Afgiftekantoor 2 1 70 Merksem 1 ISSN 077 1 -5277

Periode: januari - februari - maart 2010 Erkenningsnr. P209674

Redactie: Dr. J.-P. Borie (Compiègne, France), Dr. L. De Bruyn (Antwerpen), T. C. Garrevoet
(Antwerpen), B. Goater (Chandlers Ford, Fngland), Dr. K. Maes (Tervuren), Dr. K. Martens
(Brussel), H. van Oorschot (Amsterdam), W. O. De Prins (Leefdaal).

Redactie-adres: W. O. De Prins, Dorpstraat 40 IB, B-3061 Leefdaal (Belgium).
e-mail: willy.deprins@gmail.com.

Jaargang 39, nummer 1 1 maart 2011

Vondst van Brachycerus albidentatus (Coleoptera:
Curculionidae) in België

Willy Troukens

Abstract. Record of Brachycerus albidentatus (Coleoptera: Curculionidae) in Belgium
On 25 February 1981, a damaged specimen of Brachycerus albidentatus Gyllenhal, 1840 was
found at Anderlecht (Belgium). This species occurs in the central Mediterranean area and the
specimen has clearly arrived to Belgium by accident.

Résumé. Observation de Brachycerus albidentatus (Coleoptera: Curculionidae) en
Belgique

Le 25 février 1981, un exemplaire endommagé de Brachycerus albidentatus Gyllenhal, 1840 fut
trouvé a Anderlecht (Belgique). Cette espèce vit dans la région méditerranéenne centrale et
l'exemplaire en question est certainement arrivé en Belgique par accident.

Key words: Brachycerus albidentatus - Adventive specimen - Belgium - Faunistics.
Troukens, W.: Ninoofsesteenweg 782/8, B-1070 Anderlecht.

P/?egefl39(l)(01.III.2011): 1

Op een voetpad te Anderlecht werd op 25 februari 1981 een grote snuitkever
gevonden. Blijkbaar een verkeersslachtoffer want naast het insect lagen enkele
pootfragmenten. Het is een soort met een opvallend exotisch uiterlijk. Het diertje
meet precies 15 mm. Het bezit een korte, brede snuit en 2 korte, ongeknikte
sprieten. Het brede halsschild is opzij plat afgerond en vertoont 2 zwarte
lengteribben. Het lichaam is bolvormig ovaal. De dekschilden hebben een
opvallende structuur: elk met 2 vaalwitte, zwartgerande, en vooral in de achterste
helft sterk gekartelde lengteribben. De naad is vergroeid. De buikzijde en de
lange, stevige poten zijn zwart. Met de Midden-Europese keverliteratuur was
deze mysterieuze vondst niet op naam te brengen. De kever bleef zowat 30 jaar
naamloos in mijn verzameling zitten.

Pol Limbourg, entomoloog in het KB IN te Brussel, kreeg onlangs mijn
snuitkevercollectie onder ogen en wist het diertje te determineren als
Brachycerus albidentatus Gyllenhal, 1840 (fig. 1). Alleen bij Hofmann (1954:
429-436) vond ik over deze snuitkever de nodige informatie. Het geslacht
Brachycerus omvat meer dan 300 soorten die vooral aanwezig zijn in de tropen.
Ook het Middellandse-Zeegebied telt enkele soorten. Ze ontwikkelen zich vooral
in bloembollen van lelieachtigen (Liliaceae). N. albidentatus heeft het vooral
gemunt op knoflook (Allium sativum) en sjalot {A. ascalonicum). De eitjes
worden in april-mei afgezet in de bladoksels of aan de voet van de plant. Na 2
weken komen de larven te voorschijn. De verpopping geschiedt na 15 weken in
of nabij de bloembol en 2 weken later verschijnen de imago’s. In september-
oktober worden opnieuw eitjes afgezet. Deze herfstgeneratie overwintert als larve
of als pop. B. albidentatus komt voor in Korsika, Sardinië, Sicilië, Zuid-Italië en
Dalmatië (Kroatië) (Colonnelli 2010). In Anderlecht gaat het dus duidelijk om
een adventief exemplaar.

Met dank aan Pol Limbourg (Departement Entomologie, KBIN, Brussel)
voor het controleren van mijn Curculionidae-collectie en het verschaffen van de
nodige informatiebronnen.

Bibliografie

Colonnelli, E. 2010. Fauna Europaea. Coleoptera: Curculionidae. - In: Alonso-Zarazaga, M. A.

(Ed.). Fauna Europaea version 2.2. Coleoptera. — www.faunaeur.org [bezocht Ol.xii.2010].
Hoffmann, A. 1954. Coléoptères Curculionides (2ème partie). — Faune de France 59, Lechevalier,
Paris.

I

I

Phegea 39(1) (01.111.2011): 2

Aristotelia subdecurtella, a species new to Belgium
(Lepidoptera: Gelechiidae)

Maarten Jacobs & Willy De Prins

Samenvatting. Aristotelia subdecurtella, een nieuwe soort voor de Belgische fauna
(Lepidoptera: Gelechidiae)

Verscheidene exemplaren van Aristotelia subdecurtella (Stainton, 1858), echte pistoolmot,
werden waargenomen in het natuurgebied "Kleine Netevallei" (Viersel, prov. Antwerpen) in de
periode 2003-2010, leg. M. Jacobs. Dit zijn de eerste bekende Belgische exemplaren van deze
soort. De verspreiding in Europa, de habitat en de biologie worden kort besproken. De
verschillen met de gelijkende soorten worden opgesomd.

Résumé. Aristotelia subdecurtella, une espèce nouvelle pour la faune beige (Lepidoptera:
Gelechidiae)

Plusieurs exemplaires de Aristotelia subdecurtella (Stainton, 1858) furent observés dans la
réserve "Kleine Netevallei" (Viersel, prov. d'Anvers) dans la période 2003-2010, leg. M. Jacobs.
II s'agit des premiers exemplaires de cette espèce en Belgique. La distribution en Europe, Ie
biotope et la biologie sont brièvement discutés. Les différences entre les espèces avoisinantes
sont indiquées.

Key words: Aristotelia subdecurtella - Gelechiidae - Belgium - Faunistics - First record.

Jacobs, M.: Molenheide 173, B-2242 Zandhoven, Belgium. maartenjacobs5(@gmail.com.

De Prins, W.: Dorpstraat 40 IB, B-3061 Leefdaal, Belgium. willy.deprins@gmail.com.

Several specimens oï Aristotelia subdecurtella (Stainton, 1858) were caught
on light in the nature reserve "Kleine Netevallei" at Viersel (Belgium, Province
of Antwerpen) between 2003 and 2010 with the first specimen observed on 06
August 2003, leg. M. Jacobs (Figs 1-5). Until 2010 the Identification was always
postponed, but confirmed by examination of the genitalia (Figs. 5-6).

The species was described from two specimens, taken by Mr. Bond in June
1858 in the Cambridgeshire Fens, England, as Gelechia subdecurtella (Stainton
1859: 152), but already soon afterwards it became very rare because of the
draining of the fens. In the Norfolk part of these fens, it was last observed in
1874 and it is considered extinct now (Parsons [1996], Wheeler 2010).

Aristotelia subdecurtella has the same size (wingspan 12-16 mm) as
Aristotelia decurtella (Flübner, 1813) and it has more or less the same pattern on
the forewings, though the ground colour is somewhat lighter.

The other Aristotelia species on the Belgian list are: Aristotelia decurtella
(Hübner, 1813), Aristotelia ericinella (Zeiler, 1839), and Aristotelia brizella
(Treitschke, 1833). The last one can immediately be recognized by the much
brighter ochreous ground colour of the forewing; the transverse bands are only
indicated at the costa and the forewing has two black dots, one at 'A the other at
A4. This species was first mentioned from Belgium by Janmoulle (1955: 54).

Phegea2>9{\){0\.\\\2t)\\): 3

Figs. 1-5. Ahstotelia subdecwtella (Stainton, 1858) on its larval hostplant Ly I 'um salicaria,
Belgium, Prov. of Antwerpen, Viersel, Kleine Netevallei, 13 July 2010, leg. and photo M. Jacobs.

Phegea 39 ( 1 ) (01 .111.201 1 ): 4

Figs. 6-7. Aristotelia subdecurtella (Stainton, 1858) female genitalia; 6.- general view, scale bar
2 mm; 7.- detail showing the main diagnostic character with all other Aristotelia species, a spine at
the beginning of the ductus bursae (white arrow), scale bar 0.2 mm (preparation and photo Jurate De
Prins).

It was not rare at Moresnet (Province of Liège) on 27 August 1955, when
many speelmens were observed between Armeria sp., the larval hostplant, on
"terrain ealaminaire". They were hard to follow and eapture because of their
ineonspicuous eoloration and their behaviour of making jumps of 20 em far, but
very elose to the ground level and in between the vegetation. As far as is known,
this is the only record of A. brizella in Belgium.

A. decurtella was first mentioned from Belgium by De Crombrugghe (1908:
11) from Rochefort (Province of Namur). Like the previous species, no other
records of this species are known from the Belgian fauna. The larval hostplants
are Rosa pimpinellifolia, Sanguisorba officinalis (Rosaceae), and Eryngium
campestre (Apiaceae) (Elsner et al. 1999: 22).

A. ericinella was first mentioned from Belgium by De Fré (1858: 137) from
the Campine [Kempen] and near Brussels, where the adults flew on heathland in
warm, sunny weather during June and July. The Caterpillar feeds on Calluna

P/7egefl 39(1) (01.111.2011): 5

vulgaris, Erica herbacea (Ericaceae), and Epetrum nigrum (Empetraceae)
(Elsner et al. 1999: 22). This is the most common Aristotelia species in Belgium.
It is present in almost all heathlands and can be sometimes quite common,
especially in the provinces of Antwerpen and Limburg.

Distribution

In Europe A. subdecurtella occurs in following countries: Albania, Austria,
Bulgaria, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Hungary, Ireland, Italy
(incl. Sicily), Latvia, Lithuania, Netherlands, Poland, Portugal, Romania, Russia,
Slovakia, Sweden, Ukraine, and United Kingdom (Karsholt 2010).

A. subdecurtella was recorded for the First time in the Netherlands in 1985
from two localities: Veenendaal (Utrecht) and Groesbeek (Gelderland) (Kuchlein
1993: 271). A third locality. Weerribben (Overijssel) was added in 1999
(Huisman a/. 2001: 181).

The species is mentioned from two old records (period 1900-1980) in
Germany: Baden-Baden en Sachsen (Gaedike & Heinicke 1999: 76). In France,
the species is "peu observé" in the departments of Cher, Indre, Landes and Var
(Lhomme 1946-1963: 554).

Habitat

A. subdecurtella occurs in fens moors, river valleys, and wet shady places. It
is restricted to habitats where its main larval foodplant, Lythrum salicaria, grows.
The nature reserve "Kleine Netevallei" is situated along the river Kleine Nete and
two streams (Kleine beek and Molenbeek) are traversing the reserve. The habitat
consists mainly of wet grasslands, wetlands, and reedbeds that are periodically
flooded (mostly in winter period).

Biology

The main larval hostplant is Lythrum salicaria (Lythraceae) (Stainton 1862:
130). The larva lives preferably in terminal shoots spun together. They can be
found in May-June. The adults have been observed from June till August (Elsner
et al. 1999: 22, Bland et al. 2002: 100). It has also been found on Stachys
palustris (Lamiaceae) and Veronica anagallis-aquatica (Lhomme 1946-1963:
554, Elsner er ^7/. 1999: 22).

Although the larval foodplant is rather common in most of the adjacent
countries, the moth seems to occur very locally and in small numbers. In the
Kleine Netevallei, adults have been observed on 06 August 2003, 15 June 2004,
12 July 2005, 20 June 2006, 17 June 2009, 02 July 2009, and 13 July 2010.

Acknowledgements

We would like to thank Jurate De Prins for the preparation and photographs
of the genitalia.

Phegea 39 (1) (Ol.m.201 1): 6

References

Bland, K. P., Corley, M. F. V., Emmet, A. M., Heckford, R. J., Huemer, P., Langmaid, J. R., Palmer,
S. M., Parsons, M. S., Pitkin, L. M., Sattler, K. & Simpson, A. N. B. 2002. Gelechiinae. - In:
Emmet, A. M. & Langmaid, J. P. (eds.). The Moths and Butterflies of Great Britain and
Ireland. 4(2). Gelechiidae. — Elarley Books, Colchester, 277 pp.; Chapter pagination p. 118-
204.

