Gjöf fró frú Hólmfríði Pérursson Winnipeg, Canada 1971

RIT

EFTIR

JÓNAS HALLGRÍMSSON

II.

SENDIBRÉF, RITGERÐIR O. FL.

REYKJAVÍK. ÚTGEFANDI: ÍSAFOLDARPRENTSMIDJA H.F.

JÓNAS HALLGRÍMSSON

SENDIBRÉF,

RITGERÐIR OG FLEIRA.

REYKJAVÍK. ÚTGEFANDI: ÍSAFOLDARPRENTSMIDJA H.F.

SENDIBRÉF, UMSÓKNIR O. FL.

TIL TÓMASAR SÆMUNDSSONAR.

Bessastöðum, Febr. 1828.

Hvað á ég nú að skrif a þér, elskaði Tómas ! Ég fór heldur seint til, — því nú er ég svo stoppaður af kvefi, að mér oecurrerar víst ekki sérlega vel. Hér er sem stendur grófasta pest á ferðum; við fylgjum varla fötum, og svo erum við hásir, að hér er hætt að halda bænir. Drottinn má lækna okkur þegjandi. Fréttirnar eru annars býsna fáar. Ég veit, þú vilt helzt heyra eitthvað af okkur kunningjun- um, en það er ekkert merkilegt. Við lifum hér sáttir og samlyndir fyrir það mesta. Að sönnu kom hér upp ljót rimma í vetur milli loftanna, en það jafnaði sig aftur eftir ýmsar byltingar og marga hættulega bardaga..

Mér þykir hér vera orðið býsna eyðilegt og vinir mínir eru nú hér svo fáir, að það er næstum ótrúlegt. Þú ert á burtu ! og Snorri og Geir, og Keyser að eilífu. Hvern hefi ég þá eftir, nema hann Gisla, á meðan ég hefi hann? — Ég hefi líka Eddu og P. Paars og Ossian; það er þó betra en ekkh Samt eru hér skemmtanir á milli. Ég vildi, til dæm- is, þú hef ðir verið kominn hér um examen. Þá skyldi ég hafa sýnt þér skrítinn mann. Justitiarius (hvor- for skulde jeg ikke fortælle det?) gengur UPP' ásamt með öðrum í algebra. Það kemur á hann

að leggja saman algebraisk brot; til allrar ólukku voru þau samnefnd, svo það var ekki annað við þau að gjöra en skrifa upp brotin aftur eins og þau komu fyrir og setja þann sameiginlega nefnara undir. Þetta var auðgjört og fljótt, svo Gunnlögsen segir eitthvað á þá leið, að sér hefði orðið óvart að láta hann fá svona létt dæmi. Þetta held ég Just- itiarius hafi þótt eitthvað skrítið, — nokkuð var það, að hann skellihlær þar upp yfir sig og setur upp á sig þær skringilegustu sérvitringsfettur, sem Álfur hefði trauðlega eftir leikið. En nú tók ekki betra við. Þar kemur annað dæmið, sem Justitiarius á að sýna list sína á ; hann f er til að leysa, en verður í býsna miklu handafumi, svo það sem fyrst kemur á töfluna var öfugt c (o!!!). Þennan staf þekkir ekki Gunnlögsen og spyr í einfeldni, hvað þessi fígúra hafi að þýða. Hinn bregzt undarlega við, og spyr aftur á mót, hvort hann sé ekki farinn að þekkja c. Gunnlögsen kveðst ekki hafa vanizt því svona. Þá sansaði Justitiarius sig (annars efast eg ekki um, að hann myndi hafa gjörzt býsna undir- furðulegur og látið ekki lengi bíða að snúa sér við og spyrja: „Hvorfor?"). Þetta held ég biskupn- um muni hafa þótt kátlegt; hann fór að brosa smátt. Það þurfti heldur ekki meira, því þegar J. sá það, skelldi hann upp yfir sig í annað sinn reglulegan tröllahlátur. Þú mátt fara á komedíu svo oft sem vill, aldrei skaltu samt sjá eins skrítna sjón og sjá hann, þegar hann gaf sér loksins and- rúm til að þurka út þetta ógæfusama, öfuga c. Allir hlógu, og ég man það meðan ég lifi. Fyrir þessa frammistöðu og margt annað því um líkt var hann .gjörður að supremo, og í krafti af þessari upp- hafningu er hann líklega væntanlegur út um hafið.

— 5 —

Þá gæti hann sjálfur langt um líflegar sagt þér frá þessari fágætu historíu. —

Nú sezt eg aftur niður (eða réttara sagt upp) þann 1. Marz til að skrifa þér; ég er veikur sem stendur, en það er ekki nema kvefsótt, sem geng- ur yfir. Þetta lítilræði, sem þú hafðir beðið mig fyrir, ætlar allt að fara í óskilum. Kladden (því nú er ég orðinn kaupmaður) situr einhvers staðar niðri í kofforti; ég get því öngvan reikning gjört þér. Ég slumpa því til í þetta sinn og sendi þér ein- ungis 3 specíur. Þú átt víst langtum meira hjá mér, og nokkuð hefi ég enn þá óselt. Verði ég orðinn hress áður en póstskipið fer, skal ég skrifa þér greinilegar. Heilsaðu kærlega frá mér Ögmundi og Sigfúsi, og bréf, sem ég legg innan í til Keysers, bið ég þig skrifa utan á og ráðstafa framvegis; ég var svo heppinn að vera búinn að skrifa honum, áður en ég varð verstur. Högni skrifar þér víst af öllu sínu ástandi. Það er annars býsna hópur ís- lenzkur, sem í sumar ætlar að heimsækja Khöfn. Hér hefi ég líka bréf til þín frá Jóni Sigurðssyni.

Lifðu sífarsæll, bezti Tómas, og mundu þinn einlæga

Jónas.

TIL TÓMASAR SÆMUNDSSONAR.

Staddur í Reykjavík, þann 1. Marz 1829.

Elskaði, góði Tómas minn!

Hafðu vinarþökk fyrir þín góðu, kærkomnu til- skrif, annað í sumar, eð var, með landfógetaskip- inu, hitt í haust með póstskipinu; mér eru svo vel-

— 6 —

komin bréfin þín. Blessuð verði líka eplin þín öll — ; fyrir þau þakka ég þér líka, en þó öllu fremur fyrir þína vináttu ; hana get ég með öngvu borgað, því mín vinátta er svo lítils verð; en það er ekki mér að kenna og þess vegna veit ég, góði Tómas, þú lætur þér nægja með hana; — ég skal ekki hætta að elska þig.

Það, sem ég get sagt þér af mér, er ekki mik- ið. — Guð veit, vinur, hvort við sjáumst meir. Mitt æfintýri er nefnilega svoleiðis: Ég ætlaði mér statt og stöðugt í sumar að brjótast í að elta þig; en ég held forlögin vilji það ekki. Statt og stöðugt var ég búinn að ásetja mér að taka peningalán og kæra mig hvergi, og í þeirri von, að það myndi slarkast af, fór ég til gamla Jóns á Böggvisstöð- um og beiddi hann að lána mér peninga. Hann sagði, að ef hagur sinn ekkert umbreyttist til árs, skyldi hann lána mér 50 a 60 specíur, en sagðist vera á glóðum, að kerling sín færi að deyja, og þá yrði búinu skipt til helminga, allt svo mætti hann ekkert missa, ef svo færi. (Það var ekki heldur nein von til, því hann á ekki meira en hér um bil 60 jarðir). Mér þótti þetta allgott, og hélt ég víst, að kerla myndi skrölta af til vorsins. En viti menn ! Fjandinn sótti hana um nýársleytið, og gamli Jón, barnlaus, má náttúrlega ekkert missa af reytun- um. Svona er það þá vaxið ; ég hefi öngva peninga í höndunum og ekki von um framvegis að fá; en af því jafnframt mér allt af býðst sæmilega góð forþénusta hjá landfógeta Ulstrup, held ég, að ég freistist til að sæta því. Hvernig sem þetta annars f er, veit ég þú manst til mín ; — kann ske komi ég líka einhvern tíma að finna þig.

— 7 —

1 haust, eð var, vóru Hafurs-grið fyrir examens- stíl; mér var illt og ég var alla vega illa fyrir kall- aður. Þú mátt geta nærri, hvort ég ekki hafi gjört bærilegan stíl, ég varð fyrir neðan miðjan bekk. Vegna veikinda, sem ég veit, aðrir skrifa þér nóg um, sundraðist miðsvetrar-examen, svo ég sit þarna enn, milli S. Brynjólfssonar og Daníels, væntanleg- ur dimittendus með æru og respekti ! ! ! Þess óvarar kom mér því, að þegar við á Bessastöðum héldum fæðingarhátíð jöfurs, þann 1. Febr., var ég ásamt Konráði Gíslasyni framkallaður í margra votta við- urvist!!! og hélt þar biskup yfir oss fáráðum snjalla, latínska lofræðu, og gaf oss gjafir ofan í kaupið: Konráði grískt-þýzkt lexikon (Schneider) og mér Femböes nýja, stóra hand-atlas, af hverj- um 2 a 3 exempl. voru í sumar, eð var, send til skólabiblíóteksins. Þetta hét præmium industriæ, og veit hamingjan, að ég átti það eins lítið skilið og sæti fyrir neðan Sigurð vorn Tómasson. Ég skil ekki, hvað til þess hefir komið, annað en það, að ég var skömmu áður nýbúinn að leysa þetta pro- blem í hjáverkum mínum: ,,Naar der er givet en Triangel ABC, og et Punkt H, enten i en af Tri- anglens Sider eller noget andetsteds i Trianglen selv, eller ogsaa undenfor samme, da at trække en ret Linie igennem dette Punkt saaledes, at den deler Trianglen i 2 lige store Dele". Þetta hafði ég ein- livern veginn leyst, en af því fígúran mín varð svo stór, að hún breiddi sig út yfir meira en hálfan kvartista, held ég það hafi orsakazt, að stiftið síðar ekki vílaði fyrir sér að bjóða mér að láta binda atlas minn ókeypis, þó ég vildi í leðurband ; var það þá ekki ofboðið, lagsmaður? Saa vidt om mig selv.

— 8 —

Ekki hefi ég enn þá séð hér nokkurs staðar bréf til þín frá Jóni Sigurðssyni ; víst skrifar hann þér samt til. Annars lætur hann vel yfir sér; hann hefir nýlega skrifað mér til ; — segist hann nú vera nýbúinn að eignast dóttur, og í ofboði vera að skjóta seli og gæsir; — er það ekki vænt? Já, hvað meira er: Ólafur vor Pálsson lætur líka vel yfir sér. Hann er harðgiftur og segist öngvu kvíða ; bréfin hans eru yfir höfuð ógnarlega guðrækin, og hann ræður öllum hjartanlega að vera iðnari en hann var í skóla og svo framvegis.

Bezti Tómas! gaman væri, að ég gæti sjálfur talað við þig — ó, hvað margt og mikið skyldi ég þá ekki segja þér! — margt smávegis, sem ég svona get ekki sagt þér. En Lárus segir þér það allt saman; hann finnur þig í eigin persónu í sumar. Veslings Lárus! Hann skal segja þér margt, bæði af mér og sjálfum sér. Hann prédikaði hér í dag og hélt góða ræðu um barna-uppfóstur. Ég segi honum, það sé líka náttúrlegt, af því hann er paida- gogus.

Ég er núna staddur hérna til að bíða eftir bréf- um frá Norðurlands-póstinum og skrifa þér svo þetta á meðan að gamni mínu. Þetta bréf býst ég við, að fari í póstkassann, hvað sem um annað verð- ur, sem ég á morgun ætla að skrifa þér suður á Bessastöðum. Þar innan í ætla ég að láta peninga til þín, og er mér næst skapi að recommendera það kapteininum, af því ég líklega verð of seinn með það. Hvort sem þú færð það fyr eða seinna en þetta bréf, á það samt að verða framhald af því.

Hvað eigum við að tala um hann Scheving? Hafði þá Geir sjálfur heyrt hann gjöra þessa philo- sophisku conjecturu um númerin? — Það þætti

— 9 —

mér gaman að vita. Ég verð að þræta við þig í þess- um eina hlut, góði Tómas! Scheving heldur upp á þig meir en þú hyggur. Að hann ekki lánaði þér peningana um vorið, gengur svo yfir mig, að ég aldrei þori að biðja hann um lán sjálfur; mér þætti líklegt, hann gjörði okkur ekki þann mun. Ég ætla annars ekki að tala við þig um þetta; ég á ekki skilið, að þú ekki trúir mér; — nær hefi ég skrökv- að að þér? Samt er auðsætt, að annar eins föður- landsvinur og þið líklega þekkið, að Scheving er, muni heldur unna þeim, sem líkastir eru til að gagna því. Efastu líka um það? Verið getur, að um það leyti, þú fórst héðan, hafi Sch. ekki haldið svo mikið af þér; en gáðu að því, bezti Tómas! að hafi einhver, fyrir litlar sakir, getað spillt Gísla við mig, sem líklegt var, að þekkti mig, muni ein- hverjum illviljuðum ekki ver hafa tekizt með þig hjá Scheving, því allir eru menn. En þetta er perio- diskt. Augu Schevings lukust upp, og eins er ég viss um, að ég í næsta bréfi skal geta sagt þér, að Gísli skal aftur vera orðinn vinur minn, ef mögu- legt er betri en áður (því sem stendur þykir hon- um eitthvað við mig) . Bezti Tómas ! þegar Gísli er kominn til Hafnar, — ef hann kemur þar, og ég verð hvergi nærri, — ég þarf ekki að biðja þig að taka hann þá í minn stað, því ég veit, þú elskar hann.

Þarna hefir þú allt, sem ég get skrifað þér í kvöld.

Frá bráðum, illum og óvissum dela etc.

Þinn Jónas.

— 10 — TIL MAGNÚSAR EIRlKSSONAR.

Rvk., 14. Marz 1832. Kæri Eiriksen!

Fyrst gamli Sveinn enn þá liggur hér, þótti mér synd að láta hann fara svo, að þú sæir öngva línu frá mér. — I þetta sinn verður það samt ekki mik- ið meira en að heilsa og kveðja. — Jóhann Hall- dórsson m. fl. hafa skrifað þér allar fréttirnar, svo ég sleppi þeim, og af sjálfum mér er ekkert að segja, nema allt jafnt og bærilegt. — Veturinn hef- ir að mestu leyti horfið mér í önnum; þó hefi ég dálítið skvett mér upp á millum. Ball hefi ég, til dæmis, aldrei forsómað. — Við höfum haft hér sex böll í vetur, og á öllum hefir gengið sómasam- lega og raskt til. — Af öðrum smáskemmtunum mínum, — saklausum, eins og þú þekkir til mín, — ætla ég ekkert að segja þér; — þú vilt, hvort sem er, ekkert heyra um kvenfólkið. Ég hefi svona brúkað einstaka fríkvöld til að spila alkort eða syngja eða skrafa og spauga við kunningjafólkið. — Af karlmönnum, sem ég get haldið út að con- versera nokkuð með, er hér mikið fátt, þegar ég undantek Hjaltested og Fischer, þennan, sem kom til Ebbesens í sumar, eð var, og sem ég get mikið vel liðið. — Hann er gamansamur, fínn og hefir góðan smekk.

Heilsaðu Chr. Möller frá mér og segðu honum, ég hafi lifað raskt og dansað heila nótt síðan ég skrifaði honum til. — Ég býst annars við, að þú látir hann færa mér allar fréttirnar af þér í vor, og

— 11 —

sé kann ske frá þér eina línu, ef þú hefir tíma til að skrifa nokkuð

þínum vin og frænda,

J. Hallgrímssyni.

TIL DEN KONGELIGE DIREKTION FOR FON- DET AD USUS PUBLICOS.

Underdanigst ans0ges, at den Kongelige Direk- tion for Fondet ad usus publicos naadigst vilde forunde mig et lignende Stipendium, som det, der if0lge allerh0jeste Resolution af 23. Januar 1817 tidligere har været bortgivet til islandske Studenter ved K0benhavns Universitet, som lagde sig efter Naturvidenskaberne, under den Betingelse, at jeg ved en halvaarig eller aarlig Eksamen, eftersom h0je Vedkommende nærmere maatte bestemme, godtg0r, at jeg f0rer mig samme til Nytte overens- stemmende med Hensigten. —

Jeg vover at tro, at jeg ikke vil findes uvær- dig til denne Underst0ttelse, af f0lgende Grunde: Jeg har i al den Tid, jeg har opholdt mig ved Uni- versitetet, med redelig Iver og ret med Lyst be- skæftiget mig med Naturvidenskaberne, for saa vidt mine Omstændigheder paa nogen Maade have tilladt det, og i Særdeleshed med Naturhistoriens forskellige Grene, dels ved at benytte Adgangen til det kongelige og Universitetets Museer under mine Læreres, Professor Reinhardt og Professor Forch- hammers, Vejledning, og dels ved at bivaane flere, saavel fysiske som naturhistoriske Forelæs- ninger. — Jeg har derhos dyrket disse Studier

— 12 —

med stadigt Hensyn til, hvad der især kunde komme mig til gode i Fremtiden ved Unders0gelsen af de naturhistoriske Genstande, som Island frembyder, og det er mit h0jeste 0nske ikke at forlade Univer- sitetet, f0rend jeg har lagt en saadan Grundvold til mine fremtidige Bestræbelser, at de kunde blive Videnskaben og Fædrelandet til nogen Nytte. Da jeg imidlertid ingen Formue besidder og ingen Underst0ttelse har, med Undtagelse af Kommuni- tetsstipendiet, vil dette blive mig umuligt, med mindre den h0je Direktion naadigst vil forunde mig det ans0gte Stipendium.

Er jeg saa lykkelig at erholde Stipendiet, vil jeg, som jeg tror, i det f0rste Aar blive i Stand til at bestaa en Pr0ve i den nordiske Ornitologi og Iktyologi, samt endvidere i Geognosiens og Mine- ralogiens Principier.

Medf0lgende Bilage giver jeg mig den Ære at vedlægge denne min underdanigste Ans0gning, til nærmere Bekræftelse af det anf0rte.

K0benhavn, den 5. November 1835. Underdanigst

J. Hallgrímsson.

TIL KONRÁÐS GlSLASONAR.

Reg., 15. Jan. 1836.

Far T amor, sior! son' bella!

Það verður hverjum list, sem hann leikur. — Bergmál: Leikur! En hver er ég, að ég líki mér við þig , meðan manúskriftið, sem Kvist á að fá, er

— 13 —

óbúið til, og" meðan Mutter Heide býr þar sem hún býr.

„Gefðu mér bita af borðum þínum, bóndi minn ;

brennivínið litar kinn.

Aldrei yrki ég óðarstef,

utan þegar það litar nef".

Bergmál: Litarnef !

Þetta síðasta hefir Jón asen f undið upp ; það er ekki til í náttúrunni. „Er ég Ekko?"

Brynjólfur hefir borðað litla-skattinn hjá Jör- gin og óla í Kronprinsessugötunni, en það er yfir- burða-langt síðan; segðu honum það frá mér. Fyr- irgefðu mér, lagsmaður, ég er skáld og endist ekki til að skrif a í óbundnum stíl ; en hver er ég, að ég líki mér við Lyhs?

EITT LÍTIÐ SJÓNARSPIL.

(Grímur græðari er nýbúinn að taka tá af vinnukonu; hún grætur og saknar sinnar táar. — Þá kemur huggarinn aö rúm- inu; hann kvað:)

Hættu að gráta, hringaná, heyrðu ræðu mína ; ég skal gefa þér gull í tá, þó Grímur tæki þína.

(Vinnukonan saknar sinnar táar; hún grætur. Þá kemur nug-garinn).

Hættu að gráta, hringaná, huggun er það meiri, ég skal gefa þér gull í tá, þó Grímur taki fleiri.

(Vinnukonan saknar sinnar táar; hún grætur enn. í»á kem- mt huggarinn).

Hættu að gráta, hringaná, huggun má það kalla,

— 14 —

ég skal gefa þér gull í tá, þó Grímur taki þær allar.

(Vinnukonan saknar sinnar táar. Huggarinn fer. Þá kemur Grímur græðari og tekur allar tæmar. — Vinnukonan grætur).

Tuus ad urnam usque.

Mr. Sjonne.

TIL DEN KONGELIGE DIREKTION FOR FONDET AD USUS PUBLICOS.

I en tidligere Ans0gning af Nov. forrige Aar tillod jeg mig underdanigst at ans0ge den konge- lige Direktion f or Fondet ad usus publicos om, naa- digst at ville forunde mig et lignende Stipendium og det som tidligere er bleven meddelt til islandske Studenter, som beskæftigede sig med Naturstudium, og anf0rte i denne min Ans0gning de Grunde, hvor- paa jeg især vovede at st0tte den. Men da jeg hidindtil ikke har været saa heldig, at erholde no- gen Afg0relse af denne Sag, paa hvis Udfald Fort- sættelsen af mine naturvidenskabelige Studier beror, vover jeg herved underdanigst at bringe samme i den h0je Direktions Erindring; hvorhos jeg tillader mig underdanigst at fremsende vedlagte 2de Atte- ster, paa min fortsatte Flid.

K0benhavn, den 6. Juli 1836. Underdanigst

J. Hallgrímssom

— 15 — TIL PÁLS MELSTEDS SÝSLUMANNS.

Reykjavík, 29. Júlímánaðar 1837. Velborni, hæstvirti herra kammerráð!

Ég verð að biðja yður forláts á gleymsku minni; þegar ég hitti yður í Reykjavík, var ég með bréf til yðar í vasanum, en mundi ekki eftir að ekila því. iSvo, þegar ég kom á Álftanesið, voruð þér farinn á stað austur, og síðan hefi ég öngva ferð fengið, fyr en núna með Bjarna á Laugardælum. Mér fellur verst, ef bréfið hefir eitthvað áríðandi að geyma. Bónarskráin til konungs, viðvíkjandi fulltrúaþingunum, liggur hér, en mér þykir hún vera höfð of lítið á lofti. Ég er að segja manni og manni frá henni, sem ég á tal við, og hafa þeir flest- ir ekki heyrt hana nefnda. Séra Árni þorir ekki að setja nafn sitt undir hana, af því hún sé of berorð, og „Lector" hafði látið telja sér trú um slíkt hið sama. Ég reyndi samt til, eins og mér var auðið, að leiða hann í allan sannleika, og var ekki annað að heyra, en að hann léti sér segja, hvað sem hann nú gjörir.

Ég hefi verið að flakka hér um fjöllin smátt og smátt, og séð hitt og annað ekki ómerkt. Ein- hver kvilli í augunum hefir samt verið mér að meini, svo ég hefi ekki þorað að hætta mér í langferð, og hamingjan má ráða, hvort mér auðnast sú ánægja, að hitta yður heima og tala við yður, þótt mig raun- ar langi til þess margra hluta vegna. En sumarið hleypur úr höndum mér, og ég á enn þá langan veg ófarinn.

Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

— 16 — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Reykjavík, 8. Ágústmán. 1837.

Elskulegi Konráður minn!

„Nú skal syngja danskan tón, fallara, ralla, dalla, dalla!"

Helga í Suðurbæ.

Góðar þakkir fyrir tilskrifið, — mange Tak — ; ég er búinn að lesa það. Nú er ég að læra upp aftur Reykjavík; ég var búinn að týna henni nið- ur; svei, svei!, Reykjavík, það er ómerkilegt orð. Þú skyldir hafa séð okkur í heimboði hjá stiftamt- manni, séra Tuma og Þorstein prest Helgason og mig, auman mann, þegar öll háæruverðugheitin, biskup og Árni og Lambhúsa-Jón voru að éta þa5 saman, svínaketið kalt og hangið og hrátt (Spege- flesk) og karbonade glóandi heitt. ,,Það er eins og hver sjái sjálfan sig". En allar þess konar sögur verða að bíða tilkomu minnar. Nú tekur að mælast vel fyrir Fjölni og miklu betur en fyr, „blátt" (það er „blot" Víkur-mál!!) að við lendum nú ekki í andskotans sulti á vetri komandi. Séra Tumi hefir litla peninga fyrirliggjandi og jarðirnar í veði — svo konan veit ekki af — . Hann er líklega búinn að rita þér um þetta núna með Vestmannaeyja-skipi, og hvað hann muni geta látið af hendi rakna. Dýr- ið okkar eldra mun raunar vera falt, en það er kall- að Ljótur og er óeigandi; yngra dýrið miklu, miklu skárra, 15 vetra, er ekki falt, fyr en hitt væri geng- ið út. Gú' Dag, grósseri! Snapir og gapir o. s. frv. Ég er ekki skáld, eins og þú veizt, og kann ekki að orða það. Nú er ég rétt ferðbúinn að ríða norður

— 17 —

og taka saman ráð mín við Br. Einhver andskot- inn skal verða í frammi hafður. Yrði einhver jörð losuð að setja í pant, þá getur Tumi útvegað lán- ið. Margt hefi ég séð í sumar, bæði í jörð og á. Nú lauk ég við Njálu áðan, til að búa mig undir alþing- iskomuna. A propos um alþing. Þorsteinn segir þér af bænarskránni og hvernig Árni þorði ekki að setja nafn sitt undir hana. I Garðahrauni kom á mig þoka. Það var svo sem nokkurs konar forar- þoka. „Myndi þetta vera helvítis holtaþokan?" sagði ég. „Já", sagði Árni, „það er mín meining" (en það var uppi hjá stiftamtmanni) , og grét. — Það var eins og kálfur myndi hafa farið að brosa. Ég hefi ekki talað við hann, nema þar, og bárum við hann ofurliði. Mér er nú sagt, að hann kalli okkur ofstopa, og sé æði oft farinn að blóta og hafi fengið skyrsótt og sé æði oft farinn að gráta. „Hefirðu cpaQtð ai' í sumar, Jónas minn?" Nei, ekki hefi ég gert það í sumar; ég má segja eins og stelp- an í Vestmannaeyjum, þegar maddaman sagði við hana, „at hun havde nok smagt den". „Ónei, mad- dama góð", sagði hún, „aldrei danskarí'. Þessi saga er svo sönn, að henni hefði ekki getað verið logið. Ólaf ur er trúlofaður dóttur séra Þorláks í Móum, — móbíldóttum stelpuhnoðra. — Oddgeir getur sagt þér frá henni ; hún er meinlaus, held ég . . ., byld- xinið. Hefirðu heyrt söguna af mér, þegar ég kom nærbuxnalaus á bæinn, og fara átti að taka í mig, auman mann? Jæja, ég skal þá segja þér hana seinna. Ég hefi öngva skildinga að senda þér núna. Gott verzeihe es mir, en éttu óhræddur það, sem kynni að koma fyrir Fjölni. — „Wer weiss?" segir Stefán í Selkoti. Það er Stefán, sem nefndur er í Fjölni. Hann sagði mér af sér sögu, þegar tveir voru

2

— 18 —

orðnir tígulkongarnir í spilunum hans. (Það var djöf- ullinn annar). Ég get heilsað þér undan Eyjafjöll- um og framan af Þórsmörk og Goðalandi, og frá Kálfholti. Ég sá Bröndu, en móðurbróðir hennar lá á greni, — f úskarinn, og sá ég hann ekki. Hvernig lízt þér á Marmier? Ef hann verður kominn til Hafnar í haust fyr en ég, þá gakktu til hans og tal- aðu við kollinn á honum. Litli Xavier Svend etc. biður kærlega að heilsa honum. Ætli Reiersen fari ekki að verða bumbult, þegar hann les um óróa- andann í Fjölni? Ég var slyppifengur í gærkvöldi; það datt maðkur ofan á nefið á mér, þegar ég var lagztur út af. Ekki munaði nú miklu; hefði hann komið ögn neðar, þá hefði ég fengið saðningu mína einu sinni. í morgun mætti ég Lund sýslumanni. Hann tók ofan höfuðið, þegar hann mætti mér, og hrundu þá úr því kvarnirnar um alla götuna. Það er eins og hver sjái sjálfan sig. Guðsfriði, Guð- mundur minn!

J. H.

TIL DEN KONGELIGE DIREKTION FOR FONDEN AD USUS PUBLICOS.

Underdanigst ans0ges, at den h0je Direktion naadigst vilde tillade mig, nu straks som Forskud at hæve det endnu resterende Kvartal for indevæ- rende Aar af den mig allernaadigst f orundte Under- st0ttelse til at studere Naturvidenskaberne. Jeg har nemlig bestemt, efter Aftale med mine Lærere, Dhrr. Professorer Reinhardt og Forchhammer, ved Slutningen af næste Maaned at underkaste mig en

— 19 —

oryktognostisk-geognostisk Eksamen, hvorf or det er mig n0dvendigt, at kunne anvende min Tid udelt paa mine Studeringer; men dette vilde jeg ikke kunne uden den underdanigst ans0gte Hjælp, da jeg for Tiden befinder mig i yderst trange Kaar, foraarsagede ved en af mig i forrige Sommer fore- tagen naturvidenskabelig Rejse i Island, som, uag- tet al mulig Sparsommelighed, medtog henimod saa meget som mit Stipendium for to Aar tilsammen- tagne bel0ber sig til.

K0benhavn, den 22de Marts 1838. Underdanigst

Jónas Hallgrímsson. Cand. philos.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Allrahæstvirti herra prófessor!

Ég hefi verið beðinn að sýna yður latínskt kvæði til Gaimards og legg það hér innan í, ef ég kynni ekki að finna yður heima; ég held met- rum sé rétt; að öðru leyti skal ég ekkert segja um það. Höfundurinn biður forstöðumenn veizlunnar að nota það, ef þeir vilji, en vill ekki nefna sig, ef því kynni, einhverra orsaka vegna, að verða stungið undir stól.

Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

Khvn. 10/i '39.

2*

— 20 — TIL DET H0JKONGELIGE RENTEKAMMER.

Jeg vover herved underdanigst at udbede mig det h0je Kollegiums naadigste Opmærksomhed for efterstaaende Andragende.

Efter, nu for 5 Aar siden, at have absolveret mine Præliminær-eksamina ved Universitetet med bedste Karakter, har jeg, til Dels ved kongelig Underst0ttelse af Fondet ad usus publicos, hvor- til jeg blev anbefalet af Dhrr. Professorer Rein- hardt og Forchhammer, anvendt meget af min Tid paa at studere Naturvidenskaberne, og min Interes- se for disse er efterhaanden saaledes tiltaget, at jeg allerede for længere Tid siden udelukkende har bestemt mig for dette Studium. For at udvide mine Kundskaber, berejste jeg i Sommeren 1837 en stor Del af Island, og sk0nt denne Rejse ikke har bragt noget stort Udbytte for Videnskaben (hvilket hel- ler ikke godt kunde ske med mine altfor indskræn- kede Ressourcer, da jeg gjorde denne Rejse for egen Regning), har den dog f0rt til enkelte nye Iagttagelser og Berigtigelser af ældre Forvirringer og Fejl, hvoraf allerede noget er bekendtgjort i videnskabelige Skrifter (se f. Eks. Kr0yers Tids- skrift for Naturhist. 2. B., 1. og 2. Hefte) ; men i Særdeleshed havde jeg den Fordel, at se meget af Landet og saaledes skaffe mig et Overblik over dets geognostiske Forhold, som meget vil kunne lette mig en senere planmæssig Unders0gelse.

Islands naturhistoriske Forhold er endnu for en stor Del ubekendte, til Skade saavel for Viden- skaben, som det islandske Folks Fremskridt i 0ko- nomisk Henseende. Jeg har gjort mig til Opgave at stræbe efter at afhjælpe dette Savn, saavidt som

— 21 —

mine Kræfter strække til ; og da jeg nu tror at have erhvervet mig saa mange teoretiske Kund- skaber, at jeg med noget Held kan begynde min praktiske Virksomhed, i det mindste som Iagttager og Samler, hvorved tillige saa meget kan læres, saa længes jeg ret efter en Lejlighed til at fors0ge mine Kræfter.

Skulde derfor det h0je Kollegium finde for godt at lade en eller anden Del af Island unders0ge i naturvidenskabelig Henseende, tillader jeg mig underdanigst at tilbyde min Tjeneste til dette 0je- meds Fremme, idet jeg vover at nære det Haab, at den ikke vil blive tilbagevist.

Endelig tillader jeg mig underdanigst at be- mærke, at foruden den 0nskelige Lejlighed, som en Unders#gelsesrejse i Island vilde give mig til at udvide mine Kundskaber i det hele taget og for- berede en ny Behandling af en eller anden Del af den islandske Fauna, samt samle Materialier til Bestemmelsen af Landets oryktognostiske og geo- gnostiske Forhold, er det især et specielt Arbejde, som maatte kunne fremmes betydeligt derved. Det islandske litterære Selskab har nemlig besluttet, jævnsides med de nye Kort at udgive en fysisk- geografisk-statistisk Beskrivelse over Island, og til dette 0jemeds Fremme nedsat en Komité, som f ore- l0bigen er paalagt at samle Materialier til dette Værk. Da jeg nu har den Ære at være Medlem af denne Komité og den fysiske Del af det paatænkte Arbejde er mig i Særdeleshed overdraget, saa er det mig desto vigtigere at faa Lejlighed til at se og unders0ge saa meget som muligt af Island, som jeg med störste Iver 0nsker at kunne paa bedste

— 22 —

Maade fremme ovennævnte Værk, om hvis store

Nytte for mit F0deland jeg er inderlig overbevist.

K0benhavn, den 24. April 1839.

Underdanigst

Jónas Hallgrímsson.

TIL DET KONGELIGE RENTEKAMMER.

If0lge mit tidligere Andragende af 24de f. M. har det kongelige Rentekammer naadigst tilstaaet mig en Hjælp af 100 Rbdl. til en videnskabelig Rejse i Island. Denne Sum, som jeg modtager med Taknemmelighed, er mig en kærkommen Hjælp; men til at dække Udgifterne ved min Rejse, er den ganske utilstrækkelig, hvilket bedst vil indlyse der- af, at alene S0rejsen frem og tilbage medtager i det mindste 60 Rbdl. Det islandske litterære Sel- ekab, i hvis Interesse min Rejse nu i Særdeleshed vil blive udf0rt, overensstemmende med det i mit forrige Andragende anf0rte, kan for Tiden, paa Grund af dets 0konomiske Status, intet Honorar til- staa mig. Under disse Omstændigheder staar mig ikke andet tilbage end underdanigst at ans0ge det h0je Kollegium om et rentefrit Laan af 100 Rbdl., og haaber tillidsfuld, at denne mig uundværlige Hjælp ikke vil blive mig afslaaet, da dette er den eneste Udvej, som for 0jeblikket staar mig aaben, f or at sikre mig de n0dvendige Betingelser for min Rejses heldige Udfald.

K0benhavn, den 17de Maj 1839. Underdanigst

Jónas Hallgrímsson, candid. philos.

— 23 — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Akureyri, 11. d. Júlí-m. 1839.

Auðmjúkur þénari!

(Sumsé ég). Þakka fyrir tilskrifið, kunningi. Blaut- ur á Oddeyri farinn að verða, fór þar ofan í keldu, labm! og get nú ekki skrifað þér þaðan. Komdu í Springgötuna, því verið gæti, að hún þarna Náná hans Fúsa hefði eitthvað að segja þér í fréttum; maðurinn er búinn að skrifa henni til. Við komum hingað 18. d. f. m., eins og þú munt geta nærri, og höfðum séð eitthvað [fara] burt af þeim græn- lenzka; honum var ekki of heitt, bölvuðum. Gaman er að heyra hann vella, þann mjófætta, en þú get- ur ekki um það við séra Kristján minn á Bægisá, ef hann sumsé kynni að hafa meira gaman af öðru. Ég er búinn að ferðast fram um allan Eyjafjörð, ekki að eins um byggðina, heldur fjöll og afdali, eins um Öxnadal og Hörgárdal, með öllum þeirra krókum og krám, sýnilegum og ósýnilegum. Á morgun fer ég norður, ef guð lofar, því nú get ég ekki lengur verið að bíða eftir náttúruskoðurunum. Ég hefi eignast arnarbelg og hlýra og tófuhausa tvo; á nú samt eftir að sjóða þá, þó skömm sé frá að segja. Engin finn ég andskotans kolin; hvernig á að fara að því? Ég hefi samt til vonar og vara borið tíknamjólk á vangana á mér, svo ég þurfi ekki að tefja mig á því að raka af mér ,,bart- ana". Það er eins og því sé stolið úr mér, sem ég ætlaði að biðja þig um, en ekki vænti ég þú vildir gjöra svo vel og fara til hans Jóns míns Péturss. og horfa inn um skráargatið hjá honum á föstu- ^dagskvöldið, einhvern tíma milli nóns og miðaft-

— 24 —

ans, og svo geturðu allténd sagt mér, hvað hann hafi verið að gera. Ég á von á vogmeri í kvöld, en hún kvað vera sködduð, vesælingur, og þykir mér illa fara, fyrst hún þekkir öngvan, nema mig. Mér hefir hálft um hálft verið boðinn reiðhestur, svo sem í heimanmund, ef ég vildi taka að mér kvenn- mann á 18. árinu, en ég hefi ekki þorað að lofa því enn, vegna skallans á honum Brynjólfi; það er eins og mér standi hann allt af fyrir hugskotssjón- um. Þetta á að fara með Norninni og koma svo sem á eftir Herthu, af því Nornin fer fyr á stað. Berðu samt kæra kveðju mína Kr. mínum, og Br. og Páli og öllu fólkinu. Þú gætir sagt Thorsen, að ég hafi komið á Völvuleiði í Leyningshólum, og hann hafi ekki, svo ég viti, séð hana Möngu litlu hérna í apótekinu. Svo hefi ég líka náð silfurhólki og blað- stúf af spjóti, sem fundizt hefir í vor fyrir ofan Möðruvelli í Eyjafirði; fallegt er bæjarstæðið Guð- mundar ríka.

Fyrsti íslendingurinn, sem ég sá, var Konráð minn á Látrum; þeir komu á báti, Jón, húsbónd- inn, eineygður, og K., vinnumaður hans, og dá- falleg stúlka, ung, með skarð í vörina. Jón dró upp flösku sína, og bað spekúlantinn að láta á hana, en spek. sagðist ekki mega selja neitt. „Nú, þér megið þá gefa mér á hana", segir J. Nema Konráð minn, Bvo sem til að gleðja spekúlantinn, segir við hann í hálfum hljóðum: „Yður er það óhætt, — hann læt- ur á hana lýsi aftur, blessaðir verið þéru. Þetta var rétt fyrir innan Hrólfsskerið, og grænlendingur- inn grænbotnótti allt í kringum okkur, en dauð álka á floti fyrir framan hægra kinnunginn.

— Respice, qværo, meum.

— 25 — TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Staddur í Reykjahlíð, 22. dag Júlí-m. 1839.

Allrahæstvirti, elskulegi herra prófessor!

Nú er ég hér kominn fyrir 5 dögum og er þegar búinn að rannsaka díkið, sem vellur af eldi og brennisteini ; á f östudaginn var íor ég upp á Kröf lu og niður í skvompurnar vestur undan henni, sem all- ar heita einu nafni „Víti" ; datt mér þá í hug Egg- ert Ólafsson og þeir félagar, þegar þeir voru að kraka hatt Bjarna Pálssonar upp úr einum versta og voðalegasta pyttinum. Ég kom á Akureyri 18. d. næstl. mán. ; hefi ég ekki síðan setið um kyrt nokkurn heilan dag, að einum rigningadegi undan- skildum, en allt af verið á ferðinni og oft fylgdar- laus. Nú er ég búinn að fara yfir mikinn hluta af Vaðlasýslu, og það af Þingeyjarsýslu, sem er fyr- ir vestan mig; hefi ég á þessum flækingi hitt eitt- hvað 16 presta og prófasta og voru þeir sumir harðir í horn að taka; — á tveim stöðum hefi ég sett aðra menn, félagsins vegna, í prestanna stað. Nú er mér sagt að sunnan, að biskup vor sé búinn að rita prestum meðmælingarbréf og skora á þá að veita f élagi voru drengilega liðveizlu ; vona ég, að það muni hrífa. Ég kom í Leyningshóla á f erð minni fram að Úlfsá, og sá þar Völvuleiðið, svo kallaða; gramdist mér að sjá, hvernig því var umturnað. Rúnasteinninn forni er brotinn og veit ég ekki, hvaða skelfilegan óláns-klaufa, þrælsterkan, hefir þurft til þess, því þetta er stóreflis bjarg. Rúnirnar eru vart lesandi, svo eru þær máðar, en að steinn þessi sé úr heiðni, ræð ég meðal annars af því, að á hann er höggvinn, þversum fyrir ofan letrið, dálítill kross,

— 26 —

sem ég álít vera Þórs-hamar. Ég var þar í ofbjörtu sólskini og stirndi svo mikið á steininn, að ég gat ekkert glöggvað með fullri vissu, en séra Kröyer lofaði mér að reyna til að draga þær (rúnirnar) upp seinna og senda yður. Rúnastein fann ég í Grenjaðarstaða-garði, og sendi ég yður afskrift af honum, af því ég man ekki, hvort þér hafið hann áður, þó það sé líklegt; frétt hefi ég líka til steins á Ljósavatni, en hann kvað vera brotinn og annar parturinn kominn einhvers staðar í vegg; ég skal fara þangað og hafa hann uppi á leiðinni til baka. Þegar ég var frammi í Eyjafirðinum, frétti ég, að maður þar á einum bæ fyrir handan Eyjaf jarðará hefði fundið spjót silfurrekið í moldarbakka fyr- ir ofan Möðruvelli ; brá ég þá undir eins við og reið þangað, en kom of seint, þó skammt væri um liðið ; hann hafði farið með blaðið í eld, og slegið það til að framan og hert aftur, til að vita hvernig járn væri í því ; 2 silf urhólkar höfðu verið á skaftinu ; annan þeirra var hann búinn að rífa allan sundur, til að hafa brotin til kveikinga; hinn var heill, og hann keypti ég og yfirborgaði hann af ásettu ráði, til þess að færa manninum heim sanninn um það, hvað óviturlega hann hefði farið að ráði sinu, las svo yfir honum dálítið um leið, og bað hann að leita betur þar sem spjótið væri fundið. Frétt hefi ég hér til sverðs, sem fundizt hefir fyrir f ám árum inni á Mývatns-af rétti ; það haf ði verið ótrúlega lítið ryðétið, og svo gott vopn, að það lét sig ekki, þótt gangnamenn, sem fundu það, hjyggju því af öllu afli í steina. Það var síðan sent til kanselliráðs sál. Björnsens, skömmu fyrir dauða hans, en hvað síðar hefir orðið um það, hefi ég ekki enn getað spurt upp. Enn hefi ég komizt yfir brot af einhverju

— 27 —

fornsmíði úr bronzi, sem ég veit ekki, hvað verið hefir; ég færi yður það í haust, ef guð lofar.

Þér getið nærri, að þar sem ég hefi farið yfir, muni ég hafa tekið eftir landslaginu og spurt mig fyrir, svo ég held mér verði ekki ofvaxið, með skýrslum prestanna, að koma einhverri mynd á lýs- ingu þess hluta landsins, sem mér auðnast að sjá í sumar. Frá því, sem ég hefi aðhafzt í geologiskum efnum, hefi ég stuttlega skýrt íyrirfram í bréfi til prófessors Forchhammers. Steinstrup og Schythe eru ekki komnir, og þykir mér það illa. Ég er að berjast þetta einn og hefi of lítið að styðjast við. Fyrirgefið, herra prófessor! flýtisrisp þetta yðar þakklátlega elskandi vin og þénara

J. Hallgrímssyni.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Steinstöðum í Öxnadal, 29. Sept.m. 1839.

Allrahæstvirti, elskulegi herra prófessor!

Eftir það ég reit yður í sumar frá Reykjahlíð, hefi ég verið að flakka um þessar 3 sýslur — Þing- eyjar-, Vaðla- og Hegranes-sýslur — og þykist nú vera orðinn þeim sæmilega kunnugur; en 3 vikna veikindi, sem á mig lögðust af vosi og þreytu, tóku svo úr fyrir mér, að ég gat með engu móti komizt á Vestf jörðu í þetta sinn, eins og ég þó í fyrstunni hafði ætlað mér. Nú hefi ég ráðið af að leggja á stað suður sveitir til Reykjavíkur og ber margt til þess, að ég verð einhvern veginn að sjá til að leita mér þar veturvistar. Það er fyrst, að Steinstrup og

— 28 —

Schythe eru komnir þar fyrir sunnan og fóru aldrei lengra og verða þar í vetur, og ég er skuldbundinn, eftir loforði mínu við Collin, að gefa þeim einar og aðrar upplýsingar, og þarf enda sjálfur að bera mig saman við þá um sumt; það annað, að ég hefi þar meira en nóg að gera fyrir félagið í skjalasöfnum biskups, stiftamtsmanns og landfógeta, og þarf enn fremur nauðsynlega að bera mig saman við herra adjunkt Gunnlögsen. Það er hið þriðja, að ég ætla að vita, hvort mér ekki muni heppnast, með aðstoð Steinstrups og Schythe og stiftsyfirvaldanna sam- þykki, að koma fótum undir „íslenzkt steinasafn" (oryktognostisk og geognostisk Samling), annað hvort við skólann eða stiftsbókhlöðuna, því þetta á- lít ég áríðandi bæði fyrir landið og vísindin. Ef ég hefði nú í höndum skýrslur prestanna, treysti ég mér til að koma einhverri mynd á lýsingu landsins sjálfs frá Langanesi til Hrútafjarðar; en það er ég búinn að sjá út, að ekkert gaman verður að nota þessar skýrslur í þessu efni við lýsingu þeirra hér- aða, sem maður hefir ekki sjálfur séð. En þó að ég geti ekkert fullkomnað í vetur, skal ég samt búa félaginu eitthvað í hag.

Þegar ég fór í Skagaf jarðardalina að skoða þar brúnkolalögin, brá ég mér þaðan norður Nýjabæjar- fjall ofan í Eyjafjörð framanverðan, bæði til að kynna mér þennan sjaldfarna fjallveg og geta kom- ið í annað sinn á Völvuleiði, ef mér mætti auðnast að ná einhverju af letrinu á steininum. En það fór eins og hið fyrra sinn, og ég er vonlaus um, að það muni nokkurn tíma heppnast ; steinninn er orðinn svo skemmilega loftétinn. Mynd hans sendi ég yður á meðfylgjandi blaði, og einhverjar stafanefnur á, sem ég rispaði eftir ágizkun, heldur en ekki neitt, og:

— 29 —

get ekki heldur gert neitt úr, eins og ekki er von, þar sem bæði vantar í og hitt er sjálfsagt sumt rangt. Fjalirnar úr Flatatungu-skálanum gamla eru merkilegar; ég ætla það muni vera dagsanna, að þær séu úr f ornöld ; þilið hef ir verið slétthef lað og rispaður fyrir myndunum skurður í tréð, eftir strikunum, sem sjást á blaðinu. Nú eru ekki eftir nema 4 fjalir, sem standast ekki á, og eru komnar í baðstofusúðina. Spjótsleifar þær, sem ég gat um í sumar, eru ekki hjá mér sem stendur, því þær eru geymdar með öðru dóti mínu uppi í Eyjafirði, og veit ég ekki, hvort ég get nálgazt þær áður en skip fara héðan, en verði það ekki, skal ég senda yður þær með póstskipi; en eitthvert djásn — ekki veit ég hvað það er — , sem fundizt hefir nálægt Salt- vík í Þingeyjarsýslu, blásið úr jörðu, læt ég fylgja þessu bréfi. Amtmaður Bjarni hefir ritað yður um fundinn í holtinu fyrir sunnan Möðruvelli í Hörgár- dal. Þegar ég kom að Ljósavatni og fór að vitja um rúnasteininn þar, var hann hvergi að finna. Fólkið á bænum sagði hann hefði brotnað í 3 stykki, og myndi vera kominn þar einhvers staðar í veggi, en dr. sál. Brynjólfsen hefði einhvern tíma komið þar og lesið á hann og sagt, að á honum stæði Hallmóra Þorgeirsdóttir. Seinna frétti ég í öðrum stað, að hann hefði að vísu brotnað, þar sem hann hefði verið hafður fyrir hestastjaka, en síðan myndi pört- unum viljandi hafa verið skotið undan, af því pilt- ungar hefðu af glensi verið búnir að bæta einhverju óþörfu við letrið á honum. Svona f ara þær alla vega, fornleifarnar okkar.

Nú kemur að lakasta tiltækinu fyrir mér. Far- arefni mín eru þrotin, eins og líklegt mun þykja, eftir allt þetta flakk í sumar, og samt verð ég, af

— 30 —

því mér sýnist það nauðsynlegt, að fara suður og vera þar í vetur; að sönnu hefi ég nú beðið prófess- or Forchhammer að útvega mér eins árs lengingu á styrk þeim, sem ég áður hefi haft af sjóðnum til almennra þarfa, og þykir ekki ólíklegt, að það muni heppnast; en þótt svo verði, næ ég ekki til þess í bráð, enda verður dráttur á eins og vant er, að það komist í kring. Ég hefi þess vegna ráðizt í að taka til láns upp á kunningja minn í Höfn 50 dali, til styrks handa mér í vetur, og bið yður nú að bera þá nauðsyn mína upp fyrir félagsdeild vorri, að hún borgi fyrir fram þessa 50 dali, svo skuldheimtu- maður minn þurfi ekki að bíða eftir þeim, en taki þá aftur af áður nefndu stipendíi, eða hverjum öðrum styrk, sem ég verð að fá og fæ einhvers staðar frá áður en lýkur. Ég hefi falið herra K. Kristjánssyni á hendur bæði móttöku og tilbaka-borgun þessara pen- inga, og hann talar við yður nákvæmar um það efni. Fyrirgefið mér, herra prófessor! þennan flýtis- seðil ; — bréfaf jöldinn, sem að mér kallar, og aðrar annir, hafa neytt mig til að kasta til hans höndun- um. En eg hefi ásett mér að gera yfirbót, ef ég lifi til þess póstskip fer í vetur.

Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Akureyri, 3. d. Okt.m. 1839.

Hávelborni, allrahæstvirti herra etatsráð!

Amtmaður Bjarni sagði mér það fyrst í gær,. að þér hefðuð nú í sumar verið sæmdur þessari

— 31 —

nafnbót; gleður það mig ætíð, þegar ég heyri, að einhverjum íslendingi veitist verðskuldaður heið- ur, því mér finnst eins og að nafnið íslenzka taki nokkra hlutdeild í því með. Ég leyfi mér að hripa yður þessar línur með kvæði því, sem þeim fylgir ; helmingurinn af því er gamall og helmingurinn nýr, eins og þér sjáið á efninu. Ég hefi svo sem öngvan hér að bera það undir, og bið yður því að dæma um, hvort yður sýnist það að nokkru nýtt, svo vert sé að prenta það einhvers staðar; því ef yður sýnist svo, ánafna ég Bókmenntafélaginu það til þóknanlegrar meðferðar, en að óðrum kosti bi5 ég yður að stinga því undir stól.

Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Akureyri, 4. d. Okt.m. 1839.

Bruderlein!

„Ljótt er málið". Schneiderlein kemur ekki; heldurðu ekki hann kunni að vera hræddur við „Lauget" ; það er til bók, löng og mjó, sem liggur í „Skrædernes Herberge" ; þekkirðu ekki bókina þá, kunningi? Ég hefi ofboð að gera í Vík í vetur, bæði fyrir félagið og mig, og ætla að vera þar, eins og þú getur nærri. Voruð þið vitlausir, að senda ekki Fjölni núna með Herthu í seinna sinni? eða var hann ekki búinn, og á hverju stóð þá? Við erum orðnir til spotts og aðhláturs fyrir framkvæmdar- semina, eins og maklegt er, og það, sem mér fellur

— 32 —

verst: — ég þori ekki að líta upp, þegar ég sé hann gamla Tuma; eða hverju ætlaðirðu nú að svara honum, ef að þú værir kominn í minn stað? Og Arnkels saga? En það kemur mér nú raunar ekkert við. Mikill var grasbresturinn, og einhvern tíma held ég Gúman minn megi smakka kétbita í vetur, ef Hertha kemst alla leið. Og hann eineygði Fjölnir! Vildirðu ekki hafa ritað bókina þá? Hef- irðu heyrt söguna af mér, þegar ég kom af Nýja- bæjarfjalli holdvotur, og Dýrleifarnar báðar þurk- uðu af mér fötin, og veiktist samt ,,af fyrirfaranda vosi" og sá tvísýni á lífi mínu og orti iðrunarsálm? Síðan hefi ég haft þetta hundsvit, sem Sibbern tal- ar um. Ég reið á Þingey í Skjálfandafljóti og skoð- aði þar búðartóftir og dómhringa feðra vorra; þá var Jóhann sýslumaður í för með mér. Þann dag voru mér gefnar 13 gæsarf jaðrir, af stúlkunni, sem orti vísuna þá arna: „Sáka lítinn ég sá í gær" o. s. frv., þegar ég var 13 vetra drengur; — ekki var samt vísan sú um mig. Hefirðu séð menn, sem ganga allir saman hoknir af monti? Þeir eru til hér fyrir norðan; og mjóhljóðaða menn af monti? Þeir eru hér líka innan um.

Talaðu við Gaimard fyrir mig, ef hann kemur til Hafnar, og berðu honum kveðju mína og segðu honum, ég hafi verið hér á ferð í sumar og verði í Rvík í vetur, og hafi hugsað til hans og safnað hinu og þessu í bókina, sem hann fékk mér í fyrra, og biðji hann, ef hann vilji mér nokkuð, að koma til mín bréfi — yfir Höfn — með fyrstu skipum þaðan að vori komanda ; ég muni þá verða við höndina, ef hann komi við Island að ári, og ég sé þá ekki einhvers vegna með öllu móti hindraður. Láttu þetta ekki bregðast, — þú veizt að ,,Salturt

— 33 —

grá með súran keim" o. s. frv., og skrifaðu honum þetta, ef hann verður kominn og farinn, þegar þetta bréf nær til þín. Segðu kredduþórunum mínum, að ég verði langlífur og ríkur, — kærðu þig ekki um, þó það kunni að vera lygi. Ég skrifa þér lengra í vetur, þegar lengra er komið sögunni.

Þinn

J. Hallgrímsson.

TIL DEN KONGELIGE DIREKTION FOR FONDET AD USUS PUBLICOS.

Hvis den h0je Direktion for Fondet ad usus publicos naadigst tilstaar mig den ans0gte For- længelse for eet Aar af den tidligere Understöttelse til mit naturvidenskabelige Studiums Fremme, gi- ver jeg herved Hr. candid. juris Chr. Christjanson Fuldmagt til at hæve disse Penge i min Fraværelse paa en naturvidenskabelig Rejse i Island. 0fjords Handelsted, den 4. Okt. 1839.

J. Hallgrímsson.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Reykjavík, 2. Marz 1840,

Allrahæstvirti, elskulegi herra etatsráð!

Ég get því miður svo að segja ekkert skrifað yður núna, og verð ég að biðja yður virða mér það til vorkunnar, því ég er ofur-lasinn, og hefi verið

3

— 34 —

það í mestallan vetur, síðan ég kom hingað snemma í Nóvember; læknirinn huggar mig á því, að hann voni það moltni úr með vorinu. Hefði ég hald- ið heilsu, þá hefði ég getað haft hér ofan af fyrir mér í vetur með fárra tíma inform. á dag, sem ég var búinn að fá, og svo haft hinn tímann til vísinda- starfa minna, en því miður hefi ég verið ónýtur mér og öðrum, og Reykjavíkin vill verða mér dýr. Ég sendi nú félagsdeildinni svör frá 10 prestum, sem mér hafa borizt í hendur hingað til, en ég skrifa félaginu ekkert í þetta sinn, af því ég þoli ekki að leggja það á mig. Hólkinn og blaðbrotið af kutanum. frá Möðruvöllum í Eyjaf., sem ég nefndi i haust, eð var, sendi ég yður nú að gamni mínu. Eins ætla ég til vonar og vara að láta yður vita, að ég hefi frétt til mikils rúnaleturs í svo-kölluðum Kolbjarnarhelli í Skútagili, milli Holtavörðuheiðar og Tvídægru, og er það sá, sem kenndur er við Kol- björn í sögu Gests Bárðarsonar, ef ég man rétt. Ef ég lifi til sumarsins, skal ég eitthvað grennslast eft- ir um þetta ; Hrútfirðingar geta vísað á staðinn. Ég verð að biðja nefndina að senda mér í vor ávísun um, frá hverjum prestum svör séu komin til henn- ar með öllu og öllu, því ég þarf það mér til leið- beiningar, þegar ég er að ala á þeim að flýta sér, en Jón Sigurðsson bið ég vinsamlega að láta mig fá andsvör þeirra upp á þær fáu spurningar, sem beinlínis snerta náttúrufræðina, þar sem nokkuð kveður að þeim á annað borð ; það mun ekki verða langt mál ; — þér gerið kann ske svo vel og skila þessu við hann fyrir mig.

Þér getið nærri, ég muni nú þurfa hjálpar við í þessum kringumstæðum, og ég bæði bið yður og vona hins bezta til yðar, að þér reynið að gera eitt-

— 35 —

hvað fyrir mig. Myndi Rentukammerið ekki eitt- hvað vilja styrkja [mig] eins og í fyrra? Það er bág- ast, að ég get ekki núna komið til þess Indberetning minni, en pr. Forchh. veit nokkuð um atgjörðir mínar af bréfinu og sendingunni í fyrra haust. Eins árs lenging á stipendíi mínu gamla vona ég sjálf- sagt að fá undir einhverju nafni; ég hefi beðið Kristján að tala við yður.

Guð styrki yður til alls góðs.

Yðar auðmjúkur elskandi

J. Hallgrímsson.

Fyrirgefið mér þetta!

Ég skrifa það í bólinu.

TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR OG KONRÁÐS GlSLASONAR.

Reykjavík, 4. Marz 1840.

Elskulegu, góðu vinir!

Hvernig líður ykkur? Ég er ofur-lasinn og hefi verið það, rétt að kalla, síðan ég kom hingað suðury snemma í Nóvember. Ég ætla að segja G. Hjálm-> ars. svo sem lækni frá veikindum mínum, og getið þið síðan spurt hann. Ég vona samt ég lifi af, að minnsta kosti aðra stundina, og langar raunar til þess líka, mest vegna þess, að ég þykist helzt of lítið þarft vera búinn að vinna ; — hugsið þið eftir því. — Hvað kemur mikið af svorum til nefndarinn- ar frá prestum o. s. frv., og hefst hún nokkuð að? Hvað líður Fjölni? Annar hvor ykkar eða báð-

— 36 —

ir verðið að spyrja Ursin að, hvort fáanleg séu hjá honum „Aftryk" af töfl. hans við hans „pop. Fore- drag over Astronomien" til að nota við ísl. útl., og hvað þau myndu kosta, og láta mig svo vita; og bókina sjálfa þyrfti ég að fá, K. ! Því styttra sem ég nú skrifa, því lengra skrifið þið með fyrstu skipum. Aldrei hefir mig langað eins mikið og núna til að gera eitthvað; svona er maðurinn!

Segið þið Magnusen, að það sé á svo nefndum Þinghól upp með Gljúfrá í Stafholtstungum, að baulusteinar séu grafnir upp með spjótamyndum á o. s. frv., — en ekki letri, það ég hefi heyrt — , þeg- ar verið var að byggja þar fjárrétt. Einn þeirra er nú hestasteinn í Tandraseli. Eitthvað af blöðum væri gaman að sjá sem fyrst, þá sleppið þið líka fyrir pól. fréttunum.

Ykkar elskandi

J. Hallgrímsson.

TIL DEILDAR HINS ÍSLENZKA BÓKMENNTA- FÉLAGS 1 REYKJAVlK.

Það er kunnara en frá þurfi að segja, með hve mikilli kostgæfni vísindamenn um þessar mundir gefa gætur að veðráttufari og loftslagi um öll lönd, þar sem því verður við komið. Er það og engin furða; því bæði er það fróðlegt í sjálfu sér að vita, hvernig þessum atburðum hagar til hvarvetna um heimsbyggðina, og grennslast eftir sambandi þeirra sín á millum, rökum þeim, er þeir eru af sprottnir, og lögmáli því, er þeir hlýða, enda eru menn nú betur en fyr farnir að sjá, hvernig allt það,

— 37 —

er jörðin elur á hverjum stað, og ásýnd hennar sjálf, breytist á ýmsa vegu, eftir því sem veðráttufar og loftslag er til ; og er þekking á slíkum hlutum — þótt hún sé upphaflega fengin með vísindalegum rannsóknum — ekki síður gagnleg í búnaðarhátt- um manna og allri atvinnu en hver sú önnur, er sízt þykir mega án vera.

Vér íslendingar höfum samt til skamms tíma ekki átt kost á að bera ættjörðu vora í þessu tilliti saman við önnur lönd, svo að vér til að mynda get- um með sannindum sagt, hvað hér megi þrífast og hvað ekki, því oss hefir, að kalla má, gjörsamlega vantað réttar sagnir um veðráttufar vort; höfum vér þá og ekki heldur lagt fram vorn skerf til hinn- ar almennu, vísindalegu rannsóknar um þessi efnL Og þótt nú sé vel upphafið og góð aðstoð feng- in, þar sem veðurbók (Obs. Met.) herra Thor- stensens landlæknis er á prent komin, brestur samt mikið á, að nóg sé að gjört í þessari grein. Mér virðist nú ekki betur en það sé fyllilega sam- boðið tilgangi félags vors að gjöra nokkuð þessu til eflingar, og þess vegna leyfi ég mér að bera upp fyrir hinni heiðruðu félagsdeild, með hverju móti mér virðist hún geti bezt og haganlegast kom- ið því svo fyrir, að þeim, er iðka veðurfræðina, verðl búið nokkuð í haginn, að því leyti, sem hér eru föng á.

Nú er það að vísu satt, að svo mikils vert sem það er, að hiti lofts og lagar, lofts þyngd, regnkoma og snjófall hefir nú í margt ár verið athugað hér á einum stað með áreiðanlegum verkfærum og vís- indalegri aðferð, þá er það samt ekki einhlítt, með- an það er ekki gjört víðar á landinu. En samt vil ég ekki, að svo stöddu máli, ráða félagi voru til að

— 38 —

brjótast í að koma slíku til vegar, því bæði er það, að verkfæri þau, er þurfa til slíkra rannsókna, kosta tóluvert, og menn eru vandfengnir til að takast það starf á hendur ; enda hef i ég nokkra von um, að eitt- hvað verði séð fyrir því úr annari átt. — En mér hefir dottið annað í hug, er mér virðist félagið gæti komið til leiðar, sér að kostnaðarlausu, og mætti þó ekki að síður koma að töluverðu liði, þegar fram líða stundir. Ég vil félagið komi þvi til leiðar, að dagbækur yfir veðráttufarið verði haldnar eftirleið- is, eins viða um landið og nauðsyn þykir til bera, og að þær komi siðan jafnóðum í vörzlu félagsins.

Ef hinni heiðruðu f élagsdeild þykir þetta nokkru skifta, myndi það réttast að láta nefnd manna taka til yfirvegunar, hvernig þessu gæti orðið hag- anlegast fyrir komið. Ég þarf því ekki annað en einungis að benda til nokkurra atriða þar að lútandi, svo betur megi sýnast, hverju ég fer fram.

1. Þessar dagbækur yfir veðráttufarið þyrftu að vera haldnar á svo mórgum stöðum, að ráða mætti af samanburði þeirra, hvernig viðrað hefði í hvert skipti á öllu landinu; og þar eð nú fjallgarðar þeir, er skipta héruðum, og átt sú, er þau horfa í til hafs, skiptir einnig oftlega veðráttu þeirra, þykir ekki af veita, þótt veðurbækur væru haldnar í öllum hinum stærri héruðum, er svo eru aðgreind af landslagi og afstöðu (de större Flodgebeter), og sumstaðar bæði við sjó og til f jalla.

2. Það er enn fremur áríðandi, að slíkar veð- urbækur séu samfleytt haldnar i sömu stöðum. Þær mættu þess vegna ekki vera einskorðaðar við neina einstaka menn, er oft má vera, að flytji sig búferl- um, heldur við þá staði, er hentastir þykja,

3. En hvernig ætti nú að koma því við, þar sem

— 39 —

menn eru líka vandfengnir til að halda dagbækurn- ar? Félagið verður í þessu tilliti að leita til prest- anna, og fá nokkra þeirra í lið með sér; þeir eru allir í vísindamanna tölu, og er þá hvort tveggja, að þeir mega þykja færir um að leysa þetta starf af hendi, enda öll líkindi til, að þeir, sem til þess yrðu kvaddir, myndu, hver um sig, fúsir til að leggja fram þenna skerf til framkvæmdar vísindalegum tilgangi. Þess vegna ætti að kjósa til þau prestssetrin, er bezt þykja liggja við, sakir afstöðunnar, og biðja prest- ana d þeim að takast þetta starf d hendur; ætti sið- an þetta að verða að nokkurs konar vísindalegri kv'oð, svo að hver prestur fram af öðrum, er þar sæti, héldi áfram veðurbókinni.

4. Til hægri verka fyrir þá, er á síðan ættu að nota veðurbækurnar, væri áríðandi, að þær yrðu hver annari sem líkastar að allri niðurskipan, og myndi því bezt, að þeir, sem ætla að halda þær, fengju allir i fyrstunni samhljóða fyrirmynd (Schema), að laga þær eftir; ætti hún að vera sem einf öldust, og þó greinilega fyrir komið ; en þeir, er veðurbækumar héldu, ættu á hverju dri að senda þær félagsdeildinni, er siðan varðveitti þær allar samt í skjalasafni sinu.

Loksins vil ég geta þess, að mér er kunnugt, að einstakir merkismenn hafa haldið slíkar veður- bækur að undanförnu (t. a. m. séra Jón Jónsson, nú prestur til Möðruvallaklausturs, er nú mun hafa haldið þeirri iðn um 60 ár) , og er það athug- unar vert, hvort félagið ætti ekki að grennslast eft- ir þessu betur, og reyna til að útvega sér af þeim hinar merkustu, enda þótt nokkru yrði til þess að kosta.

Ég þykist fyrir mitt leyti sannfærður um, að

— 40 —

gæti félag vort á nokkurn hátt komið því til framkvæmdar, sem ég hefi nú leyft mér að bera upp fyrir því, myndi safn slíkra veðurbóka seinna meir þykja ærinn fjársjóður; samt legg ég það fúslega undir álit hinnar heiðruðu félagsdeildar, hvort ráðlegt sé að halda nokkuð fram í þetta ; en bið einungis, að það verði rætt á félagsfundi og íhugað þar betur, eins fljótt og kringumstæðurn- ar leyfa.

Rvk., 9. d. Apr. 1840.

J. Hallgrímsson.

TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Reykjavík, 31. Maí 1840.

Elskulegi Konráð minn!

Þarf eigi járn at eggja né jarðarmen skerða, — guð veit það nú samt, en mikið er ég að skríða saman og farinn ögn að rölta út við og við. — Það er í lifrinni, heldur læknirinn ; ég man ekki, hvort ég sagði þér það í vetur. Hafðu blessaður skrif- að mér til og sent mér sendingar, og gott er að heyra vellíðan þína. Brynjólfi hefir ekki þóknazt að láta mig sjá frá sér eina línu enn; segðu honum það með kveðju minni ástkærri. Skúla mínum er ég skuldbundinn fyrir langt bréf og gott, og „Fæ- drelandet"; ég skal sjá um að útvega honum ætt- artöluna hans. Heyrðu nú! Ég má ekki skrifa neitt, ég þarf að rekreera mig, sérðu! Dr. Hjaltalín er að „skarifísera" lamb, sem hefir fjöruskjögur, og sumir segja, að skrifa móti Tuma. Ef mér verð-

— 41 —

ur hægt að hreyfa mig, fer ég eitthvað af stað með Steinstrup seint í Júní ; hann f er vestur og Sch. austur. Heilsaðu öllum ; ég vona þú fáir betra bréf með næstu ferð.

Þinn elskandi

J. Hallgrímsson.

TIL J. STEENSTRUP.

(Vorið 1840). Ég er lasinn, kunningi góður, og hefi tekið inn sóttar-meðal, og verð að sitja heima og tefla við páfann. Ég verð því að biðja þig að afsaka mig, þangað til á morgun.

Þinn

J. Hallgrímsson.

Her har du din islandske Lektie for i Aften!

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Reykjavík, 13. Júní 1840.

Allrahæstvirti, elskulegi herra etatsráð !

Ég má öngvan veginn láta tækifærið hjá líða, svo ég þakki yður ekki sem bezt fyrir elskulegt tilskrif með vorskipum og umönnun alla fyrir mér, sem komið hefir að svo góðu haldi. Ég er nú fyrir nokkru algjörlega kominn á ról og skriðinn svo saman, að ég er búinn að afráða að dragast eitthvað

— 42 —

af stað nú svo sem að vikufresti, og láta guð ráða, hvað langt ég kemst. Ég hefi nú sameinað mig við Steinstrup; förum við fyrst upp í Krýsuvík, þaðan yfir Ölves, Grafning, Grímsnes etc, og Þingvalla- sveit, til Borgarfjarðar og þaðan vestur eins langt og víða sem sumarið endist til. Mér er það tvöf aldur hagnaður, þvi bæði sparar það mér fylgdarmann stöðugt, sem ég hefði heldur ekki getað kostað mér, því ferðalög eru hér dýr, og svo er hitt ekki síður, hvað miklu meira lærist, þegar tveir eru saman, og það þótt félagi minn ekki væri Steinstrups jafn- ingi, enda kemur honum vel á hinn bóginn, — þótt aldrei væri nema í Krýsuvík, að ég hefi áður grannskoðað námana fyrir norðan, sem hann fær nú ekki að sjá. Það helzta af því, sem ég hefi unn- ið Bókmenntafélaginu beinlínis í hag, síðan ég fór að hressast, er einkum það, að ég hefi verið að rita nokkurs konar bók yfir prestaköllin hér á landi, og hefi ég mest notað til þess skýrslur prest- anna sjálfra, sem þeir gáfu í fyrra eftir biskups boði og undir embættiseið. Ég byrjaði á Vaðla- sýslu og er nú kominn í kring austur fyrir og hing- að suður, og held nú áfram hvað ég get, þangað til ferðin byrjar. Svo þér fáið nokkurs konar hugmynd um, hvernig þetta verk lítur út, skal ég senda yður, sem sýnishorn, afskrift af einhverju styzta brauð- inu, og er það þá eins og þér hafið séð bókina alla, því þótt skýrslurnar hafi verið margbreyttar, hefi ég fært þær allar til eins skipulags.

Þetta kadetta-skip kom núna svo flatt upp á mig, sem aðra fleiri, að ég get ekki skrifað til Rentukammersins og direktionarinnar for Fondet ad usus publicos. Ég verð því að biðja yður, herra etatsráð, að gera svo vel að flytja báðum þessum

— 43 —

Autoriteter skyldugt þakklæti mitt fyrir þann styrk, sem mér hefir verið veittur til að halda áfram ferð minni og studiis. Þó að mitt starf verði ekki langvinnt, ef til vill, gleður það mig samt, að það litla, sem ég hefi getað að gjört, þarf ekki að farast, þó mín missi við, eftir því sambandi, sem ég nú stend í við Steinstrup, þar sem hvor meðdeilir öðrum allt, smátt og stórt, sem uppgötvast. Ég þori líka að fullvissa yður um, að með tilliti til lýsingar- innar á Islandi, má félagið búast við að eiga í hon- um öruggan aðstoðarmann, þar sem það þarf að fá upplýsingar áhrærandi náttúrufræði landsins.

Fyrirgefið mér þetta f lýtisrisp ; allt er hér í svo miklu uppnámi, að maður hefir ekki næði til að skrifa almennil. sendibréf, hvað feginn sem maður vildi.

Ég er með ást og virðingu yðar hávelborin- heita elskandi

J. Hallgrímsson.

TIL DET KONGELIGE RENTEKAMMER.

Af Hr. candidatus juris Kr. Kristjanson har Undertegnede i Dag modtaget den Sum 200 Rbdl. r. S., som det kongelige Rentekammer naadigst har tilstaaet mig som Underst0ttelse til en natur- videnskabelig Rejse i Island; for hvilke to Hund- rede Rigsbankdaler rede S0lv herved kvitteres. Reykjavík, den 13. Juni 1840.

J. Hallgrímsson.

— 44 —

TIL DEN KONGELIGE DIREKTION FOR FONDET AD USUS PUBLICOS.

Af Hr. candidatus juris Kr. Kristjanson har Undertegnede i Dag modtaget den Summa 150 Rbdlr. r. S., som er Bel0bet af den mig allernaa- digst forundte Forlængelse paa eet Aar af mit Stipendium af Fondet ad usus publicos, til mine naturvidenskabelige Studiers Fremme, for hvilke eet Hundrede og halvtredsindstyve Rigsbankdaler rede S0lv jeg herved kvitterer.

Reykjavík, den 13. Juni 1840.

J. Hallgrímsson.

TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR OG KONRÁÐS GlSLASONAR.

Bíldudal, 15. d. Aug.m. 1840.

Elskulegi Bryn. og elskulegi Kon. !

Er á ferð, og hefi nauman tíma, vestur um allt land; ætla nú yfrum Arnarfjörð og veiða loft- anda (þið munið, með skænið yfir kjaftinum) ; enginn veit hvað undan fer, nema eftir fer. Horn- fiskur hérna hans Jóns Sigurðssonar, með skjöld- inn á hliðinni, er nú kominn hérna með kálfinn handa þeim Arnfirðingum, eins og vant er. Líkar ekki landið, bróðir minn! Hefi þó fundið furutré framt að IV2 alin að þvermáli, sem líklega gætu sprottið enn, það er að segja, ekki sama tréð, en annað eins. Kom í Sauðlauksdal, og [þótti] ljótt að

— 45 —

sjá; kom ekki í Flatey; var þó eggjaður á það, Konsi

minn sæll og blessaður ! Veit ekki, hvort ég

kemst svo langt; held samt áfram eins og kleift er; læt þar nótt sem nemur. Vilduð þið ekki vera komn- ir á Glámu til mín [á] morgun eða hinn daginn? Skyldi bjóða ykkur að súpa á pöddunni; á þær rétt- ar f jórar, en hræddur er ég um, þið gætuð ekki sof- ið í vagninum. Ég sá hreppstjórann frá Fjörgulæk í gær á Vatneyri við Patreksf jörð ; hann er nú orðinn liðugt sextugur og segist stundum hafa drukkið töluvert. — Tún og engjar og skógar, sko! Það er nú það, sem ég er að hugsa um á landi. — Wer weiss? — Hann hefir sagt það sjálfur, hann Stefán minn. — Ég bið að heilsa kónginum og svarta mann- inum, litla, í tjaldbúðinni hennar Mad. Sháffer. Það er svo margt, sem ekki veitti af að stinga nið- ur penna um.

J. Hallgrímsson.

I til Takke tage maa! Meira seinna.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Bíldudal, Aug. 1840.

Allrahæstvirti, elskulegi herra etatsráð!

Ég hripa yður þessar línur í flughasti, rétt svo þér sjáið, að ég sé lifandi. 25. Júní fórum við úr Reykjavík. Þaðan í Krýsuvík, yfir fjallgarðinn austur í Ölves, upp í Hengil og Grafning, austur í -Grímsnes, Flóa, Skeið, Biskupstungur, Þingvalla- sveit, yfir Borgarfjörð þveran, Skarðsheiði vestri

— 46 —

og Rauðamelsheiði á Skógarströnd, út í Drápuhlíð- arfjall, að Hoístöðum (fann í Haugsnesi, að ég held, legstað Þórólfs Mostrarskeggs), upp á Skóg- arströnd aftur og þaðan yfir á Fellsströnd, og svo kringum allan Breiðaf jörð út undir Haga á Barða- strönd, þaðan yfir Leikvöll hingað á Bíldudal, héð- an í Tálknafjörð og Patreksfjörð og yfir í Sauð- lauksdal og hingað til baka. — Nú förum við héð- an vestur og norður eftir, það sem sumarið endist. Verð ég þá búinn að sjá Vesturland, svo að ég hefi fengið nokkurn veginn ljósa hugmynd um það, ef ég endist til þess á annað borð. Ég kemst ekki til að skrifa yður neitt í þetta sinn, því skipið bíður, sem á að flytja okkur yfir Arnarf jörð. Ég sá stein- inn í Reykholti, sem Þ. Helgason hélt væri leg- steinn yfir Snorra Sturluson, og efast ég ekki um, að það sé rétt. Letrið er raunar mest allt máð af,

en þó má glöggva á einum stað: ^ \ % | (Snori?) og það, sem ég marka mest: ofan á steininum, fyr- ir neðan þetta teikn: JL , stendur glöggt ^

(sem ég les tjLj fc I ) ; það er sjálfsagt, að ég

sendi yður uppdrátt af steini þessum við fyrsta tækifæri. Ég er vonum skárri til heilsu, en þoli samt ekki vel áreynsluna, enn sem komið er. Ég skrifa meira við fyrsta tækifæri.

Yðar hávelb.h. elskandi

J. Hallgrímsson.

— 47 —

TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR OG KONRÁÐS GlSLASONAR.

Hrauki við Stað á Snæfjöllum, 31. Aug. 1840. Góðir bræður!

Þegar séra Benedikt svaf hjá Bjarna mínum í Unaðsdal, og Bjarni minn gat ekki sofið, fór hann að lesa bænir sínar og sálmavers, og segir: „Þrái himin, þótt þreyi hér, þú svo kórónu dýrðar mér í æðstu gleði afhendir". — ,,Ég er ekki upp á stássið", segir Bjarni minn. — Er nú kominn norð- an úr Rekavík; vitið þið, hvar hún er? Ketilríður mín í Görðum biður að heilsa ykkur; vildi ekki Jón Eyjólfsson, og ætlar nú að eiga hann Gísla dóna minn; — bæði í Aðalvík. Illur vegur á Vest- urlandi og Gláma skást, því þar fer maður á bless- uðum jökli. Nú er ég á suðurleið og ætla samt fyrst á Norðurstrandir ; þrauka þetta, þó ég sé ekki alheill. Kon. og Bryn.! bið að heilsa öllum og meira seinna.

J. Hallgrímsson.

Ég kom í Arnarfjörð og lærði þar að veiða loftanda.

TIL DEN H0JE STIFTS0VRIGHED I ISLAND.

Underdanigst ans0ges, at den H0je Stifts- 0vrighed naadigst vil forunde mig det nu ledige Hólma-Præstekald inden S0ndermule-syssel.

Med en tidligere Ans0gning, hvorved det paa

— 48 —

mine Vegne underdanigst blev anholdt om Reyk- holts Præstekald ved dettes sidste Vakance, er de Attester og 0vrige Bevisligheder fremsendte, som skulde godtg0re min Habilitet til at s0ge præste- ligt Embede; jeg tillader mig derfor underdanigst at henvise saavel til disse, som Ans0gningen selv, for saa vidt samme ber0rer de Grunde, der maatte tale til min Fordel.

Jeg t0r haabe at mine videnskabelige Be- stræbelser og 0vrige Forhold, som her b0r komme i Betragtning, ikke er ubekendte for den H0je Stifts0vrighed, — og saaledes har jeg kun lidet at tilf0je. — Vel ved jeg, at jeg i præstlige Kund- skaber ingenlunde t0r maale mig med værdige, erfarne Præster og lærde Teologer, og at jeg i denne Henseende har saare meget at lære ; men ikke desto mindre f0ler jeg baade Lyst og Mod til at paatage mig det ans0gte Embede, ligesom jeg i det hele taget erkender dybt N0dvendig- heden af at indtræde i en fast Stilling, for ret at kunde benytte de Kræfter, Gud vil forunde mig, til mit Fædrelands og Videnskabens Tjeneste. — Den Omstændighed, at Hólmar paa een Gang staa ved Havbredden, og dog er ligesom henlagte i Hjertet af 0sterlandets store Bjergmasse, g0r denne Præstgaard h0jligen bekvem til en Natur- forskers Opholdssted; ligesom det ogsaa, fra 0ko- nomisk Side betragtet, kunde være godt, at se een af den ligesaa nyttige som mærkværdige Eder- fugls „Varp"-pladser, stillet under Opsyn af en Ornitolog af Faget; og dertil frembyde Hólmar, som bekendt, en saare god Lejlighed.

Jeg har en stor Gæld at afbetale til mit Fæd- reland, og længes derfor efter en fast Virkekreds,

— 49 —

hvor jeg uforstyrret og fri for Næringssorger kun- de afbetale noget deraf, ved at virke for mit Kald og min Videnskab. Jeg nærer ogsaa det Haab, at den H0je Stifts0vrighed vil tage saa naadigt Hen- syn til denne min Ans0gning, som Ret og Billig- hed tillader.

Reykjavík, d. 12. Okt. 1840. Underdanigst

J. Hallgrímsson.

TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR.

Reykjavík, 14. Okt.m. 1840. Elskulegi Brynjólfur minn!

Hvenær ætli ég hafi fengið bréf frá þér sein- ast? Seðil í vor, vænti ég. Hvernig líður þér, kunn- ingi? Enda vænti ég þú segir mér það í bréfinu, sem ég á frá þér á ferðinni með pinkladuggunni okkar. Hérna er ég enn að skrölta, kunningi, með bærilegri heilsu sem stendur; en nú er annað verra á f erðinni : séra Tómas hef ir verið hætt kominn af blóðuppgangi og liggur enn, þó sagður skárri, hvernig sem úr því rætist. En alþing! Bágt er að geta nú ekki talað til fólksins, — kjaftlaus og verra en það, þar sem ekki er svo mikið sem Sunn- anpósturinn að láta í. Ég prédika svona munnlega, en það nær til svo fárra. Ég er nýkominn austan úr Hreppum; fór að skoða þá, af því ég hafði ekki séð þá fyr, og þykist ég nú vera búinn að enda vel út sumarið. Ertu á kamrinum, lagsmaður? Ég hefi ekki viljað gera það vegna Schythe í þetta sinn, að

4

— 50 —

senda beinlínis neina „Indberetning" um námana,. heldur bara eitthvað um meðferð á þeim, og til- boð að segja, hvað ég veit, ef Kammerið vill. — Segðu mér greinilega um Rapport þeirra Strp. og Sch. og allt því viðvíkjandi, sem þú veizt. Ég hefi vísað Strp. á Jón bróður þinn sem efni í ,,Land- mand" á Islandi; vísa þú aftur Jóni á Strp. og láttu hann fá hjá honum öll ráð og upplýsingar, sem hann getur.

Þú kannt að tala við kreditóra; viltu nú líka gera það fyrir mig? Þeir eru Prosowsky, Skóa- Pétur, Drési, Rolund og Reitzel. Þekkirðu menn- ina? Og svo, ég man ekki hvað hann heitir, skradd- arinn á K0bmagergade ; — Konráð þekkir það ; ég er allslaus, enn sem komið er, en ég vona, að ég f ái enn eins árs Forlængelse af stípendíinu, og kann ske eitthvað frá Rentukammerinu. Etatsráð Mag- nussen tekur þá væntanlega við peningunum, en farðu svo til hans, — ég skrifa honum það, — og^ miðlaðu þeim svo dálitlu, borgaðu rentur etc, því ég ætla mér ekki að svíkja neinn, ef ég get.

Ekki er ég trúlofaður enn, þú lýgur því uppa mig. Berðu þig að láta þér líða sem bezt, góðurinn minn, og vertu blessaður [og] sæll.

Þinn

J. Hallgrímsson.

TIL DET KONGELIGE RENTEKAMMER.

Nu, da jeg er vendt tilbage fra min sidste geo- logiske Ekskursion i indeværende Sommer, paa hvilken jeg har gennemrejst en stor Del af Arnæs-

— 51 —

syssel, griber jeg den Lejlighed, som endnu frem- byder sig med det sidste Handelsskib, der afgaar til K0benhavn fra denne Kant af Landet, til under- danigst at takke det H0je Kollegium for den mig naadigst tilstaaede Underst0ttelse, ved hvilken jeg nu i en Tid af l^/o Aar har set mig i Stand til at fortsætte mine naturvidenskabelige Studier, ved Unders0gelser og Rejser i mit F0deland.

I Fjorsommer gennemrejste jeg Nordlandet i forskellige Retninger, hvor jeg da fors0gte saa- vel at studere mig ind i disse Egnes geologiske For- hold, som tillige at erhverve mig et saa fuld- stændigt Overblik over Nordlandets Topografi, som det var mig muligt. Ved denne Lejlighed under- s0gte jeg blandt andet temmelig n0je de kongelige Svovllejer i Nordersyssel, samt næsten alle be- kendte Surtarbrands-punkter paa Nordlandet, og deriblandt Skagefjordsdalene, hvor man havde troet, at Stenkul maatte være at finde.

Om Efteraaret begav jeg mig til Reikevig, hvor jeg, uagtet Stedets Dyrhed, tog Ophold, i det Haab, at kunne der bedre end paa noget an- det Sted heri Landet udvide mine Kundskaber, ved at konferere med og belæres af Dhrr. Steen- strup og Schythe, som den Gang opholdt sig der; men en meget langvarig Sygdom, der næsten al- deles ber0vede mig Kræfter til Arbejde, forhin- drede mig fra at drage den Fordel af mit Ophold i Reikevig, som jeg havde gjort mig Haab om. — Desto heldigere var jeg i indeværende Sommer, da jeg for saa vidt genvandt min Sundhed, at jeg saa mig i Stand til at forene mig med Herr Kandi- dat Steenstrup og f0lge ham paa en meget lære- rig og interessant Tur, paa hvilken vi, foruden

4*

— 52 —

Krisevig og andre vigtige geologiske Punkter paa Sydlandet, fik Lejlighed til at se en stor Del af det saakaldte Vesterland.

Jeg har ingen Ordre modtaget med Hensyn til, hvorvidt det H0je Kollegium maatte finde for godt, at befale mig at indgive underdanigst Be- retning om mine Unders0gelsers Fremgang, og ved saaledes ikke, hvorledes jeg b0r forholde mig i denne Henseende. Imidlertid vover jeg under- danigst at fremsende vedlagte: ,,Forel0bigt Udkast til Forslag til en forbedret Behandlingsmaade af de kongelige Svovllejer i Island", som Pr0ve af mine Arbejder og Ansuelser angaaende en spe- ciel Del af de Genstande, hvorpaa jeg i Sær- deleshed har henvendt min Opmærksomhed, idet jeg beklager, at Tiden nu ikke tillader mig at ind- give en detailleret Beretning, i hvilken de Grunde og Anskuelser burde være udviklede, hvorpaa ovenmeldte Forslag st0tte sig.

Hvis Gud tillader, at jeg beholder min Sund- hed, haaber jeg i indeværende Vinter at faa en saadan Beretning færdig, da jeg tillige vil s0ge at ordne og tydeligg0re for mig'selv det viden- skabelige Udbytte, som jeg hidindtil maatte have vundet paa disse mine Rejser.

Jeg har nu allerede haft Lejlighed til at se omtrent to Tredjedele af Island; den ene Tredje- del, nemlig hele 0sterlandet, staar endnu tilbage ; om jeg skal være saa heldig ogsaa at kunne be- rejse denne Del af Island, vil bero paa, hvorvidt det H0je Kollegium maatte fremdeles anse mig værdig til videre naadigst Underst0ttelse.

Reikevig i Island, d. 14. Oktober 1840. Underdanigst

Jónas Hallgrímsson.

— 53 — TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Staddur á Bessastöðum, 18. d. Oktbm. 1840. Hávelborni, allrahæstvirti herra etatsráð!

Nú er illa komið, því seinasta skipið, sem héð- an fer til Hafnar, er nú ferðbúið fyr en mig varði, svo mér er afskamtað að skrifa yður eins rækilega og ég hafði ætlað mér. Ég er, að kalla má, nýkom- inn aftur úr seinustu ferð minni í sumar og var hún mest gerð til að skoða þann hluta af Árnes- sýslu, sem ég hafði ekki séð áður; voru það eink- um Skeiðin og Hrepparnir. Vesturlandið sáum við Steinstrup mestallt í sumar, að minnsta kosti svo vel, að ég hefi ljósa hugmynd um lögun þess og landslag, svo nú held ég [að ég] gæti lýst því líka með aðstoð sóknarlýsinganna. Ég á nú í rauninni ekki óséð nema Austurlandið, en það er líka tölu- verður fláki. Ég ætla nú í vetur að byrja á Ár- nessýslu svo sem til reynslu og vita, hvernig mér tekst að lýsa henni. — Eins held ég áfram með lýsingarnar á brauðunum, þar sem ég hvarf frá í vor; ég verð fljótt búinn með þær. Sóknarlýsingar liggja hjá mér frá 4 eða 5 prestum, en þær eru inni í Reykjavík, svo ég get ekki sent þær núna,. af því bréfið á að fara undir eins. Flestir prestar, sem ég fann vestra og ekki voru búnir, hafa lofað góðu, hvernig sem þeir efna það.

Eftir uppástungu minni hefir félagsdeildin í Reykjavík fallizt á að sjá um, að dagbækur yrðu eftirleiðis haldnar yfir veðrið í öllum héruðum landsins, er síðan komi á ári hverju í vörzlu fé- lagsins. Nefnd manna, landphysicus Thorstensen* Gunnlögsen skólakennari og ég, á að koma þessu í lag. —

— 54 —

Ég hefi skrifað Rentukammerinu og sent því, svo sem eins og sýnishorn: ,,Forel0bigt udkast til en forbedret Behandlingsmaade af de kongelige Svovllejer i Island".

Ef að þér getið útvegað mér nokkra aðstoð framvegis, svo sem eins árs lenging á stipendíinu, efast ég ekki um, þér auðsýnið mér þá góðvild, að taka á móti þeim peningum til frekari ráðstöfun- ar. Ég hefi þá líka beðið herra Brynjólf Péturs- son að taka við nokkru af þeim aftur til að borga með skuldir, sem á mér liggja fyrir föt, stígvél og bækur. —

Konungsúrskurðurinn af 20. Maí þ. á. hefir þó vakið umhugsun margra, en ekki skilur samt al- menningur vel, hvað um er að vera. Mikið sár- langar mig til að f jórðungskortið gæti komið strax í vor. Gunnlögsen er því ver ekki búinn með strim- ilinn, sem vantar að norðan; en má ekki heldur láta hann vanta og bæta honum svo seinna við hina fjórðungana?

Fyrirgefið, bezti etatsráð, þenna flýtir. Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

TIL J. STEENSTRUP.

Bessestad, 18/io 1840. Kære, gode Steenstrup!

Det lange Brev, jeg hafði tiltænkt dig, bli- ver noget kort, thi her — du maa vide jeg er paa Bessestad — træffer mig just nu den Efterretning,

— 55 —

-at et Skib, som jeg ventede skulde f0rst afgaa om nogen Tid, ligger sejlfærdigt i Havnefjord. Min Ekskursion til Arnæs-Syssel var temmelig interes- sant. Doleriten dækker ikke blot hele Mosfells- heiden og lægger sig tæt op til Hengelen, — Un- derlaget stikker paa flere Steder frem og er Tuf — , men ogsaa Lyndalsheiden; hele den Egn „Hrepparnir" er nyere Masser fra Dolerittiden, afvekslende Doleritkamme, Tuf og grov Breccie (de kalder den der þussaberg). Alle de mægtige Breccielag paa dette ,Str0g indeslutte doleritiske Masser og afveksle desuden saaledes med Doleri- ten selv i deres gensidige Paalejring, at det er ingen Tvivl om, at de ere samtidige med Doleriten. Mon dette virkelig er Tilfældet med hele Tuf- systemet, eller gives der baade Dolerit-Tuf og Trap-tuf? Hvad giver Anlysen af Masserne? Den .gamle Lavastr0m, som danner Underlaget i Flóinn saavel som Merkurhraun og Álfstaðahraun paa de saakaldte „Skeið", og Hofsheiði i Eystrihrepp, er uden Tvivl komne 0sterfra, enten fra Hekla selv, eller dens vestlige Sidekratere. Klöfternes Retning fra S. V. til N. O. stadfæster sig overalt; dette ud- taler sig især meget bestemt i det Overblik, man faar over de nyere Masser i Hrepparne fra H0- jene ovenfor Stóri-Núpur (du var der vel selv i Fjor). Hekla-masserne er ogsaa trængte op igen- nem en saadan Kl0ft; du erindrer nok den lange Række af vulkanske Kamme, som ligger i Nordost fra Hekla. Tindafjöll og 0fjelds-systemet frem- viser det samme Fænomen. Intet Spor af Trap, naar jeg undtager nogle, som det syntes indeslut- tede Masser i en Doleritkam, kaldet Knararholt ved Þjórsárholt. Disse Blokke saa mig ud som Trap,

— 56 —

og hvis det er Tilfældet, har den optrængende Do- lerit taget den med sig fra et underliggende Lag. Sagen er interessant, men ikke afgjort. Thingvalla- vatnets bleikja er S. alpinus; „murtan", som jeg tror, pallidus; med Hensyn til urriðinn er der vist- nok nogen Forvirring. Museet skal faa Eksemplarer derfra med Postskibet. Ikke en eneste levende Land- mollusk var at finde. I Hrepparne, ved Stóra-Laxá og i det saakaldte Sólheimafjall er betydelige gen- nemdampede Partier fra gammel Tid, og sikkert har det engang været Svovllejer. Du have Ret med Hensyn til Udbrudsstedet for den gamle Lavastr0m i Sydost fra Havnefjord; det befinder sig virkelig straks 0stenfor Vífilfell ved Lágaskarðsvejen i et mægtigt Krater, „Eldborg". —

Paa et Selskabsm0de fik jeg mod Forventning mit Forslag sat igennem angaaende „Vejrb0gerne"; en Kommission, bestaaende af Landf . Thorstensen, adjunkt Gunnlögsen og mig, er nedsat, for at ordne det fornödne.

Jeg har skrevet Rentekammeret og sendt som Pr0ve „Forel0bigt Udkast til Forslag til en for- bedret Behandlingsmaade af de kongl. Svovllejer". Vær saa god at se i Naade til dette Hastværks- arbejde, hvis det kommer i dine Hænder.

Min inderlige og forbindtlige Hilsen til Proff. Reinhardt og Forchhammer. Jeg har egentlig in- tet at skrive dem for denne Gang, som kan være værdt at læse. Jeg skal g0re alt muligt for Mu- seerne. Lad mig se hvad du kan g0re for den om- talte isl. Botanik. Lev vel, bedste Steenstrup! og glem ikke

din

J. Hallgrímsson.

— 57 — TIL PÁLS MELSTEDS SÝSLUMANNS.

Reykjavík, 10. d. Nóv.-mán. 1840.

Hæstvirti, elskulegi hra. kammerráð!

Ég geri ráð fyrir, að þessi seðill berist yður í hendur undir eins og póstskipsfréttirnar, og fáið þér þá nóg að skemmta yður við, þó ég hafi ekki langort í þetta sinn. Ég er búinn að tala hér um tímaritið við alla þá, sem ég hélt til nokkurs væri að nefna það við. Sumir þeirra vilja líka verða til að leggja fram sinn skerf — ritlinga um ýmisleg alþjóðleg efni — , en vilja samt, eins og við var að búast, fá dálítið fyrir ómakið. Secretairinn, á hinn bóginn, læzt vera tregur og viljalítill ; er samt fá- anlegur til að byrja prentun ritsins á sinn kostnað, ef hann fái handritin ókeypis í fyrsta „heftið" (sendinguna). Gangi þá vel út, svo hann sjái sér skaðlaust að halda áfram, vill hann borga handrit- in að nokkru eftirleiðis. Etatsráð Sveinbjörnsen og ég höfum helzt talað um að doka svona við, og fara svo á jólunum inn í Viðey, og gera þá samn- ing við secr., eins góðan og völ er á. Þorsteinn á Eyvindarstöðum er annars ekki fráleitur að takast kostnað og útgáfu slíks rits á hendur, ef secr. verð- ur of ósanngjarn, eða gengur hreint aftur úr skaftinu. Þér sjáið nú á þessu, að hver, sem ann- ars langar til að rita um eitthvert af þeim hinum mörgu, mikilvægu málefnum, sem við eigum nú fyrir hendi, getur farið til upp á það, að hann get- ur átt von á að koma því á prent, þótt það kunni ekki að verða mjög ábatasamt. Enginn hér hefir, svo ég viti, fengið „Stændertidenden", en sent hafa Islendingar okkur frá Höfn prentaðar fréttir úr

— 58 —

Hróarskeldu, er snerta íslands málefni, og veit ég til þér fáið þær. Þess utan hafa þeir tekið Grími tak í Kj0benh.-p. og eins í Fædrelandet, því þeir hafa orðið hræddir við skattafrumvarpið. Þið fáið þ>að nú meðal annars að bræða á næsta fundi og ])á um leið frumvarp frá séra Pétri prófasti um, hvernig bæta skuli kjör prestanna hér í landi, og jafnframt hafa gát á þeim betur en hingað til hef- ir viðgengizt. Sagt er, að Bardenfleth muni koma að sumri í kommissíónina, enda vænti ég þér haf- ið fengið frá honum bréf. Rothe er dauður úr há- skóla-stjórnarráðinu, og gamli Engelstoft settur í hans stað ; er nú sagt, að útkljáð muni verða eitt- hvað um skólann í vetur. Danir eru farnir að verða eftirgangssamir um stjórnarbótina, og er nú jafn- vel fraldið, að konungur megi bráðum láta undan, svo ekki verði verra úr. Ég vildi óska, að þingið okkar yrði vel komið á, fyr en það kæmi fram. Hvernig lízt yður nú á kringumstæðurnar?, og hvað viljið þér leggja til um samninginn við secr. og um ritið yfir höfuð? Hafið þér fengið næði til að rita nokkuð enn sjálfur?, eða þá að búa undir eitthvað af sýslulýsingunni? Ég er nú sem stendur í óða önnum að gangast fyrir því, að veðurbækur verði framvegis haldnar um allt land. Það er meira vert en margur skyldi hugsa í snöggu áliti. I gær kom ég ofan af Akranesi ; haf ði ég orðið þangað sam- ferða cand. Kristjanson, en hann var eftir boði Cancellíisins að rannsaka, hvernig stæði á 2 und- irskriftum undir bænarskránni góðu, því Grosserer Knudtzon hafði skrifað í Rentukammerið, og bor- ið þar fram, að þær væru „falskar". Séra Hannes hafði ritað bæði þessi nöfn, og kom það fram í rannsókninni, að báðir mennirnir könnuðust við að

— 59 —

hafa gefið prófastinum ótakmarkaða fullmakt til að undirskrifa sín vegna hverja bænarskrá til full- Irúaþinganna, sem hann áliti miða landinu til gagns og heilla; en síðan höfðu kaupmenn sagt þeim, að bænarskráin innihéldi skammir og last um kaupmenn, og hrætt þá svo og ginnt til að undirskrifa hjá grossera Knudtzon vitnisburð um, að nöfn þeirra væru komin á bænarskrána án vilja þeirra og vitundar. Nú vona ég svo fari, að Kn. hafi ekki slíkan sigur á þessu máli, sem hann hefir væntanl. búizt við. Skip bíður hér enn nokkra daga, sem ætlar til Danmerkur, ef þér þyrftuð eitt- hvað að skrifa.

Fyrirgefið, herra kammerráð, flýtirinn, og heilsið frá mér alúðl. kvenfólkinu yðar; það er sagt hér fyrir sunnan, að ég hafi átt erindi til þess í haust.

Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

TIL DEN H0JE STIFTS0VRIGHED OVER ISLAND.

Underdanigst ans0ges, at den h0je Stifts0vrig- hed naadigst vilde forunde mig det nu ledige Præstekald : Breidabólstad paa Skógarstranden, inden Snefjeldsnæs Syssel, og Islands Vesteramt.

Idet jeg vover underdanigst at henvise til de af mig tidligere indgivne Ans0gninger om Præste- kald, til hvilke jeg i det hele taget aldeles hen- holder mig, har jeg her ikkun at tilf0je, at dette ■Sted, som jeg i næstafvigte Sommer selv saa, lig-

— 60 —

ger i flere Henseender temmelig heldigt for mine naturvidenskabelige Bestræbelser, hvorved jeg i Særdeleshed, med Hensyn til de praktiske For- s<3g, maa bemærke Levningerne af en meget ud- strakt, sk0nt for Tiden overmaade forfalden Birke- kratskov, som, if0lge sin Beliggenhed, frembyder en saare god Lejlighed til Forsög i Skovdyrknin- gen, og hvortil jeg af mine udenlandske Forbind- elser har al Grund til at maatte vente mig en be- redvillig og virksom Underst0ttelse. Da det er mig bekendt, at det h0je Stiftamt selv har deltaget i de Forhandlinger, som allerede er indledte angaa- ende denne Genstand, vilde det være un0dvendigt at tilf0je noget videre angaaende Sagens Vigtig- hed.

Jeg t0r underdanigst haabe, at den h0je Stifts- övrighed tager saa naadigt Hensyn til denne min Ans^gning som Omstændighederne tillade. Reikevig, d. 19. Januar 1841. Underdanigst.

J. Hallgrímsson.

TIL J. STEENSTRUP.

Reykjavík, 1. Marz 1841. Elskulegi, góði Steinstrúp minn!

Manstu, þegar við sátum í sandinum norður í Aðalvík og vorum að bera farangurinn okkar und- an sjó, eftir því sem það smáféll að, en sólin gekk undir í hafið, og Straumsneshlíð og Riturinn voru að smáhylja sig í dimmunni? Men det er sandt, jeg

— 61 —

ved ikke, hvorvidt du har dyrket mit Sprog i Vin- ter, og mine Kragetæer ville i det hele taget falde dig besværlige nok, uden at du tillige skal have den Ulejlighed, at studere dig igennem Sproget. Alt- saa: Jeg vilde kun sige dig, at jeg husker endnu ret godt, hvor mange interessante Timer vi levede sammen, sk0ndt jeg dengang for ofte ikke var i Stand til at nyde dem ; — jeg kunde desværre ikke bekæmpe en vis Eftersmag af min fatale Sygdom. — Men, Gud ske Lov! nu kommer jeg mig efter- haanden. Hvad det saa var, dette Onde, — I Dok- torer vare ikke meget sikre i Eders Sag! — , saa har det nu for en Tid givet efter for Livets Ford- ringer, af hvilke jeg erkender meget flere end jeg er i Stand til at opfylde. Men hvordan har du det, kæreste Ven? Dengang jeg spurgte til dig sidst, saa man den ,,sorte Johanne" at ,,arbejde svært" i S0en udenfor Suður-næssene, Dagen efter at jeg havde faret vild paa Mosfellsheiði med min s0dt- talende Kammerraad og Stakkels Jomfru Melsted. S0syg var du vistnok den Gang, men jeg haaber det er siden gaaet godt. — Observatorierne ere saa godt som etablerede, 50 rundt omkring i Lan- det; man griner saa smaat ad mine Projekter, men man t0r ikke sætte sig imod dem. — For saa vidt er det godt, men nu Termometre! hvor skal man egentlig tage dem fra? Foretagendet er vel eet i sit Slags, men derfor kunde det gerne fortjene Opmuntring. Ved du hvad jeg har studeret spe- cielt i Vinter? Fuglevinger! Le ikke ad mig; — jeg maatte g0re noget, men jeg er altfor blottet for Subsidier. Lidt har jeg ogsaa samlet, som du og Museet faar; noget nu og noget siden.

Den gunstigste Tid, Værtiden, er endnu ikke

— 62 —

indtraadt og det forbandede „síli" fylder S0en^, saa Fiskene spise ikke noget andet; — jeg er ked af at opskære Maver!; disse Maver, de ere dog et hæsligt Gemme at s0ge sin Kundskab i; men mange har jeg haft alligevel. „Fjaran" har ikke været god, sk0nt Vinteren har været fortræffelig, men den har været rimslaaet og lidet drevet op. — Altsaa, Museet og du maa tage til Takke med, hvad Huset formaar. Det er en selvf0lge, at Museet faar forlods, hvad det beh0ver; det 0vrige tilh0rer dig eller Magasinet, du ved nok!, naar vi har sam- menskrabet noget fuldstændigt af Islands Fauna. Jeg er i Færd med at danne et Par ivrige Zoo- loger. Jeg har modtaget Brev fra Hr. Thorlacius paa Stikkesholm; han vil g0re sig en Forn0jelse af at meddele dig alle de Oplysninger, han er i Stand til, hvis du finder det Umagen værd at træde i Korrespondance med ham. Han sendte mig tillige en Pr0ve af den meget ber0mte „Vi- triol" fra Galtarfj0rur ved Arnarfjorden; det er hærdet Ler, farvet af Gr0njord. Ved du hvad?, jeg har faaet fat paa Eggert Olafsens TJgle; det er, saa vidt jeg kan sk0nne, ulula brachyotos, og jeg har stærk Formodning om, efter alle de Efterret- ninger, jeg har indhentet, at den virkelig ophol- der sig her i Landet, — men det vil jeg fortælle til Fader Reinhardt. Ellers har jeg haft en fulica atra, en Stær, et Par Viber. — Viberne er i Fjor ogsaa komne til Vesterlandet ; — hvorledes kom- mer de egentlig hertil? Jeg har skeleteret en Del Fugle i Vinter, deriblandt en ossifragus, saa- fremt en saadan eksisterer som en egen Art, men de er ikke i den Tilstand, at jeg kan være be- kendt at sende dem til Museet. Jeg t0rrer dem lidt

— 63 —

for Tiden og vil siden pille dem omhyggeligere. — Det er dog kedeligt ingen Bendix at have. Vi havde længe kundet vente paa den Hval i Arnar- fjorden; jeg har modtaget Brev fra Præsten paa Rafns0re, hvori han fortæller, at de f0rst fik den fanget sent i Oktober, og dengang havde den allerede 7 Jern i Livet. Jeg vil her give dig Ud- skrift af min Dagbog for saa vidt den angaar: Ho rnfiskur (Hafreiður ? ) . En Unge, harpuneret næstafvigte Sommer i Arnarfjorden. Længde, fra Snuden til Halens Indsnit (sporðklauf) . . 30'

Længde fra Snuden til Rygfinnen (hornið) 16' 3'r

Underkæbens Længde 6' 6"

Svommefinnernes Længde (bæxlin) godt 5'

Rygfinnens Hojde V2"

Spækket vejede ca. 3000 Pd.

Farven, sortegraa paa Ryggen, hvid paa Bugen; Sv0mmefinnerne aldeles hvide; Halen hvid under- neden, sort ovenpaa. (Dette efter Hr. Provst S* Johnsens Meddelelse).

Kr. B. rostr.

Svömmefinnerne mod Dyrets hele Længde = 1:6 —1:9 & 1:9»/» Underkæberne — — — — = Í:42/3— -1:4V3 Rygfinnens Hojde — — — — =1:60 —1:20 &1:30.

Rygfinnen paa Arnarfjords Hvalen er V30 længere tilbage end paa Midten; paa Kr0yers Em- bryo derimod V30; med andre Ord: paa Arnarfjords Hvalen sidder Rygfinnen paa det nærmeste midt paa Dyret; paa Kr. Embr. er 2/3 af Dyrets Totallængde foran Rygfinnen.

Af disse faa Sammenligningspunkter fremgaar dog allerede saa meget, at disse to ikke kunne være en og samme Art. Gud naade os med vor Kundskab til Cetaceerne! I Bolungarvigen havde det ellers nok

— 64 —

været værd at komme i Vinter; der fik de fat paa en steypireiður med over 32,000 Pd. Spæk paa. Den maa ikke have været meget lille! Det er ikke meget bevendt med Forellerne. Min gode Bj0rn og jeg er omtrent lige gode; jeg faar ingen Ting fra Þing- vallavatn og han ikke noget fra Kjósen; altsaa: Taalmodighed ! Jeg har unders0gt „murtan" fra Þingvallavatn ; den er S. pallidus; videre kan jeg ikke sig dig for 0jeblikket.

Jeg tænker imellem paa Svovlminerne. Jeg kom- mer vel til at sende Rentekammeret et Udkast til Beregning over det aarlige Udbytte af Nordlandets Svovllejer, hvor jeg kalkulerer den rene Gevinst til 10,000 Rbdl. 0rum & Wulff ville nok lade mig slaa ihjel; det faar saa at være.

Jeg har desuden „kastet mig overpaa" det praktiske, eller i det mindste statistiske Gebet, for saa vidt som jeg med Iver indhenter alle mulige Efterretninger til en Skildring af Fiskeriernes Til- stand i Faxebugten. Du vil selv indse, at det hel- ler ikke er uden Interesse for Videnskaben.

De geologiske Forhold er det dog i Grunden som egentlig g0r mig Hovedet kruset. Det fore- kommer mig, at jeg i det hele taget indser, hvor- ledes det maa være, men at bestemme de enkelte Forhold, det er Knuden. Saaledes ved jeg, at saa vidt som vi have trende Lavaperioder, nl. 1. den ældre Kl0ftlava (Trap), 2. den yngre K10ftlava (Dolerit) og 3. den Moderne Lava (hraun) ; saa- ledes have vi ogsaa Tuffer og Breccier henh0rende til alle disse Perioder. — Dog faar jeg at tilstaa, at Dolerit-Breccierne er de mest overvejende, — du husker nok at dengang begynder J0keldannel- sen; — hvilken Indflydelse! For Guds Skyld, n0j-

— 65 —

agtig Underretning om de kemiske Forhold ; — den har du jo lovet mig og du maa holde Ord. Saa snart Foraaret kommer, saa maa jeg af Sted op i Hengelsystemet ; der maa dog være noget at opdage med Hensyn til de relative Forhold ; jeg saa allerede Glimt deraf i Efteraaret, som jeg tror jeg skrev dig dengang. Altsaa op i Hengillinn, om jeg saa maatte gaa paa mine daarlige Ben og ikke faa andet end Mos at æde. — Faar jeg en Hest, og noget mere at spise, f. Eks. af Rente- kammeret, saa vilde jeg 0nske, at det ved den Lejlighed maatte beordre mig op i Skjaldbreið, og at du saa vilde forfatte en privat Instruks til mig, ,,med et stadigt Blik paa" Ætna og de island- ske Forhold. — Men fremfor alting: 0sterlandet maa jeg faa at se, saa sandt som Islands Beskrivelse skal nogen Sinde komme i Gang. Du maa paa mine Vegne indgive en Ans0gning i den Anledning , forat skaffe mig en ikke aldeles utilstrækkelig Underst0t- telse. — Tal med Magnusen i den Anledning. Jeg gider ikke skrevet ham stort om den Sag. Men hvad der sker, maa ske saa s n ar t, at jeg faar en be- timelig Underretning med Foraarsskibene. Jeg for- sikrer dig for Resten, at om det saa var det onde Væsen selv, som forstrakte mig med Rejsepenge, saa kunde det gerne sende mig hvorhen det vilde, naar det blot var paa geologiske Ekskursioner. — Altsaa, kan du skaffe Pengene, saa er jeg parat. Ved du, jeg har en forunderlig Lyst til at se, hvor- vidt Trappens Underlag er blottet paa S.-O.-Kys- ten af Island, saadan som Nidda har angivet det. Der kunde man dog vel faa et Udgangspunkt for de respektive Perioders Tidsbestemmelse. Jeg maa faa Niddas Afhandling til Foraaret paa en eller

5

— 66 —

anden Maade. Og se nu, kære Ven, er der nogen Udsigter til at jeg rejser, saa maa du se at faa fat i nogle af mine Rejsepenge, for at anskaffe mig et og andet Pilleri, saadan som du kan ud- finde det, at jeg maatte beh0ve, naar du gaar ud en Formiddag i godt Hum0r! Eksempel: Et Lom- mekompas; Insekt-Æsker og Naale, et lille, n0j- agtigt Bestik; Papirs-Etiketter o. s. v., o. s. v. Et Lommeur kunde jeg ogsaa have Gavn af, hvis jeg virkelig skulde rejse; en blank Hat. ,,01ieklæder", du forstaar nok!; men saa kan du jo ogsaa sende mig hvorhen du vil. — Naar jeg nu har samlet Værtiden over og du har faaet næste Sending, saa kunde det let falde mig ind at forlange ,,be- stemte Eksemplarer" tilbage. Jeg er sandelig ofte i Forlegenhed med at kende et Dyr, da jeg des- værre er saa blottet for Subsidier.

— Kongens Eje, — jeg mener Dramaet, er ikke rykket stort fremad. Derimod sender jeg nu de gode Venner en lille „Bogauktion". Hvis du tror at Sproget ikke trætter dig for meget, saa kan du forlange den af Konráð eller Br. Péturs- son, eller Sk. Thorl. i mit Navn ; det er en over- given Farce, et Manuskript for Venner, blot for at disse saa, at jeg dog er i Besiddelse af en Smule ,,gammelt Hum0r". Det var altsaa Forretningerne ! Faar jeg mere Tid, saa skriver jeg dig et lille Pri- vatbrev.

Bedste Steenstrup!

Din

J. Hallgrímsson.

— 67 — TIL DET KONGELIGE RENTEKAMMER.

I det jeg giver mig den Ære underdanigst at fremsende til det h0je Kollegium vedlagte Udkast til Beregning over det Udbytte, som det antages, at de kongelige Svovllejer (med Teistareykjum) i NordernSyssel maatte kunne give aarlig, tillader jeg mig alene underdanigst at bemærke : at jeg anser det for gavnligt, at vedkommende Forpag- tere maatte faa Lejlighed til at erklære sig der- over, forat denne Genstand ogsaa fra den Side kan blive belyst saaledes som den fortjener. Min underdanigste Indberetning, angaaende de island- ske Svovllejers geognostiske Forhold, kunde alle- rede nu være bleven fremsendt, hvis jeg uheldig- vis ikke savnede Oplysninger angaaende Resul- taterne af nogle kemiske Analyser, som ikke kun- de foretages her i Island.

Jeg har siden i Efteraaret opholdt mig i Reykjavik, med Undtagelse af en geognostisk Eks- kursion til Akraneset i Borgarfjordsyssel, hvor jeg, blandt andet, var saa heldig, at opdage et in- teressant Punkt, hvis Forhold knytter sig til Ræk- ken af de Kendsgerninger, der beviser Islands Hævning i den senere Tid.

