim£ memorat£ tertijfimt ordinis in excalfacicndo, cr exiccando . Km^xfic Gr£ce , ut etiam Conyzd Latis Norajns.

ne dicitur : Italice, Coniz^, cr Fulicaria : Germasiice, Geele muntz, cr Durruurtz : Hij^anice, Attadegua .

HEMEROCALLIS.

HEMEROCALLIS ALTERA.

H'pgoK(xAAlV. HEMEROCALLIS.

CAP. CXX.

S» He iM E Ro c A L L I s folium, &:caiilem habct lilij ,herbacei coloris ut porrum : florcs iH caule
per iingulos exortus, terni aut quaterni erumpunt, lilij diuifura, quoties dehifcere coepcrunt , colore
perquam pallido ; radi?i magna cft, atque bulbofa . Quse pota , aut cum melie, & lana in pelTo appofi-
ta,aquamcducir,&fanguincm. Foliatrita niammarum inflammationesa partu contradas , oculo-
rumque colleftiones mitigant . Radix, & folia igni ambuftis utilifsime illinuntur .

HEMtRocALLis nufqiidm non prouenitin Italia . quandoquidem circa meffem in arttii inter fegetes , Hemerocalli»
in pratii, in montibu^, cr in u^Uibus aurco colore emicat . Vulgus Liliumfylueflre nominat . Kadice nititur bulbofa, confider.
hertenfi lilio perfimili,fed colore diuerfa . Vlores, ctmfuo tempore dehifcunt,colore perquam paUido (ut Diofcori^
des ait) conf^iciuntur, adeo utfulgentis auri modo rutilent . HemerocaUis genus er iUud effe non difflteor, quod ego
inueni tn montibus lapidi£ . id nanq^facie alterum £mulatur,fed radicem habet , qu£ pluribus er paruis coagmen^
tatur bulhis : quinetimflores proflrt aliamfortitos diuifuram , ut eius effigies , qum hic aiiecimus , aperte demon^
-■---. flrat.

Qnorundam
ettor.

4T4

And.Matthioli Comm.

LILIVM CONVALLIVM.

Lilii conual-
lijni'entio,&
uires.

LE-VCOIVM,

Hemerocallis
uires ex Gal.

Homina.

ftrat . Hmc itdquc eorum crror, tit drbitror , eUidentij^ime de*
prchenditur , qui Lilimn conudlUum uulgo diiiwm Hcyacrocallim,
ejfc exiftimant . Uanq; illudfilijs cov.ftatftre plantaginis, tenuio
ribus tamen, minusciJiriatis . cauliculis iunceis, tcnuibiM, ac mol
libus : in quibus cacumcn ucrftis plures prodennt flores albican^
tes balauftij, ZT arbuti efpgie , odore pcrqn.hn iucundo . Radi=,
ces demittit laxas , longAs ,fibris, capillj.nicntisq; refirtas , nuUif.
adiacentibui bulbii . UcmerocaUis uero , Dioftoridc teftc ,ftilia,
©" caulem proftrt lilio ftmilia :flores colore admodum paUido :
radicem magnam , bulbofamq^ . Quce fane not£,ft, ddigentcr con
ftrantur , manifeflifime indicabunt , eos haUucinari , qui Lilium.
conuaUiumHcmerocaUim cffecontendunt. lilii conuaUij
magnus apud Germanos in medicamentis cfl ufus ( abundat cnim
eo maxime Germania ) ad uarios corporis morbos . Aiunt co ro=-
borari cor, cerebrum , cr omnes principes facultates . Idcircp^
refolutis, comitialibus, conuulfts,uertiginofts, animi deliquio cor
^eptis, er cordis pulfationc concuftis , ipfwmcxhibent.^ Qwm cr
iilis ,feu commorfts k uenenofts animalibus prxbent . Item <cgre
farturientibm , oculo umq; inflammationibusmaximo effe auxi~
lio pradicant . Conficiunt auteni exfloribus pcr aftatemftccatii
uimm uindemiarwn tcmpore, ipfos calcatis uuis admifcentes,quo
pofteautunturadprsdiiia. SuntO" quirecentesflores uetere
uino macerent,cr in uitreo uafe diu infoUnt , admifl:ii lauendulx
uocatie^crrorismarlnifloribus^additisq^odor^amentisnonnuU
lis : deinde cx ijs fliUatitiam aquam in calcntis aqu£ balneo ui^
treis organis eliciunt , camq^ aurcis , argcnteisq; uufculis repos
mnt. Banc aqttam aurcam appeUant : qua utntur ad omnes prx^
diilos corporis affeilus . Qvinimo eam iamiam animam expiran^
tis ori inferunt,rati ex cius ajfumptione homines morientes in ui=
ta retineri pojfe per plufcuhm temporisj^atium. Sed quam uana
iftiftrantur opinione, mihi quidemfxpenumero experimcnto de~
prehenfumeft. Quodctftijsquoq; irritwm comperiatur ; ea ta^^'
men eft huiufce aqu£ apud omnes authoritas ,ut plcrique ab eius
exhibitione abflinere nequeant, etiamin morbis calidiftimis . Cas
teriim nonftne crrore ¥ucfthus,uir alioqui doiiiftimus, putat Lr»
lium conuallium effe Ephemerum , de quo Biofcorides agit libro
fequenti . Sed quam is aperte decipiatur , nos fuo loco dicemus .
liemerocaUis meminit Galenus lib. v i . ftmplicium medicamen^
torum,ftc inquiens. HemerocaUes radicem habet lilij radicift.mi^
lem, nonfigura tantum,fed cruiribus. Prodeft nonfecus atq^ iU
la,igni ambuftis : quippe qu£ lcuiter digercntem facultatem ha~
beat,ZT cum hoc repulforiti quiddam. Ciu^ Crxcis H^i^oKuA^
AiV , Latinis quoq^ RemerocaUis , er Liltum fylueftre uocatur :
Italis, UemerocaUe, cr Giglio faluaiico : Germanis , Heydmfch
lilien : Uijfanis, Lirio amarilho : Gallis , Lisgaulne.

AEVKoioV. LEVCOIVM, SlVE ALBA
VIOLA. CAP. CXXI.

Levcoion vulgariseft notitice. fed in floribus
differentia quaedam : nanque aut ccerulei,autalbi,auf
purpurei, aut lutei inueniuntur . Luteum uero prscipui
in medicina ufus. Huius aridi fiores feruefafti in defef-
fionibus , valent contra vuluse inflammationes , & men.r
ftrua expellunt ; fanant oris ulcera , cum melle : cum ce-
rato,rimas fedis. Semenduum drachmarum pondere
ex uino potum, aut cum melle inditum , menfes , fecunr
das, & partus extrahit . Radices cum aceto illitJE, lieneni
reprimuntj&podagricos iuuant.

tEVCOION

VQ

^q

^o

4p

In Lib. tertium Diofcoridis . 4 yy

L E V c o 1 o N etfi Ldtinis albam tdtitlm uiolm ipfo nomine fignificat ; tamen i rei herbaria tttithoribus cr Leucoii eon-
froc£teris uioUrumgenerihs, luteo fcilicet, purpureo , cceruleoq; colorc dijlindis ,f<epc ufurpdrifokt. Idhodie fideratio.
ofpcinis, utq; edm meiicis ijs, qui Arabumfa^lionemfequiintur , horum uoce Cheiri nuncupatur . Lcucoiumomnc
fh-egemisinltaUainhortis,acuiridarijs,in£diHmfenellris,purietibusq;fequetitifimummfitur:ubiittudinfigu==
linis, nc ligncts uajis tnulieres jlttdiosc colttnt, acfoiient . Nanq; eitisftores cim coloris uarictate,tum odoris ftiauita-
te untdm cim oculis , cr naribus incuntgratiam , ut in coronamcnta frequcntijiime addantur . Porro non temere Diofcoridis
cmtiefircgenus Lcucoij in Italia tiafcimodo diximtis. quatidoqiiidem cartilcii inibi, quodfctaw, non proucnit. Qua= ^*^"' hfyc-
cbrcm MarccUo Diofcoridis iitterprctiftibfcribctidum puto , qtii Leucoium cceruletm hoc loco accrctiiffcfufjjicatur,
Uetuflifimi Latini Diofcoridis Longobardis litcris fcripti tcfiimonio nixui , in quo nuUum planc de cctruleo Leticoij
1 0 colore ticrbum legebatur . SuPf^icionem hanc augcnt, itaq^ effc comprobant Oribafitis , er Scrapio , qtios item id uera
tum hoc loco non habcrc comperio in fimplicium ccttfu , ciim alioquin reliqua Biofcoridis rcfrrant . deterim ex
"Leucoio^fiue ex ilbis uioU floribtis, utpote qui cxteros odore pr£ceUant , Perfs odoratum iUiid tiitguentum parat,
qtiod lafmintm appeU^nt , ut primo libro in ipfiiis lafmini unguentimentione oftendimus , tibi corum fententiam )

irea

ftitauimiis, qui efloribtis Gelfimini utilgo uocati id fieri conteitdunt . L eticoij uires tradidit Galettus lib. v 1 1 . fim* Leucoii uires
plictiim medicamentoritm,flc in quieiis . Leucoijjrutex uttiuerfus extergentemfacultatem pof^idet, ac tenuium pur^ '^ ' *^° '
tiiim efl : plus tamcnflorcs, cr intcr hos qtiifuntficciores , magii etiam qtiam uirides , adco ut cr octdorum cicatri^
ces craffii extenuent . Tiim menfcs qtioq; decodum eorum mouet, crfectindM,fcetumq; emortuim elicit : crfi biba.
tur,foetum tiiiiim perimens , cr abigens cfl mcdicamentum : efl enim id , utfi quod aliud , amarum . Quod fi quis uis>.
ritm eius uehemcntiam miilta aqua admifla retundat, ac mitiget, aut certe idgenus aliquo , habebit er ad phlegmone
z o boniim medicamcntum . Sic decocium eimfl non meriim fuerit , uteri phlegmonoi identidem perfuftimfanat , potifi^
mum qu£ diutino tempore adfcirrhi modum indurucre . Sic cim cerato ulcera £gre ad cicatricem pertienientia cw
rat . Suiit ucro etiam, qtii ctim meUe ad oris tilccrd adhibeant . Semen cim eiufdemfit facultatis , aptif^imum efl dua^
rim drachmartim menfura potum : ttim menflbns cicndis appofitum cum meUe , contienirc crcditur ,fcetumq; tmen^
tem interflcere, ac morttium eijccre . Kadices flmilis quoquefacultatis, nifi qudtenus crafiioris funt e(fenti£, er md
gis terren£, cim accto lienes indiir.itos fanant. Nomutti ttero er phlegmonjs in articulis induratas ijs ciirant . Id Nomina.
A£ux.o'('o5 Gracis dicitur, quod Latints Viola alba , ( quanquam eo nomine Gr£ci er luteam , er purpuream uiolant
comprehendunt : ) Matiritanis, Keiri, Chciri ,fiue A lcheiri : Italis Yiola biancd : Germanis , Gelb uiolen , ©" Vuyfi
ueil : Hil^anis, VioletAS marilh.is, cr Violetoi blanquas : GaUis, Viokttes , cr Giroflecs .

fo KfttT-fiUoyovoV. CRATAEOGONVM. CAP. CXXXI.

Crat AEo G ON vM, fiue,vtalijs placet,crataeonon ,folijs iTielampyro fimileefl:, multis cali-
mis ex una radice emicantibus, multorumquegeniculorum : femine milij. Nafci tur in opacis, & fru-
tetofis parte plurima : fum mopere acre . Traditum eft a quibusdam , hoc fi bibat ieiuno ore , ter die
poft menfes purgatos, tribus obolis, in cyathis aqus duobus mulier, ante conceptii quadraginta die-
bus ; & uir modo confimili, totidem diebus ante coitum hauriat, virilis lexus partum futurum.

Qj' A N V 1 s putent nonmiUi Crat£ogonum effe quandam Perficari^ uocat£ j^eciem ; ego tamen eorumfens Cratseogorf
tenti£ non aiifim fubfcribere,qu6d Perficaria nuUisflre notis Crat£ogonum £mulari mihi uideatur. Neq; tiero dlidin 'onfi*!'
40 h:rbam, qu£ Cratsogoni effigiem repr^fentaret, hadenus reperi, aut repertam uidi in Italia ; ubi tamen ipfum nos
fci non negatterim . Sed certe id iimentu difficilefuj^icor , quoniam eius defcriptio , quemadmodum zrfequentis , ab
omnibus , qui extatit , rei herbarie authoribus obfcura fatis , cr confufa traditur . K^XTMo'yo\ov fic Gr<ece , ut Nomina.
Crat£ogonum item Ldtine uocatur : Crateogono, Italice .

4vMoV. PHYLLON. CAP. CXXIII.

pH Y L L V M, quodeIiophyIlonuocatur,infaxofisnafcitur.duumgenerumeft. Qupdautem
thelygonum appcllant,proiienitmufci modo,folioolesE,fedcoIore magisherbaceo:cauletenui,
breui: radiceexili . floremalbum profert:femen papaueris,maiufculum, Sedarrhenogonumcste-
5 o ra huic fimile, folo frudu diftat : habet enim racemofum quiddam dcflorentibus oleis non difsimile.
Arrhenogononpotu, mafculifexusfacerepartuSjUtrhelygononfcemineijproditur.HoruraCrate-
uasauthor cft. Sed huiufmodi hiftoriatenus mihi produxiffe uifum eft.

L E G I T I M V M PhyUum nondum hac £tate, quodfciam, in Italia compertum efl : quanquam uiietur RueU Phylii confi-
liiii exiflimaffe, Perficariam,quam maiorem ccgnommant, effe PhyUon. Qua in re is, meo qttidem iudicio,dperte faU '^«''atio.
litur :fiqi:idem Pcrficanx iUa humcntibiis, ac uUginofis locts prouenit ; PhyUtm uero infaxofis nafcitur, ut Diofcos
rides teflatur . dui tamen,fi eius uerba accurate expenduntur , nuUam huius herb£ cognitionem habuiffe deprehen*
ditur, nifi eam, quam ex Crateu£ herbarij htftcria habere pottiit, undefbrte. ea omnia ftimpfit . Q«o fit,ut mirari tto
liceat,fi nobis qtioq; PhyUiim cognitufit difficile . De quo nihil a Galeno , cr Paulo proditum inuenio : id quod haud
dubiam fide facere potefl, nonfectis iUis, ac nobis PhyUttmfiiijfe incognitiim . C^terim iton deftint qui uelint Phyl Opimo quo-
lum 4 Lizonofti , hoc eft , LierciiriaU non differrc , quod pluribus tum notis , ttim facultdtibusfibi inuicem ref^on- ''"" ^^" '

dediit.

4T^

And. Matthioli Comm.

-ft ■ deant . Verhm quod 'cum ijs nott poj^im libere confentire , hsc me maxime animofuj^enfum detincnt ,Tquomm Mera

curiiilis folii hubet ocimi, helxin£ cognuta, non autem oliu£ :florem herbaccim, non album. quod prteterea Islercu^
rialis mfcatur pafim in hortis, cr uineis, non infaxofis tanthm . quod de his dcniq;feorfum diuerfisqi capitibus fcri^
fferint Diofcorides, cr Plinius, utpote de rebus mterfc differentibus . Equidcm hoc anno plantam inueni intcrfaxa
in Saluatino monte non longe a Goritia ,jolio mercuriali crafsiore , brcuiore , aliqu.int!<m in ambitu ferrato :feminc
iam dcflorentis oliusflmili . Quibus utique notis ea mihi uifa eftfatis Arrhcnogono fuffragari . Scdan uerumfuerit
Phylli metio Arrhcucgonum pro certo afflrmare non auflm . PhyUi mcminit Thcophraflus lib. i x . cap. xix.de plantarum hi
ex Theophr. floria,ubiita fcriptumreliquit. Qji£dam adprocrcandum marem,autfceminamualcretraduntur. Qumobrem
VhyUon tum arrhenogonon,hoc eft, marificum, tum thelygonon, id efl,fceminiflcum uocant . Ambo intcr feftmtUa
funt, er ocimi (^ecicm refvrunt . Truclm thelygoni modo mufci oleaginci , uerhm paUidior : arrhenogoni uero ficut
oliua , chm primhm ex mufcofo flore cmcrgit : geminm modo tefticuli hominis . h£c Thcophraftm . Ex cuius nimi=-
rum uerbis coUigi poteft, Biofcoridis codiccm hoc in loco deprauatum effe . quandoquidcm Thcophrafto theligonum
iion nafcitur mufci modo, neq; jdlium habet olcauiridius, ut in Diofcoride fcriptum legitur :fcd fru^unt quidemfirt
in modum mufci ole£, pallidiorem tamen . QiU£ certe theligoni notarum diuerfttoffacit, ut planc fufpicer in Diofcos-
ridis potius, quam in Theophrafti uerbis mendum aliquod fubeffe . A tque adeofit , iit quafi tam non dubitem afferere
eam plantam, quam cgo repcri (ut ante dixi) in Saluatino monte, uerum Arrhcnogonum effe : nonfolhm quod defcri^
Noraina. ptioni pulchre ref^ondeat -^fcd etiam quod in notisfere non diffentiant audores illi grauifimi . Uerba , qitte Gne»
cis (pvAAov, Latinis er PhyUm, cr Tolitim appettatur : Italis, PhiUoj cr Fo/to .

I •

OfXi?. TESTICVLVS.

CAP. cxxiiir.

SQ

Te s T I c V L V s, qiiemGraEcicynoforchinuocant, folijscircacaulem,&imaeiusparteinter-
ra ftratis, oleae moUi fimilibus , longioribus, anguftioribus, loeuibus : caule dodrantali : floribus pur-
pureis:radicebulbofa,oblonga,oliu2 modoangufta,dupIici ordine:fuperiore,qu3e plenioreft:
inferiore , quse mollior , ac rugolior . Eduntur radices codse , vt bulbi . Ex quibus li maiorem edant
uiri,maresgeneraridicuntur:fiminorem foemin2B,alterum fexum . Addunt, in Tliefralia mollem
mulieres in latSe caprino bibere, ad ftimulandos coitus : aridam uero ad inhibendos . & alterum alte-
riuspoturefolui.Nafciturinpetrofis,&fab}iletis, ;

TESTICVLI SPECIES«

TESTICVLI SPECIES.

»P

49

#0

Ofx«P

In Lib. tertiumDiofcori Jis. 477

TESTICVLVS.

TESTICVLVS.

te

3«

30

♦«

d§)(i{iTi^of. TESTICVLVS ALTER.

CAP. CXXV.

Testicvlvs aker alio nomine ferapias, Andrea authore uocatur : quoniam radix ad multa
utilis fit . Folijs eft porri,latioribus, oblongis, pinguibus,ex alarum finu inflexis : caule palmeo r.flo-
ribus pene purpureis : radicf tefticulis fitnili . Quae illita tumores difcutit, ulccra purgat, & ferpere
eadem non patitur : abolet fiftulas , & illitu inflammationes lenit . Arids radices nomas inhibent : fa-
nantque putredines, & oris ulcera cacoethe: aluum fiftunt e uino pots . De hac, eadem quae de tefti-
culo canis , produntur .

SotTVflOV.

SATYRIVM.

CAP. CXXVI.

Satyrivm aliqui trifolium uocant ,quoiam tria fert folia,adterraminfrafl:a,rumici,3Ut
lilio fimilia, minora ramcn, ac rubra : caulem cubitalem, nudum : florem lilij efiigie,candidum : radi-
cem bulbofam,maIi magnitudine, fuluam, intus ut ouum candidam, guftanti dulcem, & ori non in-
gratam . Quam in uino nigro auttero bibere conuenit, contra opifthotonum. Vtendum ea dum con-
cumbendiincefsitcupiditas : fiquidem eaproniores aduenerem fieriaflSrmant.

5»

ZfltTUgJOV EfuSgoViov.

SATYRIVM ERYTHRONIVM.
CAP. CXXVIL

E s T 1 T alterum Satyrium ery thronium, fiue erythraicon,id eft rubrum, femlne lini, maiore,
duro, leui, fplendente . quod fertur non fecus atque fcincus,!ibidinem excitare. Cortice radicis graci
li, rufo . intus autem album includitur, fapore dulci, non ingrato ori . In montofis, & apricis enafci-
tur . Venerem, u,t produnt, fi omnino manu teneatur radix ftimulat : eoque magis,fi bibatur in uino.

E R R A N T j med quidefententid,omnesftre huius atdtis medici,dc fepUfldrij : quippe quod Canis tefliculif /e= Satyrij,& Te
gitimiSdtyrijuicepdj?iminmedicdmentisutantur.Namh£pldnt<e(flBiofcoridicredimus)notis,dcfdcie mdxime ^'^" | *=°'''*"
interfe diflint, qudnuis uiribus,zx facultdte non longe fint difimiles . Tefticulorum enim rddices , pr£ter id quod j^ uitorum
tmimlium teftes reprigfentdntfiblongiefunt, binie,utrinq^ penientes :fuperior tdmen dltera , quie plenior eft : infis. error .

Q^ riov

4^8

And. Matchioli Comm'.

PalmsOiri-
fligencra.

Fuch. erran .

Monachoru
lapfus.

PALMA CHRISTI.

Canis teflicu
li uiresex Ga
leno.

rior altera, qu(e inollior, cr rugoficr . Sdtyrij uero radix bulkcfa,mliq;tnodo extuberdns defcribitur, colore
extcnuffulud , interius v.t outm candida,gujhnti dulcii, &~ ori non ingrata . Cceterion uerum Satyrium,ut ingenuc
futcar, hailcnu^i in Italia. uidere mihi non licuit . Tejliculorum porro in Ananienp.bm montibm , alijsq^ compluribus
locK non modo duo imteniuntur gcncnt yfed alia quoq; longe plura . quibui cr iUud addendum efje cxijiimauerim ,
cums radtx human£ mamis flmilitudmem refrt . Vulgus a pricdi^a radicis figura id Falmam christi ap=
pellat . Auicenna hafce radices Bigitos citrinos nuncupat . etfi c<w Digitos citrinos cffc perperm , nuUaq; , quod in

librofuo legerim , ratione dudi negent Monachi illi , qui in M.e=
fuem commentarios ediderunt . Huius duo in Anani£ uaUii
montibus habentur gcnera . Vnum maius , quod fvliajTre lilij ha^
bct, l£uia, patuld,maculis quibufdam nigrii rejj^crfa: caulem ro~
tundum , Uuem :florcm f^icatum , uarium , in purpura albican^
tcm , odore non tngrato : radices duas , qu^fane tejliculos cani»
nos referrent , nifi ramis quibufdam quafi digitis , humanam ma=
num exprim.ere uiderentur . Alterum minus , quod folijs confl:at
croci : caulc dodrantali , iunceo , l£uiq; : in cuius cacumine ftos
emicat purpurcm , amaranti ^mulm , qui recens odorem quam
fuauij^imum reddit . liuim cxiccatipuluis ex aqua ignitum chdly=
bem experta , cpotus ( ut perhibent ij , qui ita effe experimento
comprobarunt ) dyfentericis maxime prodefl . Idem aquam pr£^
jiare aiunt ,qu£ per uitrea organa ex ijs elicitur. Kadices huic
fimiles,fed qu£ alteri magnitudine ceduiit . Excalfaciunt utr^q;
(ut author efl Auiccnna)ficcantqifecundoreceffu^ Craffa cora
porii excrementd peUunt ,faciemq; detergunt . Bantur manidcii
magno iuudmento : quin ©" in neruorum dffedibm . Seminis puU
uis drdchm£ pondere ex uino potus , coniittaitbusfubuenit . Item
rddicis decodum uino diutius commijlurn , quod bibendum para^
tur tamin prandio,qu.im incocna. Radtces,Nicoli. Tlorentini
teJlimonio,febrcm quartanam fugant : is nanque carum tanthm
ufu Biliotum qucndam curatum retulit . luchfius Palmam Chri
ftinonre^e,paceeius dixerim,inter Satyrijgenera depinxit:
/iquidem ea potius, meoiudicio, inter Canis tejliculos erat repr£
fentanda . Quinetiam in eo mihi plane erraffe ttidctur , quod Sdty
rium triphyUon , perinde atq; canis tefticulos , cwm duabus radi^
cibtis pidura expreffrit contra Biofcoridis delineationem : qui
unam tantum radicem Sdtyrio milimagnitudine reddidit . Niji
fortaffe is potiusfuerit piiiorii lapfus . HaUucinantur pr^te*

ff^^^!^^:^^./^ ' L^^^z^/^ " -' rea una cum Mefue Vatres illi reuerendi , qui eim antidotdritm

commentdti funt . quippe qui malifibi perfuaferint , tot effe Sdtyrio rddices , quot Cdnis tejiiculis , Verim ij Diofco^
ridcm confuUnt , ©" hinc qum dperte decipiantur , inteUigent . Sed hi^facile errandi occajionem potuit dediffe Pli=-
nim, quem lib. x x v i . cap. x .Orchin, id eji, tejiiculum, cumfatyrio turpiter confudiffe conHat. C£terkm quoniam
legitimo Satyrio dejicimiis , officin£ , ac medici eius uiceTeJliculi radicesfuppeditant, infcUci tamcn , nec pari fua^
ccffu . Nam etfi ad prolem gignendam tcjiictili radices pr£tulerit Diofcorides , quod maior a uiro deuorata mafcus-
lumgigiiat, minoruero afceminafceminam: deturq; mollis fceminis bibenda m lade caprino ad Jiimulandam ueners.
rem , arida uero ad inhibendam ; non tamen ob id unquam comperi quenquam , qui ex eariim largiore efu refirret ,fc
magis ad uenerem fuilfe excitatum , quam effet , prmfqu.im eas comedtffct . Sed id forte fvrtuna iUis accidit , quoi
utrafque fimul radiccs ederint medicorum imperitia . quofadumfit , ut altera alterius uim deflruxerit , cim alteri
uis infit , tit ueneremfiimulet, alteri uero ut eandem inhibeat . Id quod fortaffc ijs non euenirct,fi lcgittmumhaberer^
mus Satyrium : uelfi hcrba iUa inueniri poffet, qu£ homines falacifimos reddit. Cuius Theophrajius meminit lib. i x ,
cap. XX. dc planturum hijioria , ubi itafcribit . Ad rem autem ueneream mirum in modum hcrba poUebat, quam In^
dtts attulerat. No« enimfotian edentibus,fed etiam tangentibm tantum gcnitalibus uim dixere uehementem adeofie-
ri,ut quoties uellent, ccirc ualcrent . Et quidcm qui ufifuerunt, duodecies egijle dixcrunt . Indum autem ipftim , qui
uclmagno,atquerobujiocorpore erat ,feptuagefies aliquando coiutffe fatentem licuitaudire.ueriim emijlioncm
feminis gitttatimfuiffc, demumc^ infanguinem deueniffc . Mulieribus uero uehemenlius etiam ■ citari libidinem , cim
eo medtcdmine ufx fuerint,dicebatur . hailenus Theophrdflius . Canini tcfiiculi uires pofteritatis memcri^ man=
dduitGdlenusltb. viii. Jimplicitm medicdmentorum,fic inquiens .Orchis ,mmcupdtur er Cynos orcbis cddem
herba . Rddici eius bulbof£ , dc gcmin£ uis ineft humidd, er cdltdd, dc guftantibm dulcior dppdrct . C£tcrim maior
radix mult.im uidetiir habere humiditatem cxcrcmcntttiam, crflatuofam : quapropter epota uenerem cxcitat . AU
tera uero , minor uidclicet, contra admodum elaborata eft,tta ut cius temperamentum ad caltdius,cr ficcius uergat.
Vnde b£c radix non modo nonftimulat ad coitum ^fcd^ctiam planc contra cohibet, ac reprimit . Bdtintur tofi£ biiW
borum more . Orchis uero , quem c Serapiada nuncupant,ficciorcmfdctiltatem obtinet,quam ut primi ordinis ha^
t>en mcreatur : quocirca ad uencre non fimilitcr accommoduf cft , Oedcmata ilUtus difcutit,0' ukerafordtda pur^

g<it*

lO

20

30

40

;o

IiiLib. tertiumDiorcoridis'. 45-9

gif , ^ herpctcs funat . SiccMus mtilto ctUm magis de/iccdt , adeS ut cr putrcfccittia , coiittmdciaq; ulcerafmet .

Habct etiitm quidpiainfubadftriiigciis, ac proiiide ueittrem ex uitto potusftftit . Mcmiiiit item Satyrij Galeims f o= Satyrij uire«

dcm libro . Satyrium , vtquit , aut Triphyllum humidum,cr calidum tcmperatura efl : quamobremguflu quoq; appa- ^^ Cialeno .

rct dulcc . Attamcn rccrcmcntitiam, crflatuofam humiditatcm pofidct : quocirca ad ueiterem iitcitat . Hifc uero et

hcrb.t ipfius radix pr.cftarc pctcfl . ^orro , ut quidamfcribunt, cx uhjo iiigro auflcro potum fanat opifthotonon .

Planta , qu.-e Grscii ''f X.'? ' cr k uvoV of Xi? > Liitinis Tcfticulus , cr Tcfticulus canis nominatur : ArabtbiK ,
Chafi alkcb ,fcu Chafi alchclb : It.tlis ,Tefticolo di cane:Germanis, Kuabcn hraut:Hi[paim,Coyon dc pcrro:
GdUis,Coullondcchicn. Qu^iicro planta (Soctv^wv Gr£ce,Satyrium quoq; Latinc dicitur:Arabice,Gafl. Nomina.
alchalcb , Chafi .tltraleb ,fiuc Tat.irich : Italicc , Satirio , CT Satirionc : Gcrmanice, Stcndcl uurtz : Hif^anicCiSa^
10 tyrion}C:rSupinosdcRapofa:GaUicc,Satirion.

O^^lVOV.

HORMINVM.

CAP. CXXVIII.

Ho RM 1 N V M fatiiiumherbaeftfolijs marrubbiofimilis:caulefemiciibitali,quadrangulo,cir-
ca quem eminentix filiquis fimiles prodeunr, qucE ad radicem fpedant, in quibus diuerfum femen re
cluditur.Siquidem in fylue(l:rirotundum,fu(cumqiieinuenitur:in altero nigrum,& oblongum,
cuius eft ufus . Ad uenerem ftimuiandam, cum uino bibi uolunt . Purgat cum melle argcmas , albu-
ginesque:illitumexaquatumore3difcutit:eoetiam extrahunturaculeiex corpore. Idem efFedus
eftillitE herb^. Sylueftre magis uiribus pollet : quare unguentis, prsefertim gleucino, permir
10 fcetur. . ^ ,

H O R M I N V jM,

S C L A R E A,

$0

40

50

RvELLivs, cr hunc , ut arbitror ,fecutus Tuchfiui infuis qmsq; deftirpium hiflorid clariftimis commen^ Hormini con
tdrijs , certo credunt Korminum fatiuimcam perquam odoratam herbam ejfe , qua uulgo aliquibui Sclarea, quibuf- fideratio.
iam Matrifaluia , cr nonnuUis Herbafaniii loannis appeUatur . Sylueflre uerc horminum lUam effe ceitfent , qu£
paf.im in pratis nafcitur , quam offtcina: GaUitricum , er CentrumgaUi nominant . Sed certe horum , licet dociif- Ruelli;,& Fu-
fimorum uirorum, fententiam ut minus probem, multa miU occurrunt . Primim quod contra Uormini utriusq; de= chsij opm.re-
fcriptionem iU£ phnt^ conflent caule plerunq; bicubitali,fvlijs marrubio quam longe maioribm,cr calyculiijn qui~ probata.
biiifemen recluditur,furfum f^edaittibin . Deinde quod in utrifq; iUi/i plantis rotundum femcn inueniatur , non au~
tem in uno oblongim , in altero rotundum . lUud pneterea addiderim, quod Hiofcorides nunquam , meo iudiciOyUor
mini odorepi prxtcrmififfet ,fi ei Sckre4 diii4 E.ormiiwmfatiiuimfnijfet , ut iUi exiftimant : ea enviri.ade6 odorata

Q. a ^#9

4-6o

And. Matthioli Comm .

Honninu fru
gisgenus .

HEDYSAR7M,

Noaiina.

Hedyfarico-
iideracio.

Plinij iapfus.

Hedyfari ui-
res ex Gal,

Nomina^

ONOSMA.

»P

eft,ut em oior infignyifim uitio pr<eteriri no pofit. Uuc deniqj iUud 4cced4t,et eos pkne,ut puto,refrUet,quifecui
opinantur, quod nuper pkntam, cuius hic effigicm d.tmui , ?ifis ad me mifit Lucds Ghinus medtcus cUrifimui,^ rei
Plinij lapfus . herbari£ peritiftnm, qu£ ddmufim Horminuni fatiuum rcprafntat , ut piilura affitbre demonftrat . HomiW
mutriufqucmcminit Pliniuslibro xxji. cap.tiltimo.ubi inetmievrorem lapfus dcprchenditur,in quem Cr i«
ftdchyc eundem incidijje fupcrius oftcndimus .'!>iam ubiTrlorminiim folijs marrubio fimilibus dcpinxiffe opus cratt
eifolia porri tradidit, ttimirum Cnccortmi nominum uicinitatc dcccptus : Tr^xaiov enim marrubium fignificat ,
Ts^xOQV nero porrum , qu.od Plinius legtffc uidctur . Eft er Borminigcnus a Thcophrafto , Galeno , er Plinio
ititcrfi-uges atinumeratuin : quod (ut GalcntK author cft libro i . de alimentorttmfacultatibu^) inter eryfimum,et cu^

minum mediam nattiram obtiiiet . Cceterian Hormini , dc quo hic
nobi'S eftfcrmo , meminiffe Galenum in libris fimplicium mcdica^.
mentonm, non rcperio . quanuv; eius mcntionemficerit Paulta,
qui tamen tUa t.xntkm refirt, qu.-e a Diofcoride mutuatus eft .

Grtcci eam plantam o^^mv uocant, ut ctiam llorminum L<t=
tini:ltali,liormitio.

ti'h'aa^ov. HEDYSARVJM. .

CAP. CXXIX.

H E D Y s A R o N , quod ungiientarij pelecinum,id
eft , fecuridacam uocant , frutex efl, folijs ciceris :.femen *<>
rufum in hliquis fert, corniculorii modo aduncis, quod
ancipitcm fecurimaemuIatur,undenomenaccepit:ama
rum guftu . Stomaciio utile in potu. Additur in antido-
ta. Cum melleantecoitura fubditum,concipiendi fpem
adimit . Nafcitur in fegetibus,& hordcis .

Onofmatii
cocfider.

Q^ A N (T_v A' M Securidaca ittter triticutn , ZT hordewm
quandoq^ proueniat;frequentior tamen inter aphacam nafci cer
nittir . Id quod etiam teftatur Theophraftiis lib. er cap. v 1 1 1 .
de plantartim hiftoria , ubi Securidacam in aphacis gigni , eaq; i»
aphacen necari prodidit. Plinius fimiltttidine uocabuloru dece
ptus lib. XVIII .cap. XVII. Securidaca lentem complexu ftrati
gularifcirbit . I;i eo autc error deprchenditur,qitcd phacon pro
aphace legerit,€r uerterit : nam Gr£cPs lctts (Pomos , uocatur ,
non ol.<PciKH,qu£ uiciiegenus eft. Scd re quoq^ Plinio refragatur
Theophraftus,qui loco citato aracum, non autemfecuridacalen
ti itinafci,o~ inimicari tradidit . Uedyfari mcminit Galcttus lib.
V i.ftmpltcium medicamentortm,ftc inquiens . B.edyfarum , attt
pelecitttM. Uuitisjruticisfemen colore rtifum eft^utrinq^ aticeps,
utifecures.Amarum, cr fubacerbum apparet . quamobrem po= 4*
tmngratum cftftomacho , er uifcertm obftrudioncs expurgat .
Idem prccftant totiusfi-uticis ramuli . Planta,qu£ Gr£cisH^\}
on^ov, Latittis Uedyfarum^o- Securidaca nominatur : Italis fi~
militer Hedifaro , cr Securidaca .

dVoojUot, ONOSMA. CAP. CXXX.

O N o s M A oblongafoliahabet,adfimiIitudinem
anchufs, longitudine quatuor digitorum, & uniuslati-
tadine,mo]lia, in terraiacentia, finecaule,finefemine, 5*
fine flore : radice nititur oblonga, tcnui, infirma , rube-
fcente.gigniturinafperis. Folia in uino pota,partus
extrahunt. Prcegnans , fi eam fupergrediatur, abor-
tum faceredicitur.

P L A N T A qu£dam ex coUibm , quos uarijs herbii refers
tos circa Goritiam nattira coUocauit, in af^crii nata iampridem
adme aUata cft , qu.-e filia habet minoris anchtif^ : radices uero
eius ita rubefcuttt , ut quafi rtibi£ uidcantur . Ex ijs notis , qu(S
quidem pulchre Onofm.iti rcf^ondcttt , tion potui tton addiici , ut
em uerum Onofma putarem . Vnde etiain eius piSturMnaddett:^

dm

In Lib. tertiumDiofcoridis. 461

dm diligentcr curm,Hticca. aliorum quoquc fit iuiicium. Sed certe, ut ueriim fatcar , mihi adhuc incom=

fertum ejl , m hxc cuulem,florcs , cr fcmcn proftrat :Jiquidcm eam hadenus non nifi cauk , er rcliquis uiduam Onofmatis vi

uiderc mihi licuit . Onofmatis uires tradidit Galcnus libro v 1 1 1 .fimiplicium mcdicamcntorum , fic inquicns . ^^^ "^^ ^aJ.

Onofma , ucl ofmas , ucl phlonitis , ucl ononis , cx acri , cr amara conflat fubftantia : proindc quoquc creditur

fxtus nccarc , cr eijccrc ,jvlijs eius in uino potis . Vt Gr<ecc oVoojMot , ita etiam Latine , paritcr cx Italicc , 0= Nomina.
nofma uocatur .

16

Nv[^<$iJ«. NYMPHAEA.

CAP. CXXXI.

N T M p H AE A nafciturin paludibus,& ftagnantibus aquis,foIijs faboe Aegyptia?, minoribus,&
longioribus, alijs in fumma aqua, alijs demerfis , pluribus ex radice eadem prodeuntibus : flore lilio
iimili, albo,& in mediq crocos habente. cum defloruerir, ut rotundum malum, aut papaueris caput,
cxtuberat : nigro femine, denfo,& lato, lenti guftus. Caulis eft ]2uis,niger, minime crafiTuSjAcgyptisE
fab^ cognatus : radixnigra, fcabra,clau2nmilis,quxautumno fecatur. Siccacum uino potaccElia-
cis,dyfentericisqueauxiliatur,&licnem abfumit.Radixftomachi,acueficaedoloribus il]initur:ui-
tiligines exaquacmendat: impofitacum pice,aIopecijs medetur. eadem contra ueneris infomnia bi-
bitur : fiquidem ea prorfus adimit . pota aftidue aliquot diebus , genitale infirmat . Idem femen po-
tum efficit . Nymphiac nom^n fibi uendicafle uidetur, quoniam aquofa amct . Plurima inuenitur in
Elide , in Anygro amne , & in Bceotiae Aliarto .

s-o

Nv|A(|)ow'«6TE^«. NYMPHAEA ALTERA.

CAP. CXXXII.

E s T E T altera nymph^a, cuius flos blephara dicitur, folijs antediftae ; radice alba, fcabra : flore
luteo, nitente, rofs fimili. Huius fcmen, & radix contra fosminarum profluuia efficaciter ex uino ni-
grobibuntur. Nafcitur in ThefllMiaj amnePeneo.

,.r-..r

1»

40

N T M p H AE A utraqifepldfiarijsMauritano nomineNcnuphar appellatur.l^iafcitur ubiq^frequentifimain Nymphsa
paludibm, Ucubm , Gr aquis hagnantibm . Vnde non mirum,ft eaftt uulgaris admodum planta , cr omnibus notior , confid.
quam ut indicari deceat . Veruntamen Tuchftus medicU'! £tatis noflra clariftimus in libro illo de compofttione me= Fuch. opinoi
dicamentorum, quem nuper audum edidit, putat aliM e(fe Grxcorum iJymphceaf, alias Arabum, ut eiui uerba , qu£ reprobata.
hlc fubijciam,apertefatts dcclarant . Nymph££S inquit , feplasijs Nenupharis . Yacultatis tamen florwm eius Dio^
fcorides er Galenm non meminerunt. De dlorum itaqifcntentiafeminc potim er radice medicis utendum erit , quis,
S^ ut ijdem teftantur, refi-igerandi cr exiccandi poteflatem obti^ent . Arabes contrafloribus effe utendum prtecipiuntt
iUisq^ refiigerandi in tertio , infecundo autem humeiiandi uim tribuunt . Atq; hos quidemflores quarta fpecies Nea
nupharis producit . quandoquidem illi pr£tcr hinas , quas Greci commemorant , duas alias recenfent . Vt hinc cons
fiet , eam Nymph^am, cuiusflores humedare Arabes memoriis prodiderunt , hodie ejfe omnibus incognitam. Quas
propter toto ccelo errant noftri temporis medici, quodfuis Nymphais , qu£funt Gr£corum , humedandi etiam fa^
cultatem afignant . Ita Arabumfcriptafepenumero errandi occaftonem medicis pr^bent . Et mirum plane eft,Ses
rapionem etiam inter Nymph^as numerare,quam calidam ejfe cr tenuium partium fcribit . Adeo nihil eft in uniuer^
fa Arabum dodrina certum acfolidum. hailenus Tuchftus . Huim equidem uiri alioqui eruditi iudicio tantum abeft ut
hac 171 refcnbere uelim, ut potius cogar ipfum refeUere, atq; Arabam dodrinam tueri : utpote qui Gr£corum fcri='
ptabonaftde referant,atq;ijs etiamaddantfiquidbonihabent fuainduftria cr experientia compertum. Idquod
ticl hlcftet perj^icuum ommbus, qui £quo animo rem iudicabunt , Quod igitur Arabum nymph££ , etft cas humeda=
te traddnt, ubi ie^ earumfloribm mentiotimfaciunt, eaiemfint cum nympluii Gracorum , qui um iUam intadam
* • Q_^ 3 reliquerunta

4^2

And.MatthioliComm.

rcliqu€runt,fMiIe prokiri potejl Serapioms-,(ic Atdcemi£ tcjlimonio . H/ lunque , ut omittm quod omnia fire e%
Diofcoridc tranfcribunt, nonfolim utuntur floribm , nbihumc&undum/it^fcd ctiamfcminc cr radice , ubijdftrin^
gcrc cr rcfi-tgcrare lit opus . iUquc mirttm ccrte, quod Arabcsfuis itymphiCis fi-igidum er humidum tcmpermem^
tum adfcribant, qitandojic lUis, ut etiam nobii, experimento compertum efl , ilhrumflores humcilare O" refiigera^
re . Atque adco boc mihi non uidctur Grxcorum fentcntii' aducrfari . quippc Gr.cci fcribunt nympha-as exiccandi
quidem cr rcfi-igcrandi uim h.ibcre ,fcd dcfcminc o~ radice intclligunt . Arabes iicro nymph.eii humcilandi cr rea
frigerandifacultatera tribuunt , quam tamenfloresfortitos cffc uclunt, ut clarifiime fcribit Auicenna . lUud addam,
quodnihilprorfusfitalicnumaratione ,utunaeademq; plantafuum uariet temperamentitm pro diuerfa uniufctt^i
lufque partis natura . Huius rci Galcnus tcflis effe poteft in mandragora: menttone , ubi fcriptum reliquit eam ra^
dice refrigerarc o~ exiccare ,fruilu uero refrigcrare er humcdare . Qwdrc , meo quidem iudicio , Arabes erimt
in hoc Uudandi potius , quam odiose ( qiiod tudetur faccre YuchfiM ) exprobrandi : ttt qtti no n fine magna mortd-
liumutiliKite Kymph££ floresm ttfummcdicum afferucrint . quod a ucteribtts Gr£cii,, quantum nobis conftaty
pratermijfum eft. Porro ucrifimiIenoneft,qucdArabesignorauerint,qu£innymph£iifuerintfcminiscr radi^
ckfacultates . l^am fiAuicetma cxiftimaffct earumfcmen &~ radicem eiufdctn cffc cum ftoribus temperamcnti , iU
lii ttttquc tion futffet ufus addyfcntcrtcos ,ad ucneris infomnia,ad mttliebre proftutiiitm , (y ad alios morbos , qui
frigidaftccaq; requirunt medicamenta . Sed illud nobii obijcietur , ut contcndant non cm effe Arabum , qu£ Grxco^
rumnymph^a! ,qucd Scrapto ex auSloritate Albafaris inter nymphieasreccnfeatplantam,qu£ tenuium partium
eft , o~ calidam naturam habet . Nos idmhtl effe dicimus , neqtte hoc nobis ita ut Fuchfto mirum uidetur . Vt autent
non miremur Arabibm traditam effc nymph^am , ctd uis infit caltda ,facit tcrtij femperuiui exemplum in Diofcori^
dc . etenim is tcrtiumfcdigcnns dcpiimt , ciq^ ttim excalfadcri.m , acrem cr cxulccrantcm reddidit : tametfi reli^
qua duo fedi genera eidcm. Diofacridi rcfi-tgcrent , atque ijfdem Galenus tertiam refrigerandi fedem aftgnet . C£^
teriim in quibufdam'£,ohemi£ lacubus Nymph^aparuanafcitur ,folio quidcm nymph££ ,fed braftc£ marin£ paula
maiore tflorc candido : capitibiis exiguis , iit in cappari tfcminc intus papaueris magmtudmc . Uanc tamen plantam
V ires ex Ga- hadeim, quod mcmincrim , mihi non licidt alibi utdcre , quhn in Bohemia , Nymph££ facidtatcs retulit Calenus
libro VIII. fimphcium medicamentorum , his uerbis . Nympb££ tum radix , tum femen deficcandi iiim habet ci~
tra morfum. Itaque uentris profluuia cohibet, femenq; fiue per infomnia,fiue alio p.-idotmmodice profluens
retinet. luu.tt porro ctim dyfentericos . C£teritm Nymphaa, qu£ candidam radiccm habet, potentioris eft
facultatii,ut crmuliebri profluuio medeatur . Verian cr h£c,cr ea quoque,qu£ atram habet radicem, ex
idno nigro duftero bibttur. Vorro noiinuUam etiamabftergendi uim obttnent,ita utcr alphos fanent,cr alo^
peciM. Adalphosuero macerantttraqua,adaIopccm pice liquida. Sed ad h£c aptior cft ea , cuius radix ni-
gra eft, ffcut ad alia,cuius alba. Nvf^(^oaa Grdcis , Nymph^a item Latinis appclUtur : Niauritanis, Ni~
lofar ,Ninofan,fcu Nilufar: Italis ,Nimphea : Germanis ,GcIb , Vticifz fcebluomcn ,cr B.aruurtz^Hif^dnis,
Bfcudetes del rio , cr Higosdel rio : GaUi^ , 3lanc de eau , Launet de eau , cr Lw de ftang .

leno

'Komina,

AWfo'ff«K6f. ANDROSRCES.

CAP. CXXXIII.

19

zo

ja

Androsaces herbaeft amara,ttenuesrpargensiuncos,fine folJjs,roIllcuIosin capitulis
habens,inquibus femen continetur.GigniturinSyriEmaritimis. Eadrachmis duabus inuino
pota , copiolam hydropicis urinam piet , Idejn effe^us eft (emini poto, & herbac decotlo : podagris
utihterillinitur. 4*

59

Androsaces

to

InLib. tertiumDiofcoridis. 463

Androsaces ex SyrU, quodfciam, non dcjvrtur in Itj/;.tm . Verum , (juid em herbdm inibi etim n.u
fci poffe nihil prohibcAt , quoddm pUnt£ gcnm nupcr inucntum eft in Hctruri^ mmtimis , cuius hk ptciurum idco
exhibcre libuit, quod id rf quibusdm Androfxces exijlimctur . Idipfum ad mc mifit hoc anno Pifis Lhc.w Ghinns ikc=
dicm cUrifiimm\, cr rci herbirix pcritifunus : k quo (fi is illi opinioni fubfcriberet , er Androfaces in Italid nafcc=
retur ) non mihi ex eo dijfcnticndim cffct , quod pr^tcr alias notas hxc pUnta ( ut OribafUis cx Diofcoridc tranfcri-
bens habct ) totd candida fpcilatur . Androfacis mcminit Galenus Itbro v i .fimplicium mcdicamcntorum , ubific
inquit . Androfaces humida, cr acris herba efl, Poteft autcm reficcata, cxhibitdq-, tum ipfa, tumft-f.SluA cius magno=
pere urinam moticre , &~ nimirum difcuterc , C dcficcare . B-£c pUnta ut Gr^cis clvSsuaxaii , ita Latinis An=
drofdccs dicitur : Italis, Androface .

t In uulg.ttis excmpUribus hoc locofcriptum rcpcritttr AiTsln, hoc cfi teituis : qiiam iioccm, ut fupcrudcaneam,
cmijit KucUitis . In Oribdfio uero ASuilh, id cjl, albd legitur : er hdnc ex dliquojorte antiquo codicc uertit UarceU
hs . C^tcrum non dcftmt, qid ubipatdo poft (XCpvAAos; hoc efi , fine fhlijs legitur, e|U.c{)u AAor , hoc cft, cumjvHjs Zes
geiidmputcnt.

Androfacis
conHder,

Andro(acis
uiresex Gal.

Nomina.

/ffS-AKVov. ASPLENVH.

CAP. CXXXIIII.

to

AsPLENVM aliqui fcolopendiion vocant,alijfple-
nion , alij hemionium : folijs efl; multis , fcolopendr.-Ea-
nimali limilibus , ab radice una prodeuntibus . Nafcitur
in parietibus, faxisque filiceis, & opacis : nec caulem,nec
florem,nec femenhabet. Folia polypodij modo diui-
duntur, fubter flauefcentia hirfutaque, fuperne uiridia.
Vimhanchabent foliain aceto feruefa£ta,utperdies
quadragintapotalienemabfumant: quibus etiam con-
tritis lienem ex uino illini- oportet . fl:ranguris , &: regio
morbo prcdefl:, fingultum fedat, calculos in uefica com-
minuit. Conceptum adimerecreditur, per fcCc, aut cura
muii liene appenfa . Tradunt noftu, fiienteluna, huius
i-ei gratia efFodiendam.

AsPLENVM, /iue Scolopendrium tam a medicis, quam Afpleni con-
pharmacopolis , quipUne Mduritdnorwmfcript^fequnntur, Ces fideratio.
trachbarbarauoce uocatur. 'Recdiueft:,qu6dnouerereiher-s-
hdriie periti Arabvm Ceterach cffe legitimum Scolopendrium .
Quandoquidem antea uniuerfdherbdriorum fchoU Afpleniloco
phyUittm , quam etiam uulgo Lingudm ccruindm appeUdnt , fuis
immifcebdiit medicdmentis . 'Vcrumenimueroqudnqudm hoca-
deo cUrim efi , ut nuUus ampUus diibitandi locus relinquatur ;
ddhuctamen inueniuntur e ueteribusnoftris fepUjiarijs ,quiut
4° ^^^*^ ^WH^^^^lf^i"^ ^^■^^^Tl ^"'^''^^'^^"''^^'^^^''^'(^'^'^^'(['^^'^^^'^ritatcm ipfamtueantur,nuUo

paRofibi perfuaftm cffc uolunt,phyUitim non cffe kgitimum Sco
lopendrium : eo tantum argumento pcrtinaciter inmxi , qiwdfui
mdiores phyUitim Scolopendriam appcUaucrint,qu6dq; eam ^/e=
ntfemper maxime profuiffe cxperimento cognouerint . Qua td^
mcn in re prorfus aberrant , ut cx Afplenij notis facile ab pmni^
hus intelligi poteft : ex quibus apertifime cognofcittir, nil aliud effe Al^lemm , quamipfum Cetrah iiocatum . N ec Quorundam
defint pr£tered, qui obnixe contendant, Cetrach non cffe Ajplenum,qu6dfcripferit Diofcorides nafci Af^lenumfos '^"'^'^ •
Itjs polypodij, fiucplicuU , quibtis tamen ipfius Ceterach folid non undequaq^ rej^ondere uidcntur , Vcrumfi ij , qui
itd obijciunt, eam iiidilfcut fdiculdm, qu£ in montibus proiicnit in itincre , quo Goritid per montes in CdrnioUra itur,
S 0 folijs ditguftioribus, O' ddmodum tnrentibus, ijs in pofteriim, qudntum cquidem rcor, omnis dubitdndi occdjio fublata
effet . Siqiiidemfilictdd h.tcfblio cxit Ceteracho perquhnfimili , quanquam pdulo ampliore . Tantacu, eflftmilitudo ,
iit mihi priraum hditchcrbdm inf^icienti edftrme uifdfit uertim Af^lenum ; qu£ tdmen effojfd radice ftatim profiU'=-
cidd dgnofcitur . Pneftdntifimim df^lcnuw. in Cretd ndfcitur, ubi rcpcrtm'- Vitruuiii'! affirmdt circa Fotereum dm^-
nem, qid duas urbes Gnofon, er Cortyndm interUbitur : pdrte qu£ dd Cortyndnt fpeddt, pecoribus fine Uene inuen-^
tis, qtiid herbam hanc roderent : altcra uero parte, qu£ ad Gnofon (ft , Uenem hdbentibus ,a^uid ibi herbd iUa non dp^
pdrcdt . Afflcni tiires pdiicis perftrinxit Gdlemn Ubro v i.fi^pUcimn mcdicamcntorm ,fic inqtiieits . Aj^lenwm Afpleni uires
tenuiimqtiidcm. pdrtiiim, non tamen cdUdd herbd eft . Bac utiq^ rdtione cr Uptdesfi-dngU, cr Ucnes liquat . h^ec Gd ^^ Galeno.
lenus . C£terum funt qui exiftiment Af^lcnum , cr Scolopcndrium GrfCcis iton idem ,fed diuerfas orattino pUntdS
reprsfentarc, Gdleni authoritatefi-eti . Quippe qui Ubro v. cap, x i i.fimpUcium mcdicamentorum de hfs differens,
qi(£ obftrudo Ucniconfirunt, Scolopetidrium db Afbleno fegrcgaffc matnfcfte uideatur , cim inquit . Maiores Uetiii
obftrudiones ucbcmentiora defiderant medicdmenta, nctnpe capparis cortifcm , tamricis rddi^es ,fcolopendrium ,.

O-fcdUm,

4^4

And.MatrhioIi Comm.

CrfciUdmy cr e<im , qu£ idipfum nomine reprxfenUt aj]>lenos dppeUdtd . H<cc certe uerba dijferentimperidptrte

Galeni locus dccUrdnt . Sed, meo quidem iudicio , credendum cjfcfuf^icor , quod hoc in loco pr£ter Galcni fententim uccrei

fufpeaus. 2^gj.,f scolopendrum, depraudtaq; in eofitfcripturd ucl librariorum incurid, uel nimia dlicuiu^^fcioliddigetid : quod

iiifcquentibus libris, in qmbus dcfimplicium omnium, quorum cognitionem habuit ,fdcultdtibusfigiUdtim differit Ga.

lcnus, nufqudm , quod inucnerim , Scolopendrij mcmincrit ,fcd tdntim Afpleni , cuius etidm uires ( ut fuprd retuli-

• mus )fine qu.hn pducis perfirinxit . Autrediusforte crcdidcrim, quod eo in loco pcr Scolopendrium,ucl per Afj^lc.

7mm hemionitm intcUcxcrit Gdlenus , de qud infequenti commentdtionc dicemus . qudndoquidem hcmionitis ( ut ips

fe Gdlenus fcribit Ub. i x . cdp. ii.dc comp-mcdtc. fecundum locos , ubi cd phdrmdcd db Andromdcho confcriptd re»

cenfet, quce cpotd fplenicisjiue licnofis opemfrrunt ) db dliquibm cx antiquis Afj^lenum , db dlijs Scolopendrium dp^

pelldtd eji . Qudre non efjct mirum ,fi loco pr^diclo Gdlenus dccepijfct dfplcnum pro hcmionitide : pnefertim quod

Nomina. h£cherbdquoquecdmuimfortitdefl,qudlienemdbfumere potejl. lUdpLintd,quteGriecis cIotsKwqv ,"Latinii

quoque Afplcnum, cr Scolopedrium dppeUdtur : Mduritdnis, Scolofvndrton,feu Sculujindrium : officims , Cetrdch:

Itdtis, Af^leno, Scolopcndrid, ©" Herbd indordtd : liif^dnis, Dorddilhd : GdUis, Ceterdch .

XQr

ift^lCavtTli. HEMIONITIS.

CAP. CXXXV..

. Hemionitidis
confider.

Hemionitis, quam aliqui fplenion uocant,
folium cmittit dracunculi, lunatum:raciicibus cohz-
ret multis, tenuibus : nunquam flores, neque femen, ne-
quecaulem gignit. in petioiis nafcitur,aufterofapore, to
Ea ex aceto pota lienem abfumit .

Fallvntvr procul dubio (ut in VhyUitiiis commena.
tdtione fuperius diximus ) Lconicenus, KucUius , er M..'tndrdus :
quippe qui fibi certo perfudferint , Uemionitidd cdm effe pldn=
tdm,qudm fepldfidrionm uulgm Lingudm ceruind, perperdmq;
Scolopendridm nomindt. Scdquoniumin prtedi^oloco hosui=^
ros dhoqui dodijlimos , ZT Fuchftum pdriter eosfecutum errdre
euidentij^imii, ut puto,drgumentis ojieitdimus ; idcirco fuperud:=.
cditeum effe duximm hic eddem repetere , prncfertim quod nemi^ j o
nemfuturum fperem , qui eo fe conferre grductur ,fi cupidt no~
Jlrds contrd uiros tdm celebres rdtiones dudire . Porro non mo=^
do idin nobvs compertum eji uerdm llemionitim, qu<e i Diofcori^
dis hijiorid nihil prorfus difiidet , Kom£ itdfci in quibusddin ru»
deribus , £diJiciorumq; ruinis prope mdgitum Amphithcdtrum ,
unde quiddm rei herbdri£ Jiudiofi cdin infuos trdnjiulertmt hor
tos \fed nos quoque hoc diino cdin dccepimus db Aloyfio Anguil
Idrio Romdiio reiherbdri£ peritiJ?iino , qui Uemionitidis pkn^
tdm, cuim pidurd ddmus,dd nos Pdtduio mifit . Equidem cre=
didimus idmdudum uitd cum Ucrmoldo , er KueUio teucrium, ar 40
hemionitim utidm t.tittim Plinio pUntdm effe , dcprdUdtis eius
exempUribm decepti, qu£ lib. x x v. cdp. v. itdfcriptum hdbe=
'hdnt.\nttenitV'^eucereddem£tdteteucrion,qudm quiddm hemionion uocdnt .Veruntdmen cum pofied trdilu
temporii ?lintj codex mendis qukm plurimis expurgdtus dd mdnus effet, non hemionion legendumfuijfe comperi,fed
hermion . Quo fdilum eji, ut omninofuerim codHm in hoc mutdre feiitentidm , contrdcj; dffcrcre teucrium a Pliitio
defcriptum d. BiofcoridPs teucrio nuUis notis differre . C£terum inter hemionium , er df^lenum Plinio ituUd interces
dit dijferentid, quodfcripferit libro x x v 1 1 . cdp.v. Af^lentmfunt, qui hemionion uocdnt . Scd equidcm uereor, ne.
Cr ipfe in errore uerfetur . qudndoquidem Diofcorides nonmodd utriufquehijioridin diucrfis cdpitibus defcripfit;
fid etidm df^lenum nusqudm, quod fcidm ,hemionitim dppeUdridit:tdmetfi contrd Bemionitimnon dfplenum,fed
fpleniondquibufddmuocdritrddiderit. Sedpofiedqudin Uemionitidis luitdtd folidmihi ddmemoridm reuocdrunt $0
LunarisE mi- herbdm iUdm, qu£ d chymiftis l v n a r i a miitor , er db dlijs obfcmen rdccmofum Luitdrid botryitii cognomi^.
noris defcri- ndtur, cum er ipfd miris in medicdmentis poUcdt uiribus, non pr£tereuitdum duxi, quin hic de ed dliquid differerem .
ptio,& uires. jj^^ itaque breuis eji pUntd, dodrdntdlifcre dltitudiite . Cdule conjidt fimplici ,rotundo , lento , dcgrdcili : e cuius
medio in Utus exit rdmufculm, coJi£ effigie : cuijolidfimt utriitque feptem ditnexd, luitdtd, crdffd, firmdq; , brdfiic£
mdrin£ modo . ?lores profert infummitdte cdttlis , oxdlidis miitoris iitfidr :femine rufo , rotundo , minutoq; , in uute
modum rdcemdtim coh^rente . Vis totim pldnt£ mire cfficdx uulneribmglutiiidndis, itcmq; iiitrinfccis, dtq; cxtrin^
fecis corporis JrdHuris fdndndis : qudre miris cckbrdtur Uudibusr.d puerorum cntcrocceUs . Ddtur uttliter, commo
deq; dyfentericis , pUntd totd in puluerem contritd . A Ibds uterifiuxioncs fupprimit , quemddmodum cr rubentes .
terunt equos, qui in montibu6 herbds depdfcuntur, ubi h.cc copiofd proucnit , duulfis ib cd cUuis,fuosfirreos cdlced,
tus dmittere , cr ob id uulgo d nonmiUis sfcrrd cdUdUo dppclUri . Sed pcrperam , mco qnidcm iudicio , quod dlixfit
pUntd i qu£ uel db ipfo effeilu legitime ficfucrit appcUdtd , uel quodfemen profxrdtfirreis equorum cdlceisfimile.

Mdgntfdciunt

In Lib. tertium Diofcoridis . 4 6 y

1,VNARIA MINOR.

Mdgmfdciunt Imc quidm, pr^fcrtim chymici^ erfm^ plurisfcrii

mc tefiimant , qum mrum . Scd qum ifii in fuis ums opinioni"

bui deludmtur , ipfi mgnof^pe fuo dmno experiuntur . lE-Jl Lunaria nji-

er alnhcrbu, qum altqui/imiliter Lunarim minorcm nominSt, '^°' ^*'" •

qu£ in fcrobium ripis,crdggcribus uligine madcntibws^fecm

uias plerunq; nafcitur . Serpithicc humi iunccii cuuIicuHs, cubito

longioribus, clematidi ilUfimilibus, qu£ Vinca peruinca uulgo uo

Ci(tur, in quibus i radice ad fmnmum cx utroquc latere breuibm

intcrftitijs (olia exeunt crafiufcula,rotunda, paruorum nummoa

rum jfeciemre)vrentia:undea.nonnuUis Nummulariadiilaefl.

Sunt qui cxiftimcnt, hanc effe lElatinem . Verm quia N«mj;i«/d=

ri£ didiefhlia pilofa nonfunt,fed Uuia : quia prxterca non na^

fcitur in fcgettbus cr cultis ,fed infcrobium aggcribus cr uligi^

nojis locis ; ideo ijs non pojfum adftipulari . R£c quoq; glutinan^

di, C cohibendifacuUate prjedita eft. sed iam, ut noftri moris Hemiomtiai?

cft, Hcmionitidifux reddantur uircs ex Galeno, qui eas retulit li "'"^'^ ** '

bro vi.fimplicium medicamentorum , hii paucis ucrbis . Kemio^

nitisfimul c adftriflionem, cr amaritudinem pofidct : quamob:=-

rem cum aceto pota licnofis auxilio eft . Ea ut Gr£cis n^ta^ Nomina.

iTrif, ita etiaUemionitii Latinis,ZT Uemionitc Italis uocatur.

A'v5vAAiV. ANTHYLLIS. CAP. CXXXVI.

Anthyllis duplex eft . qusdam enim lenti fi-
millima, folijs mollibus , reftis ramulis , palmi altitudi-
ne: radiceparua,tenui. Nafciturin falfis terrisj&afole
illuftratis!,noninfuiro guftu. AIteraeftfolijs,ramu-
lisque aiugs fimilis, hii futioribus tamen , brcuioribus ,
&afperioribus:florepurpureo', odoris admodum gra-
uis: radice cichorij. Pota drachmis quatuor, vrinas
_ diflicultati,renibusqueplurimumprodeft.TritSE,vul-

U2 piuuuas emolliunt, cum roiaceo, & lafte impofitse . vulneribus medentur , 0^2 autem aiugs fi-

militudinem refert, pr^ter alia pota cum aceto mulfo , comitiales fanat .

P R 1 M A M , rfKt alteram AnthyUida, qu£ Diofcoridis hiftori£ reff>ondeat, non equidem hadcnus in Italia re^
peri ,aut repertam uidi : quanquam non negauerim , quin ea inibi proueniat . KueUius hanc pofteritati S alfolam uo:=
catamfuiffe tradit , quod ex eafalcm fieri memori£ proditumfit . Fuchfiui uero in libro illo de componendis me^
dicamcntts, quem locupletatum nuper excudit, putat eam herbam, qu£ Kali Niauritanis dicitur, de qua nos di\ferut=-
mus libro fuperiore in Atriplicis commentatione , AnthyUidem effe . nam ubi Aluminum genera expendit infinefer^

4, o mefic inquit . Alumen, quod Catin£ appeUant, ex herba combufia conficitur, Cali M.auritanis dida, Gr£cis knthyU
lide cr Trago . Sed, mco quidem iudicio , in hoc aperte haUucinatur Fuchfius una cum Amato Lufitano , a quo illwm
hanc uanam opinionem accepiffe faciU fuff^icor . In primis nanque non uidco ego, quomodofieri pofiit, ut Cali Maus.
ritanorum duas poflit legitime Gr£corum plantas repr^fentare , Anthyllida cr Tragum . qu£ quidemgenere ,fi)r*
ma, notis ac uirtbus interfe maxime differunc, ut in ea Apologia , quam in iUum Lufitanumfcripfimus , latius often=.
dimus . Beinde nobis planefubit mirart Yuchfium, uirum alioqui dodifiimum cr in re medica adeo clarum , ut prtin^
firat in Gcrmania, quod Lufitani iTlius ineptias tam religiose fit fecutus, ut h\c contentus protuliffe Anthyllidem ef=-
fe herbam Cali, neglexerit pr£terea AnthyUtdis gcnera, qu£ Biofcoridi duofunt , expendere : atquc genus explica^
re, quod Cali effe putabat . Atre uera Cali ( quantum egofentio ) nec primam , nec altcram AnthyUidem exprimitf
neque etiam Tragum . Etentm hoc fine fdlijs nafcitur ,fed eorum uicem explent aculei, adco ut tota planta fj^inis hor

t b ^ii<^ ffcdetur . lUa uero AnthyUis, quam primogeneri adfcribit Diofcorides, lentifimillima efi . Porro alterum eius
genus ( tefte Diofcortde ) fvlijs ramulisq; aiugam £rnulatur , hirfutioribus tamen , breuioribus cr af^cricribus :ftore
purpurco, odorts admodim grauis . Qu£ nimirum not£ in herba Cali, guftantifalfa, prorfm defidcrantur . Vtriuf-
que Anthyllidis memtnit Galenus Itbro v i.fimplicium medicamentorum,fic inquiens^ AnthyUis dupkx eft,fed iitra^
que modice dcficcat, ut cr ulccraglutinet . C£teri<m altera , eafcilicet qu£ cham£pityi adfimilis eft , quadantenus
fubtiliorum eft partium , qu.ira altcra, eidco ut ZT comitialibus competat . Quin cr tpfa magis qum altera exterge^
re potcfl . Qja£ herba Gr£cc aVSvAAjV , Anthtllis itcm Latine , ©" AnthiUide Italice nominAtur. Nomina.

Anthyllidii
confideratio.

Fuchfi) opin.
damnata.

ViresexGal.

A^Bepif.

4-66

And.MatthiGliComm. I

.stiiaolf

Anthemidij
conlideiatio .

Antliemidis
uires ex Gal.

Nomina.

^V^f^kt!. ANTHEMIS. CAP." CXX^iVlT, ' '' ^

Anthemidis genef9tria,tantum floredi-
ftantia:rami dodrantales, friiticofi, alis multis conca-
uirtcnuibus fbljolis^paruis, numerofis : rotundis ca-
pitulis: fioribus in mcdio aureis, forinfecus orbicula-
toambitu candidis, melinis, aut purpureis, magnltu-
dinefbliorum rut.x. Nalciturin arperis,& iuxta femi-
tas. colligitur uere. Vim habent radices , flores, & %*
herba excalf"aciendi,extenuandique. Potu,& infefsio-
ne, pellunt menflrua , partus , vrinam , calculosque :ad-
uerfus inflationes , & ilei tormenta bibuntur : bijem fuf-
fufam expurgant:iocinerum uitiafanant. Decofto ea-
rum veficsfouentur. Exomnibus hisgeneribusadcal-
culos efficacifsimaefl, quaeflorem purpureum habet,cu
ius amplitudo maiufcula eft. Hanc proprie heranthe-
monuocant. Eacuilcucanthemo nomencfl,item quas
chryfanthemon dicitur, vehementius vrinam ciunt. Ae-
gilopijs illitsmedenturtcommanducatsE ulcerum eru- *;^
ptiones inore fanant. Nonnulli in clyfleribus ex oleo
vtuntur, terunturque in farinam , ad abigendos fcbrium
circuitus . Flores, & folia recondi debent,& priuati m tu-
fa , in paflillos digeri : radix quoque ficcari , dumque in-
gruit necefsitas, binse parfes herbs dari , modo floris aut
radicisparsuna,mod6contra fioris partes dua?,& her-
bx una, permutatim duplicato pondere, alternis diebus.
bibere autem oportet in uirio mulfo diluto .

Anthemis y-quie&ChamiemelondyodoremaUGri 3 o
cis diHa efl , ofjicinis ■> cr uulgo corrupu uoce Camomitla uoca^
tur . Verum quanuis tres Anthemidis j^ecies florum colore tans
tum differentes, memori£ prodiderit Diofcorides, eamq; c£teris ad calculos pr<eflare tradiderit , cuiflorcs in medio
aurei , per ambitum uero purpurei bubonij modo infunt ; pharmacopolx tamen in Italia iUam duntaxat flbi compa^
rant , qunefloribus conflat intus aureis ,fvrisfblijs albicantibus circumfeptis : quod hxc ctsteris flequentior , copio»
Jiorq; interfegetes in campis proueniat, oleatq^ fuauiter . Quxndoquidem c£tera eiusgenera,a paucisfane cognitdi
in raris ltali£ locis reperiuntur . Vidimus tamen nos utraxque pluries in Italia . Anthemidts meminit Galenus lib.
III. flmplicium medicamentorum ,fic fcribens . Cham£melum tenuitatc quidem rof£ perflmilc cfl , calore uero ai
oleifacultates magis accedens, animali tmfamiliares, tum temperatoi . ciuapropter laflitudinibus , utfl quid uliui
confrrt, doloresq; fedat , mitigatq; . Pr£terea tenfa remittit , er laxat, qu£q; medwcriter durafunt emoUit, qu£c^ 40
conflipata rarefacit . Ad h£cflhres , qu£ citra utfceris alicuius inflammationes infeflant , dtfcutit , ac diffoluit . ac
fir£fertim qu£ ex humoribus biliofls, aiit cutis denfitate proueniunt . Qua de re er ab Aegyptiorumfapientibusfoli
confacratum efl^flbriumq; ommum remedium putatur . Verum hac quidem in re 4 ueritate aberrant :folas enim,qtias
dixiflbresfanare potefl, casq; qu£ iam concod^funt . luuat tamen pulchre reliquas etiam omnes , qu£ melancholia
cttfunt, aut pituitof£, aut ex uifcerum inflammatione prognat£ . Nam cr hartm remedium cham£melum uelftre*
nuiflimim efl , ubi iam concodis adhibetur : quapropter er hypochondrijs, utfl quid aliud , gratum exiflit . Meminit
etiammm libro v i . eorundem flmpUcium medicamentorum,flc inqtnens . Dffluwi quidcm in tertio libro de hac herba
copioflus efl, diceturq; nunc fummatim, quod calefacit,Gr deflccat in primo ordine . Efl &~ teituitm partium, ac pro
iitde digerendi , rarefaciendi , er laxandi facuUatem obtinet . Planta , qu£ Gr£cis «v9£fjiiV , O" X*^'^' f*"'^'"' >
'Latinis pariter Anthemis, O' Cham^melum appeUatur : Arabibus, Debomgi,feu Babunegi : Italis,CdmamiUa : Ger f <?
maniSi CamiUen : Bif^anis, ManzaniUa : GaUis, Camemina , er CamomtUe .

m^Hmv. PARTHENIVM.

CAP. CXXXVIII.

■ P A R T H E N I V M, aliqui amaracon uocant, folijs eft coriandri , tenuibus : flore per ambitum
albo, intus melino , odore fubuirofo , fapore amaro . Siccatum , cum aceto mulfo , aut fale potum ,
nonfecusatqueepithymum,&bilem,& pituitam detrahit: fiifpiriofis prodeft,& melancholicis.
Herbafine flore a calculofisj, & anhclatoribus magna utilitate bibitur . Valet decoftum ad infidendu
in duritia vuluarura, & inflammationibus . IUinitur facro igni, & colledionibus cum flore .

SERXTVR

InLib. tertiiimDiofcoridis. 467

PARTHENIVM.

te

to

}o

Parthenii c6-
nderatio .

TANACETVM.

40

50

Tanacetutn ^
& elus niedi-
cia«.

S E R I T V R Partheniim in Italia in hortisfire ommbm ,
nc^Ke moilo in ijsfattm jfed in dijs quoq; locis fponte proucmt .
folio cjl coriitndri, amdrofdpore, odoregraui ifloribus per am^i
bittxmdbis, intus melinis. Hetrufci M.ittricurum , cr ab muro
fnporc, Amarellm uocant . C£terim haUucinantur, mea quidem
fententia, in Parthenij hifl:oria Brafauolus, cr Vuchfius, mri alio
qui dodifimi : quin cr Monachiilli reucrcndi,quitn Niefuem
commentarios ediderunt , quod concordes fibi perfuafcrint ( ut
fuperius in Artcmifif commcnlario , eorum error"^n cxploden*
do, dtxtmus ) Matricariam ,fiue AnfarcUam uulgo uocatam effe
illud Artemifi£ gcnus,quod fecundo locoa Diofcoride reprce^
fentatur : utpote qui non rede expenderint hanc ejfc legitimum
Parthenium . Porro contendunt Brafauolus , cr Fuchfius cam oa
miiino plantam uerum refirre Parthenitm , quam herbariorum
uulgus CotuUm fcctidam appellat . Scd quam ifti clanfimi medici
magno in errore uerfentur, iudicent ij, qui probefciunt Cotulam
foctid.imf6lio effe fceniculi , aut anthemidis potius , qum corian-
dri : nequcfapore ufqueadeo amaro , utin Parthcnio requiritur.
Sunt pr£terea antiquorwm nonnulli,qui E.clxinem quoq^ Parthe^
nium uocauere , iUam fcilicet , qti£ in parictibus nafcitur deters.
gendis uitreis uafts aptifima, ut Galenus ipfe teftatur lib. v i . fim
plicitm medicamentorum , er PUnitis libro x x 1 1 . cap. x v 1 1 .
naturalts hiftori£ . Ncc defunt etiam,qui uelint ma Parthenium
appeUare Athanafiam,quamcr tanacetvm uocatttfepla=
Jiarij , cuius etiam fuperius de Artemifia dtfferentes mcntionem
ficimtts, er hlc modo effigiem damtts . Quorum equidem fenten^-
tiam magis probandam cenferem , quam corum , qiii tertium Ar=
temift£ genusTanacetum effe contendunt . Vtwttur Tanaceto
recentiores ad uentricuU, O" aluiflatus difct(tiendos,item ad lum
bricos ex uentre pcUendos . Vtuntur et adfi-angendos renum cal
culos, er ad ciendam urinam . Sed id utris magis , quam muUeri^
bm commendant : contra uero M.atricariam diilam fceminis tan^
tim exhibendam pr£cipiunt . Parthenij tn fimpUcium medita^
mentorumcenfuGalenummemintffenonrcperio. Eiusnomen Nomina.
Gr£cum cft isa.^^iviQ\i , Latinum fimiUter Parthenium.: Arabis.
cum, Achuen, Vchuen, Achuan,fiue Alachuam : ItaUcum, Par=.
thenio, u.atricaria,ZT AmareUa : Germanicum, Muotter kraut,
er M.ettr4m : GaUicim, Mntiicaire .

Bou'4)9<!{Apv. BVPHTHALMVM.
CAP. CXXXIX.

BvPHTHALMON, quidam cachlam uocant, cau
les emittit tenues, mollesque : folia foeniculi : luteum flo
rem , anrhemidc maiorem , oculi iimilitudine , unde no-
mentraxit. Circa oppidanarcitur,& in campeftribus.
Flores cum cerato triti, tumores, duritiasq; difcutiujnt.
Aiunt epotam poft exitum a balneis , regio morbo cbr-
reptis, colorem traftu temporis reddere.

NoN parum profiilo inter feuariantde Buphthalmore^ Buphthalmi
centiorumfententi£ , ut herbam , qu£ ipfum legttime reprxfens. confider.
tet, decernant, er oftendatit . Nam aUqui putant , herbam quan=
dam cubito aUiorem , in pratis er agrorum marginibus nafcen^
tem , qu£ ( ut equtdem opinor ) BcUis maior cft ,fiUo nonnihil in
ambttu ferrato ,flore intus meUito , extra uero candidifimis fi)*
hoUsundiqj circundato,anthemide maiore, e(fe legitimum Btiph*
thahnum . Ahj uero , quibus -adftipulatur Fuchfttti , aUam ab
hac herbam uerum Buphthahnum effe contenduttt ,uulgaris an^
themidts cognatam, quam officin£ Cotulm nonfcetidam uocant.
Sed curhortm fententias comprobem,fane non habeo . qinppe
quanuis Cotula nonfoetida diitafiUorumfacie quadantenus Bu~

phthalmum

468

And. Matthioli Comm.

BVPHTHALMVM.

Buphthalmi
uiresex Gal.

Bellidis hifto
tia, & uires.

B E L L I S,

; Komina.

phthalmum rejvrat;flores tmeii in medio meUni) CT m dmhitu
anthemidis modo candidi , Biofcoridi! piHurie non utiq; ref^on^
dent . Quemddmodum er hinc perf^icuum efl alterm pUntmj
cuiui primo loco meminimui , no n efje Buphthdmum . Siquideni
ctim diligentij^ime fcripferit Diofcorides uulgaris anthemidis,
tum etiam parthenijflorcs intus aureo micare colore > per ambi^
twm uero candido , dubitandwm quidem non efl , quin cr eadem
fuerit ufui diligentia in defcribendo 'Buphthalmiflore , quem ta»
men Utteum in uniuerfumfacit , non autem in ambitu candidum ,
qualis in uulgari parthenio conl^icitur. Cum itaq; BuphthahrtAm
lutto plane flore prteditum cffe debeat , haud dubie errant , meo
qHidemiudicio,quiproBuphthalmopriedi{lai,autfimilespUna
toi accipiunt . Cxterum legitimum , nifaUor , Buphthahnum ai
tne attulit boc anno Vatauio loannes Odoricus Melchioriui TrU
dentinus, iuuenis f^eiiat£ in philofophia , ac medicina eruditios.
nii,mihiq; perinde acfilius charifimus,quod in nuUvs prorfus noa
tii 4 Diofcoridis defcriptione di^fiidet , ut eiui effigies , quam hic
damm,abunde demonftrat . Buphthalmi uires retulit Galenus
lib. V i.fimplicium medic. ijs uerbis. Buphthahnum,inquit,fic ap
peUatum eft afloribm , quifigura quidem boum oculvs uideantur
adfimiles, colore aute anthemidiifloribmfimiUimifunt ,fed mul
to iUvs tum maiores , tum acriores . Froinde er uehementius di~
fcutiunt,ade6 ut duritias fanent cerato mifti . h£c Galenus. Vbiy
ne quid nobis obftet,animaduertendum eft,qu6d Galenm,qui B«s
phthahniflores anthemidis floribu.i fimillimos reddit, de ea tatim
anthemide inteUigit, qu£ lutcosflores proftrt. Sed quoniam dc
Buphthahniflore dtfferenti mibi BELLisfici Vlinio uocata oc
currit , cuim ctiam initio commentarij memini , nonalieniimeffc
duxi, boc in loco eius hiftoriam,cr uires recenfere . BeUi^ igitur
in Italia trium eftgenerum . Vrimwm in bortisferitur : c£tera iit
pratis , er campeftribus nafcuntur . Hortenfe berbula eft fiilijs
longiufculis,in cacuminefubrotundis,folo procumbentibus,et iit
Yot£ modum radiantibm, crafiufculis, per ambitum minutimfer
ratii : e quoru/m medio cauliculiprodeunt uiUofi,flexibilesc^ : in
^uorwm cacuminibm annofire totoflores emicant, centro tenui
aurei , per ambitum uer6fi>liolii duplicibm in purpuram rubenti
bm circundati,coronis texendii aptifiimi. Alterum in pratis ples
runq; nafcens,fdlijs, er cauliculvs conftatbortenfifimilibus,mas.
iufculis tamen :fedflore intus melino,circum uero cadido, antbe
tnidis modo. Hoc, quod primoftatim uere floreat,Hetrufci appel
lant uulgo Primofiore, O" "Eiore di primaitera. Tertium c£terii
maius ajfurgit ,flore pr^dido non difiimili ,fed maiore ^fiilijs ea
tiam maioribus, magisqp ferratis,caulibm lignofis, interdum cu*
bito altioribm , non niji^ftateflorentibus . ¥acultax omnibus ea=-
dem : nam (ut recentiores perbibent^ualent in ilrumis,cr capitii
fi-aHuris : quinetiam in uulneribus tboracis, qu£ in pedoris caui
tatem ufq; penetrarunt,in quem ufumBeUimpotionibus inferiti .
Sunt er qui BeUidis genera laudent ad ifchiada , ZT paralyfin .

Bov($6«AfAOv/ic Gr£ce, Latine uer6 Bupbthalmum, er Ocu»
Im bouis dicitur : Arabice, Bibar : Italice, Buphthalmo, er Oc=
chio di bue .

%m

c \

rAunVffi^H. PAEONIA.

CAP. CXL.

P AE o N I A , fiue glycyfide, Grjecis aliquibus pen-
toborondicitur: funtquildsos dadylos radicem pso
niam uocant. Caulisaltitudine fefquipedis adolelcit,
comitantibus multis ftolonibus . Huius duo genera:
mas folia iuglandis habet : in foemina Ucro fmyrnij mo-
rediuiduntur . Summocaulefiliquas emittit amygda-
lisfimiles :inquibus,cumdehifcunt,multagrana,exi-
gua, rubra, acinis punicorum fimilia inueniuntur, & in

medio

20

jo

40

fo

2«

5«

4o

In Lib. tertium DiofconSis . 469

P AE O N I A.

1«

medionigin,purpurcaquinqueautfcx'. Radixmarisdi
gitali crarsitudine,i?>:palmi longitudine,gufl:u adftrin-
gcns,alba. foemina; radicibus ceu glandes circitcr feptem
aut ofto inha:rent, ut in haftula rcgia. Fceminis a partu
non purgatis licca radix datur:ciet mcnfes amygdal.-e
magnitudinepota:uentrisdoloribuscum uino pota^au
xiliatur.ualetcontva rcgium morbum,& rcnum,3cue- •
fic£E dolores . dccocta in uino aluum iiftit. Rubra grana
rubentes menfes fiftunt,d3cejTi uel duodecim pota in ui-
noauftero, & nigro;ftomachicis,& erolionibusc.-iefle
prodeft:^puerispotainitiacalcuIorumeximunt.Gra-
nanigraauxilianturfupprefsionibus no(5turnis,vulu£
ftrangu]ationibus,& matricis doloribus,quindecim nu-
meropota, inaquamulfa,aut uino. Nafciturin altifsi-
mis montibus , & praeruptis .

P AE o N I A fixmiiupUntti eft itulgitrii twtitine : mdi tiero Pxoniicoa-
cot!tri,qu6dpaucis iiiltalidlocis proueniat. Hanc Vifis adme fideratio.
Goritim mifit hoc antto Lucs Ghitm Torocorncliettjjs , uir O"
dodritidyCir rei tnedica cogttitiotie prceclarus. Scd cr eum atttcu
e Germania aUatam uidtmus . Tceotii^ uires pojleritatis metno Viresex Gal.
rite tradidit Galcttus lib. v i . fmpl.med. ubi itafcriptum reliquit .
Glycyjida,quam pentorobotiiCr p<£ot\iatn nuncupatit,radice ha~
bet Uuiter adjiringenteiit cum quadam dulcedine : etfi plufctikm
dentibui mattdas^acrimoniam item quatnpiamfubamaram fubejfe
percipies. Proittde menfes ciet ex melicratoatnygdaU pota quaa
titate . Sane tundere eam oportet,ac cribrare,cr Jic iitfj^ergere.
Expt4rgatporr6etiamiecurobllrudwm,Qrreties. Sedhiec efjis-
cere nata eft^qua acris, etfubamara eji : qiia uero quiddam etiattt
adJlriHorium obtinet,uentrisJiuxionesJiJlere poteji . Verum ea
tunc in aufierorum uinorum quopiam decoHam bibere conuenit . Galeni hifto-
E/i autem facultate omnino rejiccatoria uehementer , ita ut non def^erauerim eam etiam adaUigatam , quod merito "^ .
creditum eji, puerorutn epilepjfas fanare . Equidem uidi pueUum quandoq^ o6io totvs menjibm morbo comitiali libe~
rum, ex eo quogeflabat radice tempore : ubi uerojhrtejortuna quodacoUofuf^enfum erat decidijfet, protinusmor^
80 correptus efl: . rurfusq;fuf^enfo in locum iUius alio, inculpate pojieafe habuit . Vorro uifum eji milnfatius ejfe dea.
nu6 id coUo detrahere certioris experientite gratia . Id cumjvcijfem,ac puer iteriim ejfet conuulfu6 , magnam recen^
tisradiciipartemexcoUo eiuifuj^endimiii:acdeincepsprorfumfanuieffe(^uieJipuer,nec pofl:ea conuulfui efi.
Kationabile itaq^ erat aut partes quaf^i.im a radice dejiuentes , ac deinde per in^irationem attadas, ita affedos lo~
cos curare , aut aerem a. radice af^idue mutari , er alterari . Nam hoc pa£lo fuccus Cyrenaicus columeUam phlcs
gmone affedamiuuat ,zr melanthium Jridimpalam de^iUationes , cr grauediues deficcat,Ji quiiidin calidum
linteum rarwm liget, ajiidueq^ calorem ex eo per inf^irationem, qu£ per naresfit , attrahat . Quinetiamji complus
ribui linii , cr maxime marinx purpur£, coUo uiper£ iniedis , iUis uiperam pr^Joces : eaq^ pofiea cuiuf^iam cotto
cbuincioi, mirifice profuerit tum tonJiUis, tum omnibus ijs,qu£ in coUo expuUulant .Sedde taUbus pnuatim aliquan
do fvrte confcribam . Nunc uerofciendum eft Picom> temperamentum teiiuium effe partium, er exiccatoriumjbaui
tamen infigniter caUdum,fed atitfymmetrum, aut paulo calidius . H£c planta Gr£cis Av)iv«ai'S'H, er vrauoviciy Nomitva.
Latinis item Fceonia nuncupatur : Arabihus,Yeonia : Italis, Peoma : Germanis, Peonien : Hif^aniSi Kofa del mona
*e, cr Kofa albardeira : GaUis, Venoefne, er Finoine .

$0

AldoWefpv. LITHOSPERMVM.

CAP. CXLL

LiTHosPERMON a fcminis duritia nomen accepit . Folijs eftole£longioribus,&Iatiori-
bus,molIioribus, iacent humi, quae ab radice exiliunt : ramulis reftis , tenuibus, firmis , crafsitudine
acuti iunci,lignofis : in quorum cacumine bifidi exortus cauliculorum fpeciem exhibent : folijs lon-
gis, inter quae paruum femen,rotundum,erui magnitudine,duritialapidea . Nafcitur in afperis,& edi
tis locis . Vim hanc habet, ut femine cum uino albo poto calculos frangat , pellatque urinam .

^flcAcifli-. PHALARIS. CAP. CXLII.

Phalari s cauliculos emittit lex culmis fimiles, a minutis,ac nullius ufus radicibus,multos,
duum palmorum geniculis cinftos, graciliores tamen, ac dulces : femen candidum,oblongum, milij
magnitudine. Tunditur,&inaquaautuino fuccus ad ueficK cruciatusutilifsimebibitur.Semen
cocblearis menfura potuiDj ad eadcm efficax eft .

■ ; R LlTHOa

470

And. Matthioli Comm .

LITHOSPERMVM MAIVS.

LITHOSPERMVM MINVS.

(O

xo

Lithorpermi LiTHosPERMON hodiefepUJiarij,0'omnesfvremediciBdrbdrosfecutiM.iliumfolisnominant. hicet

conhder. reiiimjbrtdffe M.duritanorum quoq; imitatione ab illis Milium Soler uocaretur . Quandoquidem h£c planta (utfcris

bit Serapio tejlimonio Aben luliel )frequens nafcitur in montibus Soler : unde lUi aptiusforte a loco,quam afole co=

gnomentum imponeretur . Huius milij,utcunque cognominetur, duo ojlenduntur genera . maius , quod legitimum ejl

Lithofpermon, quoue RctruriafatPs refirta eft. minus,quod longeficquentius ubiq- in Italia gignitur . Hoc utiq- non

temere exiflimauere nonnulU ejfe Phalarida, quodfemen profirat milio perfimile,fubcandidum,ZT oblongum. Qui~

bmfacile fubfcribi poffet^fi planta htec culmis geniculatis,ac etiamfilijs zetefimilis f^eilaretur,qu6d Oribajio Fha^

laris non modd culmosfundat zetejimiles -Jed etiamfilia . Ex ijs equidem notis,qu£ plane in Miliofolis minore dejis

derantur,cogcr iUis non adflipulari. Quin potius adducor, ut certo credam Fhalarim ejfe plantam ab iUa diuerfam ;

ramq;firtaffe,cuius aliquando piilurm dabimui,qu£ infyluejiriumjrugum genere,a quibufdam recenfetur,ade6 ut

non dejint etiam qui hanc appeUent Sylueftre milium . Eft enim culmo , cr filio ze<i, crfemine cundido er oblongo ,

Fuch . error . milijfire magnitudine . C£terum ¥uchjium,uirum alioqui doilij^imum, Lithof^ermum Diofcoridvs omnibm prope

nunc compcrtum,non cognouiffe arbitror,qu6d infuis clarij^imis deftirpium hiftoria commentarijs pro uero Lithoi^

fj^ermOjiUud quod officinis Miliumfolis minus appeUatur, depinxerit . Idem mhil minus deinde mihi quidem uidetnr

erraffe in libro de compofitione medicamentorum,quem nuper audum edidit : ubifcriptis tradidit Lithof^ermi genus

effe plantam iUam harundinaceam,ex cuiusfeminibus, qu£ nos Lacrymas uocamus,fiunt orbiculi,quibu6filo traiedis

utuntur mulieres adfuM preces numerandoi . Ranc autem opinionem quonim confutauimus in Apologia, quam ad^

uerfus Amatum Lufitanum,quemfirtefecutus eft Fuchfim,fcripfimm,hic utfatis alibi explofam relinquimus . Li=

Lithorpermi thof^ermon,ut herbamfumma admiratione dignam,eleganter defcripfit Plinius lib. x x v 1 1. cap.x i. cuius hic uer==-

hift. ex Plin. bafubijciam. Inter omnes herbas,inquit,Lithoff>ermo nihil eft mirabilius. Aliqui egonychon uocat,aUj dioff>yron,alij

heracleon . Herba quincuncialisfire ,filijs duplo maioribus, quam rut£,ramulisfurculofis,craflitudine iunci . Gerit

iuxtafiliafingulas ueluti barbulas,et earum in cacuminibus lapiUos candore , et rotunditate margaritarum , magni^^

tudine ciccris,duritia uero lapidea . lpfi,quu pediculis adJ}£reant,cauernulai habent, er intusfemen . Nafcitur et in

ltalia,fed laudatijiimum in Creta . Ncc quicquam inter herbas maiorc quidem miraculo conf^exi . Tantus eft decor ,

uelut aurificum arte alternis inter filia candtcantibui margaritis, tam exquifita dijficulta; lapidis ex herba nafcetis ,

Iacere,atq; humiferpere authores tradunt. Ego uulfam,non h^rentem uidi . hailenm Plinim , Lithof^ermi infint

Phalaridis ui plicium medicamentorum libris, GaUnum meminiffc non inuenio . Verim Phalaridis,qudm phalerim nuncupat,uires

res ex Gal. rcddidit libro v 1 1 1 . eorundem,fic inquiens . Vhaleridis herb£ tumfuccus, tumfemen,tumfilia potu auxiliari cre^

Nomina. duntur uefic£ doloribm, ceu infcfe habeant quidpiam tenuium partium, cr calidum. Cluod Gr£ci AiSoffTffe^f^ov,

Latini quoq; Lithofpermum uocant ; Mauritani, Kulb, Culb, Calt,feu Calab ; Itali, Lithof^crmo , V Miliumfolis ;

GermdnijMeerhirfz, Z7 Steinfomen : GaUi, Gremil , cr Herbe aux perles .

E^fuflgoS^ocvo»

jo

40

So

4°

InLit). tertiumDiorcoridis. 471

RVBIA SATIVA.

RVBIA SYLVESTRIS.

ae

30

B^^v^o^avov. RVBIA.

CAP. CXLIII.

Ervthrodanvm radixrubraefl:,quatingunturlana2. Vna fponte prouenit:aItera feri-
tur,utinThebanaGallia?, &RauennaItali£:in Caria interoleas,utinaruis,folocreditur. Hanc
nonfinequjEfl:uferunt:nanquemaximumexea fentiuntprouentum. Afperi caules,&quadrangu-
li , longi , aparinSE non difsimiles, robuftiores, & muko prorfus maiores : folijs per interualla circum
articulos , ftellatim decuflatis . Semen eius rotundum , inter initia uiride, mox rubrum , poftea ciim
ematuruit, nigrum : radix tenuis, longa, rubra . Vrinam ciet : qua de caufa regio morbo opitulatur ,
pota cum aqua mulfa : item ifchiadicis , & refolutis . Craflam , copiofamque urinam pellit, nonnun-
quam & fanguinem : bibentes tamen quotidie lauari oportet, &excrementorum quxredduntur
diffcrentiam (peftare. Aduerfus ferpentium morfus,ramulos cum folijsuino bibereprodeft. Semen
ex aceto potum, lienem abfumit . Impofita radix trahit partus, menfes , fecundasque . albae uitiligini
illita ex aceto medetur .

■ R V B I A , qum Gr£ci Erythrodunum dicunt , Hetrufcii nuUi/i non cognita : neq- medici^ folum , acfeplajia^ Rubije confi
rijs cognofcitur :fed etim mulierculis,<ic rufiicis^ijs prafertim, qui in locis hdbitdnt,ubi hnificio opera impenditur. deratio .
quandoquidem inficiendis tingendisq^ lanis aptifimu eji . Quapropter rufiici, er agrejies mulieres, quod lanaru in=-
3 o fcdores Kubix quotanni^ plurimum emant, huius radices effodiunt, O" uendunt, unde tantum qu£fimfaciunt,utfibi
fuisq^ uidumfuppeditent . Mittit hanc abunde Hetruria, prxcipue Senenfis ager . Expetunturfilia noftratibmmu^
lieribm, quod afperrimafint , adjiagnea uafa detergenda :fiquidem mirum didu quam pulcherrime nitefcant , qu£
Kuhiamfuerint experta . Rubi£ meminit Galenm libro v i . fimplicium medicamentorum, ubiflc fcribit . Bjl au=
tem Kubia tindorum radix acerba, crguflu amara . Itaq^ qu£cunq^ agere didum eft fuperiore libro , ubi in unum
eiufmodi coiuerintfacultates, ea omnia in hac radice luculenter conjj>icies , Quippe cum cr lienem^criecur expurs
get, er urinas craffas, multMq;, ac nonnunquam etiamfxnguinolentas uacuet . Quin er menfes ciet , ac mediocriter
qu£ exterfionem poftuknt,extergit : proinde uitiligines aiba^ cv.m aceto iUita iuuat . Sunt qui eam ifchiadicis , hoc
eji , coxendicum doloribus ajflidis, er refolutis, in potu cum melicrato exhibeant . Id l^vi^oaotVov Gr£ce dicitury
quod Erythrodanum , cr Rubia Latine : Paue , Fue alfabagin , Arabice : Brithrodano,cr Rubbia, Italice : lerier
roet, Germanice : Kuuia , Uifj^anice : Garance , GaUice ,

Rubis uires
exGsleno.

Nomina.

R

Aavj^rTif.

472

And Matthioli Comm.

LONCHITIS ALTERA.

Loncliitidis
conlid.

Lonchitidis
uires ex Gal.

Nomina.

AoyyjTlf. LONCHITIS. CAP. CXLIIII.

LoNCHiTis folia habet porri , latior3,ruben-
tia ,p!iirima,ad radicem circunfrafta ,uelutiin terram
procunibentia^paucain caule: in quo flores,ceu gale-
nculi jhiantibus comicisperfonis fimiles, nij^ri, &eri-
(5lu albam exerentes uelut linguam , quae ad labrum in-
ferius fpeftet.femen inuolucrisclaufum lancexfimile,
triangLihim : unde (ibicognomentum arrogauit.radix
dauci. Nafcitur in fitientibuSj&afperis. Kadixexui- ipj
nopota urinamciet.

Aoyxjri! i-ri^x. LONCHITIS ALTERA.
C A P. CX L V.

A L T E R A efl: Lonchitis,quam aliqui afperam lon-
chitin dicunt ."folia fcolopendrij emittit, fedafperiora,
niaioraque,acmult6 magisdiuifa. Vulneribus mirum
in modumprodefl,ineisc]ueinflamationesexcitarinon
patitur. Potaexacetolienemabfumit. io-

Et s I in comphiribus ltali£,<ic Germanix montiBuSjdlijsq;
af^crvs , O" itridi'! locis diu multmnq; percjuijiuerim primti Lon=
chitidis genus : ipfum tamen ha^enus mihi non licuit reperire ,
neq- etidni ab alijs inuentum uidere . C<£terum Lonchitm alte^
ram iampridem mdimHsJludio,ac liberalitate Luc<e Ghini medi^
ci clarifimi , qui eam Vifis ad nos mifit . Rcec folia habet fcolo-
pendrij, af^eriora, maiora, magisq^ diuifa, ut eiui piilura, quam
exhibemuf, probc oflendit . De prima Lonchitide dilferuit P/i*
niui lib. XXV. cap. x i . ubijic inquit . Lonchitis non , ut ple^ 3 p .
rique exijlimauerunt, cadem eji , qux xyphion, aut phafganion ,
quanquam culpidifimili^femine . Jiabet cnim folia porriruben-
tia ad radicem, cr plitra quam in caule, capitula perfonis comi^
cisfimilia, paruam excrentibus linguam , radicibus prtelongi^ .
nafcitur injitientibus . HadenusPlinius , qui horum plcraquc k
Biofcoride mutuatus efi . L onchitidis utriufq; meminit Gale^
nus Iib. V I i.Jimpliciim medicamentorim, ubi de earum niribus
itafcribit . Lonchitis,eius uidelicet, qu£femen habet triangula^
re,figura lancce fimile , radix potij^imltm quodammodo Jimilis
ejl radici dauci : proinde urinam ciet . Porro eius,qu.e fcolopen- 40
dricejimilia habetjxilia,ea adglutinanda uulnera idoncafunt ui^
ridia :fedficca cam aceto pota, lienes induratos fanant . Aoy=
XiTJf ut Gra:cis,itd etiam Lonchitis LatinPs, er Lonchite Italii
uocatur .

A'AQmcc. ALTHAEA. CAP. CXLVL

A L t H AE A , quamalijIbifcumuocant,infyI-
ueftrium maluarum genere eft, cui folia ut cyclami-
no rotunda,Ianugine canefcunt : flore rofaceo:bicu-
bitali caule : radice len ta , intus alba . Althaea appcllatur, jf-o,
quod inter primas fitutilis,& pluribus polleatreme-
dijs. Decoclaenim in uinoautaqua mulfa,& perfe
cum imponitur tufa,efficax eft contra uulncra : item
adftrumas,parotidas,abfcefl"us, mammarum inflam-
mationes , frafta fedis , inflationes, neruorum rigores :
fiquiden) difcutit,& excoquit,rumpit, & ad cicatri-
cem perducit . Cofta , ut diftum cft , adiedlo fuillo adi-
pe,aut anferino, terebinthinave , ut malagmatis len-
torfi3t,facit advulus inflammationes,pr3Jclufiones-
que , in pcfsis fubdita . Decoftum eodem fungitur mu-
nere : onera vuluae , reliquiasque a partu extrahit . De-

codise

InLib. tertiumDiofcoridis. 475

cocis radicis fiiccus ex uino potus, fuccurrit urinnD difficultati , calculoforum cruditatibus, dy fente-
ricis , iichiadicis, tremulis, ruptis . dentium mulcet dolorem , curo aceto dccoifla , coUuto inde ore.
Viride femen ficcumque tritum, uitiligines in fole cum aceto perundas emendat . Eodcm cu m oleo
& aceto perundi, a uenenatis non feriuntur . valet contra dy fenteriam , & fanguinis rcieSiones , al-
uique profluuium . In pofca, aut uino decodum bibitur, contra omnes uefparum, apum, fimiliumq;
aculeatos idus . Folia cum olci momento, morlibus, & igni ambuftis illinuntur . Conftat aquam ,
trita radice addita , fub diuo addenfari .

Althaea i Ldtink poffct Mcdicufimpliciter dici,quonium ab d\^(dm , quod Griecii mcdcri fignijicdt , AlthxE con-
I o ctymon lubcrc uidctur . Quocirci mcrito fcriptum rcliquit Diofcorides , Alth^m id nomcn truxijfc a multitudinc ^'^«"tio.
rcmediorum, crfrcquenti cius ufu. Ea uulguris hcrbu cj},nuUi^'qy non cognitu . hatinihunc Ibifcum nominunt. Itulis
ttero , corruptu d Lutinis uppcll.-ttionc, cr prapojitu malua, quod cum ca quandam habcat cognationcm , compojito
iiomine Maluauifco uulgo uocatur . Alth^am mcmori^ prodidit Theophraflus lib. i x . cap. xix.de pluntarm hi=
ftoriu , ubi de eu diffcrit ijs ucrbis . Bt rudicem Ibifci uquam pojfc addenfarc uiunt,/i tritam inieceri< ,fub diuoq^ hu^
morem pofuerif. Confiut Ibifcm fvlio mulu£ muiori,piloJioriq- : caule moUi ■.flore luteo : radice neruofu,albu :fi-u(lu
Ittulux . caulii quoqucguflu muluum reddit . vfm eim ud rupta , cr tuffes e uino dulci , cr ad ulcera in oleo . Alium
qu4ndani ft curnibus concoqu.iS , in idem uggregure , ac ueluti conglutinure poffc .iffirmunt : alius uim attruclorium
poflidere , modo mugnetis lupidis , utquefuccini . h£c in inanimutis . hadenm Theophraflus . Mcminit Ibifci Gu= Althxa: ui res
lenuf libro \'i.flmpliciummedicumcntorum,ubi ciusuiresita dcfcripflt. Ebifci{s,fluealth£a(efl autcm maluu exGaleno.
X o agreflis )facultutem hubet digcrendi, laxundi, phlegmone leuandi, mitigundi, concoquendi difficilia coHu tubcrcu-
la . Kudix porro eius, crfemcn c£tcra quidcmflmiliter agunt , ut hcrba uiridis ,fed tcnuiorum purtium , magisq; es
xiccatorium , ad h£c mugis exterforium quum iUufucultatem oflendunt , ut er uitiligines detcrgant , er femen re=
ttum calculos confi-ingut . Rudicis ucro decodum dyfentcri£ , aluiprofluuio , crfunguinii reiedioni uttle efl , tiem^
pe cum udflringentem quandum fucultutcm poflideat . Planta , qu£ Gr£cis aA9o«'«. , /^SidKOf, cr ijii'(snos, La^ Noinina.
tinis Alth£a , Ibifcus ,feu Ebifcus nominatur : Muuritanis , Chitini , Chuthmi ,fiuc Chathmie, cr Rofa zuucni : Ita^
hs , Haltmifco : Germmis , Ibifch , cr Keyluurtz '• Hij^cmis, Hierua cannumera, cr Marmaie : GaUis, Guimuuues.

A'^Kicb, ALCEA.

39

4»

io

CAP. CXLVII.

A L c E A fylueftrium maluarum generi afsignatur.
folia habet diuifa, uerbenacje proxima:caules tres aut
quatuor , cortice cannabino ueftitos : florem rofoe , par~
uum : radices albas,latas,quinqueaut fex,ciim plurimum
cubitales . Qax cum uino, aut aqua potac , dyfentericis ,
ruptisque medentur.

A L c E A M hodie paflim fire in Italiu aliqui Bifmaluum , Alce« confi-
alij Muluumfylueflrem,nonnuUi etiam Maluuuifcum agrefle nos. deratio.
minant . Herbu efl caule ,floribm,ac femine hortenflmulu£ per=
quumflmiUs,fedfi>l\jslongioriincifuruluciniutis,ranuncuUmo~
do . N afcitur in incukis, cumpeflribus , er agrorum , fcrobiumq;
murgintbus, iuxtafepes , uidx , ac femitM . Alce£ radicibus non
defunt , qui ulth££ loco utantur , ckm huius copiam non hubeantt
dd tumores tumfoluendos, tum emoUiendos . Torro A/ce<e pe*
cuUaricupitememiniffeGalenumnonrcpcrio,niflhancfyheflrc
maluum appeUuuerit ,dummulu£ fucultutes Ubrovii.fimpUs.
cim medicumentorum defcribit , hii ucrbis . Muluufyluefiris qui
dem digerentis puululum, er emoUientis lcuiter efl facultatis .
Hortcnfls uero qtianto plus habet aque£ humiditatis,tant6facuU
tute imbeciUior efl. Irudta eiustanto uaUdior efl,quant6 ZT
ficcior . h£c Gdlenus . C£terum Paulusfeorfum Alceam retue Alceac uir«
Ut Ub.Y 1 1 . ubiflc inquit . Alcea fyheflris maluie genus efl . In ex P^mIo .
uino pota dyfenteri£ , cr eroflonibiK medetur , potifiiml^m eius
radix . Uuic herba nomen Gr£cum , ccA^ix : Latinum , A/a Noinitia.
cea : ItuUcumiBifmaluUiMaluafaluatica, cr Buon uifchio : Gers
manicum,sigmars kraut : Hif^anicum, Malud dc Vngria,0' Mal
ua monteflnn ; GAUicim , 'Bimnuuc .

Kdm^K

474

And. Matthioli Cbmm.

KgcWjBlJ. CANNABIS.

CAP. CXLVIII.

Cannabisci
(idecatio .

Cannabis fatiua planta magni in uita ufus ad ro-
buftifsimos funes faftitandos : folijs fraxini, graui odore :
caulibus proceriSjinanibus : femine rotundo. quod largio
re cibo genituram extinguit . Succus ex ea recente conue-
nienterauriumdoloribusinftillatur. Sylueftris canna-
bisuirgasfertalthsaefimiles,minores,nigriores,&afpe-
riores,cubiti altitudine sequates: folio fatius, nigriore,&
afperiore : flore lychnidis, fubrubro : feminc, & radice al-
thxae .Decoftaradixjillituinflammationes muIcet,tumo-
res difcutitjtofos articulorum difsipat . Huius cortex tor-
qucndis f unibus accommodatuS .

ror,

A^voiyv^tf .

ANAGYRIS.

CAP. CXLIX.

to

Cannaeis fxtmpUntdeJiddeo mlgarisnotitia apud
omnes Buropx nationes , ut omnino fuperuacuum fit eiui fuciem
tierbis repr£fenture . Syluejlrii dutem quanqudminmultis Itdlite
locisprouenidtcumfyluojisjtumetidm cdmpejlribus;pducos td-
tncn effc puto , qui legitimam ojlenddnt . C£terim fdtiua femen in
cibisfumptum plane contrdrium efficit ingaUinis , er 1« nobis :fi^
quidem largim commdnducdtum nobiigeniturdm extinguit :gdUi*
nat uero ouiftracioresreddit. Experientid enim compertumhd'''
beo ,gaUindi , qu£ hyeme , quo tempore dlgoris fxuitid rdro oua
farere folent ,Cannabis femine ucfcuntur, numerofiore ouorum
partugdudere : id quodfrequenti cdutufuo decldrdnt. lUud praes.
tered mihi non abierit indiilum , quod Cannabii recentis decodum,
expreffa deinde fortiter herbd , terreflrium lumbricorum cduernu^
lis infperfum ,ftatim eos tuocat . Quod pifcatoribm acceptum re=
firendum efl , qui hoc ingenio uermtculos capiunt fuis hamis infi=.
gendos . Verum non modo terrenos uermes euocat Cannabis deco^
' dum , crfuccus eius expreffm ,fed etiam(ut Plinius lib. x x .cap^
XXIII. author eji ) uermtculos , cr quodcunque animal in aurem
intrduerit , eijcit . Uinc itaque quiffiidm conijcere potefl , eimfacultatem ad intcraneorum uermes haud imbeciUem
Cannabis ui- fi>re . Cdnnabis meminit Galenui lib.vii.fimplicium medicamentorum,fic inquiens. Canndbisfemenfiatui difcu=^
resex Gal . tit , adeoq^ deficcat , utfi plufculum eddtur , geniturdm exiccct . Sunt qui ex eo uiridi fucctim exprtmentes dd du^
riim dolores ab obflrudione , ut mihi uidetur , ndtos utdntur . Et libro primo de dlimcntorum fdctdtdtibm , idem
de Cannahi itafcribit . Non quemadmodum plantd ipfa cdnnabis uitici quoddmmodo efl fhnlis , ita femen femini fd-
cultdte efi fimile :fed plurimum db eo difiidet , ut quod concoiiu efi difficile ,ficmdchoq^ ac capiti noceat , prauiq;
fit fucci . Sutit tdmen qui eo quoque Jrixo cum dUjs trdgemdtibus uefcantur . Tragcmdta dutem uoco ed , qu£ pojl
cccnam , tioluptatis inter bibendum excitand£ gratid mdnduntur . Multiim dutem cdlcfacit :idcoq;fumptum pdulo
Idrgius cdputfirit , uaporemfurfum ad ipfum mittens , calidumfimul ac medicamentofum . h£c Galenus . Ex qui=.
Mulierumer btd liquido apparet , qudtn grauiter errtntmuUeres,qu£ pueriscomitiali morbo laborantibus Cdimabitii feminii
decoiitm exhibent . qtio tantum abefi , ut morbum curent , ut etiam eitis dugcndi occafioitem pr^beant . Quie
NoDiina. pldtttd KocwajSif Grtece, Canndbis item Latine dicitur : Ardbice, Scehedenegi , c Cdnab : Italice , Canape : Ger»
manice, Zamer hanjf: Uil^dnice, Cdnhamo : GdUice , Chanure ,

to

io

40

■ Anagyris frutex eft arboris inftar,nerqu^m grauisodore:folijs uiticis,uirgisque:fiore j«
bra(sic£ : femen in corniculis non breuibus gignit, fubrotundum , firmum , uerficolori facie, fimi-
lerenibus,quoddurefcituuamaturefcente. Tenerafolia tritatumoiesillitu reprimunt:fi partus
haereat, & fecundoE, menfesque morentur,drachmx pondere bibuntur in pafTo : fic & fufpiriofis dan-
tur, & contra capitis dolorcs in uino . difficulter parientibus adalligantur , ita ut a partu ftatim aufc-
rantur . Radicis cortex concoquendis, difcutiendisque adhibetur . Semcn commanducatum uomi-
tiones uehementer ciet .

Anaoyrisco-
nderatio .

Q_y A N V I s ueteresuniustdntum>Andgyrismeminerint',duotdmeninItalia uifuntur genera . Maiusin Apu
lidfrequentif?tmum ndfcitur,et eo Campani£ trailii,quo Terracina itur Fundum ad Tyrrhent hw.s ^folijs uitici proa
ximis :fiore brafic£ raccmofo :f)-uilu hortenfifmildcifimili , amplioribut tamen , cr hreuioribus paulo ffliquis in^
clufoy colore purpurafcente , ufqueddeo duro,ut dqud macerdto,fua in pertinaci duritie confijiat . Mitm , quod ru»

r*

InLib. tertiumDiofcoridis. 475-

ANAGYRIS.

ANAGYRIS ALTERA.

»0

»0

rd Tridentind uulgo uoedttt 'Eghelo , nutio cr iunto menjibus grato in montibus j^edaculo floret . Micat enim aureo
flore-, dlteri omninofmili,odore tamen ingrato. Hinc cornicula prodeuntgenijiie <£mula : in quibusfemen cotinetur
eiufdem gentfl^ mdgmtudine,fed oblongtDn, phafeoU modo, colore fubnigro. Quod comedentes quandocj; ignaripa»
flores, uelun legumma, crebris adeo nomitiombus afficiuntur, ut nonnunquam uiderim egoquofdam , quifanguinem
ufque euomuerunt . lAateries ligni durifima , qu£guaiaci modo exterius lutea efl , interiusucro nigra . Incorrupta.
diu durat iproinde uimtores ex Amgyri palosfaAitantfuflinendis uitibus aptijiimos , hosq^ aeteris prieflrunt ex a-
hjs arbortbus fidis . Quin crfagittArij ex ea ualidiflimos arctis conficiunt . Uac plantafcatet uaUis Anania, ac uni^
uerfus Tridentinus ager . C<eterum non defunt e recentioribiK herbarijs haud obfcuri nominis ( qubrum opinionem

40 tuetur Conradus Gefnertts Tigurinus uir magn£ leilionii in fuo libro animalibus dicato ) qui putant , ac potius pro
certo affirmant, .^.Iterum Anagyns genus, qtiod in montibtts Tridentinis uulgarifermone f.ghelo appellarifupra di^
ximus, eamfine controuerfia arborem effe, quam Plinius lib. x v i . cap. x v i ii . Laburnum uocat, ubi itafcribit . A=
quM odere cuprefi, iuglandes, caflane£ , laburnum . A Ipina €r h£c arbor , nec utdgo nota : dtira ac candida mate^ .
rie : cuiusflorem cubit.-tlem longttudine apcs non attingtint . Exijs Vlinij tierbis abunde , nif.tUor, tognofcitur, quoi
utfalfa^ reprobxndafit tUortun opinio . Stquidem Labtirnimateries a Flinio candida defcribitttr : non contra meduU
Itttui nigra, cortice tentts lutea, in mcdum Guaiaci, qtialis Bgheli uocat£ mxteries plane cernitur. Pr£terea eghelus
arbor efl omnibus fere cognita, qitodfi-eqtientifima in fyluis reperiatur : non ea quidem uulgo incognita , ut de La^
burno refirt Pltititts . Adh£c Egheltflores , qui in arbore racemorum inflar peitdeitt , pahni longitudinem non cxces
dunt : quos tamen Laburno Plimus cubttales reddidit . lUud infuper experientia compertum habeo ( etfi contrarium

S 0 aflcr.tt Geftertis ) qtiod apes Egheliflores attingunt, nec eos af^ernantur . H«ec nimirumfunt , qu£ , meo quidem iu^
dtcio, refi-agantur tum Gefnero, tum ommbtis ijs, qui cum eo hac in refentiunt. quinetiam oflendunt,qu.hn magnafit
dtfferentia inter Laburnm cr Eghelum . lianc tamcn plantam idem Gefnerus montani cyttfi genusejfe cenfet, argu
meiito qtiod BUafirat terna ucluti cytiftis, quodq^ cyttfi modofit apibtii ingrata . Sed is ( pace uiri eruditi dixerim ) in
hoc maximc haUiicinatus deprehcnditur, Marci Varronis , Columell^, cr PUnij teflimonio : ut qtti inter c£tera feri
iubcant luxta alucaria cytifum , qiiod huius flore magnopere deledentur CT aUiciantur apes . Hoc fimiUter teflatur
Galenus Ubro primo de antidotis , ubi cytifi hifloriam or tiires defcribit . Et miror certe , Gefnerum iUa non uidijfe ,
qu£ tamcn debuerat,fi omnes , qui extant in Europa , Ubros perlegit , tit perlegijfe conijcitur ex BibUotheca , quam
edidit . Ciuare eqtitdem non pojfum non in ea perflare fententia , quam, iampridem habui de phnta Eghelo uocata ,
cum nuUafitfirma ratio, qu£ me cogat lUorumfubfcribere iudtcio, qui eam Laburnum PUnij ejfe exiflimant . Quan*
tnm igitur egofentio, EgheUts erit Anagyris minor, aut Anagyris montana,fi ita nobis Uceat eam nominarc . Nd«<]';
nonfoUimfiiUjs,floribus , cornicuUs ,femnc. , er omntbusdeniq^ notii Anagyrim prorfus £mulatur, ut eita effigies ,

quant

Opinio r«-
probata .

47^

And. Matthioli Comm.

C E P AE A.

Anagyris ui-
rescxGal. "^

Komina.

Cepaes con-
fideratio.

Cepxx uire;
esPaulo»

I^omina*

A L I S M A.

^AIifmatisco-

iideratio.

quam hlc damus , pulchre dmonftrdt yfed etim uiribus ZS" odo*
re, utpote qui in totd pkntd tetcr zr grauis admodumfentidtur .
Anagyris uires memorix prodidit Galenus ibro vi.fmplicium
medicamcntorum, his uerbis . Anagyrus fi-utex eft grauiter o=
lens, cr acris, digerentis , cxcalfacientisq^facultatis . Sed folitt
etiamnum uirentia , cum propter humiditatis admiftionem minus
fint acria, idcirco tumentia reprimiit. Atficcata incidentis funt,
exiccantisq; ualenter facultatis . Similemftre facultatemhabet
radiciseiuscortex. Semenautem magis fubtilium eft partium:
fcd cr uomitum prouocat . Planta, qu£ xvocyv^i Gnecis, A=
nagyris etiam Latinis dicitur : Anagiri, Italis.

la

KH7ffc(i(^. CEPAEA.

CAP. CL.

C E p AE A portulacae fimilis eft, fed nigriora habet
foliaj& radicem tenuem . Folia in uino pota urince ftilli
cidio , & veficGE firabie laborantibus opitulantur . maxi-
me id prittat,fi cum decodo radicum afparagi eius,que
myacanthon, hoc eft, corrudam uocant, bibatur.

Cepaeam, quam antea in noftris commentarijs Italictt
lingua confcriptis , ingenue confejfa eram me nodum comperif-
fe, aut ab alijs compertam uidiffe, hoc tempore Venetijs ad me mi
/it loannes Odoricus Melchiorius Tridentinus medicus pro £ta=
tefua non imperitus, reiq^ herbaria non ignarus, mei adeoftudio
fus, utfl aliui non effet , hoc nomine tantian mihi plurimim dili^
gendusftt , atq- etiant in filium habendus . Ad Cepteam hanc re«
deo . Eafane mihi uifaefl ita adamuftim Biofcoridis defcriptioni
rej^ondere ( id quod eius pi^ura , quam hic damus , graphice o=
flcndit) ut non dubitandum putem , quin h£c ftt uera ac legitima
Cep£a . Huius , quod equidem legerim , Galenus non meminit in
fimplicium cenfu . Veruntamen Paulus eius mentionemftcit 0=
brovii. interftmplicia, ubi eam retulit his uerbis . Cep£a por=
tulac£ ftmilis eft . Volia ipftus contra ueftc£ fcabies utiliter bibii
tur . Kadix cum af^arago, quem myacanthinum, hoc eft , corru^
dam appellant, pota, urin£ ftiUicidia , qu£ ex obftruilionefiunt ,
abigit . KHTsuixut Gr£cis, ita Cep£a Latinis,0' Ce^ea Itd»
tis appeUatur ,

Ahiqxci. ALISMA.

CAP. CLI.

zo

30

40

A L I s M a, alij Damafonion appellant : folia ei plan
taginis, nifi anguftiora effent, t laeiniofa, conuexaque in
terram : caule fimplici , tenui , cubito altiore : capitibus
thyrfi : flore tenui, candido,paIlefcente : radicibus tenui
bus, vt ueratri nigri, acribus , odoratis , modice pingui-
bus . aquofos amat traftus . Radix , fi drachma una, aut
altera bibatur , his conuenit , qui lcporem marinum de-
uorarunt,aut a rubetis ranis demorfi funt,aut opiii hau-
ferunt : torminibus, atque dyfenterix, per fe,aut cu pari j o
modo feminis dauci , potui datur . conuulfis , & contra
uitiavulusprodeft.Herba fiftit aluum,menftruapel-
lit , tumores illita mitigat .

Q V A N Qj/^ A M dffirmat KueUius , cui etiaTuchftusfubs
fcribere uidetur , Alifmafibicognitum effe , uocariq; a nonnuUis
Paftoralemfiftulam, 4 quibusdam uero ?lantagincm aquatiam;
tamen plantago h£c, quam etiam aliqui Barbam fyluanam appcl
lant, nuUis notis cum A lifmate conuenire dcprehenditur . Stquis
dem Alifmafi)liaftrt plantaginiftmilia,fed anguftiora, cr in ter
ram reflexa : caulem mittitftmpUcem , ac tenuem . Plantago au»

teni

InLib. tertiumDiofcoridis.

x«

to

A77

tem dqiidticdfvlijs prodit pUntiigine m.iioribus , Unccurum cul^iidum inftar dcumindtiSyfurfumq; j^edMtibus : muU

tiplici cMilc, ddnutis pluribus referto . Cim itaq^ ex ijs notis coUatis conftet,Alifma,c:r 'Barbamfyluanainterfe plu=

rtmiim differrc , non temerefacerc uidcor , qtwd iUorum fententis non auftm adftiptilari . Porro plantam , quam hic

fro Altfmate depingi curauimus, mihi primum Prag£ oftendit Ad.tmus Lconorus, iuuenis jjieiHat^ do(^rin£ ^ZTrci

herbarie ftudiofns . Qjiod enim h.tc omnibus, niftUor, notis Alifma reprafcntct , mcritofit , ut iam non dubitem af-

firmare cam cffe lcgitnmm Ahfma : autfaltem cius cffigicm exhibere, ut aliorum quoq; de cafi.t iudicium . Cictcrlm

duo Alifm.ttis genera Plinius conftituit Itb. x x v. ap. x .tibi de titroq; dtfjcrit his ticrbis . Alifma , inqtdt , dij dma^

fonion, alij lyron appcUant . fiilia ci pUittagiiiis, nifi anguftiora ejfent, er magis Uciniofa, conticxaq; in terram,alils

etiam ucnoft fimiliter : ciulefmplici, ©~ tentii , cubitali : captte thyrfi : radicibus dcnfis, tcniiibus, ut ueratri nigri ,

acribtis, odoratis, pingmbus . nafcitur in aquofis . Altcrum geniis ciiifdcm in fyluis,nigrius, maioribusftlqi. h£c Vli-

niiK. Alifmamcmori£ prodidit G.tlcnus Itbro yi.fimpltciummcdicamcntorum,fic deciusuiribasdiffcrcns. Ba= Alifmatis ui-

mdfonium , atit Alifma . Bc hac herba in tertio Itbro tradit Diofcoridcs , quod radix ciiis cpota dyfcittcrioffanet , er

ahitimfift.it, atq; cedcmata mitigct . Scd nos ca qiiidem experti nonfiimus . Qu6d autcm conftittitos in renibm calcu-

hs aqiia, in qiia decodafucrit, pota comminiut, cafu experti fumits . Ex quo liquct , qiiod itbflcrforiam qtmd.imfa^

cultatcm obtinet . 'Riiius hcrb£ nomen Gr£cim xAnyjj-x : Latiimm, pariter er Italicum, AUfma .

t Y{£c tiox non lcgitiir in Gr£cis codicibus , ncque ab Oribafio reftrtnr, nequc etiam a MarccUo uertitur. Vnde
pUnefuf^icor, qiiod RticUiin ita ucrkm hoc ex VUim adiecit, ut reUqua etiam ex eodem rcddidit .

oVojSjuXJV. onobrychis. ^cap. clii.

Onobrychis folia habetlentis,Iongiora paul6;caulem dodrantalemrflorem puniceum
radicem paruam . nafcitur in uliginofis , & incultis . Herba fuapte ui, fi trita illinatur, tubercula dif-
fipat : cum uino pota, ftrangurias fanat ; illita ex oleo, fudores mouet .

:Gal.

Nomina.

HYPERICVM,

Nascityr Onobrychis, VUnio Ubro x x 1 1 1 i.cap. x v i . authore, circa fontes . ToUa hahet lentis, pau^
16 longiora :florem rubentem : radicem exiguam , cr gracilem . Sunt qui Onobrychin ucUnt eam effe hcrbam , quam
aUqui Ktitam caprariam, aUj Galegam uocant : nos uero uidg6 Latianefe . Veriim h£c notis, qu£ Onobrychi tribuun
tur, hatidquaqiiam refponderc deprchenditur . quippe qu^ftUaftrat lentis qu.idruplo maiora,caulcm plerunque bi=
ctibitalem ,flores ptirpureos, er radicem non paruam . Vt hinc mihipUne utdeatur , quod lUortim opinioni nemo re»
de pofit, aut debeat adftipuUri . Onobrychidis uires tradidit Galenus Ubro v 1 1 1 .fimpUciim medicamentorum ,
ja>z fic inqiiiens . Onobrychis rarefacietidi , digerendiq; uim obtinet : proindeft)Ua eius uirentis ctimnam iUita ad morem

catapUfmatis tuberctiU difcutiunt : arcfail£ uer6,fi cum uino
bibantur,ftrangurid,s fanant. Quinetiam fudores eUcit cum oleo
inunila. CXt}£ ovo^^vy^h Gr£ce,OnobrychisitemLatine,
crOnobrichHtaUceuocatur.

YVefmoV. HYPERICVM. CAP. CLIII.

H Y p E R I c V M alij androfemon , alij corion , alij
chamspityn appel]3nt,quoniam femen odorerefinam
imitatur: Ibrculaceofrutice, dodrantali,rubefcente:fb-
liorut2:floreluteo,t leucoiofimili, qui digitisattritus
fanguineum fuccum remittit,quaexcaufaandrofemon
cognominatur : fubhirfuta filiqua, & in rotundo oblon
ga, hordei magnitudine : femine intus nigro, refinofi o-
doris . gignitur in locis cultis, & afperis . Vrinam cit ,
menflirua pellit appofitum : terti3nis,quartanisque curn
uinopotum liberat. Scmen quadraginta diebus hau-
ftum, i fchiadicis medetur . Folia cum femine illita, am-
buftafanant.

AffKVfoV. ASCYRVM. CAP. CLIIII.

AscYRON, fiue afcyroides , hyperici geniis eft,
magnitudinediftans, fruticofius, maiores habesramos,
lurculofiores , rubentcsque:folia tenuia : flores luteos ,
& fruftum refinofum , hyperico non abfimilem : cuius
attritu digiti fere cruentatur, qua de caufa androfzmon
uocauere. Vius feminisadifcbiadicos, potum inhy-
dromelitis fextario:nam biiiofa recrementa amplifsi-
me detrahit . fed afsidue dare oporret , donec fanitati re-
ftituantur . lUinitur &: ambuftis efiicaciter .

A^vS^gocroufAov .

Onobrychis
confideratio .

Vires ex Ga-
leno.

Nomina.

478

And.Matthioli Comm,

ASCYRVM.

C O R. I S.

.fnirtJoM

ANDROSAEMVM.

Hypetici,&
congenetunj
conndor.

Kopi;. CORIS.

CAP. CLVI,

>«

?o

a'v^oqomij^ov, androsaemon. cap. clv.

An D Ro s AE M o N ab hypcrico , afcyroque diP-
fert,qu6dfruticet ramulis furculo{is,actenuibus:ru-
bentibus uirgis , & folijs rut^, triplo aut quadruplo ma
ioribus, quae trita uinofo fucco manant . complures alas
habet in cacumine, utrinque expanfas, pi nnatasque ; cir
caquasflorespufilli,lutei:& in calyculisfemen papa-
ueris nigri, inligne lineis . Huius comcE tritae refinofum
odorem reddunt. Semcntritum drachmis duabuspo-
tum, biliofaaluiexcrementapellit. ifchiadicis maxime
medetur: fed a purgatione aquam exorbere oportet.
Herbaambuftisillitamedeturj&fanguinemcohibet. ''■

40

CoRi s, quodaliquihypericonuocant,frutexefl
folio ericsE, rubro, pinguiore, ac minore, non altior do-
drante, fuauis, odoratus, acris. Potum femen menfes tra
hit,& urinas:contra phalangiorum morfus,ifchiadi-
cos , & opifthotonicos ex uino potum auxilio eft : hor-
roribus ex pipere, fed opifthotonicis ex oleo , aptifsime
illinitur . Radix uino decofta potaque, defectis opem
ferre creditur:fed laborantem inter potandum quam
optime cooperiri licet : fiquidera corpus totum defuda
bit,ex quarepriftinamagilitatem recuperabit.

Hypericvm, Afcymn , cr Androfamu.m , eiusdem
plunegeneris pluntig ( ut Diofcorides inquit ) ejje uidentur . Ve=
rum in eurum cuulibus , crfvlijs diquu notatur dijferentia : nm
hacjvlia habct rubctiora, lUst miiiora, uni maiord infunt, dteri

minora ,

$0

to

InLib. tertiumDiofcoridis. 479

mnord . Smilis difcmmii ratio in cdulibui . Omnes h<e congcncres pUntx hodie db omnibus ttulgo cognofamtur :

€£ nM<iue iunio , cr iulio mettjtbus , diuerfis in locis aureii floribus orndt£ conf^iciuntur , ijs adamul^im difi:ind£ ac

pr£dit£ notis, qu^fingulis .t Diofcoridc tribuuntur . C^terim qu£ Cork uocatur, non ita Uypericum rcjirt,qucm=

4dmodum A ndrof^mum, cr Afcyrum . quippc qu£ non altior dodrantali altitudine affurgat : fvlijs eric£ , minoribui

tamen, cr fubpinguibus : caulibus rufvfccntibus, odorefuaui , acgrato , H£c ad mc pluries allata eji a noflris hcrba=

rijs . nafciturfixquentifima in Italia . Bypericum a perforatis fiilijs .< noflris uulgo Perforata uocatur : fulia cnim

innumeris fcatent jirammibus, ijsq; adco minutis , ut uifum effugiant , nifi ipfafoliafole obicda inf^iciantur . id quod

filcntio uidetur inuoluiffc Diofcoridcs : qmnctiim Vlintus, alioqui rerum omnium diligentifiimus indagator . Q«i ta. Plinij lapfus-

men hac in hifloria haud dubicfiUi deprehenditur, quodfcripfcrit lib. x x v i . cap. v 1 1 1 . lAypcricum nafcifcmine in

filiqua, nigro, m.iturcfcente cum hordco . Siquidem Diofcorides non tradit Hypericum cum hordeo maturefccre,fcd

contineri eua nigrumfemcnfiliquafMtrfuta , cr in rotundo oblonga, hordci magnitudme . Conflat pr£terea annua,

cxperientia maturefcere hordeum plerimque abcwite maio : ttcrum Hypericifemen non pcrficitur, nifi iulio , cr au^

gitflo mcnfibus . In hac quoq; Kypcrici hifloria errat Brafauolus mcdtcui licet clarifiimus , quod uelit Uypericum Brafauoli er-

ex Diofcoridis aufloritate florcm album habcre : camq^ ob caufam , id qtiod circunfvrttir, cumflorefit melino , illcgi^ '°^ '

timum effe putat ; imo non aliud, quam Ktttamfyltiefirem, pro qua pharmacopolamfecum cottoquentem, id ipfam af

fcrtiare admonet . l^cqtte in his tino tanti<m,fed, quantumfentio , dupltci notatur crrore . Primum quod Hypericim

non aibum,fed Iuteumfioremflrrefcribat Diofcorides contra Brafauoltfentetiam , citmfic in eo Icgatttr cIj^o! lyav

^iMm , hoc efl,florcm habens Ititcitm : non atitem aibum. inquit, tit perper.im Nlarcettus Florentittus interpretatur,

cuiusfvrtaffefalfa interpretatione Brafatwlui fcditdtts efl . Deinde quod legitimum Hyperictm profylueflri rutafer

* o uandum cenfuerit, ciim t.imcn in alce flre ftti uoluminis prioris fententi£ oblittts,dum olei ex Hyperico parandi /ea

}uorimyropol£ rationem expIicat,commutiis ttfusBypericum Afcyrum cffe declarat . NecfccusquamBrafauo^ Monachora
lus hattucinaiUttr, pace corttm dixerim, Monachi itti retterendi, qui in Mefuem commentarios ediderunt, qitod non re "aliucnwtio .
fle cum tUofcntiant, Hypcrictim, qtto utimur, primm effe fyltteflris rut£genus . Quorumfententia cimfuerit k no^
bisfuperius in rut£ mcntione r.ttionibus cr authoritatibus abunde explofk , er improbata , fitperuacuum effet idem
nunc repeterc : eo cnim acccdet, qiti plurahorum errata cognofccre uolet . Hyperici uires memori£ prodidit Ga- Hyperici ui-
lenus lib. v 1 1 i.fimplicium mcdicamentortm , fic inquicns . Hypericum calefacit,zr deficcat, tenuisq;fubflati£ efl, "^^ ^^
adeo ttt er menfes, cr urinM prottocet . Sed ad h£c totus fumendus eflfrudus , non tantkm femen . Porro cumfdlifs
ittitus ttiridis ad cicatricem ditcit citm alia, twn etiam ambufla . C£teritmfificca contufa inj^crgas ,fanabis httmida ,
Cr putredinofa tilcera . Sunt cr quiifchiadicis bibendm exhibcant . Idem Itb.vi . de Androf^mo itafcribit . Andro
I J-o f£mttm plantafi-uticofa, nattira duplex : unum cnimAfcyron, cr Afcyroides nuncupatum cft , f^ecies hyperici . A/s
terum uerd a qutbusdam Dionyfiax appellatur . Efl autcmfemen eorwn purgatorium . foliorum uerofacuItM modi^
ce extcrgcns cr deficcans, ut er ambuflafanare credantur . C^teritm in uino auflero dccoda , uinum ipfum magnos
rttm ttulnerum glutinatorittm efficittnt . Sed quod de Cori mentionemflcerit Galenus infimplicium mcdicamcntorum
cenfu, mihi incompertum efl . Vlanta , qtite Gr£cisCisi^i}iov , Latinisflmiliter Hypericum nominatttr: Matirita^ Noraina.
nis, Keiofricon,feu Keiofaricon : Italis, Hiperico, cr Perfiirata : Germanis, Sant lohans hrattt : Htfpanis, Coraion^
ciUo : Gattis, mtte pertuis, o~ Trucheram . Quam ucro Gr£ci «ffKv^oi', Latini quoque Afcyrum dicunt : ArabfS,
Asbirach : I tali, Afciro . Qit£ dcinde Gr£cis dv ^^oacu^QV, Androfemm itcm Latinis appcttatur : Arabibus, An~
drofeman, Androfion,fiuc Andrcfagian : Italis, Androfemo . QU£ deniqtte Kogi f Gr£ce , Coris etiam Latine , cr
Coriltalice iiocatitr.

40 t Qjtoniam hoc loco in uulgatis exemplaribtts Gr£cis nutta fit alb£ uioU mentio ; idcirco funt qui ittorum tefli^i
tnonio fieti, uerbum ttttid auftrant ex interpretibus . Sed quomodo id redefadumfit , non uideo :fiquidem in Oriba*
Jio legitur , a.'i;3of txov pB'Alvov AfljKo jo) o^oioi/ , hoc eft,florem habens luteum leucoiofimilem . Adde etiam, quod
Vypericum ita adamttfimfioris colore luteam uiolam rcpr^fentat , ut mhil melius . Nos autem ufifumus uocc Grxa
ca , ne ex albo, quodfbrte Marcetto impofuit , aliqu4 poflit oriri difficultoi .

t Qwf hic feqttuntttr, in Gr£cis codicibus impref^is non hoc loco,fed infine inter notha , cr Diofcoridifalso ada
fcripta leguntur, ttt qu£ adfcititta fint habita . Noj uero iUa huc admtfimus Ruettif, utfacimus , interpretationemfes
cuti:necnonetiamfidcmcodicismanufcripti.

Xajjicazrmf. AIVGA. CAP. CLVII.

Ijo AiVGA herbainterrarepens,rubcurua:foHjsfemperuiuiminoris,mult6 tenuioribuSjhirfu-
tis, & pinguioribus, circum ramos frequentibus, odore pinus : florc tenui, luteo, ucl candido : radici-
bus cichorij . Folia feptem diebus in uino pota regio morbo medentur : & quadraginta diebus ex hy
dromelitc , ifchiadicos fanant . Dantur pecuHariter urinse difficultatibus, iecinoris , & renum uitijs :
torminolisprofunt.EaapudHeracleam Ponticam,perindeatqueantidoto,contraaconitumutun-
tur, bibentes decoflium . Ad antedifta illinitur, cum polenta iure decodii fubafta. Trita in farinam,&
cum fico in pilulis fumpta, aluum emollit : excepta melle, cum seris fquama , & refina deijcit : appofi-
ta ex melle,vulu2 uitia extrahit : mammarum duritias difcutit, viilnera glutinat : vlcera quje ferpunt,
cum raelleillita, cohibet . Alterum eft genus aiugi, cubitalibus ramis, in anchorx fpeciem incurua-
tis, pntenuibus : coma fupradicti, flore candido, femine nigi o . hsec etiam pinum redolet. Tertia
mas nominatur,paruula,foIijsexilibus,albis,fcabris:cauleafpero,candido:Iuteisflofculis,femineiu
xta alas . refipit & hic pinum . Hx dax uim fuperioris abtinent , fed non ufqueadco cfficacem .

AIVGAM

480

And. Matthloii Comm.

CAMAEPITYS PRIMA.

CAMAEPITYS ALTERA.

10

»0

30

Aiugseconfi-
deratio.

Cuiufda Ger
manierror,.

Chamaepity-
os uires ex
Galeno.

I<}on>ina.

Ai VG A M, ^Udm Grieci Chdmapityn uocant , quonimfolljs , er odore pinm refvrt, herbmorum uulgm luunt
drthriticam appelldt, quod ifchiadicis, cr alijs articulorum doloribus opemjvrat non obfcuram . Vulgark efi notitis
Aiuga, qute primogeneri ddfcribitur . Verum poftrema, qudmfctpius etia uidimus,non adeo omnibm eft nota. quem^
ddmodum nec media, quam hadenus mihi quidem uidere non licuit . Ca terum in aperto errore uerfabatur Germa=i
nm iUe phdrmacopola, qui Brafauolum docuit Aiugam Germdnicd lingud uocari Vergif mein nicht. Quandoquidem
herba huius nominis mihi cum Germanis iandiu uerfanti notiftima efl : qu£ tamen nuUa prorfui ex partc quamuii Aiu
gam repr<efentat . Chamxpityos meminit Gdlenus tib. v 1 1 1 . fimplicium medicdmentcrum , ubi de eius niribm itd 40
fcriptwm reliquit . Chdmxpitys guftu quidem dmarum faporem acri ualidiorem obtinet . Ejfeiiu uero expurgat , ab:=
ftergitq; uifcera plus quam calfacit . Proinde regio morbo laborantibus , er omnino quibus facile iecur obftruitur ,
bonum efi medicamentum . Quin er menfes ducit tum pota , tum appoftta cum mette . Sedcr urinx moucnd£ aptum
efi medicamen . Sunt autem qui etiam eam exhibent decoiiam in melicrato ijs , qui coxendicis doloribus torquentur .
'Berbd porro ipfa uiridis uulnera magna conglutinat , er ulcerd putrefcentid fandt . Vrietered mdmmdrum duritics
difcutit . lcfi enim inficcdndo ordinis tertij , in calfaciendo uerofecundi. QK<e herba Grtecisy^^icUTsiTvs , La=-
tinis Chdmapitys, Aiuga, O" Abigd nuncupdtur : Mduritdnis , Hdmefitheos ,feu Chdmdfithim : Itdlis , Chamepitio ,
cr lud ; Gtrmanis,Xe lengerye lieber i Hil^dnii, Pinilhoj v Yua artctica : GaUis, lue mufcatCj aut arthetique .

LIBRI TERTII FINIS.

PETRI

48i

PETRI ANDREAE

MATTHIOLI MEDICI

Senenfis Commentarii.

*o

XQ

IN LIB. QVARTVM PEDACII DIOSCORIDIS

ANAZARBEIjDE MEDICA MATERIA.

K. I s V s A N T e' lilrU j amantijime ^ree^ tradidimus odoramenta, oleaj arhores, -vnguetita^ ani-
maliajffumenta ^ olera , radices jfuccos, herbaSjJeminaque . /« hoc autem quarto dijjeremus de radi-
cihni , c^ e« , quji reflant , herhts .

T

KESfOV.

BETONICA.

C A P. I,

40

C E s T R o N pfychotrophon uocitatur,quoniani
frigidislocis inueniatur. Latini Betonicamappellant.
Herbaeft caulem ferenstenuem,cubiti altitudine,aut
maiorem, quadratum : folia quercus, mollia, longa,
in ambitu diuifa , odorata, prope radicem maiora: iti
fummiscaulibus femen,ueluti fatureiaE,fpicatumeft.
j« '^l:^^/ M#7 Decerptahuius folia ficcantur,pIurimos adufus. Ra-

dicibus nititur, ut ueratri, tenuibus. qujE ex hydro-
melite in potu, pituitofam uomitionem euocant . Fo-
lia dari debent ruptis , conuulfis, mulieribus vuluse ma-
lo opportunis , & ad laxandos uteri ftrangulatus , dena-
rij pondere cum hydromelite : tres in uini fextario dra-
chmscotraferpentiummorfusebibuntur. Herbama-
gnautilitate illatis a ferpente vulneribus illinitur.ad-
uerfus etiam uenena drachmaex uino pota conuenit:
prsfumpta ea , fi uenenum hauriatur, nihil nocebit . v-
rinam ciet , aluum fubducit. Medetur comitiaHbus,
& infanis pota ex aqua : & iecinoris,Iienisque uitijs dra-
chm^ pondere in aceto mulfo . concoftionem adiu-
uat,fi quis fabse magnitudine fecundum ccenam cutn
melle cofto deuorauerit : modo confimili acida rudtan-
tibus propinatur.ftomachiciseammanducare,& fuc-
cum deuorare proderit,fi poftea dilutum uinum for-
beatur. Datur fanguinem excreantibus , tribus obolis
cum dilutiuini cyatho:ifchiadicis, renum, & ueficas
doloribus ex aqua . aquae inter cutem binis drachmis ex
i^ / ^^'^^^SB*)^^^^^?^ hydromeIite,fi febricitant:fin aliter ex mulfo.regio

morbo laborantes recreat : menfes pellit drachmje pon-
derecumuinopota.aluum purgantdrachmae quatuor

potx in hydromelitis decem cyathis . facit cum melle ad tabem, & purulentam excreationem . Folia

ficca , tritaque fidili uafe reconduntur .

Betonica herba ejl nuUii non cogniu , er innumervs pr^dita uiribm . Vnie Jtdi, ciim aliciuem Uudibui Betonics co-
fdmiliariter extoUere uolunt,uuIgari prouerbio dicunt . Tm haipiu uirtu , che non ha U BetonicaM ejl, T« pturibus fideratio.
pr£ditus es uirtutibm, quam Betonica. Scrip/it de 'Betonica uiribm proprium libeUum Antonius Mufx cUri^imm Vires ex An-
Augujli Ccefaris medicm , in quo h£c de ea memori£ prodidit . tierba Betonica nafcitur in pratis,Gr montibus mun^ '°™o ^^"f* •
dii, er opacis,circafrutices . Animas hominum,Z7 corpora cujlodit : er nofiurna^ ambuUtiones k maleficijs, cr pe^
riculis . Loca. (luinetiamfacraiO' bufia 4 uifibm metuendi/i tuetur,ac defindit : er in omni deni^ res fan&a efi . Ce»

S firoti

20

48 2 And. Matthioli Comm .

ftron uocutur , ZT fynchotrophon : fiquiim frigiii^ reperitur in loci^ , reidicibm tenuihm, thyrfo puriter tentii , cus
biti dltitudinem exceicnte, quadrdngulo . Foliu proferc quercws , odorata ifemen infummitdte thyrfi j^icdto , tlryirt^
br£ modo . VoUct uniuerfa plantd dotibuifire innumeris. quandoquidem tufa capitisq- uulneribm lUitd , ed mird ces
leritdte conglutinat . Vrtcjldt id tdmen efficdcim,fi tertio quoq; die iterum , dtq^ iterum impondtur . Aiunt pratcrecc
tdm udlentioris effe fdcultdtis,ut offd quoqjfrddd extrahdt. Kadicum ex dqua decoHum ai tertioifvtu oculorum io^:
loribui meietur . quoi item pr^Jidnt contritdfoUd , crfronti fuperimpofita . Succus ifilijs per fe tritis expreff.n ,
aut priui aqua mxccratis, auriivm iolorcs mulcet ,fi tamen addito rofaceo in dures egelidm infliUetur . Idem drdch^
j>2.« pondere haujius in dqu.e cdlii£ cyatlm quatuor,fdnguinem iUum per mferna trdhit , cuim reduniantia caligines
oculis ojfundit . quo fit , ut etiam uifwin acuant comeflafolia . Eddem cum fdlis momento contufa , naribus^ immiffd
fanguinera inde fiuentem fiflit . Betonide decodum ex uetere uino, aut ex dceto dcntiam doloresfinit,fi eo osfepiiu t o
coUudtur. Uerbd ipfd ex tcpenti dqua potafuj^iriofis , gt dnhelofis mdxime proficit, lolia meUe excepta tabidos iu^
uant , pr^fertim qui purulenta cxtufiiunt . Eadem tribm continuis diebm deuoratd irachmarum quatuorfoniere ,
Mt exfrigii£ aqu£ cyathis qudtuor ebibita , uentriculi dolores mulcet : iecinoris uero ,fi ex caliia hauriatur . Ex
uino iecoila lienis uitijs meietur . Sdnat cr renwm uitia ex mulfo bibita , duarum drachmarum pondere : ex uino au-^
fem ueteri trium irachmarum poniere , aiiitvs piperi/> granis feptem cr uiginti, ad lateri/;, lumborumq; dolorcs uti»
lifime bibitur . In duobm dqu£ cdlid£ cydthis fmnptd , dlui o~ intefiinorum tormina remouet,fi tamen k crudiA non
fiantfuccis. ¥oliorum qudtuor drdchmis in aqu£ mulfx cyathi/s odo epotis,commoie citdtur dluus :fdndnturq; ijs ex
uinofumptis coli infldmmatione uexali. ^etonica in eclegmdte ex meUe fumptd nouem diebm , tufimfcdat . V.otain
dqu£ calid£ cyathis quatuor duarum drachmarum podere , aiditd pldntagini-; drachmd,fibres quotidiands expeUit,
quoi tamen in dccefiionibm tdntumfieri debet . Idem pr^fiat ctiam in tertidnis,fi cum pari pulcgio dfftimdttir.Sdnat
ipfo quoq; ordine etiam quartanM in tribm aqu£ cdlii£ cydthis haufla , trium irachmarum poniere , aiiitd meUis
uncia : calculifrdnguntur. Betonicd ex tepentidquafilicitcr bibitur iTydropicis . Pariendi celeritatem dffert,uteriq;
crucidtus dfrigiditdte conceptos mulcetffl ex cdlida dqud, aut mulfo duarum drachnarupondere propinetur. Con~
tritafolia c iUita , pr<ecifos glutinant neruos , cr refolutos iuuant . Eadem trium irachmarumpoitdere ex capriUo
ladefumptd tribus diebus,fanguincm ore reiedum cohibent : cr ex pari uini ucteris menfurd, medetur ruptisi er db
dlto deuolutis . Vr^fumptd ebrietatem arcet . Ex uinofi-equcter haufldjdcricos fanat : GrfuiUo ddipe admifla, cdr=-
bunculos curdt. Potu ex dceto mulfo unius drachm£ pondere,uiatoribus longo itmcre defatigatis uires mirifice refi^
cit . laflidid dbflergit , c:^' flomachicos recreat . Aiuerfatur uenenis , zr ferpentium, cr uenenoforum rabidorumq;
quorumcunq; dnimdlium morfibus non modo intusfumptd,fei etiaextrd emplaflri moio impofita. Cuniculofa,finuo~
faci; fanat ulcera cumfdle iniitd . Ex uino haufla menfes ciet . Potu iolores poiagricos knit, prxfertim radicum de^
Betonicx ui- codum potum . idemq; praflant contritafi>lia impofita . Betonic£ uires memori^ prodidit Galenus lib. v 1 1 . /?»««
res ex Gal. pUdum medicamentorumffic inquiens . Ceflron, aut Pfychotrophon, Romane uero B etonicd,uim habet inciienii,ut
guftus iniicdt . Amdrior enim eft , o^fubacris ipfd herbd : ii quoi O" particulatim edita aiiio oflendit . Ntim confi^
Jientes in renibus calculos diuidit , er puhnonem, cr thoracem , ©" iecur expurgdt, dbflergitq; . menfes quoq; ciet,
cr comitialibus prodefl : tum ruptd , conuulfdq; curat , er omnibus befiidrum morfibus ulceri iUitd duxiliatar . Pox.
Noraina. ftremo dcidum ruildntibus , cr ifchiadicis bibita , auxilio eft . Plantd , qu£ nis^^ov, cr 4 v j^^dr-^ ocpov Gr£cis , Be=
tonicd , cr Vetonica Latinis dicitur : Arabibm , Chaftard ; Ituli'!, Betonicd : Germanis, Betonien : Hi^(t«iS, Bretos
nicd:GdUis,Betocfne,z^Betoine,

B^iTXVlnL BRITANICA. CAP. II. 40

Britanica, aut Vetonica, folia habet fylueftris lapathi, fed nigriora, & pilofiora, guftu ad-
ftringentia : radicem tenuem , & breuem caulem paruum emittit . Folijs exprimitur fuccus , qui igni
autfolecogitur. Vimhabct adftringentem,priuatim depafcentibus oris,& tonfillarum ulceribus
accommodatam . Valet etiam ad reliqua, quibus adftriftione eft opus .

Britanicoe co- Qj A N Qj^ A M trddit RucUius Britanicdm effe pUntdm Itdli£ cognitdm , atq; ibi uulgo dppeUdri PiatatM=

liderauo, tio;mihi tamen hddenusnon foVumnomeniUui incompertum eft , feinuUum etidm inuenireobtigit,qui Britdni=

cdm oftenieret . Hrfnc dutem fcriptis celehrauit Plinim libro x x v. cdp. i i i . hifce uerbis , 1« Germduid trans

Renum ca^ris a Germanico C^fare promotis , maritimo trdiiu fons erdt dqu£ iulcis folus , qud potd ientes intra

biennium deciderent , compdgesq; in genibus foluerentur . Stomacdcem medici uocabant , crfceletyrben ea mala .

'Kepertd duxilio eft herbu , qu£ uocatur Britanica , nOn neruis modo cr oris malis falutaris ; fcd contrd anginas

quoque , zrferpentes . Eolia habet oblonga , nigra : radiccm etiam nigram . flos ci , qui ( ut certo proditur ) cols

leiius priusquam tonitrua audidntiw , cr deuoratus fecuros in totum reiiit homines . Tcrisij , qud caftra erant , nos

ftris iemonftrauere iUam . h£c Plinius . C£terum non icfunt , qui Britanicam cenfeant eam cffcftirpem , quam

Biftortsmen herbdriorumuulgusideo bistortam dppeUat,qu6draiicecontortanitdtur,Seieorumpidne error facile

*'o • deprehenditur. quandoquiiem etfi Biflorta rumicis conflctftilijs ; non tame ed nigrdfunt, neq; pilofa : quinimoUuia

dppdrent ,fuperne rufifccntid , cr d terrd quaiantenus c£fia . Ai h£c Britdnic£ rdiixfubefl tcnuis , brcuisq; : Bi^

ftort£ uero crdffd ,ferpentis iacentis moio contradd , cr intortd, colore rubro, non ( ut Plinius inquit ) nigro . Sed

preterea non iefunt etidm , qui TormentiUdmftc officinis , er uulgo uocdtdm Biflortce generi difcribant, quod non

fdcie ,fedfdrtdffe uiribus iUi rel^oniedt . Qu£ quoniam hic nobis occurrit , cr qumplurimis effertur Idudibus, iieo

hic

30

fo

InLib.quartumDiofcoridis. 485

BISTORTA.

TORMENTILLA.

f

»9

jo

4«^

50 c

1

hiclocU(eXpofcereuifuie^,utdeeAdUquiddifferdmUi.EjiUaq; tormentilla folio pentdphyUi Tormentillae

minorejeptcnii incifurH diuifo : rudice breui , nodofd , compd^d ,rubeo colore , fupore ddjlringenti : cduli^ hiftoria,&ui

culis tenuibui , fubrubentibm : flore melino , ddeo ut in pentaphylli genere jit reponendd . sunt qui d feptenis fo= '" '

liorum diuifurii lieptdphyUon hanc uocent . Tierbdrij compertum hdbent , hdnc ijsdem poUere fdcultdtibm , quibui

Biftortd priditd efi. Quamobrem utr^q^ abortwm prohibent bibitce,dc uentri renibmq^ ex dceto iUit£ : urin£ incon=

tinentidmfupprimunt,cumfucco pkntaginK pot£ :fiftunt menfes,fi inedrum decodo ad umbilicm usq^ confederint

f<xmin£ . Idem prcftant ( de radicibm tamen inteUige )fi trit£ , er ex meUe dtque fj^icdfubdii£ , uentri ac pubi iUi=

nantur. Sdnguinemeuulneribuimandntemcohibent,fuperdj^erfoedrumpuluerc.Quiitempotusbiliofds coercet

vomitiones ,ft ouorm dlbo exccptmfuperftHili teguld inaffetur, mox comedatur . Aqud, qu£ ex hii duplici orga^^

no elicitur , fiue e radicibm decoHum ,uenen!S omnibm remedio eft. 'E.xquotantu.m dpudnonnuUos TormentiUa

inudluit , ufus, ut ex eim rddicibus etidm medicdmentd componant dduerfus peftilentidm . "Vtr^que dyfentericos fds.

tutnt , er uulnerd glutindnt , pr^fertim qu£ in inteftinii , c uifceribusfuerint iUata , non modo ipfts uulneribm iUis-

t£,fedv inpotionibwihauft^ .V^ebeUid^contumaciac^ ulceracurant , zr eafiflunt ,qu£ ferpendo corpora ero^

dunt . Sedut iam dd Britdnic^ uires redeamm , ed/sfcriptk trddidit Gdlenus lib. v i . fimplicium medicamentorum,

vbific inquit . Britanic£ herb^fblia adftringentiafunt, er uulnerumglutindtoria,fimiliafbliisfyluefirium Idpdtho*

rum, nifi quatenus atriorafunt, magisqj hirtd . Sed er cxprejfm ex iUisfuccmperinde ndtm eft ddflringere . itdque

coHum qMam reponunt,tanqu.im interfloindtica medicamentd efflcaciftimum . Videtur enimfanare iam etidm pu~

trefcentid . hadenus Gdlenus . C£terum non eftfilentio pr£tereundum,qudd Diofcoridis codices inueniuntur,in quia

bus poft Britdnicdm alterum perfe de Betonicd caput legitur . Quod quoniam pluribus indicijs in Diofcoride dfcitts

tium effe conlidt , atque in hunc authorem ex libeUo Antonij Ma/i Augufti C^faris medicifuiffe trdnsldtum ; idcirco

nosiUud dbdicduimm, neq- alia commentatione idem dignm cenfuimus . Qg* pldntd Gr£ce Ji§iTmKn,Britdnus

cdidtinijpdritercrltdlicedppeUdtur.

Britanicx ui'
res ex GaU

Aticifxixxiov.

LYSIHACHIA.

CAP. III.

Ly s"i m a c h I a , quamaliquilytronappellantjCaules emittit cubitales,altioresue,frutico-
foSjtenues : prodeuntibus geniculatim,folijs tenuibus,falicis figura , guftu adftringentibus : flore ru-
fo 'aut ameo . gignitur in aquofis , & paluftribus . Foliorum fuccus adftringente fua ui , fanguinis

' - S z reiedionem

484

And. Matthioli Comm.

LYSIMACHIA.

LYSIHACHIA ALIA.

uires ex

Gal.

■ o

to

30

reieftionemfLipprimitidyfentericis potui datur,aut infunditur:menfium abundantiam fiftit,in
pefro . fanguinis profluuio fubuenit, fi nares ea herba obturentur : vulnerum cruorem cohibet. Acer-
rimumnidoremfuffitareddit:quadecaufaferpentesfugat,&mufcas interficit.

Lytimachis Lysimachia d LyfiiMcho rege inuentore nomen dccepit , ut Pliniui eft duthor libro x x v. cdp. v 1 1.

confid. ubi de ea itafcriptum reliquit . Inuenit Lyjinidchus herbm Lyjirneichim, quis ab eo nomen retinet,celebrdta 'Erd.fi^

ftrato . ¥olia habet fdicis, uiridia :florem purpurem :fi-uticofu eft, rumulis eredii, odore graui . gignitur in aquo

Ruellij erra- fis ■ V^s eiiK tanta eft , ut iumentis difcordantibm iugo impofita af^fcritatem cohibeat . h£c Vliniui . Ruellim Lyfi^

tum . machiam eam herbam putat effe , cuim eft ufm apud inftdorcs ad inficiendos uiridi colore pannos : ubi enim hos gla=

fto tinxerc , eamfuperinducentes uiridem colorem efficiunt . Hanc lietrufci,qui lanificio dant operam,uulg6 appeU

lant Cerretta,fiue Braglia, Foroiulienfes uero Cofaria . Sed hac in re Kuellim, meo quidcm iudicio, aperte faUitur :

fiquidem Cerretta, quam ipfe rufticis Corneolam uocari ait, caulcs proftrt, cr jvlia lino maiora , non autemfalicii :.

florem lutcum,femenfDlliculisgeniftce effigie inclufum : nafcitur in pratis , nuUaq; eft , quod guftu pcrceperim , ad=

ftridione pr<edita, Non defunt prietereaalij,qui pro Lyfimachia aliam plantaraoftendant ,qu£ quadrato exit

caule,fi)Ujs falici/s,ftore in purpuram rubefcente, f^icato . uerum in hac quoq^ nihil adftringens guftu deprehenditur.

Lyfimachiam kgitimam, nifaUor, Koma ad me Goritiam mifit vincentius Cantonui ciuii meui,medicus eruditU5,&

rei herbarix ftudiofm : qu£ mihi plane fingulis notis,quiis Diofcorides Lyfimachi£ tribuit, uidetur adftipulari . Nrfs

Ruellii alius f<:^tur h£c in Komano, er Senenfi agro . C£terim quanu^ RueUius in mentione Lyfimachi£ exiftimauerit {utfu=^

lapfus. pra diximm)Corneolam ejfe ueram Lyfimachiam ; infine tamen eiufdem capitis quandam aliam herbam a rufticisfibi

demonftratamfui(fe teftatur, adfugand£ peftilcnti£ efficacifiimam,buboni tantian adaUigatam,quam etiampro L>a

fimachia afferuit . Ex quo palam eft , RueUium duas pro Lyfimachia plantas defignajfe, eaftrtaffe ratione adduSlm,

quod Diofcoridesflore rufo, aut aureo conftare Lyfimachiam memori£ tradiderit . Lyfimachi£ meminit Galenus

Ly (imadiis Ub. v II . fimpUcium medicamentorum, ubi de eius uiribus in hunc modum differuit . Lyfimachios fuperantem habet

qu.ditatem adftridoriam : per quam cr uulneraglutinat, erumpentemqi ex naribusfanguincm emplaftri modo illita

compefctt : quin C" reliquas fanguinis eruptionesfiftere poteft cum ipfa , tumfuccm eius multo magis . Vota dyfen^'

terias, fangumis reiediones , ac muUebre profluuiumfanat . Ruic herbg nomen Grtecum eft Avatjjdxjov , Lrff/a

mm,z:rltdUcumLyfimachi4» '

40

So

Tlo\vy6vxTov,

InLib.quartumDiofcoridis. 48^

POLYGONVM MAS.

POLYGONVM FOEMINA.

FoAv-yovov.

SANGVINARIA.

CAP. IIII.

PoLYGONVM mas ramos habct teneros , & exiles , copiofos , geniculis cinftos , qui per rerr
ram,ut gramen repunt : folia rutse, fed t molliora , longioraque : femine fub omnibus fol ijs turgefcen
te, unde marem appellari uolunt : flos ei candidus, aut puniceus . Vis epoti fucci eft , fpiflare , ac re-
frigerare.prodeftcruent3Eexcreationi, cliolerae,aIuifluxionibus,& urins fl:illicidio : nam urinam
aperte ciet . Cum uino potus, contra ferpentium morfus aiixiliatur : datur in febribus per horam an-
40 te fignificationes . foeminarum profluuia impofitu fiftit . Idem fuccus aurium doloribus , ijfdemque
purulentis inftillatur . Facit eximie ad genitalium ulcera , cum uino adiedo melle decoftus . Stoma-
chiferuori, fanguinisreiedionibus, ulceribus quas ferpunt,ignibusfacris,coIleftionibus,tumo-
ribusj&recentibusuulneribusfoliaillinuntur. Sanguinaria foemina fruticatuno caule,arundini
teners fimili, denfis geniculis, & in fe tubarum modo farctis : articulos in orbem cingunt apices, fo- '

liolis pices fimiles : radicis nullus ufus • nafcitur in riguis. Huic quoque fpiffandi , refngerandiq; na-
turaadeademualens, fedinefficacior.

P o L Y G o N o N mai:,quoddb Udlis mlgo uocdtur Coreggioh , er Centinoik , in cumpii , eediftciorum polyooni co
Areis^ZTuVjs publicis fi-cquens ubique nafcitur . Tcemind uero, qu£ non adeo frequens eJi,Grcopiofd,in ri~ fideratio.
$0 guis humentibmq; locii inuenitur. Mari polygono Proferpindc£ nomentribuit Apuleim , quod humi cduliculii

repat . Folygoni meminit Galenus libro v 1 1 1 .ftmplicium medicamentorm , ubi eiui uires reddidit hls uerbii . poiyconi „}
Folygonum , inquit , uti adftriHionem quandam obtinet , ita fane uincit in eo aqueum frigidum , ut uidelicet fecun- res ex^GaL
di ftt ordinis medicaminum refrigerantium , dut etiam quodammodo in initio tertij . Proinde fdne quibm ftoma-
chui ftruet £ftu,fvris frigidum lUitum prodeft : uelut etiam eryftpelata, cr caliddx phlegmondx iuuat. Porrd
tale cum ftt, O" fluxiones repercutit,€r hac ratione uidetur effe exiccatorium . Quare cum herpetum, tum
ulcerum , aliorumqi bonum eft remedium : efficaciftimum autem inflammatione , er fluxione labordntium pdr~
tium . Bft er cruentorum uulnerum glutindtorium . Sed cr aurium ulceribus prodeft ; ©' fi uel plurimum
infit puris , hoc tamen etiam deftccat . Eafdem ob facultdtes zx profluuiwm muliebre ftftit , cr dyfenteriam ,
cr fanguinii reiediones , er undecunque aliunde immoderatiores impetus . Kefirt Biofcorides , quod C^ «=
rimm prouocet exhibitum ftiUicidio feu ftranguria affedis . non tamen affedum exaile difcriminat , in quo
ipfum dari expediat . 'Borro mnidd omnia didd^qumfoemindjUdUdiorii eft effeHm, Uerba , qu£ Gr£s

S } cis

486

And. Matthioli Comm.

Nomina.

cii; TtoAvyovov a^'^iV ttdtinps Polygotmm rridix uocdtur : ArabibHi , Bajialrahagi: ltalis,'PoUgonomdfchio,tJ'
CorrcggioLi : Germanis , Vueggrafz : Bij^anis , Corriola : CaUis , Coreggiole . ClU£ ttero Grgce •aroAu-yo^
vo-j 3hAu , 'Latinc Poligoiium fcemina dicitur : Italis, Poligono fcEmina : Germanis , Kantten kraut : GaUis ^
Vinaquatic.

t Imprcfi codices Grxci ttim Venctijs,tum Bafikie hlc male habent iT^my.isi^oi, hoc €fl,mitiord,cum legenduni
fit E-sipKx.fSf f a, id cfl, longiora . Hoc pr<eterea loco in ijs addendmn efl fxochxiiaTi^x , hoc efl,moUiora. Hiiic ,
cr alteri leitioni adflipulatur Oribaflui , quemfecuti uideiUur interpretes .

UoAvyoyoLTov .

POLYGONATVM.

CAP.

to

Polygonati
confidcrado.

Manardierra
tum.

PoLYGONATVM nafcitur in montibiis,frutice
cubito altiorc, folijs lauri, latioribus , & lceuioribus , fa-
pore mali cotonci,aut punici,cum quadam adftridione.
Flores per fingulos foliorum exortus promit, candidos,
folijs numcroliores, inceptaa radicefupputatione. Ra-
dicem habet albam, molJcm , longam , crebro genicula-
tam,denfam,graueolentem,digitumcrafsitudineaEquan
tem . QujE uuineribus efficaciter illinitur : quinetiam
maculas in facie delet .

xo

PoLYGONATVM Hctrufcii uulgo FrafincUanomis

natur. Alij uero Italia: populi quafl d Gracis do£ti,id Ginochiets-

to uulgarifermone appeUdre didicerunt, ac figeniculatamradi^

cem dicerent. Mulieres e Polygonati rddicibus dqudm ftiUdtitiA

ftudiose conficiunt,qua ddfdciem detergenddm, poliendamq; pra

fuco utuntur . Stint prxterea , qui PolygonatumfigiUum fanil<e

Marice, cr quifigiUum Salomonis uocitent : uerim ipfe quidem

hdrum nomcnclationum caufam adhuc affequi non potui . Nee

defunt etidm , qui djferdnt ,ueluti Mdiiardu^ Terrdrienfis,edtn

pldntdm Polygonatum effe, qudm nomine Secdcul defcribunt

Mauritani.Sed ijhaud dubie,meo iudicio ,fdUuntur : fiquidem

perf^icuum eft , Serdpionem fidelem Biofcoridii interpretem ,

tiuUiifuumSecaculreprcefentdre notis,qu£ a, Diofcoride Poa

lygoiidto tribuuntur . H«c dccedit , quod Serdpio eo in loco nun»

qudm Diofcoridem citdt , ut fui moris eft in alijs fimplicibus mes

dicamentis , qu£ ipfi Diofcoridi reftrt accepta . lUud infuper, fi

particuldtim libedt percurrere, Manardi errorem mditififte de^

prehendet ,qu6d Serdpio non fblialauri fuo reddidit Secaculf

fed piforum iiiftdr.l>icque Polygondtum, GT Secdcul eifdem

uiribuspoUcreconftdtinter ditthores : qudndoquidem iUud Greeci commendant ad uulnera ,€r ad maculas infa^

cie delendas . Hoc dutem Arabibus laudatur dd prolifici femini^ ubertdtem , cr dd ueiierem conciliandd)n . Q«rf in

re nonnuUifalfa Manardi opinione dudi ,fe delufos inuenerunt ,qui Polygonatirddices fdcchdro conditas dd «ea

Polyonati nerem excitandam auidifiime deuordrunt, nuUo tdmen reifucceffu . De Polygoitdti uiribu^ differuit Gdlenus li^

uires ex Gal, ^^q yi i x.fimpliciim medicamentorm ,hunc in modum , Polygonatum miftam habet tum facultatem, tum qua^

litatm : habet enim adftriiiiotiis pariter ©" dcrimoni£, er dmdritudinis quippiam, cr indicibilis cuiufddm infuduti

tdtis. Quocirca nec admodum eft ufui,fed tanthm qtiod radifem eius quidam uulneribus iUinunt. Sunt etiam qui «<e=

uosmaculasq; infacie iUo detergunt . Hfc pldiita ut Grace 7ro\vyo'vxT-ov ,ita etiam Latine Polygonatwm

nominatur: Itdlice, TrdfiineUd, cr Ginochietta : Germanice,Vueifz uurtz: Bijj^dnice^frdftineUatGdUice,

Cenijculiere .

Komina.

KAnfAotnV. CLEMATIS.

CAP. VI.

Clematis humiferpit. laeto^pinguiquefoloprouemtjuiticulasfpargenscrafsitudineiunci,
cxiguas : folio lauri figura & coIore,& multo minora . £a cum caulibus in uino pota alui profluuia ,
& dyfenterias fedant : fubdita in peflb cum lafte, & rofaceo, aut cyprino , cruciatibus vulusE meden-
tur:doloresdentiurocommanducatafinit. impofitaferpentiummorfibusiuuamentumprsfliat.Fer-
tur etiam contra afpidum iftus ex aceto pota opitulari . Gignitur in terrenis .

}o

40

50

KAnfjieCTiV.

>0

iO

JO

In Lib. quartum Diofcoridis . 487

CLEMATIS.

CLEHATIS ALTERA.

KAMfictTlViTEja. CLEHATIS ALTERA.

CAP. VII.

E, s T & altera Clematis, qus uiticulofum emittit ramulum, rubefcentem, lentum : folium guftu
admodumacre,acexulcerans. repitperarbores,vtfmilax. Semen tritum pituitam,bilemq;detra-
hit,in aqua aut hydromelite potu. Folia eius illita, lepras purgant . Cum lepidio conditur ad cibos.

Clematis, qu£ primo loco defcribitur , ali(^uihus Vinca peruinca dicitur , nobis uulgo appellatur Vros Clematidum
40 uenca, cuiusfionde mulieres pueris, ac pueUii uirginibus ,funeflxi texunt corollM . In hacfiquidem nuUam repcri no confideratio .
tam, qu£ Clematidi primigenerii reclamare uideatur . QBamobrem eorumfententiam explodcndam putauerim, qui CJuorundara
tioftratem Vcruiiicam chamsdaphnm effefibi perfuadent , quam uulgo Laureolam appeUamus . Nam h£c uirgas e~ error .
tnittit cubitales, ftngulariftipite a radice exeuntcs, reilM, tenues, Uuesq^ :femen rotunduih , rubens, interfblia re»
fidens, qu£facie laurina £muhntur . Torro Clematis , quamfecundo loco reddidit Diofcorides, nimiru/m a prima
qum maxime difidet . Btfane, ut ex quibufdam notis, qu£ probe adftipulari uidentur,coUigi potcft,h£c noiirPs Vi»
talbis uulgo uocatis plurimiim facie rej^ondet . quandoquidem h£ uiticulis exeunt rubentibm , ac lentis ■.folijs funt
fmilacifimilibiu, qu£fi linguam confulM, er uehementer acria,cr exulcerantia deprehendes . Ambiunt h£ mire in=
uoluendofefe fepes ,repuntq; per arbores non aliter , atquefmilax . quin er earumfemen aluum efftcaciter deijcit .
Quofit, ut mihi omnino perfuaferim , noftratem Vitalbam effe Clematidem alteram contra eorwm opinionem , qui^^
S p crem Clematidem eam plantam putant effe, qu£ nafcitur infepibus ,flores proftrcns candidos , calathi effigie , quos
quidam rei herbari£ imperiti Liguflrafalso uocant :fals6 inquam, quoniam Biofcoridi liguflrum arbufcula efl , non
herba , utfuperius libro primo monuimus . TuchfiiK tamen medicus dodiflimus noflratem Vitalbara , uitem nigram p^ j|,^ g„gr,
tjfe exiflimat . Sed errat, mea quidemfententia , ut infra fuo loco dicemus . F/orJs alterim Clematidis figuram ncn
■repr^fentauit Biofcorides : tametfi Vitalba uocata florem albm , cr odoratum profirat tfitq; alia huicfimilis, qu£
purpureumflorem promit,facie tamen ab altero diuerfum . C^tcriim herba , quam quidam flammvlam Flanimulf hi-
dicunt,fDlijs,floribus,acfemincmhilabhacclematidedijfert,quemadmodumnecacerrimo guflu . Attamen nequc ftoria, & ui-
fepihus circumuoluitur, neque arboresfcandit , citm reciicaulis affurgat . Vlures autem h£c cx fe mittit caules bicu- "^** '
'bitales,fubrubentes, O" in hisflliafmilacis , quibus intolerabilis inefl acrimonia , unde Flammul£ fibi nomcn afciuit .
Ex hac egof£pius aquam elicui, demiffo uitreo organo in calentis aqu£ balneo : qu£ eadem, qua herba ipfa, poUcbat
acrimoma . Uanc compertum efl efficacif^imam effe in morbisfrigidiflimis . Ylammula ( ut Vlatearius eft author) ex^
calfacitjficcat^ ordine tertio . Sed quod impofita carnem nonfecus exulceret , ac ignis,calidam ordine quarto re^

iliui

488

And. Matthioli Comm.

FLAMMVLAM.

ClematicJum
uuesex Gal.

Nomina.

^ius rrcdidcrim . Smt qui FUmmukm quitrtimmjs edendapr^s
beant magno ( ut firunt ) iuumento . Alijeius oleum commen^
dunt ifchiudtcis , ^rticulorum iliimq; doloribus , urm£ anguflijs ,
er rcnum c.ilculis , in quibus morbis aut calidum iUud inungunt ,
^aut clyfleribus infundunt. Id autem prteparant hoc modo. Ylam^
mula jvlij. tcnuifime concift in rofaceuni imponunt , quod uitreii
\u.is exceperit, ac indc per teflatcm infol.tnt obturato uafe. Datur
letiam in cibis hifcc morbis affeili^ , trium drachmarum pondere .
Scdut iam ad Ckmatidum uires reucrtamur ,eadc hisfubijciam ,
qua: Galcnus lib.vii.flmplicium mcdicamentorum adnotata re~
htquit . Clematidis fDliai inquit , acrem cr adurentem fiue caufli^
camfdcultatem obtinent, adeo ut cr lepras excoricnt . Tuerit itd
que in quarti ordinis excalfacientium initio . Vocatur autem cle=^
matis cr daphnoides, quod quidam myrflnoides,alij polygonoides
jappellitant . Cceterkrn id nec exulceratorium efl , nec acre ,ficut
qiwd ante diiium efl, imo profluuijs; cr dyfenterijs cum uino poa
ttm prodefl, dentiinnq; dolores manfum mitigat : tim uteri quoq;
doloribus in peffo admotm, ufui efl , tantim abefl, ut perinde u~
rat, ac ulceret, ceu iUudfuperius . Sedfmnme nobis fu^iciendui
Pamphilus iUc,ficuti in reliquii nugatur de ijs , qux nunquam ui~
dit, literii ea mandans,flc hxc ambo in unum confudit . At Dio=
fcorides utriusque in quarto mcminit , Gr eius quiC fimpliciter uo
catur Clematoides, idq^ inflne libri, er alterius,fed in principio.
Quamobrem necefle non efl, me etiam defcribere j^ecies ambas ,
ficut nec in aUjsftci . hxc G.tle nus dc utraque Clematide . Ex qui
bm palam efl exulcerantis Clematidis caput ab aliquo curiofo ex
huius quarti libri calce, ubi commods inter aluitm deijcientia mes
dicamenta,flbi locum adinucnerat, exemptumfuijfe, er hic altea
■ri Clematidi adiun^um ob eam, quum inuicem habent ncminvs con
uenientiam . Vrima clemaiis Gr£cis k AH(aa7-iV StKPvoi^Hf
appeUatur : Latinis , Clematis, & Vinca peruinca : Italii , Cles

ntdtide prima, O" Vrouenca : Germctnis, Singrien : Uij^anis, Peruinqua : GaUis , Lyferoi} . Secundii ucro KM^ot.s

ris iTi§o(,Gr£ce:CiemdtiialteraLatine:LynenGermaniccttoc(itur,

■Z^oM^CoVlQV. POLEMONIA.

CAP. VIII.

Polemonis

confider.

20

30

PoLEMONiA, aIijphilet2riam,CappadoceschiliodynaminappeIlant,ramisexilibus, utrin-
que pinnacis : folijs paulo quam rutje maioritus , ac longioribus , calaminthx , aut fanguinariac , pro-
ximis ; quibus in fummis velut corymbi dependent , nigro femine: radice cubitali, albicante, radicu-
IsE fimili . nafcitur in montofis, & afperis . Bibitur in vino radix contra ferpentes, & dyfenteriam : & 40
ex aqua aduerfus vrins difficultatcm, & coxendicum cruciatus . datur ex aceto drachmx pondere lie-
nofis . Eadem fcorpionis plagse alligatur . Tradunt eum , qui radicem guftauerit, a fcorpione non fe-
riri : eumque, fi iftus fit, nihil molefli pafTurum . Dentium dolorem manfa mitigat.

%

C R E D o equidem me iam fepe uidiffe P olemonidm in dltioribus , cr a^erioribus uaUis A nani£ montibut , tes

nui, er quadrangulari caule , utrinque pinnato ^foHjs effigie nepet£ : corymbii quadantenus dependentibus , nigro

femine reftrtis : radice pr^longa, albicante . Hinc itaq^ non facile adducor , ut credam , quemadmodum cenfet Bra=i

fauolws, eam effe Polemoniam , quam noftrum Kctruri^ uulgus appeUat Lauanefe : dlij uero Galegam , alij Rutam

caprariam nominant . Quandoquidem h£c omnibusftre notisfocnum gr£cm reftrt , in cuius ramorumfummitatibus

cornictila dependent , in quibttsfemen recluditur fubrubcm , non autcm corymbi . Radix iUi inefl breuis . Nafcitur $•

l^tofolo, er plerunque infcrobium marginibus, alijsq; uliginofis locis : non autem in montibus aj^eris, ubi n.ifci Po*

Fuchfij opin. lemoni.im tradidit Diofcorides . C£teriim Tuchfius libro primo dc compofitione medicamentorum , eam Volemos.

niam putat elfe, quam officin£ Ben album uocant .Sedab eo, pace uiri eruditiflimi, plane dijflntio, quod hoc ramulis

nonfit utrinque pinnatis : quod corymbos nuUos proftrat , fedfiliquam , uel calycem ocimoidis modo : quod denique

Polemonij ut nonfoliim in montibm, er af^erisprouemat,fed ubique ,pr£fertim in pratis . De Polemonio differens Galenus li^

res ex (j . broyi ii.de fimplicium medicamentorttmfacultatibm,ficinquit. Polemonium quidam philet^ritim , quidam ( «e»

lut Cdppddoces ) chiliodynamon : tenuium partium efl, er deficcandi uim obtinet. Qnamobrem quidam radicem eius

Nomina. cum uino dd ifchtadicos, dyfenteriam, lienemq^ induratum potui exUbenl; . -z^oAt^wiov fic Gr£cis , ut ctiam La*

tinis Polemonium, er Polemonia tiomineitur .

l.V^<^VTOV,

In Lib. qiiarmm Diofcoridis . 489

SYHPHYTVM PETRAEVM.

SYMPHYTVM ALTERVM,

so

30

JO

Zu^cfuVoV. SYMPHYTVM.

CAP. IX.

Symphyton petr2onnafcitiirinpetns,ramistenuibusjparuis,onganofimiHbus:cap;tu-
lis, & t folijs thymi : lignofum totum, odoratum, guftii dulce, t faliuam ciens : longa radice, fubrufa,
digitali crafsitudine. Decoftuminaqua mulfa& potum,pulmonis vitia purgat:fanguinemreij-
cientibus, & renum malis ex aqua datur : ad dyfenteriam, rubraque foeminarum proflu uia in vino de
coctum:adconuuliauer6&rupta,exaceto mulfo bibitur. Quin & commanducatumfitim fedat,
4° faucibusafperisfubuenit,vu!nerareccntia,enterocelasquecongIutinar,&illitucohibet. Carnesau-
temcumfymphyto decodlsECoalefcunt. Eft&alterum fymphyton,quodaliqui pedon uocant.
idcaulera emittit bicubitalem,aut maiorem,craflum,leuem,anguIofum, vtfonchiinanem:circa
quembreuiinteruacantefpatio,foliaexeuntangu{]:a, buglolTo proxima,oblonga,hirfuta:cauIefe-
cundum angulos quofdam ftriato : fclijs tenuibus, ex aiarum finu prodeuntibus : in quibus flores lu-.
tei , & circa caulem uelut verbafci femina emicant. Tam caulis , quam folia afpera lanugine horrent ,
taduquepruritumconcitant. Radicesdemittunturforisnigr;E,intuscandidae,uifcofe.qu3rumeft
lifus . Trits, & potae cruentis excreationibus , ruptisque proficiunt : reccntia vulnera illicx congluti-
nant . carnes quoque fi concoquantur, cogunt additae . Inflammationibus praefertim fcdis ,cum fene-
cionis folijs, vtiliter illinuntur .

So

Q^ A N v I s in noftris commenUrijSy quos multo dnte tcmpore Itdice confcriptos edidimus , ingenue confefs- Symphytoru
fm effcm, me non antea a.dinucniffe Symphytum primigeneris petr£on cognominutum ; id tamen pojlea reperi menfe confid.
Septembrifuisfloribui emicans , longe k Goritia circiter uiginti miUi<t pafjuum , in Utere mdgni montis Vipdci pauld
fupra arcem, ac deinde in alijs ipfius montis partibm, alijsq; lapidi^ locis, prcefertim eo trailu, qui uulgo Sclauis di=
citur Gabernicb, quin er in monte iUo eiusdem tradus, quem uocant Sandi Vrbani, nuUis prorfm deficientibus notis,
qu£ iUi a Dbfcoride ti-ibuuntur . ^Jl profedo planta , pnefertim ubifloruerit , uifu iucundifima , ita ut raaxima cum
voluptatc adfe uidendam uiatorum oculos aUiciat , argumento quidem quod etiam uiribus poUeat inflgnibus . Por=
ro SymphytwM alterum, quodfecundo loco reddidit Biofcorides, nuUi dubium eft, quin eafit herba, qu£ hodie pafiim
Confolida maior nominatur, quam etiam nonnuUi herbariorum Alumfalso appeUant . ^tuippe quod cius not£fi'ngu^
le Biofcoridis hiflori£ ad unguem h^rere deprehendantur. B^cfrequentifima nafcitur in pratis, floribm non modo
luteis, ut Biofcorides inquit -yfed cr candidis , crpurpureis, eademfanefacie, acforma. C£term haUucinantur.,

meo

490

And. Matthioii Comm.

Quorundam meo quidem iudicio , qui Symphytum petrteum putant em ejfe plantam nuUis non cognitam, quam ofjrcin^e c o Na
errores. s o L i D A M, CT Solidaginemminoremuocant . Siquidemeammhilprorfui Symphytipctrieinotiirefj^onderet

omnihus rei herbari£ etiam mediocriter gnaris euidentiiK efi , quam utkme indicari deceat . Neq^ etiamftatuendum

CONSOLIDA MINOR.

CONSOLIDA HEDIA.

lO

20

30

Solidaginis
ininoris , &
medix uires .

cenfeo idem Symphytum effe eam aliam herbam, cuiuifhlia dUerfa parte purpurafcunt, qu£ ab herbarijs uulgo c o n
s o L I D A media nuncupatur, ab aliquibus uero Laurentina , er a Senenflbm Morandola . liarum modo dida^
rumftirpim etfi nusquam, quod hadenus inuenerim , meminerint Gr£ci , aut Mauritani ; e<c tamen mirum in modum
prodejfe exiftimantur difruptis,frailisq; internis , er externis corporis partibus . Idcirco utiliter dantur potand<e
ab alto deuolutis, ac etiam ijs, qui interna, inteftinaue uulnera acceperint : nanque iUa,fint ucl exterius, uel interius
iUata, miriftce fanant . Tradidere nonnuUi , qui rerum experimenta profitentur , Confolidam mediam uocatam potu
fanguinis grumos in uentriculo, uel in alia corporis parte concretes disijcere, er diffoluere . I Uita uerofilia, uel co=
rmfuccum efficax medicamentum effe prxdicant ulceribus omnibus in ore manantibus, exedentibusq^ , ac etiam ^ea
ftium, pudendormq; uirilium , er muliebrium . His omnibus facultatibus ea quoque pnedita eft , quam Solidaginem
minorcm uocant, ut quidam exiftimant . Etenim ubi uulneraglutinare, adftringere, er reprimerefit opus, minorem
ufurpant, quam etiam altera longe prxftantiorem effefepenumero compertum eft. Kccenfetur pr£terea Germa^^
nisinterSymphytigeneraqu£damipfisuulgarisherba,quam sanicvlam appeUant .Exith£c fblijs pen^
taphyUi maioribui : radice candida, tam miro natura ipftus artificio nodulis, ac lacinijs quibusdam elaborata , ut non
parum admirentur , qui tantm natur£ oput diligenter intuentur . His utuntur in potionibus ad enterocelas , er ad
interna uulnera, pr^fertim ad ea, qu£ in thoracis cauitatem penetrauerint . Plura infuper Sanicul£ oftendunt ge^-
nera . quorum unm , quod aliquibus herbarijs Auricula urfi nominatur ,fi)liaftrt plantaginis magnitudinc ,fcd craf=-
fiora, uelutifabariis uulgo uocat£, lacinijs circim magno artificio failis a natura , colore in album flauefcente . li
genui copiose nafcitur in agro Goritienfl monte Saluatino . Hoc c£teris pr^ftrunt ad enteroccLis , er thoracis uul=
Solidiigo alia. nera,fi quotidie in potufumatur : quin er ad alia uulnera , tam intm fumptm , quam exterius iUuum . His aliant
denique annumerant Solidaginem, quam uulgM medicorum Confolidam regalem , er tpfifua uulgari lingua Kitter^
(j^orn uocant, quodfonat nobis Sperone da cauaUiere, O" Latinis equitis calcar . Huic funt caules cubiti altitudine :
fiilia oblonga, tenuia :ftores plane purpurei, magnitudine uiol£ : e quorum bafi corniculum eminet , antiqui calcaris
effigie , undc iUi a Germanis inditum eft nomen . Laudanturflores ad rubentes, er inflammatos oculos triti, cr aqua
rofacca iUiti . Kerba auxiliatur ardoribus, tufii, inflammationibus, uenenis, uomitionibus, biliofis affe(Hbus,fupprefs.
f£ urin£, calculofls, ifchiadicisq; : quin er aluum citat . Verum hoc Solidaginis genus magis,quantum cquidcm rcor,
Cuminmfylueftre, quod a. Diofcoridefecundo loco defcribitur, repr^fentat, quam aliam quamuis plantam, utfupea

riu$

Saniculae unii
genus .

SaniculB ali-
udoenus.

40

jo

InLib. cjuartumDioicoridis.

SANICVLAM.

lO

1»

30

rius in Cumim commmtationc diximus. Meminit utriusq; Sym=
fhyti GdenusUbro v i ii.de fimpUcium mcdiceimcntorumfdcuU
titibus,ubiit4.fcriptmrcUquii-.. Symphytumpctrteum ex con=
trurijs conftdt uiribm : habet cnim incidcndi uim quampiitm , qud
colleilum in thorucc , cr pulmone pm expurgare poteft. Habet
etiam quandam contrahcndi uim, qua eiefliombus fanguinis auxi=
liattir : er tertia ad eas ineft humiditas qu£dam non immodice ca=
lida , per quam guftantibus dulcc apparct, er odoratu iucundum.
Commanducatm fitim cxtinguit , cr arteri£ af^critates fanat .
Vorro fccundiim omniwn diilarum uirium miftionem ftmul dige^
rcrc abunde potcft ,ftmulq; corpora contrahcre , cr conftringc^
re . proindc enteroceUs imponitur, cr ad conuuIfa,cr ruptaxum
oxymcUte bibitur . Torro qui ipfum in uino decodtm ad dyfente^
riam, cr rubrtim profluuium exhibctit, uttmtur tanquam deficcan
tc , GT contrahente . Qn,iuer6ad nephritin renumue dolorcm,
tanquam expurgante , er incidcnte . Symphytm uero aUerum ,
putd magitum ,fimilcm diHo uim habct : non tamen guftantibus
dulce pft, nec odorantibus odoratum . Sed his fane a modo fcri=
ptoditterfmeft. Catermquatentis uifcofttatcm quandam,0'
mordacitfitem obtitiet , fcilU fmile eft . Vtuntur eo ad omnia , ad
qu£ iam di(lo . Qupd ffvfxC|)UTov ■areyf cuoi/ Grtcci , paritcr
Latini Symphytm petrteum , cr ItaU Simphito pctreo uocant .

Quod uero c\j^(p\iTov ETtgov Gr£ci,Symphytum aUerum Lrfa
tini appcUant : Itali, ConfoUda maggiorc : Gcrmani, Vual uurtz:
Hij^ani, Suelda maiore, er Confueldamaior: GaUi, OreyUe
d'afne.

t Nequiscommoueatur,qu6dnoshlc ft)liaadiecimus pra-i
ter KucUij, er MarccUi interpretationem . Id enim ea rationeft^
cimus,quoniam in Aldino codice hoc loco <^\S\h(t , hoc eft ,foU<t
habettir . Tum uero qiiiafolia thymi pukhre iUi herb£ quadrant ,
quam uerum Symphytum petram cenfcmus .
t lUud prxterea hoc in loco adnotandum eft, quod ubi communis ledio habet 7f|ueAoy TS-^oKAnriKov , hoc efl ,
faliumprouoc4ns,inOribaftolegitur5V!f\iKov,quodeftadftringens.

Symphyti u-
triu/quevires
es Gaieno.

Nomina.

0'Aosiov. HOLOSTIVM.

CAP. X.

HoLosTiON quadrantalisherbaefl:pufilla,tribusquatu6rvedigitisrupereminensextrater-
ram : folijs , viticulisque coronopo , aut gramini proximis , guftu adftringentibus : radice alba , prae-
tenui ufque in capillamenti fpeciem , longitudine quatuor digitorum . nafcitur in collibus terrenis .
40 Vfus eius ad rupta in uino pota : nam & carnes coguntur decoftionibus addita.

H o L o s T I V M etfia. nemine, qttod equidemfciam , cognofcatur in ItaUa ; eam tamen plantam iUi confimi- Holoftii con
lem ejfe crediderim, quam Itbrofecundo in Coronopi mentione k Goritienfibus ideo Serpentinam uttlg6 uocari dixi^ fideratio.
mus , qttodmirti.minmodum fcrpentiummorfibus opituletur . H£c fiquidem herba eft exigua ,humi procumbens ,
qu£foUjs , cauUcuUsq; coronopi modo exit,gti.ftu adftringcnttbus : radice tenui , Ugnofxqi . iiafcitur ipfa quoque in
coUibus, ac etiamfabulofis locis . Ex his utiq^ quif^iamfacile poffet hanc herbulam pro holoftio habere : quanuis hoc
ego pro certo aff.rmare nonaufim . Recenfetur Boloftium inter fymphyti genera . Scd haUucinatur haud dubie qui Quorundam
credunt eam herbam e(fe B.oloftium , quam VilofeUam herbariorm uulgus appcUat . nam quanquam VilofeUa dida ^"^'^ '
frequens nafcatur in coUibus ',folia tamcn edit ole£ proxima , albicantibus pilis horrida , unde ilU itomen . lifdem Ke=
io fiiunttir piUs cr caules , qui humiferpunt, ac reptant , e quibus poftea prodetmt flores aureo colore . Radicibus ni^
titiir bretdbus , zr tenuibus . Sed heec eius deUneatio nihil prorfus Holoftio competere uidetur . pilosellae
plurafunt gcncra,quorum unum nafcitur interfaxa Saluatino monte in comitatu Goritienfi tfolijs in terram fparfis,
longis , echij inftar, piUs inntmeris , lanugincq; obduHis : caule duim palmorm longitudine :flore cyani fimilitttdi-
'ne,rnaiore tamen . Vr^ftat hxc phnta ad uulncra glutcnanda : quinetiam ad cnterocelas, tum iUita, quam pota . Uac
nobis PilofeUam maiorem liceat appeUare, quando nondum conftet, an ueteribus Gr£cis , aut Latinis cognitafuerit,
k quibus nomen mutuaripofimus. Tota VilofeU^ planta uehementcr adftringit : quaproptcr huius rei tion ignari pa^
ftores maxime cauent, ne ouitim greges in iUis pafcuis immorentur , ubi huiufcc plurimum gignitur . Quandoquidem
depafcentcs ov.cs tanta alui adftriclione afftciuntur, ut indefacile emoriantur . Hinc didicerunt medici , eam mederi
dyfentericis, CT uteri profluuijs : quin er uttlneraglutinare tamfcilicet exterius, quam interius iUata, cceltacisq; ma.
gno efje auxiUo, er biUofis uomitionibus : cruentis item fjjutis, etttcroceUs , o~ cmnibus in uniucrfum fraduris opem
firre,fed pr£cipue caluari£. C£term ut ad Holoftium noftra redeat oratio, ingenue fateor nuUa hadenus plan=-

tam

Pilofelli de-
fcriptio,& ui
re'!-

4^2

And.Matthioli Comm.

PILOSELLA.

tmfe tnihi obttdiffe , quie magis Uolejlium rejirat, qumea, qu£ Serpentind, ut diximus , i Goritienjihus uulgo uos
Holeftij vires cd/-«r . 'Holejiium ( ut duthor eji Galenus libro v i i.fimplicium medicdmentorum ) deftccandi uim habet cwm dd-
ex Gsleno . jiyifiione ; qudmobrem ipfum dd ruptd potui exhiknt . Quoi.Gr<eci oAisiov , Ldtini item Holejliwm , O" Ho/os

ftiHmdicunt:Itt(U,Eoleftio.

ZtojjSh. STOEBE.

CAP. XI.

Stoebes confi
deratio.

SCABIOSA.

MatthaeiSyl-
uaticierror.

Scabiofiemen
tio, & uires.

S T o E B E N Diofcoridis temporc omnibus uulgo cognitdmfuijfeJUud mdximo drgumento eft,qu6d edm nullis
prorfui notis repr<efentduerit . Rinc certc nobis fdceftitur negotium , quo minmfcire pofimus qu£ndm fit iUd inter

tot plantM , cuius nomind , cr fdcultdtes ignordntur . Plinitu li=
broxxi .cdp. X v.Stceben inter dcttledtM herbds retulit (id quoi
a Theophrdfto lib.Yi.cdp.iiii.de pldtitdru/n\ hiftorid mutttdtus
eft)fic inquiens . Qusddmfunt herb£,qu£ f^inds infvlio hdbent,
er in cdule, ut phleos, quod aliqui Stoeben appeUduere. Idem lib.
X X ii.cdp.x I. Stcebe, inqtdt, qudm dliquiphleon uocdnt, decos
dd in idno pr£cipue duribus ptirulentis mcdetur : item oculvs iHu
cruentatis : b^morrhoidi quoque, er dyfenteri£ infufd . h£c Vli^
nius . Ex quibus equidcm uerb^ pkne dfftrere dufim , Phleon, ZT
Stceben edndem plantdm cffe . Udnc in Orchomeno lacu ndfcife-
mine placentaceo, cr moUt, colore rubido, author eft Theophra=
fttii lib. iiii.cap.xi.de plantarum hiftoria . Hinc itaq^ Mat-
th£i Syluatici error maittftfte deprehenditur, qid infuis pandedis
Stceben eam herbam interpretdtur,qudm uulgm Scdbiofdm nomis
ndt . cuim, qtwdfcidm , nec Gr£ci , nec M.duritdin meminerunt .
Quanquam non defunt , qui Scabiofam eam effe contendant , qu£
abAetio uocdtur Pford: quamtdmenis nomine tdntum exprefi
fit , nuUa adieila defcriptione , ex qua aliquid certi conflittd pof~
fit. C£terim Scabiofdm uocdtdm non effe Stceben iUud dbunde o»
ftendit,qu6d h£cfolijs conftet ldcinidtis,fttbhirfutis : caulibus tes
nuibm, cubitali altitttdine , atq^ etiam maiore : in quorum cacumi
neflores emicent in c£rtdeo dlbicdntes : O" in pratis , er campe=:
ftribus proueniat . At StcebefolidfTrt dcukdtd , cr in ldcubus,fliX
gnis, pdludibui, alijsq; locis aquofis nafcitur . Vndc Ariflophanes
comicm reSie in comcedia ranas inter fe loquentes adducit , qute
admodum Utdbdiitur , quod totdm confumpjiffent diem inter cys-
pertm, cr phleumfdltdntes , Sed quoniam ittifqtidm reperio ue=-
teres scabiosae memimffe ,ne a nobis quoque filentio
pr£termi(fd in poflerum deperddtur, hic eiusfdcultates explicd=
bo. PoUetin primish£c dduerfm fcdbiem,unde iUinomen: in
^ttem ufum non modo eius decodum quotidie potandum pr£cia

piunt ;

io

S T OE B E vulgaris eft notitiie. Cuius femen , & folia ftringunt. quapropter decoflum dyfente-
ricisinfunditurrauribus quoque purulentisinftillatur. IUita folia oculis ab idu cruentis profunt,
&erumpentisfanguinisimpetuscohibent.

jo

40

S»

InLib. quartumDiorcoridis. 495

pltmt ;fed er herh£ ip/iusfucco, perfe, aut in ungucntis addito,fcabiofu corpora iUinunt . Prodejl omnihus pc{lo=

ris uitijs, er rel^irationi inferuientibus organis : quippc qu£ cr corum inflammationcs purulcntas disijciat , cr om^

nia pciloris excrcmenta cxpurgct , AnthracibiK,fiuc Carbunculis peflifcris utilitcr iUinitur : adco ut illita hos lctha

les abfceffus trium horarum f^atio prorfu'! abolcre exiflimctur . Scd iam ad Stcebes uircs redcamus , de quibus Gale= Stcehes uires

nui lib. V I i.fimplicium medic^mentorum, dijfruit bii uerbis . Stocbesfrudus , cr folia maximo funt ufui , adjirin- eJt Gal.

gendi uim habentia mordacitatis expertcm .Sedcr dcficemt euidcnter in tertiojire ordinc incipicntc.Quamobrcm

dccodum eorum dyfcntcricis inijcitur, er auribus purcfluciHibus, tum uulncra magna conglutinat . Euidcntius hcec

pr^flat cum uino atro auflcro : ualcntcr entm dcficcat omnes prxtcr naturam humiditatcs . Vr£tcrea folta uiridia ,

fi iUinanttir , uim habcnt crumpcntis fanguinis fupprimendi : deniiliic cr oculorum cx iiiu fuffufiones iUita iuuant .

Qu,£pldinasoiJ6H Gr£cis,fimiliter Stabe Lattnis, cr Stcbc iw/w appeUatur. Nomina.

KAvpPOV. CLYMENVAI.

CAP. xir.

Clymenvm caulemftrtfabx,quadratum tfoliaplantaginis-.folliculisfupracaulernfereinfie
xiSjUt in polyporum cirris . Probatirsimum eft e montibus . E' frutice toto cum radice fuccus cxpri-
mitur : qui ad fanguinis reiediones,in potu efhcax eft : cce]iacos,rubraque foeminarum profluuia,re-
frigerando infrsnat : fanguinem naribus erumpenccm fupprimit . Trita folia, aut filiqus recenribus
Vulneribusimpofitae,eaadcicatricemperducunt.

Si CAVLES, itemq; ftorcsherb£ ,qu£Saponaria uulgouocatur, Clymeni delineationi rej^oiiderent, Clymeni co-
qucmadmodtim fvlia iUiquadrare uidentur , quippe qu£ plantagmi prorfus reflrant imaginem,cum KueUio uti- fideratio.
que fentirem ,faterer^ Sdpotiariamlegitimumejfc Clymetton. At certe neque caulis ,quem rottindum profvrt, R"e'''J>&P'i
Cr pcr interuaUagcniculatum , neque flores iUi quicquam adflipulari deprehendtintur . Cltiamobrem quenam her=
ha Clymenum in Italix hodie refirat , hadettus nonfatis compcrtum habeo . Uanc ( ut Plinius memori£ prodidit
libro XXV. cap. v 1 1 . ) inuenit rex Clymenus , uttde O" nomen herbic . Quo inloco idem Plinius clymeno ptrpc^-
ratn iUa cmnia rcddidit , qu£ Diofcorides periclymetio afignanit . Uuius nufquam , quod inuetierim , meminit Ga=
ienus ,ficut nec pofl^ ipfum Fauhn. Fktitii htec v.h^i*-viov Gracc ,quemadmodum O" Latitie Clymcmm di^ Nomina.
citur.

mfJHAujjLevov. PERICLYMENVM.

CAP. XIII.

Periclymenon fimplex fruticat , ex
interuallis parua folia habens , ipfum ampleftentia ,
fubcandida , hederacea : inter folia furculi exeunt,in
quibus baccae hederae fimiles : flos fahx , candidus ,
aliquantum rotundus , & quafi in folium procum-
bens: femen durum , & quod difficile euellatur : ra-
dice rotunda, crafla. Nafcitur in aruis, ac fepibus,
conuoluens fe adminiculispropter afsidentibus. Se-
meneius poftquamematuruitcoUedtum, &inumbra
ficcatum,fi drachmEpondere detur in uino,quadra-
genisdiebus , lienem abfumit,lafsitudinem difcutit:
fedurinam ciet, ftatima fexto die cruentam. ortho-
pnoesE , & fingultui prodeft : partum accelerat . Folia
funteifdemuiribuspraEdita:qu3E tricenis feptenisdie-
busepota,fterilitatem facere produntur:perunftisex
oleo , febrium algores abigunt .

S V N T quiPericlymenum perperam CaprifDlium appeU Periciymeni
lent : offlcin£ Matrijyluam uocant : nos uero , quod propinquax confider.
uinciat pUntax , uulgo appeUamm Yincibofco . Caterum id po=
tiflimion nos ad credendum impeUit, uulgatam Matrifyluam effe
Periclymenon , quod nonfolkm omnes huiufce £tatis reiherbas
ri£ peritijlimos in hanc fententiam deueniffe compererim ifed
quod etiam ex notis , quas iUi reddidit Diofcorides , ita effe cos
gnouerim . Quandoquidem Matrifylua uttico tantkm caulef-u^
ticat , qui ex interuaUis gemina tantkm folia mittit , ipfum am^
pledentia,fubcandida,hederaceaq; . Tlos eifab£ non difimilis,
candidus, ckm adoleuerit,inJblium procumbetis . Semen hederas
ceum, pr^durum, cr quod difflcile eueUitur, infurculis quibuf*

T iam

494

And.Matthioli Comm.

ddin connexum, qui interfolU erumpunt . Conjlat prceterea eiin caulem , qui S radice /implex ajfurgit , drbufculiSy
O^fi-uticiliui mirefefc conuoluere, ubi infepibus, er jrutetis nafcitur , adeo ut f£pe tam pertinaciter inhiereat, lis
Quorundam gctq^ adinmicula , ut in ea manifrjium imprimat ueiligium : unde a nobts merito Vincibofco dicitur . Porro pUne,

error.

TBIBVLVS TERRESTRIS.

TRIBVLVS AQVATICVS.

ta

meaqutdcm fententia,hallucinantur,quiCaprifDlium, o" Matrifyluam feu Periclymenum idem effe exiftimaiit

in qitoriim numcro ejfc dcprehenduntur RucUius ^crTuch/itts ,alioqui uiri dcdifimi , Inhunc autem lapfuin hoi

fortaffe deduxit Matthaiii Syluaticu^pandedarumauthor.Siquidem is futim CaprifDlium Matrifyluam nominaty

ciim tamen,ut fubinde legitur, nil aliud Syluatico Caprifolium fuerit,quam Diofcoridi pyxacantha , feu lycium ,

non autem periclymcnum,de quo feorfum fub titulo Matrifylu£ Syluaticus ipfe dtfferuit . Quodfvrte non animaduer

tentes ij, Capnfilim , &~ Periclymenum idem effe putarunt . Cceterum Matrifylua in eorum unguentorum ufum

uenit , qii£ ad capitis uulnera parantur . Nanque hac in re efficacifiimum efi medicamentum . quanuis e uetenbm

nemncmhadenus inuenerim,quiPericlymenonea ui poUerc, meinori£ prodiderit. Hanc etiam herbam com^-

mendauit loannes de Vigo clanf^imui chirurgicui,ad crurum ulcera , quod eam adhoc ( ut ipfe inquit) utilem effc

. tradiderit Galentis lib. vii i.fimplicium medicamentorum. Veruntamenidnonlegiturinmeo Galeno-.nam loco

Periclymeni citato Galenus de Fericlymeno ita fcriptum reliquit. Periclymeni tum jruitm utilis efl ,tum fvlia , adeo uehea

uires ex Gal. meuter incidentis ,fimul QT excalfacientis facultatis , ut fi plufculum bibantur , urinam fanguinolentam efficiant:

principio quidem urinam tantim mouent : porroforis cum oleo iUita excalfaciunt . luuant er lienofos , er difficuy

ter Ifirantes . Competens potionis menfura efi, drachm£ unius pondta cum uino. Porro deficcat quoque fe^

men . Et quidam aiunt ,ficopiofiiis bibatur ,ficrilitatem omnino bibentibus afferre . Sedcr funt qui certum diea

rum numerum adtalempotionem pr£finiunt,utmofcorides,qui feptemcr triginta eos tradi refvrt.Uicetiam

Nomina. urinam cruentam reddi a fexto die memorat . Planta , qu£ Gr^ciSTSf^^nhv^ivov , Latinis quoque Peri- io

lymcnum dicitur : Italis , Matrifelua : Germanis , Geiszblatt : Bif^anis , Madrefylua : GaUis,Vinciboffe .

}o

40

50

Tgl;SoAof. TRIBVLVS.

CAP. XIIIL

Tr I B V L I genusunum terreftre, folijsadeffigiem portulacse, teniiioribus : viticulistin terra
ftratistfpinis fecundum foliarigidis , prsEduris.iuxtaamnes,& ruderanafcitur. Eft & alterUm
genus,aquisfamiliare, quodin fluminibus natumcomam exerit,aculeos condens:folijs latis,&
pediculo longo:cauIe parte fumma,quam ima crafsiori ^adfuntei&capiJlamentaqusdam fpica-
cea : femen durum,abaltero non abhorrens. Vterque refrigerantis,& infpiflanciseftnaturae;

ideo

InLib. quartumDiofcoridis. 49^

ideo inflammationes omnes cataplafmate adiiiuat . ulcera in ore erumpentia , putredines , gingiuas ,
tonfillasque perfanat . Succus ex his colligitur ad oculorum medicinas . Semen dum recens bibitur,
calculofisiuuamentumaffert. DraGhmaterreftris tribuli pota, ilIitave,id:osa uipera recreat:con-
trauenenacumuinoaptirsimebibitur.deco(5Vumeiusrparfi.impulicesnecat.Thraces quiad Stry-
mona amnem habitant, virenti tribulo equos faginant : & e dulci femine & efculento panem,quo ve-
fcuntur,faciunt.

Ets I ummdimtaxat,TrikditerrejirkgenmdefcripferitDiofcorides\duotmenmsgencraiTheophru= Tribulicon-
fto reddimtttr lib. v i . cdp. v . dc pUntmm hiftoria , hii uerbis . Tribulo pccuUdre efi, utfi-ud:im gerut acukatum . ^'^^""° '
« o Ei«5 duo funt gcnera : unifiilium cfi ciceris, alteri aculeatum . Vtrunque terrefire, crfurculofum :feriusgerminat,
cui infiilljsfunt aculei, magi^qi hoc apudfepta uillarum erumpit . Semen pracocifefam^figura cernitur : altcri,hoc .
efiferotino, rotundum, mgrum,filiquis inclufum . n£c duo terrefirisgenera Theophrafio. Tribulum, cuifdlia por=.
tuUc£ Diofcorides afiignauit,memni me uidijfe Venetijs in maris litore prope diuiNicolaifaceUum . Athunc,cuius
¥ic figurdmexprdmpfimus ,Vifismifit admeLucMGhinus lorocornelienfis medicus rei herbari£ peritifimm.
\ RucUius Tribulum aculcatmn Thcophrafii eam pUntam effe arbitratur, quam Uetrufci uulgo uocant Cacatreppos R uel. error .
tt , ea fortaffe rationc dui.^ui,qu6d prope torrentium, zrfiuminum ripas proueniat . Verum ckm lateat nos foliorum
effigies, qu£ a. Theophrafio lUi tribulo non rcdditur,atque ctiam confiet hanc pUntamfurculos non mitterc , neque
filiquamfirre , in qua intus cUudatur femen, cogor omnino a RueUio dijfentire . i^ioflratesfepUfiarij huius radices
meUe , cr faccharo condiunt , eryngij cm cffe exifiimantes . Qua in rc haud dubie iUifaUuntur, ut fupcriori libro in
% o eryngio ofiendimus . Sedad Tnbulos redeamus . Aquaticumgenus in pleris^ ltali£ fluminibus , er Ucubus prouc
nit, pr£fertim m agro Mantuano,^ 'Ferraricnfi : ncq^folum in dulcibm aquis gignitur ^fed etiam in mari . Uos tri-
bulos Venctijs in fvro uendunt, quos marinos appeUant , ut qui in Ucunii iUis uicinis enati inucniantur . Ex hi^ porro
qui pcregre proficifcuntur , ucrticiUos faciutU , quibmfuo/i preces enumerant , coUoqi gefiant , ut maiorem pr£ fc
firantreligionem,ncdicamhypocrifim. NonnuUi fru(lu,qui cafianevsrefirt fimilitudinem,fub cineribm calidii
co&o, nonfecus, atque iUis pro beUarijs uefcuntur . Tribuli utriufc^facultatcs per^rinxit Galenm lib. v 1 1 . fim^ Tribuli uires
plicium mcHicamentorum , ubific inquit . Tribulm ex humida cffentia modice frigida , crficca non mediocriter er ex Galeno .
ipfafrigidacomponitur . In terrcfiri tamenfupcrat terreumfrigidum, quod er adfiringens ofiendimm : in aquatico
vero aqueum . Propter utrunq^ itaque o~ contra phlegmonarwmgenerationes, cr omnino contra omnes influxm con
gruunt . Vorro terrefiris fruitm ckm tcnuiumfit partium , potm Upides in renibm comminuit . Tf ijSoAof xef ==
J o ocHot JicGreci,TribulmterreftisLatimsdicil:ur:ltalii,Triboh terrefire. T^ij^oKoi eVu^fOf Gr£ce,Tri^

bulm aquaticm hatine uocatur : Italice, Tribolo acquatico . Aa
rabice fimplicitcr tribulm Hafach ,fcu Uaferk appeUatur : Hja
fj^anice jAbroyos iCT abrolhos.

t Hoc in loco ita equidem leguntuulgafa Grxca exempU»
ria,fed Oribaflm lib. x 1 1 .itemqi uetufius Diofcoridis codex has
$ent iJiOiKPU.quauoceTribulumterrefiremuiticulislongis rea
^£fentmt .Id quod etiamfatispknt£piiiura demonftrut.

Noiniai*

SAXIFRAGA.

C A

SAXIFRAGA.
P. X V.

t SaR5ciphacon aliqui farxiphragon,aIij em-
Jjetron , Romani faxifragam vocant . frutex eft furculo-
fus, in petris, & afperis locis nafcens, epithymo fimilis .
Coftus in vino, mox potus , febricitantibus opitulatur :
ftranguris prodeft, fingultum fedat,calculos vefics fra-

giu^urinamciet.

L I c E T mnibm huius <etatps rei herbariie peritis fatif Saxifragaco-
fuperq^ perfuafwm effe non ignorcm , hoc Saxifrag£ caput Dws fideratio.
fcoridi iUegitimum effe, quod Latina nomenclatura contrafcris.
ptoris more Grtece profiratur; tamen cum in omnibm fire Gr£=:
cis cxemplaribm habeatur , id mihi quoq^ difiimuUndum non p««
taui:eaq; maxime ratione, quod eam plantam habet,nouit^
Italia . cuius ufus pr£cipue expetitur ad renum , O" uefic£ caU
culos comminuendos , er ad urinam remoratam cicndam . Ea in
Betruria pluribm locis e durifiimis erumpitfaxis ,fi)lijs capiUa^^
ribuSj epithymo non difimilibus, pr^fcrtim Argentario pro~
montorio in maritims nofiris . Inuenitur quinetiam in agro Goris
tienfl quibufdamfaxis enafccns, iuxta Sontijflummis ripam , qu4
SalicanorureiturCanalum. Sedaliquis firtafie obijciet ,hanc

T s fUntam

49^

And. Matthioli Cotnm.

(frjgE didae,

Saxifri^a al

fhn^m non effe Ugitmum Sdxiphrdgon hoc loco ieffriptum,qu6d ea nuUisfire notif fpithymm repr<efentet. Nm
(^uc td quidem temere obijcietnr : etenm non uidco ego , quomodo Saxiphragon reile epithymo afimiUripofit,qu64
tlhti fi-utcxfitfurculofui , hoc uutem tuntum abfit kjruticefurculofo , ut uideatur potius effe quoddam capiUamen=
tum . Idctrco facile adduitmfum , utfu\fiicer codicem hoc in loco dcprauatum effe : aut Saxiphragonfrutex erit,qui
foUjs ditntaxat epithymum temuletur,ut tUajvliafatis of^endunt , qtia; in hac planta, cuius imaginem hic exprefimuSt
PUn«ae Cixi-r capiUorum inftar tenuifima conjpiciuntur . determfunt cr alta herbarum genera , qu£ fub Saxifragx nomem
clatione uulgaribus demonjlrantur , nempc Trichomanes , Adiantum , Alplenum , Filipendula , Mafilienfe fefeli,
PimpineUa qu£ hircum rcdolet , er ali£ plures herbte ; qu£ ideo Saxifragje nomine infignHitur , quod omnes urinant
cieant , cr calculos fi-angant peUantq^ . E/? porro alia qnoq^ planta Germanis herbarijs notij^ima, quam Saxifras
gam albam cognominant . Prouenit h£c menfc maiofaxofis ,arenoJis , al^eris ,fitientibufq; locistfolijshumi pros.
cumb^ntibus , exiguis , rotundis , in ambitu fcrratis , mlgaris terrefiris heder£ modo ; pinguioribus tamen , cr mofc
lioribus . Cattkm profvt tenuem , iunci modo , hirfuturn , cubitalem : in cuiui cacumine fiores prodeunt albi , candidis
uiolis non abfimiks , qui menfe lunio absq^femine decidunt . Kadix huic exilis , granulis quibufdam coh^rens , cori^
andri magnitudine , qu£ partim albicant, partim uero rufifcunt , er pro femine feruntur , amaroguftu . Folia cim
radice in uino decoda urinam cient,rcnu/m, or ucfic£ calculos peUunt . Idem pr^flant Z!rgranula , qu£ radicibits
adh£rent,fitufa deuorentur . Planta , qu£ Grecis occ§li'(Px.yov, et craf |i'<J)f «.■yov, Latinis Saxifraga, cr Italis
Safifragia nominatur .

t Qjii poft.rem6 imprej?ifunt Gr£ci Biofcoridis codices non hic,fed injinefeparatimfcriptum habent hoc caput
dc Saxifraga, intcr ea relatum^ qu£ in hoc authore adfcititia cenfentur . Hoc diHumJit , ut omnibus conjlet, ittud no
folitm Lattne ,fed etiam Gr£cefcriptum rcpenri .

LIMONIVM, HMOmVM ALIVD.

Nomini,

LIMONIVM.

cAp. xvr.

A&^anov .

LiMONioN f olia habet betae, tenuiora,& longiora , decem, & fepe plura : caulcm tenuem , re-
ftum,lilio2qualern, fetninil?usrubrisfcatentcm,quajguftataadftringunt. Semen tritum,& ex
uinoacetabuli menfurj potuoi, dyfentericis,coeliacisqueprodeft:rubra foeojinarum profiuuia fi-
ftit, Nafcitur jn pratis , & psJpftribus .

Li monii cor) Provenit Limonium , tiuUis prorfus reclamantibus notis , innumeris fire plantis in pakdibus , qut Tu

Cdetatio. mauifbntibus irrig^ntur , 4c etiam Tergejlino tradu . Hanc atitem plantamfeplaji£ fals6 Behen rubrum appellant .

qttmfi i^uii diligenter expenderit, eam, nifaUor , inueniet omnibia notis Limonio adflipulari : unde (ogftur fnteri

aut

lO

xo

30

40

S»

In Lib. qiiartumDiofcoridis . 49 f

Mtinncuerm Lhnouim effe , dutfuhm ciusgenus . Siquidcm hcrbi cjl ( ut inidgines du.e , quas Uc dmus , dper^
te dcmonJlrdiU )fblijs bct£, tenuionbm cr longioribus , dccem,f.-epc pluribus : cdulibus itcm tcnuibus , in quibusfe^^
rnen rubrum , quod gujiatum ddjirtngit . Pr^etcrcd tn prutis , prxfcrtim idiginojis, er paluftribus proucnit . Adddm
etidm quod expcrimenco compertum cji, Behcn hoc ddulterimim prxdttum cffe fdcultdttbus cr uiribus , quds Limo=- '
morcddidcriint Diofcoridcs cr Gdknus . Qudrc iwn tcmcrc mcfdduritm putAid , fipro tiero Limonto htc cas pldn=
tis depiHds exhibcrcm , qu.e tn offctnii Behen rtibri nomcn pcrpcrdm dccepcrtmt : quod idm miki pcrfudfum Jit(ut "■'■ i

ingldndis uttgticmdri.e commcnt.itiotie dicetur) eds pUne Bchcn iUud cmentiri, de quo d Mduritdiiis mcittiofxHd cft.
Vlinius libro x x . cdp. v 1 1 1 . Limotiium fylueftrem bctdm uocdri trddit . Scd huic, ut in betd notduimus, reji-dgettur
Gdlenus librofecimdo de dHmcntortimficidtdttbus, ubifc niiUdm unqudmfylueftrem betam noiiiffc fcribit : nifi qtds
I o pro ea riimicem dccipidt . Atq^ ddco hinc coUig.tmns Itcct , Limonium effe per fegenushcrbx . Limonij uires mc^ Limomi ui-
mori£ prodidit Gdlcnus Itbro v 1 1 . fimplicium mcdicdmentorutn,fic inquicns . Limontj fctncn utpote duUertm , cce^ ^^^ ^" ^^'*
lidcis, dyfcntcricis, cr ftnguincm jjiucntibus cum uino exhibent. luudt cr profluuium mulicbre . Sdtis dutem cft dcc~
tdbulimenfura, QuodGrd:ci Aeiixdviov ,Ldtiinttem Liinoniumdicunt : Itali ,Limoitio . Nomina.

AvycdTTOM! . LAGOPVS.

CAP. XVII.

so

CARYOPHYLLATA.

: Lago P vs herbafiftitaIuuminuinopota;autinfebn,cKaqua.Eadcminguinialligaturinitl
flammatione . Nafcitur in fegetibus .

S A N E^ tdm pdttcis Ldgopam perftrinxit Diofcorides, tttpote qui ne uUdm quidem eius imdginis notdm dejigna
t(it, ut drduum £quc , dtque difficilefit djfercre , quitidmftdtuendusfit in tdm ingenti pUntdrum multitudine , quurti
ttuUd dpiid homiites extdt cognitio. deteriim Nidtthicus Syludticus parum rede, meo quidem iudicio , trddidit Ldgo^
fum edM effe herbdm , qudm herbdriorum tmlgus CdryophyUdtdm dppeUdt : qudndoqtddem heec nongignitur infe^
^etibus ,fcd in montibus, cr in uijsiuxtd feptd . quod mirtim in modum fepibus opdcdri gdudedt . Dehdc ueteres *
quodfcidm, nihil memori^ prodiderunt. Nififortdjfefuerit Geum d Vlinio defcriptum Itbro x x v i. cdp. v 1 1 .cui ra
iiculds reddidit tenues , nigras, O" bene olentes . Porro c a r y o p h y l l a t a pUntdeft non uulgdris ,

neq; uiribui mefficax , argumento quod eius rddices mdnifeftum
cdryophyUip^irentodorem. Edrecentiores utuntur potd dd tho^i
rdcis internd uulnera . Quin er eiusfuccutn , admijid eeruginc ,
cuniculofis , contumdcibusq; ulceribus utiliter ini^jciunt . Eddem
olfdHu fj[>iritus recreat,ZTfrigidii robordt cerebrum.Epotd pro*
deft cceltdcis, dyfentericis,fcemindrum profluuijs, cr cruentd ex
•puentibus . Tam intus fumptd , quhnforis tUita enterocelis duxi~
lio eft . Tcmperdmentum ei excdlfdciens, er exiccdns, ut mdnifs
ftofuttt indicio eius rddices : quippe qu£ guftu odordt£ , ddftrin^
gentesq^ deprehenddntur. Quibus qudlitdtibm non modo dttenud.
r'c , difcutere , er ddftringere udlent ;fed etidm robordre . Sed ,
«t dd noftrum inftitutum reuertdmur, Germdiiorum uulgus Ldgo
pH dppeUdt herbd,qu£ Jvlid hdbet trifi>lio fimilid,oblongd: cdulem
tcnue,rotundum,hirfutumq; :femen in pdniculis pdruis, mufcofiSt
Idnuginofisq; : cui non obfcurd ddftringedi uis inefl . Proindefunt
e Germdiiis , qia ed utdntur dd detergenddm fedem in dyfenterid.
Ndfcitur h£c qtddemin fegetibus . uerim dn ed legitimdfit Lds
gopus non aufim dffirmdre : nuUus enim, quodfcidm, LdgopifdS'
ciem repr£fentduit - Ldgopi uires fcriptds reliquit Gdlenus li=
brovii. fimplicium medicdmentorum, his pducijiimis iierbis. Ld
gopus fdcultdtis eft deficcdntis,dde6 utfluxus dlui probe exiccet.
Huius pUnt£ nomen Gr^cum eft AoiydTrQv (,pdriter cr L*s
tinumLdgopus.

Lagopi conff
deratio.

Syluatici opi
nioe xplofa.

Caryopliyl -
Iat£ uires .

Lagopi uirec
ex Galeno .

Nomina.

MH^lov. MEDIVM.

CAp. XVIII.

M E D I o N in faxis,& opacis nafcitur. folia habet irl-
dis : caulem tricubitalem, & in eo florem grandem, pur-
pureum, rotundum : femine cnici, minuto : radicem do-
-^^^^»* ws^sj drantalem,crafsitudinebaculi,guftuacerbo.Qu2trita :

==^ ^ in farinam,&exmelledeco(3:a,rubrosmenfesfaEmina-

rum fiftit , eclegmate pcr aliquot dies fumpto . Semen in uino potum , menftrua pellit .

Med lON inMedidduntdxdtndfciquibufddmproditumeft.Qu6dfi-kd.fereshdberet,mirumprofi^onon Medij confi-
effetjfi non prouetvxet in Itdlia^ ubi ipfum hiUemis fdteer me non reperiffe ■, m tddijfe . Smt qui eiusjolid intubofi^

T j miliA

498

And. Matthioh Comm.

mlidfjiciant, non uutem iridi, ut communis habet leilio , qiiibus etidm Oribafius adRipulatur . Et certefacilis poluit

cjfe librariorum lapfus , ut qui uocabulorum afjinitate decepti i"^iS'i pro ai^iSi in Diofcoridefcripferint . Medijfa

Medii uires cultatcs tradidit Galenus libro v 1 1 . fimplicium medicamentorum, fic inquiens . Medij radicem contra atq-femen ip

tx Galeno. j]^jjj ^ tcmperatam effc contigit. nam illa quidcm aujlera efl, crfluxiones cohibet ctm alias, tum profluuium muliebre

quod uocant . Atfemen tantim abcfl:, ut tale quid efficiat, ut ctiam ntenfes cieat , utpote quod tenuium partium, cr

Nomina. incidentis eflfacultatis . Vt Gr£ci hanc plantam f^HS^iov , ita etiam Latini M.edium uocatit .

EVipH^lov. EPIMEDIVM.

CAP. XIX.

Epimedii con
fideratio .

Opinio cuiuf
dam medici
expiofa.

Epimed/i ui-
res ex Gal.

Noinina.

Epimedivm, caulis eft non magnus , heders folijs , denis atque duodenis, neque florem, ne-
que fruclum ferens : radice tenui, nigra, graui odore, guftu fatuo . nafcitur in humidis . Folia cum o-
leo trita , impofito catap!afmate,mammas increfcere non finunt • Radix conceptum adimit. Folia tri^
ta quinis drachmis , poft menftruas purgationes; quinque diebus in vino pota ,prxftant muHcribus ,
neconcipiant.

Q_y I Epimedium in Italia, quantum mihi perquire licuit, hoc tempore cognofcat,demonfiretci;,ha^enus repe*-
vi neminem . Quare putauerim alijs in regionibus hanc plantam prouenirc : uelfijvrtaffe nafcatur in Italia , nondum
ad noHram peruenijfe cogmtionem . Non tamen nosfugtt medicum effe in I talia materiam medicam profitentem ,
cuius nunc nomen Iibet filentio difimulare , qui Epimedium eam plantam effe cenfet, qu£ a triquetrafiiliorumfigura
quibufdam recentioribus Trinitas appeUatur : idq^ iUis coniiantcr affirmat, cr perfuadet , qui maiorem fiirfan eifide
praflant, quam ipfi Diofcoridi . Sed quod hii aperte haUucinetur, etft unicuiq-, mediocriter ctiam in re herbaria uer^.
fato perfpedum efie pofit , pro alijs tamen iam nobis oflendendim efl . Quodfacile conflabit, fi expendatur utriusq;
plant£ defcriptio :fiquidem Epimedium, Diofcoridis tcflimomo, caulis efl non magntis : folia habet heder£ fimilia,de
na aut duodena . Trinitas uero nuUo confiat caule ,fed folijs tantim modo uicenis , modo tricenii , modo quadrige-
ni/s, pluribuscji a radice cyclamini modo exeuntibus. Prceterea Trinitas primo iiatim uereflorcm edit cceruleum,mox
femen. Epimedium uero, Diofcoride authore,neq;florem, neq^fcmen profirt. Addc qiiod Trinitoi radicc nititur mul
tifida, odore non ingrato,ZTfapore adflringente . Radix uero Epimcdij tenuis defcrtbitur ,graui odore, er infipido
ac fatuo guRu . Ex quibus omnibus , ni fallor , harum plantarum difcrimcn luce clariits oflenditur , cr mediciiUius
cpinio uana apertifiime explodttur. Cceterum Plinitii libro xxvii,cap.ix. Epimedij htfloriam ad ucrbumfirme a
Diofcoride mutuatus eft : cui item Galenusftwn acceptam refirre potefl libro v i . fimplicium medicamentorum, ttbi

itafcribit . Epimedij tiis efl moderate refi-igeratoria cum aquea
humiditate . quare nttUam habet infignem qttalitatem . Mammas
cataplafmatc impofitum reitas fcruare potcft.Aiunt ucro epottl
concipieitdi /Jjcm adimcre . Vlanta , quam Gr£ci isiit-i^iov ,
Latinis fimiliter Epimedium appcllattir .

GLADIOLVS.

GUdiolihifto
xia.

El^lbi'. GLADIOLVS.

CAP. XX.

to

20

}0

X I p H I o M , alij phafganon , ahj machrronion ,
Romanigladiolum uocant. nomcindeaccepit,qu6dfo
liumgladij praebeatfpeciem. Iridi fimileerat,nifi mi-
nus,&anguftiusuideretur,&gladij modo mucrona-
tum , neruofumque . In caulem exit cubitalem , in quo
purpurei flores, in ordinem digefti, inter fe diftant : ro-
tundofemine: radicibus geminis,vna paruorumbul-
borum modo, fuperalteram infidente,quarum inferior
gracilis eft , fuperna uberior. nafcitur in aruis . Superi-
or cum thure illita , admifto uino , fpicula & aculeos e
corpore extrahit : panos cum lolij farina , & hydrome--
litedifcutit:qua derehuiufmodi emplaftris inferi fo-
let.menfes impofita trahit. Superiori radice exuino
pota , venerem fti mulari, & inferiore fumpta fterilefce-
retradunt. Superiorem quoque utiliterinfantiumente
rocelis , cum aqua potui dari pracipiunt .

NAsciTVR Gladiolus , quem Grxcixiphion uocant,
frequens in Retruria , <y in comitatu Goritienfi , in pratis , cr
in aruis interfegetes : unde Scgetalis plerifq; dtcittir . httiuiflo^-
res noRri uulgo appcUant Monacuccie . Eolta ci iridis, bretiiof
ra tamen , o" angttfliora, lineis tiertiorum modoflriata, mucro=
nataqi . Caule attollitur cttbitaIi,fuccofo : in qtioflorcs emicat
purpurei , paribus interfe f^atijs diflantes , qtu etiam iridisflo='

res

40

Jo

10

%9

90

quartumDiofcoridis. 499

rcsfbmu cjfigieq; plurimm amuUntur, qudnqtwn Gladiolo mi=

norcs funt , o uno tunttun colorc conjiaiit . Prodit cx his fcmcn

( ut Diofcorides tnquit ) rotundum . Kadicihus cohxret gcminis ,

rotttndii, prcluicji ucrtictllonm modo,tin.tfuper alteram in/idcn=

tc ,albicantibu{,hulbofisqi. ii£ obtcgtintur captUacco itnwlu^

cro, in nigru purpurafcctttc, tteluti croci radices . C£terum quas.

«w tradidcrit rriofcoridcs, qttod fttpcrior r.tdix magnitudittc infi:=

rioremfuperat ; plerunq^ tamcn cotttraritim uifttur. Pltnitii por= Plinius a Dio

ro hac in hijloria k Diofcoridc diffctttit ifiquidcm Gladiokm, qttc '=0"'^'= '^iflen

in aruii nafcifcribit Diofcoridcs , in paluftribus w cr aqtiolis itt= '"'"' '

ueiiiri exiftimat . Exquo facile crcdtdcrim , Plinio ilhtm iiocari

Gladiolum , quem pafim officin£ Acorum nominant . Gladtoli Gladioli ui-

mcminit Galenus libro v 1 1 1 .fimplicium mcdicamcntorum , ubi "^ ^^ ^^^-

fic inqttit . 'Ktphij radix, c maxime altera, qtise fuperior eft , dt=

trahentem, digcrentcm, er cxiccantemfcilicctf.tcttltatem etiam

pofidet . li£c plantu | l'($lov Grxce uocatur : Latine, Gladio^ Nomin».

lus : Arabice, Kaftflon : Italice, Gladiolo:. Gcrmanicc, Schuuer^^

tel : GaUice, GUi5,cr Glaitel .

Zsa^ydmv. SPARGANIVM, CAP. XXI. -

Sparganion, aliqui xiphidion uocant . fo-
liahabetgladioli,fedarftiora,&in terram magis pro-
cumbentiarin fummo cauleueluti pilulae prominent,
inquihus femen. Contra ferpentis uenena,radixcum
uino datur. v^oinuc:

X Y R I S.

40

50

ExisTiMAT RueUiuieampldntdmeffeSpdrganium,
qu£ in aquofis locis prouenit , qudm herbdriorum uulgtti Spdtu=
Idm fcetiddm dppeUdt . Veritm h£c , ut in proximd commcntdtioz^
ne dicetur, nil aliud eft, quam Diofcoridis xyris . Qjiare mihi pld.
ne reftUendd uidetur in hoc RueUij opinio . Siqtiidem herba h£c ,
qudm ideo spdtukm fcetiddm cognomindnt , qujdgrduem exhd^
let odorem,ft)Ud quidem hdbet glddioli ^fed Idtiord, longiordcf; ,
minime in terram procumbentid . Adde etiam quod iUd in fummo
cdnle non pilulds , qu£femen continednt ,fed fiiUiculos , dut fili^
quM proftrt . Syludticui spdtukmfcetidam defcribens, eius hifco
ridm Pdttlo Aeginet£ perperm dcceptam refert : id enim ipfe in
Pdulonusqudm potuireperire . Seddd Spargdnium noftrare^
dedt oratio. Vidimtts hoc primitm in agro Romano apud Tolpham
prope dluminisfodinas ad pedemmontis Ronconi, er deinde in d-
lijs pkriiq; locis ^folljs gkdioli , ardioribus : pilulis in cdulis cd^
citmine pktani proximis, herhacco colore , in quibus femen con»
tinetur.Sanequampducisde Sparganiodijfertiit Galenus libro
viii.fimplicium medicamentorum , ftc inquiens. Spdrgdnium
er ipfum deftccdntis eftfdcultdtis . Uomen Gr£cwm hdbetpla
tdh£c aTSX^yoimv : Latinum item,Spargdnium : ArdbicmjSda
fdrhe rdmon: Italicum, Spdrganio .

Sparganti co-
lideratio.

Syluatid er -
ratum.

Sparganij &-
cult.exGal.

Nomina.

SvflV. XYRIS.

CAP. XXII.

Xy Ri s folia habet iridis,latiora,& in caciiminc
mucronata; quorum medio caulis erumpit,fatis craf-
fus , cubitalis , ex quo fiiiqux triangulares dependent : in
quibus purpureus flos,in medio puniceus : femen in fol-
liculis, fimile fabis, rotundum , rubrum, acre ; radix lon-
ga, geniculata , rufa . Contra capitis vulnera , fraftaque
efficax eft : aculeos, & fpicula omnia,citra moleftiam ex-
trahitjadiedafloris seristertia parte,& radiciscentau-
nj, ac mellis quinta; tumoribus , & colledionibus illita
cum aceto medetur . Radix ex pafTo bibitur , ad conuul-

fa.

j o o And. Matthioii Comm.

fa, rupta , coxcndicum dolores , ftrangurias , & alui profluuia . Semen tribus obolis potum , vrinara
vehementius impellit : & cum aceto , lienem abfumit .

X Y R I s pluribm locis prouenit in Italiit, prxfcrtim in HctrKrw, nuUis deficientibus notis^qucts ci tribuit Dio^

fcorides . Eam uulgm Spatulumfxtidim appelht, quSd etusfvlid,/immbus attcrMtur, grauem er iiigratum red=-

Xyridis uJres ^^n^ odorem . Sunt qui huwfcefucco utantur adfcabiem , uitiliginem , cr lichenas . B.anc memorice prodidit Ga=^

ex Galeno • ^^^^^^ j^i^^g ^ j j i^jimpUcium mcdicamentorum , ubi de eius uiribus ita dijferit . "Xyri^ tenuium partium , attrado^

rix, digerendi, ac nimirum etiam deficcandi eji facultatis , cim radix, tum multo etiam magv; eius fuilus : qui qui^

Nomina. dem cr urinam ciet , ZJ Uenes induratosfanare potefl. Flanta Gr^ci^ §vf iV, Latinis quoque 'Kyrii dicitur : Ara-

bibuSi CaforM : uulgo, Spatulafitida : Germanis,Vuandtleufz : Uij^anii,Lirio f^adanal : Gallis,Glaieul Sauuage.

Xyridis con
fideratio.

Ji'yXO\J(Sai. ANCHVSA.

CAP. XXIII,

td

Anchvs a, quEalionominecalyx,aut onocka appel]atur,folia habet Ia61:uc2,in acumen
faftigiata , hirfuta, afpera, nigra, multa , ab radice quoquo uerfum humi fparfa , fpinis horrida : radi-
ci crafsitudo digitalis , quse aeftatc prouenit , & manus inficit fanguineo colore . Ijeto folo nafcitur .,
Radix adftringit : ad ambufta , & uetera ulcera, ex oleo & cera efhcax eft ; igni facro cum polenta me-
dctur : lepris, & uitiliginibus illinitur ex aceto : partus extrahit,vulu2 indita . Eius decoftum renura
uitijs, lieni, & bile fuffufis datur : & fi febris fit , ex aqua mulfa . Siftunt aluura folia in uino pota . Ra-
dice pigmentarij vtuntur ad unguentorum fpillamenta . Eft & altcra, quam aliqui alcibiadion , aut
onochiles appellarunt. Hsc a priore diftat, quod minora habeat folia, fed fimili modo afpera : ramu-
1-os exiles, in quibus flos purpureus in puniceum uergens confpicitur : radices habet rubras , praelon-
gas, qux mefsibus fanguineum fuccum fundunt . in fabulofis nafcitur . Vis ei, folijsq; ineft, quae con-
tra uirus cura reliquorum ferpentium, tum maxime uiperarum auxilietur , fiue cibo , fiue potu , fiue
alligatu : nam fi quisquam mandens, in ferpentis os infpuat, eum necabit. Eft & alia huic haud dif-
fimilis, femine puniceo, minore . Cuius femen manducatum, fi in ferpentis fauces infpuatur, eam in-
terficiet . Radix acetabuli menfura cum hyflbpo , & nafturtio pota, latas uentris tineas excutit. ■

ANCHVSA PRIMA.

ANCHVSA ALTERA.

.•> ;;or

ui::;. r/i

J6

40

jo

TKIA

InLib. cjuartumDiofcoridis. joi

ANCHVSA TEB.TIA.

T R I A fnnt Aiichufe genera , qu£ hlc a Diofcoride fcri- Anchufarum
buntur : cjuunqudm Vlinio libro x x 1 1 . cap. x x .quartum quoq; conliderauo .
gcnm additiir , qiiod pfcudoanchufum ob id appelltttam ait , quo=.
mm primo aiimmgcncri quadantenu^ fimilis ejl , hirfutior ta=
men hxc , lanuginofior, cr minu6 pingim ,fvlijs tenuioribus , cr
Imgiiidioribus . Scd hanc nufquam equidem uidi,cum tamen alidi
omncs locii compliiribtis in Italia inueniffe me certofciam . A«=
chitfx omnc genus in toto fere caule purpureos explicat flores a
uulgari buglofjo non longe difimiles ,quanuis Anchufis magis
fubrubentes ,magiiq; expanfi j^edentur . Galcnus inter An= Anchurarura
chufis tycopfim qiwquerecenfet librovi.fimpliciummedica^ ""^***^ ^***
mentorum , ubi itafcriptum reliquit . Anchufe quadrtiplex ^cs
cics eft. Qjiarum onoclea qiiidem radicem habet admodum refria
gerantem, cr deficcantem, tum adflringentem , crfubamaram ,
tum qu£ fufflciat extenitandis , cr extergendis humoribus bilio-
fis, corporibmq^ condenfandis . Ctetertmftilia habet imbeciUiord
quidem radice, adftringunt tamen cr ipfa , er deftccant . Vorro
lycopfis cognotninata reftigerat, et deftccat, magisq^ radix eius,
qumonoclcfe adftringit . At onochelos calidior eft,cr magis me
idicata.n4in plufcuhmhabet cr gufluipfo protims acrimoni<e .
Hac uero ftiam calidior efl parua , quce er amarior, er magis es.
' tiam medicata eft . Anchufte non omnes easdem uires obtinent .
Ndw onoclea quam uocant, radicem habetfimul adftringentem ,
crfubamaram , corporibm condenfandis , O" modice extenuan^
dis idoneam ; tum ahftergendii quoque , GT abhendis biliofis , O"
falfisfuccis . Didum enimfupra eft , quod qualitas acerba mifta
amaritudini ea prieftare queat . Sicfane regio morbo , er lienos.
fis, er renum affe^ibus eft iitilis .Sedcr reftigerare idonea e/i.
crfane cum polenta iUita iuitat eryftpelata,^ abftergit non mo*
do epota,fed Zirftris impoftta . Troinde uitiligines^O' lepraxfa*
nat cum aceto . At radicis quidem hac operafunt , er operumfa
cultates, quas diximus . Atfolia ipfim herb£ radice quidemfunt imbeciUiora , non tamen aliena funt d reflccatione ,
cr adftridione . Itaque etiam proflmiumfanant pota cum uino .Etqu£ Lycopfis nominatur eodem modo eryfipeloa
tis congruit, cr radicem habet quam onocleu magis adftringentem . At onochili , cr alcibiadij cognominat£ uis ma*
gis eft medicata . Nam crguftu protinus maiorem habet acrimoniam , er eos qui a uiperis morfifunt , admodum iua
uat tum iUita, tumfufj^enfa, tim efa . Keliqua uero, nempequarta , qu£ parua eft , zxftre nomine caret ex iUisfola ,
alcibiadio quidem perftmilis eft , ucritm er amarior, cr magis medicaminofa : ac proinde ad latos lumbricos idonea ,
oxybaphi menfitra cum hyffopo, cr nafturtio epota . Qu£ otvyovaoi. Gr£ce, hatine pariter cr Italice Anchufa uoa Nomina.
catur : Germanice, Kodt ochfen zung : Hifpanice, Soagem : GaUice, Orchanette .

^° AiJit4lf. LYCOPSIS. CAP. XXIIII.

Lycopsis, quse&anchufaanonnullisuocatur,folijseftla<n:ucJB,Iongioribus, afpcrioribus,

latioribusque, crafsis, ad radicis caput recidentibus : caule longo, refto, fcabro,hirfutis adnatis, mul-

tis, cubitalibus: floreinijsparuo,purpurafcente:radice rubra,& adftringente.nafcitur incampe-

. ftribus . Cum oleo radix illita, vulneribus medetur : & cum farina hordeacea , ignibus facris : fudo-

res perunfta mouet, adicclo oleo .

E G o quoqi una cum 'RueUio, er Vuchfto uiris doHiftimis, crederem Lycopfin eam effe pkntam, quam offlcin£ Lycopfis con
legitimi Cynoglof.i uice paf?m ufurpant, uocantqi Cynogloffam ^fi tamen h£c radice rubra, non autem candida nite fideratio.
% 0 retur :ftfvlijs uircfceret aj^eris , non autem Uuibuf, ad terram recidentibui,nonfHrfm f^eilantil>HS :fi caule affur^

geretfcabro , non moUi : fi deniq; Plimui huic fententi£ non prorfus refragaretur . Vorro cum Plinium uideam libra Opinio re-

5C X V II . cap. xi.de Lycobfifeorfum traSiaffe, er flmiliter de hoc Cynoglof^i genere priuatimfcripfiffe lib. xxv. probata .

cap.vi 1 1 . cogor omnino,ut ingenue dicam,ab iUis diffentire . Potius eni\n adducor, ut credam, Lycqpfln herbam efa

fe anchuf£ non ahfimilcm : quam ideo non temere Galenus, z:TA'^titK eu/mfecutus in anchufaxwmgenere retulcrunt,

utfuperiori commentatione diximus . Lycopftn, quam ego legitimam effe exiftimo, uidif^pitts in campcftribus,fi»

tientibus, aridisq; locis enatam , anchuf^ adeofimilem , ut (tix ab ea difcerni pofiit . C£teritm qttoniam in huius libri

quarti progreffu, Deo iuuante , nobis de Cynogloffo difftrendum eft fuo proprio capite ; idcirco difputatio quodnam

uerumfit Cynogloffltm, cr nunquid iUud effe pofit , quo offlcin£ uulgo utuntur , in iUud tempus commodiiis differe»

titr : Lycopfts,ut Plinius eft author loco citato,f^lijs efl longioribus,qum laduca ,craftioribusq; : caule longo^hir»

futis adnatis, multis, cubitalibus :flore paruo , purpureo . nafcitur in campeflribus . Htfc herba Gr£cis AvK o\lf, Nomina.

Latinis item Lycopfts, Cir Italis Licopftde appeUtttur .

i'yioK

JOS

And.Matthioli Comm.

Echii confi-
deratio.

EXlo». ECHIVM. CAP. XXV.

E c H I o N foliahabetprilonga,arpera,aliquantiim
tenuia,anchufcEproxima, minora tamen,fubrubra,&
pinguia, fpinulis tenuibus horridula : cauliculos exiles ,
numerofos : minutaq; utroque latere folia, expanfa, pin-
nataquejuigra, in fummo caule proportione minora:
florcsfecundumfolia purpureos,in quibus feminacapi-
ti uiperaru fimilia infunt : radix nigricat,digito tenuior :
Qu^s non percufsis modo a ferpentibus ex uino prodeft;
fedeos quianteabiberinc^feriri non patitur. Folia,&
femen idem prsftant munus. Lumborum dolores fedat:
in uino,aut forbitione fumpta,lac extrahit.

E c H I o N i uiperis omtiino mmen adinuenit (uiperu enim

Grxcis exif dicitur^uelquodfemenproftrdtcdpitibus uiperinis

fimile , uel quod uiperarum rnorfibus prcefldntij^imum/it medicd^

mentum. Uanc herbum ab Alcibio quodamfuifje inuentam author

eji Nicander in theriacis,cr proindc a pojleris cognomine Alci=

biacum appeUatm . Is enim dmfecus aream dormiret , k uipera

in extremo inguine idus efl . excitatusq^ a fomno ex hac herba

fuccm commanducando palato cr dentibus exprefit , haufttq;

in corpus. M.anf£ uero herbie reliquum uulneri fuperimpofuit

contra dolorem.quo medicamento liber euafit.Vnde pojlea Echio

nomen inditum eji Alcibion ab eo,quiprimus oftenderat,quanttm

uiribus poUeret contra uiperarm iiius . Numeniusfcriptor

grauifimus duo Echijgenera inuenirifcriptum reliquit . quorum

alterm Ocimoides appeUari inquit , quod folia ocimo fimilia ha^

beat : altervm uer6,quodfolio eft j^inis horrido, priuatim Echion

nominari . Idfane quod in theriacis ante ipfumfcripferat 'Rican^

der . Quibus uidetur etiam Hiofcorides adftipulari , quippe qui

^chio ftatim fubiecerit Ocimaftrum . Uis quoque fubfcribitTlinius libro y.-x.v .cap.ix . fic inquiens . Echios

dum eftgenerum : alterafolijs coronata, pulegiofimilis : altera lanugine diftinguitur f^inofa , cui cr capitula ui^

Plinjj lapfus . per£ fimilia funt . Sed tamen ignoraffe Plinium Alcibion , er Echium idem effe ,fatis manifrftum eft :fiquidem

is lib. XXVII. cap. v. Alcibios , inquit , qualis effet herba , apud authores non comperi . Ex cuius uerbis iUui

facilecoUigi poteft,qu6d fcilicet Vlinius non fatis kccurate Nicandrm legerit, Cieterum non parua admiraa

.■.:;,. tio emcapiet,quiin Echio diligenteropus prudentif?im£ naturx perfj^exerit ,nempe quodipfumgenuit uiperis

tiis capitulis , ut ita apud homines , quorum potif?imum curam gerit , teftatum relinqueret , eam herbam prceftantif^

fimam efje dd huiufcemodi lethaliumftrarum morfus . Echium , quod ubique fire proueniat , aridis prcefertim locis,

f<epe in Uetruria, in agro Tridentino, cr Goritienfi uidimus ,femenc^ eius uiperinum decerpfimus ad antidota . Her

ba efi anchufne, quisfecundo loco Diofcoridiredditur, non abfimilis . Vocant quidam fylueftre Bugloffum . F/ores

proftrt hiec in rubeum purpurafcentis inter minuta fblia a medio caule adfummum : e quibusfemen prodit nigrum,

hirfutis,f^inofi5^inuolucrisinclufum,uiperarumcapitibusfimile.l<ioninuenio Galenum uUam Echij mentionem

Echii uires ex feciffe in libris , quos defimplicium medicamentorum facultatibm edidit . Vaulus tamen eiia uires defcribit Diofcos

Paulo . ridemfecutus libro v ii . ubi h<ec reftrt . Echion , alij doriada , nonnuUi alcibiadion uocant . Spinofx herba eft , qute

non modo aferpente commorfis cum uino pota auxiliatur ;fed prcefumentes quoque ex iilu nihil moleftum patifinit.

Nomina. Quod Gr<eci txiof > Lrffwj quoq^ Echium dicunt : Itali, EcJno : Germani > Vuild ochfen zung : Hi/f <tni , YerK<t

deUabiuoruiGaUii^ugloffafauuage^

€i\l^o&^{s. OCIMASTRVM.

CAP. XXVI.

Ocimaftri co-
fideratio .

OciMoiDES, Latiniocimaftrumuocant,foliafertocimi,&ramos dodrantales,hirfutos:
filiquas hyofcyamo fimiles, femine, ut gith, nigro przgnantes . Vim habet femen in uino potum,
qua uiperarum, csterarumque ferpentium morfibus medeatur . Datur ifchiadicis,cum melle , uino ,
myrrha , & pipere . Radice nititur tenui , & fuperuacua .

OciMASTRVM, fiuefylueftreOcimumidipfumnobisappeUareUceat,pdf?imcopiosenafciturinItaliat
prxfertim interfegetes prope fepta , ZT in agrorum marginibus ,fvlijs fane fatiuo fimilibus : ramulis hirfutis , qua=-
dratis, dodrantali , uel cubitali longitudine : in quorumfummo flores emicant,candidi , quandoque uero purpurci , id
^uodfilentio pr<eteri]t Biofcorides : e quibus uafcuU erumpunt hyofcyamifigura , capaci uentre , ar^is faucibus ,

per

10

xo

30

40

50

OCIMASTRVM.

10

InLib.quartumDiofcoridis. joj

per ambitum denticuUtis, uipcrinis atpitibus ftmiliu : in quihus

femcninduditur mgrum ,meUnthiofirmc fmile .n^c UdfcuU

itd 4 nmrafaiU pueri noflrates coUignnt , ubi exarucrint :fi=

quidcm, ckmfemen exciderit, ijs intusfufflantes acutifima edtit

fibtU :fic cnim nutura pueris intcrdum ludendi prxbuit mflru-

mcntd . Nieminit huius Nicunder in thcriacis intcr echijgencra,

fic mqmc ns. E chij gcncra duo : altcrum j^iiiofo folio , anchufne

fimtle : altcrum miiwribus filijs , cr purpureo flore , ajpero U=

nuginofoq; caulc , capitulis uipcrarum figura . Ocimaflri tn^ Ocimaftri uir

rcs l radidit Galcnus in calce libri v 1 1 1 .fimplicium m.cdictmcn '^^^ ^" ^***

tonm , ubific iiiquit . Ocimoides quidam Philita:rium cognomi-

nant . Radix fuperuacanca efl . Atfemen tcnimm partium , er

dcficcantis citra mordacitatcm facultatis cfl . Rerba Greecis Nomina.

cix.i^oiiHf ,Latinis Ocimoidcs, er Ocimaflrum appelUtur :

Italis, Bafllicofaluatico : Hif^anis, Albahaqua montefina : Gal

lis,Bafilicfauuage.

xo

ro

E R I N V Si

140

EflWf. ERINVS.

CAP. XXVII.

E R I N V s nafcitur apud fontes , & fluuios , folijs
ocimijfed minoribus, parte fupernadiuifis: furculis
quinis,fenisve,dodrantalibus: flore candido : femine
nigro, & acerbo : folia , & caules lacSeo fucco turgent .

Semen drachmis duabus in quacuor mellis cyathis o-
blitum , oculorum fluxiones cohibet . Succus cnm ful- .
phure, & nitro inftillatus, aurium dolores fedat .

E T s I nonnuUi Tiiofcoridis codices habeantur , in quibus Efin« confi-
non legitur Erinum aliquo Udeofucco turgere ; non defunt ta^ ««ratio .
men cr in quibuspUne oppofltvmfcriptum inueniatur, quorunt
ledio mihi magis probanda uidetur non infirmis, ut arbitror, ni^^
xus rationibus . Quippe quod herbam hanc apui aquarum riuu=^
los uiderim,legerimqi Udeofucco manantem,ade6 ut eo manui
inficeret. Quodprxterea Flinio reddatur ErinusherbaUdos
ria,feuUdemadenslibro ■x.xiii.cap.Yii.ubiie eahxcme^
mori£ prodidit .V.erba,inquit,quam Graci Erinon uocant,red=
denda efl in hoc loco propter gentilitatem . Vahno alta efl,caus
liculis quinis ,flre ocimi flmilttuiinc , flos candidus :femen ni~
grum, paruum-,quod tritum cum meUe Attico oculorum epipho^"
ris medetur . Manat Uilc multo, er dulci . lierba perquam uti^^
lis auriumdolori,nitriexiguo addito . lolia refiftunt uenenis.
h£c Vlinius. Cteterum Erinifacultatis aduerfus uenena non wes
minit Diofcorides , quanquam l^icandro , ut qu£ ad idprx&et ,
addatur in antidotis . Galenus hanc herbam non Erinwm ,fed E=
chinon appeUat :neq} idfane mirum cfl, quandoquidem in uetu^
flis aliquot Diofcoridis codicibus Echinos legitur . De qua
dijferens ipfe Galenus libro Yi.fimplicium meiicamentorum y
fic inquit . Echiniherb£ femen acerbum eft : ac proinde repeU
lentis , zr exiccatoritefacultatis, Vtuntur eo ai oculorum , O"
nariumfluxiones . Qu£ herba Gr<ece e^ ivo;, "Latine Erinumt Noraina.
O" Ocimum aquaticum nominatur : Italice ,'Erjno ; Hil^anice 3
Bafilgodelhagoa.

A'-yf(B?)f. GRAHEN. CAP. XXVIII.

G R A M E N geniculatis ferpit ramulis, a quibus ra-
dicesfpargitdulces ,articuHs praecinftas^foha acumi-
nata, dura, & ut arundinis parua? lata, eaque iumenta, &
boues pafcunt . Trita radix jUitu vulnera conglutinat.
Decodumeius in potu,torminibus medetur,& vri-
nx difficultatibus:calculofa etiam veficx excremcnta

comminuit.

£riniuire«ex
Galeno.

yo4

And Matthioli Comm.

GRAMEN.

xnitaoVi

Graminis hi-
floria ex Pli.

comminuit. Eft & arundinaceum gramen , priore
multo maius , quod iumenta necare traditur, priiertim
in Babylone : idque iuxta uias nafcitur. Qiiod in Par-
nafo montegignitur,denfius fruticat : folijs hederaceis :
flore odorato, candido : femine paruo, non inutili : radi-
cibusquinis,autfenis,digitali crafsitudine, candidis,
mollibus, & admodum dulcibus . Succus fi in vino cum
melle pari, & myrrhcE dimidio decoquatur, adijciantur-
quepiperis,&thuris tertiE portiones,prob3tifsimum
erit oculorum medicamentum : id in f rea pyxide recon-
ditur. Decoftum radicis idem, quod herba, prsflat. Se-
men vehementius vrinam impellit : alnum, vomitiones-
quefiftit. Natum inCiliciagramen,quodincol2Cin-
namappellantjbouesinfiammatjfi eouirenti fjepepa-
fcantur .

I ^ V LVKA, ac udria funt GraminK generd :fiquidem prie^
^ ter h<ec tria , quorum mcminit Biofcorides, dlid quoque trid dcu-
\ // ^a '^'*f 'g'^"^'"^ Vlinio redduntur lib. x x 1 1 1 i.cdp. x i x . ndturdlis
j/ ^jr hiftoricc, fcw uerbis . Grdmen ipfum, inquit, eft inter herb.if uuU
f ' /y gdtifimum : genicuktis fcrpit internodijs , crebroq^ db ijs , cr ex
cdcumine noutn rddices jl^drgit. Folid eius in reliquo orbc in exj=
' litdtem faftigidntur . InPdrndfotdnttm hederdced f^ecie den-
flus, qudm ufqudmfruticante :flore odordto, cdndidoq^ . Ih)kc«=
ti^ herbd non dlid grdtior,flue uiridis,flue infocnoflccdtd. Th«=
ditur afj^erfd aqua. Succumquoqueewsin Pdrndfoexcipi trds.
dunt propter ubertdtem : dulcis enim hic eft. Innicem eius in rea
liqud pdrte terrdrwmfuccedit decoiium dd uulnerd conglutindn^
dd . Quod €r ipfd herbd tufd praftdt iUttd, tueturq;,cr db infldm
mdtionibus pldcdt . Becoilo ddijcitur uinum, dc mel db diquihti^,
Cr thuris, zx piperis, myrrh^q^ tertice portiones . Riirfusq; co^
quitur in £reo Udfe, dd dentium dolores , O' epiphords . Kddix deco^d in uino torminibus medetur , er uriti£ diffi::
cultdtibm, ulceribm ueflc£ : cdlculos Jrdngit . S emen uehementius urinam impeUit : dluum , uomitionesq; flflit . prf=
tidtim dutem drdconum morftbus auxilidtur . Quod e grdminum genere feptem internodid hdbct , cfficdcifime cdpiti
contrd dolores ddaUigdtur . Sunt qui cr dculeatum grdmen uocdnt trium generum, cim in cdctmine dcidei funt plu
rimkm quini, ddilylon uocdnt . Hos conuolutos ndribus inferunt , extrdhuntq^fxnguinis ciendigrdtid . Altero , qtwd
eft dizoo flmile , dd pdronychid , er pterygid unguium , O" cum cdro unguibus excreuerit , utuntur cum dxttngid .

Tertium genus , quod tenuius eft , ndfcitur in pdrietibus , er tegulis . tiuic cdufticd uis eft . Siftit ulcerd , qute fers
punt . Grdmen cdpiti circunddtum ,fdnguinis e ndribus fluxiones flftit . hxc Vlinius degrdmimbus . Catcrlim hinc
cmnibus pUne perf^ictmm cjfe puto , Grdmen , quod in Bdbylone , quodq; in Pdrndfo monte prouenit , nongigni in
Itdlid : qudnqudm iUud primum, dc uulgdtwm genus nobis pdjlimfi-equentifimum ndfcdtur . Neque iUud quoque cm=
nibus non cognitim er uulgdre eft , cui in cdcumine cdulium quinifunt dculei , uelutidigiti , quos pueri iidribus infe^
runt extrdhuntq; , utfanguinem elicidnt . tidnc herbdm B.etrufci db effedu uulgo appeUant SdnguinettdtdUj Cdprio=
Id . De qud Idtius in Coronopo diximus, ubi Leoniceni, er RueUij fententidm reprobduimus,qui hanc er Coronopum
Diofcoridis uitdm er ediidem herbdm effe dfferuerunt. Verim dc Coronopo fepdrdtim dijferuit Plinius libro x x 1 1 •'
Graminis ui- cdp.x I x .fude ndturalis hiftoria . Sed idm Grdminibus fuds redddmus uires ex Gdleno , qui de ijs agens libroy. i .
res ex Gal fimpliciim medicdmentorum , itafcriptum reliquit . Grdminisrddix mediocriter fiigidd eft, zrficcd, morddcitdtem
qudnddm exigudm, er pdrtium tenuitatem obtinens . At hcrbd ipfd primo quidem exccffu refi-igcrdt , in humiditdte
uero, zrficcitdte moderdtd . Porrofemen dlibi quidem imbeciUum cft , in Vdriufo uero deficcdtorium , er tenuiim
partium, crfubdcerbum . Grdmcn efculentdm hdbet rddicem,ubi moUisfucrit, dulcem quidem inftdr dqu<£,fed dcre
quidddm exiguum, Grfubdcerbum obtinentem . H^ec herbd pldiie dquedguftdiitibus eft.Bx quibus dpertum eft , rd^
dicem modice effe tumfrigiddm, tumficcdm : dc proinde crucnta ulcerd glutindre . At ipfd hcrbd iUitd,non uchemcn
ter refiigerdt, in mcdio conftitutd humiditdtis,zr ficcitdtis . Vorro inorddcitds O" tenuitM, qu£ rddici inefl, exigua
eft quidem,fed interdum tamen Idpidesfrdiigere dffolet,fi quis cdm decodam cbibdt . At fcmen dlterius quidem im=
beciUtm eft , eius uero qu£ in Vdrndfo lufcitur, urindm ciet : crfluxus uentrii, er ftomachi reficcdt : uis enimcius
Nomjna. eft exiccdtorid , tenuium pdrtium , Grfubdcerbd . Berba , qu£ Gracis xy^ccSH , Ldtinis Grdmcn dppcUdtur :
Ardbibus , Vdgem , Negen,feu Negieii, Thel, Ke/,er Negil : ltdlis,Grdmignd : Germdtiis , Grafz : llif^dnis,Grd*
m<t 3 V Grmcnhd ; GMis , Dent de cUm .

ZiS^Hpirif»

In Lib. (juarcumDiofcoridis.

o\

JO)

SIDERITIS PRI.MA.

SIDERITIS ALTERA.

10

*o

$•

SIDERITIS TERTIA.

40

5«

ZlJHjTriJ. SIDERITIS. CAP. XXIX.

SiDERiTiN aHquiheracleamuocant.foliaha-
betmarrubij,fedIongiora,fatis ad frondem quercus,
aut faliuaeaccedentia,minora tamen,& afpera:caules
edit quadratos,dodrantem altos,autctiam majores,non
iniucundi guftus , aliquantumque fubflringentis : in
quibus per interftitia orbiculats uertebr3^,ut in marru-
biofpe£lancur:&femenincis nigrum. nafciturin pe-
trofis . Illita folia,fuapte ui uulnera line inflammationis
periculo iungunt:.

•HhflTlil-ri^tt. SIDERITIS ALTERA.
C AP. XXX.

A L T E R A Sideritis binum cubitorum ramulis,exi
libus : folio filitis, numerofo, utrinque per oras diuifo ,
pediculo longo,prodeuntibus e fummo alarum finu fur
culis , longis, lenuibus : capitulo in cacumine orbicula-
to, afpero : in quo femen continetur, quim betse rotun-
dius aliquant6,ac durius . Huius uis, foliorumque ad
vulnera , prsEcipua eft .

Zl^HgrrlfTgiTH. SIDERITIS TERTIA. CAP. XXXI.

SiDERiTiN aliam efTetradunt, quam Crateuas heracleam uocat, in maccrijs,& uineis nafcen
tem : folijs, ab una radice mulcis,coriandro fimilibus,circa coliculos dodrantales, l2ues,teneros, fub-
candidos,atque fubrubicundos : fiore puniceo , paruo, guftanti amaro,& lento . Huius ea uis eft , ut
^uanuis recenti vulneri impofita , fanguinem fupprimat .

V Tria

Sideritidis ctj
Gdcratio.

T

o

And. Matthioli Comm.

Fuchsi) erra-
tutn*

Ruellii opin.
reprobata.

V1r?i aure£
ficieSj & ui-
tes.

Sideritidisui-
.restxGal.

Nomina.

T R I A Sideritidis generdpr^ter Achittea^e quafequenti cdpite dicetur^htc (iDiofcorideripr£fcntdri con*
Jidt . Quorwn etfi tttdm, qu£ fccundo loco dcfcribitur, dntea in nofiris Itdlicis commentdrijs mc nunqudm inuenijfey
dc uidiffe trddiderim; edtamen hoc dnno Pijis dd me mifit Lucds Ghinus Torocornelicnjls uir rei medic£ pcritifimws.
Keliqud uero generd idndiu nouiffc nos putdmus , quod cd omnibus notisfudm qu^q^ hijioridm fequi deprehenderi^
tnus . C£tcrum ncmini mirufit, quod tdm uarid efjigie prim£ Sidcritidisjblid reddiderit Diofcorides, ut qui ea modo
mdrrubij, modo quercus, modofdlui^fgurd depingdt. Quippc corum longitudo fdlui£ dcccptx refirdlur oportet :
fcdbritics dcindc fupcrficietcnus, dcfubdlbidwi color tum cidcmfdlui£,tum mdrrubio : qucrcui poflrem6,qu£ in dm^
bitu cfl diuifurd. Sed cd mihi quidem nM prorfm prim£ Sideriti ddftipuUri uidetur,cu!us imdgincm expref?it Fks
chfiui infuo infigni dcftirpimn hifzorid commentdrio . Siquidem perf^icuum efl,qu6d eius pidurd nonfolion non pr£
fefertfolu, cr cdulcs, qu£ sideritim ucrdm refirdnt ^fcd etidmfiores eius j^icdti in cdcumine, non in cdulibus inter
filid mdrrubij modo,pldne uer£ s idcriti refi-dgdri conf^iciu n tur. Kuettius porro Sideritim hdnc nonnuUis herbdtn
luddicdm dppeUdri trddtt . Vcrimfi is luddicdm ittdm intettigit, cuius libro 1 1 . meminit l^uicennd, ntiUo modo erro=
ris culpd u.tcdrc potcfi . lidm Auicenn£ luddicd herbd nilfdne dliud dcfigndt,qudm eruum. Sunt tdmen dliqui,qui
hcrbdm ludaicdm, itcmq; Pdgdndm cdm nomindnt , qu£ herbdrijs , cr mcdicis quibufddm v i rg a aured dicitur ,
cdide rubcnte, bicubitdh, Uui : filijs oUu£ htioribus , circum minutif^ime ferrdtis , infuperficie Uuibus :fioribi{S in
fummitdte cdulium j^icdtis, colorc dureo, non tdmen dnthemidis modo rotundis, rddidtisq;, ut edm minus rede depin
git Tuchfitis .flores ij, ubi mdttiruerint, tn pdppos dbeiint . Yidnc chirurgici in Germdnid , dlijs qtdbufddm ddditis , ijs
filiciter potdndam exhibent, qutbtn intrinfccus infliddfint uulnem, er ddfifttdds . Quinetidm eam in unguentd,qu£
dd td conficiuntur , utiliter dddunt . ndm, ut ipft refirunt,glittindndis uidneribus tdm intr6 in corpus fumpta , quhn
extcrius ittitd, cfficdx ddmodtim cft medicdmcntum . Extulit hanc Arndldtis inter recentiores cldrifiimffs duthor, dd
urindm ctcnddm , ccmnunucndosq; calculos . quod tdmen dptid ilium fcrtptorem hdilenta mihi non licuit reperire .
Votd h£c dluifluxioncs cohibct : id quod ctidm pr^ftdt clyfteribtis infufd. Eius decodo fandntttr oris ulcetd,firmdn^
turq; dentes . Idem gdrgdrizdtu dngindm,cr columetta infldmmdtionem drcet, crfdticitm morbvs medetur.Verun^
tdmen h£c, ut dd infttLuttim noftrum rcdedmus , non erit Stdcritis primi generis , utfortaffe RueUius exiftimduit .

Sideritidis tures memori^ prodidit Gdlenus Itb.vi i i.fimpliciiim medtcdmentorum, ubi itafcriptam reliquit. Side-
ritis hdbct quidem etidm dbftergcndi qudnddmfdcultdtcm :fcd plurimd eius pdrs humidd eft , cr mediocriter fiigi-
dd : pductdd uero incft adftri^to . quare phlegmottem fcdat , cr glutindt . Hxc Gdlcnus , dc md tdntum Sideritide
fcribens . Scd ctiius ex tribus memincrit , non fdcile eji deccrncre . ZiS^Kf TtI;^c Gr£ce,ut etidm Sideritis Latis
ne uocdtur : ArdbiceySidrichis : ItdlicCf ^iderite »

A'xi AAao; .

lO.

20

JO

ACHILLEA.

CAP. XXXII.

Achillese c6-
fiJeratio.

Muhorum
error.

AcHiLLEA, quihufdam Achillea fideritis,do-
drantales,aut maiores gerit fcapos, fulbrum efhgie^mi-
nutulis folijs circund^itos, ex obliquo crebras incifuras
habentibus,coriandri fimiIitudine,fubfuluo colore,
lentis,odoremuIto,non infuaui,verum medicatorum-
bellain cacumine rotunda:flonbus candidis,purpu-
reis, & aurum asmulantibus . proucnit Ixto folo . Tri-
ta coma fanguinolenta glutinat,& ab inflammationum 40
periculo tuetur:erumpentem fanguintm inhibet, &
cruenta vuIuje profluuiain vcllere. Decoftoquoque
infident fcEminae fluxione vulus laborantes . ad dyfen-
teriambibitur.

Qj I iitilgdris ufus Mittcfolium Achittcdm effe exiflim atit
hdud dubic,med qiddefententid,decipiuntur.Siquide id(ut infri
Idtius diccmtts de Strdtiote mittcfilio differentes )fi>Iid non pro^
firtcrebris cx obliquofeilionibus, coriddrifimiIitudine,fcd dui
ciddrum pcnnM £middntid . Porro tdmttfi conftet, Mittefilium i »
umbcttd corondri modo dWd,mod6 purpurea , mod6 durcd ; non
tdmcn proptercd coUigcndnm cft Millcfilium , er Achittcdm //=
ndm cr cdndcm hcrbam cffc . Qudndoquidcm non putauerim
cgo ftuffc Diofcoridis inftitutum ( ut Ruellio pldcct ) quod h£C
A chtUcd umbcttam firdt cdndiddm , illd uero purpttrcdm , alia
dcntque durcdm : fcd qtiod omnibus in imiuerftm Achi]l££
pldntis cddcm infit umbcUd, qu£ t.tntum prxdidis coloribus di~
fiinilu f^edetur, ^dfcitur inRetrurid pUntd,ndfcitur& in
Gortticnfi dgro,fcdpis fire cubitdlibus:fultjs cori.ntdri pro*
ximts, odore qudddtitcnus grdtd, non tdmcn ingrdto : umbettx
in cdcimine rotuitda , ampldqi , colore in purpura candican^

te.

% 0

In Lib. quartum Diofcoridis. 5-07

te , ptin^ii quibufdum aureis depi^1.i, qudmfemper puUui cffe tcgitimam AchiUeum . Atque in hdc perfifticmfenteti=

tia , donec quis certiorem plintum protulerit : quod h.cc mihi plane omnibus notis A chillcam Diofcoridis rcprcefen*

ture uideutur . Ctetcrim in hunc /prfe errorem , ut crcderent noflnm millcfvlium effe AchiUcam , illos dcduxit Vli^

nius , qui lib. x x v.cap. v. Achillcam Latinis mtUcfolium uocari tr.tdidit . Vcruntamen k , quantum uidere eft , eo in

loco non AchiUeam hanc dcfcribtt , fcd eam omnino pbntam, quam Diofcoridcs myriophyUum appcHat . Qjiarc patc=^

16 poft hsc uerbafubiunxit . Scd alij , inqutt ,fatentur ueram AchiUcam cffe fcapo ceruleo , pcdali ,fine ramis , cx

cmni parte fingulis fDlijs roiundis cleganter ueftit.wi . Ex quibus uerhis liquido apparet dubitaffe Plinium , qualii /e»

gitima effct AchiUea : cr idco ita indetermin.ite locutumfuiffc, ut nihil in eo pcrpctuum ftatuipof^it. Serapio, au- Serapjonis

thoritate Conft.intini , AchiUc.tm , quod ( tit ipfe ait, licetfalso ) rubeumfuccumfundat , Sanguincm draconis appeU Japfus.

lat.fcd fortaftc hic intcrpretis lapfMfuus fadus eft . Siquidcmfuccum rubctmfundcre AchiUcam non tradidit Dio=

fcorides : ncq; ctiam {ttt omncs compertum habcnt) lacryma,quam officinx Sangtuncm draconis appeUant,hcrb£fuc

ctts eft,fed Arabicx ctmfdam magn£ arborisgummi,ucL, ut aliqtti uoltint, draconis animalis eftfanguis ab elephantc

coUifi . Cuius loco iUius plurimum ucndunt impoftorcs, qticm hirci fanguine cum refina quauii ,forbis flccis , alijscj;

TtonnuUis aduiterant, cr in rotund.is placcntas confl^rmant . Achillcte mcminit Galenus lib. v 1 1 1 .flmplicium mcd. A chillcae ui-

fic de eitis uiribtisfcribens . Qjiidum etiam uocaitt AchiUcam flderitin, qti<e propofit<e quidem, quod ad iam dida atti^ res ex Gal.

net, uiribus eft non difintilibtis : c£term adftridione extiperat .quare adfattguinis eruptiones, dyfentcrias, er mu=

liebre profluuium cotigrttit . Vlanta Gr.fcii d-xfWiiO!, hatinis paritcr O" Italis Achillea tiocattir : ArabibuSt Nomin».

Sichritis , cr Egi/oi ; eius uerofuccus Demalochotten.

xo

BCLTOf.

RVBVS.

CAP. xxxiir.

3 o

40

So

R V B V s notitix uulgaris . Vim habet ficcandi , &
adftringendi : capillum tingit. Ramorum decoftum,po-
tualuum (iftit,& foeminarum profluuia. pracfteris mor-
fui accommodatifsimum. Gingiuas firmat, & oris vitijs
medentur folia commanducata : cohibent ulcera quz fer
punt : ulceribus in capite manantibus , oculisque proci-
dentibus, remedio funt : condylomatis , & haemorrhoi-
dibus folia illinuntur. cardiacis,& ftomachi doloribus ,
tritaconuenienterimponuntur. Caulescum foh'js tun-
duntur, exprimiturque fuccus, mox fole cogitur, fingu-
lari remedio contra omnia , qus modo difta funt . Mori
in rubo nafcentis quam optime maturi fuccus , ad oris
medicamentaconuenit.Siftituraluus prsEmaturicibo,
necnon flore in uino poto .

CAP.

RVBVS IDAEVS.
XXXIIII.

Id AE V s Rubus appellatus eft, quoniam copio-
fusin Ida prouenit. Eftautem longetenerior priore,
acminoribus fpinishorrens:quanquam & fine fpinis
inueniatur. Infuper eadem pra£ftat,qu3e fupradiftus.
CjEteriim flos cum melleoculorum colleftionibusilli-
nitur . ignem facrumextinguit,ftomachicisqueexaqua
bibendusdatur.

Rv B 1 mlgarkpldtit£,plurddpuinosrepermntur ge^ Ruborumco
nerd. quod etiam teftatum reliquit Theophrafltii libro 1 1 1 . cap. fideratio.
xviii.de pldntarum hiflorid . Alius ndnque drboris inftdr
craffefcens , in altum attoUittir : aliiis fepibus^frutetisq^ implicatur : alius humi ferpit , rddicdturq^ grdminis moa
do , qtiem ideo humirubum dppeUant : dlius denique alijs modis in fyluis , er montibus Udgdtur . In montibus flqui^i
dem Tridentinis , prncfertimq; Andnienflbm Rubi quoddamgenus ndfcitur , rubrd proflrens mord ,frdgis non difs
fimilid , nuUis intus ofliculis , qu£ ab incolis uulgo uocantur Ampomele , guflui per aftatem non iniucundd , Is mdxi^
me deleHdntur urfl : qui hdc de caufa eo potiflimum tempore , quo iUd maturefcunt, d uendtoribus cdptantur. Hoc Opinio quo-
rubigenus funt e recentioribus,qui pro certo crcdiderint effe Idau/m rubum . Sed equidem non uideo,quomodo iUoru runda repro-
fententia prorfus rede probari poftit : namfl Idem rubtis didus efl (ut interpretatur Biofcorides) quod in Idd pro= "'* *
iteniat , hinc nimirum coUigi poffe putauerim,ut Vlinius lib. x x 1 1 1 i.cap. x 1 1 1 1 .non temereflirtdffe coUegiffe uide
tur, quod ii in Idd tantum , non alih nafcatur , quemddmodum etidm rddix, qu£ ld£d dicitur, cr diiidmnum in Cre^
td.niftforte quisldeumpro montano dccipiat . Tuchflus rubimora (ut Itbro primoinliguftri mentione diximus)
tucinid effe putat . Sed ^uare ab eo diffentiam,ibiiem diffuflus oftendi, quodfcilicet Udciim flores , non fi-uHus effe

V 2 exiftimem.

To8

And. Matthioli Comm.

Rubiuiresex cxijlimcm. KiihiuircS dcfcripjit GxlctiuiUho v i . fimpliciimmediciimcntorum, fic incjuicns .KuhijuUd^germU
Galeno. ,jj ,flos ,fi-uiius , O" rudix quAlitutc adjlringcntc pxrticipunt , e/q- non obfcura . Scd hoc interfc differunt , quSd

filu, moUiu potifmian, er rccens natd, plurimum infc hubcntfubRunti.c aquc£ , parum uero adjiriclionis : eadcm
ratione er germina . Itaque- fi mandantur , aphthai , & alia orii ulccra fanant . quin cr alia ituhera glutinarc ua^
lcnt . Efl enim corum tempcries cr cx tcrrca frigidi effentia , cr aquea tcpida . Atfi-uilui,flquidcm maturus fuc=
rit ,non parum h.ibct fucci calidi tempcrati , qui dulcis cft , uti monflrauimus . Proinde ob hoc, er proptcr modicain
adflri{lionem , efui non infu.mis cfl.At immaturus a fi-igida fubflantia tcrrea uincitur : cr propterea acerbus efl ,
er ualdc exiccttorius . Etfane utcrq^ficcatm rcconditur , ualidius quam recens dcficcans . Sed crflos candemfius
(iui immaturo facultatem pofiidet : utraq^ ad dyfenterid^, o~ ucntris profluuium,tum roburdcperditum , zrfanguis
nis expuitiones, idonca remedia. Vorro radix pr£ter adflriiiionem non paucam infc habctfubflanti.m tenuem,pro=
Nomina. pter quam cr lapidcs renum comminuit . UiCc planta Gr£cis Jiolro^ appcUatur : Latinis, Kubus : Mauritanis ,
Buleich,feu Halcich : Italis , Rouo : Germanis, Carza : Gallis, Konce. Eius ue^-ofruciu^ Gr£cc GotTiVot ct QoL»
r »i/lV dicuntur : Latme , Mora rubi : Italice , Morc di rouo : Germamce , 'Bramber , cr Kratzber. t

so

Helxiniscon
fideratio .

Quorundam
opinio .

Helxines ui-
resexGal.

Nomina.

20

E'A|fVH. HELXINE. CAP. XXXV.

H E L X I N E ccgnomento ciflampelos, folijs eft he-
ders:minoribus:ramulis cxilibus, cjuibus complefti-
tur quodcunquecontlgerit adminiculum. Nafcitur in
fepibus , uinetis, & fegctibus . Foliorum fuccus potu de-
ijcitaluum.

N V L L I certe dubim ejfc putauerim , quin 'Relxine cogno
minc cijfampclos, quafi hcderaccam uitcm dixerii , f^eciesflt Con
ucluuli . Sed qu£ cafit , ncnfacile cxplicari poteft . Verum cum
cam reddiderit Diofcorides foUjs heder^fimilibus , minoribm ta-
mcn : ramulis exiguis , quibm quodcunci^ contigcrit compledatur:
nafcaturq; infcpibm,uineis,crfegctibm ,fatis mihi declarafie uis
detur , cam cffc Helxinen , qu£ quidcm in aruis tumfegetes ipfas , 3 *>
tum linam , tum lcgumina omnia irretit , ac uincit , er in uinetis ,
palis , er uitibus circumuoluitur . Uanc lietrufcum uulgm fuo
idiomatc ncminat Vilucchio minorc , Tridentinis uero Minutola
dicitur. duanquam ncn defunt , qui putent Hclxincm eam ejfe
herbam , qu£ crcbra reuolutione fepta , er uicinos implicat fiu^
ticcs ,flcrcs illos candidos ^flate cft:cntans , quos noftri utilgo ap
pellant CampancUe . Uanc Fliniu^s conuoluulum uocat lib. x x i.
cap. V. tibi eara his uerbi^ depingit . Eft , inquit,flos non diftimilis
lilio in herba , quam Conuoluulum uocant , nafccns per frutcta ,
nuUo odore , ncc crccis intus , candorcm titntum reftrens,ac uelu 4'
ti natur£ rudimcntum liliafaccre condifcentis. Sunt qui abcrran^
tes hanc herbam,zy eiusflorem liguflrum uocent : in qua appeUa^
tione deccptusfuit Seruius gram.maticus. Hunc errorem explofi=.
mm libro primo , ubt ucri Itguflri mentionemficimm . Helxinen
perpaucis perflrinxit Galcnus Ub.vi.fimpl. medic.fic inquiens.
llelxine,qu.'e.cr ciffampclos nuncupattir,digerendifacultatem ha

bet. Ea Gr£co nomine lK\ ivn Jtiojap.zrt Aoi ; Latino item Uelxine ciffampelos : Arabico^Acfin : Italico , Vilucs

chio minore : Germanico , Mittel uuind : B.ifj^anico, Campccheluyerua .

EAotTiw.

ELATINE.

CAP. xxxvr.

$•

Elatinescon-
{idetatio.

E L A T I N E folia habet helxinse fimilia, minora, rotundiora, pilofa : tenuibus, & dodrantalibus
ramuHs, quinis, fenisve,a radicefoIiofis,guftuadfl:ringentibus.nafciturinfegetibus,&cultis. Ocu
lorum fluxionibus , & inflammationibus auxiliatur, folijs cum polenta tritis , & impofitis . Eadem
coda forbitionis ufu dy fenteriam fiftit .

S V N T qui uelint Elatinen eam ejfe plantam ,quam quidam Nummulariam uocant. AUj uerononhancuos
luntyfed eamquumtios uulgo uocamus Soibaflrclli ,offlcin£ Pimpinettam,cr alij quidem Sunguiforbum dtcunt,
Sed mihi quidcm , ttt dicum quod fcntio , netitrorum plucet opinio . Siquidem Nummularia in primis non ftrt ft)U<t
pilofa, neqi infegctibus,neqi in cultis prouenit,fed plcrunqi infcrobium marginibus, pr^fertim idigine madentibtiS'.

Dcindc

NVMVLARIA.

10

IiiLib. quartumDiofcondis. J09

Tieinde Timpinella uocatd rdmulk exit longe pluribus , quhn fe-
nisinterram procumbentibus,cr filia hubctundiquem ambitu
Uciniata, ajierifci modo . .KucUms porro Elatincn in Callia uuU
go Kupiftrum uocari ait , eoq; utrapo fylucfiri in uerni^ aceta^
rijs rura uti . ycrim fi rapiflrum id H ctrufcis cfl , quod Gallis ,
certofcio , Elatincn cffc non pojfe , Qua: tamcn quod nafcatur in
Itulia, nec negare quidem , nec affirmare aufim, cim badcnus
plantamnonuidcrim,qu£AUmlegitimcrcftrat. Galcnus dc Elatinesuires
Ektinc quhn brcuifiimc dijfcruit libro vi.fimplicium medica- ^" Gaieno.
ncntorum ,/ic inquicns . Elatine modice tum refi-igerat,tum ad=
flringit. HuicnomcnGrtecumelliAxTiVH :Lutinumfimiliter Nomina.
Elatmc : Arabicum , Athin .

20

*•

EVTTOLTa^lOV.

CAP.

EVP ATORIVM.
XXXVII.

EVPATORIVM*

40

5«

EvPAToRivM fruticofa heiba cft, unicum efFe-
rcns caulcm , lignofum , nigricantem , reftum , tenuem ,
hirrutum,cubitalem,interdumampliorem :folijsperin-
teruaIlaquinquefolij,autcanabis potius fimilibus,quin-
quepartit6,autamplius diuifis,nigricantibus &ipfis,
per ambitum ferratis : femen medio caule erumpit, pilo-
fum, deorfum fpe(Sans,quod ficcatum ueftibus inhxret.
Contrita huius folia,tV cum fuillo adipe impofita,vIce-
ribus, quJE jEgre cicatricem trahunt , medentur . Herba ,
aut femen in uino potum, dyfenteria , iecinoris uitijs , &
ferpentiumidibusliberar. Nec defunt,qui aberrantes
argemonem hanc appellarint , cilm tamen longe alia fit ,
utiexpofuimus.

S V M V N T nonnuUi,im6 uniuerfaferefeplafiariorum tur* Eupatoriico-
la,legitimi Eupdtorij uice quandam a^eilu infignem planta,qu£ fideratio.
plerunq;inuliginofislocis,Qrinfcrobiummarginibusenafcitur,
tricubitali longitudine ,fvlijs cannabinis temulis ,maioribus td^
men ,fubalbidis,hirfutis, cr amaroguflu : caule fubrubeo,rotuns
do , firmo , hirfutoq- , multis alarum cauis , multisq; adnatis re~
firto . Htt/c flores in umbeUam exeunt , non tamen fimul cohee^
rentem,feddiuulfam,origani uulgarismodo,colorein purpus ■' " '-i
rdmdlbicdnte,quimdturefcentesinpdppoSdbeunt.Kddix,qu£ -' '■-'•

inpluresdiuaricdturpdrtes,iUiinutilisefl,nuUiiisq; inmedicina
ufus . E t qudnquam ij fciunt , legitimum Grxcorum E upatorium
eam effe plantam , qu£ uulgo Agrimonia uocdtur , eorum f6rt4
imitatione , qui Diofcoridis tetdte cdndem perperam drgemoneia
dppeUabant ■,ciun tamen animis imbibitos iandiu crrores reijcere
nequedut , uel potius nolint , difficile quidem ddducipdtiuntur,ut
uulgdrem Agrjjrionidm Grtecorum medicdmentis , qu£ Eupdtos
rium excipiunt , ddmifadnt . Non tdmen hac proptered dici= Eupatoriun»
mm, quodomifi cx pdrte iUius Eupdtorij ufum ddmnemm , cum id Auicenna:.
propriumfu Auicennte Eupdtorium;fed ut unumquodq; fuo red=- •''■'''■""■-■ ■'-
ddtur duthori . Pdlm etenim efl, ut exfbliorm dindritudine, er
otfor ji frtefldntid, quo huius Eupdtorij totd redolet pUntd , pers
, cipi poteft,id cr obftrudiones dperire,^ crdffos,lentosqi humos
tes miriftce incidere poffe . Veruntdmen nunqudm eo deuenidm ,
ut dffeueremjhoc dpud Grxcos legitimi Eupdtorij nomen fibi dfci
uiffe : tdntum illud dbeft,ut etidm d nuUo, qudntum equidem inue^
ncrim, ueterumfub dUo nomine pofteritdtis memorix proditum
fit,pr£terqudmdb Auicennd. KueUius tdmen nefcio qud rd»
tione du&us in fuisde ndturd ftirpium commentdrijs nonftne
mdgno erroreftbi perfudftt, uulgdre hoc Eupdtorium dubio pros
cul hydropiper effe d Tiiofcoride libro fecundo defcribtum .
Sednos ibiin noftrd hydropiperii commentdtione KueUijcrrOi>
rem ktius explofimus , qum ut quicquam fupcrfit didendtm .

V 3 Caterm

Eupatorium
Mefiiis .

yio

EVPATORIVM AVICENNAE

And. Matthioli Comm.

Cordi & Fu-
chsij error.

Eupatori: ni-
res ex Gal.

POTENTILLA.

Potentillse de
fcriptio&ui-
les.

Nomina.

20

C£terhm Mcfues quoque habet fuum peculiitre 'Eupdtorum ,
quod , ut ex em dcfcriptione dppAret , k pr£di(li/i longe diuer=i
fum ejl . Id mnque plures db retdice emittit cmlcstfdlijsmino^
ri centdurio fimilibus , per ambitum hciniatis :floribus aureii ,
in umbeUam coh^rentibus ,helichry/i modo. Hoc nojlratibui
Senenfibus uulgo uocatur herba Giulia . Yiuius comam mulieres
per noilem uino albo macerant , acfubinde dilutum puerii po=
tandum pr^bent dimidij cyathi mcnfura ad necandos uermes ad=
mirabilifucceffu . Nafcitur h£c in campcftribus : atque , ut mca
fvrt opinio , ea cjl planta , qu£ Diofcoridi ageratum dicitur : l <*
quippc qu£ omnibus notis iUi rcl^ondeat . Hinc itaquc addifcant
Mauritanorum fequaces , cim tres habeantur plant£ nomine
Hupatorij ,in medicamentii a Elefue reliftis fuum interponere
Eupatorium : in Auicenn£ remedijsfuo item uti : cr in Grseco=
rwn compojitiones Agrimoniam uulgo uocatam addere . Sed
dnimaduertant uelim , ne inhoc Valerij Cordi di^enfatorium
fequantur , quod perperam , meo quidcm iudicio , fcribat in
confidione pilularum aggregantium , quin er in fyrupo de Ek=
patorio, pro ipfius Mefuis Eupatorio admifcendam effe Gratio^
Idm . Siquidem h£c pr£terqu.im quod aluum magno incommodo
dcijci.tt , nuUis etiam plane notis , ac reliquis facultatibus iUud
repr^fentare dcprchenditur . Nempe fua deiedoria ui, qua ma=
gno cum impetu uentremfoluit,iccur imbeciUum , dtque infir^
mum reddit . Cordumfecutus uidetur Euchfim , uir dlioqui do^
ilifimui,iiilibrode compojitione medicamcntorum ,quem po^
ftrcmo duclum edidit , ubi in antidoto e Idcha magna iUud E«3
patorium ufurpandum effe tradit , quod a Mefue defcribitur, O"
Cr£cii agerdtum , Italis ucro gratia Dei nomindtur . Qua in rc
iUud de ijs duobus uiris ( pace eorum dixcrim ) dici poffet , quod
cfi in communi prouerbio : Ccecus cacim ducit , er ambo in fo^ f
ueam cadunt . Eupatorij meminit Gaknus lib. vi.fimplicium
medicamentorum , ubi itafcribit . Eupdtorium herba tenuiu pdr
tium,incidendiextergendiqifdcultatem citra manifvftdm cdli-
ditdtem obtinet . quocirca obflrudiones iecorii expurgdt . Inefl
ei cr adfiridio modica , propter quam robur uifceri addit . hd^s-
denus Galenus . Efl ©" herba Agrimoni£ tion dif^imilis , que
nonnuUis potentilla uocatur , tametfi birfutiori^
busfitfilijs,fuperne uirentibus,inferne uero albicantibus . Cau-
liculos profert , qui humi repunt, pilofelU uocdt<e modo : dureis
fioribus ornatur , fingulari pediculo pendentibui, ranunculo hor .f o,
tenfi £mt(Iis . Radice nititur exterim purpurafcente,interius ue
ro candicante . Nafcitur in uliginofis locis , ZT propterfemitoi.
Vniuerfa h£c planta adflridoria, cr exiccatoriafacultate poU
let , Idcirco mulierum profluuia , O" dyfenterias cohibet,et uuU
ner-4recentid agglutinat . Prodefl itcm <:jr fanguinem re^cientis.
bus , Vudendorum , €r oris ulccrafanat . Eirmat commotos den^
,tes ,ftringit^ gingiuds , (y dentium dolorem mulcet,fi eius de~
coilo osf£pius coUuatur . Herba , qu£ Gr£cii SCz^oiTd^ioVy
cr iTs-ocTd^iov^J.atinisitemEupatoriumG^Tiepdtoritim dp=
peUdtur : Arabibus , Cafat, Ciflt,feu Gajit :ltdlis ,Agrimo== fo
nia : Germanii, Odermenig : Hijj^anii , Agrdmonia : GaUis >
Aigremoine .

Plvroi(PvA\ov . QyiNQJVEFOLl VM.
CAP. XXXVIII.

Q_v I N Q^v E F o L I V M raiTiulos fert feftucarum
fimilitudine j tenues, dodrantales , in quibus femen ;fo-
lia menthsE, quina fingulis pediculis , raro plura,in am-
bitu ferrata : florem ex candido pallefcentem,auri smu-
lum. Nafciturinriguis,& aquarijs dudibus.Subru-

brani

InLib. quartumDiorcoridis. jii

QjrlNQJEFOLlVM.

10

«o

jo

JDIAPENSIA.

bram habet radicem , obJongam , ueratro nigro crafsio-
rem.plurimispollet remedijs. lus radicisdecoftx ad
tcrtias, fi in orecontincatur, dentium dolores fedat : pu-
trida oris ulcera , collutione fiftit : arteris fcabritias, gar
garizatu ]rEuigat:contra alui profluuia, & dyfentcrias
auxiliatur : item articulorum, coxendicumque cruciati-
bus potum . Co(fl:3 in aceto, tV illita, ferpentia ulcera co-
hibet : ftrumas, tumores, duritias, abfceflTus, & colleftio
nes difcutit : ignes facros , reduuias , condylomata , pfo-
rasquefanat. Tenerxradicis fuccus ,contra iecinoris,
pulmonumque vitia prodeft: ittm adiicrfum uenena.
Cum hydromeh'te autem, uel diluto uino,&.' piperis exi-
guOjbibunturfohacontra ftbrium circuitus: in quar-
tanaquidcm,quaternum ramulorum foha:in tertiana
uero, terniim : in quotidiana,unius . Ea quoque foha tri
cenis potadiebus,comitiahbusprofunt.Fohorum fuc-
custribus cyathis ahquot dies potus, celerrime regio
morbomedetur. Ilhta cum melle&fale,tam vulneri-
bus, quam fiftulis remedio funt : enterocehcis auxilium
pnftant. Q£inquefolium fanguinis profluuia & potu,
&illitufiftit. Adexpiationes,caftimonias,& incanta-
mentainciditur.

T A M E T s 1 unim tunttm TentdphyUi ,fiuc QuinquefDlij Qulnquefo-
vtcminent Diofcorides ; nos tmen qudtuor eius gcnera uidimus "' §«"«".
in Italict . Qnorum utiq; primum 4 Dtofcoridis hijloria. nihil pror
ftK diffentit . Secundum k primo differt , quod folijsjit albicantis
bui yhirfutis , C^ flore candido . Tertium folio erumpit paruot
fubalbido, per terram repit . Vlttmum uero foliafirt uitigined, in
partes quinque diuifx ,quod dliqtii diapensiam, alijSa^
nicuhmappeliant.Uuicincauliculorumfimmitatibus,€radni=
torumfajiigijs, capitula prodeunt ftibalbida,facie fragis fimilia.
PnmM-w prouenit in riguis , crfcrobium marginibus , caulicuUs
tenuibiii,floribus aurets,, e quibus fubinde femen oritur . Pedicu*
ios efe mittit, er infingulis quinafolia oblonga , menthxfere <ss.
mula, in ambitu tamen magkferrata . Kadix iUifubrubens appa^
ret , quod quanuis negat 3rdfauoltis;idtamenalijs,utmibieam
effodienti , uerum effe deprehendetur . Udecinplures radiculoi
diuiditur , elleboro nigro craf^iores . Hinc autem mirari fubit Manardi erra
MandrdumFerraricnfem uirum alioquihuius noftrie tetatisinge tum.
nio, er doihina infignem : quippe qui tamfacile fibi perfuaferitt
id legitimum effe Quinquefolium , quod GrxciheptaphyUon , ofi.
ficince ueroherbariorumq^ uulgus TormentiUam dicunt . Siqui^
dem h£c fcptem ex uno tantim cduUculo profert fblid : Pentas
phyUum uero quinque, unde cr illi nomen. Hoc radices eUeboro
fimiles habet, crafiiores tamen,oblongds : iUa uero admodum hre
ues,ftrumof/is,fimul^ in unum compadas globum. Gignitur h£c
plerunque in incultis ,ftticulofis'c^ locis, in dltis prtefertim mons
tibus : lUud uero in campeftribus ,Z!!' prope aqute duitus,^in
rigms . Qutefdne omnia dperte declarant , hac in re Manardum
ciecutiuiffe . Caterum nunqudm ddmiratus fum Plinium in hoc
( in quo tdmen a Leoniceno, ut arbitror, immerito repreheditur)
qtwd libro x x v. cdp. i x . tradiderit reperiri QuinquefQlium »
quod Jragagignendo commendatttr . Quandoquidem{utpdul6
ante diximwi) Quinquefolij genus eft,quod a quibusdam DMpena
/w nominatur, in cuiusfummis cduliculis cdpitula f^eiianturfrd
gfc non dij^imilia , Verion etft afferat Brafauolus in Veroncnfi a^
gro nafci fragdridm, cui quinque unicuique pediculo infuntfclidj
er qu£fragagignit,in cibisgrdtif.ima, putetq^ de hac intellcxifr
fe Flinium ,qu6dd Verona , ut ipfe inquit ,fuerit oriundiis ; non
tamen ita pkne eu a, calumnia uindicaripoffe putmuss cm Suc^

tonius

T12

And.Matthioli Comm.

FRAGARIA.

Quinquefo -
lij uiresexCa
leno.

Fragari!B,&
fragorum ui-
res .

Euphragif de
lineatiO] & vi
KS.

EVPHRAGIA.

«1 .

Kumina.

la

20

30

tonius Tranquillus fuo dc iUuftmm uirorum cdtahgo , Plinium
Houocomenfanfccerit, non Veroncnfem. Q«(frfci huc QHmgae=
folij Ppecie Germani£ chirurgici mixime utuntur ad intrinfeca.
mlncra, enterocelds, zrfiftulds, eius pulucrcm,uel dccoilum po
tui exhibcntes . Quinetim ad morbos omnes , ubi udftringcnti ,
folidMtiqj medicamine fit opm . Eft tmen non ignomndam , hoc
non effe Sdnicukm iUum, quce etidmmm quinis exoritnr f6lijs,ra='
dice dlbit, miro natur£ artificio Uciniitd,de quufupcrius in sym-
phytimentione differuimus : fed aliudlongc dijferens. Quin^^
quefolij uires rctulit Gdlenus libro v 1 1 1 . fimpiicium medicamen
torum,his uerbis . PentuphylU rudix , inquit , deficcat uehcmen'
ter , minimkm uero acri^ eft . Quare in multo eft ufu , uelut alix
quoque omnia, qu£ cumfint tenuium partium , citrd morfum de=
ficatnt . Eft enim h£c radix deficcdtorid ex tertio\ quodammodo
ordine, minimum habcns euidentis culiditdtii. hxc Galenus. Cica
terim quoniam VentaphyUum Traganobis in mentem redegit,
ciim cdfint tam cibis, quhn medicamentis idoned, ideo er res,^;'
locus mihi expetere uidetur , ut hic tum plant£ , tm fruHm eius
uires perjlringamus . Fragaria itaqueplantdeftneminift^
Ye non cognitd, adeo ut hoc nomine fuperudcuum putem , eimfd^
ciem reprxfentare . Kefrigerat ordinc primo ,ftccatq;fecundo .
Tolid, cr radix uulnerd, cr ulcerafanant : muliebresfluxus , O"
dyfenteridi cohibent , urinam cient , O" Heni conftrunt . Herb^ ,
C rddicum decoHum potum, duxiliatur iecinorPs infldmmdtionii^
bm, munddtq^ renes, er ueftcam . Idem orc contentum, coUutios.
mq^ modo agitatum, gingiuof roborat , dentes commotos firmdt,
0~ deftiUationesfiftit . At Yraga pr£ter id quod guftui £ftdte in
cibis arrideant, biliofis,£ftuantibusq; uentriculis profunt,ftti~
culoftsq; fttim fedant . Vinm , quod ex ijs elicitur , ulcufculis ,
qu£ infdpie i cdliditdte proueniunt, mirifice medetur : itemq; ua
ros, er oculorum nubeculas,cdlida,<qi defluxionesimpofttum toU
tit . Neque etiam hlc ftleniio diftimulandd uidetur Euphragia ,
quam nobis Traga nunc ob uocdbulorum uicinitdtem ad memo^
ridm reuocarunt , cim o~ ipfa mirPs ad oculorum morbos uiribui
pr£ditdftt: etft a ueteribus Gr£cis nusquam , quod lcgerim, dc=
fcriptd reperiatur . Eft itaque evphragia tenuis pknta ,
qu£ dd palmi altitudinem affurgit ^folijs minutis, crij^is, per dm=-
bitumferrdtis,guftu ddftringcntibus , paululumq^ amdris : cdulc
exit teniii, rubentiq^ :flore inter purpuram O" aurum dlbicdncc,
quem emittit dbeunte ^ftate . ndfcitur in prdtis . Vr^ftat h£c quo 40
cunque modofumatur tam in cibis, qum in medicmentis recens,
uel exiccdta ad omnia impedimenta, qu£ oculorumckritdti offis
ciunt, pr^fertim cian in cibis diutiusfumitur ,Eit cx ed uinum uin
demidrum tempore, uuis er mufto hdcerdtd , de quo Arndldm itt
hunc modum diffcruit . Euphrdgi^ uinum, inquit,fit dd oculospo
nendo herbdm in mufto donec fidt uinum . Cuim ufu oculi fenmn
reiuuenefcunt , CT duftrt impedimentum eorum , er deftdum uif
fm in quocunque cuiusuis £tatis homine,pr£fertim ubipinguedo,
er pituitd redundent. Et eft qui permanftt nihil uidens per longu
tempm, cr infrd dnnum , eim ufureftitutus cft ad uifum . Ipfd c^
nim herbd cdlidd eft crficcd : cr hdbet hoc k proprietdte , quod
qudndo puluis eim comeditur cum ouorum uiteUis , idem mirifice
pr£ftat, uel quando puluis idem recipitur cum uino. Etfuperfunt
teftesfidc digni, quiftcerunt infe ipfis,cr qui non potcrant lege=
refine ocukrijs , er legerunt poftmodum absquc ipfts , etiam li^
teram fubtiliorcm . Et ufus uini Euphragiati non habct par in
proficiendo uifui. Siautem uinumcffetnimis forte ,tcmpcrctur
cum aqudfceniculi : crft opus efl , dddatur zuccharum neceffd^
rium . U£c Arndldm in Ubro de uinis . Uerbd •ssuiToicpvAAQV
Gr£ce, Qiiinquefi)liu Ldtine dicitur : ltdlice,Cinquefogiio:Gers
tndnice,Vueisfunf,cr Eingerkrdut : Hijfidnice , Cinco en rama :
GaUice, QuintefueiUe,

io

In Lib.quartumDiofcoridis. ji)

PHOENTX.