Buschmann, F. 2005. A further microlepidopterous species of the Hungarian fauna from the Sar-
hegy near Györgyös, Hungary. — Folia Historica Naturalia Musei Matraensis 29; 169-171. [in
Hungarian].

De Crombrugghe de Picquendaele 1908. Observations microlépidoptérologiques faites a Rochefort
en 1907. — Revue mensuelle de la Société entomologique namuroise 8: 1 1-12.

De Fré, Ch. 1858. Catalogue des Microlépidoptères de la Belgique. — Annales de la Société
entomologique beige 2: 45-162.

Elsner, G., Huemer, P. & Tokar, Z. 1999. Die Palpenmotten (Lepidoptera, Gelechiidae)
Mitteleuropas. Bestimmung - Verbreitung - Flugstandort - Lebensweise der Raupen. —
Frantisek Slamka, Bratislava, 208 pp.

Gaedike, R. & Heinicke, W. 1999. Entomofauna Germanica 2. Verzeichnis der Schmetterlinge
Deutschlands. — Entomologische Nachrichten und Berichte, Beiheft 5: 1-216.

Hering, M. 1933. Sur quelques microlépidoptères franqais peu connus. — L'amateur de papillons
6(11): 180-185.

Huisman, K. J., Koster, J. C., van Nieukerken, E. J. & Ulenberg, S. A. 2001. Nieuwe en interessante
Microlepidoptera uit Nederland in het j aar 1999 (Lepidoptera). — Entomologische Berichten,
Amsterdam 61(12): 169-199.

Janmoulle, E. 1955. Espèces nouvelles pour la faune beige (suite). — Lambillionea 55: 53-54.

Karsholt, O. 2010. Fauna Europaea: Gelechiidae. - In: Karsholt, O. & van Nieukerken, E. (eds.)
Fauna Europaea, Lepidoptera (Moths). — Fauna Europaea version 1.2,
http://www.faunaeur.org. [10 August2010].

Kuchlein, J. H. 1993. De kleine vlinders: Handboek voor de faiinistiek van de Nederlandse
microlelepidoptera. — Pudoc, Wageningen, 715 pp.

Lhomme, L. 1946-1963. Catalogue des Lépidoptères de France et de Belgique. Volume II. Part
Tineina. — Le Carriol, par Douelle (Lot); 489-1253.

Müller-Rutz, J. 1914. Pyralidae-Micropterygidae. - In: Vorbrodt, K. & Müller-Rutz, J. Die
Schmetterlinge der Schweiz. II. Band. — Druck und Verlag von K. J. Wyss, Bern, 726 pp.

Parsons, M. S. [1996]. A review of the scarce and threatened ethmiine, stathmopodine and gelechiid
moths of Great Britain. — U.K. Nature Conservation 16(1995): 1-130.

Rebel, H. 1901. II. Theil: Famil. Pyralidae - Micropterygidae. - In: Staudinger, O. & Rebel, H.
Catalog der Lepidopteren dez palaearctischen Faunengebietes. — R. Friendlander & Sohn,
Berlin, 368 pp.

Stainton, H. T. 1859. New British species in 1858. — Entomologist's Annual 1859: 145-157.

Stainton, H. T. 1962. Observations on British and Continental Tineina. — Entomologist's Annual
1962: 119-140.

Staudinger, O. 1879. Lepidopteren-Fauna Kleinasien's (Fortsetzung). — Horae Societatis
Entomologicae Rossicae 15: 159^35.

Wheeler, J. 2010. Norfolk Moths. — www.norfolkmoths.co.uk.

Phegea 29 [\) {D\.\\\.20\\y. 1

Melitaea arduinna (Lepidoptera: Nymphalidae): a
new species for Serbia

Predrag Jaksic

Sumitiary. The discovery of the butterfly Melitaea arduinna (Esper, 1783) in Serbia is
reported. This is the first record of this species for Serbia. The morphology is compared with
that of the similar Melitaea cinxia (Linnaeus, 1758) and M telona Fmhstorfer, 1908. The
phytocenology of the habitat is portrayed and the distribution of the species in the Balkan
Peninsula analysed. The degree of habitat endangerment for this species is discussed, and a
proposal for the status of this species in Serbia is given.

Pe3H\ie. Onncan je najiaa Melitaea arduinna (Esper, 1783) y CpÖHjH. Obo je npBH najiaa
OBC BpcTC y CpÓHjn. YnopeljHBaHH cy Mopcj^onouiKH aexajbH obc Bpcxe ca cpo^HM Bpcxaivia
Melitaea cinxia (Linnaeus, 1758) h Melitaea telona Fruhstorfer, 1908. OnncauH cy
(j)HxoueHOJiomKH ycjioBH cxaHHuixa h auanHaupaHo je pacnpocxpaH>eH>e Bpcxe na BajiKancKOM
nojiyocxpBy. PasMaxpano je nHxan>e yrpo>KeHOcxH cxaHumxa Bpcxe, jxax je npe/inor cxaxyca
aamxHxe Bpcxe.

Figs. 1^. Melitaea arduinna and some of its habitats in Serbia. 1.- Adult female at Grza River; 2.-
Underside, same locality; 3.- Habitat of Melitaea arduinna at Grza River thermophile meadows in
the vicinity of oak forest); 4.- Habitat at Rtanj Mt. (thermophile meadows in the vicinity of oak
forest) (photographs P. Jaksic).

Phegea 39 (1) (01.III.201 1): 8

Samenvatting. Melitaea arduinna (Lepidoptera: Nymphalidae) een nieuwe soort voor
Servië

Tijdens een faunistische studie in de jaren 2007-2009 werd de aanwezigheid van Melitaea
arduinna (Esper, 1783) vastgesteld in Oost-Servië. Dit is de eerste melding van deze soort voor
dat land. De morfologie wordt vergeleken met die van Melitaea cinxia (Linnaeus, 1758) en M.
telona Fruhstorfer, 1908. De fytocenologie van deze soort en haar voorkomen in de Balkan
worden besproken. De bedreiging van de habitat van deze soort wordt vermeld en een
beschermingsstatus voor de soort wordt voorgesteld.

Résumé. Melitaea arduinna (Lepidoptera; Nymphalidae), une espèce nouvelle pour la
Serbie

La présence de Melitaea arduinna (Esper, 1783) dans la Serbie est constatée lors d'une étude
faunistique en 2007-2009. II s'agit de la première mention de cette espèce en Serbie. La
phytocenologie de cette espèce et sa distribution dans les Balkans sont discutées, ainsi que les
conséquences de la destruction de son biotope et Ie statut de protection de 1'espèce.

Key words: Melitaea arduinna - Serbia - First record - Faunistics.

Jaksic, P.: University of Nis, Laculty of Natural Sciences and Mathematics, Visegradska Str.,
33, 18000 Nis, Serbia. jaksicpredrag(^gmail.com.

Introduction

The Freyer's Fritillary, Melitaea arduinna (Esper, 1783) has a very local
distribution in SE Europe (NW Greece, Bulgaria, FYR Macedonia, and
Romania) and in S Russia and Asia (Caucasus Major, Turkey, W. Siberia, the
Altais, the Alai, the N. Tian-Shan, the Dzhungarsky, Alatau, Tarbagatai, and Saur
Mts.).

Data on its distribution in the Balkan Peninsula are sporadic. The first data on
its presence were given by Freyer (1839) for the Rhodopi Mt. in Bulgaria.
According to present knowledge this species was recorded from only three
localities: Vrshka Chuka, Sboryanovo and Poda (Abadjiev 2001). Data on its
presence in Macedonia (Zelenikovo, Katlanovo, Bitola) were given by Thurner
(1964) and for Greece (widespread in 12 localities) by Pamperis (1997). Data on
its distribution in Romania were sporadic because material of M. cinxia
(Linnaeus, 1758) (Capalna§, Co§evita, Gro§i, Padurea and Bistra forest) was
misidentified as M. arduinna (cf Stanescu 2005).

In Eastem Serbia this species was not known (Zivojinovic 1950, Jaksic 1988,
Zecevic 2002), only preliminary Information was given by Jaksic & Grozdanovic
(2007). Working on the project "Prime Butterfly Areas in Serbia", unexpectedly,
we recorded this species in several localities in Eastem Serbia.

Material and methods

Specimens of M. arduinna were collected with butterfly nets in Eastern
Serbia, in the period end of May - beginning of August 2007-2009. Samples are
deposited in the author's collection. The preparation of genitalia slides was done
in a Standard procedure: maceration in potash, washing to remove potash,
dissecting and cleaning, staining, dehydrating and hardening, and mounting in
Canada balsam.

P/7egeö39(l)(01.III.2011):9

/

/

Fig. 5. Male genitalia of Melitaea arduinna from Pletvar (above) and Stol Mt. (bellow), Jaksic leg.
and coll.; scale bar 1 mm.

Discussion

I

M. arduinna is closely related to M phoebe ([Denis & Schifferr I lier], 1775)
and to M cinxia. In recent literature (Tolman & Lewington 1997), under the
heading of M phoebe, some particular subspecies are reported: Melitaea phoebe
ogygia Fruhstorfer, 1908 [1907?], known with different synonyms: telona

P/7egefl39(l)(01.III.2011): 10

Fruhstorfer, 1908 [1907?], punica telona Fruhstorfer, 1908 [1907?], phoebe
telona Fruhstorfer, 1908 [1907?] and kovacsi Varga, 1967. This taxon was
recorded in Algeria, Greece, Middle East and it has a Ponto-Mediterranean
distribution. Wing size, wing-shape and wing-markings, and particular
characteristic marks on the underside of the hind-wing, as well as genitalia
struetures, show that our material belongs to M arduirma. On the basis of these
charaeteristics M. arduirma is separated from the similar species M phoebe and
from M. einxia.

Deforestation of the Balkan beech forest at the present time has a negative
impact on the water circulation in the area, thus lowering the quality of the
habitat. Since the species was hitherto not known from Serbia, it was not
included into the Red Data Book of Serbian Butterflies (Jaksic 2003). Having in
mind the area of its distribution, fragility of the habitat, and size of population, it
is obvious that M. arduirma must be ranked as an Endangered species (E) in
Serbia. In the "Prime Butterfly Areas in Serbia" (Jaksic ed. 2008) M. arduirma is
listed as one of the target species.

References

Abadjiev, S. 2001. An Atlas of the Distribution of the Butterflies in Bulgaria (Lepidoptera:
Hesperioidea and Papilionoidea). — Pensoft, Sofia - Moscow, pp. 1-335.

Freyer, C. F. 1839. Neuere Bedrage zur Schrnetterlingskunde mit Abbildungen nach der Natur.
Band 3. — Rieger, Augsburg, pp. 1-134, pis. 193-288.

Jaksic, P. 1988. Privremene harte rasprostranjenosti dnevnih leptira Jugoslavije [Lepidoptera,
Rhopalocera). [Provisional Distribution Maps of the Butterflies of Yugoslavia, Lepidoptera,
Rhopalocera).] — Jugoslavensko entomolosko drustvo, Zagreb 1: 1-215.

Jaksic, P. 2003. Ci-vena knjiga dnevnih leptira Srbije (Red Data Book of Serbian Butterflies). —
Zavod za zastitu prirode Srbije. Beograd.

Jaksic, P. & Grozdanovic, A. 2007. Contribution to Knowledge of the Butterflies of Mt. Rtanj,
Serbia. — Acta entomologica serbica, Beograd 12(2): 63-72.

Jaksic, P. (Ed.) 2008. Prime Butterfly Areas in Serbia (Odabrana podrucja za dnevne leptire u
Srbiji). — HabiProt. Beograd.

Pamperis, L. N. 1997. The Butterflies of Greece. — Bastas-Plessas, Athens. pp. 1-560.

Stanescu, M. 2005. The Catalogue of the "Ion Lazarescu" collection of Lepidoptera (Insecta) from
the "Grigore Antipa" National Museum of Natural History (Bucharest). — Travaux de Muséum
National d' Histoire Naturelle "Grigore Antipa”, Bucharest XL VIII: 213-288. [available Online
at www.travaux.ro/pdf/ 1 55-2 1 3-288.pdf].

Thumer, J. 1964. Die Lepidopterenfauna Jugoslavisch Mazedoniens. — Prirodonaucen muzej,
Posebno izdanie, Skopje 1: 1-159.