Foruden rent videnskabelige Beskæftigelser, som mest have været af zoologisk Natur, — da den islandske Vinter er ugunstig for Geognosien, — har jeg med Iver s0gt at indhente alle mulige Oplysninger til en Skildring af Fiskeriernes Til- stand i Faxebugten, da jeg antager, at denne Gen- stand i flere Henseender fortjener stor Opmærk- somhed.

Hvis den paatænkte Beskrivelse over Island,

5*

— 68 —

nogensinde skal kunne komme i Stand, saa er det vistnok n0dvendigt, at jeg kan faa Lejlighed til at se den Del af Landet, som jeg endnu har til- bage. Jeg lever derfor i det tillidsfulde Haab, at det h0je Kollegium ikke vil unddrage mig sin naadigste Bistand til dette 0jemeds, saavel som i det hele taget til mine naturvidenskabelige Bestræ- belsers, Opnaaelse.

Reikevig i Island, 6. Marts 1841. Underdanigst

J. Hallgrímsson.

TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Reykjavík, 6. Marz 1841.

Elskulegi Konráð !

Séra Tumi hefir beðið mig að senda þérinnlagð- ar „hugvekjur", eða hvað það kann að vera; hann mun hafa skrifað þér sjálfur, hvað þú eigir að gera við það; — stattu þig nú, devillinn þinn! Ekki veit ég, hvernig f er með spóann ; hann kvað annars vera upp á Akranesi á veturna, Ég hefi sent Skúla okkar Thorl. aðra hugvekju og ætla að biðja þig að rífa hana upp, ,,ef hann er dauður", hún á að vera svo sem til skrafs og ráðagerða í eldhúsinu, eða á ein- hverjum þess konar stað. Einu sinni fór ég að sækja um brauð, en áttræður prófastur vestur í Hvammi, nærri því eins feitur og ég, tók það frá mér; síð- an hefi ég lagt mig eftir „Landbruget", — og ætla nú að bera mig að ferðast eitt sumarið enn; ég á eftir að koma austur, þó ekki væri til annars en

— 69 —

að sjá hann Gísla minn Hjálmarsson, til að hugga hann eftir ref singuna ; — það á nú að f ara að hýða hann fyrir skottulækningar. Ef þú skrifar honum, þá geturðu sagt honum það eftir mér. Ég er nú að skera upp, þ. e. að kryf ja kútmaga dags- daglega, sömuleiðis að kroppa (skelettera) arnir = erni og hrafna og mörg önnur dýr, og þess á milli að yrkja „Hulduljóð"; það verður fallegt kvæði. Ég er að kalla búinn með brauðalýsingarn- ar og sömuleiðis að koma á stað veðurbókunum mínum; — mikið þykir mér vænt um þær, kunn- ingi ! —

Hvað líður Fjölni? Eg get ekkert sent honum, nema ef það væri ofurlítið og vesælt kvæði, ,,A1- þing hið nýja", og eins getið þið tekið hjá Finni Thorvaldsens-kvæðið, ef það verður ekki prentað annarstaðar í vor; sömuleiðis 5 dali, ef ég fæ nokkra peninga. Hvað líður þér og skólanum? Scheving karlinn þráir þig; — íslenzka málfræði vantar okkur umfram allt — ; Egilsen hefir ein- hvern veginn ekki tök á að búa hana til. Félagið verður að láta prenta, ef þú nennir að semja.

Ekki tímdi Melsted að bjóða mér í veizluna sína, enda orti ég ekki neitt. — Frökenin er nú búin að taka uppundir og Gvöndur okkar kominn norður í Núpasveit.

Líði þér sem bezt, vinur! Þinn

J. Hallgrímsson.

— 70 — TIL PÁLS MELSTEDS.

Reykjavík, 24. Apríl 1841. Allrahæstvirti, elskulegi herra kammerráð!

Þér hafið lengi átt bréf hjá mér, og kemur það mest til af því, að ég hefi ekki vitað, hverju ég hefi átt að svara yður upp á sumt í bréfi yðar, svo sem til að mynda á hverju ætti að grundvalla „kjórrétt" og „kosningarrétt" Islendinga. Ég hefi ætlað að tala við „hina beztu menn" um það efni — reynt það líka við suma, en mér hefir ekki fundizt ég græða stórvægilegt. Það er samt statt og stöðugt, að ég held allir, sem um það hafa hugsað, séu að svo miklu leyti á einu máli, að þeir vilji, að kosn- ingarlögin verði svo frjálsleg sem vera má, eð- ur með öðrum orðum, að sem flestir fái að taka hlutdeild í að kjósa fulltrúa, og að þeir verði ekki of fáir, sem um sé að velja. Ætli tíundin verði ekki það vissasta eftir að ganga, að minnsta kosti fyrir kjörréttinn (Valgrettigheden), þegar eitthvert hæfi- legt minimum væri fastsett. Að einhver viss fasteign verði sett sem conditio sine qva non fyrir fulltrú- ana, er nú líklega við að búast, en víst er um það samt, að það er í rauninni Vitleysa, og svo eru Dan- ir komnir langt, að allur f jöldi þeirra sér nú, og eru samdóma um, að með þessari óskynsömu ákvörðun hafi þeir „udelukket en stor Masse Intelligens fra at kunne optræde i Stændersalen". Ég er annars góðr- ar vonar um, að hamingjan muni gefa, þið ráðstafið þessu öllu svo í sumar, sem landi voru verði hagan- legast.

Hvað hyggið þér nú, eftir langa yfirvegun, til staðarins, hvar Alþing eigi að verða sett? Ég þyk-

— 71 —

ist vita, hvað sem öðru líður, að þér kunnið fylli- lega að meta þann ,,andlega kraftinn", sem Þing- völlum óneitanlega fylgir fram yfir hvern annan stað á landinu.

Tvær skútur eru komnar, ein frá Flensborg, og önnur f rá Kaupmannahöf n ; enn höf um við samt ekki fengið nema hrafl af fréttunum. Bardenfleth kem- ur ekki; hann verður Hofchef hjá prins Fritz, sem giftir sig nú í vor. Þorkell Hoppe er orðinn stiftamt- maður; Þórður Guðmundsson hefir fengið Gull- bringusýslu ; Norðursýsla er óveitt, og sagt, að henni verði skift í tvennt, að ráði amtmanns Bjarna. Skóla- sökin er ekki útkljáð. Finanserne hafa lofað 13 eða 16 þúsund dölum til flutnings á skólanum, „ef þess þurfi", en konungur hefir ekki úrskurðað það skuli verða gert. Það fréttist samt með seinni skipunum. Islendingar lifa allir, það ég veit. Þeir, sem tóku artium í haust, eð var, f engu allir haud ; P. Havsteen hefir tekið juridisk ex. með bezta laudi og E. Briem var að ganga upp með góðri von. Confereneeraad og próf essor Bornemann andaðist 30. Okt. næstl. ; Algreen-Ussing varð aftur prófessor, en sagt, kon- ungur sé nú búinn að taka hann frá því embætti og gjöra hann að Cabinetssecretaira sínum í stað Feddersens, sem er dáinn. Mikil umbreyting hefir orðið í Rentukammerinu og er nú búið að skifta því í 3 sectiónir. Sjóherinn er minnkaður um 10. part; með landherinn er ekki útkljáð. Við teatrið hefir heldur gengið ruslulega í vetur, og enda sagt, konungur sé nú farinn að hugsa um að sleppa því og gera það að prívat Entreprise. Af litterære Ny- heder hefi ég ekkert séð né heyrt nefnt, og engin blöð, nema fáein númer af Fædrelandet. Balthasar Chris- tensen hefir verið dæmdur í vetur í 500 dala múlkt

— 72 —

og 4 ára censur, og- Orla Lehmann er under General- fiskalens Tiltale. Veturinn hefir verið heldur harð- ur yfir alla Evrópu og frostamikill, en fagur og snjó- lítill í Danmörku; Knudtzon, Wellejus og Schmidt ætla ekki að láta sjá sig í sumar. Póstskipið hafði 9 daga ferð til Helsingjaeyrar, en komst þó ekki lengra í bráð fyrir ís.

Ef einhver ferð skyldi falla rétt bráðlega til séra Tómasar, væri gaman, ef þér kæmuzt til að rusla í hann einhverju af fréttum. Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

TIL J. STEENSTRUP.

Reykjavík, d. 5. Juli 1841.

Bedste Steenstrup !

Med dette Brev vil du, for Universitetsmuseet, modtage en Kasse, hvori: 1. Hvera-Salt, en god Portion, og saa en Pr0ve af den forlangte Labrador- dolerit, hvis dette skulde arrivere f0r end min Sen- ding fra Havnef jord. Gode Stykker imellem, smig- rer jeg mig med, men utrolig vanskelige at finde, i det mindste for mig; maaske en anden kan have et bedre Held med sig. Mere med Efteraaret, hvis Gud tillader. En numenius er i Kassen, - — en Sp0g. Manden, som ellers ikke plejer at skrive Vers, skrev mig noget i Foraaret, som jeg synes 10d om- trent saadan :

— 73 —

Wo ist der Vogel Spói? ich kenne nicht den Namen sein ; möcht' ihn so gerne haben in meinem Zimmerlein. Altsaa du lader íSkindet udstoppe propert og opstille paa et Bræt, hurtigt, og tilstiller det min gode Ven Konráð Gíslason, som du kan nok faa op- spurgt, hvis du ellers ikke kender ham. Alt, hvad Museet ikke direkte bruger, h0rer dig til. Dette er kun Begyndelsen. Mere kommer siden. Men For- beredelsen til Afrejsen og Indpakningen etc. g0r mig gal.

Stedse din

J. Hallgrímsson.

Ved du, kære Ven! at Landets bedste Mand er borte? — Provst Sæmundsson d0de, jeg tror den 24. Maj, af Tæring.

En s0rgelig Efterretning !

Jeg glemte at sige dig, at i Kassen faar du ogsaa to Flyndre (den ene den fortræffelige „flúra" = „þjalarkoli", til Skelet). Gode Eksempl. kommer til Reinhardt.

TIL J. STEENSTRUP.

Rkv. 5/t '41.

Med dette Brev, min kære Steenstrup !, vil du modtage et Glas, hvor i der skal være nogle levende Landkonkylier fra Núpshlíð. Jeg var i Forgaars bleven saa syg i Krisevig af Svovldamp og slet Vand,

— 74 —

at jeg tænkte paa at d0 en lumpen D0d paa Hrauki. Men med eet fatter jeg en Beslutning, at g0re en Heltegerning og ride „levende eller d0d" til Núps- hlíð. Som sagt, saa gjort. Du kan nok begribe, at dette Stykke Vej, — til Enden af den vestligste Móhals, — faldt mig noget surt, da jeg ved Be- gyndelsen af Vejen maatte have Hjælp til at kom- me paa Hesten; men alligevel kom jeg dog til Núpshlíð, smider mig i Græsset, — yndigt som det var, — og det f0rste omtrent, som jeg kaster 0j- nene paa, er en munter helix nemoralis(?), som kryber paa en Lyngrod, netop paa samme Sted, som jeg fandt i min Eggert, at han havde truffet den for 86 Aar siden. Den prægtige Mand, som man t0r tro saa fuldstændigt, naar man blot for- staar ham! Jeg blev i det mindste saa rask, at jeg ikke mærkede min Sygdom, men s0gte og s0gte, og fandt alle de Landkonkylier, som jeg f0r havde fundet i hele Island, og maaske een Art til. — Du vil modtage dem og finde dem dels i Kassen (Mær- ket j H- 2), med Undtagelse af min yndige Buli- mus, hvoraf jeg havde to sk0nne Exempl., som de andre Herrer maa have faaet Lyst til paa Vejen, da intet Spor af dem var tilbage, da jeg begyndte at pakke ud. Jeg blev noget flov, og skal være for- sigtigere en anden Gang.

Du g0r bedst i, hvis du lader være at læse dette Adressebrev.

Stedse din

J. H.

— 75 — TIL ZOOLOGISK MUSEUM I K0BENHAVN.

Adressebrev.

I medf0lgende Halvanker findes:

1. En Anarrhichas, som jeg i min Dagbog har indtil videre kaldt „latifrons". Mig blev den sendt fra Njardvig, som en „blágóma", da jeg bestandig raaber paa den — , men det er ikke den alligevel, men Vester- landets „úlfsteinbítur", hvilket Steenstrup vil kunne bevidne, da han kender S. Helgasons Beskrivelse af denne Art. Til Sammenligning medf0lger et Par an. hipus-TLov eder og et af a. Egger(ti), men alle halvt0rrede og beskadigede f0rend de kom i Spiri- tus. Benene ville dog indtil Evidens vise den specifikke Forskel.

Rkv., 5. Juli 1841.

J. Hallgrímsson.

Halen mangler paa denne Anarrhichas; den var afbidt, da Dyret blev fanget.

TIL J. STEENSTRUP.

Rvk., 6. Júlí 1841.

Kære Steenstrup!

I din Kasse vil du finde nogle slette Skind; due ikke meget, men jeg havde dog troet, at ved Kuns- tens Hjælp kunde en duelig Udstopper g0re noget af den hvide Falk. De er dine, hvis du kan bruge dem.

— 76 —

Bemærk en tr. cinerea i Vinterdragt; £ juvenis; skudt i November paa Alptaneset.

Din

J. Hallgr.

TIL BJARNA THORARENSENS.

(Þingvelli, 13. Júlí 1841).

Nú er hér komið, og minnir það mig á, amtmað- ur minn góður ! að biðja yður fyrirgefningar á bráð- lyndinu. Ekki vegna þess, að ég þykist hafa talað annað en satt og rétt, heldur vegna hins, að það fer ómaklega, að ég skyldi segja það einmitt við yður. Fagur þykir mér Þingvöllur, en samt sem áður hugsa ég hér sem minnst um hann; ég er allur í hrauninu, eins og hvalur, og horfi á Skjaldbreið álengdar. Hún verður merkilegt eldfjall, — þegar — eða ef — öll kurl koma til grafar.

Blaðið, sem að innaní er, megið þér ekki taka, nema eins og svo sem ofurlitla orlofsgjöf, rétt handa yður. Ég finn annars á mér, að ef ég mætti vera hérna svo sem 3 eða 4 daga, gæti ég skrifað eitthvað nógu gott, en því láni er ekki að fagna. Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

Ég hefi beðið Þorkel að umgangast við ykkur amtmennina hina, að ef mér liggi á, geti ég náð í peninga frá ykkur, allt að 100 dölum, svo sem láni af konungspeningum, mót veði i hestum mínum og farangri. Ég skrifa Rentukammerinu það jafnframt.

— 77 — TIL J. STEENSTRUP.

Hvammi í Norðurárdal, 24. Júlí 1841.

Min kære, gode Steenstrup !

Jeg har allerede afsendt en Del Adressebreve til dig og de forskellige Museer, som du maaske modtager i det mindste nogle af f0r end denne Lap. Den er da Begyndelsen til mine virkelige Breve til dig, men dog kun saaledes, at jeg ikke denne Gang kan takke dig for alle dine mange og gode Breve i Foraaret, da jeg nu ikke har Tid til at optage et „retskaffent" Register over dem, som du dog burde have, for at se, hvilke der dog muligvis kunde være blevne borte. Pengene vare gode nok, men lidt for faa, min bedste Mand!, for at gaa med dem rundt om 0sterlandet, og paa anden Maade tager jeg ikke 0ster paa. — Jeg maatte da sætte Tæring efter Næ- ring og rejse som jeg nu g0r, dels for at revidere, hvad der kunde tjene til fælles Nytte, dels for at se, hvad jeg ikke havde f0r set af Landet; f0rst vester- paa, rundt om Síiefjeldsnæsset, og siden over Dalarne nordpaa, saa langt som Sommeren íækker til. Nord- landet kan jeg gennemrejse temmelig hurtigt, da jeg er nogenledes vel bekendt med mange af Lokaliteter- ne i Forvejen, dog kun saaledes, at jeg i geologisk Henseende trænger h0jligen til at kunne erhverve mig et nyt Overblik over det hele, nu da Anskuelserne er saa betydeligt modificerede. — Jeg har paa denne Tur, blandt andet, rejst rundt om „Skjaldbreið", og det endda paa en saa prekær Maade, at jeg var aldeles alene, ved det at min Læst forvildede sig i Lavastr0mmen og kom aldeles bort fra mig me- clens jeg unders0gte et tilgrænsende Tuffjeld. Den

— 78 —

Dag og næste Nat maatte jeg sk0tte mig selv uden Mad og Overklæder. Turen var ellers interessant; jeg skal se til at skaffe dig til Efteraaret Uddrag af min Dagbog. Jeg har været i Krisevig og i Núps- hlíð, og endelig i Omegnen af Havnef jord, f0rend jeg tog af Sted sydpaa; de fremsendte Ting ville bevise det nærmere. Eggerts hel. nem., eller hvad det er, var endnu paa de samme Lyngr0dder, som for 86 Aar siden. Jeg haaber du modtager nogle levende. Af bulimus havde jeg der fra ogsaa le- vende 2 Eksempl., som de ,,store spiste op". Nylig er jeg kommen tilbage fra Grákollugil paa Holta- vörðuheiði. Jo flere Surtarbrandspunkter, desto st0rre Evidens for Anskuelsens Rigtighed. Mægtig Skifer, men maadelig, næsten uden Aftryk; dygtig og smuk Vedbrand, og en Del Dolerit ovenpaa; jeg tror, ved Gud, at den laa ogsaa under Surtarbr., og naar jeg skal sige Sandheden, saa tror jeg, at saadant noget Ogsaa var Tilfældet paa Gilsfjarð- armule i Fjor. Du spurgte mig om Surtarbrand- skifer fra i Fjor. Jeg havde saa at sige ingen, da et Par af de store Æsker var bortkomne, hvilke jeg bestemt troede du havde faaet ved en Konfu- sion, indtil jeg nu mærker det modsatte; men du skal, ved Gud, blive hjulpet nu i de f0rste Dage. Med Hensyn til Brjánslæk-Skiferen, har jeg ogsaa s0gt at træffe Foranstaltninger. Gud naade dine og Kammerets Træer; de fleste er dog i Jorden alligevel; hvilken Misf orstaaelse ! Af Birkefr0et har jeg uddelt det meste efter bedste Skönnende. Arbejdet i Havnefjord var surt nok, og hvor vidt du eller Museet bliver forn0iede, lader jeg usagt. Faar jeg et Par Dage i Efteraaret at disponere over, skal jeg se at skaffe mere Labradordolerit

— 79 —

med de sidste Skibe. — Men hvad siger du nu en- gang om mine Fiske? Úlfasteinbit faar I, Mohrs blennius, fanget i Trækkegarn, — som den f0rste — , af franske Matroser, og bragt af mine ,,smaa Zoologer", Drengene. Og nu mine Snyltekrebs! Du maa dog for alting s0ge i Kassen og ikke sætte det hele til Side; — og nu mine Foreller, „capite obtuso" E. de smaa. Af anar. Eg. fangedes, saa vidt jeg ved, kun eet Indiv. i Rkvik, og Hovedet er hos a. latifrons; jeg antager dette, da jeg forgæves satte en enorm Pris paa Hovederne, for at kunne tjene dig i at skaffe nogle.

Dette for at du kan se, jeg lever; kommer jeg saa langt, som Herren tillade, at naa Budenstad eller Ólafsvík, saa skriver jeg dig derfra et bedre Brev, som du da vel ogsaa vil efter al Formodning modtage tidligere. Jeg har Regn og Blæst, ubehage- ligt nok for en Geolog; heller ikke meget rask, men stræber dog alt hvad jeg kan. Stedse din

J. Hallgr.

Tal nu om, at du skriver forvirrede Breve!

TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Stað á Ölduhrygg, 2. Ágúst 1841.

Elskulegi Konráður minn!

Margs er að minnast etc. Þakka fyrir bréfið þitt í vor; gaman að því, karl minn! Ég vona, að þegar þú færð þetta bréf hafir þú „skilvíslega með-

— 80 —

tekið" spóann. Ég sendi hann Steinstrupi mínum til að láta troða hann upp og útvega honum ,,Glas- $jne", eins og dr. Scheving vildi fá sér um árið. Verið að ferðast og athuga. ,,Sjónum spanska" etc. Ég held það þurfi að stinga niður penna um rúna- stein, sem ég fann suður á Hvaleyrarhöf ða ; hann er eins og íleppur, ka' minn, jarðfastur, á 6. aíin að lengd og vel tveggja álna breiður, með 27 eða 29 bandrúnum, sumum framt að feti á lengd ; ég veit ekki betur en það séu nöfn þeirra skipverja: Flóka víkings, Herjólfs, Þórólfs smjörs, Sörla, Tóka, Gunna o. s. fr. Ég dró upp steininn með myndunum nákvæmlega, og bað biskupinn að senda harai með fyrsta skipi til F. M. Þar er hann að sjá, ef þú hefðir gaman af því. Rúnasteinana borgfirzku held ég hafi séð alla, og í Bjarnarhelli fór ég, inni við Hítardalsvatn ; þar er eitthvert tröllaletur, sem ég get ekki lesið, nema stöku nafn, t. a. m. f^lY^ (Krumur? ) .

Þetta er skrifað 13. Júlí.

,,1 gærkvöldi var ég staddur á Þingvelli, eins og fyrir fjórum árum. Sólin rann undir vest- urbarm Almannagjár, fögur og tárhrein og log- andi, og þótti mér vera eins og heiður Forngrikkja eða Sléttumanna hyrfi skyndilega af jörðunni, — svo var það mér þá mikill sjónarsviptir. Mér varð þá reikað á Lögberg; ærnar prestsins voru þar all- ar enn og bældu sig í lynginu ; — það er ekki skrök- saga. — Ég nennti ekki að tala á þessu sauðaþingi, og hálflangaði mig þó til þess, ef vera mætti, ærn- ar skildu mig. Þá stóð djöfullinn hinu megin Flosa- gjár. Hann hóf upp mikið bjarg og varpaði því í hyldýpið, lagði svo við hlustirnar að heyra bjargið

— 81 —

sökkva. „Dýpra og dýpra", sagði andskotinn; „það kemur ekki upp aftur að eilífu". 1 brekkunni fyrir vestan stóð múgur manns; þeir höfðu á sér klafa, eins og nautgripir, og voru tjóðraðir við steina ; ella hefðu þeir stolizt á burt og strokið af Þing- velli. Þá gekk djöfullinn að þeim, þar sem þeir teygðu klafana, og lauk upp höfuðskeljum mann- anna, en þeir fundu það ekki. Hann tók þá hnefa- fylli úr hverju höfði og hugði vandlega að. ,,Ein- tómar kvarnir", sagði andskotinn, ,,og ekki nema tvær í þorskkindinni". Mér varð svo hverft við, þegar ég sá hinn forna óvin furða sig allan á of- urmegni heimskunnar, að ég sneri mér undan og fór að tína mosa af hraunsteinunum ; hann Salomon Drejer, grasafræðingur, hefir beðið mig um þess konar mosa".

,,Dáinn, horfinn" — harmafregn!

(Allt kvæðiö. Sbr. I., 89 — 91).

Laugardagskvöldið fyrir hvítasunnu var mér sagt látið hans og var ég jafnframt beðinn um aust- anað, að vera kvöldið eftir búinn með ágrip af ævi hans, er hafa mætti við útförina, þar séra Jó- hann Björnsson, sem hann hafði beðið að kasta moldu á sig, þóttist ekki fær um það, sökum ókunn- ugleika; ég myndaðist þá við það, og sat í því á hvítasunnudaginn. Þú getur nærri, það hafi verið skemmtilegt hátíðarverk. — Guð friði sálu hans.

Þú ert að spyrja um „Aljnng hið nýja". Ég ætlaði að senda það í vetur, en það fór í gleymsku; enda held ég, þú munir þykjast hafa mátt láta þér skaplega, þegar þú ert búinn að sjá greyið, því það er bæði stutt og stuttaralegt.

6

— 82 —

Hörðum höndum vinnur höldakind ár og eindaga,

(Allt kvæðiS. Sbr. T., 79 — Sl).

Hvernig sagði ekki hann langafi minn, hann séra Hallgr. Eldj.; — ég veit ekki, hvort þú hefir þekkt hann — :

Sagt er, einhver sólargapi

sínu litla hrósi tapi

fyrir það,

úr dönskunni sér skrimsli skapi,

skringilegur hennar api

í helgum stað.

Og þá hann Páll :

Það má heita vegleg vist

að vera hjá honum hvíta Krist

í himnahöllu.

Þó vil ég ekki fara það fyrst,

fyr en ég hefi auðgrund kysst,

því maturinn er fyrir öllu.

Og hvernig sagði ekki hann séra M. Hákon- arson :

?

Nú er eftir að vita, hvort hann séra Benedikt Eiríksson myndi gera sig ánægðan með þetta bréf, ef hann „sjæði" það ; og ekki má prenta hann Brand, ti sona, — ég fyrirbýð — ; það er ekkert verklag á honum, og þess utan of gárungalegt; en satt segirðu ,,om den Smule Hestepærer", þær spilla öngvu, ef hitt væri ekki lakara.

— 83 —

Öllum er beðið að heilsa og öngvum skal ég gleyma, sem bréf á hjá mér; eða myndir þú geta komið svo sem kveðju til Brynmejers? og gaztu mettað þessa 5000 m. með byggbrauðunum og smá- fiskunum frá honum Finni?

Með velvirðingarbón og óskum beztu, befa- landi & c.

tuus að urnam usque

J. Hallgrímsson.

P.s. Ekki vænti ég, þú hafir fundið ljósblátt sokkaband, sem hún jómfrú Wilhelm týndi af sér í Esplanaden í f yrrakvöld ; mér hef ði þótt gaman að vita, hvort það stæði á því Satrapa intro — eða rex — eða jafnvel Cæsar! intro ibis, ellegar þá Bosje, tsarja chrani — rétt son' a' ganni mínu.

Fyrirgefðu mér, lagsmaður, að ég ríf upp bréf- ið þitt, svo sem til að láta þig vita, að í nótt, eð var, fór ég upp á Fróðárheiði og var að rekast um hana, að leita að ölkeldu og fá mér dálítinn sopa. Kvað ég þá vísur Bjarnar Breiðvíkinga-kappa og lét vel yf- ir mér. En mosatekjan mín á Þingvöllum fór ti sona :

Þegar kvöldsett var orðið, heyrði ég skyndilega margs konar óp og afar-mikið og kynlegt glamur, eins og þegar barið er saman mörgum og skráþurrum asnakjálkum. Ég sneri mér við. Djöfullinn var þá búinn að leysa margmennið, og hlupu þeir allir með köllum, og hugðust að flýta sér, og börðu hælunum upp í þjóhnappana. En glamrið, sem ég heyrði, kom úr klöfunum, því það voru asnakjálkar. Enginn vildi leysa þá af sér; þeir ætla að hafa þá á dómsdegi sér til réttlætingar.

— 84 —

Dette er saaledes skrevet og udfærdiget paa Bud- um Handelstad, den 6. August 1841.

J. Hallgr.

TIL J. STEENSTRUP.

Staðarstað, 3. Aug. 1841.

Min gode, kære Steenstrup!

Med Motto: »Hann var nú allt- ént svo skemmtilegur, karlinn!«

Dette Brev, som jeg begynder her paa Stað á Ölduhrygg, skal sluttes, hvis Gud vil, paa Búðum og afsendes med f0rste Lejlighed; altsaa haaber jeg du modtager det f0r end en anden forvirret Epi- stel, som jeg sendte dig fra Hvamms Præstegaard. Tak for alle dine gode Breve ; jeg skal optage en Kata- log over dem paa Búðum. En Del Adressebreve har jeg allerede afsendt med et og andet til Museerne og dig, — for, ser du, du har Del i det alt sammen allige- vel. Om enkelte af de nedsendte Ting talte jeg l0se- lig i det omtalte Brev. Nu ved jeg da, hvad sjó- birtingurinn er; mange er blevne fangede her i min Overværelse. Det er dog tilsidst den samme, forbistrede Ocla, som passerer under saa mange Navne. Den er allerede nedsendt fra S0nderlan- det. „Uppfæðingurinn" er en lille glat, marmo- reret, kortsnudet og bredpandet Ting, nedsendt og- saa fra S0nderlandet, jeg tror under Navn af lækjarsilungur, hvilket vel er mindre rigtigt. En ny Leverance af 3 Stk., fangede af mig selv ved Húsafell ved Kaldadal, sendes nu fra Búðum. De

— 85 —

antagne geologiske Anskuelser bliver ved i det hele taget at bekræfte sig saa aldeles, at jeg undertid- en bliver næsten bange for mig selv og min gode, kritiske Forstand ; alt f orekommer mig saa klart, saa simpelt og udisputerligt.

H0r! ved du hvad det er: „Skrokklanga?" Det er en stor, spættet Lange, saa lang, at naar man smider den tværs over Ryggen af en Hest, saa trækkes Hoved og Hale langs ad Jorden. Denne Skrokklanga er „undir Eyjafjöllum" og jeg har sikkert L0fte om i det mindste een og maaske nogle Hoveder. Nu haaber jeg at træffe dem (jeg mener Langerne) personlig her under J0kulen, da jeg har i Sinde at gaa uden om den.

Pas nu paa, om jeg dog ikke nok til sidst faar fat paa nok en blennius Mohrii her paa Búðum; jeg har allerede siden i Foraaret vidst, at hos en vis Mand gemmes der en lille, smal, ganske kunstig Fisk; — pas kun paa!

Det er sandt, den saakaldte sjóreyður, som de fange her i S0en og i Aamundingerne, kan jeg paa ingen Maade adskille fra den vatnareyður eller bleikja, som fra umindelige Tider har levet i vort H0jlands st0rre Inds0er, f. Eks. Arnarvatn stóra, Þingvallavatn, Mývatn etc. Kan du hjælpe mig? — Og nu den forbistrede blásíla! Der er ingen Tvivl om at det tilsidst bliver Præstens Foreller fra Garpsdal, — vor pallidus, eller var den ikke rigtig bestemt? Gud naade dig, at du dog i det mindste ikke saa til at skaffe mig Nilsons Prodromus, saa blottet som du vidste, jeg var for Subsidier.

De baulitiske Masser er, som du siger, meget udbredte; jeg har dem f. Eks. straks i Fjeldet her ovenfor Staðarsveiten. Trappen er nu, saavidt

— 86 —

jeg mærker, ved at forsvinde ; den t0r ikke nærme sig alt for meget Hr. Snæfellsjökul. — Hvor herlig ser den ikke ud herfra, — hvilket uhyre Krater! Hekla er en Kællingegryde imod den. — Men som sagt, jeg skal se til at skaffe dig et Uddrag af min Dagbog; er da ikke det belovede, geologiske Kort færdigt, kan det maaske give dig nogle tjenlige Vink. Ogsaa faar du en Del Aftryk fra Hreðavatn, og jeg tror nogle gode, hvis alt ikke er gaaet i Stykker paa Búðum. Men mere derom siden. Ret havde jeg dog, da vi i Fjor trættedes om Gang- massen der i Skrænten, hvor vi hug Vegetations- laget ud. Det er virkelig en Doleritgang, som sætter lige op igennem Vegetationslaget og den det be- dækkende Tufschicht.

Búðum, 5. Aug.

Du beh0vede ikke at passe paa Herre!, min mohrske blennius blev til den ber0mmelige geirnef- ur. Altsaa: Nu spekulerer vi i Langer. Jeg an- tager at mine kære K0benhavnere kan i Vinter en Gang imellem tage sig en Taar Sundhedsvand, hvis Museet skulde ,,rigtig bekomme" min sjette Lev- erance, som bestaar af saadanne vaade Sager. U- lykken er, at ingen af dem smager halvt saa godt som Rauðimelur; de 4, jeg har sendt af, er nemlig alle jernholdige. Jeg er ellers ikke meget munter i Dag; vedholdende taaget Vejr, og dertil en god Portion Regn, g0r mig Livet noget surt; du ved jo godt, hvor behageligt saadan Vejrlig er for en Geolog, hvad da for en veraldarskoðari! Og allige- vel maa jeg af Sted saa snart alt er indpakket. S0rg for, at Etatsraad Magnusen faar en lille Pakke, som findes med Paaskrift i Kassen Nr. 5.

— 87 —

Den belovede Katalog opsættes indtil jeg lykkelig er passeret Jökulen; jeg kan heller ikke skrive i Dag.

Hils alle venskabeligst.

Stedse Din

J. Hallgrímsson.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Ólafsvík, 9. Ágúst 1841.

Allrahæstvirti, elskulegi herra etatsráð !

Kærstu þakkir fyrir 2 ástúðleg bréf með vor- skipum og fyrirhöfn yðar alla fyrir mér og ferða- lagi mínu. Ég vonast eftir, að fyr en þér fáið þetta bréf, verðið þér búinn að fá sendinguna frá mér úr bréfum herra Steingríms, nl. Flókasteininn minn, eður hvað ég á að kalla hann. Þessu bréfi fylgir nú byrjun af uppkasti til fornfræðaskýrslu minnar úr þessari sumarf erð ; ég verð mikillega að biðja yð- ur forláta fráganginn. — Tíminn vill verða mér svo naumur; vera má, einhver af kunningjunum fengist til að hreinskrifa það, ef þurfa þykir. I fram- haldinu kemur: Rannsókn Tungunnar litlu, — og ég held allir rúnasteinar úr Borgarfirði, nema Kjartans-steinninn, sem ég gat ekki verið að elta svo langt niður á Mýrar; enn fremur margt úr Hít- ardalnum og þar á meðal Bjarnarhellir í Foxufelli við Hítarvatn, með rúnum; svo og Sönghellis- rúnirnar, upp-undan Stapafelli í Breiðuvíkur-þing- um, og sumt hvað annað smávegis. — Ég fæ, ef til vill, tíma til að skrifa eitthvað dálítið úr Stykkis-

hólmi. — Ljót er sagan af Kolbjarnarhelli; ég held það ætli að verða tóm Loka-lygi. Ég var á dögun- um uppi í Grákollugiljum á Holtavörðuheiði, að skoða þar surtarbrandslög, og sendi ég þá, meðan viðstaðan varð, áreiðanlega 2 menn norður-undir Skúta, fundu þeir verra en ekki neitt. Komist ég í Hrútafjörðinn, eins og ráð er fyrir gjört, skal ég leita af mér gruninn þeim megin.

Langt of litlir voru þeir peningar, sem ég fékk til að f ara langf erðina austur um landið ; ég legg það ekki upp með minna en 500 rd., því ég vil heldur ekkert fara en ferðin verði ónýt af efnaleysi. 1 þá ferð þyrfti ég 2 menn og helmingi fleiri hesta en ég hefi í sumar; því með svo mikilli yfirferð er nauð- synlegt að vera að öllu laus við lestabaslið sjálfur. Nú hjálpa ég mér með einum pilti. Annars er ég ánægður með það, sem komið er af ferðinni, og held ég varla von sé á, að ég skyldi hafa meiru af- kastað en gjört er. Verst er, að í haust verð ég verri en snauður, því auðsjáanlega get ég þá ekki borgað fylgdarmanninum kaup sitt, nema með því móti að selja alla hestana, og ef til vill nokkuð af öðrum útbúnaði með. Steenstrup mætti þekkja það bezt frá í fyrra. Sendingar mínar til Museerne, sem nú eru orðnar 10 eða 12 kassar úr ýmsum stöðum, hafa líka, eins og geta má nærri, kostað mig tölu- vert. En vera má ég fái það uppbætt seinna. Ég má ekki vera að skrifa, því nú á að svifta tjaldinu. Með ást og virðingu.

J. Hallgrímsson.

— 89 — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Hrauki við Bjarnarhöfn, einhvern tíma í Ágúst 1841.

Elskulegi Konráð minn!

„Skuggabaldur úti einn öli daufu rennir; skrugguvaldur, hvergi hreinn, himinraufar glennir".

Þykir þér ekki von, þó ég gerði þessa vísu í morgun, þegar ég vaknaði í poka mínum og hrein- bjálfinn var allur rotinn, fyrir 4 daga stórrigning, svo hárin lágu öll laus utanum mig, það er að skilja: af honum en ekki mér. Þér skilst, veðrið muni vera dimmt o. s. frv., en ég get ekki verið inni í bænum, því sýslumannskonan er allt af að eiga sama barnið ; — guð hjálpi henni, vesæling! — En meðal annara orða: Ég vænti, þú munir eft- ir rostungnum aftan-við Grænlands-sögu hans Kon- ráðs, föðurbróður þíns; — ég veit ekki, hvort þessi rostungur er á bókunum hinna — , en víst er um það, að á bókinni hans föðurbróður þíns stendur ein einföld staka hjá rostungnum, efst á blaði hægra megin ; — hún er svona :

,,Þetta amphibión er, að minni sjón, ljótt og leiðinlegt, leitt og óþekkt".

Var það ekki fallega sagt, kunningi! Ég hefi núna bókina undir höndum, því Konráð býr hér í kotinu efra, eins og þú veizt. —

— 90 —

Meðal annara orða : Þessi Bjarnarhöfn veit ég ekki betur en sé sama og Borgarholt við Bjarnar- höfn, og líklega hefir bærinn aldrei fluttur verið. En Borgarholtslækur er, skal ég segja þér, það sem nú heitir „Rollulækur", því hitt örnefnið er gjör- samlega týnt, og Björn okkar austræni er heygður á tanganum rétt fyrir vestan Rollulæk, og niður- undan bænum í Bjarnarhöfn, úti á sjávarbakka- nefi; berðu mig fyrir því. Nokkuru vestar er Kumb- aravogur, eður Bjarnarhöfn gamla, og Bjarnarnaust þar á sjávarbakkanum, undir hamri einum ; skipið hefir verið afar-langt, en vart svo breitt, sem nú gerast 10 eða 12 lesta þiljuskip. — Barnið er ann- ars komið og á ekki að fá neitt nema sykurvatn, núna í 2 daga, segir læknirinn, hann Koefod minn, br. hennar Md. Stáge. Enda er nú kominn mánu- dagur og regnið samt við sig. Ég mun ekki þurfa að spyrja þig um, hvort þú þekkir þennan svo-kall- aða „Rembihnút", lagarit dæmalaust; slíkt hefi ég aldrei fyr séð, en Konráð karlinn á ræfilinn.

Helgafelli, daginn eftir.

Ég er nú nýkominn, að kalla, ofan af fellinu. Hann séra Jón minn á kíkir, sem kostaði 25 rd. í vor, eð var; nema það, að ég fór að horfa í þessa „sjónpípu" og yfir að Staðarfelli, og sjá! öll glerin í sjónpípunni stukku í sundur, eður svo sem rifn- uðu og klofnuðu og svoleiðis, rétt eins og í þeim lá ! Séra Jón minn sagði mér það væri af hinu mikla ljósi, sem komið væri þar yfir bæinn síðan á dög- unum, að séra Pétur trúlofaði sig Sigríði bónda- dóttur. Ekkert vissi ég af því fyrra sunnudag, þegar ég gaf honum Pétri svarta tík, hvolpafulla, og heit-

— 91 —

ir Kara ; — fjandinn mætti gef' 'onum tík í minn stað, fyrst hann sagði mér ekki frá fyrirætlan sinni, selurinn svarni. Annars hefi ég ekki séð sel á þessu sumri, þó skömm sé frá að segja, því síður smakkað hann ; og ekki horfist afléttilega á um landbrotið hérna vestra, því það eru öll líkindi til, að Arnkelshaugur sé nú farinn, að því sem sagt er; djöfullega kann ég við það samt. Þú forlætur.

Þ.

J. Hallgrímsson.

Þetta sagði Bjarni um morguninn, áður hann íæri að mæla fram með alþingi á Þingvelli:

Þú, sem fyrir skemmstu

(O. s. frv. Sbr. I., 02).

Þetta blað er strax í stað stílað til þess og sett á vess, að beri það í bæjarhlað bragnar Ness til Jóhanness.

Nóta! Nes á að vera sama og Kaupmanna- höfn, en Jóhannes sama og Konráð ; skáldaleyfið er tekið sér vegna rímsins.

— 92 — TIL J. STEENSTRUP.

Helgafell, 17. August 1841. Min kære Steenstrup!

Endelig den belovede Katalog:

1. Nogle Linier af 3. April, hvori jeg faar at vide, at du lever etc. ; meget kærkomment.

2. Et stort og yderst interessant Brev, dat. 22. Marts og 12. April, om surtarbrandur ; forskellige Analyser af isl. Bjergarter etc. ; om din Virksom- hed og Haab, etc.

3. Et Adressebrev med mine Kasser fra M. R., samt de fatale Træer, af hvilke dog, i Forbigaaende sagt, nogle stod særdeles smukt ved min Afrejse fra Reikevig.

4. Et kort Brev, hvori jeg underrettes om, at Videnskabernes Selskab har paa din Ans0gning tilstaaet de 50 Termometre, og

5. endelig dit lange, gode, interessante og in- struktive Brev af 24. og 25. Maj.

For alle disse Breve, og for alt dit Venskab og Godhed, takker jeg dig kærligst og forbindt- ligst. Det tilsendte ,,rigtig bekommet" efter Ad- resserne. Nu skal jeg se til, bedste Ven! at svare dig efterhaanden paa dine Breve, saa godt som Tiden vil tillade det, men for 0jeblikket har jeg andre Ting at tale om. — Jeg vil f. Eks. være en Nar, saa fremt ikke % af det gamle „Þórsnes", d. e. Helgafellssveit, og da vel ogsaa alle 0erne paa Breidefjorden, bestaar af Trap. Pr0ver skal du faa herfra, men du ved, at det forslaar ikke, da Bjergarterne i det væsentlige er de samme (jeg mener Over- og Under-Kl0ftlava), men det er den

— 93 —

hele Habitus, hvorefter et 0vet 0je skal d0mme. Ser du: Hele Snefjeldsnæsset er nyere Masser i vældige, imposante Former; de uhyre Tufmasser st0tter sig til Doleriten, er altsaa i det hele taget yngre; dog finder man ogsaa afvekslende Tuf og Dolerit stratificeret, altsaa samtidige Dannelser, for Eks. i „Enni" og Búlandshöfði. Vandlavaen, den kiselholdige, træder hyppigt frem' paa hele dette Str0g, og den moderne Lava, med sine Tufmasser, er magnifik i Snæfellsjökull. Men det nytter ikke, at jeg skriver dig rapsodiske Bemærkninger i mit Brev ; du f aar Udskrif t af min Dagbog, hvis Gud til- lader. Et maa jeg dog fortælle dig straks. Næst at takke dig f or det herlige Kompas, du sendte mig, skal jeg fortælle dig den Besynderlighed, som jeg ellers tror vi nappedes om i Fjor, at Lavastr0mmene, naar de l0ber ned ad en Bjergskraaning, ikke kan holde sig, hvis Skraaningen overskrider 26°, men forsvin- der aldeles i Skrænten og ses kun oppe paa Fjeldet og siden nede paa Lavlandet, undertiden i en uhyre Udstrækning. Dette er n0je iagttaget paa over 10 Steder omkring Snefjeld-j0kulen; thi endsk0nt hele Fjeldets Hældning holder sig mellem 12 a 14°, — naar man tager det i sin hele H0jde, saa afgiver Underfjeldene hundrede Lejligheder til slige Iagttagelser. — Trappen ligger alligevel under Snæ- fellsnæs, men næsten aldeles dækket, undtagen i dybe Kl0fter, hvor jeg tydelig har erkendt det Lag, som ellers svarer til Vegetationslaget, men ingen Surt- arbrand eller Planteaf tryk ; der har altsaa aldrig været Skov paa dette Udnæs. — Og nu disse gamle Elve, paa Snæfellsnes — Hólamóða og Gufu- skálamóða — ; du husker dem nok fra E. 01. Det er en ren Fabel eller Overtro, hvad jeg skal kalde

— 94 —

det; jeg kan bevise indtil Evidens, at det aldrig har været andet end det Snevand, som Aar efter Aar i T0vejr og især om Foraaret har l0bet nedfra Fjeldet og taget med sig en hel Del af let Pimp- stengrus, vulkansk Aske og Sand, hvormed det har udfyldt Lavastr0m-Fordybningerne og i Tid- ens Længde dannet de Sandsletter, som har givet Anledning til dette Sagn. En maadelig Bæk, som kom fra en saadan H0jde, vilde uimodsigelig have dannet sig en dyb Kl0ft. Det bedste er, at man paa et Sted kan paavise den gamle Bæks Leje imellem tvende Doleritklipper, hvor Vandmassen aldrig har kunnet udg0re over 10 □ Fod i Gennemsnit. — Saaledes bliver man af gamle Sagn f0rt bag Lyset. —

I de næstforegaaende Dage er det ellers gaa- et mig omtrent saa kontrær, som det vel kan gaa en stakkels Rejsende; fire Dage og fire Nætter vedholdende Regn, saaledes, at jeg hverken kunde komme bort fra Stedet (Bjarnaihöfn) , eller be- stille noget, hvor jeg var, saa meget mindre som jeg heller ikke kunde ty til Gaarden, eftersom den arme Kone paa Stedet blev ved at g0re Barsel, næsten i hele denne fatale Tid. — Jeg var i det værste Lune, skrev „Verdensironier" og dr0mte om Fanden, og hvad der var værre: om dig; du vilde absolut forlade mig ( — jeg var nl. i Khvn) og rejse til Jylland paa et helt Aar. — Nu vil vi se, hvorvidt denne Vision gaar i Opfyldelse.

(Dette er, min gode Ven, alt skrevet i Bælg- m0rke; jeg ejer ikke en Stump Lys for 0jeblikket og kan kun skrive om Natten).

— 95 —

Helgafell, 18 August 1841. Nu er det vel lidt lysere end i Gaar Aftes, men om min Skrift derfor bliver bedre er just ikke afgjort. Ser du, „at nappe af Stipendiet". — Hvad vil det sige, min kære Steenstrup? eller tror du da ikke, at der gaar over de 300 Rbdl. til min Rejse alligevel? Jeg skal til Efteraaret sende dig en lille Oversigt over mine Udgifter, men fordi jeg paa en anden Maade kan forskaffe mig nogle Ressourcer, f. Eks. c. 100 Rd. Honorar for litterære Arbejder hos Sekretær O. Steph., og siden an- vender disse Penge til mine n0dvendige Udgifter her, medens jeg igen for Nemhedens Skyld anviser noget i K0benhavn, derfor indser jeg ikke, at jeg har handlet urigtigt, eller gjort noget, som jeg beh0ver at ford0lge. Er det imidlertid ikke i sin Form, saa kan jeg jo gerne love dig, at lade det ikke ske tiere, og det saa meget mere, som jeg maaske ikke faar noget Rejsestipendium for Efterti- den. Jeg er nemlig bange for, at den Grund, hvorfor jeg ikke tog til 0sterlandet i Aar, ikke vil smage godt, den nl. ,,at de Penge, jeg havde til min Dis- position, var absolut for faa, hvis jeg skulde for- cere Rejsen over hele 0sterlandet; og paa anden Maade vilde jeg dog ikke tage derhen. Jeg kan med klare og tydelige Regninger godtg0re, at til en saa- dan Rejse, hvis den skal være til nogen Nytte, vil der medgaa 500 Rd. Forskellen ligger egentlig deri, at man da er n0dt til at have to F0lgemænd og om- trent dobbelt saa mange Heste som jeg nu har. Jeg havde derfor den eneste Udvej at berejse den Del af Vesterlandet, som jeg ikke f0r havde set, og da især studere den Bjergkæde, som l0ber fra Holta- vörðuheiði og ud paa Snæfellsneset, samt revidere

— 96 —

saa meget af Nordlandet som Tiden vil tillade; jeg skal set at benytte den og ikke holde op f0r end jeg bliver n0dt dertil. I en anden Henseende var det mig ogsaa magtpaaliggende at rejse omkring J0kul- en, nl. for Fiskeriernes Skyld: Jeg husker ikke, om jeg har fortalt dig, at jeg nu af al Magt s0ger at indhente sikre Efterretninger om dem fra alle Kanter af Landet. Af indlagte, trykte Foresp0rgsler, som jeg har sendt Landet rundt, vil du nærmere se dette Foretagendes Hensigt. Naar du engang faar dette Brev, er det vel muligt, at du allcrede har mod- taget Brev fra Sigurður Gunnarsson. Han er nu paa 0sterlandet og har lovet mig, at han skal tage gode Pr0ver af eet ellere flere af de Surtarbrands- lag, som Schythe saa i Fjor, samt de over- og under- liggende Masser. Endvidere haabede han at kom- me til Berufjord og da at tilsende dig vældige Stykker af de nederste Bjerglag (det Krug v. nid- daiske Underlag?) Holder han Ord, er det dog bedre end ingen Ting, indtil videre. Jeg har her- fra skrevet til Præsten paa Brjánslæk, tilsendt ham Birkefr0 og rekvireret hos ham for Universi- tets-museet noget klækkeligt af den sorte Vege- tationsskifer der fra Stedet; han saa jo selv, hvor vi tog vore Eksemplarer i Fjor og bliver vel neppe saa uheldig, at du ikke finder noget godt deri- mellem.

Nu gaar min Vej opad Skogarstranden, over Dalene og Haukadalsskarð til Nordlandet, og saa langt nordpaa som Sommeren vil tillade. Jeg vil temmelig hurtigt kunne skaffe mig Overblik over de geol. Forhold paa Nordlandet, da jeg er be- kendt der i Forvejen og kun behöver at revidere ; men det er da ogsaa n0dvendigt.

— 97 —

Her vil jeg ogsaa sige dig for tredje og sidste {^ang, at dine Anskuelser af Islands geol. Forhold uden al Tvivl er, i sin Helhed, de eneste rigtige, og at jeg med fuldkommen Overbevisning har for længe siden tiltraadt dem, og bliver ved at bygge derpaa, naturligvis med de smaa Modifikationer i Enkelthederne, som aldrig kan undgaas mellern to, der ikke bestandig har Lejlighed til at ud- veksle Ideerne og diskutere til Gavns alle opkom- mende Forskelligheder.

Hvor blev mine Planter af? Men du var jo syg og kunde ikke overkomme alting; imildertid er det ubehageligt, at jeg skal sidde her over et helt Aar, aldeles blottet for Subsidier i Botanikken.

Det gaar kun smaat med Landmolluskerne ; men hvordan gik det ellers, fik du dem levende, som jeg tilsendte dig i Sommer fra Reikevig?

Herfra ekspederer jeg min 8de Leverance til Universitetsmuseet; der er et lidet Glas med den rigtige lækjasilungur, 3 St. Jeg har fanget dem selv ved Krossnes i Eyrarsveit. Jeg har h0rt at úlf- steinbíturinn fanges ikke meget sjældent ved Ise- fjordsdybet; kan jeg g0re Anstalter til af skaffe Museet derfra et Par Spiritus-Eskemplarer? For, ser du, hvor gerne jeg end vilde, kan jeg dog ikke paa egen Haand bestride mange saadanne st0rre Forsendelser. Hvis du modtager dette Brev f0rend Postskibet afgaar fra Khavn, saa send mig dog ende- lig igen Kassen med Glassene, som jeg haaber Mu- seet alt har modtaget. Det er umuligt at sende, naar man skal knibe paa Plads og ikke har nck at samle i.

Fortsættelsen f0lger.

Din

J. Hallgr. 7

— 98 — TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Staddur á Steinsstöðum í Öxnadal, 6. Sept. 1841.

Hávelborni, allrahæstvirti herra etatsráð!

Enn f er sem oftar, að þegar ég ætla að fara að skrifa yður, er tíminn svo naumur, að ég verð að kasta til þess höndunum. Þessum seðli á að fylgja fiamhaldið af fornfræðaskýrslu þeirri, er ég sendi yður upphafið af frá Búðum eða Ólafsvík. Og nær þetta nú samt ekki lengra en í Sönghelli; ollir því ekki svo mjög viljaleysi, sem hitt, að mér er ómögu- legt, svo að segja, að hreinskrifa neitt svona á ferð- inni, bæði vegna annríkis og eins hins, að þó ég hafi einhverja tómstund, þá er ég oftlega heitur, þreyttur og skjálfhentur. Enda sleppir hér rúnun- um að kalla má, því hvernig sem ég hefi spurt mig fyrir, hefi ég síðan ekkert séð, sem teljandi sé. Aft- ur hefi ég séð og athugað marga staði merkilega í fornsögu landsins, og þó hvergi eins og í Snæfells- nessýslu. Ég las Eyrbyggju og Landnámu á kvöld- in í poka mínum og spurði mig svo fyrir um það sem ég gat á daginn, og gæti ég í rauninni ritað margt um það. Veðráttan hefir annars verið mér bág seinni part sumarsins, sökum votviðra og síðan kulda. Einhver hefndarnorn situr fyrir mér, svo ég held ég ætli aldrei að komast í Sigluf jörðinn ; ég er nú að voka yfir því, en snjórinn hamlar mér.

Mannskaðann okkar fréttið þér, þótt ég skrifi hann ekki. Ég hafði lofað amtmanni Bjarna að finna hann, ef ég kæmist svo langt; enda náði ég rétt í að sjá hann fara ofan í gröfina.

Ég má nú til að hætta, því ég verð að skrifa

— 99 —

Steinstrúpi nokkur orð líka um grjótið og annað þess konar. Yður skrifa ég rækilega seinna, ef guð lofar,

Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

Mikið vildi ég, þetta bréf næði yður áður póst- skip fer!

TIL J. STEENSTRUP.

Skagefjorden, 16. Sept. 1841.

Min gode, kære Steenstrup!

Du tror det vel ikke, men Pokker skal tage mig, om jeg har Tid eller Sans til at skrive dig noget fornuftigt f0rend jeg, hvis Gud tillader, er kommen tilbage til S0nderlandet. Desuden ved jeg ikke, om eller naar disse Lapper træffer dig, som skrives saadan hist og her fra Landet. Vejen gaar nu tilbage over Fjeldene. De nyere Masser ved- bliver her ikke, — men de er noget tilbagetraadte og ligger, mærkværdigt nok, saa at sige alene i og paa de 0stlige, det vil sige — de mod Vesten vendte Bjergskrænter. Disse er da, som naturligt, mere skraa, uregelmæssige og puklede, medens Trap- pen staar i de mod 0sten vendte Bjergsider stejl og paa sine Steder magnifik. Doleritkratere gives og- saa, f. Eks. et overmaade distinkt og mærkværdigt i Fjeldene mellem Hunavatnssyssel og Skagefj. Men hav kun Taalmodighed indtil Dagbogen kommer. De Kasser, som imidlertid maatte arrivere til Univ. M.,

7*

— 100 —

bedes saaledes iagttagne, at intet bortkastes. — 9 er i det hele taget ekspederede hist og her til Afsendelse. Naar jeg nu kommer til Sydl. skal jeg straks for Alvor s0ge efter din omspurgte Labrador, men Ulykken er, at jeg sulter bestemt ihjel, hvis jeg ingen Penge faar med Postskibet. Er det ikke græs- seligt, at jeg nu anden Gang har maattet vende til- bage fra den forb. Siglefjord med uforrettet Sag, f ormedelst Sne. Maurungen f aar vi ; en Kutting med Br. v. er bleven tilbage i Olafsfjorden. Nu begynder man at saa Birkefr0 ! ; de bedste Gartnere her paa Nordlandet har modtaget nok til Pr0ve. Lev vel!

Din

J. Hallgr.

Indl. Levninger fra Hallbjarnarstaðakambur.

TIL J. STEENSTRUP.

Reykjavík, 4. Okt. 1841. Min gode, kære Steenstrup!

Hvor dit Brev har bedr0vet og glædet mig. Jeg maatte le og græde, som det hedder i Novellerne. Nu vil jeg, som det sig h0r og b0r, begynde med et Digt fra i Gaar, der kunde passe til denne h0j- tidelige Lejlighed.

Til Klippen i dens Vælde, til B0lgen i dens Gang, ak, til mit Hav og Fjelde jeg tolke maa min Sang;

__ ioi —

t.hi jeg er træt og ene og sidder langt fra dig paa mossede, brændte Stene og ingen h0rer mig.

Du kender jo den hulde, den blaalig-dunkle Nat, den hemmelighedsfulde, som d0lger Bjergets Skat; du ved, at naar den hænger sit Sl0r for Dværgens Hjem, da er det just sig trænger en Hær af Tanker frem.*)

Men, ak, de hænge dorske i „Hjallen" fra i Fjor, de sk0nne Tanketorske, mit gode Sjælefor; jeg fanged dem i Dalen og h0jt paa Bjergets Top,**) saa bandt jeg dem ved Halen og hængte dem saadan op.

„0, hvis vi kunde tuske!", (som K0bmand Peder sang) du kan vel sagtens huske vor Handel mangen Gang.

*) Se f. Eks. den Aften paa Stranden i AÖalvík!

**) Det er da heller ilcke saa underligt; saaledes har jeg hort af paalidelige Mænd, at et Par tyske Rejsende i indeværende Sommer troede at maatte bemærke i Dagb0gerne, soni noget mærkværdigt, at de havde set Flyndre hojt op til Fjelds i Borg- arfjorden. Vel var det kun Faar; men paa den stejle Bjerg- skrænt maa det have set ud som flade Tingester, der vare lagt der op for at t0rres.

— 102 —

Du vandt vel ikke meget, var billig vel som faa. Nu har jeg kun mit eget,

— min Torsk — at tygge paa.

Ja, ser du vel, jeg trængte

ret til at se dig nær.

Det er vel faa, der hængte

sig ikke, som jeg er.

Mit Hav og Fjeld, de lytte,

thi Sangen, den er sand.

— Nu tænkte jeg paa Schythe ; bestemt en dygtig Mand.

Ser du!, det endte noget prosaisk; ikke for det jeg jo gerne vilde digte videre, men saa fik jeg dette Bes0g (af Sch.), som jeg ikke kan afvise. Nu skal du slet ikke tro, at jeg egentlig skriver for at ville more dig, men jeg er i Hum0r, eller hvad de kalder det. Til Lykke med Sor0 ! Vor uf orglemmelige Erik- sen tilbragte der, som du ved, sine bedste Aar. Des- uden har Island haft f lere gode Venner i Sor0. Hvis det kan glæde dig, — som det sikkert g0r, saa maa jeg f0rst og fremmest forsikre dig om, at unge og gamle i Island, hvem der kendte dig eller har h0rt dig omtale, mindes dig med Kærlighed. Heller ikke dit opofrende Venskab i min kedelige Sygdom er ubel0nnet. Det omtales nu som Beviset for din God- hed, saa meget mere, som jeg nu ikke heller er lige- gyldig for flere af mine Landsmænd. En Opofrelse har jeg da ogsaa gjort for din Skyld; jeg har nu anden Gang* læst „den evige Historie" fra Begyn- delsen til Enden; dog vil jeg nok tro, det ogsaa er sket for mine mange Synders Skyld. — Havde jeg

— 103 —

imidlertid været i dit Sted, saa havde jeg vistnok ikke været saa haard, at paalægge min Ven dette s0rgelige Arbejde. Visse Ting kan være infernalsk kedelige. Hvad Pokker kommer det os ved, hvor dette Menneske har pisset, og saadant noget, paa Fjeldene; og alligevel fristes jeg til at antage, han har fortalt det over hundrede Gange; saa styg er denne udtværede Artikel. Og hvad har vi saa lært? Jeg har vel fors0mt at eftermaale det uforlignelige Telt, som jeg senere har haft den Ære at bebo — imidlertid tvivler jeg ikke paa, at H0jden og de 0v- rige Dimensioner er rigtigt angivne i den evige Histo- rie. Derimod kan jeg ikke undlade at bemærke en Un0jagtighed, som vansirer dette sjældne Arbejde. Gunnars Hestepisk var virkelig ikke meget lang i Fjor. Men apropos om Leucit ! ; jeg beder at melde ham min allerærb0digste Tvivl. Alvorlig talt, finder jeg Historien om de klingende Hestehaler mest for- dragelig, — ja, jeg kan sige, den har enddog moret mig en Smule. De topografiske Forvanskninger og de geologiske Kuriositeter være upaatalte for denne Gang ; det er mig nu ikke muligt at spilde eet Alvors- ord paa al den lange Snak. — Postskriptum til Re- censionen lyder omtrent saaledes: Den gode Schyt- hernik, eller Schytharsoak — jeg ved ikke rigtig hvad Eskimoerne kalder ham — gjorde vel bedst i at vende sit Ansigt fra os Islændere, som han ikke kan f ordrage, og beflitte sig paa at skrive noget ret langt og opbyggeligt f or „de godmodige Gr0nlændere" ; her er hans Stjerne sikkert nær dens Nedgang. — For Resten g0r det mig ondt, at jeg har ladet denne Sag afn0de mig saa mange hæslige Ord; den være da glemt indtil videre, med din h0je Tilladelse.

Nu lidt om det nærværende.. Rejsen tilbage fra

— 104 —

Nordlandet var fortræffelig, over Fjeldene ad Sand- vejen. Vejret lyst og herligt, saa at jeg endog fra Grettish0jen paa Sandur kunde overse den hele nord- landske H0jlandsplæne, indtil „Dyngjufjöll" bag Mývatn. Dolerit!, næsten lutter Dolerit paa H0jlan- det, derfra l0bet i mægtige Masser ned i Dalbundene, men oppe er den ofte saa tynd, at Tuffen stikker op igennem, ligesom Tuer op af Sne. Trappen ligger her under Tuffen og kommer f0rst til Syne længere nede, hvor de dybe Elvkl0fter begynder for Alvor at skære ned. —

Den islandske Naturalie-samling er nu i dens betydningsfulde F0dsel. — Naturforskeren er ind- r0mmet det gamle, nedlagte Fangehul „Svartholið", med nogle Hylder og Borde, for at vise, hvad han kan opstille. Nu gælder det at faa god Assistance og „bestemte" Dubletter af Islandica fra begge Museer. Jeg skriver videre derom. Jeg stiller Samlingen fra Begyndelsen under offentligt Tilsyn med Landfysi- kus i Spidsen, og den er bestemt for Skolen, saa- fremt den vil indr0mme anstændigt Lokale m. m.

Vejrb0gerne er i fuld Gang; men to har jeg brækket af Termometrene paa min Rejse, og desuden manglede nogle fra Begyndelsen.

Eftersommeren har været den sk0nneste, ældste Mænd her har oplevet, og vedbliver saadan endnu (6. Oktober). Min Rejse i Sommer har i alt kostet 452—24 Skl. Hvorfra mon jeg vel faar de 152? Ind- lagt er Oversigt over de paa Rejsen til Nedsendelse ekspederede Sager. Du kommer jo dog til Kbhavn engang imellem, og kan da revidere.

Hils din forlovede fra den hende ubekendte Ven, og sig, at hun, som en god Pige, undertiden maa erin- dre dig om ikke at glemme ham, naar du skulde

— 105 —

fristes dertil i din nye og hæderlige Virksomhed. Lev vel, kæreste Ven! Videre saa snart jeg kan.

Din

J. Hallgrímsson.

77/ Uniuersitetsmuseei har undertegnede i indeværende Sommer ekspederet til Ned-

sendelse:

1. Fra Haunefjord: En Kasse med Labrador-Dolerit, Mk. ' ' 1.

J. H.

2. — Reykjauik: En do. med Krisivikiana og nogle Smaating

til Hr. Steenstrup. M. ^1-^ 2.

J. H.

3. — Husafell, overst i Borgarfjorden: En Kasse med Mine-

ralier, M. -rzf- 3.

J. H.

4. — Huam-prœstegaard i Norðurárdalen: En Kasse og et

indpakket Surtarbrandstræ, fra Grákollugil; begge mærkede: — — - 4.

J. H.

5. — Búdum, Handelssted: En Kasse med Mineralier (hvori-

blandt Suitarbr. Vegetations Skifer fra Hreðavatn), og en do. med Prover af 3 Mineralvande M. -7—^ 5 og

J. H.

* ' 6; endvidere en Stendunk, M. »Fróðárheiði«.

J. H.

6. — Ólafsuik: En Kasse med Mineralier. M. ' ' 7.

J. H.

7. - Helgafell (pr. Stikkesholm): Do. M. ^-' 8.

J. H.

8. Pr. 0fjords Handelssted: En Fjerding, M. -7—^ 9.

J. H.

7/7 kgl. zool. Museum.

1. V2 Anker (med Ulfsteinbítur — o fy!).

2. 1 Kasse med Glas (ogsaa ankommet).

3. Enkelte Glas i nogle af ' ' Kasserne, og 2 Stk. »Langer«

fra Ólafsvík.

77/ dig selu:

1. En Kasse mærket ' og

Stp. &

2. et Glas med levende?! Landmollusker. J. H.

— 106 — Til FINNS MAGNÚSSONAR.

Reykjavík, 5. Október 1841. Hæstvirti, elskulegi herra etatsráð!

Það hryggði mig mikið, þegar ég frétti þér hefðuð verið sjúkur, þegar síðasta skip fór frá Danmörku hingað til vor; en þótt ég nú voni fylli- lega, að það sé þegar snúið til góðs bata, verð ég samt að kannast við, að fyrir það fyrsta er hver sjálfum sér næstur — ég meina það til mín — og því næst vildi ég margs annars vegna, og ekki sízt yðar sjálfs, vera glaður við að vita yður sem lengst hraustan og glaðan og heilan á hófi að starfa að vísindunum, og þá jafnframt dags daglega að ávinna okkur og vísindunum heillir og framkvæmdir, en sjálfum yður lof og dýrð um aldir alda! Þetta seinasta skauzt nú svona út úr mér; hamingjan veit, það er ekki nema einlæglega meint, þótt það sé ekki sem laglegast orðað.

Viðbæti vantar yður við fornleifaskýrsluna mínu, en tvennt er nú að, — ég nýkominn og skip- ið að ólmast af stað, enda er ég nú hálft um hálft eins og kerlingin, sem vildi hafa nokkuð fyrir snúð sinn. Mér finnst ég sé búinn að gera svo mikið, að fornfræðafélagið ætti að gera mig að félaga sín- um — kauplaust — og taka mig inn í fornleifa- nef ndina ; — ég stend því að minnsta kosti nær en séra Pétur, að honum ólöstuðum. Vilji það sleppa þessu, en bjóða mér simpelt Honorar, þá þigg ég ekki minna en 100 dali. — Ég hefi, satt að segja, eytt meira til að gera það lítið, sem nú er gert. Þó ég þá fái ekki neitt, mun ég samt eftirleiðis

— 107 —

gera það ég get, því efnið og augnamiðið met ég mest.

Höfuðefnið af skýrslum mínum, eins og þær koma — ég hef sent að vestan og norðan til yðar

— vildi ég biðja yður að meðdeila — rétt munn- lega — landfræðinefnd hins ísl. Bókmenntafélags

— og það með : að að vestan, einkum úr Snæ- fellsnessýslu, get ég gefið, nú orðið, merkilegar upplýsingar um örnefni úr fornsögunum, — og þá sjálfsagt fyrst og fremst Eyrbyggju, svo sem kort eða „landlíkan" með hinum fornu nöfnum og afstöðum, til að geta lesið hana rétt. Þetta ætti þá líka, samkvæmt áforminu, að nota við landlýs- inguna. Af brauðalýsingunum er ég albúinn með Hólabiskupsdæmi hið forna. — Þó vil ég ekki senda það nú með óvissri haustferð, þar sem ég á ekki „afskrift" að gagni. í Skálholts-biskupsdæmi vantar mig enn margar upplýsingar. — Af fiski- fyrirspurnum mínum eru nú svörin farin að koma inn. Með veðurbækurnar gengur nú forkunnar-vel,

— eða þá að minnsta kosti vonum framar, og er nú að bera mig að ná hinum fornu, sem til eru. I vetur byrja ég á náttúrusafni Islands. Það á nú samt að vera í „svartholinu" (Caschjotten) þang- að til skólinn kemur. Ég er ánægður með það samt, því betra er lítið en ekki neitt. — Eitt verð ég enn að segja yður: Einar nokkur á Mælifelli á afskriftir af öllum sagnaverkum Espolins. Félag- ið ætti að taka tillit til þess, því þá er ekki þörf að afskrifa oftar, svo framarlega sem annaðhvort hann eða ekkjan vilja selja. En lausum kvæðum Espolins er ekkjan að láta safna — og ég bað hana líka hið ítrasta að láta það ekki farast fyr- ir. — Skýrslunni um félagsins atgjörðir hefir ekki

— 108 —

verið komið út í almenning svo kappsamlega sem þörf væri á. — En þá kvæðin hans Bjarna! hvað á að gera við þau?

Yður óska ég alls góðs; en þegar þér fréttið næst af mér, verð ég dauður úr sulti; því sumar- ferðin hefir kostað mig 452 — 24. Hvar skyldi ég nú eiga að taka þessa 152 — 24, auk vetrarins?

Eigi ég að fara austur og komast yfir allt Aust- urland, þá kostar sú ferð fimm 100 dali', og það er þó sannlega nauðsynlegt.

Ég vonast eftir að fá frá yður línu með póst- skipinu. Bágast er nú samt, ef þér verðið þá ekki búinn að fá skýrsluframhald mitt að norðan!

Ég hefi ekki enn getað heilsað biskupnum, en efast samt ekki um, hann hafi sent yður „Flókasteirí' , — eða hvað kallið þér hann nú?

Um Þórnesþing er einhver villa í Grönl. hist. M. ; ég skal segja yður það betur seinna. En eitt er að segja enn, sem ekki má dragast. Það var rangsýni um haug Þórólfs mostrarskeggs. Ég fór að grafa í hann við 6. mann og fann undir grassverði klett, „tröllahlað" = en Doleritgang i Trappen. Hr. Steen- strup kan imidlertid bevidne, at Udseendet var skuf- fende. Thorolfs-h0jen er for Resten uden Tvivl for- svunden, for S0en brækker meget paa denne Land- tunge. Vi s0gte flittigt og længe — 6 Mand stærke — over hele Haugsnes, som ikke er af betydeligt Om- fang, gravede endog paa flere Steder, og fandt intet.

Ég má ekki vera að þreyta yður lengur á þessu klóri, sem ég veit að muni vera ólesandi. Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

— 109 — TIL J. C. H. REINHARDT.

Reykjavik, den 6. Oktober 1841.

Allerh0jstærede,

kære Herr Etatsraad Reinhardt!

Af Lektor Steenstrups Brev ser jeg, til min Ærgrelse, at den bedste Akkvisition, jeg troede mig at have tilstillet Museet i Foraaret, har ved Mod- tagelsen været totalt bedærvet. Vel er Kraniet bedre end ingen Ting; men jeg havde haabet, at, sk0nt clette f0rste Eksemplar af Úlfsteinbiten ikke kunde egne sig til længere Opbevaring, vilde det dog ankomme i den Tilstand, at det kunde beskri- ^es. Imidlertid maa man ikke forsage, men se at faa fat paa flere, endsk0nt jeg maa tilstaa, clet er meget usikkert her; — paa Vesterlandet vil det derimod lettere kunne ske. De relative Maal af Fisken udsk[r]ives og vedlægges efter min Dagbog. Men Flyndrene!, var de en ny Art? — Sikkert ny for Island — men jeg maa her gentaget be- klage min utaalelige Mangel paa Subsidier, som g0r mig det umuligt at vide, om jeg har en beskreven Art for mig eller ikke. Jeg har nemlig intet, som duer, med Undtagelse af Haandb0ger. Denne Om- stændighed skader ikke blot Fremgangen af mine Studier, men tillige — maa jeg sige det? — og- saa Videnskaben. Jeg gaar nemlig ofte med Ulyst til det prekære Arbejde, at udkaste Beskrivelse over et og andet Dyr, som jeg ikke kender selv, men ved dog ikke, om det f0r kan være beskrevet af andre og bekendt for hele Verden; og saaledes kan vel mangen ubekendt Skabning henslænges i et Magasinglas, og maaske aldrig komme for Da-

— 110 —

gens Lys. Enkelte af mine Snyltekrebs har, som jeg formodede, vundet Interesse ; — men nu kommer der igen min Uvidenhed! Er den af Laksens Rogn- sæk ny eller bekendt?, og i det sidste Tilfælde, hvorledes forholder det sig med dens Udvikling? Den er mig ubegribelig. Lever jeg til Foraaret, og jeg ved det er umagen værd, skal jeg rigtignok passe paa. — Vel har jeg i Sommer været bundet til Fjeldnaturen og altsaa ikke kunnet g0re noget af Betydenhed for Zoologien, — især da jeg kun er en maadelig Entomolog. Det eneste, De faar, skal være et Par hærdede ( !) Langer fra Snæfellsnæsset, samt nogle Foreller, der efterhaanden skal komme ud af Kasserne hos Forchhammer. Jeg har alt ned- sendt den st0rste Del af Arterne, dog ikke alle; men jeg har mange Angler ude forat faa fat paa dem. Gud ved det er langt fra min Natur, — men allige- vel har jeg været n0dt til at drive en Art af Charla- taneri, forat udvide min Virksomhed. Saaledes har jeg Landet rundt sendt trykte Foresp0rgsler til alle Fiskerlejer, hvori jeg opfordrer de mest fornuftige Mænd paa hvert Sted at give mig Oplysninger om hele Fiskeriets Drift, samt om S0dyrenes Opholds- steder, Ernærings- og Forplantelses-Maade ete., etc. — Nu til sidst har jeg bragt det saa vidt, at den h0je Stifts0vrighed har overladt mig Byens gamle Arrest- stuel, hvor jeg nu paabegynder en islandsk Naturalie- samling, tiltænkt Skolen i sin Tid og fra Begyndelsen af stillet under offentligt Opsyn og Beskyttelse, med Hr. Landfysikus Thorstensen i Spidsen. Ser De, Hr. Etatsraad !, det kan blive til noget ! Nu er det mig om at g0re, at indlede en venskabelig Forbindelse imel- lem min lille Arrestant og de store Museer i K0ben- havn. „Skal vi bytte"?, siger den lille, „Jeg vil snart

— 111 —

komme i Besiddelse af en Del Islandica, og saa tænkte jeg . . ." Jeg vil ikke udf 0re dette diplomatiske Skridt videre. Imidlertid haaber jeg tillidsfuldt at erholde, for saa vidt muligt, bestemte og etiketterede Eksem- plarer af de isl. Naturalier, som er nedsendte i de sidste Aar. Dette 0nskes snarlige Opfyldelse er den sikre og den eneste Grund, som den nye Stiftelse kan by gge paa; og jeg t0r haabe at Museerne i sin Tid vil kunne blive rigtigt bel0nnede. Vil De vel have den Godhed, at sige dette ogsaa til Prof. Forchham- mer, hvis jeg ikke skulde faa skrevet det til ham selv. Glas, Pap og Æsker er overmaade kærkomne, og i det hele taget alt, hvad der kan tjene til en net og hy gge- lig Opstilling. Min Sommerrejse har været heldig for mig, som Geolog i egen Indbildning; men hvorvidt Verden vil vinde ved alle disse lyse Ideer og interes- sante Iagttagelser, det er maaske en anden Sag. Men hvorom alting er, saa tvivler jeg ikke paa, at jo Antikvarerne vil erkende mine ud0delige Fortjenes- ter! — Min eneste Sorg er Steenstrups Sundhedstil- stand, og saa den ubetydelige Omstændighed, at jeg bestemt og bogstavelig maa sulte ihjel med det förste. I Betragtning af alt dette er jeg nu i Færd med at sætte mig selv et Mindesmærke i Skelettet af en út- selur.

Tilgiv mig, bedste Hr. Etatsraad, den Tone, som jeg nok mærker mit Brev har antaget, — naturligvis af sig selv ; — jeg erklærer mig f or uskyldig. Med Hengivenhed og Kærlighed

J. Hallgrímsson.

— 112 — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Reykiavík, 8. Okt. 1841. Elskulegi Konráð minn!

Ég man ekki, hvaðan ég skrif aði þér seinast ; ég hefi verið að peðra þetta, sitt á hverju landshorni, og beðið að koma því til þín. — Nú man ég þó ekki til, ég hafi neitt að segja þér frá, nema ef það skyldi vera sagan af Oddi bödda og Jóni bola.

Oddur böddi bjó norður í Reykjadal. Hann var „hríshaldari" og kvongaður. Maður hét Jón boli og bjó þar í grend við Odd með dóttur sinni; hún hét Guðrún. Oddur átti barn með Guðrúnu og kona hans dó um sama leyti. Þá fer hann á fund sýslumanns og biður hann leggja til með sér við konginn, að hann megi eignast stúlkuna. Embættismaðurinn telur vand- kvæði á því, en kveðst þó muni reyna; það sé konung- legt að gjöra einu sinni bón „réttarins þénara". Vet- urinn líður og með vorskipinu kemur gefins-leyfi, að Oddur megi eiga frilluna. — Þá er erfisdrykkja í Reykjadal og þeir eru boðnir, Oddur og Jón. Þar voru fluttar borðræður, sem vandi er til, og segir þá Odd- ur einhverju sinni: „Mikið náðugur var hann við mig, blessaður kongurinn minn, að gefa mér hana Guðrúnu mína, — að hverju sem mér verður það — ; hann gat ekki betur gert, góði herra!" — (Svo er hermt eftir Oddi, að hann hafi talað ógn seint og auðmjúklega, af lotningu við konungdóminn). Jón boli (allra manna styggastur í máli), svaraði á þessa leið : „Svei hans náð ! Hann átti ekkert með mitt barn; hann mátti vel gefa þér sitt barn. — En hún Gunna var of góð handa böðlinum". — Hvernig líkar þér Jón?!, karl minn góður.

— ■ 113 —

Hvernig líður spóa, vellir hann nokkuð til hlít- ar? Mér hefir verið sagt, séra Árni vilji ekki láta gera gabb að fuglunum, hvorki mér né öðrum.

Heyrðu lagsmaður!, fáðu að sjá fornleifaskýrslu mína til F. Magnússens, erste und zweite Lieferung, þar er sumt skrýtilegt. — Komið var til mín í fyrra dag og sagt: „Nú skal ég fortelja yður nokkuð; — hún madam Gunnlögsen er búin að tvíala barn, einn dreng og eina stúlku".

Allt, hvað mig framar ávantar um að skrafa, innifel ég í kveðju séra Ögmundar til Níelsar skálda á sei(nasta) bréfi hans, svolátandi: —

Frámunalegum fáráðling með flakkara leiðu helsi, svarta skáldi — svívirðing — sendiskíts, Níelsi.

Brýt ég svo af og saman etc, en skammast máttu þín, að hafa ekki skrifað mér eitt orð með henni svörtu Jóhönnu.

Þinn

J. Hallgrímsson.

TIL J. STEENSTRUP.

(Reykjavík, 8. Okt. 1841?). Bedste Steenstrup!

Det ærgrer mig at kunne nu f or denne Gang kun sende dig en Mundsmag af den belovede Dagbog. Den Plan, jeg havde i F0rstningen, at diktere Gunnar i ledige Timer, maatte opgives, paa Grund af at han

8

— 114 —

var altfor uvant til at skrive Dansk. Vi maa se Tiden an. Og nu skal oven i K0bet det Lumperi gaa med Posten ! Læs saa godt du kan og sig mig saa snart du kan, om du kan bruge mere af saa godt.

Din

J. H.

Tænk paa min lille Arrestant ! ; jeg har skrevet Reinhardt i den Anledning. —

TIL J. STEENSTRUP.

Reykjavík, d. 5. Nov. 1841. Min kære, gode Steenstrup !

,,Til November", siger du, ,,f0rer jeg en Kone til Huset". Til Lykke da, bedste Ven! til varigt Held. langt, lykkeligt Liv og megen gavnlig Virksomhed.

Gid Pokker ha'de Fanden; jeg tror ikke en- gang, at jeg har fortalt dig noget „retskaffent" om min lille Arrestant. Du ved jo nok, at Byen ejede en- gang en gammel Arrest, som nu er nedlagt, „som mindre hensigtsmæssig". Den h0je og velvise 0vrig- hed har overladt mig dette Lokale til Afbenyttelse, for at jeg der kan opstille noget, som skulde være Begyndelsen til et „islandsk Museum i Reikevig", og i sin Tid forenes med Skolen, naar den er flyttet hertil. Se, det var dog noget! Min stakkels Arre- stant skriger om Hjælp og Forl0sning, og en stor Bi- stand kan og b0r og vil du nok yde den. Der for- langes Dubletter, n0je bestemte, af alle islandske Naturgenstande, som de danske Museer har og kan

— 115 —

undvære (med Undtagelse af Vertebraterne, som vi selv nok skal hitte ud af). For Guds Skyld! Noget maa komme til Foraaret; ellers styrter min sk0mie Plan over Ende, jeg bliver til Nar og Island maa und- være sit Museum, det vil sige: saa faar jeg intet Lokale i den nye, projekterede Skolebygning, og maa sælge min Samling til den driftige Siemsen ! ! Sig dette, kære Ven! til Reinhardt og Forchhammer, og betyd dem tillige, at hvis Samlingen kommer i Stand, kan den i Tiden blive en vigtig allieret af Museerne. Efter at have knækket denne N0d vil jeg, som det sig h0r og b0r, gaa over til andre Genstande. Vil du h0re Bynyt fra vor Ravnekrog, dette uforlignelige Abdera? Sorg, — o ja — det er der nok af. Land- foged Gunnl0gsens Kone er nylig d0d i Barselseng, efter at have skænket ham Tvillinger — en S0n og en Datter — , som fulgte Moderen i Graven. — Glæde, — ogsaa det. Herr E. Siemsen har faaet sig en Kone, Sigríður fra Klubben, og S0nnen blev d0bt i Gaar; den ubændige Krabat br0d sig om ingen Ting og hoppede ind i Verden paa Bryllupsdagen. — For- trædeligheder, — f . Eks. : Jomfru Nielsen har, som man siger, faaet Fluer i Hovedet og vil ikke have den vakre Briem. Et Eks. dto: Jeg sulter. Vigtige Fore- tagender, — hvorfor ikke? En Br0nd skulde graves; jeg maatte i den Anledning anstille Borings-fors0g, give et Gennemsnit (geologisk) af Byens Territorium og m0de som Naturkyndig paa en stor Borgerforsam- ling. Det f0rste Punkt, som blev afgjort, var : at ingen ny Br0nd beh0vedes; det andet faldt altsaa bort af sig selv ! — Krig, — f or en Ulykke ! Tranbrænderiet skal sl0ifes; men du kender vel ikke dette Anlæg; det er et Paafund af gamle Thomsen, som nu er ble- ven Klubvært, og Indvaanerne raser, som billigt er. —

8*

— 116 —

Fuglehandelen ! Der kommer tre Geirf ugle til Udlan- det med respektive to Æg og en Truncus i Brændevin, som rigtignok har engang været kastet for Svinene, saaledes at man ikke ved, til hvilket Skind den h0rer. Koster 100 Rbd. r. S. ; betales paa Stedet. Fiskemave- handelen, — 3 for en Skilling, og desuden kunde det f alde mig ind at spise dem ef terat de er unders0gte ! Men hvorfor troede jeg eder ogsaa, Magnusen og dig, og brugte alt til Rejsen, og mere til? Hvor blev saa usus publicus af ? Jeg har fortalt Reinhardt, at jeg arbejder paa mit Monument; han kan fortælle dig det nærmere. I det hele taget tror jeg, at denne Verden er lidt forkert, men det kan maaske være Egennytte. Jeg har da ogsaa et stadigt Uheld med mig; f. Eks. d. 28. August paa Reykjabraut, Hunevandssys- sel, m0der jeg en Kurér, som fortæller mig, at Amt- mand B. Thorarensen er pludselig d0d; den samme Dag digter jeg paa Hesten en Vise, som vel ikke er af de sletteste, men saa er de mig svært paa Halsen, f ordi at jeg skal have fornærmet „de kommende Slæg- ter", de dumme Mennesker! Sagen er den, at B. Th. stred f or, at det nye Alting skulde være paa Þingvöll- ur; de fleste stemte derimod for Reikevig og denne Mening sejrede. — Nu har jeg sagt: „Det glæder mig at Uglerne ikke skal hovere over 0rnen, som ellers havde maattet sidde aldersaaret og se paa det kul- sorte „Ravneting" paa de lave Tuer, i Stedet for et Falketing paa Klippen, etc.". (Þekkirðu ekki hrafnaþing, laxmaður?) ; isl. :

Hlægir mig eitt, það, að áttu því uglur ei fagna, ellisár örninn að sæti og á skyldi horfa

— 117 —

hrafnaþing kolsvart í holti fyrir haukþing á bergi. Floginn ertu sæll til sóla, þá sortnar hið neðra".

Er det nu noget at g0re Ophævelser over?! Og alligevel ved jeg, at den h0je og velvise 0vrighed har lagt dette i Vægtskaalen imod mine ringe Fortje- nester. Men nok om det.

Hvad skal jeg nu g0re til næste Sommer? Be- rejse 0sterlandet; men skal det ske i een Sommer, sker det ikke med mindre end 500 Rd., og hvem vil give dem? Jeg er til Tjeneste, naar jeg faar saa meget, at jeg kan; ellers ikke; saa vil jeg hellere kre- pere privat. Jeg sender dig ikke nu Fortsættelsen af min Dagbog; den er vel altfor ubetydelig til at pas- sere den dyre Post over Altona; altsaa, hvis Gud vil, med Postskibet.

Jeg bor nu hos Skræder Hansen, i et lille Værelse paa Nordsiden, og har det saaledes opdækket paa Borde og Bænke, at Franskmændene vilde sige: ah, verus artista es! I Anledning heraf spiser jeg hos mig selv; er det ikke morsomt?

Ved du hvad? Den lille broderede eller perle- stukne Ting, — jeg ved ikke hvad den hedder — , denne nydelige, lille Kasse, denne Friktions-fyrt0j- Svovlstikker-beholder (forstaar du), som du havde laant mig i Fjor, fik jeg for nogle Dage siden fra Vesterlandet ; jeg havde glemt den hos din beskedne Præst paa Snæfjóllum. Tror du, at du faar den?

Nu staar kun eet tilbage. Gid Pokker — etc. ; nu har jeg da endelig faaet Roberts Geologi. Det er et Arbejde! Skal jeg recensere den? Jeg er bange for, det vil gaa mig som „Selningen", der ikke t0r

— 118 —

spise sig mæt, fordi den synes, at Havet formindskes forfærdelig hurtigt og begynder alt at opt0rres, ved de smaa Viktualier, som den piller i Strandbredden. Jeg har for nylig h0rt denne fortræffelige Historie, naturligvis fortalt for ramme Alvor. — Der h0rer kun lidt til at more en stakkels Scolasticus, som jeg anser mig for at være; saaledes har denne Histo- rie om den forsigtige Selning været mig nok for en halv Eftermiddag. Jeg kender kun en eneste, der kan sættes ved Siden af den, — men jeg fortalte dig den vel i Fjor — , det er denne fortræffelige Anekdote om „Grátittlingerí', at mens den sover, ligger den paa Ryggen og strækker det ene Ben i Vejret af bare Forsigtighed, i Tilfælde af, at Himmelen skulde styrte ned, medens den sover. —

Jeg paastaar at du skal g0re dig lidt Umage for mig og i al Fald fortælle mig en Anekdote, saa god som denne sidste mecl cle ffirste Foraars-Skibe. Det har bedr0vet mig, ikke at se een Linie fra dig med Postskibet.

Din J. Hallgrímsson.

Det er f orskrækkeligt ! ; nu har jeg i Gaar Afte.s skrevet af et saadant Blæk, som Adresseavisen blev trykt med, f0rend Sibbern begyndte at skrive i den ; du ved jo nok, at, if0lge Heiberg, var Skriften ud- slettet f0rend Avisen kom til Helvede. Hvis dette skulde arrivere mit arme Brev, vil jeg venskabeligst anmode dig om at læse noget godt paa de blanke Sider. Apotekeren beder venskabeligst at hilse og forsikrer derhos, at han ikke kan hitte paa noget at skrive om; — jeg tror ham gerne. Du skulde se Bi- skoppen, den gamle herlige Mand ! ; han er saa munter og urban, men ikke meget skarpsindig mer. Du

— 119 —

skulde ogsaa se Filisteren Eiríkur fra Hornaf jorden, et enöjet Geni, som Stiftamtmanden har paataget sig speeielt „at tuere" som det hedder i Latinskolen. Og du skulde se — ; men hvorfor opramse alle disse Herligheder, som dog alligevel gaar din Næse f orbi ; du er ikke i Island, maa du vide. Vestenstorm og Ud- sigt til godt Udbytte af en Strandekskursion. 90 Glas nylig r0vede af det franske Forraad, — jeg hviler paa mine Laurbær — , men Reinhardt ogsaa, ikke at sende mig min Kasse op igen. „Menneskene ere ikke saa gode som de burde være", saadan begyn- der det 3. Kapitel i Balles Læsebog; — I h0je Herrer har nok glemt det. Fortæl mig noget om Hanch og Ingemann; de interesserer mig begge. Mere siden.

J. H.

TIL DET KONGELIGE RENTEKAMMER.

Jeg tillader mig herved i dyb Underdanighed at bevidne det h0je Kollegium min Tak for den Naade, at have udvirket mig en allernaadigst Underst0t- telse a.f 300 Rbdl. til Fortsættelsen af mine viden- skabelige Unders0gelser i Island.

Endsk0nt jeg med disse Ressourcer ikke kunde for- svare for mig selv at tiltræde en Rejse over 0ster- landet (der, hvis den skulde taaleligt udf0res i een Sommer med tilb0rligt Hensyn til Geologien, ud- kræver i det mindste 500 Rbdlr.), saa er jeg dog glad ved, at den mig forundte Underst0ttelse ikke er bleven ubenyttet.

Jeg har forel0big i næstafvigte Sommer gjort flere, dels forlangte, Ekskursioner i Guldbringe-Sys-

— 120 —

sel, hvorved jeg har kompleteret de tidligere gjorte geologiske Iagttagelser, og tillige gjort nogle — som jeg tror : — ikke uvigtige antikvariske Opdagelser. Derpaa rejste jeg over Thingvallabygden dybere ind i Landet, hvor jeg f0rst unders0gte det navnkundige, men aldrig f0r af en Geolog bes0gte Skjaldbreid, — en overmaade sk0n og regelmæssig, udslukt Vul- kan, der h0rer blandt de mærkværdigste, hvorfra moderne Lavastr0mme er udgydte. Derfra tog jeg gennem Kaldadalen (et J0kulpas) tværs over Borg- arf jcrdens 0verste Terrain, hvor jeg foruden talrige, antikvariske Iagttagelser, blandt andet unders0gte et nyt Findested for Surtarbranden h0jt til Fjelds paa den saakaldte Holtav0rduheidi. — Dernæst gik jeg udenom den lange Landtunge, som adskiller Faxe- fjcrden og Bredefjorden; dette Parti, som udg0r tvende Sysler, studerede jeg n0je, i Særdeleshed fordi Hr. Lektor Steenstrup og jeg i Fjor ikke fik Lejlighed dertil, endsk0nt det hænger n0je sammen med de Egne, som vi da unders0gte, og tjener til at afklare de geologiske Anskuelser, som gjorde sig gældende paa den forrige Rejse. Herfra tog jeg over en Del af Dale- og Strande-Sysler, til Nordlandet, hvor jeg endnu gennemrejste 3 Sysler, nemlig Húnavatns-, Skagafjords- og 0fjords-Sysler. Vel var dette kun en temmelig flygtig Gennemrejse, da Tiden ikke tillod et detailleret Studium, men den var ikke desto mindre vigtig for mig, som Revisions-rejse, eftersom jeg f0r havde set dette Parti og nu vilde overtyde mig om, hvor jeg havde set rigtigt og hvor taget fejl, if0lge de modificerede Anskuelser, som mit fælles Studium med Steenstrup og de mange senere Iagttagelser n0dvendigt maatte medf0re.

— 121 —

Endelig tog jeg midt igennem Landet, over Fjeldene, til Reykjavik, hvor jeg ankom efter 97 Dages Rejse. Min sidste Fjeldtur var begunstiget af det herligste Vejr og i h0j Grad interessant og lærerig.

Herr Etatsraad Reinhardt og Hr. Prof essor Forch- hammer vil bedst kunne bevidne, hvorvidt jeg i dette Aar har tilstillet Museerne Genstande af no- gen Værdi. Hr. Etatsraad Geheime-Archivarius F. Magnusen har allerede, som jeg haaber, modtaget min antikvariske Indberetning for dette Tidsrum. Hr. Lektor Steenstrup agter jeg at meddele en Ud- skrift af min geologiske Dagbog, hvoraf jeg haaber, han alt har modtaget Begyndelsen. —

Denne Rejse kostede mig i det hele taget 452 Rbdlr., iberegnet Telt, en Del Rejset0j og 10bende Redskab, som endnu er i Behold. Underbalancen er jeg ikke i Stand til aldeles at dække, om jeg endogsaa sælger de nysnævnte Sager. Klæder, som meget med- tages paa en saadan Rejse, er desuden ikke bragt i Beregning. I denne Anledning tillader jeg mig under- danigst at ans0ge det h0je Kollegium om et passende Gratiale, som kunde nogenledes dække mine virkelig hafte Udgifter.

Mine Bestræbelser i Vinter, vil, ved Siden af de naturhistoriske Studier, som Lejligheden kan frembyde, gaa ud paa, dels at begrunde et islandsk Museum, zoologisk og mineralogisk, hvortil mig forel0big er indr0mmet et lidet Lokale, indtil Skolen i sin Tid muligvis vilde overtage Samlingen; dels at fortsætte mine Unders0gelser, angaaende de islandske Fiskerier, i hvilken Anledning jeg har indledt en Korrespondance med de mest paalidelige Mænd i alle de st0rre Fiskerlejer over det hele Land.

Jeg har endnu ikke haft Lejlighed til at se den

— 122 —

lange Landstrækning fra J0kulaaen paa Solheima- sand, sydpaa, til 0xarfjorden nordpaa, 0sten om. Reykjavik, d. 5. November 1841. Underdanigst

J. Hallgrímsson.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Reykjavík, 6. Nóv. 1841. Elskulegi, allrahæstvirti herra etatsráð!

Mjög gladdi það mig að frétta bata yðar með bréfaduggunni, en í aðra röndina sárnaði mér samt að sjá öngva línu frá yður. Ég bar mig óforsjállega að í sumar; ferðaðist í ofboði, meðan nokkur peningur hrökk, og reiddi mig á vonina um styrk af Fondet ad usus publ., endurgjald af Museerne og þess háttar. Svo kem ég skuldugur til baka, er búinn að eyða 452 rd., og fæ svo ekki neitt. Ef eitthvað réttist úr þessu, ríður mér á að fá einhverja vissu með fyrstu skipum.

Ég þarf og á að ferðast um Austurlandið að sumri; róið þér að því öllum árum, því góða sök er að verja, eins og Steenstrup veit; en til þess þarf 500 rd., ef það á að geta orðið á einu sumri (2 menn og 12 hesta, auk vanhalda). Ég er nú sem óðast að koma á stofn náttúrufræðissafni, íslenzku. Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

— 123 — TIL P. MELSTEÐS YNGRA.

Reykjavík, 10. Febr.m. 1842.

Sæll og blessaður, kunningi ! ástar-heilsan.

Eki vænti þú vili finna mi út firi veg? Ég ætl- aði að þakka þér fyrir tilskrifið. Boðsbréfið er inn- aní. Svo sem kvæði? Ég hefi nú, trúi ég, ekki neitt til, nema þennan „dalmatiska" ; ég býst við, þú sért vel lesandi. Maður kemst ekki yfir fjörðinn fyrir áraleysi, eins og þú munt hafa heyrt. Ég hafði ætl- að mér að finna Þorgrím og þig í gær. Hvað er lög- ferja? — stendur í stúdentaspurningunum, sem þú og ég fáum frá biskupinum árið, sem kemur. (Það er áralaus bátur, — ætla ég að segja; þú ræður hvað þú segir). — Nú er að minnast á svartfuglinn. — Hefirðu tekið eftir, að það eru tvö á honum nef- in, annað styttra og annað lengra, það er að skilja: sitt á hvorri tegundinni. Þú stingur hjá þér! — Mér er sagt, að á vikivakanum hérna seinasta hafi þeir viljað kaupa Chr. Hansen, sem þú þekkir, til að taka hann í sundur! Þeir ætluðu að gera „Trorn- mestikkere" úr fótunum, fíólín-strengi úr görnun- um, falska túskildinga úr augunum, o. s. frv. — Nafni minn gamli í Reykholti skrifar mér, og segir mér að vara mig á henni „Skriflu", — hann Jarpur minn sitji um að steypa sér ofan í hana. Ég skrifa honum aftur, og spyr hann, hvort hann hafi ekki heyrt talað um þessar Skriflur hérna syðra, þær séu mér ekki öllu síður varúðarverðar. — Svo skrifar nafni minn gamli í Reykholti mér, og spyr mig, hvort ég ætli nú ekki senn að fara að spila út f jark- anum? (líklega til að múka) ; ég skrifa honum aft- nr, og segi, ég ætli að bíða, þangað til ég komi í

— 124 —

forhönd, og" spila besefa í ganginn. — Og hvað skrifa ég þér? — Góðar nætur!

J. H.

Ég vil fá hann aftur, þann dalmat.

Ég bið þig að tala við hr. lektor Johnsen fyrir mig, og segja honum, ég þurfi að fá að vita, hvort félagsstjórnin sé búin að prenta og láta koma af stað út um landið til viðtökumanna bréfi því og sýn- ishorni, sem þar til var ákvarðað á síðasta félags- fundi. Ef það er enn ógert, og félagsstjórnin, sökum annara anna, kemst ekki til þess bráðlega, býðst ég til að takast á hendur umsvifin við það fyrir félag- ið, heldur en það dragist lengur; en séu einhverjar aðrar orsakir til undandráttarins, óska ég einnig að fá þær að vita.

J. H.

TIL JÓNS SIGURÐSSONAR.

Reykjavík, 3. Marz 1842.

Ég hefi lítið að segja þér, elskan mín góð! nema biðja þig að koma í skólann. Nú liggur svo sem á. Ég hefi skrifað Brynmeier Kommers, „til fælles Af- benyttelse"; en svo er ég að öðru leyti oft og tíðum að vinna fyrir lífinu. Ég varð áðan að rusla utan um kvæði séra J. Þorlákssonar verri en hálfkörruð; þú færð nú vinnuna og borgunina! Okkur Þorsteini kom ekki saman; hann hélt, þú kynnir að verða „billegri". En hvað sem öðru líður, ætla ég að biðja þig að taka, „eftir smekk þínum" það, sem er of-ljótt, og

— 125 —

kasta því. Hitt máttu setja nærri hvernin sem þú vilt; það verður ekki, hvort sem er, gerð nein rétt skipun á þetta, sem er „ýmislegt". Lifðu blessaður alla daga!

Þinn

J. Hallgrímsson.

Blöðin, sem liggja innaní, höfðu gleymzt hjá Þorsteini.

TIL ÁRNA Ó. THORLACIUSAR.

Reykjavík, 23. Marz 1842.

Elskulegi, góði herra Thorlacius!

Þetta verður ekki nema til að heilsa og kveðja. Vöggusyndin mín gamla, að verða ætíð of seinn til alls, kemur líka ævinlega fram við hverja póstferð. Ég hefði átt að skrifa yður ræki- legt bréf, en nú getur ekkert orðið úr því. Fyrst og fremst þakka ég yður samt gott bréf, eigi síður en allt annað ástúðlegt. — Vænt þótti mér að frétta, að þið „þreytizt ekki gott að gjöra"; eng- inn efi er á, að með kappi ykkar og nærgætni hafið þið enn upp margar fornmenjar í sögusveit yðvarri ; slík er ekki til á landi hér í því tilliti ; og fallegt væri að sjá nýja útgáfu af Eyrbyggju með korti eður landabréfi, því er hávaðinn af örnefn- um þeim, er hún tilgreinir þar vestra, væru rétt á sett. En þetta getur ekki orðið, nema með grandgæfi- legri og „kritiskri" rannsókn, með söguna í hendinni, og það er einmitt hæfilegt starf fyrir þann mann, sem býr þar í grennd og hefir greind og atorku til

— 126 —

þess, og ann fornsögu vorri eins og vera ber. Ekki þarf annað, þegar búið er að finna staðina, en taka sér blað, gagnsætt (svo sem t. a. m. póstpappírsörk), og leggja yfir strandakortin beztu (Sökortene), svo að maður nái lögun Snæfellsness, þvert yfir-um, vel fyrir innan Álftafjarðarbotn; setja svo inn í það, af handahófi og rétt eftir augnasjón, landslagið (má þar enn nota sjókortin vel), og svo nöfn þau, er sag- an tilgreinir og maður er genginn úr skugga um, hvar heima eigi, og svo ekki annað. Þegar við svo því næst erum búnir að eignast gott og áreiðanlegt land- kort yfir Snæfellsnesið (og þess verður ekki langt að bíða), þá er hægt, með aðstoð hins eldra uppdráttar, að rétta allt og laga og búa sér til ágætt sögukort heima á palli sínum !

Nú eru bévaðar fiskispurningarnar. Umfram alla muni, blessaður maðurinn! Ekki þarf nú, nema gjöra töluverða rögg á sig. Svo stendur á, a5 þetta fyrirtæki er nú orðið eftirlætisgoðið mitt, síðan ég f ór að fá svör frá æði-mörgum, því ég sé nú glögglega, að nokkuð getur orðið úr því. En einu gleymdi ég illa að spyrja um : um hættulegustu blindsker og boða, sundamið, leiðir og lendingar. Ég veit nú raunar glöggt, að enginn maður gæti legið yfir að tína þetta saman inn á millum eyja um allan Breiðafjörð, en ei að síður væri mér harla kært, að hið allra-merk- asta í þessu efni yrði tilgreint, að svo miklu leyti það eykur ekki ofmikið ómak og tímatöf. Nú er ég þá búinn að koma því versta út úr mér; en bæði er, ég er orðinn vanur að betla, og svo sem til að sanna það, ætla ég að bæta þessu lítilræði við, að þeg- ar vora fer og líða langt fram-á, tek ég sjálfsagt að gerast augnlangur. Og nú Johnsen á Bíldudal, — hvað

— 127 —

ætli hann geri við mig?, og hafið þér mælt mér nokk- urt lið við hann?

Ég má ekki vera að skrifa fréttirnar; en hund megið þér láta heita í höfuðið á mér, svo framarlega sem ég skrifa yður ekki betra bréf í vor.

Ég verð að ómaka yður með kveðjur, að skila við tækifæri. Fyrst og fremst til séra Jóns á Helgafelli og til Sigfúsar sýslumanns; og svo til herra Svein- bjarnar — hann á bréf hjá mér, — og segja: Allt skal eg gjalda þér! Og svo bið ég að heilsa apotekar- anum, — og bið hann að segja mér, hvernig hann fari, með hægustu móti, að búa til „kulsurt Vand", eins og ég drakk hjá honum í sumar. Ég skal segja honum eitthvað aftur, sem hann vill vita.

Og dermed basta! Margur, sem hefir þann sið, að segja aftan í hverju bréfi, „hann sé orðinn syfj- aður", og ,,pósturinn reki eftir sér", og biður „að íor- láta hastinn", skrökvar meiru en þótt ég notaði nú alla þessa handhægu talshætti.

Lifið þér sæll og blessaður! Yðar

J. Hallgrímsson.

TIL STEFÁNS GUNNLÖGSSONAR BÆJARFÓGETA.

Reykjavík, 19. Apríl 1842.

(Privat!)

Þú þekkir þessa kerlingu — Þóra heitir hún, vit- laus, að ég held, og hefir brókarsótt og situr um mig nótt og dag, úti og inni, svo ég hefi aldrei frið, og

— 128 —

er hér eins og í helvíti. Nú get ég svarið við æru mína, og við guð, ef þess er kraf izt, að ég hefi aldrei í orði né verki gefið henni tilefni til þessarar aðferðar, en ég hefi heyrt, að meðan ég lá veikur, hafi hana dreymt, ég myndi lifna við aftur ,,og verða seinni maðurinn sinrí'. Þetta er, eins og þú sérð sjálfur, ó- þolandi; hún hafði hægt á sér um stund, en er nú aftur allt í einu orðin meir en óþolandi; ég verö að þekja fyrir gluggann minn, svo ég skuli ekki allan daginn þurfa að sjá í þessi svívirðilegu og afgömlu pútuaugu. — Ég vildi þú værir stundarkorn kominn í minn stað, svo þú gætir séð, hversu réttlátt það er, að „pólitíið" trassar fyrstu skylduna sína: að vernda saklausa borgara. Guð veit, ég er saklaus, og hefi nú orðið að þola þessa svívirðingu á þriðja ár. En þolinmæðin er þrotin; ef ég í bræði minni rek stein eða spýtu út um rúðuna í kjaftinn á henni, þá verð ég sektaður, en þú átt „det moralske Ansvar".

J. Hallgrímsson.

P. S. Gakktu á kerlinguna, og hún mun viður- kenna, að þetta eru tómar grillur, eða hrekkir úr henni sjálfri. Ég flý ekki bæinn fyrir þessari sví- virðilegu ásókn, sem smánar bæinn og pólitíio meira en mig; gerðu eitthvað, heldur en að gera ekki neitt, kallaðu mig fyrir rétt, þó mér sé það meir en dauð- leitt. En frið vil ég hafa, ég á fullan rétt á að kref j- ast þess. Mér hæfir og að afsaka, að ég tala ekki við þig munnlega, en ég er næstum lagztur af gremju, og öll þessi vitlausa og óþverrandi ásókn af af gamalli og svívirðilegri pútu er mér þess utan svo mikil við- urstyggð, og trassaskapur pólitísins svo óskiljanleg- ur, að ég get ekki nefnt það með köldu blóði.

J. II.

— 129 —

Eina línu óska ég fljótt til baka, því ég ætla nú -úr þessu að fara ögn út fyrir lögin og „tage mig selv til Rette;" svo átt þú að dæma mig. (Penninn «er verri en puntstrá).

TIL J. STEENSTRUP.

Reykjavik, 1. Maj 1842.

Min kære, gode Steenstrup!

Du fik altsaa intet Brev fra mig med Post- ;skibet; jeg tror det gerne, for jeg skrev dig i Sand- hed ikke en Linie. Jeg havde, tror jeg, skrevet dig en Slump i Fjor Sommer og Efteraar og deri ber0rt ait det n0dvendigste ; siden den Tid havde jeg sultet og arbejdet som jeg kunde bedst, og var i det hele taget som den „sor0ske T0nde" for en halv Snes Aar siden (kfr. J. L. Heib.), jeg havde lagt (det vil sige ligget) paa Spunshullet og det hele Indhold var l0bet ud. Men ikke desto mindre arbejder du for mig som du kan bedst; det kalder jeg Venskab, saaledes som jeg vil have det og det b0r være! Jeg er usigelig .glad og tilfreds med det. Vel ved jeg at alt maa være tabt for i Aar, men det er ikke din Skyld; — det ærgrer mig en Smule rigtignok, men bedr0ver mig ikke; for mindre end 500 Rd. kunde dog den 0sterlandsrejse ikke ske, og jeg kan desværre ikke sætte til det ene Aar efter det andet. Komme, hvad der komme vil, jeg opgiver alligevel ikke mine Be- stræbelser; men nu er det rigtignok en anden Gang i mit Liv, at jeg tænker stærkt paa at desertere til Pranskmanden.

— 130 —

Fordi, ser du, med den bedste Vilje ved jeg sandelig ikke, hvorledes jeg skal skikke mig i mir-e Forhold til Museerne og det kgl. Rentekammer. Etats- raad Magnusen skriver mig nemlig, at han har f0lt sig for, som han kalder det, og Resultaterne var: at Reinhardt var misforn0jet over mine Sendelser i Fjor „fordi de var kun af liden Pengeværdi efter de bestaaende Priser!" Maa jeg nu sp0rge, om der er nogen sund Sands i alt dette? Kan jeg da skabe kost- bare Dyr for den islandske Fauna. — Jeg har gentagne Gange indstændig bedt Reinhardt om at re- kvirere, hvad han helst maatte 0nske af de bekendte Arter fra Island, men intet Svar faaet; og paa den anden Side mener jeg at have tilstillet ham enkelte nye Arter og ikke uinteressante Suiter af de be- kendte: f. Eks. alle Forelle-Arterne, maaske paa een nær, som jeg er paa Jagt efter. Det havde været ædelmodigere af Reinhardt, at bekendtg0re nogle af mine nye Arter, end at henslænge dem i Magasinet og brumme over „at de ikke koster mange Penge", — hvis Magnusen ellers farer med Sandhed. Endvidere melder Magnusen, at Forchhammer ikke var slet saa gnaven, men havde dog sagt, at det meste af det nedsendte var meget almindelige Ting? Er han da i senere Tid begyndt at anlægge et Raritetskabinet? eller er det igen en Misforstaaelse af M.? eller har jeg opfattet den islandske Geologs Opgave urigtigt, naar jeg sætter den i at iagttage Forholdene saa n0je og saa mange Steder som muligt, og dokumentere Tagttagelserne med Pr0ver af Bjergarterne saaledes som de forefindes, hvilke da atter kan tjene til Le- detraad ved Affattelsen af det geologiske Kort over Landet? For Resten tror jeg ikke, der b0r kastes Vrag paa alt, hvad jeg nedsendte i Fjor, hvis det er an-

— 131 —

kommet, men det faar jeg da heller ikke at vide. Nu kommer det bedste. M. beretter videre, at de (R. et F.) har begge to talt om Rentekammerets Misfor- n0jelse over „at jeg i Fjor Sommer havde udvidet saa meget min Rejseplan, i Stedet for, if0lge min Instrnks, at opholde mig ved Svovlminerne og un- ders0ge dem n0jere". Det tager en Smule paa Taal- modigheden. Det ved du dog bedst, at jeg aldrig havde nogen Instruks, og at der aldrig var talt eet Ord om, at jeg skulde i Fjor yderligere unders0ge Svovlmi- nerne, undtagen alene skaffe noget af det nye Salt, — if0lge din Anmodning, hvilket jeg gjorde, f0rend jeg tiltraad(te) Hovedrejsen. Hvorledes, for Himlens Skyld, skal jeg nu forstaa alt dette?

Jeg arbejder som jeg kan bedst for at friste Tilværelsen; — det er slemt at sulte. Min Omar- bejdelse af Ursins Astronomi forlader snart Pressen; man mener den er heldig. Svarene paa mine Fore- sp0rgsler om Fiskerierne er nu begyndt at indl0be saa smaat f ra alle Landets Kanter. Jeg har i Dag haft en larus ridibundus, den f0rste, jeg har set i Island; enkelte nye Snyltekrebs, som jeg tror er i Magasinet,, og i Gaar h0rte jeg, at en stor, aldeles ubekendt Fisk, paa 240 Pd., er opdreven levende i Selvogen, paa den anden Side Fjeldet. Med Skam og Ærgrelse maa jeg bekende, at jeg ikke ser mig i Stand til at bestride de lumpne Udgifter, som vilde medgaa til en Tur derhen; maaske faar jeg i sin Tid, hvad Ravnene har levnet. — Ingen særdeles Nyheder: godt Foraar her paa Sydlandet og vel over det hele Land; ingen Drivis nogensteds, saa vidt jeg ved; Fiskeriet mid- delmaadigt, paa enkelte Steder ret godt.

Hvordan (end) alting gaar, skal jeg ikke svigte dit Venskab, kære Steenstrup !, som er mig saa dyre-

— 132 —

bart; alle de Oplysninger, jeg kan tilvejebringe, er bestandig til Tjeneste. Dagbogen kunde jeg ikke sende med Postskibet, da mange, — dels utaknemme- lige, — Sysler optog mer end min hele Tid ; men den skal, hvis Gud vil, komme i Sommer, ikke altfor sent. Flittig Hilsen fra Baag0es (Jfr. N. har slaaet op med Briem), Assessor Jonassen, Apotekerens (han længes efter Brev) og mange flere Bekendtere,. Lev vel, bedste Ven! og tænk med Velvilje paa

din

J. Hallgrímsson.

TIL FINNS MAGNÚiSSONAR.

Reykjavík, 2. Maí 1842.

Hávelborni,

allrahæstvirti herra etatsráð F. Magnusen!

Leyfið mér nú fyrst og fremst að þakka yður alúðlega fyrir alla góðvild yðar og fyrirhöfn fyrir mér. — Úr því ég er nú á undan búinn að vísa til svo mikilla peninga hjá yður, ætla ég ekki að hika við að senda þetta bréf til Noregs, þó bréfpeningarnir kunni að verða töluverðir ; ég vonast ef tir, að ég um það leyti verði búinn að fá að minnsta kosti þessa 150 rbd., sem ég á hjá Rentukammerinu.

Ég hefi meðtekið bréf yðar tvö, sem ég þarf nú að svara stuttlega. 1 bréfi yðar af 23. Marz segið þér mér sögur af Reinhardt og Forchhammer, sem mig stanzar allan á. Ég held gamli R. sé orðinn vitlaus, ef hann er farinn að meta nýjar dýrategundir til pen- inga (til að mynda Snyltekrebs) og reikna út, hvað

— 133 —

hann geti fengið fyrir það. Slíkum manni yrði ég að hætta að þjóna. Honum væri nær að birta á prenti — vísindunum til nota, eitthvað af því nýja, sem ég hefi sent honum, heldur en að kasta því í magasínið og segja, það kosti ekki neitt. Og Forchhammer skyldi vera eins ; bara hann sé svo náðugur, að kasta því samt ekki út, — því það, sem ég hefi sent, er raunar allt saman „de n0dvendige Bilag til min An- skuelse af og Beretning om Isl. geognostiske Forhold". Annars get ég ekki skapað nýtt grjót og verð að taka landið eins og það er til, eða þá að ljúga. — En hitt tekur samt yf ir : Það vita bæði guð og menn, að ég hefi aldrei haft neina Instruktion frá Rentuk. og aldrei hefir það sagt eitt orð um, að ég skyldi fara í brennisteinsnámana í fyrra sumar. Ég heyri það ekki fyr en þér segið það, og fékk ég þó bréf frá því í fyrra vor; það reynir á þolinmæðina að þurfa að heyra slík ósannindi; eða myndi ég ekki hafa gert það eins fúslega, ef Rk. hefði æskt þess? Það hefði þó að minnsta kosti verið töluvert kostnaðar- minna fyrir mig.