10

xo

JO

40

50

CAP. XXXIX.

P H OE-Ni X foliahabethordei, ledbreuiora,&an-
guftiora : fpicam loliofimilem tcalamos digitorum fe-
num, radici aduolutosrreptenas odonasvc fpicas . In
aruis, tcc^isqucrccenterillitisnarcitur. Harum virium
compos,vtin uino aufteio potaaiui profluuium,&:e-
manantem vuliiaranguinem fiftat,vrinximpetus infrs-
net. Suntquiadalligatam in puniceo vellerej&fufpen-
fam, fanguinem fupprimereprodant.

P H o E N I X HctrufcisfylucBrc Lolium dicitur , quodf^i Pheenkis co-
ciis profirdt loliofimiles . Nafciturfi-cqucns in uicisfccus ui((^,in ^^^"'^^^O'
agrorum margimbus, ZT in tcmplorum plutcis ; quie quidem nuU
U prorfus rcpugndntc notd Biofcoridi^ defcriptioni ddjiipuldri
dcprchcnditur . Vlinius libro x x 1 1 . cdp. xxv. Phccnicedm her
bdm itd d Grcccis appclldtdm , i Ldtinis lolium murinum uocari
dit, quodfvrtdffe mures derodcnt f^icds illim , qu£ in <edificiorum
te^is prouenit . H£cfrequentifimd uifitur Goriticc in cccmeterio
diui Frdncifci, cr Venctiisinhtore mdrisprope fdccllum diui Ni
coldi.lnfummuciusubcrubique prouentuf^^ Huicherb^no- Noraini
men Griecum cpo i'ni , Latimm fimilitcr Phccnix , Lolium muri~
iium, ey Hordcum murinum : Itdlicum, Giqgliofdluutico .

i^cd(i'{ilai. IITAEA RADIX. CAP. XL.

Idaeae radicis
conlider.

Idxx radicis
uires ex Gai.

Nomina.

I D AE AE radid foliaifunt ea , qucE rufco.: adhasrent
ijs veluti exigui capreoli, e^uibusilos . ll-adix fpiffandi
naturam habet, his c6ueni?ns, quibus adiiriftione opus
eft. Pota,citam aluum, m€nfesque,&omnera abundan-
tiam fanguinis fiftit .

I D A E A Yddix hcdie , quodfcidm , dd nos non conuehitur :
ncc qucnqudm hdiiaius reperi , qutfcribdt , ubi htcc plunta pro=
uenidt : etftcognomine natdlc eiusfolum facile indicariuidcdtur,
quodfcilicet in lda-monte,qui ad Troadem ll>e^at, nafcdtur : uel
in co ciufdem nominis , qui in Creta habctur , ut ctiam Idxo rubo
euenirc fupcrim didum cjt . Huius uires tradidit Galenus libro
V I .fimplicimn medicamcntorum ,fic inquiens . Id^a radixguflu
ddmodum accrba cfi : ac fi opcre periculum facias , eandcm uim
prtefirct, nimirumfdnguinisprofluuia, dluifluxus, dyfenteria/s ^
profluuium muherum , C" quxcunq^ cius funtgeneris tum pota ,
tumfvris impofitd curans. Eaut Gr£cis l^cuci f i^otj ita etidtn
Ldtinis Idxd rddix uocdtur.:ltdlvs, 'R.adicc Idca .

Poo/otgi{ot. RHODIA RADIX. CAP. XLI.

G I G N I T V R Rhodia radix in Macedonia , cofto
fimilis, leuior , incBquabilis :.quae contrita rofas redolet .
Vtilifsima capitis doloribus, fi madefafta fronti,& tem-
poribus cum rofacei.jjiomento imponatur.

. ■.. !'-■■,'

R H o D I A radixplantd cft: non omnibus plane uulgaris, Rhodisradi-
Cr cognitd in ItdUa : ctfi cdfdcile in Apennino^zy Gargdno mon *^'' confid.
tibus ndfci , ©" inueniri pofit . QU£ in noftro horto Goriti^ ui^
ret ,idndiu camGratio Styri£ oppidoPctrm SaUcetus medicits
clarifimus, er infimpUciumfacultate non impcritus, ad nos pris.
m;<m uidcndam mifit : quam tarnen poftea frequcntifinnam rcperi
in monte magnofuprd Vipacum, qui circiter uiginti miUia pafftm
a Goritid diftat. C£terum quoniam pducisfdue notis cdm pcrftrin
xit Diofcorides j ut ab omnibus faciUm cr cognofci , cr reperiri

pofiit^

/

Rhodiae rsdi-
cis uires ex
Galeno.

Nomina.

yi4

And. Matthioh Comm.

poj^it, nos non tmcYcfdiuros duxmu5,fi cius hiftoriam hlc diffu/iui tradmus. Kadix itaq; Khodiu cdules emittit
rotundos, quudantcnus concccuos , cubitdes, k quihus circunquaqi fdlid prodcunt longiufcuk , in dcutum de/lnentia ,
portulaci£, autfedi inftar pinguia, minutimq^ per ambilumferrata . In caulium cacumine umbeUam profirt , uiridem
tiihymali cyparij^ij modoffcd qux, ubi dcfioruerit, rubefcat . Kadix ci iniequalis,firumofa , craffa, qualis cofio, Imi
cortice qu£ reccns efi, exterius fj^lcndefcens, er intusfubalbida : quce ueroficca efi, leuispercipitur, intusrubcnSt
Cr foris fquamofa . Manfa h£c rccens, aut trita odore mirum in modum rofoi refvrt : undc merito ei Khodi£ nomen .
Tr£terea omnium radicum uiuacifiima efi : quippe qu£ e terra cffojfa, nifi locis perquam ficcis reponatur, pofi muU
tos menfes rurfu^ plantatafiatim repuUulat . N afcitur in altif^imPs montium rupibus faxofis , praruptisq; locis , ubi
uix tantum terr£ circkm habct, ut itti inh^rere pof^it . Valet h£c ad capitis dolores a. quacunq; caufa prouenicntes,
fi recens confraila, cr rofacea aqua perfufa , ubi calidusfit affedus , atit cumamaraci aqua ,fifi-igidus fit morbus ,
fronti tcmporibusq; iUinatur . Cerebrum roborat odoris iucunditate, conuenitq; ( ut diximus) omni capitis dolori,uts
potc qu£ tcmperatisfit qualitatibui pr^dita : id quod indicat rofaceus eius odor, quo mirifice redolet. Khodi£ ra=
dicis meminit Galenus Ubro v 1 1 i.flmplicium medicamentorum, fic de eius uiribm fcribens . Rhodia radix ea uideli^
cet, qu£ in NLacedonia nafcitur, tenuium partium, er difcutientis efifacultatis . In calefaciendo uerofccundi recef=
fus cenfenda efi , aut certe tertij incipientis . U£c planta Grace f oS^i'» f ({ot , Latine Khodia radix nominatur :
Italice, Kadice Khodia : Germanice, Kofen uurtz -

to

EQVISETVM PRIMVM.

EQVISETVM ALTERVM.

la-75-OV^If. EQVISETM.

CAP. XLII.

zo

30

40

E Qj' I s E T V M in riguis, & fcrobibus nafcitur . cauliculi prodeunt inanes, geniculati, in fe far-
di, rubefcentes, leniter fcabri : & iuncea circa eos folia , crebra , exilia . In fublime attollitur , vicinos
arborum caudices fcandens, obuolutumque dependet , comis multis , nigris , ut equorum cauda : ra-
dix lignofa, dura . Vis herbae Ipiflare : quare fanguinem naribus erumpentem fuccus ipfe fiftit : pro-.
deft dyfentcricis in uino potus : vrinam cit . Sanguinolenta vulnera glutinantur, tritis fblijs,& illitis.
Radix cum fua herba tufsim , orthopnceam , ruptaque adiuuat . Foliis in aqua potis , difleftiones ve-
ficae, & inteftinorum , enterocelaeque in vnum coalefcere , cogique feruntUr . Alterum Equifetum
caulis eft reftus, cubito maior, inanis : comis per interualla breuioribus , candidioribus, & molliori-
bus . Id cum aceto tritum , vulneaibus remedio eft , eademque fungitur facultate .

jo

EQVISETVM

10

*o

InLib. cjuartumDiorcoriclis. jij

E Q>'i s H T V M ofjidm^, cr herbmjs pkmquc ucrbam Grxcumreddentibus Cdudd cquiiu nomindtur. V= Equireti eon-
trunque eiusgenus uulgdris ejl notiti£ . Aiterum, quod al^erofit cmIc, i quibusdam uulgo Al^creUa uocatur . Ex^ lideratio.
pctitur hxc mulieribusddjl.tgned uafi detcrgendu, ilUij}rand.tqi, necnon etiam materiarijsftbris, ijs pr^fertim, qui
torno opcrafua conficiunt :fiquidcm huius hcrb.ffcabritia i\l.cfuis uafis Ij^ilendorem , nitorcmq^ conciliant : ijli ucro
Jimiliterfuorum operm ruditatcm expoUunt . ¥rimum autem C.iud.tm cqui omnesfire appcllant , quod facic equos '■

rum cauda^ rcjvrat, undc cr Grxcis Hippuris dida ejl . Profert h.cc, cum primum c terra erumpit, quoddam tencr=
rimumgermcn, oblongum, viglandium iulo non abfimile . Hoc rura nofhra uulgo uocant Paltrufalo, in cibumq; dffu^
munt, ictunij qu.tdr.igcfimalis tcmpore . Etcnim illud priui clixant , moxfarina circumj\^crgunt , er olco inftrtdgi=
nefrigunt, m.induntq; pifcium uice . Bx quo cibo aluus quandoq^ eorum adco conflringitur, cr confiipatur, ut in co^
\i cruciatumf.icileincurr.tnt . Simt qui primum hoc Bquifctigermenficcum ajfcruent pcr annum , quofubindc eefla=
te utantur ad dyfcntcriam . Quippc quod aqua calida nocle maceratum eo modo decoquunt , quo didum cfl, cr in ci=
bim magnofucceffu cxhibcnt . Vtrunque Equifctum eleganti admodum piilurd exprcfiit Vuchfius clarifimus infuis Fuch.Iapfus.
magnis dcjlirpium hiRoria commcntarijs . Scd nefcio qtia poflca ratione duilus, is in paruo libro, in qiiem plantarum
imagines duntaxat dcpingi, cr imprimi curauit, primigencris Equifetum pro Volygono fccmina apcrto lapfu reddi^
dcrit . Equifeti meminit Galenus lib. v i .fimpUcium mcdicamentorum , iibi cius uires rctulit his ucrbis . Uipputis, Equireti vires
inquit, ddflringcntcm ciim amaritudinc facultatcm pofiidet , ac proinde ualcnter yfimuVq^ citra mordacitatem exic=- *^^ Galeno .
cantem . lt.tq^ uulncra m.txima cataplafmatc impofita conglutinat , etiamfi prxfciios effe mruos contingat : pr£te=
rea uocatas entcroccUs glutinat . C£tcri<m adfangiiinis rcic^ioncm , ad profiuuium muliebre , potifimiim rubrum ,
ad dyfentcriM, cr ad alios uentris fiuxus generofum cft remcdium herba ipfa dut ex aqua, aut ex uino pota . Sunt qui
dc cafcriptum rcliqucriint, quod nonnunquam etiam iteftc£ , dc tenuium intcflinQrum uulnerafuccus ipfius fanaucs.
rit . Vrodcjl etiam profluuio fanguinis ex naribus , tumfluxui obnoxijs in uentre dffcilibus ex dufierorum uiiwrum
qtiopiam potus : acfiftbrc tcneantur , ex aqua . Qu£ planta Gr£cis i TSTSovqt; , Latitm Equifetum appcUatur : Notnina.
Arabibus, Bhcnbcn alchail, Dhcnib alchi,fiue Daneb alchail : Italis, Coda di cauaUo : Germanis, Koj^zfchuuantK:
Bil^anii, Coda de mula, er Kabo de mula : GaUis, Q«e«e de cheual, cr Prek .

Ko'KK0?/Sfll4iiJtH'. COCCVM INFECTORIVM.

CAP. XLIII.

40

C o c c V M , quo infeftores vtuntur , frutex efl: fur-

culofus , paruus , cui grana ceu lentes adhaerent , quae ele-

}o .^r^^/\ W^M "^)^^/^ dracongeruntur. Optimumgignitur in Galatia,& Ar-

menia : deinde Afia, & Cilicia : vltimum ex omnibus Hi-
fpanicum . Vis huic fpiflandi : vulneribus, neruisque pix
cifis, conuenienter ex aceto tritu illinitur. Nafcitur quo-
qucin Ciliciaequercubus,cochIearum exilium fimili-
tudine , quod illius regionis mulieres ore legunt , & coc-
cumvocitant. ' ■

Etsi Coccmfeugrdnumtin(ioriumfepldf{driji,Gr infe^ Coccnn(e&o
(loribus notifimumfit, qu6d cr medicamentis admifceatur, er eo "j eonfid.
plurima tumfericca , tum lanea flamina infici foleant ; nefcio ta-^
men an eius arbufcula in Italia proueniat . Nos autem eam , cuius
piiluram damus, uidimus ex Byzantio allatam. Porro Coccum tin
ilorium communis ufus confiat rotunda , inaniq^ hacca , qu£ nul-
lamprofvd6lentisfacimref?rt,utDiofcoridcsalferit. Vt hinc
plane conijcere liceat, Coccum hoc diuerforum effe generum, nos.
ftrumq^facile lUiid effe, quod Vlinius in Attica , er Aphricd pro^
uenire tradit, Scolecion ideo uocatum, quoniam ex eius meduUa te
nues exoriuntur uermiculi: drgumento quod hoc inane intus de^
prehendatur, Huius puluere non infeliciter utuntur mulieres Itd"
50 [^^ (<<^Mi^^^^^^i(C^ lic£adprohibendumdborfum,ipfumgrauidisinouoforbiIipropia

nantes pauco addito thure , uel mafiiche . Cteterion contendunt
I.\onachi iUi rcuerendi, qui in Mefuem commentarios ediderunt , aliud effe Coccum , aliud ucro Chermefinum uulgo
uocatun , quofcrica Ramina rofeo colore inficiuntur . Etenim afferunt ij legitimum chermefinum e quibufdam ficri
granulis, qii£ tit plurimiim uulgari PimpineU£ radicibus adh^rentia reperiuntur , uocariq- h£c proprie M.auritanii
Chermes : cr hinc tHi deinde coUigunt, minime credendum effe , qu6d Gr£corum coccum uulgo grana tindorii nun^
cupatum, fit Mauritanorum chermcs : quandoquidcm magna omnino inter colorem coccineum , er chermefinum Wa
tercedat differentia . Sed hos patrcs hallucinari ( pace tamen eorum dixerim) cx eo equidem euidentifiimumfieriar»
bitror , quod hadenus ncmmem Arabic^fedx inucncrim , qui eorum adftipuletur fententi£ . Siquidem Serapio per
chermes nil aliud iiitelligtt , quam coccum tindorium a Gracis appellatum , ciim de Chermes agens ea fane omnia in
eius hifioria refirat , qu£ Dtofcoridesfuo cocco tribuit . Quapropter fcirem libentifiime qua ratione , qudue autho^i
rit.ite nixi ij reuerendi monacln in hanc mnam, et ^rroneam deuenerint opinionem . Veriim non ob id negmerim ego

nofiruni

Monachoru
opi.esplofa.

4i6

And.Matthioli Comm.

noBrum Chcrmcfinum i cocco minime dijferre, quod certofcidrn, aliud ejje coccum, aliud chermclinum,unde & in^
ftiiores differentiie cdufd coccum Granum nuncupmt , Chermejinwm ucro, quod e pimpineUie radicibus decerpitur:
fcd negauerim quidcm Mauritanorum chermes noftri ufm chermefinum effc, quod nil aliud Chermes effe putem,qu4m
Coccum, cuim hic meminit Diofcorides . Chermejfinim nouum iampridem conuehitur in Italiam ex Hifpanijs ab occia
Grani tinfto- dentali India importatum, quod cion copiojifimum afferatur, Chcrmefinafiamina nunc uilefccre caperunt. Coc=
rij ui res ex ^ jyj« Grani infedorij uires dcfcripfit Galenus lib. v 1 1 . fimplicium medicamentorum, his ucrhis. Granum tin^orium
adjlringentem,fimulqi amaramfacultatem pofidet . Vtraquejinc morfu deficcat. proinde ad ingcntia uulnera con^
gruit, priefcrtimq; neruorum . Sed tunc ipfum quidam cam aceto terunt, alij cum oxymclitc. Quie HOKK.of jSot4)i=
KH Grtcce , Latinc pariter Coccos baphica , er Gramm injiilorium nominatur : Arabice , Charmen , Kcrmes feu
Chermes : Italice, Grana de tintori : Germanice , Scharkch ber : Hilj^anice , Granapara tennir , er Grana engra^
uo:GaUice,VermiUon.

Galeno
Nomina.

Tfxyioi». TRAGIVM.

CAP. XLIIII,

Trag I V M narciturinCretatantuminfula,Ientircofemine,foIio,&ramisfimile, fingulista-
men minoribus : fuccus ei lafteus , gummi non difsimilis . Semen , folia, lacrymaque illitu.fpicula e
corpore eijciunt : omnia quoque corpori impada , euocant : pota ftranguris medcntur , calculos ue-
ficsefrangunt, menfes trahunt. modus in fumptioneeft,drachmavna. Famaeft fylueftres caprasfa-
gittisconfoflaSjCiusherbspabulo ipiculaexcutere.

T^ocym iTi§ov . TRAGIVM ALTERVM.

CAP. XLV.

Tragi) confi-

deratio.

Opiniojrepro
baca.

Pimpinellae
generaj& ui-
res.

Pimpinellx
Vulgaris ui-
(e£.

;. EsT ET aIterumTragium,quodtragocerosaliquivocant:foIiafcoIopendrijhabet,&radicem
fylueftris raphani, tenuem, candidam. Quam crudam i^el codam elTe dy fentericis prodeft . Folia au-
tumnOjhirci virus olent : exinde fibi tragij nomen adoptauit . Prouenit in montibus, & prjecipitijs.

T R A G I V M , quod in Creta tantum nafci tradit Diofcorides , quodq^ in uniucrfum lentifcojtmilefacit', Vli^
nius libro x 1 1 1 . cap. x x i . ipfwm fruticem terebintho fimilem reddidit , er libro x x v 1 1 . crfp. ultimo , idem iuni=
pero afimilauit . Id quod dubio procul ojlendit, Tragium hoc omnino iUifuifJe ignotum, er quod tantumid dc eo me^
morue prodiderit , quod ab alijs authoribus non minusfirtaffe hac in re ctecutientibus mutuatus eJi.Uoc tetate nofirx 3 •
PIMPINELLASAXIFRAGIA. r^ond^f^^t^^r^^l^odfciaminltaliam.Ciuoftt^ut

nusJicutO' cxterKherbarum jiudiofis ,utferme Jujptcor ,jitin
Italia incognitum . Quod autem fecundo loco a Biofcoride re~
prxfentatum eji , id potius herham effe crediderim , quam arbu^
fculam,ci(meiui radix tam cruda , quam codaincibum ueniat,
/itq^fyluejhri raphano proxima . Veruntamen nondum reperi qui
plantam mihi demonjiraret^jblifxfcolopendriojimilibus, qux hir=
ci uirm oleant . Ex quo adducor , ut ab ifs plane dtjfentiam,qui
putantTragium hoceam effeplaittam,quamquidam Pimpineh
lam,quidam uero ab odore Saxifi-agiam hircinam appeUant. 40
Quandoquidem huic fcolopendrij folia non infunt , nuUuicj; eius
dd dyfentcricos ufui , tametji ad ciendam urinam , expediendosq^
uifceruminfardmplurimtmpriejlet. HuitM pimpinel^
r AE duo habentur genera. Maiorradice nititurlonga:jolifi
circumquaque folo procumbentibm, diffeiii^, per ambitumq;fer=
ratis : caule quadrangulari :Jioribus in umbeUam cohterenttbus ,
tenuibus ,albicantibusq; . Minor caule exitrubenti :Jvlifs mitto^
ribiii, mintis diffeiii^ ,miiiutius(j;ferratis . Vtraque tamen hircum
rcdolet . Kadix , in qud uif tota confijiit , excalfacit ,ficcatq; or-
dine fecundo completo , aut fane tertio incipiente . Vreefiat h£c 5 o
•ddrenum ,o~ ucficie morbos , quorum calculus efi caufx . Obid
enim retics k calctdis expedit , cr urinam remoratam peUit. Pro=
defi expreffm e radictbus fuccus ex uino haufius, deleterifs medi-
cameittis, cr uenenoforum animalium morfibta. Q«<t ratione no^
dcftmt , qui ad pefiilcntiam , radicem hattc miris lattdibus cffcn
ratit . Bfi er alta PimpineUa , quie a nofiris utdgo s o l b a=
s T R E L L A ttomitiatur , nuUis non cognita, titpote qu£ ace=^
tarifs fi-equentifiime inferatur . Verim hiec ab atttcdtdis lottge
diflat uiribtts, ctfi foliorumfaciefatis tnter fc conueniant . Siqiti^
dcm ultima htec gufiatd tion leuiter ddftringcns percipittir,cy lcn
torii copiam prtebet . Vndefacile contfcitur ,eaeffc adftridorite
tnw. !. ■ factdtdtis.

In Lib. quarmmDiofcoridis.

PIMPINELLA.

a o

10

J»

TRAGVM.

J^7

facultdtis. Hincituquc fit,ut muliebre profluuium efficdcif^

fimefifidt : dyfentcriam , er c£tero5dIuifluxus cohibcat : quin

cr biliofs uomitiones rcprimat . Uerba ipfa uulnera , er ulcc:^

rafanat : mifceturq; ungucntis,qu£ tum ad cdpitis uulnera,ttm

ad carcinom.ita parantur . Uanc Matthicm Curtius clarifimus

cetatis noJ}r.e medicus , contagiofis, pcflilcntibusq;flbribus m.a=

ximc ccmmciidauit . Sunt qui e.m Elatincn cjjc putent . Sed ij,

meo qtiidcm tudicio,aberrant, utfupra ctiam infua mcntione do

cuimus . Tragij mcniittit Galenus libro v ii i .fimplicium mc=^ Tra^i uires

dicamentorum, ubih.ec dc cius uiribus tradit . Tragi, inquit, fo^ ** Galeno .

lia,femen, cr lacryma trahentis, digerentisq; funt facultatis .

Bfl uero O" tenuium partium,cr facultatc in principio tertij or

dinis calida . Corpori infixa extrahit, lapidesfi-angit,menfcs mo

uet drachm£ pondcre pottm . Vorro in Cretafola nafcitur tra=-

gion kntifco fimile . C£tertm alterum Tragium hoc minus^cin^

ius folia fcolopendrio flmiliafuiit, uifltur quidem multis in locis:

fcd non parum h.ibetfacultatis adftringentis , ut O" ad fluxio=

itum affedus conueniat. Vtraq^ planta Griecis 7-^oiylov,ques- Nomina.

admodum ©" Latinis Tragium appettatur .

Tfxyof. TRGVM. CAP. XLVI.

EsT etiam herba tragos,quam aliqui fcorpion,aut
traganon uocant: maximeinmaritimisnafcens,palmu
alta,aut amplior, fruticofa,humilis,oblonga, fine folijs:
pufillis circa ramos acinis , rufis , multis , magnitudme
tritici, acutocacumine,gufl:u multum adftringente.
Racemorum acini dece ex uino poti , coeliacis , & fcemi
nis fluxione vulua laborantibus, auxiliantur . Tundun
tur aplerisque, & in paftillos digefti afleruantur : qui-
bus utuntur,eum,opus eft.

Tragvm aliquibus Scorpiott uocarinonmodo tradii^ Tragi conG
dit Diofcorides -jfed etiam Plinius lib. x x v 1 1 . cap. ultimo, his deratio .
uerbis . Eft cr herba Tragos quam aliqui Scorpion uocant ,fe~
mipede alta,fruticofa,flncjvlijs : puflUis racemis , rubentibus ,
grano tritici,acuto cacUmine, or ipfa in maritimis nafcens : Bt
lib. XX i.crfp.x V. Spinofarum,inquit, mult<e f^ecies . In totum
j^inofa eft afparagus , fcorpio : nuUum enim fi)lium habet . td
quod ante ipfum pofteritatis memorice prodtderat Theophran
ftus libro V I . cap. primo de hiftoria plantarum , cum inqutti
Actdeatorum alia ex toto aculeifunt, ceu corruda, etfcorpiiisz
h£c enim nuUum pr£ter aculeumfi>liwmgerunt . Binc itaq; om=
iiibm abunde conft^re arbitror , herbam , cuius hic effigiem da^
mui , legitimum effe Tragum . Ed flquidem in maritimis nafci^^
tur ( plurima enim in Tergeftino litorc prouenit, er ad Argett=.
tarium promontorium in Uetruria) nuUa prorfui recUmante no
ta ex ijs,qu</ix rei herbari£ authores Trago reddiderunt . Kuius
tamen nttfquam,quod inuenerim,meminit Galenus inflmplicium
medicamentorum cenfu . B.erba hac T^dyo^ cr ffJtojzy/of Nomina.
Gr£ce dicitur : Latine item Tragus er Scorpio ,

ZKoTvof. IVNCVS»

CAP. XLVII.

I V N c I duo genera . vnum lasuis nominati : alte-
rumacuti,qui in mucronem faftigiatur.Cuiusetiam
duo afsignantur genera.vnumfterilerreliquumfertfe
men nigrum,rotundum,& crafsiore conftatcalamo,
carnofioreque . Tertius eft iuncus , qui uocatur olo-
fchoenos, prioribus carnofior , afperiorque : is fimilem
fupradifto frudum in cacumine parit . Semen utriufi-

X que

Ti8

And. Matthioli Comm.

IVNCVS.

lunci confide
ratio,&uires
ex Gaieoo.

Nooiina.

que toftum, ex diluto uino potum, fiftit aluum,& rubra
foeminarum profluuia: vrinam cit,capitisque dolores
facit . Q£E proxima funt radici folia tenera, conuenien-
ter illinuntur aduerfus phalangiorum morfus . Aethio-
pici iunci femine fomnus allicitur : fedmodus in potio-
ne feruandus eft, ne fopor fiat <

I V N c V s omnegettus uulgaris efl notitins : quattdoquidetn
propter ftagiiuntes aquM omiies eius reperiuntur f^ecies . 1««=
cigenerummetninit Gdenus Ub. viii. fimplicium medicamens
torum, ubide ijs itafcriptuttt reliqtut. Schceitos ha, hoceji,lun^
cus l<euis , quieddm oxyfchoenos , alia. oligofchcenos nuncupatur.
Gracilior , duriorq^ oxyfchcenos : crafior , laxiorq- oligofchce»
nos. Fruilus oligofchcettifomnum affert. At oxyfchceni duafunt
f^ecies : alterajierilis, cuius quidem in medicina nuUus tifus eft :
altera uerofemenfirt , cuius etiamfemenfomnum conciliat ,fei
minus qum oUgofchceni : quanquam tamenhoc caputtentet.
Vtrunqififriilum cum uino bibatur, uentris fiuxus deficcat , ZT
muUebreprofiuuiHmrubrumfillit.Exquibus clarum efi,qu6i
compofita eorum temperies efi ex terrena uideUcet effentia leui
terfrigida,cr aquea leuitcr caUda : ut cr infirna deficcare pofl^
fint, cr fenfmjrigidos ad caput uaporesfubmittere^quibusfom^i
nolentos efficiant . ZKoivof fic Griecis , luncus uero Latinis
uocatur : Arabibus,Bis : ltaUs,Giunco : Germanis^Bintzenfchs.
melen : Uil^anis , lunco : Gallis, lonc .

A«;)(^HP. LICHEN.

CAP. XLVill.

?nf)3 igeiT

'.ojjiiisb ijrt,.

LICHEN.

Lichenis con
(ideracio.

Lichenis ge-
neraejiPli.

PuIoionari3E
depiQio , &
uires.

xa

20

L I c H E N , qui iaxis eft famih'aris , aliquibus a.a
bryonappeIlatur,afperginofis petris adhsret^ut mu-
fcus . Is illitus fanguinis profluuia fiftit, inflammatio-
nes arcet, impetigini medetur . luuat regio morbo cor-
reptos,cum melle illitus : oris , & linguae defluxiones
inhibet.

L I c H E N procul dubio ea ejh planta , quamofficiflx , cr
herbarijhodie Hepaticam uocant. Rattc autem^Graci Liches.
na appeUarunt , quod Uchenas ferpentis tnorbi genus , impos.
fita fifiat, zrfanet . Lichen in aj^erginofis , er rorukntis pros
uenit locis , nudii petris adherens , mufci modo . ¥oUo confiat
fuppittgui , cartilagineo , prope radicem angufio , in latum fe
pandente , tripUci uel quatripUci lacinio interfeilo . Prodeunt
k radice cauUcuU tenues , quibu^ capitula infunt paruajfieU
larum effigie . Lichenis PUnius libro x x v i . cap. 1 1 1 1 . duo
produntur geitera , qu£ his uerbis depiitgit . Lichen, inquit,hers
ba omnibus his prcefirtur , unde nomine inuento . Nafcitur in fa^
xofisifiilio uno ab radice lato :caule uno, paruo , longiifolijs des
pendentibm.Hiec delet o^ftigmata : teritur cum meUc. Eft aUui
gettus Lichenii petrii tantiiin adhcerens,ut mufcus,qui er ipfe il^
Unitur. Hic o^fanguinemfiftit uulneribui infliUatus, et coUeilio
nes iUitus . M.orbum quoq^ regiim cum meUefanat ore iUito , cr
lingua . Qui ita curantur , aquafalfa lauari iubentur , uiigi oleo
amygdaUno, horteitfibus abftinere . hxc Plinius . Cxterim eft
herba Licheiii non longe dif^imilis , qu£ in quercuum , aUarumq;
fyUieftrium arborum caudicibiK nafcitur, in opacis pr<efertimfyl
uis . hicc tamen aridior, cr ambitu latior,fuperiore parte uiret^
fcens, infiriorc uero paUefcens, maculis quibufdam refirta , adeo
utfbrmam pulmonis refirat: unde plcrifque p v l m o n a=
R I A dida eft . Vtuntur hac nonnuUimagi/sfbrtaffe nomine , quam ipfis uiribusfieti, ad tabcm, puUnonum ulcera ,
crcruentaf^uta.liecdefunt,qui laudibus eam efferantad uulnera fananda,ad pudendorum ulcera,€r ad «»

trunque

40

In Lib. quartumDiofcoridis.

POLMONARIA.

xo

20

JO

^'9

dd utrunc[; mulichre profluuium, cui mirificc mederi aiunt. Qaiit
er cum dyfentericii cxhtbent , er btliofa cuomentibus. Bji cr
iiliu hcrba,qu£ ctium Puhnonarid uulgo nominatur,db lUd tmcn
nuxime differcns,in op.iciiproucnictis,folio buglofi,d^ero,hir=
futo,albiimaculiicircmn(pcrfo. Caitlcm gerithccc inetmtcue=
re, in ctdus cacumine florcs crumpttnt piirpurei , perindc ac in
uiilgari cynoglojfo . Huic pkntcc rci herbari.e pcriti non contc=
mncndM ttircs trtbuunt , ad ptdmoni^ ulcera fan.xnda . Qua in rc,
itemq^ infangittnv; rcie^ione mirabilifucccffu fc e.7 cxhibtiijfe mi
hifiCpiui rctulit lulianusaMaroftica Teruiftcjis mcdicUiperitifi
miK : decoqtntur enim ad mcdias , daturcf; decodum potandum
additoficcharo : uclfuccus ex ea exprcfftiifcrapij modo cttmfac
charo paratia. Pr^flant h£c omnia hcrba ipfa,cr ftorcs, cjttoquo
modo a tabe affeilisfumantur decodd . Lichenii meminit Ga^.
lenm libro vii. fimplicium medicamentorum ,fic iitqtdens . Lja
chcn,quiinpetriittafcitur,cfl uelut mufcus quidcm,fed r-eflc
cxplantarum genere cenferipotefl . Sicautem nominatus uide^
tur, quod lichenMfeu impetigines curct . Exterget%tem,ac modi^
ce refi-igerantem facultatem habet , utranq; uero reficcantem .
Abflergentem quidem, atque exiccdtttem a petrd obtinet , refri^
gerdntem uero ab humre aqueo : ndfcitur enim in humidis , cr
grauiter olentibus faxis . Vorro quod ex tdlibus fubfldntijs com^
ponitur , aduerftim effe inftammdtioni , nihil mirum efl. CiXterim
an fanguinis profluuia flfiat , ut refert Biofcorides , id neuti^
quam dicere queo . Quod Graci/s KBy^^i , Ldtinis item Li=
chen dicitur : Arabibm , Azcz alfacher : Italii , Lichene :
Officinii, Hepdticu : Germdnis , stein Idber kraut , er 'Brunnen
leber kraut : Jiilpms , Uepaticd, er ligddeUa : Gallis, Hep<j«s
quejZTForcor^Ut

Pulmonaria
alia.

Lichenis ui-
res ex Gal.

Nomlna»

Hx^awXKX- <

PARONyCHIA.

CAP. XLIX.

Paronychia exiguus frutex, in petris nafcens ,
peplo fimilis, minorlongitudine,maioribusfoIijs . Illita
paronychijs,atque fauis remedio eft .

Paronychia non modo infdxis gignitur ;fed etidm ParonychiE
in ueterum cedificiorum pdrietibus,fblijs peplo,dut YUt£ fimilibus , confider.
aduerfa parte pallentibus , paruisq; maculis refirtis , phyllitidis
uelhemionitidismodo. Hanc dliquiparietumKutam,alijSdxU'
fi-dgam dppelldtit . Copiofij^imd prouenit h£c in ingentifylud,qwe
in itincre efl , quo Goritid difcedentes petunt Labdcum Cdrniolie
urbem, ubi er infdxis , cr ftccis arborum truncis ficquentiflimct,
tdfitur. M.eminitParonychi£Galenuslib. viii.fimpl.medic. ParonychiE
itd de eafcribens . Paronychid db effedu nomindta efl :fdndt enim ""*' ** ^*^
paronychiiis,Cr utreflrt Biofcorides , fiauos quoq^ . Vis eius efl te
nuium partium,et exiccatoria morfu udcdns : tdlid enimfint opors
tet,qu£ paronychiM fdnattt. Porrofxtisconfldt tale effe idoneum
ad digerendos affeilm omnes,qui digeri pojiulant. Siquidem eiuf^
modifunt , qu£ cim ex tertiofint ordine excalfacientium , er rfea
ftccantium, uelut er hoc, effenti£ infuper tentdum pdrtium funt . Noniina.

PlantaGr£cis-scit^Qvvxix,pariter Ldtinis^ Itdis Paros
nychianomintttur.

XovffOKOpH.

CHRYSOCOME.

CAP. L.

Chrysocome palmialtitudine fruticat: comafpeciecorymborum,hy{ropofimilI:radic^
hirfutajveratri nigri modo,tenui,cyperum asquante : guftu non iniucundo,ex dulci auftero. in petro-

X z fis.

y20

And. Matthioli Comm.

Chryroco-

mesconfid.

Vires ex Ga-
leno.

Nomina.

fiSjOpacisque nafcitiir . Radix excalfacit, & adftringit : his conueniens, quos iecur , aut pulmonis In-
flammatiomalehabet.contrapurgationes vuluaCjdecoftacumhydromeliteafrumitur.

Q_y' I Chryfocomen in ItalU mihi ojlenderet , hudenus reperi neminem . Qumobrem in eo ntttune uiridd^
rioypunti^ compluribus nobis incognitis rejvrto,quodtanti<min fui ipftusufum colit ndtur4,ne omnibm cxutx
mcdicmentis ,fuis etimlanguoribus mederinequedt,cam (yuircfcere,c:r florcfcere omittmm , donec nobis,
dutdlijs compertamincommunem quoque cognitionem , cr ufum prodere contingat Anterim tdmen,ut noft:rwm
inflitutum fcquamur , uires cius ex Galeno fubijcidm : quas ipfe tibro v 1 1 i.ftmplicium mcdicamentorum , ijs uer^
bis dcfcripfit . Chryfocome uocatur cr chryfttes . Radix uincentes acrem ftmul , O" adftringentem qualitdtes hd-
bct : qudrc nequc multi ufus eft . Vfui tamcn eft decoild in melicrato in peripneumomjs , er morbis hepdticis . Sed
cr menftrucc purgdtionis prouocand^ uim qudnddm obtinet. 'Xovgoko^h ftc Gra:ce,ut etidm Chryfocome
Ldtine dicitur .

Xjucro-yovov . CHRYSOGONVM,

CAP. LI.

Nomina.

B^AiX^voo]/.

HELICHRYSVM.

CAP. LII.

Helichryfico
fideratio .

Fuch. error.

Helichryson, quidamchryfanthemon,n6-
nulli &idamaranton uocant,quodeorum fimulacraco-
ronant . Ramulum habet candidum , uirentem , recl^um,
firmum : folia intercedentibus fpatijs angufta ,abrotono
fimilia : comara aurese lucis , in orbem : vmbella rotun-
da,veluti ficciscorymbis dependentibus:radice tenui.
Nafciturin afperis,^ torrentium alueis. Contra fer-
pentium iftus, coxendicum dolores,vrina2 ftillicidia,ru-
ptac|ue,comaeuino pptaopitulatur:ciet menfes . San-
guinemconcretum ventris ac veficaeabfumit; potacum
mulfo : ieiunis, trium obolorum pondere , fiftit dcftilla-
tiones,data in vino albo diluto . Veftibus inferitur,ut eas
ab erodentiura iniurijs tueatur .

res ex Gal.

10

Chrysogonvm dense fruticat,quernis folijs, flore coronarij verbafci : radix vt rapum
extuberat,intusruberrima,foris nigra. Qus tritacumaceto,atqueimpofita,muris aranei mor-
fibusauxiliatur.

C H R Y s o G o N v M , nift dUunde in Itdlidm deftrdtur, inter plantax, qu£ minime cognofcuntur, cr ipfum * o
perpetuo recenfcndum effe putauerim : uel ncbis in abditifiimis naturee hortis , ubi delitefcit , inueftigandum erit . Id
fiquidem hdilenus mihi ncq- inuenirc,neq^ db dlijs compertum uidcre licuit in Italia . Quod xgvadyovov Gr£ci ,
Ldtini quoque Chryfogonum dicunt.

30

40

Helichryson copiose prouenit in Uetrurid in
prdtis graciU folo , incultisq; locis , fiticulofts coUibus , necnoti
etidm in fluminum alueis . Caule conftat redo , iequdU , dc ligno^
fo,cubitdlem longitudincm non excedcntc:ftlijs perinterudUd
emergentibus ,abrotom ecmulis : comantibus in cacumine ftori^
bus , dureo colore fulgentibiis , cr in orbcm umbelU modo cohce=
rentibus , corymbaccafacic , ueluti myriophyUi, uel agerdti : qui
exiccdti durewm colorem diutius retinent . Troinde commodc hye
me,qu6d co temporcftores dcficiant, puellieftccum Kelychryfian
corondmentis fuis inferunt , qucmddmodum cr Amardntum pur^
pureum,quod noftris Hetrufcis uulgo dicitur Tioruelluto . Ueli-
chryfum depinxit Tuchftus infuis clarifimis de ftirpium hiftoria
commcntarijs,fDlio echij aculcato , cr floribus buphth.iImi.CXud
in piiiura ipfum dcccptum fu^icor,qu6ded Helichryfo minime
rcf^ondere deprehcndatur. Hclichryfimcminit PliniusUb.x x i.
cap. XXV. ubi de eo diffcruit his ucrbis . Heliochryfum , inquit , quod dlij Chryfanthemon uocant , ramulos habet
candidos:fDUafubdlbida,abrotonofimiUd:ddfoUs repercujfumaurea:Iucisinorbem ueluti corymbis depcndcnti^
bus, qui nunqum marcefcunt . qud de cdufa dcos coronant lUo . Quod diligentiftime obferuauit Ptokm^us rex Ae-s
Helichry (i ui gypti . iiafcitur infrutctis. HcUchryfifub Amaranti nomine mentioncmftcit Galenus libro v i . fimpUcittm medi^
camentorum,fic inquiens . Amardntumfacultdtis cft incidcntis, cr cxtenuantis . Coma igitur eius mcnfcs cum uino
pota educit : cjr grumos fanguinis liquare crcditur, nonfolim in uentre,fed cr in ueficd :fed tunc potius cum mtdfo

hibendd .

fo

In Lib. quarcum Diofcoridis. jii

AMARANTVM.

»o

so

9«

CHRYSANTHEMVM.

4»

5»

bibendd . Et omnes fimpliciter fliixioncs , pofa dcftccat ,flom.i^

cho infl^ftct .h£c Galenus . detcriim cian Hchchryfum tam Amaiati pur

Diofcoridi,quamGaleno Amariintim dicitur , opporcuna no- P"'^'-'' ™e"o,

bis fefe offert occaflo , uthic a m a r a n t i purpurei, ""^^**

quod, iit paulo ante diximus, ii noftris uulgo uocatur ¥iorucllu=

to, hiftoriam,cr iiircs tradamus, prxfertim quod pucliisgratif=

fimum fit hyeme in fuis texendis coroUis , utpotc quod tam re=

cens , qu.m ficcitm purpureum , acflammcum colorem diutius

confcruet . Hoc itaqnefdlia projirt ocimi maiora : caulcm craf-

fum, pingucm,fubrubentcm :florem fficatum,admodum purp:i^

reum . qui quanquam diu flccatum ( ut fupra didum cft ) affcr=

uatur, haudquaquam tamenfuum deperdit colorcm . A maran-^

tum hoc , quantum equidcm reor, memorix prodidit Vlinius lib.

XXI .cap. VIII .cimfic inquit. Amaranto non dubie uincimur. .

Eft autem j^ica purpurea, uerius quamflos aliquis, er ipfeftne>

odore . Mtrumq; in eo gaudere decerpi, cr htius renafci. Pr o=: ;

uenit auguRo menfe : durat in autumnum . Alexandrino palma ,

qui decerptus afferudtur . Nlirumq^ poftquam defecere cunili-

flores, madefaflui aqua reuiuifcit , er hybernas coronas faeit .»

Summa eius natura in nomine eft , dppeUato quoniam non mars

cefcit. Hddenusde dmardnto Plinius.Huic facultds ineft(ut

recentiorum quorundamflrt opinio )fi-igida C ftcca : proinde

flos cius potus calidcos, ZT dyfentericos iuudt . M.enflum dbun^

dantiam cohibet , Gr dlbas uteri fluxiones . Quinetidm cruenta

expuentibus prodeft , prxfertimft in pulmone , ucl pedore,uas

aliquodfi-ddumfuerit. Vlanta,qu£ Gr£cisi\ix.^MCov,zr Noraina.

EAiox.fuffoi', Ldtinis pdriter Uehchryfum C Hehochryfum

appeUdtur : Italis, Hehchrifo ,

Xfuffai/Se^ov. CHRYSANTHEMVM .
CAP. LIII.

Chrysanthemon autcaltha,nonnulIis bu-
phthalmcs . herba eft tenera, fruticofa, Ijeucs proferens
caules,& multifida folia : flores fupra modum fplenden
tes,luteos,orbem oculiimitantes,unde buphthalmi
nomen traxit. propter oppida nafcitur.cuius caules
oleris uice manduntur . Flores cum cerato triti , fteato-
mata diicutere produntur . Regio morbo correptis,co-
lorembonumbreui reddunt,fifequente longo balnei
ufu, poft exitum ebibantur .

Q^ A N Q^v A M nondefunt^quicrediderintBuphthdlmu, Cliryfanthe-
er Chryfdnthemum unam , er eandem plantam effe , quoi pd- ""' *'°" ' *
ribus notis inter fe ceridre uidedtur;tdmen fipdrticulares qu£=
dam not£ in utrifque dihgenter expenddntur , fdcile inter hds
platds difcrimen aliquod notari deprehendetur. Quod cim opti
mefciret Biofcorides, diuerfis hbris, diuerfisq; cdpitibus de his
f^ecidtim differuit. Quod utiq^ minime ftciffet , fi compertum
hdbuiffet,nuUdm inter eax intercedere differentidm.Qu£ tdmen
hinc cognofci poteft, primiim quod Buphthalmofihd inflntfoe^
niculo fiMilid,qu£ pldrie capiUdrid conftdnt: Chryfdnthemo ues
ro tenerd,muUifidd, minutimq; per dmbitum Idciniata . Deinde
Chryfanthemi cdules in cibis madi dliorum oleruminddo fcribit
Hiofcorides : id quod de Buphthdhno dgens filentio pr£terijt .
Tr£teredflores Huphthdlmo reddidit dnthemidifimiles : Chry^
fanthemo uero luteos,ZT uehementer j^lendentes . C^terimdc'
horum uiribus differens, Buphthdlmiflores , cum cerdto tritos,
tumores,duritidsq;difcutere trddiditin uniuerfum, cr affirs.

ntdtiue locutus . Veritm pofted de Chryfdnthemo fcribens,huius
. fiores,in<luit,ftedtomit<idifcutere produntur,pdrticuldriter^-

X 3 CT dubie

J

22

And. Matthioli Comm.

er dubie locutus . Hif c fxne harum pUntarum maniftfla difcriminufaciunt, ut credm , qiiod aliquis Mtiquorttm cu^

riofui , nimisq; fciolus Buphthalmum , er Cryfxnthemum unam tantkm refrre pUntm forte exijlimans , omnia in

Chryfxnthemo ddiecerit,cr confuderit,quce Itbro tertio de Buphthalmo memori£ prodidit Biofcorides. quemad=

modum tmprudcnter dc Kuta er ¥iyperico,Afaro er Bacchari ab alijsfailum cjfc in prtecedcnttbm oftcndimus. Hoc

Chryfantlie- itaq^ argumentofi-etus crediderim ego hoc modo Chryfantbemi caput ejje legcndiim . Chryfanthemon herba cft te~

ini caput refti nera,fi-Hticofa , hues profrens cauics , er fi)lia multifida : florcs luteos, admodum f^lcndcntes . Bius caules man^

tutum . duntur olerum modo . Flores ctim cerato tritifteatomata difcuterc produntur . Uinc itaq- ,fic Chryfanthemi capite

rcftituto,facile patebit , quantum aberrauerint ij , qui Chryfanthcmum cum Buphthabno confuderunt . Chryfan=

themon , cui nulla prorfu^ ex modo traditis rcclamet nota,freqticntifimum prouenit in Sencnfi agro prope Slontem

nigrum oppidum ita appcllatwn, efturq- ibi a rufticii ueluti beta, cr brafiica . Buphthalmum uero etfi antea a me no

uifum in noftris commcntarijs Italica lingua confcriptis confiffus cffcm ; ad nos tamen hoc anno uerum Patauio aWa^

tum effcfuperius infua mentionc indicauimus . quod ctiam poftea accepimu^ Ptfts a Luca Ghino mcdico clarifimo,et

Fuch. ertor. rci hcrbarite peruifimo, omnihus prcrfus adftipulantibus notis , qu£ illi tribuuntur . Quofaiium cft , ut ccrtius d«=

fim afjirmare Chryfanthcmi hiftoriam audam, deprauatamq; effe in Diofcoride. Credidit Leonardus lcuchftus me=

dicus dociifimui infuo de plantarum hiftoria commentario , Chryfanthemum iUud effe ranunculi genus , quod foHo

apij, luteisfloribus, in prati^ plurimtim nafcitur . Qjta in opinione quantum, pac-e eius dixertm , haUucinetur,euiden=-

tius omnibiM efje puto, quam ut a nobis oftendi dcbcat . Chryfanthcmi memiiiifte Galenum in libris de ftmpliciim

medicamentorum facultatibus , hadrnus incompertum habeo . ^ius nomen Gr<£cum efl x^vsoLvStij^ov : Latinum

item Chryfanthcmum : I talicum , Chrifanthemo . \ " - ;;"■■-

Nomina.

AGERATVM.

AGERATVM ALIVD.

■;ir;i>r.

A'y\i^JiTOV. AGERATVM.

CAP. XIIII.

-■.'Ag E R A T o N fiuticofaherbaeft/palmarilongitudineafrurgens, f]mplex,humilis,origanoma-
ximefimilis:vrnbellamgerit,inquaflosbuIlisaureis emicat, helicryfo minor. Nomenei inditum
eft, quoniam diutifsime flos in fua coloris fpecie conferuetur . Vis decodi feruens : huius uftae nidor
vrinam cit, & vuluse duritias emollit.

t*

po

5<j

40

***.

A^erati con- N A s c i T V R Ageratum. paj?iminuniuerfa Hetruria ,folijs origano proximis : floribtis aurcPs,inumbeUa

fideratio. emicantibus , hclichryfi modo . Uanc herbam Niefues Eupatorium exiftimat , utfuperius in Bupatorij commenta^

tione abunie diximus . Ea a noftrii Senendbus utilgo app.eUatur herba Giulia . Agerati uires paucis perftrinxit

. . ■. ,'. Galenus

l InLib.quartumDiofcoridis. jzj

Ccilenuslihro Vii.jimplicium medicamcntorum,fic inquicm. Ageratumdigcrit^zrinflmmationcslcuiter qtio=
dummodo refoluit. Ci!j,<eherb4 ccy^ecr-ov Gr£ce, Agcratumquoque Latine dicitur: Itulice , 'Herbugiulia .

NorBJna.

xo

20

30

FcflS"cf6;V.

CAP. LV.

VERBENACA.

Pf. RiSTEREON, fiiie verbetiaca , nafcitiir in a-
quofis.Nomen exeoduxifrciiidctur, quodcohimbicir
cahanc perquamlibcnteruerfari ioleant. Dodrantisal-
titudine,& incerdum amplius adolcicit. Folia e caulc
prodeunt incifa , t\' fubalbida . ea iingulari ramo , radice-
que fola, conftare fxpius inuenitur . Folia cum fuilJa adi
pe recenti, aut rofaceo impoilta, vuluarum dolores tinire
putantur:ignemfacrum illitaex acetoreprimuntrputri
da vlcera cohibent : vulncra glutinant,veteraque ex melle
ad cicatricem perducunt.

ii^CiJioTCim. SACRA HERBA.
CAP. LVI.

Sacra herea, qus&periftereonnominatur,
ramulos emittit cubitales, aut maiufculos , angulofos : in
quibus ex interuallis folia quercus, fed minora,anguftio-
rac]ue,eifdem diuifuris inambitu, colorealiquatenus cse-
fio:radixlonga, tenuis: flores purpurei,graciles. Fo-
lia cum radicein vino pota,illitave aduerfus ferpentes
pollent.eademdrachmae ponderecum thurisobolistri-
busin vini veteris hemina,quadr3genis diebus,iemno
ore,contraregium morbum bibuntur: veteres tumores,
& inflammationes mitigant : fordida vicera purgant . To
ta in vino decocSa, tonfillarura cruftas abrumpit : oris no
masgargarizatucohibet. Aiuntft aquafpargatur tricli-
«ium, qua maduerit , l^tiores conuiftus fieri . Datur po-
tandumintertianis febribus tertiuma tetra. geniculum,
cum folijs circundantibus.-quartanis quartum . Sacram
vocant herbam, quoniam muitum ad amuleta , expiationesque commendetur .

Verbenaca 'Retrufcii uulgo Verminacola , aUjs uer6 ItalkBerbena , O" Berbendca dicitttf . Uuius ( ut Verbenac»
ex his duohm capitibus elici fotcfi ) duo habentur genera, qu£ hoc tantiim interfe differunt , quod altcrum caulibm 'onfideratio.
«1 dtum actollatur , rara ex interuuUis profrens filia . Alterum uero refupinatis caulibm humi procumbat , er nu=
merolioribui fblijs conflet . Necftne alu intcr h£c turnfoliorum, twmflorum deprehcnditur differentia . B.incflt, Fuch. error.
40 ut infuo mfigni dcflirptum hifloria commentario cuchfiwm uirum alioqui eruditifiimum , aperte errajfe exiftimem :
quippe qui difcriminiicaufaVerbcnac£ re{i£ florem luteum tribuat . Quod tamen in Diofcoride mihi nunquamli=
cuit inuenirc : quemadmodum neque in Plimo , qui utranque Verbenac£ j^ccicm libro x x v. cap. ix.his uerbis de=-
fcripfit. NuUa tamen R.oman£ nobilitatis plus h.ibet qukmhierabotane , aliqui periftercon , noflri uerbenacamuor=.
cant . K£c eft, quam legatosflrre ad hoftes indicauimus-. Hac louis menfa uerritur, domus purgantur, luflranturqi,
Cenerii ci:(5 duofunt :fviiofa, quamfceminam putant : mM rarioribvAfilijs . Ramulis utriufque plures, tenues, cubi=
tales, angulofi . lolia mmora, qukm qucrcus , anguflioraqj , diuifuris maioribus :flos glaucus : radix longa , tcnuis .
Hafcitur ubique in planis aquofis . Quidam non diftinguunt ,fed unum omnino genus faciunt , quoniam utraque eof^
dem cjfciius habeat . Vtraquefortiuntur Gaili , o~ pr£cinunt ref^onfa . Sed magi utiqtte circa hanc infaniunt . Hac
perundos imp^trare qu£ ueluu exiflimant ,flbres abigere , amicitia^ conciliare , nuUiq^ non morbo mederi . CoUigi
circa cani^ ortum dcbere, ita ut ne luna, autfol conf^iciatur,fauii ante, O" meUe terrx ad piamentum datis . Circum
fcriptamferro cffodtflnftra manu, <rs mfublimc toUi :ficcari in umbra feparatim, folia, caulem , radicem . h£c Vli-
nius. Ex qiitbus ucrbi^ , ut arbitror,facile dcprehendipoteft error Tuchsij Brunftlflumfirte fecuti , quod infuii de
plantarum hiftoria commcntarijs primo editi^ , pro Verbenaca fcemina eam plantam depinxerit , qu£ a Dioftoride ,
c^teriscp andquisfcriptonbus Erigeron,flue Senecio nuncupatur , tametfl mutata fententia libro primo de compo=
fitione medicamentorum in ultima methodo, rciiam uerbenacam perperam , meo iudicio , akeramflnapif^eciem effe
contcndat . C£teritm haud nefcius Galenus nuUum , uel paruum inter utra/>que uerbenacds difcrimen effe , breui- Verbenac? ui
ter de earum uiribusfub una tantimff>ecie diffcruit libro v 1 1 i.fimplicium mcdicamentorum ,fic inquicns . Vcrbcs '^" ^^ ^^''
naca idco periftereon appeUita eft, qucd m ea perifter£, hoc eft , columbx uerfentur . Vim habet adeo deficcantem,
ut uulnera conglutinet . Etltbro fecundo decompofitione pharmacorum fecundum locos , dc antiquo capitis^dolore
fcribens, fic inquit . Omnium porro longe maxime difcutit , er perfcde corroborat uerbenaca reiia , maxime uiris-
dis : imo er arid^cim radicibus, Grfimul cimferpyUoiOleo incoHa . Conijcienda etiam ad ea crocodiliudi^) maxim£

iuxtd

50

F4

And. Matthioli Comm.

iuxta dquiis nafcetttii rddix . Quin er ipfdm pcrfe uerbendcdm ,ft oleo incoxeris , cdputc^ inie rigdticris , omnl cd^i
Nomina. pitis dolori antiquo cxfi-igiditdte, aut ex crafiis humonbus oborto mcdcberis . Primum Verbendcte genus Gracis
ASTRAGALVS TSi^tS^^tcdV , CT "z^ioiSi^iCd^J df 9oV uocdtur : Ldtinis, Vcrbcnacii

reiid . Alterttm uerogentn Gr.ccis li^d jSorai/H , cr isi^iSi^
f EfflV vTrTiof dppeUdtUr : Ldtittis , Vcrbcttdcdfupind . In uitiuer^
fum Itdlis Vermmdcold, Berbcnd, (T 'Bcrbcitdca nomitiatur:
Gcrmanis,EifenkrdUt.

A'sf«'Y«Aof. ASTRAGALVS. CAP, LVli.

AsTRAGALVS paruus eft a terra frutex , folijs ,
& ramis ciceri fimilis : flore purpureo,paruo : radice ro-
tunda,raphani modo grandi,quae adnatas appendices
firmas habet,nigras,prsEduras, veluti cornua,inrerfe
imphcatas, guftu adftringentes . Nafcitur in ventofis, o-
pacis , & in niualibus . eo Memphis Arcadiae fcatet . Al-
uumfiftit radix in uino pota:vrinam mouetrvetuftis
vlceribus ficca efficaciter infpargitur:fanguinem fup-
primit . aegre propter duritiam tunditur .

AsTRACALVS frcqucns ndfciturindgroTridentinOt
in UdUis A ttdni£ montibm ,jhlio ciceri/s maiore ,floribus purpu=
reii : radice raphani amula , adnatis dppendicibus firmis , nigris,
prdduris , inter fe implicdtis , Grguftu ddftringentibus . Afira=-
gdlus dliter k Vlinio, quam a Biofcoride defcribitur . P/whw /?«
quidem libro x x v i.cdp. v 1 1 1 . Aftrdgdlutn his notis reprafens
tduit . Aftrdgdlus, iiiquit, fvlid hdbet longa , incifuris multis , ob^
liqua, circa radices : caules tres, aut qttatuor :florem hyacintl^i :
radices uiUofas, impltcatdx, rubras, prseduroi . Uafcitur in petro
/is, dpricis , O" ijfdem niuaUbus ,flcut Vheneo Arcadice . Mcs
tninit Aliragali Galenus libro v i.fimplicitm medicamentorum ,
ubi itafcriptum reliquit . Aftragdlus frutex eft exiguus , rddices
habens adftriilorias : quamobrem etiam in nutnero eft non in^he
nue exiccdntium . Ndm ulcera ueterd cicdtrice obducit, et dluum
fluxu tcntdtdmfliiit,fl quis in uino decoilam radicetn bibat. Flu^
Nomint. V l ^^ k rimuihuiusfruticisprotientuse{tinPheneoArcadi£. IsGrjes.

co nomine ccs^xyxMi dicitur: Latino Jimiliter Adrdgalun
Itdlico, Aftragalo .

Aftragalicon
fideracio .

Aftragali ui-
res ex Cal.

zo

3»

HYACINTHVS»

■.■■■. i>. ,', ij 1 (

Hyacinthi co
fideratio.

Y'«>tjv^0f. HYACINTHVS. CAP. LVII. 40-

Hyacinthvs folia habetbulbi rdodrantalem
caulem , laeuem , minimo digito tenuiorem , hcrbacei
coloris ; comam procumbentem , florum purpureorum-
plei>am, incuruam : radicem quoque bulbaceam . Qu» ,'
vt creditur , pueris cum vino albo illita , pubertate coer-.
cet,&nonpatitur erumpere:fiftit aluumpota, & vri-
namimpellit: phalangiorum morfibus auxiliatur. Se-
men adftringentius eft, theriacis expetitum : regiumor-
bumemendat,cum vinopotum. fi

Hyacinthvs in uniuerfm in catnpe^ibui inter
fegetes, O" infyluis prouenit :foUjs, er radicibus bulbaceis : catt
le dodrantaU, uiridi , teitui , Uuiq- -.floret cum uioUs circa flnem
Martij, cr ApriUs initium :florente)n emittit comdm,db ipfo cau
lis medio ufque ddfummum purpureis circunddtum floribus , qui
maturefcentes ad terram incurudntur , perdurantqi diu antea^
qumcontabefcdnt .lAetrufcis noftrisBydcinthiutdgo uocantur
CipoUecdnine.FloresprimoHdtim exortunoftrates pttericol-
ligunt ob purpurei coloris pree^tatitiam . Cceterimfcirc conues
nit,(^u6d Bydcinthui hicnone^i iUe ,quemexAiacis fanguine

editutn

*InLib. (^uartumDiofcoridis. yzj

edittm poct.efMiUntur, in cuiusflorc ipfius Aiucis nomcn primis litcris expreffum legitur . siqttidemis ( ut poct£
cununt )florcm profirt rtibctitem, lilio ddfimilem. Byiciitthi tdrcs mcmori£ prodidttGdenus Ubro v 1 1 1 . fmpli=
citim tncdicmentoram, fic inquicns . Byxcinthi mdix btdbofu cfi, ordiim primt in deficcando ■.fcctmdi ucro complc^
ti, aut ccrte tertij incipicntis in rcfi-igcruttdo . Itaque pucros diuttfiime feruarc impuberes lUita cum uitio creditur .
Semen leiatcr exccrgit , cradfiringit : qiumobrcm o~ ipfc regio morbo laborattttbtis exhibctur in uino , ordittc qtd=
dem tertio quadantcnus dcficcans, cetcritm in mcdio confifietis caliditatii , ac fi-igiditatis . Planta Gra-cis vajtlva
6oi, Latinis itcm Uydcinthns appcUatur : Itali^, Uiucitttbo : Germanis , Mertzcn bluomen : Hifbatiis, Hayosflores :
GaUis^Vaciett.

Hyacinthi ui
resexGal.

Nomina.

PAPAVER ERRATICVM,

PAPAVER SATIVVM.

MhW foiocr. PAPAVER ERRATICVM.

CAP. LIX.

Papaver erraticum,quodrhcEadavocant,verequideininamiscum hordeo nafcitur : flore
protinus deciduo , vnde &: nomen apud Grsecos accepi t . Folia eruc£ , aut origano , aut cichorio , aut
thymo limilia fpeftantur, fed longiora, diuifa , fcabfa : iunceus ei caulis, reftus, cubitalis, afper : flos
fylueftris anemones,puniceus,interdumaIbus:oblongum caput,fedquam anemones minus:fe-
men rufum : radix longa, fubalbida , minoris digiti crafsitudine , guftu amara . Huiiis capita quin-
que , aut fex in vini cyathis tribus ad dimidias decofta, potui dabis , quibus fomnus accerfendus eft.
Semina acetabuli menfura ex aqua mulfa pota, aluum leniter emolliunt : ad idem prsftandum melli-
tis placentu!is,& dulciarijs libis admifcentur . Folia cum calycibus illita, inflammationes fanant : eo-
rundem fotu, & perfufione fomnus allicitur .

MHHOV HjUej 0? . PAPAVER SATIVVM.

CAP. LX.

E' s A T I V I papaueris genere, quod hortenfe eft, femen in panem denfatur, qui fanis in vfu fit:
eo etiara ex melle pro fefama vtuntur : thylacitin vocant . Capitulum habet longum, & femen candi-
dum . Sylueftre uero caput habet infidens, demiflumque , & nigrum femen : quod pithitis nomina-
tur:nonnullis tamen &ipfura rhceas dicitur,quoniameiusfcapo lafteus fuccus emanat . Tertium
magis fylueftre, & ad medicinas valentius, multo his longius , produtliore capitulo . Oninium in
commune natura refrigeratrix . quare fi capita ipfa, & folia decoquantur in aqua , fomnum fotu con-
ciliabunt . Bibitur decoftum contra vigilias . Calyces cum polenta triti, & cataplafmatis admifti.igni
bus facris, & inflamraationibus profunt. Tunduntur quoque virides, & digeruntur in paftillos , qui

ficcati

5*26

And. Matthioli Comm.

ficcati acf ufum reconduntur. Capitaquoque per fe. in aqua coquunturad dimidias, Jterumque
adiedo melle, dum humor coeat in eclegmatis lentorem . Id medicamentum in tufsi, arterias fluxio-
nibus , !k coeliacorum affeftu, doloris leuamentum pra:bet . efhcacius tamen redditur , addito hypo-
ciftidis iucco, & acacia. Papauens nigri femen tritum cum vino bibitur, contra ciram aluum , Sc foe
Opium. minaruinproiluuia.in peruigilijsfronti,temporibusqucilliniturexaqua. Opiumeius magis re-
f rigerat, infpiflat, ficcatque. Sumptum erui magnitudine, dolorem finir, concoquit, & fomnum al-
licit : tufsi , atquc cceliacorum valetudini auxiliatur : verum li copiofius hauriatur, nocet, cum lethar
gicos efficiens intcrimat . Ad dolores capitis cum rofaceo perfufum , efficax eft ; aurium dolori cum
amygdalino,myrrha,&croco inftillatur;inflammationibus oculorum cum torrefafto oui luteo
proficit ; igni facro, & vulncribus cum aceto : podagris, cum lafte mulieris , & croco . fomnum accer-
fit fubditum fedi pro balano. Optimu habeturgraue,&denfum, guftuamarum,odoratufoporiferii,
quod facile aqua diluitur,lxue, candidum,nequeafperum,neque grumofum,quod inter colandii non
vt cera coeat , & in fole diffundatur : dein admotum lucernis, non atra luceat flamma : extinftum de-
niqueodoris uim conferuet. Sedopion glaucio,gummi,aut fylueftris laftucx fucco adulterant.
Verum glaucio fjcatum , in dilutione croci colorem reddit : laducaceo fucco fiftum , exiliter fpirat ,
&afperius fpe(5t:atur:gummi uitiatum fplendefcit, & infirmumeft. Necdefunr, quieodementisede-
uenerint,ut3dipemeiadmifcerent.Fid:ili nouotorreturadoculorummedicamenta,dnmmoIlius,
atquerufiusappareat. Diagoras, vtErafiftratusauthoreft,ufum eius damnauit, oculorum lippi-
tudinibus,&aurium vitijsinfundi uetans,quoniam uifusaciem hebetaret,& foporem gigneret.
Addidit Andreas ,il]itoseo protinus excaecari,fi non adulteraretur. Mnefidemus ufum duntaxat
oiiaftandi probauit,quoniamadconciIiandum fomnumconueniret:alioquinobis vtnoxio inter-
dicit. QutB commentitia effe experimento deprehenduntur : fiquidcm effedus,uirium huiufce medi-
camenti fidemfaciunt.QnarenonaIienumfueritfcriptismandare,qu6nam modois excipiaturfuc-
cus. Aliquicapitaipfa, &folia tundunt,&pr£lo exprimunt,terentesque in mortario digeruntin
paftillos :idmeconium uocatur, multumopioignauius.Porroopijfaciundiratiohafceft. Ciim ros
in eoexaruerit,cuItrodecuffatim inftellas,nepenitusadigatur, exobliquo in reftum fummamcu-
tem incidere oportet ,Iacrymam exeuntem digito in concham abftergere : nec multo poft redire , ut
concretainueniatur:ctenim quse tum,autpofterodieetiamoffenditur,in ueterepila teri debet,&
in paftiUos cogi. cuna tamen inciditur , retrocedendum eft, ne ueftibus fuccus deradatur .

lO

20

io

Pspaueris er- S p E c T A N T V R Mdio ntetife Papdu-era enaticd rubeittihmflorihis nitentia , in aliqtiihm campeflrika lo=

deratio . ' *"^ '"^^° wmerofa , ut deceptii oculis , campi uideantur coccineis uelaminibui ueiiiti . Horumflores non dcfunt , qui
afflrmct Ltterii dolori, qui Gr<ecii -zsMv^ i rif dicitur, mirificc mcderi : in quem ufum eosficcatos in puluerem rcdi^
gunt, cr in potu exhihent . Ab hoc experimento nonnuUi medicortm cdoiii, ex ipforumflorum recentiumfucco ter,
dut quater iterato diluto ,ferapium conficiunt : quo poflmodum vtdgno , ac profperofucceffu in plcuriticii utmttur .
r Tridentina rura Vapaueris erratici fl)lia primaflatim germinatione olcrum modo decoquunt ,fmnuntqi in cihum ca^
fco, er huty ro admiHis . Nec mirwmfane, citm etiam iheophrafli £tate ( ut ipfefcriptu rcliquit lib. i x .cap. x 1 1 1.
dc plantarum hiftoria ) eademfumerentui- in cibis . Loco cnim citato ita de eofcribit Theophraiiu'! . Papauer crra-
ticum uocatum non abfimilc intubo erratico conflat : quare in ufum uenit cibarium . Nafcitur in ariiis potifiimiim in=^
ter horded . Tlorem rufum prodticit : caput poUicarts tinguis magnitudine . Legitur ante hordei meffcm , atque uiri^ 40

Papaueris Ta- dius etiam . purgat infirius . h£c Thcorhraflui . Sed iam de Papauere fatiiio, fiue domcjiico nobis diffcrendum efl.

tiui confide- yidettir Diofcorides cumfatiuo duofylucftrii Papauerisgcnera tradidijfc, et hoc tiomine h£c ab iUo diflinxiffe . Qjta.

ratio . j^ j.g dnimaduertendum efl,ne aliquis fortaffe decipiatur , quod omnes h£ papauerum f^ccies ab agricolis fertmtur .

Verim iUud duntaxat,mea quidcmfcntentia, hortenfe appcUauit Diofcorides,quod albo conflat fcmine, quoniam hoc
frequentiui in uiridarijs, cr hortis propc £desferitur . C£tera uero fylueflria nominauit, non quodf^ontc , er perfe
tidfcantur{feruntur enim omnia )fed quod afperiora , hirfutioraq^ proueniant tum caule , tum capitibus , tum etiant
fblijs : quod pr£terea nigrum , afj^erwmqi profirantfemen : quod dcniq;ferantur in campeRrtbmfegetum , cr legti^
minum modo . Kem autemfe ita habere teiiari uidetur Plinius libro xix .cap. v 1 1 1 . ciimfic inquit . Papaueris fa^
tiui triagcnera . Candidum , cuiusfemen toftum infecunda mcnfa cum melle apud antiquos cdebatur . Hoc Gr panis
rtiftici cruft£ infpergitur adfufo ouo inh^rens, ubi inftriorem cruftam apio^githq^ ccrcalifapore conditint. Alterum $ d
ge/i!« Papaueris nigrum, ctiimfcapo incifo laiieiKfucctn exprimitur . Tertiumgenus rhceam uoc.it Gr£ci , id nofiri
erraticum dicunt . Sponte quide, fed in aruis cum hordeo maxime tiafcitur . hadcnus Plinius. Papauere candido paf=-
fim abundat Retruria. Vtrisq; uero nigrisfcatet uniuerfa Infubrium tellus :fed pr£cipue apudgentes, qu£ Triden-
tinM incolunt uaUes, ubi Papauera h£c copiosc feruntur in canpis, cr inter legumina, pr^fertim intcrfabas . lbifi=
quidem eiiufcmine uefcuntur homincs , immifto placentulis , quas ex pafta fi)iiofa multiplici inuoiucro conficiutit .
Comcdunt iUi qtiidem hafce placetitas adfaturitatem ufque : nec ob id tamen tiiiquam ( quod mirum alicui firtaffc ui=
debitur ) diuturniorefomno capiuntur , neq^ ueternojifiunt . Qwin ncc iUi ctiam, qui Stiriam ,fuperioremq; AuftriX
incolunt, in ueternum incurrunt : etfi oleum e nigri papaueris femine expreffum in cibis continue affumant,oliuarum
olei uice . Ea demum cxperientiafictt, ut intrepide quandoq; aufusfim Papaucrtsfeminis cratiorcm hordei dccodo
expreffum in ardentifiimisftbrihus adfitim extinguendam,fomnumq; conciliandtm etialargiiis exljibere. Uinc pr£*
tercafailiim cft, ut eum inctum excujferim , cr depofuertm , quem mihi olim praccptorum meorum graues admoni*

tione$

M

InLib. cjuartumDiofcoridis. jzy

tloncs kcufferdnU er ingefjerunt . Cxterhm ex incifis Papauerum capitihus opos ,fiuefuccus mdndt, qui in Opium Papaueris (uc
uocttum diienfitur, utfcite docuit Diofcorides . Btquunuis Opium qumo exceffu frigidum fijtuatur ; tamenfi ex ? ' {""^ ^P'^
fapore , o ' effc^u rertm temperamenta , cr qualitates cognofcuntur , opimn noflri ufus ( quuntum equidem depre:^ '"^" "'*
hendere potui ) non modo gufiu mdrum percipitur ifed etim acre , adeo ut paululum in ore dctentum linguam , cr
paUtum exulceret . Vnde haud dubic colligi poffe putauerim, calidif^imds iUi ineffe qualitates . Cuius rcifidem auge=
re potefi, qu£ ex co prodit odorisgrauitM . Vcruntamen nc impudentis , atque arrogantis nomen fubcum , quod in
hoc omniumfvrc medicorumfententiam dcflruere uclim,eorum iudicio rem hanc tcfiimandam reUnquam,qui antc nos
opij tum qualitatcs, tumfacultates diligentifiime expenderunt . Sedfortc ca acris , amaraq^ facultas in opium facile
inuehitur exglaucij adulteratione , quod tUifepim admifccnt , ut Diofcorides adnotauit . liludq^ argumento effe po=

» 0 tefi, quod aqua coUiquatum croceum colorcm rcddat. Adde quod opium , quod hodie ad nos conuchitur , non ed iU
lud uerum er legitimum e lacryma, qu.c ex incifo p.ipaueris capite exierit, concrctum ,fed potius hoc efoliorum, cr
capitum contritorumfucco confciium efi : idq; meconium uocatum erit, opio longe deterius . Vapauerum uires me- Papaueru ui-
mori.€ prodidit Galenus libro v i.fmplicium mcdicamentorum, fic inquiens . Vapauer alterum Khccas nuncupatur, "' "^ ^^'
quodfcilicet cckriterfios cius defiuat . Alterum domefiicum, quanioquidem colitur. Qwn er alterje duxfunt pr£=-
ter hai ^eciesfyluefiris papaucris : alterum uelut incidentem calycemfuflinens : alterum longiorcm quam iUud ca-
lycem obtinens , totum .tutem proccrius , ac fqualidiui . Ab hocfuccus defiuit , atq^ hinc efi , quod hanc fj^eciem qui=
dam Khoeada nomincnt . Porro omniumfacultds refi-igeratoria efl. deterumfatiuifemen, quod cr thylacite cogno-
minant, mcdiocritcr fomnum conciliat , uifu candidum : proinde pani ipfum injj^ergunt , ac melle maceratum edunt .
At eius, quod primo lcco rccenfuimus, cuiusflorem celeriter decidere pofuimus, ualidiusfemen refi-igerat,ita ut ne=

* o quaquam eo quis innoxiefolo uti poj^it ,ficutfatiuofiue domeflico meUi admifcens . Admodum uero ,fi ita fumptum
fit,fomnum concili.it . C£teri<m pufiUum eius inf^ergunt ijs, qui ex meUe conficiuntur bcUarijs,atque placentis, pa^
nibus^ . ?orr6 tertio loco diHifemen atrum etiam medicamentofum efl, admodum refiigerans . At quod quarto lo^
co pofitum cfl, omnium efl medicatifiimum, tum infemine , tum in calyculis , tum infiilijs , tum infucco . Valide enirtt
refrigcrat, adfluporem ufque , er mortem pcrducens . quare medici qu6 probe co utantur medicamentis mifcenteSt
frigiditatis uehementiam retundunt . Bfl enim ex quarto, er ultimo rcfrigerantium ordine . Vorro quo pado maxi*
mcex methodo mi&ionemfacerc oporteat, non efl pr^fentis tradationii proprium . Et lib. xi.de vompofitione mex
dicamentorumfecundum locos, de dolore capitis agens citra manifeflas caufas oborto, ita de opio differit . Kar6, ins.
quit,cogimurpharmacisexopio uti,cimuidclicctpr£doloris uehementiahomo de uita periclitatur. Quanquam
Cr tuncfolid£ partes ex eius ufu offcndantur , ade6 ut pofl b£c correilione opm habeant . SicZT ex opio coUyrid

J o multis detrimentofuerunt, adeo ut debilem oculum reddiderint, er uifm hebetudinem , amblyopiam Gr£cis appeUa»
tam, induxerint : uelut etiam auiitus grauitateminducunt qu£cunque ad uehementem aurium dolorem ex papaueris
fuccofunt compofita . liem Gdenus lib. i n. eiufiem tra(tatus,ie aurium inflammationibus agens,fic inquit . Phar
maca ex papaueris fucco omniafenfumfl\tpefaciunt : er ob idfane neceffario cogimur ipfis uti ubi nuUum aliud miti»
gatiuum opem tuUt . h£c Galenus . Ex quihus fane omnibus aimoniti effe debent medici , ne temere , aut inconfulte
ad ufum opijfe conferant . Sed ratio, qua id corrigendum , adminiflrandumq^fit, ex ipfo Galeno coUigipotefl , libro
viii.de compofitione pharmacorumfecundum locos, ubi itafcriptum reliquit. Calefacientia mifcentur, qu£ refi-i^
gerantiumflupefadionem deducere poffunt, cum iUa ipfa perfe tardi tranfitus exiflant . H<ec igitur ubi quis inaudi^
uerit, quantitatem confideret fimplicium pharmacorum, qu£ in compofitiones mifcentur . Ex hac enimfciet num ma
gis, an minus efficere pofiit compofitum pharmacum, ea qu£ promittit . Si nanque refiigerantia plura apparuerint ,

4 0 fenfum ajfeflorum magis obtundit, zr quantum calorps in ipfa particulafuerit, etiam hunc extingutt . Vbi uero caU
facientiafucrint auda, mimis quidem h£c efficiet ipfum pharmacum, innocentius autem reddetur. Noffe enim opor^
tet , corpora uiuentium mortificationifimile quippiam perpeti ab omnium ex opio, hyofcyamo, er mandragora com^
pofitorum pharmacorum ufu : nimirum caufis dolorem infiige ntibus infenfibilibus fadis , er multifane qui afiidue ta
iia accipiunt , ad immedicabilem frigiditatem particuloi periucunt. Papauer erraticumfic Latinis, ^mav f oiotf Nomina.
Gr£cis appeUatur : Ltalis, Vapauerofaluatico : Germanis, Klapper rofen : 'Hij^anis'^ AmapoUia cr FapouUa : Gal=
lis, Coquelourdeis . Vapauer uero fatiuum Latine didum, ^i)tav H^i^es Gr£ce uocatur : Arabice, Thaxthax,feu
Chafchas : Italice, Papauero domeftico : Germanice , Magfomen : Uij^anice , Dormidera : GaUice , Vauot . Qmi
detuq^ Gr£ci osm, er fx«Kfflv«oi', 'Latini item Opium cr Meconium dicunt : M.auritani, Afiun : Itali, Opio^

50 MHHOiVKEfotTiVlf.. ..PAPAVER CORNICVLATVM. CAP. LXl.

P A p A V E R ceratites,idefl:,cornicuIatum,foliahabetcandida,hirfutajVerbafcofimilia,inam-
bitu fylueftris papaueris more ferrata: caule non difsimili : flore pallido : calyculo fceni grxci,in cor-
niculorummodum inflexo, vndenomenmutuatur:feminepapaueris,pufillo,nigroque:radiceper
fummacefpitum , nigra , crafla . nafcitur in maritimis, & afperis . Radici ea vis ineft, vt inaquade-
cofta ad dimidias coxendicum , & iecinoris affeiflus potu fanet . prodeft his, qui crafla quaedam , & a-
raneofacumlotioreddunt. AluumJeniterpurgat femen,acetabulo inaquamullapoto. Cruftase-
marginant,illitaexoleofoliafloresque:argema ac nubeculas iumentorum,perun(3:as abftergunt.
Sunt qui glaucium hoc papaueris genere faftitari exiftimarunt, falfi quadara foliorum cognatione ,

MHKftV

y

8

And.Matthioli Comm.

Papaueriscor
niculati con-
fideratio.

PAP. CORNICVLATVM. Mmov xcp^dhs. P AT? A. SPV M.EVM.. CAP. LXIL'

A L I V D Papaueris geniis aphrodes, id efl:, fpumeu
vocatur , ab al ijs heracleum , caule dodrantali : folijs ad-
modum paruis , radiculse fimilibus : fruftu inter ea can-
dido.nam herbula alba eft,& fpumea totarradice in
fummo cefpite. Legitursfl:atefemen,ciim integreado
leuit,deciditque exiccatum. Datinnacetabulimenfu-
ra in aqua mulfa , vomitione expurgat . priuatim huiuf-
modi purgatio , comitialibus prodeft . i o

P A p A V E R cornicuUtim in ntdritimis noflris SenenfU

bui Crajjctano , cr OrbeteUdno agro , O' circd Kerculis por<

tum Argentario promontorio ,item'c^^in Adriatici maris litore

non longe k Timauofonte, er Tergeflofaxofo IttorPs tradu , ubi

f£pius ipfum legimus,fi-equentif^imum prouenit : quanquam e~

tiam in alijs Italix locis nafcitur ,fed quod potif^imum in hortis ,

cr uiridarijs ad publicum ommum commodum , zr ^cHaculum

fueritfatum . Huius meminit Theophrafluslib.ix.cap.x 1 1 1 1»

de pkntarum hifioria, fic inquiens . Vapaueris quoque fylueflris x o

genera plura notantur : quoddam enim corniculare appellatum:

quoddam autem nigrumeft, folio conftans uerbafcinigri,fed

mintts nigro : cUuU altitudo cubitalii : radix breuis, perftimmaq;

cef^itum :fiuiim inflexi , ut cormctda figurantur . Legitur cirs.

cameffes . Aluumpurgare potcft : folium albuginem ouibusaua

fert . nafcitur iuxta mare,faxofis locis . h<ec iUe. Credidere no~

nuUi Gldticium, quod M.auritdms mcmithe uocdtur,fieri e corni

culati IPapdueris fucco. Verumijiut Biofcorides eftdutbor)

procul dubio decipiuntur . Caterim Fapauer j^umcum, quod

aliqtn heracleum uocant, nondum mihi compertum efh , neque e= 3 o

v; hs..u. tiamhailenus aliquem reperi,qui iTliid legitimum oftenderet.

Quofit , ut ipfum quoq- inter tot aUdi nobisincvgnitas plantM relinquere malim , qum aliquod incertim profirre ,

Plinij lapfus . ut quidamfaciwtt . Veruntamen non mihi uidetur filentio pratereundusfatalisfere Plinij lapfus, in Papaueri^ j^u=

mei mentione lib. x x .cap.x i x . Quippe qui huius papaueris^ fblial^eciem pafferum auium reprtefentare tradideritf

deceptus nimirum duplici eiufdem iwminis Gr<ecifignificdtione . s^ov^iov enim Grxcis non modo pafferem auictilam

fignificat ;fed er plantam eam, quam hatini radiculam ,fiue lanariam herbam appeUdnt : cui quidem Biofcorides ,

non autem atiiculis , quas pafferes Ldtini dictmt , Fapaueris j^umeifiiliafimilid reddidit . Quemadmodum er Theos

phrafius , qui de eo loco citato itdfcriptum reliquit . Papauer heraclion nuncupdtumfolio conftat ftruthij, hoc efl ra

diculce, qu4 linteis candorem conciliant : radice candidd , infumma terr<£ eunte :fi-t(£tu albo . Uuiu6 radix purgare

Papaueris fupcrius nata efl . Non defunt, qui contrd comitiales ea utuntur in uino mulfo. htec Theophraftus. Papaueris cor= 40

corniculati ui niculati meminit Galenus lib. v 1 1 . fimplicium medicamentorum , de eius uiribus in hunc modum differens . Papauer

esex a . corniculatumnominatumquidemeft afemineleueminuerfionemhabente,ueluti<::^foemmgr£cum,utbouiscornM

uideatur cffeftmile . Vocatur porro a quibufdam paralium, quandoquidem ut plurimitm iuxta mtcre nafcitur. Vim htt

bet incidendi, O" abftergendi . Itaque radix herbe in aqua decoHa ad dimidittm , hepaticos affedws adiuudt . Porra

folia, zrfloresfordidd admodum, cr maltgtia ulcera iuudnt . Sed ab his abflinere oportet , ulceribus iam expurgatis:

adeo enim abflergere udlent, tit er pur£ quoque cdrnis nonttihil eliquent . Hoc uirium robore nonfordem duntaxat,

fed er crufldm ulceribus detrdhit . Papduer uero Herculeum, quod er aphrodes, hoc efl, fj^uineii uocdiur, eo quoi

totumfit candidum, er fpumofum , exile efl . semen habet pituitam expurgans . MHHav Jtef otfirif id Gr£cis uos

cattir, quod Latinis Papauer corniculatum : Arabibus, Almacharam : Italis, Papauero cornuto : Gerinanis, Gelbol

magen, Moen, O" Beehnagfamen : Hi{^anis, Bormidera marina : GaUis , Pauot ocornu . Iduiro ju.H'iiav occff aS^Hf 5 0

Gr£ce dicitur, quod Latine Papauer ^umeum : Arabice, Dabre, er zebcolij : Italice, Fapauero j^umeo .

yWkoov. HYPECOVM. CAP. LXIII.

Hypecoon, aliquihypopheonvocant.nafciturinfegetibus,aruisque,foIijsrutas,exilibus
ramis . Natura eadem , quae papaueris fucco .

Papauer fpu-
neum.

Nomina.

Hypecoicon

fideratio .

Hypecovm ijsfacilefefeofferet^quiinterfegetes^c^legumindipfumperquirerenongrauabuntur.lioc
profylueflri ruta olim Petrus SpezZdlattcia Clesij uaUis Anania oppiduli pharmacopola compatcr mctts, mihi oflen^i
derefolebat . Quandoquidem id prouenit in aruis,filijs rut£ paulo maicribus : caulibus exiguis, moUibtis, hirfutis : in
quibusft(ntftores,qiii in luteum paUefcunt, etfi prope cdlyccm purpurei l^eilentur . in horum medio fiocculus erum^
fit colore aurti ^mulans, utfu iucundws. Iloribusfuccedunt capitula, tenui inuolucro conte^a : in quibusfemen clau^

ditur

In Lib. quartum Diofcoridis . 5-29

HYPECOVM.

»0

so

io

UYOSCYAMVS*

40

So

ditur mgrum,alf>erum, ffeudomclMthio proximum . M.cminit
hiiius Guleims libro v 1 1 r . jimplicium mcdicamcntorum , hii Hypecoi ui-
puucis ucrhis . Vypccoon, inquit, rcfi-igerundi uim habet,cx ter^ '^^ ^^ ^^-
tto fire rcfi-igerantium ordinc, adco utparum abfit a papauere.

Quod Graci us kkooi' , Latini quoque Bypccoum uocant : Nomina.
Itali ,liipccoo .

YoOKvoi^os. HYOSCYAMVS , SIVE
APOLLINARIS. CAP. LXIIIl.

Hyoscyamvs frutex efl: caules emittens craf-
ros:folialata,obIonga,cliuifi,nigra,hirruta :flores d
laterecaulis,ordineprocleunt,tanquam punicorum cy-
tinijfcutulisfepti icminum plenis,ut papaueris , Tres
eiusdifferentisE. Vnafeminenigro,f!oribus pene pur-
pureis , fmilacis folijs, cytinis prxduris & fpinofis . Al-
ttriusfemenfubflauumutirionis. flores lutei,folia &
fiiiqu^ fimpliciores . ambo infaniam gignunt, & fopo-
rem : ideo in communi ufu damnantur.Tertium genus,
ut quod mitifsimum effet, medici recepere : pingue, la-
nuginofum,molle,candidi floris feminisq;,in maritimis
ruderibusque, nafcens . cuius occafio fi non adfit,rufum
ufurpari oportet.niger,ut deterrimus, improbatur.
Recenti femine, caulibus , folijsque tufis fuccus in fo-
le exprimitur , & exiccato humore , ufus ad annum uf-
que prorogatur:namfacile corruptionem fentit. Ex-
trahitureiiam ex ficco feminefeparatiminaquacalida
tufo,& expreflo. Liquamentum autem fuccoladeo pre-
flantius eft,&: magis dolores finit. Contufa herba reces,
addita trimeftri farina, digeritur in paftillos, & recondi-
tur . Liquamentum primum, & quod a ficco femine ex-
emptum eft, collyrijs, quz doloris fenfum auferunt,c6-
modifsimeinferi folent.contraacutas,calidasque flu-
xiones, dolores aunum , atque vuluae mala profunt : cu
farinaautem,autpolenta,oculorum,pedum,c3Eterarum-
que partium inflammationes placant. Semen eadem
prsbet : tufsi, deftillationibus, oculorum fluxioni,& do
loribus efficax : contra menfium abundantiam,& erum-
pentemaliunde fanguinem,oboli pondere cum papa-
ueris femine, & aqua mulfa bibitur:podagris fubue-
nit:teftibus inflatis , mammisque tumentibus a par-
tu,tritumexuino illinitur. Alijs quoque cataplafma-
tis,quae doloris leuamentum prxftant, admifceri fo-
let. Folia omnibus medicamentis dolorem fedanti-
bus,per fefe,& ex polenta utilifsime imponuntur.
recentia ad mitigandos omne genus dolores oblinun-
tur : cum uino terna,quaternave pota fanant algidas
febres , quas epialos uocant.Coda olerum modo fo-
]ia,fi acetabulimenfura manduntur,mediocreminfa-
niamgignunt. idemefficere tradunt,ficoIo vlcus fen-
tiente,infundantur.Radiceinacetodecofta,dentes in
dolorecolluuntur.

E T s I tria Diofcoridi Byofcyami trudantur genera ; id Hyofcyami
tamen folm mihi uidere lic uit , quod aureumflorem profirt , cr ^o"™*"^*
femenin uafculis fubflauum potius , quam nigrum : nam reliqua ,
quanquam diligenter inquifiuerim, qui mihi oftenderet , hadenus
reperi neminem. Byofcyami meminitScribonius L<(rgus,in=
quiens . Altercum , quod Grtecis hyofcyamus uocatur , qui bibe=
rint , capitis grauitate , er uenarum diftentione laborant , men=
tec^ abnlienmtur cum quadm uerborim allercatione : unde &

Y nomen

T50

And. Matthioli Comm.

iiomm apud Ldtinos . Hoc idcm eqiiidem teftari pojfum, quod uiderim in Anani^ uallii montihus pueros , qui Hyoa
fcyamifemen comederant, adeo dejipientesfados , ut parentes , cr uicini eos credei^t a cacodcemonibus uexatos
ejfe . Binc efl, quod eius regionis incolx Byofcyamum uulgarifermone appeUant Diflurbio , ut quod mentem maxu=
tne turbct . Aues , qux huius hcrbcefemen ederint , pr<ecipue qu£ ingaUinaceo habentur genere, non multo poft te^-
pore pereunt qucmadmodum er pifces . Byofcyamus uidetur Gra:cis dida , quafi fabafuiUa : proptcrea quod ( ut
Belianus inquit)huiusherb£ pafturefoluantur ,zy conueUantur apri . Sed remedium nouere , aquas enim ftatim

Hyorcyami adeunt , o~ cancros ucnantur, atque ita protinus falutireftituuntur . Byofcyami uir^esrecenfuitGalenus lib.vi 1 1.
uires ex Gal. ftj^plicium medicamentorum , /w uerbk , Byofcyamus, cuifemen atrum efl, infaniam , acfoporem affert . Buic au=
tcni is , cui fcmen mediocriter flauvm cfl, propinquam ftcultatem obtinet. Verkm utriquefugiendifunt , ut inutiles,
0~ ucnenofifcu dclctcrij . Cteterum cuiusfemcn, acflos candidus efl,adfanationcs ucl maxime idoneus cfl, ex tertio
quodammodo ordme refi-igcrantium . Porro flos eius quidem , cuifcmen cft mgrum, mediocriter purpureus efl : eius
uero , cui cflfubflauum, lcuiter mali colorem reftrt . hxc Galenus . Cstcrkm , ut ad hyofcyami hifloriam noftra res
uertatur oratio, mihi quidcm non uidetur pr£termittendafu\^icio , qu£ cfl , quodin huius capitK initio , ubi deflori-
bmflt mcntio , mcndum aliquodfubfit . E a nanque inibifloribus tribuuntur, qu^filiquis legitime debentur . Etenim
filiqu£funt , qu^fcutulis contcguntur , atquefemen mtus continent, non autemflores . Auget hanc nobk fuf^icio=
ncmSerapio : qutppe qui illud dcfiudibus Eycfcyami Diofcoridt acceptum reftrat, quod hic deflonbusfcriptum le=
giiur . Quare non tcmere , mco iudicio , conijcere poffumus , hunc locum in Diofcoride deprauatum aut mutilatum

Nomina. cffe . PUnta, qu£ Gra:cis vocKva^of , Latinis appeUatur Byofcyamus , ApoUinaris herba , Altercum : Arabi^
bus , 'Ecngi: Italis , lufquiamo : Gcrmanis , Bilfomen , er Bilfen : Hijj^anis ,Velenho : GaUis, lufquiame , C" Hrfa
nebane.

to

xo

"ivAhlvJ .

PSYLLIVM.

CAP. LXVv

Pryllij confi-
deratio.

Pfyliij uires
ex Mefue .

P s Y L L I o N folijs eft .coronopo non diTsimili-
bus, hirfiitis, longioribus. farmcntofa fceni modo in
totum herbula , ramis dodrantalibus : coma a medio
caule cxoritur,duobus tribiisve conuolutisin cacumi-
nccapitulis :inhi$ femineduro, nigro, pulicum fimili,
unde&nomen.inaruis, & incultisnafcitur. Vis eiad
refrigerandum , infpiflandum , & molliendum conue- 30
nicns : articulorum morbis, parotidibus, tuberculis, tu-
moribus,Uixatis,illitumauxiliatur:imponitur in do-
lore capitis,cum rofaceo,aqua,aut aceto.: enteroctlis
infantium, & piomincntiumbilico,illitumexacetome
detur. Teritur acetabuli menfura , & in aqux fcxta-
rio madefaflium, ubi concreuit aqua,illinitur : fiqui-
dem uehementer iefrigerat,&in feruentemaquam de-
ieftum calorem reprimit . contra ignes facros efficax
eft . Famaeft,fi uirensdomum importetur,nonfinerein
ea pulices gigni. Cum adipe tufum fordida ulcera,& qug 4»
cacoethe uocantur, expurgat. Succus uermiculofis auri-
bus, aut fluxione laborantibus , ex melle prodeft .

PsYLLivM, quod &" Fulicariam herbam nuncupant»
ubiqifrre prouenit,fcd in maritimis frequentius . Seplaft^ femen
recondunt adglutinofos liquores conflciendos , quibus in infi-igi=
dandis inflammationibus, prohibcndisqi calidis defluxionibits, cr
ad extinguendam fitim, Uuigandamq^ linguam , o^faucium fca=
britiem,in ardentiflimisftbribus utuntur medici ; quinetiam ad aU
uitm emoUiendam . PsyUij uires retulit M.efues inter ea mcdica^ 5»
menta,qu£ dciedoria uipoUent, ubi h£c adfenfum faltem habet .
VsyUium dc hii efl, qu£ tempcramentum immutant,0' qu<e emoU

licndo aluum citant . Uuius feminis tria habcnturgenera, candicans, fubflauum, cr ad purpuramuergens. T?r£flan=-
tius pcrflde maturum, ponderofwm, cr quod in aquam dcmiffum flatim imum petit . Contrarijs conflat cum uiribtts ,
tumfubflantijs : ea fiquidem, qu£ in meduUa continetur , calida cfl , crficca ordine quarto , admodum acris , inci^
dcns , cxulcerans ,fepttc£ , cr deleteri£ facultatis . Qji£ ttcro in corticc rcfidct, tefle Rufo , infi-igidat, humedat(^
tertio exccffu . Infunditur psyUijfemen in aqua fvntanafi-igida, agitaturq^ rudicula tandiu, quoufquc aqua lentorem
contrahat , percolaturq^ deinde afeminibus , cr admifcetitr olco , autfyrupo uiolaceo , hoc entm modo psyUium po~
tu aluummiriflcc emoUit ,^ deijcit .Verkmfi fi-ixumprius fcmenrofacco admtflttmeodem modo agitetur , tunc
fumptum dyfcntericis rcmedio efl,crc£teris alui fluoribus , pr^fertimq; ijs,qi{i deiedorio mcdicamcnto ex«s
perantc hauftofuperuemunt ,fed pr£cipue acri , quale eftfcmmonium . Catcrkm maxime animadttertendum efc,ne

PsyUij

ro

»■<*

In Lib. quartum Diofcoriclis.

ni

^yUijfemen ( id quoi tumen deteJlMtur recentiormn quidum ) tufum in puluerem potdndum exhihmr . Quippe,
quod , attritA meduUdri fubfi.mtix , ucntriculum , o~ intcilinu exulccrut : iecur , crftnguincm infimmit , er omni<t
deniq; uifcerj. Ixdit . 1 ntcgri fcminis dilutum co modo , quo diximus , paratum bilem deijcit : euq; proptcr ardentifia
misfvbribus , intolcrdhili fiti , inji.mmj.tis uulde jlnritibm , zrfuucium , cr pedoris afpentutibui mirificc medetur .
In aceto diu agitutum infl.xmmutione , ignifacro, cr herpetc lubor.v}tibm auxiliatur , cxtcriui ittitum : priuutim.pro
deji cupite dolcntibusfionti impofitum,Ji tumcn dolor u caufa culidafucrit cxcitatus . Hxc cx Mcfiie dcccrpfimus .

Psyllij uircs p.u'.cis.pcrjlrinxit Gulcnus libro v 1 1 1 . fimplicium medicamcntorum,fic inquicns . PsyUijfemen ud= VM\m uire:
modtim uttk cfl , exfccundo rcfi-igerantium ordine ji;i dcficcundo uero, er humedando mcdium quodammodo cfl, ct ex Galeno .
jymmetritm . Herbu ^uAAlo i/ Gr^cc , Pfyllium itcm Latine didtur : Arubice , Bazara chathona , fcu Bczcr cos Nomina.
tbume :Itdlice, Pfitlio : Germanicc , Pfylien kraut : Hij^anice , Zdrgatona : Gallice , Herbc a puces .

..Srf vx,iof HHTTcao^ . SOLANVM HORTENSIe.

CAP. LXVI.

HoRTENSE Solanumfrutexeftcibisidoneus,exilis,pu{inus ,multisconcauusa]is:folioni-
gro,maiorequam ocimi,&latiorc: fruftu rotundo,uiridi,qui poftmaturitatem nigricat,aut ful-
uefcit. herba innocentis guftus. Natura ei refrigerandi : quarefolia vlceribus qus ferpunt, & ignibus
facris , conuenienrer cum polline polcntx illinunrur . aegilopia , capitisque dolores , trita & irapofita
per fe fanant :arftuanti ftomacho auxiliantur : parotidas cum fale detrita illitu difcutiunt . Valet fuc-
cus eius aduerfus ignem facrum , atque ulcera qux ferpunt , cum cerulla , rofaceo , & argenti fpuma :
ad SEgilopas cum pane; infantium aduftioni , quam fyriafin vocant, cum rofaceo perfufus proficit : in
collyrijs , aquje vel oui vicem exhibet , contra acutas fluxiones illitus : aurium dolori inftillatus pro-
deft . menfium abundantiam fiftit in vellere fubditus. Succus fuluo gallinarum cortalium fimo fuba-
ftus ,'& linteo appofitus , EEgilopijs prsfemaneo eft remedio .

SOLANVM HORTENSE.

SOLANVM HALICACABVM.

r«

•fo

/«

'LT^^Xps ciAiy.oi)iisL^oi . SOLANVMHALICACABVM.

CAP. LXVII.

■EsT ET aliudSolanum,quodpeculiarinominehalicacabon,autphyfalida,ideft veficariam vo
cant,folijsantedifl:ofimilibus,veriimlatioribus:cuiuscaules,pofteaquamadoleuerunt,,pronate?-!
ram fpeftant : folliculis orbiculatis, veficulis fimilibus : in quibus femen continet fuliium , rotundu,
laue , acinorum vuz figura : quo coronarij vtuntur , corollis intexentes . Vim , vfumque hortenfis
;, L Y i folani

T32

And. Matthioli Comm,

folani habetrverum cibis nequaquam expetitur. Regium morbum purgat, femine poto, ?c v-
rinam pdlit. £x utraque herba fuccus extrahitur, cjui Iiccatus in vmbra reconditurjad eadem
valens .

5OI.ANVM 5OMNIFERVM,

SOLATRVM SOMNIFERVM.

■ a

»0

#*>

ZTpJxwvVvfflT-IXof. SOLANVM SOMNIFERVM. CAP. LXVIII.

S o L A N V M fomniferum,aiiquietiam halicacabon appellant,fruticat multis ramis,den-
fis,caudicofis,fraftu contumacibus, pinguiumfoliorum»cotonexque mali fimilium plenisrflo- 49
re grandi , rubro : fruftu in folliculis crocato : radice grandi,fubrubro cortice veftita.nafcitur in
faxis, nonproculamari. Radiciscortex,in uinodrachm^ ponderepotus,fomnificam uim ha-
bet, opio mitiorem. Semen vehementer urinam cit. Corymbi duodecim hydropicis dantur:(I
quidnumeroadijciatur,alienationem mentisfaciunt. Remedioeftaqua copiofamulfa,potui da-
ta. Succusp3ftillisinferitur,& medicamentis,quEdolorisleuamcntum praebent. decoftus in ui-
no, fi in ore contineatur, dcntium dolonbus auxiliatur. Radicis fuccus, cum melle illitus, oculorum
hebetudines tollit.

Zt^\SxVosij.(IVIXos. SOLANVM FVRIOSVM,

CAP. LXIX.

So L A Nv M manicon,aliquiperfion,aIijthryon appellauere. Huicfolium eruc2fimile,maius
aliquantOjlatisacantho, quampxderotavocant,accedens: caules a radicc procerosemittit decem
autduodecim,vlnxaltitudine adolefcentes:caputin cacumine olius figura,fedut platani pilulae
hirfutius , uerum maius , latiusque : florem nigrum : poftquam eo exuitur , racemus exit rotundus ,
niger,denis aut duodenis acinis c6ftans,fimilibus hederae corymbis,vt iiuae mollibus : radices firma-
tur candida, crafTajCaua, cubitali. gignitur in montibus, vento perflatis, & plataneatis. Radix
drachm^ uniusponderepotaexuino,facitfpecies vanas,imaginationesq;noniniucundas obuerfari:
fed duplicatushic modus,adtres vfquedies mentis alienationemafiert:quadruplicatusinterimit.
Remcdio cft aqua mulfa copiofiiis pota, & vomitione reieda.

S<*

E' QVATVO]^

HERBA BELLA DONNA.

In Lib. c]uartum Diofcoridis . y 55

■ " E* Q^v A T V o R SoUnigcnenbui , cjU£ hic a Diofcoridc dcfcribuntur, ctfi in commenUrijs , quos Mtea. Ita=
ticofermone confcrip/i , me duo tuntum gcnera nouijje prodiderim , hortcnfe fcilicct , er quod diqui Hulicacabum ,
nlij Veficariam uocant ; hoc tumen anno tcrtimn , quod Somniftrum uppcUat , Pifis ad nos mifit uir rei medicx eru=
ditione cldriK Lucdi Ghinus Torocornelicnfis : idq; mihi plane omnihus notii legitimo rcf^ondere iiidetur . Vcrum
quartum Solanigenws, qnodMamcum cognominant ,hadenm mc non uidiffe fateor . C£tcri<merrant,mea qui-
dem fententia , qui cmi pl.inum,qu.im hcrbariorum uulgU'! SoLtrum maiu^nominat, Vcncti ucrouulgo Herba

bcUa donna, Solunumfomnificum Diofcoridis ejfe exiiiimant. si^

quidem idfrudum non profirt in foUicuUs croccum , tametfi eius

bacc£ largiits fumpix interficiant ,f.t(lo inexpugnubili fomno ,

ut qu.(ndoque accidit puerii ,qui difcriminis ignarieds uu£uice

deuorurunt . Vnde quunuis hce plunt£ uiribus conuenire pofint;

ficie tamen inter fe maxime dijlant . Horum fententi£ adjii-

puLitus eji Yuchfius medicus ulioqui peritifimm, infuo magno dc

jiirpium hifioriu commentario . Scdciiminhoc femanifciieer=

r.tjjc deprehendiffet , in fuo pojlea puruo plunturum libro , hanc

hcrbuminM.andragorasrepofuit,eumq; Mundragorx f^ecient

uolitit ejfe , quam Diofcorides Mono/i uocuri tradit , lapfm , ni

fuUor, de uno in alterum errorem . Mandrugora fiquidem nomis

ne Morion ,foliufert mundrdgor£ muri fmiiia , dodruntuli lon=

gitudine , terr£ procumbentia , circu rudicis fummum . Id qtioi

munifefium prxbet indicium , hanc perpettio caulc uiduum effe ,

quemadmodum c£tera madrugor£ gencra. num pediculi, quibus

mandrdgor£ fruBui fujiinentur , caules dici non poffunt . Hinc

itaq; fit,utpkntdm hunc, qu^uulgo^BeUu donna uocatur , iit

nuUo Mundrugora genere legitime reftrendum putem icitm h£c

foliaemitat hortenfi Solano maiora ,pulmimenfurum nunquam

excedentia, minime candicdntid , nec humiflrdtu ,fed in caulibm

exeuntia , adnutis plurimis refirtis, bicubitalibus , er ligni modo

pr£duris. Quinimd crediderim ego, hanc effe Soluni quintum f^c

ciem, untiquis fcriptoribws incompertum . Ham, quuntwm equidc

longd experientiu comperi , uariu dc diuerfu Sokm reperiuntur

genera. Somnifici, er mdnici Solani meminit Theophrafiwi

lib. IX. cdp. xii.de plantdrum hifioria,fic inquiens . Solano^

rumgenerd duo . Alteramfomnificum , radice rubrd , fanguinii

modo,fed candida ciim ficcefcit :fi-udu cocco rubriore :fblio ti^

thymalofimili , aut malo dulci ,fed pilofo , er parte ima magno .

_ Huiui corticem radicis tundentes admodum , O" in uino meracus^

tomidefacientes dant, atque itadormirefaciunt. nafcittir in rupibiis , cr fuucibui, atq^fepulchris . Alterumgenus

infanire facit . id alij Bryoron uocant , alij periffon . Conflat radice candida, er longa ad cubitwm , atq; cdua . Dabi^

40 tur eius radicis druchm£ poiulu^,fi ut quis Iudat,fe(^; pulchcrrimm putet, pkcuerit : utfi magis infuniut uis,drdchs.

mis duubtis opiu efl :fin uutem nunquum infuniufolui malueris , tres dabis : er quutuor , fi tnterimendum fit . Habet

folium eruc£ proximum , mutus tumen : cuulem iongitudine ftre quutuor cubitorum : caputgethyi , fed muius , dtque

pilofius:necfru(iuiplatuni ubfimiie conflut. Eflcruliud Veficuri£ genus ,quodhac tempeflate fcenui, dtte^

gi<(f, tuguria, cr pergulas inumbrut : quinetium £diumftneflrui topiurio opere contexit, er opucdt . Con^ath£cft='

liis oblongis , per ambitum laciniutis :fioribus cundidis , e quibus ueficul^ prodeunt, in quibusfemen includitiir albii,

pififimilitudtne ,incuius mediouelutihumunicordisefpgiesuifitur,obJignatd nigrocolore. Necfine ratione idi

TUtturafudum conijci potefl , quod ftirtajfe huiufce cordis notd nobis infinuet , hancflirpem ad cordis affeilus maxis

tne pr^flure . quemaSnodum er in Echio herba contra uiperurum morfus celeberrimd,femen uiperinis cupitibus ji^

mile procreuuit . Keftrtur etiamnuminter Solanigenerddliaqu£damplantd stramonia multisuoca-

$0 td, ddeo Soluno fimilis , ut nil dlitid , quam ipfum repr^fentet , uerim eiusftilia opium redoknt . Tlores , quifuduem

lUijodorem fhirunt ,gertth£c albos , £muIos conuoluuli iUius ,quicompIuribus reiherburi£ imperitis Ltguflrum

falso dicitur . ¥rucim ei circunquuc^ j^inofus , umbilicutusiu, colore uiridi . Tolia folunum quadantenus reftrunt,

maioTd tumen . dupfucium efl , ut quidum exiftimauerint ,hanc uiribus foldno non diflimilibus pr^ditam effe . Sos.

lani fingulis generibm uires reddidit Gulenus libro v 1 1 i.fimplicium medicumentorum , ubi itd fcriptum reliquit .

Soldnum efculentum , quod in hortis nufcitur , notim cft omnibm , utunturi^ dd omntd ed , qu£ tefrigerari, er drfs

firingi pofluknt : potefl enim hac duo ordinefecundo. C£terorum uero non efculentorum unum quidem nuncupdtur

lialicdcubum ,fru(lum habens rufum , acino uu£ tumftgurd , tum magnitudine adfimilem : quo etiam dd coronds ««

tuntur . Alterum autemfruttcofum , v-^V(d\i)t6v, hoc efl,fomnificum : er tertium efl prater h£c, quod fxavtKdv, id

tfi,furiofum dppeUitant . Halicucdbum igitur infoliorumfdcuitdte hortenfifoldno fimile efl,fru£ium habens cien^^

d£ urin£ idoneum : proinde multis compofitis facultatibus , qu£ ad iecur , ud ueficum , er renes dccommoddntur ,

mifcctur . Solm uerdfomnifici cortex rdii<;is ,fi cum uino bibatur ,fomtmm dccerfit drdchm£ pondere fumptus^

Y j efl.

Solanigeneru
connderatio .

Fuch, error.

Solani hifto-
na ex Tj;ieo-
prafto •

Veficarix ge-
nusaliud.

Stramonia.

Solanori] vi-
resex Gal,

534-.

And. Matthioli Comm,

STRAMONIA.

Notnina.

Sed er dd c<etera quoq; papmierk fucco perfmilk eji :tufi quod
eoufque imbecillior eft^ut ipfe tertij hdbeatur ordinis refrigeran
tium,c!{m hic in quurtojtt confiitutus. Huiusfolunifemen urinam
ciendi uim habct.Verimfi plus duodecim corymbi/: hdufcrvs, de=
mentimfuriiVnue ddfcifcet .'Porro quodrcUquum ejlex didii
SoUnis , dd medicationes, qu£ intro in corpus adhibcntur,inutile
efi . Namfiquatuor eius drachm.e fimpt<£ fuennt , mortem infis.
rent :fi pauciores infaniam . Vna certe innoxie fumitur : aetes.
rim nec ipfa utile quidobtinet . Veriunfifvrls corpori emplajiri
modo lUinatur , ulcera maligna , c depafcentia ctirat . Sed rfi » 9
tdUa radicis cortex optimus efl, deficcansfecundo ordtne iam c^
pleto, cr tertio iitctpiente : refi-iger.ms uerofccundo incipiente ♦
Illudfolanigenus,quodGr.ecis s^pvxrof HHTrouof , Latinis
Solanum hortenfe nominatur : Arabibus , Uamebathanaleb, Ha^
mtb alchahaich, fiue Hanab althaleb : Italis, Solatro hortolano :
Germanis , Nacht fchadt : Rif^anis , Yerua mora : GaUis , iAo^
reUe. duod uero Solanum Gr £ce oc Atu.xKC(.J^o!, cr (Pvaet-:^
Au , Lattne HaUcacabus,et Veficaria appeUatur : ArdWcc,Kea
ucngi , Alhehengi ,fiue Kekencgi : ItaUce , HaUcacabo : Ger^
mantce,Luden uirfen : Hif^dnice,Bexiga de perro : GaUice , Be= t o
guenaudes . Qjicd deinde Grieci^ S^v^xyo^ vt^vcctikoS , Latis-
nis Solanumfomnifirum dicitur : ltaUs,Solatro fonnifiro . Qtwd
dcnique Gr£ce s^\jyVo7 /jkxvijioV , Latine Solanumfuriofum uo
catur : ItaUce , Solatro furiofo .

AocvKVtoV. DORYCNIVM,

C A P. L XX.

DoRYCNioN Crateuas halicacabon , aut caleam
vocat.frutexoleaenuperprodeunti fimilis , Nafcitur in jo
petris non procul a mari, ramis cubito minoribus ifolijs
oleaefimilibus colore,minufculis,firmioribus,pr2ter modum fcabris:flore candido;filiquis in
cacum ine , ceu ciceris , denfis , rotundis : quinis intus aut fenis feminibus , exigui erui njagnitudinc,
liuibus , firmis , verficoloribus . radix ad digiti crafsitudinem , & cubiti longitudinem adolefcit . Id
fomniferum cfle CQoflat . Copiofius.bauftum mortem adfert . Nec defuere qui dicerent , femen in a-
matoriaexpeti. .j^v ,V '■' .'^-ivy-^^wv _

D 9 R y c N- 1 V M , Crateuee teftimonio , interfaxa in maritimis nafcitur,fDUjscimforma , tum etiam 'ji:olore[

oUuie proximis . Verim mihi haileiius non contigit ipfum inuenire, aut inuentum uidere : quanuis in eo quoq^ iitquiren

do mtdtim laborii infumpfcrtm . Cteterwn haUucinantur, meo quidem iudieio , qui putant Dorycnium effe eam Vc» 40

ficanam, quiefemine cfl rotundo, albo, macula cordis effigie infignito : cuius htftoriam inter Solani genera pr£cc=^.

Vires ex Ga- denti capite retuUmus . siquidem hccc T)orycnio omitibwifire notis repugnare depreheitditur . Doryctiij meminit

kno. GalenuA Ub.vi.fimpUcium medicamentorum, ubide eius uiribus itafcrit . Dorycnium temperamento papauerifimui

le efl, o~ mandragorce, cr ijs quific refiigerandi uim habent : exceUit aquea fi-tgiditate admodum efficaci . Quams.

Nomina. obrcmmodicam qutdemfoporem conciliat : largius uerofumpttm interimit. Id So^vKvlov Grteci,quod Dorj/cnium

' quoque Latini uocant..

Dorycniico'
fideratio .

Mxvogat-yo'^?. MANDRAGORAS.

CAP. LXI.

Mandragoram, aliqu1antimeIum,alijcircaeamuocant,quoniam videaturradixadama-
toria conducere . Duo eius genera. nigq-, quse foemina exiflimatur, thridacias appellatus , anguflrio-
ribusfpIijs,acminoribusquamlaftucx,uirofisacgraueolentibus,interrafparfis:mala gerit for-
bis fimilia , pallida, odorata,in quibus femen ueluti pyrorum : radicibus inhaeret bene magnis,binis,
.. ternisve, inter feconuoIutis,nigris foris, intusalbis, craflbcortice vefl:itis;caulem non fert. Alter
-■ candidus,qui masdicitur, nonnullismorion uocitatur. huiusfoliamagna,aIba, lata, laeuiautbeta;:
mala quam alterius duplo maiora, colore in crocum inclinante, iucunde cum grauitate quadam olen
tia, quoruni pomorum cibo aliquantum opiliones foporantur : radix alterius limilis ,maior & can-
didior, orbata& haeccaule. Succusfitecorticerecentisradicistufo,& praelis fubiedlo: qui info-
latos, vbi concreuerit, fiftili reconditur . Malis quoque fuccus depromitur , ffed aliquanto ignauior .
Delibraturradix, & traiectuslinocortex, adufum fufpenditur. Aliqui radices inuinoad tertias co-
xjuunt , &: defxcatum ius feruant , cyathoquc vno utuntur in peruigilijs , &c doIoribus,& ante fedio-

nes,

50

In Lib. quartum Diofcoridis . j)j

MANDRAGORA M.AS.

MANDRAGORA FOEMINA.

>o

29

40

fo

nes,vftionesque,nefentiantur. Succusduobusobolisex tnulfo potus,vtueratrum,peruomitio-
nesbilematram, pituitamqueextrahit:verum potukrgiore vitaadimitur. Medicamentis oculari-
bus , & his qus dolores finiunt , pefsis quoque emoUientibus , admifcetur : femioboli pondere indi-
tus, per fe menfes , Sc partus cxpellit : fubditus fedi pro balano , fomniiicus eft . Radix ebur emollire
fertur,qu3Bfenishoriscumeodeco(Safit: &ad accipiendam quameffingere optaueris formam ip-,
fum facile pnftat . Folia recentia conuenienter oculorum inflammationibus, & colleftionibus, quas
vlceracitarunt, cum polenta illinuntur:duritias omnes,fuppurationes,ftrumas,& tubercula di-
fcutiunt : ftigmata fine exulceratione delent , fi quinis , fenisve diebus fenfim perfricentur . Folia fer-
uantur in murijs eofdem ad vfus . Trita radix ignibus facris ex aceto, & ferpentium iclibus ex melle,
aut oleo medetur : ftrumas , atque tubercula cum aqua difsipat : articulorum cruciatus , cum polenta
fedat . Fit citra codionem vinum e cortice radicis^ ad hunc modum . Ternx minae in vini dulcis me-
tretam conijciuntur .Dantur ex eo terni cyathi ,ijs qui fecari,autamburidebent, vtantediftum eft:
fiquidemnullotuncafficiunturdolorejfedveterno quodamprefsitorpefcunt. MaiafoporemafFe-
runtolfaftu,&etiamfiraandantur:itemexprc{Ius exeisfuccus.nimio tamen odore percufsx,ob-
mutefcunt . Semen malorum potum vuluas purgat : appofitumque cum fulphure ignem non exper-
to,rubrafcEminarumprofluuiafiftit. Scarificata,pundtisque multifariamaperta radice erumpens
Iacryma,cauo valerecipitur.LiquamentumautemfuccoIafteopr^ftantiuseft. fednon vbique,vt
experientia docet , radices lacteum fuccum dclacry mant , Alium tradunt efle mandragoram, nomi-
neMorion,in opacis iuxta fpecus enatum : folijs albi mandragorse,minoribus,albis,dodrantaIi-
bus, radicem ambientibus : quae mollis eft , & candida , paulo maior palmo , pollicemque crafsitudi-
necequat. Tradunteaminpane,ofFa,obfoni6ve drachms ponderedeuoratam,vfum rationisin-
tercipere. obdormifcit enim homo, eo fere quo comederit habitu , fenfus impos , ternis quaternisve,
ex quo data eft, horis . Hac raedici vtuntur cum fcindendi , vrendfvenecefsitas adeft . Antidotum effe
volunt radicem, cum manico folano potam .

M A N D R A G o R AE utrwique geiius frequetts nafciturin compluribu5ltiili<elocis,pr<sfertim in AptilicL Mandragorse
GargMo monte, unde radicum cortices , er poma herbarij quotannis dd nos conuchunt . Habentur er in uiridarijs ^^^j;_"!~^' -°'*'
fj^eiiaculigratia . etenim ^eapoli, Rom^, er Venetijs utranqueMandragorm in hortii cr uafisjiMibusfntm uis

i dimus.

deratio.

53^

And. Matthioli Comm.

Mandragors
humana for-
mafadicia.

Hermolai tu
tela.

Mala uulgo
Melanzane.

dimus . Sed profvHo Udtium ac fabulofum cjl , quod Mandragorte radicei frant , qti£ htmatwn effigiem reprtea
fctitcnt , ut ignarum uulgus, ^Jimplices tnulierculce certo credunt], er affrmatii. Quibus etiam perfuafum eft, eas
effodi haudquaquam poffc , tiifi cum magno uit£ pcriculo , cane qui effodiat , radicibus adaUigato , er auribus picc
obtiiratis , ne radicis clamorcm audiaiit effodientes , quod uudita uocc periclitentur, pereatitq^fDffores. Qujppe ra=
diccs iU£, qu£ humatiatn formam referunt , qtm impofiorcs, ac ncbulotics quidam utttales circunfirunt , infcecundas
mtilieres decepturi,faditi£futit cx harundinum, bryoni£, alianimq; plantartm radicibus . Sculpunt enim in his ad~
huc uiretitibui tam uirorim, quam mulierumfvrmM infixis hordci , cr milij granis , ijs in locis , ubi pilos exoriri uo~
lutit : deitidefadalfcrobe tatidiu tcnui fabulo obruunt , quoufque gratu lUa radiccs emittant : id qtiod fiet uiginti ad
fummum dierim fj^atio . Eruiint eoi dcmum , er adnatas e granis radices acutifimo culteUo fcindutit , aptantq^ ita ut
capiUos, barbm, &■ c£tcros corporis pilos reftrant . lluiuifane rci certam fidem facere poffum , quod cim Romte
effem, impoflorem quendam circunforaneum lue GaUica correptum nobis curare contigit , qui pr£tcr aliM innume:^
rax impofiura!, qiiibiK circumuentis hominibus multam pccuniam extorquent,docuit er artem, quafaditiasfibi com^
parabat Mandragoras . quarum complures mihi demonftrauit , affcrens unam tantion interdum diuitibus uendidiffe
quinque cr uiginti, nonnunquam etiam triginta aureis. Quamobrcm nos, qui omniiiin utilitati zr faliiti quantumpof=
fumus confulimus, h£cfilcntio haudquaquam inuoluenda duximus, utpalam omnibusfiat , quibus faUacijs acfraudi^
bus maximo cum detrimento , er uit£f£pe difcrimine homines ab hi/s impoftoribus, cr nebulonibm decipiantur. Qui
ut antiquorum quoque authoritate fuas impofturas adftruant, pr^dicant Pythagoram uocaffe Mandragoram Anthro
pomorphon , qiiod eam humanamformam reddere uoluerit. Vcriimfciendum eft, nonfine ratione Mandragoram ita
a Pythagora didamfuiffe . quippe quod in uniuerfum omnes fere Mandragor£ \radices a medio ad imum hifurcat<e
proucniant , adeo ut crura hominum modo habcre uideantur . Quapropter fi eo effodiantur tempore , quo fruiium
gcruiit , qui mxli in^ar fupcr filia ad terrani procumbentia brcui pcdiculo appenfus, parum i radice diHat, hominis,
cui brachia defint, effigicm quadantenus repr^fe ntant . Uanc quidem rcm nuUi , quodfciam , uel paucifunt , qui re»
ile acceperint . Quin potius plcriquc huius fentcntix ignari addudifunt , ut Pythagor£ , o" ColumeU^ id maximc
uitio ucncriiit, ut qiii eos de Mandragorafabulatos effc crcdiderint .Sedut adfabulam iUam redeamm, qu£ pericu-
Im dcnunciat ignaris radices Mandragor£ ejfodere uolentibus , ijs cane qui cffodiat , non adaUigato , ea mihi qui^
dem defumpta uidetur a Flauo lofepho : qui etfi dc alio radicvs gcnere fcribat , ea tamcn potuerunt facile ab impos-
ftoribm in Mandragor£ radices transfirri . Quod ut omnes claniis intcUigant , hic Icfcphi uerbafubijciam , qu£ lib,
V I i.cap. ■x.-x.y.de bello ludaico itafcriptafunt . VaUis, inquit, qua ciuitas a parte feptentrionali cingitur , quidam
locui Baaras appeUatur , ubi radix eodem tiomine gignitur, qu£flamm£ quidem adfimilis cB: colore , circa uej^eram
uero ueluti iubarfulgurans . Accedentibni , eamqi eucUere cupientibmf^cilis non cB ,fcd tandiu rcfugit , ncc prius

manct , qumfi quvs urinam muUcbrem , uel menflruum fangui^
nemfupcr edmfuderit. Quinctiam tucftquk eam tetigcrit, mors
certa efl, nififorte iUam ipfam radiccmfirat dc manu pendentem.
Capitur autem alio quoquc modofine pcriculo , qui talis eH. Tos
tam eam circunfodiunt, ita ut minimum ex radice terra fit condi^
tum : dcinde ab ea rcligant canem , iUoq^ fequi cum a. quo religos
tm efl cupiente, radix quidcm facile eucUitur , caiiis uero conti^.
nud moritur , tanquam eiia uice , a quo toUenda erat , traditm ;
nuUiK enim po^ea accipientibus metm e{l . Tantis autem pericu^'
lispropterunamuim capieamopcr^pretiumcB. Namqu£uo^
cantur dxmonia , pef?imorwm hominum (piritm , uiuis immerfa ,
eosq; necantia, quibm fubuentum nonfucrit, h£c cito,etiamfi tan
tmmodo admoueatur £grotantibm ,abigit .hadcnus lofephus.
Ex cuius utic^ uerbii omnibus pcrf^icuum effe poteS: , quodhinc
impoHores occafionem acceperint , qua poftca uanam ac falfam
de Mandragor£ radicibus commenti funt hi{loriam . C£teriim
tertiumMandragor£ gcntis, quodBiofcorides Morion appetta^
ri tradit , in opacis iuxta f^ecus proueniens , qui mihi oRenderei
in Italia , hailcnus reperi tieminem . Brafauolus , itcmq^ luch-
fius Uermolium immerito, meo quidem iudicio, damnant, quod ui
rum hunc in eafetitentiafuiffc uelint, ut putauerit mSila iUa , qu£
Infubribus melanzane uulgo uocantur , nofiris ucro
Uetrufcis Petranciani , effchuius terti£ Mandragor£ frudus .
Sed quod h£c nonfucrit certa dcfirma Uermolaifcntentia , eius
uerba abunde teRa ri poterunt , qu£ in fuis coroUarijs de Moria
ita fcripta inuenio . De Morio , inqiiit , mandragora nihil habeo
quod addi pofiit ijs, qu£ a. Diofcoridc notantiir . Scd quoniam ma
la terreflria cr canina Mandragor£ fruHus appeUantur, in men
temfubeunt , qn£ uulgo Mclanzttia uocitamus , hoc cfl , ut ipfe
puto, mula iiifana : dc quibus nihil uetcnbus fcriptum fuiffc iam
dcfino mirari , quod multa hdufmoii repcrio ,ficut herde multd

quondatn

ta

}o

MELANZANE.

40'

fo

In Lib. qiiartumDiorcoriclis.

, ^7

quoniimfuen, qux modo ucl ignormnr, ud certc non habcntur . M.ak ergo infuna e frutice uulgurifunt , pafim
nufcente, ut mclones, cr cucurbit^ : pari quocj; cultu, folijs prope fculnci^ :flore oblongo, f^eciofo, candido. Man^
ditur uulgo pomum cx oko,f.ile , pipere ffungorum modo coi.tum .H^ecad iicrbum Hermokui . Ex quibus equidem
mntbus p.ilclmficri arbitror , quod pcrpcr.hn tum Brafatiolus ,tum Vttchfim hac in rc Barbartm injimulaucrint .

Sunti nojiratibus , qui Malis infvm ucfcantur ad ucncrcm excitandam . Quod firtc ideo prxBant , quoniam flu= Malorum in-
mgignunt , conco^uq; contumacia cxijhmt . Vcritm ciun fi-equcntius m.mduntur(ut teflis efl Auicenna ) biliofos ''^"°''" ""^«^'
generant humorcs . Quineti.im pariunt utfccrum obflruciiones , carcinom.tta, clephantiafin, cupitis dolores , triflis
tiam, cr iecinoris cr lienis mfardus : undc poflea dttmrn^ prouenitmtfibrcs , cr habitus malus . Uinc itaquefit, ut
Aucrrccm mirarifubeat, quod libro v.collcdaneorum, mala infana commenduuertt fuo qiioiam modo parata. lam Mala aurea.
Cr aliud hortim gcnus importari cccpit, prcjfim , orbiculatortm mulorum modo , mclopeponum morefeilum, colore
primiim uiridi , demde ubi maturitatcm fenferit , in qutbusd.vn plantis aureum , in quibusiam uero rubeim uifitur .
lieoc^ uulgo appcUantur p o m i d'oro , hoc cfl , maU aurea . Eiuntur cr ha-c qucmadmodtm ilU . M.andra='

gor£ uires defcripfit Gahntii libro v i i.fimplicium medicamen
tortim, his tierbis . Mandragora uinccntem habet facultatem re:^
fiigeratortam, aieo ut tertijftt oriinis refiigerantmm . Verun^
tamen cr caliiitatis cuiufiam particeps efl , ZT in pomis humiii
tatis : proinie foporem concilianii uim ea habent . Raiicis cor^
tex, (iimfit ualentifiimus, non tantiim refi-igerat ;fei er (fe^ca
cat . reliquum quod intus eft, imbecitlwm exiftit . H£C pUnta, Norain».
qu£ Grxcis ^QLV^§xyo§xf,Latinii item Mandragoras appeUa-
tnr : Arabibui , labora ,feu Yabrohach : Italis , Mandragora :
Germanis, Alraun : Uif^anis,MandracoU : GaUis , Mandragos.
reyG" Mandeglo;yre ,

AWwtov. ACONITVM. CAP. LXXII.

ACONITVM PRIMVM.

Mandragorx
uires ex Ga-
leno.

ACONITVM SECVNDVM.

AcoNiTVM, aliqui pardalianches , alij cammo-
ron , alij thelyphonon, alij myoftonon, alij theriopho-
non uocant . Folia habet cyclamini , aut cucumeris, tria
autcjuatuor,minora,&fubhirfuta:cauIem palmo al-

ACONITVM TERTIVM.

tum:

^8

ACONITVM QJ^ARTVM.

And. Matthioli Comm.

la

if»

io

tum: radix fcorpij caudam xmulatur,&alabafl:ri mo-
do fplendet. Torpefcunt, utfamaeft, fcorpiones ad-
mota r3dice,ftupen:que: qui rurfum ellebori contaftu,
, excitantur. Oculorum medicamentis leuandi doloris
gratia adijcitur . Enecat pantheras, fues, lupos , & feras
omncs, in carnibus obicvftum.

AkoviTOV iTi^QV. ACONITV.M ALTERVM. •
C A P. LX X II I.

E s T E T alterum Aconitum , quod aliqui cyno-
donon,alij lycoctonon appellant. Huius genera funt
tria: vnum,quo utunturuenatore5:aliaduo in ufum
fuum uertere medici.equibus tertium,quod Ponti-
cum nominatur,plurimum inItalia,montibus lufti-
nisexilit,a priorediftans,quoniam foliafaciat efifigie
platani ^ crebriore diuifura , longiora, & multo nigrio-
ra:caulem filicis pediculo fimilem, nudum, cubitali
altitudine,aut ampliorem:femen in filiquis oblongis
recondit:radices in modum fquills marinaecirrorum
nigrefcunt . Qiiibus ad uenationem luporum utuntur :
infert^ fiquidem crudis carnibus,& deuoratas iupos
enecant.

Dvo Di-oscoRiDi prodtintur Aconiti gettera,
quatiquam pcjiremum triplici difltnguit differentia . Primum ,
quod pardos enecet, Vardaliaitchen : altcrum uer6,qu6d canes,
luposq; cottficiat, Cyiioitonon , Lycoilononq^ uocari ait . Hoc
( ut diximus ) in tria genera diflribuit : ueruntamen poftremum
tantum itfcribens , duorum priortm hiflorixm , cr uiresftlen=-
tio pneterijt . Quoftt, ut iiermolai, cr MarceUifentcntiapro^
bandam ptitem : qtii noii tcmere qtddem fuf^icantur , in altero capite plura deftderari , quibtis Cr priorum hiftoria ,
er quonam paflo tum medici , tim uenatores ijs antiquitus ittercntur ,palam ficnt . Ktiius diminut£ lcStionis iUui
non parumfuf^icionem atiget, quod in tertiogenere, quod Ponticum dppellauit , nihil ftt ab ipfo Biofcoride pr£ter^
miffuin . ex quo quii fvrte conijcere potcft , in c£terii quoq^ eum qiiicqu.tm non pr£termiftffe . Tcrtitim hoc genus
pafttm in Italia omntbusftre montibus nafcitur,ft)lijs qu£ platanum quadantenus £mulantur , magii tamen per ambis
tiimferratiSj albis quibufdam maculis ref^crfts : cauleftlicis , bicubitali :ftoribus fubluteis , acutis galerictilis facie
fimtlibus : e quibusftliqu£ prodeunt,femen continentes : radice multiplici, ac nigra . Habetur cr aliud gcnus ijsdem
ftreftlijs, cr caule,floribui tamen melinis, ranunculo non diftimilibus, longe tamen maioribus, adeo utfyhieflres ro
Gefnerus de- f<^ ^"c £quet ampHtudiite . Quanquam Gcfnerus inftio magno libro de animalibus infcripto ( in qiiem is mthi qui~ 4*
ceptus . dcm uidetur ut multa uera dolie, ita iton pauca etiamfalfa ac uana inepte congeftiffe ) negat inueniri A conitum , cti=

iuiflorcs lutciftnt , atque rofas £mtdentur : ut quiftbiftrtaffe perfuaferitomnia natur£ opera fe nouiffc cr uidiffe .
Attamen in hoc, pace eius dixerim, decipitur :ftquidem plures extant montes, qui cum hoc Aconitigenere fJcateanty
ms hic uerafcripftlfe, Gefnerum contra ueritati refragari, pofteris omnibus tejlattim relinqucnt . Sunt qtii hoc Aco
nittim ab ejfe^u Lupariam uocent : at rura Tridentina, in quorum montibus copiose proucmt, ipfum paftim Vulpa=
riam nominant, utpote qtiod pretcr lupos, uulpes etiam interimat . Quin cr cancs occidit, crftles, cr mures, ©" oa
mnia denique animalia, qu£fuo exortu tanquam c£ca producuntur . Primum genus thelyphonon appeUatum , quo
uenatores pantheras, cr pardos interficiunt,f£pius legimus in Tridentinii montibtis . Uuius generis cft cr iUud, quo
utuntur quidam in Komano, cr N eapolitano agro, lupis eo tantim c£dem procurantes . Kadices eius pluries tiena^
les uidimus Rom<c in Aurelio ponte iuxta molem Adriani : quandoquidem non defunt, qui coi expetant, ad murcs,ca i <*
nes,XT lupos enecandos . Vrimigenerii Aconiti, quod thelyphonum uocant, meminit Theophraftus libro i x.cap.
xix.de plantarum hiftoria, ubi itafcribit . Thelyphonum , quod alij fcorpionem appcUant , quia radicem fcorpioni
fimilem habet, admotum,fcorpionem occidere tradunt : cr cum reuiuifcere poffe ,ft eUeboro candido linatur . Lne-
cat idem cr oues, cr boues, cr iumenta, cr adfummam omncs quadrupedes eodem die ,ftgenttalibusftltum, ucl ra^
dicula imponatur . Proftcit pottim contrafcorpioniim iHum . Folium habet cyclamino ftmtle : radiceni, iit diHtim eft ,
fi:orpionis effigie . Nafcitur graminis modo, cr genicults conftat. loca amat umbrofa. Quodft tieraftnt, qu£ defcor
pione narrantur, iam c reliqua ciufmodi haudquaquam incredibilia, crfabulofa dtci debent . U£c Theophrafttts de
thelyphono . qui alterius qtioque Aconiti menttonem fecit cap. x v i . eiufdem uoluminis,ftc inqutcns . Aconttum na-
fcitur in Crcta, atq^ Zacyntho :fed plurimum, optimumq; in Hcraclia Ponti . Conftat idftlto intub.xcco , radicc ttim
f^ecic, tum colore nuci proxima . uim iUam mohiftram in hac cffe,ftlium , crfi-udum nihtl ncccre affirmant . F>-k=
dtii herb£ eft, non btmilii materi£ : herba ea breuis eft, c iiihii fuperuactti habens,fedfrumcntoftn ilis :fcmen non

fj^icaim.

' Aconiti ge-
ncra, & con-
fideratio.

Diofcoridis
locus fufpe-
fius.

HERBA PARIS.

In Lib. quartumDiofcorldis. jj^

f^iceum . 'i^dfcitur ubiqi , CT non in Aconiifolmn , 4 quibus hubct dppeUationem : vs autem uicus efi Periandinorum .
Amat autem loca potifimum faxofa , Vafcitur eo neq; pccus , iteque uUum animal . Prxparari ad afficicndum modo '^

quodam enarrant , nec nojfc quenquam : quamobrcm medicos , quoniam componcrc ncfciant , pro putrefadorio uti .
li£c iUe defecundo Aconitigencrc . quod duorum altcrum Dwfcoridi cjfc potcfi , er iUud fvrta(fe, quod ( ut ipfe in-
quit ) in ufumfuum uertcrc mcdici . Scdcr de tcrtio Acomtigencrc dijjcruiffc Thcophraflnm equidcm crcdidcrim ,
cumeodcm locopanlo pcflhsc ucrbafubdit . Aliud quoq^ ucncmm uim diurnariam cnccandt forticns compertum
affirmant : ejfe nanq; radicuLm quandam , qu£ codcm dte pofiit occidere :fi)lium hanc habcre eUebori , notamq; om=
nibus cffe . ha^enusThcophrafiui . \n qno nihil moiieor, quod huic Aconito, quod tertiumfuWncor, ueratrifbha tri^
bucrit . nam cr Diofcorides nigro ueratro fblia platani rcddidit , quemadmodum etiam tcrtio Aconitorum generi .
Yuchfius infuis clari^ dc fiirpium hifiona commentarijs , primi generis Aconitum cam plantam cffe ccnfct , quam Fuch. error.

herbariorum uulgus herbam Parisappctlat. Scdi^ pla- HerbaParis.
nc, mcafentcntia, aberrat :fiquidem h£c uno tantimt conflat cau
le, rotundojuorum pahnortm altitudine : c cuiit^ mcdio quatuor
erumpuntfiilia, codem ambitu, cruci'; iitfiar patcntia ,fanguinc£
uirg£ fimiUima : alia pr£terea quattwr eodem modo prodeunt
prope caulis fummitatem ,fcd h£c minima fiint , O" longiufcula :
in quoritm mcdio purpurcu^i , uinofinq; extat globulM, acino uu£
fimilis , in quo femcn concluditur album , minutum , copiofumq; ,
halicacabi modo . Kadix , qu£ iUifitbcfl tenuis , in capiUaresfire
particulas difieda , paUcfcit , nuUa fcorpionis caud£ effigie , nec
alabaflri modo aliqua ex parte nitet , ut primum Aconitigenus 4
Biofcoride repr^fcntatur : cuius fi)lia (ut etiam Plinius libro
XXVII. cap. iiii.efl author ) pr£tcr id quod cyclamino , aut '
cucumeri fimilia funt ,niinquam ,quoduidcrim ,in caulis medio .
fuam habent originem ,fedfiatim ab ipfa radice excunt , hirfuta ,
humiq; recumbcntia . Semen huic nuUum , quodfciam , u rei her^
bari£ fcriptoribiisredditur . Scdex herb^Paridiiacino fcmen
coUigitiir , cui non modo nuUa delcteria uis incft )fcd etiam cons
tra uencficia pr^fiantifiimum cfi mcdicamentum . Noui enim ego
quofdam , quorum aliqui morborum diuturnitate , alij uero uene^
ficijs fcmifiulti fadi erant , hoc tantitm Paridis herb£ femine ai
uigefimum ufq; diem in puluerem haufio drachm£ pondere , pri=-
ftin£ fanitati omnino rcftitutos effe. Porroidcm Fuchftusin
fuvs paradoxis nil aliud Aconitum cffe putat Niauritanis, ©" pr£a
fertim Auicenn£, quam NapcUus . Qua in re rurfm,meo quidem
iudiciojfaUitur . quippc quod reperio Auicennam de utroq^Aco
niti gcnerc fcriptitaffe , er altcrum appcUaffe ftrangulatorem
adib, alterum uero ftrangulatorem kopardi , qu£ nomina eadcnt
fitnt, qu£ apud Gr£cos lycoilonos , er pardalimches : atq; eun^
dem prius magna diffcrentiaf^eciatim ie NapeUo egijfe conftat.
Pr£terea n a p e l l v s radicem Aconitis longe difiimilem
projtrt :ftct!ti er fblia, qu£ potius artemifiam, quam cyclaminum,cr plataniirefirunt . Ilores idem edit purpureos,
qui anteaquam dehifcant, mortui hominis caluariam repr^fentant , dehifientes uero panduntfefe urtic£ mortu£ mo
do . Caules ei bicubitales, e^ aliquando maiorcs :femen paruum, nigrum,corniculis couclufum breuibus. Qji£ certe
omnia er harum plantarum difcrimen aperte oftendunt,fimuI er Fuchsiifentcntiam rcfiUunt . Uinc itaq; coUigendu.
putauerim, Acomtum cmufquegcneris nuUam haberc cum Napello cognationem . NapeUi uis in necandis hominibws
ddeo immanis,f£uaq; exiftit, ut nuUiifire antidotis occurri pofiit, nifi quam primim, crfiatimfuccurratur, quod ttt
men Aconitumfumenttbits non euenit. NapcUi immanitate uidimus nos Rom<e anno a Chrifto nato 1514. menfe nos
ucjubri in Capitolio Clcmcntis v 1 1 . Pont. max. anno primo . Nam ciim decreuijfet experiri olci cuiufdam pr^ftan^
5 o tifiimi uires,'q!iod Gregorim Carauita Bononicnfts chirurgictts tunc pr£ceptor mem contra deleteria medicamcnta ,
er uenenoforum a nimalium quorumcunq; morfm paraucrat,iufiit Pontifix uenenum dari duobm latronibm, quos les.
ges dam.nauerant, quo fuorumfacinoru poenas luerent,laqueo uitamfinire, ut in ijs olei huim experimenttifieret. Ho
rum alterum, qui plurimum NapcUifumpfcrat dulciarijs panibm comiftum, ponttficij mediciftatim oleo inungendum
pr£bent,quipoft tcrtium dicmf£pim oleo perunilm euafit incolumis: quanquam nonfine magnafirmidabiliumfym^
ptomatum accefiione. Alterum uer6,cui longe minus uenenati panvs exhibuerant,oleo inungi uetant,ut affumpti uene
r,i effedum , f£Uitiamq; cerncrcnt. Id quod lUis rei exitmfactle comprobauit : quandoquidem pauci^ pofl horis obtjt
infilix,ijs omnibm incomodis,cruciatibus,<2rfymptomatibm correptm,qu£ ab epoto NapeUo prcuenire fcribit Akjs
cenna . C£terim idem quoq; Tuchfim loco fupra citato Leoniceni tefiimonio nixm , in Auicennam acerrime inue^
hitur : nccfane eum, ut nofiri recentiores, principem,fed tyranmm, er homicidam nuncupat,cosq; paritcr detefia=
tur, qui cimfcdantur dcdrinam . quippe quod Auicennafcripferit (ut ipfe inquit ) NapeUum perniciofum effe uenes
num : moxfubdiderit,qu6d limtmn,U' hibitum delet albarti^ cutanei morbigenm . Qua in re m poffim non admirari

Vuchftum,

Fuchfij error
alius.

Napelli hi-
ftoria, & ui-
res .

Auicennx de
fenlio.

Aconitiuires

5-40

And. Matthioli Comm.

NAPELLV5,

NAPELLI GENVS ALTERVM,

■ o

se

io

Tuchfium , uirtim dlioqui ingeitio cr eruditione clarum , quem etiam hoc nomine plurimum diligo , quod in tdm cele=
brem cr dtuiqttumfcriptorem pdulo dcrius er immodeftiui egerit . Hominum enim eruditorum pdrtes effc femper
exiftimdui, etfi ego eM ufquequdq^ferudre non potuerim, ut non udnii contentiotiibiK, neq; conttitljs dliorum fcripti
reftlknt,fed rdtionibiti, ijsq^ probdtifimis,pr£fertim cum eos dccufdnt,qui multis dntcfeculii e uita decejferunt,nec
ampltitf k cdlumnijsfe tueri poffunt . Qui pr<£tered confiderdre debent , an in quo aliquem reprehenduiit, in eo pros
priuffit duthoris Idpfu^, an interpretii, dut librdrij, aiitedqtcm uUu iurgijs potiu6, qum rdtionibtti inudddnt. Quip=
pe reli^is tdm Mduritdnorum, qum Gracorumfedis, quarum uni magii qum alteri dddidm effe nolo, mihi quidem
tion uidetur exiftimdndum, quod Auicennd uirfane fingukri dodrind , cr ddmirdbiliingenio db omnibm recentioris
bus noftris mdxime commenddtus, codem in locofibi omnino contrdridfcripferit in tieneno tdmfcetto, ctti exitidlesfhr
middndasq; uires tribuit . Cuiws reifirmifimum prxbet tndicium fcripturd Auicennte db Andred BeUunenfi cditiga^
td,in qud nufqttdm legitur l^dpeUum bibitii albdras delere,fed qiiod hoc efficit qu£ddm eius conftilio in potufumpttu
Verba enim Auicennx fecundum caftigdtionem BeUunenfis itdfondnt . NapeUits delet albdrM linitum, (icut er con^
fidio eius diddt dlberzacdli in potufumpta . Ex quibus uerbis plura mihifefe offerttnt conijcienda, ut tuear AuiceiUi
nam, aut qtiod conft£iio iUa tam exiguam NdpeUi partem excipidt,aut ed, quam recipit,ade6 diitidotis correHdfit,ut
nonfolum necem non inftrre pofit , fed ne tdntiUim quidem obelfe , Aut qiiod NdpeUm in iUdin ddditiis , if forte eff ,
quem Auicenna dppelkt NdpeUum Moyfi, dliqui uero Antordm . quandoquidem hcec plantd antidotamfit admodtim
efficax contra NapeUi uenenwm, prcefcrtim quod dicat Auicenna, incffe fimiliter huic pknt£ uim ad albaras , er /c=
proi : aut in eadem conftflione fvrtdffe mus iUe interponitur, qui NdpeUi radicibus uiditdt, a nobii pluries inuentm in
Anditienfibus montibus, quod ctiam mws iHe NdpeUus Moyfi db A uiccnna dicatur, qtionidm ijfdem contrd NdpeUi ue
nemm poUedt uiribtti, quibus cr eiufdem nominis pknta . ll£cfortaftis fuflus , qum decebat , perfecutifumus . Sed
tdmen eo confilio id libenter fecimus, primitm ut qudiitu per nosfieri poffet, Auicenna k calumnia uindicaretur . Dc=
inde ut ingenue dicerem quod de ijs omnibusfentio , qui optimos etiam qiiosq; authores, pr^fertim Arabas , kcerant
ac difcreptint, quoru/m plerisq; mdgnd eft habeniagratia : tantum abeft ut eos odio perpetuo profequi debeant . Ves
ritm cur idfdcidnt , non uideo , nifi quod tutumftt in mortuos inuehi , qudndo hodie pducifint , qui eos ttteri uelint .
C£teritm exiftimartmt Manardus Ferrarienfis, er Leonicenus , quod NdpeUus , er Toxicum Gr£cis ttocdtum inter
fe non differditt . Scd qudiitum er ifti uirigrduif^imi aberrauerint, infi:riuslibrofexto in toxici mentionc ktius cftcitr^
demus . Aconitorum uires tradidit Galenus libro v i . fimpl medicam. ubi itafcriptum reltquit . A conitum parda^
lidnches putrefaciendifacultdtem obtinet, cr lethdle eft . Itaq^ in cibo potuq^fugiendum : attamcn ad putrcfacien^
dm externas corporis purtes , aut circafedem idoneum eft . Herbm uero radix ad hac utilis cft . Quod autem Lyco^

Honon

40

fo

InLib..c]uartumDiofcoridis. y^i

^onon uocittur yfimikm allerifacuhaiem bahet,fcdpcculiariter {upos,ficut iUu.iiurdos, intcrficcrc confncuit . H4=
Hcnus Galcnus . Mcminit Aconiti ctiam Plinius Itbro x x v 1 1 . cap. 1 1 . his ucrbis . Scd annquorum curam , dili=
gcntiamci;quispofi:fatisucncrari,cumconflctAconttumuincnorum ommum ocyfimum cfic ,i::r tadis auoquc gcs
nitalibus fixmmcifcxus ammalium , coicm dic infirre mortcm^ Hoc quoquc tmcn m ufus bumana: faiutis Ucrtcrcfcor-
pionum idibus aducrfari cxpcriendo d.itiim m uino calido ■ Eac/l natura, ut homiiiem occidat , nifi inucniat, auodin ho=
minc pcrimat . Cum cofolo coUudatur , uclitt pari mtus iniicnto . Sola h.ec pugna cQ, qimm ucnenum m uifccnbus repca
rit : mtriimq; exitialta perfc ambo quum fint,duo ucncna m hommc commoriuntitr,ut homofuperfi: . Torpcfcunt Scor=
piones Aconititafru, {iupentq; paUcntcs^O' uincifc confitcntur. Auxiliatitr eis KcUcborum album taCtu rcfoluente, ce^
ditq; Aconutim duobus mdlis,fuo,cr omnittm. Qjtodfi qiiis lUaforte ab homiiic excogitaripotuij^c credtt,ingrati Dco=
ru.m mitncra intcWgit. Acomti primitm gcnus Grcccc uocaturdKoviTov ■ja.pj^a.Mayyet : L atinc, Aconitiim mterficiem
pardos ac panthcras : Italicc, Aconito pardalianche : Gcrmanice,Vuolffs bcer.,cr DoU iiurt : Hij^antcc,Centelha : Gak
lice,}icrba de la tora. Altcritm ucro gcnus Grjcci a^to wtsp KvvoKTovoy dicitt : Latini,Aconnu cynoilonu er Lycoilonii:
lt<tli}Aconito cinoilono : Gcrmaiu,V iiolffs iturtz : Uij^aiu, Yeriia mata loito, ct Yerua dc balhcRcros : GaUi,Patcloutne.

Append

IX.

CoNRADVs Gefnerus hacxtatceiuditione, accopia renimclariffimus meJictisfuOjquemderaris,&adm.iran- C5radi Gef-
disherbisappcllauitlibello jdeprimo Diolcoridis Aconito diferens, quod ipfe vulgus fequutusToram appelLit, non neri calunia
foliim imaginem noiham inhuiuscapitisinitio appiflim pluribus impugnare n!titiir,fed (vtarbitror) inuidorum p.o- retunditur.
tius quorunda lua(ionibus,quam fui iplius s<enio excitatus eo immodeltii, iniurixq; peruenille demonlirar, quo haud-
quaquam decere crediderimhoneftos quolque viros defleclcre.Quamobrem non poflum non admirari, Gefiierii,quem
haftenusmodellillmic de omnibus fcripfille conRat, nunc primumlongealiterfegerere, prsfercim cum certo fciat fe
iam plura magna edidifle vohimina,qua: cenfuris innumeris non uacabunc. Ecquid profefio turpius,deceftabiliusq; Gef-
neroeuenire pocuit, quam iniidelitacisillumarguerehominem , ciiius auchoricas, incegricasq; taiita lamdudumfuita-
pudipUiin,vt innunierisferelocis inlibris de animaIiumhiftoria,aIijsq; voluminibus non folum illum Iaudauerit,pi''o-
bauerit, aceciam oblcruauerit, led iilius fcripcis,inuencisq; pro fui commodo vfuslit, acmulcailli accepcareferre pof-
lit ? Etenim non abelt liifpicio, quin eius fynceritatem vafer quifpiam labefaclaueric maleuolus , ( nam Sc alios fynce-
ros,acprobos virosab iplo decepcosfcimus ) quo pofteafaflumfit, vt dum is immerit6noftramaccufac imagineiT!,a-
liam ipfe in medium afterac, qu« ( pace eius dixerim) merito damnari pofllt,quum planca, quam ipfe pro primi generis Gefneri la-
Aconito pingit,dequoDiofcorides,&antiquorumaIijmeminere, nuUisprorfusnotis legicimum illud Aconicum rc- pfus.
feric. Adeo vc agenuino non minus differre videacur, quamcoruusacygno. Nainvbi hirfuca foIia?vbi Cucumeris-,
aut Cvclamini facies ? vbi pluraquam vnum tantum folium ? vbi radixcauda: Scorpionis^eniula? vbi (Dij boni)ala-
baftri fplendor ? Nnllura penitus talium notarum apparet veftigium . Q^uamobrera plurimiiin mirari fubic, quod' quafi
fafcinatusmaluericGefnerus impericiflimi olitoris, cuiusbaliftje fe teIum,eftecit,contranos ptobarefentencia,quani
Theophraftum, Diolcoridem, Plinium, Oribaliumj&aliosquocquot funt clariflimi nomimsauthbresadmitcere.Ad- '
hzcnon video,curearati.oneadducacurGefnerus,vtnon putetimaginemnoftramnifificlitiam,qu6dfcilicet nimisar-
tificiofafit radix,& quod abfque vllis videaturfibris,quum aliarum etiam plantarunihabeantur radiccs omnino glabra:
artificio edita; longe maiori ; vt in Dentaria vocata , & in eo Saniculs genere , quod album Germani vocant, cuius.fu-
perius incerlyinphytameminimus,uideri potert . SeddicatGefnerus,obfecro,quot namin fuisde aninialibus librisfi-
Aitias appinxitimagines?longumfaneeflet recenlere .Recenfebo fortafse alias . Q_uippenilminus ferendum , quam Gefnerus no
rationem ab alcero repofcere eum, qui !bs reddere non pofllt . Sunt enim in promptu dodiflimi viri , & in plantarum latur.
hiftoria,acfacuItateexercitatifriini,qui rerum uericacem optime norunc, quorum nomina,ecficopiofum non efficiat
rumerum , facius mihi fueric ijs conimendari labores noftros, quani a csceris improbari . Equidem Gefnero alioqui vi^
rododiflimo noftri Aconitiftirpem mitterepoflem, necme ta;deret ad niontes illosmeiterum recipere,Iicec magna
inrercedat itinerisdiftantia. Atqui quum plantam nonrequirac, fedduorum,aut trium erudicorum teftimonia^h^clem
perin promptu erunt. Viuit Georgius LiberaHs piftor,qui plantamdelineauit; Viuit Petrus Spez2alancia,quieam ef- Matthioli te
fodit; Viuit Fiancilcus Melchioriusmedicus Tridentinus,qui nobifcumierat. Viuo ego ( Dij bopi ) qui adhuc fidei ftiinonia ad-
aliquidprsftare poflum ; & montes viuuntj&excant^qui tales nobis alunt plantas . Miium fanc,qu6diam tamniorofi uerfus Gef-
iint homines, vt nilaliudextareterris ,maribusq; cenfeant, quam quod ipfi tantum viderint. Veriim enimuero non nerum .
poflum fatis explorare Gefneri mentem , quippequi hxc, &aIianonnuIlaaduerfummepriusfcripferit,& nunc primiYm
noshoneftebenigneq;defenderit aduerfus Guilandinuni qiiendam Boruflum ,qui ad ipfum epiitolam quandam fcri-
bens de Bulbo Caftaneo,Trafis,MoIy, alijsq; nonnullis barbara quadam inuidiafauciatus citra caufam omnem,ac ra-
tionem temulentihominisinftar^acrius, irainodeftiusq;,quinetiaminiquius quamparfuerat,in nos inuehicur. Sed Melchioris
liceteciamnobis, obfecro, parumpervnacum Gefnero , quem tamen fuis malediiSis fautoremfperabat,ram impuden Guilandini
tishominis rabiem repellere . Nam quishoc pati poflic?Quis nonmodeftisefines prstergrediatur^vbi tantum con- explolaceme
tumelijs, cakimnijs, &impofturisfueritIaceflitus? Nihilcft, quodbono,doftoq; uirograuiiis,moIeftiiisq; contingat, jricas.
quam Cfenferitlaboresfuos ab iniperitilsimishominibusrabidismorfibuscarpi , & pr2terequumimpugnari,Id,quod , i :.,,■. i /,l
liaut noftro tantum zuo, autmihifoli euenireperfpedumhaberern^dolerem primumhorum cemporum nequitlam,
inde uero fortunam meam deplorarem . Verum quum id omni tempore fuiffe commune animadiiertam , eamq; fujfle
femperbonorum,dodorumq; virorumconditionemnon ignorein , vt inuidorumtela euitare, rabiemq; eftugereneuti
quam pofsint, facile xquo animo patior quorundam audaciam,infignemq; temeritateni.Incer quos nulli mihi fecuiidus
videcur Borullus ille,quem potius (vc itadicam) Maraflum vocauerim.Quid? Mihi blatero inuidiam parare credit,qu6d
meherbariprumDeumappellat? An nefcic rabula , non aliam ob caufam labores noftros inomnium fere ftudiofo-
rum manibus fiorefcere, & legi,Iaudari, foueriq; ab oranibus , quani quod ij de re herbaria benemeritum me iudicent ?
quinetiam obid mihi tancas aganc,habeancq; gratias, quantas raihi uix meritus effeuideor? At qui is, tamecfil-Iuitif-
fimusfit,inhoct2mcn (mehercule) faperevidetur,qu6d coriura illud fuum canci faciac,vt Matthioli pelliantefereB
dumiudicec,quod fibi aliquand6 ex vfufore putat. Seruec ille fuum corium diIigcnterinuniftum,&magnoexiftiraec
pretio . Quippe nifi propriofuerit adiutus corio,parumaberit ,quinIiuorisintuiTiefcentia rumpatumiedius. Atvi-
deantcandidi, pijq;leftores, quahipocrifi inceperit in nosinuehi Guilandinus,quumprimum inquit. Non is fuin,qui
cauillis, &impofturisinanemglorioIamaucupari velim. Mentiri nefcio,necfi fcirerri, velim, quum ramennilraagis
profiteatur,quanicalumnijs,maIediftis , &impofturisfyncericatem ,& modeftiamnoftram impugnare ; &idmefcri
pfilTe aflerat, cuod nufquam in noftris legitur commentarijs , Sed nefcio quomodo turpiora fin t uitia-, quam qux virtu-
tiunipecis celancur . Porro fiquandoque fonafse nonnullas bonas horas malc confumpfero , ut huic impudentifsiriio

Z con-

T4

And.Matthioli Comm.

C I C V T A.

Cicucx con-
itderatio .

T A X V S.

Cicutrvires
eiiGaieno *

Notnina.

conuitiatorirefpondeam (id enirahicnon expoftuIatlocuSjnehu
ius futilitate,& frjuolis incptijs noftra defceJentur commentar ia J
rogatos velini ftudiofosomneSjneid anie faaum putenc , ut ali-
qiiam mihi exinde laudcm reqiiiram , qua nulla mihi tani diu efle
pptert , quani diu cumhomine tam impudenti negotiumeft : qui
ranqiiam lutulencus lus cum quouis volutari cupit , fcd li quam il-
le maledicendo uoluptatcm accepit,eam nialt audiendoamittat}
cj:cenq;eius fimillimi apertcomnesintelliganc, plu3el'e bouis,
cruditisq; viris in fc defendendo prsfidij, qu.im uaiiis obtreftato-
nbus in caluixiniando fraudis .

KaVfti

:o>'.

CICVTA.

CAP. LXXIIII.

?•

C I c V T A caulemedit geniculatum,ut foeniculi ,
grandem : f olia feruls, anguftiora, graui odoratu : rami,
mox umbellaeinfummo prodeunt: flores quoqueaibi-
cantes , & femen anifo candidius : radice non alta, conca
ua . Cicutae lethale nenenum ineft, fuaque ui refrigerato
ria nccat . Remedio eft uini meraculi potus . Succus ex-
primiturcontufis cacuminibus.priufquam femina, &
com?ficcefcant,quifoIedenfaturinpaftillos.MuItus ad
mededi rationem ufus eft aridi : commode m ifcetur col
lyrijs, quz leuandi doloris gratia tempcrantur : ignes fa
cros, & ulcera quae ferpunt, illitu reftinguit. Herba cum
comatrita, &teftibuscircumIita,libidinumimaginatio
nes in fomno compefcit , fed gcnitale refoluit . lac puer-
perarum mam mis appofita extinguit ; in uirginitate ma
mas coercet, &increfi:ere nonpatitur.pueris prxftat,.
ut eorum tefticuli cibum non fentientes intabefcant. £f
ficacifsima uis Cretic3E,Megarenfi,mox Attica2,&in
Chio , & Cicilia nafcenti .

C I c V T A uulgmsnotitwejl plantii, utpote qux pJeruncj^
firope urbium , er oppHorum mocnia proueniat ,firulie adjimilis ,
cdore tamen admodumgraui . Maxima uis Cicut£ , ut Vlinius re-
firt , qute nafcitur in terra Parthorum, mox Laconicis , Creticx ,
i^fidticce . 1« Grcccia uero Megaric^s , deinde kttic<e . C<£term
in Italia confiat Cicutm non cideo exitidem efie . Bam in Hetru-
riafl aflni depafcantur , profundifimofomno , er torpore capiun*
iur, ita ut non tantum ^upidi ,fedpkne mortui uideantur . id quod
aliquando ruflicos huius rei ignaros fefcUit : nam dum aflnis , quos
mortuos crcdebant , peUem adufum detraherent , accidit mirumy
quodin mediofire operis aflniexperreiiifunt, nonftne magno ex~
coriantium terrore, atque ingentif^edantium rifu . Cicut<e hreuie-
ter meminit Galenus lib. v ii. fimplic. medic. ubi tantm Qmnibus
notumeffefcribit,quodeaextreme refrigerantisfitfacultatis . Et
in lihro quod animi mores corporis temperaturam fequantur , CJ-
cut£ potu itiam fieri amentiam tradidit , quam <J Cicuta ipfa Gr£-
ciconionappeUant. Hocnobis contigit uidere,utlatius Ubrofe»
xto explicabimus , in quibufdam , qui imprudenter Cicut£ radices
pa{iinac£ uice decoflas coimderant . ^lanta , qu£ Gr£cis nd^
wov, Latinis atque etiam Italis Cicuta uocatur : Arabibus,Sucara:
Germanis, Z/ger kraut , Schirling, cr Vuettericb : Hif^anis , Cfa
guda : GaUts , Cigue , Cocue , cr Segue ,

|o

2///a*|. TAXVS.

CAP. LXXV.

40

fo

S M I L A X a Grscis, Taxus ^ Latinis appellatur,
arbor abietismagnitudine,&foliorumeiufdemfigura,
in Italia, & Narbonenfi Gallia Hifpanise contermina na-
fcens . Auiculs qus Italicas taxi baccaS deuorant , deni-
grantur:&qui ederint eafdem homines,aluiprofluuio
corripiuntur.Narbonae tam prxlentis eft veneni,vt fi cjui

dormianc

«o

20

3^

Taxi uires
ex Galeno .
Nominit

40

$0

InLib. quartumDiorcoridis. 5-45

dormiant fub ea, aut in eius umbra fubfideant, Ixdantur, & f^penumero moriantur. quare de taxo
haec traduntur, ut ab ea caueamus .

Nascitvr Tuxmjrequens in Anmcc udlis montibus ,fiXofis dc praruptis locis , inter dUetes , cr p'= Taxi confi-
f:eil4,quibi4S fblio, dc fornu non longe dijiimilis uifitur : quunqum hcec ilUrum proceritatem non nifi rarifime xquet, ^^^i^^^O'
Baccdsftrt rubentcs , agrifoUj modo , dulces, umofnsl^ : quM quandoque mandentes tum paftorcs , tim qui in fyluis
arbores c£dunt,ft.itim m jibres incidunt , cr dyfcnterici fiunt ,funguinc er Jlnritibus inde admodura mfl.wmutis .
J^ignimateries,qii6d rufifcat,qnkmplurimis intercurftnttbus ucnis ,incorruptaq; fit , Ugnarijs fabris maxime
expetitur , cr plurimi fit ,prxfcrtim concinnandis menfis ,crhaftis,tcUsq; conficicndi/s . Qumobrem Germani
huius arboris ajferes ad fua conftruenda hypocaufta non exigua flbi compurant pccunia . Taxi meminit Theo= Taxi hiftoria
phraftm Ubro 1 1 1 . cap. x . de plantarum hiftoria ,flc inquiens . Taxus quoque gencre flmplex , procera , au^u ^^ Theoplir.
inftgnis ,flmiUsq; abieti , nifl quod non paritcr excclfa,magisq; aUsflnuata eft :fi>Uo quoque AbietiflmiUs,fed pin~
guior , molliorq; Ugno . Qji£ in Arcadia nafcitur , nigro Ugno , aut punicco conftat : qu£ autcm in lda,ftauo admo=
dum^ZTccdrofimiU.propterquoduendcntesfiaudarc dicuntur ,tanquam cedrum uenundent. Totum enim cor
effe , cortice detrailo : corticemflmilem cedro habere tumfcabritia, tumcolore : radices breues,graciles, perfum-
maq^ cej^itum . rara h£c circa Idam .Atin Macedonia , Arcadiaq^ uelfruilum abunde proftrre , rotundum , faba
paulo maiorem , colorem rufum, tailuq; moUem . Aiunt , quodft iumentafiiUa comederint, emoriuntur :ftruminan^
tia, nOnl patiuntur . Yrudus er ab aUquibus hominibus manditur ,fuauisq; eft , atque innoxius . hadenus Theophra^
ftus . Cuius fententi£ iUud obftarc uidctur , quod noftra Taxusfi-uHumftrat non innoxium , ut ipfe ait ,fed noxium,
titfupra diximus . Taxi ?Unius quoque meminit Ub. x v i .cap. x . ubi de ca itafcribit . Abieti , cr pice£ fimiUs e~ Ex Plinio.
tiamnum df}e£iu cft Taxus , minui uirens , grdciUs!^ , ©" triftis , ac dira , nuUofucco , ex omnibus fola baccifira .
Mas noxio fi-uilu : lethale quippe baccis ,inKi(^aniapr£cipue , uenenumineft .Vafa etiam uiatoria exea uinis in
GaUiafadiimortifirafuiffecompcrtumeft.nancSeftiusfmilacema Gr£cis uocaridixit : cr cffc in Arcadia tam
pr^fentis ueneni , utfl qui dormiantfub ea , cibmue capiant , moriantur . Sunt qui CT taxica hinc appeUata dicant
mnena , qu£ nunc toxica dicimm, quibus fagitt£ tingantur . Kepertum innoxiam fieri ,fi in ipfam arborem claum
arem adigatur . h£c PUnius . 'FoUorumfumo mures necantur . Taxi pr£terea nocumenta tradidit Diofcorides Ubro
fexto , ubi de noxijs medicamentis pertrallat . quo chm peruentumfuerit , de ijs diffuflus nobts differendum erit .

Taxi uires quhi paucis reddidit Galenus Ub.vi xi.fimpUciim medicamentorum ,flc inquiens. Smilax,aut taxus
arbor eft uenenof^ facuUatis. Uuic arbori npmenGr£cum, eft ffp./Aaf : 'Latinwm,T<ixm ; Italictm, Taffo : Gevs
mMicum, Eiben baim •" nilpanictm , Texo : GaUictm , y/".

AVoJtvVOl/. APOCYNVM. CAP. LXXVI.

Apocynon, fiue cynocrambe, brafsica cani
na , frutex eft longis uiticulis conftans, male olentibus,
lentis,uitiliumque modo obfcquiofis , fraftu fere in-
ui£tis : folio hederae , moiliore tamen, & per extremum
acutiore , lcnto , graui odore : id luteo fucco turget . Si-
liqus ceu fabarum , foUiculari fpecie , digiti longitudi-
ne protenduntur: femine intus duro,paruo,nigro.

Folia cum adipe in panes coafta, canes, lupos , vulpes ,
& pantheras enecant,in cibo data,& protinuseorum co
xendices refoluunt. • ,

A p o c Y N o N , quod ?T BraJ^icam cdninamappetlant, Apocyni co
ctfi iandiu mihi quidem incognitafuerit, adeo ut inter dlias incom. fideratio .
pertdf ftirpes in dmpUfiimo natur£ uiridario pofteris reUquerim
exploranddm ; hoc tdmen dnno e Pifts medicus eruditione , er in
reherburidclarus ,LuccixGhinus¥orocorneUenflsdu(is ad me
mifttplantM,quarumunaperomnid Diofcoridis Apocynon re=
pr£fentdt . Scribit enim uir iUe, duas a quoddm nobiU dmicofiU-
qua/s dono accepiffee Syrid dUdtas,quarum aUeri infcriptum
erat Periploca repens,aUeri uero Pcriploca nonrepens,fDrtdj^
fe quod itd Syri etis pldntas nominet.Subdit pr£terea,hasfiUquM
rhododendrifiUquvsadmodumfuiffeftmiles : inter quas tame h£c
erat differetia,qu6drepentis Periploc^filiqud edfane lottgitudi
ne conftabat,qud et rhododendri , grdcilior tamen erat : dterius
uero breuior. E' longiorifata plantdm proueniffe dit,qu£ nomo
do humi repit ^fed et drbores qudntumuis procerdsfcadit : e brc
uiori uero aUa,qu£ notis omttibus Apocynon reftrt. Vtraq; pors
ronon minus Idde turget,ut fcribit,qum tithymdU omne gcnusi
iterm id repenti omnino dlbim ineffe : non repenti uerofubcros.

Z a cetm.

T44

And Matthioli Comm.

Apocyni ui-
res ex Gal.

Komina.

ceum . Uine itiipefit , ut huic uiro plane fubfcribam,cr alteram,cui omnes prorfus not£ ddamufim ddjlipuldri ui^^
dentur, Apocynon c(Je certo crcdum . Neq; hancfacile mutabofcntentiam, niji aliam plantam projirri uidero , quee
clarioribiK notis, quam htccuius piHuram exhibemus,Apocynifaciem exprimat . Apocyni uires memoritc pro^
didit Galenus lib. v i .fimplicium medicamentorum,jic inquiens. Apocynum, aut Cynocrambe. Vocant autem quidam
eam Cynomorum, quandoquidem canes celerrime interimit,ficut Lycodonon lupos. ^ji autem hominibus uenetmm,
herba multiimgrauiter olens: proinde omnino cilida efl non inflrenuc, non tamen proportione deficcat . Itaq; jHis
ta admodum digerentis eftfacultatis . Qu<e planta ai7so)i.vm Gnece, Apocynum item Cr Brafica canina Latine
dicitur : Italice, Apocino .

lii§m,HP'o^oM^oV. NERIVM, SIVE RHODOIDEN.DRVM.
CAP. LXXVII.

N E R I o N aliqui rhododaphnen , alij rhododen-
dron vocant. fi-utex eft uulgaris notitiasjlongioribus
quam amvgdala fblijs , crafsioribusque : flore in ro-
fam conformato : fruftu amygdalse fimili ,corniculato,
qui patefaftus quandam lanofam naturam oftendit, fpi-
naru m pappos reprsfentanf em ; radice longa , acuta , li-
gnofa, guftanti falfa . nafcitur in amcenis, maritimis-,
& fecus ajnnes . Flores, & folia mulis, canibus, afi-
nis, & quadrupedum plurimis uenena funt:homini-
bus uero contra ferpentium movfus prsfidia , e vino
pota , eo magis ruta addita i Imbecillx etiam animantes,
vt pecus , & caprse , fi aquam bibant , in qtia folia ea ma-
duerint,moriuntur.

N E R I V M , quodflorisrofarum effigie proferat ,lauris-

nisq-fvlijs conflet ,Gri£corum quidara Khododendron,alij Kho^

dodaphnen appellant . Italis dleandro uulgo dicitur . Vidimus

noshoc primimadBenaciripaSjZrin Argentario promonto^

rio iiimaritimis noftris . Vlantdefl laurifacie if\>e(tabilis,zr ui-

fu non iniucunda , preefertim ciim rofeis emicatfloribus . Horum

fimilitudine deceptus quondam fuit Lucim Apuleiusfub afini me

tamorphofi , dfim rofas qu^reret , quarum paflu in priflinam

formam reflituendus erat . Ham ciim procul uidiffet Neriumfuis

floribusreflrtum,ratiis eos effeuerM rofM,e6apertooreac=

currit tanta auiditate, ut parum defuerit , quin eM primo occurs.

fu imprudens deuorarit . Verumis,ut quiin plantarum hiflo=^

ria , er uiribus earum indagandis diligentif?imtts author extititt

nonimmemor Nerij flores depaflos afinisueiienum prcefenta»

neum effe , ita deceptus labrafubmouit , demif^isqi ad terram au=

Nerij uires Yibm abijt . Neri/ uires defcripfit Galenus libro v 1 1 i.fimplicium medicamcntorum ,fic inquiens . Nerium , ut

ex Galeno. Khododaphne notus omnibus ejlfrutex . Forls quidem corpori illitus, difcutiendi uim obtinet . Intro autem in corpus

affumptus , perniciofiK, ac uenenofus non tantim hominibus efl ^fed plerifq^ etiam pecudibus. hsc Galenus . Qu£

Conciliatio maximerepugnanfDiofcoridis ^c^vUnijpUcitis :quippe qui Nerium potum commendauerint hominibus contra

Diofcoridis ferpentium uenenoforum morfus . Nifi dicere uelimus, quod lieriumfumptumfccundum Galenumfithominibusnon

cum Gal. demorfis perniciofum :fecundum uero Biofcoridem idem ijs remediofit , quos ferpentes momorderint . Idq^ ea rar=-

tionefiat,qua er cantharides ( ut inquit Auicenna) a cane rabido demorfis medentur, er euphorbium afcorpionibui

iilix , er alia deniq; lethalia medicamenta alijs item uenenis aduerfantur , ut inftrius libro fexto latius dicetur . St=

quidem mihi non uidetur uerifimile , quod prteter rationem id prodiderit Diofcorides infimplicium materia omniim

facile princeps. Nn^lov, ^oMcc(pvH, er ^o^d^v^^ov fic Grcece planta dicitur,qu£ Latinis pariter Ne=

rium , Rhododaphne , er 'Rhododendrum : Italis , Okandro : Germanis , Olander : B.if^anis , Adelfa , er E/ochs

dro : GaUis , Kofagine .

Nerii cofide
ratio.

Nomina.

1«

29

30

io

MuKHTEf. FVNGI.

CAP. LXXVIII.

FvNcoRVM differentia duplex:autenimmanduntur,autperniciales funt.Multis de caufis
venenofi gignunmr, vbi videlicet clauus ferreus,in quo fit rubigo, aut panni marcor adfuerit:
aut fiiuxtaferpentiscauernam,arboresve,qu3Epriuatim pariuntnoxiosfruftus, erumpant. Con-
tinent qui tales funt,nefcio quod ftrigmentum, concretamque pituitam, terracjue eruti, quam
celerrimecomputrefcunt,atquemarcore-vitiantur. Sed qui veneno imbuti non funt,fuauem in
iuribus gratiamhabent ;largius tamenfumptinocentj& sgrius concofti ftrangiilant,aut chole-

ram

InLib.cjuartumDiofcoridis. j4j

ram morbura citant . Remedio ell nitri potus, aut lixiuium cum acida muria,aut feriiefafla; fatureis,
autorigani iufculum:dtbellanturetiam t^allinacei fimipotu cx aceto,aut eiufdem delindu cum
melle multo . Corpus alunt, fcd xgre diflbiuuntur, cum magna ex parte integri ipli cum rccremcntis
aluideijciantur.

10

20

T A M E T s 1 duotdntnmTungomngencrdhkuidUturrecefifereBiofcoridesMfungosduntaxdtinmxio!,

er perniciiks ref^iciens ; tmen, ut omnibus pdm eft , plura ac diuerfa eorum , quce in cibis expetuntur , difcrimi-

iU notMtur . Horiim inter omnes Itdlia regionesftrdcifimd eft lletrurid,ubi iUi ¥ungi c<eteros antecellunt, qui uul

go dicuntur Frignoli : ijfiquidemfingulii dnnis primis Aprilis imbribus erumpunt, neq^fotm odorem eximium j^is.

rdnt, guftuiqi grdtifimifunt :fed etidm omnino innocui hdbentur . Secundum uero locum apud noflros Betrufcos te

ncnt ij, qui uulgo Vorcini, hoc eft,fuiUi nuncupdntur : quippe qui prius elixi,dc demumfdrind circumliti, er oleo uel

tutyroftixi, magndm cum pdldto inednt grdtiam . Verum hi non ddeo tuti funt,qu6d infuogenere perniciofiplures,

qum in dUjs reperidntur . Cteterum periculofi dc mdleftci d peritis,cr oculdtvs uirisfdciU dignofcuntur ,cum k ter~

30 f^^ cortice purgdntur, incidunturq; decoquendi . Ndin culteUo diffeili iUico ( ut Plinius inquit ) dilutus eius ddue=

nit rubor , rdnciduifubindc dl^eilus, liuidus intus color , rimofdftrid, pdUidum per dmbitum Idbrum : poftremo dccc

dit nigredo , er itd protinm computrefcunt . Qudmobrem redefcribit Auicetmd libro 1 1 1 1 ,ftn vi.eos nocentio^

res effe, qui nigri, uel uirides, uel in nigro purpurdfcentes uifuntur . Vroinde amens quidem, zr pkneftupidus , er

ftipesfuerit is, qui tdm repentinM mutdtiones uiderit,ZT non cognouerit his notis eorum uirus pdtefteri . s ed dccidit

plerunq-, ut iUos potiftimi<m Tungi interimdnt, dutfdltem in magnum difcrimen ddducdnt,qui eos fuper firred cratis

culd, dut prwiis, cdlentibmq- cineribus affdtos deuordnt . Hoc enim modo decoili, ciim in tdleolis nonfccentur , non

tdmfdcile cognofci pojfunt, ut ij qui diffeiii pardntur .Adhac nonfemper officiunt 7ungi,qu6d perfe letlnftrifint:,

fed quod copiofius,qudm pdrfit, ingerantur . CXUdndoquidcm cim lenti ddmodum, crdfifimiq^fucci exiftdnt , drte^.

ridrum ofculd ufqueddeo obftruunt, ut conclufis intus fpiritibm fuffocent . Quod ckm probe norint dgrcftes in Hetru

40 rid mulieres, rdriftmefungos mdndunt,nifi dUio, er pipere ddiefii/s . Afferudntur Vungi murid, pr<efertim qui uulgo

"Porcini dicuntur : ndnq; hoc modo pdrdtiinnocentiores redduntur amiffo lentore . Vrteter h<ec multd dlid fungorum

generd dpud nos inueniuntur, ut ij qui nobis uulgo dppeUdntur Prdtdioli , Turini , Boleti , OrceUe , CdrddreUe, Mrf=

nine, OrdindU, Fdrigiole, Vefcie di lupo, er complurd aUd, qu<e, cum nihil uel pdrum dd rerafdcidnt,filentio inuoU

uendd duximus . C£terum lungi non tdntum humi proueniunt, fed et in drborum cdudicibus, qui omniftre periculo

Udcdnt (dummodo nonfint drbores noxi<s) qu6d e cortice profiUdnt, cui necftrrum,nec tdbefdclus pdnnus , necfer=^

pentis cddduer fubeffe poteft . Ex hoc genere quiddm, pr<eter dgdricum, Uricibus inndfcuntur in Andnicnfibus mons

tibus trigintd hbrdrum pondere,dureo colore, per dmbitum difJeUi, in cibis grdtij^imo , nuUo dmdrore pr<editi , ticet

tLgdricus db eddem drbore produHusfit dmdrij^imm . liic certe mirdrifubit, qu6d tdnta hominibus inferitur guhe lis

bido, luxus, cr incontinentid , ut ddco inconfulto , duideq- fungis uefcdntur, in quibusf<epius immdtura mors deUtec

$ o fcit. Tdntd hodte interceftit grdtid Tungis cum menfis in ltdUd,ubi eorumfrequentiftimus efl ufuSjUt NcdpoU inuenti

fint ldpidcs,qui dejdfti, CT in cellis uindrijs trdnsldti, terrd dUqudntulum operti,et fubinde tepidd dqud inj^erfi,intra

qudtriduufungos no n ingratos procrednt . Hos et Rom^e^et NedpoU uidimm,ubi mdgndferudntur diUgentid,nempe

quorumrnerito quoUbet temporefungos eddnt . suntZ7 lucerndrum Fungi, qui in eUychniofiunt , prafertim cum

aer humorem contrdxerit, er dd pluuidm pr£pdrdtur . Fungm itdc^ lucerndrum , meo quidem iudicio ,fuerit is cdr^

honisglobulus , quifungi faciem repnefentdns , in eUychnij extremtidte concrefcit , er ftdmmce lumen obumbrdt .

Nea,- enim in hoc fubfcribdm Cornario , uiro dUoqui ingenio er doHrind celebri , qui in commentdrijs , quos in ter:^
tium Gdleni librum de compofitione medicdmentorumfecundwm locos edidit, cenfetfungwm iUum effe eUychnium lu=
cerndrun ex quodimfungigenerefd'ium, quodfdcie (ut ipfe inquit) mdrinds temuldtur f^ongids. Siquidem dpud ue~
teres nufqudm me legiffe memini, efungis eUychnidfteri : cum tdmen legerim dpud VirgiUum,ZT Plinium, cimfungi
generdntur in lucernis,futur£ pluui£ effe pr^fdgium . Hdnq^ VirgiUus Ubro primo Georgicorum , ubifutur£ plua
uiigfignd recenfet, id dpertifime teftdtur, ijs cdrmimbus .

Z 3 T«irj

Fungoru ge-
nera , & con-
fideratio.

Fungotu alia
uenera.

Fungi lucer-
narum.

Cornarij opi
nio explofi .

54^

And. Matthioli Comm.

T«m cornix plem pluuUm uocat improbu uoce ,

'Etfold inficcdfecum ^Atiitur ixrenA .

Ncc nodurnj. quidem carpentcs pcnfa pueUe

Ncfciuere hycmem , tcjla cum ardente uiderent

ScintiUarc oleum, cr putres concrefcerefungos .
'Eorum porro generationii caufamfcite quidem reddidit Seruius Grammaticus in commento hifcc uerbis.Nam(ut in-
quit VUniii.s) ciun acr humidus effe c(eperit,fauiUa, qu£ ciifumofolet egredi, prohibita aerii crafitate in lucernis re
■fidct, er quafdam uelut fungorum imitatur imagines . h£c iUe . S ed pr^terea ipfe Vlinms Virgilio , cr nobis quoque
adjlipulatur lib. x v 1 1 1 . cap. ultimo, cimi itafcribit . TaUadi nanque ignes, murmurantesq^, tempcjlatum nuncijfen
tiuntur : pluui£ etiam,fi in lucernis fungi . h.i(lenusVlinius. Ex quibus omnibus luce clariusjieri puto,hac in re Cor
Fungi corpo- narium c£cutiui(]e . lu.ngi pr£tcrea apud Hippocratcm c Gulenum lib.ZT comm.iij. de morbis uulgaribus , funt
rij affedus . cxcrefcenti.c , qu£ quandoque in palpcbris, quandoquc in pudendis cn.xfcuntur . Qjtin er Fungi dicuntur a Galeno
lib. I . de locis affcdi^ adnafcentix capitis , ubi hocfrado , meninx , qu£ ejl membra na cerebrum cujlodiens ,fucrit
affeda . Nec aiiaftnc de ctufa hos affcdus puRHTOf j, id eftfungos, uocari credidcrim, quam qucdfungorum ima=-
Fungorum ui gmem rcfr.int : quem.tdmodum et ij qui in lucernis concrefcunt . Fungorum uires memorie prodidit Galenus lib.
viii.frmpliciummcdicamcntorum,ficinquiens.¥ungusfi-igida,humidaq^ admodumplantae^.quamobrem etiam
proximc ad deleterum,cnec antemuc facultatem accedit : crfinc inter eosfunt qui interficiant , potifimivn qui ex
natura miftam h.ibent qu.tlitatem putrcdinofam . Ethbrofecundo de alimcntorum facultatibus , idem defungis ita
diffcrit . Intcrfungos Boleti,fi beUc in aqua clixifuerint, prope accedunt ad cibos infipidos . Non tamenficfolis ip^
fis uulgo utuntur,fed adparant uarie er condiunt, ut alia omnia, qu£ nuUa infigni qualitate funt pr^dita . Alimcn^
tum autem ex ipfis cfi pituitofum, crfi-igidwm uidelicet, prauiij^ cfifucci,fi quis ipfis Ltrgius utatur . Omnium igitur
fungorum ij minmmmfunt noxij . Secwidi autem pofi hosfunt Am.init£. Reliquos uero tutius efi omnino ne attinge=
re quidcm : multi cnim cx ipforum efu intcrierunt . Equidem noui quendam , cui pofi Bolctorum non fatis clixorum
(qui innoccntijiimt cffc putantur ) ufimlargiorcm,os uentricitUprejfum,ac grauatum,coarilatum'q^fuit,difficilemcfi
habuit ref^ir.ttioncm , cr in animi deliquium incidit ,fudoremq^fi-igidmnfud.tuit, ac demumferuari £gre,fumptis ijs
qu£ humores crajfos incidunt, potuit : cuiusgenervs efi oxymeliipfim perfe , er cum hyffopo , er origano ipfi mes
diocriter incodis . Is enim tum h^cfMnpfit , tum nitri f^umam ipfis inj^erfam : pofi qu£ fungos , quos comederat ,
uomuit, qui iam qtwdammodo infuccum pituitofum,fi-igidumq; admodum ac crnjfum erant mutati . MuHHTti ^«i
Gr£cis, l-ttngi Latinis appeUacur : ArabibiK , Uatarfeu ¥athcr : Italis, Yonghi : Germanis, PfifferUngyO" reysken:
B.ilhanis, Uongos, Cogomelos, cr CylherquAS : GaUis , Champignon , er Potyron .

Gal.

Nomina.

COLCHICVM.

EPHEHERVM.

lO

io

?0

40

So

Ko?iyt)io\/

InLib. qiiartumDiorcoridis. 5-47

KoAxitoV. COLCHICVM. CAP. LXXIX.

CoLCHicoN, aliquiephemeron,funtquiagrefl:cmbu!bumuocain.Aiitiimniexitufiorem
edit croci, candicaiitem : ab eo tempore folia bulbi, fed pinguiora : cauiem palmo altum, ferentem ru
fum femen : radicem foris e nigra rufcfcentem, quse delibrata, candida, d^ mollis fpcLtatur, iafteo fuc
co madet,atquc guftatu dulcis inuenitur : bulbus eius mediam habet rimam , (iflLramquc, qua flos e-
rumpit . plunmum in Mcflcnia, & Colchis enafcitur . Ea comefi, fungorum more , ftrangulando e- /v

necat.Hancautem dcpin\imus,neaquoquam imprudenterprobulbo deuoretur: mirum enimin
modum faporis uoluptate imperi tos allicit . Remedio funt eadem,qu32 fungis : bubulum etiam lac po
»0 tumauxiliatur.itaquecumadfuerit, nonaliuddelideraturauxilium.

E'4>HVe.'01». EPHEMERVM. CAP. LXXX.

Ep H E M E R o N, aliqui fyluefl:rcm irinappelIant.FoliahabetliIij,redtenuiora:caulem parem:
florcm candidum, amarum : femen molle : radicem unam, digitali crafsitudine , longam , adfl:ringen-
tem, odoratam . nafcitur in fvluis, & opacis . Huius radix dentibus praecipua, fi dccodo coUuantur.
Folia in uino cofta, difcuciunt tumorcs, & tuberciila, qux nihil adhuc humidi contraxcrunt .

E P H E M E R I duo gcncrd conftituijfc uiictur Diofcorides . unum, quod Colchicon,Cf dgrcjlem bulbum : aU Cokhici , &

» o term , quod Irin fyhcflrcm cognominmt . Quod primo loco dcfcribitur , ufqueadeo perniciofum afjirmant , ut uno Ephemeri c6
diefumptinn intcrficiat : undc iUi Ephemcri nomen. Ea autem ratione iUudfe depinxiffe tradit Diofcorides, ne ab alis ^ ^'^^"°'
quo imprudenter bulbi uicc deuorctur : mirwm enim , inquit , quantumfaporPs uoluptate imperitos alliciat . Veriim Mauritanoru
cum hoc dtuinum Diofcoridis inftitutum non animaduerterint , uel forte neglexerint M.auritani , cr eosfecuti medici * ^equacium
fuperiorii noftr£ £tatis, non modofcipfos , crfequaces mifere deceperunt ;fcd cr aeteris omnibui errandi anfam
facile pr£bucrunt . siquidcm Colchicum ephcmerum dektcrium medicamentum,fi eius not£ diligentiflime expendan
tur, nil aliud, mco quidcm ludicio, rcpr^fcntare deprehendetur , quam candidum iUum bulbum , quem uulgo officin£
MauritMiosfccut£fali6 Kermodadylum appeUant . Sed quantum deteftandm fit error is, er abolenda praua, ac per
niciofa h£c confuctudo , quantumuc difcriminis , er incommodi noftris corporibus hinc immineat , ^ftimabunt ij ,qui
rcde diligentcrq; ea perpendermt , qu£ nonfolum Diofcorides , O" Galenus -^fed cr 'Paulus , cr Nicander , er P/i=

J o iiiui de Colchico ephcmei-o pofteritatis memori£ prodiderunt . quippe qui afftrmauerint, id deuoratum eadem die ho^
mines interimere . Q.«era effedum etft hac tempeftate ab hoc manifefte pr^ftari non conftet experimento in his , qui
ipfum in medicamentis affumunt ; id tamen non alia de caufafieri putauerim, quam quodfortaffe in Italia , ut in CoU
chide, mortiferum non proueniat : aut quod ea , qu£ fumitur quantitas , exiguafit , neque ad perdendum fufficiens .
S ed non propterea dubitandum eft , quin hocfummtibm grauia er periculofa incommoda infirre ualeat . Erroris Serapionis la
occaftonem dcdijfe mdetur Serapio , utpotc qui confuse uno tantlim capite de utroque Ephemero , er de B.ermoda= pfi»S'
Hylo fcripferit, nomine duntaxat Hermoiadyli ommbus infcripto, immemor, uel potim ignarm, apud Gr£cos,a qui-
bm tamcn quicquidfire bom habet, mutuatm efi, cdi plantM interfe maxime iifferre . Quoi autem in hoc deceptus
Serapio hai herbas turpiter confuderit,fidcm manifeftamfacit Paulm Acgineta, qui libro vii.de Ephemeris,&' de
HermodaRylofcparatim tanquam dc dmerfis itfferuit : cr primum de Hermodaiiylo,ftc inquiens. Rermodadyli ra^

4 o dix C!perfe,cr ipflus decodum uim habct purganii : priuatim arthriticis tunc , ciim humores iefluunt , exhibetur .
uerimftomacho nimis quhmiuerfatur . lAox paulo inftrius,fex tantiim interieiiis capitibm, ie Ephemeris itafcri^
bit . Ephemeron no n uenenum iUui, fci quoi Irisfyluatica nominatur, mift£ potcftatis eft , er repeUcntis, er difcu^
tientis per halitum . hadenus Vaulus . Ex qmbusfane palamfit, non modo Rermodadylum cum Colchico nuUam ha^
bere cognationem ;fed etiam hac in re plane haUucinatwmfmffe Serapionem, quemfecuti c£teri Mauritani, qui poft
ipfum libros confcripferunt, atq; etiam ex noftris plerique , quifuperiore £tate claruerunt , ut c£ci c£cos fequentei
cmnes in hanc erroris fiueam inciderunt, er pofteros hucufq^ in hunc pefimum er deteftandum ufum pertraxerunt,
lam itaque rcfipifcant tum medici, tumfeplaftarij, qui Colchicumfuis medicamentis, er catapotijsinferunt,ZT ipfum
iam nonfecus acfcopulum euitent, utpote quod , omnium probatiftimorum authorum teftimonio , mortiferum fit me^
dicamentum. Qj(£ autemradixnobishodie B.ermodaiiylm dicipofit ,difficile qu\demfuerit dccernere ,qu6d ex Hermodaay

50 probatisreihcrbari£ fcriptoribm haiienusneminem inuenerm,quinotisuUiseimtraiiierithiftoriam. Vermta^ l»conieaura.
men, fi cx uocabuli etymo conijcere licet, nil aliuiflgnificare uiietur Hermodaiiylus,quam digitum Hermi^aut Uers
metis . Vniefadum cft, ut aliquando cogitaucnm, an iUa bulbacea raiix, qu£ manus human^fvrmam rcfirt,quamq;
uulgo Chrifti pahnani appeUant-, ad Rcrmodadylum accedere poffet , qu6d bulbaceafit , quemaimodum er Colchi=
cum, quodc^fumpta non modo ucmitioncs,fed er aluum cieat , ut teftis eft Nicolm Elorentinus , qui hac radice plu^
ribusfaciis uomitionibus, Biliotum quendam quartanarium curauit . U£c in medium profirre libuit , non quod ita ef^
fe certo affererc aufl.m,fed ut rei herbari£ ftudiofls res h£c melius £ftimanda proponeretur. Nec iUudfane hoc los
co pr£tereundum duxi, quod Rermodaciyli A (iuario , er NiVo/do Myrepfico , qui albi , er rubri Hermodaiiyli me=
minere, nil aliud repr^fentant , quhnBehen album , er rubeum Mauritanis appeUatum . Siquidem ex defcriptione
aure£ A lexandrin£ apui N icolaum, er diamofchi antidoti apud Aduariwn id liquido conftat . S ed non ob id dicen=
dum eft, iKrmoiadylum Pauli, er Serapionis idem cum iUis effe : his nanque alterms generis radix eft , qu£ uim ha^

bet deicdoriam ad articulorum defluxioues pr£cipuam . Fuchflm medicus £tAtis noftr£ celebris , in libro ie com.

pofttione

Fuchiiusdc
ceptus.

T48

And. Matthioli Comm.

Fuchfii erra-
tum.

20

MonachorQ
hallucinatio .

Ephemeri ui-
tes ex GaL

Nomina.

)

pojitione mcdicamcntorum, qticm non pridem hcuplctatum cdidit , hermodadylum Fuuli defcrihens , inquit . Vnus
hixbet rddicem albam , crdffdm , ac moiice duram . atq-, w eft , qui in hodiernum dicm nomcn hermodadyli in officinii
tncdicorum rctinet . A' Pdulo quoquc hermodadylui appeUatur . Ex ijs nimirum uerbis Fuchjius fihi pcrfuafiffe ui^
detur hcrmodadylum communis ufui eundcm efje cum Tauli hermodaSlylo : cian tamcn omnibusfire conflct, illum no
aliud cffc quam Colchicum . Quocirca nulU cquidcm dubium cffe puto, quin fuchfius hac in re dcceptusfit . nififepU
fi£ Tubingenfes pro hermodadylo aliam ufurpcnt radicem ab ea, quam hailenus in reUquii Germaniie pharmacopo-
lijs ufurpari uidimus . C£terum Ephemerum, quodfylueflrem Irin appellant, in Ananicnfibus montibus tam in pra^
tis, quam infyUds copiose nafcitur, ubi indigenis uocatur uulgo GigUo matto , hoc ejl , LiUum JluUum . yiuic certe ,
niji mefaUit iudicium , omnes prorfm not£ conueniunt , qu£ aheri Ephcmcro a Diofcoridc tribuuntur . Hmc ita^
qucjit, ut in hoc Euchjius, uir aUoqui dodij^imus , aperte erraffe deprchendatur , qui plantam uulgo LiUum conuaU
lium uocatam Ephcmerum alterum, er non lcthale cfje contendit . Quandoquidcm iUudJvUa UUo Utiora, non autem
angujliora, cr diJ?imiUa profert : caulem non UUj modo,fed gracilem , crft.mmis infiar tenucm : radicem itcm cx/a
lem, qu£ capittaribus diuidttur Jibris , tantum abcji , ut digiti crajiitudincm £quet , quaUs in Ephcmcro requiritur .
Vr£terea nemiiiem adhuc reperi, qui tradat Ephemerumjiores Jirre fuauiter olcntcs : cum tamcn LiUj conuanij di-
^ijiores adeo iucundum f^irent odorem , ut eiusgratia ab omnibus maxime expetantur : id quod nunquam Jilcntio
pr£terij(fet Biofcoridcs in re herbaria grauifimus author , pr^fertim quod ea notafuiffet Ephemero infignis, cr na
tabilis . Ex his igitur coUigendum effe putauerim , nonfolkm T^uchflum in aperto crrore ucrfari ifed reUquos etiam ,
qui LiUum conuaUium uocatum Ephcmcrum ejfe contendunt . Scdad Colchicum rcuertamur . Eloret hoc autumm
tempore,floribus croco £muUs, nuUis tamen emijii^ JoUjs, nifl appetente uere, quo tempore fubrubeumgignit femen,
quibusdam fvUicuUs inclufum,4ugUndiumfimiUtudine . Verion hoc tempore radix ei dulcis non efl, quemadmodum in
dutumno,fed Uile pr£gnans, cr amara inuetiitur . duare hic cogimur dicere , zrfateri , quod hoc non obferuaue-
rit Diofcorides, uelfaltem, quod indidum id omiferit . Porro in communem iUam haUucinationem ante explofam
dcdudifunt ZT patres iUi reuerendi , qui in Mefucm commentarios ediderunt : quippe qui nuUam faciant dijferentiX
inter Colchicum, er Uermodaiiyhm , idqj, aperte afferunt . Quorum etiam auHoritate frcti pharmacopoU adduci
poffunt, ut cum maximo human£ uit£ detrimento colchicum catapotijs immifceant . Quare caueant meo conflUofes
pUfiarij, nequefacilefldant ijs, quos magis decet Ubrosfacros , quam medicos etwUtcre , ut animabus potius , quam
corporibus mederifciant . C£teritm colchicifloribus, ut audio, utuntur Turc£ , ciun inebriari uolunt : eos enim uis.
no macerant, eoq; poto adeoftupidiredduntur, ut in ccftafln abeant . Vtritisque Ephemeri memitiit Galenus Ubro
V I . fimpUcium medicamentorum,fic ittquiens . Ephemerum tion iUud lethalefeu dclcterium, qtiod cr Colchicon uo^
cmt,fei alterum , quod er Irin agreftem cognonutiant ,fl)Ua , er caulem UUofimilem obtitiet : radiccm oblottgam ,

non rotutidam ceu colchicum , digiti potiflimim craflitudine : eft
H E L X I N E . autem adRrittgens,cr boni odoris . Ex quibus paUmflt, quod mi-

ft^fit facuhatis , temperatur^q- , tiempe repcUetjtis , er haUtu
<iigerentis . Teftiflcatitur uero id opera , qu£ particulatim edit»
Siquidem non inefflcaciter radix eius in dentitim doloribus coUui^
tur : zrflilia tuberculorum tum augmento,tum uigoricottgruunt.
Oportet autem ea in uino decoda, primquam pus moueas , iUines
re . T?Untd, qu£ Gr£cis koAxihoV, Latinis Colchicum,€r Buh
bm agreflis uocatur : Arabibus, Surugen : ItaUs, Colchico : Geri^
manvs, Zeitlofz , er Vuildfaffran bluom : Gattis ,Mortau chin , 40
chien, €r chiennce . Cluamuero (Sr£cii<pHiJ.i§ov,Latiniitem
'Ephemerum dicunt: ItaU^Ephetnero. At qu£ recentioribui
Gr£cvs^^o^oiiC\vho(, Latittis quoque Hermodaiiylus appeUa=^
tur : Italis, Hermodattilo : Mauritanii, Surugett, uelsuretigiam,
ita tmen ut hanc cum colchico aperte cottfundant .

30

E'Agl'vH. HELXINE.

CAP. LXXXI.

H E L X I N E nafcitur in parietinis , fepibus , & ma-
cerijs . folia ei mercurialis infunt , hirfuta: cauliculi fub-
rubentes, & circa eos ueluti femina afpera, adhsrentia ue
ftibus. Foliarefrigerandi, fpiffandiquenaturam habet.
quaexcaufa fanantillitu facrosignes,adufta,condylo-
mata, panos incipientes , tumores , inflammationesque .
Succus eius cum ceruffa, ignibus facris, & ulceribus quse
ferpunt, commode illinitur : imponiturq; podagris cum
hircino adipe, aut cerato cyprino : vcterem tufsim emen
dat , inftar cyathi hauftus ; tonfillis inflammationem (cn
tientibus utiliter & gargarizatur,&obhnitur:aurium
dolorem cum rofaceo , inftillatus leuat .

HELXINEN,

So

Helxines ui-
tes e\ Gal.

20

3 o

40

InLib. qiiartumDiofcondis. 5-49

H E L X I N E N, qtiahlc ciDiofcoride dcfcribitur ^officiititrumuulgm Pdrietariam dppeUit ,qu6d in <cdifi= Helxines co
cioritm pmetibtis itufcdtiir . Alij , qtiod detergeitdis tutrei^ poctilisfit aptifima , Vitreolam nominditt . U^c pliitta '"deratio.
cmnibtis notifiimd ejl : qture fiipertiacditettm effet, eam longiore hifiori.i reprx-fenture . Verion altu ab hac,cr lon-
ge diuerfa efl iielxine, quam Pliinus libro x x i . cap. x v i . intcr aculeata retulit , c depinxit his iierbis . Helxine
rara tiifu eft, neque in omnibus terri^ cft : radice fhliofa, ex qua media ucluti maliim extubcrat,conteilumfuafi-onde.
Uuiui tiertexftimmui l.icrymam continet, iiicundifaporii, acanthiccn maftichen appellatam . h.cc Plimus . Uelxi=
nes uires tradidit Galenus lib. v i.fimpliciiim medicamentorum,fic inquiens . Helxincn aliqui perdicium nominant,
aUjparthenitim, aUjfideritin,ftiittqu! hcr.tcleam appeUitent . Ca-terkm uis ei ineft abftergendi , O" lcuitcr coitft-rin=
gendictim humidttatc fuhfi-igida . Quamobrcm phlegmonas omnes tn tititio , er aiigmentofanat ufqtie adftatum , cr
maximefi caUdx fuerint . Quinetiam ittcipienttbus phygethlis cataplafmatis ritu lUinitur . Succus quoque eitis cwm
rofacco ad atiritim dolorcs phlegmoitofos, mediocriter profuerit. Gargarizandttm item nonnuUi exhtbeitt adparifth=
mia . Sunt uero etiam ex medicis quidam , qtii ijs, qui dtutina tiifii uexantur , iUam exhibuerint . Certe eutdens exter=
gendi experimeitttim pricbct cr in tiafis uitreis . Herba, qtu Gra-cis e A^ iVh cr TSi^h^iniov , Latinii itcm Helxine Nomina.
appeU.ttur : ItaU$ ac iiulgo, Parietaria , O" VitrioU : Germanis , Tag und nacht : Hil^anis , Yerua del muro : GaUii,
Varitoire .

A'AffliH. ALSINE. CAP. LXXXII.

A L s I N E N , aliqui anthyllion , nonnulli myos
otauocant,quoniam mufculorum auresfoliaimitacur.
Lucis, opacisque gaudet , unde alfine dida eft . Hsc erat
eadem, quaeheIxine,nifihumiliore(ret,& folijsmino-
ribus, nec hirfuta. cum teritur, odorem cucumis reddit.
Vim refrigerandi , adftringendique obtinet : oculorum
inflaramationibus cum polentaillinitur. Succusauriii
doloribus infunditur , quin & emendat omnia quae hel-
xine, id eft, muralis herba .

Alsine eammirun,herba eftmoUiufcida,qu£'i{etru= AKines con-
/cfe Centone, aUjs uero Pauarina, alijs Pizz<( gaUina , aUjs Cen= fideratio .
touice uulgo dppeUatur . Etqianuii Diofcorides unamtantum
Alfinen reprafentduerit ; plurl tdmen eiui reperiuntur generd .
Vorrohdbentur quxdam Diofcoridis exemplarid,inquibuscds-
put hoc legitur in calce Ubri fe^undi ftatim pofi Murif duricul<e
mentionem . Sed nos, ut eo in hco Utius diximus , hdncfudm ties
rdmdcgermdnamfedemefftienfemus. Alftnes meminit Gd=^ ViresexGaL
lenui Ubrovi.fimpUcium mdicdmentorum,itddeeius uiribui
fcribens . Alfine , aut Uyiis oti fimilem helxinte facuUatem ob~
tinet , nempe rejrigeranten , er humeddntem : eft enim e(fenti<e
aque£ fi-igid£ : qudre cr dtra adftridionemrefrigerat . Q«o=
circdddftruentes phlegnvnas , cr mediocria eryfipeUtd com^
petit. n£cccAoi'm Gnce ,ut etidm Alfine Ldtine dicitur: Nomina.
Italice , Centone , er Pdnrina : Germdnice , Buener dorm , O"
Vogel kraut : GdUice^Muronem .

LENS PALVSTJMS.

io

4>«Kop

JT°

And. Matthioli Comm.

«i>a>toV 0 67r» rai' TsAfjiotVfiji/. LENS PALVSTRI5.

CAP» LXXXIII.

Le N s palufl:risinueniturinaquanonfluente,mu{cus lenticulaefimiliSjrefrigeratorisenattiKE,
Piopterquodconuenienter colleiStionibuSjigni facrOj&podagris illiniturperfe,&curapole.nta:
glutinat & procidentia puerorum in teranea .

Lentis palu- P A L v s T R I s leits , quditt officiii^ , CT herbariortm uulgtu LenticuUridm dppetlant , notior omnibus c/?,

ftris co nfid. ^„^;„ „^ pluribus defcribi meredtur . Ed plerunque fldgndntibus dquis iwuitdt , ijsq; prj^fertira, qu£ urbcs, er opp/=

Facultas ex dd cingunt . Lentis pdlujlrii non niji temperdmentim prodidit Galenm libro v z 1 1 . fimplicium medicdmentorim ,

Galeno. ubific inquit . LenticuU pdluftris humid<c,fi-igidiecfi temperdtur£ eji , utrinque ex fccundo quoddmmodo ordine .

Nomina. Q«<e Lcns pdluftris Ldtinis , (^uKos o tVi' tSv Ti?\^tt.Tav Gr£cis uocdtur : Ardbibus , Tdhdleb , feu Th4s»

leb ; Italis, Lente de i pdludi : Germdnis , Vudjfer linfen : Uil^dnis , Lenteyd deUdgoa : GaUis > LentiUe de mer.

to

SEDVH MAIVS.

SEDVM MINVS.

*o

A^eilaov fj.iytt. SEIVM MAIVS.

CAP. LXXXIIIJ.

30

40

Sempervivvm magnumideo nominatur,quoniam perpetudfolra uireant.cuius caules 50
cubiti altitudlnem implent , interdm excedunt , pingues ,crafsitudine pollicari , uirentes , characije
tithymali modo infefti : folia pingia, carnofa , longitudine pollieari , in cacumine lingui fimilia, a-
lia in terram conuexa, alia in capitiltantia inuicem , ita ut ambitu effigiem imitentur oculi . nafcitur
inmontibus,&tefl:aceis:fupradojiiciliaetiamfcritur. Eiusuis refrigerare,&adfl:ringere. Me-
dentur igni facro, nomis , ulceribul qus ferpunt , oculorum inflammationibus , ambuftis igni , po-
dagris per fe , & cum polenta illita tlia . Succus capiti in doloribus, cum polenta, aut rofaceo perfun-
ditur : datur in potu contra phalancorum iftus , dyfenteriam , aluique profluuia : teretes tineas po-
tus in uino excutit ; fubditus in uellre, mulierum abundantiam fifl:it . Succns oculorum lippitudini-
bus, fanguinis uitio conceptis, inui^itur.

A'«{ar

In Libr. cjuartumDiofcoridis. j yi

A'h^o,ov i^inpQ^. SEDVH MINVS.

CAP. LXXXV.

1 0

Sempervivvm paruum in pctFis,parietinis,&macerijs,rtecnon fcrobib usopacis nafei-
tur,caulibus3b una radicemuItis,tenuibus,crebrQ foliatis:exilibus folijs,rotundis, pinguibus,
mucronaris : caule a medio emicante, palmum alto , umbellam , herbidosque flores, & tenues geren-
te. FoliaeifdemcumprioreuiribusprjEditafunt .

Att^JsfTcTofTjf/Tsi'. SEDI GENVS TERTIVM.

CAP. LXXX VI.

Te RT I V M uidcturfemperuiuigenus,quam aliqui andrachnen agriam,auttelephion uoca-
uerunt , Romani illccebram , puiillis , crafsioribusque folijs , hirfutis , portulacsproximis , nafcirur
infaxis, ViseiexcaIfacloria,acris, exulcerans.illitacum auxungiaftrumasdifcutit.

se

}"

Ex'tri B vs Sedi,Jiite Sempcruiuigeneril>us ,qu£hoc loco aDiofcoride pinguntur, primum,cr alterum Sedigenera,
ommbufnotd funt . Vtruiiqne officin£ Sempcruiuum ctppeUant , additA maioris , er minoris diff^rentia . quanuis non ^ coufider.
defint ,quiminus Vermicularem yCraffukmqi herhamuocent. Minoris duouifunturgenera. Alterum, cum Dio-
fcorides meninit , foHjs crafioribus , longioribus , rarioribusc^ , facie nuckis pineis a putamimbus repurgitis fimili-
bus,unie quibusdam uulgo etim Vignola dicitur: Cauks firttenues, plurcsq^ :in quorum cacumme fiores excunt
herbacei ,feufubcandidi , umbeUx diuulfte modo . Alterumfolijs brcuioribus , anguBionbus , copiofloribusq; : ftoribus
inelinis , eodem. ordine prodeuntibus . Hoc marem , illud foeminm recenttorum quidam exifiiraant . At ttrmm , quoi

40 mihi iandiu incompertum extitit , cum ufqueadco excalfaciat , ut carnem exulceret impofitum , 4 c£teris longe facul-
tatibus dijiidet . Uuius uaria in Biofcoridis codicibus lcgitur hifioria ; cxterkni nos Aldinwn cxemplar fecuti , hinc
ea abdicauimus , qu£ adultcrma cenftntur . Nec dcfunt qui crediderint , tertium hoc Diofcoridt ejfcjpurium , qudd duo<^
rumtantummcmmerit Galenus. Vcruntamen e Pifis hoc anno tertium Sedigenus,guflu ftneaccrrimo, adeout lin^
guam exukcret ,adme miftt Lucas Ghinus Torocornclienfis medicus rei herbari£ perittf^imus . qui lUi pUnt£ hac
uerba fubiecerat , qu£ hic rcfirm eius humanitate frctus . Vifitur , inquit , in uiridario iUuBriflimi Ducis ¥lorenti£
quoddam tenuif^nm Scdi gcnus,gu{iu nihilo minusacri, qum ranunculi omnegcnus. quodetiamin antiqius ^difji^
ciorum parictibus , er faxorum rimis proucnire conf^cxi . Hoc , mco iudicio , tertium efl mcdum . Sed c«w Diofcori-
dis uerba hoc loco obfcura fane , er inteUcdu \difficdia habeantur , imdiu una cum alijs plcrifque , qui hac fimplicimn
facultate maxime deicHantur, phrimum liborisimpendi ,uttertium Scdum confequipoffem , eui foiia ineffent hirfu-

$.0 ta^G^facieportulac^fimilia. Cieteriimcianpoftcdattentius,diligcntiusq;Diofcoridtsucrba pcrpendercm , ftc Las
tinefonare uidcntur . Efi er tcrtiumfedigcnus , quod portuUc£ refj^edu , folia edit pinguiora , denfioraq; , ZFc. Qui-
bus cum hunc dederim fcnfum , qui , mea fententia , propriam Diofcoridis mcntem explicat , tertium hec fedum factli
mthi fefe obtuht cognofcendum , ut omnibus quoquc idipfum cuentre haudquaquam dubitauerim ,qui Grecam diciionem
^a.7i!tdenfd,nonhirfuta expofuerint,interpretatt'qifucrint '^if ta. lii! civS^fA^^m ad fbliapartulac£ cQUata . Uam
huiufce tcrtij fedi folta , portulacs fvUjs comparata , i/J denftora , craf^ioraq; fccile ccrnuntur . Kaiicnus amicus
iUe . Cuius certe fcntcnti£ non poffum non adPupulari . qiiippe qu£ dodiftmis rationibus nitatur , er ipfe fit apud
megrauis teftis . Semperuiui mentionem ficit Theophraftus lib. x v 1 1. cap. viiii.dc plantartm hilioria , flc in-
quiens . Scmpcruiuo datum a natura cft , quod humidum , utrideq;fcmper durare iialeat . Volto carnofo , Itcui , atque obs
longo id conftat . Planisparietinisnafcttur jnecnonz^rintcguits ,ckmterr£confluuium quoddam arenaccumfadum
tft. h£c Thcophraftus . Scdiuires defcripflt Galenus Itb. v 1. flmplicium mcdica^nentorum , his uerbis. Aazoon Sedi uirescE
utrun^uc,tum mdus^tum minus, deftccatquidem lcuiter, quandQquidcmcr mediocriter ad&ringit , omiiis altcrius Galcno.

uch;maHii

yT2

And.Matthioli Cotnm.

uehcmentis quctlitatis expers ; quare in eo plus cteteris abundat effentia aquea . Ceeterm non mediocriter refrigerdt : effi
enim ex teriio crdme , cr receffu rejrigerantium . Hmc etiam ad eryfipelata , cr hcrpctas , er phlegmonas afluxione
Nomina . ttatas accommoddtur . Semperuiuum fiue Sedum maius quod Latini uocant , Gr£ci a.ti(mv y.iyct. : Mauritani , Beiaha-
lalen ,feu Uai alhalez : Itali , Sempreuiuo maggiore : Germani , Grofz haufz uurtz : Hijpani , Sempreuiua , er yeru4
puntera : GaUi , loubarbe . Qjiod uero Gr£ci dd^aov iJ.i>cpoi/ ^ Latini Semperuiuum , fiue Sedum minus dicunt : Itali
^empreuiuo minore : Gcrmani,Klein haufz uurtz ." GaUi, loubarbe petitc. Quod denique Greeci a.»'Qoi «cfof -Tfi^Qv, Ld
tinis Semperuiuiflue Sedigetm tertium appeUatur : Arabibus , Alfebram , Uandrachabara, O" Tilafon : ItahSy Smpre»
uiuoterzo.

VMBILICVS VENERIS.

VMBILICVS VENERIS ALTER.

KiTvhM^. VMBILICVS VENERIS.

CAP. LXXXVII.

CoTYLED ON, fiue vmbilicus Veneris , folio eft in acetabuli formam tornato , ineuidenter

concauOjbreui inmediocauliculojinquofemenineft: radiceoliuas roodorotunda, Succuscum

uino circumlitus , inftillatusveconteifta genitalia nudat : inflammationibus , facris ignibus, ftrumis ,

^ pernionibus, illitu auxiliatur ; ftomachi ardorem refrigerat . Folia cum radice comeia, calculos fran-

£unt , urinam cient : hydropicis cx melle dantur . Herba utuntur ad amatoria .

KoTUAH/sJceVep*. VMBILICVS VENERIS ALTER.
CAP. LXXXVIII.

EsT ET alterumvmbilici Venerisgenus,cymbaIionaIiquiuocant,pingujbus folijs,latJori-
bus,ligularummodo,denfis circaradicem,medium oculi ambitum defcribentibus,utin maiore
femperuiuo,adftringentisguftus;cauliculotenui,inquoflores&feminahyperici:radicemaiulcu-
h. Faciteadem,qu3efemperuiuum.

|>,

VAbilici Ve Vmbilicvs Veneris^quemprimogeneriafiignMtifrequensndfciturinuiiiuerfajireHetruriiitfaxiSttT

nermicriufq; uetuilis teriificiorum parietibus . Huius folia ,qu6dfi{iilium operculis fimilia fint ,uu]g6 Senenfes appellant Coperto*

iuole. Alterum ueroeius gcnusa quibufdam Cymbalion uocatum , uidimus primum in loroiulienfim ciuitate Au»

iiriie, in hortulo quodam exceUcntiflimi medici luliani a Marofiica Teruifienfis . Hanc porro plantam in pluribus mona

libus faxts inharentem inuenimus . Cui , meo quidem iudicio , omncs prorfus conueniunt notit, qu<e alteri umb^ico

yeneri

In Lib. quartum Diofcoridis . y )■ 5

Veneri trWuuntur . Caterhn apud Infubres ofjicin£ legitimx Cotyledonis ,fiuc umhilici Venerii loco , herbam
^uandam in parietinii, er mucerijs nafccntem ufurpant , qu£ ex ijs cminct, er com<e modo dcpcndct , caule tenui ,
fiilijs bederaceis, per ambitum mucronH infiar laciniatis . Hancforte, quod Cymbalaria uulgo uocetur, putant a cynt
balio corrupte nomen traxijfe , cr ideo uerum Veneris wnbilicum cjfe . Sed euidcntius crrant , qu.hn ut oftcndi dcs
beat . luchfus quoq- , cuius uiri alioqui eruditi pace dixerim, in hac rc haUucinatu^ dcprehenditur, quod in paruo
fuo libro, in quo plantarum duntaxat imagincs cxprcj^it, pro utroq; umbilico Veneris eds nimirum planta^ dcpinxe^^
rit,qu£ nonnulVA uulgo Iubari.c,U' ^ab^ craffe appellantur : quas tamcn prius in fuo deflirplum hijloria commeii=
tario pro telephto oftendcrut . Vcrum tam prima, 'quam altera eius opinio , ut dicam quod fcntio , mihi plane repro=
banda uidentur . anemadmcdum cr tcrtia eiufdem de cadem refentcntia , quam non ita pridcm protulit in co libro
de compofttione mcdtcamcntorum, qucm poftrcmo auiium cxcudit . Ibi enim putat Fuchftus Acctabulum altcrum ,
fiuc altcrum umbiltci V cneris gcnus^cffc ¥abariam,qu.tm uulgui crfcplafte Craffi4lam maiorem nominant . Scd qucd
is in magno ucrfetur errorc, m.viift:ftumfttfatis ex Diofcoride . Qa/ppe qtii Cymkilio ,feu alteri Veneris umbilico ,
fblia reddidcrtt dcnfa circa radiccm , qu£ medium oculi ambitum defcrtbant , ut in maiore fcmpcruiuo : caulictdum
uero tenucm, in quoftorcs O" femma hypcrici . Qu£ tamen not£ in ¥abaria, aut Craffula maiorc deftdcrantur . Si=
^tddcm h^cftilijs conftat hortcnftsportulac£ maioribus, qu£ cum femperuiuo imUam habeiitftrc ftmilitudincm , ncc
oculifDrmam defcribtmt : cauleni pr£terea emittit craftum crfirmum . radicibus denique nititur plurtbus , af^hodcU
proximis. Vmbilici Vencris mcminitGalcnusUbro yii.ftmpUcium medicamcntorum ,ftc tnquicns . Cotylc^
don facultatis mift£ cft , ncmpe humid£ ,fubftigid£ , er cuiufdam obfcure adftringetitis ,cr cum ca leuiter ama^
r£ : tmde reftigerat, rcpcrcutit , abftergit, cr difcutit . Itaque phlegmonai cryfipelatod&s , cr eryftpclata phleg^
monode curat : cr maxime ftomachi ardore afttiantis admodum utile cft epiplafma . Putantur ftiia ctm radice
Htanducata calculos confringere , cr urinam mouere . KoTvM^av fic Gr£ce , Latiite ucro Acetabulum , cr
VmbiUcus ueneris nominatur : ItaUce, Ombilieo di Vencre : Uif^anice , Scudetes : GaUice , Efcudes . QU£ uero
KOTvM^Qy eVtf ot Gr£cis , Vmbillcm uetieris cr AcetdMum alterum Latinis appeUatur.

Officinarum
error.

Fuchsij hallu
cinatio.

VtnbiliciVe-
neris viresejc
Galeno.

Nomifia.

VRTICA PRIMA.

VRTICA SECVNDA.

aWAu^H. VRTICA.

CAP. LXXXIX.

Dvo VRTICAE genera.AlterafyIueftrior,arperIor:IatiorIbus,nignoribusquefoIijs:femi
nelini,fedminore.Alteranon2queafpera,minutofemine:Folia utriufque illita,canis morfibus
addito fale, medentur : gangraenas , carcinomata fordida ukera , & quse cacoethe uocantur , item lu-

Aa xata

I

JJ4

And. Matthioli Comm.

VRTICA TERTIA.

Vrticae con-
iidecauo.

Vrticse uires
ex G>leno .

CARDIACAM.

Cardiacae hi-
ftoria,&uires

xata, panos, tubercula, parotidas , fuppurationesque ft-
nant:lienofiscum cerato imponuntur:faciuntad pro-
fluuia narium cum fucco trita, tk naribus indita : menfes
ciunteadem detritacum myrrha,& impofita: prociden
tes vuluas recentiaconticturcfilirecogunt, Semen po-
tum expaflo uenerem ftimulat, & vuIusEora patefacit:
cum melle dclinftum orthopncese, lateris & pulmonum
inflammationibus prodefl; : thoracem expurgat . eroden
tibus medicamentis admifcetur. Cofta cum conchis
folia aluum emolliunt, vrinas mouent,inflationes di- *9
fcutiunt ^decoftacum ptifana, uitia peftorisextrahunc:
mulierum menfes euocant , cum myrrhae modico pota .
Inflammatione turgentem vuam , gargarizatus fuccus
reprimit.

V R T I c A adeo uulgdris notitU eji , ut tion modo inter-a
diu ifed etiam nodu in tenehrPsfolo tdilu ab omnibusfaciUime co
gnofcatur , Proinde operiepretium non ejl , ut hic plurihus eius
faciem depingmus . Vcruntamen ignorandum non eft , ({u6d ctji
Diofcoridi duo tantum Vrticie ajiignentur genera ; triatamen itt * °
Italia rcperiuntur . Si(]uidem prieter YrticM k Diofcoride traa
ditdx , alia efl , quam aliquifylueilrem appeUant,c£teris acrior,
er mordaciorjJDUjs paruis ,hirfuiioribusq; caulibui .omnil>us
crhcec nota. Yrtic<euires raemoria prodidit Galenus lihro
v i.jimpUcium medicamentorum, ubific inquit . Vrtica,€r huitti
herb£ tumfemen,tumfblia(nam h£c potifimum in ufum ueniunt)
digerentis funt facultatis , adeout cr phymata , er purotid/K fa»
nent . Sed O" quiddamflatuofum obtinent, quo er fcnerem exti^
mulant , ZT maxime ubi cum muflo femen bibitur . Vorro quoi
non uehementer calfaciat,fe'd admodum tenuium flt partium, te^ ? <»
flimonio efl crafforum,uifccforumqi humorum ex pedore , puU
nioneq- eduHio, tum quod partes, quas contigerit, pruriant. Q<e~
terhm flatuofum eiu6,cuiusparticeps effe diflacfl,dum coticoqui
tur,nafcitur : non enm aduflatuofa efl,fed potcflate . Vcntrcm
autem modicefubducit, duntaxat abflergendo , ac ueluti titiUan^
do,non purgando. Et gangrxnofa^Gr cancrofai&in totum
qu£ exiccari citra mordicatiotiem poflulant , ca ccnuenienter
fanat. nimirum cim fubtilium flt partium,ZT tempcraturie flccie,
non tamen tantim habens caliditatis , ut iam mordicet . Et libro
ii.de alimcntorum facultatibus , idcm de urticd itafcribit . Vrs. ^o^
tica ,herbarum agreflium una etiam h£c efl ftemdum partium
uim obtinens . lure itaque nemo ipfa , ut alimento utitur, nifi ma^
ximaprematur fame.vtilisautcmcfi obfonwm acmedicamens
tum,quod aluum deijcit. hadenus de urtica Galcnus. Sed quos.
niamherbaiUa,quamhcdieherbarij cardiacam nominaty
nunc obcognationem,quamctmVrticahabere uidetur,mihiin
mentem uenit ; ideo non alienum puto, qucd hic de ea quoque ali^
•quid dtjferamus . 'tiiecttaque urtic£ proxima efl , tametfl filijs ,
qu£prope terram prodeunt rotundioribus conflet,rammcuU
modo per ambitum lacintatis . E/ caulis efl quadrangulus , in quo s o
bina ubiquefolia paribm interuaUis exeunt,oblonga, urtic£flmi~
lia,fed per ambitum ferratiora . Tlorcs, quiin purpura albicant,
urtic£foetid£, de quafequenti capite difluriftnnus , twn difimi=^
les proflrt,minores tamen : qui uerticiUato ambitu marrubij mos
do caulem circundant in ipfo fvliorum exortu . Kadix in rubro
paUefcit , alijs pluribus paruis radicibus adnatis . Vroucnit ubiq;
iuxta femitas , circafepes , cr pofl urbium moenia . Guflu ufque^
adeo amarefcit , utfacile exiflimari pofit dd fecundum excalfa^
cientium ordinem , er ad tertium flccantium accedere . Vr^flat
hac ,ut recentio res quidam tradunt,ad cordis affedm,unde etia
npud uulgares nomen accepit. Medetur item conuulfls , ac refos.

lutiii.

I

In Lib. fecundurriDiofcoridis.

AGLIOPSIS.

!•

«O

»o

SCROPHVLARIA.

*o

S»

lutii . Objlrudiones apcrit,qu.is cdufafi-igidd induxcrit : urinam

cit, er menfes . Peiiuf a pituitd dctcrgit , er lumbricos nccut . .

C£tcrion in puluerem contritd , er cochlcdrk mcnfiird ex uino

hdufid , difficile pdrientibtK mirum in modiim opituUtur . Vr= Nomina,

ticdfic Ldtinii diiid ,ciH.xA\i(p}i Grtccis nomindtur : Ardbibus ,

Uuniurc , Vrdith latmn, er Angidrd : ltdlis,Orticd : Gcrnidnis ,

HeffeliHif^dniSiOrtigdiGaUiStOrtie.

r«Al'o|jf. GALIOPSIS. CAP. XC.

Galiopsis, frutex in totum caulem, & folia
habcturtic.-c,laeuiora,&quK grauem odorem trita red-
dant:flore purpureo,tenui .nafcitur circa fepeSjSdifi-
ciorumareas,ac fcmitas ubic]uc. Folia,caules, femen,
fuccusque, duritias , & carcinomata difsipant ; ftrumas ,
panos, & parotidas difcutiunt . Oportet bis die tepidum
«xaceto cataplafma imponcre,& eius decocio foucre.
ad putrefcentia , gangraenas , & nomas , cum faleefhcaci-
terillinuntur.

Galiopsin edm equidem pkntdm credidcrim cffe ,
qudm nos in Itdlid Vrticam fcctidim dppeUdmm , qu£ ubiq^fire
proucnit , in ledificiorum dreis, in pldtcis, iuxtafemitds , er circa
hortorumfepes , odore ingrdto : unde c^fxtidx cognomcn ddin^
uenit . Qudndoquidem htecfiilijs , er cdule confldt urtictc ftmili=
lus , tddu tdmen tionmoricntibm:fioribmitcm purpureis,te^
mibmc^ . Uinc itdque fit, ut ij,med quidemfententid,in crrore
uerfentur,quiputdnt Gdliopfineffe hcrbdm iUdm uulgdrem , qu£
c^ciniSyZX herbdriorum uulgo ScrophuUrid mdior,tAiUcmorbid,
Terrdrid , dtque etidm CdfirduguU dicitur : hocfi>rtdffc drgumen
to nixi, qudd eaflores eddt,qui gdte£ fimilitudincm refirunt . S ed
eorum errorex eo, ut drbitror, uperte diluitur,qu6d ScrophuU^
rid maior di^dfilid non profirdt urtic£ admodum xmuU , ncc ea
grdui odore prxditdfentidntur . Addc quod huic rddixfubfit md^
gnd, dlbd, undique firumofd, undefirte ScrophuUri£ nomcn trd^
xit , ddeo notdtu dignd, ut non uidcdtur uerifimile , qu6d cius fd^
ciem non depiddm reliquijfct Diofcorides , qudndo fenfiffct hdnc
hcrbdm effe Gdliopfin . Huc ctidm iUud dcccddt, qu6d iUa ut plu^
rimim infcrobium mdrginibus , in riguis , cr uliginofls locis nd^
fcitur , non dutem ( ut Biofcorides inquit ) circdfepcs, er in adis
ficiorum dreis . In hdc fententid fuiffe inuenio Tuchflum^uirum
alioqui eruditum, quidgdlcd, cuius effigiem ScrophuUri£ flores
repr^fentant ,hdncflbi nomendfciuiffe exiftimdt. Idquod mihi
pUne non uidetur effc rdtioni confentdneum , quod nonftt ex mos.
re Gr£corum,ueterum pr£fertim,dpud quos nuUd ucrborum inos.
pidfuit, ut ex Ldtinis, cr Gracis didionibus pUntdrum, er dlids
rumrerumnomindcompondntigdledmenim Gr£cumnomen no
effe confldt .Exhis igitur adducor, ut in hoc neque Tuchfio ,neq^
alijs ddflipuUri pofiim, quorum potius fementidm ex fuprk didis
rcprobanddm effe cenfeo . Bfl pr£tered dlid pUntd Vrtic£foe=
tid£ non dbflmilvs , qu£ k Udeis mdculisfinguUfilid in tongu pro
currcntihus Vrticd tdilea k noflris Senenflbus uulgo cognomind^
tur,qudmrciliusfirte quisGdliopfln dixcrit,fld yoc AoL^quod
uocdbulum Grxcis Idcflgnificdt , Gdliopfln didum effe fidtudt .
Quod dutem res h£c itd effc pofiit , cx Tiiofcoridis ordine conies
Burd qudddm coUigi poffet. nam quodftdtim pofl Gdliopftn Gdlio
defcripferit, cui ex eo nomen inditum effe trddidit, quod in cogcn
dolddecodgutiuicemexpledt,uidctur innuiffe ,intcr ntrunque
tndgnam effenominis cognationem . Hdnc itdque legitimdm effe
Gdtiopfln qudft dffirmdre non dubitdrem , nifi Plinius tib. x x 1 1 .
cdp.x 1 1 II . eam Lamium appeUariprodidiffet, tdudibus^i extu^^

A a z liffct

Galiopfeos
confideratio.

Opinio quo-
rundarepro-
bata.

Fuch. erratii .

Vrtica laSea.

Lsmium Pli-
nij.

J)

s6

And. Matthioli Comm.

G A L I O N.

Scrophulariaa
uires.

Komina.

Galij con(i-
derjtio.

SENECIO.

Galiiuiresex
Galeno.

Nomina.

lijfet album, qiiod habet in mcdiofolio , adfacros ignes, O" /d//o=
rum reliquum cum uniuerfu pUnta, , addita micafalii , ad contus.
fa, incuffaq^, ad ambufla,ftrimai, tumores, podagrds,cr uulne=^
rd. Quibui fane Plinij placiti^ decernere cogimur , primam y
quam Vrticamfcetida diximus, effe Galiopfin : alteram uero P/i
nij Lamiii . Sedfifufiincre uclimus hanc fecundam effe ucraGa-
Uopfin,dicere nobis liceat,Vliniu no cognouiffe Galwpfin.neq- id
fortaffe temere diceretur,qu6d in mtiltis alijs Plinius euideter er
raffc deprehendatur. Cxteriun quanuis ex rationibus fuperim
addudii perf^icuum , ni fallor ,fadum fit, scrophvlas
R I A M non effe Galiopfin ; ea tamen uiribus poUet non conte^
mnendis . nanq; eius radixftrumas , er hxmorrhoidaifanat . I»
qutm ufum radix effoditur autumnali tempore , cr repurgata
tunditur cum recenti butyro, operculatoq^fidiliin uliginofo lo^
co reponitur, ubi dimittitur per quindccim dies . Deinde lcnto
igne butyrum iUud liqiiefit, cr percolatum afferuatur . quo pr£^
didi morbi utilif^ime lUtnuntur. Planta,quce Gricce yaAlo\lf ,
Latine item Galiop/is,Vrtica Ubeo,et Vrticafcetida nominatur:
Italice, Orticdfetida : Hifpanice, Ortiga muerta .

r«Alov. GALION.

CAP. XCI.

ll'^lyi§ov. SENECIO.

CAP. XCII.

lo

«feft

G A L I o N nomen ex eo traxit, quod in contraben-
do lafte, coaguli uicem impleat. iamuIum,foliumq; ha-
betaparinsE fimillimum,re(Sum :florem incacuminelu
teum,tenuem,denrum, copiofum, odoratum . Flos igni
ambuftis illinitur, i?c fanguinisprofluuiafifl:it. Cerato
rofaceo galion admifcetur, infolatum ufquedumalbe-
fcat, & fic lafsitudines reficif. Radix uenerem concitat.
Nafcitur in paluftribus ,

G A L I V M ubiq; copiose nafcitnr prope fepes , O' fecus
uias, folijs aparina: miiioribm :flore tenui, f^icato, partim luteo,
partimalbo.Verimnonpropterea omnibus nota cfl uis,quam
codgulandi Udis hgbet : n.-tmji ea pafloribus innotuiffet, non mi-
nus dpud eos huius herb£ inualuiffet ufui,quam cinar£ apud Hc=
trufcos : qui eius flcre , tit dulcior fuauiorq; cafeus euaddt , tum
ouiUii, tim etidm cdpnnum Uc cogimt,dc ffiiffant. Galio uires
reddidtt Galenus lib.vi.fimplicium medicamcntoru,fic inquies.
G alium inde adeo noincn fortitum eflfuum , qucd hc coagulet .
A dftmile dutem efl dparin£,facidtdtem obtinens exiccdtoriam ,
crfttbdcrem . Flos eiusfanguinis profluuijs ccmpetere uidetur ,
er combuflis mederi . 'S.fl autem boni odoris , ZT coloris lutei.

Huius herb£ nomen Gr£cum yolAlov : Latinum, Galium : Ita*
ltcu,Gdlio : Germanicum,Vnfcrfrauuen,Vucgflro : Bif^anicum,
Codid leche yerua : GaUicum, Petit muguet .

*«?

4»

S E N E c I o cauliculo eft cubitali , fubriibro : folijs
continuis, per extremitates erucae modo diuifis , fed mi-
noribus multd:luteis floribus,qui celeriter diflccli vane-
fcunt in pappos Nomen uero fibi uendicauit,quoniam
flores capillorum ritu canefcant . radice fuperuacua. Na-
fciturmaximein macerijs,& circum oppida. Foliacum
floribusrefrigerant:quareiIlita cum uini modico,ueI
per fefe, teftium & fedis inflammationes fanant : quin &
ex manna thuris medentur, cum rcliquis vulneribus , fi
ijs quse nerui acceperunt . Illi per fe cnm aceto pappi,ide
munus prsftant : uerum recentes epoti,ftrangu!ant.To-
tus caulis, fi coftus in paflb potui detur , ftomachi dolo-
res a bili contrados perfanat .

Sene.cio

50

InLib.quartumDiofcoriclis. yj/

S E N E c I o , qu£ GViece Erigcron dicitiir ,aliqtiibni titdgo CardottceUo,alijs t4cr6 SpeUicciofi ttocatnr. Senecionis"co
Tkntu efl tiidg.tris tiotiti.€ . Cuidictdii exit ( tit Diofcorides ittqtiit ) ftibrubettttkn ■.fvlijs Uciniitis , truc£ xinulii , fideratio .
minoribus tumen, cr Af\>crioribus :floribus luteis,qui dchtfccntcs in pappos jbeunt . Nafcittir paflim , ddeo ut etiam
fuper urbiiim mxni.(,cr in p.trictitiis protienidt . Hunc herkim Otho Brunfclfitis effc Vcrbcttacamfupinam m.igno' Brunfelsij er-
cr apcrto crrore exillimauit . SenecionisquambrcuctnmentioncmftcitGalcnusltb. vj.lhnplicitimmcdicamcn= '^°'^-
tortim, eiiis t.mtm f.icultatcm rcflretis his ucrbi^ . Erigeron , fitic Scnecio factdtatcm ntiflam ohtinct ,fitntd rcfl-i^- Scnecioms fa

geratori.m, cr niodicc digcrentcm
CardonceUo : Gcrmanii , Crcuiz tiurtx

, , ^ . , I ,. . ... • cul.ex Gal.

licrba htec Gr.e cK H f /-ye^ d)V dtcttur : Lattiiis,Erigertm,Gr Scnccio : Italk, Nomina.

Htf^aiiis, Bo/i u.iron : Gallis , Scncjfon .

xo

eccAlKTfov. THALICTRVM.

CAp. xciri.

20

Thalictron foIiacorfandrihabet,pinguiorapauI6:caulemrutecrarsitudine,inquofoli3.
Qns trita iliitu antiqua vlcera ad cicatricem perducunt . Nafcitur maxime in campeftribus .

Thalictron, fiRuelltocredimus,herbarijinGaUiaArgentinamdppcUant,qit6dargentcotfticctco Tlialiflri con

loratu , c£teris notis Th.tli{Lri piilur£ adfliptd.tittibus . H<f c ( «t ipfefcrtbit ) intienitur ubique ,fa;pe in campcflri^ fideratio .
bus , cr maccrijs . Verim cim mihihaiicnus non contigerit eamhcrbam tiidere, idcirco RueUij fentetitiam iion aufim

probare , ncqtic etiam reftllcre . Thalidron Thalietron nominat Galcnus lib. vi.fimplicium medicamentorum,ubi Vires ex Ga-

dc eius tdribus in hiinc modiim differit . Thalietrtim fblta habet coriandro fimilia,catdcm crafittidine rut£ . Vw ei in= leno.

cfl exiccdtoria citra morftm : itaqtie tilccra itiueterdta ad cicatricem perducit . Quod Gr£ci 6 uhiKT^ov , 'Latiin Nomina.
item Thalidrum , cr Thalietrum appeUant..

B^voV^oiAmiov. MVSCVS MARINVS.

CAP. XCIIII.

M A R I N V s mufcus nafciturinfcopulis,teftaceisq;
haud procul a mari, gracilis, capillaceus , caulis expers .
Prscipuaei fpiffandi uis,& colleftionescohibendi,& po
dagras, quas refrigerare opus fit .

No N poffumeorumn'onprobarefententiam,qtndicuntmu Murcimarini
cfcum marinum eam capiUaceam effe plantam , quam offlcin£ Co= con fider.
raUinam appeUant . Hanc circunfiiranei inptiluerem contritam Co"""'^*
«I plateis ucnditant ad puerorum uermes necandos.mirisq; laudi=
'' biK efferunt . Ciua in re nimirum c£teris pr^flat medicamentis :
^^^^^^flquidem non modo interficit lumbricos ,fed eos quoque eade die
'f^W^^^ expeUit , magna f£pe cum aflantium admiratione , quod quan^
doqtie uifiKflt puer, qui ex a(fumptd huius pulueris drachma cen
-Jum uermes excreuerit . Crediderim itaque CoraUinam hanc effe
' Mufcam marinum, quod certofciam, eam abifsreperiri, qui cos
raUia expifcantur, coraUijs,ficuti etiamfcopulis , er pifcium te-
fiii inh^rentem , eo fanemodo , quo arboreus mufcus arboribus
ipfls innafcitur . Is utique c£teris prxflrtur , qui coraUijs ddna-
fcitur, unde ei nomen . Probaturfecundo loco,quifaxis adh^ret,
colore rubicundo : cinereus uer6 improbatur . Sed marinum mus.
fcum hac poUere facultate non nouere ueteres : quandoquidem
nufquam apud ipfos legerim marino mufco interaneorum uermes
necdri. Mufcimarinihiftoriam(longe tamen ab ea diuerfam ,
quam paucis perflrinxit Biofcoridcs ) profectitus efl Plinius lib,
XXVII. cdp. V 1 1 1 . &js uerbis . Bryon marittd herbafine dubitdtione IdSiuca filijs fimilis, rugofa ueluti contraild,
S o fine caule ab ima radice exeuntibus flilijs . iJafcitur infcopulis maxime, teflisc^ terra comprehenfis . Pr£cipua fics
candi ei j^iffandiqj uis , cr coUeSliones omnes inflammationesq^ cohibendi, pr£cipue podagr£, Qr quicquid refriges
rare opusflt . h£c Plinius . Ex quibus nimirum uerbis liquido conflat ipfum erraffe in hiftoria Mufci marini , quod
hunc perperamftcerit folijs laduc^fimtlem . C£terum Mufci marini meminit Galenus lib. v i . fimplicium medicd^
tnentorum,ftc inquiens . Mufcus marinus compofitus efl ex terrena, O" aquea effentid, utrac^frigida . Siquidem er
guftum adftringit , ZT calidis quibufuis iUitus , ea euide nter refrigerat, er ddiuudt. Id Grxci^ ^ovov 3-a Aaayiov
quod Ldtinis Mufcus mdrinus uocdtur : Tahaleb,fiue Thabel Arabihus , quibus tamen mufcus is cum lente paluftri,
confunditur : Itdis dc offtcini/i , CoraUina ; Germms, Meermiefz ,feu Mermoeft ; Hif^diiis , MalhorqHittnayerud :
Gailis jCoraUine .

Mufcimarini
uire; ex Gal.

Nomina. '

Aa 3

^'UKo;.

n

8

And. Matthioli Comm.

CAP. XCV.

^fiwW^oiAocWIOf. TVCVS MARINVS.

E' PHvci marinigencribus, quoddam latum, &'aIterumfublongius, &rubens:tertium can-
didum, nafcensin Creta,floridum ualde, quodnulla corruptionislabepolluitur. Omnia uim ha-
bent refiigeratoriam, non podagrce modo , fed etiam inflammationibus , in cataplafmatis efficaciter
utilem:ueriimijsuti humidisconuenit, priufquam exarefcant. Nicander puniceum aduerfus ferpen
tes dedit . Hoc fuco quidam putant mulieres fuum colorem mentirj, cum tamen fit radicula eiufdem
nominis , qua fefe fucant .

Fuci marini De fvco mdrinolocutus ejlPUniusUbro xiii.cdp.xxiii.ubiiufcriptumreliquit, Ndfcunturinma «o
hift.ex Piin. rifi-utices, arboresq-,, minores in nojiro . Kubrum enim, er totius orientis Oceanus rejirtus ejifyluis . No habet lin
gud dlid nomen quod Grxci uocant phycos, quoniam alga herbarum magis uocabulum inteUigitur : hic uute ejl fi-u-
tex . Btlib. XXV i.cap. x .Tria, inquit , Vhyci thalafiij, id eft:, Fuci marinigenera,latum, cr alterum longius , qua^
dantenus rubens ; tertium crij^isfolijs, quo in Crcta ueftes tinguntur . hadenus Vlinius . Caterum cim Fucigenera,
, mihi plane incompertafint, quid de ijs dicam non habeo . No« tamen deejl fujjjicio , quin Fucus marinus fi alga non

cft, in eiusfaltemgenere recenferi pofit et debeat : nam Theodorm in Theophrafto non aliter Tucum marinu inters-
pretatur, quam alg£ nominc. Addc quod cr Vlinius alijs in locis ¥ucum martnum algam maris aliquando uocauit , ut
etiam adnotauit MarceUm . Sed non ob hoc exiftimauerim, fucum marinum eara uulgarem ejfe algam, in qua Veneti
uafa uitrea recondunt, ne inter uehendum coUidantur , ©" confiingantur . Ciuod pr<£terea Fucus marinm alga effc
poftit, iUud argumento fit, quod nuUum aliud, quodfciam,apud Latinos nomen inuenerit . Alg<e f^ecies eft , quie er xo
Vlua dicitur, hoc tantim intcr fe differentes, quod h£c paluftris, lacuftris,fluuiatilisq; fit : iUa uero tantiim in mm
proueniat . Quod difcrimen iUo uulgari uerftculo indicatur .

Algauenitpelago,fednafcituruluapalude. '

Vnde etiam Virgilius hbrofexto Aeneidis ita cecinit.

Tandemtransftuuiumincolumes,uatem'qiUirumq-,'

lnfbrmilimo,glaucaq;exponitinulua. Btlibrofecundoeiufdem.

Limofoq^lacuper nodem obfcurus in ulua . Delitui.
Fuci marini TcucimarinimcntionemftcitGalenuslib.viii.ftmpliciuramedicamentorum^hisuerbis.Vhycoshumensetimnumt
uires tx Gal. O" uires ex mari exemptus deficcat,C7' refiigerat ordine fecundo : habet enim quiddam modice acerbum . Nomja
.Npmina. natur Gr£cis cpvKos 6ocA(3c'fty(or ; Latinis, Vhucusfeu Fucui marinus : Italis, Vhuco marino . j o

PoTotpo-yeifov,.- ^P Q T A M O G E T O N .

CAP. XCVI.

PoTAMocETON, folium bets fimile,hirfutum, pdululum fupereminens extraaquam.Re-
frigerat,& infpiflat : pruriginibus utile , & contra ueterum vlcerum nomas . Nomen ex eo inditil cft ,
quod paluftribus , & aquofis enafcatur .

Potamogeto
nis confid.

ViresexGal.
Nomina.

40

50

PoTAMOGETON Ucubus , CT paludibus imiafci amat , ubi fi)lijs bet£ proximis ,fupcr aquam expanfts,
in compluribm locis emicare inuenitur . Hanc herbam nosf^pe uidimus, er legimus, priuatim in lacubus quibufdam
in Ananienftum agro, quam ibi una cum nymph^a aquis fupernatantem deprehendimwi . Potamogeton,ut teftatur
Galenus lib. v 1 1 i.ftmplicium medicamentorum,adftringit, cr refiigcrat fimiliter polygono, fed effentia eiuscrafr
ftor, quam polygonon eft . Huic herb£ nomen Gr£cum zs-ora^o-yeirflv , Latinumfimiliter Potamogetum : ItOf
lis, Fotamogeto : Germanis, Seehalderi) kraut, cr Sam kraut .

ZTjaTlcTfij

In Lib. qiiartum Diofcoridis. jj^

ZTfoiriiBTHf. STRATIOTES,

CAP. XCVII.

Stratiotes inaquisnafcenSjijTdem rupernarat,& fineradiceuiuit: vnde cognomentum
traxit.Herbaremperuiuofimilis,ni maiorahaberetfolia. Q^2rerrigerant:fanguinem,c]iiidefluit
arenibus,potafit1:unt; vulnera,qus inflammationem minantur,intumefcere non finunt:ignibus
iacris, & tumoribus ex accto illinuntur.

NoN E s T profcd6qu6dmiremur,listr.itiotesinltulUnonprouemt.Quadoquidmca,utlil>.xxiiii.
t o cap. XVIII. Plinius tcjlutum rdiquit , tfl m A cgypto tmtum , cr inundatione Nili nafcitur, aizoo/imilis, ni maios
rahaberetfdlia. Vocatur Gr£cis^^ot.TiQTtis 'ivv^^ocLatinis^Stratiotesaquaticus.

ZTf ctTlaV; y XJ^t6<pvAAo! . STRATIOTES MILLEFOLIVM.
CAP. XCVIII.

Nocnina.

Stratiotes millefolium exiguus frutex,palmialcitudine,aut amplius afluigit^folijs a-
uium pullipennas imitantibus,breui admodum,difled:oque foliorum exortu. Foliafylueflrecu-
minum fimulant, pra-fertim breuitate, atquefcabritia,breuiorapauI6:denfiore vmbclla,& plenio-
re . Surculos in cacuminegerit exiguos, & capitula in modum anethi : florcs paruos,& candidos. Na-
ao fciturinaiperisagris,pr3Ecipuecircafemitas. Eximij vfus adulcera vetera,recentiaque,profluen-
tem fanguinem, & fiftulas .

o
MILLEFOLIVM MAIVS. MILLEFOLIVM MINVS.

jo

40

So

Stratiotes inhunc ufque diem MiUefDlij cognomenretinet . FlantaeJiofficinisnotij?ima,inincultis Stratiots mil
proucniens, in pratis, er circafemitAS, lignofis cauUbus, dodrante maioribm , pluribus ab una radice prodeuntibus, lefoli^^ confi-
quibuifoUa infunt auium noueUxrum pewmfimiUa,fylueflriq- cumino lemula . Tlores eiusdenfiore urnbeUafuflinen- °^""'*'
tur, candidi ,etfino nnunquam in purpura rubefcant . Exhis utique notis palam efl , communis ufus MiUefoUum nil
aUud dici poffe, quam stratioten, de quo hic agitur, non autem, ut Brafauolus exiflimat, MyriophyUm injra a D/oa
fcoride defcriptum . Siquidem MyriophyUwm cauUs efl tener,fingularis, unica nixm radice :fbUjs plurimis, lauibus,
fceniculo fimiUbus . Qu^fane omma, nifaUor, apertifime oflendunt , Brafauolum hac in re haUucinatum ejfe . Mi7=
lef)Uj genusquoddm nafcitur in Goritienfi agro Saluatino monte prope faceUumdiu<£ Mari£ uirginis , eo tantim

faxofo

s6o

And. Matthioli Comm .

VERBASCVM PRIMVH.

Stratiow ui-
res ex Gal.

Nomina.

VERBASCVM SECVNDVM.

lO

faxofb trudu, quo dd Sontiumfluuium defcetiditur . Id quouium a-
liud pr^ejiat magnitudinc, ut eiuscffigies, quam hic damui, apers-
te oftendit ; ideo nobis iure liceat ipfum nominare KiiUcfolium ma
iui . Strattoten hunc , CT fuperiorcm pcrflrinxit Galcnus libro
VIII. fimplicium medicamentoriim , ubi de utriufquc uiribus ita
dijferit . Stratiotcs aquatictts quidcm humida , c^ frigidafaculta'
te cfl : tcrreflrii uero nonnthil habct adflrtiiionis : proindcfane ,
CT ulcera glutinare potcR , cr ulcertbus effeutilis. Suntqideo
er adfattgtmii eruptiones utanttir, er adfiftulas . Rerba,qute
Gnecis Sf 0(.1ifflTHr "X^Atocpv^Ao^, Latinii Stratiotes miUefblitm
appelUtur : Italis, Stratiote tnillejbglio : Germanis,Garben : Hi^i
l^anis , h\ilhoya/;yerua : Gallis, MiUeftteiUe .

^Aojjiof. VERBASCVM. CAP. XCIX.

Vereascvm difFerentias fummas habet duas,
hoc nigrum,illudalbum •inquo mas,&fceminaintel-
ligitur. Foemins igitur folia funt brafsicae, pilofiora mul
t6,& ldtiora,candida; caulis 3lbus,cubitalis,aut am-
plior, fubhirfutus : flores albi , aut ex luteo palJefcentes :
femen nigrum:radix Ionga,guftu acerba,crafsitudine
digiti . nafciturin campeftribus . Verbafcum, qui mas
appellatur,oblongius, albisfolijs,&anguftioribus,te-
nuioricaule. Sed nigrumprorfusalbo timile efTet^nifi
nigriore, latioreque conftaret folio . Sylueftre folia fert
faluis : altas uirgas, & lignofas , & circa eas ramulos, qua
les marrubiu : flores lutcos, auri ^mulos . Sunt & phlo-
mides dus, hirfutCE,rotundis folijs,humiles. Tertia
]ychnitisappellatur,ab alijsautem thryallis,folijs ter-
nis,autquaternis,uelpauI6 pluribus,hirfutis,crafsis, 3°

VERBASCVM TERTIVM.

2 O

So

pinguibusque:

lO

xo

fo

40

50

InLib. quartumDiorcoridis. 561

VERBASCVM SYLVESTRE.

VERBASCVH LYCHNITIS.

PRIMVLA VERIS.

PRIMVLA VERIS ALTERA.

^62

And. Matthioli Comm.

Verbafci ge-
nera,&confi-
deracio.

Ruellij, &Fu
chfij opinio
repcobata .

to

2 9

Verbafci ui-
tes quiedam .

50

Blattariae hi-
iloria , & ui-
res.

Verbafci ge-
nera,/i: uires
exGaleao.

NomiiH.

pinguibusqueraptaadlucernarumlumina. Radixpriorum duarum adftringitrquare quod ma-
gnitudineludicrum talumsquetjinaluiprofluuiojconuenienterexvino datur. Decoftumruptis,
conuuIliSjfrafl:is,antiqujEtursi auxiliatur:dentium dolorem colhitione mitigat. Verbafcum,cui
flos aureus , capillos tingit , & quocunque abijciatur , blattas in fe contrahit. Coda in aqua folia ad-
uerfus tumores, & oculorum inflammationes illinuntur : fyderatis ulceribus ex uino , & melle , cum
aceto autem vulneribus medentur : cotra fcorpionu ictus funt auxilio . Sylueftris folia ambuftisigni
funt cataplafmata . Aiunt in folijs eius, quam fcemina dicimus, aridos ficus omniiio non putrefcere .

P R I M A Verhdfcigenem, domejlicafcilicet duo , nuUi non cogniufunt . Verumfyluejirc , quod folijs f^luix
fimilibus, dureisqi floribus prouenit, non omnibusfxne notum exiftimo . Viret tmen hodic Patduij in nobilifimojim'
plicium horto, qucm dd communc ftudioforum commodum lUuftrifnnm Venctorum Senatus conftrui curauit . Q«i«
ncc fortajfc Lychnitim, cuius etiamfiguram hic damus, nouere multi . Keliqua uero , qui mihi demonftrauerit in Ita^
lia, hade nus repcri neminem . Et quanuisfint , qui putent , ut RueUio , Tuchfio , er recentiortm alijs placet , eoi
tiulgaris notiti£ plantas, qu£ quibusdam Brachie cuculi, officink PrimuU ueris, Germanis clauesfanili Petri, non^
nuUis uero herbcc paralyfis appeUantur, efje Diofcoridis Phlomides, qu<e hirfutis, rotundisq-fiilijs, humiles profiliut ;
eorum tamcnfententite, licet eruditorum uirorum, haudquaquam adftipulari pojfum. Siquidem plantis ijsfolia non in=
funt hirfutd, nec etiam rotundd,fed altcri Iteuia , alteri uero crij^d , lailucie , aut dipfaci modo . kdde quod florum ,
quos h£c Phlomldum genera profirant, nufquam, quodfciam, meminit Diofcorides, neque e ueteribus alius, qui Ver
bafcigencra recenfeat . Id quod in herba pardlyfi, meo quidem iudicio,filentio inuoluendum nonfuerat , cum h«ec os
mniumprimdfuis aureisfloribus emicet, uerq^ riouum pronunciet : unde iUi officin£ nomen impofuerunt. Uis recens
tiores uim efficacem tribuunt ad articulorum dolores . Kadicis earum decoilum ad renum , er uefic£ cdlcuhs coms.
mendant . Succum quoque tum potum, tum exterim iUitumfrdiiis, luxdtisq- ofiibus utilem effe trddunt . Quo item ex
floribm expreffo utuntur mulieres dd erugdnddmfdciem], eimqi mdculds detergendas . Seddd legitimd Verbafci
genera redeamus . U£c omnia in uniuerfum , ut plitrimisfailispericulis conftat , omnibmfire fedis morbis mirificc
fubucniunt : adftringunt enim , cr exiccant . Quamobremfeminis, ^florum puluis , additis chdm^mdlifloribus, cr
Idricis refind, procidentemfedemfuffitu cohibet , cr tenafmum pr£cipue dyfentericis toUit . Verbafcifoemin£ foliit
inter lapides contufd,fi equi cldudicdntis ex clduorum noxd ungui prim excdudto impondntur,mirum diiiu qum brc
ui tempore is liber euddet . Kadicis eiufdem fuccm , dntedquam cdul^m profirat , duarum drachmarum pondere ex
Cretico uino hauftm, in ipfa dccefionis hora (utA rnaldm refirt ) quartanam fugat , cum hoc tamen , quod tribus ,
aut ^uatuor iteratis uicibu^ hduriatur , Succus tmflorum, qumfvUoritm ajj^eris uerrucis iUitus, easfacile delet, et=

ftUuibm nihil proficiat . Bft er herba fimilis Verbafco , qu£
i BLATTARiA vUnio nomindtur libro x x v.cap. ix.ubi
eam ijs uerbis depingit . Bftfimilis Verbafco herbd, qu£ f£pe fal==-
lit pro ea capta ,fdlijs minus candidis , cauliculis plutibus ,flore
luteo . li£c abieila blattas in fe contrahit , ideoq^ K0m£ 'Bldttos.
ridm uocdnt . h£c Flinius . Eundem uero effeilum Diofcorides iU
li Verbafci generi afiignduit, quodfloribus aureis defcripfit.Qu<e
certe resfacit, ut credam , quod non aberrarent ij , quifibi animu,
inducerent, blattariam Flinij, er uerbafcum iUud Diofcoridis,cui
fiores infunt aurei, undm er cdndem plantam effe . Forro Blatta^ 40
ria pafiimfire nafcitur :f6lijs obhngis, per ambitumferratis :flo
ribmtertiumVerbafci genusm4xime £mulantibus . Quibusde=
cidentibm circa caulemfvUicuU exoriuntur parui , lini injlar, dus
riorcstdmen,dc l£uiores,in quibus femencontinetur. Dehac
herba plures,quod inuenerim ,facultates non produntur. Sed.
cumea guftuamara deprehendatur ,hinc certo coUigere licet ^
quod eadem O" dperire , cr abftergere pofit . Vcrbafci gcne^ -
ra, er uires merfidri<e trddidit Galenm lib. v 1 1 1 . fimplicium mcs
dicamentorum ,ubi itdfcribit . Verbafcum , quoddamfirlifs album
eft, quoddam uero nigrum . Et albi aliud quidem mas eft, cuiusfo^^
lid dnguftiora': dliud fccmind , cuim mdiord . «E/J pr£tered dliud
Verbdfcumfylueflre cognominatum,quodfioribusconftat aureis,
er luteis . Sed cr pr£ter has fj^iecics alia eft , quam proprie phh-
midd , er thryaUida nominant . Triorum itaq; duarum radix^uftu
acerba eft, crfluxionis affeilibm prodefi :fcd cr ad dentium do^
lorem eam quidam coUuunt . Attamenfvlia digerendi uim habcnt:
fic er aliarumfolia , er maxime eius , qu£ aureos flores obtmct :
qua ctiam capilhs rufant . Omnium cnimfolia dcficcandi, &~ dige
rendi moderate uim poj^ident . Qu£ plantd Grxce ($Ao'p.of ,
Verbdfcum Latine dicitur : Italis, Verbafco, cr uulgo Tafjo bar
baffo : GermanisiVulkraut : iiil^anis,Vcrbafco:Gdllis, BouiUon»

BLATTARIA.

S»

In Lib. cjuartum Diofcoridis. y 6^

At*3l07nV. AETHIOPIS.

CAP. C.

Aethiopis foHa habet verbafco {imilia,perqu^fn
hirfuta, denfaq;, in orbem circa radicem imam redada:
caulemquadranguIum,tfcabrum,fimiIemapiaftro,aut
arftio, multis concauu ahs : femen erui magnitudine,ge
minum, in uno conceptaculo :radiccs ab eodem cefpite
numerofas, longas, plenas , glutinofas guftu : qus ficcs
nigrefcunt, duranturque, ut cornua pofsint uideri. Plu-
rima nafciturin Ida montc Troadis,&in Meflenia.
Auxiliatur purulentis excreationibus, ifchiadicis, pleu-
riticis, arterix fcabritijs, decoda radix , & pota : quin &
cum mtlle, eclegmatis uicem prxbet.

T A M E T s I iampridmexi/iimaucmtyAethiopidemher Acthiopidis
bm in A ethiopia , cr Idd Troadis tantion nafci , quod eam inibi «^onfi^isr.
plnrimam gigni tcBentur Diofcorides,et Plinias ; hoc tamen an^^
no legitima, nifaUor, Aethiopis ad me allata e(t Patauio ab eru^
dito iuueni medico loanne Odorico M.elchiorio Tridentino, qua,
nuUa prorfuf reclamantc nota,Aethiopidem rejirre dcprchendi,
ut eius piHura, quam hic damus , pulchre demonfiat . Aethio=
pidis non rcp^rio meihiniffe Galenum infimplicium medicamen^
torum ccnfu . quanquam eam memoriie prodidit Vaulus lib. v 1 1 .
«ii noplures de hac herbauires tradit,quam qu<e Diofcoridi ac^
ceptte refirri pojfunt , ctm itafcribat . Aethiopis flmilia uerba^
fco habctfolia . p.adicisdecoilUm potum auxiliatur ifchiadicis,
pleuritieis, & fanguinem reijcientibm : arteri£ etiam aj^eritas'
tes cum meUe.lenit . Vf Grcecw hiec planta outHoTri^jita etiam
LatinisAethiopisnominatur: Italis^^Ethiopide.

t Mocioco in uulgatis Griecistodicibus legitur 7^ci\vv,hoc
eji, craffum . QKdm uocem interpres Pliniumfirte , utfolet,fe~
fUtUS omifU . Sed cur nos eam non adiecerimus,fecit Oribafius, quem in hoc Plinio-ddftipukri ihuenimus.

Aethiopidis
uires«xPau.

Nomin».

A"fJtriof. ARCTION.

AA^. ^'^f

A R c T I o N , aliqui potius Arfturon uocant, Cmilis eft-verbafco folijs , nifi quod hlrfutiora, &
rotundiora funt : caule longo, moUi : femine currrini, paruo : radiee tenera , alba, dulcique. Decofta
cum femineradixin uino,dentium dolorem mulcet,fi contineaturoredeco(5lum.:ambufla,pernio-
40 nesque fouentur eodem : bibitur aduerfus coxendiciim dolores, & ftranguriam euino .

Cred id it KueUiuSjAriiioneameffeplantam^^u^ecrfecmuias^Zyinfcrobiummarginibusnafcitur, Araii conG-
^uam^ officmarum uulgu6 Lappam minorem appeUat . Sed KueUius in hoc haud dubie,meo quidem iudicio,faUitur, Rudlij «ror.
nec^ audiendus eft . Siquidem, ut diligenter notas expendentibu^ perfpicuumfiet, Lappa minor aliudprofeiio no efi,
quam xanthium infvriu! a Diofcoride reprxfentatum . E tenim Lappa minor folio uerbafci , eoq- hirfutiore non uifi^
tur : neque caulem profert longum, er moUem : quin necfemen cuminofimile ,neque radicem teneram , ac dulcem .
Ex quibmfane notis repugnantibus KueUij opinio euidentiflime refiUitur . N«H«<m equidem haiienus-herbdm reperi,
ac uidi, qu£ Ardium legiame refirat . 'Ruim meminit Galenus lib. v i.Jimplicium medicamentorum , ubi de eo itd
fcriptum reliquit . Ardton lUud, quod uerbafco efiflmile, radice tenera, candida,dulci : caule oblongo,cr moUi :fes
S o mifje cyminofmili,facultatis eft admodum tenuiii partium, er ob id exiccantis, extergentisq^, tamen ntodice. Quatn
obrem radix, acfemen eitts coha cum uino , quadantenus doloresdentium mitigant. Porro ambufid , & chimethld ,
non horum modo decodim perfufm ,fed e^caules teneriores fanare poffunt. Quod af KTlov Gr(tci,Ardium Nomina.
^«o^ Latini dicunt : Itali, Arciio ,

AtStii uiies
ex Galeno.

A^^Jieiev. PERSONATA.

CAP. CII.

Personata folia habet cucurbits , raaiora tamen, hirfutiora, nigribra-i&TWSlsro^ratciuIem'
albicantem , quanquam & interdum uidua caule reperiatur : radice intus candida ,foris nigra . Hxc
drachmsunius pondeiepota cum pineisnucibus,purulenta,&cruenta extufsientibus auxiliatur:
trita doloresacontorfionibusartuumcontrados,illitu fedat. Foliautiliterantiquis ulceribus illi-
nuntur.

PERSOa

A

PerfonatE c6
fiderado.

j6a

And.Matthioli Comm.

PERSONATA,

Plinij tutek .
Fucb. eitor.

Brafauolihal-
lucinatio.

Perfonats ui
res ex Gal.

Nomjna.

lo

io

Personatam, Plinio libro x x v. cdp. i x . tcjle ,
quidam Arcion uocdtit, cuimfolio nullum eji Utius,grdndes ldp=
pdsfirentem. Ex quibui Vlinij uerbis planum fit ,Perfondtdm
cdm nimirum pkntam repreefentdre , qudm officime uulgo Ldp=
pdmmdiorem uocdnt,qu6dhuic filid infint herbdrum omnium
mdxima, longeq; cucurbitind excedentid: quodq; h£c Idppdi
grdndioresfirdt . Huiui dlterd hdbetur fj^ecies , qu£ quidem
fvlijs cucurbitds mdgis lemuldtur , ijs tdmen mdioribus , in riguis-,
crfcrobium mdrginibus proucnieni , cdule interdum uidud , non
tdmen perpetuo , quonidm ueris initio er cdulem , crfl^ores pros
firt , Ucet ijs fubinde conftftim exudtur . Ex huius foUjs noflrd^
tes Yuflici pileosfibi conficiunt , quibm u folis radijs fe tuentur ,
dm Sirio drdente fcgetem uel metunt , uel triturdnt . Huiia item
meminit Vlinim loco citdto , ubi edm non quidem Perfondtdm,
fed PerfoldtdmdppeUdt^flcfcribens. Perfoldtdm,qudm nemo
ignordt , Gr£ci uero Arcion uocdnt . Folia habet mdiora etiditt
cucurbitis, cr hirfutiord, nigriordq^, cr crdfiora : rddicent
dlbdm , er grdndem . H<ec Plinius de Perfoldtd. . Ex cuiui notis
fdcile cognofcipotefl, Vliniumhic fecundm Perfondteegenusde
fcripfifle . Quofit , ut mdxime reddrguendum putem Leoni^
cenum,utpotequi Fliniumin hoc perperm ddmnduerit , djfe=^
rens non nift unum Perfondtagenus reperiri . Tuchfim, er res
centiorum nonnuUi nondubitant, quinhocVerfondtx genus fit
Petdfttes . Sed omnes , pdce eruditorum dixerim , in errore uera
fdntur , ut proximd commentdtione liquebit . Cieterum Bra^
fduolus in fuo fimplicium exdmine Ldppam credidit effe Dios.
fcoridis Apdrinen, in hoc euidentius hdUucindtm,qudm utes
ius error explodi debcdt , ut etidm ij dijudicdre poterunt , qui in
xe herbdria etiam mediocriter uerfdti JFuerint. De Verfondtd
fub idterius Ardij nomine differuit Gdlenus libro v i . ftmplicium 3 o
inedicmeiUorum , his uerbis . Alterum uero Ardium , quoi
Trofopidd uocdnt^cuiusqifolid cucurbitx ftmil-
limdfunt , nift qudtenus tum mdiora , tum duriors
rd,difcutitftmulcr deftccdt,fed er ddftringit
tnediocriter . Qudmobrem folid eius ueteribus
ulceribus mederi poflunt . Qu<e pkntd Gr£cii
ajH.T«ov , Ldtinis TPerfondtd uocdtur: Italisy
Ldppold mdggiore : Germdnis , Grofi kletten ;
lii^dnis, Bdrddnd^cr Vdgdmdcera mdyor : GdU
liSjGloteronjO^^Bdrddna. 4°

nErflifflTHJ. PETASITES. CA.CIII.

Petasites pediculus eft cubito
maior, crafsitudine poUicis, a quo prsgra-
de folium , galeri modo amplum , ceu fun-
gus dependet . Contraphagedsnas , & ulcera qux cacoethe vocantur, efHcaciter illinicur .

PERSONATA ALTERA..

Petafitis con- Qv; a n qjv a m fcribit KueUius , ttdfci Petdfiten in GdUia ; non tdmen uideo , quomodo quis reile eiusfenten^

^^^"u^°<^ ti£ fubfcribere pofiit ac debeat . Qudndoquidem is Perfoldtam, de qudfuperiori cdpite dijferuimus, pro Petdfttcfum

chfil o'ph)io"' Pftif^ uidetur , quam etiam ipfumfortefecutusFuchftus pro eadem depinxit . Sed quonidm Petdfttes pediculumfun=

dit cubito proceriorem, d quo amplumfoUum, galerifigura, tanquamfungus, depcndet, cuifoUum huius Pcrfoldt£,

uel Ardij generis minimerej^ondere deprehenditur ; hincfit , ut horum aUoqui doiliflimorum uirorum fententidm

improbdnddmeffeexiflimem.iiobishdilenus uerdm Petdfttennon Ucuit inuenire . Atque ddeomcd fentcntidcft,

Vjres ex Gal. I^od h£cnon ndfcdtur in ItaUa, argumento, quod tam grande folium tandiu nunquam Idtere potuiffct. Petdfiti ui=-

res pducis reddidit Gdlenus libro v i ii.fimpUcium medicdment6rum,ftc inquiens . Petdfttes ex tcrtio cfl ordine de^

Nomina, ftccdntium . Qudmobrem dd mdUgna, qu£ cacoethe uocanturjZr phdged^nica ukera, ea utuntur. Honfecus Lon

tinis Petafites, ac Gr<ec« weTotaiVHf nominatur.

50

^QJP.S"

EarizjetRTif.

In Lib. quartumDiorcoridis.

EVlTrotH-lii. EPIPACTIS.

T^J

CAP. ciiir.

Epipactis ab alijs elleborine, parua herba,exi-
guis folijs . locineris uitijs vtilis, & contra venena pota.

Epipactid a ddeo pMck pcrftrinxmmt DiofcorU
dcs, dc c£teri , qui ante er pofl ipfum dc plcmturum hiftoriafcri^
pfcrunt , ut difficile admodumjit dcccrncre , qfwnam planta fit
hsc in Itdlid , ubifortafje ea non proucnit .lium, ut PUuius lib.
XIII .cdp. X X .commcmorat , ^pipafiis in Afia, er Grxcia na^
fcitur.VcrimemmucrofiBpipafliiEllcborinc cxco diila ejl ,
quod cum Ellcboro nigro fimilitudinem habcat, cam cquidcm crc»
didcrim nafciin Goriticnfl agro . Quandoquideminibi frequens
quxdam parua herba rcperitur , cuius hic flgurdm ddmui , qu£
folijs, floribus, er radicibm elhborum nigrum reprxfentdt.
Epipaclidis interflmplicid,quod inuenerim,non mcminit Galenus,
SedPaulm idem,quodDiofcoridcs, de eius uiribus tradidit.

U£c EVi^JE-aK^lV Gr£ce dicitur : Latine itcm Epipddis , &
EUeborinc .

KoLTSVot. FVMARIA.

CAP. CV.

FVMARIA.

F V M A R I A fruticofa herbula eft, pritenera, co-
riandro fimilis:fblijs candidioribus, undiquenumero-
fis,cineracei coloris : flore purpureo. Huius fuccus
acris eft :clarit3tem facitocuJis,delacrymationemque:
undenomen traxit. Illituscum gummi,euulfas palpe-
brasrenafci prohibet. Commanducata herbabiliofam
vrinamtrahit,

FVHARIA ALTERA.

Epipaftidls
conliJeracio.

Nomina.

FVMARIA,

<;66

And.Matthioli Comm.

FumariE con F V M A R I A , hcrbd uulgiris admodtim notiti£ , officinis paj^im uocatur Yumus terrx . Tumari^ uero nomen
(ideratio . yj^j -ij^duit , quod eiusfucco oculis immifjo , quibus mirifice clantatem conciliat , lacrymas , quemadmodum Gr fu-
mm , cieat . Dcbet hjcc Mauritanis longe magis , quam Gr£cis , quod iUi eam pluribus commendauerint uiribus, nec
FumariE ge- eii quidem contemnendis ,ut Serapionem , Auicennam , CT Mcfucm legentibus facile patebit. Tumari^ Plinio
nera ex Plin, j^o tradunturgcncra lib. x x v.cap. x 1 1 1 . uhi itafcriptum rcliquit . Capnos prima , quam pedes gallinaceos uo-
cant , nafccns in parictinis , z:r fcpibus , r.mis tcnnifms , j^ar/isq^ ,flore purpureo, uiridis ,fucco caliginem difcu=-
tit : itaque in medicamenta oculorum additur . SimiHs ©" nomine , G" effeilu alia eft Capnosfruticofa , prxtenera ,
fhlijs cortandri,cineracci coloyis,flore purpttreo . l>i afcitur in hortis, o^fegcibus hordcaceis , Claritatem facit inun
tiisocutis,dcbcrynixttonetnqi,ccufumiis,undenom.en 4cccpit . cadein euulfas palpebras renafci prohibet. h£c
Vlinius . C£tcriim qilcnam altera fit Capnos , qu£ etiam ab Aetio defcr.bitur- ,fuperius libro tertio de Ariftolo= » »
chia,ZT Tiilolochiadijferenteslatius expUcatiimus . Eo igituriUosrcmitt^ tks ,quiplura dealtero Iumari£ ge^
nerefcire defiderant . ¥uc fatis nobis fit cius taittian imagtnem cxhibere , tumari^ alterius nomiite infcriptam .
atque eiui not^s , quas loco citatoretulimus ,omittamus ,ne tdem frujlra repctere uideamur . Porroin nothis,
cr Diofcoridi adfcriptis fimpUcium nomenclaturis reperio Capnon quibufdam CorydaUon appeUari. Vnde fa^
dumcjl,ut in fuf^icionem ueiurim,an de Capno intcUcxcrit Galenus Itbro xi. frmpHcium medicamentorum ,
tibide galerita fcribens , qu£ Gr£cis corydos dtcitur , CorydaUos herb£meminit,fic inquiens. Adieci h£c fer^
moni , quod tieUem clare hoc aniinal , ncmpe galcritam , manifvflare, quos frrat in capite pilos ereilos : quandoquui
dein expcrtusfum eius aduerfus coUcos utiUtatem , ueUmq; qui tpfum non norunt , ijs bene monftratum . Nam er ip^
FumariEui- faCorydaUs appcUatahcrbacoUcisconuenit .Et hoc quoque tibicbiter frtnotatum.ha^enus Galenus . Sed iam
xes ex ^ieluc. ^^ Tumari£ uircs rcdcamus, quAs primian ex Mefuc fic adfenfum rcjiram . fumaria inter mitiora , innocentioraqi » o
recenfctur mcdicamcnta, qutbus dciedoria tns incft . uerkm nimia huius herb£ copi^facit , ut eitis quoque au^oritas
Cr pretium plurimkm diminuatur . H£c non modo aluumfoluit \fed cr uifcera roborat,contrahit'(^ diftentos eorimt
uiUos . Omni prorfu'; noxa carct : quofit,ut hauricntibui nuUum infirat incommodum . Roboratur deiedoria eiusfa=
cuhas , quod non admodumfit ualcntior , additis myrobalanis ,fcna , caprinofero , infiiiorio cocco, aut uuis pafiis .
Vr^ftat qu£ uirentior, fvlijs extenfrs, nonfane crif^is , ZT qu£ uiola :eofitflore . CcUigi dcbet ucrno tempore , er
ex eofuccus exprimi . Sunt qui hanc in uniuerfum temperamcnto fi-igidam dixerint . Scd aberrarunt, quoniam in ip^
fafoUorum fuperftcie reperitur cr caUdtta^., qu£ tamen cius frigiditatem nonfuperat . Stccat pr.£terea ordinefecun
do,fedfemencalidu/meft.DcprehenditurfanceiuscaUditasex amaritudine ,0" acredinis parte quadam modica,
qu£ guftu pcrcifiuntur . Quapropter attcnuat, penetrat, obftruHiones aperit , ac deie dori£ eft facuUatis . Sictt^
tifr-igiditatis , cr acerb£ quaUtatis adininiculo cohibet , aggregat , er roborat , Aluumfacile deijcit , bilem trahit , )o
cr aduftos humores . Eius uis non modo ad hepar ;fcd er ad uenas diffunditur . Quamobrem fanguinem expurgat ,
cinnibusq^ incommodis mcdetur a bile , aut exuftishumoribusprouenientibtis. Vroiitde elephantiafr medetur ,ads.
uerfiti carctnomata efficax eft : Uchenas , ZT alia cutis uitia mirifice emendat : quin er omnibiis morbis auxiU.itur ,
qui ex uifcerum infardu originem ducunt . Roborat Fumaria uentriculum, iecur , er c£tera interna uifcera , biUo=
FumariE ui- fdsq^fimtfrbrcs , qucmadmodwm cr eds , qu£ ex uaforum obftrudione excitantur. Iumari£ meminit Galenus Ub.
res ex Gal. v i i.fimpUcium medicamentorum , tibi de cius uiribus diffcrit his uerbis . Capnos , hoc cft, Fumaria acris frmul , er
amar£ quaUtatis cft particcps, nec taraen plane expers eft acerbx . Qjtamobrcm urinam biUofam muUam prouocat,
fxnatq; tecinoris obftrudiones , Gr debiUtates . Succui eius oculoram aciem acuit, non paulum trahens lacrymarumy
uclut ipfcfumus : nam hinc ei appeUatio indita . Vlebeius quidam ea uti folebat ad ftomachum roborandum , unaq;
ucntrem lubricandum . Siquidem herbam primum deficcatam condcbat : porro ciiin uti uolcbat ,fubdu(iionis qutdem 40
Nomina. gratia,meUcrato infpcrgebat : at roborare uoleitsftomachum,uino nimirum diluto . Herba, qu£ Gr^cis Ho.TS-i/of,
Lattnis quoi.^ Capnos er lumaria nominatur : Arabibtis, Scehiterig,frue Saheteregi : officinis medicorum , lumui
terrx : ItaUs, 'Eumaria,^:' Tumotcrra : Germanis, Erdtrauch : Hif^anistPalomilha : QaUis , lumeterrc .

AffiToVBpfOf. LOTVS VRBANA. CAP. CVI.

Lo T V M vrbanamalijtrifoliumuocant.nafciturinhortis, Extradusfuccus,addito melle,ocu
lorum argema, nubeculas , csterasque caligines difcutit.

yiOToVa-yjlof. LOTVS SYLVESTRIS, CAP. CVII. 50

Sylvestris Lotus,quamtrifoliummInus3ppeIIant,plurimumin Libya gignitur, cau-
lebicubitali, &f3Epemaiore,alis muItis:folijs trifolij pratenfis : feminefoeni gr3Eci,multd minora,
guftu medicato . Vim calficiendi, i%r leniter adftringendi obtinet : vitia cutis in facie, maculasq; cum
melle perunda expurgat . Trita per fefe, aut cum malus femine, in uino, aut paffo bibitur aptifsime
contradoIores,qui ueficam male habent.

loti utriurq; N v L L A certehafienusnobisfcfeobtuUtherba,cuimerit6fubfcribipof?U:h£ceftueraaclegitimaLofusfas
confidera tio. ^/,^^_ C£teriiin non defunt e recentioribus,quorum opinionem tiictur Gcfnerus uir dodifimtts inftio libro animalibus
liorun! opin' '^'^^^° ' 1"' P"tant, L otumfatiuam effe Trifrltum tUud , qiiod in pratis pafttin atque altbi etiam prouentt : eo fortaffc
reprobata. argumento addufli, quod DiofcoridesfcripfcrU Lotum tam urbanam, quam fylueftrcm ab aliquibus trifriUum appeU

Uri,

In Lib. qiiartum Diofcoridis : j 67

iOTVS VRBANA.

LOTVS SYLVESTRIS.

TO

29

SO

Uri . Sed (jUod encnt ij , qui itdfetitimii, ex eo mmfrfle cognofcitur , qitod k Diofcoride Loto Jylueftrifilid trifos.
lij pratenfis tribuMtur .Ndm fiDiofcoridiT^otus fdtiudfuiffet trifDlium pratenfejs nimirum fcriptis tradidiffet y
tam in pratus nafci , non in hortis : atquefatis illifuiffct l.otum fyluejlrem fatiua flmilcm rcddcre, , omiffa trifilijpra^
tenfis mentione . Hinc ergo coUigendum arbitror,Lotum effe plantam aliam a Trifilio : eosq^ in errore uerfari , qui
fecus opinantur . Sunt porro alij , qui exiftimant , eam plantam effe Lolum urbanam , quam uulgares herbarij , er
cfjicin£ MeUlotum falso appeUant , utpote qu.-efDlijs conftet trifblij efftgie,nafcatur'q^ non in pratis tantiim,fcd etia
in uiridarijsachortis.VerHmhorumfententiamcurplaneprobem,autreftUam,nihil equidem habeo,cim ij fua^

40 potius opinione duci, quam rationibus aut auiioritatibus niti uideantur . Inclinat tamen animm ad credendum , quod
itii,utiUirentur ,facile ejfepoftit. quandoquidemuulgarisMelilotusGrinhortisprouenit,crfdliatrifilioproxi~
ma proftrt : quin er omnibus notiftima eft herba , quemadmodum Lotum urbanam olim fuiffe aperte innuit Diofcoa
rides, qui eam ut triuialem ideo non deptnxit . Uis illud etiam accedit, quod in hunc ufque diem propriumftreferua^
iterit nomen , eo tantiim auiio ex Loto in Melihtum . Vnde pofteafacilefallum effe poteft , ut eadem legitimce mem
lilotilocumoccupauerit . Sylueftrisuero Lotus , quamcopiofaminLibyagigni tradidit Diofcorides,anndfcatur
in Itdlia, non duftm afftrmare . Equidem herbam quandam fxpius uidi , ac legi in incultis, er pratis nafcentem ,ft)liji
trifilio £mulis, bicubitali cuule , quam plurimis adnatis, luteisfloribus, e quibus cornicula prodeunt femine plena ,
fcenigr£ci modo, odore non ingrdto . Sed dn h£cfit uerd Lotus fylucftris , nondum compertum, O" explordtum hd-
beo .Lotiutriufque uiresreddiditGalenusUbrovii.fimpliciummedtcamentorum,ftcinquiens. Lotus domefticd , Loti utriufqj

5 o quam quidam triphyUon, hoc cft, trifolium nominant , ut mediocriter concoquendi uim poftidet ,ftc etidm exiccdn^^ ^"^^ ^^ ^"^"
di : in caliditatis,fi-igiditatisq; coniugatione mcdia quodammodo eft , cr temperata . Lotus autem dgreftis plurim<t
in Libyd prouenit . Semen eius fccundi eft ordinis excalfacientium , habetq; nonnihil dbfterforium . A6)l; "V qu£- Nomina.
Gr£ce Hp.£go? , Ldtine Lotus urbdna cognomindtur : Itdlice , Loto domeflico . Qu£ uero ha\os oiy^ios Gracis,
Lotus fylueflris Latinis uocatur : Italis , Loto faluatico . Arabes utrunque cum Aegyptia etiam indifferenter uos '
cantUanddchochd^Garch^orThusf.

KvTICof. CYTISVS.

CAP. CVIII.

Cytisvs frutexeft albus in totum^utrhamnuSjramos fpargens cubitales,& maiores:in
'quibus foliafani gr2ci,aut loti trifolije,minora,dorfo medio prominente. Ea digitis tritaeru-
cam olent , guftataque cicer recens fapiunt . Folia refrigerant : tumores in.ter. initia difcutiunt , ii

Bb a cum

y68

And. Matthioli Comm.

naex J

to

zo

cumpane tritaillinantur:decoftum potuvrinamciet.NonnuIli, quod apes alliciatjprope aluea-
riaferunt-

Cytificonri- Credidimvs mdudumCytifum,fltdmenismltdUdprouemret,nondUmcjfepUntdm,quameiimTri=^
deratio. fvlij odorati fbecicm , qu.t Romanis uulgo appclUtur Tribolo, aUjs uero Trijvglio caudllinojjoc efi, TrifoUum equi^

num,co quod equisgratifiimumfit pabuUan, cum nuUafauc mihi occurrcret plantd,qu£ magii notis omnibm Cyttfum
pr£fcfirrc uidcretur. In hanc opinioncm mc primiun dcduxcrat PUnius , quodfcripferit, iumenta deguftato Cytifo
hordcum j^ernere . Nam cum ccrt6fcircm,equos adco huius Trifolij gcnere duido; effe,ut eo magk dcledetur,qukm
hordco, ducnd, cr rcUqui^fi-ugibus ; idcirco uidcbar non temcre adduci, ut credcrcm , hanc ftirpem legitimum effe
Cytij'um,pr£fcrtimctim phiribusconftct notii,qu.t Cyttforcfj[>ondent.liuc prstereaaUd dccedebat rdtio,qu6i
cum Dicfcoridem uidcrcm de Cytifo intcr herbas, non autcm intcr fruticcs, ZT arbores diffcrere,non aUud quidem
mihipcrfuadcre poteram ,qum quodCytifus effcthcrbd potius,qum arbor: prxcipue cim pdUm fit,iumentd
hcrbas,crfcenum potius dep.ifci, quhn arborumfiondem . Siquidcm eruo , et medicd herbis dntiqua letds drmcntd ,
Cr pecord dlcbdt , dcfaginabat . Uts itaq^ rdtiontbusfi-ctus ( twic enim phrd neglexerainueftigdre ) dddudus erdm,
ut exiftimdrcm, iUud TrifoUj gcnus odorattt omnino effe Cytifum . VerHin enimuero cim pofted rem hdnc dccurdtiuSy
rcdiusq^ expcndtffem, me in errorc uerfari dcprehcndi ■ Proinde in prafentid non graudbor priorem mutdre fenten»
Cytifus fru ii^,^ ^ conitdnterq^ dffirmdre , dUdm db iUd pUntd Cytifum cffe : ncc eam quidem herbam ,fedfiuticem , qui cultura
tex cit , non ^^^Q^ey^-^f _ jjo,; g,jj^ w/iWM , qui opinionis alicuius fuftinend£ grdtid dde6 pertinax cffe ueUm , ut fdlfum magis ,
quam ucriim tucri contenddm . Sed qitod iure putem in alidm mc deiieniffe fententidm ,fdcit in primis Gdlenus fe
bro primo de antidotis , ubi Cytifii.m fi-uticem effc myrti mugnitudine fcribit , his uerbis . In Myfia quoq^ , qud pdrte
ncilr£ prouinci£ finitimd eft , trddii occurrit , qucm Britton nominant , in quo mel Attico perftmile magnd cum dd^
mirdtionc confj^exi . Extabdt cnim ibi quoque coUii quiddm non mdgnus ,faxofus totus , thymo , cr origdno refirtus :
dUbi locuf erdt Cytifo plcntK . Apes plurimum meUis cx CytififloribtK excerpere fcriptores uno ore trddunt . ¥rus
ticofa ucro pUntd Cytifus eft , edm dkitudinem dttingens,dd quam myrti crefcunt. h£c Gdlentts . Eft dcinde PUnius ,
qtiem Gdlcnofubfcripfiffe intwiio Ubro x i i.cdp. ii i. cton inquit. AUcrum cft ehenigenusfruticofum, Cytifi modo
er totd India diff:erfum . Et Ubro x v i . cap. xxxviii.ubi inter arborcs Cytifimenumerat, fcribens . Totd offea
eft , ilex , cornus , rcbtir , Cytifus., morus , ebentis , lottis , cr qu£ fine meduUa effc diximus . Accedit his etiam Colu^
meUa, qui idem teftari uidetur in calce Ubri v. ubi ciim longius dc Cytifo differttiffet , dcmum inquit . Uadenusde dr-s-
boribtis pr£cepiffc abunde eft . Horuwi itaque probatorim duthorum teftimonio pUmmfieri drbitror, Cytifum drbo=
refcentcm cffefruticem myrti modo, ut Galenusfcriptum reUquit . S ed mihi quide hdHenus inter ltaUcosfrutices,qui i o
drboriiinftar ddolefcunt,nuUumcontigit inuenire,qui legitime Cytifimreftrret. C^tcrim non defunt,quifibi
perfiiddcdnt , dtq^ ctidm fcriptis trddditt ( ut Gcfnerus in Ubro mdgno , qucm de quadrupedtbus cdidit )fc Cytifum
uidiffe , legiffeq; in Itdlid infyluis , dlijsq; fylueftribus locis , qui perfe tantion protie nidt . Sed cquidem dubitduerim ,
ne , o~ ipji decipidntur : qudndoquidem ij , qudntum ex eorum fcriptis coUtgi potcft , CoUteamfic ThecphraSio uo^
cdtdmfumuntpro Cytifo . Neq^ proptercd iUuddixcrim,qu6d putem cytifumfua f^oitte non prouenire , cim tefte
CoUmeUd lib. i x . cdp. iiii.de re rufticd , duplcxfit cytifus , und fdtiud , et dUerdfu£ f^onti^ : fed qu6d fcribdt
Cytifi hifto- TliniuSyrdrdmeffeinltdUd. DefatiuddutemCytifo diUgcntif^ime fcripfit idem CoUmeUdltb.v.iere ru^icd,
ria ex Col. cdpite ultimo , cuitis hic uerbdfubijcidm . Cytifum , inqtiit , in dgro cfle qu.lm pUirimum maxime refirt, qu6dgaUinis,
apibus , cdpris , bubtis quoq; , er omnigenert pecudum utiUfiimus eft , quod ex eo cit6 pingucfcit, cr Uilis plurimim
pr£bct ouibus : tum etidm qu6d oilo menfibus uiridi eo pdbulo uti, er pofted drido pof^i^ . Pr£tered in quolibet dgro, 4 o
qudnuis mdcerrimo , celerUer comprehendit : ommn tniuridm ftne noxd patitur. MuUcres quidemfi Udis inopid
premuntur , Cyttfum dridtm in dcqud mdcerdri oportet , cr clim totd node permdducrit , pofiero dic exprefii fucci
teritds heminds permifceri modico uino , atq^ itd potdndum dari :fic cr ipf£ ualebunt , cr pueri abundantid UHis
confirmdbuntur . Sdtio autem Cytift uel dutumno circd idus Odobris , uel uereficri poteft . Cim terram bencfubcs
geris tdreolds fdcito ,ibiq; uelutocymifemen Cytifi dutumno ferito . Plantdideindeuere diff^onito^itdut interfe
quoquouerftis qudtuor pedum f^dtid diftent . Sifemen non hdbueris,cdctmirid Cytiforum uere deponito, o~ ftcrcora^
tdm terrdm circumdggerdto . Sipluuid non incefferit , rigdto quindccim proximis diebus ,fimuldtquc noudm fi-om
dcm dgere cocpcrit,fdrrito,ZTpo^ trienniumdeindec£dito,C!' pecoripr^bcto.Equo dbunde eft uirtdis pon-
dow. bubus pondo uicend, c^terisq; pecoribus pro portione uirium . Fotcft etidm ante Septembremfdtiscommode
rdmis Cytifus feri , quonidmfdcile comprehendit , ZT iniuriam fuftinet . Aridumft dabis , parcitis pr^beto, quonidin f o
tiires mdiores habet , priusc^ dcqud mdcerdto , er exemptum pdlcis permifceto . Cytifum ciim dridumfdcere uoles ,
circd menfcm Septembrem, ubifemen eius grdndcfcere incipict , c£dito , pducisq; horis , dumfldccefcdt , infole hd^
beto : deinde in umbra exiccato, cr itd incondito . hadcnus ColumeUa . Fliniu'. quoq; Cytifi hiftoriam copiose pro=^
Cy tifi hifto - fequittir libro x 1 1 1 . cdp. xxiiii.ubi h£c habct . Erutex cfl er Cytifrn ab Arijlomacho Athcnienfi miris laudtbus
"-". in. pradicatus pabulo ouiwm , aridus uero etiamfutm : f^ondetq; iugero cius annua H — S. MM. uel mediocrifolo redi^
tus . VtiUtas qu£ eruo ,fed ocior fdtietas , perquam modico ptnguefcente quadrupcde , ita utiimenta hcrdeum f^er^
nant .Nonex aUo pabulo Uilis maior copia, aut mcUor :fupcr omnia pecorum medicind a morbis omni ufu pr/ftdn^
te . Quin cr nutricibus in dcfiilu Iddis dridum , dtq^ in aqua decodum , potui cum uino dari iubet, er firmiores , ccU
fioresqi infdnles fire . Viridem etiamgdlUnis , dutfi aruerit madefddum . Apes quoque nunquam defire , Cytifi pa^
bulo conttngentc , promittunt Bemocritus , er Ariftomachus . Ncc aliud minoris impcndij cft . Serttur cim hordeo,
aut uerefemine ut porrm , uel cduk atitumno ante brmmm . Sifemine madidum : crfi dcfint imbrcs ,fatum f^ar*

gitur.

<o

I

InLib. cjuartiimDiofcoridis. 5*69

gitur . VUntte cubifdesferunturfcrobe ped.iU . Seritur poji ^quino^ia tenero fruticc : perficitur triennio : deme^
titur uerno ^quinodio , cim florere desijt , ucl pueri uel anus uiUfim<t opera . Catm ttf^edu , breuitcrq; ft quis ex=
primere flmiUtudinc ueUt, angujlioris trtfoUj fi-utex . Batur dnimiiUbui pofi biduumfcmper : hyeme uero quod inu=
ruit , madidum . S.itiant equos dcn.-e Ubr.e , O" portione minora animaUa : obiterq; inter ordines allium , er ccpeferi
firtile efh . Inuentus hicfi-utcx in Cythno infula, inde translatus cft in omnes Cycladas , mox in urbes Gr^cins , ma^
gno cafei proucntu . Vroptcr qnod maximcmiror rarum ejfe in ItaUa . Non lefluum , nonfi-igorum, non granduium,
dut niuis iniuriam expaucfcit . hxc Plinius . Ex quibui hic certefubit nobis mirari Gefnerum , uirum aUoqui eru- Gefneri lap-
ditione clarum , quod infuo magno Ubro de quadrupcdibus , ubi probarc contendit arborcm , qu.m rura Tridentina fus .
"Eghelum uocant(nos eam Andgyris gencri adfcripflmus) cffe Laburnum,fcribaiex .iuiloritate Democrtti Cytifum
dpibuf aduerfari . Qua in re is mihi quidcm uidetur ( pace eiui dixerim ) nonfuijfe memor iUonm uerborim , quibus
faulo ante afferuerat eiusdcm Dcmocriti tefiimonio , apcs nunquam dcfbre , cytifi pabulo contingcntc . Id quod nos
quoq; ex Vlinio p.tul6fupra rctuUmus . Cceterim de Trifvlio lUo odorato , cuius initio huius commentationis , atc^
etiamfufm Ubro tertio in Trifolijs mentionemfvcimus , ncq^ Diofcorides , neq; Galenm , quodfciam, quicquam me~
tnori£prodiderunt. 'Hondefunt,quiid ucUntcjfcThcophrajlopIantam M.clfrugimappeUatam,quam ipfcinter
iotigenera recenfet libro v 1 1 . cap. xiiii.de plantarum hiftoria , ubi flc inquit . Qusdam cmmfirmis pluribus
confiant , quanquam nomen unum fortianttir , ut ita jirme cequiuocaflnt , ceu lotus . Huius enimgenera plura re^
dundant ,fvUo , caule ,f}orc ,fi-uduq; difcrcta . Inter qu£ uel iUud redditur , quod Melfi-ugum appeUatur , dtuer^
fum tum uiribus in ufu cibario, tum quod non eadem lcca dcflderet . h<ec Theopraftus . Qutefane iUorumfententiam
mihi probare non uidentur , quod TrifDlitm odoratumptinime in cibis ueniat , cr i]sdem in locis nafcatur , in qutbus
*<» lotorwnomnegenusuircfcereconf^icitur. AtquiPliniolibro xxii.cap.ultimo,nilaIiudcfl Melfiugtm,Dio=

clis tcftimonio , quam patiicim . Cytift uires Galenus libro v 1 1 . ftmpliciim medicamentorum, reddidit his paucis ^p'^f^ "'"''"
perbis . Cytiftfblia digeretidifacultatem obtinent aqua tetnperatae miftm ,ftcut ZX malute folia . Planta ut Gres. * j^q^^JJ"
ce HUTiffof , iti etiam Cytifus Latine , cr Citifo Italice dicitur .

Aa{6s ulyvTrTiof LOTVS AEGYPTIA. CAP. CIX.

EsT ET in AegyptoIotus,quaein campis flumineinundatisprouenit,caule fabs:flore par-
\io,candido,IiIio fimili,quem tradunt occidente fole jcomprimi occludique,ad ortum autema-
periri:adduntque,caput ipfum uefpera aquis condi,&ad exortum folis eraergere. Caput qua-
30 Iep3paueris,maximum:&intusgran3,ceumilij,qu2EAegyptij exiccant, &inpanescogunt. Ra-
dicemlotoshsechabet,maU cotoneifimilitudineiqusecrudacodaque manditur:decoftaque lutei
pui qualitatem exhibeto

Lo N G A M fatishiftoriamdeLotoAegyptiapofleritatiimemoriietradiditTheophraftusliliro iiii.cap, x. Loti Aegyv
de plantarum hiftoria, cuius hic uerba referam . Qui Lotus , inquit , uocitatur, planis parte maxima prouenit , cum V^^^ hiftoria
rura inundantur . Uuic natura caulisftmilisfabte , orfiuilus eodem modo, ueritm minores, gracilioresq; . Uafcitur ^^ Theophr.
frudits in capite , modo quo infaba :flos catididits , lilijsfoliorum anguftia proximus : multi , ac denft promifcui exea
unt . Sole occidentefe comprimunt , caputq^ integunt , ad ortum aperiuntur , ZT fuper aquam affurgunt : id(^ fa^
cit, dum caput perfidatur ,floresq; defluant . Capitis magnitudo quanta papaueris maximi, gt percingitur incifuris

40 non alio modo , qum papauer : nift quod in ht^fiudus fiequentior habetur , qui milio non abftmilPs eft . In Euphra^
te caput ,flores'qi mergi refirunt , atq; defcendere ufq^ in mediat noHes , tantumq; abire in altmn , ut ne demiffa quis
demmanu capere flt ,dilucul6 deittderedire ,?T ad diemmagis : fole orienteiam extraundas emergere ,floremc^
fatefacere : quo patefaii6 atnplius infurgere,ut plane ab aqua abflt alte . Aegyptij capita ipfa aceruis putrefaciuntt
cumq; tegumenta putruerint , influmine lauando feparantfiudum , zrflccantes , pinfentesq; panemfaciunt , eoq;
cibo utuntur. Radix loti Corflon appeUata, rotunda eft , cotonei mali amplitudine , cortice nigro, quali nux caflaned
iegitur . Corpus internutn candidum : elixum , affumq; in j^ecimen albuminis uertitur, gratmn cibis : manditur etiant
crudum,fedgratiufdecodtmfeuaqua,feupruna. HadenusdeLotoAegyptiaTheophraftus. Cateritm hanct ^ . tt
crfupradidas Lotif^ecies Serapiofua lingua Handachocham indifferenter nominat . E' cuiusfemine oleum expris dachocha .
mitur Mauritanis ad articulorum dolores expetitum . Ne^- enimfit Handachochie oleum ex uulgaris trifdlij femine,

io ut quidam aberrantes exiflitnatit ,fed ex otnnium Lotorumfemine ,cr€xeo tantum trifi)Iio , quod af^haltiten Greci

uocant . Loti Aegypti£ breuiter meminit Galenm inter alias lotos,libro v i i.fimplicium medicamentorum ,fic Lotus Aegy-
inquiens . Loti Aegypti£ femen in panes qttidem cogitur . Flanta AffiVoV cuyvzsrio! Grece 3 LotUS Aegypti4 Pt" ^^ 9
Latine , Handachocha Arabice ,crLoto d'Egitto Italice app eUatur . Nomina.