Tolman, T. & Lewington, R. 1997. Butterflies ofBritain and Europe. — Harper Collins Publishers,
London, pp. 1-320.

Zecevic, M. 2002. Fauna leptira Timocke krajine [Istocna Srbija). — DSIP Bakar Bor i Narodni
Muzej Zajecar. pp. 1-307.

Zivojinovic, S. 1950. Fauna insekata Sumske domene Majdanpek. — SAN, CLX(2). Beograd.

P/7egea39(l)(01.III.2011): 11

Differences in the male and female genitalia between
Iphiclides podalirius and Iphiclides feisthamelii,
further supporting species status for the latter
(Lepidoptera: Papilionidae)

John G. Coutsis & Harry van Oorschot

Abstract. The taxonomy of Iphiclides podalirius vs I. feisthamelii is reviewed historically
and new genitalic evidence is presented, further supporting the view that these two taxa are
specifically distinct.

Samenvatting. Verschillen in de mannelijke en vrouwelijke genitalia tussen Iphiclides
podalirius en Iphiclides feisthamelii, ondersteuning voor de soortstatus van de laatste
(Lepidoptera: Papilionidae)

De geschiedenis van de taxonomie van Iphielides podalirius versus die van I. feisthamelii wordt
geschetst en nieuw ontdekte verschillen in de genitalia worden besproken, welke het standpunt
verdedigen dat beide taxa specifiek verschillend zijn.

Résumé. Différences entre les genitalia males et femelles óllphielides podalirius et
Iphiclides feisthamelii, confirmant Ie statut spécifique du demier (Lepidoptera: Papilionidae)
L'histoire de la taxonomie d'Iphiclides podalirius et d7. feisthamelii et des différences
récemment découvertes entre les genitalia sont discutées, établissant ainsi Ie statut spécifique
des deux taxa.

Key words: Lepidoptera - Papilionidae - Iphiclides - I. podalirius - I. feisthamelii -
genitalia - taxonomy - Spain - Portugal - France - Croatia - Greece - Morocco - Algeria
- Tunisia.

Coutsis, J. G.: 4 Glykonos Street, GR- 10675 Athens, Greece. kouts@otenet.gr.
van Oorschot, H.: Zoölogisch Museum Amsterdam, Plantage Middenlaan 64, NL-1018 DH
Amsterdam, The Netherlands. oorsc432@gmail.com.

Abbreviations: ZMA = Zoologisch Museum Amsterdam; NNML = Nationaal
Natuurhistoriseh Museum Naturalis (Leiden).

Introduction

The taxonomie position of Iphiclides feisthamelii (Duponchel, 1832), a
resident of the Iberian Peninsula, the extreme SW of France and the Maghreb
States of Morocco, Algeria and Tunisia, still remains unsettled and unclear. It is
being given specific status by Verity (1905-1911, 1925 & 1947-1950), Manley
& Alleard (1970), Eitschberger (1993), Tennent (1996), Whalley & Lewington
(1996), Wohlfahrt (1998), Maravalhas (2003), Lafranchis (2004), and Tarrier &
Delaere (2008), while other authors, or the same, but at different instances, such
as Munroe (1961), Higgins & Riley (1970), Gómez-Bustillo & Femandes-Rubio
(1974-1979), Higgins (1975), Hancoek (1983), Higgins & Hargreaves (1983),
Hesselbarth, van Oorschot & Wagener (1995), De Prins & Iv^^pen (1996),
Tolman & Lewington (1997), Lafranehis (2000), tentatively Hausei I t al. (2005)
and Racheli & Cotton (2009), have eonsidered it as being a subspeeies of
Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758), whose range, it is said, extends from the
Mediterranean area (excluding the Iberian Peninsula and N Africa), through

P/7e^ea39(])(01.III.201l): 12

Central Europe, to SW Siberia, the Middle East and Central Asia to NW China.
These differences of opinion stem primarily from the degree of importance given
to wing differentiating characters between the two taxa. To complicate matters
even further, recent reports by Wiemers (2003) and Wiemers & Fiedler (2007),
interpreting the results of mitochondrial DNA sequencing, have suggested a
closer taxonomie relationship between Greek /. podalirius and Spanish I.
feisthamelii than between Spanish I. feisthamelii and N African 7. feisthamelii,
thus probably denoting conspecificity between the first two and heterospecificity
between the latter two. This particular fmd is mentioned by Racheli & Cotton
(2009), but even though the conspecificity of Spanish /. feisthamelii to /.
podalirius is accepted by them, the heterospecificity of the former to its N
African counterpart is not, pending additional evidence.

Morphological differences

The morphological differences between these two taxa, as described in detail
by many of the aforementioned authors, are related to the ground colour of and
colour distribution on the wings, the degree of wing transparency, the width of
the black wing stripes and the shape and colour tone of the orange bar right
above the blue-speckled black ocellus at the hindwing anal angle. This bar,
probably being the most important differentiating character, in 7. podalirius is
light orange, of uneven overall width, and wide distad of the outer edge of the
HW anal angle, whereas in 7. feisthamelii it is dark orange, of almost even overall
width, and narrow distad of the outer edge of the HW anal angle.

Egg differences

These have been described by Eitschberger (1993), and relate to the shape
and size of the egg chorion.

Hitherto published information concerning the genitalia

Information relating to the comparison between the genitalia of these two taxa
is given by Higgins (1975), who figures and describes only the male genitalia of
7. podalirius, but States that they are similar to those of 7. feisthamelii, as well as
by Lafranchis (2000) and Tarrier & Delacre (2008), who, without the support of
figures and descriptions, and without giving the source of their information,
simply refer to genitalic differences being present in both male and female. An
attempt to contact these authors, in order to obtain the source of their
information, brought about the necessary results, as the first one of the three had
the kindness to inform us personally that when he was preparing his book on the
butterflies of France (Lafranchis 2000), Gerard Luquet had informed him that
Patrice Leraut had found differences between 7. podalirius and I. feisthamelii "in
the genitalia and the egg case". This information was apparently never published
and thus, we have decided to provide below our own finds on the matter.

P/7egea39(l)(01.III.2011); 13

Material examined:

I. podalirius'. Croatia. IS Zirje Otok Island, sea level, 19.vii.l988. Greece. \S Sterea Ellas, Mt.
Pemassós, 1200 m, 6.vi.l965; Attiki, one of which Katsimidi, 17.V.1965, the other two Athma,
Likavittós Hill, one of which 5.V.1963, the other 12.vi.l963; \S Égina Island, 5-6.iii.1979; 2(5' and
29 Spétses Island, the two males Agios Mamas, one of which 13.vi.l965, the other 7.viii.l969, one
of the females 7.viii.l979, the other 1 l.viii.1959; 2(5' and 4$ Paros Island, Voutakos, sea level, one
of the males 19.V.1982, the other 5.V.1997, two of the females 19.V.1982, the other two
20.viii.2001; 1(5' Lésvos Island, Mólivos, 25.vi.l967; 1(5' and 2$ Samos Island, the male Mt.
Karvüni, 800-1000m, 12.V.2000, the two females Xiropótamos, ca. 200 m, 22. vi. 2003; 2(5' and 1$
Patmos Island, one of the males Léfkes, sea level, 8.vii.2004, the other 0-150 m, 24-28.V.2008, the
female Kipi, 0-20m, ll.vii.2004; 1(5' Kithira Island, Ano Livadi, ca. 200 m, 3.vi.l999; 1(5' Kriti
Island, Iraklio District, near Rogdia, 350^00 m, 22.vi.l995. Morocco. 2(5' Tangiers.

ƒ. feisthamelii'. Spain. 2(5' Jaen, Los Propios, 600 m, 16.viii.l984; 1(5' and 1$ Huesca, the male
Salinas, 750 m, 3.viii.l986, and the female La Lortunada, 650 m, l.viii.1986; 1(5' Malaga, Torrox,
8. V. 1980; 1(5' Madrid, Las Matas, 23.vi.l982; 1$ Jaca, Bemues, 27.vii.l983; 1$ Granada, Las
Vigoras, 1250 m, 15.vii.l984. France. 3(5' and 1$ Pyrénées-Orientales, two of the males and the
female Conat, 15.iv.l988, and one male Canigou, Col de Jou, 4.vii.l980. Algeria. 4(5' and 4$, two
of the males and two of the females Aflou, the other two males and two females Algiers. Tunisia. 1(5'
Ain Draham, 400-800 m, 8.vi.l980. Morocco. IS and 1$, 1 male Middle Atlas, 120 m, the other
High Atlas, 2100 m, and the female Fez.

Comparison between the male genitalia of L podalirius and L
feisthamelii^ based on recent finds

The male genitalia of these two taxa appear to be close enough to one another
to have persuaded Higgins (1975) that they are similar. This, ho wever, is not the
case, as we have detected a constant and rather impressive difference in the distal
end of the aedeagus, which, when viewed either dorsally or ventrally, constantly
appears much wider and massive in /. podalirius (Figs. 1-16) than it does in I.
feithamelii (Figs. 17-31), being at least twice, to almost two and a half times
larger than in the latter. This last character may even suggest mechanical
incompatibility in the pairing between male 7. podalirius and female /.
feithamelii, though, admittedly, the same may not hold true in reverse. One
interesting aspect about the aedeagus of both taxa is that its distal end (when
viewed either dorsally or ventrally) is asymmetrical, its right side carrying a
short, rather flat spine, and its left side possessing the aperture through which the
vesica is everted during copulation. Also worth noting is the fact that when the
aedeagus is viewed laterally it does not give any hint of the noted difference,
appearing identical in both taxa, and thus explaining Higgins’ statement that their
genitalia are similar.

Comparison between the female genitalia of L podalirius and /.

feisthamelii

These, likewise, are quite similar to one another, but the ductus bursae, in
either dorsal, or ventral aspect, appears wider in 7. podalirius (Figs. 32-40), than
it does in 7. feisthamelii (Figs. 41-49). The greater width in the former taxon
seems to be compatible with the wider distal end of its aedeagus.

P/7egeö39(l)(01.III.2011): 14

Sympatry and syntopism in France

I. podalirius and I. feisthamelii are sympatric in that country, at least at its
southwestern extremity. Verity (1905-1911 & 1947) reports that the latter has
been recorded in the extreme SW of France, at Caux, Hérault; Higgins & Riley
(1970), as well as Tolman & Lewington (1997), report it from the E Pyrenees, S
France; Lafranchis (2000 & 2004) records it from the eastern Pyrenees, parts of
Ariège and Aude, the south of FIérault, and Roussillon, S France, and also
mentions the presence of erratic individuals from the Fligh- and Atlantic-
Pyrenees; finally Borie (2009, personal communication) has personally recorded
it in the neighbourhood of Perpignan, E Pyrenees. With the exception of Verity
(who based his conclusions on a set of ten specimens from Caux, seven of which
he identified as I. feisthamelii, two as I. podalirius, form zanclaeides Verity,
1911, and one as intermediate, which he named form notha Verity, 1947 (thus
implying both syntopism and occasional hybridization between these two taxa),
none of the other above mentioned lepidopterists report syntopism of /.
feisthamelii with /. podalirius, and Borie in particular told us that in Perpignan,
which he had visited on several occasions, he had never found /. feisthamelii
together with /. podalirius, even though the latter is a well established and rather
common insect in all the rest of the country. The fact however remains that for
taxa whose ranges come into close proximity to one another, and which inhabit
the same biotopes and fly in the same period and at the same altitudes there is
always a good chance for syntopism, and therefore this condition cannot be ruled
out.

Sympatry and syntopism in the Iberian Peninsula and in

Morocco

Verity (1947) States that: "... la podalirius del rimanente della zone
Palearctica, a cominciare dall’Altai e fmo al Portogallo, donde Fho della Serra de
Gerez, e a Tangeri, sovrapponendosi alla feisthamelii, ma in modo scarsissimo
nel territorio di quest’ultima." The report about the presence of /. podalirius in
the Serra de Gerez, Portugal, well within 7. feisthamelii territory, is not supported
by Maravalhas (2003), whose book on the butterflies of Portugal presents recent
fmdings, often based on personal collecting. His colour illustration, however, of
an 7. 'feisthamelW on p. 191, shows a butterfly that instead looks disturbingly
like a Spring brood 7. podalirius, thus lending support to Verity’s record. The
record of 7. podalirius from "Tangeri" (= Tangiers, Morocco) at first appeared to
us as being highly improbable, but two specimens from the same locality,
obtained from the NNML in The Netherlands, turned out to be I. podalirius, both
on the basis of wing morphology as well as by genitalia (Figs. 15, 16). This
means that at least in the near past this butterfly did indeed exist in Morocco,
possibly through involuntary introduction.