Mér er mikil ánægja að vera félagi fornfræða- f élagsins, og hefi nú öngva frekari kröfu til þess, því kostnaður sá, sem ég hefi haft þess vegna, er svo samtvinnaður við annan f erðakostnað minn, að ég get ekki gert því reikninga, nema of-lága eða of-háa eft- ir því, sem ég tæki það. En ég hélt í fyrra, ég gæti það, af því þér höfðuð þá sagt, félagið myndi í því skyni vilja borga mér ferðir og fyrirhöfn, þegar þér beidduð mig að revidera Borgarfj.-steinana. Steinn- inn úr Helgaf.-sveiL er grafinn upp úr bæjarbroti á Hrísum, og ef til vill einn af þeim, sem fornmenn hituðu til að hafa mjólk á. Spýtan og marmarabrot- ið er úr gömlu Bjarnastaða-kirkju, hvað sem þið seg-

— 134 —

ið. Þið vitið ekki, ef til vill, hvað tré varðveitist lengi í þurrum brunasandi. Ég hefi enn einn rúna- stein frá Mælifelli. — En þér fáið framhald af forn- leifaskýrslunni.

Ég haf ði ekkert að skrif a yður með póstskipinu ; ég hafði aflokið mér í haust, eð var, þangað til ég fengi aftur svar. Mér gat ekki dottið annað í hug en þér hefðuð eitthvað af peningum handa á milli og handa mér ; því hikaði ég ekki við að ávísa til yð- ar. Ég skal vara mig í annað sinn. Verst f éll mér samt að vera orðinn svikari við Thomsen. Satt að segja hélt ég fornfræðafélagið hefði honorerað mig með 50 dölum, eins og ég stakk upp á í fyrra haust, því ég vissi ég átti það.

Ógn er ég langeygður eftir að sjá rúnaverkið yð- ar, og svo kemur það, ef til vill, ekki til landsins í vor. Hér er góð tíð, líklega yfir allt land, nú sem stendur, og túnin orðin græn. Afli í meðallagi, að kalla má, sumstaðar miður, sumstaðar betur. Allir nafnkenndir lifa. Stjörnufræðin mín, eftir Ursins pop. Foredrag etc, kemur úr prentsmiðjunni í þess- um mánuði ; hún held ég haf i tekizt nógu vel.

Lifið þér blessaðir, herra etatsráð. Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

Þar sem ég hefi farið yfir merkileg sagna-héruð, t. a. m. hérað það allt, sem Eyrbyggja nær yfir, hefi ég leitað upp hin fornu örnefni, — og stundum haft nóg fyrir því. Ég sagði yður, trúi ég, í fyrra haust, að ég reið inn með Álftafirði heilan dag við 7. mann. Nú er ég orðinn svo fróður, að ég gæti t. a. m. búið til „kort" fyrir Eyrbyggju og leiðrétt jafnframt margt. Líkt er að segja um þingstaðina fornu. Á ég

— 135 —

að gera það undir eins, eða geyma það, þangað til þið hafið sett mig inn í „den oldgeografiske Komité?"

TIL JÓNS SIGURÐSSONAR.

Kollabæ, á austurferð, 13. Júlí 1842. Elskulegi Jón minn!

Mikill atorkumaður ertu, og get ég nú ekki fyrir mitt leyti borgað betur í bráð, en að senda þér reikn- inginn hans St. Gunnlögsens frá í fyrra, sem Jón Guðm. samdi, administrator. Jeg bið að heilsa öll- um.

Þinn

J. Hallgrímsson.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Kollabæ, 13. Júlí 1842.

Hæstvirti, elskulegi herra etatsráð!

Ég trúi, ég hafi ekki skrifað yður eitt orð síðan ég fékk að vita, að ég átti að ferðast í sumar. Pen- ingarnir eru allir komnir, og ég var ekki seinn á mér að fara að búa mig til. Nú er ég hér á ferðinni með 9 hesta, 2 fylgdarmenn (duglega skólapiita) og allan útbúnað, sem ég hefi bezt vit á; samt er mér spáð, að ég missi farangur minn, eða jafnvel drepi mig sjálfan, í austurvötnunum ; — ég dey þá í köllun minni, en það er verst um bækurnar, sem ég má ekki

— 136 —

skilja við mig. Ég hefi sent ykkur dálítið frá Reykja- vík, báðum félögunum. Meira kemur seinna, ef gu5 lofar.

Kvef sótt og nokkur manndauði ; að öðru leyti er sumarið blessað á allan hátt. Ég er hér svo gjörstolinn öllum tíma, að ég kemst ekki til að skrifa neitt meir. Yðar auðm. elsk.

J. Hallgrímsson. Kveðju til Stprs., ef þér getið.

TIL K. GÍSLASONAR.

Eskifirði, 17. Okt. 1842.

Elskulegi Konráður minn!

Ég skrifa þetta með Gásinni annað hvort á und- an eða eftir mér, svona til vonar og vara, karl minn.

Sjónum spanska útí enn er eg að granska, bróðir! þó f arið sé nú að verða áliðið ;

ferðbúinn, þegar fjallatinda-

-foringinn mjúka leysir vinda

— og þótt eg jafnvel þyrfti að synda —

þýt eg af stað að hitta þig;

fantur! „biddu nú fyrir mig",

meðan ég er á haf að hrinda

hlunnadýrinu stóra.

Ora, róra! Oraróraróra!

Halldór hefir beðið mig að segja þér, að hann hafi náð í kongsdótturina, og svo hitt, um kútinn,. sem þið vitið báðir; rétt svo þú gleymir því ekki.

— 137 —

Hún ljósa þín hefir sagt mér, að þú hafir verið fæddur í sigurkufli og kveðið níð í kuflinum og pré- dikað trúarvillu í laugartroginu. — Er það nú satt, ósköpin þau arna?

Svona sagði einn prestur: „Þetta guðspjall, mín- ir elskanlegir ! er svo vit — vit — , já vit — vit — , núr vit — vit-luftugt . . ."; hann var að snúa við hjá sér blaðinu. Þetta skal nú ekki verða vitluftugra en kom- ið er.

J. Hallgrímsson.

TIL PÁLS MELSTEÐS YNGRA.

Eskifirði, 18. Okt. 1842.

Elskulegi Páll minn!

Heldurðu ekki, ég sé búinn að sjá sveitina þína? Ég hefi nú verið hér á slóðum síðan í miðjum Sept- ember, grafið í sundur f jöll og hóla, og svo að kalla búið um tíma í Hengifossárgili, veitt sjálfur silunginn í Lagarfljóti, og séð orminn og margt annað þessu líkt. Svo er ég og ekki orðinn mjög ókunnugur Græn- landi, því ég var hjá séra Beldring um tíma að resti- tuera skrokkinn á mér eftir ferðavosið. Nú lifi ég hér að lokum sem blóm í eggi hjá Christensen mínum, ferðbúinn, að kalla má, til Hafnar; biðurðu ekki að heilsa kunningjunum? Nú held ég komi senn einhver landlýsing; — ég er, eins og þú veizt, búinn að sjá allt land, nema eitthvað af Langanes-ströndunum, og veit ég þá líka, hvernig þær eru. Hvernig fór, meðal annara orða, um sóknalýsinguna ykkar prófastsins? Skyldi hún vera komin enn, þá mundu, blessaður, í

— 138 —

tíma, að eitthvað er til, sem heitir böggladuggan ; og „spurt um fiskiveiðar", Páll, Páll! Margar kvaðir liggja á mannlegum líkama. Heilsaðu fyrir mig Gunn- ari mínum ; Þorvald lygai a þarf tu ekki að hirða um ; og ef þú gætir komið orðum til Björns í Móum, þá væri mér geðþekkt, hann sendi mér, og sem fyrst, verðið merarinnar, sem hljóp aftur heim til hans í sumar, eð var, samdægurs og ég keypti hana. Heils- aðu líka Kristjáni, ef ég skrifa honum ekki, og segðu honum frá mér, að aldrei hafi mér liðið jafnvel og nú, seinustu fjögur árin, og verið geti ég lifi enn með guðs hjálp nokkur ár „alle vore Fjender til Skræk og Bævelse".

Góðar eru rjúpurnar, Páll!

Bætandi við hér að vanda litlum kviðlingi:

Dvalins leiku hylur hér Hólma faldinn tindur, kalin bleiku blómin er brytjar kaldur vindur.

Kryppu ljótri ormur ók upp úr fljóti og belginn skók; 28 álna var, eins og gáttir Nástrandar.

Hvað er Náströnd, herra minn? 1 höllina þá að komast inn — enginn veit hvað eftir fer — Islendingar flýta sér.

Orna ég mér á hlóðahellu ; heldur fjandi í litlu tá; fornri geri ég glóðakellu grátkjökrandi að fitla á,

— 139 —

segir Halldór Sigfússon: — hann náði í kongsdótt- urina; þú skyldir sjá hann litla Benedikt.

Finale : Verdammt das Land, das Gott veracht', Wo man die Schuhe aus Baume macht, Wo statt des Holz's man Erde brennt Und wo man „Schmier" die Butter nennt.

Svo syngur Tyskeren um Dmk.

Þes(sir stafir er)u úr Karlmagnúsar-letri og .góðir að (brúka) þér til varnar á móti óvinum þínum og mörgu öðru illu. Sá 1. við skjótum dauða; 2. við niðurf allssótt ; 3. við villu ; 4. við beinbroti ; 5. við að villast ekki ; 6. við barnburði ; 7. við . . . ; 8. við óvina- reiði; 9. við eitri og ólyfjun.

Þinn

J. H.

TIL ÞÓRÐAR JONASSENS.

Eskifirði, 18. Okt. 1842. Hæstvirti, elskulegi herra assessor!

Hér er nú loksins kominn snjór og harka, og Jiarðviðrið tefur okkur að komast af stað. — Okk- ur!, því ég er nú líka ferðbúinn til Hafnar, eins og dauðu sauðirnir, og fer bráðum að kveða gömlu vís- una mína: „Sjónum spanska útí enn er ég að

— 140 —

granska, bróðir". Nú held ég komi einhver land- lýsing; allan skækilinn er ég búinn að sjá að minnsta kosti, nema eitthvað af Langaness-strönd- unum, og ellefu kistur fullar af grjóti flyt ég nú loksins með mér sjálfum, þegar ég skil við ferðina.. Hún hefir annars verið nokkuð harðsótt í sumar, en guði sé lof, mér tókst að koma af öllu ætlunar- verkinu, og hafði ofan í kaupið tíma til að lappa skrokkinn á mér með aðstoð Beldrings míns, svo< hann er nú í góðu lagi, álí'ka og Vídalíns-postilla, sem Þórarinn á Brekku hefir nýbundið, og vandséð, nema hann kunni að endast stundarkorn enn, „alle mine Fjender til Frygt og Bævelse".

Bezt er, að ég að lokinni ferð get ekki annað en verið sæmilega ánægður með starf mitt og það, sem ágengt er orðið ; hamingjan gefi, það geti að því skapi komið landi voru og vísindunum til nota.

Ég vonast eftir, — þó þú sért pennalatur, að sjá frá þér línu með póstskipinu. Segðu mér bara frá því, sem þú heldur, ég vilji helzt vita, um lands- ins hagi fyrst og fremst, og svo ef það væri eitthvað illt eða gott, sem snertir sjálfan mig. — Hvað líð- ur t. a. m. bóklegum fyrirtækjum syðra þar? Hvað er talað um alþingið og skólann og annað gagn landsins og nauðsynjar? Verzlunina &c? Brauða- veitingarnar!, er ég búinn að fá mörg brauð? Farðu þér samt hægt til vorsins, nema ef eitthvað skyldi berast í greipar. Komið þið nú upp ein- hverju tímariti fyrir landið; nú erum við ekki við höndina, „gárungarnir", að barna fyrir ykkur sög- una. —

Heilsaðu öllum, elskulegi, sem taka viija kveðju minni, og lifðu sæll og blessaður.

Þinn J. Hallgrímsson.

— 141 — TIL DET H0JKONGELIGE RENTEKAMMER.

Nu ved min Ankomst her til Staden iler jeg med at aflægge min underdanigste Tak til det h0je Kol- legium for den kongelige Underst0ttelse til mine Rejsers Fortsættelse i Island, som for næstafvigte Sommer er bleven mig bevilget. Denne Sum er saa- ledes bleven benyttet, at jeg med den n0dvendige Udrustning og 2 faste F0lgemænd har gennem- rejst hele Islands Syd- og 0st-Kyst fra Faxebugten til Vopnafjördur.

Ved denne Rejse, som jeg vel tilsidst maatte forcere langt over mine Kræfter, er saaledes min forel0bige Unders0gelse af Island sluttet; jeg har seet den st0rste Del af Landet, mange Steder kun flygtigt og i Forbigaaende, andre n0jagtigt, og derved har jeg erhvervet mig et saa fuldstændigt Overblik i geologisk Henseende som mine Kund- skaber i Forhold til Videnskabens nuværende Standpunkt og de Ressourcer, som stod til min Eaadighed, har gjort det muligt. I al Fald har jeg bragt det saa vidt, at jeg nu med nogen Tillid kan paatage mig Udarbejdelsen af den paatænkte fy- sisk-geografiske Beskrivelse over Island, til hvis Fremme meget af min Tid har været anvendt. Flere nye Opdagelser, zoologiske, geologiske og mineralogiske, saavel som antikvariske er ogsaa ved denne Lejlighed komne for Dagen. Mange Tvivl er hævede og flere Urigtigheder, der har indsneget sig i Litteraturen, er, som jeg tror, mod- nede til Gendrivelse.

I næstafvigte Sommer har jeg som sædvanligt opbrugt mine Rejsepenge og noget mere til, mit treaarige Vinterophold i Reykjavík uberegnet, som

— 142 —

jeg har maattet bestride saa godt jeg kunde ved forskelligt litterært Arbejde.

Flere Naturgenstande af særdeles Interesse, og som jeg tror, af Værdi, er tillige under Rejsens L0b afsendte til de herværende Museer.

Afskrift af min geologiske Dagbog for næstaf- vigte Sommer er færdig, paa en selvstændig Af- handling nær, over Jöklerne (Gletscherne), til hvis Unders0gelse den sidste Rejse fremböd en god Lej- lighed, og hvortil Videnskabens nærværende Stand- punkt opfordrer. Denne Afskrift er bestemt for Lektor Steenstrup i Sor0, med mindre det skulde blive befalet, at jeg indleverer den direkte til det h0je Kollegium.

K0benhavn, den 4. December 1842. Underdanigst

Jónas Hallgrímsson.

TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR OG BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR.

Fimmtudagskvöldið. K. og B. !

Ég hefi verið dauðveikur í allan dag af gkuzv og^ hún kom af því, að ég held, að ég varð innkulsa í andsk. hjallinum, sem ég sef í. Ég treysti mér ekki til að koma í fyrra málið, en skal koma kl. 9 á laug- ardags-morguninn, — nema ég geri ykkur boð áður og biðji ykkur að koma til mín. Ærubjóðugur

J. Hallgr.

— 143 — TIL J. STEENSTRUP.

Hjemme, 11. Febr. 1843.

Kæreste Ven!

Ja, vist er jeg et Menneske og Islænder, og vel ogsaa noget slem, — deri faar du at beholde Ret, — - men tag mig det ikke ilde op, — du er en Slesvig-Hol- stener.

Tak for Resten for dit venlige Brev; selv har jeg endnu i Grunden ikke haft noget at meddele dig, som har været værd at skrive om; jeg har haft meget at sætte mig ind i, og derhos kun sjælden været, hvad jeg kalder arbejdsdygtig; mine ulyksalige Brumalier, denne Bj0rned0sighed, Modl0shed og Stupiditet, som har f orf ulgt mig i de korteste Dage, siden hin Vinter, er neppe endnu forvundne. Min Dagbog for næstaf- vigte Sommer faar du vel snart tilsendt til Afbenyt- telse fra Rentekammeret. Dog mangler en længere, selvstændig Afhandling om J0klerne; men giv kun Tid; jeg maa f0rst være orienteret i Teorien, som den nu er. —

For nogen Tid siden ymtede Reinhardt noget om, at Rentekammeret syntes ikke godt om, at din Rap- port udeblev ; den unge R. paastod med Hef tighed, at Kongen blev gal i Hovedet, hvis han ikke snart saa noget trykt og udgivet. Jeg blev endog anmodet om at meddele dig disse Ting; men, det vilde jeg ikke g0re, f0rend jeg var vis paa, hvorledes Kammeret var stemt. Nu ved jeg fra en paalidelig Kilde, at fra den Kant er intet at frygte. Kongens Stemning maa du bedst kende selv. Hvad skal vi for Resten g0re?

Dit venskabelige Tilbud om at opholde mig i nogen Tid hos jer udi det sk0nne, landlige ,Sor0, vil

— 144 —

jeg med Glæde benytte til Foraaret, for dog enganp*

ret at nyde den sjællandske Natur; desuden er der

meget, som g0r, at jeg ikke godt kan forlade Kbhvn.

f0rend de islandske Ekspeditioner er færdige. Send

mig kun din isl. Post; jeg skal nok bes0rge den.

Undskyld Skriften; jeg er ikke saa ganske vel,

og skriver for 0jeblikket liggende paa min Sofa.

Vejret har ogsaa hidindtil ikke været til at holde ud.

Lev vel! Din T TT n -

J. Hallgrimsson.

Min Beskrivelse over og Maal af a. latifrons har jeg meddelt Reinhardt i en Skrivelse, som jeg maa antage at være opbevaret ; selv har jeg s0gt mig næst- en gal efter den Notitsbog, hvori Optegnelsen stod; rimeligvis ligger den hjemme i Island; henvend dig altsaa til Reinhardt, uden at nævne mig; thi jeg vil ugerne sige ham selv, at jeg er ikke i Besiddelse af den. Du husker nok ellers Beskrivelsen over úlfstein- bítur, fra Sig. Helgason, hvorefter du selv bedst kan bedömme, om det er den samme Art som jeg ned- sendte; han siger: „Úlfsteinbítur er st0rre og tyk- kere end den almindelige steinbítur, men Skindet og Finnerne ligne meget, d(og er) Skindet m0rkere; Hovedet er ogsaa meget tykkere, især foran, hvor det er ganske buttet; Munden, set udvendig fra, ligner meget, men Tænderne er smaa og trera- dede( ?). Længden af den, som jeg har set, er henimod 1% Alen. Fersk kogt smager den godt og er en for- træffelig Madding for Torsk. Den er næsten saa tyk som Ungen af en útselur (Grypus)." — Dyret blev mig sendt som „blágóma", men jeg saa, det kunde aldrig være rigtigt, og fandt denne Beskriv- else ligne saa fortræffeligt, at jeg betænkte mig ikke paa at bestemme det som „úlfsteinbítur".

— 145 — TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Kaupmh., 21. Febr. 1843. Hávelborni, allrahæstvirti herra etatsráð !

Af því ég er í verstu kröggum, en gjaldkeri vor •ekki heima, leyfi ég mér að biðja yður að borga mér innlagðan reikning fyrir félagið. Það er annars illt og ómaklegt, að ég skuli, eins og þér getið nærri, verða með öllu móti að forðast að koma til nokkurs manns — fyrir klæ&leysi — , þó mér standi hin beztu hús opin.

Nú er verið að lagfæra kortið og dagbók mín til Eentukammersins er svo sem albúin.

Yðar

J. Hallgrímsson.

TIL DET KONGELIGE RENTEKAMMER.

Idet jeg herved giver mig den Ære underdanigst at tilstille det h0je Kollegium den til videnskabelig Af benyttelse f or Herr Lektor Steenstrup bestemte Af- skrift af min geologiske Dagbog, f0rt paa min Rejse i Island i forrige Sommer, tillader jeg mig blot at be- mærke, at Fremsendelsen deraf saa længe er bleven forsinket fornemmelig af den Aarsag, at jeg nærede det Haab, forinden at kunne faa „J0kulafhandlingen" f uldf0rt. — Da imidlertid flere Omstændigheder har gjort mig det umuligt, vover jeg ikke at holde Af- skriften længere tilbage. — Blanke Sider er bestemte til derpaa siden at indf0re det manglende, og de

10

— 146

sidst i Bogen indf0rte Bemærkninger er nærmest skrevne til min egen Underretning. —

K0benhavn, 'den 9. Maj 1843. Underdanigst

J. Hallgrímsson.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Kaupmh., 5. Júní 1843. Hávelborni, allrahæstvirti herra etatsráð !

Nú stendur ekki sem bezt á; ég er krafinn um húsaleigu fyrir mánuðinn, og þess utan á ég, því miður, ekkert að borða fyrir, þessa dagana. Hvað myndi nú vera við það að gjöra? Ég hefi nú raunar hert upp hugann og ráðizt á Rentukammerið, — en meðan grasið er að gróa, deyr kýrin.

Nú þarf ég Rangárvallasýslu og Skaftafellssýsl- urnar, til að koma þeim af áður en ég fer. Hitt, sem ég hefi, sendi ég yður nú aftur.

Með ást og virðingu,

J. Hallgrímsson.

TIL DET KONGELIGE RENTEKAMMER.

Idet jeg giver mig den Ære underdanigst at fremsende til det h0je Kollegium vedlagte Regning over samtlige Udgifter, som min videnskabelige Rejse i Island i forrige Sommer har medf0rt, og hvoraf fremgaar, at disse har overskredet den mig allernaa-

— 147 —

digst tilstaaede Rejseunderst0ttelse med 200 Rbd., 36 Sk., vover jeg tillige underdanigst at ans0ge det h0je Kollegium om, at dette Bel0b naadigst maatte blive mig godtgjort. — Vel er det saa, at jeg endnu har i Behold noget Rejset0j, som var uafsætteligt ved min Afrejse fra Island, samt et Lommeur, som Reg- ningen indbefatter; men jeg t0r underdanigst haabe, at naar billigt Hensyn, tages saavel til de usædvanlig lave Priser for Rejsende i Island, som jeg har set mig i Stand til at ansættte mine Udgifter til paa denne lange og besværlige Sommertur, som og dertil, at jeg f or mit Ophold i 3 Vintre i Reikevig, — dyrt og under mange Savn — , hverken har forlangt eller erholdt nogen Godtg0relse, saa vil det h0je Kollegium naa- digst tilstaa mig det ans0gte med samme humane Beredvillighed, som en lignende Godtg0relse i sin Tid blev mig tilstaaet for Sommerrejsen 1841. —

Jeg turde maaske endnu underdanigst anf0re, sk0nt Sagen ikke strængt vedkommende, at mine 0ko- nomiske Omstændigheder g0r mig denne Refusion af udlagte Penge aldeles uundværlig. — Jeg kom her tilbage fra min Rejse mere end blottet for Penge og 200 Rbd. af det islandske litterære Selskab er alt, hvad jeg her har at leve af under l1/^ aarigt Ophold til Forfattelsen af et videnskabeligt Arbejde som f0rste Resultat af min islandske Rejse. — K0benhavn, den 6. Juni 1843. Underdanigst

J. Hallgrímsson.

10"

— 148 — TIL DET KONGELIGE RENTEKAMMER.

I Henhold til min underdanigste Ans0gning af 6. d. M. til det h0je Kollegium b0r jeg ikke undlade underdanigst at anmelde, at de 32 Rbd. 80 Sk., som paa den bemeldte Ans0gning vedlagte Regning er op- f0rte som Udgift for det kongelige zoologiske Mu- seum under mit Ophold i Island, er mig i Dag udbe- talte af Hr. Etatsraad Reinhardt, og afgaar saaledes fra den Sum, som jeg underdanigst har ans0gt mig godtgjort for Udgifter paa min Rejse. —

K0benhavn, den 10. Juni 1843. Underdanigst

J. Hallgrímsson.

TIL J. STEENSTRUP.

K0benhavn, den 23. Juni 1843. Kære, gode Steenstrup!

Det er alt jeg kan skrive, thi Tommelen paa min h0jre Haand har taget Permission i nogen Tid ; men den kommer nok igen. Tak for dit Brev og sig mig saa omtrent, naar jeg skal komme. Hvis du ikke alt vidste det i Forvejen vilde jeg nu fortælle dig som en Sag af Vigtighed, at jeg er bleven meget fed og nærved at smelte i den kære Sommer, alligevel holder jeg mig temmelig tappert, eftersom jeg er en stor Ven af Lys og Varme. Vi har dog en Del at arbejde sammen, naar vi f0rst tænker os ret om, og desuden trænger jeg specielt til din pr0vede, aandelige Bi- stand, for at fange og kultivere en Mængde forvil-

— 149 —

dede Fakta og Forestillinger, som l0ber l0se blandt hinanden i mit ellers fortræffelige Hovede. Nu til dit Brev; hvad Djævelen er det du siger om mine botaniske Fadæser, eller er det vel ikke den geolo- giske Dagbog fra siclste Rejse, som du har faaet? Jeg kan ikke blive klog paa det. Med Hensyn til din Foresp0rgsel om Analogier fra Island til lignende Varmeforhold som ved Orenburg, kan jeg vistnok ingen Oplysninger give, som du ikke selv har i For- vejen. Ved Grímstaðir har jeg ikke været og Præste- beretningerne indeholder intet, som den Sag vedkom- mer. Selv kender du meget godt de mange ,,kalda- vermsl" og deres Forhold, saa vel som den Anomali, jeg fandt ved Kilderne ved Keldur i Heklasandpartiet, hvor Varmen midt i Juni paa en varm Sommerdag neppe var 1° R. Saa kender du ogsaa den rædsomme Kulde, som for det meste herske[r] om Sommeren i de st0rre Lavahuler, f. Eks. Surtshellir. Jeg har hid- indtil, hvor Varmegraden synker kendelig under Stedets Middeltemperatur, tænkt mig dette Fænomen f rembragt ved en rask Fordampning af Vandet, som meget let bef ordres i de I0se Sandlag efterat de er op- t0ede. Om Vinteren derimod f ryser disse Lag til og in- tet Vand kan gennemsive dem. Da er jo sandsynligt,. at i dybe Huler, som ikke er underkastede Klimaets Forandring, maa igen Middelvarmen indtræde. Noget saadant tænker jeg mig ved Hulen ved Orenburg og vel kan det være, at de saltagtige Dele, som blander sig med det kolde T0vand, som om Foraaret bef ugter den Hulen omgivende Landmasse, kan befordre eni endnu raskere Fordampning eller Absorption af Varme og saaledes frembringe Frost i Hulem Middeltemperaturen er der jo ikke synderlig mere end 1 Grad. — Apropos om Temperatur. Ser du9

— 150 —

jeg kunde godt staa mig ved at paatage mig de 2°, som du renoncerede paa oppe hos Forchham- mer. Jeg har nu efterset Stedet, og finder, at if0lge Humboldts meget detaillerede Beretning er Forskellen for og efter Jordskælvet virkelig 7 — 8 Gr., sk0nt det vel maa synes utroligt; og det har ikke været noget momentant Fænomen, for han skriver flere Aar efter.

Mit Arbejde gaar langsomt fra Haanden; det er ret en ulyksalig uoverkommelig Masse, som jeg er n0dt til at gennemrode ; og saa den Ærgrelse, at have selv skaffet sig den paa Halsen. Jeg er nu just ved at slutte en særdeles instruktiv historisk Beretning om samtlige vulkanske Udbrud i Island siden Landets Bebyggelse. Sydvest-Kvadranten af Isl.-kort er nu saa godt som færdig paa Pladen. Jeg har haft min Ulykke med den Korrektur, thi Gunnlögsen, med al sin Dygtighed som Landmaaler, har ogsaa paa den anden Side en forunderlig Gave til at overse og lade upaaagtede alle topografiske Forhold.

Jeg haaber du f ortæller din Datter noget smukt om mig hver Dag, for at hun kan kende mig, naar jeg kommer.

Din

J. Hallgrímsson.

TIL JÓNS SIGURDSSONAR.

Klæðabúðum, 3. hús, 2. 1. 14A. '43. Jón minn!

Ef þú gætir með nokkuru móti léð mér svo sem 1 eða 2 dali, væri mér mesta þökk á; ég sit í full-

— .151 —

kominni sveltu, af því horngrýtis Rkm. dregur mig. Yerði ég svo óheppinn, að stelpan nái þér ekki heima, þá ætla ég að biðja þig blessaðan að senda mér ein- .hver skeyti með Sörni í fyrra málið.

Þinn

J. Hallgrímsson.

TIL ÞÓRÐAR JONASSENS.

Sórey, 26. Sept. 1843. Elskulegi, góði vinur!

Ég verð nú ekki langorður heldur en vant er; •erindið er líka lítið, nema heilsa og kveðja, og láta þig sjá, ég lifi og muni eftir þér. Mér líður á flestan hátt vel, guði sé lof ; heilsan er sæmileg og vinnan gengur sæmilega, og hvað aðbúð og umgengni snertir, þá hefi ég ekki áður átt jafn-góðu að fagna oft um dagana. Ég er hér úti bæði af því, að mér ^þykir fara ólíku betur um mig en í Kaupmanna- höfn, og svo hinu, að nú er fyrir alvöru verið að gera við islandica ; — ég er hjá Steenstrup, eins og þú getur nærri, og við sitjum nú í samvinnu, og komi nokkurn tíma svo langt, eitthvað komist út um Isl.-ferðina, verður það eftir okkur í sam- einingu og undir beggja okkar nafni. Ekki hefi ég heldur gleymt félaginu okkar, en landlýsingin verð- ur mikið verk, og undirbúningurinn til að geta skrif- að hana að gagni er ótrúlegur. Lakast er, að félagið er ekki fært um að borga mér neitt, sem heita megi viðunanlegt, og það er nú helzt, sem mér baggar — peningaskorturinn — til að geta unnið almennilega.

— 152 —

Ég sé brauðin eru að losna, en ég þori samt ekki að láta sækja um neitt að sinni, því ég er dauðhræddur um, að ég verði ekki búinn i' vor að því, sem ég þarf að gera hér. Ég skrifa þér ekkert um pólitík, því ég ætlast til, þú lesir blöðin, en ég skal í þess stað segja þeir eina fyndni. Þeir hafa verið að jag- ast út úr „Dramaet", Heiberg og dr. Hebbel nokk- ur, þýzkur maður; Heiberg var kominn svo, að hann átti bágt með að svara, og segir heldur en ekki neitt, ,,að dr. Hebbel sé öngvan veginn ,,Dra- maets Messias", — en Hebbel segir aftur: „Ef ég vildi nú vera verri, og segja Heiberg væri þessi Messias, ætli hann ætti pá ekki eitthvað bágt með endurlausnina ?"

Þetta held ég verði nú að vera nóg vetrarlangt. Ég skyldi raunar hafa skrifað þér ögn meira, en 1 þessu augnabliki fékk ég boð frá Hauch, og má lík- lega vera hjá honum allt kvöldið. Það er nógu gam- an, þegar maður vill rétta sig upp, að geta fyrirhitt aðra eins menn og Hauch og Ingemann, og vera ætíð boðinn og veltekinn.

Ég bið að heilsa á króna; — svona á það að vera ; þú manst, við höfum talað um, hvaða endurbætur þyrfti að gera við klúbbinn.

Þegar Briem fór heim í sumar var mér illt í f ingri, svo ég gat ekkert orð skrif að ; en ég sendi þá. með honum Robert og franska lexikonið til biblioteks- ins, en Faber varð eftir (Isl. Fische). Þið skuluð fá. hann að vori ; það munu ekki margir spyrja um hann, hvort sem er.

Þegar þú skrifar að Reykholti, þá berðu kæra kveðju mína föður þínum sér í lagi, og heilsaðu sömu- leiðis vinsamlega heim til þín sjálfs.

— 153 —

Bardenfleth biður að heilsa og segist nú vera að leggja sig eftir íslenzku. Lifðu vel.

Þinn

J. Hallgrímsson.

TIL PÁLS MELSTEDS YNGRA.

Sórey, 27. Sept. 1843.

Elskulegi Páll minn!

Þér myndi nú væntanlega ekki þykja neitt undar- legt, þó ég skrif aði þér langt bréf héðan úr róseminni í Sórey, og hugsa með þér, ég hef ði ekki haft annað að gjöra. En ég skal nú sýna þér, hvort ég hefi ekki haft annað að gjöra, og svo sem til sannindamerkis skrifa þér ekki nema nokkur orð, rétt svo þú sjáir ég lifi, og sé ekki öldungis búinn að gleyma þér. Ég lifi hér annars eins og blóm í eggi ; — ég er hjá Steenstrup og við erum í samvinnu að fást við is- landica, og ætlum nú að bera okkur að koma saman bók um þetta allt, sem dálítið gagn verði í ; — og til hvíldar geng ég eða ríð eða keyri um landið og skóg- ana hér í kring, ræ líka stundum á báti um vatnið með kvennf ólkið okkar, eða geng til Hauchs eða Inge- manns að tala við þá til fróðleiks og skemmtunar. Mér er mikið þægilegt að vera boðinn og veltekinn hjá þeim báðum, hvenær á degi sem vera skal. Ekki gleymi ég nú samt fyrir þessu félaginu okkar og landlýsingunni, en þar vantar ekki mikið á, að ég hafi reist mér hurðarás um öxl, því verkið er bæði mikið sjálft og undirbúningurinn því meiri. Lakast af öllu er, að félagið getur ekki boðið mér neitt við-

— 154 —

nnanlegt hónórar, því mér er ómögulegt að vinna pen- ingalaus. Sæi ég því nokkurn kost á, eða réttara sagt, sæi ég nokkurn annan færan um að taka við því starfi, seldi ég mér það af höndum.

Ég skrifa þér ekki f réttir, því þó ég færi að tína eitthvað til, myndi seint grynna á þeim; þú mátt til að reyna að fá þér blöðin. Ég sagði Jóhanni Briem eitthvað af ferðalagi ensku drottningarinnar, og hefi beðið hann að láta þig fá það, svo þú getur gengið eftir því. Mundu eftir að senda mér snaraðar rjúp- ur með póstskipinu í vetur, — ég smakka hér aldrei rjúpu!, og adress. allt til Kaupmh. Segðu mér svo líka nógar fréttir. Berðu kæra kveðju mína frúnni og konunni þinni, og eins dr. Scheving, þegar þú sérð hann, því ég er hræddur um, ég skrifi honum ekki, og vertu blessaður og sæll, vinur!

Þinn

J. Hallgrímsson.

Bardenfleth er orðinn konungsfulltrúi á alþingi, Espartero rekinn frá stjórn og landi, M0sting er dauður, og — Strimpill lifir við þetta sama.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Sórey, 5. Október 1843. Hávelborni, allrahæstvirti herra etatsráð !

Ég verð að biðja yður gjöra svo vel og senda mér með fyrstu ferðum sóknarlýsingarnar úr báðum Múlasýslunum og eins sýslulýsingar sömu sýslna, ef

— 155 —

þ>ær eru til ; ég verð ekki mjög lengi að halda á þeim og skal þá senda þær til baka um leið og ég bið um meira. Svo sárríður mér enn fremur á að fá annál- ana, sem ég veit búið er að prenta, þótt þeir séu ekki komnir til útbýtingar; ég verð feginn, þó það væri ekki nema korrektúru-arkir, því það sparar mér ferð til Hafnar. Ef þér skylduð eiga tal við major Olsen, þá biðjið þér hann að minnast mín með kortið og þau data, sem hann hefir lofað mér; annars hefi ég sett Jón Sigurðsson út á hann. Fragtmaður héðan f rá Sórey kemur til Kaupmh. í hverri miðri viku og hef- ir aðsetur í Knapstedgaard. Með honum er óhætt að senda hvað sem vera skal, ef vel er um búið. Með ást og virðingu

J. Hallgrímsson.

TIL JÓNS SIGURÐ,SSONAR.

Sórey, 5. Okt. 1843. Elskulegi vinur!

Ég má ekki láta þig í friði, því mér sárliggur svo á ; þegar ég f ór af stað aftur úr bænum, haf ði ég ekki verið svo heppinn að finna Olsen; ég var hjá honum tvisvar, en hitti hann í hvorugt skifti heima. Blessaður útvegaðu mér kortið (suðausturfjórðung- inn), og sendu mér eins fljótt og orðið getur; svo held ég líka, bezt væri að senda mér 2 exempl., ef svo skyldi vera, ég hefði eitthvað að leiðrétta; ég skal þá fljótt senda það inn aftur með korrektúrunni. Á- málgaðu enn líka fyrir mig við 0., að ég fái þau data, sem hann hefir lofað mér um afstöðu og stærð lands-

— 156 —

ins, eins hæðamælingar allra fjalla eftir Gunnlög- sen, sem til eru og ekki f innast á suðurkortunum ; eða þarf ég að skrifa honum sjálfur? Enn er eitt; mér er aldeilis ómissandi að fá eitt exemplar af annálunum, sem búið er að prenta, þótt þeir séu ekki komnir til útbýtingar. Ég skrifa annars Finni það, en bið þig samt sem áður að umgangast, þeir komi, — þó ekki sé nema korrektúruörk, — annars kostar það mig ferð til Hafnar og setur á turni.

Hvað segið þið um það, sem komið er af Alþing- inu? Var það séra Jón gamli, dáni, eða séra Jón ungi í Steinnesi, sem meintur var?, og hver hefir þá vís- að þeim á hann, því, satt að segja, þekki ég varla heima efni í betri alþingismann, þótt þeim hafi mis- sézt í því, ef þeir halda hann sé konservativ.

Fréttist annars nokkuð að heiman, og ætli Is- lendingar séu dauðir eða lifandi? Sendu mér frétta- seðil með næsta pósti og segðu mér jafnframt, hvað þér verður ágengt fyrir mig, og hvernig fór með félagslögin. —

Er nokkuð talað um skólabygginguna, og hvar á Alþingi að fá sér hæli?, eða verður það húsnæðis- laust, svo alvara komi úr gamni og þeir megi tylla sér niður uppí holti?

Vertu blessaður og sæll! Þinn

J. Hallgrímsson.

TIL J. F. SCHOUW(?).

(Sórey, 9. Nóv. 1843?). (Det) maa vel ikke være Dem ubeken(dt, at det island)ske litterære Selskab har bestemt at udgive

— 157 —

en al(minde)lig Beskrivelse over Island. Udarbej- delsen af dette Værks fysiske Del er bleven mig overdraget, og if0lge den af Selskabet vedtagne Plan skal der, blandt andet, meddeles en saavidt muligt fuldstændig Udsigt over Landets Flora, saa- vidt den med de for nærværende Tid tilgængelige Hjælpemidler videnskabeligt kan bestemmes; hvortil endvidere f0jes saadanne Vink, som antages at kunne tjene til Lettelse for fremtidige Unders0gelser og Oplysninger, udf0rte og indhentede i Landet .selv.

Jeg fejler sikkert ikke, idet jeg tillader mig at forudsætte, at De med stor Beredvillighed vil bidrage til et saa godt og hæderligt 0jemeds Opnaaelse. De er fremfor de fleste andre Botanikere fortrolig med den boreale Flora, og ynder at forf0lge det vegeta- tive Livs Virksomhed og lovbundne Udbredning paa vor Jordklode.

Jeg anbefaler Dem den islandske Flora ! Jeg ved, at Hr. Lektor Steenstrups islandske Herbarium staar til Deres Raadighed, og det 0vrige, som hidtil . . .

TÍL JÓNS SIGURÐlSSONAR.

Sórey, 9. Nóv. 1843.

Elskulegi vinur!

Góða þökk fyrir bréfið og sendinguna, sem ég fékk fyrst núna áðan. Mikið segir maðurinn mér, skólastæðið eða flagið, hvað það heitir, og alþingis- sagan, — aumingja alþing!, en verður ekkert rið- ið undir þá hér með skólann? Direktioninni á ekki

— 158 —

að vera vært ; það verður að taka í taglið og hrista

það, svo eitthvað gangi, — eða láta lótorfu

— og þess háttar. Hvernig fór fram á fundinum ykkar?, og hvað var að gjört? ; ég hefi, því miður, engin skilríki að fá ykkur í hendur, en sagt gæti ég ykkur eitt og annað, sem ég verð áskynja um heima.

Lögin fóru heim óbreytt, segir þú; er það þá svo að skilja að deildin hér hafi fyrir sitt leyti sam- þykkt að öllu leyti frumvarp laganefndarinnar? ; það var nærri því ofmikið, nema ef svo hefir verið áskilið, að laga mætti enn orðfæri á stöku stað, ef efninu væri haldið.

Illur þykir mér Olsen, en ég skrifa honum og læt hann ekki í friði; ég skil ekki í, hvers vegna ég má ekki tafarlaust fá „Aftryk" af suðaustur- f jórðungskortinu, þó það sé ekki búið að fullstinga plötuna, því ég veit, búið er fyrir löngu að taka correcturuaftryk.

Nú verð ég enn að kvabba á þér og biðja um bækur: Annála Björns á Skarðsá og bók Barrows. nokkurs um ísland, hvar sem hún er til (líklega í bókasafni Athenæums, ef ekki annars staðar) ; þessi Barrow ferðaðist á íslandi 1834, trúi ég; bless- aður graf ðu hann uppi ; — reyndu á að f á Magnus- sen í fylgd með þér, ef þarf. Sendu mér svo þetta fljótt.

Ég sendi þér nú seðil fyrir því sem ég hefi hér úti af Gaimards-bókunum, sem félagið á. — Auk þess höfum við hér úti Marmiers Islands-sögu, 2 parta, sem Universitets-bibl. á ; af þessu getið þið nú séð, hvað hvort um sig á að haf a heima ; mér útvegaðirðu aldrei af Lottin, nema annan partinn, og þegar ég fór hér út, bað ég Gunnlaug að skila

— 159 —

honum með öðrum bókum ; hinn parturinn var hér úti hjá Steinstrup, þegar ég kom, og honum var skilað fyrst í September; láttu gá að, því ég er viss um, að ekkert vantar, þegar til kemur.

Mikið er að heyra um prentverkið ; þessarar endurlausnar hefir það lengi beðið. Nú þarf að taka til einhverra góðra bragða og ég vil fá að vera með í þeirri ráðagjörð. Vertu blessaður og sæll!

Þinn

J. Hallgrímsson.

Líka þarf ég að fá Mackenzies ferðabók, helzt þýzku, ef þú gætir útvegað.

TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR.

Saurum, 22. Nóvemb. 1843. Elskulegi Brynjólfur minn!

Ég hefi fengið bréf frá báðum ykkur Forch- hammer; það var donismus úr honum að borga þér ekki, því það er honum að kenna og ekki mér, þó eitthvað kunni að vera vitlaust í reikningunum hans; en ég hefi nú skrifað honum aftur og býst við, endinn verði, hann borgi þér meira hið allra fyrsta. Þú gerðir rétt að fara í Finn, eins og á stóð, og ber mér ekki að saka þig um það, en ekki gerði hann rétt, að taka pant af þér; svei! Náðirðu nú öllu hjá Str. og Runamo með? Hvað þú átt að gera við þann blá?; blessaður sendu mér hann undir eins, eða það sem eftir er af hon- um; ég er hér uppiskroppa og meðal annars tó-

_ 160 —

bakslaus. Fragtmanden fra Sorö f er héðan til Hafn- ar í dag og heldur þar til í Knapstedgaard ; komdu á hann kápunni, en úrinu á pakkapóstinn, með lykli; en sendu mér fyrst af öllu skildinga til að geta borgað með fragtbréf etc. Þú færð bráðum aftur nóga peninga að raga í. Umfram allt, hvað þú gerir, gerðu það fljótt.

Hvað er annars í fréttum, ha? Ég hefi öngvan seðil fengið frá Islandi og veit ekki annað þaðan en þú hefir sagt mér; geturðu ekki hjálpað upp á mig með eitthvað meira? Hverjir fá sýslurnar og hverja þeirra færð þú?; hvað er um brauðaveitingar & c, hvað um skólann og alþing? ; voru veikindin hætt og hvernig var haustið og hvernig hafði heyjazt? Málaferli, hvalrekar, nýjar uppgötvanir, draugar etc. etc. Segðu mér eitt með sannindum, sem ég þarf að vita, hvenær er umboðstími þeirra 0. & Wulff yfir námunum úti?, og hvað mikið gjalda þeir á ári eftir?, og hafið þið nóg skjöl til að búa til eftir brennisteinssöguna (ég meina: en historisk Oversigt over (Svovlproduktionens Tilstand i ældre og nyere Tider) ? Við erum búnir með allt hitt um brennisteininn og margt annað samt. Hvernig gekk á fundi ykkar Islendinga, — þar sem tala átti um verzlunina og annað? Ertu að redigera Fjölni og um hvað viltu spyrja mig?

Þessu ætla ég nú að biðja þig að svara, en skrifa mér samt fyrst samstundis. Ég skal annars biðja fraktmanninn að koma til þín og taka káp- una, en er hræddur um, hann hitti þig ekki heima.

Fáðu Konráði fyrir mig bréfið til hans og berðu kveðju mína. Ég frétti ekki neitt af Fjölnis- fundum; hvað fer þar fram?

Mikið segir maðurinn mér; mikið er um

- 161 —

Schouw, að ætla sér að klaga kansellíið, og ósköp eru mennirnir reiðir, og ætli það verði nokkuð af þess- um nýju barúnum? Altaf er ég hræddur um þessi uppgöngu-augu, að það sé eitthvað satt og logið, sem um þau er sagt, og vel getur verið, Kolbeins- ey sé komin upp 1372, eða manstu eftir, hún sé nefnd fyrri? Heyrir þú ekkert talað um Sórey, hvað við hana verði gert? ; mér þykir ólíklegt, að þessar gulbröndóttu pestarflugur hafi ekkert að þýða. Nú er þá Grímur póstur á leiðinni norður, en ekki er nú samt svo mikið um, að hann geti fært kammerráðinu á Melum titilinn sinn. Vertu blessaður og sæll !

J. Hallgrímsson.

Heilsaðu Pétri og segðu, hann hafi ekki ann- að að gera en að skrifa mér til línu til gamans. — Adieu!

TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

(Sórey, í ársbyrjun 1844)

Konrdð Gísla kundur hýr, hvað er að „sýsla" þetta dýr, aldrei skrifa aumum mér; er hann að lifa þar og hér?

Ljóðabréf. Sæll og glaður, séra minn, síblessaður höf ðinginn ! ; hökufríður, hermdu mér: Hvernig líður öllum þér?

11

— 162 —

Árið mæta um ég bað ungan kæta gjarðanað; þetta beint ég þenki sé, það var seint í gærkvelde.

Ekkert fréttum í ég veit; upp vér réttum hér í sveit hanakamb í himnasal, hýsum dramb í Þagnardal.

Gammel Finn, jeg godt kan se, gangen er fra sine tre; sidder nu og sværger be sytten Pigers F0delse.

Jeg vil 0nske Kongen kær kunde p0nske noget mer, Draussens Fugle dyppe, thi der er Ugle Mosen i.

Séra Pétur sagt er mér svo í vetur hegði sér, alla stanzi á því hreint, að hann danzi bert og leynt.

Burt úr landi búast má Bjarmastrandir rekinn á. Þungt að iðja þar fær hann, þrekinn styðja Jómalann.

Heilsaðu frægum höklabjóð,

hreyfðu nægum orðasjóð;

biddu fanninn brölta sér,

biddu manninn skrifa mér. J. H.

— 163 — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR (0. FL.)

(Sórey, í byrjun Marz 1844)

í lagðinn báruð lýsisgrút og létuð bekrann hlaupa vestur í Vizkupút,

Ykkur að borga ber

og bullumsullum veita,

meðan að andinn er

sem sól að skína gegnum gler

á gollurshúsið feita,

sem býr í brjósti mér.

F r é 1 1 i r : Der I0d en yndig Sang igennem Soras Sale til Mandolinens Klang; og alle Stjerner gik sin Gang, mens Slægter sank i Dvale. Den Soiré var lang!

Prosa :

Þið þekkið Paulsen. Hann kom inn nokkufr seint og svo stóð á, að faðir hans (P.) var nýgeng- inn út. Þetta var á „Koncert", eins og þið skiljið; — nema það — Stemann karl heimski, sem er bú- inn að byggja hér eitt ,,Galehus for aandsvage" etc, sér þrælinn koma inn og segir svona upp yfir alla, eins og hann er vanur: ,,Kan De se ham, som

11*

— 164 —

der kommer?! Nu har han laant sin Fars Udgangs- billet". —

Ég veit raunar ekki, hvort þið þekkið Zella, Solo- guitarist og Mandolinspiller.

Flýti soppa fellir snar faðir Toppa á þúfu, skítur í koppi kellingar! hvað er að hoppa á grúfu?

Prosa :

Svei! bja, ljótt! — Enginn ykkar hefir orðið svo frægur að sjá prestsdótturina í Munkebjerg-by. Ég ræðst ekki í að lýsa henni (henni jómfrú Louise), því þið þarna bæjarmenn forstandið ykkur ekki upp á landið ; en ég segi ykkur svona í trúnaði, að hún sagði mér sér þætti undarlegt, Jótar þekktu ekki hægri né vinstri hlið og miðuðu allt við veraldaráttirnar, svo að til að mynda prestskonur á Jótlandi segðu við brjóstbörn: „Nu slap det, din Pattesjæl! Saadan, kom saa her over paa det nprre Bryst!"

Prosa :

Einu sinni á dögunum, þegar drottningin á Eng- landi var að borða litla skattinn — því hún borðar ævinlega litla skatt — þá kom maðurinn hennar út í skemmu að bjóða góðan dag. „Guð gefi þér góðan dag, heillin!" sagði drottningin; „hvernig er veðrið?" Maðurinn drottningarinnar hneigði sig og sagði: „Hann var regnlegur í morgun, en nú birtir upp; ég lét taka saman, og svo má binda, þó þú farir — ætlarðu yfrum í dag, gæzka!" „Já", sagði drottning- in. Hann hneigði sig þá aftur og sagði : „Ég verð að flýta mér og láta fara að sækja hestana". „Gerðu það", segir hún. —

— 165 —

Nú fór drottningin að búa sig; því hún ætlaði í orlof sitt yfir á Frakkland að f inna kong og drottn- ingu og fleiri kunningja. Hún var með gullskó, í silf- ursokkum og silfurbryddu gullpilsi, með gullsvuntu; og að ofan í gull-lagðri silfurtreyju, með silfurhúfu og gullskúf í. — En þetta gull og silf ur er allt eins og ormavefur, og léttara en fis og þó hlýtt. Þjónusturn- ar voru líka vel búnar; því þær fóru með, eins og vant er, þegar drottningin ferðast.

Þegar drottningin var komin út á hlað, var allt tilbúið, hestarnir og fylgdarmennirnir og ráðgjafarn- ir og orlofsgjafirnar — á 6 hestum í silfurkoffortum — og teymdi sinn kammerherra hvern hest ; þar voru iíka í ferðinni barúnar og kaupmenn og margt kven- fólk, fyrir utan þjónusturnar, og nógir meðreiðar- menn og lestamenn, og allt var vel búið. Drottningin reið Gulltoppu — það er gullfextur færleikur, og silkibleikur á lit, og hefir verið sóttur suður í heim ; en maðurinn hennar reið rauðum gæðingi, sem hann á sjálfur. „Fáðu mér keyrið mitt, gæzka!" sagði drottningin, og maðurinn hennar hneigði sig og fékk henni keyrið ; það var gullkeyri með silf urhólkum og lýsigullshnúð á endanum ; og svo var f arið á stað.

Drottningin var allt af á undan — því enginn hestur jafnaðist við Gulltoppu — og þegar komið var ofan að sjónum, var sett fram drottningarskipið ; það er með silkisegli og fílabeinsmastri, sem allt er skrúf- að saman og gullneglt, allt úr horni og skelplötu og bezta gangskip.

Þegar komið var út úr landsteinunum, og búið að snúa við, kallaði drottningin þrisvar á land, og bað að gá vel að heyjunum og öllu, meðan hún væri fyrir handan ; svo settist hún undir stýri að gamni sínu ; en það er silfurstýri, og leikur í hendi manns.

— 166 —

Kongurinn í Frakklandi bjó á beztu jörðinni, norður við sjó. Túnið er eins stórt og Hólmurinn í Skagafirði, rennslétt og fagurt eins og spegill — svo kvenfólkið, sem rakar, verður að ganga með stutt- buxur innan undir — og silfurtúngarður allt um kring. Fólkið var allt úti við heyið, nema drottning og kongur, sem eru gömul; hún sat inni í baðstofu- horni og var að spinna á gullsnældu, en hann sat hjá með kórónu sína, og voru þau að tala um ríkisreikn- ingana og allan búskapinn. Þá kom inn einn af fólk- inu (en það eru allt kongssynir og kongsdætur, eða jarlar og kammerherrar og biskupsdætur). „Séra Filippus!" segir hann (því kongurinn heitir séra Filippus), „það er skip á sundinu, og við höldum það sé drottningarskipið að handan; seglið er blátt og rautt".

„Heyrirðu það, kona!" sagði kongurinn: „þú átt von á gestum; ég g-eng sjálfur on'að sjó, en sjáðu um á meðan, að verði sópað og heitt kaffi, og svo verðurðu eitthvað að hugsa fyrir miðdeginu". „Ég er öldungis hlessa", sagði drottningin; „Marmier minn!" (því það var Marmier, sem inn kom; hann er nú orðinn jarl) „farðu" segir hún „út og láttu hann Guðmund litla hlaupa á næsta bæ eftir rjóma".

„Hvar er hann Guizot?", sagði kongurinn, þegar hann kom út ; „ég ætlaði að láta hann verða mér sam- f erða. — Guizot, Guizot ! Hver þremillinn er orðinn af manninum?" En Guizot heyrði ekkert — hann lá sunnan-undir vegg og var að lesa 7 ára gamlan Skírni, sem félagsdeildin á Islandi var nýbúin að senda hon- um.

Þegar skipið kom að landi, renndi það upp að bryggjunni — því þar er bryggja eins og í kaupstað — og drottningin úr Englandi sté í land. Kongur-

— 167 —

inn gekk á móti henni, og tók ofan kórónuna og Imeigði sig, en hún kyssti á hönd sína og brosti, og svo föðmuðust þau, og maðurinn drottningarinnar og allt fólkið stóð hjá og horfði á, hvernig þau fóru að heilsast.

„Heilsaðu konginum, gæzka!" sagði drottningin; „ég tók manninn minn með mér, séra Filippus! Það er skemmtilegra að hafa hann með". „Gaman og ó- vænt æra", sagði séra Filippus; ,,en komið þið nú lieim að fá ykkur einhverja hressingu". Svo var geng- ið heim, og konungurinn leiddi drottninguna, og mað- urinn drottningarinnar og allt fólkið gekk með og horfði á, hvernig þau fóru að leiðast og ganga.

Þegar kom heim á völlinn, hafði enginn munað eftir, að hann var fagur eins og spegill; en fötin drottningarinnar voru svo síð, að ekkert bar á, en hitt kvenfólkið gekk allt hokið og beygði sig í hnján- um, og sumar settust niður og létust vera að gera við skóinn sinn. Kongurinn tók fyrst eftir þessu, og skipaði að bera ösku á völlinn, svo kvenfólkið gæti gengið heim; svo var borin aska á völlinn, og svo gengu allir heim.

Blaðið er nú á enda, eins og hver maður getur séð; ég veit ekki, hvort einhver vill halda þessari sögu áfram og tala um viðtökurnar heima.

Viktor Eremita.

TIL KONRÁÐS GlSLASONAR.

(Sórey, 3.(?) Marz 1844)

Ja, vidste Du, Ven, hvor mangefold man pr0ver i fremmede Lande!

__ 168 —

Han*) kasted i Natten en gylden Bold og traf min gl0dende Pande.

Og nu — jeg ved hverken ud eller ind — jeg styrter igennem Skoven, og s0ger min hvide, min dejlige Hind, mens Stjernerne blinke foroven.

0 Guder! Saa skuer jeg Skovens M0 i S0en bag skyggende Lunde. Hallo ! Det er ude — ak, jeg maa d0 ! Nu jage mig Nymfernes Hunde.

Þetta kemur nú út af því að vera að flana á vikivaka á föstunni, og rétt gerði Kristján 6., að taka þá af á Islandi. Hún heitir, held ég, jómfrú Jessen frá Slagelse, og þó er, satt að segja, fallegri prests- dóttirin með sunnan- og norðan-brjóstin sín. Hafðu góða þökk fyrir tilskrifið; loksins kom þó ögn frá. þér; en hvar eru bréfin mín frá öllum hinum? Dýrið, sem sást í Kaupm.-hafnarf jalli, þekkti ég glöggt á lýs- ingunni ; það getur ekki hafa verið annað en maður, og líkast til candid. juris, fasteignamaður Grunerr sóreyingur; spurðu einhvern að, sem þekkir hann..

Skrifaðu mig fyrir 4 dölum, eins og ykkur hina, til minnisvarðans, og vittu að öðru leyti, að ég hefði ekki tekizt á hendur að vera vara-besefi í þessari nefnd, hef ði öðruvísi staðið á, og ekkert get ég lagt til um atgjörðir ykkar fyrir það fyrsta, annað en senda þér bréf séra Jóns og G. Einarssonar, sem ég fékk frá þeim til svars upp á bréf mín, er ég ritaði þeim í fyrra sumar eftir bón allra Fjölnismanna, og bið ég

*) Erós!?!

— 169 —

þig að skýra nefndinni frá því, sem henni kemur viðy og Fjölnismönnum slíkt hið sama á næsta fundi.

Ég hefi horngrýtis-köldu í dag, svo það má varla heita, ég geti haldið á penna, og því nenni ég ekki að svara þér öðru upp á ljóðið þitt, en því einu, að svo fallegt sem það er, þá er þó margt í því, sem heyrir til barbarismo, og varla hef i ég nokkurn tíma séð vísu sem meir væri nykruð eða finngálknuð. Börnin hans Hauchs liggja tvö fyrir dauðanum í typhus, 13 vetra stúlka, kolmórauður aumingi, og önnur hvít, 5 vetra. Hér er óhollt loft á Saurum.

Finnur skal f á bréf f rá mér hið allra f yrsta ; ég er að bíða svars frá öðrum. En útvega verður hann mér, félagsins vegna, fljótt, til láns eða kaups, Zett- erstedt, Insecta lapponica; án þessarar bókar er ekki hægt að komast fram úr skorkvikindunum á Islandi, en hún er ófáanleg hér á Saurum.

Viltu ekki heilsa Skúla mínum og biðja hann, þó ég sé óverðugur, að hlaupa til og skrifa mér ögn og setja mig inn í „de köbenhavnske Forhold" ; hann er þó eini maðurinn, sem nennir að taka á penna. Segðu Hraungerðisgrána, íþróttabróður mínum, að ég eigi hjá honum bréf, og heilsaðu séra Pétri, G. M., Sörni mínum einkanlega, og spurðu hann ítarlega um, hvað hann viti um reiturnar mínar, hvort nokkuð muni enn vera til af þeim o. s. frv., og berðu mér svo aft- ur skítinn á tánum. Hvað ætli líði suðausturf jórðung- inum?, og fæ ég aldrei leiðréttingar-blað af honum? Vill enginn reka vel eftir Olsen. Hvað veiztu ítrast um skólann? Þú verður nú að fara á hnotskóg, og hafa öll net og öngla úti, til að komast eftir, hvernig á öllu stendur og í öllu liggur; þú veizt, okkur ríður báðum á að vita það.

Vertu nú sæll og skrifaðu mér fljótt, elskan mín.

J. Hallgrímsson.

— 170 — TIL KONRÁÐS GlSLASONAR.

Saurum, 6. Marz 1844. Elskulegi Konráð minn!

Svo er mál með vexti, að mér liggur mikið á að fá fljótt eitt eksempl. af Fjölni, öll árin, og 3 ritgjörð- ir líka, ef hægt er. Tíndu nú þennan Fjölni saman handa mér, heftan og hreinan, í því standi, að hann verði gefinn burtu. Ætli við eigum ekki svo mikið til af honum enn? Ég skal annars borga hann, ef við þarf, — og vænt væri að fá þrjár ritgjörðir með. En þetta má með öngvu móti dragast. Pakkapóstin- um getur þú náð þangað til á fóstudagskvöld, ég trúi kl. 6 eða 7; en þú verður að skrifa mér strax um hæl með bréfapósti, svo ég fái svar á föstudags- kvöldið eða allra-seinast á laugardagsmorguninn. Þú færð þetta bréf á fimmtudagsmorgun og hefir allan daginn fyrir þér, svo þú hefir öngva afsökun að skorast undan svarinu. Yngri stúlkan hans Hauchs er nú dáin. Ég bið að heilsa.

Þinn

J. Hallgrímsson.

Mikil minnkun er að þér, að láta mig ekki vita, hvar þú býrð. Mundu eftir því næst. Ég sendi þér grafljóð yfir dónskum sýslumanni. —

Flýtið þið ykkur með Fjölni, svo ég komi ein- hverju inn, ef ég þarf pláss. — Fiedler biður að heilsa.

— 171 — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Saurum, (15?) Marz 1844. Elskan mín góð!

Guð laun fyrir tilskrifin. — Það er langt siðan ég hefi haft 3 bréf í einu frá einum manni að svara. Það er eins og hver sjái sjálfan sig rekinn upp í hrútshorn, — og eiga nú að udvikla sig upp á einn soddan máta. Ég þakka þér fyrir kaffið; — hvað allri þessari borgun viðvíkur, þá verðum við nú að koma lagi á það. — Þrjár ræður er sjálfsagt ég borga, og 6. ár Fjölnis getur gengið af honórari mínu frá í fyrra, — það var ca. 15 dr. ; tillag mitt í fyrra og í ár, 5 dalir hvort ár, er 10 dr.. — Ég bið þig að skila því og útvega mér hjá forseta ,,kvitteringu" fyrir bæði árin; ég er farinn að reka mig á, að menn verða krafðir tvisvar og þrisvar. Svo vil ég ekki vera þetta orðlengjandi. — Því nefnir þú við mig ritgjörðina um kvenbúning? Ég hefi aldrei lofað henni, en ég hefi sagt, ég gæti sýnt, hvernig ísl. stelpa ætti að vera búin, — en ekki nema heima samt og það með mínu ráði; þær eru til heima. —

Þetta hér: Pater ertu og princeps feiti, — það skil ég, en: procossúl ertu svartra pússa; rex heitir þú lifra Ijósa, það skil ég ekki; er það mör?

En svo ég gegni einhverju í sama tón, þá segi ég si sona: ,,Barrabbarara — Santhipóa — foggibus increscebo — conf usio inimicis — vapor et mistes !", eða, ef þú vilt það heldur : Conf usio inimicis, Toralo- ralu ! Garabora ! mistes et nubes ! Geturðu ekki, mað- ur, séð múkinn í holtaþokunni í þessum orðum, dreymir þig ekki heim í hraunið og Garðaholt?

— 172 —

Bráðum verður sett gymnasium heima, segir þú,. og ég muni geta farið úr görmunum!; ertu að gjöra gabb að mér? Þú mátt úr flokki tala, sem hefir aS vísu embætti að ganga ; — guð láti aldrei drambsem- is-djöfulinn snúa þér frá því, sem við höfum báðir álitið sóma vorn og heiður hingað til, að kenna ung- um íslendingum, — þú hefir, segi ég, að embætti að ganga og efar þig — og ég vildi heldur geta orðið kennari við góðan skóla á íslandi en allt annað. Þar get ég enn unnið skamma eða langa stund, hver veit nema 20 ár, ef guð vildi lofa, og hvað mætti þá ekki vera létt upp koldimmunni úr Islandi, — helvízkri holtaþokunni, sem felur bæði líkama og anda. — Höfum við ekki sagt, að landið er fagurt og frítt, hefir þú ekki sagt það sjálfur? En hver skilur feg- urðina, nema hann geti notið náttúrunnar jafnframt með viti og þekkingu ; því eintóm mannleg tilf inning, sem hefir lifað í okkar unglingum, deyr út aftur með líkamanum, ef hún er ekki studd við þekkingu og djúpa ást á útborði andans. Þú átt að komast í skólann, hvað sem mér líður, en þú átt líka að koma mér þangað, ef þú getur. — Þú átt, til að mynda, ekki að láta sleppa úr hendi þér annað eins tæki- færi og þegar Engelstoft spurði um Fuglepræ til að koma mér inn og fyrst og fremst að ná embætt- inu. Settu allt á stað til að koma því í lag. — Ég skal koma á eftir og sprengja öll púðurgöngin, — en kem nú, sem stendur, ekki við að grafa þau. Segðu Bryn. og séra Pétri og hverjum, sem gagn er að, allt þetta sama. Ég get kennt náttúrusögu og náttúrufræði (Naturhist. og Fysik), jarðfræði og- hvað, sem vill af mælingu og reikningi. Ég hefi grann-kynnt mér hér einhvern bezta skólann í Dan- mörku, meir en hálft ár, og hefi enn heilt ár eða

— 173 —

meira til að kynna mér skólana í Höfn, sem ég á nú tækifæri til að umgangast beztu kennarana við. Tefðu ekki við að fara að grafa undir fyrir mig, ef það er meira en hégilja, að þú vildir eiga mig í verki með þér. Hér ríður á að reisa embættið, þá er ég sem sten(dur) maðurinn. Gáðu að því, að ég, með- al annars, þekki allt Island og flesta menn á Is- landi og er vinsæll, og eini maðurinn sem stendur, sem gæti komið í lag náttúrusafni heima, ef ég fengi tóm og húsrúm. Hér ríður mest á, að láta ekki loka fyr en ég kemst að. Ógæfan er, að verkið okkar Steinstrúps, sem ég fyrir mitt leyti er næstum búinn að fullgera, er enn of langt undan landi, til þ>ess, ég geti stutt mig við það. Hann situr nú í öðru, og verður ekki rifinn úr því þennan né næsta mán- uð. Hvað líður þér og grammatica og orðabókun- um, og Antibarbarus, og ætlar þú að duga mér nokkuð og svara mér?

Ad urnam

J. H.

TIL JÓNS SIGURÐfSSONAR.

Saurum, 15. Marz 1844. Elskulegi Jón góður!

Nú er, þykir mér, farið að verða æði-langt síðan við höf um sézt. Hvernig líður þér og veröldinni ? Ég verð ekki var við það neitt í þessari einsetu. Hafðu blessaður sent mér bækurnar; ég sendi þér nú aftur ræfilinn af þeim, og ætla aldrei að lesa meira í þeim á ævi minni; það eru nógar aðrar bækur að kvelj- ast við. Hamingjan veit, hvers vegna það stendur í

— 174 —

spánni, að hávaðinn af öllu, sem við verðum að kynna okkur, er svo dauft og leiðinlegt.

Ég get ekki sagt þér um Lottin, nema þetta sama; báðir partarnir af honum eru hér úti, og vanti háskóla-bókasafnið nokkuð, þá hlýtur það að vera sá parturinn, sem var hér, þegar ég kom, og þá hefi ég aldrei fengið hann hjá félaginu. Viltu nú ekki gera svo vel að huga að, og láta mig vita, hvað mikið félagið er búið að fá af frakkneska verk- inu, bæði texta og myndabréf, og hvað það vantar, eða ekki er i vörzlum þess af þvi, sem það á.

Ég hafði beðið etatsráð Finn að útvega mér Zetterstedts Insecta lapponica; í þess stað sendir hann mér aðra alkennda bók, Z. Fauna insectorum lapp., p. L, sem ég hefi hér úti áður, og legg hana því með hinum bókunum og bið þig að koma henni heim til sín. Hin bókin mun vart vera til á bóka- söfnunum í Höfn ; en geti ég ekki f engið hana með öðru móti, verður félagið að kaupa hana handa mér og láta jSkandinavisk Boghandel umgangast það. Það verður hægt að selja hana aftur með litlum afslætti, þegar búið er að halda á henni.. Viltu gera svo vel að sjá um, að þetta dragist ekki.

Hvað á ég að hugsa um, að ekkert kemur frá Olsen? Mér leiðist að geta ekki redigerað fyrsta kapitulann af landlýsingunni. Þó hann aldrei hafi komið við að láta kvaðrera arealið, þá gæti hann samt látið mig fá afstöðuna (de geografiske Posi- tioner, eða hnattstöðuna, sem þið kallið það) ; og^ hvað verður af suðausturfjórðunginum, getur þú með öngvu móti útvegað mér „Aftryk" af því sem komið er?

Ég er af og til að hugsa um prentverkið ; hvað- ætli verði gert við það mál, og sýnist þér ekki bæði

— 175 —

þarft og fýsilegt, að ná einhvers staðar í hemilinn á því, til að vera ekki áhaldalaus, hvað sem mað- ur kynni þurfa að láta prenta?

Hvað líður nú verzlunarmálefninu? Mér leið- ist hér að fá ekki að vita neitt, hvað ykkur verður ágengt á fundum.

Veiztu nokkuð um skólann heima, og um allt það mál? Ég geri ráð fyrir, hnífurinn standi enn í þessari gamalkú. Myndi nú ekki tími til að koma einhverri hreyfingu á það, meðan þeir eru að gutla við Gymnasierne hérna í Danmörku. Eitthvað verð- ur þó úr að ráða, og ég sé ekki, hvernig skólastjórnar- ráðið fer að forsvara, að láta alla endurbót dragast svona ár frá ári. Ef þú skyldir vita nokkuð, hvað þessu líður, og hvað vera muni í brugg-gerð um fyr- irkomulagið, ef nokkuð er, þá væri mér þökk á, þú vildir stinga því að mér. Mér er nefnilega, þér að segja, heldur í mun, að komast þar einhvers staðar að, með dálítið af Naturhistorie og Fysik og Geografi, og koma jafnframt á stofn náttúrusafni við skólann, sem enginn myndi eiga hægra með en ég, þar sem ég þekki svo marga, sem fegnir vildu leggja sitt hvað til, bæði gefins og í skiftum fyrir allra handa islan- dica. Ég er hræddastur af öllu um húsrúmið, ef ekk- ert tillit yrði tekið til slíks um leið og nýja skólahús- ið er byggt. Hvernig myndi gjörlegast að minna við- komendur á það? Húsrúmið þarf lítið sem ekkert að auka, ef rétt er á haldið og tillit tekið til safnsins, þegar byggt er; því það er alkunnugt, að slík söfn prýða fremur stof ur en lýta, og geta vel verið í þeim stofum, sem ekki eru brúkaðar dags daglega (til að mynda samkomustofu kennaranna, korridor etc).

Er það ekki eins og ég segi, að hvað gamlir sem kongarnir verða, þá deyja þeir nærri ævinlega

— 176 —

seinast. „Hafðu þolinmæði, þú getur enn orðið kong- ur í Svíþjóðu". —

Mig er nú farið að langa mikið eftir póstskipinu. Ég finn glöggt á mér, að ég frétti eitthvað ljótt með því, annaðhvort Heklugos eða manndauða eða ,,i al Fald" einhvern vinamissi. Mér sýnist mál, það fari nú að koma.

Myndir þú nenna að skrifa mér einhvern tíma nokkur orð.

Þinn

J. Hallgrímsson.

TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR.

Saurum, 2. Apríl 1844.

Elskan mín góð!

Þakka þér fyrir öll tilskrif in og sendingarnar ; ég skrifa þér á morgun með bréfapósti. Ó nei, ég er frískur, en ert þú lasinn, veslingur? Gleddu þig við vorið og góða von. Skólinn, Brynjólfur! — Ég skrifa þér á morgun.

Þinn

J. Hallgrímsson.

Láttu nafnið standa; ekki er vert að draga mig út, þó ég hefði heldur viljað hófsemd en þetta tótalóh. Ég held enginn vilji vera í veizlunni okkar, lagsmaður !

— 177 — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Saurum, 2. Apríl 1844.

Ekki veit ég, dýrmæti Sir! nema þú kunnir nú að þykjast eiga bréfsnuddu hjá mér fyrir allar veitingarnar. Ég myndi nú samt fyrst um sinn láta þar við lenda að þakka þér ástsamlega fyrir mig og undirgangast að vilja þín jafnan minnugur vera til hins bezta. Ég hefi annars dregið að skrifa ykk- ur núna, til að tefja mig ekki á því', af því ég ætl- aði að bregða mér inn í bæinn um páskana, en sé nú, þegar til kemur, að ég hlýt að sleppa því f erða- lagi af „peningaástæðum" og eiga undir, hvort mér verði hægra um hönd um sumarmálin. Ég ■sendi þér aftur blaðið þitt; ég held það geti flakk- að svona; ef ég ætti nokkuð um það að segja, þá þykir mér það vera heldur langt, þótt ég á hinn bóginn sjái ekki, hvar haganlegast myndi vera að stytta það. Ég sendi þér nú bréf séra Jóns á Breiða- bólsstað til mín, og bið þig að lesa það með Brynj- ólfi. Hvað líður annars líkræðunum, og hverja ráð- stöfun hefir ekkjan gjört fyrir þeim? ; ég er því ókunnugur. Sömuleiðis sendi ég Fjölnismönnum skýrslu Þórðar Jónassonar um ástand Landsbóka- safnsins; þú manst, ég ritaði biskupi í fyrra eftir bón ykkar til að fá hana. Sjálfsagt er, að hún er nú ekki mjög greinileg, en betri er hún samt en ekki neitt og mætti líklega hafa not af henni, ef menn hefðu kataloginn jafnframt, en ég veit ekki, hvort hann fæst hér. Ég hefi beðið Gísla að senda mér bréfin mín; gætirðu ekki um leið komið til mín korrektúrum af Fjölni, dispút. séra Péturs og ein- hverju þess háttar, mér til gamans um páskana?

12

— 178 —

Hvar býrðu nú aftur? Þú munt hafa flutt þig í fyrra dag. Skólinn, Konráð!; hvernig á nú að fara. að?; og prentverkið þá, og alþing. Fiedler hafði lofað mér dálitlu um saltfisk, sem ég hélt væri ekki. mjög óþarft, en Fiedler er ekki kominn með það enn ; og sjálf ur haf ði ég ögn um hvali, ef myndirnar mínar yrðu búnar. Heilsaðu Grími frá mér og berðu kveðju mína á laugardagsfund. Gleðilega páska, elsk-

an mmi

J. Hallgr.

TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR.

Saurum, páskadag 1844. Elskulegi Brynjólfur minn!

Gleðilega páska, góðurinn minn, og gott er veðrið núna. Er ekki vorsólin farin að bíta ögn á þig?, og ekki held ég skattbændurnir fækki mjög mikið í Norður-Múlasýslu árið að tarna, og ekki veit ég, nema Stefán gamli langur á Úlfsstöðum hafi einhver ráð með að setja þig inn í embættið.

Ég lofaði þér bréfi um daginn og sveik þig þá og kem ekki við að skrifa langt í dag, þó þú trúir því varla, ef til vill. Ég hefi líka lítið að skrifa um, en hér gildir að gegna eitthvað því, sem þú nefnir skólann. Hvernig fara eigi að agitera? Það veit ég satt að segja ekki. Hér er um að gera að fá skóla- stjórnina til að setja embættið á stofn og koma upp heima náttúrugripasafni, svo brúkanlegu, að það verði notað til kennslunnar, og leggja til svo mikið af bókum sem allra-nauðsynlegast er til að geta

— 179 —

unnið með og gert nokkuð að gagni. Allt þetta kost- ar nokkra peninga, og svo er húsrúmið, sem verst verður með, ef til vill, þótt það þurfi öngvan veginn að vera stórt. Það er sjálfsagt, að ef þeim er alvara með að láta íslenzka skólann geta hér um bil svar- að til þessara gymnasia, þá sýnist sem þeir geti öngv- an veginn sleppt náttúrufræðinni, og þess utan held ég, að ég gæti tekið að mér að kenna dálítið í fysik, ef vildi, og ég fengi hin nauðsynlegustu áhöld. En hvernig fara að agitera? Konráð heldur, ég eigi að reka memorial beinlínis í direktionina, og segja henni og sýna, hver nauðsyn sé á, náttúrufræði verði kennd heima; en mér finnst það einhvern veginn vera fruntalegt, og að ég komist ekki bein- línis að því máli, fyr en direktionin væri fyrst bú- in að ákvarða um þessa kennslugrein, og að ég þá geti fyrst sótt um embættið, eða hvað sýnist þér? En til að koma fótum undir þetta mál, og fá d. til að stofnsetja þessa kennslugrein, til þess þarf ein- hvern, sem er ofar á strái en ég; nánustu forstöðu- menn skólans, — skólinn sjálfur og stiftsyfirvöld- in — ættu að gera það, eða réttara sagt vera búin að því. Hvað heldurðu, ætli það væri nema til tómrar bölvunar að koma einhverjum artikula um þetta inn í blóðin?; heldurðu ekki, hvað vel og var- lega sem hann væri saminn, að það yrði að minnsta kosti til lítils gagns? En getur þú með öngvu móti komizt eftir, hvort nokkuð eða ekkert hefir verið ráðgert um þetta í direktioninni ?

Ég bið ástsamlega að heilsa dr. Pétri, með þakklæti fyrir disput; eins Konráði og G. Thor., sem bráðum fá bréf frá mér. En hvað líður nú skipaferðum, heilla-karl?; mér ríður á að vita það sem greinilegast, og eins um brennisteininn, hvern-

12*

— 180 —

ig á stendur. Ég trúi, ég hafi sagt þér, að þessi traktat um hann eftir okkur væri búinn.

Þ.

J. Hallgrímsson.

TIL FJÖLNISMANNA.

(Sórey, páskadag(?) 1844).

Gísli vor, Hraungerðisgráni, hefir haft vit á að biðja um þessa bók. Ekkjan hefir viljað, hún gengi fyrst gegnum hendurnar á mér, — fyr en hún yrði prentuð, og ég skyldi ábyrgjast. ,,Ég ábyrgist þá þessa bók hér með", og er fremur á, hún verði prentuð undir eins, ef félagi okkar, Brynjólfur minn, er ekki harður á móti því. Það er sjálfsagt, að orð- færi þarf að laga á stöku stað, en það er varla meira en svo, að gera má við fljótan yfirlestur, eða jafn- vel í próförk. Danir eru vanir verra á próförkum.

Mér þykir merkilegt, að svo skýrir reikning- ar komi í ljós.

Það, sem er skrifað með blýanti útá röndina og dregið út aftur, þýðir ekki neitt. Eiríkur Sverris- son hefir haft handritið til yfirlestrar og skrifað það þá um leið, og séra Tómas hefir dregið það út. Væntanlega mætti enn ná úr Leignakamarnum því, sem séra Tómas vildi, en þó það verði ekki, má prenta samt það, sem til er.

Það verður umhugsunarefni, að minnsta kosti alþingismönnum og fleirum, ef til vill, sem heima sitja.

J. Hallgr.

— 181 —

1 bréfinu til mín kalla þeir nú Fjölni okkar Litla-Fjölni svo sem af skopi; — hvað ætli hann verði stór í þetta sinn, og hvenær búinn, og hver ætli gjöri svo vel og segi mér það?

TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR.

Saurum, 30. Apríl 1844.

Ég flýti mér nú, elskan mín góð! að senda þér þetta dót frá Fiedler, ef þið kynnuð að vilja nota það; verst er, ég hefi hroðað svo af útleggingar- nefnunni, að ég er hræddur um, hún verði ekki not- uð. Ég vildi samt fyrir mitt leyti, heldur en ekki, það yrði prentað, ef það kemur ekki of seint, því þó ekki sé mikið við ritlinginn í sjálfu sér, þá veit ég ekki nema Fjölnir kunni að hafa gott af að fá þessa „Medarbejdere" svona útum lönd, eða hvað held- ur þú?

Ég legg með til ykkar Konráðs þetta frá Gísla á Selalæk, sem séra Jón Halldórsson gat um í bréfi sínu. Þið sjáið nú, hvernig á öllu stendur. Ég fyrir mitt leyti varð hissa á, að ekkert meira skyldi koma fram af ferðasögunni, ekki einu sinni svo mikið sem dagbókarbrot. — Og nú er allt kom- ið fram, sem hafa þyrfti til að semja ævisögu séra. Tómasar!! Ef þið eigið bréf frá honum, er ekki vert að týna þeim ; ég hef i sjálf ur æði-mörg og hef i frá því við byrjuðum að skrifast á haldið þeim saman.

Hvaða ósköp gengur á fyrir M. Eiríkssyni; ég

— 182 —

heyri óminn af því hér, en er ekki enn farinn að sjá corpus delicti.

Forl. ; ég verð að hætta. Adieu !

J. H.

TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Saurum, 2. Maí 1844.

Sæll og blessaður, allrahæstvirti, dýrmæti Sir! og taktu mér það ekki illa upp, þó ég sé svo djarfur að þúa þig núna í hundadögunum. Þessi hersens Fuldmægtig sendi mér einhvern kveðju- snepil frá þér og það var á að skilja sem þú vær- ir eitthvað geðstirður út úr því, þú þættist eiga bréf hjá mér, en þessi sami hersens segir sjálfur, að Absurd-Komiken sé liðin undir lok og læt ég mér það allt að kenningu verða, kunnandi mér öngva betri siði en þið hafið þarna í höfuðborginni, — bindindi til lífs og sálar, eins og þú veizt, allt upp á gamla botnesku. Nú er einungis efnið mið- ans að láta yðar hávelborinheit vita, að þú munt mega búast við að fá að sjá framan í andlitið á mér á mánudagskvöldið, kemur, ef þú vildir virð- ast að vera viðstaddur á póstgarðinum eitthvað stundu eftir miðaftan, þegar dagvagninn kemur. Finnur skrifaði mér í gær ,,í mesta hasti", að þó hann væri í peningahraki, réðist hann í að senda mér hér með 10 dali, í von um endurgjald frá fé- laginu, til þess ég gæti ferðast inn fyrir, til að vera viðstaddur lagfæringu á öðrum fjórðungi lands- ins. Nú komu raunar ekki þessir 10 dalir, en ég

— 183 —

Jbýst við þeim með næsta pakkapósti (á sunnu- dagsmorguninn, kemur). Segðu því Brynjólfi fyrir mig, hann skuli ekki brjótast neitt í að senda rnér þennan blá, sem ég bað um, og það með, að a?;d- skotalega hafi til tekizt, að böggull til hans, með plöggum Fiedlers etc, hafi af gáleysi orðið efl- ir af seinasta pakkapósti, svo það hljóti nú að bíða þangað til ég kem sjálfur.

Heilsaðu Gísla rangæingi ástsamlega frá mér; — hann verður að taka kveðju minni, karl- inn, þó ég geti ekki sent honum neitt. Tuus ad urnam

J. Hallgrímsson.

TIL J. STEENSTRUP.

Kj0benh., L0verdagen (11. Maj 1844). Kære Steenstrup!

Du kan tro, jeg blev overrasket ved dit venl- ige Brev, som jeg f0rst modtog i Dag, da jeg havde glemt at sige Reinhardt, hvor jeg boede.

Hurra for Kongen! Det er dog en meget fornuftig Mand. Du kan tro det glæder mig ikke lidet, at du kommer til at se Fær0erne under saa gunstige Omstændigheder. Jeg haaber sikkert, at Synet af de islandske Formationer skal vække og opfriske alle dine Erindringer om de isl. Forhold og blive til stor Nytte for Udarbejdelsen af den geologiske Del af det paatænkte Arbejde.

Det forstaar sig selv, at jeg under disse Om- stændigheder ikke tager ud til eder igen f0rend

— 184 —

du er vendt tilbage fra din Rejse; men saa vil du rigtignok ikke slippe for at jeg igen benytter mig af dit Venskab.

Det forekommer mig aldeles n0dvendigt, at du kommer her til Byen saasnart muligt og for- bereder dig her til Rejsen. Du vil selv indse det er i alle Maader det tjenligste.

Du er vel saa god at sende mig pr. Pakkep.. eller bringe selv med de B0ger og Papirer, som ligger i den sammenbundne Pakke, og som alle vedkommer mit Arbejde. Mit Linned vil jeg ogsaa. trænge til. Det 0vrige saa jeg helst maatte blive. Det bliver ogsaa n0dvendigt, at du tager her ind med, hvad der er skrevet om Svovlet. Jeg skal siden fortælle dig det nærmere.

Hvilken Forskel paa i Dag og i Gaar! Alt er her pludselig forvandlet til Sommer efter den velsignede Regn i Gaar Aftes.

Hils venskabeligst din elskelige Kone og Svigerinde, ikke at glemme Prinsessen; det lader til hun „rykker Tronen nærmere" i denne Tid.

Din

J. Hallgrímsson.

Nok en Gentagelse af den gamle Skandale i den danske Marine! Fregatten Gefion, som skulde med Thetis udg0re Kronprinsens Eskadre, er vendt læk tilbage fra en Krydstur; den l0b paa Grund paa Falsterbro Rev!!

— 185 — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

(Kaupmannahöfn, um 15. Maí 1844).

Heyrðu nú, dýrmæti Sir! tíndu saman handa mér eða Steinstrúp allt, sem viðvíkur landnámi á Færeyjum, Suðureyjum og Norður-Skotlandi, að svo miklu leyti sem Austmenn byggðu þar, og forn- sögu þessara landa, — Færeyingasögu, ed. Rafn, hefi ég tekið sjálfur á turni, — og finndu mig upp á þetta eins fljótt og þú getur.

Tuus

J. Hallgr.

TIL J. STEENSTRUP.

(Kaupmannahöfn, 17. Maí 1844).

Jeg sender dig dette fra ,,Ekspeditions-Kon- toret" (Regensen 6 — 8). — Hvis du har skrevet noget til Island, maatte du sende det op til mig (Vv. 218) endnu i Aften eller i Morgen meget tid- ligt; eller ogsaa vente til 1. Juni, da nok et Skib af- gaar til S0nderlandet ; min isl. Korrespondance m. m. har jeg næsten ganske ekspederet, og staar fuld- kommen til din Tjeneste — hvor og naar? I Aften er du vel i Selskabsm0de.

17/5 '44. Din

J. Hallgrímsson.

— 186 — TIL PÁLS MELSTEDS YNGRA.

Kaupmannahöfn, 5. Júlí 1844. Páll minn góður og sæll!

Hvernig tókst að tarna, heillin mín góð ! að kof- inn brann ofan af höfðinu á þér? Ekki finnst mér nú samt, satt að segja, svo mikið til þess skaða, fyrst þú brannst ekki inni sjálfur, né neinir þínir, og ekki svo mikið sem sviðnaði af þér augabrýrnar. liitt finnst mér meira til, að þið stukkuð burt af Brekku, frá öskuhrúgunni. Ég held Álftanesið fari senn að verða skemmtilegt, þegar þeir eru orðnir tveir einir eftir, lektor karlinn og Skapti (ég tel þá f. 1.) og Guðmundur heitinn í Hákoti. Loksins tókst þá Skerjafirði að sigrast á skólabátnum; Finnur er mjög aumur út af frændamissinum. Við höfum ekki lieyrt, hver hinn pilturinn var.

Gísli mágur okkar — Hraungerðisgráni — gat til við mig hér um daginn, að á vori komanda myndi æðarvarpið verða lagzt frá í Eynni og kom- ið í staðinn ekki minna hrafnavarp. — Ég vildi svona stinga því að þér, og spyrja þig að um leið, hvað þú heldur Reykvíkingum verði við, þegar Sekri fer að senda þeim eggin, eins og vant er, en biður þá að afsaka, það séu í þetta sinn „andskotans hrafnsegg!"

Ég er kominn frá Saurum, eins og þú sérð; en ekki er það samt nema um stundarsakir, með- an Steenstrup er að ferðast með konungssyni um Skotland og Færeyjar. Þú spyrð mig um þá Inge- mann og Hauch. H. er allra-elskulegasti maður; hann er hár og grannur og ólánlega vaxinn, allra manna svartastur, blakkur og suðrænn í andliti,

— 187 —

og sérlega fallega-ljótur, eins og þú þekkir, með f jarska stórt nef og efra tanngarð, og allra manna stóreygðastur og úteygðastur; og samt sem áður þarf ekki nema líta á hann, til að sjá hann er flug- gáfaður. Hann er svo mikill ákafamaður í tali, að hann varla kemur öllum orðum út, og blæs þá eins og móður hestur; og svo er hann stundum líkur Shakespeare, að hann segir t. a. m. á einum stað í .Sveini Gratha:

„f0r skal du fange Vindens Hest paa Heden, og binde den til Maanens blege Horn, end du formaar" . . . o. s. frv.

Honum mættu tveir harmar í vetur ; hann missti dóttur sína, og konan hans skrifaði Novelle. Ingem. <er allra-mesti spilagosi, stuttur og stubbaralegur, með mikið hár og úfið, sem hefir verið bjart, en er nú far- ið að grána ; hann hefir breitt andlit, f latt, bratt og lágt nef og mikið enni, lítil, grá, lífleg og skýrleg augu; hann er afar-fljótmæltur og veður svo hvað úr öðru, að það er oft illt að fylgja honum ; hann er fynd- inn og smáertinn, og ófús á að tala um skáldskap. Hann segir, að einu sinni hafi þeir verið á ferð saman, vindurinn og djöfullinn, og þegar þeir komu .að horninu á húsinu hans Hjorts (þar er ævin- lega götusúgur), þá hafi djöfullinn sagt: „Bíddu mín hérna, vindur minn! meðan ég bregð mér inn til kunningja míns", — en hann er líklega ekki kom- inn út aftur enn!

Ingem. er nú const. Direktor síðan Waage dó. Saurar sjálfir liggja lágt, og loftið er þar óhollt og þokusælt, en fallegt er þar í kring. Andinn í bænum er heldur en ekki smákaupstaðarlegur, og ekki held ég vísindi geti vel þrifizt, nema í stórborgum, eða þá fyrir einstaka menn í sveitarró.

— 188 —

Berðu kæra kveðju mína konu þinni elskulegri, og eins f oreldrum þínum og f rúnni í Hraungerði ; ég legg hendur mínar yfir litla Pál og blessa hann. Ég hafði fyrirvarann í vor, og sendi kveðju mína með gamla Fjölni, því ég vissi, ég myndi ekki, heldur en vant er, skrifa mörgum. Samt vildi ég, þú kæmir boðum til Gísla míns góðs á Selalæk, og lofaðir honum frá mér löngu bréfi með póstskipL

Lifðu margblessaður ! Tuus ad urnam, og leng- ur, ef ég get.

J. Hallgrímsson.

TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR.

Kaupmannahöfn, 13. Ágúst 1844.

Epistola virorum immortalium, Váinamöineni et Hraun- gerðis-Graunii, ad candidum juvenem, Chonradinum, alias Skrud- dium, ditiscum eða vatnskött í Kreischa.

Hemnlert ætla menn sé farinn í sjóinn; hans var von að- austan fyrir löngu á Gásinni, en hún er hvergi komin fram. 1 þeirri Anledning hefir Bókmenntafélagið beðið Thorarensen að» kveða eftirfylgjandi grafskrift:

„Aflmikill stormur yfir hafið skríður og rótar upp þeim aldna, gráa sjá", langstígur, hvergi við á báru bíður, beinleiðis stefnir Kaupinhöfnu á, suður og blæs og segir Grími frá, hvernig með humrum Hemmert karli líður.

Gásin var komin góðan spöl í haf, gliðnaði þar, og dettur öll í sundur. Djankann og Gísla dreymdi ferðum af.

— 189 —

Djöflarnir sögðu: „Hvaða heimsins undur!

Nú fer í víti allt á tjá og undur".

Þá brosti Hemmert ; — þrællinn sökk á kaf .

En svo þú skulir ekki halda, að ædle, gamle Táinamöinen geti ekki gert neitt betra en þetta bull úr Grána, þá skal hann reyna til að snara fram ein- hverju ljóði fyr en þessu bréfi sé lokið.

Nú er ég vaknaður aftur, og hafði þá karlinn samið þenn- an kafla, sem þú sérð að er með annari hendi, og tæmt ölflösk- una, því veðrið er heitt, og vatnið ódrekkandi eins og þar stend- ur. Ég varð glaður við, að hann hafði komið svona miklu af, honum var drums við; hann tók bréfið af mér aftur og skrifaði eftirfylgjandi stökur, sem hann sagðist ætla að hafa um eitt- hvað, sem hann vildi. „Ráddu lagsmaður", sagði ég, hallaði mér aftur út af í sofanum og fór að sofa.

Ég varð að taka við pennanum aftur, eins og þú sérð, því Gráni getur ekki hrært sig fyrir bann- settri leti. Ég ætla samt ekki að kveða neitt — ég læt ekki siga mér upp, — en tala heldur við þig, frændi, eins og maður talar við mann, fáein orð í prosa. Þar er þá fyrst til máls að taka, að sama kvöld- ið, sem þú varst uppá Wilisch, var ónefndur maður, ekki langt frá okkur, uppá nokkurs konar Wilisch líka, — og sá var einn munurinn, að þið voruð 18, en hann var ekki nema einn, að minnsta kosti ekki í senn, og „turnaði" og galaði sjálfur, svo þú getur nærri, hann muni ekki hafa komizt heim undan þrumunum. Hann á nú annars von á gleðju eða að „fá í hendina", sem menn segja, í haust, þegar f jölg- ar um í bænum. Annað veit ég ekki að segja þér hon- um viðvíkjandi. En Steindór, frændi Finns, drukkn- aði, greyið, á Skerjafirði, við annan mann, svo nú kemur ekki neinn nýr íslend[ing]ur, það ég veit, í haust. En farið er að sneiðast um á Brekku, eins og Jdú veizt; frúin komin austur að Hraungerði og Páll

— 190 —

með allt sitt að Hjálmholti, svo þegar skólinn ferr verður ekki annað eftir á Álftanesinu, en þeir, Þorgr. gullsm., ef hann verður, gamli Guðm. í Hákoti, sem er dáinn fyrir löngu, og ef telja skyldi Árna í Görð- um. Ég vek nú hra. Thor., sem situr hér sofandi, a5 lesa Olgeir danska, og bið hann að hafa nokkuð á móti þessu, ef hann geti.

G. er farinn fyrir góðri stundu, og ég kem nú. að utan, hafandi étið rauðar spýtur uppá krít, því G. þorir aldrei að lána mér neitt, eins og vonlegt er. Þegar ég kom í Stúðenstræti rétti flyðra höndina út um glugga og sagði: „S0de Herre!" ,,Tak, som hil- ser", sagði ég og tók í höndina. — „De har lovt at ville se op til mig engang". — „Ein Wort ein Wort",.

— sagði ég; — „ein Mann ein Mann — ", en ég er nú skynsamari en svo. „Sov vel, Islandsmand !" — Og úr því ég er nú sloppinn úr þessari freistni og kominn heim til gyðingsins, sem hún segir sjálf, enginn vilji snerta, þá held ég verði að láta þig vita, að þessi sami G. hefir þránauðað á mér að gera eitt- hvað eftir móður sína, og ég hefi allt af neitað því, cg sagt það væri mér ómögulegt; til merkis mitt nafn: Jónas Hallgrímsson. En út úr þessu hefir spunnizt, að ég hefi hugsað með mér, hvernig ég^ myndi vilja hugga einhvern hegelianer — þú skilur

— undir slíkum kringumstæðum. Heyrðu nú til:

Nautagæfa fóðurgrasið grær á leiði móður þinnar þjáðu.

Allt kvæöið. Sbr. I., bls. 181—82.

Til sannindamerkis um það, að þetta sé gert út í loftið, citera ég Brynmeyer við G. segjandi: „Marg-

— 191 —

ur á bágt í heimi hér; heyrðu það, Jósep, bróðir minn! Taktu það ekki samt að þér, helvítis djöfull- inn þinn!" En hafði ég ekki lofað þér einhverjum stökum, áður en þessu bréfi lyki? Svo stendur nú á sálarástandinu, að ég held lítið verði um það; en „tilraunin er öllum boðin", segir máltækið, þó vit- laust sé:

Veit eg það fyrir vissu nú, veður færðu eða gamalkú hjá henni Höllu minni út úr þessari orlofsferð, sem upp á hennar náð er gerð, gikkur í gömlu skinni!

Þegar þú kemur kotið á, sem Kreischu liggur út í frá, neðan við háa hólinn, viltu þá ekki vita hvurt Vigga mín hefir að mér spurt, sem að ég sá um jólin?

Andlitin þýzku eru mér

öngvu síður en brauð og smér

í fardögum fyrir norðan,

(gott eiga sumir gæfumenn,

guð veit, hvort að þú manst það enn)

— þegar að þrýtur forðann.

Eins bið eg þess, ef áin Rín upp er stigin á fætur þín, fljúgðu þá f jöllum hærra, komandi hingað heim um sinn;

— 192 —

hérna, rétt strax, við kaupstaðinn, er vatnið víni tærra.

Froskarnir vaxa fjögur ár;

fárlega ertu í slíku dár!

(bið ég þér bóta þriggja),

og lifa nærri eins lengi og þú!

— Lagleg hefir hún verið, sú!*) —

Engin vill undir liggja.

Hvort sem að ég líð bót eða böl,

bláa loft eða vítiskvöl,

vaðandi á vonarhausti,

samt er eg allt af eins fyrir því,

aumingja, svarta dírrindí!

samur,

þinn

séra Trausti.

TIL J. STEENSTRUP.

K0benhavn, 22. Aug. 1844. Kæreste Ven!

Velkommen tilbage med alle dine nye Op- dagelser, som jeg rigtignok ikke kender noget til endnu. Saa meget kan jeg i al Fald sige dig, at jeg ofte har været hos dig paa din Rejse og gjort mine egne Bemærkninger over den udtryksfulde Natur blandt Ossians Bjerge, hvor „Selmas blaa Vover

*) Sú, sem fræddi þig- á, að froskarnir yrðu ekki nema daga.

— 193 —

rulle i Lys". De skotske Fjeldegne, med sine Flo- der og Inds0er, maa dog endnu ud0ve en besynder- lig Tryllemagt over den fremmede Vandrer, hvis ,Sir Walters Pen ikke har været altfor 0dsel i hans mange henrivende Skildringer af disse Steder. Og :nu de stakkels Fær0er; jeg haaber dog, at der i det mindste findes noget — tale qvale — Sammensu- rium af islandske Forhold.

Det var ellers brav uheldigt, at jeg ikke skulde være hjemme, da du var saa god at bes0ge min Synagoge, og saa meget besynderligere som Gud ved, at jeg ellers kukkelurer nok hjemme, som det sig s0mmer en Kælling af min Alder og Gemytsbe- skaffenhed. Min vita er kort nok, kan du tro, siden vi taltes ved; jeg har ikke levet synderligt mere end -en rigtig energisk Schlesvig-Holsteiner vilde kunde leve i 4 a 5 Dage. En af mine sidste Bedrifter er at Jiave læst Hugi's sidste, ,,Die Gletscher und die erra- tischen Blöcke", hvorved jeg har faaet en Del be- synderlige Skrupler i Hovedet, som jeg gerne kunde være saa ondskabsfuld at unde dig din Portion af. Der er endnu noget Galskab i de Dele, kan du tro. Der er komne nogle Skibe fra Island, men, under- ligt nok, ingen fra Sydlandet. Sommeren har været god, men en hel Del Sygdom, især paa 0stfjordene. Om faa Dage tager nogle Skibe op igen, deriblandt ■eet til Reykjavik, ladet med Grus! Hvem tror du det kunde tilh0re, uden Universitetsdirektionen. I- midlertid er der en passende Lejlighed for Breve til Sydlandet. Dine Venner blev vistnok glade ved at h0re et Par Ord fra dig. Valgene deroppe er faldne temmelig heldigt ud. Af de mange mor- somme Historier, man har hjemmefra i den An- Jedning, vil jeg nu for 0jeblikket kun fortælle dig

13

— 194 —

een. Den gamle Sysselmand Guðbrandur i Feigsdal havde, som Valgdirekt0r i hans Syssel (Bardestr.), forfattet Vaglister efter forelagt Skema; uheldig- vis fandtes paa Skemaet en Rubrik for „Bemærk- ninger", og da Sysselmanden fandt sig bef0jet til at udfylde den, viste det sig, at han havde noteret ved de forskellige Navne: „stammer", — ,,er tung- h0r", — „enfoldig", — „dum", — „frygtsom" etc. Tænk dig nu f. Eks. Jón i Haga — „den g0ende Repstyrer", som du nok husker fra Brjánslæk! — Thorlacius paa Stikkesholm og Ásgeir paa Kolla- fjarðarnes er i blandt de valgte.

Eftersom jeg er noget doven i Dag og Solen derhos er saa artig, aldeles imod denne graa Som- mers Sædvane, at se mig i Papirerne og genere mig, saa vil jeg ikke skrive mere for denne Gang. Lev vel, bedste Steenstrup!, og bring mine venligste Hilse- ner til alle dine.

Din

J. Hallgrímsson.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Ég skulda Sörni mínum fyrir þvott og þjón- ustu 10 r. — 3 m. — 7 skl. Nú er hann kominn að krefja mig í miðjum mánuði. Ég er í ráðaleysi og ræðst þess vegna í að biðja yður að borga þetta fyrir mig. Ég vonast eftir, að það geti einhvern veginn goldizt aftur.

Sörni liggur á, segir hann. Það er eins og hver sjái sjálfan sig.

14. Október 1844.

J. Hallgrímsson.

— 195 — TIL JÓNS SIGURÐSSONAR.

(Kaupmannahöfn, um 15. Des. 1844). Jón minn góður!

Ég fékk bréfið þitt í tíma, en ég kom ekki á nefndarfund, af því ég bæði var óhress og þorði ekki vel út og hefi þar hjá verið þunglyndur þessa daga og ekki nennt að hugsa málið ; því var ég hrædd- ur um, að ég myndi leggja eitthvað illt eitt til af handahófi. Skammdegið hefir allt af lagzt þungt á mig, síðan um veturinn, ég lá, en ég veit af reynslu, það bráir af mér eftir sólstöðurnar, og þá er ég aft- ur til í allt. Ég sendi þér skjalið, ef þið þyrftuð að nota það í bráð.

Þinn

J. Hallgrímsson.

Ég fellst annars að mestu leyti á hverja grein, — nema þá fjórðu — og vil þær verði allar betur skýrðar í nefndarskýrslu vorri til f undarins. 6. grein- in, a, um póstgöngur, er í rauninni sérstakt mál, sem ég hef i ætlað, ef guð lofar, að bera upp. En ógæf an er, að enn vantar „kortin".

J. H.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Kaupmannahöfn, 26. Febr. 1845. Hávelborni herra etatsráð, F. Magnusen! Hæstvirti forseti!

Ég fékk ekki fyr en í gær vitneskju um, að fund- ur vor yrði haldinn í dag. Ég fékk þá jafnframt við

13*

— 196 —

öðru að snúast (lagabreytingunum að heiman, er mér komu þá fyrst fyrir sjónir), og hafði því ekki tíma til að semja skýrslu mína um Islands-lýsingu, svo glögga og greinilega sem ég vildi. Ég leyfi mér því að draga hana til almenns fundar, — því fremur sem ég ræð af boðsbréfi yðar til þessa fundar, að hann verði haldinn innan skamms. Undirgefnast

J. Hallgrímsson.

TIL FINNS MAGNÚSSONAR.

Kaupmannahöfn, 16. Apríl 1845. Allrahæstvirti, elskulegi herra etatsráð!

Ég er nú sem óðast að flytja mig í St. Péturs- stræti 140 — 3. og á ekki mjög gott, því allir kalla að mér, sem geta, til að mynda vertinn með húsa- leigu & c. ; þó er Sörin vor óþolinmóðastur, sem eitt- hvað þykist eiga hjá mér fyrir þvott og þjónustu og fer nú með þetta bréf, til að biðja yður um mán- aðarpeninga mína fyrir næstliðinn Marzmánuð.

Ég læt fylgja kvitteraða blankett til ávísunar- innar, svo S. geti sótt féð samstundis. Fyrirgefið mér kvabbið !

Yðar hávelborinheita auðm. þ.

J. Hallgrímsson.

197

TIL DEILDAR HINS ÍSLENZKA BÓKMENNTA- FÉLAGS í KAUPMANNAHÖFN.

Um vorið 1842, þegar ég var að búa mig til seinustu sumarferðar minnar á Islandi, fékk ég bréf hinnar heiðruðu félagsdeildar og kvödduð þér mig til að koma aftur hingað til Danmerkur og hjálpa til að semja lýsingu Islands.

Ég þekktist það — og því fremur sem mig lang- aði mest sjálfan til að því verki yrði framgengt; en það mun öllum yður ljóst, hvílíkan vanda ég tókst á hendur.

Ég er kominn nokkuð á leið með minn hluta „Islands-lýsingar", og þó skemur en ég vildi; ég hefi hlotið að verja miklu meiri tíma til vísinda- iðkana þar að lútandi og til undirbúnings en til samn- ingsins sjálfs; ég ætla mér að vanda það allt eins og kostur er á.

Ég var ekki einfær um allt, sem koma verður í þann hluta „Islands-lýsingar", sem hin heiðraða fé- lagsdeild hefir trúað mér fyrir; ég hefi því skorað sitt á hvern, alla vísindavini mína, íslendinga, svía og dani, og hafa þeir, margur hver, brugðizt vel við því.

Hið konunglega danska vísindafélag veitti fé- lagi voru í hitt ið fyrra 500 rbdl. með þeim skilmála, að „íslands-lýsingu" yrði snúið á danska tungu, eð- ur þó að minnsta kosti ágrip hennar samið á dönsku ; ég vil ekki neita, að mér þykir þetta undarlega heimtufrekt, en fyrir mitt leyti vonast ég eftir að geta f ullnægt þeim skilmála kostnaðarlaust, með bók, er heita á „Islands Naturforhold" og við lektor Steen- strup höfum lengi verið að böggla saman.

— 198 —

Ég ætla mér enn eitt ár til þessa starfs; lengra get ég ekki lagt upp. Ég veit dável, að mörgu muni þá vera ábótavant, og bið ég yður fyrirfram að virða mér það til vorkunnar.

Eins ber mér enn að geta. Á uppdráttum Islands frá herra Birni Gunnlögssyni hefir ekki hingað til verið tekið fram landslagið. Ég hefi að tilmælum forseta vors og riddara Olsens ráðizt í að tilgreina það eftir dagbókum mínum og minni. Verði nú, eins og við er að búast, fundið að einhverju af því seinna, þá tel ég mér til afsökunar að hafa gert það í við- lögum, og allt eins rétt og gat.

Kaupmannahöfn, 19. Apríl 1845.

Jónas Hallgrímsson.

TIL ÞÓRÐAR JONASSENS.

Kaupmannahöfn, 21. Apríl 1845.

Elsku-vinur minn góður!

Mér er sagt, að skip sé að fara heim rétt í þessu, og flýti ég mér því að þakka þér fyrirfram tvö ást- samleg bréf, en ég skal þakka þér bæði betur seinna. Ég er, sem stendur, staddur hér á skrifstofu fulltrúa vors, og hefi — eins og þú getur nærri — æði-naum- an tímann. Mér líður nú loksins, guði sé lof , sæmilega vel til heilsunnar; mér er batnað allra meina minna, nema einhverrar agnar af Hypokondri — brings- malaskottu — eða hvað það heitir, draugurinn, sem ásækir svo margan íslending. Ég er sæmilega feitur og þokkaleg skepna, en miður klæddur og óburgeis- legri, en ég ætti skilið að vera.

— 199 —

Ég hefi skilað kveðju þinni til Steenstrups; hon- Mm líður vel, nema hvað blóðið sækir stundum á höfuðið. Danir eru nú að slokna, — svo sem eins og ljós, sem fuðrar upp af því vinnukona hefir gleymt .að taka af því skarið.

Þú baðst um f leiri kvæði ; það situr á ykkur, sem lastið allt, sem ég geri, pegar nafnið mitt stendur ekki undir þvi! Ég hefi nú samt enn þetta árið gert það löndum mínum til léttis og þóknunar, og skiln- ingsauka málanna, að setja merki undir þau kvæði mín, sem koma í Fjölni ; þau eru hvorki mörg né mik- ilvæg. Lægi altént vel á mér, gæti ég sjálfsagt ort betur.

„Kong Renés Datter" eftir Hertz verð ég að senda þér með einhverju móti, undir eins og það kver kemur úr prentun; þessi leikur (romantisk Drama i 1 Akt) er það yndislegasta, sem ég veit til hafi oltið upp úr Dönum.

Heilsaðu, vinur minn ! þeim, sem þú heldur taka vilji kveðju minni. Ég skrifa betur með seinni skip- unum.

Þinn

J. Hallgrímsson.

ÝMSAR RITGJORÐIR O. FL.

DÝRANNA MEÐHÖNDLAN.

Varla getum vér hrundið frá oss þeim þanka. &ð dýramorðið í það hæsta leyfist, þá er nauðsyn kref- ur, en aldrei tii eintómrar skemmtunar ; varla getum vér deyft hjá oss þá hugsjón, að fyrri en keðjan þrýt- nr við hásæti hins eilífa, hljóti enn þá að finnast þúsund lifandi verur, að baki hverra maðurinn stend- ur eins langt og rjúpan að baki veiðimannsins. Vei oss!, ef þessir máttkari vildu fylgja því dæmi, er vér gefum þeim.

DANSKUR STÍLL.

Hvori bestaar det, som man kalder Ære, og hvor- ýor b0r den eftertragtes?

Ære kaldes det, naar man, formedelst nogen sand Fuldkommenhed, gode Handlinger og Egenska- ber, har vundet deres Agtelse, som man lever i Sel- skab med. —

Denne Ære b0r eftertragtes, som vigtigt Mid- del for at fremme saavel sit eget som sine Med- menneskers sande Vel. Thi derved skaffer man sig saavel en st0rre Virkekreds som en bedre Lejlighed, for at vise en virksom Daad i nogle store og gode Poretagender, hvortil i Særdeleshed kan bidrage and-

__ 204 —

res Tillid, som en sand Ære umiskendelig med sig bringer. —

PRÓFRÆÐA,

FLUTT f BESSASTAÐA-KIRKJU LAUGARDAGINN 30. MAÍ 1829.

Hjá þér, drottinn, er vort athvarf, því þú elsk- ar oss. Láttu þennan þanka leiða oss til þín, leiða oss til að elska þig, en ekki heiminn, — hann, sem tælir sína elskendur. — Þú veizt vér erum börn, og vegurinn er háll, sem vér göngum; en gef að þín elska styrki oss; hún verndi vor hjörtu, þá [er] heimsins glaumur kallar oss, hún gefi css styrk í freistingunum. Himneski faðir! Þú, sem gafst oss lífið og lífsins gæði, þú bauðst oss að njóta þeirra hóf- lega; það vitum vér, en veit oss þinn styrk, að vér gjörum ekki móti betri vitund. Gef oss krafta að hlýðnast því lögmáli, sem þú hefir rótfest í vorri sálu. Sá ódauðlegi andi, er þú gafst oss, hann finn- ur, að heimurinn er sér ónógur, hann girnist að finna eitthvað æðra, en gef honum að girnast þinn vilja, hverjum ekkert getur æðra þenkzt, ekkert heilagra nefnzt. Já, til þín, drottinn, snúum vér css, — þegar hjartað tekur að óróast og andi vor finnur ei hvíld á jörðu, þá viljum vér leita þín, en láttu þig, drottinn, vera að finna, Hverfi oss þá heimurinn og heimsins stundlegu gæði, því þegar vér að eins höfum þig, hirðum vér hvorki um him- in né jörð. Amen.

Textinn: 1. Jóh. 2., 15.

Elskið ekki heiminn, ekki heldur þá hluti, sem í heiminum eru. Ef nokkur elskar heiminn, í honum er ekki kærleiki föðursins.

— 205 —

Inngangurinn. Þegar sá konungur, sem, guð haf ði gefið speki, var t.úinn að skoða þennan heim, og öll mannanna hold- legu störf, allt þeirra bjástur og umsvif í heiminum, segir hann: Það er allt saman hégómi. — Annað er það ekki heldur, því allt stundlegt breytist og hverf- ur; maðurinn sjálfur kemur á jörðu, dvelur þar ó- vissan tíma, ætíð samt skamma stund, og flyzt síðan á burt á hið ókomna land, því hann er ætlaður til æðra. Óráð er því að binda hjartað við það, sem vér eftir voru eðli hljótum að yfirgefa, ef það verður ei fyr búið að yfirgefa oss, eða þá við hitt, sem vér aldrei náum, — einhvern hverf ulan skugga, — það er verra en að byggja á sandi. — Þar fyrir býður guðs orð að elska ekki heiminn, svo vér ei stöndum einir uppi, og söknum of seint vinar í stað, þegar hann fyr eða seinna snýr við oss bakinu. Ekki er það samt meiningin, að mannsins skylda sé, að synja sér um nautn allra heimsins gæða og unaðsemda, því hóf- leg gleði er á stundum nauðsynleg, til að endurnæra þess manns hjarta, sem þreyttur kemur frá störfum sinnar köllunar, og gefa honum nýja krafta til fram- kvæmda. — En af því meðalhófið er vandratað og mörgum verður hált á viðskiftum við heiminn, býður guðs orð að binda ekki hjartað við hann. Ekki mun heldur hætt við, — eftir sem þekkingu vorri er nú komið, — að þeir séu margir, sem ekki kannist við það leyfi, er maðurinn hefir til að brúka heimsins gæði, og boðorðið upp á þann máta misskiljist; hitt mun heldur, að heimsins gæði verða ofbrúkuð, því beinna liggur sá afvegur fyrir oss. En þá fer ei hjá því, að hjartað ofþyngist smátt og smátt, maður- inn gleymir guðs vilja og sinni ákvörðun, en fer að elska heiminn. — Fyrst nú guðs orð bannar það, en

— 206 —

vér, sem búum í heiminum, verðum þó að brúka hann,, þá vil eg stuttlega leitast við að hugleiða, 1, hvers vegna vér megum ei elska heiminn, og 2, hvernig vér getum rétt brúkað heiminn, án þess að elska hann. Guð gefi mér þar til náð fyrir Jesúm Kristum.

Vér megum ekki elska heiminn. Orsökina leggur pcstulinn sjálfur til: Hver, sem elskar heiminn, segir hann, í honum er ei kærleiki föðursins. Það er að skilja : Hver sem festir hjartað við f allvaltan heim og hans gæði, hann sýnir þar með, að hann ei elskar guð, því hann óhlýðnast guðs vilja. Guð vill nefnilega, að heimsins gæði skuli hressa og gleðja oss, svo oss aukist kraftar til að gegna vorri köllun. Hann vill þau skuli verða meðal í vorri hendi til að auðga oss í góðum verkum. Þau eru því ekki sannarleg gæði, heldur einungis meðal til góðs. En sá, sem elskar heiminn, hann leitar sinnar farsældar í holdlegum munaði; hann gleymir þess vegna guði og sinni á- kvörðun, og metur skepnuna meira en skaparann. Þetta er stakt vanþakklæti og hryggileg f ásinna, sem glötunina hefir í fylgd með sér, því sá maður getur öngva hlutdeild átt í þeim fyrirheitum, sem faðirinn á himnum hefir gefið sínum elskendum.