Mvglo4>vAAov. MILLEFOLIVM, CAP. CX.

Myriophyllvm, fiuemillefoIium,cauIisefl:tener,fingularis, unicanixusradicetpluri-
niisfolijs,laeuibus,fcenicuIofimJlibus,undenomenaccepit. Caulisflauefcit,uarius,ac uelutiex
indufl:ria deliniatus . nafcitur in paluftribus . Vulnera recentia ab inflammatione uindicat , fi uel ui-
ride,uelficcumexacetooblinatur:prscipitatis inpotucumaqua,&fale datur.

Bb 3 Etsj

57

And.Matthioli Comm.

MYRIOFHYLLON. jMYRIOPHYLLON ALIVD.

MyriophylU
confider.

MYRRHIS.

Myriophylli
uiresex Gai.

Nomina,

Myrrhidis c6
fidetacio .

to

xo

E T s I non defunt , qiti tidint MyriophyUunt , utfuperiui
inStrdtiotis miUefolij commentatione diximus, ejfe uulgure Mil
lefolium, quo omnes p:ij^im utuntur in Italiit;tdmen cim hoc
plurimis cMilibm k radice profiliat , folijs conftet kfocniculo di~
uerfis,ndfcdturq^in pratis er incultis,nonautemin paludu=
bus ,hinc fatisperf^icuum fieri puto ,hos qui ita fentiunt,in
errore uerfari . Equidem legitimum Myriophyllu me inueniffe ,
^ fcepe uidiffe crediderim in uaUis Ananiee paluftribus,unico
tantkm caule , innumeris fvliolis refirto , capiUaceis fcenicuU 40
modo , odore non ingrato . Hkhw plantte hic piiluram damus ,
diamq; appinximus ad nos Vifis miffam ab eruditifimo uiro L«=
ca Ghino , MyriophyUi uires paucis perftrinxit Galenm lib.
VII. fimpUcium medicainentorum, fic inquiens . MyriophyUum
ufqueadeo deficcatori<e eft facultatis , ut uulnera glutinet .

Quod Greci p.\jf ip'4>uAAov , Latini item MyriophyUum , C
MiUefolium aquaticum uocant : Itali ,MiriophiUo ►

Mvgiflf. MYRRHIS,

CAP. CXI.

Myrrhi s fimillimaeftcicuts,cauIe,fo]ijsque:
radixeioblonga, mollis, rotund3,ocloraca,cibo non
infuauis . Quae pota in uino , phalangiorum morfibus
auixiliatur: citmenfl;rua,& partus fecundos,purgat-
queapuerperiofixminas: fubuenit& phthificiscodta
inforbitione. Aiunt quoqueeandcm bisdieterve po-
tam ex uino , in peftilentia falutarem eife , &: ne morbi
contagia fentiantur , obftare ,

G I G N i T V R in quam plurimis ltali£ locisplanta qu£:*
<Lim cicutiefaciem reprtefentans , minor tamen , minimcq; gra=

ueolens

50

lO

xo

90

In Lib. cjuartumDiorcoridis.

veolens, CicttUm nonnuUts uocdtd , qum qmdm cenfent legitimm effc Myrrhim . Sunt deinde, quipro Myrrhide
Angelicm uulgo appellatam uccipiunt . Alij uer6, ut Manardu^, iUud olerisgcnus intelligunt, quod chxrefolium uo
can t . Veruntmen hoc, mco iudicto, nuUis notis Myrrhida rcfirt ,ficutt ncc iUa : tamctfi huius radix a recentioribus
inp ejlilentid miris laudibus commendetur . Quod aittem Angelica nonfit Myrrhis , ex eo euidentifimum ejfe arbi^
tror, quod eifvliafintfatiu£ pajiinace fimilia, non quidc multifida, ucluti cicut£ . C^terumfi Myrrhis in Italia pro=
uenit, nuUafane mihi h.i(lcntts fcfe obtulit pLtnta, qu£ m.-tgis lUi rej^ondcat, quhn hxc, cuius hic effigiem pi^am ex=
hibemus , qu£ quidem longe ab Angelica diffcrt . S ed quoniam angelicae mcntio incidit , ne tam pr£= A ngelics lii-
A N G E L I C A , ftantifiimam plantam filentio prxtereamus, hicfitfius de ea nobis ftona , & ui-

dijfcrendum cfi: . H^c ttaq; planta cubttalcm excedit altitudincm, "' '
caulegeniculato, inani, multis alarum cauis rcferto ifolia profirt
oblonga , per ambitumferrata , in nigrum uircfccntia :flores al^
hos , in umbcUam colurentcs : e quibus femen prodit teniie , len-
tium modo compreffum . Radix eifitbefi craffa raphanimodo,qti£
in plures diuaricatur ramos ,gufiu acris , crfuauiter odorata .

Excalfacit, pariterq; deficcat ordine fecitndo completo, aut ter
tio incipiente . Vroinde apcrit, attcmtat, cr difcutit . Venenis mi=
rifice aditerfatur : quare pefiilentiam arcct haufla , autfiequen=
ter ccmmanfa . Ipfa perfefumpta pituitofos, lcntosq; humores di
gerit . Idem pr£jiat O" radicis decodum . quod etiam celerim ex
jrigore tufiientibus auxiliatur : expcdorat enim cfficacitcr craf=
fam, lentamq; pituitam , Sanantur eodcm ex aqua, aut uino inter^
na uifcerum ulcera, concretusq^fanguis diffoluitur,cr roboratitr
uentricuM . Radix in puluerem trita animi deliquijs , er c£teris
cordis affeilibus opem unice pr^fiat . Valct ad rabioforum,ZT «e
^nenoforum morfus , exterius cum ruta impofita , C" introin cor^
pus affu/mpta. Hincfit, ut recentiores quidamagna opinione hanc
'^^fuis inferant antidotis . Myrrhidi iam fua/s reddamus uires ex Myrrhidis ui
Galeno, qui eax lib. v 1 i.fimplicium medicamentorum , his uerbis '^** «x Gal.
'defcripfit . Myrrhis, quidam myrrham nominant . Radicem habet
odoris iucundi, er dulcem, qu£ menfes mouet , er ea qu£ in thos
race, ac pulmonefunt, expurgat . Itaque exfecundo ordine fue=
>rit excdlfacientium, adiundd quadam partium tenuitate . Mu f's Nomina.
f I j itd Gr£cis, Myrrhis quot^ Ldtinis dicitur : Itdlis,Mirrhide.

MuotyjOf . M Y A G R VM .

cAp. cxir.

M Y A G R o N, aliqui melampyron uocantjherba eft
furculxea: folijs rubisejpallidis, tripedanea:femen o-
leofum, fceno graco fimile . Quod contufum igni torrent, perunftisque uirgis adlucernarum lumi-
40 na utuntur . Hoc pingui, fcabritias corporis Isuigari , atque expoliri conftat .

S c R I B I T KueUius , Myagrum fiequentifiimum nafci in GaUid , eiusq; femine agros bene fubaHos perinde
qudfi napisferi : qitin er fu£ j^ontis interfegetes inuei}iri . Exfemine dutem oleum exprimi dit , quo non dd lumina
tantitm lucernarum ;fed ad ciborum qitoque condimenta pauperes utuntur . Addit id d fuvs Cdmelidm, dut Cdmdmi^
nam uocari. Sed ipfe non equidem RueUio aufim fubfcribere : quandoquidem non pudeatfateri me hdilenus Mydgru
twn uidiffe in Italia , quod Biofcoridis delineationi ref^ondeat. C£term eos haud dubie faUi crediderim , qui pu~
tant, uulgare iUitd aurci colorisfemen, quod aliqui Drodam, DrodeUam dlij , nonnuUi tiero DoreUdm dicunt , legitis-
mum refirre Myagrum . Siquidem hocfiilijs rubiam non £muhtur,fedfylueflrem erucdm , ut qu£ Idcinidtd f^eHen^
tur : necfemen profirtfceno gr£cofimile,fed pdpditeris modo exile , Mydgrifemen, tit tefldttm reliquit Gdlenus
S o libro V 1 i.fimplicium medtcamentorum , pingue efi . Quirefi tunddtur , oleofum quid effundit , quod empldfiicm
uisn obtinet . B.erba, qu£ Gr£cis iJ.vxy§o^, Latinis pariter Myagrum appeUatur : Italis, Midgro .

Myagri coil-
{ideratio.

Quorundam
error.

Myagri uire»
ex Galeno.

NooiiiM.

o'vtt'-yPX. ONAGRA,

CAP. CXIII.

On AGRA, fiueonothera,autonurisfrutex;ft arboris inftar,pr2grandis,amygdalino folio,
fed latiore , lilio non difsimili : flore rofaceo , maaio : radice candida , longa , cum ficcata eft , uinum
olente.nafcitur in montibus. Aqua,in quaradiimaduerit,inpotudata,feras mitigat,& cicures
facit . ilJitu quoque tetra ulcera mulcet .

T A M E T s I memori£ prodiderit Theophrdftus Ib.ix. cap. xxi.de pldntdrum hiftorid , Oenothera rddif Onagrscon-
ccm e uino potm mitiores, hikriores^ mores coiicilian; nuUum tmen, qui eum tnihi oiiender€t}hd(i^i"<f UcuitreA fideratio.

ferire.

57

And. Matthioli Comm.

CIRSrVM.

OnagrxuireJ
es Gaieno .

Notnina.

Cirlij confi-
deracio.

ASTER ATTICVS*

Nomina*

.ttitinc'/!

ra

ra

perire, quanuis di mitigunddm omnium dmmaliumfiritdtem,ne
dum hominum quorundum , effet optimum , utilifiimumq; reme=
dium. Cieterum ad mefcripjit chrtfiimui medicus Lucm Ghinui
IorocorneUenfis,fjepiu5 ex Apennino in uiridarium fuum tran.
jluliffe pUntam homine proceriorem :f6lijs dmygdulie , maioris.
bus tamen :flore rhododendri :femine perqudm minuto , exili=-
bus teretibusqijiliquii contento, moUi dc cdndidd Unugine obuo^
luto : radice fubdlbidd, longd,fubter humum repente . Quisfd^
ne omni ex pdrte Onagrdm refirre uidetur, etflipfe quoque pro
certo non dufit afferere, hanc legitimdm effe Onagrdm, cum hd
iienus experientid compertum non hdbeat, an huiui rddixficcn,
uinwm redoleat, mitigetq^ fvrds dqud, in qud maduerit , pota , ut
Biofcorides tefidtur . Ondgr£ meminit Galenus libro v 1 1 1 .
fimplicium medicdmentorum, ubific inquit . Onagron, aut onoa
therd, dut onothurii, huius rddix drefddd uinofum quidddm re=
dolet :fed cr uini mdxime facultdtis eft . Qu£ o va'-y j oc Gr<es
ce, Ondgra item,fiue Oenagra Latine dicitur*

Kl'ffflov. CIRSIVM. CAP. CXIIII.

C I R s I V M , caulis eft tener , duorum cubitorum,
triangulo fimilis -.ab imo foliola ,rofajfpeciem referen
tia : anguli fpinofi , per interualla molles ; folia buglof-
fo fimilia, longiora, fubcandida, modice hirfuta, parti-
bus extremis aculeata : cacumen caulis orbicul3tum,hi-
fpidum : in quo capitula in fummo purpurea , qux fol-
uuntur in lanugines. Radicem huius loco laboranti ad-
alligatam, dolores uaricum fedare Andreas fcripfir.

Credidere recentiores qulm plurimi rei herhds. ' °
rii£ periti , nilaliud effe Cirfium, quhn uulgdre Bugloffm. Sei
mihi pUne h£c fententia , pdce eorum dixerim , refeUendd poa
tiui,qudmprobdndduidetur : quod Bugloffo cdulis tridngului
noninflt ,fedrotundus : quod dbimo folioU per dmbitum acu^
led\a rof£ f^eciem non referant ,fed longa , O" continua pros
deant:qu6ddeniqi Bugloffo floresnon euanefcant in pappos ,
fedUnguefcentes integridecidant,reli^oin fbUiculis femine,
Pldiitam , quam proculdubio Cirftum referre putamus , nuper
Vifis dd me mifit cUrifiimus medicus "Lucm Ghinus, cuius etiam
hlc jiguram damus . Nafcitur, ut ipfefcribit, in uliginofis locis . ^"
Erf, meo quidem iudicio, Cirfto maxime adftipuUri deprehendi=.
tur. Cirsijnufqudm,quodlegerim,memineruntin ^mpliciunt
cerfu Gdlenus , er Pdulus . Id £que Kif ffiov Gr£ca uoce t
dtq^icLdtinaCirftumappeUatur.

AVhjwtIiKoV. ASTER ATTICVS.
CAP. CXV.

A s T E R Atticus cauliculus lignofus , florem in ca-
cumine habens purpurcum Iuteumve,per ambitum di- ^^
uifum, anthemidis modo, capitulum, foliolis ftellx mo
do ndiatis : quae autem caulem ambiunt folia, oblonga
funtachirfuta. Feruentiftomacho,oculoruminf]am
matbnibus,procidu£efedi,ac inguinibusiJlitu auxi-
liatu: . Tradunt purpureum florem, fi ex aqua bibatur,
angiiis,&pueriscomitiaIe malum fentientibus,opi-
tulari . Inguinum inflammationi recentem illinire con
ueni-v. Si aridus flos finiftra dolentis manu decerpatur,
2c in^uinibus adligetur , dolore liberat .

ASTER

so

In Lib. quartum Diofcoriclis. .jy^

A s T E R Atticus^cluiZT^BtibonionMccjlnojlriilngumliSydicitur^fibiAtticinomencifcitdtyquo
fiicnfi agrofrequentior, qtLm <xlibi proueni.(t . Bttbonion ttero, cr Inguinalis difta cfl hcrba., qtiod bubontm,fiue in^
guiniim pricciputim Jit rcmedium . Afleris porro dppclUtiottem uccepit, quoniam citis cdpitulu, in qtiibtis flores chd=
m£m.tli influr emicunt, per ambitum diuifafl>lioliiflcU.e modo radiata ll>c^antur . Vlanta cfl hodic non paticis cogni
td . Nafcitiir in a^cris, inctdtis, O" conualUbus . Banc Scrapio (ut libro tertio in eryiigij mentionc prodidimus) cum
lEringio confudijfc deprehcndittir,florumfimilittidincfalfi(i , qtii in utraq; plantaflcllvfiguram pr^fe firunt . C£=
tertm non cfl pr£tcretindum , quod itonnulli Diofcoridis codices rcpcriuntur , in qtdbus hoc capitc pltira leguntur ,
quamfuprafint reddita . qua- qiioniam u dodifimis tiiris Diofcoridt accrcuijfc compcrtafiint ; idco nos quoq; ea,ut=
fote adieiiitia omiflmtts . Qu6d autcm adfcttitiaflnt, teflimonio effe poffunt Galcnus, Oribafius,Vdulus,cr Scrapio,
t o in qtiorum libri^ tUa, qu.t redundant, nufquam kguntur , ctfi reliqua , utfolent , bonafidc refcrant . In cuiusdam td=
men Apuleij libcUo de plaittarum hiflorta c^ uiribasfcripto, ttonnuUd h.tbentur capite de Aflerc A ttico, qu£ indcfa
tile, quoiflre eaiem effe uidcantur, huc adiedafunt :fic cnim tterba iUafonant . Stellarum radij no^tbus coUucent :
^uare qui naturamflirpis ignorant, inane fimuldcrtmfe uiderc ptitant . Keperitur a pdfloribus pecttdum . Aflera
Atticum a Virgilio quoque celebratumfuijfc cxiflimo lib, 1 1 1 1 . Georgicorum , ubiAmeUum, qucnt florcm ita ab a=
gricolis uocari ait ^herbamcj; m^iefcripfit. liquoi fuii luciikntiflimii citrminibm apertc tcflatumrcliquit ,ium
itttcecinit,

Bfl etidmflos in prdtis , cui tiomen AmcUo
¥ccercdgricol£,faciIisqu£rcntibiisherba:
J>ianque tino ingcntcm toUit ie ccj^itc fyludm .
Aureiis ipfc ,fci infiilijs, qu£ plurimd circim
Iuniimtur,tiiol£fubIucctpurpurdnigr£.
S£pe dcum nexis ornat£ torquibus ar£ .
A^erinorefapor:ionfisinuaUibusiUim
Taflores,crcuruakgiintpropeflumindM.eU£,
Afleris Attici recens herba ( ut CrateuM tradit ) cim dxungi£ fenio tufa rabiofi canis morfibui ittiliter imponitur .
Turgentidguttura difcutit, er incenfaferpentesfugat. Huius meminit Gaknu^ libro v i . fimpltcium medicameiif
torum , tibi eius uires retulit his uerbis . Afler Atticus, alij bubonium uocant ,nonob id tdtittm quod iUitum,fed etia
quod fuj^enfum bubonds faitdre creditur . Hdbet quidddmetidin digerens ,hdbet uero nonminime ZT refrigerdm
quidddm, dc reprimens, ddeo ut mifl^fitfdcultdtis, uti rofa : uerum id non diHringit . hdHentis Gdlenus. Sei quos.
niam AtticaflelU mihi in mcntem redegit StelUriam recentioribus uttlgo uocatdm, ckmzr ipfd uiribus non uulgari^i

bwsfit pr£iitd, edm minime fikntio diflimuldnddin duximus . Efl
igitur sTELLARiA, qudm dlijVeiemleonis ,dltj Alchi=
miUdm uocdnt,pldntd,qu£ ut plurimkm in montibus prouenit,pr£
fertim in pratis,fl)lijs malu£ flrme fimilibm, iurioribus tmen,ZT
crijj^ioribus, angulis oHo iiflinilis, prominentioribus, er per am
bitum ferratis, aieo ut Idtius dpertaflelUformam reflranti Cdu~
lis ei tenuis,femicubitdlis, a quo plures exeunt ramuli, in quormn
fummoflores emicantfubpaUiii, tenues,fleUdrum effigie. Rrfcfts
ce nititur,qu£ crdfitudine digitum £qudt,et longitudine pdlmum
excedit . Erumpit h£c M.dio menfe,lunio uerofloret. BfficdX efl
potafdndndis nonfoUm internis uifQcrtm uulneribus ,fei er fi-
iiuofis ulceribus : quinetiam extrinfccd uulneraglutindt. Expetia
tur Germanis chirurgicis,mirisq; Iduiibus cekbratur.quippe qui
eam ftlici fucceffu uulnerdrvjs potionibus ddmifccdnt. Arii£ puU
uis infui ipfius iecoilo, dut cum dqud eiusflilldtitiafumptus,ente
rocelis medetur . Datur iiem puluis exuino, aut iure cochkaris
menfura, quiniecim aut uiginti iiebus, mulieribus , qutbus aicm-
ptdfit concipiendifacultdi a, nimid uteri humidit4te,qu£ iniedum
femen contineri prohibet . Stillatitia eius aqua epota , tum etiam
in uuludm inditd, dlba mulierum profluuid mirifice fiflit : adeo ut
eius quoq; diutind inieftione corrupt£ db incorruptis uix dignofci
pofint , reiiriilis mirum in modumfoemineis locis : quod tum cele
rius , tum efficdcius pr£fldtur,fi in eiui iecoilo infiieant . Qki/»
er laxdA procidentesqi mulierum mammas contrahit, et iuroifos
liia^q; efficit,fi lintea in eius decodo , dutfliUatitia aqua intinHti
mdmmvsf£pim imponantur, iiutiuic^ importentur, pr^fertim hy
pociflide , equifeto ,flypteria ,ficci/s'c^ rofis ddmiflis . Vlantd ,
qu£ Gr£cis olsH^ dTTiKos Ldtinis item Afler dtiicus nominds
tur : Arabibiii, Aflaratico : ltaIi/s,Afler attico : Germanis,Stern
hraut : GaUis, A^ergoutte mineur .

1 ffos-ifov

Afteris Atti-
ci connd.

SeMpionis er
ratum.

Amenus Vir
g'1'J-

AfterisAttici
uires ex Gal.

30

STELLARIA.

40 ^

50

Stellaria hi-
Aocia, & ui-
res.

Nomina.

J74

And. Matthioli Comm .

Iffos-uoov. ISOPYRVM.

CAP. CXVI.

Nomina.

IsoPYRON aliqui phafiolonob fimilitudinem vocant,quoniam foliiim,quod eft anifbfi-
mjle, inpampinostorquetnr : capitulafunt in fummo caule,tenuia, plcna feminis,me!anthij gu->
ftum imitantis . Contra tursim , & csrtera necloris vitia, femen ex aqua mulfa bibitur : hepaticis , &

fanguinem excreantibus viilc .

H A c T, E N V s , ut ingcnue fdtedr ,mihit7oii contigit uerum Ifopyrum inucnire ,ncq; ab aliquo comperttm
uidere . non tamcn ncgiucrim , quin illud nafcdtur in 1 tcdid . Qa<ire fi hac noftru tetute nohis nonfefe offeret , id po=- * ®
y?cr/-5 inquircndwm relinqucmus, quifvrtaffc diUgentius in hxcfiudid incumbent, ut earmn rerum, qux nos latent,uU
quando exudam cognitioncm dffequantur . Quod Grtcci itioTTV^ov , Latini ctimn Ifopyrum uocetnt. !

hV7ro^($vec\iv. VIOLA PVRPVREA.

CAP. CXVII.

V I o L A purpurea folium habet hedera minus , tenuius , ac nigrius , nec multo difsimile : cauliir
culus a radice medius prodit , in quo flofculus fuauifsime olens , purpureus . opacis , & afperis nafci-
tur. Refrigerandi naturam habet.Foliaperfe,& expalentaillinunturaptifsimeftomachoaeftuan-
ti,&oculoruminflammationibus,fediqueprocidenti. - .n-!'.!:'l

ap

VIOLA PVRPVREA.

I A C E A.

lUV.ilt S?»

So

Viola; purpu S V N T inViokrKm genere non modo purpure£,fed etim cdndid<e,frigidis er uliginofis locis nufcentes,pror=

reac canfide - fui tmen inodora , de quibm nihil, quod extet , mcmori<e prodidit Diofcorides . Uie numerofje proueniunt in Ami=

ratio . „i^,jfi agrofupra Tridentum, ubi menfe Aprili uded copiosc florent, utji longe prof^iciMur, oculosfuU.mt, cr ex^

tenfx lintca uideantur . Alij pratereafiores per nefutem Maio, er lunio menfibus uifuntur fuperne purpurei, in mc^

dio candidi, infrriui uero lutei,forma purpureds uiolas refercntes , afpedugratif^imo , cion tamcn nullo cr ipft com^

mendentur odore . Prodcunt hi ex quadam planta, cui primo exortufolia infunt rotundd, per ambitumferrata , qu£

tamen per incrementum in longitudinem dcfcifcunt. Conflat hnec caulibus tnangularibm, quadantcmafiriatis^cr in=

tui concauis, quibus paribus interuaUis gcnicula fupcremincnt, c quorum concauo ramufculi cxoriuntur, quibu^flo^

Licea. resdependent. Vocanthancnonnulli i a c e a m . Ver«;» a^ihceciUa fitlacca,quamad intcflinorum rantices

magnifaciunt recentiorum quidm} nondumfatis compcrtum babco , Qjianquam non dcfunt , qui affirmcnt, hanc cffc

de

InLib. cjuartumDiofcoridis. jyj

de quu modofermo cfl , emcf; fymphyti f-fculutibus poUcre . qucmadmodum ctkmfunt , qui cundcm £gre lpiranti=

bii^ , cr puhnomm infimm^tiQnibus , non obfcure opcmferre tradint : quin cr fcabiem fanare , cr aetera cutis ui=

tiu delcre . VioUrum purpureariimfucultutes cxquifitc dcfcripfit Mcfucs interfimpliciafolucntia , unde h£c dc= Violarum ui

cerpfimus . Violx tcmpcratum, conueniensq; funt mcdicamcntum, quo immutantur mal£ humorum qualitates, er na ''** ^^ Mefue.

tura eorumfoluitur . Pr.eftruntur qu£ primo ucrcflorcnt,folii ardorcm, qni uim refoluit , minime expert£, nec im=

bnbus dilut£ . Viol-e rcfi-igcr.tnt, & humciiant ordine primo, cim tamcii ficc£ minus rcfiigcrcnt , er minus hime^

Hent . Kcccittibus qu£d.im incR humiditas, qu£ obtundit caliditatem , a qua potior cfi uis . Ciuapropterficcata hu^

miditatc, qu£ infuperficie contmetur, gufiu am.tritudo dcprehcnditur, qu£ a calido pro^enit , qui prius fub hiimido

delitefcebat . Q«o/2t, ttt exiccat£ magis calid£ , minusq; humid£ habeantur . }ium!dit.is , qu£ fupcrftua recentibus

» o ineft, aliium emotlicndo cict : ucrum arcfad£ , deic6:ori£ funt facultatts , iion quod cmoUiant ,fcd quod diffoliant .
Viol£ infummafoporiftr^funt , rcfi-igcrant, calidos dqlores mulcent , inflammationcs extinguunt , leniunt , crfoU
mnt . Earwnfuccus , (yfyrupus ex cofadm uentrem kniunt . Macermtur in aceto , qu6d uaientius ardenttfiimis
conftrantfibribus . fit ex uiolis oleum, ijs in eo diutius maceratis : c£terii tamen pr^ftat , quod cx immaturis oliuis,
aut ex dulcibus amygd.dis exprimitur. VioU bilem edupunt, eiuiq;firuorcm mitig.tnt . Confirunt capitis doloribus,
qtios caliditds excitauerit :fomnum concili.int : peiloris, er afper£ arteriis fcabrttiem leniunt : mcdcnturci; anginis ,
cr columeU£ uitijs : pr£cipuo autcm auxiliofunt pcdoris, cr lateris inflammationibus : fitimq; .ircent . A t qu^fic^
c£funt, iecoris obftruHioncs rcfcrant , inftmmationcs difcutiitnt , cr morbo regio hborantibus opitulantitr . Ha^
Henus de ttioUs M.cfites . Varant hac atate e uiolarum rccentium dtluto, quo pluries uioU fucrint macerat£, deie^ Sy rupus uio-
dorium Syrupum, quemadmodum cr ex rofis rofaceum, quo deijciend£ alui gratia recentiores medici in pleuritide '^'^^"'*

» o tititntur, uncia^ quaternas , ucl quinas exhibentes . Violartm uires tradidit Galenus libro v i . fimplicium medica^ Violarum ui-
mentorum,fic inquicns . VioU folia aqueam. cr fubfrigidamfubftantiam fuperantem pofiident : proinde twm perfe, ^^^ ^" '
tum cum polenta iUita calidM pljlcgmonas mitigant . Imponuntur cr ori uentriculi ^ftuanti, cr oculis . h£c Gajenus.
Ex qtnbiis .tbttnde palam cft non nouiffi Galenam,ficuti cr c£teros ueteres, Violas deiedoriaftcitltate citra noxam
prxditas effe . Viola nigra, cr Viola ptirpurcafic Latinii diila, Gr£cis 'lov fjiAxv , er iov 7^o^(pv^o\lv uocatur : Nomina.
Arabibu4, Senejfigi, Sonofi-tg,fiue Benefifigi : Italis, Viola porporea, O" Vioh mammola : Germanis,tA(rtzen uio
len : llif^anis, Violeta : GaUis, Violetes, Violes de martZ} O" Carefme ,

KdKxAloc. CACALIA. CAP. CXVIII.

fo Cacalia, qusleonticeuocatur,foIiafertmagna,alba:equibusmediuscaulisemicat,recl:uSy^
albus;floremferens robori,autoIeE fimilem. nafciturin montibus. Radix inuino madefafta,
uttragacantha,delinftuautmanducatuperfetufsibus,fcabritijsarteris,medetur. .Grana,qu£poft
excuflum florem innafcuntur, trita & cum cerato illita, faciem erugant, & cutem extendunt.

Cacalia, Vliniolihroy.-x.v.cap.xi.authore,uocdturfemenmargaritisminutiifimile,dependensinter Cacaliacon-
fbliagrandia,vimontibKS fire.itdPliniui . Sednon proptereamthiha{lenuscontigit Cdcaliamreperireinltaliat "°*""°'
etfi eam diu qu^fiuerim in montibus . C£terkm herbam Cdcali£ fimilem teflaturfe pluries uidiffe in Apennini Atpis.
bus Lucts Ghinus Forocorneltenfis medicus rei herbari£ diligentifiimws inquifitor,folio tufiihginis , maiore tdmen ,
aueyfa parte candidiore, minusq; per ambitum angulofiore : caule palmi altitudine , reHo ,fubcandido : in cuitts ca^
4 o cumineftores exeiint panicuUfaciem refirentes, mufcofi, oliu£ inftar . Ildnc ipfe CdcdUamfuj^icdtur . Bquidem hu
i(« uiri iudiciofacile dufi.mfubfcribere, quod is infimpUcium cognitione diUgenter uerfdtusfit, atq; inter Itdtos inett
maxime pr^fiet . Cdcaltam cancanon uocauit Gdlenus libro v 1 1 . fimplicium medicamentorum,ubi eiui uires red» CacaliB uires
didit his uerbii . Cancani radixfacukatem habet mordacitatis expertem , cr modice exiccantem : effentiam craffam, *^ Galeno.
C empla^icam . Qjiaproptcr macerata uino, flcut tragacantha , <y tindd drteriie dj^eritdtes fdUdt : nec minus , fi
quis edm commandat . s uccus eius defluens prodeft drteri£,fimiliter ut gtycyrrhizd • K«K.otAi'«. itd Gnece , ut es Nomina.
tiam Cdcdlia Latine dicitur ,

Bomov. BVNIVM. CAP. CXIX.

fo BvNioN caulem edit quadrangulum , procerum , digiti crafsitudine : in quo ramuH minutis
folijs , ac floribus fcatent : folia proxime radicem , apio fimilia , longe tenuiora , coriandrinis proxi-
ma : flores anethi : femen odoratum , hyofcyamo minus . Vrinam ciet, excalfacit, lecundas euocat:

■ lieni, veficas , renibus utile . Tam humidi, quim ficci , exprefsiq; fqcci caulibus, folijs , radicibusque,
ufus inualuit ex aqua mulfa .

U<Jiv^ojiovvlov . PSEVDOBVNIVM. CAP. CXX.

PsEvD OEVNioN palmi altitudinc fruticat in Creta,folia,ramulosque napj ferens,acri gu-
flu . Tormina , atque ftranguriam , laterumque dolores fanant quaterni rami eius poti in aqua : il-
liti quoque cum fale, & uino tepentes ,ftrumas difcutiunt.

BVNIVMj

T7^

And. Matthioli Comm.

Bunii coufi» B V N I V M , quod nojlri Napwmfyluejlrem uocdtit , Vlinius uidctur pofteritatis memorice prodidijjc tik xx.

deratio. cup.iiii.ubidcnapisitdfcriptumreliquit . 'Haporumdutis diffcrcntidi o^inmcdicinaGriSci feruant.AnguloJis

fvliorum caulibmflorentis, CT' quod Bunion uocant, purgationibus fccminarum , cr ucfic£, cr urinne utile deco^um,

potum ex aqua mulfa, uelfucci drachma . Semen dyfentericis tofium , tritumq; in aqua calida e cyathis quatuor :fcd

urinam inhibct,fi non liiiifcmen un.i bibatur . Altcramgenus liuniada appellant, cr raphano, er rapofimile . Semi^^

nis prxclari contra ucncnx : ob id O" in antidotis utuntur iUo . h£c Flinius . Bx cuiusfane uerbis paUmfieri arbitror,

cam nobis plantam effe Bttnium, qu£ Napiimfylueftrcm riira in Hctruria appeUant . Nafcitur h£c incultofolo ,fl-ix

gido pr£cipue traHu . Verum Pfeudobunium, quod Gr£ci uocant, no nduni mihi in Italia compertum cji. Quod nuU

li mirum uideri dcbet : lum quod pLtnta h£cfi-uticet in Crcta, ut Biofcoridcs tcfiatur, uidctur potius Cretenfium pra

pria, qudm aliarum gcntium . Bunium, ut Plinius tradit , antidotis admifcctur : quare er in ipfa Andromachi theria^ » o

Bunii uii-es caBuniumcxpctitur . Vtriusque uircs fxne paucis tradidit Galenus lib. vi.fimplicium medicamcntorum^jicin»

es Galeno . qaicns . Bunium , alij ardicon , adco excalfacit , ut zr urinam moueat , cr menfcs prouocct . Sedcr Pfeudobunium

Nomina. adjjmilis ilU caliditatis eft . Quod Gr£ci ^omov, Latinifimiliter Bunium uocant : Itali, Nauonefaluatico, Quoi

uero tUif^-ivSojZovvm^hi Pfcudobunium, er Buniofalfo .

X«{^x/KlOJor. CHAMAECISSVS. CAP. CXXI.

Chamaecissos folioefl:heder3e,tenuiore,longiore:ramuIisaradicequinisfenisvc,do-
drantalibus ,foliofis : flore uiol^ albx fimili, candidiore,ac tenuiore, gufl:u fupra modum amaro : ra-
dice tenui,candida, inutili.nafciturincultis . Bibuntconuenientifsimeifchiadicifolia,tribuso- ao
bolisinaqus cyathis tribus,tricenisjquadragenisve diebus^eodcm potamodo,fenisautfeptenis
diebus , regium morbum purgant .

Chamicifsi Credidit 'Leondrdus Tuchfim, medicui £tdtis nofira celebris, infuo deftirpium hiftoria commentariot

confider. jjj^j/ dijjvrre Cham£cilfum ab ea uulgaris notiti£ planta, quam, utfupcrius libro tcrtio in Afclcpiadis mentione dixi=

mus, herbariorum uulgus Hederam terrcftrem nominat. Sed cur cius fententiam comprobem, fane non habeo . Siqui^i

dem uulgaris hedera terreflris folio conft.it rotundo, quadantenus fcrrato : caulibus,uel potiusfuniculis uitilium mo

do longis , humi longo tradu repentibus . Cham£ciffm ucro Diofcoridi fvlijs eft hcder£ , tcnuioribus , longioribus :

ramulis a radice quinis fenisue , dodrantalibus,jx)liofisqi . Adde quod Cham£ciJiiflorcs uioU alb£ fimiles facit Dio^

fcorides , ac etiam candidiores . Sed terreftris hedcra florcm profcrt puftUum , in candido purpurafcentem . Quibus 3 «>

utique rationibus ducor, ut putem, hdnc herbdm non effe Chdm£ciffum,qu6d notis interfe plurimhm pugndre depre=

hendantur . His etidm acccdit , quod Chdm£ciffos {fi Plinio credimus lib. x x 1 1 1 1 . cdp. x v.)fpicata cft tritici mo=.

do : er cimfloret, exiftimari poteft dlba uiola . KueUius hanc in GaUia nafcifcribit . S cd eam aliam cffe a Cham£cifr

fo hic rcpr£fentato perfpicuum eft : ea enim , qu£ Plinius rcjirt , k Diofcoride diffentiunt , quem nuUam j^icarum

mentionemfeciffe conftat . Equidem, ut ingenue fdtedr , ntiUdm hadcnus in Italia herbamcompcri , quam legitimm

Chamxcifsi effe Cham£ciffum aufim dffirmare . Deuiribus Cham£cijSibreuiterdijferuitGalenuslibro v iii. fimpliciummei^

nires ex Gal. dicamentorum:, ubific inquit . Cham£ciftiflos, cimfit admodum amarus , iecur obftrudionc libcrat . Sunt cr qui if~

Nomina. chiddicis ipfumcxhibeant . B.£c planta ut Gr£cis 'xac^cuitmos , ita etiam Latinis Cham^ciffus nuncupatur.

■ . ,.v ■...;.'..■■

Xotf^ouAtuJtH. CHAMAELEVCE. CAP. CXXH. 49:

Ch AMAELEVCE lumborum dolotibus propitiaefl:.herbauirens,incuruis folijs , furcuhV
que : flore rofaceo .

Cham^leuces S A N e' quam paucis Chdm^leuces hiftoriam perftrinxit Diofcorides . quare difficiUime quidem decernipoteft,

confid. qii£nam in umuerfo plantarum genere Cfum^leucen rcfirat . C£terim fnc filcntio non dij^imulandum puto , quod

non defunt codices ( ut M.arceUui er Kuellius Diofcoridis interprctes aiunt ) in quibus non x,ap-ouA6''K.H ,fed x*=

p.0U7rfl.'KH legitur . Alteram quidem ledionem nos quoque magis probamus , tum quod in nothis Diofcoridn nomen^

claturis Cham^leuce ntl aliudftt quam tuftilago , quemadmodum zr apud Plinium libro x x 1 1 1 1. cap. x v. ubi cdm

Fdrrdnum fiue Idrfugium uocdri tradit : tum etiam quod eodem loco Plinius idem ftre fcripferit de chamxpcuce , $0

quod de cham^leuce in hoc capite fcriptum reperitur . Qnod haud dubie oftcndit , huius capitis initio mendum fubcf=-

fe . Et certefacilis dc lubricus potuit ejfe librdriorum lapfus, ut qui unius tantim liter£ mutatione xotp-cit A A-hh pro

yxiMfs^&lKHfcripferint . Porro Plinius cl}am£peucen folijs laricis fimilcm reddidit . mihi tdmcn ea uidetur potius

pice£fiilijs afiimilanda, fi in compoftto plant£ nomine uolumus rcde poficrioris uocis fignificatum f^cilare : nam pis

Cham^Ieuces cea ■z^ivKV, larix ucro Aaj »f item Gr£ce dicitur . Chamdeuce , ut autfior cft Galcnus Itb. v 1 1 i.fimplicium mc^

uires ex Gal. dicamcutorum , calid£ eftfacultatis tertio quodammodo ordine,ficc£ primo . Erf Grsce x.°'-^i>^h^M , Latiiie

Nomina. j^^jjj chmieleuce, o" Chantiepeuce uocatur .

Bou-yA<307oii .

In Lib. quartum Diofcondis . jyy

BVGLOSSVM, BORRAGO.

BVGLOSSVM VVLGARE.

to

so

fo

Bo.vyAaOSOV c BVGLOSSVM, LINGVA BVBVLA,
CAP. CXXHI.

BvGLOssvM nafciturincampeftribuSj&fabulofis.IuHomenfecoIIigitur. Alunteam,quaB

tresthyrfosemittit,cumfemine,&radicctritam,potamque contra tertianos horrores prodefle:

cjuas quatuor , ad quartanos : ea in uino decoquitiir . Herbam abfcefsibus utilem effe uolunt . Verba-

fcofimiIeeft,foliuminterrafparfumjnigriuSjafperura,bubulas imitanslinguas. Quodinuinum

40 deiedum, animi voluptatcs auget.

Q_v 1 diligetiter Bughjii hifioridm sxpendunt, omites herhdm Borraginem mlgo uoatUm, in Tiortis,aUjsq; los Buglofsi con
cis nafcentem, potiurlegitimum ejfe Bugloffum cenfent, qum itUm, qutc Buglofjd uulgo nominutur, cuius in ojficinii fideratio .
commums eft ufus . Qttorum equidem iudicio non dttbitduerim fubfcribere .ftquidem Borrago di^ufoUjs eft in uni=
uerfm uerbdfcoftmilibm, nigrioribus tmen,^ aj^erioribus : quibus etiam hcecfymphytum alterum £mulatur,quoi
foliibuglojfoproximaftrre fuperiusprodiditDiofcorides . Addepraterea ,qu6d fblia Borraginis interram pros
cumbunt , ZT bubulas linguiu tumfbrma, tum af^eritate imitantur, Contra qu£ Buglofti nomenftbifalso uendicauid
folia habet longa, echioftmilia , non ufqueadeo lata , ut bubulas refirant linguas , minuiq^ humi depreffa , quie potius
e totofirme cefpitefurfum afj^iciunt, nec aliqua ex parte uerbafcm, autfymphytum alterum reprtefentant . No« 06
S o id tamen negare auferim, quin uulgare Bugloffum in campeftribus nafcens , ijfdem cum Borragine polleat uiribus :
quandoquidem eadem utriufque af^eritas , idemqifapor guftui manifeftum prcebent eiufdemfacultatis indicitm. Atq^
facic non multim difiderc ea inuenias,fiiUudgenus f^eiies , quod hodie in hortis feritur ex Uij^anijs aUatum : hoc
enim etft uerbafcm adeo addmufiim non repr^fentet , quemadmodum Borrago ^fbliorum tamen effigie bubuloi limi
guoi maximi imitatur . Sed quoquomodo h£cfe res habeat , concedamfacile Borraginem , er uulgarem Bugloffam
cr f^ecie, ^furma interfe differre : attamen crediderim alteram ad alterim uires proxime accedere,z^ ft non e£s.
dem utrifque, ftmiUimM tamen ineffe . C<£terum non defunt, qui his rationibus negledis afferant uulgare Bugloffum
'Echij omninogenus effe , quod iUud omnibus notis refirre putent. Alij uerofunt, qui idem Bugloffum Cirftum exifti^
tnant . Verim nos aliud i uulgari Bugloffo cr echim , er cirftm effe cenfemus , ut abunde fuis locis docuimm . p \ r-i

Qadi infuper Borragofacileftt legitimum Bugloffum, Auicennx teftimonio comprobari potcft, qui libro ii.fui ft-r^ptio^^ui-
canonis itafcribit . Lingua bouk eft herba lata, habensfoliaftcut almaru , GT ad tailm af^era , er rami eius af^eri , cenns.
ficut pedes locuftarum . Oportet auiem, ut iHa adminifiretur,quce eft in Corafcem 3 craffa ha,bensfvlia,fuper quorv.m

Cc facicm

T7

8

And.Matthioli Comm.

Buolofsiui-
res ex Oal.

Nomina.

xa

facietn funt pundi , quiefunt radiccs f^inarum , er pilorum exeuntium ab ea . QuikK notis adeo euidenter noftram
Borragiiicm exprcfit Auicenna , ut ncmo non intclligat, hanc effc Linguam bubuhm . Eura pr^ter morcm dcfcri^
pfit Auiccnna , quvdfuo quoque tcmpore non dccffcnt , qui ucri T.uglcfiloco aliam quandamfuhftitucrent pkntatttt
ut apertc cius uc rba declarant , dumfubdit . Quce autem in hac terra repcritur , cr qua utuntur mcdici , plurimum
eiui cftgeniK abnaru , onon eft hngua bouis , cr ncque confrt , ut iuuamentum illius efi . had:enm Auicenna . Hi^
omnibus illud dcnique acccdit , quod apud Apulcium in eo libcUo , qui dc herbarum mcdicamimbui infcribitur , inue=
nio Buglolfm L luan ii Corragmcm nuncupari prioris tantian litcrce mutatione , qucd cordis affeilibus quam maxi=-
me opituletur . Qu^fane omina , mfallor , clurifimc oftcndunt, Borraginem cjfe uerum ac lcgitimum Bugloffum.
Bc cuius uiribus diffcrcns Galenus libro v 1 1 .fintpliciam medicamentorum ,fic inquit . Bugloffum humid£ cali=
diek tcmpcrici cft . Itaquc uiim inicilum , htitix ac hdaritatv; caufa cffc crcditum cft . Sed cr ijs , qui ob faucium
affieritatcm lufiunt , codum in mclicrato conucnit . Berba , qutc Grxci^ Jicvyhaayov , Latinis itcm Bugloffum

er Lingua Bubula nominatur : Arabibus, LiW
C Y N O G L O S S V M . fen althaur ,feu Lefan atthaur : Italis , Bors.

ragine : Germanis, Burretfch : Uif^anis,Bor~
raiu, Z7 Borraienes : GaUi^, Borrache,

KiiVo-yAfflOJov. CYNOGLOSSVM.

CAP, cxxini.

Cynoglosson folialatifoliae la
plantaginis habet,arftiora ,minora,Ia-
nuginofa : caule vacat , & humi fter-
nitur . prouenit in fabuletis. Folia cum
fuillo adipe iieteri , medentur morfi-
bus canum, alopecijs, & ambuftis .
Emollit aluum , decoftum hcrbs ex
uinopotum.

Cyno^Iofsi
confider.

CYNOGLOSSVM VVLG,

Plinii lapfus .

Legitimvm Cynogloffum , quod ,
Diofcoride tefle,nequec4uIem,ncqueflores, i".
nequefemeng!gnit,pIuriesnon mod6uidimui;fcd etiam legi-
mus Kom£ pofl Adriani molem infabulofis quibufdam locis ena
tum . Hoc d uulgari Cynogloffo , quo pafiim officina: utuntur ,
perquam longc diftat: quippe quod in radiantisfolis moremfblitt
ftrt,fuppinguia , tenui lanugine albicantia, humtftrata, cr cau-
le perpetuo uiduum cft . lUa uero planta , qu£ Cynoglofi ufum
omnibus pr^fldt , plurimos emittit caules , cubitof^pius longios
res , adnatis tn cacumine ramis : quibus flores infunt purpureiy
echio fimiles : e quibus deinde qu£dam paru£ prodeunt lapp£ ,
nofine magno naturx artificio fail£,qu£ contadu ueftibm pers- .t-Q
tinaciter adh^rent . Meminit CynoglofiPlinius libro x x v.
cap.Yi II. his uerbis . lungitur cr Cynogloffos caninax imitans
lingUM , topiarijs operibus gratifima . Aiuntq^ qu£ tres thyrfos
feminis cmittat, eius radicc potam ex aqua ad tertiauM prodcffe:
qu£ quatuor , ad quartanas.Lfto' alia Jimilis ei, qux ftrat
lappas minutas . h£c Vlinius . Ex qutbusfatis perfpicuum cffe pu
to, quod neutrum Cynogloft genus a Vlinio tradttum , Diofcoris
dw Cynogloffo reffiondet. siquidem primu Viinio caules uel thyr
fos edit adeo ftexilcs ,utij topiarijs operibus maxime conueniat.
Hiofcoridi uero plata eft fine caule, qu£ humifternitur . ut hinc $ o
apertifime conftet,hanc opcri topiario, ut aliquid conucfttat ucl
contexat, prorfus incpt.i effe . Adde quod Diofcoridi CynogIof=-
fum medetur canum morfibus , alopecijs , cr ambiiftis : qutnetia
dluim emoUit . Plinio autcm ad tcrtianas tantitm , cr quartanoi
prodeft . Id quod de Bugloffo inteUigitur, utfuperiort capite te=-
flatur Diofcorides. Uinc itaque palam fieri arbitror, Buglof-
fi hiftoriam,<y uircs cum Cynogloffo turpiter confudiffc Pliniu.
Cuius certe lapfum non animaducrterunt receiitiorum nonnuUi ,
qui Piiiiij aufloritatefi-eti contra Diofcoridii grauem fentcntia
probare contendunt, CynogIolfumcauIcs,flores,crfemen pro=
firre , Qjtod autemfccundo loco a Pltnio defcnbitttr , lappas mi

mitai

InLib. quartumDiofcoridis. jyc^

nutii^jvrens , nil dliud, meo quidem iudicio ,fuerit, quhn uulgire Cynoglojfum omnibus notum. Quofit , ut omnino
errdjje exifiimem Kuellium , er luchfium uiros dioqui dodifiimos : quippc qui crediderint , uulgarem Cynogloffam Ruel.&Fuch.
effeLycopfin,utetiam fuprafuo loco moimimus.neq; cnimhos animaduertijfe uidco dehac cum alio Cynogloffo "'^°'-
fcripfiffe Plinium , ac deinde ff^eciatim de Lycopfi lik x x v 1 1. crfp. x i. Cynoglofi in Itbris defimplicittm medic
facidtatibtts ntifquam repcrio meminiffc Galenum . Id Grtccii KvvoyAatacjy Latinis Cynogloffumi er Lingua ca- Nomina.
nitxa uocatur:! talis , Cmogloffa .

^\1t&J^X. phytevma.

CAP. CXXV.

10 Phytevma iolia habet ftruthijjminora^copiofum femen , perforatum : radicem pariiam,
tenuem , per famma terra; nitentem . Qu_am ad amatoria conuenire,, nonnulli fcriptum reli-
querunt.

C v'm (it ufiii Vhyteiimatif ad am.itoria duntaxat , exemplo Tlinij duilui , plurahlc de eo rejirre ftiperuacutm
habeo : pr^fertim qu6d ntilli rciherbari.€ fiudiofo id hodie compertum effefciam . M.ihi quidem haiienus herba htec
incomperta efi. duare eam rclinquamu^ in hortis Venerii,quos ipfa ad delicioi O" amatoria tantlim colit,donec quis
De£ charijlimui hanc hcrbam cdoiiui , eam nobis quoque indicarc pofiit . Uuius, tanquam fuperuacudc , ©" inutilis
herb£,GalcnuscrPaulusnufquam,quodlegerim,intcrfimpliciameminerunt. ^vrSii^oc ut Gr£ce, ita etiam
VhyteumaLatine dicitur .

Nomina.

20

Atarro-Tro^iov . LEONTOPODI VM.

CAP. CXXVI.

Leontopod ion duum digitorum herbula eft , folia ferens angufta , longitudine
ternum ,quaternumve digitorum hirfuta,qu£iuxta radicem lanofiore floccocanefcunt:capitula
in fummo caule quall perforata:flores nigri:femen vfqueadeo fpifTa lanugine inuolutum eft,ut
lipe fallat : radice parua cohseret . Quam tradunt appenlamad amatoria prodeire, & tubercula
difcutere. v .

V E R V M LeontopodiumhaiienusnonfolmmiUincompertum efl;fedalljs quoque ignotum effe arbitror:
30 nullumeniminueni,quiipfumhodicoftenderet.Neque proptereahoc multimcurare debentmedici, cim er eo

ddaUigato ad amatoria tantimufafuerit aritiquitax . Cateriim Uc Brunfelfii er-
non eftaudiendus Brunfilfm, qui SteUariam herbam uulgo uoca= ratum.
tam infuo onomafiico Leotopodium effefcribit . Qua in reno mi~
nus haUucinatus deprehenditur , quam in alijs compluribus .

Vocant itd PiioVTOTs-o^iov Grceci , ut Latini quoque Leontos Nomina.
podium. :\<=^:r:>-

HIPPOGLOSSVM.

40

50

iTS-^soyhacyov.
CAP,

HIPPOGlcOSSVM.
CXXVII.

HiPPOGLossoN, frutex eft folia habens ru-
fci tenuis figura , & fpinofam comam ,-&.-in fummo
ceu linguas e folijs exeuntes . Capitis dolorem corona
ex comis impofita minuit. malagmatis radix,fuccusq;
admifcetur. ioos;utlo^p'ei»p '

'■"; .5:'-: -'-^ S ■

H I p p o c L o.sstwm^l ■quodinfolifsuelutiprominentes Hippoglofsi
linguM profirat ^BislinguamuocatHetruria , alij uero Bonifa^ conlideratio .
ciam. iidfciturh£cfrequentiJ^imainLiguri£Alpibus,Vrbina=
ti agro , er quibufdam fyluofk montibus non longe a. Goritienfi
comitatu,qua iter eftinUydridm.adargenti uiui fodin4s. Verm=.
tamennonefihdecLdurus Alexandrind;dut'ldied,de qua infrd
fuo loco differemus , ut in fuo infigni de plantarum hiftoria coma
mentario exiftimatYuchfim. QuandoquidemLaurus Alexandris
na efDliorum umbilico nuUamaculeatamexeritlinguam,fed tans
tiimfi-udum rotundum tilice modo longiori pedkuio appenfum pro
fert. Uippogloffum recentiores longe pluribus commendant ui^ Hippoglofsi
ribus,qudmficcrint antiquifcriptores . nam , ut iUi tradunt , in «= uires .
teri affeilibus magno datur iuuamento . Quo fit , ut firangulatu
uulu£ laborantibus muUerihus radicis, aut herb£ puluis cochlea=
ris menfurd} ex uino, uel iurc hduftus, prafentaneo remedio opem

Cc i firat.

y8o

And. Matthioli Comm ;

Nomina.

firat. Eft cr ddpueromn enterocdds priejldntifiimum mcdicdmentum,fi diutius diluculo hduridtur puluis idemfess
quidrdcJm£ pondere ex mdioris fymphyti decoilo . Vertm idfumentibus euenit, quod primis tdntkm diebus ddeo rd-
micem pulfdrc percipidnt, ut inteftindfords proldbi uelle uidedntur : qudrc fubcingulis ,fdfcijs , ©" fibulis reprimen^
tibui , roboruntibmq; primis diebus uti opus cft . Qj(<e pUntd Grtecis iz^TsoyAoosov , Ldtinisftmiliter liippos
glojfum dppeUdtur : Itdlis , Bislingud, er Bonifdcid : Germdnis, Zepfflir hdut : B.ij^dnis,Lengod dc cdUdUo : GdU
lis, Lingud pdgdnd .

AWi^^mv. ANTIRRHINVM.

CAP. CXXVIII.

Antirrhini co
fideratio .

Antirrhini ui
resexGal.

Nomina.

Antirrhinon, alijanarrhinonjUocantherba
caule,& folijs anagallidi fimilem : florem albae uiol3e,pur
pureo,minoretaraen,ic]eoqiie fylueftris anagallis no-
minataeft:femineuituli narium fimili. Tradunt per-
unftos ea cum oleo lilino, uenuftiores fieri, nec ullo me-
dicamentolaedi pofle, fi quis appenfum gefteti

V A R I A T ddmodum Antirrhini dpud ueteres hiftorid. St=
quidem Biofcorides Antirrhinum herbdmfolijs, er cdule dndgdU
lidiftmilem reddidit , Theophraftus tiero edndem dpdrinx fivitU
lemficit . Veruntdmen Antirrhinum iUud, quod egofape tum ui=
di, tum etiam legi ,femine uitulinum cdput reftrente , unde Gdles
nuihoc (TBucrdnion dppelkri prodidit ,f>Ujs eft longiufculis,
er dnguftii , lino, dut ofyridiftmilibus :floribus lychnidi corond=
rix (smulis, purpureis , cr uifuigrdtis . Huic fxne ddfiipuldri ui^
detur Vlinius libro x x v. cdp. x . ubi Antirrhinon ,fbrtdffc re~
ilius qum dlij, dcpinxit linofimile, zrfcmine uituli ndrium . Vns
dc fdcile fu^icor , Diofcoridis er Thcophrdfti exempldrid hoc in
loco deprdudtd cjfe , dtque in dliqud pdrte uitium Idtere . A«s
tirrhini meminit Galenus lib. v i.flmplmedicdmcntoru, ubi de e=
ius uiribus itdfcribit . Antirinum , dut andrinum femen hdbet ui^
tuli ndribus fimile , dd fdndtioncs inutile . Ipfum dutem ddftmilis
cftcum bubonio fdcultdtis ,fed multo minoris. ItdqueexiUodc
hoc conijcito . Hoc ut Grieci ciVTi^^^im , ita etidm Ldtini A«==
tirrhinum uocdnt: Itali, Antirrhino : Germdni ,Ordnt , Sterck
kraut ,fcu Streick kraut : Hij^dni , Cabezz^i de ternera : GaUi ,
Moronuiolet.

KdravUyml CATANANCE.

CAP. CXXIX.

Catanances
confider.

Ruellij error.

Nomina.

lo

ro

?o

40

< 'EtcI e b' genere una ,folia coronopi habet , longa : radicem iunci modo prstenuem : capitula fe-
na, feptenave , in quibus erui femen ineft . Arefcens in terram fleflitur, & fe contrahit ad ipeciem un-
guiummiluiexanimati. Alteramali parui magnitudinem explet,radice exigu^ oliuae rriagnitudi-
ne : folijs quoq; oliuae coIore,& figura, mollibus, diuifis , humi inclinatis : femen ut cicer, minutum ,
in uirgulis dependet , punicei coloris , multis foraminibus pertufum . Vtranque narrant in amatoria
expeti . Theffalicae mulieres his uti traduntur .

N E v T R V M equidem Catanances genus hailenus me compcriffe fateor , neq^ dliquemfcio in Itdlid, qui dltcs
rumfaltem legitime noucrit . Sed nihil certe reftrre drbitror : quippe quod ed rebtK ucncreis tdntum conuenidnt, ZT
amdtorijs nafcantur . Vroinde mulieribus Thejfalicis relinquenda funt , quibus olimfuit ufus : prefertim cim hac <e=
tdte homincs in uenerem ddmodim procliuesfint , dtque etidm multi nimis cdUcdiit dmatorid . tantum abeft , ut ctiam
huiufcemodi herbdrum,fi cognofcerentur , duxilid ijs indicdri debuijfent. Ceteriim exiftinidt KueUius in hocfub^
fcribcns Hermoldo ,fecundigeneris Catandncen refle eam herbam dici poffe , qudm hcrbariorum uulgiis BiRortdm
dppcUdt . Sed meo quidem iudicio errat KueUius , quod Biilorta diHd rumicisfl>lid projirdt , er rddices qudndoqiK
humdni brdchij crdftitudine, anguium modo contortds, non autem pdrudx oliune magnitudine, uclut dltera Catanance.
N omm eius Griecm KocTotvoc-y kh , Latinum item Catdnance .

fo

TglTToAlOV.

so

InLib. (juartiimDiorcoridis. j8i

rp-z^oAlov. TRIPOLION. CAP, CXXX.

Tripolion inmarinisna{citurlocis,qu,Talliditunda,receclensquedimIttir,nequeinma-
ri,neque inficco.-folio glafti crafsioreipalmeo caule,in mucronediuifo.Eius,uttradunt,flores
colorem ter dic mutant, mane candidi , meridie purpurei , fcro punicei ^onfpiciuntur . Radice alba ,
odorata, calidi guftus . Q^x drachmis duabus in uino pota , aquam, iirinamque per aluum extrahir.
In medicamenta digeri tur, qux uenena arcent .

to Tripolivm ScKipiomTurhitdppeUiUur.QUdproptercrcdidercnoimuUijTiirhitiiulgouocdtumBio^ Tripolij con
fcoridis cffe Tripolium, prxfcrtim quod ipfum er album, cr deiedori^fucultatis effc di-prchcndcrcnt. Vcruntamcn fidef^tio .
rem dliterfc habere tUud .irgmnento cfi , quod communis ufui Turpctam nuUo commendctiur odorc , necguftui acrc^
dinem relinqudt ,fcd tAntimfdfedinis , er afj^critatis quidpiam . Ex quibus fane notis affcrere licct , TripoUum in
Italiii non reperiri ,ncq; uliunde aduehi : qiiemadmodum nec Turbit, de quo differuit Auiceniui, quem etiam Hiofco^
ridiiTripoliuminteUexijfc reor . Cteterimabhvslongediffcrreuidetur tvrbit, quodd jyiefuc dcfcribitur, Turpetjcon-
nofirati Turpeto omnibus prorfm notis ref^ondens . Ait enim Ttirbit radicem effe herbxfbliafiriiU minora firen= "deratio .
tis, tripliciqi notari diffcrentid , ncmpe alba ,fubcinered , cr nigra . Qu£ quidcm omnia in noftri itfiK Turpeto dili=
gentcr intucntibus facile fcfe offcrunt . Siquidem in Turpeti radicibus, qu£ ex orientdli plaga ad nos dcftruntur, o=
mnes hi reperiuntur colores : non tamcn quod putem , eos itafddos effe taiuim ex ipfius plant£ nattird -yfed qttod ob
iietiiftatem, cr aduentitij acris humorem radices h£ corrumpantur, er nigrefcant, illosq;fibi dfcifcdnt colores . Cur:
ius rei in cdufa etiam effe potcft mdris, pcr qtiod conuehitur, exortaprocdld, undis triremes fuperuntibu4,quibus mci
defail£ rddicesfdcilcfitum, ucl nigrcdinem contrdhunt . Vreetercd ciim afferdt Aduarius, nil dliud cffe dlbum T«r=
petum, quam dlypi£ rudiccm, eorum pUne refeUitur opinio , qui Mefuem errdffe exiftimdnt , quod dlbum Turpetum
dixerit pldnt£ rddicem effe , qu^folidfvrretfcrulaced . quandoquidcm diyptm,fiue alypid , ut infequentibus docebit
T)iofcorides,f6Ujs tenuibus profilit , quemadmodum Grfirula . Ex his igititr , ut arbitror, dbunde Uquet , Turpetum
tam Mefui, qiidm Adudrio dlypi£ cffc rudicem . Bfl cr dUud Turpetum,quod potius pfeudoturpetum dixerim,crdf^
fm, C" cortice nigrius, quod ex Gargano Aptdi£ monte conuehitur dupUcigenere, quoniam unum e thapfi£ , dlte-
rumepilyuf£ radicibus concinndnt impofiores, a quibus h£c omnid didicimus. Nonitaq} db refcripftt Aiiudrius, ni^
^um Tnrpetum radicem effc pityuf£ . Verltm hoc ( ut medfert opinio ) M.efu{S Turpetum haudquaquamfuerit, cim

9 o ip/ius Turpetum nil dUud effe exiftimem, ut paulo ante diximus, quam dlypi£ rddicem . Ciudn^uam putdt Brdfduos^ BrafauoU et-
lus, nuUd tdmeii, quod cqtndemfciam, ratione uel dtithoritdte nixus, dpud M.efuem Turpetum omnino tithymdli myrs- "t"'"-
finitis radicem effe.Sed qudntum myrtifolid a.firul£filijs differdnt, qiii nefciunt , rei herbdri£ peritos confuknt .

Tuchftus porro Ubro de compofitione medicdmentorum Turpetum, de quo Mefues egit, e Thapfl^ rddicibus exem- Fucb. opinio
ptum exiftimat . S ed ipftus qtioq^fententid mihi plans , ut Ubere dicdm , reprobdnda uidetur : ndm e ueteribus nuUum reiefta .
hadenus reperi, qui Thdpftam ladeofucco turgerc fcribdt : cion tamen Mefui Turpetu d plantd eximatur,qu£ plu=
rimo Idde madet , Vr^ftat in Turpetigenere album ex orientaU pldgd dUatum, reftnofum , minime cdriofum . Deiya
cithoc pituitdm,crdffos lentosqi humores ad articulorum compagines deftuentes ,remotioresq; corporis partes.
Ventricukm expurgdt , CT qu£ iUipenitus inh^rent excremcntd detergit : item O" pedus a pituit£ lentore . T)dtur
titdgno iuudmento dqud intercute Uborantibus : item elephdntidcis, O' GdUicd he djfedis : quin €r ijs, qui morbis db

40 exuftis humoribus prouenientibiisfunt obnoxij . ProdeR diuturnisfebribus, cr in uniuerfum ubi pituitd redundet . ue

ritm quifumunt cauere debent d pifcium efu , cr auftrdUftdtu . Sed iam ad TripoUum noftra redeat oratio . Kepe- Plinij lapfii».

rio hdc in hiftorid non parum hdUucinatum effe Plinium Ubro x x i .cap.v 11. ubi turpiter TripoUum cum poUo her^.

td confudity ddeo ut affcrere non dubitduerit , polium ter in diefiliorum mutdre colorem . Id quod de Tripolijflori^

hus tradidere tum Diofcorides, tum dntiquorum reUqui . Tripolij quam breuifime meminit Galenus libro v 1 1 1. Tripolij ui-

fimpUcium medicdmentorum, itafcribens . TripoUj rddix gulianti acris eft , zrfdcultdte caUdd in tertio exceffu . "A5'' 9^''

. Quod GriCci rg is-oAioi/ ;, Ldtini quoq^ TripoUum dicunt : Itdli , Tripolio . ^ omina.

A'^l'otvrov. ADIANTVM. CAP. CXXXI.

50 D I A N T o N, polytrichon,pufiIlageritfolia,fimilIacoriandri,infummoincifurisdiuira:cau-
liculi,quibus exoriuntur,nigro colorenitent,pr2renues,palmum alti:radice fuperuacua : neque
caulem, neque frudlum, neque florem profert . Decoftum herbs potum, prodeft fpirandi difficul-
tati, fufpiriofis, lieni , & felle fufFufis, & urins difficili : calculos frangit, aluum fiftir,ferpentium mor
fibusauxilioeft:conrra ftomachi fiuxiones in uino bibitur: fecundasciet,& menftrua:fanguinis
reieftionesinhiber. Contraferpentiummorfuscruda herbaillinitur,alopeciasdenfat,ftrumas di-
fcutit : furfures , & manantia capitis ulcera ex lixiuio emendat : defluentes capillos continet , cum la-
dano, & myrtino , & fufino, aur hylTopo, uinoque . Decoftum eius cum lixiuio, & uino infufum, ide
praEftat.Coturnices, &gaIlinaceospugnacioresfacir,inciboseorum addirum. Serirurgraria utili-
tatispecorumcircaouilia. Vmbrofis,&paluftribus,circa parierum afpergines , & fontium fpecus
enafcitur.

Cc j TfixofAotveV.

y82

And. Matthioli Comm.

ADIANTVM.

TRICHOMANES.

1»

«o

'.'^O

TflXo/^aveV. TRICHOMANES.

CAP. CXXXII.

Trichomanes nafcitur eifdeminlocis,quibus adianton:filici fimile,(ed exilius:folijs
lenticulae, tenuibus, in ordinem utrinque digeltis , aduerfis in fe , in ramulis tenuibus , acerbis , fufco
colorefplendentibus. Eademqux&adianton prasftarepofleconftat. i

Adiami & Adiantvm officinie CapiUumVeneris dppeUant. Buo eius generti Theophrajiiii afiignauitUhrovii.

Trichomanis cap. xiii.de pldntarum hiftoria, ubi itafcriptum reliquit . Adiantifolium in aqua mnquam mddefcit, nec quicquam

conhdeiatio . adhajiffe humoris conjlat : unde er nomen herba accepit . Genera eius duo , candidmn , atque nigrum ; Ambo ad de~

fluuium capiUorum utilia , oleo trita . Nafcuntur maxime locis humidis . h£c Theophraftus . Cuifubfcribit Plinius ,

■ ■' ' '" licet confuse fatis , libro x x ii . cap. x x i . dumfic inquit . Almd Adianto miraculm, ceftate uiret, hruma non mar

cefcit, aquas rej^uit : perfufum , mersmue,flcco ftmile eft , tanta diffociatio deprehenditur, unde cr mmen a Gr<es-

ck .duidam caUitrichon uocant,alijpolytrichon,utrunquc abcffeilu. Buoeius genera,canit^ins,cymgrumy

breuiusq; . Id quod maiui eh Polytrichon , aliud Trichomanes uocant . Vtrique ramuli nigro colore nitent ,f6lijsfis

licis,ex quibus inftriora afj^era, acfufcafunt : omnia aute contrarijs pediculisdenfa interfe exaduerfo : radix nuUa.

Vmbrofoi pctra^,parictumqi afpergines,acfontiu maxime \^ecus ftquitur,zr faxa manantia. quod miremur, cum 4»

Plinij lapfus. qudi nonfentiat . ita Vlinius . In quibus nimirum uerbis manifvfte deprehenditur ipfc Vlinius , Trichomanes, quod cr

7iliculam appeUamus, infecunii Adianti locu retuliffe . quippe qui perperamfvrtaffc acccperit Theophraftifenten^

tiam,a quo iUa mutuatus eft. Ham Thcophraftus ubi dc utroq^ Adiantigenerc diffcruifjet,eodcmloco citatoftatim dc

Trichomane h£c uerbafubiunxit. Trichomanes uel ad diMlationes urin<e uniccfacit,ut aliqui exiflimmt.Caule h£c

adianto nigroftmilemgerit :fvlia admodum parua, denfa, aduerfa, interfefc condita : radicem minimm. Loca amat

cpaca. hadenus Theophraiius. Ex quibus liquido apparet,Theophrafto Trichomanes,quodIidicula a Theodoro uef

titur,nullu Adiantigenus effe ,fed perfefuiq- gencris plantam : quod enim lcidtcular,t dixerit cauliculum ftrre mgr&

adiantofimilem,cUriJiime oftendit,candidum AdiatumcumTrichomane nulUhaberc cognationcm. Uinc itaqifaeile

crediderim,Adiantii nigrum,qu6d caulefiliculam referat,mbis legitimum efje,idfane intelligcns, quod CapiUu Veae

Yis paftim nominunt. Candidum uero eam plantam effe aliquando putaui,qu£ unk cum Trichomane in petris, parietu,

acfontium af^erginibus, fpecubuSyO" humentibus locis nafcitur :fblijs nigricantibus,minutim ldciniatis,luteas macu*

ln quam plurimjis aucrfa parte habentibus : caule uiridi, gracili,flexiliqi : quam nonnuUi, c6 qu6dfi)lijs rutam £mu^

leturt

40

So

lO

*o

30

40

So

InLib. qiiarcumDiorcoridis. 5-85

letur, er m murk prouamt , Kutm murdrUm cognominant\ dlij Suxifragdm dicunt . Sci nunc cquidem hanc can=
dem cum Paronychia Dwfcoridis cffc opinor , ut etiamfupcrius infua nicntionc monuimus . Cdetertm Vuchfius me^
dicus clarifimus ,hanc hcrbam pro Saxifraga Diofcoridis dcpinxit infm defiirpium hifloria commentarijs . Verim
qiiod hiCcfolio conflet rut£, iUa uero cpithymi, capilloruinq; modo tenuiy^ur planc eiusfcn tentiam comprobem, non
habeo . Adianti meminit Galenus libro v i.flmplicium- mcdicdmentorum^ficdc eius uiribus fcribcns . Adiantm in Adianti , &
caliditate quidem, er jrigiditate fymmcsrum cH, ueriim dcflccat, gt cxtenuat, cr difcutit . 'Etenim alopeciis capiUis Tiichomarns
uejlit, crjlrum.is ©" abfcejfm digerit , lapidesqi frangit epotum . Vifcoforuw., crafforumq; e pcdorc pulmoncq; cx~
creationibus non mcdiocritcr confrt , cr uentris profluuium flflit : non tamcn uUam manifefiam. caliditatem ajfert ,
ficut necfrigiditatem . Vcrum pojlierit ipfum quiipi.xm fccundam hanc oppofltionem O" tcmpcricm in ordine mcdio .
Trichomanis autem mcminit libro v 1 1 1 . eorundcm fimplicium mcdicamcntorum ,ubifubfcribcns Diofcoridi , h.-ec
tantkm retulit . Trichom.tncs cadem prxftat , qua; adiantuni . hadenus G.ilenus . Porro A diantum , ut Mefues in^ Adianti uires
tcrfuajimplicia refrt, aluum fubducit, bilem, er pituitam dcijcit , craffiq; excrcmcnta , qux diu interioribus inh.c^ ^^ Mefuc .
fcrc . ?eiius , o~ puhnonem dctergit ,fanguinem clariflc.it , bonumfacit habitum, animam dilatat , er iecur er uen=
triculm purgat , pr.ej'ertimfi obflruiiione laborent : tamctfl ad corum infardm potctitajit cim dilutum ex apij, aut
endiuia; aqua paratum , aut ex ciccrum nigrorum iure, aut aprinofero .Sedfl addatur faccharum, latcris inflamma-
tionesfanat , cr uriium trahit .'Eim pr^tcrea decodumfrcquentius potum calculosfrangit,(2rfccminds i partu pur
gdt . Hos dutem ejfcdm pr^bet calida tantmfacultate, qu£ illi inefl . At adflrin^ente ui, qux etimnum poUet, de^
fluxiones inhibet :fluentemfanguinemflflit , uentriculum robor.it , cr capiUorum defluuium ufqucadco emcndat , ut
non modo cos cohibeat,fed er rcnaj'cifaciat, pr^fertim emplaflri modo mpofltum , myrtino olco, ladano, cr aufte:^
ro uino additis . Idem pr^ftat et combufti cinis : quineti.im eim ex uino dccoHum . Turfures rdteratk lotionibus des
fellit . EifM cinis h£c omnia poteft , er £gilopAS curat . Ipflus diluti libra epota commodifime aluus fubducitur .

Hcrba, qu£ Grscis x^txvTov, Ldtinii paritcr Adiantum nominatur : Arabibus , Berfccgnafccn,feu Berfdufdn , Nomina.
er Chulbdre albir : Itdlis er alijs uulgo, Cdpel nenere : Germanis, 'erduuenhar : Uil^anis, CulantriUo dc pozo : Gal
lis, Capil uenere . Qu£ ucro T§fxpij.c^]d! Gr£ce, Latine Trichomanes, Volytrichm er CaUitriclmn dicitur : Ittis
lis cr ofpcinis Politricho : Germams, Steinbrech : Rij^dms, Volitrico : GdUis, Volytricena

SdvSlov. XANTHIVH,SIVELAPPA.

CAp. cxxxm.

Xanthivm nafcitur IxtQ, & pingui folp , & la,-
cubus exiccatis, cauk cubitali , angulofo^ pingui, prode-
untibus ex eo crebris alis : foliaatriplicis habet, infefta,
nafturtium odore imitantia : fruSurri' grandis oliusE ma-
do, rotundum, & ut platani pilula, fpinofum, qui conta-
ftuueftibus adhsrefcit. Is ante colledus quam perfe-
6le ficGefcat,tunditur, &fidiliuafereconditur. Flauos
autemfacitcapilios, fiacetabuli inftarfepida aqua ma-
defcat , mox caput,nitro ante perfri(ftiirn,illinatur .Alij
in uino tundunt, & ita alTeruant. Senien aptifsime tumo-
ribusimponitur.

Xanthivm, quoduulgmLdppdmminoremcognomy Xantliii con-
nat , omnibui mlgdrif?imum eft : quandoquidem publicis ubiq^ fe^ fideratio .
viitis, er exiccdtts fcrobibus,ldcubusqi nafdatur. Huic, meo quis
dem iudicio , omnes conueniunt note , nuUd prorfm recldmante,
qu^Kdnthio d Diofcoride tribuuntur .nam. pr<eterqum quoi
cdulemgerit angulofum, dcpinguem,fhlid, qu£ eifubalbiddfunt^
dtriplicis effigiem refirunt , per ambitum ferrdtd,ndfturtium odo
reimitdntid. Vrodeunt etiam e caulerdmuli,quibusracemdtin
fiuHm oliu£ figura dependet , dculedtm ceu pldtdni piluUiqui
mdturefcens,cumtdngitur,ueftibuspertindciteradh£iret. VdU^ Xanthii uires
cis admodwm huius herb£ uires defcripftt Galenus lib.v 1 1 i.fims. ex Galeno .
pliciummedicamentorum^ficinquiens.^Kdnthiumuocaturctidm '-

phdsgdnium.Trudmdifcutiendiuimobtinet^ tli£cpldntdGr£s Nomini.
cislolv^iov appeUdtur : Latinis quoc^ "Kdnthium : ltalis,Ldppos
U minore : Germanis, Bettlersleijfz, & Spitz kkttetl : HJ^rfwi^»
Lappd menor : GaUis, G/oteron, er GrapeUas .

AiyiA&^»

y84

And.Matthioli Comm.

AlVAiJ^.. AEGILOPS, SIVE FESTVCA»

CAP. CXXXIIII.

Aegylopis c6
fideratio .

Errorquo-

rundam .

Ae G I L o p s herbula folia tritici habens ,fed mol-
liora, in fummocapitefeminabina ternave rubra,qui-
bus ariftae quali capillacese exeunt . Illita cum farina her-
bacE^ilopijs medetur,duritias difcutit. Succus farins
admiftus ficcatur , & eorundem gratia reponitur .

i(>

ao

30

Aegylopis
es hordeo ge
netauQ .

Aegylopis ui
les ex Gal.

Komina.

Nascitvr fi-cqilens Acgilops inter fegetes jfed frc^
quentijiima inter hordeum , O" ^erfin , fvlio tritici , cuhno prate^
nui, in cuius cdcumine binn tcrnAue rubrufcmind dependent, obs
longa : e quibus ariflie prodeunt long£, capiUorum modo tenues .
Hanc non modo uidimui in Ananienfi agro , er ubiq^fere locoru^
fcdctiamfiCpifimelegimui. Bamrura Ananienfia uulgo squa^
lam appeUant . Troindc errant ij , ut equidem arbitror , qui Ae^
gilopem , er auenam idem effe contendunt . quandoquidem etji
primoftatim intuitu Aegilops auen^facicm reflrre uideatur ; di-
Ugenter tamcn fingulas eiui notiis expendenti , facile or difcris
}nen , er error deprehcndctur . Etenim Auena inftipuU cacurni^
nibuigrana proftrt, longiufculis appenfa pcdiculis , oblongisfvU.
liculis contcHa , bipedum locuftarum ejfigiem rcpr<efentantibus .
At Aegilops tenuifimai ftrt ^icds,tribm,aut quatuor tantum
granis contentds , auemefcre modo dependentibus : e quibus ari^
ft£ prodeunt capiUorum inftar tenues , rubentes, ZT auena lons-
giorcs . Ciuod autcm itafe res habeat , manifillum prxbct indici^
um ipfe Diofcoridcs : utpote qui de auena l bro fccundo intcr ces
realia abundc fcripfcrit, neq^ bisfeorfumq; eiufdcm plant£ hifto^
riam tradarefoleat : fuperuacaneum emmfuijfet idem repetere ,
cr inordinatum eidcm inconfulto addere . Huc accedit , quodft
not£ , qu£ utriq; plant£ a Diofcoride rcdduntur , inuicemcbnft^^
rantur, haud dubie alteram ab altera tumfacit, lum uiribui , loui^
gc differre comperietur . Uanq; 'Diofcorides Auenam , quam 'B^a^ov , non :dyi Aci-z^oc uocauit , depinxit ftipula
geniculii intercepta,depcndcntibmincacumine paruulis ueluti locuftis bipedibus,inquibus femen concluditui'..
Aegilopa uero infummo capitefemina bina , aut terna rubra habentem , ariftis capiUaceis . Torro cim libro fecun-
do de uiribm Auen£ differeret , inquit . Uuiusfemen nonfecus atq; hordeum , utile eft ad cataplafmata . Pulte eiui
ahimfiftitur . prodeft tufientibui inforbitionefuccm . Veriim hic de uiribm Aegilopis fcribens ,herbam eius adfi=^
nuofos oculorum afifceffus , quos Gr£ci £gilopds uocant,€r ad duritias difcutiendas commendauit : fuccumc^fari-
n£ admiftum ad idem ualere prodidit . Qu£ fane omnia , nifaUor , apertifime demonftrant , £gilopemauen£ quam
maxime repugnare . Aegilopem ex hordei uitiofieri ,ficut lolium ex tritico nimia uligine , teftis eft Galenus libro 40
primo , capite ultimo de altmentorum facultatibus , ubi itafcribit . 1« tritico quidem ,fi-equcns lolium f£pe inuenu:^
tur : inhordeis uero reperitur ,fed paucum:quam autem£gilopem appeUant,eain hordeis ficquens inuenitur,
uTKm prima generatio ,uel incrementum ipfis non rede fuccefferit . Vorro pater meus £tate iam declinante , cum
agricultura deleSiaretur , triticum , ac hordeum aliquando feminauit , omnibus diuerfi gencrisfeminibus , qu£ ipfii
erant admifla , diligenter feledis , quo certo cognofceret , num ex ipforum mutationc lolium er £gilops nafcercn^
tur , an propriam h£c quoq^femina naturam haberent . Cum autem forte una cum purii feminibus in tritico quidem
frequens lolium 5 in hordeo autem parum ,fed magnam £gilopis uim cnatam conflriccrct , in alijs quoque fcminibus
. itidem experiri eft aggreffus . hadenus Galenus. C^terion ipfe quoq; teftari poffum, mcftpcnumero in Anania uaU
le audiuiffe agricolas conqueri, quod hordeum degeneraffet in Squalam :fic enim ipfl Acgilcpem uocant . Aegilo=
piiuires retulit Galenus libro y i. fimpliciummedicamentorum ,his uerbis. Acgilops digerendiuim pofidet,id
quod exguftu patet : leuiter enim eft acris . Veri<m O" ex eo liquet , quod phlcgmonai induratas, ZT £gilopas fanat .
h£c Galenus . Cuius etiam teftimoniofatis planumfieri potefi , Auenam , c Aegilopem intcrfe dijiidcre , quod de
ijsfeorfum egerit , crfingulis diuerfas uires reddiderit . Qu£ Grxce cdy^j\c^\ , Latine etiam Acgilops dicis-
tur : Arabice , Daufir , Dalifit , Dofana , Daufer ,fiuc Dufier : Italice , Egilopa .

BoQHOf. BROMVS. CAP. CXXXV. -

B R o M V s herbaigilopi fimilis , exiccatoriam uim habens . Decoquitur cum fua radiceLn aqua
adiertiaSj&iuri colato par modusmellis adijcitur: rurfus incoquitur,dumliquidi mellis crafsi-
tudo fiat. Linteum eo humore imbutum , Sc naribus inditum , contra graueolentiam ulcerum efhcax
eft . Aliqui tritam aloen addunt , & eo modo utuntur . Cum liccis rons cofta in uino , grauem oris
halituraemendat.

Tametsi

S»

10

In Lib. quartum Diofcori dis. y8 j

T A M E T s I non dcfiint Diofcoridisjliidiofi , atq; ctim interpretcs , qui putant , Bromum huic hco iUegiti= Bromi confi-
\nc dccrcuiffe , quod dc cu quoq- librofccundo idcm Dtofcoridcs tr.ii^auerit , aliudq; nonftt 'Bromos , qum Aucna ; '^«'■^"O'
«05 tamen longe aliter fcntimm . hlcafiquidcmfententia ejl , eritq^ donec melior ab alijs profratur , quod Diofco=
rides , ubifecundo libro Bromum interfegctcs , legumina , cr aliafi-ugumgenera , quxfatiouc proucniunt , difcri=
fjit, dcfatiua Bromo tantm iutcllcxerit : hic ucro, ubide his, qu.v fjjonte nafcuntur, diffcrit , nobisfylucftrem Bro=
mumrcddat. U£c uulgaris notiti^ cj} ,domeftic.c aucnccin omnibus pcrjimilis ,gr.vm tamen maioribus nigriori=
ius ^hirfutioribusq; . Bromihuiusmcntionem fct\fe opinor Pltnium libro x x 1 1. cap. x x v. dim fic inquit .Bro=
mosfemen cjl j}tc.tinfi-rcntis herba: . nafcitur intcr uitiafcgctis aucn.-c Gr<ec£gcncrc , crfilio , cr Jfipula tritictm
imitatur . In cacttminibus dcpcndentcs paruuLis uelut locujlas habct . Semen utilc ad cataplafiiata , atq^ hordcum ,
O^fmilk' B^au.ositaGr.ccc ^ufLcitineBromu^zr Aimafylucjlis nominatur :ltalice , Vetiafaluatica. Nom •

30

40

TAocv^. GLAVX.

CAP. CXXXVI.

G A L. E.G A.

G L A V X cy tifo , aut lenticul.-c folijs fimilis , quse fuperne uirent, auerfaque candidiora fpeftan-
tur: ramulia^erra exiliunt quini fenive,tenuesabradice,dodrantem alti:flores uioLx albcTjpur-
pureiexeunt,minorcs tamen . nafcitur iuxtamare. CoquiturcumIiordeaceafarina,fale,& oleoin
{brbitione,3dreuocandamextinftila<n:is ubertatem .

Q_v A N CLV A M fcribit Diofcorides itixta mare nafci Gkiicem ; em tamen ipfe haiienus nufquam reperi, ne- Glaucis con-
» o que ab aliqiio compert.tm audiui . Nifi. Kuellio adftipulari tielimus , qui eam herbam Glaucem putat effe , qu£ firuti^ ""^^'■^"° •
cat multis caulibus : iilijs oblongis , in ordtnem utrinq; digeflis , ciceris modo,fubter ccesijs,fupcrne uiridibus : flore
purpureo ,partio ,filiqua tcretc,noninadunctimutfccnigr£cicorniculata. H.ec,etji Kuellio tcfle ntillum apui
GaUos intieiierit, nomen a quibitfdam g a l eg a dt alijs Kuta capraria , in Uetruria ucro tudgo appeUatur Laua^

nefe ,fiue ut quidam alij Lauamani , qu6d prope riuos aquarum
nafcatur , ubi manus lauantes ruflici, hac planta faponis uiccfi^
bi fordidum lutum abflergunt. Veriimcum uideamus huiufce Ruellii opin.
planteeflores , cr caules , quife quandoq; ad bicubitalem altitu^ ^xplofa .
dincm attoUunt , Glaucis faciem non reprxfcntare , cogimur di^
cere KueUium hac inre haUucinatu deprehendi : pr<efertim quoi
Glaux , Diofcoride et Tlinio authoribus , inuenitur iuxta mare .
Galega uero in uUginofis locis , infcrobium aggeribus, in montis
KS,^~ deniq; pajiimflre prouenit . Ruic plant£ recentiores afiis
gnant uircs non uulgares contra peflilentiam , ZT uenenoforum
animalium morfus . in quorum remedium herba perfe eflur , ats
fi|)'|^^Me etiam exterius iUinitur .Suntzx qui eam morbo comitiali tas.
borantibus auxiliari pr^dice nt : in quem ufum eiusfuccum exhis.
bent , drachmartm quatuor pondere . Quodautem hxcextin^
iium lac reuocet , ad quod Glaux OoDiofcoride commendatur ,
non equidem aufim afferere , citm iiuUum inueniam, qui Galegam
his uiribus praftare teiletur . Glaucis meminit Galenus lib. v i . Glaucis ulres
flmplicium medicamentorum , de eius uiribus differens in hunc ^^ ^^'^"0 •
modum . Glaux herba , er ipfa ladis generandi uim obtinere uis.
detur . Quodfi itafit, calida quodammodo, humidaq^fuerit tem^
peramento . Erf aque Grecis 'yA«u| , at<^ Latinis Glaux ap» Nomina.
peUatur .

50

UoAvyoLAov .
CAP.

POLYGALA.
CXXXVII.

. Polygala palmi altitudinem petit, folijs len-
ticulaejgufluadftrido. Qu£Epota,Iaftis abundantiam
facit.

PoLYGALA mihi plane incompertaefl .neq^id temere faterilicet,qu6dtampauc£ eius tradantur notis
tum k Diofcoride , tum etiam d l?linio , ut admodum difficilefit decernere , qu£ nobis hodiefefe offerat planta , cui
Volygal£ nomen reile compctere pofiit . V.£c Grace TToAv-yotAov , Folygalum quoque er VolygaU Latine Nomina.
lUcitur.

oav^is.

t8^

And. Matthioli Comm.

Offuflf. OSYRIS.

CAP. cxxxviir.

Ofyridis con
(ideracto.

Plinij lapfus.

Ofyridis ui-
resexGal.

Nomina.

O s Y R I s frutexefl:nigcr,ramuIosferens tenues,
lentos , fractuque contuinaces : & in his folia quaterna ,
quina, fenave, ccu lini, nigra in initio,dein colorc muta-
torubefcentia. Decodumeiuspotu, iuuatarquatos.

O s Y R I s, qtiodfolijs ,^ caulelinifdcimrepr^fentet,
officinPs Linuria appetldtur. Uuiusflores, quos tmen omifit Dio
fcoridcs, numeroji d medio ufque adfummwm uifuntur,fyluefl:ris
cuminifecundigenerii modo , uerim in hoc purpureifunt,in iUd
fublutei. sunt tmen qui uelint , Ofyrim eam ejfe pluntam,
qum uulgo nos appcllamus Bel uedere, quoi beUe , denfifimeq;
fruticet, uireatq; per <e{iatem, nonfolim in hortis , cr uiridarijs
fata \fed etim infidilibus ornandiftneflrM gratia. Qui uero ittt
exiflimant, eo ducuntur argumento , quod h<ec non moio crefcdt
folijs IinoJimilibus,fed qu6d etiam nunc feratur a multis adfcos
pM ex ea paraniM. Quanioquiiem ii a Galeno iidum uolunt in
/implicium cenfu, ubi uerbum Ko^Hfx«,T«. (ita enim legenium e/i,
tion autem nxKo^H^XTct, ut male habent coiices) nonfoVum mc
iicamenta,qu.-efaciem uenuflant ; uerim etiamfcopas Grtecisfisi
gnificare arbitrantur , quemadmodum cr Cornarim in Aetio in^
terpretatur . Qjtorum equidem fententiamnon prorfus impros
bandam cenfeo, quoniam palm efl, hancplantamfilijs linum res.
ftrre, er adfcopM conficiendas aptifimam e(fe . tametfiDiofco:^
riiii placitis ea nonaimodum adflipuletur,ficuti nec alia uoca»
ta Linaria, quod neutrius fiilia e nigro , quod uiderim, inrubrum
mutentur, quoiq- harum ramuli longe plura habeantfolia, quam
quina, uelfena . Ofyridis hifloriam traiiiit etiam Plinius lib.
XXVII. cap. XII. ubi ita fcriptum reliquit . Ofyris ramulosfirt
nigros , tenues , lentos : er in hisfolia nigra , ceu lini :femenqi in
ramults nigrum ittitio , iein colore mutato rubefcens . hxc P/(/!iiw . In quibus, meo iudicio , lapfus deprehendittir ipfe
Plinius, quod ijs notis depitixerit huiusplatttxfemen, quxfiilijs reddidit Hiofcorides, a quo tamen Vlinius lUa mutua-
tus efl . De uiribus Ofyridis Galenus lib. v 1 1 i.fimpliciummeiicamcntorum iifferuit , ijs uerbis . Ofyriii, inquit ,
herbte , ex qua y.o^i^(i,T(i (fiuefcopOi , fiue meiicamenta , qu£ cutem exterunt , er Uuigattt , interpreteris ^fieri
folent , amara itiefl qualitas , er obflruiliones expeiiendi facultas . \quare er in iecittore cottfiflentes obflruiliones
adiuuat . Uerba h£c oau^ iV Gracis , Latinis item Ofyris iicitur : Germanis , Harn kraut : Italis pariter cr Hjs
ifanisyLinaria.

SMILAX ASPERA.

CAP. CXXXIX.

S(^l'A(it| A«ot. SHILAX LAEVIS.

CAP. CXL.

Theophr.

lo

20

30

4P

Sm I L A X afpera,foliahabetperic]ymeni:farmentatenuIa,mu!ta, rubimodojautpaliuriacu-
leata : arbores fcandit , ab imo ad fumma perreptans , fe conuoluens eis : fert racemos exiles , qui ma-
turirubefcunt,guftumqueleniter mordent. Nafciturin paluftribus,& afperis : radice dura,craf-
faque. Folia, &acini,&ante,& poft epoti,uenenoforumantidotafunt. Tradunt,!] infantibus
nuper in lucem editis , quid ex his tritum propinetur, nulla poftmodum venenanocitura . Inciditur
etiamadalexipharmaca,ideft,adearoedicamenta,quibus venenaarcentur. i

50

L AE V I s Smilacis folia hederae fimilitudinem habent , molliora , laeuiora, tenuiora : huius
farmentafupradiftaefimiliajnullis horrentfpinis :conuoluitur arboribirsjnt prior:frufl:um parit
lupini modo nigrum jcxiguum : floribus in cacumine perpetuis,miiltis, rotundis. Hacfmilace,
quadam topianorumarte,tentoria contraxftus moleftiam faftitantur :folia perautumnum deci-
dua . Semine cum dorycnio poto, ternis fingulorum obolis, varia & tumultuofa iDfbmnis obuer»-
fari traduntur. .; - ,'..■:, i'

. -..114'/, j

Smilacisafpe- S M I L A X al^eralietrufcisHeieral^itiofa,flueRubus ceruitttis tiominatur .Battc diligcntifime perfecutut
rs hiftoria e^ eft Theophraftus lib. 1 1 1 . capite ultimo dc plantarum hifloria, ubi ita fcriptum reliqtdt . Smilax , id efl , hedera Ctli=
cid, amplexicdulis ipfa quoque affurgit ,fi-ulex aculeatus , er uelut priehorridta :ftliwm hederx , paruum ,fine an=

gulo.

InLib. cjuartiimDiorcoridis'. yg/

SMILAX ASPERA.

SHILAX LAEVIS.

to

zo

30

40

So

gulo, iuxtd pedicuU retinaculum humcdum : pecuUure , quod medium iUum cuUum , c^ui inftar j^in£ ctnimantium fe=

cat, pr£tcnuem habet , cr interuaU.x Rminea , non ex co porreda , ut c£ter4 ,fed circa eum in orbem circumada ,

ab annexu pediculi ducit , ad caulem uero fdliorum internodia confummantem : iulm ab eisdem pediculis atquefblia ,

tenuis ,fec<p conuoluensdcpendct . Tlos candidus ,fuauiter olens , uerno proueniens tempore :fi-uilus proximmfo::

lano, atque melothro , O" maxime uu£ labrufc£ uocitat£ . Kacemi penfiles ut heder^funt, uerkm ad labrufcam po=.

tius accedunt : nam de eodem punilo pediculi acinorum exeunt. Colorefrudui rutilus efl : nucleos in uniuerfum quir^

dem binos continet , quanquam grandior ternos , c paruulus u num . N ucleus durus admodum efl , er colorefonn-

fecus niger. Vecuhare racemis , quod per latera cauUumfepiunt , poflremoq- cauli^ racemus omnium maximus pro»

pendet ,f.cut in rhamno , cr rubo : undefit , ut extremofi-udifira , <:^ latere large frudifira ifla j^cdetur . Hd<SEea

jius TheophraRi defmtlace aj^erafententia . Q«.e autem Smilax Uuis appeUatur , ubiq- fire prouenit ,fed pr£= Smilacis l^uis

fertiminnetruria,ubipafimfrequentifimainucnitur.lncol£eam uulgouocant Vilucchio maggiore. B^c foHjs hiftoria.

afperam quadantenus imitatur , nec fecusac lUa arbores fcandit,feq- conuoluit eis ,proxima qu£<^uincies:ue=

rkmfarmentis,fiue ramuUs coniiat , non ut aUera horridii , aculeatisq^ ,fed Uuibus , flexiUbus , ac letitis . 7lores

profert candidos , calathi effigie : e quibusfemen prodit atrum, le ntibus maior ,fed lupinorum figura • Officin£ hanc

plantam VoUtbilem nuncupant . Cuius tamen plura Mauritanis habentur genera , quorum unum iUud ek , quod Lm=

pulum appeUant . Uuius etfl apud medtcos £tatis noiir£ frequentifimusftt ufus , addaturq; ab ijs in qukm plurimd

medicamenta; mhiltamen dceo ,quodequidem inuenenm, Galenus,cr Diofcorides^alijq^ueteres tam Gr£ci, -

quhn hatini authores , poReritatis memorix prodiderunt . quanquam non defunt , qui ueUnt , , hunc PUnio effc L«=

pumfaUdarium , ab eo hoc tantum nomine demonBratum libro x x i. cap. x v, atq^ ibi inter ein herbM connumera^

tum , qu£ l^onte nafcuntur, quibusq^ pler^q^ gentium utuntur in cibis . LupuU uocati latius meminit M.efues inter Lupuli hifto-

fua deiedori£ factdtatis medicamcnta , ubi h£c adfenfwm habet . Efl cr aUud Volubilis genus , quod L v p v l v s

appeUatur , folia habcns af^era , cucumeris modo :flores exiUbus fi>UicuUs fquamatim compaiios , racematimq; de^

pendentes ,colore fubcinereo . Hic flauam bilem dctrahit ,fanguinem ab ea expurgat , cr eius inflammationes ex^

tinguit . Sero caprino maceratus , ualentior redditur . Succus cumfaccharo decodus fyrupi modo , regio morbo la^

borantibusmedetur . Sedprofid6mirumeii,qu6deo noflr£ £tatis medicitamparce raroq^utantur ,cum tamett

pr£flantifiimumflt medtcamentum . quandoquidem tum herba ipfa perfe , tum etiamfuccus polcnt£ admiilus , capi~

tisdolorcm acaliditate contradv.m toUit. lecinoris, er uentricuU £^us mitigat . Syrupus exfaccharo, er eiusfuc~

co paratus , uUlifiime exhib.etur infibnbus a bile , crfanguine excitatis , hxc M.efues ie Lupulo . C£term ai inRi^

tutwn

ria,et uires ex
JMelue.

Smilacis utri-
ufq; uires ex
Galeno •

Komina.

y88

And.Matthioli Comm.

LVPVLVS.

Rufclconfi-
deracio.

RVSCVS.

Nomioa.

Lauri Alexan
drinECoGcie-
racio.

zo

tutum noRrum rcucrtmur . Sntikcis utriusque tiires tradidit
Gdlenus libro vii. fimplicium medicmcntorum ,fic inquicns .
MiUx {fic enim SmiUcem uocut Gulcnus ) df^eru cUuiculis pk^
na ejh, ita. ut uariefurfum deorfumqi arboribui circumuoluatur .
YoVu gufldta uliquid hubent dcrimonite , cr dlioquifi illis utari^ ,
calefaciunt.TAiUx l^uisfacultate quodammodo prtediilie fimilis
ejl . VUnta , quie Grcecis cjMAxj T^OLy^oi , Ldf/nw SmiUx
afpera , er Uedcra Ciliffa uocatur : Italis , Hedera j^inofa , w
Kouoceruino:Germanis,Schdrpfeuuinden. QU£ uero c!}j.U
Aaf Aaot Grace, SmiUx Ixuvsfiue lcnis Latine dicitur : Italice,
Vilucchio maggiore: Uifj^anice ,CorregueU mayor: GaUice,
Lifetmaior,

MvgtfiVH ocY^rot. RVSCVS. CAP. CXLI.

Sylvestris myrtus ,aliquibus oxymyrfine,
aut myrtacantha, Latinis rufcum appellatur . folium fert
myrti,latius, in formam lances mucronatum. baccae
pcr maturitatem rubefcunt, rotundae, a medio folio de-
pendentes , offeo intus nucleo : cubitales ramuli ab radi-
ce exeunt , uitilium modo lenti , fraftu contumaces , fo-
liofi: radice graminis fimili,acerba,&fubamara. Fo-
lia, & baccsE in uino potse, vrinam cient ; menfes pellunt,
ueficas calculos frangunt , flillicidio urinas medentur, do
lores capitis fanant,&regium morbum . In afperis , &
prscipitibus locisenafcitur. Decoftumradicisinuino
potum,eofdem praebeteffeftus. Cauliculi recentes,a-
fparagorum uice incibofumuntur:amari autem funt,
fedurinammou?nt«

RvscvM oJJicin£ corrliptonomine exliter£ddditione )o
'Brufcum appelUnt . Nos uero , quod arcendis muribm i/s aptifi-
mK(it,Jifalitis appenjis carnibus funiculo circumligetur , Vun^
gi topi Hetrufca lingua dicimus. Germinat hic uere afparagi mos
do, turionibus tamen brcuioribus , crafioribm, hirfutisc^ : qui es
lixi manduntur ex oleo ,fale , er aceto . C^terim , quod non ob=
fcure amaroremgujiui relinquant, in medicamentis potius, quam
in cibis expetuntur :funt enim ciendie urin£, aperiendisqi objirtt
(iionibus perquam idonei . Gr£cis, quodjDlijsJit acutis, cr myr^
tim £muletur , oxymyrfine , hoc efi, acuta myrtus appeUatur .
Erf Gr£cis ^voshn dy^ i'«, er o|vpf ai'vH uocatur : Latinis, R« 40
fcm, er Myrttcsfyluejlris : Arabibus, qui Cubebds cwm rufco con
fundunt,Cubebe:Italis,Rufco et Pongi topi: GermaniSiBruofch:
Hijj^anis , Ijm barba, er Gil barbera : GaUis, Brufco .

DRINA.

LAVRVS ALEXANs
CAP. CXLII.

Lavrvs Alexandrina folio eft rufci maiore, molllo-
re, & candidiore : femine inter folia rubro, ciceris magni
tudine : ramos fpargit in terra dodrantaIes,interdum lon
giores : radice fylueftri myrto fimili , maiore, molliore ,
odorata . inuenitur in montofis . Difficiles partus acce-
Ierat,radicepotafexdrachmarum ponderein uinodul-
ci, & ftillicidio urinas auxiliatur, fed fanguine extrahit.

Si LAVRVM Alexandrinam ,€r Uippoglojfum unam
ZT eattdcmplantamcjfe fenfiJfefDiofcorides , utquidm exijii-
mant, nuUi quidem dubium eji , quinfuperuacuum crat, dc ijsdcm
feorfum , diucrjis atq; etiam proximis capitibus Diofcoridem dif^
ferere . uel nuUa in earum notis, ©" uirtbus rcpcrireiur dijferena
tia . Sedquoniam easfeorfum tdttqudmdiucrfasretuiit,diuerfsq}
Utris^ tiotAS aJ?ignMit;idcircohM plantasiiUcr fedifferredt"

catiira

So

40

InLib.c^uartumDiofcoriclis. jS^

LAVRVS ALEXANDRINA.

LAVRVS ALEX. ALTERA.

««1

JkO

I»

edtur,nece[fe efi . N4j;j etfi utriq- foUd rufci reddiderit Biofcorides ; tdmen Uippogloffumjldtuit dculedtdtngereri

cortidm, cr infuvmo ceu linguds e jilijs exeuntes : commendduitqi comdm dd dolorem cdpitk coron£ modo impoji^

tdm : er rddiccm ,fuccumq; mdldgnutis admifcerifcripjit . Veriim hic in Lduro Alcxdndrind nec lingudrum memis

Tiit , nec dculeorum efvlijs prodeuntium : trddidit quidem hdnc folid hdbere rufco fimilid ,fed mdiora , moUiord, er*

candidiord:rdmos dodrdntalcs , in terrdm j^drfos : rddicem rufcofimilem , mdiorem tdmen , moUiorem , ZT odora^

tdm . Cui uires h-ibuit dd difjiciles pdrtus, dd urinte ftiUicidium , er dd fdnguinem extrahendum . His dccedit , quod

(;utDiofcoridesteftdriutdetur)Lduruf Alexdndrindfiuilum ftrt rubritm , ciceris mdgnitudine , inter fblid, noit

autem in medijsft>Ujs , ut hippoglojfum , er rufcu6 . Ex his itdq; tum noti^ , tum uiribm , qu£ in hifce dudbus pUntis

mdxime pugndre deprekenduntur , omnibm dbunde conftdre arbitror , hdUucindri eos , quiputdnt Ldurum hdnc, er

hippogloffum undm er edndem effe pldntdm . Nos equidem bdnc, cuius hlcftgurdm ddmus , ueram dc legitimdm Ld^

urum Alexdndriwim effe cenfemus , qu£ ( ut piiiurd pulchre demonftrdt ) non pdrum ab hippogloffo differt . Tiuic

tAterm ddiecimm , qu£ cr ipfd hdud dubie , ni fdUor ,fuerit Ldurus Alexandrind , fi huic frudum in medijs foUjs

inndfci conceddmus . Lduri Alexdndrin£ uires memori£ prodidit Gdlenus Ubro v i .fimpUcium medicdmentorim,

fic inquiens . Lduri herb£ , qudm cr Ldurum Alexdndrindm dppeUitdnt , temperdtura euidenter eft caUdd ,crgu= ^*"f ' Alexati

fidntibm dcrisfimd z:rfubdmdrdeft : potd q^ tum urindm , tum menfes proUcit , VUntd Gr£cis ^ci(pm ocA£|*vs drinfjvires ex

£^ot, Ldtinis LanriisAleXdndrind dicUur ; Ardbibm, Gdr Alexandri^ : Italis , LduroAleffdndrino . . , Nomina.

Aa<$w«Jef. DAPHNOrCES.

CAP. CXLIII.

So

Daphnoides cubiti altitudine fruticat , ratnis flexilibus, obfequiofisque, multis , a medio
{urfum verfus foliofis : cortex fupra modum vifcofus ramos veftit : folia lauri , graciliora , & mollio-
ra,iraftucontumacia,quorum guftatuos& fauces incenduntur:flores candidi:bacca,cum ema-
turuerit , nigra : radix inutilis . nafcitur in momofis . Pituitam extrahit folium recens, vel aridum ia
potu : menfes ciet, & vomitum : caput inanit commanducatum : fternutamenta mouet . Baccs quin-
«lecim potsB aluum refoluunt .

XctftswS^aifVH. CHAHAEDAPHNE.

CAP. CXLIIII.

Chamaed aphne virgas eroittit cubitales, fingulari ramulo conftanteSjreftas^tenues,
teues : fblia lauri firailitudine, liuiora raultd,ac viridiora : femen xotundum,rubens,annexum

\ Dd folijs.

T9

And. Matthioli Comm.

folijs . IUinuntur capitis doloribus trita folia , & ftomachi ardores mulcent : ad fedanda tormina cura
vino bibuntur . Potus cum vino fuccus menfes , & vrinam ciet : idem facit peflb appofitus .

DAPHNOIDES.

CHAHAEDAPHNE.

to

*«

Daplinoidis , Daphnoides, qum ofjicin£, er herSdriorunt mlgm Ldureohm uocdnt,frutex ejluulgdrk notiti£ .
& Cliamida- ■prouenit htecjrequens in uaUii Ananice montibui Tridentino dgro , nuUii prorfiu reclmantibm notvi . Cubitdlibus
phnes cofid. ^^-^^ djfurgit uirgis ,fiexilibui , obfequiofisq^ :folijs numerofis ,furfum fpekdntibus , Uuro fimilibus , grdcilioribui
Multotum er tdmen , dc moUioribui , dcerrimo gufiu ; quin cr rdmorum cortex ddmodum tendx efl . Hinc itdq^fit , ut eos errdre
w^* toto c<elo deprehenddntur , qui putdt Mezereum Mduritdnis uocdtum effe Ddphnoidem . qudndoquidcm Mezereon

ChdmeUd efi , de qudfuo loco dijferemui . Torro Chdmiddphne, qudm Ldureohm mdrem pleriq; cognomindnt ,4-0

fvlijs dcfruitu k Bdphnoide non longe differt : uerum h£c tdntkm intercedit differentid, quod Chdmteddphne fingun

Idri redocj^ cdule conftdt , cui folid circumqudqi prominent , ddeo ut in cdcumine in orbem umbeU<£ infidr dirddien^

tur :femine inde prodeunte Ddphnoidis modo . Caterlm , quod uocduerit Pliniui Chdmaddphnen em clemdtia

dem , qudm dliqui Vincdm peruincdm dppeUdnt , credidere quiddm hdnc Biofcoridi effe Chdm^ddphnen . Sed pro^

fiilo ij fdUuntur : errorq^ omnibui euidentior fiet , qum ut[ pluribm explodi poflulet ,fi modo contemplcntur , cr

confcrdntur not£ , quibui Vincdm peruincdm defcripfit Plinim libro x x i . crfp. x i . er quibiu repr^fentduit Chd^

m£ddphnen lib. x x 11 1 1 . cdp. x v . Veriim Vlinio , quod clemdtidi folidfint Iduri , uidedturq; humiiis Idurus , ideo

tion temere edm Chdm^ddphnen dici pldcuit . Sunt , qui 'Ldureoix frudum Viper montdnum uocent , qudnuis rufiis.

Daplinoidis , cis Andnienfibui nil diudfit piper montdnum , qum Diofcoridis grdnum Gnidium , ut infrifuo loco dicemus . Tid:^

&Chamaeda- phnoidii , CT Chdm^ddphnesuno tdntim cdpite meminit Gdlenus libro v i. fimpl. medicdmentorum ,fic inquiens. f q

phnes uires. chdm£ddphnes germiitd tenerd edi quoq; dffolent . Efi dutem perftmilis uiribuslduro Alexdndrin£:ficutfdnecr

Nomina. quodDdphnoides nuncupdnt. Vldnt4,qu£Gr£cis ^oL(Pvo?iS{f,LdtinisitemDaphnoidcs,Gr Ldureold nomi-

ndtur : Arabibus , Ddphnides : Itdlis, Ldureold . QU£ uero y^.^xcaSd^^n Gr£ce , Chdm^ddphne pdriter Ldti~

nedicitur:Ardbice,Chdmeddphnes:ltdlice,Chdmeddphne.

E^AAEJSojOfAfl^KoV. VERATRVH ALBVH.

CAP. CXLV.

Elleborvm album,Latiniveratrumalbumuocant,fertfo]{apIantaginis,autbet2fyIueftris
fimilia , fed breuiora, & nigriora , rubefcentia : caulem cauum , quadrantalem , tunicis conuolutum,
quas abdicat , cum arefcere incipit , radicibus nititur multis , tenuibus , ab oblongo , & exiguo capi-
te ceparum modo exeuntibus . nafcitur in montibus, & afperis . Radices mefsibus colligends . Opti-

mum

»o

In Lib. quartumDiorcoridis . 5-9 1

imum habetur candidum,friabile,carnorum,modice cxtcnnim,nec tameniunci modo mucrona-
tum , quod frangendo puluerem emittit , i\' tcn uem habet medulhm , guftu non admodum feruens ,
nequefaliuamfubindeciens. huiufcemodiautem ftrangulat. PrimatumCyrenaicum tenet.Galati-
cum autem , & Cappadocicum candidioru, & puluere quodam obfita, celerius ftrangulatus mouent.
Vomitioncautem uariosextrahithumores . Coliyrijs admifcetur,qucB cahginem oculorum dif--
cutiunt.partus impofitum nccat, menfespenit,fternutamentae.\-citat: mures interficit,cum mclle,
& polenta fubaftum : abfumit carnes , li coquatur una . Datur per fe iciunis , &: cum fcfama , aut pti-
fana: fucco, authalic.T,aut kntiscremore, cumaquamulfa^aut puIte,autquauisaliaforbitione.
Cogitur cum pane, & ita inalTatur . Priparatio corporum , ac uidus ratio diligenter tradita cft , cum
abhis quidemedicaeius potione fcriptitarunt,tum maximeaPhilonideSicuIo Ennen{i,cui nunc
aflentimur : quippe longum nimis eflet in hac prsfertim edi tione de materia , Iimul medicam curan-
di rationem exponere . Dant nonnulli in pultis forbitione, aut copiofo halicse cremore , aut paucum
antea cibum dari prscipientes , ftatim ueratrum offerunt , ijs prxfertim , quibus ftrangulationis fu-
ipicio imminet,autfi ualetudo corpus infirmatrhocenim modo deie6tio nihil periculi minatur,
quddcibomunitisnon intempeftiueniedicamentum corporibus offeratur.Vomitiones concitant
fubdit£ ex eo balani cum aceto .

VERATRVM ALBVM.

VERATRV^JM NIGRVM.

*»

»«

ifo

E'AAe';3o5cj^e'Aaf. VERATRVH NIGRVM

CAP. CXLVI.

Elleeorvm nijjrum appellatur melampodion,quoniamcaprarumpaftornomineMeIam-
pus furentes in fe Prcetidas primus purgaffe , & fanafle fertur . Folia ei uiridia , platani fimilia , mino-
ra,foIijsfphondylij proxima,fubafpera,nigrior3,pluribus diuifuris incifa:cauIisafper:flores in
purpura albicantes , racematim cohserentes : femen cnici , quod in Anticy ra fefamoides uocant ; quo
deieftiones moliuntur . Radicibus cohsret nigris , tenuibus , a capitulo cepse fimili confibratis , qua
rum eft ufus . In coUibus , afperis , & fitientibus locis enafcitur . Optimum eft , quod ex huiufmodi
petitur terris , ut ex Anticyra . Nigrum inibi probatifsimum gignitur . Eligi debet corpulentum , dc
plenum , in quo tenuis fit medulla , acre guftu, feruensque : cuiufmodieft in Helicone , Parnafo , &
Aetolia natum : attamen Heliconium prsecellit . Veratrum nigrum purgat uentrem,detrahit bilem
pituita5que,datum perfe,autcum fcammonia,&tribus obolisfiue drachmafalis.decoquituruel
cumlente,& iufcuUs,qu2E purgationiscaufafumptitantu^, Prodeftmorbis comitialibus, melan-
r " " " Dd 3 cholicis,

xor

5-92 . And. MatthioIiComm.

cholicis , inranientibus, articularijs doloribus, & refolutis • Mcn/es inditum trahit, partus necat : pur
^atfiftu!r.simpoIitum,& tertio die detraftum. Icem contra grauitatemauditus in aurem demitti-
tur, ibiqueinalterum,auttertiumdicm elFefinitur. Scabiem fanatillitumcumthure, autcera, & pi--
ce,&cedrinocleo: vitiliginibus,lepris,impetiginibus ex acetomedetur:dentium dolorem collu-
tionemitigat.Erodentibus medicamentiscommifcetur: hydropicorum uentri utilifsime imponi-
turfaftum exeo,farina hordcacca,& uino,cataplafma. Conlitum proxime radicesuitium, uinum
purgandifacultatedonat.Huiusrefparfudomosexpurgari arbitrantur:quareinterfodiendum flan
tes Apoliinem, AefcUlapiumque precantur,acuitant aquila; uolatus laduolare enim nonfineperi-
cuiotradunr.nanquefiauis eliofsionem ellebori confpexerit, moriturum qui fuccidit,auguriiim
eft . Celeriter eftbdiatur oportet, quoniam halitu caput aggrauat : quapropter ad id arcendum , foflu-
riallium pra:fumere,c\: uinumbibere confueuerunt:nulli itanoxce opportuniredduntur, Veratri
albi modocmedullatur.

Ellebori utrl- Elleborvm, qucd ©" Vemtrum Latinis dicitur , tm album , qum nigrum ommbus , ni fallor , notum
uicj;conlid. ^y^,-,, n^n^ _ "EtqudnuisinihiumKi t:iiiti(mEUcborialbi genus inueniatur -jnigri tamen trianobii compnta funtgc
vera ,flcre duntaxat interfe dillinda . Vnwn quidern flores profrrt purpureos , quales fuo reddidit Biofcorides :■
alterum uero candidos : tertium denicj; herbaccos . ¥i£c utflore diftinguuntur ; ita etiam uiribus inuicem differunt .
quandoquidem alterum , cr tertiumgenus adeo uiribus imbccillia funt , utfire nibil ad aluum deijciendam-prieflcnt,
Id quod falio pcriculo didici , cum primum eUeborigenus flores ftrens purpureos nobis non ejfet ad manus . Kuiui
radicum diluto ex more nofxro parato , hyeme ctiam mcdia , cr magis urgente frigore ( etfi id improbent medici ) *<»-
prxparata prim diutim mxteria decodis , acfyrupis ad tdfacientibus , plures quartanaflbre laborantes fanauimiK.
Nunquam enim , quodmeminerim, hoc eUeboridilutum dedimus quart.inirijs noftris, quin ex unicaaffumptione, uel
faltem altera, Dco iuuante , fuerint adfanitatem reftituti . detcrton albi quoq- eUebori diluttim exhibuimus quibus^
dam m:LtnchoUcis, magnofancfucceffu : nitUo tamen <egrotantium incommodo, ituUaq^ noxa . Qjiod non aUa ex cau
fd eueitijfe putauerim , quam quod in Tridentino agro , alijsq^ circum finitimis locis , eafirtaffe fit iUita cceli tempe^
rics, ut non adco perniciofisfacultatibusfcateat utrunq; eUeborum, quemadmodttm iUitd, quod in calidioribus proue^
nit regionibus : tamctfi non dubitaucrim etiam utriusq^ accrrimam utm reprimi,ac corrigi proprljs quibusdam addi-
tis medicamentis . Vifuntur nigri unitierfa gencra Martio , er Aprili meitfibus uno er eodem locoflortre in amplifr
fimafylua, per qttam tranfeunt, qui Goritia LabacumC.irniol^ urbem proflcifcuntur, ubi er nos pr£ftatttifimumf<e
pius legimus . Pnrpurci radices nigriores , carnofioresqj cctcris habentur : ctm aliorim gencrum radices tit pluri- 3 <k
Heroplijlifen ynhn fubalbid£ fpedentur : omnibus tamcn in uniuerfum eadem cfifuliorum facies . Uerophilus antiqiiifimusmc^
tentia anata. ^^^^^^ cUeborumfortifimo duci xquabat : concitatis cttim inttis omnibus , ipfum in primis exire dicebat . Idco errauif-
"' fe antiquos parcius idprxbcndo, ckm celerius erumperet, quod darctur largius . Sed h£c Uerophtli fcntentia no pl<i
cet noJir£ £tatis medicis, ncq; etiam nobis , ut qu£ pluribus damnari, cr explodi pofit . 'E.Ucborus nigcrboues , c=
quos, crfues necat ; proinde id in pafcuis cuuent, quanuis album innoxic dcpafcantur . Nigri radices demorfis afer
pente quadriipedibus mirifice mcdcntur,fi repentes in uulneris ofculum ,ftib!ata a carne ctite , immittantur, quodita
eiaculatum reuocent uenentm : quin er iUud idem prodcft,figregi peftilcntia ingriierit , in auribus traieda, uel pe=
{lori infixa. radicc . Qua ratione dudi credidere nonnuUi, id etiamnum in hominibusfieri pojfe , quodfi in perfvratant
calcanei cutem nigrum elleborum infcratur , eos omnino a peftilentia tutos reddat , qui geftauerint . EUeborifemen ,
Ariftotele authore , coturnicibus gratifimum eft : quam ob caufam antiqui eas abdicarunt menfis . qu£ tamen hodie 40
Opinio quo- magnopere expetuntur . Vorro non defunt e reccntioribus, qui putcnt nigrtim communis uftn EUcborum, cttiflo:^
rudam repro- ^^^ herbacei infunt, non eUeborum, ncc eius j^eciem e(fe,fed eamfane plantam, quam ColumeUa,cr Flinius Confili^
^ ^ ' ginem uocant, quamq^ ad pecorum pulmonariam curandam, pcflilentiamqi arcendamfummii laudibus efferunt , hoc

tantiim puto argtimento freti, qtiod fcripfcrint ij,ftin morbofi quadrupedis auricula cofiliginp! radix infcratur, per^
forataftrro priiK aure, omnem morbi uim eo conftuerc , cr per iUudfbramcn pcftilcns uirtii elici . Siquidem ciim pa^^
ftores huius £tatis obferuatierint , id totum ( ut nos quoq- paulo ante diximus ) prccftari tantim iUiiii eUcbori radici^
bus, exftimauerunt hoc ueratri nigrigenus , quodftores rubentcs iton profirat , uel Cuc Diofcoridcs inquit ) in pur»
pura albicantcs,fcd herbaceos, conftliginem cffe . Sed ij, mea quidemfcntcntia,faUuntur : quippe Abfyrtus,zr H(c=
Yocles idem pr^ftare nigrim ueratrum affirmant . Cltiibus etiam fubfcribit Vlinitts lib. xxv. cap. v. his uerbis . N/'=
grum eUeborum pecorum, er iumentorim pituit(isfanat,furculo per aurcm traie(io,Z7 poftera die eadem hcra exl- f 0
pto . h£c Flinius . Ex qtiibus utiq^ perfj^iicuum fit , tion modo conftliginis ,fed etiam nigri ueratri radicem h£c omnia
tfficere poffe . Vanum profedo ejfet dicere, excmpUgratia ,fabinam cffe calamintham, uel contra, quod utrxq^ rc=
moratos menfes eliciant . quafi natura adeofuerit auara , ut unicuiq^ morborumgeneri unim tantim genucrtt mcdi^
camenttm, cum tamen nuUusftt morbus , cui inntmeroi non creauerit medicinas , uito er eodcm ordiite adhibcnda! .
Adde etiam, quod ctim nulltis extetauthor, qtiod cgo inucnerim, qui Confiligiim hiftoriam dcfcribat , ncq; una qutde
nota ciusfaciem repr^fentet , non uideo , quomodo rede ij affcrere pofint , ueratrtim noftri uftis effc conftliginem .
Sciant itaq; uelim, qui nigrum herbaceifloris EUebortm ideo Confiligincm cffc contcndtint, qtiod peflilcntibtn pcco=-
rum morbis pr^fens remediumfit,fi eius radix auriculis , er altjs corporis partibus infcrattir , idfucccffu longc mc=.
tiori effici,fi rubentis floris eUeboro idemfiat, citiusq- expurgari uirui iUtid pcftilcns, quod huic uires mftiit ualentio
res . Hortim quidem opinionem ut plane fequitur Euchftus tiir dodifiimus in libro dc compofttione mcdicamentorii,
quem poftrcmo auiiim edidit ; ita etiam idem, mco iudicio, in mamfifto iUormn errorc ucrfatur . Ctctcrm hic non .

cji

In Lib. qiiartLim Diofcoridis . 5-93

cjlfilentio difiimuUndx incptufati^, er twu, meo qiiidem iiidicio, dc nigro ucratro opinio Vgonii Sokrij , uiri tilio=^ Vgonis Sole-
qui doilijiimi, ut cius tcftantur fcholiu , qu.c nupcr in priores Actij Itbros cdidtt . Is enim in prcedtdisfcbolijs ccnfct, '''' «P'"»» ex-
"EReborum noftn ufus tum iUud, quodflorcsfcrt rofarum modo purpurcos, quhn quod albos, cffe lycoHoni, uel lyno ^°^'
doni dconiti fpccics : quod ucro hcrhidos hubctflorcs, Vljnij cr ColumcUie Confiligincm , aliorum iudicium fccutus .
Quod quibus rationibus comprobct, cx c:us ucrbii, qux modo rcfvram, ccgnofct potertt . Si qtiis , inquit, commemo^
ratarum iam plantarnm radicesdiligenter expcnd.it , nihil iUm cum nigri ueratri radicibus ( qu.c , tcftc Diofcoridc ,
cep£ modo bulbof^funt, enmpcnttbus ab imo cartm bulbo multis radicibus ) communc kxbcrc multo cuidcntitis com
perict , quam tit plurtbus dcmonftran nunc dcbeat . Tacco nuUum cx his plantis dum ucUuntur , capitis dolorcm ob
u.iporum halitum concitari, ut ipfc miUicsfum cxpcrtus , id qtiod in nigri ueratri euulfionc tcftatur Diofcorides . Ex
to hii igttitr conftat, uuU.tm h.irum triiim plantarum ad nigrum ucratrumfatis dpte poffe rcditci. qiiin duai priores aco^
niti lycodom poftrcmas fjjccics cffc , poflrcmam hcrb.im fiiigcncrii . h£c Solerius . CXuibns ucrbis eum in me cgiffe,
licct non apcrte, mamq; oppugnaffcfciitentiam ex hoc plane conijcio, quod nullus, quodfcidm , antc nosfcripf^erit,-
tria in Italia, ac priuatim in Carniola rcperiri nigri ueratri gencra ,florum tantiim colore diftantia . Nequc id certe
eegreftro , qucd libcntcr atidiam , indics noUiK in re herbaria proftrri fcntcntias . Vclim tamcn id liberius, apcrtius ,
crfirmioribus tum rationibus, tum au^oritatibusftcri . Kcdco ad Solcrium , cuiusfane hac in rc argtmcnta mcfaci
U diluerc poffc j^cro , utpotc qu£ ( pacc eiiis dixcrim) leuiafitis fint , er prorfus k ueritate dcfcifcant . Uamfalfum.
cfft, ac nimisft)rt.xffc tcmcre di^m arbitror, quod EUebori genera iUa, quorumfuperitis mcminimus, ncn mittant ra
dtces ( ut Solcrius affcrtt ) tcnues , nigrM , a ccpacco quodam capitulo pcndcntcs , ac conftbratdi : ciim omnibus non
modo rei hcrbaris pcritis ^fed eti.im pharmacopohs, ne dicm ltppis,0' tonforibus,maniftftum fit,nigri ucratri com^

2 0 munis iifus radices non aliunde , quiim a bulb.icco qiiodam tuberciilo omni cxparte pendere nigra^,acgraciles : non

autcm ccp£ modo bulbofas e(ft,cr db imo biilbo multas erumpcrc,Ht iUe pronunciauit . Vndc facile adducor, ut cre=
dam,filicet ingcnuc diccrc quodfentimus , Sokrium aut Diofcoridis leilioiiem luxaffe , aut cam minus rcSTc perce^
pifft,aut p.iruni adhuc rei herb.m£ gnxriim effe,ut quifirtc in ea re non multum laboris infimpferit. Ciuod autem(ut
idem dit) ex hoc noftro cUcboro, dum effoditHr,nuUus ob uaporum halitum capitis dolor concitetur,cr ob hoc iUud lc
gitimum cffe tion poftit, ituUa h£c cfi rdtio dpud rae . Nc<|i enim mirum alicui effe debct , ctir id nonfaciat : quoniant
Hiofcorides non dicit, quod EUcborum nigrum ejfodietibus capitis dolorem inftrat,fed quod halitu caput aggrduat .
Quam nimirumgrauitatem id, cuiflos purpurafcit, tanquam c£terii acrius,apud itosf£pius cxcitdt, pr^fertimft li=
gone uulnerentur rddices, O" uentus aduerfa parte f^iret . Id quodfortaffe in Anticyra , aelicone, Vdrnafo, O" Ae»
tolia udlentius pr£^at . quandoqiiidem, Diofcoridis tcftimonio, ijs in locis acreguftu,ftruensq; , er omnium proba^

3 o tiftimm gignitur climatis iUius ratiotie . quod in GdUia ftrtdffc , cr in Germdiiia cccli iiickmentia non euenit . C^=

teritm qtwd priora nigri EUcbori genera,qu£flore tum purpu-
reo, tum alboconftant, aconiti cynoiioni , uel lycodoni flnt jfes.
cies (utSokriusfibiperperkm, mea quidem fententia, perfuafit')
mihi pldneabfurdius uidctur, quam tit db aliquo approbari poftit^
er iebedt . Ed ftquidem aconitorum genera iam omnibus cldrifr
ftme innotuerunt ,funtq; cdukftlicis fimili , cubito longiore , O"
radicibus adeo tenuibus,ut fquiUdrum marindrum cirris eoi com^
pdrauerit Diofcorides . Qu^fxne omnia in nigro uerdtro commtt
nis tifus nuquam quis inueniat . Hac praterea iUiid accedit,qu6d
nobis iam mtUies experimento compertum eft , nigrmn communis
ufus tier4trum, quod proprio fungatur munere , atrabilidrios os
mnesfdnaremorbos:fiftulascaUoindurat^tribus dicbusimpoji
tum mollire , er purgare : in aurem demiffum auditus grauitate
duftrre :fcabiem, uitiliginem, kpras,Gr impetigines iUitum emcs

^gv, dare:&carnemin ulceribusex^refcentemdbfumere. Quibus

^^^^^ tamen uiribus non Aconitum cynodonon ,fed EUeborum pr£di'

tum efft, in conftffo eft . Ex his itdq^ omnibus dbundc perf^icuum

fieri puto , in hoc Solerij opinionem prorfus explodendd effe ; etji

idem in alijs quoq^ non paucis , meo iudicio ,fdUi dcprehendatur ,

Sed iam nos quoque (iecoNSiLiGiNE noftram proftra^ Confilfginis
mus fcntentiam . Ea quidem nobis haifenus incompertdfuit,qu6d confider.
ncminem ex fcriptoribus tdm ueferibus, qum recentioribus inue
nerim ( utfuprd. dixi) qui eius notAs memori£ prodiderit-. Atq^ d=
deo hincfit, ut non aufim cgo dffercre plantam iUam,quam hic dc
pingicurauimus , effe uerm dc kgitimdm Conftiiginem . neq^ £=
nim eft, cuius dudoritdte frctus poftim eam rddicibus,foUjs,caus
libus,floribus autfeminibus comprobare . Verum quonidhuiufcc
plant£ radices per auricuhm perftratdm infert£ , pecorum puU
mondridm dtque etiam alios morbos curant , eUebori nigri modo,
facile ddducor , utftrmefuf^icer cdm effe ueram Columella cr
tUnij Confiliginem . Bancuero plantdmBicronymus Trdgus^

D d 3 cuius

CONSILIGO.

J94

And.Matthioli Comm.

Elleboriutri-
ufque uires.

Elkbori vtri-
u(q; uires ex
Caleno.

Ophris Jefcri
ptioj&uires.

Nomlnai

cuiusf^pe tcjlimomum adfvrt ^ probdt Gefncrus, putat effe legitimmn Vcr.ttrum mgrum . Scdis utin hac eUidcn*
tius crrat, qu.m ut mcdiocriter etiitm in re hcrbariu ucrfatis cjlendi debcat ; itu in mulm alijs plantis,quorum numes
mm refirre longum cffet, a peritk herbarum facilc cognofcitur uanum atq; lcue iudicium habmffe . PUntam , cuius ■
hlc im.igincm exhibuimus, coniedura quadam dudi eam Confiligincm effc, defcribamus .H^cad duum pahnorum lcii
gitudinem affurgit . cauliculos emittit tenucs ac moUcs . filia habct longiufcula , tcnuia , quadantcnus abrotoni . /?o-
res profirt buphthalmi, paulo maiores : ex quibus prodeunt capitula oblonga , ruborum moriifimilia . radicibus ni^
titur nigrii, nigrum ueratrum xmulantibus,tenuioribus tamcn, &~ aliquanto nigrioribus . Plurima nafcitur in Bohe-
mia, pra:fcrtim in agro Pragcn/i . Ea utuntur omncs illius regni tum mcdici , tum pharmacopcci pro eUeboro nigro :
priu.itim magno fucceffu ad pecoram morbos . Keliquum autem eft,ut de utriufq; EUebori uiribm iam aliquid di^
camus . Album, ut Mcfucs infuo dc medicamcntis dcicdorijs cenfu prodidit,mortifirum efi, quodfacilc hominesfuf^
fbarc pofit : idcirco omnino reijcicndum effe priccipit . Nigri tamen ufum prob.ii ,fed in ualidifiimis tantiim corpo=^
ribui . Quodfane dccretum nonnullos adeo pertcrruit, ut non modofuis medicantentisEUcborum admifcere non <<«=
deant ifcd c nomen abhorreant . Verian ij ridcndo potius timore quodam ducuntur, quam quod iure ufqucadco eU
lcboro rcfi-agari dcbcant . Siquidem ego tcftari poffim, me fcxccntis firme hominibus nigri eUebori dilutu exhibuijfe
nuUo prorfus incommodo : atq; etiam eiufdcm diiuti facicndi rationem quam plurimos docuiffe medicos , qui,fa{lo
fubindc periculo , e^eilum confecutifunt, undc ingcntes mihigratias retulcrunt, qu£ merito debetur eUcboro. Pr<ea
Hat quod, euulfis fiatim radicibm, interna repurgatur matric-, ficcaturq; in umbra . Harum ptiluis diluto longefira
tior eft : ob id enim non datur nifi robujiis , O" ubi obcaUuerit morbus . P roinde de eo itafcriptum reliquit Aiiuariui
in libro de compofitione mcdicamentorum . Vcratrum nigrum , atram bilem flauamq; e toto trahenscorpore deor^
fum, nec tamcn citra uUam difficultatem peUit . Ideo fibribus circuitu rcpetcntibns , O" diuturnis obijcimus . Datur
quoq; infanientibus : altera caluaria parte, zr fubtcr caput diutine cruciatis commodifiimum : pnefertim uifceribm,
utero , cr ueflc<e deiciiorium medicamen poftulantibus . Maxima autem eius uis eft peculiariter educere , quicquii
fanguini commiftum , eum corrumpit .Ideo ueterafcentibus arquatis morbis uttle : CT quibus in fuperficie fummatim
af^eritudines emerferunt, uelut lcpris, impetiginibus, c horumfimilibus : elephantia quoq; laborantibus accomm.o=
datum eft . Batitr fcrupulorum ternum pondcre, aut paulo plus miniisue . Eit eflccis radicumfibris, aqua paulum mct
ceratis : poftea cortice detrailo, er in umbraficcato, proieitaq; tenui, qu<e in ipfafubeft, meduUa . Exhtbetur autcm
cx paffo,ZT aceto mulfo : uermfuauitatis gratia , qutedam cx odoratisfeminibus inferenda . Si ucro efpcaciore alui
deieiiionem molirifit in animo,fcammonij pauxiUum adijcito . ha^cnus Ailuarim . EUcbori utriusq; iiires pofte^
ritatis memori^ tradidit Galenus lib.v i.fimpl. medic.fic inquiens . Elleborus utcrq; tum albus, tum niger extergen
tisfimul er excalfacientis eftfacultatis. Quamobre ad alphos, impctigines,fcabies,lepraiq; accommodifunt.Quin-
itimnigcr,ji infifiidam caUo induratm demijfuffuerit, duobus tribusuc diebus caUti detrahtt. Bentibus prodcfl cti

aceto coUuentibm . Suitt autem intertio ordinc excalfacicntitim,
cr dcficcantium . Porro nigerguftu calidior eft, cadidus fubamx
rui.Uadenus de utroq; EUcboro Galenus. CxtcriM quxda pla=
ta reperitur a, recentioribus p p h r i s appellata, qu^filijs ma.^
xime album ueratrum reprxfentat . Dtw tantum h.ec filia pro=
fert : iitter quie caulis erumpit , capituUs quibusdani oblongis in
uniucrfum refirtus : e quibusflores exeunt cadidi,exiguis linguis
fimiles . Kadice nititur gracili, nonfine multis appendicibus,odo
re prxftanti. Vnefirtur uniuerfa planta ad dcnigrandos capiUos,
fia{iurasfaiiandds,et uulneraglutinanda. lUa planta,qu£ Gr£
cis ihhi^o^oi AeuKoV, Latinis EUcborus albus, et Veratru albti
appeUatur : Arabibus , Cherbachem,feu Charbcch abaid : Italis,
EUcboro bianco:Gcrmanis,Vucis mcfz uurtz^tiif^anis, Verdegi
hre blanquo,etyerua de baUefte:Gallis,Viraire, Verarum,Verd-
trcy er EUebore blaitc. lUa tiero, qu£ ihhi^o^oi ^iAoi.{ Gr£=
ce,EUeborus niger,& Veratrum nigrum hatine dicitur : Arabis
ce,Cherbachem,feu Charbcch afued:Italtce,Elleboro nero : Ger
municc,Chrift uurtz : Hij^anice, Verdegambre negro, cr Elle-
boro : GaUice, Viraire, cr Ellebore noir .

ZHffOCpaS^eVjJtB-ya. SESAMOIDES MAGNVM.
CAP. CXLVII.

Sesamoides magnum in Anticyra dieborum
uocant, quoniam albo ueratro in purgationibus mifcea-
tur . Simile cft fenecioni, aut ruts : longo folio : flore ca-
dido : radice gracili , ignaua : femen gultu amaro , citera
fefamsE fimile. Ventrem detrahit.daturtritumad bi-
lis, pituitxque deiedionem , quantuni tribus digitis ca-
pitur, addito ueratri albi fefquiobolo, ex aqua mulfa.

xo

2Q

?o

40

JfO

InLib. quartumDiolcoridis:. ,j^j

«o

«o

SHtfftpfi^eVpiK^oV. SESAMOIDES PARVVM.

CAP. CXLVIir.

Sesamoidi paruocaiiliculifuntdodrantalesifulincoronopi, minora, hirfutioraii^rincau-
liculorum cacumine capitula florum pcne purpureorum,medio eorum albo:fcmen refama:,ful-
uum ,am3rum : radix: tenuis . Dctrahit bilem,pituitasque femen ex aqua mulfa potum dimidio ace-
tabulo : illitum ex aqua tumorcs , ac tubercula difcutit . Nafcitur in afperis .

N o N cjl, qtiod in rcbus incomjpcrtk longiorcm morctm nos diiccrc oportcdt . quMidoqiudcm h.tclcims nonfo^
Ihm ipfc iion rcpcriin ltdi.t m.iius , aut minus Scf.tmoidis gctm , ctfi m eorum inquifitionc multtim Ltborii ac ftudij
impctidcrim jfcd ncqtic ctiam uUtitn inucnirc contigit , qtii uttwn , iiel dterim lcgitimc oflc ndcrct . Quctre hdi plun=
titsdcinccps perquircndictir.itnijsrclinqucmiK,qui n.tuigutionibus Anticyrmpctiint . lUud G)-rf.'c2crHCf«,|wi.oei= Nomina.
Sifixiya y Latini Scfxmoidcs mugtiu nominitnt . Uoc uero Gr£ci aH(Jci^o^Sis ^ik^ov : Lutini, Sefmoides puruii .

ZJKU^ayffor. CVCVJSIER SYLVESTRlS.

CAP. CXLIX.

C V c V M I s fylueftris fruftu folo diftat a fatiuoi

cucumere, quem longe minorem parit , oblongis glan-'

dibusnon difsimilem:f®lia, atque farmenta fitiui re-

*<> '"^^^^^^^ks.^^f /^ fert:radicecandida, magna.NafciturinfabuIetis,&ru-

deribus. fruticein totum amaro. Inftillatus foliorum
fuccusauriumdoloriconuenit. Illitaex polentaradix,
ueteremomnemtumoremdifcutit: impolitacumreilna
terebinthina , tubercula rumpit : ifchiadicis infunditur :
podagrasdifcutit,deco6la exacetoSriliita. Eius deco-
ftodentesindolorecolluuntur. Aridsfarinaimpetigi-
nem,lepras,&uitiliginesabfterget:nigris cicatricibus
colorem reddit,& infaciemaculas expurgat. Radicis fuc
cusfefquioboIipondere,& item cortexacetabuli quar-
taparte,bilem,pituitamq; deijciunt,praefertimin hy-
dropicis : deiediones autem citra ftomachi iniuriam mo
uet. Radicis felibra,in uini prsefertim Lybici hemiiu
conteritur, danturque ex eo terni cyathi triduo, dum tU-
morabundedeprimicernatur. ETruftu huiufce cucu- E/rffeWwn/.
merisfit medicamcntum,quod Elaterium uocatur,ad
hunc modum . Decerpti cucumeres , qui tafti protinus
exiliuntjferuantur nodeuna.poftride impofito fupra
craterem rariore cribro , utrisque manibus prehenfi , fi-
gillatim fupino cultro,furfum uerfus aciem habente,fin-
40 ~',^?^i^^^^S>Ji°^^^^ M-.Sr' duntur,atq;percribrumhumorinfubie(5iumuasexpri-;

mitur : fimulque carnofum , quod hsfit cribro , quo fa-
ciIiusexcidat,eIiditur.quoditapre{rumeft,refiderefi-
nitur , atque in uicinam peluim demittitur . Coaceruata
autem in cribro fegmina dulci aqua perfunduntur, &
denuoprefla abijciuntur. Humorin pelui agitatur,&
linteo opertus , fbli exponitur : dumq; fteterit, tota fupernatans aquacum humorcconcreto, efFun-
ditur . Hoc uero identidem fieri foIet,donec exiftens aqua liquefcat : qua ftillatim exhaufta,fedimen-
tum mortario fufcipitur, & conterendo cogitur in paftillos . Sunt qui ad hauriendam protinus fuc-
ciabundantiam,cribratos cinereshumiinfpargant,& mediumcauantes,triplicatum linteumob-
S o tendant, per quod elaterium cum fua humiditate diffundunr, ficcatumque in pila , ut diflum eft, con-
terunt. Ahquiprodulciacquaraarinamperfundentes, itaeluunt. Alijinnouifsimalotionemul-
fam aquam refpergunt . Elaterium optimum effe conftat , Ixue , non ponderofum , cum candore le-
niter hume£lum, guftu amarifsimum,quodque lucernarum luminibus obiedum , facile flagret.
Porraceumtamen fcabrumque,fi turbidum fpefl:etur,atqueerui cinerisque plenum fit,graue&;
uitiofumeflefblet. Nec defunt,qui cucumis fucco amylum immifceant,vt candorem'ipfum ,&
laeuitatemimitentur. A'bimatuad decennium deieftionibusutile eft. Integermodusoboluseft,
minimus femiobolus,pueris chalci duo,fiquidemcopiofius, periculumadfert. Bilem,ac pitui-
tarautrauis parte extrahit. optima fufpiriofiseft purgatio. quodfiin animofit deieftionem mo-
liri , adiefto falis duplo , & ftibij quod colorare fufficiat , ex aqua , erui magnitudinecatapotia dato ,
poftea cyathus unus aqu2 tepidae forbeatur . Ad citandas tamen uomitiones aqua diluens elateriiim,
fubiedas linguas partes penitifsime penna oblinito . qupd fi quifquam difHcilius euomat, oleo , auc

unguento

y96

And. Matthioli Comm .

to

zo

unguento Irino refoluito:fomnum inhibeto. Porrohis, qui cximieuacuantur,continue ulnum ,
& oleum dare conuenit : etenim uomendo reftitunntur . QMod li uomitiones non finiantur,aqua fri-
gida , polenta , pofca, poma, & quse ftomachum denfando corroborant , olferenda funt . Ciet elateri-
um menfes,& partus enecat, in pefTo fubditum. morbo rcgio medetur, cum lade naribusinfufum,
&diuturnis capitisdoloribusIiberat.efHcacifsimeanginis illinitur,cum uctereoleo,meIIe,autfeI-
letaurino.

Cucumeris Sylvestris Cucumii frequens iiiBetruria prouenit,pr<efertim agro noflro Senenji in oppidorumplu^

fyluertnsco. (cis , CT fecm mania , €!" femitds .Bx eiuifi-ufiibuifuccum exprimunt officinie , atq^ 'Elaterium uocatum parant,

lideratio . -^^ ^^,^ dijjerens Theophraftus lib. i x . cap. x 1 1 1 1 . rfe hiftoria plantarum , itafcribit . Sed omnium medicamento=

rum diuturnifimum Ektcrium cfl , optimumq^ quod uctuflifiimum . Itaquc medicm quidam , uir haud infolens , nea

que mendax , elateriwm ducentorum annorum , uirtute mirabili feruare apudfc retulit , eo a quodam munere dona^

tm . Caufa , ob quam tam longo fcru.i.ri tcmporepofit, humoris copia efl : quamobrcm ud cion preecidcrint , in cine^

re humidumponunt , cr tamen ne ita qiiidcm ficcari potcfl ,fcd ufq^ ad quinquageflrium annum luccrnis admotum

lumen extinguit . U^c igitur uis pcculiarii ifli tribuitur . hailenm Theophraftm . A' qtio maximc dijflntire uidetur

Diofcorides : quippe qui Elatcrium dixcrit a bimatu ad dccenniu dcicdionibm utile ejfe . Theophrajlus uero , idem

duccntis annii mirabili uirtute feruatwm cfe . Quin et in co difcordare deprchenduntur,qu6d alter tradiderit tantunt

humoris infe continere Elateriwm, ut ufq; ad quinquagefimum annum lucernis admotum lumcn extinguat . Alter «es

ro probatiflimum illud effe Blaterium , quod luccrnarum luminibm obicdm ,facilcflagret . Theophraflofubfcribit

Vlinim lib. x x . cap. i. ubific inquit . Elaterium ufq^ ad quinquagcflmum annum lucernarum lumina extinguit. Hoc

enimucri experimentum efl,fi admotumprimqu.hnextinguat ,fcintiUare furfumac deorfumcogat .hnec Vliniui

Theophraftumfccutus . Caterum hac in refacile credidcrim , Diofcoridis codicem hoc in loco omnino deprauatum

effe. Quippe pnetcr Theophrafli , er Flinijfctttcntiam , cum omne humidum , quod pingue nonfit , ignii flammam

protinm extinguat ,nuUiprofl^6 dubiumefl,quin Elatcrium,inquo humiditas aquca multian exuperat, potius

flammam cxtinguat , qumflagret : nanq; flammce admotum , excitato in humido a cahrcftatu , limcn extinguit . ii

Elaterij uires quodnobis aliquando experimento compertum efl . Elaterij uires defcripfit U.efuesintcrfua deijcientia medica^

(Bx Mefue . menta, ubi in huncfcnfum inquit . Cucumisfylueftris,fiue aftninm abradit,cr uaforum ofcula aperit : proinde cr intc

ftinorum tormina excitat,cr alia adflrt noc^mcnta . S ed toUi hnee omnia poffuntji addatur aut bdeUiu aut tragacana

th<£ lacryma, aut aqua mulfa cumfalis modico, autfi ex laHe bibatur . Roboratur elaterij uii,additoflifiitijfalii mo^

mento , aut odorato puluere, quem officinic \^ccics ekphangiim uocant : ijs enim admiflumfilicim quoq; operatur . J o

Vurgat , ut quidam firunt ,fcammomj modo . At re uera magis pituitam dcijcit , quhn bilem : quanuii er hanc quan

doque detrahat, preefertim cum deieilioni pa,rata promptaq^ fefe ojfert. Mirifice pr£ter heec fanguinisferum expurs

gat , ab ijs potifiimum partibu^s ducens , 4 quibus £gre decwnbentes humores detrahifolent : quamobrem articulo^

rum dolore uexatis opem non modicam prieflat . Kadix in aqua elixa , tufa, cr olco fubaCla cum abflnthio , diutur-

nam hemicranim fanat fincipiti , cr loco dolenti iUita ,fi tamen prim eius decodofvueatur locm . Vrfcflat idcm O"

fuccus ex laiie naribm immiffm , qu6d cerebrum purget : idcirco cr narium t^dia delet , cr comitiales iuuat , Idm

obduratos refoluit abfcejfm , quemadmodum cr flrumas , prxfertim addito meUe,cr e.-iprino flercorc . Kadicis ,

er cucumis ipfiusfuccus aqua intercute laborantibus preeflantifiimum efi mcdicamentum , quod flauam proprie

educataquam. Adidcmualet&radicis decoilum. Prodeflprtetereaarquatis,criecorii,crUenis obflrudioni^

hm . Item ifchiadicvs , tum dyfteribui infufum , tum etiamfl dccolia radix cxtcrim imponatur . siccatte radicis puU 40

iiis ,uulnerumcicatrices attenuat exmeUe impofitm : cr fugiUata exiilu dclet .Eiufdcm fiiccus fabaceafarina ad-

m'flus , cr linimenti modo adhibitm maculds omnts, qu£ cutis nitorem uitiant, mirifice detergit . Sed animaduertcn^

Cucumeris dum efl , ne plusquam par fithauriatur ; quodreferatis uaforum ofculis fanguinem eliciat. Ciicumeris agreflis

fylueftns ui- ^jj.^^ rcddidtt Gaknus Ubro\m\. fimplicium medicamentorm ,his uerbis. Cucumerisagreflis,cr fi-ufmip»

les ex a . fiu^fnccm , quem uocant Elaterium , cr non minime radicis , acfoliorum , ad ijiedicationes accommodU'S cfl . Elates

rium itaq^ mc nfes ciet , cr fcetum interimit appofitum , ceu aUa omnia amarafimul cr fubtiUum partium , maxime

fi aUquam habeant caUditatem , ueluti nimirum Elaterium . Summe fiquidem amarum efl , leuiter caUdum , ut cxfe=

cundo fit ordine excalfacientium . I>orr6 tale protinus quoq; digerendi uim pofiidet . Sic igitur eo angina laboran^

tes innngunt quidam cum meUe , aut olco uctere . 3onum item efl rcgio morbo affcdis , fufum cum lade in nares .

Hoc etiam ufu dolores capitisfmat . Atq^ Elaterium quidem eiufmodi efl . At radicisfuccm , ut cr foliorum , Ucct f o

clateriofimilcm uim habcat , imbeciUiorem tamen .Scdzr ipfa radix adfimilem facuUatcm pofiidet : abflcrgit nan=

Nomina. que , digerit , atque emoUit . Porro cortex ea potentius deficcat . Huim planta Gr£cis ai'Hvf ocy^tof appeUatur:

hatinis , Cucumis anguinm , /ylueflris , cr erraticus : Arabibus, Chefi aUimar , Kate alhenei,feu Chetha alhamar :

ItaUs : Cocomero faluatico : Germanis , Vuildcr cucumcr , cr Efels cucumer : Hij^anis , CogombriUos amargos :

CaUis Cocombre fauuage . Eius uer6fuccum GrXfi tAaTH^ lov , LatinifimUiter elaterium uocant ; ItaU , Elatcrio ,

l.TOi<pi{ocy^\U., 5TAPHIS AGRIA, CAP. CL.

St A p H 1 s agria, fiueherbapedicularis,foIiahabetlabrufcs,diuifa!& cauliculos redos, mol-"
les , nigroscjue :fert florem glafti : & folliculos uirides , flmiles ciceri, & in his nucleum triangulum,
fcabrum,exnigrofubfuluefcentem,intus album,guftu acrem. Grana quideciir.,iitritain aqua

mulfa

In Lib. quartumDiofcoridis.

5TAPHIS AGRIA,

JLO

ip

T H A P S I A .

40

J97

niulfa dentur , crafiruni humorem per uomitutn pur-
gantifedqui hauferunt , ambulare debent. Prudenter
tamen attendere oportet,& aquam mulfam continuo
potui dare : quoniam pericula ftrangulationis inferunt ,
& faiices adurunt . Trita, & cx olco iliita phthiriali pro-
deft: item prurigini,& pforis. Citplurimam pituitam
commandiicata : dccotnra in aceto , dentiu m dolori , col-
lutoore, fubuenit:rheumatifmum gingiuarum filiiit:
vlceraoris manantiacummellefanat. Vrentibus maia-
gmatisimponitur.

Stapliidisa-
oria; confid.

S T A p H I s agm , qum officin.t Gr^cuuoce comiptct
lulgo Stxphiifurum uocunt , Littiiiis ab cjfe{tu , quod pcdiculos
necct , Hcrbu pedicuUris dicitur . HiCc in iJlri.t,Vdm.iti.i,ApU'
li.i , cr Cal4hri:t,frequentij?im.t prouenit . Eiusfcmen copiofum
dpudfepUfiurios inuenitur : minq; eo fi-equcntcr utuntur mcdici
in apophlegmxtifmis . Id quod etim plurimkm cxpetitur mulie^
ribus dd pediculos , ZT lendes necundos . Stuphidis dgru mc^ Staphidis sgr.
minii Galenus in Afiaphide libro v i . fimplicium medicamento:: "if«s ex Gal.
ram fic inquiens . Afiaphis agria uehementer acrcm obtinetfa-
cultatem,ade6 ut ex capite pituitam purget,quod XTS^ocpAiy^ot.
7-1'^eiv Gr£ci dicunt, abfiergatq^ ualenter. Itaq^ adpforam ac=
commodata eJl.Sedcr urendi uim aliquam habet . Ea pUntd
Grxcis Sixc{> is ot-y? i^ , cr otSoc($lV ot-y? ict nominatur : LdtiniSy
Staphisagria , Vuafyluejlris, Kerbd pediculdris, cr Pituitdrid :
Arabibus, Alberas, Uabelras, M.uibazdgi,f{ue Miubezegi:
Italis dcofficinis , Stdphufaria : Germanis , Bifzmijntz • Utf^d^
nis,Ydbdrdz Paparrdz: GaUiSj 'EftaphifagriejO' Herbe dtt
pouly; ►

Nomina.

e-X^lV. THAPSIA.

C A P. C L I .

/o

T H A p s I A nomen ideo accepit, quod in Thapfo
eiufdem nominis infula,primum inuenta fit. Tota ue-
ro naturaferulae fimiliseft:graciliore caule:fol]js foe-
niculi:umbclla anethiin cacumine,a{ingulis furculis
erumpente:flore luteo:femen quale ferulae, latiufcu-r
lum , fedaliquanto minus : radix foris nigra , intus can-
dida,longa,acris,crafsiore libroueftita. Succi extra-
hendi ratio hsec eft . Fafto in ambitu fcrobe cortices in-
cidutur , aut radix in fornicis fpecieni in fe excauata co-
operitur.quomerus fuccus confluat.oportet illucfe-
quenti die fe conferre, & congeftum fuccum extrahere .
Tunditur etiam radix in pila,& fuccus organo per qual-
lum expreftuSjfiftili crafTo infolatur . Aliqui folium una
terunt : fed inualidior huiufcemodi fuccus , Hoc autera
intereft , quoniam qui ab radice manauit , grauius olet ,
&humidus permanet:efolijs autem extraftus exicca-
tur , atque teredinum iniuriam fentit . Qui fuccum col-
ligit,ftaredebetnon obuerfus uento:aut potius cum
dies apricus eft, & a flatu filet : quoniam ob halitus acri-
moniamfaciesuehemcnterintumefcit,nudaquecorpo-
5(j^ ra inuadunt puftulae . ob id prius liquido cerato , & ad-

r]^-^.jv7^icr^ > i^u^jrsg^/rj-^j^P^ ftringente,nudas partes lUinunt, & ita muniti accedunt.

T^^^^^^ r??S^?^^i^^^^^^ T^mcortexradicis, quam fuccus purgandi uim ha-

bent,& lafteus fuccus in aquamulfa potus : nam utrinq;
bilem extrahunt . Radicis modus , quaterni oboli , cum
tribus feminis anethi drachmis:fucci,terni oboli:la-
d:is , obolus unus . quod eo amplius affumitur , pericu-
culofumeft. Huiufmodi purgatio conuenit fufpirio-
lisj&diuturnis laterum doloribusjreiedionibusque:

datur

J98

And. Matthioli Comm.

daturincibis,autobronio,quibusdifficilefiruomcre. Tamradix, quamfuccusomnium maxime,
quae pares cumeis uires adepta funt,uim habcnt extractoriam ex.aIto,ubieximoaliquid euocan-
dum eft , aut meatuum laxitas alio transfcrenda eft . vnde fuccus illitione , aut radix recens affriftu a-
lopeciasexpknt. Radix,fucGusque cuma^quis cera^,thurisque portionibus,fugiljata,liuorcsque
tollunt : fed non plus binis horis dimittantur : locus deindc aqua maris calida foueatur . Viiiacutis in
facie emendat, cum melle illitus fuccus : lepras tollit : tubercula difcutit, perundus cum fulphure . In
diuturnispulmonum,]aterum,pedum,articulorumqueualetudinibusutiIiterillinitur. Valetadin-
tegendam colis glandem ijs, qui natura,non circuncifionecurtifuntrtumorem enim excitatjqui
pinguium fotn emollitus , prxputij iafturam refarcit.

tw

Tliapfi^con- De t h a p s i ae uiril>iMlocutuseJiThcoj.-ihriiftiislibroix.cdp.xxii.depIdntc(mnhifiorii(,ul>iitafcn
Cdeiatio . ^,f _ ihapfi£ Tddix uomitoriu eft, crfl quis continuit, tmfuperius, quim inftrim purgut . Ad hcec liuidd tollere po=
tcft : fuppurdtioncs tmcn dlils exdlbidM fdcit , Succus eius udidior eft, O" quidcm tamfuperius,qum inftrim pur^
giil . Nullusfeminis ufus. Nafcitur tum dlibi, tum in terra Atticu , in qud pecudes incol£ edm non tangunt , percgrir^
n£ uero depdfcunt : er dut dluus foluitur, aut intercunt . hddcnus Thcophrailus . Thdpfidm duthor eft Vlinius libro
XIII, cdp. x X 1 1 . >•( N erone cldritdtcm dccepijfc, ciq- mdgno ufuifuiffcfui impcrij initio, quod noilurnis grdjfdtio^
nibus conuerberdtdmfdciem ilUnensfibi cum thdpftd, thure, er cerd,fcqucnti die contrdfamm cutemfyncerdm cir
cunftrret : etcnim ed mirum in modumfugilldtd delet . Thdpfid plurimd ndfcitur in Apulid, prtefertim Gargano mon
tc, inter compluresftrulaccigeneri^ pldntas . Prouenit O" in noftris mdritimis locis ddeoftruU adfimilis, ut nonfos
cile, nifi a rei hcrb.iri£ pcritis, und db dlterd dignofcatur . Vifitur etidm hodie in hortis dd j^cddculum pUntdtd. qua z <>
rationc iamftrme omnibus innotuit in Itdlid . C£terim non dcfunt impoftores,qui Thdpfi^ rddicum cortices pro Tur
pcto uenditent : qu£ quidcm d peritis fcpkfidrijs in cd medicamenta iure optimo addipojfunt , qu£ Thapfiam expo=
fcunt :fcd in turpeti locum nonfunt , meo iudicio , recipiend£ . Quaproptcr mdxime in hoc ( ut fuperius diximus in
Tripolij commentdtionc ) a Yuchfio diffcntimus , qui Turpetumk Mcfue dcfcriptum, nil dliud effc cenfet , qum Tha=^
Thapfiae ui- pfi^radices. Thdpfi^ uircs mcmori£ prodidit Gdlenus lib. vi. fimpliciummedicdmcntorum ,fic inquiens . Tha~
xes ex ua . py^^ dcrcm hdbet, dc uehcmcntcr cxcalfacicntem facultatcm ciim humiditate . QUdmobrem ex alto uiolcnter extra^
hit, O" ipfum quod extraxit , digcrit . Verim plufculum ad ea efficienda tcmpus poftulat , ut qu£ large excrtmenti^
tid humiditdtc impletd eft , ob qudm celeritcr corrumpitur . Et lib. primo dc compofitione medicdmentorum fecun^
dum locos,fic inquit . Qui Thdpfid utitur,fcidt opus cH, mdximam,differentiam effe rccentis ad uetuftiorem . V/J e*
nim huius pharmaci poft annum multum exoluitur, atque amplius adhuc poft duos annos, dufimq; fire dicere cdm pc» f<i
Nomina. mtus inutilcm cffe dd triennium progrcffxm . H<f c ut Gnece 6«4. j'ct , ita etidm l^dtine cr Italice Thapfia nomina^
tur : Mauritanis, Hiantum, er T>riz .

t B.0C loco Gr£ci codices hdbetit oV/^£t«« . quod ucrbum Kucllius uerterat hic , lac extrdhitur ; licet alibi , ut
in pdudcc Ueraclco, idcm uertdt,fuccus txcipitur . Nosucro, quod ottoV , a quo ucrbum illud defluxit ,fuccum , li^
quorcm, er lacrymdmfignificet, mdluimus reddere,fuccus extrahitur. Neq; ccrte temerc,qu6d nonfolim tiobis cott
uenidt cum Mdrccllo intcrprete ifed quod etiam arbitrcmur hanc cffcgermMdm iltius uerbifignificationem , atque.
mcliui rem exprimere, de quafermo eft. Hims tamen mutAt£ 4 nobis uerfionis lciiorem admonendum effe duximus*

2^5-otg7-jW. SPARTIVja. CAP. CLII.

4»

Spartion frutex cft longas ferens virgas , fine folijs, firmas, fi'a£i;u contumaces, quibus uites
vinciuntur : femen lenticul^ , in folliculis phafiolorum modo nafe.^rts ; floreni , vt albas violae, luteu .
Purgant per fuperna vehemeter ellebori vice, citra periculum flores , & femina quinis obolis in aqua
mulfa pota . Semen deieftionem mouet . Ramis in aqua maccratis, mpx tufis, extraftus fuccus, ifchia
dicis,^& angina laborantibus auxiliatur, fi cyathi modum ieiuni bibant . <)uidam marina aqua mace-
rare malunt, & infundere ifchiadicis clyftere : ftrigmenta autem elicj.t-cruenta .

■ ■ ' /; '■, iii' ,

Spartij confi- T A N T A nimirum intcr Spdrtium,fiue Spartum , er GeniB^am interccdit fimilitudo tumfacie,tm ctidm uiri^
deratio . ^«^^ m eorum affinitdte dcccptus iam crcdiderim omnino erraffe eos , qui alterum ab dtcra fcccrncrcnt : pr^fcrtim

ciim hac in rc dcprehcndijfcm Plinium dubitaffe libro x x 1 1 1 1 .cap. i x .ubi itdfcriptum rcliquit. CcniRu quoq; uin~ 5 ©'
culi ufum pr£itdt . Tlores dpibus grdtifimi . Bubito an hxcfit , quam Gr£ci authores Spdrton appellduere , cian ex
ca lina pifcatoria apud eosfdilitdri docucrim : er nunquid hdnc defignduefit Homcrus , cum dixit : Nduium jf^artci
diffolutd . Nondum enimfuiffe Aphricanum , uel Uif^anum f^artum in ufu certum eft : cr cmfutilcsfierent iiattes ,
lino tamen, non f^.irto unqudmfutas . h£c VlimiK . 'Vcru.m cim accurdtius Biofcoridem pcrlcgiffem , hdc de re prius
admonitus k clarifimo medico Petro Cdnnizcro Mif^dno Serenif.imi Ferdinandi Romanorim Regi^^ Protophyfico ,
qui in Uif^anid copiofifimum Spartum , numeroftmq; Gemftdmfe uidiffe teftdtus eft , comperi plane iiiter has pldii^
tiM difcrimcn effe . Quippe quod Spdrtium Biofcoridifi-utexfitfoltjs uiduus : O" floribiis conftet alb£ uiol£ fimili^
bus . Geniftd ucrofolta proftrdt longiufcula , Uniftre modo : er flores liitcos , ipfi modo lunatos . Minc itaq; fadim
cil, ut nunc in corumfcntentia conjiftam, qui Spartium a Gcnifia diffcrre exiiiiindnt. Non tdinen quod diucrji prora
fusgeneris has pldntas effc putem . nam tanta, ut dixi, uni cum altcra cognatio cft, ut etfi non e^demfint ; tamcti co*
Sparti ufus ex gj,jf ^^ j effc uidcmlur, Spdrti quiim nfus ( ut Plvms ejl authoir lib. x i x , cap. u , } mdta, poftfccuk capttis cft,
"' ' • . ne^

In Lib. qu artum Diofcoridis' . y^ 9

SPARTIVM.

GENISTA.

to

50

tiec dtite Vocnorum drmii , qu£ primtm 'Bil^anice intukrunt . Uerhd & h^c j^onte nafcens , & qu£ non quedtferi:
iunciaq; proprie uridifoli , uni tcrr£ duto uitio . Uanq; id malum telluris efl, nec dliud ibiferi,dut nafci poteft . Ire A*
phricd exiguu,cr inutile gignitur . Cdrthdginenjts Hilpdni^ citerioris portio, nec htec totd,fed qudtenus pdrit, mon
tes quoque Spdrto operit . Uincflrdtd ruflicvs eorum : hinc ignes,fdcesq; : hinc cdlcedmina, O" pdStorum ueflis . Aa
nimdlibus noxium, pr£terqudm cdcuminum teneritdte . Ad reliquos ufus Idboriose euellitur : ocredtis cruribus, md=
nibusqi tedis mdnicis : conuolutum offePs , ligneisq; condmentis . Vulfwmfdfcibus in dceruo ddundtum biduo , tertio
refolutum . Spdrgitur infole ,ficcdturqi , cr rurfus in fdfcibus reditfub tedd . Pofled mdceratur dqud mdrind opti^
me,fed cr dulci,fl mdrind defit . Siccdtumqifole iterum rigdtur,flrepente mgedt defiderium, perfufum cdlidd info
lio, dcficcdtum jldns compendium oper<efdtetur . Hoc dutem tunditur , ut ftdt utile , pr<ecipue in dquis mdriq^ inui-
dum . Inftcco praftrunt e cdnnabifunes . M j^drtum dlitur etidm dcmerfum, ueluti ndtdUumfttim penfans, Bft qui=
dem eius nuturd interpolii : rurfusq; qum libedt uetuftum nouo mifcetur . Veruntdmen compledetur dnimo,qui uo~
letmirdculum aftimdre, quunto fit in ufu omnibus terris nduium drmdmentis, mdchinis tedificdtionum, dlijsq; defides
fijs uit£ . Hddenus de f^arto Vlinius . C£terum GenifttC in Betrurid ddeo frequentiftim£ proueniunt, ut Mdio, et Geniftae con-
lunio menfibus magnum c iucundumfpeddculum prabednt uidtoribus , quoniam tdm copiosefuis f^eciofts , dcfuU ^«Jeratio.
gentibus floribus ornantur, er ueftiuntur coUes, utprocul durei uidedntur . Gdudent edrumfloribus dpcs, ut Tlinius
inquit : proinde dluedrijScircunferuntur. Geniitd nobis ligdndis uitibusfxlicis uicem explet, mdcerdturq; etidm tAn=
nabis modo,fiuntq; indefunes , cr rudid lintedmina , qu£ conficiendisfaccis dptiftmdfunt . Expetitur GeniR^ lignti
etiamfigulis qui tn Italia id uaforumfidiliumgenus conficiunt, quod uulgo de mdiolicd uocdnt : quippe quod (ut ip^
fi dffirmant ) nullo alterius arboris lignoftirnax fuccendi poftit , quo aureus ille color conferuetur in opere . Ges Genifls de-
niflam recenfuit Mefues interfuafimplicia deiedori£ facultati^, ubi h£c ddfenfumfcribit . GeniRd drbor efl montd^ fcripti^& ui-
jid, e cuius cdudice qua.mplurim£ funduntur uirg£ , reii£,fiexiles,frditu contumdces , quibus uites , cr dlid ligdns
tur . Ilores editflauos, lundrifigurd : e quibus filiqu£ prodeunt, erui mdgnitudine : crfemind in eis lenti fimilia, in^
teruallis diflin^a . Vlanta tota perturbat, prouocat, incidit, attenuat . Obefl cordi , cr uentriculo . S ed tollitur nos
xa ( ut Vhilagrius eft author ) addito rhodomelle , aut rofa , er mafliche : quin cr dnifi , dduci , ^fceniculifemine .
"Epotumfemen pituitdm utrinq; udlentifiime purgat , er ab articulis quoq; humores trahit . Kenum excrementd peU
lit, urinam cit efficdcifiime, er cdlculos difrumpit tdm in renibus, quam in ueficd : nec in his mdteridifigi, ZT in cdU
culum durefcere finit . Ilores contritiflrumas duferunt,fi cum melle rofdceo , dutforbili ouo deuorentur . Vit ex ijs
oxymel, cuius ufu indurati lienes refoluuntur . Vrofunt ifchiadicis, podagricis, calculoftsq;,ft poftqum illosfumpfc
rint,fubindefrequenter euomant £gri . M.oduS} pr^fertimfloris, d drachmis dudbus dd quinque :feminis uero d dra^

chmis

XO.

xa

600 And.MatthioliComm.

chmii dudSiis dd qudtuor . h.-ec Mefucs . QKt tumcn Gcnijl^femen non redc obferuu(fe uidetur. qudndo^uidem id cr^

Sparti uires ui, ucl uici^facicm potias rcfirdt, qnum lcntis. Spdrti, ut im ad eius uires rcdedmus, racminit Galcnm lib.\ 1 1 1.

ex Galeno . fimplicium mcdicamcntorum , his paucis ucrbvs . Spdrti, quo er ultes dpud nos dlligdnt, tamfcutcn, tum uirgdrii fucs.

Nomina. cui non inftrcnue trahentis efifacultatis. Quod Gr£ci OTsd^Tiov , Ldtini item Spartium er Spartum dicunt : Ittt

li, Spdrtio. Quce ucro Lutinii Genifta, Italis Gencfira uocdtur ; Uif^dnis quoo^^ Geneftrd,Giefid,zr Giefteira.

Zl'AvjSov. SILYBVM. CAP. CLIII.

S I L Y B o N latafpinaeft^foliaferenschamsleonis albi. H^crecens cumfale oleoque coflra
eftur. Radicis fuccus drachms pondere potus uomitiones ciet .

H A c T E N V s nonex noftrd tdntm ,fed neq; ex aliorum quoq; inquifitione uerum dc legitimum Silyhwm in
Itdlid nobis licuit reperirc . 'Etqudnuis intcr tct alids plantdi dcukdtds inibi ndfci, er effc poftit ; tdmen tdm pducii
eim notds explicduit Diofcorides, ut difficile ddmodum iUud inuentu iudiccm incq; enim ipfe, ut ingcnue fdtedr,quoi
Nomina. ^^ iUisfit, dufim decernere . Vt Gr^cis oiAv^ov, itd pariter Ldtinis Silybum appeUdtur .

BocAoCSof pf4lKH. GLANS.VNGVENTARIA. CAP. CLIIII.

G L AN s vnguenrariafru<5tuseftarborismyricaefimihs,magnitudineauellanaEnucis.cuiusnu-
cleus amygdalarum amararum more tritus , humorem reddit : quo ad pretiofa unguenta pro oleo u-
tuntur . Na(citur in Aethiopia , Aegypto , Arabia ,& Petra oppido fecus ludceam . Prsfcrtur plena,
recens,candida,qujefaciledelibretur. Eadrachm.T ponderepotalienemabfumit:cum lolij fari-
na, & aqua mulfa podagricis illinitur . Pforas, leprasque , decodta in aceto : vitiligines , & nigras cica-
trices cum nitro emendat : & cum lotio Jentigines , uaros , & papulas in facie, & cutis uitia tollit . Vo-
mitiones mouet, & aluum cum hydromelite refoluit : ftomacho aduerfatur • Oleum , quod ea expri-
mitur, aluum potu ciet . Cortex eius magis adftringit : verum tufe, & expreffae fuccus abftergentibus
medicamentis adi/citur, qu32 aduerfus prurigines, &: fcabritias idonca funt .

Glandis vn- G L A N s Vngucntdrii , qudm Gr£ci ^dKam pi^iJ^ttih dicunt , in tiiffdnid fs-cquenti^imd glgnitur . A(f=s

guentarif c6- firtur hodie copiofd in Itdlidm . Vngucntdrij, ac fcplajiarij Mduritdnorum nomimtfecuti,cam Bcn dppeUant . lEorma

lideratio . ^^^ piftacid mdxime reftrt, albo cortice,triquetro,fi-d(iufdcili, nucleo intus conferto^zr ddmodum pingui : ex quo

oleum exprimitur, quod de Ben uocdnt . Mdgnifdciunt id ungucntarij, quod qumuis diu inucterdturir,nunqudm ran^

ccrcmfentidt , ut etidm libro primo fuo loco monuimus . Arabic£ famiii£ authores ( ut modo diiimn eft ) unguentd^

ridmgldndem Be« nomindnt . Proinde de ed interfudfoluentidfimplicidfcribensMefues, in hunc fcnfuminquit . 'Ben

duorum eftgenerum . Mdius eft nucis dueUdn£ mdgnitudine, triduguldre. Minus uero cicerifimilc. Vtriq; inefi oleos

fd meduUd, lenis, cr dlba . Prafidt mdius , quod noxd udcet : minus fiquidem noxium efi . Pr^ftrtur in mdiorigenes

rc, quod putdminefit dlbo, l£ui, tenui : nuclcofragili, dlbo, olcofoq- . Vetufium recenti melius. In minori aute pr£^

ceUit in cinereo dlbicans,fi-dgilis pdriter, er pinguis. Diofcoridi tdmen in maiorigenere (minoris cnim non mcminit,

quemddmodum nec Theophraftus, neque Plinius ) praftdntius eft recens , etfi contrdrium dfferdt Mefues . Oleum db.

. unguentdrijs hoc tempore e nucleis tdntim exprimitur, ut Biofcorides docuit , non dutcm , ut quiddm exiftimdnt, cx 4 "

putdminibm, quod dixerit Theophrdftus, unguentdrios putamine frudus contufo utifolere . Plinius, ut Thcophrafti,

er Biofcoridisfententiam comprobdret,unguentdrios prodidit e putdminibus, medicos uero e mcduUa olcum elicere

^uod hoc medicdmentis, iUud odordmentis ufm pribedt . Veruntdmen hdc atate ( ut diximus ) ab omnibus tdntum e

mcleis a putdmine rcpurgdtis exprimitur . Nec crediderim unqudm , quod exfolis putdminibus oleum cfflucre pof=

fit,qudnuis diligentifiime comprimdntur,^ conftringdntur pralo etia grauij^imo : quoniah^c putdmina driddfuntj

cr omni prorfus humore cdrent . lUud quoc^ fidem non dubidmfdcere poteft , quod hdnc pdrandi olci rationcm jUen^

tio pr£termifit Biofcorides , non modo in hoc loco,fed etiam libro primo, ubi tdmen de oleis, er unguentis conficien

Manardi i\i- dis Idtius differuit . Cuiusforte dodrin^ immemor MdUdrdus Terrarienfis , uir dlioqui nofir£ £tatis cclebris, dubitdt

bium folutu . in ddnotdtionibus, quds in Mefuem edidit, an Vnguentdri£ glandis oleum e nucleo, an e putamine exprimi dcbcat, af-

fcrens quanquam in quibusddm Diofcoridis codicibuslegitur, olcu hoc e nucleis exprimi debcre; in dliquihus tamen i o
nec nucleorum, nec putaminu uUdmfieri mentionem. Veriim etfi dmbigendi non defuerit occafio^prxfcrtim ex Thco
pbrdfti tcftimonio , qui putdminibus uti unguentdrios trddidit ; dderdt tdmen grduifiimus author Galenus , qui rem
hanc abunde enucleduit, cum conftdnter affeueret, Bdldninum oleum unguentarijs ex carne nuclcorum,non ex puta=
, tninibus exprimi . Id quod etiafacile ex Diofcoride coUigi poteft,ci(m dicdt confimili modoficri baldninum c amyg^

dalinum . quod dutem hoc ex dmygddldrum nucleisfidt, nemo efi qui dubitct . H^cfdne nobis non leucm fdciuntfuf^i
cionem , quod aut eo in loco Theophrdfti exempldrid fint deprdUdtd , dut minus intcgri , er ueraccs fuerint dutho^
res,a quibus fortdfiis unguentari£ glandis hifioriam accepit . Hfe porro accedit huius olei communis ufus, cr cius pa^
randi ratio . Siquidem 'Baldninum oleum plurimifaciunt unguentdrij , non quod dliqud odoris pr^ftantid commende:^
tur (inodorum etenim eft )fed quod nunqudm uctuftdte rdncorcm contrahdt . Id fcilicct quod e nuclcorum medulld ,
«071 dutem cx putdminibus conftciunt . Nam rancoris experS cion fit,omnium aptifiimum habctur ad odoratijiimd un~
gusnta ( miftur^ uocmt ) tem^crandii, qute cx mofcho, ^ibetto , cr ambaro , iUinendis chirQthccis, cr alijs, quorum
■-. . in

JO

InLib. (juartumDiofcondis. 6ot

in deticijs , cr hfciuij. omnii eji tifui cr grutU , pdrantur . Qiundoqmdemfi luc dlio quouk olcti Uqticfcerent in mh
pientum,contrdftoindenon multo p6jltemporcrMcorc{£tatccnim omneolcum prxtcr BaUninmn ranccfcit)
non modo uniuerfam odorisfuauitatem cxucrent ^fed etiam putida ,foetidac[^ euadcrcnt . Q/,'o iitique cxperimcnto
apertifime dignofcitur , an oleum lUiid Balanintimfuerit , quod cx ungtientarix: glandis niicleisfierifolet . Cale= Glandis un-
rim de uiribus Ben hxcftibiunxit Ucftics . Niaioris , inqtiit , gcncris fritSluf inddtt , abjlcrgtt , attentiat , cxptirgat , g"entarir ui-
cr apent :fcd uentrictiitimfiibucrttt, cr tiifcera pcrturbat , ob cxcremeittitiam , acrcmcj; humiditatcm , quam pofi- "' ^^ ^'^*^^
det . mnoris atitem uis longe uchemcntior , cr magis periculofa : nanq; adeo perturbat, agitatq; httmorcs, utfa^piUi
dnim£ deliquiumfaciat,cfrigidosftidorcs cocitet . Proindc iion in alios tiftis is admittcndus cji , quhn in ungtunta ,
cr cataplafmata . hUioris iioxa demitur , cton tgnc torrefcit :fiquidcm ignii calorc extiperantcm dcperdit htmidita::

»o tem,qu£ uomitioncmmouct,fitq;medicamenttim tantiim deicdortum. Decoquittiretiamctimani/i,G-fa:nicuH
fcmine : quoniam hoc modo prior noxa corrigitur . T.xm in potu , quiim aliter ftimpttis lcntam , craffonq; pituitam
uomitu, et deiciiionc ptirgat . Ideoq; aptifiimKm medicamentum eft coli cruciatibus non modo hauflus,fed etiam clys:
fteribusinfufus , pra^fcrttm ubiafiatu , cr pituita orttim habuerint.Yit ctimnum ex contritis ipfitis nuclcis, polcnta,
cr melle Admiftis , ataplafma ad ftrvmas , dtircsq; ttimores admodum utile , cr ad neruortim morbos afrtgiditate
cxcitatos ,addito tantim mcUe . quofit,ut conutilfis, refolutis, er contrailis opemftrat non obfctiram . VoUetpne^
tcrea ad iecinoris , c~ licnis infardus duritiesq; ,fi addtta lupinorum farina , er nardo emplaftri modo impenatur . -

HucleorKm oleum titdnertm cicatrices attcnuat , cr delet : item lcntigines , aliasq; cutisfaditatcs emcndat . Auri^
bus infufus non modo dolortbtis leuamctUum pra-ftat iftd cr furditatem, cr tinnitum curat . Glandis unguentari£ Glandis vn-
iiiresmcmori£ prodidit G.tlettusltbro\i.fimpUcium medicamentortim ,his uerbis . Balantis myrcpficc ,hoc eft, suen"ri^ui-

» o gUns ungucntaria , adfcrttir cx barbarica regione . Vttintur ungiientarij carnis eiusfucco, quifacultate calidus cft. ^'^^^^ ^ '
KeUquice autcm , undc exprcffiis eft fticcus , terreftresfctlicct , er dur£ , uincentem habent qualitatcm amaram .
Scd O" admtflu efl qu.vdfm udflriilio . Vroinde extergentem flmul , cr incidententem , contrahentcmq; , crflipan^
tem effedttmpofident . Itaq; ad ionthos , lentigiiies , epheliii, cr pruritum, deinde er ad pforam, cr lepram conue=
niunt . Veriim enitmicro er licies liquant, icctirq; indurefcens . Qjiodfiquis carnem cius drachm£ pondere cum mcs
iicrato bibat , medicamen cxperiettir tiomitorium . Sape etiam per tnjirnam aluiim largiter fubducit . Itaq; ciim hoc
medicamento utimur , ad tiifcerum expurgationem , cr maxime iecinoris, lienis^ , ex oxycrato ipfum exhibere con^
fueuimus. Gaudet uero uel maxime alioqtti aceto ad extrinfecas adiones. Adeo enim efficax efficitur ,'ut er pforas, '
Cr lepras cxtergeat , cr multo etiammagis qu£ his funt minora , lentiginem , uitiliginem , ionthos , ephelin , exan=i
thematd , achoras , ttim tilcerofa , &■" qu£ craftifuntfucci omnia . Sed cr cicatricibus dccorem adftrt . Porro qu6d

3 o cim iUinenda cfl lieni , prxftet admtftam effe farinarum quampiam exiccantium , cuiufmodi efl erui , ac lolijfarina,
id iam potius ad componcndorummedicamintmtradationem , haudquaquam adprafensinflitutum pertinet :fed cr
in paratufacdibus ipftim dicetur . Veriim in prxfensfufficit abftergcntem , cr inciiTentemcum adflridione quapiam
fropofitimedicaminisdixi^efacultatem^acficadaliud tranfgredi. Cortex tamen eius admodum adflringit : itaq;
topoftitquis4deauti,adqu£ ualidaufmefl adflridione, hadenus Galenus. Sed quoniam Baldntis myrepfica Myrobalano
I.\auritanorumMyrobalana nobis ad mcmoriam rcuocauit , quorum ijdem quinq;faciunt getfera , citm ca in medica- J^"™ genera.
mntafrequenter , cr commode ueniant , tiec eorum , quod extet , memineriiit ueteres Gr£ci ; ideo nunc de ijs nobi^
differendum efl : nec^ enim ob earum ufumfilentio erant difiimulanda . Sunt itaq; , ut diximus , m y r o b a l an cr^
Rv M gcnera qiiinque : nempe Tlaua , Chepula , Indica ftue nigra , Empelica iBeUerica : qu£ omnia facieinterfc
diflant ,ut etiam tiiribus . Quamobrem omnino cenfendumejfc putauerim,eaa,diuerfts produci arboribus . quan=

4« quam non defint , qui affiment ,flauafimul , er chepula ex una er eadem arbore nafci , exiftimantes flaua decerpi
abarboreimmatura,chepulauer6ci{multimamadeptafueriiitmaturitatem.VerimcimhorumfruiiuumortuSy
Cr arbores nos prorfus lateant , non eft quod iUorumfententiam probare , aut reftUere aufim . Kecenfentur genera
cmnia inter ea mcdicamenta , qu£ aluum citra noxam deijciunt : nam etft purgatoria ttipiiUcant ; nuUa tamen uiriunt
imbeciUitate , dutmoleftiafumentes afficiunt ,fed potiusfua adftringentifdcultatc, quam pofiident , cor , iccur , cr
uentriculum roborant , quinetiam uniuerfum corpus .. Id tantim iUis nox£ adfcribunt, quod obftrudiones , er uifces
rum itifarfius dugeant : proinde ne obflrudis exhibedntur pracipiunt . Infranantur Myrobalanis medicamentd om^
nid , qu£ deijciendo laborem inftrunt : quofit , ut utiliter ddmifcedntiir fcdmmonio . Inflduorum Myrobalanorum
genere ea c£teris pr^flant , qu£ in uiridt plene flaueftunt , ponderofa ,fariid ,gummofd , crdfti corticis , er quibus
pumilum ofitculum ineit . E* Chepulis ea probantur , qu£ c£teris craftiorafunt , colore nigro purpurafcente , cortis.

$0 cecrajfo,crqu£indquamdeiedafundumqudmcitiftimepetunt. Inter Indicd exceUunt , qu£ maxime nigricantt
crafja , ponderofa , ntiUo intus offe , cr qu£ confrada in tinum compada cernuntur . \n Empelicorum clajfe laudan^
tur,qu£in maiord,craftiora , dcnfiora, pronderofioraq; frufla diuiduntur , cr qu£ minus oftis, quam pulp<e
habent. BeUericorumuero lUain fuo genere prxfiruntur ,qutbus craftities,denfitas, grauitasq; non defit, er
quibus craffus in unitierfum fit cortex. flaua, Indtca, Chepula,BeUericarefi-igerantordineprimo,ficcant(^
fecundo.I.mpelicauer6primotantiimtumrefrigerant,tumexiccant. Vimobftruiloriam exuuntomniagenerdy
ddditis dperienttbus , cr iirinam cientibus medicamentis : tielft macerata caprinofero , aut fumari£ fucco exhibeau:'
tttr : uel fi cum abfinthio , aut agarico , aut rhabarbaro hauriantur , Verfunduntur amygdalino , er fefami=^
no oleo , ut contrada inde pinguedinc , uentriculo non inh^reant . Quin er id nox£ pariter toUitur , ubi cum cafr
fi£ nigr£ meduUa,aut mannd,dut dcidis palmulis deuorentur . Vbidciedione fitopus,eorum tantiim dilutum
pr£bent:ubiautemadftridioneinpuluerem conterunt,0'fubinde propindnt .Chepuldqu£ fdcchdro conditintur Myrobalano
magisrobordnt,sium deijciant.Contrarium efficiunt,qu£ cxuia ficcatdque reponmtur. Myrobdlana omne rumuires.

Ee genui

602

And. Matthioli Comm.

to

xo

genus ( ut Mcfues efl Mthor ) eorumfeneiiutem remorantur , qui ip/is frequenter utuntitr : colorem faciunt ctegana

tiorcm , corpori odorem iucundum conciliunt , hilaritatem afferunt , cr uentriculum , cor , er iecur roborant con-=-

firunt h^morrhoidibus , er bilis firuorem reprimunt : dd quodflaua ctteris prxflant , ut qu£ priuatim bilem detra-

hant : er eos peculiariter iuuent, qui temperamento calidifunt . Tricantur cotc ad oculorum coUyria,cum uux accr-

b£ , aut rofarum aqua , aut foeniculi fucco , quod oculorum inflammationes reprimant , lacrymas fiflant , dcfluxio^

nesq; cohibeant . Sanantur horum puluere ulcera , addita lentifcina rcfina . Chepula pituitam exhauriunt , inteUes-

iium clariflcant , cr uifum , prcefcrtimfaccharo afferuata : uentriculum tum mundant, tum confirmant . Dantur uti^

literaqiiaintercute ajfc^lis ,0^ diuturnis flbribus laborantibus . Nigrautranquebilem trahunt ,pr<£fcrtim ex«s

fiam . Conflrunt mcmbrorum trcmoribm , coloris nitorem conciliant , ekphantiacos iuuant , mocrores auflrunt , er

quartanamfugant . E mpclica pituitam educunt ,cor,Gr cerebrum , corroborant , inteUeilum augent , uentricu^

lum a pituita , alijsq; noxijs humoribus cxpurgant , ac etiam conflrmant , acfitim extinguunt , uomitiones cohibent ,

Cr cibi appctentiam inuitant . BcUcrica ea omnia poffunt, qu£ er proxime dida . Myrobalanorum inter rccentio»

res Gr£cos lantum, quodfciam , A.(iuarius meminit : qui tamen ea, qu£ de iltisfcripto reliquit,a Mauritanis ( ut ips

fe quoq;fateri uidctur ) mutuatus cR . Sed proftiio nefciuerim , qua ratione duiius inter ea medicamenta , qu£ uo^

Cliry fobala- ^nitum eliciunt, myrobalana repofuerit, cum omnia eorumgencra plane uomitiones compefcant . Porro hodie ignos

nus . rata uidetur qu£ x^v ao^xAccvos Gr£cis uocatur , digerens , cr roborans Indicx nardi modo , ad colicos affeiiuSt

uentriculi ardores , crfingultus a Galeno Afclepiadvs audoritate commendata libro viii.erix.^Je compofitios

ncmedicamentorum fccundum locos . quanquam nondefunte recentioribus ,quifibi perfuadeant Chryfobalanum

effe "Mcem myrifticam : cum tamen plurafint, qu£ eorum deftruant fententiam , nempe cinereus color , acutus ori

fapor , er quod myriftic£ nucis nvfquam meminerint ueteres Gr£ci . HuUam huiufce , quod legerim , mentionemft^

cit Galenus in librisfimplicium medicamentorum . Id quod argumento effe poteft , Galenum ipfum non habiiiffe com»

Belien albutn, pertum,quid e(fet Chryfobalanus . Seddehishadenus. C^terumquandoquidemBalanusmyrepfica^qtiamabArx

Si rubeum . i^Hnu Be» appeUari diximus, nobis in mentem redegit radices iUas , qua/i officin^e Behen album , er rubeum uocant ,

ad cordis affedus ijs , ac etiam recentioribus expetitas , hitnc locum non pr£tereundum effe duxi , quin de ijs quoquc

aliquid differerem , pr^fertim quod e Gr£cis non inueniatur , qui iUa pofteritatis momori<e prodiderit . Sed iUud in

primis animaduertendum eft , quod communis ufusraaices , quas uulgo B ehen nuncupa nt,e£ quidem non funt , de

quibus Mauritanifcripfere, imo eas prorfus ementiuntur . Siquidcmfcribit Serapio, Behen radicesproflrre minoris

paftinac£ftmiles , contortds , odoratas , cr manfu lentas , er in Armenia nafci . Auicenna autem radicum lignofa

fi-ufta Behen effe ait , infe contraiia , er ficcitate exoleta . At noftrates , qu<e in Italui , non in Armenia effod un^

tur , nuUa penitus odorisfuauitate commendatur : quin cr manf£ nuUum ori lentorem reddunt , nec erratic£ paftia I o

nac£faciem repr^fentant : cim tamen Arabicum Behen radici^
lus adeo paftinacam reflrat , utfcripferit Haliabbas clariftimus
Mauritanorum author , Behen zr fylueliris paftinac£ radices
nuUum interfe difcrimen habere . Quo fit , ut nuUa fefe offerat
nobisratio,quaprobare profiimus, Behen communis ufuseffe
Arabum legitimum . quanuis ar ipfi inter fehacin hiftorianon
parum diffentiant . Nicolaus Myrepftcus , itemq; AHuarius Be»
hen hermodaflylum uocant , nefcio tamen qua rationt , citm alin
fit radix apud PaulumiO" Arbes hermodadyus. Behen adulteri^
na, tam album,quam rubrii, paj^im in Italia proueniunt . Sed qui 4*
biis poUeant uiribus, nondum mihi compertttefft ingenuefateor.,
BaAotvof iJ.v^(.,\'imfic Gr£cis diciturjLatinis uero Glanx un^^
guentaria : Mauritanis , Kabben ,feu Ben : Italis , Ghianda un^
guentaria : E.if^anis,AueUana de la India,Tartago, er Muia .
NagKICJor. NARCISSVS. CAP. CLV.

N A R c I s s V M funt qui ut lilium i^lirium appel-
larint.foIiaprofertporrofimiIia,tenuia,mulc6mino-
ra , & anguftiora : caulis Uacuus , & fine folijs , fupra do-
drantem attollitur : flos albus , intus croceus, in quibus-
dam purpureus : radix intus alba , rotunda', bulbofa : fe- ^*
menuelutin tunica,nigrum, longum. Probatifsimus
nafcitur in montibus , fuaui odorc : csEteri porrum imi-
tantur,atqueherbaceumuirus olent. Radix cofta,fi-
iieeftur, fiuebibitur, uomitoriaeft.'ambuftis igni pro-
deftcuraexiguo melletrita.prGEcifos neruosillitu gki-
tinat : luxatis malleolis , diuturnisque articulorum do-
loribus trita ex melle, & impofita iubuenit . Vitia cutis
in facie, uitiliginesquecum femineurticx, &acetoema-"
culat : cum eruo, & melle, ulcerum fordes cxpurgat : ab-
fcefllis rumpitconcodioni repugnantes . inHxa corpori
extrahit,ilIicacumlolijfarina,CSi:melle . -

Narcissvs

NARCISSVS.

Komina.

InLib. cjuartiimDiorcoridis. 6oj

N A R c I s s V s , inqtiU rhcophr.(ftu5 lihro ZT cup. vi.dc hijiorid pUntdrum , ticl lirium ( alij enim hoc , Narcifsi hifto
ali] iUo noniinc uoctnt )folui;n albuci , terr£ proximum gcrit ,fei longc l.(tius,Wi{ modo . mbct caulem Jinc folio , •'la ex Theo-
herbaceum ^floremfuofirentem cacumine , in membrnn^ ueluti uafculo inclufum , iarge amplum , cohreqi nigrum , P'"^*^" *
figura oblongum . Hic d cidcns l^ontc germinat , c^terhm cr qui lcgunt dcfigcre euw folcnt . Quin cr radtcemfe=
runt,({U£ ctrnofa , rotinda, amplaqi conflat . Serotinus admodum : pofl arcturum cnim, cr circa tequino^^iujflo^
rct. HiecTheophr.iftidenarcijJofententta.VorroFluiitiS Itbroxxi.cap. xix. duo Ndreijli genera prodidit,
qtu his uerbis cti.tm dcpinxit . i^.trciJndtiogencra in ufu mcdicirecipiunt . Vniim purpureoflore , alterum herba=
ceum . Tduncflomacho ittutilem , cr ideo uomitoritm , alttos quoque foluentcm , neruis inimictim , caput grauantem,
er rf narce narcijfamdidum, non .ifabulofo puero . h^cPlinius . lnquibt4S plane deprehenditttr a Diofcoridc diffcn
« 0 tire, qtiod neutrum Narcift gcitusflorc albo defcripfcrit . qiianquam idem Vlinius cap. v . eiufdem libri inter lilij ge=
nera Narcijfum connumcrans, hiuwflore candido coiiftare ti-adidit . Veruntamen ntiili ex hoc mirari licct, nca; pro^ '
pterca Vliimm damnandttm cjfe cctifeo , qtiod uiderim ego plures NarciJ^il^ecics florum tantim uarietate diftin=
Has . Narcifi uires retulit Galenus libro v 1 1 1 . fimpliciiim medicamentorum , fic inquiens . Narcifiradtx ufquea^ ^^^™^ "'"
deo exiccandifacultate poUct , ut crmaxima uulncYi. coiiglutinet, ucl ad incifiones ufqitc, qu£ circa tcndones acci-
ditnt . Uabet uero quidd.tm abftcrforitim , er attrailorittm . Vlanta , qu£ Gr.ecis rxf KfoTof , Latinis item Ncjr^ Nomina.
cijfus appeU.itttr ; Arabibtts , Narcesfeu Nargies ; ItdlPs , Uarcijfo ; Germanis , Vchtblumcn , VLornuiigsblumen ,
CrZcitlofcn .

30

30

lWo4:aeV. HIPPOPHAES. CAP. CLVI.

HiPPOPHAES, quofiillones veftesinterpolant,infabulofis,maritimisquenafcitur,furcu-
laceo frutice , undique denfo , & largo : folijs olese longioribus , mollioribusque : inter qua: candican
tesfpinseemicant ,<5cc<'E ,angulofaE,interftitio quodam diftantes:floreshedr3E corymbis fimiles, ^

racematim cohxrent , miiiufculi tamen , & molles , candidi , ex parte rubefcentes : radix lafteo fucco
madet , crafla , mollis , amara guftanti : ex qua perindeac thapfia , fuccus eximitur . qui per fe,"& cum
eruifirinafubaduSjiiccatur^&ad vfum reconditur. Syncerus pituitas,bilem,aquasque deijcit,
oboli pondere : erui vero farina fubaftus , quatuor obolis , cum aqua mulfa . Frutex cum radicibus
ficcatus tunditur , & cum aqu^ mulls dimidia hemina tritus datur . Radice, & herba liquamentum
depromitur , vti in thapfia. huius in purgationibus modus eft drachma .

iVa-oCPiiiJof. HIPPOPHAESTVM. CAP. CLVII.

HiPPOPHAESTON, id quodaliqui hippophaes appellant, nafcitureifdemIocis,quibus
hippophaes , eftquc fpins fullonis genus , humilis herba, finecauliculo, fine flore : inanibus tantum
capitulis:folijsparuis,fpinofis;radicuIashabens moIles,crafIas. Succus radice,fo]ijs,& capitulo
exprimitur,&exiccatur. Datus,cui voles,tribusobo.lisinaquamulfa,aquam pituitasqjdetrahit:
priuatim comitialibus raorbis , neruorum vitijs , & orthopnce^ conuenit h'>tufcemodi purgatip .

Et s I qudndo(^maritimd,Grfabuhfdddierimtoca,ut Kippophdem , cr BippopTjaftum , utpote plantiti ro fide to"
4 o inibi nafcentes,inquirerem ; neutrum tamen l^dSienus mihi licuit inuenire. Caterum retulit nobis Hieronymus AmdU
:heits Opitergenfis , medicus ingenio , er eruditione clarus ,fe olim Venetijs plantam dccepiffe a loanne Bdptifttt
'Zopiffo Vapicnfi clarifiimo medico , qu£ non modo notii omnibus Biofcoridis Hippophaem referebat :fcd etiam uiri::
bus , utfe experimento comperiffeteftatus eft . Quare non prorfus de^erdndtm eft, quin er tiobis , cr dlijs quoq;
aliquando contingat Hippophdem confequi . Non inuenio , quod Galenus hippophais , dut hippoph^fti memineritiit
fuofimplicium medicamentortim cenfu . Uippophdis tdmen mentionemfvcit Pdultts lib. v 1 1. inter fimplicia . Hip=
poph/fti uero Vlinius libro x x v 1 1 . cdp. x . lUius nomen Gr£cum ( 7r7ro($(!CeV , Ldtinum (^uoqi Uippophdes . Noraina.
lUtius uero noraen Gr£cum i7S7s6(peus ov Ldtinum item liippoph^ftum .

50

Kl'>lI,HKfo'T01/. RICINVS, CAP. CLVIII.

C I ci , aut croton , nomen accepit a ricini animalis fimilitudine . Arbor prouenit parue ficus al-
titudine, folio platani , maiore , laeuiore , & nigriore : ramis , caudicibusque cauis , in arundinis mo-
rem : femine in uuis afperis, quod corticibus exutum ricinumanimal repr^fentat. ex quo oleum no-
mine cicinum exprimitur , cibis foedum ,Iucernis emplaftrisq; vtile , Grana triginta numero purga-
ta , trita potu pituitas, bilem, aquamque per aluum extrahunt, vomitionesque mouent . fed iniucun-
da admodum eft, & raolefta purgatio : fiquidem ftomachum vehementer fubuertit . Tufa & impofi-
ta , vitia cutis in facie , varosque expurgat . Folia cum polenta trita inflamraationes oculorum, tumo-
resqueleniunt: turgentes raammascohibent. eademexaceto illita,ignesfacrosreftinguunt.

Ee a RiciNVM

6o4

And. Matthioli Comm.

Ricini con-
fideratio.

RICINVS.

Ricini vires
ex Galeno.

Nomin*

TITHYMALVS CHARACIAS.

R I c I N V M uocMcrc Ldtini plantdin, qu^e Gr£cis Kl'Kf (f/a
citur, dfimilitudine , qtum ciui fanen habet cumricino liuiio dc
fccdo animuli, quod canibus, bubui, caprii, alijsq; qu.idrupedibtu
adh^ret : ncque prius decidit , quhn plenius fanguine faginatum
rumpatur .InHetruria planta h£c k quibufdam uulgo uocatur
Girafole,aliquibus uero Fagiuolo Turchefco. Apud Infubres du=
tem pluribus in locii Mirafolc . quanquam id nominii potius Helio
tropio coucnit, de quo in huim libri calce dijfcremus . Semcn ofr
ficin£ Cheruam maiorem appeUant : tametfi ab ipfo Mefue,cuius
uejligia pharmacopole maxime fequuntur, Kcgiumgranu appel
iari conjlet . Ricinus copioscferitur in Acgypto, ubi ex eiusfemi
ne plurimum oki exprimitur,cibis quidefcedum (ut inquit Plinui)
fcd lucernis utilc . Deijcit aluum, perinde ac balanm myrepfica ,
toUiturq^ eiui noxa ijfdera mcdicamentis . Q«^inofi)-em de eo fic
loquitur Mefues . Kegium granum ( hoc ejl Kicinifemen) pituitZ
tam pcr uomitum, qum per aluum extrahit,fed nonfine affumen
tium moleflia : quinetiam bilcm, er aquam inter cutem deijcit: et
eafane omnia excrementa purgat,qu£ ad articulorum compagi^
nes defiuunt . Confirt item coU,zr articulorum doloribus,nempe
podagricis, et ifchiadicis,fi ex iurc ueterisgaUi decoclum haurict
tur . Bydropicis uero decoquitur cti caprinofero, aut cmulfo re=
center laile maceratum. Ricini uires memori£ prodidit Gale^
nus lib.Yii.fimpl. medic.fic inquiens . Ricinifemen, quemadmo
dum expurgat, detergit,ac digerit ^fic quoq-folium,fed undequeC
que debilim . Oleum, quod exfeminc conficitur,tum calidim,tum
tcnuiorum partium eji , quam oleum commune , ac proinde etiam
difcutit . Vlanta, qu£ Gr£cis ki'ki ,fxue k^otcov, Latinis Ri=
cinus appeUatur : Arabibm , Cherua : Italis , Girafole : Germa^
nis, Yunderbam, cr Creut^ibmn : B.ifj^anii, Tigueira dc Ihinfvr
no : GaUiS} Paulme dieu .

TITHYHALVS HYRSINITES.

IQ

id

m

4?

5»

Tlh^oiMu

BO

40

5«

In Lib. quartum Diofcoridis , 6 o j

TITHYMALVS PARALIVS.

TITHYMALVS HELIOS COP IVS .

TITHYMALVS CYP ARISSIAS»

TITHYMALVS DENDROIDES

Ee 3

6o6 And.MatthioliComm.

n^v^uAol. TITHYMALI. CAP. CLIX.

TiTHYMALi generafeptem,quorum mafculus characiasappelIatur,abaliquibusamyg(Ja-
loides:altermyrtites,quifcemina exiftimatur,eumque myrfinitem,aut caryitem vocant:tertius
paraUus, quem tithymalida appellarunt : alius heliofcopius : quintus cyparifsias : fextus dendroides:
feptimus platyphyllos dicitur . Characise caules fupra cubiti altitudinem attoUuhtur , rubri , lafteo
fucco, atque acri madentes : folijs oleJE circum ramos, anguftioribus, & longioribus : radicecraffa, li-
gnofa.-pendetin cacuminibus caulium comaiunci,fubqua caueolsfoliolis balnearum fimiles,in
quibus femen continctur . nafcitur in afperis , & montibus . Succus aluum purgat , trahit pituitam , i o
bilemque binis obolis in pofca fumptis, & cum aqua mulfa vomitiones mouet . Appetente vindemi-
arum tempore fuccus, congeftis ramulis , mox diffed-is, & vafe conclufis, excipitur . Aliqui adijciunt
farinam erui , & in paftillos digerunt,qui eruimagnitudinem impleant. Alij inaridas ficos ternas
quaternasve guttas inftillant, vt cum his inarefcant, quas ad vfus recondunt . Per fe etiam tufus in pi-
la, & in paftillos coaftus reponitur . Porro cum extrahitur lac, neque quo ventus afpiret , ftare quen-
quam , neque manus oculis admouere conueni t , fed antequam colligas , corpus , praefertim faciem ,
collum, fcrotumque genitalis, adipe, aut oleo cum vino perungere . Fauces autem exafperat : quapro
ptercatapotiacera^autdecodtomelleoblini pareft,&hoc mododari.binas tamen ternasve ficos
purgationis gratia fumpfiffe, fatis eft . Recens lac ex oleo, perunftos in fole capillos euellit, renafcen-
tesqueflauos,&exiIes efHcit,denique omnes perimit.,dentium cauernisincIufum,leuatdoIores: a^o'
fed cera dentes oblincndi , ne fuo delapfu fauces, & linguam vitiet . Tollit illitu impetigines , formi-
cantes verrucas , penfiles, & quae thy mi florem reprsEfentant . valet aduerfus pterygia , carbunculos ,
phagedsnas vlcerum , gangrsnas , fiftulasque . Legitur femen autumno, & ficcatum fole leuiter tun-
ditur , feruefadumque loco mundo reponitur . Folia item ficcantur . Semen , & folia laftei fucci effe-
ftum praebent, dimidio acetabulo pota . Sunt qui inueterant, admifto cum lafte lepidio, & cafeo con
tufo . Radix drachmse pondere in hydromelite pota , per ioferna trahit . decofta cum aceto, dentium
doIoriauxiliatur,collutoore. Fcemina,quam myrfiniten,autcaryiten vocant,fimiIisfuaptena-
tura daphnoidi : folijs myrti , fed maioribus, firmis , in cacumine acutis, & pungentibus : ramulos ab
radice mittit dodrantales ; fruftum fert altemis annis, nuci fimilem, mordaci guftu . nafcitur ih afpe-
ris.Succus,radix,femen,foIia,confimilemantediftofortiuntur facultatem:fedadcitandas vomi- jo"
tiones inualidior hsec eft . Aliud tithymali genus dicitur paralios , quem tithymalida , aut mecona
aliqui appelliuere .'Nafcitur in maritimis , rarnis fubrubentibus , palmum altis , quinis, fenisve a ra-
dice exeuntibus : folijs Iini,anguftis , paruis, oblongis, in uerfus quofdam digeftis : capite in cacumi-
ne orbiculato, in quo femen , vt eruum , vario colore emicat : flos albus . Frutex totus cum radice la-
fieo fuccq turget . Similesadufiasreconditur. Hcliofcopius dicitur , folijs portuIacas,tenuiori-
bus, rotundioribusque : ramulis prodeuntibus a radice , quatuor aut quinque, rubentibus , dodran-
talialtitudine,tenuibus,laftiscopiofiplenis;capiteanethi:feminc uelutin capitulisinclufb. He-
liofcopijnomenaccepit,quoniam comascum folecircumagat. circaoppidanafcitur,potifsimum
jn ruderibus . Colhgitur fuccus , femenque , ut aliorum . Esdem , quae fuperioribus uires , non ta-
meniifqueadeo ualidaE. Cyparifsias in caulem exit dodrantaIem,uel maiorem,fubrubrura:ex 4<»
quofoliapinifimilitudine exoriuntur,molIiora tamen,&tenuiora:&intotum nafceniem pinum
aErrfulatur,undenomentraxit.Candidofuccomadet:cui eademuis,qu2fuperioribus. In petris
nafcens dendroides cognominatur . ampliter opacat , in cacumine frondofam fpargens comam , fuc-
co lafteo pracgnans , cauliculis rubentibus , folijs myrti tenuioris , fruftu characiae . Eiufdem effe-
£lus,*cuius fuperiores, fimilique modo reconditur . Platyphyllos uerbafco fimilis eft . Radix, fuc-
cus,,& folia per inferna trahunt aquas . Pifces necat, tufus,& aqus infparfus . Reliqua tithymalorum
genera, quse fupra fcribuntur , idem efficiunt .

Titliymalo- TiTHYMALORVM omncgenui officin£ Efukm indijferenter appeUdnt, quunqudm phrafunt tithyfna

tum confid. U gyiera, quorum hijloridmfatis confuse Mauritani tradiderunt. quofit, ut apud hos nonfine magno labore tithyma $ o

lorumge:iera reM, er diflinde cognofci pofint : qu£ tamen a Gr<ecis ordine pulcherrimo defcripta inueniuntur .

Ob Higitur mihi quidem difficile uidetur decemere qu£ Tithymaligenera ex ijs , qu£ a Gr<ecis reprafentantur, ea

duofint, qu£ a LAefue, cr Auicenna Scehram, er Alfebram nominatur : quoniam horum neuter, quod extet, earum

Brafiuoli opi plantarumfaciem notis explicauit . Credidit Brafauolus iUud ejfc Mefui alfebram minus,cr Auicena: fcebram,quoi

nio explofa. Diofcoridi paralim . Sed equidcm ab eo diffentio , quod nufquam in horum monumentis legerim , A Ifcbram minus in

inaritimis nafci :quin nec ramosjirrefubrubentes , nec linifiiUa, necfcmen eruofmile, capitulis conclufum :fcd tan

tm repererim memoriee prodidiffe M.efuem , Alfebram effe plantam ladeofucco refirtam, radicibus tenutbus, qua*

Yvm 6<e prtefiruntur, quafubrubeant . Auicenna uero Scebram nafci ait in hortis, non autem in maritimis, caule te^

nui, hirfuto^fvlijs tarco fimilibus . Quxfane omnia 'Brafauolifentcntix aperte refi-agari deprchenduntur. Hec pof*

fwm praterea cum eodemfentire , quod Alfebram maius apud M.efuem , CT Mchezchercgi apud Auicennaidem fint

Mnuritanis , quoi Grxcis Tithymalus pktyphyUos . quandoquidm in eorum fcriptis nufquam rcperi maiqris gene»

rit

In Lib. quartumDiofcoridis. doj

riiAlfeBrmfDluedcreucrbafco fmuid:nccqu6dtufum,cr aqux inl^arfumpifces intcrficiiit,fcdqu6d redim
{utinquit Auicemu) cius jvliuminori Sccbram fintfimilia. Vorrofimihihacinre conicilandum cffet , putarcm
equidem nil aliud Mauritanis cffc minorisgenerisAlfcbram,fiue Sccbram , quam plantam illam , qu£ officinis Efu=
la minor uocitatur , quod ( ut inquit Auiccnna ) in hortis , cr ubiq; proueniat . H<fc autem , ni faUor ,eacfl, quam
uocat Diofcorides Tithymalum cypanfiam : quippe qux: pinum arborcm nuper natam fi)liis prorfus imitetur. Qjiinx.
etiam ccnfcrcm Alfebram maiui ,fiuc Mchezcheregi eam omnino cjfc pUntam , qu£ Gnecis dicitur pityufa , utpoc
te qu£ Tithymalo cyparifii£ filijsfitfimilis , quanuis magnitudinc cxcellat : non cnim defun t , qui intcr tithymalo:^
rmgeneraetiampityufam rccenfcant. Proinde nonabre diccbat Auiccnnd,Mchczehcregi ejje fimilc Scebramy
fed maius , cr colore fubcineritio . Mcfucs uero , quod radicibus ejfct rotundis , crafiis , crdffoq- cortice obdudPs,

» o ponderofisq; . qu^firc omnia radici Pityuf^ reddidit Diofcorides . Accedit his Scrapionis authoritas , qui de Sce^
bram agens , ea omnia ex Biofcoride illi tribuit , qu£ pityuf^ idcm Diofcorides afiignauit . Ex his itaq; perl^icuum
fieriarbitror ,pityufm Mauritanis fcebrammaius appellari : minus ucr6id,qu6d Gr^cis tithymalus cyparifiias
dicitur . C£terum Characiam uocatum,poftquam multm laboris in eo indagandofiuflra impendiffcm, hoc anno mi= Titliymali co
fit ad mc Pifis clarifiimus mcdtcui Lucas Ghinus Yorocornelienfis : qui , meo quidcm iudicio , omnibus prorfus notis §""' '
legitimo rejjiondct . Myrfiniten quoq; hoc tantum anno veperimus ,filijs circa caulem totum crafiis , acutis , myrto ■ .

fimilibus , Paralius uero in maritimis tantkm nafccns , qucmmlgaris ufus tithymalum putat Brafwolus , in mariti-
mis noflriScnenfibus , Argentario promontorio , cr in uniuerfo iUius regionis trailu , itcm in Aquilcicnfi agrofre^
quentifiimus inuenitur . YLuic fi>lio fimilis uifitur qu£dam alia planta, qu£ in Hctruria uulg6 appcUatur lierba mora.
Cuius radicibus prius contufis , ac deinde fluminibus demerfis , pifccs protinus cnccantur . Scd caret h£c ladeofuc-

* o co . quaproptcr eam inter tithymalorum gencra iam non ejfe ddnumerandam cognofcimus : etfi alias aliter fenfimus ,
quod , alijs notis negle^is , linifi)lia uiderentur , cr caules fubrubentes . Si h£c defuerit , PlatyphyUi radiccsfu^
munt , quo umuerfa regiofcatct . Porr6 Reliofcopius ,fic didus , quod cumfolc comam circumagat , omnibus uul-
garis notiti£ planta efi . Prouenit enim h£c pafiim prope urbium , er oppidorum mania , in campis , incultis , hor^^
tis , coUibus , cr ubique tam culto , quam inculto foto . Cyparifiias deinde ( utfupri diximus ) ca cfl planta , quam
"Efulam minorem uocdnt , cuius pro omni Tithymalo inualuit ufus . Dendroidem uidimus primum in rcgno N eapoluc
tano extra Terracindm urbem intcr fdxd antiquifiimi f^ecus in itinere Nedpolim uerfus , pldnt£ drborefcentis effis
gie . Hunc dum contempldri cocpifiem ,fuperuenit peritifiinm medicus Kieronymus Drogus Parmenfis, er dodifii=i
tnus Uieronymus Korarius Portonouenfis ( tunc omnes unafequebamur Bernardum Cleftm dmpUfiimm Candina^
lem Tridentinti ad Cafarem pergentem ) quibus magnofoldtio Dendroidem tithymalum ibi a me primim repertim

9 « cfiendi : erant enim ambo rei herbdri£ flttdioft , dtq^ etidmgndri . Ndfcitur idem tithymdlus etidm in Tergeflino lis.

tore nonlonge a Timduofiinte , infdxofts quibufdam rupibus drborefcens . Theophraflo trid tdntum Tithymalo^ Tithy malo
rum generd produntur libro i x . cap. xii.de hiftoria plantdrm, ubi itd fcriptum reliquit . Ldddridrum (ftc e= ex Theophra
«tm tithynudum uertit Theodorus ) quod mdritimm grdnm appeUdnt ,fi>lio efl rotundo , cdule, totdq; mdgnitudine fto
ad pabnum,frudu cdndido . Demetitur , cum uud nigrefcere incipit : GT ftccdtus fruHus tritus potui ddtur dcefdbu=^
li tertia partc . MafcuU autem uocitdttt ole£ folio confldt , er mdgnitudine cubitm aqudt . Uuius lac , cim uinde=.
ma incipit , exprimunt , er pr^parato utuntur : purgat infirius . Myrtdria uero cognominatd, candidd lailarkeft,
folijs myrti condita , uerum dctdedtis parte poftrema tfarmentuld in terrdm demittens , longitudine pdlmi , qu£ non
fimuUfed dlternatis dnnvsfrudificdnt, alia hoc dnno,alid poflero, ^udnqudm omnid eadem radice exorta . Loca mon
tuofddcfiderdt . Yrudus nux appeUatwr . demetitur, cumhordeum turgefcit, cr cxiccatus, purgatusq; datur elotus

40 cum papaueris nigri duabus partibus, ita ut totu modo dcetabuliftt ; trahit pituitam per aluum . At uer6funucem ip-
fam pldceat darc , trita dabitur ex uina dulci , aut cumfefama tofla , torrefaddq; comedenda . hddenus Theophrds
ftus . Tithymli omnes , Mefue authore infuisftmplicibusdeiedoritefdcultdtis , cordi , iecinori , er uentricolo mds Tithymalo
xime officiunt : uafa difrumpunt, inteflina abradunt , uniuerfum excalfaciunt corpws, adeo ut indefibresfdcile cons f"™ ""res «x
atentur . ToUitur prima tithymali noxd ijs admiftis , qu£ cor , iecur , er uentriculumrobordnt . Secunda uero , er
tertia ijs, qu£ dgglutindtoridfdcultdte poUent : cuiufmodifunt trdgacdnthx Idcryma , gummi,bdeUium,psyUij femi^
nis f^iffamentum, er portulac£ fuccus . ToUitur er quartd , ddmiflisfrigidis , er humidis : proinde autfonchifucco^
aut intubi aut portuldc<e , dut hortenfis foUni , dut dceto cm cydoniorumfeminibus diutius rudicuU dgitdto , com^
tnifcent . Vulgdris ufus Tithymdlus pituitdm uehementer deijcit , er dtrii quem uocantfuccum , pdriterc^ pituitasai
articulos decurrentes . Aquam inter cutem ualidifiime extrabit : nihilofecius exiccat uniuerfm corpui,€r genitura

fo extinguit.Vnderufticoriimedicdmentinomenfibimerit6dfciuit. Tithymdliomnis generis uires commemordt Ga^ Tithymalo
lenus lib.v 111 .funplicium medicdmentorum,ftc inquiens. Tithymdli omnes uincentem hdbent dcrem, cdliddmc^fd^ Galeno?' **
cultdtem , ineft uero cr amaritas . Validifiimus itaq^ efl eormn liquor . Secundum locum tenentfemen , ZTfi>lia . Sed
cr radix didarumfdcultdtum particeps efl ,fed non ex £quo . Sdni ipfd cum dceto decoHa dolores dentium fandt ,
maxime qui iUis erofis proueniunt . At liquores, ut qui udlentiorem uim hdbcdnt, infiiramind quidem ipfa dentium ins
duntur:c£terimftahamcorporis partemcontigcrint,continu6ddurunt,ulcerdntc^:proituie fDrisiUiseeracirs
cumUnitur . quippe cumex quartoftnt excdlfdcientimordine,quemeffeddurentiumpofuimus.Sicpilosquoq;fuc£
cus inundus toUit . Porr6 cum uehementiorfit ,oleo mifcetur : er/i idf£pe fidt , tandem prorfm pilorum rddices
aduft£ extirpdntur , corpusq; depile reddetur . Eddcmfdcultdte uerrucas , quas dcrochordonas nominant, er myr^t
mecias , er pterygia ,ftue oculorum ungues , cr thymos aufirunt , detergentque lichenas er pforas quiafcilicet CT
abflergendifacultas ineft propter amaritudinem . Pr£terea ulcerum phaged^nica , anthrachode , etgangr^node ,
quia udenter tm excalfacmt , tum extergutit ,fi in tempore, cr moderate utmt imare aUquando poterunt . Vea

rm

6o8

And.Matthioli Comm.

Homina.

rum enimuero , ^fijiuUrum cdUos eximunt eademfacultdte . Cceterum h£c omniugenere (^uidcm/imiliter , imbea
ciUiuitmcn zr filujO' fruHus prxflare poffunt . Quibus fane €r ad pifces in aqiid ftdgnali cupiendos utiajfolcnt .
Celerrime nanq^ ab iUis in uertiginem a^i , acfemimortui redditi , ad aqu^fuperficicmfvruntur . "Porro ciimfeptem
fint eorumgenera , ualentifimus efl quem characiam nominant , qucm utiq^ etiam quidm marem cognominant,0'
foeminanuncupdtamyrfinites,crquiinpetrisnafcituradmodum arboris : dcinccps qui uerbafco adfimilis €fl,cy
cyparifias : deinde paralius ,fiue marinus : denique heliofcopius . Froportione uero comprehenfx iUorumfacultatii
et cinis , et ex ipfo lixiuium erit . In uniuerfum planta Grtecis Tiflv/i.x'Aof , hatinis quoq- Titbymalui nominatur ;
Arabibus , 'Xaufer , c Ethuha : Italis , Tithimalo : Gcrmanis , Vuolffs milch : H/^rfnw , Leche trefna , c Leche
tre^Ui : GaUis , Gerbe a, latch .

lO

niT-voutfot. PITYVSA.

Pityufe con-
lideutio.

oUmvfl»'

ex Galeno
Nomina

ao

fo

CAP. CLX.

PiTYvSAM fpeciei cypanfsiadifterreconfl:at,etfi
tithymalorum generi afsignetur. Caulis fupra cubiti
altitudiuem aflTurgitjgeniculatusifolijs pice2,acutis,
exilibus : floreparuo, velut purpureo : femine infl:arlen
ticuIsE : lato : radice crafla, candida,fucco referta.qui-
bufdaminlocisfrutexhic praegrandis inuenitur. De-
irahit peraluum radix drachmis duabus datain aqua
mulfa : item feminis drachma . fucci cum farina fubafti
cochleariumin catapotiodatur.modus foliorum dra-
chms tres .

P I T Y V s A, utlatius pracedcnti capite retulimus,ea.
nimirumfuerit planta , quam officin£ Bfulam maiore nominant.
Huius radices herbarij, qui quotannis e Gargano Apuli£ monte
fuccos, cralias radicesadnos comportant ,magna impoflurd
pro Turpeto uenditant , quemadmodum CT thapfi£ radices pro
eodemfubijciunt,utfuperim in tripolij mentione diximus . Quod
cimfua £tatenonignoraffet Aduarius , albwm turpetum Aly=-
pi£ effe radicem prodidit, nigrum uero Vityuf^ . Nec his obfiat,
quod dixerit Diofcorides , Pityuf£ radicem fubeffc candidam :
nam is de interiore fubflantia tantim intcUexit, non aute dc extc
riore corticis membranula,qu£ uiridis rufifcit,ficcata nigrefcit.
Torro quod Efula maiorfit Mauritanis alfebram,uelfebra,fatis
liquido ex Serapione coUigi poteft , utpote quiintegrum de Pis
tyufacaputex Biofcoride fumpfit , c:r in fuum Scebram repo-
fuit . Quofit , ut planefaUi putem Brafauolum , quippe qui cer^
to fibiperfuadeat , Alfebrmmaius Mauritanis effe tithymalum
platyphyUon . Nicolaus Myrepficus quibufdam m antidotis, er 4 o

^ _ catapotijs aluum foluetibus Efulam imponit cognomine cham£=-

Fachi^.opin. ^-^^y^ ^ •\^ndeEuchfiusinfuisiolliJiimisadnotationibusnila.Uudefulaml^icolaorefirrefcribit,quam Cham^pityn^
^ ' non autem tithymalij^eciem. . Qua in re luchsif opinio( pace eius dixerim) mihi nonplane fatisfacit . Nrfm cim plu?.
rafint tithymalorum genera , qu£ in uniuerfum EfuU nomine appeUantur , de ea tantum intetlexiffe Nicolaum exi~
ftimo , quam Diofcorides dfoiiorumformA Pityufam uocat , eo quod pini , uel pice£ arborisfvlio conftet : qu£ ob id
efula cham£pitys differenti£ cdufa Nicolao appeUata efi . Paruamenim pinumpityufa repr^fentat : quare non ab
reefula quoque cham£pitys cognominaripotuit.Pityufain Italiapafim fire prouenit ,facie minoris eful£,fed
longe inomnibus maior , adeo ut quihufdam in regionibus , ut in Apulia , arbuhi j^eciem referat . Vifitur copiofa in
Veronenfi agro , ea immenfa planitie , per quam ad Benacum tranfitur . sed quod aridifimum ibifitfolum, non ad^
nodum adolefcit . HiCc ( ut Mefues efi author ) agreliium hominum medicamentuiu efi : multa cnim fumentibus ad»
firt incommoda . proinde eius ufus apud medicos peritos prorfiK exoleuit, quemadmodum, er turpeti ex huiufce ra^
dicibus parati , pofiquam ieteHa. efi impo{torumfraus : etfi non defunt improbi pharmacopol£ , quipityufe radices
legitimi turpeti uicefuis inferant medicamentis :fintq; etiam circunforanei, qui harum radicum puluere plures iugu^
lent rufiicos , quamfanent . Adfcribunt quidam Tityufam tithymalorum generibus , quoniam cr ipfafimiliter laiteo
pityufsnires fuccomadeat ,purgetq;eorummodo . IdquodGalenus aperte tefiatur lib. viii. fimplicium medicamentorum ,
dumficinquit.Pityufa,crhancquidaml^eciemputant cffe tithymali ,qu6d fuccum habe.it, utiUi, quodci; fimili'''
ter iUis purget , c£tera^ omnia uiribus illis efi adfimilis . Ea Gr£ce TriTvovax , Latine itcm Pityufa uoeatur ;
Ardbice , Scekm , & Fthidf ; ofjicims , Bfula waior ; Italis » Pitiufa , cr Bfula mag^iore .

So

AetflvgiV.

In Lib. qiiartum Diofcoridis . 60 9

AaSugiV. LATHYRIS.

«*

**

»0

PEPLVS.'

CAP. CLXI.

Lathyris, quam aliqui tithymalum appellant,
eamquetithymaloiunumcroadfcribunt, caukmemit-
tit cubiti altitudine, & digitali crafsitudine, inanem.
gignutur in cacumineals,& fblia in caule oblon£Ta,amy-
gdalinisproxim3,Iatiora,& Ixuiora: quxautem in fum-
misramulis exierunt,niinora confpiciuntur^ariftolo-
chicE,autoblong3eheder2figura.In cacumine fl-uftum
fummis furculis gerit,triplici loculamcnto infignem,
rotundum, ceu capparin , in quo grana, intercurfantibus
membranis , inter fe diftinfta continentur, eruis maiora,
rotundaiqusdum corticibus exuuntur,candida funt,
& guftu dulcia . Nullus radicis vfus . totus frutex lafteo
fucco turget, vti tithymalus. Granafex,aut feptemin
catapotio, aut cum ficis,aut palmulis dcuorata aluum
purgant: fedaquafrigida pofteaforbenda .trahuntaute
bilem, pituitam,& aquas . Succus, tithymali modo exce-
ptus,eundemefFed:umprxbet. Cum gaIlinaceo,auto-
leribus folia decoquuntur ad eofdem eflectus .

Lathyrin ofjicm£ Cdtdputidm c(ppeU.int . VL-iiitd ejl Latliyiis con
uulgdrii notiti£ . Hxc in Hetruridfrequentij^ima ndfcitur. Apud fideratio .
Itifiibres, quod cduum udlenter eudcuet, uomitionesq; eliciat , ca=
capuzzd uulgo nominatur . lisdem poUetfdcultdtibus, quibus CT
ricinuSjijsdemqttoq; medicdmentis infrtenatur . Buius pldiita: me-
minit Adudrim infuo libro de compofitione mcdicdmentorum ,
ubiitdfcribit. Lathyris uehementer pituitam purgdt. Tsantur
grana eius maiora , quindecim : minord uero uiginti . lis qui effi-
cdcim purgdri cupiunt , mdndendd pracipito : ijs uero , qui deie=
{lionem non defiderant copiofam , iubendum efi, ut integrd deuo-
rent,prtefertimfiquifumit,malofueritftomacho.h£c Ailua^
rius, Lathyris uires defcripfit Gdlenuslibro vii. Jimplicium Lathyrisvi-
inedicdmentortm,ftc inquiens . Ldthyris,funt qui dicdnt cr hanc res ex Gal.
ejfe tithymdUfpeciem , tum quodfimiliter iUisfuccum hdbedt, tum
quod eode iUis modo purget , totdq; illis fdcultdtc fimilisfit . nifi
quod femen guftdntibus uidedtur dulce : quodfane etiam maxime Nomina.
purgatoria uim obtinet . Qute planta Ax&v^is Grtecis , Lathyris
item Latinvs dicitur : Arabibm ,M.enddna ,feu Mahendane :lta^
lis Ldthiri, zr Cdtaputia minore ; Germanis, Spring kraut, Spri=
ng , koerner^O' Tereib koernev : Bij^dnis, Tdrtago;GaUif,
Bj^urge,

UiTshoS. PEPLVS. CAP. CLXII.

P E p L o s frutex eft laftei fucci plenus , folijs paruis
vt rutsB , paulo latioribus : rotunda coma, fere dodranta-
li, humi refperfa : femine fub folijs paruo , rotundo , mi-
nore quam candidi papaueris.pluribus fcatet auxilijs.
Vnicamradicemhabet, fuperuacuam,ex qua fruticat.
nafcitur inter vites,&in hortis. Colligitur mefsibus,
ficcatur in vmbra , & continue verfatur . Fruftus tufus ,
& feruefadus reconditur. Bilis,ac pituita detrahitur ace-
tabulo eius in hydromelitis cyatho poto. Obfonijsin-
(perfa conturbat aluum . muria conditur .

ntTrAiV. PEPLIS.

CAP. CLXIII.

P E p L I s , quam aliquifylueftrem portulacara vo-
cant, Hippocrates peplion , in maritimis maxime nafci-
tur , late opaco frutice , candidi fucci pleno : folijs fatiuas
portulacs, rotundis , inferne rubentibus : femine fub fc>-

lijs

»<>

6io And.MatthioliComm.

]ijs rotunclo , vti in peplo, feruente guflu : radice fingulari , fuperuacua , tenui . Colligi , & reponi, ac
dari , vti peplos, & falecondiri fole:. Eafdem habet vires .

Pppli,S: pepli P e p L v M herbariorumtiulgtii,qu6d orbicuktdconJletcomayBfulm rotundm uocdt . Vrouemtnonmos

dis confid. ^ j j^j uiiiccis ,fcd ctim in dgris cuktira dcftitutii, U^fleofucco prtegndns . Peplidj. uero, qu£ Peplion dicitttr, in md=

ritimi'; tijfccntcm , non prius qtim hoc anno etmlfm uidimus . Scd nobis non licttit hoc tempore eiuf effigiem piilam

Vircs utriuf- f.x}.i[,cre : tamcn , Deo concedente , aliqiiando dabitur . Vtriufque uires reddidit Galenus libro v 1 1 i.ftmpliciunt

que ex oal, ,„gjj,-_^,„£,„f (,^„^ ^ „ti prtmiim dc Peplo itafcribit . Peplos , quidam uero papauer (f>umeum , cr hicfi-utex paruus

fucctim habct ftmilcm tithym.ilis, citm in alijs , tum qitia purgat, ceu iUi . Mox de Peplio idem Galemts h£c uerbafubs

iunxit . Peplium , cr hic quoqttc ft-utex exigtiti^ fuccum obtinet, ftcttt tithymali : nafciturqi plerunqtte ad mare, radis-

cem habcns imttilcm , ut c peplos ^fuccum uero ttalidum , non tamen admodum tttilem . Sedfemcn utile eft , cr fta=

Nomina. tuofum , ftmiliter fcmtni pcpli pttrgans . Qu£ planta TsiTshos Gr£ce , Pephts ctiam Latine uocatur : offtcinis CT

uulgo, Efula rotunda . Qu£ uero stzrAiV Grxc^ , Pcp/jj quoc^ cr Pcpliiim Latine dicitttr.

Xotf^iWffuJlH. CHAMAESYCE. CAP. CLXIIII.

Ch A M AE s Y c E N aliqui fycen nominant . Ramos cmittit quatemum digitorum, tcretcs, fuc-
cofos,in terramdeie(flos:folia lentis,parua,peplum plane referentia,tenuia,qu2a terra non at-
toiluntur:feminefubfolijs rotundo,vtin peplo:neque caulem,nequeflorem promit:radice fir-
maturtenui,fLiperuacanea. Rami exvino triti vuluxdolores fedant,in peffoappofiti: tollunttu-
inores,acverrucasomniumgenerumilliti. Decoftorum ciboaluus refoluitur. Succus fimilief-
fectu prodell. lllituscontra fcorpionis iftusauxiliatur: aduerfus caliginesoculorum vtilis,& he-
betudines, incipientesfuffufioneSjnubeculaSjCicatriceSjCum melle inunftus . In fqualidis , petro-
iisquenafcitur.

Cliamsfyces N A s c I T v R Cham^fyce , quemadmodum zr peplus , in uincis , petrofts , er fqualidis monticuUs . H£c , ut
<^°n er. ^^ totitis plant£ dcfcriptione coUigi potefl , in pepUgenere enumeranda ttidetur : qitippe qti£ ramuUs exeat humi

perpetuo fj>arfts, la^eofucco reftrtis :foUoUs , cr coma peploftmiUbit^ . Hinc itaq^ qiiiffiiamftirte nonaberraret , ft
Ciiamsfyces cenferet Cham£fycen effe minorem pepUtm : ego tamen id plane affcrere non attftm. Cham^fyces uires tradidit Ga^
uires ex Gal. y^^^^^ j ^^^ ^, ^ ^ i.ftmpUcium medicamentorum, his uerbis . Cham^fyce abftergendiftmul C" acrem tiim poftidct .lta= J *

que acrochordona/i, er myrmecias catiles eiui teneriores in modum cataplafmatis admoti ,Grexeis Uqttor auftrunt.

Cum meUe uero craffds oculorum circatrices detergunt .fed cr hebetttdinem uifm k craftitie natam adiuuant ,ftcut
Nomina. y^^j^ z;y fttffuftonum principia . Xot^:aau'HH/jc Gr£ce, ut Cham^fyce pariter Latine uocatur.

ZH«(.i(x6>vrot. SCAMMONIA, CAP. ' CLXV.

ScAMMONiA ramos ab vna radice emittit trium cubitorum , multos , plngues , & qui nonni-
hil crafsitudinis prs fe ferant : folijs helxiuE , aut hederaceis , mollioribus tamen , hirfutis , & trian-
gulis : fiore candido, rotundo, in calathi modum cauo, graueolente : radice prslonga, crafsitudine cu
bit3li,candida,grauiodore,fuccograuida. Legituradhuncmodumfuccus.Capiteexempto,ra- 4**
dix in teftudinis ipeciem cultro excauatur : quo fit, vt in cauum confluat fuccus , qui conchis dertium
excipitur. Alijfcrobesinterraconcamerato finu fodiunt,in quos fubie£lisiuglandiumfolijs,pro-
fundunt fuccum , ficcatumque extrahunt . Laudatur autem Scammonium leue , nitidum, rarum, &
colore quam fi millimum taurino glutini , fungofum, tenuibus fiflulis , quale ex My fia regione AfijE
deportatur . Nec attendere foliim par eft , fi linguae tafliu albefcat ( hoc enim euenit adulterato , quod
admiftofittithymalilafte)fedlongemagisanteanarratis.item fi non vehementerlinguamexurat,
id quod mifti tithy mali argumentum eft . Natione autem Syriacum , & ludaicum deterrima haben-
tur, grauia, denfa, erui farina , & tithy malo vitiata . Succus drachmce vnius , aut quaternum obolo-
rum pondere hauftus ex aqua pura , vel mulfa , per inferna bilem , & pituitam extrahit . Ad refoluen-
dam aluum binos obolos cum fefama, alio ve femine fumpfiffe fatis eft . Dantur efflcacioris purgatio- f o
niscaufa,fuccitresoboli,cumduobus ueratrinigri,&aIoesdrachmauna. Fiunt purgatorij lales,
drachmisuiginti fuccifcammnnisin fenosfalis cyathosadieftis. Horuramodus proportione ui-
rium : integer quidem , tria cochlearia : medius j duo : minimus , vnum . Radicis drachma una, aut al-
tera purgat cum ijs, quse retulimus . Nonnulli dccoftum radicis ebibunt . Coquitur in aceto , & cum
hordeacea farina teritur , cataplafmate ifchiadicis utili . Partus enecat fuccus , vulux in lana fubditus :
tubercula difcutit cum melle , aut oleo illitus . decoclo in aceto perundaE lepvx abiguntur : diuturni
capitis dolores ex aceto , & rofaceo perfunduntur .

Scammonis, ScAMMONivM, quod cft Scammom£ fuccws , copiofum quidem in Italiam aduehitur, pr^fertim Vene^

eiusque fucci ^i^^ ^jj^ ^^ Alexandria Aegypti , cr Syria importatttr :fcd qttod probatiftimumftt, rarum admodum inucnitur . Si^

i^uiim quod omnibivS ijs notis, ac dotibia prxdUumftt, qtm optimo tribitit Diofcorides , haiienits nttnqtiam, ut inge-

nuc

In Lib. cjuartiim Diofcoridis . 6ii

nuefdtejr,fum confecutiu . Ncc mirum mihi quiicm uidetur , chn id , quod << mercdtoribus ad nos defirtur , Syriu=

cum phrimumfu, Cr luddicum, compuHum, dettfum,gruuc, o~ erui fbrtajfc ftrinu, tithymdli lade, aUjsq- impojlu^

ris uitiutum, er iUud denique, quod ut o)nnium deterrimum, Giofcoridi improbutur . Verim hoc purum expendentes ^'

fikrique pharmacopolt , illud prxfiantifimum Scammonium exiflimant , quod linguefaliua madentis contadu ,fa=

cile , confvftimqi albefcit . In quo DiofcoridH doilrinam hi negligere manijifte dcprchcnduntur : quandoquidem ip=.

fim Biofcoridis admonitio cft, ut nonfolm ilU cxperimentofidere conueniat , fed etiam aUjs , certioribusq; : id nan^

que euenit aduUerato quoque lailis tithymaU admiftione . Quamobrem medici, qui Chriftianam reUgionem,ac pieta=

tcm coUint,ft probe,fanHeq^ artcm mcdicam cxcrcere cupiunt, prq uirtbusfuos quisquc phartnacopolas moneat,in~

ftetqj, ut laudatifiimum qu£rant, habeantq;fcammonimn . Ham cum hoc medicamentum omnittmfire eleilariorimt ,

* ° catapotiorumqi , quorum pafiim eft tifus ad humores in morbis deijciendos ,fit bafis , qui ijs aduUeratim immifccnt ,

TtuUi dubium eft , quin pefiiiita, cr pleriinque exitiofa conficiant medicamenta . quo certe ttihil deteftabiUiK , ttihilq;
execrabiUus effe potcft . Scd caueattt fepkfiarij , zr peritorum admonitus Ubentcr audiant : aUS,s ettimfciant , crros
rum pertticioforum, quosf£pe committtittt , tandem meritas pcenas lueitt . Ciuod autcm fcammonium illud, quo om=
ncsfire officin£ refirt^funt , tithymaUfuccoftt uitiatum , hinc Uquido p.itere arhitror, quod decem , uel quindecim
eiusgrana aluum pUries refoUuitt , ctimfynceridrachma , Diofcoridis teftimonio , id uix prxftare pofit . Vlantam ,
e cuiiis radicefcammoniiim coUigitur, tiidimm primian HeapoU , aUatam ( ut quidamfeplafiarius afferebat ) ex Gar=-
gatto ApuUx mottte , qu£ omnibus notis, meo quidem iudicio , legitimam Scammottiam refireb.it . Sed profedo mira^
ri nobisfiibit, qitod Galenus in Ubris dcfimpUcium medicamentorumfacuUatibus , nihil de Scammoitij uiribus mtmi^
nerit, ckm tamen pleraqiie aUa fcriptis tradiderit longe etiam minoris momenti , atqtte aUS.s fapius obiter Scammos.

* o nij mentionemficerit inftiis aUjs monumentis . Scammonium, authore Mefue infuisftmpUcibus deieHorijs^quitique Scammonij

corporibus Uflones inferre poteft . Prima eft , qttodflatus quosdam mordaces gignit , ufqueadeo tientricuUm lacef= Isfiones .
fetttes, utfumentibus ttaufeam commoueat . Noxa h£c toUitur ,ft in excauato cydonio malo , cUbano , aut priinis in~
dffetur, pafta undiqi circumUta , pr^fertim additis, autfxnicuU, aut dauci , aut apijfemine, aut galanga . Ittflam»
mat deinde acredinis exuperantia corporis f^iritus : quofit, utfacilefibres excitet, ijs pr£cipue, qui obftrudionibui
uifccrum, cr humoribiK piitrefcentibus obnoxijfunt . Sed id nocumenti aufirtur , admikii inter coquendum, qu£ re=
frigerant, crfiruorem extinguunt : cuiufmodi eft psyUij feminix f^iffamentum , prunorum decodum ,feu potius puh
fa, rofarum cr uiolarumfuccus, aut dilutum, aut aqua : quinetiamfi ante codionem maceretur oleo rofaceo, aut uio
iaceo, aut cotoneortm miftifaporisfucco, aut admtfto rhoe, autfaditio f^odio . Ad heec quod magna tum attrahen^
di, tum aperiendifacukateflt praditum, immoderattii alui fluxiones facit : uaforum enim ofcula plufquam parfit os.

3 o perit . Uac Ufio adimitur admiftis rebus adflringentibus, cohibentibusq; , nempe maliiche, cydonijs malis,fuccoc^ ab

eis expreffo, cr myrobaUnis, pr^fertimflauis . Abradit pr^terea acrifucco, quofcatet, inteftina : proinde er tori^
mina, er dyfenteriam, er tenafmum excitat . Sed deletur hoc incommodum, additis humidis, pinguibus, lentisq; me»
dicamentis : cuiufmodifunt, tragacanth^ lacryma, bdeUium, amygdaUnum oleum, aut rofaceum : item prunoru pul~
pa per fe yZrfaccharo afferuata, psyUii fj^iffamentum , maftiche, cyionia mala poftfumpta , er caUda aqua poft bis
- bita : utpote qu£ medicamentum ocius a uentriculo er inteftinis expeUant, o^itafimul noxamprohibeant . Hinc eft,
quod prudentes medici, quo celerius S cammonium 4 uentriculo, cr inteftinis deijciant, hordei iufculum, cwmfaccha^
ro fuperbibendum pr£bent. Obeft poftremo fcammonium cordi, iecori,ac uentriculo,fubftanti£fu£ totius propries
tate . Vitiiim hoc aboletur,ftiUi tum caUda, tmfrigida admifceantur medicamenta, qu£ cordi, iecinori, uentriculo^
que opemfuam pr^ftant . Deijcufcammonium ualentifiime bilem, quam er a uafis,et afanguine exhaurit . Eius deii^

4 ° ciendi facuUas haudfane aUjs medicamentis abfUniUs eft , qu£ purgant cum labore er molefiia . Vlanta Griecii Nomina.

ff K()tfA^«vi'oc, 'Latinis item Scammonia uocatur : Arabibus, Scammonea,fiue Sachmtinia : ItaUs, Scammonea,

XotfJLeAcJot. CHAMELAEA. CAP. CLXVI,

C H A M E L AE A furculofaftuticat, ramis dodrantalibus :foliaole2 fimilitudine habent,tenuio-
ra, & amara , qu^ guftata linguam mordent, & arteriam deradunt . Detrahit pituitam bilemque, fb-
lijs prasfertim in catapotio deuoratis . nanque duz abfinthij partes , adiefta chamelss una, hydrome-
liteexcipiuntur,&incatapotia coguntur.ea autemin uentre non liquefcunt:fiquidem quotquot
fuere deuorata, regeruntur. Folijs cum melle twtiSjfordidaulceraj &.cruftolarepurgan£ur.

ev^iAcdoi. THYMELAEA. CAP. CXLVII.

Th Y M E L AE A cft, ex qua granum Gnidium,quodeftfemen ipfius,colljgitur. HocSyri a-*
polinum uocant, quoniam fatiuilini frutex fuapte natura fimilitudinem referat . Virgas editpul-
chras , mukas , tenues , binum cubitorum : folijs chamelsEX , anguftioribus, & pinguioribus , uifco-
fis, gummofisque,fimordeantur:florecandido:fru(5iu myrtiinmodum rotundo,qui interinitia
uiret , & taudem rubefcit : inuolucrum fruftus durum ,foris nigrum , intus album . Hoc per infer-
na bilem , pituitam, aquasque detrahit , fi uiginti granorum pars interna bibatur ; verum fauces adu-
rit.Itaquecumfarma,autpoIenta,autin vuas acino dari debet,aut mellecofto obduftum deuora- ,
ri.Quiacgredefudant,tritofeminecumnitro,&aceto inunguntur.Folia,qu2E peculiariter cneo-
rum appeilanturjpermelTes colIigidebent,& ficcatainumbra.recQndi.Quibus dare libeat,antea

tundere.

6l2

And.Matthioli Comm.

tundere, &iieriioseximereconuenit. Ulitum acetabuli modocum dilutauini potione,aquamex-
trahit:mediocriuspurgat,addita lentecofta^autcontritis oleribus. ThymelceaEfarinavusEacerbae
fuccoexcipitur,&inpaftiI]osdiuiditur.Herba ftomacho infefta. partus impofitanecat. Nafcitur
jnraontibusj&afperis. Hallucinanturjqui cocconGnidiumfruftumcfie chamelxE exiftimant,
decepti quadam foiiorum fimilitudine.

CHAHELAEA.

THYMELAEA.

(O

1

1«

?»

--nsnw^fc,

Cliamekae , " Ch AME L AE A M, pdriterWTtyMeUdin ArdheScotiftlSefitk ,dcperplexeMezereondpptUunt:,CuiuS

fii Thymel£3e etft iuofdcidntgenerd, unwm dlbm , dlterm nigrum ; tdmen ijs etidm Ddphnoidem ddmifcent , cr hac omnid ddeo

«onfid. : >; confundunt, cr implicdnt, ut hdc in re nihil certi, nihilqi perpetui dc tuti ex eorumfcriptis elicipofit . Ittdrum phn 4*

tdrum uis in exoluendo corporis humores,tdm uehemens , uiolentd , dc furiofd exiflit , ut nifi robuftifimis homini^

bus tuto in medicdmentum duri pofint : plcrunq^ enim imbeciUes confecerunt, dbrdfls uifceribus, dpertisq; udforum

ofculis, QudrenontemereeM Mduritdni ZTterraleones^ZTpUntisuiduifcM cognomindruni ^ Proueniunt hic

pUntiC numeroftein unUi/s Ancini£ montibus Tridentino dgro : er utrieq; ( licet hoc in chdmeUdpr£terierit Diofcos.

rldes ^Jrudumferunt myrti bdccis fimilem, qudnuis ChdmeU^ qudddntenus longiorfit , cr oliu£ formdm repr£fen=

tet . Vtrique frufius initiofui exortus uirefcit , mox per mdturitdtem rubefcit , denique exiccdtus nigcr con^icituri

C£terum bdccdnt, qu£ e ThymeUd decerpitur, quonidmficcdtd piperisfuciem pr^fefirdt, dcrimonidmq^ non obs

fcurm gufldntibus relinqudt, rurd Andnienjld, und etidm cum 'LdureoU femine, Piper montdnum indifferentcr nos.

tnindnt . N ecfane mirum, qudndoquidem cr Theophraflus libro i x .cdp. xxii.de pUntdrum hifloria, ubi de pipe^

re differuijfet,fldtim Cnidijgrdni meminit :\utpote quod nidxime piperis imdginem refvrdt , cr ddmodum etidm dcre 5 6

fentidtur. Sumunt hoc piper (ut eoruthnomine utur)Jrequenter incoU infuis purgdtionibiis dduerfus omnesfire mor

bos, itd medicos, ZT phdrmdcopolds faUere credentes . Sedf£pe euenit, ut chmfuturm noxam non pr£uidcdnt(qu£

corum multorum imperitid cft ) nonfolum feipfos decipidnt {fed etimfibi mortem confcifcunt . E t certe hoc tefluri

poffum, quod ex montdni iUius piperis dffumptione plures perijffcnt, nift antidotis noflris fuccurriffcm , eosq^ in uita

ferudffem . Vroinde fcite pofleritdtls memori£ prodidit Mefues , nemini Mezereon pr^bcndum cffc , nift ijs admiftis

antidotis , quibus eius deleteria fdcultdi infr^ndri pofUt , qud omnid corporis principaltd mcmbra corrumptt , dc de^

ftruit . Hdbcntur tdmen pdfiim in phdrmdcopolijs cdtdpotid , qu£ de Mezerco appellant , qtdbiis aliquando utuntur

medici, dd dqudm inter cutemextrahcnddm . Verwn ca tion dudent cxhibere (qudtiqicam mcdicamcntaftmtd rccepe^

ChatneljeaEui rin t , quibui cortm malitia reprimitur) nift robuftis, dcfortioribin hominibits . ChameUam tantiim, quodfciam, co^

res ex Gal. memorauit Galentis inftmplicium medicdmcntorum cettfu, de cuius uirtbus Ithro v 1 1 1. eornndcm itafcribit . Chamc

l£d uincentem hdbct qudlitdtem mdram . Ciudmobretn ddmodwnfordidn ukerd , v qu£ maximds hibcnt cruftds ,

cum

In Lib. quartum Diorcoridis . 613

ctim meUe ptirgdrc potcjl . Q«# Gr^cis y^^^hcuoc , Latiins quoq; ClwneUd cr okdjlcttmt appcUatnr : Mm= Nomina.
ritanis, Mczcrion,fcu Alcmczerion : Italis, ClumcUa : Gcrmanis, lyUnit : Gallis , Boysgcntil . Qu£ uero Gr£-
ce iv^iAxioi. , Latinc paritcr Thymeltea uocattir : Italicc , Thimelca .

S AMBVCVS.

EBVLVS.

1«

Akth. sambvcvs.

CAP, CLXVIII.

Sam B V c I duogencra. Vnum in arborem affurgitjfurculos fpargens arundinaceos,teretes,
cauos , candicantes , proceros : folia iuglandis , terna quatcrnave , ex interuallis circa ramos exeunt,

40 grauia odore , minutim in ambitu fefta : & in ramulorum cacuminibus, cauliculisque circinats um-
bellE , quae florem candidum pariunt : mox acinum terebintho fimilem , in nigredine fubpurpureu ,
racemofum , fucco madentem , uinofumque . Alterum genus chamasafte uocatur , Romanis ebulii ,
longe humilius efl: , magisque herbaceo generi afsignandum : caule quadrangulo , geniculato : folijs
amygdals , ex interuallo longioribus geniculatim expanfis , pinnatisque, graueolentibus, in ambitu
ferratis : mufcario fambuci : flore, & acino eiufdem : radice nititur , longa , crafsitudine digitali . Ea-
dem utriufqueuis,&ufusexiccans,aluodetrahensaquam,ft:omacho inutilis. Foliaolerum more
coquuntur, ad pituitam,bilemque detrahendam. Caulesteneriin patinis codi,eadem efficiunt.
Radixinuinodeco<5i;a,&in cibisdata, hydropicos adiuuat:prodefl: uiperarum morfibus,eodem
pota modo . vuluas emollit infidentium , decofto : patefacit eorum fpiracula : & uitia corrigit . Acini

5 0 in uino poti , eodem funguntur munere : denigrant capillos illiti . Folia, fi pratenera ac mollia ex po-
lenta illmantur , inflammationem mitigant : ambuftis, & canum morfibus illitu profunt : vlcera quae
dehifcuntinfi{tuIam,agglutinant.ijs,quipodagratentantur,cum feuo taurino,aut hircino pro-
funtillitafolia.

SambvcvSjCT 'Ebtdus plant^funt nuUis non cognit£ . Priorii etfi unim tatttum gentn prodatur a Ttion
fcoride ; nobii tamen duo eius obferuatafunt genera : altcrum quidem montanum,cr fylucflrc : altcrum uero urba=
num , plerunq^ in hortorm , cr uittearum fepibM proueniens . Hxc generafruilu interfe dijferunt :fiquidem mon-
tatio bacc£ perpetuo rubefcunt . Ittud etiam difcrimcn facit , quod urbanum in maiorem proceritatem adolefcit , cr
Ixuiore conflat materie . Sunt pr£tcrea : qui paluflrem Sambucum oflettdant , nempe arbufculam uliginofo , cr pa^
luflrifolo enafcentera , uirgis fambuci £mulvi ,gctiiculatis , alba intus meduUa , fed cadu.ca , crfrdgili materie :fo=
lio uittgineo :flore albofxmbuci raodo , odore non prorfm iniucundo : a quo bacc£ prodeuttt rubcntcs , oxyacdnthx

F f mdgnitiidiiie ,

Sambuci,&

Ebuligenera,
&uires.

6i4

And. Matthioli Comm .

lO

tnagnitudine , uinofofucco rcfirt£ . qu£ deuordU uomitioncs cient . Aqua e fambuci floribui fionti , CT Jyncipiti
iUitd , capitis dolores mulcct , qui a calido humore prouenerint . Succus e radicis cortice expreffus, uomitum ualen=
tifime commouet , er aquam inter cutem peUit . Prteflat idem e radicibus ebuli extraiius fuccus . Quin & craffam
pituitam ad articulos dccurrentem extrahit . Ebulifemvn per diutmas aqu£ lotiones a nigro circumflante fucco ex^
purgatum , dutur utiUter drachm£ pondere ex cham£pityos dccodo , podagricis , ifchiadicis , zr GaUicd\lue labo-
rantibus : mulcet enim deieiioria ui mirifice eorum dolores,cum humores eofluentcs tum reuocet,tiim deijciat . Sunt
qui ex cbuli radicibus fuccum eliciant, infolentq- fubinde , cr in pafliUos digerant ,feruentq; ad ufus . Ric clyRere
infufus tam inteftinorum , qum coxendicum dolores toUit kfrigiditate , Grflatu genitos . Supponitur conuenicnter
fceminarum locis ad cuocandos menfes , pr^fertimfi lana exceptus intromittatur . Suffluntur ebuli decodo commo^
de ij ,quidiuturnafibreuexatiad malumdeuenerunt habitum,fttamen uentriculus,criecur interea roborentur
Sambuci utri odoratiiad^ringentibuf^Qradidconftrentibusmedicamentis. Mcminit Sambuciutriusque Galenmlibro yj.flm^
uTq, uires cx pUcium mcdicamentorujm ,flc inquiens . Vtraq^fambucus tum magna iUa , er urborefcens , tum herbacca , quam er
cham£adem uocant, deficcandi, conglutinandi, modiceq; digcrendifacukatem obtinent . Flantu , qu£ ctK?- h Gr^:^
cK , Sambucus Latinis appeUatur : Arabibus lafadi : I talis , Sambuco , Germanis , Holder ,feu RoUer : Hiffianii',
Nomina. Sabugo , CT Caninero : GaUis , Sufeau , er Suyer . Qu£ uero x«f^cua'jtrH Gr£ce , Ebulus Latine dicitur : Ara^
bice , Kameaiiis : Germmce , Attich , cr Kiderer holder : Uij^anice , Biesiguos , cr Sabugo pequenno : GaUice ,
Byeble.

ruKVoKopv. PYCNOCOM7M. CAP. CLXIX.

Pycnocomon conftaterucaefolijs,acrioribus ,fcabris,&crarsis:caulequadrangulo:flo- *»
reociml:feminemarrubij :radice nigra,aut pallida,rotunda,exigui mali figura,terram redolen-
te.inueniturin faxofislocis. Semengrauia fomnia,& tumultuofa facit, drachmae inftar potum.
tumoresdifcutitjillitumcum polenta:& fpicula,adaS:osque corpori aculeos extrahit. Foliailli-
tutubercuIa,panosquedifcutiunt. Radixeiusinaqua mulfaduum drachmarum pondere,aluum
foluit,& bilemextrahit.

N V L L A M equidem usquam pkntdm haHenu^fum confecutus , qu^fdcie Vycnocomo rcj^ohderet . Quare
fy hoc mihi , ut ingenue fiatear , reftrendim efl inter aliM herbax , quas hodie omnibus incompertas effe arbitror .
Itd enim fiet , ut er pofleris , quos ffierofuturos rei herbari£ diligentiores inquifitores ,fuui relinquatur fcribevii
locui . Necfane quenquam pigere debebit , cum ex his , qu£ nobis uel incognita , uel incertafunt , aliquid inuenerit,
cr compertum habuerit , ad communem utilitatem in medium proftrre . Eam ut Gr£ci ^uKvoKOfjioy , ita Latini
Vyctiocomumuocant .

jo

Nomina.

ATT/of. APIOS,

Apij, fiue I-
fchadis confi-
deratio .

CAP. CLXX.

A P I o s ramulos duos fiue tres iunceos fpargit,ru-
bros, tenues , qui a terra parum attoUuntur : folijs rutse,
oblongioribus tamen , & anguftioribus , herbaceis : fe-
mineparuo:radicehaftul3E regicein formam pyritur-
binata,rotundioretamen,fucci fcecunda,intus habet
corpus candidum , extra cortices nigros . Superior pars 40
eius uomitione bilem,pituitasque extrahit : inferior
peraluum:tota utrinquepurgationesmouet. Succum
fi libet eximere , tufa radix in fiftili mergitur , & agitata
aqua , quod fupernatat penna felcftum, exiccatur . Pur-
gat utraq; parte is fuccus , fesquiobolo potus .

A P I o s , qu£ cr Ifchd/i appeUatur,nafcitur in Creta(quX
quam non defunt qui uelint eam quoque prouenire in Italia,pr£=^
fertim in Apulia ) foUjs exiguis , rut£, uel kyperico proximis,pri
tno {iatim uere ab radice erumpenfibm , nigrioribm tamen , alba $ o
quidam linca in lognitudine percurrente : cauJiculis iunccisfub^
rubentibus, ladeo fucco madentibm : radice exterius nigra,
interius cadida, pyri efflgie,unde er nomcn : kisio! enim Gr£s
cis nil dliudfignificat, quam Latini^ pyrum. Theophr.libro i x .
cap. X . de plant.hifloria, Apion hii notis rcpr^fentauit . IfcLis,
fiue Apiosftlio conflat rutaceo, breui, caulibm tcrnis, aut qua^
ternis,humi proflratis : radice,qua af^hodclus, uerum fquamofa.
Hdfcitur inmontibm. Legitur uere. Daturad expurgandum
corpm , quod dltera rddicis parte fupcrim , altera inftrius pur^
get .h£c exTheophrafto . Apion legitimam,quam primimme
uidiffe recordor, ad mc mifit YenetijsNicolam a SaHo tAichae^

le

In Lib. quartumDiorcoridis. 6\

)

le ^ouocDme»Ji,mcdicU4fingulctmingcmj,dtq; eruditioniscTrcihcrbari.€ peritus. Cxterum fcribit KucUim Ruel. lapfus
Apionfrequentifim.tm in Gdliti nafci , eiusq; radicc ruri paupercs pcr inopiamfi-ugum ucfci . Sed KudUj fcntentiis
non efje fubfcribcndum ludico : n.im cion Apios perfupcrnu , cr infiriia purgationcm moliutur , mulc nnnirum cos
haberet , qui nulU huiusfacultuti^ hubita rationc copiosc ( ut ruflici fuccrc folent ) eius radices fumercnt in cibis .
Apij huius nufquam , quod inucncrim, mcntionemjicit Galenm inflwpUcium mcdicmentorm ccnfu . Becc plunt.t
nonfecm LatmisApios , atqi Gr.ccis K.-siof nomin.ttur.

Nomina.

KoAoKv/feiV. COLOC YNTHIS.

CAP. CLXXr.

** .<>«. Co LOCYNTHis farmenra , foliaque fatiui cucu

meris emittit, pcr tcrram repentia,diuifa: fruftum ia
fpecicm mediocris pils conglomeratum , vehementer
amarum .quem !egereoportet,cumccEperitin pallidum
colorcmpermutari. McduUafruftus purgatoriam vim
habetjfi quatuor oboli cumaqua mulfa,melle cocto,
myrrha,& nitro excipiantur, & cogantur in carapotium.
Arefaftspila; terunturj&infufsclyfteribus profunt ner
uorum refolutionijCoxendicum doloribus, & coli vitijs,
vtquKbi!em,pituitam,& fl:rigmenta,interdum etiam
cruorem eliciant . fcetus admotse enecant . Dentium do-
lorem tollit,fi vna repurgetur,& luto oblita cum'aceto &
nitro inferuefcat,hocque iure decofti dentes coUuan-
tur. Si aqua mulfa,aut paffum in eadeni mcoquatur, &
fub diuo refrigefcat,potu craflum humorem,& ftrigme-
taaluidetrahet : fiiomacho fupra modum aduerfatur .
fubdita ex ea balano alui excrementa eijciuntur . Viren-
tis fucco vtilifsime ifchiadici perfricantur,

CoLocYNTHis pluntd eft tctm medicis,quam fepU^
fiarijs uulgaris notitite .Verim etfi ( ut Mefues efl author ) pr^=
ftantiflimum ex eiuifiudu paretur medicamentam ad uaria mor^
borumgenera ; ea tamen cordi,iecinori, er uentriculo maxime
aduerfatur , quin cr uniuerfum perturbat corpui ,faflidium , er
inteftinorum tormina excitans. Abraditenim inteftina , zr ua^
forumofcuUaperit ,adc6 ut etiam cruentaf^pe eliciat. Hinc
merito fit , ut eam dari prohibeant , nifi pnm malefica eim uk'
prorfus aboleatur,ijs additis antidotis, qu£ ad id pr^ftant : cuiuf=
modifunt iUa,qu£ uentriculu,iecur,€r cor tum roborare,tutueri
poffunt, cr qu£ lentorcfuo glutinandi uim habent . Colocynthis trahit pituitofa, craffa, lentaq^ corporis excrcmenta
40 in rcmotioribui partibm delitefcentia : proinde cerebnm, c neruos expurgat , nec non etiam mufculos, thoracem,
cr pulmonem . Eam ob caufam uertiginofls , comitialibm , refolutii, conuulfis ,hemicrania, diuturnoq^ capitis dolo^
re affedis, afthmaticis, er £gre Ij^iratibm utiliter in catapotijs exhibetur. CoUachrymantes adiuuat oculos, ct diu::^
tina tufii Uborantes . Eft pr£terea uis eim efficax ad omnes fiigidos articulorwm dolores , pr^fertim podagricos ,
ettfchiadicos : ad qu£ non modo in catapotijs deuoratur ,fed etiam clyfteribm infunditur . quibmfane nil pr£ftanti=
uscflad coli cruciatm exflatu , etfiigiditate prognatos . PeUit aquas tam bibita , qukm perfedem infufa . Fit e co=
locynthidiifiudu oleum , ad retardandam canitiem, denigrandos apiUos, et eorum defluuitm cohibendum,ft exem=
pta efrudu pulpa, cauitas oleo repleatur, et in cineribm decoquatur . Eodem mulcentur aurium dolores , et earmn
incerti fonitm difcuttuntur . Colocynthidis uires retulit Galenm lib. v i.ftmplicium medicametorum , his uerbis .
Colccynthis guflu amara efl ,fed qu£ amarifiimo medicamento epoto adfuntopera , ea euidenter efficere nequit, ob
S o purgatoriam facultatem , qi^am ualidam in fefe continet , nimirwm cwm ijs , qu£ expurgat , ante et ipfa per aluum
excerni pr£uertens. Viridis ipflmfuccm intritm ifchiadibm prodefl . KoAojfjvfiiV /jc Gr£cis,Latinis item Co/oa
cynthts, et Cucurbitafylueflris appeUatur : Arabibus ,Chandel ,Handel ,feu Uandal : Italis , et Hifjjanis, Co/o»
quintida : Germanis , Coloquint , et Vuilder kurbfz : GaUis , Coloquinte , et Courle fauuage .

Colocynthi-
dis conlidefa

tio.

Golocynthi-
dis uues ex
Galeno . "

Nomina.

EVl'fiu/.iol'. EPITHYMVM.

CAP. CLXXII.

Epithymon floseftethymoduriorefatureisfimili. Capitulahabettenuia, &Ieui3:& in eis
caudiculas,quaficapillamenta. Potumcummelledetrahitpituitam,bilcmqueatram per inferna.
Priuatim prodeft melancholicis ,& inflatis , acetabuli menfura ad quatuor drachmas, cum melle, fa-
le, & aceti exiguo . Plurimum in Cappadocia , & Pamphylia gignitur . ■

Ff

IN

6i6

And.Matthioli Comm.

Epiiliytnico-

Multoru opi
nio reprob.

EPITHYMVM.

I N H A c e(^uidem opinione uerfmtur complures huiui

«Uti^ medici rei herbari<e periti , quemadmodu Brafuuolus Fers

rdrien/is,utcredant,Diofcoridis,dliorumcj; Grtecorum "EpU

thymum magno difcrimine ab eo diuerfum effe , de quo fcripfe=

runt lAauritani , prafertimq; ab illo , cuius meminit Mcfues .

Quippe quiafjerdnt,ml aliudArabicum epithymum effe, quam

cdpiUaris cajfuthx genus quoddam , quod thymo circumuolui»

tur . Grtecum uero idem effe uolunt cum proprio flore durioris

thymifatureiie fimilis . Suam autem fententiamhoc argumento

comprobare uidentur ,qu6d /luulgaris ufus cpithymum , Ara-

bicumfcilicet , iUud effet , de quo dijferit Diofcorides , is non di-

xiffet, Epithymumflorem ejfe durioris thymi ,fed alterius plan=

t£ thymo adnafcentis, eiq^fefe conuolucntis . Id quod etiam Vli^

tiij dudoritate confirmant , ut qui eorum opinioni ex eo maxi=

me adjlipulari uideatur ^quodduoBpithymi genera prodiderit

lib. XXVI. crfp.vi 1 1. ubific inquit . Epithymum efliflos e thy-

no fatureite flmili . Dijferentia , quod hic herbaceus efl,alterius

thymi albm . Qwiittm dliter epithymum tradunt fine radice na-

fci , tenuis flmilitudine pdUioli (rediusforte pili legendum effet)

rubens.hac Plinius. Ex quibusutique planumfit , duo ejJeE^

pithymi genera : quorum alterum lUi ad Gr<ecos , alterum ad

Arabas referunt, cr itdfudm tuentur fententiam. Jiorum

certe iudicio ego quoq^facile fubfcriberem , nifi qu£damfefe no

bis offerrent, qu£ aperte reclamare uidentur, atque etiam oflen

dere,FUnium ipfum Diofcoridis codicem, unde iUa mutuatm efi,

depraudtum hdbuiffe,ueldUumau£ioreminhoc minus grauem

fecutumfuiffe , uelfeipfum deceptm , ut in aUjs compluribm iUi

euenijfe ddnotauimm . PaUm etenimfaciunt, quantum equidem

reor, nofliri ufus , O" Diofcoridis epithymum, unum er idem effe

medicamentum, qu<e de eo Aetius , cr Aiiuarius, Diofcoridem,

ct Galenumfecuti,concordes pofl:eritatis memori£ prodiderut ,

cum itdfcribunt , Epithymum atram bilem excernit . Datur adultis tufum , er cribro excuffum ,fcropuloru quatuor

pondere, cum paffo, uel oxymelite, crfalis modico . Vitijsflatu turgentibus , er preecordiorwm noxii opitulatur,cr

quibus iecur d";grauatur,ZT ijs, qui f^irandi uexantur difficultate. Qjiod uero infloebc nafcitur, aut infaturcia pro=

filit, Epiflcebe, atque Epithymbrum inde dppeUatum , thymi modo aluum refoluit :fed utrunq^facuUate cenfetur in=

firmim . h£c iUi ambo . Qu^fane liquido ojlendunt , quod nonfecus Epithymbrum thymbr^ , er Epiflcebeficeb^ in=-

nafcatur, atq; Epithymum in thymo nafcitur , uel profilit . Hoc idem pr£ter A etium , <y Aduarium longe antea te=

fi:atm eft grauij^imus author Vaulus Diofcoridis , er Galenifedator acerrimus ijs uerbis . Epithymum inter ea , qu£

atram bilem extrahunt , pr£flantij?imum cfi remedium . Dantur ipfim drachm£ quinque l£uigat£ ex la^is hemina .

Bpithymbru/i/n uero, quod thymbr£ innafcUur , epithymo fimiUter euacuat,fed imbecillius eft . hailenus Paulus . Ex

his itdqi omnibws non dubitduerim dfferere, unum tdntkm effe epithymum , non autem plura . Quandoquidem fi Pau^

Im, Aetim, ZT Ailuarim pro certo non habuiffent,legitimum Epithymum effe iUum thymiflorem,de quofcribit Dio~

fcorides, putaffentqi duo ciusgenera reperiri, nuUi dubium efl , quin cr ipji expUcaffcnt duplex in thymo nafci epis

thymum . Verkm ckm compertum haberent , unum O" idem effe medicamentum capiUamentumq; , quodin thymo ,

thymbra , Grftcebe profilit , ijsq; nuUo radicis adminiculo conuoluitur , er implicatur ,fibi uifum efl , quod fuo tem-

pore Epithymwm uulgaris notiti£ medicamentum effet ,fat Jore declaraffe non modo id in thymo gigni ifed etiam in

ftabe, thymbrd, er ( ut nosf£pe uidimus) in polio, et chdm^dry . ut hincfcirent medici, in epithymi defiilu,epithym

brwm, uel epificebemfubftitui poffe : quinetidm ut non ignordrct , id capiUamentum hartim plantarum propriam ndn

effe partem, nec^fuam haberefedem,fed afcititium quoddam effe exterius adueniens, er in ijs profiliens , er uiucns .

HtJ igitur rationibm ddducor, ut non temere exiftimem,Diofcoridis codicem,quem Plinius hdbuit,fuiffe (ut diximus)

deprauatwm,ZT ob id ipfum Vlinium deccptum effe : aut hunc aliunde dccepiffe occafionem, tit duo magno errorefa-

ceret Epithymigenera . Quod autem Diofcorides epithymum florem thymi dixerit , haud inepte dilium putauerim:

nam cum vsfciret Epithymum thymo innafci, nuUd radice propria ,fed thymi adminiculo fultum,floresq; perfe albos

fvrre, qui ckm in thymofunt, huius plant£ proprij uidentur ; ideo non abfurdumfore duxit fcribere , Epithymum effe

florem durioris thymi . Sed quod Epithymumfiores albosfirat , declardflc uidetur Diofcorides , ckm dicit . Capitu^

la habet tenuia, er leuia, cdudiculas habentia capiUorum modo . Siquidem his notis non defcripfit Diofcorides thymi

florem fuperius Ubro tertio (ut Brafauolus afferit)fed capitulisincacumine ,fiore purpurafcente refirtis ,nulU

cdudiculdrwm , neque capiUorum habitd mentione . Pratercd conijcere licet Diofcoridem epithymum thymi fiorcm

appeUaffe, quod a. thy]no decerpatur eo duntaxat tempore , quo epithymum ipfim largefioret . Nam quod pro cpz=

thymo non inteUcxerit is purpureum thymiflorcm , htnc pcrjficuo apparet : quoniam de epithymi uiribus libro i ii.

ubidethymo,o- eiusfloribusegitynihilin mcdium protuUt,tiimirum eamob caufam,qu6d epithymum propriam

thymi

lO

to

»o

40

*o

TO

In Lib. cjuartum Diofcoridis . 617

thymi pdrticuUm non cxiJlimMierit effcfed ( ut fuprk diilum cR ) afcititium quoddum , ut in .xrborihus mufcus , er

uifcum : qu£ tamen legitm£ arborum partes nonfunt,fcd uiribus crfucultate diuerf^ . His igitur rattonibus, ut ar^

bitror , duUus Diofcoridcs , egit de thymo , cr eiusfloribus hbro tertio inter odoratas plantas : de epithymo uero ,

Unquam dc re a thymo diucrfa , differmt in hoc hbro qnarto intcr dcicdoria medicamenta . SimiUtcr de arboribus ,

quibus uifcum mnafcitur, dif^ut.tuit libro primo : de ipfo autcm uifco Ubro tertio cum ijs medicamentis , qujcfuo lcn=

tore glutinant . A ddc quod idem indicarc uidctur nomen Grxcum £ <3 1' , quod L atinis modofub , modo in flgmficat .

Vnde nil .iliud nobis cpichymum infcrt , quum in thymo , uelfub thymo . Id quod flori thymi quomodo conucnire pof^

fit, non uideo : utpotc qui non in thymo, ncquefub thymo nafcatur ,fcdfupcr thymo , ea cmmcntiori parte, qua capi-

tulacm.crgunt.Yiisaliaacceditratio^quddcinn fcripfcrtt Diofcoridcs Epithymian phtrimum in Capp.-tdocia^cr

Pamphylia gigni ,factle coUigi potc{t ,ipfumdeEpichymouulgarisufus ejfc loctUum . Qiiippcfl cpithymnm pro=

frij chymiflorem effe duxijfet , cifane opus nonfuiffetfcribcre, qiiod magis ijs in locis epithymum copiofum proueni^

rct , quhn aUbi : quoniam fcripfijie fat crat , oriri epithymum , ubicunque thymum proueni.it , hoc argumcnto , quod

thymum ubicunque nafcatur,£flatcfuos edatflorcs. Epithymum in thymo faturei.e fimiU nosf^piflime lcgimus pro= Epithy mum

f e GoritLxm Saluatino , cr Gargaro montibus fupra SaUcanum , qui co durioris thymi getiere copiose ueiituntur , ^^^ plunmu .

fedctdcpithymuminfidc.tteo tanthm tra^u,qut.td mcridicm f^adat .Etfi enim montcs]itlithymo omniex parte

fcatent , nufqtiam t.tmen thimi plantas miht Ucuit inucnirc , in qutbus E pithymum l^edaretiir , nifl in amceniore mon^^

tis parte , tibi herb£ cnat£ atiiiro perflantur . Quamobrem lul mirum cffc debet quod in PamphyUa , er Cappado=

cia epithymumfi-cquentifimum proucniat . Sed qiioniam totfcio mcfiuHra huc adduxiffe argumenta , quibus meam

firmauifententiam , mfi ettam PUnnij authoritatt , qua nitittir Brafauolus , clarius rcl^onderem : id circo iUi ita re~

2 o f^onfum uolo , quod ctim PUnius Diofcoridis mentem , d quo prioremfiiorum uerbortim partem fumpfiffe uidetur ,

non rede perceperit , ideo non affirmate,fcd dubie duo ficit Epithymigenerd., er aUorum potius , quamfuam opi^

nionem rettiUt , ciim inquit . Epithymtim ejiflos e thymo faturei£ fimiU . Differeiitia , quod hic herbaceiis efi , aUe=

rius thymi albtis . Quidum aUter epithymum tradunt fine radice nafci , tcnuis fimilitudine piU , erc Porro uero Plinij lapfus.

idem PUnius in ijs tierbis erraffc deprehenditur , qtiod maiori , durioriq} thymo herbaceum florem , minori uero aU

bm reddiderit : ciim tamen mmoriiflos purpureiisfit, aUerius autem modo candidus , modo in candido purpurafces.

Hinc itaque perf^icuum flt , tam conftise , er inconftanter de epithymo , O" thymo tradaffe PUnium , ut nihil certi

in hac re ex eius uerbis eUci pofiit . C£term haUucinantur , mea quidem fententia , in Epithymi hiftoria , etiam Monachoru

Monachi iUi reuerendi , qui in Mefuem commentarios ediderunt : quippe quipiofcoridis uerba perperm interpre- ^^P°fi"^^ "*■

tati deprehenduntur , etfi titfvrte aUjs dodiores uiderentur,fuam in Epithymofententiam profirant ijs uerbi/s. Cer^

3 <> tiftime a paucis tiertisfenfus uerborum Diofcoridis de epithymo percipitur . nam ctim ipfe Diofcorides dicat capitu-

lo de epithymo , epithymum flos cft e thymo faturei£ fimiUs , non per hoc intcUigit Epithymum ,fciUcet capiUamen-
tum thymi effefimile herb£faturei£ ,fed afferit iUud diilum capiUmentum thymi effe fimile capiUamentofaturei£ ,
fciUcet thymbr£ . quia etiam cfupru thymbram generatur huiufmodi capiUamentum,ficutfupra thymum . h£c pa^
tres iUi . In quibusfacile cognofcitur hortm inanis qu£dam iadantia, ne dicam, pacefua, ignoratia . quodfenfus uer
borum obfcuros , claros reddere profiteantur , atque ijs fubinde , ut mihi uidetur , maiorem caUginem offundant,
Quod enim Diofcoridisfcntentia hoc loco euidentior fit , quam ut exponi debeat , quodqi aperte Nionachis refi-agea
tur,eiiKuerbateftantur,qu£ ita Gr£ce babent. EW/Sup.oi' fiu^oi» eslV aVflop -iS c7kAhjote'^ou i^ 5vjj.Ji,^6t
EoiKOTOf . hoc eft ad iterbum . Epithymum thymi cftflos durioris er faturei£ fimilis , Hw fane uerbis Uquet , quod
Diofcoridei non comparat Epithymtm, quodflorem thymi iiocat , flori faturei£ , ut Monachi iUi male interpretaw

40 tur,fed iUtidgenitiuuum ioiKoTOi ad thymum tantum reftrt : ita ut thymum , cui Epithymum infidet,faturei£flmile
faciat . Thymi nanque duo habentur genera . Vnum maius faturei£ fimile , in quo epithymum proftUt . AUerum mi^
tius, tentiiftimisfoUjs refirtum, in quo nuUum nafcitur epithymum . Uoc certe non latebat Diofcoride. quare ne quis''
piam fortaffe putaret utriq^ thymo epithymum innafci, id tantkm in thymo duriori inueniri prodidit. Sedfatisfuperqj
de Epithymo difl^utatum eft : iam medicin£ reddenda eft ratio, er de eius uiribus dgendum. lUudfibi pecuUare afcis Epithyml ul-
uit Epithymum (ut tefiatum reUquU Mefues infuis fimpUcibus)qu6d ualentiiis c£teris medicamentis atvam bilem ex= ^^^^^, Mefue,
cermt, idi^faciie, er citra uUam moleftiam pr^ftat . Efficax eft ad morbos cerebri, nempe melachoUam, epilepfiam,
diuturnos capitis dolores , aUasq^ atrabiUarias £gritudines . Confirt cordis tremoribus , O' dnimi deUquijs . Pr£tes
rea cundis Uenis affedibtis mire opitulatur : item renum uitijs , o~ hypochondriaca melanchoUd uexatis . Frequens
epitbymiiifus : datur enim utiltj^ime aduerfiis carcinomata, ekphantiafin, er ulcera maUgna, ZT utra . quin er quar

S o tmafibre detentos Uberat . Epithymi uires breuifiime perftrinxit Galenus Ubro v i.fimpUcium medicmentorum,
fic inquiens . Epithymum thymifacuitate habet, ad omnia efficacius . exiccat , er excalfdcit ordine tertio . haiienui
Gdenus. VerimquiaEpithymumobfimiUtudinemmihtadmemoriamreuocauit cassvtham itaaperitiorU Cafluths hl-
bus medicis uocatam , licet officinis , er herbariorum uulgo Cufcuta nominetur, ctim a ueteribus Gr£cis nihil , quoi ^^'^' & "'"^«s.
conftet, de ea rnemori^ proditumfit, htc locus pofcere uidetur, ut de ea aliquid differamus . Cufcuta igitur,fiue Caf=-
futha eiusgeneris eft, ut infrutices, er herbas epithymi modo profiliat , er uiuat earum adminiculofulta, nuUa radi^
ce nixa ,fed v.elut ab akrumfinu prodetintibus ctrris , capiUamentisue longij^tmis . U£cftatim ab exortu plantarum
ramulisfe impUcat , er adeo crebris inuoltitionibus his fe circumuoluit , ut breui plantas ipfas ftrangulet,atque enes
cet . Eolijs nuUis tinquam uefttta uifitur . Elores lamen edit albos, quam plurimos, a quibusfemen tenue prodit . Cirri
rufvfcunt , uitium capreolis craftitudine, crfacie pares . Sunt qui putenC, admirabik hoc plant£genus Pltnio Caf=
fytam appeUari^libro x v i. capite ultimo , ubiita fcriptum reUquit . Eft cr in Syria herba , qu£ uocatur Cafiytas ,
tion tantiim arboribus,fed ipfis etiam f^inis circumuoluensfefe , Nec plurn PUnius . Ex quibus equidem, quod repe=

Ff 3 riantur

6i8

And. Matthioli Comm.

CASSVTHA.

Nomina.

ALYPVM.

Alypj confi- ^
deiatio.

Opinio quo-
rundam refu-

tata.

Alypi uirej
ex Paulo.

W

ridnturVlmj codiccs,inquibiii cddyUi,non cdj^ytdikgitur,
quodq; hiec arboribus tanthm , zr f^inisfe circumuoludt, nofirx
ucro Cdffuthd duntMdt hcrbxs , ©" fi-uticcs , non arbores co;n=
pledcctur, cr irretiit , non dufim ciffirmxrc uulgdrcm cufcutm
c(fe Plinij cdfytdm ; pr£fertim ckm in Syrid tdntkm nafci fcris
bdt ipfe Vlinius . Credidcre prcetercd plerique Cdffuthe edndem
ineffe fdcultdtem, qu£ cr pldutisinefl, in quibus ndfcitur. Qwos
rim utiq- fententidm potius probdndd,qudm refvttenddm cenfeoy
drgumento quod Epithymum ijfdcm, Gcdeni duthoritdtc, poUedt
uiribtM,quibm c thymti. Excdlfdcit Cdffuthd ordine primo,fic~
cdtq;fecundo . Abftergit, cr qudddm cum dd?tridioneroborat .
lecoris obflrudiones dpcrit , infdrili lienis tiitid expedit : uenns
pituitofis, dtq^ biliofis cxonerdt humoribus : urindm pellit,^ re
gio morbofubuenit . Puerorumfibribus dtixilidtur :fed diuturno
ufu uentrictilum grdudt,qu£ tdmen noxd toUitur,fi dnifi momcn
tumddijcidtur. Bilemdcijcit^prcefertimdbflnthio ddmifld. In
qtmntifumdecoquitur^btbiturcj^; eitis decodi felibrd,ctmfdcs
chdrifesquuncid . duod Grceci iT^i^M^ov , 'Ldtini quoq; Epjs
thymum dicunt : Mattrttdni, Efitimo,feu Efichemo : Itali , Epi~
thimo : mf^dni , Cdbellos ,feu flores del thomilho : GdUi , Tej»
gne de thyn .

>•

29

AAu^ol'. ALYPVM.

CAP. CLXXIII.

A L Y p o N furculofa herbaeft,fubrubra: gracili-
bus ramu]is:tenuibus folijs: flore moUi, leui,& co-
piofo ; radice betJB , tenui , referta acri fucco : femine e-
pithymi . Gignitur in maritimis,maxime Libyx,quam
largifsima , quanquam alibi quoque plurima proue-
nit. Semen atram bilem deijcit,fi menfura epithy-
mopari cum fale,& aceto fumatur: verum interanea
leuiterexulcerat.

30

A L Y p V M, eiiKq; rddix (fi Adudrio credims) nil dliud
fdnefuerit, qu.m ofpcindrumTurpetum ,turbit Ardbibtts di=
ilum , quod dlbum uocant . Ipfe enimfuo de compofitione medi^
camentorum libetto , ubi minoris parattdce tripher<e rdtionem do
cet ,fic ittquit . Sihocmedicdmettto pittdt£ deiedioncm moliri
infiituis, alypum , id efl , album turpctum addds . Idem pofi , ubi
defimplicibu^ medicametttis uomitu cientibus trdilduit , itdfcri^ 4«»
bit . Turpetum , quod rddix efi pityufce , er dlbum dlypice , glus^
tinofdtn detrahit pituitam . Verum quia idemAdudrius, paUs
16 ditte Alypum defcribens, prodidit eiusfemen dtrdm bilm per
dluum ducere, putauere quidam Aduario dlypicim db alypo dif=
firre, quoi huiusfeminis tantm uires reddiderit . Sed ijsrejpon
di potefi , quod cum probefcirct Adudrius dliam uim ineffefemi
ni, aliam uero radicibus , proiitdc de rddicibusfub turpeti, cr dc
femincfub Alypi nomine dtfferuit . VUntce enim habentur,qu<ej
dliumlilijs, alium femine,dltum rddicibus cffedum pr.i:bent. Me=
dium herbd nobvs exemplo erit, quce, jyiofcoridis tefiimottio,mcn S o
fesfifiit, cum tdmen eius femcn contrarium cfficiat . Quamobs
remfacile crediderim Alypum , ZT Alypiam ttuUis iittcr fc notii
diflidere : nec modo his rationibusfietus ifcd etiam Fatili autho»
ritate . quippe qui libro v 1 1 . Alypum inter ea, quce dtrdm bilcm
depellunt , commcmorduit ijs ucrbis . Alypi femcn inferius dtrx
purgdre bilem pdri epithymo menftird, cumfdlc,^ dccto didum
cfi : itttefiina uero ,fi fidem Diofcoridi accommodamiis , leuiter
exuicerat . Efl autcm , meo iuiicio , qu£ nunc Alypidf uccdtur ,
hd:c Pdtilus . Ex quibus pdldm cfi, Pdulo nuUam ititer Alypu,cr
Alypidficridifferentidm.CictcriimddnosfoWiradicemdcfirriy
nec^ itllm hadenus qtii pltmta, uelfmen ofiendcrit,me ndiltim

fuijfc.

IiiLib. quartumDiorcoridis. 619

fuijfe , antcd pwdiderm in commcnUnjs noflrii Itdtcd lingud confcriptis . Verm hoc tcmpore Luci$ Ghinm uir

vei mcdiae eruditijlimuf , Pifis herbm hunc pro Alypo ad nos mifit , cuuk hic pidurm dumus , qu£ quidcm dcfcri:^

ptioni pulchre quidrdre dcprchcnditur . A lypi , quod lcgerim , non meminit Galenus injimplicium mcdicmcntorii

cenfu . H?c dc Turpcti uiribus nobis dilfercndim cffct , nififupcrim in Tripolij commcntdtionc, cius hiflori.m , acfu^

cultdtes Utim profccuti cffcmus , qum ut adhuc plura diccnda , ucl addenda fupcrfint . Kcrba , qu£ ccAvzsov Nomina'.

Cr^ce , Alypum quoq- cr Alypia Latinc dicitur : Italicc , Alipo .

^'^■Z^iT^oV. ExMPETRVH.

CAP. CL XXI III.

»" Em p e t ro m aliqui phacoides uocant.nafcitiirin montibus,& maritimis, QxICq f^uftuifed
quopropiusterreno fuerit,amarius fcntitur. Trahitbilcm,pituicam,&:aquam,(i bibaturin iure
aliquo , aut hydromeiite.

E M p E T R I herb<efacicm nuUvs prorfm notk dcpinxit Diofcorides. Vndefoto nomine nobis de hac herba po= -n
tim diuinmdim cffet , quam quod aliquid certi , ac perpetuiflatui pofit . Non dcfunt tamen qui O cdipum fe faciant, iideratio .
cr h£c Diofcoridis obfcura quafl (cnigmata audeant foluere . Hiflquidem Empetron eam pbnta putant cffc , quam
hodie Romani Fceniculum marimm appellant , alij uulgarifcrmone hcrba difan Piero . Scd hanc nos fupcrim libro
fecundo legitimu ejfe crithmum , pluribm probauimm . Porro cr ubi nafcatur Empetron , cr q'ibus facultalibus flt
pr£ditum , Flinim quoq; tradidit /(6. x x v 1 1 . cap. i x . ita ut ea plane a Diofcoride mutuatM deprehcndatur . Ve plinij error .
rum in rcddendii medicinis , nomini^fbrtaffe flmilitudine deceptm, quod Empetron faxtfi-agam effe exiflimauerit,ui=
res , quAS utriq;feorfum tribuit Diofcorides , ipfe uni Empctro afignauit , addens huic , quod unnas cieat, er calcu=i
lcsfrangat : qu£ rticdicin£faxifrag£ dcbcntur . Qjia in re Vlinium omnino errajfe fatendum efl . Empetri memi= Empetri ui-
mtGalenmhbro vi.flmplicium medicamentorum,ubideeim uiribmin hunc modm dijfcrit. Empetron ad folas resexGal.
purgationes uidetur effc commodum , bilem , ac pituitam cducens . Guftufalfum eft : promde ad alia quoq; utaris /ts
cet, ad qu£ poUere oftendimmfubftantiamfalfam . Nominatur item prafoides . Hiec GaleniK . qui tenien a Diofcori=
de in nomcnclatura difcordat : quandoquidem alter Empetron phacoides a quibusdam uocari prodidit,alter ucro pra.
fcides dici ait . Quare non deeftfuf^icio , quin aut horum alter errauerit , aut alterim codcx hoc in locofit dcpraua-
tm . No« enim uideo , quomodo rede idcm Empetronflmile reddi poflit , er lenti , er porro , ut iUa nomina demoit»
fhrant, Quod Gr£ci 'i\j.7stT^ov, Latiniflmiliter Empetrum er Calcifragam nominant : Itali , Empctro . Nomina,

ao

ao

^'ft.7nAofccy§i<i. VITIS SYLVESTRIS.

CAP. CLXXV.

li^');^^'*^"'^^^

V I T I s fylueftrfs farmenta uitis modo praslonga
emittit,afpera,lignofa,rimofocortice , folijs horten-
fis folani , longioribus , ac latioribus , mufcofo flore , &
capillacco rfruftu exiguis uuis fimili , poft maturitatem
rubente:rotundaeftacinorumfacies. Feruefaftaradix
inaqua,&in cyathis duobusuini aqua marina diluti,
pota,humorem aIuiciet:ideo hydropicis datur. Vuae
eius uitia cutisin facie, & maculas omnes expurgant. '
Enafcentes uiticulae , cibi gratia , fale condiuntur .

V I T 1 s fylucflrisplantae^inHetruriamulieribui notifr vitis fylue-
ma ; utpote qua eim uuis , quibm lentigines , er maculas in facie ftris confiac-
emendant,plurimm utantur . H<ec conflatfblijs hortenfls folani, '^^"°"
fed longioribm , ac latioribm :floribm racemMim coh^rentibus
( ita enim lcgcndum cenfeo in Diofcoride , non mufcofls , ut ttuh
gata habent exemplaria , Oribasij tefiimoniofretus, qui hoc loco
non ^^vd^e(,fed fioT§vd^e$ lcgit) capiUaccis,purpureo colos
re :frudu exiguii uuisflmiU, rubente, ac uinofo . lUud porro no=
his obflare potefl , quo minus h£c flt uera Vitisfylucftris , quoi
etfl eimfarmenta, quihm uiniflr£ uitis modo uicinas arboresfcan
dit , ac uincit , quadantenus aj^era uideantur ; non tamen , ut itt
Diofcoridis codicibus fcriptum rcperitur ,rimofo funt cortice,
fcd albo . Hmic obiedioni ita rej^ondcre poffum , quod ea non flt
legitima huim plantx nota . nam quod [uerbam iUud 4)AojofY*-
yovVTO. non lcgatur in Oribaflo ,facit utfuf^icer in Diofcoride
hoc loco medum ac uitiumfubejfe.ilinc itaq; moueor, ut hancpro
fyluefltiuitenunc proftrre non dubitem,donec alia nobis,aut
alijs copertaflt planta , qu£ magis notis omnibm iUi ref^ondeat .
TheophraftusuitemfylueftremAtragenaiwcajfe uideturlib. v.

cap.

n

G

620 And.MatthioliComm.

cap. uitimo de pUnLirwm hijiorU,ubi de fbmitibm dd ignem concipiendum egit . Antiqud enim <etdi chdlybemfortaf^
fe non expertu , ex ligno duriore , zrfungofo ignem parabut : ad quod , mco iudicio , fylueftris uitii matcrics admo^
Vitis fylue- £/,(,„ apiafuit . De /7«!«^ uitiifylueftrii uiribus fcripfit Galenm lib. v i . ftmplicium medicam. his uerbis . Vitis agre=
h-is uires es j^-^ y^ccmi cxtcrgendi uim habent, ut cphelas, 0~ n£uos , cr idgenui omnia in extima cute exiftentia curare pofint .
"l^ ' scdc^r adftriilioncnuiuandamcxtrema germinaobtinent ,qu£ crfale condiri aftbknt . Quie uitis x^TSiAoi (xs
•ypi'* Grjccis, Vitisfyluejlris Latinis uocatur : Vitcfaluatica , Itdis .

A"p-sr£AoyA($UKH'. VITIS ALBA.

CAP. CLXXVI.

Z9

V I T E M albam aliqui bryoniam uocant . Folijs, ui- * ®
ticuliSjpampinisque fatiuam uitem imitatur , fed hirfu-
tiorafunt omnia:ea,quos propefe nafta fit frutices,
fuisclauiculis compleditur: fruftus rubensin vuade-
pendet, quo coria pilis fpoliantur . Ex ea afparagi , qui
prima germinatione exeunt , decofti in cibo , aluum, &
urinam cient. Folia, fruftus, radix acrem uim fortiun-
tur : itaque ulcerum phagedsnis , gangraenis , chironijs,
putrentiumtibiarum ta;dio,efficaciter exfale illinun-
tur.RadixcorpusabftergitjiS: cutem erugat.-uitiacu-
tis in facie, uarosq;, Icntigines, & cicatrices nigras eme-
dat , cum eruo, creta Chia, & fcEno grsEco . Eodem effe-
clu prodeft decofta in o]eo,ufque dum liquefcat : fugiU
latatollit, & reduuias committit.inflammationes di{-
cutit illita ex uino : fuppurationes rumpit. mcdicamen-
to apte immifcetur,quod carnem exeft : infrada ofla ex-
trahit,trita,&impofita. Datur comitialibus inpotu,
drachmx pondere , quotidie anno toto : prodeft attoni*
tis, & uertigine laborantibus, confimiliter airumpta..
Contrauiperarumid:uspotadrachmisduabus,auxilia-
tur:partusnecat:menteminterdumfubturbat.Fcemi- 3 o
narum locis appofita partus,fecundascjue morantes tra-
hit:citurinampota.Ec]egmaexea fitcum melle,dif-
ficile fpirantibus,ftrangulatu opprefsis ,tufsientibus,
vulfis, ruptis, & laterum doloribus . Lienem ternis obo
lis potaex aceto triginta diebus, cofumit : illinitur ad ea
dem cuni fico . Ad mulicbres quoque infeflus decoqui-
tur : fiquidem vuluas purgat, fed ali)ortum facit . Succus

e radice uere exprimirur, qui trahit pituitam cum aqua

mulfa potus . Adpforas,&]epras femen efficaciterillinitur. Laftis abundantiam facitfuccuseius,
fi cum tritico decoclo forbeatur . 4 6

Vitis albs c6 " V I T I s alba officinis, O" herbarijs Bryonia nominatur . Vulgo mulieribus Cucurbita fylueflris dicitur . Notti
Cderatio , & („„„,-^;;^ ^^c planta eji , quod pafimfecus uias , er propterfepes proueniat . yianc interfua deieitioria mcdicamen^
ta repofuit Mefues , qui dc ea hcec adfcnfumfcribit . Vitisfylueftris , quod haufta , qucmadmodum er dracunculus ,
uentriculo , cr iecinori noxam inftrat , danda non eft , nifi aromatum puluere pcrmifta , aut addito maftiche , cydo~
nijs malis , aut alijs adftringentibus , roborantibmq^ medicamentis . Succus e contrita radice exprejfiis pituitam eij-
cit , urinam remorantcm trahit, cr cerebrum mundat, quinetiam pe6:us, et neruos a pituitofts, putridisq; excremens-
ti/s : uifcerum obftrudiones aperit : renes a calculis expedit : fubuenit itcm uertiginofts , comitialibusq; . lPr<ellat oa
pcm mirifice tufiientibus : er induratos tumores refoluit , prsfertim lienis ,fi cum uino , Grficubus tufa radix iUina^
tur . h\ enftrua elicit , €r uniucrfwm purgat uterum , atq^ etiamfoetum expellit , fi in eius deccdo infideant foemin£ .
Succusfabarum , aut ciccrumfarina exceptus , maculas infacie , er uulnerum cicatrices emendat , linimcnti modo
adhibitus . Oleum cxcauatis eius radicibus immiffum , cineribusq; incoilum ,fugillata dclet . Prteterea mulicrcs uuU
U£ ftrangulationibusobnoxias mirumin modum iuuat , adeo ut cas aftrangulatu liberet,Gr fanet. Equidcm noui
muhcrcm quotidicftre pcr annos hoc morbo uexatam , qu£ tandem a quodam uulgari herbario edoila , ut uinum aU
bum biberct , in quo uitis alb£ radicis uncia efferbuiffct dormitum itura femel in hebdomada , cum hac mcdicina per
Vitis albs ui- (^nnum ufafuiffet , optime ex iUo morbo conualuit . Vitis alb£ meminit Galenus libro v i . fimplicium mcdicamer.»
torum , de eius uiribus itafcribens . Vitis alb£ , quam er 'Bryoniam , cr Vfilothrum uocant , prima quidem germinct
ab omnibus pro more in uere cduntur , utpote eduliumftomacho,eo quod adftringat,gratum . Habent etiamfubama-
ram , er modice acrem adftridionem : quare cr urinam moderate cicnt . At radix cr abftcrgentem , O" deficcanle,
er tenuium partium, ac moderate calidam uim obtinet : quamobrcm V lienes induratos liqnat, tum epota, tumforii
cumficubns impoftta : c pforam , C" lcpramfanat . Vorrdftuiius ciitA racemi f^eciem prsftrens , ijs qui coria tins

gmtf

res ex Gol.

f9

In Lib. quartiim Diofcoridis . (^21

guntt utilisefl. vUnt<ih£c Gr^cisoL^TriKoi K&jkh ,zr ^^vanaiuocatur ■.'Latinis , Yitis dIl>d:MduritdniSj
Tefire , Alftfirc,¥e(fcrdfiue Alfifccrd , liczirgicfMifeu J<iczdrchdfen : Italis , Vitc biuncu , cr Zucca jdluiticd :
Gcrmms , Stickuurts;, , cr Teufil kirbsz : Hij^-tnis , Nuexd Cr Anorcd : Gdllis , Colubrinc , zr Coulm ee .

30

50

Nomina.

«fA^fftAofjjitAcitVoc. VITIS NIGRA.

CAP. CLXXVII.

N I G R A iiitis, quam aliqui nigrain bryoniam uocat,
foIiarerthedcr<T, fmilaceis proxima, ied maiorarcaules
etiam cognatos : capreolis fuis arbores, quafi adminicula,
comprehendit : fru(flus racematim cohsrent, qui inter
principiauirent, &■ polt maturitatem nigrefcunt: radix
foris nigra, intus buxeo colore nitet . Viticulx, qua: pri-
mogerminum partuerumpunt,in olerarecipiuntur. me-
fes pellunt , urinas cient , lienem ablumunt : uertiginofis,
comitialibus , neruoru refolutione tentatis profunt . Ka-
dixeademjqureuitis albaprsftat, fedinefficacius. Folia
cum uino exulceratis iumentorum ceruicibus commodif
fimeillinunturrluxatis itidemimponuntur.

V I T I s nigraHetrufciiuulgodppeUaturTdmaro^corrus Vitis nig^-s
pto .1 tamno uocdbula . Suntenimqui hdnctamnum, fiue tdmum confiderauo.
ctiam uocent , unie Ldtinis eiiti uua Tdminia diiia efl . Uuius uiti=
cuU , quie uere primum e terra erumpunt, quod af^aragkfimiles
fint,eorum more decoil£ , hac etiam tempeflate manduntur, qua~
uis non eam , quam ajj^aragi , cu palato ineant gratiam . Frequcit-
tifima h£c in Hetruria prouenit , quin er in Goritienfl comitatu ,
ubi Martio er Aprili menfibus , eius cauliculi infafciculos digcfli
inforo ueneunt ad ciborum ufum . Kuic tamen, qu£ in Italia nafci^
tur , iUud tantum obijci poffe putauerim , quod in uuarum colore
db iUa difidere inuenidtur , quam Biofcorides reprxfentauit, quoi
huic uu£ pofl maturitdtem nigrefcdnt , noflr£ uero perpetuo ru=
bentes f^eiientur : c£tera enim , meo quidem iudicio, inter fe md^
xime conueniunt . Sed iUud nihil me mouet , neque facit,ut mutare
debeamfententiam , ZT credere hanc aliam efle a Vite nigra, quod
f£pe uiderimfolanum hortenfe quibufdam in locis uuas jirre modo
nigras , modo rubentes , modo croceof : quandoquidem natura plerunqi cumflorum , crjruduum colore luderefo=
leat, ut in uuis, cerafis, moris,ficubui, prunis , malis , cr alijs copluribus perj^icuo cernitur . Idcirco nil mirum ejfe
debet,fl in Italia Vitis nigra rubentes uuds proferat , alibi uero nigras , ut in Gr£cid, Afla, alijsq^ calidioribm, quod
huiufmodi difcriminaf£penumero cceli, ac foli diuerfitate contingant. Hac igitur ratione fretm, qu£, nifaUor, iUam
obiedionem diluit , non dubitauerim afferere , hanc plantam , cuius etiam hic efjigiem pidam damm , ejfe ueram ac
genuinam Vitem nigram, quoniam c£ter£ omnes prorfus not£ iUi adftipulari deprehenduntur . ■ C£terum credidit Fuchdj opin.
Leonardus Yuchflus , medicm no{ir£ £tatis celebris , camftirpem effe legitimam Vitem nigram , qu£ noflris in He= reprobasa .
truria uulgo Vitalba dicitur , quamq; alteram effe Diofcoridis clematidemfuperius huim libri initio abunde oiiendi-
mus . Verim h£c eius opinio nobis , pdcefua, plane reprobanda uidetur . Siquidem noRraVitalba non habet radicem
forts nigram , intus buxeo colore : nonjcrtJDlia hcder£ maiora ,fcd potius minora , cr per ambitum laciniata : nec
femeneditinracemimodum,fedfimulconipaiium,nuUacumuuis flmilitudine . Adde, quod eadem fua facultate
exulcerat . Vitis uero nigra exulceratis boum ceruicibus medetur, er luxatis ob adflrigentem uim, quam habet, uti^
liflime imponitur . Vitis nig)-£ uires paucis perflrinxit Galenus lib.vi. flmplicium medicamentorum, flc inquiens .
Vitis nigra : uocatur autem h£c proprie bryonia, uiti alb£ ad omniaflmilis , nifi quod imbeciUior . haiienus Galenus
de uite nigra . Huius autemfucco ( ut efl author Mefues ) nihil ualentius adflrumasfanandds,fl cum uini,cr meUis
aquali portione is hauriatur . Pr^flat ad idem radix quoq;fitufa , O" meUe excepta iUinatur . Sed quoniam vites ViticeIIjB,(Tue
tam alba , quam nigra , dc quibus hadenus didum efl , mihi in mentem eamherbam redegerunt , qu£ aUqtubus uulgo Bairamms hi
uocdtur BALSAMiNA, dlijs ViticeUd , alijs Momordica , alijs Cdrdtizd , cum ueteribti^ nihil de ea poiteritatis me^ ""* *
mori£ proditumflt,fltq; dottbus quam pltirimis non obfcuris pr^dita , hiinc locum opportunum duximus , in quo hu=
ius herb£ Inflorta pertradetur, lE.fl itaque viticella, fiue Balfxmina , planta , qit£ pr^longts , tenuibusq;
uiticulis , ultro citroq; rcptanttbus , proximas tum herbas , tum arbufculo! comprehendit :fhlijs tdtis alb£ , aut tdni'
jir£fimilibus,fed longe minoribus magisq; per ambitum laciniatis : capreolis tenuibus ex alarumfinu prodeuntibus
quibusfefe implicat appofitis adminiculis . Flore promit cucumeri fimtlem, colorefublutetm :fiuiiuni utrinq; turbi
natum , qui ouifirefaciem repr^fentat ,cute carnofa , qutbufdam dcutis buUis rigeitte , dtpfaci modo , Huic mattiro
puniceus color , qui pr£tereafactle diftlit ulttmam maturitatem adeptus . Semen includit angttri£ uocat^fimtle, mi
ms tamen , coteiium cute craffa , pingui , lubrica , CT perquam rubente . Vlanta h£c gracili nititurradice , nec ci-

tius

622

And Matthioli Comm.