P/7egefl39(l)(01.III.2011): 15

F/7egefl39(l)(01.III.2011): 16

Figs. 1-16. Dorsal aspect of distal end of aedeagus of Iphiclides podalirus. 1-12. Greece. 1. Sterea
Ellas, Mt. Pamassós, 1200 m, 6.vi.l965; 2, 3, 4. Attiki. 2. Katsimi'di, 17.V.1965. 3, 4. Athina,
Likavittós Hill. 3. 5.V.1963. 4. 12.vi.l963. 5. Égina Island, 5-6.iii.1979. 6, 7. Spétses Island, Agios
Mamas. 6. 13.vi.l965. 7. 7.viii.l969. 8. Lésvos Island, Mólivos, 25. vi. 1967. 9. Samos Island, Mt.
Karvüni, 800-1000 m, 12.V.2000. 10, 11. Patmos Island. 10. 0-150 m; 24-28.V.2008. 11. Léftes,
sea level, 8.vii.2004. 12. Kithira Island, Ano Livadi, ca. 200 m, 3.vi.l999. 13, 14. Croatia, Zirje
Otok Island, sea level, 19.vii.l918. 15, 16. Morocco, Tangiers.

Figs. 17-26. Dorsal aspect of distal end of aedeagus of Iphiclides feisthamelii . 17-21. Spain. 17, 18.
Jaén, Los Propios, 600 m, 16.viii.l984. 19. Huesca, Salinas, 750 m, 3.viii.l986. 20. Malaga, Torrox,
8.V.1980. 21. Madrid. Las Matas, 23.vi.l982. 22-24. France, Pyrénées-Orientales. 22, 23. Conat,
15.iv.l988. 24. Canigou, Col de Jou, 4.vii.l980. 25-28. Algeria. 25-27. Aflou, v. 28. Algiers, v. 29.
Tunisia, Ain Draham, 400-800 m, 8.vi.l980. 30, 31. Morocco. 30. Middle Atlas, 1200 m. 31. High
Atlas, 2100 m.

P/7egea39(l)(01.III.2011): 17

Figs. 32-40. Ventral aspect of ductus bursae of Iphiclides podalirius from Greece. 32, 33. Spétses
Island. 32. 7.viii.l959. 33. 1 l.viii.1959. 34-37. Paros Island, Vutakos, sea level. 34 I9.v. 1982. 35.
19.viii.l982. 36, 37. 20.viii.2001. 38, 39. Samos Island, Xiropótamos, ca. 200 m 2.vi.2003. 40.
Krlti Island, Iraklio District, near Rogdia, 350-400 m, 22.vi.l995.

P/7egefl39(l)(01.III.2011): 18

Figs. 41-49. Ventral aspect of ductus bursae of Iphiclides feisthamelii. 41-43. Spain. 41. Huesca,
La Fortunada, 650 m, l.viii.1986. 42. Jaca, Bemues, 27.vii.l983. 43. Granada, Las Vigoras, 1250 m,
15.vii.1984. 44. France, Pyrénées-Orientales, Conat, 15.iv.l989. 45-48. Algeria. 45, 46. Aflou, v.
47, 48. Algiers. 49. Morocco, Fez.

Phegea 39 (l) {Ol.WUOU): 19

Recent works on the butterflies of the Maghreb States, such as the ones by
Tennent (1996) and by Tarrier & Delacre (2008), make no mention of any such
record, and therefore we are assuming, pending new evidence, that probably the
butterfly may have since become extinct from that area.

The mitochondrial DNA issue

We are not questioning the mtDNA sequencing results regarding Iphiclides,
arrived at by Wiemers (2003), and Wiemers & Fiedler (2007), first of all because
we are simply ignorant of molecular genetics as a whole. We think, however, that
we are entitled to have doubts about the interpretation of these results. It does not
make sense to us to believe that two morphologically and structurally different
and geographically totally separated from one another butterflies, such as are L
feisthamelii from Spain and I. podalirius from Greece, should be regarded as
being conspecific, while two morphologically and structurally totally similar and
geographically in close proximity to one another butterflies, such as are 7.
feisthamelii from Spain and its counterpart from N. Africa, should be considered
as most probably representing two separate species. Perhaps if this sequencing
study was not based on the mitochondrial gene COl alone, but included the study
of other genes as well, the sequencing results may have been totally different.
Doubts regarding the credibility of the interpretations of mtDNA sequencing are
also expressed by Zakharov, Lobo, Nowak and Hellmann (2009).

Voltinism of/, podalirius from Greece

In Greece this butterfly is often on the wing from as early as beginning
March, to as late as end October, during which time fresh specimens are still to
be found flying about. This suggests that under the right climatic conditions 7
podalirius probably has as many as four broods per year.

Conclusions

The presence of constant differences between 7. podalirius and 7. feisthamelii,
as expressed in their wing morphology, their male and female genitalia and the
chorion of their eggs, coupled with sympatry, as reported from Portugal and
Morocco, and syntopism, as recorded at least once in SW Trance, all are factors
that suggest that these two butterflies should best be considered as representing
two distinct species. The single reported hybrid (Verity 1947) does not negate
our views, as there are quite a few cases of successfiil hybridization between
firmly established separate species. (In fact the term "hybrid” by defmition
implies the offspring between two different species, for if the parents are
conspecific then the offspring, being necessarily conspecific with the parents,
cannot be termed hybrid). The interpretation of mtDNA results should be at
present viewed with caution, in anticipation of a broader approach to DNA
sequencing.

P/7egea39(l)(0l.III.2011): 20

Acknowledgements

Our thanks are due to the ZMA, the NNML and to John Tennent for
provision of I. feisthamelii specimens, to Jan Moonen for provision of
photographs of male Iphiclides genitalia, to Willy and Jurate De Prins for their
comments, criticism and information about DNA problems, to Tristan Lafranchis
for providing past information on genitalia, to Tommaso Racheli for providing
bibliography information and to Jean-Pierre Borie for making available to us
both his personal records, as well as specimens of I. feisthamelii from SW France
and Spain.

References

De Prins, W. & Iversen, F. 1996. Family Papilionidae, p. 203. - In: Karsholt, O. & Razowski, J.
(eds) The Lepidoptera ofEurope. — Apollo Books, Stenstrup, 380 pp.

Eitschberger, U. 1993. Zur Artverschiedenheit der europaischen Iphiclides- Ai\Qn (Lepidoptera,
Papilionidae). — Atalanta 24(1/2): 9-13, 12 figs.

Gomez Bustillo, M. R. «& Femandez Rubio, F. 1974-1979. Mariposas de la Peninsula Ibérica
Ropaloceros II. — Servicio de Publicaciones del Ministerio de Agricultura, Madrid, 258 pp.

Hancock, D. L. 1983. Classification of the Papilionidae (Lepidoptera): a phylogenetic approach. —
Smithersia 2: 1-^8.

Hauser, C. L. de Jong, R., Lamas, G., Robbins, R. K., Smith, C. & Vane-Wright, R. I. 2005.
Papilionidae - revised GloBIS/GART species checklist (2nd draft). — www.insects-
online.de/frames/papilio.htm.

Hesselbarth, E., van Oorschot, H. & Wagener, S. 1995. Die Tagfalter der Türkei. — Sigbert
Wagener, Bocholt, vol. 2: 754 pp.

Higgins, L. G. 1975. The Classification of European Butterfies. — Collins, London, 320 pp.

Higgins, L. G. & Hargreaves, B. 1983. The Butterfies ofBritain & Europe. — Collins, London, 256

pp.

Higgins, L. G. & Riley, N. D. 1970. A Field Guide to the Butterfies of Britain and Europe. —
Collins, London, 384 pp.

Lafranchis, T. 2000. Les papillons de jour de France, Belgique et Luxembourg et leur chenilles. —
Collections Parthénope, editions Biotope, Mèze, Erance, 448 pp.

Lafranchis, T. 2004. Butterfies ofEurope. — Diatheo, Paris, 351 pp.

Manley, W. B. L. & Allcard, H. G. 1970. A Field Guide to the Butterfies and Burnets of Spain. —
William Morris Press Ltd., Manchester, 192 pp., 40 colour pis.

Maravalhas, E. 2003. As borboletas dePortugal. — Apollo Books, Stenstrup, 455 pp.

Munroe, E. 1961. The classification of the Papilionidae (Lepidoptera). — Canadian Entomologist,
Supplement 17: 1-5.

Racheli, T. & Cotton, A. M. 2009. Papilionidae part 1. - In: Bozano, G. C. (ed.), Guide to the
Butterfies of the Palearctic Region. — Omnes Artes, Milano, 70 pp.

Tarrier, M. R. & Delacre, J. 2008. Les Papillons de jour du Maroc. — Collections Parthénope,
editions Biotope, Mèze, Erance, 480 pp.

Tennent, J. 1996. The Butterfies of Morocco, Algeria and Tunisia. — GEM, Wallingford,
Oxfordshire, 217 pp.

Tolman, T. & Lewington, R. 1997. Collins Field Guide Butterfies ofBritain & Europe. — Collins,
London, 320 pp.

Verity, R. 1905-191 1. Rhopalocera palaearctica, Papilionidae et Pieridae. — 2 vols., 454 pp, 86
pis, R. Verity, Firenze.

Verity, R. 1925. Notes on Spanish Lepidoptera. — Entomologist ’s Record and Journal of Variation
37: 76.

Verity, R. 1947-1950. Le Farfalle diurne d’Italia. — Vol. III: 318 pp., 17 colour & 5 black and
white pis., Marzocco, Firenze.

39(1) (01.111.2011): 21

Whalley, P. & Lewington, R. 1996. Butterflies. — Mitchell Beazley, London, 168 pp.

Wiemers, M. 2003. Chromosome differentiation and the radiation of the butterfly subgenus
Agrodiaetus (Lepidoptera: Lycaenidae: Polyommatus) - a molecular phylogenetic approach. —
198 pp., PhD thesis, University of Bonn, Bonn.

Wiemers, M. & Fiedler, K. 2007. Does the DNA barcoding gap exist? - a case study in the blue
butterflies (Lepidoptera: Lycaenidae). — Frontiers in Zoology 4(8): 1-16 (available online at
www.frontiersinzoology.eom/content/4/ 1/8; doi: 10.1 186/1742-9994-4-8).

Wohlfahrt, T. A. 1998. Iphiclides podalirius feisthamelü (Duponchel, 1832), Subspecies von I.
podalirius (Linnaeus, 1758) oder eigenstandige Species? - Eine Zusammenstellung trennender
Merkmale (Lepidoptera, Papilionidae). — Stapfia 55: 285-287.

Zakharov, E. V., Lobo, N. F., Nowak, C. & Hellmann, J. J. 2009. Introgression as a likely cause of
mtDNA paraphyly in two allopatric skippers (Lepidoptera: Hesperiidae). — Heredity 102: 590-
599 (available online at www.nature.com/hdy).

Verslag eerste Belgische dubbelexcursie (2010)

Tim Struyve

Deze dubbelexcursie vond plaats op 12-13 juni 2010. Voor een volledige lijst
van de waargenomen soorten, zie www.phegea.org (Phegea 2011).

Deel 1: zilte kreken van het Meetjesland (Oost- Vlaanderen) -

12 juni 2010

Er werden twee verschillende kreken bezocht: in de voormiddag een oude
kreek in de Jeronimuspolder, waar het grootste deel van de kreekbodem uit
grasland bestaat, met heel wat zilte kenmerken. Het is een terrein dat vrij moeilijk
te bemonsteren valt, waardoor de soortenrijkdom eerder zwak is. Toch levert dit
terrein heel wat bijzonderheden op, waaronder twee eerste waarnemingen voor
België! Een duidelijk teken dat deze regio onderbemonsterd is. In de namiddag
werd een zilte kreek (Molenkreek) bezocht, waar de kreekbodem voornamelijk
uit rietland en open water bestaat. De bemonsteringen waren hier voornamelijk
gericht op de strooisellaag van het rietland.