Vér megum ekki elska heiminn, því hans gæði eru óviss. Fávíslegt er að elta skugga, sem flýr þá, er hann vilja grípa, og mikil mæða að binda hjartað við óvissa von, sem einatt lætur til skammar verða, en þetta gjörir sá, sem elskar heiminn, því jarðnesk gæði eru hverful, heimsins útlit breytist, og gleðinn- ar mynd stendur langt á bak við mann, þegar hann loksins þykist vera kominn að því eftirþreyða tak- marki ; og hvað er það þá, sem maðurinn hefir meira af allri sinni armæðu? Já, þó að maðurinn þykist

— 207 —

hafa náð einhverri af þessum ímynduðu unaðsemd- um, þá er nautnin samt eins óviss, því dauðinn er skjótfær engill, sem fyr en varði kemur að dyrum. Þá fer hann, sem kallaður er, oft ómettaður, þótt hann hafi til margra ára samansafnað, því dauðinn flytur boðskap hins eilífa.

Vér megum ekki elska heiminn, því hans gæði eru fánýt. Það sést ljósast á bjástri þeirra, sem að þeim leita. Margbreyttar eru þeirra eftirsóknir, all- ar samt með meiri eða minni óþola og áhyggju. — Það er sorglegur leikur, að sjá þessa blinduðu eigast illt við, eftir því sem hver stendur öðrum í vegi, og þreyta kapphlaup eftir sinni eigin fordjörfun, hvar af margur ófriður rís, sem einatt spillir sambúð manna, þannig eyðist þeirra líf undir hégómlegu umstangi. Þeir erfiða og þreytast forgefins, mett- ast kann ske stundum í bráð, og hverfa síðan vonar- lausir af jörðu, því þeir hafa forsómað að safna sér fésjóð á himnum.

Vér me^urn ekki elska heiminn, því hans gæði eru oss ónóg. Vera kann, að þeim, sem jarð- nesk lukka fellur í skaut, finnist stundum sem hann uni heiminum, þegar hjartað er ofþyngt af nautninni eða maðurinn vegna veraldlegra anna ekki gefur sér tíma til að hugsa um sína ákvörðun. Varla kemst samt þessi ánægja hærra en svo, að hún geti orðið manni á borð við eitthvert tilfinningar- leysi. Langvinn getur hún ei heldur orðið, því manns- ins andi er ódauðlegur, og getur því varla niður- lægzt svo í holdinu, varla orðið svo ólíkur sjálfum sér, að hann ekki á stundum girnist eitthvað æðra eða varanlegra en það, sem þessi heimur hefir á boð- stólum, og það á meðan bezt gengur, en þegar heim- urinn snýr við blaðinu, — og það mun hann gjöra

— 208 —

oftast nær, — þá vaknar fyrst fyrir alvöru einhver æðri löngun í mannsins sálu. Þegar þú, sem fyrrum varst heill, þjáist af örðugum sjúkdómi, þú, sem varst ríkur, verður að líða nauð, þú, sem varst virt- ur, verður óvirtur, þegar vondir menn umsitja þig, eða vinir þínir bregðast þér, eða ástvinum þínum er burtu svift, eða hjarta þitt kvelst af einhverri hul- inni sorg, sem þú verður að dylja fyrir heiminum,

— þegar þú þannig yfirgefinn hlýtur einmana að ganga þungan gang í lífsins eyðimörku, — hvar er þá, ó maður, þitt athvarf ? Vissulega ekki hjá heim- inum. En guði sé lof , sem gefið hefir oss betra traust, er höfum lært að elska hann, sem er höfundur vorr- ar farsældar. Þar er ein huggunarrödd, sem fagurt hljómar í eyrum þeirra, sem krossinn bera; hún seg- ir, að allt verði að þéna þeim til góðs, sem guð elska,

— og auga hafi ekki séð, og eyra hafi ekki heyrt, og ekki hafi það í nokkurs manns huga eða hjarta kom- ið, sem guð hafi þeim fyrirbúið, er hann elska. Mun ei þar fyrir tilvinnandi að sleppa elskunni til heims- ins, til að gefa rúm þeirri elsku, sem svo hefir mikið fyrirheit? Þar um mun varla nokkur efast.

2. Vér höfum þá séð, að vér ekki megum elska heiminn, því það skaðar sjálfa oss; en hvergi er manninum þar fyrir bannað, að brúka heiminn eft- ir þörfum, eða gleðja sig við hans gæði hóflega og með þakkargjörð, því sá er eflaust tilgangur þess algóða gjafara. Einungis tekur Páll vara fyrir að misbrúka heiminn; og hann segir á öðrum stað, að öll guðs skepna sé góð og engin burtkastanleg, sé hún meðtekin með þakkargjörð; hún helgist með guðs orði og bæninni. —

Hófleg nautn heimsins gæða er því samkvæmt guðs orði leyfileg, en þar eð — eins og áður er sagt

— 209 —

— meðalhóf ið er vandratað, og brúkun heimsins get- ur leitt til að elska hann, er nauðsynlegt, vér tökum oss einhverja stöðuga reglu í nautninni, svo hún verði oss ekki til syndar, þvert á móti gjafarans tilætlun. Það sé þá vor höfuð-regla, aldrei að gjöra eft- irsókn nokkurra jarðneskra muna að lífsins höfuð- augnamiði. — Að gjöra þetta er hörmuleg misbrúk- un; því ekki setti guð oss til þess, að vér skyldum eyða hér sálar- og líkama- kröftum á aumkunar- verðu stjái, og þreyta oss til forgefins alla daga, svo við yrðum að skoðunarspili, sorglegt dæmi upp á mæðu og eymd. — Nei, sá gat ei verið tilgangur þess algóða; hann hefir heldur vísað oss bústað á jörðu eins og í skóla, til að æfa hér vora krafta og styrkja oss í dyggð, svo vér getum orðið hæfir til að njóta sælunnar, sem bíður þeirra, er sigurinn vinna; og einmitt til þess að styrkja vora krafta og gleðja vort hjarta, svo vér ei þreyttu [m] st, og yrðum fúsir að gegna vorum á stundum þungu skyldustörfum, gaf hann oss þessa heims gæði og marga saklausa unað- semd, sem oss ber að meðtaka með þakklæti við gjaf- arann, og hagnýta oss samkvæmt hans boðorðum, en aldrei vegna óvissra unaðsemda yfirtroða voraskyldu, mannelskunnar heilaga lögmál, á hvers varðveizlu frelsarinn vill marka, hvort við elskum sig og föður- inn. — Af hvikulleik jarðneskra gæða flýtur líka sú varúðarregla, að vér aldrei gjörum oss nokkurn jarð- neskan hlut ómissandi, þó brúkun hans sé í sjálfu sér leyfileg. — Heimsins lán er fallvalt, og þó að maðurinn einhvern hluta ævi sinnar geti notið lífs- ins hægða og unaðsemda, án þess að brjóta skyldu sína, er samt ei lengi um að skifta, og einhver miss- ir eða umbreyting á stöðu manns getur skyndilega gjört það að verkum, að manninum annaðhvort verði

14

— 210 —

cleyfilegt að njóta framvegis sömu gæða, eða me5 öllu ómögulegt. Þá er hver sá illa farinn, sem búinn er að binda hjartað við eitthvað það, sem hann þá. hlýtur án að vera. — Því rótgróinn vani leggur eitt- hvert band á manninn, svo margir fylgja honum ósjálfrátt; og ekki eru þeir svo fáir, sem hafa lifað' gleðilausa elli, af því þeir hvergi fundu það, sem þeir í.ungdæminu nutu, og hjartað þess vegna girnt- ist á fullorðins-aldrinum. — Sá sparar sér því mikla. sorg, og margan söknuð og kvíða, sem numið hefir þá gullvægu kúnst, að geta verið án þess alls, sem heim- urinn megnar að svifta mann. Þegar heimsins blíða. felur sig, og náttúrunnar umbrot skelfa manninn, þegar hallæri eða stríð eða drepsóttir geisa í lönd- unum, og konungarnir titra, þá er sá maður óhrædd- ur, því hann kvíðir öngvum jarðneskum missi; stöð- ugur við sitt skylduverk bíður hann hvers, sem að- höndum ber, og tekur ánægður alls kyns skorti, alls slags þrengingu og dauða, því hann segir með Davíð : Nær ég að eins hefi þig, drottinn, hirði ég hvorki um himin né jörð, því þó að líf og sál vanmegnist, ertu samt drottinn. Svo farsælt er það að elska ekki heiminn, því það gefur manni styrk á hinni vondu tíð. Vér þurfum ekki þar fyrir að flytja oss eins og burtu úr heiminum fyrir tímann; ekki heldur, af ótta fyrir hans hviklyndi, að forðast allan félags- skap vorra samferðamanna. Marga saklausa, yndis- fulla gleði hefir guð í heiminum veitt hverjum, sem hennar rétt leita, en næst umgengninni við guð og ánægjunni yfir afloknu skylduverki mun enginn svo hrein, engin, sem líkist eins himi[n]sins sælu og glcðin af umgengni við dyggðuga vini. Hennar skyld- um vér því ei sízt leita, þegar vér annars erum oss úti um einhver jarðnesk gæði. — En, góðir bræður,

— 211 —

gjörum oss ei margar óskir! Heilbrigði sálar og lík- ama, fáeinir vinir og daglegt brauð, þetta er sú jarð- neska farsæld, sem vér viljum biðja guð að veita oss og sjálfir leita réttvíslega. — En þó að einnig þetta vanti, þá látum samt ei hugfallast, minnu[m]st held- ur hins, að oss ekki hæfir að elska heiminn, og bíð- um svo drottins hjálpræðis, þar eð vér vitum, að allt verður að þéna þeim til góðs, er hann elska. Amen. —

ÁRAMÓTARÆÐA.

REYKJAVÍK, 31. DES. 182!

1. Mós. 8., 22. Meðan jör&in er við lýði, skal hvorJci linna sáð né uppskera, frost né hiti, sumar né vetur, dagur né nótt.

Þetta er löggjöf hins almáttuga, hverri náttúr- unnar ósveigjanlegu kraftar svo fúsir hlýða; — hér um gefur oss hvert nýtt ár nýja sannfæring, þetta jafnlanga tímabil, á hverju náttúran á afmældum tíma skiftir hinu margbreytta útliti, eftir þeirri reglu, sem náttúrunnar höfundur í upphafi tilsetti. — Sum- ar og vetur, haust og vor, dagur og nótt og mánuð- ur, hvert um sig hefir þetta sinn tíma, á hverjum það, hvert eftir sínu eðli, breytir náttúrunnar útliti, og einmitt þessi viðstöðulausa breyting þénar til þess, að náttúran í gegn um svo margar aldaraðir jafnan er sjálfri sér lík. — Hér er sú guðlega niðurskipan, hér er það vísdómsráð, sem verðskuldar nákvæmari aðgæzlu.

14^

— 212 —

Við endalok vetrarins rís gjörvöll náttúran úr löngum og þungum dvala, til að gegna sinni örðugu móðurskyldu og ala önn f yrir mörgum börnum ; með sívaxandi yl og ómótstæðilegri blíðu losar vorsólin þann klakafjötur af jörðunni, sem vetrarins harka hafði á hana lagt; — hvern morgun skín hún fyr, og hvert kvöld rennur hún seinna til viðar, svo dýr og jurtir geti sem lengst notið hennar blíðu og glatt sig við hennar fagra ljós. Þetta er vorsins ákvarðaða verk, — en vorið hefir sinn tíma; og þessi tími tak- markast af sumrinu, — náttúrunnar fullorðinsaldri, — þá jörðin stendur albúin sínu skarti og frambýður öllu, sem áfram hrærist, heilnæma og næga fæðu og hæga blómstursæng að hvílast á, frá sumardagsins erfiði. Þá eru fóðurjurtirnar fullþroskaðar til upp- skeru, og sæðið er algjört, sem aftur skal leggjast í jarðarinnar skaut til næsta árs frjóvgunar. Þá tek- ur haustið við, — hvíldarinnar undirbúningstími. Náttúran hefir þá lokið sínu ætlunarverki, hún hefir glatt og endurnært öll sín börn, og séð þeim fyrir nægum vetrarforða. — Aldur blómstranna hefir náð sínu takmarki; blöðin falla af, og eitthvert hret — vetrarins fyrirboði — beygir þau að fullu til jarðar- innar, því hvíldarinnar stund er komin. — Örþreytt gengur jörðin að sofa, undir stirðum klakahjúp, og heimsins ljós víkur afsíðis til að truf la ekki hennar ró. Vorsins raust skal á sínum tíma ein saman megna að vekja hana.

Þetta er árshringurinn ; en honum er einnig, eft- ir löggjöf hins alvísa, niðurskift í önnur smærri tíma- bil, — honum er skift í sólarhringa. Kvöldlaus sum- ardagur þreytti náttúruna, og ævarandi vetrarnótt yrði óbærileg. Þar fyrir skóp guð dag og nótt, sem skulu, svo lengi sem þessi veröld stendur, fylgja hvort

— 213 —

öðru kringum vorn jarðarhnött, og flytja í millum allra dauðlegra erf iði og vökur, hvíld og endurnæring, að boði guðs allsherjar.

Hver fær yfirvegað þessa vísdómsfullu niður- skipun, án þess hjarta hans fyllist af undrun og til- beiðslu. — Mannsins sál er þannig varið, að sjón hins mikla og óskiljanlega getur ekki annað en vakið hans eftirtekt; — og hversu mikil, hversu óskiljanleg eru oss ekki verk hins eilífa? Vér sjáum þeirra yfirborð,, en innri partar þeirra munu um aldur verða faldir fyrir augum hinna dauðlegu. — Vér sjáum verkan- irnar, en þær fyrstu verkandi orsakir þekkjum vér ekki. Vér sjáum sólina renna upp og ganga undir; frá austri til vesturs flyzt hún um himinsins ómæl- anlega rúm; en — hvað takmarkar hennar volduga gang yfir skýjunum? Hvað elur ljós hennar, að alda- raðir fái ekki deyft það? Vér sjáum grasið spretta ; en — hver hefir þekkt þann kraft náttúrunnar. sem lífgar frækornið í moldinni? Hver hefir þekkt þann kraft, sem svo haglega myndaði blómstur markar- innar og prýddi þau sínu skarti? Nei — öli verk vors guðs eru óútgrundanleg speki og vísdómurl Mannanna börnum er einungis leyft að undrast og tilbiðja, — en einnig þessi skammsýni minnir oss á skaparans óendanlega fullkomlegleika. Svo lítið, sem vér sjáum af alheimi, og svo lítið, sem vér fáum skil- ið þetta, sem vér sjáum, er það þó ærið nóg, til að leiða jafnvel þann þankalausasta frá nautn náttúr- unnar gæða til að skoða náttúrunnar höfund í henn- ar vísu og gæzkufullu niðurröðun. 1 öllu sínu víð- lenda ríki hefir vor guð eftirskilið ljósustu spor síns almættis, sinnar speki og gæzku ; og allir þess partar, sem svo ríflega eru lagaðir eftir vorum margbreyttu þörfum, hrópa til vor, að tilbiðja og elska gjafarann.

— 214 —

Þetta inndæla skoðunaref ni f rambýður sérhvert tíma- bil ; vordagurinn minnir oss á guðs gæzku og skamm- degisnóttin á hans almætti, — því himnarnir fram- telja hans dýrð. — En að skoða allt þetta sam- síða tímans viðstöðulausu rás, sem umbreytinguna hef ir í fylgd með sér, þar til eru tímsi-skiftin einkum hentug. — Það er verðugt skoðunarspil, að sjá hvern- ig jörðin — þessi allra dauðlegra sameiginlegi far- arskjóti — flytur oss viðstöðulaust kringum sólina, og takmarkar um leið það jafnlanga tímabil, sem vér almennt köllum ár. — Svo langri ferð höf um vér nú í kvöld enn þá einu sinni aflokið. Árið er umliðið — eilíflega er það oss horfið, og ekkert, nema vor verk, fylgja oss. Dagar og vikur, mánuðir og ár á ár ofan, hverfa á bak oss, eins og straumur, inn í um- liðna tímans takmarkalausa haf, og smátt og smátt flyzt með þeim burt af jörðu, það sem heimurinn á hverju tímabili kallar skrautlegt og mikilsvert, — auður og metorð og völd, allt þetta sést ekki f ramar ; árin hafa jafnóðum flutt það burt með sér, — allt þetta sést ekki framar, — en vor verk fylgja oss, — þessir mannsins óræku dómarar skulu ekki við hann skilja. Drottinn — sá réttvísi dómari — vildi þau sífelt fylgdust með oss gegnum þetta jarðneska líf, og flyttust með oss, til eilífs vitnisburðar, yfirum til sinna safnaða, inn á það rétta endurgjaldsland, hvar laun af guði bíða vorra góðverka. — Hvílík uppörvun að vanda vor verk, að vér eigi síðar bera megum kinnroða fyrir þetta vort skart, í hverju vér skulum fram koma fyrir dómstól mannsins son- ar, á þeim mikla degi hans tilkomu, — þegar tíminn hefir flutt þennan heim með öllu sínu glysi frá aug- um þeirra, sem jörðina byggðu, og ár og dagar hafa -ei lengur stað.

— 215 —

Tökum því vara á tímanum, fyrir hvers brúkun vér eigum þá einnig reikning að standa. Skoðum skaparann í hans verkum, svo vér fáum lært að treysta þeim eilífa, og tilbiðja þann almáttuga, . — lært að elska guð miskunnseminnar, og þar við að gjöra oss verðuga hans elsku. Þá mun sá hverfuli tími, með öllum sínum umbreytingum, aldrei fá gjört oss kvíðafulla, — vonglaðir treystum vér drottni, tímans óumbreytta stjórnara; hann er vor faðir, hann er vor skjöldur og mikil laun. Amen!

DAGBÓK.

BYRJUÐ ÞANN 23. ÁG. 1832.

Ágúst.

23. Fimmtudagsmorguninn, klukkan 7, fór ég nm borð á Galeasen Christine Marie, ásamt eiganda skipsins, kaupmanni P. J. Petersen. Kapteinninn á skipinu er A. H. Bonde frá Sönderborg; ferðin var .stofnuð frá Reykjavík til Kaupmannahafnar. Kl. 10 lygndi ; lágum við í logninu allan þann dag á sviði, á- ,samt Michelsens Galease, sem farin var nokkrum tímum á undan okkur frá Reykjavík. — Um kvöldið var fagurt veður og norðurljós. — Ekkert nýstávlegt .sá ég þann dag, nema stóran beinhákarl, sem óð á bæxlum kringum skipið. —

24. Föstudagsmorguninn, um dagmálabil, sigld- nm við fram hjá Skaganum. Þar varð Michelsen á «ftir okkur. Sáum við þá 2 skip á undan okkur, Nis- sens Galease og Sluppen Emilie á leið til Vestmann-

— 216 —

eyja. — Þann dag allan var stinningskaldi á útnorð- an. — Um hádegi sigldum við milli Geirfuglaskerja og Reykjaness. Hæsta skerið (Melsækken) er 15 til 20 faðma hátt, líkt Skarfakletti í lögun, en mikið stærra. Það var allt þakið í fugli. — Þar sáum við 3. samsiglarann, skonortu (líklega Möllers). Um mið- degisbil fór ég að verða sjóveikur, lá því niðri það, sem eftir var af deginum.

25. Laugardaginn ; sama veður; — sást þá um morguninn í norðri tindarnir af Eyjaf jalla- og Skaft- ár-jöklum. Ég var býsna sjóveikur; sat þó uppi lengi um daginn, meðan landið var að hverfa. — Ekkert skip sáum við þann dag. —

26. Sunnudaginn. Austankaldi, — fagurt veður, bjart og sjólítið. — Ég var nokkurn veginn frískur, — seinni part dagsins; spiluðum l'hombre. — Norð- urljós um kvöldið og gott veður. —

27. Mánudaginn. Austanvindur gekk upp með stórviðri um dagmálin. Grátt loft og ljótt. — Stór- sjórinn bylti skipinu svo baugspjótið stakkst i kaf. — Ég var sjósjúkur töluvert, en sat þó uppi til að horfa á óganginn í veðrinu. —

28. Þriðjudaginn. Sama veður, en nokkuð væg- ara, og sjólagið þægilegra. — Galease var að sjá í hlé á eftir okkur, og þótti mér nóg um, hvernig hún veltist og hallaðist. — (Líkl. Nissen).

29. Miðvikudaginn. Líkt veður og fyr, með skúra- leiðingum.

30. Fimmtudaginn. Norðaustlægur vindur, hálf- þykkt loft og nokkurn veginn gott veður.

31. Föstudaginn. Sama veður, nema nokkuð hvassara, og skúraleiðingar. — Þá var ég orðinn nokkurn veginn frískur aftur eftir sjósóttina.

— 217 —

Skáldið

(í spánska sjónum).

Hví viltu, andsvala

austankul,

svo á segli vaka?

Allt kvæðið. Sbr. I., 39 — 40.

September.

1. Laugardaginn. Hvasst veður á norðaustan og skúraleiðingar. Um dagmálabil sáust klettaeyjarnar Bara og Rona fyrir stafni á hléborða; — þær liggja hér um bil 16 mílur í norðvestur af Or[k]neyjum. Bara er þverhníptur klettur, flatur ofan og ekki mjög hár. — Rona er stærri, býsna há, en ekki þver- hnípt ; líkust Sandey í Þingvallavatni. — Fyrir þess- um eyjum máttum við venda norður um, en slupp- um þó fram hjá þeim um nónbil og stýrðum upp und- ir Orkneyjar.

2. Sunnudaginn. Gott veður og norðaustlægur vindur. — Þann dag sáum við Orkneyjar. syðst Hay of hill, þá ströndina af Pomonu, Vesturey og Papa- Vesturey. — Allar þessar eyjar eru býsna háar, og svipaðar Islandi tilsýndar; Hay of hill er víst eins hátt fjall og Esjan. Um kvöldið rýmkaði vindurinn heldur til og gekk meir í norðrið.

3. Mánudaginn. Um morguninn, laust fyrir dag- málin, vorum við komnir rúma mílu austur fyrir Norð-Ronaldsay, sem er sú norðasta ey af Orkneyj- um. Það er flatt land og steinótt. — Turn með sjó- vita stendur norðaustan á þessari eyju, meira en 200 feta hár. — Þá var komið gott veður, bjart og þægur byr á útnorðan. — Um sama leyti sást Fugl- ey við Hetland í norðaustri, og þar austur-undan

— 218 —

f jallið á Mainlandi, sem er sú stærsta af Shetlands- eyjunum, með hér um 14.000 innbúum. — Um mið- degi sigldum við fram hjá Fayr-hill, sem liggur miðja vegu milli Shetlands og Orkneyja. — Eyjan er hér um bil jafn-stór cg Hrísey á Eyjafirði, há og brött að norðanverðu. Nokkrir hagar eru þar, að sjá, og dá- lítið sáðlendi kringum fiskibúðir, sem standa í slakka norðvestan á eynni. 2 hús, annað hvort af bindings- verki eða tómum múrsteini, með timburþaki, stóðu þar við ströndina, álíka stór og meðal-kaupstaðar- byggin[g] á Islandi. Þar var um daginn mikið stór- fiskavað; sam[t] voru þar fiskarar úti á smá- bátum, álíka stórum og tveggja manna fari, kann ske nokkuð breiðari og lotastyttri. — Þeir sigldu með einu sprytsegli. — Einn af þessum bátum, með þremur á, kom til okkar og bauð fisk til kaups. — Þeir höfðu hér um bil hálffermi af þorski og vildu ólmir komast um borð. Þegar þeir ekki fengu það, reiddust þeir og bólvuðu okkur ótæpt, að ég hélt. — Þeir voru skinnklæðalausir og snöggklæddir, og sýnd- ust vera harðvítugir og ósvífnir sjómenn. — Á Fayr- hill eru sagðir liðugt 300 innbúar. — Þegar á leið daginn, jókst byrinn. — Um kvöldið var fagurt veður og skipið hljóp 7 mílur í vaktinni. — Var þá svo mikið maurildi í sjónum, að allt skúmið undir brjóst- unum á skipinu, aftur með báðum síðum, logaði eins og eldur. — Það er eitthvað það fallegasta, sem ég hefi séð. —

4. Þriðjudaginn var komið ljótt veður, hvass stormur á norðan, með regni og stórsjó. — Skipið hljóp þá jafnt 7 — 8 og 8V2 mílu, með tómri breið- fokku og toppsegli. — Þá sá ég um daginn sjósvölu, svartan fugl, álíka stóran og óðinshana, sem flögraði kringum skipið, svo lágt, að þegar öldurnar risu,

219

lenti hún oft í toppinum á þeim. — Dálítil, hollenzk Kuf flæktist fram hjá okkur um daginn, og ofbauð mér að sjá, hvernig hún veltist. — Þar á móti mætti okkur stór Fregat, sem stóð eins og klettur fyrir sjóunum og gekk með öllu undir seglum. Það var stolt sjón. —

FÁEIN ORÐ UM HREPPANA Á ISLANDI.

Eitt af því, sem vorir dagar heimta af hverri stjórn, er heita vill réttvís og góð, og ávinna sér hylli sinna undirmanna, er það, að skýlaus grein sé gjörð fyrir meðferð á öllu því fé, sem almenningur hefir greitt af hendi til einhverra nota fyrir þjóðina. Þessi krafa er ekki einungis sanngjörn þegar gjöra er um f jársjóðu landa og ríkja, heldur ber henni einnig að fullnægja í hinum smærri félögum, sem skotið hafa fé saman til framkvæmdar einhverjum ásetningi; og það er margreynt, að þau félög, sem gjöra ljósa og skýlausa grein fyrir atgjörðum sínum, komast ævin- lega í mestan blóma, og kemur það til af mörgu, sem hér skal verða drepið á seinna meir.

Eitt af þessum félögum eru hrepparnir. Bænd- urnir í hverjum hrepp eru félagsbræður, sem allir eiga að hjálpast til að auka velgengni í sveitinni og koma góðri reglu á, svo lífið verði þeim öllum svo arðsamt og gleðilegt sem auðið er; þeir eru félags- bræður, sem eru skyldir að hjálpa hver öðrum, ef einhver þeirra á svo bágt, að hann ætlar að komast á vonarvöl, og að sjá þeim farborða, sem eru ungir og munaðarlausir, eða svo gamlir og veikir, að þeir geta ekki unnið sér brauð, og eiga þar sveit að lög-

— 220 —

um. Þetta getur nú ekki orðið kostnaðarlaust, og því eiga allir hreppsbændur sameiginlegan sjóð, sem stofnaður er af fátækratíundinni og auka-útsvari bændanna, sem hreppstjóri og prestur hjálpast til að jafna niður á þá eftir sanngirni og beztu vitund um eignir þeirra og ástand. En þetta útsvar er oft og tíðum svo þungt, að eigi bændurnir að greiða það af hendi með fúsu geði, þá má varla minna vera, en þeir sjái, hvernig því er jafnað niður og til hvers því er varið, eða sjái hreppsreikningana, svo þeir geti gengið úr skugga um, að allt fari f ram vel og réttvís- lega. Þetta er bæði fyrirhafnarlítið, og þar á ofan svo áríðandi, að enginn hreppstjóri ætti að skorast undan því. M. Stephensen hefir líka, eins og von var á, ráðið til þess mikillega í handbók sinni fyrir hvern mann, blss. 68 — 69, og bent til þess um leið, hvernig því yrði haganlegast fyrirkomið. Hann ræður til, að þegar lokið sé hreppaskilum á haustin, og þegar hreppstjóri og prestur eru búnir að jafna niður út- svarinu á alla búendur, sem eru þess umkomnir, skuli hreppstjóri rita skýran reikning, samhljóða hrepps- bókinni, og senda hana rétta boðleið bæ frá bæ, svo allir geti séð fjárhagi sveitarinnar, og að þeim sé enginn óréttur gjör. En þykist einhver hafa orðið fyrir halla, ætti hann að kæra það mál fyrir sýslu- manni með allri siðsemi og beiðast hans úrskurðar, og þó ekki fyr en hreppstjóri hefir séð ákæruna, svo að hann geti gegnt henni og sagt ástæðurnar fyrir sínum aðgjörðum. En finni menn villur í reikning- unum, eða virðist auðséð, að eitthvað mætti betur fara, ættu þeir að segja það hreppstjóra sjálfum, svo það verði lagfært, sem skakkt er, og góð ráð allra félagsbræðra geti komið í ljós. — Það er auð- séð, að margt gott getur hlotizt af þessari aðferð,

— 221 —

hæði fyrir hreppstjóra sjálfan, hreppsbændurna hvern um sig, og hreppinn svo sem félag.

1. Hreppstjórnarembættið er svo heiðarlegt og nytsamt, að hver, sem þjónar því dyggilega, verð- skuldar þökk og heiður sinna félagsbræðra. Þetta eru þau laun, sem hann á að fá fyrir starf sitt og mæðu, og þau eru hverjum manni svo dýrmæt, sem metur þau réttiiega, að hreppstjórinn verður að hafa gleði af að uppskera þar sem hann sáir, og vera bæði vinsæll og mikils metinn af hreppsbændunum. En það mun honum bezt heppnast, ef embættisstörf hans liggja ljós og opinber fyrir almennings sjónum. Góðir menn hafast ekkert að, sem skýlu þarf yfir að draga, og hvar sem athafnir embættismanna eru huldar í þoku, þar er líka tortryggnin á aðra hönd og spáir í eyðurn- ar, og spinnur togann milli hinna einstöku atgjörða, sem almenningur þekkir, þangað til allt sýnist vera orðið að neti yfir einhverri gröf eða gildru, sem hún bendir mönnum á, og biður þá að forðast vélina.

2. Hreppsbóndanum ríður þó enn meira á, að sveitarinnar ástand sé lagt fyrir almennings sjónir, og það lítur svo út, að hann eigi fullan rétt á að krefjast þess. Hvað mættu þeir segja, hreppsbænd- urnir sumir hverjir, sem svara til sveitar og halda hreppsómaga, og vinna baki brotnu til að geta stað- ið í skilum, og vita þó ekki á hvaða grundvelli félag þeirra er byggt, og hvort því er skynsamlega fyrir- komið, því síður að þeir viti nokkurn hlut, hvort þeir bera byrðina með öðrum hreppsbændum eftir réttum jöfnuði, eða hvort á þá er hallað af hlutdrægni em- bættismanna. Engin von er á, að þessir menn gjaldi góðfúslega það, sem þeim ber úti að láta til almenn- ings þarfa, af því þeir geta ekki lifað við þá tilhugs- nn, að þeir séu bræður í nytsömu félagi, og viti hvers

— 222 —

það þurf i við ; því það verða þeir að vita, eigi þeir að þjóna því með góðu geði. Bezta ráðið að rýma burt þessari vanþekkingu á sínum högum og ógeði á að taka þátt í almennings kjörum, er eflaust það, að birta þeim hreppsreikningana öllum saman, hvort þeir vilja það eða ekki — því sumir hafa líklega ekki sinnu á, að íhuga þá í fyrstunni — og skýra þeim frá öllu ástandi sveitarinnar, eins greinilega og orðið getur. Þá mun ekki líða langt um, áður félagsandinn vakni í bændunum, og þá er ekki unnið til ónýtis; því þegar hann er vaknaður, greiða þeir allt með góðum hug, sem félag þeirra viðþarf, og sé á ein- hvern hallað, hvort sem það er vísvitandi eða ekki, kemst það upp í tækan tíma, svo rangindum og hlut- drægni verður ekki framgengt.

3. Hreppurinn svo sem félag hefir af þessu mestu nytsemi, og liggur það í augum uppi af því, sem þeg- ar er sagt. Heillir og framför hvers og eins í stóru og smáu eru sannarlegur ávinningur fyrir sveitina. Þegar hreppstjórinn er virtur og vinsæll, og bænd- urnir þekkja tilgang félags síns og vita, hvernig því gengur, og hvers það viðþarf sér til eflingar, þá er komið í gott horf. Félagsandinn festir þá rætur smátt og smátt, og þá er vonandi, að allir láti sér annt um það, sem sveitinni ríður mest á, að ala svo upp munaðarleysingjana, sem eru fósturbörn þeirra allra saman, að þeir á sínum tíma geti orðið dugandi menn og eflt og aðstoðað félag sitt með því meira kappi og atorku, sem þeir eiga því betra uppfóstur að þakka.

Það eru lög, að auka-útsvarið sé svo ríflegt, að það ekki að eins hrökkvi til sveitarinnar útgjalda í meðalárum eða betri, heldur svo, að sveitin fái nokkr- ar afgangsleifar, sem eiga að bætast við hreppsjóð-

— 223 —

inn, svo eitthvað sé að grípa til, þegar hallæri ber að höndum eða önnur stórkostleg ógæfa; enda er von- andi, að flestir hafi notað góðu árin fyrirfarandi tilað auka þennan sjóð, sem á að vera þeirra neyðarforði. En hvernig eru þessir fjármunir geymdir? Þeim mun, eins og von er, víðast vera komið í peninga; en svo eru peningarnir látnir í böggul, og sett fyrir innsigli, og lagðir til hvíldar niður í handraða. Þetta þætti öðrum þjóðum ótrúlegt, sem vita til hvers peningar eru og hafa heyrt, að Islendingar séu skynsamir menn. Við kippum okkur samt ekki upp við það, Is- lendingar, sem vitum, að fáir ómaka þá úr kistunni, nema ef það vill til stundum, að einhver kaupir hross eða jörð. Þetta er of satt, og hlýzt eins og annað af framkvæmdarleysi þjóðarinnar, sem lætur alla verzl- unina vera í annara höndum, og sömuleiðis fiskiafl- ann og hvalveiðarnar, þó það hvorki sé stjórninni að kenna, né þurfi svo að vera vegna þess, hvað land- ið er fátækt. Hvað hreppana snertir, þurfa samt ekki þeirra peningar að liggja arðlausir í handraðanum. Það er handvömm, og ætti hvergi að viðgangast! Konungurinn hefir leyft, að peningar allra almenn- ings-f jársjóða á íslandi, og þeirra, sem eru ekki ráð- andi fjár síns, megi koma á rentu í jarðabókarkass- ann, við skuldabréfum, er segja má upp með missir- is fresti, hvenær sem eigandi vill. Að vísu hafa marg- ir séð, hvaða hagnaður þetta er, og orðið til að nota sér konungsleyfið, en samt fer varla hjá því, að það eru miklu fleiri, sem enn þá geyma peningana heima — að minnsta kosti var það svo fyrir tveimur arum, og sást bezt á því, hvað tvær eða þrjár sýslur sköruðu langt fram úr öllum hinum. Það er nú vonandi, að hrepparnir færi sér í nyt þessa ráðstöfun, og enginn

— 224 —

láti hirðuleysi eða heimskulega tortryggni aftra sér frá að lofa eignum þeirra að ávaxtast.

Enn verður að minnast á eitt, sem kemur að sönnu ekki höfuðefninu við, en þykir þó vera svo áríðandi, að ekki megi ganga fram hjá því; það er hreppstjórakosningin. Það er nú auðvitað, að því vin- sælli sem hreppstjórinn er, og því meira traust sem bændur hafa á dugnaði hans og réttsýni, þess hægra á hann með að koma öllu góðu til leiðar í sveitinni, og þess meiri not verða almenningi að stjórn hans og umsýslu. Menn ættu því að gera allt, sem í þeirra valdi stendur, til þess hver sveit fái þvílíka hrepp- stjóra, og er þá mest komið undir því, hvernig kosn- ingunni er háttað. Sýslumenn ættu að koma því til leiðar, að hreppstjórar yrðu teknir á vorþingi eftir atkvæðafjölda, og allir bændur ættu þar að kjósa. I>etta er svo fyrirhafnarlaust, og allt virðist að mæla svo fram með því, að það er vonandi, yfirvöldin verði því ekki mótdræg. Þegar svona er að farið, íá þeir embættið, sem flestir myndu kjósa, og þeir, sem kosn- ir eru, fá um leið ljósasta vitni um traust það og virð- ing, sem félagsbræður þeirra hafa á þeim, og getur þá ekki hjá því farið, að þetta fremur öllu öðru upp- hvetji þá til dugnaðar og atorku í embætti sínu, og hreppstjórinn þjóni því með gleði og endurgjaldi svo í verki hylli sinna félagsbræðra. Það er nú sjálfsagt bágt, og einhver mesta ógæfan fyrir hreppana, að hreppstjórarnir fá ekkert, að kalla má, fyrir aila sína mæðu og fyrirhöfn. Margur dugandi maður, sem á erfitt uppdráttar, verður því að hafa sig undanþeg- inn, þó það hvorki komi til af leti né hugsunarleysi á almennings þörfum. En við þessu verður ekki gjört að sinni, nema ef hrepparnir gætu það sjálfir. Höf- undurinn hefir talað við skynsaman bóndamann, sem

— 225 —

sagðist álíta það skyldu þeirra bændanna, að skjóta saman handa hreppstjórum sínum, svo þeir fengju nokkur laun, þó þeir gætu ekki orðið skaðlausir. Ef þessi maður, eða einhver annar, bæri þetta mál upp á þingi og legði það undir úrskurð sinna félags- bræðra, þá væri gaman að vita, hvernig tekið yrði undir það. Ef að, til dæmis, einhver gjörði það frum- varp, að aukaútsvarið væri hækkað, svo hreppstjór- inn gæti fengið 10 eða 20 dali um árið, án þess fjársjóður sveitarinnar liði nokkurn halla aí' því, eða þá að þessum lítilfjörlegu launum væri jafnað niður á hreppinn af tveimur bændum og þeim presti, sem vanur er að semja reikningana með hreppstjóra, þá væri gaman að vita, hvernig bænd- ur tækju undir það. Verið gæti, menn féllust á þetta einhvers staðar, og er þá enginn efi á, að yfirvöldin samþykktu þá gjörð og lofuðu bændum að launa sjálfir hreppstjórunum. En þá yrði um leið að gera það að skilyrði, að bændur mættu sjálfir kjósa hreppstjórana og velja upp aftur á þriggja eða fjögra ára fresti, svo þeir gætu fengið sér nýjan, •ef einhver reyndist heldur duglítill.

Óskandi væri, Islendingar færu að sjá, hvað íélagsandinn er ómissandi til eflingar velgengninni í smáu og stóru, og fylgdu í því dæmi annara þjóða, að fara að taka þátt í almennings högum, hver eftir sínum kjörum og stöðu í félaginu. Þessi andi hefir 4?jört úr Englendingum svo vitra og volduga þjóð, að hún bæði veit, hvað hún vill, og hefir nóg afl til að framkvæma það, svo að frelsi hennar og réttind- nm, heiðri og velgengni mætti vera borgið héðan í

15

— 226 —

frá*) — og þessi andi er alls staðar að vakna, og hlýt- ur að verða hverri þjóð til heilla, sé hann réttilega leiddur, og skammsýni eða harðúð gjöri hann ekki að báli, af því þær fara að kefja hann. Óskandi væri, Islendingar færu að sjá, að það er aumt líf og vesælt, að sitja sinn í hverju horni og hugsa um ekkert, nema sjálfan sig, og slíta svo sundur félag sitt, og skifta sundur afli sínu í svo marga parta sem orðið getur — í stað þess að halda saman og draga allir einn taum, og hugsa fyrst og fremsh um heiður og velgengni landsins, sem öllum góðum Islendingum ætti að vera í fyrirrúmi.

SUNDREGLUR PRÓFESSORS NACHTEGALLS.

AUKNAR OG LAGFÆRÐAR EFTIR ÍSLANDS ÞÖRFUM.

Öllum vöskum og efnilegum unglingum á íslandir sem unna góðri menntun, og ipróttum feðra sinna,, eignum við þessi blöð vinsamlega.

Kaupmannahöfn, þann 1. Marz 1836.

Útgefendurnir.

FORMÁLI. Frá aldaóðli hefir sund verið kallað einhver hin bezta og nytsamasta íþrótt. Það hefir verið tíðkað meðal allra þjóða frá því sögur gjörðust, og það er líka þess vert; það lífgar og hressir líkamann, eykur þrek og áræði, og verður mörgum manni til lífs, að ó- töldum öðrum kostum og margskonar gagni og gamni,

*) Væri hún nógu réttlát við a«rar þjótSir. Óréttindin eru vön a6 hefna sín.

— 227 —

er sundmaðurinn getur haft af íþrótt sinni. Forfeður vorir voru fullnuma í þessari kunnáttu, og þykir okkur enn í dag góð skemmtun, að lesa frásöguna um Kjartan Ólafsson, er hann lék á sundi við Ólaf kon- ung Tryggvason, eða þá um Gretti sterka, þegar hann reið sér fit og lagði til lands úr Drangey á vetrar- dag, og synti meira en viku sjávar. En það fór með sundið okkar íslendinga eins og annað ; þegar deyf ð- in kom í þjóðina, týndist sú mennt, og það er varla ofhermt, að fyrir 14 eða 15 árum hafi ekki verið fleiri en svo sem 6 menn á öllu landinu, sem væru sjálf- bjarga, ef þeir lentu í polli, sem þeir náðu ekki niðri í. Þá höfðu menn svo gjörsamlega gleymt öllu sundi, að ofurhugar báru grjót á sig, og skriðu svo í botnin- um yfir ár og síki, sem ekki voru of breið, en eng- inn maður bar við að neyta léttleikans og fara sam- kvæmt eðli sínu ofan-vatns, þó það væri þúsund sinnum hægra. Herra Jón Þorláksson f rá Skriðu varð fyrstur til að ráða nokkra bót á þessari vankunn- áttu og sýna okkur aftur sundtókin, sem allir voru búnir að gleyma. Það er alkunnugt, að hann stofn- aði sundskóla bæði sunnanlands og norðan, og urðu þeir margir frægustu sundmenn, er nutu hans til- sagnar. Þetta var eitt af þeim fyrirtækjum, sem telja má sæmd í fyrir Islendinga, og á höfundur þess, og^ aðrir, sem studdu hans viðleitni, þökk og heiður skil- inn hjá almenningi.

Svona fór þá aftur sundið að tíðkast á íslandi; sumir eru þegar orðnir góðir sundmenn, og þó er enn meira varið í, að löngunin er kviknuð, í þeim sem upp eru að vaxa, til að nema þessa íþrótt, af því þeir sjá, að hún er bæði nytsöm og gjörir þá menn að vaskari, sem hana kunna. En margir eiga bágt með að fá svo* góða tilsögn, sem þörf væri á. Það er hægra að læra

15*

— 228 —

sundið í Danmörku og annars staðar, þar sem flest- ir útlendingar eru í skóla og nema það þar á sumrin, ásamt öðrum fimleik og íþróttum. Sá maður, sem stjórnar þessari kennslu yfir alla Danmörk, er Nachtegall nokkur, prófessor að nafnbót, og hefir hann fyrir skömmu samið dálitla ritgjörð, er hann kallar stuttan leiðarvisi til að læra sund („Kort An- visning til at lære at sv0mme") ; þar segir hann : „Ég vona, að þessi leiðarvísir muni koma mörgum vel, því þeir, sem ekki geta fengið sér tilsögn, geta sjálf- ir lært að synda eftir honum, og einkum er hann hent- ugur fyrir margan mann, sem hefir að sönnu náð nokkrum framförum í sundlistinni, en þekkir þó ekki þá aðferð og þær varúðarreglur, er athuga þarf til að létta kennsluna, og sjá svo um, að lífi og heilsu sé

engin hætta búin. Aðalreglur þessa ritlings

eru byggðar á margra ára reynslu, og þó þær séu stuttar, skýra þær samt frá öllu því, sem mest er á- ríðandi fyrir þá, er eiga að kenna eða læra sund".

Þetta er efnið úr tveimur köflum í f ormála bók- arinnar, og er það án efa satt. Við höfum með at- hygli gætt að sundkennslunni í Kaupmannahöfn. Þar er þessum reglum strengilega fylgt, og sýnir reynsl- an, að þær gefast vel; því til dæmis að taka, þá eru stundum smádrengir á 10. og 11. árinu orðnir hér svo leiknir sundmenn, að þeir eru tímunum saman á floti, og hafa sér til leiknis, að hlaupa á kaf fram af háum bökkum, eða sækja skildinga niður á marar- botn á 6 og 8 álna djúpi.

Af öllu þessu héldum við það væri þarfaverk að snúa áður-nefndum bæklingi á íslenzka tungu. Einn okkar hefir varið til þess nokkrum tómstundum, og sumstaðar bætt dálitlu við, eða lagað efnið eftir Is- lands ásigkomulagi, þar sem honum þótti þess við-

— 229 —

þurfa, og hefir hann gjört það allt saman eins og hann hafði bezt vit á. Það er nú ósk okkar, að þeir, sem hafa mætur á sundlistinni, veiti þessum blöðum eins góða viðtöku, eins og við seljum þau af hendi með góðum hug.

YFIRLIT EFNISINS.

Um sundstæði 1 A.ð fljóta 7

Um baðferðir 2 Baksund 8

Undirbúningur í hengi- Að troða marvaðann 9

gjörðinni 3 Að stinga sér og synda í kafi 10

Um sundgjörðina og henn- Hraðsund li

ar brúkun 4 Að synda í fötunum 12

Að steypa sér 5 Að bjarga 13

Bringusund með höndum og Að synda í straumi 14

fótum 6 Varúðarreglur 15

1.

Um sundstæði.

Víðast hvar um ísland er hægt að fá sundstæði, og sumstaðar svo góð, að varla eru önnur betri i heiminum; tel ég til þess laugarnar, þar sem svo er háttað landslagi, að hlaðið verður fyrir þær og búin til tjörn, eins og gjört var á Reykjum í Skagafirði, þegar sundskólinn var þar um árið. Þessa kosti ætti alls staðar að nota, því sundið lærist hálfu fyr, eins og öllum er auðskilið, þegar vatnið er svo hlýtt, að menn geta verið niðri í því kuldans vegna, eins lengi og þeir vilja. Það er líka gott sundstæði, ef vatni verður hleypt í hentuga lægð, og látið standa þar um sumartíma. Það hlýnar þá svo af hitanum í loftinu og jarðarylnum að neðan, að það verður jafnhlýtt veðrinu, og þarf þá ekki meira með, þegar bærilegt er úti. Sama er að segja um sjóinn; hann verður sæmi- lega hlýr á sumrin, og er því betra að læra sund í honum, að sjóbaðið er hollara, og er það ráð, að allir

— 230 —

noti hann, sem til hans ná. Verst eiga þeir með sund- ið, sem hafa ekki nema ár eða fljót að læra það í. Straumvatnið á Islandi er vant að vera kalt, því það kemur mest undan jöklunum, og er hávaðinn af því þiðnaður snjór, og fær ekki tíma til að hlýna. Þar á ofan er það sjaldgæft, að fá svo hentugt síki eða hyl undir árbakka, að þess konar sundstæði megi kalla hættulaust.

Verði því við komið, á sundstæðinu að versi svo háttað, að menn nái sumstaðar niðri í því, en aftur á öðrum stöðum dýpra en svo, að þar sé stætt, og ekki grynnra en 2 faðmar, þar sem það er dýpst. Garður á að vera að því á einhvern veginn, eða þá þver- hníptur bakki, og ekki mikið hærri en vatnið sjálft, en svo aðdjúpt, að óhætt sé að steypa sér á kaf. Bezt af öllu er samt að hafa sundfleka, búinn til úr borð- um og trjám, og láta hann fljóta á vatninu. (Þar stendur kennslumaður*) á, með þá sem hann er að segja til í hvert skipti, lætur hann þá steypa sér út af flekanum og leiðir þá í sundgjörðinni hringinn í kring um hann, eða þá á þrjá vegu, ef flekinn er landfastur einumegin). Sundflekinn er ómissandi, þar sem margir piltar eiga að læra, og þarf ekki heldur að kosta mikið, sé viðurinn til á annað borð,

*) Ég verð að geta þess, að þeir, sem ætla sjálfir að læra sund eftir þessum bæklingi, mega samt ekki vera einir. Peir verða að hafa annan mann með sér, sem gangi þeim í kennslu- manns stað og gjöri það allt, sem honum ber að gjöra, eftir þeim reglum, sem finnast í bókinni. En hafi fleiri tekið sig saman, geta þeir skipzt til að hjálpa hver öðrum. Bezt af öllu fer það samt, að stofna skólana, enda þótt enginn sérlegur sundmaður sé til að veita þeim forstöðu; því vel má hann kenna sundið fyrir því, ef hann er aðgætinn, og sér um, að reglunum sé nákvæmlega hlýtt. Það er líka gjört ráð fyrir skóla í reglunum sjálfum, og orðunum hagað eftir því, en þó svo, að hver einstakur maður geti tekið úr þeim allt, sem hann þarf handa sjálfum sér.

— 231 —

J)ví hann verður ekkert verri fyrir það, þó hann fljóti á vatninu nokkra stund.

Um baðferðir.

Það er gott að fara í bað, því bæði þvær það liörundið, og lífgar og styrkir líkamann; en þar að auki er það ómissandi undirbúningur fyrir þá, sem ætla sér að læra sund.

Þeir, sem fara í bað, eiga því að reyna til að venja sig við vatnið, eins vel og þeir geta, stinga niður í höf ðinu, og fara aftur og aftur allir í kaf . Bezt er líka að busla sem mest, en vera aldrei aðgerðar- laus, og láta þetta ganga, þangað til farið er að f inna til hrolls ; þá er mál að hætta og klæða sig.

Viðvaningar verða að fara varlega og sæta góAu veðri; en eftir nokkurn vana þolir hver maður, hraustur og heilbrigður, að baða sig, þó kalt sé úti, Danir vilja ekki synda, sé hiti lofts og vatns minni en 12 mælistig; en reynslan hefir sýnt, að Islend- ingar mega bjóða sér töluvert kaldara.

Það er talið hollast, að baða sig kvöld og morgna ; samt er ekkert að því, að fara í bað hvenær á degi sem menn vilja, nema þegar nýborðað er. Eigi menn að ganga til baðsins, þá er bezt að fara í hægðum sínum, og staldra þó við á bakkanum f jórðung stund- -ar eða lengur, áður en út í er farið, til að vera orð- inn öldungis afsveittur. Meðan á þessu stendur, á að fara úr fötunum smátt og smátt, en sitja samt í skyrtunni þangað til seinast.

Fyrst á að væta brjóstið og höfuðið, og fara svo með öllu í kaf, ef vatnið er svo djúpt, að því verði við komið. Sé það sundkennslumaður, sem hefir um-

— 232 —

sjón með piltum í baðinu, ber honum að gæta þess, að þeir þvoi sig alla upp rækilega, og lofa öngvum upp úr fyr en það er búið.

Séu piltarnir margir, verður kennslumaður að skipta þeim, og lofa ekki fleirum útí í einu, en að: hann geti haft hliðsjón af þeim, og verið undir eins, viðlátinn að bjarga, ef einhverjum hlekkist á.

Eftir því, sem hver kemur upp úr, á hann tafar- laust að fara í f ötin, og ganga svo um gólf , eða hreyf a sig með einhverju móti.

Það er að sönnu almenn varúðarregla, að þurka vel upp líkamann, þegar komið er úr baði, og núa hann allan með ullarlepp, ef því verður við komið; en langvinn reynsla hefir samt sýnt, að það er öld- ungis óskaðvænt heilbrigðum unglingi, þó brugðið sé út af þessari reglu. Á hinn bóginn er það einkar áríðandi, að klæða sig fljótt, og fara svo að hreyfa sig, þegar komið er úr baðinu.

Hrædda pilta og kveifarlega á kennslumaður að taka, dýfa þeim nauðugum og gusa vatni á þá; aftur ber honum að sjá um, að piltarnir færi ekki hver annan í kaf, eða tuskist í baðinu, án þess hann leyfi, því það eru sumir, sem þola ekki margar dýfur, og fá af þeim uppsölu og eyrnaverk eða önnur óþæg- indi.

Stundum vill það til, þegar menn koma úr kafir að loka er fyrir eyrunum, og kemur af vatni, er runnið hefir inn í hlustina. Hægt er samt að ná henni burt með því móti, að hnykkja snögglega höfðinu og handleggnum niður á við til þeirrar hliðar, sem hún situr fyrir eyranu. Sá, sem búinn er að baða sig nokkrum sinnum og er orðinn óttalaus, getur farið að venja sig við sundtökin.

— 233 —

3.

Undirbúningur i hengigjörðinni.

Hann verður að fara fram á þurru landi, áður en farið er að synda í vatninu. Bezt er að hafa sér hengigjörð, og er hún svo til búin, að það eru teknar þrjár gjarðir eða gjarðahólkar, og liggur sín taug úr hverri þeirra, og binda menn þær upp um bita eða slá, þar sem þykir haganlegast. Ein er stærst, og á að girða hana um brjóstið, en hinar tvær minni, og hafðar sín um hvort læri. Bringugjörðin á að vera nokkru hærri en hinar, svo líkaminn hallist heldur upp að framan, þegar í þær er lagzt. Sá, sem er í gjörðunum, beygir hálsinn og höfuðið aftur á bak, heldur upphandleggjunum niður með sér, oln- bogunum fast við hliðarnar, og leggur saman lófana undir brjóstinu, svo þumalfingurnir snúi upp og litlu- fingurnir niður. Hann beygir sig dálítið í mjöðmun- um, og kreppir knén, og heldur saman hælunum upp við þjóin. Hann hefir langt á milli hnjánna, og beyg- ir báða fætur í öklalið, svo tærnar snúi út. Þá er rétt legið í gjörðinni, ef þessa er gætt, og má ekki út af því bregða.

Sundtökin.

Nú spyrnir sundmaður frá sér báðum iljum, skáreitis til hliðanna, og heldur niður á við, og réttir öldungis hnén. I sama vetfangi tekur hann fram handleggjunum, og heldur saman lófunum, en snýr þá höndunum við, svo þumalfingurnir verði nokkru neðar en litlu-fingurnir, og ber svo handleggina aftur með sér, þangað til þeir standa beint út. Meðan á þessu stendur, skellir hann saman fótunum, réttir úr ristarliðnum, og fer svo aftur með fæturna í samt lag og áður voru þeir, kreppir hnén og heldur saman

— 234 —

hælunum uppi við þjóin, og því næst beygir hann handleggina, og leggur saman lófana á brjóstinu, með litlu-fingurna niður á við. Þá er líkaminn aftur kom- inn í samt lag og áður.

Fingrunum á að halda fast saman, og rétta þá vel, og eins úlfliði og olboga, og bera ekki handlegg- ina lengra aftur en áður var sagt. Lófarnir eiga að liggja saman fyrir framan andlitið, þangað til skrið- ið er komið að manninum í hvert skipti; þá snýr sundmaður höndunum við, og ber þær aftur með sér ; líka er þess að gæta, að spyrna vel í með fótunum, um leið og menn rétta þá frá sér.

Viðvaningum er vant að ganga bezt að læra sundtökin, ef þeim er skipt niður í 3 kafla, og fyrst er reyndur einsamall fótaburðurinn, þá handburður- inn, og loksins öll sundtökin í einu. .Kennslumaður telur þá „einn" — „tveir" — „þrír" á þennan hátt:

1. Fótaburður:

Þegar sagt er „einn", spyrnir sundmaður fótun- um skáreitis frá sér, og réttir þá; við „tveir" skellir hann þeim saman; og við „þrír" kreppir hann aftur hnén, og dregur að sér fæturna eins og áður er sagt.

2. Handburður:

Við „einn" réttir hann handleggina fram: við „tveir" ber hann þá aftur með sér; og við „þrír" leggur hann saman lófana undir bringunni.

3. Homdburður og fótaburður í einu lagi:

Á f yrsta tímabili : réttir hann handleggina f ram, og spyrnir í með f ótunum ; á öðru tímabili : ber hann handleggina af tur með sér, og skellir saman f ótunum ; á þriðja tímabili : kreppir hann hnén, og leggur sam- an lófana undir bringunni.

Sumir skipta sundtökunumi í tvö tímabil, og setja þá í fyrra tímabilið það sem hér er sett í fyrsta

— 235 —

og annað. Þessa aðferð, sem hér er kennd, nota menn við bringusund, og ræð ég öllum, að læra hana vel á landi, áður en þeir fara að reyna til á floti. Sé það ekki hægt, að fá hengigjörð, má sæmilega vel hjálp- ast við kistil, eða annað þess háttar, og leggjast flat- ur yfir um hann, en varast samt að láta vera mjög liart undið lífinu.

4. Um sundgjörðina og hennar brúkun.

Ef sundstæðið er svo djúpt, að ekki nái niðri, verður að hafa sundgjörð. Hún er svo til búin, að belti er girt um mittið, og haf ður í því traustur hring- ur, en í hringinn er brugðið reipi og hnýtt vandlega ; það á að vera 20 álnir, ef vel er. Kennslumaður held- ur í reipið, og hefir vald á þeim, er syndir, og gætir hans, þangað til hann er orðinn sjálfbjarga.

Það á að spenna sundgjörðina um mittið, en ekki um bringuna, og ekki fastara en svo, að stinga megi hendi undir hana. Ekki dugir samt, að hafa gjörðina í sama stað á öllum; það verður að flytja hana, upp eða niður, eftir því sem sundmanni hættir við að sökkva meir að framan eða aftan.

Kennslumaður stendur á vinstri hlið við sund- manninn þegar hann á að hlaupa á kaf. Hnútur er á enda sundreipinu, og heldur hann í endann með vinstri hendi, fyrir ofan hnútinn, og leggur svo reip- ið í lykkjur upp í hendina, en heldur um það með hægri hendi, tveimur eða þremur álnum fyrir ofan hringinn. Nú þegar sundmaður steypir sér, lætur hann reipið dragast í hægri hendinni, og sleppir eins mörgum lykkjum og þarf úr vinstri hendi, meðan hinn er að sökkva. Þegar slakar á reipinu, og f 3rðin

— 236 —

er komin af þeim, er út í stökk, þá er mál, að fara a5 draga hann hægt og hægt til lands; og er þá b^zt, að gjöra það með báðum höndum. Kennslumaður má aldrei bregða út af, að halda reipinu eins og hér var sagt; því ef það dregst á bakkanum, getur það farið í flækju, eða þá orðið fast, og komið sundmanninum að tjóni.

Að steypa sér.

Ef sundstæðinu er svo háttað, að bakkinn sé þverhníptur, og nógu aðdjúpt, eða hafi menn sund- fleka, á ekki að lofa piltunum að króklast út í, nema f yrst f raman af ; úr því eiga þeir ævinlega að stökkva út í, eða stinga sér á kaf. Því meira kast sem er á líkamanum, og því stærri flötur sem skellur á vatn- inu, því meiri mótstöðu veitir það. Þegar menn steypa sér, verður því að varast, að búkurinn lendi á vatninu þar sem hann er breiðastur, til dæmis bringan eða hryggurinn, því það getur meitt menn til skemmda, og jafnvel orðið lífshætta, ef bakkinn er hár. Menn eiga því að sjá um, að líkaminn skelli á vatninu með þá fleti, sem minnstir eru fyrirferðar, og bera sig að koma niður annaðhvort á fæturna eða beint á höf- uðið.

a) Á fæturna.

Þá fara menn að eins og þegar stokkið er jafn- fætis. Sá, sem stekkur út í, spyrnir í með öðrum fætir en bregður hinum fram, og dregur samán fæturna^ og réttir hnén, áður en hann kemur niður. Hann á líka að rétta hendur og handleggi, og halda þeim nið- ur með sér; en standa keikur, eða þá hallast heldur aftur á bak. Bezt er samt að krossleggja hendur og

— 237 —

fætur, svo mönnum verði síður á að rétta þær frá sér ; því það er mesta skaðræði.

Þegar svona er hlaupið á kaf, sekkur líkaminn ská- hallt niður, eða þá beint til botns, eftir því sem stokk- ið er. Þessi aðferð er hægri, en hin, sem á eftir kem- nr, og á því að læra hana fyr.

b) Að steypa sér á höfnðið.

Það á að rétta upp handleggina, og halda saman lóf unum fyrir framan höf uð sér, svo hendurnar komi fyrst niður. Það er gjört til þess að kljúfa vatnið og hlífa sem mest verður höfðinu. Um leið og menn steypa sér, stingi þeir upp fótum og rétti hnén. Bezt er að vera ekki mjög álútur með höfuðið, því ella sekkur líkaminn beint niður ; en hitt er þægra, að hallast í vatninu, og það gerir sá, sem rétt ber höf- uðið.

Þessi aðferð er nokkru óalegri en hin, og örð- ugri viðvaningum; en bráðum venjast þeir henni samt, og eiga þá að nota hana ævinlega úr því, þegar svo djúpt er fyrir, að því verði við komið.

Það er aðgætandi, að bakkinn má ekki vera mjög hár í fyrstunni, allra-sízt fyrir þá, sem eiga að steypa sér á höfuðið; enda verður að varast, að víkja frá þeirri aðferð, sem hér er kennd.

Þegar sundmaður er hlaupinn á kaf, á að draga hann hægt og hægt upp aftur, og lofa honum að ná handfestu í bakkann, svo hann geti andað, og náð sér aftur eftir dýfuna; því flestum viðvaningum verður heldur kynlegt við hana, og súpa hveljur fyrst í stað. En úr því slaki kennslumaður á hjálpinni smátt og smátt, og venji hann við að komast sjálfur úr kafi, og ná í bakkann hjálparlaust.

238

Bringusund með höndum og fótum.

Sú aðferð er manninum mest hent, og á bezt við sköpulag hans og eðli.

Fyrst á að reyna f ótaburðinn, eins og menn hafa lært hann á landi, og f ara svona að því :

Sundmaður taki báðum höndum í bakkann, eða sundflekann, og hafi svo sem alin á milli handanna; þá réttir hann handleggina, og heldur búknum bein- um, en kennslumaður hefir vald á sundreipinu, og er þá bezt að bregða því um stjaka og halda hinum svo hátt, að vatnið fljóti rétt að eins yfir hann. Þarna á hann að venja sig við fótaburðinn. En að því búnu, snýr hann sér við, svo bakið viti að landi, en kennslu- maður heldur í sundreipið, spottakorn fyrir ofan hringinn, og lærir sundmaður handaburðinn á þenn- an hátt. Þegar þessu er lokið, á kennslumaður að festa reipið um stöngina, og ýta hinum hægt og hægt f rá landi, en hafa strítt á gjörðinni ; og þar á hinn að reyna til skiptis hvortveggja sundtökin, þangað tiL hann er orðinn svo leikinn í þeim, að hann geti tekið þau með gætni, og honum sé ekki hætt við að fipast. Þá er mál komið, að farið sé að læra hvortveggja undir eins.

Meðan sundmaður er að venja sig á að verða samtaka, á kennslumaður að draga hann hægt og hægt, fram og aftur með endilöngum bakkanum, þangað til hann fer að geta haldið sér uppi, og þokast áf ram spottakorn ; þá er orðið óhætt að f ara að slaka á sundreipinu smátt og smátt.

Fari kennslumaður svona að, og hafi bæði gætni og þolinmæði, líður ekki á löngu, áður [en] piltum hans lærist sundið ; og þegar þeim er svo farið f ram,

— 239 —

að þeir geta laglega synt 50 faðma, og þar að auki nokkurn veginn flotið, snúið sér við til beggja handa, og synt á bakinu í slakri gjörð, þá er óhætt að sleppa þeim úr bandinu; en ekki er ráðlegt að gjöra það fyr, sízt ef sundstæðið er djúpt.

Að því búnu synda piltarnir aðstoðarlaust ; en þó með umsjón kennslumannsins, þangað til þeir geta hæglega synt 200 faðma. Þá þykir sundmanni fullkennt; því það eru ekki allir, sem þola að leggja á sig langt sund; en þessi vegalengd er samt hættu- laus hverjum heilbrigðum manni. Þeir, sem hafa gott þol, og halda áfram með sundið, komast líka allir með tímanum mörgum sinnum lengri veg.

Séu margir piltar í sundskóla, endist kennslu- maður ekki til að halda þeim öllum uppi í gjörðinni, því það er töluverð þreyta; hann þarf líka að hafa gát á mörgu, og taka stundum höndunum til. Því er honum bezt, að láta þá, sem stærstir og sterkastir eru, skiptast um að hjálpa sér.

Að fljóta.

Það var almenn trú í f ornöld, að allir menn væru þyngri en jafnmikið vatn og svaraði stærð þeirra, og að allir menn yrðu að sökkva í vatninu, ef ekk- ert væri til að halda þeim uppi. Aftur á vorum dög- um hafa margir haldið, að allir menn væru léttari en vatnið, hvernig sem stæði á loftslagi, lífernisháttum, sköpulagi, og öðru fleira, sem verður að gera töluvert um í því efni. En þótt nú reynslan sanni hina seinni tilgátuna á vel f lestum, hafa þó margar tilraunir sýnt, að sumir menn geta ekki flotið, og eins hitt, að allir

— 240 —

fljóta betur í sjó en tæru vatni, og því betur sem hann er saltari.

Nú þó að allur fjöldi manna sé léttari en vatn- ið, kemur það ekki samt að notum, nema menn læri að halda líkamanum eins og þarf, til að ná andan- um; því fæstir menn eru svo afbragðs-léttir, að höf- uðið sé upp úr, þegar þeir láta líkamann ráða, og standa uppréttir í vatninu. En þar sem eðli vort nær ekki lengra, á íþróttin að taka við, og kenna oss að nota sem bezt verður léttleikann, eins og hann er til.

Það er því von, að hvern, sem ætlar að læra sund, langi til að vita, hvað honum muni veita hægt að fljóta í vatninu, ellegar láta það bera sig, án þess að neyta neins afls. Þennan hlut ætti því með réttu lagi að læra einna f yrst í sundskólanum ; en því er svo varið, að viðvaningar allflestir kynoka sér við að leggjast allir aftur á bak, og tel ég því kennslumanni ráð, að draga það á frest þangað til þeir eru farnir betur að venjast vatninu, og orðnir öldungis óhrædd- ir við það.

Þegar á að fljóta, er gjörðinni snúið á þann veg, að hringurinn sé á bringunni ; bregða menn þá reip- inu um stjaka, og halda á lofti sundmanninum fyrst í stað. Hann leggst á bakið, og beygir höfuðið aftur á bak, svo það fari á kaf allt fram að augum, en réttir frá sér handleggina, svo lófarnir snúi niður, og lætur renna yfir þá. Svo á hann að fetta sig í hryggnum, og hefja upp magann, og halda sundur fótunum, og beygja hnén, svo iljarnar snúi niður.

Ef þessa er gætt, flýtur sundmaðurinn, sé hann á annað borð iéttari en vatnið. En reynist svo, að vatnið geti ekki borið hann, hversu vel sem að er farið, dugir ekki að berjast við það lengur, og getur hann þá haldið áfram að læra sundið, eins fyrir því.

— 241 —

8. Baksund.

Þá á líkaminn að liggja eins og nú var sagt, að öðru leyti en því, að bera skal höfuðið hærra, og rétta sig allan, betur en þegar flotið er. Sund- maður dregur að sér fæturna, upp á leið að bring- unni, en beygir hnén duglega út á við, og heldur saman hælunum, svo tærnar snúi út. Þá spyrnir hann f rá sér báðum fótum, og kreppir þá í öklalið, og rétt- ir hnén. 1 sama bili ber hann hendurnar niður með sér allt niður að lærum, og snýr þeim svo, að lófarn- ir taki beint á móti fyrirstöðu vatnsins; og að því búnu leggur hann saman fæturna hægt og hægt, og réttir úr hnjánum og ristarliðunum, til þess að lík- aminn komi í samt lag og hann áður var.

Svona á sundmaður að liggja, og hræra sig hvergi, fyr en skriðið er af honum. Þá ber hann handleggina út frá sér, hægt og hægt, og réttir hend- urnar, og rennir þeim á rönd, svo litlu-fingurnir og handarjaðarinn fari á undan, en dregur að sér fæt- urna, eins og áður er sagt.

Þegar svona er að farið, skilar sundmanni áfram eina eða tvær álnir í hverju átaki.

I fyrstunni á að skipta tökunum í 3 kafla, eins og áður er sagt um bringusundið. Þegar sagt er „einn", á að bera hendurnar niður með sér, og spyrna í með f ótunum ; við „tveir" á að leggja fæturna sam- an, rétta hné og ristarliðu, og halda kyrrum hönd- unum við lærin; og við „þrír" á að rétta handlegg- ina út, og draga að sér fæturna. Milli fyrsta og ann- ars, og annars og þriðja, sundtaksins á að líða svo langur tími, sem orðið getur, og liggi þá sundmaður kyr á meðan.

16

— 242 —

Kennslumaður verður að hafa strítt á reipinu fyrst í stað, þangað til sundmanni er farið það f ramr að honum fatist ekki tökin, sem nú voru kennd. Þá er mál að slaka á hjálpinni, og sleppa sundmanni með öllu, þegar hann er farinn að komast 10 eða 12 faðma á bakinu, og geta snúið sér til beggja hliða.

Þegar þessu er lokið, eiga piltarnir að temja sér baksund með fótunum einum saman; geta þeir þá haft hendurnar til annars, og borið í þeim ofan-vatns það, sem þeim liggur á.

Meðan verið er að læra þetta, á sundmaður að vera kyr með hendur og handleggi, og halda þeim annaðhvort niður með sér, eða krossleggja þær á brjóstinu ; að öðru leyti er aðf erðin öll hin sama, og- áður er sagt.

Ætli sundmaður að skipta um, og fara að synda á bringunni, þá er tvennt til, að velta sér við, eða láta fæturna síga, og leggjast svo áfram með lófana undir bringunni, og vilji hann aftur fara að synda á bak- inu, er aðferðin öll hin sama, nema hvað hann kast- ar sér þá aftur á bak.

9.

Að troða marvaðann.

Þegar sundmanni er farið að temjast bringu- sund og baksund, lærist honum fljótt að troða mar- vaðann.

Þetta er gjört með höndum og fótum undir eins^ eða þá með fótunum einum saman. Það má líka tak- ast með einsömlum höndunum; en það ber sjaldan við, að á því þurfi að halda.

a) Með höndum og fótum:

Líkaminn á að standa beint upp og niður. Sund-

— 243 —

maðurinn lyftir upphandleggjunum dálítið frá hlið- unum, og kreppir olbogana til hálfs, og lætur fram- handleggina og lófana liggja rétt fram undan sér, undir yfirborði vatnsins, og hallast hvorki upp né niður.

Þá ber sundmaður hægri höndina út á við, 8 eða 12 þumlunga, og rennir henni á rönd, svo vatnið gjöri sem minnsta fyrirstöðu. Síðan er hendinni und- ið við, svo þumalfingurinn verði nokkru ofar en litli- fingurinn, og er hún svo borin aftur á sama stað og hún áður var, og er það þá lófinn, sem tekur á móti fyrirstöðu vatnsins. Því næst er höndin aftur borin út á við, eins og áður er sagt, o. s. frv.

Allt að einu á að bera vinstri höndina, með þeim einum mismun, að hún er borin að sér, þegar hin er borin út á við, og þetta látið ganga til skiptis.

Upphandleggjunum á að halda kyrrum, en vera því liðugri að bera framhandleggina og hendurnar. Fæturna á að bera eins og hendurnar, á þann hátt, að þegar utanfótarjarkinn á hægra fæti klýfur vatnið, er ilin á vinstra fæti borin á móti því, og þeg- ar utanfótarjarkinn á vinstra fæti klýfur vatnið, er ilin á hægra fæti borin á móti því, o. s. frv.

Sundmaður á, eftir því sem hann er stór til, að láta 12 — 24 þumlunga bil vera á milli hnjánna, og halda lærunum rétt að segja kyrrum, en bera fæt- urna eins liðugt og honum er auðið.

Það á ekki að bera fætur og hendur í beinni stefnu fram og aftur, heldur á að gjöra það í sveig, eins og sundmanni er eðlilegast, þegar lærunum og upphandleggjunum er haldið kyrrum.

Tökin eiga að fara fram undir eins með höndum og fótum, á þann hátt, að hægri hönd og vinstri fót-

16 *

— 244 —

ur eru borin út á við, um leið og vinstri hönd og hægri fótur eru borin að sér.

b) Með einsömlum fótunum:

Þá er farið að, eins og áður er sagt, að öðru leyti en því, að höndunum og handleggjunum er haldið kyrrum, annaðhvort niður með sér, eða þeir eru krosslagðir á bringunni, og á þá að bera fæturna nokkuð tíðara og af meira afli, en endrarnær, því þeir verða þá einsamlir að halda uppi líkamanum.

Hvortveggja aðferðin er einkar nytsöm, og þarf of t á þeim að halda ; þess vegna á að læra þær báðar til fullnustu.

Þá má enn troða marvaðann með því móti, að taka báða fætur upp í einu, og spyrna þeim niður á við, eða gjöra það til skiptis með fótunum, eins og þegar gengið er. Sú aðferð er samt ekki eins góð eða hagkvæm, eins og hinar, sem fyr voru kenndar.

10.

Að stinga sér og synda i kafi.

Áður en sundmaður stingur sér, á hann að draga að sér andann, eins vel og hann getur, fara svo með höfuðið fljótt í kaf og stinga upp fótum, og synda niður á við, með því móti að bera út frá sér hand- leggina upp á móti vatninu, og spyrna vel í með báð- um fótum undir eins. Þegar komið er til botns, og sundmaður vill aftur leita úr kafi, snýr hann sér við, og spyrnir í botninn, ef að hann er góður. En sé þar leðja og sandbleyta, eða vilji sundmaður vitja upp aftur, áður en hann kemst að botni, snýr hann sér við, sem áður er sagt, og fer þá upp, eins og þegar synt er á bakinu. Þetta á allt að gjöra með gætni, og varast, að láta koma fát á sig.

— 245 —

Meðan sundmaður er í kafi, andar hann frá sér smátt og smátt loftinu, sem hann andaði að sér. áður en hann fór í kaf , og hleypir hann því út á milli var- anna, og ekki nema dálítið í hvert skipti.

Þegar þetta fer að lærast, á sundmaður að venja sig við, að sækja eitthvað handhægt til botns, og þyngja það smátt og smátt, eftir því sem honum fer fram. Bezt er að hafa til þess ljósleitan poka, og tína í hann smá-steina, marga eða fáa, eins og þurfa þykir.

Bezt er, að vatnið sé tært, og ekki dýpra í fyrst- unni en tvær til þrjár álnir, og dýpka svo á sér, þang- að til komnar eru 5 álnir. Það er nógu djúpt að læra á.

Þegar á að synda í kafi, er aðferðin eins og á bringusundi ofan-vatns, að öðru leyti en því, að sund- maður leitast við, að halda sér í kafi (því vatnið leit- ar að skjóta honum upp), og á þá að snúa þumal- fingrunum rétt niður og bera hendurnar dálítið upp á við. Þess má og geta, að sundmanni ber að venja sig við að hafa allt af opin augun, meðan hann er niðri í vatninu.

Það er áríðandi að fara varlega að þessu hvoru- tveggja, og einkum ber að forðast, að viðvaningar stingi sér þar sem eru holbakkar og stórir steinar, eða skip og trjáflotar eru í nánd; annars er hætt við,. að þeir, sem eru að læra sundið, meiði sig, og komist í hættu, einkum ef straumur er í vatninu; því það er ekki allténd hægt að bjarga, þegar svo stendur á. Það er því langtum varlegra, að láta piltana vera í sundgjörð, meðan þeir eru að læra að stinga sér, þar sem sundstæðið er ekki algjörlega hættulaust.

— 246 —

11. Hraðsund.

Það kemur oft að góðu liði. að vera hraðsyndur, einkum þegar bjarga þarf mönnum í lífshættu, því þá er áríðandi, að hjálpin komi fljótt.

Fljótast verður bringusundið, með sömu aðferð, og vant er að hafa, að öðru leyti en því, að hafa sund- tökin hraðari, og taka á af öllu afli ; líka ríður á, að beita annari öxlinni, svo vatnið geri sem minnsta fyrirstöðu.

Þegar piltar eru á hraðsundi, lætur kennslu- maður þá fara marga í röð, og reyna si°r, hver fljót- astur verði ; en standi svo á sundstæðinu, að f áir komist að í einu, lætur hann þá synda til skiptis, og telur tímann, svo hann geti sagt, hver unnið hafi.

Vegalengdin á ekki að vera meiri en 10 eða 12 faðmar; því hraðsund reynir töluvert á brjóstið, en enginn ætti að oftaka sig, nema mikið liggi á.

12. Að synda í fötunum.

Þessu má ekki sleppa í sundskólanum, bæði af því, að þegar menn lenda óviljandi í á eða sjó, eru þeir ævinlega klæddir, og líka vegna hins, að eigi menn að bjarga einhverjum, sem borizt hefir á, þá er enginn tími til að komast úr fötunum.

Örðugleikinn á að synda í fötunum sprettur ekki af því, hvað þau eru þung, því það munar öngvu, að kalla má, heldur af hinu, að þegar fötin verða vot, vefjast þau svo fast um líkamann, að mönnum stirðna sundtökin.

Eftir fáeinar tilraunir venjast menn samt við

— 247 —

J>essi óhægindi, og góður sundmaður getur synt í föt- unum, þegar hann reynir það í fyrsta sinni. Þó ætti liver maður sundfær að reyna það nokkrum sinn- um, til að kynna sér örðugleikann, sem því fylgir. Ekki á kennslumaður samt að láta sundpiltana reyna það alklædda, fyrst í stað; það er nóg, þeir séu í skyrtu og langbrókum, og seinna meir í vesti og peysu, og ríður ekki á, þeir séu meira klæddir.

13. Að bjarga.

Hver piltur, sem nokkurt táp er í, og hefir haft góða tilsögn í því, sem hér er kennt að framan, er án efa orðinn svo góður sundmaður, að hann getur bjargað sér sjálfum. En það er ekki nóg; hann á líka að geta hjálpað öðrum, sem eru staddir í lífs- hættu. Það er samt nærri því ógjörningur fyrir þann, sem ekki kann að synda, nema á grúfu, og getur orð- ið skaðræði fyrir sjálfan hann, nema því að eins, að hann hafi lært að bjarga.

Björgunartökin eru sett saman úr baksundi og troðningi, og ríður á, að hafa numið það hvort- tveggja á undan til fullnustu, og þar á ofan hrað- sund, og að stinga sér ; því berist öðrum á, dugir ekki að bíða þangað til honum skýtur upp. Þá er það oft- .ast nær um seinan.

Áður en farið er að bjarga, verður að læra:

Björgunartökin :

Þau eru eins og áður er sagt, sett saman úr bak- sundi og troðningi ; það á að synda af tur á bak með íótunum og annari hendinni.

Líkaminn á að liggja hallur og líkara því, sem legið er í troðningi, en á baksundi. Sundtökin með

— 248 —

hendinni og fótunum eru eins og í troðningi, en þ<> svo, að færast á úr stað. Ekki ríður á, að bera fæt- urna til skiptis, og betra er þá að vera samtaka. Ann- ari hendinni á að halda kyrri á brjóstinu, og synda svo með hinni, þangað til sundmaður er orðinn jafn- tamur á báðar. Svona á að synda aftur á bak og á- fram, og læra vel að snúa sér, hvert sem þörf er á.

Björgunin sjálf.

Sá, sem ætlar að bjarga öðrum, verður að var- ast að koma framan að honum, því þá er hætt við, að maðurinn í lífshættunni, sem oft er búinn að missa ráðið, grípi dauðahaldi utan um handlegginn á hon- um eða fæturna, eða annars staðar um búkinn, og dragi hann svo í kaf með sér; en vilji þetta til, tefur það þann, sem ætlaði að bjarga, og getur líka orðið honum að bana, ef kraftamunur þeirra er ekki svo mikill, að hann geti losað sig.

Sá, sem ætlar að bjarga, á því helzt að koma aftan að hinum, eða þá svo, að hann geti gripið ut- an um handleggina eða mittið. Svona á hann að halda honum, og láta hann liggja ofan á sér og á milli fóta sinna, og halda svo að landi með björgunartök- unum.

Það er bezt að búa sér til mann úr sefi, eður taka strigapoka, langan og mjóan, og troða hann f ull- an af marhálmi og fergini. Á þessum dólgi á nú að spreyta sig, og binda við hann steina, þegar fram í sækir. Trédrumbur er í fyrstunni full-góður, og lær- ist sundmanni vel á honum, því hann er léttur, og hægur í vöf unum ; en ekki er hann eins góður og pok- inn, þegar fara þarf að þyngja hann niður.

Þegar fram líða stundir, á sundmaður að bjarga lifandi mönnum. Sundpiltarnir skiptast þá til að bjarga hverjir öðrum, en ekki má taka aðra til þess,

— 249 —

en þá, sem vel eru orðnir sjálffærir. Þeim er sagt að liggja kyrrum, meðan sundmaður reynir að koma þeim til lands, og hafa þeir báðir, til varúðar, hjálp- artaug utan um sig, ef þeim kynni að hlekkjast á. í fyrstunni er sundmaður klæðlaus, en síðar meir í f ötunum ; og seinast lætur kennslumaður piltinn, sem bjarga á, vera óþægan og brjótast um.

U.

Að synda í straumi.

Þegar á að synda í straumi, er ævinlega bezt að vera á bringunni, nema þess sé enginn kostur, til að mynda, ef bjarga þarf manni. Þar sem nógur er f orvaðinn, er það lang-léttast, að láta strauminn bera sig, og snúa þá undan, og stefna á ská yfir um, þó nokkru of ar en sundmaður ætlar sér að taka land ; því vera má, að lengra reki undan en ætlað var. Aftur, ef naumt er fyrir, verður að snúa sér móti straumin- um, og neyta afls, og þó meir handarinnar, sem und- an veit. Vel má synda í ströngu vatni og miklu, ef nóg er djúpt, og bærileg landtaka, en sé það grunn á og stórgrýtt, er það ekki leggjandi á hættu, nema mannslíf liggi við. Komi svo, að bjarga skal manni úr vatnsfalli, verður að hafa björgunartökin, og er þá einsætt, að halda undan, þangað til að landi ber, því fáir menn eru svo sterkir, að þeim tjái að keppa mót árstraumi með fótunum og annari hendinni.

15.

Varúðarreglur.

Þess ber vel að gæta, sem hér verður sagt, þeg- ar stofnaður er sundskóli og margir piltar eiga að

— 250 —

læra sund, svo kennslumaður getur ekki haft vak- andi auga á öllu sem fram fer.

a) Elztu piltarnir og áreiðanlegustu eiga að vera aðstoðarmenn. Þeir hafa sér liðstengur og rétta þeim, er lýist, eða sundið daprast á einhvern hátt.

b) Þar á ofan eiga einn eða tveir beztu sundmenn- irnir að vera á varðbergi. Þeir eru léttklæddir og hafa hjálpartaug yfir um sig; það er þeirra embætti, að horfa á sundið, og hlaupa á kaf, og bjarga þeim, sem eitthvað hlekkist á og aðstoð- armenn verða ekki að liði með stöngunum.

c) Ef kennslumaður er sundfær, á hann sjálfur æv- inlega að bera hjálpartaug um sig miðjan, svo hann sé viðbúinn að koma þar til aðstoðar, sem einhver sérleg hætta er á ferðum.*)

d) Kennslumaður leyfi ekki neinum pilti, þó hann sé orðinn vel syndur, að fara lengra frá landi en svo, að fyr-nefndir aðstoðarmenn, þeir sem eru á varðbergi, eða þá kennslumaður sjálfur, geti náð til hans á augabragði, hvenær sem á liggur. Það er því bezt, að láta piltana synda fram og aftur með bakkanum, eða þá hringinn í kring um sundflekann, þar sem hann er til. Fyr-taldar varúðarreglur eru ómissandi, eink-

um þegar sundstæðið er djúpt, og má þá aldrei út af þeim bregða. Kennslumennirnir ættu líka að athuga,

*) Hjálpartaugin (liðtaugin) á að vera rétt ámóta og reip- ið í sundgjörðinni; öðrum enda binda menn um mittið og leggja taugina I lykkjur, og bregða þeim undir endann, sem bundið er yfir um þá. Þegar svo er umbúið, er skjótt að grípa til taugar- innar, ef á þarf að halda, og rétta endann að einhverjum, sem næstur er. Haldi sá í taugina, til að geta dregið báða að landi, bæði þann sem út í stökk, og hinn sem á að bjarga, ef þeir komast það ekki á annan veg.

— 251 —

ao þeim er á hendur falin umsjón yfir sundpiltunum, og þeim ber að ábyrgjast allt það, er hljótast kynni af Mrðuleysi þeirra, eða óreglu í sundskólanum.

UM RlMUR AF TISTRANI OG INDÍÖNU,

„ORKTAR AF SIGURDI BREIDFJÖRD", (prentaöar í Kaupmannahöfn, 1831).

„Nec satis adparet, cur versus factitet; utrum minxerit in patrios cineres, an triste bidental moverit incestus: certe turit".

Hor. A. P. 470 seqq.

Eins og rímur (á Islandi) eru kveðnar, og hafa verið kveðnar allt að þessu, þá eru þær flest-allar þjóðinni til minnkunar — það er ekki til neins að leyna því — og þar á ofan koma þær töluverðu illu til leiðar : eyða og spilla tilf inningunni á því, sem f ag- urt er og skáldlegt og sómir sér vel í góðum kveð- skap, og taka sér til þjónustu „gáfur" og krafta margra manna, er hefðu getað gjört eitthvað þarf- ara — ort eitthvað skárra, eða þá að minnsta kosti prjónað meinlausan duggarasokk, meðan þeir voru að „gullinkamba" og „fimbulfamba" til ævarandi spotts og aðhláturs um alla veröldina. En því er bet- ur, það er eins og menn séu farnir að vakna við. Það eru farnar að rísa upp raddir móti þessum ósóma; og ein af þessum röddum, sem talar og lætur til sín heyra á eyðimörku, hún er ekki ónýt, og hefir — að mig vonar — komið einhverju til leiðar. Sunnan- póstinum hefir tekizt vonum betur, þar sem hann minnist á rímurnar. Það er eins og hann lifni þar ögn við. Pósturinn er allt í einu orðinn meinlegur og smá-fyndinn. Það eru agnhnúar á því, sem hann

— 252 —

segir, og krækja í þá, sem fyrir eiga að verða. Það er líka jafn-gott! En þó er nú ekki svo að skilja, að þetta sé rödd hrópandans. Hann hefði tekið alla kyn- slóðina, og sagt við þá : Þér eiturormar og nöðrukyn ! Það hefði verið „mátulegt orð". En Sunnanpóstur- inn fer að slá úr í miðju kafi, og segir: „Þá eru Tistrans- og Svoldar-rímur æði-miklu betri". Þarna kom meinleysið fram! Ég hefi að sönnu ekki lesið Svoldar-YÍmur og þekki þær ekki ; en fyrst hann tel- ur þær saman við rímurnar af Tistrani og Indíönu, og hvorartveggja rímurnar eru eftir sama mann- inn, þá gjöri ég ráð fyrir, hinar muni ekki taka þeim stórmikið fram. Og af Tistrans-rímum er það sann- ast að segja, að þær eru í mesta máta vesælar; og sízt er í að skilja, til hvers nokkur maður vill vera að mæla þeim bót, því síður hæla þeim. Einmitt af því Sunnanpósturinn telur þær með betri rímum, hefi ég tekizt í fang að lesa þær frá upphafi til enda — þó það væri leiðindaverk — til að geta sýnt almenn- ingi, hvað mikið honum sé ábótavant, þessum kveð- skap, og hversu það sé f jarstætt, að hann geti heitið sMMskapur; og býst ég þá við, flestir muni láta sér skiljast, að hitt, sem er lakara eður ekki betra en á borð við Tistransrímur, muni eiga heimangengt, og sé ekki óskandi, að því verði f jölgað.

Fyrst er að minnast á efnið í fám orðum. Það er einhver lygasaga, og höfundur segir, hún sé dönsk. Ég hefi ekki viljað hafa fyrir að leita hana uppi, til að grennslast eftir, hvað mikið eða lítið hún hafi af- lagazt í huga kveðandans; því hún er auðsjáanlega svo einskisverð og heimskulega ljót og illa samin, að hennar vegna stendur á litlu, hvernig með hana er farið. Það er auðvitað, að einu gildir, hvort hún væri sönn eður ekki, ef hún væri falleg á annað borð

— 253 —

— ef það væri nokkur þýðing í henni og nokkur skáldskapur, (því þegar á að snúa sögu í ljóð, verð- ur að vera skáldskapur í henni sjálfri, eigi hann að birtast í ljóðunum) — ef hún lýsti einhverju eftirtekt- arverðu úr mannlegu lífi eins og það er eða gæti ver- ið, og sýndi lesandanum sálir þeirra manna, sem hún talar um, og léti það vera þess konar sálir, sem til nokkurs væri að þekkja. En hér er ekki því að heilsa. Af Tistranssögu er ekkert að læra. Hún er ekki til neins, nema til að kvelja lesandann og láta hann finna til, hversu það er viðbjóðslegt að hlýða á bull og vitleysu. Ég get ekki fengið af mér, að tína þetta efni saman úr rímunum og segja frá því í óbundinni ræðu, til að færa sönnur á mál mitt. Þess er heldur engin þörf. Því ég vænti þess af skynsemi flestra þeirra, sem hafa heyrt eða lesið rímurnar, að þeir sjái, hvað sannast er í þessu efni. Ég læt mér því lynda að geta þess, að það, sem skáldskapurinn hefði getað verið mestur í, ástin á milli Tistrans og Indí- önu, hvernig hún kom upp, og hvernig þau stríddu við hana í sálu sinni, og á hinn bóginn öfundin í Eauðreki og drottnunar-girndin, hvernig þær lýstu sér og komu honum til margs konar glæpa — þetta er einna vesælast í allri sögunni. Drykkurinn úr horn- inu kemur eins og f jandinn úr sauðarleggnum (deus ex machina) , og bendlar þau saman allt í einu, Tistr- an og drottningarefnið ; og Gálmeí litla og ,,St. He- lena" eru báðar dottnar ofan í söguna, til þess höf- nndurinn gæti gjört þetta kraftaverk. Á þessu eina dæmi má marka, hversu mikið skáld hann sé; því honum hefir furðanlega vel tekizt að ónýta með þessu móti efnið, þar sem helzt var að hugsa til, það yrði notað — svo nú er enginn kostur á að lýsa því, sem mest hefði verið í varið, hvernig það gat orð-

— 254 —

ið, samkvæmt mannlegu eðli, að hatrið í brjósti Indí- önu snerist upp í ást, og hvernig þessar ástríður átt- ust við í sálu hennar, þangað til hatrið varð fyrir borð borið og ástin settist að völdum, til að hefja nýja baráttu við skylduna. Hitt tekur samt út yfir, hvern- ig sagt er f rá sambúð og viðtali þeirra Tistrans, þeg- ar svona var komið fyrir þeim. Þetta er svo ljótt og viðbjóðslegt í rímunum, að varla getur hjá því farið, það hafi saurgazt og aflagazt í hjarta kveðandans. Þeir, sem kynnu að efast um þetta, þyrftu varla annað en glöggva sig á 5. og 9. rímunni ; og vona ég* þá, þeir afsaki mig, þó ég kynoki mér við að hafa það eftir, sem verst er, og ég einkum meina til. Ekki hefir hóti betur tekizt að lýsa Rauðreki og því, sem hann hafði við að stríða; og þó fyrirverður maður- inn sig ekki að grobba af því í einum mansöngnum (í 12. r.), að nú hafi landsfólkið fengið betra skyn á því, sem fagurt sé og ljótt, eður gott og illt, — „nær med kærum sannleiks sid Sagan kom í letur". (Þetta: „med kærum sannleiks sid" sómir sér ekki illa á þess- um stað, hvort sem það á heldur að vera hortittur, eða það er lítilfjörlegt sýnishorn af vitsmunum skáldsins). — Ég þykist nú hafa talað nóg um efnift í rímunum. Frágangurinn á því er allur eins og á þessu, sem hér er nef nt — því er svo jafn-í allega log- ið — nema hvað þar koma, eins og við er að búast, ýmsar fróðlegar bendingar áhrærandi landafræðina, og hin cg önnur merkileg atvik úr hirðsiðum konung- anna á miðöldinni, að ógleymdu dálitlu dýri á einum stað, sem höfundinum hefir þóknazt að skapa. Þetta dýr er ekki ósvipað rímunum sjálfum: Það er með merarhálsi og hvalshöfði, og hræðilega afturmjótt, með hala-korni, og allt saman þakið skeljum. Búkn- um þykir svo fallega lýst, að höfundinum er vor-

— 255 —

kennandi, þó fæturnir hafi óvart orðið fjórir, enda þótt það sýnist betur eiga við á slíku dýri, að þeir hefðu staðið á stöku.

Nú býst ég við, sumir muni segja, það sé að vísu illa farið, að efnið sé svona ljótt og heimskulegt; en rímna-skáldinu sé ekki um það að kenna — honum beri að kveða yfir söguna eins og hún sé, og láta það verða liðugt, sem hann kveði; þá sé hann búinn að ljúka af sínu ætlunarverki, og meira sé ekki heimt- andi af neinu rímnaskáldi. Hver veit, nema þetta sé satt, eftir þeirri hugmynd, er sumir menn gjöra sér um rímur? En þá mega þeir hinir sömu ekki kippa sér upp við það, þó aðrir, sem vit hafa á, geti ekki kallað þess konar rímur skáldskap, eða þá menn skáld, sem hnoða þeim saman. Höf undi Tistransrímna er auðsjáanlega sök á því gefandi, að hann valdi slíkt efni; það lýsir frábærlegu „smekkleysi" og til- f inningarleysi á því, hvað skáldlegt sé ; og þetta atvik gefur undir eins illan grun á, að hann sé ekki gædd- ur neinum verulegum skáldskaparanda, eða þá, að minnsta kosti, að öfl sálarinnar séu of illa vanin, og vitið of lítið, til að kannast við þennan anda og stjórna honum réttilega. Á hinn bóginn getur líka góðu skáldi orðið nokkuð úr vesælu efni, ef hann fer með það eins og skáld, og lagar það í hendi sinni, eftir því sem bezt á við. Það er ekkert vit í því, að rímna-skáldin eigi að vera bundin við söguna. Þau eiga miklu fremur, þegar þörf gjörist, að breyta henni á marga vegu, búa til viðburði sjálfir, og skapa hið innra líf þeirra manna, er sagan nefnir, til að koma sem beztri skipun á efnið, og geta síðan leitt það í ljós í fagurlegri og algjörðri mynd; ella verða rímurnar tómar rímur, en aldrei neitt listaverk. Þetta hefir höfundur Tistransrímna ekki borið við; hann

— 256 —

hefir látið sér lynda, að koma vesælu efni í hending- ar — og nú er að líta á, hvernig það hafi tekizt.

Því er ekki að leyna — rímurnar eru liðugar, og smella töluvert í munni, víða hvar. Skothend er- indi hefi ég ekki fundið, og höfuðstafirnir standa ekki skakkt, nema á einstaka stað. En það er raun- ar lítil fremd, að koma saman erindi, svo hending- ar og hljóðstafir standist á, þegar allt er látið f júka, sem heimskum manni getur dottið í hug : hortittir og bögumæli, og alls konar skrípi og ófreskjur, sem lítið eða ekkert vit er í, og eiga að heita kenningar. Ég hef i tínt saman dálítið af þessu moði úr Tístransrím- um, ef lesandanum þóknaðist að virða það fyrir sér. Það myndi þykja reglulegra, að skilja þennan sam- söfnuð lítið eitt að og skipta honum í flokka, svo bögu- mælin, til að mynda, stæðu sér og hortittirnir sér o. s. f rv. En það er ekki svo hægt, sem margur hyggur ; því orðunum er svo haganlega fyrir komið, að þau eru stundum allt í einu, málleysur, hortittir og kenn- ingar. Þess vegna þyrfti, ef vel væri, að koma með sumt hvað aftur og aftur, ef fara ætti að raða því niður. En ég nenni því ekki, og læt mér lynda að hrifsa það mesta ofan af , svo sem til smekks handa góðfúsum lesara. — Hér eru þá, til að mynda, lesari góður! fáeinar málleysur og bögumæli: :„para" („þinn bjálfa ad para", 1., 56.), „steina daudur" (2., 8.), kramsi" (2., 45.), „tala frá" (2., 61), „bródur prýdi" ( = góðsemd? eða = vorkunn? 2., 65.), „dána" (á d. dáne? „birs ei dána kjör", 5., 19.), „híngna bekkur" ( !? 5., 35.), „yndis hlida rót" ( !? 5., 38.), „lasta kér" („láttu vera ad ljúga ad mér Lasta kérum vestu", 6., 33.), „þénar" (= á við, 7., 9.), „sængur bali" (10., 20.), „ópressud" (11., 49.), „vinda beda" (? „sindir vinda yfir bedur", 13., 23.), sáng

— 257 —

< = sæng — til að geta rímað það við „váng" ! 13., 13.), og margt annað þessu líkt. Þegar einhver á að ganga í rímunum, þá er hann sjaldan látinn ganga — það er svo einf alt ! — en hann verður að „arka" , eða „krefja ad arka" (14., 34.), „dika", „drýgja ferdir", Jfgá", „ida", „hafa kreik", „lalla", „sveyma", „troda" •og „þramma". „Aminn" er „framur" (12., 2.), mönn- um „bætist sorg" (11., 58.), „örvarnar fálma", tirf- ingarnir tóna" og „pikurnar snikja á, ad fá fridan elda sikja týr" (7., 11.).

Hortittirnir eru óþrjótandi ; þeir úa og grúa, svo

enginn maður getur talið þá. Leirskáldin hafa nokk-

urs konar sérlegt lag á, að troða þeim inn í hverja

smugu á öllu, sem þeir kveða, og einkum eru þeir

hnaskari en frá verði sagt, að ná mátulega löngum

lýsingarorðum (adjectivis), og keyra þau inn í göt-

in á erindunum, en hirða aldrei, hvað þau þýða. Ég

þykist sjá, að höfundur Tistrans-rímna gjörir samt

mun á þeim. Eftir því, sem eg kemst næst, skiptir

liann þeim öllum í þrjá flokka og hefir svo einn flokk-

inn handa þeim, sem honum er vel við, annan flokk-

inn handa þeim, sem honum er illa við, og þriðja

flokkinn handa hvorumtveggja. Ég ætla nú að sýna

lesandanum nokkur orð úr hverjum þessara flokka

út af fyrir sig og benda síðan til, hvernig farið er að

brúka þau.

1. flokkurinn: „blidur", „dyggur", „dýr", „fimur",

„fridur", „frjáls", „gildur", „gódur", „hertur",

„hir", „hress", „hródugur" , „kátur", „kjættur",

„klár", „knár", „mindugur", „mætur", „nettur",

„óhrakinn", prúdur", „rar", „rjódur", „sáttur",

„skir", „skjær", „slingur", „snillilegur" , „snot-

ur", „stinnur", „svinnur", „tamur", „teitur",

„trúr" , „valinn", „vitur", „þekkur", og „þjáll" ;

17

— 258 —

þar á of an : „fári skértur", „huga hreinn", „þrá- lofadur", „þreki hertur" og „æru kjær".

2. flokkur: „argur", „army,r", „blaudur", „falskur" t,

„fjandlegur", „flár", „forsmádur", „galinn", „lakur", „Ijótur", „megn", „meingadur", „rag- ur", „sekur", „skjædur", „slægur", „smádur" ,. „snaudur", „sneiptur", „stridur", „tregur",. „veill", „þrár" og „ærdur" ; þar á ofan: „digda snaudur"., „framarír", „smánar frekur", „tryggd- um svikinn", „æru linur", „æru snaudur" og „æru rir".

3. flokkur: (hortittirnir par exellence). Þar í eru þessi orð: „kéndur", „nefndur", „sagdur", „téd~ ur" og „þektur".

Allur þessi tíningur er, eins og áður er sagt, lát- inn þýða þrennt, eða, réttara að segja, tvennt og ekki neitt. Þegar höfundurinn nefnir einhvern, sem hann hefir mikið við, tekur hann af handahófi eitt eða tvö orð úr fyrsta flokki, og hnýtir þeim framan í einhverja kenningu, til að geta nefnt manninn og f yllt út í gatið á hendingunni ; og þá er nú ekki spurt að, hvað orðið þýði : ..hertur^ og „þjáll" — það stend- ur allt á sama; herra Tistran er „hertur" og „þjáll", rétt eins og stendur á hljóðstöfunum. Þetta var fyrsti flokkurinn. — Annar flokkurinn er hafður handa þeim, sem höf undinum er illa við ; en honum er, eins. og vant er að vera, illa við alla, sem eiga í stríði og baráttu við þann, sem rímurnar eru kenndar við. Þá má nú geta nærri, að lýsingarorðin muni vera grip- in af lakari endanum ; og höf undurinn gerir það líka dyggilega, og hefir alla sömu aðferðina og áður var sögð, nema hvað hann setur þau ekki saman við kenn- ingar, utan honum liggi mikið á; en það eru nokkur nöfn, sem hann er þá vanur að hafa í kenninga-stað,.

— 259 —

til að mynda: „afmán", „auli", „bófi", „dári", „dóli", „falsari", „fantur", „fól", „fóli", „forrædari", „flagd" (helzt um karlmenn), „glanni", „hrak", „hrotti", „hundur", „kaudi", „raumur" , „refur", „skálkur",

„sk ", „skömm", „slinni", „vömm" og „þræll" ;

þar á ofan : „lasta kaudi", „sóda maki", „eiturgydja" > o. s. frv. Þetta lætur skáldið fjúka óspart, svo sem til að prýða erindin. — Þriðji flokkurinn er ekki eins orðmargur og hinir, en hann er þeim mun handhægri, einkum vegna þess, að orðin, sem í honum standa, þýða aldrei neitt. Hann hefir þau um alla hluti, og það eru beztu og meinlausustu hortittirnir í öllum rímunum. Til eru líka stærri hortittir, svo sem þeg- ar skáldið segir: „kát, og fékk til fulls Förgun sorg- ar hlýa" (1., 22.), eða „átti med tignar háttum tig- inn nid" (1., 24.), eða „bréfin lánar(!), best med skil Á bóli, stólkonúngi" (4., 50.), eða „trúr med æru hóti", (6„ 22.), og annað þaðan af verra.

Nú er að minnast á kenningarnar. Þær eru, eins og Iög gera ráð fyrir, töluvert myrkar og reknar sam- an, hver annari vitlausari, og sumar svo óviðfelldnar og voðalegar meðferðar, að hver maður ætti að vara sig á að nefna þær, svo hann brjóti ekki úr sér tenn- urnar í slíku hraungrýti. Kvæða-gyðja skáldsins heit- ir „greina skögul" og „ibúd fræda nægda" (1„ 7. og 8.); skáldamjöðurinn heitir „bodnar keita" (1„ 7.); jörðin heitir „heimu lód" (? 1„ 3.), Sídhötts hringa strindi (2„ 24.), „Gángrádar hrings hugla" (4„ 19.), „Grana elja" (! 5„ 30.), „aldar bátur" (? 9„ 11.), og margt annað þessu líkt; sjórinn heitir „nahvals sker" (5„ 17.), „sila for" (13., 17.), og „varar mýri" (13., 32.) ; skip heitir „neglu nadra" og „fljóta himinhrjóU ur" (6„ 14.), maður heitir „pambar vidur" (9„ 27.), og „sverda verdúngur" (? 13., 12.); kona heitir

17*

— 260 —

„Glanna þulu feima" (2., 57.), „smaragds kyrja" (4., 39.), „treyu sól" (4., 51.), „bjálfa Ydurí' (5., 45.), „ósa kértis skuld" (7., 12.) og „hringa gistíng" (9., 36.) ; sverð heitir auk annars „Hárs skýmur" (2., 18.) ; blóðið: „sára kéldur" ; sárin: „sverda mord" (2., 59); kinnamar: „þagnar hlidir" (? 2., 55.) og hug- urinn, „andar krá" (6., 28.). Þessar kenningar eru ekkert úrval; þær eru gripnar af handahófi, rétt eins og þær urðu fyrst f yrir mér ; og verið getur, ég hafi ekki skilið þær allar réttilega, og sumar eigi að þýða eitthvað annað. Ég þori ekkert um það að segja; kvenfólkið verður að skera úr því.

Af því, sem nú er talið, má að nokkru leyti geta sér til orðfærisins. Það er of ur afllaust og tuddalegt, eins og við er að búast, þegar höfundurinn fer ekki betur að ráði sínu. Nógar dönskuslettur koma líka innan um; en ekki eru þær eins griðarlega margar, og við mætti búast af slíkum höfundi. Þær eru við og við prentaðar með frábrugðnu letri (t. a. m. „þad fær nú ad vera sama", 10., 55.), og veit ég ekki, hvort það eru glettur úr prentaranum, eða maðurinn, sem orti, veldur því sjálfur, af því hann hefir þókzt af þeim; og er honum að vísu til þess trúandi, ekki síður en þar sem hann er að hælast um, að hann hafi gjört sig að athlægi og tekið sér danskt nafn;

„kefur ei snilli vora" segir skáldið! þar

var líka sæmdin í! — Eitt er eftir að nefna, sem aldrei ætti að sjást í neinum skáldskap og óprýddi þessar rímur töluvert, ef smávegis gallar og smíða- lýti leyndu sér ekki á slíkri ófreskju. En það er sá galli, að orðunum er margoft svo óhentuglega fyrir komið, að áherzlan lendir á röngum stað, þegar er- indið er lesið eða kveðið samkvæmt bragarhættinum. Mest ber á þessu í þeim rímunum, sem eiga að vera

— 261 —

dýrast kveðnar, til að mynda 6. rímunni — svo það lítur út eins og höfundurinn kannist sjálfur við, að þetta sé rangt, en hafi ekki kunnáttu til að forð- ast það, þegar bragarhátturinn fer að kreppa að hon- um ; og ætti þá bæði hann og aðrir, sem hættir til að yfirsjást í þessu efni, að ætla sér dálítið af, og kveða ekki dýrra en þeir orka. Þess háttar lýti, sem hér voru nefnd, eru til dæmis að taka: „öblug"*) og „eg hródugur" (6., 11.). „atkér" (6., 20.), Jíttsinn" (6., 29.), „holdmímir" (6., 40.). Það er sjálfsagt prentaranum að kenna, að þarna stendur * — mímir", en ekki ■ — mímer" á móti „her" og „fer"), „er höfdinginn" (6., 50.), „alblódugár" (6., 52.), og margt annað þessu líkt. Það er ekki nema á tveim stöðum — að ég geti séð, sem höfundurinn hefir ráðizt í að yfirgefa sög- una, og fara að skapa eitthvað sjálfur af hugviti sínu. Á öðrum staðnum (í 5. rímunni, millum 21. og 27. er- indis) hefir þetta tekizt öllum vonum framar. Hug- myndin er ekki ósnotur, og þótt hún sé tekin eftir öðrum, er það samt góðra gjalda vert, fyrst það er nokkurt vit í henni á annað borð. Það er þar sem Freyja tekur sér á hendur að hugga Indíönu, og fer af himnum ofan til sjávarguðanna, Ægis og Ránar, og býður þeim að gjöra logn á sjónum. I 24. erindinu er eina lýsingarorðið, sem ég hefi getað fundið að gagni í öllum rímunum; það er tárafríð — „Gydjan tára frídu (fallegra er samt: grátfögur, sem hitt mun vera myndað eftir!) ; væru hin öll saman eins snotur og ekki ver valin, þá skyldi ég aldrei hafa kallað þau hortitti. Þetta var nú helmingurinn ; en á hinum staðnum, — hvernig hefir þar tekist að skálda? Mað- ur guðs og lifandi ! Ég ætla að biðja yður, lesari góð-

") — Þýðir, að atkvæðið er seint í framburðinum, en - að það er skjótt.

— 262 —

ur, að taka rímurnar og lesa í hljóði fimm erindi úr fyrstu rímunni (3S. — 40.); það er ekki til neins að hafa þau hátt. Slíkur óþverri og viðbjóður! Það eru fádæmi, að nokkur maður skuli geta verið að velta öðru eins í huga sér, og búa það til. ímyndunaraflið hlýtur að vera allt saman gjörsamlega spillt og saurg- að, áður en það geti farið að skapa þvílíkar ófreskjur. Hitt og annað í ætt við þetta er að lesa í 1., 52.; 4., 10.; 5., 45.; 5., 53.; 5., 57.; 9., 20.; 9., 36.— 40. Og þó er Sunnanpósturinn að hæla Tistrans-rímum. Hver veit, nema honum finnist vera töluvert bragð að þessu, og mætti þá segja um hann og össu „Breid- f jardar" eins og sagt er á öðrum stað í Sunnanpóst- inum: Þar sem hún hafði setið, fundu þeir tóbak!

Þetta mun þykja nóg komið af svo góðu, og vildi ég óska, það, sem hér er sagt, gæti orðið einhverjum til viðvörunar, sem fengist við rímnakveðskap eftir- leiðis. Mér ofbýður, þegar ég fer að hugsa um, að þetta eru elleftu rímurnar, sem maðurinn hefir kveð- ið — og lauk við þær, þegar hann stóð á þrítugu (14., 6. og 7.). Hvílík vanbrúkun á skáldskaparlistinni ! hvílíkt hirðuleysi um sjálfan sig og aðra, — að hroða svona af kveðskapnum, og reyna ekki heldur til að vanda sig og kveða minna. Þetta má ekki svo-búið standa. Leirskáldunum á ekki að vera vært ; og þeim mun varla verða það úr þessu, nema þau fari að taka sér fram og hætti með öllu eða yrki betur. Höfundur þessara orða skal að minnsta kosti heita á hvern, sem fyrstur verður til að láta prenta nýjar rímur, svona illa kveðnar, að taka þær, ef hann lifir, og hlífa þeim ekki, heldur leitast við að sýna almenningi einskis- virði þeirra, og hefna svo landsins og þjóðarinnar fyrir alla þá skömm, sem hún verður fyrir af slíkum mönnum.

— 263 — FRÁ SKÍRNARFONTI THORVALDSENS.

1807 kom Dönum fyrst til hugar að fala smíðar Ivjá Thorvaldsen, og það var kvenmaður, sem fyrst varð til þess. Hún hét Charlotte Schimmelmann, greifafrú, og bað hann um skírnarfont, sem hún ætl- aði að gefa kirkjunni í Brátröllaborg. Hún var á Fjóni. Thorvaldsen fór að smíða, og árið eftir var fonturinn búinn, en komst ekki frá Rómaborg fyr en 1815. Þá var hann fluttur til Danmerkur, og stendur nú í Tröllaborgarkirkju, eins og greifafrúin hafði til ætlazt.

1825 fór Thorvaldsen að hugsa um að senda Is- landi eitthvað eftir sig. Hann var þá nýkominn til Eómaborgar norðan úr Danmörku, og hefir líklega ætlað að sýna Dönum, hvort hann væri með öllu bú- inn að gleyma ættjörðu sinni, þó þeir hefðu haft mik- ið við hann, og keppzt hver við annan, að kalla hann landa sinn. Hann bjó þá til nýjan skírnarfont, eftir sömu myndinni og þann í Tröllaborg, og ætlaði að senda hann'Miklabæjarkirkju í Blönduhlíð*) í Skaga- firði, og lauk við hann um sumarið 1827. Þessi font- ur var í því frábrugðinn hinum fyrra, að þar var á blómhringur, fagurlega tilbúinn, þar utan um, sem skírnarfatið á að standa; það eru rósir, skornar í steininn, og mesta snilldarverk. Að baka til, fyrir neðan englana (er síðar verða nefndir), stóð þetta letur :

„Opns hoc Romae fecit

et Islandiae terrae sibi gentiliciae

*) En ekki í Oslandshlíð, eins og segir í Sunnanpóstinum <1835, á 110. bls.).

— 264 —

pietatis causa donavit

Albertus Thorvaldsen

A. MDCCCXXVII"*)

Norskur kaupmaður keypti samt þennan f ont, og

letrið var afmáð; en Thorvaldsen fór undir eins að

búa til nýjan, og lét höggva marmarann í Carrara, en

lauk sjálfur við fontinn í Rómaborg. Þessi fontur

er allt að einu og sá, sem kaupmaðurinn fékk, nema

hvað marmarinn er dálítið gráleitur, og ekki fullt

eins góður — því hinn haf ði verið af bragð. Hann var

fluttur hingað til Kaupmannahafnar sumarið 1833,.

á herskipi því, er Galathea heitir, og stendur hann nú.

í myndasmiðju Thorvaldsens í Charlottuhöll. Fyrir-

myndin (úr gipsi) var komin löngu áður, og stend-

ur þar í höllinni, uppi í myndasalnum stóra.

Þessi skírnarfontur er ferstrendur stöpull, 27 þumlungar á hæð og 201/2 þumlungur á hvern veg.

Á framhliðina er skorin:

Skim Krists.

Frelsarinn stendur í Jórdan, með handleggina krosslagða á brjóstinu, og hneigir höfuðið, til að- láta skírast. Ásjóna hans og limaburður eru fegursta eftirmynd þess, sem var hógvær og af hjarta lítil- látur. Jóhannes skírari hefir í vinstri hendi guðs- lambsstafinn (agnus-dei-stsLfmn) ; en í hægri hendi

*) Þ. e.:

Albert Thorvaldsen

gjöröi smíðisgrip þenna 1 Rómaborg-,

og gaf hann

íslandi,

ættjörðu sinni,

1 ræktar skyni,

1827.

V

— 265 —

heldur hann á hafskel, og hellir vatninu yfir höfuð lausnarans. Hátign og alvörugefni skína af andliti hans. —

Á vinstri hliðinni er:

Maria með bamið og Jóhannes.

María situr hugsunarfull með barnið Jesúm í fangi sér; hún heldur handleggjunum utan um hann, og hendurnar eru signar niður á kjöltu barnsins. Jesús snýr sér við í faðmi móður sinnar, réttir vinstri höndina að Jóhannesi, til að klappa honum, og er að lyfta hægri hendinni til að blessa hann. Jóhannes heldur á guðslambsstafnum í vinstri hendi, en legg- ur hina hægri hönd með trúartrausti á kné Maríu, og þiggur blessun og blíðulæti frelsarans með lotningu og tilbeiðslu.

Hægramegin á fontinum er:

Kristur að blessa börnin.