BALSAMINA,

ViticellK ua-
cat£ uires .

Nomina,

FILIX MAS.

tiusfi-u^um perficit, ac m.itHrat,qum dditetitdnt-e autumno, Aus.
^ufio, cr Septembrimenfibus . J>lufquam niflfita,quodfciam , in
Italia prouenit : plunbus autem in locis inibi pUntatur , er nci/ci=
tur . IFolia uulnera rccentiaglutinant . ¥ruiiu4 exempto femine in
folantur diu in oleo omphacino,dut macerantur codem oleo in baU
neo calentis aqnx , aut equino calentefimo ^fitq^ indc oleum prx^
flantifiimum ad arcendas uulncru , mamillarumqi inflaimnationes ,
doloresq; mulcendos . Valetidemad exulceracos , inflammatosq;
uteros flphone iniedum . Doloribus h^morrhoidum mire auxilia^
tur : in quem ufum macerantur fi-uHm ( ut diximus) oleo amygda=
lino dulci, aut efemine lini expreffo,addita ad mamquanqi olei li^
bram , liquidee uernicis uncia . Vicdetur hoc arribuftis tam igne ,
quamaqua. Pun^is,fauciatisqi neruis utiliter iliinitur : quin oy
uulnerum cicatrices tum attenuat , tum etiam prorfus delet . Scri^
bunt recentiorum quidam,fteriles muUeres fcecundof fieri,fi a bal
neo medicamentPs utero conftrentibus parato , hoc oko uteri ofcu
lumfibi perunxerint , ac demumfuisfe iunxerint uirH . Kamicofis
ptteris efficaxremedium eft,fieo locusfiepius perungatur . 7olio
rum puluis (ut ij affirmant, qui periculumficerunt ) cochlcarii me
fura ex plantaginis,fiue equifeti decoiio , inteftinorum uulnerafa
nat . Nec defunt qui eundem puluerem Uudibus efferant , ad coli
dolores , er inteftinorum tormina . Vorro iUud hic prgtereundu,
non eft, nefirte huiufce pUnt<e nomina alicui imponant,qu6dfunt
qui Mdmordicam ctiam appellent geranij genus quoddum , iUudfci
licet , quod maiora tnter c£terafi>lia profirt , malune amplitudine ,
de quo libro tertio in Geranijs abunde differuimus . Quce Vitis
nigra hatiiis, x^TSiKo? ^ikcava, Grxcis nominatur : Arabibus,
7efirefentanim,Fefirefim, Alfifirefim,fmVaferfin:ltalis> Viic
nera, o- Tm4ro : Hilfanis, Congorca .

FILIX FOEMINA.

(0

XO

*«

4a

S«

10

InLib. quartumDiofcoridis. 62}

IlTejJf. FILIX M.AS, CAP. CLXXVIII.

Fi L I c I foIiafinecauIe,finefrudu,fineflore,ex uno pediculocubitali longitudine exeunr,
multifida, & lateribus pinnara , fub graui odore : radice per fijmma cefpitum , nigra , oblonga, filices
multasfijndcnte,fiibaftringenteguftu.nafi:iturin montibus,& faxofis. Radixlatas tineasexcutir,
funipta drachmisquatuorexaquaniulla : melius ficum rcammoni3B,aut ueratri nigri totidcm obo-
lis detur : fed qui fumunt, alia priguftare debent . laborantes Iienis incremento recreat . Radix & po-
tu,&illitucum axungia, vulneribus fagitta arundinea faftis, cft auxilio.cuius rei probatio talis
fertur. Peribitfilix,quam perambitum fitacopiofior arundocoronct;&contraeuanefcensabibit
arundo, quam oblcpiens multa filix in orbem cinxeric.

esAu^fEfiV. FILIX FOEMINA. CAP. CLXXIX.

FiLix foemina folijscft fi!icis,furcuIofis,aItioribusque,& qujEnon fingulari,vtilla,pedi-
culofulciantur: radicibus longis, pluribus,obliquis,quE ex nigro in luteum flauefcunt: aliqua:
etiamnum rubrs inucniuntur. Pelluntlata interaneorumanimalia, cum melle, eclegmate fum-
pto: potxcum uinodrachmistribus teretes tineas eijciunt. Datse foeminis fterilitatem faciunt:&
pra^gnantibus abortum, ii iupergrediantur. Farina humidis ulceribus, & cicatrici repugnantibus in-
ao fpargitur: iumentorum ceruicibus mede.tur. Folia recentiain oleribus coda manduntur,ut uen-
trememoUiant.

F I L r c I s tm m.iris , quhnfccminx , quibusfcatet uniuerfct Italid, meminit Tlicophrajius Uh. i x .ap. x x . Filicis utrius-
de pUnt:irum hijloriu, his ucrbis . Filixfccmind utilis contr.-i interancorum anim.ilij. latd , mcUe fub.idu : er contra 4"° hilloria .
tenuiu, in uino dulci cimfxrin.t hordeacea d.ita . Si mulieribm grauidis dctur, abortumfacere :li c£teris ,Jlerilcs in
totum rcddere aiunt . Differtfccminajilix i mafcula , quod folium unico artu porreHum h£c habeat , radicem uerd
craffam , longam , er nigram . Karum igitur uiresjterilitati addixiffe natura putatur . Hadenus dc Jilicibus Thcos
phrajtui . Deijs etiamfcripfit Plinius lib. xxvii. cap.ix.fc inquiens. 7ilicis duo genera, necjiorem habent,nec
femen . Pterin Gr£ci iiocant, alij blechnon , cuim ex una radice complures exeuntfilices, bina etiam cubita longitu^

jo dine cxcedentes,nongraues odore .Uanc marem exijlimant . Alterumgenusthelypterin Grceci tiocant , alij nym=
phxam pterin . E/J autemfingularis , atq- nonfruticofa (Jorte redius non Jingularis, atque fruticoft ) breuior,mol=
liorq^ , cr denfior,Jolijs ad radicem canaliciilata . Vtriusq; radice fues pinguefcunt . Yolia utriusq- lateribus pinna^
ta, tinde nomen Gr£ci impofucre. Radices utriq- long£, in obliquum, nigr.-e, prtscipue cum inaruere :ficcari autem
easfole oportet . Nafcuntur ubiq;,fed maxime frigido folo . Effodi debent Vergilijs occidentibus. vfm radicis in tri^
matu tantitm, neq; ante, neq; pojiea . Pellunt interaneorttm animalia : ex his pt£niM ctm melle, c^teras ex uino duU
ci triduo pot£ . Vtraq; Jlomacho inutilijlima . Aluumfoluit , primo bilem trahens , mox aquam , melius ptanias cum
fcammonij pari pondere . Kadix eius dum obolorimi pondere ex aqua, poji unius diei abjlineittia bibitur,melle pr£A
gujiato, contra rheumatifnos . Neutra dandafoeminis, quoniam grauidis abortum , c£teri/s uero Jlerilitatem facit .
larina earum ulceribus tetris inj^argitur, iumentorum quoq^ ceruicibus . Folia cimicem necant , ferpentem non re=

40 cipiunt . Et Itbro x v 1 1 r . cap. v i . idem de Filice h^cfcripto rcliquit . Filix biennio moritur,fifi-ondem agere non
patiarii. Id efficacifime contingit germinantis r.imii baculo decufis : fuccus enim ex ipfa dejiuens necat radices.
Aiunt er circafol{litium auulfas non renafci , nec arundine fcdas , aut exaratas uomeri arundine impofita . Fili:^ Fiiicis utrius-
cem utranque prodidit Galenus Itb. v 1 1 1 . fimplicium medicamentorum , ubi de earum uiribus in hunc modum diffc ^"^ "' ■'^^ ^*
nt . ¥tlix mas radicem habet maxime utilem : lattm enim lumbricum interficit , fi quis eam quatuor drachmarum pon
dere in aqua mulfafumpferit . Ad eundem modum fcefum uiuum quidem necare , mortuum autem eijcere mirum non
eft : efl enim amara,paulumhabens adfiriiiionis . Quamobrem ulceribus impofita ualenter deficcandi facultatem
obtinet, non tamen mordax eft . Similem ei uim habet Thelypteris nominata. Planta Gr£cis Tsl^^i! &-'zf[iotov, Nomina.
Latinis Filix appeUatur : Arabibm , Sarax , feu, Sarachs : Italis , Felce : Germanis , Vualdtfarn : Uif^anis, Helecbo
yerud : GaUts, Ofmunda regale .

50

noAv^oJw. FILICVLA. CAP. CLXXX.

F I L I c V L A nafcitur in mufcofis petris , & uetuftis arborum caudicibus , prasfertlm quercuu ,
p3imialtitudine,fil;cifimilis,fubhirfuta,non tenui perindediuifura. Radixpilofa^in qua conti-
nentur cirri , ceu polyporum , crafsitudine digiti minimi , coloris intus herbacei , auftera aliquatum,
&guftu fubdulcis . Furgandi uim habet.Coquiturcumga]lina,aut pifcibus,autbeta,autmahia,
adaluurafoluendam. Arid2farina3qu2mulf3;infparfa,detrahitbilem,&pituitam:tntal'axatisef^
ficaciter illinitur, & aduerfus rimas , qu^ inter digitos fiunt .

PoLYPODivM LatiniiFiliculanuncupatur.Kecentioresmedici,atqueetiamofficin£Gr£cumnomen Polypodijco
retinent . F.ius duo re^eriunturgcnera . Alterm, de quo hic Diofcorides dtfferit, omnibus notum eft, qiwd ubiq^ lo= ' «^^"o •

corum

624

And. Matthioli Comm.

POLYPODIVM,

POLYPODIVM ALTERVM.

torumfrepens prouetiidt . Altemn uevo non nifi pauck cognitum effe reoY ,folio dj^kni ,fed longiore , uiridiore ,
tndgiiq; per ambitum laciniato : radice priorifimili , graciliore tamen paulo . hoc plurimum nafcitur in montimnfyl^
uis.Nos copiofum uidimm, legiminq- quibusdm in montibus, per quos iter breue, ac compendiofumfaciunt, qui Go
ritia Labacim contendunt . VrtetuUt Mefues filiculam, qu£ in quercuum caudicibui gignitur, quod ea , quafolo, aut
mufcofis lapidibuii innafcitur,fuo quodam exuberante, inconcocloq; humore maxime uentriculoft noxid,qu6dq; ip=
fumfiatibus repleat, ac etiamfubuertat . Id quod poflea in uniuerfum de omni liliculafubiunxit, dicens. Polypodium
inter ea recenfetur medicamenta, qu£ uel maxime corpora exiccant , cr extenuant : fubuerfionem , er naufeamfa^
cit . In quo tamen Mefui rejragatur doilif^imus Manardus Ferrarienfis, affercns, quod polypodium ,cum imbecilli= 40
ter leuiterc^ purget, corpora extenuare non pofit : addensfe certofcire, quod idem perfe exhibitum, nuUamfloma-
cho infirat iniuriam . Proinde Auerroi in hoc magii adilipulandum ce nfet, quam alteri : quandoquidem Aucrroes au
Polypod! j ui thor eft, Volypodium tutum effe medicamentum , cr epitbymo pr^flantiiis . Volypodium ( ut teflatum reliquit As
"^ ^l c^i^^' iiuarius in libro de compofitione medicamentorum ) bilem, cr pr^fertim atram, er pituitam extrahit . Bantur purs
"°' ^ ' g^if <£ radicisfenifcrupuii adfufa aqua mulfa . Mediocriter uero aluum ciet, er citra molefiiam, tum in gaUinaceo iu=^
rc, tum in cremore ptifan£ coiia radix . Polypodio facultatem iuntaxat af^ignauit Galenus libro v 1 1 1 . fimplis
cium mcdicamcntorum, ijs uerbis . Volypodium dulcemfimul er aufieram habet uincentem qualitatem , utfacultatis
fit aimodum deficcantis, citra morfum tamen . h£c Galenus . Ex quibus fxne fatis conflare poffe arbitror , Mefuem
reile iixiffe ,crin hoc immerito a Manardo reprehenfum fuiffe . Uam quod Polypodium abunde exiccet , Galenus
teSlii efh grauifimm . Ex quo cur etiam efficaciter extenuare non pofit (ut inquit Mefues) non equidcm uideo. Qni= $ o
Nomina. re potiui adducor, ut in hoc opinio Manardi alioqui celebrvi, mihiplane reprobanda uideatur. iroKviso^^oy quoi
Gr£cis, T^atinis fimiliter Folypodium er Filicula uocatur : Mauritanis, Bisberg, Aibeig,flue Beffaigi : Italis, Tolix.
poiio : Germanis,JlngeIfuesz^ Baumffar, cr Bropffauuerz •" Uil^anis, Filipodio, er Polipodio : GaUvs,Polypode.

AfvOTrfeglV. DRYOPTERIS.

CAP. CLXXXI.

Dryopteris nafciturin veterumquercuummufco,filicifimilis,mult6minorefoHorum
incifura: radicibus inuicem implexis,liirfutis,guftu acerbis , in dulcedinem uergentibus. Pfilo-
thrum eft cum radicibus trita ; illinitur enim primum ufque dum fudorem euocet, mox fudor ablui-
tur, & recens imponitur.

NON

In Lib. quartum Diofcoridis .

\

DRYOPTERIS.

)

*•

a<x

;c

N o N aliud Gr^cis fignijicat Dryopteris , qum filix iii Dryopteridu

qucrcttbus nufccits,qu6dfiltx hxc tn unnofis^mufcofisq; (ut Bio- «^» nfi»ieratio.

fcorides itiquit ) querctcbiis proucniat ,fvlijs filiccm ad ungitem

rejireiitibus . Nafcitur etiamhimcnti folo ,cr intcr ucprcs,

circa qucrcuum caudices : eam fiquidem ipfc in Goritienfi agro

/tt pltiribus inlocis inucnicxtra qucrcuumcaudiccs cnatam^nuU

^% lii rcpugnantibus notis . Dryoptcris ijs , quijyliias ingeiitcsfrc=

" quentant , notifima cfi: . Dryoptcridis meminit Galcnm libro

vi.fimpUcium medicamentorum , eitu facuitatcs reftrcns his

I uerbis . Dryopteris gufiu miftamfacultatem prxftrt , dulccm ,

I acrcm , amaram : in radice uero itcm acerbam . Yacultatem ha-

I bctfcpticam , proinde etiam pilii glabram ciitcm cfficit . Q«.e

f S^f vo-zs-fej iV G)r.ece, Dryoptcm itemO' SHix quercm Lattne

dicitur .

Dryopteridij
facul. ex Gal.

Nomina.

CNICVS.

KviKof. CNICVS. CAP. CLXXXII.

C N I c V s foHjsconftatoblongiSjperambitum di-
U)fis,afperis^fpinoHs : caule fesquipedali : capitulo ma-
gnitudine grandis oliuas : flore croci : femine candido ,
alioquirufoJongo,anguIofo. Huius florein obfonijs
muntur. Seminis tufi,& exprefsi fuccus.cum aqua mul-
fa,uel iuregallinacei,aluum purgat: fedftomachoad-
uerfatur . Ex eo autem fiunt offular, quas placentulas uo
C3nt,adieftisfucco amygdalis,nitro, anifo,& melle
decofto, qusE aluum emoUiunt . He in partes quatuor
finduntur, qus nucis iuglandis magnitudine impleant:
eqnibusante cffinam duas,ueltres fumpfifle fatiseft.
Ratio tepcrandi hsc eft. Cnici candidi fextarius,amyg-
dalarum tofi:arum &c delibratarum cyathi trcs , anifi
fextarius unus,aphronitri drachma una , cum carnibus
trigintacaricarum. Seminisfuccuslac cogit,& magis
ipfum refoluends alui facultate donat .

S V N T in italia, qui Cijicum Crmon Sdraccnicum appeU . Cnicl confi-
lent , quod du^flore plcrtmq; croci loco rura utantur : tametfi deratio .
cfficin£ Mauritanosfecutie Cartamum uoccnt . Cnicus ( ut au=.
thor efl Theophraflus libro v i . cap. iiii.dc plantarum hiflo^
ria)duorumeftgenerum,fatiu)munim,alterum fylueflre,ut
latim libro tertio in Atradylidis mentione retulimm . Vorro in
ufum medicincs femen tantum uenit . Quod ( ut Nlefues inqiiit)
hauflumfuperne, inftrneq; purgat. Pituitam,€r aqua/i extrahit:
quofit, ut coli dolore affedis, er aqua inter cutem laborantibus
opem mirifice praftet , non modo hauftum , fed ©" clyfteribus
infufum . Seminis meduUa a putaminibusrepurgata,& faccharo
eclegmdtis modo excepta , pe£lus , er pulmones abftergit , uoi^
cemclarificat ,prolificimqifemenauget . Cniciuires paucis Cniciuires
perftrinxit Galenia libro v 1 1 . fimplictum medicamentorum,ftc <^^ Galeno .
inquiens . Cnicifemine duntaxat ad purgationes utimur . Tertij
eft ordinis excalfacientium ,fi quiiforis eo uti uolet . Eim plan Nomina.
ta x.vi^Kof Gr£cii, Cnicui, O" CneciK Latinis appeUatur : M.au~
ritanii,Kartam,fiue Charthom : I talis,Zdffarano Saracinefco :
Cermanis , Vuilderfajfran : Uij^anis , Alacor , er Semente de
papagaios : GaUis , Sajfran baftard , O" Saffranfauuage .

Aivo^asis.

CAP.

MERCVRIALIS.
CLXXXIII.

LlNOZoSTis, aliqui parthenion , alij hermu
botanion appellant, folijs conftat ocimi,hc-I>:in3E cogna-

G g tis.

Gl^

And.Matthioli Comm.

tis,fedmInoribus;ramulisduplici geniculorummodo cinfl:is,alarum cauismultis.frudlu ffEmi-
nae, copiofo , quandam racemorum ipeciem prsbente : mari e foliorum finu dependente, paruo , ro-
tundo,ceubinistefticulis vna cohsrentibus:frutice dodrantall,aut maiore. Vtraquein oleribus
manditur , ad aluum ciendam . codta in aqua, epoto iure , bilem aquamq; detrahit . Conftat , vt ma-
res gignan tur , hunc facere : vt foemia3E , illara , fi apurgatione bibantur , & trita folia gentalibus ad-
moueantur.

MERCVRIALIS MAS. MERCVRIALIS FOEMINA.

t«

26

Mercurialis Mercvrialem, ({U£ Gr^ecii LinozoBis appeUatur , duorumgenerum e(fe conjlat : unum mM , alte^
confid.& hi- rumfixmina.Vtraqinonmodomedici^tacfepla/iarijiUHlgariiadmodumejlnotiti^ifedetium mulierculis , zr fis. ,
ftoriaex Pli. ^^ ojftnibus ,qu6dinclyjleribus plerunqi imponatur. Quarenonejl,curde M.ercurialihic plnribus differamus, 40
SuUjciam tamen quce de ea memorix prodidit Plinim lib. x x v. cap. v. ijs uerbis . Linozofiis , inquit ,ftue parthe^
nion, a Nlercurio inuenta efi , ideo apud Gr<ecos hermu poan multi uocant eam , apud nos omnes mercurialem . Buo
eiuigenera , mafculus , zirfcemina , qu<e efficacior : caule cubitali interdum , ramofo in cacumine , ocimo angufiio:^
ribusfiiUjs , geniculis denfis , alarum cauvi multis :feminc ingeniculvs dependmte ,foemin£ copiofo , r:^ri iuxtage-
niculafiante , rariore , ac breui , contortoqi ,famin£ foluto, cr candido :fi>lia maribus nigriora, faeminis candidioa
ra:radixfuperuacua,pr£tenuis.Nafcunturincampefiribus cultis. Nlirumefi,quod de utroque eorum genere
proditur : ut maresgignantur huncfacere , utfoemin£ iUam . Hoc contingere ,fi a conccptu fuccus protinus biba^
tur in paffo , edanturue fi)lia decoda ex oleo crfale , uel cruda ex aceto . Quidam decoquunt eam in nouofiiiili , cfi
heliotropio , er duabus , aut tribus f^icis , donec decoquatur . Decodum dari iubent , er herbam ipfam in cibo , ah ^
tero die purgationis mulieribus per triduum , quarto die k balneo cbire eas . Hippocrates miris laudibus in mulierum j p
ufu pr^dicauit iRM:eai ad hunc modii adhuc medicorum nemo nouit. lUe eas uulu£ cu meUe,uel rofaceo,uel irino,uel
lirino admoutt.ltem ad ciendos menfes,fecunda/>q^. Hoc ide pr^fiare potu,fotuq; dixit. InftiUauit auribus furdis fue
cum , inunxitq; ckm uino uetere . Aluofolia impofuit , epiphoris , firanguri£ , cr uefic£ . Decodum cius dedit cum
myrrha , O" thure . Aluo quidemfoluend^, uel infibri , decoquitur quantum manm capiat, in duobus fextarijs aqu£
ad dimidias , bibiturfale , er meUe admifio , necnon cum ungulafuis , aut gxUinaceo decodumfalubrius . Purgatios
nis caufaputauere aUquiutranque dandam ,fiue cummalua decodum. Tljoracempurgant , bilem detrahunt,fed
Mercurialis fiomachumUdunt .Radenus dc mercuriali Plinius. Eiusquoqueuires defiripfit Galenus libro v 1 1 . fimplicium
uires ex Gai. medicamentorum,flc inquiens . Mercuriali utuntur omnes ad ucntris purgationes duntaxat . Vefm enimerofi quis
Nomina. eiusfacerc periculum uolet in cataplafmate ,fane eam digerentis admodumfacultatis efie cxperietur . AivJ^os l f
fic Gr£ce , Latine uero Linozofiis er M.ercurialis uocatuf : Italice , MercoreUa : Germanice , Bingcl kraut : H/a
fj^anice , Mercuriale , cr Vrtigua muerta ; GaUice , Mercuriale ,

In Lib. qiiartum Diorcoridis" . 627

Kvl!oRg«'{x?H. CYNOCRAJSIBEi5.7;, ^ CAp. CLXXXIIir.

Cyni A, aiitcynocrambe,caulicuIumbinumdo
drantum altitudine cmittit , mollcm , iubalbidum : fo-
lia mercuriali,authcderx-(imilia, certis mterititijs fii^
balbida. Icmen folijs adha:ret,paruum,rotundum . F&-
lia cum caulibus pota , aluu m cienr , oJeribus commen-
dantur. lus dccoftii^i pituitam, & biiem, aquamcjue
detrahit,

Vi D E T V R Kiidliiis cxijlim.iffc Cynocrdmhc c.indcm Cynocrabes
licrkm cjfc cum A triplicejyliicflri. Qk.£ inrc ( fi iU cfjc crcdi^ K ueir ^crror'
dit ) apcrte crrajfe dcprchcndititr , quod pratcrjylucftrcm uti>i
plicem , etim compcrtdfit Ugitinu Br.tj^ica cdnbut , quodcii dc
fylucjtri utriplice Jimul cumf.itiUiifcripfcrit Diofcorides libro
fecundo . Cynocrumbe , quum nos M.ercuriulem j^uriam appcU
Umui , in Ifd/u omnibusjcre locis proucnit , in campis , in uijs ,
er in itineis,nuUj. prorfus defcriptioni rcclamcnte nota. Biffcrt
h£cabagreiti atriplice non modo Jolijs , cr facie : fed etiam
caulis proceritate . Siquidem atriplcxfylucftris quandcque ai
duum cubitorum altitudinera ajfurgit . Cynocrambc ucrd binuni
palmorum longitudine contcnta ejl . Huius nufquam , qitod in=
uenerim , meminit Galenus in libris fimplicium medicamentoru.
nam ea Cynocrambe , cuius ipfc Galcnus , er alij rci hcrbari^
fcriptores mentionem famntfub nomine Apocyni , alia efi ab
hac,dequahicagitur, Qu£ planta Gr.-ecisKyjvoK^oi^^H, KTom' a
J^atinis Cynocrambc , er Brajiica canina appeUatur : Italis ,
MvrcoreUa baftardii : Germanis , Vuid bingel kraut ,

HELIOTROPIVM MINVS.

hA/OTgOTTIOV

628

And.Matthioli Comm.

f

Heliotropij
utrjufq; con-
flderauo •

CalthE con-
fideratio,&vi
les.

Komina.

H^AloTjo-ss-royf^Eyflt. HELIOTROPIVM MAIVS. CAP. CLXXXV,

Heliotropio magno flos eft effigie fcorpionis caudse, vnde fcorpiuro ei nomen : & quo-
niam folia cum fole circumagat , heliotropion dicitur. Folia ocimi habet , hirfutiora , candidiora , &
maiora : ramuli a radice terni, quaterni, aut fiepe quini exiliunt, multis alis concaui : flos in cacumine
candidus, aut fubfuluus, incuruatur ut fcorpionis cauda : radix tenuis eft,& inutilis . nafcitur in afpe-
ris . Decoftum herbs ex aqua, fafciculo manus p\enx , potu pituitam , bilemque per aluum extrahit :
contra fcorpionum iclus in vino potum, & illitum prodeft . adalligatur ad conceptus arcendos . Aiut
per horam vnam ante accefsiones , feminis grana quatuor cum vino quartanas finire, tria vero tertia-
nas. Illitum femenformicantes verrucas,pen{iIesque,&thymos, & epinyftidasexiccat. Foliain-
fantium deftillatiomhus, quas fyriafeis uocant , podagricis ,Iuxatisque vtilifsime illinuntur . menfes
cicnt : partus trita, & impofita pellunt .

K'AlorfoVloV plKjoV. HELIOTROPIVM MINVS.
CAP. CLXXXVI.

Heliotropivm paruum nafciturin paluftribus,iuxta Iacus,folijs antedic^oproximis,
rotundioribus:femine acrochordonum verrucarum modo,penfili,rotundo. Herbacum fuo fe-
mine pota, adiefto nitro , hyfibpo, nafturtio, & aqua, latas tineas, teretesque excutit . Penfiles vefxu- * ®
cas, quae acrochordones uocantur , cum fale iUita tollit .

Heliotropion mdiK, licet in aj^erk ndfci Diofcoridei tmtum prodiderit ; tmeti in Ketrurid,Qr in
comitdtu Goritienji, ubijrequentifimum uijitur , pajlimfere prouenit, in cmpis,fecm uiM, in cppidorum plateis, et
circa cedificiorum areoi, aridPs item , crfabulofis locis . Herba hccc apud Hetrufcos ofjicinis Verrucaria appeUatur,
quod uerrucas, myrmecias, er thymos affricata ualenter adimat . Ciuare mihi , ut RueUio quoque dodifimo , pluri^
mum errare uidentur , qui cenfent Calendulam ojjicinis didam,qu£ er neotericis Caltha exijiimatur, ejfe He/iofros
pium maius . nanq^ omnes prorfus illius not£ huic reclamare deprehenduntur . Neq^ eorum opinioni illud quicquam
addit , quod huim Calth^femen quadantenus fcorpionum caudiculas refirat , quoniam Biofcoridi Heliotropij flos ,
nonfemenfcorpionis caud<e effigiem reprtcfentat . Porro KueUim hehotropium hoc uocari ait herbam cancri, quod ' *?

eiuiflores in caudte cancri ( qui nobis aflacos e(Je putatur )fimi=-
litudincm infleilatur . Vertm lixc nominis ratio a RueUio afli^
gnata mihi non plane fatisfaeit , quodfcorpionum , cr aflacorim
caud£ forma inter /e maxime differant . Vnde potius crederem ,
hoc tieliotropium hcrb£ cancri appeUationem traxiffe , quod ef=
ficacijUmumfit aduerfiis carcinomata, O' ulceragangr^nofa ad
qu£ magno admodumfuccejfu eo utuntur chirurgici,qui er plan^
tam , cr eim uires compertas habent . C^terkm Heliotropium
mwH-J uidimm , acf£pe legimus in Tridentino agro , in paluflris-
bus quibmdam locis, idq^ compluribus oflendimus , ut quod pi£iu~ 4<*
r£fatis ref^ondere mihi uideretur . Qjiod auteni huius Heliotros.
pij , aut alterius mentionem fecerit Galenus , non inuenio in fim^
pliciam medicamentorum cenfu . Paulns tamen utriusque memis
nit ,fcdnonpluradehis tradidit,qiiamqu£ Diofcoridi accepta
rejerre potefl . Sunte recentioribiis {utfupra diximus ) qui Ca=.
lendulam uocatam,Virgilij cr Flinij c a l t h a m exifli=^
ment,hoc argumento nixi , quod flores aureos lutcosue profls
'rat . Quorum equidem fententi£ non aufimomnino fubfcribere,
aut refragari .Eain Hetruria a florum colore uulgo Vior rancio
nominatur. Hancinibi pajlim acetarijs adhibent . Guflueft dd= fo
ftringenti, cum quadam leuiufcula amaritudine . Ex quo non ui~
deo , quomodo h£c, ut quidam fcriptis tradiderunt , menfes cierc
pofiit . nifi id fortaffc fiat ab occulta quadam facultate . siccates
puluii cauis dentium immiffus, dolorem leuat . Vt Gr£ci h Aios
7-^oTsiov,itd etiam Latini Reliotropium dicunt : officine V mU
guSfVerrucmam,

CALTHA.

XM^Tsm^if'

In Lib. qiiartum Diofcoridis . Gi 9

Zx.og75-ioaS'e^. SCORPIOIDES.

CAP. CLXXXVII.

so

20

J«

ScoRPioiDES heibulaefljfolijs paucls : femi-
necaudsfcorpionis effigie. Illica fcorpionum idibus
prsfcntaneo eftauxilio .

SC0R.P101DXS Ipecim C.-(lcndidum nombuUm
huud ditbic c(fc cetifcrcm ,ft foli.x ,ficuti fcmcn > Scorpioidi rc=
l^ondcrcnt . Veriwi, ckm b^cfolijs puucis , tlU uero multts,lon=
gisq; profiliut, ij apertcfuUidcprebenduntur, quiin buc opinios
nc uerfxntur. Eqiiidcm ueram,ut urbitror , Scorpioidcm uidi
primum fupcrioribus unnis in Yoroiulicnfl ugro in Ciuitute Ak=
ftri.e qiiodum in bortulo clurifimi mcdici luliuniu nurofticn
Teruiflenfts. Hunc eundem,cuius htc efftgicm pid.m d.tmus ,
dum boc tempore diligenter cururem , utftngidis plunturum de^
fcriptionibus , quurum cognitioncm h.tbcmus ,piduru ucccde=-
ret ,udme miftt quidum ex ijs , qui rci hcrburicc d.xnt operum.
Q,K.tin func fuis notis uerum Scorpioidem rcferre putumus : etfi
non defunt uiri doilif^imi,qui uliter fentiimt . Scorpioidcm
breuiliime perftrinxit Gulenus libro v ii i . ftmplicium medicu-
mentQrum ,ftc inquiens . Scorpioides exculfucit quidem ordine
tertio, dcftccut uerofecundo . E<i nonfecus Lutinii Scorptoi^
des,ucGr£cissH.o^r:^mSisuppelhtur.

Scorpioidis
coiilidar.

Scorpioidis
fjcul. ex Gal.

Nomina.

L I B R I Q_V ARTI FINIS.

Gg

PE T Rl

6^0

PETRI ANDREAE

MATTHIOLI MEDICI

Senenfis Commentarii,

IN LIB. QVINTVM PEDACII DIOSCORIDIS

ANAZARBEIjDE MEDICA MATERIA.

Sf^PERioRiBvs quatuor libris , amicij^ime ^ree ^ tradidimta de aromatibtii _, oleU , ■vnmeiJtls j
arhorihws , ^ earundem lacrymls , acfruBihus : item animalihtis , meUe, laSlej adipe , cerealibtns j ole-
ribiis : necnon de omni radicuni, herbarumjficcorumjjeminumque ratione . In hoc autem totita ojterts quin-
to dijjeremus de uinisj &* metaUicls, a yite nojiram commentationem aujpicati .

20

40

COMMENTARIVS MATTHIOLI.

V o N I A M non difficile tantim ,fed quafi etim impofibile effet , ut cuiufcunque

fcicntite, autfdcultatis principijs , acfundmentk uniuerfaUbus ignoratis,fciri perfes

de pofint iUci,c[U£ deinceps f^eciatim in ca confiderandu ucniunt ; ideo non minuf /les

cejjarium, qum utilcfore exiflimaui,fi hic in uniucrfumfof^dium, ac metaUorum mas.

teriatrailaretur . NametfiinhocquintolibrononnuUorum fvfilium medicamento:^

rum cum hifloriam , tumfacultates tradiderit Diofcorides , O" ipfum fecutus Galenui

in librPi fimplicium medicmentorum ; cion tmen eorum ncutcr originem, materim,

caufds, ac alia plura in his ceftimanda, ac cognofcenda explicuerit, lUa quidem hoc los

cofllentio inuoluenda non duximus, ut quantum per nosfieri potcft, nihil quod ad ab» J o

Varia de 2,e- fohitam rerumfimpUcium cognitionem, er communcm ufumfaciat , a nobis inta6lum reUnquatur . Cton itaq; plu^

neratione la- ycs tam antiquos , qukm reccntiores , qui de fofiUum , ac metaUorum materia fcripfcrunt , diUgenter fatis perlege-s.

pidum fenten ^^^^^ ^^^ utique non modo interfe dijjerentes reperi,fed in aUquibui etiam contrarios . Nam Ucet corum quidam de

"* ■ ueritatii tramite parum defledant : uidentur tamen non exaiie ea omnia cxpUcauiffc, qu£ hac in re maxime neceffa^

Ariftotelis ria ccnfentur . lieri enim lapides , Ariftoteles author efl , igne non Uqiiefcentcs cx ficca ignefccnte exhaUtione .

opinio. Ex quibui deduci potcft , exhalationem humidam muteriam ejfe lapidum liquefcentimn , e quibm metaUa conflantur .

quofit , ut cx Ariftotelis fententia , lapides igne non Uquefcentesfiant ex caUdo , crficco uapore : Uqucfcentes ue-

y6 cx humido halitu tantiim . Sed opinionem hanc , qui rem altius , diUgentiusq; inuedigarunt , minime probandam

exiflimant , ciim lapides longe minus , quhn terree ex uaporefieri qucant . Siquidem puluis , quific gigneretur , unii

aUquod ex pluribusfieri nunquam pojfet , nifi humor iUi commifceretur . cr omncs paritcr hipides non Uqucfcentes

abfq; muUa hominum opera , ac tundendi laborcfacile in arenam , uel puluerem tranfirent,fi tantim cx ijs nuUo ac-

cedente humore ejficerentur . Quod profiiio haud itafe habet : lapides nanq; fvre innumcros admodum compados ,

foUdosq; uidemus . id quod haud dubie o^endit , ex iUo tanttim uapore eos nequaqum genitos effe . Quodfi ex eo

lapides eiufmodi procrearentur, magii omninofierent infupcriore aeris regione, ut qu.-efacile ignis conta^u incew

datur, quam intra terra. Q_tundoquidem omnibus liquido conflat, quamfuperior iUa aeris rcgio ex uclocifima aftro

rum conuerfione , citiuf accendatur . Ac certe fi non aUas,faUera quoties gigncrentur comet.e , faccs,fiamm£,

clypetq; ardentes, deciderent lapides e ccelo, aut terr£ . quod tamenfieri non uidcmus . Et quanuis tradiderint pro^

digiortimfcriptores pluijfe quandoq^ lapides,ut PUnitiS, cr aUj quidam tefiantur ; non tamen ob hoc opinatus eilAri

ftoteles in aere lapidesgigni poffe . Nempe is lapidem e coelo delapfttm ueittorum ui in aercm ftiblatum fcribit . Atfi

lapides in aerefitint ( quod plane negare non aufim ) quid obilat , ctir dici non pofit , hos cx cademfieri materia , ex

qui iUifub terra generantur i quam quidem materiamfacilc produxiffe potuerint uiolentifim£ timpe^ates : utpote

qu£ rcpentino aliquo motu dum oriuntur , ex reUquorum elementorum mutatione terrena iUa corpora geniterint .

Theoplirafti Theophrafitti uero non lapidesfoUtm ,fed terras etiam confiare fcribit ex ptira , ac £quaU materia , qu£ cottfluxu

opinio. quodam,fiue percolationefit ejfeda, aUoue modo excreta . Quod etfi iure aliquo probari pofiit , non tamen ijs duoa

bus modis tanltim taUs cfficitur .Necea quanuis proximafit matcria terr£ mfignis, omnis etiam efi lapis , ucriim rf=

l\'js quoq; modisfit piira, er ^qualis materia, iit ciimfticci nafctintur . Interdum qtioq; neccffc cfi, ut calor materiam

ijs dtiobus modis genitam , prius coquat , ut inde cfficiatfuccum, ex quo tandcm lapis , qtii liquefcat ignis calore,fie=

ri pofit . Vertim enimuero multo magis in hoc erraffe Theophrafiui deprchcnditur , quod fcilicet omnes lapides ctia

prctiofos terra abundare credidcrit : is enim Ua inquit . Eortm , qu£ in terra confifiunt , alia aqiica ftint , alia tierd

tcrrena . Aquea quidemfunt metalla , nempe atirum , argenttim , cr reltqua . Terrena uero lapis , er lapidum f^e=

cies pretiof£ , ac etiam terrarum j^ecies omncs , qu£ colore , uel Uuore , uel f^ifitudiiie , aliAue facultate funt ins

fignes.

$0

(O

In Lib. qiiintiim Diofcoridis . 651

/igncs . Qn.indoqiudmli uera ejjct hxc Thcophrajlifcntcntu , mdU quidcm inucnirctur gemma , qu£ trdnslucc=

rct , cum tamcn um.-e , ac jirmc innumcr^ rcpcriMitur, qu.e m.ixime pcUucent . Hinc ituq; fit , ut citra iniuriam di=

ci poj^it , non omncs prctioforum Lipidum fpecies cffc tcrrcnas ,fcd aqueus , id eft , cx humorc quodam conflatM , citi

aqu£pondus longc m.iius , qu.hn tcrr.€ injtt . Ctetcrcm Amccnns opinio , quam fcquitur Albertus , multo magis Auicenns o-

ncritati , ac rationt cohxrcrc uidetur , qu.im aut Ariflotclis , aut Thcophrafli . Cluippc quaquam non explicucrit ip= P'"'° copro-

fe , quibus modisfutura Lipidis matcria congrcgctur ; dixit t.imcn lutum eflc in primis lcntum , cr aquam non fim^ ^'^ '

fliccm iUam ,fcd cum terra pcrmifl.tm . In qua pcrmiflioncfl plus tcrr£ , quhn aqu£ confluxcrit , lutum dicitur ,

fin aqu£ ,fuccus . nihil cnim .tliud efl lutum , qu.m terra , qu£ permaducrit aqua : nccfuccus aliud quidcm cxpUcat,

quam aquam , qu£forbuerit tcrram , ucl abraferit, tctigeritq^ metaUum . L utttm enim, cx quo L-tpisfuturus cfl, lcn-

tttm , ac ten.ix cflc oportct , cuiufmodi iUud efl , ex qtto Litcrcs er fidiliafiunt : nam ab altcritts gcncris luto , quod

pcnitus lcntore arcat ,haud dtfficultcr fcparutur , ac dtffoluitur humor, tttmq^non Ltpiscxeo efficitur ,fcd puU

ttis . Lutum uero tenax calor primiim exiccando conf^iffit , cfficitq; mcdium intcr lutum , cr lapidem : dcinde quia.

diutittsidcmagit,ucl .icrita , lapidem gignit . Quinetiamfuccus crafftts,<y lcnttts facile conucrtiturin lapidcm.

qtiod in anim.intibtts cfl cuidens , pr.efertimq; in nobis , cian iandudtim uetcribus mcdicis , ac etihinum recentioribus

decretumfit, tum rcnum , tum ticfics calculos non aliundc progigni , quam cx lento , craffioq^ humore tcmporis tra^

ilu a ciloris noflriftcuitatc co.i(lo . Ob id igitur translucentes gcmmas non ex aqtia tanttimfieri conftat;fed cx pu^

ro , liqutdoq-fucco , qui aqu£ mtiltitm , tcrr£ ucro tantiUtm rcfir.it . Siqtiidemfi ex aqua tantm huiufcemodi lapi=

des efficcrentur , non titiq- mergereiuur in ea proie^i ,fed eafupernatarcnt , nonfecus ac glacics , crgrando . At

■ciim omnc Lipidtt m genus demcrgatur aqtia , ac etiam cryftaUus , er beryUus , qu£ tamen , quoniam glaciem colore

*o repr.efcnt.int, omntno uidentur ex aqita conftarc ,fatis intcUigimus , exfola aqua nongignilapidcs iUos . Quapro= Plinij opinio
pter (ut infcquentibits fiio loco dicctur )plane explodendatienit Plinij,0' aliorum quorundam fententia , quibtts explofa.
certtim cft , cryflaUum glaciem effe , qu£ nitie in algtdijUmis montibus concreiterit , cum aqtia non fupernatet . Ge=
nerantur pr£tcrea lapides ex lapidibus ipfis , cumflittiiorum , riuulortim , acfubtcrraneorim fvntium aqu£ perfaxa
excttrrentes,ab eoruw ftiperficic aliqtiid lapidoft abr.tfcrint, qt:od cm refcderit,foli/s caloreficcatitr, ac lapidefcit .
Hoc enim etndenttfiimc apparet in canalibus , acfoli patentibtn aqti£dudibus , quibus nonnuU^ aqu£ calid£ ducun*
ttir . li nimirtim lapidcis qtiibusdam cruflis oblinuntur , qu£ citm tenuiflimis ramentis compail£ fint , cateris moUio^
res, infirmiorcsq^ habeittttr . Hoc idem apertifiime conf^icitur in quibusdam baln eis aquarum fj^onte nafcetimn, pr£=
fcrtimq; in balneofandi Philippi comitatus noftri Sencnfts . Quandoquidem ex huiufce balnei aqtia , particuU qtt£s
damgignitnttir lapidc£ ,faccharumtum candore,timetiam materiarefircntes ,qu£ ufqueadeo imitantur femina

3 o faccharo conteda , er alia id gentis , qu£ in officinis faccharo ftmiliter conteguntur, nempe anifum, coriandrtim , ac
etiam plcritnq; cittnamomtim , ttt ijs capful£ a quibufdam impleantur , itaq; aptentur , utfolatij caufa aliquos faccha-
ri,eitisq;conftilurarumauidif^imosdecipiant. Tithocquoq; inhis ,quihuius aqu£ ftiUicidio utunturad cerebri
morbos ciirandos , iUi quotidie caputfubijcientes .ftquidem lapidofa iUa materia , capillis circumcifts continue inh£-
rens , ingranula qu£dam cogitur , ac coalefcit , ab anifofaccharo contcSlo nihilftre diftimilia , qu£ non nift trailu
temporis indc fe explicattt , er diffoluuntur . Idem pr£terea euenit in montium concauitatibus, ac ffpeluncis, qu£ ex
faxo poti)iimitm calcario conft.it. quippe aquarum exfaxorum commifluris ftiUicidio lapidea concrcfcit materia,qu<e
c catiitatum iUarum cameris non aliter pendet , quamftiri£ hybernogelu e domorttm noftrarum teilis prominent .
Ex eodem etiamfaxo calcario oritur gypfum , melitites ,gala£iites , ©" alif quidam lapides : er exfucco , qui ex eo-
demfaxo , cr aqtta contemperattir , lapis fpecularis , er gypfum , quod raro translucidum inuenitur . Eodem modo

40 ex ramentis rubei lapidisfit h^matitcs , cr fchiftos : item in commiffuris marmoris maculoft , aut eitts , quod in can^i
dtdo cinereum colorem reftrt , repcritintur dadyli Id£i , lapides ludaici , trochit£ , er conftmiles . Verum enimue^
ro fucciis lapidefcens omnino differt ab aqua , qu^faxorum ramentis reftrta efl , uel qudd plus habeat fedimenti, uel
qitod calor talem coquendo aqtiam , eam denftorem effecerit , uel qu6d aliquid isfuccus contineat , quod uehementer
ddftringat, t.xqtio(ut opinor ) coraUium mdris planta,ZT antipathes oriuntur. Voftremomateria lapidis erit
qtticquid habet meatus , per quos fuccus lapidefcens imbibi pofUt , ftue is a terra contineatur , ftue cum aquis miftus
ex ea efftuxerit . Quamobrem multoties arbores ,frutices , animantes , offa , cr alia in lapides uertuntur , ut Bohes
mi aperte teftantur . Quandoquidem in eorum regno pluries infubterraneisftidinis ( Georgiits Agricola auilor eft )
arbores inttet£ fuerint in lapidem couerf£, ftantibus adhuc ramis, cortice,meduUa,ac radicibus. Equidem ipfe quoq;
ingenue fateri poffiim, arboris ramu ex lacus cuiusdam litore mihi aUatum effe, qui altera parte lapidetis,altera uerd

5 o Itgnetis cernebatur . Venetijs item in magno Germanorum emporio, quod uulgo uocant il Vondacq de Todefchi, equi
tefticiilu. lapidemfadum, Antonius Golb mercator ibi pro Fticharis agens,iucundo omniti (fiedaculo^ZT admiratione
oftendebat . Id quod animalittm qtiorutidam carnibus,€r ofttbus,tum etiam teftaceispifcium operimetis eueniffe com=
perimus . nanque in Yletruria quam plurimis in agris, bticcitta, cochle£, conchul£,creittfmodi miilta aratro ab agri
colis eruuntur in lapidem conuerfa . QU£fane omitia haud dubiam fidem faciunt , itafe rem hac habere , uti dixi=
mus .Sedut ex pr^di^is omnem lapidum materiam paucis perftringamus,ea in primis eft lutttm,in quo multo plusftt
tenacis terr£, quam aqu£. T)einde eflfuccus, qui uehementiftigore congelafcit, in quo aqua ipfa terraftiperat. Sut
pr£terea ramentafaxoru,qu£ aquarum decurfas abradtt . Quinetiam fucctts lapidefces,qtti cttm in aerem effluxit,in
lapidem concrcfcit. Omne deniq;,quod habet meatus,tn quibus lapidefcens fticcttsfacile excipiatur. Ni7j(7o fecitis in Variade me-
metaUorii ortu et materia,de qtto iam nobis differendu eft,authores interfe diffentire inuenio. Alia etcnim eft philofo ""°' " *"^'"
phorii,alia chymiftarum,aUa aftrologoru fententia,quibus etiaaccedit opinio imperitifUmi uulgi,qu£ tantum ab alijs y^] j opjnjo
diftidet^ quantum 4 ueritate , zr i ratione prorfus abhorret . Is nmq^ certo creiit, non modofaxa ;fed etiam me- explofa .

taUa

63

2 And.MatthioliComm.

tMi omnU , pretiofos Upides , cr gemmtii , ac terrdmn mrii genera , iii ipfu tAntimt mundi crecttione Deum opti^
mm mxximum tultafinxiffc , dtque creaffc , qudii nunc reperiuntur : nec medio temporis Upfu , uUm ex materijt .
ad id dif^ofitis effe tutm , nel renatm , neq^ diquam uim naturx , dd eorum percnnitcitcmfummum rerum opificem
tribui\fe . Qui ccrte uulgui ita temere pronunci.vis , non uidet quim maximm naturie infircit iniurim, qu£ nunqua
aliquo temporii momcnto quicfcens , nil altud agit , qum eafemper regenerare , qu£ alihgenuit , qu£ etiam noux
multa producit . Vnde luc uulgaris opimo prorfus explodenda, atq- exibdanda cjl . Qjiam infuper ut uanam uc ridi=
culam , iUud maxime diluit , ac demolitur , quod in antiquis metaUorum cuniculis fole clarius uifitur . Siquidem innus
mer£ inueniuntur metaUorum fodinx , tanquam inutiles a fbfforibus derelidx , quod inde omne metaUum effoderint,
per quds etfi prim longe , lateq-, patcbat tranfitus, ita ut libere, cr abfq^ uUo impedimento non modofojfores ipfl,fed
uehicula , ac curriculi pereas difcurrerent ; traiiu tamen temporisfailm efh, quod materia lapidefcens in ipjis adeo i o
creuerit,ut fufforibus dcnuo ingredi uolentibus ob cauitatis anguftiam denegarctur aditus. SedprxtereametaUa
continue gcnerari,firrum indicio eft. Id quod in llu£ inful£ metaUiciifieri ( ea enim .i maritimis noftris non longe
diftat ) non modo probatiftimifcriptores memori£ prodiderunt ifcdfifforcs ipfi, qui diutim in ipfis uerfatifunt, uer=
bis refirunt . quippe qu6dferre£ iU£ fbdin£ multi^ iam annis deftitutce, iterum atque iterumftrrea matene implean^
tur . Vorro philofophi , er chymiftx aliter fentiunt . Ariftoteles lapidam materiam halitum tantum exiftimat.
djymiftarum uero nonnuUi omnino afferunt , metaUa iituifceribm terr£ gigni exfulphure , er argento uiuo : alij ex
quadam cincre aqua madefaiia , Quorumfententia , ciim nonfolumfufpeda ,fed ctiam planefalfahabeatur, eos ni=
mirtm omnes dccipit , qui honm lubricis fundamentis nixi phtlofophantur , utfirmii tum rationibus, tum argumen^
tis probare non uererer , nift id pr£ter noftrum inftitutum eftet , qui hic harum rerum capita tantim percurrimtts .
Veriimft quis rem hancfuflus enarratam , atque exadiftime difcuffm habcre cttpit , librtm legat Georgij AgricoU t o
uiri eruditijUmi , a quo nos plura mutuatos ejfe iitgenue fatemur . Cce teritm iUud ommbus, ut mea quidemftrt opinioy
perfuafim effe debet , quod nil aliud fit metaUorum materia , qtim fubftantia clementaria , qu£ tanto perfidius me=.
taUum efftcit , quanto magis in xquali proportione tum qualitatis, ttm quantitatis impense dcpurata conftat . Qjiip-
pe in metaUorum materia aquam cffe , maximo argumento eft , quod ignis calore Uqucntur , ac fluant :fi-igore uero
tum aeris , tum etiam aqu£ rurfus denfentur , ac coeant . Id quod clare ofteitdit, ea aqu£ multum, terr£ uero parum
cbtinere. Simplex enim aqua non eft eorum materia,fed mifta cum terra : atque terrx quidem portio tanta in miftio^
ne exiftit, quanta aqu£ perf^icuitatem obfcuret ,fulgorem uero non aufirat . Quinetiam miftura qu6 purior fuerit,
eo pretioflus ( ut diximus ) metaUum conflat , idq^ magis ignis patiens redditur . Sed quota terr<e portio inflt cuique
humori , ex quo efficitur metaUum , nemo mortalitm unquam mente concipere poteft , nedim uerbis explicare . Id
tantiim nouit Beus optimui maximus , quicertas , ac definitas quafdam leges nature tribuit , quibus res interfe mi- | o
fcct , ac temperat . Succus igitur eft , ex quo fi)rmatur metattum , quem pariunt uarij motus , quorum proximi funt
aqu£ defluxus terram moUientis , autfecum rapientis : terr£ cum aqua permiflio : cr uis caloris agens in mifluras ,

Caufa metal- M id genusfiiccos gignat . Sedcimde )netaUorummateriafatisdiilumfiU,iamcaufamefficientemprofcquamur.

loruefficiens. ■Eaautemnilaliudnobiseffe cenfetur,qumcdlor,<::rfrigus,quiin ipfius terr£ uifceribus rcconduntur . Calor
inquam is eft , qui humoris metaUici miftionem coquit , ac purificat ;fiigus uero , quo eadem denfatur , er dura cf^
ficitur . Hoc equidem experientiafacile coraprobatur , cim neminem lateat igni metaUa liquefcere , ac eliam tradu
temporis poft liquaticnem , ipfius ignis calore contabefcere , auro excepto . Quamobrem deteftanda ttidetur eorum
opinio , qui tantiim calorefubterraneo metaUa confici crediderunt . Sunt Grquiputent , metaUa omnino efficiflde=^
rumerrantiuminfluxu.Solinanqueauri generationem afiignant,Lunce argenti,Marti ftrri, Mercurio argenti
uiui , louiftagni , Veneri £ris , Saturno denique plumbi . Adduntq;, quodficuti metatta ab errantibus ftettis fui ortus 40
principium habent ; ita pretiofi lapides , ac gemm£ , afixisfuam effedricem caufamfufcipiunt . Huic autemfenten^
ti£ pleriquenon dcquiefcunt ,quoniamhdi cdufasnimis remotas credunt,zr propinquioribus caufts inh^rendum
effe drbitrdtitur . Ego tamen inficias non eundum reor , quin omnia h£c inftriora terrena, acfinita regantur,guber=-
nentur, er producantur kfuperioribus cceleftibus , ac fempiternis : qu£ tandem diuturno orbitm circumuolutione ,
cmnium caufanm tam remotarum, quam propinquarm caufa exiftunt . Ita pariter dicendum exiftimo lapidum gi-
gnendorm caufam nonfemper afolofrigore , uel calore ,fed modo ab hoc , modo ab iUo prouenirc . Nrfire lapides ,
quos aqua humedando diffoluit, calorem exiccando compegiffe inteUigimus . Contra uer6,qui calore ignis liquefcHt,
utftuuiorm , er torrentiumfllices , quibus igne liquatis uitrum conficiunt artificcs , eosjrigore concreuiffc certum
eft. Concretio enim, ciq; oppofit£ affeiliones, refolutiofcilicet, atq; liquefaitio, oriuntur k caufis inter fe contrarijs.
'Etenim calor a materia humorem extrahens , eam efficit duram : atfi-igus eandem , aere maxima ex parte exclufo , i o
uehementer conftringit, quemadmodum agit, c«ra aquam in gldciem , uel niuem cogit . Hinc eft , quod memort£ pro^.
didit Galenus, eam aquam corporibus prorfus inimicam effe,qu£ d niue, uelglacie cottiquatis fluxit : quottiam omncy
quod in ea tenuif^imum erat, dgelu expreffmfuerit . Tfuabus his caufls tertia quoq^ accedit, qu£ eftfucctts iUc lapi=
defcens, de quofuperim diximus, qui uelfolus, ttel ctm aquis permiftus inftirpium meatus, aut in animantium parti:^
culas recipitur . Nam pr£terquam quodfit lapidum materia, cauf£ etiam efficicntis partes fubit : quando fciltcct in
corpus aliquod per meatus penetrat, idq^ totumfecm in Idpidem uertit . Quodfi in lapidem concreuerit guttatim ca
dens, aut in urceos diffufus, tuiic materia tantiim , non caufa efficiens dici merebitur . Gignitur hic ( tUfiiprd dtiim
eft ) in locis quibusdam lapidofls, er interdum aqu£ commiftm, per uenoi terr£ manat , cr efftttit . Quaproptcr mi^i
rari non licet ,fifi)ntes, riuuli, lacM, ac putei reperiri pofiint, quiftirpes , offa , er alia multa in lapidem trailu tem^
poris uertant . Verim non eft ignoritdum, qu6dfuccm w lapidefcens motu aliquo agitatt'.s,nonfacile iii lapidcm dena
fdtur, nift craffm admodumfuertt,fedfimulatqi in meatus ligni , dut aUerius rei rcceptus , dif^erfmq; quieuerit ,fri-i

gore 4

InLib. quintumDiofcoriJis. 6j}

gore cogitur, er concrcfcit, mutdtqi res ilU^, quibui continetur, in Upides, ut in quo(i.tm Cothi^fonte euenirc pro^

batijlimi uuthores tcftitntur . CHimgutt.-efolo pcrfufx, ciun moueri,aut agit.tri ncqueant, ab ambicnte aere denfan=^

tur, cr lapidefcunt . Q«oc(/i pr.ctcrea ucrum cjl , in montiinM Vyrcnicis effc loca , in quibm aqu<£ pluuiales Upide=i

fcant, id idcofieri poffc uidctnr, quod aqu.ii cum terra pcrmilla? uclfolis calor p.udatim concoquat,ucl infignis pro^

pter cxlorem ficcxndiuis, qu.c tcrr.v injit, conf^ilfct : utroque cnim modo cx cis potcft cffici lapis . Ncque ncccjfc cft

confngcre, aut comminifct .xH.im uim, qu£ idipfim agat, quam quatuor qualitatum , .-lut cam, qiuc ah ipfis intcrfe a-

gcntibui, o~ patientibus orta loco tnbuttur . Scd hic nobisfubit inquirendum, cur unus tantiim quandoq; gignatur Cur pauci ,

lapis, cur ucro plures uno loco cffciantur . ¥it igitur, ut arbitramur, unus t.tntum Upis, citm locm,qui conccpit ma= ^""^ ?"'" '^P'

teriam,folidm fucrit , ac mcatibm carens . Qjiippc conclufm calor omncm tum operam , tumfacult.ttcm undiqiic in

» o matcriam confcrens, unum duntaxat Upidcmgignit, cr ipfum quidcm magnum,aut paruum,fccundum matcri£ qua=
titatcm . quapropter plcrunquc fngulares afi-igorc cfficiuntur , cttm purifiimifucci, cx quibus conflant,rarii(s muU
ti dc magni in lociim unum congrcgentur . Verim contra plures gignunttir l.ipides , fi locus nonfucrit planc folidus,
fed meatibus reftrtus , pcr qtios cilor ipfc difcurrcrc qttcat : nam fi meatus p.tucifucrint , calor matcriam diuidens
paucos cfficit lapidcs;fin multi, mtiltos . Ad h.ec plurcsgenerantur lapides non modo ex prisdidis ,fed etiam ex ma
teri.e diuerfit.ttc . quandoqtiidcm calor p.(rtem uniusgcncrisfecerncns ab alterius generis partc , plures efficit Upi=
des . Item plurcs cfificiuntur cx multis unius loci rcccptaculis, in quibus infiufa m.tteria in plures p.irtcs diuiditur :fi=
quidcnt in cafi-igm non minm, quam calor uircsfiuas excrcere potefi . Qui Upides pr^terea pro diucrfa matcri.c mo
le magni, attt exigui redduntttr . lifdcm modis quoque gUrca,^^ fiiliccsfiunt ; etfi ijfcepius aqtiarum impctu, quifaxa
frangit, cr comminttit, efificiantur . Uadenus caufias expUcauimus , qu£ Upides , er metatta efificiunt . nunc ad co=

s o rum diffvrcntiai progrcdiamur . Colorim itaq^ difcrimina , qu£ in Upidibm f^edantur , materi£ , ex quagignun= Lapidum co-
ttir, diucrfitatcm iiuiicant . unde unus, cr idcm lapisfepe lurios colores confcquitur, quodfiat ex diuerfi coloris ma ""'^^ "^

teria . Dcinde calor, citm ipforum Upidumfit opifix.coloribus materiam inficit : nam obficuros ipfius colores illufira
rc, iUtifircs itero obfcttros reddere potcfi . Citius effcd:us excmplum cUrum habetur in coloribus ijs, quibusfidilta ua
fa pingtinttir . nanqiie colores omnes , qui ad u.ifafi(^ilia pingenda , ucl inficienda parantur , antcaquam in firnacem
conijciantur, ab his plurimiim diftant , qtii infidilibus ipfiis igne torrefiadis , poftea uifuntur . Cluandoquidem etfifi^
dilia £risfiqttamafiipcr porphyritc Upide l^uigata , admiRa aqua , infida rufo colore , arisfierc modo , appareant ;
ignem tamcnfirn.icis expcrta , uiridia cfficiunttir . Sictit er color , qui cxfirri fquama paratur , mclintts cfificitur .
'Lapiseiia.mnu.m,quc]nfigulinoftratesuulg6uocantzaff.tra,porphyrite Upide lauigatus ,colore fubnigro crudi
adhttcfidilia tingit :fed igne percofius , in c£ruleum pr.tftantifiimum mutatttr , ut nobis aperte decUrat c£ruleus ,

jo ac pulcherrimus iUe color, quem uulgo pidores uocant Smalto : is enim ex ipfio Upide Zttffara nominato , cum uitro
mifloinuitriirifs foriucibusefificitur. Verumhanc colorum permutandorum fiacultatem in fiigorc non inueniM.
quare Upides ab ipfio coaHi colorem eundemfcruant, quo prius eorum materia infida fuerat . Ex his adduci poffu^
mtis, ttt non temere credamus, quod plerique fluuiorum, ac torrentiumfilices coloribus infiuperficie tingantur : quo=
niam modo aquarum inttndatione madefiant, modofolis calore ficccntur . Solis enim calor,a quofiliccs ipfii ^ftatc si=
rio ardentc adeo incakfcttnt, ut uix tangi pofiint, ipforum quidem colores ( utfiililiumfvrnax )fiacile immutarc po=
tcfl, licet id magis euenirc conflet in eorumfiuperficie, qum in centro. Differunt er metalla interfe colore, f^len= Metalloru dif
dore,f.tpore, odore, pondere , zrfiacultate . Color primim uarius in metaUis conf^icitur , nam unttmquodque fuum f^''^""* P'"-
fortitur colorem . Aurumfiqttidem inter metaUa ideofiului coloris eft, quod calor uel terram in flauedinem quandam
fynceram uerterit, anteaquam cum aqua mifceretur , uelfuccum ipfium moxfuturum aurum . Aes tiero fuum coIo=

40 rem habet, er ettm quidemfubrubrum,eo quod terram nonnihil impuram adufferit calor . Ferrum autem fubnigrum
cfl, propter terram ualde impuram , er aduftam . Argentum porro candidum cB , quod terra eius fiuerit alba . Erfa
dcm in c£teris fingitlis colores inuejligandi ratio . Sequitur deinde eorum j^lendor , <3- nitor , qui ab aqua tantim
( ut ante diximus} prouenit . Ex quofit , ut quanto humor ipfe tenuior , denfior , puriorq^fiuerit , eo metallum niti=
ditts, ac f^lendidius efificiatur . quam ob caufiam reliquis hac in parte pr^ftat aurum . A tq^ hinc etiamfiaporem odo=
remq; fibi metaUa afcifcunt : dum enim aurum igne combitritur, terr£ ipfiusfiynceritate, qu£ optime cum aqua com=
mifla eft,fiumttm perexiguum, ZT uix fenfibtlem emittit, er dulcem, acfuauem magis, quamfcctidum . Argentum ue=
y6 contrk ,qu6d terram impuram , licet combuftu difficiliorem obtineat , plus fiumi erudat , quam aurum , cr fubs
fcetidum quoque odorem exhaUt . Sed tamfirro, quam £ri multo maior fiumi copia effunditur , atque una odor lon=
geficetidior , quodficilicet aduRam contineant terram . Vlumbwm denique acftagnum, ob aqu£ redundantiam, hebe=

S o tes admodum odores promunt . Nec alia de caufa tum £rea, tttmftrrea uafa , qui rem hancfcite cognouerunt, ab ufiu
coquinario abdicauere, quam qitod aduftx terr£ , quam pofiident , ualde amara qualitate cibi omnes , qui in huiufice^
modi uafis uelcoquuntur ,uelparantur ,uel afportantur ,uelreponuntur ,facile inficipofiint. Id quodnonmodo
gufliini male afificit , er exaf^erat ^fed etiam in uentriculo naufeam, ZX fubuerfionem commouet. Inhoc ergo admos.
nitos fepUfiarios uolumus , ut ab horum uaforum ufiu caueant : nam quandoque compertum eft , qti6d acida medica^
nenta in cacabo £reo ( qu^fuit pharmacopol£ uel ignauia, uel imperitia ) decoda,fieua ac periculofia intulerunt <c=
grisfiymptomata . Vr£terea metaUa omnia ponderofifiimafiunt : cuius rei caufa efl dcnfitas ipfia, qu^fi-quitur bonam
terr£ cum aqua permifiionem . Rincfit , titgrauifiima qu£que pondera metaUis liquefiadis fupernatent , modo ma=
iorfit metaUorum quantitas , quam rerum , qu£ ipfis demergtmtur . At hitius rei cxperimentum quotidie fiacere li=
cet ,fii argentttm v.iuum in aliqtiod uas infiundatur , eiq; metaUica pondera fuperponantitr , auro excepto , quod fo=
lum inter cxterafiundttm petit, quoniam plus c£teris ponderet : argento enim uiuo ipfa pondera non aliter fuperna^
tare deprchendentur ,qu.maqu£ ligna. Cxterimimmin ipfo mrgttur ^nonmodo quod ponderofius fit;fed

etim

na

19

634 And.MatthioliComm.

etidm quod cogiutloium quundum , cr qiuji confenfum cum ipfo hdbcre uideutur . MetalU infuper, qu£ liquifcUM,
ijs qu£ dttingiiitt , minime ddh^rent , ncc eadem humedunt , neque etixm Ubuntur , ut cjeteri aquei liquores tamfofr
fiiij, quim\i pl.intis , dut aimulibus produili :fed eorum purtes inidcem coguntur , fimulq; coh^rent. Idq^ non alia
rationefieri confvat , quhn quod tam bona ,firmaqi miflio reificc.t cum humidafadafit , utficca obftct humida; , ne
adh£refcat , er humeilct : humida uero contra. impediat , neficca prorfui conquicfcat . Qu^ quidcm miflio quoniam
in auro perfv^ifima rcperiatur , idco hoc igite nunquam abfumitur . nam cian eiits purifima terraf.t optinie cum rf*
quaperinifta ,humorem ftringit ,(T continct ,nc ui ignis expiret :humor uero contratuetur,acdefvitdit terram,
nc accendatiir . Idcirco nunquam comburitur aurum , ut c£tcra faciunt metaUa . qu£ quandoquidcm impuriorem
fortiantur terram , deterioremque millionem ; proinde igim uiolentia facile rapiuntur , ZT conficiuntur : ciiin enim
terraflammii accenfafucrit , humorem celeriter deperdit . Attamen metaUum unum alio magis, cr citiui comburi-
tur, prout hoc tUo plus terr£ , camq^ miitus probe mifl.im obtinet . Etenimfi libeat cxperiri, in primiilvrrurri depre::
hendctttr igni confumi ,proptcr nimiam ,qtum habet ,tcrr£impur£ copi.-(m. Moxplumbum, ZT ftagnum ,qu6i
ijsnonfatis firinum fitctmterratemperamentum. quam ob caiifam poftquum humorem exhatiferit ignis,terram
confumit . Deinde £s , quod ciim terr£ puriorii , ac etiam paucioris particcpsftt , qukmfcrrum ,etfica nonfttis ex~
quifite mi[lafit cum aqtu , diutitis igiti refiftit . Poftremo argentum , quod quia puriore terra conftat , ac melius a^
qu£ commifta , non ni/i longiori temporeflamm£ cedit . Verim plumbtm , acflagnum non ob id igne tamfacile uin^
cuntur , quod multum impur£ terr£ contincant , fed folim ob miflur£ uitium , quoniam tn his imperftdior inueni^
Lapidum di- iur . Scdad Upidcs noflra reuertctur oratio . de quortim quoq^ luciditate ,fiue perj^icuitate , ac nitore , uel ho^
uerlaaifcrimi ^uiYioppofttis obfctiritate ,ac fqualore iamaliquidnobii differendumeft . Expr^diclisitaque omnibus clarum ejfe

drbitror , Upides aqiiam magis , ac terram participare , qtwn c£tera elementa . Sed quoitiam non terra ,fed aqua % o
cernitur effc perj^ictu , ac pcttucida ; ideo ab ca tai^tim perf^icuitatem, luciditatemq- ijs adiieiiiffe conftat . Vnde ex
fuccis cUris , cr perlucidis conftare Lipides , qu£ translucent , afjirmamus . quemadmodum ex terra eos , qui qtta=>
litatis perf^iciiitati oppoftt£ reperiuntttr : hi citim ex cUris fticcis gigni neqiteunt ,fed ex impuris , ac turbidis tiel lu=
to , iiel nigriore inftilis . Q_u6d uero alij Upides magis , alij minus peUuceant , non aliunde fieri certum efl , qu.hn e
fticcorum diuerfttatc , cimfcilicet alij alijs cUriores , ac lucidiorcs exiftwtt . Ex qtto fequitur , quod alb£ gemmie
gignantur exfucco , cui aqu£ color infit , atque adeo c£tcris cUriores , ac iUuftriores app.ireant , ut cryftaUus , cr
iris , gemmafic cx argttmento iiocata : iiamfub tedo percuffafole ob angulos , quos habet , colores ex opaco redditj
f^eciesq; arcuscceleRis inproximos (ut Vlintj uerbis utar) eiacuUtur p.trietes. At adaiiids cx fticco minus cUro
progignitur , ideoqj tam iride , qiikm cryflaUo obfcurior eft.Non dif^imili uarietate notantitr aliorum colortimgem^
m£ translttcentes ,fiue ort^fucrint e fitccis uiridibus , utfm.iragdi , ac prasij : flue c cerulcis , ut fapphiri , cyaneiy 3 o
cr iaf^idum quoddamgcnus :fiue e ritbris , ut carbuncidi :ftt>.e c pnrpurcis , ut amethyfti , er hy.(cinthi :fiuc ex au=
reis , ut chryfolithi , er chyfopatij :fiuc ex mifti coloris fuccis , tit opali . H(/ic igitttr coUigiftctle potcft , qtiod cs^
teragemmarumgcnera , qu£ perf^icuitate carcnt , efuccis concrefcant impuris , atris, cr obfcurts : quando nec d^
qtta quidem limpidif^ima , cui aterfuccits infufusfit, cUra ac pura perfpici pofit . N/te/it tamcn gemm£ non translu^
centes propter inflgnem Uuorem, qui lucis continuitatem, er deiifitatem parit . Qucm quidcm Leuorcm autfibi na=
ttira comparant , aut artificum m.mgonio confequtintur . lifdem de caufls marmora quoq; radi.-tnt . Porro Ltpides ,
crgcmm£ pettuceiites nonnuiiqu.im coloris labem , aut uititim aliquod contrahtint : f£pc enim .v.it umbra , aut nu=
' bcculis , aut capiUamcntis , autfale , aut phmbagine uitianlur. Qu£ fane omnia non alia ex caufa proueniunt, quam
cx colorisfticci dittcrfltate . Gignitur quidem umbra , citm fucci color aliqua parte obfcurior fuerit : nubeciiU uero
ob partem albidioris coloris . At capittamentum , quo pr^fertim fapphirus inficitur ^fal , qito opahis ; p.ilumbago , 40
qtto fmaragdtts , ex alieno prorfus colorefittnt , non autem proprio gemmarum . Quinetiam fibigemm£ fcabritiem
indttunt, ciim obfucci diuerfltatcm p.irtes in^qualitcr coakfcunt . His ergo rationibus nixus , nemo ncn audebitdi^
cere atq; afferere, Upides omnes, acfaxa,qu£ neq; nitent, neq; pcUttcent , ex craf^ifimofucco , er terrena matcrix
fieri . Dijjerunt praterea lapides fpij?itudine cr raritate , leititdte ty grauitate . itaq; ponderofls, ac compailis la^
pidibus pattci , O" admodum occultifunt meatus : raris itcro , ac lcuibus contra multi , er pataitcs . Qnaproptcr di=
cendum effe reor , quod rari , ac leues efficiantur ldpides,ubi eorum htimor cu terra non probefucrit iniflus . isficjui
dem i calore ficcatus locim , in quo confederat, uacitum relinquit:, ut in tophis,cr flmilibus conf^icitur . Idem qiioq;
euenit, cim fj^onte flagrant montes, ut Aetna in Sicilia,cr Vefuuitis in Campania Plinij temporc,ac etiam hac noflrx
£tate . nam cim ibi magnis iiicendijs terra cremetur, eadem ratione ex ipfafitmt meatuum pleni, cauernofl,cr leuif^
fimi pumices . Contraritm planefieri conflat ,fi humor undiq; in terram penetret , er iUi optime mifceamr : is cnint j o
hoc modo lapides graues , compa^os, ac dttros generat . CYuod autem Upidesdttri , uel mollesfiant , partim materia
in catifa cfl , partim uero id, qtiod materiamfingit,ZT fi)rmat . Namflfuerit materia tcnax,cr calor tantus,ut cx ips.
fa humorem exhaurire queat,uehementer conftringitttr,C:r infc cogttur,fitq; ex ca lapis denftts, cr durus . Sin len^
toris parum admodtm,aut nthil habiterit,zr calorftierit multus, aquam etiamfi probe terr£ permiflaflt, abfumit,<y
refoltiit, terram ttero comburit . quofit, ttt lapis adco moUisfiat, crfi-iabilis, utfacile in puluercm redigatur . Obdu
refcttnt ad h£c lapidcsfrigore, utpote quodfticcum ualidifime cogat , cr conflring.it . Atq; ij lapides , qui ex huittf^
modifuccis coaiiis concreuerint , in foritaccs ardcntcs coitiedi ltquefcttnt,fltiuntq; ob coitclufos hiimorcs. Qk! uero
igni admotifi-anguntur,<cr difiiliunt, non quidcm t.intum humoris infc continent,qu.tntum priores,ut co tcrrcn^ p.ir
tes cchtbcri pof^int . QJios autem ex Itito gentiit calor , ignis tertt in pultterem, propter terrenamflccitatcm . C£te=
riim qtii exfuccis pinguibus,cr bitiminofis coiifl.int, acccnfl nonfccus ac ligna ardent. Ciiius gencris eflgdgatcs U~
pis, quo Cimbri} a' alij plcriqi Germama inftriorispopuU f .i/Jim lignorum uicc , quoritm inopiam habcnt , cA ignem

utuntur.

xo

In Lib, quintum Diofcoridis. 65 y

utmtur. Verim cnmuero non ob id txntJ, eft ignium uis , ut adummtem uincat : quundociuidem huius humor ignis cd=
lorefbrtior exiftit . Eandem etiam ob caufm mmtus non modo non comburitur igni,fed ne quidc diffolnitur. Vter^
qiie enim etftftccui , cum tangitur , effe fentiatur ; tamen humorem immiftum obtinct, non aluer atq^ metaUa . Porro
lapides , qui corpora erodunt , ut in Lycia inuenti , ucl abftmunt, ut Aftius, in quo corpora defundorum condita ab»
fumi tradunt , undc lUifarcophagi nomcn , cx materia admodum acri gignuntur, ut infodinis quibufdum cadmia qu£^
d.tm inuenitur , qu^foftoribu^ ipfts mamK erodit , cr exulcerat . Voftremo nonnuUi ijpidc5funt,qui ueluti pra:gnan=
tes lapiUum , uel argiUam , ucl liquorcm in uterogcrunt . Cuius rci caufa eft zx materix diucrfttiis , cr quod cadcnt
m.tgna ex parteftguram globoftm reftrat,aut qumproxime acccdat , Uateria: enim pars interior ab cxteriore diffe
rens, aut calorc coHa mox dudditur, aut aliquo poft temporii ftiatiofepariitur, nonfccus ac arcfail^ nucvs aucUan£
nucleus a putamine , Quodftfucritfuccus , uel lutum tenax , ipfa etiam pars intcrior in lapidem cogitur, ut in actite
tiifttur :ft uero lutum non tcnax, ucrtitur in tcrram plerunque argiUaceam, ut cerncrc licct ingaodc :ftnfuccm te~
nuis, ttcl aqua, liquor intcrdum rcmanct, ut inenhydro, in quo ad motumftuduat intus, ueluti in ouis Uquor,ut inquit
Flinim . Caitcrum cochlas in ftxii repertas , calor conclufm , ex materia pingui , O" knta cfficcre uidetur , cr ex
eademgigncrc mufculos, c~ conchyli.t:fcd terra quanto eft craftior, qum mare , tanto ea m.igis imperftilagignit .
H ec mirum cuipiam effc debct, quod ciufmodi conchylia in lapiduin medto orta , ibi diutim conchifa , ipfis cedcnte los^
pide, crefcant, cr uiuant . Siquidcm cgo certo teftari poffum, me uidiffe non longe a Timauofinte propc Duinum ca^
ftrum in Adriatici Utorcfttum , ubi marii aUuit unda , lapides .ifocijs maUciiftrreisfi-angi, atc^ in lUis pUtrima repe^
ririconchyUa ,qu£ dadylos a firma , &" colorc uocant :funt cnini. pahnarum caryotis fimtlia. Hiec eadem me aU^
quando comcdi\fc mcmini in ctftro Goriti£ in opiparis menfts lUuftris , ac clari comitis Yrancifci a Turri noftrorum
ftudiorum ( qu£ cim cftftngularis humamtas )fautoris, promotortsq^ maximi : qu£ fane non minorcm quam cftrea ,
in cibis grati.tmh.tbcre compcri . In ipfo quoq- Duinicaftro ijsdcmucfci mihi contigitapud magniftcim Matthiam
Hofferum , uirumfane nobtlitatc cr moribm inftgnem . Nccjj mcfugit, his nupcr clapfts anni^ uirum magniftcum atq^
. prxclarum Didacum Mcndozium Hiftianum , lapideoi quaft tabeUas mihi oftcndiffe cx Veronenfi agro ( ut affcrcbat)
delat.is , qH£ in longum fciffe uarios intm pifccs ueluti infculptos habebant, cum omnibusfuis particulis qumuis mi~
nimis , in lapidcm uerfos . tot tamq^ admirabiUaftint opcra naturx . H«c pr£terea iUud acccdat, quod pifcesfoftiles
■reperiuntur ultra Pyren£os montcs ,ut narrat Polybimlib, xxiiii. fuarum hiftoriarum. Vsqucad Narboncm
amncm , inquit , planities cft , per quamfluuijftruntur lUiberis er Khofcinm ,fluentes proptcr urbes eiufdem ncmi-
nii , qu£ habitantur a Cehi^ . Inhac igitur planitiefunt pifces ft>fttles didi . in eu cnim cft terra tcnuis, ubi multwm
nafcttur gramen ,fub quod altitudine duorum ucl trium cubitorum per arenam aquafluminii delatafluit : crftquan-

}o do innndauerint,cum aqua pifccs terramfubcuntes ( nam miriftce appetunt graminis radices ) planitiem cfftciunt rc-
ftrtam ptfcibus fubterrands, quos incoU effodiunt . h£c Polybim . Quifxw adde, quod etiam pifcesftftiles inucniun^s-
tur circa Herackam , atq- in alijs plerisqi Ponti locis , ut Theophraftus eft audor . quin et in Germama ultra Albim
fluuiumquibusdaminlocishac £tate ejfodiuntur . Vertmquandoquidem Diofcorides inhoc quinto libro fcripftt Terraru bre-

traclauitqi etiamnum de uarijs terrarumgcneribm , qu£ in medicum ufum ueniunt , non alienumfore iudico , quod de " "

his quoq; uniuerfim aliquid dtfferamm . Terram itaque autftmpliccm , aut compofitam effc oportet . SimpUccm nunc
eam intcUigo , qu£ cum nuUa reft)ftili , ncq^ cum aliquo liquido fucco fuerit permifta : non autem eam , qu£ a c£teri$
elementisfii penitus munda . quippc ob continuam elementorum miflionem uix uUam repcriri poffc putauerim , qu£
nonnihil aqu£ , aeris , uel ignis non com.plcdatur . Quimobrem camftmplicem dixerim, qu£ nuUam prorfus alumu^
nis , autfalis , aut nitri, aut chalcanthi, attt bitumiitis , aut cuiusuis alteriu^ rci metaUic£ miftionem admiferit . Con^

40 tracompofiLam appeUauzrim ,qu£ unum,uelpluraexhisinfereceperit. simplex autem terra ,de quanuncfcr»
moncm habemus , mod^grauts, modo leuis conftat, pro maiori , aut minori elcmentorum mi^ione, qu£ lUi incft . quis
enim dubitet , quin eaftt leuior , ac rarior , qu£ plus aeris , aut ignisparticipat , quam aqu£ ? Ad h£c terra ipfa per
fc omnis exiccat , fed uarias fortitur facultates pro uaria eorwn , qu£ ei admifcentur , quaUtate . Nitm iUa, in quafit
aqu£frigm , adftringit : qu£ igncm accepit , dcris eft : qu£ aerem , glutinofa , ZT lcuis : qu£ aerem G" ignem , /e»
uis,€racris.lUa uero , qu£ Jibifulphur adiunxit ,aut alumen ,aut chalcanthum ,autmetaUumaUquoduelftftilem
fuccum,facile quidemgt'ftu,ac etiam olfadu cognofci potefl .Necde his plura dicendafunt,quod mihi plane perfuas
deam hutufnodi qtiaUtates nuUi non cognitufacilcs futuras ,guflu duntaxat iudtce, qui tamen dulcia ab amaris, acria
ab acidis , falfa ab tnftpidis , acerba .i maturis difcernere fciat . Terr£ autem , quarum in mcdicina eft ufus,fua mtts
tuantur nomtna parttm a locis , ubi effodiuntur, cr afj^ortantur : partim a coloribus, quibm inftciuntur : partim afa-

S 0 cultatibm proprijs , A^iocis enim denominantur Lemnia , quod ex Lemno infula deftratur , Samia quod ex Samo ,
Chia quod ex Chto , Cimolia quod ex Cimo , Eretria quod ex Eretria Euboc£ ciuitate , cr Pnigitis quod cx Pnigitc
JLiby£ pago . a' colorc appcUationem trahunt rubrica , cr dU£ nonnuU^ . Afacultate dcniq^ nomen accepit ampe-
litis , qu6d eius fit ufm ad tUinedas uitesfubgerminationis tempm aduerfm erticarim iniurias . Et ut aliorum quo=
quefofttlium colorcs pcrcurramus , colore albo conftant , creta, quafarcinatores utuntur, gypfum, alumen, amian^
tus, Arubicus lapis, ludaicus, meUtitcs,gald^ites, alabaftrites, cryft^Uus, argentum,argentum uiuum, ftagnum, et
JynccrtjUmum marmor . Colore cinereo produntur melia terrd , ©" Eretria altera . C^rulco ucro colore f^edantur
fapphirus , cyanus , er lapis proprie c£ruleus didus . Virent fmaragdus , praftim , chryfocoUa , Cr chalcanthum .
Ilauo luteoue colorefunt aurum , ochra , chryfopatius , chryfolithus , cr duripigmenttm . Kubeo tingunturrubini,
ff-anati ,finiaracha , coraUium, h£matites,fciftilis lapis, w.inium, cinnabaris, rubrica , cr Lemnia terra . Qua-dam
colorc purpureofulgznt,ut hyacinthm,zr amethyftus . Alia c£ruleo diluto utfuntur quemadmodum iiff>is,qucm bo=
rem iicunt . iionndU cneruko uirefcente , ut <erugo , cr Armenim lapis , Alia dlbo ruftftcnte , ut iphrodiftdce .

QU£d<tin

uis enarratio.

636

And. Matthioli Comm.

Fofsiliumfa-
cultaces •

10

20

Qu^dtim rufo cdniicdnte, ut xdnthos . Quceddm nigro rufrfcente, ut tertii bdtrnchitis fpecies . Aliqud dtro purpu-s
Ydfcente , ut alabandicus lapv: . Alid dureo candicate , ut topatius . Sed plurafeparatos colores habent, ut nigro, aU
bo, cr quoui^ uerflcolore, ut achates. Apfldon uero nigram rubentes uene diftinguut . Contra nafomonites,cumflt
fanguinis colore , nigris ucnis decoratur . Ven£ autem , qu£ f^eciem prxfefirunt fanguinis intext£ , quodammodo
funtheliotropijs , corpore porracei coloris .Atin c£ruleo fapphiro aurea punda collucent . Quinetim qu£dafunt,
qu£ tres feparatos habent colores : nam per album £gyptell£ corpus du£ uen£ permcant , altera nigra , altera ru^
bra . Porro eupetalos , cr orca quatuor habent colores : eupetalos enim c£ruleum , igncum, minij , mali : orca ucro
nigrum ,fuluum , uiridem , candidum . Verflcolores poflremo nonnuU£ habentur, non aliter, ac coUum gaUin£ Na=
)nidic£ , uel pauonis , aut columb^ infole apricantis , ut eriftalis , er p£derotum genera : ea enim ad inclinationem
colores permutant . C£tertm fciendm eS:,qu6d exjvflilibus, qu£ in medendi ufum recipiuntur, alia quidem corpo^
rafanant , alia uero eadem affligunt, in cibis uel potionibus data . At qu£ remedia corporifunt , medentur ei partint
proprietate totiusfubftanti£ , partim qualitate aliqua , qua profligantur morbi . Qu£ autem proprictate ualent, ea^
rum qu£dam reflflunt uenenis , qu£dam niorbos fanant . Quibus natura dedit uires fuperandi uenena , eorum alid
corpora , qu£ peflilentiafunt affedu , curat , utfmaragdus ,figillum Lemnium , gleba Armenia . Aliafingulari uc^
neno medentur ,flcutifcorpionum idtbus fapphirus potus ,fulphur plag£ iUitum :fungisftrangulantibus nitrum po^
tum , ac pariter atramentumfutorium . Alia pluribus aiuerfantur uenenis , utfal morflbm uiper£ , ceraftis , ac cro''
codili . his enim emplaftri modo imponitur :fed potum opio , zrfungis pr^fldio eft . Quibus uero fdfilibus compara^
tum efl , ut morbos proprietate fugent, eorm qu£damfanguinis proftuuiumflflunt, ut hieracites . alia os uentriculi
geftatu C" appofltu roborant , uelut iaf^is . aliaflniftro mulieris brachio adaUigata abortum prohibent , ut actites .
alia item adftmora pr£gnantis aUigata partum accelerant , ut idem aetites , er iaf^is . Sunt qu£ craffa c corporibus
deijciunt , ut magnes : alia atram bilem, ut Armenius, er c£rulem lapis : nonnuUa uomttufaciunt,ut idem Armenim
lapis , chryfocoUa , er chalcanthu . Sed inter ea , qu£ elementaribm qualitatibm agunt , calefaciunt alumen , chaU
canthu , chalcitis, mify,fory, melanteria . refrigerant terra Eretria , molibdoides ,ftibium, argenti f^uma, ceruffa .
Qu£ autemfecundis qualitatibm operantur , qu£dam moUiunt qu£ durafunt , utgagates : qu£dam contra indurant
qu£ moUiafunt , ut lapis plumbarim , cr ftimmi .Suntv qu£ infenflbiles ftre poros aperiant, er qu£ claudant : a^
perit enim nitrum , f^uma nitri : claudit terra Samia , C" infumma omnis terraglutinofa . Alia, qu£ corpori coierut,
itempe glandulas ,cr nodos idifcutiunt ,ut pyrites ,molaris , bitumen, Aliqua cicatricem inducunt , ut chalcitis ,
rtify , alumen fciffum . 'NonnuUa. carnem excrefcentem minuunt , ut aflij lapidisflos , £rugo, chalcathum, chalcitis,
mify , calx uiua , duripigmcntum ,fandaracha , chryfocoUa . Non defunt etiam , qti£ diucrfls uiribus pr^ditaflnt, ut
cimolia , crfal : cimolia enim er reprimit, er difctttit :fal abflcrgit,zr adftringit . Suttt dettiqi qu£ uires eafdem hd^
hemt^td ut deHciente una,dlterd eius loctmfuppleat. Siquidem chyfocoUd,ZT Idpis Armenitis euttdem effeilum pr£:=.
VITI5 VINIFERA. ^^"^ • ^wripigwewfttMJ , er faitdarachd : h^mdtites , cr fchiftos :

<ltq; h£c quinq^ chdlcdiithum , mify , chalcitis , fory , melaitterid
interfe uiribm cottfentiutit . Veruntamen ex his chryfocoUa uim
efflcdciorem obtinct,qudm Idpis Armenitts : duripigmcntu, quam
fdndarachd : h^mdtites , quamfchiftos : chalcanthum , quam re^
liqudflbicogndtd.C£ttrimnonpducd repsriuntur fofliliame-
dicamenta ( ut fuflm libro fexto dicetur ) qu£ in cibo , dtit potu
jrequentius, dut copiofm fumptd, uel maxime fumentcs dffltgiit,
uel ijs mortem inflrunt . Idq^ efficiunt,uel qtiod tiifccra erodant, 40
uelutifanddracha,crduripigmentum:uelqu6d fj^irdndi orgd-
nd occluddnt , utgypfum, er ceruffd . Sed h£c defofltliumfdcuU
tdtibus . Ndm de concretisfuccis , cuiufmodi eftfdl, nitriim , dlua
men , chalcanthum , C" c£tera, qu£ cmn eo cogitationem habet,
fulphur ,fdnddrdchd , duripigmentum, chryfocoUd, er dlid non*
nuUd , in huius libri proceffufuis locis Idtius traildbitnus .

?•

^\J.TSlhoiom<^o^o!. VITIS VINIFERA.
CAP. I.

F o L I A uitium , & triti capreoli, capitis dolores
illitu mitigant : & inflammationcm ftomachi,ardorem-
que cum polenta . Folia etiam pcr fe, ut quE refrigerenr,
&adfl:ringant,imponiroIent. Potuseorum fuccusrdy-
fentericis, fanguinem excreantibus , flomachicis,& gra-
uidarummalacisemedetur. Eadem efHciunt madefa^li
inaquacapreoli,&poti.Lacrymauitium, qua: ucluti
gunimi in caudicibusconcrefcit,exuino pota calculos
pcUit : illitalichenas,& pforas, leprasque, nitro prius
perfriftas , fanat;eadem cum oleo fojpius pilis illitis,
pfilothrieffedumhabetrmaximeque fanies, quamac-

Ceafa

$»

InLib. qiiintuniDiorcoridis. 637

cenfarirmentauitium uiri<iiaexudarunc:qua& perunds uerrucarum informicationes extrahun-
lur.Cinisfarmentorum,&uinaceorum,detrad:isin fcdecondyIomatis,& 'thymijs,illitusex:ace-
to medetur : prodeft luxatis,& uiperarum morfibus : contra lienis inflammationem illinitur cum ro-
faceo , & ruta , & aceto .

A'^-z^iAotdy${ot., X.AERVSCA. . CAP. 11.

La b r V s c a duorumgenerumeft. Alterius vuanon maturefcit,fed florctenusoenanthenno-
minacam perducic . Altera ad frugem peruenit,paruis acinis , nigra , & adftringens . Folia, caules, &
«e dauiculxjquibusrepuntjuim habentcultsuitifimilem»

ZT*q)uAH. vvA. CAP. iri.

V V AE recentes aluum turbant , & ftomachum inflant . innocentiores, qux decerptae diu pepen-
dere, ideo quodin eiscopia humoris exiccatur,utilesque fiunt ftomacho,ccgrisque, atque cibi
auiditatem excitant . In uinaceis , & olhs feruatcE , ori & ftomacho gratae funt, aluum fiftunt , fed ue-
licam,&caputtentant:&fanguinem"excreantibus conueniunt. Similesque, quaein mufto fuere.
Sapa , aut paflb conditx , ftomachum magis infeftant . At qux folem prius paflae, in aqua coelefti con-
duntur,minus uinol3efunt,fiticulofis,ardentibus,& longisfebribus falubres. Reconditi uinacei
ad inflammatis mammis,rigentibus,acpriduris,cumfaleillinuntur. Decofturaeorum dylentericos,
cceliacos, & foeminasfluxione vuluae laborantes iuuat infufa:ad defefsiones,ac fotus afTumitur.
Nuclei acinorum adftringendi uim obtinent : Itomacho utiles funt , Infpargitur farina toftorum,po-
lentx modo , dy fentericis , & coeiiacis , & fplutis ftomacho .

Vi TivM omnitmgenerd,qu£nonmodogrutijlimM,dulcij^imitsq;UU(iSddcihosprofirunt-uermctimex Vitis ulr.ife-
his uinum pr^cipuum humiin^ uitce bonum ,fuauifiimumcy potum hrgiuntur , ({uot er qualiafint, hicjcriberefupcr=^ j',^' ^"^^' <=<'-
uncuum ejfc puto. Qjiindoquidem earundem dulcedine humanum genus allcdum,i(de6 eaxfibi conciliauit,familiares:=^ ' ^'^"^ '
que reddidit , ut nullm tam clarm quam obfcurui , tam nobilis quam ignobilis , tam deniq; urbanus quam rujiicus in=
ucniatur , qui de uitium generibm , earumq; hiftoria non pofit apte, atq; etiam diflinde loqui . Vt autem cr uites ips

30 f£,cr uinum a quorundam ucrmiculorum erodentium uindicentur iniuria , iUud omnino filentio inuoluendum non du=^
ximus , quodfi , dum a farmentis repurgantur, ac putantur,falx hircifanguine oblinatur,uel ea ipfa priui cotem exa
perta , caflorei corio affricetur , nuper emiffa gemmx (fi tanta rei agrari£ authoribmfides adhibenda eft ) ab eru^
cis minime erodi poffunt : neque etiam emijfa iam fvlia,ab alijs quibufdam uermiculis conuolui . Pr£terea non ignora-
dum eft , qiiod magna admodum iniuria uitibm inftrtur , atq^ uuis maximum detrimentum, fi brafiicaferatur inter ui-
tes . fiquidem perniciale uni cum altera odium intercedit . Quod cum animaduerterint rei mcdic£ fcriptores, pr£ci=
puum ebrietatis antidotum in braftica coUccarunt . Erf enim fi cruda pr^fumatur^^utapud plerMq^ nationes in cce=
n£ mitio capitatam br.<ficam minutim refciffam , laduc£ cr intubi loco in acetarljs recipi obferuauimus) ebrietatem
futuram mirum in modum arcet , quemadmodum etiam poftfumpta crapulamdtfcutit . Quofit , ut Germani£ populi
uino admodum addi^i ,femperfuis menfis braficam interponant, uel recentemi uelmurU afferuatam . Ad Elcphan^

40 tinm^ut rheophrafws eft author) itemq; circa M.emphin, uites perpetuafr.ondeuirent : tametfi annuof tantm pros
ferant uum . In Italia uero uites habentur , Plinio infan£ appellat£ , qu£ ter in annoflorent , fed prim^ tantitm ma^
turant uuax . Vuasfine uinaceis quidam prouenire affirmant ,fi propaginumima pars , qu£ terra infcrobe obrui de-s-
bet, ante plantationem adeofecetur in longum , ut meduUa utrinc^ eximatur, ac deinde coiiindis partibus, cr uhneo
cortice circumuolutis,propagines ipf£ fuis fcrobibus implantentur. Sed ut iam uuisfuM reddamm facultates, Vu£ Vuarum fa-
( ut Galenus libro ii.de alimentorumfacultatibus memori£ prodidit) quemadmodum interfrudus autumnales prin= ^"** *" ^*'*
cipatumobtinent;itafugacibiisomnibusmagis putriunt ,minimumq;praui fucci habent, pr^fertim cim exaiiam
maturitatem fuerint adept£ . Porro quod ipf£ nutriant ,maximo argumento funt ij , qui uinearum fruilum cufto^
diunt : quippe qui tunc temporis uuarum efu admodum pinguefcant. C£term non omnes uno quidem modo nutriunt,
quoniam qu£ dulces exiiiunt , c£terisfuccum habent calidiorem : ob idfunt fiticulofa , ac uentriculum inftant , er

5 o nluum fubducunt . Contrarium efficiunt au^er£ :fiquidem , er uentrem cohibent , parum nutriunt , £greq; conco^
quuntur . Accrbx autem uitari prorfus debent , utpote qu£ uentriculo aduerfentur . Vu£ eo laudabiliores, quo car=
nofioresfuerint , pr^fertimcum probe matur£ a uite decerpuntur . At penfiles,fi prius matur^fint, er dulces,c£s
teris minus ucntriculum inflant , er aluum conuenienter emoUiunt . Vitis , qu£ Gr£cis a^TSihoi omcpo^of , La= Nomina.
tinisVitisuimftraappcUatur^Arabibus^Harin^Karin^feu Karm:ltalis, Vite uiniftra: Germams ,Vueinreb:
GaUis , Vigne . Qu£ uero x^Tnhos dy^ioi Gr£ce , Labrufca Latine dicitur : Italice , Lambrufca : Germanice ,
Vuild uueinreb : GaUice , Vigne fauuage . At Yua Latinis ac Italis , ?«($« Ah Gr£cis uocatur : Arabibus, Uaincb,
Germanis , Veinbeer ; GaUis , Koifin ,

Hh I.rcL(i>if

6^8 AndMatthioIiComm.

:ZTOL(Pi{. VVA PASSA, CAP. IIIl.'

VvA PASSA albaadftringentioreft.Prodeftefitatacaroearum tufsi, faucibus^ renit)US,ac
veficx . Eftur in dyfenteria per fe cum nucleis : & decoda in patinis ciim melle, admifta milij, ac hor
deifarina,C<cou<D,valet adpurgandum caputreiufdem gratiacum pipere eommanducatur. Tefti-
um inflammationes fedat , illita cum lomento fabarum, & cumini farina. Fauos,epinyctidas,
earbimculos , enatas in articulis putredines , & gangrGenas, fine nucleis trita , & cum ruta im-
pofita fanat . podagra: conuenicnter cum panacis fucco jUinuntur : mobiles vngues iliita , cele-
rjusextrahit, t-o

lideratio ^^ VvAS PASSAS, qictrum ubique uulgurk o^frequens eji ufuf, omnibus notijlimM ejfe drbitror. Veruntn^
. men non rft , meo quidem iudicio , credendum , quod cum de Vuis pdfii mcntionemfdciunt Gdenui , cr ueteres alij ,
parttuUs iUas tantion inteliigant, qu£ hoc tempore ex quibufdam Aeg£i infulii , ac Peloponncfo VenetiM conuehun-
tur, cr in quibufdam etim 1 tali£ locis infolantur . Siquidem Galenus nuUa. magnitudinis, uel paruitatis habita ratios
ne , omnes in uniucrfum uuasfolis calorcficcatas , pajfas appeHat . Id quod ipfe Galenus librofecundo de alimento-^
rumfacultatibus ijs uerbis declarat . Vorro quemadmodum paffarum dijferentia , qu£ a colorc fumitur , nihil ad pafi
farumfacultatem. confert , ita nec magnitudo :fola autem qualitatis , qu£ guilui ineji , diiferentia potefi omnia . Ex
his nimirum Galeni uerbisfatis coHigi potejl , ipfum omnisgeneris uuas , qu^folis firuore ftaccefcunt , nuUo prorfus
difcrimine paffas appeUajfe , n empe Damafcenas c£terisgrandiores ( zibibm cfficin£ uocant ) ac pariter his congc^. **
neres , qu£ e Smyrnis ( ut aiunt) Cypro , CT Creta comportantur . Vr£terealoco citatoidem Galenus itafcribit.
l^ajmulli autem , er redefane , e dulcibus , gr.vtdibusq; , quales funt fcybelitides , priufquam mandant ,femina exi~
tnunt . qu£ er ipfa: inueterat£ , cutim duram ,cra(famq; habent , easq^ prius in aqua coguntur macerare : nam crfe-
men ipfum facilius fic eximitur . kli£ qu£damfunt his contrari£ ,folid£ , ©" craffx , qu£ nuttum prorfus femen ha=
bent . Crefcunt h£ in Cilicia,colore fubfiauo . In Pamphylia autem fcybelitic£,Qr colore nigr£ : qu£ , ut dixi ,funt
maxim£ . h£c iUe . C£teram fciendum efi , non omnes Vtias paffas eiufdem effefacult^tii . alia nanque facultas inefl
dulcibus, alia aufieris, alia uinaceos habentibus, alia non habentibus . Qu£ itaque uinaceiscarent, uel quod ita natu^:
ra producantur ,.uel quod ij arte fuerint exempti,fi dulcesfint, adfiringente facultate ufqueadeo priuatur, ut etiam
mirifice leniant . quamobrem pefloris angufii£, tufi, exafj^eratisfauctbus, er renum, uefic£qi uitijs maxime conue^^
■niunt . Id quod plane comfrmat Galenus libro feptimo,ZT odauo de compofitione medicameniorumfecundum locos, j o
vbi uuax paffas fine uinaceislenicndo peSiori , ac iecinorofis plurimim commendat. Contrauero facultate omnino
adjiringente cenfentur, qu£ cumfuis uinaceis manduntur . Qu6d ciim non ignoraret Dlofcorides, Vuam paffam ctm
,. V nucleis in dyfenteria edendam cffetradidit . 'iiincitaquefit,utmaximoinerroreuerfari exifiimemmedicos alioqui

erroi! tetatis nofir£ celebres,qui alui dei}ciend£ gratia,Vuam pajfamparuam uulgarem, qu£ exloci/i fupra, diilisin

Jtaliam defertur ,flmul cum uinaceis deuorandam exhibent . quippe cm aluumfluidam facerc in animofit , eam po^.
tim cohibent , quam lettiant : idq^ potiflimiim, ubi uu£ pajf£ temporis trailufuccipartem amiferint . QjM re perfj^e*
ila in hanc fententiam deducor , ut ad aluum emoUiendam aptiores cenfeam Hamafcenas , Cyprias , acCreticas( quis.
bus tamen prius nucleiexemptifintiuel e^fumantur, quxfine nucleis nafcuntur ) quam qu£ minut£ pafiim in ofjici»
nis inueniuntur . quandoquikem h^fucci longe minus , quhn corticis , ©" uinaceorum continent, nififintomnino re^
centes, cr diligenter afferuatx . 'dttiipropter fi hoc tenui uuarum paffarumgenere uti quandoque cogimur dd emoU ' 4 o
liendam aluum, eas eligi pr£fiat,quie fine uinaceis proueniunt : uelfi h£ defint :fuppleant iU£,qu£ a nucleisfuerint
€Xpurgat£ . tametfi Damafcenis, crCreticis longe bomtate cedant : de quibmfane inteUexiffe Galenu , easq; ad pe=
{loris uitia laudaffe planefuf^icamur . In quorum genere hac t tiam tempefiate funt, qu£femine carcnt,quemadmo:^
dum qu£ Galeni £tate ex Cilicia conuehebantur . lUud porro animaduertendum cfi , quod ubi quis aluum bonamfa-
cerecontendit,nondebetpaf^isuti,qu£guliuidcerbitatem,uelaufieritatemrelinquunt:funtenimtalesfi-igid£,ac
terrefires . quibus utique facultatibus cohibent , adfiringunt , cr roborant , pr^fertimfi cum uinaceis nucleis come^
_ . dantur. VndefciteGalenU/slibrofecundodealimet\torimfacultatibus,h£cprodidit.Vu£paff£cumalijsuuisean»

«xGakno "' '^^'" ^''^^"^ rationem , quam caric£ cumficubus . Mult£ enimfiunt dulces , acerb£ autem ommno pauc£ : plurim£
uero ex dulci , cr aufiera qualitatefunt mifi£ . quanquam dulccs nonnthtl quoque aufier£ qualitatis habent :crau-
fier£, dulcedinis . C^teritm ut dulces temperamentofunt calidiore,ita auftcr£ fiigidiore . Ad hoc aufier£ fiomachii j i
roborant , cr uentrem confiipant , €r his multo magis acerb£ : mediam autem quodammodo inter ipfas confiitutio=
nem dulces obtinent,ut qu£ necftomachum di[foluant,nec aluumfubducant . Dulcibm tamen, ut uis qu£damfemper
ineft contemperandi , ita cr mediocriter detergendt : quibus duabus facultatibtts exiguas mordicationes,qu£ os uen~
triculi infeftant , obtundunt . Etlibro v 1 1 1 . cap. vii .de compofitione pharmacorum fecttdum locos , idem Ga~
lenusfic inquit . Vua paffa contemptilis uideri poflit, obfamiliarem eius tifum . At uero hoc ipfum eamfacit utiliore :
nam citmfamiliaris nobis fit ,intantumadfiringens cR , quantum opttshabet itifcits affeditm. Hdbetautemzx uim
concodoriam crudorumhumorum , cr uimcocrcendi maligna,fitciiipfahaud facile pittredini obnoxia:cr ultra
\t£c fecundum totamfubfiantiam , uifceri ipfi , hoc efi iecinori,familiaris eft, er propria . Item libro dc attenuante
viHus ratione ,fic habet . Vu£ paff^fi nonfint adfinngentes , lieni quidem , cr hcpati tumentibus non conducunt ,
thoracis tamcn , cr pulmonis affeiitbtts conducunt . De uuis autem pafis , ut cibusfunt , locutu; eft ipfe Galenus li^
trofecundo de alimentorumfacultatibiis , his ucrbis . Alimcntum ex pafis uuis taii qualitate in corpus diftrU>uitur ,
.. . i , • - ^alis

In Lib. quartiim Diofcoridis' . 659

ipfdrum mlurifucrit , dulce ex iulcibus , aujierum cx aujleris , miftum ex ijs, qu£ utriufque qualitdtisfunt purtici^.
pes . Quantitate ucro copiofius ex pinguihus , ac dulcibus : parcms ex aujicris , cr macris . Quodfi paffarum pin^
guium , ac dulcmm , a. qmbusfeminafucnnt cxcmpta, parem molem cum pari uuarum molc contulcris, paffas ualen^
tius nutrire deprehendcs . Buiufmodiftnc , ut mmus quhn caricatfubducant , abjiergeantq;, magis t.uncnquam illa:
jlomachum iuuant . H<f c uua , qu.t Gr.ecis ?x(pls', Vua pajfa Latinis paritcr ac Italis uocatur : Ar.ibibus , Zibib : Nomina.
Germams , Vucinbeerlcn , hlcrtreubcl, o~ Kofein : Bifpanis , Paffas : Gallis , Koifins en captz .

ClvoiyBH. OE.NANTHE. CAP. V.

10 Oenanthe vocatur vitis fylueflrisfruiSuSjCum floret. Recondi debet fiftili non picato,
colIeClaque (ubftrato linteo, in vmbraliccatur. Laudatifsima inSyria,& Cilicia, & Phcenice,
ViseiadftriiSoria :quarepotaftomacho ,acciund£ vrinx vtilis .aluuni fiil;it,ac fanguinisexcrca-
tiones. Conira faftidia.&acorem ftomachi ,licca,& iliita eflicaxcft .capitis doloribus tam viri-
dis,quam ilccaex aceto,&: roibcco perfunditur:fanguinolenta vuhieracataplafmate,& incipien-
tes xgilopas, oris vlcera,& genitalium nomas,tritacummeIIe, croco,myrrha , & rolaccoabin-
flammationevindicat. Pcfsis mifceturad fiftendum languinem:contra oculorum delacrymatio-
nem , & ftomachi ardores cum polline polents , & uino illinitur. Cinis crcmatEE in tefta candenti-
bus prunis , facit ad oculorum medicamenta : reduuias, & pterygia, abfcedentes gingiuas, cruentasr
que cum melle fanat.

20

Oenanthen non iUius lahrufca: modo florem effc , qu£ uudi ad maturitatem non pcrducit ; ucrm etiam oenanthes co-
alteriu!, qusfi-uHim pcrficit , ajfercre non dubitamus . Nam etfi fuperiu^ fcripjit Diofcoridcs , labrufcam duonm '""'eratio .
generum cffe , atqtie alterim uuam non maturefccre ,fcdflorctenui Oenanthen nominatam perduccre : mhil tamen
propterca prohibct, quin alterim quoque labrufc£ florentis tiua Ocnanthc pariterdici queat , cim non aliud ucteri^
bmfigmficct Ocnanthe ,quhnuitisflos . Quodinpr^fenticapiteipfe Diofcoridesmattifvfte declarat : quippe qui
tradat Oenanthen uocari uitisfylueftrisfiu^um , cimfloret , nuUimfaSiageneri^ difliniiione . Quin cr idcm infe=-
quentibus confirmat, ubi uini oenanthini meminit , eftraci^fylucflris uitiiflorihusfierifcribcns . Ex hi^ itaq^ ahunde
conflare arbitror, no tantian infiudifir£ ,fed etiamfiudiftr£ labrufc^florcmOcnanthen uocari poffe . Adde quod
id quoque apertc teflatur Galenus lib. v 1 1 1 . cap. i. de compofitione medicamentorum fecundum locos , his uerhis .

$» At uero quemadmodum omphaciwm ,fic etiam ahfinthij fucco admifceo , quandoque etiam ambo , cr tertium infuper
hypociflidis , d^ quantu oenanthes .fic autem appello uitiumfylueflriumgermcn una cumfionbus, ex quofuccedenf
tihm diebui ttuafit.. Plinim lib, x 1 1 . cap, x x v i ii . Oenanthen uuam , nonflorem effe cenfctfic inquiens . Eo=
dem er Oenanthe pertinet . eft autem uitis labrufc£ uua . CoUigitur com flore , ciim optime olet . h£c Plinius . In
cuius ultimis uerbisfufj^icor mendumfuhcjfe ^cirfirte redim legendum effc , cian florct , non cum flore . N on enim
uideo , quomodo quis unquam uuam cumflore coUigere pofiit . C£terim nc aliquis fortajfc decipiatur , hic non du= Marceili Ver
ximmfilentio difiimulandum ejfe lapfumMarceUi Vergilij , alioqui dodifiimi interpretis, ZT commentatoris Diofco^ gil'j lapfus .
ridii . Is autem ex eius uerbii , qu£ nunc fubijciam , magii innotefcet . Moncmm , inquit ,fcribere invi. fu£ me:dici=
n£ Vaulum Aeginetam plurimum quidem ex lahrufa Oenanthes ufum ejfe , quoniam egregie adftringit fftomachum-
que , Ot; ahium maximefirmat . Veruntamen traditis hi^, idem ftatim fubijcit . Diofcorides autem aliam defcrihit Oe=

4 o TWflffiai contrariai huic uires habentem . ideoq^fecundii , ftiUicidio uefic£ ,cr fvllii fuffufiombus eam mederi ait .
QMmmnihil in capitehoc legitur ,neque in fcriptorehoc alibi legiffeme memini,ZT nihilominus non negligenda
Aeginet£ authoritas, O" teftimonium eft . quem cr.edere oportet uera, er qu£ aUquando legiffet,teftari . h£c yiar~
ceUm . 1« quibuifane uerhis euidentiftime deprehenditur haUucinatm , uel potius eorum oblitus , qu£ de Oenanthe
herba uiribm huic cotrarijs pr^dita , memori£ prodidit Diofcorides lihro tcriio . N equefoVum. huius , quam tamen
'Latinamficerat, non meminiffe uidelur ; fed neque eorum quoque,qu£ ibideminfua commentatione dode fatiifcri^
pfit . Sed aliquando etiam honm ( ut aiunt ) dormitat Homerm . Ittud pojhemo addiderim , quod etiam domeflic£ ui=
tisflos Oenanthe dicitur . Verum quiafylueftris uitis ui multo magis adftridoria poUet , is per exceUentiam Oenans.
the appeUatur . Dicitur igitur Gr£cis oi\/xvh:Latinis,Oenanthe3i:^Labrufc£ fllos:ltalis,Enanthe:Gerx- Nomina.
manis , Vuild reben : GaUis , Grappe de uignefauuage .

*° 0>$aW;. OMPHACIVM., CAP, VI.

Omphacivm fuccus eftacerbae vus nondum maturefcentis,e Thafia vite, aut Aminsa.
OportetautemanteCanisortum^exprefTam melliginemin rubroare, Hnteo cooperto, infolare,
vfquedum cogatur: femperque quodceruici valis concretum hxlit, reliquo humori permifcere;
nocluueroafubdialibuslocisin teftum referri, quandoquidem nofturni rores ipfum concrefce-
re non Ilnunt . Eligendum eft flauum , friabile , vehementer adftringens , & linguam mordens . Sunt
qui coquendo melliginem cogant . Prodeft contra tonfillas, vuam , ulcera oris, humida gingiuarum
vitia , purulentas aures cum mellc, aut pafTo : i tem ad fiftulas , vetera vlcera , nomasque ex aceto . dy-
fentericis , & mulieribus fluxione vului laborantibus clyftere infunditur : oculorum claritati, & fca
briti3E,& erofionibusangulorumconuenit. Bibituradrecentem fanguinisexcreationem, etiamfi
rupta parte aliqua contingat : fed pauco , & aquatiore eft.vtendum , valde fiqu idem exurit -

Hh 4 Omphacivm

64-0

And.Matthioli Comm.

Otnpliacij c6
(ideratio.

Ompliacijuj-
les ex Gal.

1*

O M p H A c I V M cKommimmdtuydmnuudmngenerepdratItdlia,cumThdsijs,crAminxiscdrcdtuuiSt
c duibus ueteresfumn Omphdcum conficicbdnt , dd mciicinic duntdxdt ufum, id infole cogentes, ubi uidclicet ddftri
fiionc opui erdt . Qu£ tdmcn pardndi rdtio hoc tempore fire prorfus cxoleuit . Sunt qui ut mdiorem omphdcio ddr^
(IriSioncm compdrcnt, c fyliicjlrium uitium uuis iUud exprimdnt, non dd mcdicdmcntd tdntum,fed etidm dd ciborunt
condimentd . Vcrhm omphdcium ncjlrumfole non cogitur , etfi pluribui diehus ipfum infoUri dimittdmus fuis cum ui
tidceis in cddo, crdjfo lintedminc ccopcrto, donec cxcrementdfublcuentur,f£X ucrofubfiddt , cr incUrcfcdtfuccm.
Siquidem hdc pdrdndi rdtionc dbfq-Jdlc pcr dnnum incorruptum djfcrudtur tdm dd ciborum, qudm dd medicamcntosi
rum ufum . Omphdcium ( ut Gdlenus memorid: prodidit lib. 1 1 1 i.fimpl. medic. ) cdlidis morbis omnibus mdgno iu^
Udmcntoddhibcripotejl.quippccumidomnino dcidum fit ,pcrf(tc etidm refi-igerdt,uniccq; drdoribus prodejl,
Nomina. fiue ori ucntris impofitum , fiue totis hypochondrijs,fiuc cuilibet dlij, quod rcjrigerdrc uelirnus. Id Gr£ci o^<^d=
v.lo\/ iicunt, quod Ldtini itcm Omphdcium : Itdli, AgreBo ; Germdni,Agrefl : Bij]^dni,Agrdz : Gdlli,Vcriufi .

OlW4)v;Vlf. VINI NATVRA. CAP. VII.

■■I. ■; :-;yi.m :\u'
V I N o uetere nerui Isduntur, & reliqui fenfus , quod tamen guftu fuauius'efl: : quarecauendum
ijs,quiintellin3salicuiuspartisimbecillitatemfentiunt. attamen infecunda ualctudine paucuma-
quadilutum,innoxiefumitur. Nouum inflat, CEgre coquitur, infomnia parit grauia,& vrinam
ciet. Aetatemediumutraque uitia fugittquare aduidus fanorum,SBgrorumque ufurpatur. AI-
bum , tenue , ftomacho utile efl; , ac facile in membra diftribuitur . Nigrum ucro criiflum eft , & con-
co6ludifficile,carnemalir,&ebrietatem creat. Giluum,utpotequodmediumeft, medias interu- »o
trunqueuireshabet. In fecundatamen,& finiftraualetudine,cum primislaudaturalbum. Qujn
& uina fapore diftant. fiquidem dulcecrafsis partibus conftat,& difficilius a corpore expirat: ftoma-
chum inflat,aluum& interanea ut muftum turbat, fedminus inebriat: renibus,-& ucficx aptifsi-
mum . Aufterum per urinam celerius tranfit : fed capita dolore tentat , & temulentiam gignit . Acer-
bum ad ciborum per membra digeftionem accommodatifsimum : aluum, & caetcras fluxiones cohi-
bet, minusqueurmamexpellit. Nouumneruosminus tentat. Vinumaqua marina fadum ftoma-
choaduerfatur,fitim ftimulat,neruos infeftat,aluo aptum,aualetudine ferecoUigentibusinutile.
PafTum , quod vuis fole ficcatis in area , aut in (armento torrefadis exprimitur , Creticum cognomi-
rie,autpramnion,autprotropon:& fapa^qusfit muftoigni decofto^Gra^ci firion,aut hepfema
appellant:nigraquidem,&qua2dicunturmdampfithia,cra{Iafunt,& corporamultumalunt:can- fo
didum tenuius : & heluola inter hsEC media, medias fortmntur uires . Omnia tamen adftringunt, &
pulfus reuocant.faciuntaduerfus uenena,quJEexulcerando nccant,exoleo pota,& uomitionibus
reddita : contra cicutas , meconium , pharicum , toxica, & concretum in grumos lac : item contra re-
rum , & ueficsE pruritus , rofiones , exulcerationesque . inflat tamen, & ftomacho aduerfatur . Priua-
tim,prodeftmelampfithium,fiuenterrheum3tifmumfentiat.Album magiscasterisemollitaluum.
Gypfo conditum neruis officit , caput aggrauat , & incendit, ac ueficje aduerfatur : contra uenena cz-
terisaptius. Picata,autrefinata excaIfaciunt,concoquunt:fanguinem excreantibusinimica. Quae
iierdaparachytauocant,vtqu3Eadmiftam fapam recipiunt,caput implent, temulentiam gignunt,
«griusinhalitum expirant,ftomachum male habent. Interltalica uina Falernum principem lo-
cum obtinet : quod inueteratum perqu^m facile coquitur, pulfus exufcitat, aluum adftringit, ftoma- 40.
choutile:fed vcficsEnocet,atqueijs qui uifushebetudinem fentiunt,&ad potuscrebros minime
jdoneum. Albanacrafsioribusconftant partibus,dulcia:ftomachum inflant, ventrem emoUiunt,
fedconcoctionem nonasqueadiuuant,&neruofaminus infeftant: vetuftate eademaufterum (apo-
remconcipiunt. Cecubum,c\am fitdulce,eft& Albanocrafsius:corpus,&colorem alit:2gre ta-
men coquitur . Surrentinum ualde aufterum eft : quare inteftinorum, & ftomachi fluxiones cohiber,
& ciira tenue fit, caput minus tentat : inueteratum fuauius redditur , & ftomacho utile . Adrianum,&
Mamertinum inSiciliasequecrafsispartibus gignuntur:modice adftringunt,& ocyfsime inuete-
rantur,minusqueobfuamtenuitatem neruos tentant. ParaEtypianum,quodex Adriatico finude-
fertur , odoratum , ac tenuius eft : quare liberaliter epotum fallit , diu feruat ebrietatem , & foporem
adfert. IftricumParjEtypiano fimileeft,fed urina uehcmentius pellit. Chium tamenantedi^niis mol- fo
lius,& aptumpotui eft.benealit,& minus inebriat,fluxiones cohibet,ocuIorum medicamentis
utile.LesbiumfaciIemembrafubit,Chioleuius,&aluoidoneum. Ephefium eandem uim habet,
quod Phygelites nominatur . Veriim Afianum e Tmolo monte , Mefogites appellatum , capitis do-
loresciet, &neruosl2dit.Coumuer6,&Clazomenium,quoniammuItam fibimaris aquam uen-
dicant,f3ciIecorrumpuntur :flatus mouent,aluum turbant,neruis oficiunt. Vinum omne(ut
reliqua in commune dicantur ) merum, ac fyncerum , & fua natura aufterum, excalfacit, facile in me-
bradiftribuitur, ftomachumadiuuat, appetentiamciborum inuitat; viresalit,acroburauget :fom-
num conciliat , & commendat colorem . Potum liberalius auxilio eft contra affumptam cicutam, co-
riandrum , pharicum, ixiam, meconium, argenti fpumam, taxum,aconita, fungosve : contra ferpen-
tium morfus , & omnium ictus, quse refrigerando necant , aut ftomachum in uomitiones effundunt.
Facit adlongas inflationes, rofionesque praecordiorum, ac diftentiones, ftomachi rcfolutionem, & fi

ucntcr

to

ao

InLib. cjiiintumDiofcondis. 641

Uenter, autinteranea rheumatirmuinfentiant. Conueniunt rudatoribus,& quibuscorpusimmodi-
cofudoredigeritur, maximealba^ueteraj&odorata. QiKEtamen ueaifl:atcdulcefcunt,renibus,ac
ueficxaccommodatiora rcdduntur: vulneribus, inflaminationibusquein fuccida lana imponuntur:
teiraulcera, &:phageda;nica,& fluxionibus obnoxiacommodeperfunduntur . Qu.-cmarinam non
receperunt,auftcra,&a]ba,adranorumuifl:us vfurpantur. In hispriftantItaIica,FaIernum,Sur-
rentinum,Cecubum,Signinum,& permulta Campania?, & Parxtypianum ab Adriaticofinu,&Si-
cu!um,quodManiertinumappellatur.lixGra;cisChium,L,esbium,& Phygelitesex.Ephefo.Craf-
fa uero, & nigra ftomacho negotium qxhibent, inflationem pariunt , corpus augcnt . Tenuia tamen,
&auftera ftomachoprofunt,^' minus carnesalunt, Vetera valdetenuia,& candidauehemcntiusu-
rinamciunt,& dolorescapitis mouent,neruosque largius potatentant. In mediaxtate,uta fepti-
moanno,potuifalubcrrimafunt. Modus autcm proEtatc, & temporcanni, & confuetudine, & qua
litateuini deliniatur. Non inire,& modicecibos proiui,optimum eftprxceptum. Nocet ebrietas
omnis,& maKimealsidua^ilquidem obfeiros neruosquotidie remittit ^largiorq; potus acutorum
morborum adfertinitia.Mediocristamenuinolentiaaliquotdiebus^maximepoftaquarpotus, vti-
lis : nanque modo quodam ex ako euocat, fenlilesqucexpurgat excrctus , & per cjEca corporis ducit
fpiracjla . Sed aquam poft uinolcntiam bibere oportqc: ficjuideqi ualctudinis alicuius gratia fidx te-
mulentixrcmediumadfertfrigida.

C v\m projQ'ro Vinmfit liqtior omnium fuiuij^imm , prmicipmm hmdn£ uiu hoitum, dc pr£^.mtifimumfuh^ Vini faculta-
fidium, uititlium j]nritiwm regcnerutor mjximU'! , ac omnium corporis tumfdcultuttm , tum fundionum inRMrator ''"' " ' ''^. ^ ''°
optimus , cor Lstificet tucaturq-; fummopere, nidli mirum effe iebct , quoi pUntm, qu^fi-u^um ftrt,ex quo uinum
exprimitur, uitcm, qu.tft uitam,<ippcUauerint uctcrcs . Verian non ob iigduicMt, iubilentq; ij, qui uino ninm iniuU
gent , qiioi cgo ipfum tot iMidihus extulcrim . qiiippe clm omne cxtrcmam ( ut in communi prouerbio efl )ft uitio=
fum,fi uinum immoicrute , er plui qu.m ieceat , bibatur , pcriculofos atque horrenios ( ut mox itcetur ) procrcat
morbos . A lilsfi in eius ufu temperantiti dibtbcatur , tim ad alenium , ttim etiam ui robordniim corpus omnium e/=
ficaciiiimum lubetur . quanioquHem purifimum generat fwguinem , ocyfime in alimentum uertitur , concodionem
in quhi^ corpori^ partc aiiuuat , aiiimtm aiiit, cercbrum purgat , intellcilum excitat, cor exhilarat , flfiiritus uiui-
ficat, uriitam cict ,fl.itus iifcutit , innatum calorem auget , conualefccittes impinguat, cibi appetentiam inuitat,fan-
guinem turbtdum clarificat, obftrudioncs aperit, alimentum in uniuerfum corpus ieftrt,colorem conciliat,zr omnc

?® incorpore cxcrcmentofim ieijcit.SciftmoiusabfitjZT fineratione,ac temperamento fimatur ingurgitetiirue
( quoifacerefolcnt cbrioft ) cx acciienti totum rcfi-igerat corpus . neque enimfccus nimio eius potu ( ut Galeitus in=^
qtiit ) innatus corporii calorfuffocatur , atque paruus ignis magna lignorum ftrtte extinguitur . Pr£terea cerebro ,
f^iitali mcduU£ , ac neruis inic exoricntibus obeft . hincfit, iit principc hac parte ufteda, tcmporis tradu maximi,ct
pcrnicioft concitentur morbi , nempe apoplexia , cpilepfta ,paralyfts , tremor ,ftupor , ephialtes , catalepfis , con=
uiilfto, ucrtigo , articulorum contrailio , lethargus , phrcnitis , defttU.itio ,furditas , cxcitM , er oris labiortmqi iis.
{lcittio . Q_tiinetiam uinim intempcrate haiiftuin , bonos corrumpit morcs . n.nn qtioi homines contcntiofi , loquaces ,
cffr£ncsqiftant, quoifurant, mcntcq^ moueantur, quoi ieniq; ale£, libiiim, ac rei uenere^femperftrc iniulgeat ,
ac nonnunquam homtciiia committant, iiuUi uerius adfcrtbcniim eft , qukm uino immoiice fumpto . Aiie quoi me~
moriam itftipat,fenfus omnes perturbat , afiiuos morbos parit , cr repentinas mortcs aiftrt : neftngula pcrfequar,

40 qu£ recenfere longum cjfet , ©" auiire molefttm ijs, qui ntmium uino ieiitifunt. C£tertm Vintm magis feneduti, Vinu cui ^ta-
quam reliquis £tatibus conuenit . iifiquiiemfrigtiamfcnttm tempericm, talcm annorum multituiine reiiitam,tem= " conuenut .
perat,dcmulcet. Verumpueris ,ac aiolcfccntibus ai uigeftmimanttumufq;minime conceii debet,fi Galcnifcn^
tenti£ fubfcribenium efte putamui, qui librofccunio ie tucnia fanitate , nil aliui afferit uinum effe pueris,ZT aiole^
fccntibus exhtbitum , qukm ignem igni aiiitum . Caucnium quoq; eft , ne in arioribus ^ftatis uinum niue , autglacie,
dut geliiifttma aqua perfiigeratttm hauriatur : quoi cerebro, neriiis , pedori, pulmoni , ueittriculo , inteilinis , j^le^-
jii, iecinori , rentbus , uefic£ , utero , ientibusq; maxime noceat . Quare aimirari non Itcet , fi tcmpore uinum arte
frigefadum bibentes coli, er uentriculi cruciattbus afficit , itent conuulfionibus , refolutionibus, apoplexia, fpiranii
difficultate, urin^fupprefttone, calculo, uifccrum obftrudione, aqua intcrcutc , ac pluribus alijs grauibus, cr per^
nicialibus morbis . Proinie fcitiftime Galenus libro ie cibis boni , cr malifucci , h£c proiiiit . Qui non exercentur

$ o fumma ^flate, cian uehementi calore urgentur, foittis aquam bibant , niuisq; cr tiini refrigcrati ufum uitent . \{£c c=
nim quanuis protinus nuUam iuuenum corporibus fenftbilem Ufionem inftrant jfenfim tamcn, occulteq; crefccnte ui
tio, cum iam £tds progreffu temporis inclinauerit,articulos,neruosq;, er uifcera ijs morbis ucxat,qui uel iifftcultcr
aimoitm , uel omitino toUt non pojfunt . A i h£c in tuenia fanitatc iiltgenter procuranium efl , ut uinum , quoi in
potu altmentigratia quotiiie fumitur ,fit muiiium, purum, clarum , oioratum, crfapore iucundum : nanque corru-
ptum, turbiium, impurum, oiore graui,zr guftu ingrato, non moio toti corpori noxam inftrt ifci ctiamfanguinem
corrumpit . Quapropter ftliciftimc fuam tuentur fanitatem , qui regiones incoltmt , in qutbus optima uiita proue=
tiiunt . quemaimoium in Goritienfi comitatu, ubifane generofiftima uina nafcuntur, nimirim Pticimm iUui antiquis
ddeo celebratum , necnon vipaam lUi bonitate proximum. il£c quidem parce modefleq; pota , ad tueitdam fantta-
tem mirtfice confirunt . Id quod ipfc experientta in me fada comperi , atquc etiam omnibus ingcnuc tcfiari poffum .
TUtm cim multis ante annis diutisrnus uentriculi dolor male me habuijfet , quem totius corporis imbcctUitiis confccutd
erdt,ex Puciiii , cr Vipaci tanti:m ufu , me priflinam meam fanitdtem,€r integrum robur adcptum ejfe certo fcio .

Hh 3 Obii

to

to

642 And.MatthioliComm.

Ob id ergo mirMdum nott cji ,fi Vlinius magnis Uudibus prisdicduit Pucinum libro x 1 1 11. cdp. v i . ubi iufcriptum
rcliquit . Liuix Auguflx oHuugintu duos etnnos uit<e Vucino retulit acceptos , non alio ufx . Gignitur infinu Adriati^
ci muris, non procul k TimMofhnte,fuxeo coUe, mmtimo affixtu, p.iuceii coquente amphorM . Nec aliud aptiui mea
dicmentis iudicdtur . Uoc efje crcdiderim ,quod Gr£ci ceiebrantes miris Idudibus pydanum appellauerunt ex As
driaticofinu ,. h£c Plinius . Cuiui certe tejlimonio plane fubfcribunt ruftici lapidi^ incol£ : quippc cimi ij uini/i P«a
cino cognatis in quotidiano potu utantur, rarifime £grotant, er long£uam admodum uitam traducunt, adco ut plua
rimi reperiantur, qui nonagefimum, er centefimum annum attingunt . Eft autem uinum hoc tenuc, clarum, lucidum,
colorc aurcum, odoratum , guftuiq-, gratifimum . Potum ualcnter excalfacit , nifi dilutumfuerit ,facile'qi in uniuer:=
fum permeat corpus . Quamobrem ( ut libro tertiofimpliciummedicamentorumfcribit Galenus) tale natura uinum,
non modo perfrigeratorum omnium ,fed eorum ctiam , qui aut ex oris uentriculi , aut cordis dolore animi dcliquium
patiuntur, pr^fcntancumfuerit remedium . Ex quibmfacile colligi potcfi,fvUcifimos cffe eos,qui in regionibM,qu£
uina optimafcrunt, oriuntur,fi tamen modefic ( utfieri decet ) ew utantur . C^terum qu£ uina in uniucrfum quotidia
no ufui magis conueniant, hlc longiori fermone commemorare fuperuacuum duximm, chm hoc a Diofcoride latiusfit
proditum, atq- etiam dc omnium mnorum uiribus diligentius fcriptum , qukm ut plura k nobis refcrri debeant . VJ=
numfic Latine , ohosautem Grxce uocatur : Germanice, Vuein : ltalice,pdriter er Bif^anice, Vino.

oWo'fX($ctKl'7-Hf. VINVM OMPHACITES. CAP. VIII.

Omphacites nomine,peculiariterfitinLesbo,ficcataroleaciivna,paul6ante maturita-
temdecerpta,triduoautquatriduo,clonec racemiin rugas contrahanturiexpreflumque vinumca-
disinfolatur . Vim adftringendi habet,prodeft diflolutis ftomacho,& ileidolore laborantibus:
item prajgnantium malacis , & crudis . in peftilentia quoque forptum auxiliari dicitur . Huiufmodi
vina non nifi poft multos annos bibi poffunt ,

Aeur-EfJflt. LORA. CAP. IX.

LoRA, quamdeuterian,alijpotimon appellantjfierifolet adieftismetretistribus aqusein vi-r
nacea,quibustriginta vini metretx extrafts fuerint:calcatis vinaceis^expreflbquedecodtoad ter-
tias partes , & additis in fingulos congios modi eius qui remanfit , binis falis fextarijs , poft hjem&m
transfunditurin vala. Loraintraannum vtendum :etcnimceleriterexolefcit. ConuenitcEgris,qui- #0
bustimemus noxam vinijCoaftifaspe defiderijseorumobtemperare: item a longavaletudine fere-
colligentibus . Fit & vinum , quod adynamon uocant , lorac vires habens, hoc modo . Pares aqu3°,&
mufti menfurs coquuntur molli igne, donec abfumatur aqua : quod, vbi refrixerit , elutriatum pica-
to vafereconditur. Alij marins, &cceleftisaqux,mellis,& muftiparesmifcentportiones,decapu-
lant, & quadraginta diebus infolant . quo ad annum vtuntur ad omnia eadem .

Loraeparan- Lo RA dliarationeGaleni£tate ,cfuhnT)iofcoridv5parabatur . lUe fiquidemloramfaciendimodumlibro 11,

dj: ratio es ({calimentorumfacultatibus,ijsuerbiitradidit, Vinaceorum quoque dilutum Gr£ci r^vyoc uocitant.quodrurfiK

^ *°°' ab Atticis ^&JTt^ loL , a noftratibus ^tfviCpwAiVif , id eft ,lora appellatur . Conieflis nanque in parua dolia uinacevs ,

tantum aqu£ fuperaffundunt , quoad omnia pcrm.tdeant . Quod ubifatisfa6ium uidctur, in dolijfundo firamen ape-^ 40
riunt, ut dilutum effiuat , idq^ pro uino bibunt . Perjficuum autem eft , qu6d pro racemorum copia aquam affundunt ,
experientia dodi : quo uidelicct neque aquofa admodum , neque meracafit lora . Beinde rurfum aliani aquam , par=
ciorem tamen priori, uinacci'i affundunt ,fic ut hoc quoque potioni fit attcmperatum : quod quidam Attic£ proprie^
tatvs curiofi proprie S&j\i§ixv dici uolunt, non uelutiprius ittud . Vtraq; lora capiti dotorcm adfrt, nifi dilutior bi=^
batur,fed prior magis caputfirit . Dos una huic potioni conceffa efl,nempe quod ocyus per urinam reddatur :fcd no
paucafubcfl diucrfitas ex uaria uuarum ffiecie , c quibus uinacci funt reltili . E tenimfi dulcesfuerint , potus multo
critfuauior, citiuiq; per urinas excernetur :fin uero acerb£, o~ acid£ fuerint, infuauior lange , ac minm ciens uri^'
n M : Vorro dilutum hoc ualeiitius uinofiusqi efficitur , cum uinaceui ad uer , aut ^fiatem fucrit afferuatus . Byemis
autem temporefi quis utatur, ut caput minus tentat, ita O" per urinas minus expellitur . U£c dc lora Galenus , Erf
^&jTi§ix Grxcii, Latinis Lora, ct" Italis AcquareUo appeUatur . j> *

olmiiLlniccy^ixtSoK^vAHt. VINVME'LABRVSCA. CAP. X.

V I N v M e fylueftri vua nigrum , adftringit : prodeft alui , & Itomachi fluxionibus , & c^eteris ,
quibus conftridione, & contra^ione opus eft .

N o N defunt in Hetruria, qui uinum e Labrufc£ uuis cxprimant , colore admodum nigro, idcj; giluo admifcent,
ut rubicundiui reddatur . vtuntur eo ruflici in alterius uinipcnuria .fiqutdem conftat dulcefimul , er aufierum : ue
rum trailu temporis dulcedinemfacile dcperdit,fitq^ tuncguftui oinniiw infuauc, adeo ut tanthm medicamenti uicem
expleat, ubi adftriiiione fit opus .

. ', oms

to

InLib. quintumDiorcondis. 645

Omf pAlliTHf. VINVM MELITITES. CAP. XI.

M E L I T I T E s datur in longis febribus, qux ftomachum infirmarunt.nanquealuum leui-
ter emollit , vrinam ciet , ftomachum expurgat . prodeft articulario niorbo , renum vitijs , inibecil-
Iocapiti,iN:mi;Iieribus abftemijs :odoratum fiquidem eft,&corpusaIit. Diftata mulfo,quod fit
euino vetcre,auftero,& melleexiguo. Melititcs autem adieftoad quinque congios aufteri mufti
'•"ellis congio ,& falis cyatho . Cortinis magnis , quo magis ad cfferuefcendum locus patcat , lieri o-
artet, fcnlim afperfo fale : ciimque efferuere defierit , in alia vafa transfunditur .

II)

portet

oWpAl. MVLSVM. CAP. XII.

M V L s V M eveterevino,3ufteroque,&bonomellefa£l:um,pr«Tfertur:mmus enim inflat,ac
celeriteridgenus in vfum uenit. Vetus ,corpusalit.media2Etate,aluoprodeft, vrinam pellit:afum-
mocibo lumptum, nocet:&intcr initia potum, implet:dein appetcndi auiditatem reuocat. Fit
mulfum duabus vini metretis,admifta vnamellis. Aliqui, quoceleriusprajberi pofsitjmelcumvi-
nocoquunt, &itatransfundunt. Alij vtilitatis gratia,ad fextariosfexmufti feruentis vnum mellis
adijciunc:& ubi ferbuerit, vaferecondunt. duiceautempermanet.

ao MeAi'KfO£.TW' AQjA MVLSA. CAP. XIII.

Aq^v a mulfa cafdem,quas mulfumvires pofsidet. Cruda vtimur cum moliri deiedionem ,
aut vomitionem incitare volumus : vtijs,qui venena hauferunt,ex oleo. Decofta datur imbecil-r
lis , & hominibus elanguefccntis pulfus , quos illi dixere microfphvftos , tufsientibus, peripneumor
nicis , & ijs , qui immodico fudore digeruntur . lam paratum , conditiuumque , quod aliqui hydror
meli proprievocant,media2tatcadynamo vino,autloraEin recreandis viribus refpondet,& fimi-
lem vim adipifcitur . quare inflammationibus alicuius membri plusquam lora prodeft. Inueterati tar
men vfus damnatur inflammatis,aut conftriftis : fed laboranti ftomacho , aut cibum faftidienr
ti , fudatoribiisve conuenit. Fit duabus pluuise aqua^ veteris ad vnam mellis partem additis,&
3 ° infolatis . Alij fbntanam aquam adijciunt , & ad tertias partes decoquunt , & ita recondunt . Nec de-
funtqulhydromeli appellent,qudd a meleelutisaqua fauis conficiacferuari foIeat:fed meracius
confiericonuenit. aliquiidcoquunt. Aegrotantibus noxiumeft, quoniam plurimum ceraginisfi-
bivendicat,

A L I A fune Aqu£ mulfardtio coiificiends eftapuiMdUritetntefamilicc authores , dbhdc quie hic dBiofcoride Aqui mulfe
traditur . Inter Arabiii nanque hlefues de ea itdfcribit . Aqud mulfd, ex dntiquorum fententid , nidgnis utique uiri= ratio facien-
bus pr£ditd cji . sitim etenim drcet :frigidis affedibus , prxfertim cerebri , ZT neruorum , er drticulorum , duxilia "^"^ •
tur . Loco uini potd , humidd extuficntibus prodeft : quin v pus , er lentdm , crdjjdmq; pituitdm e pedore trahit .
Inteftind, uifcera, urindriosq; mcatus purgdt, terget, dc IdUdt : qudprcpter fubue.-: t coli doloribus, dluum fubducit,
40 cr cdlculum gigni prohibet . ¥it e librd Idudatiftimi mellis , non tdmen ueteris , colore paUido, odore iucundo,fdpore
cum dulcedinc modice dcri , cum dquxfbntdn^ libris ciio , in udfe Idpideo , uelfiilili uitredto, lento igni decoitd, de=-
jj^umdtdq;, O" demtim linteo percoktd . Verumfi aqud heec pdulo poft bibendd erit, dqudliorfidt,crftdtim dfubldta
f^umd percoletur . N<jj« qu£ longd ccdicne tuUpij conftftentidm dcquirit , dtutius quidcmferudri poteft,fed £grius
penetrat in rentotd? corpcris pdrtes,facileq; in bilem uertitur,ob fudm cxtiperdntem dulccdincm . undefittm accen^
dit , nifl plurima affufa dqud diftoludtur, ddeo ut dqu^fire modo redddtur inftpidd . Varidnt dutcm mulf^ fdcultates
prodiucrf£ coilionis rdtione . quippe qu£ breui coquttur tempore ,fldtus in uentriculo parit , dluum mdgis mouet ,
er minus nutrit . qu£ uero longiori coquitur tempore , fldtus difcutit , mdgis nutrit , minusq; aluum ftimuldt . Sunt
qui mulf£ aromdtd eti.m ddddut , nempe gingiber , croctim , cinnamomum , macim , er id genus dlia . Alij gdUidm
mofchatam officinis uocdtam , er agdUochum ddijciuitt . Tit prceterea ex parte und mcUis , cr dqu£Jvntdn£ pdrtibus
S o oiio ,ftrmenti ( dlidsfcenigr£ci ) in his diffoluti uncijs tribus , er proprie dd centum mulf£ libras . Qjj£ deniq; om=
nia , mufti modo efferuefcendd in ligneum cddum conijciuntur , non tdmen ddfummum repletum , neft:ruefcens refi-s
liat . Vbi uero dcftrbuerit obturdto udfe , dfferuetur uiiti modo dd potdndum , ueruntdmen non btbatur , nifi tertio
menfe trdtifafio . Uuic mulf£ dromdtd quoque admifceri poffunt linteolo inclufd , cr dddUigdtd in cadmn iemiffd .
h£c llefues. Cuius ultimdm mulf£ pdrdnd£ rdtionem, Germdni Medonem uocdnt. qui tdmenftrmentum dddunt,twn
€xceredliumgeneredliquopdratum,fedexuinimujli recremento ^crhipi fdli^arij floribus , quibus etiam utun=
tur dd zythum confictendum , quod Ceruiftdm dppelldnt . M.edonis plurimum bibunt Pcloni , dc Litudni , qiwd meU
le plurimo abundent . Quod Gr£cis if.iAi'K§QLT0V , Ldtinis item Melicrdtum er Aqua mulfa uocdtur : Itdlis , Aa Nomina.
qud melatd .

t Hoc locomlgdtd exempldrid Gr£ca hdbent , Xf 6)^^^* ^^- ''"'? oc<^^,\'}iiJ.iva . hoc cft , Vtimur coBa . In quibus
nimirum uerbis uitium aliqucd Idtere fu^icor . ndm contextus uerborum CT" res ipfa poftuldbdnt , ut prius Aqu£
mlfte crud£ , mox co^£ ufum trdderet Diofcoridei . quod hmcftciffe puto , fed hbrdriorum culpa eueniffe , utfit

negacio

644 And Matthioli Comm.

negdtio omiffi , ud ueyhum d^ e^H.uei/ii) dUeriiti locofcriptum .Auget nobi^ fuf^icionem kiiumui , qui in lihrofito
de compofittone medicamentorm , ubi ed de Melicrdto , id eft Aqua mulfafcribit , qu£ Biofcoridi acccpta refrrri
poffunt,inquit primum, Cruda utuntur ij etc. deinde,Coda uero exhibetur ZTc. Huncfecutusfortaffe RueUiui uir do
{iifimiK , uulgatam tUam lcdionem ut deprauatam reliquit , O" alteram ut ueriorem accepit . Addam infupcr, quod
ratio ex ufu Ajk* mulfafumptafuadet , ut cruia magii quam coila alutm deijcerc , aut uomitum cicre pofit .

•i'^<d§. AQVA. CAP. XIIII.

De a qjv I s in vniuerfumdecernere.propterlocorumproprietates, &peculiares naturas, cce-
lum,tS:aIiapleraque,difficileeft. Magna tamenex parte optima eftdulcisjfyncera, nulliusomni- *•
noqualitatisparticeps,& qux neminimo quidemtemporein prxcordijs commoratur.ad hic quae
& facili uia fertur , & citra moleftiam , nec inflationes creat, & minime computrefcic .

Aquaru difFe Pavcissimis quidem uerhps de potabili in uniuerfum aqua differuit Biofcorides , itd tamen ut niiUam
rentii , & fa- ^/^,,^ notam pratermiferit exhis, qu£ in optima aqua requiruntur . Qu.arefi nobis cffct ijs tantum faciendumfatii ,
qui rerum naturaliam peritifunt, non operxpretium cxifiimarem , hoc in loco plura de aquis commemorare . Verim
quia hofce commentarios in fiudioforum , er impcritorim potifimim gratiam condimus ; idco non folum aquarum
cmnium, qux in communem tam cibi, quam potin ufum ueniunt, ttmi qualitates, tumfactdtates hic breuitcr perfirin^
gam ifed etiam earum , qu£ j^onte nafcuntur , crfibi metallortim , c£terorumq; fDfilitm uarias uendicant faculta=
tes . In primis itaque iUa aqua ad potandum laudatifima ccnfetur , qu£ clara , peUuctda , tenuis , pura ,fiufiiUoru, * ^
cr faporum omnitm expers, leuisq; reperitur : necnon qux igni admota cito calefit, remcta uero ocyf.ime fi-igefcit,
gufiu ittcundo : qu£ denique celeriter pr£cordia pertranfit,ZT fine uUa uentricuU molefiia labitur,o~fecedit. Talis
autem ea effefolet,cuiusfons ad orientemfolcm erumpit,curritq;fuper lapides.,aut arenam,aut ptirifimam tcrram :
quxq^ xfiatefiigida , hyeme autem calida manat . Omnium tamen pr^ftantifima eft pluuialis , eaq; pr£fertim,qu£
teflate media pluU ,filente ccelo . Huicftre iUa ref^ondet , qu£ eodem tcmpcre ctm tcnitruis defcendit i tonitrucfa.
proprie appeUata .Atea, qu£ maxima aeris , ac uetitorum prccclla , terrifico tonitruum ,fulgiirum , cr grandiitii
impetu , ex uelociter concitatis nubibui ccelo dcmittitur ( ut in ccmmentario Ubrifexti epidemtorim fcribit Galcnus)
in human£ uit£ uftm admitti non debet . Forro aqua cifternarum non totfane laudibm commedanda uidetur,licct a
tquam plurimis medicis laudetur . Siquidcm non modo noxia cxiftit,qucd mifceUa qu^damfit diuerfarum aquaru,qu£
in ditierfis anni teporibtis inibi coUiguntur cx pluuia,tum ex graitdine^cr niuibus hyemali tanporc in te^is coUi^u.-ctis ? °
fed etiam quod aqu£ omnesftationari£ putrefaiiionifacilefint obnoxi£. Quofit, ut aqua in ctfternis coUeiia{fi rcm
rclic expendamiK )fyncer£ pluuiali minimefit comparanda . Tiiccndtm igittir erit,aquarn fic afferuatam eo pluuiaU
fyncera detcriorem effc,qu6 magisfuerit niuium^cr grandinum Itquationtbus commifta . Quandoquidcm ( ut in libro
de bonitate aqu^fcribit Galenus ) qu£ a niuibui cr glacie coUiquefcit , concciiionem impedit , urinam cohibet : pe^
dus , pulmonem , ac uentriculum male habet , conuulfiones, laterum dolores, O" flattts generat . Quod dlia de cauft
non euenit, quam qucd ci(m inglaciem, uel niuem concreuit, omne, quod tenue inerat, deperdu . Vutealis pr£terea
grauis quidem eft , £greq; conficUur, necftatui quidem pottft, quodfit putredinis omnis expers :ucruntamen tanto
minusfuerit damnanda , quantofiequentius hauritur , uelfi efubterraneofintefcaturiat . Sequuntur lacvfhres , cr
paluftres, qti£ omninofunt improband£, nifi coii£, ucl igne deftiUat^fucrint . Tluuiatilis deinde probatur , uel im=
probatur , pro concurrentium aquarum , er rcrum iniedarim quaUtate , quemadmodum ijs cmnibus euenit flumtni^ 4°
hus, qu£ magnas perluunt ciuitates . Nttm quibus animalia putrefaiia, excrementa, O" urbnmfordes incffefentiun-
tur , e£ ab alimentorum ufu abdicand£ funt , nifl longo temporis tradu magnisfidilibus aferuat£,ac def£cat£ cla^
refcant , V prorfus expurgentur . ut Romanifaciunt cumfuiTtberis aqua , qu£ pr£ c£teris hacfacultate poIlet,ut
clarafaiia , ad centum , €r plures annos perduret incorrupta . Ad h£c noxi^funt , qu£ plurimam terr£ mifxionem
confequuntur , qucd non modo uifcera obftruant ;fed cr calculos in renibus ,ZT ueficaprocreent . C£teri<m aqu£ ,
qu£ lapideum admittunt fuccum , de quofatis diximus in prima huius libri commentatione , prorfus uitand^funt , ut
iju£ potantes ftrangulare pofiint , eofane modo , quo epotimgypfum . quippe h£ arterias obflruentes f^irituii tran^-
fitumintercipiunttquinzTalimentumincorpusdeftrriprohtbent. Quocirca huiufmodi aqu£ potabilesnon fiint ,
neq; in ciborum coquendorum ufttm recipiend£ . Quemadmodum nec iU^fanis probantur, qu£fal , nitrum,chalcan'
thum , dlumen, cr alia idgenus concretifucci continent . quanquam omnes in medicin£ ufum ueniunt . Ham quod o= S^
mnes pr^didis excalfacientibus medicamentis refirt£fiiU ,fiigidis, ©" humidis morbis laborantibus utilifiimc exhi-
bentur : ijs uero noxi^funt , qui 4 biliofis uel acribus proueniunt htmoribus. Salf£ ,fi bibantur, pituitam eijciunt ,
fanguinem inuentriculo concretum diffoluunt, aquam intercutem exiccant ,cr obeftcorpora extenuat . Scdhis
confumptis potantes fiticulofos reddunt , uentriculum Udunt , inteftina abradunt cyfcabiem , er pruritum excitHt ,
vtpote qu£ non obfcure fanguinem acttant , crfuafalfedine adurant . Clyfteribus infufx pituitam attenuant , cr de^
trahunt, er ex ea prognatos dolores mirificc tollunt . Faiiis ex ea balneis aqu£ cutemfitbeitntes refoluuntur,fi no=
msfuerit morbus tfiigidi neruorum dolores mtilcentur,peiiorisfluxiones cohibentur, excalfitq; tientriculusfi-igidi
tati obnoxius,cr humiditate languefcens : quin er pituitofa fcabies curatur . ToUitur quoq;, uaporc ex ijs calenttbus
dccepto,tum capitis grauitas,tttm aurittm cruciatus :fotu uerofi-igidi tumorcs,ZT totius corporis fugiUatd delentur.
Nicrof£ ,fi bibantur , corpus perturbant , pitttitam dcijciunt,fcemin.is prolificas reddunt , o flrtimas abfumunt .
A' falfii h^fidcultaiibui non difiident,pr£tcrqu.hn quod in omnibus iUis udlentioresfuiu,no ddeo tamcn ddftringunt,

fci

In Lib. qiuntum Diofcoriclis. 6 4 y

fcd tulcnter dbiicrgimt . qu^irc ^fcubiofos mund.mt , cr uunnm ulccribu; mcdcntur , inccrtosq; cdrumfonos, atq;
luntores difcutiuiit . Aluminofe ddmodim ddllringunt . proindc mirim non cjh ,fi uentriculum roborcnt, qui crcbrts
uomitionibiii irnbeciUus cfiiciutur . Vtcrifliixiones cohibcnt , dbortum prohibcnt, cr in his pr.cfertimfccminis , qu£
AUtefxtui mAtiintdtcm plerunq; ubortiri confucuerunt . uefic£ ulccribii', medcntur : cr oris ,giiigiu.irumqi inflMn=
tn.xtionihiis,fi cx cisfi-cquens coilutw fiiii, Gurgdrizdtu non modo dcflilUtiones adfuuccsinhibent,fcd ctiam conflu^
xos rcfoluiinthumores . Idcm prj> fl.it bulnciim cx ijs purutum : conflrt cniin mugno inuumcnto extcrioribm totius
corporis cxnlccrutii , purticulis, ijsqi prxfertim, qux dcfluxionibus tcntantur . Crucntis itcm cxpuitionibus fubucnit,
tinum procidcntem rcprimit , zx fudorcm fitpcrflimm cohibct . Nocct tumcn tum in potu , qu.hu buliieo, ijs qui uifcc^-
rum infuTilu luboruntcsin flhrcs fucilc incidcre poffnnt . Porro uqua: , quibu-s chulcunthum, aut mify, uutfory , aut

1 o mcltnteriu immifcctur, cion omniu cudemfucultutc conflcnt, aluminofis func pcrfimilcs funt : ucruntamcn hx kj/c;i=
tiuifuun: obcunt munus , nempc qiiod pr.cter adflriftori.tm fucultutem ,fuccum ctium admodum acrem obtincunt .
^uumobrcmfcrpetibus uhcribuuuc ph.igcdxnis opitul.tntur . Sulphurofx cxculfuciunt, ac cfflcacttcr neruos emoU
iiunt . proinde rcfoiutis , conuulfis , trcmulis,fluptdis, contrudiscj; peridonc£ inueniuntnr . E^-iiem compuginum tu^
viores dtfcutLunt,cr iolorcs mitigunt ; num ubt quil^ium coxcndicum dolorcaut podagra, ucl chiragra uexctur,ful=
phurofx- uqu£ bulnco niugnopcrc iuuutur . Prxflant prcctcrca ad iecinorii , licnis, ac utcri dolorcs, atque tumores iii
ijs genitos mirifice rcfoluunt ; ucntriculu. tamcn laxant,cr infirmant . Bituminof£,ctfi pot£ internis quibusdum mar:=
bis conucniuiit ,c^ bulneis udhibit£ aliquo temporii trailu neruos emolliant , ac excalfaciunt ; attamen caput replety
fenfus hebetudine afflciunt ^prsferttmq; oculos . Qu^ autem Armenij, autccerulci lapidis, aut £ruginis,aut chryfo^
<:oll£ dliquid udmiflum hubcnt,fi bibuntur,uomitioncs concitunt : ablutionibiK uero phuged^ntcu ulcerafiflunt. Qji£

ao pr£tercu uuripigmentum, autfundurucham contincnt, pcdm dilatant , aflhmaticis, crful^iriofis profunt , cr omni-
bu<frigid\s in untuerfum morbis opemfirunt, qiiibui rcf^irdndifucultisimpcditur . Aerc£ ori/s, cr genitalium mcm=^
brorum iilcerufundnt : quin crfuucium , cr oculorum defliUationibtts auxiliantur . Qu£ deni(^ flrre^funt , uentri=
culi, licnisq; uinjs.fcmtnis profluuio, o~ mcnftruis albis utiliter ddhibentiir .Etut rem hancfummutim ccpledamur,
aqud omins , cui quoduis fi)file medicumentum admifccatur , eandem facultatem pr^bet, quam quod iUt admifcetur.
Quinimirum 7-atione ducor , ui fuperuaciium putcm , reliqua figiUatim profequi, ttt taceam id ntmis longufuturim .

Aqud Ldtinis dida , Grtecc vS^ag appeUdttw : Itdlice , Acqua „ Nomina.

VS^ffijSocAixVTlov. AC^yA HARINA. CAP. XV.

50 Aq^va mariscalidaeftj&acris.ftomacho aduerfatur,aluumenim conturbat.-pituitamexpel-
]it , Si vero calida ad fotus adiiibeatur , elicit , & difcutit , neruorum vitijs , & pernionibuS , ante vlce-
ra prodeft. Mifcetur cataplafmatis ex hordacea farina, &emplaftris,& dilcutientibusmalagma-
tis . Ad mouendas deiecliones tepefatta infunditur, & ad tormina, calida . pforas, pruritus, impetigi-
nes,lendes,&mammasrigentes,foueri vtileeft: liuores fotu difcutit.ad venenatos iifius,qui tre-
morem,&refriger3tionem adferunt, falucaris intelligitur: maxime fcorpionum, phalangiorum,
afpidumque^etiam liquis incalidam defcendat,auxiliatur.& malohabitu confedis iandiucorpo-
ribus , neruisque , balnese ex ea utiles . hydropicos , capitis dolores , aurinm graui tates , feruentis ua-
porleuat.Syncera,&hnepotabilis aqucEmiftionerepofita uirus deponit. Suntqui etiam prseco-
quant,&itarecondant. Daturadpurgandacorporaper fefe, autex pofc3,aut cumuino,autmeI-
40 le:verumpoftdeiectionemdantgallinx,aut pifciuniiufcula,ad domandam morfus acrimoniam.

eaAxojd{A6Al . THALASSOMELI. CAP. XVI.

Ov o D thalaffomelivocatur^vehementerpurgareconftat .Temperaturautemaequisportioni-
bus maris , mellis , & imbris ex alco , defaecatis , & picato vafe per Canis sftus infolatis . Alij ad binas
marinxcoftaEfingulasmellisadijciuntj&vafe condunt.huiufmodi moderatius eft aqua marina,
&mitms.

d'|of. ACETVM. CAP. XVII.

AcETVM refrigeratj&adftringit. Stomachovtile, appetentiam excitatrerumpentem vnde-
cunque fanguinem , potu infefTuve liftit . prodeft alui fluxionibus codum cum cibis : qruentis vul-
neribus inditur: inflammationes arcet,in fuccidis lanis,aut fpongiaimpofitum:reprimit proci-
dentia fedis , vuluseque : item abfcedentes gingiuas , & fanguine manantes . Ad nomas , & ignem fa-
crum,vlceraqusferpunt,lepras,impetigines,pterygia,cum aliquoconuenienti efficax eft:pha-
gedmas vlcerum, nomasque fotucontinuo cohibet :podagricis calido fotu,cum fulphure auxi-
liatur:fugillationesrapit,cum melleillitum. Contracapitis ardores cum rofaceo in fuccidis uel-
]eribus,aut fpongia imponitur. Adaquam intercutem, grauitatemaurium,& fonitus fibilosq;,
■feruentisvaporproficit,inftilIatum quoq;aurium vermes necat. Panos coercet tepidi fotus, aut
ijimbutaacetofponsiaadmoueatur.-pruricus permulcet. Contravenenatos ferpentium ici:us,qui
refiigerando nocent", calidum commode fouetur:& frigidumijs, qux exurens virus daculStur.

Calidunj

64^

And. Matthioli Comm.

Calidum potum , atq; vomitionibus redditum , aduerfus omnia venena efficax eft, prjeferri m contra
meconium, & hauftam cicutam, conglobatum in ventre fanguinem , lac coagiilatum , fungos, ixiam,
taxumque, cuin fale . hauftu voratas hirudines, ft forbeatur , eijcit : tufsim veterem mitigat , & recen -
temlacefsit.Inorthopnceacalidumcommode forbeturrgiitturis fluxioncs gargarizatum inhibet:
anginis, & vuas procidenti conuenit. contra dentium dolorem , calidiim colluitur .

Aceti miR:s
facultatis con
fideratio .

Q V A N V I s Diofcorides /impUciter pronunciauerit Acetm effe frigidum,qu6d}vrtdffe in eo magkfi-igiditM
cxuperet , quam cdiditiH ; tamcn GMenus quditatum medicamentorum omnium indagator maximus , cx contrariis
qualitatibm, calidisfcilicet crfi-igidis , acetum conjiare docuit libro primo defimplicium mcdicamentorumfaculta=
tibm, nec ejfe homoeomcres fimiiareue, quemadmodum nec lac uniuerfum . Id quod ipfe Galcnns lib. viii.de eorun- 1 9
demfacult.itibus , apcrtifime confirmauit his aerbis . Acetum primo horum commentariorum mifia; cjfc fubflanti£ ,
nempefiigid£, pariter cr calid£, eiusq^ utriusqi tenuium partium demonftratum eft : c£teriim calidamfiigida exus.
perat . Vorro magnam deficcandifacultatem obtinet , adeo utfit tertij ordinis dcficcantium iam completi , utiq^ cum
ualidum cxtiterit . 'Et lihro prmo de compofitione pharmacormn fecundum locos,idemficinquit. AtquiAcetum
cx incidentium ordine exiftens , ultra hoc quod difcutit , pr£cipuum quiddam infe habet, quod reprimit , ac quod in=
fluit , er repeUit : utpote quodfubfiantiafua parum calidum efl, plurimum uero fi-igidum , cr partium tenuium. Ide
quoq^ libro 1 1 1 1 . fimplicium mcdicamentorum, ita fcribit . A tfiigiditas , qu£ ab aceto proficifcitur , tanto efl ua=
lidior, quanto ©- tenuior . Inefl uero iUi er acrimonia qu£dam excalfaciens, qu£ tamenfatis nonfitadfuperandam
ab aciditate prouenicntem frigiditatem : uerum qu£ tranfitus modo celeritatem promoueat . nam quanto calidum
frigido facilius penetrat, tanto acrisfucctis aptior efl, quifenflbilium corporum meatm tranfeat, quam acidus . IW* t »
que iUe, uelut pr£cedens uiamflcrnit , hic uero haud ita tarde infequitur : quo tempore fenfus perficitur miftus , er
qui £gre exponi queat, utpote qui nec planc frigidum ejfe dcetum denunciet , quippc cum in eo ignea qu£dam per=
cipiatur acrimonia, nec plane calidum . i^am perpetuo , qu£ ex pr£cedente fit acrimonia , calefaiiionem frigm ab
infequcnte aciditate occupans, obfcurat , protinusq; extinguit . quofit , ut maior multo ex frigorc percipiatur fen^f
fm, quam ex calore .Y{£cad literam Galenus . Bx quibm abunde liquet , quod acetum etfi ex contrarijs qualitatibui
conftat ; plus tamenfrigiditatis , quam caliditatis particeps cft . QKoi cum rede animaduertifjet Diofcorides , ace=
tumflmpliciter (utfupra diximus ) refrigerare pronunciauit . Veruntamen iUud ignorandum non eft , quod acctm
nimirum eo calidiui erit, quo uetuftius, cr acrim extiterit . Siquidem ex Galenifcntentia ,libro x i.fimpliciumme»
dicamentorum capite de adipe, itcm tcrtio de compofitione pharmacorumfecundum locos, uintm,mel,acetum, oleti,
ddeps, uetuftate calididrafiunt . Ex quofacilefieri poteft, ut reperiatur acetum adeo uetuflate dcerrimum , ut plus j «
Nomina. habeat caliditatis, qumfrigiditatis . Acetum quod hatini uocant, Gr£cis o|of dicitur : Arabibus , Chal : Italis ,
Aceto : Germanis, Bfiig : Ril^anis, Vin agre : GaUis, Vin digre .

o'|u';^£Aj. ACETVM MVLSVM. CAP. XVIII.

AcET VM mulfum,quodoxymeIuocant', hocraodotemperatur. Acetiheminasquinque,fa-
lismarinipondo, meUis minasdecem,aqu2fextarios quinqueparitercoquito,decies etFeruefcente
cortina : atque vbi refrixerit, diffundito . Sumptum cralTos humores extrahere , ik ifchiadicis, comi-
tialibus, & articulorum morbo confliftatis prodefTe creditur . Contra morfum eius viperjc, quam fe-
pa vocant , hauftum meconium,ixianive aiixilio-efl: . Anginis vtiliter gargarizatur .

■■v.Qhbc,!.':r?,[}\aiaii\k].

Triplicem oxymeUtiscomponetidirdtionempolleritatismemori£ tradiditGalenuslibro iiii.dcfa^
nitatc tuendd . qui tamenfal nuUi commifcuit, ut eius uerba loco dido aperte teflantur, qu£ itafequuntur . Vni aceti
parti, meUis,a quo detrada ff>umafit, duplum eft mifcendum : deinde ambo in leni igni coque nda , donec corum qua^
litates in unwm coierint : ita enim nec dcetum amplius crudwm apparebit . Cum aqua uero flatim itafacies cxymcli .
McUiquadruplum optim£ dqu£mifcebis:deincoques modicoigni,quoadj^umaredcflnat . Acmalum quidemmel
multam egerit f^umam . quo etiam diutius coqui dcbebit . Optimum uer6,ut breuij^imo tempore coquitur, ita minimii
\^um£ cuomit, unde nec pari ei codione cfl opus . Plurimum ccrte quartam partem cius , quod ab initio cfl inditum , .
amittit : pofl ucro dimidio accti adieilo , rurfus coquendum, doncc qualitatum omninofit unitoi, ncc acetum crudum
etiam appareat . Conficitur fane oxymeli etiam tribusflatim ab initio miflis , ad huncmodum . Accti uni parti addi-
tur meUis duplum, er aqu£ quadruplum : atque h£c ad tcrtiam partem coquuntur , ucl etiam quartam , ^uma inte^ j ,>
rim detraiid . Quodfi ualentius idfacere iiudes, tantundem inijcies aceti,quantum meUis . haitenusGaknus. Que
fecutus M.efues , ipfc quoq; de oxymcliteficfcripfit . Oxymelifit ex aqua , aceto , er meUe . Aqua uero mifcetur, ut
longa codione refoluatur id, quod in oxymclite flatm cxcitdt , ut ctiam promptius dcfj^umetur, ut deniq; medicamen
ti huimfacultas,aqu£ miflione tenuior faiia,fdcilius in corpus diflribuatur. Mel uer6 ddditur, ad oppugnandam pi^
tuitam . Ex melle denique, cr dceto miflis ,facultdi qu£dam tertia , qu£ neutri eorum inefl , tanta confurgit, ut cffi:^
cdciflimdfit, dtque certtflima dd attenuandum, incidendum, refolucndumq; craffa , lentaq; excrementa , qu£ in ucn»
triculo, er iccorc exiflunt longo tcmpore genitd : quin er cd, qu£ dd articulorum compagines defluxerunt, cr diu^
turtias procrearutit fibrcs : ca nanquc criticidit,zr coquit . lit cx dcetipartc una, meUts partibus duabm, aqutc par
tibm qudtuor . Pnmiwn dutem mel, er aquafimul coqtamtur, ubi dcffiumata probefunt, addito aceto percoquuntur,
femperc[uoque dcfj^umando . Datur ab uncia una , ad uticiai tres . h£c ille . N omen eius Gr£cum o'|u^£Al : Lati^
num, Acetm mulfum : italicum, Aceto melato . ,-

o'|ocA{jiH.

Ojtymelitis
confeftio tri-
plex Galeno.

40

Oxymelitis
confeflio es
Mefue .

Nomina.

InLib.quartumDiofcoridis. 647

0'|(xAfAK, ACIDA MVRIA, CA P. XIX.

A c I n A muria,quam Grsci oxalmcn uocant, contra nomas fotu,putrida ulcera,canum
morfus , & uenenatos iftus auxiliatur . Sanguinis fluxiones poll excifos ealculos (iftit , fi llatim cali-
dain vulnusinjjciatur:& prociduam fedeni reprimit. dyfentericis^fi nomas fentiant, infunditur:
oporter autem cx laCle inftillare . Hirudines forbitione , aut gargarizatu necat . furfures , & manantia
capitis ulcera exterget ,

10 AciDAF. mtiri£, qu.-e Griecis oxdlme dppeUatur , ufm teUte noflrd prorfm exoleuit . Vdrahatur autem tte=

teribiis sllis cxfck, cr iiceto : uel ex muriu, O" aceto . Q«* Lcitinii Acidu muria , Grttxis o'|a'A|JiH uocatur. Nomina.

evpof ciAf^H . THYMOXALME. CAP. XX.

Thymoxalme veteresvtebantur,dabantqueIaborantibus imbecillitate ftomachi, ternos
•quaternosve cyathos, aqua caiida dilutos : item in articularibus morbis, & inflationibus . Craflos hii
mores, atrosque trahit. Hoc modo faititatur , Thymi triti acetabulum, falis idem modus, rutae, pUr-
legij , polentx, lingulorum exigua? portiones in uas conijciuntur^aquaE terni fextarij , & aceti terni
cyathi infunduntur,& circumpofitolmteo fub diomadefcunt.

%o

ZKlAAHTWovo|of. SCILJLINVM ACETVM. CAP. XXI.

SciLLiNVM acetiini hocmodo fit. SciIIa,quscandidafuerit,expurgataconciditur,traie-
ftaque lino iegmenta modicis interuallis , ne fe contingant, ficcantur in umbra quadraginta diebus :
minaeorum in aceti bohi feiitarios duodecim immergitur,& uafediligenter operto feptenis diebus
infole madefcit:poft cum dierufti numerum fcilla eximitur,& exprefla abijcitur:def3fcatum ace-
tum transfunditur, & reponitur . Aliqui fciJloE minam quinque aceti fextarijs mifcent. Alij citra exic-
caticnem repurgantes , parem menfuram adijciunt, & fenis menfibus macerari patiuntur . Id niulto
magis humorum lentitias digerit . G ingiuas humore prjBgnantes collutione ftringit, firmatque, &
j o rootos dentes ftabilit. putredines oris , & graues halitus tollit . durat fauces forbitidne, & callofas fa^
cit: vocemexpedit,&Iympidam,canoramquereddit.Daturftomachicis,a?grecibumconcoqueni
tibus,meIanchoiicis,comitialibus ,vertiginofis,mente captis: item vuluarum ftrangulationibus,
lienis incremento laborantibus , ifchiadicisque. Imbecillos admodum recreat, corpus fanum reddit,
& bonumcolorem pr.Tftat :oculorumaciemexacuit:tarditatem quoqueaurium infufionepurgat.
In fummaadomniaefficak.Cauendum tamen inteftinisexulcerationibus,incapitisdolore,autncr-
uoruro uitijs . Datur quotidie ieiunis forbendum inter initia exiguum, paulatim adaugendo, ad cya-
thum ufque . Nonnulli binos dant cyathos , au t largi us .

Qv a n q^V-A M fdti^fuperq- de Scillino dceto i T)iofcoride di^umeft ; non tdmen aUenumfvre exiflimo com^ Scillini aceti
A o memordre hoc in loco, qu£ de eo mirii Idudibm fcripfit Gdlenus libro iii.de medicinis pdrdtufdcilibus,fic inquies . ""^' mirabi-
Sdlubre optimum dcetum S ciUinum d Pythdgord fcribitur , quo omnes Imperdtores u/i funt . Ab ipfim duthore fir=
tur, quicunq; hoc utdtur long£ mt£Jhre, cr eim extremd integru , ufq^ ddfinem permdnfurd . 'Etipfe quidem Sdmitd
fenex huiufmodi extitit : qudHtum enim temporii uixerit , hdud ignoras . de ipfo in libro trdditum eft , quod cumfuis
confangumeis hdncfdcultdtcm communicduit : cimq; hoc medicdmento utiincepit , quinqudgefimum dnnum ndtus ei-
rdt,zr ufq^ dd centefimum decimumfeptimum uitdm produxit intcger^O" nuUd unqudm dduerfa udletudine tentdtm.
Ji^cfxnc medicdmenti authm- 'differuit, quodfvrtaffe uir philofophu'! erdt, mentiri nefeius . iiosdutemuiri huius fi=
dei periculumficimus, acfjrmam , conftantemq; huiufce medtcamenti fdcultdtem effe teftdmur . Oportet igiturfu^
mcre SciUam montandm lihrx unius ponderis, &" durd circuncidere , er rnoUidminutdtim concidere ;& dceH acers
rimifextarios odo in Kitreii uas mittere dtq^ obturdre, ac per trigiritd diesin CdnicuU cahribus, ut macerettcr,peri
i o mittere : deindefciUam extraddm exprimere . Idgenus aceti parum mane forbeto . Tibi autem h£c cuenient , ut ne
faucittm orisq; partes tinqudm remoUefcant, os uentriculibene Udlebit,fdcile f^iritum duces,uox rede habebit,ocv.li
dcutif?ime cernent, aures in officio manebtmt , nuUusq; ftdtuofm udpor in uentre unquam excitabitur , nuUum uifctts
fvf^enfum erit , cr bene f^irans, bene coloratusdeges . Ad ciuilia negotidrcile dffehus , non dcidtm, ttonfalfim ru=
itdbis,ft dliquid dcctihuiusaffumpferis^: cr ieiunus ut dffumoi pr£cipio,feptemq; pofteaftadias deambules . itd enim
diffoluetur . Hoc dceto qui utitur , in uidu qudnuisliccnttoftis efto : omnid enim ctbarid conftciet, cr d niiUo unqicdm
cffenfam patietur , neq^ ualde implebitur,fed in mclim proficere uidcbitur . nihilfuperuacui in corpore reftdcbit,tto
flatus, non bilis,non ftercus, non iirina ,fed omniafacile cxcernit , atqiie educit . Aluus lubricd ornnino efl , totiusq;
corporis purgatorium medicamentum, etiamft in ojiibus fordes inhjcrcdnt . Item phthiftcos ab omnibus deploratos ,
hcc medicameato fanitdti reftitutos nouimus .Morio comitidli diutiirno efftcaciter profuit, ut nift poft longd tcmpo-
ris interuaUa , non redicrit : incipientem uero ac nouum perftde difcutit , neque reuerti amplius hiinc affcdum per=
mittit . Ad podagras prsterea, cr articulorum morboSj iecoris , lienisqi duntiM uehemcntcr facit . cr particularei
.1." ; :i::;.:; O quidem

64S And. Matthioli Comm.

quidcm dcetifciUini effc^us hifunt . Qommunes autem quamplurimi , quibui nos commoti faluUre hoc mcdicamen^
tum,famt4tis, integritatiiq; caufj, tibi tradidimus . li£c lUe, quicunque fuerit . nam liber is inter nothos, er Galcno
Nomin». adfcriptos recenfetur. Acetum Scilhnum quod Latini, o|of ff k j AAht-ikoV Gr£ci nominant : Itali, Aceto fciUino.

ZKlAAHT-JKoVorvof. SCILLINVM VINVM. CAP. XXIL

SciLLiNVM vinumfithocniodo. Di{reftam,vtidifl:unieft,fcillam,&role ficcatam con-
tundito : minam eius tenui cribro incernito, & linteo raro illigatam in uicenos fextarios mufti recen-
tis, ac boni demergito . vbi trimeftri fpatio maduerit, elutriatum uinum , obftrufto diligenter uafe ,
recondito . Licet quoque fic humida fcilla uti . In orbiculos,rapi modo, diflectam duplicato ponde-
re, quadraginta diebus infolari oportet , & ualde inueterafcere . Alia parandi ratio . ScjIIe diifefts ,
& repurgats tres minas in Italicam metretam mufti demi ttito, & fenos menfes in uafe obftrufto ma-
cerarifimto.poftidtempusdefecatum, & excolatumuinum recondito. Vtile eft contra crudita-
tes , & ciborum corruptiones ; itera ijs , qui reuomunt cibum : & fi pituita in ventre , aut ftomacho
coierit . Prodeft lienofis , male babitis corporibus , aqu^ inter cutem , regio morbo, difhcili urinse ,
torminofis, inflationibus, refolutioni neruorum , horroribus longis , vertiginofis , & vulfis . menfes
pellit : minime neruos infeftat . Hoc uinum vetuftate fit melius . Cauendus in febre ufus , aut fi inte-
raneaulcusfentiant.

(9

SO

Scillini vini SciLLiNi uini meminit Galenus libro tertio de medicamentis paratufacilibus , his uerbis . Vinum hoc po~
uires ex Gal. ^„j ({jjf «„j ^ omnemfanitatcm adftrt . humores emm attenuat,fed maxime pituitam, neq^ ipfam infiomacho , aut uen^
tre, aut capite, aut iecore, aut licne, aut neruis, aut ofibus confiflere permittit , ncq; alium idgenus tenacem humos
rem obftruHionesfacientem : fed omnia dtffoluit, O" uentrem lenit, atque itafubducit , ©" urinam mouet , er per ips.
fam caufas attenuat, excernitq; . Adeo uero caput purgat, ut nares humiditate uacent . Commodum eft podagr£,ar~
ticulari , o" comitidi morbo : denique omnis fanitatis cii author . Ex bis conftat . SciUam albam , montanam circiter
Canis exortum accipito in libr£ pondere , per dies decem in umbra refiigera, : deinde fctUa hminas rcfrigeratas in
uitreum uas mitte, er kjhz albi ueteris fextarios duodecim fuperinfunde , cr fiif^enfum uax per quadraginta dies ha-
beto : poftea fciUam exime , er abijce , er uino ad antedida uitia utere , cr cius uim pcrcipies . Subindc antc cibum
uini duAS uncias exhibe,fin a cibo unciam mediam . Quodfi ipfum potui commodum efficere uclis , ut magis delcdet ,
Nomina. meUis fextarios duos , aut tres admifceto . Quod Gr£ce oim OHjAAHriHoV , Latine Vir.um fciUinum appeUa- i o
tur:ltalice,VinofciUino.

?ud;!Kijtr i-
dim5t)i\doyioi. VINA MARINA. *-'• CAP; XXIII.

.•j;ru Ti r;n;:

Vi N A ex marina aqua,uarie faftitantur . Aliquienim ftatimciim decerptie funtvuse , aquam
inarisadmifcent. Alijinarea vuasfoleficcant,quibus calcatismarinamadijciunt. AlijpaiTas prius
vuas in dolijs marina aqua macerant , mox calcatas exprimunt. idmagis pafsi generibus adfcribitur.
Qu£E tamen aufteriore guftu temperantur,contra febrium aduentantium indicia ualent, fi modo me-
liora non adfint : aluumfubducunt : profunt purulenta extufsientibuSj&: fi dura aluus exerceat. Qus
ex Aminaeis vuis fiunt, caput tentant , ftomacho aduerfantur , flatus creant . Verum quo plenior ha- 40
beatur hiftoria, ijs qui huius ftudio tenentur , non inuiile exiftimamus uarias vinorum compofitio
nesadferre,nonqu6dfrequenseorum,aut neceftarius exiftat ufus , fed nequid omifiife uideamur,
quodadeorumrationemattinet.Suntautemquaedam exijsfad:itia,minoriscur2acimpendij,qu3B
cadunt in ufus : vti quae cotoneis malis, pyris, filiquis, item myrti baccis componuntur .

Kv^ffiVJrHiOIVOf. VINVM CYDONITES. CAP. XXIII.

Cydonites, nominealiomelitesappeIlatur,&itafiericonfueuitiMalacotoneaexemptis
feminibus , fruftatim rapi modo fcinduntur, & duodecim minarum pondo , in mufti metretam, tri-
gintadiebusmacerantur:pofteadefsEcatumuinumreponitur. Aliafaciendiratio. Oportetad fin- s<>
gulos mellis fextarios denos fucci cotoneorum tuforum preflorumque adijcere, & ita recondere . Vi-
numhocadftringit:prodeft ftomacho,dyfenteriaB,hepaticis,renum vitijs,& vrinae difficultati.

Melomeli , quod & cydonomeli nominant , fic fit . Cotonea mala feminibus fuis caftrata , in quam
plurimura mellis , quo penitus demerfa contegantur ,conijciuntur : id poft anamn.initefcit, mulfo
nondifsimiIe.PraEftateadcm,quaEfuperiorcompofitio. .i-,;;jQi3^b:jo: .

Y^goVKAoV. HYDROMELVM. CAP. XXV.

FiT hydromelonduabusmenfurisaqucEcoftsE,&fub CaniculJE fydus infolatx , additis ad vna
melomelitisfaftiexcotoneis. Vis huius eadem efl ,

o'/^$ecxofAiAi.

lO

so

In LiK quintum Diofcoridis . 645^

Q'fx4)ot){OfXE'Al.. OJVIPHACOMELI, , . CAP, XXVI.

Omphacomelitis ftciendi ratio hKcelh Acerbrt vujeadhucimmatur«-c,& tribusdie-
bus infolatx exprimuntur, &r ad ternas fucci partes , mellis optimi defpumati luigula: partes adijciun
tur ; & inrolatur in vala transtufum . Vini repnmendi , ac refrigerandi habet . flomachiciSj coeliacis-
que conuenit . Vfus poft annum eft .

AVi'™ oiVOJ . YINVM EX PYRIS. CAP. XXVII,

FiT &e pyri3,perindeatquecotoneis, vinum ,api]tes nomine,feditaut pvranon magnopere
maturefcant. Exliliquis etiam,mcfpilis,forbis,fimilimodo temperatur. Omniabjscgeneraacer
ba funt, Sc adftringunt . ftomacho utilia funt, atque inteftinas fluxiQnes cohibent , tf

Omvhvoiolm, VINVM OENANTHINVM, CAP, XXVIII.j

F I T eferaciuitefvlueftri, quoduocaturcenanthinum.Siccifloresminisduabusmufticado mi
<:erati,pofttrigintadies mutantur,moxco!atumuinumrecondicur, Facitaduerfus ftoniachi iraT
becillitatem, cibi faftidia, coeliacos, & dyfentericos ,

FoflHSomp, VINVM E:J5. PVNICIS, CAP. XXIX.

F I T e punicis malis matiiris ,quod rhcetennominant, fuccp ^xprefTo ab acinis eorum,qui-
buslignofus nucleusabeft,apyrena uocant,ac deco(rtoadtertias,& ita repofito. Efricax eft con-
trafluxionesinternasj&febrimcumalui profluuioexortam.ftom^choutile, adftringit aluum,&
urinammouet,

V I N Y M ePiinickmalis multifdrim cotificiturinltatiti. Atiquienim repurgdtof pumcorm <icinoi prxlo Vini e puni-
Jldtimfubijciunt, er expreffumfuccum uitrei/i umphoris recondunt : ibiqi perfe tandiu efferuefcerefinunt,quoufque ?^"^"* '^°"'
? o defirbuerit, Gr fub/idatf^x . deinde in alidi trasfundwit amphoras , quod afxdbus repurgatum eximmit, er okum.
fuperinfundunt , ne euanefcat , er corrumpatur , uel acefcat . Alij , qui magi^ punicis abundant , acinos in ligneum
cadum altera parte patulum conijcitmt, er uuarum modo pcdibu^ calcant, donec uniuerfiH exiiiatfvxcm : deinde per
fe infole effcruefcerefinunt , cado linteo f^ifiore coopcrto , ufquedumfxx uniuerfa refidat , nucleifupernatent, er
vinum dcfxcatum, ac peUucidum reddatur . Vbi autem h^cfaiiafunt, perfirato paulofupraf^cem itafe, uinum exfc
tnunt , er cadis ligneis afferuant . Huic oleumfuperinfundere non opwi c^ :feruatur enimftc paraium perfe , modo
, nafis ofculum ptce, uel ceraobturetur . Sunt prneterea, qui repurgatos punici acinos, cu,.; pari menfurd nigra: uu£
ituReriufculifaporis commifceant, cakei.t, er perfe efferuefcerefinant,quoai tdnuni ckritatem confequitUY . Sub
indeindoliolisafferuant:/iquidmhocguj1uiplurimmarridei,

';me: .'j:i:i :

40 To^lTVSoim.^fSLQS-ACBVM VINVM. CA?. XXX.

Rhodites ficfit.Rofarumficcarum,tufarumqueminamlinteoIodeliga^aminfextarioso£1:o
.roufti demergito : & poft tres menfes defaecatum uinum transfundens, recondito. Vtile ijs, qui febri
carent : & ad ftomachi coftiones, & dolores , a cibo potum : & contra humidas aluos, & dy fenterias ,
Fit quoq; ex fucco rofarum addito ffieIle,quod rhodomeli uocant : quod arterias fcabritijs couenit. |

Muf"fi'THf oW. MYRTITES VINVM. CAP. XXXI.

^ M YRT I T E s fe,baccisnigris,quafmaturitatem excefTerint,tufis,& organoexprefsis. Ali-
5 o qui ad tertias coquunt . Alij baccas prius fole torrent , & quaternis fextarijs contufarum , ternas aqug
heminas adijciunt, & uini uetcris parem modum : poftea exprimunt, & feruant . Magnopere adftrin
git.ftomacho.atiIe:fluxionibus uentris,ac ftomachiprodeft,& contrainteftinas ulcerationes.,&
profluuia. denigratcapillos,

miaiHTHS pim . MYRSINITES VINVM. CAP. XXXII.

Myrsinites fictemperatur. Raminigrsemyrticum fuis baccis,&folijstufi,decem mi-
,narumpcndo,in tribusmufti congiisferuefcunt,donec duofuperfint,antcerte dimidium.id ui-
.num colatum ad ufus reconditur , Contra furfures , ulcera in capite manantia, eruptiones papulaiuj
-gingiuas, tonfillas,&purulentas aures efiScax eftjfudores fiftic.

■ li Zxv.m»

6jo

And. Matthioli Comm.

ZXIl^W.HSUTEfefAlvfllVofoiVo?. LENTISCINVM, ET TEREBINTHIN VM
VINVM. CAP. XXXIII.

Lentiscinvm fimilitervttnyrfinitestemperatur.Necfecusterebinthinum.nanq;bacct-
feri eorum rami fumi debent . Similes infunt vires . adftringunt,(lomacho accommodantur, & deflu
xionibus inteftinorum, veficJE, & ftomachi, & fanguinis profluuio . Vlcera omnia fluxionibus obnp
xia, fotu ad cicatricem perducunt : fluxioncs vulux, ac fedis, infefsione cohibent .

^olvmTUoho!. PALMEVM VINVM. CAP. XXXIIII. »»

Palmvlas maturas , quas uocant chydsas in urceolum imo pertufum , & obftruflum pica-
taarundine,demittito:lino foramen fitobturatum,& quadragenis fextarijs ternos aquje conaios
infundito . quod fi ipfum ita dulce efle non libeat , quinque congios infudifle fatis eft . poft dece dies
detrafto ab arundine linteo , aflumito vinum craflum, & dulce, & reponito . Suaue illud quidem,fed
capitinoxium.contrafluxiones propter adftriftoriam vim efficax:ftomachicis,coeliacis,fangui-
nem expuentibus conuenit. Aliqui idem addita aqua iterum capiunt,& tertio, quarto, quintOjfexto-
ve faciun^ quod tandem acore uitiatur .

KotTOfXiVHf oivof. VINVM EX CARICIS FACTVM. »«>

C A P. XXXV.

Catorchites, aliquibus fycites vocatur , in Cypro fit , ita ut palmeum : fed hoc intereft,
quoniam pro aqua tantundem humoris adijciunt, in quo recenter prefla vinacea maduerint. Caricse,
quae chelidonije, aut phoenice^ appellantur, prselertim nigrs macerantur,vti diximus : & poft decem
dies humor excipitur, atque iterum , aut tertio, idem modus aquE , in qua uinacea maduerint, infun-
ditur. fimili modo intercedente fpatio , quarto , aut quinto aflumitur . Demaceratorura liquor non
fecus acorem contrahit, & aceti ufum prsbet . id tenue eft : flatus gignit, ftomacho aduerfatur, fafti-
dium parit,aluo tamen prodeft, vrinam ciet, menfes trahit, lactis vbertatem facit , vitiofum fangui-
nem creat, & elephantiafin adfert, vt potio , quam zython appellamus . Aliqui fex am phoris , decem t °
falis fextarios adijciunt . Alij murise amphorara . quod non facile uitiatur , & aluo idoneum fore cen-
fent. Alij thymum, & fceniculum imo fubijciunt , & caricas fuperponunt : & ita vicifsim , donec uas
expleuerint. Fit&e/ycomoriseodem modouinum, fedinacetumacredegenerat: quoniamno ita
praeualet vis eorum, ut fluentis liquoris dulcedinem retinerepofsit.

T^livinsolm. RESINATVM VINVM. CAP. XXXVI.

Resinatvia vinumpopulatim faftitari folet.copiofiimin GaIatia:quoniam uinum illie
coacefcat, vua non matureft-cnre , ob cceli algorem , nifi picea refina temperetur . llcfina autem cum
corticetunditur,&amphorjedimidiataheminapermifcetur . Aliquiubi eflerbuir, excolant, feparan 40
tes refinam : alij relinquunt . H^c vina uetuftate dulcefcunt . Omnia capitis dolorem , & uertigines
faciunt;coftionemtamen adiuuant,&vrinam cient:tufsientibus,ac deftillatione uexatis conue-
niunt : item cceliacis, dyfentericis, & hydropicis,& fceminis fluxione vulus laborantibus : altis exul
cerationibus infunditur . In hoc autem genere nigricans magis albo conftringit .

rffojSlAlTHJoW. VINVM STROBILITES, tAP. XXXVII.

Stroeilites fit maceratis in mufto nucibus pineis, recentibus , frafMsque : prsebetque re-
finati effedus . Siquis madefaftas nuces pini mufto deeoquat , potum affatim conuenit ijs , qui tabi-
tudineconficiuntur. So

K£S'flW,K9a.eHTlV6vS'e'vJffiV,K5tlH«f?5-(2V0lVof. CEDRINVM, ET EX ALIQJ^OT
ARBORIBVS, AC FRVCTIBVS VINVM. CAP. XXXVIIL

Cedrinvm, iuniperinum,cuprefsinum,laurlnum,pineum,aut abiegnum,fimili ratione
fiunt . Diuifos recenter ramos, ciam frudum edunt , aut foli , aut balneo , aut igni admouere oportet,
uti confudent, congioque uini minam unam permifcere , & poft duos menfes transfundere , & ante-
quam recondantur, infolare. Faftitiorum uinorum uafa impleri debent : nanq; non plenis uafis,uina
inacoremcorrumpuntur.Medicataautem uinarefteualentibus infalubria. Omniaexcalfaciunt,
urinam cient, & fubftringunt . Laurinum tamen uehementius excalfacit. Fit quoq; e fruftu cedri ma-
iorisuinum,congiomufti,adiei5i:a tufarum baccarum felibra.diebus quadragintainfolari debet,

& defscatum

InLib. oiiintumDiorcoriclis. 6p

&defscatuminvaratransferri, Fit etiamvinum e'baccisiuniperi,non aliter quamcedrites,&ad
eadem ualcns . Cedrites hoc modo fit . Cedriam dulci aqua lauant,&: fingulas amphoras (ingulis cya
this diluunt, 5c ita mufto replent . Hoc genus umi excalfacit , extcnuat: tufsi antiqu^e vtile fine fcbre,
pedioris latcrisquedoloribus,torminibus, ventris, &:interancorum ulceribus,puruIentisexcreatio-
nibus, mulieribus vuIuk caufarijs, hydropicisque : facit aduerlus ventris tineas, tk horrores . Contra
venenatos iclus auxiliatur : fcrpentes necat : aurium doloribus inftillatum medetur,

rmTHiohoi. PICATVM VINVM. CAP. XXXIX.

}°- Pi CAT VM exliquidapice,&muftotemperatur.Picemautemprimiimmarina,autmuriatan-
tifper eluere oportet, dum inalbuerit,& fyncera maris aqua defluat : mox aqua dulci proluenda : con-
gijsodomufti vnciapicis una, autalteraadijcitur: vbiefFerbuerit, & conftiterit, in vafadifFunditur.
Hoc genus vini excalfacit, concoquit, purgat, abftergit : vtile doloribus pe<3:oris,aIui, iecinoris, lie-
nis, & vuIu.-E, Ci fine ftbre fint, veterirheumatifmo, exulcerationibus in altum recedentibus, tufsijfu-
fpirijs, concodionibus tardis, inflationibus, & luxatis, prsfertim in fuccida lana impofitum ,

AV^lVKf olW . VINVM ABSINTHITES. CAP. XL.

s o

Absinthitae faciundiratioeuariat.AIiquienimduodequinquagintafextarijsItalicarum
amphorarum,admiftamabfinthij pontici libram decoquuntadtertias: & vbi infuderintfex aceti
fextarios , & abfinthij felibram , ac diligenter permifcuerint , ditfundunt in uas : dumque conquieue-
rit, defscant . Alij abfinthij minam in amphoram demittunt, tufamque, & raro linteo deligatam , in
cado mufti macerant binis raenfibus . Alij abfinthij quadrantem , alij trientem , & nardi SyriaccE,cin-
namomi,cafsi2, florisiunciodorati,calami,eIatsE, palmarum fingulos fextantes inijciunt inme-
tretam mufti , & tundentcs prius pila , obftrudio vafis fpiraculo , binis ternfsve mcnfibus dimittunt :
poftea def«catum uinum transfundunt ad ufus . Alij addunt in mufti cadum Celticas nardi drachmas
quatuordecim,&abfinthijdrachmasquadraginta,Iinteo inuolutas: & poft quadragefimum diem
elutriant. Alijinfenos fextarios mufti,abfinthij libram, & ficcspini refinafextantemimmittunt:
& poft decem dies excolant , & recondunt . Vtile eft ftomacho , vrinam cict , tardam concoftionera
jo acceIerat:hepaticis,regio moi-bo,& renumvitijs auxiliatur: faftidia difcutit.ijs prodeft,quibus
ftomachus negotium exhibet ; valet contra longam przcordiorum diftentionem , & inflationes , te-
retesque uentris tineas , & remoratos menfes . contra haufta ixise venenaquam plufixpupi potum , &
uoraitionibusredditum,auxiliatur, -.•':',■ :_>' .''■^

YoSCdTrirHSOIVO!. VINVM HYSSOPITES» CAP. XLI.

Hyssopites eCiliciohyffopo maximelaudatur. Fitque fimiliter,foIiorum hyflopitu-

forum libra in amphoram mufti coniecla .•linteolo raro cum quibufdam lapillis folia inuoluuntur ,

vt degrauatus pondufculo fafciculus fidat : vinum poft quadraginta dies defaecatum elutriatur. Con-

40 tra peftoris,laterum, & pulmonis vitia, veterem tufsim,& fufpiria prodeft; vrinam cit; torminibus,

& horroribus febrium circuitu repetentibus auxiliatur . menfes raouet .

CmiiKTSvT^oDii^avcpvTQV. VINA EX DIVERSIS PLANTIS
FACTA. CAP. XLII.

SiMi Li modochamsedryitesfieri folet. ExcaIfacit,difcutit:conuuIfis,regiomorbo, vuluse
inflationibus, tards concoftioni, incipienti aquae inter cutem fubuenit . Inueterafcens melius reddi-
tur. Stoechadites non fecus temperatur , Congij fex ftoechadis rainam addereoportet. Crafsitiem,
inflationesjlaterumneruorumque cruciatus,&perfri£tiones difcutit.comitialibus commode da-
S o tur cum pyrethro , & fagapeno . Fit ad eadem acetum e ftoechade herba , vt paulo ante diximus , ace-
to macerata, quod eofdera implet effeftus . Fit vinum e betonica, quam ceff ron pfychotrophon ap-
pellant. Herbamferainematuropr2gnantem,curafuis raraulisminspondo,congijs duobus vini
macerant , & poft feptimum menfera transfundunt. Ad multa interaneorura vitia, vtfrutex ipfe,
pollet . Et vt in vniuerfum dicatur , faditia vina fibi mifturarum uires adfcifcunt . quare non diffici-
lefueritijs,qui illarum naturamnorint,vinorum vires conieftura quadam confequi:veruntamen
vinorum vfusfebricitantibusabdicandus.Fitetiamnum e betonicaacetum adeadem vitia vtile.

Tragoriganites fit quaternis tragorigani drachmis linteolo colligatis , in quaternos mufti fextarios
conieiflis , & poft tertium raenfem transfufis . Prodeft torminibus, vulfis , ruptis, laterum doloribus,
fpirituum difcurfationi, aegris concodionibus , E'napis fit vinum, nomine bunites , drachmis dua-
bus tufi napi in fextarios duos mufti additis , & casteris eodem modo faftis . Prodeft ftomachicis , &
dimicatione,aut longoequitatufatigatis. Didiamni drachmas quatuor macerato quaternis mufti

li a fextarijs.

6^2

And Matthioli Comm.

fextarijs . Facit aduerfus ftomachi faftidia : mcnfes , & purgamentum a partu fubducit . Marrnbij a-
dulti folia tundito, & fextarios ofto in mufti metretam demittito, & reliqua cofimiliter facito. Con-
uenithocvinumpectoris vitijs,& omnibus,quibus marrubium. Thymi tufi,&cribrati vncias
centum lintcolo coUigatas, in amphoram mufti adijcito . Valet contrasgras coftiones , faftidia , dy-
fenteriam, neruorum & prscordiorum dolores, hybernos algores, & venenata animalia, quorii mor
fus frigus infequitur , autputrefcit locus . Simili modo e fatureia vinum fit. quod eadem , qus thy-
mites prsftat . Sic quoque origanites ex Heracleotico origano conficitur fimiliter cum fupradido .
Facit eadem , qus thymites . E' calamintha , pulegio, & abrotono vina fiunt eodem , quo thymites ,
modo . Profunt ftomachicis , cibum faftidientibus , & regio morbo ; quod vi-inam moueant . Fit ite
econyzavinumcontravenenataantealiaefficax. lo

ncfa Eij
A'fffi|ji«.1lVHf olVOf . VINVM AROMATiTES. CAP. XLIII.

Aromatites itafit.Palms, afpaIathi,calami,nardiGaIIici,fingulorumquatuorfextariosfu-
mito : poftquam contriueris, pafTo fubigito, coad:is ihgentibus offis, & in fextariosduodccim aufte-
ri mufti deieflis , operculato vafe, quadraginta diebus quiefcere finito : deinde vbi fxce expurgatum
fuerit, recondito . Alia eius ratio . Calami vncia, phu drachmse fepterri,cofti drachm^ dux, nardi Sy
riaci drachmx fex, cafsia; vncia, croci drachmae quatuor , amomi drachm^ quinque , afari drachmae
quatuor. Omniafimultrita,&linteocolligataincadummuftidemerguntur: & poftquam vinum
deferbuerit, transfunditur . Facit ad peftoris, & laterum, & pulmonis dolores, difficili vrinx, horro- *<»
libus, retardatis menfibus , atq; ijs qui per frigora iter faciunt , potu conuenit . pituits crafsitiem eXri
tenuatjCoIoremalitjfomnumconciliat, doIoremfinit:renum,&vefic32vitijsauxiIiatur. ?

oTwie'», TffiVTfo/Hl^AwVb^^^a^oiTSV. VI]*JA EX DIVERSIS ODORAMENXIS

' - ■ - FACTA-. ■ ■■•^■' 1 V.i'i::--o/:. CAP. XLI'III. ■t—y.r..
■jih.hwj^oljljjinubcjv. .:.'bhi:'(i[h.?.::

FiT &'vifiartt>^deftiilati6nfes,cruditates, tufsim,iftflationes,& fi hufnorin ftomacho coit. Myr-
rhs duae drachmae, piperis cahdidi drachma vna, iridis drachms fex-j anifi drachm^ tres . omnia ple-
nius tufa, & linteolo inuoluta , in fex vini fextarios conijciuntur : vinum poft triduumcolatur, & in,
lagena reconditur . Datur poft deambulationem meraculum, cyathi vnius menfura . Fit quoque ne- ?;<>.
ftaritesexhelenioherba, radiceficcapondo quinquedrachmarumi linteolocolligata, & in congios
fex mufti addita, & poft tres menfes effufa. Facit ad ftomachi,& peftoris vitia : vrinam pellit . E' Sy-
riaca nardo, & Celtica,malabathroque vinum faftitatur, hac ratione . Singulorum felibram in binos
mufti congios mittito, poft menfes duos colato . Datur cyathus vnus cum tribus aqua: . Hoc vinum
eflicax eft contravitiarenum, hepaticos, regium morbum, & vrinsadifficultatem . prodeft ftomachi-
cis,atque ijs quos pallor decolorat . Alij vnciam , aut fextantem acori , & Celticae nardi quadrantem
inmuftiaraphoramadijciunt. Afariquadrantemin fenos muftifextariositidem dcmittito. Idvini
genus vrinarnciet:hydropicis, & regiomorbo laborantibus,hepaticis, ifchiadicisque conuenit.
Kadicis fylueftris nardi recentis, & trits, cribratseque befTem in congium mufti conij.cit,Q :duos aiie-/
fes quiefcere finit-o . Vtileeft hepaticis ,difficili vrinsE, inflationibus , ftomachicis.., .'.!. > 1 ,;[■;/:.■;,• .' -;j 4ei,

• :■: ■-■■'•: ' - '!'•-' ■•■-- . -' -.^j;iC;^i ;jji;,i ...1 .■ laijuc!.' i<jdh

Ohol iKlav ■z^oIkC^QV -zsoav, VINA EX DIVERS.IS HERBIS FACTA.
3 ^ T vr A J q ZU;i HVI€ A P..'V ;3:-L V. : vi/^ «aA^JJifiTrr vVr >?^ jo^K^

R A D I c I s dauci contufa: drachmas fex in.mufti amphoram imponito , & fimiliter transfun-
dito. F.icit ad dolores thoracis, prscordiorum, & vuIuse : menfes pellit , ruftus ciet, & vrinam : pro-
deft tufsi, ruptiSjVulfisque. Saluis vnciam in mufli amphoram, quod idem cum ceramio eft, mitti-'
to . Valet contra renum, veficae, & laterum dolores, reie(3:iones fanguinis, tufsim, rupta, vuira,& fup-,
prefFos menfes . Panacis vnciam in mufti congium mittito , & transfundito . Prodeft ruptis , vulfis ,f
contufis,orthopncea£: lieniscrafsitiem extenuat:contra tormina,coxendicumdoloies efficaxeft: fo
tardasconcoftiones accelerat:menfes,&partusextrahit:aqus inter cutem,&ferpentium iftibus
auxiliatur. Vinaexacoro,&dulciradiceconfimili modofiunt. Oportetenim fingulprum vncias
odo in fenos congios mittere , tribus menfibus macerare, mox in vas transferre. Faciuntad peftus ,
& latera, & vrinam mouent. Seminis apij recentis , maturi , & cribrati vncise nouera in linteo colli-:
gatae in mufti amphoram demittantur . Appetitum excitat : ftomachicis , & difficili vrins auxiliaturr
laciles fpiritus facit . Ex foeniculo, anetho , & petrofeiino, vina eodem modo fiunt , & ad eadem effi-
cacia . Fit & e flore falis vinum, multo ad purqandum efficacius,quam vinum aqua marina temper.t-
tum . Fauces, veficam , renes , & ftomachum infeftat : quare neq; in fecunda, neq; aduerfa valetudine
prodeft . Fit etiam vinum, quod phthorion vocant , quoniam partus necat, & abortus facit, veratro,
aut fcammonia, aut fylueftri cucumere, iuxta radices vitium fato : fiquidem vites fibi illoru vires ad-
fcifcunt.Idvinumpartusenecat:daturieiunis mulieribus , quae ante vomuerunt,cyathorum ofto

menfura

InLiKquintumDiofcoridis. 6)j

nienfura,dilutum. Ramorum thymel.rGB cum fuis foiijs,& fiud:u triginta drachmas mittito in
eongiostres mufti,&leui ignecoquito,doneccongijduo fuperfint,dcficatuj«ique rccoiidito. A-
quofapurgatexcrementa, & liencmabfumit. ChamtLta dum Horet, cum folijs tula, &: cribraia dc-
cemdrachmarumpondere, in mufti congiumadditur: podrduos menfebvinum invas transftrtur.
Aqu32intercutem,hepaticis,&lafsitudineconfra6tis,efficax eft: itLm mulieribus,c|iis'ii partu £-
grepurgantur. Cham.Tpitvinum iimili modo fir,adeadem conuenicns : vrinam quoqueciet. Li-
brum radicis mandiagorxconcidito, fegmentalino traijcilo,quod fclibram xquat, in mufti cadam
demittitOjibiquecnelinitoadmenfes tres,deinde transfundito. M-diapotio,hcminaedimidium:
bibitur,paflb in duplumaddito. Aiuntheminam vini congiomiftam ,potu foporeuiadfcrre.cya-

»0 thus vnus cum iextario uini potus,enecat.Mediocris uluseius doloris leniiim aufcrt:flu\'iones in-
craiTat.oifiCtu^potuq;, iSrcum inditur,idem prxftat. Incongium miifti aqua marinadiluti,drach-
masduodecim nigri veratri triti in iinteomundomittito: dumqiieelferbuerit, in marinEaquscon-'
gios quatuord-cim, vbi pIeniulculefregeris,inijcito: poll:a]iquotdiesco|jto,i.\: vtitor. Datocya-
thum vnumexaqua balnei,in potuadaluum foluendam ,ijs qui enomuerunt a ccena. Aiiaratio.
Veratridrachmas viginti, iunciodorati vnciasduodecim ^fpicseSyriaca: vncias trcdecim. cribratas,
&liiueocolligatas,in lcptem vini Coi iextarios,diebus quadraginta macerandas indito,poftmodu
colato.dabis in potu feiquiheminam. Aliter. Decod:a; marinae aqua: exalto petitce fextariosduo-
decim, veratricandidilibras fex, in muftiamphoraquadra^efimodiequam madefeceris,colato,&
vtitor . Alia ratio . Veratri drachmas duodenas , & aphronitri quaternas in fenis mufti iextarijs die-

20 bus quiniidcnis macerato,moxcolato:&femeflri exafto, vtitor.Id vinigenusabortusficit, & par-
tus necat. Aut vuasin foleficcatas imponito in muftimetretam(implet autem metretacongiosduo
decim)&: gypiumin vinum mittitopondodrachmarum viginti,& biduo refidere finito:conijcito
veratri nigri drachmas triginta, iunci odorati, calami,fingulorum drachmastriginta,baccarum iu-
niperi lcxtarios duos & trientem, myrrhce , & croci lingulorum drachmam : inuolucns linteolo die-
busquadraginta appendito,poftea colato. dabisheminas tres,autduas ciilutas. Purgatapartu, &
abortufoemin3s:fcetus extrahit:contra ftrangulatus vulu£ efficax. Scammonites ficfit. Radicis
fcammonis per meifes eifoiTs , tritie , & linteo colligatse drachmas quinque in mufti congium mitti-
to ad dies triginta . Aluum purgat : bilem, & pituitam extrahit .

30 Vi NA fuditupdrandiratiodiuerfd^qum fuperius abinitio prope huiiis libri adhunc ufque locum pluribus Vinorum fe-
cdpitibm diffuse diligenterq^ tradidit Biofcorides, nobis qutdem clarior, er euidentior uifa eft, qumut oper£pre=^ aitiorum c6-
tium cjfet , finguU eorum capita noftris commentationtbus profequi , pnefertim ciim omnium fi:re tam ufus apud nos ' ^'^*"" "
exoleuerit . quanquam non cqiadcm dubitauerm, quin ejfent huiufmodi uina,fi eo modo parata in promptu ejfcnt, ijs
morbis profutura, quibus prcdejfc produntur . Vnde pluribus adhuc ratiombusnixus, primu4 ego, ut arbitror (quod
etiam lib. i .in Ebem mentione dixmus ) e ligno Guaiaco uinum conftci , er alijsquoq^ conficiendum effefcriptis tra=
didi ■ Cuius poftea ufu innumeros Gallica lue correptos , nos, O" alij medicifamtati reftituerunt . Videmus enim Ew^
phraftatum ad oculorum claritatem efficaciftimum efte , Myricinum lienis morbosfanare , cr quod ex fena paralur ,
atrabiliarijs morbH, cr cutetenus exulcerantibus, nempe fcabiei, lepris, uitdigimbus, lichenis,^:^ idgenus alijs,com=
modiftimum effe medicamentum . Quod cum animaduertijfet magnus philofophm , er medicus nonfpernendus . Ar=

40 naldus de Villa noua, defaditijs uinis, qu£ medicin£ ufui conueniunt ad uartos corporis morbos , copioftftmum edi^i
dit libeUum . In quo qui uinis medicamentofis deleilantur, CT h£c conftcicndt modum, er eorumfacultates,facile *=
dipifti poterunt . N am apud Germanos, ZT altos lUis conterminos,medicamenta uinis commifta injrequentiftmo ha^
bentur ufu, quod magis, quam nos odoratts, er concinnatis deleiientur potiombus .

De Mecallitii Lapidibus.

KocS^fxeix. CADMIA. CAP. XLVI.

50 pX CADMiAE generibus optima eft Cypria,botryitisnomine,denfa,modice grauis,&in
leuitatem magis declinans,racemofa facie,colorefpodij,qusE frafta cinerulenta eft,& a;rugi-
noia . Proxima habctur foris csrulea , intus candidior , internatis venarum difcurfibus, onychitx la-
pidifimilis,cuiulmodi funt quseveteribusraetallisefFodiuntur. QusdametiamplacodeSjideft,
cruftofadicitur, fegmentis quibufdam perinde quafizoniscinfta,obquod eam zonitinappellaue-
re. Aliaoftracitis nominatur,gracilis ,& magna exparte nigra. Sed quae teftaceam faciem habet,
teriamamplexaeft. Improbaturcandida. Oculorum medicamentisbotryitis nomine, &onychitis,
vtiles ; reliquccad emplaftra,& farinas,qu3E cicatricibus inducendis infparguntur. AdeademCy-
pria prodeft .Ev Macedonia ver6,Thracia, & Hifpaniadelataeimprobantur. Cadmis effeftusad-
ftringere, cauaexplere,fordtsexpurgare,exiccare,corporis meatusinfarcire,excrefcentia in carne
coercere,cruftascreare,& vIcera,quaecacoethe vocantur,adcicatricem peiducere. Gigniturcadmia
exsre ia ibrnacibus candGnce,fuligineegeftaf[atu,& iateribus,camerisquefornacum inhafrente.

li 3 Pra^grandes

6)4 And.MatthioliComm.

Prxorandes autem , ac ferres funt rudes , ab officinis appellatoe aceftides , per fumma faftigia conne-»
XE, &concamer3taf,Vt q'-i3E ab aere iaftantur furfum cOrpufcuIa, cohsereat, & inibi detmeantur : quae
cum fpifsius infident , in corpus concrefcunt, & modo genus vnum eius ,mod6 duo , modo omnia
perficiunt.Extrahitur&cadmiain Cyproemonte,qui Soiis incumbit,crematolapide,cui pyritje
cognomen eft . in quo etiam monte qu^dam quafi ven^ chalcitis, mifyos, foreos, melanteris, cceru-
]ei, chryfocoUae, atraraenti futorij, diphrygisque inueniuntur. Nec defunt, qui cadmiam in lapiduin
fodinis inueniri tradant , falfi quadam lapidum cognatione : qualis inuenitur , &i apud Cumas lapis ,
nullam fui vim oftendens . li eo deprehenduntur, quod funt cadmia Ieuiores,nullumq; alienum man
dentibus faporem exhibent : commanducatus item lapis dentes offendit : cadmia , vtpote cum cedat,
efum non refpuit . Alio autem difcerni poffunt argumento . Cadmia in farinam detrita, & aceto fuba i *
&:z, atq; in fole ficcata, coit : quod in lapide non accidit . Item tritus , & igni appoiitus lapis profilit ,
& fumum igni fimilem eiaculatur : cadmia vero quieta manet , fuliginemque luteo colore , aut $reo
fplendentemexpuit,variozonarumdifcurfu. Infuperlapisignemexpertus,atq; refrigeratus colo-
remmutabit, acleuiormult6fiet:fedcadmianihileuariat,nifi quiseam multis diebus cremaucrit.
Fit & in argenti fornacibus candidior , ac minus ponderofa , fed uiribus nequaquam comparanda x-
rari^ . Vritur cadmia fuperior carbonibus obruta,donec traslucida fpeftetur, & fenei ftercoris mo-
do bullet : mox extinguitur vino Aminso, quse ad emplaftra prsparatur : fed qux ad pforarum medi
camentapraEparatur,aceto. Alij hocmodoexuftam conterunt in vino, rurftimq;fiiftilicrudo torret,
donec pumicofa videatur : iterumq; tritam ex vino , tertio vrunt , donec prorfus in^ cinerem rediga-
tur, nihil fcabritix retinens . hac fpodij vice utuntur . Lauatur autem in mortario trita, effufa fubin- 2 o
de aqva, dum fordium nihil emergat : dein coafta in paftillos reponitur ,

Cadmie con- C A D M I AE duogenera . nmque non modo fdditid ,fed etim fhfilis reperitur. Arte quidem eiffit,qu£ in
£deratio, fomdcis teftudine, ubi £ris materid comburitur, codkfcit, ut eu qu£ Tiiofcoridi/i, cr Galeni tetate in Cypro eo mon~
te, cui SoU urbs ddidcet, ex pyrite hpide infbrndcibtis concremdto confciebatur . Verimfvfilis (ut Galenus efl au
thor iibro i x . fimplicim medicdmentorum)in <erdrijs ipfius montisfhdinisfi-ecjuentifiimd hdbebatur,de qua itdfcri»
Hiftoria ex ptum reliquit . Cddmidfit, ubi infDrndcibus ces pdrdtur, nempe totd terrdiUa , ex qud cesgeneratur, in forndcibusin
Galeno . altum egerente , uelut fuliginem qudmpidtn, zrfduiUdm,fiue utcunque dppeUdrc licebit. Atfi non terrdm,fed Idpi-
dem nuncupdre uelis , ex quo infvrndcibus fecernendo partim fit £s, partim cddmid , partim diphrygcs , nikil fdne
retulerit .Sedcrin drgenteis metdUis efficitur fimili fecretione ,fiue gcnerdtione , dut quomodocunque uocare uor:-
les . duin GT ex pyrite Idpide infvrndcibus ufiofit cddmid . Cietcrim abfque fornace in Cypro cadmia inuenitur : dc
iure quifpidm iUam lapidem nuncupet . Itaque in solis , quo tempore cgo in infuld peregrinabar , pduciflimum etiam
reliquum erat cddmi£ , qucc infbrnacibusfit . Verim lapidibus , qui in montibus , cr riuis reperiebantur , d metaUii
profido acceptis, eos in Afidm, Itdlidmq; portdui ad amicos, d quibusfummdm inibdm gratiam, qucdfe uel maximu.
viunus dccepiffe dicerent, cr qu£ dlia omni cddmid multo effet pr^ftdntior. Et talem certe merito quis lapidofdm uo
cet cddmidm . At eius, qu£ combufia eft, alidm botryitin, aliam pldcitin medici nuncupdnt . Botryitin quidem,qu£ in
editioribus domorum, in quibusfbrndces extrud^funt , pdrtibus coUigitur . Vldcitin uero , qu£ in infinoribus . Ac
liquetfdne botryitin effe tenuiorum pdrtium, craf^iorum uero placitin : utranque autem tii deficcandi , ceu alia me=
tdUicd omnid , er Idpidofd, terrendq; . Porro pr£ter deficcandi facultatem , mediocriter item extergit . A ttamen ,
qu£ infbrnacibus coUigitur, igne<efdcultdtis dliquid hdbedt neceffe efi . Merito itaque lauantes eam, medicamcntum 4
efficiunt mediocriter tum deficcans, tum extergens dbfq; mordicdtione , utile dd ulcera impletionem expofcentia, er
in oculis,.cr intoto corpore . Porro ulcera magnopere humida , dut putrefcentia , in corporibus impendio moUibus ,•
qudlidfunt eunuchortm , puerorum, ac mulierum, eiufmodi cddmid ddiuudt . Atin durioribus , er contentiorihus-i-
qu£ ualentius deficcant, requirtmtur . Itaq; iUudfemper memoria tenendum,fermonem dd tempcrdtdm,<3- medidm
exceffuum naturdm, in ijs qu£ itdfimpliciter efferuntur, reftrendum : putd ciim dicimus medicamentum , aut ulcera
carne implere , dut cicdtrice cldudere , aut dliud quiduis eimgeneris pr^fldre . dd qudm utique o~ nos nunc ref^is
cientes , leuiter deftccdtoriam, abiierforidmq; cddmia effe facultatem dicimus . In caliditatis dutem , CT frigiditatis ■
Cadmis Iii- differentid, temperatd quodammodo exifiit cadmia, nempe neutrum infigntter efficiens . h£c Galenus . Quibus md=
fiotia ex Pii- xime ddftipuldtur Vlinius lib.xxxiiii. cdp. x .fic inquiens . MetaUd £ris multis modis inftruunt mcdicindm , ut=
"'**• pote cim ulcerd omnia ibi ocyf?ime fanentur . Mdxime tdmen prodefl cddmid. Fitfine dubio h£c cr in drgentifbrnd= 50

cibus, candidior, dc minus ponderofa ,fcd nequdquam compdrdndd £rdri£ . Plura dutem generafunt . Ndnque ipfe
Ixpis, ex quofit £S , cddmid uocdtur ,fufuris neceffirius , mcdicin£ inutilis . Sic rurfus in fbrndcibus cxiflit , aliam^
' nominis fui origincm recipit. Tit autem egeft:dfldmmis , dtq- flatu tenuiflima pdrte mdteri£ , er cdmeris lateribusue

fbrnaciim pro quantitate leuitatis applicatd . Tenuiflima efi in ipfofbrndcium ore, quaflamm^ eluiidntur, appcUatct
cdpnitis , exufti , er nimia kuitatefimilisfauiU^ . Interior optima cameris dependens ,Grdbeo argumento botryi=
tis cognominata . ponderofior h£c priore , leuior porro fecuturis . Buo eius colores . deterior cinereus : puniceui
melior,fridbilis,oculorumq; medicamentis utilif^ima . Tertid eft in lateribusfbrndcium , qu£ propter grduitdtem, dd
cdmerdf peruenire non potuit . }i£c dicitur placitis, cr ipfa ab argumento, cruftd uerius, quam pumcx,intus udrid :
ad pford/i utilior, cr dd cicdtrices trdhendas . Tluunt ex ea duo dlid generd . Onychitis extrd pene cceruled , intus 0=
nychis maculis fimilis . Oftracitis tota nigra , er c^tcrarum fordidifiima : uulneribus maxime utilis . Omnis dutem
C4dmid in Cyprifbrndcibus optim<i , h£c Plinitis. qui .i Galeno in hcc dijfcntit, quod dixerit fbfulem cadmiam fufurii

tdntiint

30

o

lO

zo

InLib. cjuartumDiofcoHdis. 6^j

tMitm neccfptmm, er medictn£ imttilem, ciim tmen Gdlcntn contrurium fcribdt . Cddmi£ omncgcmts uidimitsf£=
p£ nos in p/«nii« Gcnnuni£ locis,ubi£S , argcntum, c uurichalcwm conficttur . Sedll>cciatim botryitin dpiid PtT=
Zcnum qitinto .{ Tndcnto hipidc , cr dptid sbozium tn riroknficomitatu, ubi in qudm plurimii firnucibus £S, uc aliu
mctdU.tfunduntur . 'Botryitii cddmix fruftukmfduc ptilchcrrimum noutfitmc ud mc mifit Sdgdbrid r).ihndti£ urbc
cUrijitmtis mcdicus lofcphiii^SdLindius Bcrgomcnjls : qu£ ddeo in rdccmi modum congejld cjl , ut pLtne uu£ i^ccicm
refirdt . Vorro ojficins omncs Tutidm , qu£ pompholyx eft , Cadmi.im perpcr.lm nomindnt . Qjudiidoqutdem Ttitia.
Slii uocAtd{nifi mca mefiUit opinio) Cddmid cjl c botryitiigenerc . Hcqtte enim mirum effc debet,qu6d'Cddmia pro=
prio amiffo tiomine , in pompholygis locumfucccffcrit, ciim etiam Dtofcoridis temporc j^odij loco utercntiir mcdici .

MctdUictim , quod Gr£cii Kcc^^dx Lattnii ttcm , paritcr et Italis Cadmia nomin.tttir : Arabibtn , Climiafcu ChU= Nomioa.
mia: Gcrm.iins , Grauticr , Attguftem .

no{jiCj>o'Av|,cs-o'^ov,otirfl'3TroJoV. POMPHOLIX, SPODIVM, ANTIs
SPODIVM. CAP. XLVI.

PoMPHOLYx fpecie fola^nongenerea fpodiodiflat. Siquidem fpodos nigricat,& plerun-
cjue ponderolior eft, palearum pilorumque plena,quafi purgamentum quoddam, quodab cera»
riarum ofhcinarum pauimentis,& fornacibus euerritur. Pompholyx uero pinguis eft,& candi-
da, vfqueadcoleuis, vtinauraseuolare pofsit. Cuiusduo fluxerunt genera. Vnum adaeris colo-
rcm vergens,fubpingue:altcrum m3gnoperecandidum,fummamque leuitatem naftum. Candi-
'dafitpompholvx , quotiesin perficiendosre, fabri priftantiorem facere volentes,detritam cad-
miam cumulatius infperferint . nanque tenuifsima fauilla , quas eflertur, in pompholygem coit . Cs-
teriimpompholyx non ex xris mod6materia,&fabrili induftria faftitatur; fed ex cadmia qup-
que,ad gignendam ipfameximiefollibusproflata. Cuius faciund.Tratiohxceft. In domogemina
contignatione operta , fornax extruitur, iuxta quam mediocris feneftra, ad tabulatum a fupernis par-
tibus pateat.domicilij paries fornaci proximus,tenui foraminead fornacem vfque perforetur,ad
excipiendamfollis narem : oftium mediocrehabeatjproexituingrefTuqueartificisfabricatum .do-
munculaalcerahuicconiuniftafic, in qua& folIes,&flatorfuo munerefungantur.deinde car.boni-
busincaminofuccenfis,al"sidens artifex cadmiam particuIatimfraiSam infp3rgit,alocis fuprain-
furnibuluraextruiftis. idem negotium obit inferne artificis minifter,fimulq; carbonesadijcit,vf-

>o queduminditacadmis copiaprorfusabfumatur.Itaqueegefta fuffitutenuis pars,& kuismatericE

infummam domum euolat, &parietibus, teftis,fornaciqueadhaErefcic:conflatumautem indecor- .^

pus,interinitiaerumpentibusaquarum bullis fimileprodit,pofteamaius incrementum capeflens,
glomufculisvellerum fimileredditur.Ponderofiusaurem in imaloca ferecipit: fed hoc fornacibus
oifunditur, illud domus pauimento cohaeret : quod tenuiore deterius exiftimandum eft , ideo quod
multum terrz colIegerit,& fpurcitiain aceruatione referciatur. Suntqui hocmodo tantum fieri
fpodium arbitrantur , de qua ante dictum eft . Optima creditur Cypria , quas accepto aceto halitum
afris prxftatjCoIorealiquantum piceo, fapore coeni horrido:etli fraudem non experta, flagranti
carbone inferuefcit, aereum colorem contrahit . AntedidVis autem notis diligenterattcndendum eft.
Siquidemanonnullisadulteraturtaurinoglutine,ouillopulmonejaut marino,aut crematis grof- . -

40 fis, & quibufdam confimilibus . quod facile cognitu fuerit : quippe nihil in ijs probandis inuenietur
eorum,qusEantedid:afunt. Pompholygem incommuneitalauarioportet. Ligatam linteo mun-
do, modiceciueraro,autficcam,3ut aqua refperfaminlabellum demittito,quodimbremcontine-
at,& hucatque illucfafciculum deferens, immergito:ita enimlimofa parseius,acutilis effluet,*
& omnefedimentum inlintcoloremanebit.poftea refiderefinens aquamcumcinere colis incerni-
to , & nouam infundes , agitato , & effundito : mutata tantifper aqua , & colata , dum arenofi nihil fi-
dat. demum aquam exprimito,&ficcatumcineremrecondito. Alijquantum maximefieri poteft
ficcant,manibus in aqua conterunt, dum mellis crafTamentum imitetur: deinde linteo faucibus
excepturi vafis obtento,aut]axius iI!igato,colant, & quofacilius tranfeat,infufa per linteum lar-
gioreaqua, cinerem conturbant : mox fpumofum , quod traieclum eft, & fupernatat vafi, Concha ex- •

50 cipiunt^&fictilinouoad vfusrecondunt.Qi}odverdrefcdit,fenfimcribratum, in aliud vas trans-
flindunt,reIiftoarenofo,quodpefrum ierat:rurfus lapidofa fidere patiuntur,&in vasaliud exco-
lant : hoc identidemfaciunt, doneccinis merus , & arense expers inueniatur . Alij paulatim integram
inaqua refpergunt, arbitratiarenas,lapillosquefuo pondufculodegrauatos, pefrumirerpilosau-
tem , & paleas leuitate fua in fublime attolli . Cxterum cinerem medium feparant, & in pilam conie-
ctum,vtcadmiam,eluunt.Quinetiam lauaturvinochiomarinaaqua diluto,modis quosfupradi-
ximus:& itaredditur adftringentior, quam aquis elota. Vis pompholygis adftringere , refrige-
rare, explere , purgare, obftruere, & aliquantum exiccare . Inter medicamenta numeratur , qua? leni-
tercruftas obducunt. Quod fi fpodon torrerelibet,diIigentertritam,& irrigatam aqua, colliges
in paftillos , fiftilique nouo,fubiedis leuibus prunis orbiculos continuo verfabis, dum afsiccati ful-
uefcant. Neqiieignorandumexauro,argento ,pIumboquefieri fpodium :ueriim poft Cyprium,
plumbeum maxiraecommendatur. Quoniam fpodos fsepcnumero defideratur, necefFeelt often-

dere,

6)6 And. Matthioli Comm.

dere , qiis fimili virtute polleant , vt in fpodij locum fufHci pofsint, antifpoda vocant : quoque mo-
dofun)i debeant. Foliaitaquemyrticum fioribus,& immatuns, in tittilecrudum coniefta,indito
operculocontinuaforaminahabente, vruntur fornacibus,donec fiolinum percoquatur.iterum in
fidile aliud crudum transferuntur^ quod vbi peraflatum fuerit,exempca lauantur ad vfus . Idem quo-
que (ite tcrmitcfyluefl:risoliu£,ii habeatur:nn fecus,fatiua»cum fuis floribus ,autma!is cotoneis
difleftis , & detradis ofsibus , aut gallis , aut laceratis linteolis : item ex moris immaturis , id eft can-
didis,infoleprius arefad:is,auttercbintho,aut lentifco, cenanthe,aut mollibus rubi folijs,vele
e buxi coma, vcl e pfeudocy pero cum flore . Alij ficulneas frondes in fole antea ficcatas, eodem modo
parant:aiij taurinum glutcm:alij fuccidaslanasafperas,piceautmelleirrigatas. Qnxromnia in fpo-
dij vicem vfurpantur. i o

Popholygis PoMPHOLYGEM cffic'm£ Mituritditosfecutte Tutiadicunt . Ita cnim pomphclyx appcUutur Scrapioni,
coniideratio. ^ Auicenme . Verion quamfeplafiarij Tutiam exijlimant^legitima non ejl,fed cadmi.t potm^ l]>ecics. Siquidcm cim
h£c lapidis modo cruflofa , pra:duraq;fit , pompbolygem ,fiue tutiam diiiam prorfus mentitnr . Vompholyx nanq; ,
Diofcoride, o~ Galeno authoribus, cx arii, ucl cadmi^fauilla in glomufculcs ueUeramfimilcs coit, crfarime modo
,. contada dif^crgitur . Id ^uod reccnticrum nuUu^ , quodfciam, animaduertit, jdrtaffe quod omn<:5 rei hcrbari£ inda-
tum . gand£ magii infudauerint , quam in inucftig.inda jvfilium materia . Quamcl^rcm Manardum Yerrarienfem , medi^

cum £tatis nofir£ clarifimum, hac in re dcccptumfatii reperio . Quippe qui, dum Auiccnnam redarguit, quod f^os
dium e combujlii arundinum radicibus conficiat ,fcdul6 nos admoneat , utfcuti Gakni fententiam,in f^odij defidu,
tutia pctim utamur, quafeplafi£ abundant, quam Auicenn£ anuf^odio . Sed in hoc Manardui pLvie haUucinatm rfe= » o
prehenditur, qucd procul dubio crediderit,uulgarem ofjicinarum tutiam legitnnm Bicfcoridis,C2' Gakni cfje pom-
pholygem, cim tamen legitm£ Tuti£ nuUis in cfficinisfit ufus, quod ( ut iam dixmm) cmnes pompholygis loco cad»
mia tantiim utantur . Pcrro lcgitimam tum pompholygcm, tum fpcdium, qu£ a Diofcoridis, er Galeni hiftoria nuUii
difident notis , ego ab £rarijs , argentarijsq^firnactbus pluries mccum detuli , tam ab his , qu.f Perzeni , ^ Lauisij
in Tridentino agro habentur , quam ab iUii , qu£ sbozij in Tiroknfi ccmitatu Germani£ inueniuntur, tibi certecele^
bcrrim£funt mctaUorumfire omniumfirnaccs , acfidin£ : e quibus ncn modo po",ipholygis , cr f^odij quantumfat^
fuerat , accipicdi nobiifuitfxcultas ; fed etiam cadmi£, pyritis, diphrygis , fioris £ris, hclcyf,n£, inolybd£n£,cocrus
lei , er Armenij lapidii . Quorum ne minimam quidem p.trticulam apud I tali£ fcplafiarios reperi unquam , pr£tera
quam apud eos, qui ucl a me, ucl ab amicis mcis admoniti, lcgitima h£c metaUica mcdicamenta,adulterinii exfuis of=
ficinis abdicatis , in medicumfufceperunt ufum . Nunc uero amicos intelligo (quos tamen uerui^fi-atres amantifiimos i »
dppeUare pcffcm,ut qui cr £tate, er longa confuetudine, crftudiorum communione mihi coniundifimifint)cUrifr
fimos mcdicos Tridento oriundos Andream GaUum,cr lulium Alcxandrinam,quiiandudum obfuam tum doHrinam,
tum integritatem a Serenifiimo 'Ferdinando Komanorum , Vngarice , Bobcmi£cy Regc infui , <yfu£ prclis commo::^
duminmcdiccshonorifi.cereceptifunt. Hocitaq; pado cadnfia officinis pompholygis uicemexpkt:quibiis etiant
antif^odia qu^dam ex arundimm radicibiu, cr boam cfibus concrematisfada, fpodiumfalso refirunt . Qucd tamc
non cmninofucrit rcprobandum . nam, Diofccridis tcftimonio, ubi kgitimim defi.deretur H^cdium, antip^^cdijs utifa=
ne licebit : nempc qu^ficri pofiint e myrtifilijs,floribui, baccisq; : ex olitufrodibus, cydonijs malis, quercuum gal-^
lis, attritis Unteaminibus : item moris nondum maturis, terebintho, kntifco, buxo,pfcudocyperc,fic:fiond:kus, tau^
riglutino,fuccida lana,pice aut melle perfufa . Quofit,ut mihi plane immeritoa. Manardo reprebcfus uidcitur A ui^
ccnna , qui ex combuflis arundinum radicibus fibi f^odium conficit , medicinis commifcendum , qu£ ad ccrdis robur 4 9
parantur,cr intus in corpmfumuntur. Uis cnim longe melius,ac confultimfuerit ariwdinaceum admifccrc ffodium»
quam eim uice tutiamfeu pompbolygem imponerc. licet h£c quoq; fit Brafauolifcntcntia . Sed cquide hadcnus nun=
quam me legiffe recordor , pompholygemfcu ffiodium ijs mcdicamentis tiito admifceri pcfje , qu£ intus in corpus fus
muntur : cim neq; Diofcorides, neq; Gaknus,nec qui pcfl ipfos diuerfis temporibus clarucriit,tam ex Gr£cis,quam
Mauritanis , ufquam , quod inuenenm, memori£ prodidcrint, citra uit£ pcriculum h£c bauriripojfe . Namfieri non
poteft , quin tam pompholyx , qu.hnfpcdium uentriculo,<y c£teris uifceribus,mirum in modum ncceant, ci<m ex te^
nuifiima £ris fubflantia uehementifiima ignis ui conficiantur,cr ob id dekterij aliquid habcant . Quod maiori qiadem .
diligcntia expenderc potuiffet Brafauolus, ciim interrogatus a fuo fenc pharmacopola , quidff>odij loco m compofitis
Brarauoli du- mcdicamentis imponendumfiret,tnconfultefatis refj^ondit, pcmpbolygem, utfaciebat Galenus . Qua in re dupiici ,
plex error . ,„f ^ g„j^5 iudicio,notatur errore . Primim^quod ref^cndens non dijiiitxerit,an hoc uel alio modo agcndumfiierit cii 5 o
mcdicamcntis , qu£ orefumuntur, quibus myrcpoU ffiodium quandoq; commifccnt, cmnino hac in re concludcre ui=
dctur, pompholyge indifferenter pro f^cdio utendum efic, tam in bauriendis, quam exterius admoucndis medicame^
tis . Dcinde ucro ciun pompbo}ygem,fiue (itt ipfc babet) tutiam f^odij loccfumendam Ratuit, in codcm ucrfari crro=
re dephrehenditur,in quc Nianardum eius ciuem uerfatum oflendimus . Quandoqitidefi rcBe nouiffct tutiam commu
nis ufus, kgitimam ncn cffe pompbolygem,omnino ( utfcmpcr in c£teris tam adulterinis, quamfuppcfititijs medica:=
mcntis faccre adfolct)errcrem bimcfuofeni pharm.icopcU indicaffit. Nec obfiat,qu6d dixcrit Gaknus m f^odij de
fiilu, pompbclygcmfupplendam . Siquidem is in ijs tanti<m mcdicamentis idfaftitandum uoluit,qu£ exterius lUinun^
tur . Nam Galcni £tate nuUus fpodij uel anttf^odij extititufus ad medicamenta,qu£ intus in ccrpusfumuntur, ut lon^
Fuchfii opi- go p6ft temporc a Mauritanis facium effe reperio . C£terum Tuchfius mcdicus £tatc noftra cckbris,libro de ccm*
nio . poncndorum mcdtcamcntcrum ratione , AgricoUm firtaffcj'ecutus , pr£ter iUud Spodium , quod in firnacibus fit ,

alterwn quoc^ recenfetfubtcrrancumfcufifiik diilum} idq-, in quatuor fj^ecies , cinereum uidelicet, nigrum, uirtde »

©■ luteum

>o

In Lib. quintum Diofcoridis. 65-7

Cr lutettm digcrit : quod quidmfolis Ar.ibibui ( Agricohfoli Scrapioni ) notum cjfcfcribit . Vcruntmcn Scrapio

ubi dc pompholyge agit c^jp. 4 2 j . ubi item dc Spodio cap. 341. nulUm , quod lcgcrim , fliodij fvjMs mcntionemfa =

cit : qucmadmodum neq; Auiccnna , riecj,- etiam alij Arabiae familt£ audores . Porro mcminit tnm Vompholygis , Popholygis,

tum etiam Spodij Galenta Itb. i x .fimpltcium mcdic.tmcntorum,Jic inquicns . Pompholyxfit in £ris fdrnacc , uclut ^ ^P°^'' fi' —

er cadmia :ptqj cr ditm infornacibus ctdmia uritur , tit in Cypro . Citm cnim pr^jiilus ad <eris jvrnacem mftru^as ^^'c^r ""^"

rcs non habcrct , prxccpit cx ipfa cadmia pr.cp.trari (pr.ffcntibus , atq-, inf^ciiantibus nobis ) pompholyga , uideli=

cct minutis cadmi^fi-agmentis in igncm conicdis , qui antc icrarium iaccbatfillcm . Camcra erat inatrua , nusquam

fertttfa,fcd intcgra, qu.c egcflam ab ufia cadmiaf.ml]am cxcipicbat : qti.tm ubi collcgtffcnt, habcbant pompholyga .

A t qttod rcflcficns infi-a in pauimcntttm rccidcb.tt , jf^odos cfl qtiam tiocant , qu£ plurima , tibi £S in fvrnacibns uri=

ttir , coUigi aflolct . Qjiidam ctm j^oditim itciitro gcncre pronttnciant : ctii tiidctur fimilcm habcre facttltatcm quod

uocant Antijfoditim . A t ego lUo ufusftim mtnquam , citm large mihifcmpcr pompholyx fitppetcret , Nec enim qiiis^

quam , tibi h£c adflt , ffodto uti uclit , ncdum antijj^odio . Bfl autem pompholyx medicimcntiim prope omnium , qtice

citra morfiim dcficcant,fl clotafucrit , pr^flantiftmum , quamobrcm ad iilccra cancrofa idonca eji,crad alia om-

nid maligna .Itaq; inditur coUyrijs , qu£ ad oculoritm imponuntur fluxiones , quxcfi buUas ,feu pi^flula/i in eis natds

curant , Vr£tcrea ad piidendorum , acfcdis ulcera optimtim cft medicamentum , nimirumflne morfu dcflccans. Sed

non cfl httius negotij in iflis diutiiis immorari . Idcm lib. iwi.dc compofitionc pharmacorum fccundum locos de

pompholyge itafcrtbit . Pompholyx lota nuUi pharmacorum mordacitati expertium inflrior cfl : atq^ ob id ea iitimur

adacres,ZTten!Lesfluxioncsicapitciiidclicetpriusfir,iulq; uniiterfo corporc ctiacuato.Atuero maniflflumcft,

qttodper ticn£ fcilionem , ac ptirgationcm totiimcorpiis cuacuamus ,pcr apophlegmatifmos ucro caput a pitititit

uindicvnus . Toteft enim pomphorlyx lota , qttemadmodum etiam f^odium, atq; amylumfimul , er modcratehumoa

res reficcare ,fimiilc^ ne pcr tuniculas eiiacuetur ea , qu£ in magnis ipforum ucnis , fuperftua humidij'^ continetur,

prohibcre . Qji.irefl qtiii prius , quam caput ab humoribus ad oculos dcflucntibus expurget , obturanttbus pharma^

cis ucatiir , uchcmentem dolorcm cx diftentis tunicis efficiet, cr cx multituditie iiftuentium humorum aliquando ru=;

pturam , aitt corrofionem inducet . Uo^(^aK\il fic Gracis, ut etiam Pomph.olyx Latinis cr BuUadicitur : Arabi^ Nomina.

btbus ,Thucia:ltalis ,Vompholig€ :Germanis , Vueis nicht. Z7s6^lov,cr cr^Sfd^oy Cr£ca^Spoiium fimiliter

Litineuocatur:ltalicc,Spodio:Gcrmanice,Grautinicht.

XoiAno j KeasdiifxtVo; . AES VSTVM. CAP. XLvil. . '

30 Ae s ufl:umprobaturrubrum,&quodcontritu colorednnabarim.irniteturrnigrnrn.ueroplus^
quam deceat, exuftum eft . Fitautem e clauis folutarum nauium,fi.dili crudo compofitis : fubfperfo
fulphurecumfale pari, omnibus uicifsim infparfisjfiftile, circumlito figularjcreta fpiramento ,
fornacibus inditur , donec fiCTlinum percoquatur . Quidam pro fulphure , & fale alumen infpargunt ,
Alijfinefulphureacfale,ficfilimuItosdiesurunt. Alij fulphurefolo utuntur,fuliginem tamenex-;
cutiunt . A! ij oblitos fcifsili alumine clauos cum fulphure & 3ceto,ficlili crudo cremant . Alij in cenea
olla aceto refperfos urunt , & iterum ac tertio idem efhciunt,poftea recondunt . Principem locum te-
net, in Memphidec5buftum : proximum in Cypro . Adftringit,exiccat, reprirhit, extenuat,attra-
hit : vlcera purgat , & ad cicatricem perducit : vitia oculorum ernendat , excrefcent^ia in carne confu-
mit,nomas cohibet:vomituscietcumhydromelite potum,aut cummelle delinftum,illitumve.

40 Lauaturutcadmia,mutataquaterdieaqua,donec nulla prorfus fordes emergat . Aeris recremen-
tum , fterciisye, quam fcoriam uocant,eodem riiodo lauatur : ^,eande.uim,fed inibecjJliGremjhabet.

30

Aerisiiftico-

Aes vstvm, quodinofpcinispaflimhahetur,paitcifaneualoriseffeexiftimauerim,ctmmgrumflt,Qr
plufquam oporteat, igne exolutum. Veritmfacile quif^iam huic malo mederipoterit,fi Diofcoridemfecutus,ipfum fJlH^^Q
conficiendi laboremfiibierit. Qnodfi £rei claui e nauigijsfolutis exempti non adfint,£S aliud omne uetuftate expur^
gatiim,commode affiimi poterit. vfli £ris meminit Galenus libro i x.ftmpliciummedicamentorum, his uerbis .Aes vires ex Ga-
vftumhabeiGr acrimomam quaiidam , fed cr adftriilionis eft particeps , Froindefilauetur,pulcherrimumeftmes leno.
dicamentum cicatrici ulceribus inducend^ : quanqiiam idipfum pr£ftare,.cr.dntequam lauetur,.pofiit, potifiimiim ^
carne duriore : alioquin in moUiore commodm eft, quod ablutum eft., ■Quod Aesuftum L4tiniS3^a,kKoski«.cWr Nomina.
50 i*.m!Gr£ci5appeUatur:ltalis,Kmeabbrufci<cto.

XocA)tou«.'l/3of. -FLOS AERIS. C.AP. XLVIII.

F I, o s sris,quemnonnullicIauorum veterum pfegma, quafi refegmen aut fegmentum,no-
minarunt , optimus eft friabilis , in attritu fijluefcens , milij effigie, & numero ^bfeuis, p.onder<?fus,
modice fplendens , atque conftringens , qui delimatam ^ris fcobem non recepit ^ qua fepe adultera-
tur.Sedidfaciledeprehenditur,ciimdentium illifu dilatantur ramenta. Fitautem,cum3ES forna-
cibus fufum , in receptacula delabitur, per cola fiftularum ad ea pertinentium . tiim huic negotio ad-
diftiminiftrijfordesexpurgantes, aquamclarifsimam infundunt, refrigerandi propofito:itaque
repentino concretu , ac addenfatione , velut expuitur, & erumpit antediftus fios .. Adftringit , & ex-
crefcentia coercet : offufam oculis caliginem emendat, fed magnopere mordet . Quaternum obolo-

rum

6y8

And. Matthioli Comm.

lO

rum pondere datus , Graffum humorem extrahit . carnofa narium , & fedis vitia abfumit : eruptiones
papularum cum vino cohibet . Candidius contra diuturnas aurium grauitaces tritus , in eas per fillu-
lani flatu impellitur : vuam , tonfilIasc|ue reprimit , farina eius cum melle admota .

Floris stis hi Florem aeris uerum dc legitimm inforndcibta , ubi tes ipfumfunditur , in Tridentino agro ,f£piut

ftoria , coUegimm , in hunc modum . Cim (Ssforndci liquatum, in paratum receptdculum extrdfornacem diffunderetur, an^

teaquam omnino coiret in majfam ,frigidamfuper ipfum adhuc ignitum infundebam :fiatimq; uapor magnm excita-

batur,fub quo moxfirream laminm, er eam quidem amplam,fubijciebam, tandiuq- tenebam,donec ceffabat uapor.

Jtdque demum <erisfios,quifuper lamina iUafirrea deciderat , mihifefe ojlendcbatgranulis milio proximis, minori=^

bus tamen,fed colore rubicundo f^lendentibtis , Quandoquidem tenuifima ceris pars,qu£ a uapore infiiblime firturt

aeris frigiditatem experta ,facile in eiufmodi exiguagrana concrefcit . Is nufquam , quodfciam , in officinisreperis

Vir<s ex Ga- tur. quapropter eius uice cerugine perpetuo utuntur . Florem £ris paucis perfirinxit Galenus libro i x . fimplicium

leno, }nedicamentorum,fic de eius uiribus differens , F/o j leris tenuioru partiumfacultatis efi,qum aut <es ufium,autfquati

ma . Merito itaque ex cofailis coUyrijs , extergunt , aujiruntqifuperciliorum magnas af^eritates, quas uocant fy~

Nomina. cof^s . X« A)tou av6o; itct Grec jj , LnHnis mro flo$ aeris iifittfr ; MmiUniii "Znr dlnhds ,fiue Zer alnhtijs : iWs

lis ifiQre^elrmef

At7sif)(6L\y.ov. SQSA.M.A AERIS. CAP. XLIX.

Sq^vama aErisexcu(raexCyprijsofHcinarumcIauis,craflaquidemipfaprsftantior,qu2heli- **
tis, id eft, clauaris nominatur . fed ex vili promifcuoque serc, aut candido, vitiofa inttlligitur : quam ,
vtpote tenuem , &• inualidam , damnamus , maxime approbantes craffam , rufam , praefertim fi aceti
refperfuaeruginem contrahat. Vim habet adftrifloriam , extenuantem, reprimentem,&eroden-
tem : nomas coercet , vlcera ad cicatricem perducit . pota ex aqua mulfa , aquam trahit . Aliqui farina
fubad:am,dantin catapotio. Additurad oculorum medicamenta:genarumnanque fcabritiam ab-
fumit,& fluxionesexiccat. Lauaturhocmodo.Siccaesris fquamae expurgat£c felibra,cum nitida
aqua in mortario manu diligenter conturbatur , quoufque pelTum ierit : abijcitur , quod fubfidit , &
effufaaqua,heminacoeleftis imbrisadijcitur,&diftentamanu,fquama,quafi deftringendafit,ve-
hementer confricatur : dumque lentorem emittere coeperit, aqua fenfim ad fex heminas vfque fuper-
infunditur, terendo valide:fquamaadlatus mortarijcolligitur,ibique appiimitur.quo fad:o,ex- J*
preffus humorpyxideexjererubro fa(5ta,excipitur. Hoc eftenim velutflos fquamaEijValens viri-
bus , & ad ocularia medicamenta cum primis efficax . Inutile , imbecillumque quod fupereft, lauatur
donecnullam prorfuslentitiamexcernat:&linteo opertum biduo conquiefcere finitur, effufaque
extante aqua , vbi ficcatum erit , reconditur pyxidicula . Alij vt cadmiam lauant , & reponunt .

AETTiVsofiffijJKJtTof. SQVAMA STOMOMATIS. CAP. L.

SojtM AE exacie,aut mucronibusdecuffa;,quam vocant ftomomaeademvis. Lauaturmodo
fimili , & reconditur : fed ad moliendam alui deieftionem inefHcacior eft .

40

S^uanMe iris Ae R I s s Q_v A M A maUeis ex eo decuffa,resfane uulgaris notiti£ efi : tametji eapr^fiatiorfit, qu£ ab £re
& ftomoma- cxcutitur , quo clauifut , helitis proprie dtda . Siquide cum huiufmodi £S rude impurumqifit,craf?iorem , uegetio^
tis. confider. remqj fquamam reddit,quam id quod pluries ignem expertum, in iiaria uaforum genera confvrmatur . E ius pr^terea
abluend£ ratio adeo Diofcoridi clara didiniiac^ traditur, ut nihil addendumfuperflt . Squam£ omnis in uniucrfum
ineminit Galenus lib. i x . fimp. med. ubi itafcriptum reliquit . squama alia eji £ris ', medicamen ad multa utile : alia
jirri ,etfiomomatis .Quidauer6nominantcrhelitinlepida,fiuefquama. Omnesfane uehementer deficcant. At
interfe diuerf^funt , tum quod alia magis , alia minus exiccat : tum quod alia crafiioris , alia tenuiorisjit cffenti£ : '
quodcj; plus,minitsue adjiridionis fint participes . Helitis certe principem in deficcando locum obtinet . nam cr tes
nuiorii partium, quam ali£ efi, nimirum qu£ & £ruginis nonnihil affumpferit . Maiorem obtinet adfiriiiionemfqHa-
mafirri , er h£c etiam maiorem fiomomatis . quamobrem ad contumacia ulcera , melioresfunt , qu.mfquama aris . i •
Detrahit , cr liquat carnem potentiusfquama £ris , er hac ctiam ualentius helitis . Omnes autem fquam£ tion ins
ftrenuemordacesfunt.Exquoclarumefl,qu6d effenti£ ipfarum confifientianon admodum tenuis eji ,fed potiui
craffa :Jiquidem inter qu£ eandem uim obtinent , minus eji mordax , quod efi tenuius , tit fuperioribus libris ojiendi^
Plinij ,& re- ^"^ • ^^<ec Gakntts . Ex quibus utiq; liquido conjiatjlomomatisfquamam,£risfquamam effe nequaquam : etji contra^
centioru quo rium memori£ prodiderit Plinius errore dudus , atq; etiam idem afjirmauerint recentiorum quidam , eiusjidem ma-
runda error . giifortaffefecuti , quam quod altius rem hanc inuejiigauerint . Quandoquidem non defunt , quijiomomatisfqttama,
(crisfqtiamam omnium tenuifimam effe contendant , ut MarceUus 'Diofcoridis interprcs . Sunt etium qui putent erfs
dem modo £ris , modo firrifquamam tenuiorem dejignare , ut Brafauolus. qiianquam h£c nuUis , qiiod equidemfci^-
am , rationibus , nuUisq; authoritatibits probent . Brafauotus tamen, utfuam tueatur fententiam, Diofcoridem in mcs
dium citat . Scd qua ratione ego profido nefciuerim , cum nufquam repererimfcripjijfe Diofcoridcm , quod fiomo^
matisfquma ^romifcue , (tris Cfjirrifquamd effe poj^it , Veriim ne quij^imfirte putaret , me h£c meo tantitm ar*

bitrio

t o

20

In Lib. qiiintum Diofcoridis . 6^9

bitrio profirre , id fxnc quodfentio, primhm non obfcttrK, itt pnto, rationibm dperium : mox probitif^imortm ai(tho=
Tii teftimonio illud apertijiime cofirm<tbo,qu6dfciUcetJ}omomutisfyumu nec teris,ncc fimplicis frrri/it miterid,fei
chdlybii tunttmi . In primis ituq-, dicimus,qu6d cimfcribat Gilcntti .msfqumm principem tocti in deficcmdo intcr
c£tcr.is cbtincre „ftrri uero m.iiore (tdftringcndi ui qu.im h£c pollcre , cr h.tc etim mMore ftomomatis, munijiftum
pr£bet indicium ,ftomomutisfqtum.tm necub £re j nec ifimplici ferro effc decufftm ,fed k duriore uc terreftriore
metuUo, ncmpc ab ipfo chulybc : quippe chm ftomomutis fquumu longc m.tgis udftringut, qum ftrri,huiiis ucro plus
adftring.tt quum £ris , r.ttioni minimc confomm uidettir ,ftomomutts fqtumum ejfe attt £ris , autfimplicis fcrrifco^
bem , fed potius ( ut diilum eft ) ptmftimi chulybis . A d h£c ckm Galenta in capitis fi-onte fcrib.it , Squumu aliu £ri$
cft , ultu firri, uUuftomomutis, omnibusftne pulumfacit,ftomoma aUud ejfe metalltim ab ipfo £re, er afimpUcifirs
ro omniito diuerftim . Numfifenfijfct G.ilenus , qu6dftomomu in £ris genere , non aittemftrri ,fuifftt rcpoiiendum ,
dixifjet huberi fquum.im £ris ,ftomomutis, ucftrri , neq; ita Ij^eciem afuo geiicre difiunxiffet . Sed quonium reile m
uerut ftomomu gcnus cffeftrri .trtefadi , ob idfuo tllud adfcripfit generi , quemudmodiim cr PuuUts ipfum fccutm .
C£teritm pr£ter rutiones addtiilas ,ftomomatis fquamam a chalybe tantim decttffam effe , nihili^ aliud Gr£cisfto^ Stomoma efle
momutis nomine indicari , qu.m chulybem , confirmatur Aetij er probatif^imi , cr Gr£ci authoris teftimonio . quip<: chal ybis fqua
pe qtii Ubro i x . cup. XL\iii.deijs agcns , qu£ in corpusfumpta dyfentericos iuuunt , quidnum Gr£cis cffet /lo= "'^'" '^°"^ '^'
momu, his ucrbis upcrte declurauit . Deindc uinum purum uetus, quuntumfatis uidebitur, in nouum uufculum infun~ ^tatibus.
dito , er lummum ignitum exftrro , quodftomoma uocant, non minorem Ubra in uino extinguito . Item libro x . cap.
X I . ubi indurati Uenis curum agit , fic inquit . Sit autem ftrrum , quod in ipfis extinguitur , ftomoma . Ipftus autent
ftomomatisftrrifqmmu , quum infiibriUbus officinis ftrrum , dmn ignitur, cr maUeo tunditur, abijcU . Poftea agres.
jUoribtii hominibus utiUter exhibetur , Et Ub. x 1 1 1 1 . cap. x x 1 1 ii. idem ait . Squamaftrri , pr£fertimftomoma=-
tis , ampUoris udftri^ionis particeps eft . h.ec Actius . Ex quibusfane perf^icuumfit , nil aliud Gracis effeftomoma,
qtiam Latinisfit chulybs , qtii e purioreftrrifubftantiu , artefit inftrnacibus . Quofailum efi , ut omnes in uniuers
fum medici Aetium , C" reliquos uetuftiores feiiati , ad dyfentericos , aUosq; affeilus id expetentes , chalybem igne
cundentem , mugis qu.imftrrum , modo in aquam , modo in aufterum uinum , modo in lac extinguant , quod chalybs
muiore adllringendi ui poUeat , qtiamftrrum . B.inc itaq^ omnino affirmare Ucebit , nil aUud extitiffe uetuftioribus ,
«<c recentioribus Gr£cisftomomatisfquamam , quam qu£ a chalybe decutitur , eiusqi pr^fertim , qui matteo ftrra^
rijs in offtcinis acuitur, dumgladijs ac telis aciem, uel mucrones coaptant artifices : quinetiam dum aUafiunt inftru-
menta muteriarijsfubris , er terr£ cuhoribus expetita . Forro hanc rem quoq; Aituaritis abunde expreftU ftto dc
compofitione medicamentorum Ubro in Aegyptia Andromachi ,dum inquit. MuUo reddetur utiUor ,fi fquamant

3 o 4c/e , aut mucronibus decuffam , quam appeUantftomomatis , pari pondere jibi adfcifcat . Id qtiod etiam idem paula

inftrius repetijt . Hoc in infuper conftrmari poteft ex Galeni fcriptis Ubro primo , ac tertio de compofitione mes
dicamentorunrfecundum locos , ubi diuerfts medicamentis , pr^fertimq} ad alopeciam fucientibus ^ HomomAtis ftrs.
rifquamum immifcet. Sedflftrtereperiretur aliquisadeo ceruicofus , cr pertiicax ,ut tot clarifUmorum uiros
rum authoritatibus non acquiefceret , audiat qu£fo Ariftotelem philofophorum omnim principem , qui Ubro 1 1 1 1.
L.\eteororum,chalybisfiueftomomatisconftciendirationemfcitiftimedocuUijstierbis. Tiin.iTca^i k&I o ii^yx-
qjiivoTcih§0!,aSi. vy^6(yiyviaS(U,V3/d7:^ocAiv ■zsiyv\i(y&M,mc/lTd So^uffl'(A«,Ttt zroioutfjv ouVoJf .v^ilsota
Tcu >ct2»,K9d «.7roK<x.6cd^(.Tca holtq h (Jna^ix, oToti' ^i iroKdknM 7rot6H,KSii v.aL^oi^os •yEVHlou , t5to
sJvfflfxix yiyKTcu.oM TTOJouffiv S^a TToA AflcW owVd , (J^st. To «"arouaiav •yi'-yveff9(!U^oAAHV,Ksu ToVsotfipv
EAarTa 5 ct •35'ox.a?cuf0|j,evou . tsi ^i ocp.«Vav slh^os d eAotTfffl i^xav otis"OKot9ocf uii/ . Qu£ Latina redduntur

4 o in hunc modum . Porro crftrrum elaboratum Uquefcit, ita utfluxum reddatur , er rurftm concrefcat , atq^ in hunc

modumfuciuntftomomata : fiquidemfcoria infundimfubfidet , cr def^caturftrrum . Citm uero idfxpefadum eft ,
cr purum euafit , flomoma efficitur . Hoc autem nonf^pefaciunt , eo quod repurgattim multum deperdat, er pon^
dereimminuatur. Atquiftrrum iUudmeUus eft , quodminm excrementi retinet .haSienus Ariftoteles. Cuimnimi-
riim dodrmam fequuntur in hunc ufq^ diem , quiftrrarijsftirnacibus , er offtcinis eftrro prius elaborato, cljalybem
conftciunt inltaUa iO' in aUjs uniuerf£ Europ£ regionibus . Quaproptereosprorfus baUucinari euidentiftimum
eft , qui aliterfentiunt : nempe inter antiquos PUnium , er inter recentiores lAurceUum, cr Brafauolum . Uis omnis
bus accedit Serapionis authorita/s , mugni inter Arabes Diofcoridis iiiterpretis : quippe qui quadringenteftmo tertio
fui operis capite de ftmpUcium medicamentorum hiftoria cr uiribus , id totum quod i Diofcoride proditii eft defqua-
Tnaftomomutis , de ftrrifqu4mapofteritatis memori£ prodidit , ftrrum tanquam genus ,chalybis loco accipiens,

5 o Nec obftut, quod in Diofcoridis codice fcriptum reperiatur,ftomomatisfquam£ uim eandem efte, qu£ £risfquam£t

qiuquam non udeo uulenter aluum deijciat . Siquidem ego planefufpicor,codicem Diofcoridis hoc in loco effe depra^
uatii , ut in aUjs quoq; pluribus deprehenditur , pr^fertim cim nec a Galeno , nec ab alijs ueteribus recentiortbmq;
Gr£cis proditumfit ,ftomomatisfquamam £risfquam£ uiribus effeftmilan : h£c nanq; aluum deijcU, iUa uero con^
traeamcohibet . Adh£c nufquammeminiapud quenquamlegiffe ,aUo metaUo roborari poffe ftrrumin. aciemuel
mucronem elaboratim , nifi chalybe , qui Gr£cisftomoma dicitur . Qao ftt , ut iHorum pertinuciam mirari non de^
ft,nam,quiaUter fenUunt .Exhisitaa^huuddubie credendum arbitror,non aliudeffe ftomoma,quam chulybem,
qui cim a priraordijs femper fuo-it expetitus adftrreorum inftrumentorum aciem roborandam , quum aciem Gr£ci
sdfJioy-ot uocant , puriter chalybemftomoma uocarunt . Quupropter dicebat Aetius , ftt ftrrum , quod in ipfts exa
tinguitur , B:omoma . Hoc autem uocabulum putauerim ego ortum effe a ^o^d , quod Latinis osfonat . Acies enim ,
, itemc^ mscrones , gladijs , er telis , aUjsq; ftrreis injirumentis ufum nuUum aliim pr£bent,quam oris . unde Latinis
quand&q^ dicifokt , eos , quibus ob malefaiia caput abfcinditur , in ore gladij perijffe . Plinim quoq^ licet ignoraues

rit»

19

66o And.MatthioliComm.

Yit^<iuid Gr£cis fignificiirctjiommx ; chdybc tmen acie, qu<e Grxcis SoVffl/^ot dicitur, dppeUduit lib. x x x 1 1 1 1".'
rdp. xiixi.fic inquiens .Ex ontmbKS ttutemfirrigeneribus Serico puhmejl. Screshoc cum ifejiibits fuis , petli-
lusci;mittiint.Secundii Pcirthico,neq;aUigcnera firriex meraacie temperatur : cceteris enim admifcetur .h£c
Flinius . Bx quibus palhn cji , id hoc loco Vlinio acicm uocari , quod chalybem ctiam Latini appeUant , quodh; nos
corrupto nominc ab acie , uel ab acuendo uulgo uocmus acctaio , quemadmodum cr Galli acier , c/ Bij^ani accicl
fuoidiomate dicunt. Risigiturtum rationibus , tum authontatibus freti,zo^a^oi potius asa^a ,quam a ucrba
rjf^ca ortum habcre putamus : quanquarit ctiam eorum opinio, qtii a so^oa, so uajjtci di^um exifiimant, nonfit om^
nino improbanda , qu6diduerbtriiiroborare,diirumfacere,aciemcrmucroiicm indiicerc Gr£cis dcfignet. Sed
neq; iUos q':oq; prorfus aberrarc credidcrim , quifcobem ab acie , er mucrombus , dumfupcr lapidc rotante actiun^
tur arma , derafam ,fiomomatis fquanwn efje ccnfent . tteriitamcn hxc , quddfit lapidis iUitis ramentis admijia, non

Nomina. perinde ac fynceraprobandatiidetur . Squamii,qu£Gr£cisM7ri$y^xAKov ,Liitinis Squamaxris appcUatur:
Italis , squama del rame : Germms , Kupferffhlag : Uifji>anis , Efquama de cobre . Qu£ uero Gr£ce AettiV so=

■ - ^d^ccTos . Latine squamafiomomatis dicitur ; Arabice,Tubcl, Batitiirefabartam,^ Cortex afias : Italice, Squa=

ma deUofiovaoma ; Bij^anice , Esquam4 de azero ,

iovlvsov, AERVGO RASILI5. CAP. JLI.

Ae R V GO rafafitijsmodis.Incadumjautaliudcpnfimileuas, acetumquamacerrimuminfun-
ditur : fuperponitur inde inuerfum teneum uas , pra^fertim concameratum , lin minus ,planum : fit-
que obflrudum , nuUumque habeat fpiramentum : exempto , quo doliolum obturaueris, operculo, 2 »
decimum poll diem infidens srugo deraditur . Aut ceris lamina in cadis fuper acetum ita fufpenditur»
reipfumattingat,&totidem poftdiesraditur. Autmaffala3eris,aut]aminauna pluresve uinaceis
non recentibus , fed iam acefcentibus conduntur , & fimili modo uerfantur . Quinetiam exdclimata
ieris fcobe sruginem facerc licet : necnon e laminis , quibus bradteae auri cocluise malleo ducuntur ,
ii quiseasacetorefpargat,& terautquateruerfet^donecaeruginem contrahant. Traduntxruginem
in Cyprijs metallis gigni,lapidibus quibufdam nonnihil sris habentibus, quibus aerugo effiorefcit :
adduntqueper Canjculaexftusequodamfpecu manare;fed illam paucam,& optimam elTe: hanc
jfpeIunciseffluentem,copiofamquidem,& bonicoJoris, fed uitiofam, quodlapides multos colle-
gerit . Pluribus autem modis adulterant , aljqui pumice admifto , alij marmore , alij atramento futo-
rio.Seddeprehendemuspumicem,autmarmor,dum pollicefiniftrsemanus madefacto, seruginis j«
portiunculam altero atterimus : fiquidem eam difundi conftat : marmoris autem , pumicisque partes
coeuntnondifsipata, demumque traftatione crebra,& humoris complexu dealbefcunt.quin&
dentium apprelfu : fiquidem fyncera cedit , laeuis , & fine afperitatc . Atramentumuero futoriu igne
co3rguitur;nanqucfififl:ile,autlaminaadu!terata£erugine i]Iinatur&feruenticinere,aut carboni-
busincalefcatalterutrum, mutabitur,rubefcetq;id,quod atramentum futorium acceperit;qu6d
id uftuni fuapte natura talem fortitur colorem ,

l'oVffK(5)AHf. AERVGO SCOLECIA; CAP. LII.

" Aervginis, quamuocantfcoleciam,duofuntgenera.qusdamfofsiliseft,alterafaclitiaad 4».
hunc modum . In mortario Cyprij seris dimidiam heminam aceti albi acrisq; , piftillo cupreo conte-
rito , donec ftrigmenti crafsitudinem imitetur : deinde aluminis rotundi drachmam unam , cum fa-
lis fofsitij translucentis , aut marini quam albifsimi , folidique, aut certe cum nitri pari pondere teri-
tur in fole aeftuofifsimis diebus , fub fydus Caniculae, donec colore seruginis contrahat, & concretu
ftrigmentofum fiat : vbi autem fe in uermiculorum Rhodiacis fimilium fpeciem coegerit , recondi-
tO.E.flicax,&ualdebonicoloris redditur,fiduaspartesurin32 ueteris,cum unaaceti adieceris,&
alia , quae difta funt , peregeris . Sunt qui aeruginem rafilem , quE in apparatu non refpondit , gum--
mi mifto digerant in formas , & itauendant . quod genus , ut uitiofum , improbatur • Fit & quacdam
2rugoabaurificibus,mortario,& piftillo Cyprij2ris,cumurinapueriimpubis, quaaurum fer-
ruminant . Antedifta aerugmum genera ufto aeri omnino refpondent , fed magis effeclu ualent . Scie- 5 •
dum fofsilem fcoleciampraeftantifsimamefTe^derafam fequi:poflremolocofaftitiam.mordacifsi-
ma tamen eft haec, & magis adftringens . Aurificumautem xrugo rafae refpondet. Aerugines omnes
adftringunt, extenuant, excalfaciunt . oculorum cieatrices emendant,lacrymas cient, nomas fiftut,
vulnera ab inflammationc tuentur : vlcera ex oleo ceraque ad cicatricem perducunt : callos , & fordi-
da ulcera purgant , cum melle coftae : callum fiftularum crodunt cum ammoniaco , coilyrii modo in
«as adadae . ad gingiuarum autem excrefcentias, & extuberationem u tiles . Magnopere extcnuant ge-
narum crafsitiem,cum melleillitE: verumpoft illitionem fpongiaex aquacalida locus fouendus
eft . refina terebinthina excepts, cum asre & nitro lepras abigunt . Vritur a-rugo , quancunque uelis ,
minutifsimefrad:a,comminutaque,infid:ili patina,flagrantibus prunis fuperpofita:verfaturque
doncc fe mutet, & colorem cinereum concipiat : poftearefrigerata reponitur ad ufum . Sunt qui cru-
da olla eam urant , uti diflum eft ; fed non prorfus eundem colorem cremata reddit .
-riif " Aervginem

InLib.qtnhtiTmDiofcoridis. 66i

Ae R V c I N E M, ctu6dco!orc]ituiridi,ofjicin£,dcmcdiciinlt.ilu!Csturidenunciipdnt,ZT'tndgmfcrmone Aeruginum
ucrdermc. VerimquMiuisofficinceeoinHniucrfumabHndent^fynceritumcn p.irum ojlendunt. Scoleci.t xrugi= <^°"l"^'
ne, dcfvfitia dcjiituim.ur : quod alteru , quod fciMi, hoc tempore non paretur, altcra uero cd> ^rarijsfodinis, ubifbr
titjfe phirimu repcritur, a fvfjoribus non defr.itur . Proinde chm h.irum copi.i nonfit , cu tantian utimur , qu.-c <erc in
(icet.iriis cxdis dcmijfo, aut iiinuccii i.im uccfrentibus obrtito , conjicitur . Udllucindntur , qui ereduntxrugincm, cr
^risflcrcm unam , cr candem rcm effc , utfuperius de £risflore diffcrcntcs ktius oitendimus . Aertiginum uircs AeruginG ui-
rcddidit Galcnus libro i x.flmplicimnmedicamcntorum ,ficinquiens . Acrugogufiuntibus acrem qualitittem offcrt, '^^ ^^
digcrcns, dctrahcns, o~ liquuns , non tcneram modo ,fcd C durum curnem . Porro fupru didum cftnonnullos cius
generis medicumcntu , epulotieu, hoc cjl , qu£ eicutricem inducunt , appeUure , ctmi ijs in tcnuifimum poUinem tritis
per j^ectUi cuj^idem contigcrint ulccru cxcrcfcentiu , uc pojiridie contrudu repcriunt . tumctfi illos huud luteut ,ji
puulo plus impofitum fvret ,fcfc ulcus non f ontr jc^iwii ,fed erofum inuenturos . Siquidcm coUtqii.it , cr digerit cuta.
ncm : cHin mcdicumctitu epiilottcucontruhunt , conflipent , confiringunt, O" caUi in morem iUum indurent . Quin cr
gufcuw mordicut £rugo, non tuntion ipfu uleeru . quodft p.iuculum cius ceruto non puuco udmifcci^s, id quod ex um^
bobusmiftnm cji, citru morfum cxtcrget . Dii^Hra tteroftipru efldc tuUimmcdic.imentorum nuturu, tum utfefe qui^-
iumfuUunt cx t.thbus contpofitionibus, uutfurcoticum, uut cpuloticum udfcribcntes facultutem medicumeiitis , qtti^
tiis minime oportet: utpotc ci<m ipfu id praflure ncqueunt, uerum cu , qu£ cx ipfls copofltafunt . Qu£ £rugo ToV Nomina.
\\isiv Grscis , Acrtigo rufilis Lutiitis dicitur : Itulis , Eruginc rufile . Qu£ ucro Gr£ck ("oV ffH&AK^ , Latinis Ac~
rugofcoleciu itominutur : Itulis ,Erttgine fcolccitt . Ar^bibuSf "Zinidrifeu Zengiar : Germi^nts, Spuiigruen : Rif^u-
■tuStCurdmllo:GuUis,Vcrdcriso~Verdet:. ■ - . .

loVfflJHfou. R-VBIGO FERHI. CAP. LIII.

R V B I c o ferri.reftringitrfirtirfcEminariim profluuia admota,potuqueprxftatneconcipiant.
lllitae.V3CCto,ignibusfacris,&papularumeruptionibus medetur. Perqu^m utilisadfcabritiasge-
rarum,reduuia$,&rpterygia.Condylomatisprodeft,gingiuasfirmat,pod3grasillitalenit,alope-
ciasreplet. Vinum aquave,in quacandens ferrum fit reftinftum jpotu cceliacis,dyfentericis ,lie-
rofis,choleralaborantibus,&diflblutisftomachoauxiliatur. " ..;.'.

SKtoffotfflS^KJou. STERCVS FEB.RI.' CAP. LIIII.

^St E R c V s ferri,quamfcoriamuocant,eadem potcft,qusrubigo,fed inefhca&ius-. Aconito
ex aceto mulfo potum , opi tulatur .

Ferrvgo, qu£ eitflrrhubigo , uidguris notiti£ eH. Eiusflmilitcrfcoria , qu£ Ldtinis zrflercus, cr re= Rubiginis, &
crementumfl:rri,(2rno^risuulg6f^iumudiflrrouppcUuttir,omnibus notior cfl: , quum ut maiore indigeut declu^ '"'^1-1 ''"'
rationc. h£c nunque prope flrrarias ofpcinus pafim in aceruum congeflaf^ciiutur ub omnibus. Veruntamen ne ali^ ''°^ ' "'
qtiisfDrtaffe decipiatur , lUud ncbis indtilum non ubibit , qucdfirri , aut £ris , aut argenti fcoria non eftfquamu, qti£
maUeo decutitur . Siquidem h£c flvrarijs fhrnacibus , qutbusfttri metuUum funditur , inditd liqucfcit , er iterum iit
firrum coit . Scoriu uero , quod inutilefit firri recrementum , inune , er f^ongiurum tnodo f^timofum , ttunquumft-
.4 o rum efflci poteit . Scorix mcminit Gulenus Ubro i x .ftnipliciwn medicumentorum,ficinquiens . Scoriu omnis re= Scotis uirej
ficcutorium udmodtm medicumcntum cft^potiftimim autemftrri . Siquide ad Uuorem redigens ipfumin accto quum ^^ Galeno .
acerrimo, pofteac^ decoquens, ad uures, qu£ longo ium tcmporc purefluxerunt,ea utor,medicumcnto tnaxime exic^
catorio , adco ut mtrentur , qui pr£puruntem me uident ,crante rei pericuhimfidem non hubeant , aures tule poffe
firre medicamcntum . Porro argentifcoriam propriehekyfmu appeUunt. Verim emplu^is quibufdum reftccutori^
fucultatis commifcetur. Rubigofirri Latinis dida, »'oV ffi^Hf ou Gr£cis appeUatur : Arubtbus, Sedu alhudid : Ita^
iis, Kuggine delfirro : Germunis, Eyfen ro{l : GuUis, RuiUcure defir . Qu£ uero Gr£cis ffXfflf icc qi8»^ov, Lrfa Nomina.
tinis, Scorid, Stercus cr Kecrementmifirri dicitur : Arabibus, Chabt alhddid : Italis, Spiuma defirro : Germdnis ,
Schilken:E.if^dnis,MoZodeher'iFer<ciGrMozodefragua.

IJO

.biir.ojiij;..

u6\fQonsi7rAv}kivcif. ■FLVMBVM ELOTVM. CAP. LV.

LoT VR.\ plumbificfit. Inmortariumplumbeum aquaminijciens ,piftillo plumbeo terito,
donecnigrefcataqua,&limimodo cra{refcat,autlutulentareddatur :linteo deinde col3to,aquam
fuperinfundens , quo 6cilius quicquid eft refolutum incerni pofsit. hoc iterum facito vfque dum fa-
tis tibi habuifle videatur.vbi confedcrit prioreaqua efFufa,nouam adijcicns,vt cadmiam lauato,
donec nullae.Ktetnigritiarpofteain paftilloscogensreponito. Quidam fcobemmundi plumbili-
ma quaefitam , mortario piftiJIoque lapideis terun t , aut manibus cum aqua paulatim adiefta fricant ,
donecnigrefcat:mox vbiidpefTumierit^effufa aqua,colliguntin paftillos.nam tritum vehemen-
ter, ceruflae fimile redditur . Alij elimats fcobi modicam plumbaginem adijciunt , afhrmantes ita elo
tum plumbum prseftantius efTe . Poteft refi-igerare , adftringere , inducere , mollire, explere caua , fi-
ftereoculorumfluxiones,& vlcerum excrcfcgntia. Sanguinemfupprimit:prodeft contra fedis vl-

K Ic cera.

6^2 And.MatthioIiComm.

cera, condylomata, & hsmorrhoidas ,ex rofaceo ; item ad ca , quse aegre cicatricera diicunt : & in to-
tum fpodij effeftus praebet, nifi quod non obducit cruftas . Syncerum plumbuaffriftu , marini fcor-
pionis,draconisqueplagisauxiliatur.

Uo\lMos KlKouJnivos , PLVMBVM V5TVM. CAP. LVI. I|

■■ ■ *
Vri T VR plumbum fic. Superqu^mtenuifsimas pliimbi laminas, fiftili nouo inditas,ful-
phur infpargito : additisque alijs rurfus laminis , interiefto femper fulphure, vfquedum vas expleue-
ris , fuccendito , flagrante autem p.Iumbo , ferrea rude verfato , donec perfede redigatur in cinerem ,
nihilquee plumbonon vftum hsferit.tumdemum obftruftis naribuseximito: alioquin halitus
plumbinoxiusfentitur. Auteliroatam plumbi fcobeminollafulphurevrito. Alijlaminasinfiftili
crudo , vt dift um eft, imponuntfornaci, aut foco, & circumlinentes operculum, dato exili fpiramen-
to , vrunt . Ali; pro fulphure ceruffam , aut hordeum infpargunt . Alij integras laminas imponentes ,
acri ignc vtuntur , & rudicula ferrea continue mouent , dum in cinerem foluantur. Sed difficilis hu-
iufmodi vftio , & fi vehementius uratur , contrahit fpumae argenti colorem . Magis tamen nobis pla-
cetprimavrendiratio, Plumbumvftumlauatur ytcadmia,&reconditur, Eofdem cffeftus habet,
quos plumbum elotum, fed multo acriores ,

... . «iiii,tA . "

ZKafiafAoAlOSS^ou. RECREMENTVM PLVMBI, CAP, LVII,

1»

20

Recrementvm pIumbi,quod Iconam vocant,optimumeft,denfum,fra(5I:ucontumax,
ceruffam plane repnfentans, nihil plumbofi habens, quod adluteum colorem accedit, & uitri fplen-
dorem imitatur . Eadem, quse plumbum exuftuni poteft, fed magis adftringit , Lauatur in mortarijs
infufaaqua,&refufafummaaqu«eparte,qusBluteumcolorem duxit;idquefspius,dumrecremen-
tum abfumatur . Dein vbi confederit craffamentum, aqua effufa , digeiitur in paftillos .

MoAiMo«JkV. J40LYBD0IDES, SIVE LAPlS PLVMBARIVS.

C A P. L V I I I.

MoLYBDoiDEs lapis a plumbi fimilitudine didus , refpondentem recremento uim habet, *«.
& eodem raodo lauatur,

Scoris plum- P L V M b i ahluendi , dtq; etlttm comhurendi ratio , adeo lucide conRdt i Diofcoride proditd , ut operapre*
bi conGd. tim nonfit plura de ea refirre . Veruntamen animaduertendum ejl , plumbi recrementum , quod Dicfcortdi fcoria
uocatur, non ejfe plumbaginem, qu£ excrementi inRar, ubi plumbwm igne liquefcit, ab eofecedit. Quippe quod h<ec
tiil aliud (it, qum purij^imum plumbum,quod ignis u^ione, cinerii l^eciem induit i H<ec enim in plumbarijs officinvs
in purifimum plumbumfacile redigitur, quemadmodum cr argenti f^uma . Vlumbi itaq;fcoriafit tantum infbrnaci^
bm, ubi plumbi lapis metatlicus funditur . Siquidem hqc probefufo, artifices plumbum , quod inde effiuxit , infcrobi^
culam extrafornacem delabifinunt . vbi uero adhuc calens concreuit , aquafrigida perfunditur , quousque fcoriam
exuat : qu£ (ut Ciofcorides inquit ) denfa admodum eH,€rfi-aflu contumax, colore in luteu uergente, cr uitri j^len 4 o
dorem pr^feferens . Uuiui complures uidimus aceruos in Tridentino agro , ac etiatn in comitatu Tirolenfi , ubi in^
numer£ metaUorumfvrnaces, die noiluq}ignibus aguntur . nanq^ in ijs locis metallorum recrementa,extrd officinas
abijciunt, monticulos ex hisfiruentes . Quodfi accidut metallicos lapides £gre igne infornace liquefcere ,fcori£ hu
iufce partem admifcent, quoniam huius adminiculo citius metaUa ignibus cedunt . Keperi egoffipius plumbi , argen^
tii^fcoriam adeo uerficoloribus lineis interfeda, peUucidamq; ut id uitri genus,quod uulgo Venetijs appeUant Smal
to, omni ex parte refirret . Quare oportet eos , quibus in animo efl , certam etexquifitam harum rerwm cognitionem
affequi^metaUorumfodinM, Grfirnaces adire, no autem ea in pharmacopolijsiqmrerei ubi omniafere metaUica me*
Lapidis plum dicamenta f^uria, er adulterijs uitiata reperiuntur . Cxterkm qui hapidem.plumbarium ,fiuemolybdoidem hodie
batii confid. Ugitime ofiendat, habeo profeilo neminem, nifortefDf^ilis quoddam cadmi£genus demonflrent, quod plumbum colo

re imitetur,qualis iUa, quam uulgo uocant Marghef^ita di flagno : quanquam hanc equidem molybdoidem effe non au- i o

fim affirmare, quod nuUwm latius lAolybdoidis hifloriam fcriptis mandaffe compererim , quam ipfe fecerit Diofcori:i

des . qui tamen eius hifloriam tam paucis perflrinxit , ut difficile admodum fit decermre , quinam lapis nqbis legiti^

mam molybdoidem repr^fentet . Etfifvrtaffe non aberrarent , qui dicerent, plumbilapidem ignem in fornacibus non

Plumbi facul expertum , ueram effe molybdoidem . quippe quod hic colore ,crpondere plwmbum maxime refirat . De plumbo

tates ex Gal. diffusefatis differuit Galenus libro i x .fimplicium medicamentorum , ubi itafcriptum reliquit . plumbumfacultatis

tfl refrigeratori£ . Siquidem non modo multam habet fubflantiam humidam afrigore congelata;fed cr aeream,pau

cam autem terream . Igitur quod plurimum habet effenti£ humid£ a frigore coaii£ , indicium tibi e^o , quod ubi ad*

motum eft igni, celeriterfundatur,fluatq; . Quod uero er aere^fit particeps , hoc habetofignum omnium, qu£ no»

uimus, unicum plumbum tum mole ipfa , tum pondcre augetur ,ficondatur in £dibus fubterraneis , aerem habentibia

turbidum , ita ut qu£cunq; iUic ponantur , celeriter fitum coUigant . Tum etiam plumbeaflatuarum uincula , quibut

earum pedcs anne^untur ,f£penumero creuiffe uifum cft , cr qu£dm adeo intumuiffe , m^ ex lapidibus dependerent

cryftaUi

InLib. quintumDiofcoridis'. 66^

cryjiM modo . Atq^ h^ probabiles quidemfunt humiditxtis cius,fi-igidit4tiiq; notx , priusqum cxperimentumfiat:
cictcrHm fcientific£,zr cert£ per experientium cognofcuntur . Pr^pardto igitur mortario ,fmulq; pifttUo , utrisq;
cx plumbo, infunde quemlibet liquorem : itjq^ terito, ut er piftillus, cr plumbeum mortarium fuccum qucndam red~
dant . Id quod ex utroq^ confi.ibtt, multo erit fi-tgidius faeultatc,quam liqtior ipfefuerat . Licet autem er aquam, cr
tnnim tenuc aqueiim, cr oleum inijcere, aut quidui^ eiufmodi . Atfi etiam plus efficcrefuccum itoles refi-igcratoriu ,
clcum omphactnumfit, aut rofaceum, aut meltnum, aut myrtinum . Porrofifucco, qui proueniec, uti uo!cs,optimum
habebii remcdiiim cr ad phlegmonas infede cum ulccrc, aut rugis , cr ad eas, qu£ in pudendis , teftibmq; , cr uberi=
bus confifxunt : fimtltter aduerfus ceeteras omnesfluxioncs inciptcntes , qu£ aut in inguina, aiit in pedes ,aut in alium
quemiiii articidum dcambunt . Sed cr ulcerihus rebcRibus utilc efl . NdW cr ad cancrofa eo utcns, uirtutem mcdicx

1 o mcnti miraberc . Quodfi celcritcr mtiltum pliimbei fticci coUigere uoles , conarc infole terere , aut quocunq; certc
modo aere excalfiicio . Ad multa aiitem utilc habcbis medicamcntiim , fi adfufo refi-igerantiumfuccorum quopiam te-
ras , ceufemperiiiiii , cotyicdoim , intybi,lai.Huc£ , chondryU^ , pfyUij , omphacis , portulac£ . Porro fiqua hortim
nonfacilc infuccmv.fcluuntiir , uclut porttilaca , mifceto tUis altorumfuccorum quempiam , uclut omphacis, qui er
ipfe pcr fefc prxdtHo mortario inditus, mcdicamentim cfficit refi-igcratorium longe pulcherrimim . Qjtin cr in la^
piinam diduiium plumbum absq^ alio uUo, ipfum pcrfefc athletarumfefe exercitaiitium lumbis infternitur , ubi uene==
rcisfomnijs uexanttirfcilicet : nimirum haud obfcure cos refiigerans .Sedzr braiiea cx plumbo tenuisfada, probe
ganglio iUigata, planc ipftim difiipat . lUigabit autem probe qiiisquis ab Uippocrate didicerit, in ipfam noxam potius
firmandtm, qtiAm htnc tiel inde . Mirum ergo non efi,fi plumbwm crematum, ac rurfus ablutum,refi-igerantis efflcia^
turfacultatis, clim ante lotioncm mift^fucrit . Ef hoc tpfum medicmen, nempe plumbum combuflum, bonum cfl ad

X o ulcera rebeUia . Vbi uero lotumfuerit multo optimum medicamcntim eft, ©" ad ulcerum impletionem, O" ad eadem
eicatricc obdticenda . Conuenit cr chironeis qu£ uocant ulceribus , ?T cancrofis omnibus , cr piitredinofis, ttim ip^
fum perfcfc, ttm medicaminum ad cicatricem perducentium quibusdam commiftim , quale eft , quod ex cadmia con^
ficitur . C£teriimfolucndum eft principio,fi copiofafitfanies, quotidie :fin minus tertio , aut quarto qiioq; die . Ve=
rim fvris f^ongiam impouito aquxfrigid^, qu£ fi deficcctur, rurfum mergatur . Sed h£c fufius ,quampro inftituto
iiximus, pltifculum fermonis afflnicate proueSii . At tcmpus iam cftfequentia deinceps perfequi . hadenus Galenus.

Plumbum elotumfic Latinis, poAiCS^of artTyAuf/ei of Gr^cis dicitur : Italis, Piombo lauato. Plumbum uero uftu. Nomina.
l.atinc didum, ixdAijl^of «.t!t:a'(^eVor Gr£ce,Piombo abbrufciato Italice uocatur, QU£ deinde ffno^/oi, p.oAi'i5=
Jou Gr£cif, Latinis Pliimbi recrementum, cr plumbifcoria appeUatur : Italis , Spiuma del piombo . Qu£ deniqiic
jtoAiGi^ofi^HV Gri£(e, Molibdotdes item, cr Lapis plumbarius Latinc nuncupatur : Italice, Pietra piombaria .

ZriixiJ.!. STIBIVM. CAP. LIX.

S T IM M t optimum, quod rplendidifsimum eft, modoq; nitedularum emicat,confra(5):u crufto-
fum, nihil terrse, aut fordidi habens, fnabile, quod ftibi appellarunt,alij platyophthalmon . Vis eius
adftringere , meatus obftruere, refrigerare , excrefcentia in carne cohibere , vlcera ad cicatricem per-
ducere, fordes, & ulcera oculorum expurgare : fiftit & fanguinem e cerebri membrana profluentem.
& ut in uniuerfum dicatur, vis ufto phimbo fimilis eft . Priuatim, ambufta igni in puftulas erumpe-
re non patitur, cum adipe recenti illitum . cruftofas exulcerationes ad cicatricem perducit, cum cera ,
& exigua cerufla . Torretur pinlita farina circumlitum, & carbonibus obrutum, donec carbuncule-
40 tur crufta, exemptumque reftinguitur mulieris lafte, quce marem peperit, aut uetere uino . Vritur e-
tiam carbonibus fuccenfis efHatum , quoad igni deflagret : fi enim paulo magis concremetur , plum-
bura fit . Lauatur ut cadmia , & ss . Sunt qui ut plumbi recrementum eluant .

S T I M M I , fiue Stibiim , recentioribus medicis , chyiHiftii , ac feplafiarijs , qui Mauritanorum doHrinamfe^ Stibij confl-
Hantur, Antimonium dicitur, quod hoc nomine Serapio, cr Auicenna Stibium appeUauerint . Ruiusf6din£ pluribus °*''*"o»
locishabentur innoftro Senenfiagro ,fed pr^flanttfiimum fi)dtturin maritimis no^ris Maffano folo , ac Suanenfi:
quinetiam in comitatufanii£ Tlor£ prope Syluenam oppidum . Venetias adfirtur ex Germania,jvrnacibus priusjfua
fum, zr in majfas concretum . Aiunt artifices , qui campanas conflant , has ederefonitum magis concinnum, magisq;
tutribus gratum , ac fonorum , fi flibVj nonnthil c£teris admifceatur metaUis , dum una infiirnace liquantur . lis ctiam
expetitur, qui uafa e flagno conficiunt : item ijs, qui metaUicafaciunt, C poliunt fpecula : ijs pr^terea , qui chalco^
graphii charaderes, zr typos effingunt . Id tantiim dijfirenti£ effe inter plumbum , crflibium ait 'Brafauolus Fer= Brafauoli er-
rartenfis, quod plumbum ignium ui liquefcat,fiibium uerd nunquam,fedfacile teratur in puluerem . Sed eius opinio^ ratum.
nemfalfam ejfe deprehendit experimentum . quandoquidem fltbium igni admottim , perinde ac plumbum coUiquefcit,
Crfluit . Cuius rei nosf£pius periculumftcimus, dum oleum noflrum exflibio conficeremus , quo quidem magnofuc~
ceffu iitimur ad contumacia , finuofaq; ulcerafananda . ad idfiquidemfltbium pluriesfundere oportet , utfyncerius ,
puriusq; reddatur . C£terim admonitos ledores uolumus, oleum hoc noflrum cfitbto paratu,non iUud effc,quo chys
mift£ argentum in aurtim mutari fabulantur ,fed aliud ab eo longe diuerfum : tametfi hoc noflrum ex fefe plus auri
fundat, quiim iUud chymiflarum .Sedut ad inftitutum noftrum reuertamur, mihi plane uanum uidetur afferereftibiti
igne haudquaquam liquefcere . Ndm cum quolibet metaUo ,fiuefirrumfit,fiue chalybs , infiiitlifuforio pcrmiftum,
ea celerius eltquandt pr^bet materiam . cfuam ob caufam quifirreos , ffhericosq; globos bcmbardis immittendos e
fiifofirro confirmant , nififiibiumftrro admifcercnt , nunquamfane (ut pro certo affirmant ) idfiiixum faccrent .

Kk i Stibij

$0

t*

20

6 64 And. Matthioli Comm.

Stibij mentionmJTcit Vlinius lib, xxtiii. cap. v i , ubi itafcribit . In ijsdem argenti metaUis inuenitur, ut proprie

dicdmus, l^um£ Upis candidce , nitentiicj; , non tmen translucentis ,flimmi appellant , alljflibiim , alij alabafirum >

alij larbafon . Duo cim gencra , mas , o^foemina . magis probant foeminam . Horridior efi mas ,fcabriorq- , er ««=

mis ponderofm , minusq- radians , O" arenofior . Fcemina contra nitet,friabilis ^fiffuriscj^ non globis dchifccns .ha=

Stlbii uires'ex Hcnus Plinius, Stibij uires retulit Galenus lib. i x . fimplicium mcdicamcntorum, his uerbis . Stimmi adfacultatein

Galeno . deficcantem adiuniiam habct hoc medtcamen adftridioncm : quamobrem cr ocularibus mcdicinis commifcetur , er

> iUisfcilicet, qu£ confirmantur in coUyria qu£ uocant , zxficcis , qu£ utiqueficca coUyria cognominant . h<ec Gale^

Stibij uis de- nus . Ccetcrumftibium uim deicdoriam fortitur prceftantifiimam : quanquam nuUus ( quod egofciam) antiquorum^

ieftoria . ficq- recentiorum , pratcr unum Theophraftum Paracelfum , hoc literis mcmoriceq; mandauit . Qw^re non cquidcm

grauabor inftudioforum gratiam ea hic commemorare de huim medicamenti uiribus , qu£ uidi , atq- etiam a mcdicis

quibusdamfidc dignis acccpi.^ Etcnim Andreas GaUm medicus Tridcntinus , qui iandudum honoratifime medicinam

facit Serenifiimo lerdinando ArcUduci Auftri£, apud qucm me nunc coUegam habct, ex multis uigiiijs magnisqi la=^

horibus, quos inftudia vferuitium infumpferat , inciderat in malam ualetudincm , ncmpe in pulmonum , cordis , O*

. uentriculi inftammationem : unde uehemens admodumfitis confcqucbatur, qu£ nuUo quidem potu extingui poterat .

Vr£tcrea epiglottidis tumorc, er tanta palatificcitate uexabatur, ut uix loqui poffet . Quinctiam cordis palpitatio:^

nem patiebatur adeo magnam, ut noHe repente expergcfadm putarct pcr cubicuium aliquem obambulajfe . His dcr^

nique malis accefferat capitis difliUatio , a. quaf^pius fuffocari metucrat . Forro metum mortis augcbant uires, qu£

tot morbis quafi hofiibm obfiff^ ,facile poterant deficere er opprimi , ex eo pr^fertim quod nuUm effet cibus , qui

appetitwmlanguefcentemexcitaret,dtq;itauiresinfiauraret,uelfaltem confcruarct. Addam qucdoscr guttur-

eimfaporem tetrum cr carbonibmfimilem reddebant . qu£ fane omnia diii£ inflammationis erant indicium non ob^

fcurum . Cim igitur resfua per aliquot dies itafe haberet, atq; in maximo uerfarctur difcrimine, neq^ uUum percipe

ret leuamentum fuarum £gritudinum ex multis medicinisfaflis, ad Stibium,quod lAauritani Antimonium uocant, m6_

nefciente,confugit : quoniamf£pe audiueratmedicamentum hocfibi mirifice commendatumfuiffc a Georgio Uansd'^

fchio mcdicofamiliarifuo , qui iUius experimentumfecerat in morbis iifficiUimis . Hac itaq; ratione duiius S tibij in

tcnuifiimum puluercm rcdaki, er rhodofacchari exiguo admifii, tria tantim granafumpfit . atq^ paruo pdft tempora

ris j^atiofenfit medicamentum iUud uentriculifubuerfionem moliri, ac leuem quendani calorcm cxcitare . Mox erun

pit uomitus, quo folum quasdam cibi particulas reiecit, etfifuperiore die non coenajfet. l-iunc paulo pdfi aliusfecutui

eft uomitus fimilis :xuifuccefiit bilis flau£ rcieilio ad unciarum ftre quatuor pondus . H<ec autem omnia euenerunt

hor£ tantum dimidix fpatio. Ex quibus nimirum iUud cepit iuuamenti,qu6d ftatim omnis uentriculi labor fedatus efi.

Ex eo uero quod hora pofl ter biliofa inftrne excrcuit, in quibus craffa qu£dam refidebant (h£cfimul duarum libra= 3 <?

rum pondus £quare poterant )failmefi,ut ab iUa cordis palpitatione , capitisftuxione, zx' epiglottidis tumorefta^

timfit libcratus . qui pr£tcrca neq^fitim molcfiam habuit, neq^ cibifafiidium perpeffus cft . Qjiamcbrem is corporis

falutcm ipfamcji uitam in tot morbis deploratain , Deo primum , deinde huic medicamcnto acceptam retulit . A lium

quoq; Stibij intus affumpti effcilum filentio non difiimulandum mihi narrauit idem Georgius Uansdfchius , cuiusfupe

rius mcmini . Is enim ciwt cffetpeftilcntia correptus, ob idq; maxima totius corporis mbcciUitatc affcdus, cordis tre

mre, Ij^irandi difficultate, capitis dolore,cr finifiri inguinis abfceffu, circa nociis crepnfculum Stibij rhodofaccha»

ro admifii triagranafumpfit . a.tq; pofi hor£ dimidium uomitionibus rciecit magnam pituit£ , bilisq- tumflauce , tum

forrace£ quantitatem, cum prol^ero admodumfucccffu . siquidem ex uomitu (fic iilc diccbatyftatimfublata cft f^i^i

randi diflicultau ac cordis tremor ceffauit . Vomitum dcinde fubfecuta eftcopiofaaluidcieitio fincuUa £grotantis

moleftia . poft quam reliqua pcftis fymptomata prorfus euanuerunt , atque adeo breui isfuitintcgr£ fanitati reftitu= 4»

tus.ldquodetiimalijscontigiffefcio,quihocadmirabilimedicamcntofuntufi. Vr£tereaStibiumopitulaturomni~

bus in uniucrfum morbis, quos atra bilis excitauit , ijsq^ pr^fcrtim qui hypochondriacam obtincnt injiationem . equt^

dem uidi Frag£ Bohcmorum parochum, qui mclancholicus fadus plane defipicbat , multaq;fiultc loquebatur . H«ic

fane exhibitumfuit Stibium granorum duodecim pondo : quod paulo poft copiose atram bilcm pcr aluum eduxit , cui

erant admifta ( ut cgo, qui uidi uocatus tanquam ad miraculum , teftari poffum) ramenta ucluti carnis , qu£ magnos

uarices in particultn diffedos pr£fe ftrebant . nanque excrementa iUa fanguincm nigerrimum rcprafentabdnt po»

tius, quam ullum ex alijs humoribus . Rocutiq^ iUi tantam opcm tulit, quod poftcra die uifus cft bclle priftinam mentii

fu£fanitatem recupcraffe . lEt quoniam is erat corpore robu^o, er animofirti ; ideo non cft mirum,fifacile crfine

uUo incommodo tulcrit tantam illiusmcdicamenti quantitatem . quanquam audax nimisforte habendus cftiUc, qui ca

exhibuit . Datur ctiam Stibium utilifiime diuturnaftbre confumptis , O" ijs quiff/irandi difficultate laborant , pr^ci- S a

pue afthmaticis . Prodcft item conuulfis, comitialibus, ueternofis, refolutis, Gr ijs qui coli dolore cruciantur . C£te=,

rimfunt qui afferunt Stibium fumptum nonfecus humana corpora ab omnibus cxcrcmentis cxpurgare , atquc idem

reliqua omnia mctaUa, infirumentaq^ metaUica , quibus adijcitur , ab omniforde purificat . Atqui in cius exhibitione

diligenter animaducrtere oportct, ut iUud quod exhibetur,fit pr£paratum. Hancob caufam nos hic cius parandi ra=^

tionemfubijcicmus . Eligito stibium optimum, quod ( ut Diofcorides tradit ) f^lendidifmium efi, modoq^ nitedularmn

emicat, confradu cru{toftm,fi-iabile, nihil tcrr£ autfordidi habcns . Id primim in pulueremfacito : deindc infidile

uas,quod amplumfit , conijcito : tum dcmum carbonibus fuccenfis ad calcinandum ( ut chymiftarum uerbo utar )fub

dio exponito, atque interim cochlcariftrreo continue moueto , Uoc uero dum fit ,fumus exhalat tcnuis,fulphur O"

auripigmentum redolcns, quifi ore attrahatur, crebras interdum ( ut audio ) excitat uomitioncs . quapropter qui uer

fant, uentis terga opponunt . Verfare autcm afiidue cxpcdit : namfi paulif^er ccffcs , uel co\nburitur Stibium , uel /j*

^uefit} atque iterum coaUfcit inglebas . Vix tainenfieri potcft , etfi perpetuo uerfes , quiti aliqu£ parucc gleb£ cona

crefcant»

InLik qiiintumDiofcorjdis'. 66 j

crefcditt . qud! cian uiieris,fubhto ab igncfiMi, quod coitcrcuit , rurfus in pultccran rcdigito,dfq- eidcmfjdiH im^
pojitum ccirbonibus reddito, afiduoc^ uerfato . Id quod toties rcpctcndum eji , quotics coalcfccutcsglebuU pojiuU:^
uerint . Ita quoq; tandiu uerfxre conuenit, quoad corpufcula iRa , qu£ cmicant , jplcudorem fuum amifcrint , uapor
omnis ce{fauerit,fcctor ohfolcucrit, cr Stibium in ctlcem conuerfumfub.tlbicantis cincris colorem cotraxerit . pcr^
fiili autem opcrisfignum crit, fi prunis urdcntibus infpergatur , nihilq^ prorfusfitmi emittat . Po/? hxcfumito huiu^
fce cilcis, cxemphgratia, libram mcdiam :flibij crtidi, hoc cjl, non calcinati , unciam : chryfocolU faditi£,fcmun=
ciam . Deinde chryfocoUam crjiihitm tcrtio in tcnuem ptiluerem . AIox omnia fimul mifceto, atque infiHilifuforiOy ■
quo uttmtur aurijices, tgni uehcmcitti ndmoueto : udsfuper laterem prius collocatum, carbonibus acccnfis circundas.
to . Veruntamen oper£prctiuyn cfl in hoc magiidm adhibere dtltgentiam, ne res ilhe comburantur . Quocirca haben=

» o dacfl rudtculafirre.i, cr cim Uis fiHUe candefcit, cd immiffa, dn Stibium Itquefiat, periculum faciendum efl . namfi
rudicul£ aliquid h^fcrit, ccrtum liquefadionis erit indicium . Roc ctim uiderii ,fldttm d rude illud quod h^fit , abra^
iito . Id dutem primian cffcfolet coioris paUidt . Sed paulo pofl eodcm experimcnto utendum cfl , idq; repetendum ,
afq; dum lUius, qtiod abrdditKr, color dppdrcdt fidum, uiuidtor dc peUucens. Qua re perf^eiia ntiUd efl trahendd mo
Tit,fcd ftdtim ttdfe ab igiie exctiipto cumfvrcipe igniarto , res liquefdiixfuntfuper lapidem porphyreum ucl marmo=
rcumguttdtim proijcieitd£ . quamprimum cnimcoitcrcfcent in lapiUoi , qui colore cr mtore chryfopdtios, dtq; etidtn
nonnunqudm grdn.Uos rcfirunt . tios dutem repones in tifum, Cir cum ijs ttti uolueris, in puluerc redigito, ddtoq^ triti
ucl qtiatuor gr.wGruir. p0nderc : id,tdincn pondus in robuHioribw nonmhtl dugeri potefl. Stibium itd pr^paratii com
modifiime admifcetur rhodofaccharOi cui etiamaiiichcs modicwm adijcitur . Atq; ha^enus de stibij non uulgari c^
ficdcid dc pr£paratione . qua: equidcm omnia ( ut ingeniie fdtcdr ) in primis iebeo Andrca: GdUo uiro cldrif^tmo, cu~

«o iusfupra mentioncntfrci . Sttbium quod Ldtinis , SIjj.^1 Greecis uocdtur : Ardkbus , Aitmdd ,feu Atimdd ; Itdlis , Nomina.
StU^io, cr Antimoiiie : Gcrmdnis, S^efzglafz, CT Kobf^yefzgldfz : ilij^unis, Piedrd de dlcohol .