Deel 2: Xerotherme Maashelling te Andenne (Namur) - 13 juni

2010

Tijdens dit tweede deel van de dubbelexcursie werd in de voormiddag een
voormalig slibbekken bemonsterd dat momenteel ingericht is als een onderdeel
van het natuurgebied "Le Sclaigneaux". Door inrichtingswerken in het voorjaar
en het uitblijven van regen stond de volledige site er uitzonderlijk droog bij.
Tegen de middag groeide het aantal deelnemers flink en werden de steile en
rotsige hellingen van dit reservaat bezocht. Door de zuidgeoriënteerde ligging en
de schrale bodem is de vegetatie en de hieraan gebonden insectenrijkdom
uitzonderlijk.

Phegea 39 ( 1 ) (0 1 .111.20 1 1 ): 22

Het wilgenplatvoetje Platycheirus discimanus
(Diptera: Syrphidae) terug van weggeweest

Jan Versigghel, Chantal Martens en Frank Van de Meutter

Samenvatting. Platycheirus discimanus (Loew, 1871) is één van de vroegste
voorj aarssoorten onder de zweefvliegen. De vliegtijd is kort en start begin april. Half mei is de
soort reeds volledig verdwenen. Wordt deze Platycheirus daardoor over het hoofd gezien of is
hij werkelijk zo goed als uitgestorven bij ons? En wijzen de recente waarnemingen op een
heropleving? Vast staat dat het precies 60 jaar geleden was dat de soort voor het laatst werd
gerapporteerd in Vlaanderen, voordat ze in het voorjaar van 2010 terug opdook in drie Vlaamse
provincies.

Abstract. Platycheirus discimanus (Diptera: Syrphidae) rediscovered in Belgium
Platycheirus discimanus (Loew, 1781) is amongst the earliest Syrphidae flying mainly in April.
This species was not reported for 38 years in Belgium and not for 60 years in Flanders. During
spring 2010, this species made a remarkable come-back and was observed in three Flemish
provinces with a total of 10 individuals.

Résumé. Redécouverte de Platycheirus discimanus (Diptera: Syrphidae) en Belgique
Platycheirus discimanus (Loew, 1781) est un des syrphides les plus précoces en Belgique, qui
volent principalement en avril. L’espèce n’avait pas été vue depuis 38 ans en Belgique, et depuis
60 ans en Flandre. En 2010, P. discimanus a été découvert dans 3 provinces avec un total de 10
individus.

Sleutelwoorden: Platycheirus - uitgestorven - herontdekking - Belgische fauna.

Versigghel, J.: Gouvernementstraat 34; B-9880 Aalter. jan.versigghel(^skynet.be.

Martens, C.: Koffiestraat 6; B-9910 Knesselare. martenschantal@yahoo.com.

Van de Meutter, F.: Achterheide 16; B-3980 Engsbergen. Frank.VandeMeutter@gmail.com.

Inleiding

Het zweefVliegengenus Platycheirus wordt gekenmerkt door opvallende
vervormde voorschenen en -tarsen bij de mannetjes van de meeste soorten.
Hieraan danken ze hun Nederlandse naam "platvoetjes". Het wilgenplatvoetje
Platycheirus discimanus (Loew, 1871) behoort tot de groep platvoetjes met
zilverachtige, wat weerschijnende vlekken op het achterlijf waartoe ook het
algemene micaplatvoetje P. albimanus (Fabricius, 1781) behoort. Platycheirus
discimanus is te onderscheiden van P. albimanus onder andere door de ronde,
afgeplatte twee eerste tarsleedjes van de mannelijke voorpoten (bij P. albimanus
zijn de voorscheen en volledige voortars afgeplat), het wat opgeblazen kopje, en
de vrij duidelijk getekende rechthoekige vlekken op het achterlijf (bij P.
albimanus meer trapezoïd en doorgaans minder sterk getekend). De soort is
overigens meer gedrongen van bouw, meer Cheilosia-?ic\\\.\g als het ware dan P.
albimanus.

Platycheirus discimanus is een Holarctische soort. In Europa komt ze voor
van Midden-Z weden en Midden-Finland tot de Alpen en van Schotland tot
Rusland (Reemer et al. 2009). In de ons omringende landen is de soort net als bij
ons zeldzaam. In Nederland zijn er sinds 1990 waarnemingen in 11 uurhokken
(Reemer et al. 2009). In Groot-Brittannië zijn er een 1 5-tal uurhokken met
waarnemingen in de periode 2000-2005 (Hoverfly Recording Scheme).

P/zegea39(l)(01.III.2011): 23

Platycheirus discimanus is bij ons ongetwijfeld altijd zeldzaam geweest.
Vertinden (1991) beschrijft het voorkomen als "mogelijk in vrijwel heel het land,
maar zeldzaam". Deze vaststelling is gebaseerd op de grote ruimtelijke spreiding
van de schaarse waarnemingen en het ontbreken van een duidelijk verband met
een ecologische regio. Op de voorlopige rode lijst van de Belgische zweefvliegen
(Maes 2004) staat de soort als uitgestorven. De Belgische databank bevat slechts
tien waarnemingen voor deze soort, waarvan vijf in Vlaanderen, één in het
Brussels gewest en vier in Wallonië. In Vlaanderen kwam de soort vroeger voor
ten zuiden van Gent (Melle en Schelderode) en in de omgeving van het
Zoniënwoud. De vier Waalse waarnemingen liggen meer verspreid. Platycheirus
discimanus werd in Vlaanderen voor het laatst waargenomen in 1950 te
Schelderode (Oost- Vlaanderen). De laatste Waalse waarneming dateert van 1972
te Recht (Liège).

Beschrijving van de waarnemingen

Overzicht van alle P. discimanus observaties in 2010: 7.IV.2010, Drongengoed, deel Knesselare,
1(7, det., leg. & coll. J. Versigghel; 9.IV.2010, Drongengoed, deel Knesselare, lc7ni, det., leg. & coll.
C. Martens; 17. IV. 2010, Drongengoed, deel Maldegem, 1$, det., leg. «& coll. J. Versigghel;
15.rV.2010, Kruisberg, Arendonk, 1(7+1$, det., leg. & coll. F. Van de Meutter; 17. IV. 20 10,
Gerhagen-Achterheide, Engsbergen, l$f, det., leg. & coll. F. Van de Meutter; 19.IV.2010,
Gerhagen-Achterheide, Engsbergen, 1(7+1$, det., leg. & coll. F. Van de Meutter; 22.IV.2010,
Gerhagen-Achterheide, Engsbergen, 1$, det., leg. & coll. F. Van de Meutter; 29. IV. 2010, Gerhagen-
Achterheide, Engsbergen, 1$, det., leg. & coll. F. Van de Meutter.

Na 60 jaar van afwezigheid in Vlaanderen, verscheen P. discimanus in april
2010 op drie plaatsen in drie verschillende Vlaamse provincies: het Drongengoed
in Oost-Vlaanderen, de Kruisberg in Antwerpen en Gerhagen-Achterheide in
Limburg. Deze soort werd in 2010 het eerst gezien in het Drongengoed op de
grens van Maldegem en Knesselare (Oost-Vlaanderen).

Op 7 april werd hier een mannetje gevangen op een bloeiende wilg Salix sp.
langs de Drongengoedweg, waar deze door een eiken-berkenbos loopt. De
wegbermen kennen er een schrale begroeiing met veel pijpenstrootje Molinia
caerulea, knoopkruid Centaurea jacea, tormentil Potentilla erecta en
schermhavikskruid Hieracium umbellatum. De omgeving wordt gekenmerkt door
een afwisseling van loofbossen, naaldbossen, heiderelicten en (al dan niet)
schrale graslanden. Twee dagen later werd opnieuw een mannetje waargenomen,
op 1,3 km van de eerste locatie. Ook dit maal foerageerde Platycheirus op
bloeiende wilg. De onmiddellijke omgeving verschilt echter grondig. De
betreffende wilg groeit in een recente gemengde bosaanplant op voormalige
landbouwgrond. De ondergroei is er zeer ruig, met allerlei hoge kruiden, veel
grote brandnetel Urtica dioica en veel bramen Kubus sp. Tenslotte werd in het
Drongengoed, op 17 april, nabij de kruising van de Drongengoedweg met de
Westvoordestraat ook nog een vrouwtje gevangen. De Sleedoorn Prunus spinosa
waarop ze foerageerde, groeide ditmaal in een meer open omgeving, met name
op de rand van een weiland.

Phegea 39 (1) (01.III.201 1): 24

Fig. 1 : Verloop van de vliegtijd van P. discimanus in België. De grafiek geeft het aantal
waarnemingen per decade. De vernielde aantallen in de grafiek geven het aantal betrokken
individuen.

Fig. 2: Platycheinis discimanus 15 april 2010, Kruisberg, Arendonk, man (links) en vrouw (rechts).

Op 15 april werd een koppeltje P. discimanus gevangen op een alleenstaande
bloeiende grauwe wilg Salix cinerea aan de rand van een gemengd boscomplex
te Arendonk (Kruisberg). De lage vegetatie in de omgeving is typisch Kempisch,
met dopheide Erica tetralix, struikheide Calluna vulgaris, pijpenstrootje en
tormentil in de bermen.

Op 17, 19, 22 en 29 april werden respectievelijk een vrouwtje, een koppeltje,
en tweemaal een vrouwtje verzameld in een tuin te Engsbergen. De dieren
foerageerden alle op Spaanse aak Acer campestre, behalve het dier op 29 april
dat binnen tegen het raam in een openstaande garage zat. Deze tuin grenst aan het

Phegea3>9{\)m.\\\.2Q\\y. 25

natuurreservaat Gerhagen dat voornamelijk bestaat uit dennenbos waarin
vleksgewijs eiken-berkenbos en stukken droge en natte heide voorkomen.

Figuur 1 geeft het verloop van de vliegtijd van P. discimanus in België
gebaseerd op alle bekende gegevens in de Belgische Syrphidae databank,
inclusief de nieuwe hier gerapporteerde data. Op één mei-waameming uit de
Hoge Venen na (waar de vliegtijd van veel insecten enkele weken later valt)
gebeurden alle waarnemingen in de maand april, met een sterke piek in de tweede
decade van deze maand.

Discussie

Er is bijzonder weinig geweten over de levenswijze van P. discimanus. De
imago’s van deze soort zijn vroeg in het voorjaar te vinden op bloeiende
wilgenkatjes, sleedoorn en zure kers of in de buurt hiervan laag bij de grond,
zonnend op gras of takjes (Reemer et al. 2009). In Nederland werd tijdens het
recente zweefvliegenproject specifieke aandacht besteed aan de biotoopvoorkeur
van zweefvliegen. Een analyse van deze gegevens leidde tot het herkennen en
onderscheiden van biotopen met een typische zweefvliegenfauna (Reemer et al.
2009). Voor elk van deze biotopen werd bovendien een lijst van kensoorten
opgesteld, soorten die duidelijk hun optimum in het betreffende biotoop hebben.
Uit deze analyse kwam P. discimamis naar voor als één van de weinige echt
typische soorten voor bossen op arme gronden (Reemer et al. 2009). De
Belgische gegevens lijken daarbij aan te sluiten. Op alle locaties is de bodem
minstens lokaal voedselarm en komen bijhorende typische vegetaties voor. De
larve van P. discimanus is niet bekend. De larven van het genus Platycheirus zijn
voor zover gekend alle carnivoor. Van verschillende soorten Platycheirus is
geweten dat hun verspreiding volgt uit een nauwe associatie met specifieke
soorten bladluizen. Mogelijk bestaat ook bij P. discimanus een dergelijke relatie.

De Nederlandse naam wilgenplatvoetje verwijst naar de frequente
waarnemingen van deze soort op wilg. Aangezien deze soort in april vliegt
komen voornamelijk laatbloeiende wilgensoorten in aanmerking, zoals grauwe
wilg {S. cinerea) en kruipwilg {S. repens). Beide wilgensoorten zijn
hoofdzakelijk te vinden op arme gronden in (vochtige) heideterreinen en aan de
rand van bossen op zandgrond, waar ze in april vaak de enige beschikbare
stuifmeel- en nectarbronnen zijn. De associatie met wilg kan dus louter het
gevolg zijn van een opportuniteit die zich voordoet in de specifieke habitat van
de soort, al kan een meer specifieke band met (prooien op) wilgen niet worden
uitgesloten.

P. discimanus stond eerder al bekend als een soort met een korte vliegtijd. De
Belgische gegevens bevestigen dit opnieuw: op één uitzondering na komen alle
Belgische waarnemingen uit de maand april. Deze vroege vliegtijd en de grote
gelijkenis die bestaat met de veel talrijkere P. albimanus, kunnen ervoor zorgen
dat P. discimanus vaak niet opgemerkt wordt.