Þar situr Kristur, í þann mund, er hann hefh* mælt hin guðdómlegu orð : „Leyf ið börnunum til mín að koma". Tvö börn standa frammi fyrir honum. Yngra barnið hefir af sjálfsdáðum hlaupið frá móð- ur sinni til hins blíða vinar barnanna og styðst við kné hans, með barnslegri ást og trúartrausti. Eldra barnið kemur auðmjúkt og lotningarfullt. Móðir þess hef ir lagt saman á því hendurnar, og sagt því að fara svona, til að láta blessa sig. Á andliti Krists skín há- leit blíða og hreinleiki sálarinnar. Hann horfir að sönnu á eldra barnið, og leggur hægri höndina á enni þess, og blessar það, en vinstri höndina leggur hann á handlegg litla barnsins, eins og hann ætli að halda því hjá sér — því honum er yndi að sakleysi þess.

Að baka til er letrið, sem áður er nefnt, og þar fyrir ofan:

Þrir englar liðandi i lofti.

— 266 —

Það er ekki með öllu ljóst, hvort meistarinn hefir ætlazt til, að þessir englar hefðu nokkra einkar þýð- ingu; og þeir, sem hafa lýst fontinum, tala hvergi um þá öðruvísi en helga prýði (Gloria) — nema prófessor Thiele. Honum virðist þýðing þriggja höfuðdyggða kristinnar trúar hafa smiðnum óafvit- andi birzt í þessum myndum; „því", segir hann, „er ekki ein þeirra, er réttir út höndina í þolinmæði og lítillæti, og horfir til himna, eftirmynd trúarinnar? og er ekki hin glaða mynd, er auðsjáanlega keppir á- f ram, áþekk voninni ? og getur ástin betur sameinað, en sú hin þriðja mynd, er faðmar hinar báðar?"

ÁVARP TIL STÉTTAÞINGSINS 1 VÉBJÖRGUM.

Indsenderne vover at henvende disse Ord til den hæderlige Stænderf orsamling i Viborg og i Særdeles- hed til de h0jhjertede Mænd, — hvilke som helst, — der med Mod og Frisindethed paa denne Landdag vil frembære det nationale 0nske om Foreningen af begge de danske Stænderforsamlinger. Omstændig- hederne tvinger os til ikke at lade denne Lejlighed gaa forbi, uden at fors0ge paa at faa bragt under Diskussion en vigtig Sag, et inderligt 0nske, en For- dring, som tilh0rer et helt, sk0nt et lille Folk, fattigt paa Kræfter og Forhaabninger, men rigt paa herlige Minder, der snart vil kvæle Ejeren under de be- staaende Forhold. Naar vi endvidere siger, at dette Folk tilh0rer den danske Stat, saa vil det være klart, at her er Talen om Islænderne; og naar disse vil b0nfalde om noget billigt og f ordre noget retmæssigt, saa maa det fremfor alting være lige Rettigheder og

— 267 —

lige statsborgerlig Anseelse med deres danske Br0dre. Island var den f0rste, den eneste Fristat i Norden; da blomstrede det, og Velstand og især Videnskabe- lighed havde der sit faste, verdensber0mte Sæde; men siden kom det under fremmed Herred0mme, og i Tidens L0b forandredes Forfatningen saa aldeles, at i Aarhundreder har Folkets Stemme været saa godt som d0d og ingen Lejlighed haft til at lade sig h0re angaaende Landets egne offentlige Anliggender. F0l- gen blev, at Velstanden sank, Videnskaben flygtede, selv Indbyggernes Antal indsvandt til mindre end det halve af, hvad det havde været i Nationens sk0nne Periode. Dette er Historiens uigendrivelige Vidnes- byrd, vigtigt og advarende for alle Stater, s0rge- ligt for Levningerne af den lille Stat, der gik til Grunde som Offeret, der bragtes til Vidnesbyrdets historiske Kundg0relse. Men Mindet om det for- bigangne lever hos Islænderne, og Haabet om at kunne komme til Live igen og endnu, under de foran- drede Forhold, at kunne indhente en stor Del af den tabte Velstand og hæve sig til den fremrykkende Videnskabs almjndelige Standpunkt, vaagner Dag fra Dag hos flere af dem og udbreder sig i deres Midte, — dog alene under den Forudsætning, at den islandske Borger skænkes den samme Lejlighed som den danske, til med Raad og Daad og almindelig In- teresse at tage Del i de Forhandlinger, der sigter til Landets Bedste. Men vi f0ler det dybt, alle Islændere, saa mange som tænker derover, f 0ler det dybt, at dette kun kan ske, naar Island faar en særskilt Stænder- forsamling indenfor dets egne Grænser. Det er Princippet om denne særskilte Stænderforsamlings N0dvendighed for Island, som vi saa inderlig 0nsker at maatte blive udtalt, allerede nu paa den nær-

— 268 —

værende Landdag i Viborg ; thi hvis dette skete, vilde det lægge en stor Vægt til de Petitioner fra Island, angaaende denne Genstand, som vi venter at skal blive forelagte den næste Stænderforsamling i Ros- kilde. Og hvorfor skulde det ikke blive udtalt? De sandhedselskende Mænd, som uden Tvivl vil indlade sig paa Sp0rgsmaalet om de danske Provinsialstæn- ders hensigtsmæssig[s]te Organisation, kan dog nep- pe gaa denne vigtige Del af Sp0rgsmaalet forbi, og de indlysende, opf ordrende og truende Grunde, som taler for begge de danske Stænderforsamlingers snarlige Forening, — de samme Grunde f 0rer umiddelbart til den Erkendelse, at Islands ejendommelige Forhold f ordrer en særskilt raadgivende Forsamling for dette Land, saa sandt som det er Kongens Vilje, at ogsaa det islandske Folk skal nyde godt af den Institution, som alle de bedste Mænd i Riget erkender for den her- ligste Gave, Kongen har skænket sine tro Under- saatter. Saaledes er det islandske Folks Overbe- visning, saaledes tænker alle de Publicister, som of- fentlig have omhandlet denne Materie. Professor Da- vid, Professor Sibbern, den ædle Greve v. Holstein, den talentfulde, altfor tidlig tabte Einarsson og hans fortræffelige Recensent i Maanedsskriftet, alle disse Forfattere har indset Vigtigheden af en særskilt Stænderforsamling for Island, og vi kan ikke tvivle paa, at havde blot Assessor Algreen-Ussing indladt sig paa Dr0ftelsen af dette Sp0rgsmaal, saa vilde han sikkert være kommen til det samme Resultat; thi unægtelig maa det med Konsekvensens N0dvendig- hed fremgaa af hans hele Deduktion. Dog — Grun- dene for Sp0rgsmaalets Opg0relse til Islands Fordel, kan da f0rst vinde den tilb0rlige Styrke og Aner- kendelse, naar de opf attes og udtales af de bestaaende

— 269 —

Stænderforsamlinger. Derom beder vi i det islandske Folks Navn, vi beder og b0nfalder og fordrer og t0r haabe, at en retfærdig og kærlig Konge og en h0j- hjertet og velvillig Nation ikke vil lade det lille, gamle Broderfolk nedtrykkes dybere, gaa til Grunde, græm- me sig til D0de, — og dette maatte dog ske, og vil efter de bestaaende Forhold uigenkaldeligen ske, hvis Islands politiske Udvikling i længere Tid skulde blive hemmet ved nogen som helst væsentlig Tilsidesæt- telse.

ÝMISLEGT VIÐVÍKJANDI „STJÖRNUFRÆÐI EFTIR DR. G. F. URSIN".

I.

BOÐSBRÉF.

Svo fagur fróðleikur sem það er, að kynna sér eðli himinhnattanna og komast í skilning á rás þeirra um himingeiminn og lögmáli því, er þeir hlýða, þá er það þó raunar, að alþýða hér á landi er harla ó- fróð um slíka hluti. Er það ekki af því, að Islending- ar mundu öðrum síður hafa girnzt að afla sér slíkr- ar þekkingar, er háleitust er kölluð [af] allri ver- aldlegri fræði, og þó auðveld og yndisleg, ef þeir hefðu haft tækifæri til þess. Miklu fremur er því nú um að kenna, að það er ekki nema ofurlítið og þar á ofan víða á dreif í bókum, er hingað til hefir verið skráð um það efni á íslenzka tungu. Nú er svo ástatt, að mér hefir gefizt tækifæri til að bæta úr þessum bresti bókmennta vorra, Maður heitir Ursin, háskóla- kennari og þjóðkunnur stjörnufræðingur í Dan- mörku, og hefir hann fyrir skömmu samið bók þá,

— 270 —

er skýrir svo ljóslega frá öllum hinum merkustu sannindum, stjörnufræðinnar, að sérhver greindur almúgamaður á hægt með að komast í fullan skilning á orðum hans. Bók þessi hefir orðið fyrir almenn- ings-lofi, eins og vert er, og flaug svo út, að ekki var liðin vika frá því hún kom á prent hið fyrsta sinn og þangað til farið var að prenta hana aftur. Mér hefir boðizt til prentunar bók þessi íslenzkuð, og að um skyldi verða séð, að allt, sem að henni er unnið, verði svo vel og vandlega af hendi leyst, sem bezt eru föng á. Hún verður hér um bil 10 arkir að stærð, og fylgja henni fjögur myndablöð, prentuð með gröfnum eirspjöldum. Eru slíkar myndir til ekki all- lítils skilningsauka, og ómissandi þeim, er öðlast vilja greinilega hugmynd um margt það, er frá er skýrt í stjörnufræðinni,

og getur bókin þannig umvönduð, ekki kostað minna en 1 rbdl. sm. hvert exemplar. Þeir, sem vilja eignast þessa fræði- bók, óska ég að hér á vildu teikna sín nöfn, stand og heimili, og senda mér svo boðsbréfin aftur, svo snemma, að hún yrði prentuð hér að næstkomandi sumri, ef meira skyldi af verðar en ráðagjörðin tóm, sem allt er komið undir áskrifendaf jölda fyrir henni.

Viðeyjar-klaustri, þann 24. Jímí 1840.

0. M. Stephensen. II.

SAMNINGUR.

Við undirskrifaðir höfum gjört svo-hljóðandi samning okkar í millum:

Ég, Jónas Hallgrímsson, náttúrufræðingur og candidatus philosophiæ, tekst á hendur að íslenzka bók þá, er heitir „Populært Foredrag over Astrono- mien, af Dr. G. F. Ursin, Prof."; laga ég textann

— 271 —

jafnframt í hendi minni, eins og mér finnst, að bezt hæfi almenningi á landi hér, og þó ekki meir en svo, að höfundinum sé alls staðar fylgt að aðalefninu til. Skal svo vera frá gengið, að okkur sé minnkunarlaust hvorumtveggja. Handritið á að vera búið til prentun- ar innan næst-komandi Maímánaðar-loka, og nokkuru af því að verða skilað jafnskjótt og póstskip er farið, svo prentun þess geti þá orðið byrjuð. — Svo lofa ég og að vera útgefendunum hjálplegur með að út- vega þeim töflur þær, sem bókinni eiga að fylgja, og sem ég hefi þegar fengið loforð fyrir. Það er samt sjálfsagt, að útgefendurnir borga þær.

Við Helgi prentari Helgason, lofum

að borga hr. J. Hallgrímssyni starfa sinn með 100 ríkisbankadólum, r. s., svo töldum og goldnum, að hann nú þegar í stað fær 30 dali, en fyrir hinum 70 tekur hann, þá [er] bókin er útkomin, 77 exemplör handa áskrifendum, er honum er búið að útvega, mest við skólann. Svo fær hann og hin vanalegu „höfund- ar-exemplör", 10 að tölu ; er alls 87.

Verði bók þessi oftar lögð upp á næst-komandi 25 árum, fær hann 5 exemplör af hundraði hverju, sem prentað er. Upp frá þeim tíma er forlagsrétt- urinn ótakmörkuð eign útgefendanna.

Upplagið er að þessu sinni ákveðið að vera skuli 1000 exemplör.

Reykjavík og Viðey, í Janúarm. 1842.

Jónas Hallgrímsson.

III.

TILEINKUN.

Þessa tilraun dirfist ég að tileinka kennara mín- um, herra Birni Gunnlögssyni, stjörnuspekingi, í virð- ingar- og þakklætis-skyni. J. Hallgrímsson.

— 272 — IV.

FORMÁLI.

Ég þarf ekki að lofa þá vísindagrein, sem þessi bók er ætluð til að fá alþýðu vorri nokkurt skyn- bragð á, því næturnar gera það hver eftir aðra, og kvöld og morgunn, og dagurinn „frá uppgöngu og til niðurgöngu". En ég verð að lofa bókina, eins og höf- undur hennar hefir skilið við hana, því ég hefi öngva aðra séð um það efni, er segi svo mörg sannindi í jafnstuttu máli, og þó skiljanlega; sjálfsagt er, að hún hefir á þann hátt ekki getað orðið eins skemmti- leg og hugkvæm almenningi, eins og ef hefði mátt lengja hana meir og fara fleirum orðum um sitt hvað eina. Útgefendurna verð ég einnig að lofa, fyrir það þeir hafa heiðarlega ráðizt í að leggja á tvær hættur í góðum tilgangi. Og sjálfan mig verð ég að afbata, því ég veit fullvel, að mér hefir víða hvar farizt verk mitt úr hendi óf imlegar en vera bæri ; tel ég mér það helzt til afsökunar, að ég hefi hlotið að búa til mjög mörg orð, og eru þau ætíð leið í fyrstu, þangað til eyru vor fara að venjast þeim. Ég vonast einnig eft- ir, að önnur betri komi bráðum í stað sumra þeirra, og að þessi litla f járgata, er ég nú hefi lagt, verði með tímalengdinni að breiðum og ruddum þjóðvegi.

Ég fyrir mitt leyti gleðst af að skoða himininn, til fróðleiks og yndis og huggunar, og tek fúslega undir með Addison:

Festingin víða, hrein og há,

og himinbjörtu skýin blá,

og logandi hvelfing, ljósum skírð,

þið lofið skaparans miklu dýrð.

Allt kvæðið. Sbr. I. b., bls. 215—16.

— 273 — TÓMAS SÆMUNDSSON.

Það er siður á landi voru, þegar merkismenn lát- ast, að minnast við útför þeirra á hið merkasta, sem fyrir þá hefir komið og sjálfir þeir afrekað á lífsins leið; eru það kallaðar ævisögur. En svo er um líf sumra manna, að það er svo auðugt og merkilegt, þ^'.tt ár þeirra hafi ekki verið mörg, að ofætlan er þeim, sem bezt þekkja þá, að þeir geti samið slíkar ævi- sögur, jafnskjótt og þeim berst fregn um vinarmiss- inn. Höfundur þessara minningarorða um ævi séra Tómiasar getur þetta með sanni sagt, því hann átti ekki fyrir sér nema einn dag til að semja þau, af því þau áttu að verða notuð við líkræðuna og urðu að fara langan veg. Það má því ei ætla, að þetta sé ævi- >saga, er oss virðist hæfa slíkum manni. Það eru að eins nokkur minningarorð til bráðabirgða í virðing- ar- og ástar-skyni við þann mann, er mestan og bezt- an hlut hefir átt í riti voru. Það er og óséð enn, hverju hann hefir áorkað og mun áorka Islandi til viðreist- ar, þótt nú sé hann undir grænni torf u. Vér vonumst og til, að „ævisaga" hans muni einhvern tíma, seint eða snemma, fræða um það þjóð hans, sem hann vann allt fyrir, frá því hann komst til vits og ára.

Tómas prófastur Sæmundsson er borinn í þennan heim á Kúhóli í Austur-Landeyjum 1807. Foreldrar hans Jvoru þau Sæmundur bóndi Ögmundsson og Guðrún Jónsdóttir, og eru þau bæði hjón þjóðkunn að höfðingskap og hvers konar framkvæmd og at- gervi, er prýða má stétt þeirra. Tómas ólst upp í föðurhúsum þangað til hann var 15 vetra. Á því tímabili hefir Sæmundur flutt sig að Eyvindarholti

18

— 274 —

imdir Eyjafjöllum, og mun um alla þá stund lítið hafa orðið af bóknámi Tómasar, fremur en hvers- annars bóndasonar. En hins vegar sá hann jafnan búnaðarháttu einhvers hins bezta búmanns á land- inu, þar sem faðir hans var, og má af því skilja, hversu það mátti verða, að hann síðar meir á ótrú- lega stuttum tíma gat kynnt sér eins ágætlega bún- aðarháttu og búskaparástand lands vors, eins og rit- gjörðir hans eru sumar ljósastur vottur um. En er hann var 15 vetra, kom faðir hans honum til kennslu í Odda, til Steingríms prófasts Jónssonar, sem nú er biskup. Þar var hann 3 vetur undir handleiðslu hins. ágætasta manns, og í svo miklu ástfóstri, að séra Tómas minntist þess jafnan með þakklátsemi, enda hefir honum og auðnazt, að halda óskertri virðingu hans allt til þessa dags. En er herra Steingrímur varð að fara erlendis vetrarlangt, að taka biskups- vígslu í Danmörku, kom hann Tómasi í Bessastaða- skóla; var hann þá svo langt kominn í skólalærdómi, að hann settist í efra bekk, og var útskrifaður a5 þriggja ára fresti. Þegar í skóla mátti sjá vott þeirra skapsmuna og hugarf ars, er síðan leiddu hann til svo mikilla framkvæmda, að fá eður engi eru dæmi til á landi voru um svo stuttan aldur. Hann var þá á- kafamaður í geði, kappsamur og framkvæmdarsamury og stórvirkur og fljótvirkur, og yfirtaks ráðagóður, hvað sem í skarst. Ekkert var honum leiðara en leti og lygi og alls konar ranglæti, og vildi hann af óllu afli brjóta það á bak aptur. Fór þá stundum, eins og oft fer um slíka menn, að hann þótti vera nokkuð svo harðsnúinn og ráðríkur, en allra manna var hann einlægastur og ástúðlegastur vinunl sínum. Svona var hann skapi farinn, þegar hann fór úr skóla, og breyttist það ekki síðan að öðru leyti en því, sem

— 275 —

vísindi og reynsla þokuðu óðum lífsstefnu hans að því verkinu, sem fegurst er af verkum mannanna, að efla framför og hagsæld heillar þjóðar, sinnar þjóðar og þjóðar feðra sinna. Vilji hans breytti sér ekki, því hann var frá upphafi — alla þá stund, sem vinir hans hafa þekkt hann — samur og jafn, hreinn og ákaf ur og einbeittur, og þessi styrkleiki vilja hans var studdur kristilegu trúartrausti, fölskvalausri guðhræðslu og ljósri sannfæringu heimspekilegrar í- hugunar, og þessi styrkleiki gjórði séra Tómas að slíkum manni sem hann var ; því þótt hann væri mað- ur vel gáfaður, og gæddur miklum skilningi, átti hann sér þó í því tilliti nokkura jafningja, en nú standa allir á baki hans. Hann var útskrifaður úr skóla vorið 1827, og fór samsumars til háskólans í Kaupmannahöf n ; gekk hann þá um haustið undir hið fyrsta lærdómspróf með lofi (laudabilis), og ári seinna leysti hann af hendi með sama vitnisburði hið annað lærdómspróf, sem almennt er kallað hið heimspekilega. Þeir, sem um þessar mundir þekktu hann í Kaupmannahöf n eður hafa skrif azt á við hann, vita vel, með hvílíkum fögnuði hann settist að brunni vísindanna, og safnaði sér á stuttumj tíma auðlegð nytsamrar þekkingar, og einkum svo ljósu yfirliti yfir samband hinna margbreyttu vísinda sín í milli, að hann frá þessu tímabili hafði fyllilega áttað sig í hinu ósýnilega ríki skynseminnar. Um vorið 1829 kom hann aftur að vitja fósturjarðar sinnar snöggva ferð. Bar þá svo við, að nokkur kritur kom meðal hans og einhvers af Reykjavíkur-kaupmönnum; mun það vera nærri sanni, að það hafi í fyrstu risið af orðkeppni um verzlunina. Þetta olli því, að Tómas varð áskynja um, að skipráðendur í Reykjavík hefðu tekið sig saman um að synja honum fars til Dan-

18*

— 276 —

merkur. Þá sneri hann við, og fór norður um land og tók sér far á Akureyri, og var kominn til Kaupmanna- hafnar á undan þeim, er ætluðu að synja honum fars. Þessa er því hér getið, að í norðurferð þessari sá hann í fyrsta sinn Sigríði, dóttur Þórðar Björnsson- ar, sýslumanns í Garði, er síðar varð kona hans, og svo vegna hins, að vera má, þetta atvik hafi orðið tilefni til, að hann fór að íhuga verzlunarefni lands vors fyr og grandgæfilegar en annars hefði orðið. Þegar hann var kominn aftur til háskólans, fór hann að iðka guðfræði, leysti af hendi embættispróf í guð- fræðinni rúmum tveim árum seinna, í Janúarmánuði 1832, og fékk þá sem fyrri lofsverðan vitnisburð, að samhljóða atkvæðum prófsdómenda. Seinna hluta þessa vetrar notaði hann til undirbúnings undir ferð sína um hin merkustu lönd Norðurálfunnar. Brauzt hann í þetta fyrirtæki með hinni mestu atorku, og hafði ýmisleg vandræði við að stríða, áður því gæti orðið framgengt. Aðaltilgangur þessarar ferðar var að kynna sér ástand og siðu hinna frægustu þjóða og vísustu, bæði til að fræðast sjálfur, og til að geta borið það síðan allt saman við ástand og siðu Islend- inga, — þeirra, er ferðin í raun réttri var farin öll fyrir. Þessa f erð sína hóf hann um vorið 1832 ; tók hún yf ir í tvö ár ; f ór hann víða um lönd, allt úr Dan- mörku og suður í Miklagarð, og yrði hér of langt frá því að segja, enda hefir hann ritað ferðabók sína, er margir munu æskja að sjá prentaða. En nú verður hér að geta þess, sem næst er, því fullyrða má, það hafi verið undirrót þess missis, sem nú er harmaefni vort. Svo bar við, að þegar Tómas átti vetrarsetu í Parísarborg á Frakklandi, veturinn 1833 — 1834, varð hann yfirkominn af brjóstveiki; kennir hann það sjálfur breytingu á loftslagi og fjárskorti, sem olli

— 277 —

því, að hann gat ekki veitt sér hæfilega aðbúð. Um þessar mundir, þegar hann lá dauðvona í fjarlægu landi, hugsaði hann samt minna um sjálfan sig en ættjörðu sína. Þetta votta ljóslega bréf þau, er hann þá ritaði til vina sinna til Kaupmannahafnar. Þegar vorið kom, hresstist hann svo, að hann gat aftur leitað heim á leið, og kom til Danmerkur í Maímánuði. Þá veitti konungur honum Breiðabólstað í Fljótshlíð. Hann fór samsumars út til íslands, og sá aftur ætt- jörðu sína eftir 5 ára burtuveru. Um haustið gekk hann að eiga heitmey sína, er áður er nefnd, og sat hann þann vetur á Garði í Aðal-Reykjadal. Á næst- komanda vori tók hann prestvígslu af kennara sínum og vini, herra Steingrími biskupi, og settist á Breiða- bólstað. Var hann þá um sama leyti kjörinn prófast- ur í Rangárþingi. Þetta var um vorið 1835. Nú eru síðan liðin 6 ár. Það er stuttur tími og ómerkur í ævi margra manna, en mikið hefir Tómas lifað og af- rekað á þessum 6 árum. Ritgjörðir hans eru marg- ar og merkar, prentaðar og óprentaðar; embættis- meðferðin frábær, og heimilislífið allt merkilegt. En að lýsa því öllu þyrfti að bíða rósamari stundar, þeg- ar saknaðarbeiskjan deyfist. Hér er því að eins sagt„ að með þessum manni er oss horfið hið fegursta dæmi framkvæmdar og ættjarðarástar. En því segi ég horf- ið ? Það er til og verður til um langar aldir, og nú er það oss næst, því engi veit, hvað átt hefir, fyr en. misst er.

VIÐAUKI.

Lítil athugasemd.

8. Janúar 1844. Ég hefi ekki haft mikla trú á, að séra Tómas hafi nokkurn tíma verið sérlegur smekkmaður á

— 278 —

skáldskap, þó ég vissi, hann hefði frá öndverðu hreina og vakandi tilfinning fyrir öllu fögru og góðu ; en ég sé nú, að ég hef i ekki þekkt hann rétt í því efni. Hann hefir þar, eins og víða annars staðar, stokkið fram úr mér, þó hann, ef til vill, hafi ekki haft betra vit á þess háttar. En það var svo um hann í öllu; ekki eldri maður, og ekki með dýpra lærdómi, hef ði hann ekki getað á svo mörgum stöðum rykkt sér út yfir takmörk almennrar þekkingar, ef hann hefði ekki verið, það sem menn kalla Geni. Hann sá oft í augnabliki, þó hann gæti þá í stað ekki sannað það, margt, sem við jafnaldrar hans erum nú búnir að ná með langsamlegri eftirgrennslan, og margt, sem bíð- ur seinni tíma, áður en það verði eign mannlegrar þekkingar. Ég hefi, til dæmis, hálf-brosandi leyft, að þetta orðtak mætti standa fyrir framan ritgjörð hans um bókmenntir Islendinga: „Látum oss ei sem gyltur grúfa", og þó sé ég nú all-vel, að einmátt þetta erindi er kjarninn úr öllum skáldskap og úr allri athöf n Eggerts Ólafssonar, mesta mannsins, semí ég held, Island hafi átt á seinni öldum.

UM HEILAGAN COLUMKILLA OG HINA ÍRSKU

KONUNGA, CORMAC MAC CUILLENÁIN

OG MÝRKJARTAN.

Heilagur Columkilla (Colum Cille eða Cellu- Columbus) andaðist hvítasunnunótt, 9. d. Júní, 592. Hann hefir ritað ýmsar bækur á írska tungu og latínska. Til eru eitthvað 30 kvæði írsk, sem honum eru eignuð, flestöll andleg.

— 279 —

Nafnið Cormac kemur oft fyrir; t. a. m. Cor- mac mac Cuillenáin, konungur í Munster, er dó 908.

Mýrkjartan Ira-konungur (Muirchertach) var sonur Njáls (Niall) glúnduff og réði fyrir Ulster. Hann átti margar orustur við Dani, er herjuðu Ir- land um þær mundir. I Árásabók O'Clery's (The book of Invasions) segir svo, að Mýrkjartan hafi unnið sigur á Dönum í Ulster, og annan við Dyflinni með Donogh konungi; síðan hafi hann farið yfir ír- land með einvalaliði af her beggja þeirra og skatt- gilt þar alla smákonunga og tekið af þeim gisla; liafi lið hans á heimleiðinni boðið honum að setjast um Taraborg og þröngva Donogh yfirkonungi til að selja honum gisla. Þessu neitti hann ekki að eins, heldur sendi hann alla þá gisla, er riann hafði tekið af smákonungum, til Donogh, sem hins rétta yfir- konungs í landinu. Donogh fannst svo mikið um þetta, að hann sendir Muirchertach aftur gislana, og kveður hann maklegastan að halda því, er honum var í hendur selt. Þess getur Cormacan, hirðskáld lians, í drápu þeirri, er hann orti um þessa herför; sú drápa er 156 erindi, og er þetta upphaf að:

Ó, Mýrkjartan, sonur hins ágæta Njáls, þú, sem hefir tekið gisla af Fjallar-ey.

Skáldið Cormacan Ecces dó 941.

— 280 — LAPPISKE ORD.

Kapte, Kappe (Kjortel for

begge Kon). Wolpo (ísl. úlpa), en Kvinde-

kjortel. Hialmfate (hjálmfat, cfr.

hjálmóttur og hjálmabönd),

Hætter af Klæde. Rime (rim), Almanakker, ud-

skaarne paa tynde Plader.

— 13 Maaneder. Kuowa-manno (Góu-mánuð-

ur), Februar. Jaulo-manno (jóla-mánuður),

December. Wakko (vika). Guwija, sumarnætur. Dalwija, veturnætur. Jubmel, æðstur guðanna. Jumi eða jumo (Ymir) Lap-

pernes Stamfader. Thor Thiermes (aijeke, aja,

atja), þrumuguð. Sarak eller Sarakka (det liv-

gorende Princip, natura na-

turans).

NB. Stokkur og steinn. —

Að tilbiðja stokk og stein,

hlaupa yfir stokk og stein. Passe (jfr. Buse, Bussemand). Wiros-Akka (góð veiðigyðja,

— Skaði?).

Sæite (helgir steinar; staður- inn P a s s e, stouramus

Passe, stærsti helgistað-

ur, steinn skammt frá Gálli-

vare). Stallo og Jatton (jötun). Sæiwo, steinguðir fyrir vatna-

veiðar. Æpparlokkur (cfr. varðlokur

eða varðlokkur). Gan (illur andi, sem Lappar

geyma í pússi sinum, cfr.

gandreið). Tyre?

Lappo, trjámosi. Sabme og Same, lappi, á

þeirra mali. Ruotta og Druotta (drottinn) ;

svo kalla Lappar einhvern

jólaguð, og þar hjá stundum

Svía, er einnig heita Daro. Tarboebel, tarfur. Keron og Kerun, rjúpa, rjúpu-

keri. Almog og almag, almúgi. Jattet, játa, lofa. Svaina, sveinn. Tárdno, þerna, stúlka. Jábd, jafn. Rito, rita, þræta. Nuokes, nóg. Wesom (et Væsen). Gattet, gæta. Maka, mágur. Sville, svili. & c.

— 281 — UM SKÝRING EDDU-KVÆÐA.

Lítil athugasemd.

14/i 1844.

Ég er orðinn sannfærður um, að ég þyrfti ekki mjög lengi að sitja yfir sumum Eddu-kvæðunum til að geta leiðrétt þær útleggingar, sem ég þekki, tals- vert og restaurerað jafnvel sums staðar textann sjálfan í prentuðu útgáfunum, og þar af leiðir aft- ur, að skoðan efnisins og ústkýring hinna fornu sagna og hugmynda yrði talsvert ólík því, sem enn er komið í ljós. Það er merkilegt að sjá, hvernig all- ir Eddu-menn gera sér lítið fyrir að útleggja fyrst textann á þann hátt, sem bezt á við einhverja aðal- hugmynd, sem þeir hafa gert sér um Eddu-guðina, þó þeir sjái dável, að það hafi aldrei getað verið meiningin, og hártoga svo aftur útlegginguna, til að koma henni enn nær sér og enn f jær réttu ; — það er Hannas, sem lætur svona endrum og sinnum „einn deyja fyrir fólkið" (þ. e. eina og eina Eddu-setning fyrir sína aðalsetning, sem hann heldur sé rétt) ; — það eru þeir, sem segja, ,,tilgangurinn helgi athæf- in", — það sé óhætt að skrökva allra handa smá- vegis í trausti góðfúss lesara, til að koma honum því hægar á sitt mál.

GEFJON.

I den ældre Edda nævnes Gefjon kun paa eet Sted, nemlig i Lokaglepsa, hvor hun er til Stede ved Ægirs ber0mte Gilde, advarer Loki og siger, at hun forudser hans Fald, og bliver derfor af Loki paa-

— 282 —

duttet, at hun engang har staaet i meget upassende Forhold til en vis sk0n Yngling. I denne Anledning omtaler Óðinn denne Gefjon med klare Ord som en oph0jet Gudinde, i det han erklærer, at hun kender Alverdens Skæbne lige saa godt som han selv, og siger til Loki, han maa være bleven rasende og rent gaaet fra Forstanden, siden han vover at opirre Gefjon imod sig.

Den yngre Edda omtaler ogsaa dette Gilde i Be- gyndelsen af Bragaræður, og nævner der Gefjon som den tredje af de 8 Gudinder, som siden i et Gæstebud, som Óðinn gjorde Ægir til Gengæld, sad om Aftenen ved Gudernes H0jbord, tillige med de 12 Hovedguder. Kun disse sad i H0jsæder, og altsaa regnes denne Gefjon ogsaa her til de h0je Gudin- ders Tal.

Med disse Beretninger stemmer fuldkommen overens Beretningen i Skálda om Ægirs-gildet, hvor Gefjon nævnes som den tredje, næst efter Frigg og Freyja, iblandt de 6 tilstedeværende Gudinder.

Endelig træffer vi paa et klassisk Sted en Gud- inde Gefjon i Gylfaginning, hvor Gangleri sp0rger: Hvilke er Asynjerne? Hár svarer: Frigg er h0jest

den anden er Sága den tredje er

Eyr — den f jerde er Gef jon ; hun er M0 ; hende

tjener de, der d0r som M0er. Den femteerFulla .

— Freyja er den h0jeste Gudinde tillige med Frigg & c. (Siden opregnes de 0vrige: 7. Sjöfn, 8. Lofn, 9. Vör, 10. Syn, 11. Hlín, 12. Snotra, 13. Gná. — Sól og Bil regnes ogsaa blandt Asynjer).

Paa flere Steder end de her anf0rte findes Gud- inden Gefjon eller Gefjun ikke omtalt i Eddaerne.

Derimod findes en Gefjun omtalt i den yngre Edda, straks i Begyndelsen af Gylfaginning, og

— 283 —

hendes Bedrifter skildres der paa en saadan Maade, at hun neppe kan være den samme som den vesta- liske Gudinde, der har Sæde i Asagudernes H0je. Hun udmærker sig derimod paa en ganske anden Maade. Fortælling om hende lyder saaledes:

Kong Gylfi raadede der for Lande, som nu kal- des Svíþjóð. Om ham fortælles, at han gav en om- flakkende Kvinde (en Landl0berske), til Betaling for hendes Forn0jelse, et Plovland i sit Rige, saa stort som fire 0ksne kunde oppl0je i en Dag og en Nat. Men denne Kvinde var en af Asernes Æt (en af Asaslægten) ; hun kaldtes Gefjun; hun tog 4 0ksne (d. e. som var) norden fra Jötunheim, men det var S0nner af en Jætte og hende, og spændte dem for en Plov; men Ploven gik saa fast og dybt, at Landet l0snedes op, og trak 0ksnene det Land udpaa Havet og vesterpaa og stansede i et Sund. Der satte Gef jun Landet og kaldte det Sælund. Og der, hvor Landet var blevet oprykket, blev en Inds0 tilbage; der er nu Lpgren (Lögurinn) i Svíþjóð. Og ligge Vigene i L0- gren saaledes som Næssene i Sælund. Saaledes siger Skjalden Bragi hinn gamli:

Gefjun dró frá Gylfa glöð djúpröðul-auðla, svát af rennirauknum rauk, Danmarkar auka; báru 0xn ok átta ennitungl, þars gingu fyr vineyjar víðri vallrauf, fjögur haufuð.

Redigeres saaledes in ordinem: Gefjun dró glöð Danmarkar auka frá Gylfa djúpröðul-auðla, svát rauk af rennirauknum ; 0xn báru fjögur haufuð ok

— 284 —

átta ennitungl, þars gingu fyr víðri vallrauf (jeg læser vallrauf) vineyjar. (D. : Gefjun trak glad Dan- marks Tillæg fra den guldrige Gylfe, saa at de træ- dende Arbejdsdyr dampede; 0ksnene bar fire Ho- veder og otte Pandemaaner, der hvor de gik for Bo- lerskens*) store Plov).

Andet eller mere beretter Eddaerne ikke om denne Gefjun.

Den samme Gylfe, som her omtales, drog ellers siden til Asgaard forat lære Visdont af Aserne og var netop selv den Gangleri, som paa sit Sp0rgsmaal om Asynjerne fik det ovenfor anf0rte Svar. Det forekommer mig som\ Gylfe maatte erindre saa me- get af sit Bekendtskab med Gefjun Pl0jersken, at han havde været stærkt opfordret til med et Par Ord at betvivle Rigtigheden af Hárs Udsagn om Gefjun, den kyske og h0je Gudinde, hvis de begge to havde været identiske. Ved at adskille dem, slip- per man ogsaa fra den N0dvendighed, med Wiborg at antage, Asalæren skulde indeholde den plumpe og lidet træffende Ironi, at alle Piger, der d0r som M0er, kommer til Gefjun og tjener hende efter D0- den, af den Grund, at hun engang havde ageret Landl0berske og vekselvis hengivet sig til Konger og Jætter, ja endog avlet Uhyrer med en Jætte i J0tunheim. —

*) Maaske doj? ligefrem Kvindens, hvis man læser víney f. viney.

— 285 —

EN HYPOTESE OM FORKLARINGEN AF V0LUSPÁ'S 14. STROFE.

De senere Fortolkere af V0luspá er, som be- Jcendt, komne til det Resultat, at hele Dværgere- gistret, 11. — 16. Strofe inklusive, er interpoleret. Dette har nu vistnok sin Rigtighed, og dertil kan uden Tvivl lægges, at den 10. Strofe er forvansket

og at de fire f0rste Linier („Þar var annarr"),

hvis de i det hele taget er ægte, b0r staa bagefter de 4 sidste, da der dog ingen Rimelighed er for, at Dværgene skulde have skabt dem selv; de sidste 4 Linier („þeir — sagði") synes da endnu at staa paa sit Sted, men med andre fire, nu tabte, foran sig, ,som f0rste Del af Strofen, hvis Indhold maa have gaaet ud paa at forklare, hvem eller hvilke af Mag- terne, — de h0jhellige Guder, — blev udsete til at fuldf0re Dværgenes Skabelse, som if0lge næstfore- gaaende Strofe var bleven besluttet i den hellige Raadsforsamling. Er da Linierne: „Þar var — ann- arr" ægte, har de sikkert staaet som f0rste Halv- del af næste Strofe, hvis sidste Halvdel ogsaa er tabt, og Móðsognir og Durinn nævnes af V0lva som <de f0rste Dværge, paa lignende Maade som Ask og Embla nævnes som de f0rste Mennesker.

Men er nu Dværgeregistret interpoleret, saa er dog i det mindste en Del af det meget gammel, og den Omstændighed, at det maa udskydes af det h0je Gudedigt V0luspá, synes ikke at kunne fritage Fortolkerne fra den Ulejlighed at oplyse dets Ind- liold saa godt de kan, og behandle det ordentligt og omhyggeligt, som Brudstykke af en tabt Eddasang. Dette plejer imidlertid ikke at ske, idet man tager

— 286 —

sig Sagen saa let som muligt, og enten glider hen- over det hele med den Bemærkning, at det er klart, [at] en stor Del af de her forekommende Dværge- navne tyder hen paa, at Dværgene er Personfika- tioner af Naturkræfterne, eller siger — mere ind- holdsl0st — , det er tydeligt, at alle de forstaaelige Dværgenavne er Personifikationer, imedens Talen ikke kan være om de uforstaaelige, som ligger skjulte under den islandske Poesis Taagemasser (Wiborg). Dette er nu vistnok en nem Maade at klare Tingen paa; men herved maa det f0rst bemærkes, at de Dværgenavne, som her opregnes, ingenlunde alle er Personif ikationer ; det vil uden Tvivl være klart, at Navne, scm Alfr, Finnr, Yngvi, Eikinskjaldi o. s. v., ikke kan kaldes Personifikationer, og dernæst kan det ingenlunde siges, at de Ting, som findes personi- ficerede under en Del af disse Dværgenavne, ude- lukkende, ja ikke engang fortrinsvis, er de forskel- lige Naturkræf ter ; Nord og Syd, 0st og Vest er ingenlunde Naturkræfter, lige saa lidt som de Be- greber, der ligger til Grund for Navne som Vitr (viis), Ráðsvinnr (klog, kl0gtig), Þrár, Þráinn (stivsindet), Ái (Oldefader), Frægr (ber0mt) o. s. v. Meningen er, at Dværgenavnene betegner mange slags Egenskaber og Tilstande, og b0r som saadanne klassificeres, idet nogle, tilh0rende de rent mytiske Dværge, vistnok for st0rste Delen tyder hen paa Naturen og dens sig forskelligt ytrende Kræfter, imedens andre er historiske, for saa vidt de betegner Egenskaber hos individuelle Væsener af en levende Dværgeslægt.

Men denne Gang er det nok for mit 0jemed, at have antydet, hvad jeg savner ved den sædvanlige Behandling af Dværgeregistret, idet jeg s0ger at

— 287 —

henlede Opmærksomheden paa den væsentlige og, som det synes, lidet paaagtede Omstændighed, at Dværgeregistret ingenlunde udg0r en sammenhæn- gende Række, men bestaar af to forskellige Brud- stykker, hvoraf det f0rste (11. — 12. og 13. Strofe) snarest synes at være gamle Memorialvers, eller en saadan Ramse (þula), som man endnu finder mange af blandt Almuen i Island, f. Eks. det bekendte Troldregister : „Muna mega frændurnir fleiri", etc, som begynder med en vis Kambur Skæringsson og slutter med Kong Óðinn, alle Troldes Fader; det andet Brudstykke derimod (Str. 14. — 16.) er ulige mærkværdigere og synes at tilh0re en tabt Sang af mytisk-historisk Indhold, hvori en ældgammel Be- givenhed fortælles, om en Dværgehær, som skiftede Opholdssteder. Den 14. Strofe, som bærer Præget af en h0je Alder, og i ædel Simpelhed aldeles staar ved Siden af V0lvas Foredrag, antyder dette kort, men klart og fyndigt paa f 0lgende Maade :

Mál er dverga í Dvalins liði ljóna kindum til Lofars telja, þeir er sóttu frá Salarsteini, Aurvanga sjöt, til Jörovalla.

Ordret oversat lyder denne Strof e saaledes :

Tid er det Dværge

i Dvalins Flok

for Menneskers B0rn

til Lofar at tælle (opregne),

— 288

dem, som droge

fra Stensale

— Dyndmarkers Folk —

til J0ro-Sletter.

Nu opregnes nogle af disse Dværge i de to fól- gende Strofer saaledes:

í>ar var Draupnir ok Dolgþrasir, Hár, Haugspori, Hlévangr, Glói, Skírvir, Virfir, Skafiðr (Skaffiðr), Ái, Alfr ok Yngvi, Eitr(?) ok Óinn.

Fjalarr ok Frosti, Finnr ok Ginnarr, Héri, Haugstari, Hljóðalfr, Móinn; þat man [æ] uppi, meðan öld lifir, langniðja tal Lofars hafat

Der var Drypper og D0dsfjende, Graahaar, H0jtræder, Levang, Bælgvante, Klarer(?), Forvirrer(?), Fogfin, Oldefar, Alf og Yngve, Edder(?) [og] Kryster

Skjuler, Froste, Fin, Forlokker, Hare, H0jstirrer, tause Alf , Tuebo ; dette vil

medens Mennesker lever Lofars Ættal erindret blive.

Det vil rimeligvis ikke undgaa den opmærk- somme Læser, at han i dette Brudstykke har at g0re med et ældgammelt Sagn, som if0lge hele sin Karak- ter synes at st0tte sig til en eller anden virkelig Be- givenhed. Sted- og Personnavnene er for det meste saadanne som intet har at bestille med den nordiske Gudelære, og indbyder til det Fors0g at udfinde deres rette Hjem og Betydning, og det forekommer mig, at en ganske antagelig og overraskende indholds-

— 289 —

rig Forklaring ligger meget nær. Vi har her nemlig en Beretning om Finlappernes Tilbagerykken fra de- res gamle Stenboliger op til Finmarken og LaplancL Lofars Afkom drager bort fra Salarsteinn (Stensal, Stenbolig) til Jöro-vellir (J0ro-Sletten). Forklaringen af dette Landskabsnavn rnaa upaatvivlelig s0ges i det lappiske Ord Jaure, som er den almindelige Be- nævnelse paa Finmarkens og Laplands utallige Ind- s0er (f. E. Enere-jaure, [Satis]-jaure o. s. v.) ; Jöro- vellir betyder da S0ernes Sletter, det inds0rige Land, Jaurelandet, og Ordet er dannet aldeles som Hvera- vellir, Rangárvellir, Bolavellir etc, og kan endvidere sammenholdes med de gamle Glæsisvellir, som laa endnu længere 0stpaa i det russiske Finmarken; til Overfl0dighed kaldes nu ogsaa disse Folk, som er dragne til Jaurelandet, Aurvanga-sjöt det er Dynd- markers-Folk, til Betegnelse af deres Lands vaade og mosefulde Jordbund, og Betegnelsen bliver den samme, hvad enten man nu vil holde sig til det is- landske aur, som betyder Dynd og bruges især om den nylig opt0ede Jordbund paa grusfulde og san- dede Steder, saa længe den er gennembl0dt af Vand og ikke kan bære oppe, eller man foretrækker at for- klare aur ved jaure, saa at Aurvangar og Jörovellir bliver aldeles synonymt; denne Forklaring finder Medhold deri, at Finlapperne i de nordre Lapmarker udelader gerne j foran Vokal i Begyndelsen af Ord; saaledes siger Nordlapperne áno (Elv), álo (Hjord), áret (afsondre), hvor Sydlapperne siger: jáno, jálo, jeret (conf. H0gstr0ms Beskrivelse over de svenske Lapmarker, dansk Overs. Khavn. 1748, Side 412) ; paa lignende Maade kunde jaure, aure, aur, være det samme Ord, og Aurvangar betyde de inds0rige Mar ker. Dette om Stednavnene. Lofars Afkom selv kaldes.

19

— 2£0 —

dvergar, de er et Dværgfolk, og saaledes er det i sin Orden, at Sagnet giver dem til Anf0rer eller Hersker den mytiske Dvalinn, den vise Dværg, som lærte Alferne Runer. Navnene paa disse Dværge, som her opregnes, tilh0rer det beskrivende Sagn og er kun Eetegnelser for det omhandlede Dværgfolks Egen- skaber og Tilstand ; men de er ogsaa betegnende nok, og det forekommer mig, at man er næsten n0dt til i dem at genkende Finlapperne; Navne som; Alfr og Finnr beh0ver ingen videre Forklaring; det sidste i det mindste har hyppigt været anvendt som D0be- navn iblandt Lapperne ; Skafiðr = Skaf finnr er Snefogsfinnen, den i Snefoget hjemmeh0rende Fin, hvis man ikke foretrækker at læse Skraffiðr =z Skraf- finnr (den meget talende), en endnu i Island alminde- lig Benævnelse paa en Vr0vler. Ved Navnet Ái maa bemærkes, at saaledes kaldes i Rígsmál Stamme- faderen til Trælle-Ætten, som if0lge den sammesteds meddelte Beskrivelse over de stakkels Þræll og Þýr tydeligt nok betegnes som en uanselig og ringeagtet Menneskerace; om Þræll siges nemlig:

— Havde paa Hænderne rynket Skind, krumme Fingerlecl,

tykke Fingre, fult Ansigt, ludende Skuldre, lange Hæle.

Og om Þýr siges:

Der kom til Hus en Omf lakkerske ;

— 291 —

Ar var paa Fodsaaler, Armen solbrændt, nedbuet Næse — .

Mon ikke Levninger af en undertvungen, uanse- lig Urstamme har fortrinsvis tjent til Grundlaget for Trællestanden her i Norden? Navnet Glói (en Vante, Bælgvante) er ellers et hyppigt Dværgenavn i Sagn og Sagaer og betegner unægtelig godt en Lap, som bestandig færdes med Vanter og bærer dem ligesom groede til Hænderne. Fjalarr og Froste er ogsaa begge to bekendte Dværgenavne og passer godt paa Lap- perne (de gamle Finner), hvad enten man nu oversæt- ter Fjalarr ved Skjuleren, den skjulende, Finnen, som trækker omkring i de 0de Egne og forsvinder med sin Gam og Bohave, m,en forstaar ogsaa ved Trold- domskunster at skjule, hvad han vil, eller man fore- trækker at oversætte Fjalarr ved Skil0beren og deri- vere Navnet af fjöl, f jalar, pl. fjalir, et tyndt Bræt (Fjæl). Forklaringen af Navnene Skírvir og Virfir er usikker; vil man imidlertid med ældre Fortolkere derivere dem af Gjerningsordene skíra og hverfa, da passer vistnok Forklaringen godt; Skírvir er da deu opklarende (se F. M., Anmærkninger til hans Over- sættelse af Völuspá), den som formaar at vise skjulte Ting, og Virfir den fordrejende, den som formaar at vildlede Synet, ,,hverve Syn" (gjöra sjónhverfingar), og i saadanne Trolddomskunster var Finnerne her i Norden de f 0rste og eneste Mestre ; de andre Trold- mænd var kun deres Disciple. Navnene Óinn (Kryster, af v. óa) og Héri (Hare) betegner Finlappernes Mangel paa Tapperhed og hele ukrigeriske Væsen i Sammenligning med Goterfolket. H0jtræderen, H0j- stirreren og Tuebeboeren, sigter alt til deres tidli-

19*

— 292 —

gere Vaaninger i jordbedækkede Stenstuer eller Tuer og H0je, og endelig Navnene Draupnir (den modl0se, s0rgende, af v. drúpa), Hljóðalfr (den tause Alf) og Dolgþrasir (den uforsonlige Fjende) betegner alle det fortrængte Folks Tilstand, som i taus Smerte og med bittert Had trak sig tilbage for Overmagten.

De nedstammer fra Lofarr; dette Navn fore- kommer ellers aldrig, undtagen i den prosaiske Edda, hvor denne samme Begivenhed fortælles paa sin Maade efter vort Brudstykke. Jeg maa altsaa tilstaa, at jeg endnu ved intet om ham; men uvilkaarligt maa jeg dog tænke paa Loughi, Nordens gamle, be- synderlige „Várdinna", som spiller en saa vigtig Rolle i Kalevala. Jævnf0r ellers det gamle svenske löp og" löf (hvoraf lövjare, som betyder Troldmand).

NOKKRAR ATHUGASEMDIR UM FISKVERKUN Á ÍSLANDI.

Höfundur þessara athugasemda, herra Fiedler, amtsráð, hefir boðið Fjölni þær, oghafa útgefendurn- ir tekið því með þökkum. Hann er fær að tala um þetta efni, því hann hefir sjálfur ferðazt víða, og grannkynnt sér allt, sem viðvíkur fiskverkun, og hef- ir sjálfur miklar fiskveiðar fyrir útsuður-ströndum Sjálands í Danmörku. Vér væntum einnig, að landar vorir kunni honum þakkir fyrir velvild hans og við- leitni að benda til þess, er betur mætti fara í jafn- mikilsverðum hlut, sem fiskverkun er, á íslandi. A5 minnsta kosti þarf engan að ugga, að annað búi und- ir en gott eitt; því svo vel stendur á, að höfundurinn

— 293 —

er á engan hátt við riðinn íslenzka kaupverzlun, eða nokkur önnur efni landsins, svo honum mætti fyrir sitt leyti standa á sama, hvernig Islendingar fara að ráði sínu, ef hann vildi þeim ekki vel. Vera má, ef þessu verður tekið vel, að Fjölnir reyni seinna að skýra greinilega frá, hvernig öll fiskverkun fer fram á þeim stöðum, er mest kveður að henni, og sýna jafnframt allt ástand fiskverzlunarinnar, svo betur megi skiljast, hvað vér eigum í hættu, ef fiskur vor verður í litlu áliti, og á hinn bóginn, hver ábatavon það sé, ef honum gæti farið svo fram, að hann jafnað- ist að útliti og gæðum við þann, sem beztur er annars staðar.

Hver, sem hefir komið til Islands, og gefið nokkrar gætur að fiskveiðum íslendinga, mun eflaust hafa séð, hvílíkar hættur og erfiðismunir eru sam- fara þessum atvinnuvegi, sem allt bjargræði sjávar- bóndans er undir komið ; og aðdáanlegt er hugrekki og þolgæði íslenzkra fiskimanna, sem sækja sjóinn matarlausir, og láta hvorki á sig bíta kulda né harð- viðri, en sjór þar með öllum jafnaði úfinn og illur, og lendingar mjög viðsjálar og voðalegar, sökum hamra og kletta, brims og boða og blindskerja. Nú með því slíkt er lagt í sölurnar, með því aflinn er lífs- stofn sjávarbóndans, sem hann leggur líf og heilsu í hættu fyrir á hverjum degi, með því fiskurinn er hon- um brauð, og afgangurinn af því, sem fer til spar- samlegs fæðis, er eina varan, sem hann hefir að bjóða, til að kaupa fyrir aðrar nauðsynjar, þá virðist ])að auðsætt, að honum ríði mjög mikið á, að gjöra sér þessa atvinnu svo notasæla og arðsama, sem auðið er. Það er því illa farið, að sjómenn á Islandi hirða

— 294 —

ekki afla sinn svo alls kostar vel, að hann geti orðið holl fæða handa sjálfum þeim, og góð og falleg vara til verzlunar. Það er alkunnugt, að skemmt og illa verkað fiskæti er hverjum mat óhollara, og hlýtur ])að einkum að koma fram á Islandi, bæði sökum þess tilbreytingin í matarhæfinu er svo lítil og skorturinn mikill á allri kornvöru og maturtum; og svo segja margir vitrir menn og lærðir í læknisfræði, að holds- veikin á Islandi muni mest vera að kenna miklu og* einkum illa verkuðu fiskmeti. Þetta eitt mætti ná virðast nóg til að láta sér annt um meðferð á fiskin- um ; en þess þarf eins við, eigi hann að geta orðið góð- ur kaupeyrir. Það er hverjum manni auðskilið, að þegar kemur á markaðinn, muni bezta varan bæði ganga fyrst út og verða bezt borguð ; og sé of mikil vara saman komin, muni sú, sem bezt er, fá kaup- endur samt sem áður, en hin, sem lakari er, hljóta að liggja óseld. Nú er svo ástatt, að um hin síðustu 20 ár hafa fiskveiðar tekið ærnum framförum bæði í Norvegi, Hjaltlandi, Nýfundnalandi og víðar*), og svo mun og verða um skammt á Færeyjum, þegar búið er að létta af þeim verzlunarokinu ; þess vegna stendur það á mjög miklu, að fiskur íslendinga fái svo gott álit, að hann verði ekki smátt og smiátt öld- ungis út undan, eftir því, sem meiri fiskur verður hafður á boðstólum. En hætt er samt við, að svo illa kunni til að takast ; því ég hef i oftar en einu sinni séð íslenzkan f isk svo illa verkaðan, að enginn maður vildi eiga hann, eða þá varla fyrir hálfvirði; oft hefi eg líka heyrt kaupmenn kvarta yfir fiskverkuninni, og ekki að orsakalausu, og ekki er langt síðan menn sáu

•) Sama má im-<> sanni segja um ísland, síðan rýmkatt var þar um verzlunarfrelsift.

— 295 —

dæmi til þess, að fiskfarmar, er sendir voru frá Is- landi til Miðjarðarhafsins, gengu ekki út, þar sem þó hjaltlenzkur saltfiskur er kominn í svo mikið álit á Spáni, að hann flýgur þar jafnan út með hæsta verði, og Spánverjar sjálfir senda á hverju ári hér um bil 20 stórskip til Hjaltlands, til að sækja þangað fisk og kaupa hann þar í höfnum heima. Það virðist því sem) nóg sé til, sem draga mætti íslendinga til að leitast við að koma fiski sínum í gott álit; og allt er undir því komið, að það geti orðið í tækan tíma, því eftir því sem aflinn eykst annars staðar og aðdráttur til markaðanna, verður það ár frá ári örðugra, að koma upp aftur vöru, sem orðin er í litlum metum, og allra-torveldast verður það, þegar að því er komið að afleiðingar þess óþokka, sem hún er komin í, eru orðnar almenningi berar og óþolandi.

Ég kom til Islands sumiarið 1840, og aðal-til- gangur ferðar minnar var að kynna mér þar fisk- veiðar og fiskverkun. Ég fór um nokkurn hluta Vest- urlands og Suðurlands, og sá þar oftlega í sumu þar að lútandi ranga aðferð, sem þarf bráðrar leiðrétt- ingar við, eins og ráða má af því, sem nú hefir sagt verið. Árið eftir fór ég til Skotlands, Orkneyja og Hjaltlands, og kynnti mér saltfisks-verkunina í öll- um þeim löndum ; styrkti það á allan hátt álit mitt á fiskverkun Islendinga, svo ég þykist nú því fremur fær um að fara hér nokkrum orðum um það, sem. rangt er í aðferð þeirra, og svo er varið, að bæði get- ur hver maður séð, að það er óhafandi, og er jafn- framt grandgæfilega umflúið á öllum þeim stöðum, er ég fyr gat umt sem þess vegna geta haft á boðstól- um hollan og ásjálegan fisk, sem er í mestu metum í öllum katólskum löndum.

Það er nú auðvitað, að fyrst og fremst er heimt-

— 296 —

andi, r.Z fiskurinn sé góð fæða, því annars kostar er Lann óhæfur til sölu ; en eigi hann jafnframt að vera álitlegur kaupeyrir og fullkominn í sinni tegund, þarf nokkuð meira fyrir honum að hafa en raunar er nauðsynlegt einungis til ]>ess, hann geti orðið hollur og smekkgóður, því þá þarf einnig að kosta kapps um, hann geti orðið sem fallegastur útlits og hentug- astur í öllum vöfum til flutnings og hleðslu í skipun- um, og jafnframt hæfir þá að hafa hliðsjón af því, sem mönnum er geðfelldast á þeim stöðum, þar sem búast má við, hann gangi bezt út, eða ætlað er að hafa hann á boðstólum. Nú til þess fiskurinn geti fengið þessa almennu kosti, er það aðal-reglan, sem mest ríð- ur á, og mér er óhætt að segja, sem aldrei skeikar, að salta fiskinn eða verka hann með hverjumóti,semer, meðan hann er nýr, og því fyr, sem þessu verður við komið, þess hægra fellur síðan á allan hátt að gjöra úr honum fullkomna vöru. En það lítur svo út, sem íslendingar séu ófúsir á að kannast við, hversu mik- ið undir þessari reglu er komið, þótt jafnan beri að hafa hana fyrir augum. Aðferð þeirra er röng, eink- um í þessum greinum:

1. Þeir hirða ekki um það, sem vera ber, að ná úr f iskinum blóði og slori, undir eins og hann kemur upp úr sjónum, jafnvel þótt þetta tvennt sé allra hluta meinlegast fyrir verkun hans eftir á; það fer þó að líkindum, að eins og þessa er nákvæmlega gætt, þegar slátrað er ferfættum dýrum, muni það einnig vera nokkuð áríðandi við fisk, sem gjöra á að góðri og út- gengilegri vöru. Sé höf uðið skorið af fiskinum lifandi, rennur vel úr honum blóðið ; en sé hann ekki afhöf ð- aður fyr en hann var búinn að liggja dauður nokkra stund, kemur lítið sem ekkert blóð úr honum. Sé fisk- urinn slægður unclir eins, fær ekki slorið tíma til að

__ 297 —

spilla smekk hans og gæðum, en liggi hann óslægður nokkra stund, fer aldrei hjá því, að hann dragi dám af óhreinindum innýflanna, að ég ekki tali um, þeg- ar garnirnar meirna, svo þær detta sundur, ])egar fiskurinn er handleikinn, og óhreinindin ganga út í fiskinn, því þegar svo er komið, getur fiskurinn aldrei orðið góður matur og hættir mjög við að skemmast, sé hann geymdur. Þess vegna ríður mikið á, að afhöfða og slægja fiskinn jafnóðum og hann kemur upp úr sjónum. Englendingar, Hollendingar, Belgir og Frakkar, sem, fiska við Nýfundnaland, kringum ísland og Færeyjar og í Norðursjónum (í Englandshafi og Jótlandshafi) og verka úr þorskin- um tunnufisk (Kabliau) , gæta þess svo nákvæmlega. og eru svo leiknir í því, að þeir afhöfða og slægja fiskinn meðan færið er aftur að renna til botns. Nú eru Islendingar eins skjótir og lagvirkir, eins og hverjir aðrir, sem ég hefi séð til (og ég hefi þó séð til margra), í því að gera að fiski. og þeir ættu því hægt með að gjöra eins, svo verkunin gæti eftir á bæði orðið þeim léttari, og tekizt miklu betur en ella. Á Hjaltlandi flytja menn aldrei til lands hvorki þorsk- höfuð né slóg*), en gjöra allan fisk til jafnóðum, og hann kemur innanborðs, og þess vegna er saltfiskur þeirra fallegastur af öllum þeim fiski, sem seldur er og keyptur um víða veröld. Það er hægt á Islandi að sannfærast um, að þetta sé satt, ef menn vildu taka eftir því, sem alreynt er og dagsanna, að sá fiskur, sem veiddur er á þiljuskipunum og fluttur í land, til að verka úr honum saltfisk, verður miklu fallegriensá f iskur, sem veiðist á íslenzka báta ; og kemur það ekki

*) Það er ekki svo aö skilja, sem ég- vilji ráðleg-.tija ís- lendingum aí> nota sér ekki höfut5 og" lifur; því hægt er að gjöra þatS eins fyrir því, þótt þeir slægi á sjónum.

— 298 —

til af neinu öðru en því, að sá, sem veiddur er á þilju- skipunum, er undir eins gerður til, og síðan flattur, þveginn og saltaður, eins fljótt og kostur er á. Sé þessa gætt, en meira verði ekki að gert, nema með skaðlegum tímaspilli, er gjörlegt að láta fiskinn liggja óflattan nokkur dægur, einkum sé dreift á hann smá- salti, og hann sé ekki látinn liggja í of stórri kös.

2. Það er og rangt, að íslendingar fara of óþyrmi- lega með fisk sinn í fjörunni, þegar kastað er af skipi. Eigi fiskurinn að geta orðið góð og falleg vara, og halda sér vel, þá er nauðsynlegt að hlífa honum, sem bezt má verða, við höggum og alls konar harð- bráki meðan hann er nýr; því öll slík ómild meðferð veldur því, að sé hann borðaður nýr, reynist hann bæði lausari í sér og lakari á bragðið ; og eigi að verka hann og geyma, ber enn meira á, hvað hann hefir spillzt fyrir þessa sök. Því er miður, það er alvenja á íslandi, að þegar fiskiskipin koma að landi, setja hásetarnir sig í röð upp eftir f jörunni, og nú er far- ið að kasta; fiskinum er þá fleygt af hendi fram í barka á skipinu, og þaðan aftur upp á land, og nú taka við 4 eða 6, og kasta fiskinum, hver frá öðrum áleiðis upp eftir grjótinu, þangað til hinn seinasti kastar honum í hrúgu einhvers staðar fyrir ofan flóðmál, þar sem á að skifta honum. Þessi aðferð er óhafandi, og því meinlegri, sem fiskurinn er óslægður. Ég hefi oft séð, að þegar stórum fiski er svona grýtt af hendi, rifnar kviðurinn, og innýflin falla út. Það má nærri geta, að í þessari meðferð muni allar smá- æðar í fiskinum slitna, innýflin rifna sundur, og blóð og óhreinindi ganga út í fiskinn, sem allur er marinn og kraminn. Sá fiskur. sem þessu hefir mætt, verður með engu móti verkaður ; hvað vel sem hann er hirt- ur úr því, verður hann aldrei bragð-góður né fallegur

— 299 —

útlits, en skemmist fljótt, ef hann er geymdur, og kemst aldrei í hátt verð, eða verður með öllu óút- gengilegur. Sjómenn verða því aldrei of-beðnir um, né of-ríkt lagt á við þá, að færa afla sinn laglega í land, og gæta hans fyrir höggum og lemstri. Ég ber ekki móti því, að bágt sé að forðast slíkt með öllu í sumum lendingum ; en þó myndi víðast hvar mega koma við börum eða vandlaupum („körfum"), ef viljinn væri góður; og ekkert ættu menn að spara til þess, slíkur skemmdar-siður yrði niður lagður.

3. Af því, sem, ég hefi áður sagt, má sjá, að það er rangt, að fiskurinn — eins og oft ber við — skuli liggja lengi, fyr en að honum er gert og hann kemur í salt eða er breiddur til þurks, og hvað sem við hann er gjört, þarf hann að koma nýr til verkunar. En að láta fiskinn liggja þangað til hann er farinn að úldna, það er ófyrirgefanlegur trassaskapur ; heppnist að þurka slíkan fisk og hann komist saman við annan betri í vörubúr kaupmanna eða í skipafarma, þá get- ur hann spillt allri þeirri vöru, sem þar er saman komin; og selji menn hann ekki til kaupmanna, en haldi honum eftir til að borða hann sjálfir, eins og margur hefir sagt mér í afsökunarskyni, þegar éghefi talað um, að mér þætti þeir ekki fara vel að, þá er mér óhætt að segja, þeir hinir sömu brjóti mjög skylduna við sig og sína, með því að fyrirbúa þeim svo dauðans óholla og vesæla fæðu. Þegar með engu móti verður við komið að salta fiskinn undir eins, eða breiða hann út til þerris*), ríður á því, hann liggi ekki úti í sólskini eða vætu, og ekki heldur í svo stór- um hrúgum, að neðri f iskurinn f ergist neitt töluvert r

*) Eg .ujöri allt af ráð fyrir, l.úið sé að afhöfða hanu »g slægja.

— 300 —

bezt er þá að geyma hann í hjalli, og sé hjallur ekki til, held ég væri ráðlegt að þekja hann í þangi og halda honum svölum á þann hátt. Það ber oft við, að fiskur, sem menn ætla sér að herða, verður ekki breiddur undir eins til þerris sökum votviðra, og þá sýnist mér bezt að salta hann tafarlaust og gjöra heldur úr honum góðan saltfisk en lélegan harðan fisk. Hjaltlendingar salta allan sinn fisk; því þeir segja, eins og satt er, þeir geti aldrei reitt sig á, að harður fiskur yrði þar góður, af því þar ganga svo oft þokur og vætur.

4. Fiskurinn er ekki ætíð þveginn svo vel og þrifalega sem skyldi. Fisk, sem á að herða, þarf ekki að þvo, nema einu sinni, undir eins og búið er aðfletja hann; en því nauðsynlegra er, að það sé gjört vel og vandlega. Þetta ferst nú samt stundum fyrir, því ég hefi oft séð fisk vera flattan og breiddan svo til þerr- is óþveginn (stundum með sömu af sökuninni : að menn ætli að borða hann sjálfir) ; en það er til mesta spillis, og eins fyrir því, þó menn hirði ekkert um, hann skuli verða myndarlegur útlits; vessarnir, sem í honum eru, gjöra hann bragð-illan, og hafi hann legið nokkra stund, fyr en að honum væri gert, kemur á hann slepja og gjörir hann óhollan til fæðis. Sá fiskur verður allur dökkur útlits, þegar hann er hertur, heldur sér illa, ef hann er geymdur, og er með öllu óútgengilegur. Saltfiskinn þarf að þvo tvisvar, eins og allir vita; en í fyrra sinni þarf að þvo hann eins vandlega, og þann fisk, semi herða skal, svo blóð og slepja og önnur óhreinindi gangi vel af honum, og pækillinn verði svo hreinn og tær, sem auðið er, ])eg- ar hann er kominn í saltið ; því lakar sem þessa er gætt, því meir spillir það útliti hans og smekk. Seinni þvotturinn ætti raunar einungis að þurfa að vera til

— 301 —

þess, að þvo af fiskinum pækilinn og taka úr honum mestu seltuna, en þá ber líka jafnframt að bæta um allt smávegis, sem kynni að hafa yfir sézt í fyrra þvottinum. Þótt ekki verði hjá því komizt, þegar fiskur er þveginn vandlega, að kreista hann nokkuð millurn handa sér, þarf samt að gjöra það mjög var- lega, því annars kostar gengur úr honum of mikið af fisklíminu, og af því leiðir, að bæði dofnar fiskbragð- ið og fiskurinn verður nokkru ]>urk-vandari, en ella. I>að er gott við þvottinn að hafa hárlinan bursta, eða mjúkan beitilyngsvönd að strjúka með. Kvenfólk- ið er vant að þvo fiskinn á Islandi, og hefi ég oftast séð þær gjöra það í pollum í f jörunni ; vera má, að það sé oft nógu handhægt, en hætt er við, fiskurinn hafi ekki ætíð ábata á því. Pollarnir eru oftast svo litlir, að vatnið er orðið gruggugt undir eins og búið er að skola í því einn fisk, og samt sem áður er haldið á- fram að þvo 10, 20 og enn fleiri fiska á sama stað, þótt nærri megi geta, hvernig vatnið sé orðið, svo það er ekki ýkt, þó sagt sé, að flestir fiskarnir séu ekki þvegnir, heldur reknir ofan í skólp. Ég held hverjum manni muni geta skilizt, að af slíkum þvotti standi ekki nema illt eitt fyrir útlit og smekk fisksins; og víst er um það, að þótt fiskurinn hafi verið vel hirtur þangað til, er þetta nóg til þess, að verkunin mis- heppnist. Það er því nauðsynlegt að þvo og skola fisk- inn í hreinu vatni, og, verði því með nokkru móti við komið, að taka helzt til þess þá staði, þar sem straum- ur skiptir ura það jafnóðum. Enginn má búast við, sér heppnist að verka fullkomlega hollan og góðan fisk, nema mesti þrifnaður sé við hafður, bæði í þvotti hans og allri annari meðferð.

Nú hefi ég talið það, sem einkum er aðfinningar- vert við fiskverkun á íslandi, og er því öllu svo varið,.

— 302 —

að ráða þarf bætur á því, eigi íslenzkur fiskur að geta komizt í það álit, sem þörf er á og vera ber. Að vísu er enn margt annað, sem ýmislegt mætti að finna, viðvíkjandi söltun, stakkstæðum, stakkagjörð o. s. frv. ; en þó sitt hvað sé ábótavant í þessum efn- um, er ekkert af því samt eins áríðandi og hitt, sem talið er ; og í þetta sinn kemst ég ekki til að vera lang- orður. Samt get ég ekki leitt hjá mér að nefna, að ég hefi stundum séð fisk, einkum harðan, sem svarta himnan hefir ekki verið tekin af þunnildunum á, og þó lýtir hún útlitið svo mjög, að slíkur fiskur fær varla nokkurn kaupanda, og kemst aldrei í fullt verð. Annað eins og þetta er tómt hirðuleysi, og enn ófyr- irgefanlegra er það, þegar menn vita, hversu það spillir verði á kaupvörunni.

I því, sem hér að framan er sagt, hefi ég einkum haft í huga verkun á ]>orski ; en það á einnig í flest- um greinum við allar aðrar fisktegundir, sem Islend- ingar verka sér til matar, því það er harðla áríðandi, ^ð meiri þrifnaður og hirðusemi sé í þessu efni við höfð, en tíðkanlegt er. Hákarl og skötu mun ekki vera lakar að grafa í jörðu (kasa þau) tvo eða þrjá daga, til að taka úr þeim mestu seigluna og lýsis- bragðið; en að láta fiskinn liggja þar, þangað til hann úldnar, eða seilast til að kasta honum þar, sem mest getur safnast á hann af alls konar óþverra, það er, held ég, nauðsynjalaust; og viðbjóðslegur matur verður það með þessu móti, og hættulegur fyrir líf og heilsu.

Víst er um það, að kaupmennirnir á Islandi gætu miklu áorkað, til að koma af ósiðum þeim, sem ég hefi nefnt, og nokkra þekki ég meðal þeirra, sem bæði bera gott skyn á slíkt og kosta kapps um það ; en samt sem áður er sjálf endurbótin komin undir sjávar-

__ 303 —

bændunum; því það eru — eins og ég hefi sýnt — sjómennirnir, sem fara rangt með fiskinn upphaf- lega, og engu verður til leiðar komið í þessu efni, nema þeir sannfærist sjálfir um, hversu áríðandi sé, að þeir breyti aðferð sinni, og ásetji sér fastlega að gæta alis þess, er bætt fái fiskverkunina. Fyrirhöfn- in er ekki mikil, og mest í því fólgin, að geta fengið af sér að segja: nú vil ég það. Og mér virðist, sem ekki þurfi langa umhugsun til slíks ásetnings, þegar á það er litið, að menn ávinna sér með því móti bæði þann hagnað, að fiskurinn verður útgengilegri og kemst í hærra verð, og þá meðvitund, að menn hafi ekki af sjálfskaparvítum kveikt og aukið veikindi, og þá eymd, er þeim fylgir.

Sumum mun, ef til vill, þykja það kynlegt, að ég hefi einungis talað um ósiðina, og ekki jafnframt sett reglur um alla fiskverkun, frá upphaf i til enda ; en bæði er ég hræddur um, að þessi ritgjörð þyki orðin nógu löng, og mér virðist það ekki heldur með öllu nauðsynlegt ; vildi ég einungis benda til þeirra bresta, sem ómissandi er, að þegar séu lagfærðir. Verkun á saltfiski fer líka að mestu leyti fram undir umsjón kaupmanna (úr því hann kemur í saltið), og víðast hvar vel og reglulega; og til að færa sönnur á mál mitt, nefni ég aftur fiskinn á ])iljuskipunum, semvan- ur er að verða góður kaupeyrir, af ])ví fyrsta með- ferðin á honum spillir ekki seinni verkuninni. Ég læt mér því nægja að draga hér saman ]>ær reglur, sem hafa þarf til að bæta úr því, sem að hefir verið f undið, og ef þeim er gaumur gefinn, má reiða sig á, að fiskverkunin heppnast vel, ef ekkert óhapp vill til að öðru leyti ; en bregði menn út af, ]>ó ekki sé nema einni þeirra, mun það sannast, að illa fer. Ég

— 304 —

bið því fiskimenn á íslandi að taka vel eftir þessum aðal-reglum, sem öll góð fiskverkun er undir komin:

1. Að afhöfða fiskinn og slægja hann jafnskjótt, sem hann kemur upp úr sjónum.

2. Að fara varlega með hann í skipinu, þegar hann er fluttur af skipi, og allt af meðan á verkun- inni stendur, og kasta honum alclrei né kreista hann og kremja óvarlega.

3. Að fletja hann eins fljótt og verður, þegar í land er komið.

4. Sjá um, að hann komist nýr í saltið, eða sé breiddur til J/urks, eftir þvi, hvort úr honum á að gjöra saltfisk eða harðan fisk.

5. Að salta allan fisk, sem búinn er til verkunar, þegar litur út fyrir óþurka.

6. Að þvo fiskinn og skola af honum vel og vand- lega, þegar búið er að fletja hann, og eins þegar hann er tekinn úr salti, og skipta um við hvern fisk, sem þveginn er.

Þannig læt ég lokið þessum athugasemdum, og óska af alhuga, að þær fái góðar viðtökur á Islandi. Ef svo reynist, að menn hafi fært sér þær í nyt, mun ég þykjast vel hafa varið því litla ómaki, sem ég hefi fyrir þeim haft.

Sevedö í Apríl-mánuði 1844.

Har. Vald. Fiedler.

MÁLSVARNARSKJÖL

MÁLSVARNARSKJAL til hins konunglega íslenzka Landsyf irréttar í málinu : Sýslumaður Ó. Finsen, skipaður actor réttvísinnar vegna,

gegn

vinnumanni Friðfinni Jóhannessyni á Álandi í Þing- eyjarsýslu.

Samkvæmt þeirri af actor útteknu Landsyfirrétt- ar-stefnu af 16. þ. m. hefir hann í innleggi sínu af dags dato, eftir þar framfærðum ástæðum og útlistun um meðferð og efni þessa máls, uppástaðið:

1) upphaflega: að málinu verði heimvísað til nýrr- ar meðhöndlunar og dómsáleggingar, m. m., eður

2) að öðrum kosti: að héraðsdómurinn standi ó- raskaður og Friðfinnur Jóhannesson standi allan af þessu máli við Landsyfirréttinn orsakaðan kostnað.

í tilliti til hvorrar fyrir sig af þessum réttarkröf- um tel eg mér skylt, eftir stiftamtsins skipunarbréfi til mín af 7. þessa mánaðar, að framfæra eftirfylgj- andi tilsvar:

1.

Hvað heimvísunar-uppástandið snertir, sem actor byggir á því, að málsfærslumenn hafa ekki verið settir í héraði, þá er því ekki að neita, að hér mun vera orðinn brestur á málsfærslunni qvoad formalia. Samt bið eg jafnframt mætti aðgætast, að undirrót málsins og allar þess áríðandi kringumstæður eru svo greinilega upplýstar fyrir héraðsréttinum með

20*

— 308 —

hlutaðeigandi prests skjallegu tilkynningum og and- svörum Friðfinns sjálfs, sem héraðsdómarinn með spurningum sínum hefir leitt [í ljós], að þar-á sýnist ekkert bresta. — Málið sjálft er þar að auki hvorki stórvægilegt né þess eðlis, að mörgum blöðum sé þar um að fletta, og get eg því ekki leitt mér í grun, þó mál þetta verði að nýju meðhöndlað í héraði og sækj- andi og verjandi þar settir, til að velta fyrir sér sak- felli Friðfinns uppvísu barneigna, að allt þetta um- stang geti haft nokkra verulega nytsemi. En — þetta efni fel eg auðmjúklega til Landsyfirréttarins hávísa umdæmis.

2. Hvað þar á móti áhrærir actors altemativ-réttar- kröfu viðvíkjandi straffsekt þess ákærða, þá skal eg að vísu ekki neita því, að seinustu barneignir Frið- finns lýsa nokkurri lausung, sem mér, hvað brotið sjálft snertir, því síður finnst ómaksins vert að af- saka, sem eg veit, að lögin ákveða [og] fastsetja eftir vissum tröppugangi í hvert skipti aukna sekt fyrir þess háttar yfirsjónir, sem dómendum því ei mun hægt að raska, þó mildandi kringumstæður fyndust tala máli hins ákærða. — En hitt mundi vert að yfir- vega, hversu mikil rök eru til að sekta Friðfinn með þeirri tröppu hórstraffsins, sem héraðsdómurinn á- kveður nefnil. 30 vandarhöggum, eins og fyrir þriðja sinn framið hórdómsbrot. — Satt er það, að konungs- bréfið af 21. Maí 1823, § 3, krefur ekki undangeng- inna dóma fyrir hórbrot í 1. og 2. sinni til þess, að hórsakir megi dæmast til reglulegs straffs fyrir þeirra 3. brot. En hvers vegna? Mér skilst vegna þess, að sama kongsbréf hefir leyft, að lögsókn réttvísinnar vegna fyrir 1. og 2. hórbrot megi undir vissum kring- umstæðum burtfalla. Niðurlag þessa § hljóðar líka svo: „I 0vrigt f0lger det af sig selv, at denne Sagens

— 309 —

Afgfirelse" (B0ders Erlæggelse foruden Dom) i Til- fælde af Forseelsens Gentagelse bör have samme Virkning som om den paagældende var ved Dom funden skyldig", og ætlast því berlega til, að fullar bætur haf i í það minnsta verið kraf ðar fyrir þau áð- ur drýgðu brot, fyr en nokkur geti dæmzt til að þola fullkomið straff fyrir þriðja hórbrot. Það er líka víst, að sé það löggjafarans meining, — og hver skyldi efast um það? — að leggja straff við afbrot- um, ekki til að hefnast á þeim seku, heldur til að að- vara þá og aftra þeim frá nýrri yfirtroðslu laganna, þá er það hans vilji, að straffið aldrei skerpist um skör fram, og einungis þá, þegar raun gefur vitni, að sú áður gefna ráðning var ónóg til að verka það, sem skyldi. Þessari reglu sýnist samt ekki hafa verið fylgt í dómi þess ákærða, Friðfinns; hann hafði áð- ur alls einu sinni verið sektaður með 6 rd. 48 sk., út- látum, og nú er hann strax á eftir orðalaust dæmdur til 30 vandarhagga refsingar, samboðið 2 ára tukt- húserfiði; en mér virðist það vera að hlaupa yfir; myndi þá ekki hafa verið gjörlegt að reyna fyrst, hvort mildari trappa hórstraffsins ekki gæti hrifið til að spekja hann? 1 það minnsta virðist sá fram- gangsmáti samkvæmur laganna anda í flestum til- fellum, hvar upp-á eg einungis leyfi mér að færa til dæmis N. L. 2—9—8-11, 6—13—25 og kongsbr. af 25. Júlí 1808, § 7, 11—13, samanborið við kongs- bréfin af 1. Febrúar og 20. Desember 1799. — Þetta sé sagt um héraðsdómsins ástæður.

I tilliti til hins, sem actor hefir tilfært, að hér sé in casu delictum iteratum, en ekki continuatum, bið eg mætti aðgætast, að það er ljóst af málsins gjörð- um í héraði, eins og actor nefnir sjálfur í innleggi sínu, að bæði Friðfinns seinustu brot eru skeð í sömu andránni, að kalla má, áður en lögsókn var

— 310 —

byrjuð móti honum fyrir hans fyrsta brot; því stefn- an er honum birt þann 9. Febrúar fyrra ár. Hér er því óneitanlega concursus homogenus successivus, sem á að dæmast í einu, og verður þá spursmálið, hverja verkun brotanna fjöldi hafa skuli á straffs- ins skerpingu. Hvort lögin í þessu tilfelli aleina reikna frá þeim tíma, sem barneignin er komin í ljós, í til- liti til iteratio delicti, þori eg ekkert um að segja; en eins og það er víst, að straff er lagt við laganna yfirtroðslum, en ekki við því, að yfirtroðslurnar kom- ast upp, eins virðist mér það skynseminni gagnstætt, að það geti aukið straffskuld Friðfinns, þó brot hans væru þess eðlis, að þau ekki gátu orðið uppvís, fyr en eftir vissan tíma; en óneitanlegt er, að þau öll til samans, sem áður er sagt, voru skeð fyr en lög- sókn var byrjuð móti honum, og hefðu þau þá getað dæmzt öll í einu, gat straffið ekki orðið hærra en álagt verður fyrir 1. hórdómsbrot. Að brúka nú við þessar greinir af sömu yfirsjón harðara straff en í fyrstu, það virðist mér því þess heldur ísjárvert, sem laganna aðvarandi hegning ekki kom fyr en eftir-á, og það svoleiðis er óreynt, hvort hún ein ekki hefir orðið honum að nógri bendingu. — Væri samt til nokkurt maximum og minimum, sem dómur getur ákveðið, af hórsektunum fyrir 1. brot, mætti, kann ske, með tilliti til hins ákærða í ljósi látnu tilhneig- ingar til óskírlífis, heldur velja það harðara, en fyrst það nú ekki er og hitt að öðru leyti sýnist varla gjör- legt, að cumulera straffið til helminga, þar enginn getur með rökum sagt, að stærð einnar ástríðu standi í geometrísku hlutfalli til f jölda hinna þar af leiddu yfirsjóna, svo verður straffsins hæfilegu skerpingu hér illa við komið. — Hvað bæturnar til jústitskass- ans snertir, sem eiga að metast eftir efnum hinna

- 311 —

seku, þá er hér sjálfsagt að velja þær minnstu, nefni- lega 2 rbd. silfurs, því Friðfinnur er blá-fátækur. Að svo fyrirmæltu verður það mitt auðmjúkt uppdstand, að sá ákærði, Friðfinnur Jóhannesson, svari 9 rbdl. silfurs til Þingeyjarsýslu sakafallskassa og þar að auki 2 rbdl. silfurs til jústitskassans, — og legg eg þ>annig málið í dóm.

Reykjavík, þann 21. Marz 1831.

Jónas Hallgrímsson.

MÁLSVARNARSKJAL

til ens konungl. íslenzka Landsyfirréttar í málinu: Stifts-kontóristi J. Paulsen, skipaður actor,

gegn Vigf úsi bónda Jónssyni f rá Brekku innan Gullbringu- sýslu.

Með stiftamtsins skipunarbréfi til mín af 13. þessa mánaðar, sem eg í dag hef framlagt fyrir hinn háa Landsyfirrétt, er mér boðið að halda svörum uppi fyrir Vigf ús bónda Jónsson frá Brekku, sem við póli- tírétt í Reykjavík þann 24. næstliðins mánaðar er dæmdur að þola 12 vandarhagga refsingu fyrir nokk- urs konar smáhnupl, framið af honum drukknum í Keflavík sunnudaginn þann 8. sama mánaðar.

Hvernig þessi viðburður atvikaðist, því hafði Vig- f ús hreint gleymt ; þegar hann seinna var yf irheyrð- ur í réttinum; var það heldur engin furða, því svo hafði hann þann dag verið ráðvilltur af drykkju- skap, að hann um kveldið lá ófær þar sem kominn var. Enginn veit því atvikin, þegar hann tók skjóð- una, annað en hvað vitnin bera, að hann þá um dag-

— 312 —

inn játaði að hafa kippt henni frá reiðveri Gísla, en tekið ekki eftir öðru en að það væri sín, — því sjálf- ur hafði Vigfús líka skjóðu í ferðinni. — Um þessi misgrip hef eg nú ekki margt að segja, hvorki til né f rá ; ekki vóru þau samt ómöguleg ; en sögusögn hans sjálfs mun varla, þó sönn væri, verða álitin gild sönn- un til afsökunar. Látum því vera, að tiltæki Vigfús- ar beri með sér töluvert af þeim objektive auðkenn- um, sem útheimtast til að koma á það hnupls-nafni. — Aðgæzluvert er samt, hvað ó-þjófslega maðurinn bar sig að. Af eiðfestum framburði vitnanna er það ljóst, að skjóðan var tekin af honum þar sem hann var að ganga með hana um plássið í Keflavík. Hver skyldi nú segja, að maður, sem fór með ófrjálsan hlut, myndi bera hann til sýnis á almannafæri, en ekki reyna til að leyna fólanum ellegar þá að hlaupa eða laumast burt með góðu móti? Ekkert af þessu sýnist samt Vigf ús að hafa svo mikið sem hugsað til. Mér virðist því auðsætt, að sá ákærði, Vigfús, ann- aðhvort ekki hafi vitað, að hann fór með ófrjálsan hlut, eða þá verið svo vitfirrtur, að hann áleit Bér óþarfa að leggja leynd á annars manns eign, sem hann hafði tekið að heimildarlausu, og gildir þá einu, hvort heldur var, því það seinna gat ekki skeð, nema því að eins, að hann ekki hef ði borið skynbragð á, að verkið var óleyfilegt. Fyrir þessu seinasta tala líka einmitt, að mér virðist, aðrar málsins kringumstæð- ur. Eg sé nefnilega ekki betur en að subjektiv sak- felli þess ákærða, Vigfúsar — sem þjófs — sé býsna- vafasamt. Eftir allra vitnanna framburði var hann töluvert drukkinn. Kaupmaður Sandholt segir, að áð- ur en hann fór frá sér úr búðinni, hafi sér sýnzt, að hann varla gæti hangið uppi ; hef ur þó varla staupið, sem hann þar drakk, verið þá búið að f ullsvífa á hann. Skömmu eftir þetta var það nú, sem Gísli tók skjóðu

— 313 —

sína af honum. Vitnunum, kaupmanni Jacobæus og hreppstjóra, Jóni Þórðarsyni, sýndist að vísu, að Vig- fús þá talaði af ráði og væri ferðafær, en vel gat það líka skeð, þó hann hefði verið mjög svo með rjúk- anda ráði, þegar hann greip skjóðuna; því hnykkja mátti honum nokkuð við, þegar farið var að drótta að honum hvinnsku, og við það hefði af mörgum runnið ölteitin. — Hvað maðurinn hef ir verið gáður, sést samt bezt af framburði kaupmanns Gunnersens, sem lýsir því, að Vigfús gat fengið af sér að fara í ryskingar við skjóðueigandann, meðan verið var að draga upp úr henni vörurnar, — kálfræið og tóbakið.

Jafnframt þessu ástandi Vigfúsar bið eg nú, sá hávísi réttur vilji líta á hitt, að hann aldrei fyr er þekktur að öðru en ráðvendni, þegar eg undantek þann brest, að hann er hneigður til brennivíns, hvað hann einnig sjálfur hefir fundið og frómlega játað við yfirheyrsluna. — Tilfellið með þá fundnu spesíu ber líka órækt vitni um það, að þjófsnáttúra er ekki til í manninum ; og að svo miklu leyti sýnist mér Vig- fúsar skilríka meðferð á fundnu fé geti komið hon- um hér til afbötunar; því þó að hitt sé satt, að upp- fylling skyldu manns ekki afsaki seinna framin mis- verknað, sé hann annars skýlaus, finnst mér þó vel hæfa að líta á alþekkt frómlyndi, þar sem brotsins eðli er vafasamt, og virða þá fremur á hægra veg.

Það er mér nú ekki um að gera, að Vigf ús sleppi að öllu óhegndur; en að straffa hann sem þjóf, sýn- ist mér samt ísjárvert; hvernig sem skjóðan er kom- in í hendur hans, er það skeð að honum drukknum, og það til stórra muna. Á svalli hans sýnist mér því einkum, að honum sé sökin gefandi, og mun þá til- fellið réttilega verða sett í flokk þeirra pólití-yfir- sjóna, sem afplánast með smávegis fébótum. — Hvort þetta skeði á sunnudag eður mánudag, vona

— 314 —

eg annars, að ekkert geri til straffsins skerpingar, þar eg ekki veit til, að lögin taki þess háttar til greina, á meðan verkið ekki nemur helgidagsbroti, fyrir hvað Vigfúsi — eins og von var — aldrei hef- ir verið stefnt.

Að svo fyrirmæltu verður þá mitt auðmjúkt uppástand:

að Vigfús bóndi Jónsson frá Brekku gjaldi 4 m. silfurs til fátækra í Rosmhvalaness-hrepp og svari þar að auk málskostnað,

eða: ef sá hái Landsyfirréttur álítur hann sak- fallinn sem þjóf, þá:

líði það minnsta straff, sem kongsbréfið af 25. Júlí 1808 ákvarðar fyrir fyrsta sinn framinn þjófn- að hér á landi, sem eru 10 vandarhögg.

Og legg eg svo vaxið málið í dóm.

Reykjavík, þann 20. Júní 1831,

undirgefnast

/. Hallgrimsson.

MÁLSVARNARSKJAL

til ens konunglega íslenzka Landsyfirréttar í barn- eignamálinu: Sýslumaður Ó. Finsen, skipaður actor réttvísinnar vegna,

gegn

Sölva Þorbergssyni og Björgu Þórðardóttur innan Skagafjarðarsýslu.

Sú ákærða, Björg Þórðardóttir, hefir eignazt 4 börn í lausaleik, og eru 2 þau seinustu getin með Sölva Þorbergssyni, bróður Ásmundar nokkurs, sem hún hafði átt annað barn sitt með. Hlutaðeigandi amtmaður bauð því að höfða mál gegn báðum þeim,

— 315 —

Björgu og Sölva, fyrir meinbugabrot, en jafnframt mót stúlkunni fyrir 4. lausaleiksbrot. Þessi málssókn framfór þá í héraði, og dómur er uppsagður að Enni þann 12. Febrúar þ. á., hverjum þau, Björg og Sölvi, sökum vanþekkingar og féleysis, ekki vildu ráðast í að appellera; en hlutaðeigandi amtmaður hefir síð- an, réttvísinnar vegna, áfríað dóminn fyrir þessum háa rétti, hvar mér nú eftir stiftamtsins skipun frá 4. þessa mánaðar er boðið að halda svörum uppi fyr- ir þau ákærðu.

Eg vil nú fyrst um sinn álíta barneign þeirrar ákærðu, Bjargar, út af fyrir sig eins og einfalt lausa- leiksbrot í 4. sinni, og hefir þá stóri-dómur, saminn þann 30. Júní 1564 og staðfestur árinu eftir með konungsbréfi af 13. Apríl 1565, lagt við því broti 24 aura ; eru það 3 merkur silf urs taldar, eður 6 rbd. 72 sk. courant, sem nú jafngildir 6 rbd. 72 sk. silfur- verðs, og skyldi hinn seki ásamt hafa fyrirgert f jórð- ungsvist. — Þessu straffi umbreytti samt tilskipan frá 3. Júní 1746, § 10, svo, að áðurgreindar bætur féllu burt, en lét brot þetta varða fjórðungsvist einni. Kancellíbréf, útgefið þann 4. Nóvember 1780, bauð síðan, að í stað fjórðungsútlegðar skyldi koma 2 — 10 rd. fébætur, sem seinna eru lagðar til jústits- kassans. Medium fjársektarinnar fyrir 4. lausaleiks- brot var þannig orðið 6 rbd. Öll einföld lausaleiks- brot numdu því frá 1. til 4. sinni fébótum, sem eftir stóra-dómi og ofannefndu kancellíbréfi ákvörðuðust þannig:

1. sinni courant 81 sk.

2. sinni — 1—66

3. sinni — 3 — 36 og

4. sinni (2 — 10 rbd. medium) — 6

Við 5. lausaleiksbroti lágu þar á móti ekki fébæt- nr, heldur tugthússtraff. — Loksins hefir kongsbréf

— 316 —

frá 25. Júlí 1808 heimilað hér afmiðlun allra legorðs- bóta, eins og kancellískipun frá 12. Júlí 1794 áður hafði gert fyrir Danmörku; en plakat frá 12. Júní 1812 aftók síðan allar fébætur fyrir einföld lausa- leiksbrot, og er þetta placat lögleitt hér á landi með kancellíbréfi frá 24. Febrúar 1816.

Svona stendur nú á sem hér er sagt, og finnst mér þá mætti spyrja: er nú ekki að álíta 2 til 10 rbd. bæturnar komnar í stað hinna, sem stóri-dómur á- kveður fyrir 4. lausaleiksbrot?, og séu þær það: eru þær þá ekki líka afteknar hér á landi með plakatinu frá 12. Júní 1812?, eða með öðrum orðum: hefir ekki ofannefnt plakat aftekið straffið fyrir öll einföld lausaleiksbrot, svo lengi sem það nemur fjársektum einum? — Eg má nú játa, að eg ekki treystist til að svara neinu með vissu hér uppá, en leyfi mér ein- ungis í djúpustu undirgefni að skora í þessu efni á hins hávísa Landsyfirréttar athygli.

Hvernig sem þessu er annars varið, virðist mér samt, að héraðsdómarinn hafi metið fjársvik Bjarg- ar til jústitskassans ofhátt, þá litið er á þær upplýstu kringumstæður.

Sú ákærða, Björg, hefir 4 börn fram að færa, og aleiga hennar er svo að segja ekkert annað en 10 sauðkindur, fyrir utan fatnað hennar og rúm. Af skýrslu hennar, sem hlutaðeigandi stefnuvottar hafa teiknað á dómsaktinn, þá þeir birtu Björgu héraðs- dóminn, er samt að ræða, að hún enn þá hafi ekki þegið sveitartillag með þeim, og er það að vísu góðra gjalda vert. En ekki er sjáanlegt, að hún muni svo framvegis af komast, ef skepnur hennar, sem eru að- alstofn lífsbjargar sveitabúans, verða teknar af henni í fjárútlát, því annað en þær hefir hún ekki til að greiða sektina með. Hætt er því við, að ábati jústits- kassans komi niður á hrepp Bjargar í staðinn fyrir

— 317 —

á henni sjálfri, og fer þá ekki að sköpum; enda er það gagnstætt anda þeim, sem tignar Dana-konunga seinni lög, hvað berlega sést af inngangi plakatsins frá 12. Júní 1812. — Mér virðist því auðsætt, að þó f jórðungsvistar-bæturnar enn þá standi í gildi, muni ekki lögum traðkað, þó stúlkunni veljist hin minnsta sekt, eður 2 rbd. siifurs.

Nú er að minnast á ákæruna gegn Björgu og Sölva fyrir það, að börn þeirra séu getin í meinum, þar Sölvi þessi Þorbergsson er skilgetinn bróðir stúlkunn- ar f yrra barnsf öðurs ; og f er mér þá sem fyr, að mér finnst straffsektin í þessu tilfelli nokkuð vafasöm. Eg bið því, mér leyf ist að drepa á það með f æstu orð- um, sem mér virðist hér við athugunarvert.

Þó stóri-dómur eftir reglunni lex generalis spe- cialem non tollit, nisi expressis verbis, enn þá gildi hér á landi að svo miklu leyti, sem lagaboð fyrir ís- land, seinna útgefin, ekki breyta hans atkvæðum, mun samt af f lestum viðtekið, samkvæmt seinni laga mildari anda, að reikna ekki aðra liði til meinbuga en þá, sem tilskipan frá 23. Maí 1800 upptelur; er þar svo fyrirmælt, að til þess að giftast ekkju bróð- ur síns þurfi að leita konungsleyfis, og mun þá eiga að heita eftir Analogien af 3—16 (N. L. 18)— 9, § 5, að eins þurfi konungsleyfi til að taka þá stúlku sér til konu, sem með bróður manns hefir áður eignazt barn í lausaleik. — En það, sem hér gerir vafann á, sýnist mér einkum, að hvorki tilskipan frá 14. Des- ember 1775, sem annars virðist fullhörð, né seinni til- skipun frá 23. Maí 1800, minnist eitt orð á straff fyrir barneignir í þeim liðum, hvar vænta má hjóna- bandsleyfis hjá konungi, því þó tilskipun frá 14. Des- ember 1775, eins og actor tilfærir, segi, at saadanne maa vente haardeligen at straffes, þá er aðgætandi, að orðatiltækið er hér engan veginn heimfærandi,

— 318 —

vegna þess, að það er sagt um karl og konu, sem í þeim forboðnu liðum, hvar hjónabandsleyfis alls ekki var að vænta, hafa undir trúlofunar-yfirskini sæng- að eða alið barn saman, hvar á meðal hjónaband með bróður-ekkju þá var reiknað; en undir eins og til- skipan frá 23. Maí 1800 hefir ákvarðað, að konungs- leyfi fáist til þessa hjónabands, liggur í augum uppi, að laganna hótan fyrir þá öldungis forboðnu liði, nær ekki lengur til þess áminnsta tilfellis.

Það kann nú að vera, að þess háttar smá-meinbuga- barneignir ekki ættu að komast með öllu strafflaust af, en þar sem lög ekkert straff ákveða, og yfirsjón- in annars er óskaðnæm, virðist ísjárvert fyrir dóm- ara, að skapa straff í hendi sér, kann ske stærra en löggjafarinn sjálfur hefði ákveðið; að eg ekki tali um, hvað það yfir höfuð er tilgangslítið, þar hegn- ingin kemur á þann brotlega óvaran, sem ekki gat, þá hann drýgði yfirsjón sína, þekkt það straff, sem þá var ekki til, og þess vegna hefir ei heldur sýnt neitt virðingarleysi fyrir lögunum; eins lítið og breyskleiki þeirra hér ákærðu hjónaefna (það er nefnilega að ráða af aktinum, að þau muni sækja um hjónabandsleyfi) hefir traðkað rétti nokkurs manns. — Gefist því engin mér ókunn hér á landi gildandi lagaboð, sem ákvarða vissa sekt fyrir þetta tilfelli, get eg ekki annað en hátíðlega prótesterað, að nokkrar fébætur verði lagðar á Sölva og unnustu hans. Mér hugkvæmist að vísu, að stóri-dómur leggur 12 aura sekt við barneignum í þeim liðum, hvar konungsleyfi þá mátti fá til hjónabands. Sé nú gjörlegt að blanda öllu svo saman, að fylgja stóra-dómi í þessari grein til þess að festa fætur á einhverju, verður sekt þeirra hér ákærðu persóna rétt metin til 3 rbd. 36 sk. silf- urverðs, eigi þau annars nokkrum útlátum að sæta; og mundi þá næst, að fébætur þessar greiddist til

— 319 —

Skagafjarðarsýslu sakafallskassa samkvæmt kongs- br. frá 25. Júlí 1808, § 4.

Loksins dirfist eg að geta þess, að hvað áhrærir kostnað þessa máls við Landsyfirréttinn, get eg ekki með nokkru móti séð, að hann eigi að greiðast af þeim ákærðu persónum ; það er ljóst af hlutaðeigandi stefnuvotta áteiknun á héraðsdóminn, að þau Sölvi og Björg hafa fyrir sitt leyti viljað sleppa öllu app- elli, einungis til að fríast frá öðrum málskostnaði en þeim, sem kominn var, þar þau mega lítið missa frá uppheldi barna sinna. — Hlutaðeigandi amtmaður hefir þar á móti frá réttvísinnar hálfu áfríað dóm- inn fyrir Landsyfirréttinum, og mun því hæfa, að kostnaður sá allur, sem þar af leiðir, lúkist af opin- berum sjóði.

Að svo fyrirmæltu verður þá mitt auðmjúkt uppdstand, að þau Björg Þórðardóttir og Sölvi Þorbergsson verði að öllu leyti frí fundin — eður,

ef sá hái Landsyfirréttur ekki álítur mínar fram- færðu söksemdir fyrir þessu uppástandi nægar, þá:

að þau Björg og Sölvi gjaldi hvort um sig 3 rbd. 36 sk. silfurverðs til Skagafjarðarsýslu sakafalls- kassa og Björg þar að auki 2 rbd. silfurs til jústits- kassans, en kostnaður málsins við Landsyfirréttinn jafnist á Norðuramtið.

Legg eg þannig mál þetta í dóm, en áskil mér þó rétt til frekari andsvara, ef actor gefur mér þar tilefni til.

Reykjavík, þann 11. Júlí 1831,

undirgefnast

/. Hallgrímsson.

— 320 —

MÁLSVARNARSKJAL í sakamálinu:

Sýslumaður Ó. Finsen, skipaður actor réttvísinnar vegna,

gegn

Arngrími Jónssyni og fl. innan Suður-Múlasýslu.

Með stiftamtsins skipunarbréfi frá 3. yfirstand- andi mánaðar er mér boðið fyrir þessum háa rétti að halda svörum uppi fyrir Arngrím nokkurn Jónsson og aðra með honum söksótta innan Suður-Múlasýslu í máli því, sem höfðað er gegn honum eftir fram- burði vinnukonu hans, Maríu Eiríksdóttur, sem kvartar yfir því, að hann hafi nauðgað sér, og upp- ljóstrar við sama tækifæri, að hann árinu áður hafi í sameiningu með konu sinni, Guðrúnu Jónsdóttur og nágrannahjónunum, Jóni Pálssyni og Ingibjörgu Ant- oníusdóttur heimflutt með leynd og brúkað í hús sín nokkurn rekavið af Hóls-kirkju landi í Þvottáreyj- um, í hverju máli, að dómur er genginn í héraði þann 26. Febrúar þ. á., og hverjum dómi þau sökfelldu hjón, Arngrímur og Guðrún, hafa skotið til þessa hávísa réttar atkvæðis.

Um þá fyrstu sakargift stúlkunnar Maríu Eiríks- dóttur ætla eg ekki að fara mörgum orðum. Þar eru engar lagaröksemdir framkomnar, sem fullsanni þennan glæp; stúlkunnar framburður hefir ekkert atvik að styðjast við, sem beri að Arngrími böndin og sjálfur hefir hann þverneitað verkinu. — Að tína til líkur með og mót trúverðugleik þessarar ákæru, notar því ekki par, þar lögin kref ja skýlausan vitnis- burð og áþreifanleg merki til þess nokkur sakfellist fyrir þess háttar blygðunarlausa ósvífni. — Frá þess-

— 321 —

ari ákæru vona eg því, að Arngrímur sleppi sýkn saka.

Hvað hinni sakargift Maríu viðvíkur, þá er hún eins ósönnuð. Framburður hennar hér um missir sitt gildi við það, að hún er Arngríms óvildarmaður, og veikist enn meir, þá að gætist, að hún fyrst fer að uppljóstra spýtnastuldinum árinu eftir, að hann átti að hafa skeð, jafnframt þeirri ósönnuðu ákæru, að hann hafi unnið smánarverk á henni sjálfri. Þessum spýtustuldi er líka af öllum þeim ákærðu sameigin- lega þverneitað; og ekki get eg heldur séð af skoð- unargerðinni frá 13. Janúar, hvar 12 álna tréð úr Þvottáreyjum ætti að vera niður komið í húsunum í Stekkjarhjáleigu. Þessi ákæra vona eg því einnig falli marklaus, og er þá sjálfsagt, að hjónin í Bjarg- arrétt, Jón Pálsson og Ingibjörg, verði að öllu frí fundin.

Þar á móti hefir Arngrímur sjálfur meðkennt, að hann án landsdrottins vitundar hafi með hjálp konu sinnar, Guðrúnar, flutt til bæjar sjórekna spýtu, sem hann seinna brúkaði í skemmustoðir og nú er virt fyrir 1 rd., 48 sk. Fyrir þetta tiltæki eru þau Arn- grímur og Guðrún orðin straffsek, og kemur þá til yfirvegunar, hvað hörð refsing þeim hæfi. — Hvað Arngrím áhrærir, þá er aðgætandi, að' hann einu sinni áður er dæmdur fyrir þjófnað, því Hæsta-rétt- ar-dómur frá 25. Október 1821, sem seinna er geng- inn yfir honum, er að héraðsdómarans vitni enginn þjófsdómur, hvað þessum háa rétti víst er kunnugt. — Nú mun Arngrími því hæfa straff fyrir þjófnað framinn í annað sinn, sem með tilliti til þess, hvað lítils virði þýfið er, og hversu það berst honum í hendur, sem og hins, að hann ekki tók tréð til ann- ars en hressa við bæinn á jörð eigandans, sýnist eiga að velja svo vægt sem að lögum má; og fyrir þetta

RIT J. HALLGR. II. 21

— 322 —

tiltæki er að vísu fullhart að líða 3 ára festingar- erfiði. — Kona hans, Guðrún, sem starfaði að þessu smáhnupli með manni sínum, virðist mér af héraðs- dómaranum rétt dæmd; því er mitt auðmjúkt

uppástand, að Arngrímur Jónsson dæmist til 3 ára festingar- erfiðis og héraðsdómurinn verði að öðru leyti stað- festur.

Eg hefi séð actors málsóknarskjal og legg þannig málið í dóm.

Reykjavík, þann 29. Ágúst 1831,

undirgefnast

J. Hallgrímsson.

MÁLSVARNARSKJAL

til hins konunglega íslenzka Landsyf irréttar í málinu : Sýslumaður Ó. Finsen, skipaður actor,

gegn krigskancellisekretera Bonnesen og hans fullmekt- ugum, examinatus juris Svenzon, fyrir meinta ólög- mæta réttarmeðhöndlan á kýrmeiðslamáli fyrir póli- tírétti að Velli innan Rangárvallasýslu þann 3. Nóv- ember næstliðið ár.

1 sök þeirri, sem hér er komin til hins hávísa Landsyfirréttar atkvæða, er mér með stiftamtsins skipunarbréfi frá 24. þ. m. boðið að taka málstað hlutaðeigenda.

Samkvæmt Landsyfirréttar-stefnu, dagsettri þann 27. þ. m., hefir sækjandi málsins krafizt, að pólití- réttarins aðgjörðir að Velli þann 3. Nóvember f. á. dæmist ómerkar og óeftirréttanlegar, og að þeir krigskancellisekreteri Bonnesen og examinatus juris

— 323 —

Brynjólfur Svenzon dæmist til, auk málskostnaðar- útláta, annaðhvort að borga til Hvolshrepps fátækra- fjárhirðslu, fyr-nefndi 50 rbd. og sá síðar-nefndi 20 rbd. silfurs, ellegar að justitsen reserverist ákæra gegn þeim fyrir þeirra væntanlega ólöglega breytni í þessu máli ; og til röksemda f yrir þessari réttarkröf u hefir hann leitazt við að sýna, 1) að meðhöndlan málsins í héraði sem pólitímáls væri ólögmæt, og 2) að undirdómarinn hafi með aðgjörðum sínum, áður en málið kom fyrir hans rétt, gjört sig suspect og inhabil. — Báðum þessum sakargiftum er mér skylt að leitast við að hrinda, og leyfi eg mér því að svara þeim í hvoru lagi á þennan hátt :

1.

Sækjandi málsins hefir þess þá einkum getið, að málsgjörðirnar frá héraði gefi öngva fullnæga upp- lýsing um það, hvort sökin eftir sínu eðli eigi að álítast sem jústitssök, og er það að vísu með sann- indum sagt, að svo miklu leyti, sem engin rök eru fram komin fyrir því, hvort kýrmeiðslin sé að álíta sem voða- eða /ter-verk, og þess vegna ekki er hægt að sjá, hvort tilræðið gat heyrt undir réttvísinnar ákærur. — En þar eð fororðningin af 10. Júlí 1795, § 22, hefir leyft að sættast á öll þess háttar mál, er það samt víst, að sökin undir öllum kringumstæðum mátti meðhöndlast sem privat-mál. Nú hefir tilskip- anin frá 20. Október 1819 boðið, að þess háttar pri- vat-mál („Fornærmelser i Ord eller Gerning", sam- anber 1. 10. Júlí 1795, § 22) skuli meðhöndlast og dæmast fyrir pólitírétti, til þess að spara hlutaðeig- endum kostnað og fyrirhöfn, hverju lagaboði hér- aðsdómarinn hefir fylgt, og hygg eg hann þar fyrir megi reiknast vítafrí; en sem pólitímál sýnist mér, að þessi sök sé fyrir réttinum í öllu löglega með-

21*

— 324 —

höndluð, og sé því ekki, hvernig þeirri inngengnu sætt getur vegna málfærslufornisins orðið hrundið sem ógildri.

2. Hvað seinni sakargiftinni viðvíkur, nefnilega, að examinatus juris Svenzon hafi með afskiftum sínum af þessari sök, áður en hún var innstefnd til pólití- réttarins meðhöndlunar, gjört það að verkum, að hann verði í þessu máli að álítast sem suspect og in- habil dómari, þá vil eg hér vera því stuttorðari, sem eg veit, að sá ákærði sjálfur mætir með sitt forsvar fyrir þessum hávísa rétti, og eg hefi séð þau bréf og skilríki, hvar á hann hyggst að byggja það. Af á- minnstum bréfum virðist mér það ljóst, að examin- atus juris Svenzon ekki hefir haft þau afskifti af málinu, sem forordningin af 8. Janúar 1802 umtalar sem fjársekta verð. Velnefndur herra Svenzon hef- ir nefnilega mánuði áður en málið kom fyrir pólití- rétt að Velli eftir beiðni prestsins, herra S. Thorar- ensen, áfýst Sæmund bónda Ögmundsson um að sætt- ast á kýrmeiðslamálið fyr en því yrði innstefnt til réttarhalds, og gaf Sæmundur honum því myndug- leika til sín vegna að semja um sættina við þá prest- inn, herra Thorarensen og Filippus, en þegar það ekki gat gengið með góðu, afsagði herra Svenzon skrif- lega öll afskifti af sökinni sem partanna milligöngu- maður, sendi Sæmundi hans svo-kölluðu fullmakt til baka og heimtaði af prestinum þá honum gefnu sáttaskilmála, allt áður en sökinni var innstefnt fyr- ir pólitíréttinn. — Nú er það ljóst, að tilskipanin frá 8. Janúar 1802 einungis talar um málsfærslu fyrir rétti, og getur því að minni meiningu öngvan veginn heimfærzt upp-á þetta tilfelli, og tilskipanin frá 19. Ág. 1735, sem bannar dómurum eða þeirra fullmekt- ugum að concipera stefnur og innlegg fyrir málspart-

— 325 —

ana, á hér enn síður við. Þær upplýstu kringumstæð- ur kasta ei heldur minnsta hlutdrægnisskugga á dóm- ara-aðgjörðir herra Svenzons í málinu, hvar-um skrifleg eigin meðkenning sr. S. Thorarensens og klagandans, Filippusar, ber ljósast vitni; og með hverju hefir þá herra Svenzon gjört sig suspect og inhabil dómara? En verði því ei svarað með full- nægum röksemdum, á sú fyrir pólitíréttinum inn- gengna sáttargjörð að standa órjúfanleg samkvæmt fororðningunni 5. Júlí 1793, § 8, og er þá múlktin, sem Filippusi með pólitídómarans úrskurði er uppá- lögð, væntanlega oflítil til að koma undir þessa háa réttar atkvæði (fr. 11. Júlí 1800, § 10).

Loksins vil eg og þess geta, að gefi sá hávísi rétt- ur ofanskrifuðu forsvari meðhald, virðast öngvar á- stæður til, að krigskancellisekreteri Bonnesen borgi nokkuð af kostnaði þessa máls áf ríunar, og mun hann þá eiga að lúkast af opinberum sjóði.

Því er það mitt auðmjúkt

uppástand, að sú sáttargjörð og réttarúrskurður, sem fram fór fyrir pólitírétti að Velli þann 3. Nóvember f . á., dæm- ist óraskanleg að standa; að krigskancellisekreteri Bonnesen og examinatus juris Svenzon frífinnist að öllu leyti fyrir sækjandans ákærum í þessu máli; en kostnaður málsins lúkist af almennum sjóði.

Legg eg þannig málið í dóm, en áskil mér þó rétt til frekara tilsvars, ef þörf krefur.

Auk þessa málsvarnarskjals hefi eg þá æru að framleggja í þann háa Landsyfirrétt 3 meðfylgjandi skjöl, sem eg hefi meðtekið með herra justitiarii bréfi til mín af 26. þ. m.

Reykjavík, þann 30. Janúar 1832. Undirgefnast

/. Hallgrímsson.

326

VERJANDANS TILSVARS-INNLEGG

til hins konunglega íslenzka Landsyf irréttar í málinu : Sýslumaður Ó. Finsen, skipaður actor,

gegn krigskancellísekretera Bonnesen og hans fullmektug- um, examinatus juris Svenzon fyrir meinta ólögmæta meðhöndlun á kýrmeiðslamáli f yrir pólitírétti að Velli innan Rangárþings þann 3. Nóvember f. á.

Sækjandi máls þessa hefir með replik af dags dato svarað báðum þeim varnarskjölum, sem eg og sá ákærði, herra Svenzon, framlögðum fyrir þann háa Landsyfirrétt þann 30. f. m., og þar í leitazt við að hrinda ástæðum þeim, sem við höfðum framfært hlutaðeigendum til málbóta. — Þessu skjali þarf eg að svara dálitlu, og vil eg þá mæta mótmælum hans í sömu röð og hann hefir þau framsett.

1.

Með tilliti til míns varnarskjals hefir hann þá fyrst sagt, að forordningin af 20. Október 1819 eigi hér ekki við, því

1) tali hún ekki um aðrar en „personlige Fornær- melser", nefnilega svo-kallaðar „verbale og reelle Injurier".

2) í Schous Udtog af Forordninger kallist hún „Fr. om Procesform i Injuriesager", og

3) að Kollegial-Tidenden fyrir 1819, bls. 747 ff., gefi þau vissustu og ljósustu vitni um það, hvað lög- gjafarinn hefir í þessari tilskipan meint með orða- tiltækinu „Fornærmelser i Ord og Gerning".