Mchi'j6StitU. MOLTBDAENA, SEV PLVMEAGO. CAP. LX.

MoLTfBDAENA oprimaefi: flaua,argentez fpums SEmula, modicc fplendenSjCum tcritur rufa,co
ftacum oleoiecinoriscolorem trahit. Vitiofaeft, qusaerem, autcolorem plumbeum refert. Gigni
tur ex auro,& argento. Eft etiarn quaedam fofsilis, ad Sebaftiam,& Corycum inuenta. Q^ip in generc
probatur,<jua2lapidofaaonG€,autrecrementoni,fednitens,&flaua. Vim habetfpumx argenti,
autrecrementoplumbi limiler]!. Vritur,Iauaturqueeodemmodo. Mifceturconueniencifsimeme-
j* dicamenris, quae liparas vocant , atque emplaftris minime mordentibus . Carnem recreat,& ulcera ad
cicatricempeidudt : glurinantibus tamen medicamentis , aut abftergentibus non conuenit .

M o L Y B D AE N A, ut Vsiofcoridcs tehatum riliquit ,fd(iitii efl , Cr fbfiiis . Tdflitidfit in forndcibus , uU Molybdxiifi
auri,cr argenti metaUimfundttiir. qudndoquidein ubi duri,uel drgenti uend,fiue mdtcrid, plwnbi tdntumfibi ddmi= '^'^riixAet.
fium non hdbet, quantum di eius liquaitionem molienda fdtis effet, qui opcri pr^funt, diit lapidem, a quo plumbum eli
€ittir, dutpiumbum ipfum fuperdddunt : quod tdmen ignium ui partim cum ddmtflis metdUis coit, pdrtim uero drgen-
til^um£modofornicisfoliocoh£ret,crinmolybd£namuertitur. Hoc itaque cian probe nouijfet Plinius ,ltbro
X X X n 1 1. cdp.xvi. dehic lAolybd^nd differuit ijs uerbis . Plumbi nigri origo diiplex efl : dut enim e fiid proue=
nit uena, nec qtiicquim dliud exfe payit ; dut cum drgento nafcitur^ miflisqi tienis confldtur . Eius , qui primus fluit

40 inforttdcibus iiquor ,fyncerum dppellitur plumbum : qui fecundus , argentum : qui remdnfit in forHacibus ,galeni ,
qu£ portio efl tertiddddita uen£ . l.l£c rurfus conflatd dat nigrum piumbam , deduilis pdrtibus iuibm . Idem pr£s
bet argenti fpuma, qu£ Grscis Itthdrgyros dicitur . hadenus Plinius . qudmobremfdcile dfferere aufim, nil aiiud efa.
fe Moiybd£nam, quim lithargirij f^eciem, qu£ poflqum efiirnacefluxere metalla , in ipfius fiirndcis fuitio concrea
ti, pa-uftaq; refUet. Froinde nan ab re dixiffe tiidetttr Gdlenus, quod Moiybd^m ijfdem poUcit uiribtis , quibus cr
argenti fptimd . <Xu£ dutem in terr£ uifccribusfiifiiiis iidfcitur , nil diud fine fuerit , meo iudicio , quam metiUicus
iUe idpis , qui plvmbum, cr argentumfimui continet . Hunc equide teftiripoffum uiriife ficie oflendi : quippequod
dliusfit cohre luteo, iiius cinereo, ilius aeruieo, iiitis uero fcintiJhns cermtur , dtque nitorem pr^fe ftrens ,pro
udrijs, ac iiuerfis terr£ uiporibus, qui in metiUicos lipides ftruntur . Qupd iutem eiufmoiifit M.olybi£ndfvfitid,
teftis eft Piinius lib. x x x 1 1 1 1. cdp. x v ii i . ubific inqiiit . Efi cr Moiybi^m , qudm dltbi gileinm uoautmus ,

i o plumbi , cr irgenti uena communii . E t libro x x x 1 1 1 . cdp. v i . itdfcribit . A rgenti metdUum terrd efl , iiid rufa,
aliacinered. Excoquinonpotefl,niftcumpiumbonigro,dutcumuendpiumbi, quam gdlendmuocdiit. h£c Pli^
nius . C£teriim pdikm efl , molybd^ndmfdHitidm nthil a lithirgyro iifferre . Hoc non lituiffe Giienum,eius uers Molybdnn*
bi ieclinnt iibro i x . fimplicium medicdmentorum, dum dit . Moiybi^ndfimiiem iithdrgyro uim pofiiiet,tdntim a "'^«s «x Gal.
meiid temperie difrtgiium pduiulum quid receiens . Sei nec abflergentis facuitatis efl particeps . Vtrdque dutem
h£c meiicdmind iiquari poffunt : ac non ut Idpiies, cr cdimid,cr arena iiquationem refpuunt,fei celerrime liqudii^
tur , ubi oleo diditum nonmhil aceti efl : liquintur tnnen etiim idmiBa dqud ,fed diutifiimi coiiione . Porro ceu in
Cypro cidmiam, qu£ in montibus, zx riuis nafcitur acciptebiin , qu£ cr ipfi lipidis , iit dixi , fjyecies cfl ; dd cundem
modum moiybd^nam multam , cttm ilijs proieddm lipidibtis conjpexi in uii , qu£ id Ergdftcria ducit a Pergamo .
Vocitur auteni Ergafleria pigus qiiidim , in quo er metaUi funt inter Cyzicum , cr Pergimum quairingentts , CT
qudirdgmti flxdijs diftam i Pergamo . MoAi^^oMloi fic Grxce , ut etiam Moltbd^na Latine dicitur : Itilice , Nomina .
Viombiggine. .;. ,

(O

666 And.MatthioliComm.

Af7\/fOuaKfflfi'(3t. ARGENTI RECREMENTVM. CAP. L2tl.

Recrementvm argentijquodfcoriam vocant,aut helcyfma,autencauma,moIybdsn3C
vim habet . quare emplaftris, quas phaeas appellant, additur, ac medicamentis , qusE cicatricem obdu-
cun t, vtpote cilm adftringat , extrahatque .

Argenti fco- CoMPLVRES drgentifcoris aeerui , qum uulgo Loppa uocant artifices , extra forndcum domos uifun»

ri« confid. tur in dgro Tridcntino prope Perzenum , er Lauijitm , er m comitatu Tiroknft , ubi perpetuo argenti metaUum in

fvrnacibus uritur, ut in pr£cedentibus diximus de plumbifcoriadifferentes . lacie hcec uitrwm, quod Veneti ab indi=^

tii quibusdam uulgo Smalto dicunt, adeo rejirt, ut perdifficik jlt alterum ab altera dignofcere . Varijs hicc colori^

hus conf^icitur, pro admijlorum {ut opinor)fDfilium uarietate. nigricat tamen citm plurimitm, er quibufdam exara=

, tur lineis cum cteruleis, tum etiam uiridibus . Nec deeR etiam qu£ uiridi tantiim,cr quiefollm c^ruleo f^cdetur co=

Vires ex GaL iore. Huic uires reddidit Galenus lib. i x.fimplicium medicamentorum, his uerbPs . Argenti fcoriam proprie heU

Nomina. cyfmam appcUant . Bmplaftris quibufdam reficcatori<e facultatis commifcetur . Quod Latinii Argenti recremene

tm, Gnecis «f-yuf ov (JKOf la uocatur : Italis, Scoria deWargento .

AlJaf-yvfof. SPVJMA ARGENTI. CAP. nli-XII,

S p V M A argenti qucedam glgnitur ex arena, quam molybditin uocanf,in fornacibus conflata,do
nec perfede igni incandefcat : altera ex argento:tertiaexplumbo. Probatifsimaeft Attica:fecunda
Hifpanicnfis : has fequitur, quE fit Dicjearchis, id eft Puteolis , Baijs, in Campania, & Sicilia . pluri-
maenimhifcelociseflagrantibus laminisplumbeis gignitur. Qusflauocolore fplendet,chryfitis
appellatur, omnium optima : quae in Sicilia, argyritis : quas ex argento, calabri tis . Vis autem sdftrin
gere, mollire, explere caua , excrefcentia in carne reprimere , ad cicatricem ducere , refrigerare , & oc-
cludere. Vriturargentifpuma,confradis partibusadmagnitudinemiuglandium prunasfuperpofi-
tis : ita accenfa follibus, ut conflagret, abftergitur infidens fpurcitia , & reconditur . Aliqui ter aceto ,
autvinoreftinguentes, rurfus vrunt, & eadem profecuti,reponunt. Lauaturvtcadmia. Vtargyri-
tidi nominatse, aut , fi defideretur , alteri candor detur , ea in partes magnitudine fabarum confracra ,
chcenicis Atticas menfura, fictili nouo fuperfufa aqua , addito candidi tritici pari pondere, priuatim-
que pugillo hordei, linteolo puro, raro, anfulis vafis alligato, coquitur, donec hordeum fraftum dif-
filiat . deinde omnia in nouum craterem oris ampli transfunduntur : tri ticum abijcitur, fpuma argeti
vehementer manibus affricando, infufa aqua lauatur , afsiccataque in Thcbaico mortario teritur , af-
fufa feruenteaqua, donec foluta fatifcat . Excolataaqua, iterum tota die teritur, & vefperi infufa cali-
da aqua finitur : mane colis excernitur, alia infunditur, atque ter die excolatur . Id feptem diebus fieri
folct : poftea additisad fingulas minas fpums argenti», quinis falis fofsilis drachmis , infufaquc calida
aqua, ter die teritur, & addita aqua excolatur : ciimque inalbuerit, calida infufa, idem facito, dum nul-
lam prorfus falfedinem refipiat . demum ardentifsimo fole ficcata , eiedo prius humore reconditur .
Sin minus mina fpumas argyritidis diligenter teritur, addito fale fofsik trito,triplicato pondere, in fi-
<ftile nouum conijcitur,aqua infunditur , ita vt fuperemineat; mouetur quotidie mane & vefperi , a-
quaquefuperinfunditur,priorenequaquameffufa.hoc fittriginta diebus:nanque nifi moueatur, 4»
craffefcit ufque ad duritiem tefts . Poft hsc efFufa leniter muria, in Thebaico mortario fpuma argen-
ti teritur, conieftaque in ficlile aquam continens, manibus diligenter agitatur , mutata fubindeaqua,
donecnullum falfuginis indicium praebeat . deinde quod ex argenti fpuma candidum apparet , in vas
aIiudtransfertur,&reda6]:uminpaftilIos,pIumbeapyxideconditur. Alijfpumam argentiin faba-
lum magnitudines confraftam, in ventre fuillo crudo ex aqua co quunt , dum vifcus eliquefcens con-
tabefcat, exemptamque cum fale pari terun t , & vt fupra diiftum eft lauant . Sunt qui falis libram vna,
& fpumaeargenti tantundem, in fble teranr, aqua continue mutata, dum candor ei detur. Alia ratio .
Sumito quantam vis argenti fpumam : vbi lana candida inuolueris , fidtili nouo indita aqua , cum pu-
gillofabarum recentium,repurgatarumque decoquito:ciimque fabsdifruptse dehifcent,lanaque
nondenigretur,exemptamargenti fpumam,&alteralanainuolutam,iterumcoquito,cyathum a- 50
qu2, & parem fabarum raodum adijciens . eadem tertio,quae fupra ,facito ; in fumma tantifper, dum
lana iam non inficiatur. Infuper transfundens in mortarium, ad fingulas falis fofsitij Iibras,adijcito
oftogenasfpumaeargentidrachmasAtticas,&terito:intermittensque nitriquam albifsimi cuma-
quadilutidrachmas quadraginta feptem indito:iterum terito,donecfatiscandoris contraxiflevi-
deatur . Ita autem fundens eam ex alto in fiftile oris ampli, adieda largiore aqua , vbi confidere defie-
rit, colato ; tum nouam fuperadijciens aquam, manibus probe verfatam, finito ut confidat, ac rurfus
per colum traijcito . Alternis eadem profequere, dum pura aqua, dulcisque effluat , & nullam falfedl-»
nempraefeferat. Poftremoinfidilenouum transIatam,colatofenfim omni humore,foli quadra-
ginta diebus fub Caniculse fydus exponito, & ficcata vtitor . Elotam autem coftat ad oculorum col-
lyria prodeffe, & ad cicatricum foeditates tollendas, ad rugofas facies, & cicatricofas , Iaceratasque,&
macularum plenas .

f I T

?o

KO

so

}o

InLib.quintumDiorcoridis. 66y

FiTPLEi^vNQ^vE Argcnti j^i<m4 , qttm Qr^ci liturgyrum uocant , ea inqum , cnim hodie apudfc^ Spum« argeti
plctfurios cfl ufm , in mctj.\lQrum fvrnncibHi , ubi rcpurg.itur 4rgcntum , e plumbo 4rgcnti rccrementi^ .xdmijlo . si« confideratio.
quidem cum drtificcs argeuti m^ffam 4fu4 uen4 deflux4m d commiflis met^llii , ncmpe plumbo, £rcc[; rcpurg4re uo=:.
lunt , in alueum e cincrefuo more p4r4tum , plumbi multum conijciunt , 4dc6 ut ui fubditi ignis colliqu4tum , b^lnei
f^eciem rcfvr4t Anhoc demum 4rgcntum repurg^ndmn immittunt , quod plerunquc ( ut diximui ) aut plumbum , 4ut
tes h^bet 4dmiflum . Dkw 4Utem hxc pcrficiuntur , uifitur plumbum in liqucfccntim mctuUorum fupcrficic , igniim
uifiiUiumfl^tu co ntinue excit4t4 , olci modo fupcrn4t4ns . quod t4ndem poftqum iSS , 4Ut plumbwm , quod prim ars
gentofucrat 4dmiflum , infc contr.txit , corundcmfoUiumfl^tu 4d cinerci <tlui oras pcdetentim expcttitur . Boc cum
uident 4rtificcs , ^lucum in i.itusfcc4nt , l.tbic^ finunt in humwm -.fitcu, hoc moio lithargyrm , codionis diuturnit4te ,
cr met4Uorum aiiorum miflme , e4form4 concept4 . Huic , poflqu4m refi-ixit, qu4ndoque 4urem , qu4ndoque dr»=
gentcus emic4t Iplciidor . Qjtof^i^um efi, ut hunc 4rgcnteum,iUam 4urcum pafiimfeplafiurijs 4c medicis dic4tur, oa
mnino exiftim4ntes , 4lterum cx 4uro , aiteram cx 4rgcnto confl^ri . C<eteritm coloris huiufce mriet4tcm Iith4rgy=:.
rm h4udqu.iqu4m ex 4uri, ucl 4rgcnti fpuma contr^hit ,fed quod plus, miniisuc <erei u4poris 4b 4rgento detr4£ii, J«*
tra fe recepcrit . Siqutdem ( ut ego pluries expcricntia comperi , cr ipfl quoq- tefl^ntur artifices ) 4rgentum depu=
randumflplurimmfului £ris contincat , huius cr plumbi miflione , lith^rgyrus 4ureus redditur : fln minus , drgcn-
temefficitur.Qu4rcnobisaffim4reliccbit,nil4liudeffclith4rgyrum,qum plumbm <erisuel argenti uaporibui
commiftum . Non it4c^ temcre prodidit Tiiofcoridesfieri argenti f^umam aut ex 4ren4 , quam molybditin uoc4nt, aut
€x argcnto , aut cx plumbo . Cuifubfcribit Plinim libro xxx.cap.yi. Meminit argenti f^umoc G^lenm libro i x . Lithargyri ui
fimplicium medic4mentorm ,fic de eius uiribusfcribens . Lith^rgyrm deftcc4t quidem , uelut 4lia omni4 mct4Uic4 , ^" ^^ *^*'-
lapide4 , terren.ici; medic4menta , uerm omnium id efficit moder^tifiime : crfecundum alitK^tm qualitatcs, f «m/rf*
cultates, quodmodo in mcdio cft,neq; manififle excalfaciens, neq^ refrigerans : modica tamcnadflringendi,4bfters
gendiq;f4cult4S ei ine^ . qu4mobrem infirior eft crf^rcoticis medic4mentis , qu£ mediocriter exiergentia oilendi^
fnus , cr contrahentibus , atq^ 4iflringcntibm . C£terum ad intcrtrigines fimorum utilis medela efl : quandoquidem
uti-iusq^ i4m diil£ facult^tis letiitcr cfl p4rticeps . lure it4que medij ordinis inmet^Uicish^bcbitur. Proinde e^fre^
quenter tttimur ceu materi4 ijs mifcentes , qu£ U4let\tcmf4cult4tem obtinent ,ftue mordic4ntem, ftue 4djhringetem,
uel 4liud quippi4m efflcientcm,flcut in liquefccntibus 4i pieraquemedicamenta ceram adhiiiemmtanquammateriat
quiafcilicet cr tpfa quodammodo medium tenet eonm,qu£ ualentcmfacult^tem pofiident . Ai^otg -yvf of /jc Gr£= Nomina.
ce,ut Lith4rgyrus item cr Spum4 4rgenti L4tine dicitur : Ar^bice , M4rtech ,ftue lAerdafengi : Italice , SpumA
d'argento:Germ4nice,Glett:nif^4nice3Alm4rtagii.,LitargiriOfCrlCe!ies4epro^

■ '■•'!;:■:■.; ■.'■■'■ ■ . . ' ...wi')'':- :■ ■ i

tlfxfxr^iov. CERVSSA. CAP. LXIIf.

Cervs s a fithocmodo. infuroinurccumofislati,auf ficflile labellum quam acerrimoaccf*
to jlaminam plumbeam fupra fidilis fpiraculum , fubieifta prius arundinea tegete , firmato : fuper-
ieiSisquevelaminibus, nehalitumexpiret acetum,vbi refoluta fuerit,defluensque deciderit,hu-
morempurumad fumma delatumcolato, craflamentumque transfundito.debecquoqueficcariin
fole,moxtrufatilimolateri,autalias tritum cribrari.poftea quod fupereft duri,in tenues partes
redigendum , cribrandumque . vicifsim eadem tertio , quartoque facienda . Melior , qua; primo cri- >
brata eft , & medicamentis oculorum alfumenda . Secundum locum tenet fequens , & reliqus fuo or-

40 dine . Nec defunt , qui ligneas rudes in medio vafeappendant : & derafo ceu fitu impofito , ita vt ace-
tumnoncontingat,inditoqueopercuiocircumlinentesdimittimt. Poftdiesdecem laxato obtura-
nientovifunt:cumquerefolutamateriafuerit5reliqua,vtfupradiximus,exequuntur.Siautem quis
in paftillos velit digerere, aceto acri fubafta , diuiditur inpaftillos , qui in fole ficcantur . Aeftate ta-
menfupradictumopusobeundumeft:itaenimcandida,atqueefHcaxredditur.Quinetiamhyeme
paratur,urceisfuprafurnos,balnea,aut fornaces impofitis:afcendens enimcalor idem,quod fol
prsftat. Laudatifsimamfien putant Rhodi,& Corinthi,aut Lacedxmone^proximam Puteolis.
Torreturhocmodo.Flagrantibusigni carbonibus,fiftiIi nouo,maxime Attico,tritam ceruffam
imponito,&afsidueverfato:cumque cinereumcoloremtraxit,eximensrefrigerato,& vtitor .Eft
&aliudvrendigenus.Tritapatinisnouisfupraprunasimponitur,&feruIacea rude mouetur,do-

50 neccoIorefimilisfandarachaefiaCjextraftaqueadvfusminiftratur. Qus verditaparataeft,SandyX
^ quibufdam dicitur . Lauatur cerufTa cadmiae modo . Vis ei refrigerare, occludere, emollire, explere,
extenuareque:infuper excrefcentialeniter reprimere,&ad cicatricem perducere. Mifcetur cera-
tis , & emplaftris , qu$ lipars vocantur , paftillisque . Eft autem lethalis eius potus . '■■ ' ' ,- ■"' <■. ' - • • •

C E R V s s A meiic^mentumeflommbusnotum.T^^itidtamenreseft.Venetijsplurimdconficitur^ftcttticr CeruflE, 8c
inalijs compluribus lt4Li£locis:qu6dnonfoVumin medic4mentorum ufm expet4tur fepl^ft^rijs , 4c medicis;fcd [lj^^^^^l^°'
ctim picioribm , qui e^frequentifiime infuis openbus utuntur . P4r4tur ex cerujf4 (jut Diofcoriies inquit ) S^ndyxy
quod officin£ Serapionem fecut£ minium appeUant, non autem Sandarachai auripigmentigenm, ut libro de compo»
fitione medicmentorum exiftimatluchftus . Siquidem Sandaracha, utfuo loco dicetur ,fi)fiilis res eft, non autemfa^
Hitia . Cerujfe meminit G^lenus libro i x . deftmplicium medic4mentorumf4cult4tibus , it^fcribens . Pftmmythiu, Cerufla vires
id eji Cerujf4,cr bocmedic4men teftimonim pr^bet modo iid^facultati , Namji ex acri acetofoluatur,gufltt ta^ ex Gal.
'.• men

668 And. Matthioli Comm.

jtien neque dcre erit , lie^ue mordax , neque difcujjorium ,fed empUJiicum , er refi-igeratorium ifdculutis terugini
difiimiUim<e , tdmetfi cr iUu conficidtur aceto xs diffoluente . Porro ceruffa adufia in Sandyca,quam uocant, tranflt,
tnedicamentumfeipfo tcnuiu^i^nondu tamen excalfaciens . hdcc Galenui . Ex quibui liquido patct, Sandycem,crfattx
^ darachm maxime inter fe facultatibus pugnare . hcec nanque Galeni , er Biofcoridk teftimonio arfenici modo cars

nem exurit , ©" cruftatfua uehementi uredine , ac caliditate , morfuq^ uiolento excitat : iUa uero nuUa fui parte ex^
calfacit,fcd potiui refiigerat . \d quod in uulgari officinmi miniofaciU depreheniitur . Sttndycis meminiffe uidetur
Vergiliui in Bucolicis , dum his uerfibus cecinit .

Ipfcfed in pratis aries iamfuaue rubenti

Murice , iam croceo mutabit ueUera luto ,

SpontefuaSdndyxpafcentesueftietdgnos. f»

hddenns poetd . Ceruffd, qu£ itd Latinis , ^fixixt'6lov Gr<eck dppeUdtur : Ardbibux , Affidegi,feU Affiddgi : Ita^
/« , Cerufd : Germdnis, Bley uueisz : Hifpdnis , Aludydlde, er Bldnquet : GdUis, Cerufe . Qu£ uero oMm^ Gr£s-
Nomina. cc > Sdndyx item. Ldtine uocdtur : Ardbice Afrengi , Sarchon , Sandicon , Sandax , Syrengi ,fm Serengi : Italice ,
Setnrftce ; Vttigw , Mimo ,

XgucroHoAAet. CHRYSOCOLLA. CAP. LXIIIL

Chrys o coLLA laudatirsimaArmeniaca,colorempornqu^mfimilIimereddes. Secundu
locumfibi vendicatMacedonica:& proximum Cypria.quo in genere prsEfcrtur pura:damnatur,
quasterram,autcalculoscollegerit. Ratio lauandi hseceft. Tufam infufaaqua, mortario cxpafla *o
manu ad pilam vehementer fricato , & ftatim quam confederit , colato . Alteram infundens aquam ,
rurfum terito. haecvicifsimprofequere,donecpura,fynceraquefpedetur.dein ficcato in fole,&
ad vfus recondito . QMod fi vrereuolueris, ex ea terens quod fatis eflTe videbitur, patinis fupra carbo-
nes adponito : & alia facito , qus fupr^ diximus . Dos chry focolis ad purgandas cicatrices : excrefce-
tem carnem coercet , adftringit, purgat , excalfacit, & modice corpus mordendo exeft . Inter medica-
mentaintelligitur, quae vomitiones concitant, & necem inferrepolTunt,

Chry focollae Chrysocolla, ut Pliniui eft author lib. xxxiii. cdp. v. ndturalis hiftoria , humor eft in putek ,
luftoria . p^j. «e„j^ ^uri defluens , crajfefcente limorigoribm hybernis, ufque in duritiam pumicis . Laudatiorem eandem in

ararijs metaUis,cr proximam in drgentdrijsfieri compertum eft . Inuenitur O" in plumbdrijs , uilior etidm durdria . i ®
In omnibui dutem ijs metdUisfit crcurd , muttum infrd naturalem iUam ,immiflisin uenam aquis leuiter hyeme totd,
vfque in lunium menfem . Deinficcdtis in lunio, cr lulio : ut pldne intettigdtur nil aliud chryfocoUd, qum uena pu»
trvs . Ndtiud duritid maxime diftat , lutedm uocant . «y tamen UU ^uoque herba, quam lutedm uocdnt, tingitur . Nrfa
turd eft , qu£ lino ldn£ue ddfuccum bibendum . Tunditur in pild , deinde tenui cribrofecernitur , pofted molitur , ac
deinde tenuius flc cribratur . Quicquid non tranfmeat , reperitur in pila , dein molitur . Vuluisfemper in catinos du^
^eritur , O" ex aceto maceratur , ut omnis duritiafoluatur . Ac rurfm tunditur , deinlauatur in conchis, ficcaturc^.
MaHenus de chryfocoUa Flinius . C£termnfeplafiarij , quemadmodum aurifices , ChryfocoUam uulgo Borrace uo=
cant , Mauritanos fecuti : cum tamen pauca admodtm in ojficinis reperidtur,qu£fyncerifiimd dici pofiit, ©" qu£ cos 1
lorefit uiridi , porraceoq; , ut Diofeorides inquii, er pr/ftantifiima expofcit . Siquidemfubnigricat h£c, nec uUa ex
farte uirefcit . Qu^fdturato colore uiret ( ut medfirt opinio ) in ardrijs tdntum metdUis fiditur : qu£ nigricdt , w 40
flumbeis : qu£ albicdt , in drgenteis : er qu£ pdUefcit , in dureis . Vnde mihifdcile perfudfum eft , ChryfocoUdmftbi
Udrium colorem uendicdre , pro metdUorum , tn quibus foditur , ratione . Porr6fa{liti£ ex dlumine rupeo ,faleni=
tro, ac etiam dlijs quibufddm ddmiftis, copid non deficit . Idcirco durifices, qui ed dd durmfirrumindndumfi-equens
tifiime utuntur , ipfam magna quidem diligentiafeligunt . quanquam &• ipfl plerunque decipiantur : tanta in omnibus
eft impoftorwm aftutia . Vr^firunt auro firruminando iUam , qu£ lutea eft : tametfi in medicamentorum ufu , pr£s^
ftantiorflt uiridis . Tit etiamnum chryfocoUa(ut Diofcorides prodiditlibro fecundo in urin£ mentione ) ex pueron
Chryfocolls rum urina in £reo mortario,piftiUo item £reofub cdlentifole tdndiu duild,ut unguenti modo craffefcdt . Quod pd^
uues ex Gal. riterliterismemori£q;mdndduitGdlenuslibroix.flmpliciummedicdmentorum,flcinquiens.ChryfocoUd,CThoc
tnedicdmentum ex ijs eft, qu£ carnem liquant, non tamen ualenter mordicat,quanquamfltfacultdte admodum dige*
rente,deflccantec[; . Igitur quidam id modo, quod in metaJlis inuenitur, ita nominant : alij uero id,qu6d in £reo mors f o
tario , piftiUoq; £reo, ex pueri urina pr£paratur : id quod quidam inter £ruginum differentias numerant . Satius «es
ro eft ipfum pr£parare tempore ^ftiuo , aut certe aere prorfum calido,urin4m in mortario terentes . Prxftat aus
tem £S , ex quo mortariam piftiUum^ conficidji , rubrumflt . Ham quo £s tenerimfuerit , eo plus circumagendo pu*
ftiUo deteritur . Hoc medicamentwm aptifiimwm eft ulceribm contumacibm, tmn perfe, tum alijs miftum, ut in opere
de componendis medicamentis refiretur . Nunc autem id nouiffefat eft , quod qudnt6 plus qum ChryfocoUd metdUi»
cd deficcdt, minusqi mordicdt, tdnto etiam ipfam exceUit tenuitate . Ipfam tamen ChryfocoUam Hlamfl uras , muU
Nomina. to tenmorcm efficies . Vt Gr^cisx^vaoKoAAcf, ita etiam Latinis ChyfocoUa, v Auriglutinm appcUatur : Ar4
bihm , Tincar : Italis » ChrifocoUa : Gemnnis , ^orrafi ; Hifj^attis , Atincar , cr Borrax ,

Aiiae

InLib. cjuintiimDiofcoridis. 66^

Ai'9o;af(ji6WOf, LAPIS ARHENIVS, CAP. LXV.

Armenivs lapisprxfertur lceuis , colore cceruleo, perquim a;quabiIis,calculo carens, &
f riabilis . Eadem , qm chrylbcolla praeftat , fed InefHcacius . Q^inetiam vfum habet ad pilos in pal-
pebris alendos ,

A R M E N I A , tit lib. XXXV. cap. v i . tcflittm rcUquit Vlinim , Upidcm mittit, qiti ciiu ncminc appcUittur . Armenlj la-
LdpiJ cR hic qiioqnc chryfocolliC modo infiftus : optimumq; ejl , qttod mixime uiridc cjl , communicato colorc cum pi^^is confi-

« o cccrulco . Vliniofubfcribit Auiccniu ,fic inquicns . In lupidx Armcno cfi aliqitantulum azuti coloris, non tamm cjl '''^f ^"® •
iii colorc azuli, cr non cfi in ciusfoliditatcfcd cjl in co arcnofitas qu£dam : oyquandoquc utuntitr co pi^iores loco
azuli , V cSt lcnis ta^us . Ex horumfane ucrbii pcrj^icuitmjit , lapidcm Armcninm colorc cffc uiridi , ad cccrulcim

f inclinante . Talis aittcm cffc compcritur, qui in argcntifodiim , in compluribm Gcrmanite locisfvditur : cr e quo coa
lorcm illum ad pii.1orium lif.an parant, qucm uulgo uocaiit ucrde azzurro, acfi diccrcs uiridc cjcfium, ttcl tiiridc cx=
ritlcum, Nanquc is colorc chryfocoUam rejirt ,fcd duritic pr£ccl\it . Quamobre crcdidcrim cgo , eos iwn longe ab=
elfc a ueritatc,qui diccrcnt , Gcrmanicum hunc lapidcm ilU congcncrem cjfe , qitcm Armcnia mittit .fiqitidcm p.itriti
Armenijnomcngcnuvionimmutat.ncqtte ctiam objiat , qitin cf iit alijs rcgionibtts ,lapiihic gigni pofiit. Quippc
Vhrygiits lapis a Phrygia rcgioiic di^tis, optimin in Cappadociafoditur, ut Diofcoridcs cfi aitthor . Id quodfacile oa
ftcndit , Armcniiim pr£tcr Armcni.im, alias qiioqiic rcgioncsgigiicre poffc . Ncc rcfirt , quod fcripferit Manardui

» 0 Yerraricnjis libro 1 1 1 . cpiftola 1 1 1 . Armcniumlapidem hodie nonfacile inucniri poffe . Quandoquidcm cum certd
fcjam,mulca in ofjicinisfirc ommbits dccffe mcdicament.i,eac^ pr£fertim,qit£ cx mctaUorumfbdinis expctuntur,qu£
tamcnfuo natalifolo , ubiproueniitnt, copiofa rcperiiintur, mirtm certe nonfucrit,fi Armcnio etiam lapide carcant
feplafiarij . H.ic itaquc ratione dudus , haitdquaquam ditbitauerim affimare , quin ZT hic in Germanice metallis pro- '
ucnicns,in Armcnij lapidisgcnere Icgitime rccenferi qucat . quemadmodum in Gagatis,?hrygij,Afijq{gcnere nobis
■ recipittntur , qtti alibi , quam in Gaga flttuio, in Phrygia, cr Affo inueniuntur . prxfertim cum notis omnibtts ac niri^
hm Armcnio pcr omniafimilis hic habcatur . Notis qitidem , quod fummc uircat , cr ad c^ftum colorcm proxiine ac^
cedat . Viribtts atttcm , quod ( ttt equidem teflaripoffum ) atra bile uexatis maximi confirat , ijs uomitmn , er alumn
cicns . PorrSfcpIaJlc ( ut omnibus conflat ) iion modo multis deftituuntur (bj?itijs medicamentis ,fcd contiiiue alte^
ritm alteriiiS loco fupponunt : ncmpe cadmiam pompholygis loca , f^odij uice complura antifpodia, crpro florc £ris

J-o raftlem £riiginemfubijcittnt : cmtamen er pompholyx , c j^odiitm , crflos £ris copiofa , lcgitimaq; rcperiantttr
omnibus injvmacibtis , ttbi argentum , ZT iss funduntur . Ndm ex hoc, qtidd in officinis non rep?riatur Armenim la^
pis , quemadmoditm alia complitra , b.iudquaqiiam coUigere licet , quod h^comniafuis infddinisfornacibmq; non ha^
beantur . Vr^flat miritm in modum Armeniui lapu Qetfi U GaUno, paulo , alijsq; ueteribus incognitum exiflimetiir)
ad atram bikm dcijciendam, ttt teflis efl Alexander TraUianus clariflimus author,libro primo captte de melaiicholia,
ttbiftc inqitit . Qu^dft hiera data mclancholi^ imaginationcs nihilominus inflflare uideantur , tuncftnc uUa cunda- Armenij lapi
tionelapidemArmeniacumdarefiflinato.Houienimcxtieteribmantiquiorcsad ueratrum albtm properaffe , ubi a|[ ""^J **
affedttm .ib alijs purgationibus nihilpene imminui confj^icereiU . Verttm ego lapidem Armcniacum ueratro albo pr<e
firo, atq; licet utentem ipfo experientia cognofcere, quomodo pr£terquam cfficacitcr, etiamfine moleflia,(:r peri-
cttlo pitrgct . qttorttm nilnl album ueratrttm habere nguimm . Si igitur rcs poflulat,non modo infra per alitum ,fcd ea

40 tiam per itomitum purgationcmfieri , lapidem iUotum exhibere conuenit . Sit autcm modm ipftm fcrupuU tres , aut
quatitor , aut pattlo amplim , minusue, pro uiriumftmitl, cr copi£ humoris noxij ratione . Atft £ger purgatione per
uomitum non admodum indigere uidcatur ,fed pcr imum uentrem totum uitiofum humorem exire conducat, tunc la»
pidem eluere oportet ttfque ad dtiodenM ( uetus legit quinquagenas ) itices. Vbi enimftcficerimus , neque turbatio^
ncmflomachi , aut comprcfiionem lapis excitare potefl ,fed etiam minori ctim moleflia nigrum terrejlremc^ humore
u^ahit ,utpaitcispr£tcritisdicbusadiumentumcxeo nobis accej?ijfe percipiamtts . Dato autem ex eo fcritpulos
quinqite , autfex ,ut bhirimum ex aqua tepida ,femper ex cognatis dtiiis conieilura deprehendens an plm , mintisue
exhibere debeas . Q,u6dft £grtm etiam bis adhuc requirerc fuf^iceris , citmfiducia rurfm exhibcto . neque enim ca^
lorcm habet , autftccantcm admodum , attt aliam quampiam ipft inftdentem , amaram, er uencnofam qualitatem,ut
£ger ideo medicamentiim bibere detredet . Sin autem nonnuUi humidum aliquod medicamentum fumere aduerfentur

5 o ( miilti cnim in totiim nonfuflinent liquidum medicamentum affumere ) in catapotia lapidcm rcdigcre oportet . Si ue*
ro libet,ctiam picr£ aliquam inftgncm partcm admifceto, aitt etiam ex alijs quibufdam,qu£ purgationem magis pros.
moueant, cr non rcnitantiir . Ne autem is , qui parare uelit horum confiilionem, inquireitdo laboret, uifum mihi efl
ea de caufa etiam horum compofitionem meminiffe . Habet autem in hunc modum . Picr^femuncia, epithymi fmun^
cia , agaricifcrupuii qtutuor ,fcammoni£ uncia , garyophyUorum grana uiginti . Contufa excipiantttr rhodomclo ,
autfucco citrij , aut rhodomelite . DenUtrfcrupuli duo , plurimum quatitor . Hotandum uero cfl , pr£terquam qtiod
uentriculum corroborant ,ftmul etiam uarios humores , pr^fertim terrcflrem , cr melancholicum , citra molefliam y .^^^ eiusde
pttrgare poffe . hailenus Alexander . C£terum Armenium lapidem deiedoriafacultate poUere in atrabiliarijs mor ^^ Aetio .
bis , noitit etiam Actius . quippe qui lib. 1 1 . cap. x l v 1 1. ex Nicheffonis mcdiciauthoritatc ,ftc de eo fcriptum re=.
liquit .Armenium , qtto ptdcres utuntur,dttodecima drachm£ parte melancholicis, cr craffum fanguinem habenti-
btts dato . Datttr cr pueris peiloris morbo infiflatis : reuomunt enim , nam uomitorium cxiflit . Datur cr morbofa^
cro obnoxijs , acfuriofts , hoc moio . Centaurijfafciculos manipukrei trfs in aqu£ marin£ hcminis tribus coquito,

donee

lo

670 And. Matthioli Comm.

donec undfuptrjlt ,?^cU.m excoUto dccodo , Amuthei kpidii , quem Gr£ci Armenium uocMt , tevtidM drachm£
fartcm tericc, ac confidenter exhibeto . nihil enim periculi eft . Itaquc no\Je operapretium cji , quod Armeninm pea
nitus reuomitur , mhil memorabile furfum efferens ,fed ©" infirne modicum quid pauUtim , er in pluribus fecefiia
km effert . h£cA'ctim . Nouit prxterea Armenij uires deie^ori.a inter recentiorcs Gracos Aduariui , ut uidere
Armenii lapi gji infuo dc compofitione medicamentorum libcUo . Verum alicti ab iUis Armenio Upidi uires reddidit Galenus li-
dis uires zx ^^.^ ^ ^ _ fimplicum medicamcntoru , his nerbis . Armeniacum uim habet extcrgentem , cum leuicuU acrimonia , cr
Uuifima adjiridione . Itaque tale ciimfit , ocuUribus mifcetur facultatibws . Etipfo perfefe quoque ad poUinis /<«■=
uorem redado , utimur ficco ad pilorum in palpebrii incrementum : nempe ubi pr<e humorum acrimonia partim ex=
cidunt , partim uero nec crefcunt, nec aluntur , Siquidem depafiis hii acrimonijs, in bonum natur£ habitum parsre^
ducitur : cuim cum alidfint muncra , tum etiam producendi , incrementum pr^bendi , ac roborandi , qui in palpebrii
funt pili . quippe cian prima , cr ex profeffo , qu^damfint medicamentorum opera : qu£dam uero mediante natura ,
qu£ animantium corpora dif^enfat, eduntur , uelut qug in his ipfis caUiblephara nuncupant . Ipfa enim partes mode^
rate Ufas mediocriter dcficcant , pilos corrwmpentem humiditatem abfumendo . qu£ ubi aboUta cji,tum natura ai
Nomma. proprias redit adiones,nimirumfubUtis,qu£ hailenui ipfi impedimentofuerant. Lapis,qui Gr^cis Ai'flof a^fjiaVlof ,
hatinii Lapis Armeniui cognominatur : mauritanis , Hager ,feu Hagiar Armeni : ltali'S , Vietra Arm.cnia .

KuavoV Afflor. COERVLEVS I.APIS. CAP. LXVI.

CoERVLEi origo exaerarijs metallisinCypro.copiofiorexarena litorali fecundum quoP-
dam fubcauatos fpecus maris inuenitur, qui magis probatur . Eligi debet inebriatus . Vritur vt chal- *»
citis. lauatur vt cadmia . Vim habet reprimentem, &c modke erodentem . cruftas gignitj& exulcerat.

dr^^onfid "^" C o E R v L E v M officin£ Auicenn£ do(lrinamfecut£, Upidem Azuli,uel Lazuli uocant . Vrobatifiimm,qui
fcintiUis aureii emicat . Lapis hic ( nifaUor ) cum Armenio non obfcuram habet cognationem , quod non modo utriq;
jimul in ijsdem proueniant metaUis , promifcueq; oriantur ifed quod etiam ijsdem fcre uiribus pr^diti fint ad atrant
bilemdeijciendam.quofa(iumeji,utM.auritanorum quidamalterumcwmaltero ineptij?ime confuderint. C<etcs
rim quoniam tradidit Auicennd,cuifubfcribitM.efues , coeruleum fiuc ( ut eorum nomine utar ) Azulumfeptic£,dc
putrefacientii effefacultatis , non defunt e rccentioribws , qui eum detefientur , quemadmodum er catapotia, qu£ ad
atrabiltdrios affedus ex Upide ipfo cceruUo pafiim in pharmacopolijs parantur : e quorum numero efi Tuchfius mea
dicus nofir£ £tdtis cchbris , infuvs paradoxis . Vcrim quanuis confusefatis de Cceruleo , er Armenio fcriptitas 9 o
uerint Mduritani ; non tdmen obfiat,quin ij bilem atram peUere queant . Id quod priores ueteresq; Gr£ci,uel igno-
rauerunt,uel filentio difimuUuerunt . Vorro Gdlenui,etji non explicuerit coeruleum atrabiliarios humores ducere ;
tamen fcripfit deijcientem habere facultatem . Q«oc( cUmfi>riaffe perpenderent Arabes , qui multorummedicamen=^
torum, qu£ Gr£cis incognitafuij^e uidentur, diligentijlimifuere indagdtores,inuenere tandemfailo pluries pericu-
lo,cceruleum atram bilem peculiariter deijccre . Sedjl ( ut in pr£cedenti capite ojienfum efi )ufq; ad Alexandri £ta
tem e ueteribui nemo nouerat Armenium in detrahenda , citra noxam, atra bilefacultatem habcre albo ueratro pa^
rem,mirum quidem nonfuerit,fi etiam longo pojl tempore,idfcripferint Ardbes,uel quod db cojbrtdffe acccperint,
uel quod exfe ipfis idfacultatis Armcnio ineffe adinuenerint . Vr^terea ciim Armenium, er Cceruleum non modo in
ijsdem proueniant metaUis ( ut in pluribus Germdnix locis nos ipji uidimm )fedjimul , promifcueq; oriantur , adeo ut
C£ruUif>-uJium,Armenij non modicum continedt,Jicut e conuerfo,rede quidem exiliimdri potcJi,pdrifirefacultd~ 40
Mauritanorii ig^ttel non admodti dij^ari hofce Upides effe pr^ditos . Hinc itaq^fit, ut mihi pUne Mauritani .-t Tuchsij, cr aliorum
Kitela . caUmniauindicandi uideantur . Quippe ciim cernerent naturam hos Upides promifcue , indifiinileq; progignere ,

quid mirumfi ipfam imitati , eorum hifloriam crfacultatem indifferenter tradiderunt i cum pro ccrto ex his exifii^
mandumfit, nil aliud effe Armenium, quiim coeruki materiam, nondum a calore in terr£ uifceribus adfummtim pers-
jidec^ codam . quemadmodum chdkitis, mify ,fory nil aliud effe creduntur, quam chdkdtithi mdteridm . H£c igitur
cim accurate perpendiffet cUrifimm Mdndrdm lerrdrienjis , ubi injimplicia medicamenta a Mefue confcripta du^
ligentij^ime adnotauit , eorumfententiam reJvUit, qui ccerulei ufumfud tdntiim duHi opinione tdm dcriter uituperdt»
his uerbis. CceruUo Gr£ci nuUam uim deieiloridm adfcribunt ,fed uidentur h£ uires ab Armenio dcriuat£ . Arabes
enim utrunque confundunt . Serapio quidem , er Auerroesfub Uzuli nomine de Armenio tradantes , Auicetina, de
Azulofcribens, fire ei omnes uires attribuit, quas Gr£ci utriq; . De Armenio uero eafcribit,qu£ Gr£ci tfolim ad- 5 «
dens,qu6d atram bilem magis purgat,qudm cyanem . Qu,£ omnia licet uerafint,non tamen ego his accefferim,qui no
fecus ac perniciofifimum uenenti huncfbrmidant . Experientia enim certafcio,qu6dfi bene dbluatur, multum iuuat,
CT uel nihil , uel pdrum Udit . h£c iUe . In cuim certe fententidin unusquisq; medicmfdcile deueniet, qttipotius rda
tionalisfit , quam pertinax . Nam etfi dixerit Auicetina cceruleum exedentis efjifacultdtis^hoc quidem non impedit,
quin hauflum atram bilem deijcere poftt absq; noxa,fi diligenter fuerit ablutum. quandoquidem eim peracutafeptis
caq;facultM pUribm lotionibm ab eofacile toUitur . Vr^firtur in hunc ufum quod aureis maculis peUucet : ndnque
id , quofepUfi£ abundant , er cfuo in Germania pidorios colores parant , tumfacultate imbeciUim , tim ignobilim,
habetur . Memini me ad nonnuUas tam £ris , quam argcntifodinas dccefitffe , in quibm er coerulei, cr Armenij in <<=
ceruos congefii pkrimum uidi : attamen nuUum mihi tn ijs locis ccertdeum repertum efi , quod aureis ftdgeret fcin*
tiUis , eo quod nonprouenidt hoc nifi tantiim in aurifodinis . Idcirco cceruleus ille color , qui tadg6 nobis dicitur Az=^
Zftrro oltramarino ab omnibus magno gjlimitur pretio . Fit eim is ex coeruko Upide, qui tantim in anri metdUis in

oriena

InLib. cjuintumDiofcoricIis. 6yi

orientaUbm regiombu! fvditur , omnium prsflatijiimui . Dc iUo autem , qui ex urena in maris litorihm inuenta confi^

citur , quid plura dicam non habeo , quamfcripfcrint Dicfcorides , cr P/w»« . Ccerulei uircs retulit Galenus lib. Coerulei ui-

I x.fimplicium mcdicamentorum,fic inquiens. Cyanos medicamentumacrifacultate ejl,tum dctrahendi,qH.im Ka= res ex Gal.

Gouf 67-»)tKv uoant, tum digcrcndi , potentiore quam cinnabari. Inejl quoq^ ci nonnulla adflriilio .h£c Gal eni uer?-

ba . Qu.efvic uel non lcgijfe , ucl non ammaduertijje Manardm ex co deprehenditur , quod cceruleo Grtecas nuUant

uim deiedoriamtribuiffc fcriptumrcliquerit . Kvocvo{AlSo^fic Gr£ce,Latincuer6 Cceruleuslapis uocatur: Nomina.

Arabice , Hagcr akzaoard, hazmrd ,feu A?k/ ; officinis, L aj^is lazuU : Italice, Pietra cerulea. : Germanice , L*»

fattrftein : Uif^anice ,Azul.

»P iVS^WoV. INDICVM. CAP. LXVII.

Ind ici duogenera,vnumfuafpontenarcitur,tanquamfpuma,germinatione Indicisarun-t.
dinibusexiens. Alteruminfedoriajdant ofricinE:& eft fpuma purpurea innatans cortinis,quam
detra£Vam artilices liccant . Optimum exiftimatur, quod coerulei fpeciem prasbetyfuccum fuum for-
bet,&lsue,Intermedicamentaeft, quaeleuiteradftringunt,&inflammationeSjtumoresquerum-
punt.purgatj&reprimitulcera, ," i;u;

In D I G y s color ,quobodie pi^ores utttntur ,tametfi infepksijs ubique uenalishabcdtur -,111 imenininf^ Indici confi-
jvilorijs officinii exgJafli rccrcmcnto , crl^uma , cim lunteglafto ipfo infiqiuniur . Quod autem ^onte nafcitur ,, dcratio.
tanquaf^uma germinationc arundinibus exiens,qu6dfciam,ad nos non defertur.Plinius libro xxxv. cap. v i .fa=
iiituim Indicu in purpurarijs officinisfieri ait,ex purpure f^uma cortinis innatate. Qtid in re Biofcoridis uerba. no
rede acccpiffe uidetur Flinius . Siquidcm author non expurpurarumf^umafieri Indicum fcribit ,fed ex purpurea
f^uma ( talis etenim cft qu£ ex ifatide prouenit ) innatante cortinii in infHiorijs officinis . N«flrf nanque , quod mi=-
hi compertumfit , ex purpurarumfanguine , quo regum ueftes olimtingebttntur, fj^uma profinbatur , Qjtpi Gr<es
ci i v^iMV 3 L4tini quo(^ Indicum uocant : Itali , Indico ,

20

Noinina.

dxjot. OCHRA. CAP, LXVIII.

O c H R A M leuifsimam , & omnino luteam eligere oportet , faturatam , non lapidolam , friabi-
30 Iem,nationeAtticam. Vriturhsc,& layatur cadmis modo. Viseius adftringere,erodere, col-
leftiones & tubercula difsipare. Excrefcentia in carnereprimit ^ caua cum ceratQ.expIeJ:., & articulo-,
rumtofoscomminuit. .:--;•.'•, j:,-\ •.•

O c R H A fvj?ilis,qua piSiores utuntur,cur legitima nonjit-, quid ohft.ek non Uiieo : quaqum Ixec ( quoifciam) Ochnj conC-
cx Athenis lauddtiJUma non adfiratur , quemadmodum nec Vitruuij tempore , 5«« ochrie Attic<e ufum m Italia iam ^eimo .
cxoleuiffe fcribit , Eft itaq; Ochra terra, qu£ in plumbifbdinis aureo colore reperitur . Quamobrem qui rerum cau=
foi perfcrutantur , arte etiam ochram ex plumbo ipfo conficiunt , qu£ coloris nitore fiijlitiamfuperat . Vraftantijli»
mam ochram non longe k Trideto effoffam,miftt ai me hoc anno Martinus Guiiottinus Triientinus,feplaftariui ha*
rum rerum diligens inquifitor, qua nuUam hailenus uidimus meliorem . Ochr£ in librisftmpUcium medicamentorum
40 non repcrio meminiffe Galenum : tametfi eius mentionemftcerit commento 11. in Bippocratis prognoftica ie uomi*

tion eagens, ckm inquit .Ochraenim genus quoiiam terrtc eft , cuius potijiimm Attica probdtiJiim4 eft . Q^<e Nominii.
^XS* Grifce , ochra item Latine cr ItaUce appeUatur .

KmolMsif' CINNABARIS. CAP. LXIX.

HaLlvcinantvr quicinnabarinminioeandemefTe exiftimant. Minium enim in Hi-
fpanijsexlapidequodamargente3earen2permifto,temperarifolet,aIioquinon dignofcitur. For-
nacibus autem in florentifsimum, flagrantifsimumque colorem permutatur . In metallis uero ftran-
gulantem halitum eruftat . itaque facies incolas ueficis obuelant, ut per illas fpeftent, necrefpirando
5 o noxium aerem atrrahant . Eo piclores ad fumptuofa parietum omamenta utun tur . Cinnabaris uerd
ex Aphricadefertur,&magnoconftat. had:enusinuenitur,utuix uerficoloribus piftorum lineis
fatisfaciat: intento colore,nec diluto praeditum : quarequidam languinem efledraconis exiftimaue-
runt. Vim habet cinnabaris hzmatitae lapillo eandem. Conuenit ad oculorum rtiedicamenta,ueriam
efHcacius : magis enim adftringit, & fanguinem cohibet . Ambuftis igni , & papularum eruptioni-
bus , cerato excepta medetur .

Cinnabaris, qua officine , O" piHores utuntur , longefane differt(ut plane conftat) l Biofcoridit Cinnabati»
Cinnabari . quanioquidem noftri ufm cinnabaris resfaditia eft exfulphure,cr argento uiuo diu arte quaditigne tor
refadis . lEft cr ahud cinnabarisgenusftij^tle , cr fponte perfe nafcens , ut poftea dicetur : uerim non utfaditium
copiofum, nec ade6 colore praceUcns . Qj(£ autem a Biofcoride defcribitur, ex Aphrica defertur, eadcmfacultate
foUens 3 qui hmatites la^iUus , quem no modo prgtuUt ipfeforls appofitum ad plures oculorum morbos •,fed etiam

intus

conlider.

' f. 'ii

672 .AndMatthioliComm.

inm affumptim , di urinx angiifliM , muliebriim locorum defluxiones, cr cruentM expuitiones . Qttihi(S utiqueaf^i
ficiibus uidgdris ufu4 cinnabdris nuUo pado competcre poteji , quod propria ui erodat, exulceret , cr h.iuflum perc:'
' niciem adferat , cr proinde fit oculii , cr intcrnis uifceribits inimica . Cteterim quidnam inter ea , qux hac euteiti
vfim medicum ueniimt,Diofcoridis cinnabaris effc poflit ,non equidem aujm decernere,fed potius quodfentio,aidte
cor , ut coniciluris quibusdaajfequar . quippe quod Diofcorides Cinnabarin nullis notis defcripferit^neq; tradidcrit
anfailitia resflt,atitfbflilis,an ex plantarum materia proucniat .Sed anteaquam conieilurds eas ajferam,quibus cos
fiare uidetur Diofcoridis ciitnabrifepldflas noftrates non deflitui, Plinij fententia cognofceda efl, qui lib. x x x 1 1 r.
cap. VII. afflrmatc fcribit , nil aliud cjfe cinnabarin, qukm draconis faniem, elifl elephantorum morientiim ponde~
ye , permifio utriusq^ animalts fanguine : quodqi nuUus aliusflt color , qui in piduris proprie fanguinem reddat : er
•tta)

19

s o

quod ea enam atrtidotis mcdicamentis flt utiliflima . Id quodpariter affirmat Iiilius SoUnusinuaria hifloriarumle-

j ilione .Adhxc fcire conucnit, gummi cuiufdam arboris in kphrica nafcentii ad nos deflrri, qiiod ctiam hoc icuofau:^

giiiml draconis lacrymam offlcinx uocant,colore fanguinis, peUucidiim, leue,ZT fradu minime contumax . Hoc no^

ftrates offlcina: t^lgo iiocant Sangiie di irago in lagrime,alterius diffcrentia, quipluribus impofluris paflim in orbi^

culos coadm uenditur . Priorcm itaq^ non ab re lacrymam appeUant , quodfcribat Aloiflus Muflus patritius Vcne^

tus infuis in Aphricamnauigatiombus i ex arbore qitadam hoc gummi collacrymare, colore, cr fubflantia,fanguitii

fimili : incifo tamen ab incolis prius arboris cortice , utfuflus inde effluat . Hoc ( ut idemfubdit ) leneis cacabis exci^

piunt , cr igni refin£ modo decoqtiunt , quousque conflflat , draconisfanguinem , nefcio qiu ratione duili, ipfum ap=.

-nno3 b •hal peUantes : nifl id eueniat,qu6dfdrtajfefua tingua plantam, a quadefluit,draconem appeUent . Ex his itaqj nobis iure

.oiKVjp goriiedare licebit, gtmmi hoc Didfcoridifacile cinnabarin effe, quod primum non aliunde, quhn ex Aphrica defera-

tur , nec inde copiofum. quci item pidoribus expetatur ,utintento eius colore , purptircas ^rubentescj; concinnent

ttmbrax , ubi prius piiluraxrubro , uel puirpureo inflcerint . quoidcitiie ob raritatem , etiam hoc tempore , quo frcri

^uentius in Aphricam nduigatur, non uili ueneat pretio . qudd ieniq^ ( ut Diofcorides inqtnt)uiribus hcematite lapiU

to per omnia refponieat . Nam , ut periculumfacientibus liquido patcbit , adflringendi ui poUet , er maiore quidem

^uam hitmatites . quo fit , utfelicius eoutantur medici dd muliebres, <y dyfentericM fluxiones, ad cruenton excrea-

tiones , adfirmandos commotos ientes, er roborandoi gingiuns . Uts acccdit, qnoifl Diofcoridis (Stale ncn ieerant,

qui Cinnabarin effe draconis fanguinem exillimarent, mirumfane nonfuerit,fi per plurcs tetates produda hxcfalfa.

1 opinio ad haec ufq; tempora inualuit ^%i-tpfe , neflmpltctum medicametorum dodniiamfcilantes hcc tcnerentur crs

rore , inanem eorumfententiamftlentio inuolucndam non duxit, qui citmabarin iraconts fanguinem appeUabat, ctan

inquit.Badentis inttenttut€innabarp!M-iti}(uerfi'cGloribtupiddrulineisfati5faciat,intentocolore,t}ecdiMopr£^

' ditum : quare quidam fanguinem effe iraconis extflimaucrutit .Exhisigitur cim conieiiuris,tum rationibm cdlligen j o

iumeffi putauerim, hanc lacrymam, colore fanguinem prte fe flreiitem,legitimam effe Diofcoriiis eimutbarim . C£a

Plinii srror. terimuiietur hacinre maniflfle aberraffe Pltnius . quandoquidem etflajferati^ cinnabarimnil aliud effe , qudm

4raconisftrociflimtebeUu£fanguinem,elife t-lcphMtorummoricntium pondere ; ciim tamen dixerit nuUum alium

'tino-} yirisO ■yeperiri colorem , quiinpiduris magii aduiuum fanguinem Yeddat , q-udm cinnabaris ,fdcile dcprehtniittir error .

• *"' -' Quippe necefjariumfanefuerit, ut de hac lacrymaomnino inteUexerit,putaritqi,falfui uulgari appeUatioiie,lacry=:

nam hanc iUum iraconisfanguinem effe ,ab ekphante ( utreflrunt ) collift . nam confentaneum mtnimctddetur , ut

huiufce beUuxfanguis extra uafainteTramiijfufin , puluere 1©- lapiUis commiflus ,fttu cr putrcdiiie dbduiius con=

tdbefaduiq; , uiuum, 4c uerumfangUiniscolorem reftrre pa^it, quemadmodum nec iUefyncerum fanguinis colorem

pricbet , quimimpofloresfuo arbitriofaiiitant , ex hircinofanguine, rubrica Sinopica, uclfabrili, contufts tateribtn

Crforbis, iiutiils infolatis, iUius pro poffe colorem,Crfubfiantiain imitantes, qui ex coUiflsflmul iraconibus,(y ele 40

j..i;i'.ioVr phantibm (fi tamen ueranarrant ) emanarefolet :qui<^iam longo tempore ad nos aduehi desijt . Quo pofleafailiim

effe opinor ,utin eius deftiiufaiiitiumfuppofuerint impoflores , cr hacfraudem excogitauerint : neq^fdlim ea r*=

iione , quam modo diximus, ipfum parant ifed etiam modis alijs compluribus, reflnax, rubitc inflilorice radices, bra^

filij decoilum , tragdcdnthte lacrymam , rubricas , cr alid permultaimmifcentes, qu<£ ne longior ftt fermo, qudmfes

Ohk&iomt ries ipfa expofcat ,ftlentio duximux inuoluenda . Verim hicfbrtaffe illud quif^iam nobis obtrudet, quod citm hoc /0=

dilutio . cofcribat Diofcoriies ie metallicis tanti<m,dcftflitijstum coloribus,tum meiicamentis,confentdnetm miHitne uidea^s

tur, ut his inferuerit arborum lacrymas , qudrum htfioria^, crfacultates , itffuftus Itbro primo pertraiiauit : cr oB

ii omnino creieniutnfit, cinnabarimftflile effe nieiicamentum .Uxc obijcienti ita refponfum uolumus, quoi cim c4

hoc loco recenfeat Diofcoriies , quic ob colorum nitorem , in piclorium ueniuntuftm, nempe ccruffam , chryfocoUa,

Armenium, caruleum, Indicum , ochram,Gr alia pleraqi , non mirtim,nec prteter inflitutum mihifane uiietur , qtwd s o

his etiam cinnabarim adiunxerit , quMiquamarborisfuerit lacryma . V.idemus enim inter htec Ind icum quoq^ d Dio^

fcoride connumeratumeffe , quod tamen necftflile , nec metaUicumcfl ,fed in India jj^umte inftdr, ex arundinum qutt

runddm gertninatione fponte prouenit : dtq; etiam arte quadamfit ex ifatide herba in inftiiorijs officinis . Ex his ita^

que omnibus paldmfleri arbitror , quod convnunis ufus cinnabaris., quam Diofcoridis Miniii, quoi inftrnacibiMfiatj

cr florentijlimo ,fldgrantiflimoq; colore fpeiletur , effe mihifemper perfuafi , ab ea longe iiuerfafit, ie qua author

nofier hic mentionem facit . Eft enim , utfuprd iiilum efl noflri ufm cinnabarii ftflilis , crfaiiitia : nota htsc omnis^

bus , zrfrequens :iUa uero rara, nec multis cognita . ¥o)iilem(ut proxima commentatione latiusiicetur ) uidimus

' f-equenter nos in argenti uiuiftiinis, uyiria monte, qui una tantim iieta d. Goritia iiflat,circd Camiolce fines . Ld

pis efl purpureus ai rubeiinem dcclinans , htemdtitie lapiii lemulus, non aimoium iurtts, impetisc tamengrauis, tan

toq^ plerunq; argento uiuo priegnas,ut perfcfe,nuUa ignium ui guttatim exiliat . laiiitite eoiem loco plurimum c=

i m p4rAtnr ex argento uiuo zrfulphure ,fiMibm quibusdm conclufts , or flagrnntijiimo igni aimotis , donec ad

faturitd»

n.kr. >■-■)

t9

XO

In Lib. quintum Diofcoridis' . 675

fxturitiitm YubcfcJ.nt . Id qiiodfieri ti lUtura crcdiderim in ea, qii.-ef6jsilkfi(crit, iii tcrr£ uifccribus . N«H(« kirum

ufiii in mcdicamcntii , qiu intiis in corpmfumnntur , quod pcrniciofx-fint , cr ucnciiofx . Hmc fortc fidum cji , Fuclidj opin.

iit cxifiimauerit Fuc1}fius mediciis clxnfimui , in Nicol.ti ^^yrcpfici codicc m D.wufonij untidoto ab dliquo impcrito ''^probata .

additm cjfe ciim.tb.inm . Scd in hoc aiiu plunc rf 'Suclifio opinio noflru cfi . quippe quod putcm Nicolaum eo in loco

non dcjifiliu, uclfuciitiu cinn.ib.m intcUexiffc,fcd dc cu .trboris l.tcrymu,dc quufcripfjfc Diofcoridcm,i.im euidcn-

tifimum, nifullor,u nobisfuc^um cR . N.iin cion cinnub.tris h.ec , Diofcoridis tcftimonio , h£mutit£ l.tpillo purcs hu=

beut iiircs , probuucritq; is hxm.ttitc ud urinw dijficultutem,dubitundumfunc non cfl , quin confulto untiquorum cin^

naburim cu :n untidoto uddiderit Ricoluiu, quum H^cci.ttim ud difficult.item, CTfltUicidium urinu: commcnd.it . CVa

tcriim quunuis comr.v.tnis ufus rinn.tburis in mcdicumentis, qu£ fiimuntur in corpiis, omnino lcthulis, cr petimcns fit;

cov.flut tumcn ijs utilitcr udmifceri poffc , qu£ extcrius udmbcntur , nempcfiijflmcntis , qu^funt ad dclcnd.tm Gulii=

can lucm, ubi ateru r.on projucrint rcm-:diu, ungucntis item nonnuUis ud idemfdcicnttbiis , cr ad contumuciu ulce^

ra, alijsqi mcdicumcntis, quorum uircs longiim ejfet in pr^fentiu reccnfcrc. Porro cion dicut Diofcorides hulluci= 1cq",'j ^" „ ' j

tisri eos, qui cinnuburin minio cindem effc exiflimunt , ciancji etiumfcributfcquentt cupitc argcntum uiuum cx minio nobis .

ficri, quod ubufiuc cinnub.iris dtcitur, omnino mihi perfuafum itolui , nil ulitid Diofcortdi ejfe miniii , quum fofiilc hoc,

quod diximus ctnnuburiii fvfiti.tm l^odie uppelluri , a quo urgcnti uiui plurimii cliciunt in Hydri^ fodinis , Aiixit pr£a

terca opinionem ipfc Diofcorides, quippe qui ujferut Minium in metuUisflranguluntem lulitum eruilure,ob idq^fof-

forcs ueficis fibifucicm obuclare , ut per tUus j^eiient , ncc rcf^irundo noxiiim uuporcm uttruh.tnt . Qnandoqutdcm

nbi ciimub.trii in Uydriu montc foditur ( ut ego uidt , CT tcfluri poffum ) urtifices eum decoquentcs fidiUbus quibus^i

dum ud id conflutis , cr conuerfo fimul ore urgiUu circumlitis , iit indc argentum uiuum cliciunt , nures , er os lintcis

fibi obflruiint , ne noxio uupori libcr puteut uditus : quod non modo huiufcc hulitus noxd , anhclofi fiunt , qui h.iufe:^,

rint ,fed plerunq; dentes uniiierfos amittant,putrefccntibus circumquaq; gingiuii , ut quidum upertifimc teflantur ,

quif^rcto nurium , o~ oris ucl.imento, ut c£teris uiderentur fvrtiorcs, cdenttili prorfusfudifunt , continuo tremorc

concnfi . Accedit httc Vitrtiuij uuthoritus , qu£ fentcntium noflram muxime ttietur . Ipfe cnimfeptimo uoluminefu£

arcbice^ur£ , ita de Minio differit . Ingrediur minij rutiones cxplicare . Id aute agris Ephefiorum Cilbiunis primion

memorutur effe inuentum , cuuis cr rcs, cr rutiofutis mign.is hubet admirationes . Foiitur in glebu , qu.^e ai/9^a^ d !=

citur , antequ.im trudatiombus ud minium perueniut , ueiiu utiflrro , mugiifubruf) colore , hubens circafe rubrum

puluercm . Cim id fidttur , ex plugis flrrumentorum crebrM emittit lucrymM argenti uiui , qu£ d fifforibus flatim

coUigiinttir . h£c Vitruuius . Noi equidem hoc idem uidimus in Hydri£ montis fodints : ubi plerunque eucnit , ut uul=

neratuflrrumentis ucnu , argentum uiuumfinticuli inflar , infubftratam defluathumum . C£teriim Plinio minim di^

3 o uerforum cftgenerum, ut locofuperiiK citato legitur , ubi cunda eiusgenera retulit his uerbis . Inuemtur in argen^
tarijs metuUis minium quoq^ , er nunc inter pigmentu mugn£ authoritutis . Theopbraflus tradit inuentum mimmn a,
CaUiu Athenienfe imtwfuperante aurum : poffe excoqui arcna rubente in metaUis argenti : hacfuiffe originem eius .
Kepcriri uutem ium tum in Hifj^ianijs ,fcd durim er areiwfum . Itcm apud Colchos in rupe quudam inucceffu, cx qua
iaculuntcs decuterent : id cffe adulicru m. Optimum ucrofupra Ephcfum Cilbianis agris. Arcnum cocci colorem ha^
berc , hunc teri , dein luuurifurinum, ZT quodfubfidut iterum lauuri . luba minium nafci in Carmania tradit. Hermo^
gencs cr in Aethtopiu . Sed neutro ex loco inuehttur ad nos , nec ftre alimide , quam ex Uif^unia . Sed udiilterutur
multis modii, unde pr^dafocietuti . Nanque eR alterum genus in omnibusftre argentarijs , itemq; plumburijs metaU
lis , quodfit cxufto lupide uenii pcrraifto , non ex iUo , cuius uomicam argentum uiuum dppellauimus,fed cx alijsft-
mul repertis . Steriles etium plumbifuo colore , nec nifi infornucibus rubefcentes, exuBiqi tunduntur infurinam. Et

40 hoc eiifccunduriumminiwmperquampaucis notum ,multuminfrdndturales iUas arenus. Syticero cocci nitor effe
debet . Probutur auri modo . Auro candente fucatum nigrefcit ,fyncerum colorem retinet . Inuenio cr calce dduU
terari . Acfimili ratwneftrri candentis lumin4 ,fi nonfit aurum, deprehendi lUico . haUenus de minio Vlinius . Hmc
igitur pulam eft untiquis minium crfiifile , crfaditimn extitiffe . N ecfune dubitduerim , quin in fdiiitij genere dc^
ceperint ipfi cinnuburimfuditium, qu£ pufim in feplufiariortm officinis inuenitur . Id mimum hodie appeUant phars
macopol£, tum etium pidores, quod ueteres Gr£ci Sandycem uocauere , ex plumbo, aut ceruffa inftrndcibus peru^
ftis pdrdtum . de quo etium uidetur inteUexiffe Plinius . Kmcljhcc^ific Gr£cis, ut Ldtinis etiam Cinndbaris appels Noaiina.
latur : officinis, Sangue di drago in Idgrime : Itdlis, Cindbro : Eif^dnii , Sangre de drdgon .

50

f'^g«g7Ugo?. ARGENTVM VIVVM. CAP. LXX.' *

Argent vM viuumfitexminio,quodabufiue cinnabaris dicitur,patinisfi(Silibus impofi-
ta, ferrea concha cinnabarin continente, & calice cooperta , argilla fuperlita, carbonibus fuccendunt.
fiquidem deterfa fuligo , qus calici infidet , refrigerata in argentum viuum coit . Q^inetiam inueni-
turin argentifodinarum teCiris ftillatim concretum . Alij perfein metallis inueniri tradunt. Serua'-
tur in vitreis , aut plumbeis , aut ftagneis , aut argenteis vafis : fiquidem aliam materiam omnem exc-
dit, &defluerefacit. Potum vimpernicialem habet:fuoenim pondere internaexeft. Remedioeft
lac multum fubinde potum,& vomitionibus reiedum, aut vinum cum abfinthio, aut apij decoftum,
autfemen hormini, .".ur origanum,authyfropum cumvino. Auri limatafcobs,id eft,ramentum
<juam tenuifsimum epotum mirabili eft auxilio .

■lli.;-,

Ll Argen*

(3 74 And.MatthioliComm.

Argenti uiui Argentvm uiuum omnibui notijiimum , corpus eft e fhjlilmmgcnere Jiqidium , cr dqu£ modo fluidumt
coiilid. colore argcnteo, liuefcentc, pcllucidumq; :fubftantia ucro lenta, tenui, in qud tdmfrigiditds, quam humidttiis exupo

rdt . U£c igitur fymmetrid ( ut chymiftarum, quifc philofophos cxiftimant ,firt opinio ) rcs cfl fane admodum dif^o^
fita ad mctallorum omnium generationem . quamobrem ipforum tum originem , tum fcmcn argentum uiuum appeUa^
uere . Quinctiam non addenfari putant, quod ei non infit caliditas, (yficcitas tanta , qu£ ad id muncris obeundufufa
ficiant . Addunt tcmporis dcfidu id etiam euenire : idcoq^ immaturum , indigeflum , imperfrilumq; reddi . C<etcritnt
rcliifta chymiftis difccptandi matcria, an ipfum mctalloru quorumcunq^ primafucrit materia , an alitcrfc rcshabeat,
dicam, phdofophorum tantum , qui de eo fcripferunt ,fententiam fccutus ,factle Argentum uiuurn cffe materiam ad
tnetaUorum gcnerationem proximam . Quippe cimfacillime omnibusfe coniungat metaUis, palam ntmirumfit,ijs gi»
gnendvi aptif^tmam effe materiam , ijsq^ pr^fertim , quibus faciiius contadu inh^refcit : quandoquidcm in habenttbus » »
Quorundam fymbolum ( ut uulgata propofitio efl)cr in confimiltbus facilis efi tranfitus . Hanc itaque ob caufam cos haUucis.
*'^'°'^ * nari putaucrtm, qui dicunt, quodfi argentti uiuum in terr£ uifcertbus ufqueadeo decoHum effet, ut in aliquodfixumt

firmumq^ uerteretur metaUum, infirrum potius, c in plumbu/m ucrti deberet, quam in argentum, ucl in aiirum . Si~
quidcm certum efl , quod idfacilius argento , auroq^ contailu inhitret , quam c<eteris . Hic autem cfl chymiflarum
ludus, qui tempus conterunt, cr oleum O" operam perdunt, id arte reficere exiftimantes , in quo natura ipfa dcfvcit :
quam ( ut liquido confiat ) nemo unquam ita ad unguem imitari potuit , quin ab eius mira folertia aberrauerit . Om*-
nia metaUa tn argentum uiuum coniecta,fupernatant, ut lignum in aqua, pr£terfolum aurum, qttod fi intjciaturjfia^^
tim petitfundum, qttod hoc magis amplexetur, quam c£tera . Amplifima argenti uiui metaUa ( ut etiam infuperio^
ri capite diximus ) uifuntur in Uydria monte , qui quadraginta miUia pa(fuum 4 Goritia diftat , ubi continuo copiofum
elicitttr e lapide quodamfragilt potius, qitim duro, colore ex nigro rufvfcente, cr ad purpuram quadantenus uergm * o
te, ponderofo pliitnbi infiar, er argcnto uiuo fcintiUante . Uanc uenam poflquam effoderunt , conterunt , O" infi£li=
lia qu£dam angufii orifcij conijciunt , er reccnti arborum mufco obturant : deinde fiilile alterum huic fimile, latio*
ris tamen oris, in terramfepeliunt , O" alterius pleni inuerfum orificium , in iUud infcrunt , cr argiUa circunquaque
muniunt obturantq^ ofcula , er uafafimul connedunt, Grfirmant, adeo ut itacuitmfidile totumfub terrafidat , p/es
mm uero totumfuperemineat . Itaq; in aperta area qum plurima feriatim coUocantfiMia, cr deinde ignem in am^
tttufuccendunt,cuiusuicalcfa{tauena,argentumuiuumguttatimdifliUatinfubfiratumfi{lile. Hinc fuo tempore
eximunt, er in utriculos quosdam reponunt , quod uafafvre cuniia exedat, ac dilaceret, pr£ter uitrea, uelfiililia ui
tro circamlita . Quofit , ut Diofcoridem mirarifubeat, qui argentum uiuum in argentcis , aut plumbcis, fiagncisue ,
aut uitreii tantiim uafisferuari poffefcribit , qtiod aliam materiam omnem erodat, nifi codex hic dcprauatusjit . Si=
quidem idfalfum deprehenditur : nam argcntum uiuum exefi , ac dc^ruit omnia mctaUa , quibus inhxferit . Ex quo 3 o
potius , cim h£c a. Serapione nonfcribantur , qtii tamen Diofcoridis omniafire fcripta bonafide rcddidit , planefua
f^icandiifuerit , huic capiti plurafubcffe menda . id qtiod etiam uaria in hoc loco Oribasij lcdio confirmare uidetur .
Reperiuntur autcm in argenti uiuifodini/s inter ipfius uenam peculiares qu£dam lapidis iUius rufi zon£ , quem f6f=.
foresfof^itiam cinnabarim uocant,de quo etiam in pr£cedenti capite diximus . Hic adeo argento uiuo fcatct,ut f^pius
dbfque alio igne , inie per fcfe guttatim defiuat. Euenit pr^terea dumfoffores mucronatis inftrumcntis , uenam efs
fodiunt , ut purum profiliat argentum uiuum , decurratq; celerim , ueluti efbnticulo quodam . Porro rari admodum
funtfiiffores , cr huiufce materi£ artifices , tametfl robuftifimifuerint temperamenti , qiti eo in opere ad quartu uf~
que annum incolumes perdurare ualeant : quippe ob noxium metaUi halitum , partium omntu tremore concutiuntur.
Galenui no- C£teri(m Galenus libro i x.fimplicium medicamentoriifcribit , contra iUud quod experimento comprobatur, Ars
tatur . gentum uiuum ex ^^onte nafcentibus non effe ,fcd cx ijs, qu£ pr£parantur , uelut ceruffa, £riigo , pforicum , Iithars 40

gyros :fateturq; fe nuUum huiufce medicamenti ficiffe periculum , an interimat, fi deuoretur, uel ubifdris fuerit ad-
Argenti fubli motum . ¥it ex argento uiuo zrfale, quod ammoniacu uocant , lethale iUud mcdicamentum, quod officin£ chymi^
maucofeftio. jiMfecut£ Argentum fublimatum appeUant, utrifquefimul admiftii, er in ttas tiitreum conieitis, ac inde infiirnacem
dedudis, ut h£c ignium ui in uafisfublime toUantur , ubifalis modo conc^efcunt , lapidefcuntq-, facchari colore . Fit
eliam ex Argento uiuo, cr aqua, quam ex chalcantho , alumine, orfale nitro conficiunt chymift£ , arte quadam, er
ignium ui, id quod rccentiores quidam Pr£cipitatum uocant . Cuifacultas incftfane admirabilis ad contumacia ulce»
rafananda, eaq^ pr£fertim,qu£ aGaUica lue emerferunt . Sunt etiam qtti dimidij fcrupuli pondere dcuorandumpros
pinent admifcis margaritis , alijsq; qutbusdam , qu£ cor tucri non ambigunt , ubt quis GaUicis doloribus circa articit^
los conftitletur . Datur etiam melancholicis, Armenij lapidis modo, utlibeUo , quem de morbo GaUtco fcripfimus, a=
bunde diilum eft : nanque eofdem pr^bet ejfeilui , uomitionibus expurgans . Siint pr£terea qtii pttrum fyncerumq^ i •
Argentum uiuum hauriendum pr^beant non modo adultis , fed pueris , er infantibus £tate teneUis . Siquide Brafa=^
ttohis Terrarienfis uirfane hac etate clariftmus ,fuo deftirpium examine pro certofcribit ,f£piusfe dediffe Argen^
tum uiuum infantibus deuorandum ui uermiumfcmimortuis, qiii iUicofanatifunt : idqifvciffe ait in ultima dej^cratto*
ne . Sed quomodo, uel qua menfura, ucl pondcre dandum fit, filentio inuoluit . At Goritienfes obftetrices, ubigraui^
d£ diu in partu laboratierint ,ftatim Argentum uiuumfcrupuii pondere nullis incommodis potandum exhibent . Qjto
fit, utfacile mihi perfuafcrim, Argentum uiuti potantes haud necare, nift pondus, tici meitfuram cxcefferit. Non ta=
men crediderim, quodfolo pondere interimat , ut quulam putant Diofcoride tantiimfecuti , ut latius Iibro fexto dtf»
Aurihiftoria, feremus. SedquoniamArgentumuiuumnobisinmentcmreuocatiit avrvm omnium metaUorumpretiofifi^
Si prasllantia. mum , pr£{lantif^tmumci; , cion eius nufquam , quod extet , memincrit Diofcorides , crederem profitlo non paucam
natur£ rerum iniuriam a me iUatam iri ,fi Ijuius tam pretiofi metalU , cuius inextinguibilt ftti tiniucrfits £Ruat mun*
du6 1 hiftoriam , O" fncHltdtemfilcntio pneterijffem . Quindoquiicm ob ipfius f^kndefcentem coloris nitorm , opi^

niti

> o

zo

In Lib. quin tum Diofcoriclis . 67 ^

itdtifunt mlura operum indagatores , ddmirahiles duro incffefuculcates, quibus homines non modo incolumes tucri
pofitifedcs^longsuosrcdderc. Quiproptcrmirumnoncjl ,fiipfumtanti facutmundus,Gr antcc£terct extoU
Unt homincs . Auri itaquc matcrium nil almd cjfc fcribunt , quam fubjlanti^ clcmentariee fibiinuiccm proportione
refpondcntcs . H<c autemfimul commiftie , cimi pari fnt uirtutc conformatx , aliud fanegigncrc ncqiicunt , quam
amicabilcm.quandam , cr optimam mijlioncm yqusfirmcntatioiic , cr codionc perficitur . qiiofit , ut indc tam in=
diffolubili ncxu uniantur , ut pcrmancntcs , crfcrc indijfolubilcsjiant, adco quod ,fiue id eucniat ccclcftiiim corpo=
rum inftuxu, aut tcmporis ui, aiit fagacifiimr natur.€ opere , aut his omnibus una concurrcntibus , conucrtiintur ee-
demfubjl.xnti.£ in hoc mctallicum corpus , qitod tiocant aurum . Hoc enim ( ut diximus ) ob fid tim ingcntem tcmpe=
ricm, tum unitatcm, tum optim.tm miiiioncm , adco dcnfiim euadit , quod non modo quandam communcm confcquitur
permanfioncm ,fcd incorruptibilcmfcrc tcmpcricm , cr caitfam quandam , ob quamfuperflui nihil continerc pofiit .
'Hinc igitur cfi , quod quanquam longioribiis fcculis aurum in tcrra , ttcl in aqua fcpuitum pcrmancat , niinquam ru=
bigincm contrahn :ficuti in ignc diutius pcrnwiens , non modo aliqita ex parte non comburititr ; fcd cr depuratius ,
CT fplendidtus cfficitur . Ad h£c ob optim.imfui unitatcm , nuUo phlegmatc , nulloq; pingiti redund.it : ita ut perpc-
tuofulgeat, ff^lcndidifiimumq; pcrdurct . Quinctiam trailantittm manus tiullo colore tingit , ncmpc crocco , aut m-
gro, qucmadmodiim cetcrafaciunt mctalU . ncc^ etiam aliquo odore , aitt fapore gtiflantium , aitt olfacientium tunt
nxres, tum palatum inficit . Aurtim intits in corpusfumptum , fiitc ex inditflria ,fluc infcijs dcuorantibus , nullampes
nitits infcrt nox.tm , ut complura faciunt mct.tlU :fcd mirum in moditm cor , cr uitalem facultatcm roborat . quod
folis influxui acccptum plcriq- fapicntcs rctttlcrunt . Qumobrcm iiirc qttidem dici potefl , aurtim omniitm mctaUo^
rtim prsflantifitm>n effe, duflile, colorc lucido, iUiqi perfimiii, quo cunila afolc iUuflrantur . Infitpcr propria qua-
dam attradricc ui poUct, qtia rcfliicientium animos aUicit, cr difponit, ut ab ipfls illico dcfldcretttr . undc quidam exi
flimaucrttnt anro propri.is qum plurimM ineffc dotes . In I talia propri£ fynceri aarifi>din£ ( quod fci.m ) nulltbi
extant . Atqiii in Gcri}i.viia , Pannonia, ac Tranfylttania e£ pluribus in locis habentur . Auri uenam ijs omntbus lori
cis credtdcrim gigni , ubi ccclum id caitf^ clementaris influat , ac difponat , de quibus antea diffcruimus . Huius itena
uarijs lapidibus impada uifitur in afpcrrimorttmmontium uifceribus. Yeritm eaomnium prxflantifitma auriuem
■ cenfetur , ciii ccerulcus lapisfuerit admiHus : tanto enim melior h£c , quanto ponderofior , zx colore uigentior : a=
deo ut iUa c£terai pr£ceUat , qux pluribtis attrigttttisfcintiUet , uel in qua pltires auri linex intercurfantes conf^i^
ciantur . Efl etiam atiriferax diucrforit flitminttm arena. Siquidem proculdubio conflat in Hif^ania Tdgum,in Thra=
cia Ebrum, in India Gangem cr Padohm , in Pannonia Iflrum , in Germania Khenum,in Italia Padum er Ticinti,
aureas ducere arcn.is , ci qtiibia arte quadam aurwm omnium probatifitmumelicitur .iteruntamennonomnibws eorum
•9 o litoribus attres e£demfunt aren£ . Auri uires prodidit Auicenna fecundofui operi/i uoiitminc ,fic inqutcns . Au^ Auri uires ex'
rttm in omnibus fuis partibtts £quale efi.lnferiturmedicamentis,qu£ atrabiliarijs competunt morbis. Adh^ctibi Auicenn».
a^uali cauteriofit opus, ignitum attrum c£teris pr^flat metallis, quod ulcus inde exortwm citim confanefcat . 1« or(i
contcntum , anhelitus graueolentiam toUit . Aurifcobs porphyrite lapide Uuigata in ea medicatncnta additur , qu£
ad alopeci.i!, cr lichenas paraniur, tam intus in corpusfumptttm, quam extra mcdicamentis exccptum . li£c item eo
dem modo diutius Leuigata, adco ut ta^umfire efjiigtat, oculis immittitur ad roborandam eorum aciem . Bibitur au=
temciradcordis affedus , cr animimcerores , Argcntum uitiumquodLatinii ,v^^oi^yii§og Grxcis nominatur: Nomina.
I.\auritanis, Zaibar,fcu Zaibach : ltalis,Argento uiuo : Gcrmanis, Qucckfilber : Uifj^anis j Azogue. Aurm Uero
Latinis, y^^vaos Gr£ce dicitur : Germanice,Guld : Italice cr Bif^anicCi Oro <,

4.0 Mi'AT0f(yj|/(S7rlK«. RVBRICA SINOPICA. CAP. LXXI.

RvBRiCA siNOPis maxime probatur grauis , denfa, ad iecinoris imaginem uergens, cal-
culorum expers , concolor, cum diluitur, i mpendio fufilis . EfFoditur in Cappadocia , fpeluncis qui-
busdam,expurgataquedeferturirj Sinopem urbem,inquauenditur: vndecognomentumaccepit.

Vim habet exiccatoriam, quafi inducendo obftruentem , & adftridoriam . quapropter vulnerari/s
emplaftris , & paftillis exiccan tibus , & adftriftorijs commifceri folet . Aluum fiftit , in ouo fumpta ,
autclyftere infufa . datur iecinoris uitiolaborantibus .

H o D I E profido ncminem inucnio , qui doceat , cr explicet , qu£ nobis legitima fit Rubrica Sinopicd . Sed Rubric« Si-
5 o quanttm ego conijcere potui ( etfi td pro certo afferere non auflm ) nullum efiifiilium genere occurrtt , quod magis nopica; con-
Sinopicamriibricamnobis repr£fentet ,qu.m uulgarifiimtis bolusArmenus uocdtus,isnimirum,qtiiin quadrattis "<3eratio.
defirtur maffas , qtiiqj maxime uulnerarijs medicis expetitur adfanguinis profluuium cohibendum, crfi-aila offafirs
rumnanda . H£c rttbrica ( ut Gcorgim Agricola maximusfifitlium indagator inquit ) etft iandudttm ex Stnope Cap^.
padoci£ urbe , ttnde nomcn inuenit , tantitm importabatur j conflat tamen alibi etiam reperiri , non modo in proprijs
uenis ;fed in aurarijs, argentarijs, £rarijs,firrarijsq; metaUis . Uanc omnino mihi opinioncm iUttd auxit, quod certo
fctam plurimum pfeiidoboli Armcitij ex ftrrarijs llu£ TyrrheniinfttLe ftdinis ad nos quotidie conuehi : quod deindc
colorefit iecinoris , ponderc grauis,fubfiatitia denfm : quod etim in aquam conieduifacile difitltxt : qtiod deniq;ftta.
iti exiccct , adftringat , cr cogat . }i£c enim glcba , ckm uertis bolus Armenius itonfit , nil aliud ( mco iudicio } effe
poterit , qu.im rubrica Sinopica , quanquam 4 Sinope non deferatur . Species Sinoptdis ( ut Plinius cft atithor libro
's.i^-x.v .cap.v i.)tres,rubra,Cj' minusrubens,?y interhAsmedia .Qu£ fane diffcrenti£ uifuntur pariter inv.ulga^ ,

riArmenicobolo . Porro ManardusIcrrAnenfisliko tertio epiftoluqunrtii, Sinopicx rubric£meminit,qu£a\bQ r^^ ^

Ll s fit

6y6

And. Matthioli Comm.

1.*

s»

fit colore . Sed in hoc uirum alioqui celebrem mirari fubit , quoi non ammaduertcrit non poffe albm qumuis terraf
Nomina. glcbam Kubricam appeUari . Rubrica , qua Gr£cis \xihToi auaTSim , Latinis pariter ac Italis Rubrica Stnos,
fica uocatur : Arabibus,Mogar,fiue hla^a : Hijj^anis , Almagra .

N.l\TOfTiK\ovmL RVBRICA FABRILI5. CAP. LXXII.

R V B R I c A fabrilis ad omnia Sinopide inferior eft . Optima Aegyptia , & Carthaginenfis , la-
pidum expers , friabilis . Gignjtur etiam in Iberia , qus ad occidentem fpeftat, ochra exufta, & dege-
iieranteinrubricam.

R ubric» fa- R v B R I c A M hanc ideofabrikm appeUattere ueteres, quod ea plerunq^ uterentur materiarij fabri ad lineM
brjlis confid. protrahcndos infidis in cafuniculis . Nafcifabritcm rubricam in Lemno memoritg prodidit Galenus , chm libro nono
Jimplicium mcdicamentorum , tum ettam primo de antidotis ,fcd a Lcmnia j^hragide plurimum differre . Verum att
communis ufus rubrica, quie uulgo Italis proprie dicitur Terra rojfa , eafitfabrilis rubrica, de qua hic mcminit D/o
Nomina. fcorides, cur pro certo affirmem non habeo . Qu<e Grace ^i\r-os r ehIo vikh , Kubrica fabrilts Latinc dicitur :
Arabibus , qui nullam faciunt dijferentiam inter hanc cr Sinopicam , Mogar er Magra : ItaUs , Kubrica fabrile i
Germanis, Koeteljlein .

AHlxn^Oiyvi. LEMNIA TERRA. CAP. LXXIII.

Lemnia terracuniculofoin fpecunata,e Lemnoinfula,paIuftri loco defertur,inibi elefta
&caprino fanguini permifta.quamincola? cogunt inpaftillos,& imagine caprac fignant: vnde &
fphragidaaegos,hoceft,figillum capraeappellauere. Vimantidoti habetcontra perniciofa uenc-
na fingularem:potacum uinOj&praefumpta euomiuenenacogit. Ccntraiftus morfusqueanima-
hum , quz exitiale virus eiaculantur , prodeft . Antidotis familiaris . Sunt qui hanc ad facrificia utan-
t«r . eft & dy fenterias utiljs .

Lemniae terr^ L E M N i A E terr<e amplam in Italiam notitiamfuo tcmpore attulit Galenus mcdicamcntorum mnium diligen
hiftor.ex Ga- tifimus inquifitor . quippe qui, ut hac fyncerijiima tandcm potiretur, atq; ut cmncm impoftorumfaudem dctegerct,
"*** ' qui eam adulteratam uendcbant, bis in Lemmim infuUm nauigauit , ut eius uerba tcflantur Ubro i x . Jimplicium me- * <*

dicamentorum, ubi itafcriptum rcliquit . At aliafunt terrx differentix ex diucr/i generis corporum natiC commiftio
ne , qua ratione lapidofee , er arcnofte habcntur : atque admiRam taliumfubftantiamfcgregant largie aqu£ cffuftone
ac maceratione, dum totum humidum efficiatur . Cum enim id effvflum efi , id quod defertur , atque ineft lapidofum ,
atque arcnofum , id omnefubfidit , ct" tcrra exada fupcrnatat . Tale quiddam O" in Lcmnia terra uifttur, quam co^
gnominant quidam milton Lemniam , id eft , rubricam Lcmniam , C" alij quidum fj^hragida Lcmnim , hcc eft ,ftgiU
lum Lemnium, ob impreffum uidelicet illi ftgiUum Biana facrum . Siquidcm hanc terram faccrdos cum patrio quo^
dam honore fumens, haud madatis animalibus ,fcd tritico , atq^ hordeopiamentigratia loco rcdditis , itiUrbcm com=
portat : qum deinde aqua maceratam , atque in lutum humidum redailam, ubi ualentcr conturbauit , paulumq- inde
quiefcerefiuit , primhn aquam, qux fupernatat aufcrt , cr mox quod fub ea eft lutum toUit , ac reliquum duntaxat ,
quod ad imum fubfedit, lapidofumfcilicet,Gr arenofum relinquit,ut inutile, acfuperuacaneum. Porro lutu iUud pin^ 4^
gue ufq^ eo dcficcat, dum moUis certc confiftcntiam accipiat : huiusq; exiguis acceptis particuUs ,facrum Bian^ fi^
gnum imprimit . Ac poftea rurfum in umbraficcandum reponit , donec omne plane humiditatem amittat ,fiatqi iUud
medicis omnibus cognitum medicamen Lemnia jj[ihragis ,fiuefigiUum . Sic enim quidam iUam cognominant,ut dixi,ob
imprcffam iUi l^hragida,hoc cft,ftgiUum : ccu etiam nonnuUi ob colorcmLcmniam mihonfiue rubricam appcUitant:
eundem enim, qucm rubrica , colorem habet . Verum ab ea diffcrt , quod contailu non contaminet atque iUa : zrfe^
cundum coUem in Lemno , qui totus colorefuluo eft, er in quo neque arbor,neque faxum, neq; planta nafcitur, tan»
tum huiufmodi terra uifttur . Porro trcs eimftgnantur ditfvrcntite : una quam pofuimm terrtefacr.-e, quam aUj nemi*
tii prteter unamfaccrdotem contingere fas eji : altera uero ciui, qute re uera miUos eft ,fiue rubrica , utuntur autem
ea potij^imumfabri : demum tertia eim , qu£ extergit, qua utuntur, qui Untea , cr ucftes lauant , quibm utique coUi^
hitum eft . Cieterum cum er apui Diofcoridem , er aUos quofdam fcriptum legiffem , Lemni<e terra hircinum mi~ S •
fcerifanguinem , atque ex luto , quod ea miftione conficiebatur , faccrdotcm quas uocant Lemnias l^hragidas tum
conformare , tum confignare , cupicbam profido zr ipfe miftionis modu/m inj^icere, atquefymmetriam. Itaq^ quems
admcdum in Cyprum nauigaucram uidcndorum , qute in eafunt , metaUorum gratia , cr in cauam Syriam Palteftime
partem profciluifucram, bituminis €r aUorum quorundam in^iciendorum caufa ; ita nec in Lemnum cnauigare pi:t
guit , ut quantum fanguinis tcrr<e admifceretur , conjpicerem . Ham cum iterum ex Afta Komam pcdcftri pctercm
itincre , per Thraciam , er Miacedoniam , prius a Troade Alexandr^a in Lcmnum adnauigaui , nadm lUic naucm ,
qu£ ad Thcffalonicam curfum deftinabat . Conueniebam autcm cum nauclcro,ut in curfu Lcmno appcUcrct. Btfane
iUe prteftitit ,fcd non ad cam ciuitatem , ad quam oportcbat . Antea enim ncfciueram duas cffc in infula ciuitates ,fed
credebam , ut Samus , Chius , Cos , Andrus , Tenus , cr omnes adco , qux in Aegco funt mari , unam duntaxat ciui^
tatcm habent, toti mfuUe cognomine ; ita ZT Lemnum unam nominisfui habere ciuitatem . Porro ut ex naui defcen^
deramjinteUexi ciuitati nomen cffe Myrin£incc in regione ciuttatis iUius aut Vhilo^etis tempUi cffe, autfacrum Ne=

ptuni

InLib. quintLimDiorcoridjS". Gy-y

ptuni coUcm,fed miiikcr,.i, qu£ uocatur Hcphcfli^s, ncc ciuitutcm cm Myrinx' cjjc propinqudm . Cimqi mc nauclcs
rui cxpeilure non poffct, diftuli, ut cum Komi in Afiam rcdirem, tunc }ieplKfliad.x uifcrcm : id quod [rci, prout j^^es
rducram , er propofner-im . N.hk ubi cx Itali.t in Maccdonium trMccijfcm , cmq^ pene totum pcdcjlri itinerc pcr=
transiif]em, perueniffcmqi Philippos, qu£ ciuitM efifinitimx Thracix , indc ad m.xrc dcfccndi , quod proximum abc=
rat cenHmi mgiutifladijs : primwmi:^; Thafon tranfmift, diflantcm plui minus duccntii fladijs, atque iUinc in Lcmnum
feptingcuti'; , ac rurfum fvrmc fcptingcntis in Alcxandr^am Troada traicci . Ac proindc fanc ex tnduflria tum de
nauigationc , tum defladijs adfcripfi , utft quem eadem , qu£ me capcret Bcphcfliada uifenki cupiditM, cognito eiui
fitu ,fic nauigationem inflituerct . In tota nanquc infula Lemno orientcm j^cdat UephefliM , occidcntem uero My-
rina . Et quod a. poeta didum dc Vulcano cfl , qui Grxce dicitur Hephcflus , Dccidit in Lemnum , proptcr collis na~

* ° turam occajlonem fumpftlfc fabuU crcdiderim . Apparct enim combufto ftmiUimm, tum colorc ipfo , tum cti.tm quia
nihil in eo nafcitur . In hunc itaq; coUem facerdos , quo tcmpore ego ad infulam acccfferam , cgreffa , ccrto quodam
. tritici , hordeiq; numero in tcrr.m conicito , alijsq; quibusdam pro religione patria pcrpetratis , plauflrum totum
terra implctiit . Atq; ubi in urbem conucmffct , quo dixt modo , illoi fama hominum adeo cclebratas Lemniax \^hra^
gidas pr£parabat . Vifum ergo miU crat percontari, nunquid unquam antea hircinum, aut caprinumfanguincm huic
terr£ mifcerifolitum , mcmori£ proditum acccpiffet . Quo audito , omncs in rifum foluti funt ,nccij fane quiuis cx
mlgo ,fed uiri oppido quam cruditi , cim in alijs , tum pr£cipue in uniuerfa patri£ hifloria . Quin cr a quodam li-
irum acccpi , quondam ab incolarum quopiam dcfcriptum , qui omnem Lemni£ terr£ ufum edoccbat . (Xuamobrcm
necmc qttoq; pigiut huiw, mcdicamenti periculum faccre , acceptvs fbhragidam uiginti millibm . Sedcxhis,a quo Lemnix terrj
librum dono acccpi , inter principcs habitus , ad multa hoc utcbatur medicamine :ftquidem ad uulnera tum ueterd , uires.

^ ° tum cicatrici induccnd£ contunucia : ad h£c ad morfus uiper£ , atquc adeo omncs flrarum morfii^ , nccnon aduer^
fuf medicamnta lcthalia , non ante modo exhtbere ,fed cr pofl f^hragidc uti confueuerat . Addebat porrofefc pc^
ricuhmflciffcmcdicamcnti,quodquia fiudumiumpcriaccipit ,^ix Tav cc'§iiiv&\'^coV nuncupatur , cui utique in=t
dcbatur CT tcrra Lemnia : uomitumq; cicre aicbat ,ftquii cion etiimnum inuentre lethale uenenum h£reret,ale=
xitcriimfttK amuletum ebibiffet . Et fane nos quoque huiusfvcimus periculam in lepore marino , er cantharidibus^
citmfefe tak quippiam acccpiffe homines fufj^icarentur : uerim haufto , quod Lemniam ffihragida habebat medica^
mento , protmus omne cuomucrunt , necpoflca uUum iUis accidit fymptoma eorim , qu£ ad leporem,cr cantharis
des comit.tri confueuerunt : tamctft conuiiia effet pernicioforum medtcaminum exhibitio . Cgterim an ad alia mor^
tiflra medkamenta , h£c inquam , qu£ uocant dcleteria , eandem uim habeat medicamentum , quod exfrudu iunipe^
ri,tr terraLemniaconftcttur ,mtinutiq; ignotumeft. AtiUcab Hephefliadeprofido affenbat , adeo utcTra^

^** biattis csnii morfum eam fxnare diceret in uino diluto epotam:atulc€riexaceto impense acriimpofttam . Sedzr
aliarumftrarum idm , ex acetofanare refirebat , extrinfecui jilijs herbarum infuper impofttii , qu£ putredini reft^
ftere diiicimia . In primis uero pr^dicabat fcordium , deinde centaurium cxile , indc marrubium . Vorro ft qtiando
nosfane ad ulcera cacoithe , cr putrida terram Lemniam adhibuimus , magniftce profuit . VfiK autcm eft, pro pra=
ititatisulcerii magnitudine . Cluippe id, quodgrauiter olet , impendioq; laxum , moUeq; efl , acfordidum ,fuftinet ut
vdper accrrimum acetum Lemnia terra in lutofamfolualur conftflentiam, aliortm more pafliUorum , quorim alius
alb uUtitr : dico autcm PoIyid£ , er Vraftonii , cr Andronii , cr qui nunc dtditi eft , quem Betinum uocant . siqui=
dem hioimes ualenter deftccantes profunt ulceribui contumactbui,foIuti interim quidem in uino dulci, interimfapa,
mterimcenomelite, nonnunquam ctiam alborum umorum quopiam, autfuluortm , autftauorum , prout nimirum ufm
pofltdat .Namde taUbtis alibi deftnietur . s imiltter uero quandoq; foluuntur aut ex aceto , aut uino, aui aqua, aut o^

^^ xymelite, aut oxycrato , aut melicrato . Vorro Lemnia terra ex aliquo comprehcnforum foluta , mcdicamentumfit
idonam ttim recentibusglutinundis uulneribus , twm medendis inueteratis , £gre ad cicatricem ttenientibus, er con=
tumacihus. Uafienus de Lemnia terra Galenus. Excuiu^quidem uerbisfaciIeconijcipotefl,Lemniam tcrram,
quam^d noshoc temporc conuehunt mercatoresTurcicis charaderibus obfignatam ,iUegitimam effe,zr minime
fynctram . Qjxandoquidem conflat G.ileni tcflimonio, Lemniam f^hragidem impcnse rufrfcere , non autem fubrufts.
fcere , qualis h£c uifttur , qu£ pafiim pro legitima ,fyncerac^; circumfirunt impoftores . Quamobrem eorum fen= Lemnia terra
tentiam minime improban dam cenfcmus , qia nil altud effe Lemniam terram putant , quam bolim Armenium, qui of=i q">d cenfea-
pcinis feplaftariorum Orientalis cognominatur : pr£fertim quod certo compererim , bolum hunc non aduehi ex Ar=. '""^ *
imnia , ubi legitimumfyncerifimumq; Armenium lutum nafcitur ,fed tantim ex infula Lemno , ex eodemfane collc,
cuiiK meminit Galenus . Siquidem Armenitm lutum , quod bolum quidam uocant, pr£terquam quod cx Armenia ad^

S'* ferridebeat,ftGalenomedicorumprincipicrcdtmus,coloreeftpaUidoochr£ inflar,nonautemimpenserubro.ld
quod ipfe Galenus Iibro nono ftmpliciim medicamentorum m Sami£ terr£ mentione teftatur , his uerbis . C£terum
durante hac immani , er graui peftilentia , ex Armenia ea, qu£ Cappadoci£ finitima efl: , data nobis eft terra, etiam
ficcantior, colore paUido . Lapidem qui donarat , non terram appellabat : promptifiimcq; in I^uorem foluitur , ceu
etiam calx :ftc enim uidelicet nuncupo petram combuflam. Veritm utinec in iUa arenofum quippiam admiftum cft,ita,
nec in Armenia . Ndm poflcaquam in mortario pifttUo comminuta cR , adeo c fl Utm , nec pltti cft lapidea, quitm aut
calx i aut Sainitis afler : tametft non £que ut afler leuis eit . Itaq; iUo etiam magis confpiffita cfl,minmq; aeria : qua=i
cbrem opinionem , ac phantaftam prabet ijs , qui negligentius intuentur , quaft kpis effct . hxc Galenus . Ex qutbm
fane perf^icuumfit , quod Armenia terra,fiue lapi^ , uel lutum , ab Armenio bclo oricntali uulgo uocato , quam ma^
Xime difiidet . Atqui, utfraus , Cr impoftura detegatur, atque palamfiat, non eflfilcntio difiimulandum, qudd qui Fraus , 5r im-
'Lemnum incolunt mercatores , cimfciant Armeniam terram ad nos non aduehi , lucri proindc dulcedine aUcili , ex poftura dete-
tma tantitm terra dun cotficiunt . Quippe fyncerifiimm terrm Lemniam extra infula Conflantinopoiim compor^^ * *

Ll 3 tant»

6/8

And. Matthioli Comm.

tunt ,C7 pro Amenidcct uendunt , emptoribm fmdcntes candem c6 ex Armenid comporturi . Qum uero in LeiJfs
no pro Lemniu cxhibent , ut colorc ab altcra differat , cam cuidam albs terrte inibi nafccntis admifccnt : quofit , ut
longe minus qukm fynccrarufefcat . Hanc itaque legitima fphragidis locofupponunt ,hifcc adultcrijs pcrmijlami
quam ctiamfigiUis obfignant , ut inie impoJlur£ maius lucrum acccdat , figno magis , quam medicamcnto fidcntes .■
C£tcrum cum hicc impofiura d pluribus modo deprchcnfa fit , quifi-audcm non ignorant, rcliiia uulgaribus mcdicist
qu£ obfignata conuehitur , ubi Lemnia f^hragidcfit opus , Armcmum bohmfalso uocatum fumunt , pr^ftantil^imii
fcilicet . quod pro certo habeant , hunc lcgitimam cffe f^hragidem Lcmniam , quam mirts laudibus extulcre ucteres
aducnena,cr ucnenoforum animalium ictus . Quare inuigiicnt diligentifiimi mcdici , quibus cordi cB. hominumfas.
lus , nc hac in re decipiantur , cum perdifficile fane fit ( nt libro primo de antidotis memori£ prodidit Galcnus )fyn~
Armeniae ter ceramj^hragidcmcognofccre ab adultcrina. Verimquandoquidcin armeniae tcrr£fcrmonemdcueni:i «<*
rifeu boli ui jjiif^^ ^o^ alienmfuerit, eius ctimnum uires rcjirrc ex Galeno,qui cas loco nupcr citato infimpliciii mcdicamentos.
rcs ex Ga . ^^^ cenfufubdidit,fic inquiens. Armcnia terra, quodfumme deficcet, ad dyfcntcrias, cr ucntris profluuia, timfan^
guinis expuitioifcs , C" catarrhos , ad htec ad putrefcentia orvs ulccra in primis competit . Qjiin er cos magnifice lUs
uat , quibus cx capite in thoracemfluxio decmbit : quamobrem iUvs, quibus ex tali occafione afiidua difficilis efi an^
hclitus, ualide prodc^i .SedCT cos, qui phthoe laborant, adiuuat : ulcus enim eorum deficcat, ut haud ctiam tufiianty
nifi in ui^u pcccctur non leuiter , aut ambicns de repente ad intemperiem recidat . Ac mihi uidetur , quodficut infi=
ftulasfape conlfeximus , non in alijs partibm duntaxat,fed in ipfo etiam ano , ut citra collyrij immifiionem, quodfor
dcm, aut caUum aufirret, ipfo duntaxat exiccante mcdicamine , contraheretur , ac clauderetur ; ita quoq^ in pulmos
m eucniat ulcere , Siquidem cr ipfum ab exiccantibm iuuari medicamentis perinde conlji>icitur , utique cion medios
cre efi , non admodum magnum . Itaque uifi funtquidam eorum , qui talia habebant , prorfum effe liberati . Ac qui» * *
dam , qui Koma in Libyam talem ob caufam profidi funt , planefe fanos effe credidere : cr fane ufque ad annos alis-
quotinculpate tranfigebant :poftcauer6cumnonparidcgerent cura,^ cautione,reditusmorbiapparuit .^Lios er^
go, ut dixi, bolm Armenia cuidcnter adiuuit . Quin cr eos qui Kom£ agunt , qui afiiduo difficultate fj^irandi difcrus.
ciantur , magis etiam . Forr6 in magna hac pefte , cuim cadcm facies fuit , atq^ cim , quie Thucydidis mcmoria graf=-
fabatur, quotquot hoc mcdicamen bibere, celeritcr curatifunt . At qiiibm non profuit , omnes interiere,fcilicet chtt
nec alio quouis iuuarentur . Vndc coUigitur, quod ijs duntaxdt nonfuerit auxilio , qui plane erant incurabiles . C£»
terkm bibitur ex uino confificntia tenui , modice diluto ,ft aut plane fibri careat , aut leuiter ca tcneatur :fin grdA
uimfibriat , admodum aqueo . Non tamen calore uehcmentesfuntfibres pefiilcntialcs . Vorr6de ulceribus reficca»
ri poftulantibm quid attinet diccre , quantam uim habeat bolus h£c Armcniaca i Liberum cft autem utcunque appcU
lare uelis,fiue lapidem , ut is qui mihi donauit : fiuc terram, ut ego ; quandoquidcm humidis rigari patitur . Uaiienus 3 <*
LspidisBeza- de Armcnia bolo Galcnm . Sed quoniam Lemnia jj^hragis , er Armenia terra , quod uenenis maxime rcfiftaitt,mi='
har hiftoria , /jj ,>j mentcm redegerunt lapidem , quem Arabesfuo idiomate Bezahar uocant , e?" contra deletcria medicamenta mi
^ uires. j.j^ admodm laudibm celebrant, hic locus opportunus nobis uifm eft , in quo de huim lapidis hiftoria , ac uiribus ali^

quid differamus . Lapis itaque b e z a h a r, Mauritanorm tcftimonio , antidotum cft omnium pr^ftantifiimum,
fua l^eciali dote , contra omnia in uniuerfum uenena : utpote qui non modo, hauftus ; fed etiam adaUigatm , ita ut nu»
ddmftniftri lateris carnem contingat , omniafuperet uenena . Lapis hic plurium eftgenerum , nempeflauus , pulue^
rulcntus , qui ex albo uirefcat . Pr^ftantifiimus eftflauus , deinde puluerulentus . Verum enimuero diligenter infpi=
ccre oportet, ne impoftorumfdUcCcijs decipiantur , qui hos lapides inquirunt . Sunt enim nonnuUi alij lapidcs, qui hos
facie repr^fcntant ,fcd uiribus nuUis pr^diti . Hunc Kafis experimento dudus , miris extulit pr^conijs , ita de eo
fcribcns . Lapis Bezuhar eft moUis , colorcflauo ,fapore nuUo . Cuius peculiaris uis eft , ut ucnenis omnibus aducrs 4*
fetur . quandoquidem ego contra hauftum napcUum hoc lapide ufus fumfilici admodumfucceffu . Erat autcm hic co=
loreflauo albicante , lcuis, er luminis modo j^lendens . Equidcm ccrt6 teflari poffum (hoc enim pluribus experimen^
tis compertum habeo)lapidem hunc longe magis pr^ftare aduerfus deleteria uenena,quam c£tcra non modofimpli-
ciahuiufccfacultatismedicamenta;fedetiam theriaca diilii,?^aliaqu£uisantidota. Subditpr^tcrea Abdalana^
rach . Lapidcm , quem uocant Bczdhar , iam ipfi uidimus apudfilios Almirama cuftodis lcgis Dei : pro quo lapide is
magnificam , ac propc rcgiam £dcm Cordubx rependit , initio beUi . Lapis hic ( ut diximus ) ita uiribus contra nenea
na omnia poUet , ut nonfolm hauftus duodecimgranorum pondere ^fei uulncri impofitus a mortifiris quibuscunq;
firis idos ,ftatim liberet , ucncno fudore expulfo . Idem paritcriuuamenti adfcrt ,fi ore aliquo tcmpore fugitur .
Verum lapis hic inuentu diffi(ilis fuerit , quod non defint paribus notis lapiUi , qui tamen nuUam uim habent aduerfus
L3pi'sinocu- ucnena. Sunt ctiam , quimcmori£ prodiderint ,inceruorum oculorum angulis lapidem gigni , uiribus Bezahar $9
js ceruorum pr£diiio haui abfimilem . Aiunt enim in oricntali plaga ccruos longo fenio conftilos fcrpcntcs icuorare , quorum
patus . ^yj^ ^y^ ucrafcribunt ) rciuucnefcunt . At ueneni fuperandi caufa ,fcrpentibus deuoratis , in fiuuiorum aquis ceruos

iUos mergi tradunt , capite tantum cxtra aquM exerto . lis autemfic permancntibiis , humorem qucndam lentum ab
eorum oculis deflui , qui tandemfolis ardoribus in lapiUos inibi concrefcit, glandis imaginem refcrentes . HiV itaquc
lapis ipfis efluminibus cgrcdientibus , ab eorum oculis ( ut aiunt)ftutim decidit in humum : ubi ab ijsfacile rcperitur,
qui rcm omni diligentia obfcruarunt . Scd an hec hiftoria uelfabula dici mcreantur , rerum naturaliumftudiofts , er
>J omina , peritioribus iudicandum relinquimus . Terra Gr£cis M\j.vi!x yH,feu M^vix^lATOt, er ff(poLyii ; Latinis Lem
nia terra, Lemnia rubrica, cr Lemnium figiUum nominiitur : Arabibus, Tcri machtim feu Thim machtum : Italis ,
Terra Lemnia : Hif^ anisj TierrafcUaia .

XotAKOtv0av.

(O

In Lib, (juintiimDiolcoriclis, 679

^olAKOivSou ATRAM5NTVM 5VTORIVM. CAP. LXXIXII.

At R A M E N T VM futorium gcnerc quidem vnum & idcm eft, molle, & coDcretum : fcd io fpc-
cie difterentias tres liabet. Vnum nanque humoribus ftillatimincuniculos quoiciamcolatiSjCon-
crefcit : quareab ijs ,qui Cypria metaliaconficiunt, ftillatitium appellatur, Pcteefius ipfum pinarion
vocat:alijftalacticon,ideft, ftillatitium. Alterumfimplici ratione fitin fpcluncis^poftea transfij-
fum jn excauatos fcrobes , concrementum capefsit , quod pefton , id eft , concretitium , propric no-
minatur, Tertium diciturcodiIe,&in Hifpania ficrifolct;fedinutile,acinuaIidifsimum cflecon-.
ftat.Ratioparandi hxceft. Aquamadefa<n:um decoquunt,moxin pifcinas transfundunt, & refiderei
patiuntur.Hoccertis diebuscoalefcit,in compluresformulas digeftum, teflerarum fpeciem red-
dentes, qus racematim inter fecohirefcunt . Optimum elfe creditur cceruleum, graue, concretum ,
translucens ; cuiufmodi ftillatitium eft,abalijslonchoton nominatum. Proximum concrctitium,
Coftile uero ad infectus , C^' denigrationes , aptius carteris efle compertum eft : fed ad medicins ufum
inualidiuseflejexperimcntadocent. Valetadftringere, calfacere,& cruftas inducere, latas uentris
tineasnecatjdrachmEpondere deuoratum,autcnmmeIle linflium :uomitus ciet.aduerfus haufta
fungorum venena , ex aqua potum auxiliatur . purgat caput aqua dilutum, & in vellcre naribus inftil-
latum . Vritur , vt paulo poft in mentione chalcj tis oftendemus .

xo

Chalcanthvm, qttod Latini Atrmcntumfutortum uocant,<luoniauitri modo pcUuccdt, Itdi Vitrco chalcathi ge-
lum nomin^nt . Duo ciuigcneru in Hctrmd . Vnumjvjlde , pcrfefe in terree uifceribus concretum , quod uulgo ap= nera , & hiilo
pcttuntCopp4rofa.Altcrumfu{titium,cuiusp<tflmejlufus, injiiloribiK expetitam . Pricjiathoc plu!,minusue tam "" '
f>ro rcgionum , locorum , 4c cccH dif^ofltione , qu.hn ipfimfvfilis matcrite, a <^ud arte conficitur . Veruntamcn com-
pertum cfi , Komanum cognomcnto ( quanquam colore confict dilutiore ) ctetcrafdditijgencra prxccUcre . Sccun^-
iam locum obtinet Cyprium , tametfi huic apud antiquos pahna . Qjtod autem e Germania adfirtur , omnibm in Ita-
lia infirmiiis habetur :fed quodfit colore coeruleo,nonnuUos faUit. Cieterim chalcanthi materiam,quoniamguflanti:i
hus linguam ucUicet, aj^cro, adfiringcntiq^fitfaporc, putauerunt quidamfulphureis, ferreis, ac arei^ confiare qua^
litatibus , quinctiam aluminii, nitri,falisq; . Chalcanthi uena , qusfDdimr in agro nofiro Scnenfi pluribus fane locis,
pr£fertim maritimis infyluefiribm plerunque uaUibm , terrea potim , qukmfaxea uifitur, colore fubcinereo, macu^

30 lis nonnuUis rcf^crfa, quarum ali^firri rubiginem, dlice teruginem, colore rcfirunt . H^ec dwm fbditur,fcetiiim,gra^
ueolentemq; halitum eruiidt ,fulphuriifire inftar . quam ob caufam in conclufis , concdmerdtPsqi cuniculis nufquam
foditur ,fed aperto undique cxlo . Quippcft infubterraneisjhderetur f^eluncis , metaUorwm modo , ob acerrimum ,
fcetidifiimumq; uaporcm , fofiores noxio conclufo f^iritufacile interirent . Ejfoffam itaq; chalcanthi uenam in aceruii
in longitudinem protradum , quandamfuper aream exaggerdnt , ubi apcrto ccclo fex ad minm mcnftbus , imbribm ,
roribus , pruinii ,folibusq; die nofiuc^ macerandam relinquunt : quo tempore ftatutis quibmdam diebm ligonibus ,
cr rajhis aceruum dilacerant,fubuertuntqi Cr itcrum in eandem congerunt aceruationem , utfacilim hcec imbribm
maceretur , coquaturq^folis ardoribm . Tofl ]j£c teilum accruo fuperponunt , ne amplim in poflerum pluuijs dilua-
tur, nequcfolibusplusquampdrfit ,indrefcdt : O' itd alijs fcxmenftbmmatcriamhanc firmentari paiiuntur . Eli=.
gunt deinde locum, quofacilm e propinquisfluuijs,uelfiintibui ducantur dqu£ : ibiq-fub conftruiio tcdo fhditur aU

4® «e!« , qui ligneii affcribm , uel lateribm , er cdlce adeoftipatur , ut indita intus aqud nuUo pailo prolabi pofiit . In
hunc igitur alueum purifiimam aquam deducunt , cui demum tantum iUius chalcanthi matcris addunt , quantum huic
negotio addicii miniftrifatii cffe cenfcnt: poftea mifcent dliquo tempore ligncis quibusdam inftrumcntii ad id paratis,
quoufque aqua infe omne quod ineft chalcanthi rcceperit : deinde excrementafubftdcre ftnunt, donec aqua chalcdn^
tho pr£gnans claritatem concipiat . 'Ris pcraiiisforamina qu£dam prope alueifundum in Idterefadd, recluduntur :
er inde exiliens dqud in magnum excipitur receptaculum . Uanc itaque fumunt , c in plumbeos alueos conijciunt
( c£tercd cmm mctaUa ab ca ercduntur ) fornacibm quibmdam fuperpofttos , er igne fubdtto firuorem cxcitant ,
Jlatutishoris. Demumfirri fi-uftum immittunt ,uel £ris : ftquidem diunt chdlcanthum nunquam concrcfcere ,nift
huiufmodi imponantur metaUa , qu£ inicdd paruo tempore coUiquefcunt in aquam . Voflquam autem debito tempore;
coxerint , igncm qu.vn primum efornace eximunt, pcrmittuntq; quiefcere dccoilum, quoufq; egelidum reddatur , ne

S o flumbcm alucus , cofublato ,firnacis calore coUtquefceret . Omnibus itaq^ tepefdilis , decoddm materiam eximut ,
crindlueolosquofdarnligncosdigerunt,ubitandem concrefcit,aluminis rupci modo,fitq; chalcanthum. Siuero
aliquidfuperfit dccodi,quod concrcfccre nequcat,id totum iterum recoquunt,eadcm feruata ratione . Sed longe ali* Chalcathi ui-
ter olimficbat Cyprium chalcanthum , dc quo Galenus libro i x.fimplicium medtcamentorum , in hunc modumfcri^ "■",& hiftoria
bit . tortefortunx cr chakanthum in chalcitin tranfire conf^exi . Af^ortaui cnim ex Cypro cr huius mcdicamenti ** ^ "
ingentcm copiam . Bxtimum cius omne pofi annos plus minus uiginti chalcitis cffcdum efl, intima eius parte chalcan=
thi i^eciemfcruante . Quamobrem <y ufque in hunc diem quodftc mutatur , afferuo , obfcruans dum ad imum ufque
uiio quoque anno proccdat mutatio , ceu chalcitidis in mify , ut eft ante pofitum , C£terim mirarifubit de hoc m^-di^
camento , qno pado uehcmentifin;t£ adftriclioni admifta eft caliditdi non inftrenua . ConJi.it ergo quod omnium ma=
xime coirdire,fcruarcc!; carnes humidoi poteft, nimirum caliditate humiditatem abfumcns , atq; adftridionefubftan:*
tiam contrahcns , atq; conftipans : hoc enim opcre nonnthtl etiam humiditatis ipfim exprimtt . Condrtngit ucro, de-=-
ftccAt , atc^ contralnt infefe totius fubfiantiam carnis . Porro quo temporc in Cypro diucrfabar, huncin modtcm mct:-

dicamens.

6 8 o And, Matthioli Comm.

dicamc ntiim hoc coUigi conj^exi . DomiM erat magnd quidem, non tmen dlt.i, ingrcffui in metaUmn obieHd . Ad pd^
rietem autem domui finijlrum , qui erat ingredtetibui ad manwm dextram , cffoffki erat f^eeui in continentem coUem,
€d Utitudine, ut tresfefe uiri in eo contingerent,tanta uero altitudine, ut uirofumme procero rcdo liceret incedere .
Specu^s hic decliuis quidem erat ,fed non planus , er multis locii pneruptm . Porro adfinm eim quafi infladiti por^
rcdi , lacm erat aqu^ uiridis , er craffie tepentis plenui . At in toto defcenfu calor fimilii, qualii in primis bdneoru
(cdibm percipitur : quM , quod in cis corpora pramoUirifoleant , promalaiieria appeUare confueuerunt . Aqua ue-
ro quotidie guttatim ex pertufo coUe defiiUans , quatuor cr uiginti horis diei , ac nodis cottigi affolet ad amphorM
"Komana/; quafi odo . Eam aquam ttinili quidam in urnas qiasdam quadratas fiililes in domo ad ingreffttm pofitafi^
tdi , ejferebant, in qttibus pauci^ diebtis concrefcebdtfiebatq; chalcanthum . Mihi uero ubi dd tcrmmum effofi f^ectii
ftefcendiffem , tibi uidelicet tcpidd h£c , tdridiici; aqua coUigitur , aeris odor uiftts cflfuffocans, er tolcratu di^cilis, ' *»
chalcitin , cerugincmq^ redolens . V.£c aqua qtwq^ guflu prafirebat qudlitatem eiufmodi . Ett propter , O" nudi,et cii
jrflinatione amphordi uindi expcrtabant , nec longiorem iUic moram perfirre poterant ,fcd celeriter recurrebant .
Accenfi dutem erant mediocribws in f^ecu interudUis lychni , qui nec ipfi longo tempore durdbant^fed celerrime exa
tinguebantur . Hk;ic ergo f^ecum pedetentim excdUdtum multii annis db ijs tunc audiui . ll£c enim, inquiebdnt,dquA
uiridii , qtwn uides ex coUe in Idcam mandntem ,fenfimfe ipfa minor efficifolet . At ubi prope adcfl ut definat, rtir*.
fum uinhi , quod continens efl ipfius coUii, perfodere pergunt : euenitqi aliquando olim, utfttbito quicquid perflffum
effet, concideret, omnesq; ad tintm occideret, ac totam uidm corrumpcret . \d ubifit, dlio fi>rdminifi>diendo eousque
itififlunt, quodd rurfum aqud iUi'; ddfit . H<f c habui , qua tibi de chalcdtitho exponendd cenferem,cr fdnefvrtdffe non
neceffarid,c£terim qu£fcire pr£flaret,quam ignordre . Meminerii dtitem,qu6d ddfiniftrdm manum ingredientibtw
conl^eflum nobii dixerim metdUumforeos , chdlciteos , O" mifyos . ut ex his conijcere liceat , aqudm pluuidm totiui * ®
€oUii terram iUam coUuere, atqtie dbluere, ex qud f^onte quidem ficbdtfory, mify, er chdlcitis : cr perfi)rndccs es»
cddmid , pompholyx , f^odium , er diphryges . U£c de cdlcdnthihifloria Gdletim . Ex qtiibu^ palmfit, aqudm uire=
fcentem iUam , qu£ e monte in f^eluncam continuofliUicidio defiuebat , nil dUud extitijfe, quam aqudm, dwiuis imbris
tus in montem iUum deldpfdm . Qudttdoquidem ci<m cbfulphureos , metdUicosq- udpores, uniuerfd montis moles ra^
ra effeiid , undiq^ innumerii medtibusfcdteret , nonfdne mirum uidetur,fitrdhu teporis labcretur in imum,fecwmc[i
defirret tenuiores chdlcitis, mifyos,foreos, tum etiam £rdri£ mdteri£ partes : ibidemqj cdlefieret, dc decoqueretnry
fulphttreisjbituminofis, dlijsqi metdUicis ignibm in terree uifceribttf conclufis : adeo tit tdttdem in cduern.uUam dcfce~
dens , ndtur£ opcra idfuerit affecuta , quodfdditium chalcanthum arte confequitur . ^am igitur ob caufdm in qua»
drdtis udfis extra pdrdtis preieStd ed uiridis aqua, in chdlcanthum coibat nuUa adhtbitd codionis rdtione . Quinetidm
cpta non eratfirrum , uel £s in cdm ittijcere liqudndum , ut concrefceret , qttemadmodum infadttiofit chalcantho . f "
quippe quod dum per £rdrij montii meatus laberctur , £rii innumera rdmentafecum defirebat ,qu£ chdlcitidis , er
tnifyos , ui db ipfd dqud contrdcla, in eandem liquefcebdnt, argumento quod £ritginis modo uiridi effet colorc .Obid
itaqifldtuendwnfuent, Cyprium chdlcdnthum concretum efie medicamentum ex chdlciti, mify,fory, cr <erc conft.i=
tum . Id quod mditififle declarat GalentK , citm ait . Memineris autem , quod adflniflram mdttum ingredientibus con^
ffieilum nobis dixerim, metdUumforeos, chalciteos, et mifyos . ut ex his conijcere liceat, aquam pluuiam totiiis coUis
terrdm iUam coUuere , dtq; abluere , ex qud fponte quidemfiebdtfory , mify , er chalcitis : cr per fornaces £S , cad^
mia , pompholyx , ffodium , cr diphryges . Hoc ego quoq^ maxime obferuaui in quibusdam chalcanthifvdinis in Trin
Brafauoli ua- ^^„(j„o agro,ubi chalcitin,mify,foryq- non ambigimus reperiri copiofd. Sed citm h£c non dtiimdduertiffet Brdfauos
na accu • j^^^ ^^y alioqui huius xtdtis cUri^imm, dum imprudentia Gdlenum accufdre contendit,eius fdne feipfum magis accu*

fdt. Qudndoquidem ubi Gdlcnumfibi examinandum proponit, eofcilice-t loco , in quofcribit chalcanthum e Cypro 4 4°
fe ddueilii , trdiiu temporis confenefcens,fa(ium effe chalcitin, dicit cir fiiiitium uulgare noflrum iUud idcm effice*^
re : ueruntdmenfi in aqua refoludtur, iterum in chdlcdiithum concrefccre, quod manififle indicdt in uerdm non ttan=^ '
sijffe chalcitin : afferens hoc non expediffe Galenum. Verion in hoc uidetur Brafauolm Galeni ucrba haud reiie pers
cepiffe,citm tnquit,qu6d aqua, ex qua Cypriumfiebat chdlcdnthum,terrdm uniuerfdm dtluebdt, e qud chdlcitts, mify,
foryq; fiebant in terr£ uifceribus . Siquidem nil aliud dixiffe uoluit Galenus , quam quod chdlcditthum effet chdlcitis
■ aqud diffolutd .Ndmfi chdlcitis f^onte proueniens in aqua refoluta chalcantbum efficitur , mirumfane non efl,fieti
qu£ tradu temporisfit ex chalcantho, eundem pr^beat effeiium . Neq; his objlat, quod quis dicdt Cypritim chalca^
thum nonfoVtm ex chdlcitifieri ,fed ex mifyfimul , Grfory . Qudndoquidem ( ut in proximo commentdrio dicemus )
trid h£c chdlcitis, mify,fory, ex ipfius Gdlenifententid, eiufdem tumgenerisfuni,tum etidmfdcultdtis . Chalcanthu
ffionte , er perfe in terr£ uifceribus conflatum , uifufane pulcherrimum mifit nttper ad me Tridento Martinus Gui* S «
dottinus dtligens peritusq^ pharmacopoU , in plures Uminas per uniuerfam maffam citffeiium d mifyos Uminis aureis
fcintitiis fulgentibus , qti£ iH<« utiam ab altera diuidunt. Quodfane mdximum prtebet indicium, chalcanthum hoc nil
prius extitiffe , quam chalcitin, qu£ Gdleno tefle, mify femper fuperfldt . C£teritm iiJud nil miri nobis ddfirt,qu6d
commendduerit Diofcorides chdlcanthum pottim dc deuoratum dd Utds dlui tineas, cr adfungorttm itenend,etft me=
decamentum erodens,ZT fepticxfacultatis habeatur . Siquidem ad eofdem,^' alios tifus hoc tempore non modo chat
canthum ipfum quidam potui exhibentin peflilentia;fedetiam cius oleum , quod chymifls uitreis organis magna
ignium ui db ipfo chalcantho eliciunt , nuUofane incommodo . QtU iUud in pefle propinant , qttod uulgo tiocat Coppa
rofa, in aqtia rofarum dtffoluunt, et iterum cogunt, reiteratis tribus, dut quatuor uicibus : dantq; , obolum, uomitum
Nomlnj. concitantes . Qaod Gr£ci yxKKxv^ov , Latini quoq; Chalcanthum , cr Atrdmcntum futorium uocdnt : Maurita
«I , Cdlcdntum , Cdlcant , Calcmd }feu Alcalcddis : Itali , Yetriolo ; Germm , Kupfir uuaffcr : BifpdnifCdpuroa
f4:GdUi}Coperofe.

InLib. quintumDiorcoridis. 68 r

XofAHfTlf. CHALCITIS. CAP. LXXV.

Chalcitis prsfertur fimilis n?ri,fnabilis, nec lnpidofa,necinueterata,intercurrantibus
oblongis venisjfplendentibiisciue. Huicabfterforiavisinefl:, excalfaciens,&cruftas vlceribus ob-
ducens:purgat,qusEoculis, &:eorundemangu]is hxrent.Ingcnereleuitererodentiumcft . Ad igne
iacrum,S: vlcera, qua^rerpunt.cfficaxeft. Sanguineme vulua,& naribus erumpentcm,cum fuc-
co porri fiftit . Gingiuaruni vitia, depafcentia vlcera , tonfillasque eius farinacompcfcit . Vfta, & cu
melie trita oculorum medicamentis longe vtilior redditur , Callum genarum,& /cabritiam abfumit,
»P abftergetque.Fiftulas toIIit,collyrij modoineas adad^a. Fitcx chalcite mcdicamentum, quod Vforkon.
Pforicon vocant, duabiis cius partibus , cum vna cadmixadditis , & exaceto tritis . oportetautem in
fiAiliobruerefimodicbus quadraginta,per Caniculsardores: ficenim fitacrius. idem quod chal-
citis potcft. Alij pares vtriufque portiones in vino terunt, & eadem profequuntur. Vritur chalcitis
fiCtilinouo, viuiscarbonibus fupcrpofito. Modusautem vftionisin humidioribuscft, dumipfa
chalcitis bullasexcitarcdefierit,& perfeifieinaruerit:inreliquis ver6,dum mutata in floridum co-
]orem fucrit, & fanguineum aut miniatum colorem contraxerit, tum demum eximenda eft . Infidens
autem fpurcitia flatu expellsndj , mox reponenda . Torretur etiamnum perflatis carbonibus, ufque
dum luteo colorepallefcat ; aut fiitili fubditis candentibus prunis , fubindc verfata, donec igni con-
flagret,& colorem mutet.

30

30

MlVv. MISY. CAP. LXXVI.

Mi s Y afTumendum n3tioneCyprium,aurifimiIe,durum,quodfriandoauri colorem imita-
tur,&fttlLEmodofp!endet. Vim habet ,& vftionem,cumchalcitide eandem,prajterquam quod
pforicumexeononconficitur,excelTus,defe(Susquerationetantum difterens . Aegyptium autem
c£teris prsftat^utpote quod efhcacius habeatur,fedad ocularia medicamenta inult,d fupradifto
inferius. ^Ivs.to,

HeAamjlV. HELANTERIA. CAP. LXXVII.

Melanteria geminse eft originis . quasdam in faucibus cuniculorum , quibus xs eruitur ,
falis modo concrefcit . Alia uero in fumma facie fupradiftorum locorum coit,qu3e terrena eft . Qui-
netiam inuenitur in Cilicia , & alijs quibusdam regionibus , fofsilis qu^dam . Praeftat quce fulphuris
colorem trahit , liuis , pura , jequabilis , & qu£ contaftu aquse cpnfeftim nigrefcit . Vim caufticam
eamobtinet , quam & mify .

Zfflfu. SORY. CAP. LXXyill.

SoRY exiftimaruntaliqui melantename{le,aberrantes:fiquidem fui generis eft fory,ei non
4° abfimile. Verum foreiuirus ineftgraue,& naufeammouens. Inuenitur etiam in Aegypto,& alijs
quibusdam regionibits,utin Libya,Hifpania,& Cypro. Prxfertur Aegyptium,quodque frianti
nigriusapparetjin-multa foramina dehifcens,fubpingue,infuper adftringens,&oIfaftu deuora-
tioneque magnum uirus olens,ita ut ftomachus in uomitiones effundatur . Quod autem friatum fcin
tillasmifvos modo non emittit, & alterius generis efte, & inualidum, cenfendum eft . Vim, & uftio-
nem fupradiftis fimilem habet . dolori dentium cauernis inditum mcdetur : eosque labantes firmat :
ifchiadicisexuino infufumauxiliatur:illitum cumaqua,uarosextinguit. Medicamentis admifce-
tur , qu2 capillos denigrant . Haec autem fere omnia , & alia, quE uftionem expcrta non funt, peru-
ftis ualidiora efte exiftiman tur : praeter falem , & uini fscem , nitrum, calcem, & confimiIia,quaE cru-
daremifsiorafunt . combuftaenim uiribus efficaciora redduntur.

59

Chalcitis, h\ify,ZTSory,longisimfeculisUtent,aie6utperpAUci,udpotmnuUijintmltdk,qui Chalcitis,nii
h£c legitimxfe uidiffe dffirment . Ei quanuis ego imiuium pluribm in j^ecubus, cauernisq^^ubi ceris uendfoiitur, ii ^' melanteris
ligentifime inuefligiuerim , dtq^ nuUum ex his , prceter melanterim ,fuerim confequutus ; hoc tamen dnno M.ifyos coniider.
fruflumftne pulcherrimum , aureis emicans fcintiUis,quin cr Chalcitiiis, G" Soryos, quibm etiam chalcanthum ai-
diunUum erat , mifit adme Triiento Martinus Guiiottinus pharmacopola rei herbari£,CT metaUicxfluiiofm . I ««
uenta autem h^cfunt in quibmiam chalcanthifoiinis in Triientino agro , quibufiam montibus non longe a Leuigo
pago.Verum legitimam Mclanteriam ianiiu inuenimus in compluribus metaUorum tumuiis . Porro putat Mufa Bra Brarauoli
fauolus ,meiicus noflri temporis celebris ,chalcanthumnobis Komanum uocatum, uerum effc Mify , quoi tamen ^"o*''
ueritati , er rationi maxime repugnare uiietur . Qttanioquiiem pr£ter ii quoi aurum colore mimme imitutur , mi^
nusq^ cimfrangitur , aureis fulget fcintiUis ,fei uitream tantum rejirt fubflantiam , palkm certe omnibus efl , Ga~
lem teflimonio , Mifyfaituium non ejje meiicmentum , fei f^onte cr perfefadum in terrx uifceribui ; Ipfe enim

libro

682 ''■ And.MatthioliComm.

libro I X flmplicium inedicmentonm , de chdcdnthofcribens inquit . Memincris autem , quod dd /iniftr.mmanum
ingrcdicntibus conf^c{lmn nobii dixerim metaUumforeos , chalciteos , er mifyos . ut ex his conijcefe liceat , dquant
pluuiam totius collii tcrram illum coUuerc , atque abluere , ex qua f^onte quidemfiebatfory , chalcitis , er mify : cr
pcrfvrnaces ces , cadmia , pompholyx , fpod!um , c^ diphrygcs . Vrieterea tdem defory, chalcitidc, cr mify dijjcrens
tcjlatur{ut latius injiriu^ patebit)dum in eorii ingrederetur metaUum,quMdam tntmfe conf^exiffe ueluti zondi,aliiiS
fuper dliof in longum porreilii? , numero tres : quurum infima erat ipfius foreos ,fuper quam erat altera chalcitcos ,
fttprema ucro mifyos. Id quod manififle oftcndLt, tria htec f^onte in terrx uifceribusfieri , non autem uUo artificum
ingenio , ut Komamm chalcanthumfiert nemo ncn inteUigit . Conftat pr<£terea nuUafailitij chalcanthi j^cciem cjfc
poffe mify , qu6d fcripferit Galenm chalcitin tranfire in mtfy , non autem mify in chalcitin . I dcirco cim Galcni tefti=
monio , cr uulgari cxperientia omnibws perfpicuwmfit , non tantum Komanum chalcanthum,fcd cmnc, cuiiifcunque t d
gcneris tradu temporii degenerare in chalcitin , nuUo pa^ofuerit cenfendum , Komanum chalcanthum cjfe mify .
Vndereiliusfortaffedicerepotuiffet Brafauolus ,chalcanth-umforeos magis fji^eciemrefirre ,quummifyos . i^am
(fi tantx authoritatis apud dociifimos quofq; mcdicos fuerit Galenus ) quemadmodum chalcitis uertitur in mify , itx
Miryos,& co Crfory tanfit in chalcitin . Sedut omntbus huiufcefacultatkjJttdiofts hxc admirada natur£ uis clariuf innotefcat ,
gnstorum hi- audiant , qutefo , Galenim de re hac differentem lib. i x .fimpUcmm medicamentonm his ucrbls . In mctdUo Cypri,
llona,& uires ^j,^^ j^^^^^ mentionemfeci , in montibus Solorum , domus erat ingens , cuiu6 ad parietem dextrum ,fed ad nos uttq; ,
ex a eno . ^^. j„g^^(f ,f f,^^j<^ ,ftniftrum , introitus erat in ipfum metailum , in quo quafdam confpexi in longifimum porreitai
uelttti zonM , aliMfuper alias numerotres : infima erat ipfm fonos ,fuper quam erat altera chalciteos ,fuprema
mifyos . C<eterim id temporiiprcefidui metaUihii commoflratii ; Sicut , inquit , nuncadueni/s in cadmice fornacarite
inopia , itd horum trium admirandM has uides diuitiM . Itaque ego ctm dus multum dccepiffem , primum quidcm in 2 »
Aftdm , deinde Komam attuli , cr ufquc modo habui,eldpfts iam annis plws minas triginta . Etforte quadam abfolu=
tumfuit hoc cpu^ ad ufque cilauum Itbrum, ante annos uiginti, nec adieitusfuit nonui hic,partim quod lapides quof^
dam nondum caf^cxiftem , partim ob alia negotia , qute mihiinterea tcmpori/s obuenere . Nunc atitem cim nonum
hunc libriim cseteris addere pararem,interea fortefbrtuna mihi accidit resf^eiiMu longe pulcherrma,ac fi quifj^iani
coftudio , dc induftria magno cum artificio effrciffet . Nam ciim mify opm haberan , ad medicamen quodpiam pras.
parandim , bohm eius dccepi, quamfire plena manu teneas, qualemfane confiftentiAm mify non admodumfolet has
bere , ckm in paruafriiftula diuidatur . Miratui itaq; infolitam eiui condenfationem , bolofaiia extimum quidem mi=-
fy circunquaq; reperi , eiia quod intus erat , uelut efflorefcentiam . Porrofub eo inter chalcitin uidclicet , O" mify ,
quiddam erat medtum uergens ex chalcite ad mify , ex dimidio iam tommutdtum : principio enim bolits fuerM chalci~
teos : c£terim quod in alto erat , perfiild crat chalcitis , nuUam dum alterationem cxperta . Hoc igitur ubi uidiffem, J t
cogitatione repetens , C" in metaUo itafupcr chalcitin nafci ipfum mify, ut terugofuper tCi , in meiitem fubijt infpi-
cere, qtwdferuabatur adhuc apud me reliquum ipftutforeos, nunquid cr ipfum uUam accepifjct mutationem in chdi-
citimz^r nonnihtl certe apparuit fuf^icionis,ut uideretur cr ipfumforte longo tempore mutationcm in chalcitin pu/e
accipere. Itaq; mirumnonefttriahecmedicamentdeiufdemgenerefacultatiseffc ,forydico,chalcit!n,crmifyi
tenuitate , cr craflitudine partium interfe diuerfd . Crdfifltmum enim eft inter ipfaforyi tcnuif^imunu, mify, mediiUfi
utriufq;fdcultatem habct chalcitis . Adurunt uniuerfa h£c tria , er efcharof quas uocant , effictunt . Attamen etiX
fi uratit, nonnihil quoq; adftringunt.. C£terim mify admotum carnibus duris , jbmj«j (halcite mordicat , tametft ea
nonminusfitcalidum:uerumidhabet,qu6dtenuiumpartiumeffentiafit. Porroctm utraq^hxc in dccoilionibtts
fundantur , cr magis chalcitis , quam mtfy ^fory tamen non nqtiefcit , nimirum quod lapidofius fit , ac uvhnnciititis
compaiium ificut rurfum mify , quia a cogemto calore elaboratius eft , ac proinde ficcius chalcite , idcirco merrto 4 ©
quoq;tegrit(sltquefcit. Etltbroiiiidecompofitionemedicamentorumpergen.era,idcmGalenusitafcribit. My^i
fy , crfory , ut dtdiciftis , chalcitidigenere cognatdfunt , ex una utdicdm radice produila , tenuius tamen apparet
Nomina. )mfy , ac minus mordax O" urens , crafiiusfory eft , cr utroqueftccat imbeciUius... i Xat AKiVir ut Gnecis , ita etiit
Chalcitis Latinis dicitur:Arabibus,Colcotar,feuCholchotar:ltalii,Chalcitis. Misvuero Grxce ,Mify item
"Latitie uocatur : Arabice , Zeg ,fiue Zagi : Italice , Mifl. QU;£ deinde Grtecis ixiAxVTi^ioc , Melanteria pariter
Latinis appeUatur : Arabibus , Bitirias , cr Maltina : Italis , Melanteria . Qaoi denique aa^v Gr£ce ,foryfimili='
ter Latine dicitur : Arabice , Surie , Alfurie ,feu Alfuri : Italice , Sori.

AlCj>jU7Ef. DIPHRYGES» CAP. LXXIX.

DiPHRYGis tria genera efle creduntiir. Quoddam (Enim mettallicum eft , quod rn Cypro
folagignitur: lutofum nanqueextrahitur,exluto cuiufdaminibi fpecus : cxtractum fole ficcatur,
moxcircumpofitisfarmentis vritur.diphrygesideo uocatum eil,qu6d&a foIe,&a farmentisv-
ratur,arefcat,& ftrme torreatur . alterum perfefti seris quafi fubfidens faex eft : fiquidem poft frigidae
aquxofFufionem, vtfupr^ retulimus,cumde florejEris diflereremuSjfublato xre, fornacum ima
parte cohaerens id genus inuenitur, & adftrictionem, & guftu aeris habens . Tertium fic fit . Lapidem
pyriten ,vtcalcem multos dies cremantincaminotcumquecolorem rubric3Econtraxerit,eximetes
recondunt . Quida tradunt hoc ex fola materia , quae lapidem sris gignit, fieri : quando in diftis areis
afl^ata , & in rciobes tumulata peruritur. tunc enim ambientem fcrobis locum comprehendit, & exe-
ptis lapidibi^s nihilominus inuenitur . PrjEfertur,quodfaporem aeris reddit, aeruginisque^adftrin-
gens, ik vehcmenter exiccans linguam : quod fibi exufta ochra non vendicat, quae cremata diphrygis

vicc

5fr

InLib. cjuintumDiorcondis. 6S}

viceu.Tnit. Viseiusadftringere,perpurgare,extergere,ficcare, excrefcentia confumere, vlcera
ferpencia , & qua; cacoethe vocant,adcicatricem perducere. Suppurationes terebinthinaiautceratq
exceptumdifcutit.

DiPHRYGis genu4iUud,quodperjiiiittmqudfifuBJidensf<ixeJl,poflfi-igid£aqu£offufionem,utBicii^^^
fcoridcs inquit ,fepe ucfxpius uidimui in icrmjsfhrnucibus, Tridcntino agro, O" comitatu Tirolcnfi, ac inde ctiam fideratio .
nokfcum dctulimus . Sed quod e luto m Cyprio tllo f^ecujiditur, uriturq; farmcntis : quod item e pyrite lapide calcis
modo exufio confixtur : quod dcmum exfolu terii materu /zf , cim in arcis affatur , cr in fcrobes translata pcruri^:
tur , hadcnui mihi uiderc non licuit : nec eorum , quodfciam , jpcciatim mcminit Galcnus . qui libro i x . /implicium

» o mcdicamcntorum dc Diphryge in hunc modum differuit . Diphryges mtjlam habct tum qualttatem, tumfacultatcm : hi (loria & v*
hibct entm in fcfc quiddam cr mcdiocritcr adjiringens , CT mediocriter acre . quamobrcm ulccrum rebcUitim opti- tes tx Gal.
7num mcdicamcntitm ejl . Comtcxi autem o ' huim medicamenti itim ingcntem ex Cypri Solis , ttbi metaUum ab tirbe
abeji , qttaji triginta jiadtjs . Proiedum crutenim in mcdio ^df/o ledium , qux ante metaUum extrtnfi^ erant, cr ««'»
ci,qui eifubiacct . C^tcrtim pr^fcdus , ac proctirator mctaUi, id qttod pofi cadmiam rcpcriretur, effe diccbat inuti^
le : itaque abijci , nonfccu; atquc tijiorim injoco lignorum cinerem . Vertim boc mihi ad multa utilcfadum ejimedi^
camenttm , tum ad putrcfcciitia oris tdcera ,Jiue pcrfe ,Jiue cum meUe, cui detradafit flpuma, ttim ad anginam, ui*
delicet ubi iampcr adjiringentitim medicaminum auxilitim conjiitit , quod injluebat . Vrxterea columcUam ubi pr^a
fecuiffcm , ipfofolo , zrjiatim , cr tifque ad cicatricem fum ufus : acjrequenter exade occlufam cfjicit cicatricem
ttim hiiitii particuU , tum omnitim adco extilceratortim :Jic in ulceribus omnibus pudendorum, atque ani . Vfus aua.

» o temjimilis cji in oris ulceribus tfiquidem e.-e partes eifdemjirc medicamentis gaudcnt , nimirum caltdce Jimiliter , cr
humid£.Etltbro ii ii.decompojitionemedicamentorumfecuitdumgettcra,jicinquit. Porrodiphryges appeUa^
tum pharmacum,ulceribus £gre htimiditatis uitio ad cicatriccm ucnietitibm aptij^imum eji : ualide nanque Jiccat, etjl
modice mordeat .Enimucro idquoque pr£ter acrem ttim qualitatem , tum potcntiamtiim habetadjiriiioriam.
Quod Gr£cis Sicp^-jyi^ , Latinis item Diphryges , Arabibui Diphrigis , Italis Diphrige nominatur. Nomina.

jC^cfinKov. AVRIPIGMENTVM. CAP. LXXX.

A V R I p i G M E N T V M iu cifdem metallis , quibus fandaracha , gignitur . Optimum exiftima-
tur cruftofum, aureo colore raicans, nulli materi^ permiftum,in fquamas fifsile : quale in Myfia Hel
3 o lefponti nafcitur . Huius duo genera fluxerunt . vrtum fupra dictum eft . Alterum glandis effigie, pal-
Jidum , & colore fandaracham imitans , glebofum ex Ponto, & Cappadocia defertur : quod etiam fe-
cundum locumtenet. Torreturinteftanoua, viuis carbonibus fubiedis, afsiduoq;verfatur,do-
nec igne flagret , & mutet colorem : deinde refrigeratum , tritumque reconditur . Vim habet adftri-
ftoriam,&erodentem.Cru{tascumuehementivFedine,& violentomorfu excitat.reprimit qus
excrefcunt , & capillos euellit .

ZotvJafax». SANDARACHA. CAP. LXXXI.

Sand aracha probaturrufa,&faturatior,& aliena materiauacans, friabilis, cinnabaris
40 colore, fulphurisuirusredolens.Doseadem,& vftio, qujeauripigmento. ExpIetalopecias,refina
excepta : & fcabros vngues cum piceeximit:contra phthiriafinexoleo efficax eft:tubercula cum
adipe difcutit . Prodeft ad narium , orisjque vlcera, & csteras papularum eruptiones cum rofaceo : ite
codylomata . Datur ex mulfo , purulenta extufsientibus . fijffitur quoque cum refina , adlierfus vete-
rem tufsim , rapto per fiftulam nidore : vocem expedit cum melle delindta : fu/piriofis cum r efina in
catapotio optime datur ♦

AvRiPiGMENTVM, O" Saniaxdcha , medicamentafunt eiufdem tumgenerk, tumfacultafis, nec inter Auripiamen-
ft in edio dijferunt, qumquod alterum magis , alterwm uero minui exco^mfueritin terr£ uifceribus , ubigignum- ti,& Sandara-
tur . Vnde etiamfequitur , quod alterum altero tantum uirium tenuitate pr^Jlet . Quandoquidcm nilaliud ejifanda= '^^^ confider
fo racba , quam auripigmenttm , quod maiori natur£ cociione colorem rubeum contraxit , er tetiuiui effedum ejl . Id '^*" " *
quod periculo artefado uerum deprchenditur. quippefifidili : uel uitreo uafe uratur auripigmentum,fubjlratis can
dentibtif prunis, breui ( ut mihi pluries experientia compertum eji , flammeum, o~fumme rubens contrahit colorem,
perinde acfandaracha : eoq^ magis , quo plus calorifici ignis artefuerit expertum, quam ipfa faniaracha natura ui
fuerit affecuta . Sandarachamfummerubensuidimus primtm Venetijsinofficinis,ubi auripigmentum , cr c£teri
ueneuntcalorespidoribiK expetiti. Veruntamen animaduertendum eji (utfuperiui libroprimo diximus}qu6d h£C
iUa uulgariiSandaracha noneji, quam Vernicemfcriptoriam officin£ appeUant :fiquidem nil alitid h£c efl , quam
gummi iuniperi . Errorem autcmficere neoterici iUi , qui Mauritanorum nomina fccuti ( '^s enimgummi iuniperinii
fandarAxdicitur)idetngttmmi fandaracham nominauerunt : ita nomina turpiter confundentes,ut imperitis f£pe
grauiter in rebtis ipfls errandipr^beant occaflonem . Quamobrem ubi in Arabummonumentis; ucl eorum, qui Aras-
bicamfadionem in omnibusfequuntur , medicamentum aliquod repertum fuerit , quod Sandaracham excipiat , ds
imi^erigummi perpetuo mteUigendum erit ; ubi uero id in Gr£cii eodicibus iiwentumfuerit, ea quidemfine contro*

uerfl4

684 And. Matthioli Comm.

uerfiaerit dffumendd ,de quahic differitDiofcorides . VocMeruntprxtered recentiorim nonnuUi Sdndurdchm

quoque Sdndycem , qum e combujla ceruffd conjiciunt , quod fortaffe h£c coloreadmodum rubcfat . Sed h£c ab il=.

U(utfupraretulimus,ckmdccerujfafcrmoncm habercmus) uiribus , cr quxUtatibus plurimum dij^idet. E^er

jSinduracha ceraginofis meUisgenus ,fi Plinio credimus, qui libro x i . cap. v 1 1. eius meminit . Cieterkm lUud noit

.^cl-i filentio prxterewidum, qnod Arfenicum officinis cryjiaUinum uocatum , ideo quod cryftaUi modo peUuccat , non

fit pcrfcfe , nec f^onte nafcitur in auripigmentijvdinvs , utfcribit Vannoccms ciuis meus in fua pyrotechnia , qui nos

aUas eiusfidcmfecutos,in huncfuum errorem deduxeratffedarte ex auripigmentifcobe admijlofale . Sumuiit enim

drtifices auripigmentifcobcm , cr cum parifaUs ponderc mifcent , teruntq; ftmul , zrfubinde operculatis jidiUbus

huic operi infcruicntibus, ignium ui tandiu coquunt, quoufque id omne infubUmefiratur,Zj' operculo ddha:reat,con=

.Auripi^men crefcatq; inlapidm : idq; toties repetunt , donec adeo purum efficiatur , tit cryftaUum refvrat . Auripigmenti uires

ti,&SatSjra- reddiditGalenusUb. ix.fimp.mcd.ficinquicns. Arrhenicum ,fiuc arfcnicum facultatis efl cauflic£,fiue urentis

chsuiresex- j'^^. tam combuflum , quam uflionis expers . Cxterumidconflat uflione reddi tenuiorum partium. Vtuntur porro

eo , ceu adurcnte ad denudandam piUs partem qumuis . Verumfi diutius inh£redt,nec cuti etiam ipft parcet. Ide de

fandaracha codem Ubro fcribens, inquit . Sandaracha urentis eflfacultatis, ceu arfenicum quod uocant . Merito itd^

que cam digerentibus facultatibus commifcent , atque extergentibus . lS\etdUicum , quod Gr£ci af f evi jio v er «'?=

cmx.oJ,Latini Arfenicum,Arrhenicum,cr Auripigmentum uocant : Mauritani^Harneth ,feu Zarnich: ItaUy

iirpimento : Germani Auripigment^cr opermcnt :Rif^ani, Oropimente . QU£ uero (JaiS^x^ocxn Gr£ce , Sanda=

rachiiLutine pariter et ItdUce uocdtur : Arabice , nonfecus atq; auripigmentum , Barnet , cr Zarnich .

Galeno.

Nomina.

ZTV7rlHfi'ot. ALVMEN.

CAP. LXXXII.

to

20

JO

At-vMiNis omneferegenusin AegyptOj&ineifde metallisinuenitar.-etemmrcifsilequod--
dam,quaii flosglebofi intelligitur.Gignitur& inalijs quibufdamlocis ,!n Melo,in Micedonia,
inLiparis,Sardinia,HierapoliPhrygis, Aphrica, Armenia,& plerifquealijs regionibuSjficut &
rubrica. Plurimseeius fpecies: verum ad roedendivfum fcifsile, rotundum,& liquidumexpetun-
tur.Optimumeflfcifsile,prasfertimrecens,carK3idirsinium,guftuperquam adfti-ingefls,graueo-
lenSjCalculorum expers^necglebuloseautafsulosecompaftum^fedfigillatimin capillamenta qux-
dam canefcentia dehifcens : quale eft , quod trichites , quafi capillare nominatur, in Aegyptonatum .
ReperiturquoquelapishuicaluminiperfimiIis-,qui guftusiudiciodignofcitur,quod nonadftrin-
gat . Damnatur in rotundi genere,quod manu confictum eft : fed ex figura deprehenditur . AfTumen-
dum autem fuapte natura rotundum , bullis turgens, albo propius , atque ualidius adftringens , prae-
tereanonnihilpalloris cumquadam pinguitudineprjefe ferens,finearenis,friabile,natione Aegy-
ptium,autexinfulaMelo. LiquidiprobatiOjUtfitlympidum ,la£teum, aquale, & femper fuec»
inadens,fipelapidibus,atque quendam coloris igniculum expirans. Vim habent excalfaciendiy
flringendi , & expurgandi , qwx caliginem pupillis oculorum offunduTit . genarum carnem , cactera*-
queexcrefcentiasextenuant.Scifsilerotundoefficaciusintelligitur. Vri, & torrerichalcicidis modo
debent . Putrefcentia ulceracdmpefcunt : fanguinis fluxiones inhiben t : gingixias humore prsgnates
comprimunt ; motus dentium cum aceto , & melle firmant . Profunt cum mclle ulceribus or is , eru-
ptionibus papularum , & fluxionibus aurium ,cum fanguinalis herbs fucco. Lepris conueni unt cu
brafsicsfolijs,aut raelle cofta; item pruritui,& unguium fcabritijs,pterygiis,,& pernionibus, 4?>
afperfacumaqua. Valentcumacetifajce,&galla,pari pondere cremata,ad phagedsenas ulcerum :
& cum falis duabus partibus , ad uitia , qus pafcunt . furfures , cum eruo , & pice illita abftergun t : ad
lendes, pedicuIos,ambufta,cum3quaillitaauxiliofunt.Contratumores,&graueaIarum,inguinu-
<juc uirus illinuntur . Ex Melo autem adueftum , mulieribus prceftat ne concipiant , ante coitum ori
vuIuJE inditura : partus quoque extrahit . gingiuis, fi caro excrsuitjVuis ac toniillis accommodantur :
ori ,auribus , & uerendis , cum melle illinuntur .

Aruminu con T A M E T s I fcripferit Diofcorides plurimd effe Aluminis generd ; non tdmen plura , quhn tria hoc locofla^

fiieia£iQ- tuit recenfendd, nempefcij^ile, rotundum, cr liquidum : quodfortdflisfuo tempore ijs tdntim uterentur medici. Vcs

Yuntamen hac £tdte officin£ comphra habent genera , quanuis rotundo , er Uquido careant : nimirum Rupeum ,

quod uulgo uocant Alume di rocca :fqudmofum , quod uulgo dicunt Alume fcdgUolo : item e uini f£ce confldum :

necnon iUud,Cdtinum ijsde uocdtum : quibm accedit, quod plumeum appeUant . quod tamen legitimumfciflile noefl,

€tfi iandudim cum c£teris rei metdUic£ fludiofis crediderimfciflile alumen nil aUud effe , quam quod uulgo officinii

uocdtur Alume di piumd . Sei hoc ( ut pofled dicetur ) «/7 aUud nunc ejfe cenfemm , qukm lapidem amiantum : quod

guflu nonftt ddflringenti ,fed acri , quodcj; igne nunquam comburatur , quod efl amianti lapidis proprium. LegitimH

aUime fciflilc Pifts miftt ad me hoc anno cldriflimus mediciK Lucas Ghinm, notis omnibus refertum, qu.is tUi reddidit

Diofcorides , cr guflu ddmodum ddflringens . Quo pofleafaiium efl,ut diligentim cxploratis plumei aluminis tum

Brarauoli o>- "°^^ ' ^""' qui^^^t^^tibui ,fdcile depreheiiderim plumeum hoc non elfefciflile . C£terim Brafdtiolus dc alumine diffe^

pinio repro- reiis in fuoftmp. med. exdmine , nil dUud Uquidum effe contendit , qukm rupeum . Sed db eo , Ucet uiro eruditijUmo ,

bata ; item Fu uariat opinio noflra . NdiM quod ego in Alumerijs Pontificis maximi in Romano agro prope Tolfum per bienniu mo^

chfij error . ^.^^^ diixerim , cd tmirm temp ore , quo Augufliiim Chifim opulcntiflimm mercator ciuii meus , iUdi dUminv^fo^

iiiias

So

In Lib. Cjuintiim Diofcoridis . 68 y

diiUi d Pontijicc cmcrat , dmpkfMc mihifuitfuctilt.is tum uidcndi , tum ctim difccndi , quo artificio , quiuc ratio^

ne , rupeum confiarctur alumcn . Quamobrcm ficilc tcftari pofjhn rupci aluminii mutcrium hquidm , jiuxilcmi];

mn rcpcrivi ,fed upidcMt : quinctiam non cxponi xftiuis folibus cxiccandam, ut putat Brafauolus , quodfic ( ut ipfe

inquit )fcripfcrit Plinius liquidumfieri , &~ addcnfari . In codem 'Brafauoli crrorc ucrfatur ctiam FuchfiU'! mcdicus

alioqui cruditifimm : quippc qui putat libro dc compofitionc medicamcntorum A lumcn liquidnm cjfc iUud , quod of=^

fircinis rupeum, uel roch.-e uocatnr . Fit itaq^ Kupcum alumen cx durifimo quodam lapide, cuim duo obferuauimus Aluminis ru-'

gcncra : ultcn!.w ditrius , cr ritftfccns : altcrum itcro mitius , ZT candicans . Qjiod autcm c candido fit lapidc , albcs. P^' f^cicdi ra-

£ncmferuat cr cryiiaUi inftar translttccns conl\icitttr . Aitcrum ttcro contra rufcfcit , cr maiore acrimoniapoUet, ^'° "

idftturq^fordidim . 'Expctititr candidumfcriceorumftaminum injxdoribus : itcm ijs, qui prteftantiora latuiritm tteUe^

»>o r4 coccinco colorc tingitnt, quod altcro nitidtus , minusq; acre habcatur . foditttr aluminis lapis c ritpe quad.vn apcr
to undiquc caio,non autcm in concamcr.ttis cunicuUs . Ingcns ibifofjorum catcrua pcrpctiio commoratttr , qtii par=-
tim mticronatis Ugonibits cx uaUdifiimo ch-tlybe tcmpcratis, partimfcrrcis maUci^, 'pfi^^i ingcntibits , partim acutif=[
(Imis cxUs, cuncisbp hiinc lapidcmfi-angttnt , laccr.tnt,fcindtmt, conterunt, ac diducunt, ca dcmum rationc, qua la^
ficids opcrantur in ingcntibtis lapidttm , marmorumq^ftdims , qua: ad magna ejfodiuntiir xdificia . Transferuntur
dcinde ccnfi-aiii lapides infdrnaccs calcarijsfimiles, ubi ualidifiimis ignibus, eojane modo, quo calx, nodttrno prx=
fertim tcniporc inuruntur ditodccim,aut adfummum quattiordccim horarum fpatto : qitippcfi diuttus urercntur,cun^
iia aUtmum matcria inarcfccrct . Voftquam autcm rcfi-ixcrint , pUuftris in am.plifiimas arcdsfub dio , crfoUbus cos
comportant, ibiiy in planos componunt accruos, hortorum toris perfimilcs,fed longe, latcq- grandiores, latiorcfun
damcnto , qii.im ucrticc . Ccmpofitis igitiir hoc modo in arcis accruis, aquam qu£ utrinq; continuo excurrit, in lapi^.

3.0 dum aceruos mittunt , quibusdam cxcaitatis inftrumcntts, e Ugno conftatis,ijsperquamfimilibus , qmbus nauta: fuis
efcaphis aquam cximunt ; id tribus, aitt quatttcr uicibus quotidie rcpetcntes , doncc diuturna aquce ajfufione , peru^
fti laptdcs ufqueadeo macerentur , ut in terram quandam lentoremadida: argiUeefimilcm,permutcntur : quod titmen
nonfit, nifi aqua pcrUtantur , ad trigcfimum fcxtmn , av.t quadragcfimum ufq; diem . Excauant prectcrca Ugonibus
terram hanc, cr adfiirnaccs cortinatq; , quas caldaritu uocant, ctirribus itcm conuchunt , Sunt autcm caldarixfic di
&£ cortin£ admodtim capaccs, crfupcr amplifiimum xnctim fundum patin£ inftar ,fuppofitamfi)rnaccm prius ex=
tritfiam tindiq; opcricntcm, cx latcnbus, ZT calcc fabricat£, cr crtifta quadapcrtinaci undiq; circumUt£ . Um ita^.
que aqita rcpknt , aqu£ dudibus eo deduda : deindc in fubfidcntcmfiirnaccm, uaUdifiimumfuccendunt igncm,iit de=
miffafirticat aqita . Hoc cimfa^iitmfucrit , comportatam cx areis tcrram in firucntcm aqu£ alucum conijciunt . A==
ftatit utrinqi bini robuftifiimi artifices, qui uclutircmigantes , magnis quibufdam ligncis inftrumentis ( palM uocant )

3 o continiio immijf.im tcrram aqu£ ccmmtfccnt, quousq; aqua omnem alumtnii matcnam infc concepcrit . Subinde ter~
r£ recrcmentum, inftrumentis iam didts trahunt ex alueifundo , ©" per propinquam ibifineftram in quendam aqu£
riunUim proijciuiit aiio dcdttcendu . Quofaiio iterum nouam fuperindtmt terram , modo quo diximus commifcentes,
er recrcmentum auftrcntcs . quod tandiu profcquuntur, quottfq; intcUigant aquam tatitum aluminis matcri^fibi afci
uiffc, quantttmfatfticrit . jycmum parumpcr qutefcerc dimittunt , utfi quid rccrcmenUfit , in imum dcfccndat . Mox
calentem aquam aluminc refirtam extrahunt , vfuis aquccdudtbus ad id paratis in magnas quasdam capfM ex quer=
na matcricfaiias transfirunt . Ibi cnim o{lo diertim termino altimen conficitur internis parietibus inharefcens ada^
jnantinis mitcronibus fi.mile , cr cryftaUi inftar peUucidum , ad quattior, aut quinque digitorum crafiiticm . Ahmine
porro iti concreto, Uxittij reUqitum (fic enim uocant decodum ) a qtiofcccfiit alumen, ijsdem aqu£dudibus e capfis
iUis cximentes, ad caldarias ita eis uoeatas, rcmittunt , idfciUcet , qiiod clarimi def^catumq; fit : nam turbidum > er
recremcntititim, apcrto fi)raminc in receptacuUfundo , tanquam inutilc per riuulum dcftrri , cr delabi finunt . Poft
h£c aiiiminoftim rccrementum , quod minutis particulis granorum tritici inftar adfundum rcfedit , ad cortinas iUas
magnas itcrtim difcoqucndum comportant . Bcmum capf£ fundofcopis omin cx latere mundato , quibusdamftrreis ,
ligneisq; in^-umentis concrctum in parictibus alumen diducttnt , diduitumq; eximttnt , er exempttim in uimineas fi^
fceUds conijcmnt, CT in quodam aqu£ aliieo latiant, fifceUis in aquam demcrfis . Eximunt poftca, cr aqua excolata in
aceruum domibus ajferuant ,falis modo . Ex his itaquc omnibus apertifiime cognofci poteft , riipeum alumen nuUam
habere cum liquido cognationem . Quandoquidem afferit Vlinius libro x x x v . cap. x v.fieri liquidum cx aqtta Un
moci; , hoc eft terr£ cxtidantis natura : corriuatum hyeme , £ftiuis folibus maturari . probari autem qitod limpidum
ladeumq;ftt,fine offcnfisfiiaintium, citm qtiodam igniculo caloris . Si ueroddulteratumfit, dcprchendi fucco inali
punici : quodfynceritm ea miftura nigrefcat . Scd h£c non inucniunttir in rupeo, ut quod magisglacicm, cryftaUumq;

5 o reftrat, qitam lac :fiat item ex durifiimo lapidc, non ex limo : nec affufio punicifiucco nigrcfcat ,fed longe magis pcl'
luceat . Binc igiturfit, tit non modo a Brafauolo dijfeittiam , O" 4 Fuchfio tiiris alicqui citra controuerfiiam doilifii~
tnis ; uertm etiam k Cornario, qttod c ipfe in commentarijs in Galeni Itbros de compofitione medicamcntorumfecu^
dum locos, 2rafatiolumfiirtajfefecutus ,fcripferit, Kupeum alumen, quod uulgo uocant Alume di rocca,effe liqtddii
Cr£cis uocatitm . Verum enimuero Uquidum Alumen, quin crficifiilc,rotundum, placitcs , O" pUnthitcs nupcr ad Alumina co-
tne mififBartolcmxus Maranta Apulus, medtcus apprime eruditus, er mcdtc£ matcri^ftudiofus, atq; dtligctifiimus gn'ta .
inquifitor , qui exfcfc Vutcolis Campani£ iampridcm h£c omnia aluminumgenera comperit , qu£fane nttUis , nime
faUit iuiicium, notis a lcgitimis difitdent. Ruic ergo uiro eorum aluminum cognitioncm libentifitme acceptam rcfiro,
cr qiias poffum ago gratias . Scio tamen ijs ingentes deberi , qui ut ipfefua inuenta cum aUjs quoq; commiinicare non
grauantur . Liquidum itera Alumen ex llua Tyrrheni infula aduedum, quodq; manibus duilum lentefcit,antea ad mc
iniferat clarifiunus medicus Luca^ Ghinus , PUnian£ defcriptioni iiotis omnibus ref^ondcns , adcoq; adftringens , ut
nunquam mcminerim medicamcntim aliquod deguftafte, quodguftui tantii adftriiiionis rclinquerct . Porro quod ro^
/ , Mm tundum

40

68 (3 And. Matthioli Comm.

tiindim Grxci uocdnt, tumetft non iejlnt, quifibi perfuddeant , id ejfe quod officin<e afxcchari effigie zttcchmnum
dppcUunt, ex crudo dlumine rupeo, ouorim albo,zr ftiUdtitia rofdnim aqua paratwm ; ciim tamen non inueniatur ru^
pcum uetcribm cognitumfuiffe, cur eortim iudicio fubfcribam non habeo . prafertim qitod legitimu nunc apud me/it.
Quod prdterea Catinum appellant, ex cuiufdam planttc cinere , chali Niauritanis uocat£ , conficitur ad uitra infvr-s
nacibus cxpurganda . Plantam hanc nos uulgo uocamus Soda . Prouenit h^ec ( ut alibi fcripfimus ) in litoribus maris,
falfo admodumfapore . C<eteriim quod ex uwiftece paratur ,fit conformatis eftcce panibus, deinde fole ficcatis , er
igne tandiu peruflis, quoufq- candorem conceperint . Poflremo S quamofum ( fic enim uoco alumen illud , quod uul*
go dicitur Alume fcagUola ) exfquamofo quodamfit lapidc, O" uitri modo peUucido, qui nonnuUis f^ecularis appeUa
tur, quodfDrtafJefelenitii modo (pecuU preebeat effigiem • nos Afini ff>eculum dicimw , Hunc itaque in ignem conij=^
ciunt, autfirri l.iminv; igne candcntibus fuperimponunt . Incenfus enim iUico claritatem deperdit,difilitqj in tenuif= i •
/iWiij lamiuM, c^gypfi modo albefcit, eiusq^ induit f^eciem . Quamobrem maxime faUuntur, quifibi pcrfuadent , in=
ter lapidem f^ecularem , & Talcum uocatum nuUam intercedere differentiam , Qwippe ( ut mihi quidem experien=
tia compertum eft)nonfine magno labore , cr flagrantiftmofornacii igne , Takus inuri potefi . specularii lapidis
pului^ nondum ignem experti, miri^ laudibus quibiifdam effertur ad dyfentericos , in uino auftero potus : exuflii cnii»

Aluminii ui- tion probauerim, quodgypflf^ecie induta,fumentes flrangukt . Aluminum uires paucis perflrinxit Calenus lib.

te$ n <J*U X x.fimpliciim medicamentorum ,fic inquiens . Stypteria , huius mcdicamenti nomen ab adflridione dedudum eft :
nam adeft tUi uehementifima ■ C^terim ctmfit craffarum partium,tenuior quodammodo efl alijs aUminu generibm,
quod uocaturfchifle, hoc eflfofiUs : proxima eflflrongile , id efl rotunda , cr aflragalote . Admodtm autem craffa
eft ttm liquidd, tum pldcitcs, er plinthftes appeUata . Et Ubro iiii.de compofltione medicamentorumfecundtim ge
nerd, idem ait . Omnes afuminis dijfvrentiff ulcerafatis exiccant generose adftringentes : quare nemo foUs ijs ad ul^ * <»

Opinlo qua-. f £^4 utatur . haec Galenus . Sed non dcfunt, qui Diofcoridemfecuti, alumen omne non parum excalfacerc Qpinen=
<3»luM . ^j^j. , (-ontrd uero qtii contendant id omnino cffefalfum, potiusfrigefacere ipfum exiflimantcs, Galetii authoritatefrc
ti . qtiippe qui lib. iiii, fimpUcium medicamentorum fcripferit , omnia quce adflridoriafuntfacultate , effefiigida ,
ac terreflrid • Vertintamenfi reite diligenterq; expendantur alumintim quoruncunq; effedm , cr fdcultdtes, quibus
in corpus noflrum agunt, nemo quidem inficiM ire poterit, quin dluminis omnegenus non obfcure excdlfdcidt,quem*
admodum chdlcdiithtm, chdlcitis, cr mify : qu£ ciim tidlenter ddflringdnt, non tdmen refi-igerdnt,fed mdxime excal
faciunt, ut idem tefldtur Gdlenus Itbro prinw deftmplicium medtcamentorumfacultatibus, dtm inquit. Quin uero et
Afclepiades tAetrqdorui tanquam iUum etiamfuperare contenderet afferendis defenfu mendacijs , ciim alia quada-,
tum refinam, ^ bittmen excalfacere nos denegat, dtq; ddflringentid omnia refiigerare dillitat,ctimfi nihil aliudfal
tem chalcitis, chalcanthos , er mify , qu<e ualenter adfiringunt , tantam affecuta fint caliditatem ■> ut nos etiam exuc. 3 9
rant . liihil efl ergo mirdndum,fi prolixd quxddm nugentur,feipfosq; nonnulUfaUdnt, cim de manifcflo apparenti:^
bus, uerumfateri non audent , E t libro 1 1 1 1 . rf e compofitione medicamentorum pergenera capite primo iUud idem
(iffirmttuit, his uerbis . Porro diphryges appeUatum pharmactm ulceribus agre humiditatis uitio dd cicdtricem ueni^
entibus dptifimum efl : udlde ndnq; ficcdt , etfi modice mordeat . Bnimuero id quoq; pr<eler acrem tum qualitatem ,
tum potentiam uim habet adflridoriam, quM tamen ambdf fprtiores, er chalcitis crtidd , Gr chalcanlhum repr<e/en=
tdt , Quin er alumen quodlibet ulcerdfdtis exiccdtgenerose adflringens . Ex quibus locis citatis palam cfl, etfi Ga^
lenus lib. iiii. defimplicium medicamentorumfacultdtibus,fcribit omnid adflringentia effefi-igida ; non tamen eum
inter ea recipiffe chalcanthum, chalcitin, mify, diphryga, aruginem, er alid qu£da, ut dlimen omne geitus : prxfer^
tim quodfdcile compertum hdbedm, dlumitiis cuiufcunq; fliUdtitiam dqudm, mdxime rupei, non modo cdrnem exede^
Komina, re,fei etidm metdUd . Alumen quod Ldtinis , SvttIh^ix Gr£cis dppeUdtur : Ardbibus, Sceb,fiue Sch : If«</«, A» 4 o
lumeiGertnaniSyAluniC^Aldun^Uif^amStAlumbre.

©Ijov/ JVLPHVRt CAP. LXXXIII,

SvLPHVR opttmumexifl:imaturviuum,quod apyronuoc3nt,niteduIas modo fplcndidum,
perlucens, minimelapidofum .Probarurin generefulphuris ignem experti,quoduiret ,acprspin-
gue fpeftatur . Plurimiim in Mclo, & Lipara gignitur . Supradidum fulphur calfacit, di-fcutit, & ce-
leriter concoquit . Prodeft tufsibus, fufpiriolis, purulenta extufsientibus in ouo fumptum, aut fuffi-"
tum ; prsterea partus ufti nidore extrahit , Lepras , lichenas, fcabros vngues, cum refina terebinthina
niiftumaufert:curn acetoautem illitum,adleprasefficaxeft : vitiligines tollit . Scorpionisidibus , 50
addita refina, medetur : cum aceto uero , draconis marini , fcorpionisque plagas fanat . Pruritus toto
corpore erumpentes, cum nitro deterfum fedat : regium morbu emendat , infparfum fronti cochlea-
ris menfura , aut in forbili ouo fumptum . Facit ad grauedinem, & deftillationes : fudores quoq; con-
fperfum inhibet. podagriciscum aqua& nitroiIlitum,conducit.grauitatem auditus,fuffitinido-
rem raptim per fiftulam haufto, fanat . Lethargicos fuffitu excitat ; erumpentem vndecunque fangui-
nem fiftit. Contufis auribus, cum uino& melle illitum , medetur.

Sulpfiurij co- S V L p H V R tdm fponte cr perfe ndfcens , quod uiuum dppeUdnt , qum drte infvrnacibusfddu ,frequentift'

fiderauo . fimum hdbetur in Itdlid :fed non omnibus unus tantim color . quippe aliud uiride,aliud luteum,aliud cinereum, aliud

paUidum fj^iedatur . Quod autem f^ontefit , uiuum appeUattm , exterius colore eii fubcinereo , interius uero cim

fi-dngitur,fublutcQ}Hitedul(f moio ^letidenSiUt Diofcorides inquit : ijsiem^ oritur locis,ubifd^itij uenafiiiitur.Efi

autem

lO

InLib. quintumDiofcoriclis. 687

iutem Sufphur foj^itium mciicmncntum c pingui quudum terr^c fubftuntiu progn.itum , ut in compluribusuifitur lo=

cis, quce impcnse culid-ifit, zrficcii : udco ut k chymijlirum uutboribus, igni nAturafimilc Sulphur dicatur . Vocant

id ij m.ifculumfcmcn , cr primum natur£ agens ad omnia mctalU procreanda . citm autcm calidum fit , cr fccum ,

^uinetiam pinguc ( ut diuturna conftat cxpcricntia ) maxim.im cum ignc trahit cognationcm :fiquidem non flamm£

ignium m^do ifed prunis quoquc admotum ,ftatim acccnditur , ncc unquam acccnfum cxtinguitur , quousq; pinguis,'

cr oleofx cius fubftantia in uniucrfum igni abfumatur . Verum enimucro ctfi pra-fe ftrat Sulphur tcmpcramcntum

non obfcurc calidum , ^ficcum ; non tamcn crcdendum fucrit tam puram ,fynccram'q; id effc materiam , ut per fc

'tantim confiftcre qucat . ncque etiam cogitandum, ci non ejfc nccejfarium , utfibi bumiditatcm dfcifcat , qua formam

congruamfufcipiat, qucmadmodum mifta qusUbct expofcunt . Id cnim nobis indicat eius uelocifmia, acfactUima dif-

fufio , cumftatim igni admotum colliqucfcat , metallorum modo . Foditur apcrto undiquc ccelo , non autem in cu- Sulphuris fa-

nicuUi , cr fubtcrrancii ft^ccubus . In his nanque tum uehcmcnti calore , tum foctidifiimo tcrne halitu , fvffores illico cienJi racio.

dcperireitt . Porro effofta Sulphuris ucna ,fxMibus qmbufdam magnis imponitur Komanis hydrijs non abfimilibus ,

iongo ab ore dcpcndcnte rcftro , intus uacuo , ac in humum fj)eitantc , uitrei pilci inftar , quo ftiUatitia: aquce confi=

ciuntur. Ilisitaqucftililibus fulphureaucnarepletis,fti,lilibus paritcr operculis ad id diligcnter conflatis,contc=

2untttr,ftipanturqi tcnacif^imo luto , creta , (y equinoftercorc compoftto , ne tantiUum quidcm cxpirare pofit fuU

phuretis uapor . H/s pera^is injvrnacem cratcs duasftrrcas intus habcntemftililia deftruntur, cr infuperiorc cra=.

temftrmantttr, eodem luto tmdiqtteftipata, adeo ut ignisftamma , qui in infima acccitditur cratcfub fidtliumfundo ,

niiUo pado in fubiimcftrripoftit . Ad h£cfi£tilium roftrum in aliud uacuum fiililc inferunt , pcr quoddam in latcre

orifieium, <y cadcm crcta qitam diligcntifimc circumlinunt , obducuntq; maxime . Demumigncm fuccenduntfubfi=i

= o iiilitmfundo , cuitK ui dcpuratumfulphur infublimefidilitiim ftrtur , cr pcr roftri concauitatcm in uacutim fibi ad^'
nexum defccndit rcceptaculum : a quo tandcmftucns cximitur, aperto infundo firamine, er alijs uafis cxdpitur,ubi
in magnos coitglobos . li.tcfane ratione Sulphur fieri confj^extmus in agro noftro Scnenfi in monttbus non longe k
halneii dtui ?htlippi , cr in m.trttimis apud Petriolum . Sulphuri^ uircs mcmoria: prodidit Galcnus libro i x.fim^ Sulphuris ui-
plicium medicamentorum,fic inquicns , Sulphur omnc trahendi uim pofidet , eftq; temperamenti calidi , atq; effcn^ ■'«s ex Gal.
ti£ tentiis, adeo ut ad multa ttcnenatorum animalium refiftat . Siquidem ego aduerftts paftinacam marinam , cr dra^^
conemf£penttmero eofum uftis, o~ cum id pifcatores quofdam docuiftem , reuerfo po/J aliquantum temporis magni^
fice medicamentu hoc commcndarunt. Vfu^ cius eft, ut crftccum iduiinf^ergatur mcdicamentum, cr cumfaltua mi^
ftttm : nam citm cr hoc excogitaffem, ab experientia comprobari rcperi. Sedcr uriiu maceralum idem cjfciluru ex=
cogitaui . 'Docebam enim pifcatores mcdicamenta maxime parabilia, dixiq; pulchre iUos Cf cum oleo ueteri,cr raeZ=

30 le,zr refina tcrebinthina ufuros .Etfane horum omnium experieiitia iudicium prxftitit . CXuin cr pforiix , cr liches.
rtds^cT lepras , non raro hoc medicamento cum reftna terebinthinafanuui . Extergit enim omnes id genus affedus ,
abfq; ut in profundum repcUat, cion alia multa medicamenta , qu£ illos cur.vtt, miftam habeant potentiam , nempe ut
digerant pariter cr repercutiant. Vr£terea, ut idem Galenus inquitUb.vi.cap. 1 1 .de compofitione mcdicamenton
ram per gcnera, in compofitione cmplaftri Sig. a\ii'AMf,Sulphur tanto calore pr^ditii eft, ut ubi diutius inhicrcat;
procul dubio exulceret . Sulphur fiue Sulfur Latitti^ diitum, Gr£cis S^ov appeUatur : Arabibus , Cribrit , cr Ka= Nomina.
bric:Italis,Solf6:Germams,SchuuebeI,<::irLebendiger:llif^<inis,7iedraazuJrc.

KmHflf. PVMEX. CAP. LXXXIIir.

40 P V M I c I s probatio, vt magnopere leuis , fpongiofus , fcifsilis , nec arenofus , item teri facilis ,
& candidus . Crematur flagrantifsimis carbonibus obrutus , & vbi canduerit, extraftus , vino reftin-
guitur odorato : iterumque incenfus, reftinguitur ; & tertia uftione exemptus , & per fe refrigeratus,
ad vfus conditur . Vis eius adftringere, gingiuas abftergere . purgat cum calfa(ftione,qua» pupillis ca-
liginem offundunt : explet ulcera , &: ad cicatricem perducit : excrefcentia cohibet . Fit ex farina eius
dentifricium . Corpori cruftam obducit : auellendis capillis aptus . Theophraftus author eft, II quif-
quaminbullientemurceom uinipumiceminiecerit,feruoremftatim ftdari.

P V M I c E M ambuftum effe lapidem in montium concauitatibus,omnes ftre fatentur natur£ operim explord^ Pumicis con-
tores . Ob id enim pumices f£piu$ cruciat mons Aetna in Sicilia , er in Campania Vefuuius , qtii hoc temporc , annis fideratio .
S o nuper elapfts, nonfecus quhn Plinij £tate , ingentibus flammis exarfit, ctem magiio Puteolorum , cr adiacentitim lo=
corumdctrimento,ignetnterr£uifccribusgcnito,efulphureisuaporibus,<y bitumine,quo quam plurimi rcftrti
funt montes, eoq^ pr^fcrtim, quod Gr£ci piffaf^haltum dicunt . Pumicis uires duobus locis reddidtt Galenus libro Pumicis vires
ix.fimplicium medtcamentorum, iibi de eo primitm itafcribit . Si pumex inter lapides rccenferi poteft, et ipfe eius=- es Galeno. ■
dem eftfacultatis, quod certe ad abftcrftonem attinct, uelut etiamftgulina tefta,ac multo magis ca, qu^fvrnaciu eft.
Sedfmirii acrimoni£ quiddam obtinct : proinde caufticis,?^' deftccantibus facultattbus quidam tpfum mifcent , eisq^,
qu£ curant gingiuas lax^s, ac moUitie ftuidas . Pumex autem ft comburatur , haud erit inftrior eosdem ad ufu/,fmirc..
Secundo autem loco idcm de purr.ice differit his uerbii . Pumicem fi inter mctaUica reccnfcas , calumniabuntur , qui
hus animtis prurtt accufandi libidine : etft inter lapides ponas,laptdem effe negabunt : ac mulio minus terram effe con-
cedent , ncc marinorum haberi quodpiam . Atqui alicubi tamcn de iUo dicendum cft : quippe qui tn farcotica tndatur
medicamenta , cr ea qu£ dcntes cxtergunt , partim uilioncm non expcrtus, partim ctia uitus, quando uidelicet alijs
cmntbus combuftisfimiltterfubitatis efficitur tenuioris , C£terv.m uftione quiidmn acquirit acnmonis , qum rur^

Mm a /JM

(O

688 And.MatthioliComm.

fui lotione exuh . Videri .iutem poterit j^lendorem conciliare, non tcmtumfiicultdte ;fed etium al^critute, uelut etiX
fifinirin, aut teftam, aut hoc gcnus quipptam tritum admouedi . Qu£ certe cr ipfa jYlendorem dfferunt,fvrte utro»
que, tum quia detergendt babeantfactdtatcm , tum quia alj^eritatem . Eundem in modum cornua deujla dentes j^len^
Nomina, didos effciunt . Vumcx qui Latinis , Grtecii alm^t! uocatur : Arabibin, Faneeb : Italis, Vomice ; Germanis, Eitt
bims : Hij^anis, Piedra pomcs: .

X'Af. S A L. CAP. LXXXV.

S AvL fofsiliseflicacioreft.communiter, fieft candidus,calculis uacans,& perfpicuus,denfus,
aquali compage . Peculiariter Ammoniacus natione laudatur , fi modo findi facile pofsit , & in refSa
fegmentadiduci. In m3rinofaleeligenduseftcandidus,afqualis,denfus. Probatifsimus in Cypro
fit, & Salamine Cypri, & Megaris, in Sicilia, & Aplirica. Sed inter dida falis genera lacuftris prxfcr-
tur:fedmult6ualidifsimus eft Phrygius nominetapeus,auttrit2us,autgant£us. Salis naturain
commune perquam vtilis eft : adftringit , abfterget , expurgat , difsipat, reprimit, extenuat, & cruftas
inducit.fcdhocintereft, quodaliusaliofitprseftantior. Quin & a putredinc vindicat. Admifcetur
medicamentis pforasabftergentibus.excrefcentiain oculisrepnmit,&pterygiaconfumit,csteras-
que carnis extuberationes tollit . Clyfteribus infunditur : difcutit lafsitudines ex oleo illitus . Con-
tra hydropicorum tumores auxiliatur : dolores in faccis fotu mitigat : & pruritus fedat , ex oleo & a-
ceto infriiftus ad ignem , donec fudent : item lichenas, lcpras, pforasque . Anginam ex mclle, aceto, &
oleo illitus leuat : tonfillis, vua;que cum melle toftus . Vlceribus in ore manantibus , gingiuis , quas » o
humorvexat,&phagcda?nis vIcerum,cumpolentacremacus illinitur. Aduerfus fcorpionum iftus
cumfini fcmine:contraferpentium morfus,cum origano,melle, hyiTopo^aduerfus ceraften cum
pice, aut cedria, aut melle auxiliatur : contra fcolopendrx morfus , cum melle , & aceto : aduerfus ve-
fparum iftus, & teredines, albidasque capitis puftulas, thymos, & tubercula, cum feuo vitulino : fu-
runculoSjCum vuapafra,autfuilIoadipe,aut melledifcutit; teftium tumores,cum origano & fer-
mento maturius concoquit . Crocodilorum morfibus auxiliatur, tritus in linteolo , & intindus ace-
to, itavtvinculisloca conftringantur. Prodeftadbeftiarum morfus,& adfugillationes in facieex
nielle . contra hauftum opium , & fungos, cum aceto mulfo bibitur , Luxatis imponitur cum farina ,
& melle. ambuftis igni cum oleo impoficus , puftulas erumpere non patitur . Podagricis itidem im-
ponitur, &auriumdoloribus,cum3ceto . ignes facros,& vlcera,qujeferpunt,cumaceto,authyf- >o
fopoillitusfiftit. Vriturfiiflili ,diligenter opertus,neexiliat,conditusqueprunis,vfquedumef-
feruefcat . Aliqui fofsilem fubaClo polline obliniunt, & carbonibus fubijciunt , vfquedum eius crufta
exuratur . Solet & fal communis hocmodo vri . Aqua femel abluitur, & ficcatus in ollam coopertam
mittitur fubdito igne, moueturque, donec iam non exiliat ,

A'AoV «.'xw . SALIS SPVMA, CAP. LXXXVI,

40

Sp V M A falisfpumofimarislanugo,fiueramentumeft,inexiIibuspetrisinuentum. cuiuisea-
dem , quae falis ,

A'Ap. MVRIA. CAP. LXXXVII.

MvRi A effedusfalisprabet^abftergitq; :dyfentericisinfunditur,etiamfinome inteftinacor-
yjpit : & ifchiadicis veteribus . Ad fotus , aquse marinx vfum praeftat .

A^AoVavflop. FLOS SALIS. CAP. LXXXVIII.

F L o s falis flumine Nilo defluitrlacubus tamen quibufdam innatat. Aflumendus qui crocei-
coloris eft , odore ingrato , ceu gari . interdum longe magis uirus olet , guftuque mordacior , & pin-
guiterlentus. Fucatusautem rubrica,aut fcrupulofus,improbatur. PrEtereafyncerusnonnifi o- ^o
leorefoIuitur:adulteratus nonnuIlaexparte,etiam aqua,diIuentefa6i:itiumcolorem. Ad ulcera,
quGEcacocche uocantur,& phagedaenas, genitalium nomas,& purulentas aures,efiicaxeft: ocu-
lorum hebetudines , cicatrices , albuginesque tollit. Emplaftris , unguentisque coloris caufa , ut ro-
faceo,mifcetur. Sudoremcit,aluum turbat,in uinb autaqua fumptus;ftomachum male habet.
Additur acopis , & fmegmatis, qus albandi capilli gratia componuntur , Et in vniuerfum acris eft, &
feruentis naturse , ut fal .

Salis omnis S A L , quo fi-equentifime in omnibusftre cibis utimur, crfine quo uiuere nefcimus,quo item ad annos afferuatis

generis con- tur cames, pifces, aliaq; complura, nuUis fane non cognitus ejl . Plurcs tamen infalisgenerefunt differenti^ : qtia^

fadtratio . doquidem pratcr marinum,fluuiatilis, lacuflris^fofilisqj reperitur . Maritto utitur untuerfajire ltalia,cxceptis C<t=

liibris,quijvptio qum pulfherrimo abuniant. . quo etim utitur tmiuerfa Pamwnia . 1« Germania hauritur efalfis

qutbusdam

In Lib. cjuincum Diofcondis. 68 9

qmbusdMifontihus, quorii aqucf diu igtiium ui cxcodu infalem cogitur . Fojiitimn officin<e AraB^fecut£ falemgem='
j«.f uociint . Huius fvdintti uidimm upud Cahbros .igcntcs, loco, qui uulgo dicitur Altomontc , ubi Upidum modo ex=
ciditur, tr.inslucidui cryjiM modo . Hic in igncm conie^us priCtcr c£terormn naturam ncc dtfilit,ncc crcpitut,fcd
ut firnm igticfcit . Lacuftrem h.idenus non mdimus , nccfluui.ittlem . quumjuam Plinius lib. x x x i . cap. v 1 1 . tra=
dit plitres haberi Lictcs , .ic fltiuios , cjuifilvm copiopim reddunt , ut eius ucrba , qu.cfubijcum, apcrtc teh.tntur . Sal
omnis , inquit, autfit, .tut gignitur . Vtrunq; pltinbus modis ,fed caifa gemiiia, co.nflo humorc, autficcato . Siccatur
in lacu Tarciitino tcfliuisfohbus , tott<mq;ft.igtitan in falem .tbit , modicum altoquin , altitudine getiua non excedetts .
Itcm in Sicilia in Licu, qin Coctiiicus uoatur, cr .ilio iuxta Gclam . nonm extremit.ttcs t.intiwi in.ircfcuttt,ficut in
Vbygia , C.tt-p.idocia , Afpcndi , ubi largius coquttur , er ufq; .id mcdtum Ucum . A liud cti.im in eo mirabilc , qtiod
* -3 tMtttimiem vodufubucnit, qu.vttum dic auftras . Omnis eft t.ilisfil minutus, atq; non gleba eft . Sunt ctihinum tiatu=
f^iicsdiif:rcnti.c rres . N.i/kj,- in B.idris duo Lictis u.ifti,alter ad Scythas uerfus,alter .id Arios,fale .pftuant,ftcut ad
Cittiim in Cypro,et circa Metnphin, cxtrahutU Licu,deindc fole ficant . Sed crfummafluminum detifantur inftlem,
^nne rcliquo uclutifub gclufltiente , ut .ipud Cafpi.is portas , quxfalisflumina appcUantur . I tem circa Mardos, o"
Armcnios . Pr^etcrca .ipud B.idros .imiiis Ochus , cr Oxus ex appofitis monttbus dcft-runt falis ramcnta . Sunt i^r in
Aphrica Lxcus , o~ quidcm turbidi ,f.ilemftrcntes , Ycrunt quidem er calidiftintes ,ficuti P.igafxi . Ef haiicnus h.i-
bentfe gencra ex aquisj}onte prouenientia . Sunt er montes natiuifalis , ut in I ndis Oromenus , in quo Upicidarum
modo ceditur rcn.tfccns,}naiusq; rcgum uc^ig.il ex eo cft, quam ex auro, O" margaritis . Effoditur cr e terra,ut pa-
Ihn cft, humorc denfato, in dppadocia . Ibi quidem ccditur fjJccuUriwm Lipidum modo . Pondus magnuglebis, quM
micrff tiulgus appelhit . Carrhis Arabi£ oppido muros , domosq; mapisfalisfaciunt, aquaftrruminantes . Inuenit O"

2 o iuxta Vcluftum Ptol€in.eus rcx cum a^rafaceret . C^tio cxcmpto po^ea inter Acgyptum , cr Ar.ibiam ctiam fqu.i=i

lentibus locis cccptus eit inueniri , dctr.idis arenis . qualiter &~ per Aphric£ fitientia , ufque ad Ammonis oraculum.
Ij qtiidcm crcfcens cum luna nodibus . Nct)« Cyrenaici tr.iilus nobilitantur Ammoniaco, or ipfo, quiafub arenis in=
ucniatur, appeU.ito . Similis esi colorc altimini, quodfchiflon uocant, longisglebis , neque perlucidis, ingratus fapo^
rc ,fcdmcdic>n£ utilts . li.iftenus dcfilc Pltnius . C^tcriim Ammoniacusfal, quilcgitimus fit,ad nos conuchidesijt: Sal Ammo-
' quippcf.i^itv.is, .idtiltcrtnusq; efl, qta p.tftim in fepLifiariorum offlcinis uenditur, plerunque e Germania attatus , ni=- niacus.
gricantibus extcrius glcbis . Non defutit tamcn, qui crcdant conflarihunc ex camclonm urinis, artificio quodacon=
crctis . Scd ctir his adflipulan dcbcam , non equidem uidco , pr^fcrtim cim Germania , undc Vcnctias conuehitur fa-
Hitius , camelos non h.tbcat . SepUfiarij, panterq; chymift^ Sal Armcniacum appeUant,qu6d fortajfe exifliment ex
Arm.emx adfirri , ubi innumeri funt camelorum greges . Scd ifti , mea quidem fcntentia , haUucinantur . Serapio

3 o ( ifach Arabici tcfttmonio )fcnbit Salem Ammoniacumfteri e Upidibus durifimis , er translucidis . Scd cr is falli=

ttir, meo iudicio tfiquidem Ammoniaci iiomen non alitindefibi comparauit , qu.lm ab arena , qu£ «i.i|UQf Gr£cis di=
citur ,fuh qua in lamin.is concretus , inuenitur in Cyrenaica regionc . Venit praterea in medicorum ufim Sal,qucm
Arabes Akhah cognominant , item Alumen catinum, de quofuperius in alumine diximus . Sal autcm Indus appeUa=
tus (Hf hbrofccundo retulimus') nil ahudantiquis extitit, qumfaccharum infacchariftris arundimbtis in Indiagum^
mi modo concretum , cuius nunc loco utimurfuppofititio , quodfepUfu zuccharum anditum uocant. Veruiitamen
animaducrtendiim cft, quod quanquam Paulus , er Auicenna eim fortaffefecutus ,concretum naturafaccharamfa=-
lem Indum appeUant ; non tamenfucrit putandum , quod Indi legitimtimfalem non habeant . Ciuandoquidem (utPli=
jiius eft auilor ) in Oromeno Indi£ monte Upicidinarum modojoditur ingcntibus glebis . proinde dicebat Mefucs de
fale fcribens, Naphthicum, cr Indicum c£teros falespr£ceUere . CXuod autem Salnitrum uocant, tormentoru, beUi=

40 corum puhieribus cxpetitum, uulgaris notiti£ eft,de quo ta.mcn Utiusfequenti capitc fermonemfacicmus. C£terim
falis f^umam pluries legi quibusdam infcopulis Tyrrheni maris . Ciim enim proceUa exoritur , intumefcitq; pelagus,
f^umantes aqu£ in ahumfublat£ ,fcoptilorum cauitates replcnt . quofit, ut ibifub dio remanentes fohbus , cr rore ,
^ftiuis caloribus, infalem album concrcfcant . Miiria porr6,qua innumera afferuantur edulia,nota omnibus rcs cft,
vt qu£fale tantum , cr dquu conficiattir . Scd quidnam uetenbusflos falis fuerit, decernere non aufim , nequc plu=-
ra quodfcribam habeo , qu.lm qu£ a T)iofcoride produntur . Eius tamen meminit Plinius loco fupra citato,fic iii^
qtiiens . Salinarumfynceritas fummamfacitfuam differenliam . du^dam enimfauilUfahs , qu£ icuiftima ex eo eft,
C7 candidifttmaflosfahs appeUatur .Etflos qiiidemfalis, in totum diuerfa res, humidtorisq; natur£, o~ crocci colo=
ris, aut rtift , ueluti rubigofalis . Odore quoque ingrato, ceugari, diffentiens afale, non mod6 a fj>uma . In Aegypto
iniienitur, uideturq; Nilo deftrri . crfontibus tamen qutbusdam iimatat . Optimim ex eo , quod olci qiiandam pin=^

S 0 guitudtnew. reddit . h£c Plinius . Porro color ruf£ rubiginis inftar pidoribus expetitur , e Germani£ falims adue=
dtis, quiftirtaffeflos ipfefali^ fuerit : nam colore , er fapore tUi non obfcure ref^ondet . utilgo appeUant MoreUo di
fale . Verim ctir non hoc pUne afflrmem, iUud mihi obftare iiideo, quod color is nonfit liquidus, neq; oleofus,fcd ari=
diis . qu.ire potius inclinat animiis, ut ipfum credam effefalis rubiginem , de qua ex Plinio paulo ante mentionem ftcL^
mui . Tuchfiu^ medicus ingenio cr eruditione cUrtis , in libro de compofitionc medicamentorum , quem audum /e= Fuch. opinio
• cundo cdidit, nihil aliud cffc putatfloremfalii, qui DiofcorididAo^ «i/fljf dtcitur, quam baknarumfemen, quod Ger itnprobau .
7nanis medicorum officinis Sperma ceti nominatur . Qua in re isftrtaffe fecutui eft fcntentiam Gcorgij AgricoUrci
metaUic£ acerrimi indagatoris . Sed utcuiiq;fit , non equidem poffum horum qtianuis eruditorum uirorti ludicio fub^
fcribere . nam res itta tantum abeft, utfit crocei aut rufi coloris, ut etiam candida confptciatur , Adde, qu6dflosfali5
T)wfcoridi cr Plmiofltimine Nilo defluit, er Ucubusfeuftntibus quibusdam innatat : hoc autem Spermaceti uoca-
tmt in mxri coUtgitur, atq; eti.m in pahidibtis maritimis inuenitur . Idforte a maximis lUis pifcibus efftinditiir : quod ^^\\^
tmen non ita liquidum apparct , ut deflore falii Gaienus mcmori£ prodtdit . S alis autcm meminit idem Galenus Galeno .

Mm 3 tum

lisuires ex

lO

zo

6()<^ And.MatthioliComm.

tam intcrfbjiitU medicdmentct, tum etim inter ea , qua in mari nafcuntur libro i x . c x uflmpUcium medicdmens
torum,fic inquicns . Sal eiufdemgcnere fxcultatii eji ,/iuefDfiliijit,flue murinuf : ueriim hoc dijferunt, quodfxlis e
terra ejfoflifubft.vitia m.igi^fit comp.xfla : ac proindc in boc maior efl, cr p.irtium crafitics , CT adftriugendi poten^
tia.ltaquemarmuiajfufaipftaquaprotinui liquefcit^atfofilihoc noneuenit. Vorroeimdem (pecieicum marino
eft, qui inftagnis quibusdamfalfcdmcm habentibus nafcitur, a:ftate uidelicet aquis ceftu ex ijs abfumptis,cuiufmodi cft
"Tragafius non procul a Sminthio . Conftuit enim iUuc antc aquasfpontancas , quce admodumfunt calida; , copiofa a=
quaftagnans, non amplo in loco : er ea aftate omnis dbfumitur , afolc uidclicet arefaiia, Vorro quoniam locus ipfc
falfedinem natiuam continet , quod reliquum eR eiui omne ,fal eft , cognominationcm 4 loco pariter er aquis forti=
tus . Nam j^ontancie ZT ipfm illis in locis aqu<e Tragaftje nuncupantur, potcntia fumme exiccatoria : crfane , qui in
ea regioncfunt medici, ad hoc iUas accommodant . Vorro diiium eft CT de Sodominis m mari mortuo proucnientibm
in quarto libro , quemfiquis librum ddigcntcr pcrkgcrit , illi tantm refi-icarc memoriam nunc opus eft , ut cxpoftta.
guhu6 qualitatc, ipfe medicamentifacultatem cognofcat . Igitur cum qualitas falfa digerat,fimul er contrahal con=i
taiiam ab ipfa fubftantiam , uocatum aphrolitron m hoc diffcrt , quod m ipfo unum modo faporcm cxupcrantcm ex^
prcjleftt uidcrc, qucm uocant amarum, uim h.ibcntem digerendi, haud etiam contrahcndi, utifal . Nam Uc quicquid
in corporibm humidum incft, id totum quodammodo abfumit : er quod reliquum eftfubftantis folidjc,adftriitione co^
trahit : ac proinde etiam conditurafua corporaficcat , cr 4 putredine tuctur . Quippe qux putrefcunt , excremen^
titium continent humorem ,fubftantiamq; tum diffolutam , tum minime compailam . Quibus ergo corporibus nulU
prorfm cft bumiditasfuperftua , ccu mcUi optimo , er corpmfolidum , O" compaiium cft , ccu lapidtbus, ea ut putre-
fcant eft impojlibile : ac proinde in hi^falis non probatur ufus , uerum in ijs , in quibm fufpe^a eft putredo . Spumoi^
fa autemfalis eftiorefccntia multo tenuioris natura: eft , quhnfal ipfe . quare er extenuare , cr digcrere niulto plus
ipfo potcji : uerkm quodfubftantite eft reliquum , contrahere utf.il ncquit . Catcrumflos falis medicamentum liqui^
dum efl , tenuius etiam quamfal uRus : tum acris qualitatis, cr admodum digercntis facultatis . haiienus defale Ga-
Nomina, lenus . Sal Latinis diiius , «Ay Grcecis appcUatur ; Arabibus , M.elecb,feu Melha. : Itcilis, Sak : Germanis, Srf/^:
Bij^mif^Sal.

i;ir§ov,u(P^ovlT^QV, NITRVM, SPVMA NITRI. CAP, LXXXIX.

PRAE FERT VR N itrum lcuc, rofco colorc, aut candido, in foramina dchifcens ,perindequafi
fpongiofumquiddam, quale exBunis adfertur. Humoreseuocat, qui inaltoconcreuerunt. Spuma
nitri optima effe putatur leuifsima, glebofa, friabilis, colore pene purpureo, aut fpumofa, & mordes, J <*
qualisexPhiladelphia Lydixdefertur. fecundaeft Aegyptia.quin &in Magnelia Caris gignitur.
Vim, & vftionem falis habet, tam nitrum, quam fpuma eius . Prsterea nitrum tormina fedat , ii tritu
cum cumino bibatur in hydromeiite ,aut fapa , aut aliquibus , quse inflationes difcutcre poffunt , uti
ruta, uel anetho . Febribus circuitu redeuntibus iilinitur , ante fufpedlam accefsionem . Mifcetur em-
plaftris, quae extrahunt, & difcutiunt, extenuant, & lepras abftergunt , Cum aqua autcm calida,aut vi
no infufum, inflationes, purulentas aures, & fonitus earundem fanat : fordes expurgat, cum aceto in-
ftillatum . Canum morfibus ex afinino adipe , aut fuillo medetur . refins terebinthmx admiftum fu-
runculos aperit : aqus inter cutem cum fico illinitur : oculis ad claritatem uifus cum melle fuccurrit:
& venenis fungorum , ex pofca potum : aut fi bupreftis momorderit , ex aqua : ijs uero qui taurinum
fanguinem biberint , ex laferpitio : ijsque qui cibum non fentiunt , vtiliter obducitur : opifthotonis- 4 *
queiamremifsioribus,&luxatis cumcerato:in linguae refolutione,pani commode permifcetur.
Aliqui fupradifta carbonibus urunt, fubieda prius tefta noua, donec incandefcant .

Nitri, & fpu- N I T R V M , CT nitri ffiuma , quorum antiquii maximm fuit in medicamcntis ufui , diu fane efl, quod ad nos
mf nitri con- conuehi dcfierunt . Proinde haUucinantur, mea quidemfentcntia , qui putant Sahtitrum uocatii, quo ad tormentorum
beUicorum pulueres utuntur, er adfortifUmtis aquas conficiendoi, quibus argcntarijfahri aurii ab argentofeparant,
ucrum dc kgitimum cffc nitrum, cuim meminere Thcophraflm , Diofcoridcs , Gaknus, Plinim , er antiquorum alij .
Siquidcm id maniftflc dcmonftrat Plinius lib. x x x i .cap. x . ubi de nitro itafcriptu reliquit . N on eft difivrenda er
nitri natura, non muUu afak diftans,ZT c6 diUgcntim dicenda, quia palam eft er mcdicos, qui dc cofcripfere, ignos
raffe naturam , ncc qucnquam Theophrafto diUgentius tradidiffe . Exiguum fit apud Medos, cancfccntibusflccitatc 5 »
conuaUibus, quod uocant halmirhaga . Minus etiam in Thracia luxta Philippos,fordidu terrd,quod appellant agriii .
Nd)n qucrcu cremata , nunquam muUum failitatum eft , er iampridcm in totum omiffum . Aqu£ uero nitrofie plu^
ribus locis repcriuntur :fedfinc uiribus denfandi . Optimum copiofumq^ in Clytis Macedoni£ , quod uocant calaflri^
cum , candidum , purumq; , proximum fali . Lacus cfl mtrofus exiUente e medio dulcifonticuk . ibi fit nitrum circx
Canis ortum nouenis dicbus , totidemq^ ceffat , ac rurfus innatat , er dcindc ccffat . Qjuo apparet foU naturam cffe ,
qu£ gignat : quoniam compcrtu efl , nccfoles proficere quicquam , ci<m ceffet, ncc imbres . Mirum cfl er iUud,fca=
tcbrafDnticuUfempcr emicante , lacum nec augeri, nec efliuere . Its autem dicbus , qmbus gignitur, fi fucrc imbrcs ,
falfius nitrumfdciunt, aquilones deterius, quia uaUdius commoucnt Umu. Ethic quidem nafciiur. In Aegypto autent
conficitur multo abimdantius,fed deterius : namfufcum, lapidofumcji cfl . Yit pcne eodcm modo,quofal, niji qu6dfa=
linis mare infundunt , Nilum autem nitrarifs . Excedcnte Nilojiccantur , deccdente madent fucco nitri quadraginttt
dicbus continuis, non ( ut in Mdccdonia)flatis , Si uutem imbres adfuerint, minus deflumme Addunt,fldtimq^, ut den^

fari

fideracio

In Lib. cjuintLim Diorcoridis. 69 r

ftri cjh capttmt , rapitnr , ne rcfolumr in mtntrijs . sic quoq^ old natura interucnit . A dfcMcm unimdium utilis .
Ipfum autcm coniitum in nccruis durut . Mirum in Ucn Afcnnio , c~ quibusd.tm circx Ciulcidu fontihus ,fummds d^
q (.« diilces cjfc, pof^riLj-, infvriores nitrofds . In nitro optimum , quod tcnuifimum , cr idco lf>uma mclior . Adali-
qua t.mtmfordidum , t.mqum .td tnficicnd~is purpuras , tin^ur.isq; omncs . Magnui cr nitro ufui , qui dicctur fuo
loco . NitJwi^ cgrcgije Aeg^ptijs : n.tm ctrca NMicr.ttin , cr Mcmplm t.mt!onfolcbant cffc . Ctrca Mcmphin dctc^
riores : nam cr Ltpidcfcit ibi in accruii,mtdtiq;fuiit tumuli ca de caufifixci . F.tciimt cx ijs iiaft . Nccnonfi-cquctcr
liquattm cumfulfurc coqttcntcs in carbonibus .Adca qtwq;, qu£ inuctcr.tri v.olunt, illo nitro utuntur . Sunt ibi nitrx
ri£ , in quibus cr rufum cxit .-! colorc tcrr.c . Spumam nitri , qu£ m.xximc liudatur , aiuiqui ncgabantfieri , nifi ciim
ros ccctdtjfct , prsgnantibus nitrarijs ,fed nondum paricntibus . It.tq; nonfieri iitcitatis, etiamft cadcret . Alij operi^

» ° mentorum jcrmcnto gigni cxiflim.iucrc . Froxima £tas medicorum Aphronitrum tradidit in Afia coUigi in j^cluncii
moHtbus dtfiiUans , f^ccus cos Calycas uocant : dcin folcficctnt . Optimum put.tnt Lydium . Probatio , utfit minime
ponderofum , cr m.tximc fi-tabtlc , colorc pcne purpurco . hoc in patclli^saffcrtur . Aegyptium tn uafis picatis nc li»
quefcat , Vafa quoq; eafolc inarcfccntia pcrficiuntur . nitri probatio, titfit tenuifiimum, cr qum maximc fpongio^
fum,fifiulofumq^. Adulteratur in Acgypto calcc . Dcprchcnditurguflu :fyncerum enimfacilc rcfoluitur ^adultera-
tum pungit . Caicc al][>crfum , reddit humorcm tichcmentcm . h£c Plinius . Ex quibu^ liquido conkat, noflri ufui SaU
nitrinn , antiquorum nitrum non cffe , ctfi iiifici.M eundum non fit , qiiin aliquas nitri habeat qualitates . v eruntamen
nemini unqium perfiiafum uclim , ut mcdictmcntis , qu£ intus in corpus fumuntur , nitri loco Salnitriim abfque noxa ^
imponi pofitt . E t qu.tnuis contrarium ajfcrant ,fcriptisq; tradant Mpnachi tHi reuercndi , qui Mefucm commcntatt error .
funt ; iion tamcn credo, hoc id prius infe ipfis cxpcrtos cjje . Quod nthilominm cosftccre decebat,fifraterna chari^

> o tatc duciifunt, itt alijs fuadercnt falnitrum tiito affumi poffc, cum prima charitM ( quod diiiumfi-equenter ufurpant)

incipiat afe ipfo . Nitri memtnit Galcnus Itb. i x .fimplicium medicamentorum, fic inquiens , N(fr«)n didtm eflfu^ Nitri , Sr a-
fra in medio cjfc aphronitri , crfalis uirium : c£terum uflum propius ad aphronitrum accedit , utpote cxuflione fe= plironitn ui-
nuius reidttum . 'Dcfitccat itaq;, cr dtgcrtt : cr fi intro in corpus fumatur ,fecat, cr extenuat craffos lentosq; fuccos "^** **
potentius multo quamfal . Aphronitrum uero nifigrauis urgcat necefiitas , nemo deuorabit , nimirum inimicumflo=i
■ m.tcho : quandoquidcm plus cti.tm litro incidit . Sane adfungosfuffocantes, ruflicus quidam eo uti affolct, crfemper
profuijfc probatiim efl . Caterum nitro uflo ,fimul er non uflo , er multo etiam magis cius fpuma , cr nos in talibus
uti confucuimus . ha£ienus Galenus . Qjfi tamen uidetur ijs , qui codicis mcndam non animaduerterunt , maximamfa^
cere differcntiam intcr Aphrolitrum , O" Aphronitrum , licet h£c re dtuerfa nonfint . Nam ubi de Aphrolitro Itbro
citato differit, uulgata exemplaria habcnt ,cc<P§oAi\^ov oc(p^oviT§ov ^m<pioii .hoc efl . Aphrolitrum ab aphro=

3 o nitro diffcrt . Vernm in altera didione latet iiitium , ut qu£ ot $f ov i/iVjou , hoc efl , a f^uma nitri,duabus uocibus le-=-
gendafit . Itafict , ut Galeno iion aphrolitriim ab aphronitro ,feiutrunq; a fj^uma nitri apte diflinguatur . Id quod
cr Auguflmus Ricchtis Lucenfis , cr 'Leonardus Fuchfius , medici £tatis noflr£ celebres , dodifiime adnotarunt .
C£teriim cion Galeno aphrolitrum,fiue aphronitrum j^uma nitri nonfit, quid diudfit,ingenue fateor me ignorare :
neque id alius, quodfciam, hadenus explicauit . Quod Gr£civiT^oti, cr Alrf oV, Latim Nitrum nominant : Mau» Nomint
ritani,'5aurach:ltali,N.itro. Qjioduer6Gr£cisix,(ppdAlT^ovunouerbodicitur:Arabibus,BaurachAfi-ice:Italis,
Hitro di Afi-ica . Ciu£ dcinde Spiima nitri Latine , «$ ^ o; tqv n'T-§o\i Grxce uocdtur ; Ar^bice, Aphronitrum .

Tfvf. F AE X. C A P. X C.

40 Eligend a Fixmaximeauino uetere,rtalico:finminus,abaIioconfimiIi. Fsjcacetiuiri-
bus longe acrior eft . Crematur, ut alcvonium, ante diligenter ficcata . Sunt qui noua tefta igni largo
urant,ufquedumpenitus incendatur. Alijuiuis carbonibus fascis glebam obruunt,& idem opus
profequuntur.Experimentumeftlegitims uftionis,utaerio nitore inalbefcat,linguamque tadu
urereuideatur .Eadem urendsfscisacetiratio . Visei fupra modum urens,& abftergens, vlcera
adcicatricem perducit,adftringit, uehementerexeft , ficcatque. Sed recenti vtendum eft, quoniam
celeriter exanimatur : proinde non nifi in reconditorio , & uafe aliquo reponi debet . Lauatur ut po-
pholyx , Q££ uftionem experta non eft , tumores & per fefe , & cum myrto cohibet . ventris, ftoma-
chique fluxiones illita fiftit ; muliebre profluuium imo uentri , aut genitalibus impofita mitigat : pa-
nosdifcutitnondum exulceratos,& tubercula:rigentes mammas,fuique lactis impatientes,cum

5 o aceto perunda extinguit . Crcmata uero , ungues fcabros cum refina aufert . Addito lentifcino oleo|,
illita node tota , rufat capillum . Elota oculorum medicamentis , ut fpodos , adijcitur : cicatrices eo-
rum , & caligines eadem abftergit .

F AE X uini uutgari^ notiti£ efl , quin & ipfius ddurend£ ratio nota , ijs pr^fertim ,qui exhac ahmen , quod Fscis,&tarta
uocantf£cis,conficiunt. Vorro uinirecrementum,quod uinarijs cadis agglutinatum,crufl£lapidof£ inflarinue^ ri difti cofid
mtur , officinarum uocabulo Tartarum uocatum, aluum non obfcure fubducit . Vroinde no defunt, quifibiadflridam ^ ""^^* •
aluum citet,hauflo tartaripuluere ex gallinaceo iure, adiito mafliches momento,crfaccharo : nihil cnim incommodi
adftrt hac rattone paratum. Additum in deieiioria dtluta, qu£ exfena , uel polypodij radicibus, uel epithymo paran=
tur , uim eorum deiedoriam adauget . Sunt qui album Tartarumfaciant , diu ipfum in aqua decoqucntes , atque fub=
inde defpmantes . Tj v§ fic Gr£ce , Latine uero Fxxdicitur : Arabice , Burdi : Italice, lEeccia : Germanice, Hes Nomina.
fvn , er Vueinflein ; Hi^anice , Kafura de uino . ^^

692

And. Matthioli Comm.

AajCtS-or. CALX VIVA. CAP. XCI.

Calx uiuahocmodofit.Marinorumbuccinorum tcftasigni conclito,aut feruenti dibantf,
nofte dimittito : poftera die , li candidifsims fuerint , cxtrahito : fin aliter, i terum urito , ufqued-un:* •
uchementer inalbuerint. Dcin ubi in aquamfrigidam demerfEfuerint,in fiftile nouum conijcita,-
^ cxade pannis operiens, noftcm unam conquiefcerc finito : mane eam extrahens,ubi perfedo omni
opere elaborata fuerit calx , recondito . Fit iV e litoralibus calculis igne crematis , necno e uili , & fu-
faneo marmore,qu32 csteris przfertur. Visomnicalci in commune ignea,mordens,adurens,&
crullas inducens : quibusdam alijs immifta, ut adipi, oleo,concoquendi uim aifumit, mollit, & difsi- «o
pat : ulcera ad cicatricem perducit . Efficacior exiftimatur recens , nec afperfa aquis .

Calcis confi- c A L x , cuiui pi(j^imufui ad ^dificiomnmuros ftrucndos ,notd omnibus efl . Vrteterhanc frt etimpriudtim

deratio . ^^ ^^^^-^ medicmenta. e purpururum , buccinonm , cochlcdrum , oftreorum, ouorumcf- teflis . No)i defunt tume,qui

ftim em, qucefit ex cdcctrio lupide, unguentis, cr emphftris ddmifce.mt, eum primian demcrgcntcs in uqudm, us^

quedum prorfus difiilidt , dcfubinde Uudntes dicbm pluribus , affufdfcepim rccenti aqud pluuidli , uel fontdnd . Valct

enimfic elota ad contumdcid ulcerd , quod abfq- morfu udlenter ficcet . Ob id itdq^ unguentis expetitur, quibus utun

tur ad pudendorum ulcera, eaq; prcefertim , qu£ uenerea lue contrahuntur . Qjiinetiam prodcft dd ambafla, er alidy

qu£ nonfacile curationem admittunt . Sunt etiam qui extindam priu^s calcem , Iduent deindc diutius rcfarum flillati'^

Qlgao'^ tid aqua, itd udlentius efficimedicamcntum exiflimantes . Cdlcis uircs defcripflt Gdlenus lib. ix.fimplicium men »0

dicamentorum , his uerbis . Cdlx , uiud qmdcm, qu£ ocjjitso! Grace dicitur , uehementer urit , adco ut cruflam ef=.

fici.it : extinfia ucro protinus ctiam cruflam molitur er ipft : dt pofl dicm unum , aut alterum minus urit , minmq-

inducere cruflam potefl . At uero tcmporis progreffit prorfim nec cruflam quidcm gignit tametfi etimnum calfd=

cidt , cdrnemq; liquet . Vorrofi Iductur in dqud ,fudm morddcitatem exuit , efficitq^ nuncupatam noviai/, hoc efl li^

xiuium : dt ipfa abfquc morfu reficcat .Acfibis, terq^ dut dmplim ablutafuerit , plane mordacitatis expers confli=.

1\ omina. ^„/f„^ ^ acflrenue absque mordacitate exicat . Calx uiua Ldtinis didd , ola^isos Grtecis dppeUatur : Arabibnif

Bortich 3 Nura ,feu Nure ; Italii , Calcina uiua ; Germanis , Vngelefchter , er Kalk : Hij^anis , Cal .

90

ru^or. GYPSVH. CAP. XCII.

G Y p s V M uimhabetadftringendi,obftruendi:fanguiniseruptioneSjfudoresquecohibet.fed
potum , ftrangulationis modo iugulat.

Cypfi hifto- G Y p s V M quidfit , nemo efl qui nefcidt . Abunddtgypfo tmiuerfafere Hetruria , ibique commode frequen^

ria . fgyq. cxpetitur ciemcntarijs ad tsdiufabricas . Tit gypfum e quodam candido kpide , in laminasfacile fcifili : qui ta=

mcn non longa ignium ui torretur, O" excoquitur . Qudndoquidem in calenti furno conieihcs , quatuor, dut adfum^

vium quinquc horarum f^dtioperuntur . Tunditur deinde in puluerem , er incerniculis excutitur . Prcefldntifiimum

efl recens : nam diu afjeruatum , aquce immiflum £gre lapidefcit , ac coit . Fit etiam Gypfum e j^eculari lapide, qui

Gr£cis ff e AHViTHf dicitur . Item ex dlio quoddm Idpide niuei cdndoris , e quo in Hctrurid torno patin£ , er alia ua-

GypG uires forumgenera conficiuntur.ilunc dldbaflrii appellant,fedperper.im. GypfouiresreddiditGalenuslib.ix.fimpli= 40

ex Galcno . cium medicamentorum , ita difjerens. Gypfum er ipfum ad communem omnium terrenorum , lapidoforumq; corpo^

rumfacultatem , qua deficcare didafunt , infuper hoc adiundum habet , quod efl facultatis emplaftic£ . Vnitur c*

tiim ipfum adfefe, cr cogitur, lapidcfcitq; maceratum . Qudmobremficcis medicamentis, qu£ adfanguinis eruptio^

nem accommodantuy , commifcetur . N^fm ipfum perfcfe lapidofumfit, o" durum coailum, ac congelatum . proindc

rigare , diluereq-, iUud excogitaui , tcnui alboq^ oui liquore, quod ad ophthalmids utile efl, admi^io quod infarina tri-

ticea efl puluiUi tenuifimii , qui in parictibus molcndinorunt refidet . Excipere uero , quod ficfubailu{n efl tenellii

Jeporis pilis , aut qui perindefunt moUes , expedit . Gypfum combuflum non £que emplaflicam uim habet: c£terim

Nomina. tenuiorum efl partium , er ualentius deficcat . CXuin cr rcpcrcufforium efl , maximefi maceretur oxycrato . rv=

4-0? ita Grecii , ut Cypfum pariter Latinis appeUatur : Arabibm, Gepfim ,feu Gicpfin : Italis , Gefio : Germanis,

Cyps:Uil^dniS,YeJb,crAlges, , jfo

TecI)fotKA;/xaTi'vH. 5ARHENTITIVS CINI5. ' CAP. XCIII.

S'armentorvm cinisvreridi uim habet:cumaxungiaautem,uel oleoillitus, fraftis ner
uis,articulorumcollinonibus,&neruorum nodis prodeft:cum nitro,& aceto excrefcentias car-
nis in fcroto reprimit . Serpentium , canumque morfibus illitus exaceto medetur. cruftas obducen-
tibus medicamentis admifcetur . Fit ex eo lixiuium contra prscipitationes , & fungorum uenena, cu
acet0jfale,&melle.

ClNIS

ex

s o

20

Nomina,

In Lib. Quintum Diofcoridis . 693

Ci N I s omms quidfit notius efhquhn ut pluribui cxplicm dcbctt . Qu.trc ud cius uircs pfopcrcmm : de qui- CinerJs om
bm in uniucrfuyii di^cYciis Gj.lcmiilib. viii.fimpliciummcdicdmcntorum,lic inquit. Ctnis ccmbuftorum lignoru "'^ ""^^
reliqui^fic nuncupMtur,compojit£ ex contrnrijs tum quAlit<xtibm,tumfubfl:mtijs. H.-ibct cnim infc partim tcrrcnu, ^^"'' •
purttm uclut fuliginofum , quod Gr^cc dicitur ccthulodcs ,fiuc lygniodcs,fiuc quomodocunquc quis appcUarc uolct :
dtqiic h.e fune p.irtcsfitnt tcnucs , cr qu.e maceruti^ uqu.t cinertbus , cr pcrcoi.ttis , uni aHiortitntur, cttquc ctbcunt .
Quod uerc reliqutm ejl, tcrrcnum eft:,infirmum , cr morfu curcns , cdlida fucultdte in lixiuiim dcpolitu . Scd non
cmnis ciiiis cidcm tcmpcr.itur.t pricdituscjl^fcd procombujla mitcri£ diucrfit.ttc u.iriutur. At nefcio quo pu^o
Btojcoridcs omncs cincres udjiringendi h.tbcrc uim prodiderit , chmficulncus ciufnodi omnis qu.tlitutisjit expers ,
utpote ckm er ipfi urbor nuUufui purte ucerb.tm quuUtutcm prccjirut,ceu qucrcus , ilcx , urbutus,fugm , lcntifcuSj
hedcru , cr hoc gcnus .tliu : ueritm pkini fucco u.tlido totufit cocfj ucri cr culido . TB.rgo ex uccrbis utiquc lignis fa^
dUs cinis , non purum udjhingit : mcminiq; me quundoqitc , cum aliud ud muniim non ejfct medicamen , pcr huncfan^
guinisfupprefiffc eruptionem . Verum nuUm itnquum .td tule utificulnco audeut . Siquidem hic acrimoni.e multum ,
adurcntisq-yftcultutis obtinct, mijl.e abjlcrfioni : o~ utroq; dijfcrt .xb eo, qui cx querctnisligim conficitur,tum qiiod
in cofuligincum mitlto cji .tcrim , tum quod in iUis tcrrcnum qitodummodo fubudjlringcns cft , in hoc ubftcrgcns, uc=-
lut in cincre tithim.iloriim . Efl cr culx cincris quxd.xm jfecies , cdeterkm tcnuioris e\fcnti£ , qnhn qiii ex lignis fit :
nimirtimquunt6l.tpidcsexu^fiustorrcri,utciniifi.tnt, pcftidunt : non tumcn multum rcliquuminfc hubct, iiclut
nutur.e ignc£ , qiiod uoctnti^-z^^^ivixoi . Vroindc clotumedicumen eH citru morfum deftccuns , mugisq^fi bis ter=
tte luitetur . C£teritmfi m.irinu .-tquu ablutaftt, udmodum digertt . Dicetur porro de cu, ubi de mctuUicisfcrmo hube^
bitttr . Ti:p§o(. Gr£ce didu , Ctnis Latine uocutur : Arubice , Chumud ,fiuc Kamed ; Italicc , Ccncre i Germu^
nicCi Aefchen : Htj^^unice , Ccnizi •' GaUice , Cendrc .

A'AkvoW. ALCYONIVM, CAP. XCIIII.

Alcyonii quinqueeflegeneracompertumeft. Vniimenim rpifTum , acerbi faporis^fpon-
giofa facie, item tetri odoris , ponderofum , & pifcem olens , quod plurimum in litoribus inuenitur.
Altcrum pinnuls oculorum, aut fpongis fimile, fiftulofum, & leue, odorem algse referens . Tertiiim
vermiculiforma,5i:coIoremagis purpureum, quodMilefium quidam vocant. Qnartum fuccidis
vellcribus non dilsimile, multis inanitatibus hians , leue . Qiiintum figura fungi , fine odore, afperu,
parte internaquodammodo pumicofum,forisl£ue,acre,quodpIurimuminPropontide iuxtain-

3 o fiilam Besbiconappellatam gignitur, patrio nomine halos achnen vocant . Duo priora in fceminaru

fmegmataaCTumuntur , contralentigines , lichenas , lepras , vitiligines , nigritias , & maculas in facie,
reliquoquecorpore. Tertiumijs,quidifHciIivrinauexantur,autarenulasin uefica colligunt, ido-
neum eft : i tem renibus aftectis , aquse inter cutem , lieni . Vftum autem , & ex uino illitum , alopecias
replet. Poftremumdealbandisdentibusaptumeft.inaIiafmegmata,pfiIothrac}uc affumiturjCum
falemiftum.Siquifquam alcyonium cremare velit,cum faleincrudum ficHiile mittat,& oblinens
vafis fpiraculumluto,itafornacimandetj&cumfiglinumpercodumfueritj extrahensad vfus re^
condat . Lauacur ut cadmia ,

Alcyonivm (ufPlinimeilauthorlib. xxxii.cap.viii.)fitinmuriexnidii,ut uliqui exiftimant , Alcvonii hi-

4 o alcyonum , cr c£icum : ulij exfordibm l^umarum crujfcfcentibm : ulij c limo, uel quadum maris lanugine . CXuutuor ftoria,& con-

eiusgeneru . Cinereum, fj^iffum, odoris uj^eri . Alterim moUe, lcnius, odoreftre alg£ . Tertium cundidioris uermi^ (ider atio .
culi . Quurtum pumicoftm , f^ongi£ putnftmile , pcne purpurcitm : quod optimum, hoc cr M.ileftitm uocutur . Quo
autem cundidius, hoc minus probubdc eft . h£c Plinius . Qkj tumen quintumfungifiguru , cuiiis meminere Diofcori=
des , CT Galenus ,ftlentio pr£terijt . Sunt pr£terea, quiAlcyonium itu uppcUuri trudunt, non quod ex ulcyonum ni=
disfiut , ut Plinimfcribit,fed quod ulcyoncs fuper iUitd murinis undisftmul congeftum nidificent . Quorumfententiu
mugis probundum cenfemus . Alcyonium offtcin£ Spumum murii uocunt : quodftc idem uocent Arubes , Diofcoride
fecuti . qiiippc quifcripferit quintum Alcyontj genus in Besbico hulos achnen , hoc cfl, mari^ f^umam uocari . C£tea
rum rufum Alcyonittm coruUij inftur, couccruutis in globum ueluti uermiculis, lupidofuq; m.iteric, Venetijs primitra
uidimus . Quurtum uero reperimus copiofum in Tergeftino litore ueUeribus ftmiUimum , ulbum , ac leuijUmum . Pi-
^ o fcutores hoc cochlearwn murinurum , qu£ uculeis rigent , cr uulgo uppeUuntur Garufe , nidum effe uffirmunt .

Primum , er ultimumgenus pluribm infeplusijs inuenitur . Porro in hoc cupite in uulgutis Diofcortdis exempluri- Locus DioC
bus nonnuUu (ut pUne fttfjpicor) uerbu deftderuntur, cttm de uiribm quurti alcyonij nihd in ijsfcriptum legatur . A u- iufpeaus .
getfitf^icionem Oribaftm,cuim lcdio hoc loco hubet . vo ^i i-iT-cc^^ov , V3U u5 otfov , hoc eft . Quurtim, O" poftre
mum Cyc. Idem confirmut S erupio , qui ex Diofcoride trunfcribens utriufque j^eciei meminit . De Alcyonijs dif- Aij-yonij ui-
feruitGulenmUb. xi.ftniplicium medicumentorum ,his uerbis . Alcyoniu omniu detergunt,ac digerunt, quuli= resexGal.
tutem hubentiu ucrem , cr culidumfucultatem : uerum uliud ulio non purum pUts minusq; , cr in his ipfts , qu£ dixi=
mm ,fecundum purtium e(fenti£ totius tenuitutem . Eft uutem eorim unum denfmt , cr gruue , odoris pruui : olet e»
nim pifces putres , fj^ongi£ in f^^ecieftmile . Secundum uero uliudfiguru longtore , leue , ty rurum : odorem h.ibens
fimilem phycijs . Aliud tertium uermiftmile eft f^ecie,colore purpureo, conftiientiu molU : uocunt id Mileftim . Pofi
qu£ quurtum fccundo quidem ium poftto ftmiliter er Icue, cr rurum, uerum l.inis fuccidi^ fmile . Denique er 5«!«=
tum extimufuperficie Uui, aeterkm internafubftuntiu af^erum, miUius odoris, guftu tumen uppurens ucre : crfune

omniunt

694

Nomina.

Adarcscon-
fideratio ,

Cornarijlap-
fus.

Adarc^Euires
exGaleno.

Nomina.

And. Matthioli Comm.

omnium ukyoniorum cji c<iUdij?imum , adco ut er pilos urcre pojlit . Itctq^ cum duo prima lichenM , cilphos , pfords,
lepr^cj; ddiuucnt, prieterea cutem f^le ndidiorem competentia uirium cfpciant,idem prcejlare non potefi hoc ultimo
loco pojitum . N ec enim perinde ut iUa , cutem duntaxat fummam extergit , fed etiam excoriat , usque in profundum
cutii penetrans, ut ctim ulcera moliatur . Porro quod terfio ordine recenfuimui , omnium eft tcnuifimum . Ituque
uftum alopecitii curat illitum cum uino, colore quidemfuluo, tenui tamen ejfentia . Quartum. autem ciufdem cum hoc
f^ecici uires obtinct , uerum haud parum imbeciUiores . Quod GrtPci otArfJOVipv , Latini quoq- Akyonim dicunt :
Au(>0 i Zebothalbahar ,feu Zcbd albhar : Itali , Alcionio ,

A'^a'jKHf. ADARCES,

CAP. XCV.

»o

FiT inC3pp3ciocia,quodadarcesappellatur. Eftautem tanquam concretafalfilago, humidis
&palufl:ribuslocisficcitate emergens,& harundinibus,acherbis agglutinata,colore flori lapidis
Afij fimilis,& omniformamollialcyonioj&aliquantum cauo proxima,ut uideri pofsit lacufl:re
alcvonium . Ad euellendas lepras , Icntigines , Hchenas , & uitia cutis in facie , fimilia , accommoda-
tur . Et in fumma uis ei acris . Humorem euocat , qui in alto concreuit , & ifchiadicis prodcfl; .

Legitimam Adarcen,qu£ T>iofcoridii,ZT Plinij placitis refjpondeat, hadenmnon uidimiu, etfiin
Italianafci tradidit Plinius lib. ■x.vi.cap. xxy.vi.Quampoftealib. xxxii.cap. xii.uocauitcalamochnu,fic
mquiens . Inter aquatilia dici debet er calamochnus , Latine adarca appeUata . Nafcitur circa arundines tenues , e
fj^uma aqu£ dMlcis,ac marin£ , ubife mifcent . Vim habct caufticam, ideo acopis additur contra pcrfi-i^ionum uitia .
haiicniu Pliniui . Vorro uero eos haUucinari credidcrim, quifibi perfuadent id efje Adarcen, quod uulgo Italii dici^
tur VaUa marina . Siquidem hxc in mari tantum nafcitur,non in paludibus aqu£ dulcis : c ibinon arundinibm , neq^
hcrbis inh^rens uifitur ,fed inficco reperitur litore , undisfimul cum alga proieiia , piU omnino fimilis , qu£ in la^
iientimn h^dorum uentriculif,ex exudis una cum lalic pilii , plerunque reperitur . Addc quod h£c,quantum gufta-
uerim , nec acris , nec cauftica ( ut Plinim inquit ) deprehendatur : neque etiam , quod fciam , in paludibm inuenios
tur . H«iw tamen meminit Galcnus libro primo de compofttione medicamentorumfecundum locos,reftrcns qu£ Cri~
to ad conferuandos , augendos , itcmq^ a defluuio praferuandos capiUosfcripfit . Vbi cim interpres Cornarius uir
alioqui dodif?imm , ignoraffet qutd Critoni cr Galeno inteUigcretur per cs(^oCi^av SotAaftyjav ,fbrte fuj^icatus , /o*
cu/tn hunc in Galeno effe dcprauatum , jj^ongia marinam perperam interpretatm eft : quandoquidem ledio iUd uera
eft , er uertendum erat pilam marinam . Id quod etiam Fuchftus doilifime adnotauit infuis de compofitione medicas
mentorum libris . lAarinam pilam addit Nicolaus Myrepficus in quodam unguento ad lumbricos , ubific habet . P//<c
marin£,qu£ reperitur in mari rotunda,ut lana congcfta . C£terim Adarc£ uires retulit Galenus lib. x i .dcfimpU^
cium medicamentorumfacultatibui , itafcribens . Adarcion aliqui mafcuUno genere adarcon, alijfceminino adarcen
dicunt , effentiaquidemfua uelutf^uma eft aqu£falf£ concreta, circa arundines, a-farragines concrefcens. Acer^.
rimii hoc 'eft,fimulq; caUdifiimum medicamentum . proinde cr perfe inutile eft,ueriim commifcetur ijs, qu£ uim eius
retundunt , itaq^ftt admodum utile in ijs affe&ibus , qui excalfieri poftulant . idq^foris impofitum , nam intro in cor^
pm ipfumfumere eft impofiibile , nimirum ob uirium uehementiam . h£c Galenm . Ex quibm liquido apparet, Adars.
cium a marina f^hcra plurimumfacie , o" uiribm differrc . Id Gr£cis ol8(x.§k«s ct d^oi§Kov uocatur, quod L<Ui=
m item Adarces : Arabibus , Adarchi , Atharachi ,feu Adama : ItalH , Adarce .

•B-o-y-yoI. SPONGIAE,

CAP. XCVI.

s e

J*

46

- E'spongiis alias mares appellauere, tenui fifl:ula,fpiffas : quarum diiriores tragos nomina-
runt . Foeminas autem , quae contrarias dotes habent . Vruntur ex, ut alcyonium . Recentes fine pin-
guitudinevulnerariajfuntj&tumoresreprimunt.recentiavulneraex aqua pofcave conglutinant:
veteres finus ex decodo mellc iungunt . Vetuftx autem inutiles . Aridas ligatx lino , fi penicilli mo-
do adigantur , occlufa ulcera , callosque laxant . SiccJB recentes, & uacu^, fenilia vlcera, & que fluxio-
nelabor3nt,autcunicuIatim exedunt,impofitu ficcant.fanguinis profluuium fiftunt. Cremataru
cinis ex aceto,arid2 lippitudini auxihatur : & ubi quid abftergere,aut adftringere opus eft. Vtilius in
oculorummedicamentislauare cinerem. Omniumciniscum pice crematarum, profluentem ftn- >©
guinem fiftit.Candidaecurafiunt,emollifsimisrecentes per acftus tinfta; falis fpuma, qua^ pctris
cohiret : infolantur inuerfae, hoc eft , parte caua furfum fpeftante, & qua abfciflefiierunt, deorfum .
Si uero ceftiua ferenitate ad lunam fternantur , perfufs fah fpuma , aut maris aqua, maximum cando-
remreferent.

ftotele .

Spongiarii hi Sponciarvm genm (inquU Ariftoteles lib.v. cap. xvi.dc hiftoria animaUum') triplcxftattutur : nant
ftona ex Ari ^/j^ rar£, aU£ j^if£, aU£ quas nominant achiUeas . Tenuifiimum gcnm id tcrtium cft , c fpiftfimum, cr uaUdifii'
mum , quodgalcis ocreisc[; inferitur , eogj minm ciereftrepitum poffc nctatum cft.genm hoc inuentu perquam ra*
vum eft . Q«ie autem in gcnere iUo f^iffo pr£dur£ funt, atque af^cr£, nomine hirci nuncupantur . Qu£ quidem om-
nes aut adfaxa n.tfcuntur , aut iuxta Utus , lutoq^ aluntur . Cuim rci .irgumcntum eft,qu6d capt£ limo reftrt£ om=
ncscernutHur.qu6dcerteindicatc£teris quoquc adharentibm cibumpcr ipfum adiiexum hauriri. ImbeciUiorcs

froptred

InLiKcjuintumDiofcoriclis. 695-

fropUredfiint (^ijjk , qtim rurdc : quia mimts albo rddicis h<efu innituntur . Scnfum etiam j^ongijs effe aiunt : argu-
mento quod -id cimlforii dceejfum contr^huntur , ita ut cuelli difficilefit . quod idcm ctiam faciunt , quottcs flatus ,
tempeftiisq; urget , nefua defede peUuntur . Sedfunt , qui de hoc dubitcnt , ut qui Toron.tincolunt . l^arrant tamen
proftd dubio befliolM quafdam uclut tincM , lumbricosiie , cr eiufmodi aliM ccnflflere intra fbongiM , atq; ali : quas
er euulfls llfongijs , pifciculi faxatilcs deuorent , qui uel radices abftmunttotds, quce inhxrcntesfaxi^ rcmanfermt .
S( euencrit flirte, ut (pqngia abrumpatur, rcfiduo item rcnafcitur,et complctur . Magmtudinc ampliflimafolut(e iUce,
G" rar£ j}ongi.e , augemur plurims , qufi circa Lyciamfimt . Sed moUiflimi: qucc fpijfc : nam achilkie torofiorcs ijs
conft.tnt . Omnino qu.e altis , tranquinisq; infunt gurgitibus , moUiflim^ funt -.flatus enim , ac tcmpcflates fpongiiis
quoque , ut cetera altilia reddunt duriores, cr incrementum impediunt . Qu.imobrem fJi<ongi£ hlclleff^ontif^iffie, ac

1 0 dur.eflint, 0~ omnino qu.is mare ultra Maleam promontorium, citraq; reflrt . Dijferunt interfe moUitie , duritieq; ,
nec cilorem immodicuyn l}ongi£ patiuntur :flt enim eo , ut more pullulantium putrefcant . Quocirca optimx iuxt4
cras comperiuntur f}ongi£, fl gurgite alto demerfsfunt : commode enim tempcratur proptcr altitudincmgurgttis .
Color iUatis, uiuifcj; nigricans cfl . Adhxrcnt nec parte, nec toto : interfunt cnim fifluU quicdam inanes,fed plurihm
paflim p.irticuli^ hxfltant, &~ quafl membrana extenta fubeffe radicibus cirum uidetur .fuperne autem aeteri mea-
tus concreti propemodum latent : at uero quaterni, atit quini patent, per quos pafci exiflimantur . Hadenus de f}on-
gijs Ariflotelcs . Cui quidcm Vlmiusfuam de l}ongijs htfloriam acceptam reflrre potefl, quam libro i x . cap. l x v .
fcriptis tr.tdidit . Spongiarum uircs memori£ prodidit Galenus lib. x i.flmpUcim medicament. his uerbis. Spongia Spongiarum
ufta acris eft , er digerentis potentiic . Vtebatur ca pr£ceptoru,m meorum quidam ad fanguinis eruptiones , qu£ ma^ "'fs* ^^ ^*'*
mt.iU opcra indigent . In qiiem ufumfempcr eam paratam habebatflccam , er exarefadam : cim uero res pofceretj

z 9 bituminc in primis imbuebat ,fln eo carcret , pice . Porro admouebat eam partibusfanguine profluentibits etiAmnum
ardentem , ut er crufta parti inducereiur , cr ipfum f}ongi£ ufl£ corpm , ceu operculum quoddam acciperet . C<ea
tcrum f}ongia ipfa noua perfe , non flcut lan.a , aut linamcntim ( quod\>-OT0^ ti AtoV , id efl , carpinatum uocant )
materia duntaxat efl,qu£ humores infundendos excipiat,fed etiam maniflfte deflccat . Id quodfcies,fl eafola utaris
in uuhiere , cum aqua, aut oxycrato, aut uino , pro diuerfltate uidelicet corporum, uti efl ante didum. Glutinabitfls
quidcm enflmiliter atque medicament.i,qu£ uocant enama . Atflnon nouaflt,fed ufuiaccommodata, palam cognos-
fces , quantum a }iouafuperetur,flue uulneribus eam imponas,flue aqua proluens,fiue oxycrato,flue uino . Nec mia
rum efl , cim in fpongia nouaferuetur etiamnum ea ,quam a mari accepit,facultaf modice corpora exiccandi . Atq-
h£cquidcm pr^ftare poteft.ciimetiamnumferuatmarisodorem.tiamtemporisj}atio,etiamfi nunquam ufuiac~
commodatafit ; tamen O" cdorcm maris amittit , ncque £que deficcare poteft . Spongia qu£ 'Latine , (s-zsoyyog Nomin».

5 o Gr£ce dicitur : Arabice , Asflmgi dbairi ,feu albar : Italice, Spognitt ; Germmce, Badfchuuam : Hif}amce, Spons
gia:GaUice,Ef}onge,

KogotAAlov, CORALLIVM, CAP, XCVII,

CoRALLivM, quodaIiquilithodendronappellarunt,marinum efTe fruticerri conftat, qui
alto extraftus, duratur ftatim 3tq;emergit, tanquam ofFufo aere protinus concrefcat . Plurimum in-
uenitur ad Sy racufas , in promontorio , cui Pachyno nomen eft . Laudatifsjmum rubens , colorean-
therici,aut fandycis faturat3B,necfecus terentifacilecedens^sequabili ufquequaque concremento,
rurfusalgx,aut phuci mariniodore,quam ramofifsimum, forma fruticis, cinnamomi smulum.
40 Q^odautem inhpidisduritiam cojt,fcrupuIofum,inanej&lacunofum,uitiofumexiftimaturl. Ad-.
ftringit,& refrigeratmediocriter;excrefcentia coercet:oculorum cicatrices abftergit: vlcerumca-
ua , & cicatrices explet . Contra fanguinis reieftiones magnopere efficax eft : vrins difficultati auxi-
liatur.quin&potumexaqualienemabfumit. Quodantipathesuocant, corallium efle arbitran-
turjfpecietantum diftans. Eftautein colorenigro,arborisfigura,ramofummagis , Vires fupra-
didishabet,

C o R A L L I V M , quo ufqueadeo abundat Italia , utfire nuUi ibi reperiantur infantuli, nuUaq; pueU£ , qui= Corallil con-
hus ncn geftcr.tur CoraUij monilia aut coUo , aut brachijs fuf}enfa , quo item utuntur foemin£ in templi/s ad fuiu pre^ uaeratio .
ces numerandas, ex Tyrrheno , er Sicitlo mari extrahitur, atq; inde ad nos deflrtur . deteritm etfi rubri tantiim , cr
$ o nigri merainerit Diofcorides ; reperitur tame quod niueifit candorii in ijsdem pelagis, non autem ut rubrum compa*
iiu,pondcrofumq;,fed leuitts ac rarius, er f}ongiaru modo inane, Creditur hoc rubro loge magvs refligerare : pros.
inde eo utuntur medici , ubi opus cft maiore refrtgeratione , CoraUij meminit Plinius lib. x x x n . cap. 1 1 . ubi de
eo itafcriptum reliquit . Ciuantum apud itos Indicis margaritis pretium eft , tantttm apud Indos in CoraUio : nanque
ifta perfuafione gentium coiiftant . Gignititr quidem et in rubro mari ,fed nigrius . In Perfico uocatur lace . Laudaa
tifltmum in GaUico finu , circa Stcechadax infulas, zr in Siculo, circa Heliam, er Drepanum . Nafcitur et apud Gra^
uifcds , er ante Neapoiin Capanue , maximeq; rubens,fed moUe , cr ideo uiliflimum Erythris . forma eft eifi-uticis,
color uiridii . Hacc^ eius candid^fub aqua,cr moUes . exempt£ conflftim durantur , O" rubefcunt , quafi comafa''
tiua , f}ecie , atq; v.if.gni^v.dine . Aiunt tadu protinus lapidefcere ,fi uiuat . Itaq; cccupari , cueUiq; rettbus, aut acri
ferraraento pr^cidi .bac de caufa coraUium uocitatum interpretantur . ProbattflimH quam maxime rubens,cr quam
ramcflf.irarm , nec fcahrcfum , aut lapideum , ucl rurfus inane , aut concauum . Authoritas baccarum eiin non minus
Indorum uiris quoi^ pretiofa eft , quamfceminii noftrH uniones Indici . Aruf^ices eorum , uatesq; in primis religio^

fum

69T

And. Matthioli Comm.

to.

xa

fmnid gcjlmen moliciidis periculis arbitrdntur . Itaq; O" decore, cr religione gdudent . GaUigUdios ,fcutd , gda-

leM adornabant co . nunc tanta penuriu eft uendibili merce , ut perqudm raro cernatur infuo orbc . Surculi infantiiC

Phnii lapfus . addlligdti , tutelum haberc creduntur . h<ec Plinim . Quem tamen mirarifubit , quod tdmfdcilefibi pcrfuaferit, cos

ralliumpcrfebaccaiftrrc,qua/icorndfdtiud fpeciedtq^mdgnitudine, perindeac aetcrde arbores fuos projirunt

fi-uftui . Qjidndoquidem , utfatentur ij , qui coraUia expifcantur , er in ijs mercaturam exercent , miUas perfe bac^

c<« edunt . Bdcc* enim , qua: in coraUiorum moniUbui cornis,ac ceraftsfimiles uifuntur , cx ipforum truncis tornoy,

er lima priui parantur : moxfmyridis Upidis puluere , er terra quadam , qua c TripoU Aphricie adfirtur, expoU=

untur , cr lucidum l£uoremcontrdhunt,c!mijsdiutiusfricdntur. Adhnec CoraUia emari circunquaque mufcofd.

eximuntur, nec tunc uUa ex parte rubcfcunt, uerion inde artificibm tradita , derafo cortice rubcnt , e?' pcrpoUtd ni^

tcfcunt. liigrum CordUium,quod Diofcorides Antipdthes uocdri dit , primim uidi ego NedpoUcbcnumcolore

Corallii facul referens . CordUium comitiaUbui commodc dddUigdtur , hauricndumq; pr^betur . Corattium icdes ( ut diiit ) dfuU

tix.es . minum iniurid tuctur Adem menfium dbunddntidm cohibet, dentcs commotosfrmat, dcfqudmdtdi gingiuis emenddt,,

itcmq; oris uUerafanat . Potum dyfentericos iuuat ,feminis profiuuium in uiris , nodurnaxq; pcUutiones , cr in mu^

lieribui dlbos uterifiuores reprimit . Recenfetur inter ea (Auiccnnd teflc) qu<e cordi hiUritdtem ddfirunt . AuxiUd-

' tur pratered ( ut PUniuf inquit ) contrd torminum dc ucfic£ cdlcuU mdU in puUerem ignc reddcium , er cum nqud.

potum . SimiU modo ex uino potu , dutfifibrisfit , ex aqudfomnum conciliat . ignibm diu repugnat . Sed eodem me=

dicdmine fcepiui poto , tradunt Uenem quoque abfumi . Sanguinem reijcentibus dut cxcredntibm medetur. Cinis eius

mifcctur oculorum medicdmcntii : fj^iffat enim dc rcfi-igerdt, ulcerd cdUiC expUt, cicatricesq; extenudt . CoraUij me^

mniffe Gdlenum in Ubris Ugitimis dc jimpUcium mcdicdmcntorum fdcultdtibm , haHenus non reperi : tametfi Ubro

fcpimo de compofitione medicdmentorum pUra defcribdt medicdmentd dd incipientem phthifin , hxmoptoicos , er

Nomina. fuppurdtos , qu.t cordUium excipiunt . Qjiod Graci K.Q^oi\Atov , er Al^ohvS^ov , Ldtini CoraUium nominant :

Mduritiini»Baf?dd,M.ergeny Besd tfiue ^lorgian : ItdU atq; etiam Ui(pam,CoraUo : Germdni, Coraln : GaUi, CoraU

A{^o{(p^vyW. LAPIS PHRYGIVS. CAP. XCVIII.

Phrygivs I.ipis,quoinfe6loresinPhrygiautuntur,aquanomenaccepit,nafciturin Cap-
^ padocia. Optimus habetur pallidus,modice grauis,non fohda corporis compage,intercedenti-
busalbisfegmentis,utincadmia.Vriturautemuinooptimoperfufus,uiuisquecarbonibus obru-
tus : perflatur afsidue follibus,donec mutato colore rufefcat : rurfus extraftus eodem uino reftingui-
tur.Hoc iterum,& trinisuicibusfaciendum:attendendum tamenne minutim confringatur,&in J9
fuliginem euanefcat. Viscrudo,ufl:oq; adfl:riftoria,expurgans:vlceribuscruftasquadantenusin-
ducit : ambufl:is cum cerato medetur . Lauatur , ut cadmia .

„••] • QZ^ m!hiPhrygiumUpidcmoflenderitinltaUa,ha!lenu4ncmineminueni.quippecimnecnoflrdtibmmedi''

dis confid.'"' <^" > "^'^ lanarum inficloribm , uUofit ufui , ex Cappadocid ad nos defirri desijt . VUnim , cim ignoraffct , Phrygi^

umUpidemmedicdmentii,etiammmexpeti,tingendktdntiimueflibmcommendduit. Dehuimlapidisuiribmdif=:

j.']"^! "P'' fcruit Galenm Ub. i x .fimpUcium medicamentorum , his uerbis . Pyritte facuUatem habere exiftimatur et Phryzius,

dis uires ex j ^ ^ i n • t i i ■ i • i^ r /-

Galeno . qfiem uocant . Sed eofemper utor combufto quidem dd uUerd putridd , tdq; dut ipfo perfe , dut ex aceto , dut oeno^

tneUte, dut oxycrdto : dd ocubs uerS mcdicdmentumficcum efficiens : quod multi nunc dcceptum a me obtinet . Mfs

fcentur ei er aUd qu£pidm. Dicetur autem de ipfo in operc de componendii phdrmdcis . Nuncfdtis efl degcnerdlie^ 40

imfdcultdte expUcuiffe : udUde enim deficcdt, habens quidddadflridionis , fimul & mordicationis . Di^um uerofu-

perius efl , eaeffe omnid optimd medicdmind , pUrimiq; ufm , qux miflas infefc hafce du&s facuhates hdbent , nem^

Nomina. pe reper cutientem , CT digerentem . A j'9of cpgvytof Gracis , Lupis Phrygius L atinis apdeUatur : Italis , Pie=

traPhrigia. . '

/ilWaW. LAPIS ASIVS. CAP. XCIX.

A s I V s lapisa{rumidebetpumiciscolore,leuis,fungofus, itemfriabilis, fcifsilesuenasluteico-
lorisadimumaftashabens.Eiusflosfalfugofubflauaeftjfummolapide infidens ,compage tenui,
coloreinaliquibusaIbo,in alijspumici fimili,ad luteum uergentc:admotus linguae aliquantiim iP
mordet . Vim habet uterque adftriftoriam , & modice erodentem . admiftus liquidae pici ,aut tere-
binthins , tubercula difeutit . Longe ualidior flos exiftimatur . De cxtero ficcatus flos uetera ulcera,
&cicatricirepugnantiafanat.excrefcentia cohibet:tetra ulcera,&fungisfimilia, cum raelleexpur-
gat:ulcerum cauaexplet,&expurgat cum melle:depafcentiaquecum cerato fiftit.Fit cataplafma
ex eo podagris , mifto fabi lomento : & lienofis ex aceto , & uiua calce . Prodeft flos ex melle phthi-
ficis linftu.Podagriciiuuantur^pedibusinfolioexeolapideexcauatoinditis. Fiuntquoque ex eo
IocuIi,quicorporaerodunt:&luxuriantem carnem,&corporum crafsitiem abfumunt,ciim uicc
nitri in balneo fpai-guntur . Si lauarelibet, cadmix modo lauatur.

A (ii lapidis T A M E T s I in commentdrijs noflris fuperioribus annk ItaUca Ungud confcriptis, Afium Upidem mihi incos.
confxdcr. gnitum effe ingenue confiffusfuerim ; hgitimum tme nuper Tridento ud me mifit M.4rtinus Guidottinus fepUfiarius

■diUgens

In Lib. cjuintiim Diofcoridis. (^c^y

diligens ccqite ac pcritiis : qui qtudcm hpis , mj-dlor , nutlis prorfiis notis xc iiiribus Diofcoridis dcfcriptioni rccU-

mit . loditur in Tridcntino d^ro qmbufdm chilcAnthifhdinis, quodm in montc non procid i p4go, qucm Lcuigum

nominMt . E/l enim hic ptimicis injhr kuis ,fiingofus,fi-iubiUs, liitci coloris intcrcurfmtibtts ucnis . Uoc, quod car^

iiesdbfumdt, uteb.itur antiquit.is .id dcfundorumfcpukrd , iit jhfumptis db co c.trnibus , corpor.i non computrcfcc^

rent : ob idq^ Grxa AppclUiicrc furcoph.tgiim . Quod m.iniFcflc dccUrut Diofcoridcs , cim inquit , K^d aof o'( aaj =

v.o<^xyai y ivoVTca, id ejl, loculi dcfiindoriim carncs ubfumcntcs cx cofiimt . Vluhc locum tiullus, quodfcutm,cx in^

tcrprctibus it.t iit nos ncccpit :fcd omncs ad jliud rcHiicicntcs uoccm oo^ol pulucrem iicrtcrunt . In quo mihi pUne

nou iiidcntur mcntcm ruofcoridis ajfccuti . Qji.vn probc .ijfcciitus , nojhxq; fcntcnti£ .idJlipiiUri cognofcitur P/i»

mis lib. XXXVI .cdp. XVII. iibi dc l^pidc AJiofMxoplugo it.ifcribit . I/i Ajfo Tro.idis Upisfurcoph.igiKfifili itc^

mfcinditur . Corporu dcfundoriim conditj. in co ubfumi conftut intru qtudrdgcfimum dicm, cxccplis dcntibus . h.€c

Phnius . Crtcrion A sij Lipidis hiftori.tm, cr uircs dcfcripfit GaIciius lib. i x . fimplicium mcdicmcntorimufic in- AGj lapi Jis hi

qiiicns . Bft O" .tlius I.ipis in A jfo proucnicns, qucm ob id ipfttm Afion cognomiuMit , non durits iit pctrx . Siqutdcm ftorici,& ui res

color lUi cft, pdritcrq; confificntu ccu tophi,friMis , cr Uxus . Innutntur ci quiddum f.irin£ tcnuijltm£ adjimilc , '" ^•*'«"° •

qu.dis in piftrinorum pxricttbus .idh.crcrc uifitur. A ppelUnt hoc mcdicMicntii petr£ Afixftorcm . Ejl iiero cr fubi

tiliiim pj.rttiim, utjlnc morf.i nimis moUes cirncs, ucfliiidis eliquct . Vetnt itcro, in qiu lufcitiir, t.imetfi iiim hjbeat

illifimilcm, .tdionis t.imen ttchcmentid infirior eft . Hoc enim ca potior eftflos, non t.iiititm quod m.tgis colUquct, dc

digerjt, O" uehtt f.dc conditjfcriict :fcd O^ quij h£c prtsftct dbfq; uehcmcnti mordicationc . Habet o~ fjlfedincm

qujiidjm in guftu hic Aj]£ petrxflos : ut conie6iurjJit, ilUm n.tjci ex eo qttod ros ex mjri in pctram rcfidcns, poftca

ajolc dcficcctiir . h.icicnus Gjlcni uerbj . Qu^ qtiidcmfi pdttlo dtUgentiuscxjminjffet Vuchjius mcdicus aUoqui Fuclifii error.

noflr£ £tdtis cclcbris , non tjmfactlejirtjjfcfujm prctuUjfct fcnteucijm Ubro dc compofilionc mcdicamentorum :

qtwdfaUcct Afis pctrxftosjit ilU molUs, jlbj, &~ teniiifiimj mdterid,qudmfdrin£, qu£ pdrietibus mol.trum tiih£=

rct,Jhulem cxitd.vn tictercs mtiri, rupes ,f.ixjq; montium : ex qudfit quod Sdlnitrum uocdiit . Vorro qu6d h£c non

tter.efit Asij Ijpidisfios, omnibus ijsperf^icuamfict, qtd rcm hdnc dccuratius expendeiit. Ndm pr.ctcrqu.hn qiwd cd

diucrforiml.ipiduniflos cft, nuU.im hjbct cognjtioncm cum Afio Upidc . qiitfoluSt Diofcoridis cr Gdleni teftimonioy

Jiorcmfui iwmims gignit . Ldpis, qui A»'t)oy «ffjoj 0~ xajioi Gr<ecei Ldpii Afius, er Aj^ius Lntitic uocatnr : Ara, Nomina,

■ iicf:yB.Jger Afos : ltdlicc,pictrd Afiia .

Ai:0!7^vf'n!. LAPIS PYRITES. CAP. C.

Pyrites lapidisgenusefljaqiiossconflatiir.Eligidebetffrisfimilitudine/adlefcintillasedes.
Vritur llc. iMclIe irrigatus, molli pruna continue fiatur follibus,donec rufefcat, Alij in multos carbo-
•res igni candentes,lapidem copiofo melle perfufum deijciunt,& vbi adfuluucolorem vergere coepe-
rit,extrabunt:e<flatoq; cinere,ruTfus madefidum cremant,doneczquabiIiterafsiccatus,friabilis red
datur: fiquidem iicpefacies fumma folum vritur. itacrematus, ficcatusq; reconditur. Si eloto opus
fitjlauari deber, vt cadmia . Tam crudi, quam vfti uis eft excalfacere, abftergere, ofFufam oculis cali-
^inem expur^are, duritias concoquere, & concodlas difcutere . Refina exceptus excrefcentia in carnc
cohibet, (^dcalorcmqu£ndam,&adftrid;ionemparit.Itauftumnonnulli diphrygesappellanr.

Lapid em, qitcmGr£ciPyritendicunt,ofjicin£cumMdtirit.inisMdrchefitdmuocdnt.Veritmqiidnqudm Pyrita: lapi-
itiniterft Ijpidcs , i qiiibus ignis chdlybe excutittir, pyritx dppeUdri poffunt ; cian tjmen Mjrchefitd dppellata c£te=^ ''" '^on'''^-
ris m.tgis fcmtiUct chdlybe autferro percuffd, per dntonomjjijm ipfdfoU uocdtur Pyrites, tdnquam c£teris prxftdii
tior . Yoditur h£c in omnium metaUorumJ?re fiidinis,generc , er colore diuerfa, plerunque tdmen ( tit Plinius inquit
lib. X X X v i .cdp. XIX.) jureisfcintiRis, itcl argenteis ref^erfd . Gtgnitur,ut rei metdttic£ periti trddunt, ex impus
ro metjUorum haUtu , quofit, utferefempcr repcrijtur in montium cdcuminihus , ubiduri, c drgcnti uend, in pro~
fundo deUtcfcit . SteriUs h£c magnj ex pjrtCy quod (ut chymift£ exiftimdnfj ex impurifiimo fulphure , aUjsq; incon^
codis p.xrtibus metjUorumfit confl.jtd. quamobrem fiffores in Germdtiid, extrd cduerim Pyriten tdiiqudm inutilcm
proijciunt . Veritntdmsn qu.vidoq; Pyrken inueniunt, qui duritm , drgentum , ucl £S intrafe continet . Idcirco reile
prodidit Diofcoridcs, Pyritcn Ijpidis cjfe genus, ex quo £s confldtur . Quod cim ignordffet Albertus, omnem Mdrs
chefitdm inittdem cjfe ajferuit . Pyritx uires reddtdit Galeniis Itbro i x .fimpliciitm medicamcntorum ,his uerbis . Pyrit^ uires
Vnus eorum, qui uilidjmfjcidtdtem pofiident, eft ZX pyrites quem itocdnt . quo utimur digerenti empUftro ddmifto: ^x Galeno.
ddijcitur eicrfchtjtos . Ab hoc medicdmtne,cr pusf£peniimero,0' confifientidgrumofd in fpdtijs intermedijs mufcu
hrum itdtd, per hjlitum digejiafunt . C^terion ubi in ufu uocdntur Upides omnes ddmodim uehementer contufi, atq;
ad Uuorem redidtfint oportet,fimtliter dtqtie cj, qu£ in ophthdlmicM fjcultdtes ddmifcentur , Etenim nifi poUinis
inftdr comminudntitr, ddeo ut in profundum corporum , quibits appUcdntur ,fiibednt , djltmdles mdiient iftis mariius ,
crfluuidtilibus areiiis, qu£ cr ipf£ commitnem omniumldpidum uim poj^ident . siquidem exiccant ttmentem ex hys
drope cdrncni , itideUcet Ijbordiite in eis excjlfdiiis decumbcnte . Non tdmen dd aliud quippidm eis tttimur , tjnqua
prxdiftis 3 dd ophthjhntcds , crjiilentes tum fjnguincm , tum mtdiebre profluuiumfdctdtjtes, prxtered ddglutina^
da ulcera , cicdtrice claudendd ,cdrne implenda . N dm qui ex eis dcres non funt , dd h£c omnes fiint utiles , uelut
cr dcres , quorum pofterius mentionemfjci.vn , dd detergendum , abitergendumq; , tiim detrjhendum , extentidn^
dum , dtgerendum , ujkiuerq; ficcjndum, e~ colUqujndum . Qui Ijpis Grxcis Arao? Ziv^iTK^^Ldtinis lapis Py-
- rites nominatur : Ardbibus,liager ahfiuc Alrufeiidi : ItaUs c cfficinis,Mdrchcfitd : Germdnis,Kis,cr Ertz Ruojf.

N n Ai'rfos

698 And.MatthioliComm.

/ilWcJfXXTmf. LAPIS HAEMATITES. CAP. CT.

H AE M A T I T F. s optimus habctur friabilis, faturato colorc nigcr, durus ,&fuopteingenioGe-
qualis, nullafordeadmifta, nuUoquezonarum difcurfu. Vim habetadftringentem^&excalfacloria
aliquantura,extcnuantemquc. Oculorum cicatrices, & fcabritiamcummellepurgat: cuniladteaii-
tcmmuliebrijlippitudini, fractis, & ocuIiscruorefuffulisconuenit.Bibiturcontradifficultatem vri
nXySi fluxiones mulierumin vinp:&abijs,qui f^n^uine reiecerunt, cumfuccopunici mali. Fiunt
exeocoticulcE,c^collyria oculorum yitijsapta. Vriturut Phrygius,(ine vinoduntaxat. Modus v-
ftioniseft, vtmodiceleuis fiar, & bullisquibusdam intumefcat. Suntqui hcematiten itaadulterant.
Denfam glcbam, rotundamq; fchifti lspidis,cuiufmodifunt,qua2eiusradices vocantur,in urceum
figlini operis , qui feruentem cinerem contineat, condunt ; paucaque interie<5}-amora eximunt, expe-
riunturquefi tritaadcotem h.Tmatitae colorem reddat.quodfi itares fehabet,reponunt: finminus,
iterumobruunt, &fubindeconfpicientes,periculum faciunt:fiquidem ificinerediu dimiffus,coIo-
remutato ditfunditur . Coarguitur male confiftus, primum fcifsilibus venis ; quippe in reftos uena-
rum difcurfus refringitur . At hosmatites longe fecus fe in colore habet : nanque hic floridum reddit,
haematitesverofaturatiorem^atquecinnabarin imitantem. InueniturinSinopica rubrica. Fit & e
magnete lapidejVehementer ambufto . In Aegypto fponte naturac cum metallis enafcitur .

(■«<

zo

Hsmatits la- H AE M A T I T E s Idpi^, qiio omnes in uniuerfum medlc£ officin£ dhuniiint ,-quoq; pidores , cr ligndrijfd^

pidis confide hri ufuntur, uulgo uocatus Lapis, kgitintm non ejl , de quo meminerunt Diofcorides , er Galenus . Quippe hif fd=^

ratio. flitius eji, ex uilifimo uulgari Armenio bolo, alijsq- admiflis impofluris . Legitimu^ enimfDfilis eft , zy jj^onte natu^

r£ nafccns in mctaUorum cuniculis : quifi-a{ius,ftnguinem cdore imitatur,unde cr nomen, cum Gr£cisfanguis cL>a

^x dicatiir . Uuic perfimilis eft , quem Schiftum uocant , cuius hiftoriam, er uires ftatim poft hunc fcribit Biofcori»

des ob cognationis uinculum • foditur hamatites non modo in Aegypto,fed in pluribus Germani£,cr Bohemi£ mos-

tibus, pr^fertim iii rlercyniafylua : quii\ er 2« Italia Brixienfi agro,fed peregrinis bonitate cedentes. Variat tamen

hific lapidi color, quoniam er niger, crflauus, Grftrruginis inflar, qutbufdam inftt, ut peritifimus £que ac doiiifi=-

Himatit? vjr W^ Agricola infuis defoftilium natura libri/s diligentcr adnotauit . ll£matit£ uires memori£ prodidit Gahnus lib.

res ex Gal . i x . ftmpiicium mcdicamentorum, ubific inqiiit . 'Porro talium quoq- uiius eft hxmatites , qttem uoant , a ccicrisft.^

rnHitudine id appeUatioiiis fortitus :ftcut cr gataiiites,quando er ipfe infuccur^foiutm, lafliftmiiis conf^icitur .Ua j o
bet lapis h^matites tantiim fi-igiditatis, quantum habet adftridionis . Merito itaque aufifnnt mcdicl cculnribus facul
tatibus lapidem mifcere h^matiten. Acfolo eo uti poftis paipebris exafperatis :fi quidem cum phlcgmone affier^fint
Yeddit£ , ex ouo ipfum diluens : acfi magis etiam , perfcenigr£ci decoiiwm . Sin ttero citra phlcgmonem , ex aqua .
Incipito uerofemper a modice immidis, per f^eciUu/m infundcns , Vbi autem , quod uircs eiusftrat , coiifpexeris, mas.
gis ac magis crafjum efficies, ac tandem adeo craffumfacics , ut j^eciUi nucleo inungas ,fecundumfubie£lionem , aitt
euerfionem palpebr£ . Bic idem lapis fimiiiter in cote contrittis ,fanguinis expuitioni conitcnit, omnibusq; idceribusi
Forr6ficcus,fiad tantum redadusfueritUugrem, utpuluiUum reftrat , reprimit excrefcentia , atq^ eo nuUusfolo,
atque perfefe utitur . Egp uero ^d ed, qu£ di%i, ufusfwmfacultate eitts exguftu qualitate compcrta, cti^n mox cxpe^
rientia periclitari ueUcm, nunquid reile coniecilfem . "E-tipfa qiiidem ocuiorum uicera ,foius perfc eicatrice includit
( ut paulo aiite comprehenfum eft ) attritus , c£terum a^t ajfufus , aut inundus . nam er id expericntia exploratum .f o
Hsrriatit* ui ?w6eo . hailetius Galenus . Miris item laudibus extuiit Iwnatiten lapidem Aiexander TraUianus,fic inquiens . 'Ego
les ex Ale jlr fdne nouiftequenter meftne theriaca, aiijsq; pretiofts antidotis multos curdffe , It nibus ufm medicamentis, cr pr£~
dro • fertim lapide 1:£matitc . Vfus autem eofim m Ins , qui iargiusfanguinemreijciebatjt, cumfucco punici mali, cr gra^

nis, uel cumfucco polygonij : in quibus autem fanguis non copiose euacuabatur , etiam ex aquafola egelida . At /<e«.
uigare ipfum curiose oportet, ut in tenuifirnum puluerem rcdigatur,fitq- aereus , cr ucnto perfimilis . Bcdi ego ex
eofcrupula quatuor, er paulo ampiius minusue . Exhibui etiam ijs, qui pus expui inceperant , ac mirum eft, quomo^
do ulcus exiccarit fanaueritq-, ut non amplius pusgeneraretur , neq; £ger ttifi infefiaretur. SpcHaui autem cr aliii
quendam ex his, qutbus uoi exefum erat , non modo partictilits qua^dam exfaucibus ,fed etiam afj>eram. arteriam ex-
puentem, ac mirtim qtiomodo in hoc quoq^ lapis hic maximam efficaciam indicauerit . Nam <y hic curatus eft nobis
non admodum etiam f^ertientibus . Bxhibui autem £gro potui medicamentu/m fi-equentius, ut commodius diftrtbiiere= j o
tur . Quare citm crcbro ipfum bibiffet, tandemfumere ipfum faftidiuit . Excogitaui autem hiiiufmodi ratipnem,reda~
(ium in tenuiftimwm puluerem panniciiio itneo impofui, er dtltgenter ipfum undiquaq^ conftriilJii, coUigattiirriqi in po=
cuio, qtfod uinum odoratum modicum haberet ,fuffiendere permifi , idq; per totam noilem idin inde ab ipfo ueffiere :
cxtrdxi autcm tenucm^aereamq^ eiits partcm, ut £gerfoIam uini qiialitatem perciperet, Bx hoc biberc quantum ma=.
iie libeitter habebat, ei pr£cepi, atq^ boc fane agendo, bibcndoq; continue,fanitatcnt recepit . Hoc autcm morbo Itbe
ratus, idem pr^feruationis caufafacere pergebat, bibcbatq;, donec etiam corpore probe pcrmutato, confueta agen*
do uiribusfe conflare fcntiret .Y{£cde lapide hamdtite a me uifa, er tifu comprobfita confcripfi. E-ailentis Alcxan»
Nomina, i^^ ''^- '^' 1 1 • ^^^P- pnmo. Hic lapis Gr£ce Ai'9of aiixxTlrHi uocatur : Latine , Ldpis. luematitcs : Arabice ,Scca
denigi, Sadenegi ,feu Alfadenegi ; Italice, Victra hcmutite : Germdnice, 'Bluotftein . '

t

Ai^ot

In Lib. quintum Diofcoridis. 65 9

Ai5o! GX.[5Qi . LAPIS SCHISTVS. CAP. CII.

■ ScHiSTOs lapisinlberiaHifpanisgignitur. Probaturmaxime,quicrocicoIoremcEmuIa-
tur,friabilis,fuapte natura fifsilis, concremento,& alternocohasrentium venarum difcurfu, pe-

ftinum ncodo, Ammoniacofali fimilis. Vimexhibeth£matit.-E, icdad omnia infirmiorem. quin ' ' ~.
&cauarepktmuliebrilafteperfufus.adprocidentia,rupta,itemgenarum crafsitiem,& vuasocu-
lorum,magnoperecfficaxefl:. •'

S c H 1 s T V M lapidcm, qum trddidit Biofcorides gigni in Ibem , ludenus uUutum in Italim non uidimus . Schifti lapidis
* ° R»(i( tMncn hunc in phtribus Hcrcyni£/ylu£ locis in Gcrmunia, quin er in Bohemia author cfl cL-trij^imus AgricoU . conhdeiatio ,
C^terim cim dc uiribus cum hxmutite ccrtct, hic cius uires nobis fupplere poterit . Meminit Schifli lupidii Gdle= ""^'^'''
ms lib. I X . ftmpUcium mcdicumentorum , fic dc eius uiribui differens . Lapidi h£m.ttitcc perfimilem uim obtinet, uc:^
rum infirmiorcm, is qui uocaturfchifius,ac poji cumgaladites . At melitites cxliditatis etiam nonmhiUut dixi,adiuns-
Tcit . Vt it.ique unufquifque ipforum leuitcr , acfcnfim ab h£matit£ facultate recedit , ita ad oculos fmiliter in ufum
ducitur : cfi tamen mitior. Porro mitiora remcdta parttbus etidmnunt phlcgmone affli^isfemper gratiorafunt, atquc
iucimdiora : c£tcrum libcris iam phlegmone partibus infirmiora , quam qu£ perfanarc ualcant . AiQos ffx,iSoV Nomina.
ita Gr£cis, ut Latinis Lapis fchtjius , er Italis Pietrafcij^ile appeUatur .

AfWY«fyx'THf. LAPIS GAGATES. CAP. CIII.

I N G A G A T A R V M lapidum genere, praeferendus qui celeriter accenditur,& odorem bitu-
iTiinisreddit. Nigerefl:plerunque,& fqualidus,cruftofus,p,erqu^mleuis. Visei molliendi, &di- •■ ^K
fcutiendi . d,;prehendit ibnticum morbuni fuffitus : recreatque vulua» ftirangulationes :fugat ferpcn^
tes nidorc. podagricis medicaminibus , & acopis additur . In Cilicia nafci folet , qua influens amnis
in mare cffuaditur , proxime bppidum , quod Plagiopolis dicitui" . vocatur autem & locus , & amnis
GagaSj in cuius faucibus ij lapides inueniun tur .

H?fnon fTi' - - -

L A p t D E M , quemGagatenuocant ,in comitatu Tirolenfi Germani^nonlmge ab Aenipante (Germaiti Gagataekpi--'
If^ruch dicunt ) in quodam torrentis alueo repcrtum, ojiendit mihi primum clarijUmus medicus loannes Vetrus Mes . '^o'^'"'^-

to 'rcndJBrixianuSjnuttisprorfttsnotisaGagat^hiftoriadijUdcntem. Uamprteterqumquodigniddmotusconftftim ■; V
'accenditm- ,flammimq; contrahit , ac bitumen redolct ,fqualidus efl , cr niger , cruflofus , O" perqum leitis . Hoc
fcatet in uniucrfum Flandria, Cimbriaq; , ubi lignorum penuria incoU hqc tatttim lapide igncmftbi comparant. Foa ■ -
diturhoctempore etiam in ItaliaBrixiano agro , e cuiusfodinis nuper ingentan glebam miftt ad me Tridento San=
tus Santinus diligens pharmacopola ad CoraUij in/ignium . Fuchftus uir alioqui cruditiftimus magno errore putat Fuchfij erroi.
( ut Itbro primo rctulimus, ciim de pifftf^halto dijfcreremus) Gagaten inTirolenft comitatu repcrttiy effe piffaj^haU
tum . Verim cur cgo in hoc ab co di(fenti.m, citato nuper loco latius oflendimus . Porro idem in libro de componen^
dis medicimcntis, qucm mtper auilum edidit, Gagaten cenfet effe fuccinwm iUud nigrum,quod nobis uulgo Ambra ne
ra uocatur .Sed in hocftmiltter eu-m( pacefua dtxerim) haUucinari darius effe opinor, qtum ttt pluribus demonftrcs
tur.Namutomittamabfurdummihiplaneuidcri,qu6dfuccinumlapidisnominedignetur,.iUudnoneflfquaUdum, .-.

'46 HecTj cruflofum ^fed tnfuperftcie potius l£ue , ZT lucidumfatis apparet . Sunt qui exifliment foftiles quosdam carbo=
nes, quos in phtribus locis effodi in Germania tradidit Georgius Agricola uir dodiiftimus, cr infoftihbus mcdicamen-
tis indagandis hodiejacile priticeps, effc lapidcm Gagaten , quod carbones ij non aliter qttam e Ugno parati igne ac=-
cendantur . Veruntamen cum hiflammam non edant, niftfiUibus cxcitentur, nec uUum bituminis odorem f^irent, eos
"rum opinio plane reflUendd uidetur . Siquidcm Gagates adeo bitttmine pr£gnans eft, ut accenfus pieisftre modoflaa
'■gret, er lugerrimum emittatfumum . Quin ZT oleum copiofum reddit, ubi uitrevs orgaim conclufus, ignium ui pertts
ritur . Uoc commendauit hlefucs dsmoniacis , epilepticis, paralyticis , fj^afmieis, tetanicvs, arthriticis, ab uterofufa
focatis , cr conceptmn non admittentibus . Quod tamen k carbonibus ijs eUci non potefl , ciim omni penittts humore
deflituantur . Gagat£ hiftoriam, cr tiires tradidit Galenus Ub. i x . deftmpUcium medicamentorumfacultatibiis,his -Gagat* hifto
uerbis . Efl CT aUus lapis colore atro, qui ubi igni admotus fuerit , perftmilem bitumini odarem exhtbct . quem Dio:^ ^^>'^ "' '''^ ^^

'yo fcorides, nonnuUiq; ahj in Lycia inueniri prodidcrunt , adftuuium nomine Gagatem,unde o~ ipftlapidi nomenclatu^
ram indttam dicunt . Lgo tamen eumftuuium non uidt, tametfi parua nauicula totius Lyci£ litora legerim , quo uide=
Itcet , qu£ in eafunt , inffiicerem . Cruftaceos uero lapides nigros , cr qui in igncm additi cxilem flammam edcrent ,

■ comphtrcs Ccele Syria af^ortaui, natos in coUe, mari mortuo, quod uocant circundato , qua orientem f^edat, ubi c

■ hitumen efl : eratq^ lapidum odorftmiUs bitumini . Vtcbarq; eis adflatuofos tumores in genu diuturnos , cr agre css
rabiles , miftis uideUcetfacukatibus, qu£ ad hoc fymptoraa probat£ fucrant . Planeq; uifum efl mtbi euidentiorem
earumfacultatcm reddidiffe . Mifcui uero ipfum cr Barbaro quam uocant, cr palam mcdicamentum effedti efl exic-
cantius - adeo ut ts-ftnus contraheret, ncdum cruenta uulnera glutinaret, ad qu£ compctcre maxime creditur . ha^

^enus Galenus. C^tcrum PUnius Ub. xxxv i.cap. xix .exiftimaffe deprehenditur, quod quemadmodum in medi^ Plinij lapfus .

■ camentisftbi uiribus mutuis ref^ondent Thracius lapis , ZT Gagates ; ita uterque in aqua demerfus accendatur , Gr
conflagret, rcftinguatur ucro in olco . Quod tamenfalfum efl : quandoquidcm Diofcorides ubi memori£ prodidiffet
Thracium laptdein ijsdem uiribtK cffe praditiim , quibus cr Gagatcs ifubdidit Thracio lUud pccuUare adfcribt ^ quoi

Nn a aqua

yoo And.MatthiohComm.

aqua demerfui dceeniitur, ZT oleo reRinguatur. quod tmen in Gagate non aceidit . Vim Qdgdt^Mmirdnidm ef=-
fe Aetim te^is eji lih. 1 1 . cdp. x x 1 1 1 1 . quippe fi igne infldmmetur , meroq^ reflmguatur', fxhibeaturqi id uinum
cdrdidcii potdndum , conftftim leuantur , repreffo fudore , excitdtoq; drteridrum pulfii . NonnuUi Gagaten dd poUi*
nis tenuitdtem terunt,feptemq; continuis diebuscolicis e uinopropinant drdchm^ unirn pondere, & intcgrdm refli*
AchatE lapi- tuunt udletudinem : poculim interim , quo Idbordntes bibunt, eiufdem udpore fuffientes . Sed quonidm Gagdtes db
dishiftori3,& quanddm nominis fimilitudinem. ,ldpidem a c h a t e n itaueteribusdppendtum,mihiin mentemreiegit ,ckm
""**■ is Idudetur dd Udrid humdni corporis incommodd , merito hic dliquid de eo nobis dicendum ejfe duximus. Kepertus

frimm Achdtes eflin Sicilid, iuxta Achdtenfluuium,a quo nomenflbi uendicauit . 'Lapishic udrijs conflat colori»
hm, Qrfe inuicem incurfantihus zonis , lineisq; , dieo utquandoque uarias effingant imaginum jhrmas , ndtur<e tdn=
tum peniciUo . Jd quod maxime teflatur Plinim lib. x x x v ii . capite primo, ubific habet . Tofl hunc annulwm regia fc<»
famaeflgemm£ Pyrrhi iUim , qui aduerfui KomdnosbeUum gefiit. Nanquehdbuijfe traditur Achdten ,in quanoa
uem Muf£, er ApoUo citharam tenens fpeildrentur, non drte,fed fponte ndtur<e,itd difcurrentibui mdculis, ut Mtta
fis quoc^ flngulisfud redderentur inflgnia . Binc igitur creditum eflantiquos uocdjfe Achaten uarijs , ac diuerfls nof^
minibus . Vocatur enim phaffachates, cerdchates, dendrachates, leucdchates, htemdchates, cordUdchates , er idgea
nmaUjs : quoi quiddm colmbos, quidamcornua, dlij drbore$,aUj fanguinem, nonnuUi fordUium coloribus pr£fefl=
raiit . Prodefl Achdtes ( ut Phnius efl author ) contrafcorpionum idus. Qupd in SicuUs utique crediderim, quonidtn
primum eius prouinci^ afflatu fcorpionum peflis extinguitur . Etin Iniid inuenti contrd eadem poUent, o~ d/i/ j ma»
gnis miracuUs . Speddffe etiam prodeflocuUs. Sitimquoque feddntinosddditi. Leomn£ peUi flmiles,potentiam
c£teris uaUdiorcm habere contrdfcorpiones dicuntur . In Perfls uerofuffltu, earum tempeflates auerti, O" pr^ter^
eafluminafifti . Argumentum e(fe ,fi inflruentes cortinoi additi, refrigerent . Seiut proflnt , leoninis iubis dUigdn* * <*
dos. Abomindntur hy£n£ peUtflmiles,qu6d domibus difcordiales flnt . Seiquiunico tdntumcolore notdtur ,inui=-
Nomina» ^os athletas reddit . haiienus vUnius , hapis , qui Gr^ecis hi^'^ yeLya,Tt\s., h((titiis lapis Gagates uocatur ; ItdUs •
fietrttGagdte, ,

AtSQsSpaKiAf, LAPIS THRACIVS, CAP, CIIII.

Lapis Thraciasdiftus, nafciturinfluminequodam ScythisjCuiPontonomeneft. Viseiga-
gatas . Traditur aqua accendi , & oleo reftingui : quod in bitumine accidit;.

«

Thriciilapi- Qv^i THRAcivM lapidemoflenderetinltdUd,haiienusproftil6nemineminueni:necquiiUumaUjsinregio 3
dis mentio ex nibusfe uidijfe, aut inueniffe tefletur , compertum habeo , Eius mentionemflcit Gaknus una cum gagate Ub. ix.de
Galeno. yjmp/, medic. fdcuUatibus, ubi itafcribit . Efl cr dlius Idpis, mus meminit i^icander hunc in modum .
SilapisuraturcandentiThraciusigne,cr c

p6flmaiefiataqua,flagrabittotus:atiiem ■ .

Moxoleoajfufo,penitusreflinguitur,ddflrt -
Thraciushuncadnospdflorieflumine,nomen
Cui Pontus .
Verm nuUui eius in meiicina ufus : neq^ T^iicanier pr£ter graueokntiam , qu£ fuffitu firas fugdt , quicquam ei dd'
Noroina. fcripflt . h£c Gdlcnus . C£terum nos Thraclj lapiiis hiftoriam potiusfabulofm, quam ueram cenfemus.- Eius no*

men Gracum ^So!df>a,x,ia.{ ; Latinum, lapis Thracim ; ItaUcum, pietra Thracia . 4.0

AiSoi/iftyvtiTis, hAVlS mAGNES. CAP. CV.

Maone s lapisoptimuseft,quiferrumfaciletrahit,coloreadcceruleumvergente,denrus, nec
admodum grauis . Datur cum aqua muiratrium obolorum pondeix, vt craflos humores eliciat . Sunt
qui magnetem crematum pro hxmatite uendant,

Magnetis la- M A G N E s Idpis UerdcUus, GT sHeritisquoque iicitur . Magnes quiiem ab inuentore ( ut Nicdnier eflatta
pidis"hiftoria. ^hor ) nomine Mdgno , qui primus in Ud monte Idpidem hunc ddinuenit : dut a Mdgncfla regione , ut Lucretius fuis

in poemdtibm fcribit , HeracUus uero , uel ab KerdcUd urbe, tiel db Hercule : ut enim Hercules immdnes domuit beU }a ■
ludx, uiribusq; fubegit ; itd Magnesfirrum uidricemrerum mdteriam ad fe trahens ,fubigit , er tenet . Quas ob uis
res sideritis quoque dicitur. quippeflrrum Gr£cis Mi\fo; appeUdtur. tkos dutem uulgari idiomdte appeUamus pie»
tra Cdlamitd , Foditur in Cdntabria B.ifpani£ , cr in udrijs Germdni£ , dc 'Bohemi£ locis , etfl f£pc cafu inueniatur
inftrrifodinis . Pr^flat, quicx Macedonia , O" MdgnefidiUicontermindconuehitur:fedcmnium pr^flantij^imus
efl Indicus , V Aethiopicus . Tiifferunt Magnetes colore , qui in ijs aut niger efl , aut cceruleus nigricdns , aut in ni=^
gro rufus , aut contra . Optimus efl mas , qui non modo celerrime trahit flrrum ifed etiam uim fudm in id dded
transfuniit, ut pojlit aUerum inh^rensflrrum adfe trahere. quofit, utf£pius dcus dcum trdhat,ade6 ut altera dlte»
rifubpeniedt, nuUis dppofltis diminicuUs , ai iuoienumufq^ numerii . C^uoi itemferreis fit dnulis , qui dlter alteri
inh^rentes cdten£ inflar iepenient .tametfl poflremusnontam pertinaciter inh^reat ,uti primus , GT fecunius ,
Kdtio dutem cur Mdgneti tantumfacultdx infit trahenii ferrum, nuUifane,quodfciam, adhuc comperta eil , nec uUtt
<dm philofophorum muefligatio unquam affequi potuu. Proinic ncceffariumfucrit dicere , lUi uim hancpccuUdrem

tribuiffc

In Lib, cjuin tum Diofcoriclis. 70 r

trihuiffe ccclum, cr j-pn(w omnium pdrcntem naturm , ut Khnbnrbaro uim detraheadi bilcm , er Torpcdini nwin£

fiiipidm reddendi mmim, qu£ ipfam uiuentcm tetigcrit . Necfxnc uliud quicqu.m inucniri putaucrim, qnod uiribui

Mdgnetem magis dnmulctur , qum Torpcdo pifcis . Quandoquidem ut Magnctis udmintndufucultds cx una pcndcn^^

te acu in alum tranfit acum , cr cx amilo in anulum ; idcm fimilitcr cfjicit Torpcdini^ uirtm . Quippe hamo capta ,

obfiupcfaciens cimfacultas adc6 confrfiim pcrfetas utrgamq; cxcurrit , utfiatm pifcatoris manum mirofmeflupQ=.

re corripiat . Idcmqi cfficit rctibus comprchcnfa , ui pcrfunem aura: inftar cxcurrentc . Cectcrim Dinocrates Ale=

xandrinus(Plinius authorefllib. wxiiii. cap, \ iiii. )Arfinoesdc Magnctc lapidc templum concamerare

inchoaucrat, ut in cofimuLicrum eim cfirro pcndere in aerc uiderctur. Cuiusforftan rationcm fccuti Arabes,Tur=i

carumq; faccrdotcs (fi tamcn ucra rcfirunt , qui talia fcribunt ) Mahumeti facellum e pr^flantifinno Magncte con^

camerari uijfcriint,ut impofta in eo Mahumeti arca c purifiimo firro confiata , tanquam diuino quodam miraculo in

acre pendcrct, ita dcceptis populii. Trahit itaq; Magncs propria uifvrrum, exccpto co, quod rubiginem cotraxcrit, ■ ;

tiel ubi lapis ii alliofucrtt confricatus, aut ubi adamaf prope adfvratur. Magncft uimfane contrariam habet Thca= Theamedes

niedes lapis fn Acthiopi^ montibtis nafccns, non procul a monte magnctis : quippe quod appofitum fibifvrrum confe Japis .

ftim abigat rcff^uatq; . Quoft, ut qui calcciifvrreis pcr magnctis montcm pergunt , pcdesfubmouerc ncqucant : pcr

altum ucro ambul.tntcs, nunquam pcdtbus confifiant, cr ticluti tripudiantcsfiant. Magnetis brcuiter meminit Ga= Magnetis uij

lenusltb. i x.fimpl.mcd.fic inquicns. Ex laptdibus unus efi cr magnitcs,0' hcraclca,qiiam uocant, adfimilcm hxm^ f^ Galeno.

tit£ uim obtinens. Lapis, qui Grscis Ai'Soj ^oLyUTHS,cr' HpoiHAms,Latinis lapis Magncs, Magnetes,ZT Rera» Nomina,

flcus appeUatur : Arabibus,}rLagcr ahnagritos,fcu Magnathis : Italis, pietra Magnete , er Calamitct.

^t^osU^aSiKQS. i-APIS ARABICVS. f AP. CVI,;

Arabicvs lapismaculofoebori fimilis. Js tritus illitus hsmorrhoidas exiccat, Eius cinis
^entifricio optimus ,

■ N V L I. V M ha^enas uidi , ncc reperi lapidem, qui (bitrneam mihi ofienderitfaciem . quapropter non credi»

dcrim ArabicUm lapidem lioc tempore conuehiin Ualiam . Eius ((tnicn nomen Gnecum efi Ai'8of ocg(XjSlH.o J, Lati^ Nomjna,
mmlapisArabicus:Italicum,pietraArabica.

AiiosyxAxyiyrHS, LAPIS GALACf ITES» CAP, CVlI,

Galactites appellatqrjquodlafteum fuccumrefudetrcinereitameneftcoloris, &gilfl:u
dulcis . Ad oculorum fluxiones, & vlcera conuenienter illinkur , Oportet autem in aqua tritum, py-
xide plumbea recondere, propter vim glutini, quod ei obhxret , .

Aj'8os (aeAiWth;. LAPIS MELITITES, CAP. CVIII,

■ Melitites omniagaIad;itsfimilis,hoc tantumintereft,qudddulciorem fuccumremiti-
tit . Eiufdem vt galaftites efFedius ,

a

Galactiten, itemUelititenquimihiofienderet,hadenusnonreperi, AUertamen(utGalenus im Galaait», &
qtiit lib. I x.fimplicium medicamentorum ) Galadites uocatur , quod infuccum folutus ladis l^eciem reddat . qtiems' melititB lufto
admodum alter melitites, quodfucci dulcedine mel gufiu reprxfentet . Gala(iit£ meminit Plinius lib. x x x v i i.cap, ''* *
X . fic inquiens , Galadites cx uno colore ladis efi . Eandem dicunt leucam, zr leucographiam appeUant, crfynnes
phiten : tritam k^isfucco, c^fapore notabilem . In educatione nutricibus ladis fcccunditatem : infantium quoq; ad^
dUigatacoUo,faltuamfaceredicitur:inoreautemliquefcere. Eandemmemoriamadimere dicunt, Mittit eam er
Achelous amnts . h£c Vlinius . C£terkm, ut tefiatur Agricola , nonfolim reperitur Galaiiites in quibufdam Saxo»
ni£ monttbta, in Gerrii.iaia ^fed etiam in quorundamfluminum alueis, pariterc^ Melitites . Lapis iUe Gr£ce Ai'^os Nomjn».
yot.Axy.TiTHs, Latine lapis Galaciites, Italice pietra Galaiiite uocatur , Hic uero Gr«ecis Ai'6os ^iAitIths, Lcts.
iinis lapis melitttes, Italis pietra Melitite nominatur ,

Ai'3o;{xo^?oxSoJ, LAPIS MORQCHTHVS CAP. CIX.

Mo R o c H T K V s lapis,quem aliqui gal3xiam',aut leucographida uocauerunt,in Aegypto
nafcitur. quo, vtpoternolli j& facileliquefcente,Iiriteoncs dealbandis ueftibus utuntur. Spiracula
corporis obftruere uidetur ; conueniens ijs , quifanguinem expuunt , cceliacis , & veficE doloribus,
cum aqua potus . itidem fluxionibus vuluse, & impofitus uelleri . Mollibus oculorum collyrijs mi-
fcetur ; explet enini caua, atque delacrymationes fiftit, Idem cerato exceptus , ulcera, qu£ fiunt in te-
neris partibus corporis, ad cicatricem perducit ,

MoRocHTHVM Upidem nonnuUis galaxiam uocatim nafci ,fbdiq; in Saxonid Germani^ tcfiis efi Geofr -
fJMi Agricola mixiinusfoj^ilium iniagator . Yeruntamen cim nec inde, nec ex Aegypto , quodfciam, in Italiam dca

Nn j firaturt

7 o 2 And. Matthioli Comm.

Morochrhi la frrtitur, cur jplurd de eo dicdm, non hdbco . Morochthi meminit Galcnus unk cum fcilliU Upide lib. fx.de fimplia

pidis uifL-i es ^ ,-,„„ mcdicdmentorumfacultdtibmyfic inquiens . Sunt et alij lapides infuecumfolubiks, ut quiin Aegypto nafcitur,

^^ "^"^ ' quo utuntur ad fpiendorem lintcis conciliandum . Ejl autem omnium diilorum minime qualitatis particeps, nec adflri

iiionem, nec morfum, ncc abjicrfionem prxfe firens . quocirca hoc ipfum duntaxat lapidi huic inejl , quod deficcet

mdelicct : proinde cerato eum mifcentes ad cicatricem ulceribus inducendam in moUibui corporibus ufurpant . Sed.

cr ocularibus mifcetur facultatibus, perinde ut modo diiii . At quanto eft maiorc emoUiendi ui, quam pr£di(li,qu6cL

Tiullam uidclicct effcilriccm qualitatem habeat ; tanto etiam moderatier eft , magiiqi dolorem leuat . Uunc lapidem

quidam moroxum , nonnulli lcucographida nuncupant . hailcnus Galenus . Sed certe nefcio qua ratione , aut authos-

ritate dndmfibi perfuafcrit Plinius lib. x x v 1 1 . cap. x i . hunc non effe lapidem ,fed herbam, ubi una cum leuca de

lcucographidc dtfferuit . niftfortaffe fuerit uocabulorum fimilitudine deceptus , ILapis Gr£cii Alks \J.o^Q\hi , ^ A I

Nomina, 'LatiniiLapismorochthusappeUatur:ltalis,pietraM.orochtho.

AreofaAotMsflVHf, LAPIS ALAB ASTRITES, CAP. CX.

Alabastrites vocatusonyx,crematus,refinaaut pice exceptuSjduritias difcutit. fto-
jnachi doloies cum cerato Icuat ; gingiuas comprimit .