In 2010 werden uiteindelijk acht waarnemingen verricht (10 exemplaren) van
P. discimanus. Een dergelijk groot aantal waarnemingen binnen één jaar en

Phegea 39 ( 1 ) (0 1 .111.20 1 1 ); 26

bovendien verspreid over een ruim gebied is uitzonderlijk voor een soort die
decennia lang niet gezien is en uitgestorven gewaand werd (Maes 2004).
Bovendien werd de soort nu ook herhaaldelijk vastgesteld op plaatsen die
bijzonder goed onderzocht zijn, zoals de tuin te Engsbergen (met al 139 soorten
op de tuinlij st). Dit suggereert dat 2010 een goed j aar was voor deze soort. In dat
geval zou ook het aantal waarnemingen in Nederland dit j aar moeten toegenomen
zijn. Een oproep op het forum van Syrphidae.com en raadpleging van de
databank van waameming.nl leverden echter geen Nederlandse waarnemingen op
van P. discimanus in 2010. Waarschijnlijk speelt het toevalseffect een grote rol
bij het vinden van P. discimanus. Waarnemers moeten op de juiste plaats en op
het juiste ogenblik (korte vliegtijd!) actief zijn.

Referenties

Reemer, M., Renema, W., van Steenis, W., Zeegers, T., Barendregt, A., Smit, J. T., Van Veen, M. P.,
van Steenis, J. & Van der Leij, L. J. J. M. 2009. De Nederlandse zweepliegen (Diptera:
Syrphidae) — Nederlandse fauna 8. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV
Uitgeverij en European Invertebrate Survey, Utrecht, Nederland.

Hoverlfy Recording Scheme — wvcw.hoverfly.org.uk/

Maes, D. 2004. Een aanzet tot een Rode Lijst van de Belgische zweefvliegen . — Ongepubliceerd
Document.

Verlinden, L. 1991. Fauna van België: Zweefvliegen {Syrphidae). — Koninklijk Belgisch Instituut
voor natuurwetenschappen, Brussel, België.

Stubbs A. E. & Falk S. J. 2002. British Hoverflies. — British Entomological and Natural History
Society, Reading.

39(1) (01.111.2011): 27

Report of the genus Chrysoesthia (Lepidoptera:
Gelechiidae) from the biodiversity hotspot region of
Kashmir Himalaya, India - A supplement to
Palaearctic elements in the insect fauna of Kashmir
Himalaya

Nakeer Razak, Milkiat Singh Saini & Irfan Ahmad

Abstract. Chrysoesthia sexgutella (Thunberg, 1794) (Lepidoptera:Gelechiidae) has been
encountered in biodiversity hot spot region of Kashmir Himalaya. This is the first report of the
genus from the Oriental region in general and the Indian region in particular. Geographical
distribution of the moth and nature and extent of the damage inflicted by it are discussed.
Economie importance of the host plant in terms of folk medicine has also been highlighted.

Samenvatting. Melding van het genus Chrysoesthia (Lepidoptera: Gelechiidae) uit de
biodiversiteit hotspot van Kasjmir, India - aan aanvulling van de Palaearctische elementen in de
insectenfauna van de Kasjmir Himalaya

Chrysoesthia sexguttella (Thunberg, 1794) (Lepidoptera: Gelechiidae) werd aangetroffen in de
biodiversiteit hotspot van de Kasjmir Himalaya. Dit is de eerste melding van dit genus uit het
Oriëntaals gebied in het algemeen en uit India in het bijzonder. De geografische verspreiding
van deze mot en de wijze en ernst van de schade veroorzaakt aan Chenopodium worden
besproken. De economische waarde van de voedselplant voor de volksgeneeskunde wordt
eveneens belicht.

Résumé. Mention du genre Chrysoesthia (Lepidoptera: Gelechiidae) du hotspot de
biodiversité au Cashmire, Inde - un supplément aux éléments paléarctiques de la faune de
l'Himalaya au Cashmire

Chysoesthia sexguttella (Thunberg, 1794) fut trouvé au hotspot de biodiversité au Cashmire,
dans l'Himalaya, Inde. II s'agit de la première mention de cette espèce dans la zone oriëntale en
général et de 1'Inde en particulier. La distribution géographique et la nature et 1'extension des
dégats causés par cette espèce aux Chenopodium sont discutées. La valeur économique pour la
médicine populaire est aussi mentionnée.

Key words: Biodiversity hotspot, Chenopodium album, Palaearctic elements and
Zoogeography.

Razaki, N.: Department of Zoology, Punjabi University Patiala, Punjab, India..
nakeer_razak@yahoo . com .

Saini, M. S.: Department of Zoology, Punjabi University Patiala, Punjab, India.

saini20(^hotamil.com.

Ahmad, I.: Division of Genetics & Biotechnology, Faculty of Fisheries, SKUAST-K, Srinagar,
Kashmir, Ex Curator Zoology Museum, Department of Zoology, University of Kashmir,
Srinagar Email: imak@rediffmail.com.

Introduction

Kashmir Himalaya (330.20' and 340.54' N latitudes and 730.55' and 750.35' E
longitudes) lies at the North-Westem tip of the Himalayan biodiversity hotspot.
The valley supports a rich and spectacular biodiversity of great scientific
curiosity and promising economie benefits, chiefly owing to its topographic
variations, spanning from the valley through terraced lands and dense forests up
to snow-capped alpine peaks (Hussain 2001). The climate of the valley has been

Phegea 39 (1) (01.111.201 1): 28

classified as of Mediterranean type. Although native to Northern temperate areas,
a number of species of Chenopodium are recorded from valley but Chenopodiiim
album is the most common of these. It grows everywhere in plains and hills
(Stewart 1972). The plant has an immense economie and medicinal value for
tribal and other rural populations. Leaves are full of nutrition. Seeds are rich in
fat and albumen. Meskawaki Indians are thought to have used an infusion of its
roots to treat some urinary ailments. Alaskan Intuits and Navajo considered it as
healthy diet and digestive aid. The Cree tribe used it intemally and externally to
treat rheumatism whereas the Mendocino tribe tumed to the leaves for curing
stomach ache. The plant is also a source of red dye (Eland 1991). It is boiled and
taken like greens and eaten as a pot herb in Scotland. Chenopodium has replaced
Artemisia absinthium as vermifuge (Scudder 1903).

Previous works: Hitherto no insect problem has been reported on the plant in
the valley, though there is a report of an insect, Pterophorus pterodactylus
(Lepidoptera: Pterophoridae), feeding on Chenopodium (Fletcher 1920), albeit
the report refers to the genus Chenopodium in general and does not specify the
species. Moreover, two undetermined aphid species have been reported from C.
botyrus and C. vulgaris (Dar et al. 2002). Elsewhere, some other insect species
have been reported on the plant: Chrysoesthia sexgutella (Triggani 1978),
Scrobiopalpella atriplicella (Gelechiidae) (De Prins 1988, Jansen 1999), Cassida
nebulosa L. (Coleoptera: Chrysomelidae) (Anonymous 2007 & Williams 1963),
and Piesma maculatum (Laporte de Castelneau) (Hemiptera: Piesmatidae)
(Stichel 1957).

Materials and methods

Random surveys were carried out in different wild localities ranging in
altitude from 1590 to 2700 m, during the years 2006-2009. Larvae infested
leaves of Chenopodium album were hand picked and collected in small plastic
bags. Samples were reared in the lab, using spacious plastic and glass jars
covered with dense textured muslin cloth. A part of the adults thus reared were
preserved in the form of dry mounts and another part in 70% ethanol, along with
larvae and pupae for microscopie examination. Infested plants were
photographed in the field, whereas pinned adults were photographed in the lab.
Identification of the moth up to the species level was achieved by comparative
larval morphology and genital examination of males using Kuroko (1961).

Observations: larvae were found to actively damage the leaves of
Chenopodium album from June to October causing blotch mines, whitish in
colour with dark coloured frass retained in the mines. Mines are formed without
any initial gallery and may commence from the leaf centre and from either side of
the leaf Larvae feed in an arched manner from one side to another, between the
upper and lower epidermis leaving arched feeding impressions visible to the
naked eye, if the blotches are observed against light. On the average a leaf is
infested by 1-2 larvae but in certain cases, as high as 8 larvae were found
infesting a single leaf In most of the plants about 10-12% of the leaves were

P/7egefl39(l)(01.III.2011): 29

infested but in some cases infestation reached up to 20%. A single blotch on the
average covers about 9% of the leaf surface but in case of small sized leaves the
whole leaf lamina is used. Mines of this species have been described by Hering
(1957) and Bland et al. (2002). They closely resemble those of Chrysoesthia
verrucosa (ten Holt 2006). Adult moths were reared from larvae at both extremes
of the observation period, suggesting two generations per year and this seems in
consonance with earlier works of Hering (1957) and Bland et al. (2002).

Figs. 1-3. Chrysoesthia sexguttella (Thunberg, 1794). 1.- Larva exposed from the mine; 2.- Larva
in Chenopodium album feeding inside its mine showing frass; 3.- Adult moth reared from
Chenopodium album, Himalaya, Kashmir Valley, India.

Geographical distribution

The species is Holartic in distribution from Ireland to East Siberia and in
North America. It is widespread in Europe including Albania, Austria, Azores,
Belarus, Belgium, Bosnia and Herzegovina, Corsica, Czech Republic, Danish
mainland, Estonia, Finland, French mainland, Germany, Greek mainland,
Hungary, Italian mainland, Latvia, Lithuania, Macedonia, Norwegian mainland,
Roland, Portuguese mainland, Romania, Russia, Sardinia, Sicily, Slovakia,
Slovenia, Spanish mainland, Sweden, Switzerland, The Netherlands, Ukraine and
Yugoslavia (Karsholt & von Nieukerken 2004). In the neighbouring countries of
India it has been reported from the Xinxiang province in North- West China
(Houhan 2002). Data on the Microlepidoptera fauna of India is scarce and we
have not come across any reference about the occurrence of the species in the
Oriental region particularly in India. lts report from the Kashmir Himalaya is
interesting. It is an addition to the list of 41 species of lepidopterous insects,
comprising Palaearctic elements in the insect fauna of Kashmir Valley (Das
1966).

The present record is thus significant from the zoogeographical point of view
and provides yet another example of the zoogeographical position of the

Phegea 2>9 {\) {QWW.lQWy. 30

Himalaya as a transitional zone between the Palaearctic and Oriental faunal
regions.

Acknowledgement

We are highly indebted to Dr. Oleksiy Bidzilya (Zoological Museum, Kiev National Taras

University, Ukraine, Mr. Jaakko Kullberg, Collection Manager at the Finnish Museum of Natural

History, Division of Entomology, University of Helsinki and Dr. Sangmi Lee, Department of

Entomology and Plant Pathology, Mississippi State University for help with some of the literature.

Thanks are also due to G. M. Bhat (CCRUM, Hazratbal, Srinagar) for assistance in the field.

References

Anonymous 2007. Leaf eating insects in beet. — European and Mediterranean Plant Protection
Bulletin 37: 74-76.

Bland, K. P., Emmet, A. M., Heckford, R. J. & Rutten, T. 2002. Anomologinae. - In: Emmet, A. M.
& Langmaid, J. T. (Eds.). The moths and biitterflies of Great Britian and Ireland 4(2),
Gelechiidae: 67-118. — Harley Books, Colchester.

Dar, G. M., Bhagat, R. C. & Khan, M. A. 2002. Biodiversity of Kashmir Himalaya. — Valley Book
House, Sgr-Kashmir, 249 pp.

Das, S. M. 1966. Palaearctic clements in the fauna of Kashmir. — Nature, London 212(5068):
1327-1330.

De Prins, W. 1998. Catalogue of the Lepidoptera of Belgium. — Studiedocumenten van het
Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 92: 1-236.

Eland, S. 1991. Plant biographies 1991 . — www.plantlives.com (accessed in August 2009).

Fletcher, T. B. 1920. Life Histories of Indian insects: Microlipedoptera. — Memoirs of Department
of Agriculture in India, Entomological series, vol. VI, No. 1.

Hering, E. M. 1957. Bestimmungstabellen der Blattminen von Europa einschliesslich des
Mittelmeerbeckens und der Kanarischen Insein . — W. Junk, 's-Gravenhage 1:1-648, 2:649-
1185,3: 1-22.