Hér-til verð eg að svara:

1) að greind tilskipan hvergi nefnir „personlige Fornærmelser" eður „verbale og reelle Injurier", en

— 327 —

brúkar einungis það langt meira yfirgrípandi orða- tiltæki: „Fornærmelser i Ord og Gerning". Hvernig júristarnir skilja það, skal eg láta ásagt, þótt eg ann- ars ekki viti til, að nokkrum leyfist upp-á eigin hönd að takmarka svo mjög þýðingu lagabókstafsins.

2) Mér hefði að vísu verið það sama, hvað Etats- raad Schou hefði í ágripi sínu kallað þessa tilskipan, þar eg er fullviss um, að þessi hávísi réttur aldrei myndi henda reiður á nokkurri þess háttar titilgjöf ; annars hefir Schou kallað hana, eins og hún hét í fyrstunni, „For. ang. en summarisk Procesforms Indförelse i de private Sager, som angaar Fornær- melse i Ord og Gerning", og haldið sama titli í reg- istrinu.

3) Hvað þeim citeraða stað í kollegíaltíðindunum viðvíkur, þá stendur þar fyrst, bls. 747, „at Kancel- liet har taget under Overvejelse, om ikke en forkortet Procesform kunde foreskrives med Hensyn til ad- skillige, mindre betydelige, private Sager, fornem- melig de Sager, der angaar Skældsord og Slagsmaal". Orðin „adskillige" og „fornemmelig" sýnast hér Ijós- lega gefa til kynna, að fleiri en þær svo-kölluðu In- juriesager eigi hér-með að skiljast, því annars hefði hvorugt þetta orð þurft hér að standa, og ekki held- ur getað það, án þess að gefa meiningarvillu. Þessi staður, sem einmitt talar um uppruna og grundvöll tilsk. frá 20. Október 1819, sýnist þess heldur að mótsegja júristanna meining, sem sækjandi máls- ins talar um. Sama nr. Kollegíaltíðindanna tekur líka af tvímælin, bls. 757, hvar sjá má, að þetta al- menna orðatiltæki („generiske Udtryk"), „Fornær- melser i Ord og Gerning", er valið með ásettu ráði, til þess öngva sérdeilis lagaákvörðun þyrfti til að leggja þær sakir, sem laganna 6. — 7., 9., 14. og 21. kapítular umtala, undir hið stutta prócesform.

— 328 —

Það er dagsatt, að tilskipan frá 5. Júlí 1793 sýn- ir, hverjar sakir það séu, sem tilskipan frá 20. Janú- ar 1797 segir, að megi fyrirtakast og sættast fyrir pólitírétti, en kemur hér ekki að öðru leyti þessu máli við, síðan tilskipanin frá 20. Október 1819 er útgefin. — Afsakanir mínar fyrir herra Svenzons afskiftum af málinu, áður en það kom fyrir réttinn, legg eg auðmjúklega undir þessa hávísa réttar álit, og veit eg ekki, til hvers sækjandinn hefir farið að vísa til þess respons frá 1787, sem stendur í Juri- disk Archiv 1. Del, bls. 182 ff., þar það, eins og hann sjálfur segir, öngvan veginn hefir lagagildi. En þar eð hann einkum hefir bent til ratio dubitandi á bls. 186 (líklega § 5), leyfi eg mér á líkan hátt að vekja [eftirtekt] á rationes decidendi í sama responso. Hefir konferensráð Colbjörnsen þar þannig álykt- að, að dómara, sem áður hafði sem fullmektugur fært þingvitni fyrir annan partanna í sök, er þeir seinna framhéldu undir hans dóm, ekki hafi borið að víkja úr sínu dómarasæti, þegar sá málspartur, sem hann hafði fært þingvitnið móti, ekki mótmælti honum í tíma. Ætti nú þessi úrskurður að heimfær- ast upp-á kýrmálið, sýnist því síður tilefni fyrir Svenzon að víkja þar úr dómarasæti, sem hann aldrei hafði haft nokkur afskipti af þessu máli sem fullmektugur partanna fyrir rétti og honum ekki, fyr en málið var útkljáð, af Filippusar hálfu er mót- mælt.

Eigi sættin í þessu máli, eins og virðist Ijóst, að dæmast óraskanleg að standa, get eg ekki sleppt minni fyrri meining, að múlktin út-af fyrir sig sé inappellabel, þar málið, eins og það enn þekkist, verður að álítast og er meðhöndlað í héraði sem prívatmál, að öðru leyti en því, hvað dómarinn, sem pólitístjórnari, þóttist þurfa að gefa Filippusi þessa

— 329 —

hugvekju fyrir ógætni hans og til þess það gæti orð- ið óðrum til viðvörunar.

2.

Nú kemur sækjandi til varnarskjals herra Sven- zons og gjörir, að mér virðist, lítið úr málsvörn hans. Þar mér nú er kunnugt, að höfundur skjalsins sjálf- ur er fjarverandi, tel eg mér skylt að taka svörum fyrir hann að svo miklu leyti, sem sækjandans mót- mæli áhræra höfuðefni sakarinnar; og byrjar þá sækjandinn með þeirri meðkenning, að hann vel trúi, að Svenzons frásaga um sættatilraun sína og önnur afskipti af málinu sé sönn og hreinskilin, og er eg að vísu vel ánægður með það, þess ákærða, Svenzons, vegna, — því betra svars af actor mun hann varla sjálfur hafa óskað sér. — Eg vona því og beiðist, að sá hávísi réttur leggi þessa af actor sjálfum órengdu frásögn til grundvallar við yfirvegun Svenzons máls- atgjörða í héraði, í því trausti, að orð hans ekki skilj- ist alstaðar eins og actor sýnist að vilja taka þau. — Bréfin milli herra Svenzons, bóndans Sæmundar og sr. Thorarensens eru nú einu sinni framlögð, hvort sem hann hefir gjört betur eða ver í því, og get eg að vísu ekki séð, hvernig samanburður skjalsins lit. E við nr. 3 í nótaríal-kópíunni gefur fullnóg rök til þess að áminnzt kópía ekki sé áreiðanleg.

Mótmæli actors gegn skjölunum lit. N, 0 og P læt eg liggja milli hluta, þar það virðist hafa ofmikið umstang að fá þau eiðfest. — Þó leyfi eg mér að geta þess, að skjalið N er skýrsla eiðsvarinna þing- votta um það, sem í réttinum framfór, og lit. O gef- in undir eiðstilboð; en hvers vegna actor kallar þau betlibréf, veit eg ekki; — mér sýnist ekki vert að skopast að, þó ákærður maður leiti sér leyfilegra meðala til að bera hönd fyrir höfuð sér. — Hafi

— 330 —

Svenzon með skjalinu AA sannað það, sem hann vildi, ber mér ekki að tala meira um það hans vegna.

Ekki furðar mig svo mikið, þó Svenzon kæmi til hugar, að amtið með tilliti til laganna 3 — 19, 2 (N. L. 3 — 21, 2) fremur ætti aðganginn að Bonne- sen en sér, hefði því þótt nokkuð ábótavant við sak- arinnar meðhöndlan í héraði, því honum hefir má ske ekki skilizt, heldur en mér, að fr. af 8. Jan. 1802 væri hér eftir málavöxtum heimfærandi.

Orðatiltækið „amtsins prókúrator-meining" sýnist mér ekki svo vandskilið, sízt fyrir actor, sem amtið hefir boðið að uppástanda herra Svenzon sektaðan samkvæmt fr. af 8. Jan. 1802; myndi það ekki eiga að vera sú amtsins meining, að hann hafi sem pró- kúrator tekið þátt í þessu máli í héraði?

Þetta er það helzta, sem eg álít mér skylt að svara. — Hitt, sem sökinni er óviðkomandi, svo sem það, hvað Svenzon er sterkur í lagasögunni, og hvernig hann skrifar íslenzkan stíl, með öðru fleira þess háttar, leiði eg allt hjá mér, og ítreka svo að lyktum mitt auðmjúka uppástand í varnarskjali mínu frá 30. fyrra mánaðar.

Reykjavík, þann 6. Febrúar 1832.

Undirgefnast

/. Hallgrímsson.

MÁLSVARNARSKJAL

til ins konunglega íslenzka Landsyf irréttar í málinu : Sýslumaður Ó. Finsen, skipaður actor réttvísinnar vegna,

gegn

Sumarliða Sveinssyni úr Snæfellsnessýslu.

— 331 —

í máli því, er sá ákærði Sumarliði hefir hér lagt undir þess hávísa Landsyfirréttar milda og sann- gjarna dóm, er honum af réttvísinnar hálfu einkum gefið tvennt að sök:

1. að hann frá því haust, eð var, hafi hjá sér hald- ið tveimur ám, sem hann í fyrra vor hafði fengið þáverandi vinnukonu sinni, Margrétu Ólafsdóttur, til eignar, en leituðu síðan til átthaga sinna og komu fram í fé hans með hans óbreytta fjármarki;

2. að hann hafi lagt dulur á óþekkta kind, sem hann rak úr Arnarhólsrétt í haust, eð var, í þeirri meining, að vinnukona hans, Sigríður Sigurðardótt- ir, ætti hana, en fekk síðan burtu til annars manns upp í kvíguverð.

Þar nú eð háa stiftamt hefir með skipunarbréfi frá 4. þessa mánaðar, er eg þegar í undirgefni hefi framlagt, boðið mér að halda hér svörum uppi fyrir þann ákærða, Sumarliða, tel eg mér skylt að yf ir- vega stuttlega undirrót þessara sakargifta, og jafn- framt geta þess, er mér virðist helzt eigi að metast honum til afbötunar.

1.

Hvað fyrri ákærunni viðvíkur, þá er það með vitnum fullsannað og af héraðsdómaranum að álit- um gjört, að sá ákærði, Sumarliði, krafðist strax í fyrra vor af þáverandi vinnukonu sinni, Margrétu Ólafsdóttur, að hún afmarkaði báðar þær ær, er hann þá afhenti henni til eignar, en öngvu að síður komu þær í haust, eð var, í fé hans um veturnætur og voru þá enn báðar með hans fjármarki óbreyttu. Fyr- nefnd Margrét, eður húsbóndi hennar, höfðu því með öllu fyrirgjört eignarrétti sínum á þessum kind- um, beint eftir lögbókar vorrar llb., 48. kap., og sá ákærði, Sumarliði, framdi því heldur ekkert laga- brot, þótt hann héldi eign sinni; og enn þótt hann

— 332 —

af fákænsku færi nokkuð leynt með í fyrstunni, hef- ir þó Ólafur í Ytri-Ey, húsbóndi Margrétar, sjálfur játað, með svari upp á það honum af sækjanda máls- ins í héraði fyrirlagða fimmta spursmál, að hann fyrst hafi fengið að vita, að oftnefndar ær væru niðurkomnar hjá Sumarliða, af honum sjálfum, áð- ur en þetta mál var höfðað í héraði. Ásetningur Sumarliða var líka frá upphafi sá, að helga sér ærn- ar, þótt hann seinna af meinleysi drægist á við fyr- nefndan Ólaf að skila þeim aftur framgengnum. Hvernig sem á það er litið, skilst mér því ekki, að Sumarliði hafi í þessu tilliti gjört sig að nokkru straffsverðan, og mótmæli því gjörsamlega þessari ákæru, sem eg bið og vona, að sá hávísi Landsyfir- réttur ekki láti upp á nokkurn máta þyngja það straff, er honum eftir réttvísi ber að líða fyrir það tiltæki, sem seinni ákæran gegn honum inniheldur; hvar um eg vil nú fátt eitt tala.

2.

Það er þá af Sumarliða eigin fölskvalausu með- kenningu og vitnanna framburði ljóst orðið, að hann í haust, eð var, tók ókunnuga kind í Arnarhólsrétt, sem annar maður þar lét út á réttarvegginn, og rak hana saman við sitt fé heim til sín í þeirri meiningu, að kindin væri eign vinnukonu hans, Sigríðar. En þegar þessi ei kannaðist við hana, lét hann hana fyrst um sinn ganga auðkennda í fé sínu, en glæpt- ist síðan á henni, þegar enginn eigandi framkom, brá til marks á henni og lét hana svo í burtu í skepnu- skiptum.

Því verður nú ekki neitað, að úr þessu tiltæki Sumarliða varð einhvers konar ófróm meðferð, sem mest líkist stuldi, og mun, qva talis, verða að sæta þjófnaðarstraffi. Eg vil því einungis víkja á þær

— 333 —

helztu orsakir, sem mér virðist einkum mættu leiða þennan hávísa rétt til að ákvarða honum straffsins tröppu sem vægasta.

a. Var það óngvan veginn tilgangur Sumarliða að verða þjófur að kindinni, þegar hann í fyrstunni rak hana heim til sín, heldur gjörði hann það, eins og áður er sagt, í þeirri meiningu, að vinnukona hans ætti hana. Eftir-á, þegar enginn eigandi fram- kom, var það fyrst, að hann leiddist til að gjöra hana að sinni eign, eður í það minnsta að færa sér hana til nota, þangað til réttur eigandi framkæmi.

b. Var verð þeirrar ófrjálsu kindar lítilvægt og hún sjálf flækings- eða úrtýnings-kind, hverrar eig- andi enn í dag ekki er, svo menn viti, uppspurður.

c. Þetta er sú fyrsta yfirsjón, sem Sumarliði er ákærður fyrir, og engin óráðvönd breytni er að und- anförnu upp á hann sönnuð. Þvert á móti virðist mér aðferð Sumarliða, þá kind Ólafs á Dalli var í fjarveru hans af vangá skorin til búsins, lýsa því, að þjófsnáttúra er ekki rík í manninum, því annars myndi hann, þegar svo var komið, ekki hafa gjört sér far um að sýna það afskorna höfuð, borga eig- andanum ána að fullu og segja frá þessari vangá fölskvalaust.

d. Hefir hann fúslega og frómlega sagt frá, hvern- ig allt gekk til með kindina úr Arnarhólsrétt, og það, sem merkilegast er, sjálfur — freistast eg til að halda — aldrei álitið tiltæki sitt fyrir stuld ; því ann- ars er óskiljanlegt, hvernig hann gat fengið af sér að gjöra sér ferð til sýslumannsins einmitt til að tala um þetta við hann, eins og defensor í héraði hefir sagt í innleggi sínu og verður að álítast dag- satt, þar sækjandi málsins í öngvan máta hefir mót- mælt því, og dómarinn ekki heldur í formála dóms- ins, sem þó helzt mátti vita það.

— 334 —

Að öllu þessu athuguðu virðist mér þeim ákærða^ Sumarliða, ekki hæfi nein þung refsing fyrir yfir- sjón sína, og þar eð kongsbréfið frá 3. Maí 1816 hef- ir leyft, að dómarar eftir málsins kringumstæðum ákvarði hæfilega vandarhagga-refsingu fyrir öll þau afbrot, sem nema minna en 3 ára tugthúsvinnu, virð- ist mér þetta leyfi vel brúkað, ef þessum hávísa rétti þóknaðist að takmarka svo straff Sumarliða, að hann ekki liði meir en 20 vandarhagga aga.

Að endingu bið eg mér mætti leyfast að geta þess, að laun málfærslumannanna í héraði virðast æði hátt sett, bæði með tilliti til fjárhags Sumarliða, eftir því sem næst verður komizt af aktinum, og líka til hins, er almennt viðgengst með upphæð þess háttar launa við héraðsþing; og set eg því undirgefnast til þessa hávísa réttar álits, hvort ekki sé tilhlýðilegt að lækka þau allt til helminga.

Að svo fyrirmæltu verður það mitt auðmjúkt upp- ástand: að Sumarliði Sveinsson straffist með tutt- ugu vandarhagga aga, borgi kindina úr Arnarhóls- rétt og svari málsins löglega kostnaði.

Innlæt eg svo málið til dóms.

Reykjavík, þann 14. Apríl 1832,

undirgefnast

/. Hallgrímsson.

ATHUGASEMDIR OG SKÝRINGAR

Bls. 3—5. — TIL TOMASAR SÆMUNDSSONAR. Febr*) ( — 1. Marz) 1828. — Ehr. í eigu drs. theol. Jóns Helgasonar biskups, dóttursonar T. S., skrifað með fljótaskrift á kvartörk (eða samanbrotna hálförk) ; prentað áður í Skírni, 79., 281 — 34, með athugasemdum drs. J. H., og er hér stuðzt við þær. T. S. hafði skrifað Jónasi haustið áður, 30. Sept., og er bað bréf prent- að á bls. 16 — 21 í Bréfum hans; s. st., bls. 16 — 21 í Bréfum hans; s. st., bls. 34 — 37, er svar T. S. við þessu bréfi Jónasar. — Þetta bréf Jónasar og hið næsta, bls. 5 — 9, eru einu bréfin, sem nú eru til af öllum bréfum Jónasar til T. S., en af bréfum T. S. til Jón- asar má sjá, að Jónas hefir skrifað honum mörg bréf síðan. Sbr. V. b., bls. XLIII. — Bls. 3, 3. 1., „occurrerar", úr skólamáli á Bessastöðum (latínu), þ. e. vill til. — 11. 1., „loftanna", svefn- lofta skólapilta. — 16. 1., „Þú ert á burtu!" Bréfið er sent T. S. til Hafnar. — „Snorri og Geir", Snorri Sæmundsson og Geir Bachmann, skólabræður Jónasar; urðu báðir prestar, Snorri að Desjarmýri, d. 1844, Geir síðast í Miklaholti, d. 1886. — 17. L, „Keyser", Rudolf, síðar prófessor í Ósló, merkur sagnfræðingur, sbr. I. b., bls. 8, m. aths. Sbr. V. b., bls. XXXVIII. — 18. 1., „Gísla", sbr. I. b., bls. 11—18, m. aths. — 19. 1., „P. Paars", Peder Paars, skopkviða Ludvigs Holbergs, frá 1719 — 20; sbr. V. b., bls. XXXIX. — „Ossían", sbr. I. b., bls. 195—196, m. aths. og V. b., bls. XXXIX — XL. — 21. 1., „examen", þ. e. miðsvetrar- prófið. — 22. 1., „Justitiarius", skólanafn á Stefáni Eiríkssyni frá Djúpadal (einnig nefndur Djúpadals-Bleikur). Útskrifaður næsta vor; stundaði seinna laganám í Höfn og dó þar 1837. — „hvorfor", orðtak Stefáns. — 24. 1., „algebra", bókstafareikning- ur. — Bls. 4, 5. 1., „Gunnlögsen", Björn Gunnlaugsson skólakenn- ari. — 10. 1., „Álfur", Páll Tómasson, skólabróðir Jónasar, sbr. III. b., bls. 43, m. aths., nefndur svo af skólabræðrum sínum af því að hann lék „Álf í Nóatúnum", sbr. I. b., bls. 264 — 265, per- sónu í skólaleik, „og þótti takast mæta vel. Konu Álfs, „Gvu- rúnu", (sbr. I. b., s. st.) lék Jón Sigurðsson („Bægisárkálfur"),

*) Eyða er fyrir dagsetningunni. RIT J. HALLGR. II. 22

— 338 —

seinna prestur í Kálfholti (d. 1863), rekkjunautur Páls í skóla" (dr. J. H.).*) — 23. 1., „biskupnum", Steingrími Jónssyni í Laugarnesi. — 2. 1. a. n., „supremo", „supremus", efstur (í bekkn- um). — Bls. 5, 12. 1., „óselt", líklega af (skóla-)bókum, sem Jón- as hefir átt að selja fyrir T. S. — 14. 1., „Ögmundi", Sigurðssyni,. er var í Höfn við nám; dó prestur á Tjörn 1845. — 15. 1., „Sig- fúsi", Skúlasyni („Schulsen), síðar sýslumaður, d. 1862; sbr. bls. 89, m. aths. — 18. 1., „Högni", Einarsson frá Skógum; ]as lög í Höfn og dó þar. — 21. 1., „Jóni Sigurðssyni", frá Bægisá, er getið var í aths. við 10. 1. á 4. bls.

Bls. 5—9. — TIL TÓMASAR SÆMUNDSSONAR. 1. Marz 1829. — Sbr. aths. við næsta bréf á undan. Skrifað með fljóta- skrift á 2 kvartarkir. Prentað áður, ásamt skýringum, í Skírni, 79., 284—288; er hér tekið tillit til þeirra. — Bls. 5, 3.-2. 1. a. n., „tilskrif" o. s. frv., sjá Bréf T. S., bls. 37—49. — Bls. 6, 15. 1., „Jóns á Böggvisstöðum", Sigurðssonar, dannebrogsmanns,. er talinn „var auðmaður mestur norðanlands á þeim tíma". Þeg- ar hann dó, árið 1846, hljóp dánarbú hans 19,800 rd. — 4. 1. a. n.r „Ulsrup", sbr. I. b., bls. 245—246, m. aths., og V. b., bls. XLIV o. frv. — 2. — 1. 1. a. n., „kann ske komi ég" o. s. frv., sbr. V. b.,. bls. LVIII o. frv. Jónas sigldi sumarið 1832; var í Reykjavík,. hjá Ulstrup þangað til. En þeir vinirnir fundust ekki í Höfn fyr en vorið 1834, er Tómas kom þangað aftur úr ferðum sínum suð- ur um lönd, sbr. V. b., bls. LXIV— LXV og víðar. — Bls. 7, 1. l.r „Hafurs-grið", sbr. einkum ísl. sögur II., Kh. 1874, bls. 379 — 382 og 484—493, e. fr. Grágás og Grettis-sögu (Halle 1900, bls. 255—257) og Heiðarvíga-sögu" (Kh. 1904, bls. 98—100). — 5. 1., „veikindi"; taugaveiki, sem margir pilta fengu og einn þeirra dó úr, Bjarni Guðmundsson frá Ási í Vatnsdal. Sbr. e. fr. Endur- minn. Páls Melst., bls. 38 — 39. — 7. 1., „S. Brynjólfsson og Daní- els", þ. e. Sigurðar Brynjólfssonar Sivertsens og Daníels frá Litla-Dal, Jónssonar, prests á Auðkúlu. Sigurður varð prestur á Útskálum og Daníel í Ögurþingum; hann drukknaði í ísa- f jarðardjúpi 1866. Sbr. V. b., bls. XLII— XLIII. — 8. 1., „dimit- tendus", svo var sá kallaður, sem átti að taka burtfararpróf. ■ — 10. 1., „jöfurs", Friðriks 6.; afmælisdagur hans var raunar 28. Jan. Hannes Johnsen, sonur Steingríms biskups, skrifaði Páli Pálssyni stúdent 7. s. m. um þessa skólahátíð þannig: „Hátíðin á

*) í hr. nr. 2143, 8vo. í Lbs. er „Gleðispilið Álfur", skrifað ! skóla af Ögm. Sigurðssyni, síðar presti á Tjörn; persónurnar 1 því eru hinar sömu og í söprunni í I. b., bls. 264 — 265, en gangurinn I leiknum er allur annar en í henni. — Cand. Lárus Gigurbjörnsson hefir bent útgrefanda. á þetta hr.

— 339 —

Bessastöðum gekk rösklega í vetur, því veðrið bagaði nú öngvan fautorem eða amicum; lector hélt latínu-ræðu og Konráð skóla- piltur aðra, dá-fallegar; þó sýndist mér þess síðara fallegri; svo voru latínu-vers sungin; þar á eftir var þessum Konráði af föð- ur mínum afhent sem præmium industriæ Passows Lexicon, græsk-tydsk, og Jónasi Hallgrímssyni Schulatlas í sama tilgangi. — Að þessu enduðu komu menn með Gammel-vin og var drukkið upp heilanker, til að biðja með því fyrir kongi og öðrum góðum mönnum, „svo allir gjörðust glaðir", stendur þar". — 12. 1., „biskup", Steingrímur Jónsson. — 17. 1., „præmium industriæ", verðlaun fyrir iðni og ástundun. — 19. 1., „Sigurð vorn Tómas- son", frá Garpsdal; varð prestur í Grímsey og dó þar 1867. — 21. — 22. 1., „problem", viðfangsefni. — 25. 1., „undenfor", les udenfor. — 30. 1., „stiftið", stiftsyfirvöldin, sem höfðu á hendi yfirstjórn skólans. — Bls. 8, 2. 1., „Jóni Sigurðssyni", frá Bægis- á; hann var nú á Kirkjubæ(jarklaustri), giftur frænku sinni, Guðnýju Jónsdóttur. — 5. 1., „dóttur", Guðnýju; hún fæddist 23. Okt. 1828. — 7. 1., „Ólafur vor Pálsson" (rektors Hjálmars- sonar) ; bjó á Miðhúsum á Reykjanesi. Varð prestur í Otrardal 1833. Drukknaði í Arnarfirði 22. Marz 1849. — 8. 1., „harðgift- ur", Sigríði Ingimundardóttur (13. Sept. 1827); hún var föður- systir Gests skálds Pálssonar. — 15. 1., „Lárus", Sigurðsson frá Geitareyjum, sbr. I. b., bls. 46, m. aths. — 20. — 21. 1., „paida- gogus", uppeldisf ræðingur ; Lárus var þá heimiliskennari hjá Sigurði kaupmanni Bjarnasyni Sivertsen. Sbr. e. fr. Endurm. Páls Melst., bls. 50 — 51. — 25. 1., „annað" o. s. frv.; það mun nú týnt. — 28. 1., „recommendera", fela á hendur. — 32. L, „Sche- ving", dr. Hallgrímur Sch., sbr. V. b., bls. XXX— XXXI. — 33. 1., „Geir", Bachmann, sbr. 3. bls., 16. 1., m. aths. — 34. 1., „conjec- turu", tilgátu. — Bls. 8 — 9; viðvíkjandi þessu, sem Jónas ritar hér um Hallgr. Scheving og Tómas sbr. Bréf T. S., bls. 43 — 44, bréf til Jónasar, frá 1. Okt. 1828. — 15. 1. (á bls. 9), „spillt Gísla", þ. e. Gísla ísleifssyni, sbr. kvæðið „Ad amicum", I. b., bls. 11 — 18, m. aths., og brotið af „Iðrunarvísum", I. b., bls. 187, m. aths. Þeir Jónas og Gísli munu hafa haldið vináttu sinni, hvor til annars, ávallt, að lokinni samverunni í skóla; þeir voru sambýlismenn á Garði; fyrst eftir að Jónas kom til Hafnar, og síðar mun Jónas hafa heimsótt Gísla á Selalæk 1837 og 1842. Af bréfi til Páls Melsteds yngra, II. b., bls. 188, má sjá að Jónas hafi sennilega skrifað Gísla 1844, sumarið áður en hann dó; hafa þeir að líkindum oft skrifazt á, en þau bréf munu nú öll glötuð. — Neðan við þetta bréf til T. S. hefir Jónas sett: „(fort- sættes)". Sbr. bls. 8, 25.— 31. 1. — Sbr. e. fr. Bréf T. S., bls. 49-53.

22*

— 340 —

Bls. 10—11. — TIL MAGNÚSAR EIRÍKSSONAR. U. Marz 1832. — Ehr. í hrs. Lbs., nr. 303, fol., skrifað á samanbrotna hálförk. Utanáskrift: „S. T. Hr. studiosus M. Eiriksen a/ Kiöb- enhavn". Bréfið er með fljótaskrift. — Þeir Magnús og Jónas voru bekkjarbræður og útskrifuðust saman, og voru síðan sam- an í Rv. 2 ár, en Magnús sigldi til Hafnar 1831, ári fyr en Jónas; síðan voru þeir saman í Höfn. Um Magnús sjá e. fr. I. b., bls. 154, m. aths. — Bls. 10, 4. L, „gamli Sveinn", seglskip, í förum milli íslands og Danmerkur. — 7. — 8. L, „Jóhann Halldórsson", sonur H. prófasts Ámundasonar á Melstað; útskrifaðist 1831; las síðar \ög við háskólann í Höfn og dó þar 1844 (sbr. Skýrslur og reikn. Bmf. 1843, bls. VIII). — Þennan vetur, 1831—1832, mun Jónas oft hafa verið hjá þeim Knudsens-mæðgum í Landakoti, sbr. aths. við kvæðið „Serenade" í I. b., bls. 243 — 245, og lýtur miðkafli bréfsins að því. Sbr. e. fr. V. b., bls. LII— LV. — 12.— 15. 1., „Ball", o. s. frv., nefnilega í Klúbbf élaginu ; Jónas gekk í það 11. Okt. 1830. — 21.— 22. 1., „conversera", tala við. — 23. 1., „Hjaltested og Fischer", Ólafur Einarsson Hjaltested, skóla- kennari í Rv., og Hermann Fischer, þá unglingur (f. 1. Sept. 1815); var hér síðar verzlunarstjóri og kaupmaður; d. 10. Ág. 1850. Ólafur var f. 1801 og útskrifaður úr Bessastaðaskóla 1825. Varð síðar prestur í Saurbæ á Hvalfjarðarströnd og dó þar 1848. Sb. Endurm. P. Melst., bls. 50, og Prestatal Sv. N., bls. 82, og Sögu Rv., I. b., bls. 125 og 252. — Georg, bróðir hans, átti frændkonu Jónasar, Guðríði Magnúsdóttur, prests í Steinnesi. — 24. 1., „Ebbesens", C. W., kaupmanns; um hann sjá m. a. Endur- m. P. Melst., bls. 24. — 27. L, „Chr. Möller", Christian Ludvig M., verzlunarmaður og síðast gestgjafi í Rv., sbr. Sögu Rv., L, 168 og víðar; hann var afi Jakobs alþm. Möllers og Arents Claes- sens aðalkonsúls.

Bls. 11—12. — TIL DEN KONGELIGE DIREKTION FOR FONDET AD USUS PUBLICOS. 5. Nov. 1835. — Ehr. í ríkis- skjalasafninu í Höfn (F. a. u. p. Journal 10, nr. 430). Eru með því þar uppskriftir af prófsvottorðum Jónasar og meðmælaskjal frá kennurum hans, J. Reinhardt og G. Forchhammer, sbr. V. b., bls. LXIX— LXX og fskj. 4—7. — Þessi sjóður, F. a. u. p. (til almennra þarfa), var stofnaður af Friðriki 5. 1765, en upp- hafinn aftur 1842. Sbr. að öðru leyti umsóknina á bls. 14 (ásamt tilheyrandi skjölum, vottorðum, tillögu og úrskurði í ríkisskjala- safninu), og V. b., bls. LXXIII.

Bls. 12— U. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 15. Jan. 1836. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað annars vegar á arkarf jórð- ung; hins vegar utanáskrif tin : „Til S. T. Herr studios. juris

— 341 —

C. G. Conrahd, a la Christianshavn. Nr. 95, hos Kongen. — • Her- med: Havrefrö! Fuglfrö! — Recommenderes Hr. Sören Kattrup, den Gud ledsage!" — Konráð flutti af Garði (Regensen) sumar- ið áður. Segir í ævisögu hans í Tímar. Bmf., XII., 64, að hann hafi síðan um hríð búið í Borchs Kollegium. Eftir utanáskrift Jónasar á þessu gamanbréfi er svo að sjá sem Konráð hafi átt heima úti á Kristjánshöfn. — Sören Kattrup var sendiboði Bók- menntafélagsins (fyrir 20 dala þóknun á ári) og var oft í snatti fyrir íslenzka stúdenta í Höfn, Fjölnismenn o. fl. — Fyrsta setn- ingin er á ítölsku, Feneyjamállyzku, og þýðir: „Glingraðu við mig, góði; ég er lagleg!" Sennilega haft eftir götustelpu í Fen- eyjum, og mætti gizka á, hvaðan Jónas hafi fengið bað.*) — „Kvist" (neðsta 1. á 12. bls.), þ. e. J. D. Kvist prentari; „manu- skriftið" (handritið), sem hann hefir átt að fá frá Jónasi, hefir verið af greininni „Af eðlisháttum fiskanna", sem kom í Fjölni 1836, II., 3—14; sbr. V. b., 81—93. — Bls. 13, 1. 1.; óvíst Um, hver „Mutter Heide" („Mútter Heíðe") hefir verið, — og hvað átt er við með Lyhs (16. 1.). — 3. 1. er úr gömlu Krummakvæði, sjá ísl. þjóðlög, Kh. 1906—9, bls. 601. — 8. 1., Jón asen (þ. e. asni), orðaleikur til að skopast að nafninu Jonas(s)en. Ef til vill á Jónas hér við vin sinn, Þórð Jónasson ( Jonassen) ; þeir höfðu verið saman í Höfn í 3 ár, en Þórður var nú farinn heim. Síðar voru þeir saman í Rv. og eru hér aftar bréf frá Jónasi fcil Þórð- ar, bls. 139—40 og 151—53 og 198—99. — 11. 1., „Brynjólfur", Pétursson. — „Jörgin og Óli", o. s. frv. ; líklega átt við veitinga- stað. — „Eitt lítið sjónarspil" hefir verið prentað áður í 1. — 3. útg. af Ijóðmælum Jónasar, undir fyrirsögninni „Lítill leikur". Yfirskrift Jónasar er skop, eins og allt „sjónarspilið". í 2. (og 3.) útg. er haft eftir Páli Melsted, að hann og Jónas hafi búið „þess- ar vísur til að gamni sínu morgun einn í rúminu". Ekki er svo að sjá, að Páll hafi átt nokkurn þátt í þessu; mun það mis- minni hans. — Grímur græðari eða sáragræðari var Magnússon. Hann átti nú heima á Munkaþverá hjá Ara Sæmundssyni um- boðsmanni og Sigríði dóttur sinni, konu hans. Hann hafði lækn- ingaleyfi (var „licentiatus chirurgiæ) og hafði fengizt allmikið við lækningar. í 2. (og 3.) útg. er sagt í aths. við þessar vísur, að hann hafi eitt sinn höggvið tá af stúlku með sporjárni. Grím- ur hafði áður verið bóndi á Espihóli um hríð. Nú var hann orð- inn hálf-áttræður, er Jónas orti þetta, og dó hálfum mánuði síð- ar, 30. Jan. Sbr. P. Zoph., Ættir Skagfirðinga, Rv. 1914, bls. 70, Ann. 19. aldar, II., 81, og e. fr. Ljóðabók Jóns Þorlákssonar, II.,

*) Skýrt af dr. Sigfúsi Blöndal.

— 342 —

622. — Bls. 14. Kveðjan, á latínu, þýðir: „Þinn allt til dauðans".

— „Mr. Sjonne", skopmynd af nafni Jónasar, eins og líka utaná- skriftin er í skopi, — vitanlega að þeim, er afbökuðu nöfn sín af hégómagirnd, eins og sumir gerðu þá, og gert er raunar enn.

Bls. U. — TIL DEN KONGELIGE DIREKTION FOR FONDET AD USUS PUBLICOS. 6. Juli 1836. — Ehr. í ríkis- skjalasafninu í Höfn; sbr. bréfið frá 5. Nóv. 1835 og aths. við það. — Vottorðin, sem fylgja með, eru svo-látandi:

„At Hr. studiosus juris J. Hallgrimsen har i afvigte Vinter- semester h0rt mine offentlige Forelæsninger over de nordiske Fiske, og som sædvanligt vist levende Interesse ogsaa for denne Del af Zoologien, bevidnes. — D. 30. April 1836. J. Reinhardt".

— „Herr stud. juris Jonas Hallgrimson har i Vinteren 1835/3fi h0rt mine Forelæsninger over Danmarks Geognosi med megen Flid og Opmærksomhed, indtil han formedelst Sygdom var n0dsaget til at opgive dem, hvilket jeg hermed bevidner med Forn0jelse. Den 5. Juli 1836. G. Frochhammer" . — Umsókn Jónasar var nú tek- in til greina. Álit sjóðsstjórnarinnar er dags. 30. s. m. Samkvæmt því úrskurðaði konungur styrkveiting 6. Ág., og 26. s. m. til- kynnti sjóðsstjórnin Jónasi hana. Sbr. V. b., bls. LXXIII. — í 1. 1. umsóknarinnar stendur í ehr. (af misminni) „Dec." fyrir „Nov."

Bls. 15. — TIL PÁLS MELSTEDS SÝSLUMANNS. 29. Júlímán. 1837. — Ehr. í hrs. Lbs. 147, fol., á fremstu bls. nf stórri hvartörk; utanáskrift á 4. bls. : „Velbornum Herra Kam- merráði P: Melsted, sýslumanni í Árness-sýslu, á Hjálmholti".

— Páll Melsted varð síðar amtmaður. Hann var faðir Páls sagn- fræðings (P. M. yngra), er var sambýlismaður Jónasar á Garði.

— 9. 1. Bjarni í Laugardælum, hreppstjóri og meðhjálpari, var Símonarson. — 11. 1. „Bónarskráin til konungs", sjá um hana í Fjölni, IV., 45—46, og ævis. J. Sig., II., 71 o. áfr. — 15. 1. „Séra Árni", í Görðum, Helgason. — 17. 1. „Lector", Jón Jónsson í Lambhúsum. Hann skrifaði aldrei undir bænarskrána. ■ — Sbr. Bréf T. S., bls. 239—40.

Bls. 16—18. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 8. Ágúst- mán. 1837. — Ehr. í K. G. 31 a., skrifað á 2 kvartarkir. Sér- stakt umslag, með akkeri í innsiglinu; Konráð hefir skrifað á það: „Borið mér í hendur 12. d. ág.-mán. 1837". Konráð var í Kh., og hefir bréfið eftir dagsetningunni verið ótrúlega stuttan tíma á leiðinni. — „Helga í Suðurbæ" var dóttir Ólafs Jónssonar, er þar bjó; sbr. Sögu Rv., I., 178 og 274; fædd um 1802. — 7. 1., „tilskrifið", gamanbréf, að sumu leyti á þýzku, dags. 14. Júní; er í K. G. 31 a meðal fleiri bréfa frá Konráði (o. fl.) til Jónasar.

— 343 —

— 9. 1., „búinn að týna henni niður"; hann hafði verið 5 ár er- lendis. — 11. — 12. 1., „stiftamtmanni", Carl Emil Bardenfleth, sem þá var nýlega (í Júní) kominn í stað L. A. Kriegers, sem fór utan þetta sumar, — kom til Álaborgar seint í Júní;*) sbr. Sunnanp. 1838, bls. 118. — 12. 1., „séra Tuma", Tómas Sæmunds- son. — 14. 1., „biskup", Steingrím Jónsson; „Árni", Helgason, prófastur í Görðum; „Lambhúsa-Jón", Jón lektor Jónsson. — 24. 1., „rita þér", sbr. Bréf T. S., bls. 214—25. — 29. 1., „Snapir og gapir o. s. frv.", sbr. (62.) er. í Hávamálum: „Snapir ok gnapir, — es til sævar kemr, — örn á aldinn mar. — Svá er maðr, er með mörgum kemr — ok á formælendr fáa". — Bls. 17, 1. 1., „Br.", eflaust Brynjólfur Pétursson; hann tók próf í lög- fræði um vorið og mun hafa farið heim (og þá norður til Víði- valla), snöggva ferð, þetta sumar. Sbr. Bréf T. S., bls. 216. — Þessi kafli er um fjárþröng til útgáfu Fjölnis. — 6. 1., „A pro- pos", vel á minnzt. — 7. 1., „bænarskránni", sbr. næsta bréf á undan, m. aths. — 24. 1., „séra Þorláks í Móum", Loftssonar; Ólafur, sem var trúlofaður dóttur hans, er Ólafur Einarsson Jónssonar (Johnsen), síðar prófastur á Stað á Reykjanesi; sbr. I. b., bls. 283 og 285, m. aths. Stúlkan hét Sigríður, og giftust þau þetta sama ár. Hún var þá 21 árs. Orðatiltæki Jónasar um hana eru tekin úr bréfi Konráðs sjálfs. — 25. 1., „Oddgeir" er

0. Stephensen, síðar forstöðumaður hinnar íslenzku stjórnar- ■deildar í Höfn. Hann var frá Esjubergi, næsta bæ við Móa, og var þá í Höfn við laganám, er bréfið var skrifað. — 33. 1., „Stef- án í Selkoti", undir Eyjafjöllum, var stúdent. Sbr. Fjölni III., I., 43. Hann var Ólafsson, gullsmiðs, í Selkoti. — Bls. (17 — )18,

1. 1., „tveir tígulkongarnir" o. s. frv.; það eiga menn á hættu, að komi fyrir, að sögn, ef menn spila í kirkju eða á aðfangadags- kvöld. — 4. 1., „Branda" gæti, ef til vill, verið smástúlka í Kálf- holti, dóttir séra Benedikts Eiríkssonar, aðstoðarprests þar þá. Móðir hennar, kona séra Benedikts, var Málmfríður Brynjólfs- dóttir, prests þar, Guðmundssonar. Bræður Málmfríðar, konu Benedikts prests, voru þeir Guðmundur og Benedikt, báðir í Kálfholti, en ekki er líklegt, að þeir Jónas og Konráð hafi verið þeim kunnugir. Séra Benedikt var skólabróðir þeirra og kann að hafa verið búinn að skrifa öðrum hvorum þeirra um litlu dótt- ur sína og þá nefnt hana Bröndu, en Málmfríður hét hún. ■ — Séra Benedikt var móðurbróðir þeirra Eiríks meistara Magnús- sonar og Eiríks Garð-prófasts Jónssonar. Hann dó 1903, 96%

* í V. b., bls. LXXX, 24. 1., stendur óvart „Krieger" fyrir Bardenfleth.

— 344 —

árs. — 6. 1., „Marmier", Xavier Marmier, rithöfundurinn franski (f. 1809, d. 1892); var með Paul Gaimard hér 1836 og- samdi sögu íslands og* bókmenntasögu ; ferðaðist um Norðurlönd næstu ár. Konráð getur um ferð hans í bréfi sínu. — „Litli Xavier Svend etc." (8. 1.), drengur, sem Málfríður Sveinsdóttir, þjón- ustustúlka á „Klúbbnum", átti 21. Apríl s. á. og kvað X. M. vera föður að; drengurinn hét Sveinn Xavier. — Mynd er af Málfríði í „Atlas" Gaimards, I., 10. Hún var dóttir Sveins Ólafssonar, er var síðasti ábúandinn á Arnarhóli í Reykjavík,. og „þótti kvenna fríðust". Sbr. Rvík. 14 v., bls. 14. — 9. 1., „Rei- ersen", Christian Reiersen, ritskoðari (censor) í Höfn (1834 — 50; d. 1876); fremur frjálslyndur. — ■ 15. 1., „Lund" o. s. frv., Morten Frederik L. ; hann var þá nýlega (6. Maí) orðinn sýslu- maður í Mýrasýslu, aldanskur maður. Sbr. Sýslm.-æfir, III., bls. 372 — 73. — 18. — 19. 1., „Guðmundur minn"; Jónas á við Konráð; hann hafði ávarpað Jónas á sama hátt í bréfi sínu.

Bls. 18—19. — TIL DEN KONGELIGE DIREKTION FOR FONDEN AD USUS PUBLICOS. 22. Marz 1838. — Ehr. í nkis- skjalasafninu í Höfn, sbr. bréfin frá 5. Nóv. 1835 og 6. Júlí 1836. — Jónas hefir fengið ósk sína uppfyllta; er skrifað á bréf- ið: „Anviist 37 Rd. 48 Sk. Sölv d. 31. Marts 1838".

Bls. 19. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 10. Jan. 1839. ^- Ehr. meðal annara bréfa Jónasar (og annara) til Finns geymt í ríkisskjalasafninu í Höfn. Veizlan fyrir Paul Gaimard var hald- in 16. s. m., sbr. I. b., bls. 57—59, m. aths., og V. b., bls. LXXXVII — LXXXVIII. — Ókunnugt er að öðru leyti um þetta latínska kvæði, en ekki mun það hafa verið prentað, né notað í samsætinu.

Bls. 20—22. — TIL DET H0JKONGELIGE RENTEKAM- MER. 2U. Apríl 1839. ■ — Ehr. í Þjóðskjalasafninu, fengið þang- að úr ríkisskjalasafninu í Höfn (var þar merkt Isl. J. 19, Nr. 454), en eldra frumrit af þessu bréfi er í nr. 13, fol., í hrs. Bmf., frá því í Marz árið áður. Hefir Jónas ætlað að senda það þá og f ara fram á f erðastyrk, en hætt við það. Sbr. V. b., bls." LXXXII, og fylgiskj. 9. — Höfundur ritgerðar þeirrar um Jónas, sem er framan-við 2. útg. ljóðmæla hans, hefir séð þetta eldra frumrit, en ekki vitað, að það var aldrei sent; hefir þetta valdið nokkr- um villum í ritgerðinni, sjá bls. XXI o. frv. — Sbr. e. fr. næsta bréf og V. b., bls. XC— XCII, og LXXXV— LXXXVI.

Bls. 22. — TIL DET H0JKONGELIGE RENTEKAMMER. 17. Maí 1839. • — Frumr. í ríkisskjalasafninu (Isl. Journ. 19, 503) áður, nú í Þjóðskjalasafninu. Sbr. næsta bréf á undan og aths. við það. — Svo er að sjá af því, sem skrifað hefir verið í stjórnarskrifstofunni, að tilkynningarnar um greiðslu þeirra

-— 345 —

100 + 100 dala, er veittir voru, hafi verið gefnar út eða dag- settar 18. og 25. Maí, en af dagsetningu þessa bréfs er augljóst, að Jónas hefir verið búinn að fá tilkynning um fyrri veitinguna fyrir 18. Maí, þar sem það er skrifað 17. Maí; og sennilegast er, að hann hafi verið búinn að fá greidda síðari upphæðina fyrir 25. Maí, því að 24. Maí fór hann af stað frá Höfn, sbr. III. b., bls. 62. En það er þó ekki fullvíst, að Jónasi hafi verið svarað upp á fyrra bréfið 15. Maí og* veitt síðari upphæðin 18. s. m., bvo sem gefið er í skyn í V. b., bls. XCII.

Bls. 2S—2U. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 11. Júlí 1839. — Ehr. í K. G. 31 a, á 3 síðum á stórri kvartörk, en utan- áskrift á 4. síðu, og hefir Konráð skrifað þar: „Borið mér í h. (þ. e. hendur) 9. ágústs". ■ — Kafli úr bréfinu er prentaður í Skírni, 80. árg., bls. 359. — Bls. 23, 7.-8. 1., „Náná hans Fúsa"; óvíst, við hverja er átt. — 11. 1., „[fara]" virðist vanta í ehr. - — 11. — 12. 1., „þeim grænlenzka", þ. e. hafísnum. ■ — 14. L; séra Kristján á Bægisá var föðurbróðir Jónasar, Þorsteinsson, prests, Hallgrímssonar. Hann varð síðar prestur á Völlum, 1846, eftir Stefán bróður sinn, föður Skafta Tímoteusar, og dó bar áttræð- ur 1859. — Jónas hefir gert ráð fyrir, að hann hefði lítið gam- an af að heyra spóann vella um túnasláttinn (sbr. 12. — 15. ).). — 21. 1., „náttúruskoðurunum", þeim J. C. Schythe og Jap. Steen- strup, sem Jónas átti að fylgjast með; en þeir komust aldrei til Norðurlands þetta sumar; sbr. V. b., bls. XCI — XCIII. ■ — Um ferðir Jónasar sjá V. b., bls. XCIV — XCVII, og ferðaskýrslur hans, sem vitnað er í þar. E. fr. Landfrs. ísl., IV. b., bls. 7 og frv., og ferð þeirra Schythe og Steenstrups s. st., bls. 23 og írv. — 22. 1., „arnarbelg og hlýra", sbr. III. b., bls. 78—80. — 24. 1., „kolin", sbr. III. b., bls. 69—76. — 30. 1., „Jóns míns Péturss.", síðar háyf irdómara ; hann var vinur Jónasar sem þeir bræður allir, Brynjólfur (sbr. bls. 13) og Pétur, síðar biskup. ■ — Bls. 24, 2. 1., „vogmeri", sbr. III. b., bls. 83. — 6. — 7. 1., „kvenmann á 18. árinu" o. s. frv. Jónas ætlaði til Reykjahlíðar ; verið getur, að prestsdóttirin ein þaðan, Hólmfríður, hafi verið á Akureyri, en ætlað nú heim, og komið til orða, að hún yrði Jónasi samferða. Sbr. e. fr. V. b., bls. XCV. — 11. 1., „Herthu", herskipi dönsku, sbr. III. b., bls. 78. — 12. 1., „Kr. mínum, og Br. og Páli", þ. e. Kristjáni Kristjánssyni, síðar amtmanni, Brynjólfi Péturssyni og Páli Melsted yngra, sambýlismanni Jónasar á Garði, síðar málfærslumanni og sagnfræðingi. — 13. 1., „Thorsen", Peder Groth Thorsen, bókavörður við háskólabókasafnið í Höfn, rúna- fræðingur; f 1811; d. 1883. — 14. 1., „Völvuleiði" er sennilega forn dys; þar er ólæsilegur rúnasteinn í brotum; sjá skýrsiu

— 346 —

Jónasar í næsta bréfi og III. b., bls. 72 — 73; sbr. e. fr. Kálund, Isl. Beskr., II., bls. 117, og Isl. fortidslevn., bls. 63—64 (119—20).

— 15. 1.. „Möngu litlu", þ. e. Margrét, bróðurdóttir Odds Iyfsala Thorarensen, dóttir Stefáns Th. á Espihóli; hún var þá á 14. úr- inu. — 16. 1., „silfurhólki" o. s. frv., sbr. bls. 26. — 20.— 21. !. o. frv., „Konráð minn á Látrum" o. s. frv. Konráð var bóndi í Grenivík; hann var Jóhannesson. Jón bóndi á Látrum í Grýtu- bakkahreppi var Jónsson. Konráð var ekki vinnumaður hans; vinnumaður Jóns hét Stefán og var Stefánsson. Stúlkan, sem Jónas á við, mun hafa verið Guðfinna, dóttir Jóns á Látrum, tæplega tvítug þá. — 24. 1., „spekúlantinn", þ. e. „Skipper og Spekulanthandler Hans R0mer af R0nne"; Jó'nas tók sér far með skipi hans, „Providence", frá K.-höfn 24. Maí og kom loks til Akureyrar 18. Júní, sbr. dagbókina frá ferðinni, III. b., bls. 62 o. áfr. — 33. 1. Kveðjan, á latínu, er síðustu orðin af þessari setningu: „In cujus rei testimonium subscriptum nomen respice, qværo (eða quæso), meum", sem þýðir nokkurn veginn: „Gerðu svo vel að líta á nafn mitt undirritað til vitnis um það".

Bls. 25—27. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 22. Júlí 1839.

— Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn. — Um ferðalög Jónasar sbr. III. b., bls. 66—94. — 4. 1., „5"; hann kom 18. Júlí að kvöldi til Reykjahlíðar. ■ — 20. 1., „félagsins", þ. e. Bókmenntafélagsins, sem hafði beðið prestana um sóknalýsingar, sbr. V. b., bls. LXXXV o. áfr., IV. b., bls. 203—15 o. fl. — 25. 1., „Völvuleiðið" o. s. frv., sbr. næsta bréf á undan og eftir, m. aths. — Bls. 26, 3. 1., „Kröyer", Jörgen Jóhannesson Kröyer, sem þá var að- stoðarprestur í Miklagarði, sbr. III. b., bls. 77, m. aths. — 5. — 6. 1. ; um rúnasteininn á Grenjaðarstað sjá III. b., bls. 86 — 88, m. aths.; e. fr. Kálund, Isl. Beskr., II., bls. 160 og 426. Áletrunin er skrifuð á sérstakt blað, sem fylgir bréfinu; er hún skrifuð með rúnum og með skrifletri fyrir neðan. Jónas réði áletranina rétt. Steinninn er enn á sama stað, og áletrunin skýr. — 8. — 9. 1.; nf steininum á Ljósavatni voru til 4 brot (af 6) 1912. Um hann sjá bls. 29 og Kálund, Isl. fortidslevn., bls. 65 (121). — 31.— 32. 1., „kansellíráðs sál. Björnsens", þ. e. Þórðar sýslum. Björnsson- ar í Garði, d. 1834. — Bls. 27, 10. 1.; um þá Forchhammer, Steen- strup og Schythe sjá hér að framan, bls. 340 og 345, og hér fyrir aftan eru mörg bréf til Steenstrups; sömul. er þessara manna getið oftlega í ævisögu Jónasar í V. b., að síðustu á bls. CLXXXIV— V.

Bls. 27—30. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 29. Sept. 1839. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn. — Dagbókin frá ferða- laginu nær til 19. Júlí, sbr. III. b., bls. 62 — 94, og í yfirliti yfir

- 347 —

öll ferðalögin gerir Jónas nokkra grein fyrir Skagafjarðarferð- inni og veikindum sínum eftir hana, sjá III. b., bls. 269. — 73. > — Bls. 28, 3. 1., „Collin", þ. e. Jonas C, f jármálaráðunautur í stjórn- inni, hinn ágætasti maður. — 6. 1., „félagið", Bókmenntafélag- ið. — 9. 1., „Gunnlögsen" ; Björn Gunnlaugsson var á þeim ár- um að fást við íslands-uppdráttinn fyrir Bókmenntafélagið. — 12. 1., „íslenzkt steinasafn"; hér mun Jónas fyrst geta þessa safns, sem hann nefnir síðar oft í bréfum sínum. Sjá e. fr. V. b., bls. CXXVII— VIII. — 14. 1., „skólann", þ. e. latínuskólann („lærða skólann", „menntaskólann") ; þangað fór safn Jónasar og varð upphafið að náttúrugripasafni skólans. — 28. — 34. 1. o. áfr., sbr. III. b., bls. 72 — 73; þar er mynd steinsins, sú sem Jónas kveðst senda; sbr. e. fr. Kálund, Isl. fortidslevn., bls. 63 — <64 (119—20). — Bls. 29, 3.-9. 1., „Fjalirnar úr Flatatungu- skálanum", sjá Kálund, Isl. Beskr., II., 71, og fortidslevn., bls. 34 (90); e. fr. Árb. Fornlfél. 1888—92, bls. 80, og nr. 8891 í Þjóðminjasafninu, með lýsingu í skrá þess. — ■ 17. 1., „Amtmað- ur Bjarni", Bj. Thorarensen á Möðruvöllum. — 19. 1. o. frv., sbr. bls. 26, 8. — 9. 1., m. aths. Á rúnasteininum á Ljósavatni hefir staðið: Hér hvíler Halldóra Þo(r)gils dótter. • — 23. 1., „dr. •sál. Brynjólfsen", Gísli Brynjólfsson, prestur að Hólmum, dr. phil., — fyrir ritgerð um rúnir (Periculum runologicum, seu de runorum origine, propagatione et usu) 1823; d. 1827. ■ — Bls. 30, 4. — 5. 1., „sjóðnum til almennra þarfa", þ. e. Fonden ad usus pu- blicos, sem Jónas hafði haft styrk úr (150 dali árl.) árin 1836 — 38, sbr. bls. 11—12, 14 og 18—19, e. fr. bls. 33 og 44. — 11. 1., „félagsdeild vorri", Hafnardeild Bókmenntafélagsins. ■ — 16. 1., „K. Kristjánssyni", Kristjáni, síðar amtmanni; hann sótti um framhald styrksins fyrir Jónas, sbr. bls. 33 og 44 og V. b., bls. XCVIII— IX.

Bls. 30—31. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 3. Okt. 1839. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn. — „Kvæði" það, sem Jónas á við á bls. 31, 5. 1. o. áfr., er raunar 2 kvæði, þau sem eru í I. b., bls. 54 — 57 og 66 — 69. Bókmenntafélagið gaf þau út með „Al- berts Thorvaldsens æfisögu", Kh. 1841. Síðara kvæðið hefir Jón- as sennilega ort skömmu áður en hann sendi bréfið, en hið fyrra árið áður í Höfn; sbr. aths. við bæði kvæðin og e. fr. V. b., bls. XCVI— VII.

Bls. 31—33. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. /,. Okt. 1839. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á sams konar pappír og bréf- ið frá 11. Júlí. — Konráð hefir skrifað á 4. bls., þar sem utaná- skriftin er: „Borið m. í Kh. 29. nóv. 1839 (snemma morguns, með Þorst. frá Mívatni). K. G." Og e. fr.: „Skrivuð aptur 2

— 348 —

brjev með Kristjáni. (Vantar að tala við Gaimard)". — „Bruder- lein", litli bróðir. — „Schneiderlein", klæðskerinn litli; Jónas á við sjálfan sig með þessu spaugsyrði. — 9. 1. a. n., „Lauget", þ. e. Skræderlauget í Höfn. — Bókin, sem Jónas á við, er við- skiptabók klæðskera. Jónasi þótti jafnan leitt, er hann hafði ekki goldið skuldir sínar. — 6. 1. a. n., „félagið", Bókmenntafé- lagið. . — 4. 1. a. n., „Herthu", herskipinu danska, sbr. bls. 24, m. aths., og III. b., bls. 78. — Bls. 32, 2. 1., „Tuma", séra Tómas Sæmundsson, sem var það ár einn höfundur og kostnaðarmaður Fjölnis, V. árg. — 4. 1., „Arnkels saga"; Jónas á við Hrafnkels- sögu, sem Konráð (og P. G. Thorsen) gáfu þá út. — Um þá útg. sjá t. a. m. Tímar. Bókmfél., XII., bls. 64 — 65. — 6. 1., „Gúman", þ. e. Jóh. Gudmann, kaupmaður á Akureyri, búsettur í Höfn, sonur Guðmundar, er nefndi sig Gudmann fyrstur, faðir Fred- riks, sem Gudmanns Minde er kennt við. ■ — 7. — 8. 1., „hann ein- eygði Fjölnir"; Jónas á við ritlinginn „Adfinning vid Eineygda Fjölnir" eftir Jón Hjaltalín. Er að sjá af þessu, að ritlingurinn, sem sjálfur var ætíð nefndur „Eineygði Fjölnir" manna á með- al, hafi verið orðinn kunnur á Norðurlandi áður en Fjölnir, V. árg., sjálfur, sem ritlingurinn er um, var kominn bangað frá Höfn. ■ — Sbr. e. fr. bækling séra Tómasar: „Fjölnir og Ein- eigdi-Fj0lnir, Videiar Klaustri, 1840"; sjá um hann Bréf Tóm. Sæm., bls. 263—64. — 9.— 10. L, „kom af Nýjabæjarfjalli hold- votur" o. s. frv., sbr. bréfið til Finns Magnússonar 29. Sept. ■ — 10. 1., „Dýrleifarnar báðar", þ. e. Dýrleif dóttir Páls Haildórs- sonar á Jórunnarstöðum í Eyjafirði, og Dýrleif Kristjánsdótt- ir, uppeldisdóttir hans; báðar ungar stúlkur þá. Dýrleif Páls- dóttir giftist síðar Hallgrími Tómassyni, systursyni Jónasar, og var móðir séra Tómasar Hallgrímssonar á Völlum. ■ — 13. — 14. )., „Sibbern ialar um", Fr. Chr. S. heimspekingur, prófessor við Hafnar-háskóla (d. 1872). Jónas vitnar, ef til vill, til rits hans, „Menneskets aandelige Natur og Væsen", Kh. 1819 — 28. — 16. 1., „Jóhann sýslumaður" var Árnason; hann dó hálfu ári síðar; BJá um hann í I. b., bls. 219. — 18. 1., „Sáka", líklega gæluorð fyrir strák. — 28. 1., „bókina"; hann á líklega við þá bók, sem nú er nr. 6 í 8 bl. br. í hrs. Bmf. í Lbs.; hefir hann ritað í hana dag- bók frá þessari ferð, allt til þess, að hann kom upp að brenni- steinsnámunum, sbr. III. b., bls. 62 — 94. ■ — Bls. 33, 3. 1., „kreddu- þórunum", þ. e. kreditórunum ; spaugsyrði íslenzkra Hafnar- stúdenta.

Bls. 33. — TIL DIREKTIONEN FOR FONDET AD USUS PUBLICOS. U. Okt. 1839. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn. — Umboð til Kristjáns Kristjánssonar, síðar amtmanns. Kristján

— 349 —

sótti sjálfur um styrkinn undir nafni Jónasar 11. Febr. næsta ár, stílaði umsóknina til konungs. Sbr. e. fr. kvittunina hér fyrir aftan, dags. 13. Júní 1840, og V. b., bls. XCVIII— IX.

Bls. 33—35. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 2. Marz 1M0.

— Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn. — Bls. 33, 2. 1. a. n., „virða", ehr. veita. — Bls. 34, 5. 1., .,inform.", information, kennsla. — 17. 1., „Kolbjarnarhelli"; sá hellir er nú sagður ókunnur. — Jónas hefir líklega verið nýbúinn að fá skriflegar uppiýsingar um hellinn, óvíst frá hverjum, en hann hefir skrifað þær upp á blað, sem hann hefir lagt í spjaldhylki á vasakveri sínu þetta sama ár. Sennilega væri hægt að finna þennan hellisskúta eftir þessum upplýsingum, að minnsta kosti staðinn, sem hér er sagt, að hann sé í. Sbr. þó e. fr. bréf Jónasar til Finns Magnússonar 9. Ág. 1841, bls. 88, 1.— 2. 1., hér fyrir aftan. — 19. 1., „stfgu Gests Bárðarsonar"; sagan er venjulega kennd við Bárð, en i niðurlagi hennar er hún þó kölluð „saga Bárðar Snæfells-áss ok Gests, sonar hans". Sá hluti sögunnar er og helzt um Gest, þar sem sagt er frá helli Kolbjarnar. Er hellirinn þar sagður vera „í Brattagili", „í Breiðdalsbotnum, en þat er í framanverð- um Hrútafjarðardal, þar sem grynnir dalinn, vestr undir Slétta- felli". — 26. 1., „Jón Sigurðsson", síðar forseti; hann átti að vinna úr sóknalýsingunum og semja lýsing íslands með Jónasi.

— Finnur svaraði þessu bréfi 1. Maí og segir þar m. a. : „Okk- ar góði Jón Sigurðsson hefur því miður legið sóttveikur frá ný- ári og er mjög vanséð um, hvenær honum batna muni", o. s. frv.

— Bls. 35, 3. — 4. 1., „Indberetning minni", þ. e. skýrslunni um ferðirnar sumarið áður. — 4. 1., „pr. Forchh.", þ. e. prófessor J. G. Forchhammer. — 6. 1., „stipendíi mínu gamla", styrknum frá sjóðnum til almennra þarfa; sbr. umboðið frá 4. Okt. 1839, bls. 33, m. aths.

Bls. 35—36. — TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR OG KONRÁÐS GÍSLASONAR. U. Marz 18U0. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á smáörk. Á öftustu bls. er utanáskrif tin : Brynjólfur og Konráð. — Þar hefir Konráð skrifað: „Borið mér í hh. 31. marz 1840 (Póstskj. kom 27.)". Og enn fr.: „Skrivað með Kristjáni (2 brjef)". — Bls. 35, 8.-9. 1. a. n., „G. Hjálmars.", þ. e. Gísla Hjálmarssyni, lækni; Jónas hefir ætlað að skrifa honum. Gísli var þá við nám í Höfn, en hann kom raunar heim þetta vor. • — 2. — 3. 1. a. n., „nefndarinnar", íslandslýsingar-nefndar Bók- menntafélagsins. — 1. 1. a. n., „Fjölni"; hann kom ekki út 1840 — 42; sbr. V. b., bls. CXLIII — IV. — Jónas og séra Tómas voru heima á íslandi. — Bls. 36, 1. 1., „Ursin", þ. e. G. F. K. Ursin, prófessor í stærðfræði við listaháskólann og „observator" í

— 350 —

Stjörnuturninum í Höfn, f. 1797, d. 1849. Jónas hefir um þetta. leyti verið farið að langa til að koma tilgreindri bók út á íslenzku.. Sbr. V. b., bls. XCIX. — 5. 1., „K.", Konráð. — 9. 1. „Magnusen", Finnur Magnússon prófessor. — 11. 1., „með spjótamyndum"; skorur eru í steinana, sem eru vísir enn, eða einn að minnsta kosti, hjá réttinni, en ekki munu þær skorur eiga að vera spjóta- myndir. — 14. 1., „Tandraseli", ehr. „Tindraseli".

Bls. 36— 40. — TIL DEILDAR HINS ÍSLENZKA BÓK- MENNTAFÉLAGS í REYKJAVÍK. 9. Apr. 1840. — Ehr. í hrs- Bmf. í Lbs., nr. 73, fol., skrifað á 3 smáarkir, sem eru lagðar hver innan í aðra í lítið hefti. Á 1. bls. efst er dagsetningin, og- neðar er skrif að : „Frumvarp um veðurbækur. — Til deildar hins íslenzka Bókmenntafélags i Reykjavík". — Þetta erindi var tekið fyrir á næsta deildarfundi, 6. Okt. næsta haust (bókað sama dag í dagbók deildarinnar). Fékk þetta mál hinar beztu undir- tektir, sbr. V. b., bls. XCIX og CIX. — Bls. 37, 17. 1., „veður- bók (Obs. Met.) herra Thorstensens landlæknis", þ. e. Observa- tiones Meteorologicæ a 1. Jan. 1823 ad 1. Aug. 1837 in Isiandia facta a Thorstensenio medico. Hafniæ 1839.

Bls. 40—41. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 31. Maí 1840. — Ehr. í K. G. 31 a., skrifað á kvartörk; 3. bls. auð, á 4. utanáskrift; þar hefir Konráð einnig sett: „Skrivað". ■ — Bls. 40, 10. — 11. 1. a. n., „Hafðu blessaður skrifað mér til"; Konráð hafði skrifað Jónasi, sennilega 2 bréf, en þau eru nú glötuð. Enn skrifuðu þeir Brynjólfur honum 19. Maí, og eru þau bréf til bæði, en síðan ekkert annað frá þessu ári. Með bréfinu 19. Maí sendi Konráð Jónasi bók Ursins, og Brynjólfur skýrði frá,. að töflurnar fengjust. Jónas hefir ekki verið búinn að fá þessi bréf frá 19. Maí, er hann skrifaði. — 7. 1. a. n., „Skúla", þ. e. Sk. Thorlacius, fulltrúi við skjalasafn innanríkisráðuneytisins 1 Höfn; d. 1870. Hann var sonur Theodors (Þórðar) sýslumanns Thorlaciusar. 3. 1. a. n., „rekreera mig", hressast. — „Dr. Hjalta- lín", Jón, síðar landlæknir. — 2. 1. a. n., „skarifisera", gera skinn- sprettur (til lækninga). — 1. 1. a. n., „skrifa á móti Tuma", séra Tómasi Sæmundssyni, varnarriti hans fyrir Fjölni; það kom út. þennan vetur og var skrifað á móti árás drs. Jóns Hjaltalíns,. sbr. bréfið frá 4. Okt. 1839 og aths. við það.

Bls. 41. — TIL JAP. STEENSTRUPS. Vorið 1840. Ehr. var í eign Joh. Steenstrups, prófessors; ódagsett. Skrifað öðru megin á kvartörk; hinu megin utanáskrift: Hr. Geolog J. Stein- strup. — Fyrir neðan bréfið hefir Jónas skrifað: „Lexicon. « — lasinn — upasselig. — sóttarmeðal — kan, hvis du vil — over- sættes ved engelsk Salt. — tefla við páfann — spille Tavl (et

— 351 —

eller andet Brik-spil) med Paven; en Talemaade om en vis matur- lig* Forretning. — afsaka — undskylde. — J. Hallgrímsson — et Menneske med forvirret Portaaresystem".

Bls. U1—U2. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 13. Júnx 18U0. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn. Bls. 42, 18. L, „bók yf- ir prestaköllin" o. s. frv. ; hún er nú í nr. 4 í arkarbr. í hrs. Bmf. í Lbs.; það af henni, sem Jónas virðist eftir þessu hafa ritað þetta vor, eru þrír fremstu hlutar hennar, merktir A(I) — IV.. Sbr. e. fr. V. b., bls. C— CI. — Bls. 43, 2. 1., „styrk" o. s. frv., sbr. kvittanirnar hér á eftir, bls. 43 — 44.

Bls. j^3, _ TIL DET KGL. RENTEKAMMER. 13. Juni 18U0. Ehr. var í ríkisskjalasafninu í Höfn (Isl. J. 19, nr. 1406) mefr bréfi frá Finni Magnússyni, dags. 12. Júlí, en er nú í Þjóðskjala- safninu. — Finnur Magnússon sótti fyrir hönd Jónasar 30. Nóv. 1839 (Isl. J. 19, nr. 870) um 100 dala styrk, og var hann veitt- ur 7. Des. 1839, en aðrir 100 dalir voru veittir 7. Apríl, með til— liti til ferðalags þetta sumar, 1840. Sbr. V. b., bls. XCVIII.

Bls. U. — TIL DEN KGL. DIREKTION FOR FONDET AD USUS PUBLICOS. 13. Juni 18U0. — Ehr. í ríkisskjalasafn- inu í Höfn. Er þar með bréf frá Finni Magnússyni, dags. 12. Júlí. — Kristján Kristjánsson hafði sótt um styrkinn, eins og- áður er getið, sbr. umboð Jónasar til hans, dags. 4. Okt. 1839, m. aths. Sjá e. fr. V. b., bls. XCVIII— IX.

Bls. U—U5. — TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR OG KONRÁÐS GÍSLASONAR. 15. Ág. 18U0. — Ehr. í K. G. 31 a, á örk í 4 bl. br. ; 3. bls. auð, en utanáskrift á 4., til Brynjólfs. Konráð hefir skrifað þar á: „Skrivað". Klippt er úr fremra blaði og hafa þar farið úr fáein orð á undan setningunni: „Veit ekki, hvort ég kemst svo langt" (2. — 3. 1. á bls. 45). ■ — Bls. 44, 9. — 10. 1. a. n., „veiða loftanda" o. s. frv. ; sú var trú manna, að veiða mætti loftanda með því að liggja upp í loft úti með opinn munn og skæni yfir. Loftandinn vildi ofan í mann, en lenti þá í skæninu, og gæti maður þá vöðlað því um hann með vörunum og tungunni. Var háski að f á hann of an í sig, en haf a mátti hann fyrir sagnaranda, ef tækist að veiða hann. Bezt var að ná í hann sem hæst uppi, helzt uppi á fjalli; skyldi legið í forsælu og snúið sér mót norðri. Sbr. Þjóðs. J. Árnas., I. b., bls. 435. — 7. — 8. 1. a. n., „Hornf iskur" ; hornfiskar nefnast tvenns konar hvalir (hnúfubakar, megaptera boops, og hafreyðar eða steypi- reiðar, balænoptera gigas eða Sibbaldi). Jón Sigurðsson virðist hafa verið búinn að tala um þennan hornfisk, „með skjöldinn á hliðinni", við Jónas. Sbr. e. fr. Bréf P. M., bls. 7—8: „Hann (þ. e. Jónas) fór yfir Arnarfjörð; þar sá hann hval á firðin-

— 352 —

um, og" heitir sá Vilpa, og hefir komið þar í nokkur ár og fært þeim kálf. Nú voru þeir nýbúnir að járna kálfinn Vilpu, og bjuggust þeir við hann mundi deyja 2 dögum eftir að Jónas kom þar". — Kálfurinn náðist ekki fyr en um haustið, sbr. bls. 63 og III. b., bls. 133. — Vilpa lifði lengi eftir þetta; „það var stór hafreyður", sem hafði fengið nafnið „af stórri, hvítri skellu, með djúpri dæld ofan í spikið á bakinu hægra megin, á milli horns og blástursholu, og sat sjór í dældinni, þegar hún dró sig fram og bakið kom upp úr sjó". Sbr. skýrslu Gísla Ásgeirssonar á Álftamýri í ritgerð drs. Bjarna Sæmundssonar í Andvara, LIV. árg., bls. 86 — 87. — „Skjöldurinn á hliðinni" hefir verið þessi „stóra, hvíta skella". — 4. 1. a. n., „furutré", þ. e. í surtar- brandslagi. — 1. 1. a. n. ; „þótti" virðist vanta í ehr. — Bls. 45, 8. 1., „hreppstjórann frá Fjörgulæk"; Jónas á, ef til vill, við Jón hreppstjóra Þórðarson í Kvígyndisf elli ; hann var þá 65 ára. — 13. 1., „Stefán minn"; sjá bréfið til Konráðs 8. Ág. 1837. Konráð hafði í gamanbréfi sínu 19. Maí spurt Jónas, hvort hann hefði ekki skrökvað þessu upp á Stefán. Hann hefir sennilega ekki kunnað mikið í þýzku. — 15. 1., „Mad. Scháffer", sjá I. b., bls. 288—89, m. aths. — 19. 1., „I til Takke tage maa!" Nótur eru krotaðar fyrir ofan orðin, því að þetta mun tekið úr söngleik.

Bls. U5—U6. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 16. Ág. 1840. — líhr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, á kvartörk, og er utaná- skriftin á 4. bls. Mánaðardag vantar, en af innihaldi bréfsins og áfangaskránni frá ferðinni, III. b., bls. 121 — 24, má sjá, að bréfið er skrifað 16. Ág. — Bls. 46, 3. 1., „legstað" o. s. frv., sbr. III. b., bls. 190. — 15. 1., „Þ. Helgason", séra Þorsteinn í Reyk- holti. Sbr. I. b., bls. 102—4, m. aths.; e. fr. III. b., bls. 176—7.

Bls. 47. — TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR OG KON- RÁÐS GÍSLASONAR. 31. Ág. 1840. — Ehr. í K. G. 31 a, skrif- að á 1. bls. á örk í 4 bl. br.; á 4. bls. er utanáskrift til Br. P. — Konráð hefir skrifað þar: „Komið snemma í okt. 1840". — 3. 1., „Hrauki", þ. e. hrauktjald, sem þeir Jap. Steenstrup og Jónas hafa legið í á áningarstöðum. — „Staður á Snæfjöllum" heitir nú (eins og áður fyr) Snæfjöll, enda er þar enginn „staður" lengur, hvorki prestssetur né kirkjustaður. — 6. 1., „séra Bene- dikt" Þórðarson var prestur á Stað á Snæfjöllum þessi ár; — síðast í Selárdal. — Bjarni bóndi í Unaðsdal var Eiríksson. Hann var nú um sextugt, en prestur um fertugt. — 12. 1., „Reka- vík", smávík norðaustan-við Straumnes. — Góð lýsing af stað- háttum og öðru þar er í Lesbók Morgunblaðsins, VI. árg., 8. — 9. tbl. — Ketilríður í Görðum, Bjarnadóttir, var þar vinnukona, 18 ára að aldri. — 14. 1., Jón Eyjólfsson var þá í Vigur, 26 ára

— 353 —

gamall. Jónas þekkti hann frá Höfn; Jón og hann voru þar sam- tíða veturinn 1838 — 39. Jón var dóttursonur séra Jóns Þorláks- sonar á Bægisá (og móðurfaðir þeirra frænda, Rögnvaldar Ólafs- sonar, húsameistara, og Georgs Ólafssonar, bankastjóra). Hann var prestur að Stað í Aðalvík 1842 — 66 (eða raunar — 67), dó 1869, sem prestur í Dýraf jarðarþingum. — Gísli var vinnumað- ur í Görðum; hann var Halldórsson; 10 árum eldri en Ketilríð- ur. — Þau giftust um haustið. — 23. 1., „loftanda", sbr. bls. 44, 9. — 10. 1. a. n., m. aths.

Bls. 47—49. — TIL DEN H0JE STIFTS0VRIGHED I IS- LAND. 12. Okt. 1840. — Ehr. („Genpart") í Þjóðskjalasafninu, I. B. J. Nr. 672, 40. Skrifað á 1.— 2. bls. á heilörk. — Bls. 47, 1. 1. a. n., „en tidligere Ans0gning"; Jón Jónsson (f. Johnsen), biskupsskrifari í Laugarnesi (síðar prófastur í Steinnesi) hafði árið áður, 30. Maí, sótt um Reykholt. Sjá um þá umsókn, ásamt fylgiskjölum, og sömuleiðis þessa, V., b., bls. XCIII — IV og CVI.

Bls. ^9—50. — TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR. U. Okt. 1840. — Ehr. í K. G. 31 a, á stórri örk í 4 bl. br.; 3. bls. hálf og 4. öll auð. — 9. 1. a. n. „En alþing!" Konungsboðskapurinn um endurreisn alþingis var nú í hvers manns huga. Sjá um það mál t. a. m. rit Páls E. Ólasonar um Jón Sigurðsson, II. b., bls. 108 — 83. — Þeir skrifuðu allir, m. a., Jón Sigurðsson, séra Tóm- as Sæmundsson og Brynjólfur Pétursson; og Jónas kvað. Sbr. m. a. V. b., bls. CXVII og CLXXVII. — 6.-7. 1. a. n., „Sunnan- pósturinn"; sbr. I. b., bls. 165, m. aths. — 2. 1. a. n., „kamrin- um", þ. e. Rentukammerið ; Brynjólfur hafði nefnt það „leigna- kamarinn" í bréfi sínu 19. Maí. — Bls. 50, 1. 1., „námana", þ. e. brennisteinsnámana í Þingeyjarsýslu, sem Jónas rannsakaði (og Sihythe átti að rannsaka) sumarið áður (1839). — 4. 1., „Rap- port", skýrslu. — 6. — 7. 1., „Landmand", sveitabónda (búhöld) ; Jón varð háyfirdómari. — 10. 1., „kreditóra", lánardrottna ; sbr. hréf til Finns Magnússonar á bls. 54. — 11. 1., „Prosowski"; hann var klæðskeri. — 12. 1., „Reitzel", — bóksali; hinir, ef til vill, einnig. — 16. 1., „stípendíinu", frá Fondet ad usus publicos; Jónas fékk það ekki aftur, enda var ekki sótt um það. - — Aftur á móti fékk hann framvegis ferðastyrk frá Rentukammerinu.

Bls. 50—52. — TIL DET KGL. RENTEKAMMER. 14. Okt. 1840. — Ehr. var í ríkisskjalasafninu í Höfn, Isl. J. 19, nr. 1713, «n er nú í Þjóðskjalasafninu; sbr. uppkast í hrs. Bmf. í Lbs., nr. 13, fol. — Bls. 52, 10. 1., „Forel0bigt Udkast" o. s. frv., sbr. IV. b., bls. 60—66, m. aths.

Bls. 53—54. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 18. Okt. 1840. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, á stórri kvartörk; 4. bls.

HIT J. HALLGR. II. 23

— 354 —

auð. — Bls. 53, 14. 1. a. n., „lýsingarnar á brauðunum", sbr. bls. 42, m. aths. — 8. 1. a. n., „efna", ehr. „enda". — Bls. 54, 13. 1., „Konungsúrskurðurinn af 20. Maí", um endurreisn alþingis, sbr. bréfið til Brynj. Péturssonar 14. Okt., bls. 49, m. aths. — 16. 1., „fjórðungskortið", fyrsta, yfir Suðvesturland, sbr. Skýrslur og reikninga Bókmfél. 1841, bls. V, 1842, bls. VI, og 1844, bls. V; þá var það loks fullbúið, stungið á eirplötu, en kom þó ekki út fyr en um leið og hin f jórðungskortin.

Bls. 5U—56. — TIL J. STEENSTRUP. 18. Okt. 18U0. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf. Skrifað á stóra kvartörk; 4. bls. auð. — Bls. 56, 4. 1., „s.", þ. e. salmo (lax, silungur) ; bleikjan í Þingvallavatni er afbrigði af s. alpinus (fjallableikju), nefnist vatnableikja (s. a. dorso nigro). — Jónas heldur, að murtan sé annað afbrigði af s. alpinus, nefnilega s. pallidus. Bjarni Sæ- mundsson álítur að murtan í vatninu sé, ef til vill, ung vatna- bleikja, en gjámurtan segir hann sé afbrigði, er hann nefnir dvergbleikju (Fiskarnir, Rvík., 1926, bls. 369). — Urriðinn í Þingvallavatni er vatna-urriði, hinn eiginlegi og algengi urriði, en hér á landi eru auk vatna-urriðans tvö önnur urriða-afbrigði, nefnilega birtingur og branda (Fiskarnir, bls. 354 — 62). — 16. 1., „Selskabsm0de", í Bókmenntafélaginu í Rvík., sbr. bréfið til þess 9. Apríl, m. aths. ; Jónas á við fundinn 6. Okt. — 31. 1., „Botanik" ; J. St. skrifar Jónasi í bréfi sínu 24. Maí n. á. : „Saa- snart den botaniske Del i Museet er færdig, skal jeg begynde den islandske Botanik, som du har lovet at oversætte". — J. St. gaf sér þó aldrei tíma til að gera þetta rit.

Bls. 57—59. — TIL PÁLS MELSTEDS SÝSLUMANNS.

10. Nov. 1840. — Ehr. í hrs. Lbs. 147, fol., á kvartörk. — 8. 1., „tímaritið", sem séra Tómas o. fl. vildu reyna að koma á stofn.

— 12. 1., „Secretairinn", Ólafur Stephensen í Viðey. — 21.— 22. 1., „Þorsteinn á Eyvindarstöðum", Jónsson, var stúdent og stund- aði kennslu, en fékkst einnig við bókaútgáfu; síðar varð hann kaupmaður í Reykjavík. Hann var frá Auðkúlu og því kallaður oft Kúld. Sbr. e. fr. bls. 124, m. aths., og V. b., bls. CXLV— VI.

— Bls. 58, 2. 1., „Grími", Jónssyni, amtmanni, sem sat á stétta- þinginu í Hróarskeldu sem fulltrúi fyrir ísland (ásamt Finni próf. Magnússyni). Um skattafrumvarp hans og það mál allt sjá Fréttir frá fulltrúaþinginu í Hróarskeldu 1840, sem Jón Sig- urðsson o. fl. gáfu út, og rit Páls E. Ólasonar um Jón Sigurðsson,

11. b., bls. 104 o. s. frv. — 3. 1., „Kj0benh.-p.", Kj0benhavns- posten. — 5. 1., „næsta fundi", embættismannanefndarinnar í Reykjavík. — 10. 1., „í kommissíonina", þ. e. sömu nefnd. — 11. 1., „Rothe", Andr. Bj0rn (f. 1762); d. 22. Ág.; var lögf ræðingur ;

— 355 —

sjá um hann t. a. m. í Bricka, Dansk biograf. Lexikon, XIV., 352—3. — 12. 1., „Engelstoft", Laurids, sagnfræðingur (f. 1774). Góður vinur íslenzkra stúdenta í Höfn og höfðu þeir (1830) heiðrað hann með því að gefa út eirstungumynd af honum. E. hafði verið í háskólastjórninni áður, 1817 — 32; dó 14. Marz 1851. Sjá Bricka, IV., 526 — 30. — 14. 1., „skólann", latínuskólann hér. — 23. 1., „sýslulýsingunni" ; sýslulýsing Páls er nú í nr. 19, fol., í hrs. Bmf. í Lbs., „skrifuð í Marts-mánuði 1842". — 28. 1., „cand. Kristjanson", Kristján, síðar amtmaður. — 30. 1., „bænarskránni góðu"; þær voru eiginlega 4, og undirskriftir 142; voru þær um umbætur á verzlunarfarinu. — 31. 1., „Knudtzon", Peter Chris- tian; hann átti hér verzlanir þá og lengi síðan, og synir hans 2 eftir hann. Var hann einn af fulltrúum Hafnar á stéttaþinginu í Hróarskeldu og tók ómjúkt á bænarskránum ; sbr. rit Páls E. Ólasonar um Jón Sigurðsson; er þar um þetta mál allt í II. b., bls. 86 o. s. frv. ; um P. C. Knudtzon sjá e. fr. Sögu Reykja- víkur eftir Kl. Jónsson, I. b., bls. 165, og Sögu Hafnarf jarðar eftir Sig. Skúlason, bls. 286—289. — 32. 1., „Séra Hannes", Stephensen á Hólmi. Um þetta mál sjá Bréf J. Sig., 1. safn, bls. 33, m. aths.

Bls. 59—60. — TIL DEN H0JE STIFTS0VRIGHED OVER ISLAND. 19. Jan. 18U1. — Eftir uppskrift í Þjóðskjala- safninu, I. B. J. No. 21 — 41. Bls. 59, 4. 1. a. n., „tidligere ind- givne Ans0gninger", sbr. umsóknina á bls. 47 — 49, m. aths. — Brauðið var veitt séra Jóni Gíslasyni í Hvammi, sem þar hafði verið prestur í 40 ár og prófastur í Dala-prófastsdæmi síðan 1816. Hann var nú orðinn hálf-áttræður og hafði tekið vígslu fyrir tæpri hálfri öld. Sbr. Prestatal Sv. Níelss., og bls. 68 hér.

Bls. 60—66. — TIL J. STEENSTRUP. 1. Marz 18J>1. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf. Skrifað á 2 heilarkir. — J. St. hefir skrifað á það „Besvaret"; — hann skrifaði Jónasi mjög ýtarlegt og langt bréf 22. s. m. og 12. n. m.; er það meðal ann- ara bréfa hans til Jónasar í hrs. Bmf., nr. 13 fol., í Lbs. — Kvöldið, sem Jónas minnist á í upphafi bréfsins, var 28. Ág. 1840. — Bls. 61, 19.— 20. 1., „Kammerraad", Páll sýslum. Mel- sted j Hjálmholti, síðar amtmaður. — „Jomfru Melsted", ein af dætrum Páls, sbr. Sýslum.-æfir IV., 302. — 22. 1., „Observa- torierne", sbr. bréfið til J. St. 18. Okt. 1840. — Bls. 62, 14. )., „Hr. Thorlacius", Árni Ó., kaupmaður. — 22. 1., „Eggert Olaf- sens Ugle", sbr. ferðabók E. Ól. og Bj. Pálss., bls. 705, og V. b., bls. 71 og 74; e. fr. III. b., bls. 125. — 31. 1., „ossifragus", örn, sbr. III. b., bls. 132—33. — Bls. 63, 4.-5. 1., „Præsten paa Rafns- 0re", séra Sigurður Jónsson, faðir Jóns. Sbr. III. b., bls. 133, og

23*

— 356 —

bls. 44 hér. — 22. 1., „Kr. B. rostr.", þ. e. Kr0yer, Balæna ros- trata, sbr. grein hans í Naturh. Tidsskr., II., 617 — 38. — Hann Iýsir einnig fóstri (Embryo) úr hval, sem náðist skammt frá Björgvin. — Bls. 64, 4. 1., „Bj0rn", þ. e. sennilega Björn Þor- láksson í Móum, síðar prestur, sbr. III. b., bls. 261 og 264, m. aths. — 7. 1., „murtan", sbr. bls. 56, m. aths. — 11. 1., „Udkast" o. s. frv., sjá IV. b., bls. 55 — 60, m. aths. — 14. 1., „0rum & Wulff"; þeir verzluðu í Húsavík og höfðu námana á leigu. — Fjármálastjórnin fól amtmanni loks mörgum árum síðar, 26. Júlí 1845, að rannsaka brennisteinsnámið, því að verzlunarstjóri þeirra, 0rum & Wulffs, sem þá var Jakob Þórarinsson Johnsen, hafði skýrt svo frá 1843, að ekki yrði unnið meira en 12000 lýsipund af óhreinsuðum brennisteini á ári úr námunum, þ. e. minna en helmingur þess, er Jónas hafði talið, að vinna mætti. Mun Johnsen hafa haft rétt fyrir sér, eins og námarnir voru orðnir þá, en hitt sýndu einnig brennisteinsbækur hans, að á árunum 1839 — 41 var flutt árlega til Húsavíkur 5 — 7 þús. lpd. meira (þ. e. 17—19 þús. lpd.). Sbr. e. fr. IV. b., bls. 55—60, m. aths., og Ný félagsrit, XII., 53—57. — 19.— 20. 1., „Fiskeriernes Tilstand", sbr. III. b., bls. 93—95, m. aths., og V. b., bls. CVIII og CXXXIII. — Bls. 65, 31. 1., „Nidda", O. Krug von Nidda jarð- fræðingur; um hann, ferð hans og ritgerð, sjá Landfrs. Isl. III., 230—32. — Bls. 66, 18. 1., „Kongens Eje" þekkist nú ekki. — 20. 1., „Bogauktion", þ. e. Bókasalan; sjá um það rit Fjölni, IX. árg., bls. 6; sbr. e. fr. bls. 68 hér.

Bls. 67—68. — TIL DET KGL. RENTEKAMMER. 6. Marz 184-1. — Ehr. var í ríkisskjalasafninu í Höfn, Isl. J. 19, No. 1933, og þar með „Udkast" o. s. frv. (sbr. bls. 64), dags. 10. Febr. 1841; er nú í Þjóðskjalasafninu. — Bls. 67, 5. 1., „Teista- reikjum", þ. e. Þeista-Reykjum. — 8. — 9. 1., „Forpagtere", þ. e. 0rum & Wulff, sbr. bls. 64 hér. — 19.— 20. 1., „Ekskursion til Akraneset", sbr. bls. 58; hann kom ofan-að 9. Nóv. — 29. — 30. 1., „Fiskeriernes Tilstand", sbr. bls. 64 hér. — Bls. 68, 3. 1., „Del af Landet" o. s. frv., þ. e. Skaptafells- og Múla-sýslur. Jónas ætl- aði að ferðast um þær næsta sumar (1841), en ferðastyrkurinn, sem veittur var, nægði ekki til þeirrar ferðar. Sbr. béf til J. St. 24. Júlí og Finns Magnúss. 9. Ág. s. á. Næsta vor var veittur meiri ferðastyrkur og fór Jónas þá (sumarið 1842) hina fyrir- huguðu ferð.

Bls. 68—69. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 6. Marz 1841. — Ehr. í K. G. 31 a, á lítilli örk í 4 bl. br. Neðst á 4. bls. hefir Konráð skrifað: „Barst mér í hh. 18. marz 41". — Tvær smágreinar úr bréfinu eru prentaðar í Skírni, 80. árg., bls. 359.

— 357 —

— 14. 1. a. n., „hugvekjur" séra Tómasar voru tvær af þeim „þrem ritgjörðum", sem 17 landar í Höfn gáfu út þar sama árið. Sbr. Bréf T. Sæm., bls. 280—81. — 11. 1. a. n., „spóann", sbr. bls. 72 — 73, m. aths. — 9. — 10. 1. a. n.; Skúli Thorlacius var sonur Þórðar sýslumanns Skúlasonar rektors Thorlaciusar; sbr. bls. 40, m. aths. — Skúli var lengi fulltrúi við ríkisskjalasafnið í Höfn; dó 25. Nóv. 1870. Hann var einn af Fjölnismönnum. Eftir hann er sagan „Góður snjór" í Fjölni 1843, sem Konráð hefir eignað Jónasi í Fjölni 1847 (IX. árg.), bls. 5. Sbr. Fundabók Fjölnisfélags, Eimr., 32. árg., bls. 276 og 278. — 9. 1., „aðra hugvekju"; hann mun eiga við skopleikinn „Bókasalan", sbr. bls. 66, m. aths. — 5. — 6. 1., „sækja um brauð", sbr. bls. 59 — 60, m. aths. — Bls. 69, 1. 1.; Gísli Hjálmarsson bjó þá á Hallormsstað og fékkst við lækningar, próflaus. Hann fór til háskólans í Höfn næsta sumar, 1842, og hélt áfram námi. Sbr. I. b., bls. 360. — 5. 1., „kryfja kútmaga", sbr. bls. 62. — 6. 1., „kroppa (skelet- tera) arnir", sbr. dagbók Jónasar frá þessum vetri, III. b., bls. 125 — 35. — 9. — 10. 1., „brauðalýsingarnar", sbr. bls. 42 hér, m. aths. — „veðurbókunum", sbr. bls. 36 — 40, m. aths., bls. 53, 56 og 61. — 13. 1.; Fjölnir kom ekki út þessi ár, ekki fyr en Jónas var kominn aftur til Hafnar. — 14. — 15. 1., „Alþing hið nýja" (I. b., bls. 79 — 81, m. aths.) kom í næsta (VI.) árg. Fjölnis; en „Thorvaldsens-kvæðið" (16. 1., sbr. bls. 31, m. aths.) var prent- að aftan-við ævisögu hans, sem kom út þetta ár í Höfn. ■ — 17. 1., „5 dali", tillagið eða gjaldið fyrir Fjölni. — 18. 1., „skólan- um", latínuskólanum, sem átti að flytja aftur til Reykjavíkur, í nýrri mynd. — Þegar úr því varð nokkrum árum síðar og Svein- björn Egilsson varð rektor, var Konráði veitt þar kennaraemb- ætti, 27. Apríl 1846, en aldrei varð þó úr því, að hann færi heim og tæki við því. Sjá t. d. Tímar. Bókmfél., XII., 72—73. — 19. 1., „Scheving", dr. Hallgrímur, kennari; sbr. bls. 8 — 9 hér og V. b., bls. XXX. — 23. 1., „Melsted", Páll, síðar málaflutningsmaður og sögukennari, sambýlismaður Jónasar á Garði. Jónasi hefir þótt undarlegt, að hann skyldi ekki vera boðinn, en óvíst er, hvort það hafi verið Páli ao kenna. — Páll kvæntist 30. Des. 1840 Jórunni ísleifsdóttur háyfirdómara á Brekku á Álftanesi, Einarssonar, systur Gísla ísleifssonar (Einars; sbr. I. b., bls. 320, og „Dægradvöl", bls. 38). Páll var að eins 5 árum yngri en Jónas, en dó ekki fyr en 1910, nær tíræður. í Sýslum.-æfum, IV. b., bls. 190 — 91 og 362 — 64, er stutt yfirlit yfir ævi hans, en gerst segir hann sjálfur frá ævi sinni allt til ársins 1891 í End- urminningum sínum, sem Fræðafélagið í Höfn gaf út 1912, á aldarafmæli hans. — Hann var sonur Páls sýslumanns Melsteds,

— 358 —

kammerráðs, síðar amtmanns. — 24. 1., „Frökenin"; svo var Jórunn nefnd venjulega á Álftanesinu, að útlendum sið, meðan hún var ógift (sbr. „Dægradvöl", bls. 38). — 25. 1., „Gvöndur okkar", ef til vill Guðmundur frá Ási í Vatnsdal, Guðmundsson, bónda þar. Hann var fæddur 11. Ág. 1807, stúdent 1832 (í heima- skóla). — Hann varð löngu síðar, 1861, prestur, fyrst að Staðar- hrauni, síðan til Breiðuvíkurþinga og loks í Nessþingum; d. 1875. Bls. 70—72. — TIL PÁLS MELSTEDS SÝSLUMANNS. 21*. Apr. 181*1. — Ehr. í hrs. Lbs. 147 fol., á heilörk, en á 4. bls. er utanáskriftin ein: „Velbaarne Herr Kammerraad Sysselmand P. Melsted, Hjálmholti". — 12. 1. a. n., „conditio sine qva non", óhjákvæmilegt skilyrði. — 4. 1. a. n., „í sumar", nefnilega á 2. fundi embættismannanefndarinnar í Reykjavík. Um þann fund og það mál, sem Jónas ritar hér um, má sjá í ævisögu Jóns Sig- urðssonar eftir Pál E. Ólason, I. b., bls. 143 — 47, o. s. frv., og svo í Tíðindum frá nefndarf. 1841. — Bls. 71, 2. 1., „andlega kraftinn", orð séra Tómasar Sæmundssonar í grein hans um Alþingi í „Þrem ritgjörðum". — Páll vildi hafa Alþingi í Reykja- vík. — 7. 1., Bardenfleth hafði verið stiftamtmaður. ■ — 8. 1., „prins Fritz", ríkiserfingi, síðar Friðrik 7. Hann kvæntist, í annað sinn, 10. Júní 1841. Bardenfleth og hann voru góðir vinir, þótt ólíkir væru. ■ — 9. 1.: Þorkell Hoppe var bróðir Peters F. Hoppe stiftamtmanns, sem Jónas kvað til fyrir skólans hönd 1829, sjá I. b., bls. 29 — 30, m. aths.; sbr. einnig kvæðið til eftir- manns hans á bls. 239, m. aths. — Sbr. e. fr. ritið íslendingar í Danmörku, eftir dr. Jón Helgason, biskup, Rvík., 1931, bls. 31 — 32. — 10. 1.; Þórði Guðmundssyni var veitt Gullbringusýsla 14. Jan. 1841. Um hann sjá Sýslum.-æfir, IV., 367—69. — 11. 1., Norðursýsla = Þingeyjarsýsla. Skifting hennar fór fram þetta ár, en 10 árum síðar voru þær sýslur aftur sameinaðar í eitt lögsagnarumdæmi. — 18. 1., „haud", 2. einkunn. — 19. 1., „laudi", 1. einkunn. — P. Havsteen, sbr. I., bls. 128 — 29, m. aths. — E. Briem, Eggert Ólafur Gunnlögsson Briem; sjá um hann í Sýslum.- æfum, II., 249, og víðar. Hann var faðir Eiríks prófessors og þeirra mörgu systkina. — 21. 1.; Bornemann, Matthias Hastrup, var lögfræðingur. Hann mun almennt talinn hafa andazt 29. Okt. 1840. Sjá Bricka, Biogr. Lexikon, II., 538—40. — 22. 1.; Algreen-Ussing, Tage, stórmerkur lögfræðingur og stjórnmála- maður, f. 1797, d. 1872. Sjá Bricka, XVIII., 130—34. Hafði af- skipti af íslenzkum stjórnmálum á stéttaþingunum í Hróars- keldu. Hann varð aldrei konungsritari, en borgarstjóri varð hann í Höf n eftir f á ár. — 1. — 2. 1. a. n. ; Balthasar Matthias Christen- sen var einn hinna merkustu stjórnmálamanna í Danmörku; f.

— 359 —

1802, d. 1882. Hann var á stéttaþinginu í Hróarskeldu og lét 5s- lenzk mál til sín taka 1842 á hinn göfugmannlegasta hátt, svo sem alkunnugt er. Mun það honum að miklu leyti að þakka, að allar umræður á Alþingi skyldu fara fram á íslenzku. Sjá um hann í Bricka, III., 455 — 60, og ævis. Jóns Sigurðssonar, II., 151 o. s. frv. — Þessi dómur, sem féll á hann (í Marz þ. á.) var vegna ræðu, er hann hafði haldið (7. Maí árið áður) í prent- frelsisfélaginu í Höfn. — Bls. 72, 1. 1.; Orla Lehmann var einn- ig framúrskarandi stjórnmálamaður og ættjarðarvinur; hann varð síðar ráðherra og um hríð einn þeirra manna með Dönum, er mest fylgi höfðu og alþýðuhylli, enda talinn allra manna bezt máli farinn, er fæðst hafa með þeirri þjóð, og jafnframt aðdá- anlegt glæsimenni og gáfumaður með afbrigðum. Hann lét einn- ig stjórnmál vor til sín taka, bæði með Balthasar Christensen á stéttaþinginu í Hróarskeldu og síðar, á efri árum, en þá þó eigi á þann hátt, er oss bezt gegndi. — Þessi „Generalfiskalstiltale", sem Jónas getur um, var fyrir ræðu, er Lehmann hélt úti á Falstri í Janúar þ. á. Ræðan var andrík og hrífandi, en Lehmann varð á að segja, að einveldsstjórn veitti bændum enga trygging fyrir því, að allir einvaldsherrar yrðu svo hlynntir þeim sem hinn síðasti konungur þeirra, Friðrik 6., hafði verið. Lehmann var dæmdur í 500 dala sekt í undirrétti, en hæsti-réttur breytti því í 3 mánaða fangelsi. Varð þá uppi fótur og fit um land allt, »3vo að lá við upphlaupum, en dómurinn varpaði hinum skærasta frægðarljóma á Lehmann og aðdáun þjóðarinnar fylgdi honum í fangelsið og úr. Hann var f. 1810 og dó 1870. Sbr. Bricka, X., 170—80. — 4. 1.; Knudtzon, sbr. aths. á bls. 355 hér. — Wei- lejus, Fredr. Westy, var danskur kaupmaður, sem átti verzlun í Rvík. ; sömuleiðis Schmidt (í félagi við Andresen).

Bls. 72—73. — TIL J. STEENSTRUP. 5. Júlí 18U. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups prof., skrifað á litla kvartörk. Á 4. bls. er utanáskrif tin : „Herr Candidat Japetus Steenstrup, Natur- forsker, Kj0benhavn". E. fr. : „Aflægges paa Universitets-Museet, N0rregade", — og þar framundan: „Hermed en Kasse, mærket U. M. / J. H. 2". Ofan-við utanáskriftina, efst í vinstra horni, er: „No. 1". — Aftan-á bréfinu, samanbrotnu: „At afsende med Paqvet-skibet, Capt. Anonsen". — Bls. 72, 4. 1. a. n. : „numenius", spói. Hér er um ham af spóa að ræða, og sést af framhaldinu, hvernig á þeirri sendingu stendur. — Bls. 73, 11. 1., „Afrejsen"; Jónas komst ekki af stað í ferðalag sitt fyr en 11. s. m. að kvöldi, sbr. dagbók hans, III. b., bls. 146. — 16. — 17. 1.; séra Tómas Sæ- mundsson dó ekki 24. Maí, heldur 1 viku fyr, 17. Maí. ■ — 21. 1., „þjalarkoli"; í fiskatali sínu, sbr. V. b., bls. 108, skrifar Jónas

— 360 —

nafnið svo :„þjalakoli". — Annars hefir þessi fiskur ýms önnur íslenzk nöfn, sbr. rit Bj. Sæm., Fiskarnir.

Bls. 73— -74. — TIL J. STEENSTRUP. 5. Júlí 18U1. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað á litla kvartörk; utaná- skrift á 4. bls.: „Herr Candidat Japetus Steenstrup, Natur- forsker, Kj0benhavn". Þar fyrir neðan, til hægri: „Aflægges snarest muligt paa det kongelige zoologiske Museum i Storm- gade", og til vinstri: „Hermed et lille Glas med levende Land- mollusker (m. Steenstrup)". Efst í vinstra horni: „No. 4". — Bls. 74, 1. 1., „Hrauki" (ehr.: „Hröiki"), þ. e. í ferðatjaldinu (sbr. bls. 47); um þetta tjald Jónasar sjá bréf hans til J. St. (4. — )6. Okt. 1841, m. aths. — 6. 1; „Móháls" mun nú almennt nefndur Núpshlíðarháls. Sbr. III. b., bls. 98—99, m. aths. — 13. 1., „Eggert", þ. e. ferðabók Eggerts Ólafssonar; Eggert getur þess þar á bls. 1020, að þessi landkuðungur (hússnigill), sem Jónas kallar hér „helix nemoralis", sé í Núpshlíð; Eggert kall- ar hann „nerita testa globosa planiuscula". Hann kom í Núpshlíð 1755. _ Sbr. e. fr. bls. 78, m. aths.

Bls. 75. — TIL ZOOLOGISK MUSEUM I K0BENHAVN. 5. Júli 18Jfl. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað á hálfa kvartörk. — Nákvæm lýsing á þessum fiski, sem bréfið er um aðallega, fylgdi með bréfi til Reinhardts prófessors 6. Okt s. á., sbr. bls .109 — 11, m. aths. — Fiskurinn varð ónýt- ur á leiðinni til Hafnar. Jónas nefnir hann, manna fyrstur, að því er helzt virðist, anarrhichas latifrons og segir hann hik- laust, að þetta sé úlfsteinbítur, en ekki blágóma, og gerir hann því greinarmun á þeim tveim fiskum. Virðist hann hafa farið í því efni eftir lýsingu Sigurðar hreppstjóra Helgasonar á Jörfa, sem hann getur um í bréfinu; sú lýsing er í dagbók Jónasar frá 12. Jan. 1841 (sjá III. b, bls. 125 o. áfr.), en ekki prentuð hér með henni, þar sem hún er ekki eftir hann sjálfan; en sbr. bls. 144. — Bjarni Sæmundsson lítur svo á í bók sinni, Fiskarnir, bls. 167, að an. latifrons sé blágóma, en getur þess (bls. 165), að hlýrinn, an. minor, er Eggert Ólafsson nefndi svo, sé kallaður úlfsteinbítur sums staðar á Vestfjörðum. Þar á móti nefnir Þorv. Thoroddsen an. latifrons úlfsteinbít, eins og Jónas gerði. — An. Eggerti er an. minor, hlýri. — Sbr. bréf til J. St. 24. Júlí s. á. og 11. Febr. 1843, og V. b., bls. 99—100, m. aths.

Bls. 75—76. — TIL J. STEENSTRUP. 6. Júlí 1841. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað annars vegar á lítið blað. — Bls. 75, 4. 1. a. n., „Skind", þ. e. hamir af fuglum. — Bls. 76, 1. 1., tr. (tringa) cinerea" er rauðbrystingur. Merkið er kynferðistákn, merkir karlkyn. — Sjá e. fr. um þennan sama

— 361 —

fugl III. b., bls. 125 og V. b., bls. 75 — 76, þar sem er nákvæm lýsing af honum.

Bls. 76. — TIL BJARNA THORARENSENS. 13. Júlí 1841.

— Ehr., uppkast, hripað ógreinilega með blýanti, er í nr. 13 fol. í hrs. Bmf., á síðara blaðið af lítilli kvartörk, ódagsett, en af dagbók Jónasar (sbr. III. b., bls. 147) má sjá, að'hann var 13. Júlí um kyrt á Þingvelli. — Nú er óvíst, hvað Jónas á við, að hann hafi sagt við Bjarna. — Ummælin um Skjaldbreið o. £1. benda til, að kvæðið þjóðkunna, sem hann orti daginn eftir (sbr. I. b., bls. 93 — 95, m. aths.) hafi verið farið að mótast í huga hans.

— „Blaðið, sem að innaní er" ; hann á sennilega við sög-

una um djöfulinn og bjargið, og mannamúginn, sem djöfullinn lauk upp höfuðskeljunum á; hún er hripuð með blýanti á fremra blað þessarar kvartarkar; sbr. e. fr. bréf til Konr. Gíslasonar á bls. 79 — 84, m. aths. — Það er víst, að hann sendi Konráði þá sögu í því bréfi, og hafði auk þess skrifað hana á annað blað og ætlað honum, en það er í rauninni alveg óvíst, hvort hann hefir sent Bjarna hana eða jafnvel þetta bréf. — 5. 1. a. n., „Þorkel"r þ. e. Þ. Hoppe, kammerherra, sem þá var stiftamtmaður og amt- maður í Suðuramtiun; hann hafði verið skipaður (eftir K. E. Bardenfleth) 21. Apríl um vorið. Sbr. bréf til Páls Melsteds sýslumanns 24. s. m., hér fyrir framan (bls. 71). — Fyrir ofan orðin „liggi á, geti" í 4. 1. a. n. sýnist vera 1 — 2 orð milli lína, en það er óskýrt.

BU. 77—79. — TIL J. STEENSTRUP. 24. Mlí 1841. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað á heilörk. Umslag er með árituninni: „Hr. Naturforsker Japetus Steenstrup, Kj0ben-, havn. — Aflægges paa kongeligt zoologisk Museum, Storm- gaden. — Anbefales Hr. Pastor J. Hjortson til hurtig Befordring til Reykjavík. J. H.". — Og e. fr. á bakhlið: „Hr. Kjöbmand Siemsen ombedes at ville bes0rge dette Brev afsendt med f0rste Skibslejlighed til Khavn. — J. H." — J. Hjortson er séra Jón Hjörtsson á Gilsbakka og Siemsen er Carl Fr. S. í Reykjavík. ■ — Bls. 77, 13. 1., „Pengene" o. s. frv., sbr. aths. við bréf Rentek. 6. Marz s. á. — 5. 1. a. n., „rundt om „Skjaldbreið", sbr. III. b., bls. 147 o. áfr., m. aths., I. b., 93 — 95, m. aths., og V. b., bls. CXVIII— IX. — Bls. 78, 7. 1., „Eggerts hel. nem." o. s. frv. Egg- ert nefndi þessa meyjarpöddu „nerita" o. s. frv., en Jónas og^ Steenstrup munu hafa álitið, að það kynni að vera helix nemo- ralis; St. áleit hana síðar vera hel. hortensis, en það er sú, sem nefnd er helicogena hortensis. — Jónas á e. fr. við það, sem Egg- ert segir í ferðabók sinni á bls. 1020. Sbr. bls. 74, m. aths. — 12. 1., „Grákollugil" o. s. frv. Jónas mun hafa frétt um þau sumari5

— 362 —

áður; hann hefir skrifað efst á 7. bls. aftan-frá í vasabók sinni frá því ári: „Grákollugil á sunnanverðri Holtavörðuheiði". — Gil þessi eru austan Norðurár, skammt fyrir suðaustan Heiðar- sporðinn. — 8. 1. a. n., „Foranstaltninger" ; sjá e. fr. bréf til J. St. 18. n. m., m. aths. — 7. — 8. 1. a. n., „dine og Kammerets Træer", sem höfðu verið send Jónasi til að gróðursetja, ásamt birkifræi; sbr. Mindeskr. for J. St., IV., 10 nm.; e. fr. bréf til J. St. 17. Ág. s. á. — Bls. 79, 2. 1., „Úlfasteinbít" nefnir Jónas annars úlfsteinbít, sem er réttara. — 2. — 3. 1., „Mohrs blennius" ; Nicolai Mohr var færeyskur náttúrufræðingur, sem ferðaðist hér 1780 — 81 og gaf síðan út náttúrusögu íslands, Fors0g til en isl. Naturhistorie o. s. frv., Kh. 1786; sbr. Landfrs. Isl., III., 76—83. Hann nefnir skerjasteinbít blennius (Gun(n)ellus). — 14. 1., „Budenstad"; svo nefndu Danir Búðir á Snæfellsnesi. — 18. 1., „ikke meget rask"; hann hefir þá sennilega ekki enn verið laus við sjúkdóminn, sem hann þjáðist af árið áður.

Bls. 79— 8^. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 2. Ág. 184.1.

— Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á 2 heilarkir. — Bls. 79, 2.-3. 1. a. n., „bréfið þitt í vor"; það mun glatað. — Bls. 80, 1. 1., „spó- ann", sjá bréf Jónasar til Konráðs 6. Marz og J. St. 5. Júlí s. á.

— 4. 1., „Sjónum spanska etc", sbr. kvæði Jónasar „í spanska sjónum"; hér er átt við gamanvísu, sem hann nefnir „gömlu vísuna" sína í bréfi til Þórðar Jónassens 18. Okt. 1842. Sbr. bréf hans fcil Konráðs 17. Okt. 1842. . — 5. — 6. L, „rúnastein" o. s. frv.} sbr. bréf til Finns Magnússonar 9. s. m., dagbók Jónasar 26. Júní s. á., vasakver hans frá s. á., III. b., bls. 144 — 45, og einkum út- drátt af dagbók hans s. á. viðv. fornleifarannsóknum hans, sjá III. b., bls. 167 — 69. Steinninn er alkunnur og óbreyttur enn. Bandrúnirnar og búmerkin á honum eru vafalaust ekki frá íorn- öld. ■ — 16. 1.; um Bjarnarhelli og áletranir í honum sjá III. b., bls. 182—85. Sbr. Kr. Kálund, Isl. Beskr. I., 394. — 18.— 19. 1.; rúnaáletrunin er mannsnafnið Grímr. 3. og 4. rún eru alveg saman og hefir Jónasi sýnzt þar standa bandrún, er lesa ætti um, og hefir ekki séð, að fremsta rúnin er stungin (g, en ekki k). ■ — Bls. 80 — 81. Um söguna um djöfulinn á Þingvelli sbr. bréf til Bj. Thor. 13. Júlí s. á. Sagan er sett hér eins og Jónas hefir haft hana í þessu bréfi, ásamt því niðurlagi, sem hann hefir gert síðar og sett í viðbæti 6. s. m. við þetta bréf, sbr. bls. 82. í blýantsuppkastinu frá 13. Júlí (í hrs. Bmf., 13, fol.) er orða- lagið hér um bil eins og í bréfinu; en innan-í bréfinu er nú nnn- að bréf, útskrifuð kvartörk; það er til Konráðs einnig, — er með ávarpinu „Konráð!", en ódagsett. Er það bréf einmitt þessi sama saga, en allmikið öðruvísi orðuð. Það mun vera fyrsta

— 363 —

frumrit sögunnar. Síðan hefir Jónas umbætt hana og ritað bá blýantsuppkastið. Eftir því kann hann að hafa ritað söguna handa Bjarna amtmanni (sbr. bréfsuppkastið til hans 13. Júlí) og síðan aftur handa Konráði í þessu bréfi frá Stað, en hætt við að senda Konráði bréfið, sem hann skrifaði á Þingvelli. Það hefir hann þó geymt, og Konráð síðar lagt það innan-í bréfið frá Stað. — Þingvallar-bréfið er þannig:

Konráð ! Þetta skrifa ég á alþingi og er nú einn á ferð, eins og bú getur nærri. Sólin gekk undir Almannagjá í heiðskíru veðri, en tunglið kom upp í dagmálastað. Þá stóð ég á Lögbergi í nætur- kyrðinni og sté í dómhringinn, og talaði hátt og flutti mál mín, en þingheimurinn skildi mig ekki, — ærnar á Þingvöllum; þær lágu sumar, en sumar stóðu og gláptu á mig. Þær munu vera bældar þarna á nóttunni. Égí tók stein af rænli og kastaði hon- um ofan í Flosagjá; hann sökk á kaf og hvarf með öllu, og lagðist til hvíldar í gjánni, líklega til heimsins enda „eins og frægð og heiður þjóðarinnar", sagði djöfullinn; — hann stóð á gjáarbakkanum hinu megin og hló kaldahlátur; það gerir hann ævinlega, þegar hann heyrir eitthvað sökkva. „Farðu frá mér", sagði ég, „þú ert illur andi og nafn þitt er djöfullinn". „Kallaðu mig hvað, sem þú vilt", sagði röddin, „en ég mun fara minna ferða, því ég er höfðingi drottna þinna". Þá sá ég leidda fram nokkra menn, og þekkti ég sum andlitin, en sum voru óskýr í hálfdimmunni. Og djöfullinn gekk þar að, sem þessir menn voru leiddir fram, og hann rétti út hina hægri hönd og lauk upp höfuðskeljum mannanna og hugði að. Og enn rétti djöfullinn út hina vinstri hönd og tók úr höfðum þeirra, eem fram voru leiddir, hnefa sinn fullan og leit á í tunglsbirtunni. „Það er eins og við var að búast", sagði andinn, „illar kvarnir og harðar, og hausinn fullur, en ekki nema ein kvörn í þorsk- kindinni". Og djöfullinn tók einn mikinn stein og færði í gjána, og djöfullinn sagði: „Hann er sokkinn á kaf og horfinn með öllu, og lagztur til hvíldar í gjánni, líklega til heimsins enda, eins og frægð og heiður þjóðarinnar". — „Farðu frá mér, and- skoti", sagði ég þá, „því þú ert lygari, og sannleikur var aldrei á vörum þínum. Þú hefir sýnt mér kvarnir í höfði nokkurra manna, en þeir eru fáir að tiltölu og allir úr þínu liði, - — gáðu að því". „Saa god Nat da", sagði djöfullinn; „vi tales nok ved «n anden Gang, hvis De kommer til Danmark i Efteraaret". „Meget forbunden; hils dine Venner og Bekendtere". „Ak", sagði djöfullinn, „det er et smukt Sprog, det danske, men dette

— 364 —

Menneske taler det ikke godt". Að því búnu varð hann að reyk og hvarf út í nóttina, en ég fór að ganga.