Alabaflrits Alaba strites notifimuilapiseft ijs,quiRomana inuiferimt ^dijicia. HaUucinantur tamen, qui
confider. credunt lapidem iUum AlabaRriten cffe, quo hac tempeRate torno uaria finguntur uafa, quibuidamfubnigricantibui

ttenii difcurreiitibui, pcUucido lauore , materi^ uero adeaimbeciUi, utpar.um coUifafacile franganttir . Quando- %<<

quidem lapis hic Alaba{irit£ (pecies non eil ,fed potiusgypfi materia . Alabaftrites enim , quem antiqui ad uafa un^

gueiitaria cauabant, quo diutiuf unguctaa rancoreuindicaret:,nafcitur( ut Vlinius inquit lib. xxxvj .capi. v 1 1 1 .)

circa Thebas Aegyptias , er Bamafcum Syricc . Hic astervs candidior . Probatifimu^ ucro in Carmania , moxin In»

dia , iampridem er Syria , Afiaq^ . Vilifiimus autem , cr fine uUo nitore in Cappadocia . Vrobantur quam maxime

Alabaft rit? vi „f eHe/ coloris in uertice maculofi. hnec Pliniui . Huiuifacultates memorite prodidit Galenus lib. i x . fimplicium me-

'^*^" • :': dicam?ntorum >fic inquics . Et alabaftritesuocatus unguii.in medicin£ ufum ingreditur combuflm . Quidam eim bi»

■ Nomina. bendum dant ftomachicis. Is Gr£ce Ai'flof d.Aoc^xs§irHs, Latinc Lapii dabaftrites dicitur i.ltalicc Alabaftro.

»«!

Ai'^of fiufrHf. LAPIS THYITES. ' ^ CAP. CXI.

. "L A p I s nomine thyites , in Aethiopia gignitur , fubulridi colore iafpidem imitatus : cum di-
luitur tamen , ladeum fuccum reddit . .Vehementer mordet^tenebraSjqua: pupillis obuerfan-
tur,expurgat. , > .;;.a:;iM miv ,?;i:!-i ,:

T H Y I t E N lapidem rieq- ipfe haHenus inueni, neqi ab alio comperiutrLfcio . QuifortajfeexAethiopia tati^

Fucli. opinio f^fffi pctcndui eft, ubi eumgigni prodidit Diofcorides . Veruntamen Fuchfius medicus fingulari^ doilrin£, libro i7=

reprobata . ^.^ ^^ compofitione medicamentorum, qucm coUucupletatumfecundo edidit , lapidem TDiofcoridi Thyiten didum , ni^

hil aliud effe cenfet, quam lapidem iUum ccerulcum , qui Italis uulgo Turchina , alijs uero Turcicus lapis appeUatur ,

tit eius uerba, qu£ fubiiciam , aperte declarant . Irf^JJ , inquit , Galeno dupiex cft . Vna fubuiridis , qu£ Diofcoridi

Thyites, ut alibi diffi<se monftrauimus, dicitur . Thyites autem non eft nifi ea laj^idii fjpecies , qu£ quod aeri er coelo 49

inatutino autumnalifimilisfit, hoc eft, coerulea , lailec^ fuffufa, acf 1'^oiiffa Gr£cis, lunioribus Turcica , Germanii

Turckesnominatur. duamcerteappellationcmuerifimile eftex Thyitiideprauatauoce promanaffe ,originemq;

fuam duxiffe . Altera uiridis , qu£fic diHa eft, quia uiret . Bius duodecimfuntgcnera , qu£ alibi a nobis funt ordine

^xplicata . Quintum autem genus eft Turcica uocata laf^is , dc qua iam diximus . Uaiicnus de Thyite lapide Fuchsij

fententia . Qu£ fane mihi nonnuUii rationibus reftUenda uidctur . Vrimum nanq^ non inuenio , quod Galeno laf^ii in

duo genera digeratur, in uiridemfcilicet,Grfubuiridem, ttt iUi Tuchfius adfcribit. Sed ipfum uiridii tantim meminifr

j. s KLoA fe conftat lib. 1 x .fimplicium medicamentorum, ubi de etm facultatibus differuit . Nec obftat , quod Galenus eodein

libro m commemoratione Thyitis lapidisex Diofcoride , hunc colorii effe fcribat fubuiridis quodammodo , ut iafpis .

jiquidem Galenus eo in loco Diofcoridis uerba reftrt, ut ex capitis iUitti titulo quisq^ ccrtior fieri poteft : id enim ita

infcriptum legitur, nsf »' tS AJoCKoa i J» fluiVou , hoc efl , De Diofcoridis Thyite . Fr£terea equidem nefcio ,quo fp

fado lapis iUe Turcicttspoftit effe Thyites : quoniam hic tum Diofcoridi , tum Gateno coloris eft fubitixidis , non au^

tcmfaturati ccerulei, ut iUe . Ad h£cfi lapis, qui otef i'^ov Gr£cis uocatur, cr qui ttere Turcictis eft, laf^idis gencri=

bus aftigfiatur ( quod ipfe quoq; Ttichfius afferit ) non uideo, quo modoficri poftit,ut idemfit Diofcoridi Thyitcs : qui

i, nemine, quodfciam, inter ia^idum genera recenfetur . Vofircmo mihi quidem non uidctur uerifimilc , qttod Turcis

cus lapis a Thyitis deprauata uoce nomen acceperit . quam cnim , qu£fo , iU£ uoccs habent inter fe fimilitudinem €

ccrte nuUam . Quare potius adducor, ut credam eam appeUationem fluxiffe ab Italica noftra lingua . nam qucmads.

modum.in Italia cceruleus color, quem proprie cceli colorem effe uolunt, uulgo turchino uocitatur ; ita ctiam inibi li

pis is, de quofermo eft, a colore, quem caruleum habet , Turchina nominatttr . Ex qtta ttomenclatura poftea facile

fadum ejfe arbitror, ut eundcm lapidem iuitiores Turcicum appcUauerint : atq^ adcdfimili imitatione fvrtafte duiii

Nomina . Germatii ipfm Turckes dixcrunt . Lapis , qui Gr.tcis A iSoy SjIth;, Latinii itm Lapis thyites appeUatur .

K-i, . , , . . . . ■ . '.y

In Lib. quintum Dibfcoridis . 705

AieonWotiKoV. LAPIS IVDAICVS. CAP. CXII. :

IvD Aicvs lapisinIucl.'Eanafcitur,gIandiseffig!e,candiclus, fcitaadmodum configuratio-
ne , lineis xqiialiter inter fe diftantibus , quafi indullria detornatis . Solutus nullam qualitatem ma-
ntfeftam gultui reprseientat . Potel^ ciceris magnitudine tritus ad cotem , ut coJlyrium, cum calidae
aquscyathis tribus , potu difHcultati urins auxiliari, & calculos in uefica comminuere .

1.AP I s elud.edulldtus,tmde<:^illinomcn,puf^iminofficiniihibcttir.Vtunturcomedic}nomod6dduefic£ Lapidisludjt
io c(ikulos;fed otim ad eos, iqui bi rcnibu^fiunt , Gulenumfecuti, qui libro nona defimpliciummedicmetorumfdctiU " "'"^^' •* ^*
Utibufi , c!Uif.tcicm dc tiires dcfcripfit , his tterbi<; . Efl O" dlius lapis uiribus uulentioribus in P.tUftina Syfiu pro«c= "
niens , coicre cMdido , /J>ccie conciitnu, linciis hxbetts ccu torno dudds . AppeUitant cum 4 loco, in quo nafci confuc^
uit , Ittddicum , tttimturq; dd ticficiX lapides in cotefoltientes, Cf ex dqu£ cdlid£ tribm cydthispotui pr^bentes . Sd=
nc in qHihs nos cxpertifumus , projxcit iiihil , quod dd Idpidcs ueficx pertinet : uerim dd eos, qiti in rcnibus h^rcnt,
tfficAx cft . Ai'flof i'ov5"(X i HoV itd GriCcis, Ldtinis ucro Idpis luddicui nuKcupdiur : ArabibtiSi Kdger dlyeudi ,feu Nomina*
Hrfgwr dUheud : Itdlis , pietrd Giuddicd : Germdnis , ludenfiein .

Ai^asd^iuvlo^. LAPlS AMIANTVS. CAP. CXIII.

io Amiantvs lapisinCypi'onafcitur,fciflb ahiminifimills. quo,utpoteflexili,teIas S.:uelatan-
tiimfpectaculigratiatexunt,quxignibusitiie(a;aardentcjuidem,fed flammis inuida fplendidiora
exeunt.

L A p I D E M Amidittim ( ut in dhtmine retulimtts) officin£ dc medici Alumcn phimcum uocdiit, id effe exifH^ Amianti lapi-
tndntes , qtiod Gr£cisfcijitle dicitur .Sed, mco quidem iudicio ,fdUuntur , cim plumeum dlumen ijs uocdtim nuUd dis confid,
dddringcnti iii poUcdt ,fed dcri , nec in ignem coniedum comburdtur , quod Amidnti efi proprium . in hdc uulgdri
opinione , cgo qttoq; un.t cum plerisq; rei metdUic£ fiudiofis idmpridem uerfdtuifuYn, donec cldrifimus medictis Lu^
cdf Ghinus legitimum dhmenfcifiile Pifis dd me mifit ,fdcie ddeo Amidntofimik, ut nifi ddftri^orid uis , qud poUet,
ipfum db Amiinto pliirimiwi differre gujlui indicdffet ,.itlterum fdne db dltero difcernere ncfciuijfem. Hihilominus
^ o o-exeo difcrimcn cognofcitttr , quod hoc in ignem proiedumfldtim exuritur , illc uero nequdqtum . B.iiic itdq; fit ,

uthdud dubie credcndumfit Alumcn plumeum uocdtum legitimum effe Amidnttm. Cateritm non defunt impojiores -,^''^"' ""P**
(ut duUor eft Brdfxtiolus Ferrdrknfis) qui Idpidem AmidntumfimpUcikts muUerculK cfienddnt,uenddntq;f£penus '""* *
tnero pro ligno Crucis Serudtoris noBri . Id quodfdcile credunt , cim igne non comburdtur, quodq; ligni modo plu^
rimis confiet Uncis intcrctirfdntibus . M.eminit Amidnti Plinius libro x x x v i . cdp. x i x . ttbific tnquit . Amidntta
aUiminifimilis nihtl igni deperdic . Uic ueneficijs refilit omnibtn , priudtiin magorwm . Biui nomen GrtCcum Aidos Nomin».
uu.iuvros : Ldtinum , Ldpis Amidntus: Itdlicum , pietrd Amidnto .

Ai'floftf*7r<$agof. L APIS S APPHIRVS. CAP. CXIIII.

4o Sapphirvs lapispercufsisafcorpioneypotuprodenTeexiflimatur. Contrainteftinas exuf-
eerationes bibitur . Excrefcentia in oculis , vuasq; , & puftulas inhibet , & ruptas membranas cogit .

S

Sapphirvs gemmd colore confidt cyineo, perqum ttdnshicido . Lapis cii omnibm notus,quod dmtitlis, Sapphiti con
^ torqutbm ,qu£ coUogeftdntur ,fi-equentcr tnferdtur . Pliniui Sdpphhros aureis punilis coUucere fcribit Itbro fideratio.
X X X V 1 1 . cdp. i X . Veruntdmen hdc £tdtc nttllum hdclatus ttidi Sdpphirum, qui dureis coUuceretfcintiUis,fed co=i
lore tdntitm cydnco , dddmantis modo trdnslucido . Quofit, ut putdndumfit dut noflri ufusfdpphiros effe cydnosge=.
mds fdpphiri £mulM : dut hdc in re crraffe PUniamfdtendum , quodfortdffe cceruleiim Idpidem peculidriter uocd=-
tum , quem hUuritdni dzulum, uel Idzulum dicunt, pro Sdpphiro dcceperit . Ndm nuUus pr£ter hunc intergemmds
aurevs cmicdt fcintiUis . Sdpphiriuires perqudm brcuiter perfirinxit Gdlenus, cim tdntttm ddfcorpionum iiliis hdu=^
llum prodcffe fcripferit . C£teriim ddduntur hoc tempore in medicdmentd dd cor fdcientid , cr in antidotd , qu£
aduerfus uenend , cr pefliferos dffeilm pdrdntur , iton modofapphiri , fedfmdrdgdi, cdrbunculi, grdndti ,fdrd6nij,
hydciiithi(3; : tdmetfi pr£ter medicorum f^cm , potdtites plerunq^fdUdnt : quod rar£ admodumfintfcplafi£, qu£ hu^i
iufmodigemmds agnofcdnt , cr kgitimas hdbednt . Cduedttt itdq; medici , ne dicipidiitur . Id enimfiet,fi ubi ijs opus Cautiones
fuerit , perittfiimos probdt£q;fidei confuherint gemmdrios . quippe gemmdrum rdmentd, qu£ infepldsijs hdbentur , 4'^'^''^'" •
dduUerijs,cr tmpcjluris non udcant .Adde, quod pkrunq; dUerum dlterim tiice fupponunt . Putditt emm chryfopds^
tios dureo cohre nitentes Iryacinthos effe , qui tamcn dmelhyflum colore refvrunt . Pr£tered cbferudiidu efl, utgem-
tndrum ramenta , jlojia legitima ,pr£cldrdq; imieniuntur , quin &mdrgdrit£ , er cordUidfitpcr lapide porphyrite
tandiu dttcrdntur, ufquedum redtganttir in puluercm tenuifimi poUinis tnflar . Etfane dducrtdiit medici , qiiibm cu^^ . ..

r£ efi , ttt plm hc-:oris, qu.hn duri lucrentur , nc coraUia in aneis mortdrijs conteranttir . iidmfi td ittconfuitefidt ,
derdfis deUmdtiiq; £neis mortdrijs ,firr£ii'q; pifliUi: , £rii , c::rfrrifcobs coraUijs ddmiftd , noximn cr uenenofum
reddet medicMnentum , magna £grotdnm)n idciurd . QUdiidoquidem uidi ego f£pim mulierculas , qu£ cordUtaGr.

mdrgdritAs

7^4 And.MatthioliComm.

mirg.iritdf in xnek mortdrijs contriuerunt , fyfubindefuii agrotdntihm propinarunt , qui ijs deguftatii in mitximZ
J>lDmma. dedu6lifunt difcrime . Qift ldpi$ Ai'6o! c>xs(fn^os Gr<ecii, Lapiifapphirus item Latinis dicitur : Italis, Saphiro .

Ai'foffjtE^4>/TH;. LAPJS MEMPHITES, CAP. CXV,

Memphites in Aegyptoiuxta Mcmphin inuenitur, calculoriim magnitudine, pinguis,
yerficolor . Tradunt trito , & illito , qus urenda , aut fecanda funt , fine perjculo obftupefcere , ita ut
npn fentiant cruciatum ,

A/fiofffEAHViVHJ, LAPrs SELENITES, CAP, CXVJ, »*

Selenites lapis , quem aliqui aphrofelenon appellarunt, quoniam noftu inuenitur luns
jmaginem rcddere, qux cum ea quidem augetur , & decrefcit . Nafiritur in Arabia , carididus , trans-
lucens , leuis . Huius ramenta comitialibus in potu dari iubent . Eo ceu geftaminead amuleta mulie-
■"^ resutuntur. Arboresadal]i2atoeodem.frugifer3Eredduntur.

Memphlt3E,& Memphites lapishodic ,quodfciam ,adttos exAegyptononadftrtur,tametJiuuJnerarijs medicisfis*
Selenits con pijiime defideretur > ubi integra p.irtiumfefiione fit opus . Seleniten uero etfi antea non tdderam ; emi tamen hoc
fideratio , '^„„(j ^ p^regrino quodam , qui e Galitia Uil^ani^ ^ ubi diui lacobi tcmplum inuiferat , in patriam reuertebatur . uic

lapis uitri modo translucet , zrfacile intenues finditur laminas . quoft , ut ijs in locis , ubifi-equentifir,m habctur , * *

Uitri uices expleat , ad concludendas (Sdificiorum jinejiras .Quidam, quod j^eculi imaginem reddat, Specularcm Ut-

Cry ftalli liir pidem uocant . deterum quoniam hic translucidus Upis CryJtaUum nobis in mentem rcdegit , cim expetatur idf£s

ftpria . piit^ in medicum ufum , filentio inuoluendum non duximus .Crystallvm itaq^ ( ut Plinius inquit lib. x x x v i r .

cap. II.) gelu uehementiore concrefcit , nec aliubi certc reperitur , quam ubi mdxime hybern£ niues rigent , glacis.

Plinii setetia pnq; ejfe certum efl, unde er nomer^ Gracidedere. R£c Plinij de cryflallofentcntia . TSios uero contrk ratiotiibus no

pxplofa . obfcuris innixi ( quod etiam peritifitnus Agricola fetitit ) CryftaUum cenfemus nec glacic, ttec niueficri utiquam :fei

€0 ipfo humore , quo in terra uifceribtts gignitur beryllus , adamas, er alij idgema lapides . Gigni autem cryftdlum

ex humore otnnium purifimo fatie conftat , quod otnniutngemmarum clarifimum , transh^cidifimmnqiftt . Vrobatur

fic gigtii,nonautem{utVliniminqHit) exgUcie ,uelniue : quottiamtmaquxq- gUcies quantumuis lottgo tentpore

foncreta in algidifiimis montibm , k quibm ttec hyeme , nec ttftate ttix unqut^m rccedit , etiamft c profundis partibus * *

truatur , liquefcit tamen in calidis locis repoftta , non modo ignis ,fed folis etiam calore . Nanq^ id ipfum Cryftallo

eueniret , igiti uelfolibus adtnoto,ft e niue autglacie concrefceret treperireturq^ tantum in ntontibits perpertuo nia.

uofts . Verum cnimuero cim rcperiatur etiam in marmorutn , aliortmqi lapidim, cr tnetaUorumfvdinis in Bij^ania,

Cermania , Scythia , Cipro , Carmatiia , O" in Nerone , er Chiti rubri maris infulis , qtdn cr in agris , ubi fegesfe:^

ritur, ubi aratrofiepius tnagnascryftaUiglebitsfodire bubtdci,liquid6 fane coftabit,ex alia materiagigni cryftahm,

quatn gUcie . Siquidem id, quod in prxruptis montium fcopulis inuenitur,fuperftcie tettus cohterens, ex puriftimo la=-

pidefceittc humore in uifceribus terra cottcrefcere non dubitauerim : quod tamen traiiu temporis a pluuiarum impes

tu, qu£ inprceruptis inontium uniuerfam deradunt terram, denudari crediderim . duapropter non temere dixit P/j'«

nius , liquidofe afftrmare pojfe in cautibm alpitm ttafci adeo inuijs, ut plerunque func pendentes id extrahant homis

nes . Htiic alia accedit ratio , quodgUcies ptr aquas intiatet , cryftattutn uero iUicofubftdat . Vr^ftatitiftimumiUud 4 9

Cryftalli ui- cxiftimant , quod album cr aqute clariftimce modo peUucidum uifttur . Vis cryftallo adftridoria : proinde datur in

^** • puluercm tenuifimum tritum utiliter dyfentericis ex idno attftero , Alba uteri proftuuiafiilit, Uc uero nutricibm au=

get. quod a Tridentinis mulieribus didicimus . Fiebat quottdatn antiquis e CriftaUo pila , qua aduerftsfolis radijs exs

c. ;::,-isi.i poftta medici corpora urebant , tgtte ittde cottcitato . Sed ijs tantum id cauterij genus admouebant,qui cattdenteftrro

perterriti curari reftrmidabant .SedZT nos huiufce cauterij periculumftcimus , non ftne tegrotantium , er aftanti»

|<omina, «w admiratione . Lapis , qui Grtecis Aj'9of fjiE^cfrTH J , Latinis lapis M.emphites, Italis pietra Mephite uocatur ,

Qai uero Kiiqs ffeAHWTHi Gr£ce , Lapis felenites Latine , Vietrafelenite Italice appettatur .

Aieof «"otff^/f . LAPIS lASPIS, CAP. CXVII,

Iaspid vm qujedam fmaragdum imitatur:alia cryftallum, colore fimilis pituitaeralia non
difsimilis aeri , ob id uocatur aerizufa : alia ueluti fufno infefta, quas capnias ex argumento uocatur ,
quasdam lineis albis refplendentibus prcecingitur , Affyrios appellata . alia terebinthinx fimilis, qux
terebinthizufadicicur.aliacolorecailaidagemmamGEmulatur. Omnes amuletaefle traduntur,&:
accelerare partum femoribus appenfae .

lafpiduin ce- Iaspidvm genera longe plura recenfentur , quam qu£ a Diofcoride defcribuntur . duattdoqtudem qu£s

pe ra . dam uifttur cceruleo copiofo ,autglauco pinguiftmilis , id eft, uiridis Uile fuffufa . Alia purpurea, qualis nafcitur in

Thrygia . Alia rofea , C" quaftftoribus tiniia , qualis in Ida monte profuttdiftimis f^ecubusftditur . Alia ex purpura

ccerulea,qualis inuenitur in Cappadocia . Alia ex rttbro nigra . Alia iecoris imitatur colorem, qu£ ft faturatiore cos

lorc reperiatur, lineis eiufdem coloris diluti,cr nigri cingifolet . Qu£dam niuem imitata rutilts punhis rej^ergitur.

Qji^dam

I»

In Lib, quintumDiofcoriclis. 705-

QuidMnonyche pun^itur, uttt ex (xlteru pttrte ufpis eji, ex akcra oiiyx ; proindc iaf^onyx uocatd . Alia cuiiK alte^

ra partcfit piirpuxea, ajt^ra uiridis, tuc utrinq; pcllucenSjfed qua parte uircfcit . Infumma uaria efi laf^idum /w» lafpiduni na«,

tura . Sujj>enfi^ ad plura uahre aiunt, nempe ad omncm fanguims fluorem , ad protegcndm conceptum , er partwn '"" "

iuuandum, ucncrcmq; inhibcnda^, crfibr^n, C" hydropcm fugandam . Ncc dcfuntfuperftitiofi, qui dicant laf\nd.is

homines rcddcrc gratos, potentfs^ ac tutos ,fi quibu^idam magicis ucrbis admurmurcntur, primquamfuf^endantnr .

Ex tot lal^^idis gcneribus uiridis tantummodo memini^ Galenwsltb. i x . fimplicium mcdicamentorum,ubidefa= Tarpidis uires
cultatibus cius ita dijfcruit , Propyictatcm nonnulli lapidibns quibufdam tcjiimoniofuo adfgribunt talcm , qualcmr^ ^^ ^^'*
ttera habct lalfis uiridis , ncn;pc jiomachum , ucntriscj; os ad,iuuans appcnfa . Ac nonnuUi quoq; ipfam anulis infe=
runt ,fcaIpHntq; in ea draconem radios habcntcm , uelut rcx i^ephcpfosfcripjit in quartodccimo libro . Sane huius
t o ego quoqiic hpdis abundc pcriculuv}fvci . Torqucm cnim ex huiusmodi lapiUis confidum a coUo fufljfndi , ita ut la-
pides os ucntris contingcrcnt . Apparebant autcm nihihminus prodcjfc ,\ etiamfi fculpturam non habercnt , quam
dcfa-ipfi( i^cchcpfis . hadcmfs Galqnus . Q«j lapis Latinis laf^is, Grfcis /^'9« lAmii dicitur : Ittflfs , Diaf^ro . Nomina,

A/8«*«t/tik, LAPIS AETITE§, CAP, cxvin.

Aet i T E s lapis eftue!utipr3Bgnans,cumquatitur,alioin'utero fonante, Grauidis continet
partus,cum lubricxfunt vuluce,ti: parum tenaces.finiftrobrachio adalligatus ifedparturientibus,
ebrachioamoueaturjt^^feminibusalligetur^utrinedoloribus pariant.Furem deprehendit,fi quis
jn pane conditum offerat : fur enim manfum deuorare non poterit . Qu^inetiam concodlus furem co-»
3 o arguit : quippe decocla cum eo deuorare non poterit . Tritus , & cerato exceptus , cyprino , aut gleu-
cino , aut alio cxcalfociente , comitiales maguifice iuu^t ,

Ae T I T E N Gr.€ci,Latini AquiUIapid,emdicunt,qu6daliquandoinearum.reperiaturnidis . Variattapit Aetitx lapK
hictumcolore,tmmagnitudinc. Meminithuiui Pliniui libroxxxvi,cap.xii.i.hisuerbk. Aetit£ lapidcsex °'*"'"0'>^»*
" ^TiguriKnto nominismagnam famamhabent . Keperiuntur in nidis aquilarum,flcutiin decimo uolmnine diximu^.
Aiunt binos inucniri , marem , crfaminam : necflne tjs parere , quM diximm aquilas , er ideo binos tantum . Goies
ra eorum quatuor. In Aphrica nafcentcm, pufiUum , cr moUem intrafe^ ac uelut in aluo habentem argiUantfttauem ,
candidam : ipfumfi-iabilem , quemfoemincifcxm putant . Marem autem, , qui in Arabia nafcifur , durum , gaUiefmi^
lem , autfubrutilum , in aluo habentem durum lapidem . Tertim in Cypro imenitur , colore (Uis in Aphrica nafcens-
8 « tibmfimilis , ampUor tamen , atq; dilatatm . cateris enimglobofafaeies . llabct in aluo arenam iucundam, er lapiU
los : ipfe tamcnmoUis ,ut etiam digitis frietur . Quarti generii Taphiufim appeUatur ,nafcens iuxtd Leucadem in
Taphiufa, qui tocui efi dextra nauigantibm ex hac ad Leucade. I nuenitur infiuminibus candidus, er rotundus. Huic
efi in aluo lapis, qui uocatur caUimm, nec quicquam tenerius . Hailenus de aquilinis lapidibus Plinius . /^^otdirU Nomin»,
Tiif Gr£cis dtdus ^iapis AetitcsLatinis uocatur : Arabibus, Uager achtamach : Italis , pietra d' Aquila .

AlS;osoi?lr»f, LAPIS OPHITES. CAP, CXIX,

O p H I T AE genera multa. quidam pond(?rofus, Sc niger. alter cinereo colore fpedatur, punftis
diftinftus.tertiuslineisquibusdamcandidis intercinftuseft. Omnes alligaticontra capitis dolo-
40 reSj&ferpentiumiclus profunt. Feruntur,qui lineashabent, Jethargo,&capitis. doloribusau-
xiliari ,

O P H I TAE lapidismeminitPtiniuslibroxxxvi.cap.vii.ficinquiens.nxophitecolumnSifedparux Ophiti lapi-
aimodum inueniuntur . Duo eiusgenera , molle candidum , nigricans durum . Dicuntur ambo capitis dotores fedarc "'* "'"O"' •
adaUigati , crferpentium idus . Quidam phreneticis , ac tetlurgicis adalligari iubent candicantem . Contrafcrpcn^
tes autem a quibusdam laudatur , prcecipue ex his quem tephriam appcttant a cotore cineris . h£c Ptinius . Verim
Optntes marmor ^quod uutgo uocamus Serpentino , porphyrit<efire lapidis initar durij^imus efi , coiore minime ni=
gricante , ncc candido , nec cinereo , ut infuo requirunt Diofcoridcs , ©" Ptinins ,feduiridifaturato ditutis eiufdem
coloris macutis rc^erfo . Ex quofane confiat antiquorum Ophiten a noftrate maximefuiffe diuerfum . Ophitec ta- Ophite j rz::-
S o pidis uires tradidit Gatenus tib. i x . fimplicium medicamentorum,ubific inquit. Ophites quem uocant l^pis uftus ex? '^"^'^ •
tergendi confi-ingcndiq; uim pofiidet, ccu etiam uitrum . Admodum enim er ipfum ex uino atbo ac tcnui epotum tapU
dcs uefic£ commmuit . Veriimipfumintapidibusquif^iam forte non numerct. Etinfi-ain laff^idis uindis mcntid-
ne de Optnte itafcribit ^ Porrolapidcm optntenideprauati funt Gr£cicodiccs,qiu I)abent,7i-'-<P'irriTiv)uir fidedi^
gnus re ucra iuuare morfus a uiperafuf^enfum retulit. Sed eiufmodifacuttatcs extra ufumfurit methodo confiantem:
uclutetiamBieracitis,crlndici,cl(mproftuentem exh£morrhoidibusfiftuntfanguinem..:Lapi^Gr£c.is>a'^^i^^
fiTnfjLatinisLapisophiteStltalispietraScrpcntinauocatur..

Ai'^>ti,fToii<nToyyois. L A PIDE S IN SP O N G IIS. ..f-^f^.. j^^-^f^-

Lapides infpongijs inueniuntur,qui ueficxcalculos rumpuntjinuinc: i:'^ :

to

706 And.MatthioIiComm.

Lapidu fpon- L A p I D E s iit fpottglfs reperti , omnibws notij?imifunt : quippe qudd rdrij^im^jintj^ongict, qu£ hifce Upidi-

grarum uires £,„^ jj^cejjf . ■H.orum uircs retulit Gdlenui lih.ix. fimpliciummedicdmentorum,his uerbii . Ldpides ^quireperiuns

«s Galeuo,. ^^^ .^ i^ongijs ,frdngendi uim obtinent , non tdmen itd udliddm , ut Idpidem in ucficd comminudnt , unde qui idfcria-

ptum reliqucrunt, mentitifunt : uerkm qui in renibwi confijiunt rupunt,uelut qui ex Cdppddocid conuehuntur, quos

in Argco nafci diunt . Soluuntur dutem hi infuccum colore Idiiem . ex quoliquct , quod extenudndi uim obtinent,-

' Nomina. ahsque ut injigniter excdlfdcidnt . AlSoi iv -roii anoyyois Gr^ce , Ldpides in fpoiigijs reperti dicuntur ; Arabice ,

il(igi4rdlfeftngi:ltdlicc,pietredel}ef^ugiie,

/uWaa*, LITHOCOLLA, CAP. CXXI.

Li T H o c o L L A glutiniim ,quolapidesconiunguntur.conflatui'autemexmarmore, lapide
.?.'.;;■;; 0,1 pario,& taurinoglutine.Poteftcandente fpccilloadmotum,incommodos oculis pilosreplicare.

AlSoso^pa.KlT«(. LAPIS OSTRACITES. CAP. CXXII.

OsTRACiTEs teftsfimilitudinemhabetjcruftorus, &inlaminasfifsilis.quo mulieresad
detrahendos pilos , pro pumice utuntur . Menfes drachmaE pondere potus ex uino fiftit . Si quatuor
diebusapurgationebibatur ficilicipondere,faeminisprsftatne concipiant. Cummelleautemim-
pofitus , mammarum inflammationes lenit , & nomas eohibet ,

. ... . 'ui y.i. x^

. . OsTRAciTEN Idpidcm, quo pumicis uiee ufd ejl dntiquitM , hdHenui mihi uidere non licuit : quknqudtfl

odr^confid! ''^P?''"'.' ^""<^ '" Hildesheimio circd dntrum d ndnvs appeUdtum , colore fubrubeo , er ojlrdcorum tejiis Jimilem , lis.

& uires . bro quinto de ndturd foj^iliumfcribit Agricold . Eji« uires tradidit Cdlenui lib. i x . Jimplicium medicdmentorum ,

Jicinquicns.Torr6oJirdcitenuocdtumldpidempr(edicdrequosddmdudio,qudJideJiccdndiudknterfdcultdtemob*

tinedt,temperdtdm ex ddjlriilione, er dcrimoniu, uelut cr Geoden nomine, pupiUiis expurgdre, O" uberum tejiim^

N m'n». ^"^P^^^S^^o^^^^f^^t^o^^ieXdquduidelicetinundum. J.ilpiiL4timsoJlrdcites,Gr£ci$hi9e(o'Tp<tKJ7«sdicitur:lt(t'

IfStpietraoJlritcite,

^lxvpis;J9o;. SMYRIS LAPIS. CAP. CXXIII.

S M Y R I s lapis eft,quo annularij fcalptores lapides expurgant,ad erodendumj& urendum utilis :
gingiuis , quas humor uexat , prodeft : dentifricio commendatur .

tl'tJilJiO!cuyia.}STts. ARENA LITORALIS. CAP. CXXIIII. ■

Aren A' elitoribusfoleferuefada, hydropicorum tumores exugit,ficapite tenusinea obru-
antur . Torreri folet ad aridos fotus , pro milio aut fale .

" S M Y R I s uulgo nobis S merigUo , notij^imus cfl Idpit , prxfertim quod eim puluere expolidntur gemmt , cr
fiderVdre* 'ttrmorumomnegenwS'.'Vitrumquoq}SmyrideldpideJinditur.:,quemddmodumcr dddmnte,tdntdinejiei durities. 4«
exGaleno. lluiuiuiresGdlenolib.ix.Jimpliciummedicdmcntorum,his uerbis defcribuntur . SedcTSmyris uocdtd, quod
tnultum dbjlergentem hdbcdt fdcultdtem , ckrum ejluel exeo quod dddylioglyphi , hoc eji , qui dnulos exculpunt ,
tum in ufumiUo utdntur . Quinetidm quoddentes puros efficidt , expertifumus . Ldpis , qui Gr^cis^ofa-fjLupn,
Ldtinis Idpii Smyris dppeUdtur : Itdlis , SmerigUo . Qu£ uero Ldtinii Arend UtordUij Gracis ^[jnios aiyiAKnif^
Itdlis Arend mdrind dicitur .

KMvvivit^it. LAPIS NAXIVS. CAP. CXXV.

E' c o T E Naxia, quod exacuendo ferrodeteritur, illitumalopeciasad pilum reducit. uirgi-
num mammas cohibet,nec increfcere patitur. Potumex aceto lienem abfumit, & comitialibus S^
prodeft.

Aldosyitihs. LAPIS GEODES. CAP. CXXVI.

Ge o D E s Iapisadftringit,ficcat,caligtnesoculorum difcutit. Illitus autem ex aqua teftiumj
mammarumqueinflammationesfedat. -

N A X I V M Idpidem , itemq; Geoden , nuUits eji , quod equidemfcidm , qui hodic cognofcdt ojlenddtq; in I tde

lid ucl ibi inuentos , uel dUunde aUdtos : tdmetji in Mifnid , er Sdxonid iidfci hosfcribdt AgricoU . Ndxiui dutem ,

Cdlcni tejiimonio , nonfollim uirginibus mdmmdrum incrementum prohibet \fed cr puerii tejies crefcerc non pdtis^

Nomiaa. tur , tdnqum iddelicet particepsfAcultdtii refiigcratoriae , Ldpis , qui akov» va^ict , Gnecii , Ldtinis lapis N(t«

30

Nomina.

so

InLib. quintumDiofcoriclis. 708

«im , ut etidm Itdk pietra N4xw nomindtur . Qk/ uero yJ^osyiaS'»! Gr<ece ^ /rff w Geodes Latitic , pietrd Geode Nomina.
Itdicedicitur.

TnTracrA. TERRAOMNIS. CAP. CXXVII.

O M N I s tcrra,ad medendi ufutiirecepra, fummam &primam pimhabet refn"gcrandi,meatus-
que obducendi , occludendiq; : fcd fpecie diftat ,cura alia adiunftis quibusdam ad alia (it utilis .

V» ipiTficL!. TERRA ERETRIA, CAP. CXXVIII,

Eretriades du.Tfunt^unauehementeralbaeft^altera cincricia. Optima habeturad ci-
nereumcolorem uergcns, perquam moilis:quxli persramentatraftimduC3tur,lineam uiolaceam
refert.Lauatur,utcei"uira,aut huncin modum. Tcriturfeorfum, &cumaquaj& ubi peffiim ierit,
humorlcuitcrexcolatur: ficcatafolibus,iteru teriturinterdiu, adieclaaqua,utuefpereconfidat:an-
telucanisccIoc\cernitur,& demum in foletrita, fi fieripoteft,digeriturin paftillos . Qnod fi tofta
defideretur,paftilli magnitudmecicerisin fiftile perforatum conijciuntur,orequeuafis diligenter
obturato, fupracarboncs candentes continenter follibus perflantur : vbi uero cinis in fauillas l'e con-
uertit,autaereum coloremcontraxit,exempti reconduntur. Vim habetadftringentem,& refrige-
ratoriam , leuiter mollientem : caua explet , & fanguinolen ta conglutinat .

30

r.TtrW*. TERRA SAMIA, CAP, CXXIX.

S A M j A prxferturcandida,leuis,tangentilingu2glutinismodoadh2erefcens,moIIis, fuccofa,
friabilis:cuiufmodi eft, quam aliqui collvrion uocant.Duxenim fpecieseius runamantediximus;
a!teraafterappcllatur,cruftacea,& cotis modo prxdenfa. Vritur,ac lauatur,ut erctria, uimque
confimilem habet . Sanguinis reiecliones fiftit ; fceminis fluxione vuluae laborantibus, cum flore fyl-
ueftris punic.Tdatur.Teftium,& mammarnminflammationes,illitaexrofaceo,& aqua, refrige-
rat:fudores arcet.contraferpentiummorfus, &uenenapotaexaquaauxiliatur,

fo Ai^oi o-Auios. LAPIS SAMIVS. CAP. CXXX.

Sam I V s ]apisinSamiaterrainuenitur,quoaurIficesutuntur poliendo auro,ut refplendeat.
Probaturcandore,&duritia. Viseiadftriftoria,&refrigerans.prodeft ftomachicis potus.fenfus
heberat : verum ad fluxiones oculorum , & ulcera, cum lade efiicax eft . Partus , ut tradunt, adliga-
tus accelerat, & conceptus tceminarum cuftodit.

T E R R A , qudm smim uocunt, an ex Sumo deftrutur in Itnlim, non equidem auflm affirmdre : tmetfihtec Tem Samis
ufum in mcdicini manmum prtejiiterit Galeni tempore , qui ea , qu£ after dppeUutur, tunqum prceflantiore femper confider.
iifui efl • huic tamen Diofcoridi prxfertur iUa , quam aliqui coUyrion uocant . Sunt qui putent Samium afiera iUum

4" c(J? Upidem , quem feplafi.e Talchum nominant . Sed ij , meo quidem iudicio , haUucinantur . quandoquidem Talchus
lhgH.e contaciu nunquamglutinis modo adhieret , attritu contumaxefi ,nec cotis inflar prnedurm uifitur. Adde
quod Talchm nonfit cruftofus ,fedfquamofm, translucidm, ut uitrum, ac Uuis : er qucd non nifi magrio labore, cr
diutino ignc comhuri pofit : nec id quidem perfefcri potefi , nifi quibmdam admiftii . quod tamen Samio afieri non
euenit , utpo:e quifucde , tcfie Diofcoride , eretri£ terr£ modo comburatur . Ad h£cfciant medici Talchum ebibitti
ftranguUre , nonfccu^ ac gypfum : cian tamen Samiui afier perinde atq^ 'Lemnia terra, contra uenena, er uenenos
forumferpcnnum rV?;M maxime auxilietur , er ut iUa labiji er lingu£ inh^reat . Id quod aliquando animum traxit ai
credendum , eam terram uelSamiam , ucl Sami£ fimilem effe , quam magnifaciunt circuUtores, quiferpentes circu-
firunt , a Melita infula aUatam : qumque uulgo uocant PietradifanPaolo . siquidemhxc colore candida fpciia^
tur , lingu£ tangenti pertinaciter adh^refcit , moUii efi , crfuccofa ,facileq-friabilis : cr aduerfus uenena , <zr ferd

$ o pcntium if?-W5 Lemni£ uicem explet . C^terian neq; iUud aufm ajjerere,qu6d lapii Samius uocatus ad ncs conuchant
merciiores , ouo aurificcs aurum, er argentum antiquitus policbant : etfi hunc quoque in Germania reperirifcribat
AgricoU. TerraSamiafic Latinis ,atqueltalis , utyna-A^ia., Gr£cis appeUatur . Lapisuero fJSos fa.y.io( Gr£s Nomina.
ce 3 Lipis Samius Latine , cr pietra Samia Italice nominatur .

r»x''*-. TERRA CHIA, CAP, CXXXI,

Chi A eligi debetcandida,uergensadcinereum,S3mis fimilis. Eftautem cruftofa, albaque,
fed ficlitijs formis differens . Vis eadem , qux & Samix . exrendit faciem , & erugat , atque fplendida
reddit : colorem in facie , & corpore toto commendat , in balneis pro nitro deterget .

r»

16

X9

708 . And.MatthioliComm.

TniriWovirU, TERRA SELINVSIA. CAP. CXXXII,

Ea D E M prsflatSelinufia.inaximelaudatur,quae uehementer refplendet,candida, fnabilis,
& humoredilui celenima .

TnMiMiiJa.. TERRA CIMOLIA. CAP. CXXXIII.

C I M o L I AE daogenera, candida,&ad purpureum inclinans. Optima cxiftimatur, quaein
natam h jbet pinguitudinem , tailuque frigida fenticur . Vtraque aceto diluta , parotidas , & alia tu-
bercula difcutit . Ambuda igni , fi ftatim cimohaoblinantur , puftulas non fentient : teftium duriti-
as, & totius corporis coUediones cohibet : igni facro imponitur . In fumma, utraque multum in me-
dicinacommendatur,fiincorrupt2originis , necfpuriaafTumatur.

TtiTrviylris. TERR A P N I GITIS. CAP. CXXXIIII.

Qv_ AE pnigitis dicitur,colorefereeretrijE fimilis eft,grandioribus tantiim glebis : manum fi quis
admoueat, rcfrigerabit : taftu lingux ufqueadeo gkuinofa, ut penfilis hsreat . Cui effedus idem,qui
cimolis , paulo tamen infirmior . Hanc aliqui pro eretriade uendunt .

d'^a,Ka.'TSvhv(ov. TESTAE FORNACEAE. CAP. CXXXV.

FoRNACEAE teftx uehcmenter toftsB , ctuftas ulceribus obducunt:quare prurigini,& pa-
pularum eruptionibus , medentur . Podagricis profunt : ftrumas difcutiunt , ccrato exempts .

Ivi>i.7Sviid.y.miv. TERRA FORNACVM, CAF. CXXXVI.

FoRNACVM terra , qus retorrida f uluefcit , eiufdem cum tefta effeftus .

r»//HA/«. 'TERRA MELIA. CAP. CXXXVII. J®

M EL I A colorecinereameritream imitatur^afpera taftu :eadigicisfri3ta, derafi pumicis mo-
docrepitat. Vim habet aIuminofam,fed remifsiufculam,id quod guftu deprehenditur: modic^
linguam ficcat: purum corpus reddit,&colorem commendat: pilos extenuat: vitiligines ,& lepras
abftergit . Piifloribus ufum prsbet, ut colores diutius perennent . Emplaftris uiridibus, quaj chloras
dicuntur , ef ficaciter inferitur . Ex omni melia terra , & omni alia in uniuerfum, eligi debetrecens,
mollis,non Iapidofa,friabilis,quxciim humoremattigerit,faciIerefoluatur.

Qj/ A N V 1 s tena Erctrid , Chid , Seliiwjid , CimoUit , Vnigitis , CT Meliu antiquis notijiim<e fuerint , cr in
ufu medicofi-equentifim£ , ut author eft Galenus ; tumen ab his , qui nos prcecejferunt, adeo negledas futffe conftdt, 40
ut nulU amplius , quodfciam , ad nos adfratur . Quamobrem non oper<epretium duxi , ut in fingulis moram trahe=
Komina. ^emus , ac de carum hiftoria cr uiribus latius dijfcremus . Qn£ terr<e >n yja. , enAivoiin-lci. , x.iiJ.aKia. , miyiTn^uiD^
i^ia. Greecis , Latinis , terra Chia , Selinufia , Cimolia , Pnigitis , Melia : Italis , terra chia , Selinufia, Cimolia, Pnja
gite , NLelia uocantur : Arabibus uero terra Cimolia Teri chimolea ,feu Thin chimulia : Pnigitis , Teri hancm .

T» d^vTiKms . TERRA AMPELITIS. CAP. CXXXVIIL

Ex AMPELiTiDE tcrra , qu^ pharmacitis nomine in Seleucia Syriae nafcitur , laudatur in-
primisnigra, pice32longoscarbonesreferens,modiceaffulofa,squabili fplendore, quxdetrita, ac-
cepto oleo , ftatim eliquefcit . Vitiofa cenfetur candida , & cinerea , qux in liquorem non refoluitur. /»
Vimdifsipandi,&refrigerandi habet.adcaIliblepharaadditur,tingendiscapi]lisidonea. Vfuseius
ad illinendas uites , fub germinationis tempus , utpote cilm innafcentes uermiculos enecet .

Aropclitidis Ampeliti s, ut author eft Gaknus Ubro nono flmpUcium medicamcntorum ,hoc fibinomcn iurc ucndi^
terra: confid. cauit, quod antiquis infrequenti haberetur ufu, ad prceferuandas ab erucis uitium gemmas prima earim germinatio=
ne , quemadmcdum iios uifco circumlito noftras tuemur inUetruria , Pharmacitis uero dicitur , qiiod mcdicamentofa
maximeflt. Siqu.idcm non modo uermiculos ad uitcs afccndcre inhibet ; fed etiam eos intcrficit . li£c ufqucadeo bitu-s^
mine refrta cfl , ut Plinius , er Pof^idonius , bitumini fimilem ipfam ficerint . Cttius expcrimentum cft ,ft facile iii
cl-a impofita , liqucfcat . Qjtamobrem credidcrc nonnulli AmpcUtim tcrram cruftcfim lUum fuiffc lapidcm , qucHt
fc -ibit Galenusfe inuenifjc in Lyci^ litoribus , cr in Cccle Syria , qui in ignem coniedus leuiufcid.tm cdebatflamma.
Hoc argw.ncto nixi, qudd idem fcripferit fc repcnffc lapide illum in quodam coUc ommfire cx p.irte circudato ab A=

J^haUitc

InLib.qinntumDiofcoricIis. 709

f^huhitc Ucit, qiiem Sodomeam uocm : ex quo bitiimcn in ipfam hbitur Licttm. Qtf Jpro/Ucr non dtfnnt, qui dicdnt,

GidcHum hMtdquuqii.im nouijfc, cos Ittpides nil dliud effc,qum terrdm mpeUtidem. qu.e cltm piceitm refirAt cdrbo^

>tejii, iit Diofcorides ipfc tejhtitr, non mirum,ji potius bpidis , qu.ht tcrrcc l^eciem prcefefvrat. Non ab re itAq^ rre

dcndumfuerit, Ampelitim terrum non admodum d G^g.itc liipide diffcrrc . qitippe quod utr£que cx tcrra cr bitu»

minefuM truxerint criginem . Ampelitis nitpcrrime c Carniol.i , ubi fvditur , ud me allata eft , intllis reclamantibus

notis . B.SC , qu£ -yH i^siKiTis Gr£cis, Latinis terra Ampelitis appellatur : Arabibus,Thin alchctrin : Itali': , Nomina ,

Tcrr.t ainpclite .

aVjSoAh 5(a7j3C($l)tH . FVLIGO PICTORIA,

cap: cxxxix.

»0

F V L I G o, quapiftores vtuntur,exiiitrarijsofficiniscol!igifoIet : fiquidemeipalmatribuitiir.
Vis ei ad adftringendum, & erodendum efhcax . frafta, cum rofaceo cerato ad cicatricem perducit.

MeAotV7fac;>iKoV. ATRAMENTVM LIBRARIVM.

CAP. CXL.

At R A M E N T V M, quo fcribimus , fuliginc ^ tediscoada colligitur. Infingulas libras gum-
mis, tcrnxfuliginis unciae adijciuntur . Fit ctiam e refinarum , & piftoria fuligine, de qua paulo an-
te dixinius . Aflumitur autem fuliginis mina, gummi ftsquilibra, glutinis taurini , atramenti futorij,
fingulorum fcscuncia. Additur conuenienter erodentibus mcdicamentis. ambuftis,ex aquacom-
ao modecrafsiusilIinitur,fednonantefoluatur,quam cicatricem induxerit :fanatisfiquidem ulceri-
bus, fua fpontcdecidit. Cxterilm habes,amicifsimeArce,fere quse tradendaduximuspro operis
modo, qucm deftinaueram us, & materis, auxiliorumque medicinalium copia .

De fvligine pidoria,atqueetiamde Atramento librario latius er apertim a Biofcoride fcripttim
cjl, quam ut de his plura nobis fuperfim diccnda , tiel declaranda . Quare iam una cum authore no^ro , huic quinto
Ubrojincm imponamits . atque infuper d e o , cui omnia , qu£ a nobi/sfiunt, aut dicuntur, acceptafrre par eft , im=-
mcnfii agamus gratias . Eafitligo , qu£ da^ihi '<,aiy^oi(pnH Gr£ce , Latine Tuligo piHoria dicitur , quemad=
modttm i.talis Fuliginc dc pittori . Quod uero ^iAcLV ■ygoccpiK.oi' Gr£ci, Latini Atramentum iibrarium , Itali Atra^
mento libmrio , aut Inchioftro nominant .

Nooiiaa.

L I B R I Q^V I N T I F l^m^^i-

Oo

PETRI

PETRI ANDREAE

MATTHIOLI MEDICI

Senenfis Commentarii,

JN LIB. SEXTVM PEDACII. DIOSCORIDIS

ANAZARBEI, DE LETHALIBVS VENENIS,
E p R V M'QJV^ E P R AE C A y Tl O N E,

ET CYRATIONp,

Prarfatio Diofcoridis,

«o

»0

Vperioribvs, amicifsime Areejlibris tradidimusdearomatibus,
oleis, vnguentis, arboribus , & earundem fruftibus , lacrymisque : item a-
nimalibus, melle, lafte, feuo, frumentis, oleribus, herbis, radicibus, liqua-
mentis, vinis, metallisque. In hoc vero totius optris vltimo, facultates me
dicamentorum recenfebimus , q\ix prodeffe nobis , aut ofticere poffunt .

Vitata jgitur orationis prolixitate , opus inftitutum profequamur . Hu-
iufcemodi autem tradatus cum bifariam diftributus fit, in partem venena
praecauentem , ita vt ne fallant fumentes , aut fi quando per imprudentiam
dentur, vt tum quoque innoxia fiant , irritaque : & in rationem ijs fuccur-

jo

rendi, qui iam noxani fentiunt : primum difleram de prxcauendi modo , quem efle difhcillimum ple
rique maiorum arbitrantur, quod dantes clam venena ita infidias temperant, ut peritifsimum quenq;
decipiant . Siquidem venena fua amaritudine, permiftis dulcibus, fpoliant, & graue odoris virus m i-
ftura odoramentorum eximunt. Aut medicamenta immifcenr, quE tuendas fanitatis gratia dari puta-
tur,& prasfertim in valetudine, vt abfinthium, iragoriganum, fatureiam, aut hyfropum, quinetia thv
mum, irim, origa;ium,abrotonum,caftorium,aut fi quid medicamentis purgatorijs cognatam habe-
re qualitatem videatur . Aut potionibus inferunt, yt uinis afperis, iuribus, pafTo, mulfie aquas, mufto;
fuccis,utincremoreI.entis,poIentis:aut medicaminibus,autalijs,qusa(rumuntur,eduhjfpeciem
referentibus . Quare qui in ea fufpicione funt, conditos cibos vitare debent , omnique intenfo fapore
dul.cium,aut falforum, aut acidorum abftinere : nec fitibundi affatim bibcre , aut efurientes voracitcr 4»
.come(re,femperqueadfaporemhorumdiHgenterattendere,pr?efertimq;potufrigidamaquam pr;E-
fumere . S.atiato enim appetitu, qualitates segerrime poftea concoquuntur. In asgris quidem faciJe ca-
uemus potiones auxilij pr^textu dari folitas , quas offerunt improbi veneficiorum artifices : itaq; ob
idlaborantesmorbononperindeaudentium iniurijspatent. Ethscquidem nefacileincauti fedu-
ftiq; homines capiantur dolis veneficorum, ratio eft , & facultas . Sed alia fupereft expeditior , vt fu-
fpiciofi aliqua praefumant, quse yenenorum vires hebetent, & inefficaces irritasq; reddant ; cuiufmo-
.di caricae funt cum iuglandibus nucibus manducats, & qux cedromela uocant,id eft citria, feminisq;
napi drachma cum uino . Item folia calamintha?, aut creta, qux Lemnia fphragis appellatur , pondere,
pari cum vino : aut rut£ folia , & nucis iuglandis nucleum : aut caricas duas , & falis callum ieiuni fu-
niant,&nuIIoyenenigenereIJEdentur. Antidotaexvino fumpta,eundem elFedum pr^bent: inter jo
quE intelligitur magnum Mithridatium , & quod fcinco , & quod fanguine temperatur . Qnjn & fx-
pe venenis obfiftunt peculiares quidam corporum affeftus certo quodam modo conftitutorum,cum
quadamcibi,potusque qualitate,tum vinicopiaitatemperatorum, vt cumuenenisdiffentiant. fi-
quidemingefti veneni vires frangunt, atque iam priore alimento farftis, prseclufisque meatibus,
obftant,nemembratim perdigeftioneminfinuetur. Verumenimuero,quoniam fortuna; necefsi-
tasinterdum fimiliadifcrimina peregreagentibus adfert,abfque vllis infidijshominum,nonnihil
differendummihidehacre necefTarium duco. lam primiim igiturculinam apparareloco fubdiali
conuenit,cibosque&potus inhuiufcemodilocoftruere. Siidfiericommode nequit,fecunda erit
conditio hic,apparandi,apponendiquefub teclo. Sedtum diligenter laquearia animaduertenda:
frequenter enim a fuperioribus contabulamentis animalia decidunt exigua quidem, fedqus non
;nodicam perniciem moliantur , vt phalangia , ftelliones, & alia quaedara reptilia. Porrp uinaria uafa

diligenter

In Lib. fextiim Diofcondis . 711

tliligenter intueri oportet : nanquc reptilia odore vini illiciuntur , qu;E interdum forbendo, noxium
virus erucfarunt , interdum vero delapfa iinmerfaqUeexpirarunt, & exitij caufas haurientibus artu-
lerunt, Sedharchadenus diSafint^ne cauti,& prouidi infidijs pateant. Quod fiqui flia fponte,
autextjuorundam infidijs rumpferunt^auxiliari primoquoque tcmporeoportebir. fiquidemdum
comitcsfingulorum vencnorum nota?expeftantur,immedicabiIe fit venenum,&paulifper neglc-
d-um , medicaincntis 2gre cedit . Quare fi qui pro comperto fe uirus flimpfifleintclligunt , & fatcan-
tar,auteorum,quiadcrant,teftimonioconftet,protinusadidonearemedia tranfeuntes,facilepe-
ciiliari, natiuffcjucconftiturioni rciliituemus. Nequeenim ijs aflentimur, qui prorius auxiliain hu-
iiifcemodi fruftraadhiberi contendunt. Qu^o enira modo morbi,quorum caufi; ci'CE,Iatcntesque

-*o corporibus infident, mcdicinam admittunt, & quoe forinfecus incurrunt venena, mcdendi rationem
afpcrnantur? Aeque vcroomnts mprbi procaufarum ingruentium magnitudine, proque antcce-
dcntibus afFectionibus , qiialitatibusque , quibus fit opportunum corpus , vcl mcdicabiles funt , uel
nullis ccdunt medicamcntis . Quod C\ qui forfan obmutefcentes, aut temulcnti , aut nokntes alioqui
venenum a fc cgeri , nuUam nobis eius cognitionem praebeant, tum protinus accedcndum ad ea, quae
communiterepotisquibufcunque venenisopitulari confueuerunt, Atqui nullum magisin omnia
uaIensauxi!iumdaripotcft,quamutproximo locouirusfor^s exhauriatur,priufquam inualefcat.
Qu^arefinemoracaiidum o]eumexaqu3,aut feorfum, vtuomitaiecogantur,dariconuenit. Autfi
oleum natura loci negat , butyrum cum aqua cahda , aut malua , aut lini femine , aut trago, vrtica, fce-
no grsco , aut halics dccocfto , vicem eius exhibcbit . Ha?c enim non modo uomitionibus exigent vi

ao illafualaxatrice,autnaufeam ciente;icdaIuumquoquefubduc«nt,& corporum inanitione ita ad-
ucrfabuntur,vtacrimoniasvcnenorum hebetent. Id quod euidenterhuiufcemodi argumento dc-
prehenderelicet. Efto,vtquifquam viua calce, vel faece,aut C3ntharidibus,aut alio qiiouis acri,
corpuscxulcerare ftatucrit,is fi ipfumoleo ieniter iilinat,exulcerationem n6n accipiet. Atquine^
que vchementer adftringi corpus , neque refi-igerari poterit , fi antea perungatur . 0"inetiam uomi-
lus non ob id modo , quod vacuet , & noxium humorem excernat , iuuamentum adtert ; fed qudd af-
fumptum virusnonnunquam odorccoagulatis grumis,autcoloreprodat,quippc ciim odore,&
amaritudine,mcconium:colore,ceru{ram,gypIumve:grumis,lacautfanguinem animalisrecens
iugulatioftendat. Namgrauisodorregeftorum,leporismarini,autrubetJe veneficia deprchendit:
ita vtnonnnullaabijs remediapeti pofsint,adidonea fingulorum auxilia tranfeuntibus. Oleoe-

30 tiam maluardccoflumadmifcetur,autglaucium ,autadeps anferinus,aut pinguiumcarnium iura,
aut lixiuium lignorum cinere factum . Vbi vero uomitus diligenter citatus fuerit , ne quid in uentre
coierit, quae bsferunt inteftinis rcliquiae , clyftere acri deuocentur • Facit & nitrum tritum cum hy-
dromelite lu mptum , &; vina vetera liberalius epota , gallinacea iura , prspingues pifces , vetuftae car-
nes pinguesque , &: quae adipe aut recenti bu ty ro parantur . Aluum nanque fubducunt , uti diximus ,
&ftomachumrefoluentia,pronioremipfum ad vomitumreddunt:& venenorum acrimonias he-
betant,atque meatusobftruenti3,celerem virium penetrationem inhibent.Quinetiam medicamen-
ta dantur, qua: communi dote profunt , vt Lemnia terra , agaricum, abrotonum, irio , radix eryngij,
femen paftinacE , & calaminth^, nardum Gallicum , caftorium, ferulae virentis medulla, flos rhodo-
d€ndri,fuccusmarrubij,l3fer,aut laferpitium, fagapenum, peucedani fuccus,aut panacis,& ra-

40 dix,quamni3gudarim appellarunt ,ariftolochia longa,lylueftris rut32femen,& betonics,quam
ceftron nominant, folia . fingula cum vino drachms pondo fumi debent . EfFcinrum prsbet polij de-
coiflum , & fefeli , & liquida pix lincta . Magnifice ferunt opem antidota , qus in calce operis fcripta
reliquimus . Communis ratio praeftandi auxilij ita fe habet . Csterum ab ijs , quje confueuerunt eue-
nire,communiarcmediafumptitari polTunt. Fereenim uiresvenenorum quam plurimoruminaf-
feftus confimiles corpus tandem redigunt. Quam ob caufam plerifque communiaconducuntauxi-
lia . varia etenim funt venenorum genera, communes tamen, nec multi ijdem aifedus oriuntur . Ne-
que fieri poteft , vt omnes concurrentesque cafus, quse fymptomata vocant, vnum uenenum fequan»-:
tur.alioquinfuperuacaneafuifTet venenorum fingulorum traditio,cum fuisremedijs ab authori-
busdefcripta.Nequeuero in vnoeodemque promptumeftinuenire,utquis ftomachi,alui,inte-

50 ftinorum,iecoris,renum,& veficcEdolore vehementer crucietur,vt fingultiat,erodatur, contre-
mifcat , refrigeretur, obmutefcat,conueliatur, pulfus elanguefcat, fpiritus difficilis fiat, veterno pre-
matur, vertigoobuetfetur,C3ligentfenfus, ftranguletur,fitiat,fanguiscrumpat,fcbreconfli(5i:etur,
SEgrelotiumreddat,torminibusuexetur,crebr6 vomitet,naufeaprematur,rubefcat,liuorefugilktur,
pallefcat, defipiat, ftertat, viribus deficiatur,& pleraque alia faciat, patiaturq; . fingula enim in genera
les afFeftus deducta, pauca numero,& communia ea demonftrant, quae euenireconfueuerunt . Qnare
infingulis,qu:Efupradiximus,nonfacilefueritdeuoratum uirus cognofcere. Namoris& linguae
erofio, ftomachi, ventris,veficaeacrenuminflammatio, vehemes vrin£difficultas,& interdumcruo-
ris cum eo exitusjlancinatio, & in pluribus partibus quidam aduftionis fenfus , non in cantharidibus
modo potis reperiuntur ; fed in erucis quoque pinorum, & buprefte, & falamandr3 . Porro non mo-
do cos, qui meconium hauferunt, veterno , aut fopore premi , ftertere, liuorc fugillari , torpere, re-
irigerari,ftupefcere,totocorporepruritum fentire,fenfupriuariconftat;fedeos etiam,qui man-
' '.. Oo 2 dragoram.

712

And.Matthioh Comm.

drai;or-am,autcicutam deuorarunt. Deliriumnon hyofcyamu'; tantiim infert;uerumetiam, quae
toxica?.pptllantur:itidemaconitum,&mel,quod in HeracIeaPonticagignitur. Strangulatio non
minus in fangis, quam in fanguine taurino, lafte, aconito, cerufTa, gypfo confpicitur . In rumma,dif-
fi-cile vnum vni uencnoproprium jnuenirefignum,quodhauftum,gulbtumqueuirusproderepof-
ilt : maxime, quod iisc csterorum etiam vitiorum, quiK in corpore exorinntur, communia fequi fo-
lent. CjEterCun in his , qux celeriter enecant , noxam lignis forlitan indicarepofsis , il adca relpexe-
ris,qu3efumusdicturi. Sed inijs,quiadlongassegritudines fpe<5i:ant,nihil ad medendi rationeni
difricile , duntaxat quod pertineat ad indicia noxs , vtpote cum uenena ftatim , atque praefentaneam
vim lilam perdiderunt, tranfmut3tainIongosafte(fi:us,communia rcliquornm vitiorum remedia,
compolitionesqueflagitent, ciim veneficaproprietas nonampliusiniit. Si uero longa litaffeftio, to
inaliquod diuturnorum morborumgenus recidet, aquibus facilefueritmedendi rationem affu-
mere. SeddeijSjquxgeneraliterauxiiiantur, haftenus. Confequenterqu£priuatini lingulis pro-
funt , fcriptis mandabimus , 11 prius ligillatim expofuerimus , qux ex lingulis ordinibus cxitialem ,
autmaleficam vim fortiuntur, vtmedicinsftudiofieacauteobferuent, qusadrationemfilutis fcri-
pta inueniuntur : quod nonnulla eorum , quibus utuntur , venenis fint commifta . Incuria enim ma-
gnas adfert noxas , & fspe continuo vfu eorum , homo in perniciem agitur. Proindeanmialia, quse
exitiofam uim habent,h3Ecfunt:canth3rides, bupreftis,fabmandra,pinorum eruca;, lepusmari-
nus , rubeta , & rana paluftris muta, deuoratae hirudines . Semina funt , hyofcyamus , coriandrum ,
cicuta, gith , pfyllion . Liquamenta , meconium , opocarpafon, thaplis fuccus , elaterium , mandra-
goras . Kadices , quas mittit chamsleo , aconitum, thaplia, veratrum, ixia, agaricum nigrum, ephe-
merum ,quodaIiqui Colchicum uocant,quodin Colchidenafciiur. Arbores,herb3c,oIeraque:
fmilax,quamaliqui tithymalum appellant, Romanitaxum :folanum manicum,quod& dorycnium
dici tur: fardonia herbd , qax ranunculi genus eft : corniculatum papauer , pharicum , toxicum , ruta
fylaeftris,fungi. Abanimalibus,faurinus fanguis recens,lacintuscoagulatum,mel Heracleae in
Ponto genitum . Mctalla, gypfum, cerufla, calx , auripigmentum , duo fandarachse genera, fpuma ar-
genri,adarce, plumbum, & qnodargentum viuum dicitur . E'liquoribusdomefticis,uinumabun-
dcpoft balneas potum,aut paffum, & frigidaaqua fimiliter ,

COMMENTARIVS MATTHIOLI.

Beneficium d
Diofc.in po-
ileros colla-
tum.

Rario coai-
mentariorurn
in librumfe:;
tum.

xo

fO

Agnvm sane, ct immenfum bcneficium acccptum rcfirre dchcnt fdpienti^=
mo Diofcoridi nonfoVum medici orbis umuerfl ^fcd etiam uiiiuerfufnnul humuna natu^
ra . quippe quod is artem medicam illuflrauerit quinquc fuperioribus librii , in quibui
infnitorwmflmpUcium medicamentorum hiftoriam,acfaeultates miro ordine tradidit:
fine quibus nuUo quidem pacio cegritudines propeUi poffent , nullaci; earum noxa deleei
ri, quibiM uita. noftra confliilatur , ac toUitur . Sed longe plura adhuc bencficia eidem
accepta reftrri debent , quod deinceps in hoc fexto uoluminc , exa^ifima fcientia, mi»
rabiliq; dodrina , ac ratione explicauerit , cr quo modo quif<i; lcthalia omnia uenena
pracauere pofit, er qua etiam rationefuccurrat,ne eadem perniciem, ncl aliquam in-
ftrant noxam, qu^e pruis per imprudentiam, aut malitiam, ucl dolum intus in corpus affumpta fuere . N am etfi medi=
camcnta tam ad miuerfaks, quam ad particulares morbos, qui quotidie inuadunt, afliiguntq; humanii corpus, neccf^
faria plurimumfemper extiterint, apprim.eq; utilia ; inmwieri tamen habentur morhi,quiferuata tantum uidm ratio^
ne, naturce duntaxatope peUuntur . Secus autem cuenit ijs , quibus uenenum exhibitumflt . quandoquidcm nifl prius
hauftis prccftantibus admodum antidotis ueneno prxuenermt, ucl poft ipfum affiimptum remedia non admiferint , ra-
rifime uel nunquam naturje uiribusferuantur. Quin potim eos plerunq; uita deficit, qui uenenu hauferunt,mfl quam
primimfuccurratur remedijs . de quibus ita abunde, accurateq^fcripflt Diofcorides , ut Galenus er grauiftmus au^
thor, O" mcdicorumfacile princeps, necnon tota pofleriorum Gr£corum,€T' Mauritanorumfchola, ipfum in hoc as
deo diligenterflnt imttati, ut ab eo omnem huiufce facultatis doHrinam didicerint . Cuius rei amplifimM teftis eft Ga.
lenus libro primo de antidotis . Quam.obrem omnibus perl^icuum efjc poteft , Diofcoridcm in hac uenenorum , <sque
(tc in ilh medicamentorumfacultate, omniumfacile principem,et magiftrum extittjfe. Itaq-, cum in alios eius quin
quc fuperiores libros, commentarios (ut puto) non inutiles confcripferim , me cquidcm operieprctium faiiurum pii^
taut, fl Iibro quoq^ fcxto commentarws adderem : pr^fertim cum noucrim quam utileflt, ac neceffariii homines in uni
uerfum affequi tum modum, tum rationem tam pra:cauendi, quam curandi uencna, nonfoliim ea, qu£ intus in corpus
fumuntur ifed etiam qu£ ucnenoforum animalium morfu, uel tdu eiaculantur, cr relinquuntur . Siquidcm malefica
ucnetiorum uis, adeo grauis, o~ potens human£ itatur£ femper extitit tnimica (huic enim magii, quam cxteris aduer
fatur) tantaq; uclocitatefuum exequttur munus,ut f^pcmmero cundem pr^ftet effciium in corporibus noftris,qucirt
pr^ftat uoracifimus ignis,fi quando ad artdifimas perucnent paleas . ¥it cnim, ut plcrunqi twiena , dum iubent qui
fimpfertint, uel idi langucnt, medicos dcccrfiri, eoujq-, corporis hmnores inficiant , atque ctiam prinapcs partcs, ut
fubinde nihil, ucl parwn proflnt remcdia , er quam prAftantiliima antidota . Quaproptcr rcdc Galenus Iib. iii, dc
Jivtplicium medicametttorum facultatibus cap. x x 1 1 1 .fcrtptum rcliqint, quod quando ucnenum putrcdine,cr cro*
fione eiKcanSfgrauan corpori ttUuIerit iioxam ,fieri quidem nonpotcft , ttt mplius utncatur ,fupcreturqi , uel ui^

aus

40

fo

In Lib. {extumDiofcoridis. 1715

^tts rdtione yiiel generoforim medicdminum ope . Ex hoc iuque accepi , cUreq- cognoui , quodfi in hunc quoq^ li=
hrumfextum commcntarios non fcripfiffcm, pr£Jimiorem, magisq; mt£ human<c ni-cclfariam mcdicmentorum par
tcm, intailam filentio priCterijffem . Qji£ quidem pars > citm pra-tcrca 4 nobis ex 'Diofcoridc pluribus ante annis in
ItdUcam linguam uerfa habeatur, ac etiam his noflris commentarijs enarrata, caufx nimirum erit,qua potifimtim in=
numeri homincs, non mcdo a mortiferisfc tucantur ucncnis ifcd a morte quoq; libcrcntur . 'Nam quicunq; in has no^
firos incidcrit ccmmentarios, quilt.xlici, aut Latinifcrmonis nonfucrit prcrfus ignarus , quanquam ncn fucrit me^
dicuf, non tantumfibi ipfi ; ucrim ctiam alijs adiumcnto cjfc poterit . Ncmpc quod ufm mcdicamentis tum ftmplici==
buf, tum compofitis ad ucnenorum noxamf.tcicntibus, quorum infirim pr.eJ}antiora, u.tlcntioraq^ refvram : quinetia
conttcnientibus ttfui cautionibus,facile aliquando ucncno prorfui medcbittir,aliquando autcm tandiu £gros uiuos tra

* « ducet, qu.tndiu dtligentifimis mcdicis .tccerfitis , qui nonfcmper pr^ftofunt ,fcd magna cx p.trte ucl longc diflant ,

uel abfunt, intcgrtim mcdcndi locum rclinquct . Scd anteaqu.im modiim , ac r.xtioncm prxcaucndi ucncna in medium *

tiffcram, non alicnum diixi .td .xmpliorcm huiiifcc rci dodrinam, nonniiUa in uniucrfim prcemittcrefcitu, ut arbitror,
neceffaria , titfinc qiiihus tradatio hxc dimmuta , cr impcrfda tiidcri pojfet . Vnmiim itaquc dixerim ( iit eti.tm Veneni ope-
Conctliator tnquit tn lihro, qticm de ticncnis cdidit ) tienenim omnc intra corptis nojlrum affumpttim omnibusfuiifa= "'■^° ^ualis.
cultatibus prorfiis opponi cibo, qiio ntitrimiir. N am quemadmodum cibus in nojlri corpori^ ftnguinem ucrttttir , ftq;
in omni fiii parte mcmbris , qu£ pr£ciptic nutrit fflmilis , locum illius , qttod continuo in nobis cxoluitur , fubin=
tr.ins ; ita tienenum cotttrario modofe habens , corpus , ac mcmbra , quibus prtmo adh^ret ( tit infi-a latitis dicctur )
infibi peciili.irem ucncnatam naturam transfrt . Vnde qucmadmodum animalia omnia , omncsq; fi-udits , qu£ tcrra. '

parens gignir, qu£q^ in nutriiitenttim ucrti poffunt,fi a ttobis cdantnr, in nojirum tranfeunt alimentiim ; fic per oppo

"3 0 fitummodum,tienenataintr6incorpusfiimpta,untticrfacorporisnoftri mcmbrauencnatareddunt . Quippe ctm
omnc dgensftio p.tffofitfbrtiiis, uenenum uifua agendi ualida , noftram iiincitfubftantiam , uertitq- in fuam uenena^
tam naturam , eafane ratione, qua ignisfua tti agendi potentifiima paleas cclerrime in fe ipfiini conuertit , cr confi=
cit . Ob id itaq; dixere antiqui reriim naturaliiim exploratores , qiiod uenenum homines intcrficit corrupta corporis
temperie,cr compofitione . Id quodmaximecomprobat Galenuslib. 1 1 1. defimplicium mcdicamentorum faculta=
tibtis, iibi in hoc', inqitit , dijfert alimcntum a medicamcnto , qiiod hoc noftrum corpus alterat fuis qualitatibiM , iUud
ucro conuertitur ,fitq;fubftanti£ corporisfimik . Porrofcire conucnit ( ut Auicenna , er Auerroes poftcritatis Venenorum
memori£ prodideritnt) ttenena in uniucrfum trium effegenerum : ut enim attt a. plantis , aut ab animalibus , atit k me= S*"'" ""''« •
taUicis exitiofam uim habeiit ; ita indc difcriminafortiuntur . In plantis igitur c£ omnes inter ucnenata recenfcntur ,
qu£ ciborum nattir£ omnino repugnant, cy adiierfantur : qu£ nattira non eitifmodifunt,ut efitat£ in alimcntum con

3 o uertipofitnt. qiiinimo contrariam obtinentfacultatem , ita ut membra iam nutrita in fe tpfas conuertant . Ciiiufno^
dieft eUeborus , Aconitttm , cicuta , napcllus , Sardonia hcrba , nerium , er alia quam plurima plantarum genera , de
quibits in proceffu pluribus fcorfum agcmus . In anim.alibus ea omnia tieneno inficiunt , cuius natura human£ prorfus
■aduerfattir . Patet id in uiperis , df\>idtbus , bafilifcis , lepore marino , rubeta ,fcorpio , phalangio ,falamandrd , rd=-
iidis quddrupedibtis : item in morttcinis cdrnibus, dut afulmme occifis, aut d uencnofis , er rabidis animaltbus. C<e=
tertim hac in re, licet nonnuUi dicant ucnenum cum uita animalis confumi, eo dudi exemplo , quod ccrui , lupi , apri ,
Cr reliqu£fir£ , qu£ uciienatis fagittts conficiuntur , innocue comedantur ;fcire tamen oportet , haitc regiilam defi=i
-cere in hi^s, qit£ peftis, aut r.ibies, dutfulminis idtts, aitt ucnenoforum morfus citccat . Quandoquidcm complures ui=
di mortttos cffe , qui tanttim boues pefte confidos excoriauerant , haud alitcr toto corpore tumentes , acfi in hydro^
pcm incurriffent . InmetaUicis denique iUa omnia produntur uencn.-tta, qu£ malefica ,ac lethaliconftantfacultate .

40 Qualidfttntdrgentumuittum,auriptgmentum,fandaracha,magttes,crfimilia. Adh^cfctcndumeftucnend non Venenaquot
folm interficcre per osfumptd ,fed interdum etiam extrinfecus applicata , uarijs ac diuerfis rationibus . Vorro quce ^^(^^l ^ °"*
per osfumptd uenend tiitam adtmunt, ftib ciborum , aut medicinarum f^ecie plerunq; propinantur . Qu£ uero exte-
rius tdntim admota inficitint, ut plurimim a uenenatis, cr mortifiris animaltbm defumuntur . siqtiidem h£c homines
ncn morfu modo, uel tdu necant;fcd uifu quoque ,fibilo, cr tadu ( ut quidam fcribunt ) interimunt . Quinetiam non
defunt ueneita, qu£ gtiftatu , olfaduq; tantiimftatim hominem in perniciem agant itulla temporv; mora . qu£ quidem
inter cxtera maliti£ , er dtrocitdtis princtpem locum obtincnt : quippe quod fecum dcfirant pr^fentancum interi^
tuffl , ex quo nuUumftibindefiat reliqiium infilicibus moribundisfuccurrendi tempus . Cateritm morfu, ifluq^ inters
ficittnt uiper£, df^ides,fcorpiones, phalangia paftinac£ pifces, rabidi cdites,cr alia idgenus plura . Vifu autem,^
fibilo ( tit author eft Galenus Itbro de theriaca ad Pifone,fi tamcn Galeni legitimus eft Itber )ftatim inficit bafilifciis .

So Tddu aliusferpens enecat , de quo agens A uicenna lib. 1 11 1 .fin v i. narrat,qu6d fc a, militc quodam hafia infixus
uirttlentam uim per haftam tranfinifit ad manum, quam primim inficit,zr deinde totum corpus corrupit. Ad htiiufce
rei comprobationcm lUitdfane compertum habeo, quod in agro Tridentino euenilfefcio . Ncrape cim rufticus quida
fuis effet in uinetis, paruum quendam coUcmf£pius afcendcbat, ut ibi uuarum cuftodiam ageret . Uinc quadam die ad.
coUis pedem magniim, er horreitdum mdit ferpentem, cuiiis capitiftiperne haftamfatis longam infixit : at dumfixam
feramfe hinc inde fhrtiter contorquentem, er haftx circumuolutam, pro uirtbtts teneret,magnoftatim tremore cor^
reptus eft, quo maxime dcterritus uocifirans, iiiatorcs, ©" circunftantcs colonos adfe ire rogabat . Quam tiociftra^
tionem audientes , qui non longe aberant ruftici, eo ctirfu uelociter contenderunt , cr ipfumfire fcmimorlttum inue^
nerunt, Cogmta tamen ex occifo ferpente fui infirtunij caufa , ad theriacam , er alia antidota confugcrtint , quibus
eum ad uitam reuocarunt . Vertintamen ditobus annis poftea is tiniuerfifire corporis fiuporc in leCiofcmper decum-
leiis £2rotduit , er eo pr£fertim brachio , quo perniciofum animal hafta occiderat . Nec admodiim mirari rem hanc
nobis Ucei ,ciimuidedmus (ut etim literii mandauit Galenuslib. \i.delocisaffedii)torpcdinemmarindm dercs-

O o 3 pente

lO

714 And.MatthioIiComm.

peiite pifcdtoris mditum objlupcfucere , ac torpidm reddere , uhi primim is tridente em teiigerit . Id quodfimillt
ter €fjiat,trunfmijfa perfunem retis qualitate, dum trahitur in litus . Proinde id experientia doHi pifcatorcs ifi dum
retia trahunt, manus torpefcere, tremereq; priefcntiant , certo torpedincm captamfciunt , etfi longo admodumfune
trahatur . Vndc tUud perlpicuum eft, quodfi htiiufce pifcts qualitates pcr tridetttis haftam,ZT retis quam longif^bwm
ftinem tranfmijf^ ad mattum , iitficitmt cr corrumpunt homines , eo magis id ipfumfieri poterit , fi aitimalia ipfa , aut
nuda manu , atit alia corporis parte tangantur . Idcirco manififte conftat nuUum effe brachitm tam ualidum , er rot:
buftum, quod torpedinem adhuc uiucntem diutius fuftinerc pofiit . Quare admirandumfane non crit (ut tcftatur Ga^
lenus iibro nuper citato ) quod j^utum canis rabidi , ft humanum corpus contigerit , periitde ipfum rabic afficiat, acft
ab ipfo cane ejfet dcmorfum : nam ZT huiufce effedm hac noftra £tate plura afferripojfent exempla . Heque etidm
ahcut mirum effe debet, quod f^uttim af^idis cognomento VtyM,omnes ueneno inftciat, quos contigcrit . Koc idemft=-
mtlitcr efficiunt qu^damffuiftima ucnena arte conftata, tanta pcrmcandi cr penetrandi tii prcedtta , qtiod illitis ( ut
firunt)fellarum pedifcrii, infcfforum ocreas penetrant, doncc ad nudas pedis plantas perucnta,zr itide pcr ciitis fpi^
racula in corpus ingreffi , tiniucrfa eius membra corrumpunt , cr abfumunt. Horum ufus ( ut audio )fi-cqiicns apui
T urc as, CT alioi ftrinax geittcs . Exhac autcmre nullam quis capiat admirationem oportet . ftquidem arterice core-
poris noftri ( tefte Galcno lib.iii. defimplicium medicamentortimfacultatibus , ac alijs in locii ) adfc intus trahunt
quodcunque proxime circundat eas , dum continue dilatantur . Id quod quotidie liqtict ex inundiombus,ac fuffitibus
ad morbum GaUicum paratis . quippe exdcm ab arterifs attra£i£ , ubi argenti tiiui, cinnabarii, uelfublimati officinis
uocati plurimum admifcrint,fjeuifltma f£pe pariunt fymptomata . Sunt cr alia uenena,qu£ olfadu tantkm (ut quo^
rundam fungorum mcminit Kafts ) prafentancam afferitnt mortem ifs , qui ea naribus admouerint . Uuius fumm£
maliti£fedem illudfane teiiere debebat , quoflorem recentioribtK uetonicum uocatim , Senis qtiidam circunfi>raneui 19
inftcerat, ex his qttt innocue ueneitum deuorare profitentur . Qnem citm olfacicndum exhibuiffet fuo concurrenti itt
pttblico Scnenftforo, is exfolo olfadu derepcnte conciditmortuus. Pr£terea uenena qu£damfunt , qu£fologufta^
tu, quanquam non dcglutiuntur, perimunt : idq^ pr^ftat ajfitidiifurdi f^utum . Quo mcmini qttofdam imprudenter ina.
fcilos effe .Inter quos uidi ego rufticum in ualle Anaitia , qui dumfocnum fccaret in pratii , ftramfalce pcr medium
fecuit,cr cum poftea capitis truncum manu ccpiffet , utfocifs aftantibus oftcndcrct, utpote quiiamftram demortuam
fbrtaffe cenfebat ,fuf^enfm manu truticws caput retorftt , er ruftici manumf£uicns momordit . AtiUe credens fudt*
ntilnerifuccurrere, osftatim morfui admouit . Quofado derepente in terram cecidit , ubi lUico mutus fadus depea

Venenorum rijt . Infuper fciendum eft , quod uenena non uno eodemq^ modo , neq; ab uiu eademq; caufafuos pariunt effcitus .

efteaus a di- 5,'^„,-(f£^ (utfapientes quidam memori£ prodidcrunt ) qtudam agunt exccffu qualitatim elemcntorum , quarum mi=

ftione conftant . Qu£dam uero propria tantum qttalitate autforma , quam occtiltam proprictatemmcdicorum qtti- jo
dam appeUant, in miflis infcrioribus introduda ex inflttxu lincarum redarum radicalium , qu£ exfydcrum fixorum
lf>lendore proucniiint, pro materi£ miftorum proportione feu conftitutione . Alia dcniq; titroquc modoftmul agtiiit ,

A' qualitat/b' ncmpe cr qualitate elementari,cr propria, quamfhrmam ff>ecificam nominant . Porro uenena,qu£ exccffu tantitm

excedetibus . ji^^yn^Yi qualitatum operantitr,fuAS uariant ailiones , pro u.-trietate ipfarum qualitatum . quippe qitod unum fit cali^
dum, aliudfigidum, alittdftccum , aliud htmidum. Qu£ igitur caliditate exccdunt , dttobus modis pcrimimt . Vno ,
qttod intus in corpus fumpta , excalfaciant , urant, corrodantq; ufq^ ad cor . Alio, quod extriiifecus appoftta corro^
dant, er exedant carnes ufque ad offa : id quod lepori marino adfcribitur . Vel quodftmme calefacientia tam intus ,
qttam extra corpus adurant, quemadmodum euphorbium, cr eUeborus , donec inftammato tandem corde intcrimant.
, Frigidafimiliter bifariam necem adftrunt . Vno modo, quod exuberante frigiditate fita, ufqueadeo corpusgelidum,

ftupidumqi reddttnt , qtiodftmul etiam cor congelafcit , ut ifs euenire f^pius compertum cft ,qui opium deuorarunt . 40
Altero, quod obftruiiii iitgentifi-igiditate meatibus , anhelitUm intercipiunt, cr proinde fuffocant , er ftrangulant :
id quod prxftant exuftum plumbum, Grfungi uenefici. Duplicem o~ficcim uenentm habet operaitdi modum . quan
doquidem uel humidumfangtiincum cordis abfumant, ut calx uiua : uelfeparent ac diuid.int partes abinuicem,quouf-
que omttia membra ad cor ufq; in minimas ditiidantur partes : quem effedum prxbet rifagaUum uocatum . Humis
dum poftremo , etft aliqui tradant non inueniri , quoniam nuUtm ftt humidum reperire , quod ad quartum humiditatis
exceffum peruencrit ; oppofttvm tamen declaratur exemplo iUitts , qtii noiie dum dormiret , a ferpente quodum de^,
morfus ( ut Gtlbertus Anglictii narrat ) mortem obijt : citmq; mane a puero per brachium traheretur (ftc enim arbi^
trdbatur dominum afomno excitare ) caro iam uniuerfa putredine conftda, tradu iUo concidit, ofttbus remanentibui
carne prorfiu exutis . Quod certe non alia de paufa contigiffe potuit , qiiam ab excedente uetteni humiditate , qu£
fummafane ineratftr£ iUius dentibus . Bttndem effeilum prxftat etiamfalamandra , fi in puluerem redada bibatur , 5 o
ut in proceffufuo loco docebit Diofcorides . Nec fecus iUi accidit, quem cenchris ferpens momorderit. Quocirca re=.
iie proditum eft a Galcno ex authoritate Eippocratis libro primo de temperamentis , quod ciim anni conftitutio plu^
uialis, humida,ZT auftralis fuiffet, ea potifimim humiditMftcit, utfuccedente xftate carbttnculi oriretur : quibus ob
corruptam uenenatamq; humiditatem eoufqiie in aliquibus brachia putruerunt ,qu6d deniq; tota hac ipfa putredinc
correpta , a cubitis diutfa deciderunt . In alifs ucro tantam coxartm , cruritim , er pedttm caro putredinem fenftt ,
quod plane offa carne dcftituta remanferunt. In aUfs denique non carofoVitm computruit •,fedfimul etiam nerui,o(fa,
eorum compagines, nexusq; contabuerunt . Ex hoc itaque apcrte oftcnditur reperiri uencna, tanta humiditate exube
rantia,ttt homines interimcre poftint, utpote qu£ membra putrida efficiunt :ficut argentum uitttan, quodfita htimidis^
tate modum excedente ,infitim cordi natura humidumftpe corrumpit,ut quotidie ttidcmus in ijs,qui eo unguentis ex=
ceptofe inttnguntad lucm GaUicam delendam. in qutbus pr£terquam quodfempcr giitgttiM, dcntes, palatum, aliasq-
iiicinas partes putredinc afficit iffpe etiam ubi ubcrius qum parfiti inunUumfucrit,cos in pcrniciem ducit : quippc

quoi

InLib.fextumDiofcoridis. 7^J

quod uniuerfo fmgtmi putredinem infirat . Idq} extrinfecm duntaxat adbiUtum . qucinquAcy id ipfum intus affunw

ptum occidit,li r,iodwn quend.im excefjerit, ut Itbro fuperiore tradidimios . Siquidcm pr.e nimiafuifi-igiditate lutales

f^irittti , cordiuj-fi4hJhnti.tm congcUt . quod cuidamfeplafi.irio, qui iUud impriidcntcr btberat, euemlfe narrat Co^

ciliator Petrus Aponcnjis . Hoc igitur modo , alijsqi pr^didisfuos uenena pra^fiant effcdus , qu£ fiiis modum exce»

dentibus qujlitatibm mortcm hominibm adferunt . CiSterhm tmeiu, qu.e propriafuifacultatc, uel ( ttt dicunt) pro^ ATorma pro

friafvrma cnccant,id non cffcittnt, quod caliditatis,fi-igtditatis, humtditatis,autliccitatismodii exccdant,fed quod pna .

id pectdiare .< natura h.ibtteriitt ex influxibus a radijs ( utfupra diximus ) qttorundamfydcrum fixorum proticnienti^

bus , qu£ ea htim.in£ natt<r£ prorfu^ adtterfagettucrunt . H.£c propterea etfi tam pattca quantitatefumanttir, ut uix

fentiantur ; tanta t.vncn cfh coritra malcjica , dtroxq; U!S,ut brcui tempore tanttim attgcantur, infe ipfa corporis hu^

* ° midit.ttvm conucrtcndo , qttoi pojlca qnaji hor£ momcnto dijfolutmt , cr ad mortem trahunt homines , i qtttbtts hau^

jiafucrint, qucra.tdmoi!tm .ico!titum,napeilits, cr toxicttmfacerc confueuerttnt . Id quod optimc nouit Galcnusltb.
primo defcmine , ubi rcm expUc.iuit his uerbii . Qua ratione etiam miiiima particula humoris lcthalium ucnenorim ,
qu£ dcleteria appcU.int, tibiin animalis corpus ingrcffafuerit , totum td momento tcmporis immutat,fibiq^ fmtli af^
ficlione alterat . biccfccusfit ctiratio , qu£ per ucnenoruni rcmcdia , er antidota .idhibentur , qu£ alcxipharmaat
nttticup.vtt , qu£ contmria lcth.iUbus alterationc totttm etiam ipfa corpus immutant , nonfane quodfubftantia ipfos
rum pcr tottim penctret corpus ( ncque enim potcfi tam p.itict(sfuccus tam breui tempore corporis interdum maxi^
m.im molc replcrc )fed qu.ilit.itis dtffufione, qualii er extra nos afolisfulgorc in ambientcm aerem, cr in nobis titnt
a cordc in arterias,tum a cerebro in ncrtiosficri conj^icitur . Et lib. v. cap.x i x . defimp. med. facult. idcm inquit.
At medicamentafiint qu£ tota effentia tiobis contranafunt. proindefi uel minimwn eorum aJfumptumfuertt,omnino

* ° hditt neceffc cfi. h£c Galenus. Ex quibusfacile conflat,ipfim uelle quod antidota nofecus atq^ ttenena agat in cor= Antidotoru

ford noftra . Idcm Galenus tertio fimplicium medicametorum cenfu cap. xxii.in pr^didorum teflimoniu itafcri^ aftio •
ftum reliquit . Medicamenta crodentia,et putrefacientia etiamfi qu.intitate minimafumantur; omnino tame n corru=-
punt , qitia uidcitcct , qii£ pittredini obnoxia fiint , calore, humiditateq; putrefcere foknt . Atqui calidus , humidinq;
fangitis eft , Itaque putrefcerc nunquam ccjfare poffunt . Proindc longo etiam poft tempore, a quofumptafunt,non^
nttUa interimimt , potif^imltm qu£ craffa , terrendque effentia funt . hailenus Galenus . Sed ad antidota redcamus .
Vbijciendmn cjl , quod ex his ea tutiits operantur , qu£ pr£cauendi gratia antea affumu ntur , quam qtt£ poft : nam
ut uenenum , qttanquam efficax , nihil attt parum nocet ijs , qui priusfe antidotis muniuerunt ( ut contigit Mithridati)
ita pari ratione iittUum , aiit paucum adfirunt auxilium , qu£ posiea exhibentur , nifif^pius , maioriq; quantitate fif^
mantur , ut in corportbus maius eorum uis capiat incrementum . Uis adftipulatur Galenus libro primo de antidotis i

3 o pri::cipio, fic iiiqitiens . Mithrid-ttica antidotus, itemqi theriaca non eam uim habent poft uenenum accepta,qu.im d«-

te fumpta habuijfent . nam portio antidoti qu£ prius, zrfemel haufta tutum a morte quempiam pr^ftitiffet, ea uene-s-

numfubj~ccHta nifi ob quadruplum, quincuphimue auda , non iuuabit : neq; idfemcl tantiim ,fed bis ,fingulis qubuiq;

diebus haufia,facict . haclentts Galenus dc his differens . C£terum uenena, qu£ cr manififiis, ZT occultis fimul qua- ^i, utfisquj

litatibus agitnt , id pr^ftant utroque modo , quo pr^dida duo . quemadmodum agit cuphorbium , qtiod licet uenefica fimul .

ui, quam ab exccffu caltdttatis obtinet, inficiat ; inficit tamen cr ui alia,qu£ a. propriafuifi>rma, <sr latente qualitate

procedit . Cuius rei itltid indiciitm eft, quod exhibita theriaca, cuius proprium eft ea omniafuperarc uenena,qu£ pro=

pria lurma ZT tota j^ccie operantur, efjicacij^ime ualet aducrfus euphorbiit hauftitm . QuodfifoU excedente calidis

tate euphorbium noxam inferret , tantum abeft , ut theriaca , qu£ non parum caliditatis obtinet, auxiliofuturafU,ut

etiam itlius noxamfi>ueat,cr augeat , quod tamen nonfacit . Scire etimnum conuenit no omnia uenena cor primum venena diu

4 o petere, o~ illi noxaminfirre . Siquidem reperiimtur, quibus ita natura comparatum eft (ii enim cUret experientia ) fa membra p»

ut intus affitmptafeparatim noceant uiio tantum corporis membro, alia uero alteri , quemadmodum etiamfunt meii- tunc .
cin£, quaritm ali£ pr£cipue cordi opitulantur , ut crocus, hyacinthus . ali£ cerebrum, cr caput iuuant, utfmarag^
dtii ,flcechis , betonica . ali£ uentriculo pr£cipuam opemftrunt,ftcuti coraUium , cinnamomum, gingiber , ali£ iea
niq; alijs corporiim membris anxiliantur . Idcirco Galenus libro de theriaca ad Pifonem : Sunt ( inquit ) plura medi^
camenta,qu£ quibtisdam corporis partibus eximie cttrandisfunt idonea . Patienti igitur iecinorif£pe eupatoria hers.
ba auxiliata eft :gUns unguentaria ( myrobaUnon uocant ) lienem adiuuat :farxiJragon , er bctonica renibus puU
chrefaciiint : flmilitcr alia aliarttm C at experientia obfertiauimiK ) propriafunt medicamina . Tales igitur proprie-
tates in uenenis quoq; reperiri affirmauerim . quadoquidem pUni conftat cantharidas pr£cipue noxam infirre uefi^
c£ , cicutam cerebro , leporem marinum puhnoni , cr alia item alijs corporis membris particuUribus ,utin hoc lib.
% o mcliu6,litiiisqi oftcndemus,ubi de fingulis feorfum agemm . Id quoq; non Utuit Galenum, ut loco iam citato eius uer^i
ba iperte teftanttir , dum ait . Stmt nonnuUa uenena , qu£ partesetiam quasdam corporis priuatim uitiant . Nrfm /e»
pits mxrinus pulmonem cxulcerat, cantharis ueficam peculiariter afficit . Porro non ignorandum, quod etfi uenen<t
h£c ( lit adnotat Gentilis ) natura infitum habeant, utfeorfum unumquciq; membrum determinatum Uiant ; non ta^
tnen proptercafit , qutn noxam etiam cordi commttnicent . namfifecm effet, neminemfane interimerent . Quamob='
rem hattd mihi dijhlicet eorttmfententia, qui ideo uolunt omma uenena perniciofa effe, quod cordis facultatem opprU
mant , Siquidcm parum rcfirt , an iUud efficiant , quod primo cor ipfum opprimant , aut aliquo alio mediante . Huius
rei maitifijlam fidemfacit Galenus lib. v . cap. i . de locis affeciis, ubific habet . Qu£nam ipfi cordi proprie uel pri~
mario affedo fuperueniant acctdentia : qu£nar.i uero ipfo c£teris partibus confentiente , id ex ijs inteUigi poteft ,
qu£ prius in ihjslibris dcmonftrauimus , ubi iam ieclaratum efi innati caloris cor uelutfintem effe, neq^ animal mo^ Vtrum uene-
ri omnino poffe , ni cor afficiatur , h£c Galenus , C£ta-um lUtii etiam in dilj^utationem uenit,nHnqv.idfieripoHit,ut jig , nten me-
uenma in dism exhtberipof.int,^' cfrtis occiicre tcrnporibus^oc cft,qu6d certo, zr pr.^fixo tempore morteniud= re pouinc .

firant: ;

yi6

And. Matthioli Comm.

t o

ftrmt : cxcmpli grdtu in tino mcnfe, uel pluribm, ucl dd mnum ufque,non cclcriuf, ncqj tdrdiui determindto tempos
re . Qud in re in primii dufcultdndui efl Theophrajlus grduifimui,Gr antiquij^imui duthor,qui libro i x . cdp. x v i .
de hifioriA pUntdrum dc uconito dtfferen5,ita fcriptiim reliquit . Componi autcm itafiruntjUt ccrtii occidere tcmpo^
ribm po/?/f, uidclicct biineflri , trimcflri,fcmcfiri , <tnno compkto, nonnuUum ctim bicnnio . Vcfime iUos dc uita di^
fcedere uolunt , qui plurinium tcmpori^ refifiere pofiint : paulatim enim tabcfcat corpui, cr languore pereat diuturs
no cffe n:ccjfe . YaciUiinc iUos,qui confcflim obcunt . h£c Thcophrajiifcntentia . Veruntamen omnesfcre rci mcdic£
Hudiofos inhanc conclufionem conucnire rcpcrio , quod quanuiiinucncnorumnimcro inucniantur {ut Thcophra-
flu^ iiiq'M ) qu£ celeriws, cr qujc tardim interfciant ; non proptcrea tame prafciri potcfi terminus certus , cr dies ,
quo mortcm infirre dcbcnt,ut qmdam exifiimant . Uam quod ueiiena citius,autferim occidant, non tantum cx innna^
td er propria eorum tii proucnirc ccnfcnt -^fcd ctiam quod magis , ttcl minus refifiat eiui natura, qui ucncmm a^am-
pfit . Id dutcm pldtic docet expcrictia : fiquidcm confiat idem uenenum eodem pondere,ucl eadcm quantitatc diucrfis
naturd exhibitum , dlios in hora tantkm perimcre , alios in quatuor horli, alios in dic, er nonnuUi^ nifi paruam affcr=
re noxam ■ U quod etiam quotidie experimur in midicamcntis , qu£ dd deijcicnddm dluum exhibcntur . quandoquide
idem medicamcntum eodcm pondere , uel quantitate a diuerfis hominibitf acceptum , in aliquibusfuum cclcritcr pra^
fiat cjFedum, in alijs tdrde, in aliquibus partim efficit, in dUjs plurimum, in dlijs nihil, in altquibus citra omncm moles^
Hidm deiicit,in alijs uero magno cum labore . Neq-, tamen id alia dc caufa accidere manififium cfi, qithn ex uarioydi'^
fbariq; legrotantium temperamento : qitod non ita ad ungucm deprehcndi poteit , ut certofciri poflit , quandiu innd=
tm eorim calor ueneno refifierc ualcat . At quanuis conccdi pofit , qitod quii adco peritm ucneficm repcriatur , ut
ex longu experientid,dc pariter fcientia tam exade naturam,<iT robur uitalis facultatis caUcat in unoquoq-, homine ,
ut conijccre pofUt , quousque pcrdurare ualeat , ubi ucnenum iUifud drte pr£pdrdtum exhibuerit ; non tamen pro=^
pter hoc is dcterminatefcire poterit dicm , ncq; horam morti<; iUim , qui uencnum alfumpfcrit . non cnimficri potefi ,
niji diuino iudicio,aut dffiatu, ut aliquis mcdicus,uel philofophm adimufiim expendcre pofiit, ac metiri, quantum hu^
midifubfldntifici , qudntumqi cdlorvs inndti in quocunq^fit corpore , prxfcrtim quod nonfcmper in codcm fidtu pers
fifidiit principesfdcultates : quofit , ut qiiif^idm modo plm , mndo minmfortis appareat . tum ctiam qitod corporis
temperamcntum plurimum immutent caufx extrinfec<e , quax Gr£ci w^oKxTotf K^iHaV uocant . Adde etimnum
quod antidotd , qu£ a mcdicis huiufcemodi tieneiidtis continue propinantur, etfi ueneni uim obfui contitmaciam fupe^
rare ncquednt ; impediunt tdmen, nc id tam breui tcmpore perimat . Vanum igitur crediderim effc, quod interiids no=
firi corporiifacultates , acfuniliones pofiint ( ut quidam rcntur ) iudicio duntaxat ita exquifite expendi, ut lace cx-
pendttur crocus . Atquifcire etiam oportet , quod etfi hoc magna ex parte euenire poflit natur£ ipfim robore , in
hoc magis,in iUo minm exijientc ; eo etiam tamen prouenit,quod aliqui conflent arterijs, quibus ucncnum in corfvr- ? o
tur ,ddmodum angufiis ,dUj contra ddmodum dmpUs.Nanq^ uenenumubitiidslatdi cxpcditdsq; inttcnerit, nonfo=
lim celeriter pcrmcat ^fed longe etiamfacilim una cwm aere prouehitur , qui cordis refi-igcrio contintte ingrcditur.
Jd quod ijs minime contingit , qui propterea quod cor minm caUdum obtineant , arterijs potiuntur longe angufiiori^
tui^quincrJiiirituumuitaUumfacuUdtcmualdeimbccinioremhabcnt. QuocircdGalenustumtertiofimpUciumme^
dicamentorum cenfu, tum Ubrofecundo de aUmetorum facuUatibm, tradidit cicutam hominibm in cibo lethalcm cffe,
^urnis autem nutrimcntum . Quandoquidem hi arterijs adeo angufiis prsclufisq; conflant ,utnuUo pado per eax dd
cor lethalis cicut£ uis , progredi poflit . quanquam hoc defrigidis potim , quam de caUdis ttenenii intcUigi dcbedt .

Hkc iUudfcitu dignum dccedit, quod perfudfu difficiUimum cfl:, uenend, qu£ db impijs tiencficis in dicin exhibentur,

alterimgeneriieffedbhis,qu£ftidrumtdntumqudhtdtumexccffuperimunt. Ndmqu£ propridformaac uinecdnt,

in minimd etidm quantitdte exhibitd ( ut Galenm inquit)difficile cohibentur, quin breuiflimo tcmpore lethale munm 40

obeantfuum .Non defunt tamen , qui pro certo affirment, qu^cunq^ ucnena adeoteperari poffe, ut iUa celerim, h£c

tardius interficidnt . quibm equidem refragari non duflm , cum fciuerim ddmiranda admcdum effe fecretd natur£ .

V ■ Q»'^''' pr£tercdfolet, numficri pofiit, ut quis ita uencno affuefcat , minimii quid de eo quotidie affumens,ut eo tan-

aflue^eri poP- icm innocue nutridtur , quemddmodum Rufi tcflimoniofcribU Auicenna, oUm ptieUam nutritam effe ueneno, ea tas-

St, ut uenena titm ratione, ut reges quosdam, & principes ( quod formoflf^ima effet) quifecum rem hdberent, inficeret . Qud in re

innocue Ci- j^ij^^Yim ego , quod etfl non deflnt , qui hocfieri poffc afferant : nunquatamen ipfe ddduci potcro, ut creddm humdnu

™*^' <orpus nutriri poffe ueneno , ZT pr^fertim ndpeUo , quo plcriq- remexponcntes edm pueUam nutritam effe interpre»

tdntur . Siquidcm ed hifloria Arabicdi potiusfabulds imitatur , qudin rem aliquam , qu£ omnibm naturaUs phtlofo^ -

phi£ rationibus comprobari pofiit . Quamobrem conflat Gentilcm Fttlginatem in hoc A uiccnn^ loco adnixum qui^

dcmfuiffe , ut hanc opinione feruaret intcgrum . quod ntmirumfidelii cutmqi expofltoris effe dcbet . Nrfm poftqum

'€dm fcntentidm Udlidvs , ucrisq; rationibus primitm improbaffet , denuo ( ut affolcnt ) Auerrois , Biniq; authoritate

innixmAuiccnn£,zrRufiopinionemprobarenon dubitauit quibufdam argtimcntis , quanuii nitdts,cr iiifirmis .

Qjiorum iUud tiidcttir fbrtim cffe, ubi authoribus mdgis, quam rationibm addtdus inquit , Aeqiium non effc, quod au^

thores tam graucs,tdmq; fapientes,menddces uocentur,udniq; habeantur . quippe quod certo crediderit ipfe GcntiUs

JIh/hik , itemq; Auiccnnam in tieram hiftoriam hanc rem rccepiffe , non autem infabulam . Sed qttoniamfuperuaca»

ncum duco in hoc conterere tempm, longa contradiccndi oratione , pr^fcrtim quod ucncnorum mcdcU ca nuUaaut

parudm dffcrdt utilitdtcm : idco relidPs dUjs,in Gdlenifententidmfdcile deucnio . Qui tcrtiofimpUcium mcdicdmen-'

torum ccnfu cap. x v 1 1 1. tradU ucnena calidd , crflccd ( qualcm cffc napeUum, quo pttcUam iUam nutritam uolunt,

non ambigo ) nuUo modo poffc in nutrimentum redigi, etiam quod in quantitate minimafumantur : tamctflfrigidd uea

nend qudiidoq; in alimcntum ucrtantur . Quandoquidem h£c ( ut idcm ditthor cfl cxcmplo cicut£ , papducris , hyo^

fcyami j zr mndrdgora ) nonfui lutura intcrficiunt,fcd qudUtate duntaxdtfrigidd . Quibm ddijcit ipfc Galcnm hi^

ftoridin

So

In Lib. rexmm Diofcoridis.

717 •

fiorim itniis cuiusim AthemenJts,<JU£ cicutain cibo fumchat nuUof.me dctrimento accepto . Eaenim(ut idemfcri=
btt ) modici^ primum qmntit^ti afjucuit , mox tiidtcs pluri , donec ex m4gnx ctim quMititutc , qihe illiin nutrimentu
conucrtebdtur, nuUm percipiekit nox.im . Ex quo pjlamfit, G.ilemm non udmittere, quod ucnend calidd nutrimc^^
to e(fe poftnt . Idquodminus eti.im iUii concedit, qiue propriu Ipcciv, .tu.t occulta cauft, uencninaturamfortiuntur.'
Intcr qu£ principc locum ohtinct n.tpcUus . Cluarc longe abcrrant nonnuUi intcrprctes, utpote qui iUud n.ipeUo tri=
huant , qiiod planc cicut£ rcddidit G.demn : if.«jj/if , ut ( qua: corum infcitia ejl ) hiftori.im hanc confundant , Galeni
ucrba pcrucrt.int , atq; rem malc interprctcntur . Qjio cti.tm in crrorc dcprchcnditur Auiccnna : nifi interpreti er=-
rorfucrit aifcribcndus . Quod poftrcmo ucncnifacult.is ( ut quoriuid.tm opinio ejl ) iam concocla , O" in illius ado=
lefccntulx fubjhtntiam conuerfa, potuerit ex anhelitu in alios tranjirc , ac cos fitbindc inficere,fane perridiculu ui~

X o detur , atquc euidcntiusfalfum , qu.im ut pluribui cxplodi mercatur . Cxtcrim quoniam non defunt anim.iUa, qu£

natiira cihis uiciit.tnt ucncnojis , .ttq- cx eis nutrimcntim capeffunt, ficut ( Galcno authorc libro ii.de aUmcntorim Vtrum anima
facultatibus , o~ 1 1 i.fimpUcitim mcdicamcntorum) Jlurni cicutam dcpafcuntur, cr coturnices ueratrum, cr ut nos lia , qua- cibis
quoq; quotidie uidemus , anatcs , qux injlagnis , cr pahidibus uiunt , bufoncs aquaticos deuorant, cr ijsdc nutriun^ uenenofis ui-
tur , ciconi.c ucncnofls , o~ mortifiris fcrpcntibus , !jrg.iUin.t interdwmfcorpiombus , araneis ,ferpcntibm, cr alijs g'^^"'' *'"^'°
idgcnus ucncn.ttis unim.tlihu^ ; idco inutile nonfucrUfcirc nunquid huiufnodi animalia, qu£ ucnenofis uefcutituf,ab neant .
homimbus cibo accepta , indc ucncnum infvrant , eocp inficiant . Bac in rc plerosq; inucmo, imofirc omncs rcccntio-
rcs, qui dc uenenisfcripfcrunt ,firmitcr a(j~crerc , quodfi huiufmodi animalia cdantur, non modo ttcneno non inficcrc
poffunt ,fed nuU.im prorfus infcrrc noxam : quin potius corpus nutrirc , nonfcc us atq^ alia . quippc quod conftct («£,
dictint ) ca infu.im naturam ucncnatos cibos rcddcre . Qu£ ratio,<y opinio etfi non abfurda, neq-, incongrua uidca»

20 tur; tamen crcdidcrim, qtiod Ucet ucncmm concoquatur,cr tranfmutetur in corum ammaUumfubftantiam, quorum
id pcrpetutif cibus eft , non tamen cffe pojut , quin caro qu£ ex eiufmodi fit aUmento ,fi edatur , omni prorfus ctreat,
nocumento . Qjunimo putatterim , qtiodji ea infi-equentiorem cibttm ucnerint, pofiint quandoque morbosfxuifimos
exdtare,CT fttbindc neccm injcrrc . Siquidem huitis rci nobis tcftimonium pr^bent Diofcoridcs, er Galenus . quippe
qui pariter affirmcnt iac, quod ml aUud cfl, quamfangiiis bis coitus , cx animaUbus emundu,qu£ fcamoniam,aut «e=
rutrum, aut tithymalum dep.tfcantur, potum mirificc ucntrem deijcerc . Ex quo omnibus perf^icuum ejt,qu6d omnes
in uniuerfum plant£ , qttibus uis dcicHoria , er perniciofa incfi , quanuis f£pius concod^ fucrint , non prorfus tamt
fuam deijcicndi, ac nccandificidtatcm deperdunt . Id quodfimiUter manififtum dcprehenditur in turdis, qui iuniperi
baccis ticfcuiuur : item in gaUinis, qu£ deuorant abjinthium , Quandoquidem iUorum caro iuniperum non mediocri^,
ter redoletguilatu : hariim uero non paruam abfinthij amaritudinem reftrt . Ab his itaque edodi mcdici diligentifti'

3 o mi mandant ntitriendas cffe capellas herbis accommodatis , ubi animmfuerit earum lac exhibcre hedicis, aut aUjs a^^
Uo morbo affedis,quibus tamen conueniat . Hoc quoq^ tcftatur Galentis de uipcra fermoncm habens Ub. xi.de ftm=-
pUcium medicamentorum facultatibus . Ibi enim de dipfade differens ,fe non ignorare memori£ prodidit, animantiti
carnes alta-ari a cibo, cr aUmcnto, quod capiunt . Quare utfummatim quodfentimus dicamm,nuUo modo huiufmos
di animaUa in cibos admhtenda effe putauerim , quanuis a nonnuUisfrequentcr rccipiantur . Ittud porrofciendum „
reUnquitur , qtiod nonnunqtiam uenena , quin zr mcdicamenta uenenata tam interiiisfumpta , quam extcrius appo= doqf m"orbiT
flta morbts fttccurrunt , qui aliud curationisgenus non admittunt ,interdum ctiam aduerfusalia uenena thcriac£ ui^ & akeri uene
cemfupplent . N j/rgj aperte uidemus , quod ubi quifj^iam afficiatur diuturnis uigiUjs , autfuffocanti dcftiUationc,aut ^° reiiiedium
menfttim profluuio, aut dyfenteria, aut coU dolore , aut renum, aut uteri, ubi aUa non contulerint mcdicamcnta, fio=
pium, mandragora, hyofcyamus , uel anttdota aliaq; compofita medicamenta, qu£ h£c exceperint {funt enim talia in

40 offixinis fcmper parata ) exhibeantur,f£penumero £gro5 a morte uindicant. Quemadmodum ctiam ft fcammonium,
colocyntis , ttirpetiim, ueratrumq;, cr altaidgeniis deijcicntibus pharmacis addantur . Nam quanuis h£c omnia ma^
lefica quaiitate poUeant ; in contumacibus tamen morbis er curationi reftagantibm , tantam afferunt utilitatem , ut
agris deperditamftrefalutem rcuocent . Cantharides pr£terea ad morfm canum rabidorum utiliftime exhibentiir ,
euphorbitimfcorpionum idibus mcdetur, cr fcorpiones ipftfuis idibm remediofunt. Sicttt ctiam uipera, dempto ca^
pite , cr cauda , contufa , O" impofttafuosfanat morfm , ut latim infrafuis locis diccmus . Sed pnusquam ad partu:-
culares curationes defcendamus,differemus Diofcoridemfecuti,quomodo,qu6iie artificio a ueneno ij pr^feruari pof=
fint , qui perpetuo ueneni timore premuntur . Quin O" rationem docebimus fuccurrendi ijs,qui iam uenenum hauftfr
fent . A tq; huc omnia pr^ftantiora remedia afferemus, tam qu^ftmpliciafunt , qiiam qu£ copoftta, nofoltim a uete~
ribtis inuenta , atq^ expertmento comprobata ,fed etiam a clariftimis quibusdarecentioribus. De quibiis probatis an~

5 o tidotis , etfi poUicitmftt Diofcoridesfe omnino traditurum in ultima huiufce uoluminis parte, poUicitis tamc nonfte^-

tit,utxxxiiii. huius libri capite conffiicUur, ubi excufatione ufus , mutati confilij rationem reddidit . Vcrim ut: Modus prsca
iam dd rem nobis propofttam accedamus, primo modum aperiam,quo hominesfuffiicioft uencficia pr£cauere pof^int . uedi uenena .
Tleriq; igiturfunt , qui putant , non paruam effe pnncipibus cautioncm , mandare miniflris,ut eduUa,qu£ pr,fponu^
tur edenda ( mos ifte hodiefi-equentiftimus efl ) prius deguftent . Qu£ tamen res infuffiicione ticneni tribtis manift= precautio vul
ftis de caufts nthil, aut parum ^ftimanda uidetur . Siquidemft pincerna,ftue qui ctbosfuis domini/s apponunt, ueneft^ garis explofa.
ciu committcre dccrcuerint ,fe ipfosfactle prius pr£parare poffunt ualentif^imis antidotis , ueneno ilU accommoda^
tis , qttcd exhikere in animo eft . Vndeftbi ipfts pr£cauebiint , dominum autem intcrficient . Ex quofatis liquet nihil
prodeffe ad pr£cauendum , qucd pociUator inferuat^fideifignum domino prxbtbat, cr edidiorum diffcitor pr£co=-
medat. Adde detitde, quid quaniiis ille, qid edulta mintftrat, menf^q; appontt, k coqtio uencficiumfaciente deceptus,
cibos ucnenatos pr^giiftando affurnat leorum tamen adeo modicam quantkatem pr£guftat,ut nuttam,aut paruam eq
temporis momcnto pofut mck^tam percipere . Yltima accedit ratio , qiwdftrc omnia uemna, qu£ ut interimant ci=-

bariji

7i8

And. Matthioli Comm.

iurijs ddmifccntur: td irte , eocii ingcnio paratdftint ah impijs , zrfcelefiK Ueneficis, Utn6ti tiifiimpork interUuUo
fuim trifte perficiant opui . Bts igitur de caufis illtid Ubere profvrre non dubitauerim , quod mtUam ineUorcm , uc
tutiorcm pr£catitioncmfibi ccmpararc pojfunt principes , qttm curare, ut uitam chrifiianm, cr integram ducmt,
iuflitimqtte rcgaitt , ita ut populi eos uencrentur , pariter cr tinleant . Curent dcinde , ut minifiros habeant , quoa.
rum manibui edulia adminijirantur , non ignobiles , nec obfcuro loco natos ,fed prxclara eftirpe genitos ^ jideks ,
nec auaritif addidos , neqtic inuidos , Gr qui diu antca uita ac moribit^ probattfint . 1« quos prxtcrea icbent fi-c:^
quenter notia parua conftrre beneficia : ita enimfempergratos crfideles miniftroshabcbunt . Quin er mcdicosftbi
adiungattt ,quimedicx materix peritifiimihabeantur , ut antidota , qute contra tiencna parantur, quemadmodum
futit thcriaca , cr antidottis Mithridatica , ex legitimis , tion ex adulterittis fmplicibm medicamctttus, perfc ipfos {ttt
ipfefacicbat Galenus ) ccmponere ualcant : namfi h.tc legitime paratafuerint , haud dubic poterit unufqmfquefaci- t o
leuenenaprxcauere .'Exhiscertemaiuspcrcipictttemolumentum, qumfimiUc alijs prtecautioiiibtis utcrentur .
Nec minorfane cautio adhiberi debet , ut uafa cx auro cr argento confiata, tnunda, nitidaq^feruentur, er hominunt
fideliim manibus committantur . quandoquidem in eiufmodi pretiofis uafculii , qttorum apud principes quofq- prieci-
Abfurda quo ptiM eft tifui , ueitettafacHiui abduntur , qu.hn in tiitreis aut fi^tilibui tiitro circumlitis . Sunt nonnuUi ex recentio=
lundara opi- ,.,^„,j ^ rerum prorfus itnperiti, qiii (fi uerumfateri liceat ) eo demenliie dcuencrunt, tit praceperint in liqu.itum igne
"'° ' uurum , uel argentum , ex qtio uafa cottfici dcbent , theriacam , aut Mitlmdatis antidoftm , er alia adtungi dcbere ,

ut afcita inde antidotifacultate , ueneitvi repugnent . Scd quam abfurda , ridendaq^fit horum opinio , ij diptdicet ( ex
enim eft, qtt£ non indigeat clariori reprobatione ) qui mediocrem etiam rerum naturalium, ac metattorum pracipue
peritiamfunt ajfecuti . CxtcrumfupeUedilium non ncgligenda cura , utfcilicet itafa , quibti^ ciborum condtmettta
reponuntur, claufa, cr coopertaferttentur, ut neq; arattei, neq^fcorpiones, nec aliquod uirukntum reptile, uel infe» * e
ilum ingredi pofiint . Admonet Diofcorides, ut etiam uafa uinaria diligenter claufa cuftodiantur . nanq^ uiper£fims
nto uini amore aUicittnttir , quxfiuafa aperta ojfenderiitt , eofacile contendunt . Quofit , ut interdum bibendo exi^
tiofiim uirui eruilent , intcrdum uero in uino immerfa; expircnt . Quamobrcm Ariftoteles lib. v 1 1 1 . cap. iiii.dc
hifioria animalium , quofdam uipera^ uino infiililibiti adfepcs dif^ofito uenari, er f <w ebrioi caperc , memoriie pros
prodidit . Galenm item lib. x i . fitnplicium medicamcittonm , cam narrat hiftoriam, quam nos librofccutido in uipes
rarum mcntione retulimus . nempe de iUii tiiperii, qua ^ontcfe uino immerferunt, unde etiamfibi mortem confciues
runt . Quo uino dtios homincs elcphdttto affeiiosfanitati reftitutos effe, idcm eft author . Qjiibitf cx ucrbis palam eft
Caleni teftimonio , uitium in quofint extinda: uiperie , noxium non effe,quin potius adeo falutiftrtim, tit efficacij^ime
elephantiafin curet . Ciuod tatnen Biofcoridisfentetttiie refragari uidetur . nift dicamm uipereum uenenum elephan»
to laborantibus pr<eftans effe auxilium , c<eterii atitem exitiwm . Qui item in uenenifitlpicione uerfantiir, cibos uita^ I «
re debent, qtti candido, uel oleraceo colore fuerint : nccnon etiam ab hls abftinere,qui ex animaliumfanguine paratts.
tur . Siquidem albedine , uenena qu£dam mctaUicafacile occultantur : cibis herbaceo colore , uarix lethales plantiC
commode admifcentur ifaitguini etiam animaliti , quibm uefcimnr, ccmmodifiime uenenatorumfangtiii inferitur . I/a
lud etiamnum apprime utile atque neceffarium ejfe duco , ttt coqui , er reliquiculime inferuientes , tton modofideles
Jtnt , cr incorrupti ^fed etiam mttndi, cauti, ac prouidi, ne ulltts ueneficorum infidijs reltnquatur locus : tum ctiam ut
fciant reiie diligenterq; cuftodire cibaria,uel aliud unumquodq;, qucd in cibormn ufum reponitur . Sed pr£cipue di-
ligenter animaduertant , ne in culinaria uafa , qu^fuper, uel circafi>cum edulijs refirta refident, uenenatwm aliquoi
animal a tedo per caminmdccidat , ut quidam exigui af^ides , quifub tedorum tegulis, cr contabulamentisfe rccie-
piunt , phalangia ,fteUiones,fcorpiones , crfimilia . Nanq; Tlorenti^ ( utnicolus eft author) cccttobtum monachos
rum ueneno ittfidum eft , quod araneus niger admodum in oUa decidiffet, dum coquerentur iufcula . Ad h£c princi^ 46
pes maxime curent oportet , ut perquam fideles habeant cuhicularios . Nam ( utfuperius didum eft) quodam ucneni
genere cubilia , interuU , c^teraq^ ueftimenta infici poffunt . Quare nonnuUifaccrcfolent , ut diu, priufquam ueftes
induant , eas manibus pertraiientferui . Quin er pueris fimiliter iubent , utf£pe equis infideant, ijs fuper feliis,quia
bus ipft uticonfuetierunt . Tum etiamftabuli pr^fidis mandant , ut tam cautefeUas, habenasqi recondant, ut ignotis,-
Quac res ve- CT his quibmfidendum nonftt , ea/s non intueri , ne dum tangere liceat . Infuper tlludfcire conuemt , qucd qtt^dant
nena prodar, res ftmplices funt ( ut pleriqi inculpat^fidei medicifatcntur) qu£fua peculiari natur£ dote pr^feits uencnum flgnis
fs *ifJem ad- tnanififtant . Inter quas cornit,feu lingtta, quamferpcntis linguam uocant, refirtur, qu£ ( ut Cottciliator Vetrm A«
uerfentur . ponenfis tradit ) pr^fente napello , aut uipera , aut pardifeUe, exudat : quod tamen tton prodit, c£teris uenenis pr£i^ .
fentibus . Sunt alij , qui pro certo tradunt , prafiium lapidem, quem Vlafmn utilgus appeUat,ftatim j^hidorcm amite
tere,ubi in prxfentia ucneni ctiimq^fuerit . Addunt pr£terea, qttodfi lapii ran£ terreftris anulo attreo infcratur,ita f o
' ■ utis digiti carnem contingat , qiiam primum pr^fenferit adeffe uenenum (ft credimm his , qui hocfcriptum rclique^

Yunt) tanta digitum afficit caliditate, ut carboncm accenfum^ipfumq^ digitum urentcm pr^fefirat . Quibusfaite etft.
parua , mea quidemfententid ,fit adhibendafides ; ea tamen , quo omnibmfatisfiat quantum poteft, non duxifilattio
difiimttlandii . N 0« defunt etidm,qui contra lethalia uenetta pollere contendantfigilla qu£darit,fiuc chardilercs,fiue
imagines , qitomodocunque eas appeUare Itbeat, pr£cipuefi coUo fuf^enfageftentur, uel digitcrum antilis infcratur ,
Quccirca prodidit Albertus libro imaginibus dicdto , quodftSerpentarij imago cumfuisftcUis ctiiuis lapidi pretiofa
itifculpatur,eam utilifiimc gcfiari aducrfm omnia uenetta, caq; pr^fertim, qtt£ uenetioforutn aniinalium iHu uel mor^
fu reUttqv.nntur . Vroinde Pctrus Aponeitfls fcriptitm inuentjfe tradidit in quodam Iibro,qncm rcges Perfarum olim
habuiffc refirt, qiiodft in h^matite lapidefculpatur homo genibmftexisferpcnte ciniitis, cuius capm dextra teneat»
caudam uerojimftra , cr lapis iUc anulo cx auro purifiimo confiiio iitfcratur ,gcftatu hotnincm k quocuiiq- ueiieno
tuetttr . Qu£ imdgofimodc dliqiicm praberct effciitim ( non emm hac in re cerii quicquam proftrrc aufim) meafert

opinio ,

InLib.fexmmDiofcoriciis. 719

opinio, qtiod tempore, quofailpitur, nccefftriafit qu^rundijieU^nm obfcru.itio, d. quibui cd uis influut infculptam
imaginem, Porro tradidcre fipicntum uetcrum nonnnUi ,reperiripretiofos lapides ,quibus folis.hiatura largitum
cfl , ut uencnorum malitiam efficacifiimc dijfoluant , cr deflruant . Ob id itaq-fcriptum reliquit Albertus cognomcto
Magnus adamantcm oricnt.dcm gcfl.ttum brachio finiflro inter humerum , (y cubitum adnexum, omnium uenenormn
utm dcmoliri . Id quod eti.tm idem tribuit ach.tt£ , hy.tcintho , crftpphiro orientali . Alij eandemfacult.itc aj?ignant
fmaragdo, alij laptdi, qucm in capite draconum inucniri tradtmt, iinde dr.iconitis nomcn accepit . Ctetertan (ut inge^
ntiefatc.tr quodfcntio ) parumfidcndum cffe crcdtderim his fuj^cnfionibtts . quippe quod nunquam uiderim hiiiufcc
rei experimcntum t.im cUrum , ut fyncerafides adhibcri pofit : qu.tnuis illttdfacilius pcrfttaicri pofiim , quod fma^
ragdtti , hyacinthus , ackitcs ,fipphtrus lapidcs in tcnuifiimttm ptilucrcm redadi , pofint pcr osfumpti ucneno infi:-
i.^osf£pc libcrarc : utpotc qtii c.tmforti.tntitr naturam, tit cordis uiribtisfubucniatit . Sed quodgcflati lapides uciieni
ajfumpti uim,atq; ai^ionem inhibere u.ileant, non itafacile adduci potero,ut crcdam,ficut crcdunt aliqt<i,zir ita inu-
giiuntur effe ; mfi prtus notabilc ex hii expcrimcnttim uidcrim . Ncmo pr.eterea non poterit ( ut in hac prafiitio^ Prscautio ex
nefcripttim reliqiiit Diofcorides ) innoxia irritacji ticncna rcdderc , fl medicamenta t^m fimplicia , qum compofita niedicametis.
frsfimpferit : qu.e uiribiis pr^flantiptmis poUc.tnt , quibus pofl affumpta iicncnafacile ualeant fuperare . SimpHci4
dutem mcdicamenta Diofcoridi comprobata ,funt cariae cum iuglandibus niicibus efitdt£,citria mala crttda mandu~
catd , napiq;fcmen cx tiino potum . Item calaminthx fvlia , O" Lemnia f^hragis, quamfummis laudibus extiilit Gales.
nus :fed qu£ profingitla tiicc drachm£ pondus non excedant . Idcm fimiliter fummis laudibus commcndauit rut£fos
lid, cum iiucis iuglandisniiclco accepta : quin er duas caricai,falisq; momentum . Ex compofitis autem iwn immerito
ccteris antidotis Mithridatitim aiitcccllcrefcribit . quUoquidcm exfrcquenti cius ufu (ut ex a ntiqtiorum monumen^^
lisacccpimus, atq^ cti.tm a Galcno libro primo,crfccundo dc antidotis memori^proditum cfl ) ufqtieadeofc innoxiu
frsbuit uciicno Mithridates Ponti rex , ut cum ucUetfibi necem ueneiio confcifcere , nefe Romunis icdcret , nullum
cx affimpto ueneno pcrcepit incommodum. Q^a inre poflea Galenus theriacam pr^flantioremeffe tradidit,affc=i
rens ficn non poffc , ut ijs uencnum tiUum noccat , qui eam quotidie fab<e Acgypti^ pondo fumcre confucuerint , quo
viodofuo tcmporc Aurclitts Antoninus Imperator faccrc folcbat . Cteteri pofleriores,qui 'Diofcoridem,!:^ Galennm
fcciitifunt, pr^fcrtim Arabes, cr ipfi ad idein caflaneas plurimm ualere tradiderunt : quin ar mefj^iU, piflacia, aU
hum , r.iphanum , cr nuces Pontic.is addiderunt , omnibus his tamen optimam theriacam prteflrentes . Et hxc haile^
niis didaftifficiant de modo pr£caueiidi ueiicna . RcUquum cfl , ut curandi ordinem , ac rationem ineamus , qua ijs Ratio curan»
fuccurrerepofiimus,qtiiciboautpotuueneiiumfumpfcrint . Vrimum.igitur (^utpaucis etiam fuperius didum efl) diuenena.
fcire conticnit , quod ingcfliim intus uenenum , nonflatim , ut quidam uolunt, ^i cor ipfum conteniit, qiiin prius aUn^
tntcrnas partespercurrat , cr Udat , crfanguinem inficiat . Sci quia maximapollet dgendi ui-ob propriam fui fbr=.
vum,uel tempcramentum,quam obtinet atrociflimam, quancunque corporis humani partem contigerit infuam uiru^
lentam conuertit naturam , cr ita eousq; proceiit mukiplicanio , inficienio , atq^ fanguinem cumreliquis humoribus
in uenenumuertenio, quoiisq^ accefforia quantitate aiauilum,cor ipfum attingat,quoi taniem breui tempore in ues
nenatam fj^cciem tranfmutat . Uiiic deittde fit,ut f^iritus uitamfvuentes,loco proprio ac naturaU expulfi,fuamfeiem
cciant ucneno : atq^ itafubinie corpus f^iritibus , cr uitafimul ieftituatur . lUui pr^terea non ignoranium , quoi
arteri^ una ctim coriis uentriciilis ( qutbus natura iatus cfl motus iilatationis , er conflridionis , ut ex iUo quiient
attrahattir aer circi{nians,quo indiget cor ad refrigeradumfummum fj^irituum uitdUum calorem : ex hoc autem pars
aeris fuliginofa expeUitur , pro cordis item refi-igerio ) qucmcunq^flatum extra. ojfenderint , intus attrahunt , ita ut
arteris , qtiamim minutifim£ , qu£ per tofum corpus difj^ergutur etiamfub cute, per meatus quos habent,aerem nos
circund.intem attrahant, ipfumq; prouehant ai cor , qtiod quidem poflea per eaxiem uias calorem fumumq^ ftipers
fluum reijcit . Quofit , utfi nos circunians aerfuerit infldus , uenenatus, & perniciofus,ea ratione dilia cor ipfuin
inficit , dtq^ corrttmpit . Idq; non euenit proptercd quod arterijs atq^ cordi natura infitumftt , ut uenenum attrahat,
fei quoi aerem continuo inf^irent, quo meiiante natura ctiam repugnante fua, uenenum quoq; trahunt . Hinc itaque
eft , qtioi quiiam, ium ( ut contingit )fomnum caperentfub arboribus uenenatis,ceu taxo ac nerio ; uel humi cubaret
fuper plantis noxijs, uelut napeUo, er aconito ; uel propter uirulentorumferpentium f^ecus quiefcerent, impruiena
ter uenenum contraxerunt , non alia ie caufa, quam ex aere loca iUa ambiente, plantis iUis uenenatis inflilo, er ^es
cuum uirulento f^iritu . C£terum iam tempefliuum erit ai generalem eorum curationem acceierc , qui ucneno infl~
itifunt , eorumq; pr£cipue , in quibus non aieo maniflflafigna conf^iciuntur , ut quoinamfit affumpti uenenigenus,
dignofci pof^tt . NuUus itaq;meiicus ingenio pr^iitus eft , qui nonprotinus uiieat cr inteUigat ex f£uis dccidens
tium mcommoiis , qu£ fequuntur , cum quis uenenum cibo, aut potufumpferit . Siquiiem ijs, qu£ propriaformads Indicia in co-
guiit ( quam etiam proprtttatem occultam appeUare liceat) flatimfemper fucceiit uirium cr roboris totius corpo= mune ueneni
ris projlratio : £gri ex magna cordis molefliafi-equenter animo deficiunt :facies liuefcit : quin o~ lingua , Gr labia '""'P"*
nigricant : item cxtrema corporis , pr^fertim ungues , plumbeo colore liuefcunt . Ad h£c qui haufcrint, uertiginofl
fi-unt , uocem eiunt cwn murmure,Gr ociilos torue mouent . YLisfrigiius acceiitfudor circafi-ontcm,<y tempora e*
rumpcns . Qu,£ omnia ajf.impti v.eneni mamflflifimum prxbent iniicium , maxime autem (i Ratimfequantur po^af^
furaptum cibm , ijsq; contingant quifibi reilam quotidiani uidtis rationem adhibeant . Quandoquidcm tam mala efr
fe poffet in aUquo uidtis ritio, quod humores indegeniti , trailu temporis ufqueadco corrumpcrcntttr , ut contraiia
ueneni iiatitra, uim natura inflrrent , cr eadem iam dicla cierentfymplomata . H quoi maximc teflatur Gaknus li^
brofcxto ie locis ajfeilts , tum etiam Ubro ie ctbis boni ac mali nutrimenti . Quapropter medicos cuitos, ac priide^
tes cffe oportet,quo in huiufmodt accidentibus diligenterfingtda perqiiirant . Suafimiliter accidentia inflrunt,quos.
rumctiam manip:ftd prabcnt ind:cia , uenena lUa , qugfui^ maniftflis qualitdtibus agunt . l^am que cdUditdtc. exces.

dtmt.3

And.MatthioIi Comm.

.runt

'.ootiE..'!

dant, omnid mmhrd internd ceknter iiiflmm.mt,fitim itrgentijiimm excitant, oculos inftmmMione malc hibentt
inqiuctudincm continum inducunt, cr continuum fudorcm cicnt . Si uero prxterquht quod cilido exccffu pollcdnt,
exccUant ctim ui tum erodcndi , tum putrcfucicndi,ut arfenicumfublimdtum,duripigmcntum,fitndaracb(C,^ idgc^:-
nus dlid, punilione, dtque dolorc tntolcrdbili uentriculum er inteftind afftciunt,in quibus etidmfrequentcr mitrmura
fentiuntur . H^c dutem dccidentidfiCpefequuntur uomitus , fdftidid , fudorcs modo cdlidi, modo frigidi, Udri.<: deniq;
coloris mutdtiones . Que uero nimid ft-igiditdtc exccUunt , plcrunq; fomnum infirunt ddco profundum, utf£pc noit
fine mdgno Idbore excitdri pofint dffe^i . Nonnunqudm uero cerebrutn obftupefdciunt,itd ut dffedicogdritur qudm
phtrimos incompofttos edere motus , titm corpore toto , tum etidm oculi^, ore, mdnibus, reliquisq; corpori'; pdrtibiis,
nonfccus dcfiftultifd£li cffent,uel temulenti . Huc iUd pr£tered dcccdut,frigiditAsfcilicct totum corpus occitpdns ,
frigidi fudores , 0" color infdcic liiiidus ddmodum , cr terrificus . Adfummiim totum corpus torpidum dfficitur .

Exficcis dutem uenenis lingud drcfcit , guttur ftti inextinguibili dfficitur : dluus ddftridd redditur , ccgre redditur
urind : omnid deniq- membrdfiunt dridd , cr itigHne inftdiit longifiimie . Foftremo humidd inexpugndbtlcm fomnum
adftrunt, dluifluxioncs, drticulorum, neruorttmqi luxationcs . Itd qitod qudndoq^ oculorum nerui, dc ncxus in tdntii
IdXdntur, ut f^ontefud e cduit.-ttibui exednt, capttiq; propenddut . Vlerunqtte etiam extrem.c corporis pdrtcs putre^-
fcttnt , ut in pr<ecedentibus diclum cft . Porro cr illud ddnotdndum eft , qttod ucnend, qu<e er mdnifcftd , cr occttlta
qudlitdte dgunt,ftfuerit h£c uiribus dlterd imbeciUior,infinefu£ d^ionis eddcm pdriunt dccidentid,qu£ proueniunt
<ib his, qu£ occitltd duntdXdt proprietdte munusfuttm obeunt. Vis etenim qudlitdtii elementdriitm, qu£ iUii ineft, uim
iUdm propriam occultdmq;, quam hac pariter fortiuntur , anteceUit . Proinde primum qudlitdtis clemcntdris exces
dcntii effeilu^ pr^bent , eosq^ fubinde , qui propri£ eorum form£ dttribuuntur . Sed huius rci cUriore notitidm trd^
dcmm , ubi fpecidtimftnguloritm meminerimiis . H<cc igiturfunt omnium uenenorum indicid uniuerfdltd , c£tcri; qu£
explicdri poftint, certiord,dc mdnififtorid . quibm peritifiimi medici tuto dijudicdre poffunt . N<<i?z cum conjlct dcci=
dentid pr^didd nonfolitm perdurdre ;fed etidm dugcri , dc continite in deteriord kbi , nuUoc^; modo duxilijs cedere ,
tieqi ndtur£ repitgndnti obfequium pr^ftdre , cldrwm profcUo mortii indicium eft . Contrd fdlutis , fi quditdo remitti
vi&Ms ratio <iecidentid , cr £gri mclius hdbere uidentur . Cateritm eorum , qui uenenitmfumpferint,cibm effc dcbet (ubi tdme
coru qui ue- remcdid,qu£ pofted dicentur ddhibitdfuerint) ex hk rebm,qu£ nonfolitm uim hdbtnt nutricndi corpus;fed qu£ ctia
nena furcpfe- uencnorum noxi£ rcfiftere Udlent. Quo ingenere Idc dftninumfummoperc Iduddtur : item cdprinum,ouiUum,bubu~
lum, dt q; etum hunidnum , pr^fcrtimfirecenter emundum bibdtur . qudiiqudm Idc omnc efficdcius exhibettir cotra
uenend cdUdd,o^ erodentid,qum dd reliqud uenenigcncrd. Ad hoc cr butyrttmfdcit . Fdciunt CT iufculd tum cdr=
niam pinguiimi , tum pifcium , quibm dddi poffunt, ut pinguiord redddntur,butyrum crudum, <y pingitedo dnimdliu ,
^uorum eft ufm . Siquidem pinguid h£c ideo conueniunt , quod ui4S obftrudiit , ex quo iieneiii trdnfitus inhibetur .
Quinetidm ttbi uenend cxcd}fdciunt,.^erodunt, pinguidh£c dcrimonidm earJim hebetdnt . Idcirco hoc in cdfu, dni=-
mdlium ccrebrum , dtq; ofium meduU<edptijiim£ pdriter cenfcntur . Bisfimiliter herb£ qudnt plurim£ opem firre
poffunt cibii ddmiftce : equdrum numero probdtur cdhminthd , origdiium ,ferpyUum, fifymbrtum , rutd , bugloffum,
echium,filipenduld ,fonchus ,pimpineUd, dli^q; quhn plurim£ : qu.trum tiim uenenis, fuperioribus libri/s , dducrfdri
retulimus , qttdrum etidm cdtdlogumpdulo infi-k recenfcbimm . L octts deinde , in quo rcfidere debent, qui ucnenum
fumpferint , lucidttsftt oportet : ttbi dcr quc<l;fit n-uUd mdld qudlitdte dffcilus. Pdretur dutem corum cubiculum odo=.
rdmentorumfuffitu,quibm uii ineft propulfditdi ttcnend.ld enim pr^jidiitfdntdlum omne , myrrhd ,ftyrdx,dloe, ld=-
ferpitij Idcrymd , dgdUochitm , fcordium, cdfiid odordtd, citrci mali cortcx, iitnipen b.icc£, cimq; iignumftccvm, O"
idgenmplura . Infuper dffeili ueneno ( Gdleno duthore lib. 1 1. de dntidotis) nihil dut pdrum dormire finuntur . So=
}nnusndnq;uenenumretinetininternis pdrtibus,crfdciliusddcor dedttcit. Contrduero ttigilix ,quippe qu£idd
centro dd corporis fupcrficiem , ncmpe dd exteritds pdrtes , retrdhunt . Hw itd inftitutis in primis omni induftrid ,
ac diligcntid curddum eft, ut deuordtumucnenumfvrds exhduridtur . Qud in re niiUtmfdne Udlentim duxilium pers
hibetur,qudm utfine itlld mord £gritwmitum ciere cogdntur :fi tdmen uenenum ddhuc in ucntriculo refideat. Quod
fiidm in inteftiitd defcenderit , iUud qudm primitm clyfteribus infufts extrdhdtur . Atqtti in hoc omni diligcntid ordi=
mm dc modum inire debemm , qucm in huittfce uoluminis pr^fdtione nobis reddidit Btofcorides . Siquidem is de hdc
re itd cxquifite differuit , ut pofteriores omnes omnidfire qu£ de cdfcriptis trddidcrunt, iUi dcceptd refirre pofiint .
Veritm hoc unum ipfe dddiderim, quodfi fvrte is, qtti itenenumfumpfiffet, ex omnibus uomitum cientibus duxilijs uos.
mere nequiret , tunc ( ut Rafts duthor eft ) medicdmentisfoluentibus, ttemq; clyfteribtts erit procedendum . Mcdicde
mentd dutem , qu£ deiedoria potiuiiturfdcultdte, dd hoc idonedfunt dgdricum er rhdbdrbdrum . Qudiidoquidcm u=
trunque prxterquhn quod deieiiorid ui pr^ditum eft\, fdcultdtcm etidm uenenis mdxinie rcpugitdntemfortitur . Id
quod ctidm quiddm minori centaurio dttribuunt . Neque prorfus db re cffct dd idcm Aegyptix filiqucc atrdm medul=
Idm , dloemq; ufitrpdre . h£c udnq; pr£ter deie£loridmfdcultdtem,feorfum plurimitm poUct aduerfm humontm pu^
tredincm ,quiefcmpcr , uelplerunq; ingcftafequitur iiencna: illd uero quodaluum mirifice emoUidt,uenciium ttcit^
triculi tunicis ddh^rcns dbluit er dbftergit . quin er erodcntium dcrimonidm obtundit,<:y ea dcniq; pcr dluumfecum
cducit . B.i/s dutem pcrdilis , cd certc clyfmdtd compctcrc uidentur ( ut Diofcoridi placet ) qu£ dcriafunt er trahen^
di ui pr£ditd . Quibmfi edfucccfferint, qu£ e iuribm pingitibus, ddipe, dut pingucdiiic, dut butyro, dut Utde pdran^
tur , ne ulterius uenena penetrent , ut in dyfcntcriafierifolet , nequaquam ea inutiliaforc putaucrim , pr^fcrtim ubi
compertum haberetur , itenenum inteftina exulceraffc . Quamobrcm Idc copiofim epotum poft itomttioncs , cr cly^
flcria utilifiimii effe prodidit Auiccniid : nempc quod uciteni noxiamfrangdt, crfdnet. CXuinctidmfwnmopere pro^
funt , pr£mifiis tdnicn uomitionibiis , cr clyfteribiis ,fvrtes , dc ualid^ diucrftones : utpote qu-c non r.todo prohibcdiit
jic ucncnum petat cor;fcd ctiam ipfum trahant d membris nobilibm interiiis, ad ignobilid cxtcrna . Ob idi^; plurimim

frodclfc

Remedia c6'
cra venena .

ze

20

30

401

y<=>.

In Lib. fextum Diorcondis. 721

proiclfe crdiderim ciiciirbitultK ,/i ex ignc tiatibm , cr cruriim piilp£ dpplicentur .Vmmt Pimilitiv opemfi-iHios
ncs ex afpcris linteuminibus , quin er fibuU jlriilim fad:£ , itu ut dolorcm excitcnt , mMUum , pedimqi digitis , itcm
bnchij s , c crunbus . mrifice eti.vn ucneniim aucrtitur a partibus intrinfecis ,fipaticntes in balnco aqu£ calid£ ex
medicamcntis accommodatis confctlo,utl in Uconico /icco fidorem cicnte imponantur. Quandoquidcm buiufmodi
calor cxtraneus cfficicifiime uencnum aicutim trahit . Balnctac laconici uiccm tlltid fane fuppkre potcrit,fi dtffe-
iiouiuim:iU,auteqmaluo excrtis (iatim intefi:tnis , £gcr in animalis cadaucr intromittatur : o' cmn rcfi-ixerit cada=
uer , idem ctiam d: aliofiat , quoufquc ftt ftcrit .Adhoc autcm muli , muUq; ( ut uulgi firt opinio , fi)rtaffe quod .h£c
dnimalia plurimum caloris habcant ) cctcrii pr^poUcnt unim.ilibus . Hoc enim auxilio a ucncno libcrattm narrant Vrfa
lentinum Alex.indri fcxti fummi Pontificisfilium . Is enim ( utfirunt ) cim in quadam cccna altquot Cardinaltbtis uene=

f numexhibercucllct,fibi ipfi,acpatriiiimprudcntcrexhtbuit. C£tcrum fctreetiam conucnit ,qu6dqi(anuispr£s Simplicia me
dida rcmcdia omnia commuttitcr ucncnis opitulcntttr , non proptcrca cfl dimittcndum , qitin conttnue infidis prop(/ie«= '''"'jiScajq u?
turomnia probata antiiotx , tam fimplicia , qiiam compofita , qu£ cuiufcunque ucncni noxam aufirre poffunt. S(ra= fj^s ve^netw/'
plicia quidemmcdicamctitd , qu£ adhoc idonea Diofcoridi ,reliquis(^ Gr£cis poRerioribus celebrantur ,funt uinum
uctus copiofius cpotum , Lemnia Iphragis , agaricum , abrotomm , irio , eryitgij radix , napi &~ paflinac£femcn , ca=
lamintha , nardtm Celticum , caRorium ,firul£ uirentts mcduUa ,fios rhoiodcndri ( quanqiiam is Galctto , alijsqi ipfunt
fecutis in antidottim minimc rccipijtiir , fcd potius inter iicnena annumcretitr )fuccus marrubij , lafcrpitij , cr panacii,
figapeniim , arifiolochia longa ,fcmcn riit£ fylucftris , betonica , pix Uquida delinda , polij , icrfcfelis dccoilum , phu,
cinnamomum , cafiia , iuniperi bacc£ , citria mala , cr qu£ limonia , cr aurantia uocant , cr eorumfemcn . \tem glana
dcs, pr£ferttm q:icrn£ ex humano laile cpot£ , quinqtiefolij rdiicii.fucciK , leporii coagulwm : mitftcU^ caro 'fale inuca

* ° tcrata , cr in ttmbra ficcata , cvm uino pota , kc canii cx pritno foctu acceptum , capparis , cham^Ieonis albi radix ,
apij deco5:um, poIcmoni£ raiix, trtbiilt tcrrcftrisfucciti ,finilacii af^cr£ acini ,fcordium , thlafpi, er Cr£tcnfe didam-
ntm . Uis Arabes , er rcccntiornm nonnulli caflaneas addunt : itcm ponticets nuccs , nief^iU , piftacia , zcdoariam , laua
ri bdccis : gentian£ radiccm , qtdn zr iidamni albi , tormcntiU^ , iridii \Uyric£ , hafhil^ rcgi£ , helcnij , cr miUcfilij :
rhabarbarum, hcdcrx corymbos , bobm Armenittm, hypcriam ,fabmam, mumiam, pimpincUam , \mpcrdtoriam, ccn-
tdtiriiim maius , dngchcant , ua-bcnac£fuccum : mitrcs , qui ndpclli radiccs depafcunlur , cr mufcos grandiores , qu£
eiuifilijs ui.^itant ,filipcniulam , carpobalfamum , mtifcum odoratum , ambanm , os in corde ccrui rcpertum, er cer-
uinum cornu , quin cr monocerotis , urft teflcs , er arietis , origanum ,fmaragdum , lapidem bezahar , er carduum ,
qiicm fandum , ucl bcncdi.^um appcUant . Et h£c dc cenfu omnium ftmplicium medicamentorum , qu£ contra ucne^
na polknt, qusnobisttm uctcrcs, tum rccentiores fcripta reliquerunt , dixiffe fufficiditt . De compofttis dutem Copofita me

Jo mcdicamcntisilhi profirrcnondubitau:rim,qu6d fttheridca kgitime piratdrepcriretur ,noneffent aliunic pctcn= dicamcnta.
daauxilia contraucncna. Sci quomam mihi plane difficilUmwn effe uiictur , ut ed rcpcriatur , qu£ qucmaimodum
tius cxigit apparatus , confidi ftt , ciim nobis dcftnt cinnamomum , bdlfamim , petrofelinum Mdcedonicum , myrrhd»
fi)Iiim,chalcitis{quamtam:n idmnobiscompcrtam putamus) amomum , af^dldthus , cr calamiis odoratus , qu£ o=
mnia pcrq-.tam maximi funt mom:iiti ; idcirco nunquam aiiucar , ut creiam ucnalem theriacam poffe flbi locum er
ufum iUius antiqu£ lcgitimi iicniicdre : pi\tfertim ciim confttt tempore ufque Galeni , quo Komani ftmmo impcrio po^
ticbantur , therncam omnibus numcris abfolutam confici non potuiffe ( ut ipfc Galenus tcsiatur libro primo de antia
dotis) niftdbvnpcrdtoribus.quinquam non dccffcnt tempore Antonini C^faris diuitcs primates , qui eam conficea
rent,etiamqu6i mult.i eis icfiicrarcntiir . Qnirc illuidixcrim ,qu6d ft uUatbcriacd ex ijs,qu£noflrd £tdte cotia
ficiuntur, inufimdimittidebet,dcnt opcram mcdici diligcntifiimi,ut iUdfaltcm utdntur,qu£ omnifludio dc dilis

40 gcntid paratafit, clarif^imortim er peritifiimortm uirorum te^imonio : qu£q; eo modo expcrientia comprobatd
fit , quo docet Galcnus Itbro qucm ad Pifoncm fcripfij : quin cr alto , quem Pamphilidno dicduit . Hoc item faciant dt
h\itbrtddtio ,quodnihilminus q.iam thcriaca pr^Pat aiuerfus ucnena , quoiq; zr fdcilius pdrari poteH. Qua in re
cdueant homincs ab aiulteratis thcridcis , quoi in publicis fiiris ucniunt circulatores , etfi pkrunqut ab his , quos eos
rum diulteria fiauicsqilatent ,c£tcris meliorcs , atquc cfficaciores habentur : quippe quod nihtl ultrauidcdntdflan^
tes , quhn quod ij frttftim integrtm drfcnici , uel rifagaUi officinis ttocati , dcuorent : qu6dq; fubinde deuorata therid=
cd , quam po^ca circumflantibus ueniunt , nullum uencni incommoium fentiant . Quod cim Galenus optime noitijfet ,
libro Pifoni dicato , ita fcripttm reliquit . Mult£ d fubdohs improbisq; tn hoc quoquc fiaudcs fiunt , dc uulgm fola
antidotiopinionedcceptum,ab ijsqttibus arscfl mercenaria,plurima pecuma medtcamentum , uel praue confidmn
rcdimit , C£teri<m ut quifquc flagitioforum impoRorum faUicias , er dolofas mcrces euitare pofiit , er debeat, nunc Fraudes, qui-

5 o mihi in dnimo eit adcommune rei public£ bencfictum sorum ingcns , dcfccIeRum fdcinus pofleritati prodere . Nam ciim bus vtutur cir
ifli fuggcBa afcendunt coram populo , qucm dolis caperc intendunt , oflenfuri quod uencnum £que ac panem innoxie j venena in
fumunt , multis cauiUationibus, atque infidijs utuntur . Inter quds hdsduas habcntfidudes , quM modo omnibus aperiam, noxie fume -
quasq; retinent lUi in fuos chariores ( ut ita dicam ) lenoncs . Prtmui itaque dolus , quo nttuntur huiufmodi fraudulcnti re profitetur.
tmpoflorcs , eii quod cim fcidiit uencna non poffe nift parum noccre , ubi ticntriculus fuerit cibis ualde repletus ( ut in
pr^fdtione huius libri tradidit Btofcoriics , cr Itbro quarto fen fcxta retulit Auicenna ) priufquam fuggeflum afcen-
dmt , di fdturitatem ufquc > pr^fcrtim ^Ratc , laducas cruias deuorant fale , aceto , er oko conditM : uerim olci tdn»
tum imponunt , iit fire m eo mnatcnt Ia6iuc£ . Et qiiia hycme , rnaxime urgcnte bruma , tencU^ Iailuc£ difficile pdf?im
■inueniri poffunt ; iico earumuiccm his pr^bcnt intcranca botm pr£pinguium, quorum tantam comcdunt ccpiami
quoai ucntrtculus ueluti ty.npanus extcniatur . \iautcmco conftlio factunt ,uth£c quidem lurium pingucdine ,eo=
rwiiq; fubflanti£ crafiitudine , iU£ ucr6 frigiditatc fua , ckiq; muUttudine , quam tUis adijctunt , pr£tcrquam qtiod uc=
nem pcnetrationem mbibent , citm nitentAs ttttis obhruercpofiint^croiciiteitt quoqueingcfltarfenici,ucI rijdgaUi fe:s-

V p pUs\\s

And. Matthioli Comm.

lO

722

pUsijs uocittitiicrimonimot>tundunt,CT hebetant.Cumigitur ucnenum fmpfcrint , quodiUis oB prceajfumpti aji=
mentiuim,nuUam, aut parudmnoxam adfcrt ,ncmpe ^uoducntriculus fit tcnfus ,cr pingucdme imbatus ,mox fium
adulteratum antidotum , quod omnino kgitimam theriacam mentitur , affumunt , tdq; impune . Quo fit , ut facilc po»
{iea populo ajianti perfuadeant , id tjfe antidotum omnium pr^Jiantiftmum contra omnia ucnena , qtwd in uniuerfo
orbe rcpcriri pcfit . Uis leues uulgi animi pcrfuafi accenfiij; , maiori multitudine , ac impctu feruntur , ttt adultera^
tam , inualidam , ueramq^ mentientem theriacam emant , qiiam ij qui in maxima annonec penuria c6 catcruatim concur^
rtint ,ubi plurimum panis gratisomnibusexhibetur .Itaquecumtemporismomento capfulamhac impoBuracxhaii^
ferint,{iatimq; e Juggejlo defcendunt circunforanei , fefeq^in hoj^itiumrecipiunt ,ubicim primian fuerint , arfeni^
cum paulo ante fumptum una cum Ia£lucis aut bubulis mteraneis arte quadam euomunt , nequc aliud tUa dic afftmunt ,
quamlac,quodtamen fccpius altcrnatim potant ,uomuntij; , O" reuomunt . tanttim poteRinimprobis hominibus auri
Altera impo ctipiditas , ut j^onte cotifultoq; in manijcjla uit£ difcrimina Jirantur . TcraiK altera , quam t^i ficmorof pcrpetrant,
floru fraus . ju p ^^^^ ^ _ jj n,j^ ^ ^^^ duabiis horis antcaqiim fuggefttim afcendant , in foro pbarmacopclium petunt , iUudq;f6ro ,
in quo fermonem populohabere itolunt ,propinquius eligunt . Atqite ubi ittjferint pharmacopolx fibi arfenici capfu^
lam adferri , eius duo aut tria frujlra feltgunt , proutfibi magis expedire uidetur . qutc pojiea charta inuolui , cr in ea»
dem capftda reponi mandant . Quo fado pharntacopolam rogant , ut citm in fuggeflum afcenderint , arfenicum lUud
repofitum dare tidint puero , qucm ad eum miferint . Porro in forum abeunt uerba failuri , ubi eorum j^uriam thcria*-
cam , ad calum ufque miris laudibus efferunt admentientes . kd hxc ut rem magis ueriflmtlcm reddant , puerttm uel e cir^
cumfiantibusquempiamadpharmacopolium mttttint,qui uenenum anteaab ipfjs feledum dcfvrat . Interea ingentem
capfulam in fuggeko flantes aperiunt , quam habent uafcults prau£ lUitn theriac£ plcnis refertam , cuius opercith im-
tus adhxrent cera fubpofita , turia ctmfdam mifceU^frusia ex faccharo , quod canditum uocant , amylo , aUjsq; inno- * »
xijs medicamentis miro quodam artifcio conf:ii£, qu£ prorfus crfacie , er magnitudine refvrunt iUa tieri arfcnicifru-
fia , qu£ prius ij in pharmacopolto felegerant . Leuant atitem iRi hominum proditores opercuhim a capfula , quofrau-
dem meliui occultcnt , infuggeftofiantes .flquidem fummo cum artificio internam operculi partcm , ctii adh^rent lUius
mifceU£ fruRaarfenicum mentientia, uerfui fctrahunt,nequis fuam fraudem dcprehendere poj^it. Beinde ^atim
in manu focij , aut pueri , quos doli minifiros habent, capful£ opercuhm coUocant : qiiod eorum alter aperta manu per=
quam eleganter fujiinet ,parte pfcudoarfcnicum continentc ccelum tterfus rcj^icientc : idq; neqttisdohim intueri pof»
flt. Interearedit nuncius arfenicum legitimum a pharmacopolio deferens . ktqui ifiud accipicns artis captiofx magi»
fier ,fiatim lUiid poptilo ofientat longa atque mendaci oratione . Qua perfcSia ad expcrimentim tranfit , perpeiuo do=
lose procedens. Quandoquidem fimulans fibiopus effc expeditis manibus ,manicas ex murice ,iiel fcrico proditore,
quo plerunqtte ttc^ittntur , ad cubititm ufque conuoluit , ea tantitm ratione , ut arfenicum ucrum , dum h£c agit ,fiipcr 0=: 3 °
perculopr£dtdopfeitdoarfenictim continente ,rcponat , abdatq;: quod cbopcrctilicirculi altitudinem nuUo pailoin=
firne a circumfiantibus uidcri potcR. obuolutis itaqtte manicis ,brachijsq; dcmtdatis , ac tenuilinteolo humerisims
pofito , iubet aqu£ uel uini poculum adferri , cr reli^o in operculo arfenico uero , faditium inuoxiiim frauduienta ma^
m capit . quod gladio minutim incidit , er uino , uel aqu£ parati cyathi commifcct , er denique tutijlime bibit . A fqnc
ita fraudem hifce coloribus exornatam f^edantibus pcrfiiadet , ttt nuUits dubitet , qutn iUc mcrtiftrum arfeidcitm han^
Hiftotjs frau ferit , quod ex medica offcina dclatim fuerat . Memini mc olim unum ex his uidiffc , qui uenenum fimili moio adulte»
^^' ratum puero exhtbtterat ftto : er ciim fimularet fe ei opem ferre noUe , doncc piilfum amififfet , cr in mortis difcri)v.i=-

m uerfaretur , ut fu£ falf£ atque adulteriii£ theriac£ maiorem compararet exifiimaticnem : ci:m prxterea priusuer=
futttmpuerum admonuiffet ,ttt anhelitum compcfceret,idq; ut facies eius colore mutaretttr , quincr interim ocitlos
cbuerteret ,zyosac ceruicem contorqueret ; ad fe uocauit aflantem medicum haud acris caUidicj; ingenij , in ea ciuita- 4«»
tt , ubi id miin contigit uidiffe , recepttim hahentem , qtti pueri pulfum tangeret , ut omnibus tcBaretur , qitod pulftim
amififfet . Quod citmficiflet bonus ille medicus iam imprtidenter fadus circulatoris leiio , omnibus tcfiimonium perhi-
bebat ,fe ntdltim pulfum in eo inueniffe : quippe qui nufquamfDrte legerat , quod arte etiam pofit intercipi pulftts , citm
tamenid fcriptumreliquerit Galenuslib.vi.deplacitis Hippocratis, er Platonis,ubi fic inquit. 'Eadem natttra in
arterijs cernitur ,nametiam ipf£ perinde ac nertd , attt incif£,aut laqueo interclufe pulfu omni ,micationeq; orban^
tur. Exquibus fancuerbistunc comminifci potuiffet , qtiod facile hiiic piiero laqueata efleiit brachia yCr proinde in»
terceptus arteriarttm ptflfus , qit£ per brachium ad manum excurrunt. Stquidem adslringentes laquei ab ijs nebulonis
bu/s adeo caUide fubdoleque aptantur , ut ucrfato quodam ferreo globulo fiipra cubititm extra manicas latcnte ,Jirin=^
gantur admodum , ac relaxentitr . idquod faciU ab eo fieri poteR , qiii ptterum femimortuum fc fimttlantem , brachijs
ad ffied:aculum fufiinet . Tali igitur fraudc adfiringebantur fibuk , ubi piilfum intercipere animtis effet , laxabantur i o
autem lente , citm iam uerfutijiimus puer ex theriaca lUa affumpta , in prtkinam fiiam conjiitutionem redittii fimitlaf=-
fet.HaHenusde fratidibt(shorumcarnificum,quas pliiribus profequi libuit,ut quifqtie eas euitare fciat , ac pof^it.
Qua de re morbo GaUico quam plurimitm certe debeo :fiqttidem unus , isq; infignis , ex his qui uenenum innoctic deuo=
rare profitentur , cuiiu offa Ities iUa non immerito depafcebatur , ciim ame in fanitatcm redigi exoptarct , inter ctiran^
dum,mihiidabeoexpetenti,omneshasfraudes,quibushocfiagitiofum hominttm genusutitttr ,tit pecitniam extor^
queat , hbentij^ime patefecit . C£teritm fraudcs , ac mendacia , quibus ij pariter utuntur , qui e diiii Pauli profjpia 0^=:
tos fe pr£dicant , qtta tamen de re mentiuntur, hic confttlto dimittam . ueriim intadas eas non relinquam , u bi in procef»
AntiJots r\Q fude ijs differemus itenenis , qu£ morfu, uel iiiu relinqutint innitmera exitiofa animalia . Sedne aliqiiod prxilans anti^
flra pr^ftauf- ^otum defidcretiir in his nofiris commentarijs , me probi, acfidelis medici munerefundum exifiimdtierim ,fihoc in loco
cotra ve ^„^(f^^ aiitidota mJ}i longo laborecomparata , magni aducnena momenti, defcripfero . qu£ non modo ijs , qit£ per os
ajfnmuntur •jfedipetiam ,qu£ mmiiliimmorfu,ueliiinciiciimtur,fHmmO}ac pr^fentatico fiiiffe remedio comperi

Licet

InLib. fcxtumDiofcoridi^. 72^

Licet dUUm luc xUtc rm .idmodim Jubcantur mcdici , qui fua pandere arcana uelint ,fi quod nxCli funt pulchrwm
CrfinguLre Mxilium ; t.imcn cum mihi confilium itb initio fucrit , meu opera quMituUcuncj; fit omnibuigencratim
prodcjfe, alicnum quidcm inhumanumqiforet,/imod6 uel inuidia ucl auaritia compulfus, aliquidfilentw inuolucrem,
quod tn arte mcdica ufuifuturum putcm . Primum igitur antidotum , cuius admirandas in ucncna uircs fjepius ex- Primi anti Jo
pcrtusfum, hoc modo conficitur . Kecipit enim rh.ib.trbari, rhapontici ex Ponto adue^li, radicis[phu,acori, quemfal " defcriptio .
s6 cilamr.n odoratum uocant, cypcri, quinquefvlij, tormcntilU , arijiolochix rotunda: , pa:oni£, hclcnij, cojli, iridii
jHyrics, chamslcontis albi, cuiusq^ drachm.is trcs . ItcmgaLinga: , Imperatoria:, diiiamni albi, .vigclicc, miHefilij ,
flipcnduLe, doronici , zcdoma: , gingibcris , fingulorum drachmas duas : agarici drachm.is trcs : hbanotidis maris ,
gcntiam; morfus dubolific hcrbarijs diiii, cuiusq; drachmas du.is crfcmis . Ad hxcfcminis citrei mali,uiticis, cocci

1 o injiitorij,fraxini, oxalidis, pa(iinac.efylucjlris, n.ipi, nigclU, psonia:, ocimi, irionis,thlal^is,fccniculi,ammi',fingus
lorum drachm.is duas . pr.etcrca baccarum Liuri,iuniperi, hedcr£, afpcr^fmilacis, cubeb£,fingulorumfcfquidrach=-
mam. ¥oliorumfcordij,ch.tm.tdryos, ch.tma:pityos, centaurij minoris,Jicechadis, nardi Ccltici^calaminthx, ruta:,me i

tlu, bctonic£,ucrbcnac£,fcabiof£, cardui bencdidi, meliffophylli,fingulorumfcfquidrachmam : dic^iamni Crctcnfis
drachm.is tres . [ampfuchi, hypcrici, iunci odorati, m.irrubij, galeg£,fabin£,pimpinclla:, cuiusq; drachmas duas. Ca
ricarum, nucim iugLtndium, piftaciorum, fingulorum uncias tres : myrobalanorum cmpelicorum drachmas quatuor.'
Florum utriusq; buglofi, rofarum, lauendul£,falui.e,roris marini coronarij, cuiusq; fcrupulos quatuor : croci drach
}n.is tres. Cafi£ odorati, quam hodic cinn.imomum uocant, drachm.is deccm . CaryophyUorum, nucis myrijiic£,ma»
cis,fingulorum drachmas duas crfemis. Pipcris nigri, ac longi,fantalorum omniii, agaUochi,fingulorufefquidrach
mam . Cornii cerui crudi drachmas quatttor : unicorni di achmm anam . ofis cordis ccruini,ramentorum eboris,utr=

»0 g£ ceruin£, cajiorij,Jingulorumfcrupulos quatuor : terr£ Lcmm£ drachmas tres : opij fefquidrachmam . margari^
tdrumoricntalium,ramcntorumfmaragdi , hyacinthi , cor.ilUj rubri,fingidorum fefquidrachmam : caphur£ drachi^
rtas du.is. nujiichcs, thuris,jiyracis, myrrh£,gummi Arabici , re/in£ tcrebinthin£,fagapeni, opopanacis, laferpi=^
tij,fingulorum drachm.(S duas o~femis . mofchi odorati, ambari, cuiusq; drachmam : olei e chalcantho conjicii uncia
medtam . Pulueris cordialis temperati , diamargariti , diamofchi , diambari, eleiluarij e gemmis , pafiiUorum caphu^
r£,fciU£,fingulorum drachmas duas cr femis : pajitUorttm uiper£ uncias dttas . Succi oxaUdis,fonchi,fcordij , e-
chi\, buglofi, melif]ophylU,fingulorumfelibram : hypocijiidis drachmas duas . Theriac£ eleii£, M.ithridatij optimi ,
^uiusq; uncidsfex . Vint ueteris albi odorati libr.is tres :facchari e lAedera infula, uel optimi meUis libra/; odo cr un
ciasfcx . Ex omnibtts hisfitmma diligentta , er ratione inquifitis , atq; feledlsfiat elciluarium , eo modo quo theria^
ca, aut Mithridatis antidotumconficiuntur . Sumendiquantit.is efta drachmauna ufqueadtrespro£tatc,(ycon=

5 o ftitutionc patientis . Atque ita omnibus perfuadere poteris , anttdotum hoc nonfoVum pr.-eftantiftimum ejfe ( tit ante
diximiis ) coiitra omnia uenena , qu£ per os fumuntur , itemq; aduerftn ea , qu£ morfu ucl tdu relinquuntur ; uerhm
ctiam in pefttlentia , cui mirifice opitulutur , quotidie affumptum , er pracipue ad pr^feruandosfanos . At ft cui Potio ex pre
in animofuerit , ut pr^feiitaneum adftrat auxiUum , h£cfaciat oportet . Antidoti pr^fcripti libram accipiat, libram ^'^° antido-
itemfyrupi e citrei mali cortice parati , er Itbras quinque aqu£ uit£ uocat£ , ex optimo , odoratoq; uino conftd£ ,
totiesq; uih-eis organis repurgat£ , ut quint£ effcnti£ l^eciem pr^fcfirat. Deinde omnia h£c in uas uitreum inij=-
ciatdupl£arebusinditiscapacit.itis. poftcauafis ore ita obturato , ut nuUus fj^iirandi meatus relinquatur,magnit
cum dexteritate aquam in uafe cum eleiiuario tandiu agitet , doiiec totum diffoltiatur . Atque tum uas orc cera , uel
fice obdu^o in menfem integrum rcponat . Quod tamen bis in hebdomada agitari conuenit eo modo , quo antea di^' ■ ■*

dum eft :fit enim , ut eleduariumfacile refidat infundo , ft dtmittatur . Exado dcnique menfe claram aquam aure6~

'40 que colore nitentem, eleduario fupernatare inueniet , er qu£ iam omnem iUius uim in fe contraxerit . Tum itaque
uas ipfum aperiat, er in uas aliud item uitreum lympidam aquam paulattm effundat, cutui os cum cera , er mcmbra=
na accuratiflime obturet .Namfi iUud diei ffiatio apertum fineret , omnis conclufa aqua in auram euanefceret . Tan=
ta h£c aqua uirtute pollet ( quod miUies expertus fum) ut quatuor drachmarum pondere pota uel perfe, uel cum pa=
ri odorati uini quantitate , uelftiUatiti£ cutilsuis aqu£ ad cordis robur facientis , ubi quis iiltts , uel demorfus a quo^i
cunque ueneiiato animaU , tn tanto mortis difcrimine uerfaretur , ut uocem , uifum , ac reliquos ftrefenfus amififfet,
tegrum ingenti adftantiumadmtrationealongouelutifomnoexcitat.Quincr uomitioneplerunq;plurimaminftdoa
rum humorum copiam exhaurit . Cuius rei exemplo ( pr£ter alia innumera ) nuper mihi fuit pr^feiii oppidi Vipaci
uxor , quam a uipera in dextra manu demorfam, cr iamiam de naulo rationem cum Charonte inituram , b£c aqua iit
uitam a morte rctiocauit . Id quod etiam paul6 p6ft conttgit cuidam mifer£ Sclaux ab alia non difttmtli uipera in ma~

$• nu demorf£ . li£c idem fimiliter pr^ftat contra uenena, qu£ per osfumuntur :ftquidem ea ade6 teniiis effenti£ , ef*
ficax , er penetrans eft , ut momento uifua in omnes corporis uenas permeet . Qaw er eofdem pr^bet effeiius in a^
lios auam plurimos morbos, quos breuitati ftudens pr£tereo . quandoquidem prudentes, er periti medict, habita hu:^
iufcc liirium exada ratione ,eam adhibere poterunt, ubi lcgitime coiiuenire cenfebunt . Porr6 anttdotum alterum Alterius an-
generofum, pariter cr fingulare,oleum iUud eft,cuiusfuperius librofeciindo capite de fcorpionibus, item quarto ca- '"^"ti defcri-
pitedeaconitoanobi^fadafuitmentio. idpulfibus extrinfecuspatentibusiUttum ,nempe temporum,manuum,ac P"°' ""^'*
pedum , quinctiam extim£ cordis parti adftmftram mamiUam , repetita alternis tribus horis iUtnitione , efficaciftime
fuccurrit omnibus uenenis per osfumptis , qu£ tamen ex crodenttum genere nonfuerint . Similiter uipcrarum, af^i=
dum , cr cuiufcunque deniq; ueneiuti animalis morftbus fingulari auxilio eft , nt in proceffu lattus explicabtmus . Vt
4iutcm omnes intcUigant quam maximumfit in me tuuand£ pofteritatis ftudium , modum, qito iUud coiificitur , htc de^
fcribere nongrauxbor . Sumxntur itaq; ineunte menfe maio, quo tempore confici debet,olci communts centum anno^
■ rum,ftn minusfui tempcris uetuftiftiriti iibr£ tres :fvliorum_ hypertci uirentis manipuU tres . Oleum in uas uitreunt
'- P p s dupl£

to.

724. And.MatthioliComm.

dupU d contento capicitutis impomttur , in quo hypericum dUqudntulum antea contufum infundutur . deinde U4S ce^
ra , cr membruna obturetur , cr medium in tenuifimum arenam condatur , loco ubi tota die infolari pofit , atq^ inibi
finatur ad dccmam, ucl duodecimum diem ufq^ . Quo exado tempore,mergatur uas in calentii aqu£ balneo ad uigin
ti quatuor horas : mox olcum ab herba exprimatur. Uoc fido fumaturhyperici,cham£dryos,calaminth<e, cardui be*
nedidi , fingulorum manipulus. Qux omnia prius dtUgenter contufa oleo admifccantur, acfubinde uas in prjediilum
mergatur bAneum tribui continuis diebus . Extrahatur deinde, cr ab incoilis herbis exprimatur . Po/i hicc accipian
turflorum hypcrici manipuU tres, qui a cauUbus probe repurgati , er contufi in prxdiCtum oleum infundantur , ac
in idem balneum per triduum rcpotutur . Vofl td tempus eximantur, er ut prius exprimantur . Idemfiat ter, aut qua
ter, ufquedum olcumfattguineum colorem reflrat . Hw perailisfumatur hypcricum, quod iam defloruerit,cr ab eius
cacumtne grana iUa uiridta excerpantur, qu£ hordeaceis granis fimilia deprchenduntur, in quibusfcmen continetur. » 9
Ex ijs itaqj tres confirtim manipuU decerpantur : qui poflea tufi, cr uino meraco albo aUquantuhm pcrfufi in olcum
pr^di^um infundantur, O" cum eodem uitro, in arenafepulto, oilo diebus continuis iitfoletitur . Quo tcmpore tratia
jfado tridui j^atioin balneum immittantur, pofl colentur, cr modo prxdiilo exprtmantur : tertio , aut qitarto fimiUe-
ter diHumfcmen in oleo macerari debet, donec id obfcurifanguinis colcre repr^fentet . Ad h^cfumaturfcordij re»
centis, calaminth^, centaurij minoris, cardui benedidi, uerbenac£, diilamni Cretcnfls ,flngulorum medius manipW'
Itts : tundantur omnia, mergantur in oleum pr^diilum, cr uas in balneum iterum imponatur per biduum conttnuinn ,
dein colentur, er exprtmantur, utfupra . Pofleafumantur zedoari£, radicum di^amni albt,gentian£,tormentiU£3
ariflolochi£ rotund£,fingulorum drachm£ tres ,fcordij manipuUiS . Tundaittur itcm omnia, infundantur, er immitn-
tanttir in balneum, ibiq; permaneant tribiis diebus continuis : colentur deinde , er exprimantur . Infundatitur dcnuo
flyracis calamiti, laferis, cuiusq-, drachm^fex, baccarum iuniperi drachm£ quatuor, melanthij drachm£ du£,cafli£ * *
odorat£ {cinnamomum offlcitt£ uocant ) drachm£ noucm : ittnci odorati, cyperi ,flngulorum fefquidrachma :fanta^
lorum alborumfemuttcia . Tundantur omnia ( ut pluries de alijs didum e/J ) er itridem cletnn infundantur, cr per tri
duum continuum in balneum macerentur , demum colentiir , er exprimantur , modo quo antc didum efl . Poftrcmd
adflnt oportet trecentifcorpiones tiiui diebus canicularibus coUeiii . li in uafe uitreo conclufi , cineribus caUdis fu^
perponantur , er cim eos pr£ calorc fudare , atq^ irafci conflet , omne i&m dtHum oleum caUdum fuperinijciatur .
Sed aduertcndum efl, ne id adeoflruensfit, ut uas difrumpat . obturato flatim uafls ore in baUteim tribus continuis
diebus contineatur : deinde coletur, er exprimatur . Proieftis intereafcorpionibus, rurfum in okii infundantur rha
harbari Uudatiflimi, myrrh£ communis ufus, alocs hepatic£,flngulorum drachm£ tres : nardi Indici drachm£ du£ ,
crcci drachma una : theriac£ eleii£, eleHiq; Mithridatij,cuiusq;femuncia . Qu£ ex his ttindedafunt, terantur,mox
ultimo infundantur in oleum, quod per tridtmm continuum contineatur in baUieo . Quofado oleum non ampUus per^ 3 ^
coletur,fed deinceps recondatur, perinde ac opobalfatnum . quippe quod mirandtm flt remeditim ad iam diila uene^-
na,Qr pr£ctpue contra napeUum , quo infedi fuere , ut experimentumfieret , Corfl iUi duo ttiarum obfeffores , quo~
rum hifloriamfupra retuUmus libro quarto in acontti mentione : ad cuius leilionetn , ne idem bis repetamtis, eos retj^
cimtis, qui eius deflderio capiuntur . Pr£ter autem Mithridatium , antidota aUa duo geitercfa Hicfcoridi probantur
in pr£fenti prxfatione, unumfciUcet quod efciitco, alterum quod efanguine nuncupant :fed quod w eorii ccnficien*
dorum rationem tradiderit, nufquam haiienus reperi . Quamobrem lUa dtio in multorumgratiam hic adfcribere,nott
aUenum fire duximtis, eo tamen modo , quo Ub. ii.de antidotis a Galenoferiatim dcfcribuntur , ubi hxcfcripta reU^
Antidoti e quit . Antidotus Sfg. rav cd[>.<x.TC:iV , id efl , exfatiguinibus, ad uenena, uenenatorumq^ omnium mcrfus idonea ,fl^
fanguinib» de h^bet . Piperis longi, piperis albi, acori, croci, phu, mei, didamni Cretici, ammoniaci, agarici,fingtdortm drachmas
lcriptio. j^^ . ^^Qjjji^ opobalfami, feminis rut£ fylueflris, cymini Aethiopici, attifi ,fanguinis anatis maris, O" foemin£ ficci , 4^

fanguinis hadini,fanguinis anferini,feminis na'pi fylueflris, flngulorwm drachmas tres :gentiati£, trifolij ,florum iun
ci odorati , thuris, rofarum ficcarim,flngulorum drachmas quatuor, petrofllini drachmas quinq; , polij Cretici tatte.
tundem, cinnamomi drachmas fex,florwmfcordij drachmas oiio : myrrhx, nardi ,flngulorum drachmas decem, cro^
ci drachmas duodecim , cafli£ drachmas cdo . Omnia h£c diligenter contufa , ac per excufforium cribrum traieila
meUe Attico defj^umato, commifcebis, commiftac^ in argentea pyxide repcnes,atq; hac ut maxtmo mcdicamento utet^
Antidoti e ris. C£terumqu£ c fcinco temperatur atitidotus, aGalenohunc inmodutnredditur . Antidotus Mithridatis Eupai^
fcinco defcri- foris d^gl aK/^y Hou cognominata,faciens ad uenena,omtiemqi uenenatortm materiam mortem tnflrentem,omttimn(^
P"° " ueiienoforwm animaUum idtts, conficitur hac ratione. Scinci,fagapetii, acori, phu,hyperici,acaci£, iridis, mei^giimf^

mi, fingulorum drachm£ du£ : rofarumficcarum , gentiait£ , cardamomi , fingulorttm drachm£ quatuor , opij oboli
duo,ftyracis drachm£ oilo : polii,cafli£ nigr£,fefelis, bdeUij, balfami,piperis albi, flngulorum drachm£ quinq^ cr j^
oboli duo : fuccihypcciflidis, opopanacis, myrrh£, thuris mafculi, caflorij, piperis longi , cypheos,fiiliorum malabar^
thri,fingulorum drachm^fex : fcordiji cofti,florum iunci odorati.galbani, refinx terebinthin£,fingulorum draclif^
m£fex er oboli duo : nardi Syriacx, opobalfami, thlaj^i/s,dauci Cretici, fingulorum drachm^fcx er oboli tres : cro
ci, cinnamomi, zingiberPs ,fingulorum drachm^fex cr oboli duo : fucci glycyrrhiz£ , agarici,flngulorum drachm£
feptem er cboli tres . Conftruitur autem hoc mcdo . Cyphi , hypociftis ,fagapenum, gtmmi opium , ftyrax, opopa^
nax, uino Chio macerantur die no6iuq; , quoad penitusdtjfolutafittt . Reliqua uero interim ccntufa tenui cribro exa
cutiuntur,iUisq; iam maceratis,ac diffolutis ccmmifcentur, commiftaq^ Attico meUe ad crapitiem ufq^ dcj^umato ex«
cipiuntur, opobalfamoq; fupertmmiffo . demwminuas argenteum transfvruntur , atque ad mttltos ufits reponuntur.
Datur autem ex hac antidoto quanttm £ger tclerat . li£c de duabits antidotis , qttas non immerito quidem probauit
Diofcorides, quasq; ut efficacijUmas in aliarum cenfum retulit Galenus , atque defcripfit . Sed qiioniam (utfupra in
iheriac£ mentione didumfuit ) multa nobii defuntfimplicia medicamcnta , qu£ ineis expetuiuur ; idcirco non uideo

quomodo

In Lib. rextum Diofcondis.

^uontodo poJ?int kgitimc confici , nifi ijs uti uclimus^qUt eorum uiccm fupplent , ita ut wmmfimplcx medicumcntum

in alterius locutnfucced.it . Id quod medicorum, itcfcpLfiariorum plcrisqi ficri adfolct . Quorumfententi£ ctfi cui= Succedanea

fixm uiderctur G.tlenus adjlipuLiri, quippe quodfcriptis trxdiderit in cinnumomi defviftu duphm c.tfii^fubijcipofjc; M"^^" admic

non tmcn propterex inde coUigi poteji , quod idemficri pofit de quocunq; dliofimplici medicamcnto , quod dcjide= *" ■"■

retur, ut quidm exij}im.int, non reltc, mco qttidcm iitdicio, G.ileni mentcm affccutu Siquidem isfccus de hac rc diffc

rit libro primo dc untidotis, ubific inquit . Quod dd cafii.tm uero dttinet,c.i mc commcmorare nunc opus cfl , qit£ iit .

mttltii dc mcdicina librisfcript.ifunt, duplam cafi^fiquis cinn.imomo cgcut, inijciendum. Hoc di^lum irridcns Saty=

rtii migifier mctis, ttnm cx Qutntificetijs ipfum effc diccbat, dffuerxns cos, qui dupliim cjfiiC imponcre iiibcnt , fi

cinnmomo c,irc.imui,limili.i iUisf.iccrc, qiii nos cenfcnt,fi qitundo Phulcrno curucrimus,iUtus qitod in cMiponis uen

' » ditur, ditplicittu menfitru bibere :fiq; punts filtgincits defit,furfurucci duplum comcdere. Mthi ttero htec Quintifice
tii,fi dc rc ttnu quup!.tm, qux pcrfefoUi uti ttclimus,itfferAtur, ueru trrcprchcnfibilisq; uidctur :fin de re, qu£ info=
cictutem miiltorttm tteni.tt, non cjl codcm pudlo ucru . Hm cuiufcuncf; , quodfoliim corpori admoucri dcbct , iit pu=
ti rhtis, abfinthiitm,!rii, gcnti.in.i, ttel td genits alia aliqua mcdicina,fiquis minus boni ditplitm loco prccjl.tntifimt ac=
cipiat, cr corpori ucl cxtra, ucl intra admoiicat , duplicato ctiam nocebit : atfimiiltis aliquod optimum commifcen=
dumfuerit, qiiodfe .nidurum aUoriim tiircs fpondeat,fi pra:fl.intifimttm defit, peius nthil crit iiti duplo iUius, qui pro
prictates ctiifdcm gencris h.tbeat , ctiamfi deteriiK hoc iilo uidcatur . Caf^ia quidem cinnmomo gcncre proxima ifq;
adco ejl, ut cx ipfa quandoq; cinnamomiim oriatiir , Ifeilenturq; nonnimquam caj^ic arbores integr£ , in qtitbus alt=
qua ciiin.tmomi uirgulta e caji£ ramis prodcant . Simile aiitcm tjlud efl non itino aut pani,ficuti Qtiintits diccbat,fcd
itit£ f.tniiionibus in extrucnda domo, tnfabricanda n.tui, in toUcndis, O" tranf^onendis oncribus , in omnibus deniq;

3 o uil£ adiombus, in qiiibus quod pcr.igcnduni crat ab uno homtne robuflo ,fi abjit , ii duobus imbectUioribus pcrficia=
tttr . h£c Galcnus . Ex qitibtis ucrbis ommbus palam cfl, G.ilenum non affentire, ut in compofitis medicamentis unim
fimplcx pro aliofiipponatur, nifi cx ijsjint, qu£ eandcm naturamfortiuntttr, ut caf^ia,cr cinnamomMm. Quarc illid
inde coUigcndum cjjc putaucrtm, qitod pcrpermfaciant if , qiii rcm hanc aliter inteUigunt . Vorro er iUam anti= Antidotus es
dotttm, qu£ iiinipert baccis, terramq; L cmniam rccipit,fummopcre laud.ittit Gdlenm,eamq; Itb. 1 1 .de antidotis mcx terra Lemnia,
mori£ prodidit, hijce uerbis . A ntidotus, qu£ exhibtta accipientcm tutum a ucnenis rcddit ,fic habet . Baccarum iu=-
niperi drachmas du.is, terr£ Lcmni^ drachmas duas CJ" obolos duos . Hd-c uht in ptiluerem rcdegcris, oleo, aut melle
commifccbis,cr reponcs : atque cuin optisfuerit, ex aqu£ mulf£ cyathis dtiobus quantum efi aueUana dabis. Hac an=
tidoto mcomcdcs rcx utebatur ,fi quando fuf^ecios habiiiffct , qui fe uocarant . Ham fi uenenum nonfubf.t , quietu
manct : fin adfit, naufcim concttat, cr cuomere cogtt, ita ut uenenum quoq; ctim antidoto reijciatur . Sed h£c hadc=

j o 1'« diftajlifficiant, qu.intttm ad uenenorum omnitim in uniuerftm rationem . q^uandoquidem de ijs priuatim , eortimqi
auxilijs , cr antidotis injingulorum mentione dijfufius agemus .

KxV^X^iSlt. CANTHARIDES. CAP. I.

Q_v I B V s datoe funt cantharides , figna eueniunt grauifsima . Ab ore enim ad veficam ufq; cun-
fta erodi fentiuntur : picem , aut fimile quiddam cedris refipiunt : dcxtra pr;ECordia inflammantur .
vrinam ae^re reddunt, & fubinde cum lotio fanguinem emittunt : ftrigmenta non fecus atque dvfen-
tericis,aluo deferuntur: fallidij uigent:animo linquuntur, obortaque uertigineconcidunt. po- -
ftremomcnteabalienantur. Ergo anteaquam tale nonnihil accidat,datooleo,autfupradi<ftorum

40 aliquo,uomerecogantur. mox vbiuomitione plurimareiecerunt,halic3e autoryzx,tragiautpti-
iinx cremor, aut decoftum malus , aut feminis lini, aut fceni grsci , aut radicum althsese, quam Lati-
nus fermo ibifcum appellat, clyftere infundatur . Priterea nitrum eisdem dandum , ex hydromelite,
ut qus ftomacho adhuc , aut inteftinis adhsrent , eluendo excernantur, ac dcfcendant . Qus nifi fic
difcutiantur, ingefta in aluum ex nitro aqua mulfa,uacuari debent . Detur deinde uinum,aut paftlim,
in quo pineoli nuclei, aut cucumeris femina contrita fint, aut ex lafte ,aut muifa,autanferinus adeps
inpaflroliquefaclus. Inflammatxautemp3rtes,hordeifarinacum mulfadecoda perungantur. Ab
initio admota cataplafmata nocent, quod citatus ab eis calor , illapfum uirus ita remoratur, ut in prin
cipesfepartesinhnuet:ipiatamen interiefto tempore,moleftifsimis inflammationibus opitulan-
tur, vtpote qux dolores & permulceant , & leniant . Tum ubi corpus calfaciente oleo inunftum fue-

50 rit, infoliumdefcendereoportet,aclau3re, utpercutem fummam,qu2corporI noxiainhiferunt,
etiamexcernantur. Etdeieftionesmultifariam moliri oportet,neaffe(ftusinfigatur,&ftabilitatem
capeflat. Gallinaceis carnibus, & hidinis,autfuilliscatulis,maxime pinguibus,& tenerrimis,ac
cum lini femine coftis, uefci debent : fiquidem aluum cient, atque uenenorum acrimonias hebetant.
Vinum dulce liberalius ebibatur . Prodeft thuris cortex , & Samia terra , quas after appeliatur, fi qua-
ternsfingulorum drachmac cum pafiTo fumantur.item pulegium exaquatritum:irinum,aut rofa-
ceum , cum rutse decofto : recentes uitis ramuli, cum paflb detriti . Longe omnium potentifsime an-
tidotaauxiliantur, cum aqua mulfa , drachmis quatuor pota .

Cantharidvm tum hiftoriam,ttim etiamfacultates ftiperius libro fccundo,ubi er earum piHttram cx- Catharidum
hibuimus, aieo dijfuse latec^ tradidimus, ut fupcruacuum ducerem hoc in loco plura de cis rcmemorare , nifi nunc de wale-ica &no
earum mlefi.cj. cr noxu ui nobis dijferendum effcc . Ciirn igitur Cantharidcs excalficiant receffu quarto , er exic= ^'^ "'^ *

Pp j cent

yiG

And.Matthioli Comm.

lO

cent fecimdo, nilfme mrumfuerit ,/i eroidtit, ulccrent, ©" dcnique fumentes interimnnt . Noccnf priudtim ueftc£,
omntbusq; urin£ inferuientibus membris , non modo hMifi£ ; fed cjuundoque etum exterius illitx , ubi exulcerarefit
opus : pr£fertim cum amplis admifccncur cataplafmatis , locisq; illinuntur uefic£ propinquioribus : nempe coxendis.
cum articulis dolore diutius tentatis, uel pubi, uel renibus, uel tejlibus . Quofit , ut qui has haufcrint , exulcerata in^
de uefica , magnis in urina reddcnda excrucientur dolonbiis . quanquam pr£ter id omnia in uniuerfum Ledant uifces
ra, quodfuapte natura erodant, er poflremo necem inflrant : nanq;fua uenefica,<:^ perniciofa uideradunt internos
Sy mptomatii jneatus omnes, quibus obuiant . Proinde nec mirunt fi cum lotio fanguinem extrahunt , erofis ab eis iiafis : nequefl
caufx . quando ( ut rccentiorum quidam dixerc ) penis ipfe, tejics, pubes, cr uefic£ ceruix intolerabili inflammatione uexeit

tur , H/nc emm pkrunque euenit, ut qui hauferint,urin£ fliUicidio afficiantur nonftne intolerabili ardore angufliaq^.
Cieterum picis, er cedri£ odor, quem a cantharidibus male affediguflu , cr olfadu percipiunt , aliunde , meo qui=.
dem iudicio, non prouenit, qum a uaporofis humoribus in uentrwulo , cr iecinore adiiflis, intenfa huiufce ueneni ca-
liditate . Ab eafiquidem dum exuruntur humores , qu£dam inuicem fit commiflio , qu£ propriam tum guflum , tum
odorataminficiendifacultatemadipifcitur. Inflammantur praterea dextrilateris priecordia . quippecim ueneni
uis in iecur facilim, quam in lienem excurrat, mirim iitiq; non efl,fl concitatis ibi inflamm.-itionibus,potius dextrumy
quamflniflrum £grotet latus . Nec alia rationefit inde fluxio dyfenteric£ fimilis ,fecum dcflrens intcflinoriim ra^
menta , quam quod cantharides ipfic ad tnteflina defcendentes acerrima fua ui , ea exulcerent , er abradant . De=
fvdus uero animi, ingeiis anxietas, cordisq; anguflia partim eueniunt, doloris,ardoris, intolerabilisq; inflammationis
exuperantia : partim uero deleteria ui pharmaci , qu£ ufqueadeo refoluit uitales f^iritus, cr imbecillos reddit, ut hi<=
de affedo corde, h£c tamfeua oriantur fymptomata . Quin er ob id uertiginoflfiunt, delirio , amentiacj; capiuntur ■,
qui eas fumpferint, quod uencnof^ exhalationes, qu£ a coUiqualis humoribus in inflrioribm membris furfum in cere= * o
Cantharidu brumflruntur, adeo ipfum inficiunt , utfacile animalesfacultates corrumpantur , ratioq; ipfa pcreat . Sed ut his o=
veneni cura - ,nnibus fuccurratur incommodis, primumfane neccffariumfuerit (ut etiam Biofcorides inquit) c.<nth.iridas ipfas ex=
"° ■ tra corpus ducere , crcbris excitatis uomitionibm , ijs nimirum medicamentis , quorum in buius libri prafaticne mes

minit T)iofcoridcs,atq; etiam nos mcntionemftcimus in noflra in eam longa commentatione. Qmnetiam acrtbus clyfs
matis cpus efl, ut per h£c deuoccntur, qu£ ad inteflina dcfcenderunt . Ftt enim ut exhauflis e corpore cantharidibm ,
non magno poflea ncgotto accidcntibus, tncommodisq; prsfidia adhibeantur. Quandoquidem exulcerat£ ucfic£, cui
fuapte natiira plus noccnt cantharides, quani c£teris intcrnis uifceribus,fuccurritur refi-igerantibus,kntis, O" pi«=
guibus flmul miflis medicamentis . frigidananquc inflammationes extinguunt ,mulccntq; earum dolores : pinguia
ueneni acrimoni.m obtundunt : lenta ucro, ac uifcofa ctm intcrnis partibus pertinaciter inh£rcant,non modo diu me
dicamenta in exulceratis retinent locis ; fcd ctiamfanas partes muniunt, ne iiencm iiim admittant . Idcirco ad hoc mi- ) o
riflce prxflat lac humanum ab ipflus uberibus exnilum , critdim , recensq; butyriim cclegmatis modo lindum : pfyU
lij, cydoniorum malorum , cr maluxfeminis Ppilfimentum : item ferapium ex nymph££ floribus , cr purpureis uio^
lis , qitin cr qitod expap.iucribus conflciunt : necnon laituc^ , cr portulac£ , er cucumeris , cr cucurbit£ fuccus :
pr£terea cremor, ladts fpeciem reflrens , qui e papauerum , mclopeponum , cucurbit£, cucimeris, anguri£, cr la^
£iuc£femine exprimifolet , affufa uiolarum aqua , aut radicis alth££ , autfolani , quod ueflcariam, cr halicacabum
itocant . cuius etiani rubentes bacc£ dccem, itel duodecim numerofiad£, O" ex aqtia portulac£, tiel plifana hordca-
cea pot£, hoc in negotio pr^fcntaneo remedio profunt . Facit ad boc er amygdalinum oleum ,quodfcilicet cx dulci-
bus elicitur nucibus, unciarumfex pondere hauflum. Huic autem pr^firtur, quod e reccntibus pineis nucibus expri-
mitur . S ed omnium pr^flantifiimum efl , quod cfemine albi p.ip.iueris eximitur . quandoquidem hoc pr£ttr id quod
tanquam pingue plurimiim conuenit , potefl fiiapte natura infl.immationcs extinguere , uencni acnmoniam retunde- 40
re,cr dolores quantimuis uchcmentes fedarc . S unt etiam qui pr^flrant aquum , qu£ ftruentis balnei calore uitreis
inftrumentis elicitur e malu^ftHjs , ibifci radicibus, cr reccntibiis cucurbit£ ramentis : quod propria ui urin£ ardo-
ribus opemftrat , cr inteflinorum inflammationcs repcUat . Porro fucciirritur exulceratis inteflinis , ijsdcm fane
medicamentis, quibus ad dyfenteriam utimur : nempe pinguiiim carmum luribm clyflere infiifls,addito hirci , ceruicj;
adipe : cr omphacino rofaceo, plantaginis aut portulac£ aqua prim eloto . Prohibentur halitus cerebrum pctentes ,
difloluunturc^; affumptis antidotis, qu£ ucncnis rcflflunt , cr humorcs putrcfccrc nonfinunt . quinetiam cataplafma^
tis cxfi-igidis, repeUcntibusq; fuccts,flncipiti, er coron.tlifutur£ iUttis. Infummafiwigitur, atq; dcmolitur ueneni
uis, Diofcoridis teftimonw, u.ilentibus antidotis , ueluti theriaca,aut h\ithridato,aut (utfcribit Galenus lib. i x .//m= -
plicium medicamentorum capite de tcrra Lemnia ) eo antidoto , de quo er nosfupcrius locuti fumus, qitod fit ex ipfa
hemnia j]}hragide,cr luniperi baccis . Profunt infuper cpithemata cor robor.intia , itemq; inundiones, qu£ ex odo- f o
ramentis conflant ualentioribus : pr^fertim oUum noflrumde fcorpionibus fuperim defcriptum aduerfus ucnena.
Cotrouerfii Reflrt Galenus libro fecundo de antidotis Afllepiadis authoritate , canthariddi proprio ueneno remedium cr an^
inter Gr^cos, tidotum ejfe,fiearum pcdes,cr al£ tnt£ cum mcUe eclcgmatis modo paiilatim affumantur . Id quod etiam ajjeruit li^
*' * bro X i.fimpUciwm mcdtcamentorum , utfupertus librofecundo in earum quoq; mentione retulimus. Hoc idemfcri=
bit Actim a Galeno fbrtaffe mutuatus lib. x 1 1 1 . cap. -KLix.flc inqitiens . A t uero contrari£ affedionis r.ttione ,
quantum nihil aliitd his auxiUantur cantharidum al£ , o~ pcdcs cum paffo pota . h£c Aetius . Veruntamen ciim huiu^
fcemodi remediitmfitjficione non uacet ( non proptcrea Galent tefltmonium reijciendum putauerim ) ciimq; a muUis
improbetur , atq; ipfe nuUum .idhuc eiits pcriculum ftccrim ; idco ncc ipftim damnare , nec probare aitfim . Arabes
n.inq; pro certo habcnt , omne uencnitm , quod canthartdtbus infit , carum tantim alis , pcdtbus , cr capitibus ineffe .
Qjiare citm cantharidas futs immifcent mcdicamentis,tam intusfumendis, quam extra adkibendis,iubent contra Gr£A
corum fcntentiam, ut captta, d£,ac pedes abfcindantur . quanquam credendum arbitror Arabas Hippocratem pcrs

peram

InLib. fextutnDiofcoridis. 72

7

per.m intctlcxilfe , itt ultimo commaxtnrio de rutiotic tiidus in morbis acutis fcribit Galcnia . Sed quoquomodo res
fc h.ibeAt , Amb.trutn pArtiutn plAcitx in mcdium .tttulimus, ut unufquifc^;fu.tm in buc refcqudtttrfcntcntiam . Nos fit=
menfttl^eilu mcdic.imeiitufcmpcr dimittcnd.i iudic.iutmus , dfcjj his utcndum , dc qiiibus intcr prob.ttos .iuthores, O"
doHos uiros conucitit . Sunt c uulg.iribus , qui nd epotdi Canth.iridus acctum commendeiit . Sed id equidem proburc
non ixufim,qu6d .tntiquorum , rccentiorurr.cji rcpercrim ncminem , quifcripk triididerit dcctum contra cantharidM
auxiliari . QuinctiAm medcntur urin£ ardoribui , &~ pudendorum tnflammationibui , non tantiun ea medicameina ,
qu£ pcr osfumunttir ^fcd ca quoq- , qu.t exteriwi illinuntur . I>r.eftant igitur ad hoc roftceum , omphacinu/m oleum ,
uiolaccum, cr quodfit ex nymph.e.efloribuf : itcm quod cx papaucrtimfcminc conflcittir , quodq^ cx ijs paratur fi-u:^
dibm , quorum plantam appcllant .iliqui Balftmin.im, alij itcro Car.inz-tm, ciiiushijloriam, ac facitltatcs fitperim li=

* ° bro qiiarto dcfcrip/imus , cum de ttite iiigra difjcrcremus . In qucm ufum h£c non modo exterim iUiniintur pubi, peniy

Cr tcfiium -yfcd etiam in pudendimc.itum clyjlcrc inijciuntur , prtefcrtim addito oui albo diutim rndicula agitato,aut

fedifucco , aut hyofcy.tmi , atit portuUc£ , aut laduc£ , Maxime etiam prodcffc compcrtitm c{i,fi .id umbilicum tifqi

duabus aut tribui horisfederint paticntcs in uqu£ tcpcntis b.tlneo , citi ibifci radiccs , malu£folia ', zrfcmina , uioU-

rumflores, pfyHij, cydonioriim m.iIorum,fcenigr£ci, cr linifcmen, hordcum, cr hyofcyamum, (jr idgcivM aUafuc^

rint incoda . Pojhcmo ad omnes huim ucneni rcliquiis , qu£ corpori h^ftj^cnt , eradicandas , l^ftq; raembra robo^

randa , cr ad priflinum temperamcntum reflituenda , probatij^imiim erit mcdicamcntum bis in dic manc, <:jr ucjjicri,

€lci.1arium mox dcfcnbcndm, uncix pondere cx hiimano , ucl caprillo , uel aflntno Uile potum . ¥it autem hoc mo:^

do . Accipe nucleorum pineorum unciM tres : nucii lndic£ recentis uncio/s duas : piflaciorum fefciinciam :feminum Eieaarii de-

melopcponum, cucurbit£ , cucumcris , papaueri^ albi , malu£ ,flnguIoritm unci£ dimidium : corticii arboris thuris , fcriptio .

* ° drachm.is tres : m.trgarit.irum, coraUiorum amboram, fantalorum aIborum,finguIorumfefquidrachmam :fuccigly=.

cyrrhiz£ drachmas dttas : baccarim iuniperi drachmam iinm : gummi Arabicifcfcimciam : terre L,emni£ drach-
musfex: fucci b.tccartim h,ilicacabi, portuUc£,finguIorum unciasfcx : diluti uioUrum uncias odo : j^iffamenti efes
mimbm m.iIorum cotoncorum , aqua uioUrtim maceratis ,unciM fex :fcrapij uioUcei uncias quatuor : dc floribits
nymph££, de papauere, ctiimq^ ttncias decem . CiU£ terendufunt, coiUerito, dcindc commijlii omnibttsfecundmfe-
plajiariorum regiiUm, cledariumfacito : quo utitor, ut unte diximm .

mT\J0Kdif.7Scu. PINOB-VM ERVCAE, CAP. II.

Ii s quierucaspinorumhauferintjillicodolorinore&palatoexoritur: vehemensaluijIinguE,

3° acftomachi,inflammatiotorquet:inteftina dolor excruciat,it3Ut pruriginem fentire uideantur:

corpus totum ex.Tftuat : faftidium urget . Quibus eft fuccurrendum remedijs , qus deuoratis cantha-

ridibusdantur. Peculiaritertamenpro llmplicjoleo &irino,melinum, quod e cotoxieis pomis &

oleo temperatur, accipieraus ,

Bovzs-fKSlf. BVPRESTIS. CAP. III.

Qj' I bupreftin biberunt, nondifsimile nitro uirus fapiunt:ftomachi,uentrisque uehemens
dolorinfequitur: tamuenterquam ftomachusmirumin modum ,utinaquaintercutem,difflatus,
inturgefcit . vniuerfa corporis facies contenditur : vrina fuprimitur . Quibus eadem , qujE potis can-
4° tharidibus auxiliantur . Priuatim poil uomitus , & uacuationes , quas clyfteribus molimur, arids fi-
cus profunt : item earum decoftum , ex uino . Vbi uero iam fere pericula inclinantur , Thebaicarum
palmularum cibo , aut earundem tritarum in mulfo , aut ladis potu , iuuantur . Pyrorum etiamnum
omnegenuse{re,&Iachumanumbibere,conuenit.

De bvprestievs, (^pinorum eruci^ fuperimlibro fecundo futis differuimm, qiwitumddearuhis
ftoriam attinet : nunc hurum uim ueneficum profequimur. Htec igitur unimaliu etfl potu , uut uliis in ucntriculum ine
geftu , qu£dum fymptomutu , er incommodupariunt , ub hii plune diuerfu , qu£ ub epotii cunthuridibm infirimtur ;
tumen er ipfa eandem expetunt curationem, eudemq^ poflulant medicatiientu, quibm in epotPs cunthuridibm utimur.
Veritm uduerfm h£c quoq^ nonnuUu propriu, peculiariaq^ hubentur antidotu, quorum ci<m Utim meminerit Diofcos
S° rides,noneftcurnosdeijsplur<idicumm.

ZxAoi^dvS^ix.. SALAMANDRA. CAP. IIII.

Si SALAMANDRAM haufcrunt, linguz inflammatio confcquitur : mcns , & fermo prspe-
ditur:tremorcumtorpore,authorri3re quodam,acexoIutione accedit:partes nonnullae corporis
liuoribus circunquaque fugillantur : fcepequc , diutius immorante ueneno , putrefcentes defluunt .
Qiiibus prsftabiraus cuncta,qusE potis cantharidibus . Peculariauero remedia,re{ina pinus,aut
galbanum ex melle linftum, & aiugs decoctum, in quo nuclei pinei conterantur : urticas quoque fo-
lia,cumlilijs& oleodecofta.Profuntetiam ouateftudinis marina,autterreftriscoda;item rana-
rum ius , cum quibus eryngij radix incocta iit .

NoN

728 And. Matthioh Comm.

Salamandrr. N o N folbn ticneno inficit , O" necm ddfirt SaUmandric/icc4, 0~ in pukerem potd,ucl ctm cihii dmifid^fei

uencfica natu etim morfu, uiperarttm modo, ceterorumq^ferpentium ucnenum eiaculantium . Quin o~fruflus , er herbM ittficit

" • ttimfaUtia qiud.tm, tttm mucofa j^ecie, qti£ c toto cim corporc fudat, magno degujlaittium difcrimine :fiquidcm pks

riqne rcpcrtifmt , qui hoc tantim ueneno periere . Proinde mirum non effc ttidettir ,fireceittiornm quidatn tradide^

runt , integras quandoq^ interijlfc familids : qu6d aquM bibiffetit , in quoriim puteosforte Salamandra ceciderat : uel

qiiod panem tanttim cctncdiffentfurno ittcoiium , qui lignis ea infe^k concaluerat . Quibtis tamen non ufquequaqtte

crcdendum cxidimo , ckm ignium ui tienena omnia abfumuntur . Scd potitis adjlipulandumftterit Plinio , qut libro

XXIX .cap. 1 1 1 1 .non c\ panefurnis incofto , in quibtu ligna falatnandrx ueneno infvda, accenfafuiffcttt, quosdatn

iamftiiffc ttecatos prodtdit ,fed ex panis crufla ligtti'; iitaffata pede tantiim falamandr£ contaiiis , ut eius uerba te=

iianttir , cimt inqiiit . Inter omnia uenenatafalamaiidrtefcelus maximum eji . C£tera enimflngulosfrritint, nec plu~ i o

res pariter interimtmt , ut omittam , quod pcrire confcicntia dicuntur homine percuffo , tieq; ampUin admitti ad ter~

ras . Salantandra populos nccarc improuidos potcfh : itamfi arbori irrep/it , omnia poma inficit ueneno , cr eos qui

ederint,necatjrigida ui,nihil aconito dijians. Quittimofi contado ab ea ligno tiel pede,qiio crufia pani/s incoquatur,

idcm uencficium efl, uelfi in puteim cad.it . Quippe cimfaliua eius quacunq; partc corporvs, ucl in pcde imo re^ers

fa , omnis in toto corporc dcflu.it pilits , hailenus Pliniiu . Uis igitur , qui hauferint ( ut Aetim efl author lib.x 1 1 1 .)

pr£ter ea qu£ a Diofcoridefcnbuntur , macuie in totum corpiK exoriuntur a\b£ , deinde rtibe£ , pofiremo nigra ,

Salamandroe qu£ tandem putrcfcentcs , uniucrftm deglabrant corpiu . Sic ucnenatvs fuccurrittir ( ut Biofcorides ait) ijsdem re»

ijeneni cuta- medijs , qu£ ad cantharidas pr^flant . Quod tamen aliquibus minime uidetur rationi confonum . quandoqutdem cim

"° ' falamandra; ueHenum maxime frigidum , humtdumq^ fit , cantharidum contra calidipmum , er cxiccans, nutto quide

pa^o confentaneum cenfent , quod ijsdem urrisq^ fuccurratur mcdicamentis . Vcrim hisittud rede, mea quidemfens i o

tentia , rel^onderi potefi , quod ubi Diofcoridesfalamandris catttharidum commendat medicamenta, degencralibust

qu£ in uttitierfumfiunt , duntaxut intettigit , nanpe ttt quhn cito ficri pofit , uenenum e ueiitriculo, er intefiinii ex^

irahatur crcbris uomitionibui , er clyfmatis acrioribiis : in cordisq^ pr^fidimn dentur theriaca, M.ithrid.itium, aliaq-

generofa antidota , qu£ pota cor ipfum a ucttcnatis omnibus titcntur , siquidem in catitharidum capitc , qttod omnitm

primum habeattir , gencraOs mcthodus Diofcoridi tradendafuit , tte eadcm pcr fingula capttafvpcfruftra cr incpte

repcterentur. Quarefcite ciim ad cantharidum remedia lcgcntes reifcit, de gener.tltbus tantivn intettigit . Auiceniut

eiindemfalam.ittdris adhibet curationem , quam opio , quod t.im hoc, quam ill£ fi-igtdifiimQ finttcmpcramento . pra^

ftrtcii c£teris theriacam , M.ithridatis antidotum, refinam terebinthitiam ,ftyracem , urtic^femen, ZT cuprcftijrons

Stellionacon rf^^- C^terianquoniamfalamatidrafuicorporisforma stellines morttftri ctiammorfus animaliami-

lideratio . hi in mentem retiocauit , cion eorum peculiarem mentionem nonftcerit Diofcoridcs , non alicnum fvre duximus ,eos. 30

rum primiim hifioriadefcribcre, deinde uettett.iti morfu^ remedia in mcdium addiicere . Sed an laccrtarumgenerile^

gitime ^cUiones adfcribi pofittt , proftiio non atifim decernerc : quanquam non defunt , qui affcrant, maiores lacers

tos , quos nulgo appettamus Kamarri, alij Liguri , alij uero Luccrti , ueros effe flcttioties . Quorim tamenfententiie

nonpoffumfubfcribcre.quandoquidemPlinius libro x.cap. xxv.crxxvi.Stellionesinquiicffelacertarumfi^

gura, cr cham^leonum quodammodo naturam habere , ut quirore tantiim uiuant , pr£terquam arancis . Ex quibus

fateri licebit ,fteUiones non effe noftrates lacertos . nanq^ hi cochleas , cicadas , loctiflas, er papiliones deuorant, er

id geniii animalctila . Ad h£c coptofum in uenis continent fanguinem , cr amplo refertifunt iecinore , hominibtKc^

haudquaquam inimicantur, quin potius cos amant . Contra ucro ifs adiierfatitur flelUoncs, Plinto authore lib. x x x .

cap. x.ubinuUumanimalfraudulentiusinuidere hominitradidit. Pr£terea{utidcm codemlocofcribit)fleUiones

hyemant in domibus in locis ofiiorum , O" ftneflrarum , aut cameris ,fepulcrisue . quapropter uenatores obferuant 40

cubiie eorum ^flatibus . Ibi uere incipiente fiftts harundinibus textas oppottunt cafas decipularum modo, quariim an=

guflijs etiam gaudent. Venantur autc eos,ut eorumfeneil.im,qua utferpcntes quotannis exuunttir,facilc confcqua::-

tur : quod nihtl ei remedio in comitialibus morbis pr^ftrattir : ex more cnim exutamfeneiiam illico deuorant . Hinc

igiturfane perl^icuumfuerit,fleUiottes a tnaioribus Italicis laccrtis differre : hiftquidem in campeflribus, infrutetiSt

fepibus , cr macerijs degunt , iUi tiero infepttlcris , er domibus no^ris oberrant . Proinde iubet Biofcorides ,ut qui

in ucnenorum timore ucrfantur,zr culinatnfubdiali loco apparare nequeunt,fub teilo apparent . Sed ttm dtUgenter

laquearia animadticrtenda , quodfreqiienter a fuperioribus contabulamentis animalia dccidunt , exigua quidem,fed

■ qu£ non modicam perniciem moliantur , ut phaUngia , (ieUiones , er alia qu£dam reptilia . Qjtod autem fteUiones

in Italia proueniant , teflis cfl Arifloteles lib, v 1 1 1 . cap, xxix.de hifloria aiiimalitm , dfferens in qiiibmdam Ita^

li£ locisflettiones morfu homines perimere . Sed quifint , nttttam habeo hifioria clariorem . Quanquam his coniecitt^ 5 o

ris iandiu exiflimauerim ea lacertarumgcnera effe flettiones , qu£ in Retruria in noflris morantur domibus , pr£-

fertim quibusdam prope terramftraminibus , a nobis uulgo Terrantola appeUata , de qtiibus fuperim Ubro fecundo

Utiui diximm,de lacerta Calcidica differentes . Qu.indoquidem hoc attimal Ucertis pcrftmile uifttur, er arancos nttt

xime ueitalur, ut Plittius inqtiit, itcm Ariftoteles lib. i x . cap. primo de hiftoriaanimalium . Borfo pr£terea macu^

lis quibiadam nitetftcttarum modo radiantibus , unde exftirtaffe nomen . Quinetia,qu6d uenenum morfu rcUnquant,

citmecauerniscxettnt,ftatiminUetrurianecantur. His ( ut audio) abundat Syriaincaminis potius,quiim aliubi

commorantibus . Variafune funt huitifccmodi atitmalium genera , de lacertis , cham^leontbus ,fcincis , crocodilis ,

ftellionibus, O' fiUmandris loquctttes : quippe quoniam in unoquoq; horttm gencrc habcntur dif^erentix tumform£ ,

tum coloris , tum magttitudinis . Obferuaui egofaUmadras in quibusdam Germani^fyluis uniuerfo dorfo nigerrimas,

peilore uer6,cr uctttre admodum rubentes . Sunt CT in Vtinenfibus aquisdegcntes, catida anguillarum modo Uta,et

Yotttido Yoftro , aluo aimodnm rubsiitc , nigricantc dorfo , nuUis maculis refj^erfo . Quod ctiam fcincis euenit : nam

Vhi

InLib. fextLimDiofcoridis. 729

Cr hi in lt.tlid h.ihcntur Vicentino agro , p.irui &~ nigrictntes, ijs iiticj; ab/miles, qui db Alexandria Acgypti Vene»
tiM comportMitur^ Sicuti cr in A rubiu lucert^funt bicubitulcs . In Ni/Ii lndi£ moncc x x 1 1 1 1 . "pcdum longicudine
reperiuntur . Ef in e.t (ortunat.trum infuLt , qu.e Caprariu nuncupj.tur , m.ign£ admodum , cr copiof^ . sed ut ad Stellionum
jltUionestim nojhr rede.ttfcrmo , eorum morfibm fuccurrendtim cft theridcu , M.ithrid.ttis untidoto,o:alijs,qu£ in morfus reme
uniuerfum ucncnoforum animalimn morfibus opitulantur . Imponuntur priuatim m.iximo pr^fidio , dcmorjis iam lo-^ ^ia .
ci/sconcriti fcorpioncs . Proindc oleum noftrum defcorpionibus , dc quo .xbundc in prnna hmus commentatione dixis
mus , ijs prjdcipuumfucrit antidocam . Si ucro qiiis ucncnam hoc in pocu cibouc fumpfcrit , primiim tum uomitione ,
tum clyftcnhus extrahcndum erit : mox ualentionbus .tntidotis cordifuccurrcndum. lllud poftremo non ignorandim
eft, quod^^ut Pliniui inquic) exfteUionibusftt malum mcdicamcntum : nam cimftcilio immortuus eft uino,facicm eo=
« o rwn, qui bihcri.ii, lcntiginc obducit . Ob id in ungucnto nccant eum injidiMttes peUicujvrm£ . Kemedium cji oui Ihs
teum , cr mel , ac nitrum .

E^q^HVe^ov, EPHEMERVM. CAP. V.

SvMPTO ephemero,quodaIiqui Colchicon, aut fylueflrem bulbum appellant, pruritusin

toto corpore excitatur , non fecus atque ijs , qui vrtica ,aut fcilla lacefluntur : interna rofionem fenti-

-unt : llonriachus cum ingenti grauitate exseftuat. cxteriim inualefcente morbo,cruor ftrigmentis ad-

Jiniftus,peraluumexigitur. Qu^ibus, vtijs quifaIamandramhauferunt,uomitione aut clvfteribus

auxiliari conueniet : fed antea quam venenum inualefcat , dandum eft decoiSum frondium quercus ,

'»0 autgIandium,aucmaIicorij :Iacbibereprodeft,inquo ferpyllumfit decod;um:item fuccum fan-

-guinalis herbar, aut ramorum viris, aut rubi ,aut meduIliE recentis feruls , aut myrti cum uino . Bac-

csautemmvrti tulcB tritique,iS:aqua macerata:, vtliquorinde fumatur,opem ferunt. Mediaca-

.ftanearum tunicula , fimilem efledum prsbet, h cruda in aliquo fupradiftorum fucco fumptiteturi

.ori^anum quoque cum lixiuio epotum . eximie iuuantur ahnini Iad;is,aut bubuH calidi potu etiamll

in oie contineant : ita vt quibus copia ladis huius adlit , non aliud deliderctur .

CoLCHici Ephemeri hiftoriam piduramq; reddidimut libro quarto , ubi ea Attulimus,qu£ in ipfo coftde^ Ephemerl ue
randa nobis occiirrebant . Eiu4 autem ueneno medendi rationem hoc loco adeo diffuse tradidit Diofcorides , ut plurd nem curatio .
4b dlijs, qui poft ipfum claruerunt, confequi mihi non licuerit . Danda igitur opera e^, ut primim ( quod in alijs quo~
ly o quef£penumero diHum eft ) crebr£ uomitiones , er clyfteresfumn prxftent auxilium . deinde propria antidota ex» -
.hibenda funt , pr^fertim humanum Uc , dfininum , bubulumq; . Nec tamen omittenda, qu£ in tmiuerfum omnibus ue~
nenisrefiftunt,dequibuiiamf£piuidiximui. Sedquoniaminteruenenata recenfentur Anacardiafic MauritanH
■uocata ,fdrma ephemero quadantenus proxima , quanuis colore dij^imiliu : itemq; Staphis agria , qu£ er perniciofa
. habetur , cr eiusdemfcre cum anaardijs temperamcnti ; cim h£c Diofcoridi pr£termiffa uideantur,fintqi medica^
,menta , quibm quotidie ad uarios humani corpori/i ntorbos utuntur medici , ab inflituto noflro deficiffe putarem , ttifi
honm quoq; natur£ uencfic£ propria afiignajfem remedia . Vr^fertim cimf£pecontingat,qu6d h£c medicamenti
( qu£ craffa quorundam circunfvraneorii ignorantia eft,qui non modo non mcderi ,fed uix etiam legere fciunt) proa
pinatur,nuUis feruatis pondenbu4,ncc menfurii , nuUiscj; additis medicamentis,qu£ iUorum uim maleficamfrcingant :
unde nonnunquam miferi £grotantes in tam magna incidunt difcrimina , er tamf£ua fequuntur fymptomata , ut iiiji
40 fofteaaperitismedtcisremediacrantidotaadhiberentur,facile deperirent . id quodplurimii eueniffe fcimus .

Anacard ia igitur tam in potiombui haufta, quam aliAsingeftapr£ter quam qu6dfduces,guttur,cr uen^ Anacardioru
triculum inurunt , er ufqueadeo umuerfum excalfaciunt corpus , ut inde ftbres oriantur , excitaitt O" pardiyfim in uenem (igna ,
quibuiddm corporii membrii , er ratiocmatriccmfacultatem corrumpunt, quodfua cdlonficd ui dtrumfuccum exu~ ^ «uratio .
rant . Quibus eftfuccurrendum ,fddis antea uomitionibm ac clyftcrijs , oleo amygdalino dulci , aut e pineii mtcleii , ■
aut e nucibiii Indicii, aut e papaueriifemine, aut recenti butyro, <y bubulo laile . Dantur h£c affatim in potu , mdt^
gnofdne iuudmento . Qnin ©" dlia pinguia medicamenta conueniunt : nempe pinguitm carnium iura ,fuiUm, c dn^
ferinus adeps liquefadus , quadrupedum , er uolatilium cerebrum , er ofiium meduUa . qudndoquidem his dmplifti*
.ma ineftfacultas ( ut pluries dtximm ) qua uenenorum calidorum omniumfiruor extinguitur , retunditurq; dcrimo=
nid . Vr£tered ijs auxiliantur omnia,qu£ fuapte natura refi-igerant,uel qu£ artefuerint refrigeratd . Proinde Aui-
<>o cennd Anacardiorumfiruori extinguendo c£teris pr£tulit bubulum lac dcefcens, uiolaceum olcum , er hordeaceam , ,

ptifanam, prim tameglacic, ueUuue fi-igefadam . Veruntamen proprium Anacardiorum antidotum funt luglandesj
cr pinorim niiclei aliquantii^er torrefadi . C£teritm staphis agk i a, dndcdrdijs(utpaul6fupes- Staphidis a-
riui diximui ) temperamento refj^oitdet , qu6d admodum calidafit , ac urens . Qudre eademfane adfert incommoda, g"^ "oxa , &
._qu£ anacardia, cr canthandes . Adurit enim fauces, er palatum , uomitiones commouet, uentriculi erofloncsfacit, '^"'■^"° •
cr dyfentericosfluxus ciet ,poftrem6 ftrangulat, nifl ftatimfuccurratur . Sed ciim h^cfua f^onte cr propridfdcuU
tdte uomitiones moliatur, non aliter eft prouocandus uomitus . Veriim animaduertendum eft,an ipfa reijciatur. quod
-Ubi non euenerit , diilcc amygdalinum oleum in potufuerit dandum, ddmifto hydromelitis plurimo : dt/jue interim co-
'■gdntttr £gri , ut continuo inambulent, nanque hoc tantim medicamento ualentifiime per uomitum engitur . Nec ta^
^tnen ob id negligantur clyfteres , quorum pluries meminimui , utfl ramentum ipflui aliquodad inteftina defccnderif,
his extrahipofiit . Keliquum uero curattonisfumatur e canthartdum curatioiie , non omifitsuniucrfaltbus antidotis'.

i,... ; - AofUHVIOl*

730 And.MatthioliComm.

AfleuKVIOV.

DORYCNIVM.

CAP, VI.

^ DoRYCNioN, quodaliquimaniconfolanumappellaruntjepotunijlaftisraporemin euflu

refert.-continenteslingultusciet, humorlinguam uexat, fanguisconfertim reijcitur:mucofaqusda
perindequa(idyfcntericis,aluoegeruntur. Itaqueantequam aliquidexijseueniat,auxiliofuntan-
tedifta, uomitus, clyfter, & quicunquepotum uenenum expellere pofFunt. Priuatim ijs opitulatur,
aqua mulfa, iac caprillum, aut aHninum , dulce uinum, quod tepidum cum anifo bibatur, amygdalas
amars, gallinacea pcclora decofta . quinetiam conchylia omnia , tam cruda quam tofta effe , falutare
eft . conueniunt & locuftas marinae , & gammari , & pota eorundem iufcula .

Dotycnij ue De dorycnio fatisdifferuimusUbroqudrto,quecntumquie noflrdefjhtdeeofententiayingenuedicendum

neni confid. ^y^^ _ j^^^ tamcn loco non taccao, quod idem ejfe non drbitror Dorycnium, O" mdnicumfoldnum . qudndoquide duo*

bm cdpitibui libro qudrto, dc hii tdnqua de diuerfis dijferuit Diofcoridcs . Verlan enimuero ctfi hoc in loco dixerit ii

rcperiri quosdam, qui Dorycnium mdnicumfoldnum dppeUdrunt ; non tamen id effe uerum affcrit ,fed dliorum tdn*

Sslani manici tiim refirt opinionem,qudm nec probdndam ccnfct . Cxtcrkm Solano mduico ueneficdm uim ineffe conftdt, utpote

uencni nosa, qifod eos, qui ipfum hduferint , mdximii efficidt incommodi^, ut ipfe Diofcorides teflatur loco citdto, cim inquit . So^

Idni mdnici radix drdchma unim pondere potd ex uino,facit f^ecies uanas, imagincsq; non iniucundas obuerfdri :fed

duplicdtui hic modm , dd tres usquc dies menti/S dlienationcm Mfirt : quadruplicdtus uero interimit . 'Kemedio efl a^

quamulfacopiofimpotd,0' uomitionereieda. Has perniciofM facultdtes,edrumq; remedidloco dilio reddidit

Diofcoridcs SoUno mdnico : cuim tdmen hic intcr uenenatas pla.ntds poflca non meminit . Ibidcm libro quarto non is.

liamuimmalcficamDorycnio dfiignamtDiofcorides ,qudm quodcopiofm hduflum mortem ddfirdt. Binc itaque

conijcere duftm , quod eddem utrisq; medicdmcntifdctlecompcteyepofiint. Dorycnium Auicennduuam uulpindm

(4ocdt , nec tdmen plurd de eo retulit , quam fcripfcrint Diofcorides , cr Paului . Idcirco hoc in negotio 4 Diofcoriie

mnime difcedendm erit, nec ab ijs pnetered mcdicamentis , qu£ a tiobis infirim in opij curatione defcribentur.

& curatio .

AKoi-irpy, ACONITVM.

CAP. VII.

Aconiti ue
neni conlide
ratio.

T A M E T s I pluraftnt , utfuperius libro quarto retulimm , Aconitigenera : netnpe tria, qu£ cyno{iona,ly*
codmaqi appcUdntur , er qudrtum parddlidnches uocdtum , quie omnia ueneficdm uimfortiuntur ; undm tdmen, er
candem expofcunt curdtionem . Refirt Aetim, prjster Diofcoridem, eos qui hdufere, poft d:<lcedinem,cr ddftriiiios
nem amaritudincm percipcre : adftringuntur deinde maxiUx , fubfequuntur morfus , er erofiones flomdchi . Qjtibus
nifl iUico fuccurrdtur , cdligdnt oculi , crfubcrucnti uifuntur . Oboriuntur tremores , corpuic[i uniuerfum intumea
Jcit ,fiuntqi £gri hydropicis ftmiles . Medendi rdtio a Diofcoride petendd : quippe qui ufqucadto pr^ftantia defcris
pftt mcdicamentd, ut A etio, ty Auicenn£ plurd non reliquerit addendd . Attamen Concilidtor A ponenfts, qui inter
recentiores de uenenis luculcnter fcripftt, aconitum bibentibm f^hrdgidcm Lemniam commedauit drachmarum dtia^
rum pondere ex cdlida potam : dein uomttum excitari iubet : d uomitu thcridcam eodem pondere exhiberi , ex uino in
quo incoddfueritgcntidna . Atq; ddeo putdt Aconiti prxcipuim effe dntidotum longie driftolochix rddicem. Ci^
terum dum hxc fcribcrem , mihi tn mentcm uenit nonnunqudm inter uenendtdi plantM hdberifciUdm,flammulam,urx
ttc£ , & drdcunculifcmcn , qu£ ciim hicftlentio pr£termiffd fucrint d Diofcoride , optimum inflitutum ejfe putdui,
Scill?ueneno mncdeftngulorumueneno,eimq;rcmedijsnonuUdcommemordre. Suntigiturin scillarvm genere,qu£
l^ noxa, & cu y^^pj g iidturd uenenofd proueniant :funt etidm contrd qu£ nuUo imbut£ ueneno in medicum uenidnt ufim . H<c po~
t£ , uel dliAS ingeft£, nuUdm pdriunt noxam, nift cdrum plus, quam par ftt, dffumdtur . lU£ uerofud malefica ui, etft,
qudmparce dcuorentur \ iUico tdmcn homtncm torquent , quemadmodumfungi. Venenofa autemfciUd ( tit MefueSy
ac c£tcri Mauritanorum tradidcre )fold ncc alteri annexa prouenit , lociiq; oboritur faedis , ac graueolcntibm , tit
apud thermdi . Difcant igitur diligentijlimifepldfiarij ijs utifciUii, qu^fimul connafcuntur ,fapore amaro, dcri ,flo
tnulcT dulci , f^lcndentibus undiq; Uminii . Qudndoquidem nuUd hisfdcultds incft , qud corptis Udi pof^it : nifi for»
tdffc , ut didam cft , plm edrum dffumeretur, quamfirre poffet ndturd . Qudmobrem dc his dtffcrens Auiccnna intcr
ucncnatdspldntdsfinfeptimdquartiuoluminis,ficinquit. SciU^mdU ,aut probat£ longior ufus,qudm par fit,
uentriculum exulcerat , er intcftina, ipfdsq; mcfardicM ucnas , aliosque medtus , qui e ticntriculo in iecttr permednt.
Qupfit , ut iti uifccribm oriantur pundmes , acutii^ cruciatm, er indc dyfenteria . Q«i^i« incommodis fuccurritur

kait

*o

£0

A c o nVi T V M ftatim in lingua inter bibendum , cum adftt iflione quadam dulcefcit : Sc fubii^-
de, potifsimumciam exurgere conantur,vertigines offundit: la«rymasciet:grauitatem peftori,& J*
prGECordijsadfert,fimulquecrebri fpiritusdeflantur. Quare venenum uomitioneabigi,autcIyfte-
re per aluum egeri opus eft . Vtimur inter propinandum , origano , ruta , marrubio , uel ablinthij de-
cod;o , cum vino abfinthite , vel femperuiuo , vel abrotono, chamela^a, aut aiuga . Prodeft etiamnum
opobalfami drachma,cum melleautlacf^ecumcaftorio, pipere,& ruta,aquis pondeiibusex vino.
coagulumh3Edi,leporis,aut hinnuli cumaceto.-ferriquoque ftercu,s,item uinuminquo aurum,
ferrum , argentum vc cadens reftinguatur , potum : lixiuiaque cum gallina , & vino decocta, aut car-
nium bubularum praepinguium iura , cum uino fumpta . Fertur & aiugapriuatim ipfis fubuenire .

j;*

ratio .

InLib.fextumDiorcoridis. yji

hSlis potit , iir qno fvrrum, quod Gr£ciflomom.i, iws ucro ch.ilybc dppdUmus , plurics rcflinftimfucrit, deuorutis=
que ouorum uitcUis, iii uceto dccodis . Qumctium ijsfi-ix.i ciburia confirunt, pinguii curniam iura,rcccns, crudumct;
hutyrum , er extremi iuuenum quadritpcdurn membr^ , aliciq; pcrmulta, de quibus latius egimtts , cttm de canthmdi=
busfcrmohabcrctur . Nfc minor.xfucit incommodj. f l a M m v l a uocat4,cuiits hifloriam fcripfmits libro Flammuls ue
quarto in altcriits clem.ituiis mcntionc . Ipfi enim pr,-ctcr itcnenofam , quam pofidct facultatem , excalfdcit ordinc neni nox a^ &
quarto , adco iit ttalcntifimc corpus exttkeret, ubifiierit impofita . Ingcfla uerof.iuces, gitttur, ttentriculum,crin= "^"''^"o •
teflina m.ignis afpcitardoribits. Quin cr intolcrabilcr.i cxcitatfltim, o~ arid.im rcddit linguam : intcflina dcradit,ct
ardcntcm pcUit ttrinam . nam qiiandoquc tam altc cxcoriat , ut crofls u.iforam tunicis, miilufanguis rcddatiir intolc^
rabilifine dolore . Ad hocfacit , .nixiliaturq; , excitatis prius uomitibus, O" clyflcribus infufls, lac bubuhmfuo cum

« o butyro potum , aut alto rcccnti admiRum, itcm amygdalimm olcim, aiit c pincis nitclcis, aut Indicis nucibus,aut p.-i=
paucrisfcmine exprcff.tm . Qjjippc{ut iam fxpcnumero diximus) huiufccmodi .icittortim citratio,non cfl aliundc pc^
tcnda,quhn a pinguibtts , crfcminum quorundam crajfamctis . Vrccflat hoc in negotio cr icctir foucre, la(iuc£,por=^
tulac£ , cr intubi hortcnflsfucco : ttemfantalis aqtta roftcca m.iccratis : quin ct halicacabi baccas dcuorare prodcfl.
Qttodfi cruenta cum lotio rcddant!ir,dUnanturftatim rcncs , pitbes, tcflcs , cr ipfa dcmum uirilia, rofarum,polygos
nlj, plantaginis,cynoglofi,pap.iueris,lafxuc.-c,zr hyofcy.imifucco . Opitulantur ctiam clyflcres c bubu}o,aut capri^
no ladc, aitt e pingitibus ctrnium iufcttlis infufl, addito rofaceo,cr uino e myrtinis b.tccis confi^o,ut dijfiiflits in r .i/js
tharidttm curationc rctitlmits . Sequitur vrticae seme n ,idpriefcrtim, quodlinifcmcnreftrt,quo ex-= ■
citand.c iicncris gr.itia qitidam utuntur.Sed ciim c ipfum in mcdicum iteniat ufim,ac etiam quorundam cibis admifcea Vnks femi-
tiir , animaduertendum cfl , ne largius ingcr.itur,pr£ftrtimfohmi;fcd ijs adijciatur cibis, uel medicamentis, qu.c c= ii'= no^^a , &

*o im acrimoni.tm cxccdentcmq^ftruorcm obtunderc , ZT cMingiierc queunt . cuiufmodifunt piflacia,nuclci pinei,duU ^"'■'"° •
ces amygdaU , nuces Pontic£ , &~ priuatim dcglubitumfefamifcmen . Nam cum urtic£ fcmen affatim deitorattir ,
nonfoVum ( ut Auicenna efl author) omncsfciU^ malos pr^bct cffcHus ^fcd priuatim etiam contincntcm cxcitat tuf
fim. Curatioeademqu£fcitl£ .iterumadflniendamtufiim,qu£ priuatim cx urtic£ femine prouenit,ea non funt
omittcnda , qu£fuapte natiira pcdoris af^critates mitlcent : qualiafunt amygdalimm oleum ,ferapium uiolaceum ,
<y cx zizyphis ,faccharum qiiod canditum uocant , diatragacanthum fi-igiditm , hordeacea pttfana faccharo inj^cr:^
fa , er idgenus alia . Pr^flant prx c£t(ris ( utfcrtbit Conciliator ) ad cpotum urtic£ fcmen , malorum cydoniorum
femina contufa , CT cx caltda aqua pota , Calidiflim£ porro , accrrim^q^facultatis efl ctimnum d r. a c v n= Dracuculi fe-
c V L I femen,tttpotequodpotitm,autincibisfumptum,gutturaf^eritateafficiat,adurat,acpungat:Unguamitc, '"'"'^ noxE,
gingiuas ,C/~dentesuexat:quiticrcorporiumuerfoingentem caloreminducit, Uis noxis auxiliatur recens buty- *" '^*'"^

i o rum haiifltim . Vriuatim tamen pr£cipuum remediim adftrthordeaceafeirittii in pultem confirmata, additis pinidijs,
atitfaccharo , amygdalino oleo , uel recenti butyro ,

MtAlTHf Hgoc.HAeiaf. MEL HERACLIAE. CAP. VIII.

M E L 1 N Heraclia Ponti, ubi aconitum gigni folet, inuenitur . quod qui edun t , bibuntve , non
fecus afflitSantur, quam qui aconitum ebiberunt . lis eadem , qu£ poto aconito conueniunt. Adiu-
uantar in primis continuo vini mulfi potu , cui rutas folia fint adiefta .

o

M E L L I s lieraclcotici hifloriam, cr uircsfuflus librofecundo retulimm . Quo in loco tradidit Diofcorides
4 ( etft id poflea hic fileiitio intioluerit ) eos mente abalicnari , acfudore diffluere , qui illud comederint : remedio aute
effe rtttam efUatam , cr falfamenta , aut epotummulfam . Scd ciim iandiu in Italiam non adftratur ; ideo nec cur£ es
ius infiftenditm eft , pr^fertim quod eandem cum aconito uenenatamfortietturfacdtatem , €r curationem.

Kogloc. CORIANDRVM. CAP. IX.

C o R I a N D R V M ob odorcm litere non poteft. epotum autem vocem exafperat : infaniam ad-
fert, atemulentijsnonabhorrcntem.quifumpferunt,pudendadi(flu blaterant,totiusque corporis
odore,ucnenumfatentur.Q^ibuspoftuomitionemirinooleoconcitatam , vti retulimus , roerum
&perfefe,tSiexabiinthiopotumauxiliatur:item oleum;nec fecus ouaineodem exinanita, filique-
/o factainmuriaforbeanturi&epotamuria, &ius falfumex gallina,& anfere : paffum quoquecum
lixiuiafumptum.

De coriandro librotertioahundedif^utauimus.EtqitianonfoUimdefacultatihuscoriandri^quar (^oriandrive
humano corpori prodeffe poffunt , controucrfla efl inter authorts mcdicin£,fed etiam de ijs, qu£ eidem officcre pof „^£(-3 natura.
funt , idcirco loco antedido f.id de prima difficultate ftntirem , cr cui potifimim adh^rercm , dixi . C£teriim de
fecunda difficultate nunc equidemfccusfentio , atq^ olim . AUxs enim multoriimfententiamfecutus , coriandrum ab
ufuprorfusabdicandumeffefcripji,qu6domiiemeiusitfurn nocuumeffc exflimarcm . Ntinc tiero eius tifum tantian
immoderatum (quod ita mertem commoiieat , er mortis periculum adftrat ) cititandum ccnfeo : idq^ noii leuibtis , ut
puto , rationibus . Quas qv.oniam hbro fnpzrius citato retulimus , ideo ab eis hicfuperfedcbimus , zr ad remcdia ac^
cedemus . lis igitur , qui Coriar.drum hrgiusfumpferint, pr£teritta qu£ a Diofcoride produntttr, opitiih.tur thc- Coriandrl ue.
riacii ipfa ex racro potj. : qtun cr herba mncetoxicum uulgo uocata,de qua libro tertio fcripfimus in Afckpiadis ne ni reiBedia

meiuione:

lO

iO

732 And.MatthioliComm.

mentioiie : iwtq; h£c propnum coriandri dntidotum eji . Subueniunt pr£terea raucedini , uocicj- exaj^erat£ garga^
rizationcs ad id cxpert£ : item ca , qu£ pedori conucniunt . ki cerebri uero noxam prajiat dimofchum , cr diam»
barum , ^idgenus alia , qu£ cordi , cr cerebro auxiliantur ,

toAAlov. PSYLLIVM, CAP. X.

PsYLLioN epotum,corporitotifrigus,&torporemcum exoIutione,& moerore quodam
adfert , ita vt animum defpondeant . Cui omnia , qu£ exhaufto coriano auxiliantur .

Pfyllii uene- PsYLLivM, cr eiusfcmen , cuius in pharmacopoUjsfrequens eft ufus ( utfuperius libro quarto diximus )

r.i noxa,& cu jiotum omnibus eft . Hoc in potionibus haufto pr£ter ea, qu£ a Diofcoride iUi afignantur indicia,confcquitur anheli=

^^^°' tus difficultas, alui tumor , cr tanta deniq; cordis anxictM , ut plerunque obortofudore frigido commoriantur £gri.

Curantur qui hauferint , primim uomitiombus,Gr clyfmatii . Voft h£c antidota illa exhibendafunt, qu£ in uniuerfum

omnibus uenenPi aduerfantur . $edzrea omniaijsmaxime fubueniunt (utDiofcorides eft author) qu£ €rijs,qm

coriandrumexhauferint .

KfflVeioy. CICVTA. CAP. XI.

C I c V T A pota uertiginem excitat, oculisque caliginem ofFundit, ita vt ne minimum cerna-
tur : fingultus ciet , mentem turbat , extremi artu^gelantur : denique conuulfi, fuppreflb arteri^ fpi-
ritUjftrangulantur.Quareinter initia,utiin reliquis, cicutam vomitu, excutiemusrpoftmodum
dciecSionem moIiemur,utquodadinteftina prolapfijm fit, excernamus:tumdemum in meracam
potionem,qu£maximoeftauxilio, deueniemus.repetendumper interualla,in quibus proderit,
]acafininum,autbubulum potui datum,utabfinthium cum pipere& uino,caftorio,ruta,mentha
cum uino,autamomi,cardamomi,aut ftyracis vncia,autpiperis , cumfemineurtic2& uino,aut
lauri folia . Item lafer ex oleo , & paflb , & paflum per fefe krgius potum proficit .

Cicuta uene C i c v T a e hiBoriam , crfacultatcs , quibusq^ in lock magis exitialvs proueniat , ita copiose retulimus libro
fica uis . quarto , ut opus nonfit, ea hoc loco repetere , nec plura nobis reftmt addenda . Sed iam ad uires eius uenejicdi tran-

feundum eft . Pota h£c , uel in cibiifumpta ( ut Diofcorides inquit ) uertigines excitat , uifum adimit , oculis caligine t o

f^rn °"* f"" "JP'/'' ' ^ ^ttentem ufqueadeo perturbat, ut infurorem agi uideatur, qui haujerint . Qu£ omnia expcrimento no=

his compcrtafunt . Quippe cum rufticus quidam magniftci loannis a Turri uinitor non longe k Goriti£ arcefm co=

terct uincdx, ligonc fvrte fortuna erutis cicut£ radicibus,fecumq; domum delatis, paftinac£ radicis loco decoxit, co^

meditq; in co:na una cum uxore : mox ftatim ( qu£ rufticorum cofuetudo eft ) ambo iuere cubatum . Media autcm no=

dc , kfomno expergcfaili , omni penitus amijfa rationc,huc atq; illuc per domum in tenebris uagabantur,amentia,zr

furore dudi : undc adeo caput,faciem, cr oculos in parietcspercufterunt^ut mane accurrentibus uicinii,partim per

cufionibus tumidi , partimq; ejfufo fub cute fanguine liuentes , tumentibus admodum oculorum palpcbris, horrenda

dc monftruofam oftenderent faciem . Vocor egoftatim ad curam, percontatisq; domefticis,quibus edulijs in ccena ui^

aitafjent, reperi hos cicut£ efitaffe radices, quas paftinac£ effc crediderant . Quandoquidem mihi in propinquam ui=:

neam adeunti , oftenderunt alij locum, ubi rufticus ille radices ejfoderat, ibiq^ inueni alidi cicut£ radices,qu£ iamfo^ 40

lia emittere incipiebant . Qua re perf^cda celeriter ad £gros redij, quos quidem non multo poft temporc, Dco adiu^

uante , in priftinam mentem crfanitatem reftitui . tametft percufionum curatio multo longior fuerit , quam ueneni.

Decepta quoq^ hifce radicibus eftfuperioribus annis qu£dam nobilis matrona a Coloreto Vtinenfts,qu£ cicutx ra=

dices proprio in horto effoffoi totifamili£ decoxit , pr£buit<^ efitandas carotarum loco . Quinetiam monachmn

Irancifcanum curaiiimus , qui pluribus menfibus modo amentia , modofurore agebatur , quod cicut£foIia hortenfis

petrofelini uice pifcium quorundaiufculis impoftta comediffet . Caueantigitur omnes, ne in h£c ueniant difcrimina.

Cicutse fum- Exhibet Aetius , pr£ter Diofcoridis antidota, cicutam haurientibus apijfemen, ex uiiio potandu, aut iridis radice ,

•f.cj; curatio . ^ni^j^Qfdi MaftiUenfe : item nitrum ex aqua copiofiore potum . Totum pr£terea corpus calefacere conducit,Gr pr£a

fertim pr£cordia . quamobrem ad uehementiorem motum, ac curfum ( ut ipfe inqitit ) cogendifunt £grotantes. Co/i«

ciliator tamen theriacam maximopere commendat , duarum drachmarum ponderc , ex diHamni decoHo potam : aut s o

gcntiane raiicem ex uino . Nrfng; hoc cicut£ ucrum effe antidctum putat ,

•Z[i.\ha.l. TAXVS. CAP. XII.

S M I L A x , \ quibufdam tithymalum, a Latinis taxiis appellatur . frigus vniuerfo corpori, ftran
gulatus , & celerem interitum infert . Cui eadem , qu2E cicutse conueniunt .

c^.iuiura .

":.\; uenefi- T A X V s drbor ,cuiushiftoriamfuperiuslibroquartoretulimus,ubi?:T eiusplant£pi(iuramadiccimus,non
foVum cos pcrdit homincs , qtiifilia O" ft-udwi efitauermt , uel bibcrintfoliorum fuccum ;fed etiam ( ut aiunt quida)
qu.tdrupcdum omnc genus , quod pr^fumptmn pabulum non ruminat : cuiufmodi funt cqiii , afini , muli , cr id gcnus
alia . qim<iuumfcribit Plutarchus , tertio fympoftorum commentario , Taxum eo tantim tcmpore noxiam, quo iant

florerc

InLih.lcxtumDiofcoridis . 753

florerc inccpcrit , quoi fuciojit mxxime pr.fgnitns . Biofcoridcs libro qturto de taxo agens , inquit . 'Harbonc tm
prsfcntis cjl ucncni, utfi qui dormi.intfub c.t, 4ut in cius umbrufubfidcmt, hduntur^o- f.cpcnumero moriantur. Id
c^uod Scftiui ( .tuthore Plinio hb. x v i . ctp. x . ) in Arc^diu quoq; cucnirc fcribit . Vafa ctium uiutoriu cx ca uinii in
GaUia fd.tismortifvrafuijfccompcrtumcjl^cr inUifpania lcthalcscffeb.tccas. Proucnit arbor hxc fi-equcnsin
Tridcntinis montibus, prxfertim AnMiis ujllis , cr Ylcm.irum , ubi ca intcr ingcntcs abictmn , picearwn , pinorum ,
e~ laricum fyluas , numcrofa con(]^iciti:r . 1/5 in locis nobis compcrtmn cfl , quod non modo iumcnta , qux- non rumi^^
nant, deuorata taxo , moriuntiir ;fed ctiam qu£ ruminant . quandoquidcm boucs complurcs uidimw; a rujlici^ dcpIo=
ratos, qui t.ixum dcpaftifuerant . QK.rpropf cr cian in montanis, fyluojisq; pafcuis boucs morbofi fiunt, condamant
ruflici, animaduertcndum cjfc, nc tiuxum dcgujlaucrmt : ita cnim taxum corrupto uocubulo nomin.int . !^ibilminus

t o eiui bacctc ijsdcm in locis noxi£ ac perniciof.c dcprchcnduntur : quippc quod curaucrim cgo pajlores , aliosq; in fyh
uif ligna csdcntes, qtiifaporis dulcedinc aUcdi , baccas ipjius comcdcrant . cx quarum efu non modo in ardcntcsjr=
brcs iucidcrant ; fed cr in alui profluuium, adco ut in maxtmo uerfarentur difcriminc . Cxtcrim non parum dubi^ Taxus vtrum
tandum uidctur, an inter plantas calidas, uel intcr Jrigidas Taxmfit repottcnda . Diofcoridcs quidcm, er ciusfequa^ cahda, uel fri-
ces omncs cxijlimarunt Taxum effefrigiditcmpcramcnti,argiimento quod ajfcrucrint,ijsdem rcmcdijs taxi ucncnum °' ■*'
fupcrari, quibus cr cicutf . Quarttra tamcnjcntcntia, omniiim pace dixerim, mihi plane non probanda uidctur. nan-
quc amaror, qtii cortici , c^r frondibus incjl : coma perpctito uirens , pinorum , abictum , er picearum modo , qtiibus
Jrondc fimtlis f^cdalur : baccarum ttim dulccdo , tum acrimonia qu^dam : cr qu6d auiculx eas dcpajl^ nigrefcant ;
manifcjic indicant infigncm tcmperamcnti caliditatcm . Atq; hinc cjt,qu6d (sfcbribus, ZT alui projtuuio tcntantur,
qui bacc.ts cfitarunt, inj}amm.ttis eo cibo j^iritibus, crfanguine. Veritm quanuis aliquis rel^ondere poffct, dccendi in

i o hiifcbrcs, gignicjj .iltti profluttium, cx humorum putredinc , qucmadmodum in xjiate cueniunt h£c cxfrigidorumfru

^ dutim cfu : nigrum ucro colorcm tn auiculis contrahi pojfc non minus kfrigido , quam a calido ; ex eo tamen adhttc
fuf^cda cr improbatida relinquitur corum fctitcntia , quod froitdium , er corticis amaror , baccarum dulcedo , c ' ■
acrimonia, pcrpetuoq; uircfccns com.t, imlla prorfus rcpugn.intia contrarium pr^fejcrant , ncmpe quod er fcbrcs,
craluiprojiuuiaoborianturpoiiuscaiorisprimum cxuberantia{ut accidit deuoratis dnacardijs^quam humorum
putredinc . i^cq; prxtcrca potejl nigrcdo itta afrigido pabtilo in auictilarum pcnnis fttboriri : nam Ji frigiditatc ni-
grefcercnt, ittico perircnt . Qn.tndoquidcm nimis exccdens frigus haudqnaquam nigredinem inducit, niji mcmbris Ji^
mul conjtdis ac dcperditis. At non ttajit ea nigredo , qu£ perujiis humoribus gignitur , quemddmodttm accidit Aea '

thiopibus . }i£cfanc dixijfc uolumus , non ut quicquam tam cclebrdtorum ttirorum authoritati detraherem, ncq- etiit
quod dufim temere corumfeiitentijs rcfragari ;fed ut mcam in medium proferrem fententiam , atquc ut h£c d nobis

$0 proponerenturaIijsdtfcutienda,cyjiudiofisdiligcntius£jiimandd. C£terimquoniamtaxus n e r i v m, quod Nerij maleh-
Gr£ci rhododendrum , C" rhododdphnen uocant , Mduritani uero oleandrum , mihi in mentcm redegit , cum fciam '^ "■>'""•
fcripfffe Galenum, cr ipfumfecutos , non modo brtttis;fcd etiam hominibu^ effe uenenum , civnq; eo quam plurimi^
in loci^ rcfirtafit Italia, pr£tereundum non duxi, quin hic de Neno aliquid diccrem . Et quanuis non abfque ratione
fiirt.tffefcripfertt Diofcoridcs Itbro quarto, itemq; in hnitts pricfationc, quod Nerij folid €rfiores,Ji deuorentur,ho=
minibus contra mortijiros fcrpentium morfia pr^fidtaftmt, atq; in hac rc idco pojUt etjidcs ddhiberi,qu6d etiam can
tharidesdcntur potand£ d cane rabido demorjis, c euphorbium idis a fcorpione ; chm tamcn ncc Gdlcnus , nec qui
eum fequuntur , nec Auicenna , c£tertq; poftcri id probent , aut admittant , Nerium potius dimittcndum putdrem ,
qukm cuiquam cxhibendwm, pr^fertim quod dltd non dcfint antidotd , qu£ aferpentibus demorjis mdgnopere opitu-
Idntur . Nerium igitur, Gdlcni er Auicenn£ tcjiimonio, t.tm potu/m, quam in cibis fumptum,qudnuis non Idrgius in^

• 4 geratur, homines cr quadrupcdcs interfcit . Primiim enim intolerabiles excitdt dngujiias, intumefcit inde dltius , cr
fubfequitur uniuerfi corporis injiammatio : quod tempcramento calidumjit, zrficcum, diffecdits, Gr exulcerdns. o6
id enim non tdiititm noxdm corporibus injrrt, intrd corpus fumptum ;fed etiam cos afficit, qui in eius umbra fubfcde^
rint, tdxi ( ut ante diximtit ) modo . Quinctiam dqu£ fiuuiorum, er lacuum , in quorum ripis Nerium crefcit, umbra,
frondibus,floribusq; deciduis injcifl£, nonnunquam in magnum difcrimen bibcntcs dticunt. Sticcurritur nox£ epo=^ "i^exi) ueneni
tofanigr£ci decodo, aut deuoratis pdlmulis, dut uiticis fcmine , autfiondibus , aut haujiohorum dccodo . Confc=
runt cr caric£ ex rncUe, autfaccharo aut iuIapiofumpt£ . Pr£tered defrutum, zr pinguii, er qu£ crdjfum dditt <t=
limentum duxiliantur , non omijbis tamen clyjieribus , o~ uomitionibus , ut in alijs omnibus f^penumero didum eft .
Conuemt cr diacajioreum ( tit Conciliator cjl author ) potum dudrum drachmarum pondere . Profunt ttem iunipcri
bacc£ eodem ponderc . Porro lUa quoq; lcthijerd eji arbor, quam perperam quidam Sicomorum appeUant, qu^fru Aiadaracht
i o Huf profert loti arboris inftar, quorum ofliculis funiculo tratcdis,fuas preces Deipdr£ uirgini numerdnt infim£ gc^ num*^ &"^"*"
tvs muhcrcs, qu£ lUos uerticiUos d monachisf£pe dono dccipiunt, quod in eorum monaflcrijs arbor cdfrcquens repe cjia. '
ridtur . TAanc Auicenna uocat azadaracht fcn v i. quarti uoluminis, Jic inquiens. Folia Azadaracht,quem-
admodum cr lignum, dnimalia necant . ToUitur noxa ijs medtcdmentis , qu£ in uniuerfum omnibusfuccurrunt uene^
nis . priuatim ttcro ijs, quibits o~ nerij uis exitidlis dufertur . Cduednt itaq; omncs,qui hanc arboremftiis in uiridariji
alunt, neforte imprtidenter fe ipfos , cr domejiicos omnes in perniciem agant . Scd Ji aliquisfortdjfe dubitdrct hanc
arborem non e(f: Azdiaracht Auicenn£ ,fidcm lUi inamfijidm facict Andreas BcUunenJis , qui in Arabicorum nos
minum interpretdtione, itd ejfe aperte decldrat .

Q_q Kot^z^oisQV

754 And.MatthioliComm.

Kato^yocVouoVof. CARPASl SVCCVS. CAP. XIII.

j

(•

zo

Ep oT V s carpafiruccusfoporetn^citamque ftrangulationemadducit. Adiuuanturautemqui
hauferunt , epots cicutae remedijs .

C3rpa(T,& o- Q^' o'd n a m hodie pUnt£ gatui nohis Cdrpafm dici pojlit , omnino fateor me ignordre : nec quenqudm re»
pocjrpafico' p(rin crediderim in ltd!ix,qui plura qumtios de Cdrpafo refirre pofit. Qttandoquidcm etfi hic inter uenendtdi
pluntAS illud defcripfcrit Diojcondcs; twfqudm tdmen in pr£cedcntibus libris quicqudmde Carpaforetulit, quemdd^
modim ttcc pojlcri tdtn Gr£ci , qum Araics , ex quo conieilari pofit , qtiidnam antiquis fuerit carpaftm . Uoc Vdu=
lus Diofcortdem fecutus lib.v. carpcfiam tiocat . ciuatnobrem credidcre notinuUicarpafum , carpefam, cr carpefltm-,
Vanaquoru- de quo primoltbro Idtiui diximus , unam crcandemelfe plantam. Scduanam prorfus horum fcntentiam effe drbi^
dam opjnio . tyor . Stquidon d iiemitie po{tcritatis memori£ proditum inuenitur , deleteriam uim uUam carpefw incjfc , uerm ean*
dcm ( tit Gakniis , er Paulus tejlantur ) qu£ ipfi phu , quinimo ita aducrfwi uenena commenddri compertwm eft , quod
CXuintus cdrpefjim cinttdmomi loco in theriacam dddere non dubitduerit , quod tatttum id pr£{iare exiflimducrit ,
quantutn potefl laudattfiima cafia . Veritm fi quis fortaffe ajfcrcret opocalpafum , de quo fcribit Galenus , dum pro^
tdtifim£ ntyrrh£ iiotds expendit , libro primo de dntidotis , cr opocdrpafum hoc loco d Diofcoride dcfcriptum untm
cr idcm cffc mcdicatneiitum , is meo quidem iudicio , rcm ( ut aiunt ) acu tettgijfet , qiiod opocalpafum Gaietto morti=
fvrum omniiio fit cr lcthale . Licetidem Galcnus nonopocdlpali,fed OTSo\jKot^Tr<x.aav,hoceJl,fuccicdrpdftmen=
tionctn facidt tum libro primo dc compofitione medic. locdlium , ubi ex Archigetie ea rccenfct mcdicdmentd , qu£ cdpiU
los crij^os reddunt : tum etiain lib. v . dc compofttione eorundem in quodam molari emplaflro . C£teriim cum huius ufus,
Cr notitia dpud omnes penitns exoleuerit, non ejl cur dlid d nobis fruBrd it eofit infiituendd curdtio ,

2otj^OVi'*wo'ot. SARDONIA H^RBA. CAP. XHH.

Sard o ni a ranunculi herbae generi afslgnatur, quae uefcentibus mentem adimit, & quadam ner
uorum diftentione labia in riclum contrahit, vt rifus fpeciem prsbeant . 3 qua quidem affeftione, de
Sardonio rifu adagium in vulgus infaufto omine manauit . Poft uomitu peculiariter conuenit aqua
mulfa & lac, liberaliiis epota : irrigatio , perunftioque ^ pinguibus medicamentis , totum corpus ex-
caftacientibus :incalid3maquam,oleumquedefcendant, fed tum multum perfricare,!?.: inungereex. J*
pcdit . & in fumma, curam omnem, quae conuulfioni neruorum adhibetur, exequi oportet .

Sardonix her Qj/ o'd inter Rdnunculi generd ea dnnumeretur pkntd , qu£ d Sdrdinid , ubi plurima nafcttur , nonnuUii ttocda

bi; ueneiium, ^^^ Jje^ba Sardoitid , dbiinde docuit Diofcorides libro fccundo . Trddidit huiufce curationem Aetius Itb. x 1 1 1. qui pr£*

jjg ^'^ ter ea tnedicamcnta , qu£ huic curationi d Diofcoride redduntur , deckrdt quibus duxilijs hoc conuulfionis gcnus priud^

tim curari dcbeat . Qu,ippe citm diuerfa fint conuulfiottum gcncra , diuerfa etiam expofcunt remedid . Pr^fert tdmen

fdfioreum in puluerem contritum aut per fc , dut e dulci uino potum . C£teriim , ut Concilidtor eR author , adiuuantur

qui haufcrint Apium rifum (fic eiiim Sardoniam hcrbam appeUduerunt Mdrritani ) uino dulci potentiq; adeo krge epos

to , ut inde ebrij faiii diutius dormiant ; item melijfophyUi fucco , sx dceto fumpto : « enim , ut idem dit , Sdrdoni£ hers

b£ uerum dc Jinguldre eft antidotum . Sedquoniam ( ut Diofcorides prodidtt ) in hac ctira , balncd , cr laconica ddmor. 40

dum profunt , ed utique parandafunt medicamcntorum dccoilis , quibus uis infit excdlfdciens , tum etiam deficcans , er

qu£ propria facultdte neruos tum roborent , lum iuuent . Cuiufmodi funt ,flcechds , hyffopum ,faluid , rutd , betonicd,

chdm£pitys , amaracus , origanum , cakmintha, pulcgium , dtdamnum, anthemis ,fatureta , acorum , Syriacd er CeU

ticd nardui , dfarum ,phu, cyperus , rofmarinus , er id genui alid . Ad h£c pr^iidt inungere occipitium , ceruicem , cr

uniuerfamj^indlem meduUdm ,fufitto pleo , dut e cdfloreo , aut e terreflribus lumbricis , dut e cofto , dut ex hyperico,

aut uulpino, dut unguento ardgonf , dut dgrippino , dut deniqi alijshis fimiltbws ,

YoSiLvct.uo!. HYOSCYAHVS. CAP. XV.

Hyos cy amvm potum,autcomefum, fimilemebrijsabalienationemmouet:fedfacileme- 50
dicamentis cedit. Auxiliatur aqua mulfa copiosedata,lacque, prxfertim afininum:fiid defide-
ratur,caprillum,uelbubulum,uelaridarum ficuum dccoftum, Faciunt ad idetiam nuclei pinei,
aut cucumis fenien cx paflb fumptum , & uinuni falfum , cum adipe fuiila recenti , palfoque : itidem
urticse fcmen , aut nitrum ex aqu3 , & intubus erraticus , & finapis , & nafturtium , radix, cepa , & al-
lium : & hic fingula cum uino furaantur . Poftca finendi quiefcere , quemadmodum qui uinum bi-
berunt, ut excoquant ,

Hyorcyamj SvccvRRiTvR facileUyofcyaminoxi£ ,cuius hifloriamcumDiofcoride trddidimuslibro quarto,ttbit»

uenenofa uis. ius quoque effigicm dedimus , fi dtitcd , quam uencnofd uis inualcfcdt ,fuperetq; corporis uires , conflrentid propinentur

mcdicdmenta. Sed pr£ter indicid , qu£ epoto ,uel comcfo hyofcyamo d Diofcoridc ajlignantur,dliaplurd eidem red^

dldit Actius iibro Kni. ncmpc quoi infeqtutur iailatio corporis cum diStortione ; quibus fuccedtt exglutio , dnitrti

deliquio

InLib. fextumDiofcoridis. y^j

deUquio fmiUi, oculorum rubor, pruritM, deiiiic trcmor : pr£tereu omnino dclirant ccgri, & putMtfeflitgris cor=^
porc cfdi . Proindc mcrito An.tnicnfcs hyofcyumum uulgo uocunt Dijiurbio, utpotc quod mcntcm, cr omncs corpo^
riifenfus dijlurbat . Mcminit utriuay hyofcyami intcr dclctcrij. phurm.tcu etium Auicennu,Jic inquicns. Epoto hyo=
fcyumo ulbo, ofium compugincs luxuntur, linguu in ubfceffm trunfit, jjvimut os, caligunt cr rufcfcunt oculi, f^iritus
difficulter rcdditur . Hincjiunt ucrtigines,furditui, gingiuurum, o~ totius corporis pruritm : cbrictus, umentiu,fu-
ror, comitiulis morbus , ttociic^; ditterfaus : num quundoqitc rudunt ujfedil, ufinorum mtdorumq; morc , &~ equorum
inodo htnmttnt . A' nigro uutcm corporis extrcmu confi-igcfcunt , obtcncbrantttr octtli , oborttur delirium, atq; udeo
conjlringitur pcdtts , ut impcdicu prorfin rejfirutionc,fttjfocentur, conuellunturq; <egrotuntes . Veritm hxc om^
niu cictitumfxccre trudidcrunt Dtofcorides, cr Puului . Quofit, utfufl-^icari liceut, in hoc c£cutiffc, erruffcqi Auit- Auicennf er-
* o ccitnum, qucmudmodum cr in alijs quam plurimis ftmpltcibta medicumentis , quorum nominu ab eofcpenumero cotiff f^tum.

fundiintur . Ca-terian in ulbt hyofcyumi ctiruttonc idcm Auiccnna prxfrc c-eterii medicamentvs theriacum, er Mi Hy ofcyami
thridutii antidotiim . Sed ijs, qiii nigritm huufcrint, pcjl uomitmn, er clyflcrcs, mcrucum prabctpotandum : quin cr "".'""'■1"« <^«-
bubulixm luc, abfmthium, caflorcum, rutum, lufcris lucrymam, buccui CTfvliu Littri, defi-utum, urtiae fcmcn, mugtt=
durim, c.ird.tmomum, crflyruccm :fcd qutefingtilu cx uino fiimantur . Hw pnetcrea addit mort rudicis decodum, et
opobulfimum cx lade potum . Adhxc infupcr furinum trittceum tiino fttbuiium , cmplaflrimodo iicntriculo utiliter
impoin promiitit . Sunt porro ex reccntioribus nominc prscUris , qui hngtim pipcr in hoc mugnopcre comend.int »
at^ttc etium ptfluciu hrgius mundiicutu, aeterii prxfcrunt antidotii ,

20

MoLV^ocyoocif . MANDRAGORA. CAP. XVl.

Mand racora fibibatur, conftftim roporinfequitur,exolutio,acuehemensueternus,ni-
hil temere diftans a lethargo . Cui, antequam aliquid ex ijs accidat, uomitus & aqua mulfa proderit:
poftea nitrum , & abiinthium , ex uino dulci,3ut pafTo fumantur . caput rofaceo, & aceto perfunda-
tur.Proficitexcitatio,&: motuscorporis,& olfaftus eupatorij, &pipcris,finapis, caftorij ,& ruts,
mtorum inaceto: & liquida:picis,&odorelucernarumexuftione,& extinftu. Qmadfixgreij re-
iiocentur, fternutamenta mouere, alijsque communibus auxilijs uti conuenict .

C>\' A N D o Q_^\' I D E M MandragorjehiftoriamlatiuiprofccutifuimusUbro quarto,ubiutrun(^ji ciusgenm Mandragorae
depinxtmus ; tdco ntinc tantitm indiciu primiim , er accidentia refcram , quis ab cpotis ucl deuoratis cius tum rudice , "^"^" ^'* "^ "

J o tumfrudu etienire folcnt : deinde horum curationem aggrcdiur . quonium fi diutius malefica uisfcrpere, augeriq; ne
gligcnter dimittatur, ntiUii adhibitis remedijs,facile ij qui hauferint, emort poterunt . Quamobrem dtxerim, Ac ttum
fecutus, eam uixfaUere btbentem, aut comcdentem poffe,qu6d odorefit admodum graui, ac nuufcabundo,umuro iniu
■■cundoq;guflu.Certaitidemcopiu,?:rmenfuraadl.-ed€ndumrequiritur .Decieterouer6molejlittsquidemfacit,fcd
ferim intcrimit . H«iiK potufucile <egrotantes ( ut Biofcoridcs tnquit ) in ueternofum foporem delabuntur : quin er
fegnes, cr lunguidi, cr triftes, et exoluti fiunt, adeo ut clumoribv.s, ac torfiontbtis cxcitati, repcnte rurfta tanquam
amentcs recidunt . Remoueri noxumfcribunt , prxter ca qu£ Dtofcoridi produntur , cortandrifemine , aut pule^ Mandragora»
gio ex caUda uqtta, aut alui deieciione ctim deieilorto mcdicamento,quo ad ueternofos utimur . Quodfi a uomitu,qui ^°^^ "™* "
mulc hubcnt, non excitentur k fomno,origunum potundum exfi-igidu, tunquam expertifiimwm mcdicamentum offer^
ri tiohtnt . Froftint item acria clyfmutu,fi-idtones affieris Unteammibm in totum corpm extenfx : cucurbituU igni^

4" flamma appofitx tii occipitio, ttim fcapulis, tum etiam nuttbus :flbul£ extremu corporis membra torquentes : quin et
fternutumenta , qu£ ueratri ulbi pulucre naribus indito cienda funt : er feptica medicamenta ueftcas excitantia , ut
canthurtdes, er rununculm, occipiti , et poft aures cmpluflri modo impofita , maximopcre auxiUantur . nanqtte h£c
cmnia ualcntiflime reuocant , qu£ cerebro officiunt . Forr6 animaduertendum efl, quod iubet Diofcorides £gros- Rofaceum v-
tantium caput ad repeUendum uapores eo pztentzs,rofaceo,aceto'q; perfundi. Id quod etiam Galenus lethargicis co^ """"^ '"'^ '^^^
rnenduffe uidetur Ub. xiii. methodi medendi . Sed hoc certe ,fiqtm rem accurate expendat , rationi rcfragari de:^
prehendittir . Vnde nil mirum, fi Pattlm, Aetim, Alexunder TraUianus, er alij , qui Galeni uefligiafequuntur, ciim
reRe nouiffent ueternum morbum a fi-igidis tantim humoribus prouenire , er rofucewm cum aceto iUi haudquaquam
coniienire, quod mugis refrigcrure ualeant,caftorium, chum£pityn, pulegium, calumintham ,ferpyUum, thymbram,
et thymum huic medtcamento addidcrint, ne eofolo admoto , morbumfi>uerent, atq^ dcmum £gris mortem adftrrent.

S 0 Veriim enimuero putundtim eft, Galcntim rofaceum ex aceto tantim imponere, ubifrigidm htimor, quo uetcrnus ex=
citatur, btli ( ut plerunque acctdit )fnerit udmiflus , qu£ tumen bilis maxima ex parte in ipfo duntaxat morbi princi^
pio uexarefolet : nam ciun tenuisfit,facile refoluitur,et fuperatur afrigido . Rinc itaq^ quifq; expcndere o~ cogno
fcere poteft, an ijs^qui a deuorata mandragora ueternoflfiunt , purum tllud medicamentum ex rofuceo,cr aceto ad^
mouere liceat, nuUis addttis excalfucicnttbus,ciim (nifuUor) ub affumpta mundrugora cuput nuUo afficiatur calore.
Ad h£c tametfi mandragor^ poma matura comeduntur a nonuUis detrailo femine,citra uUum prorfm moleftia ^im^
ntdtura tamen , et cumfcmine detiorata , mortifirafanc infirunt fymptomuta . Siquidem exoritur intolerabilis ardor,
'aui uniuerfam corporis fuperficiem adurit : lingua, er os arefcunt , quam ob caufam ore perpetuo hiante cernuntur
affe6li,frigidi':,n trahcntes uerem . Quibus nifi lUicofuccurratur, conuulfi pereunt : contra uerofucile Ubcrantur,fi
fiatim haufertnt,qu£ opemfirre poffunt . Id autew. commode, cr efficuctter pr^ftat Andromucht theri.icu, ex aqud
pota : qiiippc hscfola morncnio omnem aufirt molefttam . Ctiruntur (ut ConciU.ttor inquit) qui huiufce radiccm, uel
pomum, ucifixcum fumpfzrine , unius tantim dici iiiedia ,fi tamcnfubinde pr^ftanVfiinnm meracum tiinum largiiiS
. > Q^ z bibant

ueniat.

73 6 And. MatthioIiComm.

hibitit ^gri , ey dcetim olfucunt , cui adtnijlum/itcajloreum . Sed horum omnium pecuUare fcribit effe midotim

MetelUru nu domcjiicii radix triduo cum pme , zrfule deuorata . Cceterlm ciun mandrdgorte poma metellas nvces

cu ueneficiu , ^^^^ uoc^nt,mihi in memoriam reuocauerint, quarum hifloriam fuperius libro primo dcfcripft ,fciuerimci; non moa

reme a. ^j_^yj edantur,fuapte natura canes necare,fed etiam homines,ci<m nihil de hii, quod extet, pofieritatis memori^ pro

didcrit Biofcorides, ncc antiquorum cceteri, non alienum duxi hoc loco earum indicia rcjirrc, atq; etiam raedicam.cn^

ti commcmorare, qu£ harum ueneno opitulantur . E£ nuces igitur cum intm in corpmfumuntur , uertigincs,0' fa^

ciei ruborem inducunt : quin er ocuhrum caligines,temulentiam, inexpugnabilemcijfomnum : pofircmo oboriturfi-i

gidmfudor, uicin.e mortis pr^fagium. Auxtliatur nox£ excitatus pluries uomitus aqua calida, er oleo : pofi ttomi-

tum datur conuementifitme butyruni, cr uiimm meracum copiofum , additis pipere, pyrethro, lauri baccis, cinnamos

ino, cr ciftoreo . Prodell,a' <eg-rotantium extremM corporis partes, nempe maiius, er pedes calida aquafi)uere,dc * ?

■ indefridionibus rudi linteamine fadii calorem in uniuerfum corpus excitare : cum eo tamen , utfubindc balanino ,

dut co^ino olco perungantur ajfedi . VT£ficit item exercitatio, proinde ad cekremgrcffum cogendifunt , ut uniuer

fum corpm incalefcat : er pinguibiM poftea cibis , dulciq; uino refociUandi . Infumma cr his ea maxime conueniet ctt

raiio, quam epotum requirit opium, de quo proxima commentatione differemus .

MHK(ai/fiov, MECONIVM. CAP. XVII.

Ep o T o papauerls fucco,quem meconion uocantjconfequitur veternus cum perfriftiorie,
&prurituuehementi,itautfipe inualefcente ueneno,tanta erumpat prurigo,ut hominem exci-
tet:corpusid meaicamentum olet. Poftcitatam oleouomitionem,acres clyfteresauxiliantur,a- ??
cetumquemuirumcum falepotum,autmel cumrofaceo calido imerumcumabfinthio aut cinna-
inomocopiofum,autcalidumperfefeacetum:nitrum exaqua,& origanumcum lixiuiaautpaflb:
& rutOB fylueftris femencum pipere,vino,&. panacerpiperque cum caftorio,&aceto mulfo,vel
,cum fatureijBautoriganidecodo cum uino.Hiolfa6lilibusexcitandi:& ob enatam pruriginemin
balneas defcendant, & foueantur . Poft lauacrum prodeft iurium pinguium vfus ,cum uino, aut paC-
fo;medulla etiamexokopota. , ,,

MHKfflontEfarmr. PAPAVER CORNICVLATVM. CAP. XVIII.

Q_voD corniculatum papauer appellant,&potu,&cibo eademinferre confueuit,quxpapa- 3»
ueri fuccus : nec alijs expugnatur auxilijs .

Opij uenefica Incratvs Oplj odor , perinde atque mandragor£ ,fdcile obftat, ne in cibvs, aut medicamentis inferi pofa
natura . ft^ ^ quin ueneficium pateat gufiantibus , prxfertim cum necem non infirat , nifi certa quadam fumatur quantitate .

Quamobrem raro contingit , ut homines uenefici opio utantur , ubi quenquam ueneno tollere uoluiit , nimirum ueri a
ti ne fraus odoris grattitate deprehendatur . Tametfi quandoque accidat , autfirte medicorum imperitia , aut phars.
macopolarum negligcntia , ut ebtbitis medicamentis , quibm opium admifiumfit largius quam parfit ,fumentes in ea
iucurrant difcrimina , quorum meminit Diofcorides . Atq^ lUa quoque fequantur , qu£ infuis alcxipharmacis Nican=
der ijs uerbis repr^fentauit . Animaduerte , inquit , e fumpto papaueris in capite fuo fcmina gerentis liquore dor:'
mientes : nam iUi in fiimma corporis cute p-igent : nec oculi eis aperiuntur ,fed eiiim palpebrx eorttm immobiliter 4?
coUigantur , eq- labore eo, odoratus fudor difiiUat una coUeiius , adeoq^ ipfum corpus pallefcit ac labia ardent , eq;
genis nexus demittunt, id efifiaccid^ maxiU£ funt . Languidus item er fiigidus egutture anhelitus expirat :f<epe.
© ■ liuidus unguis , uel obtortus nafus mortem non procul abejfe nunciant , ipfiq; oculorum , qui in caua recefferunt ,
radij . aicandrofubfcribit Aetius lib. x 1 1 1 . ubific inquit . Quando uoluntarie meconium aliqui biberint,fiue id ma^
nififiare uoluerint ,fiue uolentes non pofiint , hi/s cognofcentur indicijs . Sequitur enim eos , qui opium acceperunt »
infomnum grauem coUapfio cum frigiditate er pruritu intenfo , ut aliquando ob ipfum excitentur : odorq^ opij pev
totum corpus ejfertur, er cxhalat : infirior maxiUa laxatur , tumefcunt labra , irruit fingultus , difiorquetiir nafwSy
paUor adefi, liuor ungiiium, pr£cordiorum diuulfio , ref^iratio parua , crfrigida , oculorum offufcatio , er ad po=
Opij ueneni ftremwm mortifira conuulfio . H^cc de notis , qu£ opiumfumptum confequuntur . Quibui ualentifiime iUa remedi4
curatio. auxiliantur , quorumhlc meminit Biofcorides . neq^enimpluraapudpofieriores Gr£cos reperi. Auicennaautem J><?
prxfirtlaferpitij lacrymam,Gr cafioreum. Sed pr^fiantifiimwm dicit effemedicamentum, theriacam, fagaze^
neam , er Mithridatis antidotum ex uino potum , Excitandi eticimnum funt £grotantes fiernutamentis ,fibidis,fr-i^
ilionibm , odoramentis , nempe mofcho, cafioreo , lafere, ambaro, naribus inditis , quin ZT fidphuris fumo . Succurs
ritur conuulfioni,fluniuerfum corpus perungatur fufino oleo , ac etiam cofiino , alijsq; remedijs, quorum in pr£ces.
deiiti capite meminimus . Veriim longe omnium potentifiime proficit antidotus nofiri ufus ,fcilicet quinta ejfentia the
riacalis , de qua fuperius in pr^fationis commentationc diximus , quod pr^fentaneo remedio non modo his omnibusi
opituletur ^fed etiam omnibus in unitierfum uenenis, qute frigiditate mmia interimunt. Ncc alitcr curantiir, qiii cov
nkulatumpapaucrdeuorauerintf

^agiHov.

In Lib. fextum Diorcoridis. yT^y

*«fjxov, PHARICVM. CAP. XIX.

Q^ o D Pharicon uocant, fapore fylueftre nardum imitatur. Refolutionem neruorum potum
adfert,cum coniuilfionei^' dclirio. Oportet autem poft uacuationes vinum ablinthitenpotiii da-
rCjCum cinnamomo ,aut mvrrha, aut nardo gallico, quod lerinen aliqui uocauerunt : aut fpic.T nar-
di duas drachmas, & myrrhs totidem obolos , cum palTo : aut irim cum croco ex uino : derafumque
capucillinirehordeaceafarinacum aceto,& tritaruta.

» ° N o N equidem hidenus apud quciiqum fcriptorem confequi potui , quid Phmcum iintiqiiii fiicrit , an fim- Vhmci uene-
p/cx, Mt compojuum mcdic.iuicntnm . Quin ncq; etum certo initcmrc licuit , iinic id nomcn tricxcrit , cum uxri.i lit "' '^o"'''^-
de nomine cins dpud <.uitborcsfcntc!:tiu . Porro is, qia in Nicindri alexipb.irm.ic.ifcho!iitfcripfit, hrc protidit. Pr<t
xigoTns merao)-i.t' prodit ph.tricum leth.ilc mcdicmcntumfic uocatum k Pharico uencfico quodm Cretcnfi , qiii hoc
rcpcrit. Sunt quiprimum Ph.irii Arc.idis rcpcrtumuclint : appcU.tnt dutcm cti.xm Mcdiciim. Nec defiint qui in
Tkeff.ilia in Pheris, alij L Aced.rmcnc, qitod ibijirtujfe proucniat . hxc ille . Ccetcritm cum iam id mcrito depcrittum
Jit, neqi hoc temporc (t ncmine , quodfcum, cognofcmr,fuperflimmfanc cjfetplura dc eofcribcre : nam infiitutum
nofirum noii cfi , in rc incerta diittius immorari ,

30

To|»Kol'. TOXICVAI. CAP. XX.

To X I c V M e\-eono.minari videtur,qu6dbarbarorumfagittEeoiIlinebantur. Quibiberinc,
labiorum,&:lingUE inflarninationetorquentur. Incoercitusfuror varias ijs imaginesobuerfat: qua-
reu!xmedicin3Elocus eft,raroque qui hauferunt,euadent. Vinculis ergo cohibendi,aut vinum
dulcccum rofaceo bibere, 5: reuomere cognntur : rapi femen bibendum cum uino . Priuatim ijs con-
uenitquinquefolijradix', & hircinus fanguis ,aut caprillus,eodem modo fumptus:robori5,figi,
autiliciscortexcum laftetritus :malaquecotonea tritaeffe^autcum pulegio ,&aqua bibere,con-
ueniet : amomuni & balfami femen ex vino . Sed qui periculis defiandi funt , diu lefticis decumbunt:
& vbi furrexere, ftupidi reliquum uitse tempus degunt ,

3 o Q^ I D miquls fiierit ToxicwfA, quo Barbarifagittdi inficiekint, ut ijs uutnerafos inimicos haud duhie pcrde^ Toxici confi
rent, nec a Diofcoridc, nec ab alio aut Gr<£c£ , aut Arabicce familite authore memori^ proditum effe , mihi hadenus '^'^^"° *
compertum cfi. Ideoq^ difficile admodtimfuerit dccernere an Toxicum hodiefit,uel cognofcatur in Etiropa,cum pro
prie hi 'Barbari antiquis dicantur, qui Troglodyticam Acthiopi£ regionem incolunt , apud quos fortaffe tantiim na^
fciiiir . Verim enimuero pntauerunt qnidam, ut Manardm Yerrarienfis uir noftr£ £tatis celchris,ii antiquis fuif= Manardi opi-
/e Toxicim, quod Arabes iJapcUum uocant . QU£ qiiidcm fententia non omnino ijs uidetur refbUcnda , qtii plura de "'° "^«Pf ol^*
Toxico non inucftigarunt . quandoqtiidem ( ut kuiccnn-a efh anthor ) non defitcre , qui fagittas napeUo infieerent :
conftacq; napcUum hauricnttbns lingu£ , O" iabiorum inft.immationem excitari , er raros admodum e(fefimcntes ,
qui cuadant : id qitod omnes Gr£ci toxico aifcribunt . Ad k-ec ckm affcrat Aiticenna, quodftqiia cura toxico adhibe^
ri pofiit, cafiat uomitionibiis , haufto antea rapifcmine , cyfumptis fitbinde glandium putaminibu'! , Jjoc omnino iUo=

^o rum opinionem auget. Siquiiem Diofcondes quoque ijs , qui toxicum hauferunt , rapi femen ai cicndum uomitum ex
uino potandtm prccbet , ac deinie quercits ,fagi, aut ilicis corticem, arborum nimirum , qu£ omnes glandes profi-
runt . Qn^fane omiiia facile ai creieniiim trahwit Gr£corum toxicwn , er Arahum napeUum ttntim cr iiem effe
uenenum . Sed diltgcnter rem expcndentibus contrari£ proftdo fefe offerunt rationcs. etfi enim ex notis pr^didis
toxicum , er ii.ipeUum unura cr idcm effc uidcantur ; tot tamcn ali£ habentur not£ , qu£ altertm ab altero difcri-
minant , cr contrariim arguttnt , ut aliter cxiftimandum nonfit , qukm qiiod deletcria h£c meiicamenta plurimitnt
interfe difiiieant . Nijm nufquam, qitoi legerim , traiiiere Mauritani eos , qui NapeUum hauferint , in tantuni fu^
rorem agi , ut uinculisfint coerccnii , qucmadmodum eos, qui toxicum deuorauerint . Equidem iUud pro ccrto tcfta^
ri poffum , quoi Corfi illi latroncs ,ficarijq; nequtfiimi , quoritm hiftoriam Itbro quarto proiiiimus , citm de aconito
diffcreremus , quanquam ab affitmpto NapeUoeaomnta dcdcrtntindicii,qu£abAuiccnnanapeUo afiignantur;in

5 o nuUum tamenfurorcm aiiuiiifuere, neq^ uUum etiam fenfere delirium . Vr£terea Auicenn£ , noftroq; teftimonio ,
qui expcrtmentum uidimus , cpoto NapeUo, oculi extcrius prominent, ohoriuntur uertigincs, animidcfidiis , Z7 in^
gens crurtum tmbeciUitas . Quprum tamen fymptomatum nihtl de toxico agens meminit Diofcorides . Quinetiam ( ut
ipfe perhibet Auicenna ) qui NapeUipericuIa euadiint, plerunq^ aut ad hefticamfihrcm , aut ad tabem, dut ad comi^
tialem morbum defcifcunt . id qtiod Toxtcum fumentibtts non eiicnit : horum fiquidem qutfuperuixcriiit ,ftupidi tan^
titm reliquum uit£ temptts ducunt .Exhi^ itaq; omnibtis liquido apparct , quod h£c intcrfe maximc differunt . Lo«=s
ge enimf£uiora funt Toxici incommoia , quam NapeUi , ut abunde cor.ftat ex Ntcandro in alcxipharmacis , uhi To- Toxici nota:
xicum dcfcripfit ijsnotis. Protenus etiamlethalis toxicidolorem,€rmaIumabigcredifcc,;,quandofuiicruciati-
bus hominem comprehenderit . Lingua eius , qut Toxicum haufcrit, infirne crafiior rcdditur . Scd labia inttmcfccn^
tia, os plane pondcrcfuo degrauant , ac aridum prorfus f^utum rcgent , infirioriq; parte gingiu£ diffunduntur , O"
e fuis ftaliombui mouentur. S£pc etiam ccrdtftitporem iniccit, omnisq;fc::fus confternatus eft,fontico ifto ma.io pers.
turhatus . Aclaborans eo, cr halat , cr mugit , innumerii^ nugas fahidasq; pr£ infania edcns : ac fine intermifiione

Qjq 3 dolenSt

58

And. Matthioli Comm.

lO

20

7

doktis .ueljmenter uocilrrutur ,injliir hominis,cui cxput,totum corpus compingens ,enfe ctmputMdum /it.Vel
quemddmodum crutcrifirufucrM res truduns ipfu Khcsfucerdos , nonu menfis publico appropinquuns itincri, lon=
gum orefuo rumorem, cr clumorem edit, quem horrendum m montunis lutrutum uudicntes fibi metuunt . Sic iUe ru^
bic, mentefuu turbutus erruns eiulut , uc lupi injlur fugiciue ululut , obliquiiq; pupillis taurino more inj^iciens , uU
bum dentem ucuit, dcntibusq^ fuvi dej^umut . hudenus Nicunder . Cceterum differunt toxicum , er nupellui in cu=
rundi quoque rutione . Toxicum nunque Diofcoridi curutur rofuceo ex puffo poto , quinqucfolij rudicibm , cupriUo ,
er hircinofunguine, cotoneis mulis , umomo, er bulfumifi-udu . Auicennu uero Nupellofuccurrit cum uini potu,bu~
tyro, mofcho , cuppuris rudice , cr eo deniq; mure , qui nupeUi ipfius rudices depufcitur . qu£ utiq-, medicumcntu 0=
mniu ub ijs udmodu/m difcrepunt , qu£ in Toxici curutionc commemoruuit Biofcoridcs : qucm tumcn pene ud uer^
bum reddidit Auiccnnuin c£teris ucnenorum uuxilijs . Hiec igitur upcrtifiime ojlcndunt , conuincuntcj; NupeUum ct
Toxicum ejfc diuerfu uenenu . Nec lUu obftuntfententi£ noftra, quxfupcrius m Munurdifuuorem udduximus. quun
doquidem. ( ut fucile coUigi poteft ex uniuerfu huiufcc libri muteriu ) ulia etium hubcntur uenenu , qu£ quod eudem
excitent uccidentiu , cr purtbus curentur untidotis , uidcntur unum , er cundcm rem effc , cum tumcn longe diucrfx
ccrnuntur : cuiufmodifunt mundrugoru, opium , hyofcyumus , cormculutum pupuuer. , er id genm ulia . Scd ut ium
de Toxico meum in medium profirumfcntentium , eum huudquaquam faUi crediderim , qui dixerit , id cffe Auiccnns
Toxicum, quod idem Tufom uppcUut . Ncmpc quod afferut eo cpoto lubra , cr linguum inflummuri , fcqui delirium ,
cr incoercitumfurorcm . qu£ propriu toxicifunt indiciu . Attumen hoc uidetur tUi omnino fuiffc incognitum . quoi
nec minus firtuffc Diofcoridcm latuit . Namfi toxictm nouiffet Diofcoridcs , eius ccrte hiftoriam libro quurtofilciu
tio non difiimuluffct, ubi de c£teris mortifiris differuit mcdicumentis . lUud porro indicium quodummodofacit,Muu=
ritunorum tufom cffe Diofcoridis toxicum, quod nomcn lUiui licct corrupte , ab hoc Arubes truxiffc uideantur,quufi
Napelli uene toxicontufomnominuucrint. Verumcumtoxicumde napello loquendinobisoccafionemdcderit,nona^
num, emsquc Ucnumfucrit, ut noftrumfequumur inftitutim, hoc loco e;/w tuvi uencnum , tumremcdia dcfcribere , pr^fcrtim cum
nafcatur in ItalLx . NapeUiK itaque, ut Mauritunorum teftantur monumcntu , cr noftra adftipuluttir expericntiu ,fi
potu uel cibo in corpui ingerutur,f£uaftatim adfirt difcriminu : nempe iUico lubiu inflummantur, er adeo intumcfcit
lingua , ut excri cxtra dentes ,€roris umplitudine cupi non pofiit : oculi item puriter intumefcunt , itu ut promine^
ant : uertigines , er unimi deliquiufrequcntifiime inuudunt,<::s' crura imbeciUitutc uffcdu immobiliuredduntur :fuks
inde uniuerfum liuefcit corpus , intumcfcitq; , c confeftim viulo occupatur hubitu . Quofit , ut breui tempori^ l^u^
tio , quifumpfcrint , mifcrabilitcr intcreant . Scd id mirum non cft : qutppe quoniam tunta cft huiufce lcthifiri ueneni
ttis , ut niftftatim proprijs antidotis fuccurratur, nuUisfubinde cxpugnatur medicamentis . Imo quanuis etium in ip=
fo principio uulentiora dentur remediu ; puuci tumenfupcruiuunt, qui aut hcdicafibri ( ut diximus) aut tabe, uut co^ 3 o
mitiulimorbo tundem non conficiuntur . Succurrendum igitur lUico fucrit , cxcitutis prius uomitibus ( ut Auicennd
inquit )cpoto rapi , aut nupifcminc . Vrcdeft deinde butyrum bubuhm codum , crfixpc ac lurge citm uinofumptum:
itcmglundium putuminum decodum ex uino potum . Auxiliatur diamburi , er diamofihi puluii : quin potius ambu=
rum cr mofchui pr£ c£teris pcrfe , er cum Lemnia tcrru , ex umo potu . Quod ft h£c non profi.ciunt , nihil fune
pr£tereu f^crandum rclinquitur, quod purum , uel nihil pofiint in huwfce neneni noxa thcriacu , er Mithridutii an^
tidotus . Proinde diccbut Auicctmu , theriucam Uupello non prodeffe , nifi certo temporc, cr tcrmino . Fuciunt ud
hoc cr cuppurum rudiccs , quod dixcrint quidum antiquorum , has ucrum NapcUi cffc antidotum . Conciliutor fma^
ragdi pulucrem duurum drachmarumpondere magno remedio ex uino potandum poUicetur. Sedhocdari tantum
poteft Pontificibus , Imperatoribus , Regibus , alijsqi opulentis principibus . quandoquidem puruu , uel nuUa eft ad-
hibendufidespretioforum lupidumfrugmentis , quibus huc £tate feplufix utuntur . Ad h£c reccntiores fire omnes , 40
quiucnenorummuteriumpcrtru8urunt,Auiccnnumfecuti,uerumfccurumq;NapeUiuntidotumputantmuremquen
dam , qui NupeUi r.tdices depufcitur . Hunc uidimus nos, cepimmq- in quibusdum ultiortbus uaUis Anani£ montihus .
Sed non omnibus dutur ipfum inucniendi , ucnundiq; modus : adhoc nunque multu puticntiu , cr uigilantia opus cft .
Qjtamobrcm mihi mirum non cft , quodfcripferit quidum recentiorum clurifiimm,magniflcum quenduuirum ac prin
cipem , philofophum tamcn, er medicum, cum diu hos mures qu£fiuiffet, ncq^ eos inucnire potuiffet , ut dcmumfuum
conficeret untidotum, horum uice mugnus quufdum cepiffe mufcas, quus filijs , Grftoribui NupeUi uiititure obferuu^
itcrut . Eo autcm antidoto, quod conflubut ex pr^diilis mufcPs numcro uigintiquutuor , uncijs duubiis Lemni£ j^hra-
gidis, cr puri pondere baccarum luuri, utq; Mithridutis untidoto , omnibm oleo cr meUe fufficicnti cxceptis , udmi= '
rundosficit effeilm, nonfolum aducrfm NupeUi uencnum, quod ut pericuhmfuccrct, diuerfis dedcrat animulibus ,
Cr ipfcmet experiundi untidoti grutiu fumpferut ifed etiam in omni alio ueneno . Scd quid dicam (fi tamen licet fine $ o
uitiofud quenq; laudibus efferre ) de admirundu ui olei noftri de fcorpionibus , cuius componendi rutionem tradidi=
mus in pr^fationis huius libri commentutione , ciim a, tumf^uo exitiuliq; ucneno , qui biberint , brcui admodum tem=
pore liberentur, eo tuntitm exterim inuniii^ ttihil ccrte ultud, nifi quod uduerfm hoc uene>mm,0' c£teru qu£ uifce-
ru non erodunt ,ficut & uenenoforum omnium morfus er i£lm, inter omniu remcdiu ( puce aliorum dixerim ) id pri^
mumftbi locum ucndicat . Vbi enim uehementifiimu ,firociaq;fuerint uenenu ,flngulis horis inungi pofttdut : ubi ttc=^
ro minm uehementiu, minus'q;f£uufucrint, interpoflto trium horurum f^utio, pluribus continuis diebus . Inungi uu~
tem debet non modo cordi adfiniftrum mmiUum ; fed temporum quoque, munuum, cr pedum urterijs .

lj»'<Xf.

In Lib. fextiimDiolcoriclis. 7^9

l'|l'<!cr. IXIA. CAP. XXI,

Ix lA, qu2 vlophononappellatur,interpotanduma]iquidocimofimileguftu& odore redo-
let : vehementem lingus inflammationem excitat:mentcm mouet:omnes excrementorum exitus
fupprimic: Itrepitum cum animideliquiociet:ijsqueintcfl:inalatrant, necegeriturquicquam. Poft
uomitionem aluumq; rerohitam,auxilium prarftataqua,in quaabfinthium maduerit,exuinoIargio-
re, aut aceto mulfo pota : rutsq; fylueftris femen, aut lafcris radix . item tragorigani decodum, cum
aliquo fupradiiftorum, aut lafte , aut refina terebi nthina,aut nardo , aut caftorio , aut laferpitio, quo-
*° rum fingulioboliconucniunt. quin &nucesiuglandesex uino,cum refina,caftorio,& ruta trit.T,
itautlinguladrachmxpondus.Tqucnt.Itidemchamelae2B,aut thapfisjaut abfinthij fucci ficilicus
cum aqua mulfa, & acctum calidum potum .

I X I A , titfttpmm lihro tcrtio rctidimu^, le ntA, &~ uifci modo temx cfi kcrymu, quce in chmxkonvi aJbi rd^ ix is uenefiea
dicibus agglutinut.i rcpcritur . Htec ( ut Nicdnder , quem Diofcorides cftfecutiK , in alexiphitrmctcis inquit )gujla.ta natura .
ccimofimdcmftporcm pr.cbct : haufta cxtremttm lingux traiium exaj]>crat , interiora adurcns . quinetiacordefuo
titrbitur ad infaniam usqiic qttiftmpfcrit , ac linguam penitiii dcntibm lacerat . Vorro mcntc attonitus redditur, aU
utisq; temcre ambos utrinq; meatus cr liquidorum , cr efculcntorum obdurans, qu£ CT intrinfecwiffiritumfuffodts,
fubmitrmurat,ac modico tradu ttolutatur. Q_ui item. hoc malo angitur,a:gre magnaq; difficultate rcfpirat,adeoq; ue=

^° nenataiilaixi£ potio protenus excrcmeittaeijcit ouorum fimilitudine .haSietm Nicander. Caterian Mauritani ixjBueneni
ixiam aldabac uocant , qiiod proprie uifcum fignificat . Cuim nimirum incommodis in primis fuccurrunt , Auicenua curatio .
teftc , cxcitatie uomitiones , zr infitfi clyfteres, qui ijs maximopere auxiliantur :fed mitiores lenioresq; ejfe oportet.
Tr^ftanc deindc auxilium theriaca, cr Mithridatii antidotm , ex abftnthij Komani, autfantonici decodo pota. Vro=.
funt itein epithcmata , qtis cordi^ imbeciUitati dicantur: quin er utriusque buglofi floresfaccharo ajferuati, additis
margaritis , coratlijs , pretioforum lapidumfragmentis , inofcho , ambaro, cr alijs qu<e cordi opemfirunt . Conuenit
infupcr rofaceum aceto admiftum , zrfincipiti ubifiitura interfecat, linteis tUitum . Qutefane remedia non modo re^
morantur ,fi-angutq; uenciti uim ;fed ommbus etiam incommodis ab eo excitatis mirifice fubueniunt . "Porro cum itt
fi-equcnti recentiorum medicorum ufuftt albi cham£leonis radix ad arcendam peftilentiam,cr ad interaneoru tineas
necandas ; ideo caueant qui ea utuntur,ne agglutinatam lacrymam,fi quafortejvrtunkinhisferit^prxbeant deuoran^

3 o dam . quodfacile cauere poterunt,fl cim primim radix e terrafuerit effoffa, eius cortice culteUo deraferint,^^ «js
nofubinde lauerint . Verion ego in radice ulbi chamsleonis, qui in Italia prouenit, nuUam hadenus Ixia reperi . Afi
titmen qiiida Cretenfls rei herbariee ftudiofm mihi pro certo afftrmauit , e carlin<e uulgo uocate radice in Creta IxiS.
ab ijs coUigi, quifagittas conficiunt, tit penn.tsfagittis conglutinent . Nec modo eam reperiri mihiretulit in eo carli^
n£ genere caule uiduo ;fed etiam quandoq; in altero, fed rariiis . Qu,£ certe omnia opinionem auxeriit,ut hoc obiter
dicamm,cariinas uocatas Diofcoridis effe cham^leones . Quodauteplmueneniinftt CHAMAELEONim'= chameleonis
gro, quam albo , ut Galeitus fcriptwm reliqttit , cr poft ipfitm Paulm , er Aetim eim dodrinamfecuti ( de qua refu=^ mgn uenenG,
perim librot ertio dtfferiumm) non itafacile crediderim,cl<m albo tantim Ixiam innafcifcribat Diofcorides. Nonob & remedia .
id tamen pr£teribo,quin hoc loco ea reftram, qu£ de Cham^leonis nigri ueneno, er eius remedijs memori£ prodide=
runt Patdm , cr Aetim : ita enimfcribunt . K cham^leonis nigri potu morfm uentris^O" lingu£ tumor, cum rugiti

40 bm tnteftiitorumfequitur :facies dtftorquetur,0' uomitm j^umofus, tremores, concuftiones,zx totim corporis con=
uulftones , dc tiocis interceptio concomitantur . C£terim curantur ex his , qu£ adfungosfunt relata . Datur ei/s er
thlaf^ios , er bet£fuccus, er tritice£ ptifan£ cremor ex paffo , abftnthij dilutum , cr nitrum cum dceto mulfo . Vbi
uero euomuerint, lac recens mulc1umf£pe exhibeto, er aluum cum lubricii infufis eluito, udut tftfcenigr£ci cr aU
th££ decodum . Vr£cordijs etiamfi>mentd , ac calfadoria adhibeto .

T(fx^l'eiov. CERVSSA. CAP. XXII.

C ERVS s A fuocoloreproditur: fumptaenim,moxpalatum,gingiuJE,Iingua,& commifTu-
rsdentium ,candorequodam inficiuntur: fingultus ,tufsim,aclingu2ariditatem excitat: ijsextre-
So mafrigefcunt,menslabat, membratorpefcunt.Qu^ibus dareconuenitaquam mulfam,autficuiun,
aut maluz decodum , aut lac calidum , aut fefamam. ex uino tritam, uel lixiuiam ex farmentis faftam,
amaracinum oleum,autirinum,perficorumo{racum hordei deco(fto:columbina oua cumthure,
authordeidecoCi:o,autprunis:autgummi,quod ulmus plorauit:aut bumor, quem ulmea folia
reddiderunt,cum tepida aqua : fed tum quoq; uomant . Conuenit etiam thapfis fuccus, aut fcammo-
ni2,cumaquamuIfapocus.

. Cervssae faciund£rationemtradidimus fuperiorelibro . 'H.£ctametftaiulcerummedicamenta,qu£ex^ CerufTae letha
teriits lUinumur ,faliibre pleriinq; ftt medicamentum;ft tamenfumatur inttis in corpmJntcrficit,quemadmodim c<e=
tera deleteria pharmaca, de qitibm iam plura retulimus . 'Epot£ ceruft£ inccmoda plitribus notis, qumficcrit D/o=
fcorides , eleganter cdrminibm reddidit in alexipharmacis Hicander , quortmt carminum h£c erit paraphrafis . Ces
ruffa per onir.ia f^umanti adhuc Udi , ci<m uerno temporc-, pingue cr receiis in rauldram emulfumfuerit,colorefi=

milii

t »

20

740 And.MatthioIiComm.

milis cjl . Porro cerujfe j^um4fuper gingiuM adjlringente uifcandit,qu£ jjiumofi mcdicmenti fi-igore drefcunt,zr
cpntrahuntur in rugiis . LingU4 , z^fauces uf^eritxtc Unguent . YexMtur ob id , qm hiufcrint , aridd tufi, oculisq;
nutMtesgrMitite , dum crebros rudus egerunt , nonfinc Ubefudionc fui opplcntur . Hincfit, ut capite non parunt
turbcntur : quinc tim ammo fuo n.iufcabundi prte trifli Ubore gemunt . Atficpifime in ipfu luce uanwm phantafma ,
quod re ipfx nullumfit , cernunt . alilsfomnolenti toto corporcfi-igent, neq- ut anteamemhra,potiiiimi'.mmanm, et
pedes,fuum ofificiumfaciunt, adco ut ni eisfuccurratur,eo tandcm dolore lacefiiti,fuccimbant pereanth; . hai^enui
Nicander . C^tcrian Auicenn£ teflimonio ceruffam haurientibus alia adueniunt incommoda,ncmpe animx dcliquimn,
faucium afpcritas,uentriculi,cr alui compuniliones, pr£cordiorum tenfio, anhelitus difificultas, pr^fvcatio fpirituu,
CerufloE fuali CT dlbedo totius corporis : quin cr urina modo nigra , modo cruenta redditur . His auxiliwm prxflint ( ut ipfe , er
auxilia . Aetius tradidere )fc.tmriionium ex mulfa potum , aliaq; medicamenta , qu£fuapte natura unnam uxlenter pellunt .