Hussain, M. 2001. Geography of Jammu and Kashmir. — Rajesh publications, New Delhi, India,
pp: 15-16.

Jansen, M. G. M. 1999. The genus Scrobipalpa in the Netherlands (Lepidoptera:Gelechiidae). —
Nederlandse Faunistische Mededelingen 9: 29-78.

Karsholt, O. 2004. Fauna Europaea: Gelechiidae. - In: Karsholt, O. & E. J. van Nieukerken (Eds).
Fauna Europaea, Lepidoptera, Moths. — Fauna Europa, version 1.1., www.faunaeur.org.
[Accessed July 2009].

Kuroko, H. 1961. Description of Microsetia sexgutella and its allied new species from Japan. —
Esakia 1-9.

Li Houhan. 2002. The Gelechiidae of China (I) (Lepidoptera:Gelechiidae). — Nankai University
Press, Trianjin, 538 pp.

Scudder, J. M. 1903. Specific Medication and Specific Medicines, V edition. — The Scudder Bros
co., 411 pp.

Stewart, R. R. 1972. An annotated catalogue of vascular plants of West Pakistan and Kashmir. —
Fakri Press, Karachi, Pakistan, 1028 pp.

Stichel, W. 1957. Illustrierte Bestimmungstabellen der Wanzen von Europa. II. — Hemiptera-
Heteroptera Europeae, Berlin 4(2): 35-41.

ten Holt, H. 2006. Additional data on the distribution and early stages of Chrysoesthia verrucosa
(Lepidoptera: Gelechiidae). — Phegea 13-16.

Triggiani, O. 1978. Microsetia sexgutella Thunberg (Lep.: Gelechiidae) a miner microlepidoptera in
the leaves of Chenopodium album L. — Entomologica, Italy 14: 9-24.

Williams, J. T. 1963. Chenopodium album L. — The Journal ofEcology 51: 71 1-725.

/"/?egÊ?a39(l)(01.III.2011): 31

About type specimens of Colias myrmidone antschari
Korb, 2005 and Colias christophi kali Korb, 1999
(Lepidoptera: Pieridae)

Stanislav K. Korb

Summary. The holotype of Colias myrmidone antschari Korb, 2005 and two paratypes of
Colias christophi kali Korb, 1999 are now deposited in the Zoological Museum of the Moscow
State University and figured here.

Pe3M)Me. FojiOTHn Colias myrmidone antschari Korb, 2005 n /i,Ba naparana Colias
christophi kali Korb, 1999 nepe^anbi xpanenna b SoojiornHecKHH Mysen MTY (MocKBa);
H306pa)KeHHH 3THX THDOB nyÖJlHKyiOTCfl 3/teCb.

Key words: Type specimens - Colias - Colias myrmidone antschari - Colias christophi kali

Korb, S.; a/ya 2, Kniaghinino, Nizhny Novgorod reg., RU-606340 Russia.
stanislavkorb@rhopalocera.com.

Colias christophi kali Korb, 1999 has been described from a series of 5
specimens (3 females, 2 males) (Korb 1999: 452-453). The holotype was sent to
the Muséum National d’Histoire Naturelle (Paris) five years ago but I still have
no confirmation of its receipt. Two other types, a male and a female, are
deposited in the collection of A. Schulte (loc. cit.). In this situation it is not clear
that even one type is easily accessible. Because of that I place two other
paratypes, a male and a female (figs. 1^) from my collection in the Zoological
Museum of the Moscow State University.

Colias myrmidone antschari Korb, 2005 has been described from a series of
1 male holotype and 58 male and 53 female paratypes (Korb 2005: 23). The
holotype depository was stated as Zoological Institute in St.-Petersburg (Russia)
but it was not placed there. Now this type specimen, which is figured here (figs.
5-7) is deposited in the Zoological Museum of the Moscow State University.

References

Korb, S. K. 1999. Nouvelles données taxonomiques sur quelques genres de Pamassiinae et sur Ie
genre Colias (Lepidoptera Papilionidae et Pieridae). — Alexanor 20 (8): 451 - 454.

Korb, S. K. 2005. A catalogue of butterflies of the ex-USSR, with remarks on systematics and
nomenclature. — S. Korb press, Nizhny Novgorod, 156 pp.

Fig. 1. Colias christophi kali Korb, 1999. Male paratype, upperside.

Fig. 2. Colias christophi kali Korb, 1999. Male paratype, underside.

Fig. 3. Colias christophi kali Korb, 1999. Male paratype, labels.

Fig. 4. Colias christophi kali Korb, 1999. Female paratype, underside.

Fig. 5. Colias myrmidone antschari Korb, 2005. Male holotype, upperside.
Fig. 6. Colias myrmidone antschari Korb, 2005. Male holotype, underside.
Fig. 7. Colias myrmidone antschari Korb, 2005. Male holotype, labels.

Phegea 39 (1) (01.111.201 1): 32

coM SKKorb

15.07.1980
TypKecTB.HCKMM xp
nep. UlaxpwcTaH
iB-M.CoKonoB

,, 15.07.1980
I Turkesteiosky Mts
i Shakhristan pass
leg. B.M.Sokolov

3“

; A catalogue ofbutterflies
I of theex-USSR, with
\ remarks on systematics
i and nomenclature. N.

I Novgorod, 2005: 23, fig. 7

co» S K.Korb

2.08.1992
Nizhny Novgorod
Sormovo
leg. S. Korb

2.08.1992

r Hmjkhmm HoBropoA

CopMOBCkne KJiaAOvitMe

C.K.Kope

«legeo 39 (I)(0I.I1I.20 II): 33

La cicadelle du laurier Synophropsis lauri
(Hemiptera: Cicadellidae) en Belgique

Jean-Yves Baugnée

Abstract. The bay leafhopper Synophropsis lauri (Hemiptera: Cicadellidae) in Belgium
Many specimens of Synophropsis lauri (Horvath, 1897) (Hemiptera: Cicadellidae) were caught
in September-October 2008 and 2009 on the hillside of the old citadel of Liège, all by sweeping
of Hedera helix. It is the most northem occurrence of this pontomediterranean species. The
leafhopper appears to be polyphagous on evergreen shrubs with a preference for bay {Laurus
nobilis).

Samenvatting. De laurierboomcicade Synophropsis lauri (Hemiptera: Cicadellidae) in
België

In september en oktober 2008 en 2009 werden te Luik veel exemplaren van Synophropsis lauri
(Horvath, 1897) (Hemiptera: Cicadellidae) verzameld op Hedera helix op de hellingen van de
oude citadel. Het is de meest noordelijke vindplaats van deze pontomediterrane soort. De cicade
is polyfaag op groenige struiken met een voorkeur voor de laurierboom {Laurus nobilis).

Key words: Synophropsis lauri - Hemiptera - Cicadellidae - Belgium - Faunistics -
Southern species - Laurus - Hedera.

Baugnée, J.-Y.: Service public de Wallonië, Département de 1'Etude du Milieu naturel et
agricole (DEMNA), Avenue de la Faculté, 22, B-5030 Gembloux. jybaugnee@gmail.com.

Introduction

Les 28 et 29 septembre 2008, 8 spécimens adultes de Synophropsis lauri
(Horvath, 1897) sont capturés a Liège, sur les coteaux de la citadelle, plus
précisément aux "Terrasses des Minimes", en fauchant Ie lierre {Hedera helix L.)
qui recouvre les murailles exposées au sud de cette ancienne place fortifiée. Le
13 octobre 2008, pas moins de 17 spécimens, dont une larve, sont notés au même
endroit, toujours sur le lierre. L'espèce y est revue dans les mêmes conditions, en
septembre-octobre 2009. Ces observations constituent, a notre connaissance, les
premières occurrences de cette cicadelle méridionale en Belgique (Van Stalle
1989, Baugnée in prép.).

Le genre Synophropsis Haupt, 1926 ne comprend en Europe que la seule
espèce S. lauri (= wagneri Haupt, 1926) (Nast 1987, Jach 2007). Ce taxon est
classé dans la sous-famille Deltocephalinae, tribu Fieberiellini. D'une longueur
comprise entre 5,7 et 6,5 mm, les imagos de Synophropsis lauri (Figs. 1-2) se
caractérisent par une coloration générale grisatre a roussatre selon le sexe, par la
tête, le pronotum et le scutellum dépourvus de taches foncées, par le vertex
triangulaire, proéminent et a peu prés plan. Les ailes antérieures sont grisatres a
roussatres avec les nervures peu apparentes, presque concolores. De part et
d'autre de la commissure alaire sont présentes trois petites taches noires
chevauchant l'extrémité des nervures clavales. De même, les nervures apicales
sont largement soulignées de noir, la membrane étant a ce niveau plus ou moins
enfumée. Les pattes sont pales, sauf les hanches postérieures qui sont en partie
brun noiratre; en outre, les points d'insertion des aiguillons sont marqués de noir.

P/7egefl39(l)(01.III.2011): 34

de même que Textrémité des tibias et tarses postérieurs. L'armement du dos des
tibias antérieurs est de 1+5 aiguillons et celui des tibias intermédiaires de 5+5. La
face ventrale de 1'abdomen est bicolore, brun roux a la base et sur Ie segment
génital, blanchatre sur les stemites intermédiaires, ce qui se remarque surtout
chez la femelle. Le génitalia male est illustré en détail par Giustina (1989).

L'habitus de Synophropsis lauri est proche de celui des Fieberiella mais chez
ces demiers, 1'avant-corps et les ailes antérieures sont densément ponctués de
noir. Les génitalias male et femelle sont aussi discriminants. Chez la femelle de
S. lauri, le 7ème stemite abdominal est parabolique avec le bord postérieur
largement arrondi, tandis que chez Fieberiella, le bord postérieur du 7ème
stemite est subtronqué avec souvent une petite échancrure médiane. La larve de
Synophropsis lauri (Fig. 3) est d'un beau vert brillant marqué dorsalement de
quatre petites taches noires; son abdomen se prolonge en pointe, comme chez la
larve de Fieberiella dont la face dorsale est cependant abondamment ponctuée de
noir.

Distribution

Synophropsis lauri est un élément pontoméditerranéen (Giustina 1989). La
littérature signale la présence de cette espèce principalement en Europe du Sud-
Est ainsi qu'au Proche-Orient: Azerbaïdjan, Chypre, Crète, Croatie, France,
Grèce, Hongrie, Israël, Italië (incl. Sicile), Jordanië, Russie, Slovénie, Suisse,
Turquie, Ukraine, Yougloslavie (Nast 1972, 1987; Jach 2007).

En France, si 1'espèce est traitée par Ribaut (1952), la première capture date
de 1972 a Montpellier, dans le département de l'Hérault (Bonfils & Lauriaut
1975). Par la suite, des observations ont eu lieu dans plusieurs autres
départements du sud et du sud-ouest: Alpes-Maritimes, Var, Ardèche, Vaucluse,
Gironde, Dróme (Giustina 1989, Nusillard 2000, Géry & Dauphin 2004, W. della
Giustina in litt. 2009). Plusieurs mentions inédites ont ensuite été difflisées et
validées via des fomms sur internet. Ainsi en novembre 2006, la cicadelle est
photographiée a Dijon, en Cóte d’Or, par G. Jacquemin. En octobre 2008, elle est
découverte a Paris, dans le cimetière de Montmartre, par P. Duhem. Sur base de
cette demière occurrence, particulièrement septentrionale, on peut

raisonnablement supposer que Fespèce est a présent largement distribuée en
France.

Synophropsis lauri a été récemment indiqué d'Espagne, en Catalogne oü une
observation a été effectuée dans la région de Girona (J. Barbara, décembre
2006).

Bien qu'en Suisse, Fespèce ait été détectée dès Fan 2000 dans le canton de
Bale (Mühlethaler & Nagel 2004), les premières observations allemandes sont
signalées seulement a partir de 2009, dans deux localités assez distantes (H.
Nickel, comm. pers.).

P/7egefl39(l)(01.III.2011): 35

Figs. 1-4. Synophropsis lauri (Horvath, 1897); 1.- male, Liège, 13.x. 2008; 2.- femelle, Liège,
13.X.2008; 3.- larve, Liège, 25.ix.2009; 4.- biotope, citadelle de Liège, leg. et photos J.-Y. Baugnée.

Enfin, la présence de cette cicadelle est relevée en Angleterre depuis 2007, a
Londres d’abord, plus largement ensuite dans Ie sud-est du pays; elle a également
été trouvée sur file de Jersey (Bantock & Botting 2010).