Bls. 80, 12. 1. a. n., „fyrir fjórum árum", sumarið 1837, er hann fór snöggva ferð heim frá Höfn. Hann kom þá á Þing- völl, og má sjá á bréfi Tómasar Sæmundssonar 4. Apríl 1838 (Bréf T. S., bls. 23), að Jónas hafi þá þegar einnig skrifað séra Tómasi svipaða sögu um djöfulinn á Þingvelli, en það bréf Jónasar mun nú glatað. — 9. 1. a. n., „Sléttumanna", þ. e. Pól- verja. — 7. 1. a. n., „ærnar prestsins"; það var gamall siður, sem hélzt við til skamms tíma á prestsetrinu á Þingvöllum, að bæla ærnar á Lögbergi, sem kallað var, eða Spönginni, svo sem riminn þar á milli Flosagjár og Nikulásargjár var oftast nefnd- ur af heimamönnum. — Bls. 81, 14. — 15. 1., „Salomon Drejer", sjá I. b., bls. 252—53, m. aths. — Bls. 82, 6. 1., „Hallgr. Eldj."; um hann sjá V. b., bls. X — XI. — 14. 1., „Páll"; ókunnugt, hver hann er; sennilega séra Páll Jónsson „skáldi". — 21. — 22. 1., „séra M. Hákonarson", þ. e. Magnús Hákonarson, sem raunar varð ekki „séra" fyr en 4 árum síðar; þá varð hann prestur í Miklaholti. — 24. — 25. 1., „séra Benedikt Eiríksson"; sjá bréf til K. G. 8. Ág. 1837, m. aths. — 26.-27. 1., „ekki má prenta hann Brand ti sona"; virðist vera gamall talsháttur, og þá sennilega um leikrit Geirs biskups Vídalíns; það var aldrei prentað fyr en 1846. Jónas á líklega við Þingvallar-söguna um djöfsa, sem er í þessu bréfi, hefir ekki viljað, að Konráð setti hana í Fjölni, ef hann yrði gefinn út. Jónas lét heldur aldrei prenta hana þar, en Konráð setti hana með öðru eftir Jónas í IX. árg., bls. 52—53. — Bls. 83, 3. 1., „Brynmejers", þ. e. Brynj- ólfs Péturssonar. — 5. 1., „Finni", Magnússyni próf. ; hann veitti móttöku ferðastyrknum og greiddi nokkuð af honum til Kon- ráðs handa ýmsum, sem áttu hjá Jónasi í Höfn, svo að hann þyrfti ekki að senda peninga frá Reykjavík þangað. — 11. i., „jómfrú Wilhelm" er ókunn. — 14. — 15. 1., „Bosje, tsarja chrani" (sem Jónas ritar svo: „Botsche C'Zara grannie) er upphafið á rússneska keisarasöngnum, sbr. I. b., bls. 175, m. aths. — 13. 1. a. n., „ölkeldu"; um hana sjá ferðabók Ólafs Olaviusar, bls. 312—13, og Alm. landaskipunarfræði, I., II., 221—22. — Er Konráð setti Þingvallar-söguna í Fjölni, hefir hann gjört dá- litlar orðabreytingar á henni í frumritinu, helzt í niðurlaginu: „Ég sneri mér við" (7. 1. a. n.) hefir í frumr. verið upphaflega: „sneri ég mér þá við"; „þjóhnappana" (4. 1. a. n.) er fyrir „rassinn", og „hafa þá" (2. 1. a. n.) er fyrir „mæta með þeim". Breytingar þessar eru hér teknar til greina, þótt orka kunni tví- mælis, hvort það sé rétt.

— 365 —

Bls. 8U—87. — TIL J. STEENSTRUP. 3.-5. Ág. 18U1. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað á heilörk. ■ — Bls. 86, 6. 1., „geologiske Kort", sem J. St. ætlaði að gera, en ekki varð af (sbr. Landfrs. ísl., IV. b., bls. 34).

Bls. 87—88. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 9. Ág. 18U1. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, skrifað á kvartörk; 4. síða auð. — 16. 1. a. n., „Flókasteininn", sbr. bls. 80, m. aths. — 14. 1. a. n., „byrjun af uppkasti" o. s. frv. ; er nú í hrs. J. S., nr. 123, 4to. — Framhaldið er þar einnig, í næstu nrr. ; sbr. III. b., bls. 161—94. — Bls. 88, 1. 1., „Kolbjarnarhelli", sbr. bls. 34, m. aths. — Neðst á 3. síðu hefir Jónas skrifað: „Hr. Etatsraad F. Magnusen".

Bls. 89—91. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 16.— 17. Ág. 18U1. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á heilörk; viðbótin, skrifuð á Helgafelli, er á 3. síðu, en á 4. síðu á örkinni, samanbrotinni, Tiefir Jónas skrifað erindi Bjarna Thorarensens, sem hér er sett upphafið af á eftir bréfinu, og vísuna, ásamt aths. (sjá bls. 91), og e. fr. áletranir á 2 gömlum legsteinum í kirkjugarðinum á Húsafelli, yfir séra Grími Jónssyni og Engilráð Jónsdóttur, konu hans. Neðan-við grafskriftina yfir Engilráð hefir hann skrif að : „Þetta er ein lítil og einfaldleg graf skrift úr Húsaf ells- kirkjugarði forna"; en við hina: „Á sama stað. Munur er nú á".

— I fornleifaútdrættinum úr dagbókinni, sem hann sendi Finni Magnússyni, sbr. næsta bréf á undan, eru uppdrættir af báðum þessum legsteinum, og er áletrununum því sleppt hér. ■ — Sbr. e. fr. III. b., bls. 173, m. aths. — Bls. 89, 2. 1., „Hrauki", þ. e. ferðatjaldinu, sbr. bls. 47 og 74, m. aths. ■ — 5. — 8. 1.; um veður- vísuna, og sérstaklega orðið „hreinn" aftast í 3. 1., sjá I. b., bls. 174, m. aths. — í ehr. stendur „seinn", sem á betur við um „skrugguvald", en er ótækt rímsins vegna og kann því að vera ritvilla; sbr. „hvergi hrein" í vísunni um þokuna (I. b., bls. 174).

— 15. 1., „sýslumannskonan" var Ingibjörg Schulesen, dóttir Óla Sahdholts, systir Árna kaupmanns, kona Sigfúsar Schule- sens (þ. e. Skúlasonar) ; barnið, sem hún var að ala, var Hans Árni; hann fæddist 16. Ág. og dó á Húsavík 28. Jan. 1861. — Ingibjörg var þá að eins 18 ára, er hún ól Hans Árna, en varð háöldruð kona. Sbr. Sýslum.-æfir, III., 240 — 41, og íslendingar í Danm., eftir dr. Jón Helgason, biskup, Rvík 1931, bls. 1^30. ■ — 18. — 19. 1., „Konráðs", sjá um hann í Æfis. Gísla Konráðsson- ar, Rvík 1911—14. — Bls. 90, 2. 1.; um Borgarholt, Borgar- (holts)læk o. fl. sjá Safn til sögu ísl., II. b., bls. 280—81, Ká- lund, Isl. Beskr., L, 432, og Árb. Fornlfél. 1900, bls. 13—14; «. fr. III. b., bls. 193. — 15. 1., „Koefoed", Georg Victor (f.

— 366 —

5. Sept. 1812, d. 15. Febr. 1880), var skipaður 1. Febr. 1840 læknir í syðra umdæmi Vesturamtsins, en fékk 25. Des. 1844 embætti í Danmörku. Hann var aldanskur. — 19. L, „Rembi- hnút"; Rembihnútur (Practica legalis. Nodus Gordius) er eftir Jón Daðason í Arnarbæli. Ýmsar uppskriftir eru til, t. a. m. í hrs. Árna Magnússonar og hrs. Bmf. Ritið mun vera frá miðri 17. öld. Séra Jón var fæddur 1606, dó 1676. -— 23. L; séra Jón á Helgafelli (d. 1844, 35 ára) var Guðmundsson, bróðir séra Þorgeirs, er Jónas orti til, sbr. I. b., bls. 59 — 61; kona séra Jóns var Anna, systir Sveins kaupmanns Guðmundssonar á Búðum og Guðmundar, sem Jónas orti eftir undir nafni Péturs, bróður þeirra, sjá I. b., bls. 104 — 5, m. aths. — 25. L, „yfir að Staðar- felli"; þangað má sjá ofan-af Helgafelli. — 30. L, „séra Pétur",. Pétursson á Staðarstað, síðar biskup; Jónas var vinur þeirra bræðra allra. Séra Pétur var þá ekkjumaður. ■ — Sigríður var dóttir Boga Benediktssonar á Staðarfelli og talin beztur kven- kostur á Vesturlandi. Þau giftust 28. þessa sama mánaðar. ■ — Bls. 91, 1. L, „Kara" var stór tík, af útlendu kyni. Átti séra Pétur hana lengi síðan og hafði hana með sér til Reykjavíkur, er hann flutti þangað 1848. Sbr. Æfis. dr. Pjeturs Pjeturssonar biskups eftir Þorv. Thoroddsen, Rvík 1908, bls. 32 og 55. — Kara hefir verið í fylgd með Jónasi, þegar hann „trað með hundi og hesti hraunið" umhverfis Skjaldbreið 14. Júlí. Segir Páll Eyjólfsson (Dvöl, 6., 8), að hún hafi verið „stór, svart- flekkóttur hundur, með lafandi eyru". — Kara er latneskt orð (cara, þ. e. kæra). — 7. L, „Arnkelshaugur" goða er við Álfta- f jörð, sunnanvert. Enn eru dálitlar leifar af honum. Um hann sjá Kálund, Isl. Beskr., I., 450, Árb. Fornlfél. 1882, bls. 97—98,- 1897, bls. 14, 1900, bls. 10, og 1932, bls. 26—27.

Bls. 92—97. — TIL J. STEENSTRUP. 17.— 18. Ág. 18U2. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., ritað á 2 heilarkir, sína hvorn daginn. — Þessi bréf Steenstrups til Jónasar, sem hann getur um á bls. 92, eru öll til, í nr. 13, fol., í hrs. Bmf. - — 4. hefði átt að teljast næst 1., en er ekki dagsett. ■ — Bls. 93, 2. — 3. 1. a. n. ; um Hólamóðu og Gufuskálamóðu sjá Enarr. hist. Eggerts, bls. 103 — 5, og ferðabók hans, bls. 280; e. fr. Kálund,. Isl. Beskr., L, 420, og Árb. Fornlfél. 1900, bls. 19—20. — Bls. 94, 23. L, „den arme Kone", sjá bls. 89, m. aths. — Bls. 96, 12. L; Sigurður Gunnarsson var leiðsögumaður Schythe austur á Austfjörðu sumarið áður, sbr. Landfrs. ísl., IV. b., bls. 26. Um séra Sigurð sjá t. a. m. sama rit, bls. 54 — 59. — 18. — 19. L; iim Krug von Nidda (sbr. bréf til J. St. 1. Marz s. á.), og kenningar hans um myndun íslands, sjá Landfrs. ísl., III. b., bls. 230 — 32..

— 367 —

Hann ferðaðist 1833 hér á landi og var þá rúmlega tvítugur, f. 1810; d. 1885. Hann varð námafræðingur. — 21. 1., „Præsten paa Brjánslæk" var séra Hálfdan Einarsson, síðar prófastur á ísafirði (Eyri við Skutulsfjörð), faðir Helga lektors og afi drs. Jóns biskups. — 23. — 24. L, „den sorte Vegetationsskif er" ; sbr. t. a. m. Ferðabók Þorv. Thoroddsens, II.. 22.

BUs. 98—99. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 6. Sept. 1841. • — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, skrifað á litla kvartörk; 4. bls. alauð. — 8. 1., „framhaldið af f ornf ræðaskýrslu" ; það er nú í hrs. J. Sig., nr. 125, 4to. Finnur hefir lagt þar með skýrslu um þá hluti, sem Jónas gaf eða afhenti forngripasafn- inu í Höfn 7. Maí 1843. — Upphaf „fornfræðaskýrslu" sinnar hafði Jónas sent frá Ólafsvík með bréfi 9. Ág. s. á. — 2. 1. a. n.; Bjarni amtmaður var jarðaður 4. Sept. — Um ferð Jónasar norður sjá t. a. m. V. b., bls. CXXIII.

Bls. 99—100. — TIL J. STEENSTRUP. 16. Sept. 1841. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., ritað á litla kvartörk; á 4. síðu er utanáskriftin : „S. T. Hr. Naturforsker J. Steen- strup, Kj0benhavn, Frederiksberggade N. 13, 1 Side S.", en dreg- ið hefir verið yfir bæjar- og götu-nöfn og skrifað hjá: „Lector ved Sorö Academie". — Bls. 100, 9. L; um maurunginn sjá ritið „Fiskarnir" eftir Bj. Sæmundsson, bls. 221 nm. — 10. L, „Br.v."r þ. e. „Brændevin".

Bls. 100—105. — TIL J. STEENSTRUP. U.—6. Okt. 1841. • — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað á 2 heilarkir, sem ekki eru eins, enda virðist hin síðari skrifuð 6. Okt., en hin fyrri 4. Okt., eða jafnvel 24. Sept., því að þá dagsetning hefir Jónas skrifað fyrst, en síðan sett strik yfir hana og skrifað „O Snak!" fyrir ofan og „4. Oct" fyrir neðan. Nær öll 3. bls. síðari arkarinnar er auð, og á 4. bls. er áritunin: „S. T. Herr Konsti- tueret Lektor Japetus Steenstrup, Sor0". — Bréfið er innsigiað með innsigli Jónasar, með stafnum I. ■ — Allur fyrri hluti bréfs- ins hefir áður verið prentaður í Mindeskr. Jap. Strps., Kh. 1914, I, 51 — 52, og síðan í Eimreiðinni, XX., 137 — 38, ásamt nokkrum orðum um dvöl Jónasar í Sórey fám árum síðar. — Bls. 100, 9. 1. a. n., „dit Brev"; það er nú í hrs. Bmf., nr. 13 fol., upphafið ódagsett, en f ramhaldið skrif að 2. Sept. ; langt og merkilegt bréf , einkum viðv. Steenstrup sjálfum, ferð hans til íslands, líðan hans, sem ekki var góð, embættisveitingu í Sórey og fyrirhug- aðri giftingu, en að sumu leyti er það um sendingar Jónasar. ■ — Bls. 101, 8. 1. a. n., í fyrri nmgr., „paa Stranden i Aðalvík"; sbr. upphafið á bréfi Jónasar til J. St. 1. Marz 1841. — 6. 1. a. n., „tyske Rejsende"; ókunnugt, hverja átt er við; sömul., hver

— 368 —

„K0bmand Peder" er (11. 1. a. n.). — Bls. 102, 11. L, „Schythe", náttúrufræðingurinn J. C. Sch., félagi Steenstrups árið áður. ■ — 18. — 19. 1., „Eriksen", Jón Eiríksson konferenzráð, sem var pro- fessor í lögfræði í Sórey 1759 — 71, sbr. t. a. m. Æfis. J. E. eftir Svein Pálsson, Kh. 1828, bls. 39—44. — 3. 1. a. n., „den evige Historie", þ. e. En Fjeldrejse i Island i Sommeren 1840. Af J. C. Schythe". Hún var prentuð 1841 i Naturhist. Tidsskrift, udg. af Henr. Kr0yer, III., 331 — 94. Útdráttur úr henni er í Landfrs. ísl., IV., 54 — 57; sbr. einnig 31 — 32. — Þeim Jónasi og J. St. (sbr. Landfrs., IV., 32) mislíkaði þessi ferðasaga; er dómur Jónasar næsta lítið sanngjarn. í vísindalegu tilliti varð ferðin þó ekki sérlega merkileg, enda var hún ekki farin beinlínis í þeim tilgangi, að framkvæma vísindalegar rannsóknir á leiðinni. — Bls. 103, 10. 1., „Telt", „mit 5 Alen h0je, kegledannede Sejldugs- telt", kallar Sch. það í upphafi ferðasögu sinnar; þetta var „Hraukur" Jónasar á sumarferðum hans 1841 (og 1842). • — 15. 1., „Gunnars", þ. e. Gunnars Hallgrímssonar, frænda Sigurðar Gunnarssonar, síðar prófasts á Hallormsstað ; þeir Sigurður og Gunnar voru með Schythe (sbr. bls. 380 í ferðasögu hans), og Gunnar var fylgdarmaður Jónasar næstu sumur, 1841 og 1842.*) — „Hestepisk" o. s. frv., sbr. Sch. (bls. 340) : „Mine F0lgemænd, med deres kortskaftede og langsnertede Piske". — 16. L, „Leucit" ; sbr. Sch., bls. 337, neðst. — Það mun ekki vera fengin vissa fyr- ir því, að þetta efni, leucit, sé í bergtegundum hér á landi. og Þorv. Thoroddsen kvaðst ekki heldur hafa orðið hér neins staðar var við leucit-basalt (leucitit), sbr. ferðabók hans, IV., 171. ■ — 18. L, „klingende Hestehaler", sbr. Sch., bls. 374: ■ — ■ — „Larm, der foraarsagedes, naar deres stivfrosne, med Istapper behængte Haler, sloge mod Sejldugen". — Þeir Sch. fengu byl, og þessir hestar dóu af hungri og kulda hjá tjaldi þeirra. — 24. — 25. 1., „Schythernik, eller Schytharsoak" ; Sch. hafði verið sendur 1838 til Grænlands, til rannsókna. — 29. — 30. L, „her er hans Stjerne sikkert nær dens Nedgang"; sbr. einnig ummæli Magnúsar Grímssonar (í nr. 543, 4to, í hrs. J. Sig.), sjá Landfrs. ísl., IV.,

*) Gunnar var 3 vetur í Bessastaðaskóla, en hætti námi og stundaði síðan smíðar og ýrasa aðra vinnu á Austurlandi, helzt 1 Fljótsdal. Hann var stundum sýsluskrifari ; hafði skýra rithönd. Hann var mjög vandaður maður 1 hvívetna og drengur góður. Jafnframt var hann hagur maður á allar smíðar og vel verklaginn. — Hann var síðustu ár ævi sinnar hjá Sigurbjörgu dóttur sinni á Egilsstöðum í Fljótsdal, og þar átti hann heima, er hann dó, en hann andaðist raunar á Ketilsstöðum 10. Apríl 1889, sjötugur að aldri.

— 369 —

39, aths. 2). — Sch. kom hingað aftur 1846, eftir Heklu-gosið 1845, og skrifaði síðan ágæta bók um Heklu (Kh. 1847); segir Þorv. Thoroddsen, að hún sé „mjög vel samin og hin langítar- legasta ritgjörð, sem skrifuð hefir verið um nokkurt íslenzkt eldfjall"; sbr. Landfrs. ísl., IV., bls. 45; sbr. einnig bls. 37 o. frv. — Þorv. Thor. segir (s. st., bls. 46), að rit Sch. um ísland hafi verið, „að því er snertir landfræði og jarðfræði, lang- þýðingarmesti árangurinn af ferðum Dana til íslands á þessu tímabili", enda hafi fátt annað komið á prent um rannsóknir þeirra. — 1. 1. a. n., „Rejsen tilbage" o. s. frv.; hann fór frá Steinsstöðum 11. Sept., frá Mælifelli 19. og kom til Reykjavíkur 24. s. m. Sbr. áfangaskrána, III. b., bls. 208. — Bls. 104, 3. 1. s. n., „din forlovede", Ida Margrethe Kaarsberg (f. 6. Juni 1811, d. 23. Des. 1882) ; hún var dóttir Hans K., kaupmanns í Álaborg. Þau J. St. giftust 19. s. m. — En bréfið er stimplað í Höfn „20. 12. 1841". — Skráin yfir það, sem Jónas hafði sent til Hafnar af náttúrugripum, er enn með bréfinu, skrifuð á sérstakt blað; sbr. bls. 105.

Bls. 106—108. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 5. Okt. 18^1. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, skrifað á heilörk. — Bls. 106, 5. 1. a. n., „séra Pétur", Pétursson á Staðarstað, síðar biskup. — Bls. 107, 8. 1. a. n. „Einar nokkur á Mælifelli", þ. e. Einar Bjarnason, faðir Guðmundar sýsluskrifara og skálds, föð- xir Valtýs prófessors, höfundur Fræðimanna- og rithöfundatals á íslandi, sem er óprentað; f. 4. Júlí 1782, d. 7. Sept. 1856. Sbr. Eimr., XIV., 181. — 7. 1. a. n., „sagnaverkum Espolins"; skrá yfir sagnarit J. Esp. er í Sýslum.-æf., I., 426 — 29. Sbr. einnig Skýrslu um handrs. Bmf., I — II., höfundatölin aftan-við. — 5. 1. a. n., „afskrifa"; afskriftir af XI. — XII. deild árbóka J. Esp. eru nr. 7 — 8, 4to, í hrs. Bmf. í Lbs.; þær voru prentaðar loks 1854 og 1855; X. deild var einnig óprentuð 1841; hún kom út 1843. — L— IX. deild höfðu verið prentaðar á árunum 1821—30, 0g registur við þær 1833. — 4. 1. a. n., „lausum kvæðum"; Ijóð- mæli Jóns Esp. fékk Bmf. síðar, skrifuð af séra Hákoni, syni Jóns; þau eru í hrs. Bmf. í Lbs., nr. 4 — 6 í 4 bl. br. — 3. 1. a. n., „ekkjan", nefnil. Jóns Espólíns, Rannveig Jónsdóttir. — 1. 1. a. n., „félagsins", þ. e. Bókmenntafélagsins. — Bls. 108, 2. 1., „Bjarna", amtmanns Thorarensens. Bókmfél. gaf kvæði hans út 1847. — 17. 1., „Um Þórsnesþing" o. s. frv., sjá fornleifaskýrslu Jónasar, III. b., bls. 190—91. Sbr. e. fr. Gr0nl. hist. Mindesmærker, I. b. (Kh. 1838), bls. 520—27.

Bls. 109—111. — TIL J. C. H. REINHARDT. 6. Okt. 1811. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf. — Johannes Christopher

RIT J. HALLGR. II. 24

— 370 —

Hagemann Reinhardt var prófessor í dýrafræði við háskólann í Höfn og kennari Jónasar. Hann var fæddur í Noregi 19. Des. 1776 og dó 31. Okt. 1845, — sama árið, sem Jónas dó. Hann var um sjónarmaður hins kgl. náttúrufræðissafns í Höfn. Etatsráð varð hann 1839. — Bréfið er skrifað á heilörk; neðsti þriðjung- ur öftustu síðu er auður. Efst á 1. síðu stendur: „Modtaget 19./12. '41", og (með rauðu bleki) : „No. 128 19/12 41". Með er miði og á honum lýsing á úlfsteinbít, sem veiddist við Njarðvík syðra vorið 1841, sbr. bréfið til „Zoologisk Museum" 5. Júlí 1841, bls. 75 hér, m. aths. — Lýsingin er prentuð hér í V. b., bls. 115 —16. — Bls. 109, 10. L, „Úlfsteinbiten" o. s. frv., sbr. III. b.. bls. 134, og V. b., bls. 99 — 100, m. aths. — Þessi fiskur var blá- góma. — 17. 1., „min Dagbog" o. s. f rv. ; sú dagbók er ekki til, en miði með málinu á er í nr. 13 í abr. í hrs. Bmf.

Bls. 112—113. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 8. Okt.. 1841. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á 1.— 3. bls. á lítilli kvartörk, en utanáskrift er á 4. bls.: „Herra candid. philos. Konráð Gísla- son, K0benhavn". — Konráð hefir skrifað þar einnig ofan-við innsigli Jónasar (með I): „Borið mér í hendur 1841, 19. Des- ember". — Bls. 112, 9. 1., „böddi", gæluorð fyrir böðull („hrís- haldari", sem þótti prýðilegri titill). — „Oddur böddi" var Bjarnason; hann bjó í Vall(n)akoti síðast á 18. öldinni og fram á 19.; fæddur um 1737. — 10. 1., „Jón boli" var Jónsson og bjó í Lásgerði; hann var 14 árum eldri en Oddur. — 12. 1., „Guðrún" var fyrri konu barn Jóns; hún mun hafa verið um '.15 ára, or hún átti son með Oddi, um 1791; hann mun hafa heitið Bjarni, eftir afa sínum. — 13. 1., „sýslumanns", Björns Tómassonar í Garði, föður Þórðar kansellíráðs. — Bls. 113, 1. 1., „spóa", sbr. bréf til J. St. 5. Júlí og K. G. 2. Ág. s. á. — 2. 1., „séra Árni", Helgason, í Görðum. — 8. 1., „madam Gunnlögsen", þ. e. Ragn- hildur, kona Stefáns bæjarfógeta, dóttir Benedikts Gröndals, assessors. Hún átti börnin 7. Okt. og dó af þeim barnsförum 15. s. m. Börnin dóu einnig, en hlutu áður nöfn foreldra sinna; sbr. bréf til J. St. 5. Növ. s. á. — 11. 1., „séra Ögmundar", Sig- urðssonar (Sivertsens), prests að Tjörn. Hann var skáld, gaf út kvæðasafn, sem hann nefndi Ögmundargetu, í Höfn 1832. Sjá um hann í „Dægradvöl", bls. 42 — 43. — Níelsar skálda", Jónssonar (d. 1857). — 19. 1., „svörtu Jóhönnu", skipinu „Johanne", sem var svört (af tjöru) og nefnd svo, sbr. bréf til J. St. 1. Marz 1841.

Bls. 113—114. — TIL J. STEENSTRUP. 8. Okt. 1841(?) ~ Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað annars vegar á litla, hálfa kvartörk, hefir fylgt með dagbókarafskriftinni, sem það er um. — Hún var einnig í eigu Joh. Steenstrups próf.,

— 371 —

skrifuð eftir dagbókinni, sem er í nr. 10, fol., í hrs. Bmf., en afskriftin nær að eins yfir dagana 11. — 15. Júlí; frumr. nær til 29. Jönas hefir bætt dálítilli aths. aftan-við afskriftina. Sbr. III. b., bls. 146 — 60 og aths. Á afskriftinni er tvenns konar rithönd.

— Bls. 113, 2. 1. a. n., „Gunnar", þ. e. Gunnar Hallgrímsson, fylgdarmaður Jónasar; sjá um hann hér að framan, á bls. 368.

— Bls. 114, 7. 1., „Arrestant", náttúrugripasafnið, sbr. bréfið til Reinhardts prófessors hér á undan, bls. 110 — 11, og e. fr. bréf til j. st. 4.-6. Okt. og 5. Nóv. s. á., og V. b., bls. CXXVII— VIII.

Bls. lU—119. — TIL J. STEENSTRUP. 5. Nov. 18U1. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað á 2 stórar kvart- arkir. Allt með mjög daufu bleki, nema síðasta síðan. — Bls. 114, 17. 1. a. n., „Kone", sbr. bréf til J. St. 4. (—6.) Okt. s. á., m. aths. — 12. 1. a. n., „Arrestant"; sbr. bréf til J. St. 8. Okt. 1841(7), m. aths. — Bls. 115, 7. 1., „Siemsen", Carl Franz, kaup- maður, d. 18. Jan. 1865; sbr. Sögu Rvíkur., II., 94—95. — 14.— 15. 1., „Landfoged Gunnl0gsens Kone" o. s. frv., sbr. bréf til K. G. 8. Okt. s. á. hér á undan, m. aths. — 18. 1., „E. Siemsen", Ed- vard S. verzlunarstjóri, síðar konsúll, faðir Franz S. — 19. 1., „Sigríður"; hún var dóttir Þorsteins Bjarnasonar, fyr bónda í Bráðræði, síðar lögregluþjóns. — „Klubben"; gestgjafinn var þá Th. H. Thomsen, og hefir Sigríður verið hjá honum, 21 árs að aldri; — um Klúbbinn sjá Sögu Rvíkur., I., 189 — 91. ■ — „S0nnen" var Carl Nicolai S., fæddur 27. Sept. (á giftingardegi foreldranna), skírður 3. Nóv. — 22. 1., „Jomfru Nielsen", Sylvia, dóttir Níelsar kaupmanns á Siglufirði, Jónssonar, verzlunar- manns á Húsavík, Níelssonar. Hún var hjá föðurmóður sinni, Solveigu Jónsdóttur, sem var þá gift seinna manni sínum, Baa- g0e kaupmanni frá Húsavík; var hann verzlunarstjóri Knud- zons-verzlunar í Reykjavík. Sylvia giftist síðar Guðm. kaupmanni Thorgrimsen á Eyrarbakka. Sbr. t. a. m. Sýslum.-æfir, L, 135, Rvík 14 v. (Safn V., nr. 2), bls. 32, og Sögu Rvíkur. L, 277. — 24. 1., „Briem", Eggert Ólafur, síðar sýslumaður; sbr. bls. 71, m. aths.; hann var þá stif tamtmannsskrif ari ; sjá um hann t. a. m. Tím. Bmf., III., 217 — 18, og Sýslum.-æfir, II., 249. Þau Sylvía Nielsen og Eggert Briem höfðu verið trúlofuð. ■ — 25. 1., „En Br0nd skulde graves", o. s. frv. Sjá um það mál Sögu Rvíkur, L, 225. — Bls. 116, 1. 1., „tre Geirfugle"; þeir hafa verið meðai hinna allra-síðustu, sem fundizt hafa; 1844 voru hinir síðustu skotnir í Eldey, sbr. Lýs. ísl., II., 515—20, Landfrs. ísl., IV., 211 — 15. — 10. 1., „usus publicus", þ. e. Fonden ad usus publicos; Jónas gerði sér von um styrk úr honum enn þá eitt ár (1841), sbr. bréf til F. M. næsta dag, en hann haf ði þó ekki sótt um hann,

24*

— 372 —

né heldur neinn fyrir hann. — 11. L, „mit Monument", „Skel- ettet af en útselur" í bréfinu til Reinhardts prófessors 6. Okt. s. á. — 18. 1., „en Vise", erfiljóðin eftir Bjarna amtmann, sjá þau í I. b., bls. 97 — 98, m. aths. — Eftir áfangaskrá Jónasar, sem er í vasakveri hans frá norðurferðinni og prentuð er hér í III. b., bls. 206 — 208, er líklegast, að hann hafi mætt sendimann- inum á Reykjabraut 29. Ág. (ekki 28.). — Bls. 117, 6. 1., „den h0je og velvise 0vrighed", þ. e. „den h0je Stifts0vrighed", stifts- yfirvöldin. Óvíst er, hvað Jónas á við með ummælum sínum, en sennilega hefir hann ætlað að sækja um Breiðabólstað í Fljóts- hlíð eftir vin sinn fráfallinn og fengið vitneskju um, að það myndi ekki stoða. Þeir sóttu, séra Sigurður Thorarensen í Hraun- gerði, séra Markús Jónsson í Holti og séra Jón Halldórsson, sem þá var nágrannapresturinn í Fljótshlíðinni. Helgi Thorder- sen dómkirkjuprestur mælti svo vel með honum, sjálfsagt munn- lega ekki síður en skriflega, að þar komst ekki annar að. Kvaðst biskup, er hann sendi umsóknirnar og meðmælin til stiftamt- manns 22. Okt. (2 vikum áður en Jónas skrifaði bréfið), engu hafa þar við að bæta og mælir því helzt með séra Jóni. ■ — 14. — 15. 1., „Fortsættelsen af min Dagbog", sbr. bréf til J. St. 8. Okt. (?), m. aths. — 18. 1., „jeg bor nu hos Skræder Hansen"; Ivar Hansen klæðskeri bjó í Steinsens-húsi, sem síðar var nr. 14 í Aðalstræti og var rifið 1932. Sjá um það í Sögu Rvíkur, I., 275. — Báða undanfarna vetur (1839 — 40 og 1840 — 41) hafði Jónas átt heima í Hakonsens-húsi (sbr. t. a. m. „Dægradvöl", bls. 53), hjá Einari Hákonarsyni (Hakonsen) hattasmið; um hann og hús hans sjá Sögu Rvíkur, I., 173 (og 194) ; það hús var stækk- að og breytt síðar; er nú nr. 8 í Aðalstræti. — Jónas flutti sig bráðlega frá Hansen klæðskera, sennilega 1. Desember, úr Stein- sens-húsi yfir í Dillons-hús, til madömu Ottesen (sjá um hana í Rvík 14 v., bls. 68 og 81, og í Sögu Rvíkur skv. nafnaskránni, bls. 276 í II. b., en helzt á bls. 172 í I. b.) ; Dillons-hús er nr. 2 í Suðurgötu og er næsta óbreytt enn að innan. Hefir Jónas senni- lega haft stofuna í suðurhorni hússins. Madama Sire Ottesen hafði hjá sér móður sína, Sigríði Þorsteinsdóttur, sjötuga, og dóttur, Henriette Dillon, sem hún hafði átt fyrir 7 árum með Sir Arthur Dillon, er þá ætlaði að giftast henni; hjá henni var einnig annar leigjandi þennan vetur (1841 — 42), Þórður Þórðar- son skósmiður, og auk þess vinnustúlka, Ingibjörg Eyjólfsdótt- ir. — Madama Sire (Sigríður) Ottesen var langamma Péturs alþingismanns Ottesens. — 21. 1., „verms artista es/", þ. e. „þú ert sannur listamaður". Paul Gaimard og þeir frakknesku vís- indamennirnir töluðu latínu við þá íslendinga, sem skildu hana;

— 373 —

sbr. Landfrs. ísl., III., 243, aths. nm. — 5. 1. a. n., „Præst paa Snæfjöllum", séra Benedikt Þórðarson á Stað; sbr. bréf til Br. P. og K. G. 31. Ág. 1840, m. aths. — 3. 1. a. n., „Roberts Geologi", sbr. Landfrs. ísl., III., 249 — 51; bókin heitir Minéralogie et géo- logie par Eugéne Robert; kom út í París 1840 (468 bls.), með „atlas" (í 8vo) með 36 steinprentuðum myndum. — Robert var félagi Pauls Gaimards. — 1. 1. a. n., „Selningen"; selningur (og sellingur) er alþýðlegt heiti á þessum fugli, en raunar er það afbakað; sendlingur er rétta heitið. — Bls. 118, 11. 1. a. n., „Adresseavisen", blað, sem gefið var út í Höfn; hét raunar „Kj0benhavns Adresse-Comptoirs Efterretninger". — 10. 1. a. n., „Sibbern", heimspekingurinn Fredr. Chr. S., prófessor; hann ritaði nokkrar greinar árið áður (1840) í „Adresseavisen". — 9. 1., „Heiberg", J. L., rithöfundurinn. — 5. 1., „Apotekeren", Johan Georg Möller (d. 1847) ; um hann sjá Sögu Rvíkur, I., 167—68, 222, og II., 110. — 2.-3. 1. a. n., „Biskoppen", Stein- grímur Jónsson í Laugarnesi. — Bls. 119, 1. 1., „Eiríkur", Jóns- son, síðar Garð-prófastur. Hann var þá í Bessastaðaskóla. — 8. 1., „det franske Forraad", sennilega frá því að þeir Paul Gai- mard voru hér; glösin hafa átt að vera til að láta í náttúru- gripi, í vínanda. — 12. 1., „Balles Læsebog", þ. e. Lærebog i den evangelisk christelige Religion, eftir Nic. E. Balle, Sjálands- biskup (d. 1816); Jónas á sennilega við ísl. útlgeginguna, sem var eftir Einar Guðmundsson og prentuð fyrst í Leirárgörðum 1796: Lærdómsbók í Evangeliskum kristilegum Trúarbr0gdum, handa unglíngum. Hún var höfð fyrir barnalærdómsbók undir fermingu, og hefir Jónas sjálfsagt lært hana. Þriðji kapítuli er „um manneskjanna spillingu af syndinni", og er 1. gr. þannig: „Reynslan synir, ad manneskiurnar eru ecki svo gódar, sem þær vera ættu". — 13. — 14. 1., „Hauch (Johannes Carsten H., f. 1790, d. 1872) og Ingemann" (Bernhard Severin I., f. 1789, d. 1862) voru báðir í Sórey um þetta leyti; Hauch var þar lektor í nátt- úrufræði (frá 1827) og Ingemann var forstöðumaður skólans og lektor í dönsku og dönskum bókmenntum. Báðir voru ágæt skáld og orðnir þá þjóðfrægir rithöfundar.

Bls. 119—122. — TIL DET KGL. RENTEKAMMER. 5. Nov. 1841. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, skrifað á heilörk.

Bls. 122. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 6. Nóv. 1841. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, skrifað á 1. bls. af kvartörk (sams konar og bréfið til J. St. 5. s. m.). Á 4. bls. er áritunin: „H0jædle, velbaarne Herr Etatsraad Geheime-Archivarius Dr. F. Magnusen, Ridder af Dbr. og Dbrm., Kj0benhavn".

Bls. 123—124. — TIL PÁLS MELSTEDS YNGRA. 10. febr.

— 374 —

181*2. — Ehr. var í eigu Boga Th. Melsteds; tilheyrir nú kgl. bókasafninu í Höfn. Það er skrifað á litla kvartörk. Á 4. bls. er áritunin: „Herra Candidatus philos. P. Melsteð á Brekku".

— Innan-í er lítill miði; á honum er það, sem hér er sett á eftir bréfinu: „Ég bið þig að tala við" o. s. frv. Páll hefir, ef til vill, óskað, að Jónas hefði tilboðið þannig og ætlað að sýna Jóni lektor. — 5. 1., „Boðsbréfið", sennilega um stjörnufræði Ursins, í þýðingu Jónasar (sjá bls. 36 og 131), — nema hér sé átt við miðann með tilboðinu til Jóns lektors. — Á miðann hefir Jónas ritað: „Til P. Melsteð". — Bls. 123, 7. 1., „þennan (ehr. þenna) dalmatiska", þ. e. Sólsetursljóð; sbr. Bréf P. M., bls. 26: „Jón- as er að smá-yrkja og hefi eg séð eftir hann Dagrúnarharm, eftir Schiller), Sólsetursljóð (dalmatiskanlofsöngúr fornöld)" o.s. frv. — 10. 1., „Þorgrím", Tómasson (Thomsen, faðir drs. Gríms), á Bessastöðum. ■ — 19. L, „Chr. Hansen" var verziunarmaður S Reykjavík, þrítugur að aldri; átti heima (aleinn) í Bergmanns- húsi (sbr. Sögu Rvíkur., I., 172 — 73) þennan vetur, en mun hafa farið aftur utan næsta sumar. — 23. 1., „Nafni minn gamli í Reykjavík", séra Jónas Jónsson, faðir Þórðar Jónassens, síðar háyfirdómara. Hann kom að Reykholti 1840, 67 ára gamall; fékk það, þegar Jónas Hallgrímsson sótti um það (30. Maí 1839). Hann var mjög gamansamur maður. Varð fjörgamall (f. 6. Nóv. 1773, dó í Reykholti 29. Nóv. 1861). Jónas gisti í Reykholti á vesturleið sumarið áður, 20. Júlí, og kann að hafa komið þar við 22. Sept., er hann fór suður aftur. — 2. 1. a. n., „múka", í alkorti, fá 5 slagi í einu. — Bls. 124, 1. 1., „besefa", sjö (í alkorti sérstaklega) ; ■ — ■ en hér mun vera orðaleikur og gárungaskapur.

— 7. 1., „félagsstjórnin", Bókmenntafélagsins í Rvík. — 8. — 9. 1., „bréfi því og sýnishorni, sem þartil var ákvarðað á síðasta íé- lagsfundi". Hann var 14. Sept. 1841, og hinn næsti þar áður var 2. Ág., en Jónas hefir líklega ekki vitað um þá, því að hann var á ferðalagi sínu. Fundurinn, sem hann á við og sem ákvað að senda bréfin um veðurbækur, var haldinn 18. Jan. 1841, þ. e. fyrir rúmu ári, og bréfin (og sýnishornin) voru dags. 20. Marz. Hafi Jónas átt við þetta bréf og sýnishorn, hefir hann haldið, að ef til vill væri ekki búið að senda þau enn, nærri ári síðar. Það hefir þó verið búið, því að í skrá félagsdeildarinnar yfir mót- tekin bréf stendur síðast á árinu 1841 : „Ótal loforð um að halda veðurbækur". Lektor, Jón Jónsson í Lambhúsum, var skrifari fé- lagsins (Reykjavíkur-deildar) og séra Árni Helgason í Görðum var forseti. — Bréfið og sýnishornið er prentað í minningarriti félagsins 1867, bls. 86—90. — Eftir fundinn 2. Ág. var sent út annað bréf, leiðarvísir um meðferð hitamælanna og um athugan-

— 375 —

Irnar; það var dags. 20. s. m. ; prentað í sama minningarriti, bls. $0 — 91. Sbr. e. fr. bls. 43 — 44 í sama riti. Ef til vill á Jónas við það bréf, enda er óvíst, hve nær það hefir verið sent út.

Bls. 124—125. — TIL JÓNS SIGURÐSSONAR. 3. Marz 1842. — Ehr. í nr. 13, fol., í hrs. Bmf., ritað á 1. bls. á heilörk. Á 4. bls. er áritunin: „Herr Candidatus philosophiæ J. Sivertsen, Kj0benhavn". Innsigli Jónasar er á bréfinu. ■ — Bls. 124, 9. 1. a. 11., „skólann", á Bessastöðum, sem var nú í ráði að flytja til Reykjavíkur. — 8. 1. a. n., „Brynmeier", Brynjólfur Pétursson; bréfið („Kommers") mun nú týnt. — 5. 1. a. n., „kvæði séra Jóns Þorlákssonar", handrit þau, sem nú eru í hrs. Jóns nr. 274 — 76 4to (aukin mjög að afskriftum Jóns Sigurðssonar). Jón gaf þau út þetta ár og hið næsta, og lagði mikla alúð við. Sjá um það allt í riti Páls Eggerts Ólasonar, Jón Sigurðsson, I., 243 — 44. — 4. 1. a. n., „borgunina"; hún varð 350 rd. — „Þorsteini", Jóns- syni stúdent, sbr. bls. 57, m. aths.; e. fr. æfis. Jóns Sig., I., 241 —42. „Dægradvöl", bls. 45—46, 58, 200—201 og víðar. — Bls. 125, 3. 1., „þetta, sem er „ýmislegt"," sjá útgáfuna, síðari deild, IV. (bls. 347—631).

Bls. 125—127. — TIL ÁRNA Ó. THORLACIUSAR. 23. Marz 1842. — Ehr. í nr. 13, fol., í hrs. Bmf., skrifað á 2 litlar kvartarkir; 3. bls. hinnar síðari er alauð, og á 4. er áritunin: „Veleðla herra kaupmanni Á. Ó. Thorlacius á Stykkishólmi". — Bls. 125, 13. 1. a. n., „gott bréf"; það mun nú týnt. ■ — 9. 1. a. ii., „fornmenjar" o. s. frv., sbr. ritgerð Árna í Safni til sögu íslands, II., 277—98. — Bls. 126, 16. 1., „fiskispurningarnar", sjá III. b., bls. 93 — 95. — 1. 1. a. n., „Johnsen á Bíldudal", Þorleifur J., kaupmaður. — Bls. 127, 7. — 8. 1., „til séra Jóns á Helgafelli og til Sigfúsar sýslumanns", sbr. bréfið til K. G. 16.— 17. Ág. 1841, m. aths. ■ — 8. — 9. L, „herra Sveinbjarnar", Eyjólfssonar (í Svefn- eyjum), stúdents þá; hann varð prestur í Árnesi 1849, en vígður fyrst aðstoðarprestur að Mikla-holti 1843. — 10.— 11. 1., „apo- tekaranum", B. E. B. Jacobsen; um hann er lítið eitt í Sögum af Snæfellsnesi, I., 17.— 18.

Bls. 127—129. — TIL STEFÁNS GUNNLÖGSSONAR BÆJARFÓGETA. 19. Apríl 1842. — Ehr. í Þjóðskjaiasafninu. Bréfið var prentað í Verði, III., 47, og eftir honum hér. Ehr. nú talið ófinnandi. Um tilefni bréfsins sjá Iðunni 1928, bls. 282 — 83, og árangurinn af þessari klögun sjá Vörð, s. st., og Blöndu, II., 71—72. — Þóra var Torfadóttir; hún var 46 ára gömul og nýlega orðin ekkja; hún bjó þá í Stöðlakoti, ásamt 2 börnum sínum; síðar átti hún heima í öðrum bæjum í Reykjavík.

— 376 —

„Var álitin skikkanleg kona síðar, þegar hún komst úr þessari leiðslu" (Iðunn 1928, bls. 282). Sbr. e. fr. „Dægradvöl", bls. 53.

Bls. 129—182. — TIL J. STEENSTRUP. 1. Marz 18U2. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað á stóra kvartcrk. Á 4. bls. er áritunin. — Bréfið er að sumu leyti svar við bréfi, sem J. St. skrifaði Jónasi á páskadaginn, 27. Marz, og að sumu leyti vegna bréfs frá F. M. próf., dags. 23. s. m. — Bls. 131. 21. 1., „larus ridibundus" , hettumá(fu)r ; sbr. V. b., bls. 74. > — Þessi fugl var hér sjaldséður, en er á síðari árum orðinn algeng- ur; sbr. rit Bj. Sæm., Fuglarnir, bls. 459—60. — Bls. 132, 2. 1., „Dagbogen", frá sumarferðinni 1841, framhald af því, sem hann hafði sent um haustið, sbr. bréf til J. St. 8. Nóv.(?) 1841, m. aths. — 6. 1.; um „Baag0es", „Jfr. N." og „Briem" sjá bréf til J. St. 5. Nóv. 1841, m. aths. — 7. 1., „Assessor Jonassen", Þórður. „Apo- tekerens", J. G. M0ller, sbr. sama bréf til J. St., m. aths.

Bls. 132—135. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 2. Marz 18U2. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, skrifað á 1. og 2. bls. á stórri kvartörk; eftirmálinn (á bls. 134 — 35) er langsum á 3. bls. Á 4. bls. er áritunin: „H0jædle, velbaarne Hr. Etatsraad, Geheime-Archivarius, Prof. & Dr. F. Magnusen, Ridder af Dbr. & Dbrm., Kj0benhavn". E. fr. áritun danska konsúlsins í Kristj- ánssandi, 30. s. m. — Bls. 132, 7. 1. a. n., „150 rbd", sbr. bréf til Rentek. 5. Nóv. 1841 o. fl. — 6. 1. a. n., „bréf yðar tvö", frá 23. og 31. Marz. — Sbr. næsta bréf á undan, til J. St., viðv. því, sem F. M. hefir eftir þeim Rh. og Fh. — Bls. 133, 16.— 17. U „bréf frá því (þ. e. Rk.) í fyrra vor"; það er dagsett 15. Maí og er í nr. 13 fol. í hrs. Bmf., er tilkynning um f járveitinguna (300 rd.) til ferðalagsins það sumar, „til Fortsættelse af Deres videnskabelige Unders0gelser i Island, dog under den Betingelse, at De, om det forlanges, tilvejebringer saadanne nærmere Op- lysninger, som maatte kunne være n0dvendige for at fuldstændig- g0re en eller anden Del af Schythes og Steenstrups Beretninger om den af dem i forrige Aar foretagne Rejse i Island". — 22. —23. 1., „félagi Fornfræðafélagsins", sbr. bréf til F. M. 5. Okt. 1841. F. M. skrifar 23. Marz m. a. : „Eg las nokkuð upp um yðar (o. fl.) rúna-uppgötvanir, í Fornfræðafélaginu, á Janúar- eður . árs-samkomu þess, á hverri krónprinsinn var sjálfur til staðar, og þá voruð þér líka, eftir minni uppástungu, valinn til félags- ins meðlims (hvað nú annars er ekki allhægt að verða)". E. fr. skrifar hann, að félagið sendi Jónasi bá félagaskírteini, en það mun þó hafa farizt fyrir. Sbr. V. b., bfs. CXXXII— III. — 4.-5. 1. a. n., „Steinninn úr Helgaf.-sveit" o. s. frv.; F. M. hafði skrif- að: „Um steininn úr Helgafellssveit vantar alla skýrslu", o. 6.

— 377 —

frv. ; sbr. orð F. M.: „Varla þótti heldur tréstykkið p.p. úr gamla kirkjugarðinum við Tunguna litlu (sem annars er merkilegur) að vera neinar fornleifar af slíkri art". — Þetta, sem Jónas sendi félaginu frá Tungunni litlu, var sett í fornnoræna gripa- safnið með tölumerkinu 6435; auk skýrslunnar var brot af hauskúpu o. fl. — Bls. 134, 3. — 4. 1., „framhald af fornleifa- skýrslunni", sbr. bréfin til F. M. frá 9. Ág\ og 6. Sept. 1841, m. aths. ; framhaldið, sem hann segir nú, að F. M. fái, er nú nr. 126, 4to, í hrs. J. S. Þar getur hann um þennan rúnastein á Mælifelli, en hefir aldrei teiknað myndina af honum í afskrift- ina (fornleifaskýrsluna) ; sbr. III. b., bls. 194. Myndin er í ferða- kverinu frá sumrinu 1841, og er tekin hér úr því inn í skýrsluna á sinn stað. — 9. — 10. 1., „ávísa til yðar"; F. M. skrifar í bréfinu 31. Marz, að „hattamakari Hákonarson", sem hafði komið :neð póstskipinu til Hafnar, hafi haft frá Jónasi ávísun „upp á 25 rbd. að præsentera" sér og að önnur lík ávísun hafi komið frá Thomsens-höndlun, „og hana gat eg öngvan veginn að sinni af- gjört". — Jónas var hjá Einari Hákonarsyni til húsa veturna 1839—40 og 1840—41; sbr. aths. við bréf til J. St. 5. Nóv. 1841. Ávísunin mun hafa staðið í sambandi við þá veru hans þar. ■ — 11. 1., „Thomsen", þ. e. Dethlef Thomsen (eldri), kaupmaður í Rvík., faðir H. Th. A. Th., föður D. Th. yngra, fv. konsúls; um þá feðga sjá Sögu Rvíkur., — eftir nafnaskránni, bls. 277. ■ — 13. 1., „50 dölum" o. s. frv., sbr. bréf hans til F. M. 5. Okt. 1841. — 15. 1., „rúnaverkið yðar", þ. e. ritið Runamo og Runerne, Kh. 1841; mikið og merkilegt verk, þótt „áletrunin" á Runamo reyndist síðar missýning ein. . — 20. 1., „Stjörnufræðin mín", sbr. bls. 36 og 131, og e. fr. bls. 269—72, og V. b., bls. CXIIÍ og CXXXIX. — Bls. 135, 1.— 2. 1., „þangað til þið hafið sett mig inn í „den oldgeografiske Komité";" F. M. hafði skrifað honum, að hann vonaði, að Jónas yrði kjörinn í þá nefnd; sbr. V. b., bls. CXXXII— III.

Bls. 135. — TIL JÓNS SIGURÐSSONAR. 13. Júlí 18U2. — Ehr. í nr. 13 fol. í hrs. Bmf., annars vegar á hálfri, lítilli kvart- örk. — Jón hefir sennilega sent Jónasi einhver rit, er hann haf ði þá gefið út fyrir skemmstu, Ný félagsrit eða Ljóðabók Jóns Þor- lákssonar. — „Jón Guðm." var þá umboðsmaður Kirkjubæjar- klausturs-jarðar, en hafði verið fulltrúi land- og bæjar-fógeta áður, og raunar gegnt því embætti um hríð sjálfur; síðar varð hann ritstjóri Þjóðólfs. — Bréfið mun standa í sambandi við rannsóknir Jóns Sigurðssonar á fjárhagssögu bjóðarinnar.

Bls. 135—136. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 13. Júlí 18U2. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, ritað á 1. bls. á heil-

— 378 —

"örk; á 4. bls. er áritunin: „H0jvelbaarne Herr Etatsraad, Ge- heime-Archivarius F. Magnusen, Professor og Dr., R. af Dbr. og Dbrm. etc, Kj0benhavn". Á bréfinu er innsigli með skjaldar- merki, og er bjarndýr í skildinum (upprunalega skjaldarmerki Bjarnar Einarssonar, Jórsala-fara), en stafirnir I og H eru hjá hjálminum yfir skildinum, sinn hvoru megin. Jónas hefir aftur sett þetta innsigli fyrir bréf til K. G. 17. Okt. s. á. og fleiri bréf síðar; virðist því hafa átt það. Bjarni Thorarensen hafði inn- sigli með sama skjaldarmerki; eru 2 slík í Þjóðminjasafninu, sögð grafin af honum sjálfum; ef til vill hefir hann einnig grafið á þetta innsigli Jónasar og gefið honum. — Viðv. þessu bréfi sjá V. b., bls. CXXXVI — IX. — 7. — 8. 1. a. n., „peningarnir" o. s. frv., 500 dalir til ferðalagsins þetta sumar og 100 dalir af þeim 150, sem veittir voru til viðbótar þeim, sem hann hafði fengið sumarið áður; — 50 dali hafði hann beðið F. M. greiða fyrir sig í Höfn, og hann gjörði það, sbr. bréf til hans 2. Maí og frá honum til Jónasar 1. og 11. Maí. — 5. 1. a. n., „duglega skólapilta", Þorvald Böðvarsson og Gunnar Hallgrímsson. Þor- valdur varð síðar prestur að stað í Grindavík og Saurbæ á Hvalfjarðarströnd; um Gunnar sjá bréf til J. St. 4.( — 6.) Okt.

1841, m. aths. — Sbr. e. fr. ferðakostnaðarreikning Jónasar, yf- ir þessa síðustu ferð hans hér á landi, III. b., bls. 263 o. áfr. ■ — 1. 1. a. n., „bækurnar" o. s. frv. ; F. M. skýrði Jónasi frá því í bréfi sínu 1. Maí, að Bókmenntafélagið (Hafnardeild) hefði {jef- ið honum „vissu um 200 rbd. styrk til ferðar hingað að vetri, fcil að undirbúa hér íslands lýsing", og segir jafnframt, að réttast myndi, ef Jónas réði það af að koma, „að sigla frá Austf jörðum að hausti, að reisu yðar þá lokinni, með allt yðar þar fengna safn, dagbækur etc." — Bls. 136, 2. 1., „báðum félögunum", þ. e. Bókmenntafélaginu og Fornfræðafélaginu. Ekki er öldungis víst, hvað Jónas hefir sent, en sennilega á hann við afskrift af brauða- lýsingum í Skálholtsstifti og af fornleifaskýrslu sinni frá síðasta sumri, sbr. III. b., bls. 209, m. aths.

Bls. 136—137. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 17. Okt.

1842. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á 1. og 2. bls. á lítilli kvart- örk; áritun á 4. s., og innsiglið með skjaldarmerkinu, hið sama og er á bréfi til F. M., næsta hér á undan. — Bls. 136, 16. 1. a. n., „Gásinni" (þ. e. „Gaasen"), skipi, sem Andreas Hemmert, kaup- maður, hafði í förum til íslands, sbr. bréf þeirra Gísla Thorar- ensens og Jónasar til K. G. 13. Ág. 1844 (bls. 188). — F. M. skrifaði Jónasi 1. Maí þ. á. : „Eg hefi talað við kaupmann hr. Hemmert, sem er viljugur til að sjá fyrir því, að þér fáið far hingað með höndlunarinnar skipum, ef þér óskið þess að hausti".

— 379 —

Hemmert var búsettur í Höfn. Hann var féhirðir Hafnardeildar Bókmenntafélagsins. — Jónas hefir eftir þessu bréfi sínu ekki ætlað utan með „Gásinni". Hann fór með öðru skipi, sem beir 0rum & Wulff áttu. — 14. 1. a. n. „Sjónum spanska" o. s. frv.; sbr. bréf til K. G. 2.-6. Ág. 1841, m. aths. — 11. 1. a. n., „íerð- búinn" o. s. frv., sbr. dagbók hans frá ferðinni, III. b., bls. 260. Hann varð að bíða byrjar á Eskifirði til 27. Okt. — Þetta erindi er áður prentað í 1. — 3. útg. kvæðanna. — 4. 1. a. n., „Ora", biddu (latína). ■ — 3. 1. a. n., „Halldór", Sigfússon (prests, Árna- sonar), cand. philos., bóndi á Ási í Fellum, síðar (1845) á Hail- freðarstöðum. Hann var stúdent frá Bessastaðaskóla 1836, stund- aði síðan guðfræði við Hafnarháskóla, unz hann fór heim sum- arið 1840. Sótti hann þá um Hólma (eins og Jónas), en fékk ekki. Árið 1846 var honum (18. Ág.) veittur Hofteigur, en hann drukknaði í Lagarfljóti rúmum mánuði síðar (21. Sept.), 32 ára að aldri. Sbr. e. fr. Sýslum.-æfir, IV., 782, 792 og 794, og End- urminn. P. Melst., bls. 100 — 101. — 2. 1. a. n., „kongsdótturina" ; Halldór kvæntist Þórunni, dóttur Páls sýslumanns Guðmunds- sonar (sýslumanns Péturssonar). Síðar átti hana Páll skáld Ólafsson.

Bls. 137—139. — TIL PÁLS MELSTEDS YNGRA. 18. Okt. 18U2. — Ehr. í bréfasafni Boga Th. Melsteds í kgl. bókasafninu í Höfn, skrifað á litla kvartörk. Galdrastafirnir og klausan um þá er langsum á 4. bls., hægra megin við vísurnar. Prentað áð- ur (og þó ekki allt) í 2. útg. (Ljóðm. og önnur rit, Kh. 1883), bls. 381 — 82, eftir afskrift Páls, sem nú er í nr. 13 í abr. í hrs. Bmf. (bls. 235). Eru þar afskriftir af öllum þeim 3 bréfum Jónasar til Páls, sem prentuð eru í 2. útg., og e. fr. eru þar (á bls. 239 — 40) skýringar Páls við þau. Þessi 3 bréf og 2 til Jóns Sigurðssonar eru hin einu af bréfum Jónasar, sem prentuð voru í 2. útg. — 16. 1. a. n., „sveitina þína"; Páll ólst upp á Ketils- stöðum á Völlum; faðir hans, Páll Melsted sýslumaður, síðar amtmaður, bjó þar 20 ár, meðan hann var sýslumaður í Múla- sýslum (1815—35). Sbr. Endurminn. P. M., bls. 4—12. — 14.— 15. 1. a. n., „síðan í miðjum September", sbr. dagbókina £rá ferðinni, III. b., bls. 208 — 60; hann hefði eins vel getað sagt: „síðan í miðjum Ágúst". — 13. 1. a. n., „Hengifossárgili", í Fljótsdal; Jónas kom þangað fyrst 30. Ág. og aftur 4. og 8. Okt., en hann mun einkum eiga við dvöl sína á Brekku 16. Sept. til 9. Okt.; sbr. dagbókina, III. b., bls. 254—57. — 12. 1. a. n., „orminn", í Lagarfljóti, sbr. t. a. m. ferðabók Eggerts Ólafsson- ar og Bjarna Pálssonar, bls. 793 o. s. frv., og Þjóðsögur Jóns Árnasonar, I., 638 — 39. — 10. 1. a. n., „séra Beldring", Hans

— 380 —

Peter Johan B., f jórðungslæknir á Austf jörðum frá 17. Ág. 1832 ; d. 11. Maí 1844 (f. 1801). Bjó á Brekku; Jónas var hjá honum til lækninga frá 16. Sept. til 9. Okt. Um veikindi Jónasar og veru hans hjá Beldring lækni sjá einkum dagbókina frá ferðinni. III. b., bls. 253—55. Sbr. e. fr. t. a. m. Bréf J. Sig. (1. safn), bls. 53 — 54. ■ — „Séra Beldring var fyrst prestur á Grænlandi", seg- ir Páll, „en þar varð eitthvað endasleppt með prestskap". ■ — Beldring varð stúdent 1818 og tók guðfræðispróf 1823, en var síðan kristniboði á Grænlandi til 1828. Síðan fór hann að stunda læknisfræði og tók próf í henni 1832, skömmu áður en hann fékk hér embætti. — 8. 1. a. n., „Christensen", Ole, danskur kaup- maður; sbr. ferðakostnaðarreikning Jónasar, III. b., bls. 265. Hann „dó síðan snögglega, annaðhvort þar eystra eða á Akur- eyri", segir Páll; og e. fr. : „Um hann sagði Bjarni amtmaður: „Christensen minn, það er sá bezti heiðingi, sem ég hefi þekkt"." ■ — 2. 1. a. n., „sóknalýsinguna ykkar prófastsins" ; lýsing Garða- og Bessastaða-sókna er í nr. 19 fol. í hrs. Bmf. og er eftir Árna Helgason stiftsprófast. „Eg mun hafa, meðan eg var á Brekku, dregizt á við Jónas að eiga einhvern þátt í lýsingu Garða- og Bessastaða-sókna, ásamt með sra. Árna Helgasyni. En eg held eg hafi lítið gert að því", segir Páll. — 1. 1. a. n., „ókomin („kom- in" er prentvilla) enn", nefnil. til Bmfd. í Höfn. — Bls. 138, 2. 1., „spurt um fiskveiðar", sbr. IV. b., bls. 93 — 95, og V. b., bls.

CVIII, CXXIX og CXXXIII. — 3.-4. 1., „Gunnari Þor-

vald"; skólapiltarnir, sem fylgdu Jónasi; hann varð að ).áta bá fara frá sér, vegna skólavistar þeirra, fyrir miðjan September (sbr. dagb., III. b., bls. 254), og voru þeir nú komnir suður í skólann á Bessastöðum; Páll bjó á Brekku á Álftanesi. — 5. 1., „Björns í Móum", á Kjalarnesi, prests, Þorlákssonar (prests, Loftssonar) ; hann varð síðar prestur á Höskuldsstöðum (d. 1862) ; Jónas nefnir Björn ekki „séra", því að hann hefir ekki vitað um, að búið var að vígja hann, 9. s. m. — 7. 1., „merar- innar", brúnu, sem Jónas keypti, ásamt 4 öðrum hestum til ferð- arinnar af séra Birni (f. 66 dali) ; hún kom aldrei til skila; sbr. ferðakostnaðarreikninginn, III. b., bls. 264. — 9. 1., „Kristjáni", Kristjánssyni (Christianson), síðar amtmanni (d. 1882); hann var þá á Bessastöðum. — Bls. 139, 1. 1., „Halldór Sigfússon". á Ási, sbr. bréf til K. G. 17. s. m., m. aths. — 2. 1., „litla Bene- dikt", sonur Halldórs á Ási; hann fæddist 2. Sept. s. á. ; daginn eftir að Jónas fór frá Ási yfir í Jökuldal. Jónas kom aftur að Ási til gistingar 15. Sept. og var þá búið að skíra drenginn (8. s. m.) ; sbr. dagb., III. b., bls. 250 og 254. — 4. 1., „das", ehr. „aus". — 7. 1., „„Schmier" die", ehr. „Smjer das", af vangá.

— 381 —

Bls. 139—140. — TIL ÞÓRÐAR JÓNASSENS. 18. Okt. 18U2.

— Ehr. í nr. 202 fol. í hrs. Lbs., skrifað á litla kvartörk; 4. bls. alauð. Prentað áður í Skírni, 84. árg. (1910), bls. 355—56. — Bls. 140, 3. — 4. 1., „nema eitthvað af Langaness-ströndum", ubr. 'bréf hans til Rentuk. 5. Nóv. 1841 (bls. 121—22); bar kveðst hann hafa séð Norðurland allt austur til Öxarfjarðar; í bess- ari sumarferð sinni 1842 fór hann allt austur til Vopnaf jarðar, sbr. næsta bréf og dagbókina, III. b., bls. 250 — 52. — 9. L, „Beldrings", sbr. síðasta bréf, m. aths. ■ — 11. L, „Þórarinn á Brekku", á Álftanesi, Sveinsson, bókbindari. Sbr. III. b., bls. 167, m. aths. (f. 1777, d. 1859). — 8. 1. a. n., „Farðu þér samt hægt" o. s. frv. Jónas hefir falið Þórði að sækja um brauð fyr- ir sig, ef svo bæri undir, að tiltækilegt yrði.

Bls. 141—142. — TIL DET H0JKGL. RENTEKAMMER. U. Des. 184.2. — Frumr. var í ríkisskjalasafninu í Höfn, en er nú í Þjóðskjalasafninu, ekki ehr., en undirritað af Jónasi sjálf- um. Kafli úr þessu bréfi var tekinn inn í tillögu ráðuneytisins um styrkviðbót til Jónasar 1. Sept. næsta ár og er prentaður í Lovsaml. f. Isl., XII., 637.

Bls. U2. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR OG BRYNJ- ÓLFS PÉTURSSONAR. „Fimmtudagskvöldið". — Ehr. í K. G. 31 a, skrif að annars vegar á hálf a kvartörk ; hins vegar er árit- unin: „S. T. — Herr Candid. phil. K. Gjíslason, Amaliegade".

— Það er óvíst, hve nær Jónas hefir skrifað þetta skeyti, en að lítt rannsökuðu máli má helzt ætla, að það sé frá vetrinum 1842—43. Það er sjálfsagt skrifað í Höfn.

Bls. U3—1U. — TIL J. STEENSTRUP. 11. Febr. 1843. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað á stóra kvartörk; á 4. bls. er áritunin. ■ — 8. 1., „Brev"; mun glatað. — 14. L, „hin Vinter", 1839 — 40, er hann lá veikur í Reykjavík — 15. L, „Min Dagbog" o. s. frv., sjá bréf til Rentek. 9. Maí s. á. — 22.-23. L, „Rapport", skýrslan um ferðina til íslands 1839 — 40. ■ — 23. L, „den unge R.", Johannes Theodor Reinhardt, sonur J. C. H. Reinhardts prófessors; hann var einnig dýrafræðingur, varð kennari við háskólann og umsjónarmaður við náttúrugripasafn- ið; f. 1816, d. 1882. — 24. L. „Kongen", Kristján 8. — 28. L, „Kongens Stemning" o. s. frv. Steenstrup mun þá þegar hafa verið kunnugur konungi. Síðar, sumarið 1844, fylgdi hann syni konungs, Friðriki ríkiserfingja, til Skotlands og Færeyja. ■ — Bls. 144, 6. L, „Skriften"; hún er óvenjuleg og ófögur á þessum fyrri hluta bréfsins, en betri á viðbótinni, næsta venjuleg. — 10. 1., „Maal af a(narrhichas) latifrons" o. s. frv., sjá bls. 109, m. aths., og V. b., bls. 115 — 16. — Mælingin á fiskinum var á

— 382 —

miða, sem er nú í nr. 13 fol. í hrs. Bmf. (87. bl.). — 17. 1., „Be- skrivelsen over úlfsteinbítur" o. s. frv., sbr. bréf til Zool. Mus. 5. Júlí 1841., m. aths. — Sbr. e. fr. V. b., bls. 99—100.

BU. U5. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 21. Febr. 1818. • — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, ritað á hálfa kvartörk; á bakhlið er áritunin ein: „Hávelbornum Herra Etatsráði, Prof. & Dr. F. Magnusen — R. Dbr. — Dbr. M. etc. etc". — „gjald- keri vor", Andr. Hemmert kaupmaður. . — „innlagðan reikning"; Finnur hef ir skrif að til minnis ef st á bréfið : „Sendir 8 — 72 sk. (fyrir sjóð Bókm.fél. hjá Hra Hemmert)". í reikningi yfir tekj- ur og útgjöld Bmf. 1843, sem er prentaður í skýrslum og reikn- ingum þess fyrir það ár, bls. X — XI, stendur sem 4. útgjaida- liður: „Til Cand. phil. J. Hallgrímssonar fyrir ferðabók Sveins Pálssonar 8 rbd. 72 sk.". í minningarriti félagsins 1867 stendur á bls. 47: „Jónas Hallgrímsson hafði keypt á íslandi ferðabók Sveins Pálssonar í þremur bindum, og eftirlét hana félaginu :yr- ir sama verð". — Þetta merka handrit er nr. 1 — 3 í arkarbr. í hrs. Bmf., sem nú er í Landsbókasafninu. — Sbr. e. fr. ferða- kver Jónasar frá 1842, III. b., bls, 263. — Hann keypti ferða- bókina á sumarferð sinni 1842, sbr. dagbókina, ld. 16. Júlí (sbr. 17. s. m.). — Sbr. e. fr. V. b., bls. CXLIX.

Bls. U5—U6. — TIL DET KGL. RENTEKAMMER. 9. Maí 18US. — Frumr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, skrifað á 1. bls. á heilörk (sem nú er að eins hálf), er með fljótaskrift og er ekki hönd Jónasar á öðru en nafni hans. — 9. — 10. 1. a. n., „Afskrift" o. s. frv. i hún er nú í hrs. Hafnarháskóla, Add. 306 fol., og er dagbókin prentuð hér í III. b., bls. 208 — 60, eftir henni; frum- ritið mun glatað. — 5. 1. a. n., „J0kulaf handlingen" ; að oins titillinn er í bókinni (afskriftinni) : „De islandske J0kuler, deres Dannelse, Natur og geologiske Forhold". — 2. 1. a. n., „Blanke Sider", bls. 75—130 í bókinni. — Bls. 146, 1. 1., „sidst i Bogen" o. s. frv.; á bls. 143 — 176 eru útdrættir úr bréfum Steenstrups, Forchhammers og Reinhardts með aths. Jónasar, Mollusca Is- landiæ, Phocacea Islandiæ, smágrein um „Det nye Findested for fossile Knokler i Island", Mammalia Islandiæ, aths. um lengd hvala og loks ornitologiske Bemærkninger (til Fabers Prodro- mus) ; bls. 177 — 181 (182) eru auðar. Þessar greinar eru prent- aðar hér í V. b., bls. 118—23, 14—17, 39—40, 74—75, og í IV. b., bls. 7 — 8. — Afskriftin var síðan send Steenstrup með bréfi 3. n. m.

Bls. U6. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 5. Júní 181,3. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, skrifað á litla kvartörk, nrit- un, á dönsku, á 4. bls., lík og á fyrri bréfum til F. M.; 2. og 3-

— 383 —

bls. auðar. — „húsaleigu fyrir mánuðinn", þ. e. Júní. — Hann átti nú heima í Klædeboderne, nr. 3, 2. 1. (sal). — F. M. hefir skrifað efst á bréf ið : „Sendir 15 rd. (Bókm.-fél. vegna) og sóknalýsingar úr Rangárvalla- og Skaftafells-sýslum (nema úr Stafafellssókn)"* — „Ráðizt á Rentukammerið", sbr. næsta bréf, dagsett næsta dag. — „Rangárvallasýslu" o. s. frv. ; hann á við sýslu- og sókna-lýsingar þaðan, sem F. M. varðveitti svo sem forseti Bmf. — „Áður en ég fer", út í Sórey, til Steenstrups.

Bls. ne—U7. — TIL DET KGL. RENTEKAMMER. 6. Júní 18U3. — Frumr. var í ríkisskjalasafninu í Höfn, en er nú í Þjóð- skjalasafninu, ritað með fljótaskrift á heilörk (sem :aú er hálf ) ; að eins „Underdanigst" og nafnið með hendi Jónasar. Sbr. e. tv. bréf til J. Sig. á bls. 150 — 51, m. aths. — Reikningurinn er í III. b., bls. 263—66. Sbr. e. fr. næsta bréf. — „Lignende Godt- g0relse" o. s. frv., 150 dalir til viðbótar við ferðastyrkinn (300 dali) 1841, sbr. m. a. bréf til F. M. 13. Júlí 1842, m. aths.

Bls. U8. — TIL DET KGL. RENTEKAMMER. 10. Juni 1843. — Frumr. var í ríkisskjalasafninu í Höfn; er nú í Þjóð- skjalasafninu; ritað með fljótaskrift á heilörk, en auði helm- ingurinn hefir verið rifinn af. Að eins nafn Jónasar og „Under- danigst" með hans hendi.

Bls. U8—U9. — TIL J. STEENSTRUP. — 23. Júní 18U3. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað á litla kvart- örk. Efst vinstra megin á 1. bls. stendur: „Klædeboderne N. 3, 2. S." ; þar átti Jónas þá heima, en óvíst er hve nær hann hef ir farið þangað. — Bls. 148, 10. 1. a. n., „Tak for dit Brev"; það mun nú glatað. — Bls. 149, 8. 1. a. n., „Orenburg", borg í sam- nefndu héraði, sem nú er norðurhluti Kirgisalands, fyrir norðan

Kaspiska-haf. — Bls. 150, 4. 1., „Humboldts Beretning";

Jónas á við Fr. W. A. v. H., hinn heimsfræga þýzka náttúrufræð- ing, og athugun hans á hitabreytingunni í Qvito, sbr. IV. b., bls. 193, m. aths. — 9. 1., „Mit Arbejde", o. s. frv. ; hann á sjálfsagt við undirbúninginn undir lýsing íslands fyrir Bókmenntafélag- ið. — 13. 1., „Beretning" o. s. frv., þ. e. „eldritið", sjá IV. b., aths. við bls. 67—68, og e. fr. bls. 68 — 190. — 21. L, „din Dat- ter", Anna, sem þau Steenstrup eignuðust í Sept. árið áður.

Bls. 150—151. — TIL JÓNS SIGURÐSSONAR. U. Júlí 18U3. — Ehr. í nr. 13 í arkarbr. í hrs. Bmf. í Lbs. (243. bl.V, skrifað á 1. s. á smáörk; á 4. bls. er áritunin: „Hr. Candidat Jón Sigurðsson, Silkegade N. 44, 2." — „Rkm. dregur mig"; sbr. bréf til þess 6. Júní s. á. — Jónas fékk viðbótina; konung- ur veitti hana (167 rd. og 52 sk.), en ekki fyr en 1. Sept., og það var ekki tilkynnt Jónasi fyr en 9. s. m.

— 384 —

Bls. 151—153. — TIL ÞÓRDAR JÓNASSENS. 26. Sept. 18Jf3. — Ehr. í nr. 202 í abr. í hrs. Lbs., skrifað á stóra, blá- leita kvartörk; 3. bls. auð; á 4. áritun: „Velbaarne Hr. Lands- overrets-assessor Th. Johnassen, Reikjavík i Island". — Prent- að áður í Skírni, 84. árg\ (1910), bls. 356. — Bls. 151, 13. 1. a. h., „ólíku", ehr. „ólíka". — 12. 1. a. n., „hinu", ehr. „hins" (af vangá). — Bls. 152, 6. L, „þeir", prentvilla f. „þér". — 7. !., „Heiberg", Johan Ludvig*, rithöfundurinn. — „Dr. Hebbel", Friedrich, einnig ágætur og stórfrægur rithöfundur, býzkur, frá Norður-Þéttmerski og því holsteinskur undirsáti Dana-konungs ; f. 1813, d. 1863. Hann hafði um litla hríð verið í Höfn. er hann lenti í ritdeilunni við Heiberg, sem hafði ráðizt á grein hans, „Ein Wort uber das Drama". Hebbel var þá farinn fcil Ham- borgar, og var nú, er Jónas skrifaði bréfið, kominn til Parísar fyrir skömmu, með skáldastyrk, sem Kristján 8. veitti honum fyrir meðmæli Adams Oehlenschlágers. — Þeim skáldunum í Sórey hefir orðið tíðrætt um þessa viðureign stéttarbræðra þeirra. — 17. — 20. 1. Um Hauch og Ingemann sjá aths. við bréf til J. St. 5. Nóv. 1841. — 22. 1., „króna" — „klúbbinn"; sbr. Sög-u Rvíkur, L, 189—91. — 25. 1., „Briem", Jóhann Kristján, síðar prestur í Hruna og* prófastur; hann hafði verið við guð- fræðisnám í Höfn veturinn áður (1842—43); d. 18. apr. 1894, 76 ára. — 27. 1., „Robert", þ. e. Minéralogie et géologie par Eu- géne Robert, Paris 1840; um höf. og þetta rit hans sjá Landfrs. ísl., III., 242. — 28. L, „Faber", um hann og- þetta rit hans (Is- lands Fische, þ. e. Naturgeschichte der Fische Islands, Frank- furt a. M., 1829) sjá Landfrs. ísl., III., 234—37. Jónas hefir haft þessi rit að láni frá Lbs. á ferð sinni austur 1844. ■ — 32. 1., „föður þínum", sbr. bréf til P. Melst. y., bls. 123, m. aths. *— Bls. 153, 1. 1., „Bardenfleth", Carl Emil, kammerherra, uem. hafði verið hér stiftamtmaður 1837 — 41 og var nú stiftamtmað- ur í Odense. — Hann var hér konungsfulltrúi á Albingi 1845 og 1847, sbr. næsta bréf. F. 1807 (jafnaldri Jónasar)'; d. 1857. Hann var einn af helztu stjórnmálamönnum Dana um miðja öldina.

Bls. 153—154. — TIL PÁLS MELSTEDS YNGRA. 27. Sept. 18U3. — Ehr. í bréfasafni Boga Th. Melsteds, sem nú er í kgl. bókasafninu í Höfn; bréfið er skrifað á stóra, bláleita kvart- örk; 3. bls. auð, en á 4. áritun: „Velædle Hr. Candid. philos. Paul Melsted, Brekka i Island". — Páll hefir skrifað á bréfið efst vinstra megin á 1. bls. : „4. Nóv. 1843 með póstduggunni ; sv. 27. Febr. 1844". Prentað áður í 2. útg. (Kmh., 1883), bls. 383—84. — Bls. 153, 12. 1. a. n., „bók", sbr. skýrslu til Bmf., bls.

— 385 —

197, neðst, m. aths. — 8. — 9. 1. a .n., „Hauchs eða Ingemanns", sbr. síðasta bréf, m. aths. — Bls. 154, 7. 1., „Jóhanni Briem", sbr. síðasta bréf, m. aths. — 8. 1., „ferðalagi ensku drottningar- innar"; sbr. bréf til K. G. (o. fl.) í byrjun Marz 1844 (bls. 164— 67). Tilefnið til þessarar ferðasögu var það, að Victoria drottn- ing heimsótti Lúðvík Filippus Frakka-konung þetta sumar, 1843, í lystihöllinni Eu í Normandíi, „og var eigi tilsparað, að allt skyldi verða með enni mestu gleði og glaumi", segir í Skírni 1844, bls. 46, þar sem þessa er stuttlega getið. Páll segir í skýr- ingum sínum við bréfið: „Ég man ekki til, að ég sæji neitt hjá Jóh. Briem, — sem þá mun hafa verið kominn til T. Hoppes sem skrifari — , um ensku drottn." o. s. frv. — Sbr. nú e. fr. Skírni 1935 (CIX. ár), bis. 148—49, kafla í ritgjörð eftir Stefán Ein- arsson um bréf Jónasar til K. G. (o. fl.), það, er hér var get- ið. — 13. — 14. 1., „frúnni og konunni þinni", þ. e. frú Sigríði Einarsen (d. 1860), ekkju ísleifs etatsráðs Einarssonar (d. 1836), og Jórunni, dóttur hennar, sbr. bréf til K. G. 6. Marz 1841, m. aths. — 19. 1., „Bardenfleth", sbr. síðasta bréf, m. at- hs.; það var tilkynnt einmitt þennan sama dag með opnu bréfi konungs um hina fyrstu samkomu hins endurreista alþingis, að B. væri konungsfulltrúi (sbr. Lovsaml. for IsL, 12. b., 641 — 43). — 20. 1., „Espartero", þ. e. hinn frægi landstjóri á Spáni, Don Baldomero E. Hann var rekinn frá þetta sumar, 16. Ág., og fór til Englands; sbr. Skírni 1844, bls. 52 o. s. frv. — Hann komst aftur nokkrum árum síðar til mikilla valda og metorða á Spáni; var þá í ráði að gera hann að landstjóra að nýju og jafnvel krýna hann til konungs. Lifði hann lengi eftir það og dó loks 1879, hátt á níræðisaldri (f. 1792). — 21. 1., „Mösting", Johan Sigismund von M., danskur stjórnmálamaður og vísindavinur; hann var forseti í Fornfræðafélaginu og yfirbókavörður kgl. bókasafnsins. Hann var nú nýdáinn (16. s. m.), nær 84 ára að aldri. — 22. 1., „Strimpill"; Páll hefir gefið þessa skýring á, hver Strimpill var: „Ekki langt frá Regentzen, ég held í Mtín- tergade eða þar nærri, bjó milli 1830 og 1840 „marskandiser", er Strempel hét. Við færðum nöfnin í íslenzkan búning og sögð- um „Strimpill". — — — Strimpill átti mikil kaup við okkur Garðverja um þær mundir og seldi með fjarska góðu verði, hvernig sem á bví stóð. Sagt var hann hefði komizt í tugthúsið á endanum. Þeir fóru sumir í óskilum, skiftavinirnir okkar a þeim árum". — En sbr. e. fr. aths. við bréf til Br. Péturssonar 22. Nóv. s. á. og „Dægradvöl", bls. 173—74.

Bls. 154—155. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 5. Okt. 18 %S. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, skrifað á stóra kvart-

HIT J\ HALLGR. II. 25

— 386 —

örk, 1. bls.; á 4. bls. er áritunin: „H0jvelbaarne Herr Etatsraad Geheimearchivarius F. Magnusen, Ridder af Dbr. og D. M. samt Ridder af den kejserl. russiske St. Anna Orden & c, K0ben- havn, Klosterstræde 73, 1. S. — Betalt". — Innsiglið með skjald- merkisinnsiglinu, en merkið sléttað út sem oftar, svo að það sjáist ekki; er sem Jónas hafi ekki kunnað við að láta það sjást; líkl. verið kunnugt um, að þetta skjaldarmerki var ekki hans ættar. — Neðst á 1. bls. vinstra megin hefir Jónas skrifað: „S. T. ■ — Herr Etatsraad F. Magnusen", en efst á sömu bls. hægra megin hefir F. M. skrifað: „Svarað 10. Oktober '43"; það bréf er til meðal annara bréfa hans til Jónasar í K. G. 31 a~ Kveðst hann senda honum sókna- og sýslna-lýsingarnar og ann- álana. Er hér um að ræða ritið „íslenzkir anndlar sive annales Islandici ab anno Christi 803 ad annum 11*30" ; Árnanefnd var að undirbúa útgáfu þess, og kom það út 1847. — En viðv. kort- inu m. m. skrifar F. M.: „Major Olsen hefir ekki getað leyst það umskrifaða af hendi, og murí Jón Sigurðsson líklega skrifa yður nákvæmar þarum". ■ — Bls. 155, 7. L, „major Olsen", Oluf Nicolai 0., sem bjó uppdrátt íslands undir prentun. Hann var f. 4. Marz 1794. Varð major í herforingjaráðinu 1839 og yfir- maður landmælingadeildar þess 1842, og loks ofursti í herfor- ingjaráðinu 1848, en það ár dó hann, 19. Des. Hann var fram- úrskarandi góður kortagjörðarmaður.

Bls. 155—156. — TIL JÓNS SIGURÐSSONAR. 5. Okt. 18U3. — Ehr. í nr. 13 í abr. í hrs. Bmf. í Lbs., skrifað á 1.— 2. bls. á sams konar örk og síðasta bréf; á 4. bls. er áritunin. ■ — Bls. 155, 10. 1. a. n., „aftur"; hann hefir eftir því farið snöggva ferð til Hafnar og aftur til Sóreyjar, en nú verður ekki vitað, hve nær það hefir verið; sennilega í fyrri hluta September-mán- aðar. — 9. 1. a. n., „Olsen", sbr. síðasta bréf, m. aths. — Bls. 156, 4. 1., „annálunum", sbr. síðasta bréf, m. aths. — 9. 1., „turni", Rundetaarn við Trinitatiskirkju; háskólabókasafnið og hrs. Árna Magnússonar voru þá geymd á kirkjuloftinu;^ var gengið inn á það úr turninum. Annálahandritin voru í Árna- safni. — 11. 1., „séra Jón gamli, dáni", þ. e. Jón prófastur Pét- ursson í Steinnesi, er dó 8. Des. 1842, 66 ára. — „séra Jón ungi", þ. e. Jón prófastur Jónsson, prófasts Péturssonar. Hann var réttu 1 ári yngri en Jónas. Hafa þeir verið kunnugir hvor öðr- um frá fyrri og síðari veru Jónasar í Reykjavík og komu hans að Steinnesi 27. Ág. 1841, því að þá var séra Jón orðinn þar prestur. Hann hafði verið biskupsskrifari frá því að hann út- skrifaðist úr Bessastaðaskóla, 1833, og hafði sótt um Reykhoit fyrir Jónas 30. Maí 1839, sbr. aths. við umsókn Jónasar um

— 387 —

Hólma 12. Okt. 1840. E. fr. Bréf T. S., bls. 183. Jón prófastur yngri dó 2. Júní 1862. Hann varð aldrei alþingismaður. En al- nafni hans, Jón Jónsson (Johnsen), yfirdómari (síðar bæjarfó- geti í Álaborg), var þingmaður Árnesinga 1845 — 49. — 19. — 20. 1., „hvernig fór með félagslögin", nefnilega Bókmenntafé- lagsins, á fundum, sem Hafnardeild þess hélt 14. og 22. Sept. s. á. Á fundi deildarinnar 22. Des. 1842 bar forseti, Finnur Magnússon, það upp, „að kosin yrði nefnd til að safna og raða niður lagagreinum félagsins, sem væri á víð og dreif, og stinga upp á breytingum, ef þurfa þætti; var það samþykkt með at- kvæðafjölda; voru kosnir í nefnd þá 3 menn: Herra Jónas Hall- grímsson með 13 atkvæðum, skrifari deildarinnar (Jón Sigurðs- son) með 11 og Herra Brynjólfur Pétursson með 10 atkvæðum. Deildin óskaði, að það verk yrði búið fyrir ársfund, og herra Konráð Gíslason stakk upp á, að hið nýja lagafrumvarp yrði borið upp á fundi". — Á ársfundinum, 18. Febr. 1843, kom tnál- ið ekki fyrir, en 8. Apríl sendi Jónas forseta frumvarp nefndar- innar, og á næsta fundi, 6. Maí, skýrði forseti frá, að tvö laga- frumvörp væri samin þann dag frá félagsmönnum, en eitt hefði ekki enn gengið milli allra; er þar sennilega um uppskriftir af þessu frumvarpi laganefndarinnar að ræða. Á fundinum 14. Sept. „var tekið til yfirvegunar lagafrumvarp nefndar þeirrar, sem sett var 22. Des. f. á., og var útkljáð um 11 enar fyrstu greinir þess og þær lögleiddar" af hálfu Hafnardeildar. En á fundinum 22. Sept. var „yfirvegað það, sem eftir var af laga- frumvarpinu frá 12. grein til endalyktar, og viðtekið". — 21. !., „skólabygginguna", fyrir lærða-skólann í Reykjavík. — 21. — 22. 1., „hvar á Alþingi að fá sér hæli?" Því var ætlað að vera í skólahúsinu, og þar var það einnig haldið alla tíð, unz albingis- húsið var reist nær 40 árum síðar, er Alþingi hafði fengið fjár- veitingarvald. — 23. L, „svo alvara komi úr gamni" o. s. frv. ; hann á við gamanvísur sínar, „Skrælingjagrát", sjá I. b., bls. 176 — 77. — Alþingishaldinu varð að fresta til næsta árs á eft- ir, 1845.

Bls. 156—157. — TIL J. F. SCHOUW (?). 9. Nóv. 18U3 (?). — Frumr. er uppkast, ehr., í nr. 13 í abr. í hrs. Bmf., annars vegar á hálfri kvartörk, er virðist vera sams konar og næsta bréf hér á undan og næst hér á eftir eru skrifuð á; því virðist uppkastið vera frá haustinu 1843, en nokkrar líkur til, að bað sé fremur frá Nóvember en Október. Þó ber þess að geta, að í bréfunum hér á eftir frá byrjun Marz-mánaðar er einnig sami pappír, en meiri líkur eru til, að uppkastið sé frá haustinu 1843 en útmánuðunum 1844. Ofan-af blaðinu hafa verið rifnir

25*

— 388 —

6 cm.; á þeim hluta þess hefir verið upphaf og endir bréfsins, en allt bendir til, að mjög iítið vanti. Verður nú ekki séð nafn né titill þess manns, sem þetta bréf hefir verið stílað til, en af ummælum Jónasar í bréfinu sjálfu getur varla verið um annan mann að ræða en Joakim Fredrich Schouw, prófessor í grasa- fræði við Hafnarháskóla (frá 1821) og forstöðumann grasa- fræðisgarðsins (frá 1841); hann var ágætur og þjóðfrægur vís- indamaður og jafnframt stjórnmálamaður (f. 1789; d. 1852). Schouw var spurður ráða af Hafnardeild Bmf., er hafin skyldi útgáfa uppdráttar íslands (sbr. minningarr. 1867, bls. 40), og á aðalfundi þeirrar deildar 1843 (18. Febr.) var hann kjörinn heiðursfélagi Bmf. Jón Sigurðsson gaf Schouw þann vitnisburð, að hann væri „einhver hinn ráðvandasti maður, sem er til, og manna bezt að sér" (sjá bréf J. Sig., 1. safn, bls. 68).

Bls. 157—159. — TIL JÓNS SIGURÐSSONAR. 0. Nóv. 1843. — Ehr. í nr. 13 í abr. í hrs. Bmf. í Lbs. Það er skrifað á smáörk, sem raunar er hálf, samanbrotin kvartörk, sams konar og næstu tvö bréf hér á undan eru skrifuð á. Á 4. bls. er smá- grein sú, sem hér er sett á eftir nafni Jónasar, en að öðru leyti er 4. bls. auð. — Bls. 157, 5. 1. a. n., „bréfið"; mun glatað, svo sem öll önnur bréf Jóns til Jónasar; hefir vafalaust þeim bréf- um og sennilega ýmsum öðrum bréfum til Jónasar verið brennt að honum fráföllnum; mun lítið vafamál, hver gjört hafi. - — „sendingum", sbr. bréf til J. Sig. 5. Okt. s. á. — 1. 1. a. n., „Di- rektioninni", Skoledirektionen, sem hafði skólamálið með hönd- um. — Bls. 158, 2. 1., „láta lótorfu", eins og stundum mun hafa verið gert við staða eða níðlata jálka til að örva þá; hún mun þá hafa verið sett undir stertinn; en ekki munu þess háttar ör- þrifaráð hafa bótt allsendis viðfelldin. — 3. — 4. 1., „íundinum ykkar", „almennur fundur íslendinga í Kaupmannahöfn", lík- lega sá, sem haldinn var kvöldið áður og var hinn þriðji af mörgum, er haldnir voru; hinn síðasti var 6. Jan. 1846. Jón gekkst upphaflega fyrir þeim. Um þá fundi sjá nú rit drs. Páls E. Ólasonar um J. Sig., L, bls. 439 — 43, og fundabókina, sem er prentuð, ásamt aths., í Andvara, 45. árg. (1920), bls. 1 — 58. Jónas tók mikinn þátt í þeim næsta vetur (1844 — 45), sbr. V. b., bls. CLIV— V, CLXV— VII og CLXXVI— VII. — 8. 1., „Lögin fóru heim", þ. e. lagafrumvarpið, sem samþykkt var af Hafnar- deild Bmf. 14. og 22. Sept., sbr. bréf til J. Sig. 5. Okt. 1843, m. aths. — Reykjavíkurdeild gerði breytingar á frv. og var það tekið fyrir aftur á fundi Hafnardeildar 26. Febr. 1845. Var laganefndinni falið að skrifast á við laganefndina í Rvík um þær breytingartillögur. Enn var lagamálið tekið fyrir 20. Apr.

— 389 —

1846, og var þá Brynj. Péturss. falið að semja við dr. Svb. Eg- ilsson, varaforseta Reykjavíkurdeildar um ágreining deildanna. Enn varð ekki samkomulag, og kaus Hafnardeild nvia laganefnd 31. Marz 1849. Loks 31. Maí 1851 var lagafrumvarpið samþykkt í Hafnardeild með þeim breytingum, sem Reykjavíkurdeild hafði þá stungið uppá. Þá var Jón Sigurðsson orðinn forseti Hafnar- deildar. — 14. L, „Olsen" o. s. frv., sbr. bréf til F. M. 5. Okt„ m. aths. — 21. 1., „bók Barrows" o. s. frv., þ. e. „A visit to leta- land" etc, London 1835, eftir John B. jun. (1808—98); sjá um hana og Barrow í Landfrs. ísl., III., 223 — 24. — 6. 1. a. n., „Gai- mards-bókunum", um þær sjá Landfrs. ísl., III., 246 o. s. :crv.

— 5. 1. a. n., „Marmiers íslands-sögu", Histoire de V Islande par Xavier Marmier, Paris 1840; ein af Gaimards-bókunum. • — 2. I. a. n., „Lottinn", Physique par Victor Lottin, Paris 1838; sömul. ein af Gaimards-bókunum. — 1. 1. a. n., „Gunnlaug", Þórðarson, cand. phil. í Höfn (f. 1819; d. 1861) ; höfundur ritsins um „túna- og engja-rækt", sem Bmf. (Hafnardeild) gaf út næsta ár. Um hann sjá t. d. Andvara, 45. árg. (1920), bls. 57. — Bls. 159, 5. 1., „prentverkið", sem var í Viðey; leigutími Ólafs sekretera Steph- ensens var nú senn á enda, og buðu stiftsyfirvöldin stjórn Bmf. í Reykjavík prentverkið til umráða 5. Sept. þ. á., en tilboðinu var hafnað 21. s. m. Var þá í ráði að flytja bað úr Viðey til Rvíkur., einkum með tilliti til prentunar þingskjala og þingtíð- inda þar, er Alþingi væri komið bar á fót aftur. ■ — Það var flutt næsta sumar; sbr. ritið „Fjögur hundruð ára saga prent- listarinnar á íslandi", eftir Kl. Jónsson, Rv. 1930, bls. 118—21.

— 11. L, „Mackenzies ferðabók", sbr. Landfrs. ísl., III. b., 210— 14; höfundurinn hét George Stuart M.; hann ferðaðist hér 1810. I bókinni eru allmerkilegir kaflar náttúrufræðislegs efnis.

Bls. 159—161. — TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR. 22. Nóv. 18 %3. — Ehr. í nr. 129 í abr. í hrs. J. Sig. í Lbs., skrifað á stóra kvartörk, 1. — 2. bls. Á 4. bls. er áritun: „S. T. ■ — Hr. Cand, .l'uris Brynjólfur Pétursson, a K0benhavn, Hotel du Nord 61". Með skjaldmerkisinnsigli Jónasar. — Smágreinin, sem hér er sett á eftir nafninu, er skrifuð langsum á vinstri jaðar 2. bls. — Bls. 159, 13. 1. a. n., „bréf" o. s. frv.; bréf Br. P. er í K. G. 31 a, skrifað 17. s. m.; segir Br. þar í upphafi: „í fyrragær fékk ég bréf frá þér". Það bréf Jónasar mun glatað. — 12. — 13. 1. a. a., „Forchhammer", prófessor; bréf hans eða afrit af því, ódagsett, var í eigu Joh. Steenstrups, prófessors, með bréfum Jónasar iil Jap. Steenstrups. — Forchhammer getur í upphafi bréfs síns um bréf Jónasar til sín, dags. 13. s. m. Það er ófundið, en er líklega til enn. — Bréf Forchh. er um andvirði til Jónasar fyrir silfur-

— 390 —

berg, er hann hafði boðið náttúrufræðissafninu og það boðið honum 200 dali fyrir, að því frádregnu, sem Jónas hafði þegar fengið endurgreitt fyrir að ná því. Jónas hafði farið fram á að fá meira andvirði og* kveðst Forchh. því varla g*eta búizt við, að hann taki þessu tilboði og segir honum að hirða allt silfurbergið. Á þessu bréfi til Br. P. má sjá, að Jónas hefir tekið boði Forchh. og beðið hann um greiða andvirði silfurbergsins til Br. — 7. 1. a. n., „fara í Finn" o. s. frv. Jónas hafði sent Br. ávísun á 40 dali hjá Forchh., en hann ekki viljað greiða fyr en svar væri komið frá Jónasi við tilboðinu um 200 dali fyrir allt silfurberg- ið. Þá fór Br. til F. M. — „og spurði hann, hvort reikningar þínir við bókmenntirnar mundi ekki standa so, að ég gæti fengið þar 40 dali fyrir þig. Það hélt Finnur minn, og þó varð ég að fá honum Anvisninguna, sosem til nokkurs konar vonar og vara, ef reikningarnir kynni að standa tæpt; en hann geymir hana þó að eins þangað til þú annaðhvort kemur sjálfur eða Forchham- mer sendir mér peningana, því hann lofaði að senda boð til mín", segir Br. í bréfi sínu til Jónasar. — 4. 1. a. n., „Str.", þ. e. Strempel^ sbr. bréf P. M. y. 27. Sept. s. á., m. aths. Hann hafði lánað Jónasi gegn handveði 20 dali; virðist hann eftir því hafa verið veðlánakarl (Pantelaaner). — „Runamo", riti F. M., sbr. bréf Jónasar til hans 2. Maí 1842, m. aths. — 3. 1. a. n., „þann blá", þ. e. „den Blaa", nefnil. Seddel; svo voru nefndir fimm- dala-seðlar (og eftir 1875 tíu-króna-seðlar). — Bls. 160, 1. 1., „tóbakslaus" ; hér er sennilega átt við reyktóbak. — 3. 1., „úr- inu", sbr. reikninginn yfir ferðakostnaðinn 1842, III. b., bls. 264 og 266, dags. 6. Júní 1843; þá var úrið enn óselt, en var að veði á „Assistentshuset" (fyrir 10 dölum), frá 3. Des. 1842, og káp- an fyrir 5 dölum frá 9. Marz 1843. — 6. 1., „nóga peninga", væntanl. frá Forchh. (náttúrufræðissafninu) fyrir silf urbergið ; sbr. upphaf þessa bréfs, og aths., enda má sjá það af bréfi frá Br. 13. Jan. 1844; þá gerir Br. grein fyrir 100 dölum frá Forchh. — 11. 1., „sýslurnar"; Br. segir í bréfi sínu 13. Jan. n. á.: „Hvað á ég að segja þér um sýslurnar? Annarhvor þeirra Lárusar Thorarensens eða Borgens ætlar að taka frá mér Rangárvalla- sýslu, — þá sýsluna, sem ég vil tvöfalt heldur en nokkra aðra sýslu á landinu. En þá fæ ég aftur aðra-hvora þeirra, ef ég verð ekki búinn að fá Norður-Múlasýslu áður. Hú!" — Rangár- vallasýsla var veitt Magsúsi Stephensen, sýslumanni í Skafta- fellssýslu, 9. Apríl n. á., en Skaftafellssýsla var s. d. veitt Br. P., en hann fór þangað aldrei. Norður-Múlasýsla var veitt Jörgen Pétri Havstein 25. Apríl 1845, og s. d. var Br. P. veitt skrif- stofu-fulltrúastaða í Rentukammerinu. — 12. 1., „brauðaveit-

— 391 —

ingar"; sjá nú um þær þ. á. í Annál 19. aldar, II., 194 — 95. —

13. 1., „veikindin". „Sumar þetta gekk landfarsótt með miklu kverfi og beinverkjum yfir allt land. Sýktust næstum allir. Lágu sumir lengi, og margir dóu, svo talið er, að fækkað hafi yfir hálft tólfta hundrað manna. Hnekkti þetta mjög heyvinnu og öðrum bjargræðisvegum", segir í Ann. 19. aldar, II., 179. —

14. 1., „hvernig var haustið og hvernig hafði heyjazt?" ~ „Gras- vöxtur mjög misjafn. Sumar vætu- og storma-samt til Mikaels- messu og hröktust bæði töður og úthey til stórskemmda. Urðu þó hey að lokum víða að vöxtum nær meðallagi. Eftir byrjun Október voru snjóar og hörkur, en batnaði með Nóvember og varð því betra, sem nær leið árslokunum", segir s. st. ■ — 17. — 18. 1., „0. & Wulff", 0rum & Wulff; þeir höfðu brennisteins- námana í Þingeyjarsýslu á leigu og var leigu- eða umboðs-tím- inn úti í miðjum Júlí 1851. Það sumar var Jón Hjaltalín, síðar landlæknir, sendur til að skoða námana. Hann hafði áður ritað „um brennisteininn á íslandi" í Ný félagsrit, XI. árg., 1851, en skýrslur um ferðir sínar þ. á. birti hann sem ferðabréf til J. Sig. í XII. árg. sömu rita; sbr. einnig XIII. árg. Um rannsókn Hjaltalíns sjá Landfrs. ísl., III., 204 — 5. Sbr. einnig sama rit, IV., 180—82, og Ný félagsrit, XXIX. árg., bls. 209—10. — 20. 1., „brennisteinssöguna" ; Br. hafði skrifað Jónasi og sagt m. a., að sögu umboðsins væri hægt að skrifa í Rentukammerinu. — 22. 1., „búnir með allt hitt"; rit Jónasar um brennisteinsmálið er í IV. b., bls. 8 — 66. — 24. 1., „fundi ykkar íslendinga", sbr. bréf til J. Sig. 9. s. m., m. aths. — „Þar sem tala átti um verzl- unina"; Jónas hefir vitað, að á fundinum, sem haldinn var 8. s. m., var samkv. uppástungu J. Sig. valin „nefnd til að íhuga verzlunarmálefnið". En það mál var ekki tekið fyrir aftur fyr en 6. Marz n. á., og síðan var það enn rætt á 2 fundum, 27. Marz og 3. Apríl. — 25. 1., „Fjölni", 7. árg. — 32. — 33. 1., „Fjölnisfundum"; Fjölnismenn héldu fundi þennan vetur, sbr. fundabók þeirra í Eimreiðinni, 32. árg. (bls. 359 — 73). Pétur prófastur (síðar biskup), bróðir Br. P., var nú forseti þeirra, og síðustu fundir, 1 í Okt. og 1 í Nóv., höfðu verið næsta dauf- legir, hinn síðari ekki lögmætur. — 4. 1. a. n., „bréfið"; nú þekkist ekkert bréf frá Jónasi til K. G., skrifað þetta haust, eða jafnvel þetta ár; ef til vill er hér að ræða um bréf frá öðr- um en Jónasi, og þó er það ólíklegt. — Bls. 161, 1. 1., „Schouw", J. Fr. Schouw", prófessor, sbr. bls. 156 — 57, m. aths. — 4. 1., „uppgöngu-augu", o. s. frv., sbr. Ferðabók Þorv. Thor., II., 280: „Það er alþýðutrú hér á landi, að í þess konar vötnum <þ. e. silungsvötnum inni á öræfum) séu „uppgönguaugu", og

— 392 —

að þar komi silungarnir upp frá undirdjúpunum", o. s. frv. • — 5. — 6. 1., „Kolbeinsey" o. s. frv. Hún er nefnd í Hauksbók, sem mun rituð um 1330. — 7. 1., „Sórey" o. s. frv. ; hann á við „akademíið" og skólann þar, sem Jap. St. var kennari við, sbr. aths. við bréf til P. Melst. y. 5. Júlí 1844, bls. 407. Skólanum var breytt nokkrum árurní síðar, 1849, á þá leið, að „akademí- ið", „den akademiske Indretning", sem bætt hafði verið við 1826, var afnumin aftur. — Árið 1920 hlaut skólinn hcitið Sor0 Akademis Skole. — 9. 1., „pestarflugur" o. s. frv. Orðin hefir Jónas úr skýrslu séra Jóns Steingrímssonar um Skaftár- gosin (Fullkomið skrif um Síðueld", sjá Safn t. s. ísl., IV., bls. 7 — 8) ; hann hefir þá verið með eldritið sitt á dönsku, sbr. IV. b., bls. 141. — En ekki er ljóst, hvað Jónas á hér við. ■ — 10. 1., „Grímur póstur"; hann var Jónsson. — 12. 1., „kammer- ráðinu á Melum" o. s. frv. Jón sýslumaður Jónsson á Melum í Hrútafirði fékk lausn 1. s. m. og var sæmdur kammerráðs-titl- inum um leið, en bréf um það voru vitanlega ekki komin til ís- lands enn. — Jón Pétursson, bróðir Br., síðar háyfirdómari, fékk Strandasýslu eftir Jón kammerráð. — 15. 1., „Pétri",, bróður Br. og Jóns, — síðar biskupi.

Bls. 161—162. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. / árs- byrjun 18 hh. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á smáörk, 1. og 2. bls.r en á 4. bls. er, svo sem áritun, sú vísan, sem hér' er sett fyrst; hefir þessu bréfi verið stungið inn í bréf til einhvers annars. Þriðja vísan (2. í sjálfu ljóðabréfinu) virðist benda til, að þetta sé skrifað í ársbyrjun, jafnvel á nýjársdag, og þá í Sór- ey, því að aðrar vísur bera með sér, að það sé gert þar. Er þetta skopstæling af lélegum vísnakveðskap. Sama bragarhætti er haldið í öllum vísunum, nema miðvísunni, sem virðist eiga að vera um Finn Magnússon, án þess þó, að ljóst sé, hvað átt er við, ef til vill einhverja (goðfræðislega?) kenning hans. —

6. er., „Kongen", Kristján 8. — „Draussens Fugle", sennilega Þjóðverjar í Slésvík, sem ollu nú sívaxandi vandræðum. ■ —

7. er., „Sera Pétur", Pétursson, prófessor, sbr. síðasta bréf. « — „Jómalann", goð Bjarma, sbr. Ólafs sögu hins helga, t. d. í Flateyjarbók, II., 257. — 8. er., „fanninn", danska orðið „Fan- den" í hálfíslenzkri mynd.

Bls. 163—167. — TI LKONRÁÐS GÍSLASONAR (o. fl.) í byrjun Marz 18UU. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á kvartörk, sams konar og bréfin frá 5. Okt. og 9. Nóv. eru skrifuð á. Ekk- ert ávarp er fremst, og er óvíst, hvort þetta bréf sé heilt. Bréf- ið hefir verið í höndum K. G. og hefir því sennilega verið sent honum af Jónasi, en virðist ætlað fleirum. Jónas minnist á

— 393 —

prestsdótturina í Munkebjerg-by („jómfrú Louise"), sbr. bls. 104, .11. — 12. 1., í því bréfi, sem er sett hér næst á eftir, og" hann gerir það á þann hátt, að sjá má, að hann hefir nýlega sagt frá henni áður, en í bréfi K. G. til Jónasar 6. Marz 1844 stendur, að hann hafi fengið það bréf daginn áður, svo að það er sennilega skrifað 4. s. m., og þetta þá litlu fyr. Á bréfi, sem K. G. skrifar Jónasi 9. s. m., sést einnig, að hann hefir þá ver- ið búinn að lesa það, sem Jónas skrifar í þessu bréfi um þetta sama. — 2. er. hefir verið prentað áður í 1. og 2. útg. kvæða Jónasar, með yfirskriftinni „Úr bréfi", en það og hið 3. í 3. útg. einnig; er þar gerð nokkur grein fyrir bréfinu og það talið „ritað í Sór, líklega seint á árinu 1843 eða í ársbyrjun 1844", Jónas hefir gert þessar gamanvísur undir laginu „Der er et yndigt Land" og setur því endurtekningarmerki (:|:) fyrir framan 3. og 6. 1. í hverri vísu, og þannig eru þær einnig prent- aðar áður í 1. — 3. útg. af kvæðunum. — Frásögnin um orlofs- ferð Englands-drottningar hefir verið prentuð áður, fyrst í Fjölni, IX. árg., með yf irskrif tinni : „Úr gamanbréfi frá Jónasi til kunningja sinna í Kaupmannahöfn"; síðan var hún prentuð í 2. útg. Af bréfi til P. M. y. 27. Sept. 1843 er svo að sjá, að Jónas hafi þá þegar verið búinn að búa til þessa frásögn, enda er það svo sem sjálfsagt, að hann hefir gert það mjög skömmu eftir, að sagt var frá í blöðunum í Höfn ferð drottningarinnar.

— Það er óvíst, hvað Jónas á við í 1. er. ; ef til vill K. G. o. fl. og sjálfan sig, — að þeir hafi ráðið honum til að fara til Sór- eyjar. — 1. — 3. 1. er í ehr., en sleppt hér. — 3. er., „Soras", þ. e. Sóreyjar, en þetta nafn er raunar tekið úr einu af kvæð- um Ossians (Carric-thura) ; merkir þar land eða hérað í Skandínavíu, ótiltekið hvar. — Bls. 163, 4. 1. að neðan, ,,Ste- mann" mun vera Chr. Ludv. v. St., sem þá var (frá 1827) amt- maður í Sórey; hann var f. 1791. Árið 1847 varð hann stift- amtmaður yfir Álaborgar-stifti og amtmaður í Álaborg; hann dó 1857. Hann var sonur hins ágæta stórhöfðingja P. Chr. v. St.

— Bls. 164. Vísan er að sumu leyti óljós. í 1. og 2. 1. virðist helzt vera eins konar kenning, þess, sem nefndur er í 3. 1. svo sem til skýringar; mun réttara að prenta „toppa" en „Toppa",. nema svo sé litið á, að nafnorðið sé gert að eiginnafni, að sumu leyti vegna fyrsta orðs í sömu ljóðlínu. — 4. ljóðlínan virðist vera (auðráðin) gáta, en öll er vísan gáskafull og gár- ungaleg, eins og höf. lætur einnig sjálfur í ljósi með upphafs- orðum kaflans í óbundnu máli („Prosa") á eftir: „Svei! bja, ljótt!" — 11. 1., „Munkeb jerg-by" ; Munkebjerg er hæð sunnan- við Vejlefjörð á Jótlandi; er þar nú gistihús uppi fyrir bað-

— 394 —

gesti og ferðafólk, sem streymir þangað til að njóta náttúru- fegurðarinnar. — 11. — 12. 1. a. n., „drottningin á Englandi", Victoria Alexandrine, f. 1819, tók við ríki 1837, d. 1901, og hafði þá verið drottning rúm 63 ár. Hún giftist 1840 frænda sínum, prins Albert af Sachsen-Koburg-Gotha (d. 1861), sem hún unni ætíð mjög heitt. — Bls. 165, 2. — 3. 1., „kong og drottning" á Frakklandi, Louis Philip (Lúðvík Filippus) og Marie Amélie; hann var f. 1773, varð konungur 1830, dó 1850. — Bls. 166, 12. — 13. 1., „Séra", á frönsku „S'ire". — 21. L, „Marmier", Xavier M. (f. 1809, d. 1892), var hér með í rann- sóknarför P. Gaimards 1836 og ritaði síðan sögu íslands (1840) og bókmenntasögu (Paris 1843) ; sbr. Landfrs. ísl., III., 244 — 47. Hann varð bókavörður og mikill rithöfundur, • — en jarl varð hann aldrei! — 24. L, „Guðmund litla", Sivertsen, sem frakkneska stjórnin kostaði til náms í Paris; hann lærði lækn- isfræði, en dó ungur. — 25. L, „Guizot", Fr. P. G. Guizot, íræg- ur stjórnmálamaður og sagnfræðingur (f. 1787, d. 1874); hann var aðalráðgjafi Lúðvíks Filippusar 1840 — 48. — 29. 1., „var að lesa" o. s. frv. Reykjavíkurdeild Bókmfél. kaus Guizot heið- ursfélaga 17. Ág. 1837, vegna leiðangursins 1836 (fyrir 7 ár- um). — Bls. 167. Jónas hefir skrifað í gamni „Viktor Eremita" undir þessa ferðasögu og, ef til vill, ætlazt til, að það dulnefni yrði sett undir hana, ef hún yrði prentuð í Fjölni (VII. árg.). Hann tók þetta eftir höfundi ritsins „Enten — Eller", sem var ;iýkomið út (1843) undir þessu dulnefni og vakti mikla eftirtekt; höfundurinn var S0ren Kirkegaard. — Gamlir Múl- sýslingar fullyrða, að Jónas hafi haft í huga, er hann setti saman ferðasögu drottningarinnar af Englandi, vissar, alkunn- ar persónur þar eystra; „drottningin" er, segja þeir, Íngunn Vigfúsdóttir (prests, Ormssonar) á Eyjólfsstöðum, kona Sig- urðar Guðmundssonar, sýslumanns, hins ríka, Péturssonar. Var að sögn manna mjög hlýtt á milli Guttorms prests Pálssonar í Vallanesi og Ingunnar, og segja menn, að Jónas hafi átt við séra Guttorm með „séra Filippusi". Með sundinu sé átt við Grímsá, segja þeir. Guizot halda þeir kunni að vera Sigurður Gunnarsson (eldri). — Þegar Jónas kom að Vallanesi („á prófastsbú", sbr. vísuna á bls. 172 — 73 í I. b., m. aths.) sum- arið 1842, er sagt, að Margrét, kona séra Guttorms og systir Ingunnar, hafi ekki viljað lofa Jónasi að gista (í bænum) og því hafi hann legið þar í tjaldi á túninu. — Því var hann bó víst vanastur á ferðinni. Er engin ástæða til að álíta, hvorki af því né öðru, að Jónas hafi haft þessar persónur í huga, er hann ritaði þessa ferðasögu. — Sjá nú um hana og allt þetta

— 395 —

bréf ritgerð eftir Stefán Einarsson í Skírni 1935, bls. 145 — 56. Er þar bent réttilega á, hversu ferðasagan er sviplík að stíl sögunni um „Gullhúsið kongsins og drengina" (Sunnanf. IX) og „Sögunni af Heljarslóðarorustu" eftir Ben. Gröndal. Hin síðarnefnda er eflaust samin með þessa ferðasögu sem fyrir- mynd (sbr. einnig bls. XLIV í formála 2. útg. kvæðanna) , en hitt virðist ekki eins líklegt, að hin fyrnefnda sé fyrirmynd ferðasögunnar. — Sagan um gullhúsið og þær tvær sögur aðr- ar í svipuðum stíl, sem eru í sama handr. (J. S. 289, 4to) eru sennilega allar yngri en ferðasagan, og litlar líkur til, að bær séu samdar af séra Búa Jónssyni, eða handritið komið frá hon- um til Helga Jónssonar, bróðursonar hans, sem J. Sig. fékk það frá 20. Febr. 1857, þótt það sé fullyrt í S'unnanfara. — Formið „er gripið beint út úr tali íslendinga í Kaupmannahöfn um þær mundir, því þá var siður ýmsra að heimfæra í spaugi allt upp á ísland og segja allt með íslenzkum sveitablæ". segir í formálanum fyrir 2. útg.