Poft h£c clyfleribus uti couucnist, acfiubinde prouidere, ne dormicint affeili,fied uigiUntesfi^pius cuomat poto priiis
hydromelue ,fiufino, cr narcifiino oleo admiflis . Pr^flrunt quidam uomitiones ab atriplicis, cr rapifiemine concita^
tas : item clyfteres ex br.ifiic£ dccodo cum olco , absquefale : infiuper tberiacam cx uino, cr mthridatis mtidotum,
^ albummeracumtmumUrgii<s potm.

^UKHTtr. FVNGI, CAP. xxiir.

F V NG o R V M alijgenere, alijcopialsEdunt.-omnestamenftrangulatusfurpendiofimilesconci-
tant. Quibusconfeftimfuccurrendum :communiterexo!eo uomere cogendi.-mirificeiuuatlixi-
uiaexfarmentis, aut pyraftri furculis, epotacum fale, pofca,& nitro. Fruftus ,autfolia pyraftri
cumfungisdecoifla,ftrangulantemillamuimauferunt,e{itataqueeisdemauxiliantur. Aduerfusfun
gosgallinaceaouacumpofcaproficiunt ^adieftaariftolochisdrachma; item abfinthium cumuina
melleque fumptum , & ex aqua potum : apiaftrum ex nitro : panacis radis , i!^: femen in uino : fex uini
cremata , cum aqua : atramentum futonum ex aceto : radix, uel finapis , aut nafturtium efu profunt.

Fu^orura ve- N o N modo noccnt in uniuerfm Vungi , quod in eorum genere aliqui habcantur lethales, erfuapte natura ue^s

neJica natura. neno imbuti;fed etiam quod ex hii, qui perniciofl nonfunt , plus quam uentriculi roburfirre fto/?it, quandoq^ ingera^

tur , ita ut tunc non malefica ui :fied copia Udant . Quippe cimi natura humidiadmodum , crfrigidifint , cr lentorc

non modico ficateant ,fuperatofua quantitate corporis caIorcfuffocant,flr.inguUnt,o' deniq; interimunt, nifi citius

remedijs fuccurratur . Cognofcuntur quimortifirifunt^utfuperuslibro quarto tradidimus) fii fi-angantur , quod J®

iUico uarios mutent colores , flatimq^ computreficant . Proinde diccbat Auiccnna, infiungorwmgenere eos effe letha=

les,quiuirides,0' c£Sijdeprehendutur .Sedcertemagnopere ddmirari licet,qu6d tantain hominibui inualuerit

gul£ libido , ut etfi fciant fiungos ejfe plerunque necis hofpitium ; tamenfui ipfiius obliti , magnofiane apparatu eos in

Fungorii pre cibis duidifiime dcuorent . Verim poflqukm tantdm cum palatofiungi iniere gratiam , iH ab his ahflincre homines

parano . ^q,j pofiint ,fialt€m dificint uelim, utfic ipfios k morte uindicent,fiungos nunquam effcfiumendos , nifi priw cum fylue-

flribus pyris decodifuerint . Quodfi fyluefl.ria pyra deflderentur , ex domeflicis cdfiupplere poterunt, qu£ c£teri$.

dufleriord habentur . in quern ufium adhiberi poffunt tam recentia , quamfiolcfiiccata . Pr^flant idem drboris tam fos

lia, qukm cortex , pr^fiertimq-Jylueflris : fiquidemfungorum antidotum pyrafiunt. Bioficorides libro qnarto pr£ter

medicamenta hic adfiungos dfiignatd , pr£tulit origani , crfiaturei^ decodum , gaUinaceorim fimum , ex aceto dtit

meUe potum : quod tamen ( ut PhiUgrius expiicdt) album effe oportet . Sed primian medicamentis fi£pius enarratis 4 »

diciendus efl uomitus , crfubinde acria infiundenda clyfimata, ut extra corpus trahatur uirus . C£terim ignordn=

dum non eft,eos incommodd afferre longe maiora, qui propria natura uenenati nafcuntur . quandoquidem non modo

fuffocant, ftranguUntq^ comedentes ifed etiam inteftina exulcerdnt, uentriculum inflant,/ingultum, cr punfliones

excitant, corpor-i uniuerfo paUorem inducunt,cr urinamremordntur . Prxter h£c alia uerenda,cr lethiflra oriun^

turfiymptomata , nempefi-igus, tremor, interceptio arteriarm, animi deliquium, perfirigidus fudor, cr mors ad po»

Fungoru ue- flremum itnmaturd . Hw primiim auxiliantur uomitiones omnicckritate excitat£ : quibus etiam conuenit epotus

neni remedia. ([omeflici raphanifuccus, aut deuorata rut£fi)lia, dut origanum, aut mel . Prodefl deinde mirum in modum thcriaca,

CT Mithridatis antidotus ex dcerrimo dceto pota, aut ex oxymelite, dut ex dqud uit£ uocdtd . quamobrem quinta ejk

fentid noflrd theriacalis , in hisfungorii malts mirificamftrt opem . Pr£tuUt ad h£c Auicenna calida qu^cunq^ aro^

matd : cuiusmodi funt diapipereos, diacyminum, diagalanga, dyamofchum . Conctliator potandtim exhthet magno ius f o

udmento uinian optimum , in quo conflrbuerit piper, offertq^fiubinde allium crudum deuorandm . Id quodfiacit uni*

uerfiaflre ruflicorum turba, qui ( ut Gdlenus inquit ) dUio theriacee uice plerunqtie utuntur .

ru^of. GYPSVM. CAP. xxiiir.

Lapidescens gypfumftrangulationemcreat. Quareeadem proferendafunt,qusman{i$
fungis ,auxilia:&adhEcmalu3Edecod;um,quodetiamolei uicem penfat: vtpotecum pinguefit,
euomendo iubricas uias,&faciles reddit, deradiquecorporanon finit.quod vbiduraturin lapide,
gypfumefficit.Quinetiam prodeftoleum exaquamuIfa,autficorumdeco(5to:& lixiuiaeficulneo
cinere,autfarmentisfad:a,cum vinocopiofiorepota:& origanum,aut thymumcum Iixiuia,aut
aceto,aut paffo : hique decofto raalus proluendi .

Gypsvm

In Lib. rextumDiQrcoridis. 741

G Y p s V M omnibmnotm,fibibatitr^Mtcomcidtur,jirMguUt(^utI>iofcondcsinqtut}quQdn^ Gypd uenefi

tncxtus udentcr udjhingut , c?' obflru.tt . Mcminit huius intcr ucncnata mcdicamcnta Auicemu,fic iuquiens . Eddc. rel^dia"^''"*
funtgypfi indicid , qu£ o~ ccrujfx, prxtcrqudm quod iHud citius , cr atrocws flrungulat . qumobrcm ijs , qui huu=^
ferint, ca conueniuntmedicmenta, quis ccrujfa:, (yfungisopitularidiximus.Poftea lubrica daniafunt, cuiusmodi,
efl maht.c.,.ilth.c£,fcenigr£ci, cr linifcminis dccodum . Conciliator cgclid.tm aqu.m cumbutyro primum potandam
■iubct, or dcindc uomitum cxcit.7dum, .1 uomitu calidam itcm citm mcllc pr.cbct,ut iterum uomant : poftr.cmd Mithri-
datis antidotum ttino mcr.tco miftam, drachm.trum du.irum pondcrc . CXuodfl aluus ab hoc adftriilafucrit, citctur oa
leo , cr .tn.ttis adipc clyflcrc infufis , o~ illin.ttur uentcr ricino olco . Qjiin cr muriumflcrcus ( ut ipfc ait ) ex tiino
potum , proprium cflgypfl an tidotum . Auiccwia autcm ttltimo purgari iubct fcammonio , &~ alijs pharmacis , qu£
*» aluumdcVjcicniQaircmfaciant.

Ai^a.Ta.v^i:av . SANGVIS TAVRINVS, CAP. XXV.

Tavri rccensiugulati (anguisepotiis, rpirnndiclifhcultatem,ftranguiatumqueconcitat:fIiu=-,
cium, tonriUaruinquenieacuscum neruorum diltentionepr.-Ecludit: linguarubefcit :dentes infici-
untur,& qusdamconcrcti llinguinisueftigia, inter eorum commifturasreftant. Quare uomitum
uitabimtis.-languinisenim globiattraduillo in fublimerelati, magisgulae inculcantur. Dari ergo
opus eft qux concretum fanguincm difcutiunt , & aluum fubducunt . Grofsi lafteo fucco turgentcs.
ex pofca, & nitrum per fefe,auxiiiantar:neci£cuscoagu!umomnecumaceto,& laferpitij radice ,
autlafere:itidem & brafsics femen,&:ecinere ficulneo lixiuia:conyZdE folia cum pipere, & rubi
fuccus ex aceto . aluus refoluenda . lis qui feruantur , ftercorofa , & fluida per fedem egeri confueue^r
funt.Stomaclium,3luumquehordeaceafarinaexaquamuIfaperungereoportet .

N fi M o tauri fanguinem clam potandum exhibere potefl : nam unufqitifq^ fan£ mentis fanguincm cognofcct , Sangulnis tau
quarc, mca quidemfcntcntia , ficri non potcfl, ut ucnefici co quenquam dccipiant : quippe nifi largius bibatur,zr dd=. " venenata na
hitc calens ab ipfis deflitens ucnis, antea qu.m concrefcat, noxam non inflrt, aut leuem . Q«o fit, ut eos tantitm tau=-
rino ftnguinc interirc crcdidcrim.qui aut atra bile tcntati,aut cacod^monibus irritati,ucl ut aiiquodfeuum mortis ge
niis ab legibus pro fuoritm facinorum pocna lucnda inflitutum cffugiant , uel ut immedicabilcs O' grauifimos morbo=
rumcruciatusfiniantuitampcrtieft(quodPUniuslib. xx.cap. xviii.flcilfe aitepoto opio^Licmij Cecinn£pd'_

3 o trcm ciuem Komanum ) mortemfibi uoiuntariam confcifcunt . Proindefcite l^icander in aUxipharmacis ita fcriptZ
rcliqttit . Si ex inftpicntia quij^iam atrum taurifanguinem hauferit, moerore adeo ingemit, ut nimio cruciatu tandcm
conficiatur , quando cordi appropinquans fanguis iUe condcnfatur , ac in raedio alui receptaculo in grumos codgu=
iatiir : hinc c meatus j^irituum obdurantur , er halitus fujfocatur impleto gutture . A tqui tradibus , &~ fingulti^
bus Hle afflidus ,crebr6 humi j^uma coinquinatus palpitat. h£c iUe . Cxtcrimftflrtefbrtuna euenerit, ut quis tauri
fanguincm pot.tuerit , O" ad eum domcftici, quibus faitum conftet, medicos aduoccnt, tunc medici ijs uti poterunt re^.
medijs , quoritm hic abunde meminit Diofcoridcs . Scd quoniam taurinus fanguis menftruum fanginem mihi in men~.
tem redegit , atq; etiam hic nobis ocurritftl pardi, uipcr£,cr canis pifcis : item cerebrumfelis , qucm Grxci celurum
uocant , cerui cxtrema cauda , quorundam quadrupedumfudor , O" malum ienique improbatumq^ caftoreum , qu£
omnia intcr letbalia medicamenta annumerantur,cim h£c a Diofcoriie in hoc uenenorum cenfu pr<etermiffa depres

40 heniantur,et nobis propofttum fit,fingulorum uircs maleficas,earumq; auxilia iefcribcre, hic loctts opportunus tti^

fus eft , in quo ie ijs iiffereremMS , cr noftrum inftitutum , quantum pojfumus exequeremur . Sanguis itaq- m e ns Sanguinis ml
s T R V V s mulierii, pr^fcrtmq; biliofarum,c facile rixantium potus , adco bibentes cffafcinat, cr inficit , utlu= "'■"',"'^"«""»

ao

naticos cr amcntcs cfficiat. Id autcm deteftabilis facincris quandoque perpetrant maleficte uencficxq^ muiieres ca-.

.c|ue

tio ,

cod£monibus dud£ ipfum exhibcndo proprijs maritis , ud aUjs , quos odio profequuntur . Uuius tamen nox£ fuc=-
curritttr contritii margaritis drachm£ pondere ex meliffophyUi aqua potis : auxiliatur cr tepid£ balneum . Confirt
ai h£c ( itt Conciiiator inquit,ft tamen ii abfq; iiuin£ legis iniuria fieri pof^it ) ut affcHi hilarip-equentii^ mulierum
confortio Utentur, cum eisq; coeant,pr£cipue cum iuuenibus,qu£ raro nuptias celebrcnt . Prodcft er theriaca dra
chm£ pondere exfumari£ aqua quotidie pota . Vrofunt er uipereipafliUifcrupuU pondere, additis tum margaritis,
tum theriacd eodcmpondere . Epotoautem pardi flUeexcitaturuomitus,c€ualoesamarore,oscrnarcs Pardifellisue
S o inficiens : pgfl uomitum uniucrfum corpusflauefcit, iiiericorurn modo : poflremo ea omnia confequuntur incornmo^, fjenum , eius-
dtt , qu£ db dfumpto napeUo , cr a uiperarum morfibus eueniunt , citm tamf£uum lcthiftrumq^fit , ut tribus tantur^ '^"^ '^^'^^ '*
horkpotantesperimat.quoifihoctemporisj^ationon intcrficit, prorfui defperandumnon fuerit. Expugnatur,
primu.m iiomitionibus illico excitatii ,fubinie ijs utiq^ antiiotis , qu£ napeUo , ucl uiper£ m.orfu inftili/s opitulantur .
Auicenna huic ueneno peculiarem conficit theriacam cx 'Lcmni^ terr£ , ©" lauri baccarum ,fingulorim irachma
una : capreoli coaguli irachm quatnor : myrrh£ , er rut^fcminis, cumq^femidrachma .qu£ omnia meUe excipit .
Uanp iugldndis quantitate exhibct , excitatis deinde uomitionibus ^dudi^cj; demum laborantibin in calii£ aqu£ baU sj-^^^j,^ fgjif,
neum , citiinftrbuerint oiorata medicamenta . Sedv i p ekae ftl adco perniciofum exiftit, utftatim animi de- uenefica uis ,
liquium adftrat : quare rarifiime antidotis fuccurri poteft , qucd nuUum detur ea pr£parandi fpatium . Veruntawcn & auxilia .
fi qidi eft, quod tain breui temporis momento quicquam opisftrat , id erit quam celerrime excitatus uomitm , epoto
priuscodo butyro,ignc coUiquato : quo uomitionesiterurn,atq;iterum moucre oportet .Voftuomitus nihil falu-
briuf.^qitm theriaca , ©" Mithridatis antidotuw. , mofchus , ambarum , c^ eorum compofita medicamenta , qu£ dia^-
. ' mofchm,^ '

74-2 And.MatthioliComm.

vjofchim, cr didmbdrum dppcUMtur . V^idutemdtiimi deliquid perfcuerdttt , cr corporis umuerfldtigujlid , uinum

qiddem offerendum eji, dut cdpporv,m,zr gdUindrum cdrniwmfuccm ex aqu<eferuentK bdlneo in uafe uitreo difidU^

tU4 , Miiic equidcm nox£ credidcrim magnijice aduerfuri olem noflrum de fcorpionibm , cuiui componendi rdtios

nem traiidimm in hiiim libri prxfutionis commentatione : itidem er quintam effentim noflram , quod idu ocuUfuii

Canispifcis perquam tenitifimis pdrtibmintotum deflrdtur corpm. Porr6fll,quodd cane pifce cxi)nitur,Iethifirum

fehs uenenu , eft. quippe quod potim, uel efitdtum lentis tdntkm qudntitdte,feptenis diebm interficidt . Curdntur tdmcn quibdufes

& cura . j,jjj^^ epoto bubido butyro cum gciitidnce radice, cinndmomo, er leporis codgulo . Vrodefl cr corpm uniuerfim. odo*^

Felis cerebri rdtis oleis iUinirc, CT uiiiu tenuifiimo uti . Cceterum ^«ifelis CEREBRVMm cibis ederint,crebris dffi^

maleficiu , Si cittntur uertiginibiis ,fiuntcj-fubinde flolidi,^ dmetites . Quibm etfifubueniripofiit,idtdmen non nifi temporis trd^

reme la . ^u^q^ ddmodum difficulterficri poteft . Hw dandd cfl Lemnu f^hrdgis,zr uomitiones indefunt cxcitdiid£,fieriq^ id «'•

oportet tcr , dut qudter in mcnfe . Frcefldt item duxilium ,fi quotidie mdnefumdttt d:gri didtnofchi confiilionem , tri^

bm itel qudtuor horis dtite cibiim . Quinimo mofchm perfefe fufficienter duxilidtur : ndnq^ ut quiddtn trddiderunt ,

mofchm tdntumhuiufce cerebri prcprium efi dntidotwm ,fi dimidij fcrupuli pondereexumo bibdtur. SediUudnon

eft ignordndum,qu6d non modo feles dcuordto eorum cerebro homines inficere poffunt;fid pilis quoq- ref^irdtione,

cr oculonm intuitu . Nrfin etfi pili omnes impritdenter in cibisfumpli, prxfiicdre pofiint,dnhelitus medtus obflruens i

tes ; tdmenfilium priudtiiH exituiles cenfentur . Eorum prxterea j^iritm tdbifico quoddm ueneno inftdu deprchen=

ditur . Etenim noui ego quofddm,qui cumfilibus dde6 dele6idrentur,ut nunqudtnfine ipfis dormitum peterent,dttrd^

do inde diutim deris uehiculo eorim f^iritu , in tdbem , cr mdrdfmum iitcidere . quibm poflremo conftili dietn fuunt

obierunt . Nec diu eft , quod in quoddm mondchorum ccenobio uniuerfa perijtfdmilid', mdgnoftlium numero,cr con»

tubcmio . Ldidunt itemfuo ( ut diximus ) oculorim intuitu, adeo ut quiddm reperidntur, qui his uifts, aut auditis, pd= * »

mre quoddm iUicQ cdpiantur , tcrreanturqi maxime , quod non modo cx eorum ueneno prouenire exiftimduerim;jed

etidm proprid eorwm ndturd, qui eos uel intuentur , ucl dudiunt . qudndoquidem ij fua natura tdlem a ccelo qualitdte

influxdin hdbeiit, qucc niinqudm dd proprim mouetur dfiionem, nifi obijctdtur id , quod naturafibi contrarium fues

rit. B.orumpluresinGermanidduntdXdtuidimm,zrquofddmexedndtione Goritia commordtites . Quoddutein

uerumfit id dliunde euenire non pofie , qum a congenitd qualitate , qu.e pducis ddmodum inefi ,dperte fane oftcnde''

runteorumaliqui. Qjtippe ciimhuim gentis quidam hyemis tempore in hypocauftum nobifcum ccenaturus intraf^

fet, quo pluriim amiconm fodaUtds conuenerat , mulier quadam buim uiri ttdturce confcid ,neis, uifo ftlis catulo ,

^ucm educauerant,irdtus difcederet,iUum in arculd quaddm eodem in ccendctdo cocluferdt . Sed quanuis nec uidiffet

iUe , ticc dudiffet cdtulum, citm pduco poft temporc aercmftlis halitu inftdum infliirajfet, irritdtaftatim ea temperds.

mcnti qualitdte ftlium inimicd , emiffofudore , pattidd ddmodum facie, omnibmfane ddmirdtttibus, tremebundm con- 3 a

Cauds ceru! clam.are capit, hic dliquo in angulo Idtetftlis . His autem eadcm opcmftrre putauerim,qu<e cerebrtm co}ncdcnti=^

^^^^'^'^'" } bus remedio effc diximm . Inuenitur etidmnumin cavdae cervi extremispdrtibm porraceusquidam,

humorftUcte bili admodumfimilis,quififirte deuoretur, prtefentaneum efi ueneimm . Adftrt enim iUico intolerabiles

anguftids, animi dcliquia , cr omnia tandemfymptomdta , qu£ epotum napeUum confequuntur . Succurritur his , ut

c£teris, primiim uomitionibus, epoto butyro excitdtis . Poftca ddndus fmdrdgdi ptiluis ex uino dimidij fcrupuli poiia

dere. Quin&piftacidprofunt^crpontic^nucesincibisldrgimfumptie. Adh^c uniuerfim corpm inungi fr<ea

Sudoris ani- fi^^^ > °^^° ^ citrifemine exprejfo . Item thcridcd proficit ex uino potd dudrum drachmarum pondere . Magna quoq;

maliu uirus , inftrt incommodd quddrupedtm quorunddm s v d o r, prxfertim equi, afini, cr muli, qudnuis ctiam cceterorumftt

& remedia . ntdlus . Is igitur potus uiridem tumiddinqi redditfaciem tfudorem foetidum in tmiuerfum excitat corpus , prcefertim

fub dlis . P erturbat pratered tum uentriculum,tum aluum uniucrfdm , genitis excitdtisqi fiatibm in intcfiinis . Quod 40

fi bibatur ex uino , deliriumfacit . His tepidam largim prcebenddmfcribunt, ut concitdto inde uomitu puluerulentits

fudor reijciatur . Vofl uomitti conftrt uinum cum rofaceo potum : itetn rhabarbarum femidrdchmx pondere fumptti ,

additofifiitijfdlis momento . tdtnctft proprid huiufcefudoris antidotus eafit theriaca ( ut Auicenna eft author ) qua

ex Lemnia f^hragide, cr Iduri baccis conficitur,cuim componendce rationempaulo fuperius retulimm, de Vardiftle

Caftoreiviru differentes . Venenofum<equeaclcthiftritmaiuntejfeetiam cas r o k^ v m ,quodtamputredinenigredinem

leta uis,& cu- contraxit, uel iUud potius, quod e Pontofuerit aUdtum . Koc enim ( ut strabo inquit ) uenenofum eft propridfui nd^

ratio • ^j^y^ _ Animaduertdnt igitur tumfcpldftdrlj, tum medici , cum plurimi ufm ftt medicamentum , ne malum exhibentes

caftoreum , aUquem interimdtit . Qudndoquidem non modofurore dguntur, qui hoc medicdmentum hduferint •,fed e*

'-■ tidmintumefcentemUngudexerunt,dtqitamfieudftbrecorripiuntur,utunotdtttumftredie iiitereant. Aduerfui

hoc uenenim mirum in modum iuuant uomitiones , quds toties butyro , ZT hydromelite epotis citdre conitenit , quod f ^
mUum ed, quce raijciuntur , cdftorei odorem reftrant . Poft uomitiones conducit diamuron potum, aut Umonum , aut
citrei maUfuccusfacchdro admiftus. Verm pecuUdriter huiufce caftorei dntidotum eft coriandri femen toftum,dr<i*
chmirumdudrumponderefumptum,

Tx^otiiJi-n^vTlxaUv. L-AC INTVS COAGVLATVM.
CAP. XXVI.

Eos, oyi coagulatumlachauferunt, frequens illico ftrangulatio inuadit,qu6din globulos
quofdam lac coalefcat . Quibus iuuandis pro antidoto , coagulum ex aceto damus , & bibere fsepius
cogim as . Damus & calammthK folia arida, item fuccum : aut laferpitij radiccm, aut lafer cum pofca:
thymumque ex vino, & cum luto fuo lixiuiam. Sednulla lalfilago obijciatur : quoniam magis

lac

InLib. fextumDiofcoridis. 74 j

laCcoiret ,&incafeumdenraretiir.Nequei]Ios vorpere conuenitjjlicjuidem concretum lac fefein
guls anguitias inhnuans , ftrangulat ,

Cred ideke quidm Diofcoridis interpreks , duthorem hoc in loco dc eo codguUto hde dijferere, quo ta&is coagu
fi-cquenter in abis utimur . E' quorum numcrofucrc RuclUus, cr Mun.irdu^ Verrdrienlls ca epiftola, in quu uniuer:=- i^ti confide-
ftni M.ircclli intcrprct.ttioncm corrigit . Sed ij dioqiii uiri eruditifimi , in hoc haud dubic faUuntur , mco iudicio , ""° '
Siqindem lac ea rationc coaguiutum,nutrit, non autcmflr.(ngiilat,ut omncs in uniuerfim homines tefl:ari pojfunt, fcd iiv^rpretu^er
pricfcrtm ij qui in montibus degimt , cum Maio , cr lunio mcnfibus huiufccmodi lailis plurimu deuorent . Idco nil a= ror .
liud nobis ajfcrcndmn ejfc putauerim, qu.hn quod de co tantum la^e intcllexerit Diofcorides, quod cum admiflo coOi^

» o gulo hibitiir , antcqum co.dcfc.tt , ita ut intus , non cxtra coagulatumflt . Qjiofaiium efl, ut in hoc a RuclUj inter^
pret.itione in .iliam defciucrimns o~ hic^zr in huiiis Ubri pnefationc prope calcem . Magis enim T)iofloridisfenten=
tiam exprimi ccnfcmus , fl Uic intus coagul.xtum , ucl ( ut MarceUus ) Uic cui coagulum admiflum fit,uertantur iterbit
iUa ■yecAot f^TrvTloioUv . a.tm quod iam coagulatum cflur, non magno labore coquitur , ac digeritur , tranfltq; in
nutrimcnttim. I llud iicro, quod ubi co.ignUtm ci admiflumfit,fubinde hauritur, priufquam coalefc.it, ckm aUquantis
f^er m ucntriculo rcfcdcrit,ui .tdmifli coaguUiUico inibi concrefcit, fitq^ concodrictfacultati adeo contumax, utfu^
fer.ito caloris roboreftrangulct, non fecus ac tauriniis fanguis . 'Proinde ajferit Diofcorides , taurifanguinem mini=:
viefttffocarc, nifi recens calidiMq; e iugulati tauri ucnis defluxus bibatur,antequam concrcfcat , quandoquidem is nH
enccat aliqua propria uencnif.xcultate,fcd concretione tantum,quam in uetriculo confequitur . \d quod euidentiftis
tnum eit in epoto laiic, cui admifttimftt coagulum : aut in eo quoq;, quodfine coagulo bibitur, er perfc aUjs de caus

io fis in ucntriculo coalefcit . Euenit enim quandoq; hoc, cum lac bibitwm crafius fucrtt, ©" uentricuU,0' iecoris tem^
peratura calida , cftcca nimis . Nam ingens horum mfcerum tum caliditas, tumflccitas , confumpta breui lailis hu^
miditate, reliquum,quod crajfiim efl,facile cogit,ZT cojfiftat . Quinetiam illud idem ingentifitfrigiditate : nimirum
exprcffo ab ea,quod tcnuium efl partium, reliqutm, crafiorisfubflantia: facile congelafcit,haudfecus quam dcgla^-
cie, cr muefieri libro quarto meteororum tradidit Ariftoteles , Quamobrem efl. Galeiii coiifilium Ubro tertio de ali=-
mentorum facultatibus, ut nemo lac potattirus ipfum bibat, nifi mdUs , autfalis tantiUum pritis admifceat, ne in uen^
triculo concrcfcat . Sed non propterea mirari licet,qu6d Diofcorides fcripferit,Iac concretum in uentriculo haben^
tibus mhil ftlis falsme effc offercndum . Quippe quemadmodum coagulum primo lac coagulat, contrariumq; deinde
efficit,ft iam cocreto laftifuperaf^ergatur ; itafal prius laili commiflum, id concrefcere prohibet , mox contrarium
cffedum pra:bet,fl iam concreto af^ergatur . recens enim cafeusfale rejjierfus, iUico durjtiem contrahit . Sed iam ^'^^'^ '" "«"

$ o ad cttrationem accedamus . V-adem autem erit ladis in uentriculo coagulati curandi ratio,qU(efanguinis tauri, quan= ^'^^"'° coagu
do ijstintitmftt utendum medtcamentis , quafuapte natura concreta liquant, cr difcutiunt . Qua in re auxiliii prie= .'

fiant ipfa coagula , acetum , prjefertimq; fciUinum , lixiuium , er ea omnia, quis incidunt , er difgregant , Forro i^q.^^ caftiea
iUudnon pr£tcrcundum effe arbitror ,qu6dubiin hoccapitc legiturx^THV ■^shAots^oikIihhv Hovtxv , id efl,cr ta.
figlinam lixiuiam , non ttt uertu RueUius , cr ctm luto fuo lixiuiam , Gefneru'! in primofuo de animalibwi fomo , dc
taiiro agens , Ugendumreiltus putat <i^ THV TTiAo-^oiiMV iiovixv,hoc efl,cr pilopceorum lixiuiam: reprchen-
ditq; inhoc Cornarium ,qu6d putauerit figulos adluttmlauandum flbi Uxiuiam conficere. Sedmihi^ut ingenue
dicam , magis placet Gefneri , quam Cornarij opinio . ftquidem cumfigUnum lutum nunquam lixiuia lauari aut pa=
rari audiuerim , uidcrim , aut legerim , ueritati confonum non uidetur , ut defiglina lixuia intellexerit Diofcorides :
fed de ea potius , qua ad lanam exptirgandam , iit infidurce magis idonea reddatur , utuntur pilopcei, hifunt , qui pi-

40 lcos conficiunt . E orum nanq; lixiuia, quod e combufta uinif^ce plerunq; fiat,ea qU(S ad caput capiUosq; abluendos
commumter paratur , acrior,ftirtiorq; efficitur : zr proinde ad lac diffoluendum in uentriculo coagulatum, eft lon^
ge ualentior . Brror pratereafacilis effe potuit Ubrarioru, ex tinitis duntaxat litera uariatione,H pro i fcribentium.
TrsAoV enim per h fcriptum, littum fignificat , unde TSHAo-^s-^.oiSov , er vrHAov^-yov aliqui fi.gulum interpretantur :
"TriAozsoioi aiitem per i , artiftx efl , qui pileos ex lana conficit . B.ac itaq; ratione putandumfuerit , ■ze-iAottoi i khV,
jion autem tth Aottoihtikh v in Diofcoride hoc loco effe legendum , Ctcteriim Tuchftus infuis doilifimis annotdtio=-
nibus in N icolaum Myrepftcum eafedione , in qua de unguentis tradat , capitc xxvm.ni/ aliud hanc lixiuiam
cffe putat , quam aquam qu£ lutiim lauerit , uel per lutum tranfierit , non autem ciim cinere , cr calce faliam . Sed
cumfigUnum lutum potius adftringat , contrahatc^ , quam laxet , ac digerat , ncfciuerim proftdo , qua, ratione is €4
lixiuiamc t(ililutoconftiiam,ijspotandamdaret,quibu$Iacinuentriculoconcreuijfet.

/\l6xg-yvjor. ARGEnTJ SPVMA. CAP. XXVII,

S p V M A argenti pota , ftomacho , uentri , & interaneis grauitatem cum magnis torminibus ad-
fert,&nonnunqua pondere fuo inteftina vulnerat,urinamquefupprimit;corpus intumet,plum-
beamque deformitarem concipit. Qmbus fubuenit fecundum uomitionem , potum fylueftris hor-
mini femen, myrrh^ drachmz ofto, abfinthium, hyllopum, apij femen, aut piper,aut liguftri flos ex
uino : aridum palumbis fimum , cum nardo & uino .

P o T A argenti i^uma, cuiui hiftoriam libro quinto tradidimus , lethiftra ( ut Diofcorides inquit) adftrt incom= Spuma
moda . S ed pneter h<ec , Aetio , er Auicenna authoribui , alia etiam eueniunt mala . nempe compaginum, zr articu= " ■"^ a
lorum inccttdium,feu ardor : aluifupprejiio, quanui/s quandoquc cx acciicnti aluws ipfa deijciatur :fcrmo itcm prx^

fcditurt

argen

744 And. Matthioli Comm.

to

peditur, er fcdis intcjliini.m prominct : pojlrcmo inudefcente milo £grifuffocdti moriunttir . Uicundro uero in alee

xipharmacii authore, ijs qui argenti f^umafumpferint, alui moleftia accedit : quin crfidtmfefe reuolucntes per mc^

dium uentrem , o~ iuxta umbilicum murmurant , infiar torminum curatu diffictliorum , qu£ hominem afflidant du^

ris eum cruciatibus impctcntcs . Nec iam urin£ eijciend£ patct exitui : mcmbra totiws pafim corporis ardent , pla=

«eqj iam plumbcum ,fcu liuidam colorcm inducrunt . h£c ille . C£tcrim illud auimaduertendum efl, quod ubi in hoc

capitc lcgitur,dandam cffc myrrham odo drachmarum pondere,non decfl fuj^icioy quin ca lcdioflt deprauata, quod

h^cmyrrh^nimiauideaturefcquantitds.Augetfufpicwncml^Hcanderyquiduos tantum myrrh£ oboios exhibety

SputnE argen totidem exhibct Aetius, Auicenna ucro tres drachmas non cxcedit. Curatio in uniuerfumfit citatis primum uomi^

ti curatio . tibus, o~ infufls dcinde clyfmatibus ( ut ConciUator tradit) ex hydromelite, gaUinarum , er anatum adipc . Pofl h£c

prodefl amygdalinum okum potum e dulcibmnucibus exprefjum . Conflrunt item caric£ in ctbis fumpt£ : pr£terett

uentrtctilum apijfucco , o" alutan biityro iUinire utile efl . Proprium uero huiufce ueneni antidotum (ut idcm ait) efl

lathyris fcmcn duarum drachmarum pondcre potum . Veruntamcn chm hccfacultatis admodum dciedori^ fit medi^

Plubikobis camentum,drachmamcgononexcedcrcm. Eadcmquoc^inflrtmala plvmbi scobs tenuiflime contritat

noxa, & cu- ^ Ijsdem pariter curattir medicamcntis . Siquidem argcnti f^uma nil alind cfl,quam pltimbu argcnti,aut £ris recres

""°* ,. mcntocommiflum. IJec dcletcria ui uacant(itt authorefl Auicetma) ferri tumfcobs,tum fquama,tum

fquama;, & re rccrcmcntum . tamctfi omnia h£c prius diutius accto macerata nuUa prorfus moleflia in mcdicum ucniant ufum,den=

crementi no- turq; potanda dyfcntcricis , mulieribus utcri deftuxione tentatis, cr in eclcgmate ad lienii mfardus , item^ ad ente-s

xa , & cura . rocelis .Sedde hii uel non infi-£natis,uel phifquam parfltfumpti^ ,flrtajje intcUigit A uicena. Itaq^ cxcitatur ab his

intcflinorum cruciatus , oris C" lttigu£ fcabrities, ^fluatio uniuerfl corporvs, capitis dolor , marafmus , ZT membro=

rum ori:nium arefailio. Succurritur nox£ potu lattis recentcr mulfi,ac fubinde datPs altiti ualenter foluentibtts medi= » o

camentii . fccundum qu£ butyrum tandiu potandum d.ire oportet,doncc inteflinorum dolores amoueantur . H<ec dunt

fiunt, pcrfundattir eorumcaput olco rofacco,uiolaceo, cr e nymph££ floribus parato. ToUitur deinde aduenicns

marafmi intcmpcrics , O" corporii uriiuerfi arefailio , demerfls in balneo laborantibus , in qtio tefludines , ran£ , er

malu.c fhlia inflrbucrint : quinetiam clyflcribus ex pedum h^dorum iure , aut alth££ radicum deccdo : itcm butyro

iargius in cibisfumpto , er epotis pinguium carnium iuribus .Scd( ut idcm Auiccnnafcribit ) proprium huiufcejir::

rci pharmaci antidottim, efl lapii magites drachm£ pondere potus , ex mercurialis, uel bct£fucco . Veruntamcn hoc

hatidquaquamficri pojfc uidetur absq^ maniflflo fumentium difcrimine . quadoqtudcm etfi magttcs fuapte naturafirs

riim trahat ; non tamen affirmauerim , quod hanc ob caufam cim qucq- dcflruatfacidtates , €r impediat nox.m ,fei

potitts qtiod eam aiigcat crcdiderim . Quippe cian isfirrum adfe traxerit , idfane diutitis in uentriculo retinebit ,ex

Maonetisue- quonoxafiuebitur . Addepr£tcrea,qu6dcumQTipfc magnes deleteri£fitfacultatis,ade6titeos,quihau=^ }o

nefica uis , & ferint,lunaticos,cr mclancholicos cfficiat, eum haudquaquam orefumendum cffe duxerim . HiJ itaq^ , quiiAaQnetem

auxilia . fumpferint, commcndant quidam auri tenuifiimamfcobem ex uiito potam, cr fmaragdorum ramenta codem pondere .

Latidant etiam clyflcres cx lade , er dulcium amygdalarum oleo infufos . Scd c£tcrH pr^firunt fmaragdtim tcr no=

Squami sris ucmdiebus potum ,tribus fcmper intermij^is dicbus . Lcthtfira er twnparum firmidanda efl etiam ae ri s

letliifera uis, ^ q^v A M AE uis . Eafiquidempota,intolcrabtlesaluidefluxioitcsmouet,autnoxiasuomitionesconcitat,obor=i

& remedia . ^.^ .^^^^ moleflij^imis alui,cr uentriculi pun^iombus . H is u'; xiliatttur citat£ primim uomitiones : detnde £gri in baU

neim mittendi ftint , in quo hircorum ccnfirbuerint cclpita , aut ingcns cochlearum numcrus . Prodefl er menth^Juc

cui potui datus : infupcr alutm , ZT ttentriculum calido rofaceo perungere expedit. Verim ad hoc pr£ c£teris pol-

lcnt acori radices trium drachmarum pondere pct£ , aut carum fticci tantundem . Sed ncbis acorifuccum dare pera

difficilcfuerit,cum lcgitimum in noflris non proueniat regionibus, ncc nifificcum afferattir . Littmi tamen,(:T Tare .j.o

tari eo abundant , utfupcriui libro primo prodidimus .

y'^§x§yv^of. ARGENTVM VIVVM. CAP. XXVIIf.

Arg E NT VM viuumpotumeadem qusfpumaargenti infcrt,eidemqueutendumauxiiijs.Lac
copiosepotumauxiliariconflatrfedpofteaeuomant , qui hauferunt.

Arr^enti uiui V E R A M omniiio er exquifitam argcnti uiui ccgnitionem non habuiffe Diofcoridem er Galenum,iHud maximo

pernicialis na indicio effe uidetur, quod hic paucis, iUe ucro perplexe eimhifloriam , orfacultatcs tradauerit . Roc , ut in pr^fa^^

tura . tionis huitifce uoltiminis commentario tradidimus , interimit ,fi largius bibatur , exceffuftmme fi-igido cr humido . i o

Vutrcfactt enim hocftw cxuperante temperamcnto innatum cordis humorem,ac fubindc congelatfanguincm,uitales

Ij^iritus, cr ipfam deniq; cordisfubftantiam . quandoquidem id medicis expcrientia compertmn cfl, ut Conciliator te^

ftattm reliqutt . l^am ciim fcplafiarius quidam ardcntiflimafibre correptus,fiti intclcrabili uexaretur , ey delirio

obcrrans in pharmacopoltum dcfcendiffet , ut aliquid ad potandum inueniret ,firtefirtuna in argenti uitii uas incidity

multumqj ex eo potauit , aqu£fi>rtaffe uice : poflcaflatim infuum cubiculumfe reccpit , ubi paucPs poft horis conge^

latiis interijt . At cim cius domefticifub cadaucrc magnam argeti iiiui quantitatc inueniffent, iam perfedem egrcfii ,

aduocarttnt mcdicos, ut cius rei, quam miraculttm exijiimabant, dtligenter caufam inuejligarent . liflatim ex phar*

macopolio argcnti tiitii uas adfirri iujferunt , quod ubifire uacutm reperijfent, rcm titife habuerat deprchendcrunt :

atixitq^fidcm, quod euifcerato homine , adhuc argenti uitii libram in eius uentriculo inuenerunt : quin crfanguinem

circa cor concretum . Quo argumcnto palhn fit , magno admodum rcccjfu fi-igidum effe argcntim tiiuum . Verum

enimuero in eius curatione iUud inquircndum eft, an purmnfit qttod potumfuerit,anfaiiua aliouc liquorc extiniium,

- aut

InLib.rextumDiorcoridis. 74)"

dut dcerrim.i .iqtu, qtu chymijis utnntur, attt pcrfc tuntitm prxcipitjtum, Atit iink cion arfemco, ttel clulcantho fu=^
blimatum . cum enim dlind dlio pcriuciofiu^ habcJttir , propriian qtiodlibct cxigit rcmcdium . Pcrntcialius cfifubli^s
matum :fcctindum hoc prxcipitatum : proximefcqtiittir quodfxliiu,aut aliquo liqtiorc fiicrit extin^iim : mintis ucro
cieterii nocet, qitoi pttriim, uiuimq;fucr:t : utpote ctimfliiidum admodum jit,0' pondcrofum,non difficiiltcr clyftes
ribtii cxtrahittir. Id quod cetcris geueribiis non cuciiit, qu.t ciim ucntrictilo inhxreant ,illumfacile erodunt, cr cx=
ulcerant . Argcnto uiuo pjiro , aut cxtindo , aut prcccipitato epotis, eadem confcqutmturfymptomata , qtiie argenti
fj^iima pota infrrt,fed ciim m.tgno aiihclitusfKtore, qucm cr ij refipitint , qtii Gallica liie affeiti eo illinuntur . Qi/ocf
tnaximum prsbct indiaum, quodfua cxupcrante himiditatc, omnes humorcs , qui ucntriculo alijsq; circtimfiantibiK
p.irtibui h^fcriiit, computrcfccrc faci.it . Cxterim cpotopiblimato, illico lingi(a,0' fauccs non alitcr exajlerittur,
« o quanifi quis immaturorum forboriim fticcum h.wfiffet. Qjiodfanc incomodum ntillo lcnientium gargarizatu,nifi dif=.
ficilc, cr longa temporc toiU potejl . Id cnim qu.lm primiim in ueiitricuhim dcfcendcrit, ci pertinacitcr inh.tr ct . qna.
re Siattm erodit, cr extilcer.tt : tum incxtingmbilem fitim excitat,zr inexplicabilem angtifiiam inducit . Risfucccdit
Ungu.e tumor,Animi deliqiiitim, ttrin£ fipprefio, anhelitus d:fficiiltds,cr ucntriculi,cr tntcflinortim tormina,tam uc
hcmcnti crofitync, ut nifi confflimfuccurratur, pereant affe^i,erofis, pcrforatisaj ucntricit!o,0' inteflinis. Piirii Argenti iiioi
curatur ( ut Dtofcorides, Aetius, cr Paulus mcmoria prodidere ) auxiiijs, quibtis argentif^uma : nam nifi copiofiiis f"nipt» cura^
cbibatur, nouintcrflcit, qiiod ohfiii ttm pondus, tumfliixtlcmfubfl.inti.mf.ici!c per infernafcecdat, nuUa in ucntri-, "° "
culo, cr inccflmis protrada mora . Ex qtio nti mirum, quodfcripferit Auicenna , non dccff^ qiii bibant argcntum ui-
tium,0' nuU.im iitdc fcntiant noxam,qu6dfacile labatur e corpore, dtimodo qui ha>iferint,continue htic atq; iiiuc dcs
ambulcni . Goriticnfes mtdicrcs xgrc parturientibus ulthno remedio , argentiim uiuum potandum pr.ebent ,fcrtipuli
o ponderc . Ntv dcftint qui ad intcrimendas .tlui tincas, ptieris etiam propinent, ad duorumgranorum milij quantitatc,
citra auUam mokfliam . In aliorum aiitem curatione ali<i requiruntur remedia, nempc clyfleres , uomitioncs, pitti^
guia in potufiimpta : cr ut in uniuerftim diam , his opem firtint omnia medicamenta, qu£ tiencnis crodentibiis conue
niiint,quorx latitis f.ipertus mcminimus in cantharidum curattone,ad quabreuitatisfludio lcdorem reijcimus : nanc^^
ijs e^ciciora non plura haiicnus nobis comperta.funt. N ec alijs utendti efl remedijs, ubi quis cinnabarin fumpfiffet ,

T»'TciVof,o'otvS'«.fa'x,H,ajaeiilx,Qi'. CALX, SANDARACHA, AVRIPIG=
MENTVM. CAP. XXIX.

C A I. X , fandaracha , & auripigmentum , pota aluum , & inteftina cum vehementi erofione ex-

Jo -cruciant- Prxbendacunfta^quEfaoadmiftaillorumacrimoniam hebetant,ac foluunt, &facilem

lubricamquealuum reddant,cuiufmodiibifci,& malusefuccusefl:: natura enim vtriqucpe^lubri-

ca. DaTidumdeco£lumfeminislini,velfemen tragi herbE,vel oryzGE,lacquecumaquamulfa co-

piofum, iura pinguia , & boni fucci .

N o -N- moio Calx, Sandaracha , Gf AUripigmcntim , qtiorum hifloriam fupcriore libro tradidimus , haufla «es Calcis/anda-

hementiilimos uentriculi, crintcftinorum cniciatus, cr erofiones excitant, ttt Diofcorides inquit ^fcd etiamfltim in= ''■'"chr > & au-

explebtlcm,faucium,crgul£ ajjjcritatcm, ttifim, f^tra^c diffictiltatem, urime fupprefiionem, zr dyfenteriam. C<e= '"'Plg™enti ve

teriim h£c omnia aiiutiantur (utfcite iocet Diofcoriies) pinguibus acrimoniam obtundentibus, cr potionibus lenien ''" ■ ''

s

curaao.

tibus, aluttmqi liibricam reddentibtis, tiim ctiam cremoribus,atq;feminum quorundam l^ijfamentis, ut in cantharidti
•4 ciiratione lattus, diffufiusq; prodiiimus . quandoquidem meiicamentorum omnium erodentitm curatio a cantharidii
curatione non dtffert : neq; ijsfane tulentiora nobisfefe ojfcrunt remeiia. Quare exeo loco ilU meiicamenta peten^
da erant ijs, quibus ufuifuturafunt . B.ofiem quoq-, effeilus malos , cr noxios prcebent arsenicvm fub= p^ rfenici Tub-
limatmn, Aerugo, er qtioi officin£ KifagaUum appeHant : quin zr Saponis Itxiuitm,qu6d utilgo uocaitt Itali la mae ]imati,& alio-
fira,cr Aqua ea omnitim acerrima,qua auriflces, ac chymtfl:£ aurum ab argentofeparant . Sed aqu£ huius, er lixi^ '"^ quorun-
uij difficilts efl cura, quoi lUico in tottim .iiffuniantttr ccrpus . Vniuerfalis tamen curanii ratio eadem erit, qu£ caU ^ v^"'""™ •
cis, er auripigmenti : tametfi alterum altefbfit uchementius, cr erodentius. Qui autem pritutim Arfenicumfub^ Arfenici fub-
limatum hauferunt, eosfi-cquenter uomere oportet, potofemper prius bittyro, aut perfe tantum, aut addito rapife^^ limati cura -
mints iecoHo . Profunt his cr clyfleres ex pingui ittrc, aut pttfan£ alic£ue cremore , aut f^iffamentis ex pfyiiij, maU lio .
U£, zr cyioniorumfeminefaiits . Auxiliatur amygialintim oiettm, er ius pinguiumgaUinartim in cibis ftimptum . In
fc br^flantifiimum uero antHotum cenfetur fiifile cryflaUum , in tenuiflimum puiuerem contritum drachm£ pondere ,

exdulci amygialiito oleo potum . Porro aervgo, pr£teraIiaeiusmaIaanteiiiia,aie6f^iraniimeatusoc^ Aerut^inis ve
cluiit,ut magno i^npetufujfocet ajfeitos . Succurrittrr nox£ crebris cum btttyro , er calida excitatis ttomitibus, ut in neni remedia.
drfenico, zr infufls fubinde clyfleribus ex afinino la(ie,cr dulci amygdalino oleo . Prodeft er Lemnia j^hragis ira-
chm£ poniere ex uino albo pota . Prxflat item in olci balneum laborantes ai uentriculum ufq; demittere . Sed pro~
pritim huiufce pharmaci antidotum ( ut ait Conciliator) efl, ut qiti haufcrint , bibant ex uino coraUia rubra in tenuem
pulueremcontrttafenortmfcrupulorumpondere. C£terim risagallo uulg6 dido,qu6i quiiamKeaU Rifngalli cu-
gal appeUant, cim maxime extremeq; ficcet, cr neruos contrahat, non alia conuenit citratio, quam qtt£ argcnto tii- "tio.
■uo, zr arfentco fublimatis, zr £rugini aihibetiir . quanquam priuatim non obfcttre ittuat ttniuerfum corptis diilci a-
mygialino iUinire, cr utoiaceo iitlapto , cr pttfana horieaceafitim extingucre . proflcit cr pinorum nucleortm o^
leum, aut e magnis nucibus, qu£ ex India aduehuntur, expreffum,femiltbr£ pondere potttm . Infumma ea omnia cf~ '
ficaciteradhibcnttir,qu£cantharidibusconferreiiximus.

74-6

And.Matthioli Comm.

AayettQf ^xhoic^iof . LEPVS MARINVS.

CAP. XXX.

Q_v I leporemmarinumbiberunt,pirciumuirusolent:procedente tempore, aluus doloreaffl-
citur, & vrina fiftitur : et fi quando eam redderecontingat, purpureum colorem referet . omne pifci»
genus auerfantur, & odio habent : foetido , ac graui fudore manant : biliofus vomitus , interdum fan-
guinipromifcuus,fjbfequitur. Hisdandumlacafininum, velpafTumcontinue^autradicis maluae
foliorumque decodum , aut trita cyclamini radix cum vino , aut ueratri nigri , aut fcammonij fucci
drachma,cum aqua mulfa,puniciquemaliacinis. Cedria contrita cum vinoefficax efl::anfermus
fanguis , vt tepebit , potus . Sed cum pifces omnes refpuant, afpernenturque , folis fluuiatilibus can-
cris vefci polTunt^bibuntqueeosadmifto vino,adiutique abhis percoquunt.cumque appetere &
comefle pifces cceperint, fuae lalutis indicium habent.

Leporis mari D I X I M v s de Lepore manno librofecundo,de quo itdfcribit Nicdnder in alexiphirmdcis . Sin mdrinilepo
ni veneni fi- yjj mde perdentispotionemdeprehenderii,perniciem afferentem, odorem eimfenties,qudlis eftfqudmarum , er pi-
S"* • fcium purgamenti . Porro guftm , crfdpor eius pifcofus ejl , qudlis putrefddorum pifcium effe folej : uel cim non^

dum dblutorum fqudmx poUuunt corpm . Sequitur huiufce potionem uiridisflUs fuffujjo, cum obtenebrdtione uifus :
cr cdro pduldtim in homine contdbefcit . Accedit his ciborum omnium dbominutio, mdlus hdbitus, er talorum ardor:
cculi in concduum occultmtur , er gen£ ac mdxiU£ fiorido colore rubent . Vriiid <egerrime redditur : qu£ tdmetfi
tedddtur, purpured dppdret, er plus ^quofdnguinea . Ad h£cfi pifccs £gris ojfcrdntur, eos iUico ndufeabundi exe=
crdntur . h£c tUe . Cui fubfcribunt Aetius , er Auicennd , qui prater reldtd indiciu , dlid ddhuc lepori mdrino epoto
afigndnt, his uerbis . Mdrinus lepus ddeo iderum inducit, ut totius corporis hdbitus croceo ddmodum colore inficid^
tur . Pofteafdcies liuens intumefcit, pedum pldnt£ incenduntur , ddeft f^irdndi difjicultdi, peiloris er pulmonis dus.
guftid,rujifcuntq; oculi . Dehinc tufis emergit ficcd, fputus cruentus, renum dolcr, uiriliumq; inftummdtio , adeo ut
perpduci euddant, qui non hbdntur in tdbem . Qudre Gdlenus libro de theridcd dd Pifonem , proprium mdrini lepo=
ris effe dit , ut pulmonem exulceret , er eroddt . Succurritur nox£ ( ut Diofcorides inquit ) afinino UHe ex pdffo
poto, er mAlu£ decoHo . Neq"- id alidm ob cdufdm,ut Aetius decldrat, quhn ad eliciendum uomitum,cr ueneni dcui^
tdtem retundenddm,quemddmodum eUeborum, cyclaminum, crfcammoniu exhibct, pdrtimad citdnddri ucmitiones,
parlim ad aluum deijciendam . C£tcra uero , ut incommodis fubueniatur , qu£ internis inftrt particulis . Fr^ftrtur
quibufdam aduerfus hoc malum humanus fanguis calens e uenis potus : humanum item lac, ab ipfis uberibus cxudum,
cr uulpis caro inaffata : quin cr theriaca diatefferon tribus dicbus pota .

^giJWfjKSU ^«'Tf«XOf eA«of. RVBETA, ET PALVSTRIS RANA.

C A P. XXXI.

lo

20

30

R V B E T A, autranapaluftrisairumptatumoresciet:pallorcorpusvehementerdecolorat,utpla
ne buxeum fpesftctur : fpirandi difficultas torquet : & grauis halitus oris , fingultusq; , inuita interdu
geniturse profufio confequitur. Adiuuantur fecundum uomitionem multo meri potu,& arundinis
rad icis binis drachmis, aut cyperi totidem . Breuiter, cogendi funt, ut vehementi ambulationi & cur
fui fe credant, ob torporem, quo corripiuntur . quinetiam quotidie lauandi funt . 4<>

io

Rubets,p3lu R v B E T AE Kan£, quam quidam bufonem uocant , diuerfareperiuntur genera .Terreftris tdmen,qu£ Gr£»

ftrisque rana; cis phrynos dicitur, Ldtinis uero rubeta , quod infi-utetis zrfepibus inter rubos degdt , nocentior , mdgisq; lethiftra

venenum . ^y^^ ^^^^ ^^^^ ,-^ pdludibus,ZT aquofts fcrobibm uiuit ( id quod non rede, meo iudicio , inteUexit Aloyftus MundeUa,

Brixiatius oilauafuiuolminis epiftola.) tantoq^ magisnoxid,lethiferdc^fueritterrcftris,qUiU6in opdcioribus,fi-i^

gidioribus^

J<?

*o

>

In Lib. fextum Diofcoridis . 747

gidioriliusq; locis uitm duxcrit . Qumobrem in hoc gcnere c£ omnium pcjiim£ crcduntur, qu£ in umbrofis conuaU

liamfyluis., cr in lurundmctis moruntur . Adult£ crajft ten.iciq; contcguntur cuti , adco ut dcntifimo pM quun-

doquc diffcile k rufticis,qui lu exs intcrficerefo!ent,pcrf)duntur . H£ ckm circumnafcentcs hcrbM,fiuc nliquod de-

pifcens animal, uencno infccrc uolunt , contr.ihuntfef in tumorcm , ut ucnenum pcr urinm longius eiaculcntur in

plantO!, cr circumfuntes quadrupedes . Quare admirxri non licct ,fi nonnunquam rcpcnte intcrwunt homincs, qui

fi^g^ iftngos , ali.i<q; pl.tnt.is harum ueneno infitas vfcij deuorauennl . Quippc quod non modo ucncni midu h£c

omnia inficmnt ;fcd ctu faliua ea fepius conjl^uunt : qu^fane non minui mortifra cjl , quhn napcllus . quinetiam

earumfanguis uipereo fcatct ueneno . Proindc mirumnon eft ,/1 in puluercrapot£ mortifra infi:runt incommoda,

qtiemadmodum cr morfu . Nam etfi dentibus careant ; tamen compreffafcabriigingiuis particuk,c:r fubmdc ingref=

Ja per cutii ffiraculafaliua, dcmorfos ucncnant, ut in prafationis hmfcclibri commcntario tradidimm . Sicc£ er Ram malefi-

in pulucrem pot<e , ut Auicemu rcftrt, pr£ter mala qu£ k Biofcoridc rcdduntur , faucium, O" gutturis tum inflam= ^^ f'gna,& cu

m.itionem,tumficcitatcm cxcii.int : itcm oculorum caligmem, ucrtigincs,conuulfioncs,dyfentenam,fafiidium,uomi- '^^"° '

tus, ammi deiiquium, dclirium, amcntum, o~ plerunque cdcntulosfaciunt homincs, quanuis eu.idant , qui haufcrint .

iiec minora ctum periculaadfirunt fi-udm , cr herb£ earum ueneno infcii£ , cr epotui carundcmfanguvs . Curan-

tur ijs malis ajfedi thcri.ica , uel ^lithridatis antidoto tribus continuis diebus cx umo potis . Idem pr.tfiat tefiudinis

vtarin£j.inguii , additiscumino , lcporiscoagulo, cr uino . D.itur potanda pr^fentanco remedio quinta effentia no^

fira thcriacalis. Quin cr oleum nojlrum de fcorpionibui exterius commode inungitur. Pr^firt Conciliatorfmaragdi

pulucrem ex uino potumfcrupuli pondcrc, cum co tamcn , utfubinde intret eger nudm in mulum recentcr cxentera=

tum , inibiq; concluj us moretur , dontc defirucfcat cadauer , totiesq;fic exenteratum mulum aut equum,fi mulm noti

adjit, permutet, doncc cffufo diutius fudore cedat noxa . Aetim muiis, er equisparcens, in clibano, quantum tolcra^

ri pofit , cilidifmio .iffedos , uel alio in loco arte calefailo detinendos adfuiandum iubct , quemadmodum curantur

ttquainter cutcmlaborantcs . Quorummcdicamcntacuratioq;,utAuicennaeft author,hocin negotionon parwm

ccnueniunt . Proinde prodefi ijs maxnne rhabarbarum, diacurcumie , O" dialacae confiilio : tametji Conciliator U-

pidcm his ommbm prsfirat , qui in carum capite reperirifolet .

BJsAAa. HIRVDO. CAP. XXXII.

Devoratae cumaquahimdincs,fioriuentricuIiadhirent,tra(3;ionepartium,nonnulIam
fuftionis imaginem prabentreoenim argumento hauftahirudodeprehenditur. Has muriaforbiti-
one excu tit, & Cyrenaicus fuccus , aut laferpitij folia , aut betae , cum aceto , aut pota niuis glebula ,
cumpofca. nitrum exaquagargarizatur,autatramentum futoriumacetodilutum . Sifaucibus hse-
reant , in aquam calidam ingrefsis , aqua frigida ore contineatur , & ad eam hirudines exilient .

HiRVD iNEs raro in alijs aquis inueniuntur, qnam in paluftribm , lacuflribm , Grftagnantibm : quandos Hirudinum
quidem in prob.::v.ii.mis fvntibm, O" arenofis, O" faxofisfluuijs non nifi rarifime uiuunt, cumfuapte natura coeno, ac deuoracarum
limo delc-^entur . .:^amobrem caueant, qui palufires,uelfiagnantes aquds bibunt, ne hirudinesftmulingerant,que~ "°**'
admodum inexpenii uiutoribus nonnunquam euenit . nanque £jlatis tempore calore , Grfiti defatigati, dum aquam ,
cuicunque in itinerc o ' dauerint,auide potant,f£pe imprudenter hirudines hauriunt. Quofit , utfubinde non modo
fibifanguinem exugifeniiant ( ut tradidit Diofcorides ; )fed etiam ( ut Auicenna inquit) cruenta expuant, ac pr£ ti~

4° morc melanchoUcifiant . Yerum antcaquam aliquod offeratur medicamentumjnuefiigandum efi,an animal ori uen- Hirudinum
triculi, an guU adji^ferit, an ipfis faucibus . Id quodfacile intelligi poteft ex eorum,qui hirudines haufcrint,relatio- «uratio.
ne : quoniam ubifudioncmfentiunt, nmirum ibi htrudinem fixam ejfefignificatur . Quodfi ori uentriculi affixafue=
tit , auxilium pr^ftat muria leniter epota,foetida item laferpitij lacryma,quin O" lixiuium cumfale O" aceto,aut ra=.
phani domefticifuccm cum aceto, aw: oleun crudum hauftum , quod perfe tantum h£c interficit animalia . confirunt
infupereaomma,qu£aluitineas,i,-h'.mbricosnecant.Siuer6gutturmediumabhirudineobfideatur,proderitacrc
lixiuiumgargarizare,autaqua,mquaalumencumacetoinfirbuerint,uel calchanthum,autmuriar,icum lixiuio, x

aceto , crfinapifimul corr.mfcis . Sedfi eafaucium ambitui h^reat, opem mirificamftret (ut Diofcoridesdocet) cd=
lid£ balneum , aqua fi-igida in ore contenta . Siquidem hirudo ab aqu£ calore propulfata , adfrigidam in ore conten-
tam decurrcns,facile una cum ipfa aqua expuetur . Interdum contingit, quodfiatimfub lingu£ radicibus,uel in pria

l^ misfaucium partibm adJ^^refcit , ita ut depreffa lingua uideri pofit : tunc rofiratis forcipibusfacile extrahi poteritj
Uil quouis alio inftrumento , quod cuique in promptufuerit .

E^AAejSofOf Afl/KoVjSotlia^EAotTHfloVja-ya^movpiEAav. VERATR VH ALB VM,

THAPSIA, ELATERIVM, AGARICVM NIGRVM.

CAP. XXXIIl.

Providendvm etiamijs,quzetfiferendiauxilijgratia tradantur; nonminorajamencar-
teris venenis pericula fspius adferunt. Qualia funt album veratrum, thapfia , elaterium, agari-
eumnigrum: fiquidcm ea ltrangulatusconcitant,autimmodicas deiediones mouent. Qmbus ea . .,

medentur, qu2 in fungorum mentione, & fimilibus retulimus . Nimios autera deieftionum impe-
tus,medicamentis,qu2eexcrementa fupprimuntjCoercebimus. Neq;negligendaqu2parum qui- , ■.

K r z dem

748

And. Matthioli Comm.

dem nocere uidentur , interim vero vitam in difcrimina agunt . Qup in numero funt fylueflris ruta,
^ith,nou2 glacics, pappi recentes: floresautemfunteiusfpinaEqujccados dicitur. Eosqui fum-
pferint , fola uomitio recrcat,

Diuifio capi- E X T A N T quhn plurimi Diofcoridis codices, in quibus caput hoc de Verdtro dll>o,Thdpfta , Eldterio,(y A«

tis caftigata. g^^rico nigro , d pr£cedcnti cdpitcfeiundiim non legitur . Veriim cion dnttquij^imus mdnu fcriptu4 codcx , hicc proe.

. priOje" peculidri cdpiti dicduerit^uidedturq; abfurdum de hii dijferuijfe Diofcoridem und cum hirudinibu^, cum qui<=

bm ntiUdm hdbent cogndtionem , neque ijsdcm curdntur remedijs , non tcmerefdduros duximus,fiilld d nobisfeor=-

fum proprio cdpite ab birudinibus difiindo,trdilarenttir . Scicndum ttdque ejl^quod citm hdcicnus fcripfiffct Dtofcos.

rides omnium uenenorum indicid , qu£ potd, uel deuordtd , homincs necant , uelfdltem dcgros cfficiunt, quin cr utti^ * °

uerfdltd er particuldrid dutidotd trddidijfct , qutbtK tllorum uisfi-diigi , dc deftrui pofit , ctim pr^tcredfcirct altqiu

in medicum ufum hdbert medtcamentd dluu duccntid,qu£ fimpliciter potd, er nvM dntidcti^, infi-tcitdtd , uel mdiori

menfurd , uel pondere , quam pdr fit ftimptd, non minus homincs interimunt , quam qu£ proprie uencitd ttocdittur ,

medicos tUud hoc loco ddmonere iioluit , quod in propindndis hifce medicdmentis minime acctttidnt ,fed in hoc omne

fuumftudium , omnemq^ diligentidm impendant . Veriim qudnuis,inter cd omnid,quie in medicum ufiim ucniiint, pau=^

conm tdittim meminerit, nempe ihapfi^ , dlbt uerdtri , elaterij , o ' agarici nigri ; non tamen ob idfiierit infimulan=

dus , quod nefciuerit prarter hxc , alia plura ejfe medicamenta, qu£ noxainfirre poffunt,aut maiorem quam iV.a, attt

£qualem . Quippe quod iUifatis uifumfit,fi tantiim horum cxcmplo imperitos medicos difcrimen , noxamq^ docuif^

fet , qu£ omnia tn uniuerfum medicamenta ahmm cum laborc dticcntid plertinq; ftimentibu-<; adfrrunt ,cim{ ut modo

diximus ) uel largius quam deceat,uelfuis antidoti^ exutd fumuntur .Sedut hdrum rerum ftudiofis in omnibus,qudn- * °

ttm po(fumus,fatisfactamus,pr£ter ea qu£ .i Diofcortde trdditdfunt,nos altd quoq-, plurd addere dccrcuimu4,qiiibtii

quotidte pdftm utiintur medici . Cuitifmodifimt cyclaminus,ueratriim itigrum,euphorbium,turpetum,tithymali omne

genus,fcammonium, colocynthis,bryonia, lathyris, ricinus,chymel£d,o~ chdmel£d . Qnandoquidemcitm h£c omnia.

medtcis infi-equentifiimofint ufu, ad corporis excrementa extgenda , cr ad uomitum quandoquc ciendtm , in qti.hn

plurimii hominum affedibm,mthifane negligenti£ adfcribipoffet,fih£c prorfus fi.lentio inuoluiffcm, pr^fcrtiui cimi

f£pius eueniat quortindam circunfiraneorum imperitia,ac temeritate (pharmacopola< nunc pr£tereo , qticd eortm

€rrataf£pe, acf^pius improbauerim) ut uulgdnbus, er rufticis,necnon er qudndoque nobtlibus,inntmcra proptnen

tiir pharmaca dluum ducentid, qu£ plerunq; fumentes in mdgniim difcrimen ditctint, quoniam nec medicamenta potis

derant , nec infi-£nata exhtbent , nec ad £grotatium temperaturam , £tatem ,fexum , confuetudincmq; rcf^iciunt .

Quofit,ut £grot.mtcs,qui in eorum manus incidunt,pr£cipue ij qui naturafunt imbectUes,magttis nnonunqtiam affi= 3 ®

ciantur incommodts, qiitbus itifi periti proprtjs fucctirrerent remedijs,fdcile interirent . Albi itaqtie Veratri potio^

Albi ueratn , „g,„^^„^ rhapfi£,aut Elaterij,aut Agarici ntgri,dut Cycldminifequtitur iiomitus,ingentid dltii proftut!id,if.tefiinorH

xa &'auxilia. tormina,ftrdngulationes , o~ ref^irationis anguftia . qutbus dehinc tantafuccedit prtncipimfacultattm imbcctUitas,

■ * tttparuotemporismomento£grianimideliquiocorripiantur,grauiterl^irent,crfi-igido fiidore madcfcant. Pos

ftremo , nifi citiusfuccurratur , obortofingultu , tUico uel fuffocdti, ucl conmlfi intereunt . Bisprimiim aiixiliantur

tiomitiones {ut multoties diximus) crebro concitat£, cr iitfufa clyfmatd,quorum f^pifiime fupcrius meminimus. Vofi

h£c remediofunt antidota , qu£ in uniuerfum omnibtis aduerfantur uenenis , pr^fertimq; theriaca , cui (ut Gdlentis

pluribus in locis teftdttir) uis peculiaris ineft , modo adulterio uacet, utfumpta poft mcdicamenta deiedoria , adeo eo

rtmfuperet uires , ut nibil per aluum exigant . Catcriim priuatim Albo ueratro confirt aqtia mtilfa largiiisfumpta,

er nymph££flores duarum drachmarim pondere poti, uel deuorati, traduntq^ h£c propria albi ueratri c(fe antido^ 4o

ta . Cyclamino deinde conducunt lattri bacce , duartm drachmartm poitdere ,fed propriafacuUdte nigrtim piper in

puliierem contrittm , er eodem pondere potim . Bldterio pr£tered opemftrt Andromdchi theridcd ex baecarum

Iduri decoHo, dut meUe pota fentm fcrupulortm pondere : ucriim proprium eius rcmedium cft menth^fuccus. Tha^

pfi£ dettiq^ er nigri agarici noxa toUitur , ijs mcdicamentis, quibus albo ueratro ftibuenimtis , ciim eademfint huius ,

Nigri uerctri qu£ iUortim incommodd . Yiunt quoq; a n i g r o uerdtro ( titfcrtbtt Auicenttd ) interdum horrendd fymptos.

noxa,& cura. Yndtd,nempe intolerdbtles dluifluxiones,fuffocatioties, conutilfiones,animi deliquia,palpitatio cordis,liitgU£ arefds

(iio , dentitm conftniiio ,fi-equentifimi rudus , cr unitierfi corporis inflammatio : cr nifi iUico fuccurratur, trea

mor confequitur , uniuerfiim occupans corpus , ciun qtio poftremo commonuntur £gri . His auxilium pr^ftat abfin= -

thium ex uino potum : qutn er cumini , cr anefifemen , nardus , caftoreumq; £quis ponderibus in puluerem contrita

er ex uino pota : appofitis , ubi intumuertt uenter , linteolis igne calefadis,itemq;facculisfldtus difcutientibus .Ci= S^

bandi dutemfunt £gri recenti cdfeo, meUe, butyro tdm crtido qukm coiio, pinguium cdrnium iuribus, ac etidin paffo.

Sed non propterea parcedumfuertt antidotis in uniuerfum iuuantibus , nec etidm nymph££floribus , utpote qui non

Euphorbij, modo dlbiuerdtriuires demolianttir;fedetiamnigri. Forro evphorbivm fauces , cr guttur uehementi

& q uo ru Jam admodum inceiidio uexat . Corpus uniuerfum inftammat , uentriculum , cr inteftina magno dolore erodit ,fingultixm

aliorum vene ^^(.{[^[^Qy (^ontinuas altiifluxiones . Qu,£ itidem omniamalainducuiit t v r p e t v m , Scammonium,Colocyn^

nata potio . ^hii^^^Yyonid, lithymali omnes , Lathyris , er Kicinus . quanquam iion tam acritcr itocent , ueluti euphorbttim . A*

THYMELAEA dutem,cr Chamcl£a pittiitof^ f^umantesq; excitantttr uomitiones,altii profluuia,intolerabiles

inteftinortim , cr uentriculi erofiones, angufti£, inflammdtiones,et uniuerfi corporis crucidtus : quin cr fitis implet

Euphorbii & cdbilts,fiiigultus, conuulfio, pr£peditd locutio, ct dlidf£ua accideiuia , qu£ quandoq; ea cxccdunt , qti£ ab cpoto

ahorumom- cuphorbioproucntunt. Iriisomnibusin uniuerftmprimiimoptttildiitur uomttioncscr c'yfmatd,fcrudtd uniuer^

luu cutatio. f^limelhodotdcctimcommunisufusaiitidota.Pnuatimueroprofunt oleofd,dc piitguid.:itc!uqu£ uaicnter funt

frigida.

InLib.fexmmDiorcoridis. 749

f-igida , ut hsc ingentcmjvrKorm extbigtunt , ilU ucro ut cxnpcrMtem dcrimonim obtundMt . Vroinde pr^tulit
Auicemd dcidum Uc , cdphurm cx rofj.ced aquu potMt , punicorum Mtftcrorum uinum , anguri^ , cucumerii , cu-
curbitx, cr ucidorum nudoyumfuccum : itcm hordei ptifunm niue, uclgldcic rcfi-igcratam . Scd proprium (ut aiiity
euphorbij antidotum eft citrifcmcn ex uino , in qno hclcnij radix injirbucrit potum . Scammonij ucro Uc, a quo rfcnza
ftum fuerit bittyrum ,malorum , cotoneorum , rhoii , ribisq; fuccui , Colocynthidis dcinde Mtidotumfucritfane bus
bulum Uc , cr butyrum recens , Lcmni.t fl->hragii , cyfmaragdi puluis , pluries pota . Turpeti prieterca , cr Tithy^
malorum omnium , Andromachi theriaca cx uino pota , in quo Crctenfe diiiamnum inco^lum fucrit : item mumia fes
pulcrorum in pulucrcm cx iiino mcraco pota drachnu pondcre . BryoniiC porro , thcriaca ex uino haitfia, in quo hes
leuium confvrbucrit , itemq; lugrum piper contritum . Lathyris ad hxc , cr Kicini proprium antidotum cjl hyperici

b'"o fuccM, .lut herba ipfa in pulucrcm pota . ThymelxiC dcniq; cr chamcltc^ rofaccum fcrapium , ex hordei ptifana po^
tum, crfubinde origanum Crctcnfc igni toftum . Scd h£c omnta prjcftant tantitm adfupradidorum medicamentorum
uim deletcria fuperditd.\m . C<etcrttm citm plcrtmq; eticniat, ut hxc, qiu modum excedunt medicametitd, itaria ac Remedia ad
diuerfa adfcr.tnt incommod.i, qu£ ctiam obfui rcpcntiium uehemcntiam pr^fentanca expofcunt remedia,ncmpe co^ ^''■'' 'V'"?'»
tinentcs uomitus, pcrpetua aliti profluuia tam c£tcrorum humorum, qu.im purifanguinis, citm uaforum ofcuU ticncs ™*" '
ni tii rcferantur, conuulfioncs, pr.elDcationcs, animi deliquium, er uirium omnium imbecilUtatcm ; idcirco non modo
dttcndcndumfucrit, tit medtcamcnti uis antidotis fuperetur ^fed etiam ttt ipfis graitibus fymptomatis omni diligentitt
fuccurratiir . Qu.indoquidcm h£cf£pius tantifitnt ponderii , ut maiorem, celerioremqi expetant curationem, quam
c£tera . Inhibcntur itaq; itomitus modum cxccdetttcs {ji tamen medicamentum cum humorihus reieiiumfit ) adftritic'
gcntibus mcdicamcntis , qu£ ucntriculum roborant,extertm pr^fcrtim illitii : qttin er uinculis , ac fibulis , extremii ■

a o membris obtortis . F.iciitnt ad hoc in corpuiftimptaflaua myrobaUna, tamficca, quamfaccharo ajferuata : item nu=
ces ctim ptttaminibui faccharofimilitcr condit£ , diacytonites ,faccharum rofaceum diutius inueteratum, addita Le~
mnia f^hragtdc : pr£tcrca cydoniorum, cr punicorum malorum ttinttm,fylueftrium prunorumfuccus, myrti baccx ,
rhu!, rofa ficca,fylucftrium rofarum fcmcn, cornu cctuinttm combuftum, fantaU, coraUid, omphacium, acetum, ZT-
idgeniis alia . Scd eortim qu£ exterius illita profunt, h£cfefe offerunt, Indica uidelicet, cr Celtica nardus, menthd,
gUndes,lcntifcina,refina,thus,flauamyrobdUna,myrtifolia,crbacc£,rhus,meUntim,tfdrdinum,lentifcinum,cr
myrtinttm oleum. Nec tantitm pollent h£c dd uomitiones compefcendds -jfed etiam pdri fdcultdtt udknt ddfiftcndds
ahtifluxiones, qu£ modum cxccdant ; ucrim ijs uniuerfa ahius efi ilUnenda , ab ipfo itentricuU ore ad pubem ufque .
¥r£ftat Cjr brachia abfcapulis dd mdnus , cr crurd d coxcndicis articulo dd pedes ufq; fafcijs conftringere , offufis
fubinde auftcris plantarumfuccis . Conftrt itemfudoris excitatio , dut detentis £gris in calido cubiU , attt Uconicii ,

i o- <^te calefadis, in quibus £gros caput cmittere oportet, dut brdchijs , cr cruribus, in calid£ b.dnco demerfis .Abhis
dare conuenit,qu£ adflringunt, crroborant . Principes in unitterfumfacultdtes robordnt oddrdtd medicdmentd,cu:^
iiifmodifunt rof^ficcx, caphurd,gdryophyUd , dgaUochum, ftyrax, laferpitij Ucrymd , iitiiiperi bdcc£,fdntdU om^
nia , cr idgcnu^ plttrd . Pr£tuUt in huittfcemodi ahtifluxionibits Auicenna nafturtij femen toftum , trium drdchmds
rum pondere , dcfuhinde in Ude decodum , quotifq; lac concreuerit , cr poftremo potum . Si ueto h<ec non profue»
rint,foporiftris uti Ucebit , nimiritm Philonis mcdicamento , athanafid , requie , cr dUjs quibufcunq; qu£ opium , dttt
meconium excepcrint, Nam etfi h£c quoq; noxa haiid uaccnt ; tantum tamen adftrunt iuuamenti (fi tamen rcHd rd^
tione exhibcdittur ) ut ijs tuto tn tam tndgno difcrimine mcdici utipof^int . Infummdfi optimam hdberemus theridcdy.
qu£ ex dduherinis er fuppofititijs non effet conftiia mcdicdmentis , omnibtts pr£poncretur dntidotis in fuperdnda
vimcdicdmcntoriim dluum ducentium. siquidcm tcftdtur Gdlenus (utpdulo fuperiusdiximtts) pluribus inlocis,

i o fitis in Itbris de theriacd dd Ptfoncm , cr Pdmphilidnum , iUud optima theridc£ indicium effe,ut k pr^fumpto deie^
Horio pharmaco pota humorum deieilionem impedidt , citrd uUdm £grotdntittm noxam . \d quod nobis expcrien»
tidcompertumcft pr^ftaridb dntidoto noftro , cttius defcriptionem trddidimus in pr^fdtionis huiitsUbricommen^
tdrio. Prodcftnonparumpr£tcrh£cu.omitionibus,cr fluxiontbtn pr£di£lis etiamuifltisregimen ex adftringen'
tibuscr dufterisinftituttm,qu£dcindeniueitel gUcie refiigerari conuenit,dutindUum dqu£ puteum fune fu»
f^cndi . Adittttantur conuulfiones, qu£ ab ingentibiis , laboriofisq^ dlui profluuijs eueniunt, ijs duntdxdt cibis, qui=- Remedia ad
husddrefbciUdnddexindnitdcorpora,ttiresq; robordiidai utuntur medici . Quoinnegotio prceftrturhumdnumUc couulfiones.
ab ipfis exu^itm uberibiis : quin er ditlcium dmygddUrum cremor , cr earum pariter oleum , ciborum condimentis
admift!tm.Profitntcrnucleipinei,pt{i.icid, lndic£nttces,cr melopepoiiumfemen,omnidin mortdrio contufa,
Cr caporum iure coUiquata , addito cdndidtorifdcchdro . Opemfimiliterftrt caporum, cr phafianorum exenteratos

^o rumcdmiiimeUqudtttsfuccus,cdrmbusipfistenuiterinctfis,uitreouafe conclufis , <y in dqu£ bdlneum eodem itt
Udfe dccodis , quousq; uniucrfits ab his exudauerit fuccus . K nanq;frequenter potus cochlearis menfurd ( ut UbeUo '
de uiribus cordis prcdidit Auicenna ) magis fuccurrtt imbeciUitati cordis , qukm alius quiuis cibus . Conducunt pr£*
tered recentium ouorttm uiteUi carnitim iuribus ddmtRi , crfdccharo ref^erfi : infuper caporum , phdfidnorum, per^
dicum , &' attagenarum pulpa in mortario contufa, cr iure , zrfdccharo temperdta . Pr£fvcdtionibus porrofubues
nimus ijsdem tum auxiUjs, titm medicdmentis, quorumfuperius mcntioncmftcimus, citm de mortiftris fiingis differe"
remus . C£terum memtnit hoc cdpite Diofcorides prxter prxdtHd , meldnthij ,fylueftris rut£ , cr edrum plantdrum
Idnuginis ,qu£ in dculcatarumgenere qutbusdam cdciiuocdntur . Quorumomnium ht^iorias ,cr fdctdtdtesfiipe:^
rius proprijs locis trddidtmiis, qu£ tamcn nonfempcr nocent . Atfinocednt , curdntur excitdtis uomitionis , ebibi^.
to priiis malu£ dccoHo , aut lahc , aut recenti crudo butyro . Poft qu£ proficiimt pinguid iitra , er c£terd , qit£ dU
uum smoUiunt . Dcnt iguur operam, diligcnterq; dnimdduertdnt fepUfiarij probi, dcfidcles, ne in ponderandis hifcc
ueiicdmiittis,<utt)runiuiitocuUsimprtiientcrdectpidntitr,Qmnetiameo5ddmonitosuelim,titimperitos,dcteme&,
^ . Kr 3 rdrioi

75*0 And.MatthioliComm.

rarios circmfordneos k phurnucopohjsfuii excludunt, reprehendant, cr miffosfucidnt : dcfiopmfuerit-i protomes-

duvs cr rcdoribni ciuitatum eos demincient , ne mifeUi £grotcmtes fub publica omnium fide ab hoc imprcbo ac pcftA

( mohominumgenereprodantur,atq;inperniciemagantur. ■,

0'k«cc HfxTl', DOMESTICA NOBIS. CAP. XXXIIIL

A Qjv A fiigida abunde pota,aut meracum uinum liberalius epotum, aut paflum, prcefertim a bal-
neo, aut curfu, aut vehementi exercitatione, fl:ragulatus,& dolores infert . In quibus fanguinis mifsio
procinus, & vacuatio, imminentia foluunt pericula. Sed de notis veneficiorum, ac remedijs,& cauen.
di modo, haftenus didra fint . Subiungeremus etia antidota necefTaria, quce prsclare auxiliantur,qui- » •,
bus utimur,quale Mithridatium eft praefertim,& quod fanguine,& quod fcinco temperatur . Verum.
quoniam alijs in locis diligentifsime fcripta funt, hic ab eorum defcriptione fuperfedemus.

Rerum dotne N o N modo aquafi-igidd, o~ uinm meracum , aut pajfum inter ed,quce nobis domcfticafunt, er quotidtano uf»

ftjcatu noxa . alimentum pnebent in human£ uit£ fubfidium , eo modo pota, quo Diofcorides fcribit , maxima adferunt difcrimina ;

fed etiam carnes , c pifces . E tenim h£c utraq^ co^a , C adhuc firuentia humidis locis diutius afjeruata ,fubmdeqi,

frigida deuorata , eosdem malos pariunt effedm , quos a maleficisfungis crcari tradidimus : tametfi quandoque noti

mfi duobm, aut tribm poft diebm appareat noxa . Toft£ praterea carnes , uenenatorum fubeunt naturam , fi calidee-,

intcr dudsfujfocentur patina^, obuoluanturq- lintei^, ne exhalarc pofint . Eadem ctiamnum mala inftrunt mortici-

n£ carnes efitat£, quemadmodum Z7 e£, quarum animalia aut a uenenatisferpentibm , aut a rabidis brutis demorfa, '■9.

autfulmtne i^a interiere . QuandoquidemfepiHS harum efu coli oritur inftammatio, moeror, alui proftuuiwm,furor,.

cbliuio , tieternm morbus , cr ad poftremum mors infequitur . Quamobrem h^cfane negligenda non funt , ^«»1 poa

tiusfumma cura uitanda . quippe aliquos noui, qui his deuoratis nuUo medicamento adiuti,intumefcente inde toto cor

pore, tandem uitam miferefiniuerunt . Ncc minus cuitare oportet oud barbi pifcis ; nam adeo uenenatafunt,utfi lar

Pirdu.&car' giksfumantur ,eosquihauferint,inmdgnmnpericukm adducant. Vifcium curatio eadem eft,qu£ fungorum^

niu noxa; rc- quanquam non exiftimat Conciliator , ut pifctbm ficut mortiftris fungis conueniant fylueftria pyra . Carnium ucro

"^ "* ftjffocatarum malis fuccurritur excitatii prim uomitionibus , cr infufis clyftcribm : mox uini opttmi er odorati po=

tu, admiftocydoniorum malorumfucco , Vr^ftat a uomitu Lemitiam jj^hragideni bibere, una cum agaUocho , cr w*s

ftiche . ^uanuii eademfit hartm cura, qu£ coli affeilibm adhibetur.

De venenatis animalibiis.

l'oJh6AM. VENENATA. CAP. XXXV.

DE BESTiis, qusE virus eiaculantur, & exitialibus venenis , ideo fcribere aggredimur , vt
totacurationis remediorumqueratioadumbilicumperducatur. Siquidem pars HaE-cnonmi-!
nus quam cjeters alix, neceflaria eft ijs,qui artem medicam exercent, vtpote cum adminiculo eorum,
qu3E inibi traduntur , doloribus , periculis , & cruciatibus , plurimisque alijs malis homines liberari
conueniat. Haecauteminfummafaftigiaduo,ficutiabinitio relatumeft,diftribuitur. Namquide 4?
feris virus infpuentibus fermo diflerit, theriacus dici folet: qui vero deamoliendis ueneficijs ,alexi-
pharmacus : quo prius tradito,fimul quse fequi figna confueuerunf,pr2monftrabimus ; tu quse non-
nihilauxilijferunt. Omniaautem in promptu, & admanum habercartificemoportet,propterur-!
gentem fepenumero necefsitatem . Siquide pauca e uenenis & virulentis animantibus, tarda & graf-
■ fantia fenfim pericuIacient,itautdilationem admittant:pleraq; vero prsfentaneam perniciem affe-

runt. Hominumautem partim malealijscogitantes, ingenita prauitate maleficiumita temperant, vt

fpatium curanti Iiberum non relinquant : partim fceleris admifsi confcientia , aut trifti aliquo euen^
tu opprefsi,hauftofponteueneno, mortem fibiconfcifcereconantur.qui pofteadeprehenfi,autre-! -
fipientes,& vitscupidi, prjefentaneam opem pofcunt. Non defunt qui hoftiles fagittas ]llinentes,auc
fontesaquasq;puteanashacIabe polluentes,certam&ineuitabilemaduerfarijs perniciem moliun- jfQ
tur.In quibus ipfisetfi maleficiumnon fubitd,fedaliquant6p6ftgraftari naturafua comparatum
eftjtamennifi primo quoque tempore coerceatur,& remcdijs fubinde excipiatur,fruftratandeni
fuccurritur,occupatis iam corporibusexitiali vi ueneni . Proindenon vulgari induftriadihgentiaq;
jneareutendumeft, vt quodinalijs incommodisars confueuit,in hisquoquefaiutem mortalibus
przbeat.Quin &apudprifcosgenus hoc vnumexiftimabaturefTeeiuspartiSjquaEmedicamentispn
gnat : fed recentiores id ipfum difcreuerunt, nominantes prascautionem,& modum prscauentem, (a
lubris fanantisq;medium ftatuentes, parua& leui fupra modumperfuafionedecepti.Siquidem tres
in humanis corporibus conftitutiones effe cotendunt . vnam, qua fani degimus : alteram,qua finiftra
ualetudine corpora laborant : tertiam , qux medium inter vt raiq; locum llbi uendicat. In qua pofiti,
ianitatem fpecie mentiuntur,facileq; in morbos & pericula concidunt, ob uim corruptrice, quse cor-.
poribus nofiris incumbit; quemadmodum inijs videreIicet,quos excandcfcens rabiecanismomor-.

derit.

InLib. fextumDiofcoridis. yji

d.erit, necdum tamen aquam horrent : in ijs quoque qui cantliaridas hanferunt , fed nDndutn urinaet
tormentocruciantur.Tripartit6igiturartemdigcri,tripiiciquecorporis confiitutioni meritdre-»
Iponderetradunt. Salubrem partemefle uoluntjquxfanitatem tueturtpr^cauentem, eandemque
prohibentcm,qu.Tobil;ac,quo minusin morbos incid4nt:& fanantem,qua uitia diicatiuntur.
Qu^ibus itarefponderi potelKquod primiim ex iftaratiocinationenon trescorporis tantumjfed qua-
tuorhabericonititutiones fatendumefret. quippe vtaliqui funt, quinecdum morbolaborant, mor-
botamenmaximcobimpendentemcaulam funtobnoxij : itafunt,qui iam prioremorbo defunfti,
nondum tameniecundx ualetudini reftitutifunt. id quodin ijs qui amorbo proxjme (hfe recolli-
gunt,cernerelicet,quiuirium recreationem & roburdenderant . Sedquemadmodumcurandi ratio

»'0 adpartcmmedicamentariam pcrtinet;ita prafcautionemeidem fubijci pareft. Adarccndasenim ua*
lecudines uehementibus utimur auxilijs , ahiore fcariticatu , uftionibus , amputatione, dcrodentibus
epithematis , pocionibus perniciei occurrentibus, & plerisque alijs . Veriim enimuero funt ufque ep
rudes nonnulli , vt ne rcmedia quidem appellent, qux morbos arceant . Cuius fententiar inire ratio»
nem haudpromptumeft:ete-nimcumuerbum ipfum,prscauere, tum agendi niodus,omninoau-
xiliarem remediariamqueuim prasfeferunt.Mirum uero nifietiam fuailla diftributione partium
€OscompIed:untur,qui inpeltilentiscoeli ftatu morbonondum correptifunt: peftitanien,propter
obuerlantesaeris occaiioncm , opporcuni,& in morbum proni redduntur. Dicere forfitan quis
poffec, lalubris inftitutionis pricepca non aliud efle, quam arcendorum morborum rationem : quip-
pecum firma reddere corpora, & minus uitijs obnoxia nicamur, vt inoffenfa ualetudine degant, nec

*<* morbis contlic^en tur . Neque id filencio prxtereundum , quod maxime prsecipuum , ik tanquam ca-
put rei eft , non oporterc medicinx partium diftributionem , totidem corporis conftitutionibus re-
ipondere , fcd nacuras fingulorum fuis nocis feorfum fcrutari , ac explorare, ut fuis locis oftcndimus ♦
Cum ijs igitur non pluribus agendum . Illud magis adnocare conuenit , afFedus, qui a uirulentis anir
Jnalibus,uenenisqueconcrahuncur,uocaric3ecos,ideft,quorumratio minimeiniri poteft. Qniii
& ea, qus eisdc auxiliancur, nulli paricer funt addifta caufs. quapropter quiftionibus obferuatorise
artis,&eiusqu3er3Cionefulciacur,annumerari folent. Neque prorfus uerum deprehenditur, affe-
dus huiufmodi cscos efle. nam quod femper fe procrahit, & nullum in quibufdam neceffarijs ufurn,
exhibet, haud facili conieclura colligi poteft : ctfi naturs proprietate prorfus caecos cos afleftus conr
cedimus , qui ab exitialibus uenenis , & animantibus , quje uirulento morfu fseuiunt, contrahuntur ,

3^ Nam quod ad opus nonnullum ufum pr2bet,datquemedendi occ3fionem,ncque imperceptibile,
nequec^cum ,nuIIivecauf£Eobnoxium reputatur.-fedmagisab ipfo quis impuIfus,demonftratio-
nem fehabere,&opinionemdeabdicorumcognitione confirmarepoterit. Nametfi fa:pe minora
funt, quam ut fenfibus percipiantur ; euidenter tamen exipfis inter fe collatis deprehenduntur . Dio-
cles aucem in eo commentario , quem Pliftarcho dicauit, fatis modos perftrinxit, ad verbum ita fcri-
bens . Noffe quis hoc poteft ciim in alijs non paucis , tum in uiperis , & fcorpionibus , & reliquis id
genus , iecum animo reputans , vt quanuis exiguo fint corpore , vixque confpeftui fubijciantur ; ma-
gnorum tamendifcriminumac dolorum caufas inferunt:quorumnihiIpr2ter quandam corporiij
exiguitatem, uimque prs ccEteris animantibus datam illis, facile fuerit fpeftare . Quanta enim ea mo-
Iescorporiseft,quxafcorpijidu,&aIiorumid genus uencnatorum, qusenos morfu conficiunt,

^o attingitur ? quorum aliqua uehementes cruciatus excitant , alia erodunt , & putredines cient, nec de-
funtqui praefentaneam perniciemmoliantur. Autquantulumcftquoda phalangij morfu ingeri-
tur , & uniuerfum corpus excruciatur ? neque enim quis magnitudinem ipforum deprehendere pof-
fet, cum prorfus exigua mole conftent . Ergo quod hsc ad aflfeftus referantur , conftitit inter omnes.
Verum quod exafte deprehenfum fit , vim quandam ipfis inefTe mortiferam , qua; infinuata corporb-
bus, moleftiarum, quae exoriuntur , nobis caufa fit, in confeffo eft, & omnium confenfu perfuafum.
Nec quisquam inuenietur usqueadeo contentionis ftudio flagrans , qui aliunde exoriri moleftias af-
feueret , quam a materia mortifera partem corporis attingente . Porro id erat, quod inter utilia artis
operain omni operedicereoportuit,quasnam resopus hocefficiat,vt nihil prorfus nos laedatjin-
comprehenfa communis caufe qus proprijs ineft ratio : quandoquidem tum euidenter indicari poC-

50 fit,cum deprehenfaeft.IdeoErafifiratus empiricorum pertinaciam graui cauillatione inceflens,,
cscis affectibus caufas afsignauit,inficiatus his commune,m,& fupremam morborum caufam inr-
comprehenfibilem efle : & hanc in eo, quem de caufis fcripfit , commentario aptifsime prodidit,can-
dido figuatam lapillo . Nec ferendos eos effe cenfuit , qui fe dicant in quibusdam , ut in uenenis , fer-
pencium icribus,& caeceris idgenus tritamedendirationecontentos effe.neque fatisfaduram fibi
obferuationem eam , qujE acauiarum comprehenfione feparataeft:primijmenimgenere compre-
hendi facile poffunt . Quod autem fit lethifera uis , corporaque permutans , ita ut perimat , ex ijs quae
pergenus,nonperfpeciem uagantur,curationem indicat,quahjEC hcbetare,& prorfusexpugnare
Jiceat. Cum uero fiibiungit . Ad aquam dulcem , & potui idoneam uenit quis , & ante obferuatione
ad uomitum , ad vulneris dilatationem , ad demorfa? partis fudum , cucurbitulas adfixit , partem in-
cidit,urentiamedicamenta,ai:teaqu2 vimeandem adipifcuntur,admouit,poftrem6 partem am-
putauit : fecum rcputauit medicamina , quae per fummam cutim ferre, & applicari folita, immiir^ ad

intima

7)2 . And.MatthioliComm.

intima perniciei repugnarent . Hxc itaque, qui diflferuit Erafiftratus , ueritati confentanea funt^nec
jlrtirefragantur. Sed niethodicosdemirarilicet,qui mortiferam vim corporibus illapfam, nego-
tiorum , quaj ipfa facefsit , efle caufam diffiteantur : verum rudiufcule nomini attendunt . Nam apud
ipfospalam immiiTauisLp^^ofo-ss-oioV^ideft mortifera,nomin3tur:<$6ofo?!5-oi'ov autem nullius officij
alius efTe poteft, quam caufx . Aiunt haec nomina^fioc^aizrs-of , & aVotKaAiiTrlai' , effe rehquis omni-
busfimiHa,in quibuspartesqusdam dittionum nonpro uirtute,fed nuda enunciatione compre-
henduntur. Enimuero quemadmodum inhisuocibusfa.ocjaizs-zrof ,&a'votJt«Au7r'f«i', partes neque
ccrtos,neque principes retinent fignificatus ; fic in hoc uerbo (pSo^oz^oiiiv , partes produftionis
gratia,non pro uirtute coalucrunt. Hinc ad caufarum differentias tranfeunt, affirmantque cau-
larum ahquas euidentes efTe , quas dum aduerfam ualetudinem crearunt, feparantur: ciiiusmodi *"•
funt frigus , labor , ceftus , & fimiha . quasdam continentes , qua; permanent , poftquam morbum ex-
citarunt , hoc eft , quibus prcefenribus , & erfedus eorum adfunt : increfcentibus , affeftus augentur :
decrefcentibus , mmuntur : & cum definunt , ijdem finiuntur : quibus folis ac per fe manentibus , ef-
feftus quoque ipfi manent. TaHaquidem receptifsima funt caufarum difcrimina,quorum nulli
phthoroposon fubijci poteft. Euidens enim caufa non eft, quoniam morbus ipfe permanet,nec ipfa i
corporefeparatur.Neccontinenscaufadici poteft,cummagnaex parte hicadfit^quemadmodum
acciditijs,quiarabiofocanefuntdemorfi. Quodfi nequeeuidenscaufa, neque continens fuerit,
neque per fe, neque alterius confortio caufa erit . Q^od fi a nulla caufarum difFerentia phthoropoeon
deducere polTumus^confequitur, vt neq; caufam efle fateamur , Quod autem aflerunt,uocabula quas-
dam in fenonhaberepartesrcrumfignificatrices,fednuda& fimplici pronunciatione fiftaeflTejfa- *®
teri neceffe eft . Verum non omnia , fed perpauca talem nancifci conditionem exiftimandum eft : ne-
que enim TB-oiav in hoc nomine ($&o§o7^oidv , perinde atque affumptitia profertur, fed longe principem
obtinet fignificationem . Q^emadmodum enim ($6ofXf, id eft corruptionis , nomen mutationem in
peius fignificat; fic hoc uerbum •z-om fumi debet,ut nihil amplius ex co quod hanc didionem cpflojot
fecumhabeat,decIaret.nequeprorfusidfignificat, quod omnespalam audiunt,& huic fimile red-
ditur , TS-cu^l ^y^etv ^ i^-or . Si dant a corruptione fanis fieri morbum , concedunt utiq; uim in huiufce-*
modi uerbo zs^otHy fubefle : fiquidem aliquid eft, quod corruptionem efhciat . Omne autem quod ali-
quidefficit,oftenditurperfinguIas caufas,qua2 corporibus fubijciuntur, idquetamin lethalibus
uenenis,quam inijsquascorporibusingeruntur.Veriim nonnihil fubiacere caufarum differentijs
produnt. Quinetiam aberrarunt,non exadam diuifionem affumentes . Qu^i vero fe dogmaticos pro- ?**
fitentur, caufam effe partim pr«parantem,partim continentem afferunt, vt inguinum vlcus, & ingui-
nariam febrim,& quae effeftui tu afsiftat,tum etia feparetur, vt a fraftis pr^ecipitatio . In fumma quo-
ties quidpiam fuapte natura caufa fuerit, nec uUa diuifione comprehenditur, uitiofum eft,neq; caufae
adfcribitur , eorum quas idem genus fortiuntur . Sed quod phthoropoeon caufa fit, nomen ipfum ar-
«ument6eft,&inijsqu2Econtingunt, apertius oftenditur. Quidaliudcaufae arbitrantur effc poft
jmpreffum a ferpentibus iftum , quam ex animante uim , & illapfum in corpora uirus ? Neque enim
frigus, neque seftum, neque fe6i:ionem corporis, neque cruditatem, neq; aliud quicquam fimile cau-
fari poflunt . Verum quoniam caufarum differentijs gaudent , & aliquas continentes , alias euidentes
appellant, ipfis dicendum, utroque iftorum modorum euidentem quidem caufam effe, quod affeftii
prsecedit,& quod corporis fubftantiam prsoccupat:continentem uero, quod morbis praefenti- 4®
bus adeft,qua feparata recedunt,qua;cumipfaeuenerant. Seddeijshaftenus. Statuendum itaque
niortiferam uim intrinfecus manifeftifsimam effecaufam,ipfamq;principemfacere fcopum opor-
tet . Et antequam ad ima decumbant morbi , uarijs modis eft certandum , donec uis totacorporibus
excutiatur . Modo enim reuocari debet ea parte , qua peftis intrauerit : modo aliquaalia , praefertim
principatumnon obtinente, antecoerceatur,quamaItius irrepensuifceratangat:auteiuspernicies
eluatur , retundaturque , ciam iam membratim peruagatura eft . Itaque uenena fi haufta fint, crebris
iiomitionibus : fi morfu impreffa, fcarificatione, affixis cucurbitulis, exudu , carnis circumfcriptio-
ne, nonnunqua amputatione extremac partis, euocantur. Retinentur uero infufione, & impofitu me-
dicametorum acrium cohibentur . hsc fimul utiq; arcere uirus, & eluere poffunt . Rcftinguuntur, &'
euincuntur meraciore potu, aut paflo nulla aqua diluto, uel contrariorii cfu,quaf acrimonia fint prae- S ^
dita. Poftremodeieftioalui ,euocatus fudor,&aIiaqujEdam in commune, qusmembratimdemo-
ftrabimus , auxiliantur . Veriim enimuero non lethiferam modo materiam ; fed & magnitudinem,&
tempus, pro fcopo confiderareoportet . etenim ab iis remedia quam plurimum difcrimen capeffunr.
•■A'magnitudinequidem,c{im nonnullaex uenenis,& uirofis animalibus pericula minantur:alia
putredi nes altas , aut exteriores excitant : alia vehementifsimos dolores, aut cscos cient ; alia uix me-
dicametiscedunt,&magisminusvemoIeftiasexcitant.Oportetautem ea qu2periculaferunt,per-
uicacioribusauxiIijsexpugnari:& minus infefta,mitioribus .Quippeabfurdum fueritin grauiori-
bus,fcgnioribus medicamentis hominesin difcrimenadducerc;in minoribusuero, uehcmentium
auxiliorum iniuriacorpuslaceffere . Finitioa temporibus in promptucft:hocenim fubitoin peri-
cula,& prsefentes mc]eftiasadducit:illud vero fenfim , & dilatasin diem longam,aut breuiorem
producit . Itaqjin acutisquidcm confcftimniulta fimulauxiliarepraefentarioportet: reliquis,paUr
latiffl . Hic quadani ai cis formuU breuiter dtfinita fint . lam mcmbratim rcm profequamur .

10

InLib. rextumDiofcoridis. 75-5

C V M hidenm tradiderit Biofcoridcs de Im priudtim ucnenk , qux cpotd aut in cibisfumptd , corporu noflra
permutant, corrumpunr,dcftruunt , CT' dc«'<j,- in perniciem agunt, ut hac in rc nihil amplim dcjidcrctripoffit, ftjtuit
deinccps dc his ctumfibi c[jc dtjfercndum, qu£ uirulcnta ammalu idu, ucl morfu rcliiiquunt . Q«o'i uiiq; probefci=
ret , hccc non minora ,. quam illa repriffcntare difcrimina, imo etiam maiora : quandoquidcm cucniant h.tc ex tcmpo-
rc , CjT prietcr opinwncm ,plcrmiq; in cJpcftribus ^CT montibus,ubi nullum Mxilium, nulU'q;Ucl rara remcdia.
Qitamobrrm dc his non minus dtHgcntcr dtjjcruic , quam dc alijs , qu.f corportbus wgcruntur, argumento fatis matii^
fvfio,qu6d uniucrfdlia horum rcmcdia no una tantimi pricf.Uionc,fcd plurtbusfcriptitaucrit. Qjiod cum animaduer^.
tcrint rcccntiorum quid.im , haud dubie exijhmartint , hocfcxtum uolumcn in quatuor hbros ejfc diuidc ndum, ncmpc
infcxtum ,fcptimum , octauum , c nouum . Vcrunt.tmcn ij mihi non rc{lc ( pacefcmpcr cruditorum dixcrim) ca cx=
pendijfc uidcntur, qu.i in huiufcc libriprsfitionis initio a. Diofcoridc fcribuntur : is cnim .tpcrtifime hitncfexttim li=
hrum totius opcris ultimum dccl.trauit . Qj.iaproptcr ipfc Diofcoridcmfccutm rcliilis aliorum opinionibus , ajfercre
tion dubit.iucrim,hu:ic uniucrfum dc ucncnis, cr uencnatisanimalibus tra^atu, unum tantion,non plurcs cjfe libros :
tamctft pro cttimq; .irbitrio in plurcsfe6iioncs diiddi pofit . Quarum prima ijs dari potcrit,quiC orcfumutur in cor^.
pm ifccunda canis r.tbidi morjibus : tcrti.i indicijs .ic fymptomatibm , qu£ a ucncnatis morjtbus oriuntur : pojlrema
uero corum curationi . Verian cnimuero citm h.ec dtntius cxaminaucrim , ttt Diofcoridts dodrina ad maius omnium
commdum in unum congcratur , cr nc tot huim lihrifiantj'cdiones , ucnenoforum animalium tiim indicia , ttim acci-
dcntia , qux- prcprijs capitibus tr.tdidit Diofcoridcs , ijs coniunximus , quibm tpfe cgit de eorundcm curatione , cr
rcmcdijs, ut unufquifq; iuiidim nuUa tcmporis udura, uno tantim capite indicia , accidentia, cr curationem confc^
quatur . Quod O" ipje fecit Diofcoridcs , ubifuperm dc ucncnis dijfcruit, qu.e in corpusfumuntur . Ibi cnim indicia

2 o rf curationibm non difiunxit . Namji in uno traitatu indicia , in altero ucro curationcs qu£rantur , maius temporis
dif^cndiiimjict, m.tiorq; mcnti molejha inJvrctur,-quAmJl h.tc omnia in unum redaila lcgentibm fcfc offci-ant . Ne^
hoc nobis mtio adfcribcndum c(]c put.imus , quando rcs c6 m.igis placerc folcant , qu6 coinmodlmficri pojfunt , ciim

, prxtcrea iUud ( ut aiunt )fi-uflrafiat per plura,quodficri potcfl per pauciora . Nctj; etiam ob td qui^ calumniari po=.
tcrit , qiiod Diofcoridii codiccm aliqua ex parte dcprauauerim : qu6d nufquam a me deprauatum ,Jcd tantian in me»
iioremjvrm.tm , er ad priorem authoris dodrinam ipfr.m red.u^um , cr rcflitutum putem . Porro non aliudfuper
hac pritfatione nobis diccndum uidctur {qux multis imcUcclu difficilis extitit, ut Marcellus ipfefatetur, quodjvrtafr
fc Dukdicim ignorauerit ) nifi quod aliudfane h£c preefutio nonflt,quam Diofcoridis Ariflotelemfecuti difcepta^
tio, aducrjm cos omncs,qui fuperficie tenm in mcdicafacultate,fuper nuda acftmplici uocabitlorum intcrpretatione
altcrcantur , eorumq; prxfcrtim, quie ex uarijs , ac dtuerjis uocibm componuntur . Qjtandcquidcm h£c intcrpretas.
tionii uocabulorum dtjhadio , potim adfophiflas , er nugatores attinet, qtiam ad expertos , et probatos niedicos, ut
fdcile tiiderc efl in pluribm irrcprchenfibilibus uocabuloru exemplis ex plurtbm uocabuli/i compofitorum,qu£ in Iib.
pcrthermcni.is ab Arijiotcle ajsignatur . Qjtippe quonum nouerat ipfe Dwfcondes , quod tam methodtcorum, quam
dogmaticorum qtiidam in ipfis compofitts uocabulis dcclarandis expertorum, excrcitatorumq; medicorum fententia,
proprijs uocabulis dcnominatam , haitdquaquam fccutt fuerant . C£teriim er eos non parum reprehendit,qui abfque
dliquo Dulediccfundamento^dtuifioncs in caujlsfacerc attdent . nam citm in diuiftonibm errorem committant,in ijs
qtioq; qu£ fcquuntur , errent nccefle cfl . Proinde qiii hxc latius uberimq; nofcere cuptunt, Ariflotelcm confulant li
brofccundo phyficorum : illisfiquidem inibi amplifimc fatisfiet . Potuijfemus quidem cr nos rem hanc pluribus proa
fequi :fed cim noflrum mflitutum nonjh , nunc in aliam materiam digredi , hxcfilentio pr.-et€reunda duxtmui .

Ratio trafta-
tus de uirulen
tis tinimalib'.

30

Nouus ordo
huius libri.

40

CANIS RABIOSVS.

5«

Z«(^ei<t

19

75" 4- And.Matthioli Comm.

ZKp.«(!tKvivof AiWfflVrof ,K9ar-(avuzs-'a!uTou5'£S"H-y[J.i'vfflV. SlGNARABlOSICAs
N IS, ET DEMOROSORVAI AB EO. CAP. XXXVI.

De rabiosi canis moiTu fermonem alijs pr£epofuimus, quod id animal domefticum,ac frc-
quensede confueuit,& in rabiem fcepius agitur,acperit,abeoquecaueri difficile. inde periculum
' ineuitabilehominem manet,nifi multis vtaturauxilijs. Canis plerunqueflagrantifsimisceftibusin
rabiemefteratur: interdum quotiesfrigoraincefferunt. Rabiofus autem potum & efcam auerlatur:
largam fpumantemque pituitam naribus,&oreproijcit:torue& folito triftius intuetur:in omnes
palsim finelatratu irruit,& aeque feras hominesque,tam familiarcs^quam ignotos mordet;nec
protinus infeftum quicquam infligit , nifi , vt vulnus, dolorem : exinde morbus ille, qui ab aquz me-
tuhydrophobicusGraiaeft voceappell3tu5,contrahitur .Euenitautemcum diftentioneneruorum,
totiusquecorporis rubore^prsfertimfaciei ,cum fudore,& languorequodam . Aliqui aurs fplen-
doremfugiuntralij fine vlladolorisintercapedinevexantur. Suntetiam qui canum morelatratusse-
dant,&obuiamfa6tos morfuadoriuntur ,acmordendo fimili vitiolabefa^^ant. Proindeex ijs,qui
hoc vitiumfenferint, neminem feruatum vidimus,nififorfitan exhiftoria vnumautalternm euafif-
feaudiamus.fiquidem Eudemus fuperafle quendam affirmat. Themifonemaiiqui demorfum in
huncfuroremincidifTe^&euafiftefatentur. Aiij ipfumciimamicoaquam expaueicenti inorem ge-
reret,& ofliciumexhiberec,quadam naturarum concordia,fimilem contraxi(reafteftum:fed poft
multos tandemcruciatusferuatum extitifte.Moleflifsimumitaquegcnus morbi,aquo multos,an- »9
teaquam ipfum experirentur, vindicauimus,&compIuresabalijs medicis feruatos nouimus.

Canis rabiolT N V L L v M in miuerfwm animdl homini tm domejiicum^familiareq- reperitur,nuUmq; quod tm multiplicit
uenefica natu timoq- genere conftet , qukm canis. B.inc efc , quod uirt, mulieres, ac pueri ip magii dele3:amur, quam cateris anist
«■a > 'gna • -jTi^iiyus , qui£ in domihw, noftrii aluntur, tanta quidem intercedit cambuscum homine focietM . Qui tam.cn in rabicnt
ddi , quos momorderint , in maximum difcrimen plerunq-, deducunt . Cim itaq; canes a continuo hommum confortia
nunquam abfint , quipropterea itlorwn morfibm magk fubijciuntur , quam cxterorum , qu£ morfu paritcr, uel lilti
tienenum eiaculantur ; ideo merito quidem de hii prius , quam de reltquis bcftijs uenatatis tradidtt Diofcorides . C<c=
terim quanquam ipfe caufas nonfcribit , cur magis <eftate Canicul£ ardoribus,itidcm hyeme fi-igoribtis uehementifii-
mis in rabiem aguntur , qukm rcltquis anni temporibtii ; ckm tamen palamfit , cattum rabim iton aliunde prouenire » j 9
quam ab atrabtliAnjs excrementis , facile cognofci poteft, id aftate euenire perufto a caloribus eorimfanguine,hyes
me uero fi-tgoribti^ concreto . Kabtdicani^indtcia defcribtt Galenus libro de theriaca ad Pifonem (Ji tamen liber is
Galeni legitimm cft ) his ucrbis . Si audieris canem, qui aliquem momorderit, gracilem corpore,cr ficciim,oculis rw^
bentihus,cauda dcmiffa, f\>uma ex orefluente,pr<eterea Itnguafuras porreila, er tanquam bile colorata obutii,quen=
quam infilijjfe , citraq; rationem cucurriffe , deinde rurftKfubito confiftentem cum ira quadam magi/sfurenti non ipfi
pr£Utfos momordtffe, hisc inquamft in eofic habere audieris ,ftatim rabiofum canemfuijfe intetligas . h£c iUe . Ince^
dunt pr£terca ( ut qtitdam afferunt ) lento gradu, demifvs aurtbus, abfctffa uoce,ftupido capitc, ©~ obuios non modd
homiitcs nuUo delcdu -^fcd cr befttas demordent . Nec mirumfi propriim mordcant dominum , aliosq; domefiicos o=
mnes , nuUiiK habito difcrimine, uel ratione .fiquidem cum proprium atr£ bilis fit fenfti'! omnes inficere , omnium cr
fui ipfttis obliti , domcfttcos ipfos cognofcerc ncqueunt . Id quod etiam plurtbus homtnibus accidtt , qtii melancholici .f 9;
canes quibus effeiti , non modo patrem, matrem, itxorem , cr proprios filios ; fed etiamfe ipfos qiiandoq; occtderunt . Verim e-
caufis rabie ynmuero non tantkm ^fttuis caloribtis,ZT kyemkfiigore canes in rabiem agunttir ,fcd ctiam morticinarum, putrida^
exagitentur . ^^^^^^ uermibusq; fcatentium carnium efu : quin cr marcefccntts earum fanguinis . Qucd fi fucrint hx carnes eorim
animalitm , qu£ peftilentia, atit iclufuhmnis, aut uenenoforum morflbns interierint, eofixctlius maioriq; afficiuntur
rabie . Q«* ctiam excitarifolet computrefcentibus aqim fi-cquentius cbibitis , quod h£c omnia atrabiltarios fuccos
augeant , er putredine corrumpaiit . Eoq; magis his de caufis in rabtem aguntur , qiianto alter altero fuapte natura.
magis atr£ bili obnoxius fuerit . Aduertant pr£terea nobiles midieres, nefuis cateUis, qiios in delicijs habent,c/ qui
bus maxime oble^antur,cibum uel iufculum edendum pr£beant,quibus aromata,pr£fertimq; piper er gingtber,fucs-
rint admifta . Quippe ckm h£c caliditatis,ficcitatisq; modum excedant,eadcm rationc,qua tiigens ^flatts firuor,ca=
nes rabidos cfficiunt . Caueant idco eas Itkcntcr moneo , ne ipfis fi>rte firttma id mali acctdat , qtiod Tridcnti cueniffc j q
fcimus clartfimo Baldo utriufq; lcgts doRori.ls fiquidem intcr ludedum cum quodafuo catcUo iam rabie affeiio , lc=
uiter in infirtori labto demorfusfuit . Sed ipfe huius rei ignarus quarto poftinenfe rabtdus fadus , cr tandem hydro»
Anitna!'a alia f '•"'^"^"^ miferabiliter mortem obijt , nuUo adiutus medicamento . Ad hxcfcicndum eft,qii6d 110 canes tantkm (quaiis
rabie tentan- qi'am ij magis,quam c£tera animalia in rabiem aganttir ) rabidifiunt ; fed etiam alia pleraq; animalia,ncmpe uulpes,
tur. muftel£ , uiuerr£, martes ,fimi£ , cr idgcnus alia . Quaproptcr ncfiiucrim , quo argumcnto dixcrit Galenus libro

fexto de locis ajfc(lis,folum caitem inter c£tera animalta corripi rabie : nifi uolucrit dicere (ut equidem reor) canes
c£teris animanttbiis rabiei magis effe obnoxios . Kefirt Ariftotcles lihro odauo de hiftoria animalium , camelos etw»
er equos in rahicm agi . Id qiiod ego quoq; afferere poffum : etcnim mcmini, cum ruri degerem, w.e uidijfe equum rrf*
bie furentem, qidfi-ado capiftro obuiam quandam uetulam pcr capitis, O" crinium uittam morfu comprehenfam,de*
cem pluresq; paffus 0. terrafujpcnfam pcrtulit , nuUo tamen uulnere iUaiO,fed magnofane ter ore . Uoc affeilu ca=
piuntur ( utAuicenna eft author ) etim muli , 2«»/«'^ aliquando morfibus dominos, crftabuUrios rabidos, cr uclu=
~ ti

InLib.fextumDiofcoriclis'. ^jy

ti drrepticios reddid:rwit . Vcrum huiufmodi unim.tUu iion nifi rar.6 , uel nunqum pcrfe rdie tentctnlur ; quando^
quidem fvrc femper id illis eucnixt, cum >i cMibus,feu lupis,m uulpibus rubidis mordcntur . Ceterion ( ut ipfc Dio=
fcoridcs iihpit ) rubioforum cunum morfus infvflim quicqnum protinus non injiigit,nifi, ut uulnus, dolorcm . Sed ne^
gledit cur.Uione , dcmorli aliquo pojl tempore rubidifiunt , ©" uquum cxp.tucfcunt . quod etium futetur Gulenm li=
bro de thcriucu .td Pifonem , ulijsq; in locii . Idcirco diligcnter uducrt.tnt,qui u cunibus mordcntur ,/i .uliquufcfe of^
fcrunt indiciu, quibus conijci pofiit , ancm , qui momordcrit , rubic luboruffc . Siquidem ncglc(^is rcmcdijs (ut modo
diximus ) in id difcrimmis dcmorfi udducutur, ut nuRus fubindc rclinquutur fiiutis locus . Tr.tdidcrc Orib.ifius, Puu^
lus, Aetius,Auicenn.t,.tIijq; probutifimi uuthorcs , quod illitis pcr intcgrum nodcm contritis iugl.tndibus c.tnn mor=
/ibus,cr pojhnodmn g.ilUs,uut g.tllinis in efcum exhibitis, gullinuceos ipfos fcquenti dic intcrire, fl k rubido cune ill.t^

* o tumfucrit uulnus . Sunt etium qui uffcrunt ,fi p.tnis em.tnunte e uulncre funguine inficiutur,(y cuicunque cuni quun^

tumuisfuwclico offerutur,c.incm non modo lUum non mundere ifed ncc olf.tccre quidcm . Attumcn his tuntum cxpe^

rtmcntis ( mco cojilio ) non pluncfidcndumfucrit : quunquum eu d probutifimis produntur uuthoribus . quupropter

aliu indiciu i.tm didu diligcntcr fucrint pcrquirendu . Cnm .iutem rubtdorum cunum morfus negUgutur,poli uliquod NeglefH mor

tcmporis l]>utium dcmorji pr.ctcr morcm cogitubundifiunt, cuq; mente reuoIuunt,qux illis infuctu fint,quod lum ue= ^"^ 1'*'^"?'"

tieni uis in ccrcbrum rcpcns imugin.ttricem occupetfucidtutcm . Si uero udhuc in longum protruhuntur nullis rcmc^ '

dljs udiuti,ijs fi-cqucntius nodc intcrrumpiturfomnus,fepiusq; puuore cxpcrgfcuntur : cxindc homintim,0' dome^

fttcorum conjortiu uttunt,z^ cumfinno quodum u\\cdufecimfubmurmur.tnt: folitudinem dcligunt, luccm cr cun=.

didu omniu odcrc muxtmc,rubcnt quundoq^fucte ,ijsqi extremurttm purtium neruiconuetluntur : pofircmo c6 dcdu:^

cuntur , ut uquum cxpuucfcunt . Ciuod ccrtijumtim morti< , cr inexpugnubilis ueneni prxbct indicium . Vroinde di^

* ° ccbut Diofcorides ex ijs , qui hoc uititunfcnfcrint , nemincmfcruuri poffe . Allutu ituq^ in eortun confpedu uquu , c«=

m potufucilc funurctttur ,fi tumen bibcrc poffeitt , ingentifimis clumoribtis, ct cunu lutratu ufi:untes tcrrent. Quod
fi diutius .tntc eos .xquu ipfu dimittutur , tranunt, fudunt, dcficiunt unimo, dclirant, pauorecj; concutiuntur, ucfiin i=
gncm tUicofe proijcicndos ccrncrent . Id uero uccidit, qttod melancholici cjfeili,corrupti5,infviiiiqi iitde animulibus
facultatibus,recufant mifeUi, metuuntq^ aquum, quufoluftnuri poffunt. Nec alia de catifa id euenire cenfent medici,
quam huiufce inexpugu.tbilis uateni prauitate. Num citm humorum omnium , cr totius corporis principalium facuU
tutum ,fun(liontmq; tmperitm uenenum ipfumfufccpcrit, cianq; ium omncs corporPs dij^ofitiones fibifimiles reddi^
derit, mottcntur uniuerfi corporis ttires, irrtiuntqi contra id, quod fibi cojitrurium exiflimunt , hoc efl , contra ipfum
aqu.tm ,fi cu in mcdiitm ajjerutur . Qjiocircu Gulenus libro de theriaca ad Pifonem , ita fcribit . Non enim corpus
dunt.txat ipfis inarefcit , cr contteUitur interdum ,fcbriq; acri inttis uritur ,fed animus etium delirat, cr grauifimu.

f o ipjls uffertfymptomu . Qjtippe uquum timcnt , ac propter multam ficcitatem humidi tcnentur defiderio , cr a potu
abftincnt , quiu me nte altcnati , id quod auxiliari poj^it , non confiderant . Yugientcs enim aquam , paue ntesq; mifera
rinio moras gcncre intereiit. hui^enus Gulenus. B.£ itaq; rationubilesfunt cuuf£,quibus in aquiC timorem deueniunt.
Veruntamcn quid.tm tcftantur , ut Aiitius, Vofidonius, cr Kufus, id etium acctdere poffe , quod rabidi canis imagine
uidere in aquis imuginentur , cuius lj>ecicm rccolentes , protinus ingenti terrore corripiuntur . quod quidem nimium
obficcitutem pcrpcttuntur . N.um philofophus qutdum ( ut Actius reftrt ) morfus a cane rubido,(y egregiu animi ttirs
tute affediontrejiftens ,dum phuntufticicanis tmugo fibi obucrfuretur inbuIneo(eaenim ipfi quoque quemudmo^
dum cr rcltquis eodem morbo affcdis upparebut ) diu intrafe meditatus , ecquid tandem inquit commune efl cani cii
hulnco i quod cffatus balneum intruuit, cr impertcrritus btbit, atq; itu morbttm fuperauit , er incolumis euafit . V«s
de poflca tn prottcrbium manauit,quid cuni cion b.tInco . B^eftrt Auicenna quodfiquis a cane rabido demorfti<,aqua Salutis indi-

40 timcits v.i (^cculo rcflpicicns,fc ipfum cognoucrit,huic fulutis f^em non deeffe. Quod utiq; arguit hydrophobicos quo^ ^*""" *
quefunari poffe , cion ueneni uis non adeo uniuerfum occupauerit corpus , cr cerebrifacultates, ut omnino ratioci^
ttutrix fuctdtus ablatufit . Quumobrem mirum non efl,fi philofophus iUe, cuius hiflorium refvrt Aetius,curatus eua^
ferit,cim m.intftft6 appareat eius ratiocinutricemfucultatem parum fuiffe affeda. Ad htecfcribit Auiccnna euenirc
interdum , ut a cane rabido demorfi qu£dum fruflu carnis ingenti ctm dolore mingant , qu£ forma prope cancs
paruulos rcftrant . quod etium ub ulijs recentioribus accepimus , quin ©" ab ijs , qui huiufmodi cutulos fe minxiffefds
tentur . C£tcr:an citm hoc potius fabulofim, quam rationi confe ntancum uideatur , atq; ab ipfa natura penitus alie
num, fi qui id uerum effe rationibus, cr authoritatibus comprobatum uidere cupiunt, Gentilem Fulginatem confulat
Atiicenn^interpretem : itcm Conciliatorem differentia lys). Quandoquidem ex ijs nimirumintelligent , quo pailo
h£c pr£tcr natur£ inflttutum quandoq; eueniunt . Voflremo afferit in hoc capite Diofcoridesfateri aliquos Themia

S o fonem , cltm amico aquam expauefcenti morem gereret , cr officium exhiberet , quadum naturarum concordiafimi=
lem contraxiffe affciium. Sed id potius ego euentffe credtderim,qu6d Themifon medicus amicum lahorantem excitan
dicaufa ad aquum , C/~ cibum ,fectm munducuffct , aut bibtffet , ex eodemfane poculo , eius fortaffe falitiu infiito,aut
alioquouismodooriifj^tmumcontigiffc. iiamfi,utGalenustraditlibro fextodelocvs affe^^is, rabidorum cunim
faUua, nudu corporis membru contingens, non aliter homines rabidos cfficit, quamfi dcmorderctur , quid mirum,/i
rabtdi homtnis fultua id ipfum effecerit ? Froinde eos admonet Auicennu, qui rubidorum curam agunt, ne eorunde ci»
imrumreliquias comedant.Nccpuruipendat aliqttis fj^um£ contaduinficipoffe homines : quippe quodduosuide^
rim ego , qui f^tmu tantim perfufi,nuUo quidcm ex morfu accepto uulnere , rabiem contraxerunt . Legitur in Ar/s
ftotele Iib. VIII. cup. x x 11. rfe hifloria ammultum , qu6d omniu animalia k cane rabido demorfa rabiunt , excepto
homine . Qn£ tumen fententiu apcrte falfa deprchenditur , ut miUies cxperimento compertum efl . Qu.mobrem po=
tius udducor , ut credam Ariflotelis codicem eo in loco deprauatum effe , qum tit in re clara , cr omnibus cognita ,
i^fum Ariftotelem ignorantia accufare uelim .

75^

And.Matthioli Comm.

z»

<5i^oi7rm Tccv V7E-0 AuaimVTO f kvvq{ ^Hy^XTav . REMEDIA DEMORSORVM
A' CANE RABIOSO. CAP. XXXVII.

Rat I o medendidiiplex. vnacommunis,quautenduminomnesmorfus, quosuirulentKani-
mantes imprefferunt ; alia peculiaris priuataque , eorum duntaxat quos rabiofi canes raomorderint :
quae nonnullis quidem fummam opem ferreconfueuit : alijs uero inutilis,maxime qui ex multo iam
tempore iftumacccperunt.Quxadhancpertinent^primiimexponemus, deinde curfim perftrin-
gemus,qu2adcommunem medendi rationem pertinent. Cancrositaquefluuiatiles in farmentisal-
bxuiciscremareoportet,&cmeremeorum,quam minutifsimetricum habcrereconditum :icidem « «
gentianiradicemtufam,cribratamq;reponere.Q^ptiesautemcanisrabiofusmorrumintuIerit,in
quaternos cyathos meraci uini,bina cinens cancroru cochlearia,unumq; gentiana: conijciantur : haec
inpolentzdilutioris modum fubada,quatriduobibantur. Interprincipiamedicamentum hocmo-
do decur. Atqui fi ab illato morfu bini ternive dies fluxerint, curatione aufpicabimur a triplicato p6-
dere,fupraid quodab initio retulimus. Optimum hoc aduerfus rabioforum morfus auxilium,
quod&plerisqueunumfacisfecit,eoquecumfiduciautiIicet. Sedutalijsetiamnum auxiliis con-
traineuitabilepericulum muniamur,nihilcateris utiprohibet. Satiusautem mult6fuerit,etiamfi
in vanum recidat , medicamentorum inhumanos tolerare cruciatus , quam per inertiam , ac defidiam
in difcrimen adduci. Nec ita in demorfis a rabiofu animali maiora vulnera uereri oportet, vti mino-
ra,& ulcufculis cutisfimilia:quippemaiori vulnereconfertim copiofus fanguis emanans, potefl:
nonnihil virulenti liquoris exhaurire : quod in minoribus non accidit . quin a maioribus abfceden-
tescarneshincauferre,&:Iabiaaciefcalpcllicircunfcribere, & prehenfam hamuloaut vulfellacarne
amputareoporcet.Invtrisq;circunfl:ancialocaaicioribusvlcufcuIis fcarificanda,ut copiofior fan-
guinis uacuatio arceat, ne uenenum raembratim mfinuetur . Cucurbitute cum mulca flamma agglu-
tinatse id iuuarnenti prsftant , ut ueneni uis extrahatur .

C uratio Je- T A M dccurdte cxqui/lteqi trddidit hoc capite Diofcorides rabidi cdnk curdtionem , nihil pkne /tlentio pr£te*
morfonjm a riens, ut ntihifuperudcuum effe uideutur quicquam addere . Verim ut noftrumfcqumur injiitutu,ut'cii ctiumnum le^
carie rabiofo. ^oribus fiat fatis , qui nouisfemper rebus inhwit , non alienumfuerit hic nonnuUa commemorrrc , qu£ muitos fors

tdffc deledabunt, quod ea in hac re non inutilia,neq;fcitu miucunda putem . In primis itaq^ iUud animaducrtendii eji, j •
quod alia utiq^ ratione cacrorumfluuiatilium cmerem pr.vparabat Gaknus , quam Biofcorides, itt conjlat apcrtc ex
uerbis ipfius Galeni lib. x i.fimp. medicamentornm, nbi itafcriptum reliquit . Atfluuiatilium cancrorum cvns,quan
quamftmiliter pr^diHis exiccatorius ejl ■^fubflanti.t tamen totius proprietate , mirifice contra rabioforum morforu
efficax efl , isq; tumfolus , tum cumgentiana cr thure molto pricfiantior . Thurisfane partcm effe unam oportet ,
quinque autem gentian£ , porro cancrorum dccem . Et raro equidem aliter iUis ujiis nosfumus ufi : c£terion ad eum
ntodum plerunquc , quo utebatur Aefchrion empiricus , medicamentorum peritifimus fenex , conciuis , ac pr£ce*
ptor meus . PateUa erat xris rubri , in quam impofitos cancros uiuentes , ha^enus urebat , doiiec m cincrem redige=>
rcntur ,ut facile adl£Uorem redigipoffent. nic Aefchrionfic paratum promptumfcmpcr in icdibushoc habcbat
medicamen, tepore ^fliuo urens cancros ipfos poji ortum Canis , quandofol in Leonem tranftjfet , luna decima oda=
iia. Vorro bibendum hoc medicamen ijs,qui a cane rabido fuijfent morfi, pr£beb.it quotidic usquc ad diem quadrage^ 4 o
fimum menfura cochlearijfatis magni, aqu£ inf^erfum . Atfi non protinus ab initio, ucrhm aliquot pofv dies a morfu
curam ccepijfet demorfi , tunc quotidie dito cochlearia aqu£ inj^ergebat . Ad ipfum uero uulnus empiaiiicum appli-
cabat medicamentum , quod cx pice brutia , O" opopanace , acctoq^ conficitur, habens picis libram unam, unMn ace=^
Multorum *■' dcerrimifextarium Italicum, opopanacis uero uncias tres . h£c Galenus . C£teri(mfcicndum eft: , eos maxime ,
error. tneo iudicio, haUucinari (ut latius Itbrofecundo prodidimus) qui gammaros Latinis uocatos , cancrorum fluuiatilium

loco, a cane rabido demorfis potui exhibent . Nanque aliud Gr£cis animal cffe cenfemus kx^kIvov, alind uero olsx-
KoV, CT Kx^^x^ l^x . Scripfit cr Damocrates carminibus huiufce cancrorum antidoti componendi rationem ( utli=-
brofecundo dc antidotis rejirt Galenus ) eofane modo , quo ipfumfortajfefecutus eam reddit Diofcorides . Attamen
antiquorum quidam refinam terebinthinam impofuerunt thuris uice , quod Aefchrion Galeni pr£ceptor huic femper
inferuit medicamento . Infumma huius antidoti uires miris laudibus ab authoribus celebrantur,ade6 utfcripferit Ga= $ •
letius , neminem unquam mortuum effe , qui hoc antidoto redefuerit ujus . 'ti.is non difimiles uires ueteres aflignant
Alyffo,fificcum quadraginta diebus continuis detur cx hydromelite potandum :fed a prima flatim die incipiendim
erit . Kuius experimenti meminit Galenus Itbrofecundo de antidotis, ubi alia quoq^ ualentiora rcmedia ad rabidorum
morfus ex Afclepiade retulit . Verim nobis dtfpcile admodumfucrit decernere , qu£nam hodte plantafit, qu£ uete^-
rum Alyjfon repr^fentet , ita ut potius de hoc dtuinandum e(Jet, qu.lm altquid certtflatuendimt , ut latius ftiperius /i=
Curat'o X ^^° ^^''^'° dijferuimus . Commendauit Aetius fccundo, crfexto uolumine, ad morf s rabidorum canum bitumen lu^
Aetio. daicum,fiue Aff)haltittslacus ,ajferensfi drachm£ pondere ex aqua btbatur ,nontdn:od6 aqu£ pauoremarcere;

fed cr eosfanare,qiios iam primimt timor inttaferit . Hemoraiiit ettam marinos hippocampos ex aceto nigro cr meUe
fubados , t.m potu hauflos, qu.im uulneri lUitos . Conftrt pr£terea his maxime acutus rumex : qttare idcmfcripjitfe
nouijfefencm quendam,qui demorfos a cane rabtdo hocfolo rumice curabat . Frimo cnim itlcus eius decodofouebat :
dcinde herb.vn ipfam illincbat , eundemqi potandm exhibcbat . quod quidem mcdicamentum tatiquam efflcactjlimim

fummopcrc

InLib.fextumDiofcoridis. y^j

fummopcye commmd.ihut . Vlurimd dUtm , CT turbuUntd qui iUdm dffumpfcrint , mingcre foletit : id quod maxime
hxc in curdtione confcrt . Qjtojirtdjfe drgumcnto extulit Auiccnnd proprid quxdm medicamentd, qu£ cdnthdriddA
admijld! h.ibent, ut uJentifimc non modo urwdm excernerent demorfi -Jcd eti.imfanguinem ipfum , alfsrens pdulo
pcftfccuru ejfcfdlutis indicium, cum poji medicdmentdfmguincm mingun: djfccli . Porro G.jlcnui libro de thcru^
cd dd Vifonan, theridcdm pnfirt tdm intm in corpmfumptdm , qu.hn cxteriui fuprd morfm iUitdm . Scd cum h£c ,
qu£ nojiro tcmpore confcitur, non .tdco pr.cfiet , qucmddmodum e.t , qu.im ipfe conficicba.t G.ilcnus , iilifviefidere
iion pojfumus , niftfdSo prius de ea pcriculo in gdUis d uipcrd demorfis , ut ipfc docet Gdlenus . Prodcjl ttem potds.
mogaum cumfdle extertus iUitum : itidem cdpnfici cortex contufus, o~ cx dqu.i potus : quin cr abfiiithium,<jr dlliu,
minus centdurtum, drifiolochid , artcmifid ,fcordium , chdm^drys, bryonu, pulcgium , cr Itfcr, tdm cxterius tHitd ,
I o qu.m interiusfumptd . Sitnt qiii crcddut fecurifiimum effc rcmcdii'm ipfius rdbidi cdiiis, qui momordertt, iccur tos Remedis fu-
fiiiiH, 0~ d demorfis in cibis dcuordtum . qiiod etidm fcribit Diofcorides : quMuis id non affirm.tucnt , ut Iibrofccun= ^P^^'^ •
do cdpite dc duierforiim .inim.ilium tecinoribus lcgitur . Proindc fcrtbit Galcnus Iibro x i . fimpliciitm medic.imento^
riim, iecur cdnis rabientis dlijs udlentioribus antidotis ddmijhm qum plurimos fiindffc ,fcd eos tamen intcrijjfe , qiii
fohm niiUis dlijs ddieiiis medicdmentis illud cfit.iriint . Sunt etihinitm qut crcdant, ut loco diitc citdto trddit Diofco^
rides, drceri .tqu£ pduorcs dente eo, qui cdntnus dicitur,fiis k canc, qui momordent, cxemptus,cr fiiUiculo indttus,
pro dmuleto brdchio ddneiidtur . Sed nemini hii fidcndum cffe perfudferim , ttt in nofira hiiius fexti libri pr^fatione

■ dc pretiofonm hpiUorum fuf^cnfione diximus ffitius cnim cffc fcmper exifiimdui ccrtis dc tittis uti mcdicimentis .
C£terum curdtiontsfummd m.inuum mdximc opcrdm expofcit . QUdndoquidem uulnus didiicere oportet, lanutdmq;
per dmbitum cdrnem rcfcindcrc : itd enim Utior fit ueneni exterius euocdtidt aditits , demitur quod tdhefddu cfi, ,.er

a "5 cx finguints fiuoYc db cxcidcntibus cultris excit.ito, repetts dffcdio non p.-trtim reueUitur. Quod ettdmfdcere expc^
ditfcilpctio circunquaq^ profiindius ddddo, c/fiibtndc appofitis fcdlpto loco cucurbitulisfdnguinem Ivrttter extrd^
henttbiis, dut hirudinibus . Mcdicdmcntd dutem, qu£ dluum citant, cr humores deijciunt, in prtncipio omnino uit.xn=
dd funt,ficuti aiamfdnguinis mifiio . quippe cum h£c d circunfercntijs dd centrum trdhcndifacultdtem hdbednt,fd=
cile £gros in mortis trdherent difcrimen . Tdmetfi in curdtionisprocefiii , ey ubi prafertim mediconim negligentid
citius qu.m expetdt rdtio conclufumfiterit uulnus, irrepfcritc^ uenenura (iit poflcd dicetur) medicdmentd dluum du?

■ centid, pdritcri^ifdngiiinis mifiio infdngutneis temperdturis ddmodum qiundoq; proficidnt. Vcrim enimuero per=^ Auxilium re-
pduci noftrd hdc £tdte h.tbcntiir d rabiofo cdiie demorft , qui medicos confuldnt . Ndin tdntd efi rcligto nis uis, ut om= I'S'of" m •
nes, qiios cincs rdbtofi momorderint, pdrtim dd diui Domni templum confugidiit, pdrtim uero dddiui BeUinifdceUti,

ubi qutbusddm exorcifmis , cr pdnibus chdrddertbus obfigiutis d fdcerdotibus perqu.hn facile curdnlur , ut pluri^
3 e moriim tefiimonio equtdem fdteri poffum . Sedcogitdiitimihi quoium pddo hoctdm fdcile eucnidt , nonnuU^ fefe
obtulerunt rationcs , quds libcre dicam . Udud dubie in primis diuvtd duxiUdtur grdtid : quippe ciim non parum mo-x
\efii£ mdliq; morfu cditis rabiofi dffeciis inferre pofiint cdcodamones, tit qui in atrdbiliarijs humonbus fudm habcdnt
fedem , if quidem exorcifmis cedentes dbeitnt, cr ajjiidorum corpora mundd relinquunt ,fublato fectim ueneno . Ih
lud pr£tcred dddidcrim , quod fi)rtdffefdcerdotes ipfi dliquod nobis occultum habent dtuidotum , quod pdnibus lUis
admifccntes, £gris deuordudum : iiel id dliqiio tn potu bibendum exhibent . His deniq- dccedit mdgiid Idbordntiumfi^
des, qudm fufcipic Deiis optimiis mdximus , cuiusfolius munere omnia nofira delentur incomrtioda , dtque omnes du^
fhuntur £gritudines .

KttuiJlf T^n u a-o Aioia vTof JiuvoV JH-y^ocrffl» . VSTI0DEM0RS0RVMA'CANE
40 RABIOSO. CAP. XXXVIII.

CoxTRA virulentosiftusjuftioexpeditifsimum eftauxilium,utpotecum igniscactera uiri-
busprxftetjfimulquoduirus domet,& ferri penitiusnon patiatur: fimulquod pars ignemexpcr-
ta, poftea non vulgarefiindamentum curationi futurae praebeat, manente diutius exulceratione . Ani-
maduertendum ex eo tempore, cum cruftas decident , ne ulceris orae coalefcant , & cicatrice induan-
tur, fed fi fieri poteft ad multum , idque prseftitutum tempus , vlcerationes , & fordidas adhuc & in-
flammationem minantesprorogariconuenit. Qjjod inditumijs falfamentum pptimepr2ftabit,&
Mueftreallium detritum, item ceps, fucc;usve, prsefertim Cyrenaicus , aut qui Medicus, aut Parthi-
cusappellatur.Tritici granatam manfa,quam non manfaimponantur:fiquidemfubaftapiftave a
5 0 perfufione vulnera dilatant . Sunt qui a mandentium ieiunio , fibi aliquid afcifcere arbitrentur, quod
fuapte naturarefittat: verumidcertum non eft.citerum rempeftiuuseorum ufus minimeeft cop-
temnendus . Si vero, quod perfaepe accidit , ante dies praefinitos cicatrices coirent, committereturq; ,
manum poftulabunt : nanque eas diducere, carnemque fcalpello circinare , aut iterum inurere expe-
diet . Vbi vero propofitum tem.pus prEteriit, vlcus ad cicatricem ducendum , & emplaftro, quod e fa
libus conficitur, locus comprehendendus : nec multo poft finapifmo vtendum .

C A v T E R I v M , quodfirro igiie cdndenti, dut duro, dut argento fit, non modo falutifirum efl dd rdbidi cd^ Vftionis, (iue
vxs morfiim ifed etidm dliorum quoruncunq^ animdlium uirus eidcuUntium, quin er dd alios infdndbiles fire morbos . ^^"'«f 'I vtili-
Troinde mirum non efl, quod hoc loco dixent Diofcorides uflionem,fiue cduterium contrd uirulentos iilus dut mor-
fus expeditifiimum effe duxtlium . Tut itdq^ cduterium intrepide, tdnt^q^ dmplitudinis,ut ulceris cicdtrices breui co=
mittinon pof.iin . Qu^odfi timidus quij^idm tifiionem ignis terrore recufet ,fepticis cr exulcerdntibusmedicdmentii

Sf titendum

2»

75" 8 And.MatthioliComm.

utcndum crit . Q^u in re c£teris pr^fi^t , quod uopttnt drgentumfublimatmn . admifcetur id unguentif reJrigerdntU
bus , ut minus doloris wjvrut . Probatur hoc, quod non modo uakntifime inurat -yfcd quod ctinm cxuflu ah eo caro ,
obdu^aq^ crufta duobus tantim diebus poft decidat.fitamen rccenti butyro afdue lUinatur . id quod in aliorum exu*
jhone non euenit, nifi longiore temporjs tradu . Quodfi igne, aut adurenti medicar,tento ( ut multis de caufis quan^
doq; accidit ) U effici ncqueat, diltgenter prouidendum eft, nc uulnus coeat ,fed diutius maneat dtduclum cr apertiiy
fuperimpofitis emplajlris ualide attrahcntibus , cuiufmodi funt qu£ e brutia picc , reflnis , uario gummi genere , er
id gcnus dlijs parantur . Si uero fautcriafiant, diligenter ^rocurandum, ut rcli^ia quam primim excidat crujla,qu6
ucneno pateat exitus . quippe ea diu tn uulnere retenta , omnes obducit meatus magno mgrorum detrimcnto . Porro
von magno quidcm ncgotio decidct appofita continue liquida ucrnice oui uitcUo , O" rcccnti butyro pcrmijia : quin
Prxeipitjti CT butyro folo igni liquato , cr madefa£iis in eo l^lenijs fupcrimpofito : pr^ftat piim hoc cxteris . vbi uero e
vocati yis , uulncre crufta dccidcnt,falutiferum quidcmfuerit remcdium plag£ quotidie pulucrem prcecipitati (fic enim uocant
chymiftsc argentum uiuum in puluerem rubicundum conftatum )infj[>crgere :fiquidem id cximium priefiantif^imumq;
medicamentum, prater id quod uulnus occludi prohibet , diuq^ patensferuat , attrahit etihinum ex alto ad fuperfi^
ciempotenteruenenum. Quainrec£terd huiufce facultatis pr£ceUit mcdicamentd. Commodc etiam ,nec minus
efficaciter idcm puluis attraiiorijs emplaSlris ,fiue unguentis ddmifccri,crfubinde uuliieri admoueri potcfi . ctenim
iandudum fcrtiorfum , in uniucrfa medic£ facultatis materia , nuUum haberi medicamcntim , quod ualentius ab alto
reuocct extrahatq; uirus , quampr£citdtum didum. Adh£ctamctfi(ut omnibusfere placct)in quadragefimum
diem apertum uulnus dimittere fit fatis ; non tamen errauerit , qui Aiutius prorogauerit , ut qidcquid mali reftduum
fuerit ,exhduria,tur .

il^fpurcLTCovvTsoitvvSrKvo^^aVTOshy^iVTedy, JIATIO VICTVS INMORSV
JIABIOSI CANIS. CAP. XXXIX,

«^v AE AD partemidam pertinent pr^ddiajitafe habent. Cafterumuiftus rationem cxijs,
quxuenenoaduerrantur,conieduraquadamcoIligereoportet, fimul utiieneni uires hcbetetrcftin-
guatque, fimul vtarceat,qu6minusadintimapernicies illabatur, EtenimalTumpta perniciofarum
virium penetrationi refiftunt . Quorum utrunque praeftare poteft uini meracioris, paisi,!?^ laftis po-
tus.quippequi h3Ecomniacapiuntadcuram,nonnihil vcneno obijciunt, quod omncm eius acrimo
niam obtundat . Simili modo alliorum, porrorum, ceparumque cibus : quod ea difficulter confician
tur,vixqueaboleantur.Nam multos dies huiuscibiqua]itatesremanent,quotemporeneceuincun-
lur, nec permutantur a mortifera vi, fedcontrarijs illa uis expugnatur . Cui rei antidotorum vfijs ac-
commodatur, &theriaces, Mithridatij,&eiusquodeupatoriotempcratur,deniq;omnium qusema
gnamaromatumpartemfibivendicant. quippearomata omnia uiribus& fubftantijsxgre permu-
tantur:qu3reincorporibuseuincunt. Viclusratiohoc modofehabet. NoflTeconuenitjpauorem
aquaenonftato.definitoque iemporeexoriri:plurimum tamenad quadragefimum ufque diem ne-
gleftis differri confueuit : poft femeftre etiam nonnullos inuadit ; quendam poft annu m aquam hor-
ruifTeconftat. quae nobis vifucompertafuere. Narrant&aliquos poft feptennium aquae metu fuifTe
tentatos. Interprincipiademorfbrumacanerabiofbcurandiratioialiseft. Veriim enimuerofi ea
quJE retulimus.auxilia, primis dicbus praetermifTa fuerint,nec fcalpro carnem circinare, nec uftionem
experiri operspretium eft. non enim quod pertranfiit, fatis euocare poflcnt. Nulh utiq; iftius rei oc- ^*
cafio aut utilitas, fed in caffum corpora doloribus fternentur . Alter uero curation is modus accedat .
Deieftio magnum prasbet iuuamentum , utpote cum mouendo ,corporis habiiu tranfmutet : & quae
colocynthidem recipit hiera . item lac fchiftum, quod fimul deieftionem moueat, & venenumdoma
re pofsit . cibi acres, & meraculi potus , quibus uis ueneni uehementer retunditur , quotidie fumi de-
bent . Cajterum fudores ante cibos, & poft etiam ciendi . Dropacifmi finapifmiq; akernatim percor
pustotumadijciendi.Sedlongeomniumefficaciisimumauxiliumhelleborifmus cognofcitur:quo
cum fiducia non femel atque iterum, fed frequentius ante quadragefimum diem,vel poft hoc tempus
utilicet. Tantamenim uehementiam hocauxiliumhaberefertur,ut quidapi qui iamaquae metum
fentirent, fumpto helleboro, fimul ac primum morbi impetum experircntur, fuerint feruati . nam &
iamuitiotentatosnemounquamferuarepoteft. Itaqueprimumcuram contrarabioficanis morfus ^®
breui fermone expofuimus . iam ad alia, quac uenenatis morfibus fasuire confueuerunt, tranfeudum ,
Notas uno contextu, deinde communem medendi locum , qui omnibus conuenire pofsit, explicabi-
mus . Curfim deinceps fubiungemus ea, quse fua proprietate nonnullis auxilium prasftare pofTunt.
Poftremo fubnedentur etiam uencnata, qux nuUis cedunt remedijs .

Ratio viflus Institvenda demorfis 4cdnerdhiofodiligentcrefiratiouiilui,necedtantmregula,cuimhicmemi

demorfisi ca ;,/( Biofcorides ^fed ctiam ut eafit ciborum quantitas,qu£ ijs rede conueniat . Siquidem huiufce curationis regimen

ne rabiofo m ^j,,^^^ uidum non txpedit, ftcuti nec plcniorem,ut Aetius eft author libro v i .ubific inqitit . In uidu indigentia , o*

fatietoi euitandd, magis tamen indigentia : h£c enimfuccorum prauitatcm adauget, quod nequaquam expedit malefi»

co ulceri . Ergo alimentum moderari oportct , ut O" rede conficiatur , cr optimnm fuccum corpori pr^beat . Hec

minus egeflionii cr uruiarum prouocutioni {tudendum . quod quidem tum eu , qux prxiiximus , tmfocniculum , cr

fcMjiiX

)o

InLib. fextumDiofcoriclis'. yjc^

•fcitidix comcjlj. cfficiuttt . P/jk ucrofmul &~ dmmi, cr urinm diicit . ac cichorim agrcfle crtidum oblmmftomcia
cho coiifirt, qticm iiotmitUiferitn, iionnuUi a.b m.minditte picrim appclhi^.t . Proftint cr brafiica cim£, er paliiftris
af^aragu!, o~ kortctifis, cr agrcftis riimcx : er e pifctbv.s qiii carncm tcncram habcnt , cr cammari, cancri, er cri=
uacci rccentcs cum tiiiio muljo : o~ c.irniiim extremitatcs , .-itiicid.cci; omncs montan.t , quxf.tciic coquiinttir, bontq-
futttfucci . Viimm albtim tcntte , ticq; ttaldc antiqtium . hxcillc . Ex quibti! conijci potcft , hac in cnrationc ca pltiri^t
itiiim confirrc,qi!£ urinam ii.xkntcr mouent . Idcirco Aiiiccnna{ut proxima comment.itionc diximui) quxdam
profirt mcdicamciit.t, qu£ caiith.tridas cxcipitint , tit tma ctim lotiofanguis ctiam rcdd.itur . V roiitde mirum non cft,
fl qtundoq; pr.ciulcns itattiray pcr iitftrtimcntum tirin£ , m.tgno cion dolorc parua ucltiti Uqtiid£ carnis fi-ufta catu=
lorumfornui,ucncntim- propclkt . Hi's itaq^ ca tiiilus r.itione uti liccbit,qu£ urin.tm £grc exccrnentibus a medicis in=

t o ftituifokt . Veri{mfifltiui.ttiles cancri, quibus umiicrfa abund.it lrletrtiria,habcri potcrunt , ijs tam in prandio, qum
in cccna ticfc.iittur dcmorfi : quod ijs mira infitfacult.\s,.iducrfiii rabidortim cattum ucnetmin. Pr^bct Auiccnna pr£=
ter diilce uiitum etiam aquam , in qua ctndcns ftrrum , ticl ch.tlybs rcflindafticrint . C£tcriim noflc conucmt ( ut AquE pauor
fcribttDiofcoridcs)aqu£patioremnon ft.itodcfinitocj;tcmporeexoriri:pliirimum tamcnad quadragcfimum tifq; ^^1"°'' vfq;
dicm ttcgledis dijfcrri confiictiit : poftfcmcftrc ctiam nonnullos intudit : qiicndam poft annum aqtiam horrtiifjc coii- [yf "^ «"o"»-
fvat . qu£ nobis utfii compcrtafucrc . Harrant er aliqiios poft fcptcnnium .iqu£ mctu fuijfe tcnt.itos . Sed cogitanti
mihiundc id eueniat, ntillafvie alia haiienusfcfc obtulit r.mo , qtwn qu£ cx dcmorfonm temperamcnto , ac uiribm
fumi potcft . Qu.tndoqiiidem itonniiUi h.tbentur, qiii tiiribiii ii.tlidtfitmis pr^ftant : quidam qiii dcbilcs,cr infirmiftint:
alij qtii corporis mc.itiis angufttfiimos habcnt , alij ucro contr.i : quidamfynccrifiimis rcfirtifunt himoribin, nonnuU
li uerofuccis icboribus fcatentibtis , acfacile putredini obnoxijs . Ex quofit , ut in his citius , in illis ucro fcrius h£c

* 0 apparcant fymptomata. In Retrtiria abftiiicnt dcmorfi pcr intcgrum annu a quorundam lignorum contailu,pr£fcr=!.
tim corni arboris , crfangtiinc^ tiirg£ tiocat£ . Siqutdcm ( tit tcftantur ij,qui rcm cxperimcnto compcrtam habent )
fiharum arborum uirg£ tandtu mantbus teneantur,quousq; concakfcant ,ilUco dcmorfi rabie exagitantur . Quod
cuiqtiam minime fibtilofum uideridcbct : ctcnim mcmini mc uidijfc in ciuitatc ttofira llkincnfi amicu quend.tm mcum
rabie corrcptum, qttod corni arboris tiirgis ( dabat cnim Lviificio operam ) lanam diu excufiijfet , qtii corum oblitus ,
quibusfibiamedicis interdicitim crat ,rabidtis interijt . Poftrem6fcicndimeft,aqt{£pauoremhaudquaquamcu= Aquoe pauor
rari poffe, ciim ueneni uis omncs corporis occtipaucritfacultates : quanuis in ipfo pauoris inilio , aut antcaquam «e= ^^°o, Sc qui
ncnum iUapfum fticrit in uniiierfum corptis , aliqui cttrati euafcrint , tit philofophin ille , cuius hiftoriam fuperiiM e=
narratiimus . pr.efcrtim ctim pro tiiribtis in morbtim nituntur male affcdi , cr qui corum curationem agunt . His ad^
fiiptilari uidctur Diofcoridcs : qiiippe qiii quosdam affcrit, qui iam aqu£ mctumfentiebant,fumpto cumfiducia heUe^

3 o borifmo nonfcmel atquc iterum ffedfrcqttentius ante quadragcfimum diem ucl poft,fuijfefcriiatos . Proindefcribit
Atiice nna eos, qtii aquam expaucfcunt , deploratos non cjfc , quousq; in f^eculo intuentes feipfos cognofcunt , argii^
vicnto quid tton adhtic ucncnum tiniuerfas inftcerit cercbrifacultatcs . Hoc igitur temporc medicamentis utendum
efl dekdorijS,crfi nihil obftet,fanguinis mifiio non afpernanda . Ex mcdicamentis autem in hoc c£tcris pr^flat aU
bum ucl nignim ucratrum, ijs adicdis, qu£ eorum infi-£nant firttorem . Conucnit etiam epithymum ,fena ,fumaria^
vtyrobalana, claterittm, agaricum,rhabarbarum,ccntaurium minus,genifl£ femen, thapfia, confedio Amcch,cr hie
ra colocynthidis , cr Armcnius iipis : fiquidemh£c in atra bik deijcienda principem tenent locum. Proderkitem
Syriaciim bitiimcn fiequentiiis ex .iqua potum : quin er Mithridatis antidotum, c ipfa theriaca,ZT cancroru fliiuia-
tilium combiiflorum puluis, Gakiti modo p.iratus . Confirt pr£terea his lcporis, uulpis , er caprcoU coagulum . Seit
femper in primis omnifludio curandum, ut aquam male affcdi bibant . Verum ne ipfam intuentes pauor inuadat^ont^

4° gillimis tcnuibusq; mctaUicisfiftuUs e loitginqtw ducenda crit , aut ex fuperioribus contabulamentis : nancj^ ipfafoU
fcruari potcrutu . Kcfirt Acttiis,qu6dfi catuli coagulum ex acetofemel tantum ederint hydrophobici,flatim eos ca*:
pit potus aqu£ cupiditiif , er btbunt : ob idq; medicamenttim hoc miris laudibus extiiUt . Sunt qui nigrum cicer aqu£
incoquendtiin cffe uelint :fic enim aqtia claritatem amittit , nigrdq^ cfficUur : cr pr£tcr id qu6d hauricntibus pauore
von adfirt, qucmadmodiim qu£fynccra, pcUucidaq; fpedatiir, urinam uaknter ducit . Nec dcfimt quifuadeant uren
tia cataplafmata occipiti effe apponenda, pariterq; pofl aures . Qjt£ etfi ad remfacere non utdeaiitur , quod udeita
tifiime cxiccent ; ubi tamen deploratifunt £gri, uakntif.imis etiam medicamentis uti Ucebit .

KoiVH Ten'o;SoAcv8Efofff«ot. CO,MMVNlS CVRATIO IN OMNES ICTVS
VIRVLENTOS. CAP. XL.

5o

Adversvs quidem omnemanimalis iftum,quod venenum vibrat,oris futftio conuenlt.
Sugentem vero oportet ieiunum non efTe^fed & cibum fumpfiirej^^t uino os abluifle : poftea exiguum
cleiinorecontinens plagamexugat. Locus ipfe fpongia fouendus,deindefcarific3ndus:fed vlcu-
icula altius imprimere expedir, quo virofa materies profundo euocetur . Circinatio autem carnis, &
fectio, fcarificatione longe potentius opitulantur : nanq; ab ijs duo peculiaria praefidia fiunt . vnum ,
quoduiruseloco tollitur:alterum,qu6d eius ueneni pars,quaEadinterioragraflatur,cum multo
copiofoquelanguine excernitur. Qu^odfilocus feflionem nonadmittat,cucurbitula;Gumlargiori
flamma adhgends funt . Sed iam de vltione fupra in rabioforu morfu difleruimus . Si vero icta pars ,
utpoteextrema,cam fe£lionem commode nonrcfpuat,pr£fertiminomnibus ferpentiumidibus,,
utafpidis,ceraftE,fimiliumque,procuIdubio amputandaeft. Conuenientiorafiipradiftisauxilia
fuAt,quae epithcmata uocant. Imponatur farmentitius ciniSjaut ficulnus,cum lixiuio flillatitio

Sf a fubaftusj

760

And.Macthioli Comm.

fubailus , garo , & acri falfamento : porri , cepae, & allia modo minutifsime contrita illinuntur, mo-
docrematavulncribus inijciuntur. Qmnetiam dififefti gallinarum pulli,cum maximc tcpent,per-
cufJo loco applicentur. Nec defunt qui hifce tanquam difcordia quadam naturali pugnantibus vtan-^
tur: veriim huius rationeminirefacillimumfuerit. Gallinceenimcalida natura praedit.^funt^argu--
mento,qudddeuoratum infignevirus conficiunt,& aridifsimaqU3:que fcmina confumunt:item
nonnunquam arenas iapillosqueingluuie fua deuoratos^diffoluunt. Itaque animantis admotica-
loreadiutusfpiritus^abiflaparte impetum capeflens exiliensqueftcum venenumexigit. Nec me
fuo^it^quidin Aegypto fierifoleat. Cum fpicas Aegyptij metunt,olIam picis paratam habent,&
appenfamfafciam: tuncenim maximeferpentiuminiuriasexpauefcunt, tumproptcrfpicilegij tem-
pus ,tumqu6dopacisfimulabdits fpeluncis,& cauernis,denfoque aruorum cefpite delitefcun; . »«
IVloleftifsima enim animalia , & virus eruftantia , Aegyptus in campis ferre confueuit . Vbi ergo aut
inpedem,aut partemaIiam,morfum intulerunt,quiadrunt,fafciamin ollampicis conijciunt,&-
femel aut iterum brachium aut crus pauliim fupra vulnus obligant , & arftifsime duo e prasfentibus
difl:ringunt,Iocumquefecantesquacircumad:usefl;Iaqueus,picem inftillant:cumquefatis vulnus
excepiflevidetur,laqueum refoIuunt,& cepis alijsque fupra memoratis illinunt. Prxterea pixli-
quida cum fale trito & feruente illita, prsfentaneo eft auxilio , G iugiter innouetur . Conuenit & ce-
dria , & fimum caprarum ex vi no decoftum . Locum aceto calido , calamintha in lotio , maris aqua ,
autacida muria decofi^a^foueri falutarecft. Qujnetiam non defunt emplaftra vehementifsima,&
calidifsiraa, quasvenenum elicere,expugnare,& difcutere poflunt. Cuiufmodi funtquje ex fale,
autnitro,finapi,&cachryecomponuntur,dequibus confequentererit tradtandum. Erafiftratus *<»•
autemnon iniufta reprehenfione eos incefsit,qui incognitasad hunc vfum facultates confcripfe-
runt ,vtelephantifel,crocodilive fanguinem,ouaqueteftudinis,& confimilia. Nam cumiuuan-
tiaquEdamliteris tradidifreuidentur,planein hicfola incidentibus impofuerunt. Qj.iare taliade-
uitandafunt,cumdifhcile,nifiregiafacultate,perueftigari pofsint: neque,qud noftra fides ijsob-'
ftringatur,frequentiobferiiatione,fufficiensexperimentum praeftiterint . Qu^autemadcommu-
nemomnium vfum pertinent,qusquefacilefuppeditari,&omnibusa ferpentepercufsisauxiliuni'
ferre queunt , fubiungenda videntur . Intubus itaque, & erica , & aftragalus , cum aceto pota, contra
omnes ferpentium morfus auxiliantur.ltembitumen,& uirentesplatani pilul^invino dilutoco-
ftae,&paliuri decoftum : radix ariftolochiE,& eryngij:decofl;£ etiamlauri bacc£,& deuoratre,
piperque largiiis efitatum , ruta, anethum , & cyclaminus : coma porrorum priuatim ex pane, aut al- | o
lium , aut cepx , falfamentaque quam acerrima ; origani decodum cum vino potum, foeniculi , pule-
gij ,caIaminth3E,porrorumque fuccuscum melledeforptus. haecquidem ^plantis conquiruntur^
AbanimantibusveroquEdamutiliter peti folent,gallinaceorumcerebeIIa incibo,Ieporinumeoa-
eulum cum uino , itidem caftorei fextans : teftes marincE teftudinis fumpti multum prodefTe tradun-
tur:muftelafaleinueteratainter auxiliaria medicamentaeft. Commendaturin primis exenterata^
qus fale ficcefcens inueteratur : ex qua binas drachmas cum uino bibifTe fatis eft . Sed de fimplicibus^
qu32darifoIent,ha(5I:enus. Percufsisaferpente prodeft aIuideie(5lio,difluensf~udor, vrinacopiose
reddita. Sunt&compofitsequsdampotiones^quJE miraremedia polliceri traduntur,ut& opij &
myrrhaEfinguIioboIi, piperisficilicum:eamelleexcipiuntur,&inftar Aegyptis fabardantur cum
uino . Itidem fylueftris rutae feminis,gith, cumini Aethiopici, ariftolochis, galbani, fingulorum pa- 4»
res portiones tritae, & cum erucse fucco fuba6i:a:,digeruntur in paftillos,qui drachma: pondus squet.
danturexijsternicvathicumuino. H^chabuidecommunibusauxilijs quse dicerem . Depeculia-
ribus remedijs contra beftias, quae venena aibrant, confequenter eft dicendum .

Ordinis Dio- Venenosorvm dnimdiunt iHui , morfiiiq; dodrinm , curdtidicj; rdtionem , dudbm fc&ionihm trddidit

fcoridis imu- -Diofcoridts . lnqudrtmdlterdcuiufcunq;iiimindiciaexpofuit:in dlterd uero curdtiones diligentifiime confcri*,

tati ratio . p^j. ^ Q^terum prccfdtionem hdnc iUifedioni pr^pofuit, qu£ curdndi rdtionem docet : in qud prafdtione omnium ui»

rulentQrwm iduum curdtionem in uniuerfum profecutus ejl . Vcrum quonidm ( utfuperim diximus in commcntdtios

ne, qudm in cdput x x xv.huim libri confcripjtmus) rdtifumus iUud non pdrum legenti negotiumfdcefferc,qucd cx

diuerjis locis indicid,cr curdtiones conquirantur, ut id molefti^ quisq^ effugeret, utq; citim commodimq; nuUd tcm^ f a

poris iddurd omnid in unum reddHd hdberentur , ubi prim ittd in duobus locis legebdntur , nos omnid in unmn Idcum

congefimm, dtq; ex duobus cdpitibus unum tdntumficimm,ftngulii uirulentorum iitibm fud peculidrid remcdidfu^

bijcientes . Udnc uero Diofcoridis prxfdtionem pr£fxximm,in qud tdmetfi ddeo exdde doiieq; trddiderit ii uniuerfa

lem uirulentorum omnium dnimdlium i£iibm medendi methodum, ut nHnl pUnc addi pofit ; tdmen ne db inftituto no»

ftro deficiffe uidedmur , in eorumgrdtiam , quifemper plurd profirri cxpeildnt , nonnuUd modo differam , qu£ , ut

Venenoru di arbitror, non inutilid, neq^fcitu iniucundd erunt. Dicdm itaq; primiim dnimdlium ,ftrdrumq; uirm , non in omnibm

uerfi gradus , effe idem,fed in hoc uehementijlimum,cr omnium perniciofif^imum,dde6 ut und tantim hora hominem conficidt,utin

& efledus. af^ide, cerdfte,cr bafilifco : in dlio uero minus uehemens minmq; lethale, uno uel duobm diebus interimcns, ut in ui*

perd : in dlio deniq; his longe imbecillius, ut infcorpionc,cr phdlangio, longiore tempore necans . Verhm quanquant

id plcrunq; cuenit, quod animalid qu£ mordent,uel icunt, diucrforumfint generum,cr proindc diuerfa etiam eorun

uencnd ; dccidit tamen , ut db dj^ide, uel uipera demorfi qudndoque tribus tdntkm horis,mterdum uno duntdxat dici

nonnun--

In Lib. fextumDiofcoridis. y6i

nomiunqium pluribus dicbui fupcruiuint . Quod d diuerfis caufis proucnic : jlquidcm in afpidum , er uipcrixrumgctf
ncre longe pcrniciuUores funt fccmn£ quum nunsy iuuencs quhnfcncs (quunuis non dcftnt,qui contrarium putcnt)
ddult£ qu4m adolefccntcs . CluinctiMifvr£ omnes , &~ infeil.t m montihus , cr artdis locii inter ticpres, crfuxa dc=
gentes, ijs WfiHS homincm pcrdunt, qu£ p.dujhcs, uliginofosqi tr.tSius incolunt . Citius pnetcreu nccant, qunc orien^
tulcm, cr mcridion.ilem inhibit.int pljgum, qu.hn qu£ fcptentrion.xlcm . Ad bu;cf.tntcltc£ depaftis nocentiorcsfunt,
Cr irrit.te£ ucitenojiorcsfunt, qium dtmijfe . quanuii omnium in uniucrfum t^us pcrniciofiores fint £Jixte,qum hye
mc . Y{£ ituq; ctufs ejjc pofjunt , cur cicius , uclfcrim dctnorfi intcre.vit . Id tmcn ctim plcrunq;Jit ex forticri, ucl
imbeciSiort dcmorforuin tcmpermcnto , uut uujorum btitudinc , ucl angujlu . qtundoquidem ( ut J'uperiits pluribui
in locii diximus ) ueneno non tm fucilis putcbit uditus , iibt u.tfu fiiaptc n.ittiru angujla fucrtnt , qum ubi latioru *

' ° C£tcriim errunt , Auicenn£ tcjhmonio , qui fcrpcntium ticncniimfi-igidum cffe Jiatuunt, quod ab ijs demorfi illico Quorundatn
frigidifiunt,qtiodqifcrpcntesipfi,utfrtgortsimputtcntcs,uppctentchycmcinfubterraneisc.iiicrnislatitent,uelfub opt.explofa-
lupidibus , fub quibtis priiutim fc condtint tiipsr£ , ubi nonnunquam adcofiigorc corrept£ rcpcriuntur , utjlupid^
cr immobilcs rcddtt£, tunquum congclut£ pcrfijlunt . ¥rigiditus enim toti corpori ex idu ucl morfu aducnicns, non
utiq; eticnit cx ucneni fi-igiditate ^fcd quod innutus culor ub extrcmis , cr iiliimis corporis p.trtibus ad cor fe confe=
rut , quodq; ctium uencnofupercitir, cr extinguutur .Neceo argumento fi-igidi tempcrumentoferpcntesfunt iudi^^
ctndi, quodfcilicet hycme immobilcs , crfire cxunimcsfuis in cuuernis reperiuntur . quippe niillu aliu de caufu id iU
lis uccidit, qium quod corum nutitra, qu£ c.tlidijmiu cjl,id muxime refugtat, quodfibi contrariumfentit. Vifitur hoc
puriter in pifcibus,qui ciimfiigidi nuturufint , qukm primim ex aqiu extrahuntur , acris calorc nccantur . Qjtin cr
iicf^£, qu£ tcmpcramcnto c.tlid£funt, cr ficc£, cadi:m rutionc hysmc conficiuntttr , nifi calidij^tmi^ rcconduntiir lo

a o cis . Scd iam idtium, ucl morjlium uirtilcntorum cur.ttionem uggrcdiumur . In qiu Diofcoridem, Puukm, Aetiim, Virulerorum
cr alios £tcrni iiominisfcriptores imituti , dicimus effictcij^imum effe remedium , morfu uel iilu illutum uulnus con= j."."u>^'^' "^""^
tinitc ore fiigcre (fugentcm tumcn priuspr£p.trutum cffc oportet ) crfubinde uencnum , uel uenciiutum funguinem
expuere . Vcruntumcnti opiK, mco qiiidcm iudicio , perfici non potcfl , absq; magnofugentis difcrimine . Nam ft in
dliqui oris purtc, aut gingtiurum , lingu£ , palatiq-, ulciifculiim ahquodfucrtt , quanquum adco infenftbile , ut cutim^ ■
. tuntum occupct, tibi ticitcnum in osfu^ionc reuocutum ulcerii locum contigerit, crfangitinife admifcuerit, qui fvr=:.
tifuHionefucileegingiuis pcr dcntium connexui manut, dubitandim non eft , quin illico fugenti perniciem inferat:
itac^fiut, ut qui alteri mcdcri itcltt ,ftbi ipft iieccm puret . Quin ncc minus periculiimmineret,ft uenenut£fuliu£ tatt
tiUum inftomuchum defcendcrct . iJeq; tcmcre h£c dicimiis . ctcnim lum nos uidimus ( ut fuperius in noftra in prima,
cr uniucrjulcm huiiis libri pr^futioncm commcntutione retulimus ) rullicwm , qui ciimfoenum quodam in pruto fcca^.

3 o ret,fortefDrtunufalce mcdium fccuit uiperam : cr cim a trunco , quem manu imprudens fuftuterut , in digito mom
fiis ejfet, os uulncriftatim admouit , cr uenenatim exuxit fanguinem . quofudo repente mortuiis concidit . Proinde
fctce admonet Actiiis, itt cuiicunt, quifugunt, ne os hubcant ulceratum . Porro ad h£c uitundu difcrimiita , recentio^
resgalii ucl gx'din£ feicm plimi^ exuunt , er uulneri confultij^ime applicant , er demortuo primo , alterwm fubfti^z
tttunt,idq; tuiiiiu profcquuntttr ,quoufqi uniuerfu umcni ui/s extrahatur . Cuius reicertum indicium habent,cim
guUui pojiremj appojitus non moritur . Aetiiis Diofcoridemfccutui, non modo gattinuceos, guttiuMq; uiuentcs diffe
dus,(y udJntc p.tlpituntcs his mjrfibus commodc upplicuri tradidit ^fed etiam quodlibet uolatiliumgenus , item iuues
ttiim, teneHQrumqi quudrupeium . Dehinc idem tubet, excitatis calid£ aqu£ potu uomitibus, uulentiora dari untidos.
ta, nempc theriucam,cr Mithridatis antidotum . mrificam uim in hac curutione habent, quantum equidem cxperien
tiu comperi,quintu noftra eff:ntiu, puritcrq-, oleum iefcorptombus , quorum parandi rationem in pr^fationis huius

J|.o libri commcntario trudidimus tftquidcm his tuntim antidotisjmo nonnunquamfolo oleo, nonnuttos a tiiperp! demor^
fos funuuimus, paucts admodum horis, qui cim nuUam uitaftgnum pr£berent,tanquam ieplorati iacebunt. Nrfm tan
ta eft horiim purtium tenuitis, ut momcnto uniuerfum corpus percurrant,C!' fubinde omne fuperent uenenum . Pros
tulit Actiusfurmentorum,crficulnc£ cineris uice,eum qu£ e latirinvs conficitur lignis. Cuius fententiam magis pro=s
bandam ccnfcmus, quod h£c arborfuupte n.itura potteut aduerfus uenen.i. Vbi uero ueneni uis cotumux reperiatur,
C non nift longo tempore euinci pofiit, eft diligcnter animaduertendum , ne iiii unqium die ac noiiu dormire ftnam
tur,donec ucneni uis cuinuerit . qutppe quodfomnus ( ut alijs in lociifuperius didum eft ) uettenum muxime ad cor ,
cr cerebrum ducut , CT fccum trahut . Multu pr£ter b£c hubentur remcdia uulneri ittinenda , ut culx uiua , oleo CT
mcUefubuda . h£c entm ( ut Aettus eft author ) omnibus uenenatis morftbus opemfirt,pr£terqiim ab affiide iUatis.
Sunt o~ qiti nigri uerutri reccntem rudicem in itUnusftgendum confulunt : quod h£c ( ut equidem me experientiu co

f o gnouiffe fatcri poffum ) uirus iialeiitifttme extrahut . Quumobrem Tridentina riira citm iumentum aliquod aferpente
icitur,Jiuitm pirforuto ibidem corio, pr^ftuntij^mo remcdio eUebori nigri rctdices in uulnus inferut.Profunt etiama
num migno iuwumento cepu, uUium,porrwn, af^bodcli, er dracunculi radix elixu, contuft, crfubinde theriuca,aut
Mithrtdutio,iyoIcodefcorpion!busfubuili,crittita.NonfecnsauxiIiantur,iridis,ari,phu,utriusq;chum£leoa . 1

tiis , lilij ,hemerocattis , helemj ,fccntculi ,fmyrnij ,glidioli ,fcttt£ , fj^arganij , cyclamini, bryoni£, utriusq; rupha-
ni, C" bulbuceorum omntum radices , concif£, uc decod^ , er morftbus ittit£ : qu£ omniaf^pe a nobis expertafunt.
Confiruntpr£cereu bdeUiiim , Syriacum bicumen , pix liquida , caftoreum , montanarum caprarum fimum , euphor-i ^

Inum ,fulphur urin£ admiftum ,fal , nitrum, tuurtnumfil , oIeracc£ eriic£ , utrunq; lafer , galbanum ,fugapenum ,
panicts licrymi , eria , hyffopum, origini omne genus, didamnum Cretenfe,cr I talicum, culamintha, conyzu om=^
nis, uerben.icu, h.dicac.ibum .futiuu cr agreftis ruti,fonchus tam af^era . quum Uuis ,fisymbrium,ftnapi , nafiur^
num, lepidium, tberis,thlafpt,iut in emphftris , iut infinnentis extenus adhibita . Q«^ tiero pota , uel deuorata Kd*
Unttfimii ccnfenttirica omnii^erunt, qu£ itinoftrq inhuius libri prafatiomn commetttario longiori catalogo recettK

S f 3 /Kim«y.

jGz And.MatthioliComm.

fuimu! . tmctfi prmtim dd uenmdtos i^us pr^firantur Medica mAU,CT eorwn femmiquin tr echij ,cruiticis,

er liguftici , cr p£oni£ , c hyacinthi : pr^urea uiridcs platani pcnfiles pilul-c , lunipcri bacccc , conyzd > ch.m£=

drys jfcordium , cham£pitys , echini terrefiris caro , gaUinaceorum cr gallmarum cerebrum , kporis cr equi coagu^

lum ex uino potm , marin£ teftudmis fanguis cum cymino , porrifuccus ex meUe , nafturtium , maicris ccntaurij , gtna

tian£ , albi diiiamni , er fuperior gladioli radix , thlaj^i , pulegium , Cretcnfe diclamnum , eltchryfi coma , ranx oleo

inccitte , er fale conj^trfe , earundem ius, oleo zrfde adicdis , cr ceruigenitale ficcwm, er in pulucrem potum . M/a

rificum ac fingulare remedium pr^ftat lUius herb£ radix , quam Goritienfes , ex eo quod ferpcntium morfthus cekriB

tcr , cr efficacttcr mcdeatur , Scrpentinam uocaiit , cuius hiftoriam dcfcripfimus libro fccundo in coronopi mentione :

h£c fiquideminpt4lucremexumobauftacochkarismcnft{ra,aucnenofo quouis fcrpente demorfos breuitempore faa

nat : ncque ea folim ualet aduerfus ttirulentos iHus -yfcd etiam contra cpota ucnciu . 1 is fire uiribus poUcnt ( ut quidam * •

reccntiores fatenlur)flofculi lUi fylue^res rofeo colore micantcs,quos nonnuUi fylucftres garyophyUos uocant.

Tlif riaca lau- Porro Galcnus libro de thcriaca ad Pifoncm , c£leris antidotis tm fimplicibus , quam compofttis ad uirulcntorum

dibusa Gale- niorfus Andromachi theriacam pr£tulit his ucrbis . 'Theriacacft proculdubioapud uniucrfoshomincs celebratifimum

nocee rata. ^titidotum ,tumqu6dpoUicito neminem fruftretur , tumobipfiusailionis efficaciam. Siqmdcm nuUum unqiiam ifi*

ris ,qu£homincm folent interimcre ,commorfum , hac ftatim epota perijffe mcmori£ cft proditum. NuUuseadcm

pr^fumpta haud multo poft morfu impetitus , beUu£ ueneno ccu iUam fupcrante interijt . Quod fubmdc nonnuUi pr£=

tores etiam , pcnes quos uit£ , er necis poteBas eft , expcriuntur : atque mcdicamentum probare uolcntes, an quodproe

mittat pr£ftare quoque pofiit , in omnibus iam ob praua qu£dam , er lUcgitima facinora ad mortcm tudicatis , de ipfa

faciunt experimcntum . Nos autem citm inhominibus idnon pofiimus,in alijsquibusdam animantibus idcm facicntes,

ucram mcdicamenti probationem inuenire conemur . NanquegaUis , qui domi non cnutriti , neque nobis funt contubcr» * 'i

nalcs ,fedpotius agrcHtbus , crficciore praditis tcmperamento , captis ,firas obijcimus ,zr qiii intcr lUos nonbibe-

rint ex medicamento , protinus intcrcunt : qui ucro bibcrint , conualefcunt , O" a morftiuitam rctincnt . Interdum uera

^ tnedicamentum num adulteratum ftt , hoc quoque modo probare conuenit . Si epota thcriaca , non purgctur , qui pur&

gans fumpftt mcdicamentum , hoc ipfo iudicamus antidotum ejfe pr^ftaniifiimum , quoniam purgationcm , ci qui media

camcnto ufusfit purgante , impedierit, ut tali cxpcrimento a ucri mcdicaminis inucntionc nunquam abcrraucrimus . ha*

Hcnus Galenus . Cuius nimirum£tate qui pr£toriumin facinorofos exerccbant ludicium, facile probare poterant

num theriaca probat£ effct facultatis , an adutterina . Nanque pluribus in locis qui obfua facinora mortis fupplicio

damnabantur , nonfemper capite , aut laqueo , aut quouis alio poen£ gcnere nccabantur , prout kgcs flatuebant: fei

fepius in theatrum dudi,ut mitiori fupplicio e mcdio toUcrentur , af^idibus tZT uiperis cffcrebantur dcmordendi.

Huius rei teflis c{i Gaknus eodcm libro ad Fifonem,ubi poR enarratum Clcopatr£ interitum fic inquit . Pluries in 3^

magna klcxandria fum contemplatus ,qum ccleritcr af^idcs homtnes perimant. Cimcnim aliqucm hac pcena lege

damnatum , bumaniter , citSque uolunt occidcre , adijcicntes ipftus pcilori feram , iubcntesqiic paululum am.bulare , ita

Jine mora bomincm toUunt e medio . Probanda igiturfucrit theriaca , prafcrtim qu£fit hoc tcmpore , antequam ema-

tur ,ucl alicuipropinetur ,ingaUis agrcilibus a firis fepius enarratis dcmorfis , ut docet Gaknus,autin alio quSuis

animali : etenim in fimijs ( ut opinor ) tutius O" certius id expcriri poffcnt , qtiod fimi£ magis c£tcris homincm rcfe^

Gentes tutf a rant . Uarrant quidam antiquitus fuiffe gentes in pluribus orbis parttbus , qu£ fuapte natura cum ferpcntibus dc-

ferpetibus.eo g^y^nt , trailabhtquc mantbus , nuUo unquam ab his morfu accepto . Cuiusrei tcRis eH Vltnius libro v 1 1. cap, 1 1^

inedentes. "' "^' '^'' J'^"P^'"" rehquit . Crates Pergamenus in HeUcf^onto circa Parium gcnus hominum fuiffe tradit , quos ophioa.

gcnes uocat , ferpentum iilus cotttadu leuare foliios , c manu impoftta uenena extrabcre corpori . Varro etia m nunc

effc paucos ibi , quorumfalius contra iHus fcrpentum mcdeantur . Similis cr in Aphrica gcnus PfyUorum fitit ,utA= 4»

gatharchides fcribit , a PfyUo rege dida . Korum corpori ingcnitum fuit uirus exitialc fcrpentibus , ex cuius odore foa

pirent eas . Mos uero liberos genitos pmtinus obijcicndi fauiftimis earim . eoque genere pudicitiam coniugum cxpce^

ricndi,nonprofugientibusadultsrino fanguine natos ferpentibus . li£cgensipfa quidemprope interemptione fubla=^

ta eft a Uaffomonibus , qui nunc eas tencnt fedes . Genus tamen hominum ex his , qui profugcrant , aait cim pugnatum

cft , abfucrant , hodieque remanct in paucis . Similc er in Italia Marforum gcnte durat , quos a Ctrccs filio ortos ^«

Yunt , ZT ideo incffe ijs uim naturakm eam. h£c Plinius . Veruntamcn , ut author efl Gaknus libro de thcriaca ad Pifo^.

nem, Marfiquifuotemporeextabant,contraferpcntiumuencna nuUam utique propriam babcbant facultatemtfcd

fraude quadam uniuerfam decipiebant pkbcculam . Ipfe enim loco citato ita fcrtbit . Circulatores hi nunquam congruo

tempore uiperas uenantur yfedmulto pofl ucrnationem , cim non amplius uigcnt . Captas autcm ipfas crcbro fibi ipfis

affucfaciunt , er cibisnonjblitis enutriunt , imo carnes ipfis permittcntes , cr continue mordcre cogentcs , ut uirus ex S9

tarum ore uacuctur efficiunt . quinetiam mazas quafdam obifciunt, qu£ dcntium fitraminaobftruant . A tque hac ratio-

nc morfus fiunt imhccdles , ut uidsntiius magnum fit miractdum , talis ipforum ad fraudcm parandam artificij imperi'^

rrsus circun- ■*« • h£c Galcnus . Catcriim id fi-audis doliue gcnus , noUro etiam tempore locum habct , in his pr^fcrtim circulatc:

tbraneorum, ribus.cr circunfvrancis,quiexdiuiPauli Rirpe(quodtamen plane mentiuntur ) fe prognatos pradicant. CXuippe

qui diui Pauli ^^^5 j firecmnes Apuli fint ex Leccia urhe oriundi , aut ex ctrcumflanttbus locis . quanquam factle poffunt originem

tiuntur.™*"" duxiffe a Niarfis eorum uicinis ,qui fexcentents , aut fiirtaffe miUenis annis ante dtuum Paulum extitere. Cauendum

igitur fuerit ab eorum nugis : nam quicquid hquuntur , poUtcenturii^ , id omne fraiidulenter, cr dolose agunt . C<t« 1
piunt enim uipcras abeunte iam byeme, cr ut magis ab earum morfibusfe tutcntur, manusfibi pcrquam dtligcntcr inun»
gunt quodam unguento hac in uenationeab ipfisexpcrto . Vngucntum illud conficitur ex olco fylueftris raphani fcmine
exprcffo , dracunculi radicis , er af^hodelifucco, leporis cercbro ,fabtn£ fvlijs , lauri baccis , cr alijs quibusdam ad^
■duis. Affirmant eo unguento peruniios aferj^ctiiibusici non poffe . Quod ego facile crediderim , citm etiam apui

Uicandruitt

In Lib. fextiim Diofcoriclis. 765

l^iicmdrum in thcriacH iinguetUum repererim, cjuo quifuerit perundui, k jiris ici non poj^it . Nicandri uerbitfubij^

ciirn , qu£foluta oratione it4 rcdduntur , Quod fi in triuijs mift..i rcptilij. i.tm reccns generxntidfefe , cr rem fecim Vnguentuna

hitbentia , in olltm mittiis , reponcs dducrfum pcrniciofis noxds rcmedium . Inijcies autem in oUam lUm cerebri ,feu ^'«^3"''" •

jneduUs cerui recens cxji drachmds triginta : cotylds qu.ttuor roftcei, cuius primm, medim,€r tertim exprcfio^

ncm unguentxtrij prxcipUAS , O^foUs numcrant . Olci fplcndentis crudi totidem cotylds infunde , ZT cotylm cerie

mm,utqi h.-ec in rotundo uafe cclcriter cdcftcito,donec liquefadsfcrpcntiumfqum^ moUefcant . pofted arte pa^

ratasn niolam rccipics , cr h£c omnia in unuin mifta turbabis , tercsq; cumferpentibus . Longe autcm (pinasfepttrd :

quandoquide nt.dcficum illis ucncnam adhxrcat . Omnia porro mcmbra cx hoc ungueto inunge, tumq; uel in quamuis

uiam , uclgrabatum etiam tc tuto conftrcs , ucl cum arentis icftatis tempore ad arecc opera cinilus, tridentibus pro»

t o fundum m.inipulorum acermm difquiftueris . h£c lUe . Capiunt igitur qui Marfosfc faciunt , uipcras , altudq; quod^
uisferpcntium gcnus hoc modo : captisq; ftatbn cap utftliua perfundunt,cuius contaiiu non parum uilcfcunt, cr ue=.
ncniftritatcm dcponunt , qucd hominis filiua facultatc ftt lilis prorfus contraria . Cum autcm inftro , ut miraculo^
fum defc l^c^.tculum pr£beant,ib his nuUo ucneni incommodo dcmordifefaccrc uolunt,oblato prius iUis durx cars.
nisfrufto, id dcniibus dilaniare cogunt,ut uirus,quod prope dentes quosdam ueftculk continetur,in manfam ejfunda-
tur carncm . Non dcfunt tamcn qui etiam ucftculas iUas fvrcipibus abfcindant,ne amplius ueneno repleantur . Itaque
hacfrdude uniucrfam gentem dccipiunt . Verum pulcherrime horumfi-aus quandoq; detcgitur , cim ftmul in eodem,
firo plures eiusdcm praui gcncris iiomines contendunt , ut alter alteri primum locum prteripiat > er fummam apui
populum authoritatem conftquatur . Nam ij, ut quisq; fc lcgitime cx diui Paulifamilia ortum oftcndat , uiperi/;, qui^
bus uencnum exemptum nonftt ,fcinuicem ddaccrat, prtefumptys tamenfuisfaUacibus antidotis : quibus tandemfru'

2 o ftr.xti, a ucncno uihi reliiiis ucxdlis, tanquam moribundi, fuis c pulpitis in terram cadunt . Et certe niftftatim periti
medici iUis opcmftrrent , mortemftpe inimaturam oppcterent : licet etiam interdum occumbant , er animam cacoe.
d£monib'.:s, corpora uero fuis ferpentibus deuoranda rclinquant. Equidem mcmini,cim effem Perusijs , me duos hu»
iufcegeneris circunfi>raneos uidiffc infiro , qui in tribus corporis partibus a uiperis demorfi erant : er ijfane ambo
pcriijfent,nifi Carauitus lUe 'Bononienfis chirurgicus , cr pr^cetor mcus , oleo noftro de fcorpionibus eos inunxiffet :
necfuus iUis profuiffct lapis , quem ucndunt , er omnibus pneftrunt , dducrftis omnia uenena . Quemddmodwm idem
non profuit ijs, qid Tridenti inuiccm infi>ro demorfi, er ueluti mortid in hof^ititm dclati , pradido oleofanitati re«
ftituufucre,magno quidcm amborum difcriminc,ac dedesore. Sunt qui dicant eum lapidem, uel potita terraobfigna»
tam a Melitc inftda aUatam , quam omnibus prscponunt antidotis , uim omttino aduerfus ferpentium uenena efficacent
haberc, quemadmodum o~ ea, quce a Lemno ittfula Lemttia uocatur . Veruntamen ubi ab ajj^ide , uel uipera quisfuc

5 o rit demorfus , p.trim iiel itihil proficit . quatnobrem credcndum tntitime fuerit , panem uel uittum , quibus fuas ij ad*
mtrmurant cantileiias , eos quifumpferint, tutos a ferp'entibus,ZT alijs idgenus uenenum eiaculantibus,ad integrum
vfq; annv.mferuare poffe . Quandoqtudem nouimtis ttos , qtd hoc pane deuoratofe tutoskferpentibta exiflimatites ,
ferpetttium ucn.ttiotnfe dedere:fed ab ijs tandem detnorfthuius admurmurati panis opiniotie falfi interiere . Nort
tamen eam inftcias , quin aliqtd reperiantur, quibus quxdam ea a. ccelofacultas tributd eft, ut dfcrpentibus non mors
deantur . Siqiudetn notd ego plures, quifimpliciter, nuUoq; artificio aut uerbis df^ideStCr uiperas quotidie cdpiebaty
nec uttquam ab ijs idifuere . quaiitds fcrpetttes ab ifs modo pedibus calcati, modo manibus comprefiifuerint, acdiu*
tius tn nudo eortm fittu ge§tati . Heq,- prxtcrea negauerim,ferpetttes tton poffe carminibus,cr incantationibuscom^
peUi , quod plurimis id conftet cxperimentis . Cieterkm , ut nihd quod ad curationetn iduum uirulentorum facere Curatio fecu
pofiit, k ttobis pr£tertnittatur , qui omnia qu^fcimus , ingenue docetnux , non uerebor prodere memoriie (etfl idfciX <'"'" quedam

40 dd medicos non f^edare , ncq; ab ipfts recipi ) quonam pado in Komano agrofenex quiddm eremitd dmicus meus , i *"'»'""'•
ftris idosfanabat , it)fts abfenttbus £gris . Cim enim quis e circumftantibui populis kferpente demordebatur , id per
nunciam eremit£ fignificdbant : tum is interrogabat nuncium , an medicamentum idi loco ebibere ueUet . Quodftii
fc fadurum rcf^ondebat,iubebat iUe,ut dextrim pedem calceo dcmtdatumfolo ftfteret,ZT culteUo totius pedls ueftia
gio litteam circunduccbat : deinde iubcbat pcdem aufirri,cr intra f^atium liite£ftgnat£ culteUi cuf^ide h£c uerba itt

fcrtbcbat. CARO CARVZE, SANVM REDVCE, REPVTA SANVM, EMANVEt

PARACLETVS. mox terraeodcm gkdio abradebat , ita ut omnes abolerentur charaderes : abrafum puluea ■
remfidiliquodmparuoaquaplcno excipiebat ,ibiq;tdntifj>er dimittebat , donec terrd fubfideret : demum nuncij
interula aqtim percolabat , ZT cruce fignatam iUi bibendam pr^bebdt . Sed certe mirum eft , quod eddem hora iilus
fditdbatur , qua iiiincius potionem iUamfumpferat , ut tnthi plane compertum efl , er omnibus iUius rcgionis incolis .
5 o H<f c eft curatio in uirulentos idus , qua utebatur iUe eremitd . qui mihif^pius dixit, hoc effe maiusfecretum , efficAa
citisq^ remcdium , quod hdbeant ij , quifuam originem in diui Paulifamilidmfdlso refirunt .

Z4HW,K9ap£AiaT:a. VESPAE, ET APES. CAP. XLI.

Iisf T E R ferientium venenatorum notas, nihil de vefpis, & apibus articulatim digefsimus, quod
confpicus omnibus fint, & nihil excellens , aut notatu dignum in hi s obferuetur : inter remedia ta-
menearummeminilTenonfuitaHenum .Igitur aduerfus vtrarunque iftus prodeft ilhta malua,&
hordeaceafarinacumacetOjficulneumlacin vulnusinftillatum ,& muriaE^autaquaemarinsBfotus.

Et s I uefparum, zr apumidus nemini uttquam attulerit necem ; cum tamen dolores moteftifiimiinde quando apumiausjSc
5«e oriantur,non alienum , neqtit ittutilefuerit ea nojfe medicamentd , quibusfadle ijdem mulceripofiint . Ciuamob^ remedia .

rem

t»

«•

764 And.Matthioli Comm.

wm idm didis i Diofcoiide rmcdijs ea dddendd duximus,qu£ priudtimfcribit Aetiws liB. xiii .fic inquiens. Si quis
r- ■"■ tb dpibuf,cr ucjpis ilUfus perminerc uelit, eum mdluicfDlid cu oleo iUitd, cr erucd,fiue bruchui cnm olco i^itus df=-

■ ' ferudbunt . Qudiidoquidem uero quiddm db hi^ cldnculum percujli, ob dolorem perturbdntur, putantq; fe d mdligno

aliquo dnimdnte petuosejfe , neceffdrium exiftimo priu^ ojiendcre qux' jigndhorum iilus comitentur . Vlos itdq^ , qui
fib dpibus punguntur , dolor iilm confequitur , er rubor locl , cwm tumore pdrtium in dmbitu fitdrum :ftimulus du<a
icm omnino in percuffo loco reperietur . Eddem etidm hos , quos ueff>d pupugit , concomitdntur ,fed intenfiora. : ue*
vimfimuhm ucfj^d in percuffo loco non relmquit . Auxilium dutem utriq^ firunt luto , dut flercore bubulo eis ittita
eum pofcd : dut mdlutefulijs impofitis cum pofcd : dut cimolid cum mdlud cr pofcd : dutfcfdmo cwm pofcd . i^aturdli*
ter dutm opituUtur uenerdndd, cr uiuificdjlrombi conchylij imdgo in figiUo firreo exculptd, cr loco iilui appref*
fd : non enim permittit dmplius infidmmationem generari . In potu prcetered ipfisfiliorum Iduri tenerorum drdchmnt
duM cum uino duflcro prxbeto . hxc Aetius . Cteterum compertum efi, doloremfidtimfeddri iUitis mufcispriiK coum
tritis . Id quodjimiliter prxfidnt thymbra , melij?ophyUum , (y fisymbriuin ,

^oi^xyytx. PHALANC3IA, CAP. XLII.

Demorsis ^phalangijslocusquidemipre,quafiabiinpaftoaculeorubet, nonintumefcensy
nec per ambi tum calidus eft, fed mediocriter humefcit : vbi vero contrariorum occurfu refiixit,con-
fequiturcorporetoto tremor,diftentiones poplitum,& inguinum, conuuKionibus non difsimi-
Jes . in lumbis colledio exoritur , & perpetua vrinas libido lacefsit, multaque reddendis excrementis
collu6iatio . vniuerfa cute frigidus fiidor emanat , collacrymant oculi , offufisque nebulis caligant .
Horumiclibusficulneumcineremadiefto fale trito, & vinoimponere oportetrautradicem fylue-
ftrispunicae quam tenuifsime tritam : aut ariftolochiam cum hordei farina , &aceto fubaftam . VI-
cera aqure maris prol-uenda, aut apiaftri decodo, foliaque eiufdem illinenda . Lauacris perpetim ute-
dum , & propinandum abroioni femen , anifum , ariftolochiam , cicer fylueftre , cuminum Aethio-
picum,cedridestritas,platanicorticem,&trifolisBherb2e femen:priuatim autem, fingulorumex
ijsbinasdrachmasdarecumuinihemina conuenit.itemmyrics frui5i:us,& chamaEpityos,&uiri-
<iiumcuprefsipilularumdeco(ftum,admiftouino.Suntquifluuiatilis cancriexprefsi fuccumcum.
lade,afrumptoapijfernine,confeftiiiimQleftijslib?rareprodant:»

PhalJoiorum Phalanciorvm generd qudnqudm plura d ueteribus dcfcribuntur ; tdmenAetio libro x 1 1 1 . cdp. 1 9

genera ex Ae X V 1 1 1 .fex tdntitm numerdntur, his uerbis. In phdhngiorumgenere primum quidem rhdgium, dlterum lupum,ter»

uo. tiumfbrmicdrium , qudrtim crdnocoldptes , quintumfclerocephdhm,fextumfcolecium dppcUdnt . Ac primum qui»

dem Khdgim, id eft, dcineim,figurd rotundum efl,colore uero nigrum,dcini uu£ nigr^ fimilitudine,unde etidm dpa

peUdtionem dccepit : ZT os quidem iuxta medium uentrem hdbet , pedes uero ex ntraqut pdrte quam breuifitmos .

Alterum uero Lupus dppeUdtum , mufcdi perdit , eiiq- pdfcitur : dc corpus quidem hdbet Idtum, cr uolubilc, pdrtes

uer6circdcoUumipJisincif£ funt:dmpliusdutemCTos ciips eminentidi tres hdbet. 1 ertium dutem Myrmecium,

hoc efi ,formicdrium didum,f6rmic£ mdxim£ dj^imildtur, colorefuliginofo : corpus uero eius uelut dflris quibufddtn

- injignitum efi , mdxime circadorfum . Qudrtwm deinde Crdnocolaptes ,fublongwm efi , er uiride ,fiimulumq; iuxta

coUum hdbet, dtq^ fi in quem irruat, locos circd cdput petit . Quintti S clerocephdlwm didum, cdput hdbetfdxeu , O"

cbdurdtum:linedmentdUer6peromnecorpUiJimiliddnimdlibusittis,quiecircumuolitdiitno{iulucernd«.Sextwm 4?.

autem ScoleciumJii4e uermicdrium dppelldtum ,fublongum efi , zr fubmdculofum , mdxime circa caput . Atque h£

quidemfpeciesphdUngiorumenumerdntur .hddenits AetiiM . Quitdmen cuiufcttnque phdUngijnotds ,0" indicia

feorfwm non defcripjit ( genui enim diuerfum diuerfd quoq; pdrit fymptomdtd ^fed omnia in commune fimitl coUegit .

Phalacgene- QjidmobremfipdrticuldtimcuiusquephdUngijindicidperfefcire cupimus, aicdndrumconfuUmus. Isjiquidem

ra , & morfus ijx theridcif pr£ter id quod plurd , quamfecerit Aetim , phdUngiorumgenera reddit,Jingulorum etiam priuatim in*

notae eic Ni- dicid defcribit fuii uerfibus , qut itdpdrdphrdjiicein Ldtinumuertuntur. Operd idm nunc noxij conJideraphaUn*

aa ro . gijyjignaq; eius morfus . Primus itdq; j^lendidus Khox dppeUdtur,niger pUne , dccumtiUtii pedtbus prorepens,me:i

dtum uentrem ore , cr dentibusfeptum hdbens . Ctii db hoc injiidumfuerit uulnui , perinde corpore apparet dtquejl

nihil quicqudm fducidtuifbrel : oculi uer6 inferioriparte rubefcunt,frigus iuxtk in corpore ddh^ret , infigitur , ftd=

timq-, color, cr membrd hominis afupernis dd imd uergere uidentur : neque penisfemine uuidus demittitur , fcd lum= f o

bos occupdtis itdfrigus getiuwm.nexui diffoluit . Afierion iamfecundum obferud, in cuius dorfo pinguid qu£ddm re=

lucent , dc lucid£ in corpore uirguU . Percuffum ab hoc inexpeiidtus horror ctm fidmine quoddm ddoritur , cdput

ucro fomnus grdltdt ,genuum cr membrorum nexus,(y i(nbeciUitiisfit . Cydnei:m dliudfublime,crinitum , cr ajj>e»

rum aqudliter cfi . Dtfficilem corpori infert iUud punduram , quodcunq^ Ubefdvlduerit , corq; gratti Unguore fuc»

cumbit . Nox cr cdligo tempora circumfiant, uomitumq; edit e coUo lubricum, dS drdneis telisno multum dijidntcmy

ddcoq; tditdem interitumfuhninijirdt . Ab hoc dlius eft: Agrofiies , quij^eciefud lupofimilis eji , mufcarum interemt^

ptori, qui apum obferudtor efi , culicum qui pfencs dicuntur , cr cefirorum, er omnium qu£ dd teUm ipjius perttene

rint . Hic imbeUe pUgm, er Udnum uulnus homini infiigit . QkoJ dutem Dyfdert , fiue jpheceum dppelUnt, rutilum

fdti:,uejj^£ crudis ucfcenti perjimile. Uicji quempiam uulnerdrit, ingens e uidnerc tumor erigitiir : morbi etiam qui

^ dum ddgenud , dlids etidm neruorum cordis,cr ueitdrwm Iditguentium trepiddtio , dlids uirium dcjiitutio, ut percuf»

fumf£pius domet , atq^ interimdt , Extrcmi maleficij animal ,fomimm ddftrens , qni homincm quicfccrc ab huiuife»^

culi

In Lib. fextumDiorcoriciis. y6)

culilihoribuifucUt. EJlprjctereaVormicariumdi^umjquodlirmicispUnc/imile/itjCoUo^uidm rutilumircli^^
quum corpui nigrediiii ex putrcdiiicfdils, p^r cji, undique ktum ,jlclLtum dorfum^puniiiiq; diflindiim gercns,cui
fubcinericium tempia ud modicam ceruiccm ultoUitur . Atquc ex hoc pktUngio dolores priorum fimiles uencnatortl
ueniunt . Sunt cr dUd pxrua phulMgij/curubeiiJimilii(,qu£ in agris inter legumituftu carpimt p^fau . H orum cirs ■
cd cruci.intem morfum tubcrculi , G" puflul£ cxurgunt , cor obcrrans fiirit , linguu incondite obmurmiirat , oculi.
etiamfubucrtuntur . Bducatur inAcgypto in pcrfc^folijs , qitem CranocoUptcn dicunt, ph.iUn.i: fimiUs , qu£ cir^
cum lucerntis cum impetu uolitut nodc . Eius horribile fcmper caput inccffmtcr nutat,uterus dutc grauatur. Uic ubi
cuipiamftimulum infixcrit, qucm ccruicc tcnusgerit,f.icile ftnc citra omnem hiborcm ad intcritum ducit . hxc Nz«
caiidcr .A^quo tamcn in hoc dijfentit Actius ,qu6d fcleroccph.tIum ijs fimile frccrit bcftiolis , qu£ no6lu lucernoi

i o circumuoIit.tnt , Uicander uero hitic cranocolapten compar.tuerit . Sed iam ea profeqitamur, qu£ dc phdlangiorum Pli.il3giorum
idibus tradidit Actiiis, qui locofuperius cit.ttoftc habct. Qji£ percuffos .1 phalangijs concomitantur,communiafltnt "S"""' ''gna,
iiixta magnitudincm , 0~ pariiitatcm difcrcta . Morfus porro tcnuii eft , ut uix confpici pofit : tumor autem liuidus ,' ac'^;i'o''"° "^*
quibufdim etiam rubicundui ifrigiditM adcft circagemia, lumbos, zrfcapuias , nowmnquam ttero totum corpus ag--
grauatur . dmplius ty dolor afiduus adcft, trcmor, p.iUor,uigili£ . CXuibii^dam uero pudendi tciitigo,ZT circa caput
pritritus , aliqtiando etiam circafiir.is : ocitU humciii, cr Ucrymdntes, ac caiii, cr itcntcr tn£qu.ihtcr eleuatur . ln='
tumcfcit autem ttniuerfum corpus ,facivsq; , cr maxime circa linguam partcs , adco ut impedito fermonc balbutiant
dcmorfi . Quibufdam ucro uriii£ cmUtend£ difpcitltas adcft , ciim piidcndi tentigine , o~ dolorc . S i iiero minxcrint ,' -
aquof£ ipforiimfunt urin£, qu£dam .-ir.incaritm tclisfimilid infe habentes, o~ uomitus quoq; fimilis . dUquando uero ;
cr per uomitum, cr per uentrem talia cxcernwUur. C^term in caiidam aquam demifi, dolore lcuatifibi mdentiir :■.

a o poft uero e balneo egrcdicntibus intentum dolct ptidendum . Senioribus uero pudendum plurimiim Uxatttr , dc mini^
me intenditur . Atque h£c quidcm communitcr ad omniiim iiius fequuntur . Si ucro crdtwcoUptes dliquem percuffe-
rit,caput magis dolct, cr ucrtigincs confequuntur,fiigus continens, deliriiim, corporis iadatio, cr uentrtculi p«««r
&iones . Omnes atitem d phaUngijs percuftt iuuantur dfidttii baineii : iilits etiam locus ex trifolij bituminofi decodo,'
cum olco proIuxtur,totum ucro corpus ex cerato liqtiidifiimo pingueftat . luuantur etidmfomcnto Ipongiarum in ca»
- lido accto tind.irum , C" pUg£ continue adhibitarttm . Cataplafmata autem eis conueniunt : hulbiffanguinaria, por=
rum,furficrcs dceto incodi , hordedceafdrinaincoiliscumedinuinoautmcUe Uurifi)lijs,rutd,grofii,cdprinum
flercus cttm uino , amaracus cum dceto ,)ylueftris rutd cum aceto , cr cyperus . hddenus Aetius . C^terum Biofco^ '■
rides uarijs in locis huius totius opcris de mcdica matcria plura dlia medtcdmentu iiitus in corpusfumendd dducrfus
phaUngioriim morfus commemorduit,pr£ter ea qu£ hoc capite j^eciatim retulit . Ea dutemfunt , fifummdtim coUi^

3 o gantur , myrti baccarumfitccus ex uino potus,fuccits itemfoliorum mori cydthi menfura , lixiuium efici uel cdprifici

cinere paratum, dl^aragi radicum decodum , dgreftis Uilucd , corisfcmen , heder^fuccus ex aceto potus , rutd ex \

uino haufta , hicracium , daucifemen , meUnthium drachm£ pondere ex aqua potum , dparine , melifiophyUum , CT.

phdUngium herba ex uino potd , pentaphyUum , hyacinthi radix , er fedum minus . Qu£ uero dd idem cxterius lUi^,

nenda commcndauit , h£cfunt , muUus pifcis dtffedus , malti£ decodum , aqud maritta , ©" marinorum iuncorum te~

neUa fvlid . Nec defunt compofitd medicdmenta ab authoribus traditd . qu£fi quis uidere er habere cupit , Gdlenum

confuUt Iibrofccundo de antidotis, iibi ualentifiima defcribuntur dtttidota dd phaUngiorum idus, e pluribus ueterum,

clarifiimoritm medicorum monumentis exccrpta . Inftmmd tamen legitimd theridca , cr Niithridatium contra pha=

langiorum ucncnum c£teris pr^fiantiora ccnfcntur . Sunt etimnum in phalangiorum genere recenfend£, qu£ no»

bi/s in Hetruria tarantvlae uocantur . Quarum hiftoridm , er ddmirdnddfymptomatafuperius libro fe^ Taratuk ue-

40 cundo abtinderetulimus ,cumde phdUngijs dtjfereremus . Citiinetiaminibidocuimus,quomododbijsidi curentur "^""°''^y^"
muficis inftrumentis , dudis^ qum longifiimis tripudijs . quare eofe confirre poterunt , qui h£c fcire defidemnt . . "^.^ | ^ "' "^ *

SKoAcmv^fa. SCOLOPENDRA. CAP. XLIII.

Si scoLOPENDRA, aut di£ta ophioclene, morfum intulit, locus pcr ambitum liuorc fu-
gillatur , & computrefcit : interdumque, licet raro , fxculentus, atque ruber cernitur . A' morfu ipfo
exulcerari locus incipit,ulcusque id negotium exhibet, fere remedijs inuidum : prseterea toto corpo-
reprurigofentitur. HsEcubi morfumin^xit,fal quam lcuifsimetritus,exaceto uulneriinfparge-
dus,autrutafylueftris fuperponenda. Locusacida muria foucndus,& dandain potu ariftolochia.
$0 cumuino,autferpyllum,autcalaminthajautrutafylueftris.

Terrestres Scolopendroi Hetrufci centipedM uocdnt. Sunt enim in Betrurid omnibus uulgdris noti= Scolopendrae
fc"<f uermes, innumerii utrinque pedibus refirt£,colorefubrufo : dtuerfo quoq; genere conftdnt . C£terum ed tantum uenenodj c6-
idtt uenenum relinquunt , qu£ quod morfiiferpentes interficiant, ophiodon£ appeUantur, quarum tdntitm exiftima^ fideratio .
mus hoc loco memtniffe Diofcoridem . Veruntdmen qu£ in uniuerfo genere e£ fint hddenus compertum non habeo .
Qwbufddm in regionibus tantd copid increuere fcoIopendr£ , ut fugdt£ db eis populi , proprios deferuerint lares .
quoi Arenetis contigiffe fcnbitTheophrafius . Progreditur fcolopendratamin anteriorem , qukm inpofteriorem
partem.ldcircofcribit Ariftoteles Iib. iiii. cap. vii.de hiftorid dnimdlium,qu6d diffedd Scolopcndra dlterd
parte in caput, dterd in cdudam mouetur, crferpit . Vnde uidetur exiftimaffe Nicander, hanc bicipitem effe, ut eiui '
verba in theriacis innuunt,citm inqtiit . Modicaq; pemphredon,biceps'q;fcolopendrd. Cuius euntis al£, ut remi nduis i ■
fiftbutnt . Hon ineptit quidem Hicdndri compdratio ; nam fcolopendr£ pedum multitudine uelociq^ motu triremem

repr£ii

I*

20

yG(y And.MatthioliComm.

ScoIop«ndr« yejjr^fentant . Hjruw moYfibm ( itt Diofcorides dit ) dUxiliuntHr af^hodeli femen, crflores exuino poti'. QuinetiS
morfus reme (^utfcribit ActiiV',) ed omnidfcolopendrce idibus medentur , qu£ priuatim muris drdneimorfibus conueniunt,de quoa
rum curdtionc pdulo injirius diccmui . Vrcejirunt dntiquorum nomiulli cincrem accto fubddum , cr uulneri iUitwm ,
itcmfcillt: praterca pnlegum , rutm, Gr mcntham ex uino potam . Be marinis Scolopendrii tradidimus fuperiiis
librofccundo . Nec tamen mihi compcrtum eji , aliam noxam ab ijs inftrri , quam ingcntem pruritum ijs tantum par=
tibus , quibus inhxfcrint ( utfcribit Ariftoteks , cr Diofcoridcs ) earum erucarum more , qu£ pilis horrcnt , cr que
prxfertiminpinuuitamagunt,

ZHofts-iV. SCORPIO. CAP. XLIIir,

ScoRPiONis morfuinflammariftatimincipit]ocus,&rindurcrcit,acintentusruber,viciA
fimque dolore premitur : modo iiquidem exsfiuat, modo frigore occupatur . Labor repentc fatij^at,
&aliquandomcliurculehabet,aliquandorecrudercit. Conrequiturfudor,horrorisrcnrus,& tre-
hior . Extremas corporis partes refrigefcunt , inguina extolluntur , per fedem flatus exeunt , capilli
eriguntur , palior membra decolorat , & dolor, tanquam ex pungente acu, per vniuerfam cutem fen-
titur. Percufsis praefentieftauxilioficulneumlacin vulnusinlriliatum. Scorpius ipfe,qui iftum
vibrauit , tritus , & percufTo loco impofitus , (use plagx rcmedium eft, ob cscam quandam naturarii
(vtconftat)difcordiam,quEantipathia3ppellatur. Pr32tereatritus,& impofituscum fale,linife-
mine,&althaea,fcorpiusconuenit.SuIphur ignem non expertum ,refina terebinthina exceptum,
&emplaftrimodoadieftum,auxiliatur. Itidem galbanum ad fplenij formam dudum , & calamin-
tha,qu.'Etritaillinatur,&farinahordeiin vino parata,in decofto rutas . Semen trifolis hcrbstri-
tum,& vulneri inieftum opitulatur. Harcadaifcclum locum pertinent. Pofthscquam effica=
cifsimispotionibusutendum,cuiufmodi funtariftoIochis,prjefertim corticis binardrachmscum
vino ,tufagentiana,& pulcgiumdeco(ftum,& baccxlauripauco numerotritx,& calaminthacum
pofca,inqua magnoperedifcoquidebet:cuprefiuscum vino, &ruta, nec fecus ficulneumlac;la-
ferpitium,fi adfitrfin defideretur,peuccdani fucco utendum .efficaxeft potum trifolij,& ocimi
femen. Horumautem omnium uicem penfatiugis lauacri vfus, euocatus fudor,& dilutae virii
potiones.

Seorpionum p l v R A , ac uaria antiquii numerantur Scorpionumgenera, ut Idtius libro fecundo dixirnui,qttorum dlij muU 3 «»
candro . ^'"^ ' '''(/ P'<'""'"/«o "^« officiunt . Vorro Nicander in theriacis fcribit corum odo reperirigcnera , hii uerbi^ . Age=-

dum aculeo dolorifico armatumfcorpioncm canam , eiusq^ tetricum genus . Quori:m primui albicans , ncque fonti-
cui, neque lethalis eft. Sed cuirutil£gen£ micant, caloremflagrantemci; mortalibus furorem incufit^quo malo ho=
tnines horrorc concutitintttr , cr fi-igore , perinde ac qui jibre diuexantur , o~ acri flti incenduntur . Qni liuidui
eft , malam trepidationem, er motionem tribuit hominibus , quos pcrcufferit, qui ceu attoniti, er uani , cr ftulti ri^
dent . Alius uiridante colore , quifimul dc corpus hominis concufterit , trcmores ,cr frigord illico ddmittit , acrisq;
grando tdlibus uidetur circumftdre , etiamfifol ardentifime radijsfui^flagret . TaUs tdntaque cimftimidi affliilio,
cuius uertcbr£ nouem (legofeptcm,ciim tion plures fcorpionum caudis ineffc compcriatitur) iundiiris conncx£ api^
cefuonocent . AlitK liuido colore, ingentem aluumgeftat, latumq; : herbd enim uefccns, femper infatiirdbilis mdnet,
corpus etiam hominis exedens , inguini infolubili iflu nocens : tam uehemcns eiusgenis, cr ori morfus infitus,infixus~ 4.0
quc eft . Beprchendcs itidemflmilcmfcorpione litoralifeu mdrino cancro, qui albentes dlgasfludumq- m.xris decern.
pit pafcendo . Alij rurfus incuruis £qudles plane pagtiris tiidentur, corpore grandcs , chelis , z:r forcipibus £quefo=^
lidi, atque paguri,qui infdxofis cducrnis demorantesflbi timent . qtmetiam e paguris tdlcsfcorpiones,gcntis er or=i
tum futm dicunt . Nam cion rupes, tcnuesq; multum flrcpentis m.aris reliquerint algas,eos ex m.ari incfcantes pifcd^
tores extrahunt . At pagurife peti ea Kcnationcfentientes , murium rinm , O" nidos fiibeunt,ubi prolem perditricem
hdbcnt,ibiq; emortuis tdndempaguris fcorpij nocentesper ftirdmiitdiftdgcnerantur . Foftrew.6 mehchlorus tibi
ammdduertcndus , ctmsfummum ucrticillum pranigrum eft, inextindamq; noxam infltgit, hominibta ccrte inflnflf*
fimus iUe obliquogrcfju corpus flamm^flmilc commouens : puerisuero , cr natu minoribus cclerem. interitum ad-
duxit : quibus cr circum tergd dcnf^ah cxpanduntur locuji£ fruges rodenti non diflimiles . hailenus N icander .
(a°'^^& ""T C£terkmfcorpionum iiltium indicia, cr curatiohem confcripflt diligentifime Aetius lib. x 1 1 1 . cap. x i x . fic in- 5 o
tio ex Aetio . ciuietis . A' Scorpio percujfos uehemcntifimus plag£ dolor confequitur,fi-igidita<q; ac tenfio,et ftupor : circaq; pla~
gam , cr totum corpusftigidmfudor :crhis, qui iuxtd inftrnas pdrtes percuflifunt,inguind excitdntur, dC intume^
fcunt : qui uero circdfupcrndS,locusfub alis . E t h£c quidein kuiter pcrctifis adfunt . VaUdius autcm idis ardor cir*
capldgdm ddeft ,qucmadmodum in amhuftis, er ucrrucarum inftdr fiirmicdrum eruptio circd labra,cr tottm
corpus , utgrandinefe impetiputent . ¥dcks diftorquetur ,fordes circd oculos ddfunt glutinof£, cr lacrym£ uifcoa
f£ : durities articulorum, anusq; procidit, cum egerendi cupiditdte : f^umd circd os cft, et itomittis largtis,flngultuSj
conuulftones opiflhotonicis flmiles . Hisigitur ferpyUum , alth££ radicem , cr elaphobofctim bibendtim pr^bcto .
Vr£ter opiniomn dutemfacit elaphobofcm , tum uiridis comefta , tumflcca pota . Cochlcdm itcm hortulattdm md»
xime dccipito,edmq; una cttm opcrimcttto tritdm,pldg£ imponito,e:r cottfiftim feddbis dolorem . Idem etidtn uermes
terrenifaccrc dicuntur . Prodeft pr£tered fluuidtilis cdncer tritus , ddduo Idfere , in uino pottis . Confirt uerbendca
rcda, dut uiridis cutapildfmtis modo iinpofita , OKtjicca in puluerem potu . Conducit ctimtium ptduis cx aquahbui

partibus

InLib.rextumDiofcoridis. 767

pirtibus ctmini, mehnthij, c( tiiticisfcminis confi^iis, er drdchms ponderc ex uino potm. B^tur, cr pdflinacie fe=^
men,qiiin cr pontic£ nuces : qiiippc h£ ncn tnodo in cibmnfnmpt£ \fcd in cingulo quoq; gefldt£, geflantcm ab omni
fcorpionim uT» tutum rcddunt . h£c cx Aetio . Commune cr uulgjrc remcdtu efl pUgam perungcre tpforumfcon^
fionum olco . Prpinde olcum noftrum dcfcorpiombus, ciiius .inteaf^peniimcro mentionetnflcimus, huc in curatione
tnuximoperc conueniet . Scorpioniim iflibtn Diofcoridespr£ter ca mcdicvncta, cjuortm hoc capite meminit, h£c Remedia alia
quoq; Ifurflm in fupcrioribui libris medcri tradtdtt : ncmpc utnomum mcUe fub.t(lutn,fluuiatiles cochlcat, muUtm pi= «x Diofc.
fcem rcccntcm ,fmmdcm mttrii afferuattm , dtuiilfai laccrtas , domcflicos tntircs foncifos , tritici farinam uino aut
accto jtiba^m,fonchi cr inttibifuccum , ocimtim polcnt£ admtflum , amaracum exffle o~ accio, hieracium, lafer=^
pitij lacrymm , mcUjfophyUiim , cham£pityn : ucrbafcitUiusfvlia, qiiod tantiim aureumflorcm gerit , leiicoij aurei
« o femcn : cr polemotii£ r.xdiccm, ctii tatttam tiim contrafcorpiones inc(fe quidam tradunt, ut ij ab /jk noftriantur , qtii
eam geflauerint : quos^flivrtc perctififucrint , nihtl tamcn molefli paffuros afflrmant . Eth£c omnia profunt tan*
tiim uulneri iUita . ClU£ ucro pota, uel dcuorata atixilitm pr^flant, eiusdem tcflimonio, h£c crunt tfluuiatiles can-
cri tritt,cr ctim .iflnitto lade poti : aflnortim O" cqiiorum , qtiiin pafctiis degunt ,fimum liquatum in uino, er potutn:
oxylapathi , cr oxalidisfcmen cx tiino atit ex aqua pottim , agrejits la^uca : abrototti hortenfls , paflinac£, hyacin^
thi , cr urtic£femen : qtiin cr oltifatrum , cr heliotropitim , er cardamomtim , o~ myrrha , cr myrti baccartim uir^
rum . E" qiiibus omnihus ciim plura pofiint cottfici antidota, pro uaria medicorum intentione, non oper£pretium {?««
to , nos hac in rc longiorem moram ducere, ut qu£ potius peritij^imi cuiusc^ itidiciofit relinqucnda .

T^v^ciiV 8<x.\ola!lx , aKo^T^lOf Kgd 5"^ «Kfflv ^xaxosioi . PASTINACA MARINA,
a* SCORPIO ET DRACO MARINI, CAP. XLV.

S I M A R I N A paftinaca percursit,protiniis accidunt molefti doIoreSjafsiduse conuulfiones, hC-
fitudo , &; imbecillitas , mens percufsis labat , poftea obmutefcunt : oculi caligant . Percuflus autem
locus in ambitu cum uicinis partibus denigratur,& ita obftupefcit,ut t^ngentem non fentiat. hunc fi
- quis premat.atra fanie5,cra{ra,& maleolens excernitur. Eiqui marina paftinacaicitur , omnia,
qu^E de uiperarum morfu paulo poft referemus , fimili modo conqeniunt . Peculiariter autem iftus a
marino fcorpione,& dracone inferuntur,qui moIeftoscruciatuscient:interdumautem,fed raro,
nomas excitant . Qmbus abfinthij,faluix, au t fulphuris ex aceto triti pojio fubuenit , Ipfi etiam difle-
«Si , vulneribusque impofiti , fui cuiufque idus remedio funt .

*o

Q V I d marina Paflinaca pcrcuflifunt ( ut teflatum reliquit Aetius ) hii uulnerh locus manifcfle apparet . Sc= Paftinacx ma
qititur autetn dolor pertinax, er totitis corporis ftupor . Acutum enim , crfirmtm habct aculeum , quo uehcmentifr "^'"^ "'
jima ui in alttim impulfo , ncrui fauciantur , quaproptcr in aliquibus mors derepente totum conueUes corpus comita= °
tur . Y^arrard qiiidam , quodfi quis caudam pa{iinac£, qu£ idum intulit , atiflrat , er in arborem maxime quercwm ,
fujpendat acfigat, ipfam quidctn arborcm arefcere, £grum autemfanari, atque id itixta contrari£ affcilionis,zr res
medij rationem contingere . Id quod ctiam affcrit Ricander in theriacis , hii plane ucrbii . Trygonem, hoc efl, pafli-
nacam,itidcm malefictm, mareq^ uaflatcm draconem arcere noui. Dolore autemftc hominem afficit trygon,cimobs.
longisfagenis dcfatigattim pifcatoron aculeofuo ceciderit : uel etiam ramii arboribus infixusfuerit , nam tnm arbor
eafit obfcurior, igncbiliorq; . Siquidem ab hutus tnorfu , ceufolPs £flu , eius er radices perditx una cum folijsflaccis

«^ d£ reddunttir , cr arefctmt : homini uero caro putrcdine imminuitur , h£c Nicander . C^teriim auxilitimfentiunt Palinacf ic-
perctifli, ut Aetius inquit, ubiflupor, CT rcjrigeratio totius corporis confequatur, ex calidis iUitionibus, er conflmis '"' '*"* '* *
libus cataplafmatis , 'Proprie autemfurfures aceto incoiii , er pro cataplafmate impoflti eis auxiUantur , cr ipfunt
adco acetumprofvtuaffiifummaximeprodeft, Magisautem conueniunt eis attraiioria ,0" qu£ tenuium partiunt
funt , ac calida . quo nitnirum pcr attradoriamfacultatcm uenenum ex profundo attrahatur ,zrper calorem frigi^
ditas mitigcttir , cr qu£ tcntiiumfunt partium , in altum proreptent , Ad hanc igitur rem in promptu habebis apta ,
fulphur uiutan uriiut ueterifuba^um, marrubium, laurifiilia, echium, radicem panacis,faluiam, crfimilia . At uero
fi h£c deflderentur,fir)ncntum acidum cum liquida pice emoUitum imponito ; mirabiliter enim auxiliatur , Dato itent
lauri decodum, autfuccum Cyrenaicum ctm myrrha magnitudine fab£ , ac modico pipere terito , ac dato cum uino :
autfllphium, aut lafcr ex uino : autfticcificiguttas quinque, cum tribusferpyUigranis bibendas prabe , H£c Aetius

S o aduerfiis paflinac£ marin£ ifius auxilia reddidit , Ad quos pr£terea commendatur falui£ decodum continue pluri-
bus dicbus pctiim : quin crfcordium in puluerem tritum, cr exfui ipflus decodo potum , itemq; uerbenaca , Non ta^
men ob id pr^termittcnda efl theriaca,aut Mithridatis antidotus , aut quinta nojlra effentia , cuius iatnf£pc tnemini^
mus . Porro Nicander quoq; nonnuUa remedia protulit , qu£ htecfunt , Attchuf^ fi>lia , qtiinquefiilimn , rubiflores ,
ardium, o:<alis, lycopfls , ordilum , cham£pitys ,fagi cortex , agreftis paflinaca fetnen , terebinthijruilus , phycui
marinus , adianttmt , fmyrnium , eryngium , Itbanotis , cachry , cr utrunque papauer .

Mv-yotAH. MVS ARANEVS. CAP. XLVI.

A' MVRE araneopercufsis,circamorfuminorbem inflammatio exoritur, nigraque puftula,
diluta fanie turgens, exurgit: proximae partes liuent . Rupta puftula, depafcens ulcus, non ei diffimi-
k,quod ferpitjoccupat.lnteftinorura quoquetormina,difficuItas urinse, & frigidaeafperginisof-

fufio

768

And.Matthioli Comm.

fufioconfequuntur. Huiusmorfibusauxiliaturexgalbanofpleniumjperfe vuineriexterius impo^
Jitum,vtmedic3mentimodoacctotritum,&hordcacea farinacum aceto mulfo illita. Quincriam
inusipfe,qui morfumintulit, (idi{red:usapponatur,i(5tusfui veneficialuit, llefiftuntquoqucaci-
ni dulcis punici decofti , & illiti : item porri , & ailia contrita , necnon aqux calidx fotus : Ccd hxc ad
locum pcrtinent . Prodell: potum abrotoni decodum,maximc (i in uino detur . praeterea fcrpyllum ,
^'galbanum,&eruca vinu madefacta :recentes cuprefsi pilulscum aceto ,& cyclaminuscx aceto
mulfo , & pyrethrum cum vino, & chamsleonis herba; radix .Necdcfunt, qui literarum monume-
tis tradiderunt,tritum murcni araneum contra fuos iiflus commode bibi. Qnam hiPtoriam apudalios
inuentam, dignam duntaxat cenfuimus, qus adnotaretur . Ali) affeuerant, demorfuni non al.as exul-
cerari , nifi pracgnans mus araneus fuerit : tum fane auxiliari ferunt .

t»

zo

Q_v A N Q^v A M Mus drdneus, qui, quod colore muJleUfit fmilis , Gr£cis ixvydAH dicitur , ab ommhus in»
ter uenenata numeratur ; attamen in agro Tridentino k nuUum morfu infcrtnoxam, quemadmodum nccfcorpio. Hi«
Muris aranei ftoriam ciusfuperius librofecundo retulimus . quare iam ad eius morfus notds, er remedia progrediamur . Demor-
morfus notf, fis itaq^ab eo (ut Actius inqutt) uulneramanijrfta fiunt : quadrifido emmordine iUata uulnera conjficiuntur : cr
& curatio . f^tiguii quidem primum purus promanat, paulo pofi uero faniofus. animal enim ipfum putrefadionc occidit . Confue=-
uerunt etiam buU£ infurgere, quasji quisdifrumpat,carnemfubiacentemfieculcntam offendet,Gr ffuris diJl-^aratS^
InfJatio autemfequitur demorfos. Cxterim hoc animalfi-equcnlius ad teftcs infilire folet,eosq- uerbere impeccre,no
hominis modo ; fed cuiusque etiam bruti animantis . Auxilium autemfcrunt ckm ob putrcfadioncm periclnantur de^
tnorfi , pojl pr£diiia communia remedia, lauri tcneUafolia , unius autduarum drachmarum ponderc, trita cr ex ui=
no pota . Conueniunt ctiam ipfis omnia communia uenenorum remcdia e uino dulci in potufumpta. \n peconbus ucra
cr iumentis iUa ipfa cum aqua trita , naribus infunde : cft enim ipfis prafens remedium . Vnde etiam hominibus fimi=^
litcr in potu exhibeto. Morfus porro cumino,cr aUio , putamine extrinfeco non abiedo, cotegatur . Eadem etiacuiH
cleo trita afiidue ac diligenter locis circumfitis iUinantur. Si uero rupt^fucrint buU£,€r ulccra oborta, acida muria
proluatur locus , aj^ergaturq^fubmde ufti hordei puluere . Verum non rumpentur , nifi prxgnans fuerit mus ara^-
neus , qui morfum infiixit . CXuod fi exulcerentur , mali punici dulcis putamen codum tritum erit imponendum , cr
idcera ex eodem decoflo , aut magis myrti decodo proluenda,fvuendaq; . Strato uero inquit , in muris aranei morfu
primlm fcalpeUo , circunqudq; uulnerandum effe locum , er muremfubinde araneum ufium cum aceto imponendum,
autfinapi tritum, o~ dceto exceptum . In potu uero opemfirunt p.tnax, eruca , capparis cortex,gentian£ radix,cr
rcda uerbenaca , omnia ex uino pota , aut in cataplafmAt£ conformata , cr morfibus tUita. Profunt er malu£ filia 3 »
impofitaiCrmagnadntidotapotuidata, ' -

E"xi^VOt. VIPERA. CAP. XLVII.

Si viPERA momordit,corpusintumet,uehementerarefcit, fubalbidumque coloremcon-
cipit.Sanies a vulnere profunditur, primiam fubpinguis, mox cruenta. puftulse aduftis fimilese-
rimipunt : & antea depafcens ulcus, quodin proximarepens,non fummamodo corporis; fed inti-

. maquoqiiecorripit.Gingiu£ijscruorefufFunduntur:inflammatio circa iecur erumpit: tormina,
&. biliofi vomitus fequuntur . Sopor , tremor , & urinx difficultas accedit, & frigidus fudor otfun-
ditur. Vbiuer6uiperamorfumimprefsit,fimumcaprinum cumuino, ftudiose impofitumopi- 40
tulatur.item Iaurus& abrotonum,&galbanumfpIenijloco fuperiecflum, &origanum uirideindi-
tum.pulli gallinarum difcerpti,& confeflim admoti :eruifarina vinofuba(5ta:radicis cortex us-r
que eo tufus , vt in puluerem folutus abeat , & fcilla tofi:a : detritum chamsmelum, hordeaceas farince
cataplafmainaceto mulfoprsparatum,fedIocusanteeocaIido foueatur. hscloco imponuntur.
Contrauiperinos iclusrubus cumuinoprodefl. Aliquianchufam tenui folio conftantem auxiliari
produnt. Leporini coaguli in vinoterni oboli bibuntur,& porraceifucci heminain mero,&
foliorumapiafl:rifuccus,& fylueflris ruta . hzcin vinopotari debent. Vinum frequenter biben-
dum, allia mandenda, & cepae,& porri recentes, falfamenta acerriroa, & opipara . fimplicia hsc funt .

. Percufsis h. vipera prf clare auxiliatur medicamentum , quod myrrhse, piperis , caftonj , floris portu-
laca?feminisque,dimidioacetabuloconfl:at: hcEcomniain CreticopaiTo teruntur,autin alio pro- /o
bato. Erafiflratusin eolibro,qui7refl'S~iiK)£'p.Eai',ideftde uirihus , inicribitur, pleraquealia tradi-
dit,qu2 iftis a vipera auxilium ferre poflunt : inter quas talia maxime laudantur . GalHnacea cerebel-
lacum vino pota, femen fatius brafsic3Etritum,&acetabulimeniuracum uino potum. Quinetiam
bonum efl digitum in liquidam picem intingere , deinde vinum , quo digitus fuerit elutus , bibere .
Hscfunt quajcontra viperae idus auxiliantur .

Viperaruni Vi PERARVM hiftoriam exd^ius , ut puto, latiusq; libro fecundo tradidimus , quam ut operspretiumfit

morlus indi- /jjc candem repetere , uel plura nobis fuperfint addenda . Ciuarc tantian reliquum efi , ut lam de earum morfus indi^

'^"' cljs,<y remcdijs differamus . Kcperiuntur itaq; in eis (ut Aetius mcmorix prodidit ) quos uipcramas momdrdity

uuinera iii lccc bina : in his ucro qui afcemina dcmorfifunt , quatcrna . Primian autem ex eis excerniturfanguis, de^

inde fatficsfuhguinolcntd , cr oleofa . Adefi tumor biliofus ,firmdus , buUofus ,fubruber , dcinde liuidus , denigrds.

tus,Gr

xo

ao

In Lib. rextum Diofcoridis. 7 69

l«J,er proferpens. Siccita uchcmens ineft ori,iirdcr,exolutio,crfrigidihorroris iiifulim,dli(}Uddo O" hilis nomitus.

tormin-u, cipitisgrMiits, uertigo, p<iUor,fingidtu<,jibrii, jfiritus er unhclitm ccler,color pl/imhcu-SyCr figiduifu

dcr, Mors iii horisfcptcm, dut ut longifiimc abfit, tcrtia die, in hii qui nonferudntur, o~ maxime his, qui h uipcrufcc

mimfunt idi. hsc lUc. Qu£ omni.t Nicundro acccpta refirri pcffunt :fiquidan is in theriucis itu id Latinumfcnfunt

fcribit. Rinc I«cf k a uipcru mununtc uiutorcs diuulgunt : duos cnmi influr ncruiucutos mufculi dcntcs in orefuo uirus

eruiiuntcs,cftcntMt : uiperu ucrofccmmufcmpcr plurcs excrit, pcr niciofo fuo orc infultuns. Atqui in curnc idifu^-

ctlc lutos dcntes perpcudus . Porro c uipcru: infli^ia plugxfunics alius pingucdini fimilvs, alius crucntu , interduntfi=--

tie uUo colorc ccnjficitur. S cd qu£ ulcus ipfmn curo circundut, gcrminuns gruui offcrtffe tumorc : interdum rubcSy

f «ingj pilhn liuidu ccrnitur : quundoqi etium uqucfum onus concipit. Frcquentcs prxtcrea buU.<, ccu uucuipcr ignc

tumcres, perindc uc ccrpui ignifit ambuftm, in cutcfupcrne cbuUiunt. lUicfubinde putrcdines circmicircu accur=:

runt , ali£ quidcm fcorfum d uulncrc , uli£ circa plug.m ucneno non difimilcm mortcm cdentcs . Afpcru ituquc no-

xu , uehcmenterq; ignefccns totum corpus cxedit : hic pcrgiittur, utqiie coUum cocuntcsfonitm, agminutimftrcput:

quinctium oculorum ucrtigine moerct . lUicoq^ mcmbris gruuans imbeciilitus , cr lumbis unxictM ucnit : utin cupitc

cxligincfum omn conf.ftit . Atqui luboruns tUe uhls fiti .mdumgutturfuum cxiccut ,f£pcq; cx unguibus euin figus

tcnet . Hybernu uiitem niuc exubcr.tns grundo, omniu membru degruuut . Crebro etium btliofos ucntris fui tumcres

expuit, toto corpore puUcns , ac humens circd mcmbru fudor muis iudufrigidior circunfunditur . Colorem intcrdil

huidi plumbi gcrit , uUls obfcurum , moxfloribus fimili^ cft £ris . hudentis Nicunder . ?r£ftut igitur ( ut Actius Viperarum

author cft ) priusqu.hn crucntu prodeut iirinu , uUij plttrimim deuorurc , cr uinum meracum copiofum bibcrc , exci= '"°'^'"s f smg

tutisfubindc uomitibus . 'Efflcucifimum enim cis remcdtum cft aUij rfus , uc raerucior iiini potio , inquit Archigencs ,

adeo utfi quis multum ciusfuftincut ufui, iiemq; mcripotum, nuUo ulio uuxilio opus hubcut. Conucnit itc muxtmc thc

riuca cx uiperisftne dilutione potu , cr uulneri illicofupcrpofitu . Qgin er ipfa uipera excoriutu , cupite , er cuuda

tibfcifis, interuneii omntbus rcicclis, anguiiluriim modo coclu , cr a dcmcrfis deucrati , maximmn iilis pr^fidiim

affert . Cuput uutcm d tiiuu umpututum, dtligcnter per v.olfeUum prchenfum , morfuiq; impofttum, ea purte adhiic ca

icnte, qu£ ceridcem contigit , uencnum id mtrtftcc cxtrahit . Conducit cr diffc(l.mguUinum udhiic interne culentem

norfta imponere, idq; ulijs purttcr di^e{lis,freqiicnter , cr uftidue repeterc . Oportet etiam fculpcUo pcr ambitum.

demorftm locum circunciderc, cr cucurbituUs fubindc udmoticre . A' citcurbitidis ft)liorum fruxini fucctts in potu

cxhtbendui eft , cr exprefju a fuccoftiliu uulneri tUinendu : eft enim uulde efficux ad uiperurum morfusfraxinus ar»

bor . MeltffophyUi itemfvliu , crfuccui ttim ex uino potus, tum uulneri exteritis lUitus , euidens auxtlium conftrt , t-

tiamft ium moriutur £ger . Aiunt pr£tcrea ,ftquis melanthij drachmas qttutuor edut, non mortturtl . Similiter etiam

9 o melaphroditos hcrba cfftcux cft , er cuncrifluuiulcs cum luHe triti , cr poti , er uulneri adhtbiti . Magnifice etiam
profunt run£ coii£, cr in cibimfumpt£ , cr iitfcttlum eurum fubinde biiitum . Pr.cftat er nuflurtiitm plurimum e»
dere, uel tritum ex uino bibere . ¥acit autem ud id mirifice teftudinis funguis exiccatus , cr cumfylueftri cumino pos .
ttis . Vtcndum etium omnibtis commnnibuA remedijs ,fupraf£pitis rclutis : quippe fuperuucaneum fuerit eudem tum
f£pe repetere . Muximc ucro utendum eft unchuf£ rudice, cr hcliotropio cum uino. dandtK er hxmutites lapis. Au^
xiliuntitr cr ruphuni in cibo ucccpti , er dcindc uomitu reicili, cxhibituftutim a iiomitu Andromuchi theriucu . Poft
fcarificationem, er g.iUinurum impofitionem , uulnus ex trijDlij bituminofl decoilo calido, diu prolucndum acjiuenx
dum eft : num ft puuco td tcmpcrefiut , dcmorft peitis afficiuntur . Deinde porrum cr punem cumfule iUini conuenit,
ttut aUium cum uccto, aut ipfius exu{H , uutfruxini cinerem, aut alium quemuii cum aceto , aut hufluU regi£ , autfy=i
comorifoliu cum pane : aut luuri tcneUisfiiHjs, coclis er cum oleo tritis integutur locta, aut cuprinoflercore , prius^

40 quhn cluuduttir . C£terian, ut libro de theriuca ad Pifonem author eft GulentK, non modo e uiperurum morfibus re^*
truhitur ueacnit appofito tuntian, ut Aetius inqtdt, uiper£ cupite ;fed ipfa quoq^ uipera tota contufu , cr uulneri im~
poflta . Contra uipcrarum morftn mirifice medetur echij epotmfuccus, herbucj; ipfa uulneri impofita, utfuperius li^
bro quurto prodidimus , tUius A lctbij hiftorium refircntes , k quo echium Alcibiadis cognomentum accepit . quandoa
quidem planta Imc ( ut ipfe Diofcorides teftatur )fuctiltutibus adco pr^ftuntibus inftgnitur , ut epota eius radix ex
»mo, non percufiis modo aferpentibtis opituletur ^fed eos quoq; quianteu biberint,firiri non putiattir . Commens ■Simplicia me
dauit etiamnum uduerfus uiperarum morfus Diofcorides ^urftm infuis de mcdtcu materia Itbris , pr£ter ea qu£ hoc dicamenti ex
capite retulit, altu pr^ftuntifiimuftmplicia medicumenta, purtim exterius applicunda, purtim bibendu,uel comeden=- ^'°'^'
du , quorum nonnuUu hic fubijcium . Vulneri igitur exterius iUita confirunt , iuniperi, crfraxinifiliu, triticifurfu-
res ex rut£ decodo incodu , eruifurinu uino muberatu ,fciUu ex acetofiruefuclu, perfonut£ , ebuli, crfambuci ra^

«50 iices in tiino eiixat£,furmentitius cinis aceto fubudus , uliuq; complura, qu£ bretdtutiftudcntes nuncftlentio inuoU
uimus . Potu uero proftint cufliu odorutu , coftura , myricxfemen, piftuciu , ceruigenitule exiccatum , tritum cr po^
tum, chondryUa, anuguUidis fuccus,firul£ meduUu, apurine ,rubi£ radicis , er terreftris tribuli fuccus : auxili.itur
ctiam bryonie rudix . Admirundos infuper pr^bet effedus radix iUu, quam Goritienfes ab duxiliuri eitts ui Serpenti= .
nam uocant, cuius hiftorium, puriterq; ufus rutionemfupcrius librofecundo trudidiinm . Verim prxter h£c pr^fen*
taneo remediofunut ncftru qutntu effentiu , cochleuris menfuru pluries ecdem dte potu : itcm oleum noftrim defcora
pionibus, dt quo ctiumf^pius didum eft , eu rutione inmftam, quam fuperius ipfius conficiendi mcdum defcribentes
retulimus . In Viperurtim qiioque genere ea nimirtm immunis firu reccnferipotcft , qtium A m M o r> i x E n Ammoditijhi
uocant, cuius etfi nusquara, quod extet, meminerit Diofcorides ; minime tamcn ftlcntio pr£tereunda".v. eft , quin h£c ^°"^i^ vene
ciusq; uenenircmediu defcribuntur . Siquidem Ammodtt£ , meo iiidicio, in plurikus ltali£ cr lllyri£ locis repcriun=
tur, pr^fcrttm in Goriticnfi ccmitatu , cr luptdi£ mcntibus . Bft entmftru h£c uiper£ omnino fimilis , pr£terquum
quod cuptteftt umpliore , er muxiUis latioribus , quodq^ ultimo roftro fuperiori purte eminentium quanduiii habcat ,

Tt ncut&

770 And.MatthioliComm.

iicut£ ucrritcjc ftmlem . Vnde circunjhrcinei , quiferpentes eorumq^ ucneni remedid profitentur , hdr.cferdm uulgd.

appeU.int Afpido dd corno, hoc efl, Ajj>idcm cornutum .Neq; fane incptum iUinomcn indidcrunt : naw:t; non minorc

cumuclocituteintcrficit,quchna(pis. Scimus cnim quosdam abhis inopin.tte dcmorfos,trihus tantum horis mortc-

occubuiffe . Vroinde fcite libro x 1 1 1 . cap. x x v. dc eo itafcriptum rcliquit Actius . Ammodites m.xgnitudine qui<*'

dem cubitalis cji ( maior enim non pingitur , ncq^ fcribitur ) colore uero arenofus , per corpusautcm maculis nigrix ,

infignitus : caudamhabct pr^duram ,fupcrne difciffam . a' quibusdam uero Cenchrias ^hocejl miliaris, ob cxud£'

injlar milij duritiem , appeUatus efi . Latiores autem maxiUM , quam uipera habet , cumq-, in multis , alus ei fimilis>

A ramoditz fit , colore magis difcerm potcft : uipcra enimfubfiaua efi . Ca:terum ab Ammodite pcrcuffosfcflina ut plurimim

morfusfigna, morsfequitur .quiuero tambreuinonpcreunt ,hisfanguis euulncre manat,c:r uulnus intumefcit : fcdpaulo pofi

& curatio . j*^,Ke5 ejfertur ,fcquitur'q; capitis grauitas , O" animi deliquium . Q«( «ero optime dif^ofiti funt , cr robufii , in tri=^ »•

duo intercunt : quanquam repcrtifunt , qui infeptimum ufque dicm durarint . Celerms uero mors aducnit hii , qui 4

foemina fauciantur . Auxilium porro cr ijfcrunt , primim quidem 4 communibus remcdijs, utpote ab adfixis cucur^

bitulis , circuncifo prius per ambttum uulncris loco, Z7 fuperioribus partibus ardifiimis uinculis coRriCds : quin aba

fciffa , dtlatataq; ftatimfcalpeUo plaga . Proprie autem eis auxiliatur mentha ex aqua mulfa pota, cafloriim, cafiia i

er artemifix fuccus cum aqiia . Danda etiam in potu theriace , nccnon uulneri eadem iUincnda .Vtendum cr empla»

Sepis fcrs c6- fi^ii attradorijs , crfubinde cataplafmata , qu£ ad nomasfiue ulcera ferpentia conducunt , imponenda . Vipera

fideratio. prteterea fimilis, ut quidam tradunt, ea. etiamfira fuerit, quam s e p a nominant , cuiu6 hifioriam fuperius Ubro

■ fecundo retulimus . quanquam inibi Biofcorides Sepem lacert£ generi afiignauit , unde er eam Ucertam Chalcidi=>

' cam a quibufdam uocari tradidit . Itaq; cim uariafit apud authores Sepis hifioria ,facile adducor , tit credain , Sepa

reperiri non modo in lacertarum ^fed etiam in mortifirarumferpentitm, er tiiperdrimgenere. duodfane uidetur * ©

afjerere i^icandcr in theriacisfuis . Siquidem cim inquit primo , Praterea niualis , er afper admodtaii mons Othryi

rubintes befiiax profirt, cauaq^ uaUii, zrfalebrof^ rupes, nemorofmiqi promontoriu,ubi fitibtidm ingreditur Seps^

cdlore nunquam uno uifus , crc. haud dubie ofiendit ferpentem , immanemq; firamfe rcpr^fentare , non autcm la»

certam . Ciim uerofecundo ait , Sepem item corpore demiffo , exiguii haud difiimilem lacertis , declinabis ; nuUi dus

bium efl, quin eam defcripferit, quam Chalcidicam lacertam uocant. Nicandrofubfcribit Biofcorides, quippe qui etfi

librofecundo ea ratione Sepafiatim pofi lacertas reddiderit, quod lacertis corporc, GrfirmafitfimiUs ; attamcn li*

bro qiiinto, Sepa uiperarum generi adfcripfit, ubi de aceti mulft uiribus dilferens, inquit . Acctumulfim contra mor

ftim eius uiper£, quamfepa uocant, hauftum meconium, ixiamue auxilio eft . Aetim tameneius Sepis tantiim memis

ttit, qu£ inter mortifirosferpentes, uel uiper£ genera recenfetur, his uerkis . Serpens,qui Scps appettatur, longitu^

dinc quidem duorum cubitoru reperitur : ex craffo autem in tenuem abit : recla uero ac tarde prc>ferpit. Caput habct J 9

latum, os acuttm : uniuerfim autem corpus multis albis notis ref^erfum . Sed aliter dc Scpi^ forma, magnitudine,cr

Sepis morfus greflii tradidttVaufaniis^ut fuperimlibro fecundo fuoloco adnotatumrcliquirnus . Cxterion ab ea pcrcufiis(ut

figna,& reme traciit Aetim )fanguis e uuinere maniftftm excernitur, er paulo poftfaniesgraueolcns, timor, er dolorfcgnis eft:

*^** - fed affe(i£ partes putrefad£ dealbantur , er totum corpm uitiligini , qu£ dlphos appeUatur, ftmili colorc inficitur .

Tili, capiUiq; e toto corpore dcfluunt, atq; intra tres, autquatuor diesidipereunt. Porro opcm cr hi fentiunt ex

ijsdem rebus, qu£ in uiper£, er cerafi£, er ammodite morfu relat£funt . Exhibettda efi prxtcrea portulaca plurU

mi in cibo, zr uinum hibendum myrtites meracius . Conueniet item f^ongiam calido aceto imbutam , morfui impone*.

re, c ex butyro cum meUe locum iUinire,aut milium ctm meUe , aut paleas und cum terra , qu£ eis adh^rct , exu^

ftas imponere . h^c.Aetim . Ex quibusfacile conijci poteft,cim amb£ h£ftr£ e uiperarum ftnt genere, ijs tuto ans.

Acontir bi- tidotisearumuenenumfuperaripoffe,quihmuipereumfi-angitur,c:reuin'ditur. Sedquoniamh£chuman£ uit£ 4f9

ftoria , mor - fam inimica animalia aliam admodum perniciofamfiram mihi in mentem reuocarunt , qu£ Gr£cis idco a c o n t i a

fus not* , & appeUatur , quod iaculi, uelfagitt£ modo in hominem proftliat , cim nihil de ea d Diofcoride memori£ proditumfit,

'""* fciuerimq; crhanc in Italia reperiri , non alienum duxi de eius hiftoria ac ueneni curatione ea hoc loco commemos

rare , qu£ ex probatis authoribm excerpfi . Uanc itaq; defcribens Galenus libro de theriaca ad Pifoitem , inquit .

Acontias ferpens, ubife multum extenderit , ceu iaculwm quoddam corporibus infilieits ,fic perimit . }i£c,ut Aee.

tiusfcriptis tradidit fferpens efi duorum cubitorum magnitudine ,figura aittem craffa in tenuem abeunte , colore

uiridi > pr£fertim iuxta uentrem , ut milium colore refirat , unde zr cenchrias , hoc efi miliaris , appeUatur . Aiimt

hanc firtiorem fieri , cion miliumfioret . Porro ubife ad Udeitdum parat , extendit fe ipfam , ac ucluti iaculum ui»

bratumcorporibusintiolat,atq; hoc modo uerberat. Abhuimmorfuomnia,qu£de uipera dida funt ,fcquuntur

accidentia , atq; etiam grauiora , adeo ut etiam putrefafiiones er carnium defiuxus confequantur , ac grauior itcm fs»

tnors fuccedat . C£terim remedia fimiliter eadem , qu£ ad uiper£ morfum his conducunt . Efi qui refirat inter re^

centiores non obfcurm author , quod citm pafior qitidam mifeUus ,fub cuiufdam .irboris tmbra xfiate media qidetem

fomnumq^ caperet, cuitisfocij non procul oties pafcebant , ab Acontia, qu£ in arborem afcenderat, ita percufliis fuit

in finiftrammamiUam , utiUico perierit . At focij audito percufiionis fonitu,uifoferpente ^quem nouerant ,fiiper

defundi pedtis , relidogrege in propinquum rus , pauore territi , aufugerunt . Kepcritur hoc f^uifiimi ferpentis ge

«1« , ut quidam mihi retulerunt , in quibuidam CaUbri£ , cr sicitiielocis , ubi ipfim incoU 4 fagitt4 Saettone uers.

naculo nomine appeUant .

ZhvtkAh

16

InLib. fextumDiofcoriclis'. 771

l.H.vrolAn ,){su oi^(Pt(JJlciim . CAECILIA, ET AMPHISBAENA.
C A P, X L V I I I .

CoNSiMiLiA fupradicftis in vipera eueniiint ijs,c]uia ca?cilia nomine,6campliisb;Enade-
morfi funt ,eademcjuefercau.\iliantur. quare hoc venenum priuatam dcfcriptionem (brtituin non
elt, nequc vifum efl: dignum, quod alio generecomprehendatur . De ijs autem mentioncm hoc loco
fecimus,quoniam fere remedijs ad uipcras fcriptis, percufsi ab eis adumari foleant.

N o N dcftint, qiti fcripfcrint, Amphisbceium pr.-eter mturie iiijlitiitum dtiobm cum capitibm gigni, qu£ utvM- A mphisb-e-
qucfcrpciitis cxtrcmitutem occupcnt :jicriq; ob id putctit , utfvru in utrancj; partcm rcpat . Qitod tamcn fubulofum "^^ '^y ^cihae
cciifcmHS : n.m Cir hydram poct.e ,fcptcm c.tpitibus coiiflarc f.ibuUntur : id quod nihilominus falfum ejl. Veruiita^-
ntcn non ncgMcrim ego id moiijlrose , cr pr£tcr naturie intentioncm cuenire non poffe in omni ferpentium ouipa-
rorumgcnere, quem.idmodum cr uol.ailium . Siquidcm pliiries compcrtum cjhex uno tantiim otio dtiobus uitcllis rc=
jirto, n.ifci puilum modo habcntcm quatuor alas, modo totidem crura , totidemq; pcdes : atq; ctiam Ltcertx uifxfunt
tlliquando btcipites . Scd hxc non utiq;Jlatuunt, habcri .iliquod ferpcntiiim genus natiira biccps . B.ocfcttiJlme, cr
dpcrtijiimc cotijirmat Arijhtcles libro , cr cap. i ii . de gcncrationc animalium ,Jic inqutens . Monjlra raro admo=
dumfiunt in ijs , qusjiiigulos pariunt ,fcd crcbriui in ijs , quorum p.trtus ejl numcrofm , cr pr<ecipue in auium gc=
nere , potij^imumq; in g.iUinis . Iw enim p.xrtui numcrofus , iwn modo quod f£pe pariant , ut colmb£ ; uerion ctiam

> o qiwd mulcosjimul conccptus intrafc continc.vit,c tcmporibus omntbus coeaiit . Hincgemina ctiam pariunt plura :
coh£rcnt enim conceptus , quoniam in propinqno altcr altcri eji , quomodo interdum fruilus arborum complures .
Quodli uitclla dijiinguuntur mcmbrana , gcmini pulli difcretijine uUafuperuacua parte gencrantur . Sed Ji uitcUa
continuantur , nec uUa intcricda membr.via dijlcrmin.tntur , puUt cx ijs moiijirijici prodcunt , corpore , ZT capitc
uno , cruribus quaternis, alis totidcm . qitoni.mi fupcriora cx albumine generantur,zr prtus : ( uiteUum enim cibo ijs
ejl ) pars autem infertor pofca iiijiituitiir . quanqu.xm cibus idem, indifcretusq;fuppcditatur . lam ferpens etiam bi^
ceps uifus eji, uidelicet eadcm de caiifa : nam td quoq; genus oiia parit , er multa numero . h£c Arijloteles . Qu£fa- Amphisb^na
ne mihiftcile pcrfuadent,ut credam,omnino falfum cffc, quod Amphisb^na exfuigcneris natura biceps pcrpetuo lu °''^^P^ "° ^^'
fcatur . Verum quandoquidcm hocferpentisgenus terrcjirium lumbricorum modo utrisq; extremtt.ttibus,capitefci~
licet c ciuda , acuminatis gignttur, adeo ut difjicittime pojUt caput a cauda difcerni, exijtimauerc quidam hancje^

3 o ram duobus coiijlare capitibus . Proinde Aetiuslib. x 1 1 1. cap.x xvii. fcribit , Scytalam ( hanc alij C£ciliam in=-
terpretantur ) cr Amphisbtenam animalia effe inter fc fimilia . Non enim, inquit,ex crafis in catidam tcnuem abeut,
fed £qualis crajiitudinis in uniutrfum exiftunt , ut neq; cognofcant uidentes ea , iuxta utram partem caput aut caudtt
finifita. . Quod equidcm tum in terren^ er alui tineis , tum in erucis quibusdam ,. tim etiam in hirudinibus conf^ici-
tur . Differc autcm, ut idcm tradit, amphisb^na afytala, quod iUa ex utraq; parte progrediatur , unde k Gr£cis iUi
nomen inditum ejl . Galcnus porro libro de thertaca ad Pifonem , Amphisb^nam bicipitem effc exijiimat (Ji tamen
liher is .idfcriptitius non eji ) iit h£c uerba, , qu£ in eo leguntur , aperte ojiendunt . Amphisb^na ( ejl autem animal
biceps , quem.idmodum fanc cr nauigia utrtnque proram habentia , cui natiira ex fuperfiuo fubfianti£ biiia capita
eft largica )hoc inqu.im aiiimal, aiunt,Ji mulier grauida fupergreffafuerit , male abortm facit . h£c iUe . C£te= Vtriufq; mot
rim , ut ipfc Aetius fcriptum reliquit , ab utraq; demorfis contingit morfum obfcurtm effe , ac uix apparere , ueluti ^"^ ''.§"* » ^

40 funt mufcmm idus . quapropter etiamfi mordeant , non enecant tamen ,fed injiammationem excitant , ut apum er
uef^arim Jiimulus . Quare transferantur ad hos quoq; , qu£ de iUisfunt relata , uerim facultate intenfiore . Ex hii
etiam Aetij uerbi^ conijcipoteji , cim horum ammdium tiius admodum tenuis , O" obfcurmfit ,Amphisb£n£ caput
ineffe terrcnts ucrmibus, uel alui tineisperfimile : ac proinde adeo etiavit caud£ £mulmn, iit alteru ab altera non nifi
difpcile difcerni pcfit . C£ciliam autem Hetrufci uulgo appcUant Lucignola . Amphisb£n£ corium, authorc Hicait
dro, olealiri baculo circwnuejiitum,fi manibus frigorc torpentibus traitetur, caloremjlatim ndfert , articulorum^
nexus dijfoluit .

AfmVof. DRYINV&. CAP. XLIX.

50 A' DRYiNO morfispuftulaj, moleftiquedoloresincidunr, prasfertimquadilutcefanieiemifla-
rium fubeft:quinetiamerofio, tor.Tiinaque confequuntur. Abeo iftisconuenitariftolochia cum
uino pota, trifolium herba, radix haftuls regis fimiliter affumpta, & fruflus ex omni glandiferarum
arborum genere : & tufae ilicis radices , & illit£ parti id:3B auxiliantur .

D R Y I N V s, utinthcriacistefiatumreliquit Nicander,inquercubuslatebrdsparat ,dut aticubiinconcduis Dryinihlflo-
fagis, in montibiis uerfatur . AppeUant eum alto nomine etiam hydrum,fed er alq ctielydrum , qui reliilis bryis , pa- "^'^' *'"' "^"
lude,fu£q; natur£ idoneo lacu uenatu intercipit in pratis moliirides,cr ranas . Bicji a myope mufca iUa qu£uis ani- -^ jjap^
mantta prouocante, petatur, infuetum lUum tmpetum fufctpiens , cum concau£ quercm robur celcri faltufubit ,firu-
dojibt in imo cefjpite cubili . Candet tergo, caput iUi £quale,adeoq; hydro Jimile : graui/i autemfcetor a corpore eiws
euaporat . Qucmadmodum quando incurua, necnon abrafa corij prxfegminafub tcretibu^Jerramcntis circa humen^
tes equorum exuui(tf,cr peties hurncnt . Si quempiam ii uel intalum, uel pedis plmtam percufferit, a corpore iili ho=

T t , a minis

And. Macthioli Comm.

772

mims difficilis odor j^urfuifvrtttr, dtqi circa iflttm mger in acutum furgit tumor, mcntcmcji mccreittii Mgor, ZT tri-
fiitia , cjtnbiii detiiiettir , ohfcuraitt . Spccies itimio dolorc conflucccfcit , cr perit : cutii cum corporc-admodum mdc
olct,idc6 ipfitm itrum ucncuumfcmpcr dcpafceus confiimit : qim cr caligo himtn.t eiiis obfufcuns, occidtansq;, m.i^
le affe^lum pcrdit .Alij k dryino iHi caprarum injlarfcu ouium balaitt , dc omnino difficilcs rcddiintur , impcndioq^
cruciaitttir . Vrina eis dccutittir, cr paUefcit . Ipfi. uero dormitantcsflcrtunt,frequcnttbusfingulttbus correptt,aliXs
pcr colltm uomitamfilifimilcm^alils crucntum erudantcs, ipfumq; mahm acrcmfitim gcncrat : poflrcmo laboran-
ttbiis mcmbris trcmorcm effundit . h£c N icander . Cxtcrim Dryini nomen huicfcrec morttfcrx indttum cfl, qucd in
Ex Galeno . qucrctium cauernii , qu£ prope radicesfunt ,flabiilctur . Gracis cnim quercus S^i^uV dicitur . Proinde Galcnus libro
dc thcriaca ad Pifoncm, de dryiiw itafcribit . 'Drymus fcrpcns fc nominatus, qiicd in radicibus qucrcuum utuat , tam
malignus ad pcrdcndum prodttur , ut cius , quifupcrgrcdilur tmprudens , cutis a pedihus excortctur , tota crura ad= * »
inodim intumefcant , cr quod magis mirtficum cfl , matttts quoqtic ipf<£ curaittirm codcm. modo pcriclilciitur . Si au=
tcm quis aggrediatur eum perimere, olfadu adcS muldari aiiint, ut qucmlibetgratu odorem prauum c(fc exiflimct ,
Dry ini dercri nec alteriiis prxterea rei qucatfcntire . ha^cnus Galcnus . Dryino, ut Actius inquit , abund.tt HeUc[^ontus . Is la^
ptio , & moi- ii},ula in quercuum radicibus habet, atque adcofoctidus cfl , tit etiamfi quis eum non mdcat,fcetore loci cognofcatur.

" Bfl atttcm cubitorum duorum longitudtne , obcfus , ac afperrimiifquammis circa uniuerfum corpus munitus . Vorro

quijxb co pcrcutiuntur , his timor tnfurgit nigricans, dolor uchemens, nom£ , dclirium , corports ficcttds ,fingu}tu-s ,
biliofu'! ttomittis , aut omnino fimplex , urimt fupprefio , tremor, intcrceptio tiocis ,ftupor ,fciffura , zr raorttfica-
tio percufforttm locorum : plttnmi ctiam intercunt. Vorro ty ht qitoq; cx ijs , qu£ in uiper£ morfu didafunt , opcm
feittiunt : itemqj ex communibus remcdijs iuxta confequcnttum acccfiionum proportioncm adhibitis .

ius curacio.

xo

AjfAO^^fOOfjKSuS^I^-*^. HAEAIORRHOVS, ET DJPSAS.

CAP. L.

Ab haemorrhoo iclisvehementescruciatusaccidunt,quiangufl:a,contra<5taquecorpo-
raexcontinuo doIorereddunt.Explagacopiolusfudor cfBuit,& quacunque parte corporiscica-
trix uila fuerit , ea fanguine manat . Excrementa peraluum cruenta eijciuntur,profluensque fanguis
in globocoit. A^pulmonefanguinem extufsiunt,&:in uomitiones eifufi fineremediocommoriun-
tur. Qnj3S uerodipfas percufsitjfolutusacnon conftriftus tumor premit, fitisque usqueeo perti-
nax,utfatiarinonpofsit,acfineuIla intercapedinecxcrucict; & ii potum pJenooreafFatim trahant,
illicoineandem fitim relabunturrproindetotohabitu fimiles funtijs,quiantea potusnihilhaufe- f<>
rint . quare propter continuam fitim , & preftcr , & caufon , aut dipfas appcJlatur. Hemorrhoi, di-
pfadisque morfiis uelut immedicabiles a plerisque maiorum dcplorati relinqucbantur . quare fi pe-
culiaribus contra dipfadem rcmedijs egeamus , communia cxpcrin operiprerium erit . Protinus au-
tcm icarificationeuti, uftionem facere,& filocus patiatur, extremorum amputatione opus erit:
confequenterquJim acerrimacataplafmataadmouere,dequibusfxpenumcrodixiTnus . Necmcfu-
oit, acres cibos, maxime a falfamentis, utilcs effe. Meracs potioncs, & launcra profunt, quxfubin-
de intcriefto breui fpatio affumenda funt, priusquam morbi genus emerfcrit . quo fcmel erumpcnte
opemferrenonpoteftullamediciopera. In iduhsmorrhoieadcni profunt. Infupcr qusein com-
mune opitulantur , ut fcarificationes , uft iones , acres cibi , meraci potus , & quas nunc in dipfide de-
finiuirous. Quinetiamdeco(5lauitisfolia,&cummelletrita. 4»

HaemorrhovSjCT li^morrhoisjduthore Galeno in libro de theriaca ad I>ifoncm,fuis ipforum nomi^

pernici'ofus'i- '"^«* fimilem hominibtts perniciem infiruiit . quippe percuf^i,fanguinc pcr os, cr narcs, totoq; corporc cffufo, intc^

dus, & hifto- reunt . Hic ( ttt in theriacis cecinit Nicander ) petrofas rimas afiidud incolit , afj^critm ..fupinnm, cr modice penden^

ria . f(Yii lcilum illic fumeits , tibi trailumfuufn habeat , dciitde pabulo fatur fiat . Longitudo eiiis pcdis uefligio £qualis :

c£tertim quod ad latititdincm attinet, a capite adusqttc caudum totus crfuhtilis,<::r minutus cfl . Alils colore igneo,

alils rurfum candcns . CoUofatis conflrido cft,graci!is cmda ncceffirio in ari^im contraila , cxtcnta efl angujle ,

cr tenuitcr . Siipra eitiifiigidos , cr ntualcs oculos , dtio coritua fi( viti fuitt infufa : alborc luminum fitoritm , locu-

ftis uel fylueftrtbus apibus par . Infupcr horribilc , cr afficriim ei caput horrct , oblique modico corporc fuo iiiftar

ceraft£ claudicans . Ex mcdio etiam dorfo paruum nauigium femper appeUit , ad terram uentrem fuum atterens : i o

fquamts uero cr itincre partifubftrepit, perinde ac arundints copiam tranfeut. Poft idumftatim decolor f^ecics ac*

currit,itigra nimirum,corq^ ipfum dolorc circumangitur : uenter aqua refirtus effluit . Qjiin cr prima itode fanguis

ciim cx naribus, tum coUo, er auribusfalit , recctis biliofo ueneno coinquinutus : lotiitm itcm rubens accurrit . qu^q^

in corporcfunt ttitlnera, cr plag£, h^morrhoi rumpuntitr apcriunturq; : cittes cnim fitligine ccntrahuntitr . Catteas

itaq; in primis , ne in tcfcemtna h^morrhois tiirusfuum iaculetur . Hamji cui morfum iUa inflixcrit, ei gingiu£ fimul

igncfcttnt, penitttsq; cr ungtttbns fanguis cum impetii procttrrit . Dcntes cttam cx ea c£de graueoleittes,fcu httmen=^

tes moltint . h£c ex iiicandro . Ctti fubfcribit Actius ,fic inqitiens . AnimaUa h£c ( heemorrhoum , cr hsmorrhoidx

intellige ) colore quidcmfunt arenofo , magnitudine atitem trcs palmos £quant, c~ in tenuem caiidam anguhafigura.

paulatim dcfinunt . Sitnt autem ignco oculoritmfulgorc,rc(taii;,0" tardc proreptant . Pcr corpus uero mttltis notis

albts , er nigrts uartegatafttnt , er al^crioribusfquamis objita : quaproptcr dumferpunt,fonus auditttr . Etfceminx

quidcmuentriinctfmbcns,pcrterramrcptat,Q:rgrcffttm inftrnccirca caudmfirittat:mas ucrocirca ucntrcmin

greffu

InLib. fextumDiofcoridis.

77}

greffu nttitur , cr coUumfcrpcndo extcndit . Confcquittir horim morfurA color idi loci crneiitm , colori/S tctri , cr Hxmorrhoi
nigricvis : cx quo nihil iii initio cffluit, pr.t'tcrquiim pmcu quidpi.tn: .tquofam . Vcntricuiws dolore tcntittur,adcftc^ morfiis nota-,
fj^iirundi dtfficultas . Ddndcfanguis cx n.iribus profluit , &■ cx ipjius y.wrfus foy.tiitinihus : crfiqu.i in corpiis obduila ^ '^"""°- •
undiufit cicdtrix , c.t riiinpicur , crftnguincm profundit . atqi h.cc quidcm in maris Hicmorrhoi morfus contingiit .
A fccminjc ucro n^morrhoidis morfu ad h.cc er anguli oculorum , dc ntitim gingiu<e , cr iinguiimt r.idiccs fanguinc
m.tn.tnt , c~ utflmplicitcr dictm , pcr omnc corpusfxnguincm cjfcrri contingit . Dcntcs pr.cterca cxcidunt, cy gin-
gv(.e putrcfcunt . Uorum porro curamfaccrc oportct , primiim quidcmftnguinis cruptioui oblud.tndo ac rcfiflcudo
ijs mcdictmcnti^, qu.c aptc ftnguincm flflcrc poffunt . dcindc cnt.tphfmata plag.c imponcndo cx folijs uitis cohis tri=
tis cum mc!lc,cr portulacicfoiijs cum polcnta . Antca ucro qu.m crucnta prodc.tt urina,allii miiltum dcuorcnt,mtd'^

* "^ tumq; uini diiuti bib.tnt , cr .:d uomitum cog.tntur . dcindc conflflim thcriacc cxhibcatiir , C:r pcflca pifccs mukos „
allijs tritis ctoTi olco tini.los cd.tnt . Sumant itcm in ctbo p.inij,0' uu.ipajjam dulccnu& deindc uino diiuto l.trgc hau^
flo uomant . Vi.tga iicro aquafl-igida prolu.tlur : ucflca autcm jfongijs calidisfiucatur . Scd iam dc Dipf.tdc diffe^ Dipfadis hi-
r.tmus, qu£ fic a Gr.ccis dti.H:a cfl,qu6d continu.tm,cr incxtinguibtlcmfltim cxcitct . H«ms mentioncmflcit Gaknus ftoria,niorfus
libro X x.flmplicium mcdic.tmcntorum,ubi ciusmodiflras in Lybia, non tn It.xlia rcpcririfcribit : quod h£c rcgio hu^ '"g"''»^ '^"'■''*
midafit, iila uero flccifima . Uoc autcm .1 M.trfls, qiti Koma: uipcr.u ucnabantur,acccpijfc ait : quibtis tamcn non in
cmnibuf f.dcm adhibcnd.tm cffc cxiflim.tt . Qji.irc longc minus nos ijs circunfvraneis fidc pricflarc dcbcmus,qui Mar=
fos hofce imit.tti,diui Pauligci)crifc adfcribunt,fcq; indc ortim duxilfc pr.-cdicant. Namfi Galcni a-tate hi mendacifr
fimi ncbuloucs uniucrfo orbi imponcb.mtjicri qiiidcm fimillimum cft.eos qui hodic pcr Italiam uagantur,longe magis'
dccipcrc pojfc , quamficerint M.trfi tllt antiqui . quippc non dubitandim , quin corum aftus a. Galcni fcculo in hunc

*° ufqucdicmprotr.(di:s,m.tximumfifccpcrit incrcriicntam,qu6dconflet mortalvjim ingcnia tam in bonum, qumin
m.thtm procliuia , £tatc migis acui . M:miniteti.tm Dipfadii Galenios libro dc theri.tca ad Pifoncm ,fic fcribens .
A' dipfadc commorfi caufoflbri male conflciuntur . nam cx multafiti, er £flu uehcmcnti uexati , intcrdum er dirus
pti , dicm obeunt . Rii G.tlcni ucrbis fthfcribit Aetiits lib. xiii. ubiflc inquit . Dipfas, qu£ a qutbufd.tm caujiis ap^
pcUatur , i:ipcr£ cfl fbccics, qu£ migi^ in m.tritimis locis repcritur,qum altbi,m.ignitudine cubitali, ex crajft in te=
tiuem deflnens : notas autem hxbct pcr omne corptis fuluoi , cr nigras : caput uero anguflius . Scquitur autem ab ea
demorfos , pr£tcr ca qu£ dc itipcra diclafunt , O' fitis intolerabili^ plane , adeo ut cti.mfi multus pottis eis adhibea-=
ttir, jitis nonfcdctur : cr tamcn neque pcr urin.is, nequc per uomitum, neq^ pcr fudorcs quicquam 'excermtiir . D«os
bus igittir pcreunt modis, aut ob inultamfitim exufli ,fi potum nonfumant : aut ob multam potus repletionem diflcn^
tiis rumpitur uciitcr, ucl inftrne circa inguina , uel circa imum uentrem, ut in aqtia intcr cutemf£pitis euenit . C£tc*

9 ° riim cr his, ccii a utpcra dcmorfis, atixiliamur : proprie .iutcm in hispotiones magis urinam cientcs exhibeantiir.
Aluus item pcr infufum eUatur , er oleo cum deco^is cxhibito, ad uomitum cogcndifunt male affedi . Ad plag£ ue^
ro locum , pofl exitdionem, circuncifionem circunqiiaquc fcalpeUofailam , cucurbitularum affixionem, er dtjfeHoi
g.iUinas admoras , calx uiua cum oleo imponitur , er empUflra attradoria , cr theriaca illinuntur . Porro Dipfadii
priuatim mcmiiiit Acltanus lib. ix.de hifloria anim.tlium ,flc inquiens . Dipfa^ , cuiiis uim , ZT naturam eitis,nomcn
nobis decl.irat, mfcrior quidcm efl magnitudine, quam uipera,fed tamen in occidcndo quam celerrimefuperior. Cu=
ius morfu confixi etfl afidnam potionem hauriant ; adfltim tamen continuo exardcfcunt, cr ad bibendum e.xtenus in^
flammantur , qito.td cclerrime rttmpantur . Eam Soflratus citm albam cffe ait , tum duas in cauda lincds nigras habe»
rc . Etflcut audio , uario , multipltciq; nomine nuncupatur : quidam prcfterem uocant , aUj caufoncm,alij anomba=
ten , 0. quibitsdam melanurus appeUariftrtur . Citm in Aphrica , ttm magis in Arabia n.ifcitur . h£c Aeltanus . Ex Leoniceni er

4° quibm uerbis mantftfle deprchenditur error Leoniccni iitri alioquin eruditiftimi, qui Dipfadem putauit corporis flir:-- ' of •
ma nuUis nocis a uipera diuerfam effe . Nec equidemfcto , qutt ratione , uel authoritate mxiK , in hanc opinionem «e«
nerit, in eaq; pcrftitertt .

y"S^o!. NATRIX. CAP. LI.

Ab natrice demorfisvlcusdilatatur,& liuidurn,acingens euadit. Saniescxeomulta,&f
atra,&maleolens,non fecusatque ijsqua^ferpunt vlceribus,expuitur. Siergomorfum natrixade-
git,prodeftoriganum tritum, &aquafut&d:um:lixiuia cum oleo indita,aut ariftolochis cortex,
aut querna radix minutim contrita, & hordei farina cum aqua , & melle coUiquata . Bibuntur etiam
5<* binEariftolochixdrachmsin potionepofc3Ecyathisduobus,deinceps marrubij fuccus,vel deco-
£lum alterius cum vino . fauiis recens datur in aceto .

H Y D R V s anguif in aquis plerunque degit , a quibits nomenfibi uendicauit. Sunt cr qui Natricem , quod rf= Hydri (iu«
quis innatet, uocent . B.icfirelidis aquis , terras inhabitet , longe nocentior euadit,uocaturq; tunc chcrfydrm. Dif^ natricis hifto
firt tamcn rt k dryino, qui ( utfuperius diximus ) Nicandro hydrtts etiam appeUatur . Siquidem ipfe de Bydro , cuius "^-
nunc hiftortam, morfus difcrimtna , er rcmedta profequimur, differuitfub Chcrfydri nomine in theriacis,fic carminc
in profam uerfo fcribens . Age itaque cherfydri , qtii af^idi conformis eft ,flguram ^qualcm recita . Scd plagam tius
maleflca , cr pcfimafane fignafequuntur . Tota cutis circa carncm arida, cr abomtnabUis cxpaffa ab internis par*
tibus , humentcm idumfatis certo tndicat , putredinc fathtfccns . Quincttam dolores immcnfi ignefcentes , hominem
tandem tnterimiint . mox ettam per membrapuftul^flnguntnr , ali£ ex alia partc inuicem turbantes £grum,. Atqui
cherfydriis iam antea in uuido ,feu parum aqu£ habenti lacu, irreconctUabtkm ranis iram adfcrt . Enimuero ubifole

(tqui '

774 And.MatthioliComm.

aqu.x exiccdiufiicrit , iideoq^ ariditAi in fundo cxtitcrit lncm , tum hicferpens iii terra fefe continet , cr fqudUiduf ,

cr deformis infolc tetrim corpusfnum refbcilUns : infcmitis autemMngudfud afflMidofitibunduifulcos exedit. hac

Cherrydri na iUe . Cherfydri quoque meminit Aetius lib. x ii i . cap. xxxv.hii uerbi^ . S erper.s hic cherfydri appeUationem

tura,morfus, y„(^e habct, quod in principio qutdcm in aquofis dcgit locis, cr hydru^ appeUatur ab ipfis aquis,hoc eft v.atrix. poftea

curatio. ucroficcos incolit locos , CT cx compofitionc locorum , chcrfydri, id eft natrici-> terreflris, nomen inuenit . \n humc^

(lis quidem locis , ex humido uidu exfatiatus , non purum uenenum habet : cion autem terrcflrisfit , nocentius id ac^

qnirit . Cxtcrhmjorma, paruam tcrrcflrcm a^idem refirt, prxterquam quod ceruicem non ila latam habet : hoc f=

tiim infigncfoium ajjiides pr£ his habcnt . dju igitur ab hoc morfifunt , eis communitcr eadem accidunt,qu£ in alio*

rwmfcrpentium morfu , ueluti efl tumor, continuus dolor ardcns , Ituidus locus , sy f^cukntus , ucrtigo oculorum ,

exolutio, uomitus biliofus,ac faliius . Proprie autem motus totim corporis inordmatus,ut et pcr uentrc qua-dam in^ * <*

ordinate ferantur : mors autem intra tres dies . Porro ex communibm rcmedijs etim hi opemferunt, O" cx theria-

cis antidotis . Priuatim uero coni cuprefii drachmam unam, ct myrtibaccarum itidem unam,tcrito,(:y cum vielle ros

faceo , aut uino mulfo inpotu exhibeto . luxta uero affeftm locum calcem uiuam, crfimilia , cum oleo imponito .

KeyXfOf. CENCHRVS. CAP. LII.

Cenchri morrum,quivipeiinoi<ftuifimiliseft,putridum vlcusYequitur/carnes antea,vt
in aqua inter cutem , prstumidae defluunt . lethargo corripiuntur , & veterno prefsi fomnos captant.
Eraliftratus eos iecinore, inteftino ieiuno, coloque confliciari author eft. quippedifTeftis ipfis, om-
nesferepartescorruptEreperiuntur. JVlorfisacechroauxiliaturlaftucsfruttus cumlini femineil- *°
litus,&fatureia trita,& fylueftrisruta,& ferpy]lum,cum duabus haftulae regiae drachmis j&tri-
bus vinicyathis,autariftolochisBradix,item cardamomum ,&gentiana.

Cenchri con Q^ v A N V I s Aetim appeUauit Ccnchrum ammoditen, er acontiam cenchriten ; non tamen propterea cenfen*

lidetauo . dum efl Cenchrum , de quo hlc differit Diofcorides , ammoditen , aut acontiam effe : quod hic nullam cum iUis habeat

cognationem, nec fimiUtudinem . Ea autem de caufa Cenchrus diUm eft , qucd maculis perquam viimmis ( ut Luca=

nus cfi author ) mtlij magnitudine , c colore , uniuerfum eius corpm ref^erfum appareat . Auicenna cenchrum faa

jnofumappeUat,

Ki^aisH{. CERASTES. CAP. LIII. 3«>

A* CERASTE percufsislocusattoIlitur,cum duritiapuftulofus.eplaga fanies prGfluit,mo-
d6atra,moddpaIlidior: fedtotoconcretu varicofus intumefcit:genitaleinienditur,mens labat, &
oculorumcaligoexoritur:deniquengoreneruorum diftenti commoriuntur. Siceraftes percufTe-
rit, cita partis amputatio fufFragatur . quare fine mora idam partem amputare, aut fcalpro confeftim
circuncidere , & ijs fimilia profequi oportet . Vrentia infuper reliquijs admouenda : fiquidem virus
hoc vcneno bafilifci fimile eft,

CeraftjE mor Cerastae, quorundam prohatifimorum authorum tcflimonio , in Aphrica duobui in capite cornibtti co*
fus exitialis , chlearum inftar oriuntur , a quibws ceraftce , hoc eft cornuti, nomcn inuenerunt . Uorum morfu^ lethalisfvrefemper 4°
aus"'a • fuerit , nifi ( ut Biofcorides inquit ) demorfum membrum flatim d reliquo corpore abfcindatur, amputcturq;, autfaU
tem iUico omnis caro , qu£ dcmorfam anibit locum , circuncidatur . Immani^ hxcfhra ( ut refvrt Aetius ) cubitalis efi
longitudinis , longifima duorwm cfl cubitorum , corpore uero arenofa , O" iuxta caudam defquamata . Emmenttas
habet in capite duas , cornuwmfimilitudine : partes uero circa ucntrem ex ordine fquamis obfit^funt . quapropter in
ferpendofonumfibilo fimilem edit : pcr obliquum autem , non reda proreptat . C£teriim percufiis ab ea , cleuatio
dc tumor plag£ capitis claui fimilitudine infurgit , crfanics profluit uini colore , aut nigricans , cr maxime per am~
bitum , uelut in cruentatis acfugiUatis aldsfieri confueuit . Reliqua item , qu£ in uiper£ morfu didafunt , etiam bis
fuccedunt , cum intenfione uehementiori . Vt plurimim uero ufc^ di nonum diem fuperfunt . Kemeiia autem eadem,
qu£ morfis a uipera conjirunt . h£c Aetius .

io

AffTTlf. ASPIS. CAP. LIIII.

Ab aspide iftis vulnusexiguumprorfus,quafiab adafta acucitra tumorem confpicitur:
fanguisexiguusillequidem,fedaterdiftillat;caligoueloxoculos obnubit; laborin totum corpus
multiplex , omnino leuis , & non fine uoluptate confequitur . Ideo Nicander perpulchre cecinit . At
uirperitabfquelabore, virens,atq;difcolor. mediocris ftomachidolor afficit:frons perpetuo re-
uellitur:gena;contremi(cunt,quafi finefenfu in fomnouacillent.hos mors tollit,ad diei trientem
non dilata . Caiteriam ijs , qui ab afpide feriuntur , qus de cerafte fcripta funt , auxilia dari debent .
Nam uenenum hoc, quemadmodum bafilifci , aut fanguis bubulus , celerrime in arterijs fanguinem
cogit.

Reperio

In Lib. fextum DiprGoridis . 77^.

' R E p E R I o apiid eos duthores , qid animdUu hiftoms trudunt, tria Ajfidiim generu conjlitui, O" ununquod^ ^ 'P"^' ' R5''"»
que,ubi hominem morfu comprcbcndcrtt , cclcrrimc mortcm inti-rrc : quippc tunta cji carum uencni uis in hominimi & gjnera ."* *
ncccm , utr.trifiimefcrucntur,quiitb cispercuJiifuerint.Dc hisfcribcns GAlcnuslibro dc theriacj. ad Vifoncm,fic
inquit .Intcr ujfidcs nomiiutJ. ptyis collum exporrigens , cr Jl^atii mctitJ. longitudine, perindc acfi tunc ratiomlis
firafudj effct, ucncnumfolcrtcr corporibus injjiuit . H.trum it.tq; jcrarum wu(fiquidcm tnafunt Ajjiidam gencra ,'
ptyAS difta, cherf^a, cr chclidani.x ) rcgin.imfcri(nt Clcoputram, ctvn ucllct cuflodcs Utcre ,fvMm , er citra fufpi^ ■
ebnem mortemfibi confciuiffc . Hxc iUc,quifubindc pluribus hijlorim enurrautt tm inuidi animi huiufce moribun^'
i£ regiiu . Ca:tcrum chclidoniam uocat.tm , id nominisfibi comp,tr.tjfc uolunt,qu6d hirundinu modo dorfo nigricct , ■
Cr candicct aluo . qucmitdmodum ©" ptyAS altcra dicitur , quod in homincm cxpuat . chcrfx\t uero ita dida ejl, quod

» p in meditcrr.tncisfcmpcrdcgat . Hurtm omnium mcminit Actius libro x 1 1 1 .cap. x x./k inquicns. Aj^idum apud A rpidum hi-
firarumfcriptores tres H-iccics rcperiuntur . qu.tdam cnim exeis terrejlres appclUntur : qujedm uero chelidoni.e , ftona, ifl' no
qu£ circafluuiorum ripus , prxfertim Nili , lattbuU hibcnt : ali.€ itero ptyades nominantur . Terrefl:res quidcm igi= '* > ^ ^"''a •
tur mAiorcsfunt, cr qu.tndoquc usq; .td quinque cubitorum longitudinem repcriuntur . Niuxim^ ucro ptyadcs, cine=
veofunt colorc , uiridiq; , cr ad aurt colorem inclinante. Terrcjlrcs uero ut plurir,tim cr ipf£ cincrci funt coloris ,
quanqum crfubuiridcs rcperiantur . C£terttm acccj^iones . cxfigna communiafunt in his , quos afl>idcs mdmorde'^
runt . Vulncra enim in dcmorfo loco, ueltiti ab acu punda inucniunlur : bina quidem ex maris morfu , exfcemcUx uc-^
ro quatuor citra m.ignum dolorem , a qiiibus nihil cfjluit , nifi uiolentum animdjit, quod morfum inflixit . Confequi=
tur autemJiupor,paUor,fi-ontis reji-igeratio, ajlidui hiatus, palpebrarum niiiationes, coUi inclinatip , capitisgrauH
t^j ,fegnitics,cr coUapJio infomnum profundam , adfincm uero c conuulfio . lAors autem in tribns adfummum ho-

* 0 ris cx terrcftris morfufcquitur : in chclidoni^ ttcro idu pr^fcntijiima adcfi . Vorro his , quia ptyadc'conffUuntur,
caligo oculorumfucccdit, O" cordis dolor,facici tumor,ac auditus corruptio : tardita autem mors confequitur . Au^
xiliumaittemab ajjiidc morfifirunt,(y prafertimquosptyas momordit,€x acerrimi aceti potu tdanditm atitcm
efl, quoiifquc aceti qiialitatcm circa dcxtram prxcordiorttm partem perceptent . hepar enim in morfis ab af^idc pri=
mum aiunt fenfu priuari , C£teri{)ft ad pr£nqtionem,an uidurusfit percujfus ,centaurium cum uino tritum biben-
dum pr£bent :fiquidem cnim eitomet pharmacum , morietur;, fi iwn, uiuet . Qko uero ueneni in corpus difiributi uis
probe eitomatur , aUia trita cum zytho exhibendafunt , doncc naitfeabundus reddatur male affeiius . aut opopanax
cum uino diluto detitr , cr confiflim eitomet . Numius autem inqiiit . Origanum uiridem , aut aridam pro £gri uiribut
cum tiino dato . Fofl uomitum antidotistheriacisutendum, cr cemmunibws rcmedi}spr£diilis. Vtilitcr aittem ad pla^
gam imponuntitr pofl cuciirbitaritm adbibitionem , cr fcarificationem , centaurium cum myrrha , er modico opio .

3 o R«mex aiitemfi cataplafmatis modo imponatur, nibil Udetur . Vr£ter opinionem uero auxiliatur theriace tu/m pU^
g£ impofita , tum pota . Profunt autcm et afiidu£ excitationes cum euulfionibus , et pUgis , et uniuerfi corporis mos
tus , er aqua mirina calida pro fimento af^erfa . hadenus de af^idibus Aetius . Efficacifiimum porro, o ' omnium,
quantum equidem expertusjum , pr^flantifiimiim antidotum contra uenenofum idum afpidum , quas furdds dicunt ,
qu£ in Italia pluribus in locis repcriuntur ^^efl nofira quinta effentia, ex aqtia uit£ et antidoto noflro confida. Ciuip-
pe citm teniiium admodum fit partium , idu oculi in uniuerfum corpiis diffunditur, uenas, et arterias confiftim per-
means . Vnde proh-bet, nefangitis et f^irittis in uafis refiigerati cogantur : atque auilo calore innato,ueneni uim ars.
■ cet potcntifiime , idq^fuperat citifiime .

40

BotfflAlVjtof. BASILISCVS. CAP. LV.

Erasisrrvtvs inlibro,quemdemedicaminibus,& venenis condidt, de vocato bafili-
fco fcite ita refert.Cum bafilifcus momorderit , vulnus ad auri colorem efflauefcit . Itaq; in plurimis,
quEviruseiaculancur,comites notsitafehabent. Adbafilifci morfiim, vtidemErafiftratusaua
thoreft,auxiliatur caftorij drachmainvino pota:item papaueris fuccus . Iftuum remediaitafe
habent .

-MvLTiPLEX uariaq; eft apudfirarumfcriptorcs BafilifcihiRoria, quem Latini Regulum uocdnt . Sunt Bafilifci varia
enim quifiribant tant£ pzrniciei ammal effe Bafilifcum , utfolo oculorum intuitu , alijftbilo tantiim , alij halitu , alij hiftoda .
uero morfu , hominesftxtim interimat . N cc defunt qui uulgi opinionemfecuti , ex antiqiii gaUi otto hanc f£uifimam
■ S o firam najci putant . Ex hac itaque biftori£ uarietate , ac inconftantiafacile adducor , ut credam , plerofque biftori.t
bafllifci, utf.xbt'.Urcm, difcripftffe . Id quod etiam probe Diofcoridesfenfiffe,atq; adco noftro iudicio adftipuUri ui=
■ detiir . Siquidem is ne ctim alijs acciifaretur , Erafiftratum citauit, authorcmq^ hiftori£ huimficit . Bafilifci meminit
Galenus libro de tberiaca ad Pifonem( fi tamen liber iUe inter legitimos cenfctur) ubifix inquit.Bafilifciis beUuafuh^
flaua , cr triplicifi-ontis apice mitnita , tantummodo confj^eHiis, c quandofibiUt auditm, iiidentesfe, cr audientes
necat : atq^fiquod aliud animal iUum etiam mortuum attingit,flatim moritur . Uinc aiunt omnc aliud reptiliii gcnus
cauere , ne bajilifco uicinum habitet . L ibro uerox. cap. primo de fimplicium medicamentorum faciiltatibus idcm
contra 'Kenocratemfcrihens , non omnino Bafilifct hiftori.tm comprobare uidctur, ftc inquiens . Nii;;z beftiamfcufi-a.
ram regiam , qum uocant ilcir;\\\y.-jv 3H^i'ai' , ne uidere quidcm mihi unquara contigit : (yfi ucra fmt,qii£ de iUa
refiruntitr ,periculofumetimcft uelprope accedere ddhcc animal . Aelianuspr£terea Bafilifcum tanta ucneni
acuitate, et immanitate poUere ait, ut quanuis magnitudme dodrantale non excedat menfuram;ferpentes tamcn cm=-
nes etiam. ingentes fuo duntaxathaUtu extinguat , adeo ut uirga quoque elonginquo cont<idus,iUico tangcntem

coniiciat.

yy(y And.MatthioliComm.

conficUt . H«iw itm honcndifim£ fir<£ hiftomm trddidit TPliniui lib. v 1 1 1 . cap. x x i. ubi itdfcripttm rdiquit.

Apud Hc/j?crio5 Aethiopd^ fons cft Nigrrt , ut plerique cxiftimduere , iJiUcdput , ut argumentd , qu£ diximm, per*!

C»toblep»j. fuddent . luxtd huucfvrd dppcUdtur Cdtoblepds , modicd dlioquin, cxteri^q; mcmbrisiners , caputtdntim prccgrdc

ue legreftrcns : id deicflumfcmper in terrdm. Alids internecio humdnigeneris, omnibus, qui oculos cius uiicre,conm

fiftim expirdntibiii . Eddem O" Bdfilifciferpcntis eft uii . Cyrenuicd huncgcnerdt prouincid , duodcctm non dmplius

digitorum mdgnitudine , cdndida in cdpite mdcula , ut quodam diddemdte infigni . Sibilo omncsfugdt ferpentes : ncc

flcxu multiplici, ncc ut reliqu*, corpus impcUit ,fed celfui cr ercdm in medio incedens . Nccdtfrutices non contebs

S:o: modo , uerum er dfftatos : cxurit herbds , rumpitfdxa . Talis uii malo eft . Crcditum quonddm cx cquo occifo

haftd, cr per eamfubeuntc ui non cquitcm mod6,fed equum quoquc dbfumptum . Huic tali monftro (fipe enim ene=

Hum concupiuerc regcs uidere ) muftclaru uirus cxitio e(i : ddco ndtur£ nihil pldcuit cfteflne pari. Inijciunt eM ca^

uerni^tfdcile cognitisfola tdbe . Nccant iUicftmul odore,moriunturq;, er ndtur<e pugnam conftciunt . H£c de baft=

plura fjbulo- Ufco PUnius . Qucm tamen plura chm alijs fabulofd ndrrdjfe putdmus . Ndmft tantum oculorum intuitu ,fibilo, aut

fi in Bafilifci ^j^litu hominem interftcit , non cquidem uideo , quomodo fdHum fit , ut ij quiipfum uiderunt , ciusq^ facicm adnota^

hiftoria . ^^^^^ ^ ^^ quorum poftcd rclatione huiuifvre hiftoriam plcriquc defcripferunt , incolumes euaferint : prtefertim cim

tam paruumftt animal , ut nifi c propinquo loco conj^ici pofiit . Atque adeo hinc mihi impoftibile uidetur , quin ipfe

af^icicntes non uidcrit ^cimiutV linius rcftrt ) non multiplici ftexu incedat , ut reliquxftrtc ,fcd cclfm, er crc^

ilus : uel quod cx inftdo circumftante dere , qui uiderunt non perierint . C£terim ciim Eraftftratus hisfabulii nuU

Idmfvrtaffcfidem ddhibcret , certoq^ fciret Bafilifcum morfu tdntitm , ut dlixftra , homincs interimere , eius dun*

tdxat morftn curdtionem inftituit . Vcritm quandoquidem huiufcc ueneni uis adeouchcmcns , er immanis exiftit , ut

expugnari non pof^it, non eft cur plura hic referam, qukm ex Erafiftrato memori£ prodidit Diofcorides. Quem du»

cem C authoremfccuti , ut ipfcfup! de medica materia libris hoc fcxto finem impofuit ; ita tws noftrii in co$

comntentdrijs , quos ad noftrdm communemq; rei medic£ fiudioforttm utilitdtcm confcripfimus, idm ex»

tremam maniim imponcmus . Non obliti immenfM gratias agere d e o optimo maximo ,

cui cr omtiiu accepta rcftrimns , cr honorem acgloriam tribuimus

fempiternam.

LIBRI SEXTI ET VLTIMI FlNlS.

Venetiis, In Officina Erafmiana,

Vincentij Valgrifij .

t»

>c

sv*r*ii£ ...

Petri Andre^.

M A T T H I O L

SENENSIS

SerenifsimiPrincipis Ferdinandi

Archiducis Auftrix &c.

Medici,

A P O L O G I A

ADVERSVS AMATHVM LVSITANVM

Cutn Cenfura in eiufdem
cnarrationes.

I

VENETIIS,

Ex Officina Erafmiana , Vincentij ValgrifiJ ,
M D LVIII.

^~p»^

>-: 1' >:

nn?-

2t/V'MAAa/f7*£;s.sVaiife'|67i5VtiTd/«Xaf: ..

^tWTI X^itS! ifJ^iVOU £^10V d.bcUia.Vii .

Eif ■iii aiio dyd,ci^cv tyav ovo(j.\kS'' oy P^itjftoi,
A'm.' dyLoMt , TBTis X"'''/^ ^f >* ^s^H •

T« y , U3;££Hf iw/itf T9«»V ^ffi dyTlSo?J)<ra.( f

Tjf/t ^^^ TO' >5V** J^J»>' ?' h\st7§t0fj>f^

'TV

f

. - ,^-^

I

r

■ n

L^ -n;

4.

. ■ \' J

FRANCISCVS PARTHINVS

ROBORETANVS

SercniTsimi MaximilianiRcgisBohemigE

MEDICVSPETRO ANDREAE M ATTHIO LO

PRAECLAR.ISSIMO MEDICO. S. P. D.