Ces données semblent indiquer une expansion trés récente et rapide de
Synophropsis lauri a travers 1'Europe centrale et occidentale.

A eet égard, les coteaux de la citadelle de Liège (Fig. 4), situés Ie long de la
vallée de la Meuse occupent une position particuliérement favorable pour la
colonisation d'espéces méridionales, comme Fillustre la découverte d'autres
organismes apparemment en expansion vers Ie nord, notamment Ie lépidoptére
Tortricidae Clepsis dumicolana (Zeiler, 1847) dont la chenille est étroitement
monophage sur Ie lierre (De Prins & Baugnée 2008).

Biologie

Synophropsis lauri est une cicadelle polyphage évoluant sur différents
arbustes a feuillage persistant dont elle ponctionne la séve dans Ie phloéme
(Nickel 2008). Elle a été mentionnée a diverses reprises comme "peste" sur des

Phegea 39 (1) (01.III.201 1): 36

arbres fruitiers tel que Folivier {Olea europaea L.) (voir par exemple Bozbuga &
Elek9ioglu 2008), Toutefois, comme les nombreuses indications de la littérature
tendent a Ie montrer, l'espèce marqué une nette préférence pour Ie laurier-cerise
{Laurns nobilis L.), un arbuste non indigène en Belgique, fréquemment planté
dans les jardins a des fins omementales ou condimentaires (Lambinon et al.
2004). Le laurier n'a pas été noté a la citadelle de Liège aux endroits oü
Synophropsis lauri a été trouvé, mais on ne peut exclure sa présence dans les
jardins privés des alentours. Dans ce site, la cicadelle (larves et adultes) a été
rencontrée uniquement sur Hedera helix, et cela malgré des recherches sur
diverses autres espèces d'arbres et d'arbustes. Notons que 1'observation effectuée
a Paris, dans le cimetière de Montmartre, a également eu lieu sur le lierre (P.
Duhem in litt.).

En Europe occidentale, la cicadelle du laurier serait apparemment une espèce
monovoltine a développement larvaire principalement hivernal. Selon les
régions, les larves se rencontrent d'octobre a mai tandis que les adultes
apparaissent en juin et demeurent visibles au moins jusqu'en novembre. Selon
Bantock & Botting (2010), l’espèce pourrait cependant présenter deux
générations annuelles, les femelles étant susceptibles d’hiverner. En Belgique, le
cycle et la phénologie des différents stades restent a préciser.

En Italië, les oeufs de cette cicadelle sont parasités par un chalcidien
spécialisé: Polynema synophropsis Viggiani & Jesu, 1991 (Hymenoptera:
Mymaridae).

Remerciements

Ma reconnaissance s'adresse a Elerbert Nickel et a William della Giustina
pour les précisions transmises au sujet de Synophropsis lauri et a Pierre Duhem
pour nous avoir autorisé a publier son observation parisienne. Merci aussi a
Michèle Van Assche et Isabelle Sauvage (IRSNB) pour leur aide dans la
recherche bibliographique.

Références

Bantock, T. & Botting, J. 2010. British Bugs. Au online identification guide to UK Hemiptera. —
www.britishbugs.org.uk [consulté le 5 avril 2010].

Bonfils, J. & Lauriaut, F. 1975. Présence en Languedoc de Synophropsis lauri (Hom. Cicadellidae).
— L 'Entomologiste 3 1 : 69-7 1 .

Bozbuga, R. & Elekgioglu, Z. 2008. Pests and natural enemies determined in Olive orchards in
Turkey. — Tiirk Bilimsel Derlemeler Dergisi 1(1): 87-97.

De Prins, W. & Baugnée, J.-Y. 2008. Clepsis dumicolana (Lepidoptera: Tortricidae), new to the
Belgian fauna. — Phegea 36(4): 127-130.

Géry, C. & Dauphin, P. 2004. Présence de Synophropsis lauri (Horvath) dans le sud-ouest de la
France (Homoptera Cicadellidae). — Bulletin de la Société linnéenne de Bordeaux 32(4): 256.
Giustina, W. della 1989. Homoptères Cicadellidae. Volume 3: Compléments. — Faune de France,
73. Fédération fran^aise des Sociétés de Sciences naturelles. Paris, 350 pp.

Jach, M. 2007. Fauna Europaea: Cicadellidae. — In: Hoch, H. (ed.). Fauna Europaea version 1.3 in
www.faunaeur.org [consulté le 20 décembre 2009].

39 (1) (01.111.2011): 37

Lambinon, J., Delvosalle, L. & Duvigneaud, J. (et coll.). 2004. Nouvelle Flore de la Belgique, du
Grand-Duché de Luxembourg, du Nord de la France et des régions voisines. 5è édition. —
Patrimoine du Jardin botanique national de Belgique, Meise, cxxx +1167 pp.

Mühlethaler, R. & Nagel, P. 2004. Die Zikadenfauna (Auchenorrhyncha) Stadtischer habitate von
Basel. — Acta Entomologica Slovenica 12(1): 73-78.

Nast, J. 1972. Palaearctic Auchenorrhyncha (Homoptera). An annotated check list. — Polish
Scientific Publishers, Warszawa, 551 pp.

Nast, J. 1987. The Auchenorrhyncha (Homoptera) of Europe. — Annales Zoologici, Warszawa
40(15): 535-661.

Nickel, H. 2008. Tracking the elusive: leafhoppers and planthoppers (Insecta: Hemiptera) in tree
canopies of European deciduous forests. — In: Floren, A. & Schmidl, J. (eds), Canopy
arthropod research in Europe, Bioform entomology, Nuremberg, pp. 175-214.

Nusillard, B. 2000. Ea faune des Cicadellidae et des Cercopidae de la Dröme (Hemiptera
Cicadomorpha). — Bulletin de la Société entomologique de France 105(5): 505-510.

Ribaut, H. 1952. Homoptères Auchénorhynques. 11 (Jassidae). — Faune de France, 57. Fédération
fran9aise des Sociétés de Sciences naturelles, P. Fechevalier, Paris, 472 pp.

Van Stalle, J. 1989. A Catalogue of Belgian Homoptera Auchenorrhyncha. — Comptes rendus du
Symposium "Invertébrés de Belgique", Institut royal des Sciences naturelles de Belgique,
Bruxelles, pp. 265-272.

Viggiani, G. & Jesu, R. 1991. Descrizione di Polynema synophropsis sp. nov. (Hymenoptera:
Mymaridae), ooparassitoide di Synophropsis lauri (Horv.) (Homoptera: Euscelidae). —
Bollettino del Laboratório di Entornologia Agraria "Filippo Silvestri", Portici 47: 151-154.

P/7egea39(l)(01.III.2011):38

Metoecus paradoxus (Coleoptera: Ripiphoridae) te
Oost- Vlaanderen

Ruben Meert

Summary. Metoecus paradoxus (Coleoptera: Ripiphoridae) in East-Flanders
On 10 July 2008, a speeimen of Metoecus paradoxus (Linnaeus, 1761) was discovered, resting
on the underside of a leaf of Carpiuus betulus in a garden at Lebbeke (Province of East-
Flanders). Some other interesting insects observed in this garden are mentioned as welf
Résumé. Metoecus paradoxus (Coleoptera: Ripiphoridae) en Flandre oriëntale
Fe 10 juillet 2008, un exemplaire de Metoecus paradoxus (Finnaeus, 1961) fut trouvé sous une
feuille de Carpiuus betulus dans un jardin a Febbeke (Province de Flandre oriëntale). Quelques
autres insectes intéressantes observés dans Ie même jardin sont mentionnés.

Key words: Metoecus paradoxus - Faunistics - Belgium.

Meert, R.: Grote Snijdersstraat 75, 9280 Febbeke. ruben_meert(§^hotmail.com.

Op 10 juli 2008, werd in mijn tuin te Lebbeke (Oost-Vlaanderen) op de
onderkant van een haagbeukblad {Carpiuus betulus) een exemplaar van
Metoecus paradoxus (Linnaeus, 1761) aangetroffen, de wespenkever of -doder.
Deze soort is nauw verwant met Sitaris muralis (Forster, 1771), een zeldzame
oliekever die op 25 augustus 2002 op dezelfde plaats werd waargenomen (Thys
2002).

Blijkbaar wordt M. paradoxus slechts zelden aangetroffen in België.
Troukens (2006) vermeldt enkele waarnemingen uit de Brusselse westrand, maar
op de bijgevoegde verspreidingskaart zijn echter nog heel wat 10-
kilometerhokken niet ingekleurd.

De tuin in kwestie is in functie van insecten ingericht, met een afwisseling aan
structuurrijke biotoopjes zoals nat hooiland, houtkanten en een natuurlijke vijver,
met als resultaat af en toe een knappe (niet noodzakelijk zeldzame) waarneming,
zoals eerder in 2008 nog een oorcicade {Ledra aurita), een witte
hermelijnvlinder {Cerura erminea) en een hoomaarvlinder {Sesia apiformis).
Met deze waarneming van Metoecus paradoxus krijgt het lijstje een waardevolle
aanvulling. Op het einde van het seizoen waarin ik die wespendoder vond, bleek
er tijdens het maaien van de tuin een ondergronds wepsennest van V. vulgaris
aanwezig, op 2 m van de vindplaats van de kever.

Behalve uit België is M. paradoxus ook vermeld uit Bosnië & Herzegovina,
Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië (vasteland,
Sardinië en Sicilië), Letland, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Polen,
Portugal, Roemenië, Spanje, Europees Turkije en Zweden. Buiten Europa komt
de soort ook in het Nabije-Oosten en in Noord-Amerika voor (Turco & Bologna
2010).

P/7e^é'a39(l)(01.III.2011): 39

Figuren 1-2. Metoecus paradoxus (Linnaeus, 1761), Lebbeke (Oost- Vlaanderen), lO.vii.2008, leg.
R. Meert. 1.- Dorsaal, 2. Lateraal (Foto's R. Meert).

Referenties

Thys, N. 2002. De oliekever: Sitaris muralis. — Natuurpunt Oost-Brabant, Jaarboek Natuurstudie
2002: 24-25.

Troukens, W. 2006. Schijnsnuitkevers, vuurkevers, snoerhalskevers en waaierkevers aan de westrand
van Brussel (Coleoptera: Pythidae, Pyrochroidae, Anthicidae & Rhipiphoridae). — Phegea
34(3): 99-104.

Turco, F. & Bologna, M. A. 2010. Fauna Europaea. Coleoptera: Rhipophoridae. - In: Audisio, P.
(Ed.) Fauna Europaea: Coleoptera. Version 2.2. — www.faunaeur.org [bezocht lO.xii.2010].

Inhoud:

Baugnée, J.-Y.: La cicadelle du laurier Synophropsis lauri (Hemiptera: Cicadellidae) en Belgique. 34
Coutsis, J. G. & van Oorschot, H.: Differences in the male and female genitalia between Iphiclides
podalirius and Iphiclides feisthamelii, further supporting species status for the latter

(Lepidoptera: Papilionidae) 12

Jacobs, M. & De Prins, W.: Aristotelia subdecurtella, a species new to Belgium (Lepidoptera:

Gelechiidae) 3

Jaksic, P.: Melitaea arduinna (Lepidoptera: Nymphalidae): a new species for Serbia 8

Korb, S. K.: About type specimens of Colias myrmidone antschari Korb, 2005 and Colias christophi

kali Korb, 1999 (Lepidoptera: Pieridae) 32

Meert, R.: Metoecus paradoxus (Coleoptera: Ripiphoridae) te Oost- Vlaanderen 39

Razaki, N., Saini, M. S. & Ahmad, I.: Report of the genus Chrysoesthia (Lepidoptera: Gelechiidae)
from the biodiversity hotspot region of Kashmir Himalaya, India - A supplement to Palaearctic

clements in the insect fauna of Kashmir Flimalaya 28

Struyve, T.: Verslag eerste Belgische dubbelexcursie (2010) 22

Troukens, W.: Vondst van Brachycerus albidentatus (Coleoptera: Cuculionidae) in België 1

Versigghel, J., Martens, C. & Van de Meutter, F.: Het wilgenplatvoetje Platycheirus discimanus
(Diptera: Syrphidae) terug van weggeweest 23

verantw. uitg.: W. De Prins, Dorpstraat 401B, B-3061 Leefdaal (Belgium) - Tel: +32-2-305.37.32
Phegea 39 (1) (01.III.201 1): 40