í K. G. 31 a er einnig annað ódagsett bréf, sem virðist helzt vera frá byrjun Marzmánaðar. Það er til Gísla S. Thorar- ensens og er eintóm „Absurd-Komik". Það er í bundnu :náli og er bragarhátturinn „pentameter" (fimmfætt metur). Því er sleppt hér, því að það þótti ekki fallið til að gefast út. — Miði lítill er s. st., með 3 ferskeyttum vísum á, sem virðast ætlaðar K. G. Hafa þær að líkindum fylgt ljóðabréfinu til G. S. Th.

Bls. 167—169. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 3. (?) Marz 18 %l. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á smáörk, sem raunar er hálf kvartörk, samanbrotin, sams konar og síðasta bréf er skrifað á. Fyrsta er. byrjar efst á 1. bls., yfirskriftar- og ávarps-laust. Þessi smáörk hefir verið þríbrotin saman, og skrifað á eyðu neðst á 4. bls., öfugt við meginmálið : „Til herra Konráðs Gíslasonar, í Kaupmannahöfn. ■ — Fylgja tvö bréf til J. Hallgrímsson[ar]. Falið á hendur Br. Péturss.". ■ — Hann hefir því sent Br. P. þetta bréf til K. G. innan-í öðru bréfi til Br. P., sem nú mun glatað. Hin tvö bréfin, sem voru til hans sjálfs, og sem hann nú sendir til K. G., nefnir hann í þessu bréfi, en að öðru leyti þekkjast þau ekki. — Þetta bréf er svar við bréfi frá K. G., skrifuðu 24. Febr. og 1. Marz og stimpluðu í K.-höfn 1. Marz 1844; hefir Jónas því ekki fengið það fyr en þann dag eða hinn næsta. — í svari K. G. við þessu bréfi, dags. 6. Marz 1844 í Höfn, stendur: „Bréfið þitt kom í gær". Mun því mega ætla, að það sé skrifað um 2 dögum áður, 3. Marz. — Bls. 167 — 168. „Ja, vidste du, Ven", o. s. frv.; sbr. I. b.? bls. 256, kvæðið „Efter Assembléen", m. aths. — Bls. 168, 12. —

— 396 —

13. 1., ,,að taka þá af"; siðavandir menn, sem hneyksluðust si vikivökunum, munu hafa komið því áliti á, að þeir væru bann- aðir með lögum eða konunglegum fyrirskipunum, einkum Kristjáns 6.; sbr. rit Ólafs Davíðssonar, ísl. vikivakar o. s. frv., bls. 50 — 51. — í rauninni voru vikivakarnir hér aldrei hrein- lega bannaðir, en ýms forboð mátti jafnvel heimfæra upp á þá. • — 13. — 14. 1.; „jómfrú Jessen frá Slagelse" þekkist nú ekki, i — né heldur „jómfrú Louise", „prestsdóttirin í Munke- bjerg-by". Jónas hefir kynnzt þeim lítils háttar á dansleikjum í Sórey. — 17. — 18. 1., „loksins kom þó ögn frá þér", þ. e. bréfið frá 24. Febr. og 1. Marz. Þetta og þökkin fyrir tilskrif- ið bendir til, að raunar muni ekkert vanta framan-af þessu bréfi Jónasar. ■ — 18. 1., „dýrið" o. s. frv. K. G. hafði sagt í bréfi sínu: „En þetta frábæra kykvendi, sem fannst hér í fjall- inu fyrir ofan Kmhöfn, með hundshöfuð og merarhjarta og geitarbúk og 5 fætur og halinn öldungis eins og á manni!" — 21. 1., „Griiner", Georg Johan R0by G. (f. 1817, d. 1890), var að mörgu leyti mjög nýtur maður, sem lét til sín taka í r>tjórn- málum og öðrum velferðarmálum, einkum bændastéttarinnar. Hann var gerður kammerherra 1882 til viðurkenningar (sbr. Bricka, Dansk biograf. Lexikon, VI., 255 — 56). Það iítur út fyrir, að Jónasi hafi mislíkað við hann. — 23. 1., „Skrifaðu mig"; K. G. hafði sett á 1. bls. bréfs síns 24. Febr. (og 1. Marz) afrit af samskotalista til minnisvarða yfir Tómas Sæmunds- son; sbr. Fundabók Fjölnisfélags í Eimr., 32. árg., bls. 373, Fjölni, 7. ár, bls. 139 — 40, og 8. ár, bls. 83. — „ykkur hina"; K. G. og Br. P. (Sig. Melsted, H. Kr. Friðriksson og Br. Snorra- son) höfðu skrifað sig fyrir 4 dölum. ■ — 25. 1., „vara-besef i" ; K. G. skýrði honum frá því í bréfinu (1. Marz), að fyrst hefðu þeir allir fengið 8 atkvæði, hann, Gísli Magnússon og Jón Sig- urðsson, „en síðan varstu kosinn fyrir „Suppleant", fjarlægur maður". ■ — Hann var kjörinn í nefndina, er Gísli Magnússon fór heim, næsta sumar; sbr. auglýsing í Skírni 1845, bls. 202, og í Fjölni, 8. árg., bls. 83. ■ — 28. 1., „bréf séra Jóns", Hall- dórssonar, á Breiðabólsstað, dags. 12. Sept. 1843. Það er :iú í K. G. 31 a, svar upp á bréf frá Jónasi til hans, dags. 22. Júlí s. á.; það bréf Jónasar mun glatað nú, og sömuleiðis svarbréf hans upp á þetta bréf séra Jóns (sbr. annað bréf frá séra Jóni, dags. 15. Febr. 1844). ■ — „G. Einarssonar", þ. e. Gísla ísleifs- sonar Einarssonar; Gísli bjó þá á Selalæk á Rangárvöllum, eignarjörð sinni; sbr. I. b., bls. 11 — 18, m. aths., og V. b., bls. XXXIX, LX og víðar. Þetta bréf frá Gísla mun nú glatað: og sömuleiðis bréf Jónasar til hans. — Bréf séra Jóns er viðv. út-

— 397 —

drætti úr ferðabók séra Tómasar eða handritum, er hann )ét eftir sig, og æviatriðum hans; hvort-tveggja fyrir æviminning hans, sem prenta skyldi í Fjölni. S'br. bréf Jónasar til Br. P. 30. Apríl s. á. — E. fr. er bréfið um samskot til minnisvarða yfir séra Tómas, o. fl. — Bls. 169, 5. 1., „ljóðið þitt" o. s. frv. ; það er þetta er:

Pater ertu ok princeps feiti, procossul ertu svartra pússa, rex heitir þú lifra ljósa, látprúðr ertu dominus húða; praeses ertu ok lofðungr lýsis, leðrs kalla þik caesarem allir, magister ertu maks ok leista, margsvinnr ertu dux fyrir skinnum.

Vísan stendur í nr. 732 b, 4to, í hrs. Á. M., og er það hr. talið vera frá byrjun 14. aldar. Hún er, eins og sjá má, gamanvísa um skinnara eftir einhvern lærðan mann. Hefir K. G. þótt hún þess verð að senda Jónasi hana. K. G. var að setja saman bók sína, ,,Frumpartar ísl. tungu", og notaði þá þetta hr. (sbr. bls. CIII— CIX). — Sjá Smástykker nr. 8, udg. af Samf. til Udgiv. af gl. nord. Litt. (Kh. 1886), og Skjaldedigtning, Kh. 1912 — 15, A. II., 463, og B. II., 496. — 18. 1., „Skúla", Thorlacius; sjá um hann t. a. m. Andvara, 45. árg. (1920), bls. 54. ■ — E.fr. bls. 40, m. aths., bls. 66, og víðar, hér fyrir framan. — 22. I., „Hraungerðisgrána", Gísla Thorarensen frá Hraungerði, sbr. I. b., bls. 134 og 179 — 81, m. aths., og víðar. — 23. 1., „séra Pétri", prófasti (síðar biskupi), Péturssyni. - — „G. M.", Gísla Magnússyni, síðar skólakennara. Þessir voru allir Fjölnismenn.

— „Sörni", Sören Kattrup, sjá bls. 341 hér. — 27.-29. 1., „suðausturfjórðunginum" — „Olsen", sbr. bls. 158, m. aths.

Bls. 170. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 6. Marz 18U-

— Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á 1. bls. af stórri, gulleitri kvart- örk; á 4. er áritunin, venjuleg, en neðan-við bæjarnafnið hefir Jónas skrifað : „Bopælen kan nærmere erfares paa Regensen". Og vinstra megin við : „franco" og „cito!" < — „Saurum"; tvo nefnir hann Sórey, hér í fyrsta sinn, og æ síðan. K. G. hafði í bréfi sínu 24. Febr. s. á. spurt Jónas: „Hvað ertu, maður, einlægt að hafast að á Saurum?" Það er mjög líklegt, að Sórey hafi verið kennd við saura (í fornri merkingu) og að íslenzka nafnið sé rétt endurmyndun að nokkru leyti; sbr. Ann. f. nord. Oldkh. 1863, bls. 246. — 5. i., „3 ritgjörðir", Tómasar Sæmundssonar; þær mátti að sumu leyti telja svo sem einn ár-

— 398 —

gang af Fjölni. Sbr. Fundabók Fjölnisfélags, Eimr., 32. árg„ bls. 268, aths. nm. — 12. 1., „á f östudagskvöld" ; bréfið cr skrifað miðvikudaginn, en á föstudaginn (8. Marz) var af- mælisdagur J. S't. og hefir Jónas ætlað að gefa honum Fjölni að afmælisgjöf. — Sbr. e. fr. næsta bréf. — 18. — 19. 1., „Yngri stúlkan hans Hauchs" o. s. frv., sbr. bréf til K. G. 3. (?) s. m. — ■. 24. ]., „grafljóð" o. s. frv., sbr. I. b., bls. 257, m. aths. — 26. 1., „Fiedler", Har. Vald. F., fiskifræðingur; f. 1808, d. 1887. Hann ferðaðist til íslands sumarið 1840 og ritaði 1844 grein um fiskverkun hér á landi, sem Jónas þýddi á íslenzku og birti í Fjölni, VIII. árg., bls. 39 — 40; sbr. Fundabók Fjölnisfél., Eimr., 33. árg., bls. 186, og bréf til K. G. 2. Apríl og Br. P. 30. Apríl s. á. Prentað hér á bls. 292 — 304.

Bls. 171—173. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 15. (?) Marz 181A. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á sams konar örk og síðasta bréf, 1. — 3. bls., en áritun á 4. bls. — Mánaðardag^ vantar, en 16. Marz svarar K. G. þessu bréfi og kveðst hafa meðtekið það „áðan". Að líkindum er það því sent frá Sórey 15. Marz. — Bls. 171, 5. 1., „3 bréf", 1. frá 24. Febr. og 1. Marz, 2. frá 6. Marz og 3. frá 7. Marz, bæði stimpluð 8. s. m. í Höfn; 1. bréfið hafði hann fengið áður en hann skrifaði síð- ustu tvö bréf sín, 3. og 6. Marz, en litlu svarað því. — 8. 1., „kaffið"; K. G. byrjaði þannig síðasta bréf sitt, 7. Marz: „Hérna er kaffi!" ■ — 9. 1., „borgun", sbr. síðasta bréf. ■ — 10. !., „Þrjár ræður", virðist að eins vera ritvilla fyrir „Þrjár rit- gjörðir". — K. G. hafði skrifað honum, að hann ætti sjálfur „Þrjár ritgjörðir" og gæfi honum þær; 1., 2., 3. og 4. ár Fjöln- is ætti enginn framar en hann, Jónas, 5. árið ætti séra Tómas heitinn og 6. árið Fjölnisfélagið. Það mun því í rauninni hafa verið 5. og 6. ár, sem Jónas taldi sjálfsagt að borga. ■ — Ræður (við ýms tækifæri, Viðey 1841), eftir séra Tómas, hefir K. G. vitanlega alls ekki sent. ■ — 14. 1., „forseta", Pétri prófasti Pét- urssyni; hann var forseti Fjölnisfélags þennan vetur, sem hann var í Höfn. ■ — 18. 1., „ritgjörðina um kvenbúning" o. s. frv. K. G. hafði sagt í bréfi sínu 24. Febr. : „Hvar er ritgjörðin um kvenbúning?" — Jónas samdi aldrei neina ritgjörð um kven- búning. Sú ritgjörð um kvenbúning, sem er prentuð í Fjallkon- unni, IX., nr. 49 — 52, o^ þar eignuð honum, er eftir Gísla Thor- arensen; sbr. Fundabók Fjölnisfélags, Eimr., XXXIII., 194. — 23. 1., „Pater ertu", o. s. frv.; sbr. bréf Jónasar frá 3. (?) s. m., m. aths. — Bls. 172, 14. 1., „landið er fagurt og frítt"; sbr. I. b., bls. 41, m. aths. — 20. — 21. 1., „Þú átt að komast í skól- ann". Það var fyrst eftir 2 ár, að þetta skólamál varð veruiega.

— 399 —

tímabært. Þá sótti K. G. um kennaraembætti við skólann. og var veitt það 27. Apríl 1846. Hann fór þó aldrei heim. Tveim árum síðar (2. Maí 1848) varð hann aukakennari (og lektor) við háskólann í Höfn. Það er sem Jónas hafi haft einhvern grun um, að svo myndi verða. Sbr. Tímar. Bmf., XII., 72 o. frv. — 24. 1., „Engelstoft", Laurids, prófessor, sjá bls. 58, m. aths. ■ — Hann var heiðursfélagi í Bmf. — „Fuglepræ"; K. G. hafði skrifað Jónasi í bréfinu 7. Marz: „Unter uns gesagt: Engelstoft gamli vatt sér að mér á Bókmenntafélags-fundinum og spurði mig eftir þessari Ornitologi, sem hefði átt að koma, „denne Fuglepræ, som de kaldte den". Ég sagði honum, að nefndin á íslandi hefði veitt einhver andmæli; því hún vildi ekki láta semja bækur, fyr en menn vissu, hvernig þær yrðu. Was sollte ich thun?", o. s. frv. — Þessi fundur var 5. s. m. Um fuglafræði Jónasar og það mál allt sjá V. b., bls. LXX — LXXI; sbr. e. fr. V. b., bls. 40—76. — 1.— 2. 1. a. n., „bezta skólann í Danmörku", o. s. frv., þ. e. „Sor0 Akademi" og skól- inn þar. — Bls. 173, 11. — 12. 1., „verkið okkar", sbr. bls. 153, m. aths. — 14. 1., „Hann situr nú í öðru", ritinu: Unders0geiser over Hermaphroditismens Tilværelse i Naturen. Et naturhis- torisk Fors0g. Program fra Sor0, Kongens F0dselsdag 1844. Kbh. 1846". Sbr. Mindeskrift for J. St., II., 48, og Erslev, For- íatterlexicon, III., 226. ■ — 16. L, „grammatica" ; Jónas hafði skrifað K. G. fyrir 3 árum frá Rvík, sbr. bréf 6. Marz 1841 (bls. 68 — 69 hér), um að semja íslenzka málfræði. Á íundi Hafnardeildar Bmf. 18. Febr. 1843 var samþykkt, „að prenta skyldi þangað til að vori komanda breytingafræði (Formlære) íslenzka, sem herra Konráð Gíslason bauðst til að láta af hendi við félagið", o. s. frv. — Á fundi í deildinni 26. Febr. 1845 skýrði forseti frá, að byrjað væri á prentun á „íslenzkri mál- fræði" eftir herra K. G., og 16. Júní s. á. voru hækkuð ritlaun- in fyrir sömu bók. Næsta ár, 20. Apríl, var á fundi í deildinni ákveðið „verð á nýprentaðri ritgjörð herra K. G. „um frum- parta íslenzkrar tungu í fornöld"." Er þetta sama bókin. Um þetta merka rit sjá t. a. m. Tímar. Bmf., XII., 66 — 68. Jónas mun hafa átt við málfræði í öðru formi, enda kom út árið 1858 1. hefti af forníslenzkri málmyndafræði eftir Konráð; er þar í hljóðfræðin og upphaf nafnorðabeygingar. Framhaldið kom aldrei út af þessu riti, því miður, en í hrs. K. G. eru allveruieg drög til þessarar bókar (sbr. Tímar. Bmf., XII., 75). — „orða- bókunum", b. e. hin danska orðabók með ísl. þýðingum, sem kom út 1851 (sbr. Tímar. Bmf., XIL, 65 — 66), og hin fornísl. orðabók, sem hann var að vinna að fyrir Rich. Cleasby, ensk-

— 400 —

an mann, og sem kom út undir nafni Cleasbys bessa og Guðbr. Vigfússonar 1874 í Oxford (Icel.-Engl. Dictionary), sbr. Tímar. Bmf., XII., 68 — 71. — 17. 1., „Antibarbarus" ; bað rit kom aldrei út, en mun vera það, sem nú er nr. 10 í hrs. K. G. og kallast „Barbarus", skrá yfir útlend orð i ísl., með býðingum, sbr. Katalog- over den arnamagnæanske hándskriftsaml., II., bls. 599—600.

Bls. 173—176. — TIL JÓNS SIGURÐSSONAR. 15. Marz 1844. — Ehr. í nr. 13 í abr. í hrs. Bmf. í Lbs„ skrifað á sams konar örk og síðasta bréf; 4. bls. alauð. ■ — Prentað áður að miklu leyti með 2. útg. kvæðanna, bls. 378 — 80. — Bls. 173, 4. 1. a. n., „bækurnar", sbr. bréf hans til J. S. 9. Nóv. 1843. ■ — Bls. 174, 3. 1., „Lottin", sbr. sama bréf, m. aths. — 9. — 10. I., „frakkneska verkinu", sem gefið var út í Paris um rannsóknar- leiðangur þeirra P. Gaimards 1836. — 13. 1., „Zetterstedts" o. s. frv. Joh. Wilh. Z. var sænskur náttúrufræðingur. prófessor í Lundi; f. 1785, d. 1874. Insecta lapponica descripta, sectio I — VI, kom út í Leipzig (1838 — )1840, en Fauna insectorum lapponica, p. I., kom út 1828, og kom aldrei út meira af því verki. — 2. 1. a. n., „prentverkið", sbr. bréfið til J. S. 9. Nóv. 1843, m. aths. ■ — Bls. 175, 4. 1., „verzlunarmálefninu", sbr. bréf til Br. P. 22. Nóv. 1843, m. aths. Voru nú fundahöld með- al landa í Höfn um það mál. — 24. 1., „húsrúmið" o. s. frv. ; náttúrufræðissafni skólans var komið fyrir í loftherbergi í skólahúsinu. — 1. — 2. 1. a. n., o. áfr. ; málsgreinin er út-af ein- hverju, sem J. S. hefir skrifað Jónasi, en bréf hans þekkist nú ekki. — Bls. 176, 4. 1., „ég- frétti eitthvað ljótt" o. s. frv. Hann frétti um húsbrunann hjá P. Melst. y., vini sínum, á Brekku á Álftanesi, og um iát frú Guðrúnar Thorarensen í Hraungerði, er var móðir Gísla Thor. og nákomin fleirum vinum hans.

Bls. 176. — TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR. 2. April 184-4. — Ehr. í nr. 129 í abr. í hrs. J. S. í Lbs., skrifað annars vegar á lítið blað ( V2 smáörk) . ■ — „öll tilskrifin og sendingarn- ar"; í K. G. 31 a er bréf frá Br. P. til Jónasar, dags. 11. Marz 1844; það er eitt af þessum tilskrifum, sem Jónas á við. Þar er skrá yfir ýmislegt, sem hann hefir keypt handa Jónasi og sent honum. Hann getur um bréf, sem Jónas hafi skrifað hon- um „um daginn"; það mun nú glatað. Jónas hefir sennilega skrifað það sem svar við bréfi frá Br. P., dags. 12. Febr.s sem nú er í K. G. 31 a. — „á morg-un"; það varð þó ekki fyr en 7. s. m., bað bréf, sem hér er á bls. 178 — 80. ■ — }Jnafnið", Jón- asar sjálfs, á skrá yfir félag-smenn í bindindisfélagi þeirra Br. P. o. fl. í Höfn. Sbr. Fjölni, VII. árg., bls. 65.

— 401 —

Bls. 177—178. — TIL KONRÁDS GÍSLASONAR. 2. Apríl 1844.. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á smáörk, sams konar og i;íð- asta bréf. Á 4. bls. áritun, á íslenzku, og „berist fljótt" skrif- að hjá. Hefir verið sent í öðru bréfi, ef til vill til Br. P., með því, sem hér er næst á undan, og með bréfi, sem Jónas kveðst nú senda um leið. ■ — Bls. 177, 3. 1., „dýrmæti S'ir!", b. e. enska ávarpið „Dear Sir". ■ — Konráð var nú alltaf að starfa að orða- bókinni fyrir Cleasby. — 14. 1., „blaðið þitt", bréf K. G. 9. Marz, með uppkasti af „boðsbréfi um minnisvarða eftir séra Tómas Sæmundsson". K. G. bað Jónas lesa það og vera „að- finningarsaman um hverja ögn" í því. Jónas gerir á 2 stöðum litlar athugasemdir: „Frá „að vinna" . — „umbótar við" þarf að laga og stytta (v. henni gagn?)" og „þetta „sinnar"?". En hið prentaða boðsbréf er dagsett 31. Marz (sbr. Pjölni, VII., 139 — 40), fám dögum áður en K. G. sá athugasemdir Jónasar. I svarbréfi sínu föstud. langa segir K. G. : „Blaðið okkar um séra Tómas kom of seint frá þér, því nú er búið að staðfesta það, fyrst á nefndarfundi og svo á aðalfundi. Annars kostar hef ði ég verið fús að fara að ráðum þínum, — þó þau séu [nik- ils til of meinlaus. (sinnar má samt ekki vel missa sig, að mér finnst)". Jónas mun hafa fundið lýti á að hafa „vina hans og ættjarðar sinnar", eins og það er í boðsbréfinu. — 18. 1., „bréf séra Jóns" o. s. frv., skrifað 15. Febr. ; nú í K. G. 31 a, prent- að að mestu leyti í „Bréf Tómasar Sæmundssonar", Reykjavík, 1907, bls. 291 — 96. — 20. L, „líkræðunum", sem þeir séra Jón Halldórsson og séra Jóhann Björnsson héldu yfir Tómasi próf- asti Sæmundssyni. „í þeim tilgangi, að þær prentuðust, mun ekkjan hafa sent ykkur þær", segir séra Jón í bréfi sínu 15. Febr. Þær eru nú í K. G. 31 a. — K. G. svarar Jónasi viðv. lík- ræðunum: „Um líkræðurnar veit ég alls ekkert, síðan ég skrif- aði Kristjáni um þær í haust". Hann mun hafa skrifað Kristjáni Kristjánssyni (síðar amtmanni), sem þá var í Reykjavík, þjón- aði land- og bæjar-fógetaembættunum í f jarveru Stefáns Gunn- laugssonar. — 24. 1., „ritaði biskupi" o. s. frv., sjá Fundabók Pjölnisfélags í Eimr., 32. árg., bls. 367; það bréf Jónasar er ófundið. — ■ 28. 1., „kataloginn", þ. e. „Registr yfir íslands stiftisbókasafn, Viðeyarklaustri, 1842". Það er þessi skrá, sem Jón Sigurðsson dæmdi um í „Nýjum félagsritum", 4. árg., bls. 131 — 42, og kvað vera lökustu bók, sem komið hefði á prent á íslandi; sagði að hún væri „ein einasta afskræmisleg prent- villa" o. s. frv. — 29. 1., „Gísla", o. s. frv. — Br. P. hafði skrif- að Jónasi 23. Marz og sent honum bréf hans að heiman; K. G. skrifaði honum jafnframt (á bréf Br. P.), að hann ætti 2 bréf

RIT J. HALLGR. II. 26

— 402 —

hjá Gísla Thorarensen, „annað stórt frá Páli Melsted, annað minna frá einhverjum". — „Eg hefi ekki viljað senda þér þau í dag, vegna þess, að ég var að búast við bú kæmir; on bú hvorki kemur né skrifar", segir K. G. e. fr. — í svari sínu ú föstud. langa segir K. G. : „Bréfin þín skulu verða send á morgun og 2 fyrstu arkirnar af Fjölni; en ekki verður beim náð í dag. Disput. séra Péturs fylgir miða þessum og kær kveðja hans". — Bls. 178, 1. 1., „Hvar býrðu nú aftur?" — „Nú er í.g kominn í „Skindergaden Nr. 46 i Stuen"," svarar Konráð. — 4. 1., „saltfisk", greinin kom síðar, sbr. bréf til K. G. 6. Marz hér á undan, m. aths., og e. fr. bréf til Br. P. 30. Apríl s. <\. — 6. 1., „ögn um hvali", sbr. V. b., bls. 29 — 40, m. aths., og* e. fr. Fundabók Fjölnisfélags, Eimr., 33. árg., 185. ■ — 7. 1., „heilsaðu Grími"; — „Grími skal ég heilsa — hvort sem bú vilt heldur Grími tannsmið „Thorlaksen" eða Grími Thomsen, syni gullsmiðsins", svarar Konráð, og í svari sínu ræðir hann yfirleitt bæði 1 gamni og alvöru um allt það, sem Jónas nefnir í þessu bréfi. — 8. 1., „laugardagsfund", í Fjölnisfélagi, 6. Apríl, sbr. Fundabókina, Eimr., 33. árg., bls. 89.

Bls. 178—180. — TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR. Páskadag (7. Apríl) 18 U. — Ehr. í nr. 129 í abr. í hrs. J. S. í Lbs., skrifað á sams konar smáörk og síðustu bréf. — Bls. 178, 13. 1. a. n., „Norður-Múlasýslu", sem Br. P. hafði jafnvel búizt við, að sér yrði veitt, sbr. bréf Jónasar til hans hér að framan, 22. Nóv. 1843, m. aths. — 12. 1. a. n., „S'tefán gamli langur á Úlfsstöðum", hann var Jónsson, bjó á Úlfsstöðum í Vallahreppi, var stúdent og sýsluskrif ari ; hann var að eins rúmlega fertug- ur. — 10. 1., „um daginn", sbr. bréf hans 2. s. m. til Br. P., ín. aths. — 6. — 7. 1. a. n., „því, sem þú nefnir skólann", — ef iil vill hefir átt að standa „um skólann" — o. s. frv. ; það hefir verið í öðru bréfi en því, sem er í K. G. 31 a, frá 11. Marz; sbr. síðasta bréf (2. Apríl), m. aths. — Bls. 179, 10. 1., ,.Kon- ráð heldur" o. s. frv. ; K. G. skrifar í bréfi sínu föstud. ianga: „Þú átt sjálfur að skrifa Memorial og setja skólastjórninni allt þetta mál fyrir sjónir, — það liggur beinast við", o. s. frv. — 1. 1. a. n., „brennisteininn", meðferð þess máls í Rentukamm- erinu. — Bls. 180, 2. 1., „traktat" o. s. frv., sbr. bls. 160: „við erum búnir með allt hitt um brennisteininn"; Jónas á við rit- gerð sína, sem er í IV. b., bls. 8 — 66.

Bls. 180. — TIL FJÖLNISMANNA. Páskadag (?, 7. Apríl) 18U. — Ehr. í J. S. 129 í abr., skrifað á 1. — 3. bls. af örlítilli örk, sem er samanbrotin hálf smáörk, sams konar og síðustu bréf eru á. Á neðri helmingi 4. bls. stendur áritunin: „Til Fjöln-

— 403 —

ismanna"; en á hinum efri er klausan, sem hér er sett á eftir nafninu, og er hún rituð öfugt við áritunina og bréfið. — Það er raunar að eins hæpin ágizkun, að Jónas hafi skrifað þetta bréf á páskadaginn 1844, en vafalaust hefir hann gert það um það leyti. — „Gísli vor", Thorarensen; hann var um tíma hjá séra Tómasi Sæmundssyni á Breiðabólstað, áður en hann fór í Bessastaðaskóla. Hann varð stúdent 1840 og sigldi til Hafnar, en skrapp heim aftur 1842. Þá mun hann hafa farið austur, að finna ekkju séra Tómasar, og þá séð ,,þessa bók", sem bréfið f jallar um. Séra Jón Halldórsson sendi Jónasi bókina með bréfi sínu 15. Febr. og segir þar svo: ,,Gísli Thorarensen hefir beiðst eftir að fá hjálagða ritgjörð sra. T. og er það vel, að cýslu- mennirnir fái dálítið að skemmta sér við. Sverrisen sál. hafði gegnumlesið, og sett hjá hér og hvar sínar athugasemdir og mótsagnir, sem eru afmáðar eða eiga að afmást. — En þessa ritgjörð vill ekkjan endilega láta ganga í gegnum yðar hendur, eins ogá hinn fráfallni var vanur með aðrar sínar ritgjörðir, og farið þér með hana eins og yður þykir hæfa bezt". — ,,Sverri- sen sál." er Eiríkur Sverrisson, sýslumaður í Rangárvallasýslu frá 19. Apríl 1836 til þess er hann dó, 4. Júlí 1843. Hann bjó í Kollabæ í Fljótshlíð. — Séra Jóhann Björnsson átti dóttur hans, Kristínu; Eggert sýslumaður Briem átti aðra, Ingibjörgu. Sjá um Eirík sýslumann t. a. m. Tímar. Bmf., III., 270 — 71. — Þessi ritgjörð séra Tómasar var aldrei prentuð. — Sennilega er það sú, sem hann getur um í bréfi sínu 3. Apríl 1838 fcil X. G., sbr. Bréf Tóm. Sæm., bls. 227, og kallar þar „þátt" „um sýslumannsembættið"; kvaðst hann þá mundu geta lokið við þá ritgjörð eftir „svo sem viku". — „Leignakamarnum", Rente- kammeret. — Bls. 181, 2. 1., „Litla-Fjölni"; séra Jón Halldórs- son hafði nefnt Fjölni svo í bréfi sínu til Jónasar 15. Febr. — 6. árg. Fjölnis (1843) var 92 bls. alls, en 7. árg. varð nú alls 144 bls.

Bls. 181—182. — TIL BRYNJÓLFS PÉTURSSONAR. 30. Apríl 18U. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á 1. — 2. bls. á smáörk; hinar alauðar. — 21. 1. a. n., „dót frá Fiedler", o. s. frv., i;br. bréf til K. G. 6. Marz og 2. Apríl, m. aths., og e. fr. næsta ÍDréf. — 11. 1. a. n., „Gísla á Selalæk" o. s. frv., sbr. bréf til K. G. 3.(?) Marz 1844. — 5. 1. a. n., „bréf", o. s. frv.; bréf :;éra Tómasar til Jónasar eru öll (20) í K. G. 31 a, prentuð í Bréf T. S.; þar eru einnig 9 bréf til K. G., 1 til Br. P. og 2 fcil beirra félaga allra þriggja. Þessi brér T. S., ásamt öðrum bréfum hans, eru vitanlega helztu heimildirnar til ævisögu hans. — 1. 1. a. n., „M. Eiríkssyni", o. s. frv., Magnúsi; hann gaf nú út fyrsta :*it

26*

— 404 —

sitt, Om Baptister og Barnedaab a. s. frv., sem vakti mikla eft- irtekt, sbr. Th. H. Erslew, S'upplem. til Alm. Forf.-Lex., I., 406. Sbr. e. fr. I. b., bls. 154, m. aths., og hér að framan, bls. 10 — 11, m. aths.

Bls. 182—183. — TIL KONRÁDS GÍSLASONAR. 2. Maí 18UU. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á smáörk, sams konar og síð- asta bréf til K. G. (2. Apríl s. á.) ; 3. bls. auð hálf og 4. öll. Um- slag fylgir, með áritun. — Bls. 182, 20. 1. a. n., „Fuldmægtig", Br. P. ; hann hafði skrifað Jónasi 21. Apríl og sagt honum frá því, að konungur hefði sett hann „Fuldmægtig" í Rentekam- merets danske Sekretariat". — 16. 1. a. n., „Absurd-Komiken" o. s. frv. ; Br. P. hafði skrifað viðbót „á sumardagsmorguninn fyrsta" við bréf sitt 21. Apríl og sagt: „Nú skyldi ég yrkja til þín sumargjöf, ef ég væri skáld. En það er nú ekki svo mikið um, að ég sé hagmæltur, síðan Absurd-Komiken leið undir lok".

— 12. 1. a. n., „botnesku", þ. e. gotnesku, — gamanyrði. — 9. 1. a. n., „mánudagskvöldið", 6. Maí. — 6. 1. a. n., „Finnur"

0. s. frv. ; það bréf| F. M. er í K. G. 31 a, meðal annara bréfa hans til Jónasar; það er dagsett 30. Apríl og er svar við bréfi fcil hans frá Jónasi, dags. 28. s. m., sem nú' mun glatað. — 3. — 4.

1. a. n., „félaginu", þ. e. Bókmenntafél. — 2. 1. a. n., „öðrum f jórðungi", þ. e. uppdráttar íslands, sem Bmf. var að láta gera.

— 1. 1. a. n., „komu raunar ekki" o. s. frv. „Mod Formodning nægter Posten at modtage noget Pengebrev förend paa Fredag; jeg lader dog dette afgaa som en lille Forl0ber, f orat De derefter kan tage Deres Forholdsregler", skrifar F. M. í eftirmála bréfs síns. — Bls. 183, 4. 1., „blá", sbr. aths. við bréf 22. Nóv. til Br. P. (þ. e. fimm dala seðill). — 4. 1., „bað um" o. s. frv.; það hefir þá verið í einhverju bréfi, sem nú þekkist ekki. — 5. 1., „böggull" o. s. frv., sbr. síðasta bréf til Br. B., 30. Apríl. ■ —

— 9. 1., „Gísla rangæingi", Thorarensen; hann var fæddur á Stórólfs-Hvoli (21. Nóv. 1818), þar sem faðir hans var þá prestur — og allt til vorsins 1840, er hann flutti sig að Hraun- gerði, sem þeir vinir Gísla í Höfn kenndu hann venjulega við, m. a. til að greina hann frá Gísla Magnússyni. — 11. 1., „geti ekki sent honum neitt"; orðið „geti" er undirstrikað í bréfinu; Gísli hafði skrifað honum 5. Apríl, sent honum afskrift af ljóðabréfinu til móður sinnar, beðið hann laga það, af því að hann vildi setja það í Fjölni, og gjöra eitt eða tvö er. aftan-við það. Það var Jónasi óljúft verk, þótt hann uppfyllti þá bón Gísla, sbr. I. b., bls. 134; sbr. e. fr. bréf þeirra Jónasar og G. S. Th. til K. G. 13. Ág. s. á.

Bls. 183— 181>. — TIL J. STEENSTRUP. 11. Maí 18U. —

— 405 —

Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., ritað á smáörk, 1. — 2. bls. ; smágreinin á eftir nafninu er efst á 3. bls., og á 4. bls. er áritunin og póststimpill með dagsetningunni. — 12. 1. a. n., „Brev"; mun nú glatað; hefir sennilega verið skrifað 7. eða 8. s. m., rétt eftir að Jónas var farinn frá Sórey til Hafnar. J. St. hefir skrifað honum, að konungur hafi beðið hann um að fara með krónpsrinsinum, syni sínum (síðar Friðrik 7.) til Skot- lands og Færeyja (23. s. m.). — F. M. hafði gert ráð fyrir í bréfi sínu, að Jónas myndi ekki þurfa að vera lengur en 3 daga í Höfn. Jónas hafði því búizt við að koma bráðlega aftur út til Sóreyjar. — Bls. 184, 20. 1., „Svigerinde", Talke Kaarsberg, systir frú Idu Steenstrup. Sbr. ritgjörð Joh. Steenstrup um J. St. í „Mindeskrift for Japetus Steenstrup", bls. 17 og 60. ■ — „Prinsessen", Anna litla Steenstrup. — 27. 1., „læk", o. s. frv.; gert var við lekann og fóru bæði skipin; krónprinsinn var á „Gefion", en J. St. á „Thetis".

Bls. 185. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. Um 15. Maí 18UU- — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað annars vegar á dálítið, gulleitt blað; hins vegar á því stendur: „Herra Konráð Gíslason". — Ódagsett skeyti; innihald þess bendir til, að það sé frá þessum tíma, er J. St. bjó sig undir ferðina til Skotlands og Færeyja með krónprinsinum, sbr. síðasta bréf, m. aths. — „Turni", sbr. bls. 156, 9. 1., m. aths.

Bls. 185. — TIL J. STEENSTRUP. 17. Maí 18U. — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað annars vegar á hálfa smáörk, sem að öðru leyti er auð. — „Vv", Vestervold, Jón- as átti heima á 2. sal í nr. 218 þar þetta sumar og líklega næsta vetur, unz hann flutti sig í Apríl næsta vor í St. Pederstræde 140, 3. sal; sbr. bréf til F. M. 16. Apríl 1845.

Bls. 186—188. — TIL PÁLS MELSTEDS YNGRA. 5. Júlí 18UU- — Ehr. í bréfasafni Boga Th. Melsteds í kgl. bókasafninu í Höfn. Það er skrifað á stóra kvartörk, sem hefir verið brotin saman, og tekin af neðri helmingur af aftara blaði, svo að nú eru 3 blöð í smáarkarbroti eftir; er bréfið á hinum fremri báð- um, en hið aftasta er autt að framan og með áritun aði aftan. Efst vinstra megin á 1. bls. hefir P. M. skrifað : „Seinasta bréf- ið, sem eg fekk frá Jónasi". — Prentað með 2. útg. ljóðmæla Jónasar, og nokkrar aths. við það á bls. 400. Það er prentað þar eftir afskrift P. M. sjálfs, sem nú er í nr. 13 í abr. í hrs. Bmf., ásamt nokkurum fleiri aths. — Bls. 186, 4. — 5. 1., „kof- inn brann" o. s. frv. P. M. skrifar því viðv.: „Eg bjó á Brekku á Álftanesi 1840 — 1844, en snemma í Janúar það ár ('44) brann húsið, sem eg bjó í, og fór eg þá austur til foreldra minna að

— 406 —

Hjálmholti um vorið eftir, en tengdamóðir mín að Hraungerði til s. Sigurðar, bróður síns". Bruninn var 5. Janúar, um kvöld- ið. Sbr. Endurminn. P. M., bls. VIII og 65, og e. fr. Bréf P. M., bls. 47 — 48, — greinileg frásögn. — í bréfi frá Hannesi John- sen er einnig sagt gjörla frá þessum eldsvoða og tildrögunum . til hans; það bréf er til Páls stúdents Pálssonar, dags. 12. Marz s. á., nú í hrs. Lbs., nr. 2410, 4to. — 12. 1., „lektor", Jón Jónsson (Johnsen) ; hann var þar enn, og alit þangað til skólinn var fluttur aftur til Reykjavíkur. — „Skapti"; ,,Skapti er rangt og á að vera „Hjalti"; það var gamall karl, sem átti heima hjá L. (þ. e. lektor), hafði verið skrifari á austindíafara, og farið víða um heim", segir P. M. — Hjalti þessi nefndi sig Isfeldt (eða ísfeld) að eftirnafni; hann var nú sjötugur, 2 árum eldri en Jón lektor, og var orðinn örvasa. — 13. 1., „Guðmundur heit- inn í Hákoti"; „skrítinn og einkennilegur bóndi á Álftanesi, og gerðu allir sér að skyldu að herma eftir honum; hann var bá dáinn fyrir nokkrum árum, en Jónas fer ekki að því", skrifar P. M. — En þetta síðasta er ekki rétt. „Guðmundur heitinn" var lifandi enn, og lifði lengi eftir þetta. Hann var Bjarnason; var nú háaldraður ekkjumaður. Hann var hjá sonum sínum í Há- koti og mun hafa dáið í Hjaltakoti á Álftanesi 28. Ág. 1855, 86 ára að aldri. Sbr. e. fr. bréf til K. G. 13. Ág. s. á., m. aths. — 14. — 15. 1., „Finnur er mjög aumur" o. s. frv. P. M. skrifar: „Vorið 1844, laugardag fyrir páska, hvolfdi skólabátnum :i miðjum Skerjafirði með tveimur skólapiltum: S'teindóri Stef- ánssyni frá Oddgeirshólum, sem bá var dimittendus, og Birni Péturssyni frá Miðhópi. Guðríður Magnúsdóttir, móðir Stein- dórs, var alsystir Finns etatsráðs. Steindór þessi, sem drukkn- aði, var efni í góðan mathematikus". — Um þetta slys sjá Skýrslu Bessastaða-skóla fyrir árið 1843 — 1844, bls. 10 — 29, og „Dægradvöl", bls. 121. Um skólabátinn sjá Endurminn. Páls Melst., bls. 51 — 52, og „Dægradvöl". — 17. 1.. „Gísli mágur okkar", þ. e. Gísli Thorarensen; hann var þá trúlofaður Ingi- björgu, systur P. M. y.; sbr. Bréf P. M., bls. 32. Þau giftust 4 árum síðar, haustið 1848. — 23. 1., „Sekri", Ólafur sekreteri Stephensen í Viðey, sonur Magnúsar konferensráðs; hann varð skömmu síðar seinni maður Sigríðar, ekkju Tómasar prófasts Sæmundssonar. — 28. 1., „ferðast" o. s. frv., sbr. síðustu bréf, m. aths. — Bls. 187, 9. L, „Sveini Gratha", „Svend Grathe eller Kongem0det i Roskilde"; það leikrit kom út 1841, 10 árum síð- ar en „Carl den Femtes D0d", sbr. I. b., bls. 216 — 18, m. aths. Jónas hefir ekki munað tilvitnunina orðrétt; hún er úr 6. senu i 2. þætti; Ditlef segir við Svein:

— 407 —

F0r vil det lykkes dig, min ædle Drot, at binde Vindens Hest til Maanens Horn, f0r Valdemar du b0jer med det gode.

Jónas hefir lagað þetta — í ógáti. — 13. — 14. 1., ,,missti dóttur sína", sbr. bréf til K. G. 6. Marz. — 14. 1., „konan hans", Fre- derikke Elisabeth Brun Juul; þau giftust 1829. Hún var nú 33 ára. Hauch gaf út um veturinn ,,Fru Werner. En Novelle af Forf. til „Tyrolerfamilie"." Það mun hafa verið þessi „Novelle", sem Jónas átti við. — 11. 1. a. n., „Hjörts" o. s. frv., Peder Hjort, lektor í þýzku í Sórey, vildi ekki láta skilja skólann írá „akademíinu", eins og allir hinir kennararnir álitu heppilegast, og gert var með konungsúrskurði 3. Marz 1843. Hann var hinn mesti ófriðarseggur og olli Ingemann, J. S't. o. fl. mikilla rauna. Joh. Steenstrup próf. segir nokkuð frá þessari deilu í ritgerð- inni um föður sinn, bls. 44 — 46, í Mindeskr. for Jap. Steenstrup, Kh. 1914. Kemst Joh. St. þar m. a. svo að orði um Hjort: „Ingen vil betænke sig paa at sige, at Peder Hjort var paa denne Tid for Akademiet en ond Aand. Han elskede Strid, og han saaede den, ofte aabenlyst, men mest underhaanden; hans ustandselige Pen spruttede i alle Blade og drog uafladelig Publikums Op- mærksomhed hen paa Forholdene i Sor0 til liden Baade for de rolige Studier. Hjorts haarde Hud taalte den idelige Kamp, men for f0lsomme Naturer som Ingemann blev hans Adfærd en Lidelse, hos nerv0se Naturer som Steenstrup fremkaldte den en idelig Ufredsf0lelse og Forstyrrelse af Arbejdsroen". — Löngu áður, 1815, hafði Hjort (í tímar. „Athene") ráðist á skáldskap Ingemanns. — Sbr. e. fr. aths. á bls. 400 í 2. útg. kvæða Jón- asar og V. b., bls. CLII — III. — 6. 1. a. n., „Ingem. er nú const." o. s. frv. Ingemann var settur „direktör" hinnar aka- demisku kennslustofnunar, er hún var skilin frá skólanum 1843. — „Waage", Georg Holger; f. 1793; d. 1842, 11. Des. Hann var alíslenzkur í báðar ættir; sonur Ólafs Gíslasonar Waage og konu hans, Sigríðar Oddsdóttur. Hann var guðfræðingur, dr. theol. 1836 og s. á. prófessor að nafnbót; næsta ár varð hann „direktör" í Sórey. Sjá um hann í ritinu „íslendingar í Dan- mörku" eftir dr. Jón Helgason, biskup, bls. 15 — 17. ■ — Bls. 188, 2. 1., „frúnni í Hraungerði, tengdamóður P. M. y. Sbr. aths. hér að ofan og Endurminn. P. M., bls. 68. — 3. 1., „litla Pál". „Það var sonur minn, þá vart misseris gamall, sem dó 1865 á Hofi i Vopnafirði", skrifar P. M. y. Sjá e. fr. Endurminn. P. M., bls. 65 — 66. — 4. — 5. L, „kveðju mína með gamla Fjölni". . — „ „Kveðjan með Fjölni" er sjálfsagt vísan: „Nú andar sumrið

— 408 —

sæla vindum þýðum"," segir P. M. S'br. Fjölni VIII., 105, kvæð- ið „Ég bið að heilsa!", sbr. I. b., bls. 133, m. aths. — 7. 1., „Gísla míns", ísleifssonar Einars(sonar), sbr. I. b., bls. 11 — 18, m. aths., og hér að framan, bls. 3, m. aths., og víðar. P. M. negir í skýringu sinni við þessi orð, að Gísli hafi verið „einhver bezti kunningi Jónasar". — Jónas hefir elskað Gísla til æviloka. — 8. 1., „bréfi"; því miður munu nú bréf Jónasar til Gísla glötuð.

Bls. 188—192. — TIL KONRÁÐS GÍSLASONAR. 13. Ág. 18H. — Ehr. í K. G. 31 a, skrifað á stóra, bláleita kvartörk. Prentað áður, því nær allt, í Sunnanf., X., 61 — 2 og 69 — 72. — Bréfið er skrifað af þeim báðum, Jónasi og Gísla Thorarensen, þannig, að G. Th. hefir skrifað upphaf og niðurlag, og e. fr. 2 kafla inni á milli þeirra 3, sem Jónas hefir skrifað. Af upphafs- kafla G. Th. er hér prentuð byrjunin og endirinn, og e. fr. er fyrri kafli hans inni í bréfinu prentaður allur, en síðari kafl- anum og niðurlaginu er sleppt. — Bls. 188, 17. 1. a. n., „Váina- möineni", þ. e. Jónasar, sbr. I. b., bls. 253, m. aths. Hann mun hafa kynnzt Kalevala, er þau fornu þjóðkvæði Finna komu út,. og honum orðið tíðrætt um við vini sína; hafa þeir þá, af því að hann var skáld, gefið honum sín á meðal nafnið Váinamöinen. — „Hraungerðis-Graunii", þ. e. Hraungerðis-Grána, G. Th.; hann nefnir sig svo, því að félagarnir gerðu það; sbr. bls. 183, m. aths. — 15. — 16. 1. a. n., „Skruddium"; eftir því hafa vinir K. G. gefið honum nafnið Skruddi. — 15. 1. a. n., „Kreischa",. þorp á Saxlandi. Eru þar stundaðar lækningar með köldu Vatni og var K. G. þar til heilsubótar sér; hann þjáðist einkum af augnveiki. Sbr. Sunnanf., VI., 70, og Tímar. Bmf., XII., 71. — 4. 1. a. n., „Hemmert", sbr. bls. 136, m. aths. (og víðar) ; And- reas Hemmert kaupmaður var féhirðir Hafnardeildar Bmf. — 12. 1. a. n., „Gásinni" („Gaasen"), skip Hemmerts. — Kvæðið er skopstæling á „Sjómannavísum", sem komu þá á prent í Nýj- um félagsritum, IV., 143 — 44; fyrstu 2 ljóðlínurnar er upp- hafið á þeim. — „Sjómannavísur" voru prentaðar aftur í kver- inu „Ljóðmæli eftir Grím Thomsen", Rv. 1880, bls. 6 — 7, með yfirskriftinni „Hafið" og þá sagðar vera þýðing af kvæði eftir Byron; þar var 2. ljóðlína höfð öðruvísi. — Sjá einnig Tímar. Bmf., XIV., 98 — 99, og Ljóðmæli eftir Grím Thomsen, Rv. 1934, I., 201. — 5. 1. a. n., „suður", prentvilla fyrir „suðar". — „Grími", þ. e. Grími Thomsen, með tilliti til þessa kvæðis, sem hér er stælt í skopi, og kvæðis hans „Ólund", sem kom s. á. í Fjölni, VII., bls. 104 — 105, og Jónas stældi einnig, sjá I. b., bls. 178. — 4. 1., „Hemmert karli", ehr. „Hemret kalli", af ásettu ráði. — 1. 1. a. n., „Djankann"; í kaflanum á undan seg-

— 409 —

ir G. Th. : „ sálaðist Kirurgus Beldring, svo Djankinn,

sem nú hefir innleferað ansögning um embættið „gerir sér þanka þar um" (þetta er tekið úr bréfi frá Djankanum til Jacobínu á Krónni)". Útgefandi bréfsins í Sunnanf. segir: „Djankinn mun vera Gísli Hjálmarsson, er læknir varð eftir Beldring eystra 1845". — „Gísla", sennilega Gísla Thor. — Bls. 189, 2. 1., „undur", prentvilla fyrir „tundur". — 3. 1., „Þá brosti Hemmert", talsháttur, sem K. G. hafði viðhaft í bréfi til Jónasar, skrifuðu í Kreischa 25. Júní — 5. Júlí s. á. — Af vísum þessum er til frumrit (uppkast) á lausu blaði (reikningi til Jónasar) í K. G. 31 a. — 4. — 5. 1., „ædle, gamle Váinamöinen", eftir Kalevala. — 18. 1., „leti", sbr. Endurminn. P. M., bls. 74. — 22. 1., „Wilisch"; K. G. hafði skrifað Jónasi bréf frá Kreischa 25. Júní — 5. Júlí og nefnt í bréfinu sumt af fólki, sem hann hafði hitt fyrir þar syðra, „og ekki (ætti jeg að gleyma) henni vinkonu minni, sem bar mér brauðið og mjólkina upp á honum Wilisch í gærkvöldi. En hver er Wilisch? Það skal jeg segja þjer, lambi mitt. Kreischa liggur 3 Stunden (= lMs geogr. Meile) fyrir sunnan Dresden, en „der Wilisch" liggur aftur fyr- ir sunnan Kreischa, og er þangað hjeðan ekki fullur stundar gangur ( — hjer um þriggja fjórðunga stundar), og er það of- urlítill hnjúkur með víðri og fallegri útsjón: Kreischa rjett fyr- ir neðan, nokkru norðar Dresden með turnana sína, til austurs og landsuðurs „die sáchsische Schweitz", sem fyrir rúmum 50 árum var kölluð „das Meissner Hochland". Á þenna Wilisch fórum við nú 18 í gærkvöldi um miðaftansbil og sendum á und- an okkur brauð og smjer og mjólk, en sluppum mátulega heim undan þrumum og eldingum". — „ónefndur maður" o. s. frv., mun vera G. Thor. ; hann segir í kaflanum á eftir: „Það er öld- ungis satt, að hann turnaði sama daginn, en hann á ekki von á gleðju". — 5. 1. a. n., „Steindór" o. s. frv., sbr. bréf til P. M. y. 5. Júlí s. á., m aths — Bls. 190, 2. — 3. 1., „Þorgr. gullsm.", Thómasson (Thomsen), faðir Gríms. — 3. „Guðm. í Hákoti" o. s. frv., sbr. bréfið til P. M. y. 5. júlí s. á., m. aths. — 4. 1., „Árna í Görðum", Árni stiftprófastur Helgason. — 6. 1., „Olgeir danska", söguljóð Ingemanns; „Holger Danske" kom fyrst út 1837 og er talinn vera eitt af beztu ritum Ingemanns. 10. 1., „rauðar spýtur", R0dspætter á dönsku, — kolar. ■ — 15. — 16. 1.; „ „Ein Wort ein Wort, ein Mann ein Mann", segir Skúli" (nefnil. Thorlacius), hafði K. G. skrifað í bréfinu til Jónasar 25. Júní — 5. Júlí. — 21. — 22. 1., „gera eitthvað" o. s. frv., sbr. I. b., bls. 134, m. aths., og e. fr. 181 — 82, m. aths. — 26. 1., „einhvern hegelianer" o. s. frv.; sennilega á Jónas hér helzt við Grím

— 410 —

Thomsen, sbr. „Dægradvöl", bls. 109: „Grímur hafði töluvert lagt sig eftir heimspeki Hegels og sló mikið í kringum sig með logik". Sbr. e. fr. V. b., bls. CLXIV— V. — 1. 1. a. n., „Bryn- meyer", Br. P. — Bls. 191, 16. 1., „háa hólinn", Wilisch, sem áður var nefndur. — 20. 1., „Andlitin þýzku" o. s. frv. ; K. G. haf ði skrifað : „Það er ótrúlegt, hvað fátt er af þessum þýzku andlitum! Jeg þori að segja, að engin sú skepna er til með þýzku andliti, að jeg verði ekki undir eins vinur hennar og jeg sje hana — ekki af því þýzku andlitin (sem jeg kalla) sjeu bo falleg, heldur af því þau eru svo þjóðversk, so þjóðernisleg. Það sæmir ævinlega vel, að líkjast ættjörðu sinni". — Bls. 192, 3. 1., „Froskarnir" o. s. frv. K. G. hafði skrifað í bréfi sínu frá 25. Júní — 5. Júlí: „Heyrðu, lagsmaður, hvað eigum við að gera við þessa smáfroska, sem hoppa ofan í vatnið í „der Waldbrunn" fyrir okkur? (Mig sakar það ekki, því jeg drekk allt af úr „der Schlafbrunn"). Undir eins og rignt hefir, skríða margar miljónir á vegunum, einkanlega á þeirri promenade, sem heitir „Um die Welt" af því hún liggur í kring. Einhver sagði í dag, að þeir lifi, hver um sig, ekki nema 8 daga. Er það satt? lappm! Jómfrúin mín með stóru tennurnar sagði það væri hryggi- legt til þess að vita (traurig), að þeir skuli ekki lifa lengur". — Síðasta vísan í bréfinu haf ði verið prentuð áður í Sunnanf., I., 8. bls.

Bls. 192— -m. — TIL J. STEENSTRUP. 22. Ág. 18U- — Ehr. var í eigu Joh. Steenstrups próf., skrifað á hálfa, stóra kvartörk, en sjá má, að hún hefir verið heil, og áritun þá á 4. bls. — Bls. 192, neðst, „Ossians Bjerge" o. s. frv. ; Ossian, fornskáld Skota, sbr. bls. 3, m. aths., og I. b., bls. 195 — 96, m. aths. — „Selmas blaa Vover rulle i Lys", er (eða á að vera) úr einu kvæða Ossians. Selma var höll Fingals konungs. — Bls. 193, 4. 1., „Sir Walters", — Scotts, hins nafnfræga þjóð- skáids Skota (1771—1832). — 18. 1., „Hugi's", Franz Joseph, svissneskur jarðfræðingur; f. 1796; d. 1855. Bók sú, er Jónas nefnir, kom út árið áður, 1843. Það er mikið og merkilegt rit, og hróflar mjög við eldri kenningum um það hvort-tveggja, sem f jallað er um. — 8. 1. a. n., „Grus" o. s. frv., væntanlega til skólahússins. — 4. 1. a. n., „Valgene", alþingiskosningarnar, fyrstu. — Bls. 194, 1. L, „Guðbrandur í Feigsdal"; Jónas hefir í ógáti skrifað Fagradal í bréfið. Guðbrandur var sonur Jóns sýslumanns Jónssonar á Móeiðarhvoli. Hann varð sýslumaður 1812 og sagði af sér 1846; dó 1857. — 9. 1., „Jón í Haga" var Jónsson; var áður hreppstjóri (sbr. viðurnefni hans, „tignor"), en hættur því, er þeir Jónas fóru um, sumarið 1840. Jón var þá

— 411 —

ekkjumaður og hættur að búa, en var hjá Þórði, syni sínum, í Haga. — 11. 1., „Thorlacius", Árni; hann var kjörinn, en kom aldrei til Alþingis. — „Ásgeir", Einarsson; bjó síðast á Þing- eyrum; dó þar 1885.

Bls. 1U. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. U. Okt. 18U.

— Ehr. í skjalasafni Bmf., skrifað á stóra kvartörk, 1 bls.; á 4. bls. er áritunin; e. fr. stendur neðst á 1. bls., vinstra megin: „Til hr. etatsráðs Finns Magnusen". Bréfið er í smáböggli, ásamt ýmsum reikningum o. fl., og hefir F. M. skrifað utaná: „Vedkommende mine og det Islandske Literære Selskabs Af- regninger med Herr Cand. Jónas Hallgrim[s]son 1844 (2den Pakke". — „Sörni", S0ren Kattrup, sjá bls. 341 hér. — „Gold-

'izt"; F. M. var forseti Hafnardeildar Bmf., sem Jónas starfaði fyrir að undirbúningi lýsingar íslands og prentunar íslands- uppdráttar Björns Gunnlaugssonar. Þeir peningar, sem hann í þetta og önnur skifti fékk hjá F. M., voru borgun til hans fyrir þau störf. Hann hafði þegar fengið rúma 190 dali greidda þetta ár og gat ekki átt von á að fá meira. Þó varð það úr. Bls. 195. — TIL JÓNS SIGURÐSSONAR. Um 15. Des. 18U-

— Ehr. í hrs. Bmf., nr. 13 í abr., skrifað annars vegar á hálfa smáörk; hins vegar áritun: „Til herra Jóns Sigurðssonar, al- þingismanns". Prentað áður, að miklu leyti, með 2. útg. kvæða Jónasar, bls. 381. Er ódagsett, en sjá má af áritun og innihaldi, að þetta er skrifað í skammdeginu nokkru fyrir sólstöður 1844.

— „Nefndarfund", í stjórnmálanefnd þeirri, sem kjörin var á þjóðmálafundi íslendinga í Höfn 8. Nóv. 1843 og Jónas var kosinn í 14. Nóv. 1844; Jón var aðalmaður og formaður í nefndinni; hinir voru Br. P., Oddgeir Stephensen og Þorsteinn Jónsson (frá Ármóti, síðar sýslumaður). Sjá fundabókina í Andvara, 45. árg. (1920), bls. 5 — 9 og 35. — „Veturinn" o. s. frv., 1839 — 40, sbr. bréfin hér að framan frá 2. og 4. Marz 1840. — „Ef þið þyrftuð" o. s. frv. Jónas hafði verið kjörinn forseti á þjóðmálafundunum 14. og 28. Nóv., en síðan virðast engin fundahöld hafa orðið í félaginu fyr en 6. Marz. Er ekki ólíklegt, að það hafi verið óhraustleika Jónasar að kenna. Sbr. V. b., bls. CLXV— VII og CLXIX— XXI. — „Skjalið", nefndar- álitið. — „Kortin", fyrstu f jórðungsblöðin af uppdrætti ís- lands.

Bls. 195—196. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 26. Febr. 18U5. — Ehr. í ríkisskjalasafninu í Höfn, skrifað á hálfa heil- örk. Áritun annars vegar; er hún með titlum og orðum, og síð- ast: „Forseta deildar ins ísl. Bókmenntafélags í Kaupmanna- höfn". — „Eg fékk ekki"; fundarboðið var dagsett 21. s. m.;

— 412 —

mun hafa verið borið um til félagsmanna (til sýnis og áritun- ar), en sendiboðinn (S0ren Kattrup) ekki hitt Jónas fyr en 25. s. m. — „Lagabreytingunum" ; sbr. bréf til J. Sig. 9. Nóv.

1843, m. aths. Jónas var í laganef ndinni ; Br. P. hafði orð fyrir nefndarmönnum á fundinum. — „Skýrslu" o. s. frv. ; hún er hér á eftir, dagsett 19. Apríl s. á.; var næsti fundur, sem var aðalfundur, haldinn þann dag.

Bls. 196. — TIL FINNS MAGNÚSSONAR. 16. Apríl 18A5. — Ehr. í skjalasafni Bmf., í sama böggli og bréf til F. M. 14. Okt. 1844, sbr. aths. Skrifað annars vegar á litla kvartörk; áritun hins vegar. — „Flytja mig", sbr. bréf til J. St. 17. Maí

1844, m. aths. — „St. Pétursstræti 140 — 3" (nr. 140, 3. sal). Sbr. V. b., bls. CLXXII. — „Sörin", S'0ren Kattrup. — „Mán- aðarpeninga" o. s. frv., frá Bmf., Hafnardeild, sbr. aths. við bréf til F. M. 14. Okt. 1844. Jónasi voru þennan vetur launuð störf hans fyrir Bmf. með 20 rd. á mánuði. Var þetta 3. vetur- inn, sem hann starfaði fyrir Bmf.

Bls. 197—198. — TIL DEILDAR HINS ÍSLENZKA BÓK- MENNTAFÉLAGS í KAUPMANNAHÖFN. 19. Apríl 181>5. — Ehr. í skjalasafni Bmf., merkt (efst hægra megin á 1. bls.) : „í Bfél. Journ. N° 17 — 45". Skrifað á heilörk; 3. bls. nær öll auð og 4. bls. alauð. Áritunin efst á 1. bls. — Viðv. þessari skýrslu Jónasar skal bent til þess, sem sagt er í ævisögu hans í V. b., bls. CLXXIV, og þess, sem prentað er af íslands-lýsingu

hans í IV. b., bls , og aths. við það. E. fr. má benda á þá

kafla í árlegum skýrslum forseta Hafnardeildar, sem prentaðir eru í Skýrslum og reikningum Bmf. 1843, bls. VI — VII, 1844, bls. V— VI, 1845, bls. V— VI, og 1846, bls. VII— XI. — „Is- lands Naturforhold" kom aldrei út. — „Riddara Olsens", 01. Nic. Olsens, sem eftir þessu hefir þá verið orðinn riddari af Danebrog. Sbr. bréf til F. M. 5. Okt. 1843.

Bls. 198—199. — TIL ÞÓRÐAR JONASSENS. 21. Apríl

1845, — Ehr. í nr. 202 í abr. í hrs. Lbs., skrifað á 1. — 2. bls. á heilörk; 3. bls. alauð, en á 4. bls. áritunin: „S. T. — Herr Landsoverrets-Assessor Th. Jonassen, Reykjavík". — Prentað áður í Skírni,84. árg. (1910), bls. 357—58. — Bls. 198, 8.-9.

1. a. n., „fulltrúa vors", Br. P., sbr. aths. á bls — Bls. 199,

3. 1., „að slokna", í stjórnmálunum. — 6. 1., „Þú baðst", í bréfi, sem nú mun glatað. — 11. 1., „Fjölni", VIII. árg. — 11. — 12. 1., „mörg né mikilvæg, þau urðu 9, þar á meðal Þor- kell þunni, Formanns-vísur, Fjallið Skjaldbreiður og Ferðalok, sem eru hvert öðru ágætara. — 14. 1., „Kong Renés Datter" eftir Hertz; Henrik Hertz var þjóðkunnur leikritahöfundur

— 413 —

með Dönum; f. 1798; d. 1870. Þetta leikrit kom út þetta ár og hefir ætíð þótt ágætt, hvort heldur er til leiks eða lestrar, ,,en overordenlig sk0n Digtning, ligesaa virkningsfuld paa Scenen — trods nogen Længde — som psykologisk interessant og hen- rivende ved Sprogets Gl0d og Ynde" (P. Hansen, Litteratur- Historie). Eftirtakanlegt er, að Jónas virðist hafa þekkt þetta rit áður en það var (full-)prentað. — 19. — 20. 1., „Heilsaðu, vinur minn! þeim, sem þú heldur taka vilji Jcveðju minniu. • — Þetta lætur nú í eyrum sem síðasta kveðja Jónasar til íslend- inga, því að þetta er síðasta bréfið hans, sem nú þekkist.

Bls. 203. — DÝRANNA MEÐHÖNDLAN. — Frumr. í „Iris 1826, nr. 3, föstudaginn þann 3.Nóvbr.", sem er lítið hefti af skólatímariti frá Bessastöðum, sbr. I. b., bls. 263 — 64, m. aths. ; er þessi grein aftast í heftinu, skrifuð með fljótaskrift að mestu leyti. Undir henni stendur: ,,Framhaldið síðar", og þar fyrir neðan er lykkjudráttur, sem er undir mörgu öðru eftir Jónas. Virðist þessi smágrein vera öll rituð af honum, jafnvel þótt frábreytt hönd sé á fyrri hluta hennar, aftur að orðinu „hljóti". — Orðið „að" á undan „finnast" er (af ásettu ráði) ekki í frumr. — í stað orðsins „þúsund" er ritað „1000". — í stað orðanna „að baki" stendur (tvívegis) „á baki"; sbr. „á baki hans", bls. 275, 14. 1., hér á eftir.

Bls. 203—204. — DANSKUR STÍLL. — Frumr. í K. G. 31 a, skrifað á smáörk (sem er samanbrotið hálft blað af heil- örk), á 1. bls. og efri hluta 2. bls., með venjulegri snarhönd, og er nafnið undir, J. Hallgrímsson; er þetta því vafalaust ehr. hans. — Hjá nafninu hefir kennarinn skrifað einkunnina „me- get got, got",*) og þar fyrir neðan, og á 3. bls., er skrifuð löng athugasemd á dönsku, og með fljótaskrift, um útlistun Jónas- ar. — Þessi stíll virðist vera prófritgerð í dönsku frá vorprófi á Bessastöðum í Maí 1828. Þá fékk Jónas einkunnina „meget got" fyrir danskan stíl, en við önnur vorpróf í skólanum, og sömuleiðis burtfararpróf, fékk hann jafnan „got" í dönskum stíl. — Við examen artium í Höfn, í Október 1832, fékk hann þar á móti einkunnina „Laud p. c." (laud præ ceteris, þ. e. ágætiseinkunn) fyrir ritgerð á dönsku („Udarbejdelse i Moders- Maalet").

Bls. 204—211. — PRÓFRÆÐA. — Frumr. í K. G. 31 a, lít-

*) Skrifað þannig-.

— 414 —

ið 8 blaða hefti, skrifað með settletri, vafalaust ehr. ; 1. og 8. blað (kápan) auð, nema að því leyti, að aftan á 1. bl. hefir verið skrifað (líklega af Jóni lektor Jónssyni) : „Dimissions- ræða Jónasar Hallgrímssonar, framflutt í Bessastaða-kirkju laugardaginn þann 30ta Maii 1829". Er yfirskriftin hér tekin eftir því. í burtfararvottorði Jónasar frá Bessastaða-skóla er lokið lofsorði á þessa ræðu, sjá V. b., bls. CXC — CXCI.

Bls. 211—215. — ÁRAMÓTARÆÐA. — Frumr. í K. G. 31 a, lítið 7 blaða hefti úr grænleitum pappír, skrifað með fljóta- skrift, ehr. Yfirskriftin er þar sú, sem hér er sett í 2. yfirskrift- arlínu. Ræðan hefir sjálfsagt verið flutt við áramótaguðsþjón- ustu í dómkirkjunni.

Bls. 215—219. — DAGBÓK. — Ehr. í K. G. 31 b, III., — lítil skrifbók, að mestu auð ; á 1. bls. stendur: ,,Dagbók fyrir Jónas Hallgrím[s]son, byrjuð þann 23 ja Augt. 1832". 2. bls. er auð, en síðan eru 13 síður skrifaðar. Efst á hverri bls. er ár- talið, 1832, og mánaðar-heiti og -dagur. Með fljótaskrift að mestu leyti, nema kvæðið. Handritið hefir sýnilega blotnað mikið; er ekki ólíklegt, að það hafi orðið á ferðinni, sem sagt er frá, og Jónas hætt við að skrifa dagbókina vegna þess. — Bls. 215, 13. 1. a. n., ,,P. J. Petersen", þ. e. Pétur Jónsson Peter- sen, kaupmaður í Reykjavík; sjá um hann í „Rvík 14 vetra", bls. 54. Hann sat í Höfn á vetrum og kölluðu landar hann Káetu-Pétur. Sagt er (líklega eftir Páli Melsted, sagnfræðingi) , að þessi staka um hann og föður hans, er þá var gamall og: hrumur, sé eftir Jónas:

Kólgubólgið kálfaljón kreikar á Austurgötu. Rær á gæru gamli Jón og getur ei etið skötu.

(S'br. ísafold, XXVII., 154. — Eftir tilvísun drs. Halldórs Her- mannssonar). — Bragarhátturinn bendir til, að 2. ljóðlína muni vera aflöguð. — Bls. 216, 3. 1., „Melsækken", svo nefna danskir farmenn Eldey enn í dag. — 4. 1., „Skarfakletti", skammt fyrir utan (norðan) Laugarnes, við Reykjavík. — 20. 1., „baugspjótið", svo ehr. ; nú segja sumir bugspjótið; réttara væri bógspjótið. — Bls. 217, 13. — 14. 1. a. n., „Hay of hill" kallast ætíð Hoy nú; hún hét fyrrum Háey. — 13. 1. a. n., „Po- monu"; sjókorta- og vita-nafn á aðaleynni, Mainland (þ. e. Meginland), sem fyrrum hét Hrossey. Nafnið Pomona (jarðar- gróði) er orðið til fyrir misskilning einn á latneskum texta. — 12. — 13. 1. a. n., „Papa-Vesturey" hét fyrrum Papey meiri. —

— 415 —

6. 1. a. n., „Norð-Ronaldsay" (ehr. -Ronaldseha), þ. e. N.- Rögnvaldsey, hét fyrrum Rinansey (en South-Ronaldsay hét Rögnvaldsey) . — 1. — 2. 1. a. n., „Fugley", nú kölluð Foula; hún er all-langt vestur-undan Hjaltlandi. — 1. 1. a. n., „Het- land" er (vest-)norska nafnmyndin á Hjaltlandi (Shetland) og er raunar réttari, sbr. myndirnar Hiet-(Shet-)land og Hiat- (eða Hjat-)land, sem forfeður vorir breyttu í Hjaltland. ■ — Bls. 218, 1. 1., „Mainlandi"; þ. e. sjálft Hjaltland. — 3. 1., „Fayr-hill" hét Friðarey; hún kallast nú Fair isle. • — Bls. 219,. 2. 1., „Kuf", kof á hollenzku; nú nota sumir orðið „kúff" sem hvorugs-kyns-or ð .

Bls. 219—226. — FÁEIN ORÐ UM HREPPANA Á ÍS- LANDI. — Frumpr. í Fjölni, L, 1835, L, 23—31.

Bls. 226—251. — SUNDREGLUR PRÓFESSORS NACH- TEGALLS. — Frumpr. í „Kaupmannahöfn. Prentaðar hjá P. N. J0rgensen, 1836". — „Útgefendurnir", sbr. titilblað útgáf- unnar; þar stendur, að þessar sundreglur séu „auknar og lag- aðar eftir íslands þörfum af útgefendum Fjölnis". — Tileink- unin er á bls. II — III. — Bls. 227, 18. 1., „Jón Þorláksson :?rá Skriðu", sjá um hann I. b., bls. 96 — 97, m. aths. Hann dó sama árið og þessar sundreglur komu út, 1836. — Bls. 228, 5. 1., „Nachtegall", Vivat Victorius Fridericus Franciscus (kallaði sig Franz), var f. 3. Okt. 1777 og d. 12. Maí 1847. Hann innleiddi leikfimiskennslu í Danmörku 1799; naut hann í því efni hjálp- ar þáverandi ríkiserfingja (síðar Friðriks 6.), sem var honum mjög vinveittur, vegna áhuga hans og framkvæmda. Árið 1803 stofnaði N. einnig almennt sundfélag (Selskabet for Sv0mme- kunstens Udbredelse). Hann varð forstöðumaður fyrir leik- fimisstofnun hersins, sem sett var á fót 1804, og var honum þá veitt prófessors-nafnbót. — S'íðar varð hann aðal-eftirlits- maður við þá stofnun og leikfimisstjóri 1821 við allar deildir hersins. Á sama hátt fékk hann komið til vegar, að sett var á fót leikfimisstofnun fyrir skólakennara, og leikfimi gerð skyldu- námsgrein í öllum alþýðuskólum, og fám árum síðar, 1831, var leikfimi tekin upp sem námsgrein við lærðu skólana fyrir hans tilstilli. Urðu Danir fyrir dugnað Nachtegalls öndvegisþjóð heimsins í leikfimi. Hann ritaði ýmsar bækur um leikfimi og allt það málefni, en þessa eina um sund, og kom hún út 1834. — í II. árg. Fjölnis, III., 58, auglýstu útgefendurnir betta :rit, þýðing Jónasar. Þar segja þeir m. a. : ,, „Rentukammerið" hef- ir að bæn okkar borgað pappír, prentun og band, svo við höf- um öngvu til kostað, nema fyrirhöfninni, og lofuðum við aft- ur á mót, að ánefna Fjallvega-félaginu andvirðið. Gjörðum vi^

— 416 —

þetta til að láta f élaginu í ljósi virðingu okkar og aðstoða fyrir- tæki þess, eftir því, sem við höfðum efni á, og vonum við landar okkar kaupi bæklinginn eins fyrir því, þó andvirðið eigi að fara fyrir vegabætur". — Bls. 229, 13. 1. a. n., „á Reykj- ura" o. s. frv. ; sbr. Klausturpóstinn 1823, bls. 64: „Bæði 1821 og 1822 dvaldi hann (þ. e. Jón Þorláksson Kjærnested) um hríð í Skagafirði, til að kenna þar 24 unglingum sund. — « — > — Sundskólann hafði hann í Skagafirði á Reykjatjörn í Tungu- gveit".

Bls. 251—262. — UM RÍMUR AF TISTRANI OG INDÍÖNU. — Frumpr. í Fjölni, III. árg., 1837, I., 18 — 29. — Skammstöf- unin undir latnesku tilvitnuninni, sem höfð er að inngangsorð- um, merkir: Horatius, Ars poetica, U70. (versus et) seqventes. — Um Horatius sjá I. b., bls. 392. Rit hans um skáldskaparlist, Ars poetica, eða De arte poetica, er í rauninni sendibréf, sem hann ritaði á síðustu æviárum sínum til L. Calpurniusar Piso og sona hans. Tilvitnunin er á íslenzku nokkurn veginn þannig: Það er ekki fyllilega ljóst, hvers vegna hann er farinn að fást við kveðskap, hvort það sé heldur af því, að hann hafi svívirt jarðneskar leifar forfeðranna, eða af því, að hann hafi drýgt þann glæp, að raska heilögum stað, en vissulega er hann orðinn brjálaður. — Bls. 251, 4. — 5. 1. a. n., „Sunnanpóstinum hefir tekizt", o. s. frv. ; sbr. I. árg., bls. 133, í grein eftir séra Árna Helgason um „Útkomnar íslendskar bækur á seirni árum". Segir séra Árni þar m. a. um Andra-rímur, að þær séu „valla í húsum hafandi". — Bls. 252, 7. 1., „Svoldar-rímur", þ. e. „Rímur af Svoldar Bardaga. Orktar af Sigurdi Breidf j0rd. Arid 1824. Videyar Klaustri, 1833". — Sbr. a. ö. 1. V. b., bls. LXXIV— VI.

Bls. 263—266. — FRÁ SKÍRNARFONTI THORVALD- SENS'. — Frumpr. í Fjölni IV., L, bls. 28—31. — Um þetta verk Bertels Thorvaldsens sjá t. a. m. J. M. Thiele, Thorvald- sens Biographi, Kh. 1851 — 56, IV., 255, s. a. 1806. — Bls. 263, 2. 1., „1807" o. s. frv. ; v. Schubart, barónn, sendiherra Dana í Neapel, skrifaði B. Th. 2. Nóv. 1804 og kvaðst hafa fengið um morguninn s. d. bréf frá systur sinni, Charlotte *) Schimmel- mann, greifafrú í Höfn, þar sem hún lét í ljósi, að hún vildi fá skírnarfont eftir B. Th. í kirkjuna í Brahe-Trolle-borg, handa systur sinni, Sybille Reventlow, greifafrú, sem þar bjó. Hún vildi hafa skírnarskál úr marmara á fæti úr graníti eða öðru

*) í frumpr. í Fjölni er nafn hennar skrifað „Karlótta". ■ — Sömul. er nafnið á höllinni (sbr. bls. 264 hér), „Karlóttuhöll".

— 417 —

efni. — B. Th. svaraði bréfi v. Sch. 7. n. m. og sendi honum frumdrætti til skírnarfontsins, en óskaði að ráðgast við v. Sch. um verkið. Greifafrúin hafði óskað, að upphækkuð mynd væri á skálinni. B. Th. gerði uppdrátt til myndar af ,,skírn Jesú", og sendi v. Sch. þá mynd til Hafnar. B. Th. vildi hafa þá mynd á fótstalli undir skálinni, en ekki á henni sjálfri, og það líkaði v. Schubart vel. Næsta ár, 4. Marz, skrifaði hann B. Th. aftur og kvaðst þá hafa fengið bréf frá systur sinni. Hún var hrifin af uppástungu B. Th. og uppdrætti hans. Hún skýrði einnig Sybille systur sinni frá þessari fyrirætlun. Frú Sybille varð grátfegin og skrifaði bróður sínum nánar um þetta, en hann aftur B. Th. 26. Júlí s. á. Barónninn bað nú B. Th. dvelja hjá sér nokkra hríð úti á landi, í Montenero, og fást þar við þessa lágmynd á font systur sinnar; þáði B. Th. það og mótaði mynd- ina í Ágústmánuði eða byrjun næsta mánaðar. Þótti barónin- um hún einhver hin fegursta lágmynd, sem hann hafði nokkru sinni séð. Af ýmsum ástæðum dróst það fyrir B. Th. að láta smíða fontinn. Um 1 ári síðar, 6. Ág. 1806, getur hann þess í bréfi til v. Sch., að hann vænti þá að fá senn marmara í hann og skuli þá byrja; v. Sch. svaraði um hæl, 15. s. m., og bað hann hraða verkinu, því að systur sinni væri farin að leiðast biðin. Frú Sybille Reventlow hafði getið um skírnarskál úr silfri, sem væri í kirkjunni, og hún hafði sent mál af skálinni, ef B. Th. óskaði að taka nokkuð tillit til þess og skálin yrði notuð. B. Th. virðist hafa tekið þetta til athugunar og séð, að kirkjan þyrfti raunar enga nýja skírnarskál, heldur nýjan „font", eða stöpul undir og um silfurskálina. Hann hafði mót- að eina mynd á þennan stöpul, og nú, 1806, gerði hann aðra: María með Jesúm sem barn, og Jóhannes hjá. Barónninn féllst á að hafa fontinn þannig, skrifaði B. Th. 9. Marz 1807 og bað hann nú gera fontinn sem allra-fyrst, því systur sína í Höfn langaði mjög til að fara að fá hann; kvað hana mundu þá verða B. Th. að liði, og þar hafði hann rétt að mæla, því að frú Charlotte S'chimmelmann hafði mikil áhrif í Höfn, ekki að eins á mann sinn, heldur einnig á aðra stjórnmálamenn og stórhöfðingja, sem allir unnu þeim hjónum og virtu mikils til- lögur þeirra. Framgangur B. Th. í Höfn, að svo miklu leyti sem hann var orðinn nokkur, virðist hafa verið ekki hvað sízt henn- ar áhrifum að þakka. — En raunar hafði B. Th. ætlað Gott- skálki föður sínum, bláfátækum, að njóta þess, sem hann gerði fyrir frú Schimmelmann. Þó skrifaði hann henni ekki neitt í þá átt sjálfur, heldur bað bróður hennar um það. En ekki verð- ur séð, að frúin hafi liðsinnt gamla manninum neitt, enda er

RIT J. HALLGR. II. 27

— 418 —

óvíst, að hún hafi vitað gjörla um hagi hans og þessar óskir sonar hans. Gottskálk dó einn og umkomulaus í sjúkrahúsi Vartov-stofnunarinnar 24. Okt. 1806. — Það mun hafa verið fyrri hluta árs, eða líklega vorið 1807, að B. Th. gerði 3. og 4. lágmyndina á fontinn: Jesús blessar börnin, og ,,þrír englar" (eða ,,Trú, Von og Ást"). Um sumarið heppnaðist honum að fá ágætan stein í fontinn, fegursta marmara frá Carrara, mjall- hvítan. Næsta ár um haustið, 22. Okt. 1808, skýrði hann írú Schimmelmann frá, að nú væri verki sínu lokið. Barónninn hafði lagt út, það sem B. Th. hafði goldið öðrum. Sitt Verk setti hann ekki verð á. Frúin sendi honum brjóstnál í vináttu- skyni, setta gimsteinum. Árið eftir sendi hann gipsafsteypu af fontinum til Hafnar og vakti hún þar þegar mikla aðdáun, en loks árið 1815 var fonturinn sjálfur sendur til Danmerkur, eins og Jónas tekur einnig fram. Áður en hann yrði settur þar, uem hann átti að vera, var hann hafður til sýnis í Höfn, ásamt nokkurum brjóstmyndum og uppdráttum eftir B. Th. Nú var sem allra augu í Höfn opnuðust fyrir snilld meistarans. Aður höfðu menn að sönnu haft sannar sagnir og þær glæsilegar, en nú gátu þeir skoðað sjálfir með eigin augum. — Konungur, er áður hafði verið kaldur fyrir B. Th. sem öðrum listamönnum, og krónprinsinn (síðar Kristján 8.), er lengi hafði dáðst að B. Th., gengu nú fram í því að greiða honum veg og — fá hann heim til Hafnar, að minnsta kosti um stund. Schubart barónn var þá heima, og urðu nú áhrif hans og systur hans á hugi manna auðveld, því að nú talaði B. Th. fyrir sér sjálfur, með þessu listaverki sínu, betur en þau gátu gjört það.

Árið 1819 kom hann aftur heim til Hafnar, eftir 23 ára fjarveru. Nú var margt breytt, og margt horfið, þar á meðal foreldrar og æskuheimili. Danir dáðust nú að honum, kepptust um að votta honum ást og aðdáun. Það gerðu raunar allir, all- ar götur frá Róm til Hafnar og suður aftur. — En hann mun hafa minnzt þess, að hann átti aðra ættjörð, sem hann hafði aldrei séð og hafði enn ekki getað heimsótt. Hann langaði til að senda henni eitthvað til sannindamerkis um sonarást sína. Skírnarfonturinn hafði vakið almenna aðdáun í Danmörku, fyrstur allra verka hans. Hugur hans var hjá föður hans, þegar hann var að gera fyrstu myndirnar á fontinn. Teldist það sómi fyrir hið göfuga greifafólk, að fá þennan font til kirkjunnar á Brahe-Trolle-borg, skyldi kirkjan hans afa hans í Miklabæ njóta engu minni sæmdar. Og þótt ýmsir aðrir óskuðu að fá sams konar font, og þótt ótal störf og annir tækju fanginn huga og hendur, gerði hann nýjan font, að mestu leyti með

— 419 —

sömu gerð og hinn fyrri, og mun þó ekki hafa lokið við hann fyr en sumarið 1822. — 12. 1., „1825 — þá nýkominn" o. s. frv. Hann kom 1820 aftur heim til Rómaborgar norðan frá Danmörku. Ef til vill er ártalið ,,1825" að eins prentvilla fyrir 1820. — Bls. 264, 3. 1., „A. MDCCCXXVII", þ. e. Anno og ár- talið, 1827; þá hefir áletrunin loks verið sett á. — íslenzk stúlka, sem var þá í Rómaborg, sá skírnarfontinn hjá Thorvald- sen og segir hún í bréfi 21. Jan. 1827, sjálfsagt eftir honum sjálfum, að skírnarfonturinn muni verða sendur til Reykja- víkur-dómkirkju næsta sumar.*) — 11. 1., „1833" o. s. frv. Fonturinn kom þó ekki til Reykjavíkur fyr en vorið 1839, sbr. I. b., bls. 66 — 69, m. aths., þegar B. Th. var kominn til Hafnar aftur og gekk í það sjálfur, að koma honum heim. Var fontur- inn þá settur í Reykjavíkur-dómkirkju, sem þá var, og er hann þar, svo sem kunnugt er, enn, í þeirri kirkju, sem gerð var 1847 upp úr eldri kirkjunni. — Bls. 266, 5. 1., „Thiele", höfundur ævisögu B. Th., þ. e. Just Mathias Thiele; hann var rithöfund- ur og þjóðsagnasafnari, bókavörður við kgl. bókasafnið í Höfn og ritari við listaháskólann þar, og e. fr. forstöðumaður eir- stungumyndasaf nsins ; f. 1795, d. 1874. Thiele var starfsamur og nýtur maður. Mjög handgenginn B. Th. Áður en ævisaga B. Th. kom út, hafði hann gefið út „Bertel Thorvaldsen og hans Værker", I — IV (1831 — 50); á Jónas við ummæli Thieie í því riti. — Sbr. e. fr. „Alberts Thorvaldsens æfisögu", Kh. 1841, bls. 14 — 15 einkum.

Bls. 266—269. — ÁVARP TIL STÉTTAÞINGSINS í VÉ- BJÖRGUM. — Frumr. í K. G. 31 a, skrifað, af Jónasi, á iy2 kvartörk, og sennilega samið af honum. Hér er eflaust um að ræða stéttaþingið 1838, sbr. t. a. m. Danmarks Riges Historie, VI., 232 o. s. frv. Það hófst í Maí og var fram í Ágúst; er ávarp- ið frá þeim tíma (sbr. bls. 268, efst), og mun hafa verið í ráði, að landar í Höfn sendu það, en ekki verður séð að svo stöddu, að neitt hafi orðið úr því. — Bls. 268, 2. 1., „Petitioner fra Island" o. s. frv. Um þær bænarskrár má nú vísa til rits drs. Páls E. Ólasonar um Jón Sigurðsson, II. b., bls. 71 — 80 (o. s. frv.). Sem kunnugt er, varð árangurinn af þessum ^iála- leitunum fyrst um sinn sá, að konungur (Friðrik 6.) gaf út 22. Ág. þetta ár úrskurð um stofnun sérstakrar ráðgjafarsam- komu fyrir ísland, þ. e. embættismannafundanna (1839 og 1841), og síðar (Kristján 8.) úrskurði um endurreisn alþingis 20. Maí 1840 og 8. Marz 1843. — 21. — 22. 1., „Professor Da-

*) Sbr. Sunnanp., 3. árp:., bls. 139.

27*

— 420 —

vid", Chr. Georg Nathan D., stjórnmálamaður og hagfræðing- ur, f. 1793, d. 1874. Hann var auka-prófessor 1830 — 36. Hann gaf út „Fædrelandet" (frá 1834 til 1839) og mun hafa ritað þar um sérstakt þinghald fyrir ísland, en raunar hafði hann áður ritað oftsinnis í „Maanedsskrift for Litteratur". — 22. 1., „Professor Sibbern", Fr. Chr. S'., heimspekingurinn ; f. 1785, d. 1872. Mun hér átt við rit hans, sem kom út þetta ár, 1838: „Om de danske Stænderforsamlingers Forening og i Anledning af Debatten om samme". — „Greve v. Holstein", Fr. Ad. H. (til Holsteinborg) , stjórnmálamaður og mannréttindavinur; f. 1784, d. 1836. — Hann var tengdasonur Reventlow greifa til Brahe-Trolle-borg og konu hans, frú Sybille Schubart, sem get- ið var hér í aths. á bls. 416. Hann gaf út ritið „Om de danske raadgivende Provinsialstænders Væsen og Værd" og var Bjálf- ur á fyrsta stéttaþinginu 1835 — 36. — 23. L, „Einarsson", þ. e. Baldvin. — 24. 1., „Recensent i Maanedsskriftet" (þ. e. Maa- nedsskrift for Litteratur) , sennilega Orla Lehmann, sjá bls. 359. — 27. 1., „Algreen-Ussing", Tage, sjá bls. 71, m. aths. Hann var nú yfirréttardómari, en prof. jur. 1840. Hér er útt við rit hans, „Forslag til en Forening af begge de danske Stæn- derforsamlinger samt til nogle andre Forandringer i Stænder- indretningen" ; það kom út betta ár, 1838.

Bls. 269—272. — ÝMISLEGT VIÐVÍKJANDI „STJÖRNU- FRÆÐI EFTIR DR. G. F. URSIN". — /. Boðsbréf. — Sett hér eftir frumprentinu, eintaki, sem er í K. G. 31 a. Það er í litlu 8 bl. br., 4 bls., og er þessi texti á 1. — 2. bls., en bls. 3 — 4 »:ru ætlaðar fyrir áskriftir. Boðsbréfið virðist samið af Jónasi, allt nema niðurlagið, sem hér er með smáu letri þess vegna. ■ — Sbr. e. fr. bls. 35 — 36 hér að framan og næstu greinar hér á eftir; einnig V. b., bls. CVI og CXXXI — II, og vísuna til F. M. á bls. 113 í I. b., m. aths. — ■ Bls. 270, 12. 1., „prentuð með", frumpr. „prentuð á". — Þetta rit Ursins, sem hér er um að ræða, kom fyrst út árið 1837 (er þó raunar með árt. 1838) og aftur árið 1838. — II. Samningur. — Frumr. í K. G. 31 a, skrif- að á litla kvartörk; 4. bls. auð. Efst á 1. bls. stendur „Sam- hljóða". Undir þessari afskrift, sem er með hendi Jónasar (ehr.), er nafn hans eins. Útgefendurnir voru Egill Jónsson, Egill Pálsson, Helgi Helgason og Einar Þórðarson, sem þá voru við prentsmiðjuna í Viðey. — Ólafur Stephensen hætti við að gefa bókina út. — Bls. 271, 10. 1., „Töflur" o. s. frv., I. — IV., prentaðar í Höfn. — ///. Tileinkun. Hún er á næsta blaði d eftir titilblaðinu, sem er þannig: „Stjörnufrædi, ljett og handa alþídu, eftir G. F. Ursin st0rnuspeking og háskólakjennara. —

— 421 —

med 4 eirspjaldabrjefum. — Jónas Hallgrímsson íslendskadi. Videiar Klaustri 1842. prentad á kostnad Egils Jónssonar, Eg- ils Palssonar, Helga Helgasonar og Einars Þórðarsonar". • — Bókin er í litlu 8 bl. br. (8 +) 220 bls. Er með gotnesku letri. — Þetta sama ár kom út 1. útg. af Njólu eftir Björn Gunn- laugsson; var hún prentuð s. st. — IV. Formáli. Hann er á næsta blaði á eftir tileinkuninni. Yfirskrift engin.

Bls. 273—278. — TÓMAS SÆMUNDSS'ON. — Frumpr. í Fjölni, VI. árg., bls. 1 — 5, og aftur í 2. útg. ljóðm., bls. 367 — 73. — Sbr. I. b., bls. 89 — 91, m. aths., og bls. 81 hér að fram- an. E. fr. Andvara, 14. ár, 1888, bls. III— XVI. — Bls. 273, 7. J. a. n., ,,1807"; í „ministerialbók" Kross-kirkjusóknar í Landeyj- um 1785 — 1817 er T. S. talinn fæddur 31. Maí, en í húsvitjun- arbók Dalsþinga undir Eyjafjöllum 1818 — 1829 er hann talinn fæddur 13. Júní. í skólavitnisburði Bessastaðaskóla er hann talinn fæddur 7. Júní. Þann dag mun hann sjálfur hafa talið fæðingardag sinn, og sömuleiðis fjölskylda hans og aðrir, al- mennt. — 1. — 2. 1. a. n., „Á því tímabili"; árið 1819. — Bls. 275, 21. 1., „hafa skrifazt á við hann" o. s. frv., sbr. Bréf T. S., Rv. 1907. — 6. 1. a. n., „kritur", o. s. frv., sbr. Bréf T. S., bls. 53, m. aths. nm., o. s. frv. — ■ Bls. 276, 8. 1. a. n., „ferðabók", o. s. frv., sbr. bls. 181. — Bls. 277, 4. — 5. 1., „bréf þau, er hann þá ritaði", veturinn 1833 — 34; þau munu nú öll glötuð. ■ — Viðauki. Þessi smágrein er sett hér þannig, en það er ekki svo að skilja, að Jónas hafi ætlazt til, að hún væri beinlínis viðbót við minningarorðin. Hann hefir skrifað hana fyrsta að aftan- verðu í litlu skrifbókina, sem nú er K. G. 31 b, V., úti í Sór- ey. ■ — Bls. 278, 16. — 17. 1., „ritgjörð hans um bókmenntir ís- lendinga", sjá Fjölni, V. árg. (1839), bls. 73—145. — 17.— 18. 1., „Látum oss ei sem gyltur grúfa"; þetta er., (sem byrjar þannig), er 92. er. í 3. kvæði í Búnaðarbálki Eggerts Ólafsson- ar. Sbr. kvæði hans, Kh. 1832, bls. 49. T. S. var einn af útgef- öndunum. — Þetta er. hefir þó ekki verið látið standa fyrir framan þessa ritgjörð T. S., heldur 1. er. 1. kvæðisins í Bún- aðarbálki, „Þér sudda-drunga daufir andar", o. s. frv. — Er- indið, sem Jónas á við, er þannig:

Látum oss ei sem gyltur grúfa, gæta þær aldrei neitt á svig; akarn við rætur eikar stúfa, umhyggjulausar fylla sig; en upp á tréð þær ekki sjá, akarnið hvaðan kemur frá.

— 422 —

Bls. 278—279. — UM HEILAGAN COLUMKILLA OG HINA ÍRSKU KONUNGA, CORMAC MAC CUILLENÁIN OG MÝRKJARTAN. — Frumr., ehr., í nr. 13 í abr. í hrs. Bmf. í Lbs., skrifað á bls. 1 — 2 á lítilli kvartörk; 3. — 4. bls. auðar. — Jónas ritaði írsku nöfnin sum á annan hátt en hér er prentað ; nafn Mýrkjartans konungs og upphafið af drápu Cormacans hefir hann jafnframt skrifað á írsku og með fornri stafagerð.

— Bls. 279, 4. 1.; Niall glunduff (glundubh) var yfirkonung- ur í írlandi snemma á 10. öld (916 — 19) ; glúnduff þýðir blá- kné. — 6. 1., „O' Clery's", þ. e. Michael O' Clery, írskur sagna- ritari, f. 1575; safnaði fornírskum annálum og ritaði ýms merk söguleg verk, þar á meðal Árása-bók, sem er eins konar írlands- saga, er ræðir mest um árásir annara þjóða á írland. — 9. !., „Donogh"; nafnið er oft ritað Don(n)chad(h) ; sbr. Dungaðr.

— 9. — 10. 1., „farið yfir írland"; það var veturinn 941 — 42, og var sú för mjög fræg. — Menn hans báru leður-,,hökla" oða skinnstakka síða, með hettum á, og því er Mýrkjartan þessi venjulega nefndur Muirchertach na g-cochall g-croicenn. Hann féll næsta ár, 943. — 13. 1., „Taraborg"; Tara er á Austur- írlandi; þar var forðum konungasetur og virki mikið, og aðal- samkomustaður Forn-Ira, á hæð þar. — 20. 1., „Cormacan" skáld var með í förinni og orti drápuna um hana skömmu uíð- ar. Hann dó 948. — Sjá e. fr. um Mýrkjartan og herferð hans í Víkingasögu Jóns Jónssonar, Rvík 1914 — 1915, bls. 172 — 73 og 176—78.

Bls. 280. — LAPPISKE ORD. — Frumr. í nr. 8 í átta bl. br. í hrs. Bmf. í Lbs., bls. 6 — 7 nú, talið aftan-frá. — Sum orð- anna munu nú oftast rituð öðruvísi en Jónas gerir, t. a. ín. vuolpo, govvamannod, diermes, jævd, o. s. frv., en rithátturinn fer að nokkru leyti eftir mállýzku og hvort Svíar eða Norð- menn rita; Jónas virðist hafa farið eftir sænskum rithætti. — Á skránni eru að sjálfsögðu ekki nærri öll orð, sem komið gætu til greina eða tekin munu upp úr norrænu í lappisku.

Bls. 281. — UM SKÝRING EDDU-KVÆÐA. — Frumr. í K. G. 31 b, V., næst á eftir athugasemdinni um séra Tómas !3æ- mundsson, sjá bls. 277 — 78 hér að framan.

Bls. 281—284. — GEFJON. — Frumr. í K. G. 31 b, V., á eftir athugasemdinni, sem er hér næst á undan, en „Dalvísa" og „Sláttuvísa" eru í milli; á eftir þessari grein er sú, sem hér er næst á eftir, og síðan er „Illur lækur". Við „Dalvísu" er dagsetningin 15. Jan. og við „Illur lækur" 8. Febr. Ritgerðir þessar á milli kvæðanna eru því frá tímabilinu milli þessara tveggja daga, árið 1844, skrifaðar í Sórey. — Bls. 281, 3. 1. a.

— 423 —

n., „Lokaglefsa", það nafn á „Lokasennu" finnst í pappírs- handritum frá síðari öldum. — Bls. 283, 10. 1. a. n., ,,djúpröð- ul", svo í öllum handr. af Heimskringlu, nema Fríssbók; þar er „djúpröðuls", og virðist það rétt; dj.úpröðull er gull; Gefjun var „glöð djúpröðuls". — „auðla", svo í öllum handr., nema Wormsbók Heimskringlu, þar er oðla, sem er sama. Konráð Gíslason áleit það ritvillu fyrir óðla (þ. e. = óðlega). — Jón- as ritar þetta erindi nokkurn veginn eins og það er í fornum handritum og gömlum útgáfum, en hér er rithátturinn lagaður nokkuð eftir því, er nú er álitið réttara (t. d. „svát" fyrir ,,svá at", „þars" fyrir „þar er", „gingu" fyrir „gengu", „fyr" fyrir „fyrir", og „vallrauf" fyrir „valrauf", eins og Jónas áleit einn- ig að ætti að lesa. — Bls. 284, 5. — 6. 1., „for Bolerskens store Plov", er víst röng útlegging; „foran den store, l0srevne, j^ræs- rige 0" er það útlagt í Skjaldedigtning, B I (Kh. 1912), bls. 3.

— 19. 1., „Wiborg", Karsten Friis W., f. 1813, guðfræðingur og listfræðingur; varð prestur á Fjóni árið eftir að þetta er skrifað, 1845. Jónas á hér við bók, sem hann hafði gefið út ár- ið áður, Fremstilling af Nordens Mythologi, Kh. 1843. Sjá þar bls. 241—42.

Bls. 285—292. — EN HYPOTESE OM FORKLARINGEN AF V0LUSPÁ'S 14. STROFE. — Frumr. í K. G. 31 b, V., Lbr. aths. við næstu grein hér á undan. — Bls. 285, 7. 1., „den 10 Strofe"; hún er bannig:

Þar var Móðsognir mæztr af orðinn dverga allra, en Durinn annarr; þeir mannlíkun mörg of gerðu dverga í jörðu, sem Durinn sagði.

22. 1., „V0lva", frumr. „Vala". — Bls. 286, 9. 1., „Wiborg" sjá aths. við næstu grein hér á undan. — Bls. 287, 7. 1., „Ramse" o. s. frv., t. a. m. „Allra flagða þulu" í ritinu „íslenzkar þulur og þjóðkvæði", Kh. 1898, bls. 107 o. s. frv. — Bls. 288, 10. í., „Glói", eldri handrit hafa hér „Glóinn". — 14. 1., „Eitr (?) ok Óinn"; „Eikinskjaldi" er í eldri handritum. — 17. — 18. 1., „Héri, Haugstari, — Hljóðalfr, Móinn"; þau nöfn eða þær 2 línur eru úr pappírshandritum frá síðari öldum, og munu þessi nöfn tal- in afbökun ein á nöfnunum, sem eru í 3. — 4. 1. í fyrra erindinu.

— 10. 1. í 2. d., „Bælgvante"; Jónas hafði álitið, að „Glói" væri

— 424 —

s. s. „Gófi", sbr. „gliðna taka göt í vorum glóum" (Þulur og- þjóðkvæði, bls. 399), og mörg orð, sem f er fellt úr í fram- burði, og jafnvel rithætti, milli tveggja hljóðstafa. — Bls. 289,

9. 1., ,,[Satis]-jaure", fyrri hluti nafnsins er settur í eyðu, sem er í frumr., en vitanlega mátti setja þar annað, því að mörg slík vatnaheiti eru til, eins og Jónas tekur einnig fram. — 5. — 6. 1. a. n., „áret" — „jeret"; venjulegra mun „árotet" og „járotet". ■ — Bls. 292, 14. — 15. 1., löp og löf, í frumr. skrifað „Lop og Lof". — Orðið „lövjare", þ. e. „lyfjari", er myndað af lövja, lyfja, og það af lyf, „löf", sem kann að vera skylt „löp" (hlaup)..

Bls. 292—304. — NOKKRAR ATHUGASEMDIR UM FISK- VERKUN Á ÍSLANDI. — Frumpr. í Fjölni, VIII. árg., bls. 39 — 50. Sjá hér að framan, bls. 170, 178 og 183, m. aths. — Bls.. 292, 5. 1. a. n., „velvild hans", frumpr. „velvild sína". — Bls. 302,

10. 1. a. n., „seilast" frumpr. „sælast".

Bls. 305—334. — MÁLSVARNARSKJÖL. Sjá V. b., bls. LV — LVI. ■ — Þau eru í 6 málum, öll til Landsyfirréttarins. ■ — Ehr. eru af þeim öllum í Þjóðskjalasafninu, dómskjölum frá þessum árum, 1831—1832.

Bls. 307—311. — MÁLSVARNARSKJAL — ■ -í málinu

■ — gegn vinnumanni Friðfinni Jóhannessyni á Álandi. • —

Sbr. Landsyfirréttardóma og hæstaréttardóma í íslenzkum mál- um 1802—1873, Rvík 1916 o. áfr., IV., 31—34. — Bls. 309, 2. I a. n., „sínu", ehr. „hans".

Bls. 311—314. — MÁLSVARNARSKJAL í málinu.

gegn Vigfúsi bónda Jónssyni frá Brekku. ■ — Sjá Lands-

yfirréttardóma, IV., 48 — 49.

Bls. 314—319. — MÁLSVARNARSKJAL ^- í málinu.

gegn Sölva Þorbergssyni og Björgu Þórðardóttur innan

Skagafjarðarsýslu. — Sjá Landsyfirréttardóma, IV., 53 — 55.

Bls. 320—322. — MÁLSVARNARSKJAL ■ í saka-

málinu — gegn Arngrimi Jónssyni o. fl. innan Suður-

Múlasýslu. ■ — Sjá Landsyfirréttardóma, IV., 60 — 62.

Bls. 322—325. — MÁLSVARNARSKJAL — — — í málinu

gegn krigskancellisekretera Bonnesen o. s. frv. ■ — Sjá

Landsyfirréttardóma, IV., 77 — 88.

Bls. 326—330. — VERJANDANS TILSVARS-INNLEGG í sama máli. — Sbr. Landsyfirréttardóma, s. st.

Bls. 330—334. — MÁLSVARNARSKJAL — í málinu

gegn Sumarliða Sveinssyni úr Snæfellsnessýslu. — Sjá-

Landsyfirréttardóma, IV., 99—102.

MATTH. ÞÓRÐARSON.

EFNISYFIRLIT.

Bls. • SENDIBRÉF, UMSÓKNIR O. FL.

Til Tómasar Sæmundssonar, Febr. 1828 3 — 5

— Sama, 1. Marz 1829 5 — 9

— Magnúsar Eiríkssonar, 14. Marz 1832 10 — 11

— Den kgl. Direktion for Fonden ad usus publicos, 5.

Nóv. 1835 11—12

— KonráSs Gíslasonar, 15. Jan. 1836 12 — 14

— Den kgl. Direktion for Fonden ad usus publicos, 6. Júlí 1836 14

— Páls Melsteds sýslum.. 29. Júlí 1837 15

— KonráSs Gíslasonar, 8. Ágúst 1837 16 — 1 3

— Den kgl. Direktion for Fonden ad usus publicos, 22.

Marz 1838 18 — 19

■ — Finns Magnússonar, 10. Jan. 1839 19

— Det kgl. Rentekammer, 24. Apríl 1839 20 — 22

— Sama, 17. Maí 1839 22

— Konráðs Gíslasonar, 11. Júlí 1839 23— 24

— Finns Mag-nússonar, 22. Júlí 1839 25 — 27

— Saraa, 29. Sept. 1839 27 — 30

— Sama, 3. Okt. 1839 30— 31

— Konráðs Gíslasonar, 4. Okt. 1839 31 — 33

— Den kgl. Direktion for Fondet ad usus publicos, 4. Okt. 1839 33

— Finns Magnússonar, 2. Marz 1840 33 — 35

— Brynjólfs Péturssonar og Konráös Gíslasonar, 4. Marz

1840 35—36

— Deildar hins ísl. Bókmenntafélags í Reykjavík, 9. Apríl

1840 36—40

— Konráðs Gíslasonar, 31. Maí 1840 40 — 41

— J. Steenstrups, voriS 1840 41

— Finns Magnússonar, 13. Júní 1840 41 — 4a

— Det kgl. Rentekammer, 13. Júní 1840 43

— Den kgl. Direktion for Fondet ad usus publicos, 13.

Júní 1840 44

— Brynjólfs Péturssonar og Konráðs Gíslasonar, 15. Ág.

1840 44 — 45

— Finns Magnússonar, (16.) Ágúst 1840 45 — 46

— Brynjólfs Péturssonar og Konráös Gíslasonar, 31. Ág. 1840 47

— Den h0je Stifts0vrighed, 12. Okt. 1840 47 — 49

— Brynjólfs Péturssonar, 14. Okt. 1840 49 — 50

— Det kgl. Rentekammer, 14. Okt. 1840 50— 52

— 426 —

Bls.

Til Finns Magnússonar, 18. Okt. 1840 53 — 54

— J. Steenstrups, 18. Okt. 1840 54 — 56

— Páls Melsteds sýslum., 10. Nóv. 1840 57 — 59

— Den h0je Stifts0vrighed, 19. Jan. 1841 59— G0

— J. Steenstrups, 1. Marz 1841 60 — 66

— Det kgl. Rentekammer, 8. Marz 1841 67 — 68

— Konráðs Gíslasonar, 6. Marz 1841 68 — 69

— Páls Melsteds sýslum., 24. Apríl 1841 70 — 72

— J. Steenstrups, 5. júlí 1841 72— 73

— Sama, 5. Júlí 1841 73— 74

— Zoologisk Museum, 5. Júlí 1841 75

— J. Steenstrups, 6. Júlí 1841 75— 76

— ■ Bjarna Thorarensens, 13. Júlí 1841 76

— J. Steenstrups, 24. Júlí 1841 77 — 79

— Konráðs Gíslasonar, 2.( — 6.) Ágúst 1841 79— S4

— J. Steenstrups, 3.( — 5.) Ágúst 1841 84— 87

— Finns Mag-nússonar, 9. Ágúst 1841 87 — 88

— Konráös Gíslasonar, (16. — 17.) Ágúst 1841 89 — 91

— J. Steenstrups, 17. (—18.) Ágúst 1841 92— 97

— Finns Magnússonar, 6. Sept. 1841 98 — 99

— J. Steenstrups, 16. Sept. 1841 99 — 100

— Sama, 4. Okt. 1841 100—105

— Finns Magnússonar, 5. Okt. 1841 106 — 108

— J. C. H. Reinhardts, 6. Okt. 1841 109—111

— KonráSs Gíslasonar, 8. Okt. 1841 112 — 113

— J. Steenstrups, (8. Okt. 1841?) 113—114

— Sama, 5.( — 6.) Nóv. 1841 114—119

— ^>et kgl. Rentekammer, 5. Nóv. 1841 119—122

— Finns Magnússonar, 6. Nóv. 1841 122

— Páls Melsteds yngra, 10. Febr. 1842 123—124

— Jóns SigurSssonar, 3. Marz 1842 124 — 125

— Árna Ó. Thorlaciusar, 23. Marz 1842 125—127

— Stefáns Gunnlaugssonar, 19. Apríl 1842 127—129

— J. Steenstrups, 1. Maí 1842 129—132

— Finns Magnússonar, 2. Maí 1842 132 — 135

— Jóns SigurÖssonar, 13. Júlí 1842 135

— Finns Magnússonar, 13. Júlí 1842 135—136

— KonráSs Gíslasonar, 17. Okt. 1842 L36 — 137

— Pcáls Melsteds yngra, 18. Okt. 1842 137—139

— Pórðar Jónassens, 18. Okt. 1842 139—140

— Det kgl. Rentekammer, 4. Des. 1842 141—142

— Konráðs Gíslasonar og Brynjólfs Péturssonar, fimmtu- dagskvöld 142

— J. Steenstrups, 11. Febrúar 1843 143—144

— Finns Magnússonar, 21. Febrúar 1843 145

— Det kgl. Rentekammer, 9. Maí 1843 145 — 146

— Finns Magnússonar, 5. Júní 1843 146

— Det kgl. Rentekammer, 6. Júní 1843 146—147

— Sama, 10. Júní 1843 148

— J. Steenstrups, 23. Júní 1843 148—150

— Jóns Sigurössonar, 14. Júlí 1843 150—151

— Pór'öar Jónasssens, 26. Sept. 1843 iöl — 153

— Páls Melsteds yngra, 27. Sept. 1843 153—154

— 427 —

Bls.

Til Finns Magnússonar, 5. Okt. 1843 154 — 155

■ — Jóns Sigurðssonar, 5. Okt. 1843 155 — 156

— J. F. Schouw(?), 9. Nóv. 1843(?) 156 — 157

— Jóns Sigurðssonar, 9. Nóv. 1843 157 — 159

— Brynjólfs Péturssonar, 22. Nóv. 1843 150 — 161

— Konráðs Gíslasonar, í ársbyrjun 1844 161 — 162

— Sama (o. fl.), í byrjun Marz 1844 163 — 167

— Sama, 3.(?) Marz 1844 167 — 169

— Sama, 6. Marz 1844 170

— Sama, 15.(?) Marz 1844 171 — 173

— Jóns Sigurðssonar, 15. Marz 1844 173 — 176

— Brynjðlfs Péturssonar, 2. Apríl 1844 176

— Konráðs Gíslasonar, 2. Apríl 1844 177—178

— Brynjólfs Péturssonar, páskadag 1844 178 — 180

— Fjölnismanna, páskadag(?) 1844 180—181

— Brynjólfs Péturssonar, 30. Apríl 1844 181 — 182

— Konráðs Gíslasonar. 2. Maí 1844 182 — 183

— J. Steenstrups, (11. Maí 1844) 1 83—184

— Konráðs Gíslasonar, um 15. Maí 1844 185

— J. Steenstrups, 17. Maí 1844 185

— Páls Melsteds yngra, 5. Júlí 1844 186—188

— Konráðs Gíslasonar, 13. Ágúst 1844 188—192

— J. Steenstrups, 22. Ágúst 1844 192—194

— Finns Magnússonar, 14. Okt. 1844 194

— Jóns Sigurðssonar, um 15. Des. 1844 195

— Finns Magnússonar, 26. Febr. 1845 195 — 196

— Sama, 16. Apríl 1845 196

— deildar hins íslenzka Bókmenntafélags í Kaupmanna-

höfn, 19. Apríl 1845 197—198

— Jpórðar Jónassens, 21. Apríl 1845 198—199

ÝMSAR RITGJÖRÐIR O. PL.

Dýranna meðhöndlan 203

Danskur stíll 203—204

Prófræöa 204—211

Áramótaræða 211 — 215

Dagbók (23. Ág\— 4. Sept. 1832) 215—219

Fáein orð um hreppana á fslandi 219 — 226

Sundreglur prófessors Nachtegalls 226 — 251

Um rímur af Tistrani og Indtönu 251 — 262

Frá skírnarfonti Thorvaldsens 263 — 266

Ávarp til stéttaþingsins í Vébjörgum 266 — 269

Ýmislegt viðvíkjandi „Stjörnufræði eftir dr. G. F. Ursin" 269 — 272

Tómas Sæmundsson 273 — 2?8

Um heilagan Columkilla og hina írsku konunga, Cormac

Mac Cuillenáin og Mýrkjartan 278 — 279

Lappiske Ord 280

Um skýring Eddu-kvæða 2§1

Gefjon 281—284

En Hypotese om Forklaringen af V01uspá's 14. Strofe . . 285 — 292

Nokkrar athugasemdir um fiskverkun á íslandi 292 — 304

— 428 —

Bls- MÁLSVARNARSKJÖL. Til hins konunglega íslenzka Landsyfirréttar í málinu: Sýslumaöur Ó. Finsen, skipa'ður actor réttvís- innar vegna, gegn vinnumanni Friðfinni Jóhann- essyni á Álandi 307 — 311

— — Stifts-kontóristi J. Paulsen skipaður actor, gegn

Vigfúsi bónda Jónssyni frá Brekku innan Gull- bringusýslu . . . 311 — 314

— — Sýslumaður Ó. Finsen, skipaður actor réttvísinn-

ar vegna, gegn Sölva Þorberg-ssyni og Björgu Þórðardóttur innan Skagaf jarðarsýslu 314 — 31$

— — SýslumaSur Ó. Finsen, skipaSur actor réttvísinn-

ar vegna, gegn Arngrími Jónssyni o. fl. innan SuSur-Múlasýslu 320— 322

— — Sýslumaður Ó. Finsen, skipaSur actor, gegn krigs-

kancellisekretera Bonnesen og hans fullmektug-

um, examinatus juris Svenzon 322 — 325

— — sama, tilsvars-innlegg 326 — 330

— — SýslumaSur Ó. Finsen, skipaður actor réttvísinn-

ar vegna, gegn Sumarliöa Sveinssyni úr Snæfells- nessýslu 330 — 334

Lbs-Hbs/Þ

óðdeild