E M I N I hoc tinqum mortaliunt Jjadmis conccj?um fuifje itidco ( pyxRitntijiime
Matthiolc ) quMtuncunquc in quattis pr£ccUcrct facnhate , ut tn tanta paj^im ludtcioa
rtm,fcntcnttarumq; turtctatc , omttium dc/idcria , er omiiium antmos xqualttcr fxp/e=
rct . Atquc in hac communi mortalium quidcm tnfcelicitatc ncfcio quomcdo pltscatiorcs t
cr loiige plinfcmpcr modcratosfe exhtbcnt bont uiri,tn quibui er uirtutis, ac fingularis
probitatis , jimul O" extmia erttdutonis lux cnitefcit , quam praui , cr pcrucrfi , qui quo
matort tmplicattfunt infcttta , tanto CT difficiliores , O" in omnibus fe morofiorcs pne-
bcnt . Vt quod ignauia , ttcl mcntis hebctudtnc ,fiuc fuo quodam infirtunio non ttaluerint
adipifci , idfu£ tmperttu tenebrk in altjs obrucre contendant . Q^orum qttitm molefia ,
C" tnbumMuJi: mgranuiJto , tum nonfircnda eh h£c in cw arrogans , er cffrenata Itbtdo , qua non modo ipfi , qutbtti
nihil bontim , c tlmutum plactrc poicfl , tn opiimis fafttdtunt , /ed ZT c6 prorumpunt , ut ctiam c£tcris omttc toUant
emolumcnttim, cr omni dodrtn^frudu, cr utilitatc j^olient . Ac quamuts tafit in te conjiantia , ca morum grauttas, ut
parum, aut mhilcurandam , er omnino ncgligendam tibi arbitrcris Amathi ctitufdam Lufuant homtnts ingratijlimi , er
ab ommhumanttatc alicntfitmi ,impcrittf.imamintuis fcriptistemeritatem,tamcn pojlmodum nonnthi! uerert mccum
ccepi, ne k£c animi tttt magnitudo long tis quam parfit , euadat . Ham quum tam fi-cqucnter ad mc dclatum fvrct , te
Apologiam,quam contrahunc inepttim homincm tn&itucras,pariter er Cenfurm tn etus grauifitma errata pcne adfinem
ferduxiffe ; non mntn tua,qiiam omntti rcliqiioritm caufa ,capiebam animo tton mcdiocrcm uoluptatem ; quod hM defin-
fionis parus per neminem commodtus fubiri , ncc per uUumfaciltus , er ckrius huius infanam uecordtatn ,quim pcr te
ipfum retegi pojfe cxi^Umarem . IJunc autem quo confilio , qudue mentis altitudtne te aut tadcat , aut pudcat publice fn-
cefferc altqutd negotij cum tflo nugatore, nefcio Uudcm an ( quod mihi certe potius uidetur ) tu»m hac in re nonnihil «u
tuperem propofitum . Quodfl ua tibt perfuades , ut non tanti ^fltmes Lufitanum, quem nemo aditu , nemo congreffu-,
nemo conj^cHu aliquo dociorum uirorum merito dignatur , ut mdtgnum piane tibi iudtces , ut t^am dtffolutam, cr pra-
ctpitcm loquacitatem irrctitam rctundas, magis tuam eruditionem , quamfummam cfic nuUiis dubitat , quam rcltquorum
confulis iudicium . A» qtio flngtilari dodrina lumine factle tu hutus falfltatem animaducrtis , tdcm qtioque de otnnibu/t
cenfes ? ErrdS profido mi eruditifitme Matthiole . Qjtot erunt , qut cafu in hunc homtncm incident , quos iftms falfttds
kucritatisfludioimpcdiati QupttUenondumfittsinflru^os^Grinhacfacuitattrroboratos fuis calumnijs a tuis puU
chcrrimis operibus auertet \ Qui qito infirmiores adhuc circa huius fcicnti£ tyrocinia adhsrefcunt , aut ncc dum tua dos
iitfiimafcrtptaexpenitrint ,tant6penculoflus abhoc ucteratoreinducentur . Qui ddeo pcrfrtd£ fi-ontis eRhomo m
aliena rcprehendendo , infuasfabulas intrudendo , adeo perfidiofus in ahenisfcrtptis uiolandis ©" (qut imperitorum mos
tffefolct ) aieo procliuis eit infua con^ttuendafententia, ut uel medtocritcr doSios nonnihtifirte commotieat. Huius im^
fudcntu tu non cccurres \ Eam quum tu flnc omnt tua moIcRia comprimere uaicas, cum omnium rcliquorum dttrimen^^
fo Itbidinose graffari patierts^ I}tcAmid,quod fentto Mattbiole,non tam,utc£tcrtstnhac no^a mcdtca difcipitna
pr£BantiJ?imis uiris aliqutd dcrogcm, qui profua humanitate fumma omnia tibi tribuunt , quam ne tui oblitus cffe uidea-
ris. Quis hac ncjbra £tate doHtus inhac medtcafacultate eiaborauit^. Quts utilius , O" iucuicntius hanc nobismaiori
diiigentta, cr truiitwnt diuftrauit ? vt exccUcntifiimi ubique uiri, quos maria, terr£,ittncrum immenfitas diuidunt a tuo
con^cdu, hi animo,fcrmombus,fcriptis, literarum mtfitone ( ut tu optime nofii ) ctrtatim uciut iitgcntes , cr tmmorta-
lesttbigratiis agant. Ego quuitm ( ut de me priuatim ingenue fatear ) his tuis ampiifiimis communibus bcneficijs ftc me
tibi dtuindum, cr aisbriclum cognofco, ut mhtl tui caufa dcircfiare ncc debeam , nec uelim . Quis tta ftt tnbumanus,
qu£ in quoquam tantaflc immanttas, ut tuis pulcherrmis , zr fruduofifimis elucubrationtbus adtutus , hts fi-uens , his
quotidiife oblcdans, non dico ingratitudinis utl minmum indittum oRendat,fed hos tuos pr£clarifitmos fudores immor-
talitiitis,fipofiit{tdquoifDre non ambtgo ) gloria noncompcnfctl non omnibusmonumentis dccorandos eos puteti
lictt nuUaglori£ cupiditasai hocteiitmulartt,quamaioreRtuusantmus,ncceate huc tmpultt ,fcd folus commu-
nis, er pubiic£ utiUtatis amor, quo incredibthterflagrM,te inflammauit, ut omites grauifiimos fufciperes iabores. Tane.
taneftut m Lufttano ingratitudo , eane inhumamtas , ut nihil tflorum rccordctur ? Kon qu6d uUt tantum largiar homi
ni,uttantameiuiniicemexceUentiam,quafiniiomnin6ineodeprehendi ualeat,quod non leuiter aliqucm offendat,
quodnon tenuem aiiquain apudaliosmereatur reprehenfionem . Hectantumtuttbtafferis ,ut(fi qutdemid ficifict)
emtndatum te i Lufltatio dclere queas . vfque adeo ne hominem effe mmoieratum fltain aitorum iabores impudentcmi
Sic ubtque in alienis repeUendts imperitum ? Et quod ai te atttnet,minus equidem fum fcUicitus de ea modcRia , pxtate ,
gratitudmc, quam lUe mpcruifiimus hmo tu£ pr^liare debuerat humamtati . Non tanti tB id incpmmodum , ut corri-

A 2 gi,cr

gi , cr refdreiri poffct i qumplurimU do{iij?imh , ^ grmpimis uiris duhitem '. Nmut innumeros hoc no^ro pr£ter<i

mittam lempore , cruduifiimos , er pknos leporis , uemiflatis , humamtiitisqi uiros, qui quofunt wgenijcidtu, quojld-

grantijlimo iiterarum amore, in perpetuum obligatosfc tibi profiitntur ; tmn uel unus Cronemburgius Co'onienfisfum^

mus , c pr£J}antifiimus medicusiuo cordi hac in pirtc abunde faiisfaciat . Cutus ctfi doiitfiima , ac cUrifiimafcripta d

te uerfata non ignorcm , audi obfxro qua gratitudmt , auihoritate , quam dodc , quam luculenter infuo de compofitio*

ne medicamcntorum libro breuiterfuum in te intimum ajfiiium decUret ; ZTLufitani iRius neqmtiam , er indofcm im"

probitatcmredarguat ,ac persiringat. amathvs, inqjit, lvsitanvs Jrequcnter odiofaconfidentia uic-

rus inmdenti£ fute m cUrifiimum, modefiifimumq- uirum M.atthiolum Senenfcm crudat, dum pafim t,imis intcmpeHiue

huius doilrinamfitpcr commcntanjs in Diojcoridem editis coarguit, acinfedatiir : quibus probat£ fidei homiiubus nil

aliud, quim malignum animum , cr perniciofam tnuidtam oflentat ; ipfc interim infinitis modis dignus , qui ob magnam

{lirpiumimperittam,atqueimprobaminfctransUtam operam altenam(quod crimcnefl longe omnium turpifAinum')

uelut efubHmi doHis ueniat dcridendus . Ecquid etenim cnarratiombus fuisinjcriiit , quod non iuflij^imo titulo imi ^Aat'-

' thiolo acceptum refirre debeat ? A quo dum amuUndi fiudto dijfcntit , in grattes , manififlosc^ errorcs imprudcns homo

proUbittir . Cuiufmodi exemplum tum in hac pUnta , tum in Acanthio , tum Coronopo , tum Elichryfo , ac in plerisque

a'ijs uifitur . ^ultofatiusfuerat , quo dodtorcmfe aflimaret, eo quoque modefiiorem pr^Rare , qitod inge.nimm P/jitO=

fophum decet . HadenusiUe . Quidfyncertus i Quidmagnificcntius huiufccmodi uirigramfiimo teflmomo i Vt recrea=

re potius te debeant talum,ZT tot cUrifiimorum uirorum centuri£, quam ut te moucai unicum inter homines effe porten

tum , quod omncm comitatem,grettitudinem, beneuolentiam , er ipfam humanitatis naturam exuerit . Si mcnftri hoc flt

fimile takm in luccm ejfe editum, er in communt humanum confortiumfutffe produdum huiitfcemodi homincm , qui ta

rodat, laeeret, conueUat , in ea tnfaniat , . &~ d^bacchctur , dc quibus humaniter pares agere gratias nunquam poterat ;

tttinime tamen refirmido , quin parum muhifintfuturi, quifua modeflia iflius intcmperantiam conuincant , quifua gr^

titudine,cr candore, iUius tnfokntcm malignitatcm , c^ infantm fuperent . Quorum fynceritas , honeflas , probitas ,

non te plus reuocent , ac confolentur , qum iflius barbarics te deijciat . A bflt, ut non multo plus eruditifiimorum uiros^

rum iudicia ualtant , quam mportunitas unius Lufltani . Uoc porro multo magis me affligit , quod quum tu ipfe per tt

commode,^ opportunifiime confutarepofiishanc audaciam ,idper te fieri nolis . An aliorum patrocinia expcdastf

Quum alios non animus ,fed ingenuus pudor ab hac dchortctur moleflia cim iftofubtunda homins . Alijfuis impediti «e=

gotiis, alien£ difficultcrfefubijciantfalci . Cteteris aut non innotmt Amathus , aut ( quodmihi cii uertfimillimum ) iiftt

hanc referuant prouinciam . Indignumfe arbitrantur de eius dijceptarc mente , er iuduio cum aliena temcrttate , to in=^

columi , er adhuc fuperflite , cuius labcresfint attentati , cuifua eruditio optimeflt cognita , er explorata , qui optime

feipfum inteU'gat.Nondecercidonusinc£terosrei]ci,quodab eofttaccerfimn^qtiicridfacilejirat^crvtdioraprof

tarit . Heminem aliena eenfent tutius , diligentius fiaeliusprotcHurum, quamfua ipflvs, m quibusfuus honor ,fua Uus\

fua gloria uerfatur . Cur defindam Matihiolum i Viuit ipfe, ipfe eU fuperfles . Qu£ {tudwflfiime , er dofiifiime eft cont^

tnentatus , ea nobisfcruet integra , h£c cufiodiat nobisfalua, contra peruerforum calumnias haec ncbis tutattir . Qv.Art

tU£fit prudtnti£ exceUentifiime Matlhok , ut quidhic tefacere conucniat,fedul6 prcf^icias.iEt quid opus cfl magitit

hic, cr hnga confultatione ? Quafifit cbfcurtm , qiiaft te ipfum td lateat , magts tc in tflo ncgotio ttt£ obtcmpcrart

tnentisgenerofitati,quamnoftriomniumexpedationi. Vide linTr^.eiavdynvofla.o-^ainov m.TttK^eii/.yi. SuP^cda tibi fh

eafecuritas, ex qua cr tu£ aulhcritatt , C" c£terorum iiudic non leutsfvrtafie imminct iaiiura . ¥ie nirms fecure per»

tnittas obrepere in gremium tiiorum librorum t»v iiJ.eSiaj/ rS d-wajNviov Lufitani. Excuie tftum fcarabeum cx tuis

jioribus,nec ftnas,ut fuis moltHifiimis fufurris,ttfcetore i^a contaminet,ex quibus optima,ct rofcida ineUareUquifc coh

feduros fj^erant.liic labcr ( et qms labor < ) mfi ad c£tera tua pr^flantifiima monumenta, uelut cumulusacccdat , ek

nos i te aectpifie eognofcemus bencficia ,qu£ fuerint inchoata,non absoluta ,f^lendidt adumbrata ,non exprefia.

Quid ? Vereor Matthiole , nt qui fint futuri , qui iftue tuum fllentium mokfie , ac adco ferdnt accrbe ', qui c priorum

amplifiimorum bencficiorum pcenituiffe te dtcant, cUm tanti ea non ducas , ut ea nobisab hac contagiciie liberes . Pros

pulfa nobis hanc mokiliam, declina, obtunde omnem improbitatcm, ut tuto nos in tuis luculentifiimis cperibus fciamus

fofft uerfari . Si te mortuo ( quod Beus Opt. Max. auertat ) Lufitanus ita nequiter tua inuafifiet opcra , implcrandufy

Cr excitandus ( credo ) nobis cras,ut omni tg;iominta, macula, omni uel ttntiifiima af^erfa Ubecula , tua nitidifima nobis

re^itueres opera. Nwnc quid uiuus ceffnK ? Qjtod tune a mortuo nof obtinere non pcffe pene iniquum putaremus, qitans

to id erit depioratius, quanto intquius a uiuo non tmpetrafie ? Quid lUud ? NihiL'ne te hoc mouebit , quod uiiius , er tuo

iudicio , quod grauifiimum e{i,fitptratus manum eonferere cum ifio imbeUi transfuga abnuere cenfebcris fcrea iam ta-

cite condemnare , ob qu£ c£terifu£fcelicitati cum primis gratulantur i Scimusiamhanc operam ate incceptam , plui

increbuit hic rumor , quod latius,ZT hberius hunc cakographus difitparit . Vt hac quoque opera fuas biblicthecas doi

ilifiimicomplureslocupktandaiexpeiicnt .Hancj^emcomprehenfam,cr mentibus nc^isinfixam,fitua pr£^am

tia defraudet , quid cogitabimus , cur ab inccepto deRiteris ? Cur non idperficeris , quodtu ipfe inchoaris i An cedere

tt poffe quifquam credat Lufitani ineptijs ? aut iure tt reprehenfum ab ifto impcrttifiimo calumniatore fattberis ? '^uUa

uel ttnmfitma irrepat huiufcemodifuj^icio . Da quod a te magnifice exptUamus . Lxhibe quod leciu , er uifu iucundifii'-

mumerttomnibus.Emittequodiampenestehabesparatum . Quidabdis,quodtwninlucemdare tu£ derogat exifti'

tnationi,Lufttani inanem auget eonfidentiami Qttid dicet calumniator profiigatifiimus ? Scripfl contra Matthio»

hm,rapui , fuffiiratus , depr£datusfum,qu£ uolut. Viuit lAatthiolus, nil eontradicit. Adeo noimunquam plus

mat perfrieare frontem , quam omnia tnbuere doiirin£ . Vki nil repugnantem . Cedit Matthiolus Amatho.

H<ec'ne profua impudentia , ft non effittiet , fecum uolutabit ? Noli tantum locum dare huius amenti£ , Nobis

nihil eritiHcundiustuu cxi&imationc , ml dtgnius, nil contra buius furorcmnehementius ,qumquod ex tu£ eru^

ditioiiis

ditionis amurio depromcttir . ^ffccit ii im dnte tui prie^ans miditio MMhio!c,ut niht! ttulgdre , nihi! mcdiocre , «/6(7

mn priedartim,!::^ cximnim omncs a tfj]):rctit . Kolt tc {rovo) in ami pracipit.ire opimoncm , ut tihquid in tuis bthlio=

t!}Cc.efcriiiiis dclncfcit, cuod iiobts fub:r, il\ts, cuod ncbis luuidcAS . Nou p.ii'.tur iiojtr£ confuetudtnts , c f-iin iKvit^'^

tis amor , itt b£c puritiKjolitctcc , nonfi.ti5 anxt^ tccu.m pcrlraiicm ■ Tdmctfi dc ntedtcafis materia ita !>cnc, <y preccfa'^

re meritiis , tit ncmo tibi dcdTc , ncmo non omnibtts bcncjicijs te cumtdatifimr prcfcqat ualcat ; timco tamcnfubnidc , ne

homincs ingrati, inut.ii , mahdoji tna abutatitttr humin^tatc , cr jhnmo rcipubltCie amorc . Qni tunc dcriiitm ucrara fe

ticnari ptttant glortam ,f(id, quodnumju.im, ut confido , adipifccntur )fuis makficijs itios mtaiittir pr.i:cUriftmos ob-

litcrarelaborestVtquodlibcr.itidodrinanonpQtttcrtintconfcoMi.idimpcricia, tmpudcnna,furore n.vKtfcaiunr . Hr5,

^Kij' j , pcr nofiram .unicittam , pcr communcm omntitm literartim amorcm , qmbus animtim fcmpcr b.\bmfli dcditifi=

vitim, dcc!.ira, qiium m.i!a c.ecitatc ruant . Apcrt borttm uanttatem , concutc , dijJKllc iftorum tnuidcnticc uinis . Indica

eis qtt.hn longcfuerat tutiusfana in cis mcntc uti , quam tn tlhsfuum furorcm patcfaccrc , cx qtubtts haitrire potcrant

mnfapiciHij^imtsfummam utiHtatcm . lujringc nobis I^itnc A m.ithum , qtu antcquam fapcre dtdtcerit , onmnnn fc a^ita-

torcm pr.i;bct . Qjtod qutim ttta pofiulctfapientia, cruditio, c:-:i(tim.ttio , tum inhilpnus , rnhi! potius nos a tc expalid-

miis, quam tit ca , Lpt.c antea dodifiime nc^bis clucubrafli , ca niinc aduerfus hunc prxdoncm cainmmatorcm tuta ,

falu.t,\U.tfa,zr intada poRcritatis mcmori.i; trad.ts. fimui er tpfumftta impcritia, cr erronbus infi-

nitisorncs. Va!emi cruditifme Matthio'.c jV^ quamcclcrrtme nofira:fatis-

faciMommtimexpcclationi . Vicnn£ AuftnxQu.irto

Honas S^^ptembris . 1557.

A 3 A^IA^KI»

MAGNIFICO,AC CLARISSIMO

D . Petro Cannizero Serenifsimi

Regis Romanorum &c. Archiatro

V E T RV S ^ N D R E ^ S M^TTHtOLVS

SENENSIS MEDICVS. S. P. D.

E SC lO quo pa6io id ferejemper yfu yenire animcidiiertamHS ( cUrijlime yir )
Jiimmoi,&' pr£j}amiJ?imos yiros, quo magis exceliunt, c^ quantojuec£terisbo
msyic eruditk yiris magisfitisftctunt/anto importmim improborum nequitia,et
calumnijs impeti , ac iacejii . Quo minus mihi dolendum cenjeo , fi ego quoqtte
( quamms in me quidem , &< in hoc meoamore fatvs ucripubliC£ ytditatis non id
pr(£ftanti£ culmen yideam _, quod eos fummopere ojfendat )poJl tot confumptos
laboresjionm improbitatem., inuidiam^^ irritos morfm euadere nonpotuenm.
Quod quidem neutiquam in hmufce £ui tmprobitatem ( yt qtndam fortafle pif-
tant ^fedin impiorum hominum impudentiam reijciendum arbitror . Quodtametfi minus fit nouum ^ mintts
intfitatum ^yt abhoneJli/Simo quenquam impediat infututo ,tamen miftrum eft,^ certe deplorandum ;
quum yna cum ipfi yirtute natafit inuidia^ liuor cum primordijs emerjerit ,^h£c omni temporefuam exer
cuerint improbitatem . Inuidia yero yinis improbitatvs fu£ nunquam in obfcuros^ ignaros , abieBosq; exerce-
refolet ^fedin eosplimmum.,qui c^terk yeldoBrina, yeifpientia, yelaiijs quibujcunque animi ., yeifQrtiin<e
dotibm pmciarioresj eminentioresq; euaferunt . Vtpote qu£ cum eo ioci euehi non pojiit^ quopr£ciari yiripro
pria yirtiite peruenerunt ,firaudibiis tantum C^ technisfe extoilere nituntur . Nec idctrco mirum yideri de-
betjfi qiio magti quis inciarefcat/o yeliementiws in ilhm h£C fe iacuietur yipera , ^ f&uiat tigns . ^dh^c
titttem qitum quandoque ammaduertijfem,&' laboresj conatmq; noflros ab iniiidis diiacerari comperiffem ,
gatidebamjane:,^ me£prope cuiujdam fcKiicitatis ejje ducebam (^licet nunquam mihitantum tribuerim)
a cimfimorum hominum communifortuna me nonfegregari . ob idq; decreueram potius inuidorum rahtem
fiientto extinmere^ quamfcriptis refpondendo paiamfacere eorum iatratm mihi negotium facejfere ^pr^fer-
tim cum in omm uita pr£cipuos comites mearum afiionumj, confiitorum ,yoiuntatum ^pudorem , modePAam,
humanitatem effe yoiuerim . Veriim quum yidiffem , iegjfemq; yanijiimas quafdam caiumnias in nojtros in
Dtofeortdem commentarios editas ah i4matho quodam Lvfitano homine ftnc non foit)m/Tt emsfert numen-
clatio,apprime indo6io,fed etiam^quantum ex eiiis feriptts coUigt potefl,omnium arroganttfitmo: quiimq; pr£-
ter id comperijfem hunc quampiurima ex commentanjs noftnsfurtim tnfuas tranfeuiijfe enarrationes , & in
iUts innumeros commifijfe errores, qtti ret herbari£ ftudiofis magnofuijfent detrimento ( hoc enim pr£ C£ten5
me maxime angebat ) nifi ij d nohispaidm refeiierentur; pietate potiips, qudm cupiditate aiiqua contendendi,
d qua maximefum aiteniK, excitatmpatifane non potui ( etfi aitter mecum prim fiatueram ) quinfcriptis in
pubiicum editis eim caiumnias contunderem, errata reprehenderem, impoftiiras concuterem ,furta pateftce-
rem. Quod qutim tandem fectjfem ,dubtns fubtnde dtjlrahebatur animtps, an quam confeceram ^poiogtam,y-
nd cum Cenjitns in eim deliramenta in iucem proferrem , an yero diutiit^ domi nofir£ premerem . Stquidem '
tametfi non yerebar hinc aiiquam me reportaturum yi^oriam , non tamen ducebam eam mthi fore giono-
fam,eo qtiod cum homine nuiiiiisferefi-ugts , ^ patic£ admodum exijlimattonis tn certamen defcenderem .
Ob tdq; confultim yidebatur feripta lila lam adornata in aitquem tenebncofum angulum abdere , qtidm tn iu-
cem etndgare . ^d hoc accedebat , quodaudirem, c^ iam ettam yiderem quampitirimos dofiijitmos i^ ho-
tiefeifetmos ytros ( quos nunquam nouimm )non tam noflra, qudm yeritatis caujd patrocininm fufeeptffe , ac
iam tandem pro me tuiiffe fententiam , ^Amathum yero caujd cecidtffe . Veriim dtuerfetm fuadebat geniios
meius, fubinde yelut infufetrrans indignum forefi meospartus tanta inturia ajfefios hac tantitm ratione deflt-
tuiffem , idq; eo magis mi]nfaciendumfuadebat,quo iam inpromptu effent,qmjtnsfcrtptvs adiwc munens ex-
equendum mepiurimum compelterent. Dum itaqite anceps tn insyerfor opintQntbm,& tn aiteramthi antmus
repugnat,in aitera yerb confaentia, ^ ipfms iiomims damnofa imperitia me admonet , &* ybt pottus nego-

tium

tJum hoc hwiejlefSteiftt^^ere afpieb.m, ijuxtfi exeqm, tot accejjhwst dcjHoYtm -inrmir» f.tnfiones , tot ami-

cortim liter£^ tot ca!cop:iphi ncflripreces, tot ijuoruniitrn aU.U£ ratioiies, vt tandeni ( (jUMiqtiam fax imti-

tiPS ) decreumm eortitri potuis lixjiii faitentiam^ (juam meam. ^yitcjiti iiiter tot fuafores _, amicos i^ fitidiofos

mdlm mihifeft ohtuiit , qui aynmon magis Tiiicei-et meum, cjuam Fr^^r.CijCHs Parthimis Serenifimi Aiaxi-

fndtam ReHs Bohemix A-ledicits ai-pnme erttditm, ^ in o>tifitj\itdiorumgemre optimc Terpttm, cuitis lite-

r£ omiiiiim pojlremx .tdeo me a priori mfiituto reiwc.mivt,yt em opiniom, (^ confilio , cp.todfemper plurimi

feci, .ijfeiitiri decrenerim . Cxteritm quttm lamdiu iiouerim ( Tir cUriJHme ) (juantitm docinna , erudttione _,

acf/nceritate pr£iles/juiiieti.it» qiiMtiim iiidicio fummo^in^etiio, £cjmt.ue,(^ authorit.tte i>aleiW,qu!tmq; te

habeam prxciputm iiiter eos, cjttos mthi extmw ol>fa-u.t>idos propofii , hos yltimos lahores iioflros tion tan-

tum tihi leg(iidos,i>!deiidosq; mittere dccreiii,fed etiam mtncupariyolui. Nec^mihicrede^eo aiiimo , Tf

hac re tua in me collata henefcia rependere yeimi, ac putem,fed cjuod exitnia yirtns tua id merito a me expo-

fcat . Dc6lritia enit?! tua, .icfipo-u[.iri erudttione itttperittliifNi huiufce homiiiU tiecptitjiimiVi in me calumntas ,

^ errata qiiat?iplurimaf.icile nofcere poterk , ammi fjyiiceritate difcurrere , itidicio <& ingeniopottderare, <e-

cjuitate iudicare,!^ pojhetfio .■tftthontate corripere . Hccft ( ytfpero ) eofecerk atiittjo, quo in omnmm ami-

cortimfotioruttiq; yirorum necrotijs jemper effefles, yeretidum niiht non e{l,qiiin tuU etiam pr£Conijs noflrit

attgeatitur pv^fidia . Nat;! ybi yideris hxc otmnit p.trtim in mefiiso effe coU.tta,partim in rei medi-

C£ nvftr£ , ^l}udiofiriim,tyrunctdorumci; difcrimen effe deprompta ,tu, qtii omni

pietate duca-ti,netitiqu.tm te contmere poteris,qtiin omnibns modts

labores noflros ttiearis. Vale. Prag£ Quarto

Calend. Septemhris,

PaAE-

P R AE F A T I O.

VvM NON Sinemagnolaborc,magnaqiie induftiia Commcntariosin
Diorcoridcm edidiffem,quemadmodumdo<5tisquampliiiimis,pra:cIaril-
Cjuematciis medicKftudiolis lioCcelaboicsnoftrosnon in^ratos fore fpe
rabam,(icneminem tam perucrfumjinuidum ,i!nprobumq;foreiudicaui,
qui non potiusoptimi confuIeretC vc ingcnuefatear) candidos noftros, &
iyncerosconatus,quam iniquius quidpiam deiiisexiftimarct.Etcnim quu
fcmpermeadmodum deleClaucritmcdica matcria,& temporis& ftudijil-
li tantum impendcrim , vtaliquidquoquenoftrum in hac facultatevalere
iudicium crediderim, ingenui lioneftiq;uiri munuseflepucaui, ftia indu-
ftria,ii\ labore parra, ncReipublic.x inuidere videretur,incommuneomnium ftudioforum vftim in
publicii promere.Hanc itaq; ob caulam hoc mihi ingenuum,honeftumq; videbatur, vt id quod vnuf-
quifq; in quolibct lcientis genere,vcl ingenio,vel doftrina^vel longa,diu turnaq; lucubrationcjobfer-
uantiaqjfibi priuatim,& non quali priuatum,& (ibi proprium fueritalTequutus^cotineat, fedincom
niune tocius reipubliciv emolumentum pro viribus libenter effundat.Hoc ciim iampridem a me eflTet
faftum,non nne(ru(ffufortafse,nec( vtaudio)abfque magna multorum praeclariffimorum uiro-
rumlaude,quibus meaf elucubrationesplacuerunt,tamctfiij necme noucrint, necviderintunquam;
•nonleuiterfumexcitatus, vtlibentius.&alacrius nouiim fufciperem Iaborem,vt eae augerentur,
plantarum imaginibusdecorarentur,& latino fcrmonecuderentur. Atdumacriori,intentiorique,
•quam haitenus in hac verforopinione,&: iam opus prelisErafmianis fubeiret, frequentibusamico-
rumliterisadaures meas peruenitincredibilis Amathi cuiufdam Lufitani intcmperantia. Id quod
nonparumfortaftisab hoc meomediucrtiiTetinftituto,nili abhocvno contemni,iS(: arrodi audi-
uiflem,quctotpra'ftantinimorumauthorum iudiciacomprobarent. Verumramen nonadcohorum
tothominum iudicioftare volui,quin& illeLu(ltanus,quem immodeftiffime in meosinuehicom
mentariosaudieram, nonnihil mecommoueret.Nonenimarbitrabar hominem illum tanta pofTe
ducitemeritate, vtea,quE paffim abomnibus pene probarentur,fine magna ratione,& confilio
fconuellere , & lacerare auderet . Quamobrem curaui fedulo, vt eius libri ad me deferientur,non alio
profcftdanimo,quam quod philo(bphi munus,& mea: modeftiae femper duxi,non eaperuicacia
proprijsafligi, vteorum improbareturopinio, qui melius& fanius aliquidfentirent.Equidem pu
tabam quodcum Lufitanus illeomnium vltimus Diofcoridis codicem expendilTetjadeo omniacri-
braftetj&cxcuffiffet, vtnulIusreliquusfueritambigendilocus.Mouebatquoque iftius Centurio-
nis nomen , quem centurias quafdam digeflifTe aiebant. Sed vbi primum eius enarrationes intueri ce»
peram , longe ali ter quam putaram , euenifTe cognoui . Qiiandoquidem prster calumnias mihi falso
afcriptas,nilaliudquam inuidentiflimumanimum,acloquacem,&ineptum hominem obferuare
potui.Nefcio profe£l6 magisne me ofTenderit hominis imperitia, qui nullo iudicio,nuIIa ratioealie
naprajceps& infanifiimedamnet^an improbiras,& infignis nequitia,quddtam impudenterexhis
ipfis,qu3einalioscalumniatur,fuasagitprKdas,& tanquam fuaquafi vindicat. Verum vc fuam a-
gnolcat infcitiam,necfuiscalumnijsquicquam noftiJE detrahat authoritati,aut publics vtilitati,
quin& neinpofterumfortehoneftif(imumnoftrum,velaliorumimpediatcurfum,cogorfaneeius
ineptias aperire,nevidearid mali ad pofteros relegare,fipra;fentibus culpis ignofcerem. Licebit
it3q;nobishoftraprovirilidefendere,&exomniparte tueri,ne fihxc filentio diffimularem,quis
deindemodeftiamnoftraminconfcientiamducerec.Etprimonealiquainiuria.aut fraude hic qui
tam improbe nos hcefl"iuit,fecum agi pucec, ac eciam vt candidus leftor facilius deprehedat,& aequif-
fime difcernat vtriufque controuerfiam , antea eius verba ob oculos ponam , ad quae fingulatim mihi
refpondendum meminero.

At Videteob(ecro,quamgrauiter,arivehementerme primum adoriatur Lufitanus,non quafi
de herba fibi fit certamen , fed quafi mecum de rcligione contendat , quam homo inconftans iam pri
dem tuipillime,acimpudentiffime deferuit. Neccnim(inquit)veritas ipfa occultanda eft hacde
caufa,quia Plinius fcriptum reliquerir,fuo tempore Meum in Italia non nifi a pauciffimis medicis fe
ri,quem fequutuspofteaMarcellus Vergilius viralioqui do£f:iffimus,reitamen herbarii nonadmo
dum peritus , dixic,nunc , quod fciam , nullum Italiz Meum eft . Ob qnx verba Matthiolus Senenfis
inlcaliaquoqueMsum non reperiri chmac,immdcontra PatresMefues interpretatoresacriteragit,
quiin Cahbria, & Nurfiz montibusMeum nafciaffirmant. Quod itaefrecrediderimjCumapudBo
noniam quoque nafcatur , vt teftes funt Nicolaus Nicoluccius pharmacopoIaFerraricnfis , & Gafpar
deGabrielis ncbilis Patauinus harum rerum maximus indagator. Accufandus igitur Matthiolus eft
potius.cum magisncgligens in inquirendahachcrbafuerit,quam diligentiffimi Patres,qui defu-
dantes Nurfi^montes, vceam indeeradicarent,afcenderunt.Sedfruftra me tanta acerbitate perfe-
quitur Lufiranus . Actendat ipfe, quanta ufus fim modeftia in huiufce rei afTertione . Non enim cla=
mo Meum in Italia non reperiri,fed plura fane effe fcribo,qax meancipitem reddiderunt,an Mcum,
quod nunc pro genuino fumitur,legitimum fijerit . A Lufitano iampridem non didici in Italia quod-

dam

Conimentl-
rij in Diofco
ridtl magiio
labore fiinc
editi .

Ingenui uiti
inuuus.

Qim ob caii-
fam Comme
tarij in DioC
latinc fint e-
d'id,Si pLinta
nim imagini
busilliiiirati.

Cur edita •
haec fic Apo-
logia.

Calnniapri-
madeMeo.

Calumniare
fcllicur.

lo Petri AndMatth. Apologia

dam circumferri Meum , cum ante ipfum hoc fciuerim . In hanc tamen inclinari me dixi bpinionem,
Meiconfide- iljud a genuinoac veroMeo mihi videri Jonocdiffimile. Hoc etfi flmplicitera me effec diftum, vt
ratio. xneam hacinpartefolumexponerem fententiam,nefcio tamencuraccufandusmagis illi videarqu^na

leniteradmonendus . At quod in hanc venerim opinionem ,iliud in cuufafuit, quod plures huius rei
mihi conftarent rationes . Etenim eft in pnmis quod viderim noftratis Mci radices longe craffiores ,
uegetiorcsq; quamgenuini cxpetathiftoria .•quippelongas,& tenuesi-adices Meo reddidit Diofco
Meum , quod rides . Eft dei nde quod eidem grauiter potius , quam fuauiter oleant , quum tamen Diofcoridi Meo
circutertiir a j^^^^qq^ requiranturodoracs non graucolentes .Eftpr^tereaquod manfsparum omninoacrimonig
ribus"ijil'lidec refipiant . At quum ,Galeno authore, Meum tertio exceftii excalfaciat,cur non illud genuinuma-
cotis. crioriui pollereexiftimauerim , quamquod nuperrime in vfum medicum concefiit? Eft etiam,

quodextent manufcripti Diofcoridis codices,qui Meum non Anethi,fed Anifi folijs,confcrant.
Quod&idem refert Piinius,quem licetreijciat Amathus,non tamen fine ratione eft 3ddudus,vt
fcriberet non nafci in Italia Meum . Nam cum non nifi a medicis , ijsqr admodum paucis ipfum fera-
tur, magnum & euidens eft argumentum non ibidem fua fponte progigni . Quorfum velut peregri-
num a medicis excolebatur,fi ubique in Icalia nunc illud excrefcere uidemus ? His itaque palam eft,vt
nonab reincenfendoMeomihi plurimum fuerit ambigendum. Etenim mihi perpetuodecrctum
volui , non ita facile de rebus dubijs aflirmare, ne id arrogantiae potius , cemeritatiq;, quam doclrine,
&diligentisenobisafcriberetur. Verumtamen nolui ob id pr2termictere,quin huiulce Mei imagi-
nem appingerem , non tamen , vt hoc tantum argumento fiiteri uiderer illam genuinum referre Meu,
fedut illudnobis anteanon ignoratum(utopinari videtur Luficanus)oftenderem. Qu^am obcau-
fam non modoillosmihifemperdeceftandos propoIui,qui camfjciledeincertis fentenciamferunt,
fed & eos longe magis , qui , ubi fuear , hanc uel illam me non vidiiTe, nec nouifle ftirpem,mox clami
tant,&erroris mearguunt.Equidem femperoptimi uiri munuseflecredidi, ignota, uel dubia po-
tiusfilentioinuoluere,& nihil deillis determinare,quam in pofteritatis difciimen, falfa pro ueris
Vulpina Lufi defcribere, & dubia pro certis aiferere . Qjaod quandoque feciffe Monachos illos , quos, uulpina qua
tani religio. Jam religione,p3tres Luficanus appellat, non ambigimus .Sedfanemirum uidecur, quum noftram,
&fuamreligioneomni flagitio polluerit,dedccoremaculauerit, fcelereob!igauerit,& cam tantum
ob caufam e fua exulauerit Lufitania,qu6d hictam acriter proMonachis illis depugnet,qui ludeorum
omnegenus maximeperfequuntur.Sed& illudetiam mirandum nobis fefe offert,qu6d hicmetan-
toperelaceniuerit,qu6dineos hscfcripferim , quum tamen ipfepluriesMonachos illosalias dam-
Calumnia fc net. Idquod etiam cum Pliniofecifleconftat. at iam h o m i n l s videteinconftantem feue-
cunda. ritatem , qui & fi paulo ante ( puto enim me alicer inuadere non pocuiffe ) Plinium ipfum, & alios gra

uiffimos authores explodere , ac damnare non eft ueritus , me tamen quafi rigidus patruus leuere in-
crepat,quodaPliniononnihilinIridis mentione difcefterim,earatione addu£tus,qu6d ispra-ter
Diofcoridis fententiam , candidam Iridem rufx praetulerit his uerbis . Illyrica quoque duorum gene
rum eft . Kaphanitis a fimilitudine , qus & melior : Rhizotomos fubrufa . Nouam hic quandam ex-
Caluniaecon cogitat Lufitanus artem,quameadoriri pofTeputat. Nam quum idemPlinius alibi fcripferitiliidis
futatio. radicem csteris prsftarc^qusrufofiiericcolore, neulla in tantouiroobferuari poffit di{Ienfio,eam

inuenitdefenfionemnduspacronus, quahaudfcioan defendifeuelicipie Plinius. Acqui Luficanus
prioremclaufulamdifloluens icalegic. Illyrica quoqueduorum generum eft,Raphanicis afimilicu
dinejRehquaqusfequuntur inunum coercetcum relatiuo,Qu^3E& melior Rhizocomos fubrufa.
O infignem Palsmonem.Nonequidem rogabo Amathe, utdicas,in quocodicetalesuideris inter-
pun&ones , cum certo fciam in nullo inueniri . At afferatur iam in medium Frobeniana editio,quam
tibi patrocinari putas. AfFeratur (inquam) utftatim confufus fileas. An non te pudet edicionem
hancuocarein iudicium , ut illic6palamfiat,quam grammaticorumomnium iudicio,ET particu-
lam,pro ETi AM ibi fumi^^Quasiftaconnexio^QiKE etiammelior,Rhizotomosfubrufa. Nimis fa,
nemultanobisaffers deuerbo,cuius fenfus cuilibetlegenri folelucidiusapparet. Iftis grammaticaE
confufislegibus nolit(me hercule) defendiPlinius. Malit is communi*obliuionis quodamerrore
(quod& dociiffimis& fummis uirisintermultaquandoquecontingitnegotia)lapfusuideri,quam
Plinium qua huic grammatico fua fubijci opera . Id'ncnouum tibieftinPlinio,ut aliquoties fibi non fatiscon-
doq; non fa- ftet?Mihi quidem &ftudiofis letloribus nequaquam. Etenim de Caftorefcribens Pliniuslibro
tis fibi con oftauo, capit.jo.caftores afhrmat dentibusfibi teftesabfcindere,quum uenacuurgencur,ob hocfe
'^"^" peti gnaros ,idquod poflealib.jz.cap.j.apertiffimenegauit, & tanquamfabulofum cxplofit.DePo

pulo autem agens lib.i s.cap.z j.nullum hanc florem , nullumq; fruftum edere ait , quorum oblitus
hb.2 j.cap.S.eandemPopulum dixit,& uuas,& femengignere;hoccomitiaIibus,illasad unguenta
praeferens . Quid igitur mirum , quod fcelus id erit, fi & in Iride , & fibi , & Diofcoridi Plinius re=
pugnafTedicatur^Equidem id flagitiumnondico in Plinio fumiTioutiq;authore, fi in tantooperc,
&tam uarialeftionealiquandomemorixfragilitatefitprolapflis,prsfertim cum is potius alienam
. , recitethif^oriam,quampropri3m .TepotiusmirorAmathe,qui quodtibilubet,idemc3eteris,quii
fio'inLufita- tamen iuftaid ratio fuadeat, non licerccenfeas . Nos ueritatem ubique fequimur,eam nulla homi-
num. nura aathoritate, quoad pofFuraus, patimur obfufcari . Non tanti ( mihi crede) eft sftimandus in Pli-

nio

Aduerfus Amathum Lufitanum. 1 1

nio aliquis memoria; lapfus , quanti cam , qiiam de laboribus noftris agis.rapinam ^ftimandani cen-
femus.Quidenim turpiuSjimpudentiuSjdetcflabiliusq^quamfiirtiuam frugem exaliena melTe in
fuum tranfkrrehorreumf' Quiddcindc inhumanius,quam quem expoiiaueris,^Iadio &:conuitijs
adoriri? Optimorum'nchascfunt hominum?Gra(ratorum,prxdonumquc potius inihi uidtncur,
quos tumaxime fcquutus uideris. Qjjolitutmirumnon jit, fi primumel.uiitaniapuirus ,ac dcin-
deeGermaniainltaliam reicLlus, iam indeetiam profugusaberras, adedutfolaim fere non inueni-
?s,ubi iam tutusefTeponis.Porrd haccmihideLuGtano iliodixilfeliceat, non ut uidear cum homi
nepugnare,qucm non cftut timeam ,nequectiam ut udio profequar aliquo.praEfertim ciim nihil
fui polhdeat,ubi poiiim poftca rcfici,ubi uicerim;fedtantummedica:materia; uindicanda^j^ ho-
norisnoftri iuflinendicau^a.Potuillemquidem Amathum huncacriori, uehementioriquc fcrmone
reprehendcre,primiim quod tam temeic laborcs noltros depra;datus lit,deinde quddfaliif(imas, fri
ypl3sq;calumniasin me cxcogitauerit. PoftrpmoqupdubialiquidfuojmaitecuditjingrauiHimos,
frequentesquelabaturerrores, Atcjui quum,probi,accandidi hominis non fit mupus conuitijs,ac
nialedidis , ied propria uirtute pugnare, ea ufar in dicendo modeftja , quam animi noftn fynceritas ,
&eius infoJentiaexpofcereuidebuntur.Quodli quandoquepietatefummaaddgttus, uejcalumnia-
rum iniquitatefauciatus,pa.ucaqua'dam acerbiorafortaflein huncdeprompfero,rogo atqueetiam
obfecro , ne quis id mihi uitio uertat . Scio quidem in refpondendo me magnam non habere expeda
tionem, quod nemoiam (it ,qui eius IegeritIibros,quin prius npueritnonmodd homjnis imperi-
j> tiam,fedetiamtemeritatem , a jyiEO lvsitanvs de AmomoJiscinmeconfert.AtMatthioJusSe- Calunia ter-
» nenliscum nos uerocarcre Amompfciret,utilIum tamen habeamus, in JLufitaniam nosremittit,iibi "* ^^ Amo-
j> exIndianuncdelatumcontendit:meatamenfententiafaJIitur,cum hucufqueAmoimum uerumin-
j) compertum fit.Hxcillc.Sedplanefalsp^cum plur.amedixi(refcribat,quamrei ueritas expofcat, Cahimniidi
Qnandoquidem ciim nunquam meis fcript is aflirmarim Amomum ex India in LufiianiafTi conuehi , pul'>o-
neceoquemquam remiferim ,utille fomniafle uidetur,dum meas mentitur Iuciibrationes,&eas
(qu3BilliusefiliberaJitas)fuisuerbisamp!ificat.Scrip(iquidemmeaquibufdamnon fpernendsfi-
dei medicis accepilTe iam primum ex India in Luliitania afferri Amomum , nec fane plura , qu^m hxc.
Cxterilm cum eorum fenientiam nec probauerim , nec damnauerim , cur hac in re me adep uellicet ,
conijcerequidcmnonpoflum,niJiquisfortaffeineius maJeuoIumanimumhsEC rei/ciat. Qupd au-
tem iJleperperam meamacccperitmentem,idargumentoeffepoteft,qu6dincommentiarijs noftris
5, Iatinofermoneeditis,nihiJhuiufcefabuJaeraeminerim. ad calamvm OdpratumvifiPiamus, Calumnia
„ ubi ille grauiores , ficut ipfe putat,in me admouet machinas , quas idcirco non magnp fane negotio ^ £]u.iit.i <ic C9.
5, nobis amoliemur , quod non aJiquo confiJio , npn aJiqua prudentja , aui ratione , fed fuo more ( pro^ /*•"** Odpw
5, pedixerammoria)idinnosmoliricontendat. Arguitme,quGdnixusTheophr3fti,& PJinij tefti- '
5, monio certo aflirm.auerim radicem , qua paffim Odprati Calami uice utuntur Seplafiae, legitimum ,
„ genuinumq; efle Acorum : quin & quod feripferim Calamum Odoratum harundinem efl?, non radi-
„ cem,quibus refragatur his uerbis , At mea fententia decipitur Matthiolus , cilm Jicet Theophraftus ,
j, & Plinius in Calamo Odorato calamum , & non radicem laudare uide3ntur,alibi tamen CalamiOdo
„ ratiradicemdeliderant,&eamcaeterjscalamipartib,usariteferunt,vt3pudPIiniumeftJegerehb.i4.
j, cap.i i.inquocum CalamiOdoratijuuamentaenumeratficinquit. Efficaciffimaautem in omniha-
„ rundine, quaeproximaradici:efficaciffima,& genicuIa.Perquaeuerbamanifefte percipitur,qu6d
„ in nmni calamo , fiue harundine, radix eflicacior eft pars.Qua decaufa Calami Odorati radix potiiis,
„ quamcalamusin opus trahend3eft,utmerit6haftenuspharmacppoj2hacpreciofa,& exPticaradj • ' ■
„ cepro vero,acgenuinoCal3moOdorato ufifunt. Qiiantum yero ad Diofcpridem 3ttinet,fiquis
3, introfpiciens eum accuratius expenderit , inueniet ilJum de radice potius Joqui,quam de calamp,curn
„ radixgeniculatadicitur^calamus uer6pDtiusnodiscinftus. His'ne tam ftojide me putat eoncJudj
9, Lufitanus? Sedaudiatipfenonquam MatthioIus,quihscaccuratiuspriufquam fcripferit,penfit3- Calumnia di
uit,fed quam turpiteripfepotius decipiatur,qujppequitemerePlinij,& Diofcoridis grauiffimo- '"'cur.
rumauthorumabutiturteftimonijs.In primisenimuteius argumenta difloluam,& t^nquamina-
ni.a,& irritamonftrem,non vereor,nePlinius ,autTheophraftus Cajami Odpratiradicesade6de ., ^
„ fiderarint, vt nufqu3mearumfecerintmentionem.Namqu6dPJiniusait,efficaciffimam inomniha
5} rundineeameflepartem,qu3Jr3diciproxima,quisfueritPlini3nx Jeftionis, Jatinique fermpnisat
deo imperitus , vt non uideat de harundine non de radicibus intellexifle Plinium . Namq; examinatu
rus qu2 nam partes in uniuerfo calamo caeteris praeftent , nse non radices , ut Lufitanus fua quadanni
inaJitia,veJ fortafse imperitia in me diftorquet,fed partes radicibus proximas cieteris praeftare inquit:
quodfacileprudensanJmaduertetledor.Necenimaliamobcauf^m putstPlinius maiori ui poIJere
eas calsmi partes , qux prope radices habentur , qu^m esdem ibi craffiores , uegetiores, robuftioref-
que in omni harundinum genere reperiantur, quam in caeteris earundem locis ; quo fit , ut etiam ca-
lami ipfius genicuJaefncacipra pariter ipfe cxiftimauerit PJinius.Qmppe & genicuja robuftiora funt,
& cralliora . Q^am ob caufam Cajamum ilium prstulit Diofcorides , qui dense fuerit gcniculatus »
Sediam ipfumqusfointueamurlocum ,quemillequafi uioJentum quoddamtelum inmeuibrat.At
ii ulla in eo fit prudentia, fi Jeuius & cojifideratius uerba Diofcoridis mecum perpenderir,non foJura
./ ; deponct

12 Petri And.Matth. Apologia

deponethanciracundiam,redfortarseetiamnorcer,quaminagnoducatar errore.Nam quod Cala-

mum,non radices dercribatDiofcorides,3pertequidem conftat,cum ait. Calamus Odoratusin Ins

dia nafcitur, mtlior eft fuluus , dense gcniculatus , & qui affulose frangitur, plena araneorum fiftula.

Hscille. Qiii tamen perperam Lufitanusintelligit. Q_[iippe calamus in primis harundinem defi-

gnat,non radicem . Praeterea proprium harundiniseft p]unbusconftaregeniculis,& alTuiose fian-

gi . Deindefiftula,inquaquoddamarane2 telje fimile concluditur,caIamo tantum debetur,non

radici,qu3s folida,dura,lignofa,& vbiqueocclufafpeftaturin omni harundinum eenere. Ad h.xc

fuluus color calamo fane debctur,non radici . Quippe quod radix in harundine perpetud albicet . Ad

idautem quodproprium fit radicis(utillecontendit)utipfa geniculata dicatur,calamus uero po-

tius nodis cinftus, Diofcorides ipfe refpondet. Quandoquidem is non modo quarundam plantarum

radicesgeniculatasfacitjfedetiam caules, &caiamos nonnullarum /tirpium reddidit geniculatos,

vtfaciIequiscertiorfieripoterit,quieiuscodicemIegeritinHydropipere,inaItera CycIamino,in

Centiana , in Panace Afclepio, in Liguftico , in Elaphobofco , in Crareogono , in Gramine, in Equi

feto , in Cicuta, in Pityufa , in Ebulo , alijscj; nonnullis . Sed relinquamus hxc ( inquam ) quae legere

non vacauit Lufitano , & alios confulamus authores . Plinius tritici culmis genicula quaterna , farris

fena,hordeio5;onatribuit. HinclibrodefeneftuteCuImogeniculato inquit Cicero. Hxc fiani-

maduertiflet AmathiK-rautfinon tamnegligenter&ofcitaterDiofcoridiscodicemlegiflet^tam non

fuiftetinfulfus.IIludtamenmaximeinhochomineridiculumuideri debet, quodquum tam excel-

Jentem fe haberi uelit medicum,reiq; herbaris peritiffimum , cius fententia? , quam damnat , nullam

foluatrationemi&omniarelinquatintaftaargumenta .Porroego inillum tam uecors non ero,ut "

hominem potius , quam opinionem parum ualidam nulla ueritatis imagine fultam uidear perfequi ,

Solus feuerus hic iudex in nos ex alio tribunali fcrt fententiam , damnat noftra . Tantum iibi tempo-

risfupereflenonputatjUtuelaliquidprobabiliusaiFerar^uelrationesnortrasdiffoIuat^ut non ueri-

tatem,cuiaquouisproIat3sfemperfuiaddi61:iffimus,fedfoiam fuamfcqui maleuolentiam femon-

ftret . Nos ( quod prxcipuum fane nobis eft ftudium ) ne calumniatores potius , quam ueritatis pute

murindagatores ,muItahabemus,curAmathihuiufcenobisdifpliceatopinio.Primumqu6d nuf-

quamuifafitradixinterualdeadmoduminnumeras,quasilIefals6genuiniCaIami efTe cenfet,qu3B

fecum uel m.inimum harundinis trunculum cacuminiadnexum deferat: ficuti quamplurims uifunfc

tur,quaE ab ipfo cacumine folia emittunt Iridis , ut quifque facile certior fieri poterit , qui diligenter

r^ 1 ^ .r» hafceradicesexplorauerit.ConftatprsEtereahafceradicesexLituanie,&Tartarisfinibus,quinetiam

doratus com ex Ponto,ubi pafnmrereproueniunt,ad nos conuehi. Qnod maximocuiqueargumento ellepoteft,

munis nfus eos prorfus hallucinari , qui eas ipfas radices Calami Odorati efle contendunt , qu6d nullus extet au-

unde atteraf. ^j^o^ ^ q„oj uiderim ) qui fcripferit Odoratum Calamum alibi prouenire , quam in India , & Syria.

<>)in&ilIudinnoftramconcederefententiamLufitanumfoi-tafse monebit,quodaGalenodid:um

eft^quippequifcripferitCalamiOdoratipartiumeflentiamefle in caliditatis, frigiditatisq; coniu-

gationetemperatam,&minimum habere acrimoni3E,cum tamen guftantibus palam {it,iadicera

hanc non obfcure efle acrem, pariter & amaram , id quod Odorato Calamo mininie tiibuit Galenus.

Hifceitaq;fatis iamcomprobatum cenfemus fuainfententiahic halliicinari Lufitanum: nec pluri-

bus eft hsc noftra defendcnda caufa . In (equentibus tamen & rationibus , v*^ authoritatibus oftende-

Calumn^a mus,radices haslegitimi efle Acori. NEC minvs FALLiTVR,quasde Afpalathocontranosaflert.

ouintadeA- £ft uero Afpalathus( utRuellius tcftatur, & rccentiores Gracci confirmant)lignum, quod a Jlho- ,>

Ipalatho. dioruminfuIaafi^ertur,&ilIud,lignum Aloes,Rhodiorum officinse appel]ant,ex quo corons ad «

fundendas preculas Dco parantur . Nec cnim Matthiolus , qui hoc tanquam falfum euertere conten- „

dit, audienduseft,quum reveralignum hoc,exquocorona;parantur,exarbufcuIa humili crebris „

fpinis aculeata in infulis Rhodiorum , & alijs Gra^ciae locis ceditur , non uer6 ex oliux fpeciem refe- „

rentearbore.VidimusenimnosapudThomamLucenfeminfignem apud Ferrarienfes pharmaco- „

polam huiufce lignifruftumbrachialiscraflitudinis, folidum,graue,multis interceptii nodis, quod „

aGraecishominibusfubnomineAfpalathiacccperat.Eratenimlignum coloris fubrufi,cui fimile „

Calum'a re- in Hifpaniaapud Taracqnenfes,& Valentinos magnain copia reperitur. Hatftenus ille. Ofixlicem „

tunditur. difcipulum,qui ubiquemagiftroshabet pharmacopolas,aquibus fic inftitutus difcedit,quafi ab

Apollinis,aut Aefculapij reuertatur oraculis.Seduenitmihi in mentem, nequoque iniuriam his fa

ciat,quibus pracceptoribusfetoties ufum iaftitat.Verum feuabijs hsEcfitedo6lus,feuipfe fuo in-

genio hacc excogitauerit( malo enim non a me haec agitari teftimonia , quam ad hcec inueftiganda tan

tum fruftra fufcipi laboris ) ego proicfto Rhodium illud lignum multiim diftare ab Afpalatho cort6

Rhodium O- fcio: quod primum illudcorticc tenus rubcns non fit, fed potius albicans . Afpalathus enim Diofco

^fT Af" ?°'^ *'''^' detrafto cortice ade6 rubet, ut purpuram pene referat . Qup argumcnto credidere quidam Santa

thum. lum rubrum legitimum efle Afpalathum , quanquam & illi aberrauerint . Sed & id clariflime demon

ftratjRhodium lignum nullam cum Afpalatho habere cognationem , qu6d fcribat Gaienus , qui legi

timum in Grrecia fortafse pluries deguftauit,hunc guftu elfeacri , & fimul adftringenci ui praeditum .

Id,quodminimeinhocRhodiolignoreperitur,quemadmodum necprseualens amaritudo, quam

jlIireddiditDiofcorides. Qupdautem huiufceliguiplantalitOleaftrifpecies, id maxime fatentur

Rhodij ,

AduerfusAmatnumLufitanum. ij

Rhodij/quieius hiftoriam ex Mclita infulaadmclcripfcrunthis vcrbis. Lis^nuin ck quo torno^lo RhodijOlea

bulifiuntadfundcndas prcces,truncuseftarboris longitudinehominis metam non excedentis . Na- 'Ifiliiltoiia.

{cituraridoj&faxofo traftu jfronde perpctua oleaftri .xmula, floribus albicantibus ,baccis nig.Ti-

cantibus, paruis,caudicc breui coiitrafto, brachij inftarcrafToja quorami prodeunt rarijfpinis fe-

re nuiHs,autadmodum p.iucisjalbicante totocortice. Ligni matcries cortice tenus candicat,me-

dullitus ueronigricat . Radicibus niticurfinnisalbicantibus.Quibus palameftearbitror Rhodium

hoc lignumab Arpalathoadmodum enediucrfum :& Lulitanum una cum Ruellioin codem uerfari -^

crrore. Qi.iippe( ut pia;miiimus) Alpalathus tantumcorticetenus,non ut illeexiftimafie uidetur,

in totalignifubftantia,ade6 faturaterufefcic,utpurpureusappareat. Qiiinetiamcum Afpalathus in '

Rhodo proueniens frutex hc furculofus^ uttcftis efti)iofcoridcs)non arborprocera, rationi confo ' "

num non ell, utad brachialem craliltudinemadoleicac. CsEteriim quoddereincerta nonmodocon

tendat, fed tam facileaudtacafHrmare,dcceftandum mihi uidecur. Qiiippe nil cam temerarium,tam-

que indignum fapicntis grauitatecrediderim,quam autfalfefm fencire,aucquod non (atis expljorate

percepcumlic,6>: cognitum.iiiieulladubitationedefendere.

HiNC AD HELENivM vcnio , in quo quiim Lufitanus cxiftimct, me pluribus modjs allu- "F „ 7* ■^''
cinatum,ade6 vtnullisponim medefendcrcrationibus,acriori morfu in nos inuehiturhis uerbis.
ConiirmatMarcellus Vergilius feiic inantiquiffimoDiofcondiscodicelegiiTe. Caulem exie mittit
Htlenium ^craifum^hirfutum ,cubitalem ,&aliquand6 maiorem^angulofu.mq^^f^oresluteos, &:in
ijs lemen Verbafcofimile,cac1:u pruricum taciens. Vndefacilecredereeft,uthxcperuerfa,& immu
tacafuere,icaquoquepars hcEcadamaricudinemattinens.-quanquam eam quoque aPIinio pr.Tter-
raiflam animaducrto. VndeMatthiolusScnenfishicfaIs6admodum Pliniumadducitlibro xix.
cap.v. qui ulcraquod in co capitenullam penitus deHelcniomfcncionem faciac^libro camen x x i.
cap. X . vbi Hclenij meminic,non dehacloquicur, fed pocius de Aegyptia,cui Diofcorides in hoc
capiteex menteCrateuxheibarij ramulosScrpylli modohumi fparlos tribuir, folia uer6Lenti fimi-
]ia :cui quoque eoin loco nullam tribuit amaritudinem. Imm6 in defcribendahac herbaPIiniusa
Diofcorideuariat,cum DiofcoridesfoliaLentis,& ramulos Serpylli perterram fparfos Aegvptiam
Inulam habcre tradat. Illeuer6 non Lcntis tblia,fed Serpylli potiuspoffidere dicic. Accedunc ad
h3BC,qu6dcap. X x i. eiufdemlibri,ubimedicamentaHelenij percra(5tac,dulcem effe alTeriCjnon
amaram : uc liquid6 conftet Plinium de illa tancum dulci Aegypcia Inula raemoriam feciffe , non uct
r6dehacanobisamara traci:ata.ProindeMatchiolus,fi Plinij auchoritatem in hac parte fubticuif^
fet , prudentius dubio procul fecifTet , ac non ita duplici errore hallucinaretur . Primum cum credat ,
Plinium de hac Inula prima mentionem fecifre,quum ( ut diximus ) potius de fecunda Aegyptia agat .
Secundo cum dicat Plinium i!li amaritudinem tribuere,cum re uera illi dulcedinem condonet,& non
amaritudinem,utcuiq;legenti notumerit. r

Hae c iTAQjvE svNT, quE in mc fpicula mittit Lufitanus . Sciat igitur uelim , culpam , qua Caliimni.-jre
meaccufat, non in me,fedinTypographum eflereijciendam,quippequi imprudentermeam peruer '"""''"■■•
terit fententiam oblitis quibufdam lineis , in quibus Plinij ucrba adnotaueram , qux de Helenio pri-
mi generis ab eo fcribuntur(prseter Lufitani opinionem,qu6d hunc Plinij locum femidormiens per-
tranfiueric ) libro x vi 1 1. cap. v. & quibufdam alijs lineis priorum loco accepcis ex decimo uigefimi
primi libri capice , quae poftea in mcdium adduxeram de altero Helenij genere, quod in Aegypto pro
uenit. Facilisenimaclubricusfuitlapfus,quippequumprope eflent duje illx Plinianx authorita-
tes , Typographus , qui e codice noftro manulcripto hacc in f uum transferebat typum , oculi impru-
dentiadeceptus primumPlinijlocum tanquam dormienspr£Eterijt,&f£Cundum ineius locumrepo
fuit,quodadalcerumfpectaueracHeIenium . Cuius erroris ilfud femper omnibus fuerit argumen-
tum ( ne fortafse quis putet me id totum fubdole in Typographum reijcere) qu6d non mod6 in com
mcntarijs noftrisLatinis taftispluribusanteaannisin lucemedicis,iderrorisfueritexpurgatum,fed
qu6deaquoquePlinij uerbaperTypographum e6tranflatalibro x i x .cap. v. ibiafcriptis nonlee
gantur,fedlibro x x i . cap. x.ubide AegyptioHelenioisegit. Quin&illud deinnocentianoftra
niaximeteIl:aripoterit,qu6dilIaperTypographum tranfpofitaauthoricas,nil penicus ad rem no-
ftram faciat , neque concludat , ut priores Italicse editiones noftrs unumquemq; certiorem reddent ,
Nonenim putetuelimLufitanus qu6dadc6 fimexcors, uttamindecenter,tamq;fatue Pliniana illa
uerba , qus nihil pro fententia noftra concludunt , in prsediftorum fulcimentum attulerim . Quando
quidem fi zquo animo is accuratius perpenderit, quae Plinius deHelenio uerba feceric libro decimo
nono,c3pitequinto,ameeo loco citatis,nec ofcitanter Plinium relegerit,meomni culpa uacare
compullhsueritatefjtebitur. Ipfe enim Plinius ibi fic habet. Siferis fatus menfibus Februario,
Martio , Aprili , Augufto , Septembri , Oftobri , breuior is eft , fed rorofior , amariorque . Inula per
fe ftomacho inimiciffima, eadem dulcibus mifta faluberrima : pluribus modis aufteritate iuncla
gratiam inuenit. Hactenus ille. Hxc itaque funt a Typrographo oblita, quce ad probanda ea,
qusdiximus, afTerebamus ex quinto capitedeciminonilibri. Csrerum , ut fuam Lufitano dete-' Lufitani im-
gam negligentiam , uel fortafse imprudentiam , dicat fane cur tam aperta fronte negauerit , Plinium pruJentia.

B libro

)>

n

j>

14 Petri And.Matth. Apologia

libro decimo nono , cap. v. Helcnij fiue Inulx , de qua primo fcribit Diofcorides , nihi! penirus me
mininre,cum tamcn eaomnia,acctiam perplura ibi habeantar,qu:eiiic his perpaucis lineis in me-
d'iamattulimus. Quibusetiam uiderepoterit , qna rationenegaueritreperiri apudPlinium Inulam
elTeamarnm . Hifce igiturdecaufis iamprimum Lufitanusconijcerepoterit id,quodin mereprehen
dit, tantum quidem aucritatediftare,utpotius fibi ipfi, quam mihiiniuriam inferreuideatur. Atin=
fignem &arrogantem hominis temeriratem audiamus,quiqud magis prcecepseltin rebusmaxime
Ciliimnia ambiguis , hoc manifeftius fijam prodit infcitiam . sed iam fefe offerunt recriminanda ,qu3E
vii.iniiiigue in unguento Sampfuchino aduerium me fcribit,tamctfi longc magisiplum accufcnt : quod ca,
toSampfuchi qu;^ nulhs argumentis probari pofTuntjfalsoprobarecontendat^cSi: quGepluribusfane modis proba
"°* ujfunt, nullis in contrarium ailatis rationibus , inani quadam arrogantia, improbare nitatur , fic in-

quiens . Etfi apud T-heophraftum , vcl Plinium , nonnullosq; alios celebres uiros Sampfuchus cadem
cum Amaraco , fiue Maiorana herba fit, apud Diofcoridem tamen , & Galenum , ac Paulum Aegine-
tam multum intel: fe difTerunr,cum San?pfuchus Maiorana herba hodie in fiftilibus & uafculis rcpo-
fita ad feneftras pro delitijs habita fit . Amaracus ucro Parrhenium eft, qux an Matricaria officinarum
fit.tertio dicemus libro . Hanc uero animaduertentes inter utraque differentiam Galenus , & Paulus , »
diuerfacapitatanquam derebus diuerfisfecerunt,uideIicetdeSampfucho,& Amaraco,quam prius ,>
nofcensDiofcorides uigiIantif(imus,oleum Sampfuchinumabolco Amaracino,tanquam remdiuer
fam diftinxit. Nam AmaracusGaleni,&Pauli proculdubioapud Diofcoridem Parthenium eft,ut „
tertiolibrofacilequis comprehenderepoterit,cum ibi Parthenium Amaracum effe dicat.Qui uero
AmaracuraG3leni,& Pauli Marum Diofcoridisefreopinantur, miromodoccecutiunt; nam etfi ue ,.
rum fit,qu6d Galenus, & Paulusin librisdefacultatibus medicamentorumfimplicium deMaronuI „
]amfaciantmentionem,nonproindef Amaracum illorum DiofcoridisMarum obnominis uicinita- „
tem efle diceredebenti&eo magisquiaGalenusinhbris de Antidotis,& Amaraci,& Mari tanquam 5,
rerum diuerfarum meminit.QuarcMatthioIusSenenfis ,fi hsEcanimaduertiffct^non ficfacile cefpi «
Calumnis taffet, nec hcEc fic confufareliquiffet . Haftenus ille. Sedcurhxc Amathe?Tu id mihiturpeducisho »
contutatio. uio praceps , quod in rebus dubijs meam fufpenderim fententiam ? an uclis tu potius , ut prscipiti
quadamarrogantiainiftam tuam incurramuecordiamf^nifi incredibiliarderes llbidine noftrosop-
pugnandi labores , tu tam effes inter hos fcopulos prasceps ? adeo temere de his decernercs ? Nos fane
iongealiterfentimus.EtenimmalocjEteris ueiitatis indaganda^apertam relinquereuiam, quam no
uatemeritateeos hinc auertere, prsfertim cum non defint clariffimi uiri,quihac Gaieni kcfione
plurimiamhffitarunt.Siquidem non defunt rationes,qusE oftendant Amaracum Galeno&Paulo
tamParthenium,quamMarum poiredefignare. Quamobrem nec hanc,nec illam opinionem pro
bare,ueIimprobareIibuit. At aliquidin redifficili &fufpe<5taafIerereIiceat,quodncutiquam in tan
taantiquitatenouumeffedebet; magisinhocinclinor,utlibrariorum negligentia hunc Galenilo-
cumcorruptum putem,achocerroreMari titulum in Amaracum efTetranilatum. In quaretametii
authorumcertadefintteftimonia,non tamenhuiusrei abfunt indicia,qucE Amaracum Galeno,&
PauIoMarumdefignarepr^feferant. SiquidemcumfitGalenipropriuminftitutum fimplicium me
dicamentorum uires ex Diofcoride defcribere , idque prsefertim feruare in his , qus uiribus non nul-
garibus prcEftant,neutiquamcrediderim,fi AmaracumGaleno Parthenium defignafTet^quin fcri-
pfilTetexDiofcorideidEpithymi modobilem atram,& pituitam detrahere,fufpiriofos& melan-
cholicos iuuare , calculofos expedire, anhelofis liberam fpirandi facultatem reddere , quin & eius de=
co(5i:oinfidentibusfcemini5Uteriduritiasemollire,&infiammationesarccre;iliitu uero ignem fa-
crumextinguere,coIledionesq;confumere. Qnandoquidem tamraras,utilesquefaculrates haud-
quaquamputarem filentio inuoIuiffeGalenum ,fi deParthenioeocapite egiffet. Verum ciam Ma-
ronilaliuduirium tribuerit Diofcorides,quam quod illitu ferpentia ulcera fiftat,&qu6d inun-
guentisaddatur,mirum fanenoneft,fideMarotradaturusGalenuslibro fextode fimplicium me-
dicamentorum facultatibus , ubi fortafse deprauata leftion.e de Amaraco legitur ; de eius viribus fo-
brjeadraodum traftauerit,paucisqueperftrinxerit,necplura dixerit,quam qu6dfui ui excalfacc-
ret,&ficcaret.IdquodetiamegitfortafseIubens,qu6d]atiusdeeo fcribere fliatuifrct libro primo
deantidotis inHedichroicompofitione. Hsec nobisdid:aueIim,non afhrmandae tantum huiufce
opInioniscaufa,fedtuxrefeIlendEtemeritatis,ac impudentiae. Qj-iamobrem cos mihi impuqnare
nonlibuitjquorum tu opinionem fequeris.Nimirumqu6din obfcuris,incertisq;nufquam foleam
inaliquem uerbafacere,necquicquaraagere,cuius nequiuerim caufam prohabilem. reddere,eoquc
praEfcrtim qu6dfciuerimijs efreetiam rationes , quibus fetueri poffint, nempe Serapionis teftimo-
rium,quiid tantum quodGalcnusdeAraaracofcripfit, Matricaria:: tribuit . Sed hsc etiam pofTct
deftruiauthoritas. HsecitaquefireftejfincerequeperpendifreSjnon modo te ipfum nouiffes^fed
& fortafsepuduiffetita teiniuria in me confpirafTe. Reliquum nunc cft,utiam tibi tua detegam
errata , ne alios in pofterum ducas in errores . Inquis tu Lufitanc,apud Diofcoridem,GaIenum & Pau
lum Sampfuchum,& Amaracum admodum inter fe differre. Id, quod effe falfum,& a ueritate alienia,
jUico probarj poteit ex ipfo Diofcoride.quippe qui libro tertio de Sampfucho agens,fciiptu re]ique-

rit.

Aduerfus AmathiimLufitanuni. if

rit,Sampfuchum aSicuIis,&: Cvzicenis,apud quos laudatirfimum prouenit, Amaracum uocari.
3j Hoc idem tacile iiidctui probare ctijm Galenus . Ipie enim libro primo cleantidotis , Amaraci pluri-
j> mumin Cyzico nafci lcnbit, & Amaracinum unguentum inCyzicoparariait libro (lcuiidocap.]^rt
» modecompolitionemcdicanientorum ("ccundum locos. Idquod omnibuspalam facit,'iilaliudGa
lenodengnareAmaracum ,quam Sampluchum . Etenim ciim Cyziceni Sampfuchum Amaracum
appellent,quis nam fuerit il]etainamens,excors,obtufiq; ingenjj homo,qui non noucrit Amaraci
numungueiitum in Cyzicoparatum eSamplLcho fieris^His fubfcribitetiam Pliniuslibro x xi.ca-
), pi. XI. Sic inquiens. Amaracum Dioclcs mcdicus,& Sicula gens appelljuerc, quod Aeovptus,&
V S}'riaSampfuchum .& cap.x X II. ciu(yemlibri,Sampfuchum ( inquit) (iue Amaracum in Cypro
,j laudatillimum, & odoratilllmum .Fitcxcooleum ,quodSampfuchinum uocant, fiue Amaracinum
f} ad excaUaciendos , emolliendoscj; neruos , & uuluas . Qjjibus palam efl: , quam imprudenter hic afTc
rat Lufitanus. Necobltat quodinquibufdam Diofcoridiscodicibus legatur Parthenium etiam ali-
quibus Amaracuni uocari. Siquidem hocnon tueturhuiusuniiierfalem ntgationem .Addequodilia
verba Diofcoridi fpuriaaquam plurimisrei plantariasftudiofis non ab re iudicantur. Nimirumex-
tantGrsci codicesantiquilfimi manufcripti, in quibus nonlegiturin Parthenij capite particula illa
e/tTe^a.tttdfixst', qiiemadmodum necapud Serapionem,quiP3rtheniumexDiofcoridetranfciibit. His - ' ■•

acceditaliudftolidum Lufitanierratum,quod facile quis intueri poteritjquumalTeratis Amaraci- Scolidnm Lo
num unguentum odore iucundiffimoredolensparalTeantiquosnoneSampfucho^quod Cyzicenis, "*°' ""^"-
quiillud olim prxftantiffimum parabant, Amaracum dicitur,fedex Parthenio,quod etiam falso
eam efteplantame>;iftimat,qu3m obodoris uirus Seplafi.^ merito Cotulam fcetidamuocant. Sed
quantum in Amaracino ungucnto , quod odoris fragrantia plurimum preftafle fcribit antiquitas,haec
fcetcns plantaconucniat, ij certdiudicarepoterunt,quibus longemagis.quam illi res medica cordi
fuerit . Et quidem fjtetur Galenus libro primo de Antidotis , acalijs etiam locis in Cyzico , quemad-
modum in uniuerfi minori Afia, Mari & Amaraci oriri plurimum ,parum uero in alijs regionibus,
prxfertimc]; in Italia . Id quod Lufitanum hicjmaxime hallucinatum palam facit.Q^andoquidem niil
lomagis herbariim genereubiqueabundat Italia, quam Cotulafoetida diifla.Eaenim ubiquefcatent
campi,horti,areaE,pIatei,femits,accoIles,ade6 utnuUus in Italia fit locus, ubi hxc herba non
proueniat. Addequodcum dicatGalenusin CyzicoAmaraci nafci plurimum, vbi Amaracinum un-
guentum omnium odorannimum parabatur, & nobis iam comprobatum fit Sampfuchum a Cyzice
nis Amaraci nomineappellari^fatiscomprobatumefleputimus jLufitanum medics materi^e igna-
rum,& tam Diofcoridi,quam Galenoidem efleSampfuchum^quod Amaracum.Dcmum anDio^
fcoridis Parthenium CotulafcEtida fititauulg6uocata(ut Lufitanuscerto fibi per(uadet) is poftea
audiet. de iasmeno vngvento multum quoquemecum contendit,&ex ijsfloribus pa Calumnia
rarilafmenum , quos Itali uulgo appellant Gelfimini, cum tamen id nullis rationibus comprobet,fed viii. de laf-
tantum fuis nitatur verbis, non cft cur multis cum illo agam . Sat enim mihi eflTeexiftimo , ciam fcri- ""^"^ ungue
bat Diofcorides parari lafmenum ( ideft Violaceum unguentum ) e floribus albx Viols , nuUo pado Depuigg
fieripofre,utexaIijspareturfloribus,&exijs pr2fertim,quorum apud Diofcoridem ,& antiquos
nullaprorfushabetur hiftoria. Quin &fuperuacaneam hicomnem uerbofitatem eflecefeo,e6 quod
incommentarijs noftris fatis , fuperq; comprobatum fit,eosproculdubi6decipi,quosLufitanus fi-
biimitandospropofuit. Praetereaciim isrationibusargumentisc];nGftris,nuIIisprorfus obftet uer
bis,neculladicendifacultate(fi philofophum medicumc];utaudiofeputat) nonuereor,quin facile
fcirepoffit, meadfuas non teneriobiectiones, nifi primumad noftrarefponderit argumenta. Qj_ii-
bus nulla alia de caufa illum nihil in contrarium adduxifleputamuSj quam quod is longe magis defea
dendspertinaciEjquam ueritati fueritaddidus.

In p I xg autcm vt Theophraftum defendere uideatur,fic mecum agit Lufitanus.Longum Calunia ix
>, profect6, nec minus difficile effct omnes Pini fpecies percurrere . Illius tamen ( Theophrafto au thore de Pino.
„ iibro tertio dehiftoria plantaruin .cap. x^dusefunt fpecies, a!teraurbana,altera uero fylucftris.
„ Sylueftris ueroinldeam ,& Maritimam partitur.Nam idea,idtft montana red:ior,celfior,mate-
„ nxq; craf fior eft ; fed maritima folio ornatur tenuiori , imbecilliori , & cortice lEuiori ad coria utili,
j, inquanux confpicitur rotunda,breuiq;dehifcens. Inldeauero tanquam nux fyIueftrior,obIon-
„ giortft,uiridis, minusq;hifcens.H2cadTheophrafti mentem,qu5E uera eflfe nullus hucufquein
„ dubium trasitipraeterunum Matthiolum Senenfem,qui omnino hsecfuo tantum iudiciofultuseuer
„ tereconatur,dicens,fein fylucftri maritimaPinoobferuaflTenucesnon quidem rotundas, fedoblon
„ gas, potius foIidas,difhculterdehifcentes;inmontanauer6 nonoblongas,fedbreues,&adaperiendii
„ faciles.At nos reuera Theophraftii uerum uniuerfaliter dixifle obferuauimus,ac Matthiolum aut non
„ refteapprehendifrc.autpotiuSjUtnouialiquidalijsdixiffeuideretur.in medium hjecafferreuoluiffe.
Haec illivs svnt verba. Caeteruman uera,uel falfa, fyncere,ueI(ubdole prolata,can
didiflimusquifqueleclor ,qui noftroslegeritcommentariosfacileconijcerepotetit. Explodenda.n. Lufitani fig=
dcteftandac]; funt Lufitani figmenta,qu2 hicaduerfum me habet.Siquidem ego recitata Theophrafti "^^"'^ "P-°
hi(^ori3,nec eum hallucinatum,nec delufum afferui,fed id tantiim Theophrafto repugnare dixi,quod
utriufc]; Pinaftn ftrobilus in noftro climate tettatur.Q^pd aiit uera,non fi£la,nec fabulofa fcripferira

B i (utcx '

1 6 Petri And Matth. Apologia

(utexreipfofbrtafseme iudicat Lu(itanus) is proculdubio fjteri poterit,qui in agro Tridentino
Ideam,inSeqenfi,acPifano maritimarnobferuaueric Pinaftrum. C^ippe m mantunis hifcelocis
dtlo habentur Pinaftri gencra , quorum alterum ftrobilos proftrc fpithama longiores , akerum ucro
breuiorespauI6,compa(ftih duritie conclufos, ncc per fe facile dehifcentes . In Tridentinis uero
montibus quem^dmodum ,& in Bohemia,qu2BPinu vbicunquefylutfcit,Pinaftri nuces in vniiier
fum vifuntur longe mariuimis breuiores , infirmiorescj; , qu£ cum primum inaruerint , illico dehi-
fcunt, & ab arbore decidunt . At fiquis ad viuas , virentesq- huiufcepinorum plantas fe conferre ne-
quiuerit, nouas Pinorum imagines poftremce commcntariorum noftrorum. edicioni appietas intuc-
' ri poterit.Quod fi fyncero animi 3ffc(ftufecerit,non ueremur, quinfacileconijciat, noftram in plan

tarum hiftoriafidem falsoi Lulitanoimprobatam :i?d fubinde etiam nofcet magnam illius imperi-
tiam j & apertam in nos inuidentiam . Ego quidem nunquam putaui haec in Theophraftum reijcere,
fednoftroclimaticaufamaffignaui. Quamobrem non polTum nonadmirari Lufitanum,quippe qui
non fit ueritus tam euidentes in roe afFerre calumnias . Equidem nunquam negauerim Pinaftros,que
inlda monteproueniunt,quin & eas,qu2inGr2cicemaritimiscref(:untjin nucibus edendiscontra
rio modo forfitan fe habere, cili , foliq; illius immutata natura.
Calumniax. Venio ad Hippocampum ,cuius hiftoriam a nemine defcriptam haftenus reperi Qno fit,
in Hippo- utdifhcileadmodum fitabfqueuIIadubicationeaffirmarc,quodnobis fitpifcium genus, quod Hip^
campo. pocampumappellauericantiquitas. Ntc difpliceret Luiitani opinio,quam longe antea audieram a

Luca Ghino medico cJ3riffimo,qu6d Gra;cis retfleidem fonet Hippocampus, qu6dlatinis flexuofus
Lufitaniop!- cquus., ii quo probari pofhtjefTetadmanus. Verumtamen cCim nullaextetHippocampi hiftoria,cur
nio necrefel ^{ijs opinionem accipiam, finenon habeo: quin necetiam currefellam . Pliniuslib. xxx vi.cap. v. n
juur, necpro ^^^ Praxicelis admiranda percurritmarmora, uideri fcribit in maxima dignationeGn. Domitij de- «
JubroincircoFlimminio Neptumnum,Thetim,atque Achillem,Nereidasq; fupra deIphinos,& j>
hippocampos. Qn?quanquam demonftrantHippocampos equorum effigiem pr2feferre,non ta- »
men hacPlinijauthoritarequis unquamrecleafhrmarepoteritjHippocampos ,quorum ille memi-
nit^eoseircpifciculosEqui uelDragunculi formam habentes,quos quidam ueros efTe Hippocam-
posnonambigunt. Qjandoquidem Plinij uerba luceclariusdemonftrant Hippocampos paruosno
efTepifces,fed ingentes fbrtafsebeluas,corporis moleDelphinis minimeinfcriores. Nifihscpotius
fabuloia cenfeamus , quam uera . Nos autem cum iamdiu non ignorauerimus non decfTe rei medicas
ftudiofos , qui Equiculos illos , utl marinos Dracunculos ueros cfTe Hippocampos putarcnt,non abs
reefTeduximus horum Equiculorum imaginescommentarijs noftrisadiungere, noneatantiimcau-
fa,uthorum placitis fubfcriberem ,fed utunumqucmcj;,praEfcrtimq; Zoilos admonerem,me hsEC
prius nonignoraffe. Verum nonobidabfurdavocariexpcdit(utLufitanus putat)quaE de Hippo-
campo antca fcripfimus , do(5i;iffimos Diofcoridis interpretes, & Grsci fermonis periciffimos fccuti,
quorumnondefuntjquiafTerantinLocuftarum generehaberi Hippocampum .Qn^ibus fubfcribere
uideturPliniuslibro xx xii. cap. xi. AtcuminterLocuftas nulla fpeftetur,quje magis f^exuofo
clorfoerucas,quasGra;ci>td./^Tctf uocantreferat,quamea,qusE ibipariterpiifta fpe(flari potefl:,ne-
fas fane fuerit tam petulanti oreaffirmare,noftram,&aliorum opinionem,tanqu3m abfurdam effe
fpernendam,cum tamenrationibuSj&authoritatibuscomprobatam unufquifque facile cernat.
Calunia.xi. MVLTA ETiAM coNTRA Nos dc fatiuo Cucumerc cfFundit Lufitauus ptocacius magis,quam
defatiuo Cu uere , fic inquiens . Cucumer nonubiquefatiuusreperitur,quadccaufamulti nonfine ingentierro „
cumere. reCitrulum ,quem Peponem effecerto fcimus Cucumerem appellant,uu]garium forfican uqcefe- „

dufti, qui inltaliafere uniuerfa& Flandria,acGermaniaCitrulum Cucumeremuocant; fed, utdi- „
x',non fine magno,ncdicampudendoerrore;interquos nouiffimuscxtatlVJatthioIusSenenfis infuo „
DiofcorideHetrufcalinguaconfeiHio. Eft igiturGncorum Cucumer,fiueCucumisdici:us ficCut „
Varroni pIacet)quiafacilecuruaturbaculicrafi[itudine,coloreuiridi,longitudinecubitali ,& maio „
ri , praeiertim fi in flore exiftens in fiftulam mittatur. Tunc enim ( ut tradit Plinius libro x i x.cap.v.) „
miralongitudine, & ad fiftulae complementum crefcit , & hac decaufa Columella Anguinum Cucu- „
merem eumappellatjquiaoblongus ,crafrus,atqueinftaranguis flexuofusfit. Nafciturenim in fi- „
mili planta ,qua Cucumis fylueftris oritur. Raro in Lufitania Cucumer uidetur , fecus autem in alte „
ra parce Hilpania? prxcipueapud Salmaticenfes , ubi in magna cernitur copia hirllitus , colore omni- „
nouiridi, longitudinecHbitali,&curua. AtPepoiseft,quem Ofhcinxobcolorem Citriin maturi „
tateacquifitum,CitruIum appellant.Gr^ci uero illum ■jrsWroi' ideftmaturum Graiauocedixere. „
Quam uocem Hifpani uel hodieferuantesnullamutatalitera,aut fyllaba illum quoque Pepanum „
uocant:&eiusfupremam partem concifam frontiiftus hora,inqua illum plerunque comedimus, „
tanquam refrigerantemadmouemus.Quodolim quoqueaGrxcis ficri Diofcorides innuere uidc- „
tur. VefcimurenimPeponehifpani,dum uiret, nam poftquam m3turuic,& colorem luteum Citii „
rnaturicontraxit, tanquamcibo inutilem reijcimus.Siquid tamen illius*comcdendum fic,eius fu „
prema , & cartilagi nea pars tantilm pro ui(ftu , reiefta eius medufari parte , accipienda eft , ut apud in „
ferioresGermanos plerunquefit,qui Peponibusijs non nifi maturis concraHifpanorum confuctu „
dincm in \iiiX\i utuntur : quorum raedullarcm., & interiorem partem in qua femcii continetur , tans „
; quam

Aduerfus AmathumLufitanum. 17

5, qUamimprobam&mahmreijciunr,ruprcrna&:carci!agineaiIla,ciebnsuerrucisorn3ta parte con-
„ tenti.Qu^imosapudGncosquoqucruit, utcxG.denodeprehenditurlibrorecundo,de Alimenrp-
„ rumfacultatibus,ubi inquit.Hucacccditqudd in Pcponibus hominesacarneintima,in quo fcmen
„ habetur,abftinent.Sedhx'cignorans Matthio!us,nilin hocc3pitefacit,quam uellicare alios. Scd

audias Amathe.So!us'neintertoteruditiflimosuiros,quibus eadem placuit opinio, a te reprehcn- ■ '

dor?Solum intcrinnumerosaliosMatthioluminfeftaris? Quaproptcr? non alia opinor caufa,nifi Amachus fu-
uCtuam malitiofam inuidentiam in eius tantum uidearis monumenta cffudiflc^ex quibus cu opima •''s enan-acio-
fpolia congeHirti . Egregiam certe hominis in furando prudenciam , uc tacite ijs fecum gaudeat, quae "x Matdli^o*^-'
publicecriminari putetur.Iccirc6,homouaferrime, cochxcconcrameconfliruuncur hic uerba?Sed lo trafcripfit.
audiat ipfeLufitanusquamhictotoaberrauericcxlo.Etenimfencenti.T noftrce haudquaquam obs c- \
itare,led plurimumaltipulariccnlennis.quoddixent VarroCucummi a curuoreeffediftum.Qu^ip feilicur.
pequ6dCucumercs,qui paniminIta!iaproueniunt,& quosfalso Lulitanus Pepones elfe contenc
dit,plerunqueincuruifpeftantur,utGEftate totauidcrequispoteftin clariflimarumurbium platei;»,
iibi innumeri uenduntur . Porr6 fi hic ignorat Lufitanus , non medicos confulat , fed olicores . Nara
ijoftenfisincuruorumcucuminummillenarijs, facilecralfam hanccaliginemabipfiusociilis decer-
gent.Pr;-Etercauu!garemCucumim,quopafiim utimur,uerum & genuinum efte manifeft6 com-
" probatPliniuslibro xix.cap.v. hisuerbis.PartJcuhtim Cucumis floret,fibi ipfi fuperflorefcens,
" candidalanugineobduclus,magisq;ciimcrefcit.Hxci!le;quibuspaI^meftCucumeresnoftri ufus
legicimos elTe . Quippe fi Luficanus ( ut prxdiximus ) olitores adibit, & ad eorum hortos fsepe fecon
tulerit , uniuerfos uidebit cucumeres , illos fcilicet , qui nuper emerferunt , & iam primiim ad iuglaa '
dium quanticatem incumuerunc, fibi ipfis in cacumine fuperflorefcere, & alba quadam contegi lanu
gine.Adha?cfentcntiamnoftram,acqu3mplurimorumclariffimorum fcriptorum aLufitano falso
improbatam illud fane luce clarius oftendit, quod fatiuus , ac uulgaris Cucumis fruclu tantum ab o:
■ ratico difterat. Vtrique enim eadem funt folia , ijdem flores , e^dem uiticuls, & eadem in uniuerfum
denique facies , ut libro quarto teftatur Diofcorides, & libro vi i.cap.v i.de hiftoria plantarum pofte
riratis memoris prodidit Theophraftus . Tanta enim inter hafce plantas intercedit fimilitudo cogna
tioq;,ucfifimutlerantur,ueI alcerahericonferatur,nu!Iaferedifferentiadignofcantur.Necpropte
rea negauerim , quod cucu.mis ille, qui fua longitudine ferpentis fpeciem refert,& quem Hetruria fal
s6 Melonem uocat, inter Cucuminum genera non fuerit recipiendus , ciim & ipleolitorum mango^
nio, e uulgaribusnoftris in eam formam fucrit rcdaftus :idquodHippocratiprimum,deinPlinio,
" &Palladiorefcruntacceptum jquippequi fcripferintfloreinfiftulajuelharundine demifro,Cucu- Cucurbitx,
" mimindemiralongitudinecrefcere,&omnialia,quacoguntur,forma:id quodetiam deCucurbi &ciicunieres
" tis tradidit Columella. Hinc itaque fuam traxit originem illud Cucuminum genus , quod ita praelon °'''°''" ^^^'
gum fe ditfundit , & anguium modo contorquetur . Quippe fato fubinde feminc,quod exemptum fit fnduunc lor-
exhifce prslcngismangonio i!!oparatis,inpofterumperfefe eadem forma proueniunt, ut & no-s mas.
experjmentocomprobatum fcimus,nonfo!iim in Cucumeribus,fed eciam in Cucurbitis,prKfer-
timq; inijs,quasIndicasuocant.IdquodctiamPliniusaffirmatlocoprius citato. Nam cum maxi-
me compertum haberet in Campania oriri Cucumeres mali Cotonei efhgie(ij autem ut Lufitani fert
opinioprElonginonerant)& huiufcefbrmsE caufam reddere uellet, Forte( inquit)prim6 natum
" itaaudiounum, moxfemineexiIlogenusfa<n:um.HisitaquepaIamfit(utLufitanii!liusuerbisutar) . -
" inquam maono ,acpudendoisuerfeturerrore.Quippefi( utidemfalso contenditLufitanus)uni-
uerfum Cucuminum genus fponte fua ita prxlongum proueniret , ftolidum fane eflet id arte uel man
gonio moliri . Sed Cucumeres fui natura non effe adeo in longitudinem protenfos manifefto demon
ftratPlinius ,quippequifcribat Cucumeres inItalia,efIequamminimos,in prouincijs quam maxi
mos . Nam fi IpontefuaeaefTentfbrma^utLufitanus fomniafFeuidetur^fcripfifTetquidemnafci Cu
cumeresinltaliaquam breuiffimosinprouincijs quamlongiffimos. Addequod etiain experimen-
toconftat(ut ego mihi tcftisefTe pofTum )jqu6d Cucumeres fic Icalis uocaci infuppoficam aquam
defcendere nitantur appenfi ; & contra refugiant, & unci modo recuruentur , ulji uas olco ple-
num fupponaturapertum . Id quod propnum effe Cucumeris afhrmant prsclarifsimi rei ruftir-
cs, plantariique fcriptores. Prseter id f: guftum confulas nullapenitus faporis,velodorisdifFe-
rentia inter prslongos Cucumeres illos , & vulgares noftros cognofci poceft . AdhsEc ciira tria Cuaimeru
Theophrafto, & Phnio lint Cucumerum genera Laconicum , ScytaIum,Beoticumque,hocma- .tria gener*..
xime etiam Lufitano aduerfatur,qu6d unum tantum Cucumerum genus ftatuerit. Adidautem,
quod Columells tcftimonio afferitLufitanus fatiuum Cucumim Anguinum vocari,qu6d forma
anguium referat fpeciem, nil aliud nobis refpondendum fefc offert, prsterquam quod fals6 id Colu-
mellsacceptumrefcrat. Conftatenim Anguinum CucumimnilaliudfuiffeLatinis^quam Cucii- Anguinus
niimfyIueftrem,quemadmodumfy!ueftreAlIiumDiofcoridiAnguinum vocatur,nonqu6d for- Cucumis
mareferatangues,fedqu6dinfylueftribus nafcaturlocis, vbifacile ftabulantur angues . Caetcrum 1"'^-
qu6d Anguinus Cucumis fylueftris fit , non fatiuus , teftatur in primis Lucius Apuleius fuo de firn-
pliciummedicamentorumlibro,capiteproprio de fylueftri Cucumere;quin&quidaraDiofcori-
discodices, vtHermoIaus&MarceUuslegunt,quibusetiam fubfcribit Phnius libro xx.cap. ii.

B 3 Sed

I

8 Pet. And Matthioli Apologia

Lufitanus fiii Sed curhocnitar tantonim viroruin teftimonijs comprob3re,ci4m Lulitanus ipfe capitc de Agrefti

iplius laqueo (^ucumerc fui ipfius oblitus id aperte fateatur, & fuo ie iugulaucri t gbdio ? Sed quod falso Columel-

captu . lajteftimoniQtiieritis vfus, pr.Tteridquodnulquam ab ipfo liocfcriptum edelamus, teltcmliabeo

Luficanusme Hermolaum virum fanepr.cclarifsimum,qui in fuo Corolario Lulitanum mendacio rcdarguit his

dax. verbis. Cucumcrcs in fiftuIaapudHippocratem demilfo floremiralongitudine quafianguina fpe- „

cieproueniunt,quanquam Anguinuscucumisidem videturefle, qui Sykicftris, multo inframagni- „

tudinem fatiui ,Erraticus & Angueus Columells appcllatusa fatiuo penitus difterens. Hadlenus „

HermoIaus.At fit ita: demus huic bono viro a fua forma longiores illos cucumeres ab aliquibus An-

guinos vocari. Atnonintelligitquim non coh£rentia,quam in feipfurarepugnantia dicat? nun-

quidnonuidet homo mifer,qu6dnon aliam ob caufam haediiferentis plantisaddi foIent,quam

quodafcliquis carundem generis diftinguantur? Non^neftatimobhocfequicurefle etiam alia cu-

curnerutTj genera ? R.eiipiat mifer, & fua iam recognofcat errata . Relipiat, inquam , cum fignis omni

luc^cJarioribus vincatura teftibus, &propriaconfefsione vrgeatur. Comprobatetiamcucumerem

noftratcm non effePeponem,cum in primis fapor, tum deinde facultas . Sapor quidem, quod cuni

fcribatSymeonSethiGraecus authorPepones iapore eiTe dulces,nullafaneratione fieripoteft,vc

cucumeres rioflri vfus fuerint pepones , quippe qui eo magis amarefcunt , quo maturiores euadunc,

vtThepphraftus fcribitlib. vi.cap. xiiii. dePlantarum caufis. Pritcreaii Peponumfacultas ex-

pendatur, conftabitfaneexGaleni fententia,qu6ddeuoratibilioibsexcitant morbos,quin & vo-

initioneSj&idquidem(vtSymeon illeafrerit)fuadulcedine cfhciunt,prsfertim ciim in biliofum

inciderintventriculum. Adh^cconfricataPeponum caro(vtGalenusaic) vitiacutis in facie,nem-

pe alphos, lcntigines, ephelidasq; abftergit dulci, quo imbuitur , fucco . Id quod ex noftratis cucu-

meris affriftu nunquam confequeris . Nec obftat qu6d Hifpani cucumerem noftrum (ut Lufi-

tanus inquic) Pepanu uocent.Quippecum Itali a Latinis originem ducant , omnin6 credendum uide

turLatinasrerum nomenclaturas reftius afTeruafseeos jquamcaEterasnationes.Dcmumfabulofum

efTefcimuSj&Lufitani figmentu, quodFlandri uulgares Cucumeres edanc.cum penicusconfenue

Lufitani fis-: rint, Suntenim dorainpflr2Flandri,qui nobis feruiunt,&quiF]andriam,& Germaniamferetotam

incnt^explq peragrarunt , id penitus deteftantes. Necobftat fcripfifTe Galenum aPeponum C3rneintima,qu.-e

fum, femencontinet,abftinerehomines,quumid fiatpotiusinPeponibus noftris,quamin Cucumeri-

bus,quorum feminibus un^ cum carne uefcimur.Hisitaque poterit Lufitanus fortafse nofccre,

quam in cenfenda Cucumeris hiftoriafuerit hallucinatus,& fubindepalinodiam meditari . Nam fi

fecusfecerit, quum fcrihatPlinius Cucumeres inltalia quamminimo^, inprouincijs veroqunmma-

ximos prouenire, cumq; Lufitanorum regio , qua fe oriundum facit,ad vltimas Europs oras habea-

tur, & bb id cxteris fbrtafse magis ab Italia diftet , verendum fane eft , ne rei medic^ ftudiofi,qui hsec

perlegcnt CucumeremLufitanomaioremnufquamfeyidjfteafhrment. Sed nimis fortafse prolixe

Cucumeris caufam egi . Equidem haec nimia effe fateor in re minime obfcura . Veruntamen vt huius

caJumnisE & maledifta ahquando celTent , omnis eius eft obtundenda verbofa importunitas ; ne l\ for

tebreuiorfim,iurefibi cedi putet,minusq; fibi anobis fatisfaftum clamitet,&, quaeft inani arro-

gantia,non filentio, veldifsimulatione vane fe vidorem glorietur,

Caluna xij. Iam de carpesio paucaei reipondeo, de quo agens Lufitanus capite dePipere, poftqua

4eCarpefio. jbideCaryophyllis egit, noftrum ibi ordinem,& doctrinam quemadmodum in citeris fequutus,

itaaduerius nosfcribens comminifcitur. Caryophyllis Carptfium proximumeft, quod Cubeba „
OfHcinisdicitur,vtIibroprimo meminimus,& Aftuariusconfirmat. Non enim Carpefium Ze- „
doaria,fiueZurumbet Arabumeft,vt Matthiolus augurat,quum potius,vt dicimus, Carpefiura „
Cubebafit.Hxcfals^Lufitanus. Fal s o\ inquam,qu6d nobis nufquam fcriptum fit Zedoa- „
riam , fiue Zurumbet efTe Carpefium . Qu^is erg6 non miretur hominis impudenti3m,infidelitatcm ,
Lufitanus itn niendacemcj;locutionem? Quisnon deteftietur huiufcemodi hominum genus,quitam cuidenci-
pudcntia & bus caluinnijs, ac impofturis candidifsimos quofquelaccanc ? Huic adhibenda fides?huic creden-
TOendaciono dum ? huicafTenciendnm ? Ncquaquam .In confeflo enim eftomnibus hominis huiuice fcnpta fui
tancur. jpfius effe figmenta,mendacia , vanitates, ade6 vt iamomnibus il:omachum commouerint. Sed

quantum hallucinetur mifer , dum fibi perfuadet Zedoariam , & Zurumbetum Mauritanis nihil in-
ter i'e difterre, poftea audiet , cum innumeros illius errores promulgauero .
Caluniaxiij. S E Q_v I T V R , VT quid de Artemifia dicas, videamus . Artemifia duplex eft,altera latifolia „
inArcemiiia. hortenlis,odoreacuto,fapore ver^amaro ;altera ver6 jVlatricaria diclatenuitblia, aGrxcis Lepto- „
phyllos appellata . Nec enim in eam imus fententiam , qu6d Matricaria hsc Parthenium fit, vt Mat- „
thioluscontr3omnesgrauiisimpsmedicoscontendit,quumreveratenuifolia Artemifia vuulgaris „
Matricariaeft.NamParthenium,Bru(acuIum , HerbaicetidaChamomillsfimiliselt, vtfuodice- „
musloco. Haecilliusad vnguem funt verba,Inaniatamen,nihi!q;ponderisrelerentia. Q^uum enim „
Lufitanus argumentis , rationibus , & authorum teftimonijs, quibus iatis, lupcrq; nobis comproba-
tum eft,Matricariam vulg6 vocacam,aIteram noneffe Artemifiam ,nihil relponderit,nec iubinde
fe^ipfiinTla- vUis indicijs,acrationibus contra fentcntiam noftram lcripicrit, ied fua tantum falia opinipne du-
trare. ftus,noneft:fane cur cum illo pluribusagam : iedillum infe ipfumlatrantcm relinquam. Verum

vc

Aduerfus AmathumLufiranum. 19

vthuiufceJipminisimperitiampluribusdeteg3m,&procacitatecompcrcam,libebicrancnobisnon7
nulla in contrsrium afFcrre . Scribic itaque Lulitanus Artemiiiam duorum efle generum , alteram la- Calurania di
tifoliam,hortenremq;,a!ter3mMatricariam tcuuiroliamdidam, quibusillic6dcprchcnditur,quavn '"'""^-
oreitanterDiofcoridcmlegcricQuietli fcripreritalterum Artcmilixgenus folioeircrenui,nop. ta-
menobideam propricappcllauit /\e^o'(5t;A^oi', quum ca propric mtHo^v^ov dicatur, quam quidam
Diofcoridiaduhcrinam putant,cuiuscapitis titulus l^chabet. '^cpi ApTiuia-itfKiTrlo^vM.ov. Ad hicnon ^t.itric.iriim
reperio vfquam fcripfifle Diofcoridcm ,quin ncc etiam Plinium, primi generis Artemiiiam hor- """a,t'ie Ar
tenfemefleplantam, led quod in maritimis fponte, & perfeproueniat, vtille, vcfibi aiiquidarro- c^cm^^^per^d
get,fatetur. Adh.-Ecduofuncargumcnta, quibiisrcfragari nemo potefl, qua;maximcobfl:ant Matri- probatur.
cariam non efle fccundi generis Artcmiliam . Alterum quod h.TC flore lit paruo , rcnui, in vniuerfum
candido :id quod faneiiiMatricaria non vilitur,quum flosilli inlit Artemiflimaiorisdccuplo ma-
ior,hrmus,non tenuiSjUon in vniucrfum candidus,fcd vmbilicotenus aurcus,candidis foliolis
fjrcumfcptuSjVtin Anthemide.Altcrum,qu6dplanta litadmanus pumila, actenuior,qux adeo
inaiorem Arthemifiama'mulatur,adeoc];illi congencr eft, ( vtfatetur etiam Brafauolus) vt ambi-
gendumnonlic,quin ipfalitalccra Artemifla. Addequ6dcum Matricariafolijs, caule,floribus,fa-
pore, odorecj; plurimiim aprima Artemifia difierat, non eft fane ccnfendum , quin eius dilfcrentias,
acDotas fileutio inuoluiflctDiofcoridcs; fedcviminterprirnumj&alterum Artemifia^genus nulla
intercedat differentia, practerquam magnitudinis,crafsitudinisq;, vt ipferoet apertifsime fatetur
Diofcorides, nonfuit illiopus,alterius Artemifia-notas plyribusexplicare. Demum & illud vni
cuique contraLufitani fententiam verum poteftcfl"eargumentum,qu6dantiquorum nullus fcriptu
reliqueritjArtemifiamalteram necetiam pnmam efle amaram,quemadmc5dum reperitur vulgaris
Matricaria,qu£amaroadmodumguftufentitur,ade6vtparumab Abfinthiodifierat. Qu^pdetiam
argumentum prsbet,in caliditate , & ficcitate hanc longe magis excedcre, quam ipfa Galeni teftimo
nioexcedat Artemiiia. Hxcitaquefiquisrede perpenderit,nobis quidemminimc verendum fue-
rit , quin Lufitani infcitiam , & iudicij vanitatem facile deprehenderjt . Quod autem Matricaria non
lit Parthenium , & quod ea planta Parthenium fit, quam vulgari appdlatione Cotulam foctidam di- Cotulafocti-
cunt,nospenitusdeteftamur,qulppefi CotulafoetidaDiofcoridiPartheniumeflet, quum h^tcomni ^^"° '^'^ Par
ex parte Anthemide ade6 referat , vt tantu fere odoris diuerfitate altera ab altera dignofcatur,quis na ^ ^'''"™-
dubirauerit, quin Diofcorides Parthenio Anthemidis folia reddidiiret,n6 Coriandn? Coriandri folia
Cotula fcetida profefi:6 non habet, fcd AntemidiSjMatricaria ver6 contra. At fiforte obiecent Lufita •
nusciimadfummum vfqueCoriandrumadoleucrit, & fuum iamcdid?ritfemen,qua2infummitati-
bus funt folia , adeo parua tenuiac]; fpedari, vt Antemidis folia quadantenus referant ; quumcj; dicat
DiolcorideSjParthenium folijs efle Coriandri tenuibus , is ad minora tantum folia refpexir, non ad
maiora. Videquamhoc egoargumcntumpropulfabo facile.Siquidem cum neque Oribafiusex
Diofcoride a quo verbum ex verbo tranfcribit, neque Serapio, qui eandem feruat rcgulam,legat par-
ticulam illam^^eri^ajarbitrandum faneeft,particulam AS77?aDiofcoridi impertinentevaccesfiirefcrlpto
rum incuri3,velpotiustemeritate,prEfcrtim ciim plantarumcomparationes re£lius,exaifliusc];fieri
debeant , cum plants ipf£adolefcuut,vel confiftut ; quoniam hoc tempore foliorum , ac caulium no-
taeapertisfime confpici poflunt; non autem cum priroiim oriuntur, vel cum confenuerint,quo tem-;
pore genuina foliorum formavideri nonpoteft. Quin& illudcontra Lufitanum maximepugnat,
qu6d ciim Cotula fcetida longe acrior fit,quam amara,ade6 vt ea fedem abftergentibus ardorcm noti
obfcuruminferat, ob idcj;vulg6 FerrarienfibusC vtBra{auolusinquit)dicaturBrufciaculo:Parthe- ^

nium efle non poteft.Qu3ndoquidem Diofcoridi Parthenium nulla faporis acredine commendatur,
fedtantiimamaritudine,qua£in Matricari3manifeft6 percipiturfine acredinis tantillo . Poftremo
ciim fexcenties iam expertum fit Matrjcariam ea omnia prsftare, quae Parthenio alcribuntur, palam
faneeft^maximedeludieos, quicontrafententiamnoftram friuolis quibufdam argumentis,ac ca-
ptiunculismachinantur.Sed vtinamtamfacile verainueniri poflentjquamfalfa conuinci. Ca^- Caluniaxiiii
TERVM quumantea fcripferim inmeis comm.entarijs italico fermone primum inlucemeditis de Symphy-
Symphytum Petrajum a me haftenus non uifum , qiufi me negligentise inertisq; accufare uelit Lufi ^° P«rxo.
tanus, haec fuo moreaduerfum me fcribit . Ex hcrbis j quas loannes Fakonerius Anglus fecum alfere
bat,SymphytumPetr2umerat, quodConfolidam nonnulli appelbnt, qu3E(ut teftatur Ruellius)
familiaris Gallis admodum eft, & eam fua lingua Buglam uocant . In Italia quoque nafci cum Paulo
CaftUiono medico affirmamus , quanquam Matthiolus eam nunquam fe uidifle tradat.

His LvsiTANVS Nontaniiiminmeinuehituj,utputaram,noftraeaccufandE gratianegli Confutatio.
gentiaE,fedetiamfu3eextollend3egloris,quippequifenobisrei medicse peritiorem oftenderc am-
bierit . Verum fi (utfolertes decet fcriptores) Italica eadem commentaria fecund6 edita anno a
CHRiSTO Nato. M. D. L. perlegifFet , comperiflct quidcm Symphytum Petr$um mc pcr me
met adinueniffe . Id quod is nunquam per lefe , uel per alios fortafs^ feciffet , ni Fakonerius ille ( fi ta
nienuerarefert)idilli oftendiflet. Nonenim unaclieuniuerfafegesinhorreum congregari poteft.
Qupfit,utaccufariiurenonpoffim,ubiquandoquefaffusfuerim,me hanc uel illam non nouiflle
ftirpem. Praeftabat quidem tunc mihi Symphytum Peusum nunquam me uidiffe fateri,quam men-

tin,

20 Pet.And.Matth.Apologia

tiri, vt dodior , diligentiorq; uiderer,quo nihil detcftabilius , cxccrabiliusq; dici poteft .
Calfiniaxv, Ad sparganivm veniamus , in quo ica me taxat. Sparganiutn fiue Xiphidion Officina
De Sparg^- rum Spatulafcetida efl:,cum inter fe maxime conueniant . Vnde Matthiolum Senenlcm hic errare
certumeft, qui Spargahiiim non efreSpatulamfoetidam contendit,&e6magis,quiainSpatulafce-
tida pilulas non comperiri , in quibus femen claudatur , dicat : quod fallifsimum efle, qui Spatula; fce
tidas mediocrem habent notitiam, norunt . Proinde Sparganium Spatulam fcetidam elle certum cft^
Calumnia co Haftenus ille. Demiror fane tam perfriftam hominis frontem , qui quafi omnium rerum naturam ,
tuivditur. plantarumomniumintimam notitiam perdidicerit,ac imbiberit, adeoaudafter hosgraues mihi im
poniterrores,confeltim meerrareaccufat. Cognofcuis, vtopinor,hominis eruditionem,& vit.x
confuetudinem. Porro non modo omnibus rei herbarix ftudiofis (vnum tantum Ruellium excipio)
fed&cxterisomnibus, quibusaliquafitftirpium cognitio in conteifo eft,nil aliud efTe Spatulam
Spatiila foeti- foetid.am vulgdappellatam,quam Xyridem .Xyris enimpr2Eterid,qu6domnibusnotis,SpacuIam
da elt Xyris , fotidam referat , foliorum odore facile indicat nomenclationis occafionem , quippe quoniam G di-
non parga- ^j jj^ confricentur , foetidum admodum odorem f undunt, unde illi nomen , adeo vt Tirefia,vel Talpa
csEcior fit, qui non uiderit , Spatulam fcetidam uocatam omnibus fane notis Xyridem referre. Hanc
a nemine defcriptam reperio, prsterquam a Mattheo Syluatico Pandedarum authore , qui eam Iri-
difimilemreddidit.IdquodLufitanipetuIantiam palamfacit. Siquidem nulla extat planta, qux
magisIridemreferat,quamXyris, adeo vtfcripferitOribafiusappellari aliquibus Sylueftrem Iri-
dem, a quo quantiim diftet Sparganium , eos iudices velim , qui in materia medica indaganda plus
Caliiniaxvj. operis ,aclaboris,qu^m Lufitanus impenderunt. Nec plvribvs verbis earefellam, qusE
J3e Siderice . de Siderite obijcis , in quam magis, ac magis tuam detegis rei plantariae infcitiam , cum ita memoras .
Confpicitur Sideritis ha;c in nonnuUis vallibus folio afpero Saluise magnitudine tanquam Marrubij
albicante , & per circuitum tanquam Quercus dentato , quodfricatum ex fe odorem , q-ualem ex Cy
donijs optime maturis oriri videmus, emittit , quem Diofcorides fubintelligit , ciim dicit guftu non
iniucundo, cum adltridione aliqua . Hanc vero Fuchfius in fuo herbario nouifle videtur,quanqu^m
Matthioliisoppofitumcontendat. Sedre vera Matthioluseamhunquam vidit,quia fi eam cogno-
uifTet, iIIiusodoremfuauifsimumnunquampr.Ttermififret.H£eceius funt verba:fed quSm omrw
Sui ipfiusnu- fuccoinania,ipfevideat.Qu^6denimdeSidcriteprima,quamfeindoctisfimi viriFuchfij herbario
gis confudi- narrat inuenifTejfuas proferat commentitias nugas, hicfacile demonftrat, quod eius folia non mo-'
turLuiitanus. ^^ ^^^ fpeftencur Quercus inftar finuata , fed nec per ambitum nulla parte laciniata, tametfi Lufita-
nus, vt potius fuam tueretur opinionem , quam veritatem, id non fit veritus afhrmare. Ipfa enim Fu-
chfij pidura de Lufitani fide maxime teftatur . In primis enim fiores oftendic fpicatos in cauliu fum-
mitatibus crumpentes , non autem in ipfis caulibus orbiculatx vertebrse infrar, vt in Marrubio, per
interftitiadifpofitos. Prxtereafolia nulIaexpartecorrefpondent,nec pomorum Cydoniorum o-
dor,quemfolus Lufitanus illi tribuit.DiofcoriJesenimCydoniorum odore,nec quouisalio Si-
deritem hanccommendauit,fedguftu noniniucundo; rnulta enim habentur, qusB odore maxime
placeant, & faporedifpliceant. Sedmihi fatis verendumeft,anLuficanusCvdoniorum odore huic
planta2tribuerit,utuerafateretur ,anfortafsefua; fuftinendsEopinioniscaufa. Quippe Fuchfiushu
iufce odoris non meminit , nec nobis periculum facientibus percipi potuit . Non enim hanc ftirpem
ignoramus , vt fua potius temeritate,quam fcientia exiftimat Lufitanus . Sed non fortafse a fcopo ab-
crraret, qui diceret Lufitanum Fuchsij Sideritcm nufquam vidifTe^nifi appiftam , quod fals6 fcribati
Sideritem hanc in vallibus nafci , vbi plerunque folum vliginofum effe folet, Fuchfius vero perindcj
Caliiniaxvij. acDiofcorides inafperis, petrofis,ac incultis locis . M i nv s acerbealiquant6 patior, ctimdeTra
DeTrago. ^onoftramftudetemendareopinionem, vbi Lufitanusitafuam exorditur calumniam . Non prs^ „
termittendus quoque eft Ruellius , qui proculdubi6 in dignofcenda herba ifta inultum hallucinatus „
eft , qui Tragum lunci fpeciem effe crediderit , cui quoque Matthiolus Senenfis fubfcribic nulla ful- „
tus ratione, cum e direfto Tragum herba fit , ex qua uitrum conficitur . Atqui inter omnia, quae ha- ^
ftenusnobisobieftafuntaLufitano,& fatis dilucide,vt arbitror,refutata,nihiI iuftius,nihil ae-
quiusfateor^vnquaminnobiseftcalumniatus^quam qusde Trago hicrecitat.Hoc mod6 fi ca-
uerepotuiffetjdum nimisfefollicitumexhibetcircaexiguaminnobislabeculam, nonipfepluribus
femaculiscontaminaret.Equidem fateor,olim in Tragihiftoriaancipitem me habuiffe opinione,
quanquam inclinaret quandoque animus ad credendum , nil aliud Tiagum efle , quam quodda hu-
milisluncigenusin maritimisproueniens,cui femen acinofumin cacuminenafcitur rubrum,ad-
ftringenti fapore. Eram enim fretushocargumento, qu6dfcilicetfcripfifretDiofcorides,nafciTra
gum finefolijsjpufillis circiimramos acinis,rufis, multis,magnitudine tritici,acuto| cacumine»
qu3E omnia potius ad iuncos fpe£lare, quam ad aliam quamuis plantam uidebantur . Opinionis indi
tia fubinde augebat , qu6d fequenti ftatim capite idem Diofcorides de luncis uulgaribus egerit . Ve-
riim quod & fummis , & praeclariffimiscontingit ingenijs , ut temporis proceflii plura quoque inue
nerint , & diligentius examinauerint , id mihi accidifle fateor . Re nanque in pofterum exadius agita
t3,ac perpenfa, melioribus adinuentis, minime puduit priorem dcponere opinionem. Etenim
ciimanimaduertereinapudTheQphraftum,&Plinium, qiiorum etiam iudicium in noitris Lati-r

Dis

n

Aduerrus Amathum Lufiranum. 2 1

nis coinmentarijs fecuti fumus, Tiaguin utrifqucScorpionem appcllatum , quemadmodum & Dio
fcoridiaculeatain in uniuerfum e(]eplantain, priorcm, quiinanimo verfabatur, opinionem diutius
" feqiii non libuit. Dehacenim planta (cribcsTheophratlus lib. vi.c;ip. i. de Plantarum hiftoria .n
" Aculeatarum , inquit , alia ex toto acu lei funt, vt Corruda & Scorpius . H.vccnim nullum , prstcr a-
" culeum, foliumgerunt.ldquodpoftearepctijttertioeiurdem libricapitehis verbis. Inter ea verd
" diftinftagencraplurimum qua-aculeatofoliocoftant, nimirum dixerim,quode\ totofpinofumin-
" fpiciaturj,exiguo elt numcro , qucmadmodum diximus , & difKcilc quicquam fcrine inucnies, prs-
" terCorrudam,&'Scorpium,quxpoilAequino6tium Autumni florcfcunt. Scorpius enim florem
" incarneextuberantefuhextrcmoaculci piotert,initiocandidum,poileaIcuiteracccdentemad pur
" puram^v^' flngulari radice,eademc,;brcuiadh.Tret. H.Tcille.cui fubfcribitpiiniyslibro x x i.cap.
" xv.ficinquiens.Spinolarum mult;t ipecies .In totum ipinaefl:Afparagus,Scorpio . NuIIum enim
fblium habet . Quibus palam eft Tragum , quem Diofcorides etiarn Scorpioncm vocat, nullis pro-
uenire folijs , fcd li;atere tantum aculcis . Idquod etiam videturfateri Diolcorides^quod dixerit,Tra-
" gum , quem alij Scorpion vocant , fine folijs oriri, acucis tantum circa ramos adnatis granis . Q_uam-
obremlibenterhacinrepoftea mcam correxi fenteritiam,quam Lulitano difplicuilTe fummopere
gauderem , fi quid hac mea dubitatione meiius , ac certius aliquid deprompfiflet , fed quod vfu ueni-
re nimix temeritat i plerunque folet, dum nimis in me excandefcens maius aliquid afteuerare nititur,
]ongeturpifsimelabitur,qu6deam velit plantam legitimum efle Tragum,quxMauritanis Kali, Kali,& Alka
& AlKali appcllatur, nobis vero Hctrufcis Soda,cuiusq;imaginem vltim.T huiceditioni addidimus '' Ar.ibum .
libro iecundo inter Atriplices ad viuum expreiTam . Qiiandoquidcm planta hxc, ex qua alumen con
ficiunt,quo vitrarij vtuntur,Catinum appellatum,quin &fal,quoda plantaAIkali vocant,folijs
non vacat, quum admodum fit foliofa, nec vllis penitus riget aculeis , Ipf? cnim cum primum emer- Kalihifloria,
gitjfolijs profilit minori Sedo smulis, qux traftu temporis dodrantali fere longitudineaugentur, ge
• niculatimq; protrahuntur . Cum vero lam adoleuerinc, prodeunt e geniculis fblia pinguia , cralfaq;,
incurua,ex]ataorigineinacutum definentia. Vbi veroaJ fummum conftiterint,incauIium cacu-
niinibuslonoem!nora,exilioraq;fpe(3:anturrufocolore,aquorumexortuparus, rotundxq; pror
deunt pilula^, in quibus minutum femen concluditur, vt videre eft extra Tergcfti mcenia , ijs prasfer-
tim Iocis,quibus falinarumarescircundantur. Qiiae Tragi notis prorfus repugnant. Adde quod
Kalifaporefitadmodum falibjTragus uerdnonfalfojfedadftringente.QuEomnia citra contro-
uerfiam attei>antur,qudd legitimum Tragura nunquam viderit, nec nouerit Lufitanus. Qui tam ck- IjHfitaiii in-
cors,obliuiofusq;deprehenditur,vteandem herbamlegitimum Tragum eiTeaffirmetjquamprius conftanna.
afTeruitefle AnthvIlidem,vtpoftea difleram .Cseteriim eam conftat plantam genuinum elTe Ti'a- Trigum ge-
gum , quam nos iuo luoco appinximus . Quippe ea fola, Corruda excepta, tota fpinofa vifitur , nul- nunuim.
liscircundaturfolijs,&in maritimis tantumnafcitur, fruticofa, humilis,humiaccumbens,innume-
ris trianqulis, quadrangulisue , tritici magnitudine vbique fcatens, in quorum medio ( vt Theophra
ftusinquit ) poft Autumni Aequinoftium flosemicacalbus,qui paruo temporis traclu purpureus
euadit,adftringentifapore,penndeactotaplanta,ade6 vt nihil repugnet,q'jin hscgfnuinumTra
gum dici queat . Hanc inueni ego primus in Tergeftino folo in Hadriatici littore, vbj frequentisfi- AuthorTra-
ina,copiofaq; oritur. Nec im merit6 Scorpium eam appellauere antiqui,quippe quod auelli non po(- gum prmius
fit,nifi i£lisabeamanibus,vtegomihi teftisefrepoflum. Tantum igiturabeft,vtcelari uelim mea, '»"«""•
ficubifunterrata,ute3etiamip(enonuerearemcndare,gaudeoq;hasca cseteris aperiri , mpd6 ifta
femper adhibeatur moderatio , vt potius veritas exquiri videatur , quam improbje calumnioe, quae in
optimaquJEqueinuehuntur,inftrui fentiantur.Etenimidlongehoneftius arbitramur, vbi quis fe
lapfum nouerit ( quum proprium fit hominum labi ) fe hallucinatum aliquand6 agnofcere , qu^m ,
quod extremae eft pertinaciae , ac uecordise, quod femel arripueris mordicus adeo tenere , ut illinca-
uelli non confentias. Ac fane in ijs commentarijs,quae antea Italico euulgaui fermone,nonnulIa poft-
roodum deprehendi , qus minus quam decreueram a nobis enucleate, exafteq; eflent fcripta . Quo-
rum&eoipfotemporenoneramnefcius.^Verebarquidemfxpene tanti operis feftinatio incer tot
alia,quibusindies diftinebar,iudicij forteextremainmaturitatem inaliquibus peruerteret. Quod
fanepeccatumleue(vtcredo)&inpaucisfimisrepertum,quamuisreliquorumutilitate, tumfacile
compenfiri,tiimrefte obfcurari poflecenferem, iciebam tamen prauos,ac maleuolos homines mi-
Dimedefuturos,quietiamre£l:ifsimeanobisdi(n:aiacerare,& caninisdentibiis arrodere noncefla-
rent ; & qui citius reliquorum omnium fruftu feexpoliari mallent , quam ut leuisfimum alicui con-
donarent erratum . Sed quid ? Tot amicorum erant interpellationes , qui hoc opus a me quotidie fla-
^itarent,&propefuoiurepoftularent, nehocmcorumftudiorumpartu eos diutius defraudarem,
& fufpenfos tenerem ; ut improborum , inuidorumq; iniquis morfibus me intempeftiuis obijci ma-
luerim,quam horumrefiftereuoIuntati.Emifitandemopus non tam maturum,quam amicorura
precibus,&obfecrationibusefflagitatum.Quorumdefiderijs fatisfaftum ^ nobis pluriinum gau-
deo.Siquaveroerant nimisacceleraca^eafanelongeaccuraciusin Latinisnoftris cpmmentarijs a-
gitata funt , & dircufla . Id quod tunc me maxime fblabatur . Quae fi ante me ita deprehendifTet Lufi-
tanus,vtnullamiumeoftentaffetacerbitatem,nullasin optime munita,firmataq; fuas ingesfifret

calumnias,

22 Pet. And. Matthioli Apologia'

calumnias,& non fua infidelitatc in alienas pofresfiones irruinperet, gratias ei profefto agerem,qu6d

fuo ftudio , &: fynceri tate hifce nos fubleuadet laboribus. lam vero optima quaeq; fcedisfimelacesfit,

?dnuellit,diripit,& in quibiis aliquam veniam mereri poterateius calumnia, hsc maiori ofFufcatfal-

Lufitani ob- lltate. Di x i paul6anteinTrago,quam fua reprehenfione turpiter aberrauerit,nunc quoque

jeftio inAma jn Amarantho nihil6 cautius , & pcritius fe gerit . Scio in Italica editione Aenum de Amaranthi viri-

""' °' busdilTerentem mecitaffcin vulgari Amarantho,quum Aetionil fitaliud Amaranthum^quamDio

fcoridiHelichrylum. Nectamen a LufitanoadmonitusfaciIe,& noninuitusqu.-Edam reuocare,&

omniaprorfus trutinaredecreueram in Latinis pofteacommentarijs:quod &i3mpridem eft faftu.

Ac ne Lufitanus vane contra nos exultct, ac nulli incogitantis indulgendum uociferetur , videat ipfe

Turpis ac ri- quam fals6 fibi perfuadeat vulgaris vfus Amaranthum efle Chryfocomem . Nam fi ( vt audio ) G rx-

dendusLufita cifermonis peritum feipfumfacit, maximoilli uitioadfcribendumfuerit,qu6dGr2corum verbo-

nierror. j-um virestamnegligenterexpenderit.^^^uirsf enim Grscis,aurum Latinis defignat,w/xi) ver6 coma.

Ade6 vtidfitGra^cis ;^gi'(rox.ojUw,quodLatinisaureacoma.quomanifeftedeprehenditurLufit3ni in- '
fcitia.Qu^andoquidemcum vulgari Amarantho fpicatus flosinfit,non aureus,fedin purpura ar-
dens,quopad:ofieri posfitvtred;eis;t^u3-(!)to'^)) Grxcis reftedicatur, ij dijiudicent, qui Grjeci fer-
monis peritiores habentur interpretes , quiq; hsc diligentius explorauerunt . Qiiod autem Chryfo-
come flore fit aureo, ut ipfa fert nomenclatio , teftis eft Plinius libro x x i. cap. vii i. vbi fic inquit.
Chryfocome,fiueChryfitisnon habet Latinam appellationem,palmi altitudine eft,comantibus "
fulgore auri Corymbis . Q£amobrem non folum conftabit, quam lubrice lapfus fit Lufitanus , fed »
Ruellius&Fu quam fals6 , ac inique acculauerit Ruellium , & Fuchfium . Quippe cum Chryfocome , & Amarari-
chfius aLufi thumlongeinterfedifterantjVtcIarisfimiilli virireftenorunt,nonabreiIlis di£lum eft Amaran-
vlndicantur. tho purpureo vim effeadftringentem, fiquidem manfacoma,foIia,acetiam radix adftringentem fa^
Caluniaxviij. cultatemnon obfcuram prsfeferunt. His a c ce d v NT,qu3einminoriSedoLufitanusenu-
de tninori Se merat ita exordiens . At minus Sedum ( vt ego opinor ) faba crafta , fiue faba inuerfa herba dida cft ^ »
do« natura frigida , non autem Vermicularis , Vf M atthiolus , & alij putant, quia Vermicularis herba fa- »

poreacriseft,naturaver6caIida,quaeduo minimeSedominoriconueniuntjCum, vtdixi, Sedum '»
minus natura frigidum , vt Maius eft . Caeterum & phnta ipfa defcriptioni in toto refpondec , vt iure »
concludendum fit , vt Faba inuerfa , fiue craffa didta minus hoc Semperuiuum fit, Hsc illius funt de- '>
Lufitanus re- liramenta. Sed fane vereor , ne hsc tam craffa , tamq; frigida herba cerebrum ei totum perfrigerarit,
prehcnditur. inuerterit,infatuaueritq;,ac Amathumnoftrumpenitusamentemfecerit.InquitDiofcorides,Sem- »
peruiuumminusinpetrisparietinis,&macerijs, necnon fcrobibus opacis nafcitur,cauliculisab v- n
naradicemultis, tenuibus, crebrofoliatis, exililibusfolijs,rotundis,pinguibus,mucronatis, caule »»
d medio emicante, palmum alto, vmbellam, herbidosq; flores , & tenues gerente . Diofcoridi fubfcri '>
bitPliniuslibro xxv.cap. xiii.hisuerbis.lSlinusSemperuiuum in muris,parietinisq; nafcitur, »>
&■ tegulis fruticofum a radice, & furfumq; ad cacumen , folijs anguftis , mucronatis , fuccofis, palmo »
Cahimnia re afto caule, radix inutilis,quibus maxime omni ex parte refragantur omnes fabaris illius nota\QjJan- n
fel]itur,& A- doquidem Fabse inuerfae uocatse cauliculi non infunt tenues , fed crafsi ■, ac pingues , bicubitales , &
rnathumlial- quandoque maiores, nec folia quidem exilia , rotundaq; , fed magna, lata, ac praelonga, llores in um-
fe ofleditut . ^^^'^ "'-"^ herbidi , fed plerunque melini , uel in purpuram candicantes . Radice quoque non eft inu-
tili , nec fuperuacua , fed bulbofa pluribus adnatis tuberculis Afphodeli fere modo . Colorecinereo ,
corticelaeui, & fuccopIenaadmuItaexpetita.Quaein uniuerfumnotx,ficum minoris Sedi hifto-
riacomparentur,clarisfimedemonftrabunt tantumab illo difFerre Fabariam, quantum ^ lufcinia
coruus . Non enim aliam ob caufam Semperuiuum tam maius, quam minus id fibi nominis afciuit j
quamqu6dperpetu6annototovirefcat,acviuat. Id quod teftatur Theophraftus libro vii.cap.
xiiii.dehiftoriaPlantarum,quin&Pliniusloconupercitato. Idem prsterea affirmat plantae ip-
fiusnomenclatioGrsca, AW^iuorenimGrscisfempiternumdefignat.SdhocnaturaE donum Faba-;
riEminimelargitum videtur,quumautumnopereattota,&invniuerfumarcfcat,nec indecelerius
repullulet, quam Vere medio. Quod autem Vermicularis difta, qu^ Semperuiuum minus nulla re-
damante nota repraefentat , fapore fit acris , deteftantur vniuerfi materise medicae ftudiofi , cum nul-
lo alio fit fapore , quam acido . Sed cum fortafse Lufitanus fyncero careat guftu , perinde ac iudicio ,
mirandumfanenoneft,fi interacidum,&acremnuIlamfeceritdifFerentiam . De cirsio haec
Caluniaxix. habet. Ade6Cirfion noftrae vulgataeBuglofTce refpondet^vtomninofatendumfiteandemeffe her- ,»
deCirfio. bam,cuiusfententiaERuelliusquoquepatrocinatur,& merit6quia videmusBuglofIamaliquand6 „
triquetrumhaberecaulemfpinofum,excuiusfloribus nefcioquid, vtanimaduertenti notum eua- „
fiet,euanefcit,n3min caterisitainterferefpondent, vtfpeftanti nulladubitandi maneat occafio. „
ProindeMatthiolum in hacreminusbenedixilTe crediderim,cum Cirfium alteram herbama Bu- „
Calumniadi gloffo effecontendat .Sic Lufitanus ille . Caeterum cum uulgari Bugloffo caulis fit rotundus,non tri- „
luitur. angulus, ut fortafse per fomnium vidit Lufitanus, nec foliola ab imo cernantur, quae vUam rofae fp?-

ciemprsfefcrant,fed fpithamalongiora,quin & qu6dcauliscacumenorbiculatum non1tt,nec ibi
capitula purpurea, quGC in pappos euangfcanr, videantur, vulgaris vfus BuglofTum Cirlium effe non
poteft , cui caulem reddidit Diofcoddes perpctuo triquetrum non aliquand6 tjntum, & angujos ipr

fos

Aduerfus AmathumLufiranum. 2)

fos folum aculeatos voluit, &: perinterualla molIes,quibus profedo notis vulgarc BuglolTum pror-
fusdcftituitur . Cauleenim tii, vt dixinuis,tcreti,qui iibique tenuifsimis aci.ileis rit^cat. Adh.ec
Cirfjocapitularequirunturpurpurca, vtetiam prxtcr Didfcoridcm fnctur Plinius iibro xxvnl'
cap. viii.qux iiijanugincm dchilcant. Atcum vuIgarcBugloirum nulla vnquamcapituiaprofcrar,
quGE tandem lanuginein vllam contraliant, fcd flores tantiim purpureos, nuUam prx (c ferentes capi-
tuli formam, ncc unquam lanuginem contrahcntcm , non uidco, cur ita ftolide ccedidcrim vulgaic
Bugloflumlcgitimuiii cfTeCirlium, in quoceufendodcccpti funt Rucllius, & cum fcquutus Lulita-
nus, qui cum fcriplerite vulgarisBuglofsi floribus nefcio quid cuanefccre,fuam iplius vanitaicm
dechrat. Cirsij( vt opinamur)genuiiii imaginem quis uiderepoterit incommentarijs nofl:ris,qvU£
uiuum legitimumcj; nfcrat. Bi.jg!ollum cnim quod pasdm conccsfitin vfum, vel Echij {pccics cll:,
velpotiusfortaslis iplaLyeopfis, vtaliaslatiusexplicabimus. Re l i ci_v v m efl,utadcarcfpon Caluniaxx.
" dcam, quibus mcfalsdinEllcboroaccufu Lufnauus his verbis.Ex iunioribus quoque Matthiolus ^*^ EHeboio,
" Scncnfls nigrumElleborumalbo pcriculofiorem facit,quia itaexpericntia deprehcndit, quum ta-
» menhodiebonipradici nigrocorreptotancjuam Diagredio utantur. Hisinnosille. Sedan iure, Exploditnr
vel iniuriaeos iudiccs uclim , qui accuratius , quam illc ca perlcgerunt, qua; in commentarijs noftris Lulicaui cahi
deutriusq;Eliebori uiribus fcriplnnus,quibuscj;inanimo fcmpercflnon mentiri. Siquidem ij, ubi ■""'*•
nufquamamefcriptum repererirtt, nigrum VeratrumalboeflTe validius, perniciofiusq;( vt Lufita-
nus fomniafreuidetur)minimemihi verendumefl:,quin illum temeritate,ac mendacioaccufaturi
fint. Scripli quidcm,fcriptis commcndaflc P!inium libro x x v. cap.v.Nigrum boucs ,equos , fucscj;
necare,ciim tamen Albo nullo incommodo depafcantur.Qno fit.vt iniuria in me reiecerit Lulitanus,
qusnonnofl:rcT,fcdPliniana:funtlc(5tionis. At quum is adnoftrosperdendos laborts inuidentia, Liifitaniinui-
acliuore fetotumaccinxerit,c6coecitatis,amentis:, infolcntixc];procesfit,utetiam aliorum errata clentiadetegi
innosremiferit,urpote, qui mentiri nunquam crubuerit;nonaIia opinorcaufa,quam quod uo- ""^"
" lueritmonimentum fcelcri5,atqucaudaciar fuxcffein confpcdu omnium. Hadenus Amathe tuis Animadiier-

doiftifentiant,priufquam tam arroganter, tam temerein eorum laboresinfolefcas . Quinetism quo

padoeorum fudoribus potiuscandide& gratanter fruaris,quam ut eos imperite Liceflas, & tuisca-

lumnijsobruas.Etenim non iccircohas vigiliaslibentisfimoanimo fufcepimus, vttu eas obfcures

tua inuidentia , acetiam imperitia . Etcnim li noflras haslucubrationes tibi vfui cfTe nolis , cur talem

clandeflinum furem te exhibcs , ut folum tua furta commendata alijs efTe uelis ; cxtera uero, qu,T tua:

libidoflbinon uendicarit,eamaIitiofa fl:udeas opprimcreinuidentia? Patcfaciam inalijstuum infi-

delemin meis fcrinijsanimum. Nunc fatismihi eft, fi tuas contuderim calumnias;quibus fi tuo,

quoque iudicio a me eft fatisfaclum , uehemcnter tua caufa gaudeo; fin is maneas, ac perfeueres,qua-

lem te efle prcEdicant, certe non omnium iudicium,candor,ac scquabilitas ex vna tua indoCta,& pra:-

cipiti pendebit maleuolentia , Narrat vetufta gentilitas eos , qui fe intuliffent magnae Dcs faerificijs,

confcflimexccecari,quam quidem cicitatem illi non tamadoculos,quam ad mentem refcrebant..

At ego Amathe non te ideo ccecum dico dudus hac gentilium fuperfti tione,qu6d Cibeles nlicuius te

inferuerisfacris,fedeatantumr3tione,ac fententia(vt tu ipfe iampridemin te experiris)qu6d k

Deoimmortali perfidisfim.edefcifcas.Etenimcum (utaudio)nuncnoftrs religioniste ipfum fa- HifTr.ini? Se

= cias,nuncIudaicislegibus,fLiperftitionibusq; te totumaddicas,& ita non foliim in homines, fed miJiukii<:.Hi

inipfum Deum Optimum Maximum infolefcas, minimeideft mirum, fia teipfoquoquedeficias, IpanitalesMa

&omniftatu mcntis dimouearis. Vtnonmod6in tenulla vigeat pietas,nulla relisrio, verum & in^ ranosvocant,
. - 1-^1 • ■ ^ t' ■ I • •- • TT- r ■ !_• quosmaxiirie

jpfa medica faculcate, quam immento protiteris, plunmum ccecutias. Hinc ego tieri arbitror,vt non jecetlantur.

folumtibi,fed& cajtcrisomnibus moleftifsimum,acinfeftisfimum te exhibeas:& tumultuofifsi- CurAmatlius

mismentisfurijs impulfus modo hucmodoillucagiterisrquinetiam uttu,quitamdiutuaimpieta- ^anta labore

te in diuina coecutis veritate, nunc nec alios , nec tc ipfum in ipfa medica facultate intelligas . Q^are '^°=<^'"'^'^'

nullamoueboradmiratione,fituam obftinatamdetredes exuereuefaniam . Nonid iam animome- Cur Autfior

cum proponebam , non iccirc6 tuam reprimere fum conatus infanabilem ( vt timeo) libidinem, vt te h^"'^ confece

tusEaIiquand6in tanta veritatislucepceniteat infani32,fedidmagiselaboraui,ne tyrones, & huiu- ""^ P° °2'^,'

fce medicsE materise ftudiofos tus forte impedirent calumnix . Nihil tuam Amathe moror Cenfiira .

ludicabunt fyncerius docti, ac prsclari homines , utrum tu iuftius me inuaferis , an ego maiori ui te

inmetemereirruentemdeclinauerim,penitusc]; profligauerim. (^apropterautcefTa Amathe poft-

haccaIumniari,auttamquasfonon fis futilis, &inanis, vtquum reIiquorumlabores& fcripta

€xplodas,tunihilmeIiusafferas;aut,quod vltimum eft,caue, ne apud eruditos , &

squisfimos leclores.ac iudices,qui nunquam deerunt, tua inui-

dia, & calumnia noftrum augeant, & amplifi-

cent honorem.

24

P E T R I

A N D R E A E

IN AMATHI LVSITA
ENARRATION E S

C E N S V R A.

M A T T H I O L I I

N I

Prxfatio in la^^^^^l A M M I N V s vereri debeo , ne quis potius gloris captandje cupiditate mc putct
Cenfuras. {fsl S^ffl adduftum , vt hominiimpudenti & rerumcmnium imperito, fuospatefaciam er-

rores,quamad id vera,reftaq;duci ratione.Q_u6d fi liberiusinhominem petulan'
tem adeo importunelacefsitus inueherer, quis probus nonid mihi iure concedat?
In Amathum, inquam, qui fuis iniquisfimis calumnijs , non modo honeftisfimos
labores noftros opprimere nititur, fed &, quantum in ipfo eft, fua imperitia , & im-
pudentisfima confidentia rem medicam obfcurareconatur uniuerfam . Nec fanc aliud fibi quis deeo
perfuadere poteft , qui aliorum fcripta a quam plurimis comprobata , fatisq; communita,fua temeri-
tate incefsit, & violare molitur . Hoc fi impune, & tacite fit improbis permittendum, vtfuo tantum
iudicioaudafter reprehendant, accontaminentomnia,qu6nam omnium prsftantisfimarumfacul-
tatumcultusdeueniet?Quispofthaciftorumfeobied:etingratitudini? Verumut & ipfum , fi qua
adhucin eo vigetratio, pceniteat iftiuscalumniandi infanisfims ]icenti£,& non foliimex alijs,ue-
rumexfeipfo fuamcognofcatomnium rerum infcitiam ;infringendaefth2cnimisarrogans,& ef-
frenis audacia .Nonarbitrabarquemquam tam perfrift^frontisefrepoffejqui ibi tamfeuerainalios
cenforiautaturuirga,vbi ipfetot vbique fcateat erratis. Moleftum,friuolumq; pene credidiflem
grauioribus impeditus negotijs , vt cum huiufce hominis difceptarem ineptijs,nifi ipfum in me tam
petulanterinfultareapluribusaudiuiffem. Nuncautemeadem moleftiajquaiftiusimpetum,& ua-
ramincurfionem ameprohibui,nequisiftiusfeuericenforis impelIaturiudicio,vt ftatim appro-
bet,qu2abiftovideritproferri;Audiatbonus,&egregius vir,quant6tutiusfortafse fuerat hone-
ftetacere, quameopaftocontracaeterosinfaneoblatrare. Atquihacinreea rteutiquam vtar vanita-
te, qua ille contra nos ; & nehominem potius perfequi , quam veritatis ftudiofi videamur , nihil no-
bis eritnegotijcum Amatho. Etenim eius errataficinlucem producam, vtfiuelipfemetaliquidha
beat , quo ijs , qus a nobis afferuntur contradicere valeat , doftorum iudicio longe libentius acquie-
lcam , qu^m vt aliqua pertinacia reliquorum ftudia retardem . Idem qui hoc promitto , hoc quod eft
aEquifsimum,fi nonabAmatho,quemrediturumvixadmentem fpero,faltem ab erudito leftore
idpeto, acpoftulo, nequamora,nequodimpedimentum rerum,& medicin^fiatcandidatis.vitum
demum de utroque noftrum fuam ferat fententiam, vbi noftras rationes diligcnter expenderit,ac pe-
fitarit . Amathus non nifi quadam pr^cipiti dementia noftros inuafit labores , conuulfit, diftraxit,
nullamhuiufcefa(ftiafferensrationem,nifiquodfu2authoritati,hoceft ftulcisfimz libidini, tan-
tiamputaueritubiqueconceffum.Egofane,qu2inifto reprehendo,nifi apertisfimis,& ipfa luce
clarioribus argumentis indudus videar , cupio me eiufdem argui temeritatis , ftultitis, ignoranti^ ,
quam de fe prodidit iile . Atque ficut candidus leftor , qui hasc in manus fu mpferit , facile di (cernet ,
itaforearbitror,vtminimeeumpceniteateiusleftionis,ubi non tantum iftius teterrimoslapfus,
fed&non finenoftro labore,rerum plunmarumcernetexplanatas naturas. Ideoq;hic, quo maio-
ri cum facili tate , & emolumento diftinftius ab omnibus legerentur , in certa hsec digefsimus capita,
ac iam tandcm alijs innumeris filentio inuolutis, ad ea, quse funt praecipua , in quibus ille turpifsime
offendit , veniamus .

A C O R V M.

DeAcoroCe De acoro fuum ipfius, quod oHm tenuit, reprehendit iudicium,fed quanto prxftiterat ^

fura j. priori non difcedere fententia, ipfe videat, qui vegetiorem Galangam nihil ab Acoro difcrepare pu-

Galan°a:Cy tat, cuius error multis patet rationibus , & indicijs . Nimirum qu6d neutrum Galangx genus folia

perifotia. proferatIridis(vtqui uideruntteftantur ) fed Cvpcri, quo fit(Lufitano etiam ita teftante)'.it non

defint , qui Galangam ipfam Cyperum Babylonicum voccnt . Tum qu6d vegetioris Galang.x radix

cum Iride nihil habeat cognationis , nec illius faciem vlla ex parte referat ; addequ6d radix hxc rufe-

fcat potius,quam fubalbicet. Priterea Galanga nufquam reperta eft , qus guftu fuerit fubamaro , ut

de Acoro fatetur Galenus,fed tantum acri . (^uocirca non immerit6 Serapioni , qui inter Arabas io e-

narranda fimplicium medicamentorum hiftoria primas tenet,aliud eft Galanga,aliuduer6 Aco-

rum . Ob eandem quoque caufam inter grscos Ac3;uarius,& Nicolaus Myrepficus in paranda Aurea

Alexandri antidoto,& Acorum & Galangam imponunt, tanquam medicamenta inter fe diuerfa. Qui

busluceclariusquisintueripoterit,Galangam,& Acorum pluribus fane nctis differre. Acoro e-

nim folia non debentur Cyperi , fed Iridis , quin & radices Iridi prcximi, geniculis intercept£,fub-

albicances , non fubrufefcentes , & ( ut Plinius inquit , cui & Lufitanus fubfcribit ) ruptu faciIes,non

uc

In Amathi Lufitani Enarrationcs. 2^

ut in GahnCT.!, utraque fnCiu contumaces, quibus perfpicuum, fatiscj; compvobiUiim cenrctnus,ncu

trumGalangvTgenus tflc Acorum. Necprofeftdinceljexerim unqu.im ( vtalias mcminiauis)quo pa

(So, quauemetamorpholifathim lit, vt(jalanga illa, quarab alianon gencre ,necuiribus ,feci tan-

tum magnicudincditfercquum primumad noseSyria, vel Memphiaducftaeit, in Acorum (econi

mutaueric:ni(i quis fbrta(sedixerit,eueninehocmagicispr.rftigijs,qud fuani tucrecuropinionein.

Acciimadnofbapenitusobmute(iatar2;umcnca,quibus in hacrefu.mus u(i,illud fane iulpicari li-

bet,hxcpotius rcnadadc Lufiranum, uc Brafauolum anobis reprehen('um(illi cnim ubiqueplu- Liificaus Bra

rimiim uideturaddifilus) (in immemordefcnderct, quam ut ueritatem,q'jam prius f3tebatur,fu(ti- ':i'"<''o ^'^'^'-

nerec. At Fuchiius uirprofci^o clarifsimus,&:qui potiusphilofophum fe exi(1:imat,quam ut per- puchCuis la» ,

tinaxfitauthoj;,etfi iam pridem inBrafauoliconcefleritfententiam, viflsfbrtafseCommcntarijsno tlatur.

ftris,acpariter3rgumentis, quibuscorumdecefi:amuropiniones,qui exi(limant,maiorem Galanga

efleAcorum, honcllaquadamdicendi ferie,quafuam t^ictur exillimationem^poftremo quem edi-

dic,decompo(itionc medicamentorumlibro, apriori opinionenpn paium uidctur abefTe. Q^iod

fortaisefcciiTetetiam Brafauolus,ni(i immatura mortefuiffctprarucntus. Porro Acoruni non mea; Acoruqiiid.

tantum, fedplurimorumjcncentia,.qui inremedicamultum pra'fl:iterunc,eafane cric radix,quam

perperam Calamum Aromacicum appellanc. Ipfa enim fi primum refto oculorum intuitu cxpen-

datur, acdeinde fVncerorumineturj^uftu ,nullidubium efTe opinamur,quin adeo fingulas Acori

nocas ficreprcEfencatura,utis merit6flupidusappejiaridebeat,quialiter fenferit. Qno fit, utriden- RMicuIu .ir-'

dum uideatur Lufitani argumentumj quo duci tur, ut crcdat Galangam eam ob faciiltatem, qua ad ue gumeut"»" ■'

nerea prxftare fatentur Mauritani, genuinum efle Acorum ; quoniam Apuleius Acorum Veneream

herbam quibufdam uocari fciibat.Qj.iandoquidem cum nullamexplicauerit illerationem,qua illi

Veneres herbse nomen acceflerit, non tanti nobis fuerit Apulei authoritas : pr^fertim ciim plurima:

ahxprs^ter Galangam habeanturradices, quae hacpolleantfacultate.Cumenim antiquorum nuUus

- lcriptiscommendauerit AcorumadVcnerea prrftarcjfacilequis opinari poteritLatini5( vt audio)

Veneream herbam uocari,qu6dfortafseobp]anta; pulchricudincm,amoenitatcm, & odorisfragran

tiam Veneri illam dicaueritantiquitas, quemadmodum& Myrtum .Plures enim habcntur plantar,

qu.-E VenereaappclIanturnomenclatione,nempe Venereum labrum, Vcncrcum pcclen, Venereus

capillus , Venereus vmbilicus . quin etiam Thymum , & Styrax, quod fuauiter fpirent , VenercE di

cuntur plantSE. Adhi'C in Acori hiftoria parum quidem Apuleio adftipulandum uidecur^quippe qui Apuleio ih

non (atisconftanterde Acoro fcripferit.Primumenim nafci Acorumfcribitin locis cultis,hortiSi ^'^'^''^ hifto-

t acpratiscontraomniumpenitus fententiam,deindeuerdillic6aireritideminuenturarum,necinue- ''* "°" ^ '"
.r r- ■ ,r -r n r , ■ r ■ r\ ■ r ■■ r •.' -r- pulanuum .

niri, nec (cin polle, nificum fiofculumemiferit. t^s^omnia ii cum ijs conferantur qua'a grauifs.i-

itiis fcriptoribusde Acorofcriptafuntjfacilefabulofa deprehendi poterunt. Nec minus infipidum-

uidctur aliud Lufitani argumentum, qu6deam ob caufam uelit Galangam efre Acoruni, quoniam a

Pliniodictumficlibro XX v.cap. XIII. Acorum nigras habere radices; quandoquideiT] crafsioris

Galangiradicesnigrsnufquam repertsefunt,fed.fubrufefcentes. Atqui illi ueniadanda eft:quippe

quod ( vcaiunc)decoloribusc3Ecinoniudic3nc. Ca'Ceriimexcancapud nos Plinianicodices mcndis

ulcimoloco expurgari,acreftituti,qui non nigras,fedfubnigras legantAcoro effe radices. QHani ■

quidem leclionem magis piobamus,qu6d fcripferit is paulo infra,Creticas Acori radices effe Ponti-

cis candidiores : quinetiam qu6d hsc lectio Diofcoridi adftipuletur, qui Acoro radices tribuit fubal

bicantes.Subalbusenim coloris(meafentenciafuerit)quiex nigroalbic3t;lubnigeruer6 qui ex al-

bonigricat,ade6utfubalbus, & fbbnigercolorparuminterfedifl^erant. Talisaucem uifitur color

ijs in radicibuSj quibus pafsim utimur Calami Odorati uice,

CARDAMOMVM.

N E c fane minus in Cardamomo cascutit Lufitanus,utpote qui putauerit Cardamomum quo ufi De Carda-
funtantiquijlignumfuiffe, non femen.r-atetnonleuis error,qu6d,efle plenum,frangenti contu- 'po™*' Cen-
max, occlufum, faritumq;,potius feminisfitprDprium,quam ligni. Sed Cardamomum antiquis "'^'J*
fuiflt femen , non lignum , teftatur apertifsime grauifsimus author Galenus libro primo de Antido-
tiscapitequinto,ubi iKhabet.Frudusautem, qui un^cum uirgultis ,folijs,calicibus,acf1oribus
in Theriacam mittuntur,ij funt, Scordij , Nepitae , Marrubij , Stoechadis , Diftamni, Polij, Chamx-
dryos,Cham3Epityos,Hyperici,Centaurij. Radices autem hx. Zinziberis,Iridis,Rhei, Quin-
quefolij , Cofti , Nardi Indicx , Nardi Celtics , Gentianx , Mei, Athamantici, Phu , Ariftolochi^ te-
nuis . Semina uer6 hsc . Napi, Petrofelini , Thlafpis, Amcos, Anethi ,Fceniculi ,Dauci , Cardamo-
mi. Hec ille.Recenfuit etiam inter femina Cardamomum fenior ille Andromachus , ubi carmine de
Theriaca fcripfit his uerfibus .

Hsc Andromachus , & S^lenus aduerfus Lufitanum ante tot fecula fcripta teliquerunt ,

C NIGEL-

tis

26 Petri And Matth . Cenfura

NIGELLA CITRINA.

Cenfura iij. Errat Lufitanus, quod recentiores quofdam foitefequutus fibi perfuaferit Nigellam Cirri-
de Nigella j^^j^ ^ liceat mihi nunc pharmacopoeorum vti uocabulis ) Maius Mauritanorum effe Cardamomumi »
Minus uero id,quodMeleghetamuocant. Quandoquidem Serapioni Maius Cardamomum femen "
eft,quod oblongis quibufdamconcluditurcapitibus,ijsfereiimiHbus,qu2eRofis prodeunt,granis »>
fubnigris, rotundis, in quibus minutacontinenturfemma angulofa^fardaj&odorata. Id quodma »
nifefto arguit Nigellam hanc, quas Melanthij eft fpecics ( vt nobis alias fatis , fuperq; oftenfum arbi-
tramur)MaiusMauritanorumCardamomume(fe nequaquam. Adde quod Nigellae cali^x nullum
intra fe habeat granum, quod ipfum femen excipiat, fed parua fcmina tantiim intercurfantihus mem
branis papaueris modo . Prxter id cum fui Cardamomi colorem fubnigrum fecerint Arabes,non ui^
deocurNigellaCitrinauocata,qu£B colore fpeftatur CitreimaIi,aquoiIlinomenjMaiusiIlorum
Cardamomum appellari posfit ,

M E L E G H E T A. . ■•

Cenfura iiij. Qv o'd prsterea MeIcgheta,Minus MauritanorumCardamomum nonfit,quis facile conij-
deMeleghe- cerepoterit;quippecum hoc femen calicequodam,Melanthij inftar concludatur, Cardamomutn
uero Minus (ut Serapio inquit) fuum ferat femen nullis occlufum capitibus , colore Maiori aemulo.
Qui tamen color fubniger Meleghetis minime eft afsimilis , eo quod hx colore finf fubrufo Indici
Milij inftar, quodTufciSaginam uocant,Infubres uer6MeIegam,undefortafseaccesfithis femi-
nibusMeleghets nomen. Adhscciim Meleghetxfemen longemaiushabeatur,quamNigclla Ci-
, trina, non uideo fane cur confentaneum fuerit id Minus uocari Cardamomura .

CVBEBA, CARPESIVM. ..d-taflmi,-

o mclii Mana V mi,ij

Cenfurav.de In cvbebis, & Carpefiocenfendis quantum aberrat,qu6d CubebasuelitVqultes paffTm

Cubebis & utunrurOfKcins,tumueras ArabumefleCubebaSjtumetiam legitimum Galeni Carpefium.Ve-

ifpeio- i-um,utapud Arahasnullushabetur, quifcripferit ufquamCubebas e(Te baccaSjUel femen ,ita nec

apud Graecos ullus extat author,qui Carpefium fateatur effe femen.Galeno enim Carpefium te- »>
nuesfuntfeftuc£,fiuefarmcntaparua, Cinnamomi virguItisfimilia.Quarequum Mauritanisidem "
flt Cubeba , quod Graecis Carpefium, nullo pado fieri poffe putamus, ut vulgaris Cubeba, quae bac-
carum generibus afcribenda efl inter feftucas, & tenuia uirgult3,Carpefium effe poffit,ac debeat,quiti
etiamnecgenuinaMauritanorumCubeba:vtpIuribusremhanc in commentarijs noftris explica-
tamhabemus. •'

SALIVNCA.

Cefuravj.de M V L T o' veroapertiusfuam declaratinfcitiam in Saliunca^quameandemarbitraturefTeplan-
Saliunca. (ajn , quam Itali Spico, recentiores quidam Pfeudonardum appellant ; ad quod quoque genus refcr-"

tur, qu2 pafsimuuIg6uocaturLauendula: inquo certe miror maximam hominis nefcio imperi-' ,
tiam,anftuporemdixero.Etenim quidalienius? quummanifefte Plinius Saliuncam foliofam alTe- '»
rat efle plantam adeo breuem , utnefti non posfit , quin & herba uerius, quam flos, denfa ueluti ma- '»
nuprefia, radicenumerofscohsrens. Quantiim abhacdif?ertPfeudonardus ?quumplantaeftfru- »
ticofa, lignofaq; Rorifmarini Coronarii inftar non breuis,fed bicubitalis,& flos verius quam herba,
& quae incorollis facilenefti posfit . Florurh enim longiores pediculi iunceo fere lentore prae-
ftant.PrstereaPfeudonardus numerolis radicibus non cohsret, necadeo dense fruticat, ut folia
tam pertinaciterfibi ipfis inhaereant,ut tanquam manu prefta cernantur. Adde quod in Panno-
nia , & in Noricorum Alpium apricis locis, nufquam 1-feudonardus proueniat , vbi Plinioip-
fotefte,numerofaprouenit Saliunca. Humilis autem & breuis Saliunca herbula eft,non bicubi-
talis&Pfeudonardimodofruticofa,aclignofa,quamobrem in Buccolicispoetacecimt.

PuniceishumilisceditSaliuncarofetis. 5*

Tantum difcrimen inter Saliuncam & Pfcudonardum non cernit Lufitanus, ut humillimam her-
bamabicubitaIinondiftinguatfrutice.Timendum,nifi hancoculoruracuret caliginem,ne culi-
cem pro cane, uel fortafse etiam equo accipiat. ■

C I N N A M O M V M. . '

Cenfura vij. R E D I E o in gratiam aliquando cum hoc homine,qui alienis (vtinam tam uere) nos locupletet

dc Cinnamo diuitijs , & optimo Cinnamomo capfis (ut ille inquit ) cannella refertis, quasab India deferuntur An-

™°' tuerpiam , nos abundare iadat, & contra omnium pr.xclarisfimorum authorum fententiam fibi per-

fuadet,Cinnamomum effe corticem tantiim fu.T arboris non lignum. Nouitatis auidus nouum credo

aliquid afferre ftuduit . Fidem idcirco Cux authoritati adhibendam minus dubitauit , quod iam fama

increbuerit

In AmatliiLuritani Enarrationes. 27

increbuerit apud omnes Luiuane s, peragratis Afi icx & Indi^ regionibus , Aromatum multa e;ene-
racfleadueda. Mirorcurnonfeijihisc}uoquepartibusfui{rcHngar,utmaioremhuiuscomiTientifa-
ciatfidem.Sed cumneciprciQafierat,necLulitani,qui nauigijs iilras terras petierunt vllam huiiv'!
reiafferant hirtoriam, no^s Luiiiano in illis commentitijs inuentis aftipulemur? PnElertiuiciun non
defintprobatisfimorumfcrifcorumteflimonia, qui repellenies h;isnugasapertifsimGfiteanturCin Cinn.mio-
namomum virgultum e(Te piimiii arboris non corticem tantum . Id enim in primis telbturDiofco- "''"'" *• ^"^"
" rides , 1k inqiii«;ns . in Cinn amomi JMolyiitiCi uocati genere pra;lhit rcccns nigrum , ex vinolo in ci- j^^^^. ^^.i^^.
" neremuergens,LT:ue,cenuiLus ramulis,ac frequcntibus nodis cindum^perquam iucunde olens. ns.

Quibus palam fit Cinnamomum virgnitum efle tenuc nodis pluribus conlians. Huic lubfcribit Ga-»-
" lenus libro primo de Antidotis his uerbis . Qua;uis autem Cinnamomi fpecies ab una radice,ceu fru-
'» texquidam paruusconfiLrgit,cmittitq;h2cfex,ilIa feptem virgukajucl paulo pIura,paucioraue;
" nonsquali tamenomnialongiiudineliint; Verum quod maximum eft.pedis Romani dimidium
•» noncxcedit.hcEcille. AdeftadhxcHberdeiimplicibus medicamentis ad Paternianum (jaleaoafcn-
" ptus, quietiamdeCinnamomolichabct.Cinnamomum funtramifere,acuirgu!ta,quaeabunara-^
■>' dice plura excrefcunt, refta i^' minuta , breuiasq; colore fubrufo , & cortice extenfo non rugofo,qui
" cortexnonitafacileunguealignoabraditur:nodu]osplures,& interualla habcnt,& in medio l^-
■" ueshabentur.Si uerdfrapgantur^quafipukrerem emittunt,odore omnia uincentem. Fere enim
" h^cmaximaprobatioCinnamomieftjquodfit omnium rerumodoratifsimum. Qu^ibus grauifsi*
" musaccedens author Ariftotelcs Cinnamonium furculum effcteftaturlibro ix.cap. xiii.dehifto
i> riaAnimalium,ficinquiens.In Aiabia & Auis CinnamomusappcHata, quamfurculos Cinnamomi
'> portare,&:nidumexhisconficereaiunt.Nidihcatexcelfis 3rboribus,& ramis,fed incol^ fagittis-
7> plumbatisnidum petuntjatqueitadifcufTo in terram,Cinnamomum legunt. Adhcec Cinnamo- '>

'> mum. furculaceum efie uirgultum fatetur Galenus loco fuperius citato , vbi aitplura apud Imperato-
■'> res extareCinn.imomi gcnera,quorum nulliim ueluti truncus in ramos pluresdiuifum inultumar-
»> toUebatur, fed Hellebori figuram frz feferebat,.ucl potius Damafonij . Qu^ibus palam eft Cinnamo Cinnamomi
mi vir^ulta adeo tenuia haberi , vt Hellebori, uelDamafonij radices non excedant. Adde quod quii virgulta te-
jpfedicatGalenusramuiculosaccepiireCinnamomi, noncorticesexeoquodaTraiano, & Hadria- ^||'j.^ rldicd
no imperatoribus repofitum,fuerat,Y^,cos quidem ramufculos apud fe feruaffe , facile conftabit om- niodo.
nibus Cinnamomiuirgukum effetenue;&non foliim in ipfo cortice,fedinlignoodoratamrepe-
ririficukateni . Quandoquidem iT Cinnamomum cortice tantiim prsftitiiTet, cur prstulerit Dio-
fcoridesramulos, quem«dmodum& Galenus.fanenon uideo.Quamobrem Lufitano fabulj hano
ego tantilm acceptam referam,praefe.rtimcum prcEterasfignatateitimonianemo fit,Lufitano exce-'
pto,qui Venetijs,qu6uulgareCinnamomum exlndia afFertur,perinde ac Antuerpiam,vnquarrf
uiderit, rcpereritq; Cinnamomi virgukum, quod genuinum reprc-Efentauerit. Niniis quoque va- I.iifft.ini opi
na eft opinio , qua credit Galeni tem.pore non cam fuiffe Cinnamomi.penuriam»qualem recentior-es ^^° "*'"•
quidamexiftimant.IdquodGaleniipfius teftimoniofalfum effeconuincitur. Ipfe enim libro pri-
3> mode Antidotis, vbiCafiam expendit,fic inquit. Hsc aduerfus Quinti diftum obiefta fint, eo
3> quod mihireijciendum omnino non uidetureorum prsceptum , qui pro Cinnamomoduplum Ca-
3> fi2imponendumcenfent;quanquamego femperCinnamomum. impofuerim . iNamquibus ego
9> Romxantidotoscompofuijcum uel Imperatorumamici,ueldiuites effent,facile fuitillis Cinna-
n mom.umaRegibuspetcre, ijsuero Cinnamomum emere. Ha?citaque Galcnifuntverba;quibus Cinnatno-
facilequiscertiorheripoterit,an Galenitemporetantafuerit Cinnamomicopia,quantam Lufita-; niumGaleni
nusdefcribit,vtfuam tueaturfabuIam.Nonenimfuiffetopusmedicisaliispluribus.qui RomxGaJ- ^'''^■'P°"^ ^-
leniatateflorcbant, fuisintheriacismodo Caiise duplum,modo Carpelium(vt QLiintus)Cinna- ' ■

momi loco fubftituere, fi genuini confequendi Cinnamomi illis tam ampla fuiflet facultas .

LACCA ARABVM.

■ CoNSVL.TVM longemeliusCmeaquidem fententia')fuiffetLufitano,fi poeticipotiusquam Cefura viii.
medicsfacukatifetotumaddixiffet; nam qui eoineffingendisfabulisaptior, promptiorq; fe prcE- de I..iccaA-
ftiterit ; uideo profecio neminem. Id enim omnibus palam fiet diu in re medica uerfatis, qui diligen- rabum •
ter iftius intuebuntur Centurias, in quibus innumera fe fe offerunt figmenta, adeo rem feriam prx fe Lufitani cen
ferentia, uteaquisdifficillime fabulas effe nofcat,nifi mcdicae facultatis fuerit refteperitus. Ve- ^"ria: fabulo
riim ciim ad hoc ill um natura pepererit,mirandum fane non eft , fi a fabulandi facultate difcedere ne- " • i

queat, fed potius illi uenia danda : quippe qui id propria agat natura,qua in pr^efentia duftus de MaU '

ritanorumLaccafcripturuseuaderenon potuit,quin fabulofi aliquidadmifcerethis verbis. Qui LufitaniLac
» hucufqueCancamumLaccameffeputarunt,miroerroredeprehenduntur,cum Cancamum Gum- cs hilloria
M miodoriferum fit,Laccauer6fiuemanfa,fiuefufhmentisexpIoratainodorapercipitur. Quamho- ^ " ^ •^'
3J dieLufitani exlndiaajierunrrubr3m,translucidam,tind:urispricipuedeferuientem,&ex ea Of-
5J ficinsEcompofitionem quandamprsparant, Dialaccamappellatam, qu2(vtcert6fcimus)non gum-
3) mi, aut arboris , plantsue alicuius gutta eft,fed potius formicarum alatarum ftercus , fauagoq; uelut

C 2 ccra

2 8 Pe t. And Matth. Cenfura

cera apum . In regno igitur Pegu diflo apud Iiidos cum terra , vel pluuia, uel arte plus iufto irrigatur, >»
formics prsedictslignaqusdam fubtiliaabincolisficdifpolita inaitumafcendunt,inquibus Lac- »'
ram gener3nt,& hacdccaufain Lacca ligna ipfa percipimus,qus dubio procul arboris non funt »»
Liifitai fabu Laccam ferentis, ut hucusq; omnes fere crediderunt . Haec illius eft fabula . Atqui illi maximc ref raga »»
la explodi - mr Ludouicus ille Romanus libro fexto fuae nauigationis , ubi de his agit aromatis , ac mercimonijs,
quGE Sumatra infula, fiue Taprobana mittit, fic inquiens . Mittit etiam ea regio Laccara , unde con-
ficiunt rutilum colorem . Gignitur hic in arbore iuglandibus noftris haud abfimili . Hxc ille . Cui
fubfcribitlofcphlnduscap. cx Li. vbifateturin Cambaia Laccam uberius nafci,quara alibi gen-
tium,non autemfieri,gigniueformicis,autfcarabaEis,utl2pidius& facetius quam uerius fabula-
turLufitanus , Pr2tereacumdupIexfitLacca,quae Alexandria Aegvpti Venetias comportatur, ai-
tera.lignis quibufdam inhaerens Sumatri a Sumatra fortafse infula nuncupata , altera Cambai-
ti a Cambaia denominata in glebas Myrrhje inftar concrcta , nulli inhsrens ligno , non eft ,
cur Lufi tani fabulam, hiftoriam putem . Siquidem gleba illa fole clarius palam facit, Laccam gummi
effe arboris, non quidem, ut per fomnium uidit Lufitanus , formicarum alatarum ftercus,quibus etfi
ubique fcateat tota Europae regio , nufquam tamen uifas funt alatae formicae, quae Laccam , aut fimilc
aliudexcernerent.Csteriimquum fatisfuperq;nobis comprobatum fitin Commentarijs in Dio-
fcoridemeditisMauritanorumLaccam,, & GrcECorum Cancamum efle idem,ade6 ut pluribus id
comprobare teftimonijs non fitopus,cadit,peritq;Lufitani fententia,quam fequi nemo debet.

E L AE O M E L I.

Cenfura i$. Triplici fepariterimpIicaterroriinEIajomeIe,quodipfumdefluerefuomorefingat^Pal
de Elseome- marum caudicibus . Tum quod hinc duo liquorum genera putet apud Diofcoridem defluere , no u-
^* num tantiim , Mel nimirum per fe & Oleum ex eadem arbore manantia. Prsterea ut noui femper ali

quidapportet,qu6dhuncIiquoremexIndicanucecredatdiftiIIare.Deprehenditurinprimiserror
ex ipfiusmet Diofcoridis uerbis , qui Elaeomelis hiftoriam ita praefatur. In Palmyris Syriae,quod E- »»
]iomeIiuocantexquodamcaudicemanatoIeummelIecrafsius,faporeduIci. Quibus palam eftde »>
uno tantum liquore fcripfiffe Diofcoridem , nempe de Oleo^ quod ob melleam dulcedinem uno uer
botantiimGraEcis ^'hcuo'fj.iKi uocatur;nam& capitistitulus «ep/ E\ajoiJ.ifjTOf habet, nonautem Tef'
E\cuii Kffl f/E'^<Tof . Prsterea ex Diofcoridis hiftoria nunquam probari poterit Elsomel ePalmarum
caudicibus fluere , quum is nufquam defcripferit caudicis illius nomen , a quo in Syria funditur.Sed
' eflefalfumpalmas liquorem huncfunderemanifeftofateturPIinius libro xxiii.cap. iiii. ubiex

Olearum quarundam truncis , non ex Palmis fluere Elsomel affirmat . C^uod autem ex Indica nuce
Elaeomel manare non crediderim , id fane mihi licereperfuaferin),qudd huius hiftpris neminem ha-
beam authorem praeter Lufitanum. o£ijp,(

M A C E R.

bnatatfcsi

Cefurax.de CoNTEND iT maximeLufitanus, utpotequi femperfalfatueri nititur,Macim ^quoMyri-

Macere. ftjcs nuces praetextus inftar conteguntur,& Graecorum Macerem nihil inter fedifferre.Cui nifi quis

aftipuletur, illum feuerus iudex contumacem declarat : tanta fibi arrogat authoritatem, ut cert6 pu-

tct unumquenque fuis debere aftipulari deliramentis . Verum quum id nuUa aflerat ratione , uel au-

thoritate , ipfe merit6 non mod6 contumax fuerit declarandus , fed infolens,uecors, ac delirus.Quip

tufitaniinfb pe qui potius errori patrocinari uoluerit, nihil perpendens , & aliorum fubfcribere ineptijs , qu^m

lentia, ueritatem ampledi, ac tueri . Atqui quum nobis in Commentarijs noftris in Diofcoridem editis,ab-

imdecomprobatum fit, cum Grscorum, tum etiam Mauritanorum teftimonijs,horum Macim My

rifticsenuciseffetegumentum ,ut ipfooculorum intuitu unufquifqueuidere poteft, illorum ucro

Macerem corticcm effe radicis magnse ( vt apertisfime Vihfb x 1 1. cap. vi 1 1. teftatur Plinius) noneft

ut hic pluribus iftius Centurionis infolentiam , & infcitiam redarguam . E6 itaque fe conferre pote-

xuntj qui hafce differentias hadenus non confiderarunt, nrjnbtji: nvjjoialanU

E R I C A.

Cenfura xj. Ne c minusinEricahuncdeceptum reperio,quippequi negetcontraomnium doftisfimorum
deErica. uirorumfententiam eam pIantam,equauniuerfafereHetruriaadmundandasaedes fcopas fibi pa^

ratjUllo pado effe Ericam;hoc tantiim inani argumento fretus,qu6d haec femel tantiim in anno flore

at , quum tamen Erica Theophrafti teftimonio bis in anno florere debeat . At quam decipitur ? ciim
Eiica bis in nonnobis tantiim ,fedalijs quam plurimis obferuatum fit plantam , quam Ericam uocamus bis in
anno iioret. anno nempe uerno, & autumnali tempore fine ulla controuerfia florefcere. At cum libro tertio fcri-

bat Diofcorides Corim herbam Erics folijs prouenire, conftetq; id Ericam noftram per omnia re^

ferre,pal^m fit omnibus hanc legitimam effe Ericam .

ACA-

In AmatliiLufitani Enarrationes. 29

A C A C A L I S.

AcACALiM nafci rciibitapuciru.Tgentis OlyfiponaLufitanici regnimetropolim fru(5lu a?- Cenfnra xii.
bo,pufilIis marg.iritis imiili,cx phnta quadam interlMyricam&Ericam media. Sedquodadfabu °^ Acacalt.
las redeat, palam faci: Diolcorides, qui lcriplit Acacalim femen haberi Aegyptij fruticis Myrica: fe-
minelimili, nonautcra Acacaliui fruticemeflcMyricaefimilem. Ca:terum cum duo fi ntMyricsege Myriciduo
nera,alterum fructuin gerens quafi florem compage mufcofum , alterum uero Gallx fimilem ; videat o^"^'^-
obfeci-o,qui rem medjcam profitentur,qu&mnegligenterDiofcoridem legerit Lufitanus,quin &
quaauthoritate, velrationeduftusafl-irmareaufus fit Acacalis femenpufillis margaritis noneffeab-
Cmile : quum antiquorum quilpiam (quod fciam) nufquam id fcriptis commendauerit»

P A L 1 V R V S.

In palivro confundens hiftoriam pede prolabitur, fiquidem putatDiofcoridis Paliurum Cenfnraxiij.
&eam,de qualibro iii.cap. xvii.de hiftoriaPlantarumtradiditTheophraftus^&Galenusoda- «iePaliuto. •
uo de fimplicium medicamentorum facultatibus, illam effearborem, quam Agrifolium vulgo uoca-
mus, foliolauri, perambitumaculeato, craflo, perpctuoq;fi-uftuRufci modorubente. Attam Dio-
fcoridi, quamTheophraftocitatolocoPaIiurusfrutexeft,nonarbor, &: femenin filiquis profert,
fuliginofum, manfulentorem relinquens, feminishni modo .Idquodin Agrifolionufquam fpefta-
ri potcftjCum baccifcra iit arbor. Nec propterea negauerim Agrifolium aliud effe Paliuri genus,quod
( vt ipfe quoque Thcophraftus inquit libro & cap. iiii.de hiftoria Plantarum ) in Africa nafcitur,
<quum notisomnibus ilhmrefcrat. Vcrum nonob idafKrmauerim Agrifoliumalterumilludeffege-
nus,quod hliquas prokrt.Scdcum Lulit.inusfortafseaudierit AgrifoIiuminterPaliuri genera ha-
beri , nec unquam legerit Paliuri differentias apud Theophraftum , nulla adhibita diftindione pro
omni Paiiuro Agrifolium adducit. Q_v i n & inhocdecipitur,qu6dcert6crediderit Paliurum a Cefun xifij.
Flinio defcriptum libro x 1 1 i.cap. x i x.& a Theophrafto libro & capite quarto effe Diofcoridis Pa- j" eodem Pa-
liurum . Error fane per fe patet, qu6d Dioicoridi Paliurus femen in filiquis ferat ; Theophrafto ve- '"'■°"
ro & Plinio citatis locis fruftum ferat rubrum filiquis nuUis infertum. Nam tametfi filiquarum non
memineritDiofcorides, fcd tantum feminis,quum tamen rarain arboribus fintfemina, qua: fili-
<juis,ud uafculis quibuslibet non afleruentur , non temere cenferi poteft filiquas praetermififfe Dio-
fcoridem .Nam fi de AfricanaPaIiurofcripfiffetis,fruiftusmeminiffetnonfeminis. Adhsc quum
Theophraftus Paliuro filiquas ferenti eafdcm tribuerit tum uires, tum qualitates , quas fuo reddidit
Diofcorides, ambigendum fane npq eft, quin Diofcoridis Paliurus femen in filiquis ferat .

R I B E S.

Ma v R I T AN o Rv M Ribcm vulgi opinjonem fcquutus cam arbufculam ccnfet hortis, & ui- Cenfura xv.

ridarijs familiarem , qux fblio exit uitigineo , paruo , albae Populo jemulo, ramulis lentis, obfequio- ■"^'°^'"'

fibq:, topiarijs aptisfimis, equibus frudtus racematimdependent,acinismagnitudinepiperis,ru-
55 bentibusjfaporefubacido. Sed manifefterefeIIiteumSerapio(Ribes enim Arabica planta eft) Ri- Ribis legiti-
» bemafferenseffearborem capreolosproferentemcoloreviridirubefcente,foIijs latis, magnis, ro- ^^^i&otii,
»» tundisq; : quse quidem notse m noftra Ribe omnes defiderantur. Vulgaris enim Ribes nec fert ca-

preoios,necIata,Qecmagna, nccrotundafolia, fed parua,uitigineaj& diuifuris per ambitum la-

ciniata.

ROSAE DAMASCENAE.

Q^ o' in altum magis in hoc turbulcnto mari vela facio , eo flagrantius ad portum aliquem me Cenfura xv;'.
receptum uelim . Taedetprofeftocum iftisineptiisme diutius ad naufeam vfque conflidari. Sed deUofis Da-
quid agam ^ In portu erat refipifcendum , nunc danda vela,qu3ecunque fe offerat moleftia . Maxime
cum ita diluantur ipfius nugse, ut hincad feria reuocemur. Audite qusfo lepidam hominis peritiam.
De Rofis enim fcribens , quas Damafcenas appellat , quasque vulgus Mofchettas vocat, quod odoris
fortafsefragrantiaMofcum refipiant,non folum has non minoriui deieifloria pollere exiftimet,
quam Scammonia,fedexitiofisfimumeffemedicamentumparitercontendit.Hocvtconfirmat,ani-
5> lem prorfus huicfubtexitfabulam,qu6d Venetijs viderit(liceatmihi nunc fuouti teftimonio)no
>' bilisfimam quandam fui gentis mulicrem Beatricem a Luna uocatam, quae quum femel tantum fac-
" charumexhifceRofisparatum amcdicoquodam Venetotanquam medicamentu quodnulloinco- ■ -

35 modo aluum cieret,deguftaffet,ftacim faucium £z lingnE defquammatione,quin & uentriculi erofio
s> nemcontraxit. Nihiladmeattinet deilla,quamadducit,muliercula. Primum(utego mihi teftis
effe poffum ) id contra Lufitani fenteutiara maxime pugnai,quum fepius ipfe rnet id fumpferim me-.

C 3 dicamencum.

3 o Petri And Matth. Cenfura

dicatiientuni , alijsq; frequenter dcderim fine ullo prorfus incommodo , adeo ut quandoque pueris fe

LuGcanriudi- licifsime propinauerim . PrcEterca non magnonegotio deprehendi poceft Lulitani iudicium e0e fal-

cium falfum. funijquod manfa hsc rofa'nullam penitusguftuirelinquatacredinemjfed tantum feoftendattum ad-

iCrjngentem, tumetiam lubamaram.Id quodmanifeiteindicat, ut nulla faucium,aut lingus ero-

fio , inflamatioiie hinc deguftantibus accedere pofsit . Mihi enim hafce rofas fa;pe mandenti, ut quan

doqueadftriiflam excitarem aluum , nihil erofionis , inflammationisq; accefsic. Qno flr,ut quis recte

opinaripofsitjfuoinconltantiiudiciodelufumefTeLuficanum, utpotequi huiufce medicamentifa

cultatispenitusignaruSjfymptomatisilliuscaufaminilludperperam reiecerit. Cumpotius creden

dum fit idabacrium,falforumq;fuccorum defluxuproucnifTe, qui force fortuna eo tempore,quO

rolaceumilludfaccharum mulicril]afumpfit,acapiceineas partes labi ccepit.Ncc putauerim uri-

quam medicum illum Venetum , quem tamen nominare non audet Lufitanus, adeo excordem,impru

dentem , negligentemq; fuiffe , ut tam nobili , ac diqiti mulieri medicamentum prsbuerit,cuius igno

. rauerit uires , praefcrtjm cum ad huiufmodi clitif fimos sgrotantes ij plerunque accedant medici , qui

Lufitaniin re primas in ciuitatibus tenent. Atqui magis fanedemiror hominis imperitiam , quod tam acriter dam

medica eui - nauerit has Damafcenas Kofas odoreperquam fuaui fragrantes,equibus clementiffimum illudpa-

dens impen- ,.3j;ut. medicamentum nullo penitus incommodoaluum ducens * Contra uero tam magnis laudibus

praetulerit ad eandem exoluendam Perfici arboris flores ; quin & fyrupum ex eorundem diluto para-

tum.Q^andoquidem (utiam fexcentiesobferuauimus)Perficiarboris flores ad ducendam aluum

deuoratijincommodisquamplurimis fumentes afiiciunt,nempe crebris uomitionibus,uencriculi

& inteflinorum torminibus , animi deliquio , & crebris alui deie(,1:ipnibus ; quse omnfa plerunque fe

quitur frigidus fudor , sfluacio , uirium amiffio , & corporis uniuerfi imbecillitas . Prxter id, quis

nam Amathum huncmerito A'//a9(iVnonappellaueric,cume6 ignorantiajperueniffe conftet^utcers

Lufitani ile- to fibi perfuaferit leleniabin e Perficis rofis paratum , de quo pluries in febrium curatione , & uentri

leniabin in - culi dolorememinit Auicenna ,exPerfici arboris floribus parari debere? Sed quam falfa,ac ridenda

fcicia. teneatur opinione , luce clarius oflendit ipfa medicamenti nomenclatio , quippe leleniabin Maurita-

nis omnium prsclariffimorum medicorumconfenfqnil aliuddefignac,quam Mel Rofaceum .Sed

quonam pa<ftoRofaceumMelefloribusPerficiarborispaiari pofsit(ah,ah, ah pra;rifu fcriberefe

renequimus)quifciunt, doceant;quumidhaftcnus nec uiderim,ncc legerim ufqiiam. Conflat

Rofs PerlicK cnim per Rofas Perficas nil aliud uoluiffe Auicennam , quam Puniceas . Siquidem libro quinto , ubi

qus apiid A-, js cle compoficioncmcdicamentorum omnium egit,de quibus in uniuerfomeminit volumine,IeIe-

uicenniQi. niabin adfebres , & uentriculi dolores parari iubet e Rubeis Rofis , non autem ( ut Lufitani uanafert

opinio ) ex Pcrfici arboris floribus . Id quod manifefle indicati nil aliud Perficas Rofas Auicennae de

fignare, quam Puniceas , Perficas ille fortafseuocatas , quod a Perfis in fuas uenerint regiones. Nam

&"nosDamafcenasuocamuseas,dequibusdiximus,quddepamafcoSyri£prim6 adnos peruene-

rints"

PALMAE INVOLVCRVM.

Cefiiraxvii Fallitvr Praetcr id Lufitanus in eaexaminanda palma, quam Grsci eAttTHi' ubcant.Is enim

inPalmsInT ^jj aliudPalmsInuoIucrumsAaTHi/grscis uocatum primrim efle exiflimat , quam Nucis Indicfeuil-

"° " ' lofum tegumentum, hoctamenargumentofretus,qu6dNuxIndicauocataabarboreproferatur(ut

referuntquiinIndiamperegrinantur)Palmjefimili.Deindeuer6fuafbrtafse inconftantia duftus,

ineiufdem capitis procefru,reuocatapriorifententia,(qui talium puerorum efl mos)nilaIiudtan-

dcniafHrmatapudDiofcoridemefreE,laten,quamPalmaE germen,quod Grscis Encephalos dici-

tur ; ea ratione innixus , qu6d fcripferit Galenus libro odauo de fimplicium medicamentorum facul

PalmaElate tatibus, id redeEIatenuocari.Sed gemino hic feimplicaterrore. Qiiandoquidem Diofcoridi Pal-

Diofcondi ma Ehte nil aliudeft, quam fruiftus Palmarum adhucflorcfcentium inuoIucrum,calixq;,non nucis

*^"' ■ aIicuiustegumentum,necgermen.IndiccEenimNucisnufquammeminit Diofcorides, nec(quod

fciuerim,legerim'ue)antiquorumaliquis. Quofit,utcPinfendum fit,huiufce Nucis inuolucrum

PalmE Eia- nunquam antiquis , innotuifle . Porro Palma arbor , quje dadylos proferc ( id quod penicus ignora-

tesniltona, j-eLufitanum non ambigimus)prim6 inuolucrum magnumedit foliculi cuiufdam infl:ar,in quo

quam plurimj florcs includuntur, qui longo pediculo ferie quadam pendentes racematim cohErent.

lduactutemporisdehifcit,emerguntq;flores. Carpiturdeindeinuolucrum ad plura utile,idque

efl,quodDiofcoridi Elateappellatur: qusefinon ignorafTet Lufitanus,non ita forcafse facile^dum

duabus uuItinfiderefellis^duabushincparietibuscaputimpegilTet. Nec nobis fane obftat Galeni

Galeno Ela- authoricas,quanititur Lufitanus. SiquidemGalenusloco fuperiuscitato,duofacitElates genera,

tes diio gene un^fn quodgcrmcn efl:ipfiusPalm£,aIiuduer6 tcgumentum,dequo cantum fcribit Diofcorides,

& Diofcori- cnietiamElatesduoprodunturgenera;quorum unum iIIudeft,dequodiximus,aIiud uero id to-

di. tum ,quodinuoIucro iIIoconcluditur;quorum nullum Nucislndics tegumentum ,necGaleniEn

cephalonefrepotcfl. Cniteriim utfortafseprobetElaten pluraapudantiquos defignare,Plinium in

medium affert, quippe qui fcripferit libro duodecimo fecundo , cap.vltimo, arborem quandam efle

Abietem uocac3munguentisexpetitam,quamalijElatenuocant,alijPalmamjaIjSpathen. Idquod

maxirae

In AmatliiLufitaniEnarranones. . 31

maxime palam facir,quam impriidenter uelit Lufitanus aliorum errorum infcitia fuam tueri opinio-

nem . Siqujdem Plinius non fatis apte locutus deprehenditur uocabulorum limilitudine dccepcus . Plinij error,

Ipfeenim cum Icoiflct apud ti^rxcos eAaTnt' Abieccm arborem dclignare,quin & eA^Viii-auibuldam v-p- 1"f'" ""'^'-

cari Palmam Elaren liue Spathcn , & hanc in ungucntis addi; roagno ac pudendo errore putauic,idem T^ "liucur

dfe Abietemarboremj&florelcencjurn daft^'lorum Jnuolucrum,quod ad unguenta Ipiifandaex-

peiebatanticpitas,

PERSEAARBOR.

Repkehendit A!ioriimopinionem,utuan3m,quiPerfeamarboremexiflimant aPcrfi- Cenfuraxrr
co noftrace diiTerre . Sedquam i]Ietotusfitpanus,&quam magnoducatur errore,facile quis aiii- '"• ^^ Per-
maduerterexprobaciffimorum. authorum teftimonijs. NamCutTheophraftusmemorix prodidit ]^\
" libro quarto,capicefccundo,dePlantarum hiftoria)Perfeaarbor eft Aegypti afpeftu magna,for- ^is jiilloria
" moraq;foIio,flore,ramo,totaq;figurapotiffimumPyroproxima,nifi quodalterafolio perpetuo, exThcophra
" alceradeciduoeft. Fruclumabundeparic,omniq;temporeperficit.NoijusannicuIum femper oc- ft°'
" cupat,maturitas anniuerfariorumatflatu conficitur,rtliquum crudiorem auferunt,atque recon-
" dunt . Fruftus eft magnicudine Pyri figura oblongus, Amygdal^ modo colore herbidus, nucem in-
" tus habetjUcPrunum, uerum Iongeminorem,molIioremq;.Caroeius fuauis,acpr$dulcis mandi
" turjConcoCtuq; tacilis, & innocuaetiam largiorecibo fumpta.Radicearborexuperattuni longitu-
" dine,tumetiam crafficudine, mulcitudineq;. Materie conftat robufta, dura,uifucj; decora,ueluti
" Lotus,quapropterexea,& lnnulacra,&ledt:ulos ,& menfas, &reliqua fimiliafabricant. Haftenus
Theophraftus. Cceteium fi Perfes Aegyptii notacciim Perfico noftrateconferantur, qua uniuerfus
fcatetorb!s,liquid6conftabithas plantasnihilo minus infter fe diftare, quam aQnercu Salicem.
Perficus cnim arbor,quairnortrisin hortis,uiridarijs,acuinetispaffim frequentif imauifitur,pro-
cera,magna, formofac]; nufquam uifiturjnihilcj; cum Pyrocognationis habet; fedpotiusper bm-
■ niaAmygdalum refert.Qjjin necfronde perpetuo uiret,nec fruftum omni temporeperficit,ncc
oblongus is eft Amygdals inftar , fed orbiculacum jn fphera: modum , colore miniroe herbido ; fed
cum maturueric,autfubpallido,autfubcandicante,autrubente,aut flauo. Huic ofnculum pra:ter
idPrunominus non uifitur,fed quandoque dupIo,ttiploc|;maius,nec illifigura fimile,quin nec
jfraiSu facilius , fed longe contumacius ; Adh^c noftratis Perfici fruflus guftu prsdulci non percipi-
tur, fed potius fubauftero , aut uinofo . Adde quod uulgaris Perfici fruftus maxime damnauerit Ga-
]enusIibrofecundodeAlimentorumfacultatibus,utprauifuccialimentum,&quifacile corrump^
Tur, & noxam uentriculo inferat . Contra uero quiex Aegyptia Perfea proueniunt. Poftremo Perfi-
cusnoftrasradicenititurbreui nonlonga,tenui non crafla^rara non multiplici,& prOinde rariffi
meannofa reperitur . Contabefcit,peritq; facile,qudd imbccillibus admodum fuftentetur radici-
bus. Ob idc5;Iignimateriesillirara,fungofaq; cernitur,necnifiad ignemapta;quum tamen Aegy-
ptix PerfeiE folida , compafta , pulcherrimaq; fpeftetur , ut pote quae in multiplices ugniat ufus.(^io
fit , ut omnino Amatho amentior, & Lufitano lufciofior fuerit , qui non nouerit Perfeam Aegypci ar
borem a uulgari Perfico plurimum ,atque plurimum differre. Id quod etiam comprobatur Pliaij ce-
" ftimonio,quilibro x v. cap. xiii . ficfcriptum reliquit.Nam PerficsEarbores fero^&cumdifficul
" tatetranfiere^utqusinRhodonihilferantjquod primum ab Aegypto eorum fuerac hofpitium,
" Falfum eft uenenata ciim cruciatu in Perfis gigni , & pcenarum cayfa a Regibus tranflata in Aegyptil,
■" &terramicigaca. Idcnim dePerfeadiligenciorcs tradunt, quzeintotumalia eft,nec extra orientem
" nafci uolun t . Eam quoque negauerunt eruditiores ex Perfide propter fupplicia tranflatam j fed a Per
" feo Memphi fatam , & ob id Alexandrum illacoronari uidores ibi inftituifle in honorem ataui fui .
" Semperauterafolia habet,& poma,fubnafcentibusalijs,H$cPlinius. Verilmnon modo hic&pa
riter Theophraftus deftruunt Lufitani euanidam fentenciam , fed etiam grauifsimus author Galenus,
qui libro fecundo de compofitione medi-^amentorum fecudum^Iocos , manif^fte teftatur in nulla alia
Romanis fubdita gente uidifle Perfeam arborem , prsterquam in Alexandria Aegypti.Sed ubi rerum'
ieftimoniaadfunt,quidopuseftuerbis?Hoctamen tantum addairi , quod cum perlongasanteGale
num ztates Perficus , uulgaris noticia; arbor , uniuerfam occupauerit G raeciam , Italiam , ac al ias paf-
fim regiones ; ii Perficus noftras ab Aegy ptia non differret Perlea , nullo pafto credeqdum eft , eo de-
mentiz peruenifle Galenum,ut pofteritatis mempriE eonimendaiierit,nufquam gentium uidifle
Perfeam , nifi tantum in fola Alexandria .

FLVVIATILESCANCRI,

Q^vvM LufitanumdeFIuuiatilibusCancrisdiflerentemIegerem,teneremenon potui,quinin Cefuraxix.

uehementem foluerer cachinum . Siquidem illum eo inlcitis perqenilfe ofFendi in hifce cenfendis, ut ^^„^"1"^"

Aquatiles Teftudines Cancrorum afrirmauerit effe genus eo grauifsimo argumento impulfus , quod Ridenda Lu-

hefticis , & lenta febre laborantibus maxime commendentur . O lepidum caput , fine helkboro tibi fitani amea-

cerebrum "^-

m Petri And.Matth.Cenfura

•

cerebrum demulceam c^Serione hsc dicuntur abAmatho?an rifum fua uccordia mouereftudet?
Nimirum adducor, ut credam(fi id reri6fatear,qu6d fentio)aliquo amentije genere illum quan-
doq;uexari,& proindetunctemporis non nifi huiufmodi deliramenta defcribere.Nam &Ran3e,
tirCocIex i n Cancrario genere erunt, quod hedicis maxime conferant , fi potius Lufitani delirio ad-
dicimur,quam ueritati.

JVIARINVSSCORPIO.

Cenfura xs. M A R 1 N V M Scorpionem paruulum quoddamputate{reanimaIcuIum,quodex Cancrariogcne
de Marino reexiltimauerim ( uidimus . n . illud fipeinHadriatici littore tanquaminutile a Pifcatoribus reie-
Scorpione. <3^unn)longis,actenuibus cruribus, corporis forma terreftri fcorpioni fimili,chelisparitertenuit
fimisjcauda nulla, & omni penitus pulpacarens.GulielmusRor.doletuslibro x vi i i.cap. x xii.
de IVlarinis pifcibus animalculum hoc Cancrum iSpctyoyjiAnir uocat . Verum Ariftoteli , Hicefio , Gale-
no, Athsneo, Plinio, Aelianoq; Scorpiuspelagiuseft pifcis,&internuIIos afeIIos,lacertos,cer-
nuas , & quot quot funt,alios durGE carnis recenfetur, non autem in Cancrario genere . Quum autem
eius hiftoriam in commentarijs noftris in Diofcoridem pluribus defcripferim , & ueram Scorpionis
imaginem appinxerim , eo fe conferre poterit Lufitanus,fi csecitatis fu2E remedium non neglexerit .

R A N A E.

Cefura Txi". VBI Ranarum uires expendit Lufitanus,proculdubi6aberrat,qu6d omnesin uniuerfum Ra-

deRanis. nas uenenofas cenfeat,ade6 utin Aetium inuehatur,qu6dislibro i 1 1 .cap. l v. paluftres ranas in

teruenenatarecenfeat,& famen libro fecundo earum ius tanquam alexipharmacum prxtuleritad

uenenatorum reptilium iiflus.Error nimiseft manifeftus,qu6dquotannis infinitusranarum nume

rus Italis in cibum ueniat ex his , qux in paludibus , & fcrobibus morantur , & nullo tamen incom-

modocomedentes afficiunt. Nam fi(utLufitanusinquit)Ran2Eomnesuenenof32 efrent,nullidu-

bium eft , quin quam plurimi earum efu interirent:quum non defint homines innumeri , qui ijs tan-

tumfsepius fatientur, nullaob idaccedente noxa.Nec fane fententi^ noftr2Eobftat,qu6dGalenus

lib . de Cibis boni & mali fucci fcriptum reliquerit, a Ranis elfe abftinendum . quippe is Ranas nou

deteftatur, qu6d ueneno aliquo fint infeds , fed qu6d malum in corpore fuccum procrecnt, perinde

ac pifces in ftagnis & paludibus degentes. Quippe fi Galenus putaffet uenenofas elTe Ranas,nunquam

Lufitani Re- easintercibosretuliffet. SedmagisfortafseLufitanuscredo lege percitus IV]ofaica,quam ueritatis

ligio- fuftinendcE defiderio in Aetium inueftus eft , quem ( pace eius dixerim ) non intellexit . Ipfe enim li-

brofecundodeViribusanimaliumagens,quaeinufummedicumueniunt,ubi deuenit ad paluftres

Ranas ,qusEpaffimabomnibuseduntur,RanxpaIuftres(inquit)inaqua elixx,faleque & modica

oleocondit^,uenenoforum reptiliumiftus,fiiusearum bibatur, magnum prEfidiura afferunt.Id

quod ex Diofcoride deprompfit , qui pariter de his egit ijfdem uerbis . Qu^ibus manifefte fuffragatur

Pliniuslibro X x x i i.capitequinto,ubinon mod6Ranarumius prsEtulitcontra ferpentiumiiflus,

fed etiam ad Marini Leporis uenenum , haufta uenena, deuoratam Rubetan , Salamandramq; ijs lau-

dibus pr^tulit . Nec ob id uelim fortafse putet Lufitanus Aetium fibi ipfi repugnaffe . Qmppe qui di

xerit libro x 1 1 1. qu6d deuorata paluftris Rana tanquam uenenofa uarijs , ac multis uexet incommo

dis . Quandoquidem ibi de paluftribus Ranis non egit , qusE in cibum veniunt , fed de uenenofis,qu3B

e Bufonum funt genere , & in paludibus priEfertim foetidis morantur . Ipfe enim cum proximo capite

de Rubetis Ranis egiffet , quas Bufones alij appellant, uoluit de aquaticis etiam Bufonibus,quos Grce

ci fub Ranx paluftris nomine comprehenderunt , uerba facere ; quoniam fciuerat Bufones , & terre-

flres , & aquatiles reperiri , ut unumquemq; compertum haberenon ambigimus , qui diligentius,ac-

curatiusq; materise medic32~operam nauarit , quam fecerit Lufitanus . Id quod manifefte dedarat libri

illius titulus , qui de Noxiorum animalium morfu , & de beftijs uirus eiaculantibus infcribitur. Nam

& idem legitur apud Diofcoridem ; quippe qui libro fecundo de Ranis , qu.T in cibum ueniunt, egit ;

fexto uercjubi peculiariter de Venenis , & Venenatis animalibus traftauit, de Rubeta;,& paluftris Ra-

Lufitano in n^curationecaput proprium edidit . Ade6utiamnobisfateriliceat,neutiquaminremedicaLufita-

reniedican5 no effeaftipulandum.
eiTe alhpulan ^

<lum.

G A L L I N AE.

Cefura xxii A T QJ7 1 nulla mihi amplius eft contentio cum Medico, optime leflor, uerum ciim folertifsimo
deGallinis. deguftatore,veIcoquo potius,quoplurimum recreatur ofEcio rcgalium epularum.Gallinas infe-
rioris GermanisEprsnimiaalgorisinclementia carneshabere fcribit hircinis,vel caprinis deterio-
res , & proinde malum , uitiofum'ue prsebere alimentum ; quin & rar6 ibidem homines idcirc6 uefci
gallinis . O indagatorem omnium eduIiorum.Patere id me te percontari. Quis amab^ te ibidem Prin
ceps fusEprcefecit culinas, ut iftis eum fpoliares delitijst^Id quum ego mecum admiratus Flandris qui^

bufdam

tio.

ra.

In Amathi Lufi tani Enarrationes . 3 3

burdamexponeremjfabulamefreaiebant.Quippequodnonminus in eorum re^ionibus carnium
probit3te,raporisq;iucunditatepracftentgallin2,quamalibi. Adlixc pariterfabulofum eflefaten-
tur, quod raro gallinis ibidem uefcantur incolE , ca ratione innixi , quod earum cibus reprobum ge,-
neret alimentum ; fed quod multi fortafse a gallinis abftincant fumptui parcentes . Qn^od autem pri-
ter rationem ij medici agant ( ut ait Lufitanus ) qui polt exadiam purgationem ad uentriculum abfter
gendum ab inhxrente medicamento nmpJex gallinarum ius exhibcnt, fane non improbamusjfed qui
fintlij prorfus ignoramus ,quum incommuni omnium medicorumufuperpetuoefte fciuerim ,ius
illudhocin negotionunquamexhiberi,nili faccharumadmifceantrubeum. Nec id temere fadum
putaucrim,quum non ambigam ius itaparatumnon modoabftergerejfedetiampofTe roborare.Id
quod apurgationeplurimumpnftat.

LAC SCISSILE.

Lac scissile Nilaliudefteccnfetjquamlacipfumfimplex per feacefcens.Conuincttur "'i"'^^'^j?T
» ip(iusDiofcoridisteftimonio,quihuiufceparandilad:isrationemfcribithisuerbis.Ex omni lafte iiia"ae.
" fit,quodScifsileappcIIant,hocmodo. Lacfiftili nouoferuet,ramoq;ficuIneorecenti mouetur, in- Laclis Scifsi-
" fparfis,poftquambisuelterefferbuerit,totidemacetimuIfi cyathis,quot funt laftis hemins. Ita lisparandira
" enim fercfcens liquidum ab eo diuiditur , quod in cafeum concreuit ; fed cum feruet , ne fuperfunda-
" tur,conuenietfpongiaexfrigid3Continu6fiftiIislabrum detergerc,fextariumq;argenteum frigidx
" aqux plenum demittcre.Hxcille.Diofcoridi fubfcribitGalenuslibro decimo,de fimplicium me-
dicamen toru facultatibus , ubi de Canino ftercore egit : quin & Paulus libro primo cap. l x x x v i ii.
Non poflum fatis cogitarc,qu£fueritinhominetantaimprudentia, autfomnolentia,qu6dcum tam
iplendidis enarrationibus explanandum Diofcoridem fufceperit, adeo graui labafcai negligencia .

O L Y R A.

In frvmentaceo genere eam magno errore Olyram cenfet Lufitanus , quani nos Secala , Cenfura x x-

&PliniusSecalem,& Farragincmappellat,equaruftici panemconficiuntnigrumtriticeo longede „'. '"

t€rriorem . Sed cadit Lufitani opinio , quod Galeno primo de alimentorum facultatibus Olyra colo-

re fit albo , ade6 ut dixerit Plinius libro decimo oftauo , cap.oftauojeffejquijob Olyrz candorem, il-

„ lam Orizam effe putarent . Pi sterea fcribit idem Plinius ex Olyra dulcem confici panem , id quod ex

j, pane ex Secale confefto minime percipitur , cum potius quodammodo amarorem refipiat . Adhsc Se

cala ita uulg6 uocata , cum in area flaj^ellis dccutitur , illic6 omnera exuit tunicam, & tritici modo nu

da colligitur : fed aliter Olyroe euenirefatetur Galenus loco fuperius citato , dum Olyrinos expendit ■

), panes, (icinquiens. HabetautemTyphaefemenextrinfecuscorticem, ueluti OIyra,& Hordeum,

5, uerum decorticatum in panes congeritur : 8c paul6 inferius ait . Ex nobilifsima Olyra, cum, ut decet,

j, fueritdecorticata, nominatumTragum conficiunt,quo plerique utuntur. Quibus plane conftat

Olvram decorticari in area non poffe flagellis , quemadmodum nec Hordeum , nec Zea , nec Auena ,

dum in area concutitur ; fed opus effe , ut in pilis pinfentur , ut etiam hoc a;uo moris eft apud omnes ,

C H O N D R V S.

|V Ex E A fruge parariChondrumexiftimat,quamquidaminItalia,utinTridentinoagro, Scan Cenfuraxx-
dellam uocant : quod merit6 redarguit omnium agricolarum confenfus, qui dicunt hanc efle Hordei ^^ ^ °""
genus , non Zei . Hordei enim plura habentur genera , ut quis ex Theophrafto noffe poteft libro oc-
tauocapitequartodeplantarusihiftoria.Qusfi refte expendantur, nil aliud Scandella erit,qu3m
Hordeum minus , qus binis tantum uerfibus fpicam gerit , rotundiore etiam grano . Nam priter id,
qu6dperomnianempefacie,&uiribusHordeumreferat,conftat non effe Zeam,quam Dicoccon
appellant, qu6d nunquam Scandella reperta fit , qus Zese illius modo in geminis putaminibus con-
iundum femen habeat . Quo fit, ut nuUo padlo Scandella inter Zeas recenferi pofsit . Zea autem Di-
cocco abundat Goritienfis ager, & Foroiulienfia arua , ibiq; uulgo Pirra Farra dicitur , quod Zea ibi
ab incolis in uniuerfum Pirra uocetur . Csterum quia ex hoc Zex genere Halicam , fiue Chondrum
fibi parant , quam ipfi Far appellant , licet falso ( differt enim ab Halica Far ) ide6 eadem Pirra Farra
nominatur a ruricolis . Huic alius eius afti nis eft error , qu6d fcripferit , putaueritq; Far ab Halica ni "ji'^^"
hildifferre, idc];exScandelIaparari,quamZeamDicoccon cenfet.At Plinij tcftimonio Far nil a- sciiiUca.
liudeft,quamfrumenti,ueltriticigenusAdoreumuocatum .Illeenimlibro x viii.cap. viii. ita Far ab Hali-
„ fcriptumreliquit.Frumentigeneranoneadem ubique,nequeubieadem funt,ijfdem nominibus. cadifFerre.
j, Vulgarisfimum Far , quod Adoreum ueteres appellauere . Item eodem capite , ut palam faceret aliud
„ efreZeam,equ3fitHalica,aliudver6Far,QmZeavtuntur,inquit,nonhabentFar.Item cap. vii.
s, eiuidemlibri,populum Romanum,ait,Farre tantume frumento trecentis annis ufum. Verrius
j, fcribitjQuo tempore Romanisnullus fuit Halicse ufus,ut ipfe pietteftatur Pliniuslibro xxii.

cap.

3 4 Petri And. Matth. C enfura

cap. xxv.cuminquit .HalicaresRomanaeft,&non pridem excogicata, neque arbitror Pompei "
magniartatein ufufuifle. Hisaccedit Afclepiadis, &Galcniauthoritas)ibro feptimo dccompolitio »
n^-medicamentorum fecundumlocosin quodam cclegmateadcruent3fputa,ubific habet.Farris Clu "
fini appellati fextarij dimidium , decofti Marrubij uiridis fcxtariuna unum .H^cin uas uitreum con '»
ieftaperdiem & noftem macerari linito , fequenti die pharmacum molito,quemadmodum Hali- '»
cam maceramus . Hxc Galenus ; quibus palam efl: a Farre differre Haiicam. Galeno fubfcribit Aecius »»
libro ix.cap. xlv. hisuerbis. Q^iod uero latincin rcgionibusKomoJuicinis FarapptIiant,hocmo "
do paratur.Frumentum modico temporeaquam3defacito,indc'queextraftum,ac in pilain conie- '»
ftum , ucluti Ptifanam a cortice repurgato , ubi uero corticem exuerit tollito ,>tque in folc l]ccato,de "
indemanibus tritum^-^donecpenitusacortice fuerit niundatum,crafsifsime!molito,ita uc granum "
unum in quatuor aut quinque psrtes redig3tur, (^ ficcum alTcruato. Vfus autemtemporc Halica» mo »'
do coquitur , & a fanis in cibum fumitur . Hsec ille ; ad quae certepertingere debuerat ille magnarum '>
ccnturiarum conftruftor .

PHASEOLVS.

^'^"''rVh'^" Phaseolvm, Siue Phafiolum , non paruam illam , & uulgarem , quam Galenus Ochron ap
feolo. pcllat , fed magnam effe Eruiliam falso coniendit . Quandoquidem Eruilia illa maior latinis Pifum di

citur , non autem Phafeolus.Differre autem Phafeolum ab omni Eruilia & Pifo teftis eft Plinius libro
XVIII. cap. VI I. fic inquiens . Frumentis folium harundinaceum , Fabce rotundum , vSe magnx legu
minum p3rti.LongioraEruilia;,&Pifo. PhafeoIisuenofa.Qnibus palam cft,nec Eruilis genus, «
necPifum efiePhafeolum . ConftatprostereaEruiIi£ecuiufquegeneris,uel^Pili filiquas elixas incibis
aneminemandi,qu6dadcddurafintcartilagine,utnullo manfudentibus confici queant. Contra
uero uulgaribus , genuinisq; Phafcolis accidit . Id quod idem fatetur Plinius cap. x ii. einfdcm libri,
ubifichabet. Siliqus rotunds Ciceri,C2teris leguminum longE,Pifo ciIindriacjE,Phafeolorum »
cumipfismandunturgranis: idquodnoftris PhafeoIisuuIgaribusaccidit.Nam tcndlas eorum fili- ,>
quasfuis granisrefertas, modoinacetarijs Afparagorummodo,nuncun3Cum brafficis elixas,3nte
inaturit.item leftate comedimus ; quod tamcn nulli alij leguminum generi a natura datum effe comp©
riraus.Hisitaquep^lameftPhafeolum Diofcoridinullam e(feEruiliam,fed uulgaris ufus Phafeo-
lum,quipafsiminc3mpisferitur.QLiippenontantum folia illi infunt( utPlinius inquit)uenofa,'
fed ( ut Diofcorides ait ) deuoratus inffat , fpiritus ciet, & sgre concoquitur. Quin etiam uiridis cum •■
filiqua fumptus aluum emollit . An non in idem cadit erratum, quum Eruiliam , quam confundebat ■
Cenfiira XX- cum Phafeolo , Dolichum a Theophrafto credit appellari ? quum Dolichum ille teftetur aperte ada-
viii.inDo- (5tolongopaloconfurgere.Id^quodmaximedenotat,DoIichumni!aliudeflre,quam uarrumPhafeo-

lumillum,quiDiolcoridiHorienfisSmiIaxdicitur.Quippeinprimishiclongifsimos afcendit pa- ■
los , quibus Lupi Saliftarij modo fe circumuoluit , nec alibi , quam in hortis feritur . Quinetiam eius -<
liliqusE fimul cum granis , perindeacaliorum Phafeolorum manduntur in cibis . Id quod in prsefatio ci
ne fecundi libri de Alimentorum facultatibus teftatur Gslenus , & Paulus Aegineta libro primo . At-
c[ui fi pluribus inanem fuam uelit fententiam confut3ri, commentarios noftros in Diofcoridem con-
fulat . Plura enimibireperiet,quJEhicfiIentioprstermittendaduximus,nepl3ntarumpotius hifto
riam fcribere , quod in alijs uberius exequuti fumus , quam iftius temerarij hominis imperitiam , ac
negligentiam uideamur aperire; quod iam noftrum eft inftitutum , fed id breuiter : ne , fi omnino ta-
cuerimus , ille fua temeritate in csteris noftra abutatur modeftia; fin copiofius,ne iuftum excedamus
modum.

LAPATHVM, SIVE RVMEX.

Cefura XX- Ac lAM Propemodumuereor,nequiseruditus tandemfaftidiat inaudiendis innumeris,&tur
ix.de Rumi- pifsimis iftius hominis erratis . Qu£ fi nuda in medio pon^^em , cui non ifta ftomachum moueant ?
"■ Nunc ita uniufcuiufque occurrere ftudeo prudentis , ut non parum hoc cjuemque confolari debeat ,•

quodinhuius refrenandaaudaciaplurainterim anobisafferuntur non infrugifera,&(nifi me fpes
fallit ) non indigna eruditis auribus . Id unum fiquidem hic ubique laboro, ut & Lufitani, qui tam in-
fide , ac improbe aliorum uerfat fcripta , patefiat audax infcitia , & ueritas fimul in his tcnebris non fi.
nc leftoris emolumento elucefcat . Verum fic a nobis utrunque eft peragendum , ut plura , & abfolu-
tiusnosaIiasdehisafturosmeminerimus,utq;contr3Lufitaniinfultus,ac imperitiam non parum
hincquoq;roboris,&Iucisaccedat. Quare(quodinc2terisfumfai5i:urus) iam accedamad ea,qu2e
de Spinachio , feu Rumice ille profert . Nam quod hortenfe olus Spinachium nobis pafsim uocatum,
Satiuum Lapathum effe afferat , meo certe iudicio longifsime aberrat ; quod Spinachium cum Rumi
ce , uel Lapatho nihil habest cognationis ; fiquidem nec folio , nec caule, nec flore, nec femine, nec
radiceSpinachiumLapathofimiIecernitur,quemadm,odumnec guftu,nec uiribus. Conftat item
GaIenum(&ficontrariumfortafse fomniauerit Lufitanus) Spinachij,quin necHortenfisLapathi
meminiffe inter olera,fed tantum lylueftris Lapathi,cum inquit.Licet cuiuis (^utante diximus) ,.

Lapathum

In Amatlii Lufitani Enarrationes. 57

3> LapathumappellareBctamagreftemjUt quodnon giiflu niodoj fcd uiribus etiam BetsHortenli eft
j, adlimilc. Verumcum Eeta Lapatho fit fuauiorjccirco nemocft,qui non ipfa libentius uefcatur.

Haftenus Galenus. Qjibusp.ilam cllSpinachiumLapathum efle non polTc^nam pra^-ter id,quod Spinnchiiim
Spinachium nihilcum Lapatho habeatlimilitudiniSjfylucftreokis non eft,rcdhorten(e.C.iMO ht,ut n6 elie inter
fylueftris Beta etiam appellari neqiieat. Adde quod Spinachium fuauius ,&: cibo gratius olus lit,qua Lap^thi ge ^.
Beta; v a n e* idcm fibi ptrruadetLapathumcommunisuliisnunquam inciborum ufumconceGif- ^^
fe,cutnGaIenus loco iam citato,ubi iVlueftre Rapum intcr oIera,qux comcduntur,rccenruit,& Vana Lufita
fylueftiemappeiiaritBetam .Quinetiam &Tridentina, & Goritienfiarura,totiusci;fereItaIia:aere ni perfuafio-
ites homines id maximecomprobant,ciimuereSylueftrisLapathiplurimum manducentjquod eo
temporetenellahabcatfolia. i

C H O N D R Y L L A.

Ch o ND R'* t L A" DiofcoridicauIemjflores,&foliahabetCichorIofimiIia,adeoutinterCi 9^Jl'j;'" '$''''('
chorij fpeciesueniatnumeranda, tenuiortamen tota Cichorioeft. AtLufitanus ,qui in Diofcoridis j^^ °" "^^
ledionemaximcuerfatum feubique cenfet, Chondryllam folio cflehortenfi Intybo minus recte
lcribit . Id quod proculdubio oftendit Chondrylla; ftirpem aliquam nunquam uidifle Lufitanum.

G I N G I D I V M.

Ne c Erroreuacat,qasdeGingidiocenret,quippequiueIitrecentioresquofdam,fequutusniI j "o^n jjl
aliudgrxcisclTeGingidiura.quam uulgareillud 01us,quod Cherophyllum,uel Cherofolium uo jio*,
cant . Atqui Cheroph vHi folia , pariter ac radices nihi! amarori? , adftrictionisq; mandentibus rclin-
. quunt, fed potius dulcedinis,& acuitatis tantilkim refipiunt;quum tamen Diofcoridis, &Galeni te
5, ftimonioGmgidium herbafitadftri(3:ionis,&amaritudinisnonobfci5rs,ade6 ut fitetiam Sylue-
j, ftri Paftinaca amarior , & ob id ( ut Galenus inquit libro fecundo de Alimentorum ficultatibus ) po-
tius fuerithxcherbamedicamentum , quamalimcntum. Addequod Galeno libro deCibisboni, &
55 mali fucci capite od:auo,& de Attenuante uiftus ratione cap. 1 1 1. Gingidium herba fit fylueftris,con
], traueroCherophyllum ,quodpafsim in hortis feritur,adobfOnia.

S C A N D IX.

Ne c Minusimprobaridebet,qu6dfenferitlegitimam Scandicemeameflreherbam,qiix infe- Cenfiir.ix5cs
getibus nafcitur , plerunque in agrorum extremitaeibus Cherophyllo fimilis,flore albo , mucronatis ^ ' '•''^ Scan-
incacuminecorniculis,GeranijsmuIis,inquibusconditur femen;quandoquidem hsc herba nec
amara eft,necfubacriguftudeprehenditur.Idquod in ScandiceGaleni teftimonionon obfcurepcr i

cipitur , adeo vt hanc ille retulerit inter ea medicamenta , qus fecundoordihe intenfo , uel tertio inci
piente excallaciunt . Prseterea quum Scandicis hiftoriam ( quod uiderira , legerimq; ) nemo fcripferit • '

antiquorum , arduum fane uidetur , uel potius temerarium decernere, & pro certo affirmare hanc uel
illam plantamefleradicem. Q£ippehsc,quamaIios fequutusScandicem appellat Lufitanus(utrei - ■

herbarix periti exiftimant ) eam maxime refcrt plantam , qu2 Plinio Veneris Pedlen appellatur,ut la-
tius in commentarijs noftris fcriptum reliquimus.

HIRCI BARBVLA.

Q_v ANT v'm incenfendaHircibarbula faI]aturLufitanus,ijfaciIe nofcent,quiJin re herbaria Cenfuraxx-
eiuslegerintenarrationes.llleenim ,utnouialiquidatferreuideanu-,fi uera defint,fabulofa afferre '""u'*!,^! '*
nonambigitcScribitis duasTragopogoni efle fpecies,alieram flore purpureo,3lteram luteojfed
utrique radicem efie paruam , bulbolam aliquantulum oblongam , Auellanx nucis magnitudincdul-
cem,& efuiaptam, quam pueri inHifpania in campis eradicantes a fimilitudine paruarum nucum
Nuccllas 3ppellant,& illarum efu maxime deleftantur . Sed aberrafle deprchenditur,qu6d non foliim
Diofcorides , fed & Theophraftus , & Plinius fcriptum reliquerint Tragopogono radicem efle lon-
gam , ac dulcem . Id quod fole clarius uifitur in genuina Hirci barbula ; non autem bulbofam Nucis
Ponticsmagnitudine.Quibuspalam eft,quam diligenter,quamque accurate diligens enucleator Lufitaniitn O
legerit Diofcoridem ( ut Theophraftum, & Plinium prjetcream) quem enarrandum fufcepit. Is enim non legifle
(quantum uidco)eam plantam Tragopogonumputat,quam Fuchfioin Commentarijs deStirpium ^'o^^^ondem
natura Apiosadmentitur. Plantahascin Bohemiafrequensnon in3gristanium,fedetiam in uineis. '" '° " " '*
Germani Terrs Nucem appellant . Sed quam habeat cum Tragopogono cognationcm,ego fane
nuUamuideo. - ^ , - •

•SMILAX

36

Petri And.Matth.Cenfura

SMILAX HORTENSIS,

CenfuraTx- NoN PARVO profedo etiam errore notatur Lulitanus jUt^iDiofcoridem de Hortenfi Smila-

xiiii. de cediferentem,de omni Phalbolorumgenere fub Smilacis ilhus nomine fcripfine arbitretur,cum

Hortcli Smi uiilgares Phafeohjquibus pariim incibis uercimur,dum fati in campis uirent, non repant,nec adeo

^^^' frutices confcendant , utSmilacismodo topiarias fc^nas inumbrarequeant. Prnetereaquum uulga-

ris Phafeolus paflim in campis ieratur,C3:terorum Icguminum more,quo pafto,quaue ratione

Hortenlis Smilax uocari polsit , profedo ncfdo . Sed quoniam hsc longe pkiribus nobis comproba

ta funt in commentarijs noftris in Diolcoridem , eo Luhtanum remittimus .

T H L A S P I.

Cenfura sx- N E c minus decipitur Lufitanus in expendendo Thlafpi , quod dixerit in eo latum perccpiffe fe^
xv.de ThlaT jrnen, &foIia incacuroinediuifa. Acfiexuerbiseiusconieifturamfacerelicet(quod tamen pace eius
^' dixerim ) nunquam uiditThlafpi. Nonenim Thlafpi femenlatum eftjUt Galcnus teftatur^fcd ro-

tundum , Iimilemilio, &aiiquand61ongiufculum ;& proinde re(^efcripfitDiofcorideSjThlafpi fe
men elfeNafturtio fimile. Latus quidcmfoliculus eft, qui fcmen ipfum includit,fcd qui foliculura
dicanteirefemen,neminem habeoprseter vnumLufitanum . Csteriim ThlafpifohaCut intuentibus
facile patebit ) nufquam in cacumine diuifa fpeiSlantur, fed ioliculi,qui femen concludunt, ut in com
mencarijs noftris quis legerepoterit , ubi hunc Diofcoridis locum reftifuimus.

Z E P O A R I A .

Cenfura x-x- Q_v o'd Zedoaria& Zurumbetufn Mauritanis idem non fint jaduerfus Lufitanum reclamat Sera

XVI . de Zer pio,quidehisdmerfiscapitibusdiuerfam fcribithiftoriam .Deindequod Zedoariaradix fit herbae,

doaria. Zurumbetum uer6arborprocera,infrugifcrac]; citreum odorem fpirans, foIioSaliciscoloreexuiri

di in luteum langucfcente , ut idem Serapio fcriptum reliquit . Zurumbetum Paulo Arnabo appella-

tur. Aetius tamen utriufque meminit jZedoarise , fcilicet & Arnabonis uarijs in locis,tanquam de me

dicamentis interfedifferencibus .ScdLufitanoperindeacalijsquibufdam errandianfam dedit Sera-

... . pionisinterpres,qui cap.CLXxii. ZcdoariamfalsoZurumbetum appellat. Patet interpretis error

tem^recTsk- Serapionis ipfius teftimonio, quip[:e qui cap.ccLXxi.de Zurumbeto egerit,&longealiuda Zedoa-

pfusi.: riafccerit.

.STRVTHIVM. .

Cenfura xx- Strvthivm, fiue Radiculam , fiue Lanariam herbam magno fane errore nihil a uulgaribus

xvii.de Stru Saponarijs difterre puratLufitanus . Qi'!ppe quod harum nulla fpinofo proueniat folio, quum tamen

thio. Theophrafto , ac Plinio Struthium acukata fit planta , & caulem proferat fcenilaceum, qui talis ijs Sa

ponarijs , de quibus meminifti, non uifitur . Adde quod neutrum Saponaris genus fternutamcnta cie

Cenfuraxx- re ualeat. Ad fabulam autem maximeridendam ,& potiuslongocachinoexpIodendam,quamuerbis

XVI I i.in Lu r^fellendam, quam narrat Lufitanus de herba illa in eius caftelli mosnijs nafcente, a quo fc oriundum;

fitani fabula, facit , qux florefit Paflerculi efhgie,e6 quodibi pafTeresquam plurimi nidificent,&feminein coitut

eiaculato herbaeradices refpergant; nilaliuddicendum cenfemus, ni fi quodhicfuis deliramentisco

lophonemaddideritLufitanus. Casterum fi prope nidificantes pafTerculos , nafcentes plantaeobid

flores paflerculorumillorumformam proferant, quod earumradices eorum fpermate madefcant,cur

fiatigiturquodplurimorum animantiumformas,qui incampeihibus,& fyluis morantur,in quam

plurimis non reperiantur herbis, quotidieeorumfeminepcrfufis,Lufitanus ipfedicat,qui fuafin-

gulari amentia nouam hanc philofophiam excogitauit; iiVqua f\ fortafsc perfeuerandum ltatuerit,di-

fcat etiamacirculatoribus fcnbereMandragorasex humani feminis profufioneoriri:quin& Antir-

rhinum ex bubulo , quod eius femen uafculis includatur , quae uitulina referunt capita . ,

CYCLAMINVS ALTERA.

Cenfuraxx- Gr A VE, &permoIeftum mihi eft ,qu6din Cyclaminofuierroris mefaciatauthorem,ciimdi
xix.dcake- cat Matthiolum Senenfem alteram Cyclaminum a le confpeftam affirmare,radice parua Auellanae
ra Cydami- perfimili, tametfi ha£lenus illenunquam uidcrit . Qiiibus conijcerequis refte poterit,qu^m illeo-
"°i- fcitantercommentarios noftroslegerit ,& inaniter mecitauerit; quandoquidem nobisnufquamdi-

nicer Matchi ^um eft Cyclaminum Alteram, cui fuperuacuam radicem affignat Diofcorides , radice conftare par-
olum cicat. ua , Nucis Pontics magnitudine , quum ibi refte afhrmauerim Cyclaminum hanc me nufquam ui-
dilfeinltalia.

BVLBVS

In Amathi Luficani Enarrationes . 3 7

BVLBVS ESCVLENTVS.

n

NvLLVM difcrimencernitdiligensj&folertifiimusrerum infpeftor inter Efculentum Bul- Ccfuraxl.de
bum ,& Afcalonicum Cxpe,quod nosuulgo uocamus Scalogna. Acquantum diftantc^Afcalonicum BulboEfcu-
enim C;rpe interCxparum generaantiquis recenfetur, non autem interBulbos.Lufitanorefragatur ^s'"°*
maxime Theophraltus , quippe qui Jibro v i i.cap.i 1 1 i.de PJantarum hifloria, Afcalonicum Csepe ,
acalterumciufdem generis Fifsileappellatum interCa;parumgenerarecenfuit,non inter Bulbos,de
quibusfpeciatim egitcap.xiii.eiufdem libri, cui fubfcnbitPJiniuslibro xix.cap.vi.ficinquiens .
„ Allium,C.Tpasq; interDeosiureiurandohabec Aegyptus.Genera apud Gr.Tcosplura.Sardia, Sa- Ceparum ge
„ rnothracia , AHidena, Setama,Schiftj,AfcaIoniaab oppido ludecE nominata. Demum Galenus libro ""*•
j, vi.de fimplicium medicamentorumfaculcatibus EfcuIentosBulbosamarofos,acpariteradftringen
j» tes facit . Id quod rurfus rcpctijt libro fecundo , de Alimcntorum facultatibus, Qus tamen qualitates
in AfcalonicaC.rpanon repcriuntur.Ipfaenimacriseft ualdeperinde,ac cstera Ciparum genera,
rec quicquam ei ineft amarofi faporis.Equidem putabam haec non ignorafTe Lufitanum,quum illum
. compertum habeam oriundum a locis quibufdam non procul ab Afcalone ludeaj.

ARGEMONEALTERA.

A L T E R A M ArgemonemDiofcoridiadulterinamefrenonambigimuSjUtinCommentarijsno 'p^Pf"'^* ^ ^'
ftris diliufius diximus ; fed hocfortafse nefciens Lufitanus , ne huius plants uideretur ignariis,Arge- „eiiiJne?
monem alteram eam plantam effe cenfet, qua: recentioribus quibufdam Argentina dicitur, non alia
(utopinor)ratione ,quamqudd Argentina folia gerat uulgari Agrimonio fimilia,quaj quantiim
cum Svlueflri Papauerchabeantcognationis, fimilitudinis'ue(talia enim Argemoni alteri requi-
runcur folia ) ij iudices erunt , qui plantarum hiftorias diligentifsime explorauerunt , & Lufitani im-
peritiam norunt . Qui cum fortafsis fibi perfuaferit, eam ob caufam Eupatorio Argemonij nomenac
cefsifle , quod folijs & facie Argemonem hanc referret , nomenclationibus magis innixus, quam plan
tarum ipfarum notis , hic etiam mifer fe deridendum dedit.

Cenfuraxlij,
<k Tclephio,

T E L E P H I V M.

Qj A N T v'm in cenfura Telephij hallucinetur; qui uult Telephium Diofcorldi nil aliudefTe,
quam tertium Semperuiuum,illud fane ftatim oftendit,qu6d Diofcorides de Telephio libro fecudo ,
&: de Semperuiuo illo libro quarto fcripferit,& quod nec nobis fcriptum reliquerit Diofcorides ter-
tir.m Semperuiuum quibufdamTelephium uocari.Siquidem Diofcorides has nomenclaturas non re
cipic,fedtantilm adducit,quamobrem noneftproptereadicendum tertiumSemperuiuum effeTele-
phium ; quemadmodum ( exempli gratia ) nec Helfine , quam Parthenium quofda appellafTe Diofco
rides fcribit,Parthenium eft,nec AfarumB3Cchareft,nec Afplenum Hemionium, nec GingidiQ Lepi
dium : tametfi hscomniaaliarum plantarum nomine quibufdam appellentur.Nam fi Diofcoridi idc
efTet Tekphium,& tertium hoc Semperuiui genus,non fuiffet illi opus de altero per fe fecundo libro
fcnberc^de altero uero libro tertio inter Semperuiui genera,utetiam compertum habemus fecifTe Pli
rium,qui lib.x x vi i.cap.x 1 1 i.deTelephio egit,libro uero x x v.de tertio Semperuiuo,poftquam de
alijs duobus generibus diferuit.Adhsc li Telephij facultates apud Diofcoridem,& Pliniii expendan-
tur,Telephium uidemus uitiligines fanare,quinetiam uulnera,& finus j hoc uero Semperuiuum ftru-
Eias tantiim difcutere.

AGARICVM.

> _

Lo N G e' abomnifcopoeosmedicosaberrarefcribitLufitanus, qui Agaricoinpaftillisconfor- Cenfuraxliij
mato pafsim utuntur , noua fua quadam opinione duftus , quod Agaricum cocritum nullo pafto diu ^'^ Aganco .
fuas uires feruare pofsit . At nos illum errore fane loge maiori procul dubio duci cenfemus, eoq; prae
iertim quod nullam afFerat rationem,nec probatiflimorum fcriptorum authoritatc, qua fuam fulciat
fententiam . Porro Mefues clarifsimus inter Arab;^,& qui in componendis medicamentis primas te-
net,AgarieuminpaftilIosredigifuadet,utunacumijs,quibusexcipitur, medicamentis traftu tempo'
ris debitamacquiratmixtionemtidquodexpeditomnibuscompofitismedicamentis.Necuideocur
tamfacilequicquidtenuiumpartiumin eoextiterit(utfnuolisadmodum uerbis contendit Lufita-
nus ) euanefcere pofsit . Siquidem cum Mefui paftilli de Agarico , Salem fofsilem,Gingiber, & Oxy-
mel excipiant , non fane conftat cur tam facile tenuior Agarici pars in auram refolui pofsit, cum mel-
lis proprium fit in fuo uigore admifta diutius afferuare , Salis uero & Gingiberis huic medicamento
faculcatem augere . Frufti a quidem tot catapotiorum mafTas , quae Agaricum excipiunr, Seplafi^ con-
fectas afferuarent, quin & eledariaaluum ducentia, fi Agaricum in puluerem ijs additum fuas ftatim
deperderet uires j fruftraq; illud in Theriaca addidiiret Andromachus . Quamobrem omnino explo-

D denda

58

Pet. And. Matth. Cenfura

denda erit Lufitani rententia,qui practer omnium clarifsimorum uirorum placita folus iubeat Agari-
cum ea ipfa hora efle contundendum , ac alijs addendiim medicamentis , qua expedic illo uti ,

RHABARBAVM.

Cenfu.xliiij. C ae T E R v'm deRhabarbaro fcribens Lufitanus,medicosillosmagnotenerierrore contendit,
de Rhabarba, qui toftum.uel uftum Rhabarbarum dyfentericis propinant,earatione adduflus, quod omnia quaj
^°' jgni torrentur ob contractam acredinem abradant.Q^are fuadet,nt a Rhabarbaro in dyfentericis om

ninoabftineantmedici. Atqui fi Rhabarbarum dari )ibeat,non uftum,nequeaffum efTe propinandu, '»
. . fedcrudum,hactamenconditione,utpriusauferanturab eotenuiorespartes.Idquod faciie(utipfe '>

ait) efficipoteft,fi exaquaPlantaginis,ueIRofarummaceretur.Verum Lufitanomaximerefragatur »
Mel'ues,ubiRhabarbariuiresexpendit hisuerbis.Rhabarbarum toftumdyfentericis probe confert. >»
Et paulo fuperius ait, Quod fi poft hafce funftiones uifcera adftriclionc roborante egerint,ipfum qui "
dem Rhabarbaruminpulueremcontritumexhibendumfuerit. Atillud,quodigne torrefcit,uehe- '*
pienteroperatur,acetiamuehementiusid,quod comburitur.HscMefues. Sedaudiat etiam Gale »
num , qui libro nono de Compofitione medicamentorum fecundum locos combufta, torrefactaque
medicamentadyfentericisdarefuadet, nempe CochIeas,Cornu Ceruinum ,Opium ,Gallas,Mali- »»
corium,Pmicorticem,Hyofciamum,Acaciam,& aliaplura uino nigro excepta.Prztere^ xi.de "
Simplicium medicamentorumfacultatibus,exuftasetiam Cochlcascum Galla,& Pipere dyfenteri- '>
ciscommendat.Quibusfanepatetnon modohocin medicamentofpernereGalenum Coclearum,& "
Rhabarbarii Gallarum combuftarum acredinem,fedetiam addere Piper acerrimum medicamentum. Huiufmodi
totumdyfen- medicamentis nuUadubitationeutunturetiam pofterioresGrs;ci,Paulus( inquam)Oribafius,Ae-
tencis snaxi- tjys \|exander. Adde quod ubi inteftina ulceribusfuerintafFefta, Auripiementum , Sandaracham ,
jj^ Alumen,Caicem,Aens iquammam,&aIiapIuraerodentiamedicamenta clylteribus inhmdunt. His

itaquepal^meft,combu{l:a,toftaq;medicamentanonmoddnulIo prorfus incommodo dyfentericis
dari poffe , fed magno fane iuuamento , quod crudis longe magis exiccent , ac etiam adftringant.At fi
ufta,&incineres uerfa dyfentericistutoexhiberefuadent tot grauilfimi authores,cur iUis toftum
Rhabarbarum interdicat Lufitanus, conijcerenequeo, Nam fi, Medicorum omnium confenfq, dy-
fenteriaafFeftialidebentaflatis uolatilium carnibus,ouorum uittellis ignitis tcgulis toftis , & alijs
quam plurimisalimentisfrixis,torrefactisq;; curigitur ^Rhabarbaroillofuerit abftinendum,nulla.
penitus ( ni fallor ) fe fe offert ratio , Porro ad aliud Lufitani figmentum,quo fretus ait , plures uidillc
' LufitanosfuigenerishominesdyfenteriaafFedos uftiRhabarbaripotuinterijfre,nilaIiudrefponden
duminprjefentiafuccurrit, quam quodnobis minimefitapprobandum,cumfexcentoshominesad
uitam reuocatos fciamus tofti Rhabarbari potu . Equidem non poffum non mirari Lufitanum,qu6d
fuE',tantumgentisLufitanosRhabarbariuftipotuinteremptos inexempliiadducat,3cfiillis tantum
fuerit lctale medicamentum , cum tamen is ( ut ipfius teftantur fcripta ) toto fere setatis fuae decurfu
apud inferiores Germanos primum , & deinde apud Italos fuam exercuerit medicinam.Demiror ite,
quoditatemerequafi diuinitusedodusaffirmarenonfitueritus potiusexRhabarbari ufti potu in-
terijireeos,quamexmorbinatura,quum hscfcirinon pofTmt.Praeter id,mihi nunquam perfuafunn
uelim , longe magis dy fentericis Rhabarbarum illud profuturum , quod aqua Plantaginis uel Ro fa-
rum fuerit maceratum , quam toftum , uel uftum. Quandoquidem Galeni teftimonio affatio, uftioqj
plurimum (iccitatis,aduftionisq;medicamentisconfert;contrauer6euenitijs ,quE aquis maceran-
tur, Sedhxcfortafsein mediumadducicLufitanus AuicennsE teftimonio confifus,qui dyfentericis
Lufitani in- Rhabarbarum nullam uftionem, aflationemq; expertum ex Plantaginis aqua bibendum fuadet;qu6d
fcitiaincen- fortafse nefciuerit Rhabarbarum nilaliud Auicennje defignare interpretis lapfu,quam Grsecorumi
fendo Auice- B^haponticum . Qnod quum nulla deiecforia ui poUeat , ci.tra uftionem , aflationemq; propinat Auir
niKna ar a ^gjjpjgj^pi^ntagmisaqua, necid macerat, ut fibi fingit Lufitanus.

CHAMAELEO ALBVS, ET NIGER.

Cefu.xlv.de Ac c v\\t ille Chamseleonem Album cenfetefleftirpem fpinis undiq; horrentem ,foliograndi,
Chamjleoni hdis quafi maculis interlito , quam quidam Card^uum Mari2,quidam a maculis Carduum Lasflariii
^^^' uocant,quidam Suarium,qu6d eo fues pafcantur;quis eius opinionem probet?ciim Chamseleo albus

nuUum producat caulem Diofcoridijfed e medio fpinas echinatas Cinaras modo . Carduus autem La
ctarius caulem profert bicubitalem,& quandoq; maiorem adnatis pluribus refertum, longis , prsBdii-
risq; . Radici nulla eft odoris praeftantia^nec Chamxleonis facultas . Siquidem deuorata , Diofcoridis
teftimoniocanes,fues,muresq;necat.Contiauer6 hxcfues non modoalit, fedetiam faginat, unde
illi nomen . Poftrem6 albo ChamsEleoni , Theophrafti teftimonio, caput requiritur magnum Acano
fimile , non autem paruum , quale in Laflario Carduo fpeftatur . Sed qualem in albo , talem & in ni-
gro fedcclarat Chamileone,exiftimans hunc inter illud Cardui genus,quod^ Carduo Laftario
n ulla alia dignofcitur differentia , quam qu6d huic folia non fint ladei^ illis maculis relperfa , fed po-

tms

i

In Amathi Lufitani Enarrationes. 39

tiusnigricantibus.Cuiifludcomprobabiturt' Spina krc caulem non rubrum,nec dodrantalem,
fcdbicubitalem,accoIoreuiridem circrt. Deindehuicfloresnon funt uerficolores, fed purpurci.
Pntereacarduus hicradicenitituralba, integrac];,non Chamsleonis Nigri modo exteriiis nigra,'in
terius uero flaua & pluribus inlociscxefa, nonacri ,fedpotius fubamara.AddcquodDiofcoridi Ni-
gri Chamsleonis folia requiruntur rubro colorc diftinda , non maculis infeifla nigricantibus . Qui-
busccrtumfacitornnibus, quantaiudicijmaturitatein plantarumcenfura ducaturLulitanus.

CROCODILIVM.

At Qj' a\m nccfui feprxftatdiflimilem in Crocodilioc^Eamhancopinaturefleftirpem.quam Cenfu. xlvi.
uuIgusherbariorumCarlinamappeIlat,eatantum duftus ratione,qu6dha:c non folum in fyluis, ^^ Crocodi-
fed etiam in arenofis ( ut Plinius inquit ) & fitientibus nafcatur locis . Sed ca-cutit non leuiter ; quod '""
Cariina, qua; caulem profert, adeo bmnibus in uniuerfum notis nigrum Cham.Tleonem reprsfentat,
ut neutiquam quis prefuaderi poffit eam efle Crocodilium, prasfertim cum fado periculo , ijs fane ui
ribusnonpr£fiet,quibuspra:rtareCrocodiIiurnDiofcorides,GaIenus,PIinius,acalij plcriq; poflie
ritatismemoria^prodiderunt. Crocodilij enim decoftum(horumomnium tefl:imonio)potuida- Crocodilij
tum fanguinem copiofum per nares pellit . (liioci 1] prifl:aret Carlinx radix,magno admodum pretio """^* "'"*
seflimaretur a Medicis.Adde quod Crocodilio radix fit longa, Ktuis aliquantulum lata, odore, ut Na-
ftui tij , acuto : Carlinx uero crafla , rotunda , afpera , in^equalis , exefaq; , nullo Nafliurtij odore pre-
dita. Adhacc Crocodilij lcmen Galeni teftimonio acre,odoratumq; percipitur : qus facultates in Carlj
na proculdubio defiderantur .

P O T E R I V M.

PoTERi VM eamuult enearbu(culam,quamGermani Schlehen,nosucr6fyIueftremPrunum Cenfuraxl-
nominamus;quod idem cxiftimauit Cornarius uiralioqui infgnis,cuiusopinionem magis hicfequi ^.'-'' ^^ 1-'°^^'
turLufitanus^quam genuini Poterij hiftoriam.Egouero nihilhic contra Cornarium dic3m,quem
uir clariffimus Fuchfiuspluribusargumcntiscopiofiffime refellit. C^ocircahis iam fuperfedemus,
foliim, ut noftri memores inftituti,dicimus utrunq;deceptum,&plurimum aberrafleLufitanum;
quod fylueftris Prunus potius in fruticofarum arborum recenferidebeat,quam interherbas,item Cornariusre
quod nulla penitus conueftiatur lanugine^quod item ramulis non habeatur Iongis,3C tenuibus Tra- prehenditur,
gacan thsE modo , fed breuibus , folidis , duris , contortisq; : quin nec fruftu eft acuto , nec odorato ,
fcd inodoro , auftcro, adftringenti admodum lucco : adeo ut qui dixerit fylueftrcm Prunum effe Po-
terium ( Cornarij ,& illius pace dixerim ) Tirefia coscior dici poffit , uel mente captus.Qj^io fit , ut mi-
rarinondebcantMedicijficIariffimusilleFuchfius plurain Cornarium uberrimeconfcripferit, Fuchfij laus.

LEVCACANTHA.

P

W p

Nec a' s e ipfodifTentit,qu6detiamLeucacantham herbameamefTe arbufculamcontendat, Cenfu.xlviij.

tha.

c)ua;infepibus,&frutetisprouenit, folioPyri,fruftuin maturitate nigro, liguftrinis baccis non "« ^'^"<^*"'*

bfimili,equibuselegantiffimum colorem uiridem parant piiflores . Quandoquidem Diofcorides
oc loco de aculeatis herbis egit,non autem de arboribus. Adhzc arbufcula hic , quam nos uocamus'
pino Merlo , quidam uero Spino Zerbino Cyperi radices non habet , fed arboreas, lignofas , longas,
prsdurasq^auftero fapore, null3admiftaamaritudine,ade6 ut nihilfucci inde exprimipoffit,etiam
fiarftiffimoprelo ftringereturjquumtameneLeucacanthsEradicibusfuccum exprimatDiofcorides
ad rupta , & conuulfa fananda .

CRETENSEDJ, CTAMNVMALTERVM.

Cae terv'm & deaIteroCretenfiDiclamnocoecutifreLufitanumnonambigimus,quippequi Cenfu.xlix.
(cripfit uideri hoc nonmodo inhortis,fed etiam in fiftilibus ad feneftras frequenter reponi folio dealteroCie
(utilliusuerbis utar)Crefonis,florepuIchro,puipureo3quifricatusodorcm exfe refcrt,qualemcx "J^ ' "" ^^"
flore Narantij oriri uidemus. Sed quam fibi ipfi imponit? primiim qu6dhocDi£I:amnum Theo-
phrafti teftimonio in Cretatantiam proueniat.Idquod uidetur etiamfateriDiofcorides,cum dicat,
&hocex Creta ad nos aduehi. Prsterea quod non fcripferit Diofcorides ,quin etiam necTheo-
phraftus,necPlinius Diclamum hoc folio efleSifymbrij Aquatici,quod Lufitanus,uulgusfequutus,
Crefonem appellat;fed Sifymbrij abfolutc,quod indicat, hos prxclariffimos authores de primo Sifym
brijgenereintellexifTe. Sifvmbrium enim primi generis folio eft MenthcE,rotundiore tamen,non
autem ErucE,qualiafunt Crefonifolia ,qu2an magisDifliamni folijs fint comparanda ,quam pri
migeneris Sifymbrio, ij diiudicent ,qui rem herbariam doftiffime profitentur.Hisaccedit,qu6d
Diofcoridi huiufceDictamnifoIia odorem exfe mittunt mediuin inter Sifymbrium, & Saluiam, a
quoomninoeum diuerfum putamus,quemArantiorum floresfuauiffime fundunt.

40 Petri And. Matth . Cenfura

C A L A M I N T H A.

Cefura i.de 'c O' quod Ferrarienfcs ,& Longobardi Gattariam herbam Neiiedam (quafi Nepetam ) uocent,
Calamincna. ^13^,-10 errore libi perfualK Lufitanus Gattariam hanc efTe fccundum C;ilaminthE genusjTed aberraf^
fe uidetur, quippe Diofcoridi Calamintha fecundo loco pofita, foiio ert Pulegij , qucmadmodiim &
fapore,nonautem Apiafl:ri,uel VrticsE, quibusGattariauocata maximeuifitur jemula. Nec minus
Cenfura lij . jtem dccipitur in ccnfenda tcrtij generis Calaminrha , quod crediderit hanc eam effcjqua pafsimin
dL;tertio cala Italia utuntur Scplafiar. Pateterrorjquod hicfolia habeat Pulcgio grandiora, rotundioraquejnon
mint X gene ^^j^j^ prslonga Mentaftri modo , cui tertiam Calamintham fimilem fecit Diofcorides.

S A M P S V C H V S.

Cenfura liij]. Qj. A N T A fit Lufitaniinconftantia, quanta in nos inuehendi fraus , quantaque is fui ipfiusca-

de Sampfu- piatur obliuione ,is facile intueri poterit,qui legeriteiusenarrationeslibro primoin Olei Sampfu-

cfao. chiniconfeftionej& libro tertio cap.propriodcSampfucho. Quandoquidem libroprimo apertifsi

mecontenditadaerfiis nos fcribens Diofcoridi Samp(uchum nulla ratione effe Amaracum,& obid

plura ibiinnosmachinatur, utin Apologiafuperius prsEmiiimus.Libro uero tertioeuidenterfate-

tur magno fus leuitatis dedecorenilaliudeffe Sampfuchum jquam Amaracum,uel Maioranam.

Lufitani leui Quare non modo fe ipfumeuidenterconfutat,&: grauifsime uulnerat,fedetiam palamdeclarat, non

"^" aliam ob caufam noftram impugnalTefententiam ,quam ut nobisaduerfaretur,& quocunque modo

fuum uirusin noseubmeret.Tantain nos inflammatus rapiturcupiditate,qu3cmentemeiexccecet,

memoriamtollatj&infano quodammodo feipfumdeftruat,acpenefubuertat.

RVTASYLVESTRIS.

Cenriiraliiij . S Y L V B s T REM Rutam , quam Cappadocibus Molyn, Syris Befafa,quibufdam uero alijs
deRataSyl- Harmolam uocariDiofcorides inquit,eam efiTeplantamexiftimat Lufitanus, quam Caryophyllos
"^ "■ ultramarinos , uel Indicos uulgus appellat ; fed manifefte dccipitur . Quandoquidem hxc herba pr^-

terid, quodfoliaRutsnon proferat, fioresaureosgeritmagnos,adluteum uergentes,non ,ut Ru^
ta fylueftrisjcandidos . Qu^inetiam capita non prodeunt alteriusRutxmodo, fed longa pluribuse^
minentibus coftis ftriata.Priterea,necfemen ilh uifitur trianguli fpeciem referens,neq;fubrufum,
fedlongum,nigrumq;nullaamariludinepra;ditum.Addeetiam quod Galeni teftimonio Sylueftris
haec Ruta radicem proferat nigram j id quod in hifce Cariophyllorum Indorum plantis maxime defi
deratur.

CVMINVM SYLVESTRE.

Clfuralv. de Sylvestre Cuminum quum non uideritjnec nouerit Lufitanus , illud Officinis Rufticum

Syluertri Cu Cuminum uocari ait , perinde ac fi adeo uulgaris notitix fiierit , ut nullo fit opus examine ; quum ta-

inino. men pauci(nedicam nulli reperianturPharmacopoei , qui unum uel alterumSylueftris Cumuni ge-.

nuslegitime cognofcant. Namprster fatiuum, nullum aliud nouereSeplafix. AtAmathus,neui

deaturid ignorare,SylueftreCuminumadcd uulgare facit,ut quis illud apud Myropolas intueri

pofsit.Q|2pfit,utre(!;l:eintuentibuspalam fit, nonmodo Amathum Sylueftris Cumini hiftoriara

confundere, fed quid fit Sylueftre Cuminum penitus nefcire , & ignorata tanquam cognita, & uulga

Cenfura Ivj. ria fiteri . Duo enim Diofcoridi , quem nunquam accurate legit Lufitanus, funt Cumini genera inter

deeodem. fe pluribusrepugnantia: fedhsEcnegligens Amathus rem omnemconfudit.Siquidem nullagenerum

habitadirferentiaabfoluteprotulicSylueftreCuminumOfhcinis CuminumRufticum uocari ;quu

tamennondefiutreiherbari.'eperitifsimi,quiha(5tenusdeSyIueftris Cumini generibus nihilafhr-

ment.

CORIANDRVM.

Cenfuralvij. In censendo Coriandro quam non ha]Iucinatur,ncn decipitur,fed pene delirat? quod uul

de Corian- garis ufus Coriandrum fcribat,non efleantiquorum Coriandrum,fed illis Coriandrumfuiflealiam

plantam Cicutariam diftam , folio noftratis Coriandri fimili . Id quod tueri nititur hoc tantiim ar-

gumento , quod Coriandri plantam Hifpani nullo incommodo oleraceis cibis admifceant . Qu.in &

quodeius femenodoratum fitj&eiuspariterherbaoptimi fit odoris,uel faporis. Cseterum hxc

quum legilTem^mirari fanedefij,qu6daliaetiam innumeradeliramentainmediumadduxerit. Quis

_ , . . j- autem (Dij boni) Lufitanum huncnugantem,imm6&amentemignoret,quum dicatCoriandri uul

gnis ameatia 2;aris herbam odoris quide fcetidifsimi le£luIarioru ci micu inftar optimi efle odoris,ac faporisc^Equi

dem cenfebam utero tantu gerentcs mulieres citta , picaq; corripi pofle.Sed (ut uideo)Amathus etiam

eo morboIaborat,qu6dfortafscob multampr^ftitam in remedicaoperam,& obmagnas illas Ccn-

turias adeo intumuerit, ut prxgnanti fimiliseuaferit: Velquod fortafse Coriandri tantum inter

olera

InAmachiLufitaniEnarrationes. 41

olera efitaueric in Hifpania eius faporis,odorisq; prarftantia alleftiis , ut inde facile ainentiam contra-
xeric, quam facere Coriandrum lcribit Diofcorides , ubi largius aflumaturin cibum . Q^p poftca fa
<9:umell:,ucinde Amathi nomenfueritconfequutus. Prstereacurfuam probarepofsit Amathusftul
titiam,qu6d Coriandrum communisufus ueterum Coriandrum non fit,qu6dinciboacceptum nil
inaIiinferat,nihilfanerationisadduci poteft .Quandoquidemetiam Galeni tempore Coriandrum
in obfoniorum. uenerat ufum ,utipfeteftaturGalenuslibro fccundo,de Alimentorum facultatibus,
& hbro de Attenuante uiftus ratione. Q^in & Diofcorides non nifi a largiore Conandri efu abftine-
re prohibet . Proinde mirum non eft , fi cum alijs oleribus pro obfonio deuoratum nihil incommodi
aficrat , perinde ac Papauer.

PETROSELINVM.

Genvinvm Gr.TCorumPetrofeIinumidem,quodSeplafix, &Herbariorum uulffus pafsim Cen"ui-a iv-
Apiumuocant,magnofanelapfue(TccreditAmathus,qu6dhocPaludapium fitin hortis traflatum, '["•''« Petra
riguis , & uliginofo folo gaudens . Contra uer6 Petrofelinum , quod Diofcoridis , & Galeni teftimo "■ '""'
nioin prceruptisj&faxeis montium locis,utipfa met indicatnomenclatio, tantumproueniat,femi-
neAmmi odoratiore,faporeacriaromaoIente. Idquod incommuni Officinarum Apio nufquam
percipitur.

ELAPHOBOSCVM.

E R R A R E in Elaphobofco non mod6 Amathum cenfemus , fed pro more etiam falfa narrare fci Ccfura Iix.de

mus.Namutfeipfumpriclarumoftcndatjaitinquaerendo Elaphobofco fibi adiunxifTe duosdo- Elaphobofco

(ftifsimosuirosjquosetiam nominat. Atquum horumalter,cuiusincommentarijs noftris pluries

incminimusobpriftantifsimamcius doftrinam,integritatemque,mihipluries affirmauerit illum

nec nouifle , nec fortafse uidifle unquam , quod illi credam non habeo . Amathus infi

' ^ ' 1 delicatisargui

COLLVTEA.

CoLLVTEA quibufdamreiagrariaeauthoribus Alburnumuocariaffirmat, Italis uerouulgo Cenfura Ix.
Aorno . Verum quantum ego legi , cum Alburnum planta non fit , fed pars tantiam arboris, idem qui ^^ Collutea.
femper fuit deprchenditur Amathus , Plinij primilm teftimonio , qui libro x vi. cap. x vi 1 1. de Al-
burno ha^c fcriptis mandauit . Humor & cortici arborum eft , qui fanguis earum intelligi debet . Pro
curecortex eft . Proximi plerifque adipes . Ij uocantur a colore Alburnum , moilis , ac pefsima pars li-
gni , etiam in robore facile putrefcens , teredini obnoxia: quare femper amputabitur . Hscille. Qui-
bns facile Amathi conuinciturignorantia . At fi fortafse, ut noftram eifugiat cenfuram , dixerit, non
dixifle Colluteam uocari Alburnum , fed Laburnum , & id erroris in Typographum reiecerit , facile
refpondi poterit & hoceflefaIfum.QnandoquidemL3burnum,teftePlinio,Alpina tantum eftar-.
bbr dura , & candida materie, cui us florem cubiti longitudine apes non attingunt . Id quod in Collu-
tea fanc defideratur , quum haec Alpina non fit , fed ubique fere proueniat ,materie non alba,fed exte-
riusbuxea,medullitusnigra,fiorenoncubitilongitudine, fedbreuijGeniltemodo. • -^,

S E N A.

C AE T E RVM magnoetiamerrorefcribitSenamherbamaluumesoIuentemeameflTeplantaCut Cenfura Ixj.
ipfe opinatur ) quse Theophrafto Colly tea appellatur . Nam ciim apud Theophraftu duplex fit Col- ^e Sena.
lyteajnecdequaintclligatexplicet^nofolum hallucinatusdeprehenditur,fed&c6fufus,ade6utquid
fibi uelit nefciar.Praeterea cum Colly tea utraq; Theophrafto lib. 1 1 i.cap.x ii 1 1 . &. x vi i.de hiftoria
plantarum arbor fit non herba,&: utriufq; meminerit inter arbores , minus conftare fibi uana Lufita-
nipoteftopinio. a

G L A V C I V M.

Ni s I aliumprsEterfeteftemadduxeritLufitanuSjquiGlauciumherbam apud Louanienfesui- Cenfuralxij.
derit , qu2 cum Diofcoridis hiftoria concordet , ego illi credamc" Nam ciim illum tam fxpe hallucina ^^ Glaucio.
tum offenderim , ac fabulofum,uitio mihi dandum non cenfeo , fi nifi dato pignore iliino credidero .

A L Y S S V M.

Nv L L A M conftituitdifFerentiainterDiofcoridisAlyflbn,&Plinianum.Sedquampenitusneu Clfura !
trum jntellexit? Siquide Diofcoridi AlyfTum exiguus eft frutex unicaulis,fubafper,rotiidis foIijs,fru- dc Al)<^^
(ftu duplicium fcutoru e{ngie,quadantenus latu,in montibus,& afperis locis emicans;qu2e fane omnia
in Sylueftri Rubia,qusE Plinio Alyffum eft,defiderantur.Siquidem hic non ade6 exigua eft plaia, kd
plerunq; bicubitalis,n6 uno tantii caule crefcens,fed pluribuSjfolijs minime rotundis,fed ftdlf modo

D 3 decul-

'.ir,

42 Pcr.And.Macch. Cenfura

decufratis,fcminerotundononlato,necdupIicem,necfimp]icem fciitum reterente.Hisacceditquod
DiofcoridijsdeutraqsRubia maiori ncmpc,&: minori tradidit uno,& eodemcapite.Id quod illum
fcci0eputandumnoneft,riSy]ueftrcm Rubiam ab Alyflodiuerfam noii iudicaflet,dequo priusdixe
raceodem iibio.

ATTRACTYLIS.

Ccfuralxiiij. Red it aullerus & immitis cenfor ; uirgam , ucI fuftem potius profert . Eijcitomnes ex medi-
dc Atrraclyli corum , ideft ex fuo fenatu , i^* grauifsime liallucinari eos contendit , qui negant Attrai!^ylida alterum
Sylueftris Cnici efle gcnus, eo argumenro innixus, quod fcribat Piiniu?, pnmam fylucftris Cnici fpe
ciem AttrLi(5tylidaquibuldaniuocari- fed,quai)tum uidere,autconij':ere poflum, Amathus ipfcpo-
tius hallucinatur.NamquamuisfcnbatPIinius primi genensSylucftre Cnicum quibufdam Attra-
£tvlidanuncupari,nontamenaftirmat,CnicumilIud cflTe Attia(5tylida;nec eorum recipit fenten-
tiam,quiputantgenuinum fylueftrcCnicum nihil ab Attraftylide d!rterre,quemadmodum fupc-
rjus diximus de Telephio diferentes , Tclephium non propterea efle Semperuiuum minus, quod hoc
ctiamTelephium(utDiofcoridesicribit)quibufdam dicatur,necHelfinem Parthenium,ncc Afple
numHemionium: quoniam ijs etiam nominibusanonnullisappellentur . Quamobrem Plinius ip-
feeodemlibro fpeciatim de Attradylideegithis uerbis. Acarna coloretantum rufoaScolimodiftin '»
guitur,&pinguioiefucco.IdemeratAttra(5i:yIisquoquc,nificandidiorc(ret, &nih fanguineum fuc "
cum funderet, qua de caufa Phonos uocatur a quibufdam , odore etiam grauis . Qmbus palam eft Pli »
nio Attradylida nullum fylueftris Cnici efi^e genus . Id quod inaxime atteftatur Theophraftus libro
vi.cap. iiii.deplantarum hiftoria.L enim poftquam deomni Cnici generediferuit,de Acarna,&
Attradylidefpeciatimegit. Addequodexperimentoetiam liquet,neutruiT) fylueftiis Cnici genus
fanguineum fuccum fundere . Vnde Amathi minus probari poceft fententia.

TEVCRIVM.

Cerura Ixv. Sangvisorbam, quamltali Pimpinellam proprieappellant, quamq;frequentiffimeinace

deTeucrio. tarijs addunt, Amathus Teucrium efleindicat. At inpriftinafuauerfaturcoecitate, quippe quTifcri-

bacDiofcoridesTeucrium herbam uirgaEef:igiemreferre Trifaginis fimilitudine,6cilepalam ficin

ter Teucrmm , & Sanguiforbam mavimam intercedere differentiam . Siquidem haec nobis Pimpinel

la uocata lunceis conftat cauliculis, folijs utrinque pinnatis , nullam uirgs effigiem , nec Trifaginis

Amathi opi- formam referentibus . Quod uero Pimpinella hoc nomine fit appellata , eo quod odore fit Citruli,

jiio espJofa. quem HifpaniPipinum uocant,nobisprobarenonlibet,quumcompertumhabeamus uocata fuif-

fe primiim Pimpincllam a bipinnatis cauliculis , unde poftea corrupta appellatione Pimpinella eft ap

pellata . Nam cum nuUo Cmuli odore, uel fapore fit prxdita, cur Amathi fentcntiam probem non ui

deo.

L Y C H N I S.

Cenfurakvj Qv AE deLychnidis uiridibus folijsfcribit Ainathus,qu6dfciHceteaoleoillitaigneflagrent,&
deLychnide. Jnde nomen traxifle ftirpem,fabulofa omnino uidentur;cum re uera Lychnidis folia, non uiridia , fed
ficca adlucernarum ufum pro elychnio ufurpauerit antiquitas , unde fibi nomen inuenit ; non quod
uiridiaflagrentjUt Amathus putat.QmppeAu^yfofGraecislucernadiciturjeAuV^i^funiculus, qui ego-
fipiolucernisindituradignemexcipiendum.SuntenimLychnidis folia admodum uillofa, tomen-
tofaque,& proinde arefada ignem facileconcipiunt,p£rindeac illius Verbafcifolia,quodLychni
te ab eodem effeftu pariter appellatur.

MARTAGVM.

Cefiira Ixvij. Martagvm flores edereLilio albo fimiles, led croceos affeuerat, & proinde Martagu Plinio
de Martago. eam plantam eflcexiftimat,quam ipfeab HerculePetilium uocatamfcribitlibro xxi.cap. vm. At
demiror ,ubi Lufitanus , qui tanto ufu , tanta omnium rerum peritia cft praeditus, Martagum uiderit
cioceos emittens flores . Mihi enim ante hunc diem,id eft inauditum,cum flores proferac purpureos ,
rubentibus quibufdam punftis refperfos . Id quod manifefte arguit Hemerocallem pro Martago ac-
cepiffc Luficanum . Namque is floreconftat aureo Lilij cum. facie, tum etiam magnitudine. Caetcrum
an Martogum , uel Hemerocallis Petilium fit a Plinio defcriptum , fateri fane non aufim , quum Peti-
lium Plinij ipfius teftinionio autumnali tempore floreat inter uepres colore rofae fylueftris , illa uero
cum alijs lilijs media floreant sftate.

T R I F O L I V M.

Cer.rurilxv- Qj o' D Bituminofum Trifoliu nunqua uiderit,noueritc]; Lufitanus,hocargumento facilecon-
II). d: ififo- jjcipoceft,quddafferatPracenfeTrifoliiiomnibusuulgdnotuprimdRutaoIere,ubiuer6adoIeuerit

. Bituminis

In Amathi Lufitani Enarrationes. 45

Bituminisodorem redderc. Atqui hocfalfumefTeunicuique confl:abit,qui Pratenfis Trifolijodo-
rem olfiftucxplorauerit.Siquidem id necKut.T,nec Bituminis quicquam uliotempore relipiet.

Etenim aliud gcnus ell: a commuin frifolio , quod Gr.Tci Afphaltite abodore, nos Bituminofum uo
, camus , Iccirco rede fcriplit Plinius iib.x x i.cap.i x. Trifolij tria efTe genera, Afphaltitcaliud aSud
p Acutum, Minutum item aliud, quo pratafereomniafcatent.Hinciraq;apertifsime conftabit Pra-

tenfe Trifolium longe ab Afphaltite diuerfum haberi , & Lulitanum non paruo in errore ueriari.

A M B R O S I A.

Ambros I am aitilicefl"eherbam,quamuuIgoTanacetumuocantScpIa{ix.Verumpateteiiis Cenfura rx-
nonmediocrislapfus.Siquidem AmbrofiaDiofcoridisteftimoniopuliIlusefl:frutex,adc6ut trium ix. deAm- '
palmorum longitudinem nonexcedatjfolijsexiguiscircaimumcaulem, Rutam referentibus cau- '"^°'^^'
liculisperindequaliracemulisgrauidis,qui nunquam florent,odore uinofo,fuauiq;,radice tenui
fefquipedali,qucEoiTiniain Tanacctomaximedeliderantur.NamqueTanacetum bicubitales jrerit
caules , ac etiam quandoque longiorcs , folia non Ruts, fed Maioris M illefolij amaro fapore , flores
aureos globuli modo , odore ( quod maxime refert) graui,ac ingrato . Nullos fert hxc planta racemos
cauliculisappenfos,nu!lusibiuinofusodor,necaliasfuauis.I]ludetiamaddi poteft,quddTanace-
to nufquam uifa lit radix fcfquipedalis , fed breuis , & fuperuacua ,

GNAPHALIVM. '

Ad Eo' breuiter, perpIexeq;GnaphalijhiftoriamfcribitDIofcorIdes,quinetiam Plinius illum Cefura ixx.
(equu tus , ut"non decernas , qux nam planta ex his , qu2e in ipfo naturae uiridario coluntur genuinum p^ Gnapha-
Gnaphalium reprarfentet . At Lulitanus , qui hic quemadmodum & caetera leuiter admodum expen '°*
dit,quandam herbamGnaphalium£flrea(ferit,qui Anconitanis Zigiappellatur,ea tantum ratione
duftus , quod h.TC planta tenuibus lit folijs , mollibus , albicantibusq;, quum tamen plura habeantur
herbarum genera, quGehisnotis infigniantur,perindeacherbailIa,qucEuuIgaribus herbarijs Gna-
phalij nomen mcntitur.EtenimadeoPlinijImpiamreprxfentatjUtpofthac ambigendum non fit,
quinlmpianobis Gtdelidcranda.

OENANTHEHERBA.

/

Recentiores quofdam fequutus Oenanthem eam uult elTe plantam , quam Filipendulam Cenfura ix-
uocant , cum potius Oenanthc Diofcoridis teftimonio caulem craffum palmi longitudine o-erat, fe- xi.de Oena-
men qualein Atriplicefpcc9:atur,radicem magnamin multa rotunda capitula extuberantem ; nafca- t^^e^icrba. ■
turq; in petris. Atlongealitcrprouenit Filipendula.Etenimnoninpetris,fedin pratis, &laEto folo
Eafcitur,radicenufquammagna,qu3Ein rotunda capitula extuberet, fedfili modotenuispluribus
appcnfis globulis , non rotundis, fed potius glandium figura,ut in Psonia.fed longe minoribus,unde
illi nomen . Semen prjEtere^ Atriplicis illi non ineft , fed globuli inftar quadruplici apice mucronati ,
utinBuxo:quinneccaulisilli uifiturcralfus,fedtenuis,nonpaImari longitudine,fed bicubitali.
Quibus palam efle non ambigimus , Oenanthem a Filipendula quam maxime abelTe.

P H Y L L V M.

D V M inPhylloRuellijfententiam improbatLufitanus, fe ipfum ignorantisE manifefte acculat Cenfurarx-
hisuerbis.HancRucllius AlteramPerficariameftecredit^quoueroiudicio alij iudicent. Eftuero j^"-"^^"/^"
hodicherbulaqu3EdamunicotantumornatafoIio,&inde VnifoIiumdifta.Semen racemofum fer-
pentis fimilitudinem ferens . His herbam illam defcribere uidctur Lufitanus , quam quidem Ophio-
gIo{fum,ideftferpentinamlingU3muotauere.Sed plurimumisa ueritatis fcopo,& aueris ipfius
herb.s dciineamentis digreditur . Etenim praeter id , quod femen racemofum non proferat, id nullam
ferpentLs imaginem oftendit', fed ferpentis potius linguam imitatur . Id quodcerto arguit, Lufitanii
hancplantamnegligenter admodum examinaffe, Hisaccedit alius illius lapfus,qudd afrirmauerit Cenfuraix-
Diolcoridis Phyllum elTe OphioglolTum , ciam nullis prorfus notis conueniant. x 1 1 1.

H O R M I N V M.

Al I o Rv.M quorundaminfiftensueftigiaprocertoaireueratHorminumeame{re,quamquida Cenfuraix-
Sclaream,alij MatrifaIuiam,nonnulli herbam SanSi lohannis uocant . Sed ciim Horminum Diofco- x 1 1 1 1 . de
ridi plata fit Marrubio fimilisjCaule femicubitali,circa quem eminentis filiquaru forma prodeant ad Hormino.
radicem fpeftantes , in quibus femen includitur obIongu,nigrumq;,neutiquam crediderim Sclaream
ipfam,que miro odorefragrat,efte Horminum.Quandoquidem hscfolio eft Verbafci.non Marrubij.

D 4 caule

\.

44 Petri AndMatth. Cenfura

caulebjcubitali.no femicubitali:Pr$terea Sclareas caulis nnllis ueftiturfi]iquis,fed rami,qui excaule
ipfoprodeuiumulti. AdhicfiliquulcE, in quibus femca conc]uditur,rotundum, non oblongum
ad radicem non fpedat, fed ad uerticem . Adde etiam quod nuUa odoris prsftantia Horminum com-
merdauit Diofcorides . Etenim illius odoris fragrantiam nunquam filentio inuoluiflct Diofcorides.
Quo fit,ut cum hsec non perpenderit LufitanuSjalioruni tantum opinione imprudens abdudus err^^
uerit una cum illis j quorum fequitur errores.

Q N O S M A,

CoAiralxxv. O N o s M A M inter uulgares Rapunculos,quibus pafsim vtimurinacetarijs,nafci Lufitanus fcri
dtOnofma, bit ; quin & illis adeo Onofmam fimilem facit, ut difhcile ab ipfis dignofcatur. At quum Onofma
folio fit Anchufae Diofcoridis teftimonio , qu;E non minus diftat allapunculo, quam equus a lepo-
re,illic6 friuolam,&ftoIidam nimis,utcjeteras omnes,opinionem induit Liifitanus. His acce-
dftquod Onofma non nifi in afperisnafcitur,radicefanguineum fuccumfundente: id quod maxi^
medefiderari poteftin Pfeudorapunculoilio jquodisradicefit alba,tenui,acfuperuacua,nulloun^
quam temporecruenta.

A N T Y L L I S.

Cefuralxxvi Q_y I N & in Antyllidecenfenda plurimum decipitur, curti uelit, quinimo & afRrmauerit eam
deAncyllide, ]egitimam, genuinamq; efle Antyllidem, qusE Mauritanis Kali,fiueAlIcaliappelIatur;cuius cinere

utuntur ad conflanda uitra . Error non magno negotio deprehenditur . Etenim cum Diofcoridi dux «
fint Antyl!idisfpecies,alteraqu3cLentifint fimillima,foIijsmollibus,ramuIisrcd:i palmi altitudi- j»
ne, altera uero folijs Aiugx hirfutioribus ; non uideo ,cur crcdam Alkalim Antyllidas utrafque refer
re, quum nullis conueniat notis : quippe Alkali , cijm primum e terra emerferit , folio eft tereti, pin-
gui , Minori Sedo non abfimili, quod poftea in dodrantalem ferelongitudinem adolefcit, genicula-
timq;protrahiturEquifetimodo.Quum ueroiam adoleuerit(utdeTrago diferentes in Apologia
fuperius diximus ) prodeunt e geniculis folia pinguiajCraflaq;, incurua, ex lata origine in acutum de-
finentia . Vbi uero ad fummum planta excreuerit , in caulium cacuminibus longe minora , exilioraq;
fpe(5lanturrufocolore,aquorumexortuparux, rotundsq; piluls prodeuntjin quibus femen mi-
nutum concluditur. Atquum huiufceplantaetam uarias mutationes nonanimaduerteiit Lufitanus,
proinde faftum eft , ut ipfe crederet Alkali diuerfi efle generis ; quorum unum alteram Antyllidem ,
aliud fecundam eflTe contendit . Sed cum AIl:ali nullam cum Aiuga habeat fimilitudinem , cui alreram
Antyllidem fimilem fecit Diofcorides, nec folijs unquam hirfutis fit uifa , nec ulla ex parte Lentis fi-
^uramreferatjCuiprior AntylliseftsEmulajfateaturexueterifuarum opinionum promptuariocon-
Lulitanus no ftanter haec fe protulifl^e Lufitanus . Adhsec ciim ipfe de Trago agens aflerat AILali efle Tragum,dedu
tatur, cor in eam opinionem , utcredam Lufitanum Circse ueneficis incantationibus imbutum , unam , &

eandem plantam in uarias transrautare formas . Quod in Allcali fadum uidemus, quam nunc Tragu
nunc Anthyllidem facit .

LITHOSPERMVM,

Cenf.lxxvij. Genvinvm Diofcoridls Lithofpermumeammemoratefleplantam^quaEglobuIos ilIos(la-
de Lithofper chrymas uocant) mittit, quibus utuntur funiculo traiedis ad numerandas preces . In quo manifefte
nio, peccat, quoniam Diofcoridi Lithofpermum planta eft folijs Olex longioribus, latioribusq;, ac mol

lioribus humi accubantibus ramulis, redis, tenuibus, firmis,crasfitudine acuti iunci,!ignofis,in quo
rum cacumine bifidi exortus cauliculorum fpeciem exhibeant , foliis longis , interq; paruum femen
rotundumEruiparui( vt Oribafius&Serapioexipfo Diofcoride tranfcribunt)magnitudine, na-
fcaturq; inafperis.Quaeomniain plantalachrymas illas ferente defiderantur. Siquidem hxc folia
profcrtharundinacea,quemadmodum &culmos per interualIageniculatos,in quibus femen Oio-
bo duplo grandius uifitur , qu^ quantiim cum Lithofpermi notis habeant fimilitudinis,ipfe uideat .
Adde etiam quod Lithofpermum in editis , & afperis locis per fe fponte nafcatur. Lachry ma uero uo
cata non nifi fata proueniat,ere(5t;is omnino calamis non humi repentibus , ut fcribit Plinius .

A L I S M A,

Cenf.Ixxviij. Caete r v'm Alifmam herbam crcditLufitanus Ruellium & Cordum fequutus eam efTepIana
de Alifma. tam, quam quidam Plantaginem Aquaticam,alii Barbam Svluanam uocant:fedfaifumnonobfcu
reliquet. Etenim AIifmafoIiafertPlantaginifimilia,fed anguftiora,in terram reflexa,Iaciniataq;
caule fi mpliciter tenui , cubito altiore, capitibus Thyrfi, flore candido pallefcente . At plantagini A-
quaticJE folia infunt Plantagine latiora,acuto cacumine,furfum fpe(ftantia,neutiquam laciniofa,cauIe
plurimoadnatismultisrcferto,nul]aThyrfiefhgie,radiceinodor3,necetiamacri, Qua; omnia pa-
lam faciunt maxime deludi eos, qui una cum Lufitano in hoc uerfantur errore.
., B RI-

In Amathi Lufjtani Enarrationes. 45-

B R I T A N N I C A,

A L 1 o R V M iterumndhffrefcenserroricreditnil nliud ciTe Britannicam,qunm eam herbam, Cenfir.Ixxix.
quspafsim Si.plalns,3c uuli^anbiis herbarijs Biftortadicitur,co tantum fbrtalseargumcnto duftus, JsBruinica.
quod hcEc planta Rumicis fit folium . Veriim mea fent^ntia fallitur . Etenim quamuis Biftorta foJio
ilt Lipathi,aut Rumicis nigriore, pilofiore tamen non uifitur, fed glabriore, lasuioreq;, rubeis inter-
curfantibus Hbris , .^ a tcrra quadantenus Cxfio, qux omnia in Britannica maxime defiderantur.Ad-
haEcBritannica:radixrequiriturtenuis,ac breuis. Contraueroaheri.NamqjBiftortae radix quan-
doque nobis uifi eft brachiali fere crafsitudine, bipollicari autem fspisfime, colore in ni^rum rufe-
fcente , non (ut in Britannica icribit Plinius ) nigro . Prster id Britannica: radicibus tanquam breui-
bus,ac tenuibus, nihil uirium attribuit Dioicorides, fed tantiim foliorum fuccum ad medicamenta
prxtuht. AtBiliortacontrariomodofehabet,cumtantumradicibuspr;Eftet,& nuUus fit eius fo-
iiorum ufus.

ALTERA CLEMATIS,

Ne c mlnusin AlteradecipiturClematide,quippequicenfeat Flammulam uulgdappellatam, Cenfiir.IxxY.
genuinam efle Diolcoridis Clematidem Alteram . Clematis enim hxc Diofcoridi per arbores repit , deAkeraCle
id quod in Flammula nufquam mihi uiderc licuit, cum planta fit refti caulis . Legitimam Clematide '"^'^"'^'
noseameflenonambigimus, cuius imaginemdcdimusin Commentarijs noftris,quanquam ob id
haudquaquam ncgabo,FlammuIamhancClematidis nonelfegenus jfednon propterca affirmaue-
rim unquam Clematidem Alteram efle Diofcoridis.

POLEMONIA.

N I M I V M addiiSus Brafiuoli uiri alloqui eruditlsfimi ,non tam ut ueritatcm videatur indaga- Cenfu.Ixxxi.
re,quam utpro fuahde,& antiqua confuetudine huius patrocinetur fentenciGe,Polemoniam efle ^^ Polemo-
herbamcontendit, quamquidamRutam Caprariam,aIijGaIegam appellant. Multa porr6funt(ut "'^'
in Commentarijs noftris oftendimus ) quse utriufque fententiam confutent. Primiim fi natale folum
expendamus, id profecto facile indicabit Galegam non efTe Polemoniam, quod ha;c in montibus , &
afperis proueniat, illa in campeftribus Iito , & uliginofo folo , adeo ut prope aquas , & in fcrobium
aqiiarum marginibus plurimum oriri uideatur . Praeterea nihil in fummis caulibus habet , quod co-
rymbaceam efhgiem referat , fed corniculos FoEnogr3;ci,CEmulos, in quibus femen occluditur rufe-
fcentecoIore;quodinPolemonianigrumrequiritur. Hicitaquefi diligcntius exploraflet Lufita-
nus, non ita fortafse facile in Brafauoli fententiam concesfiffet . Nec fane uideo cur fibi tanturn arro- Arrogantia
5antiseafciuerit,uttantiam BrafauoIituendicaul"a,AloyfiumMundellammedicumhuiufcetempe- Amaiflii.
riatiseruditifsimumj,&mediccEmateriaEftudiofisfimum fua tantiim garrulitate fretus adeo temere
maledi-ftis, conuitijsq; laccesfiuerit, prcefertim quum , pro more, illius argumentis, qucmadmodum
& noftris nihil refponderit . Obfecro dicas Amathe , quo furore agitaris ? qua temeritate duceris ? ut
aufusfis, ubideSorbisegifti,MundelIam ipfum uirum citra omnem controuerfiam clarisfimum AIoydusMii
Sycophantam appellare? Tu, mihi crede,potius Sycomoros appellandus fueris,cum tantum ad amen «lella a calum
tias, & fatuitates te procreauerit natura , illum uero ad totius reipublicae commodum . Depone iftam "'^ umdica-
mentera,defineimpudentisfime, iftomododottisfimos viros laccflere.Omnes,quiiftam inte au-
dientingratamcontumaciam, quamuisdefaciete nunquam uiderint,quum tamen talemte audie-
rint,non ne ftolidum, vecordem,infanum,& omni mentis ftatu dimotum te iudicabunt? Aliter iam-
pridem nullus prudens de te exiftimat ; hoc unum tibi patet refuglum, fi iftius infans dementis infa
ines uelis delere maculas, ut aliquando te ad mentem reuoces, & praEftantisfimos yiros optime de lite
ris meritos non tuo more fj^cophantas, fed modeftius nominare afl^uefcas ,

L A G O P V S.

L A G o p V M magno errore eam plantam exiftlmat Lufitanus , quae a triplici foliorum apice Tri Cenfu.lxxxij
nitas appellatur . Quandoquidem cum Diofcorides, Plinius, et fi qui funt alij , qui Plantarum hifto- de Lagopo.
riamfcribunt,nullispenitusnotisLagopumdefcripferint, noijuideocur folus Lufitanus diuinare
uelit , quafi oraculo quodam do£lus , quae nam planta antiquis fuerit Lagopus , Veriam quod Tri-
nitas Lagopus non fit,id argumento effe poteft, quod ille Plinij & Diofcoridis teftimonio inter fege
les nafcatur in campis, illa uero in frutetis iuxta fepes , & in opacis proueniat ,

XYPHIVM.

4-6 PetriAndMatth.Cenfura

X Y P H I V M. \

Cenf.lxsxiij. (^v o^D Plinius libro xxv.cap. xi.perXyphium inteIligatPreudoacorum,quodin paludibus
deXyphio . prouenit flore aureo Iridis smulo, ut Lulitanus perperam intelligit , minime probamus , non foliim
earatione,qu6dXyphij hiftoriam Pliniusaccurate, probeq-.dcfcribatjnonPieudoacori ;ftd quocl
etiam genuinas eius facultateSjquasDiofcoridiacceptasfacilereferre poteft. Prsterea Pfeudoacoro
radicem efle Iridis grandiorem nemo ambigit. At Pli nius ibidem refte Xvphio dixit efle radicem Nu
cis AuellansE figura . Nec obftat quod fcriplerit is nafci Xyphion in aquofis, Diofcorides uero in ar-
uis, quum &inaruis,&in paluftribuslocismagisquoqueproucniat,utperindeacnos rei herbarias
ftudiolos obferuafte no dubitamus. At Plinius,qui longe melius Xyphij natale folum explorauerat ,
quam Lufitanus,non alia ob caufam in humidis nafci dixit, quam ut eoru refelleret opinione,qui L6
chitim a feminis figura Xyphju efle cenfebant. Hinc itaque is argumentum fumens , probat Lonchi-
tim Xyphiu non elTe, quod illa in fitietibus tantiim proueniat locis. His alius accedit Lufitani lapfus»
quofacileadducor,utcreda, ipfumnufquam uidifleXyphium, nimiriim quodfcribatilli efferadices
Caninistefticulisfimiles,quum nufquam Xyphium repertum fit,qui Cinoforchis modo radices
gereret . Xyphij enim radices rotundae funt, & comprefts uerticilli modo, uel Ibifci feminis inftar »
A cuiplurimumaftipulatur, inuolucrisfimulconc]ul'aj,ijs fimilibus, quibus Croci bulbus eontegi-

tur. QjJ2 tamendehisfcripturusanimaduertilTedebueratLufitanus.

GRAMEN HARVNDINACEVM.

Cef.lxxxiiii. LvsiTANi opinionem de Harundinaceo Gramine ea ratione improbamus,qudd fcribat plan
de Harundi- tam efTe vulgarifsimam adEridani ripasnafcenteni,quin & iumentisgratisfimumelfepabulum. Na
naceo grami ^^^ ^ Diofcoride tefte) hoc Graminis genus iuxta uias oriatur, non iuxta flumina , non magno mihi

negotio credendum fuerit, Aquaticos Calamos , qui prope fluuiorum aquas nafci folent , pro Harun

dinaceo Gramine accepifle Lufitanum .

RVBVS IDAEVS.

Cenf. Ixxxv. T A M E T s I IdaeumRubuminIdamontepIurimumnafcifcribatD!ofcorides,&f2piusIdaeum
de IdeoRu- promontano accipiatur, Lufitanus tamen adPadifluminisripas oriri huncRubumaffirmat.Sed
minime uereor, quin pro more, cscutiat, quum quae montana funt, fluuiatiliafecerit.

CHRYSANTHEMVM.

Cenf.Ixxxvi. Q_v v M nufquam verum Chryfanthcmum viderit Lufitanus,quo tamenabundatltaliajpafsim-
de Chryfaii- queomnibus fitnotum ;quumq;ofcitanter eius hiftoriam examinaiTetapudDiofcoridem^cam her-
bam Chry fanthemum efle putat,quam herbarioru uulgus,quod unoquoque menfe floreat,Calendu-
lam uocat. Aperteconuinciturerror,qu6d ChryfanthemumDiofcoridi foliageratplurimis incifu-
ris diuifa,id quod in Caledula uocata prorfus defideratur,quu illi Minoris Anchufs modo longa fpe
ftentur nuUis prorfus incifuris laciniata.Sed idfortafse illu in hanc opinionem adduxit,qu6d habea-
turaliqua Diofcoridis exemplaria,qu£habeant Chryfanthemum quodalij Caltham uocant.&c.
Nam quum non defint rei herbaris periti,qui Calendulam hancnon fine ratione Caltham efle
€xiftiment,ille nominis tantiim argumento fretus^neglefta penitus Chryfanthemi hiftoria, Calendu
lam ipfam Chryfanthemum effc putauit. At fi in fimplicium facultate, ac hiftoria,ut illum fane dece-
bat,fe exercuiflet,& uaria Diofcoridis exemplaria habuiflet ad manus, eaq; pr2Efertim,qu2 a doftisfi-
mis uiris magno labore funt reftituta, uidiflet quidem in Chryfanthemo non legixAflA*, kdx^J^f'

ASTRAGALVS.

Cenf.lxxxvii AsTRAGALVM oriri radicc rotunda,Raphani niodo magna fcribitDiofcorides.Quibus quis
d?Aftragalo. facileconiicere poteft Aftragalo radicem non efle rotundam in pilae modum , fed tereti forma,quura
talisfitRaphaniradix.Qiiamojjremin Aftragali cenfurainaniterLufitanum hallucinari deprehen-
dimus,qu6dfcribatInferiorisGermaniajincolasAftragaliradicibus uefci fub cincribus Caftanea-
rum modo aflatis ; easq, luglandium nucum figura , magnitudineq; efle aflerit albo incus colore , &
nigroexteriuscortice.HincitaquefufpicoregoLufitanum pro Aftragalo eam plantam accepifle,
qusFuchfio, &recentiDrumalijsDiofcoridisefleApios,qucEq; Germanis Erdnuffen,id eft,Nux
Terrs uocatur . Sed quam magna inter has plantas mterfit differentia Tirefiaccecior fuerit, qui non
uiderit.

A C O-

In AmachiLufiraniEnarrationes. 47

A C O N I T V M.

D V M inccnrcndoprimisgeneiis AconitoFuchfium uirum apprimedoftumaccuftt Lufitaniis, Cef.lxxxviij.
illetamcnlonqcgrauuisabcrratjquippequi tanqiiamcoccus iudicet dt: coIoribus,& nulia ratione deAconiio,
lcribat Aconitum Pardaliauchen in inuhis rcpcriri locis, radicibus nigris ad rubcdincm declinanti-
bus.Q^ubus tacile palamc(l:,quam tucritilleneghgens inexplorandis, Icgendi5cj;plantarum hifto-
rijs.Etcnim Diolcoridcsprimigencris Aconitoradicem facit Scorpiouiscaudam Gemulantcm & A-
labaftri modo rplendcntcm . Vcium an Alabaftrumcolorelitnigrorufctcente, ftatuari) iudicent,&
lapicid.c, liv qui Komarcolumnasex Al.iball:rouiderint, ad Conltantinilauacrumprope facrum La-
terancnfe, & ad D. Agnetis .'Edcs extra Viminalcm portam .

COLCHICVM.

Q^' A N D o hic homo femel errandi faciet finem ? quoufque tot uitijs hic omnium csterorum Cenf.lxxxix.
noscbtundctiudcx? nufquim nedabitbreueahquodfpatium inomnibuspaginis refpirandi? Vbi- deCoIchico.
quc( utueretatear^adnaufeam ufqueomniapafsim Amathifapiunt Ofticinam . Tsdet omniahuc
coaceruari,quibusiIlefuum uolumen expoliuit. Tranfcurroinnumera,&adfinemftri>5lim pero-
mnia propcro . Quid tamen boni de Colchico fentitj^cum hoc nihil refert difsidereab Hermodady-
lo, de quo fcripfere Paulus , & Serapio. Vcrum nihil eft , quo minus Lufitano merito reludemur, cu
Paulus diuerlis capitibus eodem libro de Colchico & Hermodaftylo tradauerit, hunc per fe, uel ex
deco£^opotum arthriticiscommendans,illud uero quodietalefitabufu medicoabigens. AtLufi-
tanuSjUt fuam tucatur fententiam,mirandum noneffedicit, quodPauIus teorflim deHermodaftylo,
tanquam a Colchico difFcrentem fermonem habeat, alibi ueio de Colchico caput prsfigat ; quu m id
confultoftcerit,uidens utiqiieCoIchicumnon adeo ucnenofumeire, prarcipueubi Hermodaftylus
dicebatur, fed rei medics' potiusconducibile.Quadecaufade eo,utvenenofo cum cxteris Grscis
caput conftituit,alibi uero tanquam de re fibi nouiter comperta,& non admodum uenenofa fub Her
modactvli nomine. Veriim hsc Lufitani figmenta, cur lane probem, non uideo . Siquidem fi Paulus
hacfuillet duftus opinione,crcdendum quidcm non eft, quafi illeeo in(anis,furorisq; perueniflet,ut
ColchicinomeninHermodaftylumperuertilTet.-quinetiam nec quod in medicum afferret ufum
mortiferum medicamentum, de quo paulo poft egit fex tantum interiectis capitibus , proprio occul-
tatcnomine, quum refte (ciuerit Paulus, uires &facultates in plantis haberi ,nonin earum nomen-
claturis . Nec pariter obftat alia Lufitani ratio , nimirum quod in uno loco de eo tanquam veneno
fub Colchici nomine fcripfcrit Paulus,in altero tanquam medicamento (lib Hermodaiftyli appclla-
tione. Qiiandoquidcmcum Pauluslibroquinto, intercxterasuenenofasftirpes Colchici latius me-
minerir, non fueratilli opusiterumdeeofcribcre librofeptimo,ubide medicamentis falubribus,
non de uencnis egit;nec tam horrendam facere metamorphofim,utmOTicos dcciperet. Necitem
obRatSerapionisauthoritas,quddis Colchicum Diofcoridis Hermodadylum appcilet. Quippe Senpionisla
hoc in loco, ficuti in alijs nonnullis Colchicum , quod Hermodadylum uocat , cum genuino pfiis.
Hermodaftylo, dequo fpeciatim egitPaulus,confundit.Etenim fcateremendis Hermodadtyli ca-
put in Serapione quis facile nouerit, quum ea, qux Diofcoridi accepta rcferre debeat, Paulo afcribat ;
& qu2 Pauli funt in Hermoda(3:ylo,Galeno accepta referat . Qupd autem (vt Lufitanus putat)in fola
Colchide Colchicum nafci uenenofum, ac letale, alibi ueio minime, non facile probamus,ciim nulla
huiufce rei fit nobis ueterum authoritas . At quum Diofcorides libro quarto , ubi de Colchico fcri-
pfit,non Colchicos tantumadmoneat,nehuiufcepIant3Eradicem deuorent cius dulcedine allefti,
fed omnes in uniuerfum homines, maximo eft argumento,hancplantam non tantilm apud Colchos,
fedubique nafci ueacnofam.

EPHEMERVM,

LvsiTANVS recentiores quofdam fequutusLilium,quodConualIiumuocant, magnoer- Cenfura xc
roreEphemerumefreputat.NamhuicLiliOjfolianoninfuntLilij,quin nec radix Ionga,qu2 digiti de Epheme-
fit crasfitudine, fed tenuius in capillamenta definens . Prxterea nec caulis illi uidetur Lilio (imilis,fed ro .
gracilis , fiexilisq; tenuisfimi iunci inftar . Adhsec neccredi par eft, Diofcoridem filentio inuoluiffe,
quin eriam nec Galenum, qui eius quoque hiftoriam narrat ; (uauisfimi odoris prcEftantiam,quo Li-
liumConualliumfragrat.fihocillisEphemerumeflet. Quofit,utuna cum Lufitano ccecutianty
quihac ducunturopmione.

VMBILICVS VENERIS.

Vb 1 deVenerisVmbiIicofcribitL'jfiranus,tamprimumquamaIterumparietibus ha^rereafTe- 9'"!ji" ^"'
xit,& humsdis nafci in locis folio aaGo,rotundo,concauOjCoxendicis figuraj quibus palim fit,quan- vmbilico. '

liim

48 Petri AndMatth. Genrura ■

tum in re herbaria prsftet, iialeatq; Liifitanus , quippe qui hallucinatus exiftimauerit intcr Vencris
Vmbilicos nullam intercedere difterentiam foliorum, radicum, ac etiam locorum , in quibus proue-
niunt. QuumtamenDiofcoridi Cotyledonisprimu genus fbliaferat Acetabuli figura,& radicem
OJiuje modorotundam. Aiterumuero MaiusrefijratSedum,& maiorinitaturradice. Adde etiam
qu6dneutruminhume(5tisnafcaturlocis,quum primum m tcftorum teguHs, & collapfissdificioru
parietibus proueniat, maritimis prsfertim locis,ut Plinius inquit : Alterum uero inter int^entisfima
faxa in montibus nafcatiir .

T A L I C T R V M.

Cenfur. xcii. RvELLivs uir profefto clarisfimus, & in ftirpium hiftoria non poftremus author Taliclrii

deTalidro. jp Gallia nafci fcribit , ibiq; appellari Argentinam, eo quod eius Coriandrina folia argenteo fplendo

re micent . Nos autem quod hanc herbam nufquam uiderimus, Ruellij fententiam probare, nec im-

probarepoffumus. AtLufitanus,quinullarationeomnes impugnare folet,ftatim id falso fenfifte

Ruelliumfcribit, tametfi eius Argentinam necuiderit, necnoueritunquam.Necualet Lufitaniar-

gumentum,qudd Argentinamherbamjficalijsuocatam^Talidromaxime diftinguat. Siquidem

de hac Lufitani Argentina haudquaquam intelligit Ruellius . Haec enim folijs non eft Coriandri, fed
unico tantum folio affurgit nullis lacinijs interfecfto . Qi^o fit, ut ille merito ueniat accufanduSjquum
ini uria alios accufet,

POTAMOGETVM.

Cenfu.xciij, n OTAMO TErTnN ficdidaeftGrscis ,qu6d fiuminibus fituicina,autinipfisfluminibusna-
dc Pocamo- fcatur.IdquodclarisfimedemonftratDiofcorides,quum inquit,Potamogetum foliumBctK fimi-
S"°' legerithirfutum paul6fupereminensextraaquam.Idquod facile comprobat etiam in hac planta

hallucinari Lufitanum . Qjjippe qui Potamogetum eam herbam effe contendat , quam Seplafix Pul-
monariam uocant . Siquidem hsc primum in fluminibus non nafcitur, nec prope eorum alueos , fcd
fecus uias propter fepes, & fruteta, prsfertimq; opacis locis , folio non Betae , fed Buglosfi ; cuius fa-
porem etiam ade6 imitatur,ut eo ficut&facie Bugloffumreferat. Addequodhuicmaculaequse-
dam in folijs cernantur albo colore , de quibus nihil inuenio fcripfifTe eos, qui Potamogeti hiftoriam
narrant.

LOTVS VRBANA.

Ceni. xciiij. O' qjvaV vehementerdecipiturLufitanusincenfenda VrbanaLoto.Conftat id, quod nulla
V deVrbanaLo j-jtione nec authorum teftimonijs temere affirmauerit eam effe Lotum Vrbanam,quam quidam Tri-
folium Acetofum,alijPanem CucuIum,nonnulli AIleluiauocant.EtenimlegifTeapudantiquorum
aliquem Lotum hanc fapore effe acetofo . Prseterea Plinio quisnon uideritaliudefreSatiuamLo-
tum,aliud Trifolium Acetofum , quod ipfe fpeciatim Oxyn a fapore merit6 uocat,qu6d nomine , Sc
uiribusdifferant? SiquidemilleOxymadenterocellaSj&difrolutum ftomachum prsftare ait, id
quod facile quis guftu deprehendere poteft . Lotum uer6 Satiuam ad difcutiendas oculorum cicatri-
ces, argema, & nubeculas ex Diofcoride propofuit , tanquam exculIorium,deterforiumq; medicame
tum . Id quod nunquam Oxys prasftare poterit .

ANTIRRHINVM.

Cenfur. xcv. I n exiftifflando Antirrhino immerit6 fane Lufitanus Plinium criminatur, qu6d Antirrhini plan
de Antirrhi- jgjj^ Ijpq ^niilem fecerit , ac etiam quod Lychnin Agriam appellauerit. Nec alia ratione Phnium im-
pugnat, quam qu6d non liceat ( ut ipfe putat ) Antirrhinum appellari Lychnin , quod florem habeat
illi fim ilem,& magna fit inter has plantas differentia . Qua in re fane quid arguat in Plinio nefcit.Cu-
ius infcitiaEidincaufaefreputauerim,qu6dLufitanusPlinian3EleCt:ionis, perindeacaliorum autho-
rumimpatiens,& rudisfuerit. Nam quanquam Pliniuslibro xxv. cap. x. Antirrhinum Lychnin
Agriamuocarifcribit; non tamenobhocaffirmat, qu6d Antirrhinum, &Lvchnis Agriauna &ea-
dem fint planta ; fed tantiim admonet, a quibufdam ita uocari Antirrhinum . Id quod etiam inucni-
tur in quibufdam Diofcoridis codicibus, qui ita habent dvTifpmv ol i-i cL\'cCfftvov,ol S^i >au Wthi/ Kvyyi^a.
dyfiaM)i.AKS3-i. Nectamenobidaccufanduseftetiam Diofcorides, qui nonobhoc prKtermifit,quia
Lychnidis Agriae meminerit, ubi libro tertio deDomeftica fcripfit . Alias cnim nobis fuperius diftu
eft , praefertimq; de Telephio diferentes , non deeflc plantas , quse aliarum etiam Plantarum nomen-
Pliniiis a ca- claturis appellentur, quum tamen nihil cum illis habeant cognationis. Praeterea cum plures hodie ha
lurania uindi beantur Antirrhini fpecies, quarum alia,qus inaior eft, folia gerit multifida^alia Lino fimilia,alia par
'^^*"^* uajUtAnagqlliSjquaefortafsegeneranunquam viditl-ufitanviSjhicPliniumdefendere non uerebori

quem

no

In AmathiLufitaniEnarrationes. 49

quem tjmen miroraccukireLulitamimjquum isdellidedifcrcns, acriterme accufaueriti quod ibi
qui'dam in Plinium deprompferim.

P O L Y G A L A. ^

PoLYGALAM- fcribit Diofcorides ad palmi altitudinem adolcfcere folijs LenticuI.T,guH:uad- Cciif.xcvi.de
ftr!n^enti,cui itafubCcribitPluiiuslibro xx vi i.cap. x ii.Polygaia palmialtitudinem pcxit,incau Po'yS-i'-i'
le fummo folijs Lenticulx, gulKi adltrifto . Quibus tamen notis difhcilc admodum uidetur, ut quis
herbam afferrcposfu, qu.x lcgitimam Polygalam referat, quum horum neutercaulium , florum , ra-
dicum,natalisq; Ibli huiufceplanta: meminerit. At Lulitanus,qui(quantum uideo)Iongc potius
Oedipum, quam medicum prohtecurjCiuandam plantam Polygalam eireputac, quac uirgas Genifta:
mittit, inquarum fummitatefloresemicant, aurei, prxftanti odore,exqua( utipfeait) magnapars
Icalia; fcopas parat . Quin & hanc quoque plantani fcribit fapore effe amarifsmo . Veruntamen cum ^
nemine memoris proditum fic Polygalam hifce notis haberi, coniefturas , quas fe dicit habere Lufi- Lufitani con
tanus, prarfertim quum ca fcribere non litaufus, friuolas, ac inanes putamus . Adde quod Diofcori- '^"""^* '""^'
des, Galenus,Plinius,Oribafius,&quotquotfuntalij grauifsimi authores,nufquara Polygalam
fcripferuntefleamaram;fedadftringentifapore. Prsterea Polygal^ planta tota,omnibus confen-
tientibus , lac prouocat , non flores tantiam, quorum nemo meminit . Sed hoc ignorans Lufitanus pu
tat hancfacultatem fioribus tantum debcri,qu6dfuaui prsftent odore, ac fi odorata omnia laili
prouocando fintidonea .

O C H R A.

P V T A T LufitanusRubricam,quautunturPigmentarij,acS,arcinatores,quaq;ufi funthafte- Cenfii.k-cvij.
nusMvropol^lapidis Himatitisuice.genuinam elTeOchram.Scd magno teneturerrore. Ochra wOchra.
enim ( ut Diofcorides fcribit ) luteo eft colore , non rubro , ut propria indicat nomenclatio . sf^pos
enim Grxcis,palIor Latinis interpretatur. Id quod etiam fatetur Galenus Com. i i.in lib.Prognofti-
corum Hippocratis . Qus fi legiflet Luutanus , non ita fortafse temere de rebus fibi ignous^ca.ii ridi-
culumprotuliireciudicium.

MELANTERIA.

M E L A N T E R I A M nafci in faucibus cuniculorum , in quibus ars foditur, falis modo concre- Cenf xtvii/.
tam,quin&infummafacieeorundem Iocorura,teli:iseft Diofcorides: quofit, ut £ris potius ali- '^!^ Welaiue-
quid hanccontinerecrediderim , quam argenti , ut fibi falso perfuafit Lufitanus . Ipfa enim in argen- "^'
ti metallis non reperitur , fed hi aeris cuniculis ,cuius facultates posfidet, perinde ac Chalcantum,S'o-
ri,Chalcitis,ac Mify : & proinde recfte uim caufticam obtinere Melanteriam fcribit Diofcorides,qua
& Mify . Argenco enim Dulla uis cauftica ineft, fed sri quamplurjma.

S O R Y.

I N cenfendo Soiy non minori ducitur errore , quod pro certo crediderit, Chalcanthum faflitiu , Ccf. xcix, de
quod Pharmacopcei Vitreolum Romanum uocant, genuinum efle Sory . Patet error , quod Sory res Sory .
ftteffofla, nonarteparata,tum etiamqu6dChalcanthumfiuefoslitium,fiuefitarteparatum a Sory
omnium confenfu plurimum difFerac.

AVRIPIGMENTVM.

EoDEM feretenetur erroreetiamin Auripigmento,qu6dpromore,temereafrcratidcoftum Cef.c.deAu
effe. Errorfacile.palamfit,qu6dfcribatDiofcorides,Auripigmentum perfegigni ijs in metallis, ripigmento.
in quibus gignitur Sandaracha, non autem excoqui , & arte parari . Crudum itaque eft Auripigmen-
tumnoncoctum.Quippeficoquatur,&igne torreatur,magnopere rufefcit,ade6 uc Carbunculi
ipetiem induat, & pellucidum fiat .

G A G A T E S.

<^ID deGagate,tandemeiuscpinionemreferam?quemnigrumilIud Succini genuseflear- Cencj.deGa
bitratur, quo imagines parantur eorum galeris affigendse, qui peregre profici fcuntur uel ad D. laco- gate lapide .
bi£des,ue! adaliasquafcunque. NihilLufitanum fui pcEnitet. Quantum illa inter fe difTonant?
Qm.im Succinum hoc lapis non f it, fed potius, ut quidam putant, Bituminis, aut Piffafphalti genus . Gaeatf de-
Gagates porr6 lapis eft bituminofus, non autem Bitumen ipfum, fquallidus,& cruftofiisjcontra iccipvo .

uero

jo Petri And.Matth.Cenfura ■

ucr6illud,quumnullamlapidisrpeciem praefeferat, nulloqjfquallorejcruftisuefit uitiatum . Ge-

nuino,acueroGagate utuntur Septentnonalesquam pluiimiregiones, qux lignis nonadmodum

abundant,adfouendum ignem. PlurimuniGagatis foditurin Leodienli agroapud Flandros, Bro-

bandosq;,qui plurimum differtabilioSuccini genere.Sed przcidamus tandtm quifoalia,qusre-

{1:antinnumera,neuideamurpilos quofquecarpere, qui ueritatis candoiemimpediunt,& ne circa

minutiascauiUari nosarbitreturLuhtanus. Mihi quidem (utingenuefatear) nbnleue fuit incom-

modum cum huiusfriuoHs ineptijs collu£tari . Veruntamen tum iftius proteruitate laceslltus, tufrt

multorum ( ut prsdiximus ) honeftisfimorum uirorum precibus excitatus,id dili^entius faccrc non

fum coaftus, quam uel mes occupationcs, uel iftius leuislima,^ imperitisfima temeritas a me exige-

bant.Simul &commoncbatnon mcdiocriter iljius fxuislimaauthoritas,quam inomnibus tam te-

mere,tamque uane fibi uendicat.Cui tantum C2terosexiftimauitadhibiturosfidei,ut eaquoque,

Animaduer- qu^ nulla confirmaret ratione,eodem mentis ftuporeexcepturosaliosputarit. Hocfi ucl temcrita-

tw m Ania- te , uel fortafse fimplicitate, aut infcitia potius , quibus plurimum ualet,fecerit, agnofcat iam deni-

quequameipericulofum fueritaliorum carpere,& immodeftisfimedamnarelabores, priulquam fua

ualeatintelligerefoediffimaerrata, quibus omniaeiusuolumina,& praeclarcE illje CenturiLt ubique

fcatent. Nuncciam & tela repulerim, quaetam infipienter illein meiecerat, & paritcr hominem ex

fuis prsfidijscitraomnenegotiumdimouerim,non tyronibus modo, fedetiam doftis non ingratl

me in hoccollocafleoperam arbitror.Necuerotanti mihi erit,fi Liifitanus,quoeftfurore,iniuft^

ik arguiclamitet . Quin & hocfingularefucEdementia?dabitindicium,quo manifeftius nullis argu-

pientis, nulla ratione, nulla ueritate fatisfieri pofte conqucratur . Equidcm quantum potui,hoc unicc

fum conatus , ut non folum fe reprehendi doleat,fcd & fuse confidentifsimi imperitii ipfum m

repoeniteat. Qujnetiam utfciat, acnofcatfecrrorum Centuriasfeci{Ie,quemadmo-

dum & ffgritudinum. In quo quantum profecerim Leftoris canr

didij&eruditilsimorumuiroruineritiudiciuih. ' iW.lr'"

F I N 1 S,

d.ca<

jj:

COVNTWAY UBRARY OF MEDICINE

f QK
99

MU32
1558

RARE BOOKS DEFARTMENT

^TZV ' '